บาลี 60 80

ประโยค๗ - ปฐมสมนตปาสาทกาแปล ภาค ๒ - หนาท 1

ปฐมปาราชก วรรณนา [เรองพระสทนน] *เบองหนาแตเวรญชกณฑนไป คาวา "เตน โข ปน สมเยน เวสาลยา อวทเร" เปนตน มเนอความกระจางโดยมาก, เพราะฉะนน ขาพเจาจะงดการพรรณนาตามลาดบบทเสย จกพรรณนาแตเฉพาะบท ทมคาสมควรจะกลาวเทานน. [อรรถาธบายชอบานและชอบตรเศรษฐ] บานทไดชอวา "กลนทคาม" กดวยอานาจแหงกระแตทงหลาย ทเรยกวา กลนทกะ. บทวา กลนทปตโต ความวา (สทนน) เปนบตรของกลนท- เศรษฐ ผมทรพย ๔๐ โกฏ ซงไดชอดวยอานาจแหงบาน ทพระ ราชทานสมมตให. กเพราะมนษยแมเหลาอน ทมชอวากลนทะ มอยใน บานตาบลนน, ฉะนน ทานจงกลาววา "กลนทบตร" แลวกลาวยา ไวอกวา "เศรษฐบตร." บทวา สมพหเลห แปลวา มากหลาย. บทวา สหายเกห ความวา ชนผชอวาสหาย เพราะอรรถวา ไปรวมกน คอเขาถงสขและทกขดวยกน. สหายนนเอง ชอวา สหายกา. * ตงแตนไป นอกจากประโยคสนามหลวงแลว สวนมากเปนประโยคสานวนแปลของเจา ประคณสมเดจพระอรยวงศาคตญาณ (จวน อฏาย ป. ธ. ๙) วดมกฏกษตรยาราม.


(สทนนกลนทบตร ไดไปเมองไพศาล) กบดวยสหายเหลานน. บทวา สทธ แปลวา เปนพวกเดยวกน. สองบทวา เกนจเทว กรณเยน ความวา ดวยกจบางอยาง ม ประกอบการซอขายสนคา การใหกยม และการทวงหนเปนตน. อาจารย บางพวก กลาววา "ดวยกจคอการเลนกฬาอนเปนนกขตฤกษในเดอน กตตกมาส (คอเดอน ๑๒)" ดงนบาง. จรงอย พระผมพระภาคเจา เสดจไปถงนครไพศาล ในชณหปกข (ขางขน) แหงเดอนกตตกมาส. อนง ในนครไพศาล มการเลนกฬาอนเปนนกขตฤกษประจาเดอนกตตก- มาสอยางโอฬาร, สทนนกลนทบตรนน พงทราบวา "ไป (ยงนคร ไพศาล) เพอเลนกฬานกขตฤกษนน." [สทนนกลนทบตรไปเพอฟงธรรม] บทวา อททสา โข ความวา สทนนกลนทบตรนน ไดเหน อยางไร ? ไดเหนอยางนคอ:- ไดยนวา สทนนนน ไดเหนมหาชนผ บรโภคอาหารเชาเสรจแลวหมผาขาว มมอถอดอกไมของหอมและเครอง ลบไล ออกจากพระนครไป เพอเฝาพระพทธเจาและเพอฟงธรรม จง ถามวา "พวกทานจะไปทไหนกน ?" มหาชน ตอบวา "จะไปเพอเฝาพระพทธเจาและเพอฟงธรรม." สทนน กลาววา "ถาเชนนน แมขาพเจากจะไป" แลวไป ไดเหนพระผมพระภาคเจาผอนบรษททง ๔ แวดลอมแลว ทรงแสดง ธรรมอย ดวยพระสรเสยงอนไพเราะดงเสยงพรหม. เพราะเหตนน ทานพระอบาลเถระ จงไดกลาวไววา "สทนนกลนทบตร ไดแลเหน


พระผมพระภาคเจาผอนบรษทหมใหญแวดลอมแลว ประทบนงแสดง ธรรมอย." บทวา ทสวานสส ตดบทเปน ทสวาน อสส แปลวา เพราะ ไดเหน (ความราพงนไดม) แกเขา. บทวา เอตทโหส ความวา ความราพงน ไดมแกสทนน ผเปน ภพพกลบตร (กลบตรผควรตรสร) ผอนปพเพกตปญญตาตกเตอนอย. ถามวา "ความราพงน ไดมแลวอยางไร ? แกวา "ไดมวา ไฉนหนอ เราจะพงไดฟงธรรมบาง." บรรดาบทเหลานน บทวา ยนนน นน เปนบทแสดงถงความ ราพง. ไดยนวา สทนนนน ไดเกดความราพงขนอยางนวา "บรษทน มจตดงลงเปนหนง ฟงธรรมใดอย, โอหนอ ! แมเรากพงฟงธรรมนน." หากจะมอาจารยผโจทกทวงวา "ในคาวา ' ครงนนแล สทนน กลนทบตรเขาไปโดยทางบรษทนน ' น เพราะเหตไร ทานพระอบาล เถระ จงไมกลาวไววา เขาไปเฝาโดยทางทพระผมพระภาคเจาประทบอย ? แตกลบกลาววา เขาไปโดยทางทบรษทนนอย ?" เฉลายวา "จรงอย บรษทหมใหญ มแตชนผยงใหญ นงหอมลอม พระผพระภาคเจาอยแลว, สทนนกลนทบตรน มาภายหลงเขา ไม สามารถจะเขาไปนงเฝาพระผมพระภาคเจาในบรษทนนได, แตกสามารถ จะเขาไปนงในทแหงหนงใกลบรษทได, เพราะฉะนน สทนนกลนทบตร นนกเขาไปหาบรษทนนนนแล. เพราะเหตนน ทานพระอบาลเถระ จงได


กลาววา ครงนนแล สทนนกลนทบตรเขาไปโดยทางทบรษทนนนงอย.๑" [สทนนกลนทบตรไดฟงธรรมแลวคดจะบวช] หลายบทวา เอกมนต นสนนสส โข สทนนสส กลนท- ปตตสส เอตทโหส ความวา ความราพงน หาไดมแกสทนนกลนทบตร ผสกวานงแลวเทานนไม, โดยทแท กความราพงนน ไดมแกสทนน กลนทบตรนน ผนงแลว ณ ทสมควรขางหนงนนแล เพราะไดฟงธรรม- กถาหนอยหนง ซงประกอบดวยไตรสกขา ของพระผมพระภาคเจา, เพราะเหตนน ทานพระอบาลเถระ จงกลาวไววา "ความราพงน ได มแกสทนนกลนทบตรผนงอยแลว ณ ทสมควรขางหนงแล.๒" ถามวา "ความราพงน ไดมแลวอยางไร ?" แกวา "ไดมวา ดวยอาการใด ๆ แล (เราจงจะรทวถงธรรม ทพระผมพระภาคเจาทรงแสดงแลว)" ดงนเปนตน. ในคาวา "ยถา" เปนตนนน มการกลาวโดยสงเขปดงตอ ไปน:- เราแลจะรทวถงธรรมทพระผมพระภาคเจาทรงแสดงแลวดวย อาการใด ๆ, ความราพงอยางน ยอมมแกเรา ผใครครวญอยดวยอาการ นน ๆ. พรหมจรรยคอไตรสกขา ชอวาอนบคคล (ผอยครองเรอน) จะพงประพฤตใหบรบรณโดยสวนเดยว เพราะจะตองทามใหขาดเปนทอน แมตลอดวนหนง จวบจนถง จรมกจต๓ (คอจตทเคลอนจากภพ) ๑-๒. ว. ๑/๑๙. ๓. จรมกจต หมายถงจตจต คอจตเคลอนจากภพ หมายถงจนสนชวต. ฎกาสารตถทปน ๒/๔.


และชอวาอนบคคล (ผอยครองเรอน) จะพงประพฤตใหบรสทธโดย สวนเดยว เพราะจะตองทามใหเศราหมองดวยมลทนคอกเลสแมตลอดวน หนง จวบจนถง จรมกจต๑ (คอจตทเคลอนจากภพ). บทวา สงขลขต ความวา จะพงปฏบตใหเปนดจสงขทขดแลว คอใหมสวนเปรยบดวยสงขทขดสแลว. หลายบทวา อท น สกร อคาร อชฌาวสตา ความวา อน บคคลผยงอยในทามกลางแหงเรอน จะประพฤตพรหมจรรยนใหบรบรณ โดยสวนเดยว ใหบรสทธโดยสวนเดยว ดจสงขทขดแลวเปนของทาไม ไดงาย. ไฉนหนอ ! เราจะพงปลงผมและหนวด ครองคอนงหมผา กาสายะ เพราะเปนของยอมแลวดวยรสแหงนาฝาด อนเปนของสมควร แกผประพฤตพรหมจรรย แลวออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต. กเพราะกสกรรมและพาณชยกรรมเปนตน ทเปนประโยชนเกอกล แกเรอน ทานเรยนวา "อคารยะ" ในบทวา "อนคารย" น. และ กสกรรมพาณชยกรรมเปนตนนน ยอมไมมในบรรพชา; เพราะเหตนน บรรพชา บณฑตพงรวา "อนคารยา." ซงการบรรพชาทไมมกจเกอกล แกเรอนนน. บทวา "ปพพเชยย" แปลวา พงเขาถง. [สทนนกลนทบตรทลขอบรรพชากะพระผมพระภาคเจา] หลายบทวา อจรวฏ ตาย ปรสาย เยน ภควา เตนปสงกม ความวา สทนน เมอบรษทยงไมลกไป กยงไมไดทลขอบรรพชา ๑. จรมกจต หมายถงจตจต คอจตเคลอนจากภพ หมายถงจนสนชวต. ฎกาสารตถทปน ๒/๔.


กะพระผมพระภาคเจา. เพราะเหตไร ? เพราะในบรษทนน ญาต สาโลหต มตรและอามาตยของสทนนนน มอยมาก, พวกญาตเปนตน เหลานน จะพงพดวา "ทานเปนบตรนอยคนเดยวของมารดาบดา, ทาน ไมไดเพอจะบวช" ดงนแลว พงจงแมทแขนฉดออกไป, ในเวลานน สทนน คดวา "อนตราย จกมแกบรรพชา" จงลกขนเดนไปได หนอยหนง พรอมกบบรษทนนเอง แลวหวนกลวมาอก ดวยการอางเลส แหงสรรกจบางอยาง เขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา แลวทลของบรรพชา. เพราะเหตนน ทานพระอบาลเถระ จงกลาวไววา "ครงนนแล สทนน กลนทบตร เมอบรษทลกไปแลวไมนานนก กเขาไปเฝา โดยทางทพระ- ผมพระภาคเจาประทบอย, ครนเขาไปเฝาแลว กถวายบงคมพระผมพระ- ภาคเจา นงอย ณ ทสมควรขางหนง. สทนนกลนทบตร นงอย ณ ท สมควรขางหนงแล ไดกราบทลคานกะพระผมพระภาคเจาวา "ขาแต พระองคผเจรญ ! ดวยอาการใด ๆ ขาพระพทธเจา จงรทวถงธรรม พรหมจรรยใหบรบรณโดยสวนเดยว ใหบรสทธโดยสวนเดยว ดจสงข ทขดแลว เปนของทาไมไดงาย, ขาพระพทธเจาปรารถนาจะปลงผมและ หนวด ครองผากาสายะ ออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต, ขอพระองค ทรงพระกรณาโปรดใหขาพระพทธเจาบวชเถด พระเจาขา !๑" กเพราะจาเดมแตราหลกมารบรรพชามา พระผมพระภาคเจากไม ทรงบวชใหบตรผทมารดาบดาไมอนญาต, เพราะฉะนน จงตรสถาม สทนนนนวา "ดกอนสทนน ! กเธออนมารดาบดาอนญาตใหออกจาก ๑. ว. มหา. ๑/๑๒๐.


เรอนบวชเปนบรรพชตแลวหรอ ?๑" เบองหนาแตพระพทธดารสนไป บณฑตพงทราบเนอความไป ตามแนวพระบาลนนแล อยางนในบทวา "ต กรณย ตเรตวา๒" น. (สทนนกลนทบตรนน) ใหกรณยกจนนเสรจลง ดวยการทอดทงธระ นนเอง. จรงอย นาใจของสทนนกลนทบตร ผมฉนทะแรงกลาในการ บรรพชา หาไดนอมไปในธรกจทงหลายมประกอบการซอขายสนคา การ ใหกยมและทวงหนเปนตน หรอในการเลนกฬานกขตฤกษไม. [มารดาบดาไมอนญาตใหสทนนบวช] กในบทวา "อมม ตาต" น มวนจฉยดงน :- สทนนกลนท- บตร เรยกมารดาวา "อมม" "แม" (และ) เรยกบดาวา "ตาต" "พอ." สองบทวา ตว โขส ตดบทเปน ตว โข อส แปลวา (ลก สทนน) เจาเทานนแล เปน......... บทวา เอกปตตโก ความวา เปนบตรคนเดยวแท ๆ คอพชาย หรอนองชายคนอนของเจาไมม. อนง ในบทวา "เอกปตตโก" น เมอมารดาบดาควรจะ กลาววา "เอกปตโต" แตกลาววา "เอกปตตโก" กดวยอานาจ ความเอนด. บทวา ปโย แปลวา ผใหเกดปต. บทวา มนาโป แปลวา ผเจรญใจ. ๑-๒. ว. มหา. ๑/๒๐.


บทวา สเขธโต แปลวา ผเจรญมาดวยความสข, อธบายวา "ผเตบโตมาดวยความสข." บทวา สขปรหโฏ ความวา ผอนเหลาชนประคบประหงมมา ดวยความสข คอตงแตเวลาเกดมาพเลยงนางนมทงหลายกผลดเปลยน สะเอวกนอม เลนอยดวยเครองเลาสาหรบเดกเลก ๆ มมาและรถนอย ๆ เปนตน อนพเลยงเปนตนใหบรโภคโภชนาหารทมนะอรอยด ชอวาผอน เหลาชนประคบประหงมดวยความสข. หลายบทวา น ตว ตาต สทนน กจ ทกขสส ชานาส ความวา แนะลกสทนน เจายอมไมรสวนเสยวแหงทกขอะไร ๆ แม เพยงเลกนอยเลย. อกอยางหนง อธบายวา "เจายอมไมไดเสวยอะไร ๆ ดวยความทกข." คาวา "ทกขสส" น เปนฉฏฐวภตต ลงในอรรถ ตตยาวภตต. กความรเปนไปในอรรถคอความเสวย. อกอยางหนง อธบายวา "เจายอมระลกถงทกขอะไร ๆ ไมได." คาวา "ทกขสส" น เปนฉฏฐวภตต ลงในอรรถทตยาวภตต. ก ความรเปนไปในอรรถคอความระลก. แมในวกปปทงสอง พงเหนการลบวภตตแหงบทเบองตนทเสมอกน กบดวยบทเบองปลายเสย. คาตามทกลาวมาแลวทงหมดนน ผศกษาควร ทราบตามแนวคมภรศพทศาสตร. หลายบทวา มรเณนป มยนเต อกามกา วนา ภวสสาม ความวา แมถาเมอเราทงสอง ยงมชวตอย เจาจะพงตายไซร, แมดวย ความตายของเจานน เราทงสอง กไมตองการ คอไมปรารถนา ชอวา จกไมยอมเวน (ใหเจาตาย) ตามความพอใจของตน, อธบายวา "เรา


ทงสองจกประสบความพลดพรากจากเจาไมได." หลายบทวา ก ปน มย ต ความวา เมอเปนเชนนน กเหต อะไรเลา จกเปนเหตใหเราทงสองอนญาตใหเจาผยงมชวตอย (ออกบวช เปนบรรพชต). อกอยางหนง ในบทวา "ก ปน มย ต " น พงเหนใจความ อยางนวา "กเพราะเหตไรเลา เราทงหลาย จงจกยอมอนญาตใหเจาผยง มชวตอย." บทวา ตตเถว ความวา "สทนนกลนทบตรนน นอนลง) ใน สถานททเขายนอย ซงมารดาบดาไมอนญาตใหเขาบวชนนนนเอง. บทวา อนนตรหตาย ความวา บนพนทอนมไดลาดดวยเครอง ปลาดอะไร ๆ. บทวา ปรจาเรห ความวา เจาจงใหพวกนกขบรองนกเตนรา และนกฟอนเปนตน บารงบาเรอเฉพาะตนแลว จงใหอนทรย (คอ รางกายทกสวน) เทยวไป คอใหสญจรไปตามสบายรวมกบสหายทงหลาย ในหมนกขบรองเปนตนเหลานน, อธบายวา "เจาจงนานกขบรองเปนตน เขามาทางนและทางนเถด." อกอยางหนง บทวา ปรจาเรห ความวา เจาจงใหพวกนก ขบรองนกเตนราและนกฟอนเปนตน บารงบาเรอเฉพาะตนแลว จงเลน คอจงเลนหว ไดแกจงรนรมยรวมกบสหายทงหลายเถด, มคาอธบายไววา "จงสนกสนานเถด" ดงนบาง. สองบทวา กาเม ปรภ ชนโต ความวา เจาบรโภคโภคทรพย ทงหลายรวมกบบตรและภรรยาของตนเถด.


สองบทวา ป าน กโรนโต ความวา เจาจงปรารภพระพทธ พระธรรม และ พระสงฆแลว บาเพญกศลธรรมทงหลาย อนเปน เครองชาระทางสคตใหบรสทธดวยด มการเพมใหทานเปนตนเถด. สองบทวา ตณห อโหส ความวา สทนนกลนทบตร เพอตด ความเกยวของดวยการพดจา จงไดงดการสนทนาปราศรยเสย. [สหายไปหามไมใหสทนนบวชไมสาเรจ] คราวนน มารดาบดาของสทนน พด (เลาโลม) ถง ๓ ครง เมอไมไดแมเพยงคาตอบ จงสงใหเรยกพวกสหาย (ของเขา) มาแลว สงวา "สทนนผเปนสหายของพวกเธอนน มความประสงคจะบวช, พวกเธอจงชวยหามเขาดวย." แมสหายเหลานนเขาไปหาเขาแลว กไดพด (ออนวอน) ถง ๓ ครง. แตสทนนกไดนงเงยบแมตอ (หนา) สหาย เหลานน. เพราะเหตนน ทานพระอบาลเถระ จงไดกลาวไววา "อถโข สทนนสส กลนทปตตสส สหายกา ฯ เป ฯ ตณห อโหส.๑" [สหายไปขออนญาตมารดาบดาใหสทนนบวช] ครงนน พวกสหายของสทนนนน ไดมความราพงดงนวา "หาก วาสทนนน เมอไมไดบวช จกตาย, จกไมมคณอะไร, แตมารดาบดา จกไดเหนเขาผบวชแลวเปนครงคราว, ถงพวกเรากจกไดเหน, อนง ขนชอวาการบวชนน เปนภาระทหนก, ผบวชจะตองถอบาตรเดนเทยว บณฑบาตทกวน ๆ. พรหมจรรย มการนอนหนเดยว ฉนหนเดยว เปน ๑. ว. มหา. ๑/๒๓-๔.


กจททาไดยากอยางยง, และสทนนน เปนผละเอยดออน เปนชาตชน ชาวเมอง, เขา เมอไมสามารถจะประพฤตพรหมจรรยนนได กจกกลบ มาทเรอนนอกทเดยว, เอาเถด พวกเรา จกขอใหมารดาบดาของเขา อนญาตใหบวช, สหายเหลานน กไดทาเหมอนอยางนนแลว. [มารดาบดาอนญาตใหสทนนบตรชายบวช] ฝายมารดาบดา กไดอนญาตใหเขาบวช. เพราะเหตนน พระอบาล เถระ จงไดกลาวไววา "อถโข สทนนสส กลนทปตตสส สหายกา เยน สทนนสส กลนทปตตสส มาตาปตโร ฯ เป ฯ อนาโตส มาตาปตห อคารสมา อนคารย ปพพชชาย๑" บทวา หฏโ แปลวา ผยนดแลว. บทวา อทคโค แปลวา ผมกายและจตฟขนดวยอานาจปต. บทวา กตปาห แปลวา สนวนเลกนอย. สองบทวา พล คาเหตวา ความวา สทนนกลนทบตรนน เมอบรโภคโภชนาหารทสบาย และบรหารรางกายดวยกจมการรอบและ อาบนาเปนตน ใหเกดกาลงกายแลว ไหวมารดาบดา ละเครอญาตผม หนาเตมดวยนาตา และเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาจนถงทประทบ ฯลฯ ไดกราบทลคานกะพระผมพระภาคเจาวา "พระพทธเจาขา ! ขอพระองค ไดโปรดใหขาพระพทธเจาบวชเถด พระพทธเจาขา !๒" [พระพทธเจารบสงภกษบวชใหสทนนกลนทบตร] พระผมพระภาคเจา ตรสเรยกภกษรปใดรปหนง ผเทยวบณฑบาต ๑. ว. มหา. ๑/๒๔. ๒. ว. มหา. ๑/๒๕.


เปนวตร ซงยนเฝาอยในทใกลมาวา "ดกอนภกษ ! ถาเชนนน เธอ จงใหสทนนบรรพชาและอปสมบทเถด." ภกษรปนน ทลรบแดพระผมพระภาคเจาวา "ดละ พระพทธ- เจาขา !" แลว ไดสทนนกลนทบตร ทพระชนเจาทรงประทานเปน สทธวหารก ใหบรรพชาและอปสมบทแลว. เพราะเหตนน ทานพระ อบาลเถระ จงกลาวไววา "สทนนกลนทบตรไดรบบรรพชาอปสมบท ในสานกของพระผมพระภาคเจาแลว.๑" อนง ยกเวนอธการวาดวยทานสทนนไดรบบรรพชาอปสมบทนเสย การบรรพชาและอปสมบท พระอรรถกถาจารยทงหลาย กไดกลาวไวแลว ในอรรถกถาทงปวง. สวนขาพเจาจกกลาว (บรรพชาและอปสมบทนน) ในขนธกะ ดวยอานาจแหงพระบาลตามทตงไวแลวนนแล. และหาใช จกกลาวแตบรรพชาและอปสมบทในขนธกะอยางเดยวเทานนไม, คาแม อนใด ทควรกลาวในขนธกะกด ในคมภรบรวารกด อนพระอรรถกถา- จารยทงหลายกลาวไวแลวในวภงค ขาพเจาจกกลาวคานนไวในทนน ๆ แล ทงหมด. แทจรง เมอขาพเจากลาวตามทอธบายมาอยางน, การ พรรณนา ยอมเปนอนขาพเจาทาแลว โดยลาดบแหงพระบาลทเดยว. เพราะเหตนน นกศกษาทงหลาย ผมความตองการดวยการวนจฉยนน ๆ ตรวจดวสยสงวรรณนาน โดยลาดบพระบาลนนแล กจกรการวนจฉยท ยงเหลอไดด ฉะนแล. บทวา อจรปสมปนโน คอทานสทนนนน เปนผอปสมบทแลว ไมนาน, มคาอธบายวา "โดยกาลไมนานนกแตอปสมบทมานนเอง." ๑. ว. มหา. ๑/๒๕.


บทวา เอวรเป คอ มสวนอยางน ไดแก มชาตอยางน. บทวา ธตคเณ ไดแก คณอนเปนเครองกาจดกเลส. สองบทวา สมาทาย วตตต ความวา (ทานสทนนนน) สมาทาน คอรบเอา ประพฤต เทยวไป อย. สองบทวา อาร โก โหต ความวา หามเสนาสนะแดนบาน เสยแลว เปนผชอบอยปาเปนวตร ดวยอานาจสมาทานอารญญกธดงค. บทวา ปณฑปาตโก ความวา หามภต ๑๔ อยาง ดวยการหาม อตเรกลาภเสยแลว เปนผชอบเทยวบณฑบาตเปนวตร ดวยอานาจ สมาทานบณฑปาตยธดงค. บทวา ปสกลโก ความวา หามคฤหบดจวรเสยแลว เปนผชอบ ทรงผาบงสกล เปนวตร ดวยอานาจสมาทานปงสกลธดงค. บทวา สปทานจารโก ความวา หามการเทยวโลเลเสยแลว เปน ผชอบเทยวตามลาดบตรอกเปนวตร คอเขาไปเพอภกษาตามลาดบเรอน ดวยอานาจสมาทานสปานจารยธดงค. บทวา วชชคาม ความวา (ทานสทนนนนเขาอาศย) หมบาน ชาววชชหรอหมบานในแควนวชช. [ญาตของทานสทนนทเมองไพศาลมสมบตมาก] ในคาเปนตนวา "อฑฒา มหทธนา" มวนจฉยดงน:- (ญาต ทงหลายของเราในเมองไพศาล) ชอวาเปนผมงคง เพราะมเครองอปโภค และอปกรณแหงเครองบรโภคมาก. มคาอธบายวา "จรงอย เครอง อปโภค และอปกรณแหงเครองอปโภค ของญาตเหลานน ๆ มมาก


คอมหนาแนน ทงเปนวตถมสาระ." ชอวา ผมทรพยมาก เพราะมทรพยทฝงไวมาก. บทวา มหาโภโต ชอวา ผมโภคะมาก เพราะมโภคะคอวตถ ทเปนเสบยง (สาหรบจาย) ประจาวนมาก. ชอวา ผมทองและเงนมาก เพราะนอกจากเครองอปโภคอยางอน กยงมทองและเงนนนและมากมาย ชอวา ผมอปกรณแหงทรพยเครองปลมใจมาก เพราะอปกรณ แหงทรพยเครองปลมใจ อนเปนเครองประดบ ซงทาความปตปราโมทย ให มมากมาย. พงทราบวา "เปนผมทรพยและขาวเปลอกมากมาย" เพราะทรพยและขาวเปลอกอนแลกเปลยนกนดวยอานาจการซอขาย ม จานวนมาก. สองบทวา เสนาสน สสาเมตวา ความวา เกบงาเสนาสนแลว, อธบายวา "จดตงเสนาสนะนนไวอยางเรยบรอย โดยประการทเสนาสนะ จกไมเสยหาย." [ญาตนาภตตาหารไปถวายทานสทนน ๖๐ ถาด] สองบทวา สฏ มตเต ถาลปาเก ความวา (ญาตทงหลายของ ทานสทนนนาภตตาหารไปถวายทานสทนน) มประมาณ ๖๐ หมอ โดย กาหนดแหงการคานวณ. กบรรดาภต ๖๐ หมอน เฉพาะหมอหนง ๆ จภตพอแกภกษ ๑๐ รป, ภตแมทงหมดนน ภกษ ๖๐๐ รปพอฉน. ในสองบทวา "ภตตาภหาร อภหรส" น มวเคราะหดงน :-


อาหารทชอวา อภหาร เพราะอรรถวา อนบคคลนาไปเฉพาะ นาอะไร ไป ? นาภตไป. อภหาร คอภตนนเอง ชอภตตาภหาร. ซงภตตาภหารนน. บทวา อภหรส ความวา ญาตทงหลายนาภตตาหารไปไวเฉพาะ หนา. อธบายวา "ถอเอาแลว ไดไปยงสานกของทานพระสทนนนน." ถามวา "ภตนน มประมาณเทาไร ?" แกวา "ม ๖๐ หมอ." เพราะเหตนน ทานพระอบาลเถระ จง กลาวไววา "ญาตทงหลาย นาภตตาหารมประมาณ ๖๐ หมอ ไปถวาย ทานพระสทนน๑." สองบทวา ภกขน วสสชเชตวา ความวา ทานพระสทนนนน มความประสงคจะเทยวจารกไปตามลาดบตรอกดวยตนเอง เพราะเปน ผถอเทยวบณฑบาตเปนวตรอยางอกฤษฏ จงไดสละ คอถวาย (ภตตา- หารมประมาณ ๖๐ หมอนน) เพอเปนของฉนแกภกษทงหลาย จรงอย ทานผมอายน ใฝใจวา "ภกษทงหลายจกไดลาภ และเรากจกไมลาบาก ดวยบณฑบาต" แลวจงมา เพอประโยชนนนนนเอง. เพราะฉะนน ทานพระสทนนนน เมอทากจทสมควรแกการมาของตน จงไดสละแก ภกษทงหลาย สวนตนเองกเขาไปบณฑบาต. นางทาสของพวกญาต ชอ ญาตทาส. [อธบายเรองขนมบด] บทวา อาภโทสก ไดแก ขนมกมมาสทเกบไวนาน คอลวงไป ๑. ว. มหา. ๑/๒๖.


ในบทวา "อาภโทสก" นน มใจความเฉพาะบทดงตอไปน:- ขนมกมมาส ทชอวาอภโทสะ เพราะอรรถวา ถกโทษคอความบด ครอบงา. อภโทสะนงเอง ชออาภโทสกะ. อกอยางหนง สญญา คออาภโทสกะน เปนสญญา คอชอแหงขนมกมมาส ทลวงไปไดคน หนงแลว. ซงขนมกมมาส ชออาภโทสกะนน. บทวา กมมาส ไดแก ขนมกมาส ทเขาทาดวยขาวเหนยว. สองบทวา ฉฑเฑตกามา โหต ความวา ขนมกมมาสนน เปน ของไมควรบรโภค โดยทสดแมพวกทาสและกรรมกร กระทงถงฝงโค, เพราะฉะนน นางทาสจงมความมงหมายจะเทขนมกมมาสะนนทงเสยภาย- นอก ดจเทหยากเยอทงฉะนน. บทวา สเจ ต ตดบทเปน สเจ เอต แปลวา ถาของนน. พระสทนน เรยกทาสของญาตวา "แนะนองหญง" ดวยอานาจ อรยโวหาร. บทวา ฉฑฑนยธมม แปลวา มอนจะตองทงเปนสภาพ. มคา อธบายไววา "แนะนองหญง ถาของนน มอนจะตองทงในภายนอก เปนธรรมดา คอเปนของทเขาสละความหวงแหนแลวไซร, เธอจงเกลย ลงในบาตรของเรานเถด. ถามวา "กบรรพชตยอมได เพอจะพดอยางนหรอ ? ไมเปน วบญญต (การออกปากขอ) หรอปยตตวาจา (วาจาพดขอเกยวดวย ปจจย) หรอ ?" แกวา "ไมเปน (ทงสองอยาง)." ถามวา "เพราะเหตไร จงไมเปน ?"


แกวา "เพราะเปนของทเขาสละความหวงแหนแลว." จรงอย จะพดวา "ทานจงใหคอจงนาสงของซงมอนจะตองทง เปนธรรมดา คอเปนของทเขาสละความหวงแหนแลว ทพวกเจาของ ไมมความเสยดายทงหมด มาเกลยลงในบาตรนเถด" ดงนกควร. จรง อยางนน แมทานพระรฐบาล ผประพฤตอรยวงศอยางดเลศ กไดพดวา "เธอจงเกลยขนมกมมาส ซงมอนจะตองทงเปนธรรมดาลงในบาตรของ เรานเถด." เพราะฉะนน ของสงใด มอนจะตองทงเปนธรรมดาเหน ปานนกด ของสงอนมรากไมผลไมและเภสชในปาเปนตน อนไมมใคร หวงแหนกด, ภกษควรใหนาสงของนนทงหมดมาแลว ฉนไดตามสบาย ไมควรจะรงเกยจ. [พระสทนนออกบวชได ๘ ป นางทาสจาอวยวะบางสวนได] บทวา หตถาน ความวา นางทาสของญาต ไดถอเอาเคามอ ทงสอง ของพระสทนนผนอมบาตรเขาไปเพอรบภกษา ตงแตขอมอไป. บทวา ปาทาน ความวา นางทาสของญาต ไดถอเอาเคาเทา ทงสอง จาเดมแตชายผานงไป. บทวา สรสส ความวา เมอพระสทนน เปลงวาจาวา "แนะ นองหญง ! ถาของนน " ดงนเปนตน นางทาสของญาตกจาสมเสยง (ของทาน) ได. สองบทา นมตต อคคเหส ความวา นางทาสของญาตไดถอ เอา คอจาได หมายความวา กาหนดอาการทตนเคยสงเกตไดในคราวท ทานยงเปนคฤหสถ.


จรงอย พระสทนนบวชในพรรษาท ๑๒ ของพระผมพระภาค, ในพรรษาท ๒๐ ของพระผมพระภาคเจา ไดเขาไปบณฑบาตยงตระกล ญาต, ตนเองมพรรษาได ๘ ตงแตบวชมา. เพราะเหตนน นางทาส ของญาตคนนน เหนทานแลวจงจาไมได แตถอเอาเคา (นมต) ได ดวยประการฉะน. หลายบทวา สทนนสส มาตร เอตทโวจ ความวา นางทาส ของญาต ไมอาจจะพดคาเปนตนวา "ทานเจาขา ! ทานหรอหนอ คอ พระสทนนผเปนนายของดฉน ?" ดงน กบบตรชายผเปนนาย (ของตน) ซงเขาบวชแลวดวยความเคารพยง จงรบกลบเขาไปในเรอน แลวไดแจง ขาวนกะมารดาของพระสทนน. ศพท "ยคเฆ" เปนนบาต ลงในอรรถแหงคาบอกเลา. ศพทวา "เช" ทอยในบทวา "สเจ เช สจจ" น เปนนบาต ลงในอรรถแหงคารองเรยก. ความจรง ชนทงหลายในประเทศนน ยอมรองเรยกหญงสาวใช ดวยภาษาอยางนน. เพราะเหตนน ในคาวา "สเจ เช สจจ " น พงทราบใจความอยางนวา "แมทาสผเจรญ ! ถาเจาพดจรงไซร." [พวกบรรพชตไมนงฉนในทไมสมควรเหมอนคนขอทาน] สอบทวา อตร กฑฑมล ความวา ไดยนวา ในประเทศนน ในเรอนของเหลาชนผเปนทานบด มหอฉนไว, และในหอฉนนน เขา กจดปอาสนะไว ทงไดจดตงนาฉนและนาสมไวพรอม. บรรพชตทงหลาย


ครนเทยวไปบณฑบาตแลว (กลบมา) นงฉนทหอฉนนน. ถาปรารถนา จะรบเอาภตตาหารทมอย กรบเอาของทยงมอย แมของเหลาชนผเปน ทานบดไป. เพราะฉะนน แมสถานทนน ควรทราบวา "ไดแกพะไล ฝาเรอนแหงใดแหงหนง ใกลหอฉนน แหงตระกลในตระกลหนง." จรงอย บรรพชตทงหลาย ยอมไมนงฉนในสถานทไมสมควร เหมอน พวกมนษยกาพราฉะนนแล. ศพทวา "อตถ" ทมอยในบทวา "อตถ นาม ตาต" น เปนนบาต ลงในอรรถวา มอย, และศพทวา "นาม" (ทมอยใน บทนน) กเปนนบาต ลงในอรรถแหงคาถาม และในอรรถแหงความ ดหมน. [บดาตเตยนพระสทนนวาฉนขนมบดเหมอนดมนาอมฤต] จรงอย ทานกลาวคาอธบายนไววา "(บดาพดกบพระสทนนผเปน บตรชายวา) พอสทนน ! ทรพยของเรา กมอยมใชหรอ ? พวกเราซง มเจาเปนบตรชาย ผมนงฉนขนมกมมาสทเกบไวคางคนอยในทเชนน จง พงถกประชาชนเขาตาหนวา เปนผไมมทรพยมใชหรอ ? อนง พอสทนน ! พอแมกยงมชวตอย มใชหรอ ? พอแมซงม เจาเปนบตรชาย ผมานงฉนขนมกมมาสทเกบไวคางคนอยในทเชนน จะ ถกประชาชนเขาตาหนวา ตายแลวมใชหรอ ? อนง พอสทนน ! พอสาคญวา สมณคณทเจาไดเพราะอาศยศาสนา มอยในภายในจตใจของเจา ผซงแมเจรญเตบโตมาดวยรสแหงอาหารทด


ยงไมมควรรงเกยจฉนขนมกมมาสทเกบไวคางคน ซงเปนของนาสะอด สะเอยนน เหมอนดมนาอมฤตฉะนน." กคฤหบดนน เพราะถกความทกขบบคน เมอไมสามารถจะพด แตงใจความนนใหบรบรณได จงไดกลาวคาเพยงเทานวา "มอยางหรอ พอสทนน ! ทพอจกฉนขนมกมมาสทเกบไวคางคน ?" สวนในคาวา "อตถ นาม ตาต" เปนตนน อาจารยผคด อกษรทงหลาย ยอมกลาวลกษณะนไวดงนคอ :- เมอมอตถศพทเปนบท ใกล บณฑตทงหลายจงไดแตงคาอนาคตกาลนนไวดงนวา "ปรภ - ชสสส" ดวยอานาจเนอความทไมนาเชอและทนไมได. ใจความแหงคาอนาคตกาลนน มดงนคอ:- ขอวา อตถ นาม ฯ เป ฯ ปรภ ชสสส มความหมายวา พอไมเชอ ทงทนไมได ซงการ ฉนน แมทเหนประจกษอย. สองบทวา ตตาย อาภโทสโก ความวา ขนมกมมาสทเกบไว คางคนน รปไดมาแตเรอนของคณโยมนน. ปาฐะวา "ตโตย" บาง อาจารยบางพวกสวดกนวา "ตทาย" บาง. คานนไมงาม. หลายบทวา เยน สกปต นเวสน ความวา นเวศนแหงบดา ของตน คอ แหงบดาของอาตมา มอยโดยสถานทใด. พระเถระเปน ผวางาย จงไดไป (ยงนเวศนนน) เพราะความรกในบดานนเอง. บทวา อธวาเสส ความวา พระเถระถงจะเปนผถอบณฑบาต เปนวตรอยางเครงครดกตาม แตกยงใฝใจวา "ถาเราไมรบแมภตตา- หารครงเดยวไซร, พวกญาตเหลานน กจกเสยใจอยางยง" จงไดรบคา อาราธนา เพออนเคราะหพวกญาต.


บทวา โอป ฉาเปตวา แปลวา สงใหไลทา. บทวา ตโรกรณย เปนสตตมวภตต ลงในอรรถตตยาวภตต, ความวา "แวดวง (กองทรพยนน) ไวดวยกาแพงมาน." อกอยางหนง ชนทงหลายยอมทากนไวภายนอก ดวยกาแพงมานนน เหตนน กาแพง มานนน จงชอวา ตโรกรณยะ. ความกวา "จดวงลอมกาแพงมาน นนไวโดยรอบ." ในสองบทวา "เอก หรสส" น กหาปณะ ควรทราบวา "เงน." ชายไมสงนก ไมเตยนก ขนาดปานกลาง พงทราบ "บรษ." บทวา เตน ห ความวา เพราะเหตทลกสทนนจกมาในวนน. ศพทวา ห เปนนบาต ลงในอรรถสกวาทาบทใหเตม. อกนยหนง ศพทวา "เตน" แมน เปนนบาต ลงในอรรถ แหงคาเชอเชญนนเอง. ในบทวา "ปพพณหสมย" น ทานมไดกลาวคาเผดยงกาล ไวในพระบาล แมกจรง, ถงกระนน กควรทราบอธบายวา "เมอเขา เผดยงกาลแลวนนแล พระเถระกไดไป." [บดามอบทรพยเพอใหพระสทนนสก] โยมบดาของทานสทนน ชบอกกองทรพยทง ๒ กองวา "พอ สทนน ! นทรพยมารดาของพอ " เปนตน. บทวา มาต ไดแก แหงหญงผใหเกด.


บทวา มตตก ไดแก ทรพยทมมาแตฝายมารดา. อธบายวา "ทรพยสวนนคณยาไดมอบใหมารดาของเจาผมาสเรอนน." โยมบดากลาวตาหน (ทรพยเปนสนเดมฝายหญง) ดวยคาวา "อตถกาย อตถธน." ทรพย ชอวาอนฝายหญงไดมา เพอประโยชน แกเครองจณณสาหรบอาบนาเปนตน อนเปนเครองใชสอยของหญง นนเอง มประมาณเทาไร, เจาจงตรวจดปรมาณทรพยฝายหญง แมนน กอน. อกอยางหนง มคาอธบายวา "พอสทนน ! นทรพยมารดาของพอ, กแลทรพยนนเปนสนเดมฝายมารดา พอมไดใหไว คอเปนของมารดา ของเจาเทานน." ในบทวา "อตถยาย อตถธน" น พงทราบใจความอยางนวา "กทรพยนนนรวบรวมมาไดดวยกสกรรม (และ) พาณชยกรรมกหามได อกอยางหนงแล ทรพยอนฝายหญงพงไดมา ชอวา อตถธน (ทรพย ฝายหญง), คอวา ทรพยฝายหญงสวนใด อนฝายหญงผไปสตระกลสาม จากตระกลญาต พงไดมาเพอประโยชนแกเครองจณณสาหรบอาบนา เปนตน, ทรพยสวนนน กมประมาณเทานนกอน." หลายบทวา อ เปตตก อ ปตามห ความวา กทรพย สวนใดอนเปนสนเดมของบดาและปทงหลายของพอ, ทรพยสวนนนกเปน สวนอนตางหาก, ทเขาฝงไว และทประกอบการคาขาย กมอยมากมานก. อนง บทวา "ปตามห" ทมอยในสองบทวา "เปตตก ปตามห" น ควรทราบวาการลบปจจยแหงตทธตเสย. อกอยางหนง ปาฐะวา "เปตามห" ดงนกม.


หลายบทวา ลพภา ตาต สทนน หนายาวตตตวา ความวา พอสทนน ! พอควรและเพศบรรพชตอนสงสง ซงเปนธงชยแหงพระ อรยเจาเสย แลวกลบมาเพอความเปนคฤหสถอนเปนเพศทตาทราม จะพง ไดใชสอย คอจะไดเพอบรโภคโภคสมบต, พอกลวตอราชอาญา จง บวชกหามได ทงถกเจาหนทวงกหามไดแล. กคาวา "ตาต" ทมอยในบทวา "ตาต น อสสหาม" น พระสทนน พด (กบบดา) เพราะความรกอาศยเรอน หาใชพดเพราะ เดชแหงสมณะไม. บทวา น อสสาม แปลวา รปไมอาจ. บทวา น วสหาม แปลวา รปไมพรอม คอไมสามารถ. กคาวา "วเทยยาม โข ต คหปต" น พระสทนนพด (กบบดา) เพราะเดชแหงสมณะ. บทวา นาตกฑเฒยยาส ความวา ความรกอนใดของคณโยม ทตงอยแลวในรป, คณโยม ไมควรตดรอนความรกอนนนออก ดวย อานาจความโกรธ. มคาอธบาย "ถาวาคณโยมไมพงโกรธไซร." ลาดบนน ทานเศรษฐ มจตเบกบานดวยนกในใจวา "บตรชาย เหมอนมความประสงคจะทาการสงเคราะหเรากระมง ?" จงไดพดวา "พด เถด พอสทนน !" ศพทวา "เตนห" เปนนบาต มรปคลายวภตต ลงในอรรถ แหงคาเชอเชญ. บทวา ตโตนทาน พงทราบการอาเทศ ตปฐมาวภตต อยางนคอ


ตนทาน ตเหตก (มทรพยนนเปนตนเรอง, มทรพยนนเปนเหต) เปนโต. และในสมาสบทนนไมมการลบโตปจจย ภยมราชภยเปนตน ททานกลาวไวโดยนยมอาทวา "พระราชา ทงหลายจะไมพงทรงรบโภคสมบตของเราหรออยางไร ? ชอวาภยกด. อธบายวา "จตสะดง." การสนเทา (กด) การสะทกสะทาน (กด) เนอหวใจปวนปน (กด) ของบคคลผถกพระราชาหรอโจรลงกรรมกรณ ดวยสงบงคบวา "เองจงใหทรพย" ดงน ชอวา ฉมภตตตะ (ความหวาดเสยว) . ขนชชน คอมปลายงอนขนขางบน ในเมอมภยเกดขน ชอวา โลมหงสะ (ขนพองสยองเกลา). การรกษาอยาวกวดขน ทงภายในและภายนอก ทงกลางคนและ กลางวน ชอวา อารกขา (การเฝารกษา). [บดาสงภรรยาเกาใหประเลาประโลมพระสทนนสก] สองบทวา เตนห วธ ความวา เศรษฐคฤหบด ครนแสดง ทรพยแลว กไมสามารถจะประเลาประโลมบตรชาย เพอใหสกดวยตนเอง ได จงสาคญวา "บดน เครองผกพวกผชาย เชนกนมาตคามเปนไมม" จงไดเรยกบราณทตยกาภรรยา ของพระสทนนนนมาสงวา "เตนห วธ" เปนตน. บทวา ปราณทตยก ไดหญงคนทสองซงเปนคนดงเดม คอหญง คนทสองในกาลกอน คอในคราวทยงเปนคฤหสถ. อธบายวา "ไดแก ภรรยาผเคยเปนหญงผรวมในการเสพสขทอาศยเรอนมาแลว."


บทวา เตนห ความวา เพราะเหตทไมมเครองผก (อยางอน) เชนกบมาตคาม. สองบทวา ปาเทส คเหตวา ความวา ภรรยาเกาไดจบเทา ทงสอง (ของทานสทนน). บทวา "ปาเทส" เปนสตตมภตต ลงใน อรรถทตยาวภตต อกอยางหนง ความวา ภรรยาเกา ไดจบพระสทนน นนทเทาทงสอง. ถามวา "เพราะเหตไร ภรรยาเกา จงไดกลาวกะพระสทนน อยางนวา ขาแตลกนาย ! นางเทพอปสร (ผเปนเหตใหทานประพฤต พรหมจรรย) เหลานน ชอเชนไร๑?" แกวา "เพราะไดยนวา ในกาลครงนน หมชนผไมรจกคณแหง บรรพชา ครนเหนขตตยกมารบาง พราหมณกมารบาง เศรษฐบตรบาง มากมาย ซงพากนละมหาสมบตแลวออกบวช จงสนทนากนขนวา เพราะ เหตไร ขตตยกมารเปนตนเหลานนจงออกบวช ?" คราวนน ชนเหลาอน กพดกนวา ขตตกมารเปนตนเหลานนออกบวช เพราะเหตแหงนางเทพ- อปสรทงหลาย ผเปนเทพนาฏกา. ถอยคานน เปนอนชนเหลานนได ใหแผกระจายไปแลว. ภรรยาเกาของทานสทนนน ไดถอเอาถอยคานน จงไดกลาวอยางนน." พระเถระ เมอจะคดคานถอยคาของภรรยาเกานน จงไดกลาววา "น โข อห ภคน" เปนตน แปลวา "นองหญง ฉนไมไดประพฤต พรหมจรรย เพราะเหตแหงนางเทพอปสรเลย.๒" ๑. ว. มหา. ๑/๓๐ ๒. ว. มหา. ๑/๓๐.


บทวา สมทาจรต ความวา ยอมเรยก คอยอมกลาว. หลายบทวา ตตเถว มจฉตา ปปตา ความวา ภรรยาเกาเหน ทานสทนนนนเรยกตนดวยวาทะนองหญง จงคดอยในใจวา "บดนทาน สทนนน ไมตองการเรา, ไดสาคญเราผเปนภรรยาจรง ๆ เหมอนเดก หญงผนอนอยในทองมารดาเดยวกนกบตน" กเกดความโศกเปนกาลง แลวสลบลมลงฟบอยในทตรงนนนนเอง. หลายบทวา มา โน วเหยตถ ความวา ทานสทนนกลาววากะ โยมบดาวา "คณโยม อยาชบอกทรพยและสงมาตคามมาเบยดเบยน รปเลย," จรงอย วาจานนทาความลาบากใหแกพวกบรรพชต. [มารดาขอรองใหพระสทนนเพาะพชพนธไว] มารดาของทานสทนน ไดเชอเชญทานสทนนไวในความอภรมย ดวยความวา "ถาเชนนน" ดงน ทมอยในบทนวา "พอสทนน ! ถาเชนนน พอจงใหพชพนธไวบาง." คอมารดาไดพดวา "ถาพอยง ยนดจะประพฤตพรหมจรรยไซร, ขอพอจงประพฤตนง ปรนพพานอย บนอากาศเถด, แตวา พอจงใหบตรชายคนหนงผจะเปนพชพนธสาหรบ ดารงสกลของเราไว." หลายบทวา "มา โน อปตตก สาปเตยย ลจฉวโย อตหราเปส ความวา มารดาของทานสทนนพดวา "เพราะเหตทพวกเราอยในรชสมย แหงเจาลจฉวผเปนคณราช, โดยกาลลวงลบไปแหงบดาของพอ เจา ลจฉวเหลานน จะสงใหรบทรพยมรดกน คอทรพยสมบตของพวกเรา


ซงมมากมายอยางน อนหาบตรมได คอทเวนจากบตรผจะรกษาทรพย ของตระกลไว นาไปสภายในพระราชวงของพระองคเสย, ฉะนน เจาลจฉวเหลานน อยาไดสงใหรบ คอจงอยาสงใหรบทรพยสมบตนน ไปเลย." ถามวา "เพราะเหตไร ทานสทนน จงไดกลาวอยางนวา คณโยม แม ! เฉพาะเรองนแล รปอาจทาได ?" แกวา "ไดยนวา ทานสทนนนน คดวา เราเทานนจกเปนเจา ของทรพยมรดกของมารดาเปนตนเหลานน, คนอนยอมไมม, มารดา เปนตนแมเหลานน กจกตามผกพนเราเปนนตย เพอตองการใหรกษา ทรพยมรดก, เพราะเหตนน เราจกไมไดเพอเปนผมความขวนขวายนอย บาเพญสมณธรรม, สวนทานเหลาน ครนไดบตรชายแลวกจกงดเวน (การตามผกพนเรา), ตอแตนน เรากจกไดบาเพญสมณธรรมตามสบาย, เมอ (ทาน) เลงเหนนยนอยไดจงไดกลาวอยางนน." [สตรมระดหยดกตงครรภ] คาวา "ปปผ" นเปนชอแหงโลหตทเกดขนในเวลาทมาตคาม มระด. จรงอย ในเวลาทมาตคามมระด ตอมมสแดงตงขนในสถานท ทตงครรภ (ในมดลก) แลวเจรญขนถง ๗ วนกสลายไป. โลหตกไหล ออกจากตอเลอดทสลายไปแลวนน. คาวา "ปปผ" นน เปนชอแหง โลหตนน. อนง โลหตนนเปนของมกาลง ยงไหลออกอยมากเพยงใด, ปฏสนธ


(ของสตวผเกดในครรภ) แมทบดาใหไวแลว กตงอยไมไดเพยงนน, คอยอมไหลออกพรอมกบโทษ (มลทนแหงโลหต) นนเอง, กเมอโทษ (มลทนแหงโลหต) ไหลออกแลว ปฏสนธ (ของสตวผเกดในครรภ) ทบดาใหไวแลวในวตถ (รงไข) ทบรสทธ กตงขนไดโดยเรวพลน. สองบทวา ปปผสา อปปชชต ความวา ตอมเลอดเกดขนแก ภรรยาเกาของทานสทนนนนแลว. พงทราบการลบบทสงโยค พรอมกบ การลบ อ อกษรเสย.๑ หลายบทวา ปราณทตยกาย พาหาย คเหตวา ความวา ทาน พระสทนนจกภรรยาเกานนทแขนทงสองนน. สองบทวา อปปตเต สกขาปเท ความวา เพราะปฐม- ปาราชกสกขาบทยงมไดทรงตงไว. [พระผมพระภาคเจาทรงบญญตปฐมปาราชกเมอ ๒๐ พระพรรษา] ไดยนวา ในปฐมโพธกาลแหงพระผมพระภาคเจา ภกษทงหลาย ไดประคองพระหฤทยใหทรงยนดแลวตลอด ๒๐ ป มไดทาอชฌาจาร (ความประพฤตลวงละเมด) เหนปานน (ใหเกดขนเลย). พระผม- พระภาคเจา ทรงหมายเอาอชฌาจารนนนนเอง จงตรสพระสตรนวา "ดกอนภกษทงหลาย ! สมยหนง พวกภกษไดประคองจตของเราให ยนดแลวหนอ." ๑. บทวา ปปผสา น ตดบทเปน ปปฝ อสสา ลบ อ อกษรตวตน และลบ ส ทเปนตวสะกด เสย จงสมาธกนเขาเปน ปปผสา.


คราวนน พระผมพระภาคเจา เมอไมทรงเลงเหนอชฌาจาร (ความประพฤตลวงละเมดเชนนนของภกษทงหลาย) จงมไดทรงบญญต ปาราชกหรอสงฆาทเสส. แตไดทรงบญญตกองอาบตเลกนอย ทเหลอไว เพยง ๕ กองเทานน ในเพราะเรองนน ๆ. เพราะเหตนน ทานพระ อบาลเถระ จงไดกลาวไววา "เพราะสกขาบท ยงมไดทรงบญญตไว." บทวา อนาทนวทสโส ความวา ทานสทนน เมอไมเลงเหน ขอทพระผมพระภาคเจาจกทรงบญญตสกขาบทชโทษไวในบดน จงเปน ผมความสาคญ (ในการเสพเมถนธรรมนน) วาไมมโทษ. จรงอย ถาทานพระสทนนน พงรวา "สงนไมควรทา" หรอวา "สงททาน ยอมเปนไปเพอมลเฉท" ดงนไซร, กลบตรผบวชดวยศรทธา แมจะถง ความสนชวตไป อนมกรรมนนเปนเหตกจะไมพงทา, แตทานเมอไม เลงเหนโทษในการเสพเมถนธรรมน จงไดเปนผมความสาคญวา ไมม โทษ. เพราะเหตนน ทานพระอบาลเถระ จงไดกลาวไววา "เปนผม ความเหนวาไมมโทษ." บทวา ปราณทตยกาย น เปนสตตมวภตต. บทวา อภวาเปส คอ ใหเปนไปแลว. จรงอย แมการใหเปนไป ทานเรยกวา "วาปนา" เพราะ ยงกายวญญตใหเคลอนไหว. กทานพระสทนนน บณฑตพงทราบวา "ไดทาการยงกายวญญตใหเคลอนไหวถง ๓ ครง เพอความตกลงใจจะ ใหตงครรภ." หลายบทวา สา เตน คพภ คณห ความวา แมภรรยาเกา ของทานพระสทนนนน กตงครรภเพราะอชฌาจารนนนนเอง หาได


ตงครรภโดยประการอนไม. [เหตทใหสตรตงครรภม ๗ อยาง] ถามวา "กการตงครรภ ยอมมได แมโดยประการอยางอนหรอ ?" แกวา "ยอมมได. ถามวา "ยอมมไดอยางไร ?" แกวา "ยอมมได (เพราะเหต ๗ อยาง) เพราะการเคลาคลง กาย ๑ เพราะการใชผา ๑ เพราะการดมนาอสจ ๑ เพราะการลบคลา สะดอ ๑ เพราะการจองด (รป) ๑ เพราะเสยง ๑ เพราะกลน ๑." จรงอย สตรทงหลาย บางพวกเปนผมความกาหนดยนดดวยฉนท- ราคะในเวลาทตนมระด แมเมอยนดการทบรษจบมอ จบชองผมและการ ลบคลาอวยวะนอยใหญ (ของตน) ยอมตงครรภได. การตงครรภยอม มไดเพราะการเคลาคลงกาย ดวยอาการอยางน. อนง นางภกษณ ผเปนภรรยาเกาของพระอทายเถระ เอาปาก อมนาอสจนนไวสวนหนง ใสอกสวนหนงเขาในองชาตรวมกบผานนเอง นางกตงครรภไดเพราะเหตนน.๑ การตงครรภ ยอมมไดเพราะการใชผา ดวยอาการอยางน. แมเนอ ผเปนมารดาของมคสงคดาบส ไดมายงสถานทถายปสสาวะ ของดาบส ในเวลาทตนมระด แลวไดดมนาปสสาวะ ซงมนาสมภพ เจอปนอย. แมเนอนน กตงครรภ แลวออกลกเปนมคสงคดาบส เพราะเหตทตนดมนาปสสาวะนน.๒ การตงครรภ ยอมมไดเพราะการดม ๑. ว. มหา. ๒/๒๓. ๒. ชาตกฏฐกถา. ๘/๑. ๗/๓๙๖.


นาอสจ ดวยอาการอยางน. อนง ทาวสกกะทรงทราบขอทบดามารดาของพระสามดาบสโพธ- สตวเสยจกษ มพระประสงคจะประทานบตร (แกทานทงสองนน) จง ทรงรบสงกะทกลกบณฑต (ผเปนบดาของพระสามดาบสโพธสตวนน) วา "เมถนธรรม ควรแกทานทงสองหรอ ?" ทกลกบณฑต ทลวา "อาตมภาพทงสอง บวชเปนฤษแลว ไมม ความตองการดวยเมถนธรรมนน." ทาวสกกะ ทรงรบสงวา "ถาเชนนน ในเวลาทนางปารกาตาป- สนนมระด ทานพงเอานวลบคลาสะดอ (ของนาง) เถด." ทกลกบณฑตนน ไดทาเหมอนอยางนนแลว. นางปารกาตาปสน นน กตงครรภ แลวคลอดทารกชอสามดาบส เพราะเหตทลกคลา สะดอนน.๑ การตงครรภ ยอมมไดเพราะการลบคลาสะดอ ดวยอาการ อยางน. โดยนยนนนแล ควรทราบเรองมณฑพยมาณพ๒ และเรอง

พระเจาจณฑปชโชต.

ถามวา "การตงครรภ ยอมมไดเพราะการจองด (รป)

อยางไร ?"

แกวา "สตรบางพวกในโลกน ในเวลาทตนมระด เมอไมได

การเคลาคลงกบชาย จงเขาไปในเรอน จองดชาย ดวยอานาจความ

กาหนดพอใจ (แลวกตงครรภ) เหมอนนางสนมชาววงฉะนน.

นางยอมตงครรภ เพราะการจองดชายนน." การตงครรภ ยอมมได

เพราะการจองดรป ดวยอาการอยางน.

๑. นยชาตกฏฐกถา. ๙/๑๒๓-๔. ๒. ชาตกฏฐกถา. ๗/๕-๗.


อนง บรรดานกยาง๑ ชอวานกยากตวผ ยอมไมม. นางนกยาง เหลานน ในเวลาทตนมระด ครนไดฟงเสยเมฆ (คารวม) แลว ไดฟงเสยงไกผตวเดยว (ขน) กยอมตงครรภได. ถงแมโคทงหลาย ครนไดฟงเสยงโคอสภะ (โคตวผ) แลว กยอมตงครรภเหมอนอยางนน. การตงครรภ ยอมมไดเพราะเสยง ดวยอาการอยางน. อนง แมโคทงหลายนนเอง ในกาลบางครง ยอมตงครรภได เพราะกลนของโคตวผ. การตงครรภ ยอมมไดเพราะกลน ดวยอาการ อยางน. สวนในเรองน ภรรยาเกาของทานพระสทนนน ยอมตงครรภ เพราะอชฌาจาร ดงทพระผมพระภาคเจาทรงหมายเอาตรสไววา "มารดาบดาอยรวมกน ๑ มารดามระด ๑ สตวผเกดในครรภ ปรากฏ ๑, เพราะความประชมพรอมแหงปจจย ๓ ประการอยางน ความ กาวลงแหงสตวผเกดในครรภ จงมได.๒" [เทพเจาประกาศความชวของพระสทนน] หลายบทวา ภมมา เทวา สททมนสสาเวส ความวา ชอวา ความลบของชนผกระทากรรมชว ยอมไมมในโลก,๓ จรงอย ตนของ ชนผกระทาความชวนน ยอมรความชว (ทตนทา) นน กอนกวา ๑. เวสสนตรชาดก กณฑมหาพนวา พกา พลากา นชชหา....นกยางโยน นกยางกรอก นก โพระดก....จงแปลวา นกยางไวกลาง ๆ. ๒. ม. ม. ๑๒/๒๔๗. ปปญจสทน. ๒/๔๑๗-๘ ๓. ข ชา. ๒๗/๑๓๑. ชาตกฏฐ ๔/๒๔๘.


คนอนทงหมด, ตอจากนน อารกขเทพเจาทงหลาย ยอมร, ภายหลง ตอมาเทพเจาแมเหลาอน ผจตของบคคลอน กยอมร, เพราะเหตนน ภมมเทพเจาทงหลาย ผอาศยอยในไพรสณฑทงสน ซงเปนผรจตของ บคคลอน พบเหนอชฌาจารนนของทานพระสทนนนน กไดกระจาย เสยงใหบนลอลนไป คอไดเปลงเสยงออกโดยอาการทเทพเจาแมเหลาอน จะไดยน. ถามวา "ไดยนวาอยางไร ?" แกวา "ไดยนดงน ทานผเจรญ ! โอ ภกษสงฆ ไมมเสนยด หาโทษมได, (แต) พระสทนนกลนทบตร กอเสนยดขนแลว กอ โทษขนแลว.*" ใจความแหงคาวา "ไมมเสนยด" เปนตนนน บณฑต พงทราบ โดยนยดงทขาพเจากลาวไวแลวในเวรญชกณฑนนแล. อนง ในคาวา "ภมมาน เทวาน สทท สตวา จาตมมหา- ราชกา" น พงทราบลาดบดงนวา "อากาสฏฐเทพเจาทงหลายไดสดบ เสยงเหลาภมมเทพเจาแลว, เทพเจาชนจาตมหาราชทงหลายไดสดบเสยง เหลาอากาสฏฐเทพเจาแลว" ดงนเปนตน. บทวา พรหมกายกา ความวา พรหมแมทงหมด ยกเวนเหลา อสญญสตวและเหลาอรปาวจรสตวเสย พงทราบวา "ไดสดบแลว และ ครนไดสดบแลว กไดกระจายเสยงใหบนลอลนแลว." หลายบทวา อตห เตน ขเณน ความวา ชวขณะเดยวแหง อชฌาจารของทานพระสทนนนน ดวยอาการอยางน. * ว. มหา. ๑/๓๒.


สองบทวา เตน มหตเตน ความวา ชวครเดยวแหงอชฌาจาร นนเอง. สองบทวา ยาว พรหมโลกา ความวา "เสยงไดกระฉอนขน ไปแลว) จงถงพรหมโลกชนอกนฏฐะ. บทวา อพภคคฉ แปลวา ไดกระฉอนขนไปแลว คอไดตงขน แลว. ความกวา "ไดมเสยงระเบงเซงแซเปนอนเดยวกนแลว." [บตรชายของทานพระสทนนชอวาพชกะ] สองบทวา ปตต วชาย ความวา ภรรยาเกาของทานพระสทนน ไดใหปจฉมภวกสตว ผเชนกบพมพทองเกดแลว. หลายบทวา พชโกต นาม อกส ความวา พวกสหายของทาน พระสทนนไมยอมใหตงชอเปนอยางอน คอไดพากนตงชอวา "พชกะ" (เจาพชก) โดยลงความเหนกนวา "ทารกนนจงมชอวา "เจาพชก" เทานน, เพราะเหตแหงคาทยาไดกลาวขอไววา "พอจงใหพชพนธไว บางน ปรากฏชดแลว. พวกสหาย กไดตงชอใหแกบดาแหงพชก- ทารกนน ดวยอานาจชอบตรชายเหมอนกน. คาวา "เต อปเรน สมเยน" น ทานกลาวหมายเอาเจาพชก และมารดาของเจาพชก. [มารดาและพชกทารกบวชแลวไดสาเรจพระอรหต] ไดยนวา ในเวลาทพชกะมอายได ๗-๘ ขวบ มารดาของเธอ ไดบวชในสานกนางภกษณ และพชกทารกนน กไดบวชอยในสานก


ของภกษ ไดอาศยเพอนพรหมจารผเปนกลยาณมตร กไดดารงอยใน พระอรหตแลว. เพราะเหตนน ทานพระอบาลเถระ จงไดกลาวไววา "เขาทงสองไดออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต ไดทาใหแจงซงพระอรหต แลว.*" บรรพชาของมารดาและบตรไดมผลแลว ดวยประการฉะน. [ทานพระสทนนเดอดรอนใจเพราะประพฤตชวหยาบ] สวนบดาของพชกทารกนน ถกความวปฏสารครอบงาอย เพราะ- เหตนน ทานพระอบาลเถระ จงไดกลาวคาวา "อถโข อายสมโต สทนนสส อหเทว กกกจจ" ดงนเปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา อหเทว แปลวา ไดมแลวนนเทยว. ทะ อกษรทาการเชอมบท. ความวา "ไดมแลวนนเทยว." ความตามเดอดรอนในภายหลง อนมอชฌาจารเปนเหต ชอวา ความราคาญ. แมคาวา "วปฏสาโร" กเปนชอแหงความตามเดอดรอน ในภายหลงนนนนเอง. จรงอย ความตามเดอดรอนในภายหลงนน ทานเรยกวา "กกกจจะ" (ความราคาญ) โดยความเปนกรยาทบณฑตพงเกลยด เพราะความเปนกรรมอนผรทงหลายไมพงทา, ทานเรยกวา "วปฏสาร" (ความเดอดรอน) โดยเปนความระลกผดรปไป เพราะอาศยอชฌาจารนน เพราะไมสามารถจะหามอชฌาจารทตนทาแลวได. หลายบทวา อลาภา วต เม ความวา ไมใชลาภของเราหนอ. มอธบายวา "ขนชอวา ความไมไดคณทงหลาย มฌานเปนตนเหลานน * ว. มหา. ๑/๓๓.


ไมใชลาภของเรา ทงไมใชลาภของผอน. หลายบทวา น วต เม ลาภา ความวา คณคอบรรพชา สรณคมนและการสมาทานสกขาแมเหลาใด ทเราไดเฉพาะแลว, คณ คอบรรพชาเปนตนแมเหลานน ชอวาไมใชลาภของเราเลย เพราะม อชฌาจารเศราหมอง. หลายวา ทลลทธ วต เม ความวา พระศาสนาน แมทเรา ไดแลว กชอวาเราไดชว. หลายบทวา น วต เม สลทธ ความวา พระศาสนาน เราไดไมดเหมอนอยางกลบตรเหลาอนเขาไดกนหนอ. เพราะเหตไร ? เพราะเหตเราบวชในพระธรรมวนยทพระผมพระภาคเจาตรสไวดแลวอยาง น ยงไมสามารถจะประพฤตพรหมจรรยใหบรบรณบรสทธไดจนตลอด ชวตแล. บทวา พรหมจรย ไดแก มรรคพรหมจรรย ททานสงเคราะห ดวยไตสกขา. สองบทา กโส อโหส ความวา ทานพระสทนนนน เมอไม สามารถจะเคยวกนหรอฉนอาหาร จงไดเปนผซบผอม คอมเนอและ โลหตนอย. บทวา อปปณฑปปณฑกชาโต ไดแก ความเปนผมผวเหลอง ๆ เกดขน คอเปนผมสวนเปรยบดจใบไมเหลอง. บทวา ธมนสณตคตโค ไดแก ผมตวสะพรงดวยแถวเสนเอน นนเอง เพราะความเปนผมเนอและโลหตสนไป.


บทวา อนโตมโน ไดแก ผมความคดตงอยภายในนนเอง (ผม เรองในใจ) ดวยอานาจความระทมถง. อนง สตวโลกแมทงหมด ชอวา เปนผมใจอยในภายในนนเอง (คดอยแตในใจ) ดวยอานาจความเปนไป อาศยหทยวตถ. บทวา สนมโน ไดแก ผทอดทงธระ คอผไมมความขวนขวายใน อเทศ ปรปจฉา กรรมฐาน อธศล อธจต อธปญญา และการบาเพญ วตรและระเบยบวตร. ชอวา ผมใจหดห เพราะอรรถวาใจของผนนหดห คองอกลบดวยอานาจความเกยจครานโดยแททเดยว. บทวา ทกข ไดแกผ มทกข เพราะทกขทางใจ. บทวา ทมมโม ไดแก ผมใจอนโทษประทษรายแลว หรอผมใจ ผดรป เพราะความเปนผถกโทมนสครอบงา. บทวา ปชฌาย ความวา ทานพระสทนน คดถงความชวทตน ทาแลวนน ๆ ดวยอานาจความเดอดรอน (ซบเซา) ดจลาตวทเขาคด ออกจากภาระแลว (ซบเซาอย) ฉะนน. [พวกภกษสหายถามทานพระสทนนถงความซบผอม] สองบทวา สหายกา ภกข ความวา ภกษทงหลาย ผถามถง ความผาสก ทเปนผคนเคยของทานพระสทนน เหนพระสทนนนน ผเปนแลวอยางนน ซงปลอยใหวนคนผานไปอย ดวยธรรมเปนเครอง เนนชา คอการคลกคลอยดวยหม จงไดกลาวคานกะทานพระสทนนนน. บทวา ปนททรโย ความวา ผมอนทรยมจกษเปนตนเตมเปยม เพราะโอกาสซงเปนทตงแหงประสาทสมบรณ.


ศพทวา "ทาน" ทมอยในคาวา "โสทาน ตว" น เปน นบาต. ทานกลาวอธบายไววา "โส ปน ตว" ทแปลวา "กคณนน (ดซบผอม)." หลายบทวา กจจ โน ตว คอ กจจ น ตว ทแปลวา "คณ (จะไมมยนดประพฤตพรหมจรรย) หรอหนอ ?" บทวา อนภรโต แปลวา ผมความกระสน, อธบายวา ผ ปรารถนาความเปนคฤหสถ." เพราะเหตนน ทานพระสทนน เมอจะคดคานความไมยนดนน นนแล จงกลาววา "อาวโสทงหลาย! ความจรง ไมใชวาผม จะไมยนด (ประพฤตพรหมจรรย)." อธบายวา "กผมยนดทเดยว ในการเจรญกศลธรรมอนยง." หลายบทวา อตถ เม ปาปกมม กต ความวา บาปกรรมอยาง หนงทผมทาไว มอย คอผมไดรบอย ไดแกมปรากฏแกผมอยเปนนตยกาล ดจมอยเฉพาะหนาฉะนน. ถดจากนน ทานพระสทนน เมอจะประกาศ (เปดเผย) บาป- กรรมทตนทาแลวนน (แกเหลาภกษสหาย) จงไดกลาวคาเปนตนวา "ปราณทตยกาย" ดงน. [พวกภกษสหายเหนดวยวากรรมนนใหเกดความสาราญได] หลายบทวา อล ห เต อาวโส สทนน กกกจจาย ความวา อาวโส สทนน ! บาปกรรมนนของคณ พอท คอสามารถจะใหคณ ราคาญได. มคาอธบายวา "เปนของสามารถจะใหเกดความราคาญได."


ในคาวา "ย ตว" เปนตน พงทราบการเชอมความดงนวา "คณจกไมสามารถประพฤตพรหมจรรย เพราะความชวใด, ความชว นนของคณ พอทจะใหคณราคาญได." ตอจากนน เหลาภกษสหาย เมอจะพราสอนพระสทนนนน จง ไดกลาวคาเปนตนวา "นน อาวโส ภคตา" ดงน. บรรดาบทเหลานน ศพท "นน" เปนนบาต ลงในอรรถ อนมตและตาหน. บทวา อเนกปรยาเยน แปลวา โดยเหตมใชอยางเดยว. บทวา วราคาย แปลวา เพอคลายความกาหนด. สองบทวา โน สราคาย ความวา ไมใชเพอความกาหนด ดวยราคะ. อธบายวา "จรงอย ธรรมอนพระผมพระภาคเจาทรง แสดงแลว เพอประโยชนแหงการคลายความกาหนดนนวา สตวทงหลาย ไดสดบธรรมของเรานแลว จกคลายความกาหนด คอจกไมยนดในภพ และโภคสมบตทงปวง." ในบททงปวง กมนยนน. กคาวา "วสโยคาต กเลเสห วสยชชนตถาย" น ทมอย ในบทวา "วสโยคาย" เปนตนน เปนเพยงการกลาวโดยนยทางออม. บทวา วสโยคาย ความวา เพอปราศจากความประกอบดวย กเลสทงหลาย. สองบทวา โน สโยคาย ความวา ไมใชเพอความประกอบ (ดวยกเลสทงหลาย). บทวา อนปาทานาย ความวา เพอความไมถอมน. สองบทวา โน สอปาทานาย ความวา ไมใชเพอความยดมน.


หลายบทวา ตตถ นาม ตว ความวา เมอธรรมนน (อน พระผมพระภาคเจาทรงแสดงแลว เพอคลายความกาหนด) คณ (ยงจก คดเพอความกาหนดอกหรอ ?). สองบทวา สราคาย เจเตสสส ความวา คณยงจกมาคด คอ ยงจกมาดาร เพอเมถนธรรม อนเปนไปอย พรอมดวยความกาหนด หรอ ? อธบายวา คณจกมาพยายามเพอตองการเมถนธรรมนนหรอ ?" ในบททงปวง กมนยนน. [อรรถาธบายชอพระนพพาน ๙ บาท] อก ๙ บท มราควราคะเปนตน พระผมพระภาคเจา* ตรสหมายเอา พระนพพานซงเปนโลกตรธรรมทมพชอนปลอนแลวนนแล เพราะเหต นน แมเมอพระองคตรสวา "ราควราคาย" กด "มทนมมทนาย" กด บณฑตพงเหนความอยางนเทานนวา "เพอประโยชนแกพระ นพพาน." จรงอย พระนพพาน พระผมพระภาคเจาตรสเรยกวา "ธรรมเปน ทสารอกราคะ" เพราะเหตวา ราคะมาถง คอปรารภ หมายอาศยพระ นพพานนนแลว ยอมคลายไป คอไมม. อนง พระนพพาน ทรงเรยกวา "ธรรมเปนทสรางเมา" เพราะเหตวา ความเมาทงหลาย มความเมาดวยอานาจมานะ และความ เมาวาเปนบรษเปนตน มาถงพระนพพานนนแลว ยอมเปนอนสรางไป หายเมา คอสาบสญไป. * นแปลตามโยชนา แตนาจะเปนภกษสหายพระสทนนกลาว.


อนง พระนพพาน ทรงเรยกวา "ธรรมเปนทหมดสนความ กระหาย" เพราะเหตวา ความกระหายในกามแมทงปวง มาถงพระ นพพานนนแลว ยอมถงความหมดสนไป คอความสนสญไป. อนง พระนพพาน ทรงเรยกวา "ธรรมเปนทเพกถอนอาลย" เพราะเหตวา อาลยคอเบญจกามคณ มาถงพระนพพานแลว ยอมถง ความเพกถอนไป. อนง พระนพพาน ทรงเรยกวา "ธรรมเปนทขาดสญแหงวฏฏะ" เพราะเหตวา วฏฏะม ๓ ภม มาถงพระนพพานนนแลว ยอมขาด สญไป. อนง พระนพพาน ทรงเรยกวา "ธรรมเปนทสนตณหา, ธรรม เปนทปราศจากราคะ ธรรมเปนทดบ" เพราะเหตวา ตณหา มาถง พระนพพานนนแลว ยอมถงความสนไป ยอมบาราศไป และยอมดบ ไปโดยประการทงปวง. อนง พระนพพานนน ทรงเรยกวา "นพพาน" เพราะเหตวา ออกไป คอพนไป พรากไป จากตณหา ซงไดโวหารวา วานะ เพราะรอยรด คอผกรดเกยวประสานกาเนด ๔ คต ๕ วญญาณฐต ๗ สตตาวาส ๙ ไว เพอความมความเปนสบ ๆ ไป ฉะนแล. หลายบทวา กามาน ปทาน อกขาต มความวา การละวตถกาม และกเลสกามทงปลาย พระผมพระภาคเจาตรสไวแลวมใชหรอ ? สองบทวา กามสาน ปร า มความวา การกาหนดร กามสญญาแมทงหมด ม ๓ อยาง ดวยอานาจญาตปรญญา (กาหนด


รดวยการร) ตรณปรญญา (กาหนดรดวยการพจารณา) และปหาน- ปรญญา (กาหนดรดวยการละเสย) พระผมพระภาคเจาตรสแลวมใช หรอ ? บทวา กามปปาสาน มความวา การกาจดความระหายในกาม ทงหลาย หรอความอยากดมกามทงหลาย พระผมพระภาคเจาตรสแลว มใชหรอ ? บทวา กามวตกกาน มความวา ความเพกถอนวตกทงหลาย ทเกยวดวยกาม พระผมพระภาคเจาตรสแลวมใชหรอ ? บทวา กามฏรฬาหาน มความวา ความสงบแหงความเรารอน ซงเกดขนดวยอานาจความกาหนด ทประกอบดวยเบญจกามคณ ไดแก ความรมรอนภายใน พระผมพระภาคเจาตรสแลวมใชหรอ ? โลกตรมรรค เครองทาความสนกเลสแล พระผมพระภาคเจา ตรสไดแลวในสถาน ๕ เหลาน. แตมรรคทเจอกนทงโลกยะและโลกตระ บณฑตพงทราบวา พระผมพระภาคเจาตรสไวแลวใน ๓ สถานเบองตน ทงหมด. คาวา เนต อาวโส เปนตน มความวา ดกอนผมอาย ! กรรม ลามกนนของทาน ยอมไมเปนไปเพอความเสอมใสแหงชนทงหลายผยง ไมเสอมใส คอเพอประโยชนแกความเสอมใสของชนทงหลายผเหนปานนน หรอ. บทวา อถเขวต ตดบทเปน อถโข เอต. บทวา "อถ เขต" กม.


บทวา อถตตาย มความวา (กรรมลามกนนของทาน) ยอมเปนไป เพอความเปนโดยประการอน จากความเสอมใส คอ เพอ ความเดอดรอน. อธบายวา "ยอมทาความเดอดรอนแกชนทงหลาย ผม ศรทธาอนยงมไดมาดวยมรรควา ' เราทงหลายเลอมใสแลวในพระธรรม วนย ชอแมเชนน ซงมพวกภกษผปฏบตเลวทราม." ฝายความเสอมในของชนทงหลายผมศรทธามาแลวดวยมรรค เปน ของไมหวนไหวดวยเรองเชนน หรอดวยเรองทรายแรงยงกวาน เหมอน ภเขาสเนร ไมหวนไหวดวยลมฉะนน. เพราะเหตนน ภกษสหายเหลานน จงกลาววา "เพอความเปนโดยประการอนแหงชนบางพวก. [ภกษทงหลายกราบทลเรองพระสทนนเสพเมถนธรรม] ขอวา ภควโต เอตมตถ อาโรเจส มความวา ภกษสหายเหลานน ไดกราบทล คอไดแจงเนอความนน แดพระผมพระภาคเจา, กแล เมอ กราบทล หาไดกราบทลเพอปรารถนาความเปนผททรงโปรดปรานไม, หาไดทลเพอมงจะทาความแตกราวไม, หาไดทลเพอตองการประจานโทษ ของทานผมอายนนไม, หาไดทลเพอแจงขางตาหนโทษไม หมายใจ อยวา "พระผมพระภาคเจา ทรงสดบเนอความนแลว จกไมใหพระ สทนนนคงอยในพระศาสนา จกใหฉดคราเธอออกไปเสย" จงไดทล กหาไม, อนทจรง ไดทลดวยทาในใจวา "พระผมพระภาคเจา ครน ทรงทราบความเสยหายน ซงเกดขนในพระศาสนาแลว จกทรงบญญต สกขาบท จกทรงตงเขตแดนอาชญาไว."


[พระผมพระภาคเจาทรงตาหนพระสทนน] พงทราบวนจฉยในคาวา "เอตสม นทาเน เอตสม ปกรเณ" น ตอไปน:- ความละเมดอชฌาจาของพระสทนน พงทราบวา "ทาน กลาววาเปนนทานและเปนปกรณ เพราะเปนเหตแหงการบญญตสกขาบท" จรงอย เหต ทานเรยกวา "นทานและปกรณ" เพราะเปนทนาออกให คอมอบใหซงผลของตน เหมอนชวา "เชญถอเอาผลนนเถด" และเพราะ เปนเหตเรมทา คอปรารภเพอจะทาผลนน หรอวากระทาผลนนทเดยว. หลายบทวา วครห พทโธ ภควา มความวา พระผมพระ- ภาคเจา ทรงต คอทรงตาหน (พระสทนนนน) เหมอนอยางบคคล ผเลศ เมอจะแสดงคณและโทษของชนทงหลายผสมควรแกคณและโทษ กตและชมฉะนน. จรงอย เพราะทรงเหนบคคล ผทาการลวงละเมดศล ความคด ยอมไมเกดขนแดพระผมพระภาควา "ผนเปนคนปรากฏโดยชาต หรอ โดยโคตร หรอโดยความเปนบตรของคนมสกล หรอโดยคณฐะ (คนถะ พระคมภร) หรอโดยธดงควตร เปนผมยศ, เราสมควรทจะรกษาบคคล เชนนไว" เพราะทรงเหนบคคลผมคณมศลเปนทรก จตทคดจะปดบงคณ ของเขา จะไดเกดขนหามไดเลย อนทจรง พระองคยอมทรงตบคคลซง ควรตเทานน ยอมทราบชมบคคลซงควรชมเทานน, และพระสทนนน เปนผสมควรต, เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจา ผทรงดารงอยใน ลกษณะของผคงท มพระหฤทยไมลาเอยง ไดทรงตพระสทนนนน ดวย พระพทธดารสวา "อนนจฉวย" เปนอาท.


[อรรถาธบายกรรมทไมควรแกสมณะเปนตน] ในคาวา "อนนจฉวย" เปนตนนน มการพรรณนาเนอความ ดงตอไปน:- "ดกอนโมฆบรษ คอคนเปลา ! กรรมทเธอทาแลวนน ไมสมควรแกธรรมอนทาความเปนสมณะ หรอแกมรรคผลนพพานและ คาสอน คอไมเปนไปตาม ไดแกไมคลอยไปตามผว คอความเปลงปลง ไดแกความงดงามแหงธรรมเหลานน, โดยทแท เปนกรรมไกลจากธรรม เหลานนทเดยว, กเพราะความเปนของไมสมควรนนเอง กรรมนนจงชอ วาเปนของไมถกตอง คอไมอนโลมแกธรรมเหลานน, โดยทแท เปน กรรมตรงกนขาม คอตงอยในความเปนขาศกกน, เพราะความเปนขอ ไมถกตองนนแล กรรมนนจงจดเปนกรรมไมเหมาะ คอเปนกรรมสมกน คลายกน ถกสวนกน หามได, โดยทแม เปนของไมคลายกน ไมถก สวนกนทเดยว, กเพราะความเปนของไมเหมาะนนแล กรรมนนจงจดวา ไมใชกรรมองสมณะ คอไมเปนกรรมของพวกสมณะ, เพราะขอทไม เปนของสาหรบสมณะ กรรมนนจงจดเปนอกปปยะ. จรงอย กรรมใด ไมใชกรรมของสมณะ, กรรมนน ยอมไมสมควรแกสมณะเหลานน, เพราะขอทกรรมเปนอกปปยะ กรรมนนจดจดวาไมควรทา, แทจรง กรรมใด ไมสมควรแกเหลาสมณะ, สมณะทงหลาย ยอมไมทากรรมนน. แตกรรมนนน อนเธอทาแลว, ดกอนโมฆบรษ ! เพราะเหตนน กรรม อนไมสมควร ไมถกตอง ไมเหมาะ ไมใชกจของสมณะ เปนอกปปยะ ไมควรทา ชอวาอนเธอทาแลวแล." ขอวา กถ ห นาม มความวา เพราะเหตชออะไรเลา ? มคา อธบายวา "ทานเลงเหนเหตชออะไรเลา ?"


ลาดบนน พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงแสดงความไมมเหต จงตรสวา "นน มยา โมฆปรส" เปนตนขางหนา. คาทงหมดม เนอความดงกลาวแลวนนแล. กรรมลามก ทพระสทนนนนทาแลว เมอใหผล ยอมเปนกรรม มวบากเปนทกขอยางยง เพราะเหตนน บดน เมอจะทรงวากลาวพระ สทนนดวยพระหฤทยประกอบดวยความเอนด ดจมารดาบดาผมความเอนด วากลาวบตร ผทาความผดแลวฉะนน จงตรสคาวา "วรนเต โมฆ- ปรส" เปนอาท เพอแสดงวบากนนแกพระสทนนนน ในคาวา "วรนเต โมฆปรส" เปนตนนน มวนจฉยดงน:- พษของงนน ยอมแลนเรว คอไว เหตนน งนน จงชอวา อาสวสะ (มพษแลนเรว) พษของงนน กลา คอรายแรง เหตนน งนน จงชอวา โฆรวสะ (มพษกลา). แหงอสรพษ ทมพษแลนเรว มพษกลานน พงเชอมบทนวา "ปกขตต" ดวยบทวา "วร" น. องคชาต อนเธอ สอดเขาไปในปากแหงงมพษแลนเรวเชนนประเสรฐวา, อธบายวา ถา วาเธอจะพงสอดเขาแลวไซร, ขอนนจะพงเปนความประเสรฐ คอพงเปน ความด ความงาม ความชอบแท. บทวา น เตวว มความวา ไมประเสรฐเลย คอไมเปนความดเลย ไดแกไมเปนความชอบทเดยว. ในทก ๆ บทกนยน. บทวา กณหสปปสส แปลวา งเหา. บทวา องคารกาสยา แปลวา ในหลมทเตมไปดวยถานเพลง หรอในกองถานเพลง. บทวา อาทตตาย แปลวา อนไฟตดทวแลว คอมแสงสไฟจบแลว.


บทวา สมปชชลตาย แปลวา ลกโพลง คอพงออกซงเปลว โดยรอบดาน. บทวา ส โชตภตาย แปลวา มแสงสวาง. มคาอธบายวา "มความเกดขนแหงแสงสวางเปนอนเดยวกนจากเปลวไฟ ทลกโดย รอบดาน." ในคาวา "ต กสส เหต" น หากจะมผถาม ถามวา "คา ทเรากลาววา ยงประเสรฐกวา เพราะเหตอะไร คอเพราะเหตไหน ?" แกวา "เพราะพงประสบความตาย" อธบายวา "ผใด พงสอด องคกาเนดเขาไปในปากงเปนตนนน, ผนนพงประสบความตาย." หลายบทวา อโตนทานจ โข ฯ เป ฯ อปปชเชยย มความวา บคคลผทาการสอดองคกาเนด เขาในองคกาเนดของมาตคามนน พง เขาถงนรก มการทานเปนเหต. พระผมพระภาคเจา เมอทรงแสดงถงขอทกรรมเปนของมโทษมาก อยางนน แลวจงทรงตาหนพระสทนนนน หาไดทรงตาหนตองการให พระสทนนนนประสบความทกขไม. หลายบทวา ตตถ นาม ตว ความวา เมอกรรมอนนน คอ เหนปานนน แมเปนของมโทษมากอยางน เธอ (กชอวาไดถงอสท- ธรรม อนเปนเรองชาวบาน...) ศพทวา "ย" ซงมอยในคาวา "ย ตว" น เปนนบาต ลง ในอรรถแหงความดหมน. บทวา "ตว" เปนไวพจนแหง ต ศพท ทานกลาวอธบายไวแมดวยบททงสองวา "ตาชา คอเขาดหมน ดถก. บทวา อสทธมม ไดแก ธรรมของอสตบรษ คอคนชนตา.


อธบายวา "อนคมชนตาเหลานน พงเสพ." บทวา คามธมม ไดแก เรองของชาวบาน, มคาอธบายวา "เปน ธรรมของพวกชนชาวบาน." บทวา วสลธมม ความวา เปนธรรมของเหลาชนผเปนคนชนตา เพราะอรรถวา หลงออก คอเทออกซงบาปธรรม ไดแกของพวกบรษ เลวทราม. อกอยางหนง เปนวสลธรรม กคอเปนธรรมเปนเหตไหล ออกแหงกเลส. บทวา ทฏ ลล ไดแก เปนของชว คอถกกเลสประทษราย และ เปนของหยาบ มคาอธบายวา "เปนของไมสขม คอไมละเอยด." บทวา โอทกนตก ความวา เมถนธรรม ชอวามนาเปนทสด เพราะอรรถวา กจเนองดวยนาเปนทสด คอเปนอวสานแหงเมถนธรรม นน. ซงเมถนธรรมอนมนาเปนทสดนน. บทวา รหสส ไดแก เปนกรรมมในทลบ คอเกดขนในโอกาส อนปดบง. จรงอย ธรรมนใคร ๆ ไมอาจจะทาใหเปดเผย คอไมอาจ จะทาในวสยทบคคลเหลาอนจะเหนได เพราะเปนกรรมนาเกลยด. เพราะ- เหตนน พระผมพระภาคเจา จงตรสวา "เปนกรรมลบ." บทวา ทวยทวยสมาปตต แปลวา อนบคคลถงรวมกนเปนค ๆ บาลวา "ทวย ทวย สมาปตต" กม. อาจารยบางพวกสวดกนวา "ทยทยสมาปตต" ดงนบาง. คานน ไมด. พงประกอบบทวา "สมาปชชสสต" นน เขาดวยนามศพทททานกลาวไวในบทวา "ตตถ นาม ตว" นวา "สมาปชชสสต นาม" (เธอกชอวาไดถงอสท- ธรรม).


[พระสทนนเปนคนแรกในการเสพเมถนธรรม] พระผมพระภาคเจา ทรงมงหมายเอาพระศาสนา จงตรสวา "ดกอนโมฆบรษ ! ทานเปนคนแรก เพราะเปนคนตนแหงอกศลธรรม ทงหลายมากแล." มคาอธบายวา "ทานนบวาเปนคนแรก เพราะเปน คนตนแหงบคคลทงหลาย หรออกศลธรรมทงหลายเปนอนมากในพระ ศาสนาน กเพราะทากอนใครทงหมด คอเปนผใหชองทาง ไดแกช อบาย เพราะเปนผเดนทางนนกอนเพอน." จรงอย ในคาวา "พหนน โข" เปนตนน มอธบายดงนวา "บคคลเปนอนมาก ไดเลศนแลว สาเหนยกตามกรยาของทาน จก กระทาอกศลธรรมมประการตาง ๆ มเสพเมถนธรรมกบนางลง เปนตน." บทวา อเนกปรยาเยน คอ โดยเหตเปนอนมาก ซงตรสแลว โดยนยเปนตนวา "อนนจฉวก." น. [ผไมตงอยในสงวรเปนผมกมากในปจจย ๔] หลายบทวา ทพภรตาย ฯ เป ฯ โกสชชสส อวณณ ภาสตวา มความวา ตรสโทษ คอขอทนาตาหน ไดแกขอทนาตเตยนแหงอสงวร ซงเปนทตงแหงโทษทงหลาย มความเปนผเลยงยากเปนตน. จรงอย ตนของบคคลผตงอยในความไมสารวม ยอมถงความ เปนสภาพทเลยงยาก และบารงยาก, เพราะเหตนน อสงวร ทานจง เรยกวา "ความเปนผเลยงยาก และความเปนผบารงยาก." อนง ตนของบคคลผตงอยในความไมสารวม ยอมถงความเปน ผมกมากในปจจย ๔ และไดปจจยทงหลาย แมมประมาณเทาเขาสเนร


แลว กยงถงความเปนผไมสนโดษ, เพราะเหตนน อสงวร ทานจงเรยก วา "ความเปนผมกมาก และความเปนผไมสนโดษ." อนง ตนของบคคลผตงอยในความไมสารวม ยอมเปนไปเพอ ความคลกคลดวยหม และเพอความหมกหมมดวยกเลส ทงยอมเปนสภาพ เปนไปตามความเกยจคราน คอเปนไปเพอยงวตถเปนทตงแหงความ เกยจคราน ๘ อยางใหบรบรณ,๑ เพราะเหตนน อสงวร ทานจงเรยกวา "ความคลกคล และความเกยจคราน." [ผตงอยในสงวรไมเปนผมกมากในปจจย ๔] หลายบทวา สภรตาน ฯ เป ฯ วรยารมภสส วณณ ภาสตวา มความวา ทรงสรรเสรญคณแหงสงวร อนเปนทตงแหงคณทงหลาย มความเปนผเลยงงายเปนตน. จรงอย ตนของบคคลผละอสงวร แลวตงอยในสงวร ยอมเปน สภาพทเลยงงาย บารงงาย ยอมถงความเปนผมกนอย คอหมดความ ทะยานอยาในปจจย ๔ และยอมเปนไปเพอความสนโดษ ๓ อยาง ดวย อานาจแหงยถาลาภสนโดษ ยถาพลสนโดษ และยถาสารปปสนโดษ ในปจจยแตละอยาง เพราะเหตนน สงวร ทานจงเรยกวา "ความเปน ผเลยงงาย ความเปนผบารงงาย ความมกนอย และความสนโดษ." อนง ตนของบคคลผละอสงวร ตงอยในสงวร ยอมเปนไปเพอ ความเปนผขดเกลากเลส และความเปนผกาจดกเลสออก, เพราะเหตนน สงวร ทานจงเรยกวา "ความขดเกลา และความกาจด." อนง ตนของบคคลผละอสงวร แลวตงอยในสงวร ไมเขาไปใกล ๑. อง. อฏ ก. ๒๓/๓๔๓.


กายทจรต และวจทจรต ซงไมชวนใหเกดความเสอมใส คอไมเปนทตง แหงความเสอมใส ไมสงบ ไมเรยบรอยแหงกายและวาจา และไมเขาไป ใกลอกศลวตก ๓ ซงไมชวนจตใหเกดความผองใส คอไมเปนทตง แหงความผองใสแหงจต ไมสงบ ไมเรยบรอย ยอมเปนไปเพอความ บรบรณแหง กายสจรต วจสรต และกศลวตก ๓ ซงผดจากาย- ทจรตเปนตนนนนนแล ทชวนใหเกดความเสอมใส คอเปนทตงแหง ความเสอมใส สงบ เรยบรอย, เพราะเหตนน สงวร ทานจงเรยกวา "อาการใหเกดความเสอมใส." [ผตงอยในสงวรเปนผไมสงสมกเลสทงปวง] หนงตนของบคคลผละอสงวร ตงอยในสงวร ยอมเปน ไปเพอความปราศจากวฏฏะ อนเปนความไมสงสมกเลสทงปวง และเพอ ความบรบรณแหงวตถเปนทตงแหงวรยารมภะ ๘ อยาง๑, เพราะเหตนน สงวร ทานจงเรยกวา "ความไมสงสมและการปรารภความเพยร" ฉะนแล. ขอวา ภกขน ตทนจฉวก ตทนโลมก ความวา ทรงทาพระ ธรรมเทศนานอกทองเรอง ซงพนจากบาล ไมเนองดวยสตตนตะท ประกอบดวยสงวรปหานะ อนสมควรและอนโลมแกสกขาบท ทจกทรง บญญตในบดน ทงสมควรและอนโลมแกสงวรทตรสดวยธรรมทงหลาย มความเปนผเลยงงายเปนตน แกภกษทงหลายผประชมกนแลวในสถานท นน. ๑. อง. อฏก. ๒๓/๓๔๕.


ไดยนวา พระผมพระภาคเจา ดจชางดอกไมกระทาระเบยบ ดอกไมหาส ดจชางแกวผจดพวกแกว (ใหงดงาม) เมอจะทรงคกคาม บคคลทงหลาย ผพอใจในอสงวรประสงคจะคดคานดวยวฏฏภยซงมใน สมปรายภพ จะทรงแสดงโทษมประการมากมาย จะทรงยงบคคลผใคร ตอการศกษาตงอยในสงวร บางพวกใหประดษฐานอยในพระอรหต, บางพวกใหตงอยใน อนาคามผล สกทาคามผล และโสดาปตตผล, จะ ทรงยงบคคลทงหลายแมผปราศจากอปนสยใหประดษฐานในทรงสวรรค จงทรงทาธรรมเทศนา ใหมทฆนกายเปนประมาณบาง มมชฌมนกาย เปนประมาณบาง ในสถานทงหลายเชนน, พระอบาลเถระ หมายเอา ธรรมเทศนานน จงกลาวคานวา "ทรงทาธรรมมกถาซงสมควรแกสกขาบท และสงวรนน ซงอนโลมแกสกขาบทและสงวรนนแกภกษทงหลาย." บทวา เตน ห มความวา เพราะอชฌาจาร ของพระสทนน อนเปนตวเหตนน. ในบทวา "สกขาปท" น มวนจฉนดงตอไปน :- ทชอวา สกขา เพราะอรรถวา เปนคณชาตอนบคคลพงศกษา. ทชอวา บท เพราะอรรถวา เปนทางเปนเครองอนบคคลพงถง. ทางเปนเครองอน บคคลพงถงแหงสกขา ชอวา สกขาบท. ความวา "อบายแหงความ ไดสกขา (ชอวา สกขาบท)." อกอยางหนง มคาอธบายวา "ธรรมชาตเปนมล คอเปนทอาศย เปนทตงแหงสกขา (ชอวา สกขาบท) คาวา "สกขาบท" นน เปน ชอแหงความสารวมจากเมถน เพราะเวนจากเมถน. จรงอย เมถนสงวร ทานประสงคเอาวา "สกขาบท" ในบทวา สกขาปท น เพราะ


เปนทางเครองถงแหงธรรม คอ ศล วปสสนา ญาณและมรรค กลาว คอสกขาอนจากเมถนสงวรนน ดวยอานาจแหงเนอความดงกลาวแลว. กแลเนอความน พงทราบตามนยทกลาวแลวในวภงคแหงสกขาบท. อก อยางหนง แมคาทแสดงวภงคแหงสกขาบทนน กพงทราบวา "เปน สกขาบท." จรงอย ในมหาอรรถกถา พระอรรถกถาจารย กกลาวคา แมนวา "บรรดาหมวดเหลานน หมวดนาม หมวดบท หมวดภาษา หมวดพยญชนะ อนใด, อนนนชอวาสกขาบท." อกประการหนง เมอ พระผมพระภาคตรสวา "อนภชฌา เปนธรรมบท" ยอมมอรรถาธบาย วา "อนภชฌา เปนสวนธรรมอนหนง" ขอนฉนใด,แมในทนก ฉนนน เมอทานกลาววา "สกขาบท" พงทราบเนอความวา "สวน แหงสกขา คอประเทศอนหนงแหงสกขา" ดงน กได. [ประโยชนแหงการบญญตสกขาบท ๑๐ อยาง] หลายบทวา ทส อตถวเส ปฏจจ มความวา จกอาศย คอ มงหมาย ปรารภอานาจแหงเหต คอประโยชนเกอกล พเศษ ๑๐ อยาง ทจะพงไดรบ เพราะเหตบญญตสกขาบท. มคาอธบายวา เลงเหนความ สาเรจประโยชนพเศษ ๑๐ อยาง. บดน พระผมพระภาคเจา จะแสดง อานาจประโยชน ๑๐ อยางนน จงตรสคาวา "สงฆสฏ ตาย" เปนตน. [อธบายประโยชนการบญญตสกขาบท ๑๐ อยาง] บรรดาอานาจประโยชน ๑๐ อยางนน ทชอวา ความเหนชอบของ สงฆ ไดแกขอทสงฆยอมรบวาด. คอขอทสงฆรบพระดารสวา "ดละ พระเจาขา" เหมอนในอาคตสถานทวา "ดละ สมมตเทพเจา !" จรงอย


ภกษใด ยอมรบพระดารสของพระตถาคตเจา, การยอมรบพระดารสนน ของภกษนน ยอมเปนไปเพอประโยชนเกอกล เพอความสขตลอด กาลนาน. เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงทาใหแจงซง เนอความนวา "เราจกแสดงโทษในความไมยอมรบ และอานสงสใน ความยอมรบแลวจงบญญต (สกขาบท) เพอใหสงฆยอมรบคาของเราวา "ดละ พระเจาขา !" จกไมขมขนบญญต โดยกดข. บทวา สงฆผาสตาย คอ เพอความผาสกแหงสงฆ, อธบายวา "เพอประโยชนแกความอยเปนสข ดวยความเปนอยรวมกน. หลายบทวา ทมมงกน ปคคลาน นคคหาย ความวา บคคล ผทศล ชอวาบคคลผเกอยาก, ภกษเหลาใด แมอนภกษทงหลายจะให ถงความเปนผเกอ ยอมถงไดโดยยาก, กาลงกระทาการละเมดหรอกระทา แลว ยอมไมละอาย. เพอประโยชนแกอนขมภกษเหลานน. จรงอย ภกษเหลานน เมอสกขาบทไมม จกเบยดเบยนสงฆดวย ถอยคาวา "เรองอะไรทพวกทานเหนมาแลว เรองอะไรทพวกทานได ฟงมาแลว สงอะไรทพวกขาพเจาทาแลว พวกทานยกอาบตไหนใน เพราะวตถอะไรขนขมพวกขาพเจา." กเมอสกขาบทมอย สงฆจกอาง สกขาบทแลวขมภกษพวกนน โดยธรรม โดยวนย โดยสตถศาสนา เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจา จงตรสวา "เพอขมเหลาบคคลผ เกอยาก." หลายบทวา เปสลาน ภกขน ผาสวหาราย คอ เพอประโยชน แกความอยผาสกของภกษผมศลเปนทรก. จรงอย ภกษทงหลายผมศล เปนทรก ไมรสงทควรทาและไมควรทา สงทมโทษและไมมโทษ ขดคน


เขตแดน พยายามอย เพอความบรบรณแหงไตรสกขา เมอสงสยอย ยอมลาบาก ยอมราคาญ, แตครนรสงทควรทาและไมควรทา สงทมโทษ และไมมโทษ ขดคนเขตแดนแลว พยายามอยเพอความสมบรณแหงไตร- สกขา ยอมไมลาบาก ยอมไมราคาญ. เพราะเหตนน การบญญตสกขาบท จงเปนไปเพอความอยผาสกของภกษนน. อกอยางหนง ความขมบคคลผเกอยากทงหลายนนนนแล เปน ความอยผาสกแหงภกษนน. ดวยวา อโบสถ ยอมดารงอยไมได ปวารณา ยอมดารงอยไมได สงฆกรรมทงหลายยอมเปนไปไมได ความสามคค ยอมมไมได เพราะอาศยเหลาบคคลผทศล. ภกษทงหลายมอารมณเปน หนงไมได ยอมไมสามารถประกอบตามซงอเทส ปรปจฉา, และกรรมฐาน เปนตน. กเมอเหลาบคคลผทศลถกขมเสยแลว อปทวะแมทงหมดนหาม ไม, เมอนนพวกภกษผมศลเปนทรกยอมอยเปนผาสก. ในคาวา "เพอความอยเปนผาสกของภกษทงหลายผมศลเปนทรก" น บณฑตพงทราบอธบายโดย ๒ นย ดวยประการฉะน. คาวา "เพอปองกนอาสวะทงหลาย อนเปนไปในปจจบน" อธบายวา ทกขพเศษมการประหารดวยฝามอ ประหารดวยทอนไม ตดมอตดเทา ความเสยชอเสยง ความเสอมยศและความเดอดรอนเปนตน อนบคคลผตงอยในความไมสงวร จะพงถอในอตภาพนนนเทยว ชอวา อาสวะอนเปนไปในปจจบน. เพอปองกน คอปดกนทางมาแหงอาสวะ อนเปนไปในปจจบนเหลาน ดวยประการฉะน. คาวา "เพอกาจดอาสวะทงหลาย อนเปนไปในสมปรายภพ" มความวา ทกขพเศษมบาปกรรมทตนกระทาแลวเปนมล อนบคคลผตง.


อยในความไมสงวร จะพงถงในนรกเปนตนในสมปรายภพ ชอวาอาสวะ อนเปนไปในสมปรายภพ, เพอประโยชนแกการกาจด มคาอธบายวา เพอประโยชนแกการระงบ คอเพอประโยชนแกการเขาสงบอาสวะอน เปนไปในสมปรายภพเหลาน. ขอวา อปปสนสนาน วา ปสาทาย มความวา เมอมสกขาบท บญญต มนษยผบณฑตทงหลาย แมไมเสอมใส ไดทราบสกขาบทบญญต หรอไดเหนภกษทงหลายปฏบตสกขาบทตามททรงบญญต ยอมถงความ เสอมใสวา "อารมณเหลาใดหนอ เปนทตงแหงความกาหนด ความขดเคอง และความลมหลงของมหาชนในโลก, สมณศากยบตร เหลาน ยอมเปนผเวนไกลจากอารมณเหลานนอยได. พวกเธอทากจททา ไดยากหนอ ทากจทหนกหนอ" ดงน เหมอนพราหมณฝายมจฉาทฐผ ทรงไตรเพท ไดเหนพระคมภรในวนยปฎกแลวเสอมใสฉะนน. ดวย เหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา "อปปสนนาน วา ปสายทาย." ขอวา ปสนนาน วา ภยโยภาวาย มความวา กลบตรทงหลาย แมเสอมใสในพระศาสนา ไดทราบสกขาบทบญญต หรอไดเหนภกษ ทงหลายปฏบตสกขาบทตามททรงบญญตไว ยอมเสอมใสยง ๆ ขนไปวา พระผเปนเจาเหลาใด ตามรกษาวนยสงวรอนเปนพรหมจรรย มภตร เวลาเดยวอยไดตลอดชวต พระผเปนเจาเหลานน ไดชอวาเปนผทากจ ททาไดยาก นาชนชม. ดวยเหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา "ปสนนาน วา ภยโยภาวาย." [พระสทธรรม ๓ อยาง] ขอวา สทธมมฏ ตยา มความวา สทธรรมม ๓ อยาง คอ


ปรยตสทธรรม ๑ ปฏปตตสทธรรม ๑ อธคมสทธรรม ๑. บรรดาสทธรรม ๓ อยางนน พระพทธพจนแมทงสนททานรวบรวมไววาพระไตรปฎก. ชอวาปรยตสทธรรม พระสทธรรมน คอธดงคคณ ๑๓ ขนธกวตร ๑๔ มหาวตร ๘๒ ศล สมาธ และวปสสนา ชอวาปฏปตตสทธรรม . พระ สทธรรมน คอ อรยมรรค ๔ สามญผล ๔ นพพาน ๑ ชอวาอธคม- สทธรรม เมอมสกขาบทบญญต ภกษทงหลาย ยอมเลาเรยนสกขาบท และวภงคแหงสกขาบทนน และเลาเรยนพระพทธวจนะอน เพอสอง ความแหงสกขาบทและวภงคนนใหกระจาง และเมอปฏบตสกขาบทตาม ททรงบญญตไว ยงความปฏบตใหบรบรณแลว ยอมบรรลโลกตรธรรม ทตนจะพงบรรลไดดวยความปฏบต, เพราะเหตนน สทธรรมแมทงสน นน จงชอวาเปนสภาพมความตงอยยงยน กดวยสกขาบทบญญต. ดวยเหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา "สทธมมฏ ตยา." ขอวา วนยานคคหาย มความวา จรงอย เมอมสกขาบทบญญต วนยทง ๔ อยาง คอ สงวรวนย ๑ ปหานวนย ๑ สมถวนย ๑ บญญต- วนย ๑ ยอมเปนอนไดอนเคราะห คออปถมภคาชเปนอนด. ดวยเหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา "วนยานคคหาย" กบทเหลานนทงหมด แล พงประกอบกบคานวา "เราจกบญญตสกขาบท." ประกอบบทตน และบทสดทาย ในบรรดาบทเหลานนดงนวา "เราจกบญญตสกขาบท เพอความเหนชอบของสงฆ ฯลฯ เราจกบญญตสกขาบท เพอความ อนเคราะหวนย." อกประการหนง พระผมพระภาคทรงทาสงขลกนย อยางนวา "ความเหนชอบแหงสงฆอนใด อนนนเปนความสาราญแหง สงฆ ความสาราญแหงสงฆอนใด อนนนเพอขมบคคลทงหลายผเกอ


ยาก" และทรงทาวธประกอบมบทหนง ๆ เปนหลก บทละสบหน อยางนวา "ความเหนชอบแหงสงฆอนใด อนนนเปนความสาราญแหง สงฆ ความเหนชอบแหงสงฆอนใด อนนนเพอขมบคคลทงหลายผเกอ ยาก ดงน แลวตรสคาใดไวในคมภรบรวารวา "ในปกรณวาดวยอานาจประโยชน ม (อรรถ) ผลรอยหนง ม (ธรรม) เหตรอยหนง ม (นรตต) ภาษาสาหรบกลาวสองรอย และมญาณสรอย๑" คานนทงหมด พงทราบในบทวา "สงฆสฏตาย" เปนตน. แต คานนแหละ จกมแจงในคมภรบรวารนนเอง เพราะฉะนน ขาพเจาจง ไมพรรณนาไวในทนฉะนแล. [ทรงบญญตปฐมปาราชกสกขาบท] พระผพระภาคเจา ครนทรงอานสงสแหงการบญญตสกขาบทไว อยางนนแลว เมอจะทรงชแจงกจทภกษทงหลายควรทาในสกขาบทนน จงตรสวา "ดกอนภกษทงหลาย ! กแล พวกเธอพงแสดงสกขาบทน ขนอยางน." พระองคตรสอธบายไวอยางไร ? ตรสอธบายไวอยางนวา "ดกอนภกษทงหลาย ! กแล พวกเธอ พงแสดง พงเลาเรยน พงทรงจา และพงบอกแกบคคลเหลาอน ซง สกขาบทน คอทมอานสงสอนเราแสดงอยางน ในปาฏโมกขทเทสอยางน." จรงอย จ ศพทในคาวา "เอวจ ปน" น มการนาเนอความเกน มาเปนอรรถ เพราะฉะนน เนอความน ยอมเปนอนทานนามาแลว. ๑. ว. บรวาร. ๘/๓๕๗.


บดน พระผมพระภาคเจา เมอทรงแสดงคาทพระองคตรสไว วา "สกขาบทน" จงตรสวา "อนง ภกษใด พงเสพเมถนธรรม, ภกษน ยอมเปนปาราชก หาสงวาสมได." เมอพระองคทรงบญญต ปฐมปาราชก ใหมนเขา ดวยอานาจมลเฉทอยางนแลว เรองลงตวเมย แมอนอกกเกดขนเพอประโยชนแกอนบญญต. เพอแสดงเรองลงตวเมย ทเกดขนนน พระธรรมสงคาหกเถระทงหลาย จงไดกลาวคานไววา "กสกขาบทน ยอมเปนอนพระผมพระภาคเจาทรงบญญตแลวแกภกษ ทงหลาย ดวยประการฉะน." อธบายความแหงคานนวา "สกขาบทน ยอมเปนอนพระผมพระภาคเจาทรงบญญตแลวอยางน แกภกษทงหลาย และเรองอนน กไดเกดขนแลว.


อนบญญตปฐมปาราชกเรองทหนง [เรองลงตวเมย] บดน เพอแสดงเรองอนทเกดขน พระธรรมสงคาหกเถระทงหลาย จงไดกลาวคาเปนตนวา "เตน โข ปน สมเยน." ในคาวา "เตน โข ปน สมเยน" เปนตนนน มการพรรณนาบททยงไมกระจางดงตอ ไปน :- สองบทวา มกกฏ อามเสน ความวา จาพวกสตวดรจฉานเปน อนมาก มเนอ นกยง ไก และลงเปนตน ไมมความคดระแวงรงเกยจ เพราะอานภาพแหงคณมขนตและเมตตาเปนตน ของภกษทงหลาย ใน ปามหาวน ยอมเทยวไป ณ ทเรอนบาเพญเพญเพยร. มคาอธบายวา "ภกษใดรปหนง เอาอามส มขางตม ขาสวย และของเคยวเปนตน ลอ คอสงเคราะหนางลงตวหนง ในบรรดาสตวดรจฉานเปนตนเหลา นน." บทวา ตสสา เปนสตตมวภตต. บทวา ปฏเสวต ความวา ยอมเปนผเสพมาก. วตตมานาวภตต ยอมลงในอรรถวา ปจร คอมาก. สองบทวา โส ภกข ไดแก ภกษผเสพเมถนธรรมนน. สองบทวา เสนาสนจารก อาหณฑนตา ความวา ภกษอาคนตกะ เหลานน มาเฝาพระพทธเจา ไดอาคนตกภตแตเชาตร ทาภตกจ เสรจแลวชกชวนกนวา "พวกเราจกดสถานทอยภกษทงหลาย"


แลวกเทยวไป. เพราะเหตนน พระธรรมสงคาหกเถระทงหลายจงกลาว วา เสนาสนจารก อาหณฑนตา." [ลงตวเมยแสดงของลบแกภกษอาคนตกะ] หลายบทวา เยน เต ภกข เตนปสงกม มความวา ธรรมดา สตวดรจฉานทงหลาย ครนไดทาความคนเคยกบภกษรปหนงแลว กยง ความคดเชนนนนนเอง ใหเกดขน แมในภกษเหลาอนดวย. เพราะ- ฉะนน ลงตวเมยนน จงไดเขาไปหาภกษเหลานน จนถงทอย, ครน แลว กไดแสดงวการนนแมแกภกษเหลานน เหมอนกบแสดงแกภกษ ทตนคนเคยฉะนน. บทวา เฉปป แปลวา หาง. บทวา โอททส๑ แปลวา วางไวตางหนา. สองบทวา นมตตมป อกาส ความวา ภกษอาคนตกะเหลานน ยอมรความตองการเมถน ดวยความกาหนดอยางใด ดวยกรยาอยางใด, ลงตวเมยนน กไดทานมตนน ดวยความกาหนดและกรยานน ๆ. สองบทวา โส ภกข ความวา นเปนวหาร (ทอย) ของ ภกษใด, (ภกษนน ยอมเสพเมถนธรรมในลงตวเมยน ไมตอง สงสยแล). สองบทวา เอกมนต นลยส ความวา ภกษอาคนตกะเหลานน ไดแอบซอนอย ณ โอกาสแหงหนง. สองบทวา สจจ อาวโส ความวา ภกษรปนน เพราะถกพวก ๑. บาลเปน โอฑฑ แปลวา แอน, เดง.


ภกษอาคนตกะเหนกรรมทเธอทานนอยางประจกษตาทกทวงขน เหมอน จบโจรไดพรอมกบของกลางฉะนน เมอไมสามารถจะพดคาเปนตนวา "ผมทากรรมชวอะไรหรอ ?" จงพดรบวา "จรง ขอรบ !" หลายบทวา นน อาวโส ตเถว ต โหต ความวา คณ ! แมในเพราะสตวเดยรจฉานตวเมย สกขาบทนน ยอมเปนเหมอนใน หญงมนษยมใชหรอ. (คณ ! เมอภกษสทนนเสพเมถนธรรมในหญง มนษย สกขาบท ยอมมฉนใด, เมอคณเสพเมถนธรรมแมในสตว ดรจฉานตวเมย สกขาบทนน กยอมเปนเหมอนกนฉนนน มใชหรอ ?) จรงอย การมองดกด จบตองกด ลบคลากด แตะตองกด กระทบกด แมซงหญงมนษย เปนความชวหยาบทงนน. กรยามการมองดเปนตน นนทงหมด แมซงสตวดรจฉานตวเมย เปนความชวหยาบเหมอนกน; ในหญงมนษยและสตวดรจฉานตวเมยน จะมความแปลกกนอะไร ? ทาน ไดอางเลสในฐานทมใชเลส แล. หลายบทวา อนตมโส ตรจฉานคตายป ปาราชโก โหต อสวาโส ความวา พระผมพระภาคเจา ไดทรงทาสกขาบทใหมนขน อกวา "ภกษเสพเมถนธรรม แมในสตวเดรจฉานตวเมย กเปนปาราชก เหมอนกน." [สกขาบททงหมด มโทษ ๒ อยาง] จรงอย สกขาบทม ๒ อยาง คอ :- โลกวชชะ (มโทษทาง โลก) ๑ ปณณตตวชชะ (มโทษทางพระบญญต) ๑. บรรดาโทษ ๒ อยางนน สกขาบทใด ในฝายสจตตกะ มจต


เปนอกศลลวน ๆ, สกขาบทนนชอวา เปนโลกวชชะ ทเหลอเปน ปณณตตวชชะ. บรรดาโทษ ๒ อยางนน อนบญญตในสกขาบททเปนโลกวชชะ เมอเกดขน กน ปดประต ตดกระแส ทาใหตงขนกวาเดม ยอมเกด ขน. สวนอนบญญตนวา "เวนไวแตสาคญวาไดบรรล๑ เวนไวแตฝน๒" พระผมพระภาคเจาตรสไว เพราะไมมการลวงละเมด และเพราะเปน อพโพหารก. ในสกขาบททเปนปณณตตวชชะ เมอภกษยงไมไดทาการ ลวงละเมด อนบญญต เมอเกดขนทาใหเพลาลง ปลดเปลองออก เปดประตให ทาไมใหเปนอาบตตอ ๆ ไป ยอมเกดขน เหมอนอนบญญต ในคณโภชนสกขาบทและปรมปรโภชนสกขาบทฉะนน. สวนอนบญญต เหนปานนวา "โดยทสด (บอก) แมแกหญงแพศยาอนจะพงอยรวม ชวขณะ๓" ชอวามคตเหมอนพระบญญตทเดยว เพราะเกดขนในเมอ ภกษทาการลวงละเมดแลว. กเพราะปฐมสกขาบทนเปนโลกวชชะ ไมใช เปนปณณตตวชชะ; เพราะฉะนน อนบญญตน กกน ปดประต ตด กระแส ไดแกทาใหตงขนกวาเดมอก ยอมเกดขน. ครนเมอพระผมพระภาคเจาทรงประมวลเรองแมทงสองมาแลว บญญตปฐมปาราชก ทาใหตงขนกวาเดม ดวยอานาจมลเฉทอยางนน เรองภกษชาววชชบตรแมอนกเกดขน เพอประโยชนแกอนบญญต. เพอแสดงความเกดขนแหงเรองภกษวชชบตรนน พระธรรมสงคาหกเถระ ทงหลาย จงไดกลาวคานวา "กสกขาบทน ยอมเปนอนพระผมพระภาค เจาทรงบญญตแลวแกภกษทงหลาย ดวยประการฉะน." อธบายความ ๑. ว. มหา. ๑/๑๗๒. ๒. ว. มหา. ๑/๒๒๔. ๓. ว. มหา. ๑/๓๐๒.


แหงคานนวา "สกขาบทน ยอมเปนอนพระผมพระภาคเจาทรงบญญต แลวอยางน แกภกษทงหลาย และเรองแมอนน กไดเกดขน." จบมกกฏวตถกถา.


อนบญญตปฐมปาราชกเรองทสอง [เรองภกษชาววชชบตร] บดน เพอแสดงเรองแมอนทเกดขนแลว พระธรรมสงคาหกเถระ ทงหลาย จงไดกลาวคาเปนตนวา "เตน โข ปน สมเยน." ใน คาวา "เตน โข ปน สมเยน" เปนตนแมนน มการพรรณนาบท ทยงไมกระจาง ดงตอไปน :- บทวา เวสวาลกา ไดแก ผทปกตอยเมองไพศาล. บทวา วชชปตตกา ไดแก ผเปนบตรของตระกลในเมองไพศาล ในแควนวชช. ไดยนวา อปทวะ โทษ ความเสนยดจญไร ทไดเกดขนใน พระศาสนาทงหมดนน ไดเกดขนแลว เพราะอาศยภกษชาววชชบตร. จรงอยางนน แมพระเทวทต ไดพวกภกษชาววชชบตรเปนฝกฝายแลว จงทาลายสงฆ. กพวกภกษชาววชชบตรนนแล ไดแสดงสตถศาสนา นอกธรรมนอกวนย ในเมอพระผมพระภาคเจาปรนพพานได ๑๐๐ ป. บรรดาภกษชาววชชบตรเหลานนนนแล แมภกษเหลาน บางพวกถง เมอทรงบญญตสกขาบทแลวอยางน กไดสรงนาตามความตองการ ฯลฯ ไดเสพเมถนธรรมตามความตองการ ดวยประการฉะน. ในบทวา "าตพยสเนนป" น มวนจฉยดงน :- คาวา "ความพนาศ ความยอยยบ ความกระจดกระจาย ความทาลาย ความ


ฉบหาย" ทงหมดน มความหมายอยางเดยวกน. ความยอยยบแหง เหลาญาต ชอวา ญาตพยสนะ. อนความยอยยบแหงญาตนน (ถกตอง แลว). อธบายวา "อนความพนาศแหงญาตซงมการลงราชอาญา ถกโรค เบยดเบยน ความตายและความพลดพรากเปนเครองหมาย (ถกตองแลว)." แมในบททง ๒ กนยน. สวนในบทท ๓ โรคททาความไมมโรคใหพนาศ ไปนนเอง ชอวา โรคพยสนะ. จรงอย โรคนน ยอมทาความไมมโรค ใหยอมยบไป คอกระจายไป ไดแกใหพนาศไป เพราะเหตนน จงชอวา พยสนะ. ความยอมยบคอโรค ชอวา โรคพยสนะ. อนความยอมยบคอ โรคนน (ถกตองแลว." บทวา ผฏา คอ ทวมทบ ไดแกครอบงา. อธบายวา "ผ ประกอบพรอมแลว." หลายบทวา น มย ภนเต อานนท พทธครหโน มความวา ทานอานนทเจาขา ! พวกกระผมมไดตเตยนพระพทธเจา คอมไดกลาว โทษพระพทธเจา มไดตเตยนพระธรรม มไดตเตยนพระสงฆ. สองบทวา อตตครหโน มย ความวา พวกกระผมตเตยนตนเอง เทานน คอกลาวโทษของตน. บทวา อลกขกา แปลวา ผหมดสร. บทวา อปปา แปลวา ผมบญนอย. หลายบทวา วปสสกา กสสาน ธมมาน มความวา พวก กระผมจะพงเปนผเหนแจงซงกศลธรรมทงหลาย ทพระผมพระภาคเจา ทรงจาแนกไวแลวในอารมณ ๓๘ ประการ. อธบายวา "ออกจาก


อารมณนน ๆ แลว จะเหนดวยแจงธรรมเหลานทเดยว." บทวา ปพพรตตาปรรตต ความวา เบองตนแหงราตร ชอ บรพราตร, เบองปลายแหงราตร ชอ อปรราตร, มคาอธบายวา "ปฐมยามและปจฉมยาม." บทวา โพธปกขกาน คอ มในฝายแหงปญญาเครองตรสร. อธบายวา "เปนอปการะแกอรหตมรรคญาณ." บทวา ภาวนานโยค แปลวา ความประกอบเนอง ๆ ในการเจรญ (โพธปกขยธรรม). สองบทวา อนยตตา วหาเรยยาม ความวา พวกกระผมละ คหปลโพธ และอาวาสปลโพธแลว จะพงเปนผประกอบขวนขวาย ไมม กจอนอยในเสนาสนะอนสงด. บทวา เอวมาวโส ความวา พระเถระ เมอไมทราบอธยาศย ของเธอเหลานน ไดฟงคาอวดอางมากมายน ของภกษเหลานนแลว จงสาคญอยวา "ถาเธอเหลาน จกเปนผเชนนไซร, กเปนการด" แลวรบคาวา ได ทานผมอายทงหลาย ! [เรองทรงหามมใหภกษชาววชชบตรบรรพชาอปสมบท] แมสองบทวา "อฏาน อนวกาโส " น เปนอนตรสหามเหต. จรงอย เหต ทานเรยกวา "ฐานะ และโอกาส" เพราะเปนทตง แหงผล โดยความทผลนนเปนไปเนองดวยเหตนน และเพราะเหตนน กเปนโอกาสแหงผลนน โดยความทเหตนนเปนไปเนองดวยผลนน. พระ- ผมพระภาคเจาเมอจะทรงหามเหตนน จงตรสวา "อฏานเมต อานนท


อนวกาโส" เปนตน ความวา ฐานะหรอโอกาสนไมม. ขอวา "ย ตถาคโต" คอ มใชโอกาส. ความวา ฐานะ หรอโอกาสน ไมม. สองบทวา ย ตถาตโต ความวา พระตถาคตจะพงถอนปาราชก สกขาบททบญญตแลวแกสาวกทงหลาย เพราะเหตแหงพวกวชชหรอพวก ภกษชาววชชบตร ดวยเหตใด, เหตนน ไมม. ความจรง ถาพระผม- พระภาคเจาจะพงประทานอปสมบทแกภกษชาววชชบตรเหลาน ผทลขอ อยวา "ขาพระพทธเจาทงหลาย พงไดอปสมบท" ดงนไซร. เมอ เปนเชนนน พระองคกจะพงถอนปาราชกสกขาบทททรงบญญตไววา "ยอมเปนปาราชก หาสงวาสมได." แตเพราะเหตทพระองคไมทรงถอน สกขาบทททรงบญญตไวแลวนน ฉะนน จงตรสวา "นน ไมใชฐานะ" เปนตน. หลายบทวา โส อาคโต น อปสมปาเทตพโพ ความวา พระผมพระภาคเจา ทรงมความอนเคราะหเทยว ทรงทราบวา "กถา ภกษนนมาแลวอยางน พงไดรบอปสมบทไซร, เธอพงเปนผไมมความ เคารพในศาสนา, แตเธอตงอยในภมของสามเณรแลว จกเปนผมความ เคารพ และจกทาประโยชนตนได" จงตรสวา "เธอมาแลว ไมควร ใหอปสมบท." หลายบทวา โส อาคโต อปสมปาเทตพโพ ความวา พระ- ผมพระเจาทรงทราบแลววา "ภกษนนมาแลวอยางน ยงดารอยใน ภาวะเปนภกษ จกเปนผมความเคาระในศาสนา เพราะความทเธอมศล ยงไมวบต, เธอ เมอยงมอปนสยอย จกบรรลประโยชนสงสด


ตอกาลไมนานนกแล" จงตรสวา "เธอนนมาแลว ควรใหอปสมบท." พระผมพระภาค ครนทรงแสดงภกษชาววชชบตร ผไมควรให อปสมบท และผควรใหอปสมบท ในบรรดาเหลาภกษชาววชชบตร ผเสพเมถนธรรม มาแลวอยางน มพระประสงคจะประมวลเรองทง ๓ มา แลวทรงบญญตสกขาบทใหบรบรณ จงตรสวา "ดกอนภกษ ทงหลาย ! กแล พวกเธอพงแสดงสกขาบทนขนอยางน" แลวไดทรง บญญตสกขาบทใหบรบรณอยางนวา :- โย ปน ภกข ฯปฯ อสวาโส แปลวา "อนง ภกษใด ถงพรอมดวยสกขาและสาชพของภกษทงหลาย แลว ไมกลาวคนสกขา ไมไดทาใหแจงความเปนผทรพล พงเสพ เมถนธรรม โดยทสแมในดรจฉานตวเมย ภกษนเปนปาราชก หาสงวาสมได.๑" [วนย ๔ อยาง] บดน พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงจาแนกเนอความแหงสกขาบท นน จงตรสคาเปนตนวา "โย ปนาต โย ยาทโส." กพระวนยธร ผปรารถนาความเปนผฉลาดในสกขาบท วภงคแหง สกขาบทนน และวนยวนจฉยทงนน ควรทราบวนย ๔ อยาง. จรงอย พระธรรมสงคาหกมหาเถระทงหลาย ผม ฤทธมากในปางกอน ไดนาวนย ๔ อยางออกเปดเผย แลว. ๑. ว. มหา. ๑/๔๒.


วนย ๔ อยางเปนไฉน ? วนย ๔ อยางคอ สตร สตตานโลม อาจรยวาท อตโนมต ซงพระนาคเสนเถระหมายเอากลาวไว (ในมลนทปญหา) วา "มหาบพตร ! เนอความอนกลบตรพงรบรอง ดวยบทดงเดมแล ดวยรส ดวยความเปนวงศแหงอาจารย ดวยความ อธบาย๑." [อรรถาธบายวนย ๔ อยาง] จรงอย บรรดาคาเหลาน คาวา "อาหจจบท" ทานประสงค เอาสตร. คาวา "รส" ทานประสงคเอาสตตานโลม. คาวา "อาจรยวงศ" ทานประสงคเอาอาจรยวาท. คาวา "อธบาย" ทาน ประสงคเอาอตโนมต. บรรดาวนย ๔ อยางนน ทชอวา สตร ไดแกบาลในวนยปฎก ทงมวล. ทชอวา สตตานโลม ไดแกมหาประเทศ ๔ ทพระผมพระภาคเจา ตรสไวอยางนวา :- (๑) "ดกอนภกษทงหลาย ! สงใด เรามไดหามไววา 'สงน ไมควร' ถาสงนนเขากบสงทเปนอกปปยะ ขดกนกบสงทเปนกปปยะ' สงนน ไมควรแกทานทงหลาย; (๒) ดกอนภกษทงหลาย ! สงใด เรามไดหามไววา 'สงน ไมควร' ถาสงนนเขากนกบสงทเปนกปปยะ ขดกนกบสงทเปนอกปปยะ สงนน ควรแกทานทงหลาย; (๓) ดกอนภกษทงหลาย ! สงใด เรามไดอนญาตไววา 'สงน ๑. นย- มลนทปญหา. ๒๐๓.


ควร' หากสงนนเขากนกบสงทเปนอกปปยะ ขดกนกบสงทเปนกปปยะ, สงนน ไมควรแกทานทงหลาย; (๔) ดกอนภกษทงหลาย ! สงใด เรามไดอนญาตไววา 'สงน ควร' หากสงนนเขากนกบสงทเปนกปปยะ ขดกนกบสงทเปนอกปปยะ, สงนน ควรแกทานทงหลาย.๑" ทชอวา อาจรยวาท ไดแกแบบอรรถกถา ซงวางไวสาหรบ วนจฉยนอกทองเรอง นอกพระบาล ซงพระอรหนต ๕๐๐ องค ผเปน ธรรมสงคาหกะตงไว. ทชอวา อตโนมต ไดแกคาทพนจากสตร สตตานโลม และ อาจรยวาท กลาวตามอาการทปรากฏดวยอนมาน คอดวยความตามรแหง ตน ดวยการถอเอานย ดวยการถอเอาใจความ. อกนยหนง เถรวาท แมทงหมด ทมาในอรรถกถาแหงพระสตร พระอภธรรม และพระวนย ชอวา อตโนมต. [วธสอบสวนสตรและสตตานโลมเปนตน] แตกลบตร ผอางอตโนมตนนกลาว ไมควรจะยดถอใหแนนแฟน กลาว ควรกาหนดเหตเทยบเคยงบาลกบเนอความ และเนอความ กบบาล แลวจงกลาว. อตโนมต ควรสอบสวนดในอาจรยวาท. ถาลงกนและสมกนในอาจรยวาทนนไซร, จงควรถอเอา. ถาไมลงกน ไมสมกน, ไมควรถอเอา. จรงอย ขนชอวา อตโนมตน เพลา กวาทกอยาง. อาจรยวาท มกาลงกวาอตโนมต. แมอาจรยวาทกควร ๑. ว. มหา. ๕/๓๒๑.


สอบสวนด ในสตตานโลม. เมอลงกน สมกนแท ในสตตานโลมนน จงควรถอเอา, ฝายทไมลงกน ไมสมกน ไมควรถอเอา. เพราะวา สตตานโลม มกาลงกวาอาจรยวาท. แมสตตานโลม กควรสอบสวนด ในสตร. เมอลงกน สมกนแท ในสตรนน จงควรถอเอา, ฝายทไมลงกน ไมสมกน ไมควรถอเอา. เพราะวาสตรเทานน เปนของมกาลงกวา สตตานโลม. จรงอย สตรเปนของอนใคร ๆ คดคานไมได เปนเหมอน สงฆผทา (สงคายนา) เปนเหมอนกาลทพระพทธเจาทงหลายยงทรง พระชนมอย. เพราะฉะนน เมอใดภกษสองรป สากจฉากน, สกวาท อางสตรกลาว, ปรวาทอางสตตานโลมกลาว. เมอนน ทงสองรปนน ไมควรทาการเพดเพย หรอตเตยนกนและกน ควรสอบสวนสตตานโลม ในสตร. ถาลงกน สมกน ควรถอเอา, ถาไมลงกน ไมสมกน ไมควร ถอเอา, ควรตงอยในสตรเทานน. ถาสกวาทน อางสตรกลาว, ปรวาทอางจารยวาทกลาวไซร, แม ทงสองรปนน กไมควรทาการเพดเพย หรอตเตยนกนและกน ควร สอบสวนอาจรยวาทในสตร. ถาลงกน สมกน ควรถอเอา. เมออาจรยวาท ไมลงกนและไมสมกน ทงเปนขอทนาตาหน กไมควรถอเอา, ควรตงอย ในสตรเทานน. ถาสกวาทน อางสตรกลาว, ปรวาท อางอตโนมตกลาวไซร, แมทงสองรปนน กไมควรทาการเพดเพย หรอตเตยนกนและกน ควร สอบสวนอตโนมตในสตร. ถาลงกน สมกน ควรถอเอา, ถาไมลงกน ไมสงกน ไมควรถอเอา; ควรตงอยในสตรเทานน. ถาสกวาทน อางสตตานโลมกลาว, ปรวาท อางสตรกลาวไซร,


ควรสอบสวนสตรในสตตานโลม. ถาลงกน สมกน ปรากฏมาในบาล ขนสสงคตทง ๓ ครง จงควรถอเอา, ถาไมปรากฏเหมอนอยางนน ไมลงกน ไมสมกน, เปนพาหรกสตร สโลกโศลก หรอสตรทนา ตาหนอน ๆ ซงมาจากบรรดาสตรทงหลาย มคฬหเวสสนดรคฬหวนย และคฬหเวทลละเปนตน อยางใดอยางหนง ไมควรถอเอา; ควรตงอย ในสตตานโลมเทานน. ถาสกวาทน อางสตตานโลมกลาว, ปรวาท อางอาจรยวาท กลาวไซร, ควรสอบสวนอาจรยวาท ในสตตานโลม, ถาลงกน สมกน ควรถอเอา, ถาไมลงกน ไมสมกน ไมควรถอเอา; ควรตงอยใน สตตานโลมเทานน. ถาสกวาทนน อางสตตานโลมกลาว, ปราวาท อางอตโนมต กลาวไซร, ควรสอบสวนอตโนมต ในสตตานโลม. ถาลงกน สมกน ควรถอเอา, ถาไมลงกน ไมสมกน ไมควรถอเอา; ควรตงอยใน สตตานโลมเทานน. กถาสกวาทน อางอาจารยวาทกลาว, ปรวาท อางสตรกลาวไซร, ควรสอบสวนสตรในอาจรยวาท. ถาลงกน สมกน ควรถอเอา. สตร ทนาตาหนนอกนไมควรถอเอา, ควรตงอยในอาจรยวาทเทานน. ถาสกวาทน อางอาจรยวาทกลาว, ปรวาท อางสตตานโลม กลาวไซร, ควรสอบสวนสตตานโลมในอาจรยวาท. เมอลงกน สมกน แท จงควรถอเอา. นอกนไมควรถอเอา, ควรตงอยในอาจรยวาท เทานน. ถาสกวาทน อางจรยวาทกลาว, ปรวาท อางอตโนมตกลาวไซร,


ควรสอบสอนอตโนมตในอาจรยวาท. ถาลงกน สมกน ควรถอเอา, ถาไมลงกน ไมสมกน ไมควรถอเอา, ควรตงอยในอาจรยวาทเทานน การถอเอา (มต) ของตนนนแล ควรทาใหมกาลง (ใหมหลกฐาน). อนง ถาสกวาทน อางอตโนมตกลาว, ปรวาท อางสตรกลาว ไซร, ควรสอบสวนสตรในอตโนมต, ถาลงกน สมกน ควรถอเอา. สตรทนาตาหนนอกน ไมควรถอเอา, ควรตงอยในอตโนมตเทานน. ถาสกวาทน อางอตโนมตกลาว, ปรวาท อางสตตานโลมกลาว ไซร, ควรสอบสวนสตตานโลมในอตโนมต. เมอลงกน สมกนแท ควรถอเอา. นอกน ไมควรถอเอา, ควรตงอยในอตโนมตเทานน. ถาสกวาทน อางอตโนมตกลาว, ปรวาท อางอาจรยวาท กลาวไซร, ควรสอบสวนอาจรยวาทในอตโนมต. ถาลงกน สมกน ควรถอเอา. อาจรยวาททนาตาหนนอกน ไมควรถอเอา, ควรตงอย ในอตโนมตเทานน. การถอเอา (มต) ของตนนนแล ควรทาใหม กาลง (ใหมหลกฐาน). อนง ไมควรทาการเพดเพย หรอตาหนใน ททงปวง ดวยประการฉะน. อนง ถาสกวาทน กลาวอนวา "เปนกปปยะ" ปรวาท กลาวอาง วา "เปนอกปปยะ" ควรสอบสวนสงนน ๆ ในสตรและสตตานโลม ถาสงนน เปนกปปยะ, ควรตงอยในสงทเปนกปปยะ. ถาสงนน เปน อกปปยะ, กควรตงอยในสงทเปนอกปปยะ. ถาสกวาทน ชแจงเหตและคาวนจฉยมากมายจากสตรเปนเครอง สาธกสงทเปนกปปยะ แกฝายปรวาทนนไซร, ปรวาทไมพบเหต, ก ควรตงอยในสงทเปนกปปยะ.


ถาปรวาท ชแจงเหตและคาวนจฉยมากมายจากสตรเปนเครอง สาธกสงทเปนอกปปยะแกฝายสกวาทนนไซร. สกวาทนน ไมควรถอมน ตงอยวา "การถอเอามตของตน" (ถกฝายเดยว). ควรยอมรบวา "ดละ" แลวตงอยในสงทเปนอกปปยะเทานน. ถาวา เงาแหงเหต แมของทงสองฝาย ยอมปรากฏชดไซร, ขอททงสองฝายคดคานนนแล เปนการด, แตควรตงอยในสงทเปนอกปปยะ. เพราะวา ครนมาถง วนยแลว อนภกษบรษท ควรอาศยการวจารณสงทควร และไมควร ปองกนไว ควรทาการยดถอใหมนคง ควรตดกระแสเสย, ควรตงอย ในความเปนผหนกนนแล. อนง ถาสกวาทน กลาวอางวา "เปนอกปปย," ปรวาท กลาว อางวา "เปนกปปยะ," ควรสอบสวนสงนน ๆ ในสตรและสตตา- นโลม. ถาสงนนเปนกปปยะ. ควรตงอยในสงทเปนกปปยะ. ถาสงนน เปนอกปปยะ, ควรตงอยในสงทเปนอกปปยะ. ถาสกวาทน ชแจงถงสงทอกปปยะ ดวยสตรคาวนจฉยและ เหตมากมายไซร, ปรวาท ไมไดพบเหต, ควรตงอยในสงทเปน อกปปยะ. ถาปรวาท ชแจงถงสงเปนกปปยะ ดวยสตคาวนจฉยและเหต มากมายไซร, สกวาทนน มไดพบเหต, ควรตงอยในสงทเปนกปปยะ. ถาวา เงาแหงเหตแมของทงสองฝาย ยอมปรากฏชดไซร, ไมควรสละ การถอเอา (มต) ของตน. เหมอนอยางวา ในสงทเปนกปปยะและ อกปปยะ และในสงทเปนอกปปยะและกปปยะ ทานกลาววนจฉยนไวแลว


ฉนใด. ในวาทะวาเปนอนาบตกด ในวาทะวาเปนอาบตและ อนาบตกด ในวาทะวาเปนลหกาบตและครกาบตกด ในวาทะวาเปน ครกาบตและลหกาบตกด กควรทราบวนจฉย ฉนนน. จรงอย ในวาทะทวาเปนอนาบตและอาบตเปนตนน มความ ตางกนในเพราะเหตสกวาชอเทานน, ในนยแหงการประกอบความ หา มความตางกนไม, เพราะฉะนน การประกอบความ ทานจงไมทาให พสดาร. เมอเกดคาวนจฉยถงสงทเปนกปปยะและอกปปยะเปนตน อยาง นแลว ฝายใด ไดพบเหตมากมาย ในสตร สตตานโลม อาจรยวาท และอตโนมต, ควรตงอยในวาทะของฝายนน. อนง ทงสองฝาย เมอ ไมไดพบเหตและคาวนจฉย โดยประการทงปวง ไมควรละทงสตร ควร ตงอยในสตรเทานน ฉะนแล. พระวนยธร ผปรารถนาความเปนผฉลาด ในสกขาบท วภงคแหงสกขาบทนน และวนจฉยทงสน ควรทราบวนย ๔ อยาง ดงพรรณนามาฉะน. [พระวนยธรประกอบดวยลกษณะ ๓ อยาง] กและ บคคลผทรงวนย แมครนทราบวนย ๔ อยางนแลว ก ควรเปนผประกอบดวยลกษณะ ๓. จรงอย ลกษณะแหงพระวนยธร ๓ อยาง ควรปรารถนา. ลกษณะ ๓ อยาง เปนไฉน ? ลกษณะ ๓ อยาง คอ :- คาวา "กสตรของพระวนยธรรมนน เปนพทธพจน ทมาถกตองคลองแคลวด วนจฉยด โดยสตร โดยพยญชนะ๑" นเปน ลกษณะอนหนง. คาวา "กพระวนยธรนน เปนผมนคง ไมงอนแงน ๑. นย. ว. ปรวาร. ๘/๓๒๙.


ในวนยแล" นเปนลกษณะทสอง. คาวา "กลาดบอาจารยแล เปน ลาดบทพระวนยธรนนจาไดถกตอง ทาใหขนใจไดด ใครครวญถกตอง ดแลว๑" นเปนลกษณะทสาม. [อรรถาธบายลกษณะ ๓ ของพระวนยธร] ในคาวา "สตตจ" เปนตนนน มวนจฉยดงน:- วนยปฎก ทงสน ชอวาสตร, สตรนนของพระวนยธรนน เปนพทธพจนทมา ถกตอง คอมาดวยด. บทวา สปปวตตต ไดแก เปนไปดวยด คอชานาญ คลองปาก. หลายบทวา สวนจฉต สตตโต อนพยชนโส ไดแก ท วนจฉยเรยบรอย คอทตนตดความสงสย เรยนเอาไว โดยบาลปรปจฉา และอรรถกถา. หลายบทวา วนเย โข โต โหต ความวา พระวนยธร นนเปนผตงมนในพระวนย ดวยความเปนลชชภกษ. จรงอย อลชชภกษ แมเปนพหสต เพราะคาทตนเปนผหนกในลาภ กแกลงกลาวใหผด แบบแผน แสดงสตถศาสนานอกธรรมนอกวนย ยอมทาอปทวะมากมาย ในพระศาสดา คอ กอใหเกดสงฆเภทบาง สงฆราชบาง. ฝายภกษ ลชช เปนผมกรงเกยจ ใครการศกษา แมเพราะเหตแหงชวต กไม แกลงกลาวใหผดแบบแผน ยอมแสดงเฉพาะธรรม เฉพาะวนยเทานน คอทาสตถศาสนาใหเปนทเคารพตงอย. จรงอยางนน พระมหาเถระ ทงหลายในปางกอน เปลงวาจา ๓ ครงวา "ในอนาคตกาล ภกษ ๑. น.ย. ว. ปรวาร. ๘/๓๒๙.


ลชช จกรกษาไว, ภกษลชช จกรกษาไว" ดงนเปนตน. กภกษ รปใด เปนลชช ดงกลาวมาแลวนน ภกษรปนน เมอไมละ ไมฝาฝน วนย ยอมเปนผตงมน คอมนคงอยในวนย ดวยความเปนลชชภกษ ฉะนแล. บทวา อสหโร ความวา บคคลใด ถกผอนถามดวยบาลโดย เบองตา หรอเบองสง ดวยลาดบบทหรออรรถกถา ยอมทรนทราย กระสบกระสาย ไมอาจตงมนอยได ยอมคลายตามคาทผอนกลาว ทง วาทะของตนเสย ถอเอาวาทะของผอน ผนน ชอวาผงอนแงน. ฝาย บคคลใด ถกผอนถามดวยบทเบองตาและสง หรอดวยลาดบบท ใน บาลกด ในอรรถกถากด ยอมไมทรนทราย ไมกระสบกระสาย เปรยบ เหมอนเอาแหนบจบขนทละเสน ๆ ฉะนน ชแจงกะเขาวา "ขาพเจา กลาวอยางน, อาจารยทงหลายของขาพเจา กกลาวอยางน." อนง บาล และวนจฉยบาล ตงอยในบคคลใด ไมถงความไปสนไปหมดไป เหมอน นามนราชสหทใสไวในภาชนะทองคา ไมถงความสนไปหมดไปฉะนน, บคคลน ทานเรยกวา "ผไมงอนแงน." หลายบทวา อาจรยปรมปรา โข ปนสส สคคหตา โหต ความวา ลาดบแหงพระเถระ คอลาดบวงศ เปนลาดบทพระวนยธรนน จาไดอยางถกตอง. บทวา สมนสกตา ไดแก ทาใหขนใจอยางด แตพอนก ก ปรากฏได คลายประทปทลกโชนฉะนน. บทวา สปธารตา ไดแก ใครครวญเปนอยางด คอใครครวญโดย เบองตน เบองปลาย และอนสนธ โดยผล และโดยเหต.


[ลาดบอาจารยตงแตพระอบาลเถระเปนตนมา] บคคลละมตของตนแลวเปนผกลาวความบรสทธแหงอาจารย คอ นาลาดบอาจารย ไดแกถองแถว (ระเบยบ) แหงพระเถระทงหมด อยางน คอ พระอาจารยของขาพเจาเรยนเอาในสานกของอาจารยชอ โนน, อาจารยนนเรยนเอาในสานกอาจารยชอโนน, ไปตงไวจนใหถง คาวา "พระอบาลเถระเรยนเอาในสานกของพระพทธเจา." พระอาจารยรปตอ ๆ มา ไดนาแมจากพระอบาลเถระนนมา คอ ไดนาลาดบแหงพระอาจารย ไดแกถองแถวแหงพระเถระทงหมดจนใหถง พระอาจารยของตน แลวตงไวอยางนวา "พระอบาลเถระ เลาเรยน มาในสานกของพระสมมาสมพทธเจา. พระทาสกเถระ เลาเรยนมาใน สานกของพระอบาลเถระ ผเปนอปชฌายะของตน, พระโสณกเถระ เลาเรยนมาในสานกของพระทาสกเถระ ผเปนอปฌายะของตน, พระ สคควเถระ เลาเรยนมาในสานกของพระโสณกเถระ ผเปนอปชฌายะ ของตน, พระโมคคลลบตรตสสเถระ เลาเรยนมาในสานกของพระ สคควเถระ และพระจณฑวชชเถระ ผเปนอปชฌายะของตน." แทจรง ลาดบแหงพระอาจารย อนพระวนยธรเรยนเอาแลวอยางน ยอมเปน อนเธอจาไดอยางถกตอง. แตเมอไมสามารถจะเรยนเอาอยางนน กควร เรยนเอาเพยง ๒-๓ ลาดบกพอ. จรงอย โดยนยอยางตาทสด กควร ทราบเหมอนอยางพระอาจารย และอาจารยของอาจารย กลาวบาลและ ปรปจฉาฉะนน.


[พระวนยธรจะวนจฉยอธกรณ ควรตรวจดฐานะ ๖ อยางกอน] กแล พระวนยธรผประกอบพรอมดวยลกษณะ ๓ อยางนแลว เมอสงฆประชมกนเพอวนจฉยเรอง และเรองกหยงลงแลว ทงโจทก และจาเลยกใหการแลว เมอจะพดไมควรดวนตดสนทเดยว ควรตรวจ ดฐานะทง ๖ เสยกอน. ฐานะ ๖ อยางเปนไฉน ? ฐานะ ๖ อยางนน คอ :- ควร ตรวจดเรอง ๑ ตรวจดมาตกา ๑ ตรวจบทภานย ๑ ตรวจดตกปรจ- เฉท ๑ ตรวจดอนตราบต ๑ ตรวจดอนาบต ๑. [อรรถาธบายฐานะ ๖ อยาง] จรงอย พระวนยธร แมเมอตรวจดเรอง ยอมเหนอาบตบางอยาง อยางนคอ ภกษผมจวรหาย ควรเอาหญาหรอใบไมปกปดกายจงมา. แตไมควรเปลอยกายมาเลย, ภกษใดพงเปลอยกายมา, ภกษนนตองอาบต ทกกฏ.๑ พระวนยธรนน ครนนาสตรนนมาอางแลว จกระงบอธกรณ นนได. เธอ แมเมอตรวจดมาตกา ยอมเหนบรรดาอาบต ๕ กอง กอง ใดกองหนง โดยนยมอาทวา "เปนปาจตตย ในเพราะสมปชานมสาวาท."๒

เธอ ครนนาสตรนนมาอางแลว จกระงบอธกรณนนได. เธอ แมเมอตรวจดบทภาชนย ยอมเหนบรรดาอาบต ๗ กอง กองใดกองหนง โดยนยมอาทวา "ภกษเสพเมถนธรรมในสรระทสตว ๑. ว. มหา. ๒/๓๘. ๒. ว. มหา. ๒/๑๕๔.


ยงมไดกดกน ตองอาบตปาราชก,๑ เสพเมถนธรรมในสรระทสตวกดกน แลวโดยมาก ตองอาบตถลลจจย.๒" เธอ ครนนาสตรจากบทภาชนย มาอางแลว จกระงบอธกรณนนได. เธอ แมเมอตรวจดตกปรจเฉท ยอมเหนการกาหนดตกสงฆา- ทเสสบาง ตกปาจตตยบาง ตกทกกฏบาง อาบตอยางใดอยางหนงบาง เธอ ครนนาสตรมาจากบาลตกปรจเฉทนนมาอางแลว จกระงบอธกรณ นนได. เธอ แมเมอตรวจดอนตราบต จะเหนอนตราบต ในระหวางแหง สกขาบทอยางนวา "ภกษ ยกขนซงดนไฟ (ตกไปคนไวตามท) ตอง อาบตทกกฏ."๒ เธอ ครนนาสตรนนมาอางแลว จกระงบอธกรณนนได. เธอ แมเมอตรวจดอนาบต จะเหนอนาบตททานแสดงไวแลว ในสกขาบทนน ๆ อยางนวา "ดกอนภกษ! ไมเปนอาบตแกภกษผไม ยนด ไมมไถยจต ไมมความประสงคจะใหตาย ไมมความประสงคจะอวด ไมมความประสงคจะใหเคลอน ไมแกลง ไมร เพราะไมมสต." เธอ ครนนาสตรนนมาอางแลว จกระงบอธกรณนนได. จรงอย ภกษใด เปนผฉลาดในวนย ๔ อยาง สมบรณดวย ลกษณะ ๓ ไดตรวจดฐานะ ๖ อยางนแลว จกระงบอธกรณได. การ วนจฉย (อธกรณ) ของภกษนนใคร ๆ จะพงคดคานไมได ยอมเปน เชนกบวนจฉยทพระพทธเจาประทบนงวนจฉยเอง. ๑. ว. มหา. ๑/๖๗-๘. ๒. ว. มหา. ๒/๓๔๗.


[วธวนจฉยอธกรณ] ถาภกษบางรป ผทาลวงละเมดสกขาบทแลว เขาไปหาภกษ ผฉลาดในการวนจฉยนน อยางนนแลว พงถามถงขอรงเกยจสงสยของตน ไซร, ภกษผฉลาดในการวนจฉยนน ควรกาหนดใหด ถาเปนอนาบต, กควรบอกวา "เปนอนาบต." แตถาเปนอาบต, กควรบอกวา "เปน อาบต." ถาอาบตนน เปนเทศนาคามน, กควรบอกวา "เปนเทศนา- คามน." ถาเปนวฏฐานคามน, กควรบอกวา "เปนวฏฐานคามน." ถาฉายาปาราชกปรากฏแกภกษผฉลาดในการวนจฉยนนไซร, ไมควร บอกวา "เปนอาบตปาราชก." เพราะเหตไร ? เพราะเหตวา การลวง ละเมดเมถนธรรม และการลวงละเมดอตรมนสธรรมเปนของหยาบ. สวนการละเมดอทนนาทานและมนสสวคคหะเปนของสขม เปนการรวดเรว ดงใจ ภกษยอมตองวตกกมะทงสองนน ดวยอาการสขมทเดยว (และ) ยอมรกษาไวดวยอาการสขม (เหมอนกน). เพราะเหตนน ภกษผถกถาม ความรงเกยจสงสย ซงมความละเมดนนเปนทตงโดยพเศษ ไมควรพดวา "ตองอาบต" ถาอาจารยเธอยงมชวตอยไซร, หลงจากนน ภกษผฉลาด ในการวนจฉยนน ควรสงภกษนนไปวา "เธอจงถามอาจารยของขาพเจา ดเถด." ถาเธอกลบมาอก บอกวา "อาจารยของทาน คนดจากพระสตร พระวนยแลวบอกผมวา ' เปนสเตกจฉา ' (ยงพอแกไขได)," ในกาลนน ภกษผฉลาดในการวนจฉยนน ควรพดกะเธอวา "ดละ ๆ, เธอจงทา อยางทอาจารยพด." กถาอาจารยของเธอไมมไซร, แตพระเถระผเลาเรยน รวมกนมตวอย, พงสงเธอไปยงสานกของพระเถระนน ดวยสงวา "พระเถระผเลาเรยนลวงกบขาพเจาเปนคณปาโมกข มตวอย, เธอจงไปถาม


ทานดเถด." แมเปนพระเถระนนวนจฉยวา "เปนสเตกจฉา" กควร บอกกะเธอวา "ดละ, เธอจงทาตามคาของพระเถระนนใหดทเดยว." ถาแมพระเถระผเลาเรยนรวมกน ของเธอไมมไซร, มแตภกษผเปน อนเตวาสกนน ดวยสงวา "เธอจงไปถามภกษหนมรปโนนดเถด." แมเมอภกษผเปนอนเตวาสกนน วนจฉยวา "เปนสเตกจฉา" กควร พดกะเธอวา "ดละ, เธอจงทาตามคาของภกษนนใหด. ถาฉายาปาราชก นนแล ปรากฏแมแกภกษหนมไซร, แมอนภกษนน กไมควรบอกภกษ ผตองอาบตวา "เธอเปนปาราชก." [ภกษผมศลไมบรสทธ กรรมฐานยอมไมเจรญ] จรงอย ความบงเกดขนแหงพระพทธเจา เปนของไดดวยยาก, การบรรพชาและการอปสมบท เปนของไดดวยยากยงกวานน. แตพระ วนยธร ควรพดอยางนวา "เธอ จงปดกวาดโอกาสทเงยบสงด แลว นงพกกลางวน ชาระศลใหบรสทธ จงมนสการอาการ ๓๒ ดกอน." ถาศลของภกษนน ไมเศราหมองดางพรอยไซร, กรรมฐานยอมสบตอ, สงขารทงหลาย กเปนของปรากฏชดขน, จตกเปนเอกคคตา ดได บรรลอปจาระและอปปนาสมาธฉะนน. ถงวนจะลวงเลยไปแลวกตาม เธอกไมทราบ. ในเวลาวนลวงเลยไป เธอมาสทอปฏฐากแลว ควรพด อยางนวา "ควรเปนไปแหงจตของเธอ เปนเชนไร ?" กเมอเธอบอก ความเปนไปแหงจตแลว ควรพดกะเธอวา "ขนชอวาบรรพชา มความ บรสทธแหงจตเปนประโยชน, เธออยาประมาท บาเพญสมณธรรมเถด." สวนภกษใด มศลขาด, กรรมฐานของภกษนน ยอมไมสบตอ, จตยอม


ปนปวน ถกไฟคอความเดอดรอนแผดเผาอย ดจถกทมแทงดวยปฏก ฉะนน, ภกษนน ยอมลกขนในขณะนนทเดยว เหมอนนงอยบนกอนหน ทรอนฉะนน, เธอมาแลว ถามวา "ความเปนไปแหงจตของทาน เปนอยางไร ?" เมอเธอบอกความเปนไปแหงจตแลว ควรพดวา "ขนชอวาความลบของผกระทากรรมชว ยอมไมมในโลก๑, แทจรง บคคลผกระทาความชว ยอมรดวยตนเอง กอนคนอนทงหมด, ตอจากนน อารกขเทพดาทงหลาย สมณพราหมณและเทพเจาเหลาอน ผรจตของ บคคลอน ยอมร (ความชว) ของเธอ, บดน เธอนนแล จงแสวงหา ความสวสดแกเธอเองเถด." กถาวาดวยวนย ๔ อยาง และกถาวาดวยลกษณะเปนตนของพระ- วนยธร จบ. ๑. ข. ชา. ๒๗/๑๓๑. ชาตกฏฐกถา. ๔/๒๔๘.


อรรถาธบายสกขาบทวภงคปฐมปาราชก บดน ขาพเจาจกพรรณนาเนอความวภงคแหงสกขาบทตอไป ใน คาวา "โย ปนาต โย ยาทโส" เปนตน ทพระผมพระภาคตรสไว มวนจฉยดงตอไปน:- สองบทวา โย ปน เปนบททควรจาแนก. บทเปนตนวา "โย ยาทโส" เปนบทจาแนกแหงบทวา "โย ปน" นน. ก ในสองบทวา โย ปน น ศพทวา ปน สกวาเปนนบาต, บทวา โย เปนบทบอกเนอความ, และบทวา "โย" นน แสดงบคคล โดยไมกะตว; เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงแสดงอรรถ แหงบทวา โย นน จงตรสเฉพาะ โย ศพท ซงแสดงบคคลโดย ไมกาหนดลงไป. เพราะเหตนน บณฑตพงทราบเนอความในบทวา โย ปน นอยางน. บทวา โย ปน มคาอธบายวา "โยโกจ" แปลวา "ผใด ผหนง " กบคคลทชอวา ผใดผหนงนน ยอมปรากฏดวยอาการอนหนง ในเพศ ความประกอบ ชาต ชอ โคตร ศล ธรรมเครองอย โคจร และวย แนแท; เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงประกาศ ประเภทนน เพอใหรจกบคคลนน โดยอาการอยางนน จงตรสคาวา "ยาทโส" เปนตน. ในคาวา "ยาทโส" เปนตนนน มวนจฉย ดงน:-


บทวา ยาทโส มความวา วาดวยอานาจเพศ จะเปนบคคลเชน ใดหรอเชนนนกตามท คอจะเปนสงหรอคนเตย คนดาหรอคนขาว หรอคนมผวเหลอง คนผอมหรอคนอวนกตามท. บทวา ยถายตโต มความวา วาดวยอานาจกจทประกอบ จะเปน คนประกอบดวยการงานเชนในเชนหนงกตามท คอจะเปนคนประกอบ ดวยนวกรรม หรอจะประกอบดวยอเทศ หรอประกอบดวยธระคอการ อบรม (คอวปสสนาธระ) กตามท. บทวา ยถาชจโจ มความวา วาดวยอานาจชาต จะเปนคนมชาต อยางใด หรอเปนคนมชาตอยางนนกตามท คอจะเปนกษตรย หรอเปน พราหมณ หรอเปนแพทย เปนศทรกตามท. บทวา ยถานาโม มความวา วาดวยอานาจชอ จะเปนคนทชอ อยางใด หรอมชออยางนนกตามท คอชอวา พทธรกขต หรอชอธรรม- รกขต หรอชอวาสงฆรกขตกตามท. บทวา ยถาโคตโต มความวา วาดวยอานาจโคตร จะเปนผ มโคตรอยางใด หรอมโคตรอยางนน หรอวาดวยโคตรเชนในเชนหนง กตามท คอจะเปนกจจานโคตร หรอวาเสฏฐโคตร หรอโกสยโคตร กตามท. บทวา ยถาสโล มความวา ในปรกตทงหลาย จะเปนผม อยางใดเปนปกต หรอวาเปนผมอยางนนเปนปกตกตามท คอวาจะเปน ผมนวกรรมเปนปรกต หรอมอเทศเปนปกต หรอมธระคอการอบรม (คอวปสสนาธระ) เปนปรกตกตามท. บทวา ยถาวหาร มความวา แมในธรรมเครองอยทงหลาย


จะเปนผมอยางใดเปนเครองอย หรอวาเปนผมอยางนนเปนเครองอย กตามท คอวาจะเปนผมนวกรรมเปนเครองอย หรอมอเทศเปนเครองอย หรอวามธระคอการอบรม (คอวปสสนาธระ) กตามท. บทวา ยถาโคจโร มความวา ถงในโคจรทงหลายเลา จะเปน ผมอยางใดเปนโคจร หรอวามอยางนนเปนโคจรกตามท คอวาจะเปนผม นวกรรมเปนโคจร หรอมอเทศเปนโคจร หรอมธระคอการอบรมเปน โคจรกตามท. สวนในบทวา "เถโร วา" เปนตน มวนจฉยดงน:- จะ เปนผใด หรอวาเปนผนน ในบรรดาผเจรญโดยวยเปนตนกตามท, คอ อธบายวา จะเปนพระเถระ เพราะมพรรษาครบสบ หรอวาเปนผไม เพราะมพรรษาหยอนหา หรอวาจะเปนผปานกลาง เพราะมพรรษาเกน กวาหากตามท. โดยทแท บคคลนนทงหมด พระผมพระภาคตรสใน อรรถนวา " โย ปน." [อรรถาธบายความหมายแหงภกษศพทเปนตน] ในภกขนเทส มวนจฉยดงน:- ผใดยอมขอ เหตนน ผนน ชอวาผขอ. อธบายวา "จะไดกตาม ไมไดกตาม ยอมขอดวยวธ ขออยางประเสรฐ." ชอวาผอาศยการเทยวขอ เพราะเปนผอาศยการ เทยวขอ ทพระพทธเจาเปนตน ทรงอาศยแลว. จรงอย บคคลผใด ผหนงละกองโภคะนอยหรอมาก ออกจากเรอนบวชไมมเรอน, บคคล ผนน ชอวาอาศยการเทยวขอ เพราะละการเลยงชวตโดยกสกรรมและ โครกขกรรมเปนตนเสย ยอมรบถอเพศนนเอง เพราะฉะนน จงชอวา ภกษ.


อกอยางหนง แมฉนภตทเขานาดวยหาบ อยในทามกลางวหาร กชอวาอาศยการเทยวขอ เพราะมความเปนใหญอยเนองดวยผอน เพราะ- ฉะนน จงชอวา ภกษ. อกอยางหนง ชอวาอาศยการเทยวขอ เพราะเปนผเกดอตสาหะ ในบรรพชา อาศยโภชนะ คอคาขาวอนหาไดดวยกาลงปลแขง เพราะฉะนน จงชอวา ภกษ. ผใดยอมทรงผนผาทถกทาลายแลว เพราะทาคา ผสสะและส ให เสยไป เหตนน ผนน ชอวา ผทรงผนผาทถกทาลายแลว บรรดาการ ทาคาใหเสยไปเปนตนนน พงทาบการทาคาใหเสยไป เพราะตดดวย ศสตรา. จรงอย ผนผาแมมราคาตงพน ทเขาเอามดตดใหเปนชนนอย ชนใหญแลว ยอมมราคาเสยไป คอมคาไมถงแมครงหนงจากราคาเดม. พงทราบการทาผสสะใหเสยไป เพราะเยบดวยดาย. แทจรง ผนผาแม ทมสมผสเปนสขทถกเยบดวยดายแลว ยอมมผสสะเสยไป คอถงความ เปนผาทมผสสะแขงหยาบ. พงทราบการทาสใหเสยไป เพราะหมนหมอง ดวยสนทเขมเปนตน. แทจรง ผนผาแมทบรสทธดตงแตทาการดวยเขม ไปแลว ยอมมสเสยไป คอยอมละสเดมไป เพราะสนมเขม และเพราะ นาทเปนมลทนอนเกดจากเหงอมอ และเพราะการยอมและทากปปะใน ทสด. ผใด ชอวา ผทรงผนผาทถกทาลายแลว เพราะทรงผนผาทถก ทาลายดวยอาการ ๓ อยาง ดงอธบายมาแลวนน เหตนน ผนน ชอวา ภกษ. อกอยางหนง ผใด ชอวา ผทรงผนผาทถกทาลายแลว เพราะ สกวาทรงผากาสาวะทงหลาย ซงไมเหมอนกบผาของคฤหสถ เหตนน


ผนน ชอวา ภกษ. บทวา สมาย ความวา โดยบญญต คอโดยโวหาร. จรงอย บคคลบางคนยอมปรากฏวา "เปนภกษ" โดยสมญญาเทานน. จรง อยางนน ในกจนมนตเปนตน มนษยทงหลาย เมอนบจานวนภกษอย นบเอากระทงพวกสามเณรเขาดวยแลว พดวา "ภกษจานวนรอยรป, ภกษจานวนพนรป." บทวา ปฏาย คอ โดยความปฏญญาของตนเอง. จรงอย บคคลบางคน ยอมปรากฏวา "เปนภกษ" แมโดยความปฏญญา. พงทราบความปฏญญาวา "เปนภกษ" นน เกดมได ดงในประโยค เปนตนอยางนวา "ถามวา ' ใครในทน ?' ตอบวา ' คณ ! ขาพเจา เอง เปนภกษ." กความปฏญญาน เปนความปฏญญาทชอบธรรม ซงพระอานนทเถระไดกลาวไวแลว. อนง โดยสวนแหงราตร แมพวก ภกษผทศล เดนสวนทางมา เมอถกถามวา "ใครในทน ?" ตอบวา "พวกขาพเจา เปนภกษ" ดงน เพอประโยชนแกปฏญญาทไมชอบธรรม ไมเปนความจรง. บทวา เอหภกข ความวา ผถงความเปนภกษ คออปสมบท ดวยเอหภกข ดวยเพยงพระดารสของพระผมพระภาคเจา อยางนวา "เธอ จงมาเปนภกษเถด" ชอวาภกษ. จรงอย พระผมพระภาคเจา ทอดพระเนตรเหนบคคลผถงพรอมดวยอปนสย เพอเปนเอหภกข จง ทรงเหยยดพระหตถเบองขวา ซงมสดจทอง ออกจากระหวางบงสกล จวรอนมสแดง เปลงพระสรเสยงกงวานดงเสยงพรหม ตรสเรยกวา "เธอ จงมาเปนภกษเถด, จงประพฤตพรหมจรรย เพอทาทสดทกข


โดยชอบเถด." พรอมกบพระดารสของพระผมพระภาคเจานนนนเอง เพศคฤหสถ (ของผเพงอปสมบทนน) อนตรธานไป, บรรพชาและ อปสมบทกสาเรจ, ผนนกเปนผมศรษะโลน นงหมผากาสาวะ คอนง (ผาอนตรวาสก) ผนหนง หม (ผาอตราสงค) ผนหนง พาด (ผา สงฆาฏ) ไวบางบาผนหนง มบาตรดนทมสเหมอนดอกอบลเขยวคลองไว ทจะงอยบาขางซาย. ภกษนนทานกาหนด๑ดวยบรขาร ๘ ทสวมสอดเขา ทรางกาย อนพระโบราณาจารยกลาวไวอยางนวา "บรขารเหลานคอ ไปไตรจวร บาตร มดนอย เขม และผารดประคดเอง เปน ๘ ทงผากรองนา ยอม ควรแกภกษผประกอบความเพยร" เปนผสมบรณดวยอรยาบถ เหมอนพระเถระตงรอยพรรษา มพระพทธเจา เปนพระอาจารย มพระพทธเจาเปนพระอปชฌายะ ยนถวายบงคมพระ สมมาสมพทธเจาอยทเดยว. จรงอย ครงปฐมโพธกาล พระผมพระภาคเจา ทรงใหกลบตร อปสมบท ดวยเอหภกขอปสมปทานนนแล ในกาลชวระยะหนง, และ ภกษผอปสมบทดวยวธอยางน มจานวน ๑,๓๔๑ รป, คออยางไร ? คอมจานวนดงน :- พระปญจวคคยเถระ ๕ ยสกลบตร ๑ สหายผเปน บรวารของทาน ๕๔ ภททาวคคย ๓๐ ปราณชฎล ๑,๐๐๐ ปรพาชก รวม กบพระอครสาวกทงสอง ๒๕๐ พระองคลมาลเถระ ๑ (รวมเปน ๑,๓๔๑ รป) สมจรงดงคาทพระอรรถกถาจารยกลาวไวในอรรถกถาวา ๑. โยชนาใหเตมคาวา อปลกขโต เขามา.


"ภกษ ๑,๓๐๐ รป และเหลาอนอก ๔๐ รป ทง พระเถระผมปญญาอก ๑ รป, ภกษเหลานนทงหมด ทานกลาววา เปนเอหภกข." ภกษเหลานน เปนเอหภกข จาพวกเดยวกหามได แมเหลาอน กยงมอกมาก. คออยางไร ? คอมจานวนเปนตนอยางนวา "เสลพราหมณ ทงบรวารมจานวน ๓๐๐ พระมหากปปนะทงบรวารมจานวน ๑,๐๐๐ กลบตรชาวเมองกบลพสดมจานวน ๑๐,๐๐๐ พวกปารายนกพราหมณ (พราหมณบรวารกบมาณพ ๑๖ หวหนาทฟงปารายนธรรมปรยาย) ม จานวน ๑๖,๐๐๐" (รวม ๒๗,๓๐๐ รป). แตภกษเหลานน พระ- อรรถกถาจารยมไดกลาวไว เพราะทานพระอบาลเถระมไดแสดงไวใน บาลพระวนยปฎก. ภกษเหลาน พระอรรถกถาจารยกลาวไว กเพราะ ทานพระอบาลเถระแสดงไวในบาลพระวนยทปฎกนนแลว. (พระอรรถ- กถาจารยกลาวคาไวในอรรถกถา๑) วา "ภกษทงหมดแมเหลาน คอ ๒๗,๐๐๐ รป และ ๓๐๐ รป, ภกษเหลานนทงหมด ทานกลาววา เปน เอหภกข." วธอปสมบท ๘ อยาง หลายบทวา ตห สรณคมเนห อปสมปนโน มความวา ผ อปสมบทดวยไตรสรณคมน ซงลนวาจากลาว ๓ ครง โดยนยเปนตน วา "พทธ สรณ คจฉาม." จรงอย ขนชอวา อปสมปทา น ๑. แปลตามนยโยชนาสอนใหเตม.


ม ๘ อยาง คอ เอหภกขปอปสมปทา ๑ สรณคมนอปสมปทา ๑ โอวาท- ปฏคคหณอปสมปทาา ๑ ปญหาพยากรณอปสมปทา ๑ ครธมมปฏคคาหณ- อปสมปทา ๑ ทเตนอปสมปทา ๑ อฏฐวาจกาอปสมปทา ๑ ญตตจตตถ- กมมอปสมปทา ๑. [อรรถาธบายอปสมปทา ๘ อยาง] ในอปสมปทา ๘ อยางนน เอหภกขอปสมปทา และสรณคมน- อปสมปทา ขาพเจาไดกลาวแลวแล. ทชอวา โอวาทปฏคคาหณอปสมปทา ไดแกอปสมปทาททรง อนญาตแกพระมหากสสปเถระ ดวยการรบโอวาทนวา "เพราะเหตนนแล กสสป ! เธอพงศกษาอยางนวา 'เราจกเขาไปตงความละอายและความ เกรงไวในภกษ ทงทเปนผเฒา ทงทเปนผใหม ทงทเปนผปานกลาง อยาแรงกลา,' เธอพงศกษาอยางนแล กสสป ! เพราะเหตนนแล กสสป ! เธอพงศกษาอยางนวา ' เราจกฟงธรรมอนใดอนหนง ซง ประกอบดวยกศล, เราจกเงยหลงฟงธรรมนนทงหมด ทาในใจใหสาเรจ ประโยชน รวบรวมไวทงหมดดวยใจ,' เธอพงศกษาอยางนแล กสสป ! เธอพงศกษาอยางนวา 'กสตทเปนไปในกายของเรา ซงประกอบดวย ความสข จกไมละเราเสย,' เธอพงศกษาอยางนแล กสสป๑ !." ทชอวา ปญหาพยากรณอปสมปทา ไดแกอปสมปทาททรงอนญาต แกโสปากสามเณร. ไดยนวา พระผมพระภาคเจา ตรสถามปญหาเนอง ดวยอสภ ๑๐ กะโสปากสามเณร ผจงกรมตามเสดจอยในบพพารามวา "โสปากะ ! ธรรมเหลานคอ อทธมาตกสญญากด รปสญญากด มอรรถ ๑. ส. นทาน. ๑๖/๒๖๐. บาลเดมเปน กายคตาสต น วชหสสต ไมม ม ศพท.


ตางกน มพยญชนะตางกน หรอมอรรถอยางเดยวกน ตางกนแต พยญชนะเทานน ?" โสปากสามเณรนน ทลแกปญหาเหลานนได. พระ- ผมพระภาคเจาทรงประทานสาธการแกเธอแลวตรสถามวา "เธอไดก พรรษาละ โสปากะ ? สามเณร ทลวา "ขาแตพระผมพระภาค ! หมอมฉนได ๗ พรรษา." พระผมพระภาคเจา มพระหฤทยอนโสปากสามเณรใหยนดวา "โสปากะ เธอแกปญหาทดเทยมกบสพพญตญาณของเรา" แลวจง ทรงอนญาตใหอปสมบท. นชอวา ปญหาพยากรณอปสมปทา. ทชอวา ครธมมปฏคคหณอปสมปทา๑ ไดแกอปสมปทาททรง อนญาตแกพระนางมหาปชาบด ดวยการรบครธรรม ๘. ทชอวา ทเตน อปสมปทา๒ ไดแกอปสมปทาททรงอนญาตแกนาง อฒกาสคณกา. ทชอวา อฏฐวาจกา อปสมปทา๓ ไดแกอปสมปทาของนางภกษณ ดวยกรรม ๒ พวกน คอ ญตตจตตถกรรมฝายภกษณสงฆ ญตต- จตตถกรรมฝายภกษสงฆ. ทชอวา ญตตจตตถกมมอปสมปทา๔ ไดแกอปสมทาของภกษ ทงหลายในทกวนน. มคากลาวอธบายวา "ผมอปสมบทแลวในบรรดาอปสมปทา ๘ อยางเหลาน ดวยอปสมปทาน ททรงอนญาตแลวอยางนวา "ดกอน ๑. ว. จลล. ๗/๓๒๓-๙. ๒. ว. จลล. ๗/๓๖๕-๗ ๓. ว. จลล. ๗/๓๕๔-๓๕๙ ๔. ว. มหา. ๔/๑๙๑.


ภกษทงหลาย ! เราอนญาตซงบรรพชา อปสมบท ดวยไตรวรณคมน เหลาน.๑" บทวา "เจรญ" ไดแก ไมทราม. จรงอย เสขบคคลทงหลาย มกลยาณปถชนเปนตน จนถงเปนพระอรหนต ยอมถงความนบวา "ภกษผเจรญ๒" เพราะประกอบดวยศล สมาธ ปญญา วมตต และ วมตตญาณทสสนะ อนเจรญ. บทวา สาโร มความวา เสขกลยาณปถชนนน พงทราบวา "ภกษผมสาระ" เพราะประกอบดวยสาระทงหลายมสลสาระเปนตน เหลานนนนเอง เปรยบเหมอนผาสเขยว เพราะประกอบดวยสเขยวฉะนน. อกอยางหนง พระขณาสพเทานน พงทราบวา "ผมสาระ" เพราะ เปนผปราศจากกระพคอกเลส. บทวา เสกโข มความวา พระอรยบคคล ๗ จาพวก กบทง กลยาณปถชน ยอมศกษาสกขาบท ๓ เพราะเหตนน จงจดเปนเสกข- บคคล. ในเสกขบคคลเหลานน คนใดคนหนงพงทราบวา เปนภกขเสกขะ. ทชอวา "อเสกขบคคล" เพราะไมตองศกษา. พระขณาสพ ทาน เรยกวา "อเสกขบคคล" เพราะลวงเสหขธรรมเสยตงอยในผลเลศ ไมม สกขาทจะตองศกษาใหยงกวานน. สองบทวา สมคเคน สงเฆน มความวา ดวยสงฆ ชอวาเขาถง ความเปนผพรอมเพรยงกนในกรรมอนหนง เพราะภกษผเขากรรม ในกรรมทจะพงทาดวยสงฆปญจวรรค โดยปรยายอยางตาทสดไดมาครบ ๑. ว. มหา. ๔/๔๒. ๒. นาจะวา ยอมถงความนบวา ผเจรญ เพราะประกอบดวย... อนเจรญ กเปนภกษ แมตอไปกนาจะนยน.


จานวน เพราะไดนาฉนทะของภกษผควรฉนทะมาแลว และเพราะ พวกภกษผอยพรอมหนากนไมคดคาน. บทวา ตตจตตเถน มความวา อนจะพงทาดวยอนสาวนา ๒ ครง ญตต ๑ ครง. บทวา กมเมน คอ วนยกรรมอนชอบธรรม. บทวา อกปเปน ความวา เขาถงความเปนกรรมอนใคร ๆ พง ใหกาเรบไมได คออนใคร ๆ พงคดคานไมได เพราะถงพรอมดวย วตถสมบต ญตตสมบต อนสาวนาสมบต สมาสมบต และปรสสมบต. บทวา านารเหน คอ ควรแกเหต ไดแกควรแกสตถศาสนา. ชอวา อปสมบน คอมาถง อธบายวา บรรลซงภาวะอนสง. อนความเปนภกษเปนภาวะในเบองบน (คอสง). จรงอย บคคลนน ทานเรยกวา "อปสมบน" เพราะมาถงความเปนภกษนน ดวยกรรมตาม ทกลาวแลว. กในอธการน มาแตญตตจตตถกรรมอยางเดยวเทานน. แตในทน ควรนาสงฆกรรมทง ๔ มากลาวไวโดยพสดาร. คานนทงหมดทานกลาว แลวในอรรถกถาทงหลาย. และสงฆกรรมเหลานน คอ อปโลกนกรรม ญตตกรรม ญตตทตยกรรม ญตตจตถกรรม บณฑตพงเรยงไวตาม ลาดบ แลวชกบาลมากลาวโดยพสดาร จากคมภรขนธกะ และกมมวภงค ในทสดแหงคมภรบรวาร. ขาพเจาจกรพรรณนาสงฆกรรมเหลานนใน กมมวภงค ในทสดแหงคมภรบรวารนนแล. เพราะวา เมอมการพรรณนา อยางนน ปฐมปาราชกวรรณนา จกไมเปนการหนกไป. และการ พรรณนาพระบาลตามทตงไว กจกเปนวรรณนาทรกนไดงาย. ทงฐานะ


เหลานน จกเปนของไมวางเปลา. เพราะฉะนน ขาพเจาจะทาการพรรณนา ไปตามบทเทานน. บทวา ตตร มความวา บรรดาภกษทงหลาย ซงกลาวโดยนยม คาวา "ผขอ" เปนตนเหลานน. สองบทวา ยวาย ภกข ตดบทเปน โย อย ภกข แปลวา ภกษนใด. ขอวา สมคเคน สงเฆน ฯ เป ฯ อปสมปนโม มความวา บรรดาอปสมปทา ๘ ผอปสมบทแลวดวยญตตจตตถกรรมเทานน. ขอวา อย อมสม อตเถ อธปเปโต ภกข มความวา ภกษน ประสงคเอาวา "ภกษ" ในอรรถวา "เสพเมถนธรรมแลว ยอมเปน ผพายแพ" น. สวนภกขศพทนอกนวา ภกขโก เปนตน ตรสดวยอานาจการ ขยายความ. และในคาวา ภกขโก เปนตนนน ศพทมอาทวา "ผขอ" ตรสดวยอานาจภาษา. สองบทนวา "เปนภกษโดยสมญญา, เปนภกษ โดยความปฏญญา" ตรสดวยอานาจการรองเรยก. บทวา "เอหภกข" ตรสดวยอานาจวธอปสมบททกลบตรไดแลว โดยมพระพทธเจาเปนอปชฌายะ. สรณคมนภกข ตรสดวยอานาจผ อปสมบทแลว ในเมอกรรมวาจายงไมเกดขน. ศพทเปนตนวา "ผเจรญ" พงทราบวา ตรสดวยอานาจคณ. พระผมพระภาคเจา มไดทรงจาแนกบทนวา "ภกขน" ไวใน บดนเลย เพราะไมมใจความทแปลก, เมอจะทรงแสดงสกขาและสาชพ เพราะเปนเหตใหภกษถงพรอมแลว จงเปนผชอวาถงพรอมดวยสกขาและ


สาชพของภกษทงหลาย จงตรสวา "สกขา" เปนตน. ในคาวา "สกขา" เปนตนนน มวนจฉยดงน :- ทชอวา สกขา เพราะอรรถวา อนกลบตรพงศกษา. บทวา ตสโส เปนสงขยากาหนดจานวน. บทวา อธสลสกขา มอรรถวเคราะหวา ศลยง คอสงสด เหตนน จงชอวา อธศล. อธศลนนดวย เปนสกขา เพราะอนกลบตรพงศกษา ดวย เหตนน จงชอวา อธศลสกขา. ในอธจตตสกขาและอธปญญาสกขา กนยนน. [อรรถาธบายอธศล อธจต อธปญญา] ถามวา "กในอธการน ศลเปนไฉน ? อธศลเปนไฉน ? จต เปนไฉน ? อธจตเปนไฉน ? ปญญาเปนไฉน ? อธปญญาเปน ไฉน ?" ขาพเจาจะกลาวเฉลยตอไป :- ศล มองค ๕ และองค ๑๐ ชอวา ศลเทานนกอน. จรงอย ศลนน เมอพระพทธเจาอบตขนแลวกตาม ยงมไดอบตขนกตาม เปนไปอยในโลก. เมอพระพทธเจาอบตขนแลว พระพทธเจาทงหลายกด พระสาวกทงหลายกด ยอมชกชวนมหาชนให สมทานในศลนน. เมอพระพทธเจายงมไดอบตขน พระปจเจกพทธเจา สมณพราหมณพวกกรรมวามประพฤตชอบธรรม พระเจาจกรพรรดมหา- ราช และพระมหาโพธสตว ยอมชกชวนมหาชนใหสมาทาน (ในศลนน). พวกสมณพราหมณผเปนบณฑตกสมาทาน (ศลนน) แมดวยตนเอง. สมณพราหมณเปนตนเหลานน ครนบกเพญกศลธรรมนนใหบรบรณแลว


ยอมเสวยสมบตในหมทวยเทพและในหมมนษย. สวนปาฏโมกขสงวรศล ทานเรยกวา "อธศล." จรงอย ปาฏ- โมกขสงวรศลนน เปนศลทยงและสงสดกวาบรรดาโลกยศลทงหมด ดจ พระอาทตยยงกวาแสงสวางทงหลาย ดจภเขาสเนรสงกวาบรรพตทงหลาย ฉะนน ยอมเปนไปไดเฉพาะในพทธปบาทกาลเทานน นอกพทธปบาท- กาลหาเปนไปไม. ดวยวา สตวอนไมสามารถยกบญญตนนขนตงไวได. กเพราะพทธเจาทงหลายเทานน ทรงตดกระแสทางแหงความประพฤต เสยหายทางกายทวารและวจทวารไดเดดขาด โดยประการทงปวงแลว จง ทรงบญญตศลสงวรนนไว อนสมควรแกความลวงละเมดนน ๆ. อนง ศลทสมปยตดวยมรรคและผลเทานน ชอวาศลทยงแมกวา ปาฏโมกสงวร. แตศลทสมปยตดวยมรรคและผลนน ทานมไดประสงค เอาในอธการน เพราะวาภกษผถงพรอมศลนน หาเสพเมถนธรรมไม. กามาวจรกศลจต ๘ ดวง และสมาบตจต ๘ ดวง ฝายโลกยรวมเขา เปนอนเดยวกน พงทราบวา "จตเทานน." และในกาลทพระพทธเจา อบตขนหรอไมอบตขน จตนนกเปนไปอย, การชกชวนและการสมาทาน กพงทราบโดยนยทกลาวไวแลวในศลนนแล. สวนสมาบตจต ๘ ดวง ทเปนบาทแหงวปสสนา ทานเรยกวา "อธจต." จรงอย อฏฐสมาบตจตนน เปนจตทยงและสงสดกวาโลกย- จตทงหมด ดจอธศลยงกวาบรรดาศลทงหลายฉะนน และมอยเฉพาะ ในพทธปบาทกาลเทานน นอกพทธปบาทกาล หามไม. อกอยางหนง จตทสมปยตดวยมรรคและผลนนแล เปนจตทยงแมกวาอฏฐสมาบตจตนน. แตจตทสมปยตดวยมรรคและผลนน ทานมไดประสงคเอาในอธการน.


เพราะวา ภกษผถงพรอมจตนน หาเสพเมถนธรรมไม. อนง กมมสสกตาญาณ (ญาณรวาสตวมกรรมเปนของตน)ซง เปนไปโดยนยมอาทวา "ผลทานทใหแลวมอย, ผลบชาทบชาแลวมอย" ชอวาปญญา, จรงอย ปญญานน เมอพระพทธเจาอบตขนแลวกตาม มไดอบตขนกตาม เปนไปอยในโลก. เมอพระพทธเจาอบตขนแลว พระพทธเจาทงหลายกด พระสาวกทงหลายกด ยอมชกชวนมหาชนให สมาทานในปญญานน. เมอพระพทธเจายงมไดอบตขน พระปจเจก- พทธเจา สมณพราหมณ พวกกรรมวาทประพฤตชอบธรรม พระเจา จกรพรรดมหาราชา และพระมหาโพธสตว ยอมชกชวนมหาชนใหสมาทาน (ในปญญานน). สตวทงหลาย ผเปนบณฑต กสมาทนแมดวยตนเอง. จรงอยางนน องกรเทพบตรไดถวายมหาทานสนหมนป. เวลามพราหมณ พระเวสสนดร และมนษยบณฑตเหลาอนมากมาย กไดถวายมหาทาน แลว. เวลามพราหมณเปนตนเหลานน ครนบาเพญกศลธรรมนนให บรบรณแลว กไดเสวยสมบตในหมทวยเทพและในหมมนษย. สวนวปสสานญาณ ทเปนเครองกาหนดอาการคอไตรลกษณ ทานเรยกวา "อธปญญา." จรงอย อธปญญานน เปนปญญาทยงและ สงสดกวาบรรดาโลกยปญญาทงหลลาย ดจอธศลและอธจต ยงและสงสด กวาบรรดาศลและจตทงหลายฉะนน นอกพทธบาทกาล หาเปนไปใน โลกไม. กปญญาทสมปยตดวยมรรคและผลนนแล เปนปญญาทยงแมกวา วปสสนาญาณนน. แตปญญาทสมปยตดวยมรรคและผลนน ทานมได ประสงคเอาในอธการน. เพราะวา ภกษผถงพรอมปญญานน หาเสพ เมถนธรรมไม ฉะนแล.


บทวา ตตร คอ บรรดาสกขาทง ๓ เหลานน. หลายบทวา ยา อย อธสลสกขา ไดแก อธสลสกขานใด กลาวคอปาฏโมกขศล. [อรรถาธบายบทวา สกขาและสาชพ] สองบทวา เอต สาชวนนาม มความวา สกขาบทนนแมทงปวง ทพระผมพระภาคเจาทรงตงไวในพระวนย นเรยกวา "สาชพ" เพราะเหตวาเปนทอยรวมกน คอเปนอยอยางเดยวกน เปนอยถกสวนกน ประพฤตถกสวนกน แหงภกษทงหลาย ผตางกนโดยชนด มประเทศ- ชาตและโคตรตาง ๆ กนเปนตน. สองบทวา ตสม สกขต มความวา ภกษทาสกขาบทนนใหเปน ทพานกแหงจตแลว สาเหนยกพจารณาดวยจตวา "เราศกษาสมควรแก สกขาบทหรอไมหนอ ?" กภกษน จะชอวาศกษาอยในสกขาบท กลาว คอสาชพนนอยางเดยวเทานน กหามได, แมในสสขา กชอวาศกษาดวย. สวนสองบทวา "ตสม สกขต" พระผมพระภาคเจาตรสดวย อานาจบททเรยงเปนลาดบกนวา "เอต สาชวนนาม" น. บทวา "ตสม สกขต" นน พระองคตรสอยางนน กจรงแล, แตทวา เนอความในบทวา "ตสม สกขต" น พงเหนอยางนวา "เมอยง สกขาใหบรบรณ ชอวาศกษาอยในสกขานน และเมอไรลวงละเมด ชอวาศกษาอยในสกขาบทนน." ถงบทวา "เตน วจจต สาชวสมา- ปนโน" น กตรสดวยอานาจแหงบทวาสาชพ ซงเปนลาดบเหมอนกน. อนง ภกษนถงพรอมแมซงสกขาเพราะเหตใด, เพราะเหตนน บณฑต


พงทราบโดยอรรถาธบายแมวา "ถงพรอมสกขา" ดวยวา เมออรรถา- ธบายอยางนน บทภาชนะแหงบทวา "สกขาสาชวสมาปนโน" น กเปนอนบรบรณ. [อรรถาธบายวธลาสกขา] หลายบทวา สกข อปจจกขาย ทพพลย อนาวกตวา มความวา ไมบอกคนสกขาดวย ไมประกาศความเปนผทรพลดวย. แมเมอทาให แจงความเปนผทรพลแลว สกขา กยงไมเปนอนบอกลาเทยว,แตเมอ บอกลาสกขาแลว ความเปนผทรพล กยอมเปนอนทาใหแจงดวย, เพราะ- เหตนน ดวยบทวา "ทพพลย อนาวกตวา" น จงไมไดเนอความ พเศษอะไร ๆ. กเหมอนอยางวา ดวยคาวา สองคน ทพระผมพระภาคเจา ตรสไววา "พงสาเรจการนอนรวม สองสามคน" ดงน บณฑตกไม ไดเนอความพเศษอะไร ๆ. คาวา สองคนน พระองคตรสโดยความเปนคา สละสลวยดวยพยญชนะ โดยความเปนคาตดปากโลกดวยอานาจโลกโวหาร อยางเดยว ขอนฉนใด, แมคาวา "ไมไดทาใหแจงความเปนผทรพล" น กฉนนน บณฑตพงทราบวา "พระผมพระภาคตรสโดยความเปนคา กลาวสะดวก โดยความเปนคาสละสลวยดวยพยญชนะ โดยความเปนคา ตดปากโลก." อกประการหนง พระผมพระภาคเจา ยอมทรงแสดงธรรมพรอม ทงอรรถ ทงพยญชนะ, เพราะฉะนน จงทรงยงอรรถใหถงพรอมดวย บทวา "ไมบอกคนสกขา" น ยงพยญชนะใหถงพรอมดวยบท "ไม ทาใหแจงความเปนผทรพล" น. จรงอย บทใจความเมอกลาวเฉพาะ


บทเดยว ปราศจากบทแวดลอมเสยแลว ยอมไมไพเราะ เปรยบเหมอน พระราชาผปราศจากบรวาร และบรษผปราศจากผาและอลงการ ยอมไม งดงามฉะนน. อนบทใจความนน ยอมไพเราะกตอเมอพรอมดวยบท ขางเคยง หอมลอม เหมาะแกใจความ. อกประการหนง ความทาใหแจงความเปนผทรพลบางอยาง ยอม เปนใจความแหงการบอกลาสกขา; เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจา ทรงหมายเอาความทาใหแจงความเปนผทรพลบางอยาง ซงเปนใจความ ไดนน เมอจะทรงไขความบทวา "ไมบอกลาสกขา" จงตรสวา "ไม ไดทาใหแจงความเปนผทรพล." ในคาวา "ไมบอกลาสกขา ไมไดทาใหแจงความเปนผทรพล" นน หากจะพงมคาทวงวา "การทาใหแจงความเปนผทรพลทงหมด ยงไมเปนการบอกลาสกขา: เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจาควรตรส บทวา 'ไมไดทาใหแจงความเปนผทรพล' ดงนเสยกอน แลวจงตรส บทวา 'ไมบอกลาสกขา' เพอจากดใจความแหงบทวา 'ไมทาใหแจง ความเปนผทรพล' นน." เฉลยวา "กคานน หาควรกลาวไม" เพราะเหตไร ? เพราะ ไมมลาดบแหงเนอความ. จรงอย เพราะพระผมพระภาคเจาตรสวา "สกขาสาชวสมาปนโน" ดงน เนอความ ยอมเปนอนพระองคตรส แลวตามลาดบ ในเมอตรสวา "ตนถงพรอมซงสกขาใด, ไมบอกลา สกขานน" หาใชตรส (ตามลาดบ) โดยประการอนไม เพราะเหตนน คาวา "สกข อปจจกขาย" นแล พระผมพระภาคเจาจงตรสกอน. อกอยางหนง พงทราบเนอความในสองบทวา "ไมบอกลาสกขา,


ไมทาใหแจงความเปนผทรพล" น ตามสมควรแกลาดบบาง. พงทราบอยางไร ? พงทราบอยางน ในบทวา "ถงพรอมดวยสกขาและสาชพ" น ภกษถงพรอมซงสกขาใด, ไมบอกคนสกขานน และถงพรอมซงสาชพใด, ไมทาใหแจงความเปนผทรพลในสาชพนน." บดน พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงแสดงความแปลกกน และ ความไมแปลกกนแหงการบอกลาสกขา และความทาใหแจงความเปนผ ทรพล และลกษณะแหงการบอกสกขา จงตรสคาวา "อตถ ภกขเว" เปนอาท. ในคานน สองบทวา อตถ ภกขเว เปนตน เปนบทมาตกา. พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงจาแนกบทมาตกา ๒ นน จงตรสคาวา "กถ จ ภกขเว" เปนตน. ในคาวา "กถจ" เปนตนนน ม การพรรณนาบททยงไมชดเจนดงตอไปน:- บทวา กถ ไดแก ดวยอาการไร ? บทวา ทพพลยาวกมมจ ไดแก ความทาใหแจงความเปนผ ทรพลดวย. บทวา อธ คอ ในศาสนาน. บทวา อกกณ โต ความวา ผถงความเปนผอยยากในศาสนาน เพราะความเบอหนาย. อกประการหนง มคาอธบายวา "ผมจตฟงซาน ไมมอารมณแนวแน ชะเงอ (ชคอขน) อยดวยคดวา "เราจะไปวนน


เราจะไปพรงน เราจะไปจากน เราจะไป ณ ทน." บทวา อนภรโต ไดแก ผปราศจากความยนดยงในศาสนา. สองบทวา สามา จวตกาโม ไดแก ผอยากจะหลกออกไป จากความเปนสมณะ. บทวา ภกขภาว คอ ดวยความเปนภกษ. บทวา ภกขภาว น เปนทตยาวภตต เปนไปในอรรถแหงตตยาวภตต. สวนลกษณะทสมควร เปนตตยาวภตต พระผมพระภาคเจากตรสดวยตตยาวภตตทเดยว ในคาวา "พงสะอดสะเอยดดวยซากศพ คลองตดทคอ" ดงนเปนตน. บทวา อฏฏยมาโน มความวา ประพฤตตน เหมอนระอา คอ ถกบบคน ถงความลาบาก. อกอยางหนง อธบายวา "ผอนความเปน ภกษนนรบกวนอย บบคนอย." บทวา หรายมาโน ไดแก กระดากอย. บทวา ชคจฉมาโน ไดแก ผเกลยดชงความเปนภกษนน เหมอน เกลยดของสกปรกฉะนน. บทวา "คหภาว ปฏยมาโน" เปนตน มใจความชดเจนทเดยว. ศพทวา "ยนนน" ในคาวา "ยนนนาห พทธ ปจจกเขยย" น เปนนบาต แสดงความราพง. มคาอธบายดงนวา "หากเราพงบอกคน พระพทธเจาเสย, การบอกคนพระพทธเจาน พงเปนความดของเราหนอ." สองบทวา วทต วาเปต มความวา "ภกษมความกระสกนน ลนวาจากลาวเนอความน ดวยพยญชนะเหลาน หรอเหลาอน และยง บคคลซงตนบอกใหรแจง คอใหเขาใจ."


ปอกษรในบทวา "เอวมป" น มอนประมวลเนอความขางบน มาเปนอรรถ. การทาใหแจงความเปนผทรพล และสกขาไมเปนอน บอกลา ยอมมแมดวยประการอยางน, การทาใหแจงความเปนทรพล และสกขาไมเปนอนบอกลา แมดวยประการอน กยงมอก. บดน พระผมพระภาคเจา เมอจะแสดงความทาใหแจงความ เปนผทรพล และการไมบอกลาสกขา แมดวยประการอยางอนนน จง ตรสคาวา "อถวา ปน" เปนอาท. คานนทงหมด โดยเนอความ ชดเจนทเดยว แตพงทราบวนจฉยโดยบทดงน:- ตงแตตนไป ๑๔ บท เหลาน คอ :- พทธ ปจจกเขยย ขาพเจาพงบอกคน พระพทธเจา ธมม " " พระธรรม สงฆ " " พระสงฆ สกข " " สกขา วนย " " วนย ปาฏโมกข " " ปาตโมกข อทเทส " " อเทศ อปชฌาย " " พระอปชฌายะ อาจรย " " พระอาจารย สทธวหารก " " พระสทธวหารก อนเตวาสก " " พระอนเตวาสก สมานปชฌายก " " พระผรวมอปชฌายะ


สมานาจรยก ปจจกเขยย ขาพเจาพงบอกคน พระผรวมอาจารย สพรหมจาร " " พระเพอนพรหมจรรย พระผมพระภาคเจาตรสในวาระวาดวยทาใหแจงความผทรพลนดวยอาการ คอ การบอกลา. ๘ บทเหลาน คอ :- คห อสส ขาพเจาพงเปนคฤหสถ อปาสโก " ขาพเจาพงเปนอบาสก อารามโก " ขาพเจาพงเปนอารามก สามเณโร " ขาพเจาพงเปนสามเณร ตตถโย " ขาพเจาพงเปนเดยรถย ตตภยสาวโก " ขาพเจาพงเปนสาวกเดยรถย อสสมโณ " ขาพเจาพงเปนผมใชสมณะ อสกยปตตโย " ขาพเจาพงเปนผมใชเชอสายศากยบตร พระผมพระภาคเจาตรสดวยอาการคอกาหนดภาวะดวยบทวา "อสส" น แหงบรรดาบททงหลายมบทวา "คห อสส" เปนตน. ๒๒ บททประกอบดวยบทวา "ยนนนนาห" น พระองคตรสแลว ดงพรรณนามาฉะน. เหมอนอยางวา ๒๒ บท ทประกอบดวยบทวา "ยนนนาห" น พระองคตรสแลวฉนใด, ๒๒ บท ทประกอบดวย บทหนง ๆ ในบรรดาบทเหลานคอ:-


ยท ปนาห พทธ ปจจกเขยย กถาวา ขาพเจาพงบอกคอพระ- พทธเจา ฯลฯ๑ อถาห พทธ ปจจกเขยย หากวา ขาพเจาพงบอกคนพระ- พทธเจา ฯลฯ๒

หนทาน พทธ ปจจกเขยย ผวา ขาพเจาพงบอกคนพระ- พทธเจา ฯลฯ๓

โหต เม พทธ ปจจกเขยย ขาพเจามความดารวา ขาพเจาพง บอกคนพระพทธเจา ฯลฯ๔

พระองคกตรสแลวฉนนน, รวมทงหมด จงเปน ๑๑๐ บท ดวยประการ ฉะน. ตอจากบทวา "โหต เม" เปนตนนนไป ม ๑๗ บท มอาทวา ๑-๒-๓. ทเปยยาลไวนน ใหเตมเหมอนในบาลวนยปฎก มหาวภงค ๑/๔๔-๔๕. ดงนคอ:- ยท ปานห พทธ ปจจเขยย,ยท ปนาห ธมม ปจจกเขยย จนถง ยท ปนาห อสกยปตตโย อสส (๒๒ บท) อถาห พทธ ปจจกเขยย, อถาห ธมม ปจจกเขยย จนถง อถาห อสกยปตตโย อสส (๒๒ บท) หนทาห พทธ ปจจเขยย, หนทาห ธมม ปจจกเขยย จนถง หนทาห อสกยปตตโย อสส (๒๒ บท) โหต เม พทธ ปจจกเขยย, โหต เม ธมม ปจจกเขยย จนถง โหต เม อสกย- ปตตโย อสส (๒๒ บท). ๔. ทเปยยาลไวนน ใหเตมเหมอนในบาลวนยปฏก มหาวภงค ๑/๔๔-๔๕. ดงนคอ :- ยท ปานห พทธ ปจจกเขยย, ยท ปานห ธมม ปจจกเขยย จนถง ยท ปนาห อสกยปตตโย อสส (๒๒ บท) อถาห พทธ ปจจกเขยย, อถาห ธมม ปจจกเขยย จนถง อถาห อสยปตตโย อสส (๒๒ บท) หนทาห พทธ ปจจกเขยย, หนทาห ธมม ปจจกเขยย จนถง หนทาห อสกยปตตโย อสส (๒๒ บท) โหต เม พทธ ปจจกเขยย โหต เม ธมม ปจจกเขยย จนถง โหต เม อสกยปตตโย อสส (๒๒ บท).


"มาตณ สราม" "ขาพเจาระลกถงมารดา" ซงเปนไปโดยนยแสดง วตถทตนควรระลกถง. บรรดาบทเหลานน บทวา เขตต ไดแก ไรขาวสาลเปนตน. บทวา วตถ ไดแก สถานทเกดขนแหงหญา ใบไม ผก และ ผลไมนอยใหญ. บทวา สปป ไดแก ศลปะของชางหมอและชางหกเปนตน, ตอจาก ๑๗ บทนนไป ม ๙ บท มอาทวา "มาตา เม อตถ, สา มยา โปเสตพพา" มารดาของขาพเจามอย, มารดานน ขาพเจา ตองเลยงด" ซงเปนไปดวยอานาจแสดงความเปนผมกงวล และมความ เกยวของ. ตอจาก ๙ บทนนไป ม ๑๖ บท มอาทวา "มาตา เม อตถ, สา ม เปเสสสต" มารดาของขาพเจามอย, มารดานน จกเลยงดขาพเจา" ซงเปนไปดวยอานาจแสดงถงบคคลผเปนทอาศยและผเปนทพานก. ตอจาก ๑๖ บทนนไป ม ๘ บท มอาทวา "ทกกร" พรหมจรรย เปนภาวะททาไดยาก" ซงเปนไปดวยการแสดงถงความทพรหมจรรยมการ ฉนหนเดยวนอนคนเดยว๑เปนภาวะททาไดยาก. บรรดาบทเหลานน ดวยบทวา ทกกร ภกษกระสนนน ยอมแสดง ความทพรหมจรรยทาไดยาก เพราะทากจวตรทงหลาย มการฉนหนเดยว เปนตน. ดวยบทวา น สกร ยอมคานความทพรหมจรรยเปนภาวะททาไดงาย. ในสองคาวา "ทจจร น สจร" น พงทราบนยอยางน. ๑. โยชนาแยกเปนอยาง ๆ วา ฉนหนเดยว นอนคนเดยว และประพฤตพรหมจรรย.


ดวยบทวา น อสสหาม ยอมแสดงความทตนไมมความอตาสาหะ คอ ขอทตนไมมความสามารถ ในการทากจวตรมการฉนหนเดยวเปนตน นน. ดวยบทวา น วสหาม ยอมแสดงถงขอทตนไมมความอดทน (ใน เพราะทากจวตรมการฉนหนเดยวเปนตนนน). ดวยบทวา น รมาม ยอมแสดงความไมมแหงความยนดยง. ดวยบทวา นาภรมาม ยอมแสดงความไมมแหงความยนด. ก ๕๐ บทเหลาน และ ๑๑๐ บทเบองตน รวมเปน ๑๖๐ บท พงทราบวา พระผมพระภาคตรส ในวาระวาดวยทาใหแจงความเปน ผทรพล โดยนยดงกลาวมาแลวนน. คาวา "กถจ ภกขเว" เปนตน ทงหมด แมในวาระวาดวยการบอกลาสกขา โดยเนอความชดเจนแลว ทเดยว. แตควรทราบวนจฉยโดยบทดงน:- ๑๔ บททเปนไปกบดวยความสมพนธคาบอกลาสกขาเหลานคอ :- พทธ ปจจกขาม ขาพเจาบอกคนพระพทธเจา ธมม " ขาพเจาบอกคนพระธรรม สงฆ " ขาพเจาบอกคนพระสงฆ สกข " ขาพเจาบอกคนสกขา วนย " ขาพเจาบอกคนวนย ปาฏโมกข " ขาพเจาบอกคนปาตโมกข อทเทส " ขาพเจาบอกคนอเทศ อปชฌาย " ขาพเจาบอกคนพระอปชฌายะ อาจรย " ขาพเจาบอกคนพระอาจารย


สทธวหารก ปจจกขาม ขาพเจาบอกคนพระสทธวหารก อนเตวาสก " ขาพเจาบอกคนพระอนเตวาสก สมานปชฌายก " ขาพเจาบอกคนพระผรวมอปชฌายะ สมานาจรยก " ขาพเจาบอกคนพระผรวมอาจารย สพรหมจาร " ขาพเจาบอกคนพระเพอนพรหมจรรย พระผมพระภาคเจาตรสแลว แมในวารวาดวยการบอกลาสกขาน. อนง คาวา "วทต วาเปต" ในทก ๆ บท มเนอความ ดงตอไปน :- ภกษผกระสนนน ลนวาจากลาว และยงบคคลซงตนบอกใหรแจว คอ ประกาศใหไดยน ไดแกใหเขาใจ ดวยการลนวาจานนนนเองวา "ภกษน มความประสงคจะละศาสนา จะพนจากศาสนา จะละความ เปนภกษ จงเปลาถอยคาน." กถาภกษน มความประสงคจะกลาววา "พทธ ปจจกขาม" แตทาบทกลบกนเสยแลว พงกลาววา "ปจจกขาม พทธ" หรอ พงกลาวเนอความนน ดวยบรรดาภาษาของชนชาวมลกขะภาษาใดภาษา หนง, หรอมความประสงคจะกลาววา "พทธ ปจจกขาม" แตพง กลาวโดยผดลาดบวา "ธมม ปจจกขาม" หรอวา "สพรหมจาร ปจจกขาม" เหมอนอยางในวภงคแหงอตรมนสธรรม ภกษผมความ ประสงคจะกลาววา "ปม ฌาน สมาปชชาม" "ขาพเจาเขาปฐม- ฌาน" แตกลาวเสยวา "ทตย ฌาน สมปชชาม" "ขาพเจาเขา ทตยฌาน " ดงน. ถาภกษผกระสนนน จะบอกแกผใด, ผนนยอมร คาพดแมมประมาณเทานวา "ภกษนมความประสงคจะละความเปนภกษ


จงไดกลาวเนอความน," ขนชอวาการกลาวผดพลาด ยอมไมม, เปน อนหยงลงสเขตทเดยว, สกขา กยอมเปนอนบอกลาแลว ภกษนนยอม เปนผเคลอนจากศาสนาทเดยว เหมอนสตวผเคลอนจากความเปนทาว สกกะหรอจากความเปนพรหมฉะนน. อนง ถาภกษกลาวคากาหนดอดตกาล และอนาคตกลาววา "พทธ ปจจกข" กด "พทธ ปจจกขสสาม" กด "พทธ ปจจกเขยย" กด สงทตไปกด สงขาวสาสนไปกด สลก (เขยน) อกษรไวกด บอกในความนนดวยหวแมมอกด๑ สกขา ยอมไมเปนอนบอกลา. สวน การอวดอตรมนสธรรม ยอมถงทสดแมดวยหวแมมอ.๒ การบอกลา สกขา ยอมถงทสด กตอเมอภกษผลนวาจา ซงสมปยตดวยจตในสานก ของสตวผเปนชาตมนษยเทานน. อกอยางหนง ภกษ เมอลนวาจาประกาศใหคนอนร ถาเจาะจง บอกเฉพาะบคคลหนงวา "บคคลนเทานนจงร" และบคคลนน นนเอง รความประสงคของเธอนนไซร, สกขา ยอมเปนอนบอกลา. ถาบคคลนนไมร, แตคนอนซงยนอยในทใกลร, สกขา ยอมไมเปนอน บอกลา. ถาวา ภกษนน เจาะจงบอกเฉพาะแมบคคลสองคนในททคนสอง คนยนอยวา "ขาพเจาบอกแกคนสองคนน" ดงน, บรรดาคนทงสอง นน เมอคนหนงรกตาม รทงสองคนกตาม สกา ยอมเปนอนบอกลา. ๑. ศพทวา หตถมทธา น แปลกนตาง ๆ แตฉบบตางประเทศเปน หตถมททา ทงนน ฎกาสารตถทปนแก หตถมทธา วาไดแก หตถวการ. ๒. ศพทวา หตถมทธา น ฉบบอน ๆ เปนหตถมททา มททานอกจากแปลวา แหวน แลว ยงแปลวา เครองหมายกได หตถมททาน จงหมายความวา ดวยใชมอเปนเครองหมายใหร.


การบอกลาสกขาแมในบคคลมากหลาย บณฑตกควรทราบดงอธบายมา แลวนน. [ภกษตะโกนยบอกลาสกขากได] อนง ถาวาภกษผถกความไมยนดยง (คอความกระสน) เกรง ภกษทงหลายผคนเคยกน (จะหาม) กลาววา "พทธ ปจจกขาม" ตะโกนเสยงดบดวยหวงวา "ใคร ๆ จงร," ถาวามความทางานอยในปา หรอบรษคนอนผรลทธศาสนา ยนอยในทไมไกล ไดยนเสยงของภกษนน กเขาใจวา " สมณะผกระสนรปน ปรารถนาความเปนคฤหสถ เคลอน จากศาสนาแลว" ดงน. สกขา ยอมเปนอนบอกลาแท. แตวาในขณะ นนนนเอง กรบอกลาสกขาไมกอนไมหลง เปนขอทรไดยาก, เหมอน เหลามนษยในโลก โดยปกตธรรมดา ฟงคาพดแลว ยอมรไดฉนใด, ถาวาคนททางานอยในปาเตมนน ยอมรไดในสมยทคดนกอยไซร, สกขา กยอมเปนอนบอกลาแลวฉนนน. ถาในกาลภายหลง เขาสงสยอย วา " ภกษรปน พดอะไร ?" คดอกนาน จงเขาใจ, สกขา ยอมไม เปนอนบอกลา. จรงอย การบอกลาสกขานดวย อภตาโรจนสกขาบท ทฏลวาสกขาบท อตตกามสกขาบท ทฏฐโทสสกขาบท และภตาโรจน- สกขาบททงหลาย ขางหนาดวย มกาหนดความอยางเดยวกน ยอมถงท สด ในเมอผฟงรใจความได ในสมยทนกคดนนเอง, เมอคนฟงสงสย อยวา "ภกษรปน พดอะไร ? คดอกนาน จงเขาใจความได, สกขาบท ทง ๕ นน ยงไมถงทสด. เหมอนอยางวา วนจฉยนทานกลาวไวในบท วา "พทธ ปจจกขาม" ฉนใด, ในทก ๆ บทกควรทราบวนจฉย


ฉนนน. กเพราะสกขายอมเปนอนภกษบอกลาในกาลใด, ในกาลนน แมภกษไมกลาวคาเปนตนวา "ยนนนาห พทธ ปจจกเขยย" ความ เปนผทรพล กยอมเปนอนทาใหแจงแลว; เหตฉะนน ในทสดแหงบท แมทงหมด พระผมพระภาคเจาจงตรสวา "ดกอนภกษทงหลาย ! ความ ทาใหแจงความเปนผทรพล และสกขาเปนอนบอกลา ยอมมแมดวย อาการอยางน." ถดจาก ๑๔ บทนนไป ในบทวา "คหต ม ธาเรห " น มวนจฉยดงน :- ถาวาภกษผกระสนนนกลาววา "คห ภวสสาม" "ขาพเจาจกเปนคฤหสถ" ดงนกด "คห โหม" "ขาพเจาจะเปนคฤหสถ" ดงนกด "คห ชาโตมห" "ขาพเจาเกดเปนคฤหสถแลว" ดงนกด "คหมห" "ขาพเจายอมเปนคฤหสถ" ดงนกด สกขา ยอมเปนอนไมบอกลา. กถากลาววา "อชช ปฏาย คหต ม "ตงแตวนนไป ขอทานจง ธาเรห" ทรงจาขาพเจาวาเปนคฤหสถ" ดงนกด "อชช ปฏาย คหต ม "ตงแตวนนไป ของทานจงร ชานาห" ขาพเจาวาเปนคฤหสถ" ดงนกด "อชช ปฏาย คหต ม "ตงแตวนนไป ขอทานจงจา สชานาห" ดงนกด


"อชช ปฏาย คหต ม "ตงแตวนนไป ขอทานจงทาใน มนสกโรห" ใจขาพเจาวาเปนคฤหสถ" ดงน กด หรอกลาวโดยโวหารของชาวอรยกะ (คอชาวมคธ) หรอโวหารของชาว มลกขะกด เมอเธอกลาวเนอความนนอยางนแลว ถาผทตนบอกเขาใจ, สกขา กยอมเปนอนบอกลา. ใน ๗ บท มวา "อปาสโก" เปนตน แมทเหลอ กนยนน. ก ๘ บทเหลาน และ ๑๔ บทเบองตน จงรวมเปน ๒๒ บท ฉะนแล. ถดจาก ๘ บทนนไป ทานกลาวประมวล ๑๔ บทเบองตนนนและเขาดวย ๔ บทเหลาน คอ อลมเม, กนนเม, น มมตโถ, สมตตาห, จง เปน ๕๖บท. บรรดาบทเหลานน บทวา อล แปลวา ชางเถด, อธบายวา "พอละ." บทวา กนนเม ความวา กจอะไรของขาพเจา ? คอกจอะไร ทขาพเจาควรทา ?, อธบายวา "กจอะไรทขาพเจาจะพงทาใหสาเรจ ?" บทวา น มมตโถ ความวา ขาพเจาไมมความตองการ. บทวา สมตตาห ตดเปน สมตโต อห แปลวา ขาพเจาพน ดแลว (จากพระพทธเจา). คาทเหลอใน ๕๖ บทน มนยกลาวมาแลวทเดยว. ก ๕๖ บท เหลาน และ ๒๒ บทขางตน รวมเปน ๗๘ บท ทานกลาวไวโดยสรป เทานน ดวยประการอยางน. กเพราะการบอกลาสกขายอมมไดแมดวยคา ไวพจนแหงบทอนเปนเขตเหลานน; เพราะฉะนน พระผมพระภาคเจา


จงตรสคาวา "ยาน วาปนารนป" เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา ยาน วาปนานป ความวา ยก เวนบทซงมาในบาลวา "พทธ" เปนตนเสยแลว, คาไวพจนเหลาอน ใดเลา ยงมอยอก. บทวา พทธเววจนาน วา ไดแก พระนามโดยปรยายแหงพระ- พทธเจา ฯลฯ หรอนามโดยปรยายแหงผมใชเชอสายพระศากยบตร. บรรดาพระนามทเปนไวพจนแหงพระพทธเจาเปนตนเหลานน พระ นามตงพนมาแลวในวรรณปฏฐาน,๑ พระนามรอยหนงมาแลวในอบาล- คาถา๒, และพระนามอยางอนทไดอยโดยพระคณ พงทราบวา "เปน ไวพจนแหงพระพทธเจา." ชอแหงพระธรรมแมทงหมด พงทราบวา "เปนไวพจนแหงพระธรรม." ในไวพจนแหงพระสงฆเปนตนทงหมด กนยนน. [การบอกลาสกขาระบพระนามทเปนไวพจนของพระพทธเจา] กในพระนามทเปนไวพจนแหงพระพทธเจาเปนตนน มโยชนา ดงตอไปน :- การบอกลาดวยคาวา "พทธ ปจจกขาม" ไมใชเปนการบอกลา ดวยไวพจนตามทกลาวเลย.การบอกลาเปนตนอยางน คอ :- สมมาสมพทธ ปจจกขาม ขาพเจาบอกคนพระพทธเจา ผตรสรชอบดวยพระองคเอง ๑. ฎกาวาวรรณปฏฐาน เปนสตรหนงซงแสดงพทธคณของฝายมหาสงฆก. ๒. อบาลวาทสตร ม. ม. ๑๓/๗๗-๘.


อนนตพทธ ปจจกขาม ขาพเจาบอกคนพระพทธเจาผ มความตรสรไมมทสด อโนมพทธ " ขาพเจาบอกคนพระพทธเจา ผมความตรสรไมตาทราม โพธปปาณ " ขาพเจาบอกคนพระพทธเจาผ มความตรสรเปนเครองปรากฏ ธร " ขาพเจาบอกคนพระพทธเจาผ มปญญาเปนเครองทรงจา วคตโมห " ขาพเจาบอกคนพระพทธเจาผ ปราศจากโมหะ ปภนนขล " ขาพเจาบอกคนพระพทธเจาผ ทรงทาลายตะปตรงใจ วชตวชย " ขาพเจาบอกคนพระพทธเจาผ ทรงชานะวเศษ จดเปนการบอกลาสกขาดวยคาไวพจนแหงพระพทธเจา. [วธลาสกขาระบคาไวพจนพระธรรม] การบอกลาดวยคาวา "ธมม ปจจกขาม" ไมใชเปนการบอก ลาดวยไวพจนตามทกลาวเลย. ชอแมแหงพระธรรมขนธ ๆ หนง ในบรรดาแปดหมนสพนพระ ธรรมขนธ (เหลาน) คอ :-


สวากขาต ธมม ปจจกขาม ขาพเจาบอกคนพระธรรมท พระผมพระภาคตรสดแลว สนทฏ ก ธมม " ขาพเจาบอกคนพระธรรมอนผ ไดบรรลพงเหนเอง อกาลก ธมม " ขาพเจาบอกคนพระธรรมอนไม ประกอบดวยกาล เอหปสสก ธมม " ขาพเจาบอกคนพระธรรมทควร เรยกใหมาด โอปนยก ธมม " ขาพเจาบอกคนพระธรรมอนควร นอมเขามา ปจจตต เวทตพพ ว ห ขาพเจาบอกคนพระธรรมอน ธมม ปจจกขาม วญชนพงรเฉพาะตน อสงขต ธมม ปจจกขาม ขาพเจาบอกคนพระธรรมอน ปจจยมไดปรงแตง วราค ธมม " ขาพเจาบอกคนพระธรรมอน ปราศจากราคะ นโรธ ธมม " ขาพเจาบอกคนพระธรรมเปนท ดบสนท อมต ธมม " ขาพเจาบอกคนพระธรรมอนเปน อมตะ ทฆนกาย " ขาพเจาบอกคนทฆนกาย พรหมชาล " ขาพเจาบอกคนพรหมชาลสตร


มชฌนนกาย ปจจกขาม ขาพเจาบอกคนมชฌมนกาย มลปรยาย " ขาพเจาบอกคนมลปรยายสตร สยตตนกาย " ขาพเจาบอกคนสงยตตนกาย องคตตรนกาย " ขาพเจาบอกคนองคตตรนกาย ชาตกนกาย " ขาพเจาบอกคนชาดกนกาย อภธมม " ขาพเจาบอกคนพระอภธรรม กสล ธมม " ขาพเจาบอกคนพระกศลธรรม อกสล ธมม " ขาพเจาบอกคนพระอกศลธรรม อพยากต ธมม " ขาพเจาบอกคนอพยากตธรรม สตปฏาน " ขาพเจาบอกคนสตปฏฐาน สมมปธาน " ขาพเจาบอกคนสมมปปธาน อทธปาน " ขาพเจาบอกคนอทธบาท อนทรย " ขาพเจาบอกอนทรย พล " ขาพเจาบอกคนพละ โพชฌงค " ขาพเจาบอกคนโพชฌงค มคค " ขาพเจาบอกคนมรรค ผล " ขาพเจาบอกคนผล นพพาน " ขาพเจาบอกคนพระนพพาน จดเปนไวพจนแหงธรรมแททเดยว. การบอกลาสกขา ยอมมไดดวยคาไวพจนแหงพระธรรมดงพรรณนา มาฉะน.


[วธลาสกขาระบคาไวพจนพระสงฆ] การบอกลาดวยคาวา "สงฆ ปจจกขาม" ไมใชการบอกลา ดวยคาไวพจน. การบอกลาสกขายอมมไดดวยคาไวพจนแหงพระสงฆ อยางน คอ:- สปฏปนน สงฆ ปจจกขาม ขาพเจาบอกคนพระสงฆผปฏบต ด อชปฏปนน " " ขาพเจาบอกคนพระสงฆผปฏบต ตรง ายปฏปนน " " ขาพเจาบอกคนพระสงฆผปฏบต เปนธรรม สามจปฏปนน " " ขาพเจาบอกคนพระสงฆผปฏบต สมควร จตปรสยค " " ขาพเจาบอกคนพระสงฆคบรษส อฏปรสปคคล " " ขาพเจาบอกคนพระสงฆคอบรษ บคคลแปด อาหเนยย " " ขาพเจาบอกคนพระสงฆผควร คานบ ปาหเนยย " " ขาพเจาบอกคนพระสงฆผควร ของตอนรบ ทกขเณยย " " ขาพเจาบอกคนพระสงฆผควร ของทาบญ


อชลกรณย สงฆ ปจจกขาม ขาพเจาบอกคนพระสงฆผควร ทาอญชล อนตตร ปกเขตต สงฆ ขาพเจาบอกคนพระสงฆผเปนนา ปจจกขาม บญ (ของโลก) ไมมนาบญ อนยงกวา. [อรรถาธบายวธบอกลาสกขาทวไป] การบอกลาดวยคาวา "สกข ปจจกขาม" ไมใชเปนการบอกลา ดวยคาไวพจน. การบอกลาสกขา ยอมมไดดวยคาไวพจนแหงสกขา อยางน คอ :- ภกขสกข ปจจกขาม ขาพเจาบอกคนสกขาของภกษ ภกขนสกข " ขาพเจาบอกคนสกขาของภกษณ อธสลสกข " ขาพเจาบอกคนอธสลสกขา อธจตตสกข " ขาพเจาบอกคนอธจตตสกขา อธปาสกข " ขาพเจาบอกคนอธปญญาสกขา การบอกลาดวยคาวา "วนย ปจจกขาม" ไมใชเปนการบอกลา ดวยคาไวพจน การบอกลาสกขา ยอมมไดดวยคาไวพจนแหงวนย ม อาทอยางน คอ :- ภกขวนย ปจจกขาม ขาพเจาบอกคนวนยของภกษ ภกขนวนย " ขาพเจาบอกคนวนยของนางภกษณ ปม ปาราชก " ขาพเจาบอกคนปฐมปาราชก ทตย " " ขาพเจาบอกคนทตยปาราชก


ตตย ปาราชก ปจจกขาม ขาพเจาบอกคนตตยปาราชก จตตถ " " ขาพเจาบอกคนจตตถปาราชก สงฆาทเสส " ขาพเจาบอกคนสงฆาทเสส ถลลจจย " ขาพเจาบอกคนถลลจจย ปาจตตย " ขาพเจาบอกคนปาจตตย ปาฏเทสนย " ขาพเจาบอกคนปาฏเทสนยะ ทกกฎ " ขาพเจาบอกคนทกกฏ ทพภาสต " ขาพเจาบอกคนทพภาสต การบอกลาดวยคาวา "ปาฏโมกข ปจจกขาม" ไมใชเปนการ บอกลาดวยคาไวพจน. การบอกลาสกขา ยอมมไดดวยคาไวพจนแหง ปาตโมกขอยางน คอ :- ภกขปาฏโมกข ปจจกขาม ขาพเจาบอกคนภกขปาฏโมกข. ภกขนปาฏโมกข " ขาพเจาบอกคนภกขนปาฏโมกข. การบอกดวยคาวา "อทเทส ปจจกขาม" ไมใชเปนการบอก ลาดวยคาไวพจน. การบอกลาสกขา ยอมมไดดวยคาไวพจนแหงอเทศ อยางน คอ :- ภกขปาฏโมกขทเทส ปจจกขาม ขาพเจาบอกคนภกขปาฏโมก- ขทเทส ปม ปาฏโมกขทเทส ขาพเจาบอกคนปาฏโมก- ขทเทสท ๑ ทตย " " ขาพเจาบอกคนปาฏโมก- ขทเทสท ๒


ตตย ปาฏโมกขทเทส ปจจกขาม ขาพเจาบอกคนปาฏโมก- ขทเทสท ๓ จตตถ " " ขาพเจาบอกคนปาฏโมก- ขทเทสท ๔ ปจม " " ขาพเจาบอกคนปาฏโมก- ขทเทสท ๕ สมมาสมพทธทเทส " ขาพเจาบอกคนอเทศแหง พระสมมาสมพทธเจา อนนตพทธอทเทส " ขาพเจาบอกคนอเทศแหง พระอนนตพทธเจา อโนมพทธอทเทส " ขาพเจาบอกคนอเทศแหง พระอโนมพทธเจา โพธปปาณทเทส " ขาพเจาบอกคนอเทศแหง พระโพธปญญาณเจา ธรทเทส " ขาพเจาบอกคนอเทศแหง พระธรเจา วคตโมหทเทส " ขาพเจาบอกคออทศแหง พระวคตโมหเจา ปภนนขลทเทส " ขาพเจาบอกคนอเทศแหง พระปภนนขลเจา วชตวชยทเทส " ขาพเจาบอกคนอเทศแหง พระวชตวชยเจา.


การบอกลาดวยคาวา "อปชฌาย ปจจกขาม" ไมใชเปนการ บอกลาดวยคาไวพจน. การบอกลาสกขา ยอมมไดดวยคาไวพจนแหง อปชฌายะอยางน คอ :- ภกษใด ใหขาพเจาบรรพชา, ภกษใด ใหขาพเจาอปสมบท, ขาพเจาบรรพชาแลว โดยภกษใดเปนประธาน, ขาพเจาอปสมบทแลว โดยภกษใดเปนประธาน. บรรพชาของขาพเจามภกษใดเปนประธาน, อปสมบทของขาพเจามภกษใดเปนประธาน, ขาพเจาบอกคนภกษนน. การบอกลาดวยคาวา "อาจรย ปจจกขาม" ไมใชเปนการ บอกลาดวยคาไวพจน. การบอกลาสกขา ยอมมไดดวยคาไวพจนแหง อาจารยอยางน คอ :- ภกษใดใหขาพเจาบรรพชา ภกษใดสวดประกาศขาพเจา ขาพเจา อาศยภกษใดอย, ขาพเจาใหภกษใดแสดงอเทศให, ขาพเจาสอบถาม อเทสกะภกษใด, ภกษใดแสดงอเทศแกขาพเจา, ภกษใดอนญาตให ขาพเจาถามอเทศ, ขาพเจาบอกคนภกษนน. การบอกลาดวยคาวา "สทธวหารก ปจจกขาม" ไมใชเปน การบอกลาดวยคาไวพจน. การบอกลาสกขา ยอมมไดดวยคาไวพจน แหงสทธวหารรกอยางน คอ :- ขาพเจาใหสามเณรใดบรรพชา, ขาพเจาใหภกษใดอปสมบท, สามเณรใดบรรพชาแลว โดยขาพเจาเปนประธาน, ภกษใดอปสมบท แลว โดยขาพเจาเปนประธาน, บรรพชาของสามเณรใด ขาพเจาเปน ประธาน, อปสมบทของภกษใด มขาพเจาเปนประธาน, ขาพเจาบอก คนสามเณรและภกษนน.


การบอกลาดวยคาวา "อนเตวาสก ปจจกขาม" ไมใชเปน การบอกลาดวยคาไวพจน การบอกลาสกขา ยอมมไดดวยคาไวพจนแหง อนเตวาสกอยางน คอ :- ขาพเจาใหสามเณรใดบรรพชา, ขาพเจาสวดประกาศใหภกษใด, ภกษใดอาศยขาพเจาอย, ภกษใดใหขาพเจาแสดงอเทสให ภกษใดสอบ ถามอเทสกะขาพเจา, ขาพเจาแสดงอเทศแกภกษใด, ขาพเจาอนญาตให ภกษใดสอบถามอเทส, ขาพเจาบอกคนภกษนน. การบอกลาดวยคาวา "สมานปชฌายก ปจจกขาม" ไมใชเปน การบอกลาดวยคาไวพจน การบอกลาสกขายอมมไดดวยคาไวพจนแหง พระผรวมอปชฌายะอยางน คอ:- อปชฌายะของขาพเจาใหสามเณรใดบรรพชาแลว ใหภกษใด อปสมบทแลว, สามเณรใดบรรพชาแลวในสานกของอปชฌายะนน, ภกษใดอปสมบทแลวในสานกของอปชฌายะนน, บรรพชาของสามเณร ใด มอปชฌายะนนเปนประธาน, อปสมบทของภกษใด มอปชฌายะนน เปนประธาน, ขาพเจาบอกคนภกษนน. การบอกลาดวยคาวา "สมานาจรก ปจจกขาม" ไมใชเปน การบอกลาดวยคาไวพจน. การบอกลาสกขา ยอมมไดดวยคาไวพจนแหง พระผรวมอาจารยอยางน คอ :- อาจารยของขาพเจาใหสามเณรใดบรรพชา สวดประกาศใหภกษ ใด, ภกษใดอาศยอาจารยนนอย, ภกษใดใหอาจารยนนแสดงอเทศให สอบถามอเทส, อาจารยของขาพเจา แสดงอเทศแกภกษใด, อนญาต ใหภกษใดสอบถามอเทส, ขาพเจาบอกคนภกษนน.


การบอกลาดวยคาวา "สพรหมจาร ปจจกขาม" ไมใชเปน การบอกลาดวยคาไวพจน. การบอกลาสกขา ยอมมไดดวยคาไวพจน แหงพระเพอนพรหมจรรยอยางน คอ:- ขาพเจา ศกษาอธศล ศกษาอธจต ศกษาอธปญญา รวมกบ ภกษใด, ขาพเจาบอกคนพระเพอนพรหมจรรยนน. การบอกลาดวยคาวา "คหต ม ธาเรห" ไมใชเปนการบอก ลาดวยคาไวพจน, การบอกลาสกขา ยอมมไดดวยคาไวพจนแหงคฤหสถ อยางน คอ :- อาคารโกต ม ธาเรห ทานจงทรงขาพเจาไววา 'เปนผครองเรอน,' กสโกต " " ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปนชาวนา,' วาณโชต " " ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปนพอคา,' โครกโขต " " ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปนผเลยงโค,' โอคลลโกต " " ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปนคนกาพรา,' โมลพทโธต " " ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปนคนไวจก,' กามคณโกต " " ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปนคนเสพกามคณ,'


การบอกลาดวยคาวา "อปาสโกต ม ธาเรห" ไมใชเปนการ บอกลาดวยคาไวพจน. การบอกลาสกขา ยอมมไดดวยคาไวพจนแหง อบาสกอยางน คอ :- เทววาจโก อปาสโกต ม ธาเรห ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปนอบาสกผเปลงวาจา ๒;' เตวาจโก " " " ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปนอบาสกผเปลาวาจา ๓,' พทธ สรณคมนโก " " " ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปนอบาสกผเขาถงพระ- พทธเจาวาเปนทพง,' ธมม สรณคมนโก " " " ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปนอบาสกผถงพระธรรม วาเปนทพง,' สงฆ สรณคมนโก " " " ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปนอบาสกผถงพระสงฆวา เปนทพง,' ปจสกขาปทโก " " " ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปนอบาสกผรกสกขา- บท ๕' ทสสกขาปทโก " " " ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปนอบาสกผรกษาสกขา- บท ๑๐.'


การบอกลาดวยคาวา "อารามโกต ม ธาเรห" ไมใชเปน การบอกลาดวยไวพจน. การบอกลาสกขา ยอมมไดดวยคาไวพจนแหง อารามกะ (ผรกษาวดหรอผรกษาสวน) อยางน คอ :- กปปยการโกต ม ธาเรห ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปน กปปยการก,' เวยยาวจจกโรต " " ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปน ไวยาวจกร.' อปหรตการโกต " " ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปน ผดายหญา,' ยาคภาชโกต " " ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปน ผแจกขาวตม,' ผลภาชโกต " " ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปน ผแจกผลไม,' ขชชกภาชโกต " " ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปน ผแจกของขบเคยว,' การบอกลาดวยคาวา "สามเณโรต ม ธาเรห" ไมใชเปน การบอกลาดวยคาไวพจน. การบอกลาสกขา ยอมมไดดวยคาไวพจน แหงสามเณรอยางน คอ :- กมารโกต ม ธาเรห ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปน สามเณรนอย,' เจฏโกต " " ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปน


สามเณรเลก,' เปฏโกต ม ธาเรห ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปน สามเณรปานกลาง,' โมณคลโลต " " ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปน สามเณรโคง,' สมณทเทโสต " " ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปน สมณทเทส,' (คอสามเณรมอายครบ อปสมบทแลว แตยงมไดอปสมบท) การบอกลาดวยคาวา "ตตถโยต ม ธาเรห" ไมใชเปน การบอกลาดวยคาไวพจน. การบอกลาสกขา ยอมมไดคาไวพจน แหงเดยรถยอยางน คอ :- นคคณโต ม ธาเรห ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปน นครนถ,' อาชวโกต " " ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปน อาชวก,' ตาปโสต " " ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปน ดาบส,' ปรพพาชโกต " " ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปน ปรพาชก,' ปณฑรงโคต " " ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปน ตาปะขาว,' การบอกลาดวยคาวา "ตตถยสาวโกต ม ธาเรห" ไมใช


เปนการบอกลาดวยคาไวพจน. การบอกลาสกขา ยอมมไดดวยคาไวพจน แหงสาวกเดยรอยางน คอ:- นคคณสาวโกต ม ธาเรห ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปน สาวกของนครนถ,' อาชวกตาปสปรพพาชกปณฑ- ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปน รงคสาวโกต ม ธาเรห สาวกของอาชวดาบสปรพาชก และตาปะขาว,' การบอกลาดวยคาวา "อสสมโณต ม ธาเรห" ไมใชเปน การบอกลาดวยคาไวพจน. การบอกลาสกขา ยอมมไดดวยคาไวพจนแหง ผมใชสมณะอยางน คอ :- ทสสโลต ม ธาเรห ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปน ผทศล,' ปาปธมโหต " " ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปน ผมธรรมลามก,' อสจสงกสสร- ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปน สมาจาโรต " " ผไมสะอาดและมสมาจารทตาม ระลกดวยความรกเกยจ,' ปฏจฉนน- ทานทรงจาขาพเจาไววา 'เปน กมมนโตต " " ผมงานปกปด,' อสสมโณ ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปน สมณปฏ โต " " ผมใชสมณะ แตปฏญญาวาเปน สมณะ,'


อพรหมจาร พรหม- ทานจงทรงจาขาพเจาไววา จารปฏโต ม ธาเมห 'เปนผประพฤตไมประเสรฐ ก ปฏญญาวา เปนผประพฤต ประเสรฐ,' อนโตปตต " " ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปน ผเนาภายใน,' อวสสโตต " " ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปน ผอนราคะชมแลว,' กสมพชาโตต " " ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปน ผดจหยากเยอ,' โกณโฑต " " ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'เปน คนชว,' การบอกลาดวยคาวา "อสกยปตตโยต ม ธาเรห" ไมใช เปนการบอกลาดวยคาไวพจน. การบอกลาสกขา ยอมมไดดวยคาไวพจน แหงผมใชเชอสายพระศากยบตร มอาทอยางน คอ:- น สมมาสมพทธปตโตต ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'ไม ม ธาเรห เปนบตรของพระสมมาสมพทธเจา,' น อนตพทธปตโตต ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'ไม ม ธาเรห เปนบตรของพระอนนตพทธเจา,' น อโนมพทธปตโตต ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'ไม ม ธาเรห เปนบตรของพระอโนมพทธเจา,' น โพธปปาณปตโต ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'ไม


ม ธเรห เปนบตรของโพธปญญาณเจา,' น ธรปตโตต ม ธาเรห ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'ไม เปนบตรของพระธรเจา,' น วคตโมหปตโตต ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'ไม ม ธาเรห เปนบตรของพระวคตโมหเจา,' น ปภนนขลปตโตต ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'ไม ม ธาเรห เปนบตรของพระปภนนขลเจา,' น วชตวชยปตโตต ม ธาเรห ทานจงทรงจาขาพเจาไววา 'ไม เปนบตรของพระวชตวชยเจา,' หลายบทวา เตห อากาเรห เตห ลงเคห เตห นมตเตห ความวา (ภกษยอมกลาวใหผอนร) ดวยคาไวพจนแหงพระรตนตรย มพระพทธเจาเปนตนเหลานน คอทตรสไวโดยนยมอาทวา "คาไวพจน แหงพระพทธเจากด." จรงอย คาไวพจนทงหลาย ทานเรยกวา "อาการ" เพราะเปนเหตแหงการบอกลาสกขา, เรยกวา "เพศ" เพราะแสดงทรวดทรงแหงพระพทธเจาเปนตน หรอ เพราะสมควรแก การบอกลาสกขานนเอง, เรยกวา "นมต" เพราะเปนเหตใหรการ บอกลาสกขา เหมอนจดดาทงหลายมมลแมลงวน (หรอไฝ) เปนตน ของพวกมนษยฉะนน. พระผมพระภาคเจา ตรสกาหนดแนนอนลงไปวา "เอว โข ภกขเว" ดงนเปนตน เพราะเหตแหงการบอกลาสกขาอยางอน นอก จากเหตทกลาวแลวนไมม. จรงอย ในคาวา "เอว โข" น มอธบาย ดงนวา "ความทาใหแจงความเปนผทรพล และการบอกลาสกขา ยอม มไดดวยอาการอยางนแล เหตอนนอกจากน หามไม."


[ลาสกขากบคนวกลจรตเปนตนไมเปนอนบอกลา] พระผมพระภาคเจา ครนทรงแสดงลกษณะแหงการบอกลาสกขา อยางนแลว เพอความไมเลอะเลอนในการไมบอกลา และเพอแสดง ความวบตแหงลกษณะการบอกลาสกขานนนนเอง ดวยอานาจแหงบคคล เปนตน จงตรสคาวา "กถจ ภกขเว อปจจกขาตา" ดงนเปนตน. ในคาวา "อปจจกขาตา" เปนตนนน มวนจฉยดงน:- คาวา "เยห อาการเรห" เปนตน มนยดงกลาวแลวนนเอง. บทวา อมมตตโก ไดแก ภกษบาเพราะถกยกษเขาสง หรอบา เพราะดกาเรบ คอ ภกษผมสญญาวปรตรปใดรปหนง. ภกษบานน ถา บอกลา (สกขา) ไซร, สกขา ยอมไมเปนอนบอกลา. บทวา อมมตตกสส ไดแก ภกษบาเชนนนเหมอนกน. จรงอย ถาปกตตตภกษ บอกลาสกขาในสานกของภกษบาเชนนนไซร, ภกษบา ไมเขาใจ, สกขา ยอมไมเปนอนบอกลา. ภกษบาเพราะถกยกษเขาสง ทานเรยกวา "ภกษผมจตฟงซาน." อนง คาวา "ภกษบาเพราะถกยกษเขาสง หรอภกษบาเพราะดกาเรบ" ทานกลาวไวแลวในบทตน โดยความเปนภกษบาเสมอกน ความแปลก กนแหงภกษบาแมทงหลายจกมแจงในอนาปตตวาร. ภกษผมจตฟงซาน อยางนน บอกลา (สกขา) สกขายอมไมเปนอนบอกลาเลย. สกขา แมอนปกตตตภกษบอกลาแลวในสานกภกษบาเพราะถกยกษเขาสงนน เมอภกษบานนไมเขาใจ กไมเปนอนบอกลา. บทวา เวทนฏโฏ ไดแก ภกษผอนทกขเวทนาทมกาลงถกตอง แลว คอ ผถกความสลบไสลครอบงาแลว. สกขาทภกษผถกเวทนา


เบยดเบยนบนแพอยนน แมบอกลาแลว กยอมไมเปนอนบอกลา. สกขา แมอนภกษบอกลาแลวในสานกของภกษผถกเวทนาครอบงานน เมอภกษ ผถกเวทนาครอบงานน ไมเขาใจ กไมเปนอนบอกลา. สองบทวา เทวตาย สนตเก ความวา สกขา ทภกษบอกลาแลว ในสานกของเทวดาเรมตนแตภมเทวดาไปจนถงอนฏฐเทวดา ยอมไมเปน อนบอกลา. บทวา ตรจฉานคตสส ความวา สกขา ทภกษบอกลาแลว ในสานกของนาคมาณพกด สบรรณมาณพกด หรอในสานกของเทวดา เหลากนนร ชางและลงเปนตนพวกใดพวกหนงกด ยอมไมเปนอนบอก ลาเลย. สกขา ทภกษบอกลาในสานกของบรรดาภกษบาเปนตนเหลานน ยอมไมเปนอนบอกลาแท เพราะ (ภกษบาเปนตนนน) ไมเขาใจ. ทบอกลาในสานกของเทวดา กยอมไมเปนอนบอกลา (เหมอนกน) เพราะ (เทวดา) รเรองเรวเกนไป. ชอวาเทวดาพวกทมปฏสนธเปน ไตรเหต มปญญามาก ยอมรอะไรเรวเกนไป. กขนชอวาจตน ยอม เปนธรรมชาตเปนไปรวดเรว; เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจาจงทรง หมายพระทยวา "ความพนาศของบคคล (ภกษ) ผมจตกลบกลอก อยาไดมเรวไปนก เพราะอานาจจตนนเลย" จงทรงหามการลาสกขาใน สานกของเทวดาไว. สวนในหมมนษย ไมมกาหนดไว, สกขา ทภกษ บอกลาในสานกของคนใดคนหนง ผเปนสภาคกน (คอบรษ) กตาม ผเปนวสภาคกน (คอมาตคาม) กตาม เปนคฤหสถกตาม เปนบรรพชต กตาม ซงเขาใจ (ผรเดยงสา) ยอมเปนอนบอกลาแลวแท. ถาวาคนนน


ไมเขาในไซร, สกขา กยอมไมเปนอนบอกลาเลย. พระผมพระภาคเจา จะทรงแสดงใจความนน จงตรสคาวา "อรยเกน" เปนตน. ในคาวา "อรยเกน" เปนตนนน มวนจฉย ดงน:- โวหารของชาวอรยะ ชอวาอรยกะ ไดแก ภาษาของชาวมคธ. โวหาร ทไมใชของชาวอรยะอยางใดอยางหนง ชอมลกขกะ ไดแก โวหารของชาวอนธทมฬ เปนตน. หลายบทวา โส เจ น ปฏวชานาต ความวา (ถาชนชาว มลกขะนน) ไมเขาใจวา "ภกษนน พดเนอความชอน" เพราะ ความทตนไมรในภาษาอน หรอเพราะความทตนไมฉลาดในพทธสมย สกขา ยอมไมเปนอนบอกลา. บทวา ทวาย๑ ความวา ภกษผมความประสงคจะพดอยางหนง โดยเรว แตพดไปโดยเรววา "ขาพเจาบอกคนพระพทธเจา" ดงน (ชอวา ภกษบอกคนสกขา โดยกลาวเรว). บทวา รวาย แปลวา โดยการพดพลาด. หากจะมผถาม ถามวา "ภกษคดวา 'เราจกพดอยางหนง' ดงน แตพดไปอกอยางหนง คอพดวา 'เราบอกคนพระพทธเจา๒ ดงน, คาพดทพดน กบคาพดทมอยกอน๓ มความแปลกกนอยางไร ?" ๑. ฎกาสารตถทปน. ๒/๑๒๕. แกไววา ทวาต สหสา แปลวา บทวา ทวา แปลวาโดยเรว. ๒. อ ภณสสามต อ ภณนโต พทธ ปจจกขามต ภณต. สารตถทปน. ๒/๑๒๕. ๓. ปรเมน ภณเนน สทธ อมสส ภณสส โก วเสโสต ปจฉโก เจ ปจฉต อตถโยชนา ๑/๒๕๓.


แกวา "แมฉลาดพดคากอนพลาดไปเปนคาอน กดวยอานาจ ความเรว." แตบคคลผพลงพลาดตงใจวา "เราจกพดอยางหนง" พลาดไปพดอยางหนงน กเพราะความทตนเปนคนทบ เปนคนหลงใหล. สองบทวา อสสาเวตกาโม สาเวต ความวา ภกษบอก สอบถาม เลาเรยน ทาการสาธยาย พรรณนาบาลแหงสกขาบทน, ภกษน เรยกวา "ผไมประสงคจะประกาศ แตประกาศใหไดยน." หลายบทวา สาเวตกาโม น สาเวต ความวา ภกษผทาให แจงความเปนผทรพลแลวบอกคนสกขา แตไมลนวาจา, ภกษน เรยกวา "ผประสงคจะประกาศ แตไมประกาศใหไดยน." สองบทวา อวสส สาเวต ความวา ประกาศแกคนชราผ เปนเชนกบดวยรปปนหรอผมปญญาทบ ซงไมฉลาดในลทธ (ศาสนา) หรอพวกเดกชาวบาน ผยงไมบรรลเดยงสา. สองบทวา ว สส น สาเวต ความวา ไมประกาศแกผฉลาด ซงสามารถจะเขาใจได. หลายบทวา สพพโส วา ปน ความวา สกขา ยอมเปนอน บอกลาแลว โดยปรยายใด ในบรรดาคาวา "พทธ ปจจกขาม" เปนตน, แตเธอหาไดทาแมปรยายอยางหนงจากปรยายนน คอลนวาจา ประกาศใหไดยนไม. พระผมพระภาคเจา ยอมทรงกาหนดลกษณะแหง การไมบอกลาไว ดวยคาวา "เอว โข" เปนตน. จรงอย ในคาวา "เอว โข" เปนตนน มอธบายดงนวา "สกขา ยอมเปนอนภกษ ไมบอกลา ดวยอาการอยางนแล หามไดดวยเหตอยางอนไม."


[อรรถาธบายความหมายแหงเมถนธรรม] บดน เพอทรงแสดงใจความแหงบทวา "เมถนน ธมม ปฏสเวยย" เปนตน พระผมพระภาคเจา จงตรสคาวา "เมถตธมโม นาม" เปนตน. ในคาวา "เมถนธมโม นาม" เปนตนนน มวนจฉยดงน:- คาวา "เมถนธมโม นาม" น เปนบทอเทสแหงเมถนธรรม ทควรอธบาย. ธรรมของพวกอสตบรษทงหลาย คอคนตาชา ชอวาอสทธรรม. ธรรมทจะพงเสพของพวกชาวบาน ชอวาคามธรรม. ธรรมของพวกคน ถอย ชอวสลธรรม. อกอยางหนง ธรรมชอวาถอยเองนนแล เพราะ เปนทไหลออกแหงกเลส เพราะฉะนน จงชอวา วสลธรรม. บทวา ทฏ ลล มความวา ชอวาเปนธรรมชว เพราะเปนธรรม อนกเลสทงหลายประทษรายแลว และชอวาเปนธรรมหยาบ เพราะเปน ธรรมไมละเอยด เพราะฉะนน จงชอวาธรรมชวหยาบ. อนง ตงแตนไปพงเปลยนสองบทวา "โย โส" น ทาใหเปน "ยนต" ประกอบใน ๓ บทวา "ยนต ทฏลล ยนต โอทกนตก ยนต รหสส" กแล พงทราบโยชนาใน ๓ บทน อยางนวา การเหนกด การจบกด การลบคลากด การถกตองกด การ เสยดสกด ซงเปนบรวารของกรรมนน จดเปนกรรมชวหยาบ, แม เพราะเหตนน กรรมนนจงจดเปนกรรมชวหยาบ กรรมชวหยาบนน ชอวา เมถนธรรม, นาอนบคคลยอมถอเอา เพอความสะอาดในทสดแหงกรรม นน เหตนน กรรมนน จงชอวามนาเปนทสด, กรรมมนาเปนทสด


นนแล ชอวา โอทกนตก, กรรมมนาเปนทสดนน ชอวาเมถนธรรม, กรรมนน ชอวา เปนกรรมลบ เพราะความเปนกรรมทตองทาในทลบ คอในโอกาสอนปดบง, กรรมนน ชอวาเมถนธรรม." กรรมนน ชออนคนเปนค ๆ พงถงรวมกน เพราะความเปนกรรม อนบคคลพงรวมกนเปนค ๆ. ในบทวา "ทวยทวยสมาปตต" นน พงทราบโยชนาวา "กรรมอนคนเปนค ๆ พงถงรวมกนนน ชอวา เมถนธรรม." กแล ในอธการน พระผมพระภาคเจา จะทรงกลาวซาธรรม ทงปวงมอสทธรรมเปนตนนนในทเดยวกน จงตรสวา "น ชอวา เมถนธรรม." ถามวา "เพราะเหตไร อสทธรรม จงเรยกวา 'เมถนธรรม ?" แกวา "อสทธรรมนน เปนของคนคผกาหนดแลว ผกาหนด จดแลว ผอนราคะชมแลว คอผอนราคะกลมรมแลว ไดแกเปนธรรม ของคนคผปานกน เพราะเหตนน จงเรยกวา เมถนธรรม." บทวา "ปฏเสวต นาม" น เปนบทมาตกา เพอแสดงอาการ ซงเปนเหตอนพระองคตรสเรยกบคคลวา "พงเสพเฉพาะ " ในบทวา "ปฏเสเวยย" น. ในบทวา "โย นมตเตน นมตต" เปนตน มวนจฉยดงน:- ภกษใดใหนมตของตนเขาไปทางนมตของหญง คอใหองคชาตของ ตนเขาไปทางองคชาตของหญง ในโอกาสอนชม ซงลมถกตองไมได โดยประมาณอยางตาทสด แมเพยงเมลดงาหนง, ภกษนน ชอวายอมเสพ


เฉพาะ ดวยอาการเพยงเทาน เธอยอมถงความทาลายแหงศล คอเปน ปาราชก. [สตรนมตไดฐาน ๕ บรษนมตไดฐาน ๖] กบรรดานมตของสตรและบรษน ในนมตของสตร ไดฐาน ๕ คอ ขางทง ๔ และทามกลาง. ในนมตของบรษไดฐาน ๖ คอ ขางทง ๔ ตรงกลาง ปลาย. เพราะเหตนน ในนมตของสตร แมสอดองคชาต เขาไปทางใต ยอมเปนปาราชก, สอดเขาไปจากขางบนกด สอดเขาไป ทางขางทงสองกด สอดเขาไปตรงกลาง พนฐานทง ๔ กด ยอมเปน ปาราชก (ทงนน). สวนนมตแหงบรษ แมภกษสอดเขาไปใหถกทาง สวนลาง ยอมเปนปาราชก, สอดเขาไปใหถกทางสวนบทกด สอดเขาไป ใหถกทางเขาทงสองกด สอดเขาไปใหถกเฉพาะตรงกลางกด งอ๑ (นมต ตรงกลาง) เหมอนนวมองอหลงขอกลางแลว สอดเขาไปใหถกทางสวน บนกด ยอมเปนปาราชก (ทงนน). บรรดานมตของสตรและบรษนน แมเมอภกษสอดองคชาตเขาไป ใหเหมอนกบคนชง ไดฐาน ๕ คอ ขางทง ๔ และตรงกลาง. แม เมอสอดใหงอเขาไป กไดฐาน ๕ คอ ขางทง ๔ สวนปลายและตรง กลาง. ฐานแมทงหมดในนมตของบรษม ๑๐ ดวยประการฉะน. ภกษสอดตง๒ หรอปม (หรอปม) ซงมกายประสาทยงด ทเกด อยในนมต (ของตน) เขาไป (ในนมตของสตร) , เปนอาบตปาราชก สอดตงทตายแลว หรอปมทแหง ทมกายประสาทเสยแลว เขาไป ๑. ฎกาสารตถทปน และฎกาวมตวโนทน เปน สงโกเจตวา. ๒. จมมขลนต นมตเต อฏ ตจมมเมว. อณณคณโฑตป วทนต. สารตถทปน. ๒/๑๒๙. หมายเอาตงหรอตมหนง ซงเกดทองคชาต.


(ในนมตของสตร), เปนอาบตทกกฏ. แมเมอสอดขน หรอปลายนว มอและนวหวแมมอเขาไป (ในนมตของสตร) ดวยความยนดในเมถน เปนทกกฏเหมอนกน. [ภกษเมอจะพรรณนาเมถนกถาควรระลกถงพระพทธคณ] กขนชอวา เมถนกถาน กคอกถาทชวหยาบ อนเปนกถาของ พวกอสตบรษ, เพราะฉะนน ภกษเมอจะกลาวถงฐานะนนกด ฐานะ อนกด หรอฐานะเชนนในพระวนย กควรใหปฏกลมนสการ สมณ- สญญา และหรโอตตปปะตงขนเฉพาะหนา แลวใหความเคารพเกด ขนในพระสมมาสมพทธเจา ราพงถงพระกรณาของพระโลกนาถ ผม พระกรณาหาผเสมอมได แลวกลาวเถด. ควรราพงถงพระกรณาคณของ มพระมนสหบกลบแลวจากกามทงหลาย โดยประการทงปวง ทางอาศย ความกรณาในสตวทงหลาย เพอความเอนดเหลาสตว เพอความอนเคราะห แกโลก ไดตรสกถาเชนนไว เพอตองการบญญตสกขาบท, พระศาสดา ทรงมพระกรณาคณจรงหนอ !" ดงนแลว พงกลาวเถด. อกประการหนง ถาพระผมพระภาคเจา จะไมพงตรสกถาเชนน โดยประการทงปวงไซร. ใครเลาจะพงรไดวา "ในฐานะประมาณเทาน เปนปาราชก, ในฐานะประมาณเทาน เปนถลลจจย, ในฐานะประมาณ เทาน เปนทกกฏ." เพราะเหตนน เมอสดบอยกด เมอกลาวอยกด (ซงเมถนกถานน) หาควรเอาพดปดปากนงหวเราะจนเหนฟนกนอยไม พงใครครวญวา "ถงฐานะเชนน แมพระสมมาสมพทธเจากยงไดตรส


แลว" ดงน เปนผไมยอทอตอเหตเชนนน ถงพรอมดวยหรและโอตตปปะ มสวนเปรยบดงพระศาสดา แลวกลาวเถดฉะนแล. จบมลบญญตสกขาบท.


อนปญญตวาร [กาหนดสตวทเปนวตถแหงปาราชกเปนตน] ในวาระแหงอนบญญต มวนจฉยดงน:- บทวา อนตมโส แปลวา โดยกาหนดอยางตาทสดทงหมด. บทวา ตรจฉานคตายป ความวา ในประชาสตวผไปแลว (คอ ผเกดแลว) ในเหลาสตวดรจฉาน ดวยอานาจปฏสนธ. สองบทวา ปเคว มนสศตถยา ความวา (ภกษเสพเมถนธรรม ในสตวดรจฉานตวเมยยงมใชสมณะ ภกษเสพเมถนธรรม) ในหญงผเปน ชาตมนษยกยอมมใชสมณะกอนวา. กสตวดรจฉานตวเมยซงเปนวตถ แหงปาราชกนนแล ควรถอเอาวา "สตวดรจฉาน" ในปฐมปาราชก น. ไมใชสตวดรจฉานตวเมยทงหมด (สตวดรจฉานตวเมย ไมใชเปน วตถแหงปาราชกทงหมด). ในคาวา "สตวดรจฉาน" นน มกาหนด (ประเภทสตว) ดงน "บรรดาพวกสตวไมมเทา ไดแก ง และปลา, และบรรดาพวกสตวมสองเทา ไดแก แมไก, บรรดาพวกสตวมสเทา ไดแก แมวตวเมย, สตวดรจฉานตวเมยเหลาน เปนวตถแหง ปาราชก." [อรรถาธบายประเภทสตวตาง ๆ] บรรดาสตวมงเปนตนนน ทฆชาตตางโดยประเภท มงเหลอม และงขวางคอนเปนตนแมทงหมด ทานสงเคราะหเขาดวย อห ศพท.


เพราะฉะนน บรรดาทฆชาตทงหลาย ทฆชาตทภกษอาจสอดองคชาต เขาไปบรรดามรรคทง ๓ มรรคในมรรคหนง ประมาณเทาเมลดงา เปนวตถแหงปาราชก, ทเหลอพงทราบวา "เปนวตถแหงทกกฏ" สตวทเกดในนา ตางโดยประเภทม ปลา เตา และกบเปนตน แม ทงหมด ทานสงเคราะหเขาดวย มจฉะ ศพท. ในสตวทเกดในนาแมนน พงทราบวา เปนวตถแหงปาราชก และเปนวตถแหงทกกฏโดยนย ดงกลาวไวแลวในทฆชาตนนเอง. สวนความแปลกกน มดงตอไปน:- ขนชอวากบเปนสตวมปากแขง, กบเหลานน มสณฐานปากกวาง แตมชองปากแคบ; ในสณฐานปากนน จงไมเพยงพอทจะสอดองคชาต เขาไปได, แตสณฐานปาก ยอมถงความสงเคราะหวาแผล, เพราะฉะนน พงทราบมขสณฐานนนวา "เปนวตถแหงถลลจจย." ปกษชาต ตางโดยประเภทม กาและนกพราบเปนตน แมทงหมด ทานสงเคราะหเขาดวย กกกฏ ศพท. ในปกษชาตแมนน พงทราบวา เปนวตถแหงปาราชกและวตถแหงทกกฏ โดยนยดงทกลาวแลวนนแล. จตปทชาต (สตวมเทาส) ตางโดยประเภทม กระแต๑ พงพอน และเหยเปนตน แมทงหมด ทานสงเคราะหเขาดวย มชชาร ศพท. ในจตปทชาตแมนน กพงทราบวา เปนวตถแหงปาราชก และเปนวตถ แหงทกกฏ โดยนยดงทกลาวแลวนนแล. ๑. นยฎกาสารตถทปนทวา รกขสนขา นาม กลนทกาตป วทนต. ในอรรถกถาเวสสนตรชาดก กณฑมหาพนกมกลาวถงวา โสณา สงคาลาต โกกสนขา จ รกสนขา จ สงคาลา จ. สบถาม กรมปาไมไดความวา เรยกวา หมาไม Yhellow Throated Marten Mar- Ter flavigula. เปนสตวกนเนอ อยในตระกลเดยวกนนาค ลกไมกชอบ มในปาสง ตงแตเทอกเขาหมาลยลงมาผานไทยไปจนสมาตรา ชวา แลบอรเนยว.


[ปาราชกศพทเปนไปในสกขาบทเปนตน] บทวา ปาราชโก แปลวา พายแพแลว คอถงแลว ซงความ พายแพ. จรงอย ปาราชก ศพทน ยอมเปนไปทงในสกขาบท อาบต และบคคล. ใน ๓ อยางนน ปาราชก ศพท ทเปนไปในสกขาบท พงทราบ (ในทมา) อยางนวา "ดกอนอานนท! มใชฐานะ มใช โอกาส ทตถาคตจะพงถอนปาราชกสกขาบททไดบญญตไวแลว เพอ สาวกทงหลาย เพราะเหตแหงพวกภกษชาววชช หรอพวกวชชบตร เลย.๑" ทเปนไปในอาบต พงทราบ (ในทมา) อยางนวา "ภกษ ! เธอ ตองอาบตปาราชกแลว.๒" ทเปนไปในบคคล พงทราบ (ในทมา) อยางนวา "พวกเรามไดเปนปาราชก, ผใดลก, ผนน เปนปาราชก." แตอาจารยบางพวกกลาววา "ปาราชกศพทน ยงเปนไปในธรรมไดอก เชนในทมามคาวา (ภกษ) ตามกาจด (ภกษ) ดวยธรรมมโทษถง ปาราชก ดงนเปนตน."๓

แตเพราะเหตทในอาบตและสกขาบททง ๒ นน ในทบางแหง พระผมพระภาคทรงพระประสงคอาบตวา "ธรรม" บางแหงกทรง พระประสงคสกขาบททเดยว เพราะฉะนน จงไมควรจะกลาวธรรมนน ไวอกแผนกหนง. บรรดาสกขาบท อาบตและบคคลนน, สกขาบท พระผมพระภาค ตรสวา "ปาราชก" เพราะเหตทยงบคคลผละเมดใหพาย, สวนอาบต ตรสวา "ปาราชก" เพราะเหตทยงบคคลผตองใหพาย, บคคลตรสวา ๑. ว. มหา. ๑/๔๑. ๒. ว. มหา. ๑/๖๒. ๓. ว. มหา. ๑/๓๗๖.


"เปนปาราชก" เพราะเหตทเปนผพาย คอถงความแพ. จรงอย แมใน คมภรบรวาร พระผมพระภาค ทรงหมายเนอความน ตรสวา "อาบตใด เราเรยกวาปาราชก, ทานจงฟงอาบตนน ตามทกลาว, เพราะบคคลผตองปาราชก ยอมเปน ผเคลอน ผด ตกไป และเหนหางจากสทธรรม, แมธรรมเปนทอยรวมกนในบคคลนน ยอมไมม, เพราะเหตนน อาบตนน เราจงเรยกอยางนน๑

(วาปาราชก)." [อรรถาธบายความในพระคาถา] กในปรวารคาถาน มเนอความดงตอไปน:- บคคล ผละเมด สกขาบทนน และตองอาบตนน ยอมเปนผเคลอน (จากสทธรรม), คาทงปวงอนบณฑตพงประกอบอยางน. สองบทวา เตน วจจต มความวา บคคล ยอมเปนผไมใช สมณะ ไมใชเหลากอแหงศากยบตร พลดจากไป ขาดไป คอพายแพ จากศาสนา เพราะเหตใด, เพราะเหตนน บคคลนน เราจงกลาว. ถาม วา "กลาวอยางไร ?" แกวา "กลาววาเปนผพาย." ภกษทงหลาย ยอมอยรวมกนในธรรมน เหตนน ธรรมนจงชอวา สงวาส. พระผมพระภาคตรสวา "สวาโส นาม" ดงนแลว จงตรส คาเปนตนวา "เอกกมม" กเพอแสดงสงวาสนน. ในคาวา "เอกกมม" เปนตนนน มคาอธบายพรอมทงโยชนา ดงตอไปน :- สงฆกรรมทง ๔ อยาง ชอวากรรมอนเดยวกน เพราะ ๑. ว. ปรวาร. ๘/๓๖๘.


ความเปนธรรมทภกษทงหลายผปกตตตะ กาหนดวยสมา จะพงทา รวมกน. อนง ปาฏโมกขทเทสทง ๕ อยาง ชอวาอเทสเดยวกน เพราความเปนอเทสทจะพงสวดดวยกน. สวนสกขาบทททรงบญญตแลว ชอวา สมสกขาตา เพราะความเปนสกขาบททลชชบคคลแมทงปวงจะพง ศกษาเสมอกนง ลชชบคคลแมทงปวง ยอมอยรวมกนในกรรมเปนตน เหลาน, บคคลแมผเดยวจะปรากฏในภายนอกจากกรรมเปนตนนนหา มได; เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจา จงทรงรวมเอาสงเหลานนแม ทงหมด ตรสวา "นชอวาสงวาส" ในพระบาลน. กแล สงวาสม ประการดงกลาวแลวนน ไมมกบบคคลนน; เพราะเหตนน บคคลผพาย พระองคจงตรสวา "ผหาสงวาสมได" ฉะนแล. พระผมพระภาค ครนทรงจาแนกสกขาบททอเทสอยางนน ตามลาดบบทแลว บดน จงทรงแสดงสตวทงหลาย ซงมนมตเปนวตถ แหงปาราชก โดยนยมคาวา "หญง ๓ จาพวก" เปนตน แลวตรส วตถ ๓ โดยนยมคาวา "มรรค ๓ แหงหญงมนษย" เปนอาท เพอ แสดงนมตทเปนวตถแหงปาราชก เพราะเหตทนมตหญงอยางเดยวเทา นน จงเปนวตถแหงปาราชกหามได นมตหญงมนษยเทานนจงเปนวตถ หามได ทงนมตแมแหงหญงทงหลาย ซงตกแตงดวยทองและเงนเปนตน จงเปนวตถเทานนหามได ในคาวา "นมตเตน นมตต องคชาเตน องคชาต" ซงพระองคทรงตงบทมาตการนวา "ปฏเสวต นาม" เพอแสดงอาการเปนเหตตรสวา "พงเสพเฉพาะ" ในบทวา "ปฏ- เสเวยย" น ตรสไวแลว.


ในคาวา "หญง ๓ จาพวก" เปนอาทนน มสตว ๑๒ จาพวก ซงเปนทอาศยแหงนมต อนเปนวตถแหงปาราชก คอ สตร ๓ จาพวก อภโตพยญชนก ๓ จาพวก บณเฑาะก ๓ จาพวก บรษ ๓ จาพวก. ในสตว ๑๒ จาพวกนน สตรและบรษปรากฏชดแลว. ชนดของ บณเฑาะกและอภโตพยญชนก จกมปรากฏในวรรณนาแหงบรรพชา ขนธกะ. สวนในคาวา "ผเสพเมถนธรรมเฉพาะมรรค ๓ แหงหญง มนษย." น พงทราบใจความวา "ในมรรค ๓ แหงหญงมนษย" พง ทราบอยางนทกๆ บท. [มรรคทเปนวตถแหงปาราชกรวม ๓๐] กมรรคเหลานนทงหมดทเดยว ม ๓๐ ถวน คอของหญงมนษย ม ๓ มรรค ของหญงอมนษยม ๓ มรรค ของสตวดรจฉานตวเมย ม ๓ มรรค รวมเปน ๙, ของมนษยอภโตพยญชนกเปนตนม ๙ ของ มนษยบณเฑาะกเปนตนม ๖ เพราะแหบงเปนพวกละ ๒ มรรค ๓ แหงหญง มนษยผชายเปนตนม ๖ เหมอนกน. ภกษเมอเสพเมถนธรรม สอด องคชาตของตนเขาไปในบรรดามรรคทรกนวาเปนนมตเหลานน มรรคใด มรรคหนง แมเพยงเมลดงาเดยว ยอมตองปาชาชก. แตเพราะเมอจะ ตอง ยอมตองดวยเสวนจตเทานน เวนจากเสวนจตนนหาตองไม; เพราะ- เหตนน พระผมพระภาค เมอทรงแสดงลกษณะนน จงตรสพระดารส วา "ภกขสส เสวนจตต อปฏ เต" ดงนเปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา ภกขสส ไดแก ภกษผเสพเมถน. บทวา เสวนจตต ในคาวา "เสวนจตต อปฏ เต " น เปนปฐมา- วภตต ลงในอรรถสตตมวภตต. อธบายวา "เมอเสวนจตปรากฏแลว."


หลายบทวา วจจมคค องคชาต ปเวเสวนตสส ความวา เมอ ภกษสอดองคชาต คอปรสนมตของตนเขาไปทรงมรรคทอจจาระออกไป นน แมเพยงเมลดงาเดยว. สองบทวา อาปตต ปาราชกสส ความวา อาบตปาราชก ยอม มแกภกษนน อกอยางหนง บทวา อาปตต แปลวา ยอมมการตอง. บทวา ปาราชกสส ไดแก ธรรมคอปาราชก. ในทก ๆ บท กนยนนนแล. [ภกษถกผอนขมขนแลวยนดเปนปาราชก] พระผมพระภาค ครงทรงแสดงอาบตของผสอด (องคชาตของ ตน) เขาไปดวยเสวนจตอยางเดยวอยางนนแลว บดน เพอจะทรงรกษา เหลากลบตรผบวชดวยศรทธา เปนผปฏบตชอบ ไมยนดแมในเมอมการ สอด (องคชาต) เขาไป ดวยความพยายามของผอน เพราะเหตท ชอวาการสอด (องคชาต) เขาไปนนไมใชจะมไดดวยความพยายามของ ตนอยางเดยวเทานน ยอมมไดแมดวยความพยายามของผอน และเมอ ภกษยนดในการสอด (องคชาต) เขาไปดวยความพยายามของผอนแม นน กเปนอาบต, คอเมอภกษมความพรอมเพรยงดวยปฏเสวนจตกเปน อาบต นอกนไมเปนอาบต จงจรสวา "ภกขปจจตถกา มนสสตถ" เปนตน. ในคาวา "ปจจตถกา" เปนตนนน มวนจฉยดงน :- เหลาชน ผชอวาเปนขาศก เพราะอรรถวา ตองการ คอปรารถนาเปนปฏปกษ. ขาศกทงหลาย คอพวกภกษ ชอวา ภกขปจจตถกา (ภกษผเปน


ขาศก). คาวา ภกษปจจตถกา นน เปนชอของภกษผกอเวร ซง เปนวสภาคกน. หลายบทวา มนสสตถ ภกขโน สนตเก อาเนตา ความวา พวกภกษผมความรษยาปรารถนาจะทาใหภกษนนฉบหาย เอาอามสหลอก ลอ หรอพดดวยอานาจมตสนถวะวา "ทานจงทากจนของพวกเราเถด" แลวพาเอาหญงมนษยบางคนมายงโอกาส ซงเปนทอยของภกษนน ใน เวลาราตร. หลายบทวา วจจมคเคน องคชาต อภนสเทนต ความวาจบ ภกษรปนนทอวยวะม มอ เทา และศรษะเปนตนไวมน คอใหดนรน ไมได แลวใหนงครอม คอใหประกอบองคชาตของภกษรปนนดวย วจจมรรคของหญง. ในคาวา "โส เจ " เปนตน มวนจฉยดงน :- ถาภกษรปนน ยนด คอยอมรบการสอดองคชาตของตนเขาไปในรวมในแหงวจจมรรค (ของหญง) คอเธอใหเสวนจตปรากฏขนในขณะนน ยนด คอยอมรบ การเขาไปแลว, ในเวลาทเขาไปแลว เธอกใหเสวนจตปรากฏขน ยนด คนยอมรบการหยดอย,ในเวลาทองคชาตถงท เธอกใหเสวนจตปรากฏ ขน ในเวลาทหลงนาสกกะ ยนด คอยอมรบถอนออก, ในเวลาท ชกออก เธอกใหปฏเสวนจตปรากฏขน; ภกษเมอยนดในฐานะ ๔ อยาง ดงอธบายมาแลวน ยอมไมไดเพอจะพด (แกตว) วา"อนสมณะผ กอเวรทงหลาย ทากรรมนแกเราแลว," ยอมตองอาบตปาราชกทเดยว, เหมอนอยางวา ภกษเมอยนดฐานะทง ๔ เหลาน ยอมตองอาบตฉนใด, เธอไมยนดฐานะขอหนงซงเปนขอแรก แตยนด ๓ ฐานะอยกด ไมยนด


๒ ฐานะ แตยนด ๒ ฐานะอยกด ไมยนด ๓ ฐานะ แตยนดฐานะ เดวอยกด ยอมตองอาบตเหมอนกนฉนนน. สวนภกษ เมอไมยนดโดยประการทงปวง สาคญองคชาตเหมอน เขาไปยงปากอสรพษ หรอเขาไปทหลมถานเพลง หาตองอาบตไม. เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจา จงตรสวา "ภกษไมยนดการเขาไป ไมยนดการเขาไปถงทแลว ไมยนดการหยดหย ไมยนดการถอนออก ไมเปนอาบต.*" จรงอย พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงรกษาบคคล ผเจรญ วปสสนาเหนปานน ๆ ไมมความหวงใยในกายและชวต เลงเหนอายตนะ ทงปวง ดจถกไป ๑๑ กอง ใหลกโพลงทวแลว เลงเหนเบญจกามคณ เปนเหมอนเพชฌฆาตผเงอดาบสขนแลวฉะนน และเมอจะทรงทาการกาจด มโนรถแหงพวกทเปนขาศกของบคคลผไมยนดนน จงทรงนาจตกกะ มอาทวา "ภกษผไมยนดการเขาไป*" นมาตงไวฉะนแล. จบกถาวาดวยจตกกะแรก. * ว. มหา. ๑/๕๔.


กถาวาดวยจตกกะ ๒๖๙ ทเหลอ พระผมพระภาคเจา ครนทรงแสดงปฐมจตกกะอยางนนแลว บดน เมอจะทรงแสดงจตกกะแมอยางอน ดวยอานาจมรรคทง ๓ เหลานน เพราะเหตทภกษเปนขาศกนาหญงมาแลว ใหนงทบโดยทางวจจมรรค อยางเดยวนนหามได โดยทแท ใหนงทบโดยทางปสสาวมรรคบาง โดย ทางปากบาง, และแมเมอภกษผเปนขาศกนาหญงมา บางพวกนาหญงผตน อยมา บางพวกนาหญงผหลบมา บางพวกนาหญงผเมามา บางพวกนา หญงผเปนบามา บางพวกนาหญงผประมาทมา, อธบายวา "นาหญงผสงใจ ไปในอารมณอน คอผฟงซานมา," บางพวกนาหญงผตายแลวทสตวยง มไดกดกนมา,๑ อธบายวา "นาหญงผตาย ซงมนมตอนสนขและสนขจงจอง เปนตนยงมไดกดกนมา," บางพวกนาหญงผตายแลวทสตวมไดกดกนโดย มากมา; หญงตายทชอวาสตวยงมไดกดกนโดยมาก คอทวจจมรรคกด ปสสาวมรรคกด ปากกด อนเปนนมต มโอกาสทสตวยงมไดกดกนมากกวา; บางพวกนาหญงผตายทสตวกดกนแลวโดยมากมา; หญงตายทชอวาสตวกด กนแลวโดยมาก คออวยวะทนมต มวจจมรรคเปนตนถกสตวกดกนเปน สวนมาก ทยงมไดกดกนมนอย; และจะนามาแตหญงมนษยอยางเดยว เทานนหามได โดยทแท นาหญงอมนษยบาง สตวดรจฉานตวเมยบางมา; ทงจะนามาเฉพาะหญงมประการดงกลาวแลวอยางเดยวหามได; นาอภโต- พยญชนกบาง บณเฑาะกบาง ผชายบางมา: จงตรสคาเปนตนวา "ภกษ ผเปนขาศกนาหญงมนษยผตนอยมา."๒

๑. อกขยตนมตตา กลาวเพยง อกขยตา เพราะลบบทเบองปลายเสย ทานจงไดอธบายใหเหน. ๒. ว. มหา. ๑/๕๗.


[มรรคของมนษยผหญงม ๒๗ จตกกะ] ในคาวา "ชาครนต" เปนตนนน เพอความไมงมงายในพระ บาล บณฑตพงทราบจตกกะดงทกลาวแลว โดยการคานวณ ดงทจะ กลาวตอไปน:- ดวยอานาจมรรคทง ๓ ของมนษยผหญงม ๒๗ จตกกะ คอ สทธจตกกะ (จตกกะวาดวยมรรคลวน ๆ) ๓, ชาครนตจตกกะ (จตกกะวาดวยหญงทตนอย) ๓, สตตจตกกะ (จตกกะวดวยหญง หลบ) ๓, มตตจตกกะ (จตกกะวาดวยหญงเมา) ๓, อมมตตจตกกะ (จตกกะวาดวยหญงบา) ๓, ปมตตจตกกะ (จตกกะวาดวยหญง ประมาท) ๓, มตอกขยตจตกกะ (จตกกะวาดวยหญงตายมนมตทสตว ยงมไดกดกน) ๓, เยภยเยนอกขตจตกกะ (จตกกะวาดวยหญงตาย มนมตทสตวยงมไดกดกนโดยมาก) ๓, เยภยเยนขยตจตกกะ (จตกกะวา ดวยหญงตายมนมตทสตวกดกนโดยมาก) ๓. ดวยอานาจมรรคทง ๓ ของอมนษยผหญงกม ๒๘ จตกกะเหมอน กน, ของสตวดรจฉานตวเมยกม ๒๗ จตกกะเหมอนกน: ในอตถวาระ ม ๘๑ จตกกะ ดวยประการฉะน. และในอภโตพยญชนกวาระกม ๘๑ จตกกะ เหมอนในอตถวาระ. สวนในปณฑกปรสวาระ ดวยอานาจมรรคทง ๒ จงมจตกกะ พวกละ ๕๔ จตกกะ. รวมแมทงหมด ม ๒๗๐ จตกกะ ดวยประการ ฉะน. จตกกะเหลานน มเนอความชดเจนทเดยว. กทก ๆ วาระ บรรดาฐานะเหลานน ในฐานะนวา "หญงตาย


ทสตวยงมไดกดกนโดยมาก และทสตวกดกนแลวโดยมาก" มวนจฉย ดงน:- [เรองพระวนยธร ๒ รป] ไดยนวา ทเกาะตมพปณณทวป มพระวนยธร ๒ รป เปน พระเถระรวมอาจารยเดยวกน คอ พระอปตสสเถระ ๑ พระปสสเทว- เถระ ๑. พระเถระทงสองรปนน ในคราวมมหาภย ไดบรหารรกษา พระวนยปฎกไว, บรรดาพระเถระทง ๒ รปนน พระอปตสสเถระเปน ผฉลาดกวา. แมทานอปตสสะเถระนน ไดมอนเตวาสกอย ๒ รป คอ พระมหาปทมเถระ ๑ พระมหาสมเถระ ๑, บรรดาพระเถระ ๒ รป นน พระมหาสมเถระ ไดสดบพระวนยปฎก ๙ ครง. พระมหาปทมเถระ ไดสดบถง ๑๘ ครง คอ ไดสดบรวมกบทานมหาสมเถระนน ๙ ครง และไดสดบเฉพาะรปเดยวตางหารอก ๙ ครง. บรรดาทานทง ๒ รปนน พระมหาปทมเถระนแหละ เปนผฉลาดกวา. บรรดาทานทง ๒ รปนน พระมหาสมเถระ ครนสดบพระวนยปฎกถง ๙ ครงแลว กละทงอาจารย ไดไปยงแมนาคงคาฟากโนน. คราวนน พระมหาปทมเถระ กลาววา "พระวนยธรผละทง อาจารยซงยงมชวตทเดยว สาคญขอทตนพงพกอยในทอน น เปนผ กลาจรงหนอ ! เมออาจารยยงมชวต เธอถงเรยนเอาพระวนยปฎก และ อรรถกถาหลายครงแลวกตาม กไมควรสลดทงเสย ควรฟงเปนนตยกาล ควรสาธยายทกกงป." ในกาลแหงภกษทงหลาย ผหนกในพระวนยอยาง นน วนหนง พรอปตสสเถระ นงพรรณนาบาลประเทศนในปฐม-


ปาราชกสขาบท แกเหลาอนเตวาสก ๕๐๐ รป ซงมพระมหาปทมเถระ เปนประมขอย. [เรองอนเตวาสกถามปญหาวนยพระเถระ] พวกอนเตวาสก ถามพระอปตสสเถระนนวา "ขาแตทานผเจรญ ! ในเพราะซากศพทสตวยงมไดกดกนโดยมาก เปนปาราชก, ในเพราะ ซากศพทสตวกดกนโดยมาก เปนถลลจจย, ในเพราะซากศพทสตวกดกน กงหนง พงเปนอาบตอะไร ?" พระเถระ กลาววา "อาวโส! ธรรมดาวาพระพทธเจาทงหลาย เมอจะทรงบญญตปาราชก หาทรงบญญตใหมสวนเหลอไวไม ทรงรวบ เอาเขตปาราชกทงหมดไมใหมสวนเหลอเลย ทรงตดชองทางแลวบญญต ปาราชกในวตถแหงปาราชกทเดยว, จรงอย สกขาบทน เปนโลกวชชะ ไมใชเปนปณณตตวชชะ ! เพราะเหตนน ถาวา ในเพราะซากศพทสตว กดกนกงหนง พงเปนปาราชกไซร, พระสมมาสมพทธเจากจะพงทรง บญญตปาราชกไว, แตในเพราะซากศพทสตวกดกนหนงน ฉายา ปาราชก ยอมไมปรากฏ ปรากฏเฉพาะแตถลลจจยเทานน." อกอยางหนง พระผมพระภาคเจา เมอทรงบญญตปาราชกไวใน เพราะสรระทตายแลว กทรงตงปาราชกไวในเพราะซากศพทสตวยงมได กดกนโดยมาก, ตอจากซากศพทสตวยงมไดกดกนโดยมากนนไป ทรง บญญตถลลจจย เพอแสดงวา "ไมมปาราชก" จงทรงตงถลลจจย ไวในเพราะซากศพทสตวกดกนแลวโดยมาก, ถดจากซากศพทสตวกดกน แลวโดยมากนนไป พงทราบวา "เพอแสดงวา ไมมถลลจจย."


กขนชอวา ซากศพทสตวกดกนและยงไดกดกนนน ควรเขาใจ เฉพาะในสรระทตายแลวเทานน ไมควรเขาใจในสรระทยงเปนอย. เพราะ วา ในสรระทยงเปนอย เมอเนอหรอเอน แมมประมาณเทาหลบเลบ ยงมอย ยอมเปนปาราชกทเดยว แมหากวา นมตถกสตวกดกนแลว โดยประการทงปวง ผวหนาไมม, แตสณฐานนมต ยงปรารฎอย, สาเรจการสอด (องคชาต) เขาไป, เปนปาราชกเหมอนกน. กเมอ นมตทงหมดถกตดออกไมใหมสณฐานนมตเหลอเลย เถอออกชาแหละ ออกโดยรอบ ยอมเปนถลลจจย ดวยอานาจการสงเคราะหวาเปนแผล เมอภกษพยายามทชนเนอ ซงตกไปจากนมตนน เปนทกกฏ. สวนในสรระทตายแลว หากวาสรระทงหมด ถกสตวกดกนแลว บาง, ยงมไดกดกนบาง, แตมรรคทง ๓ สตวยงมไดกดกน, เมอภกษ พยายามในมรรคทง ๓ นน ยอมเปนปาราชก. ในเพราะสรระทสตว ยงมไดกดกนโดยมาก เปนปาราชกทเดยว, ในเพราะสรระทสตวกดกน กงหนงและทกดกนแลวโดยมาก เปนถลลจจย. เมอภกษสอดองคชาต เขาไปทตา จมก ชองห หวไส และฝกองคชาตหรอทบาดแผลซงถก ฟนดวนศสตราเปนตน ในสรระทยงเปนอยของมนษยทงหลาย ดวยความ กาหนดในเมถน แมเพยงเมลดงาเดยวกเปนถลลจจยเหมอนกน. เมอสอด เขาไปในอวยวะทงหลายทรกแรเปนตน ในสรระทเหลอ เปนทกกฏ. เมอสอดเขาไปในซากศพทสรระยงสดอย ในเขตแหงปาราชก, เขต แหงถลลจจย ในเขตแหงทกกฏ เปนทกกฏ. แตในกาลใดสรระเปนของ ขนพองเนาเฟอะ มแมลงวนหวเขยวไตตอม มหมหนอนคราครา ใคร ๆ ไมอาจแมจะเขาไปใกลได เพราะเปนซากศพทมหนองไหลทวไปจากปาก


แผลทง ๙ แหง, ในกาลนน สรระนนยอมละความเปนวตถแหงปาราชก และความเปนวตถแหงถลลจจย เมอภกษพยายามในสรระเชนนนแหงใด แหงหนง เปนทกกฏอยางเดยว. เมอพยายามในจมกของสตวดรจฉาน ทงหลาย (ทตายแลว) มชาง มา โค แพะ อฐ และกระบอเปนตน เปนถลลจจย. เมอพยายามในหวไสและฝกองคชาต เปนถลลจจยเหมอน กน เมอพยายามในตา ห และบาดแผลของสตวดรจฉานแมทงหมด (ทตายแลว) เปนทกกฏ, แมในสรระทเหลอน กเปนทกกฏเหมอนกน. เมอพยายามในสรระทยงสดของสตวดรจฉานทตายแลวในเขตแหงปาราชก เปนปาราชก, ในเขตแหงถลลจจย เปนถลลจจย, ในเขตแหงทกกฏ เปนทกกฏ. เมอพยายามในซากศพทเนาเฟะ เปนทกกฏ ในททกแหง โดยนยดงกลาวแลวในเบองตนนนเอง, ภกษเมอไมไดสอดหวไสและฝก องคชาตของบรษผยงเปนอยเขาไป ดวยความกาหนดในอนเคลาคลงกาย หรอดวยความกาหนดในเมถน แตทานมตถกตองทนมต เปนทกกฏ เมอ ไมไดสอด (องคชาตของตน) เขาไปในนมตของหญง ดวยความกาหนด ในเมถน แตทานมตกบนมตถกตองกน เปนถลลจจย. สวนในมหาอรรถกถา ทานกลาววา "ภกษผถกตองนมตของหญง ดวยปาก ดวยความกาหนดในเมถน เปนถลลจจย." เพราะความไม แปลกกนแหงเรองทเกดขนนวา "ภกษฉพพคคย จบแมโคทงหลาย กาลงขามแมนาอจรวด ทเขาบาง ทคอบาง ทหบาง ทหางบาง ขน ขหลงบาง มจตกาหนดถกตององคชาตโคบาง๑" ดงน พระผมพระภาค จงตรส ในจมมขนธกะวา ดกอนภกษทงหลาย ! อนง องคชาต ๑. ว. มหา. ๕/๒๓-๒๔.


อนภกษมจตกาหนด ไมพงถกตอง, ภกษใดพงถกตอง, ภกษนนตอง อาบตถลลจจย.๑ บณฑตควรเทยบเคยงคานนแมทงหมดดแลว ถอเอา โดยอาการทไมผดเถด. กคานน ไมผดอยางไร ? ไมผดอยางน คอ :- ไดยนวา ใน คาททานกลาวไวในมหาอรรถกถากอนวา "ถกตองดวยปาก ดวย ความกาหนดในเมถน" ปากคอนมต ทานประสงควา "ปาก." ก เนอความนแล บณฑตพงทราบวา เปนอธบายในมหาอรรถกถานน แมเพราะทานกลาววา "ดวยความกาหนดในเมถนนน." จรงอย ความพยายามในเมถน ดวยปากธรรมดาในนมตของหญงหามไม. บณฑตพงทราบสนนษฐานวา "พระผมพระภาคเจา ทรงหมายเอา ภกษฉพพคคยผขหลง (แมโค) แลวถกตององคชาตโลก ดวยองคชาต (ของตน) ดวยความกาหนดในเมถน จงตรสถลลจจยไวแมในขนธกะ." อนทจรงเมอถกตองโดยประสงคอยางอน เปนทกกฏ. สวนอาจารยบางพวกกลาววา "แมในขนกะ พระผมพระ- ภาคเจาทรงหมายเอาการถกตองดวยปากธรรมดา จงตรสวา เปน ถลลจจย เพราะความเปนกรรมทหยาบ, แมในอรรถกถา ทานกถอ พระสตรทตรสหมายถงกรรมหยาบนน จงกลาววา ภกษถกตองดวย ปากธรรรมดา ดวยความกาหนดในเมถน เปนถลลจจย" ดงน. เพราะ เหตนน ในคาวนจฉยทงสองควรกาหนดใหดแลวเชอถอแตคาวนจฉยท ถกตองกวา. ๑. ว. มหา. ๕/๒๓-๒๔.


แตนกปราชญทงหลายผรพระวนย ยอมสรรเสรญคาวนจฉยขอ แรก. กเมอภกษผตองนมตของหญง ดวยปากธรรมดากด ดวยปาก คอนมตกด ดวยความกาหนดในอนเคลาคลงกาย เปนสงฆาทเสส เมอถกตองปสสาวมรรค ของสตวดรจฉานตวเมย ดวยปากคอนมต เปนถลลจจย โดยนยดงทกลาวแลวนนแล, เมอถกตองดวยความกาหนด ในอนเคลาคลงกาย เปนทกกฏ ฉะนแล. จบกถาวาดวยจตกกะ ๒๖๙ จตกกะทเหลอ.


กถาวาดวยองคชาตมเครองลาดและไมม พระผมพระภาคเจา ครนทรงนา ๒๗๐ จตกกะมาแลว เพอ รกษาภกษผปฏบต ดวยประการอยางน บดน ไดทองพระเนตรเหนวา "บาปภกษเหลาใดในอนาคต จกแกลงอางเลสวา อปาทนนกะวา (คอ กายนทรยทมชวต) อะไร ๆ อนอปาทนนกะ (คอกายนทรยทมชวต) จะถกตององคชาตทลาดแลวน หาไดไม,๑ ในการทไมถกตองนจะมโทษ อยางไรเลา ? บาปภกษเหลานน จกไมมทพงในศาสนาอยางน" ดงน แลว เมอจะทรงแยกแสดง บรรดาจตกกะ ๒๗๐ จตกกะเหลานน แต ละจตกกะ โดยความตางแหงองคชาตทลาดแลวเปนตน ๔ อยาง จงตรส คาวา "พวกภกษผเปนขาศก พามนษยผหญงมาในสานกของภกษ แลวใหนงทบองคชาตดวยวจจมรรค ปสสาวมรรค มขมรรคของหญง ทมเครองลาด ของภกษไมมเครองลาด" ดงนเปนตน. บรรดาบทเหลาน ในสองบทเปนตนวา "สนถตาย อสนถ- ตสส" พงทราบโยชนาโดยนยนวา "ใหนงทบองคชาตของภกษท ไมมเครองลาด ดวยวจจมรรค ปสสาวมรรค มขมรรค ของหญงท มเครองลาด." บรรดาหญงชายทมนมตลาดและไมลาดเหลานน หญง ชอวานมตลาด กคอมมรรคใดมรรคหนงในมรรคทง ๓ เขาเอาผาหรอ ใบไม เปลอกปอหรอหนง หรอแผนดบก และตะกวเปนตน วตถอยางใด ๑. อกนยหนง เมอทาองคชาตนเปนของลาดแลว กจะชอวาไมถกตอง อปาทนนกะไร ๆ ดวยอปาทนนกะ. เตม กโรนโต เขามา.


อยางหนง พนหรอสอดเขาไปภายในสวมไว. ชายชอวามนมต ลาดก คอมองคชาต เขาเอาวตถเปนตนวาผาเหลานนนนแลมาสอดสวมไว. ในมรรคทง ๓ เหลานน อนปาทนนกะ (คอกายนทรยทไมม ใจครอง) กบอปาทนนกะ (คอกายนทรยทมใจครอง) จะกระทบกน กตาม อปาทนนกะกบอนปาทนนกะจะกระทบกนกตาม อนปาทนนกะ กบอนปาทนกะจะกระทบกนเองกตาม อปาทนนกะกบอปาทนนกะจะ กระทบกนเองกตาม, ถาองคชาตเขาไปตลอดประเทศทพระอาจารย ทงหลายกลาวา "เมอองคชาตเขาไปแลว เปนปาราชก" ดงนไซร, เมอภกษยนดในทก ๆ วาระ ในเพราะเขตแหงปาราชก เปนปาราชก. ในเพราะเขตแหงถลจจย เปนถลลจจย, ในเพราะเขตแหงทกกฏ เปน ทกกฏทเดยว. ถานมตเขาสวมปลอกกนไว,๑ เมอภกษกระทบปลอก เปน ทกกฏ ถานมตของชายเขาสวมปลอกกนไว, เมอภกษสอดปลอกเขา ไป เปนทกกฏ. ถานมตทงสองเขาสวมปลอกกนไว, เมอภกษกระทบ ปลอกกนปลอก เปนทกกฏ. ถาเขาเอาบรรดาวตถมปลองไมไผและ ไมออเปนตนไร ๆ ใสไวในนมตของหญง, แมหากภกษสอด (องค กาเนด) เขาไปถกสวนภายใตแหงวตถทใสไวนน เพยงเทาเมลดงาเดยว เปนปาราชก. หากสอดเขาไปถกสวนเบองบนกด ถกขาง ๆ หนง บรรดาขางทงสองกด เปนปาราชก. เมอสอดเขาไปไมใหถกขางทง ๔ แมหากถกฟนภายในแหงไมไผและไมออเปนตนนน กเปนปาราชก. ก ๑. ขาณศพทในตอนนทกศพทนาจะเปนหมดหรอเดอย ตรงนจงนาจะวา ถานมตหญงเขาลาด ทาหมดไว ตอไปกนาจะนยน เพราะถาเปนปลอกแลว ยอมไมพนอาบตปาราชก.


ถาวาสอดเขาไปไมใหถกทขางหรอทพน ใหเชดไปในอากาศอยางเดยว แลวชกออก เปนทกกฏ. ถกตองปลอกในภายนอก เปนทกกฏเหมอน กน บณฑตพงทราบลกษณะในทก ๆ มรรคมวจจมรรคเปนตน เหมอน อยางททานกลาวไวในนมตหญง ฉะนนแล. จบสนถตจตกกะปเภทกถา. พระผมพระภาคเจา ครนตรสประเภทแหงสนตถจตกกะอยางนน แลว บดน เมอจะทรงแสดงประเภทนน (ซาอก) เพราะเหตทพวก ภกษผเปนขาศก หาใชจะนาชนมมนษยผหญงเปนตนมาในสานกของ ภกษอยางเดยวไม โดยทแท ยงนาแมภกษมาในสานกของมนษยผหญง เปนตนเหลานน จงทรงนาจตกกะเหลานนทงหมดมาแสดงซาอก โดย นยทอาทวา "พวกภกษผเปนขาศกนาภกษมาในสานกของมนษยผหญง" ดงน. ในจตกกะเหลานน บณฑตพงทราบวนจฉย โดยนยดงทกลาว มาแลวนนเทยวแล. จบการพรรณนาความตางแหงจตกกะ ดวยอานาจภกษผเปนขาศก.


เรองพระราชาและโจรผเปนขาศกตอภกษเปนตน กเพราะพวกภกษผเปนขาศกยอมกระทา (อยางทกลาวมาแลว) อยางนนนแล แมอสรชนมพระราชาผเปนขาศกเปนตน กกระทา; เพราะเหตนน พระผมพระภาคเมอจะทรงแสดงประเภทขาศกนน จง ตรสคาวา "ราชาปจจตถกา" เปนตน. ในคาวา "ราชปจจตถกา" เปนตนนน มวนจฉยดงน:- ขาศกทงหลาย คอพระราชา ชอวาราชปจจตถกา (พระราชาผเปน ขาศก) กพระราชาเหลานน ทรงนามาเองบาง ใหคนเหลาอนนา มาบาง (ซงมนษยผหญงเปนตน) พงทราบวา "ทรงนามาทงนน." ขาศกทงหลาย คอโจร ชอวา โจรปจจตถกา (โจรผเปนขาศก). บรษผทาการหลอกลวงอยในเมอง ซงขวนขวายในการเลนเนอง ดวยเมถนกด นกเลงหญงและนกเลงสราเปนตนกด ชอวานกเลง. ขาศกทงหลาย คอนกเลง ชอวา ธตตปจจตถกา (นกเลงผเปน ขาศก). หทยวา ทานเรยกวา คนธะ. พวกขาศก ชอวา อปปลคนธะ เพราะอรรถวา "เพกขนซงหทยนน." ขาศกทงหลาย คอผตวหวใน ชอวา อปปลคนธปจจตถกา. [ขาศกสงหารภกษเซนไหวเทวดาเพอสาเรจการงาน] ไดยนวา ขาศกผตดหวใจเหลานน หาไดเปนอยดวยกสกรรม และพาณชยกรรมเปนตนไม พากนทาโจรกรรมมการปลนคนเดนทาง เปนตน เลยงบตรและภรรยา. เขาเหลานน เมอตองการความสาเรจ


แหงการงานไดบทบานเหลาเทวดาไว จงไดควกหทยของพวกมนษยไป เพอบวงสรวงแกเทวดาเหลานน. กพวกมนษย เปนผหาไดยาก ตลอดกาลทกเมอ สวนพวกภกษผพานกอยในปา ยอมหาไดงาย. เขาเหลานนจบเอาภกษผมศลแลว ไดสานกอยวา "ชอวาการฆาไวผมศล ยอมเปนของหนก" เพอจะทาลายศลของภกษนน ใหพนาศไป จง นามนษยผหญงเปนตนมา หรอนาภกษนนไปในสานกของมนษยผหญง เปนตนนน. ในเรองวาดวยพระราชาผเปนขาศกเปนตนน มความแปลกกน เทาน. เรองทเหลอพงทราบโดยนยดงทกลาวแลวนนแหละ. แลพง ทราบจตกกะทงหลายในวาระแมทง ๔ เหลาน โดยนยดงทกลาวแลวใน ภกขปจจตถกาวาระนนเอง. แตในพระบาล พระผมพระภาคเจาตรส ไวแลวโดยยอ. จบกถาวาดวยประเภทแหงจตกกะ โดยอาการทงปวง. เรองภกษเสพเมถนธรรมทางมรรคและมใชมรรค บดน เพอความไมงมงายในคาทพระผมพระภาคตรสไววา "เมอ ภกษเสพเมถนธรรมในมรรคทง ๓ ของมนษยผเปนหญง" เปนตน พระอบาลเถระจงกลาวคาวา "มคเคน มคค" เปนอาท. บรรดาบทเหลานน สองบทวา มคเคน มคค ความวา ภกษ


สอดองคชาตของตนเขาไปทางมรรคทง ๓ ของหญง มรรคใด มรรคหนง. อกอยางหนง บรรดามรรคทง ๒ ทระคนกน ภกษสอด วจจมรรคเขาไปทางปสสาวมรรค หรอสอดปสสาวมรรคเขาไปทาง วจจมรรค. สองบทวา มคเคน อมคค ความวา ครนสอดเขาไปทาง ปสสาวมรรคเปนตนแลว จงชกออกมาทางแผล โดยรอบแหงมรรคนน. สองบทวา อมคเคน มคค ความวา ครนสอดเขาไปทางแผล โดยรอบแลว จงชกออกทางมรรค. สองบทวา อมคเคน อมคค บรรดาแผลทง ๒ ทระคนกน ครนสอดเขาไปทางแผลทหนงแลว จงชกออกทางแผลทสอง. ในการ กาหนดวาเปนแผล พงทราบวา เปนถลลจจย ในททกแหงดวยอานาจ อนโลมตามพระสตรน. [ภกษเสพเมถนธรรมในทวารของภกษหลบไมพนอาบต] บดน เพอความไมงมงายในพระดารสทจกตรสไวขางหนาวา "เมอภกษไมร ไมยนด ไมเปนอาบต" พระอบาลเถระจงกลาวคาวา "ภกข สตตภกขมห" เปนตน. ในคาวา "ภกข" เปนตนนน มอธบายดงตอไปน :- ภกษ รปใด ตนขนแลวยนด, ภกษรปนน พดวา "เธอรปน ปฏบตผด ในขาพเจาผหลบ, ขาพเจาไมรสกตว" ยอมไมพน (จากอาบต) กในสองบทวา "อโภ นาเสตพพา" น ความวา พระวนยธรพงให นาสนะเสยแมทง ๒ รป ดวยลงคนาสนะ.


บรรดาผประทษรายและผถกประทษรายทง ๒ รปนน ผประทษราย ไมมการทาปฏญญา, แตผถกประทษราย พระวนยธรสอบถามแลว. พงใหนาสนะเสยดวยคาปฏญญา. ถาเธอไมยนด, ไมควรใหนาสนะ แมในวารสามเณร กนยน. [ภกษผถกปฏบตผดไมร ไมยนด ไมเปนอาบต] พระผมพระภาคเจา ครนทรงแสดงอาบตและอนาบตนน ๆ ใน วาระนน ๆ อยางนนแลว บดน เมอจะทรงแสดงอนาบตอยางเดยว จง ตรสคาวา "อนาปตต อชานนตสส" เปนตน. ในคาวา "อชานนตสส" เปนตนนน มวนจฉยดงน:- ภกษ ทชอวา ผไมรสกตวนน ไดแก ผทหยงลงสความหลบอยางมาก ยอม ไมรสกแมความพยายามทคนอนทาแลว, ภกษเหนปานนน ไมเปนอาบต เหมอนภกษผไปพกกลางวน ในปามหาวน ใกลเมองไพศาลฉะนน. สมจรงดงคาทพระธรรมสงคาหกาจารยกลาวไววา "ภกษกราบทลวา ขาพระพทธเจาไมรสกตว พระพทธเจาขา ! พระองคตรสวา ดกอน ภกษ! เมอภกษไมรสกตว ไมเปนอาบต." ภกษทชอวาไมยนดนน ไดแก ผทแมรสกตวแลว กไมยนด, ภกษเหนปานนน ไมเปนอาบต เหมอนภกษผรบลกขนทนทในปา มหาวน ใกลเมองไพศาลนนนนเองฉะนน. สมจรงดงคาทพระธรรม- สงคาหกาจารยกลาวไววา "ภกษกราบทลวา ขาพระพทธเจาไมยนด พระพทธเจาขา !, พระองคตรสวา ดกอนภกษ ! เมอไมยนดไมเปน อาบต."


[ไมเปนอาบตแกภกษบาและมจตฟงซาน] ภกษเปนบาเพราะด (กาเรบ) ชอวา เปนบา. จรงอย ดม ๒ อยาง คอ ดทมฝก ๑ ดทไมมฝก ๑ ดทไมมฝก ซมซาบไปทว สรรพางค ดจโลหตฉะนน. เมอดทไมฝกนนกาเรบ พวกสตวยอม เกดมหดดานหดเปอยและเนอตวสนเปนตน หดดานเปนตนเหลานน จะ หายไดเพราะประกอบยา. สวนดทมฝกตงอยในฝกของด. เมอดทมในฝก นนกาเรบ พวกสตวยอมเปนบา. ภกษผมสญญาวปลาส ละทงหรและโอตตปปะแลว เทยวประพฤต กรรมทไมสมควร. แมยายสกขาบททงเบาและหนกอย กไมรสกตว. ชอวาเปนผแกไขไมได แมเพราะการเยยวยา; ภกษผเปนบาเหนปานนน ไมเปนอาบต. ภกษชอวา มจตฟงซาน ไดแก ผปลอยจต (ไปตามอารมณ) ทานเรยกวา เปนบาเพราะยกษเขาสง. ไดยนวา พวกยกษแสดงอารมณ ทงหลายทนากลว หรอสอดมอเขาทางปากแลว บบคนหทยรป กระทา พวกสตวใหมสญญาวปลาส ภกษผมจตฟงซานเหนปานนนไมเปนอาบต. สวนความแปลกกนแหงภกษผเปนบาสองพวกนน มดงตอไปน :- ภกษผเปนบาเพราะด (กาเรบ) จดวาเปนบาตลอดกาลเปนนตยทเดยว ไมไดสญญาตามปกต. ผเปนบาเพราะยกษเขาสง ยงกลบไดสญญาตาม ปกตในบางครงบางคราวบาง. แตในปฐมปาราชกสกขาบทน ผเปนบา เพราะด (กาเรบ) กด ผเปนบาเพราะยกษเขาสงกด จะยกไว, ภกษ รปใด หลงลมสตโดยประการทงปวง วตถอะไร ๆ จะเปนไฟกตาม


ทองกตาม คถกตาม แกนจนทรกตาม กไมรจก ยอมเทยวยาเหยยบ เปนเชนเดยวกนหมด, ภกษบาเหนปานนน ไมเปนอาบต.แตเมอกลบ ไดสญญาขนในบางคราว แลวทาทงทรเปนอาบตทเดยว ภกษชอวา กระสบกระสายเพราะเวทนานน ไดแก ผททรนทราย เพราะทกขเวทนาเกนประมาณ ยอมไมรสกอะไร ๆ, ภกษเหนปานนน ไมเปนอาบต. ภกษชอวา อาทกมมกะนน ไดแก ผเปนตนเดมในกรรมนน ๆ. สวนในปฐมปาราชกสขาบทน พระสทนนเถระ เปนอาทกมมกะ, พระเถระนน ไมเปนอาบต. ภกษทงหลายทเหลอ มสมณะผเสพเมถน กบนางลง และภกษชาววชชบตรเปนตน เปนอาบตทเดยว ฉะนแล. พรรณนาบทภาชนย จบ.


[สมฏฐานทเกดแหงอาบตม ๖ อยาง] อนง เพอความเปนผฉลาดในสกขาบทน พงทราบปกณณกะ นวา "สมฏฐาน ๑ กรยา ๑ สญญา ๑ สจตตกะ ๑ โลกวชชะ ๑ กรรมและกศลพรอมดวยเจตนา ๑." ในบรรดาสมฏฐานเปนตนเหลานน ทชอวาสมฏฐาน ไดแก สมฏฐานแหงสกขาบท ๖ สมฏฐาน ดวยอานาจประมวลทงหมด. สมฏ- ฐาน ๖ เหลานน จกมแจงในคมภรบรวาร. แตเมอกลาวโดยยอแลว ชอวาสกขาบทมสมฏฐาน ๖ กม มสมฏฐาน ๔ กม มสมฏฐาน ๓ กม มสมฏฐานอยางกฐนสกขาบทกม มสมฏฐานอยางเอฬกโลมสกขาบทกม มสมฏฐานอยางธรนกเขปสกขาบทกม. แมในสกขาบทนนเลา บางสกขาบท เกดเพราะทา บางสกขาบท เกดเพราะไมทา บางสกขาบท เกดเพราะทาและไมทา บางสกขาบท บางคราวเกดเพราะทา บางคราวเกดเพราะไมทา บางสกขาบท บาง- คราวเกดเพราะทา บางคราวเกดเพราะทงทาแลวไมทา. [อธบายสกขาบททเปนสจตตกะและอจตตกะ] แมบรรดาสกขาบทเหลานน สกขาบททเปนสญญาวโมกขกม ท เปนโนสญญาวโมกขกม. ในสกขาบททเปนสญญาวโมกขและโนสญญา- วโมกขเหลานน สกขาบทใด ไดองคคอจตดวย, สกขาบทนน เปน สญญาวโมกข, นอกน เปนโนสญญาวโมกข. สขาบท ทเปน


อจตตกะกม ทเปนสจตตกะกมอก. สกขาบทใด ตองพรอมดวยจต เทานน สกขาบทนน เปนสจตตกะ. สกขาบทใด แมเวนจากจตกตอง สกขาบทนน เปนอจตตกะ. สกขาบทนนแมทงหมดเปน ๒ อยางคอ เปนโลกวชชะ ๑ เปนปณณตตวชชะ ๑. ลกษณะแหงสกขาบททเปน โลกวชชะและปณณตตวชชะนน ไดกลาวแลว. [อธบายสกขาบททเปนกายกรรมเปนตน] อนง เมอวาแมดวยอานาจกรรม กศลและเวทนาแลว บรรดา สกขาบทเหลาน สกขาบททเปนกายกรรมกม ทเปนวจกรรมกม. ใน กายกรรมและวจกรรมเหลานน สกขาบทใด เปนไปทางกายทวาร สกาขบทนน พงทราบวา เปนกายกรรม, สกขาบทใด เปนไปทาง วจทวาร สกขาบทนน พงทราบวา เปนวจกรรม. อนง สกขาบททเปนกศลกม ทเปนอกศลกม ทเปนอพยากฤตกม, จรงอย จตทใหเกดอาบต ม ๓๒ ดวงเทานน คอ กามาวจรกศลจต ๘ อกศลจต ๑๒ กามาวจรกรยาจต ๑๐ อภญญาจต ๒ โดยกศลและ กรยา. ในจตเหลานน สกขาบทใด ตองดวยกศลจต สกขาบทนน เปนกศล, สกขาบทใด ตองดวยจตนอกน สกขาบทนน เปนฝาย นอกจากน. อนง สกขาบทมเวทนา ๓ กม มเวทนา ๒ กม มเวทนาเดยว กม. ในสกขาบทเหลานน เมอตองสกขาบทใด เปนผพรอมเพรยง ดวยบรรดาเวทนา ๓ อยางใดอยางหนง จงตอง, สกขาบทนน พง ทราบวามเวทนา ๓. เมอภกษจะตองสกขาบทใด เปนผพรอมเพรยง


ดวยสข หรอเปนผพรอมเพรยงดวยอเบกขา จงตอง, สกขาบทนน พงทราบวา มเวทนา ๒. เมอภกษจะตองสกขาบทใด เปนผพรอม- เพรยงดวยทกเวทนาเทานน จงตอง, สกขาบทนน พงทราบวา ม เวทนาเดยว. ครนไดทราบปกณณกะนวา "สมฏฐาน ๑ กรยา ๑ สญญา ๑ สจตตกะ ๑ โลกวชชะ ๑ กรรมและกศลพรอมดวยเวทนา ๑." อยางนแลว พงทราบวา "บรรดามสมฏฐานเปนตนเหลานน สกขา- บทน วาโดยสมฏฐานมสมฏฐานเดยว, วาดวยอานาจองคเกดดวย องค ๒ คอเกดเพราะกายกบจต, และสกขาบทนเกดเพราะทา, จรงอย เมอทาอยเทานน จงตองอาบตนน; เปนสญญาวโมกข เพราะพนดวย ไมมกามสญญา ซงปฏสงยตดวยเมถน. จรงอย พระผมพระภาคเจา ไดตรสวา ไมเปนอาบตแกภกษผไมร ไมยนด; เปนสจตตกะ เพราะ ภกษตองอาบตนน ดวยจตปฏสงยตดวยเมถนเทานน เวนจากจตไมตอง; เปนโลกวชชะ เพราะจะพงตองอาบตนนดวยอานาจราคะกลาเทานน; เปนกายกรรม เพราะเกดทรงกายทวารเทานน, สวนจตสกวาเปนองค ในสกขาบทน, จะจดเปนกรรมดวยอานาจจตนนไมได; เปนอกศลจต เพราะจงพงตองดวยโลภจต; มเวทนา ๒ เพราะวา ภกษมความพรอม- เพรยงดวยสข หรอมความพรอมเพรยงดวยอเบกขา จงตองอาบตนน." กแล ปกณณกะทงปวงมสมฏฐานเปนตนน ยอมสมในอาบต, แตในอรรถกถาทงปวง ทานยกขนแสดงดวยหวขอสกขาบท; เพราะ- ฉะนน ขาพเจาจงกลาวสกขาบทโดยนยอยางน ฉะนแล.


วนตวตถปฐมปาราชก [อททานคาถา] ปจฉาวา "คาประพนธเปนพระคาถาวา เรองลงตวเมย ๑ เรอง เรองภกษวชชบตร ๑ เรอง เรองปลอมเปนคฤหสถ ๑ เรอง เรอง เปลอยกาย ๑ เรอง เรองปลอมเปนเดยรถย ๗เรอง เรองเดกหญง ๑ เรอง เรองภกษณชออบลวรรณา ๑ เรอง เรองเพศกลบ ๒ เรอง เรองมารดา ๑ เรอง เรองธดา ๑ เรอง เรองพนองหญง ๑ เรอง เรอง ภรรยา ๑ เรอง เรองภกษมหลงออน ๑ เรอง เรอง ภกษมองคชาตยาว ๑ เรอง เรองบาดแผล ๒ เรอง เรองรปปน ๑ เรอง เรองตกตาไม ๑ เรอง เรอง ภกษชอสนทร ๑ เรอง เรองสตร ๕ เรอง เรอง ปาชา ๕ เรอง เรองกระดก ๑ เรอง เรองนาค ตวเมย ๑ เรอง เรองนางยกษณ ๑ เรอง เรอง หญงเปรต ๑ เรอง เรองบณเฑาะก ๑ เรอง เรอง ภกษมอนทรยพการ ๑ เรอง เรองจบตอง ๑ เรอง เรองพระอรหนตในเมองภทททยะหลบ ๑ เรอง เรอง ภกษเมองสาวตถ ๔ เรอง เรองภกษชาวมลละ


เมองไพศาล ๓ เรอง เรองเปดประตนอน ๑ เรอง เรองภกษชาวเมองภารกจฉะฝน ๑ เรอง เรอง อบาสกาชอวาสปพพา ๙ เรอง เรองอบาสกาชอวา สทธา ๙ เรอง เรองนางภกษณ ๑ เรอง เรอง นางสกขามานา ๑ เรอง เรองนางสามเณร ๑ เรอง เรองหญงแพศยา ๑ เรอง เรองบณเฑาะก ๑ เรอง เรองสตรคฤหสถ ๑ เรอง เรองใหผลดกน ๑ เรอง เรองภกษผเฒา ๑ เรอง เรองลกเนอ ๑ เรอง ดงน๑

นเปนไฉน ?" วสชนาวา "พระคาถาเหลาน ชออททานคาถาแหงวนตวตถ คอเรองนน ๆ ทพระผมพระภาคเจาทรงวนจฉยดวยพระองคเอง พระ ธรรมสงคาหกเถระทงหลายตงใจไววา 'พระวนยธรทงหลาย จกเรยน เอาเรองเหลานนไดสะดวก' ตงไวแลว. สวนวตถคาถาพระอบาลเถระ ไดตงใจวา 'พระวนยธรทงหลาย จกวนจฉยวนยตอไป (ใน อนาคต) ดวยลกษณะน' จงไดตงไวในเมอพระผมพระภาคเจา ยงทรงพระชนมอยนนเอง. เพราะฉะนน พระวนยธรควรกาหนด ลกษณะทตรสไวในวนตวตถนใหได แลวจงวนจฉยปฐมสกขาบท. อนง ทตยปาราชกเปนตน กควรวนจฉยดวยลกษณะทตรสไวแลวใน วนตวตถทงหลายแหงทตยปาราชกเปนตน, จรงอย วนตวตถทงหลาย ๑. อททานคาถาน ไดแปลไวเตมบรบรณ ตามมหาวภงค วนยปฎก ๑/๖๒ เพอเรองปญญาของ ผใครตอการศกษา.


ยอมเปนเรองสาหรบเทยบเคยง (หรอเปรยบเทยบ) ของพระวนยธร ทงหลาย ดจรปสาหรบเทยบเคยง (หรอเปนแบบอยาง) ของพวก นกศลปนฉะนน." บรรดาเรองเหลานน สองเรองขางตน มเนอความดงทตรสไว แลวในอนบญญตนนเอง. ในเรองท ๓ มวนจฉยดงน:- บทวา คหลงเคน คอ เปนผ นงหมผาขาวอยางคฤหสถ. ในเรองท ๔ ไมมคาอะไร ๆ ทควรกลาวไว. ในผา ๗ ชนด ถดจากเรองท ๔ นนไป มวนจฉยดงน:- ผาทเขากรองหญาคาทาขน ชอวาผาคากรอง. ผาเปลอกไมของ พวกดาบส ชอวาผาเปลอกไม (ผาเปลอกปอกวา). ผาทเขาเยบแผน ไม (กระดาน) มสณฐานเหมอนโลทาขน ชอวาผาแผนไม. ผากมพลท เขาทอเสนดานรวมกบเสนผมทาขน ชอวาผากมพลผมคน. ผากมพลท เขาทอดวยขนหางสตวจามร ชอวาผากมพลขนหางสตว. ผานงททาดวย ขนปกนกเคา ชอวาผาขนปกนกเคา. หนงเนอชนดหนงซงเรยกวาอชนะ พรอมดวยขน พรอมดวยกบ ชอวาผาหนงสตว (อชนะ). ในเรองท ๑๒ มวนจฉย ดงน:- บทวา สารตโต ไดแก ผมความกาหนดดวยความกาหนดใน อนเคลาคลงกาย. พระผมพระภาคเจาทรงความกาหนดนนแลวจงตรสวา "เปนอาบตสงฆาทเสส."


[เรองนนทมาณพเสพเมถนธรรมกบนางอบลวรรณาเถร] ในเรองท ๑๓ มวนจฉยดงน:- พระเถรนน ชออบลวรรณา๑

เปนธดาของเศรษฐในเมองสาวตถ สมบรณดวยอภนหารตงแตกลป แมโดยปกต พระเถรนน มผวกาย สคลายดอกอบลเขยว นาดนก กพระเถรนน ยอมรงเรองนก เพราะไมมความเรารอนดวยกเลสใน ภายใน. นางไดชอวา "อบลวรรณา" เพราะความทนางมผวงดงาม นนเอง. บทวา ปฏพทธจตโต ความวา มาณพนน มใจรกใครตงแต เวลาพระเถรยงเปนคฤหสถ ไดยนด นนทมาณพนนเปนชายหนม ซง เปนญาตของพระเถรนน. ศพทวา "อถโข" เปนนบาต ลงในอรรถวาลาดบ. มคา อธบายวา "ในลาดบแหงพระเถระนงบนเตยงนนแล." จรงอยเวลา กลางวน เมอบคคลมาจากภายนอกปดประตแลวนง ความมดจะมขน. อธบายวา "มาณพนน ไดทาอยางนนตลอดเวลาทความมดนนของ พระเถรนน ยงไมหายไปนนเอง". บทวา ทเสส แปลวา ไดขมขนแลว. สวนพระเถรเปนผหา โทษมได ตงสมณสญญาไวแลว นงเฉยไมยนด ถกนนทมาณพลบคลา แลวดวยประสงคอสทธรรม กเปนดจกองเพลง เสาหน และตอแกนไม ตะเคยนฉะนน. ฝายนนทมาณพนน ครนใหความพอใจของตนสาเรจ บรบรณแลวกไป. ๑. จะเอาคาวา อปปลวณณา เปนบทตงกไมถนด. ถาเปนบทตงเปน อปปลวณณายาต.


เมอนนทมาณพ ละคลองแหงการเหนของพระเถรนนเหมอน มหาปฐพน ถงจะสามารถธารภเขาสเนรไวไดกตาม กเปนเหมอน ไมอาจจะธารบรษชวชานน ซงมรางกายเพยงวาหนงไวได จงแยกชอง ใหเขาแลว. ขณะนนนนเอง เขาไดถงความเปนเชอเพลงแหงเปลวไฟ ในอเวจแลว. พระผมพระภาคเจา ครนทรงสดบเรองนนแลว จงตรสวา "ดกอนภกษทงหลาย ! เมอไมยนดไมเปนอาบต" ทรงหมายเอาพระเถร ไดตรสพระคาถานในธรรมบทวา "เราเรยกบคคลผไมตดอยในกามทงหลาย เหมอนนาไมตดอยในใบบว เหมอนเมลดพนธ ผกกาดไมตงอยบนปลายเหลกแหลมฉะนน วาเปน พราหมณ."๑

[เรองเพสชายกลบเปนเพศหญง] ในเรองท ๑๕ มวนจฉยดงน:- สองบทวา อตถลงค ปาตภต ความวา เมอภกษนน หยง ลงสความหลบในเวลากลางคน ทรวดทรงของบรษมหนวดและเครา เปนตน หายไปทงหลาย ทรวดทรงของสตรเกดขนแทนท. หลายบทวา ตเว อปชฌ ต อปสมปท ความวา เรา อนญาตอปชฌายะทเธอเคยถอมาแลวในกาลกอนนนเอง (และ) การ อปสมบททสงฆทาไวในกาลกอนเชนกน. อธบายวา "ไมตองถออปช- ฌายะใหม ไมตองใหอปสมบทใหม." ๑. ข. ธ. ๒ค/๖๙.


สองบทวา ตาน วสสาน ความวา เราอนญาตใหนบพรรษา จาเดมแตอปสมบทเปนภกษมานนนนแล. อธบายวา ไมตองทาการ นบพรรษาตงแตเพศกลบนไปใหญ. สองบทวา ภกขนห สงกมต ความวา ทงเราอนญาตให ภกษณนนไปดวยกน คอ สมาคมกน พรอมเพรยงกนกบภกษณ ทงหลาย. มคาอธบายตรสไวดงนวา "บดน นางภกษณนน ไมควร อยในทามกลางภกษทงหลาย จงไปยงสานกนางภกษณ แลวอยรวมกบ นางภกษณเถด. หลายบทวา ยา อาปตตโย ภกขน ภกขนห สาธารณา ความวา อาบตเหลาใด เปนเทสนาคามนกตาม เปนวฏฐานคามนกตาม ททวไปแกภกษกบนางภกษณทงหลาย. หลายบทวา ตา อาปตตโย ภกขนน สนตเก วฏาต ความวา เราอนญาตใหทาวนยกรรม ซงเหลาภกษณพงทาแลวออกจากอาบต เหลานนแมทงหมด ในสานกของนางภกษณทงหลาย. หลายบทวา ตาห อาปตตห อนาปตต ความวา สวนอาบต เหลาใด มสกกวสฏฐเปนตน ของพวกภกษ ซงไมทวไปดวยนาง ภกษณทงหลาย, ไมเปนอาบตดวยอาบตเหลานน คอ อาบตเหลานน เปนอนเธอออกเสรจแลวแล เพราะเพศกลบ. ถอเมอเพศเดมกลบ เกดขนอก คงเปนอนาบตแกเธอดวยอาบตเหลานนเหมอนกน. วนจฉย บาลในเรองท ๑๔ น มเทานกอน. สวนวนจฉยนอกทองเรองพนจากพระบาล มดงตอไปน:-


เรมแรกในสองเพศน เพศชาย เปนอดมเพศ เพศหญง เปน หนเพศ; เพราะเหตนน เพศชาย จงชอวา อนตรธารไป เพราะ อกศลมกาลงรนแรง, เพศหญงปรากฏขนแทน เพราะกศลมกาลง เพลาลง. สวนเพศหญง จะอนตรธารไป ชอวาอนตรธานไป เพราะ อกศลมกาลงเพลาลง, เพศชายปรากฏขนแทน เพราะกศลมกาลง รนแรง. เพศทงหลายสองอนตรธารไปเพราะอกศล, กลบไดคนเพราะกศล ดวยประการฉะน. [ตองอาบตเพราะนอนรวมกบภกษผมเพศกลบ] บรรดาเพศหญงและเพศชายนน ถาภกษสองรป ทาการสาธยาย หรอสนทนาธรรมดวยกน จาวดหลบไปในเรอนหลงเดยวกน, เพศหญง ปรากฏแกภกษรปหนง เปนอาบตเพราะนอนรวมกน แมแกเธอ ทงสอง. ถาภกษผมเพศกลบนนตนขน เหนประการแปลกนนของตน แลว มความทกขเสยใจ พงบอกแกภกษอกรปหนงในกลางคนทเดยว, เธอจงเปนผอนภกษนนควรปลอบวา "อยาเสยในไปเลย, นเปนโทษ ของวฏฏะตางหาก, พระสมมาสมพทธเจา กไดประทานชองทานไว แลววา จะเปนภกษหรอภกษณกตามท, ธรรมอนธรรมดามไดจากด, ทางสวรรคอนธรรมดามไดหาม." [วธปฏบตกบภกษณผมเพศกลบ] กแล ครนปลอบแลว ควรกลาวอยางนวา "สมควรทานจะ ไปยงสานกนางภกษณ. ภกษณบางเหลา ซงเปนเพอนเคยเหนกน


ของทานมอยหรอ ?" ถาเธอมเหลาภกษณเชนนน, พงบอกวา "ม" ถาไมม พงบอกวา "ไมม" แลวพงบอกภกษนนวา "ทาน โปรดสงเคราะหขาพเจาเถด, จงนาขาพเจาไปยงนกนางภกษณเดยวน แหละ." ภกษนน พงพาเธอไปยงสานกของนางภกษณทงหลาย ซง เปนเพอนเคยเหนกนของเธอ หรอเปนเพอนเคยเปนกนของคนกได. เมอจะไป ไมควรไปรปเดยว ควรถอเอาตะเกยงและไมเทา เปลอง การชกชวนเสย ไปรวมกบภกษ ๔-๕ รป ดวยพดวา "พวกเราจะ ไปยงสถานทชอโนน." ถาภายนอกบาน มวดอยไกล กไมเปนอาบตในระหวางทางเพราะ คามนตราบต (อาบตเพราะเดนทางขามระยะบานหนง) นทปราบต (อาบตเพราะขามฟาก) รตตวปปวาสาบต (อาบตเพราะอยปราศจาก ไตรจวรราตรหนง) และคณโอหยนาบต (อาบตเพราะอยรปเดยวไม ครบคณะ). ครนไปถงสานกของนางภกษณแลว พงกลาวกะนางภกษณ เหลานนวา "ทานทงหลาย รจกภกษชอโนนหรอ ?" ภกษณ ทงหลาย ตอบวา "เจาคะ รจก พระคณเจาขา !." ภกษเหลานน พงกลาววา "ภกษรปนน ปรากฏเปนเพศหญงขน, ขอไดโปรด สงเคราะหเธอเดยวนเถด." ถานางภกษณเหลานน กลาววา "ดละ พระคณเจาขา ! บดน แมพวกดฉน กจกสาธยาย จกสดบธรรม ขอพระคณเจาทงหลาย จงไปเถด" ดงนแลว ทาความสงเคราะห และใหราเรงยนด ทงเปนลชชนผมความสงเคราะหดวย. เธอไมควรละ๑

๑. ตา โกเปตวาต ตา ปรจจชตวา. สารตถทปน ๒/๑๕๙.


ทงนางภกษเหลานนไปในสถานทอน. ถาไปกไมพนจากคามนตราบต นทปราบต รตตวปปวาสาบต และคณะโอหยนาบต. อนง ถานางภกษณเหลานน เปนลชชน แตไมมความสงเคราะห, ยอมไดเพอจะไปในสถานทอน. แมถาเปนอลชชน (ทงหมดวด) แต ทาความสงเคราะห ยอมไดเพอจะละทงแมนางภกษณเหลานนแลวไปเสย ในทอน. อาจารยบางพวกกลาววา "ถาเปนทงลชชน ทงมความ สงเคราะห แตไมเปนญาต, และในบานใกลภกษณเหลาอนทเปนญาต มอย ทงเปนผประคบประคอง, ควรไปยงสานกของภกษแมเหลานน." ครนไปแลว ถาตนปฏบตนสย (ยงถอนสย) แมในคราวเปนภกษ กควรถอนสยในสานกของนางภกษณผสมควร. มาตกากด วนยกด ท เรยนมาแลว กเปนอนเรยงแลวดวยด ไมมเหตทจะตองเรยนซาอก. ถา ในคราวยงเปนภกษ ภกษรปนนเปนผปกครองบรษท, กลบตรทงหลาย ผอปสมบทแลวในสานกของอาจารยรปนนนนแล กเปนอนอปสมบทชอบ แลว, แตตองถอนสยในสานกของอาจารยรปอน. แมพวกอนเตวาสกผ อาศยเธอนนอยในกาลกอน กตองถอนสยในสานกของอาจารยรปอน. ถงแมสามเณรผมอายเตมบรบรณ กตองถออปชฌายะ ในสานกของภกษ รปอน. [วธปฏบตในเครองบรขารตาง ๆ] อนง ไตรจวรและบาตร ทภกษนนอธษฐานไวแลวในคราวยง เปนภกษ, ยอมขาดอธษฐานไป, ตองอธษฐานใหม. ภกษณ ควร ใหใชผารดถนและผาอาบนา. อตเรกจวรกด อตเรกบาตรกด ท


ภกษนน ทาวนยกรรมเกบไวแลว แมทงหมด ยอมละวนยกรรมไป ตองทาใหม. แมเภสชมนามน นาผง และนาออย ทเธอประเคนไว เปนตน ยอมขาดประเคนไป. ถาเพศเปลยนกลบในวนท ๗ แตวน ทรบประเคนไป, ควรรบประเคนใหม ฉนได ๗ วน. สวนสงใดเปน ของภกษรปอน เธอรบประเคนไวในเวลาเปนภกษ, สงนนไมขาด ประเคน. แมสงใดทเปนของทวไปแกภกษสองรปยงมไดแบงปนกน. ปกตตตภกษ ยอมรกษาสงนนไว. สวนสงใด ไดแบงกนแลวเปน ของเธอเอง, สงนน ยอมขาดประเคนไป. จรงอย แมพระผม- พระภาคเจา กตรสคานไวในคมภรบรวารวา "ภกษรบประเคนนามน นาผง นาออย หรอเนยใสเองแลวเกบไวเอง เมอยงไมลวง ๗ วน เปนอาบตแกเธอผฉน เพราะมปจจย, ปญหาน ทานผฉลาดทงหลายคดกนแลว."๑

[ขาดประเคนเพราะเหต ๗ อยาง] จรงอย พระพทธพจนน พระผมพระภาคเจาตรสหมายเอาเพศ กลบ. ขนชอวา การรบประเคน ยอมขาดไป เพราะเพศกลบ ๑ เพราะมรณภาพ ๑ เพราะลาสกขา ๑ เพราะหนไปเปนคนเลว ๑ เพราะใหแกอนปสมบน ๑ เพราะไมเสยดายสละเสย ๑ เพราะถกชง เอาไป ๑. เพราะฉะนน แมถามสงของทรบประเคนเกบไว จะเปน ๑. ว. บรวาร. ๘/๕๓๑.


ชนสมอกตาม, สงทงหมดของเธอยอมขาดประเคนไป. อนง สงใด สงหนงทเปนของนางภกษณนน เธอรบประเคนหรอยงมไดรบประเคน กตาม ซงเกบไวในวหารของภกษ, ภกษณรปนนแล เปนใหญแหง สงของทงหมด ควรใหเธอขนเอาไปเสย. สวนสงใดเปนของถาวร ซงเปนของสวนตวของเธอในวหารของภกษน จะเปนเสนาสนะ หรอ ตนไมทปลกไวกตาม, เธอปรารถนาจะใหสงของเหลานนแกบคคลใด กพงใหแกบคคลนน. บรรดาสมมต ๑๓ อยาง สมมตทเธอไดในเวลาเปนภกษ ยอม ระงบไปทงหมด. การถอเสนาสนะในวนเขาพรรษาแรก ยอมระงบ ไป. ถาเพศกลบในเมอเธอถอเสนาสนะในวนเขาพรรษาหลงแลว และ ภกษสงฆปรารถนาจะใหลาภทเกดขนแกเธอควรอปโลกนให. ถาเพศ กลบเมอกาลงอยปรวาสเพออาบตทปดไวทวไปกบนางภกษณ, สงฆ พงใหปกขมานตทเดยว. ถาเพศกลบกาลงประพฤตมานต, ควรให ปกขมานตซาอก. ถาเพศกลบเมอประพฤตมานตแลว, พวกภกษณ ควรทาอพภานกรรม. ถาเมออกศลวบาก หมดสนแลว เพศกลบ ใหมอกในกาลแหงปกขมานต พงใหมานต ๖ ราตรเทานน. ถา ประพฤตปกขมานตเสรจแลว เพศจงกลบ, พวกภกษพงอพภานกรรม ฉะนแล. ในเรองเพศกลบของนางภกษณในลาดบตอไป พงทราบวนจฉย ทงปวงตามนยทกลาวแลวในเรองนนนแล. สวนเนอความทแปลกกน มดงตอไปน:-


แมถาในเวลาเปนภกษณ มสญจรตอาบตทตองแลวปดไว, ไม มการใหปรวาส, พงใหมานต ๖ ราตรทเดยว. เพศกลบเมอกาลง ประพฤตปกขมานต, ไมตองการดวยปกขมานตนน. พงใหมานต ๖ ราตรเหมอนกน. ถาเพศกลบเมอประพฤตมานตเสรจแลว, ไม ตองใหมานตซาอก ภกษทงหลายพงอพภาน. ถาเมอภกษทงหลาย ยงไมใหมานต เพศกลบคนใหม, พวกภกษณพงใหปกขมานตนนเอง. ถากาลงประพฤตมานต ๖ ราตร เพศกลบคนใหม, พงใหปกขมานต เหมอนกน. แตเมอประพฤตมานตเสรจแลว เพศกลบคนตามเดม พวก ภกษณพงทาอพภานกรรมให. อนง แมเมอภกษณนน คงตงอยใน ความเปนภกษณ ในเมอเพศกลบคนตามเดมแลว อาบตเหลาใดทระงบ ไปแลวในกาลกอน, อาบตเหลานน เปนอนระงบดวยดทเดยวแล. เรองทง ๔ เรอง ตอจากเรองเพศกลบนไป มอาทวา "มาตยา เมถน ธมม" ดงน มเนอความชดเจนแลวทงนน. ในเรองภกษมหลงออน มวนจฉยดงน:- ไดยนวา ภกษรปนน เคยเปนคนฟอน, หลงของเธอไดทาการฝกหดมาแลว เพอความเปน ผฉลาดในศลปะ จงไดเปนอวยวะทออน . เพราะฉะนน เธอจงได อาจทาการอยางนน. ในเรองภกษมองคชาตยาว มวนจฉยดงน :- ภกษรปนน มองคชาตยาว; เพราะฉะนน ทานจงเรยกวา "ลมพ ผมองคกาเนดยาว" เรองแผล ๒ เรอง ตอจากเรองภกษมองคชาตยาวนไป มเนอ ความชดเจนแลวทเดยว.


ในเรองรปภาพ มวนจฉยดงน :- รปจตรกรรม ชอวาเลปจตร๑

(คอ รปภาพ). ในเรองตกตาไม มวนจฉยดงน :- รปทเขาทาดวยไม ชอวา ตกตาไม. เหมอนอยางวา เมอภกษพยายามในรปจตรกรรมและรป ตกตาไมทง ๒ น เปนทกกฏฉนใด, เมอพยายามดวยความกาหนดใน เมถนทนมตในรปหญง ซงเปนอนปาทนนกะ (รปทไมมใจครอง) มรปทาดวยงาชาง รปปนและรปโลหะเปนตนแมเหลานน อสจ จะ เคลอนออกหรอไมกตาม เปนทกกฏทเดยวฉนนน. ถงเมอจะพยายาม ดวยความกาหนดในอนเคลาคลงกาย กเปนทกกฏเหมอนอยางนนแล. แตเมอพยายามดวยความกาหนดในอนปลอย เมออสจเคลอนออก เปน สงฆาทเสส,เมอไมเคลอนออก เปนถลลจจย ฉะนแล. [เรองสตรรกสวาทพระภกษสนทร] ในเรองพระภกษชอสนทร มวนจฉยดงน:- พระภกษรปนชอ สนทร เปนเดกหนมของตระกลในกรงราชคฤห บวชดวยศรทธา เพราะความททานมอตภาพสวยงาม จงไดนามวา "สนทร." สตร นางนน พบเหนทานกาลงเดนไปตามถนน กเกดฉนทราคะขนแลว ไดกระทาอาการทแปลกน. สวนพระเถระเปนพระอนาคาม; เพราะ- เหตนน ทานจงไมยนด. อนสภาพคอความไมยนดน ไมใชวสยของ ปถชนเหลาอน. ใน ๔ เรอง ถดจากเรองพระสนทรนไป มวนจฉยดงน:- ๑. เลปจตต ทานแปลโดยพยญชนะวา รปภาพอนบคคลในวจตรดวยนายาเปนเครองทา.


ภกษเหลานน เปนผเซอะโงเขลารบคามาตคามแลวทาตามอยางนน ภายหลงจงมความรงเกยจขน. ๓ เรอง มเรองซากศพทสตวยงมไดกดกน เปนตน มเนอความชดเจนแลวทงนน. [ภกษเสพเมถนธรรมทางปากศพเปนปาราชก] ในเรองซากศพทมศรษะขาด ๒ เรอง มวนจฉยดงน:- สองบทวา วฏฏกเต มเข คอ ในปากทอา. ภกษเมอสอด องคชาตเขาไป (ในปากทอานน) ถาสอดเขาไปไมถกขางลางกด ขางบนกด ขางทงสองกด เปนปาราชก. ครนสอดเขาไปไมถกทง ๔ ขาง แตถกเพดานขางใน เปนปาราชกเหมอนกน. เมอไมถกทง ๔ ขางและเพดาน สอดใหเชดไปบนอากาศเทานน และชกออก เปน ทกกฏ. อนง ถาฟนปดแนบสนทด ภายในปาก ไมมชอง และฟนถก เนอรมฝปากภายนอกปด เมอภกษสอดเขาไปยงโอกาสทเปยกชม ซง ลมไมถกตอง ในปากทมเนอปากปดไวนน แมชวเมลดงาเดยว เปนปาราชกเหมอนกน. แตเมอพยายามเฉพาะทฟน เมอเนอรมฝปาก เขาเพกออกไปแลว เปนถลลจจย. แมฟนซใด ทยนออกไปขางนอก รมฝปาก ไมอาจจะปดได, เมอภกษพยายามทฟนนนกด พยายามทลน ซงยนออกไปขางนอกกด เปนถลลจจยเหมอนกน. แมในสรระทยงมชวต อย เมอพยายามทลนซงยนออกกไปขางนอก เปนถลลจจยเหมอนกน. แตถาพนลนซงยนออกไปภายนอก (เสยกอน) แลวจงสอดองคชาตเขา ไปภายในปาก เปนปาราชกเหมอนกน. เมอสอดองคชาตเขาไปบนคอ ทางสวนลางแมแหงซากศพทมศรษะขาด ถกเพดาน เปนปาราชก เหมอนกน.


ในเรองกระดก มวนจฉยดงน:- แมเมอภกษกาลงเดนไปยง สสาน เปนทกกฏ. เมอรวบรวมกระดกมาไวกด กองไวกด พยายาม ทนมตดวยความกาหนดในเมถนกด พยายามดวยความกาหนดในอน เคลาคลงกายกด อสจจะเคลอนออกหรอไมกตาม เปนทกกฏทงนน. แตเมอพยายามดวยความกาหนดในอนปลอย เมออสจเคลอนออก เปน สงฆาทเสส เมอไมเคลอนออก เปนถลลจจย. ในเรองนาคตวเมย มวนจฉยดงน:- จะเปนนางนาคมาณวกา หรอบรรดานางกนรเปนตน นางใดนางหนงกตาม เมอภกษเสพเมถน- ธรรม ในสตวจาพวกนทงหมด เปนปาราชก. ในเรองนางยกษณ มวนจฉยดงน :- เทวดาแมทงหมด กคอ นางยกษณนนเอง. [ภกษเสพเมถนธรรมในหญงเปรตเปนตนเปนปาราชก] ในเรองหญงเปรต มวนจฉยดงน:- เปรตทงหลายมนชฌาน- ตณหกเปรตเปนตน ใคร ๆ ไมสามารถแมจะแตะตองได. แตนาง วมานเปรตทงหลาย มอย, อกศลธรรมของนางวมานเปรตเหลาใด ให ผลอยในขางกาฬปกษ, นางวมานเปรตเหลานนยอมไดเสวยสมบตในขาง ชณหปกษ เหมอนเทวดาฉะนน, ถาการเหน การจบ การลบคลา การถกตอง และการกระทบ ของหญงเปรต หรอของนางยกษณผเหน ปานนนปรากฏได, เปนปาราชก. ถาแมไมมการเหน, แตกจนอกน ปรากฏ กเปนปาราชกเหมอนกน. อกอยางหนง การเหน และการจบ ไมปรากฏ, แตเปรตทา


บคคลนน (คอภกษ) ใหปราศจากสญญา (หมดสต) ดวยการ ลบคลา ถกตองและกระทบ ทปรากฏอย ใหสาเรจมโนรถของตนแลว กไป, ความพยายามน ชอวาไมใชวสย; เพราะฉะนน ในขอนจงไมเปน อาบต เพราะไมวสย. เรองบณเฑาะก ปรากฏชดแลวแล. ในเรองภกษมอนทรยพการ มวนจฉยดงน:- บทวา อปหตนทรโย ความวา เธอมกายประสาทถกโรคกาจด แลว ยอมไมรสกสงหรอทกข เหมอนทอนตอไมฉะนน. แมเมอเธอไม รสก กเปนอาบต เพราะอานาจเสวนจต. ในเรองเพยงถกตองกาย มวนจฉยดงน:- ภกษรปใด คดในใจวา "เราจกเสพเมถนธรรม" จงจบมาตคาม คลายกาหนดในเมถนแลวเปนผมความวปฏสาร, ภกษรปนนเปนทกกฏ เทานน. เพราะวา กจทงหลายมการจบมอเปนตน เปนปพพประโยค แหงเมถนธรรม ยอมตงอยในปรากฏ ตราบเทาทยงถงกจทสด, เมอถง กจทสดแลว จงเปนปาราชก, จรงอย ทกกฏเทานน ใกลตอปฐมปาราชก ถลลจจยใกลตอปาราชก ๓ สกขาบทนอกน. สวนภกษรปน พงทราบวา "คลายกาหนดในเมถนธรรมแลวยนดเฉพาะการเคลาคลงกาย." เพราะ เหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา "เปนอาบตสงฆาทเสส." [เรองภกษอรหนตชางภททยนครจาวดหลบ] ในเรองภกษชาวเมองภททยะ มวนจฉยดงน:- นครชอวาภททยะ. ปาชอวาชาตยาวน ไดชออยางน กเพราะม พมดอกมะลหนาแนน. ปานนมใกลอปจารแหงพระนครนน. ภกษ


รปนนพกจาวดอยทปานน แลวกาวลงสความกลบสนท เพราะถกลม ชวยราเพยพดนน. ภวงคจตมกจอยางเดยวเทานน (ไมเจอปนดวยวถจต) เปนไป. สอบทวา กลนน ปสสตวา ความวา เหนองคชาตเปรอะ- เปอนดวยอสจ. ๕ เรอง ถดจากเรอภกษชาวเมองภททยะนไป คอ เรองท ปฏสงยตดวยความยนดม ๔ เรอง และเรองไมรสกตวม ๑ เรอง มเนอ ความชดเจนแลวทเดยว. ในเรองไมยนดอก ๒ เรอง มวนจฉยดงน:- สองบทวา สหสา วฏาส ความวา ภกษรปนนรบลกขนทนท เหมอนถกอสรพษกดและเหมอนถกไฟไหมฉะนน. สองบทวา อกกมตวา ปวฏเฏส ความวา ภกษ (นน) เปน ผไมประมาทปรารภวปสสนา มสตอยเฉพาะหนา รบลกขนทนท ถบให กลงหมนตกไปบนพนดน. อนกลยาณปถชนทงหลาย ควรรกษาจตไว ในฐานะเหนปานน. กภกษรปน เปนภกษองคใดองคหนงในบรรดา ภกษทเปนกลยาปถนชน (แตทวา) เปนเชนยอดนกรบในสงคราม. [เรองภกษเปดประตจาวด] ในเรองเปดประตจาวด มวนจฉยดงน:- สองบทวา ทวา ปฏสลลยนเตน ความวา ผจะพกจาวดใน กลางวน. หลายบทวา ทวาร สวรตวา ปฏสลลยต ความวา เพอให


ปดประตกอนจงจาวดได. กในเรองเปดประตจาวดน ในพระบาล พระผมพระภาคเจามไดปรบอาบตไววา "เปนอาบตชอน" แมก จรง ถงกระนน พระเถระทงหลายกปรบเปนทกกฏแกภกษผไม ปดประตเสยกอนพกผอน เพราะเมอเรองเกดขน เพราะโทษทเปด ประตนอน พระผมพระภาคตรสวา "ดกอนภกษทงหลาย ! เรา อนญาตใหภกษผจะพกผอนในกลางวน ปดประตเสยกอนจงพกผอน ได." จรงอย พระเถระทงหลาย มพระอบาลเถระเปนตน ทราบ พระประสงคของพระผมพระภาคเจาแลว จงไดตงอรรถกถาไว. ก คาทวา "เปนทกกฏแกภกษผไมปดประตเสยกอนจงพกผอน" น สาเรจแลวแมดวยคานวา "มอาบตอย (ท) ภกษตองในกลางวน ไม ตองในกลางคน." [อธบายประตเชนไรควรปดและไมควรปด] ถามวา "กประตเชนไรควรปด ? เชนไรไมควรปด ?" แกวา "ประตหมนไดทเขาเอาบรรดาวตถ มกระดาน ซไมไผ ลาแพนและใบไมเปนตน วตถชนดใดชนดหนง ทาเปนบานประต แลวขางลางสอดไวในครก ขางบนสอดไวในหวงบนนนแล ควรปด. ประตชนดอนเหนปานน คอประตลมสลกไม และประตเรยวหนาม ท คอกฝงโค ประตลอเลอนสาหรบกนบานในบาน ประตแตะเลอนทเขา ประกอบลกลอ ๒-๓ อนไวทแผนกระดานหรอทแตะ ทาขน ประต แตะคาขนไดทเขาทาไวอยางในรานตลาด ประตซไม (ลกกรง) ทเขา


ควบคมซไมไผไวในท ๒-๓ แหง ทาไวทบรรณกฎ (กระทอมใบไม) ประตผามาน ไมควรปด." กประตผามานชนดเดยวเทานน ไมทาใหตองอาบต ในเวลาท ภกษมบาตรในมอผลกบานประต. เมอผลกประตทเหลอตองอาบต. แต ประตหมนไดนนแล ทาใหตองอาบตแกภกษผพกผอนในกลางวน. ประต ทเหลอ เมอภกษปดกตาม ไมปดกตามแลวจาวด อาบตหามไม. แตควรปดเสยกอน จงจาวด. ขอนเปนธรรมเนยม. ถามวา "กประตหมนไว ยอมเปนอนปดดแลว ดวยเหตม ประมาณเทาไร ?" แกวา เมอใสสลกและลมแลว กเปนอนปดดวยดทเดยว." อกประการหนง แมเมอใสเพยงสลกแลว จะพกจาวดกควร. แมเมอใส เพยงลมแลว จะพกจาวดกควร, แมเมอปดพอใหบานประตจดกนแลว จะพกจาวดกควร, แมเมอปดแงมไวเลกนอยแลว จะพกจาวดกควร, ดวยวธอยางหลงทสด แมเมอปดประตแงมไวขนาดพอศรษะลอดเขาไมได จะพกจาวดกควร ฉะนแล. ถาสถานทนน เปนทใชของคนหมมาก แมจะพดกะภกษหรอ สามเณรวา "อาวโส ! จงชวยกนรกษาประต" แลวจาวดกควร. ถาแมจะทาความผกในไววา "ภกษทงหลายผนงทาจวรกรรม หรอ กจอะไรอยางไรอนอย, เธอเหลานน จกชวยรกษาประตนน" ดงน แลวจาวด กควร. สวนในอรรถกถากรนท ทานกลาววา "จะบอกแมกะอบาสก


หรอจะทาความผกใจไววา 'อบาสกนจะชวยรกษา' แลวจาวดกควร จะบอกภกษณ หรอมาตคามอยางเดยวไมควร." ถาครกหรอหวงบนประตเสยหายไป หรอเขายงมไดตงประกอบไว จงไมอาจจะปดได, กอกอยางหนง เพอประโยชนแกนวกรรม เขา ทากองอฐ หรอกองดนเหนยวเปนตนไวภายในประต หรอผกนง รานไว โดยทไมอาจจะปด (ประต) ได, ในอนตรายเหนปานนน แมจะไมปดประต พกจาวดกควร. กถาไมมบานประต เปนอนได ขออางแท. เมอจะจาวดขางบน ควรชกบนไดเสยกอนแลวจงจาวด. ถาขางบนบนได มแผนกระดานสาหรบปด พงปดเสยกอนแลวจงจาวด. เมอจะจาวดในหอง จะปดประตหองหรอประตหนามขอยางใดอยางหนง ไวแลวจาวดกควร. ถาในเรอนฝาเดยวกนเขาทาประตไวทง ๒ ขางใชสอย ควรรกษา ทง ๒ ประต. ในปราสาทแม ๓ ชน กตองรกษาประตเปนแท. ถา ภกษมากรป กลบจากเทยวภกขาจาสร เขาไปยงปราสาท เชนโลห- ปราสาท เพอพกผอนกลางวน, พระสงฆเถระ ควรสงผรกษาประตวา "จงชวยกนรกษาประต" หรอจะทาความผกใจไววา "การรกษาประต เปนภาระของผรกษาประตนน" แลวพงเขาไปจาวดเถด. ภกษทงหลาย ควรทาอยางนนเหมอนกนจนถงพระสงฆนวกะ, ผทเขาไปกอนแมจะทา ความผกใจไวอยางนวา "ขนชอวาการรกษาประต เปนภาระของผมา ภายหลง" ดงน กควร. เมอภกษไมทาการบอกเลา หรอความผกใจไว แลวพกจาวด ภายในหองทไมไดปดประตหรอภายนอกหอง เปนอาบต. แมในเวลา


จาวดในหองหรอในภายนอกหอง ทาความผกใจไววา "ขนชอวา การรกษาประต เปนภาระของผรกษาประตทประตใหญ" ดงนแลว จาวด ควรเหมอนกน ภกษผจะจาวดทพนแจง ในโลหปราสาท เปนตน ควรปดประตแททเดยว. กในเรองเปดประตจาวดน มความสงเขปดงตอไปน :- การ พกผอนในกลางวนน ทานกลาวไวในสถานทมระเบยง ซงลอมดวย กาแพงหรอรวอยางใดอยางหนง. เพราะฉะนน อนภกษผจะจาวดในท กลางแจงโคนตนไม หรอมณฑปทใดทหนง ซงมระเบยง ควรปดประต เสยกอน จงจาวด. ถาเปนบรเวณใหญ ซงเปนสถานทชมนมของคน หมมาก เชนลานมหาโพธ และลายโลหปราสาท, ในสถานทใด ประตแมทเขาปดแลว กไมตงอยในททปด (คอปด ๆ เปด ๆ) คนทงหลายเมอไมไดประตถงตองปนกาแพงขนไปเทยว, ในสถานทนน ไมมกจทจะตองปด (ประต). ภกษเปดประตจาวดตลอดคน ลกขนแลวในเวลารงอรณ ไม เปนอาบต. แตถาตนแลวหลบซาอกเปนอาบต. สวนภกษรปใด กาหนดไวทเดยววา "เมอรงอรณแลวจกลกขน" ไมไดปดประต จาวดตลอดคน แตลกขนตามกาหนดนนเอง, ภกษรปนน เปนอาบต ทเดยว. สวนในอรรถกถามหาปจจรทานกลาวไววา "เมอจาวดดวย อาการอยางนน ไมพนจากทกกฏเพราะไมเออเฟอ." สวนภกษใด รกษา (พยาบาล) ภกษอาพาธเปนตน หลาย ราตรทเดยว หรอเดนทางไกล มรางกายอดโรยทงวน นงบนเตยง


แลว มทนยกเทาพนจากพนดนเลย กจาวดหลบ เพราะอานาจความ หลบ (ครอบงา), ภกษนนไมเปนอาบต. ถาเธอกาวลงสความหลบ แมไมรสกตว พอยกเทาขนเตยง กเปนอาบตทเดยว. เมอนงพงหลบไป ไมเปนอาบต. อกอยางหนง ภกษรปใด เดนจงกรมดวยตงใจวา "จกบรรเทาความงวง" แลวลมลง รบลกขนทนท, ภกษรปนนก ไมเปนอาบต. สวนภกษรปใด ลมลงแลว นอนอยในสถานทนนนนเอง ไมยอมลกขน, ภกษรปนน เปนอาบต. ถามวา "ใครพน (จากอาบต) ? ใครไมพน ?" แกวา "ในอรรถกถามหาปจจร ทานกลาวไวกอนวา 'ผท จาวดโดยพบไปขางเดยวนนแล ยอมพน, สวนทยกเทาพนจากพนดน แลวจาวด จะเปนผทถกยกษเขาสงกตาม เปนผปราศจากสญญา (หมดสต) กตาม ยอมไมพน.' ในอรรถกถากรนท ทานกลาวไววา 'ผทถกมดใหนอนเทานน ยอมพน.' สวนในมหาอรรถกถา พระมหา- ปทมเถระ กลาวไววา 'ภกษรปใดเดนจงกรมอยสลบลมลง แลว หลบอยในสถานทนนนนเอง, อาบตยอมไมปรากฏแกภกษรปนน เพราะ เธอไมมอานาจ, แตพระอาจารยทงหลายมไดกลาวไว; เพราะฉะนน จงเปนอาบตทเดยว.' สวนภกษ ๒ รป คอ ผทยกษเขาสง ๑ ผทถกมด ใหนอน ๑ ยอมพนจากอาบตแทแล." [เรองภกษฝนไดเสพเมถนธรรม] ในเรองภกษชาวเมองภารกจฉะ มวนจฉยดงน:- สองบทวา อาปตต สปนนเตน ความวา ชอวาเปนอาบต


ดวยอาการอยางน เพราะความฝน เพราะไมใชวสย; เหตดงนน พระอบาลเถระจงไดวนจฉยเรองน แมซงพระผมพระภาคเจายงไมเคย ทรงวนจฉยเลย โดยความถอเอาตามนย. และแมพระผมพระภาคเจา ครนทรงสดบ (เรองททานพระอบาลเถระวนจฉยนนแลว) ตรสวา "ดกอนภกษทงหลาย ! อบาลกลาวไวชอบแลว, อบาลกลาว แกปญหาน ดจทารอยเทาไวในทไมมรอยเทา ดจแสดงรอยเทาไว ในอากาศฉะนน" ดงนแลว จงทรงตงพระเถระไวในเอตทตตะวา "ดกอนภกษทงหลาย ! บรรดาภกษสาวกของเรา ผทรงวนย อบาลน เปนเยยม."๑

เรองทงหลายมเรองนางสปวาสาเปนตน๒ ถดจากเรองภกษชาว เมองภารกจฉะนไป มเนอความชดเจนแลวทเดยว. ในเรองทงหลายมเรองชกนาใหภกษขนเสพเมถนธรรมในนาง ภกษณเปนตน มวนจฉยดงน:- เจาลจฉวกมารเหลานน เปนผทรงขวนขวายในการเลน ไดทา อยางนนเพราะอนาจารของตน. ตงแตกาลนนมา ความพนาศจงได เกดมขนแกเจาลจฉลทงหลาย เพราะทรงทาเหตอยางนน. ในเรองภกษผบวชเมอแก มวนจฉยดงน:- สองบทวา ทสสน อคมาส ความวา ภกษผเฒานนคดวา "จกเยยมภรรยาเกานน" จงไดไปยงเรอน เพราะความอนเคราะห. ขณะนน นางไดชแจงถงขอทตนและพวกเดก ๆ ไมมทพง ใหทาน ฟงโดยประการตาง ๆ และทราบวาภกษเฒานนไมมความไยด จงโกรธ ๑. อง. เอก. ๒๐/๓๒. ๒. บาลเดมเปน สปพพา.


แลวพดวา "ทานจงมาสกเสยเถด" จงไดจบทานโดยพลการ. ทานผเฒาไดถอยกลบเพอใหตนพนไป จงไดลมหงายลง เพราะความ ชราทพลภาพ. ขณะนน นางไดทาตามใจของตนแลว. แตภกษรปนน เปนพระอนาคาม ตดกามราคะไดเดดขาดแลว; เพราะฉะนน ทานจง ไมยนด ฉะนแล. เรองลกเนอ มเนอความชดเจนแลวทเดยว ฉะนแล. ปฐมปาราชกวรรณนา ในวนยสงวรรรณนา ชอสมนตปาสาทกา จบ. ในขอทอรรถกถาชอสมนตปาสาทกา (ทขาพเจา กลาวแลว) ในคาวา ในวนยสงวรรณนาชอสมนต- ปาสาทกา ดงนนน ชวนใหเกดความเลอมใสรอบดาน มคาอธบายดงจะกลาวตอไปดงนวา "เมอวญชนทงหลาย สอดสองอยโดย ลาดบแหงอาจารย โดยการแสดงประเภทแหง นทานและวตถ โดยความเวนลทธอน โดยความ หมดจดแหงลทธของตน โดยการชาระพยญชนะ ใหเรยบรอย โดยเนอความเฉพาะบท โดยลาดบ แหงบาลและโยชนาแหงบาล โดยการวนจฉย สกขาบท และโดยการชความตางแหงวนยใน วภงค, คานอยหนงซงไมชวนใหเกดความเสอมใส


ยอมไมปรากฏในสมนตปาสาทน; เพราะเหตนน สงวรรณนาแหงวนยทพระโลกนาถ ผอนเคราะห โลก ฉลาดในการฝกเวไนย ไดตรสไวน จงเปน ไปโดยชอวา 'สมนตปาสาทกา' แล."


ทตยปาราช วรรณนา บดน ถงลาดบสงวรรณนาทตยปาราชก ซงพระ ชนเจาผไมมทสองทรงประกาศแลว, เพราะเหตนน คาใดทจะพงรไดงาย และไดประกาศไวแลว ใน เบองตน, การสงวรรณนาทตยปาราชกนน จะเวน คานนเสยทงหมดดงตอไปน:- [เรองพระธนยะกมภการบตร] นกเขปบทวา "เตน สมเยน พทโธ ภควา ราชคเห วหรต คชฌกเฏ ปพพเต" ขาพเจาจะกลาวตอไป. บทวา ราชคเห ไดแก เมองทมชออยางนน. จรงอย เมองนน เรยกวา "ราชคฤห" เพราะเปนเมองทพระราชาทงหลายมพระเจา- มนตธาต และพระเจามหาโควนทะเปนตน ทรงปกครอง. ในคาวา "ราชคฤห" น พระอาจารยทงหลาย พรรณนาประการอยางอน บาง. จะมประโยชนอะไร ดวยประการเหลานนเลา ? คาวา "ราชคฤห" น เปนชอของเมองนน. แตเมองนนน เปนเมองใน ครงพทธกาล และจกรพรรดกาล. ในกาลทเหลอ เปนเมองใน ยกษหวงหาม. เปนปาเปนทอยของพวกยกษเหลานน. ทานพระ- อบาลเถระ ครนแสดงโคจรคามอยางนนแลว จงแสดงสถานเปนท เสดจประทบ.


สองบทวา คชฌกเฏ ปพพเต มความวา กภเขานน เขา เรยกกนวา "คชฌกฏ" เพราะเหตวา มฝงแรงอยบนยอด หรอม ยอดคลายแรง. บทวา สมพหลา มความวา โดยบรรยายแหงพระวนย ภกษ ๓ รป เรยกวา "ภกษเปนอนมาก" เกนกวานนเรยกวา "สงฆ" โดยบรรยายแหงพระสตร ภกษ ๓ รป คงเรยกวา "๓ รปนนเอง," ตงแต ๓ รปขนไป จงเรยกวา "ภกษเปนอนมาก." ภกษเปนอนมาก ในทนพงทราบวา "มากดวยกน" โดยบรรยายแหงพระสตร. ชนทงหลาย ทไมคนเคยกนนก คอไมใชมตรทสนท ทานเรยกวา "เพอนเหน." จรงอย ภกษเหลานน ทานเรยกวา "เพอนเหน" เพราะไดพบเหนกนทนน ๆ. ชนทงหลายทคนเคยกน คอเปนเพอน สนท ทานเรยกวา "เพอนคบ." จรงอย ภกษเหลานน คบกนแลว คอกาลงคบกนเปนอยางด ทานเรยกวา "เพอนคบ" เพราะทาความ สนทสมโภคและบรโภคเปนอนเดยวกน. บทวา อสคลปสเส มความวา ภเขาชออสคล ทขางภเขา นน. ไดยนวา ครงดกดาบรรพ พระปจเจกพทธเจาประมาณ ๕๐๐ องค เทยวบณฑบาตในชนบททงหลาย มกาสและโกสลเปนตน เวลาภายหลงภตร ประชมกนทภเขานน ยงกาลใหลวงไปดวยสมาบต. มนษยทงหลาย เหนทานเขาไปทานน ไมเหนออก, เพราะเหตนน จงพดกนวา "ภเขาน กลนฤาษเหลาน." เพราะอาศยเหตนน ชอภเขานน จงเกดขนวา "อสคล" ทเดยว. ทขางภเขานน คอทเชง บรรพต.


สองบทวา ตณกฏกาโย กรตวา มความวา กระทากฎหญา ไดแก กฎทงหลายพรอมทงระเบยงมหญาเปนเครองมง. [ภกษจาพรรษาไมมเสนาสนะปรบอาบตทกกฏ] อนภกษผจะจาพรรษา แมปฏบตตามปฏปทาของพระนาลกะ กตองจาพรรษาในเสนาสนะพรอมทงระเบยง ซงมงดวยเครองมง ๕ อยาง ๆ ในอยางหนงเทานน. จรงอย พระผมพระภาคไดตรสคาน ไววา "ดกอนภกษทงหลาย ! ภกษผไมมเสนาสนะ ไมพงจาพรรษา, ภกษใดจา ภกษนน ตองทกกฏ.๑" เพราะฉะนน ในฤดฝน ถาได เสนาสนะ การทไดอยางนน นนเปนการด, ถาไมไดตองแสวงหา หตถกรรมทา. เมอไมไดหตถกรรม ควรทาเอาแมเอง. สวนภกษผ ไมมเสนาสนะไมควรเขาจาพรรษาเลย. ขอนเปนธรรมดาอนสมควร. เพราะเหตนน ภกษเหลานน จงทากฎหญากาหนดทพกกลางคนและ กลางวนเปนตนไวแลว อธษฐานกตกาวตรและขนธกวตร ศกษาในไตร- สกขา อยจาพรรษา. สองบทวา อายสมาป ธนโย มความวา ไมใชแตพระเถระ เหลานนอยางเดยว. แมทานพระธนยะ ซงเปนตนบญญตแหงสกขาบทน กไดทาเหมอนกน. บทวา กมภการปตโต คอ เปนบตรของชางหมอ. จรงอย คาวา "ธนยะ" เปนชอของเธอ, แตบดาของเธอ เปนชางหมอ; ดวย เหตนน ทานจงกลาววา "พระธนยะ บตรชางหมอ." ๑. ว. มหา. ๔/๒๙๙.


สองบทวา วสส อปคฉ ความวา พระธนยะ ทากฎหญาแลว กอยจาพรรษาในทแหงเดยวกนกบพระเถระเหลานนนนเอง. สองบทวา วสส วฏา ความวา ภกษเหลานนเขาจาพรรษา ในวนปรมพรรษาแลวปวารณาในวนมหาปวารณา ตงแตวนปาฏบท (แรม ๑ คา) ไป ทานเรยกวา "ผออกพรรษาแลว." เปนผออก พรรษาแลวดวยวธอยางนน. สองบทวา ตณกฏโย ภนทตวา มความวา ภกษเหลานน หาไดทาลายกฎใหเปนจณวจณดวยการประหารดวยไมคอนเปนตนไม แต ไดรอหญา ไม และเถาวลยเปนตนออกเสย ดวยระเบยบวตร. จรงอย ภกษใด ไดทากฎไวในทสดแดนวหาร, ภกษนน ถาพวกภกษเจาถน มอย กควรบอกลาภกษเจาถนเหลานน, พงกลาววา "ถาภกษรปใด สามารถจะดแลกฎนอยได, ขอทานจงมอบใหแกเธอรปนนนนแหละ" ดงนแลวจงหลกไป. ถาภกษใด ทากฎไวในปาหรอไมไดผรกษา, ภกษ นนคดวา "เสนาสนะจกเปนของบรโภคแกภกษแมเหลาอน" ควร เกบงาเสย จงไป. อธบายวา "กภกษเหลานนสรางกฎไวในปาแลว เมอไมไดผรกษากพงเกบงา คอรวบรวมหญาและไมไวแลว (จงไป)." อนง หญาและไมทเกบไวแลว สตวทงหลายมปลวกเปนตนจะกดไมได ทงฝนกจะรวรดไมได โดยประการใด กควรเกบไวโดยประการนน, ควรบาเพญคมยวตรใหบรบรณดวยคดวา "หญาและไมนน จกเปน อปการะแกเพอนสพรหมจรรยทงหลายผมาถงสถานทน แลวประสงค จะอย" ดงน จงควรหลกไป. สองบทวา ชนปทจารก ปกกมส มความวา ภกษเหลานน


ไดไปยงชนบทตามความชอบใจของตน ๆ. คาเปนตนวา "ทานพระ ธนยะ กมภการบตร อยจาพรรษาทเชงเขาคชฌกฏนนนนเอง" มเนอ- ความชดเจนทเดยว. บทวา ยาวตตยก แปลวา ถง ๓ ครง. บทวา อนวโย แปลวา เปนผไมมความบกพรองเนอง ๆ (ชานาญ, เจบจบ). ลบ อ อกษรเสย ดวยอานาจสนธ. เปนผชานาญ อธบายวา "เปนผมศลปะบรบรณไมบกพรองในการงานทกอยาง ท พวกชางหมอจะพงทา." บทวา สเก แปลวา ของของตน. บทวา อาจรยเก แปลวา ในการงานแหงอาจารย. บทวา กมภการกมเม แปลวา ในการงานของพวกชางหมอ. อธบายวา "ในการงานอนพวกชางหมอจะพงทา." ดวยบทวา "กมกการกมเม" นน เปนอนทานธนยะแสดงถงการงาน แหง อาจารยของตน โดยสรป." บทวา ปรโยทาตสปโป คอ เปนผสาเรจศลปะ มคาอธบายวา "แมเมอเราไมมความบกพรอง, เรากเปนผมศลปะจะหาคนอนทดเทยม ไมได." บทวา สพพมตตกามย มความวา ทานธนยะนน ทาเครอง เรอนทเหลอทงหมด มประเภทคอฝา อฐมง และเครองไมเปนตน ใหสาเรจดวยดนทงนน ยกเวนแตเพยงกรอบเชดหนา ประตลมสลก และบานหนาตาง.


หลายบทวา ตณจ กฏจ โคมยจ สงกฑฒตวา ต กฏก ปจ มความวา ทานธนยะทาเครองเรอนใหสาเรจดวยดนลวน แลว ขดดวยเกรยง๑ ทาใหแหง แลวเอาดนแดนผสมดวยนามนโบทาใหเกลยง- เกลา ครนแลจงบรรจทงภายในและภายนอกใหเตมดวยหญาเปนตนแลว สมกฎนน โดยวธทดนจะเปนของสก ๆ ไดท. กแล กฎนน ไดเปน ของเผาแลวดวยอาการอยางนน. บทวา อภรปา แปลวา มรปสวยงาม. บทวา ปาสามกา แปลวา ชวนใหเกดความเสอมใส. บทวา โลหตกา แปลวา มสแดง. บทวา กกณกสทโท ไดแก เสยงขายกระดง. ไดยนวา ขาย กระดงทเขาทาดวยรตนะตาง ๆ ยอมมเสยง ฉนใด, กฎนน ถกลมท พดเขาไปโดยชองบาหนาตางเปนตนกระทบแลว กมเสยง ฉนนน. ดวยบทวา "กกณกสทโท" นน เปนอนทานแสดงถงขอทกฎนนสก ดวยดทงภายในและภายนอก. สวนในมหาอรรถกถา ทานกลาวไววา "ภาชนะสารด ชอวา กกณกะ; เพราะฉะนน ภาชนะสารดทถก คนเคาะแลว มเสยง ฉนใด, กฎนน ถกลมกระทบแลว ไดมเสยง ฉนนน. ในคาวา "ก เอต ภกขเว" น พงทราบวนจฉยดงน :- พระผมพระภาคเจา ทรงทราบอยทเดยว แตเพอจะทรงตงเรองนน จง ไดตรสถาม. ๑. ปาณกา แปลกนวา เกรยง แตโยชนาแกวา ปาณกายาต ปาณนา.


หลายบทวา ภควโต เอตมตถ อาโจเจส ความวา ภกษ ทงหลาย ไดกราบทลขอทพระธนยะทากฎสาเรจดวยดนลวน แดพระ ผมพระภาคเจาตงแตตน. คาวา "กรสสต" น ในประโยควา "ภกษทงหลาย ! ไฉน โมฆบรษนน จงไดขยาโคลนทากฎสาเรจดวยดนลวนเลา ?" เปน คาอนาคตลงในอรรถอดต. มคาอธบายวา "ไดทาแลว". ลกษณะ แหงการกลาวกรยาอนาคตลงในอรรถอดต ผศกษาควรแสวงหาจาก คมภรศพทศาสตร. ในคาวา "ดกอนภกษทงหลาย ! ความเอนด ความอนเคราะห ความไมเบยดเบยนมไดมโมฆบรษนนเลย" น มวนจฉยดงน:- ความตามรกษา ชอ อนทยา. พระผมพระภาคเจา ยอมแสดง ธรรมสวนเบองตนแหงเมตตา ดวยบทวา "อนทยา" นน. จตไหวตาม เพราะทกขของผอน ชอวา อนกมปา. ความไม เบยดเบยน ชอวา อวเหสา. พระผมพระภาคเจา ยอมทรงแสดงธรรม สวนเบองตนแหงกรณา ดวยสองบทวา "อนกมปา และ อวเหสา" นน. พระองคตรสคาอธบายไวดงนวา "ดกอนภกษทงหลาย ! เมอ พระธนยะโมฆบรษนนเบยดเบยน คอทาสตวเลกนอยเปนอนมากให พนาศไปอย เพราะขดดน ขยาโคลน และตดไฟเผา, ความเอนด ความอนเคราะห ความไมเบยดเบยน แมเปนเพยงสวนเบองตนแหง เมตตาและกรณาในสตวทงหลายเหลานน ชอวา มไดมเลย คอความ เอนดเปนตนนน ชอแมมประมาณนอยกมไดม." หลายบทวา มา ปจฉมา ชนตา ปาเณส ปาตพยต อาปชชต


มความวา หมชนชนหลง อยาถงความทาใหพนาศในสตวทงหลายเลย. มคาอธบายวา "หมชนชนหลงสาคญวา 'แมในครงพทธกาลภกษทงหลาย ไดทากรรมอยางนแลว, เมอพวกภกษทาปาณาตบาตอยในสตวทงหลาย ในฐานะเชนน กไมมโทษ' ดงน เมอจะเจาะจงเอาพระเถระนเปน ทฏฐานคต อยาไดสาคญในอนทจะเบยดเบยน คอในอนทจะทรมาน ในหมสตว อยางพระเถระทาแลวนนแลย." [ปรบอาบตทกกฏแกภกษผสรางกฎดวยลวน] พระผมพระภาคเจา ครนทรงตาหนพระธนยะอยางนนแลว จง ทรงหามการทากฎเชนนนตอไปวา "ดกอนภกษทงหลาย ! อนภกษ ไมควรทากฎสาเรจดวยดนลวน." กแล ครนทรงหามแลว จงทรง ปรบอาบตไว เพราะการทากฎสาเรจดวยดนลวนวา "ภกษใด พงทา ภกษนน ตองอาบตทกกฎ." เพราะเหตนน ภกษแมรปใด เมอยงไม ถงความทาใหพนาศในหมสตว เพราะกจมการขดดนเปนตน ทากฎ เชนนน, ภกษแมรปนน ยอมตองทกกฏ. แตภกษผถงความ ทาใหพนาศในหมสตว เพราะกจมการขดดนเปนตน ยอมตองอาบตท ทานปรบไวเพราะวตถทตนลวงละเมดทเดยว. พระธนยะเถระ ชอวา ไมเปนอาบต เพราะเปนตนปญญตในสกขาบทน. ภกษทเหลอ ผลวง ละเมดสกขาบททากด ไดกฎทผอนทาแลวอยในกฎนนกด เปนทกกฏแท แล. สวนกฎทสรางผสมดวยทพพสมภาระ จะเปนของผสมดวยอาการ ใด ๆ กตาม ยอมควร. กฎทสาเรจดวยดนลวนนนแล ไมควร. ถงแม กฎนน ทกอดวยอฐ โดยอาการเชนกบทอยทาดวยอฐ กควร.


[พระผมพระภาคเจาทรงรบสงใหทาลายกฎเปนอกปปยะ] หลายบทวา เอวมภนเตต โข ฯ เป ฯ ต กฏก ภนทส ความ วา ภกษเหลานน รบพระพทธาณตแลว กเอาไมและหนทาลายกฏนน ใหกระจดกระจายแลว. ในคาวา "อถโข อายสมา ธนโย" เปนตน มความสงเขป ดงตอไปน:- พระธนยะ นงพกกลางวนอยทขาง ๆ หนง จงไดมาเพราะเสยงนน แลวถามภกษเหลานนวา "อาวโส ! พวกทานทาลายกฎของผม เพราะ เหตอะไร ?" แลวไดฟงวา "พระผวาพระภาคเจา รบสงใหพวกกระผม ทาลาย" จงไดยอมรบ เพราะเปนผวางาย. ถามวา "กเพราะเหตไร พระผมพระภาคเจา จงรบสงใหทาลาย กฎทพระเถระนทาดวยความอตสาหะอยางใหญยง เพอเปนทอยของตน, แมการใชจายสนเปลองไป ในกฎนของพระเถระนน มอยมใชหรอ ?" (คอจะเปนสนใชแกผทาลาย). แกวา "มอย แมกจรง ถงกระนน พระผพระภาคเจาทรง ดารวา 'กฎทพระธนยะทาน เปนของไมสมควร' จงรบสงใหทาลาย กฎนนเสย รบสงใหทาลายเสย กเพราะทรงเหนวา เปนธง (คอ เครองหมาย) ของเดยรถย." ในอธการวาดวยทาลายกฎน มวนจฉยเทาน. สวนในอรรถกถา พระอาจารยทงหลายกลาวเหตหลายอยางแมอน มอาทวา "(รบสงให ทาลาย) เพอความเอนดสตว เพอตองการรกษาบาตรและจวร เพอ


ปองกนความเปนผมเสนาสนะมาก." เพราะฉะนน แมในบดน ภกษรปใด เปนพระพหสต รพระวนย พบเหนภกษรปอน ผถอบรขารทเปนอกปปยะ เทยวไปอย ควรใหเธอตด หรอใหทาลายบรขารทไมควรนนเสย, ภกษ รปนนอนใคร ๆ จะยกโทษขนวากลาวไมได จะพงทวงไมได จะพง ใหเธอระลกความผดไมได ทงใคร ๆ ไมไดเพอจะวากลาวเธอวา "ทาน ทาใหบรขารของผมฉบหายแลว, จงใหบรขารนนแกพระผม." [ขอแนะนาเรองการใชรมและจวร] ในอธการวาดวยทตยปาราชกนน มวนจฉยบรขารทเปนกปปยะ และอกปปยะนอกจากบาลดงตอไปน:- ชนบางพวกเอาดวยเบญจพรรณ เยบรมใบตาลตดกนทงภายใน ภายนอกแลวทาใหมสเหลยงเกลา, รมเชนนนไมควร. แตจะเอาดายเขยว หรอเหลองอยางใดอยางหนงสเดยว เยบตดกนทงภายในและภายนอก หรอจะมดซกรงตรงยดคนรมไว ควรอย. กแล การเยบและการมดรวม กนไวนน เพอทาใหทนทานจงควร เพอจะทาใหมสเกลยงเกลา ไมควร, ในใบรม จะตดรปฟงมงกรหรอรปพระจนทรครงซก ไมควร. ทคนรม จะมรปหมอนา หรอรปสตวราย เหมอนทเขาทาไวในเสาเรอน ไมควร. แมหากวาทคนรมทงหมด เขาเอาเหลกจารเขยนสลกลวดลายไวไซร, แมลวดลายนน กไมควร. รปหมอนากด รปสตวรายกด ควรทาลาย เสยกอนจงใช. ควรขดลวดลายแมนนออก หรอเอาดวยพนดามเสย. แตทโคนดาม จะมสณฐานเหมอนเหดหวง ควรอย. พวกชางทารม เอาเชอกมดวงกลมของรม (กาพกวา) ผกมดไวทคน เพอกนมให


โยกเยก เพราะถกลมพด. ในทมผกมดไวนน เขายกลวดลายไว เหมอนวลย, ลวดลายนน ควรอย. พวกภกษเอาดวยสตาง ๆ เยบเปน รป เชนรปตะขาบ ตดผาดามกด ทาวการดวยเชงเขมอยางใดอยางหนง แมอนไวกด ทารปชองผมหรอรปโซไวทรมตะเขม หรอทชายผา (อนวาตจวร) กด เพอตองการประดบจวร วธทกลาวมาแลวนน เปนตนทงหมด ยอมไมควร. การเยบดายเขมตามปกตนนแหละ จงควร. เขาทาผาลกดมและผาหวงลกดมไว ๘ มมบาง ๑๖ มมบาง, ทลกดมและ รงดมนนกแสดงรปตาง ๆ มรปสณฐานเจดย รปคทา และรปไมคอน เปนตนไว, เยบยก เปนรปตาปไว: วธทาทงหมด ไมควร. จะทาผา ลกดมและหวงลกดมไวเพยง ๔ มมเทานนจงควร. [วธซกและยอมจวร] ดายมมและปมเทยว เปนของทรไดยากในเมอยอมจวรแลว สมควร อย. จะใสจวรลงในนาตาง ๆ มนาสมผะอมแปงและนาขาวเปนตน ไม ควร. แตในเวลาทาจวร จะใสลงเพอซกเหงอมอและสนทเขมเปนตน และในเวลาทจวรสกปรกจะใสลงเพอซกฟอกกควร. จะใสของหอม ครง หรอนามนลงในนายอม ไมควร. อนภกษยอมจวรแลวไมควรเอาสงข หรอแกวมณอยางในอยางหนงขดจวร. ไมควรคกเขาทงสองลงทพนดนแลว เอามอทงสองจบจวรขยแมทรางยอม. แตจะวางจวรไวทรางยอมหรอบน แผนกระดาน แลวใหจบชายทงสองรวมกนไว เอามอทบ สมควรอย. แมการทบนน กไมควรเอากาปนทบ. แตพระเถระในปางกอนทงหลาย ไมไดวางจวรไว แมทรางยอมเลย (คอ) รปหนงเอามอจบจวรยนอย


อกรปหนง วางจวรไวบนมอ แลวจงเอามอทบ. ดายทมมจวรไมควร. ในเวลายอมเสรจแลว ควรตดทงเสย. สวนดานมมจวรทพระผมพระภาค- เจาทรงอนญาตไวอยางนวา "ดกอนภกษทงหลาย ! เราอนญาตดายท มมจวร" ดงนนน ควรทาใหเปนบวงผกไวทอนวาต เพอคลองจวรไว ในเวลายอม. แมทลกดมจะมลวดลายหรอปมไว เพอทาใหสวยงาม ไมควร. ตองทาลายเสยกอน จงควรใชสอย. [บรขารทควรใชและไมควรใช] ทบาตรหรอโอ (เชนปานยถาลก โอนา) จะเอาปลายเหลกแหลม ขดเขยนลวดลาย หรอจะขดเขยนไวทงภายในภายนอกกตาม, ลวดลาย นน ไมควร. จะยกบาตรขนสภมร (เครองกลง) ขดใหเกลยงเกลา แลวจงระบม ดวยคดวา "จกทาใหมสดจแกวมณ" ไมควร. สวน บาตรทมสเหมอนนามน ควรอย. ลวดลายประดบ๑ ทบงเวยนรองบาตร ไมควร. แตรปฟนมงกร ควรอย. ฉตรมกรก จะมลวดลายไวขางบนหรอขางลาง หรอในกระพง ธมกรกกตาม ไมควร. แตธมกรกนน จะมลวดลายไวทขอบปาก มอาการ ดงฉตร. ควรอย. เพอจะใหประคองเอวงดงาม จะกรงดายเปนสองเทาในทนน ๆ ยกหรอคดขนเปนลวดลายตาป ขอนน ไมควร. แตทสดทงสองขาง จะกรงดาย เปนสองเทา เพอความทนทานแหงปากชายผา ควรอย ๑. ทมาเดมใน ว. จลลวรรค. ๗/๑๗-๑๘ วา ปตตมณฑลาน... ภตตกมมกตาน (ภตตกมมกตาม ?).


สวนทปากชายผา จะทารปแปลก ๆ อยางใดอยางหนงไว จะเปนรป หมอนากตาม รปปากมงกรกตาม รปศรษะงนากตาม ไมควร. แม ประคดเอง ทกรงปกเปนสณฐานนยนตาชาง หรอทาเปนรปลวดลาย ดอกไมเปนตนไวในทนน ๆ ไมควร. แตจะกรงปกใหตรงไปทาเปน เงยงปลา หรอใบเปง หรอทาเปนแผนเกลยงควรอย. ชายแหงประคด สายเดยวควร ๒ สาย ๓ สาย แม ๔ สายกควร. เกนกวานนไปไมควร. ประคดเอวททาดวยดายเสยเดยวเทานน จงควร. สวนทมสณฐานดจ สายสงวาล แมเสนเดยวกไมควร. แตชายแมจะมสณฐานดจสงวาล กควร. ประคดเอวทเขาเอาเชอกมากเสนดวยกนรวมกนเขาแลว เอา เชอกเสนหนงพนเนองกนไปทาขน ไมพงกลาววาประคดมเชอกมากเลย ประคดเองทมเชอกมากเสนนน ควรอย. ทลกถวนของประคดเอว จะมรปแปลก ๆ อยางใดอยางหนง ม รปมงคล๑ ๘ เปนตนไมควร. จะมเพยงรอยพอเปนเครองกาหนด (ทผก) ควรอย. ในทสดทงสองของลกถวน เขาทาแมเปนรปหมอนาไว เพอ ทาใหทนทาน, รปหมอน กควร. [กลองยาตาทควรใชและไมควรใช] ทกลาวยาตา จะมรปสตร บรษ สตว ๔ เทา และรปนกกตาม จะมรปแปลก ๆ ตางประเภทเปนตนวา ลายดอกไม ลายเครอวลย ฟนมงกร มตรโค และรปพระจนทรครงซกกตาม ไมควร. รปทกลอง ยาตา ควรขดหรอตดออกเสย หรอเอาดายพนปดไว โดยอาการทรป ๑. รปมงคล ๘ ดสารตถทปน ๒/๑๘๘.


จะปรากฏไมไดพงใชสอยเถด. สวนกลองยาตา ๔ เหลยม ๘ เหลยม หรอ ๑๖ เหลยมตรง ๆ เทานน จงควร. แมขางลางกลองยาตานน จะมลวดลายกลม ๆ ไวเพยง ๒ หรอ ๓ แหง กควร. ถงแมทคอกลอง ยาตานน จะมลวดลายกลม ๆ ไวเพยง ๑ แหง เพอผกฝาปด กควร. แมทไมปายยาตา จะแตงใหมสเกลยงเกลา ไมควร. ถงแมถงกลองยาตา จะทาใหสเกลยงเกลาอยางใดอยางหนง ดวยดายมสตาง ๆ ไมควร. [ฝกกญแจและบรขารเบดเตลดทควรใชและไมควรใช] แมฝกกญแจ กมนยอยางนเหมอนกน. ทตวกญแจ จะแตงใหม สเกลยงเกลาไมควร. ทฝกมดโกนกเหมอนกน. อนง ทฝกมดโกนน จะเยบอยางใดอยางหนง ดวยดายสเดยวอยางใดอยางหนง ควรอย. แมทเหลกหมาด จะมปมแกวกลม ๆ หรอวตถอยางอน ทมส เกลยงเกลากตาม ไมควร. สวนทคอ จะมลวดลายพอเปนเครองกาหนด (คอเปนทสงเกต) ควรอย. แมทมดพบหรอมดนอย จะตดปมแกวหรอปมชนดใดชนดหนง ไวกตาม ไมควร. สวนทดาม จะทลวดลายพอเปนเครองกาหนด ควร, มดตดเลบเขาทาเปนเกลยวไว (เพอจบมน) นนเทยว; เพราะฉะนน การทาใหมเกลยวไวนน ยอมควร. ทไมสไฟตวผกด ทไมสไฟตวเมยกด ทลกธนกด ทบนคนลง (ไมคนชก) กด จะมลวดลายอยางใดอยางหนง เชนลวดลายดอกไม เปนตน ทมสเกลยงเกลา ไมควร. สวนตรงกลางไมคนชก มวงกลม, ทตววงกลมนน จะมเพยงลวดลายพอเปนเครองกาหนด กควร. เขาทา


คมสาหรบคมเขมฝนไว. ทคมสาหรบคบเขมฝนนน จะมลวดลายอยางใด อยางหนง เชนกบปากมงกรเปนตน ทมสเกลยงเกลา ไมควร. แตทา เปนปากเพอจะคบเขมนน ควรอย. แมทมดสาหรบตดไมสฟน จะมลวดลายอยางใดอยางหนง ทม สเกลยงเกลา ไมควร. ทขางทงสอง หรอขาง ๆ ขางหนง (ของมดนน) จะเอาโลหะทเปนกปปยะผกไวเปน ๔ เหลยม หรอ ๘ เหลยมตรง ๆ นนแหละ จงควร. แมทไมเทา จะมลวดลายอยางใดอยางหนง ทมสเกลยงเกลา ไมควร. โคนขางลาง จะมลวดลายกลม ๆ ไว ๑ แหง หรอ ๒ แหง และปลายขางบน จะมเพยงรปเหดหวงตมไว กควร. บรรดาภาชนะนามน รปทเหลอแมทงหมด ทมลวดลายเกลยงเกลา เวนรปภาพสตรและบรษเสย ทภาชนะเขากด ทะนานกด กะโหลก นาเตากด ภาชนะทาดวย (กาก) มะขามปอมกด ยอมควร. ในบรรดาเครองใชตาง ๆ เหลาน คอ เตยง ตง ฟก หมอน เครองลาดพน ผาเชดเทา ฟกสาหรบจงกรม ไมกวาด กระเชาเท หยากเหยอ รางยอมผา กระบวยตกนาดม หมอนาดม กระเบองเชดเทา ตงกระดาน เชงบาตรดงวลย เชงบาตรทาดวยทอนไม ฝาบาตรตาลปตร และพดวชน จะมลวดลายทมสเกลยงเกลา มลายดอกไมเปนตน ทงหมด กควร. สวนในเสนาสนะ ทบานประตและหนาตางเปนตน จะมลวดลาย ทมสเกลยงเกลา แมทสาเรจดวยแกวทงหมด กควร. ในเสนาสนะไมม อะไร ๆ ทควรหามไว เวนแตเสนาสนะทผด.


[เสนาสนะทผดควรทาลายเสย] เสนาสนะทพวกภกษผเปนราชพลลภ สรางไวในเขตสมาของเจา ของเขตสมาเหลาอน เรยกชอวา เสนาสนะทผด. เพราะฉะนน พวกภกษ ผสรางเสนาสนะเชนนน อนภกษผเปนเจาของเขตสมาพงตกเตอนวา "พวกทานอยาสรางเสนาสนะไวในเขตสมาของพวกขาพเจา." (ถา) ไม เชอฟงยงขนสรางอยนนเอง, พงตกเตอนซาอกวา "พวกทานอยาไดทา อยางน. อยาไดทาอนตรายแกอโบสถและปวารณาของพวกขาพเจา, อยาไดทาลายความสามคค เสนาสนะแมทพวกทานสรางไวแลว จกไม ตงอยในสถานททพวกทานสรางไวแลว". ถายงขนสรางอยโดยพลการ นนเอง, เวลาใด เจาของเขตสมาเหลานน มลชชบรษทหนาแนน ขน ทงอาจไดคาวนจฉยทชอบธรรม, เวลานน ควรสงขาวแกภกษ เหลานนวา "จงขนเอาทอยของพวกทานไปเถด." ถาเมอสงขาวไปถง ๓ ครงแลว เธอเหลานนรอถอนไป ขอนนเปนการด, ถายงไมรอถอน ไปไซร, เสนาสนะทเหลอ ควรทาลายเสย ยกไวแตตนโพธ และเจดย และอยาทาลายใหเปนของทใชการไมได. อนง ควรนาวตถตาง ๆ ม เครองมงหลงคา กลอนเรอน และอฐเปนตนออกไปตามลาดบ แลว ควรสงขาวแกเธอเหลานนวา "จงขนทพพสมภาระของพวกทานไปเถด." ถารอขนไปไซร, ขอนนเปนการด, ถายงไมรอขนไซร หากวา เมอสมภาระเหลานนผพงไปเพราะหมะ ฝน และแดดเปนตนกด พวก โจรลกเอาไปกด ถกไฟไหมกด พวกภกษผเปนเจาของเขตสมา ใคร ๆ จะกลาวโทษไมได ทงไมไดเพอจะทกทวงวา "พวกทานทาใหทพพ- สมภาระของพวกขาพเจาฉบหายแลว" หรอวา "ตองปรบสนไหมพวก


ทาน" ดงน. กกจใด ทภกษผเปนเจาของเขตสมาทาแลว กจนน เปนอนพวกเธอทาชอบแลวทเดยว ฉะนแล. จบบาลมตตกวนจฉย.


[พระธนยะเรมสรางกฎไม] กเพอแสดงถงความราพงและความอตสาหะ เพอสรางกฎอกนนแล ของพระธนยะ ในเมอกฎถกทาลายแลวอยางนน พระธรรมสงคาห- กาจารย จงไดกลาวคาวา "อถโข อายสมโต" เปนตน. ในคาวา "อายสมโต" เปนตนนน มวนจฉยดงน:- บทวา ทารคเหคณโก ไดแก เจาพนกงานผรกษาไมในเรอน คลงไมของหลวง. บทวา คหณทารน๑ ไดแก ไมทพระเจาแผนดนทรงหวงแหน แลว อธบายวา "ไมทพระราชาทานสงวนไว." บทวา นครปฏสงขารกาน ไดแก ไมทเปนเครองอปกรณการ ปฏสงขรณพระนคร. สองบทวา อาปทตถาย นกขตตาน มคาอธบายวา "ไดแก ไมทเกบไวเพอปองกนความวบตแหงวตถทงหลายมซมประต ปอมพระ- ราชวงหลวง และโรงชางเปนตน เพราะถกไฟไหม เพราะความเกาแก หรอเพราะการรกรานของพระราชาผเปนขาศกเปนตน ททานเรยกวา อนตราย." สองบทวา ขณฑาขณฑก เฉาทเปตวา ความวา พระธนยะ กาหนดประมาณกฎของตนแลว สงใหทาการตดไมบางทอนทปลาย บาง ๑. บาลเดมเปน เทวคณาทารน.


ทอนทตรงกลาง บางทอนทโคน เปนทอนนอยทอนใหญ (บรรทก เกวยนไปสรางกฎไมแลว) [วสสการพราหมณลงโทษเจาพนกงานผรกษาไม] คาวา "วสสการ" เปนชอของพราหมณนน. บทวา มคธมหามตโต ไดแก มหาอามาตย คอผประกอบ ดวยชนอสรยยศอยางใหญ ในมคธรฐ หรอ มหาอามาตยของพระเจา- แผนดนมคธ มอธบายวา "อามาตยผใหญ." บทวา อนสายมาโน ความวา วสสการพราหมณ ไปตรวจ ดในทนน ๆ. คาวา ภเณ เปนคาของอสรชนเรยกคนผดารงอยในฐานะตา. สองบทวา พนธ อาณาเปส ความวา พราหมณ แมโดยปกต กเปนผมความรษยาในเจาพนกงานผรกษาไมนนอยเทยง, พอเขาไดฟง พระราชดารสวา "จงใหคนเอาตวมา" ดงน, แตเพราะพระราชามได ทรงรบสงวา "จงใหเรยกมนมา" ฉะนน จงทาการจองจาเจาพนกงาน ผรกษาไมนน ทมอและเทาทงสอง แลวคดวา "จกสงใหลงโทษ" จงสงใหจองจาไว. ในคาวา อททสา โข อายสมา ธนโย นน ถามวา "ทาน พระธนยะ ไดเหนเจาพนกงานผรกษาไม ถกเจาหนาทจองจาไปดวย อาการอยางไร ?" แกวา "ไดยนวา ทานพระธนยะนน ทราบวาไมทนาไปกดวย เลสของตน คดวา ' เจาพนกงานคนนนจกถกฆา หรอจองจาจากราช-


ตระกล เพราะเหตแหงไมทงหลาย โดยไมสงสย' จงคดขนไดใน เวลานนวา 'เราคนเดยวเทานน จกปลดเปลองเจาพนกงานคนนน' แลวเทยวคอยฟงขาวของเขาอยเปนนตยกาลนนเอง เพราะฉะนน ทาน พระธนยะ จงไดไปเหนในขณะนนนนแหละ เพราะเหตนน พระธรรม- สงคาหกาจารย จงกลาวไววา 'อททสา โข อายสมา ธนโย' ดงน เปนตน." สองบทวา ทารน กจจา ความวา เพราะเหตแหงไมทงหลาย. หลายบทวา ปราห หาม ความวา กอนแตกระผมจกถกฆา อธบายวา "พระคณทาน ควรไปตราบเทาทกระผมยงมไดถกฆา ." ศพทวา "องฆ" ในคาวา "องฆ ภนเต สราเปห" นเปนนบาต ลงในอรรถวาเตอน. บทวา ปมาภสตโต ความวา แรกราชาภเษก. หลายบทวา เอวรป วาจ ภาสตา มคาอธบายวา "พระองค เมอราชภเษกแลว ไดตรสพระวาจานใดเหนปานนเปนครงแรกทเดยว วา "หญาไมและนา ขาพเจาถวายแกสมณพราหมณทงหลายละ ขอ สมณพราหมณทงหลายโปรดบรโภคใชสอยเถด" พระวาจานนพระองค กไดตรสเอง บดนยงทรงระลกไดหรอมได ?" ไดยนวา พระราชาทงหลาย พอราชาภเษกแลวเทานน กทรง รบสงใหเทยวตกลองธรรมเภรประกาศวา "หญาไมและนา ขาพเจา ถวายแกสมณพราหมณทงหลายละ, ขอสมณะและพราหมณทงหลาย


โปรดบรโภคใชสอยเถด" ดงน , พระธนยเถระนกลาวหมายเอาพระ ราชดารสนน. หลายบทวา เตส มยา สนธาย ภาสต มอธบายวา "โยม ไดกลาวคาอยางนน หมายถงการนาหญาไมและนาไปของสมณพราหมณ เหลานน ผมความรงเกยจแมในวตถเลกนอย ซงเปนผสงบและลอยบาป แลว หาไดหมายถงการนาไปของบคคลผเชนพระคณเจาไม." ดวยคาวา ตจ โข อรเ อปรคคหต น พระเจาพมพสาร ทรงแสดงความหมายวา "กหญาไมและนานน โยมกลาวหมายเอา หญาไมและนา อนใคร ๆ มไดหวงแหนในปาตางหาก." ในคาวา "โลเมน ตว มตโตส" น มวนจฉยดงน:- คณชาตเพยงดงขน ชอวา คณชาตเพยงดงขน. กคณชาตเพยง ดงขนนน คออะไร ? คอ บรรพชาเพศ. พระเจาพมพสาร ตรส อธบายไวอยางไร ? ตรสอธบายไวอยางน:- เปรยบเหมอนพวก นกเลงปรกษากนวา "พวกเราจกเคยวกนเนอ" แลว พงจบแพะตว มขนซงมราคามากไว, บรษผรคนหนง พบเหนแพะตวทถกจบไวนนน จงคดวา "เนอเพาะตวน มราคาเพยงกหาปณะเดยว, แตขนของมน ทก ๆ เสนมราคาตงหลายกหาปณะ" จงไดใหแพะเขาไป ๒ ตว ซงไม มขน และพงรบเอาแพะตวทมขนนนไป, ดวยอาการอยางน แพะตว อาศยบรษผร พงรอดตายดวยขน ฉนใด, พระคณเจากเปนฉนนน เหมอนกน เปนผควรถกฆาและจองจา เพราะทากรรมน, แตเพราะ


พระคณเจา ทรงไวซงธงชยแหงพระอรหนต มสภาพอนสตบรษไมพง ฆาได และเพราะพระคณเจาบวชในพระศาสนา ทรงไวซงธงชยแหง พระอรหนต อนเปนบรรพชาเพศ; เหตนน พระคณเจา จงรอดตว ดวยคณชาตเพยงดงวาขนคอบรรพชาเพศน เหมอนแพะรอดตายดวยขน อาศยบรษผรฉะนน. [ประชาชนเพงโทษตเตยนเหลาสมณศายบตร] สองบทวา มนสสา อชฌายนต ความวา เมอพระราชาทรง รบสงอยในบรษท มนษยทงหลายในสถานทนน ๆ ครนไดฟงพระราช- ดารส ทงตอพระพกตรและลบพระพกตรแลว ยอมเพงโทษ คอดหมน ไดแก เมอดหมนกเพง คอจองดพระเถระนน. อนง หมายความวา "ยอมคดไปทางความลามก." บทวา ขยนต ความวา ยอมพด คอประจานโทษของพระ- เถระนน. บทวา วปาเจนต ความวา แตงเรองใหกวางขวางออกไป คอ กระจายขาวใหแพรสะพดไปในสถานททกแหง. กแล ผศกษาควรทราบ เนอความน ตามแนวคมภรศพทศาสตร. อนง ในคาวา "อชฌายนต" เปนตนน มโยชนาดงน คอ มนษยทงหลาย เมอคดถงเรองราวเปนตนวา "พระสมณศากยบตร เหลาน เปนผไมมความละอาย" ดงน ชอวา ยอมเพงโทษ, เมอ กลาวคาเปนตนวา "พระสมณศากยบตรเหลาน ไมมคณเครองเปน สมณะ" ดงน ชอวายอมตเตยน, เมอกระจายขาวกวางขวางออกไป


ในสถานทนน ๆ เปนตนวา "พระสมณศากยบตรเหลานปราศจากความ เปนสมณะแลว" ดงน ชอวา ยอมโพนทะนาขาว. แมตอจากนไป ก ควรทราบโยชนาแหงบทเหลาน ตามควรแกบททมาแลวในทนน ๆ โดย นยน. บรรดาบทเหลานน บทวา พรหมจารโน คอ ผประพฤต ประเสรฐ. ความเปนสมณะ ชอสามญญะ. ความเปนผประเสรฐ ชอ พรหมญญะ. คาทเหลอ มเนอความตนแลวทงนน. ในคาวา "รโ ทารน" เปนตน มวนจฉยดงน :- ความนวา "ไดถอเอาของทเขามไดให" ดงน มความเพงโทษเปนอรรถ. อนง เพอแสดงของทเขามไดให ซงพระธนยะไดถอเอาแลวนน ทาน จงกลาววา "ไมทงหลายของหลวง" ดงน. อนผศกษาทงหลาย ผไม หลงในความตางแหงวจนะ (คอคาเปนเอกพจนและคาเปนพหพจน) พงทราบเนอความดงอธบายมาฉะนแล. [ประชมสงฆทรงบญญตสกขาบท] สองบทวา ปราณโวหารโก มหามตโต มความวา มหาอามาตย ผถงการนบวา "ผพพากษา" เพราะพระราชาทรงแตงตงไวในโวหาร คอการตดสนความในกาลกอนแตเปนภกษ คอในเวลาเปนคฤหสถ. หลายบทวา อถโข ภควา ต ภกข เอตทโวจ ความวา พระผมพระภาค ยอมทรงทราบแมซงบญญตแหงโลก ยอมทรงทราบ แมซงสกขาบททพระพทธเจาในอดตทงหลาย ทรงบญญตแลวดวยพระ-


องคเองวา "พระพทธเจาทงหลายแมในปางกอน ยอมทรงบญญต ปาราชกดวยทรพยเทาน ถลลจจยดวยทรพยเทาน ทกกฏดวยทรพย เทาน" แมเมอเปนเชนนน ถาพระองคไมทรงเทยบเคยงกบคนทร บญญตแหงโลกทงหลายอนแลว พงทรงบญญตปาราชกดวยทรพยเพยง บาทหนง กจะพงมผกลาวแกพระองคเพราะเหตนนวา "ชอวาศล- สงวรแมของภกษรปหนง กประมาณไมได นบไมได กวางขวางยงนก ดจมหาปฐพ สมทร และอากาศ, พระผมพระภาคเจา มายงศลสงวร นนใหพนาศเสยแลว ดวยทรพยเพยงบทหนง," แตนน ภกษทงหลาย เมอไมรกาลงพระญาณของพระตถาคต กจะพงยงสกขาบทใหกาเรบ สกขาบทแมททรงบญญตไวแลว กจะไมพงตงอยในทอนควร, แต เมอทรงเทยบเคยงกบคนทรบญญตของโลกแลว จงทรงบญญตสกขาบท การตาหนตเตยนนนยอมไมม, ยอมมแตผกลาวอยางนโดยแทวา "แม คนครองเรอนเหลาน กยงฆาโจรเสยบาง จองจาไวบาง เนรเทศเสยบาง เพราะทรพยเพยงบาทหนง, เหตไฉนเลา พระผมพระภาค จกไมทรง ยงบรรพชตใหฉบหายเสย เพราะบรรพชตไมควรลกทรพยของผอน แมเปนเพยงหญาเสนหนง" ภกษทงหลายกจกรกาลงพระญาณของพระ ตถาคต และสกขาบทแมททรงบญญตไวแลว กจกไมกาเรบ จกตงอยใน ทอนควร. เพราะฉะนน ทรงมพระประสงคจะทรงเทยบเคยงกบคนผร บญญตของโลกแลวจงทรงบญญต จงทรงชาเลองดบรษททกหมเหลา ครงนนแล พระผมพระภาค ทรงทอดพระเนตรเหนภกษนนผนงอยใน


ทไมไกลไดตรสคานกะภกษนน สองบทวา เอตทโวจ๑ ตดบทเปน เอต อโวจ๒ ความวา ไดตรสคานวา ดกอนภกษ ! พระราชาผเปนใหญแหง มคธรฐ เพยบพรอมดวยเสนา ทรงพระนามวา พมพสาร จบโจรได แลว ทรงฆาเสยบาง จองจาเสยบาง เนรเทศเสยบาง เพราะทรพย ประมาณเทาไรหนอ ดงน. บรรดาบทเหลาน บทวา มาคโธ ไดแก เปนใหญแหงชาวมคธ. บทวา เสนโย ไดแก ผถงพรอมดวยเสนา. คาวา "พมพสาโร" เปนพระนามของพระราชพระองคนน. บทวา ปพพาเชต วา มความวา ทรงใหออกไปเสยจากแวนแควน. บททเหลอในคาน มเนอความตนทงนน. สองบทวา ปขมาสโก ปาโท ความวา ครงนน ในกรง ราชคฤห กหาปณะหนงเทากบ ๒๐ มาสก เพราะฉะนน บาทหนงจง เทากบ ๕ มาสก โดยลกษณะน สวนทสของกหาปณะพงทราบวาเปน บาทหนง ในชนบททงปวง. กบาทนนแล พงทราบดวยอานาจแหง นลกหาปณะของโบราณ ไมพงทราบดวยอานาจแหงกหาปณะนอกน มรทรทามกกหาปณะ (คอกหาปณะทพระเจารทรทามกะทรงทาใหเกด มขน) เปนตน. [พระพทธจาทกองคปรบโทษถงทสดเพยงบาทเดยว] แมพระพทธเจาทงหลายทลวงไปแลว กทรงบญญตปาราชกดวย บาทนน ถงพระพทธเจาทงหลายทจะมในอนาคต กจกทรงบญญต ๑. ยกขนเปนบทตงอกครงหนง. ๒. ไมนาจะตองตดบทอกเพราะเปนแกอรรถ.


ปาราชกดวยทรพยบาทหนงนน. จรงอย ความเปนตางกน ในวตถ- ปาราชก หรอในปาราชก ของพระพทธเจาทกพระองคยอมไมม. วตถ แหงปาราชกก ๔ อยางนแหละ ปาราชกก ๔ อยางนแหละ ไมมหยอน หรอยงกวาน. เพราะเหตนน แมพระผมพระภาค ครนทรงตเตยน พระธนยะแลว เมอจะทรงบญญตทตปาราชก ดวยทรพยบาทหนง นนเทยว จงตรสคาวา "โย ปน ภกข อทนน เถยยสงขาต" เปนตน. เมอทตยปาราชกอนพระผมพระภาคทรงบญญตทาใหมนคงดวย อานาจเปนมลเฉทอยางนแล เรองภกษลกหอทรพยของชางยอม แม อนอกกไดเกดขน เพอประโยชนแกอนบญญต. เพอแสดงความเกด ขนแหงเรองนน พระธรรมสงคาหกาจารยจงไดกลาวคานไววา "กแล สกขาบทน ยอมเปนอนพระผมพระภาคทรงบญญตแลวแกภกษทงหลาย ดวยอาการอยางน. ใจความแหงเรองนน และความสมพนธกนแหงอนบญญต พง ทราบโดยนยทกลาวไวแลวในปฐมปาราชกวรรณนานนแหละ, ทก ๆ สกขาบท ถดจากสกขาบทนไป กพงทราบเหมอนอยางในสกขาบทน. จรงอย คาใด ๆ ทขาพเจาไดกลาวไวแลวในเบองตน ขาพเจาจก ละเวนคานน ๆ ทงหมดแลวพรรณนาเฉพาะคาทยงไมเคยม ในหน หลงยง ๆ ขนไปเทานน. กถาวา ขาพเจาจกพรรณนาคาซงมนย ดงทกลาวแลวนน ๆ ซาอก, เมอไร ขาพเจาจกถงการจบลงแหงการ พรรณนาไดเลา ? เพราะฉะนน ผศกษาทงหลาย ควรกาหนดคาท


กลาวไวแลวในกอนนน ๆ ทงหมดใหด แลวทราบเนอความและโยชนา ในคานนๆ. อนง คาอยางใดอยางหนงซงยงไมเคยม ทงมเนอความ ยงไมกระจาง ขาพเจาเองจกพรรณนาคานนทงหมด. จบปฐมบญญตทตยปาราชก.


เรองอนบญญตทตยปาราชก สองบทวา รชกตถรณ คนตวา ความวา ไปสทาทตากผา ของชางยอม. จรงอย ทานน เรยกวา "ลานตากผาของชางยอม" เพราะททานนนเปนทพวกชางยอมตากผาไว. บทวา รชกภณฑก ไดแก หอสงของ ๆ พวกชางยอม. เวลาเยน พวกชางยอม เมอจะกลบเขาไปยงเมอง มดผามากผนรวมเปนหอ ๆ ไว, พวกภกษฉพพคคย เมอชางยอมเหลานนไมเหน เพราะความเลนเลอ กไดลก อธบายวา ขโมยเอาหอหนงจากหอนนไป. [อรรถาธบายบานทมกระทอมหลงเดยวเปนตน] คามอาทอยางนวา "คาโม นาม" พระผมพระภาคเจาตรสแลว เพอแสดงประเภทแหงบานและปา ทพระองคตรสไวแลวในคานวา "จากบานกด จากปากด." ในคาวา "บานแมมกระทอมหลงเดยว" เปนตนนน มวนจฉยดงน:- ในหมบานใดมกระทอมหลงเดยวเทานน ชอวามเรอนหลงเดยว เหมอนในมลยชนบท บานน ชอวาบานมกระทอมหลงเดยว. บาน เหลาอน กควรทราบโดยนยนน. บานใดเปนถนทยกษหวงแหน เพราะไมมพวกมนษย โดยประการทงปวง หรอพวกมนษยอยากจะ กลบมาแมอกดวยเหตบางอยางทเดยว จงไมหลกไปเสยเลยจากบานใด, บานนน ชอวาไมมมนษย. บานใดทเขาทากาแพงกอดวยอฐเปนตนไว


โดยทสด แมลอมไวดวยเรยวหนาม บานนน ชอวามเครองลอม. บานใดทพวกมนษยไมไดตงอาศยอย ดวยอานาจเปนสถานทอยรวมกน ใกลถนนเปนตน แตสรางเรอนไว ๒-๓ หลง แลวเขาอาศยอยในท นน ๆ ดจโคหมอบอยในทนน ๆ ๒-๓ ตว ฉะนน บานนน ชอวา ทอยอาศยดจเปนทโคจอมเปนตน. บรรดาหมตาง และหมเกวยนเปนตน หมใดหมหนง ชอวาสตถะ. อนง ในสกขาบทน นคมกด บานกด พงทราบวา ทานคอเอาดวย คามศพท ทงนน. [อรรถาธบายเขตอปจารบานและเรอนเปนตน] คาวา "อปจารบาน" เปนตน พระองคตรส เพอแสดงการ กาหนดปา สองบทวา อนทขเล ตสส ความวา ไดแกบรษผยนอยท เสาเขอน รวมในแหงบานทมเสาเขอน ๒ เสา ดจอนราธบรฉะนน. จรงอย เสาเขอนภายนอกแหงอนราธบรนน โดยอภธรรมนย ยอม ถงการนบวาเปนปา. อนง ไดแกบรษผยนอยททามกลางแหงบานทม เสาเขอนเสาเดยว หรอผยนอยททามกลางแหงบานประตบาน. แมจรง ในบานใด ไมมเสาเขอน, ตรงกลางแหงบานประตบาน ในบานนนแล เรยกวา "เสาเขอน, เพราะเหตนน ขาพเจากลาวไววา "ไดแก บรษผยนอยททามกลางแหงบานประตบาน." บทวา มชฌมสส ความวา ไดแกบรษมกาลงปานกลาง หาใช บรษขนาดกลางไม คอ หาใชบรษผมกาลงนอยไม ทงไมใชบรษม กาลงมาก, มคาอธบายวา "ไดแกบรษผมกาลงอยางกลาง."


บทวา เลฑฑปาโต ความวา ไดแกสถานทตกแหงกอนดนทเขา ไมไดขวางไป เหมอนอยางมาตคาม จะใหพวกกาบนหนไป จงยก มอขนโยนกอนดนไปตรง ๆ เทานน และเหมอนอยางพวกภกษวกนา สาดไปในโอกาสทกาหนดเขตอทกกเขป แตขวางไปเหมอนคนหนม ๆ จะประลองกาลงของตน จงเหยยดแขนออก ขวางกอนดนไปฉะนน. แตไมควรกาหนดเอาทซงกอนดนตกแลวกลนไปถง. กในคาวา "บรษมกาลงปานกลาง ยนอยทอปจารเรอนแหงบาน ทไมไดลอม ขวางกอนดนไปตก๑" น พงทราบวนจฉยดงน:- ประเทศ ทบรษมกาลงปานกลาง ยนอยทนาตกแหงชายคา โยนกระดงหรอสาวกไป ตก ชอวาอปจารเรอน. ในอรรถกถากรนท ทานกลาวไววา "ประเทศ ทบรษมกาลงปานกลาง ยนอยทอปาจารเรอนนน ขวางกอนดนไปตก ชอวาอปจารบาน." ถงในอรรถกถามหาปจจร ทานกกลาวไวเชนนน เหมอนกน. อนง ในมหาอรรถกถา ทานตงมาตกาไววา "ชอวาเรอน ชอวา อปจารเรอน ชอวาบาน ชอวา อปจารบาน " แลวกลาววา "ภายในทนาตกแหงชายคา ชอวา เรอน. สวนทตกแหงนาลางภาชนะ ซงมาตคาม ผยนอยทประตสาดทงลงมา และทตกแหงกระดง หรอไม กวาดทมาตคามเหมอนกนซงยนอยภายในเรอนโยนออกไปขางนอกตาม ปกต และเครองลอมทเขาตอทมมสองดานขางหนาเรอน ตงประตกลอน ไมไวตรงกลางทาไวสาหรบกนพวกโคเขาไป แมทงหมดน ชอวา อปจาร เรอน. ภายในเลฑฑบาตของบรษมกาลงปานกลาง ผยนอยทอปจาร ๑. ว. มหา. ๑/๘๕.


เรอนนน ชอวา บาน. ภายในเลฑฑบาตอนจากนน ชอวา อปจาร บาน." คาททานกลาวไวในมหาอรรถกถาน ยอมเปนประมาณ ใน คานวา "บรษมกาลงปานกลางผยนอยทอปจารเรอนแหงบานทไมไดลอม ขวางกอนดนไปตก."๑ เหมอนอยางวา คาททานกลาวไวในมหาอรรถกถา น ยอมเปนประมาณในทน ฉนใด, อรรถกถาวาทะกด เถรวาทะกด ทขาพเจาจะกลาวในภายหลง กพงเหนโดยความเปนประมาณในททงปวง ฉนนน. ถามวา "กคาททานกลาวไวในมหาอรรถกถานนน ปรากฏเหมอน ขดแยงพระบาล เพราะในพระบาล พระองคตรสไวเพยงเทานวา "บรษ มกาลงปานกลางผยนอยทอปจารเรอนขวางกอนดนไปตก."๒ แตในมหา- อรรถกถา ทานทาเลฑฑบาตนนใหถงการนบวาบานแลวกลาวอปจารบาน ถดเลฑฑบาตนนออกไป ?" ขาพเจาจะกลาวเฉลยตอไป :- คาทงหมดนนแล ทานกลาวไว ในพระบาลแลว. สวนความอธบายในพระบาลน ผศกษาควรทราบ. กแล ความอธบายนน พระอรรถกถาจารยทงหลายเทานนเขาใจแจมแจง. เพราะเหตนน ลกษณะแหงอปจารเรอน แมมไดตรสไวในพระบาลวา "ผยนอยทอปาจารเรอน" ดงน ทานกถอเอาดวยอานาจแหงลกษณะท กลาวไวในอรรถกถาฉนใด, แมลกษณะแหงอปจาร เรอนทเหลอกควร ถอเอาฉนนน. ในศพทวา คามปจารนน กควรทราบนยดงตอไปน :- ชอวาบานในสกขาบทน ม ๒ ชนด คอ บานทมเครองลอม ๑ บานท ไมมเครองลอม ๑. ในบาน ๒ ชนดนน เครองลอมนนเอง เปนเขต ๑-๒. ว. มหา. ๑/๘๕.


กาหนดของบานทมเครองลอม. เพราะเหตนน ในพระบาล พระองค จงไมตรสเขตกาหนดไวเปนแผนกหนง แตไดตรสไววา "ประเทศท บรษผมกาลงปานกลาง ผยนอยทเสาเขอนแหงบานทมเครองลอม ขวาง กอนดนไปตก ชอวาอปจารบาน."๑ สวนเขตกาหนดบาน แหงบานท ไมไดลอม กควรกลาวไวดวย. เพราะฉะนน เพอแสดงเขตกาหนดบาน แหงบานทไมไดลอมนน พระองคจงตรสไววา "ประเทศทบรษมกาลง ปานกลาง ยนอยทอปจารเรอนแหงบานทไมไดลอม ขวางกอนดนไปตก (ชอวา อปจารบาน)."๒ เมอแสดงเขตกาหนดของบานไวแลวนนแล ลกษณะแหงอปจารบาน ใคร ๆ กอาจทราบได โดยนยดงกลาวไวแลว ในกอนทเดยว; เพราะฉะนน พระองคจงไมตรสซาอกวา "บรษมกาลง ปานกลาง ยนอยทอปจารเรอนนน ขวางกอนดนไปตก." ฝายอาจารยใด กลาวเลฑฑบาตของบรษมกาลงปานกลาง ยนอยทอปจารเรอนนนเองวา "เปนอปจารบาน" ดงน, อปจารเรอนของอาจารยนน ยอมพองกบ คาวา "บาน." เพราะเหตนน วภาคน คอ เรอน อปจารเรอน บาน อปจารบาน ยอมไมปะปนกน. สวนขอวนจฉยในเรอน อปจาร เรอน บาน และอปจารบานน ผศกษาควรทราบโดยความไมปะปนกน (ดงททานกลาวไว) ในวภาเลคามปปเวสนสกขาบทเปนตน. เพราะฉะนน บานและอปจารบานในอทนนาทานสกขาบทน ผศกษาควรเทยบเคยง บาลและอรรถกถาแลว ทราบตามนยทกลาวไวแลวนนแหละ. อนง แมบานใด แตกอนเปนหมบานใหญ ภายหลง เมอสกลทงหลาย สาบสญไป กลายเปนหมบานเลกนอย, บานนน ควรกาหนดดวย ๑/๒. ว. มหา. ๑/๘๕.


เลฑฑบาตแตอปจารเรอนเหมอนกน. สวนกาหนดเขตเดมของบานนน ทงทมเครองลอม ทงทไมมเครองลอม จะถอเปนประมาณไมไดเลย ฉะนแล. [อรรถาธบายกาหนดเขตปา] ปาทเหลอในอทนนาทานสกขาบทน เวนบานและอปจารบาน ซงทลกษณะตามททานไวดงนวา "ทชอวาปา คอ เวนบานและ อปจารบานเสย" พงทราบวา "ชอวา ปา." แตในคมภรอภธรรม พระผมพระภาคเจาตรสไววา "คาวา ปา นน ไดแกทภายนอก จากเสาเขอนออกไป นนทงหมด ชอวา ปา." พระองคตรสไวใน อรญญสขาบทวา "เสนาสนะทสดไกลประมาณ ๕๐๐ ชวธน ชอวา เสนาสนะปา."๒ พงทราบวา "เสนาสนะปานน นบแตเสาเขอนออก ไป มระยะไกลประมาณ ๕๐๐ ชวธน โดยธนของอาจารยททานยก ขนแลว." พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงจาแนกเนอความแหงคานวา "จากบานกด จากปากด" โดยนยดงทกลาวไวแลวในพระบาลอยางนน จงทรงแสดงสวนทง ๕ ไว เพอปองกนความอางเลสและโอกาสของ เหลาบาปภกษวา "เรอน อปจารเรอน บาน อปจารบาน (และ) ปา." เพราะฉะนน พงทราบวา "เมอภกษลกสงของทมเจาของตงแต มราคาบาทหนงขนไปในเรอนกด อปจารเรอนกด บานกด อปจารบาน กด ปากด เปนปาราชกเหมอนกน." ๑. อภ. ว. ๓๕/๓๓๘. ข. ปฏ. ๓๑/๒๖๔. ๒. ว. มหา. ๒/๑๔๖.


[อรรถาธบายสงของทเจาของมกรรมสทธอย] บดน เพอแสดงเนอความแหงคาเปนตนวา "พงถอเอาทรพย อนเจาของไมไดให ดวยสวนแหงความเปนขโมย" ดงน พระองค จงตรสวา "อทนน นาม" เปนตน. ในคาวา "อทนน นาม" เปนตนนน มวนจฉยดงน:- ในทนตโปณสกขาบท แมสงของ ๆ ตน ทยงไมรบประเคน ซงเปนกปปยะ แตเปนของทไมควรกลนกน เรยกวา "ของทเขายงไมไดให." แตในสกขาบทน สงของอยางใดอยางหนง ทผอนหวงแหน ซงมเจาของ เรยกวา "สงของอนเจาของไมไดให." สงของนนน อนเจาของอนเจาของไมไดให ดวยกายหรอวาจา เพราะ เหตนน จงชอวาสงของอนเจาของไมไดให. ชอวาอนเขายงไมไดละ วาง เพราะวาเจาของยงไมไดสละพนจากมอของตน หรอจากททตง อยเดม. ชอวา อนเจาของกยงไมไดสละทง เพราะยงแมทรพยตงอย ในทเดมแลว แตเจาของกยงไมไดสละทง เพราะยงไมหมดความเสยดาย. ชอวา อนเจาของอย เพราะเปนของทเจาของยงรกษาไว โดย จดแจงการอารกขาอย. ชอวา อนเขายงคมครองอย เพราะเปนของ ทเจาของใสไวในททงหลายมตเปนตนแลวปกครองไว. ชอวา อนเขา ยงถอวาเปนของเรา เพราะเปนของทเจาของยงถอกรรมสทธวาเปน ของเรา โดยความถอวาเรา ดวยอานาจตณหาวา "ทรพยน ของ เรา." ชอวา ผอนหวงแหน เพราะวา เปนของอนชนเหลาอน ผเปนเจาของทรพยเหลานนยงหวงแหนไว ดวยกจมอนยงไมละทง ไมไดให.


[อรรถาธบายสงเขตศพทลงในอรรถตตยาวภตต] ในบทวา "เถยยสงขาต" น มวนจฉยดงน:- โจร ชอวา ขโมย. ความเปนแหงขโมย ชอวา เถยย ฯ บทวา "เถยย" น เปนชอแหงจตคดจะลก.. สองบทวา "สงขา สงขาต" นน โดย เนอความ กเปนอนเดยวกน. บทวา "สงขาต" นน เปนชอแหง สวน เหมอนสงขาตศพทในอทาหรณทงหลายวา กสวนแหงธรรม เครองเนนชาทงหลาย มสญญาเปนเหต" ดงนเปนตน. สวนนนดวย ความเปนชาทงหลาย เพราะฉะนน จงชอวา เถยยสงขาต ฯ อธบาย วา "สวนแหงจตสวนหนงซงเปนสวนแหงจตเปนขโมย". กคาวา "เถยยสงขาต" น เปนปฐมาวภตต ลงในอรรถตตยาวภตต; เพราะ เหตนน บณฑตพงเหนโดยเนอความวา "เถยยสงขาเตน แปลวา ดวยสวนแหงความเปนขโมย" ดงน. กภกษใด ยอมถอเอา (ทรพยทเจาของไมไดให) ดวยสวน แหงความเปนขโมย, ภกษนน ยอมเปนผมจตแหงความเปนขโมย; เพราะฉะนน พงทราบวา "เพอไมทรงคานงถงพยญชนะแสดงเฉพาะ แตใจความเทานน พระผมพระภาคเจาจงตรสบทภาชนะแหงบทวา 'เถยยสงขาต' นนไวอยางนวา 'ผมจตแหงความเปนขโมย คอผม จตคดลก" ดงน. [อรรถาธบายบทมาตกา ๖ บท] กในคาวา "อาทเยยย ฯ เป ฯ สงเกต วตนาเมยย" น บณฑตพงทราบวา "บทแรกพระผมพระภาคเจาตรสดวยอานาจการตเอา,


บทท ๒ ตรสดวยอานาจแหงภกษผนาเอาทรพยของบคคลเหลาอนไป, บทท ๓ ตรสดวยอานาจแหงทรพยทเขาฝากไว, บทท ๔ ตรสดวย อานาจแหงทรพยทมวญญาณ, บทท ๕ ตรสดวยอานาจแหงทรพยทเขา เกบไวบนบกเปนตน. บทท ๖ ตรสดวยอานาจแหงความกาหนดหมาย หรอดวยอานาจแหงดานภาษ." อนง ในคาวา "อาทเยยย" เปนตนน การประกอบความ ยอมม ดวยอานาจสงของสงเดยวบาง ดวยอานาจสงของตาง ๆ บาง. กแล ความประกอบดวยอานาจสงของสงเดยว ยอมใชไดดวยทรพยทม วญญาณเทานน. ความประกอบดวยอานาจสงตางๆ ยอมใชไดดวยทรพย ทปนกนทงทมวญญาณทงทไมมวญญาณ. บรรดาความประกอบดวยอานาจ สงของตาง ๆ บณฑตควรทราบโดยนยอยางนกอน. [อรรถาธบายกรยาแหงการลก ๖ อยาง] บทวา อาทเยยย ความวา ภกษตอเอาทสวน ตองอาบตทกกฏ ยงความสงสยใหเกดขนแกเจาของ ตองอาบตถลลจจย. เจาของทอด ธระวา "สวนนจกไมเปนของเราละ" ตองอาบตปาราชก. บทวา หเรยย ความวา ภกษมไถยจตนาทรพยของผอนไปลบคลา ภาระบนศรษะ ตองอาบตทกกฏ. ทาใหไหว ตองอาบตถลลจจย. ปลงลงมาสคอ ตองอาบตปาราชก. บทวา อวหเรยย ความวา เมอเจาของทวงของทเขาฝากไววา ทานจงคนทรพยใหแกขาพเจา ภกษกลาวปฏเสธวา "ฉนไมไดรองไว ตองอาบตทกกฏ. ยงความสงสยใหเกดขนแกเจาของ ตองอาบตถลลจจย.


เจาของทอดธระวา "ภกษรปน จกไมคนใหแกเรา" ตองอาบต ปาราชก. สองบทวา อรยากถ วโกเปยย ความวา ภกษคดวา "เรา จกนาของไปพรอมทงคนททาไปดวย" ใหยางเทาทแรก ตองอาบต ถลลจจย ใหยางเทาทสอง ตองอาบตปาราชก. สองบทวา านา จาเวยย ความวา ภกษมไถยจต ลบคลา ของทตงอยบนบก ตองอาบตทกกฏ. ทาใหไหว ตองอาบตถลลจจย. ใหเคลอนจากท ตองอาบตปาราชก. สองบทวา สงเกต วตนาเมยย ความวา ภกษยงเทาทแรก ใหกาวลวงเลยทกาหนดไวไป ตองอาบตถลลจจย. ใหเทาทสองกาว ลวงไป ตองอาบตปาราชก. อกอยางหนง ยงเทาทแรกใหกาวลวงดาน ภาษไป ตองอาบตถลลจจย. ยงเทาทสองใหกาวลวงไป ตองอาบต ปาราชก ฉะนแล. นเปนความประกอบดวยอานาจนานาภณฑะ ในบทวา "อาทเยยย" เปนตนน. สวนความประกอบดวยอานาจเอกภณฑะ พงทราบดงน:- ทาส กด สตวดรจฉานกด ซงมเจาของ ภกษตเอากด ลกไปกด ฉอไปกด ใหอรยาบถกาเรบกด ใหเคลอนจากฐานกด ใหกาวลวงเลยทกาหนดไป กด โดยนยมตเอาเปนตน ตามทกลาวแลว. นเปนความประกอบดวย อานาจเอกภณฑะ ในบทวา "อาทเยยย" เปนตนน. อกอยางน เมอบณฑตพรรณนาบททงหลาย ๖ เหลาน พง ประมวลปญจกะ ๕ หมวดมาแลวแสดงอวหาร ๒๕ อยาง. เพราะเมอ


พรรณนาอยางน ยอมเปนอนพรรณนาอทนนาทานปาราชกนแลวดวยด. แตในทน อรรถกถาทงปวง ยงยากฟนเฝอ มวนจฉยเขาใจยาก. ความ จรงเปนดงนน ในบรรดาอรรถกถาทงปวง ทานพระอรรถกถาจารย รวมองคแหงอวหารทงหลาย แมพระผมพระภาคเจาตรสไวแลว ใน พระบาลโดยนยวา "ภกษถอเอาสงของทเขาไมไดใหดวยอาการ ๕ อยาง คอภณฑะทผอนหวงแหนแลว ๑... ตองอาบตปาราชก" ดงนเปนตน ในทบางแหง แสดงไวในปญจกะเดยว. ในทบางแหง แสดงไวสอง ปญจกะ รวมกบองคแหงอวหารทงหลายทมาแลววา "ฉหากาเรห" ดวยอาการ ๖" ดงน. แตปญจกะเหลาน ยอมหาเปนปญจกะไม. เพราะในปญจกะใดอวหารยอมสาเรจไดดวยบทหนง ๆ ปญจกะนน ทาน เรยกชอวาปญจกะ. กในคาวา "ปจหากาเรห" เปนตนน อวหาร อยางเดยวเทานน ยอมสาเรจไดดวยบทแมทงหมด. แตขาพเจายงมได ประกาศอรรถ แมแหงปญจกะทงหมดทขาพเจาแสดงไวซงไดอยในหกบท นนนนแล ในทน อรรถกถาทงปวงยงยากฟนเฝอ มวนจฉยเขาในยาก ดวยประการฉะน. เพราะฉะนน พงกาหนดอวหาร ๒๕ ประการเหลาน ทขาพเจาแสดงรวมไวเปน ๕ หมวด ๆ ละ ๕ ใหด. [ปญจกะ ๕ หมวด ๆ ละ ๕ ๆ รวมเปนอวหาร ๒๕] ทชอวา ปญจกะ ๕ คอ หมวดแหงอวหาร ๕ ทกาหนดดวย ภณฑะตางกนเปนขอตน ๑ หมวดแหงอวหาร ๕ ทกาหนดดวยภณฑะ ชนดเดยวเปนขอเตน ๑ หมวดแหงอวหาร ๕ ทกาหนดดวยอวหาร ทเกดแลวดวยมอของตนเปนขอตน ๑ หมวดแหงอวหาร ๕ ทกาหนด


ดวยบพพประโยคเปนขอตน ๑ หมวดแหงอวหาร ๕ ทกาหนดดวย การลกดวยอาการขโมยเปนขอตน ๑ บรรดาปญจกะทง ๕ นน นานา- ภณฑปญจกะ และเอกภณฑปญจกะ ยอมไดดวยอานาจแหงบทเหลาน คอ อาทเยยย พงตเอา ๑ หเรยย พงลกไป ๑ อวหเรยย พง ฉอเอา ๑ อรยาปถ วโกเปยย พงยงอรยาบถใหกาเรบ ๑ านา จาเวยย พงใหเคลอนจากฐาน ๑. ปญจกะทงสองนน ผศกษาพงทราบ โดยนยดงทขาพเจาประกอบแสดงไวแลวในเบองตนนนแล. สวนบทท ๖ วา "สงเกต วตนาเมยย" (พงใหลวงเลยเขตกาหนดหมาย)" นน เปนของทวไปแกปรกปปาวหาร และนสสคคยาวหาร. เพราะ- ฉะนน พงประกอบบทท ๖ นน เขาดวยอานานบททไดอยในปญจกะท ๓ และท ๕. นานาภณฑปญจกะ และเอกภณฑปญจกะ ขาพเจาไดกลาว ไวแลว. [สาหตถกปญจกะ มอวหาร ๕ อยาง] สาหตถกปญจกะ เปนไฉน ? คอ สาหตถกปญจกะ มอวหาร ๕ อยาง ดงน คอ สาหตถกะ ถอเอาดวยมอของตนเอง ๑ อาณตตกะ สงบงคบ ๑ นสสคคยะ ซดขวางสงของไป ๑ อตถสาธกะ ยงอรรถ ใหสาเรจ ๑ ธรนกเขปะ เจาของทอดธระ ๑. บรรดาอวหาร ๕ อยางนน ทชอวา สาหตถกะ ไดแกภกษ ลกสงของของผอน ดวยมอของตนเอง. ทชอวา อาณตตกะ ไดแก ภกษสงบงคบผอนวา "จงลกสงของของคนชอโนน." ชอวา นสสคคยะ ยอมไดการประกอบบทนวา "พงใหลวงเลยเขตทกาหนดหมาย" รวม


กบคานวา "ภกษยนอยในดานภาษ โยนทรพยใหตกนอกดานภาษ ตองอาบตปาราชก๑" ดงน. ทชอวา อตถสาธกะ ไดแกภกษบงคบวา "ทานอาจลกสงของชอโนนมาได ในเวลาใด, จงลกมาในเวลานน." บรรดาภกษผสงบงคบและภกษผลก ถาภกษผรบสง ไมมอนตราย ในระหวาง ลกของนนมาได, ภกษผสงบงคบ ยอมเปนปาราชกในขณะ ทสงนนเอง. สวนภกษผลก เปนปาราชกในเวลาลกไดแลว. นชอวา อตถสาธกะ. สวนธรนกเขปะ พงทราบดวยอานาจทรพยทเขาฝากไว ฉะนแล. คาทอธบายมาน ชอวา สาหตถปญจกะ. [บพพประโยคปญจกะ มอวหาร ๕ อยาง] บพพประโยคปญจกะ เปนไฉน ? คอ บพพประโยคปญจกะ มอวหาร แมอนอก ๕ อยาง ดงน คอ บพพประโยค ประกอบ ในเบองตน ๑ สหประโยค ประกอบพรอมกน ๑ สงวธาหาร การ ชกชวนไปลก ๑ สงเกตกรรม การนดหมายกน ๑ นมตตกรรม การทามนต ๑. บรรดาอวหารทง ๕ เหลานน บพพประโยค พงทราบ ดวยอานาจสงบงคบ. สหประโยค พงทราบดวยอานาจการใหเคลอน จากฐาน. สวนอวหารทง ๓ นอกน พงทราบโดยนยทมาแลวในพระบาล นนแล. คาอธบายมาน ชอวา บพพประโยคปญจกะ. [เถยยาวหารปญจกะ มอวหาร ๕ อยาง] เถยยาวหารปญจกะ เปนไฉน ? คอ เถยยาวหารปญจกะ มอวหาร ๑. ว. มหา. ๑/๙๖.


แมอนอก ๕ อยาง ดงน คอ เถยยาวหาร ลกดวยความเปนขโมย ๑ ปสยหาวหาร ลกดวยความกดข ๑ ปรกปปาวหาร ลกตามความกาหนด ไว ๑ ปฏจฉนนาวหาร ลกดวยกรยาปกปด ๑ กสาวหาร ลกดวยการ สบเปลยนสลาก ๑. อวหารทง ๕ เหลานน ขาพเจาจกพรรณนาในเรอง การสบเปลยนสลาก เรองหนง (ขางหนา) วา "ภกษรปใดรปหนง เมอจวรของสงฆ อนภกษจวรภาชกะแจกอย มไถยจตสบเปลยนสลาก แลวรบเอาจวรไป๑" ดงน. คาทอธบายมาน ชอวา เถยยาวหารปญจกะ. พงประมวลปญจกะทงหลายเหลาน แลวทราบอวหาร ๒๕ ประการเหลาน ดวยประการฉะน. กแล พระวนยธรผฉลาดในปญจกะ ๕ เหลาน ไมพงดวนวนจฉย อธกรณทเกดแลว พงตรวจดฐานะ ๕ ประการ ซงพระโบราณาจารย ทงหลายมงหมายกลาวไววา "พระวนยธรผฉลาด พงสอบสวนฐานะ ๕ ประการ คอ วตถ กาละ เทสะ ราคา และการใชสอยเปน ท ๕ แลวพงทรงอรรถคดไว" ดงน. [อรรถาธบายฐานะ ๕ ประการ] บรรดาฐานะทง ๕ นน ฐานะวา "วตถ" ไดแกภณฑะ กเมอภกษผลก แมรบเปนสตยวา "ภณฑะชอน ผมลกไปจรง" พระ- วนยธร อยาพงยกอาบตขนปรบทนท, พงพจารณาวา ภณฑะนนม เจาของหรอหาเจาของมได. แมในภณฑะทมเจาของ กพงพจารณาวา ๑. ว. มหา. ๑/๑๐๙.


เจาของยงมอาลยอย หรอไมมอาลยแลว. ถาภกษลกในเวลาทเจาของ เหลานนยงมอาลย พระวนยธรพงตราคาปรบอาบต. ถาลกในเวลาท เจาของหาอาลยมได ไมพงปรบอาบตปาราชก. แตเมอเจาของภณฑะ ใหนาภณฑะมาคน พงใหภณฑะคน. อนนเปนความชอบในเรองน. [เรองภกษลกจวร พระวนยธรตดสนวาไมเปนอาบต] กเพอแสดงเนอความน ควรนาเรองนมาสาธกดงตอไปน :- ได ยนวา ในรชกาลแหงพระเจาภาตยราช มภกษรปหนง พาดผากาสาวะ สเหลอง ยาว ๗ ศอก ไวทจะงอยบาแลวเขาไปยงลานพระเจดยจากทศ ทกษณ เพอบชาพระมหาเจดย. ขณะนนเอง แมพระราชกเสดจ มาเพอถวายบงคมพระเจดย. เวลานน เมอกาลงไลตอนหมชนไป ความอลหมานแหงมหาชน กไดมขนแลว. คราวนนแล ภกษรปนน ถกความอลหมานมหาชนเบยดเสยดแลว ไมทนไดเหนผากาสาวะ ซงพลดตกไปจากจะงอยบาเลย ไดเดนออกไป. กแล ครนเดนออกไป แลว เมอไมเหนผากาสาวะ กทอดธระวา "ใครจะหาผากาสาวะได ในเมอฝงชนชลมนอยเชนน, บดน ผากาสาวะนน ไมใชของเรา" ดงนแลวกเดนออกไป. คราวนน มภกษรปอนเดนมาภายหลง ไดเหน ผากาสาวะนนแลว กถอเอาดวยไถยจต แตกลบมความเดอดรอนขน, เมอเกดความคดขนวา "บดน เราไมเปนสมณะ. เราจกสก" แลว จงคดวา "จกถมพระวนยธรทงหลายด จงจกรได." กโดยสมยนน มภกษผทรงพระปรยตทงปวง ชอจฬสมนเถระ เปนปาโมกขาจารยทาง พระวนย พกอยในมหาวหาร. ภกษรปนนเขาไปหาพระเถระแลวไหว


ขอโอกาสแลว จงไดเรยนถามขอสงสยของตน. พระเถระทราบความท ผากาสาวะอนภกษผมภายหลงรปนนถอเอาในเมอฝงชนแยกกนไปแลว คดวา "คราวน กพอมโอกาสในการถอเอาผากาสาวน" จงไดกลาววา "ถาคณพงนาภกษผเปนเจาของผากาสาวะมาไดไซร, ขาพเจาอาจทาทพง ใหแกคณได." ภกษรปนนเรยนวา "กระผมจกเปนทานรปนนได อยางไร ? ขอรบ !" พระเถระสงวา "คณจงไปคนดในทนน ๆ เถด." เธอรปนน คนดมหาวหารทง ๕ แหง กมไดพบเหนเลย. ทนน พระเถระถามเธอรปนนวา "พวกภกษพากนมาจากทศไหนมาก?" เธอ รปนนเรยนวา "จากทศทกษณ ขอรบ !" พระเถระสงวา "ถาเชนนน เธอจงวดผากาสาวะทงโดยสวนยาวและโดยสวนกวางแลวเกบไว ครนเกบ แลวจงคนหาดตามลาดบวหารทางดานทศทกษณ แลวนาภกษรปนนมา." เธอรปนน ทาตามคาสงนนแลว กไดพบภกษรปนน แลวไดนามายง สานกพระเถระ. พระเถระถามวา "นผากาสาวะของเธอหรอ?" ภกษ เจาของผาเรยนวา "ใชขอรบ !" พระเถระถามวา "เธอทาใหตก ณ ทไหน." เธอรปนนกเรยนบอกเรองทงหมดแลว. พระเถระไดฟงการ ทอดธระทเธอนนทาแลว จงถามรปทถอเอาผานอกนวา "เธอไดเหน ผาผนนทไหนจงไดถอเอา ?" แมเธอนน กเรยนบอกเรองทงหมด. ตอ จากนนพระจงกลาวกะภกษรปทถอเอาผานนวา "ถาเธอจกไดถอเอาดวย จตบรสทธแลวไซร, เธอกไมพงเปนอาบตเลย, แตเพราะถอเอาดวย ไถยจต เธอจงตองอาบตทกกฏ, ครนเธอแสดงอาบตทกกฏนนแลว จกเปนผไมมอาบต. อนง เธอจงทาผากาสาวะผนนใหเปนของตนแลว ถวายคนแกภกษรปนนเถด." ภกษรปนนไดประสบความเบาใจเปน


อยางยง เหมอนกบไดรดดวยนาอมฤตฉะนน. พระวนยธรพงสอดสอง ถงวตถอยางน. ฐานะวา "กาล" คอ กาลทลก. ดวยวา ภณฑะนน ๆ บางคราว มราคาพอสมควร บางคราวมราคาแพง. เพราะฉะนน ภณฑะนน พระวนยธรพงปรบอาบตตามราคาของในกาลทภกษลก. พงสอดสองถง กาลอยางน. ฐานะวา "ประเทศ" คอ ประเทศทลก. กภณฑะนน ภกษ ลกในประเทศใด, พระวนยธรพงปรบอาบตตามราคาของในประเทศนน นนแหละ. ดวยวา ในประเทศทเกดของภณฑะ ภณฑะยอมมราคาพอ สมควร ในประเทศอนยอมมราคาแพง กเพอแสดงเนอความแมน ควรสาธกเรองดงตอไปน:- ไดยนวา ในประเทศคาบฝงสมทร มภกษรปหนง ไดมะพราวมสณฐานด จง ใหกลงทาเปนโอนา ทนาพอใจ เชนกบกระดองสงข แลววางไว ทประเทศนนนนเอง ไดไปยงเจตยครวหาร. คราวนน มภกษรปอน ไดไปยงประเทศคาบฝงสมทร พกอยทวหารนน เหนโอนน จงไดถอ เอาดวยไถยจต แลวกมายงเจตยครวหารนนเอง. เมอเธอรปนนดม ขาวยาคอยทเจตยครวหารนน ภกษเจาของโอ ไดเหนโอนนเขา จง กลาววา "คณไดโอนมาจากไหน ?" ภกษรปทถอมานน ตอบวา "ผมนามาจากประเทศคาบฝงสมทร." ภกษเจาของโอนน กลาววา "โอน ไมใชของคณ; คณถอเอาดวยความเปนขโมย" ดงนแลว จง ไดฉดคราไปยงทามกลางสงฆ. ในเจตยครวหารนน ภกษทงหลายกไม ไดรบความชขาด จงไดพากนกลบมายงมหาวหาร. เธอทงหลายให


ตกลองประกาศในมหาวหาร แลวทาการประชมใกลมหาเจดย เรม วนจฉยกน. พระเถระผทรงพระวนยทงหลาย กไดบญญตอวหารไวแลว. กแล ภกษผฉลาดในพระวนยชออาภธรรมกโคทตตเถระ กอยในสนนบาต นนดวย. พระเถระนนกลาวอยางนวา "ภกษรปนลกโอนในทไหน ?" ภกษทงหลายเรยนวา "เธอลกทประเทศคาบฝงสมทร." พระเถระ ถามวา "ทประเทศนน โอน มคาเทาไร ?" ภกษทงหลายเรยนวา "ไมมคาอะไร ๆ." พระเถระกลาววา "ความจรงทประเทศนน พวก ประชาชนตอยมะพราวเคยวกนเยอขางใน แลวกทงกะลาไว, กกะลานน สาเรจประโยชนเปนฟน (เทานน). พระเถระถามตอไปวา "หตถ- กรรมในโอน ของภกษรปน มคาเทาไร ?" ภกษทงหลายเรยนวา "มคาหนงมาสก หรอหยอนกวาหนงมาสก." พระเถระถามวา "กมใน ทไหนบาง ซงพระสมมาสมพทธเจา ทรงบญญตปาราชกไว เพราะ ทรพยหนงมาสก หรอเพราะทรพยหยอนกวาหนงมาสก ?" เมอพระ เถระกลาวอยางนแลว กไดมสาธการเปนอนเดยวกนวา "ดละ ๆ พระ- คณทานกลาวชอบแลว วนจฉยถกตองดแลว". กคราวนน แมพระเจา ภาตยราช กเสดจออกจากพระนครเพอถวายบงคมพระเจดย ไดสดบ เสยงนน จงตรสถามวา "นเรองอะไรกน" ครนไดสดบเรองทงหมด ตามลาดบแลว จงทรงรบสงใหเทยวตกลองประกาศในพระนครใหรวา "เมอเรายงมชวตอย อธกรณของพวกภกษบาง พวกภกษณบาง พวก คฤหสถบาง ทพระอาภธรรมกโคทตตเถระตดสนแลว เปนอนตดสนถก ตองด เราจะลงราชอาญาคนผไมตงอยในคาตดสนของทาน." พงสอด สองถงประเทศอยางน.


[พระวนยธรควรสอดสองราคาและการใชสอย] ฐานะวา "ราคา" คอ ราคาของ. ดวยวา ภณฑะใหม ยอม มราคา ภายหลง ราคายอมลดลงได. เหมอนบาตรทระบบใหม ยอม มราคาถง ๘ หรอ ๑๐ กหาปณะ, ภายหลง บาตรนน มชองทะล หรอถกหมดและปมทาลาย ยอมมราคานอย ฉะนน. เพราะฉะนน พระวนยธรไมพงตราคาของดวยราคาตามปกตเสมอไป ทเดยวแล. พง สอดสองถงราคาอยางน. ฐานะวา "การใชสอย" คอ การใชสอยภณฑะ. ดวยวา ราคา ของภณฑะมมดเปนตน ยอมลดราคาลง แมเพราะการใชสอย. เพราะ- ฉะนน พระวนยธรควรพจารณาอยางน; คอ ถาภกษบางรปลกมดของ ใคร ๆ มาซงมราคาไดบทหนง, บรรดาเจาของและผมใชเจาของมด เหลานน พระวนยธรพงถามเจาของมดวา "ทานซอมดนมาดวยราคา เทาไร ?" เจาของมดเรยนวา "บาทหนงขอรบ !." พระวนยธรถาม วา "กทานซอมาแลวเกบไว หรอใชมดนนบาง ?" ถาเจาของมดเรยน วา "ผมใชตดไมสฟนบาง สะเกดนายอมบาง ฟนระบมบาตรบาง ขดถลบแลวบาง" ดงนไซร, คราวนน ภระวนยธรพงทราบวา ราคา เดมแตกอนของมดนนตกไปแลว." มดยอมมราคาตกไป ฉนใด, ยา หยอดตากด ไมปายยาหยอดตากด กญแจกด ยอมมราคาตกไป ฉนนน แมเพราะเหตเพยงถขดทาใหสะอาด ดวยใบไม แกลบ หรอดวยผง อฐเพยงครงเดยว. กอนดบกยอมมราคาตกไป เพราะการตดดวยฟน มงกรบาง เพราะเพยงการขดถบาง ผาอาบนา ยอมมราคาตกไป เพราะการนงหมเพยงครงเดยวบาง เพราะเพยงพาดไวบนจะงอยบาบาง


หรอบนศรษะ โดยมงถงการใชสอยบาง, วตถทงหลายมขาวสารเปนตน ยอมมราคาตกไป เพราะการฝดบาง เพราะการคดออกทละเมดหรอสอง เมดจากขาวสารเปนตนนนบาง โดยทสด เพราะการเกบกอนหนและ กอนกรวดทงทละกอนบาง, วตถทงหลายมเนยใสและนามนเปนตน ยอม มราคาตกไป เพราะการเปลยนภาชนะอนบาง โดยทสด เพราะเพยงเกบ แมลงวน หรอมดแดงออกทงจากเนยใสเปนตนนนบาง, งบนาออย ยอมมราคาตกไป แมเพราะเพยงเอาเลบเจาะดเพอรความมรสหวาน แลว ถอเอาเพยงหนอยหนง. เพราะฉะนน สงของชนดใดชนดหนง ทมราคา ถงบาท ซงเจาของทาใหมราคาหยอนไป เพราะการใชสอย โดยนยดงท กลาวแลวนนแหละ พระวนยธร ไมควรปรบภกษผลกภณฑะนน ถง ปาราชก. พงสอดสองถงการใชสอยอยางน. เพราะวนยธรผฉลาด พงสอบสวนฐานะ ๕ เหลาน อยางนแลว พงทรงไวซงอรรถคด คอ พงตงไวซงอาบต หรออนาบต ครกาบต หรอลหกาบต ในสถานทควรแล. วนจฉยบทเหลาน คอ ต ลก ฉอ ใหอรยาบถกาเรบ ใหเคลอน จากฐาน ใหลวงเลยเขตกาหนดหมาย จบแลว. [อรรถาธบายทรพยทควรแกทตยปาราชก] บดน พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงจาแนกบทมวา "ยถารเป อทนนาทาเน" เปนตน จงตรสคาวา "ยถารปนนาม" เปนตนน. จะวนจฉยในคาวา ยถารป เปนตนนน :- ทรพยมตามกาเนด ชอวา ทรพยเหนปานใด. กทรพยมตามกาเนดนน ยอมมตงแตบาทหนงขนไป;


เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา "บทหนงกด ควรแกบาท หนงกด เกนกวาบาทหนงกด." ในศพทวา ปาท เปนตนนน พระ- ผมพระภาคทรงแสดงเฉพาะอกปปยภณฑเทาสวนท ๔ แหงกหาปณะ ดวยปาทศพท. ทรงแสดงกปปยภทฑไดราคาบาทหนง ดวยปาทารหศพท. ทรงแสดงกปปยภณฑและอกปปยภณฑ แมทงสองอยาง ดวยอตเรกปาท- ศพท. วตถพอแกทตยปาราชก เปนอนทรงแสดงแลว โดยอาการทงปวง ดวยศพทเพยงเทาน. พระราชาแหงปฐพทงสน คอเปนจกรพรรดในทวป เชนพระเจาอโศก ชอพระราชาทวทงแผนดน, กหรอวา ผใดแมอน ซงเปนพระราชาในทวปอนหนง เชนพระราชาสงหล ผนน กชอพระ- ราชาทวทงแผนดน. พระราชาผเปนใหญเฉพาะประเทศแหงทวปอนหนง ดงพระเจา- พมพสารและพระเจาปเสนทเปนตน ชอพระราชาเฉพาะประเทศ. ชน เหลาใด ปกครองมณฑลอนหนง ๆ แมในประเทศแหงทวป ชนเหลานน ชอผครองมณฑล. เจาของแหงบานตาบลนอย ๆ ในระหวางแหงพระราชาสอง พระองค ชอผครองระหวางแดน. อามาตยผวนจฉยคด ชอผพพากษา ผพพากษาเหลานน นงในศาลแลว ยอมสงการลงโทษมตดมอและ เทาของพวกโจรเปนตน ตามสมควรแกความผด. สวนชนเหลาใดเปน อามาตยผถงฐานนดรหรอราชบตร เปนผทาความผด, ผพพากษาเหลา นนยอมกราบทลชนเหลานนแดพระราชา หาไดวนจฉยคดทหนกดวย ตนเองไม. อามาตยผใหญซงไดฐานนดร ชอวามหาอามาตย. แมมหา- อามาตยเหลานน ยอมนงทาราชกจในคามหรอในนคมนน ๆ.


ดวยบทวา เย วา ปน (น) พระผมพระภาคทรงแสดงวา "ชนเหลาใดแมอน เปนผอาศยราชสกล หรออาศยความเปนใหญ ของตนเอง ยอมสงการไดเดดขาด ชนเหลานนแมทงหมดทรงแสดงวา ราชาโน ในอรรถน (ดวย)." บทวา หเนยย ไดแก พงโบยและพงตด. บทวา ปพพาเชยย ไดแก พงเนรเทศเสย. และ๑พระราชา ทงหลายพงกลาวบรภาษอยางนวา "เจาเปนโจร" ดงนเปนตน. เพราะ- เหตนนแล พระผมพระภาคจงตรสวา "นนเปนการบรภาษ." สองบทวา ปรม อปาทาย มความวา เทยบบคคลผเสพเมถน ธรรม ตองอาบตปาราชก. คาทเหลอนบวาแจมแจงแลวทงนน เพราะ มนยดงกลาวแลวในกอน และเพราะมเนอความเฉพาะบทงาย ฉะนแล. พระผมพระภาค ครนทรงจาแนกสกขาบทททรงแสดงขนแลว ตามลาดบบทอยางนนแลว บดน จงทรงตงมาตกา โดยเปนตนวา ภมมฏ ถลฏ แลวตรสวภงคแหงบทมาตกานน โดยนยมคาวา ภมมฏ นาม ภณฑ ภมย นกขตต โหต เปนตน เพอแสดง ภณฑะทจะพงถอเอา ซงพระองคทรงแสดงการถอเอา โดยสงเขป ดวยหกบทมบทวา อาทเยยย เปนตนแลว ทรงแสดงโดยสงเขป เหมอนกนวา 'บาทหนงกด ควรแกบาทหนงกด เกนกวาบาทหนง กด' โดยพสดาร โดยอาการทภณฑะนนตงอยในทใด ๆ จงถงความ (เปนของจะพง) ถอเอา เพอปดโอกาสแหงเลสของบาปภกษทงหลาย ๑. แปลวา และพระราชาทงหลายตรสคาเปนตนวา.... ดงน ชอวาพงบรภาษ กม.


ในอนาคต. วนจฉยกถา พรอมดวยวรรณนาบททไมตน ในคาวา นกขตต เปนตนนน พงทราบดงน:- บทวา นกขตต ไดแก ทฝงเกบไวในแผนดน. บทวา ปฏจฉนน ไดแก ทเขาปกปดไว ดวยวตถมดนรวนและ อฐ เปนตน. ขอวา ภมมฏ ภณฑ ฯ เป ฯ คจฉต วา อาปตต ทกกฏสส มความวา ภกษใดรดวยอบายบางอยางนนเทยว ซงภณฑะนน ทชอวา ตงอยในแผนดน เพราะเปนของทเขาฝง หรอปกปดตงไวอยางนน เปนผมไถยจตวา "เราจกลก" แลวลกขนไปในราตรภาค. ภกษนน แมไปไมถงทแหงภณฑะ ยอมตองทกกฏ เพราะกายวหาร และวจวการ ทงปวง. [อรรถาธบายอาบตทเปนบพพประโยคแหงทตยปาราชก] ถามวา "ตองอยางไร ?" แกวา "ตองอยางน คอ :- จรงอย ภกษนนเมอลกขน เพอ ตองการจะลกทรพยนน ใหอวยวะนอยใหญใดๆ เคลอนไหว ยอม ตองทกกฏในเพราะอวยวะเคลอนไหวทกครงไป. จดผานงและผาหม กตองทกกฏทกๆ ครงทมอเคลอนไหว. เธอรปเดยวไมอาจนาทรพยท ฝงไวซงมจานวนมากออกไป จงคดวา "เราจกแสวงหาเพอน" ดงน แลวเดนไปยงสานกของสหายบางรป เปดประต กตองทกกฏทก ๆ ยาง เทาและทกๆ ครงทมอเคลอนไหว. แตไมเปนอาบตเพราะปดประต หรอเพราะกายกรรมและวจกรรมอยางอน ซงไมเปนการอดหนนแกการ


ไป. เธอเดนไปยงไปโอกาสทภกษรปนนนอน แลวเรยกภกษนนวา "ทาน ผมชอน " แจงความประสงคนนใหทราบ จงกลาวชกชวนวา "ทานมา ไปกนเถด," ยอมตองทกกฏทก ๆ คาพด. ภกษรปนนลกขนตามคา ชกชวนของเธอ, แมเธอรปนน กเปนทกกฏ. ครนเธอลกขนแลว ประสงคจะเดนไปยงสานกของภกษรป (ตนคด) นน จดผานงและผาหม ปดประตแลว เดนไปใกลภกษรป (ตนคด) นน กตองทกกฏ เพราะขยบมอและยางเทาทก ๆ ครงไป. เธอรปนนถามภกษผตนคดนนวา "ภกษชอโนนและโนนอยทไหน ? ทานจงเรยกภกษชอโนนและโนนมา เถด" ดงน ตองทกกฏทก ๆ คาพด. ครนเหนทก ๆ รปมาพรอม กนแลว กกลาวชกชวนวา "ผมพบขมทรพยเหนปานน อยในสถานท ชอโนน, พวกเราจงมาไปเอาทรพยนน แลวจกบาเพญบญ และจกเปน อยอยางสบาย" ดงน, กตองทกกฏทก ๆ คาพดทเดยว. เธอไดสหาย อยางนนแลว จงแสวงหาจอบ กถาเธอรปนน มจอบสาหรบตนอยไซร, จงกลาววา "เราจกนาจอบนนมา" ขณะเดนไปถอเอาและนามายอมตอง ทกกฏ เพราะขยบมอและยางเทาทกๆ ครงไป. ถาจอบไมม กไปขอ ภกษหรอคฤหสถคนอน และเมอขอ จะพดเทจขอวา "จงใหจอบแก ขาพเจา ขาพเจาตองการจอบ, ขาพเจามกจอะไร ๆ ทจะตองทา, ทากจ นนเสรจแลว จกนาคนให" ดงน ตองทกกฏทกๆ คาพด. ถาม เหมอง (ลาราง) ทจะตองชาระใหสะอาดอยไซร, เธอจะพดแมคาเทจ วา "งานดนในวดทจะตองทามอย," คาพดใด ๆ ทเปนคาเทจ. ยอมเปนปาจตตย เพราะคาพดนน ๆ. ในมหาอรรถกถา ทานปรบ ทกกฏทงนน ทงเพราะคาจรงทงเพราะคาเหลาะแหละ. คาทกลาวไวใน


มหาอรรถกถานน พงทราบวา เขยนไวดวยความพลงเผลอ." ขน ชอวาทกกฏในฐานแหงปาจตตย ซงเปนบพประโยคแหงอทนนาทาน ไมมเลย. กถาจองไมมดาม, ภกษพดวา "จกทาดาม" แลวลบมด หรอขวานออกเดนไปเพอตองการไมดามจอบนน, ครนไปแลวกตดไม แหง ถากตอก ยอมตองทกกฏ เพราะขยบมอและยางเทาทกๆ ครงไป. เธอตดไมทยงสด ตองปาจตตย. ถดจากนนไป กตองทกกฏในทกๆ ประโยค. แตในสงเขปอรรถกถา และมหาปจจร ทานปรบทกกฏไว แมแกพวกภกษผแสวงหามดและขวาน เพอตองการตดไมและเถาวลย ซงเกดอยในทนน. ทานกลาวไวในมหาปจจรวา "กถาภกษเหลานน มความคดอยางนวา 'พวกเราเมอขอมดขวานและจอบอยจกถกสงสย๑

พวกเราคนใหพบแรเหลกแลวจงทา' ดงนแลว ภายหลงนนจงเดนไป ยงบอแรเหลก แลวขดแผนดน เพอตองการแรเหลก. เมอพวกเธอขด แผนดนทเปนอกบปยะ กตองปาจตตยพรอมทงทกกฏหลายตว" เหมอน อยางวา ในบาลประเทศน ปาจตตยพรอมทงทกกฏหลายตว ยอม มได ฉนใด ในบาลประเทศทกแหงกฉนนน ในฐานะแหงปาจตตย ยอมไมพนไปจากทกกฏ. เมอพวกเธอขดแผนดนทเปนกปปยะอย ก เปนทกกฏหลายตวทเดยว. กครงถอเอาแรแลว ตอจากนน กตอง ทกกฏทก ๆ ประโยค เพราะกรยาททาทกอยาง. ถงแมในการแสวงหา ตะกรา กตองทกกฏ เพราะขยบมอและยางเทาตามนยดงทกลาวมาแลว นนเอง. ตองปาจตตยเพราะพดเทจ เพราะมความประสงคจะทาตะกรา ตองปาจตตย ในเพราะตดเถาวลย, คาทงหมดดงพรรณนามาฉะน ๑. นาจะเปน อาสงกตา.


พงทราบโดยนยกอนนนแล. หลายบทวา คจฉต วา อาปตต ทกกฏสส มความวา ภกษ ผแสวงหาสหายจอบและตะกราไดแลวอยางนน เดนไปยงทขมทรพยยอม ตองทกกฏทก ๆ ยางเทา. กถาวา เมอเธอเดนไป เกดกศลจตขนวา "เราไดขมทรพยนแลว จกทาพทธบชา ธรรมบชา หรอสงฆภต. ดงนแลว ไมเปนอาบต เพราะการเดนไปดวยกศลจต. ถามวา "เพราะเหตไร จงไมเปนอาบต." แกวา "เพราะพระผมพระภาคเจาตรสไวแลววา 'ภกษมไถยจต เทยวแสวงหาเพอนกตาม แสวงหาจอบหรอตะกรากตาม เดนไปกตาม ตองอาบตทกกฏ, ดงน จงไมเปนอาบตแกภกษผไมมไถยจตในททงปวง เหมอนในการเดนไปยงทขมทรพยนฉะนน." ภกษแวะออกจากทางแลว ทาทางไวเพอตองเดนไปยงขมทรพย ตดภตคาม ตองปาจตตย, ตด ไมแหง ตองทกกฏ. สองบทวา ตตถ ชาตก คอ ทเกดอยบนหมอ ซงฝงไวนานแลว. สองบทวา กฏ วา ลต วา ความวา หาใชตดเฉพาะไม และเถาวลยอยางเดยวเทานนไม เมอภกษดวยรกขชาต มหญา ตนไม และเถาวลยเปนตน ชนดใดชนดหนง ทยงสดกตาม แหงกตาม เปน ทกกฏเหมอนกน เพราะเปนไปกบดวยความพยายาม. [อาบตทกกฏ ๘ อยาง] จรงอย พระเถระทงหลายประมวลชอทกกฏ ๘ อยางนนมาแสดง ไวในทนแลว คอ บพพประโยคทกกฏ ๑ สหประโยคทกกฏ ๑ อนามาสทกกฏ ๑ ทรปจณณทกกฏ ๑ วนยทกกฏ ๑ ญาตทกกฏ ๑


ญตตทกกฏ ๑ ปฏสสวทกกฏ ๑. บรรดาทกกฏ ๘ อยางนน ทกกฏ ทพระผมพระภาคเจาตรสไวดงนวา "ภกษมไถยจตเทยวแสวงหาเพอน จอบหรอตะกรากตาม เดนไปกตาม ตองอาบตทกกฏ" น ชอ บพพ- ประโยคทกกฏ. จรงอย ในพระดารสทตรสไวน ในฐานะแหงทกกฏ กเปนทกกฏ ในฐานะแหงปาจตตย กเปนปาจตตยโดยแท. ทกกฏ ทพระองคตรสไวดงนวา "ภกษตดไมหรอเถาวลยทเกด อยบนพนดนนน ตองอาบตทกกฏ" น ชอ สหประโยคทกกฏ. ใน พระดารสทตรสไวน วตถแหงปาจตตยและวตถแหงทกกฏ กตงอยใน ฐานะแหงทกกฏเหมอนกน เพราะเหตไร ? เพราะการลกเปนไปกบดวย ความพยายาม. อนง ทกกฏ ทพระองคปรบไวแกภกษผจบตองรตนะ ๑๐ อยาง๑

ขาวเปลอก ๗ อยาง๒ และเครองศตราวธเปนตนทงหมด น ชอ อนามาส- ทกกฏ. ทกกฏ ทพระองคปรบไวแกภกษผจบตองผลไมทงหลายทเกดใน ทนน แหงกลวยและมะพราวเปนตน น ชอ ทรปจณณทกกฏ. อนง ทกกฏ ทพระองคปรบไวแกภกษผเทยวบณฑบาต ไมรบ- ประเคนหรอไมลางบาตรในเมองมผงธลตกลงไปใยบาตร กรบภกษาใน ๑. รตนะ ๑๐ อยาง คอ แกวมกดา ๑ มณ แกวมณ ๑ เวฬรยะ ๑ สงขะ หอยสงข ๑ ศลา ๑ ปวาฬะ แกวประพาฬ ๑ รชตะ เงน ๑ ชาตรปะ ทองคา ๑ โลหตงคะ ทบทม ๑ มสาคลละ แกวลาย ๑. ๒. ขาวเปลอก ๗ อยาง คอ สาล ขาวสาล ๑ วห ขาวเปลอก ๑ ยวะ ขาวเหนยว ๑ กงค ขาวฟาง ๑ กทรสกะ หญากบแก ๑ วรกะ ลกเดอย ๑ โคธมะ ขาวละมาน ๑. นยสารตถทปน. ๒/๒๐๕-๖.


บาตรนน น วนยทกกฏ. ทกกฏทวา "พวกภกษไดฟง (เรองตะเกยกตะกายเพอทาลาย สงฆ) แลวไมพด ตองอาบตทกกฏ" น ชอ ญาตทกกฏ. ทกกฏทตรสไววา "เปนทกกฏเพราะญตต ในบรรดาสมนภาสน ๑๑ อยาง" น ชอ ญตตทกกฏ. ทกกฏทตรสไววา "ดกอนภกษทงหลาย ! วนจาพรรษาตนของ ภกษนน ไมปรากฏ และเธอยอมตองอาบตทกกฏ เพราะรบคา๑" น ชอ ปฏสสวทกกฏ. สวนสหประโยคทกกฏ (คอตองทกกฏพรอมดวยความพยายาม) ดงตอไปน :- เพราะเหตนน ขาพเจาจงกลาววา "เมอภกษตดรกขชาต มหญา ตนไม และเถาวลยเปนตน ชนดใดชนดหนง ทยงสดกตาม แหงกตาม เปนทกกฏเหมอนกน เพราะเปนไปกบดวยความพยายาม." กถาแมเมอภกษนน ตดรกขชาต มหญา ตนไม และเถาวลยเปนตน ซงเกดขนในทนน ลชชธรรม ยอมหยงลง ความสงวรเกดขน, เธอ แสดงทกกฏเพราะการตดเปนปจจยแลว ยอมพนได. ถาเธอไมทอด ธระ ยงมความขะมกเขมนขดดนอยทเดยว, ทกกฏเพราะการตด ยอม ระงบไป, เธอยอมตงอยในทกกฏเพราะการขด ดวยวา ภกษแมเมอ ขดแผนดนเปนอกปปยะ ยอมตองทกกฏนนแล ในอธการวาดวยการ ขดดนน เพราะมความพยายาม. กถาเธอขดในทกทศเสรจสรรพแลว แมจนถงทตงหมอทรพย ลชชธรรมหยงลง, เธอแสดงทกกฏเพราะการขด เปนปจจยเสยแลว ยอมพน (จากอาบต) ได. ๑. ว. มหาวรรค. ๔/๓๐๒.


บทวา วยหต วา มความวา กถาภกษยงมความขะมกเขมนอย อยางเดม คยดนรวน ทาเปนกองไวในสวนขางหนง ทกกฏเพราะการ ขดยอมระงบไป, เธอยอมตงอยในทกกกเพราะการคย กเมอเธอทา ดนรวนนนใหเปนกองไวในทนน ๆ ยอมตองทกกฏทก ๆ ประโยค แตถาเธอทาเปนกองไวแลว ทอดธระเสย ถงลชชธรรม แสดงทกกฏ เพราะการคยเสยแลว ยอมพน (จากอาบต) ได. บทวา อทธรต วา มความวา กถาภกษยงมความขะมกเขมนอย โกยดนรวนขนใหตกไปในภายนอก, ทกกฏเพราะการคยยอมระงบไป, เธอยอมตงอยในทกกฏเพราะการโกยขน. กเมอเธอใชจอบกตาม มอ ทงสองกตาม ปงกกตาม สาดดนรวมใหตกไปในทนน ๆ ยอมตอง ทกกฏทก ๆ ประโยค. แตถาเธอนาดนรวนทงหมดออกไปเสยแลว จน ทาหมอทรพยใหตงอยบนบก แลวถงลชชธรรม, แสดงทกกฏเพราะการ โกยขน ยอมพน (จากอาบต) ได. แตถาเธอยงมความขะมกเขมนอย นนแหละ จบตองหมอทรพย ทกกฏเพราะการโกยขน ยอมระงบไป, เธอยอมตงอยในทกกฏเพราะการจบตอง กแล ครนจบตองแลว ถงลชช ธรรม แสดงทกกฏเพราะการจบตองเสยแลว ยอมพน (จากอาบต) ได. ถาเธอยงมความขะมกเขมนอยตอไป ทาหมอทรพยใหไหว, ทกกฏเพราะ การจบตอง ยอมระงบไป, เธอยอมตงอยในถลลจจย ดงทพระองค ตรสไววา "ทาใหไหว ตองอาบตถลลจจย" ดงน. [อรรถาธบายคาวา ทกกฏและถลลจจย] ทกกฏและถลลจจจยแมทงสอง ทตรสไวในพระบาลนน ม


เนอความเฉพาะคาดงตอไปน บรรดาทกกฏและถลลจจยทงสองน พง ทราบทกกฏขอตนกอน ความกระทาชว คอ ความทาใหกจทพระ ศาสดาตรส; เพราะฉะนน จงชอวาทกกฏ. อกอยางหนง ทชอวา ทกกฏ เพราะอรรถวเคราะหแมอยางนวา "ความกระทาชว คอ กรยามรปผด ยอมไมงามในทามกลางแหงกรยาของภกษ." จรงอย แมพระผมพระภาค กไดตรสคานไววา "กโทษใด ทกลาววา 'ทกกฏ' ทานจงฟง โทษนน ตามทกลาว, กรรมใดเปนความผดดวย เปนความเสยดวย เปนความพลาดดวย เปนความ ชวดวย และมนษยทงหลายพงทากรรมลามกใด ใน ทแจง หรอวาในทลบ, บณฑตทงหลาย ยอม ประกาศโทษนนวา 'ทกกฏ' เพราะเหตนน โทษนน เราจงกลาวอยางนน.๑

สวนวตกกมะนอกน ชอวาถลลจจย เพราะเปนกรรมหยาบ และเพราะความเปนโทษ. กความเปนสงโยค (คอซอน ล) ในคาวา "ถลลจจย" น ผศกษาควรทราบเหมอนในคาวา "สมปราเย จ ทคคต ต โหต กฏกปผล และทคตในสมปรายภพ กรรมนนเปนของมผล เผดรอน" เปนตน. จรงอย บรรดาโทษทจะพงแสดงในสานกของ ภกษรปเดยว โทษทหยาบเสมอดวยถลลจจยนน ยอมไมม; เพราะเหต นน ขาพเจาจงกลาววา "ทชอวาถลลจจย เพราะเปนกรรมหยาบ ๑. ว. บรวาร. ๘/๓๗๐.


และเพราะความเปนโทษ." จรงอย คาน พระผมพระภาคเจาไดตรส แลววา "โทษใด ทเรากลาววา 'ถลลจจย' ทานจงฟง โทษนน ตามทกลาว, ภกษใดยอมแสดงโทษนน ในสานกของภกษรปเดยว และภกษใดยอมรบ โทษนน, โทษทเสมอดวยโทษนน ของภกษนน ยอมไมม; เพราะเหตนน โทษนน เราจกกลาว อยางนน.๑" กเมอภกษทาให (หมอ) ไหวอย เปนถลลจจยทกๆ ประโยค. แตวาเธอแมใหไหวแลว หยงลงสลชชธรรม แสดงถลลจจยเสยแลว ยอมพนได. กอาบตทเกดกอน ๆ ในเพราะใหไหวน ยอมระงบไป จาเดมแตสหประโยคทเดยว. ในอรรถกถาชอกรนทกลาววา "กแล ทกกฏและปาจตตยเหลาใด ในบพพประโยค เธอแสดงสหประโยค แลวหยงลงสลชชธรรมแลวตองไว, ทกกฏและปาจตตเหลานนทงหมด ควรแสดง. สวนทกกฏแมมาก ในเพราะตดหญา ตนไม และเถาวลย เปนตนทเกดขนแลวในทนน ในสหประโยค ยอมระงบไป เพราะถง การขดดน, อาบตทกกฏเพราะเหตขดดนตวเดยวเทานนคงมอย. ทกกฏ แมมาก ในเพราะการขด ยอมระงบไป ในเพราะถงการคย, อาบต ทกกฏแมมาก ในเพราะการคย ยอมระงบไป เพราะถงการโกยขน, อาบตทกกฏแมมาก ในเพราะการโกยขน ยอมระงบไป เพราะถงการ จบตอง, อาบตทกกฏแมมาก ในเพราะการจบตอง ยอมระงบไป ๑. ว. ปรวาร. ๘/๓๖๘/๙.


เพราะถงการใหหวนไหว. กแล ครนเมอลชชธรรมเกดขนในขณะขดดน เปนตน อาบตแมจะมมากกตามท เธอแสดงเพยงตวเดยวเทานน ยอม พนได." จรงอย ขนชอวาความระงบแหงอาบตทเกดขนกอนน มาแลว ในสตร ในอนสาวนาทงหลายนนแล อยางนวา "ทกกฏ เพราะญตต ถลลจจย เพราะกรรมวาจาสองครง ยอมระงบไป." แตความระงบแหง อาบต ทเกดขนกอนในทตยปาราชกน ผศกษาควรถอเอาโดยประมาณ แหงพระอรรถกถาจารย ฉะนแล. [กรยาทภกษลกทรพยใหเคลอนจากฐาน ๖ อยาง] หลายบทวา านา จาเวต อาปตต ปาราชกสส มความวา กภกษใดแมยงหมอใหไหวแลว ไมหยงลงสลชชธรรมเลย ยงหมอ นนใหเคลอนจากฐานแหงหมอ โดยทสด แมเพยงเสนผมเดยว, ภกษ นนตองปาราชกทเดยว. กการยงทรพยใหเคลอนจากฐาน ในคาวา "านา จาเวต" น พงทราบโดยอาการ ๖. อะไรบาง ? ๑. ภกษจบปากหมอรงมาตรงหนาของตน ยงทสดขางโนน ใหเลยโอกาสททสดขางนถกตองแลว แมเพยงปลายเสนผม ตองปาราชก. ๒. ภกษจบอยางนนแลว ไสไปขางหนา ยงทสดขางน ใหเลย โอกาสททสดขางโนนถกตองแลว แมเพยงปลายเสนผม ตองปาราชก. ๓. ภกษผลกไปขางซายกด ขางขวากด ยงทสดขางขวาใหเลย โอกาสททสดขางซายถกตองแลว แมเพยงปลายเสนผม ตองปาราชก. ๔. ภกษใหทสดขางซายเลยโอกาสททสดขางขวาถกตองแลว แม เพยงปลายเสนผม ตองปาราชก.


๕. ภกษยกขนขางบน ใหพนจากพน แมเพยงปลายเสนผม ตองปาราชก. ๖. ภกษขดดน กดลงขางลาง ยงขอบปากหมอใหเลยโอกาสท กนหมอถกตองแลว แมเพยงปลายเสนผม ตอปาราชก. การ ใหเคลอนจากฐาน สาหรบหมออนตงอยในฐานเดยว พงทราบโดย อาการ ๖ อยางน ดวยประการฉะน. กถาเขาทาบวงทขอบปากหมอ แลวตอกหลกโลหะ หรอหลกไมแกนมไมตะเคยนเปนตนลงในแผนดน แลวเอาโซลามทหลกนนตงไว. หมอทลามดวยโซเสน ๑ ในทศหนง ยอมไดฐาน ๒. ทลามดวยโซหลายเสน ใน ๒-๓-๔ ทศ ยอมไดฐาน ๓-๔-๕. บรรดาหมอทลามไวทหลกเดยวเปนตนนน ภกษยกหลกแรก แหงหมอทลามไวทหลงเดยวขนกด ตดโซกด ตองถลลจจย. ภายหลง ใหหมอเคลอนจากฐาน แมเพยงปลายเสนผม โดยนยตามทกลาว แลวนนแล ตองปาราชก. ถายกหมอขนทแรก ตองถลลจจย. ภายหลง ใหหลกเคลอนจากฐาน แมเพยงปลายเสนผมกด ตดโซกด ตอง ปาราชก. ในการยงทสดแมแหงหมอทลามไวทหลก ๒-๓-๔ หลก ให เคลอนจากฐาน กตองปาราชกโดยอบายนน. ในหลกทเหลอทงหลาย พงทราบวาเปนถลลจจย. ถาไมมหลก เขาทาวลยไวทปลายโซ แลว จงสอดเขาไป ทรากไมซงเกดอยในทนน. ภกษยกหมอขนกอน ภายหลงจงตดรากไม แลวนาวลยออก ตองปาราชก. ถาไมตดรากไม แตรดใหวลยเลอนไปขางโนนและขางน ยงรกษาอย. แตถาแมยงไม นาออกจากรากไม เปนแตเอามอจบทาใหไปในอากาศ กตองปาราชก. ความพเศษในอธการวาดวยหมอทเขาสอดเขาไวทรากไมน มเทาน.


คาทเหลอมนยดงกลาวแลวนนแล. กชนบางพวกปลกตนไทรเปนตน ไวเบองบนหมอ เพอตองการเปนเครองหมาย. รากไมเกยวรดหมอตง อย ภกษคดวา "จกตดรากไมลกหมอไป" กาลงตด ตองทกกฏทก ๆ ประโยค. ตดแลว ทาโอกาสใหหมอเคลอนจากฐาน แมเพยงปลาย เสนผม ตองปาราชก. เมอกาลงตดรากไมอยแล หมอพลดกลงไปส ทลม ยงรกษาอยกอน, ยกขนจากฐานทหมอกลงไป ตองปาราชก. ถาเมอตดรากไมทงหลายแลว หมอยงตงอยไดดวยเพยงรากเดยว และ ภกษนนมนในวา "เมอตดรากไมนแลว หมอจกตกไป" จงตดรากไม นน พอตดเสรจ ตองปาราชก. กถาหมอตงอยไดดวยรากเดยวเทานน เหมอนสกรตดอยในบวงฉะนน สงอะไร ๆ อนทจะเดยวไวไมม, แม เมอรากนนพอตดขาดแลว กตองปาราชก. ถาเขาวางกอนหนแผน ใหญทบไวบนหมอ, ภกษมความประสงคจะเอาทอนไมงดกอนหนนน ออก จงตดตนไมทเกดอยบนหมอ ตองทกกฏ เพราะเปนตนไมเกด อยทใกลหมอนนนามา ไมตองทกกฏ เพราะเปนตนไมเกดในทนน (แต) เมอตดไมเชานน ตองปาจตตย. สองบทวา อตตโย ภาชนคต มความวา กถาภกษไมสามารถ จะยกเอาหมอขนได จงสอดภาชนะของตนเขาไป เพอรบเอาทรพย ทอยในหมอ มไถยจตจบตองทรพยภายในหมอ ควรแกคา ๕ มาสก กตาม เกนกวา ๕ มาสกตาม ตองอาบตทกกฏ. กการกาหนด ท ทานกลาวไวแลวในพระบาลน เพอกาหนดอาบตปาราชก. เมอภกษ จบตองทรพยแมหยอนกวา ๕ มาสก ดวยไถยจต กตองทกกฏ เหมอนกน.


ภกษรวมทรพยใหเนองเปนอนเดยวกนแลวสอดภาชนะของตน เขาไปอยเพยงใด, ภกษนน ทานเรยกวา "ทาใหหวนไหว" เพยงนน ในคาวา "ผนทาเปต" น อกอยางหนง แมเมอคยเขยไปทางโนน และทางน ชอวาทาใหหวนไหวเหมอนกน. ภกษนน ยอมตองถลลจจย. ในกาลใด ภกษตดความททรพยเนองอนเดยวกนขาดแลว ทรพย ทอยในหมอ กมอยในหมอนนเอง แมทอยในภาชนะ กมอยในภาชนะ เทานน ในกาลนน ทรพยชอวามอยในภาชนะของตนแลว. ครน เธอทาอยางนนแลว แมเมอไมไดนาภาชนะออกจากหมอกตาม ตอง ปาราชก. กหาปณะทลอดออกทางชองนวมอแลว จะไมกระทบกหาปณะท อยในหมอโดยวธใด ภกษทาการกาเอาโดยวธนน ชอวาตดกาเอา. ในคาวา "มฏ วา ฉนทต" น แมภกษนน กตองปาราชก. บทวา สตตารฬห ไดแก ทรพยทรอยไวในดาย. คาวา "สตตารฬห" นน เปนชอของเครองประดบทรอยไวในดายบาง ทสาเรจดวยดายบาง. เครองประดบทงหลายมสงวาลเปนตน ทสาเรจ ดวยทองบางกม ทสาเรจดวยรปยะบางกม ทสาเรจดวยดายบางกม, ถงแมสรอยไขมกเปนตน กถงการสงเคราะหเขาในสงวาลเปนตนน นนแล. ผาสาหรบโพกศรษะทานเรยกวา "เวฐานะ." ภกษมไถยจต จบตองบรรดาทรพยทรอยไวในดายเปนตนเหลานน อยางใดอยางหนง ตองทกกฏ. ทาใหหวนไหว ตองถลลจจย. จบทสดสงวาลแลว ไมได ทาใหลอยอยในอากาศ เพยงแตยกขน (เทานน) ตองถลลจจย. กในบทวา "ฆสนโต นหรต" น มวนจฉยดงน:- ในสงเขป


อรรถกถาและมหาปจจรเปนตน ทานกลาวไววา "เมอภกษชกออกอย ซงภณฑะทเขากระทาหมอเตมเสมอแลว ตงไวบนหมออนเตมแลวกด หรอซงภณฑะทเขากระทาเงอน (ปลาย) อนหนงไวทกนหมอ เงอน (ปลาย) อนหนงไวทขอบปากหมอตงไวแลวกด เปนถลลจจย. เมอ ใหพนจากปากหมอ เปนปาราชก.สวนภณฑะใดทเขาใสไวในหมอ อนพรอง หรอในหมอเปลา เฉพาะโอกาสทตน (คอภณฑะ) ถก ตอง เปนฐานของภณฑะนน, หมอทงหมดหาไดเปนฐานไม; เพราะ- เหตนน แมเมอภกษชกภณฑะนนออกไป ครนประมาณเสนผมหนงพน ไป จากโอกาสทภณฑะนนตงอย เปนปาราชกทนท. แตเมอภกษยกขน ตรงๆ จากหมอทเตมหรอพรอง เมอภณฑะนนพอพนจากโอกาส อน ทสดหมอเบองตาตงอยแลว เปนปาราชก. ภณฑะอยางใดอยางหนง ทพอจะเปนปาราชก ซงเขาตงไว ภายในหมอ เมอภกษใหไหวอยในหมอทงสน และเมอชกเครอง ประดบมสงวาลเปนตนออกไป ยงไมเลยขอบปากเพยงใด, คงเปน ถลลจจยเพยงนนนนแล. เพราะวาหมอแมทงหมด เปนฐานของ ภณฑะนน. สวนในมหาอรรถกถา ทานกลาวไววา "ทแหงหมอทตงไว เทานนเปนฐาน, หมอทงหมดหาไดเปนฐานไม; เพราะเหตนน เมอ ภกษใหพนไปจากฐานทซงเขาตงไวเดม แมเพยงปลายเสนผม กตอง ปาราชกทเดยวแล." คาแหงมหาอรรถกถานน เปนประมาณ. สวน คาอรรถกถานอกน ทานกลาวตามนยแหงการมวนจวรทพาดอยบน ราวจวรของภกษทไมไดทาใหไปในอากาศ. คาทกลาวไวในสงเขป


อรรถกถา เปนตนนน ไมควรถอเอา. เพราะพระวนยธรควรอยใน วนจฉยทหนก ในเมอการวนจฉยวนยมาถงแลว การปฏบตน เปน ธรรมดาในวนย. อกอยางหนง หมอทงหมด ไมเปนฐานแหงภณฑะ ทตงอยภายในหมอฉนใด, คาแหงสงเขปอรรถกถาเปนตนนน บณฑต พงทราบฉนนน เพราะบาลวา " ภกษทาทรพยใหเขาไปในภาชนะ ของตนกด ตดกาเอากด ดงนแล. [อรรถาธบายภกษลกดดเอาเนยใส เปนตน เปนปาราชก] ในมหาอรรถกถา ทานกลาวไววา "เมอภกษดมของทเปนนา อยางใดอยางหนงมเนยใสเปนตน เมอเนยเปนตนนน มาตรวาเธอ ดมแลวดวยประโยคอนเดยวกเปนปาราชก." แตในอรรถกถาทงหลาย มมหาปจจรเปนตน ทานแสดงวภาคนไววา "เมอภกษครามาดมไมชก ปากออก และเนยใสเปนตนทเขาไปในลาคอ ยงไมไดบาท รวมกบท อยในปาก จงไดบท, ยงรกษาอยกอน, แตในเวลาทเนยใสเปนตน อนตนกาหนดตดดวยนนเอง ยอมเปนปาราชก. ถาแมภกษกาหนด ตดดวยรมฝปากทงสองขางหบรมฝปาก กตองปาราชกเหมอนกน. แม เมอดมดวยกานอบลหลอดไมไผและหลอดออเปนตน และถาทอยในลาคอ นนแล ไดราคาบาทหนง เปนปาราชก. ถารวมกบอยในปาก จง ไดบาทหนง เมอเนยใสเปนตนนน สกวาภกษกาหนดตดดายรมฝปาก ทงสองขางใหความเนองเปนอนเดยวกนกบทอยในกานอบลเปนตน ขาด ตอนกน เปนปาราชก. ถารวมกบทอยในกานอบลเปนตน จงไดราคา บาทหนง เปนปาราชก ในเมอมาตรวาภกษเอานวมออดกนแหงกาน


อบลเปนตนเสย. แตเมอเนยใสเปนตนซงมราคาไดบาทหนง ยงไมไหล เขาไปในลาคอ ทงในกานอบลเปนตน ทงในปาก แมมคาเกนกวา บาทหนง แตเปนของเนองเปนอนเดยวกนตงอย, ยงรกษาอยกอนแล." คาแมทงหมด ทกลาวในมหาปจจรเปนตนนน ยอมตองกบนยนวา "ภกษทาทรพยใหไปในภาชนะของตนกด ตดเอาเปนกากด ดงน; เพราะเหตนน (คาทกลาวไวในอรรถกถามมหาปจจรเปนตนนน) เปนอนทานแสดงไวชอบแลวแล. ในภณฑะทตดเนองเปนอนเดยวกน มนยเทานกอน. กถาภกษเอามอกด บาตรกด ภาชนะอยางใดอยางหนง มโอ เปนตนกด ตกดม, เนยใสเปนตนจะครบราคาบาทหนงในประโยคใด, เมอทาประโยคนนแลว ตองปาราชก. ถาเนยใสเปนตน เปนของม ราคามมากไซร ภกษอาจถอเอาไดราคาบาทหนง ดวยเพยงประโยคเดยว แล แมดวยกาบหอย ในเมอยกขนครงเดยวเทานน เปนปาราชก. อนง เมอภกษกดภาชนะใหจมลงแลวตกเอา, เนยใสเปนตนนน ยงเนองเปนอนเดยวกนเพยงใด, ยงรกษาอยเพยงนน. เปนปาราชก ดวยการกาหนดตดแหงขอบปาก หรอดวยการยกขน. กเนยใสหรอนามน หรอนาผงและนาออยทใส เชนกบนามนนนแล ภกษเอยงหมอให ไหลเขาภาชนะของตนเมอใด, เมอนน ความเนองเปนอนเดยวกน ยอมไมม เพราะเหตทสงเหลานนเปนของใส; เพราะฉะนน เมอเนยใส เปนตนซงไดราคาบาทหนง สกวาลนออกจากขอบปาก เปนปาราชก สวนนาผงและนาออยทเขาเคยวตงไว เหนยวคลายยางไม เปนของ ควรดงไปมาได, เมอความรงเกยจเกดขน ภกษออกนากลบคนได เพราะ


เปนของตดกนเปนอนเดยวนนเอง. นาผงและนาออยชนดนน แมออก จากขอบปากเขาไปในภาชนะแลว กชอวายงรกษาอย เพราะเปนของ ตดเนองเปนอนเดยวกนกบสวนขางนอก. แตพอเมอสกวาขาดจากขอบ ปากแลว จงเปนปาราชก. แมภกษใด ใสผาเปลอกไมอยางใดอยางหนง หรอของอนมทอนหนงเปนตนชนดใดชนดหนง ซงจะดมเนยใสหรอ นามนไดราคาบาทหนงอยางแนนอน ลงในหมอของผอนดวยไถยจต พอ หลดจากมอ ภกษนนกตองปาราชก. ในมหาอรรถกถา ทานกลาวไววา "ภกษรวา ' บดน เขาจก ใสนามน' มไถยจตใสภณฑะอยางใดอยางหนงลงในหมอเปลา, ถา ภณฑะนนจะดมไดราคา ๕ มาสก ในเมอนามนเขาใสหมอนนแลว เมอนามนสกวาภณฑะนนดมแลว เปนปาราชก." แตคานนยอมแยง กบคาวนจฉยวาดวยการทาลารางแหงใหตรงในบงทแหง ในมหา- อรรถกถานนนนเอง, จรงอย ลกษณะแหงอวหารในคาน ไมปรากฏ; เพราะเหตนน จงไมควรเชอถอ. สวนในอรรถกถามหาปจจรเปนตน ทานปรบเปนปาราชก ในเมอยกภณฑะนนขน. คานนใชได. ภกษ วางภณฑะมหนงเปนตน ในหมอเปลาของผอน เพอตองการจะเกบ ซอนไว เมอเขาใสนามนลงในหมอนนแลว (เธอ) กลววา "ถาผน จกทราบ เขาจกขดขวางเรา" จงยกภณฑะทดมนามนไวแลวไดราคา บาทหนง ดวยไถยจต ตองปาราชก. ยกขนดวยจตบรสทธ เมอผอน ใหนามา เปนภณฑไทย. อธบายวา "สงของใดของผอนหายไป, ตองใชราคาสงของนน หรอใชสงของนนนนเอง; ชอวาภณฑไทย." ถาไมใชให ตองปาราชก ในเมอเจาของทอดธระ. แตถาผอนใส


เนยใส หรอนามนลงในหมอของภกษนน, ภกษผเจาของหมอนกใส ภณฑะทจะดมนามนไดลงแมในหมอนน ดวยไถยจต เปนปาราชก ตามนยทกลาวแลวนนแล. ภกษรวาเนยใส หรอนามนทผอนใสไวใน หมอเปลาของตน จงใสภณฑะลงไปดวยไถยจต เปนปาราชก ในขณะ ทยกขน ตามนยกอนเหมอนกน. มจตบรสทธใสลงไป ภายหลงจง ยกขนดวยไถยจต เปนปาราชกเหมอนกน. มจตบรสทธแท ยกขน ไมเปนอวหาร ไมเปนสนใช. แตในมหาปจจร กลาวไวแตเพยง อนาบตเทานน. ในกรนท ทานกลาวไววา "ภกษเคองขดใจวา 'ทาน ใสนามนลงในหมอของเราทาไม' ดงนแลว ยกภณฑะขนเททงเสย ไมเปนภณฑไทย." ภกษใครจะใหนามนไหล จงจบทขอบปากเอยง หมอดวยไถยจต เมอนามนไหลไปไดราคาถงบาท ตองปาราชก. ภกษมไถยจตแท ทาใหหมอราวดวยคดวา "นามนจกไหลไปเสย" เมอนามนไหลไปไดราคาถงบาท ตองปาราชก. ภกษมไถยจตนนแล กระทาหมอใหเปนชองทะล ควา หงาย หรอตะแคง. กแล คาน เปนฐานะแหงความฉงน. เพราะฉะนน ควรสงเกตใหด. กในคาวา "ควา" เปนตนน มวนจฉยดงตอไปน :- ชองปาก ลงขางลาง ชอวา ชองควา. ชองปากขนขางบน ชอวา ชองหงาย. ชองปากไปตรง ๆ เหมอนกระบวย ชอวา ชองตะแคง. บรรดาชอง ควาเปนตนนน เมอนามนไดราคาถงบาท ไหลออกจากทสดภายในชอง ควา ซงตนทาไวจาเดมแตภายนอก ถงจะไมไหลออกไปภายนอก กเปน ปาราชก. เพราะเหตไร ? เพราะเหตวา นามนพอไหลออกไปจาก ทสดภายในนนเทานน กชอวาไหลออกไปภายนอก จะนบวาอยภายใน


หมอไมได คอไมตงอยในหมอ. เมอนามนไดราคาถงบาท ไหล ออกไปจากทสดภายนอกแหงชองควา ทตนทาไวจาเดมแตภายใน เปน ปาราชก. เมอนามนไดราคาถงบาท ไหลออกไปจากทสดภายนอกของ ชองหงาย ทตนทาไวโดยอาการใด ๆ กตาม เปนปาราชก. ในอรรกถกถา ทงหลาย ทานกลาวไววา "แทจรง นามนนน ยงไมไหลจากทสด ภายนอกเพยงใด, กชอวายงอยภายในหมอเพยงนนนนแล. พระวนยธร พงปรบ (อาบตปาราชก) ดวยอานาจนามนทไหลออกจากตรงกลาง กระเบอง แหงชองตะแคง." กคาทกลาวไวในอรรถกถาทงหลายนน ยอมสมกบการทาลายคนของสระ ในเมอภกษกระทาชองตงแตภายใน และภายนอก เวนตรงกลางไว. แตเมอภกษกระทาชอง จาเดมแต ภายในแลว พระวนยธรควรปรบอาบตดวยทสดภายนอก, เมอทาชอง จาเดมแตภายนอกแลว ควรปรบดวยทสดภายใน; คาททานกลาวไวใน ชองตะแคงน ดงพรรณนามาน ใชได. กภกษใด นาออกซงเชงรองหรอกอนเสาแหงหมอ ดวยไถยจต วา "หมอจกกลงไป" เมอหมอกลงไป เปนปาราชก. อนง เมอ ภกษรความทเขาจะรนนามนใส ทาความราวหรอชองแหงหมอเปลาไว เปนภณฑไทย โดยประมาณแหงนามนทรวออกในภายหลง. แตใน อรรถกถาทงหลาย อรรถกถาบางแหงทานเขยนไววา "เปนปาราชก" ดงนกม นนเขยนไวดวยความพลงพลาด. ภกษทาไมหรอหนใหเปนของ อนตนผกไวไมด หรอตงไมหรอหนใหเปนของอนตนตงไวไมด ใน เบองบนแหงหมอเตม ดวยไถยจตวา "มนจกตกไปทาลาย นามนจก ไหลออกจากหมอนน." ไมหรอหนนน จะตองตกอยางแนนอน เมอ


ภกษทาอยางนน เปนปาราชก ในขณะทาเสรจ. ทาอยางนน ในเบอง บนแหงหมอเปลา ไมหรอหนนน ตกไปทาลายในกาลทหมอนนเตมใน ภายหลง เปนภณฑไทย จรงอย ในฐานะเชนนยงไมเปนปาราชกใน เบองตนทเดยว เพราะประโยคอนภกษทาแลวในกาลทของไมม. แต เปนภณฑไทย เพราะทาของใหเสย.เมอเขาใหนามาให ไมใหเขา เปนปาราชก เพราะการทอดธระแหงเจาของทงหลาย. ภกษทาเหมอง ใหตรงดวยไถยจตวา "หมอจกกลงไป หรอนาจกยงนามนใหลนขน" หมอกลงไปกตาม นามนลนขนกตาม เปนปาราชก ในเวลาททาให ตรง จรงอย ประโยคเชนน ๆ ถงความสงเคราะหไดในบพพประโยคา- วหาร. เมอเหมอนแหงอนภกษทาใหตรงไวแลว นาไหลมาทหลง หมอกลงไปกตาม นามนลนขนกตาม, เปนภณฑไทย. เพราะ เหตไร ? เพราะไมมประโยค คอการใหเปนเคลอนจากฐาน. ลกษณะ แหงประโยค คอการใหเคลอนการฐานนน จกมแจงในของทตงอย ในเรอ. [อรรถาธบายคาวา ภนทตวา เปนตน] พงทราบวนจฉยในบททงหลายมบทวา ตตเถว ภนทต วา เปนตน, ทานกลาวไวในอรรถกถา ดงน กอน. บทวา "ทาลายกด" นน โดยอรรถวา ทบทาลายดวยไมคอน. บทวา "เทกด" นน โดยอรรถวา เทนาหรอทรายลงใหนามน ลนขน. บทวา "ยงไฟใหไหมกด" นน โดยอรรถกวา นาฟนมาแลว ยงไฟใหไหม.


บทวา "ใหเปนของบรโภคไมได" นน โดยอรรถวา ทาให เปนของพงเคยวกนไมได หรอพงดมไมได คอยงอจจาระ หรอปสสาวะ หรอยาพษ หรอของเปนเดน หรอซากศพใหตกลงไป. บทวา "ตองอาบตทกกฏ" นน โดยอรรถวา เปนทกกฏ เพราะไมมการใหเคลอนจากฐาน. ญาณพเศษน ชอวา พทธวสย. แมจะเปนทกกฏ กจรง แตเมอเจาของใหนามาให มภณฑไทย. ใน ๔ บทนน สองบทเบองตนไมสม. เพราะสองบทนน เปนลกษณะ อยางเดยวกนกบการทาความราวของหมอและการทาเหมองใหตรง. สวนสองบทเบองปลาย แมยงวตถใหเคลอนจากฐาน กอาจทาได. เพราะฉะนน อาจารยพวกหนง จงกลาววนจฉยในคานไวอยางน. ไดยนวา ในอรรถกถา คาวา "เปนทกกฏ เพราะไมมการให เคลอนจากฐาน" น ทานกลาวหมายเอาสองบทเบองปลาย. จรงอย ภกษไมทาการใหเคลอนจากฐานเลย พงเผาเสยกด พงทาใหเปนของ ใชสอยไมไดกด ดวยไถยจต หรอเพราะตองการจะใหเสยหาย, แต ในสองบทเบองตน เมอภกษทาลายหรอเทโดยนยทกลาวแลว การ ใหเคลอนจากฐาน ยอมมได; เพราะฉะนน เมอทาอยางนน เปน ภณฑไทย เพราะใครจะใหเสยหาย เปนปาราชกดวยไถยจต ดงนแล. หากมผแยงวา "คานน ไมชอบ เพราะทานกลาวไวในพระ บาลวา 'เปนทกกฏ." พงเฉลยวา "จะเปนคาไมชอบหามได เพราะมอรรถทจะพง ถอเอาโดยประการอน."


จรงอย ในฝกฝายแหงไถยจตในพระบาล อาจารยพวกหนงกลาว อยางนวา "บทวา 'ทาลายกด' นน โดยอรรถวา 'เจอดวยนา' บทวา ' เทกด' นน โดยอรรถวา 'เท ราด อจจาระ หรอปสสาวะ ลงในเภสชมนามนเปนตนนน" ดงน. สวนสาระในคาน ดงตอไปน: ภกษไมประสงคจะใหเคลอนจากฐานเลย ทาลายอยางเดยว ดจภกษ เผาหญาในวนตวตถ. แตเภสชมนามนเปนตน ยอมไหลออกได เพราะ หมอทาลายแลว. กหรอวา ในเภสชเหลานน เภสชใดเปนของแหง แขงกระดาง เภสชนน ยงยดกนตงอยไดเทยว. อนง ภกษไมประสงค จะเทนามนเลย เทนา หรอทรายเปนตน ลงในหมอนนอยางเดยว. แต นามนกเปนอนภกษนนเท เพราะไดเทนา หรอทราบเปนตนนนลงไป. เพราะฉะนน ดวยอานาจโวหาร ทานจงเรยกวา "ทาลายกด เทกด." ผศกษาพงถอเอาใจความแหงบทเหลาน ดงกลาวมาฉะน. สวนในฝายแหงความเปนผใครจะใหฉบหาย เปนทกกฏ ถกตอง แมโดยประการนอกน. จรงอย เมอทานกลาวอธบายความอยอยางน บาลและอรรถกถา ยอมเปนอนทานสอบสวนโดยเบองตนและเบองปลาย กลาวดแลว แตไมควรทาพอใจแมดวยคาอธบายเพยงเทาน พง เขาไปนงใกลอาจารยทงหลายแลวทราบขอวนจฉยแล. จบกถาวาดวยทรพยทตงอยในแผนดน.


กถาวาดวยทรพยทอยบนบก พงทราบวนจฉยในทรพยทตงอยบนบก. สองบทวา ถเล นกขตต ความวา ไดแก ทรพยทเขาวางไวบนพนกด บนพนปราสาทและบน ภเขาเปนตนแหงใดแหงหนง ซงปกปดหรอไมปกปดกด พงทราบวา "ทรพยทตงอยบนบก." ทรพยนน ถาเขาทาเปนกองไว พงตดสน ตามคาวนจฉยทกลาวไวในการทาทรพยใหไปในภาชนะ และการตด กาเอาในภายในหมอ. ถาทรพยนนตดเนองเปนอนเดยวกน มยางไม เหนยวจบกนเปนตน พงตดสนตามคาวนจฉยทกลาวไวในนาผงและ นาออยทเคยวสกแลว. ถาทรพยเปนของหนก จะเปนแทงโลหะกตาา งบนาออยกตาม วตถมนามนนาผงและเปรยงเปนตนกตาม ซงเนอง ดวยภาระ (มดเปนของแบกหาม) พงตดสนตามคาวนจฉยทกลาวไว ในการยงหมอใหเคลอนจากฐาน. และพงกาหนดความตางของฐาน แหงสงของทผกไวดวยโซ. สวนภกษถอเอาวตถมผาปาวารผาลาดพน และผาสาฎกเปนตน ทเขาปลาดไว ฉดมาตรงๆ เมอชายผาขางโนน ลวงเลยโอกาสทชายผาขางนถกตองไป เปนปาราชก. ในทกๆ ทศ ก ควรกาหนดดวยอาการอยางน. ภกษหอแลวยกขน เมอทาใหลอยไปใน อากาศ เพยงปลายเสนผม เปนปาราชก. คาทเหลอมนยดงกลาวแลว นนเอง ฉะนแล. จบกถาวาดวยทรพยทอยบนบก.


กถาวาดวยทรพยทอยในอากาศ พงทราบวนจฉยในของทอยในอากาศ. สาหรบนกยง พงทราบ การกาหนดฐานโดยอาการ ๖ อยาง คอ ขางหนากาหนดวยจะงอยปาก ขางหลงกาหนดดวยปลายลาแพนหาง ขางทง ๒ กาหนดดวยปลายปก เบองตากาหนดดวยปลายเลบเทา เบองบนกาหนดดวยปลายหงอน. ภกษคดวา "จกจบนกยง ซงมเจาของ อน (บน) อยในอากาศ" ยนอยขางหนา หรอเหยยดมอออก. นกยงการปกอยในอากาศนนแหละ ยงปกใหจบลมแลวเขาไปตดการไป (หยดบน). ยนอย. เปนทกกฏแก ภกษนน. ไมใหยกยงนนไหว เอามอลบคลา เปนทกกฏเหมอนกน. ไมใหเคลอนจากฐานใหไหวอย เปนถลลจจย. สวนจะเอามอจบหรอ ใหจะงอยปาก ลวงเลยโอกาสทปลายลาแพนหางถก, ถานกยงนน ได ราคาบาทหนงไซร, เปนปาราชก. อนง ใหปลายปกขางขวา ลวงเลย โอกาสทปลายปกขางซายถก หรอใหปลายปกขางซาย ลวงเลยโอกาส ทปลายเลบเทาถก หรอใหปลายเลบเทา ลวงเลยโอกาสทปลายหงอนถก กเปนปาราชก. นกยงบนไปทางอากาศ จบทบรรดาอวยวะมศรษะเปนตน อนใด, อวยวะอนนน เปนฐานของนกยงนน. เพราะเหตนน ภกษ นน แมเมอทานกยงตวนน ซงเกาะอยทมอใหสายไปขางโนนและขางน ชอวาทาใหไหวแท. และถาเธอเอามออกขางหนงจบใหเคลอนจากฐาน เปนปาราชก. ภกษยนมออกขางหนงเขาไปใกล, นกยงบนลง (โผลง)


จบทมอนนเสยเอง ไมเปนอาบต. ภกษมไถยจต รวานกยงจบทอวยวะ ยางเทากาวแรก เปนถลลจจย, กาวทสอง เปนปาราชก. นกยง จบอยบนพนดน ยอมไดฐาน ๓ ดวยอานาจเทาทงสองและลาแพนหาง. เมอภกษยกนกยงนนขน เปนถลลจจย ตลอดเวลาทฐานแมเพยงฐาน เดยวยงถกแผนดน. เมอนกยงนน สกวาอนภกษใหพนจากแผนดน แมเพยงปลายเสนผม กเปนปาราชก. ภกษยกนกยงซงอยในกรงขน พรอมทงกรง ตองปาราชก แตถานกยงตวนน ไมไดราคาถงบาทไซร, พงปรบตามราคาทกๆ แหง. ภกษมไถยจต ทานกยงทเทยวอยภายใน ทอยใหตกใจ นาออกไปนอกทอยดวยเทาเทยว ใหลวงเลยเขตทกาหนด แหงประต ตองปาราชก. เพราะวา ภายในทอย เปนฐานของนกยง นน เหมอนคอกเปนฐานของโคทอยในคอกฉะนน. แตเมอภกษเอา มอจบทาใหมนบนไปในอากาศ แมภายในทอยนน กตองปาราชก เหมอนกน. เมอภกษยงนกยงแมเทยวอยภายในบาน ใหลวงเลยเครอง ลอมแหงบานไป ตองปาราชก. อนง นกยงตวทออกไปเทยวอยใน อปจารบาน หรออปาจารทอย ภกษมไถยจต ทาใหตกใจดวยทอนไม หรอดวยกระเบองแลว ทาใหมนบายหนาเขาดง. นกยงบนขน (โผขน) จบอยภายในบาน หรอภายในทอย หรอบนหลงคา, ยงรกษาอย. แตถามนบายหนาเขาดงบนไปกด เดนไปกด, เมอไมมความกาหนดใจ วา "เราใหมนเขาดงไปแลว จกจบเอา" ตองปาราชก ในขณะสกซา มนบนขนพนแผนดน แมเพยงปลายเสนผม หรอในวาระยางเทากาว ทสอง. เพราะเหตไร ?, เพราะเหตวา ทซงยนเทานน เปนฐานะของ


นกยงซงออกไปจากบานแลว. แมในนกทงหลายมนกคบแค๑เปนตน ก พงทราบวนจฉย ดงนแล. บทวา สาฏก วา มความวา ภกษเอามอจบผาสาฎกทแขง เพราะนาขาว ถกกาลงลมหอบ กาลงลอยไปในอากาศ ดจเขาปลาด ไวบนพนดน ซงมาตรงหนา ทชายผาขางหนง ไมไดทาฐานใหไหว ไปขางโนน และขางนเลย ตองทกกฏ เพราะเขาไปตดการลอยไป, เมอไมทาใหเคลอนจากฐานกยงรกษาอย. เปนถลลจจย เพราะทาให ไหว, ใหเคลอนจากฐาน ตองปาราชก. กการกาหนดฐานแหง ผาสาฎกนน พงทราบดวยอาการ ๖ อยาง เหมอนการกาหนดฐาน แหงนกยงฉะนน. สวนผาสาฎกทไมแขง พอภกษจบทชายผาขางหนง เทานน กตกลงไปกองอยบนพนดนทงชายทสอง, ผาสาฎกนน มฐาน ๒ คอ มอ ๑ พนดน ๑. ภกษทาผาสาฎกนน ตามทจบเอาแลวนนแล ใหเคลอนไปจากประเทศแหงโอกาสทตนจบเอาครงแรก ตองถลลจจย. ภายหลง เอามอทสอง หรอเทายกขนพนจากพนดน ตองปาราชก. อนง ครงแรก ยกขนจากพนดน ตองถลลจจย. ภายหลงใหเคลอน จากประเทศแหงโอกาสทตนจบเอา ตองปาราชก. อกอยางหนง ภกษ เมอไมปลอยการจบ ยนมอลงไปตรง ๆ ทาผาใหอยทพนดน แลวเอา มอนนนนเองยกผาขน ตองปาราชก.แมในผาโพก กพงทราบวนจฉย ดงนแหละ. หลายบทวา หร วา สวณณ วา ฉชชมาน มความวา ๑. วนยคาแปลฉบบตางประเทศวา franclin partridge. ฎกาวมตวโนทนวา เปน นกชนดหนง เขาเลยงไวสาหรบใหตกน.


เครองประดบมสรอยคอเปนตน ของพวกมนษยผตกแตงอยกด ทอน ทองของพวกชางทองผตดซทองอยกด ขาดตกไป. ถาภกษมไถยจต เอามอจบเอาเครองประดบ หรอทอนทองทขาดตกลอยมาทางอากาศนน, การจบเอานนแหละ เปนฐาน, เอามอออกจากประเทศทตนจบเอา ตองปาราชก. เอามอยกเครองประดบมสรอยคอเปนตน ทตกลงไปใน จวรขน ตองปาราชก. ไมไดยกขนเลย แตเดนไป ตองปาราชกใน ยางเทาทสอง. ถงในเครองประดบมสรอยคอเปนตน ทตกลงไปในบาตร กมนยอยางนแล. เอามอจบเอาเครองประดบมสรอยคอเปนตน ทตกลง ทศรษะ ทหนา หรอทเทา ตองปาราชก. ไมไดจบเอาเลย แตเดนไป ตองปาราชกในยางเทาทสอง. อนง เครองประดบมสรอยคอเปนตนนน ตกไปในทใด ๆ , เฉพาะโอกาสทเครองประดบเปนตนตงอยในทนน ๆ เปนฐานของเครองประดบเปนตนนน, องคาพยพทงหมดกด บาตร และจวรกด หาไดเปนฐานไม ฉะนแล. จบกถาวาดวยทรพยทอยในอากาศ.


กถาวาดวยทรพยทอยในกลางแจง พงทราบวนจฉยในภณฑะทตงอยในกลางแจง. ภณฑะทเขาวาง ไวบนเดยงและตงเปนตน จะเปนของควรจบตอง หรอไมควรจบตอง กตาม เมอภกษจบตองดวยไถยจต เปนทกกฏ. กแล ในภณฑะทเขา วางไวบนเตยงและตงน ควรทราบวนจฉยตามนยทกลาวไวในภณฑะทตง อยบนบก. สวนความแปลกกน พงทราบดงน:- ถาผาสาฎกทแขงเพราะนาขาว ซงเขาปไวทเตยงหรอตง ตรง กลางไมถกพนเตยง ถกแตเทาเตยงเทานน, พงทราบฐานดวยอานาจ แหงเทาทง ๔ ของเตยนนน. จรงอย เมอผาสาฎกนน สกวาอนภกษให ลวงเลยโอกาสทถกเบองบนแหงเทาเตยงเทานน ยอมเปนปาราชก ใน เพราะเหตใหกาวลวงนน. แตเมอภกษลกไปพรอมทงเตยงและตง พง ทราบฐานดวยอานาจโอกาสทเทาเตยงและตงตงจดอย. บทวา จวรวเส วา มความวา บนราวหรอบนทอนไมทเขา ผกตงไว เพอประโยชนแกการพาดจวร. เฉพาะโอกาสทถกกบโอกาส ทตงอย เปนฐานของจวรทพาดไวบนราวนน ซงเอาชายไวขางนอก เอาขนดไวขางใน, ราวจวรทงหมด หาไดเปนฐานไม เพราะเหตนน เมอภกษจบจวรนนทขนด ดงมาดวยไถยจต ใหโอกาสทตงอยบนราว ดานนอก ลวงเลยประเทศทราวจวรถกดานไป เปนปาราชก ดวย การดงมาเพยงนวเดยว หรอสองนวเทานน. แมนยแหงภกษผจบทชาย ดงมา กเหมอนกนน. แตเมอภกษรดลงขางซาย หรอขางขวาบนราว


จวรนนนนเอง ครนเมอจวรนน สกวาลวงเลยฐานแหงชายขางขวาทาง ชายขางซายไป หรอสกวาลวงเลยฐานแหงซายทางชายขางขวาไป เปนปาราชก ดวยการรดไปเพยง ๑๐ นว หรอ ๑๒ นวเทานน. เมอ ภกษยกขนขางบน เปนปาราชก ดวยการยกขนเพยงปลายเสนผม. เมอ ภกษแกจวรทเขาเอาเชอกผกแขวนไว จะถกราวจวรหรอไมถกกตาม เปนถลลจจย, เมอแกออกแลว เปนปาราชก. จรงอย จวรนน พอสกวาแกออกเทานน ยอมถงออกนบวา "พนจากฐาน." เมอ ภกษคลายจวรทเขาพนไวทราวออก เปนถลลจจย, ครนเมอจวรนน สกวาคลายออกเสรจแลว กตองปาราชก. เมอจวรทเขาทาเปนหวงเกบ ไว ภกษตดหวงออกกด แกออกกด ปลดปลายราวขางหนงแลวรดออก กด ตองถลลจจย, ครนเมอหวงนน สกวาขาดกด สกวาแกออกแลว กด สกวารดออกแลวกด ตองปาราชก. ภกษไมไดทาอยางนนเลย รดไปรดมาบนราวจวร, ยงรกษาอยกอน. จรงอย ราวจวรแมทงหมด เปนฐานของหวง. เพราะเหตไร ? เพราะความทแหงจวรมการขดเลอน ไปบนราวจวรนนเปนธรรมดา. แตถาภกษเอามอจบจวรนน ทาใหไป ในอากาศ ตองปาราชก. เพยงโอกาสทถกกบโอกาสทตงอย เปนฐาน ของจวรทเขาคลพาดไว. วนจฉยในจวรชนดนน พงทราบตามนยท กลาวไวแลวในจวรทพบพาดไว. สวนจวรใด เปนของถกพนดวยชาย ขางหนง, ฐานจวรนนม ๒ ฐาน ดวยอานาจโอกาสทตงอยบนราวจวร และทพน. บรรดาจวรทตงอยบนราวจวรและทพนนน ในจวรทจดพน ดวยชายขางหนง พงทราบวนจฉยตามนยทกลาวแลวในผาสาฎกไมแขง นนแหละ. แมในสายระเดยงจวร กพงทราบวนจฉยดงนแล. สวน


ภณฑะทเขาวางแขวนไวบนขอ จะเปนหมอยาหรอถงยากตาม, ถาตงอย ไมถกฝาหรอพน, เมอภกษรดเชอกสาหรบคลองปลดออก เมอภณฑะ นน สกวาออกจากปลายขอไป, เปนปาราชก. เชอกสาหรบคลอง เปนของแขง, เมอภกษยกขนทางกนหมอ ทาใหลอยไปในอากาศ ถงเมอเชอกทคลองนน ยงไมหลดออกจากปลายขอ กเปนปาราชก. ภณฑะ เปนของตดอยกบฝา, ภกษดงภณฑะนนออกจากปลายขอครง แรก ตองถลลจจย, ปลดใหพนฝาทหลง ตองปาราชก. นยแมแหง ภกษผปลดใหพนฝากอนแลว ภายหลงจงนาออกจากขอ กเหมอนกน. กถาภกษไมอาจปลดภณฑะทหนกออกได ตนเองจงทาใหพงฝาแลวปลด ออกจากขอ, เมอภณฑะนน แมภกษไมใหพนฝา สกวาปลดออกจาก ขอเทานน เปนปาราชก. เพราะวาฐานทตนทา ไมจดเปนฐาน. แต สาหรบภณฑะทตงถกพนม ๒ ฐานเทานน. วนจฉยในภณฑะทตงถกพน นน ขาพเจาไดกลาวไวแลวแล. กแล ภณฑะใด เขาใสสาแหรก แขวนไว, เมอภกษนาภณฑะนนออกจากสาแหรกกด ปลดภณฑะนน ทงสาแหรกออกจากขอกด เปนปาราชก. และถงความตางกนแหงฐานะ ในภณฑะทเขาใสสาแหรกแขวนน กพงทราบอยางภณฑะทตดฝาและพน. หลกตอกทฝาตรง ๆ หรอเดอยเกดทฝานนนนเอง ชอวา ภตตขล.๑

สวน นาคทนต (หลกมสณฐานเหมอนงาชาง เรยกวาบนไดแกวนน) งอ ๆ เขาตอกไวทฝาเหมอนกน. ภณฑะทเขาแขวนไวทหมดขางฝา และ บนไดแกวนน พงทราบวนจฉยตามนยทกลาวแลว ในภณฑะทแขวน ๑. ภตตขล หมดหรอเดอยขางฝา. นาคทนต โบราณวา บนไดแกว (เขมรวา ไดแกว เปนท แขวนหมวกเปนตน).


ไวบนขอ. กหอกหรอหลาว (ฉมวกกวา) หรอทวน ซงเขายกขนพาด ไวทหมดขางฝาหรอบนไดแกว ๒-๓ อน ซงตดเรยงกนเปนลาดบ ภกษ จบทปลาย หรอทโคนลากมา, เพยงแตโอกาสทหมดขางฝาหรอบนได แกวอนหนง ๆ ถก ลวงเลยไปเทานน ตองปาราชก. เพราะวาเพยง โอกาสทถกเทานน ยอมเปนฐานของหอกหลาวและทวนเหลานน, หมดขางฝาหรอบนไดแกวทงหมด ไมจดเปนฐาน. ภกษยนหนหนา เขาฝา จบตรงกลางลากมา เพยงแตสวนดานนอก ลวงเลยโอกาสท สวนดานในถก ตองปาราชก. แมเพอภกษเสอกไปขางหนา กมนย เหมอนกน. เมอภกษเอามอจบยกขน ทาใหไปในอากาศ แมเพยง ปลายเสนผม ตองปาราชก. ภกษลากหอกเปนตนนนทเขาวางไวชดฝา ครดฝาไป, เมอเธอใหโคนลวงเลยโอกาสทปลายถก หรอใหปลายลวง เลยโอกาสทโคนถกไป ตองปาราชก. ภกษยนหนหนาเขาฝา ลากมา ใหสวนทสดขางหนงลวงเลยโอกาสทสวนอกขางหนงถกไป ตองปาราชก. เมอยกขนตรง ๆ ทาใหไปในอากาศ เพยงปลายเสนผม ตองปาราชก. สองบทวา รกเข วา ลคคต ไดแก ภณฑะทเขายกขนแขวน ไวทตนตาลเปนตน. พงทราบวนจฉย ตามนยทกลาวแลวในภณฑะ ทแขวนไวบนขอเปนตน. กแล เมอภกษเขยาทะลายตาลทเกดอยบน ตนตาลนน วตถแหงปาราชกจะเตมในผลใด, เมอผลนน สกวาหลด จากขว ตองปาราชก. ภกษตดทะลายตาล ตองปาราชก. สวนทะลาย ตาลทเขายกขนเอาปลายพาดไวในระหวางใบ ได ๒ ฐาน คอฐานทพาด ไว ๑ ฐานคอขว ๑. วนจฉยใน ๒ ฐานนน พงทราบตามนยทกลาว แลว. สวนภกษใด ยกปลายพาดทระหวางใบเองแลวจงตด เพราะ


กลววา "พอตดขาดตกลงมา จะทาเสยงดง" สกวาตดเสรจ, ภกษนน ตองปาราชก. เพราะวาฐานทตนทา ไมจดเปนฐาน. ในดอกและผล ของตนไมทงปวง พงทราบวนจฉยโดยอบายน. ในคาวา "ปตตธารเกป" น มวนจฉยดงน:- จะเปนเชงไม กตาม เชงวลยกตาม เชงทอนไมกตาม ทตงบาตรชนดใดชนดหนง แมเปนกระเชากตามท ทกอยางถงความนบวา "เชงรองบาตร" ทง นน โอกาสทบาตรถกนนเอง เปนฐานของบาตรทเขาตงไวบนเชงรอง บาตรนน. ในเชงไมของบาตรนน มกาหนดฐานโดยอาการ ๕ อยาง. ภกษจบบาตรทตงอยบนเชงไมนน ทขอบปาก แลวลากไปขางใดขาง หนงในทศทง ๔ ใหสวนขางอนลวงเลยโอกาสทสวนขางหนงถกไป ตองปาราชก. เมอยกขนขางบน เพยงปลายเสนผม ตองปาราชก. แตพงใหตราคาของปรบอาบตทกๆ แหง. แมเมอภกษลกบาตรไป พรอมทงเชงรอง กมนยนเหมอนกน ฉะนแล. จบกถาวาดวยทรพยทตงอยในกลางแจง.


กถาวาดวยทรพยทตงอยในนา พงทราบวนจฉยในทรพยทตงอยในนา :- หลายบทวา อทเก นกขตต โหต ความวา ภณฑะอนพวกชนผกลวแตราชภยเปนตน ทาใหเปนของทปกปดดแลวในบรรดาภาชนะทงหลายมภาชนะทองแดง และโลหะเปนตน ซงจะไมเสยหายไปดวยนาเปนธรรมดา แลวเกบไว ในนานง ในสระโบกขรณเปนตน. โอกาสทภณฑะนนตงอยเทานน เปนฐาน นาทงหมด ไมจดเปนฐาน. หลายบทวา คจฉต วา อาปตต ทกกฏสส ความวา เมอ ภกษเดนไปดวยเทาในนาทไมลก เปนทกกฏทก ๆ กาว ในนาลกเมอทา ความพยายามดวยมอ หรอดวยเทากด ทาความพยายามทงมอและเทา กด เปนทกกฏทกประโยค. ถงในการดาลงและผดขนเพอลกเอาหมอ กมนยเหมอนกนน. แตถาภกษเหนภยบางอยาง จะเปนงนา หรอ ปลายรายกตาม กลวแลวหนไปเสยในระหวาง ไมเปนอาบต. ในอาการ มจบตองเปนตน พงทราบวนจฉยโดยนยทกลาวแลวในหมอ ซงอยใน แผนดนนนแล. สวนความแปลกกนมดงตอไปน :- ในกถาวาดวย ภณฑะอยในแผนดนนน ภกษขดลากไปบนแผนดน. ในกถาวาดวย ภณฑะอยในนาบรรดาน ภกษกดใหจมลงในโคลน. ความกาหนดฐาน ยอมมได ดวยอาการ ๖ ดวยประการฉะน. บรรดาดอกอบลเปนตน วตถแหงปาราชก จะครบในดอกใด, เมอดอกนนสกวาภกษเดดแลว ตองปาราชก. กบรรดาชาตดอกบวเหลาน เปลอกบว แมทขางขาง หนงแหงอบลชาตทงหลาย ยงไมขาดไปเพยงใด, ยงรกษาอยเพยงนน.


แตเมอกานแหงปทมชาตทงหลายขาดแลว ใยขางในแมยงไมขาด ก รกษาไวไมได. ดอกอบลเปนตนทเจาของตดวางไว, ดอกใด จะยงวตถ ปาราชกใหเตมได, เมอดอกนน อนภกษยกขนแลว กเปนปาราชก. ดอกอบลเปนตน เปนของทเขามดเปนกา๑ ๆ ไว, วตถปาราชกจะเตม ไดในกาใด, เมอกานน อนภกษยกขน กตองปาราชก. ดอกอบล เปนตน เปนของมดเปนกาใหญไว, เมอภกษใหกาใหญนนเคลอนจาก ฐาน ดวยอาการอยางใดอยางหนงแหงอาการ ๖ ตองปาราชก ตามนย ทกลาวแลวในหมอทตงอยบนแผนดน. ดอกอบลเปนตน มกานยาว เขาทาเขนดไวทดอกหรอทกาน ลาดหญาไวทเชอกบนหลงนา วางไว หรอผกไว, กาหนดการใหเคลอนจากฐานแหงดอกอบลเปนตนเหลานน พงทราบโดยอาการ ๖อยาง คอ ดานยาวกาหนดดวยปลายดอกและ ทสดกาน ดานขวางกาหนดดวยทสดสองขาง เบองลางกาหนดดวย โอกาสทตง เบองบนกาหนดดวยหลงแหงดอกทอยขางบน. แมภกษใด ทานาใหไหวใหเกดระลอก ยงกาดอกไมทเขาวางไวบนหลงนา ให เคลอนจากฐานทตงเดม แมเพยงปลายเสนผม, ภกษนน ตองปาราชก. แตถาเธอกาหนดหมายไววา "ถงทนแลวเราจกถอเอา" ดงน ยง รกษาอยกอน. เมอเธอยกขนในทซงกาดอกไมลอยไปถงแลว เปน ปาราชก. นาทงสน เปนฐานของดอกไมทขนพนนาแลว. เมอภกษ ถอนดอกไมนน ยกขนตรง ๆ เมอทสดของกานพนจากนาเพยงปลาย เสนผม เปนปาราชก. ภกษจบดอกไมใหโนนไป แลวฉดมาขาง ๆ ถอนขน, นาไมเปนฐานะ; เมอดอกไมนนสกวาภกษถอนขนแลว ก ๑. ฎกาวา มด ๑๐ ดอกเปนกาเรยก หตถก. มดเปนกาใหญเรยก ภารพทธ.


เปนปาราชก. ในอรรถกถามหาปจจรเปนตน ทานกลาวคาวนจฉย ๒ ขอนไว "ดอกไมทมดเปนกา ๆ เขาผกวางไวในทนา หรอทตนไม หรอทกอไม เมอภกษไมแกเครองผกออก๑ เปนแตทาใหเลอนไป ขางโนนและขางน เปนถลลจจย. เมอเครองผกสกวาหลดออก ตอง ปาราชก. ภกษแกเครองผกกอนแลวนาไปทหลง, ในดอกไมทเขาผก ไวน กาหนดฐานโดยอาการ ๖ อยาง. สาหรบภกษผใครจะถอเอาดอกปทมในกองปทมพรอมทงกอ พง ทราบกาหนดฐานเบองบนและเบองขวาง (ดานกวาง) ดวยอานาจแหง นาทกานดอกและกานในถก. และเมอเธอยงไมไดถอนกอปทมนนขน แตเหนยวดอกหรอในมาเฉพาะหนาตน เปนถลลจจย. พอถอนขน ตอง ปาราชก. เมอเธอแมไมยงกานดอกและกานใบใหเคลอนจากฐาน ถอน กอปทมขนกอน เปนถลลจจย. เมอกานแหงดอกและใบเธอใหเคลอน จากฐานในภายหลง ตองปาราชก. สวนภกษผถอเอาดอกในกอปทม ทเขาถอนขนไวแลว พงใหตราคาภณฑะปรบอาบต. แมในดอกท ทาเปนกองไว ทมดไวเปนกาเลกๆ และทมดเปนกาเปนมดใหญ ซง วางไวนอกสระ กมนยเหมอนกนน. เหงาบวหรอรากบว วตถปาราชก จะครบดวยเหงาหรอรากอนใด, เมอภกษถอนเหงาหรอรากอนนนขน ตองปาราชก. กในเหงาและรากบวน พงกาหนดฐานดวยอานาจโอกาสท เปอกตมถก. ในมหาอรรถกถานนเอง ทานกลาวไววา "เมอภกษถอน ๑. ฎกาทานอธบายไววา คาวา "เมอภกษไมแกเครองผกออก แตทาใหเลอนไปขางโนนและ ขางน เปนถลลจจย. เมอเครองผกสกวาหลดแลว กเปนปาราชก" นเปนคาวนจฉยขอท ๑. คาวา "ภกษแกเครองผกออกกอนแลว จงนาไปทหลง, ในดอกไมทเขาผกไวน กาหนดฐาน โดยอาการ ๖" นเปนคาวนจฉยขอท ๒.


เหงาหรอรากบวเหลานนขน แมรากฝอยยงไมขาด กยงรกษาอยกอน, ใบ กด ดอกกด เกดทขอเหงาบว มอย, แมในและดอกนน กยงรกษา อย" ดงน, กแล ทปมเหงาบว มหนาม เหมอนตมสวทในหนา ของพวกคนเปนหนมสาวฉะนน หนามนรกษาไมได เพราะไมใชเปน ของยาว. คาทเหลอ มนยดงกลาวไวแลวในดอกอบลเปนตนนนเอง. นาทงสน ในชลาลยทงหลาย มบงเปนตนฐานของปลาและเตาทม เจาของ. เพราะเหตนน ภกษใด เอาเบดกด ขายกด ไซกด มอกด จบเอาปลาทมเจาของ ในททเลยงไว, วตถปาราชก จะครบดวยปลา ตวใด, เมอปลาตวนนสกวาภกษยกขนจากนา แมเพยงปลายเสนผม ภกษนน ตองปาราชก. ปลาบางตวเมอถกจบ วงไปทางโนนและทางน กระโดดขนไปยงอากาศ ตกลงไปทตลง, แมเมอภกษจบเอาปลาตวทอย ในอากาศหรอทตกลงไปทตลงนน กเปนปาราชกเหมอนกน. เมอภกษ จบเอาแมเตาทคลายไปหาอาหารกนภายนอกของสระ กมนยเหมอนกนน. กเมอภกษใหสตวนาพนจากนา เปนปาราชก. [สมยหลงพทธกาลพวกชนขดบอนาใชเลยง] ชนทงหลายในชนบทนน ๆ อาศยทอสาหรบไขนาของสระใหญท ทวไปแกชนทงปวง ขดเหมองใหญ๑ เชนกบแมนานอยอนทวไปแก ชนทงปวงเหมอนกน. พวกเขาไดชกลารางเลก ๆ จากเหมอนใหญนนไป แลวขดเปนบอไวเพอประโยชนแกการใชสอยของตน ๆ ทปลายลาราง. และชนเหลานนมความตองการนาในเวลาใด ในเวลานนจงชาระลาราง ๑. อทกวาหก ฎกาแกวา มหามาตก.


เลกในบอ และเหมองใหญใหสะอาด แลวกเปดทอไขนา. ปลาทงหลาย ออกจากทอไขนานนพรอมกบนา ไปถงบอโดยลาดบแลวอย. ในบรรดา สระใหญเปนตนเหลานน ชนทงหลายไมหามผทจบปลาในสระและ เหมองใหญ แตหามไมยอมใหจบปลาทงหลายทเขาไปในลารางและบอนา เลก ๆ ของตน ๆ. [ภกษจบเอาปลาทเขาเลยงปรบอาบตตามราคาปลา] ในบรรดาสระเปนตนเหลานน ภกษใด จบปลาในสระหรอในทอ ไขนา หรอในเหมองใหญ ภกษนน อนพระวนยธรพงปรบอาบต ดวยอวหาร. แตเมอจบปลาทเขาไปในลารางเลก ๆ หรอในบอแลว พงปรบอาบต ดวยอานาจแหงราคาปลาทจบได. ถาปลาทกาลงถกจบ จากลารางเลก ๆ และบอนานน กระโดดขนไปในอากาศ หรอตกลงมา ทตลง, เมอภกษจบเอาปลานน ซงอยในอากาศ หรอทอยบนตลง พนจากนาแลว ไมเปนอวหาร. เพราะเหตไร ? เพราะเหตวา ชน เหลานนเปนเจาของปลา ซงอยทหวงหามของตนเทานน. จรงอย กตกาเหนปานน เปนกตกาในชนบทเหลานน. แมในเตา กมนยน เหมอนกน. กถาวา ปลาทกาลงจะถกจบวายขนจากบอไปลงลารางเลก, แมเมอภกษจบปลานนในลารางเลกนน เปนอวหารแท. แตไมเปน อวหารแกภกษผจบปลาทวายขนจากลารางเลกไปลงเหมองใหญ และท วายขนจากเหมองใหญนนไปลงสระ. ภกษเอาเมดขาวสกกลอปลาจากบอ ไปขนลารางแลวจบเอา, เปนอวหารแกภกษนนแท. แตไมเปน อวหารแกภกษผลอจากลารางนนไปขนเหมองใหญแลวจบเอา. ชนบาง


พวก นาเอาปลาจากทสาธารณะแกชนทงปวง บางแหงนนแล ใสเลยง ไวในบอทหลงบานแลวฆาเสยวนละ ๒-๓ ตว เพอประโยชนแกแกง ออม. เมอภกษจบปลาเหนปานนน ซงอยในนา หรอบนอากาศ หรอรมตลงแหงใดแหงหนง เปนอวหารแท. แมในเตา กมนยน เหมอนกน. กในฤดแลง เมอกระแสดนาในแมนาขาดสาย นายอมขงอยในท ลมบางแหง. มนษยทงหลายโปรยผลไมเบอเมาและยาพษเปนตน ลงใน นานน เพอความวอดวายแหงปลาทงหลายแลวไป. ปลาทงหลายกน ผลไมเบอเมา และยาพษเปนตนเหลานน แลวตายหงายทองลอยอย บนนา. ภกษใดไปในทนนแลว จบเอาดวยทาในใจวา "เจาของ ยงไมมาเพยงใด, เราจกจบเอาปลาเหลานเพยงนน," ภกษนน พระ- วนยธรพงปรบอาบตตามราคา. เมอเธอถอเอาดวยบงสกลสญญา ไมเปน อวหาร แตเมอเจาของใหนามา เปนภณฑไทย. มนษยทงหลายโปรย ยาพษเบอปลาแลวพากนกลบไปนาภาชนะมาบรรจใหเตมแลวไป. พวกเขา ยงมอาลยอยวา "พวกเราจกกลบมาแมอก" เพยงใด, ปลาเหลานน ยงจดวาเปนปลามเจาของเพยงนน. แตเมอใด พวกเขาสนอาลยหลกไป เสยดวยปลงในวา "เราพอละ" จาเดมแตนนไปเปนทกกฏแกภกษผ ถอเอาดวยไถยจต, ไมเปนอาบตแกภกษผมบงสกลสญญา. พงทราบ วนจฉยในชาตสตวนาแมทกชนดเหมอนในปลาและเตา. จบกถาวาดวยทรพยตงอยในนา.


กถาวาดวยทรพยทตงอยในเรอ พงทราบวนจฉยในทรพยทตงอยในเรอ :- พระผมพระภาคเจา เมอทรงแสดงเรอเปนอนดบแรกกอน จงตรสวา "นาวา นาม ยาย ตรต" ดงน. เพราะฉะนน ในอธการวาดวยทรพยทตงอยในเรอน โดยทสดแมรางยอมผา แมมดไมไผ พงทราบวา "เรอ" ทงนน. สวนในการสมมตสมา เรอประจาทเขาขดขางใน หรอตอดวยแผน กระดานจดทาไวโดยกาหนดอยางตาทสด บรรทกคนได ๓ คนเทานน จงใชได. แตในอธการวาดวยทรพยอยในเรอน บรรทกคนไดแมคน เดยว ทานกเรยกวา "เรอ" เหมอนกน. สองบทวา นาวาย นกขตต ความวา ภณฑะอยางใดอยางหนง เนองดวยอนทรยกตาม ไมเนองดวยอนทรยกตาม (เปนของทเกบไว ในเรอ). ลกษณะการลกภณฑะทเกบไวในเรอนน พงทราบตามนยท กลาวแลวในภณฑะทตงอยบนบกนนแล. การแสวงหาเพอน การเดน ไป การจบตอง และการทาใหไหว ในคาเปนตนวา "นาว อวหรสสาม" มนยดงกลาวแลวนนแล. สวนในคาวา "พนธน โมจต" น มวนจฉยดงน :- เรอลาใด เมอแกเครองผกแลว กยง ไมเคลอนจากฐาน, เครองผกของเรอลานน ภกษยงแกไมออกเพยงใด, เปนทกกฏเพยงนน, แตครนแกออกแลว เปนถลลจจยกม เปนปาราชก กม. คานน จกมแจงขางหนา. คาทเหลอมนยดงกลาวแลวนนแหละ. พรรณนาเฉพาะบาลเทานกอน.


สวนวนจฉยนอกบาล ในเรองภณฑะอยในเรอน มดงตอไปน :- สาหรบเรอทผกจอดไวในกระแสนาเชยว มฐานเดยว คอ เครองผก เทานน. เมอเครองผกนน สกวาแกออกแลว ตองปาราชก. ความ ยกตในเครองผกนน ไดกลาวไวแลวในเบองตนนนแล. สวนในเรอท จมตงอยแผไปตลอดประเทศแหงนาใด ๆ ประเทศแหงนานน ๆ เปน ฐานของเรอนนน. เพราะเหตนน เมอภกษกเรอนนขนขางบนกด กดให จมลงในเบองตากด ใหลวงเลยโอกาสทเรอถกในทศทง ๔ ไปกด ก เปนปาราชกในขณะทพอเลยไป. เรอไมไดผกจอดอยตามธรรมดาของเรอ ในนานง เมอภกษฉดลาก ไปขางหนากด ไปขางหลงกด ขางซาย และขางขวากด ครนเมอสกวาสวนทตงอยในนาอกขางหนง ลวงเลย โอกาสทสวนขางหนงถกไป เปนปาราชก. เมอยกขนขางบนใหพนจาก นา เพยงปลายเสนผม เปนปาราชก เมอกดลงขางลางใหขอบปาก ลวงเลยโอกาสทพนทองเรอถกตองไป เปนปาราชก. สาหรบหรอท ผกไวรมตลง จอดอยในนานง มฐาน ๒ คอ เครองผก ๑ โอกาสท จอด ๑. ภกษแกเรอนนนออกจากเครองผกกอน ตองถลลจจย. ภายหลง ใหเคลอนจากฐาน โดยอาการอนใดอนหนง แหงอาการ ๖ อยาง ตอง ปาราชก. แมในการใหเคลอนจากฐานกอน แกเครองผกทหลง กม นยเหมอนกนน. โอกาสทถกเทยว เปนฐานของเรอทยกขนวางหงาย ไวบนบก. กาหนดฐานของเรอนน พงทราบโดยอาการ ๕ อยาง. แต โอกาสทขอบปากถกเทานน เปนฐานของเรอทเขาวางคลาไว. ผศกษา พงทราบการกาหนดฐานของเรอแมนนไปโดยอาการ ๕ อยาง แลวทราบ วาเปนปาราชก ในเมอเรอสกวาลวงเลยโอกาสทถกขางใดขางหนง และ


เบองบนไป เพยงปลายเสนผม. กแล โอกาสทไมหมอน (ขอนไม) ถกเทานน เปนฐานของเรอทเขาเขนขนบกแลววางบนไมหมอนสองอน. เพราะฉะนน วนจฉยในเรอทเขาวางบนไมหมอนนน พงทราบตามนย ทกลาวแลวใน๑ผาสาฎกเนอแขงท (ปไวแต) ตงอยเฉพาะตอนบนเทา เตยงเทานน และใน๒หลาวและทวนทวางพาดไวบนบนไดแกว. แตวา เมอเรอผกเชอกไว ไมใชเพยงแตโอกาสทถกตองเทานน เปนฐานแหง เรอทเขายงมไดแกเชอกซงยาวประมาณ ๖๐-๗๐ วา แลวดงมาทาใหเกย ตดแผนดนตงไวบนบกพรอมกบเชอก, โดยทแท พงทราบวา "ดาน ยาวเพยงทสวนเบองหลงของโอกาสทเรอตงอยบนแผนดน ตงแตปลาย เชอกมา เปนฐาน สวนดานขวางประมาณทสดรอบทเรอและเชอกตง อยบนแผนดน เปนฐาน สวนดานขวางประมาณทสดรอบทเรอและเชอกตง ขวางกด พอสกวาใหสวนทจดดนอกขางหนงเลยโอกาสทสวนขางหนง ถก เปนปาราชก, เมอยกขนขางบนใหพนจากแผนดนพรอมทงเชอก เพยงปลายเสนผม เปนปาราชก. อนง ภกษใด มไถยจต ขนไปยงเรอทจอดอยททา ใชถอหรอ พายใหแลนไป, ภกษนน ตองปาราชก. แตถาภกษกางรมหรอเอา เทาทงสองเหยยบจวร แลวเอามอทงสองยกชขนทาตางในเรอใหกนลม, ลมแรงพดมาพาเรอไป, เรอนนเปนอนนาไปดวยลมนนแล. อวหาร ไมมแกบคคล. มแตความพยายาม. แตความพยายามนน หาใชเปน ความพยายามในอนทใหเคลอนจากฐานไม. กถาเรอนนแลนไปอย ๑. สมนตปาสาทกา ภาค ๑/๓๘๗. ๒. สมนตปาสาทกา ภาค ๑/๓๘๙.


อยางนน ภกษงดไมใหแลนไปตามปกตเสย นาไปยงทสาภาคสวนอน ตองปาราชก. เรอทแลนไปถงทาแหงบานทาใดทาหนงเอง ภกษไม ใหเคลอนจากฐานเลยขายเสยแลวกไป, ไมเปนอวหารเลย, แตเปน ภณฑไทย ฉะนแล. จบกถาวาดวยทรพยทตงอยในเรอ.


กถาวาดวยทรพยทตงอยในยาน พงทราบวนจฉยในทรพยทตงอยในยาน :- พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงแสดงยานกอน จงตรสวา "ยาน นาม วยห" เปนตน ในคาวา "วยห" เปนตนนน มวนจฉยดงน:- ยานทปดดวยแผนกระดานขางบน คลายกบมณฑปกตาม ทเขา ทาปดคลมไวทงหมดกตาม ชอวา วอ. คานหาม (นน) เขาใสไมกลอน ซงสาเรจดวยทองและเงนเปนตนไวทขางทงสอง แลวทาไวโดยนย ดงปครฑ รถและเกวยนปรากฏชดแลวแล. ภณฑะทมวญญาณหรอ ไมมวญญาณ ซงเขาเกบไวดวยอานาจเปนกองเปนตน ในบรรดาวอ เปนตนเหลานน แหงใดแหงหนง เมอภกษใหเคลอนจากฐานดวยไถยจต พงทราบวา เปนปาราชก โดยนยดงทกลาวไวแลวในภณฑะทตงอยใน เรอและทตงอยบนบก. สวนความแปลกกนมดงตอไปน :- ภณฑะม ขาวสารเปนตนอยในยาน ภกษถอเอาในตะกรา๑ แมเมอไมยกตะกราขน เมอตบตะกราแลวทาความตดเนองเปนอนเดยวกนแหงขาวสารเปนตน ใหกาเรบขาดจากกนเทานน กเปนปาราชก. นยนยอมใชไดแมในสง ของทตงอยบนบกเปนตน. กจทงหลายมการแสวงหาเพอนเปนตน ใน คาวา "เราจกลกยาน" มนบดงทกลาวแลวนนแล. กในคาวา "านา จาเวต" น พงทราบวนจฉยดงน:- สาหรบ ยานทเทยมดวยโคค ม ๑๐ ฐาน คอ เทาทง ๘ ของโคทง ๒ และ ๑. โยชนาวาเปน ปฏเกน กม ถาเชนนนกนาจะหมายความวา เอาตะกราโกยใหขาวสารเปนตน ขาดตอนกน.


ลอ ๒. เมอภกษมไถยจตขนเกวยนนน นงบนแอกขบไป เปนถลลจจย ในเมอโคทง ๒ ยกเทาขน. และเมอโอกาสเพยงปลายเสนผมลวงเลยไป จากประเทศทลอทง ๒ จดแผนดน เปนปาราชก. แตถาโคทง ๒ รวา "ผนมใชเจาของของเรา" แลวสลดแอกทง ไมยอมเขนไป หยดอย กตาม ดนรน (พยศ) อยกตาม, ยงรกษาอยกอน. เมอภกษจดโคทง ๒ ใหยนเคยงกนตรง ๆ แลวพาดแอกเทยมใหมน แทงดวยปะฏกขบไป อก เปนถลลจจย ในเมอโคเหลานนยกเทาขน ตามนยทกลาวแลว นนแล เปนปาราชก ในเมอลอเคลอนทไป. ถาแมในทางทมโคลนตม ลอขางหนงตดแลวในโคลน, โคหมนลอขางท ๒ วนเวยรอย. อวหาร ยงไมมกอน เพราะลอขางหนงยงคงตงอย. แตเมอภกษจดโคทง ๒ ใหยนเคยงกนตรง ๆ อกแลวขบไป เมอลอขางทตงอยเลนโอกาสทถก ไป เพยงปลายเสนผม เปนปาราชก. และพงทราบความตางกนแหง ฐานของยานทเทยม โดยอบายน คอ ยานทเทยม ๔ มฐาน ๑๘ ทเทยม ๘ มฐาน ๓๔. สวนยานในทมไดเทยม เขาใชไมคาทตรงแอกอนหนง และคาขางหลง ๒ อน จอดไว, ยานนน มฐาน ๕ ดวยอานาจแหงไมคา ๓ อน และลอทง ๒. ถาไมคาทตรงแอก เขาบากเปนงามทตอนลาง ม ฐาน ๖. สวนยานทไมไดคาไวขางหลง คาทแอกเทานน มฐาน ๓ บาง ๔ บาง ดวยอานาจแหงไมคา. สาหรบยานทเขาตงไวบนแผนกระดาน หรอทอนไมทางแอก มฐาน ๓. ยานทเขาตงไวทแผนดน กเหมอนกน. เมอภกษฉดลากหรอยกยานนน ใหเคลอนฐานไปขางหนาและขางหลง เปนถลลจจย. เมอเลยฐานทลอทง ๒ จดอยไป เพยงปลายเสนผม กเปนปาราชก. สาหรบยานทเขาถอดลอออกแลวเอาหวเพลาทง ๒ พาด


ไวบนไม มฐาน ๒. ภกษเมอฉดลากหรอยกยานนน ใหลวงเลยไปโอกาส ทถกไป เปนปาราชก. ยานทเขาตงไวบนแผนดน มฐาน ๕ ดวย อานาจแหงทซงตงไวดวยแอก และดวยไมคาเพลา ๔ อน. ภกษจบยาน นนทแอกฉดลากไป เมอทสดขางหลงไมคาเพลา เลยทสดขางหนาไป เปนปาราชก. ภกษจบทไมคาเพลาฉดลากไป เมอทสดขางหนาไมคา เพลา เลยทสดขางหลงไป เปนปาราชก. ภกษจบขาง ๆ ฉดลากไป เมอเลยฐานทไมคาเพลานนแหละตงขวางอย เปนปาราชก. ภกษจบตรง กลางยกขน เมอพนแผนดน เพยงปลายเสนผม เปนปาราชก. ถา ไมมไมคาเพลา๑ เขากทาแปรกใหเทากนทเดยว แลวเจาะตรงกลางสอด หวเพลาเขาไป. ยานนนตงอยถกแผนดนทงหมด โดยรอบพนเบองตา. ในยานนน พงทราบวา เปนปาราชก ดวยอานาจเลยฐานทถกใน ๔ ทศ และเบองบน. ลอทเขาวางเอาดมตงบนภาคพน มฐานเดยว เทานน. การกาหนดลอนน พงทราบโดยอาการ ๕ อยาง. ลอทตงให ขาวกงและดม (ดน) มฐาน ๒. เมอภกษเอาเทาเหยยบสวนทตงขน แหงกงใหถกทพนแลวจบทกาหรอทกงยกขน ททตนทาไมจดเปนฐาน. เพราะเหตนน เมอสวนทตงขนนน แมยงตงอย แตพอเลยฐานทเหลอ (จากสวนนน) ไป กเปนปาราชก. แมลอทเขาวางพงฝาไว กมฐาน ๒. บรรดาฐานทง ๒ นน เมอภกษทาใหพนจากฝาครงแรก เปน ถลลจจย. ภายหลงในเมอยกขนจากแผนดน เพยงปลายเสนผม เปน ปาราชก. แตเมอภกษทาใหพนจากแผนดนทแรก ถาฐานอนตงอยทฝา ยงไมกาเรบ กมนยนเหมอนกน. ถาเมอภกษจบทกาฉดลากไปขางลาง ๑. ฎกาวมตวโนทนวา อทธโยว อทธขาณกาต วตตา.


สวนสดขางบนแหงโอกาสทตงถกฝา เลยสวนขางลางไป เปนปาราชก. เจาของยานในยานทกาลงเดนไปตามทางลงจากยานดวยกรณยะบางอยาง แวะออกจากทางไป. ถาภกษรปอนเดนสวนทางมาเหนยานวางจากการ อารกขา คดวา "เราจกลกยานไป" แลวจงขนยานนน. โคทงหลาย พาหลกไปเอง เวนความพยายามของภกษนนนนเทยว ไมเปนอวหาร. คาทเหลอ เปนเชนดงทกลาวไวแลวในเรอ ฉะนแล. จบกถาวาดวยทรพยทตงอยในยาน.


กถาวาดวยภาระ ถดจากภณฑะทตงอยในยานนไป ภาระนนแล ชอวา ภารฏฐะ.๑ ภาระนน พระผมพระภาคเจาทรงแสดงไว ๔ ประการ ดวยอานาจ แหงภาระบนศรษะเปนตน. ใน (เรอง) ภาระนน พงทราบการกาหนด อวยวะมศรษะเปนตน เพอความไมฟนเฝอในภาระทงหลาย มภาระ บนศรษะเปนตน. บรรดาอวยวะเหลานน พงทราบการกาหนดศรษะ กอน; หลมคอทขางหนาคอ ขวญทชายผมของคนบางพวกมทหลงคอ. ผมของคนบางพวกเกดลามลงมาทขางทง ๒ ของหลดคอนนแหละ และ สวนเบองตนของอวยวะทเรยกกนวา หมวกห. กาหนดดงกลาวน เปน กาหนดอยางตา. เบองบนจากกาหนดอยางตานนขนไป เปนศรษะ. ภาระทตงอยในระหวางน ชอวา ภาระบนศรษะ. ในขางทง ๒ เบองตาตงแตหมวกหลงมา เบองบนตงแตขอศอก ขนไป, เบองตาตงแตขวญทหลงคอ และหลมคอลงมา เบองบน ตงแตขวญกลางหลงและแตลนปตรงกลางกาหนดอกขนไป ชอวาคอ. ภาระทอยในระหวางน ชอวาภาระทคอ. สวนเบองตาแตขวญกลางหลง และแตลนปลงมาจนถงปลายเลบ เทา, นเปนการกาหนดแหงสะเอว. ภาระทตงอยทสรระโดยรอบใน ระหวางน ชอวา ภาระทสะเอว. สวนเบองตาตงแตขอศอกลงมา จงถงปลายเลบมอ,นเปนการ ๑. ความหมายวาภาระเทานน ทานทาศพทเปน ภารฏ กเพอจะใหมรปเหมอนกบ ภมมฏ ถลฏ อากาสฏฐ...


กาหนดแหงของทหว. ภาระทตงอยในหวางน ชอวา ภาระทหวไป. บดน พงทราบวนจฉยโดยลาดบ ในคาวา " สเส ภาร" เปนตน ดงตอไปน :- ภกษใดอนพวกเจาของมใหสงวา "ทานจง ถอเอาภณฑะนไปในทน" พดเองเลยวา "ทานจงมอบภณฑะชอน ใหแกขาพเจา, ขาพเจาจะนาเอาภณฑะของพวกทานไป" ดงน แลว เอาศรษะทนภณฑะของพวกชนเหลานนเดนไป ลบคลาภณฑะนนดวย ไถยจต ตองทกกฏ. เมอยงไมทนใหเลยเขตกาหนดศรษะตามทกลาว แลว เปนแตลากใหเลอนไปขางโนนขางนบาง ใหเลอนกลบมาบาง ตองถลลจจย. เมอภณฑะนนพอเธอลดลงสคอ แมพวกเจาของจะม ความคดวา "จงนาไปเถด" ดงน กตาม ถงกระนน กตองปาราชก เพราะเจาของมไดสงไว. อนง เมอเธอแมไมไดลดลงมาสคอ แตให พนจากศรษะ แมเพยงปลายเสนผม กเปนปาราชก. อนง สาหรบ ภาระค๑ สวนหนงตงอยบนศรษะ สวนหนงตงอยทหลง. ในภาระคนน พงทราบวนจฉยดวยอานาจแหงฐาน ๒. แตเทสนาน ทรงปรารภดวย อานาจแหงภาระบนศรษะลวนๆ เปนตนเทานน. อนง แมในภาระท คอ เปนตน กมวนจฉยเหมอนทกลาวไวในภาระบนศรษะนแหละ. สวนในคาวา หตเถ ภาร น พงทราบวนจฉยดงน:- ภาระท หวไป เรยกวาภาระในมอ เพราะเปนของทถอไปดวยมอ. ภาระนน จะเปนของทถอเอาจากพนดนกอนทเดยว หรอจะเปนของทถอเอาจาก ศรษะเปนตน ดวยจตบรสทธกตามท ยอมถงความนบวา "ภาระในมอ" ทงนน. เมอภกษเหนทรกชฏเชนนน (คอพอจะซอนของได) ปลง ๑. โยชนาตงวเคราะหบทปลงเปนวเสสนะ แปลวา ของผมภาระค.


ภาระนนลงทพนดน หรอทกอไมเปนตน เมอภาระนนพอพนจากมอ กเปนปาราชก. กในคาวา "ภมโต คณหาต" น มวนจฉยดงน:- เมอภกษ ปลงภาระเหลานนอยางใดอยางหนงลงบนพนดนดวยบรสทธ เพราะ เหตมอาหารเชาเปนตน แลวมไถยจตยกขนอก แมเพยงเสนผมเดยว กเปนปาราชก ฉะนแล. จบกถาวาดวยภาระ.


กถาวาดวยทรพยทตงอยในสวน พงทราบวนจฉยแมในทรพยทตงอยในสวนตอไป :- พระผม- พระภาคเจา เมอจะทรงแสดงสวนกอน จงตรสวา "สวนดอกไม สวนผลไม ชอวา สวน" ดงน. บรรดาสวนเหลานน สวนเปนทบาน แหงดอกไมทงหลาย มดอกมะลเปนตน ชอวา สวนดอกไม. สวนเปน ทเผลดแหงผลไมทงหลาย มผลมะมวงเปนตน ชอวา สวนผลไม วนจฉยภณฑะทเขาเกบไวโดยฐาน ๔ แมในสวน มนยดงกลาวแลว ในภณฑะทตงอยในแผนดนเปนตนนนแล. สวนวนจฉยในของซงเกด ในสวนนน พงทราบดงน:- บทวา มล ไดแก รากไมชนดใดชนด หนง มแฝกและตะไครเปนตน เมอภกษถอนรากนน ถอเอากด ถอ เอาทเขาถอนไวแลวกด วตถแหงปาราชกจะเตมดวยรากใด, ครนเมอ รากนน อนเธอถอเอาแลว เปนปาราชก. แมเหงามน กสงเคราะห เขาดวยรากเหมอนกน. กเมอภกษถอนขน เมอเหงานนแมมประมาณ นอยยงไมขาด เปนถลลจจยเทานน คาทเหลอ พงทราบตามนยท กลาวไวแลวในเหงาบวนนแล. บทวา ตจ ไดแก เปลอกไมชนดใดชนดหนง ทถงความ เปนของควรประกอบเพอเปนเภสช หรอเพอเปนเครองยอม. เมอภกษ ลอกเปลอกไมนน แลวถอเอา หรอถอเอาเปลอกไมทเขาลอกไวแลว เปนปาราชก โดยนบทกลาวไวแลวในรากไมนนแล. บทวา ปปผ ไดแก ดอกไมชนดใดชนดหนง มมะลลาและ มะลซอนเปนตน. เมอภกษเกบเอาดอกไมนน หรอถอเอาดอกไม ทเขาเกบไวแลว เปนปาราชก โดยนยดงทกลาวไวแลวในดอกอบล


และดอกปทมนนแล. จรงแล กานกด ขวกดแมของดอกไมทงหลาย ยงไมขาด กยงรกษาอย. แตสาหรบดอกไมบางเหลา มแกนอยภายใน กาน แกนนน รกษาไมได. บทวา ผล ไดแก ผลไมชนดใดชนดหนง มผลมะมวงและผล ตาลเปนตน. วนจฉยสาหรบภกษผถอเอาผลไมนนจากตนไม ขาพเจา ไดกลาวไวแลวในกถาวาดวยภณฑะทคลองไวบนตนไม. ผลไมทเขา เอาออกไปวางไว สงเคราะหเขาดวยภณฑะทตงอยบนพนดนเปนตน นนแล. สองบทวา อาราม อภยชต๑ ความวา ภกษกลาวเทจตเอา สวน ซงเปนของคนอนวา "นเปนสวนขอขาพเจา" ดงน เปนทกกฏ เพราะเปนประโยคแหงอทนนาทาน. หลายบทวา สามกสส วมต อปปาเทต มความวา ภกษยง ความสงสยใหเกดขนแกเจาของสวน เพราะความเปนผฉลาดในการ วนจฉย หรอเพราะอาศยคนทมกาลงเปนตน. คออยางไร ? คอตาม ความจรง เจาของเหนภกษนน ซงเปนผขวนขวายในการวนจฉยอย อยางนน จงคดวา "เราจกอาจทาสวนนใหเปนของตน หรอไมอาจ หนอ ?" ความสงสย เมอเกดขนแกเจาของนนอยางน ยอมชอวา เปน อนภกษนนใหเกดขนแลว เพราะเหตนน ภกษนน ยอมตองถลลจจย. สองบทวา ธร นกขปต มความวา กเมอใด เจาของทอดธระ เสยดวยคดวา "ภกษน หยาบชาทารณ พงทาแมซงอนตรายแกชวต และพรหมจรรยของเรา, บดน เราไมตองการสวนนละ," เมอนน ๑. อภยขต แปลกนมาวา ต แตในฎกาแกวา อภยขตต โจเทต อฏฏ กโรต ความไปทางฟอนรอง.


ภกษผต ยอมตองปาราชก หากแมตนจะเปนผทาการทอดธระเสยเอง๑ กตาม. แตถาเจาของทอดธระแลว ภกษผตไมทอดธระ ยงมความ อตสาหะในความเปนของจะพงใหคนทเดยว ดวยคดวา "เราจกบบคน เจาของสวนนใหหนกแลวแสดงการใชอานาจของเรา ตงเจาของสวน คนนนไวในความเปนผยอมรบฟง แลวจงจกใหคน" ดงน, ยงรกษา อยกอน. ถาแมภกษผต ครนชวงชงเอามาแลว กทอดธระเสย ดวย คดวา "บดน เราจกไมคนสวนนนใหแกเจาของคนน" สวนเจาของ ยงไมทอดธระ ยงแสวงหาพรรคพวก ยงรอคอยเวลาอย ดวยคดวา "เราไดลชชบรษทเสยกอน ภายหลงจงจกร" ดงน ยงเปนผมความ อตสาหะในการเอาคนนนเทยว, กยงรกษาอยเหมอนกน. แตเมอใด แมภกษผตนนทอดธระเสย ดวยคดวา "เราจกไมคนให" ทงเจาของ กทอดธระเสย ดวยคดวา "เราจกไมไดคน" ทงสองฝายทอดธระเสย ดงกลาวมาน; เมอนน ภกษผต เปนปาราชก. แตถาภกษครนตแลว กทาการวนจฉยความเสยเอง เมอวนจฉยยงไมเสรจ ทงเจาของกมไดทา การทอดธระ รอยทเดยววา ตนมใชเปนเจาของถอเอาดอกไม หรอ ผลไมบางอยางจากสวนนน พระวนยธรพงปรบอาบตตามราคาสงของ. บทวา ธมมจรนโต ไดแก ภกษผต ทาการตดสนในภกษสงฆ หรอในราชตระกล. สองบทวา สามก ปราเชต ความวา ตดสนบนพวกผพพากษา แลวอางพยานโกง ยอมชนะเจาของสวน. สองบทวา อาปตต ปาราชกสส ความวา มใชจะเปนปาราชก เฉพาะภกษผฟองรองนนอยางเดยวกหามได พวกภกษผพพากษาโกงกด ๑. ฎกากเปน กตธรนกเขโป. แตโยชนา วา อกโต ธรนกเขโป เอเตนาต อกตธรนกเขโป.


ผเปนพยานโกงกด ผแกลงดาเนนคดในการใหสาเรจประโยชนแกภกษ ผฟองรองนน กเปนปาราชกทงหมด. กในคาวา "ธมมจรนโต" น พงทราบความพายแพ ดวยอานาจเจาของทอดธระเทานน. จรงอย เจาของผยงไมทอดธระ ชอวาอนผอนใหพายแพไมไดเลย (คอยงไมจด วาแพ). หลายบทวา ธมมตรนโต ปรชชต ความวา แมถาภกษถง ความพายแพเอง เพราะคาพพากษาเปนไปโดยธรรม โดยวนย โดย สตถศาสน. แมอยางน เธอกตองถลลจจย เพราะทาการบบคนเจาของ ดวยการกลาวเทจเปนปจจย ฉะนแล. จบกถาวาดวยทรพยทตงอยในสวน.


กถาวาดวยทรพยทตงอยในวหาร พงทราบวนจฉยในทรพยแมทตงอยในวหารตอไป :- ทรพยท เกบไวโดยฐาน ๔ มนบดงกลาวแลวนนแล. กวนจฉยแมในการตเอา ในทรพยทตงอยในวหารน พงทราบดงน:- เมอภกษตเอาวหารกด บรเวณกด อาวาสกด ทงใหญ ทงเลก ซงเขาถวายพวกภกษอทศสงฆ มาจาทศทง ๔ ตไมขน, ทงไมอาจเพอจะชวงชงถอเอาได. เพราะ- เหตไร ? เพราะไมมการทอดธระแหงภกษทงปวง. จรงอย ภกษทงหมด ผอยในทศทง ๔ จะทาการทอดธระในวหารเปนตน ทเปนของสงฆน ไมไดแล. แตภกษผตถอเอาสงของของคณะ อนตางดวยคณะผกลาว ทฆนกายเปนตน หรอของเฉพาะบคคลหนง ยอมอาจทาคณะและ เฉพาะบคคลหนงเหลานนใหทอดธระได, เพราะฉะนน ในสงของ ของคณะและเฉพาะบคคลคนหนงนน พงทราบวนจฉยโดยนยดงทกลาว ไวแลวในสวน. จบกถาวาดวยทรพยทตงอยในวหาร.


กถาวาดวยทรพยทตงอยในนา พงทราบวนจฉยแมในทรพยทตงอยในนาตอไป :- พระผมพระ- ภาคเจา เมอจะทรงแสดงนากอน จงตรสวา "ทซงปพพณณชาต หรอ อปรณณชาตเกด ชอวา นา. บรรดาปพพณณชาตเปนตนนน ขาวเปลอ ๗ ชนด มขาวสาลเปนตน ชอวา อปรณณชาต. แมไรออยเปนตน ก สงเคราะหเขาในบทวา "อปรณณชาต. นเหมอนกน. ภณฑะทเขา เกบไวโดยฐาน ๔ แมในทรพยทตงอยในนาน กมนยดงกลาวแลว นนแล. กในทรพยทเกดขนในนานน มวนจฉยดงน:- เมอภกษรด๑

รวงขาวสาลเปนตนเอา (เมลดขาว) กด เอามอเดดเอาทละรวงๆ หรอใชเคยวเกยวเอากด หรอถอนรวมกนเอาทละมาก ๆ ๒ กด วตถปาราชก จะครบในเมลด ในรวง ในกา หรอในผลมถวเขยวและถวราชมาส เปนตนใน ๆ เมอเมลดเปนตนนน ๆ สกวาเธอใหหลดจากขว กเปน ปาราชก, สวนกานกด ใยกด เปลอกกด ทยงไมขาด แมมประมาณ นอย กยงรกษาอย, ลาตนขาวเปลอกแมเปนของยาว กานของรวง ขาวเปลอก ยงไมหลดออกไปจากลาตนขาวเพยงใด, กยงรกษาอยเพยง นน. เมอพนลางของกานหลดออกไปจากลาตนขาวแลว แมเพยงปลาย เสนผม พระวนยธรพงปรบอาบตดวยอานาจราคาสงของ. กเมอภกษใช ๑. นยฎกาสารตถทปน ภาค ๒ /๒๒๓. ๒. ฎกาวา ถอนถวเขยวและถวราชมาสเปนตน

.


เคยวเกยวถอเอา ครนเมอลาตนขาวอยในกามอ แมขาดแลวในตอนลาง, ถารวงทงหลายยงเกยวพนกนอย, ยงรกษาอยกอน. แตเมอเธอสางแลว ยกขน แมเพยงปลายเสนผม, ถาวตถปาราชกครบ เปนปาราชก. กแล เมอภกษถอเอาขาวเปลอกทเจาของเกยววางไวพรอมทงฟาง๑ หรอทาให หมดฟาง, ๒วตถปาราชกจะครบดวยรวงใด, ครนเมอรวงนนอนเธอถอ

เอาแลว เปนปาราชก. ถาเธอกาหนดหมายไววา "เราจกนวดขาว

เปลอกน แลวจดฝดถอเอาแตขาวสารเทานน" ดงน, ยงรกษาอยกอน.

แมเมอเธอใหเคลอนจากฐาน ในการนวดและฝด ยงไมเปนปาราชก,

ภายหลง เมอพบทาใหเขาไปในภาชนะ กเปนปาราชก. สวนการตเอา

ในทรพยทตงอยในนาน มนยดงกลาวแลวนนแล.

ในการปกกลกรกลาเปนตน มวนจฉยดงน :- ขนชอวาแผนดน

เปนของหาคามได; เพราะเหตนน พวกเจาของจะเหนหรอไมเหนกตาม,

ถาวาภกษทาประเทศแหงแผนดน แมเพยงปลายเสนผมใหเปนของของ

กตาม พอเธอรกลาเสรจ กเปนปาราชก แกเธอดวย แกภกษทงปวง

ผรวมฉนทะดวย. แตทนานน เปนของทจะพงถอเอาไดดวยหลก ๒

อน, เปนถลลจจยเพราะหลกอนท ๑ เปนปาราชกเพราะหลกอนท ๒.

ถาเปนของทจะพงถอเอาไดดวยหลก ๓ อน เปนทกกฏเพราะหลกอนท๑

เปนถลลจจยเพราะหลกอนท ๒ เปนปาราชกเพราะหลกอนท ๓. แม

ในหลกมากอน กพงทราบวา เปนทกกฏเพราะหลกตน ๆ เวน ๒

หลกตอนทายสด, บรรดา ๒ หลกตอนทายสด เปนถลลจจยเพราะหลก

๑. ภส แปลกนวา แกลบ, ขาวลบ แตฎกาแก สภส วา ปลาลสหต. แกอภสวา ปลาลรหต.


อนหนง เปนปาราชกเพราะหลกอกอนหนง ดวยประการฉะน. ก ปาราชกนนแล ยอมมเพราะความทอดธระของพวกเจาของ. ในการรก ลาดวยเชอกเปนตน กมนยอยางน. บทวา รชช วา มความวา ภกษมความประสงคจะใหผอน รวา "นานเปนของเรา" ขงเชอกกตาม ทอดไมวดลงกตาม ตอง ทกกฏ เมอเธอทาในใจวา "บดนเราจกทาใหเปนของของตนดวย ๒ ประโยค" บรรดาสองประโยคนน เปนถลลจจยเพราะประโยคท๑, เปนปาราชกเพราะประโยคท ๒. บทวา วต วา มความวา ภกษมความประสงคจะทานาของผ อนใหเปนของของตน ดวยอานาจแหงการลอม จงปกหลงกระทลง ตองทกกฏทก ๆ ประโยค, เมอประโยคหนงยงไมสาเรจ เปนถลลจจย. เมอประโยคนนสาเรจแลว เปนปาราชก. ถาเธอไมอาจทาดวยประโยค มประมาณเทานน แตอาจทาใหเปนของของตนได ดวยลอมไวดวย กงไมเทานน แมในการทอดกงไมลง กมนยนเหมอนกน. ภกษอาจ เพอจะลอมดวยวตถอยางใดอยางหนง ทาใหเปนของของตนได ดวย ประการอยางน, ในวตถนน ๆ พงทราบวา เปนทกกฏเพราะประโยค ตน ๆ, เปนถลลจจยเพราะประโยคอนหนง บรรดาสองประโยคในทสด, เปนปาราชกเพราะประโยคนอกจากน. บทวา มรยาท วา มความวา ภกษมความประสงคจะใหเขาร นาของผอนวา "นเปนนาของเรา" จงทาเขตแดนนาของตนใหรกลาเขา ไป โดยใหคนนาเลยนาเลยนาของผอน หรอเอาดนรวนและดนเหนยวเปนตน ๑. ฎกาแก ยฏ วา มานทณฑ.


มาขยายทาใหกวางออกไป หรอวาจดตงแขตแดนทยงไมไดทา ตอง ทกกฏในประโยคตน ๆ, เปนถลลจจยเพราะประโยคอนหนง บรรดา สองประโยคสดทาย, เปนปาราชกเพระประโยคนอกจากน ฉะนแล. จบกถาวาดวยทรพยทตงอยในนา.


กถาวาดวยทรพยทตงอยในพนท พงทราบวนจฉยแมในทรพยทตงอยในพนทตอไป :- พระผม- พระภาคเจา เมอจะทรงแสดงพนทกอน จงตรสวา "วตถ นาม อารามวตถ วหารวตถ (ทชอวาพนท ไดแกพนทสวน พนทวหาร)" ดงน. บรรดาพนทสวนเปนตนนน ภมภาคทเขาไดปลกพช หรอ ตนไมทควรปลกไวเลย แผวถางพนดนไดอยางเดยว หรอลอมดวย กาแพง ๓ ชนด ชนดใดชนดหนง จดไวเพอประโยชนแกสวนดอกไม เปนตน ชอวา พนทสวน. ภมภาคทเขาจดไว เพอประโยชนแกวหาร บรเวณ และอาวาสแตละหนง โดยนยนนแหละ ชอวา พนทวหาร. ภมภาคแมใด ในกาลกอน เปนสวน หรอเปนวหาร ภายหลงรางไป ตงอยเพยงภมภาค ไมสาเรจกจแหงสวนและวหาร, ภมภาคแมนน ก สงเคราะหโดยการรวมเขาในอารามวตถและวหารวตถเหมอนกน. สวน วนจฉยในทรพยทตงอยในพนทสวนและพนวหารน เปนเชนกบทกลาว แลวในนานนเอง ฉะนแล. จบกถาวาดวยทรพยทตงอยในพนท. คาทควรจะกลาวในทรพยทตงอยในบาน ขาพเจาไดกลาวไวแลว ทงนน.


กถาวาดวยทรพยทตงอยในปา วนจฉยในทรพยทตงอยในปา พงทราบดงน:- พระผมพระ- ภาคเจา เมอจะทรงแสดงปากอน จงตรสวา "อร นาม ย มนสสาน ปรคคหต โหต, ต อา (ทชอวาปา ไดแกสถานทใด เปนสถานทมนษยหวงแหน สถานทนนชอวาปา)" ดงน. ในคาวา "อร" นน มวนจฉยดงน:- เพราะขนชอวาปา แมทพวกมนษย หวงแหนกม แมทไมหวงแหนกม, แตในอธการน ทรงประสงคเอา ปาทเขาหวงแหน มการอารกขา เปนแดนทไมและเถาวลยเปนตน อนใคร ๆ ไมไดเพอจะถอเอาเวนจากมลคา; เพราะฉะนน พระผมพระ- ภาคจงตรสวา "สถานทใดเปนสถานทมนษยหวงแหน" แลวตรสอก วา "ชอวาปา" ดงน. ดวยคาวา ปา นน ยอมทรงแสดงความหมายนไว ดงนวา "ความเปนทหวงหามไมจดเปนลกษณะของปา, แตสถานทใด เปนปา โดยลกษณะแหงปาของตน และพวกมนษยหวงแหน สถานทนน จง ชอวาปา ในความหมายน." วนจฉยในทรพยทตงอยในปานน กเปน เชนกบทกลาวแลวในทรพยตงอยในสวนเปนตน. กบรรดาทรพยทเกดในปานเหลานน เมอตนไมทมราคามากแม เพยงตนเดยว สกวาภกษตดแลว กเปนปาราชก. อนง ในบทวา "ลต วา" น หวายกด เถาวลยกด กชอวาเถาวลยทงนน. บรรดาหวาย


และเถาวลยเหลานน หวาย หรอเถาวลยใด เปนของยาวแทงทะล หรอพนตนไมใหญและกอไมเลอยไป.เถาวลยนน ภกษตดทโคนกด หรอตดทปลายกด ไมยงอวหารใหเกดขนได. แตเมอใดภกษตดทงท ปลายทงทโคน เมอนน ยอมยงอวหารใหเกดได ถงหากเถาวลยไมพน (ตนไม) อยกตาม. สวนทพน (ตนไม) อย พอภกษใหพนจาก ตนไม ยอมยงอวหารใหเกด. หญากตาม ใบไมกตาม ทรงสงเคราะห ดวยศพทวาหญา ในบทวา "ตณ วา " นทงหมด ภกษถอเอาหญานน ทผอนตดไวเพอประโยชนแกเครองมงเรอนเปนตน หรอตดดวยตนเอง ถอเอา พระวนยธรพงปรบอาบตตามราคาสงของ. และจะปรบอาบต แตเฉพาะถอเอาหญาและใบไมอยาเดยวเทานนหามได ถอเอาเปลอก และสะเกดเปนตนแมอยางอน ชนดใดชนดหนง กพงปรบอาบตตาม ราคาสงของเหมอนกน. เมอภกษถอเอาวตถมเปลอกไมเปนตน ซง พวกเจาของยงมความอาลยอย พงปรบอาบตตามราคาสงของ. แมตน ไมทเขาถากทงไวนานแลว กไมควรถอเอา. สวนตนไมใด ซงเขาตด ทปลายและโคนแลว กงของตนไมนนผแลวบาง สะเกดทงหลาย กะเทาะออกแลวบาง, จะถอเอาดวยคดวา "ตนไมน พวกเจาของ ทงแลว" ดงน ควรอย. แมตนไมทสลกเครองหมายไว เมอใดเครอง หมายถกสะเกดหมปด เมอนน จะถอเอากควร. มนษยทงหลายตด ตนไมเพอประโยชนแกเรอนเปนตน เมอใด เขาสรางเรอนเปนตนนน เสรจแลว และอาศยแลว, เมอนน แมไมทงหลาย (ทเหลอใช) กจกเสยหายไปเพราะฝนและแดดในปา. ภกษพบเหนไมแมเชนนแลว จะถอเอาดวยคดวา "เขาทอดทงแลว" ดงน ควรอย. เพราะ


เหตไร ? เพราะเหตวา ไมเหลานน เจาของปา มไดเปนใหญ. ไม ทงหลายทชนเหลาใดใหไทยธรรม (สงทจะพงใหตอบแทน) แกเจา ของปาแลวจงตด, ชนเหลานนนนเอง เปนใหญ อนง ชนเหลานนกทง ไมเหลานนแลว ไมเปนตนทเกดในปานน กใชวาจะมอาลยไยดอะไร๑

เพราะเหตนน ภกษจะถอเอากควร. แมภกษรปใด ใหไทยธรรมแก

พนกงานผรกษาปาไมกอนทเดยวแลวเขาปา ใหถอเอาไมทงหลายตาม

ทพอใจ, การทภกษรปนน แมจะไมไปยงทอารกขาของเจาพนกงาน

ผรกษาปาไมเหลานน ไปโดยทางตามทตนชอบใจ กควร. แมถาเธอ

เมอเขาไป ยงไมไดใหไทยธรรม แตทาในใจวา "เมอออกมาจกให"

ดงน ใหถอเอาไมทงหลาย แลวขณะออกมาใหไทยธรรมทควรให

แกพวกเจาพนกงานผรกษาปาไมเหลานนแลวไป สมควรแท. แมถา

เธอทาความผกใจไวแลวจงไป เมอเจาพนกงานผรกษาปาไมกลาววา

"ทานจงให" ตอบวา "อาตมาจกให" เมอเขากลาวอกวา "จงให"

พงใหทเดยว. ถาใคร ๆ ใหทรพยของตนแลวพด (กบเจาพนกงาน)

วา "พวกทานจงใหภกษไปเถด" ดงน, เปนอนเธอไดขออางแลว

ทเดยว จะไปกควร. แตถาบางคน มปกตเปนใหญ ไมไดใหทรพย

เลย หามวา "พวกทานอยาไดถอเอาสวนของพวกภกษเลย" ดงน.

แตพวกเจาพนกงานผรกษาปาไม พดวา "เมอพวกเราไมถอเอาสวน

ของพวกภกษและพวกดาบสแลวจกไดจากทไหนเลา ? ใหเถดขอรบ !"

ดงน, ภกษพงใหเดยว. สวนภกษรปใดมา เมอเจาพนกงานผรกษา

ปาไมนอนหลบ หรอขลกขลยในการเลน หรอหลกไปในทไหน ๆ เสย

๑. แปลตามโยชนาภาค ๑/๓๒๘. จะแปลวา เขาเหลานนมไดมอาลยในไมเหลานนแลว กนาจะได.


แมเรยกหาอยวา "เจาพนกงานผรกษาปาไม อยทไหนกน" ดงน ครนไมพบ จงไปเสย, ภกษรปนน เปนภณฑไทย. ฝายภกษรปใด ครนไปถงสถานทอารกขาแลว แตมนสการพระกรรมฐานเปนตนอย หรอสงจตไปทอนเสย จงเดนเลยไป เพราะระลกไมได, ภกษรปนน กเปนภณฑไทยเหมอนกน. แมภกษรปใดไปถงสถานทนนแลว เกดม โจร ชางเนอราย หรอมหาเมฆขน, ภกษรปนน จงรบเดนเลยสถานท นนไป เพราะตองการจะพนจากอปทวะนน, ยงรกษาอยกอน, แตก เปนภณฑไทย. กขนชอวา สถานทอารกขาในปาน หนกมาก แมกวา ดานภาษ. จรงอย ภกษเมอไมกาวเขาไปสเขตกาหนดของดานภาษ หลบหลกไปเสยแตทไกล จะตองเพยงทกกฏเทานน. แตเมอเธอหลบ- หลกทอารกขาในปานไปดวยไถยจต แมจะไปทางอากาศ กเปนปาราชก ทเดยว. เพราะเหตนน ภกษพงเปนผไมประมาทในสถานทอารกขาในปา ฉะนแล. จบกถาวาดวยทรพยทตงอยในปา.


กถาวาดวยนา กผศกษาพงทราบวนจฉยในนาดงน :- บทวา ภาชนคต ไดแก นาทเขาเกบรกษาไวในภาชนะทงหลายมไหใสนาเปนตน ในเวลาทหานา ไดยาก. นานนเขาเกบไวในภาชนะใด เมอภกษเอยงภาชนะนน หรอ ทาใหเปนชองทะล ถอเอา หรอทานาทมอยในภาชนะเหลานนและใน สระโบกขรณ และบอใหเขาไปยงภาชนะของตนแลวถอเอา กพงทราบ วนจฉยโดยนยดงทกลาวไวในเนยใสและนามนนนแล. สวนในการ ทาลายคนกนนา มวนจฉยดงน:- เมอภกษทาลายคนกนนา๑ แมพรอม ทงภตคาม ซงเกดทคนนน เปนทกกฏ เพราะเปนประโยคแหง อทนนาทาน. กแล ทกกฏนน ยอมเปนทก ๆ ครงททาลาย. ภกษ ยนอยขางใน แลวหนหนาออกขางนอกทาลายอย พระวนยธรพงปรบ อาบตดวยสวนสดขางนอก เมอยนอยขางนอก แลวหนหนาเขาขางใน ทาลายอย พงปรบอาบตดวยสวนสดขางใน. เมอเธอทาลายหนหนาเขา ขางในและออกขางนอก ยนอยทตรงกลาง พงคนนนอย พงปรบ อาบตดวยสวนตรงกลาง. ภกษทาคนใหชารดแลว จงรองเรยกฝงโคมาเอง หรอใชให พวกเดกชาวบานรองเรยกมากตาม. ฝงโคเหลานนพากนเองกบเทา ๑. อรรกถาตอนนแกคาวา มรยาท ฉนทต ในพระบาลวนยปฎกมาหวภงค ๑/๙๕. มรยาท ในทนมหาเอาคนหรอเขอนกนนา (embamknebt) ในทอนหมายเอาเขตแดน (boundary) สวน ฉนทต จะแปลวา ตด ตามศพท หรอจะแปลตามความหายวา ทาลาย กนาจะไดทงนน.


ทาลายคน, คนกนนายอมเปนอนภกษนนแหละทาลายแลว. ภกษทา คนใหชารดแลว ตอนฝงโคเขาไปในนา หรอสงพวกเดกชาวบานให ตอนเขาไปกตาม. ระลอกคลนทโคเหลานนทาใหเกดขนทาลายคนไป. ภกษพดชวนพวกเดกชาวบานวา "จงพากนเลนนาเถด" หรอตวาด พวกเดกผเลนอยใหสะดงตกใจ. ระลอกคลนทเดกเหลานนทาใหตงขน ทาลายคนไป. ภกษตดตนไมทเกดอยภายในนาเอง หรอใชใหผอนตด กตาม. ระลอกคลนแมทตนไมซงลมลงนนทาใหตงขน ทาลายคนไป. คนกนนายอมเปนอนภกษนนแหละทาลายแลว. ภกษทาคนใหชารด แลว ปดนาทเขาไขออกไป หรอปดทอ สาหรบไขนาออกจากบอ เพอประโยชนรกษาบอกด กอคนหรอแตงลารางใหตรง โดยอาการ ทนาซงไหลบาไปแตทอนจะไหลเขาไปในบอนไดกด พงบอของตน ซงอยตอนบนบอของคนอนนนกด. นาทเออสงขน ไหลบาพดเอาคน ไป, คนกนนายอมเปนอนภกษนนแหละทาลายแลว. ในททก ๆ แหง พระวนยธรพงปรบดวยอวหาร ตามควรแกราคานาทไหลออกไป. แมเมอ ภกษเปดทอ สาหรบไขนา กมนยนเหมอนกน. อนง ถาภกษนนทาคนกนนาใหชารดแลว ฝงโคซงเดนมาตาม ธรรมดาของตนนนเอง หรอทพวกเดกชาวบานผไมไดถกบงคบ ชวย กนตอนขนไปเอากบเทาทาลายคนกด ฝงโคทพวกเดกชาวบานผไมได ถกบงคบ ชวยกนขบตอนใหเขาไปในนาตามธรรมดาของตนเอง ทาให ระลอกคลนตงขนกด, พวกเดกชาวบานพากนเขาไปเลนนาเอง ทาให ระลอกคลนตงขนกด, ตนไม (ซงเกดอยภายในนา) ทถกชน เหลาอนตดขาดลมลงแลว ทาระลอกคลนใหตงขน, ระลอกคลนนนๆ


ตดคนนาขาดไปกด. แมหากวา ภกษทาคนนาใหชารดแลว ปดททเขา ไขนา หรอทอสาหรบไขนาแหงบอทแหง กอคนหรอแตงลาราง ทแหงใหตรงททางนาเดนจากทอน, ภายหลงในเมอฝนตก นาไหล บามาเซาะทาลายคน, เปนภณฑไทยในททก ๆ แหง. สวนภกษใด ทาลายคนบงแหงในฤดแลงใหพงลงจนถงพน, ภายหลงในเมอฝนตก นาทไหลมาครงแลวครงเลา กไหลไปหมด, เปนภณฑไทยแกภกษรป นน. ขาวกลามประมาณเทาใด ทเกดขนเพราะนานนเปนปจจย, ภกษ เมอไมใชคาทดแทนแมเทาราคาบาทหนงจากขาวกลา (ทเสยไป) นน จดวาไมเปนสมณะ เพราะพวกเจาของทอดธระ. อนง บงใด เปน ของสาธารณะแกคนทงปวง มนษยทงหมด ยอมเปนใหญแหงนาในบง นน. กเขาเหลานน ยอมทาขาวกลาทงหลายไวภายใตแหงบงนนดวย. ลารางใหญออกจากบงไปทางกลางนา เพอหลอเลยงขาวกลา แมลาราง ใหญนน กเปนของสาธารณะแกชนทงปวง ในเวลาทนาไหลไปทก เมอ. สวนพวกชนชกลารางเลก ๆ ออกจากลารางใหญนน แลวไขนา ใหเขาไปในนาของตน ๆ ไมยอมใหคนเหลาอนถอเอานา ในลาราง เลกของตนนน. เมอมนานอย ในฤดแลง จงแบงปนนา ใหกนตาม วาระ. ผใด เมอถงวาระนา ไมไดนา, ขาวกลาของผนน ยอมเหยว แหงไป. เพราะเหตนน คนอนยอมไมไดเพอจะถอเอาในวาระของคน ทงหลายอน . บรรดาลารางเปนตนนน ภกษใด ไขนาจากลาราง เลก หรอจากชนเหลาอน ใหเขาไปยงเหมองหรอนาของตน หรอของคนอนดวยไถลจตกด ใหนาไหลเขาไปยงปากดงไปกด, ภกษ นน เปนอวหารแท. ฝายภกษใด คดวา "นาน ๆ เราจงจกม


นาสกคราวหนง และขาวกลานกเหยวแหง" จงปดทางเขาไปของนาท กาลงไหลเขาไปในนาของชนเหลาอนเสย แลวใหไหลเขาไปยงนาของ ตน, ภกษนนเปนอวหารเหมอนกน. กถาวาเมอนายงไมไหลออกจากบง หรอยงไมถอปากลารางของชนเหลาอน, ภกษกอ (คน) ลารางแหง นนเทยว ไวในทนน ๆ โดยอาการทนาซงกาลงไหลมา จะไมไหลเขา ไปในนาของชนเหลาอน ไหลเขาไปแตในนาของตนเทานน, เมอนา ยงไมไดออกมา แตภกษไดกอคนไวกอนแลว กเปนอนเธอกอไวด แลว, เมอนาไหลออกมาแลว ถาภกษกอคนไว เปนภณฑไทย. แม เมอภกษไปยงบงแลวเปดทอสาหรบไขนาเอง ใหนาไหลเขาไปยงนา ของตน ไมเปนอวหาร. เพราะเหตไร ? เพราะตางกอาศยบงนน ทานากน แตในอรรถกถากรนทเปนตน กลาววา "เปนอวหาร" คา ททานกลาวไวนน ยอมไมสมดวยลกษณะนวา "วตถกาละและเทสะ"๑

เปนตน. เพราะเหตนน คาททานกลาวไวในมหาอรรถกถานนแหละ ชอบแลว ฉะนแล. จบกถาวาดวยนา. สมนตปาสาทกาภาค ๑/๓๖๑. แตเปน วตถ.


กถาวาดวยไมชาระฟน ไมชาระฟน อนผศกษาพงวนจฉยตามขอทวนจฉยภณฑะตงอย ในสวน. สวนความแปลกกนในไมชาระฟนน มดงตอไปน:- ไวยาวจกรคนใด เปนผทสงฆเลยงไวดวยคาบาเหนจ ยอมนาไม ชาระฟนมาถวายทกวน หรอตามวาระปกษและเดอน, ไวยาวจกรคนนน นาไมชาระฟนนนมา แมตดแลว ยงไมใหภกษสงฆรบเพยงใด, ไม ชาระฟนนน กยงเปนของไวยาวจกรผนามานนเองเพยงนน. เพราะ เหตนน ภกษเมอถอเอาไมชาระฟนนนดวยไถยจต พงปรบอาบตตามราคา สงของ. อนง มของครภณฑซงเกดขนในในอารามนน, ภกษเมอถอเอา ของครภณฑแมนน ทภกษสงฆรกษาคมครอง กพงปรบอาบตตามราคา สงของ. แมในไมชาระฟนทตดแลวและยงมไดตด ซงเปนของคณะบคคล และมนษยคฤหสถ ทเกด๑ขนในพนทอารามและอทยานเปนตน ของ คณะบคคลและมนษยคฤหสถเหลานน กมนยนเหมอนกน. สามเณร ทงหลาย เมอนาไมชาระฟนมาถวายแกภกษสงฆ ตามวาระ ยอมนามา ถวายแมแกพระอาจารยและอปชฌายะ (ของตน). เธอเหลานน ตดไมชาระฟนนนแลว ยงไมใหสงฆรบเพยงใด, ไมชาระฟนนน แมทงหมด กยงเปนของเธอเหลานนนนเอง เพยงนน. เพราะเหตนน ภกษเมอถอเอาไมชาระฟนแมนนดวยไถยจต กพงปรบอาบตตามราคา สงของ แตเมอใด สามเณรเหลานนตดไมชาระฟนแลว ไดมอบถวาย ๑. แตโยชนาใหเอา ชาเต เปนวเสสนะของ ภณเฑ.


สงฆแลว แตยงเกบไวในโรงไมชาระฟน ดวยคดในใจอยวา "ภกษ สงฆจงใชสอยตามสบายเถด" ดงน, ตงแตกาลนนไป ไมเปนอวหาร แตกควรทราบธรรมเนยม. คอวา ภกษรปใด เขาไปในทามกลาง สงฆทกวน, ภกษรปนน ควรถอเอาไมชาระฟนไดเพยงวนละอนเทานน สวนภกษรปใด ไมเขาไปในทามกลางสงฆทกวน อยในเรอนทบาเพญ เพยร จะปรากฏตวไดกแตในทฟงธรรมหรอในโรงอโบสถ; ภกษรปนน ควรกาหนดประมาณ แลวเกบไมชาระฟน ๔-๕ อนไวในทอยของตน เคยวเถด. เมอไมชาระฟนเหลานน หมดไปแลว แตถาในโรงไมชาระ ฟน ยงมอยมากทเดยว กควรนามาเคยวไดอก, ถาเธอไมกาหนด ประมาณ นามาไซร, เมอไมชาระฟนเหลานนยงไมหมดสนไปเลย, แตในโรงหมดไป; คราวนน พระเถระบางพวกจะพงพดวา "ภกษ เหลาใดถอเอาไมสฟนทงหลายไป ขอใหภกษเหลานนนามาคนเสยเถด" พระเถระบางพวกจะพงพดวา "จงเคยวเถด, พวกสามเณรจะขนมา อก." เพราะเหตนน จงควรกาหนดประมาณ เพอหลกเลยงการววาท กน. แตไมมโทษในการถอเอา. แมภกษผจะเดนทาง ควรใสไมชาระ ฟนอนหนงหรอสองอนในถงยามแลวจงไป ฉะนแล. จบกถาวาดวยไมชาระฟน.


กถาวาดวยตนไมเจาปา บทวา วนปปต ความวา ตนไมเปนเจาแหงปา ชอ วนปปต "คาวา วนปปต" น เปนชอของตนไมเจรญทสดในปา, กตนไม ทพวกมนษยหวงแหนแมทงหมด มมะมวง ขนนสามะลอ และขนน หนงเปนตน ทานประสงคเอาในอธการน. กหรอวา พวกมนษย ปลกพรกไทยและเถาวลย๑เปนตนไวทตนไมใด, ตนไมนน เมอถก ภกษตด ถาเปลอกกด ใบกด สะเกดกด กระพกด แมอนเดยว ยงตดเนองอยเทยว ลมลงบนพนดน กยงรกษาอยกอน, สวนตนไมใด แมถกตดขาดแลว กยงตงอยตรง ๆ ไดเทยว เพราะเถาวลยหรอกงไม ใกลเคยงรบไว หรอเมอลมลงไปยงไมถงพนดน, ในตนไมนน ไมม การหลกเลยง เปนอวหารทเดยว. แมตนไมใด ภกษเอาเลอยตด ขาดแลว กยงตงอยในทนนนนเอง เปนเหมอนยงไมขาด, แมในตน ไมนน กมนยนเหมอนกน. สวนภกษรปใด ทาตนไมใหหยอนกาลง ภายหลงจงเขยาใหลมลงกด ใหผอนเขยากด ตดไมตนอนใกลตนไม นนทบกด ใหผอนตดทบกด ตอนพวกลงใหมารวมกนขนบนตนไม นนกด สงคนอนใหตอนขนไปกด ตอนพวกลงใหมารวมกนขนบนตนไม สงคนอนใหตอนขนไปกด พวกลงและคางคาวเหลานน๒ ทาตนไมนน ใหลมลง; อวหารยอมมแกภกษรปนนเหมอนกน. แตถาเมอเธอทาตนไม ๑. แปลวาเถาพรกไทยจะไดหรอไม เพราะผคคววลล กแปลกนวา เถาบอระเพด. ๒. โยชนาใหเอา ตา ศพทโยค วคคลโย แตนาจะโยค มกกฏวคคลโย.


ใหหยอนกาลงแลว ผอนซงเธอมไดสงบงคบเลย เขยาตนไมใหลม ลงกตาม เอาตนไมทบกตาม พวกลงหรอคางคาวขนไปตามธรรมดา ของตนกตาม ผอนซงเธอมไดสงบงคบขนไปเองกตาม เธอแผวถาง ทางมาของลมเอง; ลมแรงพดมาทาตนไมใหลมลงกตาม; เปนภณฑ- ไทยในททกแหง, กในอธการน การแผวถางทางลมในเมอลมยงไมพด มาถง ยอมสมดวยกจทงหลาย มการแตงลารางทแหงใหตรงเปนตน หาสมโดยประการอนไม. ภกษเจาะตนไมแลวเอาศสตราตอกกด จด ไฟเผากด ตอกเงยงกระเบนทเปนพษไวกด เปนเหตใหตนไมนนตาย เปนภณฑไทยทงนนในททกแหง ฉะนแล. จบกถาวาดวนตนไมเจาปา.


กถาวาดวยทรพยทผอนนาไป ในภณฑะทผอนนาไป มวนจฉยดงน:- ภณฑะทคนอนกาลงนา ไป (ชอวาทรพยทอนนาไป๑) สองบทวา เถยยจตโต อามสต ความวา ภกษเหนคนอน ใชสสภาระเปนตนทนสงของเดนไป แลวคดอยในใจวา "เราจกแยง เอาสงของนน" จงรบไปแลวลบคลา. ดวยการลบคลาเพยงเทาน เธอ เปนทกกฏ. บทวา ผนทาเปต ความวา ภกษทาการฉดลากมาและฉดลากไป แตเจาของยงไมปลอย, เพราะทาใหไหวนน เธอเปนถลลจจย. สองบทวา านา จาเวต ความวา ภกษฉดลากมาใหพนจากมอ เจาของ, เพราะเหตทใหพนนน เธอเปนปาราชก. แตถาเจาของ ภณฑะลกขนแลวโบยตภกษนน ใหวางภณฑะนน แลวจงเอาคนมาอก, ภกษเปนปาราชก เพราะการถอเอาคราวแรกนนเอง. เมอภกษตดหรอ ปลดเครองอลงการจากศรษะ ห คอ หรอจากมอ ถอเอา พอสกวา เธอทาใหพนจากอวยวะมศรษะเปนตน กเปนปาราชก. แตเธอไมได นากาไลมอ หรอทองปลายแขน๒ทมอออก เปนแตรดไปทางปลายแขน ๑. ประโยคนกลาวลอย ๆ จงขอเตมความตามพระบาลวนยปฎก มหาวภงค ภาค ๑/๙๕ ทวา หรณกนาม อสส หรณก ภณฑ ฯ เถยยจตโต อามสต อาปตต ทกกฏเสส. ๒. วลย กด กฏก กด เปนเครองประดบแขนตอนใตขอศอกลงมา แตรปรางนาจะตางกน.


ใหเลอนไป ๆ มา ๆ หรอทาใหลอยอยในอากาศ, กยงรกษาอยกอน. เครองประดบมกาไลมอเปนตน ใหเกดเปนปาราชกไมได ดจหวงทโคน ตนไมและราวจวรฉะนน; เพราะเหตไร ? เพราะเหตวา มอทสวมเครอง ประดบมวญญาณ. จรงอย เครองประดบมกาไลมอเปนตน ซงสวมอย ในสวนแหงอวยวะทมวญญาณ ยงนาออกจากมอนนไมไดเพยงใด กยงอยในมอนนนนเองเพยงนน. ในแหวนทสวมนวมอในเครองประดบ สาหรบเทาและเครองประดบสาหรบสะเอว กมนยนเหมอนกน. สวนภกษ รปใด แยงชงเอาผาสาฎกทผอนนง และผอนนน กไมยอมใหหลดไป ทนท เพราะมความละอาย, ภกษโจรดงชายขางหนง, ผอน (คอ เจาของผา) กดงทางชายอกขางหนง; ยงรกษาอยกอน. เมอผานน สกวาพนจากมอของผอน ภกษนนตองปาราชก. แมถาเมอกาลงดงมา ขาดไปอยในมอสวนหนงและสวนหนงนนไดราคาถงบาท กเปนปาราชก เหมอนกน. บทวา สหภณฑหารก ความวา ภกษคดวา "เราจกนาภณฑะ พรอมกบคนผขนภณฑะไป" ดงนแลว จงคกคามผขนภณฑะไปวา "เอง จงไปจากทน. " บคคลผขนภณฑะไปนนแลว จงไดหนหนาไปยงทศตาม ทภกษโจรประสงค กาวเทาขางหนงไป เปนถลลจจยแกภกษโจร, เปนปาราชกเพราะกาวท ๒. บทวา ปาตาเปต ความวา แมถาภกษโจร เหนอาวธในมอ ของบคคลผขนภณฑะไป เปนผมความหวาดระแวง ใครจะทาใหอาวธ ตกไปแลวถออาวธนน จงถอยออกไปอย ณ สวนขางหนงแลวข ทาให


อาวธตกไป พอสกวาอาวธหลดจากมอของผอนแลว กตองปาราชก. สวนคาวา "ทาทรพยใหตกไป ตองอาบตทกกฏ," เปนตน พระองค ตรสไวแลวดวยอานาจการกาหนด. จรงอย ภกษรปใด กาหนดใจ ไววา "เราจกทาใหสงของตกไป แลวจกถอเอาสงทเราชอบใจ" ดงน แลวจงทาใหตกไป, เธอรปนน ตองทกกฏ เพราะทาใหสงของนน ตกไป และเพราะการจบตองสงของนน, ตองถลลจจย เพราะทา ใหไหว, ตองปาราชก เพราะทาสงของทมราคาถงบาทใหเคลอนจาก ฐาน. แมเมอภกษถกบคคลผขนภณฑะไป ผลกใหลมลง ในภายหลง จงปลอยสงของนน ความเปนสมณะไมมเลย. ฝายภกษรปใด เหนบคคล ผขนสงของเดนเลยไป จงตดตามไป พลางพดวา "หยด หยด วาง สงของลง" ทาใหเขาวางสงของลง, แมภกษรปนน กเปนปาราชก ในเมอสกวาสงของพนไปจากมอของผขนไป เพราะคากลาวนนเปนเหต สวนภกษรปใด พดวา "หยด หยด" แตไมไดพดวา "วางสงของลง," และบคคลผขนสงของไปนอกน จงเหลยวดภกษโจรนน แลวคดวา "ถาภกษโจรรปน พงมาทนเรา จะพงฆาเราเสยกได" ยงเปนผมความ หวงใยอย จงใสซอนของสงนนไวในทรกชฏ ดวยคดในใจวา "จก กลบมาถอเอา" ดงนแลว หลกไป, ยงไมเปนปาราชก เพราะมการ ทาใหตกเปนปจจย, แตเมอภกษมาถอเอาดวยไถยจต เปนปาราชกใน ขณะยกขน. กถาภกษโจรนน มความราพงอยางนวา "สงของน เมอเราทาใหตกไปเทานน ชอวา ไดทาใหเปนของเราแลว" ใน ระหวางทราพงนน จงถอเอาสงของนน ดวยความสาคญวา เปน


ของตน, ยงรกษาอย ในเพราะการถอเอา, แตเปนภณฑไทย. ครน เมอเจาของพดวา "ทานจงคนให" เมอไมคนให เปนปาราชกในเมอ เจาของทอดธระ. แมเมอภกษถอเอาดวยบงสกลสญญาวา "เจาของ ภณฑะนน กทงสงของนไปแลว, บดน ของนไมมใครหวงแหนแลว" ดงน กมนยเหมอนกนน. ในมหาอรรกถา ทานกลาวไววา "แตถาเจาของกาลงมองด ดวยเหตเพยงคาทภกษโจรพดวา "หยด หยด" เทานน เหนภกษ โจรนน แลวทอดธระเสย ดวยคดวา "บดน ของนไมเปนของเรา" หมดความหวงใย ทงหนไป, เมอภกษถอเอาสงของนนดวยไถยจตเปน ทกกฏ ในเมอยกขน, เมอเจาของใหนามาคน พงคนให, เมอไมคน ให เปนปาราชก. เพราะเหตไร ? เพราะเหตวาเขาทงสงของนนดวย ประโยคของภกษนน." แตในอรรถกถาทงหลายอน ไมมคาวจารณไว เลย. วนจฉยแมในภกษผถอเอาดวยความสาคญวาเปนของตนกด ดวย บงสกลสญญากด โดยนยกอนนนเอง กอยางนเหมอนกนแล. จบกถาวาดวยผนาทรพยไป.


กถาวาดวยสงของทเขาฝากไว พงทราบวนจฉยในของฝากตอไป:- แมในเพราะการกลาวเทจ ทงทรตวอยวา "ขาพเจาไมไดรบไว" ดงน เปนทกกฏ เพราะเปน บพพประโยคแหงอทนนาทาน. คงเปนทกกฏเหมอนกน แมแกภกษผ กลาวคาเปนตนวา "ทานพดอะไร ? คานไมสมควรแกขาพเจา, ทงไม สมควรแกทานดวย," เจาของยงความสงสยใหเกดขนวา "เราไดมอบ ทรพยไวในมอของภกษน ในทลบ คนอนไมมใครร, เธอจกใหแก เรา หรอไมหนอ ?" เปนถลลจจยแกภกษ. เจาของเหนความทภกษ นนเปนผหยาบคายเปนตน จงทอดธระวา "ภกษรปน จกไมคนใหแก เรา." ในภกษโจรและเจาของภณฑะนน ภกษน ยงมความอตสาหะ ในอนใหอยวา "เราจกทาใหเขาลาบาก แลวจกให" ยงรกษาอย กอน. แมถาเธอไมมความอตสาหะในอนให, แตเจาของภณฑะยงม ความอตสาหะในการเอาคน ยงรกษาอยเหมอนกน. แตถาภกษไมม อตสาหะในอนใหนน, เจาของภณฑะกทอดธระวา "ภกษน จกไมให แกเรา" เปนปาราชกแกภกษ เพราะทอดธระของทงสองฝาย ดวย ประการฉะน. แมถาวาภกษพดแตปากวา "จกให" แตจตใจไมอยาก ให, แมเมอเปนเชนน กเปนปาราชก ในเพราะเจาของทอดธระ. แตไมเปนอาบตแกภกษผยงภณฑะ ชอวาของฝากไวนน ทชนเหลาอน มอบไวในมอของตน เพอประโยชนแกการคมครองใหเคลอนไปจาก


ฐาน แตประเทศทตนไมไดคมครอง นาไปเพอตองการเกบไวในท คมครอง. อวหารยอมไมมแกภกษผใหเคลอนจากฐานแมดวยไถยจต. เพราะเหตไร ? เพราะเปนของทเขาฝากไวในมอของตน, แตเปน ภณฑไทย. แมเมอภกษผสอยดวยไถยจต กมนยเหมอนกนน. ถง ในการถอเอาเปนของยม กเหมอนกนแล, แมคาวา ธมม จรนโต เปนอาท กมนยดงกลาวแลวเหมอนกน. พรรณนาพระบาล เทานกอน. สวนวนจฉยนอกพระบาลของฝากน ทานกลาวไวแลว ดวย อานาจแหงจตกกะมปตตาจตกกะเปนตน อยางน :- ไดยนวา ภกษรปหนง ยงความโลภใหเกดขนในบาตรทมราคา มากของผอน ใครจะลกบาตรนน จงกาหนดทซงเขาวางบาตรนนไวได อยางด แลวจงวางบาตรแมของตนไวใกลบาตรนนทเดยว. แมภกษ นนมาแลวในสมยใกลรง บอกธรรม๑ แลวเรยนพระมหาเถระผกาลง หลบอย อยางนวา "กระผมไหว ขอรบ ! พระเรถะถามวา "นน." ใคร ?" เธอจงตอบวา "กระผมเปนภกษอาคนตกะ ขอรบ ! อยาก จะไปแตเชานแหละ แตบาตรมสายโยกเชนน มถลกบาตรเชนน กระผมวางไวทโนน, ขอโอกาสเถด ขอรบ ! กระผมพงไดบาตรนน." พระเถระเขาไปหยบบาตรนน. เปนปาราชกแกภกษโจร ในขณะยกขน ทเดยว. ถาเธอกลวแลวหนไปในเมอพระเถระมาแลว ถามวา "คณ เปนใคร มาผดเวลา." เธอตองปาราชกแลวเทยว จงหนไป. แตไม ๑. แปลตามโยชนาซงสมพนธวาจาเปตวา เปนบพพกาลกรยาในอาห. แตจะเอา วาจาเปตวา เปนบพพกายกรยาในนททายมาน กนาจะได แปลวา พระมหาเถระผบอกธรรมแลวหลบอย.


เปนอาบตแกพระเถระ เพราะทานมจตบรสทธ. พระเถระทาในใจวา "เราจกหยบบาตรนน" แลวหยบบาตรใบอน, แมในบาตรใบ นน กมนยนเหมอนกน. แตนยน ยอมควรในเมอพระเถระหยบ บาตรใบอน แตเหมอนใบนน ดบเรองคนทเหมอนกนกบคนทถกสง บงคบในมนสสวคคหสกขาบทฉะนน. สวนในกรนท ทานกลาวไววา "พงปรบอาบตดวยวาระยางเทาไป." คาทกลาวไวในกรนทนน ยอมใชไดในเมอพระเถระหยบบาตรอน แตไมเหมอนใบนนเลย. ไมเปนปาราชกแกภกษโจร เพราะบาตรนนเจาของให. เพราะตนถอ เอาดวยจตไมบรสทธ จงเปนทกกฏ. พระเถระสาคญวาเปนบาตรใบนน แตไดหยบเอาบาตรของภกษโจรนนเองใหไป. แมในอธการวาดวยการ หยบบาตรของภกษโจรใหไปน ไมเปนปาราชกแกภกษโจร เพราะ บาตรใบนนเปนของของตน. แตเพราะตนถอเอาดวยจตไมบรสทธ จง เปนแตทกกฏ. ไมเปนอาบตแกพระเถระในททงปวง. ภกษอกรปอน คดวา " จกลกบาตร" แลวไหวพระเถระผกาลง หลบอย อยางนนเหมอนกน. และถกพระเถระถามวา "นใคร ?" "กระผมเปนภกษไข ขอรบ ! ไดโปรดใหบาตรใบหนงแกกระผมกอน, จงเรยนวา กระผมไปยงประตบานแลว จกนาเภสชมา". พระเถระ กาหนดวา "ในทน ไมมภกษไข, น จกเปนโจร" จงคดวา "เอาบาตร ใบนไปเถด" แลวไดนาบาตรของภกษผคเวรของตนใหไป. เปน ปาราชกแกทง ๒ รป ในขณะทยกขนนนเอง. แมเมอพระเถระจาไดดกวา


"เปนบาตรของภกษผคเวร" แลวยกบาตรของรปอนขน กมนยน เหมอนกน. กถาพระเถระจาไดดกวา "บาตรใบน ของภกษผคเวร" แตไดยกเอาบาตรของภกษผเปนโจรนนเองใหไป เปนปาราชกแกพระ เถระ เปนทกกฏแกภกษโจร โดยนยดงทกลาวแลวนนแล. ถาพระเถระ สาคญอยวา "บาตรใบน ของภกษผคเวร" จงใหบาตรของตนแกภกษ โจรนน, เปนทกกฏทง ๒ รป โดยนยดงทกลาวแลวนนแล. พระ มหาเถระรปหนง พดกะภกษหนมผอปฏฐากวา "คณจงถอเอาบาตร และจวร, เราจกไปยงบานชอโนนเทยวบณฑบาต." ภกษหนม ถอเอาแลวเดนไปขางหลงพระเถระ ยงไถยจตใหเกดขน ถาเลอนภาระ บนศรษะลงมาทคอ ไมเปนปาราชก เพราะเหตไร ? เพราะเหตวา บาตรและจวรนน เธอถอตามคาสง แตถาเธอแวะออกจากทาง เขา ดงไป, พงปรบอาบตดวยวาระยางเทา ถาเธอกลบบายหนาไปทางวหาร หนเขาวหารแลวจงไป เปนปาราชกในขณะกาวลวงอปจารไป. ถาแมน เธอบายหนาสบาน หนไปจากสถานทพระมหาเถระผลดเปลยนผานง เปนปาราชกในขณะกาวลวงอปจารบานไป. แตถา ๒ รปเทยวบณฑบาต ฉนแลว หรอถอเอาแลวออกไป, และพระเถระพดกะภกษรปนน แมอกวา "คณจงถอเอาบาตรและจวร, เราจกไปยงวหาร" ก ภกษหนมรปนน เลอนภาระบนศรษะลงมาทคอในสถานทนน โดย นยกอนนนแล ยงรกษาอยกอน ถาแวะออกทางเขาดงไป พงปรบ อาบตดวยวาระยางเทา. เธอกลบแลวมงหนาไปสบานนนแลหนไป เปน ปาราชกในขณะกาวลวงอปจารบานไป. เธอมงหนาไปยงวหารขางหนา


หนไป แตไมยนไมนงในวหาร ไปเสยดวยไถยจตยงไมสงบทเดยว, เปนปาราชกในขณะกาวลวงอปจารบานไป. เธอมงหนาไปยงวหาร ขางหนาหนไป แตไมยนไมนงในวหาร ไปเสยดวยไถยจตยงไมทนสงบ นนเอง, เปนปาราชกในขณะกาวอปจารไป. ฝายภกษรปใดทาน มไดสงถอเอาเอง เปนปาราชกแกภกษรปนน ในเพราะเลอนภาระ ทศรษะลงมาทคอเปนตน. คาทเหลอเหมอนกบคากอนนนแล. สวนภกษใด อนพระเถระสงวา "คณจงไปยงวหารชอโนนแลว ซกหรอยอมจวรแลวจงมา" ดงน รบคาวา "สาธ" แลวถอเอาไป, ไมเปนปาราชกแมแกภกษรปนน ในเพราะยงไถยจตใหเกดขน แลว เลอนภาระบนศรษะลงมาทคอเปนตนในระหวางทาง. ในเพราะแวะออก จากทาง พงปรบเธอดวยวาระยางเทา. เธอไปยงวหารนนแลว พกอย ในวหารนนนนเอง ใชสอยใหคราคราไปดวยไถยจต. หรอวาพวกโจร ลกเอาจวรนนของพระเถระนนไป. ไมเปนอวหาร แตเปนภณฑไทย แมเมอเธอออกจากวหารนนมา กมนยนเหมอนกน. ฝายภกษใด ทาน มไดสง เมอพระเถระทานมตแลว หรอตนเองกาหนดได เหนจวร เศราหมองแลว จงกลาววา "โปรดมอบจวรเถด ขอรบ ! ผมจกไปยงบาน ชอโนน ยอมแลวจกนามา" ดงน แลวถอเอาไป เปนปาราชกแก ภกษนน ในเพราะยงไถยจตใหเกดขน แลวเลอนภาระบนศรษะลง มาทคอเปนตนในระหวางทาง เพราะเหตไร ? เพราะจวรนน ตนถอ เอาโดยทานมไดสง. เมอเธอแวะออกจากทางกด กลบมายงวหารนน นนเอง แลวกาวลวงแดนวหารไปกด กเปนปาราชก ซงมนยดงกลาว


แลวนนแล. แมเมอเธอไปแลวทบานนน ยอมจวรแลวกลบมาอย เมอไถยจตเกดขน กมนยนเหมอนกน. แตถาเธออยในวหารทตนไป หรออยในวหารในระหวางทาง หรอกลบมาวหาร (เดม) นนนนแล แลวไมลวงแดนอปจารอย ในขางขางหนงแหงวหารนน ใชสอยให คราคราไปดวยไถยจตกด พวกโจรลกจวรนนของภกษรปนนไปกด จวร นนฉบหายไปดวยประการอยางใดอยางหนงกด เปนภณฑไทย. แตเมอ เธอกาวลวงแดนอปจารไป เปนปาราชก. ฝายภกษใด เมอพระเถระทานมตอย จงเรยนทานวา "โปรด ใหเถด ขอรบ ! ผมจกยอมมาถวาย" ดงน แลวเรยนถามวา "ผมจะ ไปยอมทไหน ขอรบ ?" สวนพระเถระกลาวกะภกษรปนนวา "คณ จงไปยอมในทซงคณปรารถนาเถด." ภกษรปน ชอวา ทตทเขามอบ หมายแลวไป. ภกษน แมเมอหนไปดวยไถยจตกไมควรปรบดวยอวหาร. แตเมอเธอหนไปดวยไถยจตกด ทาจวรใหฉบหายเสยดวยการใชสอย หรอดวยประการอนกด ยอมเปนภณฑไทยเหมอนกน. ภกษฝาก บรขารบางอยางไปไวในมอของภกษ ดวยสงวา "ทานจงใหแกภกษชอ โนน ในวหารชอโนน." สาหรบภกษนน เมอเกดไถยจตขน กม วนจฉยในททกแหง เชนกบทกลาวไวแลวในคานวา "คณจงไปยงวหาร ชอโนนแลว ซกหรอยอมจวรแลวจงมา"ดงน. ภกษอกรปหนง ใคร จะสง (บรขาร) ไป จงทานมตโดยนยวา "ใครหนอ จกรบไป." กในสถานทนนมภกษรปหนงกลาววา "โปรดใหเถด ขอรบ ! ผมจกรบ ไป" ดงนแลว กรบเอา (บรขารนน) ไป. สาหรบภกษนน เมอ


เกดไถยจตขน กมวนจฉยในททกแหง เชนกบทกลาวไวแลวในคานวา "โปรดใหจวรเถด ขอรบ ! ผมไปยงบานชอโนนยอมแลวจกนามา" ดงน. พระเถระไดผาเพอประโยชนแกจวรแลว กฝากเกบไวในตระกล อปฏฐาก. ถาอนเตวาสกของพระเถระนน ใครจะลกเอาผาไป จงไป ในตระกลนน แลวพดเหมอนตนถกพระเถระใชใหไปวา "นยวา พวกทานจงใหผานนเถด." อบาสกาเชอคาของภกษรปนนแลว ไดนา เอาผาทอบาสกเกบไวมาถวายกด อบาสกหรอใคร ๆ อน (เชอคาของ ภกษรปนนแลว) ไดนาเอาผาทอบาสกาเกบไวมาถวายกด. ภกษรปนน เปนปาราชกในขณะทยกขนเทานน. แตถาพวกอปฏฐากของพระเถระ พดวา "พวกเราจกถวายผานแกพระเถระ" แลวกเกบผาของตนไว, ถาอนเตวาสกของพระเถระนน ใครจะลกเอาผานน จงไปในตระกล นน แลวพดวา "นยวา พวกทานใครจะถวายผาแกพระเถระ, จง ใหผานนเถด." และอปฏฐากเหลานน เชออนเตวาสกรปนน แลว พดวา "ทานผเจรญ ! พวกขาพเจาตงใจวา ' นมนตใหทานฉนแลว จกถวาย' จงไดเกบไว, นมนตทานรบเอาไปเถด" แลวกถวายไป. ไมเปนปาราชก เพราะผานนพวกเจาของถวายแลว. แตเปนทกกฏ เพราะเธอถอเอาดวยจตไมบรสทธ และเปนภณฑไทยดวย. ภกษเดนไปยงบานบอกแกภกษวา "ผมชอน จกถวายผาอาบ นาฝนแกผม, ทานพงรบเอาผาผนนนแลวเกบไวดวย." ภกษรปนน รบวา "ดละ" แลวเกบผาสาฎกทมราคามากทภกษนนใหไวกบผาสาฎก


ทมราคานอยซงตนไดแลว อนภกษนนมาแลวจะรวาผาทตนไดมราคา มากหรอไมรกตาม พดวา "ทานจงใหผาอาบนาฝนแกผมเถด" จงตอบ วา "ผาสาฎกททานไดมามเนอหยาบ, สวนผาสาฎกของผมมราคามาก, ทงสองผนผมไดเกบไวในโอกาสชอโนนแลว, โปรดเขาไปเอาเถด." เมอภกษรปททวงนนเขาไปเอาผาสาฎกเนอหยาบแลว, ภกษรปนอกน ถอเอาผาสาฎกอกผนหนง เปนปาราชกในขณะยกขน. แมถาภกษท เกบผาไวนน ไดจารกชอของตนไวในผาสาฎกของภกษทมาทวงนน และชอของภกษทมาทวงนนไวในผาสาฎกของตน แลวกลาววา "ทาน จงไปอานดชอ แลวถอเอาไปเถด" ดงน. แมในผาสาฎกนน กนย นเหมอนกน. สวนภกษเจาถนรปใด เกบผาสาฎกทตนเองและภกษอาคนตกะ นนไดมารวมกนไวแลว พดกะภกษอาคนตกะนนอยางนวา "ผาสาฎก ททานและผมได ทงสองผนเกบไวภายในหอง, ทานจงไปเลอกเอา ผาททานปรารถนาเถด." และภกษอาคนตกะนน ถอเอาผาสาฎกเนอ หยาบทภกษเจาถนไดมานนแล เพราะความเกรงใจ. บรรดาภกษ อาคนตกะและภกษเจาถนนน เมอภกษเจาถนถอเอาผาสาฎกนอกน เหลอจากทอาคนตกภกษเลอกเอาแลว ไมเปนอาบต. ภกษอาคนตกะ เมอพวกภกษเจาถนทาจวรกรรมอย เกบบาตร และจวรไวในทใกลเขาใจวา "พวกภกษเจาถนเหลานน จกชวยดแล ให" จงไปอาบนาหรอไปในทอน. ถาภกษเจาถนดแลบาตรและจวร นนไว, การชวยดแลอยางนนนเปนการด, ถาไมดแลใหไว, เมอ


บาตรและจวรนนสญหายไป, กไมเปนสนใช. แมถาภกษอาคนตกะนน กลาววา "จงเกบบาตรและจวรนไดดวยเถด ขอรบ !" แลวไป, และ ภกษเจาถนนอกนไมทราบ เพราะมวขวนขวายในกจอย, กมนยนเหมอน กน. แมถาภกษเจาถนเหลานน อนภกษอาคนตกะกลาววา "จงเกบ บาตรและจวรนไวดวยเถด ขอรบ !" ไดปฏเสธวา "พวกขาพเจา กาลงยง" และภกษอาคนตกะนอกน กคดวา "ทานเหลานจกเกบไว ใหแนนอน" ไมตดใจ แลวไปเสย, กมนยนเหมอนกน. แตถาภกษ เจาถนถกพระอาคนตกะรปนน ขอรองหรอไมขอกตาม พดวา "พวก ขาพเจาจกเกบไวใหเอง, ทานจงไปเถด" ดงน. ภกษเจาถนตองดแล บาตรและจวรนน. ถาไมดแลไซร, เมอบาตรและจวรนน สญหาย ไป ยอมเปนสนใช. เพราะเหตไร ? เพราะเหตวา บาตรและจวรนน พวกเธอรบรองเขาไว. ภกษรปใดเปนภณฑาคารก (ผรกษาเรอนคลง) เวลาจวนรงสาง นนเอง ไดขนบาตรและจวรของภกษทงหลายลงไปไวยงปราสาทชนลาง ไมไดปดประต ทงไมไดบอกแมแกภกษเหลานน ไปเทยวภกขาจารใน ทไกล, ถาพวกโจรลกเอาบาตรและจวรเหลานนไปไซร, ยอมเปนสนใช แกเธอแท. สวนภกษภณฑาคารกรปใด อนพวกภกษกลาววา "ทานผเจรญ ! ทานยกบาตรและจวรลงมาเถด บดน ไดเวลาจบสลาก" จงถามวา "พวกทานมาประชมพรอมกนแลวหรอ ?" เมอทานเหลานนเรยนวา "มาประชมพรอมแลว ขอรบ !" จง


ไดขนเอาบาตรและจวรออกมาวางไว แลวผกประต (ใสกญแจ) ภณฑาคาร (เรอนคลง) แลวสงวา "พวกทานถอเอาบาตรและจวร แลวชวยดแลประตปราสาทชนลางดวยแลวจงไป" ดงนแลวไป ; กใน พวกภกษเหลานน ภกษรปหนงมชาตขเกยจ เมอภกษทงหลายไปกน แลว มวเชดนยนตา ลกขนทหลงเดนไปยงทอาบนา หรอทลางหนา ขณะนนพวกโจรเหนเขา จงลกบาตรและจวรของภกษนนไป, เปน อนพวกโจรลกไปดวยด. ไมเปนสนใชแกภกษภณฑาคารก (รปนน), แมถาภกษบางรป ไมไดแจงแกภกษภณฑาคารกเลย เกบบรขารของตน ไวในภณฑาคาร. แมเมอบรขารนนสญหายไป กไมเปนสนใชแกภกษ ภณฑาคารก. แตถาภกษภณฑาคารก เหนบรขารนนแลว คดวา "เขาเกบไวในทไมควร" จงเอาไปเกบไวให, เมอบรขารนนสญหายไป เปนสนใชแกภกษภณฑาคารกรปนน . ถาภกษภณฑาคารก อนภกษ ผเกบไวกลาววา "ผมเกบบรขารชอนไวแลว ขอรบ ! โปรดชวยด ใหดวย" รบวา "ได" หรอรวาเกบไมด จงเกบไวในทอนเสย, เมอบรขารนนสญหายไป เปนสนใชแกภกษภณฑาคารกนนเหมอนกน. แตเมอเธอปฏเสธวา "ขาพเจาไมรบร" ไมเปนสนใช. ฝายภกษใด เมอภกษภณฑาคารกเหนอยนนเอง เกบไว ทงไมใหภกษภณฑาคารก รบรอง บรขารของภกษนนหายไป เปนอนสญหายไปดวยดแล. ถา ภกษภณฑาคารก เกบบรขารนนหายไป เปนอนสญหายไป เปน สนใช.


[โจรลกของสงฆในเรอนคลง ปรบสนไหมภกษผรกษา] ถาภณฑาคารเขาคมครองเปนอยางด บรขารทงปวงของสงฆและ ของเจดย เขาเกบไวในภณฑาคารนนแล. แตภกษภณฑาคารกเปนคนโง ไมฉลาดเปดประตทงไวแลว ไปไหน ๆ เสยเพอฟงธรรมกถา หรอเพอ ทากจอะไร ๆ อน ขณะนนพวกโจรเหนแลว ลกภณฑะไปเทาใด ภณฑะเทานน เปนสนใชแกเธอทงหมด. เมอภณฑาคารกออกไปจาก ภณฑาคาร จงกรมอยภายนอก หรอเปดประตไวเพอใหรางกายรบ อากาศ หรอนงอยดวยตามประกอบสมณธรรมในภณฑาคารนนเอง หรอนงในภณฑาคารนนเอง ขวนขวายดวนกรรมบางอยาง หรอเปนผ แมปวดอจจาระปสสาวะ เมออปจารในทนนเองมอย แตไมเสยขางนอก เปนผเลนเลอดวยอาการอนบางอยาง, พวกโจรเปดประต หรอเขาทาง ประตทเปดไวนนเอง หรอตดทตอลกภณฑะไปเทาใด เพราะความ เลนเลอของเธอเปนปจจย ภณฑะเทานน เปนสนใชแกเธอนนแลทง หมด. ฝายพระอาจารยบางพวกกลาววา "ในฤดรอนจะเปดหนาตาง นอน กควร." แตเมอปวดอจจาระปสสาวะแลวไปในทอน ในเมอ อปจารนนไมม ไมใชวสย เพราะเธอตงอยในฝายภกษไข; เพราะ เหตนน จงไมเปนสนใช. ฝายภกษใดถกความรอนภายในเบยดเบยน จาทาประตใหเปนของรกษาดแลวออกไปขางนอก. และพวกโจรจบภกษ นนแลว สงวา "จงเปนประต" เธอไมควรเปดจนถงครงท ๓ แต ถาพวกโจรขวา "ถาทานไมยอมเปด, พวกเราจกฆาทานเสย และ จกทาลายประตลกบรขารไป." แลวเงอขวานเปนตนขน เธอจะเปดให ดวยทาในใจวา "เมอเราตายแลว และเมอเสนาสนะของสงฆฉบหาย


แลว ไมมคณงามความดเลย" ดงน สมควรอย. แมในอธการน พระอาจารยบางพวกกลาววา "ไมมสนใชเพราะไมใชวสย." ถาภกษ อาคนตกะบางรป ไขกญแจ หรอเปดประตไว, พวกโจรลกภณฑะไป เทาใด ภณฑะเทานน เปนสนใชแกอาคนตกะนนทงหมด. สลกยนต และหวงกญแจ เปนของทสงฆจดใหไว เพอประโยชนแกการรกษา ภณฑาคาร. ภณฑาคารกใสเพยงลมสลกแลวนอน. พวกโจรเปดเขา ไปลกบรขาร เปนสนใชแกเธอแท. แตภณฑาคารกนน ใสสลกยนต และหวงกญแจแลวนอน, ถาพวกโจรมาขวา "จงเปด" เธอพง ปฏบตในคาขของพวกโจรนน ตามนยกอนนนแล. กเมอภณฑาคารก นนทาการคมครองอยางนนแลว จงนอน, ถาพวกโจรทาลายฝาหรอ หลงคา หรอเขาไปทางอโมงค ลกของไป, ไมเปนสนใชแกเธอ. ถา พระเถระแมเหลาอนอยในภณฑาคาร เมอประตเปดแลว ทานจงถอ เอาบรขารของตน ๆ ไป ภณฑาคารก ไมระวงประต ในเมอพระเถระ เหลานนไปแลว, ถาของอะไร ๆ ในภณฑาคารนนถกลกไป, เปนสนใช แกภณฑาคารกเทานน เพราะภณฑาคารเปนใหญ (แตในการดแล). แตพวกพระเถระตองเปนสหายชวยเหลอ. นเปนสามจกรรมในภณฑาคาร นน. แตถาภณฑาคารกบอกวา "ขอพวกทานจงยนอยขางนอก นนแหละแลวรบบรขารของพวกทานเถด อยาเขามา." กบรรดาภกษ เหลานน พระมหาเถระเหลวไหลรปหนง พรอมดวยสามเณรและ อปฏฐากทงหลาย เปดภณฑาคารเขาไปนนและนอน, ภณฑะหายไป เทาใด เปนสนใชแกพระเถระนนทงหมด. ฝายภณฑาคารกและพระ


เถระทเหลอ ตองเปนสหายชวยเหลอ. ถาภกษภณฑาคารกนนเองพาเอา พวกสามเณรเหลวไหลและพวกอปฏฐากไปนงและนอนอยในภณฑาคาร, สงของใดในภณฑาคารนน หายไป, ของทงหมดนน เปนสนใช แกภกษภณฑาคารกนนเทานน. เพราะเหตนน ภกษภณฑาคารกเทานน พงอยในภณฑาคารนน. ทเหลอ ควรอยทมณฑป หรอโคนตนไม ไมควรอยในภณฑาคารเลย ดวยประการฉะน. อนง ภกษเหลาใด เกบบรขารของพวกภกษผเปนสภาคกนไว ในหองทอยของตน ๆ เมอบรขารหายไป กเปนสนใชแกพวกภกษท เกบไวเทานน. ฝายภกษนอกน ตองเปนสหายชวยเหลอ. แตถาสงฆสง ใหถวายขาวยาคและภตรแกภกษภณฑาคารกในวหารนนเอง แตภกษ ภณฑาคารกรปนน (ยงขน) เขาไปสบาน เพอตองการภกขาจาร, สงของหายไป ยอมเปนสนใช แกภกษภณฑาคารกรปนนนนเทยว. แม ภกษผอยเวรเฝาวหาร ทพวกภกษผเขาไปภกขาจารตงไว เพอตองการ ใหรกษาอตเรกจวร ทง ๆ เมอไดยาคและภตร หรอคาภตตาหาร (กยงยน) ไปภกขาจาร, สงของใดในวหารนน หายไป, สงของนน ทงหมด เปนสนใชแกเธอ. และสงของนนเทานน จะเปนสนใช อยางเดยวกหามได, กสงของใดหายไป เพราะความเลนเลอของภกษ ผอยเวรเฝาวหารนนเปนปจจย สงของนนทงหมด เปนสนใชแกเธอ ดจเปนสนใชแกภกษภณฑาคารกกฉะนน (เหมอนสงของทหายไปเพราะ ความประมาทของภกษภณฑาคารก เปนสนใชแกภกษภณฑาคารก ฉะนน) ถาเปนวหารใหญ, เมอเธอเดนไปเพอรกษาทสวนอน สง ของทเกบไวในทอกสวนหนง พวกโจรลกเอาไป ยอมไมเปนสนใช


เพราะเปนเหตเหลอวสย. กในวหารใหญเชนนอนภกษผอยเวรเฝาวหาร ควรเกบบรขารทงหลายไวในทประชมแหงภกษทงปวง แลวนง (เฝา) อยในทามกลางวหาร. อนง พงตงภกษอยเวรเฝาวหารไว ๒-๓ รป. ถาแมเมอเธอเหลานน มไดเปนผเลนเลอเลย คอยระวงรกษาอยขาง โนนและขางนนนเทยว สงของอะไร ๆ หายไป, กไมเปนสนใชแกเธอ เหลานน. สงของทพวกโจรมดภกษผอยเวรเฝาวหารไวแลว ลกเอาไป กด สงของทถกโจรลกไปโดยทางอน ในเมอภกษอยเวรเฝาวหาร เดนสวนทางพวกโจรกด ไมเปนสนใชแกเธอเหลานน. ถาขาวยาค และภตร หรอคาภตตาหารทจะพงถวายในวหารไมมแกภกษอยเวรเฝา วหาร จะตงสลากขาวยาค ๒-๓ ท ซงเหลอเฟอจากลาภทภกษ เหลานนพงได และสลากภตรอนเพยงพอแกเธอเหลานน กควร. แตไม ควรตงใหเปนประจา. เพราะวา พวกชาวบาน จะมความรอนใจวา "พวกภกษผอยเวรเฝาวหารเทานน ยอมฉนภตรของพวกเรา." เพราะ เหตนน จงควรตงผลดเปลยนเวยนกนไป. ถาพวกภกษทเปนสภาคกน ของภกษอยเวรเฝาวหารเหลาน นาสลากภตรมาถวาย การถวายอยางน นน เปนการด, ถาไมถวาย, ควรใหภกษทงหลายรบวาระแลวใหนา มาถวายเถด. ถาภกษผอยเวรเฝาวหาร เมอไดรบสลากขาวยาค ๒-๓ ท และสลากภตร ๔-๕ ทอยเทยว กยงขนไปภกขาจาร, สงของหายไป ทงหมด เปนสนใชแกเธอ เหมอนเปนสนใชแกภกษภณฑาคารก ฉะนน. ถาภตรหรอคาภตตาหารของสงฆ ทจะพงถวายแกภกษผเฝา วหารไมม ภกษทงหลายรบวาระเฝาวหารแลว จงใหนสตของตน ๆ ชวยปฏบต จะไมรบเอาวาระทมาถงไมได, ควรทาเหมอนอยางทภกษ


เหลาอนทาอยฉะนน. แตวาภกษใด ไมมสหายหรอไมมเพอน ไมม ภกษผชอบพอกนทจะนาภตรมาให, ภกษทงหลาย ไมควรใหวาระถง แกภกษเหนปานนน. ภกษทงหลายตงแมสวนใดไวในวหาร เพอ ประโยชนเปนเสบยง ภกษผถอเอาสวนนนเลยงชพตองดารงหนาท ภกษใดมไดรบเอาสวนนนเลยงชพ, ไมควรใหภกษนนรบภาระ. ภกษ ทงหลายแตงตงภกษไวในวหาร แมเพอตองการใหรกษาผลไมนอยใหญ, ครนดแลคมครองแลว กแจกกนขบฉนตามคราวแหงผลไม. ภกษท ขบฉนผลไมเหลานน ตองรบหนาท, ภกษผไมอาศยเลยงชพ ไมควร ใหรบวาระ. ภกษทงหลายจะแตงตงภกษไว แมเพอตองการใหรกษา เสนาสนะ เตยง ตง และเครองปลาด, ภกษผอยในอาวาสตองปฏบต หนาท. สวนภกษผถออพโภกาสกธดงคกด ผถอรกขมลกธดงคกด ไม ควรใหรบวาระ. อาจารยบางพวกกลาววา "ภกษรปหนงยงเปนพระ นวกะอย. แตเธอเปนพหสต สอนธรรม ใหการสอบถาม พรรณนา บาล แสดงธรรมกถา แกภกษเปนอนมาก ทงชวยภาระของสงฆดวย, ภกษน บรโภคลาภอยกด อยในอาวาสกด ไมควรใหรบวาระ, พงรวา ชอวาเปนคนพเศษ." แตภกษผรกษาโรงอโบสถ และเรอนพระปฏมา ควรใหขาวยาคและภตรเปนทวคณ ขาวสารทะนานหนงทกวน ไตรจวร ประจาป และกปปยภณฑทมราคาถง ๑๐ หรอ ๒๐ กหาปณะ. กถาเมอ เธอไดรบขาวยาคและภตรนนอยนนเอง สงของอะไร ๆ ในโรงอโบสถ และเรอนพระปฏมานนหายไป เพราะความเลนเลอ, เปนสนใชแกเธอ ทงหมด. แตสงของทถกพวกโจรผกมดตวเธอไวแลว แยงชงเอาไป โดยพลการ ยอมไมเปนสนใชแกเธอ. การทจะใหเธอรกษาสมบตของ


เจดย พรอมดวยสมบตของเจดย (ดวยกน) หรอ (พรอมดวยสมบต) ของสงฆในโรงอโบสถเปนตนนน สมควรอย. แตการทจะใหเธอรกษา สมบตของสงฆพรอมดวยสมบตของเจดย ไมควร. แตสงของอนใด ท เปนของสงฆ เกบไวกบดวยของเจดย, สงของของสงฆนน เมอใหรกษา ของเจดยแลว กเปนอนรกษาไวแลวเหมอนกน เพราะฉะนน การรกษา ไวอยางนน ควรอย. แมเมอภกษรกษาสถานททงหลาย มโรงอโบสถ เปนตน ตามวาระแหงปกษ สงของทหายไป เพราะอานาจความ เลนเลอ ยอมเปนสนใชเหมอนกน ฉะนแล. จบกถาวาดวยของทเขาฝากไว.


กถาวาดวยดานภาษ ชนทงหลาย ยอมตระบดภาษจากทนน เหตนน ทนน ชอวา สงกฆาฏะ ทเปนแดนตระบดภาษ. คาวา "สงกฆาฏะ" นน เปน ชอของดานภาษ. จรงอย ดานภาษนน ทานเรยกวา "สงกฆาฎะ" เพราะเหตทชนทงหลาย เมอไมเสยภาษ นาภณฑะอนควรแกภกษออก ไปจากทนน ชอวาตระบดภาษ คอยงภาษของพระราชาใหพนาศ. สองบทวา ตตร ปวสตวา๑ มความวา เขาไปในดานภาษทพระ ราชาทรงทากาหนดเขตตงไวในททงหลาย มเขาขาดเปนตนนน. สองบทวา ราชคฆ ภณฑ ไดแก ภณฑะทควรแกพระราชา อธบายวา "ภาษมราคาถง ๕ มาสก หรอเกนกวา ๕ มาสก เปนของท ตนควรถวายแดพระราชา จากภณฑะใด, ซงภณฑะนน." ปาฐะวา "ราชก" บาง. เนอความกอยางนเหมอนกน. ภกษเปนผมไถยจต คอยงไถยจตใหเกดขนวา "เราจะไมเสยภาษแกพระราชาจากภณฑะน" แลวลบคลาจบตองภณฑะนน ตองทกกฏ. หยบจากททวางไว ใสในยาม หรอผกตดไวกบขาออนในทปกปด ตองถลลจจย. การ ทใหเคลอนจากฐาน ชอวายอมไม เพราะอวหารน พระผมพระภาคเจา ทรงกาหนดดวยดานภาษ. ภกษยงเทาท ๒ ใหกาวลวงเขตกาหนดดาน ภาษไป ตองปาราชก. ๑. บาลมหาวภงคตรงนวา ตตร ปวสตวา ราชคฆ ภณฑ ปจมาสก วา อตเรกปจมาสก วา อคฆนก เถยยจตโต อามสต.


สองบทวา พห สงกฆาฏ ปาเตต มความวา ภกษเหนราชบรษ ทงหลาย สงใจไปในทอน ยนอยภายในนนเทยว ขวางภณฑะไป เพอ ตองการใหตกไปภายนอก ถาภณฑะนน เปนของจะตองตกไปไดแน พอหลดจากมอ เธอตองปาราชก. ถาภณฑะนน กระทบตนไม หรอ ตอไม หรอถกกาลงลมแรงหอบขน ตกไปในภายในนนแลอก ยง รกษาอย. เธอหยบขวางไปอก ตองปาราชก ตามนยทกลาวแลวใน หนหลงนนแล. ถาภณฑะนนตกทพนดน แลวกลงเขามาขางในอก เธอตองปาราชกเหมอนกน. สวนในกรนท และสงเขปอรรกกถา กลาววา "ถาภณฑะนนตกไปขางนอก หยดแลวจงกลงเขาไป เธอ ตองปาราชก ถายงไมทนหยดเลยกลงเขาไป ยงรกษาอย." ภกษยน อยภายใน ใชมอ หรอเทา หรอไมเทาเขยกลงไป หรอวาใหผอนกลง ไป, ถาภณฑะนนไมหยด กลงออกไป ตองปาราชก, ภณฑะนนหยด อยขางในแลว จง (กลง) ออกไปขางนอก ยงรกษาอย. ภณฑะท ภกษวางไวภายใน ดวยคดวา "จกกลงออกไปเอง หรอวาผอนจกให มนกลงออกไป" ภายกลงกลงไปเอง หรอผอนกลงจงออกไปขางนอก. ยงรกษาอยเหมอนกน. แตในภณฑะทภกษวางไวดวยจตบรสทธ กลง ออกไปอยางนน ไมมคาทจะพงกลาวเลย. ภกษทาหอสองหอใหเนอง เปนอนเดยวกน วางไวระหวางแดนของดานภาษ แมวาภาษ๑ในหอ นอกจะไดราคาบาทหนง กจรง ถงกระนนหอในยงรกษาไวได เพราะ เนองเปนอนเดยวกนกบหอนอกนน.แตถาเธอยายหอทอยภายในไป ๑. โยชนาเตม ภณฑ เขามา จะใหแปลวา ภณฑะ มในหอนอก ควรคาภาษราคาบาทหนง.


วางไวขางนอก ตองปาราชก. แมในเครองหาบทภกษทาใหเนอง เปนอนเดยวกนวางไว กมนยนเหมอนกน. แตถาภณฑะนน เปน ของไมไดผก สกวาพาดไวบนปลายเครองหาบเทานน เปน ปาราชก. ภกษตงภณฑะไวในยานซงกาลงไป หรอบนหลงมาเปนตน ดวยทาในใจวา "ภณฑะน จกถกนาออกไปในภายนอก" เมอ ภณฑะนนถกนาออไปแลว อวหารยอมไมม แมภณฑไทยกไมม. เพราะเหตไร ? เพราะพระราชาตรสไววา "จงเกบภาษแกคนผเขามา ในทน," จรงอย ภณฑะน ภกษตงไวนอกดานภาษ และเธอกมได นาไป; เพราะฉะนน จงไมเปนภณฑไทย ไมเปนปาราชก. แมใน ภณฑะทวางไวในยามทหยดแลวเปนตน ครนเมอยานเปนตนนนไป เวนประโยคของภกษนน แมเมอมไถยจต อวหารยอมไมมเหมอนกน. แตถาภกษตงภณฑะแลว ขบยานเปนตนไป ใหกาวลวงดานภาษกด ยนขางหนาแลวเรยกวา "มาเถดโวย" ดงน เพราะความทตนมการ สงสมอบรมอนทาแลวในการศกษาเกยวของเรองชางเปนตนกด๑ ตอง ปาราชก ในขณะกาวลวงแดนไป. ในเอฬกโลมสกขาบท ไมเปน อาบตในฐานะน ทวาภกษใชผอนใหนาขนเจยมไป.๒ ในสกขาบทนเปน ปาราชก. ในเอฬกโลมสกขาบทนน ภกษใสขนเจยมในยาม หรอ ในภณฑะของชนอนผไมร ใหกาวลงลวง ๓ โยชนไป, ขนเจยมเปน นสสคคย เพราะเหตนน ภกษตองปาจตตย. ในสกขาบทนหาเปนอาบต ไม. การทภกษเสยภาษทดานภาษกอนแลวเทยว จงไป ยอมควร. ๑. แปลตามฎกาสารตถทปน ภาค ๒/๒๓๕ ทวา หตภสตตาทสต หตถสกขาทส. ๒. มาในอนาปตตวารแหงเอฬกโลมสกขาบท วนยปฎก มหาวภงค ภาค ๒/๘๔ และตรงน แปลตามนยโยชนา.


ภกษรปหนง ทาความผกใจไววา "ถาเขาจกบอกวา 'ทาน จงเสยภาษ,' เรากจกให, ถาพวกเขาไมบอก เรากจกไป" ดงนแลว จงไป, เจาหนาทศลกากรคนหนง ไดเหนภกษรปนน จงกลาววา "ภกษนน กาลงไป, พวกทานจงเกบภาษภกษนน." เจาหนาทศลกากร อกนายหนง พดขนวา "บรรพชตจกมคาภาษแตทไหนเลา นมนต ไปเถด" ดงน, เปนอนไดขออาง ภกษนนเพยงไป, แตเมอภกษกลาว วา การไมเสยภาษแลวไป ไมควรแกภกษทงหลาย เพราะเหตนน จงเกบภาษเถด อบาสก !" ดงน กด เมอเจาหนาทพดวา "เมอเราจะ เกบคาภาษของภกษ กตองเอาไดแตบาตรและจวร จะมประโยชน อะไรดวยบาตรและจวรนน นมนตไปเถด" ดงน กด เปนอนได ขออางเหมอนกน. ถาพวกเจาหนาทศลกากรนอนหลบอยกด เลนการ พนนกนอยกด หรอไปในทไหน ๆ เสยกด, และภกษน แมรอง เรยกวา "พวกเจาหนาทศลกากรอยทไหนกน ?" กไมพบ, เปนอนได ขออางเหมอนกน. แมถาภกษไปถงดานภาษแลว สงใจไปในทอน คดอะไร ๆ อยกด สาธยายอยกด ตามประกอบมนสการอยกด ถก โจรและสตวราย มชาง ราชสห และเสอโครง เปนตน ลกไลตดตามไป โดยเรวกด เหนมหาเมฆตงขนแลว ประสงคจะเขาไปยงศาลาขางหนา กด จงกาวลวงเลยสถานทนนไป; กเปนอนไดขออางเหมอนกน. ในคาวา สงก ปรหรต น ทานกลาวไวในอรถกถากรนทวา "ถงภกษกาวลงสอปจาร๑แลวหลบเลยงภาษไป กจรงแล กเปนอวหาร ๑. ฎกาอธบายวา ไดแกภายใน ๒ เลฑฑบาตรนอกเขตดานภาษ.


ทเดยว." แตในมหาอรรถกถา ทานกลาวไววา "เมอภกษเหน๑ โทษอยางเดยววา 'พวกราชบรษ ยอมเบยดเบยนผหลบเลยงภาษ' ดงน จงกาวลงสอปจารกอนแลวหลบเลยงไป เปนทกกฏ เมอไมไดกาว ลงแลว หลบเลยงไป ไมเปนอาบต." คาในมหาอรรถกถาน ยอม สมดวยพระบาล.๒ ในดานภาษน พงกาหนดอปจารดวย ๒ เลฑฑบาต ฉะนแล. จบกถาวาดวยดานภาษ. ๑. โยชนาแก ทสเสตวา วา ปสสตวา ตวา. ๒. พระบาลวนยปฎก มหาวภงค ภาค ๒/๙๖ ทวา สงก ปรหรต อาปตต ทกกฏสส.


กถาวาดวยสตวมชวต ถดจากกถาวาดวยดานภาษนไป พระผมพระภาคเจา เมอจะ ทรงแสดงสตวทมชวต ซงพอแกอวหารโดยสวนเดยว จงตรสวา "มนสสปาโณ" เปนตน. เมอภกษลกสตวมชวตคอมนษยแมนน ซง เปนไท (มใชทาส) ไป ยอมไมเปนอวหาร. แมบคคลใดเปนไท ถก มารดาหรอบดาเอาไปจานาไว หรอตวเองเอาตวเปนประกนไว แลว ไดถอเอาทรพย ๕๐ หรอ ๖๐ กหาปณะไป, เมอภกษลกเอาบคคลแม นนไมกเปนอวหาร. สวนทรพยยอมเพมดอกเบยในสถานทเขาไปแลว. แตเมอภกษลกทาสนนแล ตางโดยเปนทาสทเกดในเรอนเบย ทาสสนไถ และทาสทถกนามาเปนเชลย ยอมเปนอวหาร. จรงอย พระผมพระภาค ทรงหมายเอาทาสผเกดในเรอนเบยเปนตนนนแล จงตรสพระดารส นไววา "สตวมชวตคอมนษย เราเรยกใหชอวา สตวมชวต" ดงน. [บคคลผเปนทาส ๓ จาพวก] กบรรดาทาสเหลาน ทาสทเกดในทองของนางทาส ในเรอน พงทราบวา ชอวา ทาสทเกดในเรอนเบย ทาสทถกซอมาดวยทรพย พงทราบวา ชอวา ทาสสนไถ บคคลทถกกวาดตอนมาจากตางประเทศ แลวเขาถงความเปนทาส พงทราบวา ชอวา ทาสทถกนามาเปนเชลย. ภกษคดวา "เราจกลกสตวมชวตเหนปานนไป" แลวลบคลา ตอง ทกกฏ. เมอเธอจบทมอหรอเทายกขนทาใหไหว ตองถลลจจย. เธอ


ใครจะยกหนไป ใหกาวลวงจากสถานททยนอย แมเพยงปลายเสนผม ไป ตองปาราชก. เธอจบทผมหรอทมอ ฉดคราไป พงปรบดวยวาระ ยางเทา. ภกษคดวา "เราจกนาใหเดนไป" ขหรอต พลางพดวา "แกจงไปทางน." เมอเขาไปยงทสาภาคตามทภกษนนสง เธอตอง ปาราชกในวาระยางเทาท ๒. แมภกษเหลาใด มฉนทะรวมกบภกษนน กเปนปาราชกในขณะเดยวกนแกภกษเหลานนทงหมด. ภกษเหนทาส แลว ถามถงสขทกข หรอไมถามกตาม พดวา "แกจงไป จงหนไป อยเปนสขเถด." ถาทาสคนนนหนไปไซร, เธอตองการปาราชกในวาระ ยางเทาท ๒. ภกษรปอน พดกะทาสคนนน ผมาสทใกลตนวา "แก จงหนไป." ถาภกษตงรอยรป พดกะทาสผมาสทใกลตน ๆ ตามลาดบ, กเปนปาราชกดวยกนทงหมด. สวนภกษรปใด พดกะทาสผกาลงวง หนไปโดยเรวนนเทยววา "แกจงหนไป ตราบทเจาของยงจบแกไม ได." เธอรปนนไมตองอาบตปาราชก. แตถาเธอพดกะทาสผคอยๆ เดนไป, และทาสคนนนกเดนไปเรว ตามคาของภกษนน, เปน ปาราชก. เมอภกษเหนทาส ผหนไปยงบานหรอประเทศอน แลว ใหหนไป แมจากบานหรอจากประเทศนน กเปนปาราชกเหมอนกน. ชอวา อทนนาทาน ยอมพนไดดวยคาพดเปนปรยาย. จรงอย ภกษรปใด พดอยางนวา "เธอทาอะไรอยในทน ? เธอ หนไปเสยไมควรหรอ" ? กด วา "การทเธอไปในทไหน ๆ แลว เปนอยอยางสบาย ไมควรหรอ ?" กด วา "พวกทาสและพวกทาส พากนหนไปยงประเทศชอโนนแลว ยอมเปนอยกนอยางสบาย" กด,


และทาสนนไดคาพดของภกษนนแลว กหนไป, ยอมไมเปนอวหาร ฝายภกษใดพดวา "พวกอาตมา จะไปยงประเทศชอโนน, พวกคนท ไปในประเทศนนแลว ยอมเปนอยอยางสบาย, และเมอพวกทานไป พรอมกบพวกอาตมาจะไมมความลาบาลดวยเสบยงทางเปนตน แมใน ระหวางทาง" ดงนแลว พาเอาทาสผมากบตนไปดวยอานาจาการเดนทาง, มใชไปดวยไถยจต ไมเปนอวหารเลย และเมอพวกโจรปรากฏขนแลว ในระหวางทาง แมเมอภกษกลาววา "เฮย ! พวกโจรปรากฏขนแลว, แกจงรบหนไป จงรบมาไปกน" ดงน พระอาจารยทงหลาย กไมปรบเปนอวหาร เพราะเธอกลาวเพอตองการใหพนจากโจรนตราย ดวยประการฉะน. จบกถาวาดวยสตวมชวต.


กถาวาดวยสตวไมมเทา บรรดาสตวไมมเทาทงหลาย ชอวาง คอ งทพวกหมองเปนตน จบไว เปนงมเจาของ เมอใหมนเลน ยอมไดคาดกงบาทบาง บาทหนง บาง กหาปณะหนงบาง, แมเมอจะปลอยมนไป กรบเอาเงนและทอง แลวแล จงปลอยไป. เจาของงเหลานน ไปยงโอกาสทภกษบางรปนง แลววางกะโปรง๑ขงงไว นอนหลบไป หรอไปในทไหน ๆ เสย. ถาภกษ นนจะตองกระโปรงนนในสถานทนน ดวยไถยจต ตองทกกฏ; ทาให ไหว ตองถลลจจย, ใหเคลอนจากฐาน ตองปาราชก. แตถาเธอเปด กะโปรงแลวจบงทคอ ตองทกกฏ, ยกงขน ตองถลลจจย, เมอเธอยกขน ตรง ๆ พอหางงพนจากพนกระโปรง เพยงปลายเสนผม กตองปาราชก. เมอเธอดงครดออกไป พอหางงพนจากขอบปาก ตองปาราชก. เธอปดปากกะโปรงออกนดหนอยแลว ต หรอรองเรยกออกชอวา "เฮย ! จงออกมา" แลวใหออกไป ตองปาราชก. เธอเปดออก เหมอนอยางนนแลว จงทาเสยงกบรอง หรอเสยงหนรอง หรอโปรบ ขาวตอกลงกตาม แลวรองเรยกออกชอ หรอดดนวมอกตาม แมเมอง ออกไป ดวยกรยาททาเสยงเปนตนอยางนน กตองปาราชก. เมอเธอไม ไดเปดปากออก แตไดกรยาอยางนน งหว จงเอาศรษะดนฝากะโปรง ทาโอกาส (ชองทาง) แลวหนไป เปนปาราชกเหมอนกน. แตเมอเธอ เปดปากไว งออกแลวหนไปเองนนเทยว ยอมเปนภณฑไทย. แมถา ๑. กรณฑกในทนแปลกนมาวา กะโปรง แตแปลวา ของ กจะได.


เธอเปดปากกตาม ไมไดเปดกตาม แตไดทาเปนเสยงกบและเสยงหนรอง หรอโปรยขาวตอกลงเทานนอยางเดยว ไมไดรองเรยกระบชอ หรอไมได ดดนวมอ, งคดวา "จกกนกบเปนตน" เพราะหว จงออกหนไป เปนภณฑไทยเหมอนกน. ปลามาแลวในอธการนอยางเดยวดวยศพทวา สตวไมมเทา. กคาทจะพงกลาวในปลาน ขาพเจาไดกลาวไวแลวใน ภณฑะตงอยในนานนเทยว ฉะนแล. จบถากวาดวยสตวไมมเทา.


กถาวาดวยสตว ๒ เทา บรรดาสตว ๒ เทาทงหลาย พระผมพระภาคเจา เมอจะทรง แสดงจาพวกสตว ๒ เทา ซงใคร ๆ อาจลกเอาไปได จงตรสคาวา พวกมนษย พวกปกษาชาต เปนตน สวนพวกเทวดา ใคร ๆ ไมอาจลก เอาไปได. ทชอวา พวกปกษาชาต เพราะอรรถกวา มปกเกดแลว. พวกปกษาชาตเหลานน ม ๓ จาพวก คอ มขนเปนปกจาพวกหนง ม หนงเปนปกจาพวกหนง มกระดกเปนปกจาพวกหนง, บรรดาปกษาชาต เหลานน นกยงและไกเปนตน พงทราบวา พวกมขนเปนปก, คางคาว เปนตน พงทราบวา พวกมหนงเปนปก, แมลงภเปนตน พงทราบวา พวกมกระดกเปนปก. พวกมนษยและพวกปกษาชาตเหลานนทงหมด มาแลวในอธการนอยางเดยวดวยศพทวาสตว ๒ เทา. สวนคาทจะพง กลาวในสตว ๒ เทาน ขาพเจาไดกลาวไวแลวในภณฑะทอยในอากาศ และสตวมชวตนนเทยว ฉะนแล. จบกถาวาดวยสตว ๒ เทา.


กถาวาดวยสตว ๔ เทา พงทราบวนจฉยในสตว ๔ เทาตอไป:- ชนดแหงสตว ๔ เทา ทงหมด ทเหลอจากทมาในพระบาล พงทราบวา สตวของเลยง; สตวทงหลายมชางเปนตน ปรากฏชดแลวแล. บรรดาสตวมชางเปนตน เหลานน เมอภกษลบคลาชางดวยไถยจต เปนทกกฏ, ทาใหไหว เปน ถลลจจย. สวนภกษรปใด มกาลงมาก ใชศรษะทนเอาลกชางรน ๆ ท ใกลสะดอขน เพราะความเมากาลง ใหเทาทง ๔ และงวงพนจากพนดน แมเพยงปลายเสนผม, ภกษรปนน ตองปาราชก. กชางบางเชอก เขา ลามขงไวในโรงชาง, บางเชอกยนอย ไมไดลามไวเลย, บางเชอกยนอย ภายในทอย, บางเชอกยนอยทพระลานหลวง. บรรดาชางเหลานน ชางเชอกทเขาลามคอขงไวในโรงชาง มฐาน ๕ คอ เครองผกทคอ และเทาทง ๔. สาหรบชางเชอกทเขาเอาโซเหลก ลามไวทคอและทเทาขางหนง มฐาน ๖. ชางเชอกทเขาลามไวทคอและ ทเทาทง ๒ มฐาน ๗. พงทราบการทาใหไหว และทาใหเคลอนจากฐาน ดวยอานาจแหงฐานเหลานน. โรงชางทงสน เปนฐานของชางทเขาไม ไดลามไว. เปนปาราชก ในเมอใหกาวลวงจากโรงชางนนไป.ภายใน ทอยทงสนนนแล เปนฐานของชางทยนอยภายในทอย. เปนปาราชก ในเมอใหลวงเลยประตทอยของชางนนไป. พระนครทงสน เปนฐาน ของชางทยนอยทพระลานหลวง. เปนปาราชก ในเมอใหลวงเลยประต พระนครไป. สถานทยนอยนนเอง เปนฐานของชางทยนอยภายนอก


พระนคร. ภกษเมอลกชางนนไป พงปรบดวยวาระยางเทา. สาหรบ ชางทนอนอยมฐานเดยวเทานน. เมอภกษใหชางนนลกขน ดวยไถยจต พอชางลกขน กเปนปาราชก. ถงในมา กมวนจฉยอยางนเหมอนกน. แตถามานนเขาลามไวทเทาทง ๔ เทยว พงทราบวามฐาน ๘. ถงในอฐ กมนยเชนน. แมโคบางตวเปนสตวทเขาผกขงไวในเรอน, บางตวยนอย ไมไดลามไวเลย, แตบางตวเขาลามไวในคอก, บางตวกยนอยไมไดลาม ไวเลย. บรรดาโคเหลานน โคทเขาลามขงไวในเรอน มฐาน ๕ คอ เทา ทง ๔ และเครองผก. เรอนทงสน เปนฐานของโคทไมไดลาม. โคทเขา ลามไวแมในคอก กมฐาน ๕. คอกทงสน เปนฐานของโคทไมไดลาม. ภกษใหโคนนลวงเลยประตคอกไป ตองปาราชก. เมอเธอทาลายคอก ลกไป ใหลวงเลยชองทางทตนทาลายแลวไป๑ เปนปาราชก. เธอเปด ประตออก หรอทาลายคอกแลว ยนอยขางนอก แลวรองเรยกออกชอ ใหโคออกไป ตองปาราชก. แมสาหรบภกษผแสดงกงไมทหกแลว เรยกมา กมนยนเหมอนกน. ภกษไมไดเปดประต คอกกไมไดทาลาย เปนแตทากงไมทหกแลวใหไหวเรยกมา. โคกระโดดออกมาเพราะความ หว เปนปาราชกเหมอนกน. แตถาเมอเปดประตออก หรอทาลาย คอกแลว โคกออกไปเอง เปนภณฑไทย. เธอปดประต หรอไม ไดเปดกตาม ทาลายคอก หรอไมไดทาลายกตาม เปนแตทากงไมทหก แลวใหไหวอยางเดยว ไมไดเรยกโค โคเดนออกไปหรอกระโดดออกไป เพราะความหว, เปนภณฑไทยเหมอนกน. โคทเขาลามไวกลางบาน ๑. ฎกาสารตถทปนเปนตน ขณฑทวาร และแกวา "อตตนา ขณฑตทวาร.


ยนอยตวหนง นอนอยตวหนง. โคตวทยนอยมฐาน ๕. ตวทนอนอย มฐาน ๒. พงทราบการทาใหไหวและทาใหเคลอนจากฐาน ดวยอานาจ แหงฐานเหลานน. กภกษรปใดไมไดใหโคทนอนอยลกขน แตฆาเสย ในทนนนนเอง เปนภณฑไทยแกภกษรปนน. กบานทงสน เปนฐาน ของโคทยนอยในบานทไดประกอบประตลอมไดเปนอยางด สาหรบโค ตวทยนอย หรอทเทยวไปในบานซงไมไดลอมสถานททมนเหยยบดวย เทาทงหลายนน เปนฐาน. แมในสตวทงหลาย มลา และสตว ของเลยงเปนตน กมวนจฉยดงนเหมอนกน ฉะนแล. จงกถาวาดวยสตว ๔ เทา.


กถาวาดวยสตวมเทามาก พงทราบวนจฉยในสตวมเทามากตอไป :- ถาวตถปาราชก จะ เตมดวยตะขาบตวเดยว เมอภกษลกตะขาบตวนนไปดวยเทา เปนถลลจจย ๙๙ ตว, เปนปาราชก ๑ ตว. คาทเหลอ มนยดงกลาวแลวนนแล. จบกถาวาดวยสตวมเทามาก.


กถาวาดวยภกษผเปนสาย ภกษชอวาผเปนสาย เพราะอรรถวา เทยวดลาดเลา. ทานกลาว อธบายวา "คอยเขาไปโดยลาดบในภายใน ในสถานทนน ๆ." บทวา โอจรตวา ความวา คอยกาหนด คอใครครวญดแลว. บทวา อาจกขต ความวา บอกทรพยทเกบไวไมดในตระกลของ ชนอนหรอในวหารเปนตน ซงมไดจดการอารกขาไวแกภกษรปอน ผ สามารถจะทาโจรกรรมได. หลายบทวา อาปตต อภนน ปาราชกสส ความวา ครนเมอ ทรพยจะตองลกไดแนนอน กเปนอาบตปาราชกทง ๒ รป คอรปทเปน สายในขณะสง รปทลกนอกน ในขณะทาใหเคลอนจากฐาน. สวน ภกษรปใด ทาปรยายโดยนยเปนตนวา "ในเรอนไมมผขาย เขาเกบ ทรพยชอโนนไวในสวนหนงไมไดจดการอารกขาไว ทงประตกไมไดปด, อาจจะลกเอาไปได ตามทางทไปแลวนนแหละ, ไมมบคคลไร ๆ ชอวา เปนอยดวยความพยายามอยางลกผชายจะพงไปลกทรพยนนไดเลย" ก ภกษรปอนไดฟงคานนของภกษนนแลว คดวา "บดน เราจกลกเอา (ทรพยนน) " จงเดนไปลก. เปนปาราชกแกภกษรปทลกนน ในขณะ ททาใหเคลอนจากฐาน. สวนภกษนอกนไมเปนอาบต. เพราะวา ภกษ ยอมพนจากอทนนาทาน ดวยคาพดเปนปรยาย ฉะนแล. จบกถาวาดวยภกษผสง.


กถาวาดวยภกษผรบของฝาก ภกษผชอวา ผรบของฝาก เพราะอรรถวา รกษาทรพยทเขานา มาฝาไว. ภกษใด อนชนอน กลาววา "ทานผเจรญ ! ชวยดแล ทรพยนสกคร จนกวากระผมจะทากจชอน แลวกลบมา" ไดรกษา ทรพยทเขานามาในสถานทอยของตนไว, คาวา "ภกษผรบของฝาก" นนเปนชอของภกษนน. เพราะเหตนนนนแล พระผมพระภาคเจา จง ตรสวา "ภกษชอวา ผรบของฝาก ไดแก ผรกษาทรพยทเขานามา ฝากไว" ดงน. ในเรองนน ภกษผรบของฝาก ไมไดแกหอสงของทเจาของเขา ผกแลวตรตราไวโดยมาก ตดแตกระสอบหรอหอขางลางออกแลว ถอ เอาแตเพยงเลกนอย ทาการเยนเปนตน ใหเปนปกตตามเดมอก. สาหรบ ภกษผคดวา "เราจกถอเอาดวยวธอยางน" แลวทาการจบตองเปนตน พงทราบวา เปนอาบตตามสมควร ฉะนแล. จบกถาวาดวยภกษผรบของฝาก.


กถาวาดวยการชกชวนกนลก การชกชวนกนลก ชอวา สงวธาวหาร. มคาอธบายวา "การ ลกททาดวยความสมรรวมคดกะกนและกน." บทวา สวทหตวา มความวา ปรกษาหารอกน ดวยความเปน ผรวมฉนทะกน คอตองความเปนผรวมอธยาศยกน. ภกษหลายรปชวนกนไปลกทรพย ตองอาบตหมดทกรป วนจฉยในสงวธาวหารนน ดงตอไปน :- ภกษหลายรปดวยกน ชกชวนกนวา "พวกเราจกไปเรอน ชอโนน ทาลายหลงคา หรอฝา หรอตดทตอลกของ." ในภกษเหลานน รปหนงลกของได. เปนปาราชก แกภกษทงหมด ในขณะยกภณฑะนนขน. จรงอย แมในคมภรปรวาร พระผมพระภาคไดตรสคานวา "ภกษ ๔ รป ไดชวนกนลกครภณฑ ๓ รปเปน ปาราชก รปหนงไมเปนปาราชก ปญหานทานผ ฉลาดทงหลายคดกนแลว๑" เนอความแหงคานน พงทราบดงตอไปน ภกษ ๔ รป คอ อาจารย กบอนเตวาสก เปนผใครจะลกครภณฑ ราคา ๖ มาสก. ใน ๔ รปนน อาจารยสงวา "คณจงลก ๑ มาสก คณจงลก ๑ มาสก คณจงลก ๑ มาสก ฉนจกลก ๓ มาสก." ฝายบรรดาอนเตวาสกทงหลาย อนเตวาสก ๑. ว. ปรวาร. ๘/๕๓๐.


รปทหนงกลาววา "ใตเทาจงลก ๓ มาสก นะขอรบ ! คณจงลก ๑ มาสก คณจงลก ๑ มาสก ผมจกลก ๑ มาสก." แมอนเตวาสก ๒ รปนอกจากน กไดกลาวอยางนนเหมอนกน. บรรดาภกษ ๔ รปนน มาสกหนงของ อนเตวาสกรปหนง ๆ ในพวกอนเตวาสก เปนสาหตถกอวหาร. เปน อาบตทกกฏแกอนเตวาสกทง ๓ รปนน ดวยมาสกหนงนน. ๕ มาสก เปนอาณตตกอวหาร. เปนปาราชกแกอนเตวาสกทง ๓ รป ดวย ๕ มาสก นน. สวน ๓ มาสก ของอาจารย เปนสาหตถกะ. เปนถลลจจยแกอาจารย นน ดวย ๓ มาสกนน. ๓ มาสกเปนอาณตตกะ. แมดวย ๓ มาสกนน กเปนถลลจจยเหมอนกน. จรงอย ในอทนนาทานสกขาบทน สาหตถกะ ไมเปนองคของอาณตตยะ หรออาณตตยะ กไมเปนองคของสาหตถกะ. แตสาหตถยะ พงปรบรวมกบสาหตถยะดวยกนได. อาณตตยะพงปรบ รวมกบอาณตตยะดวยกนได. เพราะเหตนนแล ทานจงกลาววา "ภกษ ๔ รป ไดชวนกนลกครภณฑ ๓ รปเปน ปาราชก รปหนงไมเปนปาราชก ปญหานทานผ ฉลาดทงหลายคดกนแลว๑" อกอยางหนง เพอความไมฟนเฟอนในสงวธาวหาร พงกาหนด จตกกะแมน โดยเนอความวา ของสงเดยว มฐานเดยว ของสงเดยว มหลายฐาน ของหลายสง มฐานเดยว ของหลายสง มหลายฐาน. ในจตกกะเหลานน ขอวา "ของสงเดยว มฐานเดยว" นน คอ ภกษ หลายรป เหนของมราคา ๕ มาสก ซงเขาวางไวไมด ทแผนกระดาน ๑. ว. ปรวาร. ๘/๕๓๐.


รานตลาด ของสกลหนง จงบงคบภกษรปหนงวา "คณจงไปลกของสง นนมา." เปนปาราชกแกภกษทงหมด ในขณะทยกภณฑะนนขน. ขอวา "ของสงเดยว มหลายฐาน " นน คอ ภกษหลายรปเหน มาสกซงเขาวางไวไมด บนแผนกระดานรานตลาดหาแผน ๆ ละมาสก ของสกลหนง จงสงบงคบภกษรปหนงวา "คณจงไปลกมาสกเหลานน มา." เปนปาราชกแกทกรป ในขณะทยกมาสกท ๕ ขน. ขอวา "ของหลายสง มฐานเดยว" นน คอ ภกษหลายรปเหน ของมราคา ๕ มาสก หรอเกนกวา ๕ มาสก เปนของของคนหลายคน ซงวางไวไมดในทเดยวกน จงสงบงคบภกษรปหนงวา "คณจงไปลก ของนนมา." เปนปาราชกแกทกรป ในขณะยกภณฑะนนขน. ขอวา "ของหลายสง มหลายฐาน" นน คอภกษหลายรปเหน มาสกของหาสกล ๆ ละหนงมาสกซงวางไวไมด บนแผนกระดานราน ตลาดหาแผน ๆ ละหนงมาสก จงสงบงคบภกษรปหนงวา "คณจงไป ลกมาสกเหลานนมา." เปนปาราชกแกทกรป ในขณะทยกมาสกท ๕ ขน ดวยประการฉะน. จบกถาวาดวยการชกชวนกนลก.


กถาวาดวยการนดหมาย การทาความหมายรกน ชอวา การนดหมาย. อธบายวา "การทา ความหมายรกน ดวยอานาจกาหนดเวลา." กในการทาการนดหมายน เมอภกษผใชสงกน "คณจงลกในเวลากอนอาหาร" ภกษผรบใชจะลก ในเวลากอนอาหารวนน หรอพรงน หรอในปหนากตามท, ความผด นดหมาย ยอมไมม, เปนปาราชกแมแกเธอทง ๒ รป ตามนยทกลาว แลว ในภกษผเปนสายนนแล. แตเมอภกษผสงใชวา "คณจงลกใน เวลากอนอาหารวนน" ภกษผรบใช ลกในวนพรงน, สงของนน ยอมเปนอนภกษผรบใชลกมาภายหลง ลวงเลยการนดหมายนน ทผใช กาหนดไววา "วนน." ถาเมอภกษผใชสงวา "จงลกในเวลากอน อาหารพรงน" ภกษผไดรบใชลกในเวลากอนอาหารวนน, สงของนน ยอมเปนอนผรบใชลกมาเสยกอน ยงไมทนถงการนดหมายนน ทผใช กาหนดวา "พรงน." เปนปาราชก เฉพาะภกษผลก ซงลกอยางนน เทานน, ไมเปนอาบตแกภกษผตงตน. ในเมอผใชสงวา "จงลกใน เวลากอนอาหารพรงน." ฝายภกษผรบใชลกในวนนนนนเอง หรอใน เวลาหลงอาหารพรงน พงทราบวา "ลกมาเสยกอน และหลงแหงการ นดหมาย๑นน." แมในเวลาหลงอาการกลางคนและกลางวน กมนยน เหมอนกน. กในการทาการนดหมายนน พงทราบความถกการนดหมาย ๑. บาลมหาวภงควนยปฎก ๑/๙๘ วา ต สงเกต ปเร วา ปจฉา วา ... ฎการวา ต สงเกต เปนทตยาวภตต ใชในอรรถแหงฉฏฐวภตต.


และความผดการนดหมายแมดวยอานาจแหงเวลา มปรมยาม มชฌมยาม ปจฉมยาม กาฬปกษ เดอน ฤด และปเปนตน. ถามวา "เมอภกษผใชสงวา 'จงลกในเวลากอนอาหาร' ภกษ ผรบใช พยายามอย ดวยอนคดวา 'จกลกในเวลากอนอาหารนนเอง' แตสงของนน ยอมเปนอนเธอลกมาได ในเวลาหลงอาหาร; ในอวหาร ขอน เปนอยางไร ? แกวา "พระมหาสมตเถระ กลาวไวกอนวา 'ประโยคนนเปน ประโยคในเวลากอนอาหารแท; เพราะเหตนน ภกษผตงตน ยอมไมพน.' สวนพระมหาปทมตเถระ กลาววา' ขอนนเปนการผดการนดหมาย เพราะ ลวงเลยกาหนดการไป; เพราะเหตนน ภกษผตงตนจงรอดตวไป. จบกถาวาดวยการนดหมาย.


กถาวาดวยการทานมต การทานมตบางอยาง เพอใหเกดความหมายร ชอวา การทานมต การทานมตนน พระผมพระภาคเจาตรสไว ๓ อยาง โดยนยเปนตนวา "เราจกขยบตา กด." กการทานมตแมอยางอน มเปนอเนกประการ เปนตนวา แกวงไกวมอ ปรบมอ ดดนวมอ เอยงคอ จามและไอ พงสงเคราะหเขาในการทานมตน. สวนคาทเหลอในการทานมตน มนย ดงกลาวแลวในการทาการนดหมายฉะน. จบกถาวาดวยการทานมต.


กถาวาดวยการสง บดน เพอความไมฟนเฟอนในการทาการนดหมาย และการทา นมตเหลานนนเอง พระผมพระภาคเจาจงตรสวา "ภกข อาณาเปต" ดงนเปนตน. บรรดาเหลานน หลายบทวา "ส ต มมาโน ความวา ภกษผลกนน เขาใจทรพยทภกษผสง บอกทานมตเครองหมายไววา "เปนทรพยนน" จงลกทรพยนนนนแล, เปนปาราชกทง ๒ รป. หลายบทวา โส ต มมาโน อ ความวา ภกษผลกนน เขาใจทรพยทถกภกษผสงสงใหลกวา "เปนทรพยนน" แตลกทรพย อนทเขาวางไวในทนนนนแล, ภกษผตงตน ไมเปนอาบต. หลายบทวา อ ม มาโน ต ความวา ภกษผลกเขาใจทรพย อนทภกษผสง ทานมตเครองหมายบอกไวอยางนวา "ทรพยนมราคา นอย, แตทรพยอยางอน ทเขาวางไวในทใกลทรพยนนนนเทยวเปน ทรพยทมคณคา " ดงน จงลกทรพยนนนนเอง เปนปาราชกทง ๒ รป. หลายบทวา อ มมาโน อ ความวา ภกษผลกนน ยอมเขาใจโดยนยกอนนนแลวา "ทรพยนเปนทรพยอยางอน ทเขาเกบ ไวในทใกลทรพยนนนนเอง เปนทรพยทมคณคา" ดงน, ถาทรพยท ลกมานนเปนทรพยอยางอนนนแล, เปนปาราชกแกเธอผลกเทานน. ในคาวา "อตถนนามสส ปาวท" เปนตน มวนจฉยดงน:- พงเหน อาจารยรปหนง อนเตวาสก ๓ รป มชอวา พทธรกขต ธรรมรกขต สงฆรกขต.


บรรดาบทเหลานน หลายบทวา ภกข ภกข อาณาเปต๑ ความวา อาจารยกาหนดทรพยบางอยาง ในสถานทบางแหง แลวสงพระพทธรกขต เพอตองการลกทรพยนน. สองบทวา อตถนนามสส ปาวท ความวา (อาจารยสงวา) "ดกอนพทธรกขต ! คณจงไปบอกเนอความนนแกพระธรรมรกขต." หลายบทวา อตถนนาโม อตถนนามสส ปาวทต ความวา แมพระธรรมรกขต จงบอกแกพระสงฆรกขต. หลายบทวา อตถนนาโม อตถนนาม ภณฑ อวหรต ความวา พระสงฆรกขต อนพระธรรมรกขต ผทคณ (หมายเอาพระพทธรกขต) สงแลวอยางน สงแลว จงลกของชอน. จรงอย บรรดาพวกเรา ทาน สงฆรกขตนน เปนคนมชาตแกลวกลา สามารถในกรรมน ดงน.๒

สองบทวา อาปตต ทกกฏสส ความวา เปนทกกฏแกอาจารย ผสงอยางนกอน. แตถาคาสงนน ดาเนนไปตามความประสงค ยอมเปน ถลลยจยทตรสไวขางหนานนเทยว ในขณะสง, ถาสงของนนเปนของ จะพงลกมาไดแนนอน, อาจารยนยอมเปนปาราชกในขณะนนนนเอง เพราะพระดารสทตรสไวขางหนาวา "ทกรปตองปาราชก" ดงน ยกตน อยางน บณฑตพงทราบในททงปวง. ๑. บาลวนยปฎกมหาวภงค ๑/๙๙ วา ภกข ภกข อาณาเปต อตถนนามาสส ปาวท อตถนนาโม อตถนนามสส ปาวทต อตถนนาโม อตถนนาม ภณฑ อวหารตต อาปตต ทกกฏสส. ๒. โยชนา ภาค ๑/๓๔๓ ทานประกอบความไปอกอยางหนง เหนจะถอตามสามนตฉบบของ ทาน.


หลายบทวาา โส อตรสส อาโรเจต ความวา พระพทธรกขต บอกแกพระธรรมรกขต และพระธรรมรกขตบอกแกพระสงฆรกขตวา "อาจารยของพวกเรา กลาวอยางนวา 'ไดยนวา คณจงลกทรพยชอน" ไดยนวา บรรดาพวกเรา ทานเปนบรษผกลาหาญ" ดงน, ดวยอาการ อยางน เปนทกกฏแมแกเธอเหลานน. สองบทวา อวหารโก ปฏคคณหาต ความวา พระสงฆรกขต รบวา "ดละ ผมจกลก." หลายบทวา มลฏสส อาปตต ถลลจจยสส ความวา พอ พระสงฆรกขตรบคาสง เปนถลลจจย แกอาจารย, จรงอย มหาชนถก อาจารยนนชกจงแลวในบาป ฉะนแล. หลายบทวา โส ต ภณฑ ความวา ถาภกษนน คอ พระสงฆ- รกขต ลกสงของนนมาไดไซร, เปนปารชกทงหมด คอ ทง ๔ รป และไมใชแต ๔ รปเทานน, สมณะตงรอย หรอสมณะตงพนกตาม ท สงโดยสบตอกนตามลาดบ ไมทาใหผดการนดหมายโดยอบายอยางน ก เปนปาราชกทงหมดทเดยว. ในทตยวาร พงทราบวนจฉย ดงน:- หลายบทวา โส อ อาณาเปต ความวา ภกษนน คอ พระ พทธรกขต อนอาจารยสงไวแลว แตไมพบพระธรรมรกขต หรอเปนผ ไมอยากจะบอก จงเขาไปหาพระสงฆรกขตทเดยว แลวสงวา "อาจารย ของพวกเราสงไวอยางนวา ' ไดยนวา คณจงลกสงของชอน." สองบทวา อาปตต ทกกฏสส ความวา พระพทธรกขต เปน ทกกฏกอน เพราะสง.


หลายบทวา ปฏคคณหาต อาปตต ทกกฏสส ความวา พง ทราบวา "เปนทกกฏ แกภกษผตงแตนนเทยว ในเมอพระสงฆรกขต รบคาแลว. กถาพระสงฆรกขตนน ลกทรพยนนมาได, เปนปาราชก แมทง ๒ รป คอ พระพทธรกขตผสง ๑ พระสงฆรกขตผลก ๑. แต สาหรบอาจารยผตงตน ไมเปนอาบตปาราสก เพราะผดการนดหมาย. ไมเปนอาบตทกอยางแกพระธรรมรกขตเพราะไมทราบ. สวนพระพทธ- รกขตทาความสวสดแกทานทง ๒ รปแลว ตนเองพนาศแลว. บรรดาวาระแหงการสง ทง ๔ ถดจากทตยาวารนไป พงทราบ วนจฉยในวารแหงการสงขอแรกกอน. หลายบทวา โส คนตวา ปน ปจจาคจฉต ความวา ภกษผ รบสงนน ไปยงททรพยตงอยแลว เหนการอารกขา ทงภายในและ ภายนอก ไมอาจลกเอาได จงกลบมา. หลายบทวา ยทา สกโกส ตทา ความวา ภกษผสงนนสงใหม วา "ทรพยททานลกมาแลวในวนนเทานนหรอ จงเปนอนลก. ไปเถด ทาน ทานอาจจะลกมาได เมอใด, กจงลกทรพยนนมา เมอนน." สองบทวา อาปตต ทกกฏสส ความวา แมเพราะสงอกอยาง นน กเปนทกกฏเทานน แตถาทรพยนน ยอมเปนของทจะพงลกมาได แนนอน, ชอวาเจตนาทใหสาเรจประโยชน กเปนเชนกบผลทเกดใน ลาดบแหงมรรค; เพราะฉะนน ภกษผสงน จงเปนปาราชกในขณะสง ทเดยว. แมถาภกษผลก จะลกทรพยนนมาได โดยลวงไป ๖๐ ป และ ภกษผสง จะทากาลกรยา หรอสกไปเสยในระหวางนนเทยว กจก


เปนผไมใชสมณะเลย ทากาลกรยา หรอสกไป, แตสาหรบภกษผลก ยอมเปนปาราชกในขณะทลกนนเอง. เพราะภกษผตงตนพดเบาไป ทาใหภกษผลกไมไดยนคานวา "อยา ลก" หรอทาใหไดยนคานไมได เพราะภกษผลกนนเปนคนหหนวก๑

ฉะนน ภกษผตงตน จงไมพน. สวนในตตยวารชอวาพน เพราะพดให ภกษผลกไดยน. ในจตตถวาร แมทง ๒ รปพนได เพราะภกษผตงตน นนพดใหไดยน และเพราะภกษผรบสงนอกน รบคาวา "ดละ" แลวกงดเวนเสย ดวยประการฉะน. จบกถาวาดวยการสง. ๑. แปลตามรปความทควรจะเปน แตในโยชนาวา ตสส มลฏสส พธรตาย น สาเวต.


พรรณนาบทภาชนย บดน พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงแสดงองคแหงอทนนาทาน ทตรสไว ดวยอานาจการทาทใหเคลอนจากฐาน ในทรพยทตงอยในพน ดนเปนตนนน ๆ และความตางแหงอาบต ดวยความตางกนแหงวตถ จงตรสคาเปนตน "ปจหากาเรห" ดงน. บรรดาบทเหลานน บทวา ปจหากาเรห ไดแก ดวยเหต ๕ อยาง. มคาอธบายวา "ดวยองค ๕." ในคาวา "ปจหากาเรห" เปนตนนน มเนอความยอ ดงตอไปน :- คอ "ปาราชก ยอมมแก ภกษผถอเอาทรพยทเจาของไมไดให ดวยอาการ ๕ อยางทตรสไวโดย นยเปนตน 'เปนทรพยอนผอนหวงแหน;' ดวยอาการหยอนกวา อาการ ๕ อยางนน ไมเปนปาราชก." ในคาวา ดวยอาการ ๕ อยาง นน อาการ ๕ อยาง เหลาน คอ ทรพยอนผอนหวงแหน ๑ ความ สาคญวาทรพยอนผอนหวงแหน ๑ ความทบรขารเปนครภณฑ ๑ ม ไถยจต ๑ การทาใหเคลอนจากฐาน ๑. สวนในบรขาร ทเปนลหภณฑ ทรงแสดงถลลจจยและทกกฏไว โดยความตางกนแหงวตถ ดวยวาระ ทง ๒ อนจากอาการ ๕ อยางน. [อาการ ๖ อยางทใหภกษตองอาบตปาราชก] แมในวารทง ๓ ททานตรสไว โดยนยเปนตนวา "ฉหากาเรห" กควรทราบอาการ ๖ อยางน คอ มใชมความสาคญวาเปนของตน ๑ มใชถอเอาดวยวสาสะ ๑ มใชขอยม ๑ ความทบรขารเปนครภณฑ ๑


มไถยจต ๑ การทาใหเคลอนจากฐาน ๑. กบรรดาวารทง ๓ แมน ตรสปาราชกในวาระแรก ตรสถลลจจย และทกกฏ ในวาระทสอง และทสาม โดยความตางกนแหงวตถ. สวนในความตางกนแหงวตถ แม ทมอยในวาระอก ๓ อนจาก ๓ วาระนน ตรสทกกฏอยาเดยว เพราะ เปนวตถอนชนเหลาอนไมไดหวงแหน. วตถทตรสไวใน ๓ วาระนนวา "มใชของอนผอนหวงแหน" จะเปนของไมมใครครอบครอง เปนของ ทเขาทงแลวมมล (คอความอาลย) เจาของตดแลวหาเจาของมได หรอ จะเปนของของตนกตาม, วตถแมทง ๒ ยอมถงความนบวา "มใชของ อนผอนหวงแหน." กเพราะในทรพย ๒ อยางน ยงมความสาคญวา ทรพยอนผอนหวงแหนไว และทรพย ๒ อยางนน ภกษถอเอาดวย ไถยจต เพราะเหตนน จงไมตรสอาบตไว ฉะนแล. [อรรถาธบายในอนาปตตวาร] พระผมพระภาคเจา ครนทรงแสดงความตางแหงอาบต ดวย อานาจแหงวตถและดวยอานาจแหงจต อยางนแลว บดน เมอจะทรง แสดงอาบต จงตรสคาวา "อนาปตต สกส สส" ดงนเปนตน. บรรดาบทเหลาน บทวา สกส สส ไดแก ภกษผมความ สาคญวาเปนของตน คอ ผมความสาคญอยางนวา "ภณฑะนเปนของ เรา" เมอถอเอาแมซงภณฑะของผอน กไมเปนอาบต เพราะการถอ เอา. ควรใหทรพยทตนถอเอาแลวนนคน ถาถกพวกเจาของทวงวา "จงให." เธอไมยอมคนให เปนปาราชก เพราะเจาของทรพยเหลานน ทอดธระ.


บทวา วสสาสคคาเห ไดแก ไมเปนอาบต เพราะการถอเอา ดวยวสาสะ. แตควรรลกษณะแหงการถอเอาดวยความวสาสะ โดยสตร๑

นวา "ดกอนภกษทงหลาย ! เราอนญาตใหภกษ ผประกอบดวยองค ๕ ถอวสาสะได คอ เคยเหนกนมา ๑ เคยคบกนมา ๑ เคยพดกนไว ๑ ยงมชวตอย ๑ เมอถอเอาแลว กพอใจ ๑." บรรดาบทเหลานน บทวา สนทฏโ ไดแก เปนเพอนดวย เหตสกวาเหนกนมา. บทวา สมภตโต ไดแก เปนเพอนสนท. บทวา อาลปโต ไดแก อนเพอนภกษพดไววา "ทานตองการ สงใด ซงเปนของผม ทานพงถอเอาสงนนเถด, ไมมเหตในการททาน จะขออนญาตแลว ถอเอา." บทวา ชวต ไดแก แมนอนแลว ดวยการนอนทไมลกขนอกตอไป ตราบเทาทยงไมถงความขาดเดดแหง ชวตนทรย. หลายบทวา คหเต จ อตตมโน ความวา เมอเราถอเอาแลว เขากจะพอใจ. การทภกษเมอรวา "เมอเราถอเอาแลว เขาจกพอใจ" จงถอเอาของมอยของบคคลเหนปานน ยอมสมควร. กพระผมพระภาค- เจา ตรสองค ๕ เหลานไว ดวยอานาจแหงการรวบรวมไวไมมสวน เหลอ ๒ แตการถอเอาดวยวสาสะ ยอมขนดวยองค ๓ คอ เคยเหน กนมา ยงมชวตอย เมอถอเอาแลว กพอใจ ๑ เคยคบกนมา ยงมชวต อย เมอถอเอาแลว กพอใจ ๑ เคยบอกกนไว ยงมชวตอย เมอถอ ๑. ว. มหา. ๕/๒๑๘. ๒. ศพทนนาจะถกตามอตถโยชนาวา อเสส... จงไดแปลไวอยางนน.


เอาแลว กพอใจ ๑ สวนเพอนคนใด ยงมชวตอย แตเมอถอเอาแลว เขาไมพอใจ, สงของของเพอนคนนน แมภกษถอเอาแลวดวยการถอ วสาสะ กควรคนให และเมอจะคนให ทรพยของผตาย ควรคนใหแก พวกคฤหสถหรอบรรพชต ผเปนใหญในทรพยของภกษนนกอน ทรพย ของเพอนผไมพอใจ กควรคนใหแกเขานนเทยว. สวนภกษใด อนโมทนาแลวแตแรกนนเทยว ดวยการเปลงวาจา วา "ทานเมอถอเอาของของผม ชอวาทาชอบแลว" หรอดวยเพยง จตตปบาทเทานน ภายหลงโกรธดวยเหตบางอยาง, ภกษนนยอมไมได เพอจะใหนามาคน. แมเธอรปใด ไมประสงคจะให แตรบคาไวดวยจต ไมพดอะไร ๆ แมเธอรปนน กยอมไมไดเพอจะใหนามาคน. สวนภกษ ใด เมอเพอนภกษพดวา "สงของของทาน ผมถอเอาแลว หรอผม ใชสอยแลว" จงพดวา "สงของนน ทานถอเอาหรอใชสอยแลวก ตามเถด, แตวาสงของนน ผมเกบไวดวยกรณบางอยางนนเทยว ทาน ควรทาสงของนนใหเปนปกตอยางเดม " ดงน ภกษน ยอมไดเพอใหนา มาคน. บทวา ตาวกาลเก ความวา สาหรบภกษผถอเอาดวยคดอยางน วา "เราจกใหคน จกทาคน" ไมเปนอาบต เพราะการถอเอาแมเปน การขอยม. แตสงของทภกษถอเอาแลว ถาบคคลหรอคณะผเปนเจาของ สงของ อนญาตใหวา "ของสงนนจงเปนของทานนนแหละ" การ อนญาตอยางนนนเปนการด ถาไมอนญาตไซร, เมอเขาใหนามาคน ควรคนให. สวนของสงฆ ควรใหคนทเดยว. กสตวทเกดในเปรตวสยกด ททากาละแลว เกด (เปนเปรต) ใน


อตภาพนนนนเองกด๑ เทวดาทงหลาย มเทวดชนจาตมหาราชกเปนตน กด, ทงหมดถงความนบวา "เปรต" ทงนน ในคาวา "เปต- ปรคคเห" น, ไมเปนอาบต ในเพราะของหวงแหนของเปรตเหลานน. จรงอย ถาแมทาวสกกเทวราชประทบนงออกรานขายของ, และภกษผ "อยาถอเอา ๆ" กถอเอาผาสาฎกแมมราคาตงแสน เพอประโยชน แกจวรของตนไป, การถอเอาของภกษนน ยอมควร. สวนในผาสาฎก ทคนทงหลายทาพลกรรมอทศพวกเทวดา คลองไวทตนไมเปนตน ไม มคาทจะพงพดถงเลย. บทวา ตรตฉานคตปรคคเห ไดแก ไมเปนอาบต ในเพราะของ หวงแหนแมของพวกสตวดรจฉาน, กแมถาพญานาค หรอสบรรณ- มาณพ จาแลงกายเปนมนษย ออกรานขายของอย, และมภกษบางรป ไปถอเอาสงของของพญานาคหรอของสบรรณมาณพนน จากรานขาย ของนนไป โดยนยกอนนนแล, การถอเอาของภกษนน ยอมควร. ราชสห หรอเสอโครงฆาสตวมเนอและกระบอเปนตนแลว ยงไมเคยว กน ถกความหวเบยดเบยน ไมพงหามในตอนตนทเดยว, เพราะวา มนจะพงทาแมความฉบหายให. แตถาเมอมนเคยวกนไปไดสกหนอยหนง แลว ภกษกสามารถหามได จะหามแลวถอเอากควร. แมจาพวกนก มเหยยวเปนตน คาบเอาเหยอแลวบนไปอย จะทาใหมนทงเหยอใหตก ไปแลวถอเอากควร. ๑. ฎกาสารตถทปนวา เกดแลวในสรระทตายแลวนนนนเอง อางเรองเปรตหวงผาสาฎก ใน วนตวตถ วนยปฎก มหาวภงค ภาค ๑/๑๐๘.


บทวา ปสกลส สส ความวา แมสาหรบภกษผมความสาคญ อยางนวา "สงของน ไมมเจาของ เปนของบงสกล" ไมเปนอาบต เพราะการกอเอา.๑ แตถาสงของนนมเจาของไซร, เมอเขาใหนามาคน กควรคนให, บทวา อมมตตกสส ความวา ไมเปนอาบตแมแกภกษเปนบา ซงมประการดงกลาวแลวในเบองตน. บทวา อาทกมมกสส ความวา ไมเปนอาบตแกพระธนยะผ เปนอาทกมมกะ (ผเปนตนบญญต) ในสกขาบทน. แตสาหรบภกษ ฉพพคคยเปนตน ผลกหอผาของชางยอมเปนตนทเหลอ เปนอาบต ทงนน ฉะนแล. จบการพรรณนาบทภาชนย. ๑. ถาถอตามโยชนากแปลวา ไมเปนอาบตในเพราะการถอเอาแมของภกษผ....


กลาววาดวยปกณณกะ กในปกณณกะน วา สมฏฐาน ๑ กรยา ๑ สญญา ๑ สจตตกะ ๑ โลก- วชชะ ๑ กรรม ๑ กศล ๑ พรอมดวยเวทนา ๑ บณฑตพงทราบคาทงหมด โดยนยดงทกลาวไวแลวในปฐมสกขา- บทนนเอง วา "สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ คอ เปนสาหตถกะ เกด ทางกายและทางจต, เปนอาณตตกะ เกดทางวาจาและทางจต, เปน สาหตถกะและอาณตตกะ เกดทางกาย ทางวาจาและทางจต; และเกด เพราะทา; จรงอย เมอทาเทานน จงตองอาบตนน; เมอไมทากไมตอง; เปนสญญาวโมกข เพราะพนดวยไมมสาคญวา 'เราจะถอเอาสงของท เจาของเขาไมไดให, เปนสจตตกะ เปนโลกวชชะ เปนกายกรรม เปน วจกรรม เปนอกศลจต, ภกษยนด หรอกลว หรอวางใจเปนกลาง ๆ ยอมตองอาบตนน; เพราะเหตนน สกขาบทน จงชอวา มเวทนา ๓." พรรณนาวนตวตถคาถา ในคาถาแหงวนตวตถ พงทราบวนจฉยดงตอไปน :- เรองภกษ ฉพพคคย ขาพเจาไดกลาวไวแลวในอนบญญตนนแล. ในเรองท ๒ มวนจฉยดงน:- ขนชอวา จตของพวกปถชน ละปกตไปดวยอานาจ กเสสมราคะเปนตนแลว ยอมแลนไป คอ พลานไป ไดแก ซดสายไป. ถาพระผมพระภาคเจา จะพงทรงบญญตอาบตดวยเหตเพยงจตเกดขน


(ลาพงคด) แมเวนความเปลยนแปลงทางกายทวารและวจทวาร๑ ใคร จะพงสามารถทาตนไมใหอาบตไดเลา ? เพราะเหตนน พระผมพระ- ภาคเจา จงตรสไววา "ดกอนภกษ ! เธอไมตองอาบต เพราะเพยงแต จตเกดขน.๒" แตภกษกไมควรเปนไปในอานาจแหงจต. ควรหามจต ไวดวยกาลงแหงการพจารณาทเดยวแล. เรองการจบตองผา ทาใหผา ไหวและทาใหผาเคลอนจากฐาน มเนอความตนแลวทงนน. สวนเรอง ทงหลายซงถดจากเรองททาผาใหเคลอนจากฐานนนไป มเรองวา "ภกษ มไถยจต ถอเอาทรพยนนจากพนดน."๓ เปนทสด มเนอความตนแลว ทงนน. ในเรองเพยงแตพด มวนจฉยดงน:- บทวา อาทย ความวา ภกษเจาของจวร จบแลว คอ ยดไววา "ทานเปนโจร." สวนภกษผลกจวรนอกน เมอถกภกษเจาของจวร ถามวา "จวรของผม ใครลกไป ?" จงไดใหคารบ ดวยคาตอบตรง คาถามวา "ผมลกไป." จรงอย ถาภกษเจาของนอกนจกกลาววา "จวรของผม ใครถอเอา ใครนาไป ใครเกบไว ?" แมภกษน ก คงจกตอบวา "ผมถอเอา" หรอวา "ผมนาไป" หรอวา "ผมเกบ ไว" เปนแนนอน. ขนชอวาปาก อนธรรมดาสรางไว๔ กเพอประ- โยชนแกการกน และเพอประโยชนแกการพด. แตเวนไถยจตเสย กไม เปนอวหาร. เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจา จงตรสไววา "ดกอน ๑. ฎกาสารตถทปน แกวา ไดแกการไหวกาย และเปลาวาจา. ๒. ว. มหา. ๑/๑๐๕. ๓. ว. มหา. ๑/๑๐๗. ๔. แตโยชนาแกวา กตนต ชาต.


ภกษ ! เธอไมเปนอาบต เพราะเพยงแตพด"๑ ดงน. อธบายวา "ไม เปนอาบต เพราะเหตเพยงแตพด ๆ ไปเทานน." เรองทถดจากเรอง เพยงแตพดนนไป ซงมเรองผาโพกเปนทสด ทงหมดมเนอความตนแลว ทงนน. ในเรองศพทยงสด มวนจฉยดงน:- บทวา อธวตโถ ความวา เปรตเกดขนในสรระ (ศพ) นน นนเอง เพราะตณหาในผาสาฎก. บทวา อนาทยนโต ความวา ภกษไมถอเอาถอยคาของเปรตนน หรอไมทาความเออเฟอ. หลายบทวา ต สรร อฏหตวา ความวา เปรตยงสรระนน ใหลกขน ดวยอานภาพของตน. เพราะเหตนน พระอบาลเถระนนจงกลาว วา "สรระนนลกขน (เดนตามหลงภกษนนไป๒)" สองบทวา ทวาร ถเกส ความวา วหารของภกษมอยในทใกล ปาชานนเอง เพราะเหตนน ภกษเปนคนขลาดอยโดยปกต จงรบเขา ไปในวหารนนทนท แลวปดประต. สองบทวา ตตเถว ปรปต ความวา เมอภกษปดประตแลว เปรตเปนผหมดความอาลยในผาสาฎก จงละทงสรระนน แลวไปตาม ยถากรรม." เพราะเหตนน สรระนนจงลมลง. มคาอธบายวา "ตกไป ในทนนนนแล." สองบทวา อภนเน สรเร ความวา ภกษไมพงถอเอาผาบงสกล ทสรระ (ศพ) สด ยงอน ๆ อย. เมอภกษถอเอา อปทวะเหนปานน ๑. ว. มหา ๑/๑๐๗. ๒. ว. มหา. ๑/๑๐๙.


ยอมม และภกษยอมตองทกกฏ. แตจะถอเอาทสรระ (ศพ) ซงแตก แลว ควรอย. ถามวา "กศพจะจดวา แตกแลว ดวยเหตเพยงไร ? แกวา "แมดวยเหตเพยงถกสตวทงหลาย มกา นกตะกรม สนขบาน และสนขจงจอกเปนตน เอาจะงอยปากหรอเขยวทาใหฉก ขาดแลวนดหนอย." สวนอวยวะของศพใด ทลมลง เพยงผวหนงขาด ไปดวยการครดส, หนงยงไมขาด, ศพนน นบวายงไมแตกนนเทยว. แตเมอหนงขาด จดวาเปนศพทแตก. แมศพใด ในเวลายงมชวตนนแล มฝโรคเรอนและตอม หรอแผลแตกเฟะไปทว, แมศพน ชอวาแตกแลว. สรระแมทถงความเปนซากศพ โดยเปนศพทขนพองเปนตน ตงแต วนท ๓ ไป จดวาเปนศพทแตกแลวเหมอนกน. อนง ในศพแมทยงไมแตกโดยประการทงปวง จะใหคนเฝาปาชา หรอมนษยเหลาอนถอเอา๑ (ให) ควรอย ถาไมไดผอน, ควรจะใช ศสตรา หรอวตถบางอยางทาใหแผลแลว จงถอเอา. แตในศพเพศ ตรงกนขาม ภกษควรเขาไปตงสตไว ยงสมณสญญาใหเกดขน ทาใหเปน แผลทศรษะ หรอทหลงมอและหลงเทาแลวถอเอาสมควรอย. [กถาวาดวยการสบเปลยนสลาก] ในเรองอนเปนลาดบแหงเรองสรระทยงไมแตกนน มวนจฉย ดงน:- หลายบทวา กส สงกาเมตวา จวร อคคเหส มความวา ภกษ ลกดวยกสาวหาร ในบรรดาเถยยาวหาร ปสยหาวหาร ปรกปปาวหาร ๑. แปลตามนยโยชนาทสอนใหเอา สสานโคปเกห และมนสเสห เปนกรรมใน คาหาเปต.


ปฏจฉนนาวหาร และกสาวหาร ซงไดแสดงไวแลวแตโดยเพยงชอใน การพรรณนาเนอความแหงบทนวา "อาทเยยย" ในเบองตน. และพง ทราบความตางกนแหงอวหารเหลาน ดงตอไปน :- [อรรถาธบายอวหาร ๕ อยาง] กภกษรปใดรปหนง ทาโจรกรรมมการตดทตอเปนตน ในเวลา กลางคนหรอกลางวนมใหใครเหน ลกทรพยซงมเจาของ หรอหลอกลวง ดวยเครองนบโกง และกหาปณะปลอมเปนตนถอเอา, อวหารของภกษ รปนนนนแล ผถอเอาทรพยนน พงทราบวา "เปนเถยยาวหาร." ฝายภกษใด ขมขผอน คอ กดขเอาดวยกาลง, หรอคกคาม, คอ แสดงภย ถอเอาทรพยเปนของชนเหลานน เหมอนพวกโจรกบฏ๑ ทา ประทษกรรม มฆาคนเดนทางและฆาชาวบานเปนตน (และ) เหมอน อสรชน มพระราชาและมหาอามาตยของพระราชาเปนตน ทาการรบ เอาเรอนของผอน ดวยอานาจความโกรธ และใชพลการเกบพล เกน กวาพลทถงแกตน, อวหารของภกษนน ผถอเอาอยอยางนน พงทราบวา "เปนปสยหาวหาร." สวนอวหารของภกษผกาหนดหมายแลวถอเอา ทานเรยกวา "ปรกปปาหาร." ปรกปปาวหารนน ม ๒ อยาง ดวย สามารถกาหนดหมายสงของ และกาหนดหมายโอกาส. [อรรถาธบายภณฑปรกป] ใน ๒ อยางนน การกาหนดสงของ พงทราบดงน:- ภกษบาง รปในศาสนาน มความตองการดวยผาสาฎก จงเขาไปภายในหอง หมาย ๑. ฎกาสารตถทปน ภาค ๒/๔๒๗ แกคานไววา ทามรกโจรสสาต รชช ปฏยมานสส ปากฏโจรสส.


ใจไววา "ถาจกเปนผาสาฎก, เราจกถอเอา, ถาจกเปนดาย, เราจกไม ถอเอา" แลวถอเอากระสอบในทมด. ถาในกระสอบนน มผาสาฎก, เปนปาราชก ในขณะทยกขนนนเอง. ถามดายยงรกษาอย. เธอนาออก ไปขางนอก แกออกรวา "เปนดาย" จงนามาวางไวยงทดวยทเดมอก, ยง รกษาอยเหมอนกน.แมรวา "เปนดาย" แลวเดนไปดวยคดวา "ได สงใด กตองถอเอาสงนน " พงปรบอาบตดวยวาระยางเทา. วางไวบน ภาคพนแลว ถอเอา, ตองปาราชก ในขณะทยกขน. เธอถกพวกเจา ของตดตาม๑รองวา "ขโมย ขโมย" จงทงแลวหนไป ยงรกษาอย. พวกเจาของพบแลวถอเอา การถอเอาอยางนนนเปนการด, ถาคนอน บางคนถอเอา, เปนภณฑไทยแกเธอ. ถาเมอพวกเจาของกลบไปแลว เธอเหนของนนเขาเองจงถอเอาดวยคดวา "ของน เรานาออกมากอน, บดน เปนของของเราละ" ดงน, ยงรกษาอย แตเปนภณฑไทย, แมเมอภกษกาหนดหมายไวแลวถอเอา โดยนยเปนตนวา "ถาจกเปน ดาย, เราจกถอเอา, ถาจกเปนผาสาฎก, เราจกไมถอเอา, ถาจกเปน เนยใส, เราจกถอเอา, ถาจกเปนนามน, เราจกไมถอเอา" ดงน ก นยนนนเทยว. สวนในอรรถกถามหาปจจรเปนตน ทานกลาวไววา "แมภกษ มความตองการดวยผาสาฎก ถอเอากระสอบผาสากฎนนแหละออกไป วางไวขางนอก แกออกแลว เหนวา ' น เปนผาสาฎก' แลวไป พงปรบดวยการยกเทาขนนนเทยว." กในอรรถกถามหาปจจรเปนตนน การกาหนด ยอมปรากฏ เพราะเธอไดกาหนดหมายสงของไววา "ถา ๑. ฎกาสารตถทปนแกวา ปรยฏ โตต อนพนโธ.


จกเปนผาสาฎก, เราจกถอเอา" ปรกปปาวหาร ไมปรากฏเพราะเหน แลวจงลก. แตในมหาอรรถกถา ทานปรบอวหารแกภกษผยกขนซง ภณฑะทกาหนดไว ตนยงไมไดเหน แตกคงตงอยในความเปนของอนตน กาหนดไวแลวนนเอง. เพราะเหตนน ปรกปปาวหาร จงปรากฏในมหา- อรรถกถานน. อวหารทกลาวไวในมหาอรรถกถานน สมดวยพระบาล วา "ต มมาโน ต อวหร๑ สาคญวา เปนสงนน ลกสงนน ฉะนแล." บรรดาปรกปทง ๒ นน การกาหนดนใด ทเปนไปโดยนย เปนตนวา "ถาจกเปนผาสาฎก, เราจกถอเอา" ดงน การกาหนดน ชอวา ภณฑปรกป (การกาหนดสงของ). [อรรถาธบายโอกาสปรกป] สวนการกาหนดโอกาส พงทราบอยางน:- ภกษโลเลบางรปใน ศาสนาน เขาไปยงบรเวณของผอน หรอเรอนของตระกล หรอโรง ซงเปนททาการงานในปากด แลวนงในทนน ดวยการสนทนาปราศรย มองดบรขารอนเปนทตงแหงความโลภบางอยาง, กแล เมอมองด พบ เหนแลว จงไดทาความกาหนด ดวยอานาจสถานทมประต หนามข ภายใตปราสาท บรเวณ ซมประต และโคนไมเปนตน แลวกาหนด หมายไววา "ถาพวกเจาของจกเหนเราในระหวางน, เราจะทาทเปน หยบ เพอตองการจะดเทยวไป จกคนใหแกเขาเหลานนแหละ, ถาพวก เขาจกไมเหนไซร, เรากจกลกเอา" ดงน. พอภกษนนถอเอาทรพย นนลวงเลยแดนกาหนดทหมายไวไป เปนปาราชก. ถาเธอกาหดน หมายแดนอปจารไว เดนมงหนาไปทางนนเอง มนสการพระกรรมฐาน ๑. บาลเปน อวหรต.


เปนตนอยกด สงใจไปทางอนกด กาวลวงแดนอปจารไปดวยทงไมมสต เปนภณฑไทย. แมถาเมอเธอไปถงทนนแลว โจร ชาง เนอราย หรอมหาเมฆตงขน และเธอกาวลวงสถานทนนไปโดยเรว เพราะใคร จะพนจากอปทวะนน เปนภณฑไทยเหมอนกน. กในคาน อาจารย บางพวกกลาววา "เพราะในเบองตนนนเอง เธอถอเอาดวยไถยจต; ฉะนน จงรกษาไมได, เปนอวหารทเดยว." นเปนนยในมหาอรรถ- กถากอน. สวนในมหาปจจร ทานกลาวไววา "แมถาเธอรปนน ขนขชางหรอมาภายในแดนกาหนดแลว ยงไมขบชาง หรอมานนไป เอง ทงไมใหผอนขบไป แมเมอลวงเลยแดนกาหนดไป ยอมไมเปน ปาราชก เปนเพยงภณฑไทยเทานน." ในปรกป ๒ อยางนน การ กาหนดทเปนไปวา "ถาพวกเจาของจกเหนเราในระหวางน เราจะ ทาทเปนหยบ เพอตองการจะดเทยวไป จกคนใหแกเราเหลานนแหละ" น ชอวาโอกาสปรกป. อวหารของภกษผกาหนดไวแลวถอเอา ดวย อานาจแหงการกาหนด แมทง ๒ เหลาน ดงพรรณนามาอยางน พง ทราบวา "เปนปรกปปาวหาร." [อรรถาธบายปฏจฉนนาวหาร] สวนการปกปดไวแลวจงลกเอา ชอวาปฏจฉนนาวหาร. ปฏจ- ฉนนาวหารนน พงทราบอยางน :- กภกษรปใด เมอพวกมนษยกาลง เลนอย หรอกาลงเขาไปในสวนเปนตน เหนเครองอลงการซงเขาถอด วางไว คดวา "ถาเราจกกมลงถอเอา, พวกมนษยจะพงรเราวา 'สมณะ ถอเอาอะไร ?' แลวจะเบยดเบยนเรา" จงเอาดนรวม หรอใบไม


ปกปดไวดวยทาในใจวา "ภายหลงเราจกถอเอา" ดงน, เพยงเทาน การยกสงของขน ยงไมมแกภกษรปนน; เพราะเหตนน จงยงไมเปน อวหารกอน. แตเมอใด พวกมนษยเหลานนประสงคจะเขาไปภายในบาน แมคนหาสงของนน กไมเหน จงคดวา "บดน คามดแลว, พรงน กอนเถด พวกเราจงจกร " แลวกไปทงทยงมความอาลยอยนนเทยว. เมอนน เมอภกษนน ยกสงของนนขน เปนปาราชกในขณะทยกขน, แตเมอภกษถอเอาในเวลาทปกปดไวแลวนนเอง ดวยสกสญญาวา "เปน ของเรา" หรอดวยบงสกลสญญาวา "บดน มนษยเหลานนไปแลว พวกเขาไดทงสงของนแลว" เปนภณฑไทย. เมอมนษยเหลานน แม มาในวนท ๒ ตรวจคนดแลว กไมเหน จงทาการทอดธระกลบไป สงของทเธอถอเอาแลว กเปนภณฑไทยเหมอนกน. เพราะเหตไร ? เพราะเหตวาพวกเขาไมเหนสงของ ดวยความพยายามของภกษนน. อนง ภกษใด พบเหนสงของเหนปานนน ยงคงตงอยในทเดมนนเอง ไมได ปกปด แตมไถยจต เอาเทาเหยยบใหเขาไปในเปอกตม หรอในทราย, พอภณฑะนนอนเธอใหเขาไปแลวเทานน กเปนปาราชก. [อรรถาธบายกสาวหาร] การสบเปลยนสลากแลวลกเอา ทานเรยกวา "กสาวหาร." แม กสาวหารนน พงทราบดงน:- ภกษรปใด เมอภกษทงหลายกาลง จดวางสลากแจกจวร ใครจะลกสวนของภกษรปอน ซงมราคามาก


กวา ๑ ทตงอยใกลสวนของตนไป ใครจะทาไมสลากทตกไปในสวนของ ตน ใหตกลงไปในสวนของภกษรปอน จงยกขน ยงรกษาอยกอน. เธอใหตกลงไปในสวนของภกษรปอน กยงรกษาอยเหมอนกน. แต เมอใด เมอไมสลากนนตกไปแลว เธอยกไมสลากของภกษรปอน ขนจากสวนของภกษรปอน, เมอนน พอเธอสกวา ยกขน กเปน ปาราชก. ถาเธอยกไมสลากขนจากสวนของภกษรปอนกอนกวา เพราะ ใครจะใหตกลงไปในสวนของตน ในขณะทยกขน ยงรกษาอย, ในขณะ ทใหตกลงไป กยงรกษาอย อนง ยกไมสลากของตนขนจากสวนของตน, ในขณะทยกขนนนเอง ยงรกษาอย, เมอยกไมสลากนนขนแลว ใหตก ลงไปในสวนของภกษรปอน พอพนจากมอ กเปนปาราชก. แตถาไม สลากทตกไป ในสวนทง ๒ มองไมเหน. ภายหลง เมอภกษทเหลอ ไปแลว นวกภกษรปนอกน ถามวา "ทานขอรบ ! ไมสลากของผม ยอมไมปรากฏ." ภกษผเฒาจงพดวา "คณ ! แมของขาพเจา กไม ปรากฏ." นวกภกษถามวา "ทานขอรบ ! กสวนของผมสวนไหน !" ภกษผแกกวาจงแสดงสวนของตนวา "นสวนของคณ." เมอนวกภกษ รปนน โตแยง หรอไมโตแยงกตาม ถอเอาสวนนนไป, ภกษนอกน ยกสวนของนวกภกษนนขน ตองปาราชกในขณะทยกขน. แมหากวา เมอนวกภกษนน ถงจะเรยนวา "ผมจะไมยอมใหสวนของผมแกทาน ๑. ประโยควรรคน ตามเชงอรรถไวกด ในอตถโยชนากด และสารตถทปนกด มตกหลนอย หลายศพท แปลตามเชงอรรถดงน:- "ภกษรปใด...ใครจะนาเอาสวนของภกษรปอน ซงมราคา นอยกวาหรอมากกวา หรอเทา ๆ กน โดยราคาแหงสวนของตน ซงตงอยใกลสวนของตนไป" ดงน. สามนตฉบบทเราใชอยน จะลอกคดตกไปกระมง เพราะในอตถโยชนาและสารตถทปน กมแกไว.


และถาทานรสวนของตนแลว จงถอเอาเถด." ภกษผแกกวา ถงแมร อยวา "นไมใชสวนของเรา" กยงถอเอาสวนของนวกภกษรปนน เอง เปนปาราชกในขณะทยกขน. แตถานวกภกษนอกนคดวา "จะม ประโยชนอะไรดวยการววาทนวา 'นสวนของทาน, นสวนของผม" จงพดวา "จะเปนสวนทถงแกผมกตาม ถงแกทานกตาม, สวนใดด ทานจงถอเอาสวนนนเถด" ดงน; ยอมเปนอนภกษผแกกวาถอเอาสวนท ชอวาเขาใหแลว จงไมมอวหารในการถอเอาน. ถาภกษนนกลวตอ ความถกเถยงกน อนพวกภกษเตอนวา "คณจงถอเอาสวนทคณชอบ ใจเถด" จงเวนสวนทดซงถงแกตนเสยแลว ถอเอาสวนทเลวนนแลไป, ภายหลง แมเมอภกษนอกน ถอเอาสวนทยงเหลอจากทเลอกแลว กไม เปนอวหารเหมอนกน ฉะนแล. จบกถาวาดวยการสบเปลยนสลาก.


กถาปรารภเรองทวไป กพระอรรถกถาจารยทงหลาย กลาวไวในอรรถกถาทงหลายวา "การแจกจวรอยางเดยวเทานน มาแลวในทนดวยอานาจการสบเปลยน สลาก, แตควรนาเรองเกดขนแหงปจจยทง ๔ และการแจกมาแสดงไว ดวย." กแล ครนกลาวไวอยางนแลว จงกลาวกถาปรารภจวรทเกดขน ตงตนแตเรองหมอชวกนวา "พระเจาขา ! ขอพระผมพระภาคเจา ทรงรบคผาททอในแคลนสพ ของขาพระองคเถด, และขอทรงอนญาต คฤหบดจวร แกภกษสงฆดวยเถด."๑ ดงน อนมาแลวในจวร- ขนธกะ, กลาวบณฑบาตกถา ตงตนแตสตรนวา "กโดยสมยนนแล กรงราชคฤห มภกษาฝดเคอง มนษยทงหลายไมอาจทาสงฆภต จง ปรารถนาจะทาอเทสภต นมนตนภต สลากภต ปกขกภต อโปสถกภต ปาฏปทกภต๒" ดงน อนมาแลวในเสนาสนขนธกะ, กลาวเสนาสน- กถา ตงตนแตเรองภกษฉพพคคยนวา "กโดยสมยนนแล พวกภกษ สตตรสวคคย ซอมแซมวหารแหงใดแหงหนงซงตงอยชายแดน ดวย หมายใจวา 'พวกเราจกอยจาพรรษาในวหารน' พวกภกษฉพพคคยได เหนพวกภกษสตตรสวคคย กาลงซอมแซมวหารแล๓" ดงน ในเสนาสน- ขนธกะเหมอนกน, และกลาวกถาปรารภเภสช มเนยใส เปนตน ใน ทสดแหงเสนาสนกถานน โดยพสดาร. สวนขาพเจาจกกลาวกถานน ทงหมด ในททแตละเรองมาถงเขาเทานน เหตในคาทขาพเจากลาว ๑. ว. มหา. ๕/๑๙๑. ๒. ว. จลล. ๗/๑๔๖. ๓. ว. จลล. ๗/๑๒๔.


อยางน ขาพเจากลาวไวแลวในตอนตนนนเทยว. เรองเรอนไฟถดจากเรองนไป มเนอความตนทงนน. ในวฆาสวตถ ๕ เรอง มวนจฉยดงน:- ภกษทงหลายเหลานน ใหอนปสมบนทาใหเปนของควร แลวฉน.แตเมอภกษจะถอเอาเนอ ซงเปนเดน พงถอเอาเนอทสตวเหลานนกนเหลอทงแลว. ถาอาจ จะใหสตวเหลานน ซงกาลงกนอยใหทงไปแลวถอเอา, แมเนอทเปน เดนนน กควร. แตไมควรถอเอา เพอประโยชนแกการคมครองตน และเพอความเอนดในสตวอน. ในเรองแจกขาวสก ของควรเคยว ขนม ออย และผลมะพลบ มวนจฉยดงน:- ภกษอางบคคลซงไมมตนวา "ทานจงใหสวนของภกษ รปอนอก." สองบทวา อมลก อคคเหส ความวา เธอไดกลาวมสาวาท ถอเอาสวนทไมมตวบคคลเปนมลอยางเดยว. เธอหาไดถอเอาสวนนน ดวยไถยจตไม. เพราะเหตนนนนแล พระผมพระภาคเจาจงไมตรสถาม วา "เธอมจตอยางไร ?" ตรสวา "เปนปาจตตย." เมอเธอกลาววา "ทานจงใหสวนของภกษรปอนอก" วตถแหงปาราชก ยอมไมปรากฏ และพระพทธเจาทงหลาย ยอมไมตรสถามในฐานะเชนน. แตถาขอนน จะพงเปนวตถแหงปาราชกไซร, กพงเปนทกกฏเทานน เชนเดยวกนกบ เปนทกกฏ ในเพราะการตเอาสวน ฉะนแล. ความสงเขปในเรองน มเทาน. สวนความพสดาร พงทราบดงน:- กสงใดเปนของมอยแหง สงฆนนเทยว เมอสงนน อนภกษซงสงฆสมมต หรอมไดสมมตกตาม


แจกอย, เมอภกษกลาววา "ทานจงใหสวนของภกษรปอนอก" อาง บคคลทไมตวอยอยางนน ถอเอาดวยการกลาวเทจอยางเดยว เปน ปาจตตยดวย เปนภณฑไทยดวย. เมอภกษถอเอาดวยไถยจต กมนยน เหมอนกน. ภกษไรเลา ไมไดอางบคคล กลาววา "ทานจงใหสวน แมอนอก" หรอนบพรรษาโกงถอเอา พระวนยธรพงปรบตามราคา ของ. สวนสงของใด เปนของพวกคฤหสถทเขาแจกถวายสงฆในเรอน หรอในอารามของคฤหสถเหลานน ครนเมอสงของนน อนเจาของกด ชนอนซงเจาของสง อยางนวา "ทานจงถวายแกภกษน" กด ถวายอย แมเมอภกษกลาววา "ทานจงใหสวนแมอก" แลวถอเอาดวยไถยจต ไมเปนทงปาราชก ไมเปนทงภณฑไทย. แตเมอถอเอาดวยโกงพรรษา เปนภณฑไทย. เมอสงของนน อนชนอนซงเจาของมไดสง อยางนวา "ทานจงถวายแกภกษน" ถวายอย เมอภกษอางบคคลถอเอาตามนย กอนนนแล เปนปาจตตยดวย เปนภณฑไทยดวย. ภกษมไถยจต กลาววา "ทานจงใหสวนอนอก" แลวถอเอากด ถอเอาดวยนบ พรรษาโกงกด พงปรบตามราคาของ. กวนจฉยนใคร ๆ กอาจรปไดใน อรรถกถาชอกรนท, แตในอรรถกถาอน ๆ รไดยาก ทงพรธดวย. สองบทวา อมลก อคคเหส ความวา เมอพวกเจาของถวาย อย ภกษไดถอเอาแลว. หลายบทวา อนาปตต ภกข ปาราชกสส ความวา ภกษได ถอเอาสวนทเจาของถวายแลว เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจา จงตรสอนาบตแกภกษนน."


หลายบทวา อาปตต สมปชานมสาสวาเท ปาจตตยสส ความวา เพราะสมปชานมสาวาททภกษรปนนกลาวแลว พระผมพระภาคเจา จง ปรบเปนปาจตตย ดจในเรองขาวยาคทปรงดวยของ ๓ อยาง ขางหนา. สวนในการถอเอา พงทราบวนจฉยดงน:- อาหารมขาวสก เปนตนของสงฆ อนภกษซงสงฆสมมต หรอชนทงหลายมคนงานวด ของพวกคฤหสถ อนเจาของหรอชนอน ซงเจาของสงไว กาลงถวาย เมอภกษกลาววา "ทานจงใหสวนของภกษอนอก" แลวถอเอา เปน ภณฑไทย. เมอภกษถอเอาอาหารมขาวสกเปนตน ทชนอนกาลงถวาย พงปรบตามราคาสงของ. เมออาหารมขาวสกเปนตน อนภกษซงสงฆมได สมมต หรอคนทเจาของมไดสง ถวายอย ภกษกลาววา "ทานจงให สวนแมอนอก" แลวถอเอากด นบพรรษาโกงถอเอากด พงปรบตาม ราคาสงของ ในขณะทยกสวนนนขนทเดยว ดจในหมวด ๔ วาดวยเรอง บาตรฉะนน. อาหารมขาวสกเปนตน ทเหลาชนนอกนถวายอย เมอ ภกษถอเอาดวยการอยางนน เปนภณฑไทย. สวนสงของทเจาของเขา วานใหถวาย ดวยสงวา "ทานจงถวายแกภกษน" กด เจาของเขาถวาย เองกด กเปนอนถวายดแลว ฉะนแล. ในอธการวาดวยวตถมขาวสก เปนตนน มสาระจากคาวนจฉยในอรรถกถาทงปวงเพยงเทาน. ในเรองทงหลายมเรองรานขายขาวสกเปนตน มวนจฉยดงน :- รานหงขาวขาย ชอโอทนยฆระ (คอรานขายขาวสก). รานตม แกงเนอขาย ชอสนาฆระ๑ (คอรายขายแกงเนอ).รานหงตมของขบ ๑. บาลเดมเปน สนฆร ฯ


เคยวขาย ชอปวฆระ (คอรานขายขนม) . คาทเหลอในเรองรานขาย ขาวสกเปนตนน มปรากฏชดแลวในเรองบรขารนนแล. ในเรองตง มวนจฉยดงน:- ภกษรปนน กาหนดหมายแลว จงใหถงเลอนไป (พรอมกบตง) ดวยคดวา "เราจกถอเอาถง ซงมา ถงทน" เพราะเหตนน ในเพราะการเลอนไป อวหารจงไมมแกภกษ รปนน. แตพระองคปรบเปนปาราชก ในเพราะการใหเลอนไปแลว ถอเอา จากโอกาสทกาหนดหมายไว. กภกษเมอนาไปอยางนน ถาไม มไถยจตในตง พระวนยธรพงใหตราคาถงแลวปรบอาบต. ถามไถยจต แมในตง ควรใหตราคาทง ๒ อยางแลวปรบอาบต. ๓ เรอง มเรองฟกเปนตน ปรากฏชดแลวทเดยว. ใน ๓ เรอง มเรองการถอเอาดวยวสาสะเปนตน พงทราบ วนจฉยดงน :- ไมเปนอาบตในเพราะการถอเอา, เมอพวกเจาของให นามาคน เปนภณฑไทย. สวนของภกษผเขาไปบณฑบาต ยอมควร เพอจะถอเอาเฉพาะรปทยงอยภายในอปจารสมาเทานน. แตถาพวก ทายก เผดยงแมแกพวกภกษผอยภายนอกอปจารวา "พวกทานรบ เอาเถด ขอรบ ! ภกษทงหลายมาแลว จกฉน" ดวยคาเผดยงอยางน แมพวกภกษผอยภายในบานจะถอเอา กควร. ทาทเหลอในเรองทง ๓ น มเนอความตนทงนน. ใน ๗ เรอง มเรองขโมยลกมะมวงเปนตน มวนจฉยดงน :- ไม เปนอาบต เพราะถอเอาดวยบงสกลสญญา, เมอพวกเจาของใหนามา คน เปนภณฑไทย. เพราะบรโภคดวยไถยจต เปนปาราชก. ในเรองทงหลาย มเรองขโมยลกมะมวงเปนตนนน มวนจฉย


ดงตอไปน:- แมพวกเจาของกมความอาลย, แมพวกโจรกมความ อาลย. เมอภกษฉนดวยบงสกลสญญา เปนภณฑไทย. เมอถอเอาดวย ไถยจต เปนอวหารในขณะทยกขนนนเอง, ภกษนน อนพระวนยธร พงใหตราคาสงของแลวปรบอาบต. พวกเจาของยงมความอาลย, แต พวกโจรหมดความอาลย กนยเหมอนกนน. พวกเจาของหมดความ อาลย, พวกโจรยงมความอาลย ซอนไวในทรกชฏแหงใดแหงหนง ดวย คดวา "จกถอเอาอก" ดงน แลวไป มนยเหมอนกนน. ทง ๒ ฝาย หมดความอาลย, เมอภกษขบฉนดวยบงสกลสญญา ไมเปนอาบต, เมอ ขบฉนดวยไถยจต เปนทกกฏ. สวนในมะมวงเปนตน ของสงฆ มวนจฉยดงน:- ผลไมม มะมวงเปนตน ซงเกดในสงฆาราม หรอทเขานามาถวายกตามท เมอ ภกษลกเอาผลทมราคา ๕ มาสก หรอเกนวา ๕ มาสก เปนปาราชก. ในปจจนตชนบท เมอพวกชาวบานอพยพหนไป๑ เพราะอปทวะ คอ โจร, พวกภกษกละทงวดไป ทงทยงมความอตสาหะอยนนเทยว วา "เมอชาวชนบทกลบมาอย พวกเรากจกกลบมา." พวกภกษไปถงวด เชนนนแลว คดวา "ผลไมทงหลายมมะมวงสกเปนตน เปนของทเขา ละทงแลว " จงฉนดวยบงสกลสญญา ไมเปนอาบต. เมอภกษฉนดวย ไถยจต เปนอวหาร, ภกษรปนน อนพระวนยธรพงใหตราคาของ แลวปรบอาบต. สวนในมหาปจจรและในสงเขปอรรกถา ทานกลาวไวโดยไม แปลกกนวา "เมอภกษฉนผลไมนอยใหญในวดราง ดวยไถยจต ไม ๑. ฎกาสารตถทปนแกวา วฏหานเตสต คาม ฉฑเฑตวา ปลายนเตล.


เปนปาราชก เพราะเหตไร ? เพราะเหตวา ผลไมทงหลายในวดราง เปนของของพวกภกษทมาแลว." กเหตสกวามความอตสาหะเทานน เปนประมาณในผลไมทเปนของของคณะ และทเปนของจาเพาะบคคล. แตถาภกษใหผลมะมวงสกเปนตน จากผลไมทเปนของคณะ และของ บคคลนน เพอประโยชนแกการสงเคราะหตระกล ยอมตองทกกฏ เพราะ กลทสกสขาบท. ภกษเมอใหดวยไถยจต พงปรบอาบตตามราคา (สง ของ). แมในผลไมทเปนของสงฆ กมนยนเหมอนกน. ผลมะมวงสก เปนตน ทเขากาหนดไว เพอประโยชนแกเสนาสนะ เมอภกษให เพอ ประโยชนแกการสงเคราะหตระกล เปนทกกฏ, เมอใหดวยความทตน เปนใหญ เปนถลลจจย, เมอใหดวยไถยจต เปนปาราชก. ถาวตถแหง ปาราชกยงไมพอ, พงปรบอาบตตามราคา (สงของ). เมอภกษนงฉน อยภายนอกอปจารสมา เพราะความทตนเปนใหญ กเปนสนใช. ผลไม ทภกษเคาะระฆง ประกาศเวลาแลวขบฉน ดวยทาในใจวา "ของนถงแก เรา" ดงน กเปนอนขบฉนดแลว. ผลไมทภกษไมเคาะระฆง เปน แตประกาศเวลาอยางเดยว แลวฉนกด เคาะระฆงอยางเดยว แตไม ประกาศ ฉนกด แมระฆงกมไดเคาะ แมเวลากมไดประกาศ ฉนกด รวาไมมภกษเหลาอน แลวฉน ดวยคดวา "ผลไมนถงแกเรา" ดงน กด เปนอนขบฉนดแลวเหมอนกน. เรองสวนดอกไม ๒ เรอง ปรากฏ ชดแลวทเดยว. ในเรองของภกษผบอกตามคาบอก ๓ เรอง มวนจฉย ดงน :- สองบทวา วตโต วชเชม ความวา ผมเปนผอนทานบอกแลว จะบอกตามคาของทาน. หลายบทวา อนาปตต ภกข ปาราชกสส ความวา เพราะผาสาฎกนน อนพวกเจาของถวายแลว จงไมเปนอาบต.


หลายบทวา น จ ภกขเว วตโต วชเชมต วตตพโพ ความ วา ภกษรปอน อนภกษรปหนง ไมพงกลาวอยางนวา "ผมเปนผ อนทานบอกแลว จะบอกตามคาของทาน." แตจะทาความกาหนด แลวพดวา "ผมจกถอเอาของชอน ตามคาของทาน" ควรอย. สองบทวา วตโต วชเชห ความวา ทานเปนผอนผมบอกแลว จงบอกตามคาของผม. คาทเหลอมนยดงกลาวแลวนนแล. ใน ๒ เรอง แมน ภกษจะทาความกาหนดแลวพด ควรอย. ภกษยอมเปนผพนจาก การคอนขอด (หรอตาหนโทษ) ดวยเหตเพยงเทานแล. ในเรองซงมอยทามกลาง แหงเรองแกวมณ ๓ เรอง มวนจฉย ดงน:- สองบทวา นาห อกลลโก ความวา ผมหาไดเปนผอาพาธไม คาทเหลอปรากฏชดแลวทเดยว. ในเรองสกร ๒ เรอง พงทราบ วนจฉยดงน :- ไมเปนอาบตแกภกษรปท ๑ เพราะเธอเหนมนถกความ หวเผา๑แลว จงปลอยไปดวยความกรณา แมโดยแท, ถงกระนน เมอ พวกเจาของไมยนยอม ยอมเปนภณฑไทย. ควรจะนาสกรทตาย ทใหญ เทานนมาใชให หรอใหสงของทมราคาเทาสกรนนกได. ถาเธอไมเหน พวกเจาของบวงแมในทไหน ๆ พงวางผากาสาวะ หรอโอนา ซงมราคา เทาสกรนน ไวใกล ๆ บวงในทซงพวกเจาของนนมาแลว จะเหนได แลวจงไป. แตเมอปลอยไปดวยไถยจต เปนปาราชกทเดยว. กบรรดา สกรเหลานน สกรบางตวเอาเทาดงบวง พอบวงขาดแลว จะเหนได การยน ซงมอนใหเคลอนจากฐานไดเปนธรรมดา เหมอนเรอทผกไว ๑. ฎกาสารตถทปนแกวา ฉาตชฌตตนต ชฆจฉาทกเขน ปฬต อตตสนตน. สวนฎกาวมต- วโนทนแกวา ฉาตชฌตตนต เตน ฉาเตน ชฆจฉาย อทรคคนา ฌตต ทฑฒ ปฬตนต อตโถ. งามดกวา.


ทกระแสนาเชยวฉะนน. บางตวยนอยตามธรรมดาของตน . บางตวนอน บางตวเปนสตวตดแรว. บวงทมไมคนธนนอย๑หรอขอ หรอทอนไม อนบางอยางตดทปลาย ซงคลองไวในทนน ๆ มตนไมเปนตนแลวหาม สกรไป ชอวา แรว. ในสกรเหลานน สกรทถงบวงยนอย มฐานเดยว เทานน ไดแกเครองผกคอบวง. จรงอย สกรนน เมอบวงหลด มฐานเดยว พอบวงขาด ยอมหนไปได. สกรทยนอยตามธรรมดาของตน มฐาน ๕ คอ เครองผก และเทาทง ๔. สกรทนอนอย มฐาน ๒ คอ เครอง ผก ๑ ทนอน ๑, สกรทตดแรว มนไปในทใด ๆ ทนน ๆ แลเปน ฐาน. เพราะเหตนน ภกษ ๑๐ รปกด ๒๐ รปกด ๑๐๐ รปกด เมอ ปลอยสกรนนพนไปจากฐานนน ๆ ยอมตองปาราชก เหมอนเหนทาส คนเดยวเทานน มาแลวในทนน ๆ แลวใหหนไป ตองปาราชกฉะนน. สวนการทาสกรทง ๓ ขางตน ใหดน และเคลอนจากฐาน พงทราบ ตามนยทกลาวไวแลวในกถาวาดวยสตว ๔ เทา.แมเมอภกษใหปลอย สกรทสนขกดไปดวยประสงคจะชวยเหลอ เปนภณฑไทย, เมอใหปลอย ไปดวยไถยจต เปนปาราชก. แตไมเปนอวหารแกภกษผเดนสวนทาง ไป แลวยงสกรซงยงไมทนถงทตงบวง หรอทใกลสนข ใหหนไป เสยกอน. แมภกษรปใด ใหอาหารและนาแกสกรทตดแรว ใหมน ไดกาลงแลวทาเสยงโหรอง ดวยตงใจวา "มนจกตกใจ แลวหนไป เสย," ถามนหนไป, ภกษนน ตองปาราชก. แมเมอภกษทาบวงให ชารด แลวทาใหหนไป ดวยเสยงโหรอง กมนยนเหมอนกน ฝาย ๑. ฎกาสารตถทปนแกวา ธนกนต ขททกธน แตฎกาวมตวโนทนแกวา ธนกนต ขททก- ธนสณาน ลคคกทณฑ.


ภกษใด ใหอาหารและนาแลวไปเสย ดวยทาในใจวา "มนจกไดกาลง แลวหนไป," ถามนหนไป, เปนภณฑไทยแกภกษรปนน. แมเมอ ภกษทาบวงใหชารดแลวไปเสย กมนยนเหมอนกน. ภกษวางศสตรา หรอกอไฟไวใกลบวง ดวยคดวา "เมอบวงขาด หรอถกไฟไหม มน ไหม, เปนภณฑไทยแกภกษรปนนโดยแท. ภกษทาใหบวงพรอมทงคน ลมลง, ภายหลงสกรเหยยบยาบวงนนไป เปนภณฑไทย. สกรเปนสตว ถกหนทฟาทบเหวทบแลว. เมอภกษใครจะใหสกรนนหนไป จงยกฟา ทบเหว๑ขนดวยความกรณา เปนภณฑไทย, ยกขนดวยไถยจต เปน ปาราชก. ถาเมอฟาทบเหวนน พอภกษยกขนแลว สกรยงไมไป ภายหลงจงไป, เปนภณฑไทยเทานน. ภกษยงฟาทบเหวทเขายกขน ตงไว ใหตกลง, ภายหลงสกรเหยยบฟาทบเหวนนไป เปนภณฑไทย. เมอภกษชวยยกขน แมซงสกรทตกหลมพรางแลว ดวยความกรณา เปนภณฑไทย, ยกขนดวยไถยจต เปนปาราชก. ภกษถมหลมพรางให เตม ใหใชไมได, ภายหลงสกรเหยยบยาหลมพรางนนไป เปน ภณฑไทย. ภกษชวยยกสกรทถกหลาวแทงขน ดวยความกรณา เปน ภณฑไทย, ยกขนดวยไถยจต เปนปาราชก. ภกษถอนหลาวทงเสย เปนภณฑไทย. อนง เมอมนษยทงหลายดกบวง หรอฟาทบเหวไวในพนทวด ภกษควรหามวา "ทเปนสถานทพงอาศยของพวกเนอ, พวกทานอยา ๑. ฎกาวมตวโนทนวา อทหลนต ยนตปาสาโร เยน อชโฌตถฏตตา มคา ปลายต น สกโกนต.


ทาอยางนในทนเลย" ถาพวกเขากลาววา "ทานจงใหนาออกไปเสย ขอรบ !" ภกษจะใหนาออกไปเสย กควร. ถาพวกเขานาออกไปเสยเอง กเปนการดแท. ถาเจาของเขาไมนาออกไปเอง ทงไมยอมใหผอนนา ออกไป, จะขออารกขา แลวใหนาออกไปเสย กควร. ในเวลารกษา ขาวกลา มนษยทงหลายยอมทาบวง และเครองดกสตวทงหลาย มฟา ทบเหวเปนตน ไวในนา ดวยพดวา "พวกเราจกเคยวกนเนอไปพลาง รกษาขาวกลา." ครนฤดขาวกลาผานไปแลว เมอพวกเขาไมมความอาลย หลกไป ภกษจะปลอยสกรทตด หรอทตกไปแลวในบวงและฟาทบเหวนน ควรอย. วนจฉยแมในเรองเนอ ๒ เรอง กเปนเชนกบทกลาวไวแลวใน เรองสกรนนเอง. แมในเรองปลา ๒ เรอง กมนบนเหมอนกน. สวนความแปลกกน มดงตอไปน :- เมอภกษเปดปากไซออก ภายหลงจงแกกระพงออก หรอทาเปนชองไวทขาง แลวตปลาใหหน ออกไปจากไซ เปนปาราชก. เปนปาราชกแมแกภกษผแสดงเมดขาว นนแล แลวลอปลาใหหนไป. เมอยกปลาขนพรอมทงไซ กเปน ปาราชก. ภกษเปดปากไซออกอยางเดยว ภายหลงจงแกกระพงออก หรอทาเปนชองไว, สวนปลาทงหลายกหนไปตามธรรมดาของตน, เปน ภณฑไทย. ภกษทาไวอยางนแลว จงแสดงเมดขางลอปลา ปลา ทงหลายหนออกไป เพอตองการเหยอ, เปนภณฑไทยเหมอนกน. ภกษเปดปาก (ไซ) ออกแลว ภายหลงไมไดแกกระพงออก ทงไมได ทาเปนชองไวทขาง แสดงแตเมดขาวลออยางเดยว , สวนปลา ทงหลาย ถกความหวเผาแลว จงเอาศรษะกระแทกทาชองแลวหนออก


ไป เพอตองการเหยอ, เปนภณฑไทยเหมอนกน. ภกษเปนปากไซ เปลาไว หรอภายหลงแกกระพงออก หรอทาเปนชองไว. ปลาทงหลาย ทวายมาแลว ๆ ถงประตแลวกหนไปทางกระพงและชอง, เปนภณฑไทย เหมอนกน ภกษจบไซเปลา โยนไปไวบนพมไม เปนภณฑไทย เหมอนกน ฉะนแล. ภณฑะบนยาน กเปนเชนกบถงบนตง. ในเรองชนเนอ มวนจฉยดงน:- ถาภกษถอเอา (ชนเนอ) ในอากาศ ททภกษถอเอานนเอง เปนฐาน. พงกาหนดฐานนนดวย อาการ ๖ แลวทราบการทาใหเคลอนจากฐาน. คาทเหลอในเรอง ชนเนอน และในเรองไม (แพแตก) และเรองผาสาฎกของคนเลยงโค และของชางยอม พงวนจฉยโดยนยแหงเรองมเรองขโมยลกมะมวง เปนตน. ในเรองหมอ มวนจฉยดงน:- ภกษใด ถอเอาเนยใสและนามน เปนตน ซงมราคาไมถงบาทแลว ตงอยในสงวร ดวยทาใจวา "เรา จกไมทาอยางนอก" แมในวนท ๒ เปนตน เมอเกดความคดขนอก ก ทาการทอดธระอยางนนนนแล เมอฉนกฉนเนยใสและนามนเปนตนนน แมทงหมด, ไมเปนปาราชกเลย, เธอยอมตองทกกฏหรอถลลจจย และ เปนภณฑไทยดวย. ภกษแมน กไดทาอยางนนเหมอนกน. เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจา จงตรสวา "ดกอนภกษ ! เธอไมตองอาบต ปาราชก." กเมอภกษไมทาการทอดธระ แตฉนเนยใสและนามนเปน ตนนน แมทละนอย ๆ ดวยตงใจวา "เราจกฉนทกวนๆ " ดงน. ในวนใด ราคาเตมบาท, ในวนนน กเปนปาราชก.


เรองชกชวนกนลก พงทราบตามนยแหงการวนจฉยทกลาวแลว ในสงวธาวหาร, เรองกามอ พงทราบตามนยแหงการวนจฉยทกลาวแลว ในเรองทงหลาย มเรองรานขายขาวสกเปนตน, เรองเนอเดน ๒ เรอง พงทราบตามนยแหงการวนจฉยทกลาวแลว ในเรองทงหลายมเรองขโมย ลกมะมวงเปนตน. เรองหญา ๒ เรอง มเนอความตนทงนน. ในเรองทงหลาย มเรองใหแบงมะมวงเปนตน มวนจฉยดงน :- ภกษเหลานน ไดไปยงอาวาสใกลหมบานแหงหนง ซงมกาหนดจานวน ภกษไว. พวกภกษผ๑อยในอาวาสแหงนนนนแหละ แมเมอฉนผลไม นอยใหญ ครนเมอพระอาคนตกะเหลานนมาแลว ไมไดบอกกปปยการก วา "พวกเธอจงถวายผลไมแกพระเถระทงหลาย." ลาดบนน ภกษ (อาคนตกะ) เหลานน จงกลาววา "ผลไมของสงฆ ไมถงแกพวก กระผมหรอ ?" จงเคาะระฆงแจกกน ไดถวายสวนภกษเจาถนแมเหลา นน ตามลาดบพรรษา แลวฉนแมดวยตนเอง. เพราะเหตนน พระผม- พระภาคเจา จงตรสแกพระอาคนตกะเหลานนวา "ภกษทงหลาย! ไมเปนอาบต ในเพราะการถอเอา๒ เพอประโยชนแกฉน" เพราะ เหตนน ทน ในอาวาสใด ภกษเจาถนไมถวายแกพวกภกษอาคนตกะ และเมอถงหนาผลไม เหนวาภกษอาคนตกะเหลาอนไมม กขบฉนดวย ตนเอง ดวยกรยาของโจร, ในอาวาสเชนนน พวกภกษอาคนตกะจะ เคาะระฆงแลว แจกกนฉน ยอมควร. สวนบรรดาตนไมเหลาใด พวก เจาถนรกษาตนไมทงหลายแลว เมอถงหนาผลไม กแจกกนฉน แลว ๑. โยชนาสอนใหเตม วสนตา. ๒. ฎกาสารตถทปนสอนใหเตม คหเณ.


นอมเขาไปโดยชอบในปจจย ๔ พวกภกษอาคนตกะ ไมเปนใหญในตน ไมเหลานน. ตนไมแมเหลาใด ททายกาหนดถวายไว เพอประโยชนแก จวร. พวกภกษอาคนตกะ กไมเปนใหญในตนไมแมเหลานน. แมใน ตนไมทงหลายททายกกาหนดถวายไว เพอประโยชนแกปจจยทเหลอ กม นยนเหมอนกน. สวนตนไมเหลาใด ททายกไมไดกาหนดไวอยางนน และพวกภกษเจาถน กรกษาคมครองตนไมเหลานนไวแลว ทงฉนอย ดวยกรยาของโจร.๑ ในตนไมเหลานน พระอาคนตกะทงหลาย ไมควร ตงอยในขอกตกาของพวกภกษเจาถน. ตนไมเหลาใด ทายกถวายไว เพอ ใหเปนประโยชนแกการบรโภคผล และพวกภกษเจาถน กรกษาคมครอง ตนไมเหลานนไวแลวนอมเขาไปโดยชอบ, ในตนไมเหลานนนนแหละ พระอาคนตกะทงหลาย ควรตงอยในขอกตกาของพวกภกษเจาถนเหลา นน. สวนในมหาปจจร ทานกลาวไววา "ภกษเมอฉนผลไม ททายก กาหนดถวายไวเพอปจจย ๔ ดวยไถยจต พงใหตราคาสงของปรบอาบต เมอแจกกนฉนดวยอานาจการบรโภค เปนภณฑไทย, กบรรดาผลไม เหลาน เมอภกษแจกกนฉนผลไมททายกกาหนดไว เพอประโยชนแก เสนาสนะ ดวยอานาจการบรโภค เปนถลลจจยดวย เปนภณฑไทย ดวย." ผลไมททายกอทศถวายไว เพอประโยชนแกจวร ควรนอมเขา ไปในจวรเทานน. ถามภกษาหาไดโดยยาก, ภกษทงหลายยอมลาบาก ๑. ประโยคน อตถโยชนา ๑/๓๕๔ วา ถาเปน ... เนว รกขตวา น โคปตวา โจรกาย ปรภชนต แปลวา.... ทงไมไดรกษาไมไดคมครองแลว ฉนดวยกรยาของโจร จะสมควร.


ดวยบณฑบาต, สวนจวรหาไดงาย; จะทาอปโลกนกรรม เพอความเหน ชอบแหงสงฆ แลวนอมเขาไปในบณฑบาต กควร. เมอภกษทงหลาย ลาบากอยดวยเสนาสนะ หรอคลานปจจย จะทาอปโลกนกรรม เพอ ความเหนชอบแหงสงฆ แลวนอมเขาไปเพอประโยชนแกเสนาสนะ และ คลานปจจยนน กควร. แมในผลไมททายกอทศถวายไว เพอประโยชน แกบณฑบาต และเพอประโยชนแกคลานปจจย กมนยนเหมอนกน. สวนผลไมททายกอทศถวายไว เพอประโยชนแกเสนาสนะ ยอมเปน ครภณฑ, ควรรกษาคมครองผลไมนนไว แลวนอมเขาไปเพอประโยชน แกเสนาสนะนนเทานน กถามภกษหาไดโดยยาก, ภกษทงหลาย จะยงอตภาพใหเปนไปดวยบณฑบาตไมได, ในวดหรอรฐน วหารของ มนษยทงหลายผอพยพไปในทอน เพราะราชภย โรคภย และโจรภย เปนตน ยอมทรดโทรม, ชนเหลาอนยอมทาตนตาลและตนมะพราว เปนตน ใหเสยหายไป, สวนภกษอาศยเสนาสนะปจจย๑แลว ยอมอาจ ยงอตภาพใหเปนไปได, ในกาลเหนปานน แมการจาหนายเสนาสนะ แลวบรโภค เพอประโยชนแกการรกษาเสนาสนะ พระผมพระภาคเจา ทรงอนญาตไวแลว. เพราะฉะนน เวนสนาสนะทดไว ๑ หลงหรอ ๒ หลง เสนาสนะนอกน ตงตนแตเสนาสนะเลว จะจาหนายเพอประโยชน แกบณฑบาต กควร. แตไมพงทาการตดรากเหงาทอย (หรอททาง ๒) ฎกาสารตถทปนแกวา ไดแกเสนาสนะและผลไมทเขากาหนดตงไวเพอประโยชนแกเสนาสนะ นน. ฎกาวมตวโนทนแกวา เสนาสนสงขาตวตถโน มลจเฉท กตวา สพพาน เสนาสนาน น วสสชเชตพพานต อตโถ. หมายความวา มใหจาหนายเสนาสนะเสยจนหมดจนสน และยงกลาว มตเกจอาจารยวา อยาจาหนายเสยจะกระทงพนทเสนาสะดวย.


แลวนอมเขาไป. สวนในสวนททายกาหนดถวายไว เพอประโยชนแก ปจจย ๔ ไมควรทาอปโลกนกรรม, แตจะนอมเขาไป เพอประโยชน แกปจจยทยงพรองอย ยอมสมควร, สวนควรดและรกษาไว, แมจะให คาจางแลวใหคนอนรกษาไว กควร. สวนชนเหลาใด ไดรบคาจาง สรางบานเรอนอยรกษาในสวนนนเอง, ถาชนเหลานน ถวายมะพราวหรอ ผลตาลสกแกภกษทงหลายผมาแลว, ชนผรกษาสวนเหลานน ยอมได เพอถวายผลไม เฉพาะทสงฆอนญาตแกพวกเขาวา "พวกเธอจะกนผลไม มประมาณเทานไดทกวน ' ดงน. การทภกษจะรบเอาผลไมของชน เหลานน แมถวายมากยงขนไป กวาผมไมทสงฆอนญาตนน ยอมไม ควร. สวนผใดถอเอาสวนดวยการซอแลว๑ ยอมถวายกปปยภณฑนนเทยว แกสงฆ เพอประโยชนแกปจจย ๔. ผนยอมไดเพอถวายผลไมแมมาก แมสวนททายกถวายไดแกพระเจดย เพอประโยชนแกประท หรอเพอ ตองการปฏสงขรณสงทหกพง ควรดแลรกษาไว, ถงจะใหคาจางไปบาง กควรใหคนอนดและรกษาไว. กแล ในสวนททายกถวายไวแกพระเจดยน จะใหคาจางแมทเปนของเจดย แมทเปนของสงฆ ควรอย. การถวายผล- ในสวนนนนนเอง รกษาสวนแมนนอยดวยมาแลว ๆ) ของพวกชนผอย สวนแมนนดวยการซอ แลวถวายกปปยภณฑ (แกสงฆ) พงทราบ โดยนบดงกลาวแลวนนนนแล. ในคานวา๒ "ดกอนภกษทงหลาย ! ไมตองอาบต เพราะคนเฝา ๑. ลางทานตความหมายวา เชาสวนกม แตโยชนาแกวา โกณยาต กเยน. ทางสสกฤตเปน เกรณ หรอ เกรณ กแปลวาการซอ. จงแปลอยางน. ๒. แปลตามอตถโยชนา ๑/๓๕๕-๖.


สวนถวาย" ซงมอยในเรองทงหลาย มเรองคนรกษามะมวงเปนตน มวนจฉยดงน:- ถามวา "การถวายของคนเฝาสวนอยางไหน จงควร ? อยาง ไหน ไมควร ?" แกวา "พระมหาสมตเถระ กลาวกอนวา ' ผลไมใด เปนของท เจาของกาหนดใหไวแกคนรกษาดวยคาวา 'จงถอเอาผลไมมประมาณเทาน ทกวน ๆ ' ผลไมนนนนแหละ ยอมควร, เกนไปกวานน ไมควร.' สวนพระมหาปทมตเถระ กลาวไววา ผลไมทเจาของเขาเขยนหนงสอ หรอทานมตหมายใหแกพวกคนรกษาจะมประโยชนอะไร คนรกษาเหลา นน ยอมเปนใหญแหงผลไมทเขาสละแลวในมอของพวกเขา; เพราะเหต นน ผลไมซงคนรกษาเหลานนถวายแมมาก กควร." สวยในอรรถกถากรนท ทานกลาววา พวกเดก ๆ ของคน ทงหลาย ยอมรกษาสวน หรอผลไมนอยใหญอยางอน, ผลไมทพวก เดก ๆ เหลานนถวาย ยอมควร, แตภกษไมควรใชใหพวกเดก ๆ เหลานน นามาแลวจงรบ, การถวายผลไมของชนผถอเอาสวนของสงฆ และของ เจดยดวยการซอรกษาอย ยอมควร. การถวายของชนผรกษาดวยคาจาง เพยงสวนของตน จงควร." ในมหาปจจร ทานกลาววา "พวกคนรกษาสวนของคฤหสถถวาย ผลไมในแกภกษทงหลาย, ผลไมนน ยอมควร, พวกคนรกษาสวนของ ภกษสงฆ หกสวนผลไมใดจากคาจางของตนแลวถวาย, ผลไมนน ก สมควร, แมผใด ไดรบคาจางแลว จงรกษาสวนเพยงกงหนงหรอตนไม บางตนเทานน. การถวายผลไมจากตนทถงแกตนนนแหละ แมของผนน


กควร. แตสาหรบผถอเอาดวยการซอ จะถวายผลไมแมทงหมด กควร." กคาทงหมดน ตางกนแตโดยพยญชนะ โดยอรรถกเปนอนเดยวกนนนเอง, เพราะฉะนน ผศกษาควรทราบความอธบายแลวถอเอาเถด. ในเรองไม มวนจฉยดงน:- ภกษนนตองการจะกราบทลวา "ขาแตพระผมพระภาค ขาพระ- องคคดขอยม" ดงน จงไดกราบทลคาวา "ตาวกาลโก อห ภนเต" ดงน. คาวา "ตาวกาลกจตโต" น มคากลาวอธบายวา "ขาพระ- พทธเจา มความคดอยางนวา ' จกนามาคนใหอก" พระผมพระภาคเจา ตรสวา "เธอไมเปนอาบต เพราะ (คด) ขอยม." กในเรองไมน มวนจฉยทพนจากบาล ดงตอไปน:- ถาสงฆ ใชใหภกษทาการงานของสงฆ จะเปนโรงอโบสถหรอหอฉนกตาม, ภกษ ตองบอกกลาวการกสงฆเสยกอน จงควรขอยมเอาไป จากไมทพพ- สมภาระ ซงเกบไวเพอสรางอโบสถเปนตนนน. สวนทพพสมภาระทเปน ของสงฆอนใด ไมไดคมครองไว เมอฝนตกยอมเปยก, ทงแหงเพราะ แดดเผา, ภกษจะนาทพพสมภาระแมทงหมดนนมาสรางเปนทอยของตน กควร, สงฆใหนามาคน พงตกลงกนดวยทพพสมภาระ หรอดวยมลคา อยางอน. ถาไมอาจตกลงกนได, เธอควรจะกลาววา "ขาแตทาน ผเจรญ ! เสนาสนะผมสรางดวยทพพสมภาระของสงฆ ขอทานทงหลาย จงใชสอยดวยการบรโภคเปนของสงฆเถด." แตภกษนเทานนเปนใหญ แหงเสนาสนะฉะนแล. แมถาเสาหนกด เสาไมกด บานประตกด หนาตางกด ไมเพยงพอไซร, จะขอยมของสงฆมา ทาใหเปนปรกต ก ควร. ในทพพสมภาระแมอยางอน กมนยเหมอนกนน.


ในเรองนา มวนจฉยดงน :- ในกาลใด นายอมเปนของหาได ยาก, ในกาลนน ภกษทงหลายยอมนานามาจากทไกล โยชนหนงบาง กงโยชนบาง ในนาทขเาหวงแหนเหนปานนน ยอมเปนอวหาร. พวก ชนยอมยงขาวตมและขาวสวยใหสาเรจแมดวยนาใด ทเขานามา หรอท ขงอยในชลาลยทงหลาย มสระโบกขรณเปนตน และยอมนาเปนนาใช ดมอยางเดยว หาไดทาเปนนาสาหรบใชสอยอยางมากมายอนไม, เมอภกษถอเอานาแมนน ดวยไถยจต ยอมเปนอวหาร. สวนภกษถอ เอานา ๑ หมอ หรอ ๒ หมอ จากนาใด ยอมไดเพอลางอาสนะ เพอ รดตนโพธ เพอทาการบชาดวยนา (คอรดพระเจดย) เพอตมนายอม. ควรปฏบตในนามน ดวยอานาจแหงขอกตกาของสงฆทเดยว. ภกษผ ถอเอานามากเกนไป หรอใสวตถทงหลายมดนเหนยวเปนตนลงไปดวย ไถยจต พระวนยธรพงใหตราคาสงของปรบอาบต. ถาพวกภกษเจาของ ถน ทาขอกตกาวตรไวอยางแขงแรง ไมยอมใหภกษเหลาอนใหลางสง ของ หรอใชยอมผา แตเมอภกษเหลาอนไมเหนตนกเอามาทาทกอยาง พวกภกษอาคนตกะไมตองตงอยในขอกตกาของภกษเจาถนเหลานน. พวก ภกษเจาถนเหลานน ลางของเครองใชเทาใด กพงลางของเทานน ถา สงฆมสระโบกขรณ หรอตะพงนาอย ๒-๓ แหงไซร. และสงฆกทาขอ กตกาไววา "ภกษทงหลาย ควรสรงนาในสระโบกขรณและตะพงนาน, ควรถอเอานาดมจากสระโบกขณะและตระพงนาน, ควรทาการใชสอยทก อยาง ในสระโบกขรณและตะพงนาน" พวกภกษอาคนตกะ กพงทากจ ทงหมดตามขอกตการวตรนนแล. ในสระโบกขรณเปนตนใดไมมขอกตกา, การใชสอยทกอยาง ในสระโบกขรณะเปนตนนน ยอมควร ฉะนแล.


ในเรองดนเหนยว มวนจฉยดงน:- ในทใด ดนเหนยวเปน ของหาไดยาก หรอดนเหนยวมส มประการตาง ๆ อนสงฆนามากองไว. ในทนนดนเหนยวแมนดหนอย กมราคาถง ๕ มาสก; เพราะเหตนน จงเปนปาราชก. อนง เมอการงานของสงฆ และการงานในพระเจดย สาเรจแลว การทภกษบอกกลาวสงฆเสยกอน จงถอเอา หรอขอยมเอามา ควรอย. ในปนขาวกด ในสสาหรบเขยนภาพกด กนยนเหมอนกน. ในเรองหญาทงหลาย มวนจฉยดงน:- ในหญาทถกเผาเปน ทกกฏ เพราะไมมการทาใหเคลอนจากฐาน, แตเปนภณฑไทย. สงฆ ยอมไมอาจดแลรกษาไดอก. ครงนน ภกษอนรปหนง รกษาไวดวย มงวตรเปนใหญ. หญานกเปนของสงฆเหมอนกน. ถาไมมใครดแล รกษา, สงฆควรสงภกษรปหนงวา "ทานจงชวยดและรกษาใหท," ถาเธอรปนนปรารถนาสวนแบงไซร, สงฆแมจะตองเสยสวนแบงให ก ควรใหเธอรปนนดแลรกษา. ถาเธอขอเพมสวนแบงไซร, สงฆควรให โดยแท. ภกษขอเพมเตมขนอก สงฆความพดวา "ทานจงไป จงดแล รกษาแลว เอาหญาทงหมด มงเสนาสนะของตนเถด." เพราะเหตไร ? เพราะเหตวา เมอหญาเสยหายแลว กไมมประโยชน. แตภกษทงหลาย เมอจะให ไมควรใหพรอมทงพนท (เพราะ) พนทเปนครภณฑ จง ควรใหเพยงหญาเทานน. เมอภกษรปนนดและรกษาแลว ใชมงเสนาสนะ ของตน, ถาสงฆพอจะดแลรกษาไดอก, สงฆพงพดกะภกษรปนนวา "ทานอยาดแลรกษาเลย, สงฆจกดแลรกษาเอง" ดงน เรอง ๗ เรอง มเรองเตยงเปนตน ปรากฏชดแลวแล. กเมอ


ภกษลกเสาหนกด เสาไมกด หรอสงของอะไร ๆ อยางอน แมทไมได มาในบาล ซงมราคาถงบาย กเปนปาราชกเหมอนกน. ในเรองสาหรบทาความเพยงเปนตน มวนจฉยดงน:- แมเมอ ภกษพงฝากด กาแพงกด แหงสถานทมบรเวณเปนตน ซงถกทอดทง เรยราดไว แลวลกเอาอฐเปนตนไป กมนยนเหมอนกน. เพราะเหตไร ? เพราะเหตวา ภกษทงหลายบางคราวยอมอยครอบครองเสนาสนะ ทชอ วาเปนของสงฆ บางคราวกไมอยครอบครอง. แมเมอภกษลกเอาบรขาร บางอยาง ในสถานททงหลาย มวดทถกทอดทงแลวเปนตน ในเมอชาว ชนบทอพยพหนไป เพราะโจรภยในชายแดน กมนยนเหมอนกน. สวน ภกษเหลาใดนาทพพสมภาระไปใชชวคราว จากวดทถกทอดทงแลวนน และครนเมอวดอนภกษกลบมาอยอก ภกษทงหลายใหภกษเหลานนนามา คน ตองใหคน. แมถาเธอทงหลาย นาสมภาระไมเปนตน จากวดทถก ทอดทงแลวนน มาสรางเปนเสนาสนะ, กพงใหสงของทพวกเธอนามา นน หรอเสนาสนะทมราคาเทากบสงของนนนนเทยว. เมอชาวชนบท ยงไมตดความอาลย อพยพไป ดวยคดวา "พวกเราจกอยครอบครอง อก." สงของทเปนของคณะหรอเปนของบคคล เปนของอนภกษถอเอา แลว. ถาคณะและบคคลเหลานนอนญาตให, กไมมกจดวยการทาคน. สวนทเปนของสงฆ จดเปนครภณฑ, เพราะฉะนน ตองการทาคน ทเดยว. เรองเครองใชสอยในวหารมเนอความงายทงนน. ในคานวา "ดกอนภกษทงหลาย ! เราอนญาตใหยมไปใชได ชวคราว" ดงน มวนจฉยดงน:- ภกษใดยมเตยงหรอตงของสงฆไป ใชสอย โดยการใชสอยอยางสงฆ ๑ เดอนบาง ๒ เดอนบาง ใน


สถานทผาสกของตน เมอภกษทงหลายผแกกวามาแลวกถวาย, ไมหาม กน. เมอเตยงและตงนนเสยหายไปกด เกาไปกด ถกคนอนลกไป ดวยความเปนขโมยกด ยอมไมเปนสนไหมแกภกษรปนน. แตเมอเธอ อยแลวจะไป ตองเกบไวในทเดม. สวนภกษใดใชสอย โดยการใช สอยเปนของบคคล ไมไดถวายแกภกษทงหลายผแกกวา ซงมาแลว ๆ (เมอเตยงและตงนนเสยหายไปกด เกาไปกด ถกคนอนลกไปดวยความ เปนขโมยกด) ยอมเปนสนใชแกภกษรปนน. ในสงเขปอรรถกถาทาน กลาวไววา "กภกษเมอไปสอาวาสอนแลวใชสอย ถาภกษผแกกวาใน อาวาสนนมาแลว ใหภกษนนออกไปเสย กพงพดวา "ผมนาเตยงและ ตงนมาจากอาวาสชอโนน, ผมจะไป ผมจะจดเตยงและตงนนใหเปน ปรกต." ถาภกษผแกกวานน พดวา "ขาพเจาจกจดใหเปนปรกตเอง." แมจะทาใหเปนภาระของภกษผเฒานน แลวจงไป กควร." ในเรองเมองจมปา มวนจฉยดงน:- ขาวยาคทเขาใสอปรณณชาต อยางใดอยางหนง อยางเดยว กบดวยงา และขาวสาร และกระทาดวย วตถ ๓ อยาง คอ งา ขาวสาร และถวเขยว, หรอดวยงา ขาวสาร และ ถวราชมาส, หรอดวยงา ขาวสาร และถวพ ชอวา เตกฏลยาค.๑

ไดยนวา ทงหลายยอมกระทาเตกฏลยาคนดวยวตถ ๓ อยาง เหลาน ในนมสดทเจอดวยนาเปนสวนท ๔ ปรงดวยเนยใส นาผง และนาตาล- กรวดเปนตน ในเรองเมองราชคฤห มวนจฉยดงน :- ขนมทมรสดยง ทาน ๑. ขาวยาคปรงดวยของเผดรอน ๓ ชนด เหนจะอยางทเรยกวาตรกฏก คอพรกไทย ดปล ขงแหง.


เรยกวา "มธโคฬกะ"๑ ชนทงหลายเรยกกนวา "มธสสกะ" บาง คาทเหลอแมใน ๒ เรองน กพงทราบโดยนยดงกลาวแลว ในเรอง แจกขาวสกนนแล. ในเรองพระอชชกะ มวนจฉยดงน:- บทวา เอตทโวจ ความวา คฤหบดนนเปนไข ไดกลาวแลว. หลายบทวา อายสมา อปาล อายสมโต อชชกสส ปกโข ความวา ทานพระอบาล หาใชเปนฝกฝาย (ของทานพระอชชกะนน) ดวยอานาจถงความลาเอยงไม โดยทแท บณฑตพงทราบวา "พระ เถระเปนฝกฝาย (ขอทานพระอชชกะนน) ดวยความอนเคราะหภกษ ผเปนลชช และดวยอนเคราะหพระวนย เพราะมความสาคญวาไมเปน อาบต." คาทเหลอในเรองพระอชชกะน มเนอความตนทงนน. ในเรองเมองพาราณส มวนจฉยดงน:- สองบทวา โจเรห อปปททต ความวา ถกพวกโจรปลนแลว. หลายบทวา อทธยา อาเนตวา ปาสาเท เปส ความวา ไดยนวา พระเถระไดเหนสกลนน เพยบพรอมดวยลกศรคอความโศก วนเวยนไปมาอย จงไดอธษฐานปราสาทของคนเหลานนแล ดวยฤทธ ของตนวา "จงมในทใกลเดกทงหลาย" โดยความอนเคราะหธรรม เพอความเอนดแกตระกลนน เพอประโยชนแกการตามรกษาความเสอมใส แหงตระกลนน. เดกทง ๒ จาไดวา "ปราสาทของพวกเรา" จงได ขนไป. ลาดบนน พระเถระกคลายฤทธ. แมปราสาทกไดตงอยในทของ ตนตามเดม. แตพระธรรมสงคาหกาจารยทงหลาย กลาวไวดวย ๑. บาลวนยแปลฉบบตางประเทศวา a honey-ball.


สามารถโวหารวา "พระเถระนาเดก ๒ คนนนมา พกไวในปราสาท ดวยฤทธ." บทวา อทธวลเย คอ ไมเปนอาบต เพราะฤทธทสาเรจดวยการ อธษฐานเชนน. สวนฤทธทนรมตบดเบอนเปนตาง ๆ ยอมไมควร ฉะนแล. เรอง ๒ เรองในทสด มเนอความตนทงนนแล. จบทตยปาราชกวรรณนา ในวนยสงวรรณนาชอสมนตปาสาทกา. ในทตยปาราชกสกขาบทนใด อนพระชนเจาผไม "ทตยปาราชกขนชาบทนใด อนพระชนเจาผไม มผใดเปนท ๒ มกเลสพายแพแลว ทรงประกาศ แลวในพระศาสนาน. สกขาบทอนไร ๆ ทเกลอน กลนดวยนยเปนอเนก มเนอความและวนจฉยลกซง เสมอดวยทตยปาราชกสกขาบทนนยอมไมม. เพราะ เหตนน เมอเรองหยงลงแลว ภกษรพระวนย จะทา การวนจฉยในเรองทหยงลงแลวน ดวยความอน- เคราะหพระวนย พงตรวจตราพระบาล และอรรถกถา พรอมทงอธบาย โดยไมเหลอ แลวเปนผไมประมาท ทาการวนจฉยเถด. ไมพงทาความอตสาหะในการ เหนอาบตในกาลไหน ๆ เลย, ควรทาใจไววา 'เรา จกเหนอนาบต.' อนง แมเหนอาบตแลว กอยา เพอพดพราเพอไปกอน พงสอบสวนและหารอกบ ทานผรทงหลายแลว จงคอยปรบอาบตนน. อก ประการหนง ภกษทงหลายผเปนปถชนในศาสนาน


ยอมเคลอนจากคณคอความเปนสมณะ ในเพราะ พสดแมทควรดวยอานาจแหงจต อนเปนไปรวดเรว. เพราะเหตนน ภกษผมปญญาเหนประจกษ เลงเหน อยซงบรขารของผอน เปนเหมอนงอสรพษ และ เปนเหมอนไฟ พงจบตองเถด" ดงน. หมายเหต ปฐมสมนตปาสาทกา หนา ๓๘๙ มคาวา ... กนต วา ภณฑ วา วาล วา... ซงหนา ๓๙๖ กลาวเทาความถงวา.. นาค- ทนเตส ปตภณฑวาเล... นาจะเปนศพทเดยวกนวา... กนต วา ภณฑวาส วา... เพราะในตตยสมนตปาสาทกา หนา ๓๘๕ กเปน ภนทวาโล ซงแปลกนวา สวาน ในอภธารนปปทปกาคาถา ๓๙๔ วา กณโย ภนทวาโฬ จ วาเปน ภนทวาโล กม แปลวา หอกชนด หนง ทางสสกฤตเปนตน ภนทปาละ A small javelin thrown from the hand. หมายความวา หอกซด ทแปลไวนนกแปลตาม นยของทานผหนง จงใครของฝากเพอนนกศกษาไวใหชวยสอบสวนตอไป ดวยเทอญ.

บาลี 60 80

Documents