บาลี 02 80

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 29

วจวภาค ภาคท ๒ นาม [๓๗] นามศพทนนแบงเปน ๓ คอ นามนาม ๑ คณนาม ๑ สพพนาม ๑. นามทเปนชอของคน, สตว, ท, สงของ, เปนนามนาม. นามนามน แบงออกเปน ๒ คอ สาธารณนาม ๑ อสาธารณนาม ๑. นามททวไป แกคน, สตว, ท, อนได เหมอนคาวา มนสโส มนษย ตรจฉาโน สตวดรจฉาน นคร เมอง เปนตน เปนสาธารณนาม. นามทไมทวไป แกสงอน เหมอนคาวา ทฆาว กมารชอทฆาว เอราวโณ ชางชอ เอราวณ สาวตถ เมองชอสาวตถเปนตน เปนอาสาธารณนาม. นามทแสดงลกษณะของนามนาม สาหรบหมายใหรวา นามนาม นน ดหรอชวเปนตน เปนคณนาม เหมอนคาวา ปวา ม ปญญา ปรโส บรษ ถอเอาความตามภาษาของเราวา บรษมปญญา ปรโส เปนนามนาม ปวา เปนคณนาม. คณนามนแบงเปน ๓ ชน คอ ปกต ๑ วเสส ๑ อตวเสส ๑. คณนามทแสดงความดหรอ ชว เปนปกต เหมอนคาวา ปณฑโต เปนบณฑต ปาโป เปนบาป ชอปกต. คณนามทแสดงความดหรอชว มากหรอนอยกวาปกต เหมอนคาวา ปณฑตตโร เปนบณฑตกวา ปาปตโร เปนบาปกวา ชอวเสส. คณนามทแสดงความดหรอชวมากทสดหรอนอยทสด เหมอน


คาวา ปณฑตตโม เปนบณฑตทสด ปาปตโม เปนบาปทสด ชอ อตวเสส. วเสสนน ใช ตร อย ปจจย ในตทธต ตอปกตบาง ใชอปสค อต [ยง] นาหนาบาง. อตวเสส ใช ตม อฏ ปจจย ในตทธต ตอปกตบาง ใชอปสคและนบาต คอ อตวย [เกนเปรยบ] นาหนาบาง. สพพนาม เปนชอสาหรบใชแทนนามนาม ทออกชอมาแลว เพอจะไมใหซา ๆ ซาก ๆ ซงไมเพราะห นามทง ๓ นนตองประกอบ ดวยลงค วจนะ วภตต. ลงค [๓๘] นามศพท ในบาลภาษานน ทานแบงเปนลงค ๓ คอ ปลงค เพศชาย ๑, อตถลงค เพศหญง ๑, นปสกลงค มใชเพศ ชาย มใชเพศหญง ๑, นามนาม เปนลงคเดยว คอจะเปน ปลงค อตถลงค หรอนปสกลงค กอยางเดยวบาง, เปน ๒ ลงค คอ ศพทอนเดยว มรปอยางเดยว เปนไดทง ๒ ลงค หรอมลศพทเปน อนเดยว เปลยนแตสระทสด ใหแปลกกน พอเปนเครองหมายให ตางลงคกนบาง. คณนามและสพพนามเปนไดทง ๓ ลงค ลงคนน จดตามสมมตของภาษาบาง ตามกาเนดบาง ทจดตามสมมตนน เหมอนหนงกาเนดสตร สมมตใหเปนปลงค และของทไมมวญญาณ


สมมต ใหเปนปลงค และอตถลงค เหมอนคาวา ทาโร เมย สมมต ใหเปนปลงค, ปเทโส ประเทศ สมมตใหเปนปลงค, ภม แผนดน สมมตใหเปนอตถลงค, ทจดตามกาเนดนน เหมอน ปรโส ชาย เปนปลงค, อตถ หญง เปนอตถลงค เปนตน. ตอไปนจะแสดงอทาหรณ ศพททเปนลงคเดยว ๒ ลงค ๓ ลงค พอเปนตวอยาง. [๓๙] นามนามเปนลงคเดยว ----------------------------------------------------------------------------------- ปลงค อตถลงค นปสกลงค อมโร เทวดา อจฉรา นามอปสร องค องค อาทจโจ พระอาทตย อาภา รศม อารมมณ อารมณ อนโท พระอนทร อทธ ฤทธ อณ หน อโส คนเปนใหญ อสา งอนไถ อรณ ทงนา อทธ ทะเล อฬ ดาว อทก นา เอรณโฑ ตนละหง เอสกา เสาระเนยด เอฬาลก ฟกเหลอง โอโฆ หวงนา โอชา โอชา โอก นา กณโณ ห กฏ สะเอว กมม กรรม จนโท พระจนทร จม เสนา จกข นยนตา ตร ตนไม ตารา ดาว เตล นามน ปพพโต ภเขา ปภา รศม ปณณ ใบไม ยโม พระยม ยาค ขาวตม ยาน ยาน


[๔๐] นามนามศพทเดยว มรปอยางเดยว เปน ๒ ลงค -------------------------------------------------------------------------- ปลงค นปสกลงค คาแปล อกขโร อกขร อกษร อคาโร อคาร เรอน อต อต ฤด ทวโส ทวส วน มโน มน ใจ สวจฉโร สวจฉร ป [๔๑] นามนามมมลศพทเปนอยางเดยว เปลยนแตสระทสด เปน ๒ ลงค -------------------------------------------------------------------------- ปลงค อตถลงค คาแปล อรหา หรอ อรห อรหนต พระอรหนต อาชวโก อาชวกา นกบวช อปาสโก อปาสกา อบาสก, อบาสกา กมาโร กมาร หรอ กมารกา เดก ขตตโย ขตตยาน หรอ ขตตยา กษตรย โคโณ คาว โค โจโร โจร โจร าตโก าตกา ญาต


ตรโณ ตรณ ชายหนม, หญงสาว เถโร เถร พระเถระ, พระเถร ทารโก ทารกา เดกชาย, เดกหญง เทโว เทว พระเจาแผนดน พระราชเทว นโร นาร คน (ชาย - หญง) ปรพพาชโก ปรพพาชกา นกบวช (ชาย - หญง) ภกข ภกขน ภกษ, ภกษณ ภว โภต ผเจรญ มนสโส มนสส มนษย (ชาย - หญง) ยกโข ยกขน ยกษ, ยกษณ ยวา ยวต ชายหนม, หญงสาว ราชา ราชน พระเจาแผนกน พระราชน สขา สข เพอน (ชาย - หญง) หตถ หตถน ชางพลาย, ชางพง [๔๒] คณนามเปน ๓ ลงค ----------------------------------------------------------------------------- ปลงค อตพลงค นปสกลงค คาแปล กมมกาโร กมมการน กมมการ ทาการงาน คณวา คณวต คณว มคณ


จณโฑ จณฑา จณฑ ดราย เชโ เชฏา เชฏ เจรญทสด ตาโณ ตาณา ตาณ ตานทาน ถโร ถรา ถร มน ทกโข ทกขา ทกข ขยน ธมมโก ธมมกา ธมมก ตงในธรรม นาโถ นาถา นาถ ทพง ปาโป ปาปา ปาป บาป โภค โภคน โภค มโภคะ มตมา มตมต มตม มความคด ลาภ ลาภน ลาภ มลาภ สทโธ สทธา สทธ มศรทธา. วจนะ [๔๓] คาพดในบาลภาษา จดเปน วจนะ ๒ คอ เอกวจน คาพดสากรบออกชอของสงเดยว ๑ พหวจน คาพดสาหรบออกชอ ของมากกวาสงเดยว คอ ตงแต ๒ สงขนไป ๑, วจนะ ทง ๒ น ม เครองหมายใหแปลกกนททายศพท เหมอนคาวา ปรโส ชายคนเดยว เปนเอกวจนะ ปรสา ชายหลายคน เปนพหวจนะ.


วภตต [๔๔] คาพดททานจดเปนลงคและวจนะดงนนน ตองอาศย วภตตชวยอปถมภ ผศกษาจงจะกาหนดเนอความไดงายขน เพราะ ในบาลภาษานน ไมมคาใชทจะทานามศพทนและนามศพทนนให เนองกนเปนอนเดยว เหมอนภาษาของเรา ซงนบปราชญบญญต เรยกวา "อายตนบาต" เหมอนคาวา "ซง, ดวย, แก, จาก, ของ, ใน" เปนตน ตองใชวภตตขางหลงศพทบอกใหรเนอความเหลาน ทงสน. [ความนจกรแจงขางหนา] อกอยางหนง กเปนอบาย ทจะ ใหกาหนดลงคไดแมนยาขน ผแรกศกษายงกาหนดจาลงคไมไดถนด วา ศพทน เปนลงคน ศพทนน เปนลงคนน เมอหดอานหนงสอ ททานแตงไวเหนปลงค ทานประกอบวภตตอยาง ๑ อตถลงคอยาง ๑ นปสกลงคอยาง ๑ กจะเขาใจไดวา ศพทน เปนลงคน ศพทนน เปนลงคนน ไมลาบากดวยการจาลงค. วภตตนนม ๑๔ ตว แบงเปนเอกวจนะ ๗ พหวจนะ ๗ ดงน :- เอกวจนะ พหวจนะ ปมา ท ๑ ส โย ทตยา ท ๒ อ โย ตตยา ท ๓ นา ห จตตถ ท ๔ ส น


ปจม ท ๕ สมา ห ฉฏ ท ๖ ส น สตตม ท ๗ สม ส ปฐมาวภตตทตนนน แบงเปน ๒ เปน ลงคตโถ หรอ กตตา ทเปนตวประธานอยาง ๑ เปน อาลปน คาสาหรบรองเรยกอยาง ๑. [๔๕] ขาพเจาจะจดคาพด ทเรยกวา "อายตนบาต" ททาน สงเคราะหในวภตตนน ๆ ใหเปนหมวด ๆ มาแสดงไวในทน พอ เปนตวอยางเสยแบบหนงกอน ใหผศกษาจาทรงไวเสยใหขนใจ ตอไป จะไดแปลไดเอง ไมตองลาบาก จะไมแสดงตอไปอก. ---------------------------------------------------------------------------------- เอกวจนะ พหวจนะ ปมา ท ๑ - ทตยา ท ๒ ซง ส ซง - ท. ส - ท. ยง สน. ยง - ท. สน - ท. ตตยา ท ๓ ดวย โดย ดวย - ท. โดย - ท. อน ตาม อน - ท. ตาม - ท. เพราะ ม. เพราะ - ท. ม - ท. จตตถ ท ๔ แก เพอ แก - ท. เพอ - ท. ตอ. ตอ - ท. ปจม ท ๕ แต จาก แต - ท. จาก - ท. กวา เหต. กวา - ท. เหต - ท.


ฉฏ ท ๖ แหง ของ แหง - ท. ของ - ท. เมอ. เมอ - ท. สตตม ท ๗ ใน ใกล ใน - ท. ใกล - ท. ท ครนเมอ ท - ท. ครนเมอ - ท. ในเพราะ. ในเพราะ - ท. อาลปนะ แนะ ดกอน แนะ - ท. ดกอน - ท. ขาแต. ขาแต - ท. วธแจกนามนาม [๔๖] ผศกษาวธแจกนามศพทดวยวภตต ตองกาหนดจบ หลกฐานใหไดกอนจงจะเปนการงายขน. หลกฐานนนทานกาหนด ตามสระทสดแหงศพท เรยกวา การนต, ศพททเปนลงคเดยวกนม การนตเหมอนกนแลว กแจกเปนแบบเดยวกน ยกไวแตศพทบาง เหลา ทมวธแจกอยางหนงตางหาก. เมอกาหนดไดหลกฐานดงนแลว กไมตองหนกใจ เพราะการทตองทรงจามากนก จาไดเสยแบบหนง แลว กใชตลอดไปไดหลายรอยศพททเดยว. ในนามนามและคณนาม นน ทานจดการนตตามทใชสาธารณาทวไปมากนน ดงน :- ในปลงคมการนต ๕ คอ อ อ อ อ อ. ในอตถลงคม การนต ๕ คอ อา อ อ อ อ. ในนปสกลงคมการนต ๓ คอ


อ อ อ. จะแจกปลงคกอน แลวจงจะแจกอตถลงคและนปสกลงค เปนลาดบไป. [๔๗] อ การนต ในปลงคแจกอยาง ปรส [บรษ] ดงน :- ----------------------------------------------------------------------------- เอกวจน พหวจน ป. ปรโส ปรสา ท. ปรส ปรเส ต. ปรเสน ปรเสห ปรเสภ จ. ปรสสส ปรสาย ปรสตถ ปรสาน ป. ปรสสมา ปรสมหา ปรสา ปรเสห ปรเสภ ฉ. ปรสสส ปรสาน ส. ปรสสม ปรสมห ปรเส ปรเสส อา. ปรส ปรสา ศพททเปน อ การนต เชนน แจกเหมอน ปรส ----------------------------------------------------------------------------- อาจรย อาจารย ชน ชน กมาร เดก ตรค มา ขตตย กษตรย เถน ขโมย คณ หม ทต ทต โจร โจร ธช ธง ฉณ มหรสพ นร คน


ปาวก ไฟ รกข ตนไม ผลก แกวผลก โลก โลก พก นกยาง วานร ลง ภว ภพ สหาย เพอน มนสส มนษย หตถ มอ ยกข ยกษ วธเปลยน วภตต และ การนต ๑ เอา อ กบ ส เปน โอ, กบ โย ปมา เปน อา. ๒ เอา อ เปน อ ในททงปวง, อ กบ โย ท. เปน เอ. ๓ เอา อ กบ นา เปน เอน, ห และ ส อยหลง เอา อ เปน เอ. เอา ห เปน ภ ไดในททงปวง. ๔ เอา สมา เปน มหา ได ใน ป. นป. กบ อ เปน อา. ๖ เอา สม เปน มห ได ใน ป นป. กบ อ เปน เอ. ๗ อาลปนะ เอก. คงเปน อ, พห. เปน อา.


[๔๘] อ การนต ในปลงค แจกอยาง มน [ผร] ดงน :- ------------------------------------------------------------------ เอก. พห. ป. มน มนโย มน ท. มน มนโย มน ต. มนนา มนห มนภ จ. มนสส มนโน มนน ป. มนสมา มนมหา มนห มนภ ฉ. มนสส มนโน มนน ส. มนสม มนมห มนส อา. มน มนโย มน ศพททเปน อ การนต เชนน แจกเหมอน มน. ------------------------------------------------------------------- อคค ไฟ ปต เจา, ผว อร ขาศก มณ แกวมณ อห ง วธ วธ ถปต ชางไม วห ขาวเปลอก นธ ขมทรพย สมาธ สมาธ วธเปลยน วภตต และ การนต ๑ สระทมใช อ อยหนา ลบ ส เสย, โย อยหลง เอา อ ป เปน อ กได, ลบ โย เสยแลว ทฆะ สระ อ อ ในลงคทง ๓ กได. ๒ อ อ อ อ ใน ป. นป. คง นา ไว, ห น ส อยหลง ทฆะ อ อ


ในลงคทงปวง. ๓ เอา ส เปน สส ได ใน ป. นป. ขางหนาเปนสระทมใช อ เอา เปน โน ได ใน ๒ ลงคนน. ๔. อาลปนะ มคตแหง ปมา. [๔๙] อ การนต ในปลงค แจกอยาง เสฏ [เศรษฐ] ดงน:- ------------------------------------------------------------------------------ เอก. พห. ป. เสฏ เสฏ โน เสฏ ท. เสฏ เสฏ น เสฏ โน เสฏ ต. เสฏ นา เสฏ ห เสฏ ภ จ. เสฏ สส เสฏ โน เสฏ น ป. เสฏ สมา เสฏ มหา เสฏ ห เสฏ ภ ฉ. เสฏ สส เสฏ โน เสฏ น ส. เสฏ สม เสฏ มห เสฏ ส อา. เสฏ เสฏ โน เสฏ ศพททเปน อ การนต เชนน แจกเหมอน เสฏ . ------------------------------------------------------------------------------ กร ชาง ภาณ คนชางพด ตปส คนมตบะ โภค คนมโภคะ ทณฑ คนมไมเทา มนต คนมความคด


เมธาว คนมปญญา สข คนมสข สข นกยง หตถ ชาง วธเปลยน วภตต และ การนต ๑ เอา อ เปน น ไดบาง. ๒ อ อ ป. อยหนา เอา โย เปน โน แลว รสสะสระตวหนาเสย หรอลบ โย กได. ๓ วภตต เอกวจนะ ทงปวง ยก ป. เสย และ โย อยหลงตองรสสะ อ อ ใน ป. อต. [๕๐] อ การนต ในปลงค แจกอยาง คร [คร] ดงน :- ------------------------------------------------------------------------------ เอก. พห. ป. คร ครโว คร ท. คร ครโว คร ต. ครนา ครห ครภ จ. ครสส ครโน ครน ป. ครสมา ครมหา ครห ครภ ฉ. ครสส ครโน ครน ส. ครสม ครมห ครส อา. คร ครเว ครโว


ศพททเปน อ การนต เชนน แจกเหมอน คร --------------------------------------------------------------------------- เกต ธง ภกข ภกษ ชนต สตวเกด รป ขาศก ปส สตวของเลยง สตต ศตร พนธ พวกพอง เสต สะพาน พพพ เสอปลา, แมว เหต เหต วธเปลยนวภตตทงปวง เหมอน อ การนต แปลกแต อ ปลงค อยหนา เอา โย เปน โว, อาลปนะ พห. เปน เว แลว อ เปน อ เทานน. [๕๑] อ การนต ในปลงค แจกอยาง ว [ผรวเศษ] ดงน :- ---------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. วย ว โน ว ท. ว ว โน ว ต. ว นา ว ห วภ จ. วสส ว โน ว น ป. ว สมา วมหา ว ห วภ ฉ. วสส ว โน ว น


ส. ว สม ว มห วส อา. ว วโน ว ศพททเปน อ การนต เชนน แจกเหมอน ว . ------------------------------------------------------------------------------ อภภ พระผเปนยง เวทค ผถงเวท กตย ผรอปการะทคนอนทาแลว สยมภ พระผเปนเอง ปารค ผถงฝง วธเปลยนวภตตทงปวง เหมอน อ การนต แปลกแต อ คง เปน อ เทานน. จบการนต ๕ ในปลงคเทาน. [๕๒] อา การนต ในอตถลงค แจกอยาง กา [นางสาว นอย] ดงน :- -------------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. กา กาโย กา ท. ก กาโย กา ต. ก าย ก าห ก าภ จ. ก าย ก าน ป. ก าย ก าห ก าภ ฉ. ก าย ก าน


ส กาย ก าย ก าส อา. ก เ ก าโย ก า ศพททเปน อา การนต เชนน แจกเหมอน ก า --------------------------------------------------------------------- อจฉรา นางอปสร ตารา ดาว อาภา รศม ถวกา ถง อกขณกา หญงแมมด ทารกา เดกหญง อสา งอนไถ โทลา ชงชา อกกา คบเพลง ธารา ธารนา อกา เลน นารา รศม เอสกา เสาระเนยด ปา ปญญา โอชา โอชา พาหา แขน กจฉา รกแร ภาสา ภาษา คทา ตะบอง มาลา ระเบยบ ฆฏกา ลม ลาขา ครง เจตนา เจตนา สลา ศาลา ฉรกา กฤช สลา ศลา ชปา ชะบา หนกา คาง วธเปลยน วภตต และการนต ๑ เอา อ เปนนคหต แลว รสสะ อา ขางหนา. ๒ อา อยหนา เอา วภตต เอกวจนะ คอ นา ส สมา สม


กบ อา เปน อาย. ๓ เอา สม เปน ย บางกได. ๔ อา. เอก. เอา อา เปน เอ. [๕๓] อ การนต ในอตถลงค แจกอยาง รตต [ราตร] ดงน :- ----------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. รตต รตตโย รตต ท. รตต รตตโย รตต ต. รตตยา รตตห รตตภ จ. รตตยา ตตตน ป. รตตยา รตยา รตตห รตตภ ฉ. รตตยา รตตน ส. รตตยา รตตย รตย รตตส อา. รตต รตตโย รตต ศพททเปน อ การนต เชนน แจกเหมอน รตต ---------------------------------------------------------------------------- อาณ ลม กฏ สะเอว อทธ ฤทธ ขนต ความอดทน อต จญไร คณฑ ระฆง อกขล หมอขาว ฉว ผว อม คลน ชลล สะเกดไม


ตนต เสนดาย รต ความยนด นนท ความเพลดเพลน ลทธ ลทธ ปห สนเทา วต รว มต ความร สตต หอก ยฏ ไมเทา สนธ ความตอ วธเปลยน วภตต และ การนต ๑ อ อ อ อ อต. อยขางหนา เอา วภตต เอก. คอ นา ส สมา สม เปน ยา. ๒ อ อต. อยขางหนา เอา สมา เปน อา เอา สม เปน อ แลว เอา อ เปน ย ไดบาง. [๕๔] อ การนต ในอตถลงค แจกอยาง นาร [นาง] ดงน :- เอก. พห. ป. นาร นารโย นาร ท. นาร นารย นารโย นาร ต. นารยา นารห นารภ จ. นารยา นารน ป. นารยา นารห นารภ ฉ. นารยา นารน ๑. เอา อ เปน ย, โดยสตรมลกจจายนะ วา อ ยมโต ปสาโต แลสตร สททนตวา อ ยมวณณปา วา.


ส นารยา นารย นารส อา. นาร นารโย นาร ศพททเปน อ การนต เชนน แจกเหมอน นาร ------------------------------------------------------------------------- กมาร เดกหญง ปว แผนดน ฆรณ หญงแมเรอน มาตลาน ปา, นา ถ หญง วชน พด ธาน เมอง สมพล ไมงว [๕๕] อ การนต ในอตถลงค แจกอยาง รชช [เชอก] ดงน :- --------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. รชช รชชโย รชช ท. รชช รชชโย รชช ต. รชชยา รชชห รชชภ จ. รชชยา รชชน ป. รชชยา รชชห รชชภ ฉ. รชชยา รชชน ส. รชชยา รชชย รชชส อา. รชช รชชโย รชช


ศพททเปน อ การนต เชนน แจกเหมอน รชช ----------------------------------------------------------------------- อร ทราย ยาค ขาวตม กาส หลม ลาว นาเตา เธน แมโคนม วชช สายฟา [๕๖] อ การนต ในอตถลงค แจกอยาง วธ [หญงสาว] ดงน :- ------------------------------------------------------------------------ เอก. พห. ป. วธ วธโย วธ ท. วธ วธโย วธ ต. วธยา วธห วธภ จ. วธยา วธน ป. วธยา วธห วธภ ฉ. วธยา วธน ส. วธยา วธย วธส อา. วธ วธโย วธ ศพททเปน อ การนต เชนน แจกเหมอนวธ ------------------------------------------------------------------------ จม เสนา วร เถาวลย ชมพ ไมหวา สรพ ตกแก ภ แผนดน, คว สนธ แมนาสนธ จบการนต ๕ ในอตถลงค แตเทาน.


๕๗ อ การนต ในนปสกลงค แจกอยาง กล ตระกล ดงน :- ----------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. กล กลาน ท. กล กลาน ต. กเลน กเลห กเลภ จ. กลสส กลาย กลตถ กลาน ป. กลสมา กลมหา กลา กเลห กเลภ ฉ. กลสส กลาน ส. กลสม กลมห กเล กเลส อา. กล กลาน ศพททเปน อ การนต เชนน แจกเหมอน กล ------------------------------------------------------------------------- องค องค ฉตต ฉตร, รม อณ หน ชล นา อทร ทอง ตล พน โอฏ รมฝปาก ธน ทรพย กฏ ไม ปณณ ใบไม, หนงสอ กมล ดอกบว ผล ผลไม ฆร เรอน พล กาลง,พล จกก จกร, ลอ ภตต ขาวสวย


มชช นาเมา รตน แกว ยนต ยนต วตถ ผา รฏ แวนแควน สกฏ เกวยน วธเปลยน วภตต และ การนต ๑ อ นป. อยหนา เอา ส เปน อ. ๒ เอา โย เปน น ใน นป. ทงสน แลวทฆะสระเบองตน, อาลปนะ ทงสองมคตแหง ปมา เหลอนนเหมอน อ การนต ในป. สน. [๕๘] อ การนต ใน นปสกลงค แจกอยาง อกข [นยนตา] ดงน :- ------------------------------------------------------------------------------------ เอก. พห. ป. อกข อกขน อกข ท. อกข อกขน อกข ต. อกขนา อกขห อกขภ จ. อกขสส อกขโน อกขน ป. อกขสมา อกขมหา อกขห อกขภ ฉ. อกขสส อกขโน อกขน ส. อกขสม อกขมห อกขส อา. อกข อกขน อกข


ศพททเปน อ การนต เชนน แจกเหมอน อกข ------------------------------------------------------------------------- อจจ เปลวไฟ ทธ นมสม อฏ กระดก สปป เนยใส [๕๙] อ การนต ในนปสกลงค แจกอยาง วตถ [พสด ดงน :- --------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. วตถ วตถน วตถ ท. วตถ วตถน วตถ ต. วตถนา วตถห วตถภ จ. วตถสส วตถโน วตถน ป. วตถสมา วตถมหา วตถห วตถภ ฉ. วตถสส วตถโน วตถน ส. วตถสม วตถมห วตถส อา. วตถ วตถน วตถ ศพททเปน อ การนต เชนน แจกเหมอน วตถ --------------------------------------------------------------------------- อมพ นา ชต ยาง อสส นาตา ธน ธน อาย อาย มธ นาผง จกข นยนตา มสส หนวด


วป กาย สชฌ เงน จบการนต ๓ ใน นปสกลงค แตเทาน. [๖๐] ศพทเหลาใดทขาพเจาไดวาไวขางตน [๔๖] วา "ม วธแจกอยางหนงตางหาก" ในศพทเหลานน บางพวกกมวธแจก เฉพาะตน ๆ ศพทเดยว ไมสาธารณะทวไปแกศพทอน บางเหลา กมวธแจกใชไดในศพทอนบางเลกนอยไมมากนก. ขาพเจาแสดงใน ทนแตศพทใชมากในบาลภาษาอยางเดยว เพราะจะแสดงใหสนเชง กจะเปนเหตใหผศกษาฟนเฝอนก. ในศพททจะแจกตอไปน บางศพท กเปนลงคเดยว บางศพทกเปน ๒ ลงค จงดในสวนแหงลงค ทกลาวไวขางตน ๓๘ เถด. ในทนจะแสดงแตแบบทไมเหมอน ดวยแบบซงแจกแลวขางตนเทานน, ศพทใดทเปน ๒ ลงคแจกไวแต ลงคเดยว พงเขาใจวา อกลงคหนง แจกตามการนตทมมาแลวใน ลงคทง ๓ เหมอนหนง ราช ศพท เปน ๒ ลงค จะแจกแตแบบท เปน ปลงค แบบทเปน อตถลงค จะไมแจก เพราะ ราช ศพท ใน อตถลงค เปน ราชน มวธแจกเหมอน อ การนต ในอตถลงค ขางตน. ศพททจะแจกตอไปน คอ อตต, พรหม, ราชล ภควนต, อรหนต, ภวนต, สตถ, ปต, มาต, มน, กมม, โค.


[๖๑] อตต [ตน] เปน ปลงค แจกอยางน :- ------------------------------------------------------------------------ เอก. วธเปลยนวภตตและการนต ป. อตตา ๑ เอา อ ทสดแหง อตต กบ ส เปน อา. ท. อตตาน ๒ เอา อ กบ อ เปน อาน. ต. อตตนา ๓ คง นา วภตตไวตามเดม. จ. อตตโน ๔ เอา ส วภตต เปน โน. ป. อตตนา ๕ เอา สมา วภตต เปน นา. ฉ. อตตโน ๖ เอา ส วภตต เปน โน. ส. อตตน ๗ เอา สม วภตต เปน น. อา. อตต ๘ อตต ศพทน เปนเอกวจนะ อยางเดยว ไมมพหวจนะ. [๖๒] พรหม [หรหม] เปน ปลงค แจกอยางน :- --------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. พรหมา พรหมาโน ท. พรหมาน พรหมาโน ต. พรหมนา พรหเมห พรหเมภ จ. พรหมโน พรหมาน ป. พรหมนา พรหเมห พรหเมภ ฉ. พรหมโน พรหมาน


ส. พพหมน พรหเมส อ. พรหเม พรหมาโน วธเปลยน วภตต และ การนต ๑ เอา อ ทสด แหง พรหม กบ ส เปน อา, กบ โย เปน อาโน. ๒ เอา อ กบ อ เปน อาน. ๓ นา ส อยหลง เอา อ ทสด แหง พรหม เปน อ แลวคง นา ไว, เอา ส เปน โน, ถาไมเอา ส เปน โน ไมตองเอา อ เปน อ. ๔ เอา สมา วภตต เปน นา. ๕ เอา สม วภตต เปน น. ๖ เอา อาลปนะ เอกวจนะ เปน เอ. [๖๓] ราช [พระราช] เปน ทวลงค ใน ปลงค แจกอยางน :- เอก. พห. ป. ราชา ราชาโน ท. ราชาน ราชาโน ต. รา ราชห ราชภ จ. รโ ราชโน ร ราชน ป. รา ราชห ราชภ ฉ. รโ ราชโน ร ราชน ส. รเ ราชน ราชส อา. ราช ราชาโน ๑. คอ เปน พรหมสส กได.


วธเปลยน วภตต และ การนต ๑ เอา อ ทสดแหง ราช กบ ส เปน อา, กบ โย เปน อาโน. ๒ เอา อ กบ อ เปน อาน. ๓ เอา ราช กบ นา เปน รา, ห น ส อยหลง เอา อ แหง ราช เปน อ แลว ทฆะ. ๔ เอา ราช กบ ส เปน รโ ราชโน, กบ น เปน ร. ๕ สมา วภตต มคต แหง นา วภตต. ๖ เอา ราช กบ สม เปน รเ ราชน. ศพทสมาส ม ราช ศพท เปนทสด เหมอน มหาราช แจก อยางนกได. ------------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. มหาราชา มหาราชาโน ท. มหาราช มหาราช ต. มหาราเชน มหาราเชห มหาราเชภ จ. มหาราชสส ฯเปฯ มหาราชาน ป. มหาราชสมา ฯเปฯ มหารเชห มหาราเชภ ฉ. มหาราชสส มหาราชาน ส. มหาราชสม ฯเปฯ มหาราเชส อา. มหาราช มหาราชาโน


ศพทเหลาน แจกเหมอน มหาราช ------------------------------------------------------------------------------------- อนราช พระราชานอย นาคราช นาคผพระราชา อภราช พระราชยง มคราช เนอผพระราชา อปราช อปราช สปณณราช ครฑผพระราชา จกกวตตราช พระราชจกรพรรด หสราช หงสผพระราชา เทวราช เทวดาผพระราชา [๖๔] ภควนต [พระผมพระภาค] เปนปลงค แจกอยางน:- เอก. พห. ป. ภควา ภควนตา ภควนโต ท. ภควนต ภควนเต ภควนโต ต. ภควตา ภควนเตห ภควนเตภ จ. ภควโต ภควต ภควนตาน ป. ภควตา ภควนเตห ภควนเตภ ฉ. ภควโต ภควต ภควนตาน ส. ภควต ภควนเต ภควนเตส อา. ภคว ภควา ภควนตา ภควนโต วธเปลยน วภตต และ การนต ๑ เอา นต ปจจย เปน นต ได. ๒ เอา นต กบ ส เปน อา, เอา โย เปน อา เปน โอ.


๓ เอา นต กบ นา เปน ตา, กบ ส เปน โต, กบ น เปน ต, กบ สม เปน ต. ๔ สมา มคตแหง นา. ๕ เอา นต กบ อาลปนะ เอก. เปน อ เปน อา, แบบน เอา อ ท นต เปน อ แลวแจกเหมอน อ การนต ใน ป. บางกได. ศพทเหลาน แจกเหมอน ภควนต ------------------------------------------------------------------------------- อายสมนต คนมอาย ธตมนต คนมปญญา คณวนต คนมคณ ปวนต คนมปญญา จกขมนต คนมจกษ ปวนต คนมบญ ชตมนต คนมความโพลง พนธมนต คนมพวกนอง ธนวนต คนมทรพย สตมนต คนมสต คาวา ภควนตา ภควนเต ภควนโต นน มวธใชไมเหมอนกน ภควนตา ภควนเต ใชเปน ทววจนะ สาหรบกลาวถงคน ๒ คน ภควนโต ใชเปน พหวจนะ สาหรบกลาวถงคนมาก ตงแต ๓ ขนไป. ศพทน เมอพจารณาตามลกษณะ กเปนคณนามแจกไดทง ๓ ลงค แตอาศย ภควนต ศพท ทานใชเฉพาะแตปลงคอยางเดยว ไมใช ใน อตถลงค และ นปสกลงค จงสงเคราะหเขาเปนนามนามเสย ใช เปนบทคณของศพทอนไมได. ศพทอนนอกจากนม คณวนต เปนตน


เปนคณนามแท แจกไดทง ๓ ลงค, ปลงค แจกเหมอน ภควนต, อตถลงค เปน คณวนต แจกอยาง อ การนต ใน อตถลงค, นปสกลงค ป. เอก. คณว คณวนต. อา. เอก. คณว, ป. ท. อา. พห. คณวนตาน เหลอนนเหมอน ภควนต. อรหนต พระอรหนต เปน ทวลงค, ในปลงค แจกเหมอน ภควนต แปลกแต ป. เอก. อรหา อรห เทานน. [๖๕] ภวนต [ผเจรญ] เปน ทวลงค ใน ปลงค แจก อยางน :- ------------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. ภว ภวนตา ภวนโต ท. ภวนต ภวนเต ภวนโต ต. ภวตา โภตา ภวนเตห ภวนเตภ จ. ภวโต โภโต ภวต ภวนตาน ป. ภวตา โภตา ภวนเตห ภวนเตภ ฉ. ภวโต โภโต ภวต ภวนตาน ส. ภวนเต ภวนเตส อา. โภ ภวนตา ภวนโต โภนตา โภนโต วธเปลยน วภตต และการนต ๑ เอา นต กบ ส เปน อ. ๒ เอา ภว เปน โภ ไดบาง.


๓ อาลปนะ เอก. เอา ภวนต เปน โภ. ๔ นอกนนเหมอน ภควนต. ๕ ศพททม อนต เปนทสด บางวภตต จะแจกเหมอน อ การนต ใน ป. นป. กได เพราะเปนการงายจงไมแสดงไวในทน. [๖๖] สตถ [ผสอน] เปน ปลงค แจกอยางน :- --------------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. สตถา สตถาโร ท. สตถาร สตถาโร ต. สตถารา สตถนา สตถาเรห สตถาเรภ จ. สตถ สตถโน สตถาราน ป. สตถารา สตถาเรห สตถาเรภ ฉ. สตถ สตถโน สตถาราน ส. สตถร สตถาเรส อา. สตถา สตถาโร ศพทเหลานแจกเหมอน สตถ -------------------------------------------------------------------------------- กตต ผทา เนต ผนาไป ขตต ผขด ภตต ผเลยง, ผว าต ผร วตต ผกลาว ทาต ผให โสต ผฟง นตต หลาน หนต ผฆา


วธเปลยน วภตต และการนต ๑ เอา อ การนต กบ ส เปน อา. ๒ วภตตอนนอกจาก ส และ ส เอา อ การนต เปน อาร แลว เอา โย เปน โอ นา เปน อา สม เปน อ แลวลบ อ ทสด แหง อาร เสย. ๓ ลบ ส บางกได. ๔ เมอเอา สม เปน อ แลว ตองรสสะ อาร เปน อร. ๕ ศพทม ต ปจจย เปนทสด ใน ป. แจกอยางน. [๖๗] ปต [พอ] เปน ปลงค แจกอยางน :- ----------------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. ปตา ปตโร ท. ปตร ปตโร ต. ปตรา ปตนา ปตเรห ปตเรภ ปตห ปตภ จ. ปต ปตโน ปตราน ปตน ป. ปตรา ปตเรห ปตเรภ ปตห ปตภ ฉ. ปต ปตโน ปตราน ปตน ส. ปตร ปตเรส ปตส อา. ปตา ปตโร ภาต พชาย นองชาย, ชามาต ลกเขย, ๒ ศพทน แจกเหมอน ปต.


วธเปลยนวภตต และการนตเหมอน สตถ แปลกแตอาเทศ เปน อร แทน อาร ในวภตตทงปวง. อาลปนะนน เมอวาตามแบบ เปนอยางน แตคาพดหรอวธเขยนหนงสอไมใช ใช ตาต แทน, เอก. ตาต, พห. ตาตา. ใชไดทวไปทงเรยกบดาหรอบตร เหมอน ภาษาของเรา. คาวา ตาต พอ ถาเปนวภตตอน เปนชอของบดา ถาเปนอาลปนะ ใชเรยกไดทงบดาทงบตร. [๖๘] มาต [มารดา] เปนอตถลงค แจกอยางน:- ------------------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. มาตา มาตโร ท. มาตร มาตโร ต. มาตรา มาตยา มาตราห มาตรภ มาตห มาตภ จ. มาต มาตยา มาตราน มาตน ป. มาตรา มาตราห มาตราภ มาตห มาตภ ฉ. มาต มาตยา มาตราน มาตน ส. มาตร มาตราส มาตส อา. มาตา มาตโร ธต [ธดา] แจกเหมอน มาต. วธเปลยนวภตต และการนตเหมอน ปต ตางแตแจกตามแบบ ทเปน ป. และ อต. เทานน. ในคาพดและวธเขยนหนงสอ กไมใช


อาลปนะ ตามแบบน ใช อมม แทน, เอก. อมม, พห. อมมา. ใชไดทวไป ทงมารดาทงธดา เหมอนภาษาของเรา โดยนยทได อธบายมาแลว. แตในตปปรสสมาส ใช อาลปนะ เปน มาเต, ธเต. เหมอนคาวา ตสสมาเต, เทวมาเต, เทวธเต. เปนตวอยาง. [๖๙] ศพท ๑๒ ศพท ม มน ศพทเปนตน ทจะวาตอไปน เรยกวา มโนคณะ เพราะเปนหมแหง มน ศพท มวธแจกเหมอน มน ศพท แตวธแจกนน กไมผดกบแบบ อ การนต ในปลงคและ นปสกลงคทกลาวขางตน [๔๗ และ ๕๗] นก แปลกอย ๕ วภตต คอ นา กบ สมา เปน อา, ส ทง ๒ เปน โอ. สม เปน อ แลว ลง ส อาคม เปน สา เปน โส เปน ส. เอา อ เปน โอ ไดบาง เหมอนคาวา "อทาเน กรเต มโน [ชโน ชน] ยอมทา ซงใจ ๑ ๒ ๓ ๒ ๑ ในความไมให. ยโส ลทธา น มชเชยย [ชน] ไดแลว ซงยศ ๑ ๑ ๒ ๓ ๒ ๑ ไมพงเมา" เปนตน. ๓ อกอยางหนง เมอศพทเหลาน เขาสมาสแลว เอาสระทสด ของตนเปน โอ ได เหมอนคาวา มโนคโณ หมแหงมนะ, อโยมย ของบคคลทาดวยเหลก, เตโชธาต ธาตคอไฟ, สโรรโห อวยวะ


ทงอกบนหว ผม เปนตน. เหตนนไมตองแจกใหพสดาร จะแจก แตทแปลก, ทไมแจก ศพทใด เปนลงคใด กพงเทยบศพทนนใน แบบการนตของลงคนนเถด. ในศพททจะเขยนตอไปน มน เปน ทวลงค คอ ป. นป. เหลอนนเปน ปลงค สน. ศพทชอมโนคณะ มน ใจ เตช เดช อย เหลก ปย นานม อร อก ยส ยศ เจต ใจ วจ วาจา ตป ความรอน วย วย ตม มด สร หว เอก. ต. จ. ป. ฉ. ส. มนสา มนโส มนสา มนโส มนส อยสา อยโส อยสา อยโส อยส อรสา อรโส อรสา อรโส อรส เจตสา เจตโส เจตสา เจตโส เจตส เทานเปนตวอยาง.


บางคราวศพททม อ เปนทสด จะเปน มโนคณะ หรอมใช กตาม อยขางหนา เอา นา วภตต เปน โส ไดบาง ดงน สตตโส, พยชนโส, อปายโส, สพพโส, านโส, ถามโส. เอา สมา เปน โส ไดบาง อ. ทฆโส, อรโส. [๗๐] กมม [กรรม] เปน นปสกลงค แจกอยางน :- ------------------------------------------------------------------------------ เอก. พห. ป. กมม กมมาน ท. กมม กมมาน ต. กมมนา กมเมห กมเมภ จ. กมมโน กมมาน ป. กมมนา กมเมห กมเมภ ฉ. กมมโน กมมาน ส. กมมน กมเมส อา. กมม กมมาน วธเปลยนวภตต และ การนต กแบบเดยวกนกบ อ การนต ใน นปสกลงค แปลกกนเลกนอย ดงน :- ๑ นา ส อยหลง เอา อ ทสดแหง กมม เปน อ แลว คง นาไว เอา ส เปน โน. ๒ เอา สม เปน น ไดบาง.


กมม ศพท จะแจกตามแบบ อ การนต นป. ทเดยวกได ทแสดงไวน เพอจะใหเหนวาเปนศพทวเศษ เปลยนวภตตและการนต ไดอยางน. [๗๑] โค [โค] สามญ ไมนยมวา ผ เมย แจกอยางน :- ----------------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. โค คาโว ท. คาว คาว คาโว ต. คาเวน โคห โคภ คาเวห คาเวภ จ. คาวสส คนน คาวาน ป. คาวสมา คาวมหา คาวา โคห โคภ คาเวห คาเวภ ฉ. คาวสส คนน คาวาน ส. คาวสม คาวมห คาเว โคส คาเวส อา. คาว คาโว วธเปลยนวภตต และ การนต ๑ วภตตทงปวงยกแต ส อยหลง เอา โค เปน คว คาว ได. ทแสดงไวทนแต คาว อยางเดยวพอเปน อ. ๒ อ อยหลง เอา โอ แหง โค เปน อาว ไดบาง. ๓ เอา โย ทง ๒ เปน โอ. ๔ เอา โอ แหง โค เปน อ แลวซอน น.


๕ โค ใน ป. เปน โคณ, ใน อต. เปน คาว, แจกตามการนตใน ลงคนน ๆ. [๗๒] ศพททงหลาย ๖ คอ ปม ชาย, สา หมา [ไมนยมวา ผ เมย], อทธา กาลยดยาว, มฆว ชอพระอนทร, ยว ชายหนม, สข เพอน, เหลาน ไมใครมคาใชนก ถงใชบางกเปนบางวภตตไม ทวไป ไมตองแจกไวในทนใหพสดาร. ปม เปน ปลงค มทใชบาง แต ป. เอก. ปมา เทานน. สา เปนคากลาง ๆ ไมนยมวาตวผหรอตวเมย เหมอนกบศพท คอ โค มทใชแต ป. เอก. สา, ในปลงค ใชเปน สนข ใน อตถลงคเปน สนข หรอ ใชศพทอน ๆ นอกจากน แจกตามการนต ในลงคนน ๆ. อทธา เปน ปลงค มทใชบางแต เอก. ป. อทธา ท. อทธาน ต. อทธนา จ. ฉ. อทธโน ส. อทธาเน เทานน. มฆว เปน ทวลงค ใน ปลงค ใชมากแต ป. เอก. ยวา, ใน อตถลงค เปน ยวต แจกตาม อ การนต ในลงคนน. สข เปน ทวลงค ในปลงค ใชมากแต ป. เอก. สขา, ใน อตถลงค เปน สข แจกตาม อ การนต ในลงคนน.


สงขยาคณนาม [๗๓] ศพททเปนเครองกาหนดนบนามนามชอ สงขยา. สงขยา แบงเปน ๒ คอ ปกตสงขยาอยาง ๑ ปรณสงขยาอยาง ๑. ปกต- สงขยานน นบโดยปกต เปนตนวา หนง สอง สาม ส หา, สาหรบ นบนามนามใหรวามประมาณเทาใด เหมอนคาพดในภาษาของเราวา คนผหนง ถอสมด ๒ เลน ดนสอขาว ๓ แทง ดนสอฝรง ๔ แทง กระดาษ ๕ แผน เดนไป เปนตน. ปรณสงขยานน สาหรบนบนามนาม ทเตมในทนน ๆ คอ นบเปนชน ๆ เปนตนวา ทหนง ทสอง ทสาม ทส ทหา เหมอนคาพดในภาษาของเราวา บตรชายท ๑ ของผมชอ ไปเรยนหนงสออยในสานกครท ๒ พอถงปท ๓ กสอบไลไดประโยค ท ๔ ยงไมถงชนท ๕ เปนตน. ปกตสงขยาน ในคมภรศพทศาสตรทานแบงเปน ๒ พวก ตงแต เอก ถง จต จดเปน สพพนาม ตงแต ปจ ไป เปน คณนาม. ครนขาพเจาจะแยกแสดงเปน ๒ แผนก กเปนการลาบากนก เหนวา ทเปนคนนามมากกวา จงรวมมาแสดงเสยทนทเดยว. สวนปรณสงขยา เปน คณนามแท.


[๗๔] วธนบปกตสงขยา อยางน :- --------------------------------------------------------------------------- เอก ๑ วส, วสต ๒๐ ทว ๒ เอกวสต ๒๑ ต ๓ ทวาวสต, พาวสต ๒๒ จต ๔ เตวสต ๒๓ ปจ ๕ จตวสต ๒๔ ฉ ๖ ปจวสต ๒๕ สตต ๗ ฉพพสต ๒๖ อฏ ๘ สตตวสต ๒๗ นว ๙ อฏวสต ๒๘ ทส ๑๐ เอกนตตส, อนตตส ๒๙ เอกาทส ๑๑ ตส, ตสต ๓๐ ทวาทส, พารส ๑๒ เอกตตส ๓๑ เตรส ๑๓ ทวตตส, พตตส ๓๒ จตททส, จททส ๑๔ เตตตส ๓๓ ปจทส, ปณณรส ๑๕ จตตตส ๓๔ โสฬส ๑๖ ปจตตส ๓๕ สตตรส ๑๗ ฉตตส ๓๖ อฏารส ๑๘ สตตตตส ๓๗ เอกนวสต, อนวส ๒๙ อฏตตส ๓๘


เอกนจตตาฬส, อนจตตาฬส ๓๙ ปาส, ปณณาส ๕๐ จตตาฬส, ตาฬส ๔๐ สฏ ๖๐ เอกจตตาฬส ๔๑ สตตต ๗๐ เทวจตตาฬส ๔๒ อสต ๘๐ เตจตตาฬส ๔๓ นวต ๙๐ จตจตตาฬส ๔๔ สต รอย ปจจตตาฬส ๔๕ สหสส พน ฉจตตาฬส ๔๖ ทสสหสส หมน สตตจตตาฬส ๔๗ สตสหสส, ลกข แสน อฏจตตาฬส ๔๘ ทสสตสหสส ลาน เอกนปาส, อนปาส ๔๙ โกฏ โกฏ เอกสงขยา เปน เอกวจนะอยางเดยว. เอกสพพนาม เปน ทววจนะ. ตงแต ทว จนถง อฏารส เปนพหวจนะอยางเดยว เปน ๓ ลงค. ตงแต เอกนวสต จนถง อฏนวต เปนเอกวจนะ อตถลงคอยางเดยว แมเขากบศพททเปนพหวจนะลงคอน กคงอย อยางนน ไมเปลยนไปตาม.


[๗๕] เอก ศพท แจกอยางน:- --------------------------------------------------------------------------------- ปลงค อตถลงค เอก. เอก. ป. เอโก ป. เอกา ท. เอก ท. เอก ต. เอเกน ต. เอกาย จ. เอกสส จ. เอกาย ป. เอกสมา เอกมหา ป. เอกาย ฉ. เอกสส ฉ. เอกาย ส. เอกสม เอกมห ส. เอกาย เอก ศพท ใน นปสกลงค แจกเหมอนใน ปลงค แปลกแต ป. เอก เทานน. เอก ศพทน ถาเปน สงขยา แจกอยางน, ถาเปน สพพนาม แจก ไดทง ๒ วจนะ เหมอน ย ศพท ทจะกลาวขางหนา [๘๖]. แปลก จาก ย ศพท บางเลกนอย. ใน อต. เอก. จ. ฉ. เอกสสา ส. เอกสส. [๗๖] ทว ศพท ใน ๓ ลงค อภ ศพท [๒] ใน ๓ ลงค แจกอยางน :- ------------------------------------------------------------------------------------ พห. พห. ป. เทว ป. อโภ


ท. เทว ท. อโภ ต. ทวห ต. อโภห จ. ทวนน จ. อภนน ป. ทวห ป. อโภห ฉ. ทวนน ฉ. อภนน ส. ทวส ส. อโภส วธเปลยนวภตต และ การนต ๑ เอา ทว กบ โย เปน เทว ทเว๑. ๒ ใน อภ ศพท เอา โย เปน โอ. ๓ ห ส วภตต อยหลง เอา อ ทสด แหง อภ เปน โอ. ๔ ซอน น หนา น วภตต เอา อ ทสด แหง อภ เปน อ เอา ทวนน เปน ทวนน บางกได. [๗๗] ต ศพท แจกอยางน :- ------------------------------------------------------------------------------ ปลงค อตถลงค พห. พห. ป. ตโย ป. ตสโส ท. ตโย ท. ตสโส ต. ตห ต. ตห จ. ตณณ ตณณนน จ. ตสสนน ๑. คอ ป. ท. เปน ทเว บาง กได.


ป. ตห ป. ตห ฉ. ตณณ ตณณนน ฉ. ตสสนน ส. ตส ส. ตส ต ศพท ใน นป. แจกเหมอนใน ป. แปลกแต ป. ท. ตณ เทานน วธเปลยน วภตต และ การนต ๑ เอา ต กบ โย ใน ป. เปน ตโย, ใน อต. เปน ตสโส, ใน นป. เปน ตณ. ๒ เอา น ใน ป. นป. กบ อ ทสด แหง ต เปน อณณ อณณนน, ใน อต. เอา น เปน สสนน. [๗๘] จต ศพท แจกอยางน :- ----------------------------------------------------------------------------------- ปลงค อตถลงค พห. พห. ป. จตตาโร จตโร ป. จตสโส ท. จตตาโร จตโร ท. จตสโส ต. จตห ต. จตห จ. จตนน จ. จตสสนน ป. จตห ป. จตห


ฉ. จตนน ฉ. จตสสนน ส. จตส ส. จตส จต ศพท ใน นป. แจกเหมอนใน ป. แปลกแต ป. ท. จตตาร เทานน. วธเปลยน วภตต และ การนต ๑ เอา จต กบ โย ใน ป. เปน จตตาโร จตโร, ใน อต. เปน จตสโส, ใน นป. เปน จตตาร. ๒ ในอต. เอา น เปน สสนน แลวเอา อ แหง จต เปน อ. ๗๙ ปจ ใน ๓ ลงค แจกอยางน :- พห. ป. ปจ [ลบโย] ท. ปจ ต. ปจห [ไมทฆะ] จ. ปจนน ป. ปจห ฉ. ปจนน ส. ปจส [ไมทฆะ] ตงแต ฉ ถง อฏารส แจกอยางน.


เอกนวส ใน อตถลงค แจกอยางน:- เอก. ป. เอกนวส [ลงนคหต] ท. เอกนวส ต. เอกนวสาย จ. เอกนวสาย ป. เอกนวสาย ฉ. เอกนวสาย ส. เอกนวสาย ตงแต วส ถง ปาส แจกอยางน. ตงแต เอกนวสต ถง อฏตตสต และตงแต เอกนสตตต ถง อฏนวต แจกตามแบบ อ การนต ใน อตถลงค [รตต]. ตงแต เอกนสฏ ถง อฏสฏ แจกตามแบบ อ การนต ใน อตถลงค [นาร] [๘๐] ปรณสงขยา นบในลงคทง ๓ อยางน :- -------------------------------------------------------------------------- ปลงค อตถลงค นปสกลงค คาแปล ปโม ปมา ปม ท ๑ ทตโย ทตยา ทตย ท ๒ ตตโย ตตยา ตตย ท ๓


จตตโถ จตตถ-ถา จตตถ ท ๔ ปจโม ปจม-มา ปจม ท ๕ ฉฏโ ฉฏ -า ฉฏ ท ๖ สตตโม สตตม-มา สตตม ท ๗ อฏโม อฏม-มา อฏม ท ๘ นวโม นวม-มา นวม ท ๙ ทสโม ทสม-มา ทสม ท ๑๐ เอกาทสโม เอกาทส-ส๑ เอกาทสม ท ๑๑ ทวาทสโม,พารสโม ทวาทส,พารส ทวาทสม,พารสม ท ๑๒ เตรสโม เตรส เตรสม ท ๑๓ จตททสโม จตททส-ส๒ จตททสม ท ๑๔ ปณณรสโม ปณณรส-ส๓ ปณณรสม ท ๑๕ โสฬสโม โสฬส โสฬสม ท ๑๖ สตตรสโม สตตรส สตตรสม ท ๑๗ อฏารสโม อฏารส อฏารสม ท ๑๘ เอกนวสตโม เอกนวสตมา เอกนวสตม ท ๑๙ วสตโม วสตมา วสตม ท ๒๐ ปรณสงขยา ทแสดงมาพอเปนตวอยางน แจกตามแบบ การนตใน ๓ ลงค ศพทใด เปนลงคใด มการนตอยางใด จง แจกตามลงคนน ตามการนตนน เทอญ. ๑.๒.๓. ลงนคหตอาคม มลกจจายนะ หนา ๙๕ สตรท ๓๓๔. กองตารา.


สพพนาม ๘๑ สพพนามนน แบงเปน ๒ คอ ปรสสพพนาม ๑ วเสสน- สพพนาม ๑. ปรสพพนามนน เปนศพทสาหรบใชแทนชอคนและ สงของทออกชอมาแลวขางตน เพอจะไมใหเปนการซาซาก นบตาม บรษททานจดไวใน อาขยาต เปน ๓ คอ ต ศพท ๑ ตมห ศพท ๑ อมห ศพท ๑. ต ศพททตนนนเปน ปมปรส หรอ ประถมบรษ ชายท ๑ สาหรบออกชอคนและสงของ ทผพดออกชอถง เชน คาในภาษาของเราวา "เขา" เปนไตรลงค ทวาน ประสงคเอา ต ศพท ททานใชแตลาพงอยางเดยว เปนประถมบรษ. ต ศพทททาน ประกอบดวยนามนามทเปนประถมบรษกด ดวย ตมห และ อมห ศพทกด เปนวเสสนสพพนาม. ตมห ศพทท ๒ นน เปน มชฌม- ปรส หรอ มธยมบรษ ชายมในทามกลาง สาหรบออกชอคนท ผพด ๆ กบคนใด สาหรบออกชอคนนน เชนคาในภาษาของ เราวา "เจา, ทาน, ส, เอง, มง" ตามคาสงและตา, แตใน ภาษาบาลไมมคาสงคาตาอยางน ใช ตมห ศพทอยางเดยว ตาง กนแตมาตราวาวภตตและวจะเทานน. อมห ศพทท ๓ นน เปน อตตมปรส หรอ อตตมบรษ ชายสงสด สาหรบใชออกชอผพด เชนคาในภาษาของเราวา "ฉน, ขา, ก" ตามคาทสงและตา แต ในภาษาบาลไมมคาสงคาตาอยางน ใช อมห ศพทอยางเดยว ตาง กนแตสกวาวภตตและวจนะเหมอน ตมห ศพทเทานน. ตมห และ


อมห ศพททง ๒ น แจกเปนแบบเดยวกนทงปลงคและอตถลงค. [๘๒] วเสสนสพพนามนน คลาย ๆ กบคณนาม แตมวธแจก ไมเหมอนคณนาม แบงเปน ๒ อนยม นยม. ศพทเหลาน คอ ย, อ, อตร. อตม, ปร, อปร, กตร, กตม, เอก, เอกจจ, สพพ, ก, เปน อนยม. ต, เอต, อม, อม, เปน นยม. ย ศพทนน พจารณาเหนวา ไมเปนอนยมแททเดยว เพราะเขากบ ตมห อมห ศพทกได แตเมอประสงคแปล ย ศพทวา "ใด" แลว กดเหมอน เปนอนยมแท. วเสสนสพพนาม ๒ อยาง ทกลาวมาแลวน เปน ไตรลงค แจกไดทง ๓ ลงค ในสพพนามทงปวงไมมอาลปนะ. วธแจกปรสสพพนาม [๘๓] ต ศพท ใน ปลงค แจกอยางน:- ---------------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. โส เต ท. ต น เต เน ต. เตน เตห จ. ตสส อสส เตส เตสาน เนส เนสาน ป. ตสส อสมา ตมหา เตห


ฉ. ตสส อสส เตส เตสาน เนส เนสาน ส. ตสม อสม ตมห เตส วธเปลยน วภตต และการนต ๑ ส อยหลง เอา ต ทมใช นป. เปน ส. อ อยหนา เอา โย ทงสอง เปน เอ, เอา ต เปน น ไดบาง. ๒ ส สมา สม อยหลง เอา ต เปน อ ไดบาง ในลงคทงปวง. เอา น เปน ส เปน สาน แลว เอา อ ขางหนา เปน เอ. ๓ เอา ต เปน อ แลวหามมใหแปลง สมา เปน มหา แปลง สม เปน มห. ต ศพท ใน อตถลงค แจกอยางน :- ----------------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. สา ตา ท. ต น ตา ต. ตาย ตาห จ. ตสสา อสสา ตสสา ตสสาย ตาส ตาสาน ป. ตาย ตาห ฉ. ตสสา อสสา ตสสา ตสสาย ตาส ตาสาน ส. ตาย ตสส อสส ตสส ตาส วธเปลยน วภตต และ การนต ๑ ใน อตถลงค เอา อ การนต เปน อา และ ลบ โย ทงสองเสย.


๒ เอา ส เปน สสา เปน สสาย แลว รสสะ การนต ใหเปน อ บาง แปลงเปน อ บาง. ๓ เอา สม เปน สส แลว รสสะ การนต ใหเปน อ บาง แปลงเปน อ บาง. ต ศพทใน นปสกลงค แจกเหมอน ใน ปลงค แปลกแต ป. เอก. ต, พห. ตาน, ท, พห. ตาน เทานน. ต ศพท ทเปน ประถมบรษ มใชวเสสนสพพนามน เหนวาตรงกบคาทเราใชในภาษา ของเราวา "ทาน, เธอ, เขา, มน" ตามคาสงและตา จะไมตอง แปลวา "นน" เหมอนวเสสนสพพนาม กได อทาหรณ ดงน "อาจรโย ม นจจเมว โอวทต อนสาสต โส ห มยห ๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๖ ๗ ๘ วฑฒ อาสสต. อาจารย วากลาวอย ตามสงสอนอย ซงขาพเจา ๙ ๑๐ ๑ ๔ ๕ ๒ เปนนตยทเดยว เพราะวา ทาน หวงอย ซงความเจรญ แกขาพเจา. ๓ ๗ ๖ ๑๐ ๙ ๘ รโ ปเสนทโกสลสส มลลกา นาม เทว พหนน ปยา อโหส, ๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๖ ๗ ๘ สา ห เตส อปการ-มหาส. นางเทว ของพระราชา ปเสนทโกศล ๙ ๑๐ ๑๑ ๑๒ ๑๓ ๕ ๑ ๒ นามวา มลลกา ไดเปนทรก ของชนทงหลายเปนอนมาก มแลว ๔ ๓ ๗ ๖ ๘ เพราะวา เธอ ไดทาแลว ซงอปการะ แกเขาทงหลาย. นามรป ๑๐ ๙ ๑๓ ๑๒ ๑๑ ๑


อนจจ ตห อปปชชตวา นรชฌต. นามรป ไมเทยง เพราะวา ๒ ๓ ๔ ๕ ๖ ๑ ๒ ๔ มน เกดขนแลว ยอมดบไป." ๓ ๕ ๖ เพราะคาทใชในประถมบรษ ในภาษาของเรามาก จะใชยน เปนแบบเดยวไมได ครนจะใชยกเยองไปตาง ๆ กจะพาใหกลบตร แรกศกษา สงเกตยากหรออยางไรแล ทานจงสอนใหยกเอานามศพท ทสพพนามเลงเอาขนแปลดวย เหมอนอทาหรณทตน ตองแปลวา "โส อาจรโย อาจารยนน," ในอทาหรณทสอง ตองแปลวา "สา มลลกา นางเทว นางมลลกานน," ในอทาหรณทสาม ตองแปลวา "ต นามรป นามรปนน" ดงน. แตทยกเอานามศพทขนแปลดวยน กเปนอบายทจะใหผแรกศกษาเขาใจความไดชด และฉลาดในการทจะ แจกวภตตและผกประโยค เพราะฉะนน แปลตอไปขางหนา จะตอง ใชตามแบบทเคยใชมาแตกอน ไมเปลยนแปลง. ต ศพท ททานเขยนไวกบนามศพท หรอ ตมห อมห ศพท เปนวเสสนสพพนาม แปลวา "นน" อทาหรณวา :- อภาย โข โส ภควา ธมม เทเสต โน [เทเสต] ๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๖ ๗ อนภาย พระผมพระภาคเจา นน ยอมแสดง ซงธรรม ๘ ๔ ๓ ๖ ๕ เพอความรยง แล ไม [แสดง] เพอความไมรยง. เอกมนต ๑ ๒ ๗ ๘ ๑


ตา โข สา เทวตา. เทวดา นน ยนแลว สวนขางหนง แล. ๒ ๓ ๔ ๕ ๕ ๔ ๒ ๑ ๓ น ต กมม กต สาธ, ย [กมม] กตวา อนตปปต. กรรม ๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๖ ๗ ๘ ๓ นน อนบคคลทาแลว ใหประโยชนสาเรจได หามได [บคคล] ๒ ๔ ๕ ๑ ทาแลว ซงกรรมไรเลา ยอมเดอดรอนในภายหลง. ตสส เต ๗ ๖ ๘ ๑ ๒ อลาภา. มใชลาภทงหลาย ของทาน นน. โส โข อห ภนเต ๓ ๓ ๒ ๑ ๑ ๒ ๓ ๔ ปต วจน สกกโรนโต ฯ ล ฯ ทสา นมสสาม. ขาแตพระองคผเจรญ ๕ ๖ ๗ ๘ ๙ ๔ ขาพระพทธเจา นน แล เมอสกการะ ซงคา ของบดา ฯลฯ ๓ ๑ ๒ ๗ ๖ ๕ นอบนอมอย ซงทศทงหลาย" ดงน. ๙ ๘


[๘๔] ตมห ทาน ทงสองลงค แจกอยางเดยวกน อยางน :- -------------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. ตว ตว ตมเห โว ท. ต ตว ตว ตมเห โว ต. ตยา ตวยา เต ตมเหห โว จ. ตยห ตมห๑ ตว เต ตมหาก โว ป. ตยา ตมเหห ฉ. ตยห ตมห๒ ตว เต ตมหาก โว ส. ตย ตวย ตมเหส วธเปลยน วภตต และ การนต ๑ ศพททอาเทศผดจากรป ตมห ทเดยว พงรวาเอาวภตตนน ๆ กบ ตมห เปนอยางน. ๒ ตมห อมห อยหนา เอา น เปน อาก. ๓ เต โว มบทอนนาหนาจงมได. [๘๕] อมห ขา ทงสองลงค แจกเปนแบบเดยวกน อยางน :- -------------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. อห มย โน ท. ม มม อมเห โน ต. มยา เม อมเหห โน --------------------------------------------------------------------------------- ๑. ๒. ตมห ทเปน จ. ฉ. เอก. โดยสตรมลกจจายนะ วา สสส. และสตร สททนต วา มตนตเร สสส วา อ.


จ. มยห อมห มม มม เม อมหาก อสมาก โน ป. มยา อมเหห ฉ. มยห อมห มม มม เม อมหาก อสมาก โน ส. มย อมเหส วธเปลยน วภตต และ การนต ๑ เอา อมห กบ วภตต นน ๆ เปนรปนน ๆ. ๒ เม โน มบทอนนาหนาจงมได. วธแจก วเสสนสพพนาม นยมานยม. [๘๖] ย ศพท ใด ในปลงค แจกอยางน :- ------------------------------------------------------------------------ เอก. พห. ป. โย เย ท. ย เย ต. เยน เยห จ. ยสส เยส เยสาน ป. ยสมา ยมหา เยห ฉ. ยสส เยส เยสาน ส. ยสม ยมห เยส


ศพทเหลาน แจกเหมอน ย ศพท ------------------------------------------------------------------------------ อ อน กตม คนไหน อตร คนใดคนหนง เอก คนหนง, พวกหนง อตม " " เอกจจ บางคน, บางพวก ปร อน อภย ทงสอง อปร อนอก สพพ ทงปวง กตร คนไหน ย ศพท ในอตถลงค แจกอยางน :- ------------------------------------------------------------------------------ เอก. พห. ป. ยา ยา ท. ย ยา ต. ยาย ยาห จ. ยสสา ยาส ยาสาน ปจ. ยาย ยาห ฉ. ยสสา ยาส ยาสาน ส. ยสส ยาส ย ศพท ในนปสกลงค แจกเหมอน ปลงค แปลกแต ป. เอก. ย, พห. ยาน, ท. พห. ยาน เทานน. [๘๗] ก ศพท ใคร , อะไร คงเปนรป ก อยแตในนป. ป. ท. เอก. เทานน.


นอกนน แปลงเปน ก แลวแจกในไตรลงค เหมอน ย ศพท ก ศพท ทแจกดวยวภตตในไตรลงคน ม จ อยทายศพท แปลวา "นอย" บาง "บางคน หรอ บางสง" บาง เปนคาใหวาซาสอนหน เหมอนในภาษาของเราเขยนรป "ๆ" ดงนบาง อ. วา "โกจ ชาย บางคน หรอ ใคร ๆ " "กาจ อตถ หญงบางคน หรอ หญงไร ๆ" "กจ วตถ ของนอยหนง หรอของบางสง" ถาเปนพหวจนะ แปลวา "บางพวก หรอ บางเหลา" อ. วา "เกจ ชนา ชน ทงหลายบางพวก กาจ อตถ หญงทงหลายบางพวก กานจ กลาน ตระกลทงหลายบางเหลา" ถาม ย นาหนา ม จ อยหลง แปลวา "คนใดคนหนง หรอ สงใดสงหนง" อ. วา "โย โกจ เทโว วา ๑ ๒ มนสโส วา เทวดาหรอ หรอมนษย คนใดคนหนง. ยา กาจ เวทนา ๓ ๒ ๓ ๑ ๑ ๒ อตตานาคตปจจปปนนา เวทนา อยางใดอยางหนง ลวงแลวหรอยง ๓ ๒ ๑ ไมมาหรอเกดขนเฉพาะแลว. ยงกจ วตต อธ วา หร วา ๓ ๑ ๒ ๓ ๔ ทรพยเครองปลมใจ อนใดอนหนง ในโลกนหรอ หรอในโลกอน." ๒ ๑ ๓ ๔ ทง ย ทง ก น แจกดวยวภตตใด ๆ กตองเปลยนเปนรป วภตตนน ๆ แลวเอา จ ไวทายศพท เหมอนดงน เอก. ท. ยงกจ, ต. เยน เกนจ, จ. ยสส กสสจ, พห. ป. ท. เย เกจ, ต. เยห เกหจ, จ. เยส เกสจ เปนตน.


ก ศพท ทเปนคาถามแปลวา "หรอ" เหมอนคาวา "ก ปเนต ๑ ๒ ๓ อาวโส ปฏรป ดกอนอาวโส ก อนนน สมควร หรอ." บางท ๔ ๕ ๔ ๒ ๓ ๕ ๑ ในคาถามไมม ก กม ใชแตหางเสยงทกรยา เหมอนในภาษาองกฤษ อ. วา "อตถ ปนายสมโต โกจ เวยยาวจจกโร ? ก ใคร ๆ ผเปน ๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๒ ๔ ไวยาวจกร [ทาซงกรรมของผขวนขาย] ของทานผมอาย ม (หรอ) ?" ๕ ๓ ๑ ก ศพท ทเปนคาถามถงเหตทเปน แปลวา "ทาไม" อ. วา "ก ปาลต ปมชชส ดกอนปาลต ทาไม [ทาน] ประมาทอย." ๑ ๒ ๓ ๒ ๑ ๓ [๘๘] เอต ศพท [นน] ในปลงค แจกอยางน:- ---------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. เอกโส เอเต ท. เอต เอน เอเต ต. เอเตน เอเตห จ. เอตสส เอเตส เอเตสาน ป. เอตสมา เอตมหา เอเตห ฉ. เอตสส เอเตส เอเตสาน ส. เอตสม เอตมห เอเตส


เอต ศพท ในอตถลงค แจกอยางน :- --------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. เอสา เอตา ท. เอต เอน เอตา ต. เอตาย เอตาห จ. เอตสสา เอตสสา เอตสสาย เอตาส เอตาสาน ป. เอตาย เอตาห ฉ. เอตสสา เอตสสา เอตสสาย เอตาส เอตาสาน ส. เอตสส เอตสส เอตาส เอต ศพท ในนปสกลงค แจกเหมอนในปลงค แปลกแต เอก. ป. เอต, พห. ป. ท. เอตาน เทานน. [๘๙] อม ศพท [น] ในปลงค แจกอยางน :- ---------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. อย อเม ท. อม อเม ต. อมนา อเนน อเมห จ. อมสส อสส อเมส อเมสาน ป. อมสมา อมมหา อสมา อเมห ฉ. อมสส อสส อเมส อเมสาน ส. อมสม อมมห อสม อเมส


วธเปลยน วภตต และ การนต ๑ เอา อม ใน ป. อต. กบ ส เปน อย. ๒ นา อยหลง เอา สระ อ ทสดแหง อม เปน อ, อกอยางหนง เอา อม เปน อน แลวเอา นา เปน เอน. ๓ ส สมา สม อยหลง เอา อม เปน อ ไดบาง. อม ศพท ในอตถลงค แจกอยางน :- ------------------------------------------------------------------------------ เอก. พห. ป. อย อมา ท. อม อมา ต. อมาย อมาห จ. อมสสา อมสสาย อสสา อมาส อมาสาน ป. อมาย อมาห ฉ. อมสสา อมสสาย อสสา อมาส อมาสาน ส. อมสส อสส อมาส อม ศพท ใน นป. แจกเหมอนใน ป. แปลกแต เอก. ป. อท, ท. อท อม, พห. ป. ท. อมาน เทานน. ทเปน อท นน ใน นป. เอา อม กบ ส หรอ อ เปน อท.


[๙๐] อม ศพท [โนน] ใน ปลงค แจกอยางน :- เอก. พห. ป. อม อม ท. อม อม ต. อมนา อมห จ. อมสส อมโน อมส อมสาน ป. อมสมา อมมหา อมห ฉ. อมสส อมโน อมส อมสาน ส. อมสม อมมห อมส อม ศพทนอาเทศเปน อส บางกได อม และ อส ทง ๒ น ถาม ก เปนทสด เปน อมก อสก ดงน แจกตามแบบ ย ศพท ทง ๓ ลงค. อม และ อส ทม ก เปนทสด ทานใชมากกวาทไมม ก ครนจะแสดงไวในแบบกจะพาใหเฝอนก จงแสดงแตแบบแหงมล การนตเทานน. อม ศพท ในอตถลงค แจกอยางน :- เอก. พห ป. อม อม ท. อม อม ต. อมยา อมห จ. อมสสา อมส อมสาน


ป. อมยา อมห ฉ. อมสสา อมส อมสาน ส. อมสส อมส อม ศพท ใน นปสกลงค แจกเหมอนใน ปลงค แปลกแต ป. ท. เอก. อท, พห. อมน เทานน. ทเปน อท นน ใน นป. เอา อม กบ ส หรอ อ เปน อท. จบนามแตเทาน.


อพยยศพท ๙๑ ยงมศพทอกจาพวกหนง จะแจกดวยวภตตทง ๗ แปลงรป ไปตาง ๆ เหมอนนามทง ๓ ไมได คงรปอยเปนอยางเดยว ศพท เหลานเรยกวา อพยยศพท ๆ น เปนอปสคบาง นบาตบาง ปจจย บาง. อปสคนน สาหรบใชนาหนานามและกรยา ใหวเศษขน เมอ นาหนานาม มอาการคลายคณศพท เมอนาหนากรยา มอาการ คลายกรยาวเสสนะ. อปสค อต ยง เกน ลวง อธ ยง ใหญ ทบ อน นอย ภายหลง ตาม อป ปราศ หลก อป หรอ ป ใกล บน อภ ยง ใหญ จาเพาะ ขางหนา อว หรอ โอ ลง อา ทว ยง กลบความ อ ขน นอก


อป เขาไป ใกล มน ท ชว ยาก น เขา ลง น ไมม ออก ป ทว ขางหนา กอน ออก ปฏ เฉพาะ ตอบ ทวน กลบ ปรา กลบความ ปร รอบ ว วเศษ แจง ตาง ส พรอม กบ ด ส ด งาม งาย. อทาหรณ อต อตสนทโร ด ยง อตกกมต ยอมกาวลวง. เกน อธ อธสกกาโร สกการะยง อธปต นายใหญ อธเสต นอนทบ.


อน อนนายโก นายกนอย อนโช ผเกดในภายหลง [นอง] อนคจฉต ไปตาม. อป อปเนต นาปราศ อปคจฉต หลกไป. อป หรอ ป อปกจโฉ ใกลรกแร อปกณโณ ใกลห อปธาน เครองวาง ขางบน [ฝาปด] ปทหต วางขางบน [ปด]. อป หรอ ป ศพทน ไมมทใชในภาษามคธนก เหนมแตคาวา อปธาน และ ปทหต เทานน ถงศพทวา อปกจโฉ อปกณโณ ก ไมใชภาษามคธแท แปลงเอามาแตภาษาสนสกฤต เพอเปนอทาหรณ ทแปลวา ใกล เทานน, ในดกชนนารสนสกฤตวา ในสนสกฤต ภายหลงเขาประกอบ อภ ใชแทนในทของ อป โดยมาก. อภ อภปปสนโน เลอมใสยง อภภ ผเปนใหญ อภชฌา ความ เพงเฉพาะ [โลภ] อภกกโม ความกาวไปขางหนา. อว หรอ โอ อวสโร มหวลง โอตรต หยงลง. อา อาปรต เตมทว อาภาต สวางยง คจฉต ไป อาคจฉต มา เนต นาไป อาเนต นามา.


อ อคคจฉต ขนไป อปปโถ นอกทาง. อป อปจนาต เขาไปสงสม อปคจฉต ไปใกล อปาทยต ถอมน. ท ทคคนโธ กลนชว ทกกร ทายาก. น นคจฉต เขาถง นกชฌต งอเขา นขนต ขดลง นทหต ตงลง ฝง. น นรนตรโย ไมมอนตราย นกกฑฒต ฉดออก. ป ปชานาต รทว ปาเชต ไปขางหนา ขบไป ปภวต เกด ม กอน ปคฆรต ไหลออก ปฏ ปตฏาต ตงจาเพาะ ปฏวจน คาตอบ ปฏโสต ทวนกระแส ปจจาคจฉต กลบมา. ปรา ชโย ความชนะ ปราชโย ความแพ ภโว ความเจรญ ปราภโว ความฉบหาย.


ปร ปรา ความรอบร ปรพภมต หมนรอบ. ว วชานต ร แจง ววโธ มอยางตาง ๆ วเศษ ส สจรต เทยวไป พรอม สฉว มผวด. กบ ส สนกขตต ฤกษด สเนตโต คนมตางาม สกร ทางาย. ในอปสคเหลาน บางตวนาหนากรยาแลว กชกใหกรยาม เนอความตางไปจากความเดม เหมอนคาวา สวรต ปด ม ว นาหนา เปน ววาต มเนอความวปรตจากเดม ประสงคเอาความวา "ปด" ขมต ยอมอดทน ม น นาหนา เปน นกขมต๑ ประสงคความวา "ยอมออก" เปนตน. นบาต [๙๒] นบาต นน สาหรบลงในระหวางนามศพทบาง กรยาศพท บาง บอก อาลปนะ กาล ท ปรเฉท อปไมย ปฏเสธ ความ ๑. ในสททนตวา กม ปทวกเขเป คอ ภม ธาต ในอรรถวา กาวไป, ยางไป เมอม น นาหนา สาเรจรปเปน นกกมต, นกขมต


ไดยนเลาลอ ความปรกป ความถาม ความรบ ความเตอน เปนตน ขาพเจาจดรวมไวเปนพวก ๆ พอเปนทสงเกต. นบาตบอกอาลปนะ อคเฆ เปนคาสาหรบรองเรยก ใหคนสงกวาตนตงใจฟงคาทผพด ประสงคจะวา ไมมคาแปลในภาษาของเราใหตรงกนได และคา เชนน กไมใครมใชนกในภาษาของเรา เหนมอยแตคาทลพระเจา- แผนดนวา "สรวมชพ" หรอ "ขอเดชะ" ซงเปนคาพดเพอ จะใหพระจาแผนดน ตงพระราชหฤทยฟงคาทจะพดตอไป. คาวา "ยคเฆ" มอธบายอยางนน แตจะวาตรงกนแทไมได เพราะคาวา "สรวมชพ" และ "ขอเดชะ" ใชไดแตทลพระเจาแผนดน ใชทล เจานายหรอกราบเรยนทานเสาบดอนไมได แตคาวา "ยคเฆ" บาย ใชพดกบนายกได อ. "ยคเฆ เทว ชาเนยยาส. ขอเดชะ ขาแตเทวดา พระองค ๑ ๒ ๓ ๑ ๒ พงทรงทราบ." ๓ ภนเต, ภทนเต ๒ น เปนคาสาหรบคฤหสถเรยกบรรพชต ดวยเคารพ หรอ บรรพชตผออนพรรษากวา เรยกบรรพชตผแกกวา อ. "กตม ปน ภนเต คนถธร ? ภนเต ก คนถธระ เปนไฉน ? ๑ ๒ ๓ ๔ ๓ ๒ ๔ ๑


ภทนเตต เต ภกข ภควโต [วจน] ปจจสโสส. ภกษ ท. เหลานน ฟงตอบแลว [ซงคา] แหงพระผมพระภาคเจา วา ภทนเต ดงน" ในภาษาของเราทานบญญตใหแปลวา "ขาแตทานผเจรญ." ภเณ เปนคาสาหรบคนสงกวา พดกบคนผทอยในบงคบตน เชน พระเจาแผนดน รบสงแกขาราชการ อ. "ทกกร ภเณ พราหมเณน กต. ภเณ กรรมอนบคคล ๑ ๒ ๓ ๔ ๒ ๑ ทาไดยาก อนพราหมณ ทาแลว" ในภาษาของเราทานบญญตให ๓ ๔ แปลวา "พนาย." อมโภ เปนคาสาหรบเรยกชายดวยวาจาอนออนหวาน ในภาษาของเรา ทานบญญตใหแปลวา "แนะผเจรญ." อ. "อมโภ กมารา เอส สาลกโปตโก, ต คณหถ. ๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๖ แนะกมาร ท. ผเจรญ นน ลกนกสาลกา [เจา ท.] จงจบเอา ๒ ๑ ๓ ๔ ๖ ซงมน." ๕


อาวโส เปนคาสาหรบบรรพชตทมพรรษามากกวา เรยกบรรพชตทม พรรษานอยกวา และสาหรบบรรพชตเรยกคฤหสถ. อ. "มา อวโส เอว อวจ. อาวโส [ทาน] อยา ไดกลาวแลว ๑ ๒ ๓ ๔ ๒ ๑ ๔ อยางนน" ในภาษาของเราทานบญญตใหแปลวา "แนะทานผมอาย." ๓ เร, อเร ๒ น เปนคาสาหรบรองเรยกคนเลวทราม ตรงกบภาษาของเรา วา "เวย, โวย" อ. "อเร ขชเช, แนะหญงคอม เวย. ตฏ เร. ๑ ๒ ๒ ๑ ๑ ๒ [เอง] จงหยด โวย." ๑ ๒ เห เปนคาสาหรบรองเรยกคนเลว ตรงกบภาษาของเราวา เฮย" อง "เห มลลกา กสมา เอวรป - มกาส. เฮย แนะนางมลลกา ๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๑ ๒ เหตไร [เจา] ไดทาแลว ซงกรรมมอยางนเปนรป." ๓ ๕ ๔ เช เปนคาสาหรบนายเรยกหญงสาวใช อ. "หนท เช อม ภณฑ ๑ ๒ ๓ ๔ คณหาห. เอาเถด แม [เจา] จงถอ ซงภณฑะ สงน." คาวา "แม" ๕ ๑ ๒ ๕ ๔ ๓


นน ไมตรงกบ เช ทเดยว เปนแตยมมาใช เพราะคาวา "แม" ใชไดทวไปมาก เปนตนวา มารดาบดาเรยกธดา บตรธดาเรยกมารดา นายเรยกสาวใชเปนคาออนหวาน. นบาตบอกกาล อถ ครงนน หยโย วนวาน ปาโต เชา เสว วนพรง ทวา วน สมปต บดเดยวน สาย เยน อายต ตอไป สเว ในวน นบาตบอกท อทธ เบองบน อโธ เบองตา อปร " " เหฏา ภายใต อนตรา ระหวาง โอร ฝงใน อนโต ภายใน ปาร ฝงนอก ตโร ภายนอก หร โลกอน พห " " สมมขา ตอหนา พหทธา " " ปรมมขา ลบหลง พาหรา " " รโห ทลบ


นบาตบอกปรจเฉท กว เพยงไร ยาวตา มประมาณเพยงใด ยาว เพยงใด ตาวตา มประมาณเพยงนน ตาว เพยงนน กตตาวตา มประมาณเทาใด ยาวเทว เพยงใดนนเทยว เอตตาวตก มประมาณเทานน ตาวเทว เพยงนนนนเทยว สมนตา รอบคอบ นบาตบอกอปมาอปไมย วย ราวกะ เสยยถา ฉนใด อว เพยงดง ตถา ฉนนน ยถา ฉนใด เอว ฉนนน นบาตบอกประการ เอว ดวยประการนน กถ ดวยประการไร ตถา " " นบาตบอกปฏเสธ น ไม เอว นนเทยว โน " วนา เวน มา อยา อล พอ ว เทยว


นบาตบอกความไดยนคาเลาลอ กร ไดยนวา สท ไดยนวา นบาตบอกปรกป เจ หากวา อถ ถาวา ยท ผวา อปเปว นาม ชอแมไฉน สเจ ถาวา ยนนน กระโรหนอ นบาตบอกความถาม ก หรอ, อะไร นน มใชหรอ กถ อยางไร อทาห หรอวา กจจ และหรอ อาท หรอวา น หนอ เสยยถท อยางไรน นบาตบอกความรบ อาม เออ อามนตา เออ นบาตบอกความเตอน องฆ เชญเถด หนท เอาเถด ตคฆ เอาเถด นบาตสาหรบผกศพทและประโยคมอตถะเปนอเนก จ ดวย, อนง, ก, จรงอย ปน สวนวา, ก วา หรอ, บาง อป แม, บาง


ห ก, จรงอย, เพราะวา อปจ เออก ต สวนวา, ก อถวา อกอยางหนง นบาตสกวาเปนเครองทาบทใหเตม น หนอ โข แล ส ส วต หนอ เว เวย หเว เวย โว โวย นบาตมเนอความตาง ๆ อทตถ โดยแท อาว แจง อโถ อนง อจจ สง อทธา แนแท อต เพราะเหตนน, วาดงน, อวสส " ดวยประการน, ชอ อโห โอ กจาป แมนอยหนง อารา ไกล กวจ บาง นจ ตา มจฉา ผด นน แน มธา เปลา นานา ตาง ๆ มสา เทจ ปจฉา ภายหลง สก คราวเดยว ปฏาย ตงกอน สตกขตต รอยคราว


ปภต จาเดม สทธ พรอม, กบ ปน อก สณก คอย ๆ ปนปปน บอย ๆ สย เอง ภยโย ยง สห กบ ภยโยโส โดยยง สาม เอง [๙๓] ปจจยนน ลงทายนามศพท เปนเครองหมายวภตตบาง ลงทายธาต เปนเครองหมายกรยาบาง อยางน :- โต ปจจย เปนเครองหมายตตยาวภตต แปลวา "ขาง" เปนเครองหมายปญจมวภตต แปลวา "แต" เปนตน ดงน :- สพพโต แต-ทงปวง ปรโต ขางหนา อโต แต-อน ปจฉโต ขางหลง อตรโต แต-อนใดอนหนง ทกขณโต ขางขวา อตรโต แต-นอกน วามโต ขางซาย เอกโต ขางเดยว อตตรโต ขางเหนอ อภโต สองขาง อธรโต ขางลาง ปรโต ขางอน ยโต แต-ใด ตโต แต-นน อมโต แต-โนน เอโต อโต แต-นน กตรโต แต-อะไร อโต แต-น กโต แต-ไหน อปรโต ขางอนอก


ปจจยทงหลาย คอ ตร ตถ ห ธ ธ ห ห หจน ว เปน เครองหมาย สตตมวภตต แปลตาม สตตม ดงน:- สพพตร ใน-ทงปวง อตถ ใน-น สพพตถ " " เอกตร ใน-เดยว สพพธ " " เอกตถ " " อตร ใน-อน อภยตร ใน-สอง อตถ " " อภยตถ " " ยตร ใน-ใด เอตถ ใน-น ยตถ " " อธ " " ยห " " อห " " ยห " " กตร ใน-ไหน ตตร ใน-นน กตถ " " ตตถ " " กห " " ตห " " กห " " ตห " " กหจน " " อตร ใน-น กว " " ปจจยทงหลาย คอ ทา ทาน รห ธนา ทาจน ชช ชช เปน เครองหมาย สตตมวภตต ลงในกาล ดงน :-


สพพทา ในกาลทงปวง เอตรห ในกาลน, เดยวน สทา ในกาลทกเมอ กรหจ ในกาลไหน ๆ, บางครง เอกทา ในกาลหนง, บางท อธนา ในกาลน, เมอก ยทา ในกาลใด, เมอใด กทาจน ในกาลไหน ตทา ในกาลนน, เมอนน อชช ในวนน กทา ในกาลไร, เมอไร สชช ในวนมอย, วนน กทาจ ในกาลไหน, บางคราว ปรชช ในวนอน อทาน ในกาลน, เดยวน อปรชช ในวนอนอก. ปจจยทเปนกรยากตก ๕ ตว คอ ตเว ต ตน ตวา ตวาน กบทงปจจยทอาเทศออกจาก ตวา เปน อพยยะ แจกดวยวภตตไมได อ. ดงน :- กาตเว เพออนทา กาต ความทา, เพออนทา กาตน ทาแลว กตวา " กตวาน " จบอพยยศพท แตเทาน.

บาลี 02 80

Documents