บาลี 32 80

คานา การศกษาพระปรยตธรรม ทจะอานวยประโยชนแกผศกษา เตมท จาตองมหนงสอเครองประกอบหลกสตรครบบรบรณ เพราะ หนงสอเครองประกอบเทากบดวงประทปสาหรบสองมรรคา ใหผศกษา มองเหนแนวทางไดสะดวกชดเจน เพราะฉะนน กองตาราแหง มหามกฏราชวทยาลย ในพระบรมราชปถมภ ซงมหนาทจดพมพหนงสอ ทเกยวแกการศกษาพระปรยตธรรมทกประเภท จงไดคดจดพมพหนงสอ เครองอปกรณทงฝายนกธรรมทงฝายบาลขน เพอใหผศกษาไดรบ ความสะดวกในการศกษา และไดจดพมพเสรจไปแลวหลายเรอง เฉพาะ หนงสอธมมปทฏฐกถา กนบวาเปนหนงสอสาคญเรองหนง เพราะ ใชเปนหลกสตรเปรยญธรรมประโยค ๓ ผศกษาบาลเมอเรยนบาลไวยากรณ จบแลว กเรมเรยนหนงสอนเปนลาดบไป เหนควรแปลเปนภาษาไทย ใหตลอดเรอง และไดมอบใหพระมหาอ นสสโภ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศ- วหาร เปนผรบไปดาเนนการ. ทานไดคนควารวบรวมจากหนงสอตาง ๆ ซงพระเถรานเถระไดแปลไวบาง ขอใหทานทเปนกรรมการกองตารา ชวยแปลบาง ขอใหทานทเปนเปรยญในสานกเดยวและตางสานก ชวยแปลบาง. แตการแปลนน ไดขอใหแปลตามวธการทกองตาราไดวางไว เพอใหหนงสอเปนระเบยบเดยวกน ไมลกลน โดยถอหลกวา แปล ใหไดความชด สานวนเรยบรอย ไมโลดโผนจนเสยหลกของภาษา และแปลเทาศพทอยางพระกรรมการแปลเปนตวอยางในสนามหลวง และแปลเทาศพท อยางพระกรรมการแปลเปนตวอยางในสนามหลวง ถาทไหนไมมศพท เพมเขาใหม กทาเครองหมายวงเลบ [ ] ไว ถาทไหนบงถงขอธรรมกด เกยวกบลทธธรรมเนยมกด ทานชก ความมาจากบาลหรอคมภรอน ๆ กด กไดทาเชงอรรถบอกไวใหทราบ เพอสะดวกแกผศกษาซงสนใจในการคนควา.

กองตารา ฯ ขอแสดงความขอบใจทานผชวยแปลและผมสวน ชวยใหหนงสอนสาเรจทก ๆ ทาน และขออทศสวนกศลซงเกดจาก หนงสอน แตทานบรพปธยาจารยผบรหารพระศาสนาสบ ๆ กนมา. กองตารา มหากฏราชวทยาลย ๕ เมษายน ๒๔๘๑

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถาแปล ภาค ๖ - หนาท 1

๑๒. อตตวรรค วรรณนา ๑. เรองโพธราชกมาร* [ ๑๒๗ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในเภสกฬาวน ทรงปรารภโพธ- ราชกมาร ตรสพระธรรมเทศนานวา " อตตาน เจ " เปนตน. [ โพธราชกมารสรางปราสาทแลวคดฆานายชาง ] ดงไดสดบมา โพธราชกมารนน รบสงใหสรางปราสาท ชอ โกนนท๑ มรปทางไมเหมอนปราสาทอน ๆ บนพนแผนดน ปานดงลอย อยในอากาศแลว ตรสถามนายชางวา " ปราสาททมรปทรงอยางน เธอเคยสรางในทอนบางแลวหรอ ?, หรอวานเปนศลปะครงแรกของ เธอทเดยว. " เมอเขาทลวา " ขาแตสมมตเทพ นเปนศลปะ ครงแรกทเดยว. " ทาวเธอทรงดารวา " ถานายชางผนจกสราง ปราสาทมรปทรงอยางนแมแกคนอนไซร, ปราสาทนกจกไมนาอศ- จรรย; การทเราฆานายชางนเสย หรอตดมอและเทาของเขา หรอควก นยนตาทง ๒ เสย ควร; เมอเปนเชนนน เขาจกสรางปราสาทแก คนอนไมได " ทาวเธอตรสบอกความนน แกมาณพนอยบตรของ สญชวก ผเปนสหายทรกของตน. * พระมหาอ ป.ธ. ๗ วดบวรนเวศวหาร แปล. ๑. บวแดง.


[ นายชางทานกครฑขหนภย ] มาณพนอยนน คดวา " พระราชกมารพระองคน จกผลาญ นายชางใหฉบหายอยางไมตองสงสย, คนผมศลปะเปนผหาคามได, เมอเรายงมอย เขาจงอยาฉบหาย, เราจกใหสญญาแกเขา. " มาณพ นอยนนเขาไปหาเขาแลว ถามวา " การงานของทานทปราสาทสาเรจ แลวหรอยง ? " เมอเขาบอกวา " สาเรจแลว, " จงกลาววา " พระ ราชกมารมพระประสงคจะผลาญทานใหฉบหาย, เพราะฉะนน ทานพง รกษาตน ( ใหด ). " นายชางพดวา " นาย ทานบอก ( ความนน ) แกขาพเจาทา กรรมอนงามแลว, ขาพเจาจกทราบกจทควรทาในเรองน " ดงนแลว อนพระราชกมารตรสถามวา " สหาย การงานของทานทปราสาท ของเราสาเรจแลวหรอ ? " จงทลวา " ขาแตสมมตเทพ การงาน ( ทปราสาท ) ยงไมสาเรจกอน, ยงเหลออกมาก. " ราชกมาร. ชอวาการงานอะไร ? ยงเหลอ. นายชาง. ขาแตสมมตเทพ ขาพระองคจกทล ( ใหทรงทราบ ) ภายหลง, ขอพระองคจงตรสสงใหใคร ๆ ขนไมมากอนเถด. ราชกมาร. จะใหขนไมชนดไหนเลา ? นายชาง. ไมแหงหาแกนมได พระเจาขา. ทาวเธอ ไดรบสงใหขนมาใหแลว. ลาดบนน นายชางทลพระ ราชกมารนนวา " ขาแตสมมตเทพ จาเดมแตน พระองคไมพงเสดจ มายงสานกของขาพระองค เพราะเมอขาพระองค ทาการงานท


ละเอยดอย เมอมการสนทนากบคนอน ความฟงซานกจะม, อนง เวลารบประทานอาหาร ภรรยาของขาพระองคเทานน จกนาอาหาร มา. " พระราชกมารทรงรบวา " ดแลว. " ฝายนายชางนงถากไม เหลานนอยในหอง ๆ หนง ทาเปนนกครฑ ควรทบตรภรรยาของ ตนนงภายในได ในเวลารบประทานอาหาร สงภรรยาวา " หลอนจง ขายของทกสงอนมอยในเรอนแลว รบเอาเงนและทองไว. [ นายชางพาครอบครวหน ] ฝายพระราชกมาร รบสงใหลอมเรอนไว ทรงจดตงการรกษา เพอประโยชนจะไมใหนายชางออกไปได. แมนายชาง ในเวลาทนก สาเรจแลว สงภรรยาวา " วนน หลอนพงพาเดก แมทงหมดมา รบประทานอาหารเชาเสรจแลว ใหบตรและภรรยานงในทองนก ออกทางหนาตางหลบหนไปแลว. นายชางนน เมอพวกอารกขา เหลานน ทลพไรราวา " ขอเดชะสมมตเทพ นายชางหลบหนไป ได " ดงนอยนนแหละ กไปลงทหมวนตประเทศ สรางนครขนนคร หนง ไดเปนพระราชา ทรงพระนามวา กฏฐาหนะ๑ ในนครนน. [ พระศาสดาไมทรงเหยยบผาทลาดไว ] ฝายพระราชกมาร ทรงดารวา " เราจกทาการฉลองปราสาท " จงนมนตพระศาสดา ทรงทาการประพรมในปราสาทดวยของหอมท ผสมกน ๔ อยาง ทรงลาดแผนผานอย ตงแตธรณแรก. ไดยน ๑. ผมทอนไมเปนพาหนะ หรอผมพาหนะอนทาดวยทอนไม.


วา ทาวเธอไมมพระโอรส. เพราะฉะนน จงทรงดารวา " ถาเราจก ไดบตรหรอธดาไซร, พระศาสดาจกทรงเหยยบแผนผานอยนแลวจง ทรงลาด. ทาวเธอ เมอพระศาสดาเสดจมา ถวายบงคมพระศาสดา ดวยเบญจางคประดษฐแลว รบบาตร กราบทลวา " ขอเชญพระองค เสดจเขาไปเถด พระเจาขา. " พระศาสดาไมเสดจเขาไป. ทาวเธอ ทรงออนวอนถง ๒-๓ ครง. พระศาสดากยงไมเสดจเขาไปทรงแล ดพระอานนทเถระ. พระเถระทราบความทไมทรงเหยยบผาทงหลาย ดวยสญญาทพระ องคทรงแลดนนเอง จงทลใหพระราชกมารเกบผาทงหลายเสยดวยคา วา " พระราชกมาร ขอพระองคจงทรงเกบผาทงหลายเสยเถด, พระผ มพระภาคจกไมทรงเหยยบแผนผา, ( เพราะ ) พระตถาคตทรงเลงด หมชนผเกดภายหลง. " [ พระศาสดาตรสเหตทไมทรงเหยยบผา ] ทาวเธอทรงเกบผาทงหลายแลว ทลอาราธนาพระศาสดาใหเสดจ เขาไปภายใน ทรงองคาสใหอมหนาดวยยาคและของเคยวแลวประทบนง อย ณ สวนขางหนง ถวายบงคมแลว ทลวา " ขาแตพระองคผเจรญ หมอมฉนเปนอปฏฐากของพระองค ถง ( พระองค ) วาเปนทพง ๓ ครง แลว ( คอ ) นยวา ขาพระองคอยในทอง ถง ( พระองค ) วาเปนท พงครงท ๑ แมครงท ๒ ในเวลาทหมอมฉนเปนเดกรนหนม, แมครง


ท ๓ ในกาลทหมอมฉน ถงความเปนผรดรชว; พระองคไมทรงเหยยบ แผนผานอยของหมอมฉนนน เพราะเหตอะไร ? " พระศาสดา. ราชกมาร กพระองคทรงดารอยางไร ? จงทรงลาดแผน ผานอย. ราชกมาร. ขาแตพระองคผเจรญ หมอมฉนคดดงนวา " ถา เราจกไดบตรหรอธดาไซร, พระศาสดาจกทรงเหยยบแผนผานอยของเรา, แลวจงลาดแผนผานอย. พระศาสดา. ราชกการ เพราะเหตนน อาตมภาพจงไมเหยยบ. ราชกมาร. ขาแตพระองคผเจรญ กหมอมฉนจกไมไดบตร หรอธดาเลยเทยวหรอ ? พระศาสดา. อยางนน ราชกมาร. ราชกมาร. เพราะเหตไร ? พระเจาขา. พระศาสดา. เพราะความทพระองคกบพระชายา เปนผถงความ ประมาทแลวในอตภาพกอน. ราชกมาร. ในกาลไหน ? พระเจาขา. [ บรพกรรมของโพธราชกมาร ] ลาดบนน พระศาสดาทรงนาอดตนทาน มาแสดงแดพระราช- กมารนน :- ดงไดสดบมา ในอดตกาล มนษยหลายรอยคน แลนเรอลาใหญ ไปสสมทร. เรออปปางในกลางสมทร สองภรรยาสาม ควาไดแผน


กระดานแผนหนง ( อาศย ) วายเขาไปสเกาะนอยอนมในระหวาง. มนษยทเหลอทงหมดตายในสมทรนนนนแล. กหมนกเปนอนมากอยท เกาะนนแล เขาทง ๒ ไมเหนสงอนทควรกนได ถกความหวครอบงา แลว จงเผาฟองนกทงหลาย ทถานเพลงแลวเคยวกน, เมอฟองนก เหลานน ไมเพยงพอ, กจบลกนกทงหลายปงกน, เมอลกนกเหลานน ไมเพยงพอ, กจบนกทงหลาย ( ปง ) กน, ในปฐมวยกด มชฌมวยกด ปจฉมวยกด กไดเคยวกนอยางนแหละ, แมในวยหนง กมไดถงความ ไมประมาท. อนง บรรดาชน ๒ คนนน แมคนหนงไมไดถงความ ไมประมาท. [ พงรกษาตนไวใหดในวยทง ๓ ] พระศาสดา ครงทรงแสดงบรพกรรมน ของโพธราชกมารนน แลว ตรสวา " ราชกมาร กในกาลนน ถาพระองคกบภรรยา จกถง ความไมประมาท แมในวย ๑ ไซร, บตรหรอธดา พงเกดขนแมใน วย ๑; กถาบรรดาทานทง ๒ แมคนหนง จกไดเปนผไมประมาท แลวไซร. บตรหรอธดา จกอาศยผไมประมาทนนเกดขน, ราชกมาร กบคคลเมอสาคญตนวา เปนทรกอย พงไมประมาท รกษาตนแมใน วนทง ๓: เมอไมอาจ ( รกษา ) ไดอยางนน พงรกษาใหไดแมใน วย ๑ " ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :- " ถาบคคลทราบตนวา เปนทรก พงรกษาตนนน ใหเปนอนรกษาดวยด, บณฑตพงประคบประคอง ( ตน ) ตลอดยามทง ๓ ยามใดยามหนง. "


[ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน ในบทวา ยาม น พระศาสดาทรงแสดง ทาวยทง ๓ วยใดวยหนงใหชอวา ยาม เพราะความทพระองคทรง เปนใหญในธรรม และเพราะความทพระองคทรงฉลาดในเทศนาวธ. เพราะเหตนน ในพระคาถาน บณฑตพงทราบเนอความอยางนวา " ถาบคคลทราบตนวา เปนทรก, พงรกษาตนนน ใหเปนอนรกษาด แลว; คอพงรกษาตนนน โดยประการทตนเปนอนรกษาดแลว. " บรรดาชนผรกษาตนเหลานน ถาผเปนคฤหสถคดวา ' จกรกษา ตน, ' ดงนแลว เขาไปสหองทเขาปดไวใหเรยบรอย เปนผมอารกขา สมบรณ อยบนพนปราสาทชนบนกด, ผเปนบรรพชต อยในถาอน ปดเรยบรอย มประตและหนาตางอนปดแลวกด ยงไมชอวา รกษา ตนเลย. แตผเปนคฤหสถ ทาบญทงหลายมทานศลเปนตนตามกาลง อย, หรอผเปนบรรพชต ถงความขวนขวายในวตร ปฏวตร ปรยต และการทาไวในใจอย ชอวายอมรกษาตน. บรษผเปนบณฑต เมอไมอาจ ( ทา ) อยางนนไดใน ๓ วย ( ตอง ) ประคบประคองตนไว แมในวยใดวยหนงกไดเหมอนกน. ก ถาผเปนคฤหสถ ไมอาจทากศลไดในปฐมวย เพราะความเปนผหมกมน อยในการเลนไซร, ในมชฌมวย พงเปนผไมประมาทบาเพญกศล. ถาในมชฌมวย ยงตองเลยงบตรและภรรยา ไมอาจบาเพญกศลไดไซร, ในปจฉมวย พงบาเพญกศลใหได. ดวยอาการแมอยางน ตนตองเปน อนเขาประคบประคองแลวทเดยว. แตเมอเขาไมทาอยางนน ตน


ยอมชอวา ไมเปนทรก. ผนน ( เทากบ ) ทาตนนน ใหมอบายเปน ทไปในเบองหนาทเดยว. กถาวา บรรพชต ในปฐมวย ทาการสาธยายอย ทรงจา บอก ทาวตรและปฏวตรอย ชอวาถง ความประมาท, ในมชฌมวยพงเปน ผไมประมาท บาเพญสมณธรรม. อนง ถายงสอบถามอรรถกถาและวนจฉย และเหตแหงพระปรยต อนตนเรยนแลวในปฐมวยอย ชอวา ถงความประมาท ในมชฌมวย. ในปจฉมวย พงเปนผไมประมาทบาเพญสมณธรรม. ดวยอาการแม อยางน ตนยอมเปนอนบรรพชตนน ประคบประคองแลวทเดยว. แตเมอไมทาอยางนน ตนยอมชอวา ไมเปนทรก, บรรพชต นน ( เทากบ ) ทาตนนนใหเดอดรอน ดวยการตามเดอดรอนในภาย หลงแท. ในกาลจบเทศนา โพธราชกมาร ตงอยในโสดาปตตผลแลว. พระธรรมเทศนาไดสาเรจประโยชน แมแกบรษททประชมกนแลว ดงนแล. เรองโพธราชกมาร จบ.


๒. เรองพระอปนนทศากยบตร * [ ๑๒๘ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระอป- นนทศากยบตร ตรสพระธรรมเทศนานวา " อตตานเมว ปม " เปนตน. [ พระเถระออกอบายหาลาภ ] ดงไดสดบมา พระเถระนน ฉลาดกลาวธรรมกถา. ภกษเปน อนมาก ฟงธรรมกถาอนปฏสงยตดวยความเปนผมความปรารถนานอย เปนตนของทานแลว จงบชาทานดวยจวรทงหลาย สมาทาน ธดงค. พระอปนนทะนนรปเดยว รบเอาบรขารทภกษเหลานนสละ แลว. เมอภายในกาลฝนหนงใกลเขามา พระอปนนทะนน ไดไปส ชนบทแลว. ลาดบนน ภกษหนมและสามเณรในวหารแหงหนง กลาวกะทาน ดวยความรกในธรรมกถงกวา " ทานผเจรญ ขอทาน จงเขาพรรษาในทนเถด. " พระอปนนทะ ถามวา " ในวหารน ไดผา จานาพรรษากผน ? " เมอภกษเหลานน ตอบวา " ไดผาสาฎกองค ละผน " จงวางรองเทาไวในวหารนน ไดไปวหารอน, ถงวหารท ๒ แลว ถามวา " ในวหารน ภกษทงหลายไดอะไร ? " เมอพวกภกษ ตอบวา " ไดผาสาฎก ๒ ผน, " จงวางไมเทาไว : ถงวหารท ๓ ถาม * พระมหาอน ป. ธ. ๖. วดพชยญาตการาม แปล.


วา " ในวหารน ภกษทงหลายไดอะไร ? " เมอพวกภกษ ตอบวา " ไดผาสาฎก ๓ ผน, " จงวางลกกะจนนาไว; ถงวหารท ๔ ถามวา ' ในวหารน ภกษทงหลายไดอะไร ? " เมอพวกภกษตอบวา " ได ผาสาฎก ๔ ผน, " จงกลาววา " ดละ เราจกอยในทน " ดงนแลว เขาพรรษาในวหารนน กลาวธรรมกถาแกคฤหสถและภกษทงหลาย นนแล. คฤหสถและภกษทงหลายเหลานน บชาพระอปนนทะนน ดวยผาและจวรเปนอนมาทเดยว. พระอปนนทะนน ออกพรรษา แลว สงขาวไปในวหารแมนอกนวา " เราควรจะไดผาจานาพรรษา เพราะเราวางบรขารไว, ภกษทงหลายจงสงผาจานาพรรษานนใหเรา " ใหนาผาจานาพรรษาทงหมดมาแลว บรรทกยานนอยขบไป. [ พระอปนนทะตดสนขอพพาท ] ครงนนภกษหนม ๒ รปในวหารแหงหนง ไดผาสาฎก ๒ ผน และผากมพลผนหนง ไมอาจจะแบงกนไดวา " ผาสาฎกจงเปนของ ทาน, ผากมพลเปนของเรา " นงทะเลาะกนอยใกลหนทาง. ภกษ หนม ๒ รปนน เหนพระเถระนนเดนมา จงกลาววา " ขอทานจง ชวยแบงใหแกพวกผมเถด ขอรบ. " เถระ. พวกคณจงแบงกนเองเถด. ภกษ. พวกผมไมสามารถ ขอรบ, ขอทานจงแบงใหพวกผมเถด. เถระ. พวกคณจกตงอยในคาของเราหรอ ? ภกษ. ขอรบ พวกผมจกตงอย. พระเถระนน กลาววา " ถากระนน ดละ " ใหผาสาฎก ๒ ผน


แกภกษหนม ๒ รปนนแลว กลาววา " ผากมพลผนน จงเปนผาหม ของเราผกลาวธรรมกถา " ดงนแลว กถอเอาผากมพลมคามาก หลกไป. พวกภกษหนมเปนผเดอดรอน ไปสสานกพระศาสดา กราบทลเนอความนนแลว. [ บรพกรรมของพระอปนนทะ ] พระศาสดา ตรสวา " ภกษทงหลาย อปนนทะน ถอเอา ของ ๆ พวกเธอ กระทาใหพวกเธอเดอดรอนในบดนเทานนกหามได, แมในกาลกอน กไดทาแลวเหมอนกน " ดงนแลว ทรงนาอดตนทานมา ( ตรส ) วา :- " กในอดตกาล นาก ๒ ตว คอ นากเทยวหากนตามรมฝง ๑ นากเทยวหากนทางนาลก ๑ ไดปลาตะเพยนตวใหญ ถงความทะเลาะ กนวา " ศรษะจงเปนของเรา, หางจงเปนของทาน. " ไมอาจจะแบง กนได เหนสนขจงจอกตวหนง จงกลาววา " ลง ขอทานจงชวยแบง ปลานใหแกขาพเจา. " สนขจงจอก. เราอนพระราชาตงไวในตาแหนงผพพากษา, เรา นงในทวนจฉยนนนานแลว จงมาเสยเพอตองการเดนเทยวเลน,๑ เดยว น โอกาสของเราไมม. นาก. ลง ทานอยาทาอยางนเลย, โปรดชวยแบงใหพวก ขาพเจาเถด. สนขจงจอก. พวกเจาจกตงอยในคาของเราหรอ ? ๑. ชงฆวหาร ศพทน แปลวา เดนเทยวเลนหรอพกแขง.


นาก. พวกขาพเจาจกตงอย ลง. สนขจงจอกนน กลาววา " ถาเชนนน ดละ " จงไดตดทาหวไว ขางหนง. หางไวขางหนง; กแลครนทาแลว จงกลาววา " พอทง ๒ บรรดาพวกเจาทง ๒ ตวใด เทยวไปรมฝง, ตวนนจงถอเอาหาง; ตวใด เทยวไปในนาลก, ศรษะจงเปนของตวนน; สวนทอนกลางน จกเปนของเรา ผตงอยในวนจฉยธรรม " เมอจะใหนากเหลานน ยนยอม จงกลาวคาถา๑นวา :- " หางเปนของนาก ตวเทยวหากนตามรมฝง , ศรษะเปนของนาก ตวเทยวหากนในนาลก, สวนทอนกลางน จกเปนของเรา ผตงอย ในธรรม " ดงนแลว คาบเอาทอนกลางหลกไป. แมนากทง ๒ นน เดอดรอน ไดยนแลดสนขจงจอกนนแลว. พระศาสดา ครงทรงแสดงเรองอดตนแลว ตรสวา " แมใน อดตกาล อปนนทะน ไดกระทาพวกเธอใหเดอดรอนอยางนเหมอน กน " ใหภกษเหลานนยนยอมแลว เมอจะทรงตเตยนพระอปนนทะ จงตรสวา " ภกษทงหลาย ธรรมดาผจะสงสอนผอน พงใหตนตงอย ในคณอนสมควรเสยกอนทเดยว " ดงนแลว ไดตรสพระคาถานวา :- " บณฑตพงตงตนนนแล ในคณอนสมควร กอน, พงสงสอนผอนในภายหลง จะไมพง ๑. ข. ชา. สตตก. ๒๗/๒๖๑. ตทฏกถา. ๕/๑๓๗.


เศราหมอง. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา ปฏรเป นเวสเย ไดแกพง ยงตนใหตงอยในคณอนสมควร. พระศาสดาตรสคานวา " บคคลใด ประสงคจะสงสอนผอน ดวยคณมความปรารถนานอยเปนตน หรอ ดวยปฏปทาของอรยวงศเปนตน, บคคลนน พงยงตนนนแลใหตงอย ในคณนนกอน; ครนตงตนไวอยางนนแลว พงสงสอนผอน ดวย คณนนในภายหลง. ดวยวาบคคล เมอไมยงตนใหตงอยในคณนน สอนผอนอยางเดยวเทานน ไดความนนทาจากผอนแลว ชอวายอม เศราหมอง. บคคลเมอยงตนใหตงอยในคณนนแลว สงสอนผอน อย ยอมไดรบความสรรเสรญจากผอน; เพราะฉะนน ชอวายอม ไมเศราหมอง. บณฑตเมอทาอยอยางน ชอวาไมพงเศราหมอง. ในกาลจบเทศนา ภกษ ๒ รปนน ดารงอยแลวในโสดาปตตผล. เทศนาไดเปนไปกบดวยประโยชนแมแกมหาชน ดงนแล. เรองพระอปนนทศากยบตร จบ.


๓. เรองพระปธานกตสสเถระ * [ ๑๒๙ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ ปธานกตสสเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " อตตาน เจ " เปนตน. [ พระปธานกตสสเถระดแตสอนคนอน ตนไมทา ] ดงไดสดบมา พระเถระนน เรยนพระกมมฏฐาน ในสานกของ พระศาสดาแลว พาภกษประมาร ๕๐๐ รป ไปจาพรรษาในปา กลาวสอนวา " ผมอายทงหลาย พวกทานเรยนพระกมมฏฐานใน สานก ของพระพทธเจาผทรงพระชนมอย, จงเปนผไมประมาท ทาสมณธรรมเถด " ดงนแลว ตนเองกไปนอนหลบ. ภกษเหลานน จงกรมในปฐมยามแลว เขาไปสวหารในมชฌมยาม. พระเถระนน ไปสสานกของภกษเหลานน ในเวลาตนนอนหลบแลวตนขน กลาววา " พวกทานมา ดวยหวงวา ' จกนอนหลบ ' ดงนหรอ ? จงรบออกไป ทาสมณธรรมเถด " ดงนแลว ตนเองกไปนอนเหมอนอยางนนนน แล. พวกภกษนอกน จงกรมในภายนอกในมชฌมยามแลว เขาไปส วหารในปจฉมยาม. พระเถระนน ตนขนแมอกแลว ไปสสานกของ ภกษเหลานน นาภกษเหลานน ออกจากวหารแลว ตนเองกไปนอน หลบเสยอก. เมอพระเถรนนกระทาอยอยางนน ตลอดกาลเปนนตย, ภกษเหลานน ไมสามารถจะทาการสาธยาย หรอพระกมมฏฐานไว * พระมหาสอน ป. ธ. ๕ วดบวรนเวศวหาร แปล.


ในใจได. จตไดถงความฟงซานแลว. ภกษเหลานน ปรกษากนวา " อาจารยของพวกเรา ปรารภความเพยรเหลอเกน, พวกเราจกคอย จบทาน " เมอคอยจบอย เหนกรยาของพระเถระนนแลว จงกลาว วา " ผมอายทงหลาย พวกเราฉบหายแลว, อาจารยของพวกเรา ยอมรองเปลา ๆ " บรรดาภกษเหลานน ลาบากอยเหลอเกน ภกษแม รปหนง ไมสามารถจะยงคณวเศษใหบงเกดได. ภกษเหลานน ออก พรรษาแลว ไปสสานกของพระศาสดา มปฏสนถารอนพระศาสดา ทรงทาแลว ตรสถามวา " ภกษทงหลาย พวกเธอเปนผไมประมาท ทาสมณธรรมหรอ ? " จงกราบทลความนน. [ เรองไกขนไมเปนเวลา ] พระศาสดา ตรสวา " ภกษทงหลาย ภกษนไดทาอนตราย แกพวกเธอ ไมใชแตในบดนเทานน, แมในกาลกอน ภกษนนกไดทา อนตรายแกพวกเธอเหมอนกน " อนภกษเหลานน ทลออนวอนแลว จงทรงยงอกาลรวกกกฏชาดก๑ใหพสดาร ( ความยอ ) วา :- " ไกตวน เตบโตแลวในสานกของผมใชมารดาและ บดา อยในสกลแหงผมใชอาจารย จงไมรจกกาล หรอมใชกาล " ดงนแลว ตรสวา " ภกษทงหลาย อนธรรมดาภกษ เมอกลาว สอนคนอน พงทาตนใหเปนอนทรมานดแลว, เพราะบคคล เมอ กลาวสอนอยางนน เปนผฝกดแลว ชอวายอมฝกได " แลวตรส ๑. ข. ชา. เอก. ๒๗/๓๘. ตทฏกกถา. ๒/๓๐๒.


พระคาถานวา :- " พงบคคลพราสอนผอนอยฉนใด, พงทาตน ฉนนน, บคคลผมตนฝกดแลวหนอ ( จง ) ควรฝก ( ผอน ), เพราะวาไดยนวา ตนฝกฝนไดโดยยาก. " [ แกอรรถ ] พงทราบความแหงพระคาถานนวา :- " ภกษกลาวแลววา ' พงจงกรมในปฐมยามเปนตน ' ชอวายอม กลาวสอนผอนฉนใด. ตนเองกฉนนน อธษฐานกจมจงกรมเปนตน ชอวาพงกระทาตนเหมอนอยางสอนผอน. เมอเปนเชนน ภกษนน เปนผมตนฝกดแลวหนอ ควรฝก ( บคคลอน๑ ) " บาทพระคาถาวา สทนโต วต ทเมถ ความวา ภกษยอมพรา สอนผอน ดวยคณอนใด. เปนผฝกฝนดแลวดวยตน ดวยคณอนนน ควรฝก ( ผอน ). บาทพระคาถาวา อตตา ห กร ทททโม ความวา เพราะวา ชอวาตนน เปนสภาพอนบคคลฝกฝนไดยาก. เพราะเหตนน ตนนน ยอมเปนสภาพอนบคคลฝกฝนดแลว ดวยประการใด, ควรฝกตนดวย ประการนน. ในกาลจบเทศนา ภกษแมประมาณ ๕๐๐ รปนน บรรลพระ- อรหตผลแลว ดงนแล. เรองพระปธานกตสสเถระ จบ. ๑. ใชเปนบทตงอกครงหนง.


๔. เรองมารดาของพระกมารกสสปเถระ * [ ๑๓๐ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภมารดา ของพระกมารกสสปเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " อตตา ห อตตโน นาโถ " เปนตน. [ มารดาของพระกมารกสสปบวช ] ดงไดสดบมา มารดาของพรเถระนน เปนธดาของเศรษฐ ในกรงราชคฤห ของบรรพชาแลวจาเดมแตเวลาตนถงความเปนผร เดยงสา, แมออนวอนอยบอย ๆ กไมไดบรรพชา แตสานกของ มารดาและบดา เจรญวยแลว ไปสตระกลผว เปนผมผวดงเทวดา อยครองเรอนแลว. ครนตอมาไมนานนก สตวเกดในครรภ ตงขน แลวในทองของนาง. แตนางไมทราบความทครรภนนตงขนเลย ยง สามใหยนดแลว จงขอบรรพชา. ครงนน สามนนนานางไปสสานกของ นางภกษณ ดวยสกการะใหญ ไมทราบอย ใหบวชในสานกของนาง ภกษณ ทเปนฝกฝายแหงพระเทวทตแลว. โดยสมยอน นางถกนางภกษณเหลานน ทราบความทนางม ครรภแลว ถามวา "นอะไรกน ? " จงตอบวา " แมเจา ดฉนไม ทราบวา ' นเปนอยางไร ? ' แตศลของดฉน ไมดางพรอยเลย. " พวก นางภกษณ นานางไปสสานกของพระเทวทตแลว ถามวา " นาง ภกษณน บวชดวยศรทธา, พวกดฉนไมทราบกาลแหงครรภของ * พระมหาสอน ป. ธ. ๕ วดบวรนเวศวหาร แปล.


นางนตงขน ; บดน พวกดฉนจะทาอยางไร ? " พระเทวทต คดเหต เพยงเทานวา " ความเสยชอเสยง จงอยาเกดขนแกพวกนางภกษณ ผทาตามโอวาทของเรา " จงกลาววา " พวกเธอ จงใหนางนน สกเสย " นางภกษณสาวนน ฟงคานนแลว กลาววา " แมเจา ขอ แมเจาทงหลาย อยาใหดฉนฉบหายเสยเลย, ดฉนมไดบวชเจาะจง พระเทวทต, แมเจาทงหลาย จงมาเถด จงนาดฉนไปสพระเชตวน ซงเปนสานกของพระศาสดา. " นางภกษณเหลานน พานางไปสพระ เชตวน กราบทลแดพระศาสดาแลว. [ พระกมารกสสปเกด ] พระศาสดา แมทรงทราบอยวา " ครรภตงขนแลว ในเวลา นางเปนคฤหสถ " เพอจะเปลองเสยซงถอยคาของชนอน จงรบสง ใหเชญพระเจาปเสนทโกศล ทานมหาอนาถบณฑกะ ทานจลอนาถ- บณฑกะ นางวสาขาอบาสกา และสกลใหญอน ๆ มาแลว ทรงบงคบ พระอบาลเถระวา " เธอจงไป, จงชาระกรรมของภกษณสาวนใหหมด จด ในทามกลางบรษท ๔. " พระเถระใหเชญนางวสาขามาตรง พระพกตรพระราชาแลว ใหสอบสวนอธการณนน. นางวสาขานน ใหคนลอมเครองลอมคอมาน ตรวจดมอ เทา สะดอ และทสดแหง ทองของนางภกษณนนภายในมานแลว นบเดอนและวนด ทราบวา " นางไดครรภในเวลาเปนคฤหสถ " จงบอกความนนแกพระเถระ. ครง นน พระเถระยงความทนางเปนผบรสทธ ใหกลบตงขนในทามกลาง บรษทแลว. โดยสมยอน นางคลอดบตรมอานภาพมาก ซงม


ความปรารถนาตงไว แทบบาทมลของพระพทธเขา ทรงพระนาวา ปทมตตระ [ มกมารนาหนาเพราะพระราชาทรงชบเลยง ] ภายหลงวนหนง พระราชาเสดจไป ณ ทใกลสานกของนาง ภกษณ ทรงสดบเสยงทารก จงตรสถามวา " นเสยงอะไร ? " เมอ อามาตยกราบทลวา " พระเจาขา บตรของนางภกษณนนเกดแลว, นนเปนเสยงของบตรนางภกษณนน, " ทรงนากมารนน ไปสพระราช- มนเทยรของพระองค ไดประทานใหแกแมนมทงหลาย. กในวนตง ชอ ชนทงหลาย ตงชอของกมารนนวา " กสสป " เพราะความท กมารนน เปนผอนพระราชาทรงใหเจรญแลวดวยเครองบรหารของ พระกมาร จงรกนวา " กมารกสสป. " กมารนน ทบตเดกในสนาม กฬาแลว, เมอพวกเดก กลาววา " พวกเรา ถกคนไมมแมไมมพอ ทบตแลว, " จงเขาไปเฝาพระราชา ทลถามวา " ขาแตพระองคผ เปนสมมตเทพ พวกเดกยอมวาหมอมฉนวา ' ไมมมารดาและบดา ' ขอ พระองคทรงตรสบอกมารดาแกหมอมฉน. " เมอพระราชา ทรงแสดง หญงแมนมทงหลาย ตรสวา " หญงเหลาน เปนมารดาของเจา, " จงกราบทลวา " มารดาของหมอมฉน ไมมเทาน, อนมารดาของ หมอมฉนพงมคนเดยว, ขอพระองคตรสบอกมารดานน แกหมอมฉน เถด. " พระราชา ทรงดารวา " เราไมอาจลวงกมารนได " จง ตรสวา " พอ มารดาของเจาเปนภกษณ, เจา อนเรานามาแตสานกนาง ภกษณ. "


[ กมารกสสปออกบวชบรรลพระอรหนต ] กมารนน มความสงเวชเกดขนพรอมแลว ดวยเหตเพยงเทานน นนแหละ กราบทลวา " เขาแตพระบดา ขอพระองคจงใหหมอมฉน บวชเถด " พระราชา ทรงรบวา " ดละ พอ " แลว ยงกมารนนให บวชในสานกของพระศาสดา ดวยสกการะเปนอนมาก. กมารกสสปนน ไดอปสมบทแลว ปรากฏวา " พระกมาร กสสปเถระ. " ทานเรยนกมมฏฐานในสานกพระศาสดา เขาไปส ปาพยายามแลว ไมสามารถจะใหคณวเศษบงเกดได จงคดวา " เรา จกเรยนกมมฏฐานใหวเศษอก " มาสสานกของพระศาสดา อย ในอนธวนแลว. ครงนน ภกษผทาสมณธรรมรวมกน ในกาลแหง พระกสสปพทธเจา บรรลอนาคามผลแลว บงเกดในพรหมโลก มา จากพรหมโลก ถามปญหา ๑๕ ขอ กะพระกมารกสสปนนแลว สง ไปดวยคาวา " คนอนยกพระศาสดาเสย ทสามารถเพอจะพยากรณ ปญหาเหลานไมม, ทานจงไป; จงเรยนเนอความของปญหาเหลาน ในสานกของพระศาสดาเถด. " ทานทาเหมอนอยางนน บรรลพระ อรหตผล ในเวลาททรงแกปญหาจบ. [ มารดาพระกมารกสสปบรรลพระอรหนต ] กตงแตวนทพระเถระนนออกไปแลว นาตาไหลออกจากนยนตา ทง ๒ ของนางภกษณผเปนมารดาตลอด ๑๒ ป. นางมทกขเพราะ พลดพรากจากบตร มหนาชมไปดวยนาตาทเดยว เทยวไปเพอ ภกษา พอเหนพระเถระในระหวางแหงถนน จงรองวา " ลก ลก "


วงเขาไปเพอจะจบพระเถระ ชวนลมแลว. นางมถนหลงนานมอยลก ขน มจวรเปยกไปจบพระเถระแลว. พระเถระ คดวา " ถามารดาน จกไดถอยคาอนไพเราะจากสานกของเราไซร นางจกฉบหายเสย; เรา จกเจรจากบมารดาน ทาใหกระดางเทยว. " ทนน พระเถระกลาว กะนางภกษณผเปนมารดานนวา " ทานเทยวทาอะไรอย ? จงไมอาจ ตดแมมาตรวาความรกได. " นางคดวา " โอ ถอยคาของพระเถระ หยาบคาย, " จงกลาววา " พอ พอพดอะไร ? " ถกพระเถระวา เหมอนอยางนนนนแหละอก จงคดวา " เราไมอาจกลนนาไว ไดสน ๑๒ ป เพราะเหตแหงบตรน, แตบตรของเราน มหวใจ กระดาง, ประโยชนอะไรของเราดวยบตรน " ตดความเสนหาใน บตรพระอรหตผลในวนนนนนเอง [ พวกภกษพากนสรรเสรญพระพทธคณ ] โดยสมยอน ภกษทงหลายสนทนากนในโรงธรรมวา " ผม อายทงหลาย พระกมารกสสปและพระเถร ผสมบรณดวยอปนสย อยางน ถกพระเทวทตใหฉบหายแลว, สวนพระศาสดา เกดเปนท พงของทานทง ๒ นน; แมนาอศจรรย ธรรมดาพระพทธเจาทง หลาย ยอมเปนผอนเคราะหโลก. พระศาสดา เสดจมา ตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงสนทนากน ดวยเรองอะไรหนอ ? ", เมอภกษเหลานน กราบทลวา " ดวยเรองชอน, " จงตรสวา " ภกษทงหลาย เราเปน ปจจยและเปนทพานกของคนทง ๒ น ในบดนเทานนกหาไม, แมใน


กาลกอน เรากไดเปนทพานกของคนทง ๒ นนเหมอนกน " ดงนแลว จงตรสนโรธชาดก๑นโดยพสดารวา :- " เจาหรอคนอนพงคบเนอชอวานโครธผเดยว อยาเขาไปคบเนอชอวาสาขะ; ความตายใน สานกเนอชอวานโครธประเสรฐกวา, ความเปน อยในสานกของเนอชอวาสาขะนนจะประเสรฐ อะไร. " ทรงประชมชาดกวา " เนอชอวาสาขะในครงนน ไดเปนเทวทต ( ในบดน ), แมบรษทของเนอชอวาสาขะนน ( ก ) เปนบรษทของ พระเทวทตนนแหละ, แมเนอนามวานโครธ ผไปสละชวตแก แมเนอตวมครรภ คอเราเอง, " เมอจะทรงประกาศความทพระเถร ตดความรกในบตรแลว ทาทพงแกตนดวยตนเองแล จงตรสวา " ภกษทงหลาย เพราะบคคลอาศยคนอน ไมสามารถเพอจะมสวรรค หรอมรรคเปนทไปในเบองหนาได, ฉะนน ตนนนแหละเปนทพงของ ตน, คนอนจกทาอะไรได " ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- " ตนแลเปนทพงของตน, บคคลอนใครเลา ? พงเปนทพงได; เพราะบคคล มตนฝกฝนด แลว ยอมไดทพง ทบคคลไดโดยยาก. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา นาโถ คอเปนทพานก. พระผม ๑. ข. ชา. เอก. ๒๗/๕. ตทฏกถา. ๑/๒๓๒.


พระภาค ตรสคานไววา " บคคลตงอยในตน คอสมบรณแลวดวย ตน สามารถจะทากศลแลวถงสวรรค หรอเพอยงมรรคใหเจรญ หรอเพอทาใหแจงซงผลได, เพราะเหตนนแหละ ตนแลพงเปนทพง ของตน. คนอนใครเลา ? พงเปนทพงของใครได, เพราะบคคล มตนฝกดแลว คอมความเสพผดออกแลว ยอมไดทพงซงบคคลได โดยยาก กลาวคอพระอรหตผล. กคาวา " นาถ ลภต ทลลภ " น พระผมพระภาคตรสหมายเอาพระอรหนต. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองมารดาของพระกมารกสสปเถระ จบ.


๕. เรองอบาสกชอมหากาล * [ ๑๓๑ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภอบาสก ผโสดาบนคนหนงชอมหากาล ตรสพระธรรมเทศนานวา " อตตนา ห กต ปาป " เปนตน. [ มหากาลถกหาวาเปนโจรเลยถกทบตาย ] ไดยนวา มหากาลนน เปนผรกษาอโบสถ ๘ วนตอเดอน ( เดอนละ ๘ วน ) ฟงธรรมกถา ตลอดคนยงรงในวหาร. ครงนน พวกโจร ตดทตอในเรอนหลงหนง ในเวลากลางคน ถอเอาหอภณฑะ ไป ถกพวกเจาของตนขน เพราะเสยงภาชนะโลหะ ( กระทบกน ) ตดตามแลว ทงสงของทตนถอไวแลวกหลบหนไป. ฝายพวกเจาของ ตดตามโจรเหลานนเรอยไป. พวกโจรเหลา นน กระจดกระจายหนกนไปทวทศ. สวนโจรคนหนง ถอเอาทางท ไปยงวหาร ทงหอภณฑะไวขางหนามหากาล ผฟงธรรมกถาตลอด คนยงรง ลางหนาอยรมสระโลกขรณแตเขาตรแลว หลบหนไป. พวกมนษยตดตามหมโจรมา พบหอภณฑะแลว จงจบมหา- กาลนนไว ดวยกลาววา " เองตดทตอในเรอนของพวกขา ลกหอ ภณฑะไปแลว เทยวเดนเหมอนฟงธรรมอย, ไดทบใหตายแลวกทง ไวเลยไป. * พระมหาอ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวหาร แปล.


[ มหากาลตายสมแกบรพกรรม ] ครงนน ภกษหนมและสามเณรทงหลาย ถอหมอนาดมไป แตเชาตร พบมหากาลนน กลาววา " อบาสกฟงธรรมกถาอย ในวหาร ไดมรณะไมสมควร " ดงนแลว จงไดกราบทลแดพระ ศาสดา. พระศาสดา ตรสวา " อยางนน ภกษทงหลาย นาย๑กาลได มรณะไมสมควรในอตภาพน, แตเขาไดมรณะสาควรแกกรรมททา ไวแลวในกาลกอนนนแล " อนภกษหนมและสามเณรเหลานนทล อาราธนา จงตรสบรพกรรมของมหากาลนนวา :- [ บรพกรรมของมหากาล ] " ดงไดสดบมา ในอดตกาล พวกโจรซมอยทปากดงแหง ปจจนตคาม๒แหงหนง ในแควนของพระเจาพาราณส. พระราชาทรง ตงราชภฏ๓คนหนงไวทปากดง. ราชภฏนน รบคาจางแลว กนาคนไป จากฟากขางน สฟากขางโนน, นาคนจากฟากขางโนน มาสฟาก ขางน. ตอมา มนษยคนหนง พาภรยารปสวยของตนขนสยานนอย แลว ไดไปถงทนน. ราชภฏ พอเหนหญงนน กเกดสเนหา, เมอ มนษยนน แมกลาววา " นาย ขอทานจงชวยกระผมทง ๒ ใหผาน พนดงเถด, " กตอบวา " บดน คามดเสยแลว, เชาตรเถอะ เรา ๑. นามมหาดวย ๒. บานอยรมเขตแดน ๓. คนอนพระราชาทรงชบเลยง ไดแก ขาราชการ.


จกชวยใหผานพนไป. " มนษย. นาย ยงมเวลา, ขอโปรดนากระผมทง ๒ ไปเดยวน เถอะ. ราชภฏ. กลบเถด ทานผเจรญ, อาหารและทพกอาศย จกมใน เรอนของเราทเดยว. มนษยนนไมปรารถนากลบเลย. ฝายราชภฏนอกน ใหสญญา แกพวกบรษ ยงยานนอยใหกลบแลว ในทพกอาศยทซมประต ให ตระเตรยมอาหารแกเขาผไมปรารถนาเลย. กในเรอนราชภฏนนม แกวมณดวงหนง. เขาใหเอาแกวมณนน ซอนไวในซอกแหงยานนน ของมนษยผนนแลว ในเวลาจวนรง ใหทาเสยงเปนพวกโจรเขา ไป ( บาน ). ลาดบนน พวกบรษ แจงแกเขาวา " นาย แกวมณถกพวกโจร ลกเอาไปแลว. " เขาสงวา " พวกเจาจงตงกองรกษาไวทประตบาน ทงหลาย ตรวจคนคนผออกไปจากภายในบาน. " ฝายมนษยนอก น จดยานนอยเสรจแลวกขบไปแตเชาตร. ทนน พวกคนใชของ ราชภฏ จงคนยานนอยของมนษยนน พบแกวมณทตนซอนไวจง ขพดวา " เจาลกเอาแกวมณหนไป " ดงนแลว กโบย แสดงแก นายบาน๑วา " นาย พวกผมจบโจรไดแลว. " เขาพดวา " ตวเราเปน ถงนายราชภฏ ใหพกอาศยในเรอน ใหภตแลว, มนยงลกแกวมณไป ได, พวกเจาจงจบอายบรษชวชานน " ดงนแลว ใหชวยกนทบตาย ๑. ศพทน เคยแปลวา นายอาเภอ แตในทนบงความถงนายราชภฏ.


แลว ใหทงเสย. นเปนบรพกรรมของมหากาลนน. ราชภฏนน เคลอนจากอตภาพนนแลวเกดในอเวจ ไหมอยในอเวจนนสนกาล นาน ถกทบถงความตายนนแล ใน ๑๐๐ อตภาพ เพราะวบากท ยงเหลออย. [ บาปยอมยายผทา ] พระศาสดา ครงทรงแสดงบรพกรรม ของมหากาลอยางนน แลว ตรสวา " ภกษทงหลาย บาปกรรมอนตนทาไวนนแล ยอม ยายสตวเหลาน ในอบาย ๔ อยางน " ดงนแลว ตรสพระคาถาน วา :- " บาป อนตนทาไวเอง เกดในตน มตนเปน แดนเกด ยอมยายบคคลผมปญญาทราม ดจ เพชรยายแกวมณ อนเกดแตหนฉะนน. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา วชร วมหย มณ ความ วา เปรยบดงเพชร ( ยาย ) แกวมณ ทเกดแตหน. ทานอธบายคาน ไววา " เพชรอนสาเรจจากหน มหนเปนแดนเกด กดแกวมณ ท เกดแตหน คอแกวมณอนสาเรจแตหน ซงนบวาเปนทตงขนของ ตนนนนนแล คอทาใหเปนชองนอยชองใหญ ใหเปนทอนนอยทอน ใหญ ทาใหใชสอยไมได ฉนใด; บาปอนตนทาไวแลว เกดในตน ม ตนเปนแดนเกด ยอมยาย คอขจด บคคลผมปญญาทราม คอผไร


ปญญา ในอบาย ๔ ฉนนนเหมอนกน " ในกาลจบเทศนา ภกษทมาประชม บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองอบาสกชอมหากาล จบ.


๖. เรองพระเทวทต * [ ๑๓๒ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภพระเทว- ทต ตรสพระธรรมเทศนานวา " ยสส อจจนตทสสลย " เปน ตน. [ สนทนาเรองลามกของพระเทวทต ] ความพสดารวา ในวนหนง พวกภกษ สนทนากนในโรงธรรม วา " ผมอายทงหลาย พระเทวทต เปนผทศล มธรรมลามก เกลย กลอมพระเจาอชาตศตร ยงลาภสกการะเปนอนมากใหเกดขน ชกชวน พระเจาอชาตศตร ในการฆาพระบดา เปนผรวมคดกบพระเจา- อชาตศตรนน ตะเกยกตะกายเพอจะฆาพระตถาคตเจาดวยประการ ตาง ๆ เพราะตณหาอนเจรญขนแลว ดวยเหตคอความเปนผทศลนน เอง. " พระศาสดาเสดจมา ตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดน พวก เธอนงสนทนากนดวยกถาอะไรหนอ ? " เมอภกษเหลานน กราบทล วา " ดวยกถาชอน, " จงตรสวา " ภกษทงหลาย ไมใชแตบดน เทาน, ถงในกาลกอน เทวทตกตะเกยกตะกาย เพอจะฆาเราดวย ประการตาง ๆ เหมอนกน " ดงนแลว จงตรส ชาดกทงหลายมกรงค- ชาดกเปนตน แลวตรสวา " ภกษทงหลาย ตณหาอนเกดขนเพราะ * พระมหาอ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวหาร แปล. ๑. ดทมาซงอางไวในเรองเทวทตภาค ๑


เหตคอความเปนผทศล หมหอรวบรดซดชอซงบคคลผทศลลวงสวน ไปในอบายทงหลายมนรกเปนตน เหมอนเถายานทราย รดรงตนสาละ ฉะนน " ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- " ความเปนผทศลลวงสวน รวบรด ( อตภาพ ) ของบคคลใด ดจเถายานทราย รดรงตนสาละ ฉะนน, บคคลนน ยอมทาตนอยางเดยวกน กบทโจรหวโจก ปรารถนาทาใหตนฉะนน. " [ แกอรรถ ] ความเปนผทศลโดยสวนเดยว ชอวา อจจนตทสสลย ใน พระคาถานน. บคคลผเปนคฤหสถ ทาอกศลกรรมบถ ๑๐ ตงแต เกดกด, ผเปนบรรพชต ตองครกาบต๑ ตงแตวนอปสมบทกด ชอวา ผทศลลวงสวน. แตบทวา อจจนตทสสลย น พระผมพระภาคตรสในพระ คาถาน ทรงหมายเอาความเปนผทศลอนมาแลวตามคตของบคคลผทศล ใน ๒-๓ อตภาพ. อนง ตณหาอนอาศยทวาร ๖ ของผทศลเกดขน บณฑตพง ทราบวา " ความเปนผทศล " ในพระคาถาน. บทพระคาถาวา มาลวา สาลมโวตถต ความวา ความเปน ผทศล กลาวคอตณหา รวบรด คอหมหออตภาพของบคคลใด ตงอย. เหมอนเถายานทราย รดรงตนสาละ คอปกคลมทวทงหมด ๑. แปลวา อาบตหนก ไดแกปาราชก และสงฆาทเสส.


ทเดยว ดวยสามารถรบนาดวยใบในเมอฝนตก แลวหกลงฉะนนแล. บคคลนน คอผถกตณหา กลาวคอความเปนผทศลนนหกราน ใหตก ไปในอบายทงหลาย เหมอนตนไมถกเถายานทรายหกราน ใหโคนลง เหนอแผนดนฉะนน, ชอวายอมทาตนอยางเดยวกนกบทโจรหวโจกผ ใครความพนาศปรารถนาทาใหฉะนน. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระเทวทต จบ.


๗. เรองกระเสอกกระสนเพอจะทาลายสงฆ * [ ๑๓๓ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเวฬวนทรงปรารภการกระเสอก กระสนเพอจะทาลายสงฆ ตรสพระธรรมเทศนานวา " สกราน " เปนตน. [ พระเทวทตพยายามทาลายสงฆ ] ความพสดารวา พระเทวทตกระเสอกกระสนเพอจะทาลายสงฆ วนหนง เหนทานพระอานนท เทยวบณฑบาตอย บอกความประสงค ของตนแลว. พระเถระฟงขาวนนแลวไปสสานกของพระศาสดา ไดทล คานกะพระผมพระภาควา " พระเจาขา เวลาเชา ขาพระองคครองสบง ทเวฬวนนแลว ถอบาตรจวรเขาไปสกรงราชคฤหเพอบณฑบาต, พระเจาขา พระเทวทตไดเหนขาพระองคเทยวบณฑบาตอยในกรง ราชคฤหแลวแล, ตามเขาไปหาขาพระองค ไดกลาวคานวา ' อาวโส อานนท จาเดมแตวนน ฉนจกทาอโบสถและสงฆกรรมแยกจากพระผ มพระภาค แยกจากภกษสงฆ; ' ขาแตพระผมพระภาค วนน พระ เทวทตจกทาลายสงฆ, คอจกทาอโบสถและสงฆกรรม. " [ ความดคนดทางาย ] เมอพระอานนทกราบทลอยางนนแลว พระศาสดาทรงเปลง พระอทานวา :- * สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส ทรงแปลเปนตวอยาง พ.ศ. ๒๔๕๔. และทรงอธบายไวขางทาย.


" ความดคนดทางาย, ความดคนชวทายาก, ความชวคนชวทางาย, ความชวอรยบคคลทา ไดยาก " แลวตรสวา " อานนท ขนชอวากรรมอนไมเปนประโยชนแก ตนทาไดงาย, กรรมอนเปนประโยชนแกตนทายากนกหนา " แลว ตรสพระคาถานวา :- " กรรมอนไมดและไมเปนประโยชนแกตน คน ทางาย; กรรมใดแลเปนประโยชนแกตนและด, กรรมนนแลทายากอยางยง. " [ แกอรรถ ] ความแหงพระคาถานนวา :- " กรรมเหลาใดไมด คอมโทษและเปนไปเพออบาย ชอวา ไมเปนประโยชนแกตนเพราะทานนแล, กรรมเหลานนทางาย. ฝายกรรม ใดชอวาเปนประโยชนแกตนเพราะทา และชอวาด ดวยอรรถวาหาโทษ มได คอเปนไปเพอสคตและเปนไปเพอพระนพพาน, กรรมนนทาแสน ยากราวกบทดแมคงคาอนไหลไปทศตะวนออก ทาใหหนหนากลบ. " ๑. บท อายสสา ซงแปลวา มอายนน ไมไดหมายความวา ผใหญหรอแกเฒา เปน คาทพวกพระเรยกกนโดยโวหารสภาพ ตรงกบคาทใชในบดนวา ทาน นาหนาชอ. ๒. อธ ในคาวา อธาห ภนเต ไมมความอะไร ไมแปลกได. ภนเต เปนแตคาเรยก โดยออนนอม ควรหาคาทตรงกน ในทนใชวา พระเจาขาบาง ทานเจาขาบาง ตามรป. ๓. คาซา เชน ทสวาน ซา อททสา, อปสงกมตวา ซา อปสงกม ไมตองแปลความ


ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากไดบรรลโลกตรผล ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองกระเสอกกระสนเพอจะทาลายสงฆ จบ. เตม แปลแตเพยงวาแลว หรอครนแลว เทานน. ๔. อชชตคเคทาน ในกาลนมวนน เปนเดม ซาไปไมไพเราะ แปลวา จาเดมแตวนนกได. ๕. คาวา เทวทตโต สงฆ ภนทสสต พระเทวทตจกทาลายสงฆ ขอนทาดวยกรยาทาอโบสถและสงฆกรรมแยก กน ควรแปลใจความ. ๖. คาวา ปาปมรเยห ทกกร ดงจะใหเขาใจวา พระอรยบคคล นน ทาบาปกมบาง แตทาไดแสนยาก. แตความวาทานไมทาบาปเลย.


๘. เรองพระกาลเถระ * [ ๑๓๔ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระกาล- เถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " โย สาสน " เปนตน. [ พระเถระไมใหอปฏฐายการไปฟงธรรม ] ดงไดยนมา หญงคนหนง ในกรงสาวตถ ตงอยในทแหงมารดา ทานบารงพระเถระนนอย. พวกคนในเรอนแหงผคนเคยของหญงนน ฟงธรรมในสานกพระศาสดาแลว กลบมาเรอนแลว สรรเสรญอย วา " แม ชอวาพระพทธเจาทงหลายเปนอศจรรย, แม พระธรรม- เทศนากไพเราะ. " หญงนน ฟงถอยคาของคนพวกนนแลว จงบอก แกพระกาละวา " ทานเจาขา ดฉนอยากจะฟงธรรมเทศนาของ พระศาสดาบาง. " เธอหามเขาวา " อยาไปทนนเลย. " หญงนน ในวนรงขน กขออก แมอนพระกาละนนหามอยถง ๓ ครงกยง อยากจะฟงอยนนแล. มคาถามสอดเขามาวา " กเหตไฉน ? เธอจงไดหามเขาเสย. " แกวา " ไดยนวา เธอไดมความเหนเชนน วา ' อบาสกาน ไดฟงธรรมในสานกพระศาสนาแลวจกแตกจากเรา ' เหตนนเธอจงไดหามเขาเสย. วนหนง หญงนน บรโภคอาหารเสรจสมาทานอโบสถแลว * สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส ทรงแปลเปนตวอยาง พ.ศ. ๒๔๕๔. และทรงอธบายไวขางทาย.


สงบตรไววา " แม จงองคาสพระผเปนเจาใหด " แลวไดไปวหาร แตเชาเทยว. ฝายบตรของเขากองคาสพระกาละโดยเรยบรอย ใน กาลเธอมาถง เธอถามวา " อบาสกาผใหญไปไหน ? " ( นาง ) ตอบ วา " ไปวหารเพอฟงธรรม." เธอพอไดฟงขาวนน ทรนทรายอย เพราะความกลดกลมอนตงขนในทอง ( ควรจะเปน อนโต ในภาย ใน ) นกวา " เดยวน อบาสกานนแตกจากเราแลว " รบไป เหน หญงนนฟงธรรมอยในสานกพระศาสดาจงทลพระศาสดาวา " พระเจาขา หญงคนนเขลา ไมเขาใจธรรมกถาอนละเอยด, อยาตรสธรรมกถา อนละเอยดซงประดบดวยสภาวธรรมมขนธเปนตน ตรสแตเพยงทาน กถาหรอสลกถาแกเขากพอง " [ สกการะยอมฆาคนถอย ] พระศาสดา ทรงทราบอชฌาสยของเธอแลว ตรสวา " เธอ เปนคนปญญาโฉด อาศจทฏฐอนชวชา หามปรามคาสงสอนของ พระพทธเจา, เธอพยายามเพอฆาตนเอง " แลวตรสพระคาถานวา :- " บคคลใหปญญาโฉด อาศยทฏฐอนชวชา คด คานคาสงสอนของพระอรยบคคล ผอรหนต มปกตเปนอยโดยธรรม, บคคลนนยอมเกด มาเพอฆาตนเหมอนขยแหงไมไผ. " [ แกอรรถ ] ความแหงพระคาถานนวา :-


" บคคลใดปญญาโฉด อาศยทฏฐอนชวชา หามปรามพวก คนผกลาวอยวา ' จกฟงธรรมกด, ' วา ' จกถวายทานกด, ' เพราะกลว แตเสอมสกการะของตน ชอวาโตแยงคาสงสอนของพระอรยบคคล ผอรหนต มปกตเปนอยโดยธรรม คอพระพทธเจา, การโตแยงและ ทฏฐอนเลวทรามนนของบคคลนน ยอมเปนเหมอนขยของไมมหนาม กลาวคอไมไผ, เหตนน ไมไผเมอตกขย ยอมตกเพอฆาตนเทานน ฉนใด; แมบคคลนนกยอมเกดมาเพอฆาตน คอวาเกดมาเพอผลาญ ตนเอง ฉนนน. สมจรง แมคาถาประพนธน พระผมพระภาคกได ตรสไววา :- " ผลนนแลยอมฆาตนกลวยเสย, ผลนนแล ยอมฆาไมไผเสย, ผลนนแลยอมฆาไมออเสย, ลกในทองยอมฆาแมมาอศดรเสย ฉนใด, สกการะกยอมฆาบรษถอยเสย ฉนนน. " ๗. อโห ในทนเปนพวกอทานแสดงความเลอมใส แปลวา โอ ไมถก โวหารนนแสดง ความหลากใจ ความใจ หรอความสงเวช ควรเลอกหาคาภาษาไทยใหตรงกน ในทนเลอกคาวา แม มาใช ๘. เลขในสน ๆ แปลไมตองออกชอกตตากได เชน เธอหามเขาวา อยาไปทนนเลย. ๙. คาวา เอว กรสส อโหส เปนคาตอบของบทวา กสมา แปลตองเตมวา ตสมา โส ต นวาเรส ไมเชนนน ใชคาเพราะเหตวา นา ขางตน ๑๐. คาวา มหาอปาสกา ในทน หมายความวา มบตรทกาลภกษเรยกวา อบาสกาเหมอนกน มารดาจงตองเปนอบาสกาผใหญ ๑๑. ฑาเหน กด สนตปปมาโน กด หมายความรอนทางใจ ควรแปลใหสม. ๑๒. บทไขของบทหนา ควรหาคาทเปน ไวพจนของบทนนมาแปล เชนทน ใชฆากม. ผลาญกม. ๑๓. คาวา กณฏโก ไม


ในเวลาจบเทศนา อบาสกาตงอยในโสดาปตตผล. เทศนาไดม ประโยชนแมแกบรษทผประชมกนแลว ดงนแล. เรองพระกาลบเถระ จบ. มหนาม เปนสามญศพท เปนชอของไมมหนามทงหลายไดหมด แตไมมหนาม ทงหลาย เผลดดอกออกผลแลว หาไดตายทงหมด เฉพาะในทนจงเปนวเสสลาภ คอ ไดอรรถเปนพเศษ คอเปนไมมหนามดวย ออกลกตายดวย ซงไดแกไมไผปา. จะ แปลตรงวา ไมไผ กควร, ไมไผออกลก เขาเรยกวาตกขยหรอออกขย ควรใชให ถกโวหาร.


๙. เรองอบาสถชอจลกาล * [ ๑๓๕ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภอบาสก ชอจลกาล ตรสพระธรรมเทศนานวา " อตตนาว กต ปาป " เปนตน. [ จลกาลถกหาวาเปนโจร ] ความพสดารวา วนหนง พวกโจรขดอโมงค อนเจาของทงหลาย ตดตามแลว จงทงหอภณฑะไวขางหนาของอบาสก ผฟงธรรมกถา ในวหารตลอดราตร เดนออกจากวหารแตเขาตร มาสกรงสาวตถ แลว กหลบหนไป โดยนยทกลาวแลวในเรองมหากาลนนแล. พวก มนษยเหนเขาแลว พดวา " คนน ทาโจรกรรมในราตรแลว ทาท เหมอนฟงธรรม เทยวไป, ทานทงหลายจงชวยจบมนไว ดงน แลว โบยอบาสถนน. [ จลกาลรอดตายเพราะนางกมภทาสชวย ] หมนางกมภทาส เดนไปทานา ประสพเหตนน จงกลาววา " นาย ทานทงหลายจงหลกไป, ทานผนยอมไมทากรรมเหนปาน นน " ดงนแลว ใหมนษยพวกนนปลอยเขาแลว. เขาไปวหาร บอก แกภกษทงหลายวา " ทานขอรบ กกระผมถกมนษยทงหลายให ฉบหายแลว, กระผมไดชวตเพราะอาศยพวกนางกมภทาส. " ภกษ * พระมหาอ ป. ธ . ๗ วดบวรนเวศวหาร แปล.


ทงหลาย กราบทลความนนแดพระตถาคต. [ จะเศราหมองหรอผองแผวเพราะตน ] พระศาสดา ทรงสดบถอยคาของภกษเหลานนแลว ตรสวา " ภกษทงหลาย จลกาลอบาสก ไดชวตเพราะอาศยพวกนาง กมภทาส และความทตนไมใชผทา; ดวยวา ธรรมดาสตวเหลาน ทาบาปกรรมดวยตนแลว ยอมเศราหมองดวยตนเอง ในอบายมนรก เปนตน. สวนสตวทงหลายทากศลแลว ไปสสคตและนพพาน ยอม ชอวาบรสทธไดดวยตนเอง " ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- " บาปอนผใดทาแลวดวยตนเอง ผนนยอม เศราหมองดวยตน ; บาปอนผใดไมทาดวยตน, ผนนยอมบรสทธดวยตนเอง; ความบรสทธ ไมบรสทธ เปนของเฉพาะตน, คนอนทา คนอนใหบรสทธไมได. " [ แกอรรถ ] ความแหงพระคาถานนวา :- อกศลกรรมเปนกรรมอนผใดทาแลวดวยตน, ผนนเมอเสวย ทกขในอบาย ๔ ชอวายอมเศราหมองดวยตนเอง; สวนบาปอนผใด ไมไดทาดวยตน, ความบรสทธกลาวคอกศลธรรม และความไมบรสทธ ดวยตนเอง. ความบรสทธกลาวคอกศลกรรม และความไมบรสทธ กลาวคออกศลกรรม เปนของเฉพาะตน คอยอมเผลดผลเฉพาะ


ในตนของสตวผทาทงหลาย. บคคลอนทาบคคลอนใหบรสทธไมได คอ ใหหมดจดไมไดเลย ใหเศราหมองไมไดเลย. " ในกาลจบเทศนา จลกาลตงอยแลวในโสดาปตตผล. พระ ธรรมเทศนาไดมประโยชนแมแกบรษทผประชมกน ดงนแล. เรองอบาสกชอจลกาล จบ.


๑๐. เรองพระอตตทตถเถระ * [ ๑๒๖ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระอตต- ทตถเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " อตตทตถ ปรตเถน " เปนตน. [ พระเถระพยายามบาเพญประโยชน ] ความพสดารวา เมอพระศาสดาตรสในกาลทจวนจะปรนพพาน วา " ภกษทงหลาย โดยกาลลวงไป ๔ เดอน [ แตวนน ] เรา จกปรนพพาน, " ภกษประมาณ ๗๐๐ รป ซงยงเปนปถชน เกดความ สงเวช ไมละสานกพระศาสดาเลย เทยวปรกษากนวา " ทานผม อาย พวกเราจกทาอะไรหนอแล ? " สวนพระอตตทตถเถระ คดวา " ขาววา พระศาสดา จก ปรนพพานโดยกาลลวงไป ๔ เดอน, กตวเรายงเปนผมราคะไมไป ปราศ, เมอพระศาสดายงทรงพระชนมอยนแหละ เราจกพยายาม เพอประโยชนแกพระอรหนต. " พระเถรนน ยอมไมไปสานกของ ภกษทงหลาย. ลาดบนน ภกษทงหลายกลาวกะทานวา " ผมอาย ทาไม ? ทานจงไมมาสานกของพวกกระผมเสยเลย, ทานไมปรกษา อะไร ๆ " ดงนแลว กนาไปสสานกพระศาสดา กราบทลวา " พระ เจาขา ภกษรปน ยอมทาชออยางน. " พระอตตทตถเถระนน แมพระศาสดา ตรสวา " เหตไร ? เธอ จงทาอยางนน " กกราบทลวา " พระเจาขา ขาววา พระองคจก * พระมหาอ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวหาร แปล.


ปรนพพานโดยกาลลวงไป ๔ เดอน, ขาพระองคพยายามเพอบรรล พระอรหนต ในเมอพระองคยงทรงพระชนมอยนแหละ." [ ผปฏบตธรรมชอวาบชาพระศาสดา ] พระศาสดา ประทานสาธการแกพระเถระนนแลว ตรสวา " ภกษทงหลาย ผใดมความสเนหาในเรา, ผนนควรเปนดจอตต- ทตถะ, ดวยวาชนทงหลายบชาอย ดวยวตถตาง ๆ มของหอม เปนตน ยอมชอวาบชาเรา, สวนผบชาอยดวยการปฏบตธรรม สมควรแกธรรม ยอมชอวาบชาเรา; เพราะฉะนน แมภกษรปอนก พงเปนเชนอตตทตถะ " ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- " บคคลไมพงยงประโยชนของตน ใหเสอม เสยเพราะประโยชนของคนอนแมมาก, รจก ประโยชนของตนแลว พงเปนผขวนขวายใน ประโยชนของตน. " [ แกอรรถ ] เนอความแหงพระคาถานนวา :- " บคคลผเปนคฤหสถ ไมพงยงประโยชนของตน แมประมาณ กากณก๑หนงใหเสอมเสย เพราะประโยชนของคนอน แมประมาณ คาตงพนทเดยว. ดวยวาประโยชนของตนแหงบคคลนนแล แมประ- ๑. เปนชอของมาตราเงนอยางตาทสด แทบไมมคาเสยเลย แตในทน เปนคณบทของ คาวาประโยชน จงหมายความวา ประโยชนของตนแมนอย จนไมรจะประมาณไดวาเทา ไหน กไมควรใหเสยไป.


มาณกากณกหนง กยงของควรเคยวหรอของควรบรโภคใหสาเรจ ได, ประโยชนของคนอน หาใหสาเรจไม. สวนสองบาทพระ คาถาน พระผมพระภาคไมตรสอยางนน ตรสดวยหวขอแหง กมมฏฐาน. เพราะฉะนน ภกษตงใจวา ' เราจะไมยงประโยชนของ ตนใหเสอมเสย, ดงนแลว กไมพงยงกจมการปฏสงขรณพระเจดย เปนตน อนบงเกดขนแกสงฆ หรอวตรมอปชฌายวตรเปนตนให เสอมเสย, ดวยวา ภกษบาเพญอภสมาจารกวตรใหสมบรณอยแล ยอมทาใหแจงซงผลทงหลายมอรยผลเปนตน. เพราะฉะนน การ บาเพญวตรใหบรบรณ แมน จงชอวาเปนประโยชนของตนแท. อนง ภกษใด มวปสสนาอนปรารภยงแลว ปรารถนาการแทง ตลอดวา ' เราจกแทงตลอดในวนน ๆ แหละ ' ดงนแลว ประพฤต อย, ภกษนน แมยงวตรมอปชฌายวตรเปนตนใหเสอมแลว กพง ทากจของตนใหได. กภกษรจกประโยชนของตนเหนปานนน คอ กาหนดไดวา ' นเปนประโยชนตนของเรา ' พงเปนผเรงขวนขวาย ประกอบในประโยชนของตนนน. " ในกาลจบเทศนา พระเถระนน ไดตงอยในพระอรหตผล. เทศนาไดเปนประโยชนแมแกภกษผประชมกนทงหลาย ดงนแล. เรองพระอตตทตถเถระ จบ. อตตวรรค วรรณนา จบ. วรรคท ๑๒ จบ.


๓. โลกวรรค วรรณนา ๑. เรองภกษหนม * [ ๑๓๗ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษ หนมรปใดรปหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา " หน ธมม " เปนตน. [ ภกษทะเลาะกบหลานสาวนางวสาขา ] ไดยนวา พระเถระรปใดรปหนงพรอมทงภกษหนม ไดไปส เรอนของนางวสาขาแตเชาตร. ขาวตมประจายอมเปนของอนเขาตก แตงไวเปนนตย เพอภกษประมาณ ๕๐๐ รป ในเรอนของนางวสาขา พระเถระฉนขาวตมแลว ใหภกษหนงนงอยบนเรอนของนางวสาขา นน สวนตนไดไปเรอนหลงอน. กโดยสมยนน ธดาของบตรของ นางวสาขาตงอยในฐานะของ๑ยา ทาการขวนขวายแกภกษทงหลาย. นางกรองนาเพอภกษหนมนน เหนเงาหนาของตนในตม จง หวเราะ. แมภกษหนมมองดนางแลวกหวเราะ. นางเหนภกษหนม นนหวเราะอย จงกลาววา " คนหวขาด ยอมหวเราะ " ลาดบนน ภกษหนมดานางวา " เธอกหวขาด, ถงมารดาบดาของเธอกหว ขาด. " นางรองไหไปสสานกของยาในโรงครวใหญ, เมอนางวสาขา * พระมหาซม ป. ธ. ๖ วดราชประดษฐ ฯ แปล. ๑. หมายความวา ทาการแทนนางวสาขาผเปนยา.


กลาววา " นอะไร ? แม " จงบอกเนอความนน. นางวสาขานน มาสสานกของภกษหนมแลว พดวา " ทานเจาขา อยาโกรธแลว, คานนเปนคาไมหนกนกสาหรบพระผเปนเจา ผมผมและเลบอนตดแลว ผมผานงผาหมอนตดแลว ผถอกระเบองตด ณ ทามกลาง เทยวไปอย เพอภกษา. " ภกษหนมพดวา " เออ อบาสกา, ทานยอมทราบ ความทอาตมาเปนผมผมอนตดแลวเปนตน; การทหลายของทานนดาทา อาตมาวา ' ผมหวขาด ' ดงน จกควรหรอ ? " นางวสาขาไมไดอาจ เพอใหภกษหนมยนยอมเลย ( ทง ) ไมไดอาจเพอใหนางทารกายนยอม. ขณะนน พระเถระมาแลว ถามวา " นอะไรกน ? อบาสกา " ฟง ความนนแลว เมอจะกลาวสอนภกษหนม จงพดวา " ผมอาย เธอ จงหลกไป, หญงนไมไดดาตอเธอ ผมผมเลบและผาอนตดแลว ผถอ กระเบองตดในทามกลามเทยวไปอยเพอภกษา, เธอจงเปนผนงเสย. " ภกษหนม. อยางนน ขอรบ, ทานไมคกคามอปฏฐายกาของ ตน จกคกคามกระผมทาไม การทนางดากระผมวา ' ผมหวขาด ' จกควรหรอ ? ขณะนน พระศาสดา เสดจมา ตรสถามวา " นอะไรกน ? " นางวสาขากราบทลประพฤตเหตนนตงแตตน. [ พระศาสดาประทานโอวาทแกภกษหนม ] พระศาสดา ทรงเหนอปนสยแหงโสดาปตตผลของภกษหนม นนแลว จงทรงดารวา " เราคลอยตามภกษหนมนจะควร " ดงน แลว จงตรสกะนางวสาขาวา " วสาขา กทารกาของทานดาทา


สาวกทงหลายของเราใหเปนผมศรษะขาด ดวยเหตสกวามผมอนตด แลวเปนตนนนแล ควรหรอ ? " ภกษหนม ลกขนประคองอญชล ในทนใดนนแล กราบทลวา " พระเจาขา พระองคยอมทรงทราบ ปญหานนดวยด, อปชฌายของขาพระองคและมหาอบาสกา ยอม ไมทราบดวยด. " พระศาสดา ทรงทราบความทพระองคเปนผอนกล แกภกษหนมแลว ตรสวา " ชอวาความเปนคอหวเราะปรารภกาม- คณเปนธรรมอนเลว, อนงการเสพธรรมทชอวาเลว และการอยรวม กบความประมาทยอมไมควร " จงตรสพระคาถานวา :- " บคคลไมพงเสพธรรมอนเลว, ไมพงอยรวม ดวยความประมาท, ไมพงเสพความเหนผด, ไมพงเปนคนรกโลก. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา หน ธมม ไดแกธรรมคอ เบญจกามคณ. แทจรง ธรรมคอเบญจกามคณนน อนชนเลว โดย ทสดแมอฐและโคเปนตนพงเสพ, ธรรมคอเบญจกามคณ ยอม ใหสตวผเสพบงเกดในฐานทงหลายมนรกเปนตนอนเลว เพราะเหต นน ธรรมคอเบญจกามคณนน จงชอวาเปนธรรมเลว; บคคลไม พงเสพธรรมอนเลวนน. บทวา ปมาเทน ความวา ไมพง อยรวมแมดวยความประมาท มอนปลอยสตเปนลกษณะ. บทวา น เสเวยย ไดแก ไมพงถอความเหนผด. บทวา โลกาวฑฒโน


ความวา กผใดทาอยางน, ผนนยอมชอวาเปนคนรกโลก; เพราะ เหตนน ( ไม ) พงเปนคนรกโลก เพราะไมทาอยางนน. ในกาลจบเทศนา ภกษหนมตงอยในโสดาปตตผลแลว. เทศนา ไดเปนประโยชนแมแกชนทงหลายผประชมกน ดงนแล. เรองภกษหนม จบ.


๒. เรองพระเจาสทโธทนะ * [ ๑๓๘ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในนโครธาราม ทรงปรารภพระ บดา ตรสพระธรรมเทศนานวา " อตตฏเ นปปมชเชยย " เปนตน. [ พระศาสดาเสดจไปกรงกบลพสดครงแรก ] ความพสดารวา สมยหนง พระศาสดา เสดจไปกรงกบลพสด- บร โดยเสดจไปครงแรก มการตอนรบอนพระญาตทงหลายทาแลว เสดจไปสนโครธาราม ทรงนรมตรตนจงกรมในอากาศ จงกรม บนรตนจงกรมนน ทรงแสดงธรรมเพอตองการทาลายมานะของพระ ญาตทงหลายแลว. พระญาตทงหลายมจตเลอมใสแลว ถวายบงคม ตงตนแตพระเจาสทโธทนมหาราช. ฝนโบกขรพรรษตกในสมาคม แหงพระญาตนน. เมอมหาชนปรารภฝนนน สนทนากนแลว พระ- ศาสดาตรสวา " ใชแตในบดนเทานนหามได ภกษทงหลาย, ถงใย กาลกอน ฝนโบกขรพรรษกตกในสมาคมแหงญาตของเราเหมอนกน " ดงนแลว จงตรสเวสสนตรชาดก๑. บรรดาพระญาตซงฟงพระธรรม- เทศนาแลวหลกไปอย แมองคหนงกไมนมนตพระศาสดาแลว. แม พระราชากไมทรงนมนตเลย ดวยทรงดารวา " บตรเราไมมาส เรอนของเรา จกไปไหน ? " ดงนแลว ไดเสดจไป; กแลครนเสดจไป * พระมหาชม ป.ธ. ๖ วดราชประดษฐ ฯ แปล. ๑. ข. ชา. มหา. ๒๗/๓๖๕. ตทฏกถา. ๑๐/๓๑๕.


แลว รบสงใหคนตกแตงขาวตมเปนตน ใหปลาดอาสนะทงหลายไว เพอภกษมประมาณ ๒ หมน ในพระราชมนเทยร. วนรงขน พระศาสดา เมอเสดจเขาไปสพระนครเพอบณฑบาต ทรงใครครวญวา " พระพทธเจาในอดตทงหลาย เสดจถงพระนคร แหงพระบดาแลว เสดจตรงไปสตระกลแหงพระญาตทเดยวหรอ หนอแล ? หรอวาเสดจเทยวไปเพอบณฑบาตโดยลาดบ " ทรงเหน วา " เสดจเทยวไปโดยลาดบ " ดงนแลว จงเสดจดาเนนไปเพอ บณฑบาตตงแตเรอนหลงแรก. พระมารดาของพระราหลประทบนง บนพนปราสาทแลเหนแลว จงกราบทลประพฤตเหตนนแดพระราชา. พระราชาทรงจดแจงผาสาฎกรบเสดจออกไป ถวายบงคมพระศาสดา แลว ตรสวา " ลก เพราะเหตไร ? ทานจงใหขาพเจาฉบหาย, ทาน เทยวไปเพอบณฑบาต ใหความละอายเกดขนแลวแกขาพเจาเหลอเกน, ขนชอวากรรมไมควรอนทานทาแลว, การททานเทยวไปดวยวอทองคา เปนตน เทยวไปเพอบณฑบาต ในนครนนนแหละจงควร; ทานให ขาพเจาละอายทาไม ? " [ การบณฑบาตเปนวงศของพระพทธเจา ] พระศาสดา. มหาบพตร อาตมาภาพใหพระองคละอายหามได, แตอาตมาภาพยอมประพฤตตามวงศสกลของตน. พระราชา. พอ กการเทยวไปเพอบณฑบาตแลวเปนอย เปน วงศของขาพเจาหรอ ? พระศาสดา ตรสวา " มหาบพตร นนมใชเปนวงศของพระ


องค, แตนนเปนวงศของอาตมาภาพ; เพราะพระพทธเจาไมใชพนหนง เสดจเทยวไปเพอบณฑบาตแลวเปนอยเหมอนกน " ดงนแลว เมอ จะทรงแสดงธรรม ไดภาษตพระคาถาเหลานวา :- " บรรพชตไมพงประมาทในกอนขาว อนตนพง ลกขนยนรบ, บคคลพงประพฤตธรรมใหสจรต, ผมปกตประพฤตธรรม ยอมอยเปนสขในโลกน และโลกหนา, บคคลพงประพฤตธรรมใหสจรต, ไมพงประพฤตธรรมนนใหทจรต, ผมปกตประ พฤตธรรม ยอมอยเปนสขในโลกน และโลกหนา. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหบานน บทวา อตตฏเ ความวา ในกอนขาว อนตนพงลกขนยนรบทประตเรอนของชนเหลาอน. บทวา นปป- มชเชยย ความวา กภกษเมอใหธรรมเนยมของผเทยวไปบณฑบาต เปนปกตเสอมแลว แสวงหาโภชนะอนประณต ชอวายอมประมาท ในกอนขาวอนตนพงลกขนยนรบ, แตวาเมอเทยวไปตามลาดบตรอก เพอบณฑบาตชอวายอมไมประมาท. ทาอยอยางน ชอวาไมพงประมาท ในกอนขาวทตนลกขนยนรบ. บทวา ธมม ความวา เมอละการแสวงหาอนไมควรแลวเทยว ไปตามลาดบตรอก ชอวาพงประพฤตธรรม คอการเทยวไปเพอภกษา นนนนแลใหเปนสจรต. คาวา สข เสต นน สกวาเปนเทศนา อธบายวา เมอประพฤตธรรมคอการเทยวไปเพอภกษา ชอวาประ-


พฤตธรรมเปนปกต ยอมอยเปนสขโดยอรยาบทแมทง ๔ ในโลกน และโลกหนา. สองบทวา น ต ทจจรต ความวา เมอเทยวไปในอโคจรตาง ดวยอโคจรมหญงเพศยาเปนตน ชอวายอมประพฤตธรรมคอการเทยว ไปเพอภกษาใหเปนทจรต. ไมประพฤตอยางนน พงประพฤตธรรม นนใหสจรต, ไมพงประพฤตธรรมนนใหเปนทจรต. คาทเหลอ มเนอ ความดงกลาวแลวเหมอนกน. ในเวลาจบเทศนา พระราชาทรงดารงอยในพระโสดาปตตผล แลว, เทศนาไดมประโยชนแมแกชนทงหลายผประชมกน ดงนแล. เรองพระเจาสทโธทนะ จบ.


๓. เรองภกษผเจรญวปสสนา * [ ๑๓๙ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษ ผเจรญวปสสนามประมาณ ๕๐๐ รป ตรสพระธรรมเทศนานวา " ยถา พพพฬก ปสเส " เปนตน. [ ภกษถอเอาพยบแดดเปนอารมณ ] ไดยนวา ภกษเหลานน เรยนกมมฏฐานในสานกของพระศาสดา แลว เขาไปสปา แมพยายามอย กไมไดบรรลคณวเศษ จงคดวา " พวกเราจกเรยนกมมฏฐานใหวเศษ " กาลงมาสสานกของพระศาสดา เหนพยบแดดในระหวางทาง เจรญกมมฏฐานมพยบแดดเปนอารมณ นนเหละมาแลว. ฝนตกในขณะแหงภกษเหลานนเขาไปสวหารนน เอง. ภกษเหลานน ยนทหนามขนน ๆ เหนฟองนาทงหลาย ซงตง ขนแลว ดวยความเรวแหงสายนาแตกไปอย ยดเอาเปนอารมณวา " อตภาพแมน เปนเชนกบฟองนา เพราะอรรถวาเกดขนแลวแตก ไปเหมอนกน. " พระศาสดา ประทบนงในพระคนธกฎนนเอง ทรง แลดภกษเหลานนแลว ทรงแผพระโอภาส เหมอนตรสกบภกษเหลา นนแลว ตรสพระคาถานวา :- " พระยามจจ ยอมไมเหนบคคลผพจารณาเหน * พระมหาชม ป. ธ. ๖. วดราชประดษฐ ฯ แปล.


อยซงโลก เหมอนบคคลพงเหนฟองนา ( และ ) เหมอนบคคลพงเหนพยบแดด. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา มรจก คอพยบแดด๑. จรงอย พยบแดด แมปรากฏขนแตทไกลเทยว ดวยสามารถมสณฐานตง สณฐานเรอนเปนตน เปนของเขาถงความเปนรปทถอเอามได เปนของ วางเปลาแท ( ยอมปรากฏ ) แกคนทงหลายผเขาไปใกลอย, เพราะ เหตนน จงมอธบายวา " พระยามจจ ยอมไมเหนบคคลผพจารณา เหนอยซงโลกมขนธเปนอาท เหมอนบคคลพงเหนฟองนา เพราะ อรรถวาเกดขนแลวแตกไป ( และ ) เหมอนบคคลพงเหนพยบแดด เพราะความเปนธรรมชาตวางเปลาเปนอาทฉะนน. " ในเวลาจบเทศนา ภกษเหลานน บรรลพระอรหนตแลว ในท แหงตนยนนนเอง ดงนแล. เรองภกษผเจรญวปสสนา จบ. ๑. มายา หมายถง กรยาทแสดงใหผดไปจากความจรง, การลอลวง, พทธมารดา ความศกดสทธ.


๔. เรองอภยราชกมาร * [ ๑๔๐ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภอภยราช- กมาร ตรสพระธรรมเทศนานวา " เอถ ปสสถม โลก " เปนตน. [ พระกมารไดรบพระราชทานราชสมบต ] ไดยนวา เมออภยราชกมารนน ทรงปราบปรามปจจนตชนบท ใหสงบเสดจมาแลว พระเจาพมพสารผพระบดา ทรงพอพระทยแลว พระ ราชทานหญงฟอนคนหนง ผฉลาดในการฟอนและการขบแลว ได พระราชทานราชสมบตสน ๗ วน. อภยราชกมารนน ไมเสดจออก ภายนอกพระราชมนเทยรเลย เสวยสรแหงความเปนพระราชาสน ๗ วน เสดจไปสทาแมนาในวนท ๘ ทรงสรงสนานแลว เสดจเขาไปส พระอทยาน ประทบนงทอดพระเนตรการฟอนการขบของหญงนน ดจสนตตมหาอามาตย. ในขณะนนเอง แมนางนน ไดทากาละดวย อานาจกองลมกลาดจศสตรา ดจหญงฟอนของสนตมหาอามาตย. พระ- กมารมความโศกเกดขนแลว เพราะกาลกรยาของหญงฟอนนน ทรง ดารวา " ผอน เวนพระศาสดาเสย จกไมอาจเพอใหความโศกนของ เราดบไป " ดงนแลว จงเสดจเขาไปเฝาพระศาสดากราบทลวา " พระเจา ขา ขอพระองคจงใหความโศกของขาพระองคดงเถด. " * พระมหาชม ป. ธ. ๖. วดราชประดษฐ ฯ แปล.


[ อบายระงบความโศก ] พระศาสดา ทรงปลอบพระกมารนนแลว ตรสวา " กมาร กประมาณแหงนาตาทงหลาย ทเธอรองไหอยในกาลแหงหญงนตาย แลว อยางนนแลใหเปนไปแลว ยอมไมมในสงสาร ซงมทสดอน ใคร ๆ รไมได " ทรงทราบความทความโศกเปนสภาพเบาบางเพราะ เทศนานนแลวจงตรสวา " กมาร เธออยาโศกเลย, ขอนนเปนฐานะ เปนทจมลงของชนพาลทงหลาย " ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- " ทานทงหลาย จงมาดโลกน๑ อนตระการ ดจ ราชรถ, ทพวกคนเขลาหมกอย, ( แต ) พวกผร หาของอยไม. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา เอถ ปสสถ พระศาสดา ตรสหมายเอาพระราชกมารนนเอง. สองบทวา อม โลก ไดแก อตภาพ กลาวคอขนธโลกเปนตนน. บทวา จตต ความวา อนวจตร ดวยเครองประดบมเครองประดบคอผาเปนตน ดจราชรถอนวจตร ดวยเครองประดบมแกว ๗ ประการเปนอาท. สองบทวา ยตถ พาลา ความวา พวกคนเขลาเทานนหมกอยในอตภาพใด. บทวา วชานต ความวา แตสาหรบพวกผรคอบณฑตทงหลาย หามความของในกเลส เครองของคอราคะเปนตนแมอยางหนงในอตภาพนนไม. ๑. พระศาสดาตรสสองบทวา เอถ ปสสถ ในพระคาถานน ทรงหมายเอาจาเพาะ พระราชกมาร.


ในเวลาจบเทศนา พระราชกมารตงอยในโสดาปตตผลแลว, พระธรรมเทศนาไดประโยชนแมแกชนผประชมกน ดงนแล. เรองอภยราชกมาร จบ.


๕. เรองพระสมมชชนเถระ * [ ๑๔๑ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระสม- มชชนเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " โย จ ปพเพ ปมชชตวา " เปนตน. [ ผไมประมาทยอมยงโลกใหสวาง ] ไดยนวา พระเถระนน ไมทาเวลาใหเปนประมาณวา " เชาหรอ เยน " ยอมเทยวกวาดอยเนอง ๆ. วนหนง พระเถระนน ถอไมกวาด ไปสสานกของพระเรวตเถระ ผนงในทพกกลางวนแลว กลาววา " พระเถระนเปนผเกยจครานมาก, บรโภคของทชนถวายดวยศรทธา แลวมานงอย; การทพระเถระนนถอเอาไมกวาดแลวกวาดทแหงหนง จะไมควรหรอ ? " พระเถระ คดวา " เราจกใหโอวาทแกเธอ " ดงน แลว จงกลาววา " มานแนะ คณ. " พระสมมชชนเถระ. อะไร ? ขอรบ. พระเรวตเถระ. ทานจงไป, อาบนาแลวจงมา. พระสมมชชนเถระนน ไดทาอยางนนแลว. ลาดบนน พระเถระใหเธอนง ณ สวนสดขางหนงแลว เมอจะ กลาวสอน จงกลาววา " คณ ธรรมดาภกษเทยวกวาดอยตลอดทก เวลา ไมควร, กการทภกษกวาดแตเชาตรแลว เทยวบณฑบาต กลบ * พระมหาชม ป. ธ. ๖ วดราชประดษฐ ฯ แปล.


จากบณฑบาตแลว มานงในทพกกลางคนหรอในทพกกลางวน สาธยาย อาการ ๓๒ เรมตงความสนความเสอมในอตภาพแลว ลกขนกวาดใน เวลาเยนจงควร, อนภกษไมกวาดตลอดกาลเปนนตย แลวพงทาโอกาส ชอแมแกตน. " พระสมมชชนเถระนนตงอยในโอวาทของพระเถระแลว ไมนานเทาไร กบรรลพระอรหนต. ทนน ๆ ไดรกรงรงแลว. ลาดบนน ภกษทงหลาย กลาวกะพระสมมชชนเถระนนวา " สมมชชนเถระผมอาย ทนน ๆ รกรงรง, เพราะเหตไร ทานจง ไมกวาด ? " พระสมมชชนเถระ. ทานผเจรญ กระผมทาแลวอยางนน ใน เวลาประมาท, บดน กระผมเปนผไมประมาทแลว. ภกษทงหลายกราบทลแดพระศาสดาวา " พระเถระน พยากรณ อรหตผล " พระศาสดา ตรสวา " อยางนน ภกษทงหลาย, บตร ของเราเทยวกวาดอยในเวลาประมาทในกอน, แตบดน บตรของเรา ยบยงอยดวยความสขซงเกดแตมรรถผล จงไมกวาด " ดงนแลว ตรส พระคาถานวา :- " กผใดประมาทในกอน ภายหลงไมประมาท, ผ นนยอมยงโลกนใหสวางได เหมอนดวงจนทร พนแลวจากหมอก ฉะนน. " บณฑตพงทราบเนอความแหงพระคาถานนวา :- " บคคลใด ประมาทแลวในกอน ดวยการทาวตรและวตรตอบ หรอดวยการสาธยายเปนตน ภายหลงยบยงอยดวยสขซงเกดแตมรรคผล


ชอวา ยอมไมประมาท, บคคลนน ยอมยงโลกมขนธเปนตนนให สวาง คอ ยอมทาใหแสงสวางเปนอนเดยวกนได ดวยมรรคญาณ เหมอนดวงจนทรพนแลวจากหมอกเปนตน ยงโอกาสโลกใหสวางอย ฉะนน. " ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระสมมชชนเถระ จบ.


๖. เรองพระองคลมาลเถระ * [ ๑๔๒ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ องคลมาลเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " อสส ปาป กต กมม " เปนตน. [ ตนคดปลายตรงใชได ] เรอง บณฑตพงทราบดวยสามารถแหงองคลมาลสตร๑นนแล. ก พระเถระบวชในสานกของพระศาสดา บรรลพระอรหนตแลว. ครงนน แล ทานพระองคลมาลไปแลวในทลบหลกเรนอย เสวยวมตสขแลว, เปลงอทานนในเวลานนวา :- " กผใด ประมาทแลวในกอน ภายหลงไม ประมาท, ผนน ยอมยงโลกนใหสวาง เหมอน ดวงจนทรพนแลวจากหมอก ฉะนน. " ครนเปลงอทานแลว กปรนพพานดวยอนปาทเสสนพพานธาต. ภกษทงหลาย สนทนากนในโรงธรรมวา " ผมอาย พระเถระบงเกด แลว ณ ทไหนหนอแล ?. พระศาสดาเสดจมาแลว ตรสถามวา " ภกษ ทงหลาย บดน พวกเธอเปนผนงประชมกนดวยถอยคาอะไรหนอ ? " เมอภกษทงหลาย กราบทลวา " ดวยถอยคาปรารภถงทบงเกดของ พระองคลมาลเถระ พระเจาขา, " จงตรสวา " ภกษทงหลาย บตร * พระมหาชม ป. ธ. ๖ วดราชประดษฐ ฯ แปล. ๑. ม. ม. ๑๓/๔๗๗.


เราปรนพพานแลว, " เมอภกษทงหลาย ทลถามวา " พระองคลมาล- เถระ ฆามนษยมประมาณเทาน ปรนพพานแลวหรอ ? พระเจาขา " จงตรสวา " อยางนน ภกษทงหลาย, เพราะองคลมาลนน ไมได กลยาณมตรสกคนหนง จงไดทาบาปมประมาณเทาน ในกาลกอน, แตภายหลง เธอไดกลยาณมตรเปนปจจย จงไดเปนผไมประมาท; เหตนน บาปกรรมนน อนบตรของเราละไดดวยกศล " ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :- " บคคลใด ละบาปกรรมทตนทาไวแลวไดดวย กศล, บคคลนน ยอมยงโลกนใหสวาง เหมอน ดวงจนทรพนแลวจากหมอก ฉะนน. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา กสเลน พระศาสดาตรสหมายเอา พระอรหตมรรค. คาทเหลอ มเนอความตนทงนน. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระองคลมาลเถระ จบ.


๗. เรองธดาของนายชางหก * [ ๑๔๓ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในเจดยชอวาอคคาฬวะ ทรงปรารภ ธดาของนายชางหกคนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา " อนธภโต อย โลโก " เปนตน. [ คนเจรญมรณสตไมกลวตาย ] ความพสดารวา วนหนง พวกชาวเมองอาฬว เมอพระศาสดา ถงเมองอาฬวแลว ไดทลนมนตถวายทานแลว. พระศาสดาเมอ จะทรงทาอนโมทนาในเวลาเสรจภตกจ จงตรสวา " ทานทงหลาย จงเจรญมรณสตอยางนวา ' ชวตของเราไมยงยน, ความตายของ เราแนนอน, เราพงตายแนแท, ชวตของเรามความตายเปนทสด, ชวตของเราไมเทยง, ความตายเทยง; ' กมรณะอนชนทงหลายใดไม เจรญแลว, ในกาลทสด ชนทงหลายนน ยอมถงความสะดง รอง อยางขลาดกลวอยทากาละ เหมอนบรษเหนอสรพษแลวกลวฉะนน; สวนมรณะอนชนทงหลายใดเจรญแลว ชนทงหลายนน ยอมไมสะดง ในกาลทสด ดจบรษเหนอสรพษแตไกลเทยว แลวกเอาทอนไมเขย ทงไปยนอยฉะนน; เพราะฉะนนมรณะสตอนทานทงหลายพงเจรญ. " [ พระศาสดาเสดจประทานโอวาทธดาชางหก ] พวกชนทเหลอฟงพระธรรมเทศนานนแลว ไดเปนผขวนขวาย * พระมหาชม ป. ธ. ๖ วดราชประดษฐ ฯ แปล.


ในกจของตนอยางเดยว. สวนธดาของนายชางหกอาย ๑๖ ปคนหนง คดวา " โอ ธรรมดาถอยคาของพระพทธเจาทงหลายอศจรรย เรา เจรญมรณสตจงควร " ดงนแลว กเจรญมรณสตอยางเดยวตลอด ทงกลางคนกลางวน. ฝายพระศาสดาเสดจออกจากเมองอาฬวนนแลว กไดเสดจไปพระเชตวน. นางกมารกาแมนน กเจรญมรณสตสน ๓ ป ทเดยว. ตอมาวนหนง พระศาสดา ทรงตรวจดโลก ในเวลาใกลรง ทรงเหนนางกมารกานน เขาไปในภายในขายคอพระญาณของพระ องค ทรงใครครวญวา " เหตอะไรหนอ ? จกม " ทรงทราบวา " นางกมารกานเจรญมรณสตแลวสน ๓ ป ตงแตวนทฟงธรรมเทศนา ของเรา, บดน เราไปในทนนแลว ถามปญหา ๔ ขอกะนางกมารกาน เมอนางแกปญหาอย จกใหสาธการในฐานะ ๔ แลวภาษตคาถาน, ในเวลาจบคาถา นางกมารกานน จกตงอยในโสดาปตตผล, เพราะ อาศยนางกมารกานน เทศนาจกมประโยชนแมแกมหาชน " ดงนแลว มภกษประมาณ ๕๐๐ รปเปนบรวาร ไดเสดจออกจากพระเชตวน ไป สอคคาฬววหารโดยลาดบ. ชาวเมองอาฬว ทราบวา " พระศาสดา เสดจมาแลว " จงไปวหาร ทลนมนตแลว. แมนางกมารกานน ทราบ การเสดจมาของพระศาสดา มใจยนดวา " ขาววา พระมหาโคดม พทธเจา ผพระบดา๑ ผเปนใหญ เปนพระอาจารยผมพกตรดงพระ- จนทรเพญ ของเราเสดจมาแลว " จงคดวา " พระศาสดา ผมวรรณะ ดงทองคา อนเราเคยเหน ในทสด ๓ ป แตวนน, บดน เราจก ไดเหนพระสรระซงมวรรณะดงทองคา และฟงธรรมอนเปนโอวาท ๑. แปลตามเชงอรรถ ถาแปลตามฉบบไทยกแยกเปน ๒ ประโยค.


ซงมโอชะอนไพเราะ ( จบใจ ) ของพระศาสดานน. " ฝายบดาของนาง เมอจะไปสโรงหก ไดสงไววา " แม ผา สาฏก ซงเปนของคนอน เรายกขนไว ( กาลงทอ ), ผานนประมาณ คบหนง ยงไมสาเรจ; เราจะใหผานนเสรจในวนน, เจากรอดายหลอด แลว พงนามาใหแกพอโดยเรว. " นางกมารกานน คดวา " เราใคร จะฟงธรรมของพระศาสดา, กบดาสงเราไวอยางน; เราจะฟงธรรม ของพระศาสดาหรอหนอแล หรอจะกรอดายหลอดแลวนาไปใหแก บดา ? " ครงนน นางกมารกานน ไดมความปรวตกอยางนวา " เมอ เราไมนาดายหลอดไปให บดาพงโบยเราบาง พงตเราบาง, เพราะ ฉะนน เรากรอดายหลอดใหแกทานแลว จงจกฟงธรรมในภายหลง " ดงนแลว จงนงกรอดายหลอดอยบนตง. แมพวกชาวเมองอาฬว องคาสพระศาสดาแลว ไดรบบาตร ยนอยเพอตองการอนโมทนา. พระศาสดาประทบนงแลว ดวยทรงดารวา " เราอาศยกลธดาใด มาแลวสนทาง ๓๐ โยชน, กลธดานน ไมมโอกาสแมในวนน, เมอ กลธดานนไดโอกาสแลวเราจกทาอนโมทนา. " กใคร ๆ ในโลก พรอมทงเทวโลก ยอมไมอาจเพอจะทลอะไร ๆ กะพระศาสดา ผ ทรงนงอยางนนได. แมนางกมารกานนแล กรอดวยหลอดแลวใสใน กระเชา เดนไปสสานกของบดา ถงทสดของบรษทแลว กไดเดนแลด พระศาสดาไป. แมพระศาสดา กทรงชะเงอ๑ทอดพระเนตรนางกมารกา นน. ถงนางกมารกานนกไดทราบแลว โดยอาการทพระศาสดาทอด ๑. คว อกขปตวา.


พระเนตรเหมอนกนวา " พระศาสดา ประทบนงอยในทามกลางบรษท เหนปานนน ทอดพระเนตรเราอย ยอมทรงหวงการมาของเรา, ยอม ทรงหวงการมาสสานกของพระองคทเดยว. " นางวางกระเชาดายหลอด แลวไดไปยงสานกของพระศาสดา. ถามวา " กเพราะเหตอะไร ? พระศาสดา จงทอดพระเนตร นางกมารกานน. " แกวา " ไดยนวา พระองคไดทรงปรวตกอยางนวา ' นาง กมารกานน เมอไปจากทน ทากาลกรยาอยางปถชนแลว จก เปนผมคตไมแนนอน, แตมาสสานกของเราแลวไปอย บรรลโสดา- ปตตผลแลว จกเปนผมคตแนนอน เกดในดสตวมาน. " นยวา ใน วนนน ชอวาความพนจากความตายไมมแกนางกมารกานน. นางกมารกานน เขาไปเฝาพระศาสดา ดวยเครองหมายอนพระ ศาสดาทอดพระเนตรนนแล เขาไปสระหวางแหงพระรศมมพรรณ ๖ ถวายบงคมแลว ไดยนอย ณ ทควรขางหนง. [ พระศาสดาตรสถามปญหากะธดาชางหก ] ในขณะทนางกมารกานน ถวายบงคมพระศาสดาผประทบนงนง ในทามกลางบรษทเหนปานนนแลว ยนอยนนแล พระศาสดา ตรส กะนางวา " กมารกา เธอ มาจากไหน ? " กมารกา. ไมทราบ พระเจาขา. พระศาสดา. เธอ จกไป ณ ทไหน ? กมารกา. ไมทราบ พระเจาขา.


พระศาสดา. เธอไมทราบหรอ ? กมารกา. ทราบ พระเจาขา. พระศาสดา. เธอ ทราบหรอ ? กมารกา. ไมทราบ พระเจาขา. พระศาสดา. ตรสถามปญหา ๔ ขอกะนางกมารกานน ดวย ประการฉะน. มหาชน โพนทนาวา " ผเจรญทงหลาย ทานทงหลาย จง ด, ธดาของชางหกน พดคาอนตนปรารถนาแลว ๆ กบพระสมมา- สมพทธเจา; เมอพระสมมาสมพทธเจา ตรสวา ' เธอมาจากไหน ? ' ธดาของชางหกน ควรพดวา ' จากเรอนของชางหก, ' เมอตรสวา ' เธอ จะไปไหน ? ' กควรกลาววา ' ไปโรงของชางหก ' มใช หรอ ?. พระศาสดา ทรงกระทามหาชนใหเงยบเสยงแลว ตรสถามวา " กมารกา เธอ เมอเรากลาววา ' มาจากไหน ? ' เพราะเหตไร เธอจงตอบวา ' ไมทราบ ? " กมารกา. พระเจาขา พระองคยอมทรงทราบความทหมอม ฉนมาจากเรอนชางหก, แตพระองคเมอตรสถามวา ' เธอ มาจาก ไหน ? ' ยอมตรสถามวา ' เธอ มาจากทไหน จงเกดแลวในท น ? ' แตหมอนฉน ยอมไมทราบวา ' กเรามาแลวจากไหน จง เกดในทน ? " ลาดบนน พระศาสดา ประทานสาธการเปนครงแรกแกนาง กมารกานนวา " ดละ ดละ กมารกา, ปญหาอนเราถามแลวนน


แล อนเธอแกไดแลว " แลวตรสถามแมขอตอไปวา " เธอ อนเรา ถามแลววา ' เธอ จกไป ณ ทไหน ? ' เพราะเหตไร จงกลาววา ' ไมทราบ ? ' กมารกา. พระเจาขา พระองคยอมทรงทราบหมอมฉนผถอ กระเชาดายหลอดเดนไปยงโรงของชางหก, พระองคยอมตรสถามวา ' กเธอไปจากโลกนแลว จกเกดในทไหน ? ' กหมอมฉนจตจากโลกน แลวยอมไมทราบวา ' จกไปเกดในทไหน ? ' ลาดบนน พระศาสดา ประทานสาธการแกนางเปนครงท ๒ วา " ปญหาอนเราถามแลวนนแล เธอแกไดแลว " แลวตรสถามแมขอ ตอไปวา " เมอเชนนน เธอ อนเราถามวา ' ไมทราบหรอ ? ' เพราะ เหตไร จงกลาววา ' ทราบ ? " กมารกา. พระเจาขา หมอนฉนยอมทราบภาวะคอความตาย ของหมอมฉนเทานน, เหตนน จงกราบทลอยางนน. ลาดบนน พระศาสดา ประทานสาธการแกนางเปนครงท ๓ วา " ปญหาอนเราถามแลวนนแล เธอแกไดแลว " แลวตรสถามแมขอ ตอไปวา " เมอเปนเชนนน เธอ อนเราถามวา ' เธอยอมทราบ หรอ ? ' เพราะเหตไร จงพดวา ' ไมทราบ ? " กมารกา. หมอมฉนยอมทราบแตภาวะคอความตายของหมอม ฉนเทานน พระเจาขา, แตยอมไมทราบวา ' จกตายในเวลากลางคน กลางวนหรอเวลาเชาเปนตน ในกาลชอโนน, เพราะเหตนน จงพด


อยางนน. " [ คนมปญญาชอวามจกษ ] ลาดบนน พระศาสดา ประทานสาธการครงท ๔ แกนางวา " ปญหาอนเราถามแลวนนแล เธอแกไดแลว " แลวตรสเตอนบรษท วา " พวกทานยอมไมทราบถอยคาชอมประมาณเทาน ทนางกมารกา นกลาวแลว, ยอมโพนทนาอยางเดยวเทานน; เพราะจกษคอ ปญญาของชนเหลาใดไมม, ชนเหลานน เปน ( ดจ ) คนบอดทเดยว; จกษคอปญญาของชนเหลาใดมอย, ชนเหลานนนนแล เปนผมจกษ " ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- " สตวโลกนเปนเหมอนคนบอด, ในโลกนนอย คน จะเหนแจงได, นอยคนจะไปในสวรรค เหมอนนกหลดแลวจากขาย ( มนอย ) ฉะนน. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา อย โลโก ความวา โลกย- มหาชนน ชอวาเปนเหมอนคนบอด เพราะไมมจกษคอปญญา. สอง บทวา ตนเกตถ ความวา ชนในโลกนนอยคน คอไมมาก จะเหนแจง ดวยสามารถแหงไตรลกษณมไมเทยงเปนตน. บทวา ชาลมตโต ว ความวา บรรดาฝงนกกระจาบทนายพรานนกผฉลาดตลบดวยขายจบ เอาอย นกกระจาบบางตวเทานน ยอมหลดจากขายได, ทเหลอ ยอม เขาไปสภายในขายทงนน ฉนใด; บรรดาสตวทขายคอมารรวบไวแลว


สตวเปนอนมาก ยอมมปกตไปสอบาย, นอยคนคอบางคนเทานน ไปใน สวรรค คอยอมถงสคตหรอนพพาน ฉนนน. ในเวลาจบเทศนา นางกมารกานน ดารงอยในโสดาปตตผล, เทศนาไดมประโยชนแมแกมหาชน. [ ธดาชางหกตายไปเกดในดสตภพ ] แมนางกมารกานน ไดถอกระเชาดายหลอดไปสสานกของบดา แลว. แมบดานน กนงหลบแลว. เมอนางไมกาหนดแลว นอมกระเชา ดายหลอดเขาไปอย กระเขาดายหลอดระทบทสดฟม ทาเสยงตกไป. บดานน ตนขนแลว ฉดทสดฟมไป ดวยนมตทตนจบเอาแลวนน เอง. ทสดฟมไปประหารนางกมารกานนทอก. นางทากาละ ณ ทนน นนเอง บงเกดแลวในดสตภพ. ลาดบนน บดาของนางเมอแลดนาง ไดเหนนางมสรระทงสนเปอนดวยโลหตลมลงตายแลว. ลาดบนน ความโศกใหญบงเกดขนแกบดานน. เขารองไหอยดวยคดวา " ผอน จกไมสามารถเพอยงความโศกของเราใหดบได " จงไปสสานกของ พระศาสดา กราบทลเนอความนนแลว กราบทลวา " พระเจาขา ของพระองคจงยงความโศกของขาพระองคใหดบ. " พระศาสดา ทรง ปลอดเขาแลว ตรสวา " ทานอยาโศกแลว, เพราะวานาตาของทาน อนไหลออกแลว ในกาลเปนทตายแหงธดาของทานดวยอาการอยาง นนนแล ในสงสารทสดทใคร ๆ ไมรแลว เปนของยงกวานาแหง มหาสมทรทง ๔ " ดงนแลว จงตรสอนมตคคสตร. เขามความโศก


เบาบาง ทลขอบรรพชากะพระศาสดา ไดอปสมบทแลว ตอกาลไม นานเลย บรรลพระอรหนตแลว ดงนแล. เรองธดาของนายชางหก จบ.


๘. เรองภกษ ๓๐ รป * [ ๑๔๔ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษ ๓๐ รป ตรสพระธรรมเทศนานวา " หสา อาทจจปเถ ยนต " เปนตน. [ ผเจรญอทธบาทยอมเหาะไปได ] ความพสดารวา ในวนหนง ภกษผมปกตอยในทศมประมาณ ๓๐ รป เขาไปเฝาพระศาสดา. พระอานนทเถระมาในเวลาททาวตร แดพระศาสดา เหนภกษเหลานนแลว คดวา " เมอพระศาสดาทรงทา ปฏสนถารกบดวยภกษเหลานแลว เราจกทาวตร " ดงนแลว จงได ยนอยทซมประต. แมพระศาสดาทรงทาปฏสนถารกบดวยภกษเหลา นนแลว กตรสกถาอนปรารภธรรมซงเปนเครองใหระลกถง แกภกษ เหลานน. ภกษเหลานนแมทงหมดฟงธรรมกถานนแลว บรรลพระ อรหนต ไดเหาะไปทางอากาศ. พระอานนทเถระ เมอภกษเหลานน ชกชาอย จงเขาไปเฝาพระศาสดา ทลถามวา " พระเจาขา ภกษ มประมาณ ๓๐ รปมาแลว ณ ทน, ภกษเหลานนไปไหน ? " พระศาสดา. ไปแลว อานนท. พระอานนท. ไปโดยทางไหน ? พระเจาขา. พระศาสดา. ทางอากาศ อานนท. พระอานนท. กภกษเหลานน เปนพระขณาสพหรอ ? พระเจาขา. * พระมหาชม ป. ธ. ๖ วดราชประดษฐ ฯ แปล.


พระศาสดา. อยางนน อานนท, ภกษเหลานนฟงธรรมใน สานกเรา บรรลพระอรหนตแลว. กในขณะนน หงสทงหลายไปโดยอากาศแลว. พระศาสดา ตรสวา " อานนท อทธบาท ๔ อนผใดแลเจรญดแลว, ผนน ยอม ไปโดยอากาศ ดจหงสฉะนน " ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :- " หงสทงหลาย ยอมไปในทางแหงดวงอาทตย, ทานผมฤทธทงหลายยอมไปในอากาศดวยฤทธ, ธรชนชนะมารพรอมทงพาหนะแลว ยอมออก ไปจากโลกได. " [ แกอรรถ ] บณฑตพงทราบเนอความแหงพระคาถานนวา :- " หงสเหลาน ยอมไปในทางแหงดวงอาทตยคอในอากาศ. ก อทธบาทอนชนเหลาใดเจรญดแลว, ชนแมเหลานน ยอมไปในอากาศ ดวยฤทธ. แมธรชนทงหลายคอบณฑต ชนะมารพรอมทงพาหนะ แลว ยอมออกไป คอยอมสลดออกจากโลกคอวฏฏะน ไดแก ถง พระนพพาน. " ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษ ๓๐ รป จบ.


๙. เรองนางจญจมาณวกา * [ ๑๔๕ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภนาง- จญจมาณวกา ตรสพระธรรมเทศนานวา " เอกธมมมตตสส " เปนตน. [ พวกเดยรถยรษยาพระพทธศาสนา ] ความพสดารวา ในปฐมโพธกาล เมอสาวกของพระทศพล มมากหาประมาณมได, เมอพวกเทวดาและมนษยหยงลงสอรยภม, เมอพระคณสมทยของพระศาสดาแผไปแลว, ลาภสกการะเปนอน มากเกดขนแลว. พวกเดยรถย เปนผเชนกบแสงหงหอยในเวลาดวง อาทตยขน เปนผเสอมลาภสกการะ. พวกเดยรถยเหลานน ยนใน ระหวางถนน แมประกาศใหพวกมนษยรแจงอยอยางนวา " พระ สมณโคดมเทานนหรอ เปนพระพทธเจา, แมพวกเรากเปนพระ พระพทธเจา; ทานทเขาใหแลวแกพระสมณโคดมนนเทานนหรอ มผล มาก, ทานทเขาใหแลวแมแกเราทงหลายกมผลมากเหมอนกน; ทาน ทงหลาย จงให จงทา แกเราทงหลายบาง " ดงนแลว ไมไดลาภ- สกการะแลว ประชมคดกนในทลบวา " พวกเรา พงยงโทษใหเกด ขนแกพระสมณโคดม ในระหวางมนษยทงหลาย พงยงลาภสกการะ ใหฉบหาย โดยอบายอะไรหนอแล ? " กาลนน ในกรงสาวตถ ม * พระมหาชม ป. ธ. ๖ วดราชประดษฐ ฯ แปล.


นางปรพพาชกาคนหนง ชอวาจญจมาณวกา เปนผทรงรปอนเลอโฉม ถงความเลศดวยความงาม เสมอนนางเทพอปสรฉะนน. รศมยอม เปลงออกจากสรระของนางนน. [ นางจญจมาณวการบอาสาพวกเดยรถย ] ลาดบนน เดยรถยผมความรเฉยบแหลมคนหนง กลาวอยางน วา " เราทงหลายอาศยนางจญจมาณวกา พงยงโทษใหเกดขนแก พระสมณโคดม ยงลาภสกการะ ( ของเธอ ) ใหฉบหายได. " เดยรถย เหลานน รบรองวา " อบายน มอย. " ตอมา นางจญจมาณวกานน ไปสอารามของเดยรถย ไหวแลวไดยนอย. พวกเดยรถยไมพดกบ นาง. นางจงคดวา " เรามโทษอะไรหนอแล ? " แมพดครงท ๓ วา " พระผเปนเจาทงหลาย ดฉนไหว " ดงนแลว จงพดวา " พระผเปน เจาทงหลาย ดฉนมโทษอะไรหนอแล ? เพราะเหตอะไร ทานทงหลาย จงไมพดกบดฉน ? " เดยรถย. นองหญง เจายอมไมทราบซงพระสมณโคดม ผ เบยดเบยนเราทงหลาย เทยวทาเราทงหลายใหเสอมลาภสกการะหรอ ? นางจญจมาณวกา. ดฉนยงไมทราบ เจาขา, กในเรองน ดฉน ควรทาอยางไรเลา ? เดยรถย. นองหญง ถาเจาปรารถนาความสขแกเราทงหลาย ไซร, จงยงโทษใหเกดขนแกพระสมณโคดมแลว ยงลาภสกการะ ใหฉบหายเพราะอาศยตน. นางกลาววา " ดละ พระผเปนเจาทงหลาย, ขอนจงเปนภาระ


ของดฉนเอง, ทานทงหลายอยาคดแลว " ดงนแลว หลกไป หมผา มสดจแมลงคอมทอง มของหอมและระเบยบดอกไมเปนตนในมอ มงหนาตรงพระเชตวนไปอย ในสมยเปนทฟงธรรมกถาแหงชนชาว เมองสาวตถแลวออกไปจากพระเชตวน ตงแตกาลนน เพราะความ ทนางเปนผฉลาดในมายาของหญง, เมอผอนถามวา " นางจะไป ไหนในเวลาน ? " จงกลาววา " ประโยชนอะไรของทานทงหลาย ดวยททเราไป " พกอยในวดของเดยรถยในทใกลพระเชตวน เมอคน ผเปนอบาสกออกจากพระนครแตเชาตร ดวยหวงวา " จกถวาย บงคมพระผมพระภาค " ( นาง ) ทาทเหมอนอยในพระเชตวนเขาไปส พระนคร, เมอคนผเปนอบาสกถามวา " ทานอย ณ ทไหน ? " แลวจง กลาววา " ประโยชนอะไรของทานทงหลายดวยททเราอย " โดยกาล ลวงไป ๑ เดอน ๒ เดอน เมอถกถาม จงกลาววา " เราอยในพระ คนธกฎเดยวกนกบพระสมณโคดม ในพระเชตวน " ยงความสงสยให เกดขนแกปถชนทงหลายวา " ขอนนจรงหรอไมหนอ ? " โดยกาลลวง ไป ๓-๔ เดอน เอาทอนผาพนทอง แสดงเพศของหญงมครรภ ให เหลาชนอนธพาลถอเอาวา " ครรภบงเกดขน เพราะอาศยพระสมณ- โคดม " โดยกาลลวงไป ๘-๙ เดอน ผกไมกลมไวททองหมผาทบ ขางบน ใหทบหลงมอและเทาดวยไมคางโค แสดงอาการบวมขน มอนทรยบอบชา เมอพระตถาคตประทบนงแสดงธรรมบนธรรมาสน ทประดบแลวในเวลาเยน, ไปสธรรมสภา ยนตรงพระพกตรของพระ ตถาคตแลว กลาววา " มหามรณะ พระองค ( ดแต ) แสดงธรรม


แกมหาชนเทานน, เสยงของพระองคไพเราะ, พระโอษฐของพระ องคสนท; สวนหมอมฉน อาศยพระองคไดเกดมครรภครบกาหนด แลว, พระองคไมทรงทราบเรอนเปนทคลอดของหมอมฉน, ไมทรง ทราบเครองครรภบรหารมเนยใสและนามนเปนตน. เมอไมทรงทา เอง กไมตรสบอกพระเจาโกศล หรออนาถบณฑกะ หรอนางวสาขา มหาอบาสกา คนใดคนหนง แมบรรดาอปฏฐากทงหลายวา ' ทานจง ทากจทควรทาแกนางจญจมาณวกาน, พระองคทรงรแตจะอภรมย เทานน, ไมทรงรครรภบรหาร " เปนเหมอนพยายามจบกอนคถปา มณฑลพระจนทรฉะนน ดาพระตถาคตในทามกลางบรษทแลว. พระตถาคต ทรงงดธรรมกถาแลว เมอจะทรงบนลอเยยง อยางสหะ จงตรสวา " นองหญง ความทคาอนเจากลาวแลว จะ จรงหรอไม เราและเจาเทานน ยอมร. " นางจญจมาณวกา. อยางนน มหาสมณะ ขอนน เกดแลว โดยความททานและหมอมฉนทราบแลว. [ เทพบตรทาลายกลอบายของนางจญจมาณวกา ] ขณะนน อาสนะของทาวสกกะแสดงอาการรอน. ทาวเธอทรง ใครครวญอย กทราบวา " นางจญจมาณวกา ยอมดาพระตถาคต ดวยคาไมเปนจรง " แลวทรงดารวา " เราจกชาระเรองนใหหมดจด " จงเสดจมากบเทพบตร ๔ องค. เทพบตรทงหลายแปลงเปนลกหนกด เชอกทผกทอนไมกลม ดวยอนแทะทเดยวเทานน. ลมพดเวกผาหม ขน. ไมกลมพลดตกลงบนหลงเทาของนางจญจมาณวกานน. ปลาย


เทาทง ๒ ขางแตกแลว. มนษยทงหลายกพดวา " แนะนางกาลกณณ เจาดาพระสมมาสมพทธเจา " ถมเขฬะลงบนศรษะ มมอถอกอนดน และทอนไม ฉดลากออกจากพระเชตวน. [ นางจญจมาณวกาถกแผนดนสบ ] ครนในเวลานางลวงคลองพระเนตรของพระตถาคตไป แผน ดนใหญแตกแยกใหชองแลว. เปลงไฟตงขนจากอเวจ. นางจญจ- มาณวกานน ไปเกดในอเวจ เปนเหมอนหมผากมพลทตระกลให. ลาภสกการะของพวกอญญเดยรถยเสอมแลว. ( แตกลบ ) เจรญแกพระ ทศพลโดยประมาณยง. ในวนรงขน พวกภกษสนทนากนในธรรมสภาวา " ผมอาย ทงหลาย นางจญจมาณวกาดาพระสมมาสมพทธเจา ผควรทกษณาอน เลศ ผมคณอนยงอยางน ดวยคาไมจรง จงถงความพนาศใหญแลว. " พระศาสดาเสดจมา ตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนง ประชมกนดวยถอยคาอะไรหนอ ? " เมอภกษทงหลายกราบทลวา " ดวยถอยคาชอน, " แลวตรสวา " ภกษทงหลาย บดนเทานนหามได, ถงในกาลกอน นางจญจมาณวกานน กดาเราดวยคาไมจรง ถงความ พนาศแลวเหมอนกน " ดงนแลว จงตรสมหาปทมชาดก๑ใน ทวาทสนบาตนใหพสดารวา :- " ผเปนใหญไมเหนโทษนอยใหญ ของผอนโดย ๑. ข. ชา. ทวาทสก. ๒๗/๓๓๘. ตทฏกถา. ๖/๑๓๐.


ประการทงปวงแลว ไมทนพจารณาเหนเอง ไม พงลงอาชญา. " [ พระโพธสตวถกทงลงในเหวแตไมตาย ] ( พระองคตรสวา ) " ไดยนวา ในกาลนน นางจญจมาณวกา นน เปนผรวมสามของพระมารดาของพระโพธสตว ทรงนามวา มหาปทมกมาร เปนอครมเหสของพระราชา เชญชวนพระมหาสตว ดวยอสทธรรม ไมไดความยนยอมของพระโพธสตวนน แลวทา ประการแปลกในตนดวยตนเอง แสดงอาการลวงวาเปนไข จงกราบ ทลแดพระราชาวา " พระราชโอรสของพระองค ยงหมอมฉนผไม ปรารถนาอย ใหถงประการแปลกน. " พระราชากรว ทงพระมหาสตว ไปในเหวเปนททงโจร. ลาดบนน เทวดาผสงอยในทองแหงภเขา ( หบเขา ) รบพระมหา- สตวนนแลว ใหประดษฐานอยในหองพงพาน ของพระยานาค. พระยานาคนาพระมหานตวนนไปสภพนาค ทรงรบรองดวยราชสมบต กงหนง. พระมหาสตวนนอยในภพนาคนนสนปหนง ใครจะบวช จงมา สหมวนตประเทศ บวชแลว ใหฌานและอภญญาบงเกดแลว. [ พระโพธสตวถวายพระโอวาทแกพระราชา ] ตอมา พรานไพรผหนงเหนพระมหาสตวนนแลว จงกราบทล แดพระราชา. พระราชาเสดจไปสสานกของพระมหาสตวนนแลว ม ปฏสนถารอนพระมหาสตวทาแลว ทรงทราบประพฤตเหตนนทงหมด ทรงเชอเชญพระมหาสตวดวยราชสมบต อนพระมหาสตวนนถวาย


โอวาทวา " กจดวยราชสมบตของหมอมฉนไมม, กพระองคจงอยา ใหราชธรรม ๑๐ ประการกาเรบ ทรงละการถงอคตเสยแลว เสวย ราชสมบตโดยธรรมเถด " ดงนแลว เสดจลกจากอาสนะ ทรง กนแสง เสดจไปสพระนคร จงตรสถามอามาตยทงหลายในระหวาง หนทางวา " เราถงความพลดพรากจากบตรซงสมบรณดวยอาจาระ อยางนเพราะอาศยใคร ? " อามาตย. เพราะอาศยพระอครมเหส พระเจาขา. พระราชา รบสงใหจบพระอครมเหสนนใหมเทาขนแลว ทงไป ในเหวททงโจร เสดจเขาไปสพระนคร เสวยราชสมบตโดยธรรม. มหาปทมกมารในกาลนน ไดเปนพระมหาสตว, หญงรวมสามของ พระมารดา ไดเปนนางจญจมาณวกา. พระศาสดา ครนทรงประกาศเนอความนแลว ตรสวา " ภกษ ทงหลาย กขนชอวาบาปกรรม อนบคคลผละคาสตยซงเปนธรรม อยางเอกแลว ตงอยในมสาวาท ผมปรโลกอนสละแลว ไมพงทา ยอมไมม " ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :- " บาปอนชนผกาวลวงธรรมอยางเอกเสย ผมก พดเทจ ผมปรโลกอนลวงเลยเสยแลว ไมพงทา ยอมไมม. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา เอกธมม คอ ซงคาสตย. บทวา มสาวาทสส ความวา บรรดาคาพด ๑๐ คา คาสตยแมสกคาหนง


ยอมไมมแกผใด, อนผเหนปานน ชอวาผมกพดเทจ. บาทพระคาถา วา วตณณปรโลกสส ไดแก ผมปรโลกอนปลอยเสยแลว. กบคคล เหนปานน ยอมไมพบสมบต ๓ อยางเหลาน คอ มนษยสมบต เทพสมบต นพพานสมบตในอวสาน. สองบทวา นตถ ปาป ความ วา ความสงสยวาบาปชอน อนบคคลนน คอผเหนปานนน ไมพงทา ดงน ยอมไมม. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองนางจญจมาณวกา จบ.


๑๐. เรองอสทสทาน * [ ๑๔๖ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภอสทส- ทาน ตรสพระธรรมเทศนานวา " น เว กทรยา เทวโลก วชนต " เปนตน. [ พระราชาถวายทานแขงกบราษฎร ] ความพสดารวา สมยหนง พระศาสดาเสดจจารกไปแลว ม ภกษประมาณ ๕๐๐ เปนบรวาร เสดจเขาไปในพระเชตวน. พระราชา เสดจไปวหาร ทลนมนตพระศาสดา ในวนรงขน ทรงตระเตรยม อาคนตกทานแลว จงตรสเรยกชาวพระนครวา " จงดทานของเรา. " ชาวพระนครมาเหนทานของพระราชาแลว ในวนรงขน ทลนมนต พระศาสดา ตระเตรยมทานแลว สง ( ขาวไปกราบทล ) แดพระ ราชาวา " ขอพระองคผเปนสมมตเทพ จงทอดพระเนตรทานของ พวกขาพระองค. " พระราชาเสดจไปทอดพระเนตรทานของชาวพระ นครเหลานนแลว ทรงดารวา " ทานอนยงกวาทานของเราอนชน เหลานทาแลว, เราจกทาทานอก " จงรบสงใหตระเตรยมทานแลว แมในวนรงขน. แมชาวพระนครเหนทานนนแลว ในวนรงขน จง ตระเตรยม ( ทาน ) แลว ดวยประการฉะน. ดวยอาการอยางน พระราชาไมทรงอาจเพอใหชาวพระนครแพไดเลย, ชาวพระนครก * พระมหาชม ป. ธ. ๖ วดราชประดษฐ ฯ แปล.


ไมอาจเพอใหพระราชาแพได. ตอมาในวาระท ๖ ชาวพระนครเพม ขนรอยเทาพนเทา ตระเตรยมทาน โดยประการทใคร ๆ ไมอาจจะ พดไดวา " วตถชอน ไมมในทานของชาวพระนครเหลาน. " พระ ราชาทอดพระเนตรทานนนแลว ทรงดารอยวา " ถาเราจกไมอาจ เพอทาทานใหยงกวาทานของชาวพระนครเหลานไซร, ประโยชน อะไรของเราดวยชวตเลา " ดงนแลว ไดบรรทมดารถงอบายอย. [ พระนางมลลกาทรงจดทาน ] ลาดบนน พระนางมลลกาเทว เขาไปเฝาทาวเธอแลว ทล ถามวา " ขาแตมหาราชเจา เพราะเหตไร พระองคจงเปนผ บรรทมอยางน ? เพราะเหตไร อนทรยของพระองค จงเปนดจ เหนดเหนอยแลว ? " พระราชาตรสวา " เทว บดน เธอยงไม ทราบหรอ ? " พระเทว. หมอมฉนยงไมทราบ พระเจาขา. ทาวเธอตรสบอกเนอความนน แกพระนางแลว. ลาดบนน พระนางมลลกากราบทลทาวเธอวา " ขาแตสมมต- เทพ พระองคอยาทรงดารเลย, พระราชาผเปนใหญในแผนดน อน ชาวพระนครทงหลายใหพายแพอย พระองคเคยทอดพระเนตรหรอ หรอเคยสดบแลวทไหน ?, หมอมฉนจกจดแจงทานแทนพระองค. " พระนาง กราบทลแดทาวเธออยางน เพราะความทพระนาง เปนผใครจะจดแจงอสทสทานแลวกราบทลวา " ขาแตพระมหาราชเจา ของพระองคจงรบสงใหเขาทา มณฑปสาหรบนง ภายในวงเวยน


ดวยไมเรยบททาดวยไมสาละ และไมขานาง เพอภกษ ๕๐๐ รป, พวกภกษทเหลอจกนงภายนอกวงเวยน; ขอจงรบสงใหทาเศวตฉตร ๕๐๐ คน, ชางประมาณ ๕๐๐ เชอก จกถอเศวตฉตรเหลานน ยนกนอยเบองบนแหงภกษ ๕๐๐ รป, ขอจงรบสงใหทาเรอสาเรจ ดวยทองคาอนมสสก สก ๘ ลา หรอ ๑๐ ลา, เรอเหลานน จกม ณ ทามกลางมณฑป, เจาหญงองคหนง ๆ จกนงบดของหอม อยในระหวางภกษ ๒ รป ๆ, เจาหญงองคหนง ๆ จกถอพดยนพด ภกษ ๒ รป ๆ, เจาหญงทเหลอ จกนาของหอมทบดแลว ๆ มาใส ในเรอทองคาทงหลาย, บรรดาเจาหญงเหลานน เจาหญงบางพวก จกถอกาดอกอบลเขยว เคลาของหอมทใสไวในเรอทองคาแลว จกให ภกษรบเอากลนอบ; เพราะเจาหญงไมมแกชาวพระนครเลยทเดยว, เศวตฉตรกไมม, ชางกไมม, ชาวพระนครจกพายแพดวยเหตเหลาน, ขาแตมหาราช ขอพระองคจงรบสงใหทาอยางนเถด. " พระราชา ทรงรบวา " ดละ พระเทว, เรองอนงาม เจาบอกแลว " จงรบสงให ทากจทงสนโดยทานองทพระนางกราบทลแลวทเดยว. กชางเชอกหนง ยงไมพอแกภกษรปหนง. ลาดบนน พระราชา ตรสกะพระนางมลลกาวา " นางผเจรญ ชางเชอกหนง ยงไมพอแกภกษรปหนง, เราจกทาอยางไร ? " พระเทว. ชาง ๕๐๐ เชอกไมมหรอ ? พระเจาขา. พระราชา. มอย เทว, แตชางทเหลอ เปนชางดรอย, ชาง เหลานน พอเหนภกษทงหลายเขา ยอมเปนสตวดราย เหมอนลม


เวรมภา. " พระเทว. ขาแตสมมตเทพ หมอมฉนทราบทเปนทยนถอฉตร ของลกชางซงดรายเชอกหนง. พระราชา. เราจกเอาชางยน ณ ทไหน ? พระเทว. ยน ณ ทใกลของพระผเปนเจาชอวาองคลมาล. พระราชารบสงใหบรษทาแลวอยางนน. ลกชางสอดหาง เขาในระหวางขา ไดปรบหทง ๒ หลบตายนอยแลว. มหาชนแลด ชางททรงเศวตฉตรเพอพระเถระเทานน ดวยคดวา " นเปนอาการ ของชางดราย ชอเหนปานน, ( ทาน ) พระองคลมาลเถระยอมทาได. " พระราชาทรงองคาสภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมข ดวยอาหาร อนประณตแลว ถวายบงคมพระศาสดา กราบทลวา " ขาแตพระองค ผเจรญ สงใด เปนกปปยภณหรอเปนอกปปยภณฆ ในโรงทานน หมอมฉนยอมถวายสงนนทงหมดแดพระองคเทานน. " [ ทานทพระนางมลลกาจดชออสทสทาน ] กในทานนนแล ทรพยมประมาณ ๑๔ โกฏ เปนอนพระราชา ทรงบรจาค โดยวนเดยวเทานน. กของ ๔ อยาง คอ เศวตฉตร ๑ บงลงกสาหรบนง ๑ เชงบาตร ๑ ตงสาหรบเชดเทา ๑ เปนของหา คามไดเทยว เพอพระศาสดา. ใคร ๆ ผสามารถเพอทาทานเหนปานน แลว ถวายทานแดพระพทธเจาทงหลายไมไดมแลวอก; เพราะเหต นนนนแล ทานนนจงปรากฏวา " อสทสทาน. " ไดยนวาอสทสทาน


นน มแดพระพทธเจาทก ๆ พระองค ครงเดยวเทานน. สตรเทานน ยอมจกแจง ( ทาน ) เพอพระศาสดาและภกษทงปวง. [ ลกษณะของคนดคนชว ] กอามาตยของพระราชาไดม ๒ คน คอ กาฬะ ๑ ชณหะ ๑. บรรดาอามาตย ๒ คนนน กาฬอามาตย คดวา " โอ ความเสอมรอบ แหงราชตระกล, ทรพยประมาณ ๑๔ โกฏ ถงความสนไปโดย วนเดยวเทานน, ภกษเหลาน บรโภคทานแลว จกไปนอนหลบ; โอ ราชตระกลฉบหายแลว. " สวนชณหอามาตย คดวา " แม ทานของพระราชา, กใคร ๆ ไมดารงในความเปนพระราชา ไมอาจ เพอถวายทานเหนปานนได, พระราชาชอวาไมใหสวนบญแกสตว ทงปวง ยอมไมม; กเราอนโมทนาทานน. ในทสดภตกจแหงพระศาสดา พระราชาทรงรบบาตรเพอตอง การอนโมทนา. พระศาสดา ทรงดารวา " พระราชา ถวายมหาทาน เหมอนใหหวงนาใหญเปนไปอย : มหาชนไดอาจเพอยงจตใหเลอมใส หรอไมหนอ ? " พระองคทรงทราบวารจต ของอามาตยเหลานน แลว ทรงทราบวา " ถาเราจกทาอนโมทนาใหสมควรแกทานของพระ ราชาไซร; ศรษะของกาฬอามาตยจกแตก ๗ เสยง, ชณหอามาตย จกตงอยในโสดาปตตผล " ทรงอาศยความอนเคราะหในกาฬอามาตย จงตรสพระคาถา ๔ บาทเทานน แดพระราชาผทรงถวายทานเหนปาน น ประทบยนอยแลว เสดจลกจาอาสนะไปสพระวหาร.


[ ตรสสรรเสรญพระองคลมาล ] ภกษทงหลาย ถามพระองคลมาลเถระวา " ผมอาย ทานเหน ชางดรายยนทรงฉตร ไมกลวหรอหนอแล ? " พระองคลมาล. ผมอายทงหลาย กระผมไมกลว. ภกษเหลานน เขาไปเฝาพระศาสดาแลว กราบทลวา " ขาแต พระองคผเจรญ พระองคลมาล ยอมพยากรณอรหตผล. " พระ ศาสดา ตรสวา " ภกษทงหลาย องคลมาลยอมไมกลว, เพราะ วาภกษทงหลาย ผเชนกบบตรของเรา เสมอดวยโคผตวประเสรฐ ในระหวางแหงโคผคอพระขณาสพทงหลาย ยอมไมกลว " ดงนแลว จงตรสพระคาถาในพราหมณวรรควา :- " เรากลาวบคคลผองอาจ ผประเสรฐ ผแกลว กลา ผแสวงหาคณอนใหญ ผชนะโดยวเศษ ผไมหวนไหว ผลางแลว ผตรสรแลว นนวา เปนพราหมณ. " แมพระราชา ถงความโทมนสวา " พระศาสดาไมทรงทา อนโมทนา ใหสมควรแกเราผถวายทานแลวยนอยในทามกลางบรษท เหนปานน ตรสเพยงพระคาถาเทานนแลว เสดจลกจากอาสนะไป, เราจกเปนอนไมทาทานใหสมควรแกพระศาสดา ทาทานอนไมสมควร เสยแลว, เราจกเปนอนไมถวายกปปยพณฑ ถวายแตอกปปยภณฑ ถายเดยวเสยแลว, เราพงเปนผอนพระศาสดาทรงขนเคองเสยแลว, การทาอนโมทนาอนสมควรแกทาน ของผใดผหนงนนแล จงควร "


ดงนแลว จงเสดจไปสวหาร ถวายบงคบพระศาสดาแลว ไดกราบ ทลคานวา " ขาแตพระองคผเจรญ ทานทควรจะถวาย หมอมฉน มไดถวายแลวหรอหนอ หรอหมอมฉน มไดถวายกปปยภณฑอน สมควรแกทาน ถวายแตอกปปยภณฑเทานน ? " พระศาสดา. นอยางไร ? มหาบพตร. พระราชา. พระองคไมทรงทาอนโมทนา ทสมควรแกทาน ของหมอมฉน. พระศาสดา. มหาบพตร พระองคถวายทานอนสมควรแลว ทเดยว. กทานนน ชอวาอสทสทาน, ใคร ๆ อาจเพอถวายแดพระ พทธเจาพระองคหนง ครงเดยวเทานน, ธรรมดาทานเหนปานน เปน ของยากทบคคลจะถวายอก. พระราชา. เมอเปนเชนนน เพราะเหตไร พระองคจงไมทรง ทาอนโมทนา ใหสมควรแกทานของหมอมฉน ? พระเจาขา. พระศาสดา. เพราะบรษทไมบรสทธ มหาบพตร. พระราชา. โทษอะไรหนอแล ของบรษท ? พระเจาขา. [ พระราชาทรงเนรเทศอามาตยชว ] ลาดบนน พระศาสดาตรสบอกวารจต ของอามาตยทง ๒ คนแลว ตรสบอกความทอนโมทนา เปนอนพระองคอาศยความ อนเคราะหในกาฬอามาตย จงไมทรงทาแลวแกทาวเธอ. พระราชา ตรสถามวา " กาฬะ ไดยนวา ทานคดอยางนจรงหรอ ? " เมอ


เขาทลวา " จรง " จงตรสวา " เมอเราพรอมกบบตรภรรยาของ เรา มไดถอเอาของมอยของทาน ใหของมอยของตน, เบยดเบยน อะไรทาน ? สงใดทเราใหแกทานแลว, สงนนจงเปนอนใหเลยทเดยว; แตทานจงออกไปจากแวนแควนของเรา " ดงนแลว จงทรงเนรเทศ กาฬอามาตยนนออกจากแวนแควน แลวรบสงใหเรยกชณหอามาตย มา ตรสถามวา " ไดยนวา ทานคดอยางน จรงหรอ ? " เมอเขา ทลวา " จรง " จงตรสวา " ดละ ลง, เราเลอมใส ( ขอบใจ ), ทานจงรบราชสมบตของเราแลว ใหทานสน ๗ วน โดยทานองทเรา ใหแลวนนแล " ทรงมอบราชสมบตแกเขาสน ๗ วนแลว จงกราบ ทลพระศาสดาวา " ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระองคจงทอดพระ เนตรการทาของคนพาล, เขาไดใหความลบหลในทาน ทหมอมฉน ถวายแลวอยางน. " [ คนตระหนไปเทวโลกไมได ] พระศาสดา ตรสวา " อยางนน มหาบพตร, ขนชอวาพวกคน พาล ไมยนดทานของผอน เปนผมทคตเปนทไป ณ เบองหนา, สวน พวกนกปราชญอนโมทนาทานแมของชนเหลาอน จงเปนผมสวรรค เปนทไป ณ เบองหนาโดยแท " ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :- " พวกคนตระหนจะไปสเทวโลกไมไดเลย, พวก ชนพาลแล ยอมไมสรรเสรญทาน, สวน นกปราชญ อนโมทนาทานอย เพราะเหตนน นนเอง นกปราชญนน จงเปนผมสขในโลกหนา. "


[ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา กทรยา คอผมความตระหนถเหนยว แนน. ผไมรจกประโยชนในโลกนและโลกหนา ชอวาพวกพาล. บณฑตชอวา ธรชน. สองบทวา สข ปรตถ ความวา ธรชนนน เมอเสวยทพยสมบต ชอวาเปนผมความสขในโลกหนา เพราะบญ อนสาเรจแตการอนโมทนาทานนนนนเอง. ในเวลาจบเทศนา ชณหอามาตยตงอยในโสดาปตตผล. เทศนา ไดมประโยชนแมแกบรษทผประชมกนแลว. ชณหอามาตย ครน เปนพระโสดาบนแลว ไดถวายทานโดยทานองทพระราชาถวายแลว สน ๗ วนเหมอนกน ดงนแล. เรองอสทสทาน จบ.


๑๑. เรองนายกาละบตรของอนาถบณฑกเศรษฐ * [ ๑๔๗ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภบตรของ ทานอนาถบณฑกะ ชอวา กาละ ตรสพระธรรมเทศนานวา " ปพยา เอกรชเชน " เปนตน. [ บดาจางบตรใหฟงธรรม ] ไดยนวา นายกาละนน เปนบตรเศรษฐ ผถงพรอมแลวดวย ศรทธาเชนนน กไมปรารถนาจะไปสสานกของพระศาสดาเลย, ไม ปรารถนาจะเหนในเวลาพระศาสดาเสดจมาสเรอน, ไมปรารถนาจะ ฟงธรรม, ไมปรารภนาจะทาการขวนขวายแกสงฆ; แมถกบดาพดวา " เจาอยาทาอยางน พอ " กไมฟงคาของทาน. ลาดบนน บดาของเขาคดวา " เจากาละน เมอถอทฏฐเหน ปานนเทยวไป จกเปนผมอเวจเปนทไปในเบองหนา; กเมอเรายง เหนอย บตรของเราพงไปสนรก, ขอนนไมสมควรแกเราเลย; ก ขนชอวาสตวผไมเพงเลง เพราะการใหทรพย ไมมในโลกนเลย, เราจกทาลายทฏฐของบตรนนดวยทรพย. " ลาดบนน เศรษฐ พดกะนายกาละนนวา " พอ เจาจง เปนผรกษาอโบสถ ไปสวหารฟงธรรมแลว มาเถด, เราจกให กหาปณะ ๑๐๐ แกเจา. " * พระมหาชม ป. ธ. ๖ วดราชประดษฐ ฯ แปล.


กาละ. จกใหหรอ ? พอ. เศรษฐ. จกให ลก. นายกาละนน รบปฏญญา ๓ ครงแลว เปนผรกษาอโบสถ ไดไปสวหารแลว. แตกจดวยการฟงธรรมของเขาไมม; เขานอน ในทตามความสาราญแลว ไดไปบานแตเชาตร. ลาดบนน บดา ของเขาพดวา " บตรของเราไดเปนผรกษาอโบสถ, ทานทงหลาย จงนาขาวตมเปนตนมาแกเขาเรว " ดงนแลว กสงคนใชให ๆ. นายกาละนน หามอาหารเสย ดวยพดวา " เรายงมไดรบกหาปณะจก ไมบรโภค. " ลาดบนน บดาของเขาเมออดทนการรบกวนไมได จง ใหหอกหาปณะแลว. นายกาละนน ตอรบกหาปณะนนไวดวยมอ แลวจงบรโภคอาหาร. ตอมาในวนรงขน เศรษฐสงเขาไป ดวยพดวา " พอ เรา จกใหกหาปณะพนหนงแกเจา, เจายนตรงพระพกตรของบพระศาสดา เรยนเอาบทแหงธรรมใหไดบทหนงแลวพงมา. " เขาไปวหาร ยนตรง พระพกตรของพระศาสดา ไดเปนผใครจะเรยนเอาบทแหงธรรม บทเดยวเทานนแลวหนไป. ลาดบนน พระศาสดา ไดทรงทาอาการ คอการกาหนดไมไดแกเขา. เขากาหนดบทนนไมไดแลว จงไดยนฟง แลวเทยว ดวยคดวา " เราจกเรยนบทตอไป. " นยวาชนทงหลาย ตอ ฟงอย ดวยคดวา " เราจกเรยนใหได " ชอวาฟงโดยเคารพ. กธรรมดา เมอชนทงหลาย ฟงอยอยางน ธรรมยอมให โสดาปตตมรรคเปนตน. ถงนายกาละนน กฟงอยดวยคดวา " จก


เรยนใหได. " แมพระศาสดา กทรงทาอาการคอการกาหนดไมได แกเขา. เขากาลงยนฟงอยเทยว ดวยคดวา " จกเรยนบทตอไป " จงตงอยในโสดาปตตผล. [ บรรลโสดาปตตผลแลวไมรบคาจาง ] ในวนรงขน นายกาละนนเขาไปสกรงสาวตถ พรอมดวยภกษ สงฆ มพระพทธเจาเปนประมขทเดยว. มหาเศรษฐพอเหนเขา กคดวา " วนนเราชอบใจอาการของบตร. " แมนายกาละนนกได มความปรวตกดงนวา " โอหนอ วนน บดาของเรา ไมพงให กหาปณะในทใกลพระศาสดา. พงปกปดความทเราเปนผรกษาอโบสถ เพราะเหตแหงกหาปณะไว. " แตพระศาสดา ไดทรงทราบความทนาย กาละนน เปนผรกษาอโบสถ เพราะเหตแหงกหาปณะแลวในวนวาน. มหาเศรษฐใหถวายขาวตมแกภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมข แลว จงสงให ๆ แมแกบตร. นายกาละนนเปนผนงนงเทยว ดม ขาวตม เคยวของควรเคยว บรโภคภต. ในเวลาเสรจภตกจของพระศาสดา มหาเศรษฐใหบคคลวาง หอกหาปณะพนหนงไวตรงหนาบตรแลว พดวา " พอ พอพดวา ' จกใหกหาปณะพนหนงแกเจา ' จงใหเจาสมาทานอโบสถ สงไป วหาร, นกหาปณะพนหนงของเจา. " นายกาละนน เหนกหาปณะ ทบดาใหเฉพาะพระพกตรของพระศาสดา ละอายอย จงพดวา " ผม ไมตองการดวยกหาปณะทงหลาย " แมถกบดาพดวา " จงรบเถด พอ " กไมรบแลว.


[ โสดาปตตผลเลศกวาสมบตทกอยาง ] ลาดบนน บดาของเขาถวายบงคมพระศาสดาแลว กราบทลวา " ขาแตพระองคผเจรญ วนน ขาพระองค ชอบใจอาการของบตร " เมอพระศาสดา ตรสถามวา " อะไร ? มหาเศรษฐ " จงกราบทล วา " ในวนกอน บตรของขาพระองคน อนขาพระองคพดวา ' เรา จกใหกหาปณะ ๑๐๐ แกเจา ' แลว สงไปวหาร ในวนรงขน ยง ไมไดรบกหาปณะแลว ไมปรารถนาจะบรโภค; แตวนน เขาไม ปรารภนากหาปณะแมทขาพระองคให." พระศาสดาตรสวา " อยาง นน มหาเศรษฐ, วนน โสดาปตตผลนนแล ของบตรของทาน ประเสรฐแมกวาสมบตของพระเจาจกรพรรด แมกวาสมบตในเทวโลก และพรหมโลก " ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :- " โสดาปตตผล ประเสรฐกวาความเปนเอกราช ในแผนดน กวาการไปสสวรรค และกวาความ เปนใหญในโลกทงปวง. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา ปพยา เอกรชเชน คอ กวาความเปนพระเจาจกรพรรด. บาทพระคาถาวา สคคสส คมเนน วา ความวา กวาการถงสวรรค ๒๖ ชน. บาทพระคาถาวา สพพ- โลกาธปจเจน ความวา กวาความเปนใหญในโลก มประมาณ เทานน ๆ คอในโลกทงปวง พรอมดวยนาค ครฑ และเวมานกเปรต.


บาทพระคาถาวา โสตาปตตผล วร ความวา เพราะพระราชา แม เสวยราชสมบตในทมประมาณเทานน กเปนผไมพนจากนรกเปนตน ไดเลย, สวนพระโสดาบน เปนผมประตอบายอนปดแลว แมมกาลง เพลากวาพระโสดาบนทงสน กไมเกดในภพท ๘; ฉะนนโสดาปตตผล นนแล จงประเสรฐ คอสงสด. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลายมโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองนายกาละบตรของอนาถบณฑกเศรษฐ จบ. โลกวรรค วรรณนา จบ. วรรคท ๑๓ จบ.


๑๔. พทธวรรค วรรณนา ๑. เรองมารธดา * [ ๑๔๘ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยทโพธมณฑสถาน ทรงปรารภ ธดามาร ตรสพระธรรมเทศนานวา " ยสส ชต " เปนตน. [ พราหมณหาสามใหลกสาว ] กพระศาสดา ทรงยงพระธรรมเทศนาใหตงขนทกรงสาวตถ แลว ตรสแกพราหมณชอมาคนทยะ ในแควนกรอก. ทราบวา ในแควนกร ธดาของมาคนทยพราหมณ ชอวา มาคนทยาเหมอนกน ไดเปนผมรปงามเลอโฉม. พราหมณมหาศาล เปนอนมาก และเหลาขตตยมหาศาลอยากไดนางมาคนทยานน จง สงขาวไปแกมาคนทยะวา " ขอจงใหธดาแกขาพเจาทงหลายเถด. " แมมาคนทยพราหมณ กหามพราหมณมหาศาลและขตตยมหาศาล เสยทงหมดเหมอนกนวา " พวกทาน ไมสมควรแกธดาของขาพเจา. " ตอมาวนหนง ในเวลาใกลรง พระศาสดา ทรงตรวจดสตวโลก ทรงเหนมาคนทยพราหมณนน เขาไปภายในแหงขายคอพระญาณของ พระองค จงทรงใครครวญวา " จกมเหตอะไรหนอ ? " ไดทรง * พระมหาสนธ ป. ธ. ๕ ( บดนเปนพระญาณวโรดม ) วดบวรนเวศวหาร แปล.


เหนอปนสยแหงมรรคและผลทง ๓ ของพราหมณและนางพราหมณ. ฝายพราหมณกบาเรอไฟอยเปนนตย ภายนอกบาน. พระศาสดาได ทรงถอบาตรและจวร เสดจไปยงทนนแตเชาตร. พราหมณตรวจดรป สรของพระศาสดา พลางคดวา " ขนชอวาบรษในโลกน ทจะเหมอน ดวยบรษคนนไมม, บรษคนน เปนผสมควรแกธดาของเรา, เราจก ใหธดาแกบรษคนน " แลวกราบทลพระศาสดาวา " สมณะเรามธดา อยคนหนง, เรายงไมเหนบรษผทสมควรแกนาง จงไมไดใหนางแก ใคร ๆ เลย, สวนทานเปนผสมควรแกนาง, เราใครจะใหธดาแกทาน ทาใหเปนหญงบาเรอบาท, ทานจงรออยในทนแหละ จนกวาเราจะนา ธดานนมา. " พระศาสดา ทรงสดบถอยคาของเขาแลว ไมทรงยนดเลย ( แต ) ไมทรงหาม. [ รอยพระบาทจะปรากฏเพราะทรงอธษฐาน ] ฝายพราหมณ ไปเรอนแลว บอกกะนางพราหมณวา " นาง ผเจรญ วนน เราเหนบรษผสมควรแกธดาของเราแลว, พวกเรา จกใหธดานนแกเขา " ใหธดาตกแตงกายแลว ไดพาไปยงทนนพรอม ดวยนางพราหมณ แมมหาชนกตนเตน พากนออกไป ( ด ). พระ ศาสดา ไมไดประทบยนอยในททพราหมณบอกไว ทรงแสดงเจดย คอรอยพระบาทไว ในนนแลว ไดประทบยนเสยในทอน. ทราบวา เจดยคอรอยพระบาท ของพระพทธเจาทงหลาย ยอมปรากฏในทท พระองคทรงอธษฐานวา " บคคลชอโนน จงเหน เจดยรอยเทาน " แลวทรงเหยยบไวเทานน. ชอวา ผทจะเหนเจดยคอรอยพระบาท


นนในททเหลอไมม. พราหมณ ถกนางพราหมณผไปกบตนถามวา " บรษนนอยทไหน " จงบอกวา " ฉนไดสงเขาไวแลววา ' ทาน จงรออยทน ' พลางมองหาอยพบรอยพระบาทแลว จงชวา " นรอย เทาของเขา. " [ รอยเทาเปนเครองแสดงลกษณะของคน ] นางพราหมณนน กลาววา " พราหมณ น ไมใชรอยเทา ของบคคลผบรโภคกาม " เพราะความทนางเปนคนฉลาดในมนต เครองทานายลกษณะ, เมอพราหมณพดวา " นางผเจรญ เจาเหน จระเขในตมนา, สมณะนน เราบอกแลววา ' เราจกใหธดาแกเขา , ' ถงเขากรบคาของเราแลว, " กลาววา " พราหมณ ทานบอกอยางนน กจรง, ถงดงนน รอยเทาน เปนรอยเทาของผหมดกเลสทเดยว " ดงนแลว กลาวคาถานวา :- " กคนเจาราคะ พงมรอยเทากระหยง ( เวากลาง ), คนเจาโทสะ ยอมมรอยเทาอนสนบบ ( หนก สน ), คนเจาโมโหยอมมรอยเทาจกลง ( หนกทาง ปลายเทา ), คนมกเลสเครองมงบงอนเปดแลวม รอยเทาเชนน น. " ทนน พราหมณจงบอกนางพราหมณวา " นางผเจรญ เจา อยาองไป, จงเปนผนงมาเถด " ไปพบพระศาสดาแลว จงแสดงแก นางพราหมณนนวา " น คอ บรษคนนน " แลวเขาไปเฝาพระศาสดา ทลวา " สมณะ เราจกใหธดา. " พระศาสดา ไมตรสวา " เรา


ไมตองการดวยธดาของทาน " ( กลบ ) ตรสวา " พราหมณ เรา จกบอกเหตสกอยางหนงแกทาน. ทานจกฟงไหม ? " เมอพราหมณ ทลวา " สมณะผเจรญ ทานจงกลาว, ขาพเจาจกฟง. " จงทรง นาเรองอดต ตงแตครงออกมหาภเนษกรมณมาแสดงแลว. กถาโดยยอในเรองนน ดงตอไปน :- " พระมหาสตว ทรงละสรราชสมบตแลว ทรงขนมากณฐกะ ( มาสขาว ) มนายฉนนะเปนสหาย เสดจออกมหาภเนษกรมณ เมอมารยนอยทประตแหงพระนคร กลาววา " สทธตถะ ทานจง กลบเสยเถด, แตวนนไปในวนท ๗ จกกรตนะจกปรากฏแกทาน " จงตรสวา " มาร ถงเรากรจกกรตนะนน, แตเราไมมความตองการ ดวยจกกรตนะนน. " มาร. เมอเปนเชนนน ทานออกไปเพอประโยชนอะไร ? พระมหาสตว. เพอประโยชนแกสพพญ ตญาณ. มาร. ถาเชนนน ตงแตวนนไป บรรดาวตกทง ๓ มกามวตก เปนตน ทานจกตองตรกวตกแมสกอยางหนง, เราจกรกจทควรทา แกทาน. ตงแตนนมา มารนน คอยเพงจบผด ตดตามพระมหาสตวไป ๗ ป. แมพระศาสดาทรงประพฤตทกรกรยาสน ๖ ป ทรงอาศยการ กระทา ( ความเพยร ) ของบรษ เฉพาะพระองค ทรงแทงตลอด ซงพระสพพญ ตญาณ เสวยวมตสข ( สขอนเกดจากความพนกเลส ) ทควงไมโพธ ในสปดาหะท ๕ ประทบนงทควงไมอชปาลนโครธ.


[ มารเสยใจเพราะพระองคตรสร ] ในสมยนน มารถงความโทมนสแลว นงทหนทางใหญ พลาง ราพงวา " เราตดตามมาตลอดกาลมประมาณเทาน แมคอยเพง จบผด กไมไดเหนความพลงพลาดอะไร ๆ ของสทธตถะน, บดน เธอกาวลวงวสยของเราไปเสยแลว " ทนน ธดาของมารนน ๓ คน เหลาน คอ " นางตณหา นางอรด นางราคา " ดารวา " บดาของ เราไมปรากฏ, บดนทานอยทไหนหนอ ? " มองหาอย จงเหน บดานนผนงแลวอยางนน จงเขาไปหาแลว ไตถามวา " คณพอ เพราะเหตไร ? คณพอจงมทกขเสยใจ " มานน จงเลาเนอความนน แกธดาเหลานน. ลาดบนน ธดาเหลานน จงบอกกะมารผบดานนวา " คณพอ คณพออยาคดเลย, พวกดฉนจกทาเขาใหอยในอานาจของตน แลวนามา. " มาร. แมทงหลาย ใคร " กไมอาจทาเขาไวในอานาจได. ธดา. " คณพอ พวกดฉนชอวาเปนหญง, พวกดฉนจกผกเธอไว ดวยบวงมบวงคอราคะเปนตนแลวนามา ในบดนแหละ, คณพออยา คดเลย " แลวพากนเขาไปเฝาพระศาสดากราบทลวา " ขาแตพระสมณะ พวกหมอนฉนจกบาเรอพระบาทของพระองค. " [ ธดามารประเลาประโลมพระศาสดา ] พระศาสดา มไดทรงใฝพระหฤทยถงถอยคาของธดามารเหลา นนเลย, ไมทรงลมพระเนตรทง ๒ ขนดเลย. พวกธดามาร คดกน อกวา " ความประสงคของพวกบรษ สง ๆ ตา ๆ แล, บางพวกม


ความรกในเดกหญงรนทงหลาย, บางพวกมความรกในพวกหญงทตง อยในปฐมวย, บางพวกมความรกในพวกหญงทตงอยในมชฌมวย, บางพวกมความรกในพวกหญงทตงอยในปจฌมวย; พวกเราจกประเลา ประโลมเธอโดยประการตาง ๆ " คนหนง ๆ นรมตอตภาพไดรอย หนง ๆ ดวยสามารถแหงเพศมเพศเดกหญงรนเปนตน เปนเดกหญง รงทงหลาย เปนหญงยงไมคลอด คลอดแลวคราวหนง คลอดแลว ๒ คราว เปนหญงปนกลาง และเปนหญงแก เขาไปเฝาพระผม พระภาค กราบทลวา " ขาแตพระสมณะ พวกหมอมฉนจะ บาเรอพระบาททง ๒ ของพระองค " ดงนถง ๖ ครง. พระผมพระภาค ไมทรงใฝพระหฤทยถงถอยคาของธดามารแมนน โดยประการททรง นอมไปในธรรมเปนทสนอปธอนยอดเยยม ดวยประการฉะน. ลาดบนน พระศาสดาตรสกะธดามารผตดตามมา แมดวยเหต เพยงเทานวา " พวกเจาจงหลกไป, พวกเจาเหนอะไรจงพยายาม อยางน ? การทากรรมชอเหนปานนตอหนาของพวกทมราคะไมไห ปราศแลวจงจะควร, สวนตถาคตละกเลสทงหลายมราคะเปนตนไดแลว, พวกเจาจกนาเราไปในอานาจของตน ดวยเหตอะไรเลา ? " ดงนแลว ไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา :- " กเลสชาตมราคะเปนตน อนพระสมมาสมพทธ- เจาพระองคใดชนะแลว อนพระองคยอมไมกลบแพ, กเลสหนอยหนงในโลก ยอมไปหากเลสชาตท พระพทธเจาพระองคนนชนะแลวไมได, พวกเจา


จกนาพระพทธเจาพระองคนนผมอารมณไมมทสด ไมมรองรอยไปดวยรองรอยอะไร ? ตณหามขาย ซานไปตามอารมณตาง ๆ ไมมแกพระพทธเจา พระองคใด เพอนาไปในภพไหน ๆ, พวกเจา จกนาพระพทธเจาพระองคนน ผมอารมณไมมทสด ไมมรองรอยไป ดวยรองรอยอะไร ? " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บาทคาถาวา ยสส ชต นาวชยต ความวา กเลสชาตมราคะเปนตน อนพระสมมาสมพทธเจาพระองคใดทรงชนะ แลวดวยมรรคนน ๆ อนพระองคยอมไมกลบแพ คอ ชอวาชนะแลว ไมดหามได เพราะไมกลบฟงขนอก. บทวา โนยาต ตดเปน น อยยาต แปลวา ยอมไมไปตาม, อธบายวา บรรดากเลสมราคะเปนตน แมกเลสอยางหนงไร ๆ ในโลก ชอวากลบไปขางหลงไมม คอไมตดตามกเลสชาตทพระสมมาสมพทธ- เจาพระองคใดทรงชนะแลว๑

บทวา อนนตโคจร ความวา ผมอารมณไมมทสด ดวย สามารถแหงพระสพพญ ตญาณ มอารมณหาทสดมได. สองบทวา เกน ปเทน เปนตน ความวา บรรดารอยมรอย คอราคะเปนตน แมรอยหนง ไมมแกพระสมมาสมพทธเจาพระองค ใด, พวกเจาจกนาพระสมมาสมพทธเจาพระองคนนไป ดวยรองรอย ๑. กเลสเหลาอน ตดตามกเลสททรงชนะแลว เนองกนเปนสาย ๆ ไมม.


อะไร คอ กแมรองรอยสกอยางหนง ไมมแกพระพทธเจา, พวกเจา จกนาพระพทธเจานน ผไมมรองรอยไป ดวยรองรอยอะไร ? วนจฉยในคาถาท ๒, ขนชอวาตณหานน ชอวา ชาลน เพราะ วเคราะหวา มขายบาง มปกตทาซงขายบาง เปรยบดวยขายบาง เพราะอรรถวา รวบรดตรงตราผกมดไว, ชอวา วตตตกา เพราะ เปนธรรมชาตมกซานไปในอารมณทงหลาย มรปเปนตน เพราะเปรยบ ดวยอาหารอนมพษ เพราะเปรยบดวยดอกไมมพษ เพราะเปรยบ ดวยผลไมมพษ เพราะเปรยบดวยเครองบรโภคมพษ, อธบายวา ตณหาเหนปานนน ไมมแกพระพทธเจาพระองคใด เพอนาไปใน ภพไหน ๆ, พวกเจาจกนาพระพทธเจาพระองคนนผไมมรองรอยไป ดวยรองรอยอะไร ? ในกาลจบเทศนา ธมมาภสมยไดมแกเทวดาเปนอนมา. แม ธดามารกอนตรธานไปในทนนนนแล. พระศาสดา ครนทรงนาพระธรรมเทศนานมาแลว ตรสวา " มาคนทยะ ในกาลกอน เราไดเหนธดามารทง ๓ เหลานผประกอบ ดวยอตภาพเชนกบแทงทอง ไมแปดเปอน ดวยของโสโครกมเสมหะ เปนตน, แมในกาลนน เราไมไดมความพอใจในเมถนเลย, กสรระ แหงธดาของทาน เตมไปดวยซากศพคออาการ ๓๒ เหมอนหมอท ใสของไมสะอาด อนตระการตา ณ ภายนอก, แมถาเทาของเราพง เปนเทาทแปดเปอนดวยของไมสะอาดไซร, และธดาของทานนพงยน อยทธรณประต; ถงอยางนน เรากไมพงถกตองสรระของนางดวยเทา "


ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- " แมความพอใจในเมถน ไมไดมแลว เพราะเหน นางตณหา นางอรด และนางราคา, เพราะเหนสรระ แหงธดาของทานน ซงเตมไปดวยมตรและกรส, ( เราจกมความพอใจในเมถน ) อยางไรได ? เรายอม ไมปรารถนาเพอจะแตะตองสรระธดาของทานนน แมดวยเทา. " ในเวลาจบเทศนา เมยผวทง ๒ ตงอยแลวในอนาคามผล ดงนแล. เรองมารธดา จบ.


๒. เรองยมกปาฏหารย * [ ๑๔๙ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา ทรงปรารภพวกเทวดาและมนษยเปนอนมาก ท พระทวารแหงสงกสสนคร ตรสพระธรรมเทศนานวา " เย ฌานป- ปสตา ธรา " เปนตน. กเทศนาตงขนแลวในกรงราชคฤห. [ เศรษฐไดไมจนทนทาบาตร ] ความพสดารวา สมยหนง เศรษฐชาวกรงราชคฤห ใหขงขาย มสณฐานคลายขวด เพอความปลอดภย๑ และเพอรกษาอาภรณ เปนตน ทหลดไปดวยความพลงเผลอแลว เลนกฬาทางนาในแมนา คงคา. ในกาลนน ตนจนทนแดงตนหนง เกดขนทรมฝงตอนเหนอของ แมนาคงคา มรากถกนาในแมนาคงคาเซาะโคนหกกระจดกระจายอย บนหนเหลานน ๆ. ครงนนปมหนง มประมาณเทาหมอ ถกหน ครดส ถกคลนนาซด เปนของเกลยงเกลา ลอยไปโดยลาดบ อน สาหรายรวบรด มาตดทขายของเศรษฐนน. เศรษฐ กลาววา " นนอะไร ? " ไดยนวา " ปมไม " จงใหนา ปมไมนนมาใหถากดวยปลายมด เพอจะพจารณาวา " นนชออะไร ? " ในทนใดนนเอง จนทนแดงมสดงครงสด กปรากฏ. กเศรษฐ * พระมหาสนธ ป. ธ. ๕ ( บดนเปนพระญาณวโรดม ) วดบวรนเวศวหาร แปล. ๑. เพอเปลองอนตราย.


ยงไมเปนสมมาทฏฐ, ไมเปนมจฉาทฏฐ, วางตนเปนกลาง, เขาคดวา " จนทนแดงในเรอนของเรามมาก, เราจะเอาจนทนแดงนทาอะไรหนอ แล ?, " ทนน เขาไดมความคดอยางนวา " ในโลกน พวกทกลาววา ' เราเปนพระอรหนต ' มอยมาก, เราไมรจกพระอรหนต แมสกองค หนง, เราจกใหประกอบเครองกลงไวในเรอน ใหกลงบาตรแลว ใสสาแหรกหอยไวในอากาศประมาณ ๖๐ ศอก โดยเอาไมไผตอกน ขนไปแลว จะบอกวา ' ถาวา พระอรหนตมอย, จงมาทางอากาศ แลว ถอเอาบาตรน, ' ผใดจกถอบาตรนนได, เราพรอมดวยบตร และภรรยา จกถงผนนเปนสรณะ, " เขาใหกลงบาตร โดยทานองทคด ไวนนแหละ ใหยกขนโดยเอาไมไผตอ ๆ กนขนไปแลว กลาววา " ในโลกน ผใดเปนพระอรหนต, ผนน จงมาทางอากาศ ถอเอา บาตรน. " [ ครทง ๖ อยากไดบาตรไมจนทน ] ครทง ๖ กลาววา " บาตรนน สมควรแกพวกขาพเจา, ทานจง ใหบาตรนนแกพวกขาพเจาเสยเถด. " เศรษฐนน กลาววา " พวก ทานจงมาทางอากาศแลว เอาไปเถด " ในวนท ๖ นครนถนาฏบตร สงพวกอนเตวาสกไปดวยสงวา " พวกเจาจงไป, จงพดกะเศรษฐอยางนวา ' บาตรนน สมควรแก อาจารยของพวกขาพเจา, ทานอยาทาการมาทางอากาศเพราะเหตแหง ของเพยงเลกนอยเลย, นยวา ทานจงใหบาตรนนเถด. " พวกอน- เตวาสกไปพดกะเศรษฐอยางนนแลว. เศรษฐ กลาววา " ผทสามารถ


มาทางอากาศแลวถอเอาไดเทานน จงเอาไป. " [ นาฏบตรออกอบายเอาบาตร ] นาฏบตร เปนผปรารถนาจะไปเอง จงไดใหสญญาแกพวก อนเตวาสกวา " เราจกยกมอและเทาขนขางหนง เปนทวาปรารถนา จะเหาะ, พวกเจาจงรองบอกเราวา ' ทานอาจารย ทานจะทาอะไร ? ทานอยาแสดงความเปนพระอรหนตทปกปดไว เพราะเหตแหงบาตร ไม แกมหาชนเลย ' ดงนแลว จงพากนจบเราทมอและเทาดงไว ให ลมลงทพนดน. " เขาไปในทนนแลว กลาวกะเศรษฐวา " มหาเศรษฐ บาตรนสมควรแกเรา, ไมสมควรแกชนพวกอน, ทานอยาชอบใจ การเหาะขนไปในอากาศของเรา เพราะเหตแหงของเพยงเลกนอย, จง ใหบาตรแกเราเถด. " เศรษฐ. ผเจรญ ทานตองเหาะขนไปทางอากาศแลว ถอเอาเถด. ลาดบนน นาฏบตรกลาววา " ถาเชนนน พวกเจาจงหลก ไป ๆ " กนพวกอนเตวาสกออกไปแลว กลาววา " เราจกเหาะขน ไปในอากาศ " ดงนแลว กยกมอและเทาขนขางหนง ทนน พวก อนเตวาสกกลาวกะอาจารยวา " ทานอาจารย ทานจะทาชออะไร กนนน ? ประโยชนอะไร ดวยคณทปกปดไว อนทานแสดงแก มหาชน เพราะเหตแหงบาตรไมผ ๆ " แลว ชวยกนจบนาฏบตรนน ทมอและเทา ดงมาใหลมลงบนแผนดน, เขาบอกกะเศรษฐวา " มหาเศรษฐ อนเตวาสกเหลาน ไมใหเราเหาะ, ทานจงใหบาตร แกเรา. "


เศรษฐ. ผเจรญ ทานตองเหาะขนไปถอเอาเถด. พวกเดยรถย แมพยายามดวยอาการอยางนสน ๖ วนแลว ยง ไมไดบาตรนนเลย. [ ชาวกรงเขาใจวาไมมพระอรหนต ] ในวนท ๗ ในกาลททานมหาโมคคลลานะและทานปณโฑล- ภารทวาชะไปยนบนหนดาดแหงหนงแลวหมจวร ดวยตงใจวา " จก เทยวไปเพอบณฑบาตในกรงราชฤคห " พวกนกเลง คยกนวา " ชาว เราเอย ในกาลกอน ครทง ๖ กลาววา ' พวกเราเปนพระอรหนต ในโลก, ' กเมอเศรษฐชาวกรงราชคฤหใหยกบาตรขนไวแลว กลาววา ' ถาวา พระอรหนต มอย, จงมาทางอากาศแลว ถอเอาเถด ' วนน เปนวนท ๗, แมสกคนหนงชอวาเหาะขนไปในอากาศดวย แสดงตน วา ' เราเปนพระอรหนต ' กไมม; วนน พวกเรารความ ทพระอรหนตไมมในโลกนแลว. " ทานมหาโมคคลลานะ ไดยนถอยคานนแลว จงกลาวกะทาน ปณโฑลภารทวาชะวา " อาวโส ภารทวาชะ ทานไดยนถอยคาของ พวกนกเลงเหลานไหม ? พวกนกเลงเหลาน พดเปนทวาจะยายพระ พทธศาสนา; กทานมฤทธมาก มอานภาพมาก, ทานจงไปเถด จงมา ทางอากาศแลวถอเอาบาตรนน. " ปณโฑลภารทวาชะ " อาวโส โมคคลลานะ ทานเปนผเลศกวา บรรดาสาวผมฤทธ, ทานจงถอเอาบาตรนน; แตเมอทานไมถอเอา ผมจกถอเอา. "


[ พระปณโฑลภารทวาชะแสดงปาฏหารย ] เมอพระมหาโมคคลลานะ กลาวอยางนวา " ทานจงถอเอาเถด ผมอาย " ทานปณโฑลภารทวาชะกเขาจตตถฌาน มอภญญาเปนบาท ออกแลว เอาปลายเทาคบหนดาดประมาณ ๓ คาวต ใหขนไปใน อากาศเหมอนปยนน แลวหมนเวยนไปในเบองบนพระนครราชคฤห ๗ ครง. หนดาดนนปรากฏดงฝาละมสาหรบปดพระนครไวประมาณ ๓ คาวต. พวกชาวพระนครกลว รองวา " หนจะตกทบขาพเจา " จงทาเครองกนมกระดงเปนตนไวบนกระหมอม แลวซกซอนในทนน ๆ. ในวาระท ๗ พระเถระทาลายหนดาด แสดงตนแลว. มหาชน เหนพระเถระแลว กลาววา " ทานปณโฑลภารทวาชะ ผเจรญ ทานจงจบหนของทานไวใหมน, อยาใหพวกขาพเจาทงหมด พนาศเสยเลย. " พระเถระ เอาปลายเทาเหวยงหนทงไป. แผนหนนนไปตงอยใน ทเดมนนเอง. พระเถระไดยนอยในทสดแหงเรอนของเศรษฐ. เศรษฐ เหนทานแลว หมอบลงแลว กราบเรยนวา " ลงเถด พระผเปน เจา " นมนตพระเถระผลงจากอากาศใหนงแลว, ใหนาบาตรลง กระทาใหเตมดวยวตถอนมรสหวาน ๔ อยางแลว ไดถวายแกพระเถระ. พระเถระรบบาตรแลวบายหนาสวหาร ไปแลว. ลาดบนน ชนเหลาใดทอยในปาบาง อยในบานบาง ไมเหน ปาฏหารยของพระเถระ, ชนเหลานนประชมกนแลววงวอนพระเถระ วา " ขาแตทานผเจรญ ขอทานจงแสดงปาฏหารยแมแกพวกผม "


ดงนแลว กพากนตดตามพระเถระไป. พระเถระนน แสดงปาฏหารย แกชนเหลานน ๆ พลางไดไปยงพระวหารแลว. [ พระศาสดาทรงหามไมใหภกษทาปาฏหารย ] พระศาสดา ทรงสดบเสยงมหาชนทตดตามพระเถระนนอออง อย จงตรสถามวา " อานนท นนเสยงใคร ? " ทรงสดบวา " พระ เจาขา พระปณโฑลภารทวาชะเหาะขนไปในอากาศแลว ถอเอาบาตร ไมจนทน, นนเสยงในสานกของทาน " จงรบสงใหเรยกพระปณโฑล- ภารทวาชะมา ตรสถามวา " ไดยนวา เธอทาอยางนนจรงหรอ ? " เมอทานกราบทลวา " จรง พระเจาขา " จงตรสวา " ภารทวาชะ ทาไม เธอจงทาอยางนน ? " ทรงตเตยนพระเถระ แลวรบสงใหทาลาย บาตรนน ใหเปนชนนอยชนใหญแลว รบสงใหประทานแกภกษ ทงหลาย เพอประโยชนแกอนบดผสมยาตา แลวทรงบญญตสกขาบท แกพระสาวกทงหลาย เพอตองการไมใหทาปาฏหารย. ฝายพวก เดยรถยไดยนวา " ทราบวาพระสมณโคดมใหทาลายบาตรนนแลว ทรงบญญตสกขาบทแกสาวกทงหลาย เพอตองการมใหทาปาฏหารย " จงเทยวบอกกนในถนนในพระนครวา " สาวกทงหลายของพระสมณ- โคดม ไมกาวลวงสกขาบทททรงบญญตแมเพราะเหตชวต, ถงพระ สมณโคดมกจกรกษาสกขาบทททรงบญญตนนเหมอนกน, บดน พวก เรา ไดโอกาสแลว " แลวกลาววา " พวกเรารกษาคณของตน จงไม แสดงคณของตนแกมหาชน เพราะเหตแหงบาตรไมในกาลกอน, เหลาสาวกของพระสมณโคดม แสดงคณของตนแกมหาชน เพราะ


เหตแหงบาตร, พระสมณโคดมรบสงใหทาลายบาตรนนแลว ทรง บญญตสกขาบทแกเหลาสาวก เพราะพระองคเปนบณฑต, บดน พวกเราจกทาปาฏหารยกบพระสมณโคดมนนแล. [ พระศาสดาทรงประสงคจะทาปาฏหารย ] พระเจาพมพสาร ทรงสดบถอยคานนแลว เสดจไปยงสานก พระศาสดา กราบทลถามวา " พระเจาขา ไดทราบวาพระองค ทรง บญญตสกขาบทแกเหลาสาวก เพอตองการไมใหทาปาฏหารยเสย แลวหรอ ? " พระศาสดา. ขอถวายพระพร มหาบพตร. พระราชา. บดน พวกเดยรถยพากนกลาววา ' พวกเราจกทา ปาฏหารยกบดวยพระองค, ' บดน พระองคจกทรงทาอยางไร ? พระศาสดา. เมอเดยรถยเหลานนกระทา อาตมภาพกจกกระทา มหาบพตร. พระราชา. พระองคทรงบญญตสกขาบทไวแลวมใชหรอ ? พระศาสดา. มหาบพตร อาตมภาพมไดบญญตสกขาบทเพอ ตน, สกขาบทนนนนแล อาตมภาพบญญตไวเพอสาวกทงหลาย. พระราชา. สกขาบท เปนอนชอวาอนพระองคทรงบญญตใน สาวกทงหลายอน เวนพระองคเสย พระจาขา. พระศาสดา. มหาบพตร ถาเชนนน อาตมภาพจกยอนถาม พระองคนนแหละในเพราะเรองน, มหาบพตร กอทยานในแวน แควนของพระองคมอยหรอ ?


พระราชา. ม พระเจาขา. พระศาสดา, มหาบพตร ถาวามหาชนพงเคยวหนผลไม เปน ตนวาผลมะมวง ในพระอทยานของพระองค. พระองคพงทรงทา อยางไร แกเขา ? พระราชา. พงลงอาชญา พระเจาขา. พระศาสดา. กพระองคยอมไดเพอเสวยหรอ ? พระราชา. อยางนน พระเจาขา, อาชญาไมมแกหมอมฉน, หมอมฉนยอมไดเพอเสวยของ ๆ ตน. พระศาสดา. มหาบพตร อาชญาแมของอาตมภาพยอมแผ ไปในแสนโกฏจกรวาฬ เหมอนอาชญาของพระองคทแผไปในแวน แควนประมาณ ๓๐๐ โยชน, อาชญาไมมแกพระองคผเสวยผลไม ทงหลาย เปนตนวาผลมะมวงในอทยานของพระองค, แตมอยแก ชนเหลาอน, ขนชอวาการกาวลวงบญญต คอสกขาบท ยอมไม มแกตน, แตยอมมแกสาวกเหลาอน; อาตมภาพจงจกทาปาฏหารย. พวกเดยรถยฟงถอยคานนแลว ปรกษากนวา " บดนพวกเรา ฉบหายแลว, ไดยนวาพระสมณโคดมทรงบญญตสกขาบทเพอเหลา สาวกเทานน, ไมทรงบญญตไวเพอตน; ไดยนวา ทานปรารถนา จะทาปาฏหารยเองทเดยว; พวกเราจกทาอยางไรกนเลา ? " พระ ราชาทลถามพระศาสดาวา " เมอไร พระองคจกทรงทาปาฏหารย ? พระเจาขา. " พระศาสดา. มหาบพตร โดยลวงไปอก ๔ เดอน ตอจากนไป


วนเพญเดอน ๘ จกทา. พระราชา. พระองคจกทรงทาทไหน ? พระเจาขา. พระศาสดา. อาตมภาพจกอาศยเมองสาวตถทา มหาบพตร. มคาถามสอดเขามาวา " กทาไม พระศาสดาจงอางทไกล อยางน ? " แกวา " เพราะทนนเปนสถานททามหาปาฏหารยของพระพทธเจา ทก ๆ พระองค; อกอยางหนง พระองคอางทไกลทเดยว แมเพอ ประโยชนจะใหมหาชนประชมกน. " พวกเดยรถยฟงถอยคานนแลว กลาววา " ไดยนวา ตอจากน โดยลวงไป ๔ เดอน พระสมณโคดม จกทาปาฏหารย ณ เมองสาวตถ, บดน จกถามวา " นอะไรกน? " ทนนพวกเราจกบอกแกเขา วา " พวกเราพดไวแลววา ' จกทาปาฏหารยกบพระสมณโคดม, ' พระสมณโคดมนนยอมหนไป, พวกเราไมใหพระสมณโคดมนนหน จงตดตามไป. " พระศาสดา เสดจเทยวไปบณฑบาตในกรงราชคฤห ออกมาแลว. ถงพวกเดยรถย กออกมาขางหลงของพระองคนนแล อยใกลท ๆ พระผมพระภาคทรงทาภตกจ. ในวนรงขนพวกเดยรถย บรโภคอาหารเชาในท ๆ ตนอยแลว. เดยรถยเหลานน ถกพวก มนษยถามวา " นอะไรกน ? " จงบอกโดยนยแหงคาทกลาวแลวใน หนหลงนนแล. ฝายมหาชน คดวา " พวกเราจกดปาฏหารย " ดงน แลวไดตดตามไป. พระศาสดาบรรลถงพระนครสาวตถโดยลาดบ.


[ เดยรถยเตรยมทาปาฏหารยแขง ] แมพวกเดยรถย กไปกบพระองคเหมอนกน ชกชวนอปฏฐาก ไดทรพยแสนหนงแลว ใหทามณฑปดวยเสาไมตะเคยน๑ ใหมงดวย อบลเขยว นงพดกนวา " พวกเราจกทาปาฏหารยในทน. " ครงนน พระเจาปเสนทโกศลเสดจเขาไปเฝาพระศาสดา กราบ ทลวา " พวกเดยรถยใหทามณฑปแลว พระเจาขา, แมขาพระองค จะใหทามณฑปเพอพระองค. " พระศาสดา. อยาเลยมหาบพตร, ผทามณฑปของอาตมภาพม. พระราชา. คนอนใครเลา เวนขาพระองคเสย จกอาจทาได พระเจาขา ? พระศาสดา. ทาวสกกเทวราช. พระราชา. กพระองคจกทรงทาปาฏหารยทไหนเลา ? พระเจาขา. พระศาสดา. ทควงไมคณฑามพพฤกษ มหาบพตร. พวกเดยรถยไดยนวา " ไดขาววา พระสมณโคดมจกทา ปาฏหารย ทควงไมมะมวง " จงบอกพวกอปฏฐากของตน ใหถอน ตนมะมวงเลก ๆ โดยทสดแมงอกในวนนน ในทระหวางโยชนหนง แลวใหทงไปในปา. ในวนเพญเดอน ๘ พระศาสดาเสดจเขาไปภายในพระนคร. ผ รกษาสวนของพระราชา ชอคณฑะ เหนมะมวงสกผลใหญผลหนง ในระหวางกลมใบทมดดามดแดงทารงไว ไลกาทมาชมนมดวยความ ๑. ขทร ในทบางแหงแปลวา ไมสะแก.


โลภในกลนและรสแหงมะมวงนนใหหนไปแลว ถอเอาเพอประโยชน แดพระราชา เดนไปเหนพระศาสดาในระหวางทาง คดวา " พระราชา เสวยผลมะมวงนแลว พงพระราชทานกหาปณะแกเรา ๘ กหาปณะ หรอ ๑๖ กหาปณะ, กหาปณะนนไมพอเพอเลยงชพในอนภาพหนง ของเรา; กถาวา เราจกถวายผลมะมวงนแดพระศาสดา, นนจกเปน คณนาประโยชนเกอกลมาใหแกเราตลอดกาลไมมสนสด. " เขานอมถวาย ผลมะมวงนนแดพระศาสดา. พระศาสดา๑ทอดพระเนตรดพระอานนทเถระแลว. ลาดบนนพระ เถระนาบาตรททาวมหาราชทง ๔ ถวายออกมาแลว วางทพระหตถ ของพระองค. พระศาสดา ทรงนอมบาตรเขาไปรบมะมวงแลว ทรงแสดง อาการเพอประทบนง ในทนนนนแหละ. พระเถระปจวรถวายแลว. ลาดบนน เมอพระองคประทบนงบนจวรนนแลว พระเถระกรองนา ดม แลวขยามะมวงสกผลนน ไดทาใหเปนนาปานะถวาย. พระศาสดา เสวยนาปานะผลมะมวงแลวตรสกะนายคณฑะวา " เธอจงคยดนรวนขน แลว ปลกเมลดมะมวงนในทนนแหละ. " เขาไดทาอยางนนแลว. [ ประวตคณฑามพพฤกษ ] พระศาสดา ทรงลางพระหตถบนเมลดมะมวงนน. พอเมอพระ หตถอนพระองคทรงลางแลวเทานน, ตนมะมวงมลาตนเทาศรษะไถ ( งอนไถ ) มประมาณ ๕๐ ศอกโดยสวนสงงอกขนแลว. กงใหญ ๕ ๑. พระมหานาค ป. ธ. ๙ วดบรมนวาส แปล.


กง คอ ใน ๔ ทศ ๆ ละกง เบองบนกงหนง ไดมประมาณกงละ ๕๐ ศอกเทยว. ตนมะมวงนนสมบรณดวยชอและผล ไดทรงไวซง พวงแหงมะมวงสกรอบในทแหงหนง ในทนใดนนนนเอง. พวกภกษผมาขางหลง มาขบฉนผลมะมวงสกเหมอนกน. พระราชา ทรงสดบวา " ขาววา ตนมะมวงเหนปานนเกดขน แลว " จงทรงตงอารกขาไวดวยพระดารสวา " ใคร ๆ อยาตดตน มะมวงนน. " กตนมะมวงนน ปรากฏชอวา " คณฑามพพฤกษ " เพระความทนายคณฑะปลกไว. แมพวกนกเลงเคยวกนผลมะมวงสก แลวพดวา " เจาพวกเดยรถยถอยเวย พวกเจารวา ' พระสมณโคดม จกทรงทาปาฏหารยทโคนตนคณฑามพพฤกษ ' จงสงใหถอนตนมะมวง เลก ๆ แมทเกดในวนนนในรวมในทโยชนหนง, ตนมะมวงน ชอวา คณฑามพะ " แลวเอาเมลดมะมวงทเปนเดนประหารพวกเดยรถย เหลานน. [ ทาวสกกะทาลายพธของพวกเดยรถย ] ทาวสกกะทรงสงบงคบวาตวลาหกเทวบตรวา " ทานจงถอน มณฑปของพวกเดยรถยเสยดวยลม แลวใหลม ( หอบไป ) ทงเสย บนแผนดนททงหยากเยอ. " เทวบตรนนไดทาเหมอนอยางนนแลว. ทาว สกกะสงบงคบสรยเทวบตรวา " ทานจงขยายมณฑลพระอาทตยยง ( พวกเดยรถย ) ใหเรารอน. " แมเทวบตรนนกไดทาเหมอนอยางนน แลว. ทาวสกกะทรงสงบงคบสาตวลาหกเทวบตรอกวา " ทานจงยง มณฑลแหงลม ( ลมหวดวน ) ใหตงขนไปเถด. " เทวบตรนนทาอย


เหมอนอยางนน โปรยเกลยวธลลงทสรระของพวกเดยรถยทมเหงอ ไหล. พวกเดยรถยเหลานนไดเปนเชนกบจอมปลวกแดง. ทาวสกกะ ทรงสงบงคบแมวสสวลาหกเทวบตรวา " ทานจงใหหยาดนาเมดใหญ ๆ ตก. " เทวบตรนนไดทาเหมอนอยางนนแลว. ทนน กายของพวก เดยรถยเหลานน ไดเปนเชนกบแมโคดางแลว. พวกเขาแตกหมกน หนไปในทเฉพาะหนา ๆ นนเอง. เมอพวกเขาหนไปอยอยางนน ชาวนาคนหนงเปนอปฏฐากของปรณกสสป คดวา " บดนเปนเวลาทา ปาฏหารยแหงพระผเปนเจาของเรา, เราจกดปาฏหารยนน " แลว ปลอยโคถอหมอยาคและเชอก ซงตนนามาแตเชาตร เดนมาอย เหน ปรณะหนไปอยเชนนน จงกลาววา " ทานขอรบ ผมมาดวยหวงวา ' จกดปาฏหารยของพระผเปนเจา, ' พวกทานจะไปทไหน ? " ปรณะ. ทานจะตองการอะไรดวยปาฏหารย, ทานจงใหหมอและ เชอกนแกเรา. เขาถอเอาหมอและเชอกทอปฏฐากนนใหแลว ไปยงฝงแมนา เอาเชอกผกหมอเขาทคอของตนแลว กระโดดลงไปในหวงนา ยงฟอง นาใหตงขนอย ทากาละเกดในอเวจแลว. พระศาสดาทรงนรมตจงกรมแกวในอากาศ. ทสดดานหนงของ จงกรมนน ไดมทขอบปากจกรวาฬดานปาจนทศ, ดานหนงไดมท ขอบปากจกรวาฬดานปศจมทศ. พระศาสดา เมอบรษทมประมาณ ๓๖ โยชนประชมกนแลว, ในเวลาบาย เสดจออกจากพระคนธกฎ ดวยทรงดารวา " บดนเปนเวลาทาปาฏหารย " แลวไดประทบยนท


หนามข. [ สาวกสาวการบอาสาทาปาฏหารยแทน ] ครงนน อนาคามอบาสกาคนหนง ผนนทมารดา ชอฆรณ เขาไปเฝาพระองคแลว กราบทลวา " พระเจาขา เมอธดาเชนหมอมฉน มอย, กจทพระองคตองลาบากยอมไมม, หมอมฉนจกทาปาฏหารย. " พระสาดา. ฆรณ เธอจกทาอยางไร ? ฆรณ. พระเจาขา หมอมฉน จกทาแผนดนใหญในหองแหง จกรวาฬหนงใหเปนนาแลวดาลงเหมอนนางนกเปดนา แสดงตนท ขอบปากแหงจกรวาฬดานปาจนทศ, ทขอบปากแหงจกรวาฬดาน ปศจมทศอดรทศและทกษณทศ กเชนนน, ตรงกลางกเชนนน; เมอ เปนเชนนน มหาชนเหนหมอมฉนแลว, เมอใคร ๆ พดขนวา ' นนใคร ? ' กจะบอกวา ' นน ชอนางฆรณ, อานภาพของหญงคน หนงยงเพยงนกอน, สวนอานภาพของพระพทธเจา จกเปนเชนไร ? ' พวกเดยรถยไมทนเหนพระองคเลย กจกหนไปดวยอาการอยางน. ลาดบนน พระศาสดาตรสกะนางวา " ฆรณ เรายอมทราบ ความทเธอเปนผสามารถทาปาฏหารยเหนปานนได, แตพวงดอกไมน เขามไดผไวเพอประโยชนแกเธอ " แลวทรงหามเสย. นางฆรณนน คดวา " พระศาสดาไมทรงอนญาตแกเรา, คน อนผสามารถทาปาฏหารยยงขนไปกวาเราจะมแนแท " ดงน แลวไดยน อย ณ ทสวนขางหนง. ฝายพระศาสดา ทรงดารวา " คณของสาวกเหลานนจกปรากฏ


ดวยอาการอยางนแหละ " ทรงสาคญอยวา " พวกสาวกจกบนลอ สหนาท ณ ทามกลางบรษทมประมาณ ๓๖ โยชน ดวยอาการอยางน " จงตรสถามสาวกแมพวกอนอกวา " พวกเธอจกทาปาฏหารยอยางไร ? สาวกเหลานนกกราบทลวา " พวกขาพระองคจกทาอยางนและอยางน พระเจาขา " แลวยนอยเฉพาะพระพกตรของพระศาสดานนแหละ บนลอสหนาท. บรรดาสาวกเหลานน ไดยนวา ทานจลอนาถบณฑกะ คดวา " เมออนาคามอบาสกผเปนบตรเชนเรามอย, กจทพระศาสดาตอง ลาบากยอมไมม " จงกราบทลวา " พระเจาขา ขาพระองคจกทา ปาฏหารย " ถกพระศาสดาตรสถามวา " เธอจกทาอยางไร ? " จง กราบทลวา " พระเจาขา ขาพระองคจกนรมตอตภาพเหมอนพรหม ประมาณ ๑๒ โยชน จกปรบดจดงการปรบแหงพรหมดวยเสยงเชนกบ มหาเมฆกระหมในทามกลางบรษทน, มหาชนจกถามวา ' นชอวาเสยง อะไรกน ? ' แลวจกกลาวกนเองวา ' นยวา นชอวาเปนเสยงแหงการ ปรบดงพรหมของทานจลอนาถบณฑกะ, ' พวกเดยรถยจกคดวา ' อรนภาพของคฤหบดยงถงเพยงนกอน, อานภาพของพระพทธเจาจก เปนเชนไร ? ยงไมทนเหนพระองคเลยกจกหนไป. " พระศาสดาตรส เชนนนเหมอนกน แมแกทานจลอนาถบณฑกะนนวา " เราทราบ อานภาพของเธอ " แลวไมทรงอนญาตการทาปาฏหารย. ตอมา สามเณรชอวา วรา มอายได ๗ ขวบ บรรลปฏสมภทา รปหนง ถวายบงคมพระศาสดาแลวกราบทลวา " พระเจาขา หมอม


ฉนจกทาปาฏหารย. " พระศาสดา. วรา เธอจกทาอยางไร ? วรา. พระเจาขา หมอมฉนจกนาภเขาสเนร ภเขาจกรวาฬ และ ภเขาหมพานตตงเรยงไวในทน แลวจกออกจากภเขานน ๆ ไปไม ขดของดจนางหงส, มหาชนเหนหมอมฉนแลวจกถามวา ' นนใคร ? ' แลวจกกลาววา ' วราสามเณร ' พวกเดยรถยคดกนวา ' อานภาพ ของสามเณรผมอาย ๗ ขวบ ยงถงเพยงนกอน, อานภาพของพระ พทธเจาจกเปนเชนไร ? ยงไมทนเหนพระองคเลยกจกหนไป. " เบองหนา แตนไป พงทราบคาเหนปานน โดยทานองดงทกลาวแลวนนแล. พระผมพระภาค ตรสแมแกสามเณรนนวา " เราทราบอานภาพของ เธอ " ดงนแลว กไมทรงอนญาตการทาปาฏหารย. ลาดบนน สามเณรชอจนทะผเปนขณาสพ บรรลปฏสมภทา รปหนง มอาย ๗ ขวบ แตเกดมา เขาไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคม แลว กราบทลวา " ขาพระองคจกทาปาฏหารย พระเจาขา " ถก พระศาสดาตรสถามวา " เธอจกทาอยางไร ? " จงกราบทลวา " พระ เจาขา ขาพระองคจกจบตนหวาใหญทเปนธงแหงชมพทวปทลาตนแลว เขยา นาผลหวาใหญมาใหบรษทนเคยวกน, และขาพระองคจกนา ดอกแคฝอยมาแลว ถวายบงคมพระองค. " พระศาสดาตรสวา " เรา ทราบอานภาพของเธอ " ดงนแลว กทรงหามการทาปาฏหารยแม ของสามเณรนน. ลาดบนน พระเถรชออบลวณณา ถวายบงคมพระศาสดาแลว


กราบทลวา " หมอมฉนจกทาปาฏหารย พระเจาขา " ถกพระศาสดา ตรสถามวา " เธอจกทาอยางไร ? " จงกราบทลวา " พระเจาขา หมอมฉนจกแสดงบรษทมประมาณ ๑๒ โยชนโดยรอบ เปนพระเจา จกรพรรด อนบรษทมประมาณ ๓๖ โยชนโดยกลมแวดลอมแลว มา ถวายบงคมพระองค. " พระศาสดาตรสวา " เราทราบอานภาพของ เธอ " แลวกทรงหามการทาปาฏหารย แมของพระเถรนน. ลาดบนน พระมหาโมคคลลานเถระ ถวายบงคมพระผมพระ ภาคแลว กราบทลวา " ขาพระองคจกทาปาฏหารย พระเจาขา " ถกพระศาสดาตรสถามวา " เธอจกทาอยางไร ? " จงกราบทลวา " ขา พระองคจกวางเขาหลวงชอสเนรไวในระหวางฟนแลว เคยวกนภเขา นนดจพชเมลดผกกาด พระเจาขา. " พระศาสดา. เธอจกทาอะไร ? อยางอน. มหาโมคคลลานะ. ขาพระองคจกมวนแผนดนใหญนดจเสอ ลาแพน แลวใสเขาไว ( หนบไว ) ในระหวางนวมอ. พระศาสดา. เธอจกทาอะไร ? อยางอน. มหาโมคคลลานะ. ขาพระองคจกหมนแผนดนใหญ ใหเปน เหมอนแปนหมนภาชนะดนของชางหมอ แลวใหมหาชนเคยวกนโอชะ แผนดน. พระศาสดา. เธอจกทาอะไร ? อยางอน. มหาโมคคลลานะ. ขาพระองคจกทาแผนดนไวในมอเบองซาย แลววางสตวเหลานไวในทวปอนดวยมอเบองขวา.


พระศาสดา. เธอจกทาอะไร ? อยางอน. มหาโมคลลานะ. ขาพระองคจกทาเขาสเนรใหเปนดามรม ยก แผนดนใหญขนวางไวขางบนของภเขาสเนรนน เอามอขางหนงถอไว คลายภกษมรมในมอ จงกรมไปในอากาศ. พระศาสดาตรสวา " เราทราบอานภาพของเธอ " ดงนแลวก ไมทรงอนญาตการทาปาฏหารย แมของพระเถระนน. พระเถระนน คดวา " ชะรอยพระศาสดาจะทรงทราบผสามารถทาปาฏหารยยงกวา เรา " จงไดยนอย ณ ทสวนขางหนง. ลาดบนน พระศาสดาตรสกะพระเถระนนวา " โมคคลลานะ พวงดอกไมนเขามไดผกไวเพอประโยชนแกเธอ, ดวยวา เราเปนผ มธระทหาผเสมอมได, ผอนทชอวาสามารถนาธระของเราไปไดไมม; การทผสามารถนาธระของเราไปไดไมพงมในบดนไมเปนของอศจรรย, แมในกาลทเราเกดในกาเนดสตวเดยรจฉานทเปนอเหตกกาเนด ผอน ทสามารถนาธระของเราไปกมไดมแลวเหมอนกน " อนพระเถระทล ถามวา ในกาลไรเลา ? พระเจาขา " จงทรงนาอดตนทานมา ตรส กณหอสภชาดก๑นใหพสดารวา :- " ธระหนกมอยในกาลใด ๆ, ทางไปในทลมลก มอยในกาลใด, ในกาลนนแหละ พวกเจาของ ยอมเทยมโคชอกณหะ, โคชอกณหะนนแหละ ยอมนาธระนนไป " ๑. ข. ชา. ๒๗/๑๐ ตทฏกถา. ๑/๒๘๙.


เมอจะทรงแสดงเรองนนนนแหละใหพเศษยงขนไปอก จงตรส นนทวสาลชาดก๑นใหพสดารวา :- " บคคลพงกลาวคาเปนทพอใจเทานน, ไมพง กลาวคาไมเปนทพอใจในกาลไหน ๆ; ( เพราะ ) เมอพราหมณกลาวคาเปนทพอใจอย, โคนนท- วสาลเขนภาระอนหนกไปได; ยงพราหมณนน ใหไดทรพย, และพราหมณนนไดเปนผมใจ เบกบาน เพราะการไดทรพยนน. " กแล พระศาสดาครนตรสแลว จงเสดจขนสจงกรมแกวนน. ขางหนาไดมบรษทประมาณ ๑๒ โยชน, ขางหลง ขางซาย และ ขางขวา กเหมอนอยางนน, สวนโดยตรง มประมาร ๒๔ โยชน. พระผมพระภาคไดทรงทายมกปาฏหารย ในทามกลางบรษท. ยมก- ปาฏหารยนน บณฑตพงทราบตามพระบาลอยางนกอน. [ ลกษณะของยมกปาฏหารย ] " ๒ญาณในยมกปาฏหารยของพระตถาคตเปนไฉน ? ในญาณน พระตถาคตทรงทายมกปาฏหารย ไมทวไปดวยพวกสาวก; ทอไฟพลง ออกแตพระกายเบองบน, สายนาไหลออกแตพระกายเบองลาง; ทอไฟ พลงออกแตพระกายเบองลาง, สายนาไหลออกแตพระกายเบองบน; ทอไฟพลงออกแตพระการเบองหนา, สายนาไหลออกแตพระกาย เบองหลง; ทอไฟพลงออกแตพระกายเบองหลง, สายนาไหลออกแต ๑. ข. ชา. ๒๗/๑๐. ตทฏกถา. ๑/๒๙๓. ๒. ข. ปาฏ. ๓๐/๑๘๓.


พระกายเบองหนา; ทอไฟพลงออกแตพระเนตรเบองขวา, สายนา ไหลออกแตพระเนตรเบองซาย; ทอไฟพลงออกแตพระเนตรซาย; สายนาไหลออกแตพระเนตรเบองขวา; ทอไฟพลงออกแตชองพระ กรรณเบองขวา, สายนาหลออกแตชองพระกรรณเบองซาย; ทอไฟ พลงออกแตชองพระกรรณเบองซาย, สายนาไหลออกแตชองพระกรรณ เบองขวา; ทอไฟพลงออกแตชองพระนาสกเบองขวา, สายนาไหลออก แตชองพระนาสกเบองซาย; ทอไฟพลงออกแตชองพระนาสกเบองซาย, สายนาไหลออกแตชองพระนาสกเบองขวา; ทอไฟพลงออกแตจงอย พระองศะเบองขวา, สายนาไหลออกแตจงอยพระองศะเบองซาย; ทอ ไฟพลงออกแตจงอยพระองศะเบองซาย, สายนาไหลออกแตจงอยพระ องศะเบองขวา; ทอไฟพลงออกแตพระหตถเบองขวา, สายนาไหลออก แตพระหตถเบองซาย; ทอไฟพลงออกแตพระหตถเบองซาย, สายนา ไหลออกแตพระหตถเบองขวา; ทอไฟพลงออกแตพระปรศเบองขวา; สายนาไหลออกแตพระปรศเบองซาย; ทอไฟพลงออกแตพระปรศ เบองซาย, สายนาไหลออกแตพระปรศเบองขวา; ทอไฟพลงออกแต พระบาทเบองขวา, สายนาไหลออกแตพระบาทเบองซาย; ทอไฟพลง ออกแตพระบาทเบองซาย, สายนาไหลออกแตพระบาทเบองขวา, ทอ ไฟพลงออกแตพระองคล, สายนาไหลออกแตชองพระองคล; ทอไฟ พลงออกแตชองพระองคล สายนาไหลออกจากพระองคล; ทอไฟ พลงออกแตขมพระโลมาขมหนง ๆ. สายนาไหลออกแตพระโลมาเสน หนง ๆ, ทอไฟพลงออกแตพระโลมาเสนหนง ๆ, สายนาไหลออกแต


ขมพระโลมาขมหนง ๆ, รศมทงหลาย๑ ยอทเปนไปดวยสามารถแหง ส ๖ อยาง คอ เขยว เหลอง แดง ขาว หงสบาท ปภศร; พระผมพระภาคทรงจงกรม, พระพทธนรมตยอมยนหรอนงหรอสาเรจ การนอน; ( พระผมพระภาคประทบยน, พระพทธนมตยอมจงกรม นงหรอสาเรจการนอน, พระผมพระภาคประทบนง, พระพทธนรมต ยอมจงกรมยนหรอสาเรจการนอน; พระผมพระภาคทรงสาเรจไสยาศน, พระพทธนรมตยอมจงกรมยนหรอนง; พระพทธนรมตจงกรม, พระผ มพระภาค ยอมทรงยน ประทบนง หรอสาเรจสหไสยาศน; พระ พทธนรมตทรงยน, พระผมพระภาค ยอมทรงจงกรมประทบนงหรอ ทรงสาเรจสหไสยาศย; ). พระพทธนรมตประทบนง, พระผมพระภาคยอมทรงจงกรม ประทบยน หรอสาเรจสหไสยาศน พระพทธนรมตสาเรจสหไสยาศน, พระผมพระภาคยอมทรงจงกรม ประทบยน หรอประทบนง. นเปน ญาณในยมกปาฏหารยของพระตถาคต. " กพระศาสดาเสดจจงกรมบนทจงกรมนน ไดทรงทาปาฏหารยน แลว. เพอจะแสดงเนอความนนวา " ทอไฟยอมพลงออกแตพระกาย เบองบน ดวยอานาจเตโชกสณสมาบตของพระศาสดานน, สายนาไหล ออกแตพระการเบองลาง ดวยอานาจอาโปกสณสมาบต; ทอไฟพลง ออกแตท ๆ สายนาไหลออกแลวอก, และสายนากไหลออกแตท ๆ ทอไฟพลงออก " พระสารบตรเถระจงกลาววา เหฏ มกายโต ๑. นยมเตม...วเสน รสโย วตตนต.


อปรมกายโต. " นยในบททงปวงกเชนน. กในยมกปาฏหารยน ทอไฟ มไดเจอปนกบสายนาเลย, อนงสายนากมไดเจอดวยทอไฟ, กนยวา ทอไฟและสายนาทงสองน พลงขนไปตลอดถงพรหมโลกแลวกไหลลาม ไปทขอบปากจกรวาฬ. กเพราะเหตทพระสารบตรเถระกลาวไววา " ฉนน วณณาน " พระรศมมพรรณะ ๖ ประการของพระศาสดานน พลงขนไปจากหองแหงจกรวาฬหนง ดจทองคาควางซงกาลงไหลออก จากเบา และดจสายนาแหงทองคาทไหลออกจากทะนานยนต จด พรหมโลกแลวกะทอนกลบมาจดขอบปากจกรวาฬตามเดม. หองแหง จกรวาฬหนง ไดเปนดจเรอนตนโพธทตรงไวดวยซกลอนอนคด ม แสงสวางเปนอนเดยวกน. ในวนนน พระศาสดาเสดจจงกรมทรงทา ( ยมก ) ปาฏหารย แสดงธรรมกถาแกมหาชนในระหวาง ๆ, และเมอทรงแสดงไมทรงทา มหาชนใหหนกใจ๑ ประทานใหเบาใจยง. ในขณะนน มหาชนยงสาธการ ใหเปนไปแลว. ในเวลาทสาธการของมหาชนนนเปนไป, พระศาสดา ทรงตรวจดจตของบรษทซงใหญถงเพยงนน ไดทรงทราบวารจตของ คนหนง ๆ ดวยอานาจอาการ ๑๖ อยาง. จตของพระพทธเจาทงหลาย เปนไปเรวอยางน. บคคลใด ๆ เลอมในในธรรมใด และในปาฏหารย ใด, พระศาสดาทรงแสดงธรรม และไดทรงทาปาฏหารยดวยอานาจ อธยาศยแหงบคคลนน ๆ. เมอพระองคทรงแสดงธรรม และทรงทา ปาฏหารยดวยอาการอยางน ธรรมาภสมยไดมแกมหาชนแลว. ก ๑. นรสสาส ใหมความโลงใจออกแลว.


พระศาสดาทรงกาหนดจตของพระองค ไมทรงเหนคนอนผสามารถจะ ถามปญหาในสมาคมนน จงทรงนรมตพระพทธนรมต. พระศาสดา ทรงเฉลยปญหาทพระพทธนรมตนนถามแลว. พระพทธนรมตนนก เฉลยปญหาทพระศาสดาตรสถามแลว. ในเวลาทพระผมพระภาคทรง จงกรม พระพทธนรมตสาเรจอรยาบถมการยนเปนตนอยางใดอยางหนง. ในเวลาทพระพทธนรมตจงกรม พระผมพระภาคทรงสาเรจพระอรยาบถ มการประทบยนเปนตนอยางใดอยางหนง. เพอจะแสดงเนอความนน พระธรรมสงคาหกาจารยจงกลาวคาเปนตนวา " พระพทธนรมตยอมจง- กรมบาง " เปนตน. ธรรมาภสมยไดมแกสตว ๒๐ โกฏในสมาคมนน เพราะเหน ปาฏหารยของพระศาสดา ผทรงทาอยอยางนน และเพราะไดฟง ธรรมกถา. [ พระศาสดาเสดจจาพรรษาชนดาวดงส ] * พระศาสดา กาลงทรงทาปาฏหารยอยนนแล ทรงราพงวา " พระพทธเจาในอดตทงหลาย ทาปาฏหารยนแลว จาพรรษาทไหน หนอแล ? " ทรงเหนวา " จาพรรษาในภพดาวดงส แลวทรงแสดง อภธรรมปฎกแกพระพทธมารดา " ดงนแลว ทรงยกพระบาทขวา เหยยบเหนอยอดภเขายคนธร ทรงยกพระบาทอกขางหนงเหยยบเหนอ ยอดเขาสเนร. วาระทยางพระบาท ๓ กาว ไดมแลวในท ๖๘ แสนโยชนอยางน. ชองพระบาท ๒ ชอง ไดถางออกเชนเดยวกนกบ * ตอไปน พระมหาทองดา ป. ธ. ๗ ( ดารงสมณศกดทพระธรรมดลก ) วดบรมนวาส แปล.


การยางพระบาทตามปกต. ใคร ๆ ไมพงกาหนดวา " พระศาสดา ทรงเหยยดพระบาทเหยยบแลว. เพราะในเวลาทพระองคทรงยก พระบาทนนแหละ ภเขาเหลานนกมาสทใกลพระบาทรบไวแลว, ใน เวลาทพระศาสดาทรงเหยยบแลว ภเขาเหลานน กไดตงประดษฐาน ในทเดม. ทาวสกกะทอดพระเนตรเหนพระศาสดาแลว ทรงดารวา " พระศาสดาจกทรงเขาจาพรรษาน ในทามกลางบณฑกมพลสลา, อปการะจกมแกเหลาเทพดามากหนอ, แตเมอพระศาสดาทรงจา พรรษาทน เทพดาอน ๆ จกไมอาจหยดมอได; กแลบณฑกมพล- สลาน ยาว ๖๐ โยชน กวาง ๕๐ โยชน หนา ๑๕ โยชน แมเมอ พระศาสดาประทบนงแลว กคงคลายกบวางเปลา. " พระศาสดาทรง ทราบอธยาศยของทาวเธอ ทรงโยนสงฆาฏของพระองคไป ให คลมพนสลาแลว. ทาวสกกะทรงดารวา " พระศาสดาทรงโยนจวร มาใหคลมไวกอน, กพระองคจกประทบนงในทดนหนอยดวยพระ องคเอง. " พระศาสดาทรงทราบอธยาศยของทาวเธอ จงประทบนง ทาบณฑกมพลสลาไวภายในขนดจวรนนเอง ประหนงภกษผทรงผา มหาบงสกล ทาตงเตยไวภายในขนดจวรฉะนน. ขณะนนเอง แม มหาชนและดพระศาสดาอย กมไดเหน. กาลนน ไดเปนประหนง เวลาพระจนทรตก, และไดเปนเหมอนเวลาพระอาทตยตก. มหาชน คราครวญกลาวคาถานวา :- " พระศาสดาเสดจไปสเขาจตรกฏ หรอสเขา ไกรลาส หรอสเขายคนธร, เราทงหลายจงไม


เหนพระสมพทธเจา ผโลกเชษฐ ผประเสรฐ กวานระ. " อกพวกหนง กาลงคราครวญวา " ชอวาพระศาสดา ทรง ยนดแลวในวเวก, พระองคจกเสดจไปสแควนอน หรอชนบทอน เสยแลว เพราะทรงละอายวา ' เราทาปาฏหารยเหนปานน แก บรษทเหนปานน, ' บดนเราทงหลายคงไมไดเหนพระองค " ดงน กลาวคาถานวา :- " พระองคผเปนปราชญ ทรงยนดแลวในวเวก จกไมเสดจกลบมาโลกนอก, เราทงหลายจะ ไมเหนพระสมพทธเจา ผโลกเชษฐ ผ ประเสรฐกวานระ " ดงน. ชนเหลานนถามพระมหาโมคคลลานะวา " พระศาสดาเสดจไป ทไหน ? ขอรบ " ทานแมทราบอยเอง กยงกลาววา " จงถามพระ อนรทธเถด " ดวยมงหมายวา " คณแมของสาวกอน ๆ จงปรากฏ " ดงน. ชนเหลานนถามพระเถระอยางนนวา " พระศาสดาเสดจไปท ไหน ? ขอรบ. " อนรทธ. เสดจไปจาพรรษาทบณฑกมพลสลา ในภพดาวดงส แลวทรงแสดงอภธรรมปฎกแกพระมารดา. มหาชน. จกเสดจมาเมอไร ? ขอรบ. อนรทธ. ทรงแสดงอภธรรมปฎกตลอด ๓ เดอนแลว จก เสดจมาในวนมหาปวารณา.


ชนเหลานน พดกนวา " พวกเราไมไดเหนพระศาสดา จก ไมไป " ดงนแลว ทาทพกอยแลวในทนนนนเอง. ไดยนวา ชน เหลานนไดมอากาศนนเอง เปนเครองมงเครองบง, ชอวาเหลอทไหล ออกจากตวของบรษทใหญถงเพยงนน มไดปรากฏแลว. แผนดน ไดแหวกชองใหแลว. พนแผนดนในททกแหง ไดเปนทสะอาด ทเดยว. พระศาสดาไดตรสสงพระมหาโมคคลลานะไวกอนทเดยววา " โมคคลลานะ เธอพงแสดงธรรมแกบรษทนน, จลอนาถบณฑกะ จกใหอาหาร. " เพราะเหตนน จลอนาถบณฑกะแล ไดใหแลวซง ขาวตม ขาวสวย ของเคยว ( หมาก ) พล ของหอม ระเบยบและ เครองประดบ แกบรษทนน ทกเวลาทงเชาและเยน ตลอดไตรมาส นน. พระมหาโมคคลลานะแสดงธรรมแลว วสชนาปญหาทเหลาชน ผมาแลว ๆ เพอดปาฏหารยถามแลว. [ พระสมพทธเจาไพโรจนลวงเหลาเทวดา ] เทวดาในหมนจกรวาล แวดลอมแมพระศาสดา ผทรงจา พรรษาทบณฑกมพลสลา เพอทรงแสดงอภธรรมแกพระมารดา. เหต นน พระธรรมสงคาหกาจารยจงกลาววา :- " ในกาลใด พระพทธเจา ผเปนยอดบรษ ประทบอยเหนอบณฑกมพลสลา ณ ควงไม ปารฉตตกะ ในภพดาวดงส, ในกาลนน เทพดาทงหลายในหมนโลกธาต ประชมพรอม


กนแลวเขาเฝาพระสมพทธเจา ผประทบอยบน ยอดเขา, เทพดาองคไหน ๆ กหาไพโรจนกวา พระสมพทธเจาโดยวรรณะไม, พระสมพทธเจา เทานน ยอมไพโรจนลวงปวงเทพดาทงหมด. " กเมอพระศาสดานน ประทบนงครอบงาเทพดาทกหมเหลา ดวยรศมพระสรระของพระองคอยางน พระพทธมารดาเสดจมาจาก วมานชนดสต ประทบนง ณ พระปรศเบองขวา. แมอนทกเทพบตร กมานง ณ พระปรศเบองขวาเหมอนกน. องกรเทพบตรมานง ณ พระ ปรศเบองซาย. องกรเทพบตรนน เมอเทพดาทงหลายผมศกดใหญ ประชมกน รนออกไปแลว ไดโอกาสในทมประมาณ ๑๒ โยชน. อนทกเทพบตรนงในทนนเอง. พระศาสดาทอดพระเนตรดเทพบตร ทง ๒ นนแลว มพระประสงคจะยงบรษทใหทราบความททานอน บคคลถวายแลว แกทกขไณยบคคล ในศาสนาของพระองค เปน กศลมผลมาก จงตรสอยางนวา " องกระ เธอทาแถวเตาไฟ ยาว ๑๒ โยชนใหทานเปนอนมาก ในกาลประมาณหมนป ซงเปน ระยะกาลนาน, บดนเธอมาสสมาคมของเรา ไดโอกาสในทไกล ตง ๑๒ โยชน ซงไกลกวาเทพบตรทงหมด; อะไรหนอแล เปน เหตในขอน ? " แทจรงพระธรรมสงคาหกาจารยทงหลาย กไดกลาว ไวดงนวา :- " พระสมพทธะ ทอดพระเนตรองกรเทพบตร และอนทกเทพบตรแลว เมอจะทรงยกยองทกข-


ไณยบคคล ไดตรสพระพทธพจนนวา ' องกระ เธอใหทานเปนอนมาก ในระหวางกาลนาน, เธอ เมอมาสสานกของเรา นงเสยไกลลบ. " [ พระศาสดาตรสไดยนถงมนษยโลก ] พระสรเสยงนน ( ดง ) ถงพนปฐพ. บรษททงหมดนน ได ยนพระสรเสยงนน. เมอพระศาสดาตรสอยางนนแลว องกรเทพบตร อนพระศาสดาผมพระองคอนอบรม แลวตรสเตอนแลว ไดกราบทลคานวา :- " ขาพระองคจะตองการอะไร ดวยทานอน วางเปลาจากทกขไณยบคคล, ยกษ๑ชออนทกะ นนน ถวายทานแลวนดหนอย ยงรงเรองยงกวา ขาพระองค ดจพระจนทรในหมดาว. " บรรดาบทเหลานน บทวา ทชชา แกเปน ทตวา๒ ( แปลวา ใหแลว ). เมอองกรเทพบตรกราบทลอยางนนแลว พระศาสดาตรสกะ อนทกเทพบตวา " อนทกะ เธอนงขางขวาของเรา, ไฉนจงไม ตองรนออกไปนงเลา ? อนทกเทพบตรกราบทลวา " พระเจาขา ขาพระองคไดทกขไณยสมบตแลว ดจชาวนาหวานพชนดหนอยใน นาด " ดงนแลว เมอจะประกาศทกขไณยบคคล จงกราบทลวา :- ๑. เทพบตรผอนบคคลพงบชา. ๒. สหล เปน อทตถ. ยโรป เปน ทตถ.


" พชแมมาก อนบคคลหวานแลวในนาดอน ผลยอมไมไพบลย ทงไมยงชาวนาใหยนด ฉนใด, ทานมากมาย อนบคคลตงไวในหมชนผทศล ผลยอมไมไพบลย ทงไมยงทายกใหยนด ฉนนน เหมอนกน; พชแมเลกนอย อนบคคลหวาน แลวในนาด เมอฝนหลงสายนาถกตอง๑ ( ตาม กาล ) ผลกยอมยงชาวนาใหยนดได ฉนใด, เมอสกการะแมเลกนอย อนทายกทาแลวใน เหลาทานผมศล ผมคณ คงท ผลกยอมยงทายก ใหยนดได ฉนนนเหมอนกน. " [ ทานทใหในทกขไณยบคคลมผลมาก ] ถามวา " กบรพกรรมของอนทกเทพบตรนน เปนอยางไร ? " แกวา " ไดยนวา อนทกเทพบตรนน ไดใหถวายภกษาทพพหนง ทเขานามาแลวเพอตน แกพระอนรทธเถระผเขาไปบณฑบาตภายใน บาน, บญของเธอนน มผลมากวาทานทองกรเทพบตร ทาแถว เตาไฟยาวตง ๑๒ โยชน ใหแลวตงหมนป, เพราะเหตนน อนทก- เพทบตรจงกราบทลอยางนน. " เมออนทกเทพบตรกราบทลอยางนน แลว พระศาสดาตรสวา " องกระ การเลอกเสยกอนแลวให ๑. สหล ยโรป เปน ธาร ปเวจฉนเต. แตเขมร. พมา. เปน ธาเร ปเวจฉนเต. นแปลตามสหล ยโรป เพราะเหนวาถก เมอพมพฉบบบาลตอไปจะแกอนวตรตามนน


ทาน จงควร. ทานนนยอมมผลมากดวยอาการอยางน ดจพชทเขา หวานดในนาด ฉะนน; แตเธอหาไดทาอยางนนไม, เหตนน ทาน ของเธอจงไมมผลมาก " เมอจะทางประกาศเนอความนใหแจมแจง ตรสวา :- " ทานอนบคคลใหแลวในเขตใด มผลมาก, บคคลพงเลอกใหทานในเขตนน; การเลอก ให อนพระสคตทรงสรรเสรญแลว, ทานท บคคลใหแลวในทกขไณยบคคลทงหลาย ทม อยในโลกคอหมสตวทยงเปนอยน มผลมาก เหมอนพชทบคคลหวานแลวในนาดฉะนน. " เมอทรงแสดงธรรมใหยงขนไป ไดตรสพระคาถาเหลานวา :- " นาทงหลายมหญาเปนเครองประทษราย หม สตวนมราคะเปนเครองประทษราย, เพราะ เหตนนแล ทานทบคคลใหแลวในทานทม ราคะไปปราศแลวทงหลาย จงมผลมาก. นา ทงหลายมหญาเปนเครองประทษราย หมสตวน มโทสะเปนเครองประทษราย, เพราะเหตนน แล ทานทบคคลใหแลวในทานผมโทสะไป ปราศแลวทงหลาย จงมผลมาก. นาทงหลาย มหญาเปนเครองประทษราย หมสตวนมโมหะ เปนเครองประทษราย, เพราะเหตนนแล ทาน


ทบคคลใหแลว ในทานผมโมหะไปปราศแลว ทงหลาย จงมผลมาก. นาทงหลายมหญาเปน เครองประทษราย หมสตวนมความอยากเปน เครองประทษราย, เพราะเหตนนแล ทาน ทบคคลใหแลว ในทานผมความอยากไปปราศ แลวทงหลาย จงมผลมาก. " ในกาลจบเทศนา องกรเทพบตรและอนทกเทพบตร ดารงอย แลวในโสดาปตตผล. ( ธรรมเทศนาไดมประโยชนแมแกมหาชนแลว ). [ พระศาสดาเสดจไปโปรดพระมารดาชนดาวดงส ] ลาดบนน พระศาสดาประทบนงในทามกลางเทวบรษท ทรง ปรารภพระมารดาเรมตงอภธรรมปฎกวา " กสลา ธมมา, อกสลา ธมมา, อพยากตา ธมมา " ดงนเปนตน. ทรงแสดงอภธรรมปฎก โดยนยนเรอยไปตลอด ๓ เดอน. กแลทรงแสดงธรรมอย ในเวลา ภกษาจาร ทรงนรมตพระพทธนรมต ดวยทรงอธษฐานวา " พทธ- นรมตนจงแสดงธรรมชอเทาน จนกวาเราจะมา " แลวเสดจไปปา หมพานต ทรงเคยวไมสฟนชอนาคลดา บวนพระโอษฐทสระอโนดาด นาบณฑบาตมาแตอตตรกรทวป ไดประทบนงทาภตกจในโรงกวาง ใหญแลว. พระสารบตรเถระไปทาวตรแดพระศาสดาในทนน. พระ ศาสดาทรงทาภตกจแลว ตรสแกพระเถระวา " สารบตร วนนเรา ภาษตธรรมชอเทาน, เธอจงบอกแก ( ภกษ ๕๐๐ ) นสตของ


ตน. " ไดทราบวา กลบตร ๕๐๐ เลอมใสในยมกปาฏหารย บวช แลวในสานกของพระเถระ. พระศาสดาตรสแลวอยางนน ทรง หมายเอาภกษเหลานน. กแลครนตรสแลว เสดจไปสเทวโลก ทรง แสดงธรรมเอง ตอจากทพระพทธนรมตแสดง. แมพระเถระกไป แสดงธรรมแกภกษเหลานน. ภกษเหลานน เมอพระศาสดาเสดจ อยในเทวโลกนนแล ไดเปนผชานาญในปกรณ ๗ แลว. ไดยนวา ในกาลแหงพระพทธเจาทรงพระนามวากสสป ภกษ เหลานนเปนคางคาวหน หอยอยทเงอมแหงหนง เมอพระเถร ๒ รปจงกรมแลวทองอภธรรมอย, ไดฟงถอเอานมตในเสยงแลว. คาวคาว เหลานนไมรวา " เหลาน ชอวาขนธ, เหลาน ชอวาธาต " ดวย เหตสกวา ถอเอานมตในเสยงเทานน จตจากอตภาพนนแลว เกด ในเทวโลก เสวยทพยสมบตสนพทธนดร ๑ จตจากเทวโลกนนแลว เกดในเรอนตระกลในกรงสาวตถ เกดความเลอมในในยมกปาฏหารย บวชในสานกของพระเถระแลว ไดเปนผชานาญในปกรณ ๗ กอน กวาภกษทงปวง. แมพระศาสดา กไดทรงแสดงอภธรรม โดยทานอง นนนนแล ตลอด ๓ เดอน. ในกาลจบเทศนา ธรรมาภสมย ไดมแกเทวดา ๘ หมนโกฏ. แมพระมหามายากตงอยแลวในโสดาปตตผล. [ พระโมคคลลานเถระขนไปทลถามขาวเสดจ ] บรษท มปรมณฑล ๓๖ โยชน แมนนแล คดวา " แตบดน


ไป ในวนท ๗ จกเปนวนมหาปวารณา " แลวเขาไปหาพระมหา- โมคคลลานเถระ กลาววา " ทานเจาขา ควรจะทราบวนเสดจลง ของพระศาสดา, เพราะขาพเจาทงหลาย ไมเหนพระศาสดาแลว จก ไมไป. " ทานพระมหาโมคคลลานะ ฟงถอยคานนแลวรบวา " ดละ " แลวดาลงในแผนดนตรงนนเอง อธษฐานวา " บรษทจงเหนเรา ผ ไปถงเชงเขาสเนรแลวขนไปอย " มรปปรากฏดจดายกมพลเหลอง ทรอยไวในแกวมณเทยว ขนไปแลวโดยทามกลางเขาสเนร. แม พวกมนษยกแลเหนทานวา " ขนไปแลวโยชน ๑ ขนไปแลว ๒ โยชน " เปนตน. แมพระเถระ ขนไปถวายบงคมพระบาทยคลของ พระศาสดา ดจเทนไวดวยเศยรเกลา กราบทลอยางนวา " พระ เจาขา บรษทประสงคจะเฝาพระองคกอนแลวไป, พระองคจก เสดจลงเมอไร ? " พระศาสดา. โมคคลลานะ กสารบตร พของเธอ อยทไหน. โมคคลลานะ. พระเจาขา ทานจาพรรษาอย ในสงกสสนคร. พระศาสดา. โมคคลลานะ ในวนท ๗ แตวนน ( ไป ) เรา จกลงทประตเมองสงกส ในวนมหาปวารณา, ผใครจะพบเรากจงไป ทนนเถด; กแลสงกสสนครจากกรงสาวตถ มประมาณ ๓๐ โยชน, ในทางเทาน กจทจะตองเตรยมเสบยง ยอมไมมแกใคร ๆ, เธอพง บอกแกคนเหลานนวา ' ทานทงหลาย จงเปนผรกษาอโบสถไป ดจไปสวหารใกลเพอฟงธรรมเถด. '


[ พระองคทรงเปดโลก ] พระเถระทลวา " ดละ พระเจาขา " แลวไดบอกตามรบสง. พระศาสดาเสดจจาพรรษาปวารณาแลว ตรสบอกแกทาวสกกะวา " มหาบพตร อาตมภาพจกไปสถนมนษย. " ทาวสกกะทรงนรมตบนได ๓ ชนด คอ บนไดทองคา บนไดแกวมณ บนไดเงน. เชงบนได เหลานนตงอยแลวทประตสงกสสนคร หวบนไดเหลานน ตงอยแลวท ยอดเขาสเนร. ในบนไดเหลานน บนไดทองไดมในขางเบองขวา เพอ พวกเทวดา, บนไดเงน ไดมในขางเบองซายเพอมหาพรหมทงหลาย, บนไดแกวมณไดมในทามกลาง เพอพระตถาคต. พระศาสดาประทบ ยนอยบนยอดเขาสเนร ทรงทายมกปาฏหารยในกาลทเสดจลงจากเทว- โลก ทรงแลดขางบนแลว, สถานทอนพระองคทรงแลดแลวทงหลาย ไดมเนนเปนอนเดยวกนจนถงพรหมโลก; ทรงแลดขางลาง, สถานทอน พระองคทรงแลดแลวไดมเนนเปนอนเดยวกนจนถงอเวจ; ทรงแลด ทศใหญและทศเฉยงทงหลาย, จกรวาลหลายแสน ไดมเนนเปนอนเดยว กน; เทวดาเหนพวกมนษย. แมพวกมนษยกเหนพวกเทวดา. พวกเทวดา และมนษยทงหลาย ตางเหนกนแลวเฉพาะหนาทเดยว. พระผมพระภาค ทรงเปลงพระฉพพณณรงสไปแลว. มนษยในบรษทซงมปรมณฑล ๓๖ โยชนแมคนหนง เมอแลดสรของพระพทธเจาในวนนนแลว ชอ วาไมปรารถนาความเปนพระพทธเจา มไดมเลย. พวกเทวดาลง ทางบนไดทอง, พวกมหาพรหมลงทางบนไดเงน; พระสมมาสม- พทธเจา เสดจลงทางบนไดแกวมณ. เทพบตรนกฟอนชอปญจสขะ


ถอพณสเหลองดจผลมะตมยนอย ณ ขางเบองขวา ทาบชาดวยการ ฟอนแดพระศาสดาลงมา. มาตลสงคาหกเทพบตร ยน ณ ขางเบอง ซาย ถอของหอมระเบยบและดอกไมอนเปนทพย นมสการอย ทาบชาแลวลงมา. ทาวมหาพรหมกนฉตร, ทาวสยามถอพดวาล- วชน. พระศาสดาเสดจลงพรอมดวยบรวารน หยดประทบอยท ประตสงกสสนคร. แมพระสารบตรเถระ มาถวายบงคมพระศาสดา แลว เพราะพระศาสดาเสดจลงดวยพทธสรเหนปานนน อนทานไม เคยเหนแลว ในกาลกอนแตน, เพราะฉะนน จงประกาศความยนด ของตน ดวยคาถาทงหลายเปนตนวา :- " พระศาสดา ผมถอยคาอนไพเราะ ทรงเปน อาจารยแหงคณะ๑ เสดจมาจากดสตอยางน เรายง ไมเหน หรอไมไดยนตอใคร ๆ ในกาลกอนแตน " แลวทลวา " พระเจาขา วนนเทวดาและมนษยแมทงหมด ยอมกระหยม ปรารถนาตอพระองค. " ลาดบนน พระศาสดา ตรสกะทานวา " สารบตร ชอวา พระพทธเจาผประกอบพรอมดวยคณเหนปานน ยอมเปนทรกของ เทวดาและมนษยทงหลายโดยแท. " เมอจะทรงแสดงธรรม จงตรส พระคาถานวา :- " พระสมพทธเจาเหลาใด เปนปราชญ ขวน ขวายในฌาน ยนดแลวในธรรมทเขาไปสงบ ๑. คณมาคโต ตดบทเปน คณ อาคโต. อรรถกถาวา---คณาจรยตตา. คณ---


ดวยสามารถแหงการออก, แมเทวดาและมนษย ทงหลาย กยอมกระหยมตอพระสมพทธเจา เหลานนผมสต. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา เย ฌานปปสตา ความวา ประกอบแลวขวนขวายแลว ในฌาน ๒ อยางเหลาน คอ ลกขณ- ปนชฌาน อารมมณปนชฌาน ดวยอนนกอนเขาอนอธษฐานอนออก และอนพจารณา. บรรพชา อนผศกษาไมพงถอวา " เนกขมมะ " ในคาวา เนกขมมปสเม รตา น, กคาวา " เนกขมมะ " นน พระองคตรส หมายเอา ความยนดในนพพานอนเปนทเขาไปสงบ กเลส. บทวา เทวาป ความวา เทวดาและมนษยทงหลายยอมกระหยม คอปรารถนาตอพระสมพทธเหลานน. บทวา สตมต ความวา เทวดาและมนษยทงหลาย ปรารถนาความเปนพระพทธวา " นา ชมจรงหนอ แมเราพงเปนพระพทธ " ดงน ชอวายอมกระหยม ตอพระสมพทธเหลานน ผมพระคณเหนปานน ผประกอบพรอม แลวดวยสต. ในกาลจบเทศนา ธรรมาภสมยไดมแกสตวประมาณ ๓๐ โกฏ, ภกษ ๕๐๐ ผเปนสทธวหารรกของพระเถระ ตงอยแลวในพระอรหนต. [ สงกสสนครเปนทเสดจลงจากดาวดงส ] ไดยนวา การทายมกปาฏหารยแลวจาพรรษาในเทวโลก แลว


เสดจลงทประตสงกสสนคร อนพระพทธเจาทก ๆ พระองคไมทรงละ แลวแล. กสถานทพระบาทเบองขวาประดษฐาน ณ ทเสดจลงนน ม นามวาอจลเจตยสถาน. พระศาสดาประทบยน ณ ทนน ตรสถาม ปญหาในวสยของปถชนเปนตน. พวกปถชนแกปญหาไดในวสยของ ตนเทานน ไมสามารถจะแกปญหาในวสยของพระโสดาบนได. พระ อรยบคคลทงหลายมพระโสดาบนเปนตน กเหมอนกน ไมสามารถ จะแกปญหาในวสยของพระอรยบคคลทงหลาย มพระสกทาคาม เปนตน. พระมหาสาวกทเหลอไมสามารถจะแกปญหาในวสยของ พระมหาโมคคลลานะ. พระมหาโมคคลลานะ ไมสามารถจะแก ปญหาในวสยของพระสารบตรเถระได. แมพระสารบตรเถระ ก ไมสามารถจะแกปญหาในวสยของพระพทธเจาไดเหมอนกน. พระ ศาสดาทรงแลดทศทงปวง ตงตนแตปาจนทศ. สถานททงปวง ไดมเนน เปนอนเดยวกนทเดยว๑. เทวดาและมนษยใน ๘ ทศ และเทวดาเบองบน จดพรหมโลก และยกษนาคและสบรรณผอย ณ ภาคพนเบองตา ประคองอญชลกราบทลวา " พระเจาขา ชอวาผวสชนาปญหาน มไดมในสมาคมน, ขอพระองคโปรดใครครวญในสมาคมนทเดยว. " [ พระสารบตรเถระมปญญามาก ] พระศาสดา ทรงดารวา " สารบตรยอมลาบาก, ดวยวาเธอ ไดฟงปญหาทเราถามแลวในพทธวสยนวา :- " ดกอนทานผนรทกข เธอมปญญารกษาตน ๑. สพพตถ เอกงคนเมว อโหส. นยมแปล สพพตถ เปนสตตมปจจตตะ.


อนเราถามถง ความเปนไป ของทานผมธรรมอน นบพรอมแลวทงหลาย และพระเสขะทงหลาย ซงมอยมากในโลกน จงบอกความเปนไปนน แกเรา " ดงน, เปนผหมดความสงสยในปญหาวา ' พระศาสดายอมตรสถามถง ปฏปทาเปนทมา ( มรรคปฏปทา ) ของพระเสขะและอเสขะกะเรา ' ดงนกจรง, ถงอยางนนกยงหวงอธยาศยของเราอยวา ' เราเมอกลาว ปฏปทาน ดวยมขไหน ๆ ในธรรมทงหลายมขนธเปนตน จงจกอาจ ถอเอาอธยาศยของพระศาสดาได; ' สารบตรนนเมอเราไมใหนย จก ไมอาจแกได, เราจกใหนยแกเธอ " เมอจะทรงแสดงนย ตรสวา " สารบตร เธอจงพจารณาเหนความเปนจรงน. " ไดยนวา พระ องคไดทรงดารอยางนวา " สารบตรเมอถอเอาอธยาศยของเราแก จกแกดวยสามารถแหงขนธ " ปญหานนปรากฏแกพระเถระตงรอย นย พนนย พรอมกบการประทานนย. ทานตงอยในนยทพระศาสดา ประทาน แกปญหานนไดแลว. ไดยนวา คนอนยกพระสมมาสมพทธ- เจาเสย ชอวาสามารถเพอจะทนปญญาของพระสารบตรเถระหามได. นยวา เหตนนแล พระเถระจงยนตรงพระพกตรพระศาสดา บนลอ สหนาทวา " พระเจาขา เมอฝนตกแมตลอดกปปทงสน ขาพระองค กสามารถเพอจะนบ แลวยกขนซงคะแนนวา ' หยาดทงหลายตก ในมหาสมทรเทานหยาด, ตกบนแผนดนเทานหยาด, บนภเขาเทาน หยาด. " แมพระศาสดากตรสกะทานวา " สารบตร เรากทราบ


ความทเธอสามารถจะนบได. " ชอวาขออปมาเปรยบดวยปญญาของ ทานนน ยอมไมม. เหตนนแลทานจงกราบทลวา :- " ทรายในแมนาคงคา พงสนไป นาในหวงนา ใหญ พงสนไป ดนในแผนดน พงสนไป การแกปญหาดวยความรของขาพระองค ยอมไม สนไปดวยคะแนน. " มคาอธบายไวดงนวา " ขาแตพระองคผเจรญ ผสมบรณดวย ความร เปนทพงของโลก กถาวา เมอขาพระองคแกปญหาขอ ๑ แลว บคคลพงใสทรายเมลดหนง หรอหยาดนาหยาด ๑ หรอดน รวนกอน ๑ เมอขาพระองคแกปญหารอย หรอพน หรอแสนขอ พงใสคะแนนทงหลายมทรายเปนตน ทละ ๑ ๆ ณ สวนขางหนง ใน แมนาคงคา, คะแนนทงหลายมทรายเปนตนในแมนาคงคาเปนตน พงถงความสนไปเรวกวา; การแกปญหาของขาพระองค ยอมไม สนไป. " ภกษแมมปญญามากอยางน กยงไมเหนเงอนตนหรอเงอนปลาย แหงปญหาทพระศาสดาตรสถามแลวในพทธวสย ตอตงอยในนยทพระ ศาสดาประทานแลว จงแกปญหาได. ภกษทงหลายฟงดงนนแลวสนทนา กนวา " แมชนทงหมด อนพระศาสดาตรสถามปญหาใด ไมอาจแกได, พระสารบตรเถระผเปนธรรมเสนาบด ผเดยวเทานน แกปญหานนได. " พระศาสดาทรงสดบถอยคานนแลวตรสวา " สารบตรแกปญหาทมหาชน ไมสามารถจะแกได ในบดนเทานนหามได; แมในกอน เธอกแกได


แลวเหมอนกน " ดงนแลว ทรงนาอดตนทานมา ตรสชาดก๑นโดย พสดารวา :- " คนทมาประชมกนแลว แมตงพนเปนกาหนด คนเหลานนหาปญญามได พงคราครวญตง ๑๐๐ ป, บรษผใดรชดซงอรรถแหงภาษตได บรษผนน ซงเปนผมปญญาคนเดยวเทานน ประเสรฐกวา " ดงนแล. เรองยมกปาฏหารย จบ . ๑. ข. ชา. เอก. ๒๗/๓๒. ตทฏกถา. ๒/๒๕๔.


๓. เรองนาคราชชอเอรกปตต * [ ๑๕๐ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา ทรงอาศยพระนครพาราณส ประทบอยทโคนไม ซก ๗ ตน ทรงปรารภพระยานาคชอเอรกปตต ตรสพระธรรมเทศนา นวา " กจโฉ มนสสปฏลาโภ " เปนตน. [ อาบตเลกนอยทไมแสดงเสยยอมใหโทษ ] ทราบวา ในศาสนาของพระกสสปสมมาสมพทธเจาในกาล กอน พระยานาคนนเปนภกษหนม ขนเรอไปในแมนาคงคา ยดใบตะไครนากอหนง เมอเรอแมแลนไปโดยเรว, กไมปลอย. ใบตะไครนาขาดไปแลว. ภกษหนมนนไมแสดงอาบต ดวยคดเสยวา " นเปนโทษเพยงเลกนอย " แมทาสมณธรรมในปาสน ๒ หมนป ใน กาลมรณภาพ เปนประดจใบตะไครนาผกคอ แมอยากจะแสดง อาบต เมอไมเหนภกษอน กเกดความเดอดรอนขนวา " เรามศลไม บรสทธ " จตจากอตภาพนนแลว บงเกดเปนพระยานาค มรางกาย ประมาณเทาเรอโกลน. เขาไดมชอวา " เอรกปตต " นนแล. ใน ขณะทเกดแลวนนเอง พระยานาคนนแลดอตภาพแลว ไดมความ เดอดรอนวา " เราทาสมณธรรมตลอดกาลชอมประมาณเทาน เปน ผบงเกดในทมกบเปนอาหาร ในกาเนดแหงอเหตกสตว. " ในกาลตอมา เขาไดธดาคนหนง แผพงพานใหญบนหลงนา * พระมหาสนธ ป. ธ. ๕ ( ปจจบนเปนพระญาณวโรดม ) วดบวรนเวศวหาร แปล.


ในทามกลางแมนาคงคา วางธดาไวบนพงพานนน ใหฟอนราขบรองแลว [ พระยานาคออกอบายเพอทราบการอบตแหงพระพทธเจา ] ทราบวา เขาไดมความคดอยางนวา " เมอพระพทธเจาบงเกด ขน เราจกไดยนความทพระพทธเจานนบงเกดขน ดวยอบายนแนละ; ผใดนาเพลงขบแกเพลงขบของเราได, เราจกใหธดากบดวยนาคพภพ อนใหญแกผนน. " วางธดานนไวบนพงพาน ในวนอโบสถทก กงเดอน. ธดานนยนฟอนอยบนพงพานนน ขบเพลงขบนวา :- " ผเปนใหญอยางไรเลา ชอวาพระราชา ? อยางไร เลา พระราชาชอวามธลบนพระเศยร ? อยางไร เลา ชอวาปราศจากธล, อยางไร ทาน จงเรยกวา ' คนพาล. " ชาวชมพทวปทงสน พากนมาดวยหวงวา " เราจกรบเอา นางนาคมาณวกา " แลวทาเพลงขบแก ขบไปโดยกาลงปญญา ของตน ๆ. นางยอมหามเพลงขบตอบนน. เมอนางยนอยบนพงพาน ทกกงเดอน ขบเพลงอยอยางนเทานน พทธนดรหนงลวงไปแลว. [ พระศาสดาทรงผกเพลงขบแก ] ครงนนพระศาสนดาทรงอบตขนแลวในโลก วนหนงเวลาใกล รง ทรงตรวจดโลก ทาเอรกปตตนาคราชใหเปนตน ทรงเหน มาณพชออตตระ ผเขาไปภายในขายคอพระซาณของพระองค ทรงใครครวญดวา " จกมเหตอะไร ? " ไดทรงเหนแลววา " วนน


เปนวนทเอรกปตตนาคราชทาธดาไวบนพงพานแลวใหฟอน, อตตร- มาณพนเรยนเอาเพลงขบแกทเราใหแลวจกเปนโสดาบน เรยนเอา เพลงขบนนไปสสานกของนาคราช, นาคราชนนฟงเพลงขบแกนน แลว ทราบวา ' พระพทธเจาทรงอบตขนแลว ' จกมาสสานกของ เรา, เมอนาคราชนนมาแลว, เราจกกลาวคาถาในสมาคมอนใหญ, ในกาลจบคาถา สตวประมาณ ๘ หมน ๔ พน จกตรสรธรรม. " พระศาสดาเสดจไปในทนนแลว, ประทบนง ณ โคนตนซกตน หนง บรรดาตนซก ๗ ตนทมอยในทไมไกลแตเมองพาราณส. ชาว ชมพทวปพาเอาเพลงขบแกเพลงขบไประชมกนแลว. พระศสาดา ทรงทอดพระเนตรเหนอตตรมาณพกาลงไปในทไมไกล จงตรสวา " อตตระ. " อตตระ. อะไร ? พระเจาขา. พระศาสดา. เธอจงมานกอน. ทนนพระศาสดาตรสกะอตตรมาณพนน ผมาถวายบงคมนงลง. แลวตรสถามวา " เธอจะไปไหน ? " อตตรมาณพ. จะไปยงททธดาของเอรกปตตนาคราช ขบเพลง. พระศาสดา. กเธอรเพลงขบแกเพลงขบหรอ ? อตตรมาณพ. ขาพระองคทราบ พระเจาขา. พระศาสดา. เธอจงกลาวเพลงนนดกอน. ทนน พระศาสดา ตรสกะเขาผกลาวตามธรรมดาความรของ ตนเทานนวา " แนะอตตระ นนไมใชเพลงขบแก, เราจกใหเพลง


ขบแกแกเธอ, เธอตองเรยนเพลงขบแกนนใหได. " อตตรมาณพ. ดละ พระเจาขา. [ อตตรมาณพเรยนเพลงแกจากพระศาสดา ] ทนน พระศาสดาตรสกะเขาวา " อตตระ ในกาลทนางนาค- มาณวกาขบเพลง เธอพงขบเพลงแกนวา :- " ผเปนใหญในทวารหก ชอวาเปนพระราชา, พระราชาผกาหนดอย ชอวามธลบนพระเศยร, ผไมกาหนดอย ชอวาปราศจากธล, ผกาหนดอย ทานเรยกวา ' คนพาล. " กเพลงขบของนางนาคมาณวกา มอธบายวา :- บาทคาถาวา กส อธปต ราชา ความวา ผเปนใหญอยางไร เลา จงชอวาพระราชา ? บาทคาถาวา กส ราชา รชสสโร ความวา อยางไร พระราชา ยอมเปนผชอวา มธลบนพระเศยร ? บทวา กถ ส ความวา อยางไรกนเอย พระราชานนเปนผ ชอวาปราศจากธล ? สวนเพลงขบแก มอธบายวา :- บาทคาถาวา ฉทวาราธปต ราชา ความวา ผใดเปนผใหญ แหงทวาร ๖ อนอารมณทง ๖ มรปเปนตน ครอบงาไมได แมใน ทวารหนง, ผนชอวาเปนพระราชา.


บาทคาถาวา ราชมาโน รชสสโร ความวา กพระราชาใด กาหนดอยในอารมณเหลานน, พระราชาผกาหนดอยนน ชอวามธลบน พระเศยร. บทวา อรช ความวา สวนพระราชาผไมกาหนดอย ชอวา เปนผปราศจากธล. บทวา รช ความวา พระราชาผกาหนดอย ทานเรยกวา " เปนพาล. " พระศาสดา ครนประทานเพลงขบแก แกอตตรมาณพนน อยางนแลว ตรสวา " อตตระ เมอเธอขบเพลงขบน ( นาง ) จก ขบเพลงขบแกเพลงขบของเธอนวา :- ' คนพาลอนอะไรเอย ยอมพดไป, บณฑต ยอมบรรเทาอยางไร, อยางไร จงเปนผมความ เกษมจากโยคะ, ทานผอนเราถามแลว โปรด บอกขอนนแกเรา ' ทนน ทานพงขบเพลงขบแกนแกนางวา :- ' คนพาลอนหวงนา ( คอกามโอฆะเปนตน ) ยอมพดไป, บณฑตยอมบรรเทา ( โอฆะนน ) เสยดวยความเพยร, บณฑตผไมประกอบดวยโยคะทงปวง ทานเรยกวา ' ผมความเกษมจากโยคะ ' เพลงขบแกนน มเรอความวา :- " คนพาลอนโอฆะ ( กเลสดจหวงนา ) ๔ อยาง มโอฆะ


คอกามเปนตน ยอมพดไป, บณฑตยอมบรรเทาโอฆะนน ดวย ความเพยร กลาวคอ สมมปปธาน ( ความเพยรอนตงไวชอบ ), บณฑตนนไมประกอบดวยโยคะทงปวง มโยคะคอกามเปนตน ทานเรยก ชอวา ' ผมความเกษมจากโยคะ. ' อตตรมาณพ เมอกาลงเรยนเพลงขบแกนเทยว ดารงอยใน โสดาปตตผล. เขาเปนโสดาบน เรยนเอาคาถานนไปแลว กลาววา " ผเจรญ ฉนนาเพลงขบแกเพลงขบมาแลว, พวกทานจงใหโอกาส แกฉน " ไดคกเขาไปในทามกลางมหาชนทยนยดเยยดกนอยแลว. นางนาคมาณวกา ยนฟอนอยบนพงพานของบดา พลางขบเพลงขบวา " ผเปนใหญ อยางไรเลา ชอวาเปนพระราชา ? " เปนตน. อตตรมาณพ ขบเพลงแกวา " ผเปนใหญในทวาร ๖ ชอวาเปนพระราชา " เปนอาท. นางนาคมาณวกา ขบเพลงโตแกอตตรมาณพนนอวา. " คนพาล อนอะไรเอย ยอมพดไป ? " เปนตน. ทนน อตตรมาณพเมอจะขบเพลงแกแกนาง จงกลาวคาถา นวา :- " คนพาลอนหวงนายอมพดไป " ดงนเปนตน. [ นาคราชทราบวาพระพทธเจาอบตแลว ] นาคราชฟงคาถานนแลว ทราบความทพระพทธเจาบงเกดขน


ดใจวา " เราไมเคยฟงชอบทเหนปานน ตลอดพทธนดรหนง, " ผ เจรญ พระพทธเจา บงเกดขนในโลกแลวหนอ " จงเอาหางฟาด นา. คลนใหญเกดแลว. ฝงทงสองพงลงแลว. พวกมนษย ในทประมาณอสภะหนง แตฝงขางนและฝงขางโนน จมลงไปในนา. นาคราชนน ยกมหาชนมประมาณเทานนวางไวบนพงพาน แลวตง ไวบนบก. นาคราชนนเขาไปหาอตตรมาณพ แลวถามวา " แนะนาย พระศาสดาประทบอยทไหน ? " อตตระ. ประทบนงทโคนไมตนหนง มหาราช. นาคราชนนกลาววา " มาเถดนาย พวกเราจะพากนไป " แลวไดไปกบอตตรมาณพ. ฝายมหาชนกไดไปกบเขาเหมอนกน. นาคราชไปถง เขาไปสระหวางพระรศมมพรรณะ ๖ ถวายบงคม พระศาสดาแลวไดยนรองไหอย. ลาดบนน พระศาสดา ตรสกะ นาคราชนนวา " นอะไรกน ? มหาบพตร. " นาคราช. พระเจาขา ขาพระองคเปนสาวกของพระพทธเจา ผ เชนกบดวยพระองค ไดทาสมณธรรมสน ๒ หมนป, แมมณธรรมนน กไมอาจเพอจะชวยขาพระองคได, ขาพระองคอาศยเหตสกวาใหใบ ตะไครนาขาดไปมประมาณเลกนอย ถอปฏสนธในอเหตกสตวเกดใน ททตองเลอยไปดวยอก, ยอมไมไดความเปนมนษยเลย, ไมได ฟงพระธรรม, ไมไดเหนพระพทธเจา ผเชนกบดวยพระองค ตลอดพทธนดรหนง. พระศาสดา ทรงสดบถอยคาของนาคราชนนแลว ตรสวา


" มหาบพตร ชอวาความเปนมนษย หาไดยากนก, การฟงพระ สทธรรม กอยางนน, กาลอบตขนแหงพระพทธเจา กหาไดยาก เหมอนกน; เพราะวาทง ๓ อยางน บคคลยอมไดโดยลาบากยาก เยน " เมอจะทรงแสดงธรรม ตรสพระคาถานวา :- " ความไดอตภาพเปนมนษย เปนการยาก, ชวตของสตวทงหลาย เปนอยยาก, การฟง พระสทธรรม เปนของยาก, การทอบตขน แหงพระพทธเจาทงหลายเปนการยาก. " [ แกอรรถ ] เนอความแหงพระคาถานน พงทราบดงนวา " กขนชอวา ความไดอตภาพเปนมนษย ชอวาเปนการยาก คอหาไดยาก เพราะความเปนมนษย บคคลตองไดดวยความพยายามมาก ดวย กศลมาก, ถงชวตของสตวทงหลาย กชอวาเปนอยยาก เพราะทา กรรมมกสกรรมเปนตนเนอง ๆ แลวสบตอความเปนไปแหงชวตบาง เพราะชวตเปนของนอยบาง, แมการฟงพระสทธรรม กเปนการ ยาก เพราะคาทบคคลผแสดงธรรมหาไดยาก ในกปแมมใชนอย, อนง ถงกาลทอบตขนแหงพระพทธเจาทงหลาย กเปนการยาก เหมอนกน คอไดยากยงนก เพราะอภนหารสาเรจดวยความพยายาม มาก และเพราะกาลทอบตขนแหงทานผมอภนหารอนสาเรจแลว เปนการไดโดยยาก ดวยพนแหงโกฏกป แมมใชนอย.


[ นาคราชไมบรรลโสดาบน ] ในกาลจบเทศนา เหลาสตว ๘ หมน ๔ พน ไดตรสรธรรม แลว. ฝายนาคราชพงไดโสดาปตตผลในวนนน ( กจรง ). แตกไมได เพราะคาทตนเปนสตวเดรจฉาน. นาคราชนนถงภาวะคอความไมลาบาก ในฐานะทง ๕ กลาวคอการถอปฏสนธ การลอกคราบ การวางใจ แลวกาวลงสความหลบ การเสพเมถนกบดวยนางนาคผมชาตเสมอ กน และจต ทพวกนาคถอเอาสรระแหงนาคนนแหละ แลวลาบาก อย ยอมไดเพอเทยวไปดวยรปแหงมาณพนนแล ดงนแล. เรองนาคราชชอเอรกปตต จบ.


๔. เรองปญหาของพระอานนทเถระ * [ ๑๕๑ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภปญหา ของพระอานนทเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " สพพปาปสส อกรณ " เปนตน. [ กาลแหงพระพทธเจาตางกนแตคาสอนเหมอนกน ] ไดยนวา พระเถระนงในทพกกลางวน คดวา " พระศาสดา ตรสบอกเหตแหงพระพทธเจา ๗ พระองคทกอยาง คอ ' พระชนน และพระชนก การกาหนดพระชนมาย ไมเปนทตรสร สาวกสนนบาต อครสาวก อปฏฐาก, " แตอโบสถมไดตรสบอกไว; อโบสถแหง พระพทธเจาแมเหลานน เหมอนอยางน หรอเปนอยางอน. " ทาน จงเขาไปเฝาพระศาสดา แลวทลถามเนอความนน. กเพราะความ แตกตางแหงกาลแหงพระพทธเจาเหลานนเทานน ไดมแลว, ความ แตกตางแหงคาถาไมม; ดวยวา พระสมมาสมพทธเจา พระนามวา วปสส ไดทรงกระทาอโบสถในทก ๆ ๗ ป, เพราะพระโอวาทท พระองคประทานแลวในวนหนงเทานน พอไปได ๗ ป, พระสมมา- สมพทธเจา พระนามวาสขและเวสสภ ทรงกระทาอโบสถในทก ๆ ๖ ป, ( เพราะพระโอวาททพระสมมาสมพทธเจาทง ๒ พระองคนน ทรง ประทานในวนหนงเทานน พอไปได ๖ ป ); พระสมมาสมพทธเจา พระนามวากกสนธะ และ โกนาคมนะ ไดทรงกระทาอโบสถทก ๆ ป, * พระมหาฉาย ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวหาร แปล.


( เพราะพระโอวาททพระสมมาสมพทธเจา ๒ พระองคนน ทรงประ- ทานในวนหนงเทานน พอไปไดปหนง ๆ ); พระกสสปทสพล ไดทรง กระทาอโบสถทก ๆ ๖ เดอน, เพราะพระโอวาททพระองคทรงประ- ทานในวนหนงเทานน พอไปได ๖ เดอน; ฉะนน พระศาสดา จง ตรสความแตกตางกนแหงกาลนของพระพทธเจาเหลานนแลว ตรส วา " สวนโอวาทคาถาของพระพทธเจาเหลานน เปนอยางนนแหละ " ดงนแลว เมอจะทรงกระทาอโบสถแหงพระพทธเจาทก ๆ พระองค ซงเปนอนเดยวกนทงนนใหแจมแจง จงไดตรสพระคาถาเหลานวา :- " ความไมทาบาปทงสน ความยงกศลใหถง พรอม ความทาจตของตนใหผองใส นเปน คาสอนของพระพทธเจาทงหลาย. ความอดทน คอความอดกลน เปนธรรมเผาบาปอยางยง, ทานผรทงหลาย ยอมกลาวพระนพพานวาเปน เยยม, ผทารายผอน ไมชอวาบรรพชต, ผ เบยดเบยนผอนอย ไมชอวาเปนสมณะ. ความ ไมกลาวราย ๑ ความไมทาราย ๑ ความสารวม ในพระปาฏโมกข ๑ ความเปนผรประมาณ ใน ภตตาหาร ๑ ทนอนทนงอนสงด ๑ ความ ประกอบโดยเออเฟอในอธจต ๑ นเปนคา สอนของพระพทธเจาทงหลาย. "


[ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา สพพปาปสส ไดแก อกศลธรรม ทกชนด, การยงกศลใหเกดขน ตงแตออกบวชจนถงพระอรหตต- มรรค และการยงกศลทตนใหเกดขนแลวใหเจรญ ชอวา อปสมปทา, การยงจตของตนใหผองใสจากนวรณทง ๕ ชอวา สจตตปรโยทปน. บาทพระคาถาวา เอต พทธานสาสน อรรถวา นเปน วาจาเครองพราสอนของพระพทธเจาทก ๆ พระองค. บทวา ขนต ความวา ขนชอวาความอดทน กลาวคอ ความ อดกลน, น เปนตบะอยางยอดยง คออยางสงสด ในพระศาสนาน. บาทพระคาถาวา นพพาน ปรม วทนต พทธา ความวา พทธบคคลทง ๓ จาพวกน คอ พระพทธะจาพวก ๑ พระปจเจก- พทธะจาพวก ๑ พระอนพทธะจาพวก ๑ ยอมกลาวพระนพพานวา " เปนธรรมชาตอนสงสด. " บทวา น ห ปพพชโต ความวา บคคลผทลางผลาญ บบคนสตวอนอย ดวยเครองประหารตาง ๆ มฝามอเปนตน ชอวา ผทารายผอน ไมชอวาเปนบรรพชต. บทวา สมโณ ความวา บคคล ผยงเบยดเบยนสตวอนอย โดยนยทกลาวแลวนนแหละ ไมชอวาเปน สมณะดวยเหมอนกน. การไมตเตยนเอง และการไมยงผอนใหตเตยน ชอวา อนปวาโท. การไมทารายเอง และการไมใชผอนใหทาราย ชอวา อนปฆาโต. บทวา ปาฏโมกเข ไดแก ศลทเปนประธาน. การปด ชอวา


สวโร. ความเปนผรจกพอด คอความรจกประมาณ ชอวา มตต ตา บทวา ปนต ไดแก เงยบ. บทวา อธจตเต ความวา ในจตอนยง กลาวคอ จตทสหรคตดวยสมาบต ๘. การกระทา ความเพยร ชอวา อาโยโค. บทวา เอต ความวา นเปนคาสอน ของพระพทธเจาทก ๆ พระองค. กในพระคาถาน พระผมพระภาค ตรสศลอนเปนไปทางวาจา ดวยอนปวาท, ตรสศลอนเปนไปทางกาย ดวยอนปฆาต. ตรสปาฏโมกขสลกบอนทรยสงวรสล ดวยคานวา ปาฏโมกเข จ สวโร. ตรสอาชวปารสทธสลและปจจยสนนสตสล ดวยมตตญ ตา, ตรสเสนาสนะอนสปปายะ ดวยปนตเสนาสนะ, ตรสสมาบต ๘ ดวยอธจต. ดวยประการน สกขาแมทง ๓ ยอม เปนอนพระองคตรสแลวดวยพระคาถานทเดยว ฉะนแล. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ฉะนแล. เรองปญหาของพระอานนทเถระ จบ.


๕. เรองภกษผไมยนด * [ ๑๕๒ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษ ผไมยนด ( ในพรหมจรรย ) รปหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา " น กหาปณวสเสน " เปนตน. [ ภกษหนมกระสนอยากสก ] ไดยนวา ภกษนนบรรพชาแลวในศาสนา ไดอปสมบทแลว อนพระอปชฌายสงไป ดวยคาวา " เธอจงไปทชอโนนแลว เรยน อทเทส " ไดไปในทนนแลว. ครงนนโรคเกดขนแกบดาของทาน. เขาเปนผใครจะไดเหนบตร ( แต ) ไมไดใคร ๆ ทสามารถจะเรยก บตรนนมาได จงบนเพออย เพราะความโศกถงบตรนนแล เปนผมความตายอนใกลเขามาแลว จงสงนองชายวา ไ เจาพงทา ทรพยนใหเปนคาบาตรและจวรแกบตรของเรา " แลวใหทรพย ๑๐๐ กหาปณะไวในมอของนองชาย ไดทากาละแลว. ในกาลทภกษหนมมาแลว นองชายนน จงหมอบลงแทบเทา รองไหกลงเกลอกไปมา พลางกลาววา " ทานผเจรญ บดาของ ทานทงหลาย บนถงอยเทยว ทากาละแลว, กบดานนไดมอบ กหาปณะไว ๑๐๐ ในมอของผม, ผมจกทาอะไร ? ดวยทรพยนน. " ภกษหนมจงหามวา " เราไมมความตองการดวยกหาปณะ " ในกาล ตอมาจงคดวา " ประโยชนอะไรของเรา ดวยการเทยวไปบณฑบาต * พระมหาสนธ ป. ธ. ๕ ( บดนเปนพระญาณวโรดม ) วดบวรนเวศวหาร แปล.


ในตระกลอนเลยงชพ, เราอาจเพอจะอาศยกหาปณะ ๑๐๐ นนเลยง ชพได, เราจกสกละ. " เธอถกความไมยนดบบคนแลว จงสละ การสาธยายและพระกมมฏฐาน ไดเปนเหมอนผมโรคผอมเหลอง. ครงนน ภกษหนมและสามเณร ถามเธอวา " นอะไรกน ? " เมอเธอตอบวา " ผมเปนผกระสน " จงพากนเรยนแกอาจารยและ อปชฌาย. ทนน อาจารยและอปชฌายเหลานน จงนาเธอไปยงสานก ของพระศาสดา แสดงแดพระศาสดาแลว. พระศาสดา ตรสถามวา " ภกษ ไดยนวา เธอกระสนจรง หรอ ? " เมอเธอกราบทลรบวา " อยางนน พระเจาขา " ตรสวา " เพราะเหตไร ? เธอจงไดทาอยางนน, กอะไร ๆ ทเปนปจจยแหง การเลยงชพของเธอมอยหรอ ? " ภกษ. ม พระเจาขา. พระศาสดา. อะไร ? ของเธอมอย. ภกษ. กหาปณะ ๑๐๐ พระเจาขา. พระศาสดา. ถากระนน เธอจงนากอนกรวดมา แมเพยง เลกนอยกอน, เธอลองนบดกจกรไดวา ' เธออาจเลยงชวตไดดวย กหาปณะจานวนเทานนหรอ, หรอไมอาจเลยงชวตได. ' ภกษหนมนน จงนากอนกรวดมา. [ ความอยากใหเตมไดยาก ] ทนน พระศาสดา จงตรสกะเธอวา " เธอจงตงไว ๕๐ เพอ


ประโยชนแกเครองบรโภคกอน. ตงไว ๒๔ เพอประโยชนแกโค ๒ ตว, ตงไวชอมประมาณเทาน เพอประโยชนแกพช, เพอประโยชน แกแอกและไถ, เพอประโยชนแกจอบ, เพอประโยชนแกพราและ ขวาน. " เมอเธอนบอยดวยอาการอยางน กหาปณะ ๑๐๐ นน ยอม ไมเพยงพอ. ครงนน พระศาสดาจงตรสกะเธอวา " ภกษ กหาปณะ ของเธอมนอยนก, เธออาศยกหาปณะเหลานน จกใหความทะยาน อยากเตมขนไดอยางไร ? ไดยนวา ในอดตกาล บณฑตทงหลาย ครองจกรพรรดราชสมบต สามารถจะยงฝนคอรตนะ ๗ ประการให ตกลงมาเพยงสะเอวในทประมาณ ๑๒ โยชน ดวยอาการสกวาปรบ มอ, แมครองราชสมบตในเทวโลก ตลอดกาลททาวสกกะ ๓๖ พระองค จตไป ในเวลาตาย ( ก ) ไมยงความอยากใหเตมไดเลย ไดทากาละ แลว " อนภกษนนทลวงวอนแลว ทรงนาอดตนทานมา ยงมนธาต- ราชชาดก๑ใหพสดารแลว ในลาดบแหงพระคาถานวา :- " พระจนทรและพระอาทตย ( ยอมหมนเวยนไป ) สองทศใหสวางไสวอยกาหนดเพยงใด, สตว ทงหลายผอาศยแผนดนทงหมดเทยว ยอมเปน ทาสของพระเจามนธาตราชกาหนดเพยงนน. " ไดทรงภาษต ๒ พระคาถานวา :- " ความอมในกามทงหลาย ยอมไมมเพราะฝน คอกหาปณะ, กามทงหลาย มรสอรอยนอย ม ๑. ข. ชา. ๒๗/๒๐๐. ตทฏกถา. ๒/๔๗.


ทกขมาก บณฑตรแจงดงนแลว ทานยอมไมถง ความยนดในกามทงหลายแมทเปนทพย, พระ สาวกของพระสมมาสมพทธเจา ยอมเปนผยนด ในความสนไปแหงตณหา. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา กหาปณวสเสน ความวา บณฑตนน ปรบมอแลว ยงฝนคอรตนะ ๗ ประการใหตกลงได, ฝนคอรตนะ ๗ ประการนน ตรสใหชอวา กหาปณวสส ในพระคาถาน, กขนชอวา ความอมในวตถกามและกเลสกาม ยอมไมมแมเพราะฝนคอรตนะทง ๗ ประการนน; ความทะยานอยากนน เตมไดยากดวยอาการอยางน. บทวา อปปสสาทา คอ ชอวามสขนดหนอย เพราะคาทกาม มอปมาเหมอนความฝนเปนตน. บทวา ทกขา คอ ชอวามทกขมากแท ดวยสามารถแหงทกข อนมาในทกขกขนธสตร๑เปนตน. บทวา อต ว าย คอ รกามทงหลายเหลานน ดวยอาการ อยางน. บทวา อป สทพเพส ความวา กถาใคร ๆ พงเชอเชญดวย กามอนเขาไปสาเรจแกเทวดาทงหลาย. ถงอยางนนทานยอมไมประสบ ความยนดในกามเหลานนเลย เหมอนทานพระสมทธ ทถกเทวดา เชอเชญฉะนน. ๑. ม. ม. มหาทกขกขนธสตนต. ๑๒/๑๖๖. จฬทกขกขนธสตต ๑๒/๑๗๙.


บทวา ตณหกขยรโต ความวา เปนผยนดยง ในพระอรหนต และในพระนพพาน คอปรารถนาพระอรหนตและพระนพพานอย. ภกษโยคาวจร ผเกดในทสดแหงการฟงธรรม ทพระ สมมาสมพทธเจาทรงแสดงแลว ชอวาพระสาวกของพระสมมา- สมพทธเจา. ในกาลจบเทศนา ภกษนน ดารงอยในโสดาปตตผล. เทศนาได มประโยชนแมแกบรษททประชมกนแลว ดงนแล. เรองภกษผไมยนด จบ.


๖. เรองปโรหตชออคคทต * [ ๑๕๓ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา ( เมอประทบอยในพระเชตวน ) ประทบนงบน กองทราย ทรงปรารภปโรหตของพรเจาโกศล ชออคคทต ตรส พระธรรมเทศนานวา " พห เว สรณ ยนต " เปนตน. [ อคคทตไดเปนปโรหตถง ๒ รชกาล ] ดงไดสดบมา อคคทตนน ไดเปนปโรหตของพระเจามหา- โกศล. ครนเมอพระราชบดาสวรรคตแลว พระราชาทรงพระนาม วา ปเสนทโกศล ทรงดารวา " ผนเปนปโรหตแหงพระชนกของ เรา " จงตงเขาไวในตาแหนงนนนนแล ดวยความเคารพ ในเวลา เขามาสทบารงของพระองค ทรงทาการเสดจลกรบ, รบสงใหพระ ราชทานอาสนะเสมอกน ดวยพระดารสวา " อาจารย เชญนง บนอาสนะน. " [ อคคทตออกบวชนอกพระพทธศาสนา ] อคคทต นน คดวา " พระราชานทรงทาความเคารพในเรา อยางเหลอเกน, แตเรากไมอาจเอาใจของพระราชาทงหลายไดตลอด กาลเปนนตยเทยว; อนง พระราชากเยาววย ยงหนมนอย, ชอวา ความเปนพระราชากบดวยคนผมวยเสมอกนนนแล เปนเหตใหเกด สข; สวนเราเปนคนแก, เราควรบวช. " เขากราบทลใหพระราชา * พระมหาอ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวหาร แปล.


พระราชทานพระบรมราชานญาตการบรรพชาแลว ใหคนตกลอง เทยวไปในพระนครแลว สละทรพยของตนทงหมดในมขคอทานโดย ๗ วนแลว บวชเปนนกบวชภายนอก. บรษหมนหนงอาศยอคคทต นน บวชตามแลว. อคคทตนน พรอมดวยนกบวชเหลานน สาเรจ การอยในระหวางแควนองคะ แควนมคธ และแควนกร ( ตอกน ) ใหโอวาทนวา " พอทงหลาย บรรดาเธอทงหลาย ผใดมกามวตก เปนตน เกดขน, ผนนจงขนหมอทราบหมอหนง ๆ จากแมนา ( มา ) เกลยลง ณ ทน. " พวกนกบวชเหลานน รบวา " ดละ " ในเวลา กามวตกเปนตนเกดขนแลว กทาอยางนน. โดยสมยอนอก ไดม กองทราบใหญแลว. นาคราช ชออหฉตตะ หวงแหนกองทรายใหญ นน. ชาวองคะ มคธะ และชาวแควนกร นาเครองสกการะเปนอนมาก ไป ถวายทานแกพวกนกบวชเหลานนทก ๆ เดอน. [ อคคทตสอนประชาชนใหถงสรณะ ] ครงนน อคคทต ไดใหโอวาทแกชนเหลานน ดงนวา " พวก ทานจงถอภเขาเปนสรณะ, จงถงปาเปนสรณะ, จงถงอารามเปน สรณะ, จงถงตนไมเปนสรณะ; พวกทานจกพนจากทกขทงสนได ดวยอาการอยางน " กลาวสอนแมซงอนเตวาสกของตน ดวย โอวาทนเหมอนกน. [ พระมหาโมคคลลานะไปทรมานอคคทต ] ฝายพระโพธสตว เสดจออกมหาภเนษกรมณ ทรงบรรล


สมมาสมโพธแลว ในสมยนน ทรงอาศยกรงสาวตถ ประทบอย ในพระเชตวน ในเวลาจวนรง ทรงตรวจดสตวโลก ทรงเหน อคคทตพราหมณพรอมดวยเหลาอนเตวาสก ผเขาไปภายในขายคอพระ ญาณของพระองคแลว ทรงทราบวา " ชนเหลานแมทงหมดเปน ผถงพรอมดวยอปนสยแหงพระอรหนต " ในตอนเยน ตรสกะพระ มหาโมคคลลาเถระวา " โมคคลลาน เธอเหนอคคทตพราหมณ ผยงมหาชนใหแลนไปโดยทางไมใชทาน ไหม ? เธอจงไป, ใหโอวาท แกมหาชนเหลานน. " พระเถระ. ขาแตพระองคผเจรญ ชนเหลานนเปนอนมาก ขาพระองคผเดยวพงขมขไมได, ถาแมพระองคจกเสดจมาไซร, ชน เหลานนจกเปนอนพงขมขได. พระศาสดา. โมคคลลานะ แมเรากจกมา, เธอจงลวงหนา ไปกอน. พระเถระ. กาลงเดนไปเทยว พลางคดวา " ชนเหลานน ทง มกาลง ทงมมาก, ถาเราจกพดอะไร ? ในทประชมของชนทงปวง ไซร; ชนแมทงหมด พงลกขน โดยความเปนพวก ๆ กน " ยง ฝนมเมดหยาบใหตกลงแลว ดวยอานภาพของตน. ชนเหลานน เมอ ฝนมเมดหยาบตกอย, ตางกลกขนแลว ๆ เขาไปยงบรรณศาลาของ ตน ๆ. พระเถระยนอยทประตบรรณศาลาของอคคทต กลาววา อคคทต. เขาไดยนเสยงของพระเถระแลว กลาววา " นนเปน ใคร ? " เพราะความเปนผกระดางเพราะมานะวา " ในโลกนใคร ๆ


ชอวาผสามารถเรยกเรา โดย ( ออก ) ชอไมม, ใครหนอแล ? เรยก เราโดย ( ออก ) ชอ. " พระเถระ. ขาพเจา พราหมณ. อคคทต. ทานพดอะไร ? พระเถระ. ขอทานจงบอกสถานทพกอยในทนแกขาพเจาสน คนหนง ในวนน. อคคทต. สถานทพกอยในทน ไมม, บรรณศาลาหลงหนง กสาหรบคนหนงเทานน. พระเถระ. อคคทต ธรรมดาพวกมนษย ยอมไปสสานก ของพวกมนษย, พวกโค กไปสสานกของพวกโค, พวกบรรพชต กไปสสานกของพวกบรรพชต, ทานอยาทาอยางนน, ขอจงใหท พกอยแกขาพเจา. อคคทต. กทานเปนบรรพชตหรอ ? พระเถระ. เออ ขาพเจาเปนบรรพชต. อคคทต. ถาทานเปนบรรพชตไซร, สงของคอสาแหรก บรขารแหงบรรพชต ของทานอยไหน ? พระเถระ. บรขารของขาพเจา มอย, ขาพเจาคดเหนวา ' กการถอบรขารนน เปนแผนกเทยวไป ลาบาก ' ดงนแลว จง ถอบรขารนนไวโดยภายในนนแลเทยวไป พราหมณ. " พราหมณนนโกรธพระเถระวา " ทานจกถอบรขารนนเทยว ไปหรอ ? " ลาดบนน พระเถระจงพดกะเขาวา " ( จงหลกไป )


อคคทต ทานอยาโกรธ ( ขาพเจา ), จงบอกสถานทพกอยแก ขาพเจา. " อคคทต. สถานทพกอยในทนไมม. พระเถระ. กใคร ? อยบนกองทรายนน. อคคทต. นาคราชตวหนง. พระเถระ. ทานจงใหทนนแกขาพเจา. อคคทต. ขาพเจาไมอาจใหได, กรรมของนาคราชนนรายกาจ. พระเถระ. ชางเถอะ, ขอทานจงใหแกเราเถด. อคคทต. ถาเชนนน ทานจงรเองเถด. [ พระเถระผจญกบนาคราช ] พระเถระ ผนหนาตรงกองทรายไปแลว. นาคราชเหนพระเถระ นนมา จงดารวา " พระสมณะนมาขางน, เหนจะไมทราบความท เรามอย; เราจะบงหวนควน ใหสมณะนนตาย " บงหวนควนแลว. พระเถระคดวา " นาคราชนเหนจะเขาใจวา ' เราเทานนอาจ บงหวนควนได, พวกอนยอมไมอาจ " ดงนแลว บงหวนควน แมเอง. ควนทงหลายพงออกจากสรระแหงนาคราชและพระเถระแม ทง ๒ ฝาย ตงขนจนถงพรหมโลก. ควนทง ๒ ฝาย ไมเบยดเบยน พระเถระ เบยดเบยนแตนาคราชฝายเดยว. นาคราชไมอาจอดทน กาลงแหงควนได จงโพลง ( เปนไฟ ). ฝายพระเถระเขาสมาบตม เตโชธาตเปนอารมณแลว โพลง ( เปนไฟ ) พรอมกบนาคราชนน


เหมอนกน. เปลวไฟพงขนไปจนถงพรหมโลก. เปลวไฟแมทง ๒ ฝาย ไมเบยดเบยนพระเถระ เบยดเบยนแตนาคราชฝายเดยว. [ นาคราชแพพระเถระ ] ลาดบนน สรระทงสนของนาคราชนน ไดเปนราวกะวาถก คบเพลงทงหลายลนทวแลว. หมฤษแลดแลว คดวา " นาคราชเผา สรณะ, สมณะคนดหนอ ไมเชอฟงคาของพวกเรา จงฉบหายแลว. " พระเถระ ทรมานนาคราช ทาใหหมดพยศแลว นงบนกอง ทราย. นาคราชเอาขนดรวบกองทราย แผพงพานประมาณเทาหอง โถงแหงเรอนยอด กนอยแลวเบองบนแหงพระเถระ. หมฤษไปยง สานกของพระเถระแตเชาตร ดวยคดวา " พวกเราจกรความทสมณะ ตายแลว หรอยงไมตาย " เหนทานนงอยบนยอดกองทรายแลว ประคองอญชลชมเชยอย กลาววา " สมณะ นาคราชไมเบยดเบยน ทานแลหรอ ? " พระเถระ. ทานทงหลายไมเหนนาคราชแผพงพานดารงอยเบอง บนแหงเราหรอ ? ฤษเหลานน พดกนวา " นาอศจรรยหนอ ! ทานผเจรญ, อานภาพแหงสมณะ ชอเหนปานน, พระสมณะนทรมานนาคราช ไดแลว " ไดยนลอมพระเถระอยแลว. ในขณะนน พระศาสดาเสดจมาแลว. พระเถระเหนพระศาสดา แลว ลกขนถวายบงคม. ลาดบนน ฤษทงหลาย พดกะพระเถระ นนวา " สมณะน เปนใหญแมกวาทานหรอ ? "


พระเถระ. พระผมพระภาคนน เปนพระศาสดา, ขาพเจาเปน สาวกของพระผมพระภาคน. [ พวกฤษชมเชยพระศาสดา ] พระศาสดา ประทบนงบนยอดกองทรายแลว, หมฤษประคอง อญชลชมเชยพระศาสดาวา " อานภาพของสาวกยงถงเพยงน, สวน อานภาพของพระศาสดาน จกเปนเชนไร ? " พระศาสดา ตรสเรยกอคคทตมาแลว ตรสวา " อคคทต ทานเมอใหโอวาทแกสาวกและอปฏฐากทงหลายของทาน ยอมกลาว วา ' อยางไร ? ' ให. " อคคทต. ขาพระองคใหโอวาทแกสาวกและอปฏฐากเหลานน อยางนวา ' ทานทงหลาย จงถงภเขานนวาเปนทพง, จงถงปา, อาราม, จงถงตนไม วาเปนทพง; ดวยวา บคคลถงวตถทงหลาย มภเขาเปนตนนนวาเปนทพงแลว ยอมพนจากทกขทงหวงได. ' [ สรณะทเกษมและไมเกษม ] พระศาสดา ตรสวา " อคคทต บคคลถงวตถทงหลายมภเขา เปนตนนนวาเปนทพงแลว ยอมไมพนจากทกขไดเลย, สวนบคคล ถงพระพทธ พระธรรม พระสงฆ วาเปนทพง ยอมพนจากทกขใน วฏฏะทงสนได " ดงนแลว ไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา :- " มนษยเปนอนมาก ถกภยคกคามแลว ยอม ถงภเขา ปา อารามและรกขเจดยวาเปนทพง; สรณะนนแลไมเกษม, สรณะนนไมอดม,


เพราะบคคลอาศยสรณะนนยอมไมพนจากทกข ทงปวงได. สวนบคลใดถงพระพทธ พระ ธรรมและพระสงฆวาเปนทพง ยอมเหนอรย- สจ ๔ ( คอ ) ทกข เหตใหเกดทกข ความกาว ลวงทกข และมรรคมองค ๘ อนประเสรฐ ซง ยงสตวใหถงความสงบแหงทกข ดวยปญญา ชอบ; สรณะนนแลของบคคลนนเกษม, สรณะ นนอดม, เพราะบคคลอาศยสรณะนน ยอม พนจากทกขทงปวงได. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา พห ไดแก พห แปลวามาก. บทวา ปพพตาน เปนตน ความวา มนษยเหลานน ๆ อนภยนน ๆ คกคามแลว อยากพนจากภย หรอปรารถนาลาภทงหลายมการไดบตรเปนตน ยอม ถงภเขาทงหลาย มภเขาชออสคลเวปลละและเวภาระเปนตน ปาทงหลาย มปามหาวนและปาโคสงคสาลวนเปนตน อารามทงหลาย มเวฬวน และชวกมพวนเปนตน และรกขเจดยทงหลาย มอเทนเจดยและ โคตมเจดยเปนตน ในทนน ๆ วาเปนทพง. สองบทวา เนต สรณ ความวา กสรณะ แมทงหมดนน ไมเกษม ไมอดม, ดวยวา บรรดาสตวทงหลายผมความเกดเปนตน เปนธรรมดา แมผหนง อาศยสรณะนน ยอมไมพนจากทกขทงปวง มชาตเปนตนได.


คาวา โย จ เปนตนน พระผมพระภาค ทรงแสดงสรณะ อนไมเกษม ไมอดมแลว ปรารภไวเพอจะทรงแสดงสรณะอนเกษม อนอดม. เนอความแหงคาวา โย จ เปนตนนน ( ดงตอไปน ) :- สวนบคคลใด เปนคฤหสกกตาม เปนบรรพชตกตาม อาศย กมมฏฐานคอการตามระลกถงพระพทธพระธรรม และพระสงฆ เปนตนวา " แมเพราะอยางน พระผมพระภาคพระองคนน เปนพระ อรหนตสมมาสมพทธเจา " ถงพระพทธ พระธรรม และพระสงฆวา เปนทพง ดวยสามารถแหงความเปนวตถอนประเสรฐ, การถงสรณะ นน ของบคคลแมนน ยงกาเรบ ยงหวนไหว ดวยกจทงหลายมการ ไหวอญเดยรถยเปนตน, แตพระผมพระภาค เพอจะทรงแสดง ความทการถงสรณะนนไมหวนไหว เมอจะทรงประกาศสรณะอน มาแลวโดยมรรคนนแล จงตรสวา ' ยอมเหนอรยสจ ๔ ดวยปญญา ชอบ. ' ดวยวา บคคลใดถงรตนะทงหลาย มพระพทธรตนะเปนตน นนวาเปนทพง ดวยสามารถแหงการเหนสจจะเหลานน, สรณะนน ของบคคลนน เกษมและอดม, และบคคลนน อาศยสรณะนน ยอม พนจากทกขในวฏฏะแมทงสนได; เพราะเหตนน พระผมพระภาค จงตรสวา เอต โข สรณ เขม เปนตน. ในกาลจบเทศนา ฤษเหลานนแมทงหมด บรรลพระอรหนต พรอมดวยปฏสมภทาทงหลายแลว ถวายบงคมพระศาสดา ทลขอ บรรพชาแลว.


พระศาสดา ทรงเหยยดพระหตถออกจากกลบจวร ตรสวา " ทานทงหลาย จงเปนภกษมาเถด, จงประพฤตพรหมจรรย. " [ ชาวเมองเขาใจวาอคคทตใหญกวาพระศาสดา ] ในขณะนนเอง ฤษเหลานน ไดเปนผทรงไวซงบรขาร ๘ ดจ พระเถระมพรรษาตงรอย. กวนนน ไดเปนวนทชาวแควนองคะ แควนมคธและแควนกร แมทงปวง ถอเครองสกการะมา. ชนเหลา นน ถอเครองสกการะมาแลว เหนฤษเหลานนแมทงหมดบวชแลว คดวา " อคคทตพราหมณของพวกเราเปนใหญ หรอพระสมณ- โคดมเปนใหญหนอ ? " ไดสาคญวา " อคคทต เปนใหญแน เพราะเหตทพระสมณโคดมมาหา. " [ อคคทตตดความสงสยของชาวเมอง ] พระศาสดา ทรงตรวจดอธยาศยของชนเหลานนแลว ตรสวา " อคคทต เธอจงตดความสงสยของบรษท. " พระอคคทตนน กราบทลวา " แมขาพระองค กหวงเหตมประมาณเพยงนนเหมอน กน " ดงนแลว เหาะขนไปสเวหาสดวยกาลงฤทธ แลวลงมา ถวาย บงคมพระศาสดาบอย ๆ ถง ๗ ครงแลว กลาวประกาศความทตนเปน สาวกวา " ขาแตพระองคผเจรญ พระผมพระภาคเปนพระศาสดา ของขาพระองค, ขาพระองคเปนสาวก " ดงนแล. เรองปโรหตชออคคทต จบ.


๗. เรองปญหาของพระอานนทเถระ * [ ๑๕๔ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภปญหา ของพระอานนทเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " ทลลโภ ปรสา- ช โ " เปนตน. [ พระเถระราพงถงทเกดของบรษอาชาไนย ] ความพสดารวา วนหนงพระเถระนงในทพกกลางวน คดวา " พระศาสดาเมอตรสคาวา ' ชางอาชาไนย เกดขนในตระกลชาง ฉททนต หรอในตระกลชางอโบสถ, มาอาชาไนย เกดขนในตระกล มาสนธพ หรอในตระกลพระยามาวลาหก, โคอาชาไนย เกดขนใน ทกขณาปถชนบท ' เปนตน เปนอนตรสสถานทเกดขนแหงสตว ประเสรฐ มชางอาชาไนยเปนตนแลว. สวนบรษอาชาไนย ยอม บงเกดขนในทไหนหนอ ? " [ พระเถระเขาไปทลถามพระศาสดา ] พระเถระนน เขาไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลว ทลถาม เรองนน. พระศาสดาตรสวา " อานนท ขนชอวาบรษอาชาไนย ยอมไมบงเกดในททวไป, แตบงเกดขนในทอนเปนมชฌมประเทศ ( วด ) โดยตรงยาว ๓๐๐ โยชน โดยรอบประมาณ ๙๐๐ โยชน กเมอ จะบงเกดขน กยอมไมบงเกดขนในตระกลสามญ,๑ ยอมบงเกดขนใน * พระมหาเคลา ป. ธ. ๕. วดบรณศร ฯ แปล. ๑. ยสม วา ตสม วา.


ตระกลขตตยมหาศาลและพราหมณมหาศาล ตระกลใดตระกลหนง เทานน " ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- " บรษอาชาไนยหาไดยาก, ( เพราะวา ) บรษ อาชาไนยนน ยอมไมเกดในททวไป; บรษ อาชาไนยนนเปนนกปราชญ ยอมเกดใน ตระกลใด, ตระกลนน ยอมถงความสข. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา ทลลโภ เปนตน ความวา บรษ- อาชาไนยแล เปนผอนบคคลหาไดยาก, คอหาไดงายเหมอนขางบอาชา- ไนยเปนตนกหาไม, บรษอาชาไนยนน ยอมไมเกดในททวไป คอ ในปจจนตประเทศ หรอในตระกลตา, แตยอมเกดในตระกลใดตระกล หนง บรรดาตระกลกษตรยและตระกลพราหมณ ในทเปนททา สกการะมอภวาทเปนตน แหงมหาชน ในมชฌมประเทศเทานน, ก บรษอาชาไนยนน เปนนกปราชญ คอเปนผมปญญาสงสด ไดแก พระสมมาสมพทธเจา เมอจะเกดอยางนน ยอมเกดในตระกลใด, ตระกลนน ยอมถงความสข คอยอมเปนตระกลทบรรลความสขแท. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองปญหาของพระอานนทเถระ จบ.


๘. เรองสมพหลภกข * [ ๑๕๕ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภการ สนทนาของภกษมากรปดวยกน ตรสพระธรรมเทศนานวา " สโข พทธานมปปาโท " เปนตน. [ ความเหนในปญหาตาง ๆ กน ] ความพสดารวา วนหนง ภกษ ๕๐๐ รป นงในศาลาเปนท บารง สนทนากนวา " ผมอายทงหลาย อะไรหนอแล เปนสขใน โลกน ? " บรรดาภกษเหลานน บางพวกกลาววา " ชอวาสข เชนกบดวย สขในราชสมบต ยอมไมม. " บางพวกกลาววา " ชอวาสข เชนกบ ดวยสขในกาม ยอมไมม. " บางพวกกลาววา " ชอวาสข เชากบดวย สขอนเกดแตการบรโภคขาวสาลและเนอ ยอมไมม. " [ พระศาสดาทรงแกปญหานน ] พระศาสดา เสดจมาสท ๆ ภกษเหลานนนงแลว ตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงประชมกนดวยถอยคาอะไรหนอ ? " เมอภกษเหลานน กราบทลวา " ดวยถอยคาชอน, " จงตรสวา " ภกษทงหลาย พวกเธอกลาวอะไร ? กความสขนแมทงหมด นบ เนองดวยทกขในวฏฏะทงนน, แตเหตนเทานน คอ ' ความเกดขนแหง * พระมหาเคลา ป. ธ. ๕ วดบรณศร ฯ แปล.


พระพทธเจา การฟงธรรม ความพรอมเพรยงของหม ความเปนผ ปรองดองกน เปนสขในโลกน " ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- " ความเกดขนแหงพระพทธเจาทงหลาย เปน เหตนาสขมา, การแสดงธรรมของสตบรษ เปน เหตนาสขมา, ความพรอมเพรยงของหม เปน เหตนาสขมา, ความเพยรของชนผพรอมเพรยง กน เปนเหตนาสขมา. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา พทธานมปปาโท ความวา พระ พทธเจาทงหลาย เมอทรงอบตขน ยอมยงมหาชนใหขามจากความ กนดารทงหลาย มความกนดารคอราคะเปนตน เหตใด, เหตนน ความเกดขนแหงพระพทธเจาทงหลาย จงชอวาเปนเหตนาสขมา. สตว ทงหลายผมทกขมชาตเปนตนเปนธรรม อาศยการแสดงธรรมของ สตบรษ ยอมพนจากทกขทงหลาย มชาตเปนตน เหตใด, เหตนน การแสดงธรรมของสตบรษ จงชอวาเปนเหตนาสขมา. ความเปนผม จตเสมอกน ชอวาสามคค. แมสามคคนน กชอวาเปนเหตนาสขมา โดยแท. อนง การเรยนพระพทธพจนกด การรกษาธดงคทงหลายกด การทาสมณธรรมกด ของเหลาชนผพรอมเพรยงกน คอ ผมจตเปน อยางเดยวกน เปนเหตนาสขมา เหตใด, เหตนน พระศาสดา จงตรสวา " สมคคาน ตโป สโข. " เพราะเหตนนนนแหละ พระผมพระภาค จง


ตรสไววา๑ " ภกษทงหลาย กพวกภกษจกพรอมเพรยงกนประชม, จกพรอมเพรยงกนเลก ( ประชม ), จกพรอมเพรยงกนทากจทควรทา ของหม, ตลอดกาลเพยงใด; ภกษทงหลาย ความเจรญฝายเดยว อน ภกษทงหลายพงหวงได, ความเสอม อนภกษทงหลายไมพงหวงได ตลอดกาลเพยงนน. " ในกาลจบเทศนา ภกษเปนอนมาก ตงอยในอรหตผลแลว. เทศนาไดมประโยชนแมแกมหาชนแลว ดงนแล. เรองสมพหลภกข จบ. ๑. อง. สตตก. ๒๓/๒๒.


๙. เรองพระเจดยทองของพระกสสปทสพล * [ ๑๕๖ ] พระบรมศาสดาเมอเสดจจารกไป ทรงปรารภพระเจดยทองของ พระกสสปทสพล จงตรสพระธรรมเทศนานวา " ปชารเห " เปนตน. ความพสดารวา พระตถาคตเจามพระสงฆหมใหญเปนพทธ บรวาร เสดจออกจากเมองสาวตถแลวเสดจไปเมองพาราณสโดยลาดบ เสดจถงเทวสถานแหงหนง ในทใกลบานโนไทยคาม ในระวางทาง. พระสคตเจาไดประทบใกลเทวสถานนน ทรงสงพระธรรมภณฑาคารก ( คอพระอานนทผเปนขนคลงแหงพระธรรม ) ใหบอกพราหมณซงกาลง ทากสกรรมอยในทไมไกลมาเฝา. พราหมณนนมาแลว ไมถวายอภวาท แดพระตถาคต แตไหวเทวสถานนนอยางเดยว แลวยนอย. แมพระ- สคตเจากตรสวา " ดกอนพราหมณ ทานสาคญประเทศนวาเปนทอะไร ? " พราหมณจงกราบทลวา " ขาแตพระโคดมผเจรญ ขาพเจาไหวดวย ตงใจวา ทนเปนเจตยสถานมาตามประเพณของพวกขาพเจา. " พระสคต- เจาจงใหพราหมณนนชนชมยนดวา " ดกอนพราหมณ ทานไหวสถาน ทน ไดทากรรมทดแลว. " ภกษทงหลายไดสดบพระพทธดารสนนแลว จงเกดสงสยขนวา " พระผมพระภาคเจาทรงใหพราหมณชนชมยนด อยางน ดวยเหตอะไรหนอ. " ลาดบนนพระตถาคตเจา เพอทรงปลด เปลองความสงสยของภกษเหลานน จงตรสเทศนา ฆฏการสตร ในมช- ฌมนกาย แลวทรงนรมตพระเจดยทองของพระกสสปทสพล สงหนง * พระธรรมปญญาจารย ( จบ ป. ธ . ๙. ) วดโสมนสวหาร แปล.


โยชน และพระเจดยทองอกหนงองคไวในอากาศ ดวยอานภาพแหง พระฤทธ ทรงแสดงใหมหาชนเหนแลวตรสวา " ดกอนพราหมณ การบชา ซงบคคลควรบชาชนดเชนน ยอมสมควรกวาแท " ดงนแลว จงทรงประกาศปชารหบคคล ๔ จาพวก มพระพทธเจาเปนตน โดยนย ดงทตรสไวในมหาปรนพพานสตรนนเอง แลวทรงแสดงโดยพเศษถง พระเจดย ๓ ประเภทคอ สรรเจดญ ๑ อททสเจดย ๑ ปรโภคเจดย ๑ ( ครนแลว ) ไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา ใคร ๆ ไมอาจเพอจะนบบญของบคคลผบชาอย ซง ทานผควรบชา คอพระพทธเจา หรอวาพระสาวก ทงหลายดวย ผกาวลวงปปญจธรรมเครองเนนชา ไดแลว ผมความเศราโศกและความคราครวญ อน ขามพนแลว ( หรอวา ) ของบคคลผบชาอย ซงทาน ผควรบชาเชนนนเหลานน ผนพพานแลว ไมมภย แตทไหน ๆ ดวยการนบแม วธไร ๆ กตาม วาบญน มประมาณเทาน ดงน. [ แกอรรถ ] บคคลผควรเพอบชา อธบายวาผควรแลวเพอบชาชอวา ปชารห- บคคล ในพระคาถานน. คาวาของบคคลผบชาอยซงทานผควรบชา ความ วา ผบชาอยดวยการนอบนอมมกราบไหวเปนตน และดวยปจจย ๔. พระผมพระภาคทรงแสดงปชารหบคคลดวยคาเปนตนวา พทเธ คอ พระ พทธะทงหลาย. บทวา พทเธ ไดแกพระสมมาสมพทธเจา. ศพทนบาตวา


ยท ไดแก ยทวา. อธบายวา อถวา คอ กหรอวา. คาวา ซงพระปจเจก- พทธะทงหลาย กเปนอนตรสไวแลวในพระคาถานน. ( หรอวา ) พระ สาวกทงหลายดวย. บทวาผกาวลวงปปญจธรรมไดแลว หมายความวา ปปญจธรรมคอตณหา ทฏฐ มานะ ทานกาวลวงไดแลว. คาวาผมความ เศราโศกความคราครวญอนขามพนแลว ไดแกผมความโศกและความ ราไรอนลวงพนแลว. อธบายวาขามลวงไดทง ๒ อยาง. ความเปนผ ควรแกบชา พระผมพระภาคตรสดวยบทวเสสนะ ( คณบท ) เหลานน. คาวาเหลานนไดแก พระพทธะ เปนตน. คาวาผเชนนน ไดแกผประกอบ ดวยคณเชนนน ดวยอานาจแหงคณดงกลาวแลว. คาวานพพานแลว ไดแกนพพานดวยการดบกเลสมราคะเปนตน. ภยแตทไหน ๆ คอจาก ภพหรอจากอารมณยอมไมม แกทานผควรบชาเหลานน ฉะนนทาน เหลานนจงชอวาไมมภยแตทไหน ๆ. ซงทานผไมมภยแตทไหน ๆ เหลานน. คาวาอนใคร ๆ ไมอาจเพอจะนบบญได ความวา ไมอาจ เพอคานวณบญได. หากมคาถามสอดมาวา นบอยางไร ? พงแกวา อนใคร ๆ ไมอาจเพอนบบญวานมประมาณเทาน อธบายวา อนใคร ๆ ไมอาจเพอจะนบวา บญนมประมาณเทาน บญนมประมาณเทาน. อปศพทพงเชอมในบทวา เกนจ. อธบายวาอนบคคลไร ๆ หรอวาดวย การนบวธไร ๆ. ใน ๒ คานน คาวาอนบคคล ไดแกอนบคคลนนม พระพรหมเปนตน. คาวา ดวยการนบ ไดแกดวยการนบ ๓ อยางคอ ดวยการคะเน ดวยการชงและดวยการตวง. การคะเนโดยนยวาของนม ประมาณเทาน ชอวาคะเน. การชงดวยเครองชงชอวาชง. การทาใหเตม


( ตวง ) ดวยสามารถแหงกงฟายมอ ฟายมอแลงและทะนานเปนตนชอวา ตวง. อนบคคลไร ๆ ไมอาจเพอนบบญของผบชาอย ซงทานผควรบชา มพระพทธเจาเปนตน ดวยการนบทง ๓ วธเหลาน ดวยสามารถแหง วบาก คอผล เพราะเวนจากทสดฉะน. ผลทานของผบชาในสถานะทง ๒ เปนอยางไรกน ? บญของผ บชาพระพทธเจาเปนตน ผยงทรงพระชนมอย ใคร ๆ ไมอาจนบได กพอทาเนา. บญของผบชาพระพทธเจาเปนตนผเชนนนแมนพพานแลว ดวยขนธปรนพพาน อนมกเลสปรนพพานเปนนมต ใคร ๆ กไมอาจนบ ไดอกเลา เพราะฉะนน ควรจะแตกตางกนบาง เพราะเหต ( ทจะม ขอสงสย ) นนแหละ ทาวสกกะจงกลาวไวในวมานวตถวา เมอพระสมพทธเจาเปนตน ยงทรงพระชนมอยกด นพพานแลวกด เมอจตเสมอกน ผลกยอมเทากน ในเพราะเหตคอความเลอมใสแหงใจ สตวทงหลาย ยอมไปสสคต ดงน. ในอวสานแหงพระธรรมเทศนา พราหมณนนไดเปนพระโสดาบน แลวแล. พระเจดยทองสงตงโยชน ไดตง ( เดน ) อยในอากาศนนแล ตลอด ๗ วน. กสมาคมไดมแลวดวยชนเปนอนมาก, พวกเขาบชาพระ- เจดยดวยประการตาง ๆ ตลอด ๗ วน. ตอนนมาความแตกตางแหงลทธ ของผมลทธตางกนไดเกดมแลว. พระเจดยนนไดไปสทเดมแหงตนดวยพทธานภาพ, ในขณะนน


พระเจดยศลาใหญ ไดมขนแลวในทนนนนแล. ประชาสตว ๘๔,๐๐๐ ไดบรรลธรรมาภสมย ( คอตรสรธรรม ) แลว ในสมาคมนน. เรองพระเจดยทองของพระกสสปทสพล จบ. พทธวรรค วรรณนา จบ. วรรคท ๑๔ จบ.


๑๕. สขวรรค วรรณนา ๑. เรองระงบความทะเลาะแหงหมพระญาต * [ ๑๕๗ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในแควนของชาวสกกะ ทรงปรารภ หมพระญาต เพอระงบความทะเลาะ จงตรสพระธรรมเทศนานวา " สสข วต " เปนตน. [ ความววาทเกดเพราะแยงนา ] ดงไดยนมาวา พวกเจาศากยะและพวกเจาโกลยะ ใหกนแมนา ชอวาโรหณ ดวยทานบอนเดยวกน ในระหวางนครกบลพสดกบนคร โกลยะแลวใหทาขาวกลา. ถงตนเดอนเชฏฐมาส เมอขาวกลาเหยว, พวกกรรมการแมของชาวนครทง ๒ ประชมกน. ในชาวนครทง ๒ นน ชาวนครโกลยะ กลาววา " นาน เมอถกพวกเรานาไปแตขางทง ๒ จกไมพอแกพวกทาน, เมอถกพวกทานนาไปแตขางทง ๒, กจกไม พอแกพวกขาพเจา; แตขาวกลาของพวกขาพเจา จกสาเรจดวยนา คราวเดยวเทานน, พวกทานจงใหนานแกพวกขาพเจาเถด. " ฝายพวก ชาวศากยะนอกน กลาวอยางนวา " เมอพวกทานทาฉางใหเตมตงไว แลว พวกขาพเจาจกไมอาจถอเอาทองมสสก แกวสเขยว แกวสดา และกหาปณะ แลวมกระเชาและกระสอบเปนตนในมอเทยวไปทประต * พระมหาเนอง ป. ธ. ๖ วดราชประดษฐ ฯ แปล.


เรอนของพวกทาน, ขาวกลาแมของพวกขาพเจา กจกสาเรจดวยนา คราวเดยวเหมอนกน, พวกทานจงใหนานแกพวกขาพเจาเถด. " โกลยะ. พวกขาพเจาจกไมให. ศากยะ. แมพวกขาพเจากจกไมให. ชาวเมองทง ๒ ยงถอยคาใหเจรญขนอยางนนแลว ประหาร ซงกนและกนอยางน คอ คนหนง ลกขนแลวไดใหประหารแกคนหนง, แมชนผถกประหารนน กไดใหประหารแมแกชนอน กระทบกระทง ถงชาตแหงราชตระกลทงหลาย กอความทะเลาะใหเจรญขนแลว. พวก กรรมกรชาวโกลยะ กลาววา " พวกเจาจงพาเดกชาวเมองกบลพสดไป เสยเถด, ชนเหลาใด อยรวมกบพวกพสาวนองสาวของตน ๆ เหมอน สนขบานและสนขจงจอกเปนตน; ชาง มา โลหและอาวธทงหลาย ของชนเหลานน จกทาอะไรแกพวกขาพเจาได. " ฝายพวกกรรมกรชาวศากยะ กลาววา " บดน พวกเจาจงพา พวกเดจขเรอนไปเสยเถด, ชนเหลาใด ไมมทพง ไมมคต อยทตน กะเบา ดจสตวดรจฉาน; ชาง มา โลหและอาวธ ของชนเหลานน จกทาอะไรแกพวกขาพเจาได. " ชนเหลานน ไปบอกแกพวกอามาตย ผประกอบในกรรมนน. พวกอามาตย ทลแกราชตระกลทงหลาย. ลาดบนน เจาศากยะทงหลาย คดวา " พวกเราจกแสดงเรยว แรงและกาลงของเหลาชนผอยรวมกบพวกพสาวนองสาว " แลวตระ เตรยมการยทธ ออกไปแลว. ฝายเจาโกลยะทงหลาย คดวา " พวก เราจกสาแดงเรยวแรงและกาลง ของเหลานชนผอยทตนกะเบา " ดงน


แลว ตระเตรยมการยทธ ออกไปแลว. [ พระศาสดาเสดจหามพระญาต ] แมพระศาสดา ทรงตรวจดสตวโลกในเวลาใกลรง ทอดพระ เนตรเหนหมพระญาตแลว ทรงดารวา " เมอเราไมไป, พวกญาต เหลานจกฉบหาย, การทเราไปกควร " ดงนแลว จงเสดจไปทางอากาศ พระองคเดยวเทานน ประทบนงโดยบลลงกในอากาศ ณ ทามกลาง แมนาโรหณ. พระญาตทงหลาย เหนพระศาสดาแลวทงอาวธ ถวาย บงคม. ครงนน พระศาสดา ตรสกะพระญาตเหลานนวา " มหาบพตร นชอวาทะเลาะอะไรกน ? " พวกพระญาต. พวกขาพระองค ไมทราบ พระเจาขา. พระศาสดา. บดน ใครจกทราบเลา ? พระญาตเหลานน ถามตลอดถงพวกทาสและกรรมกร โดย อบายนวา " อปราช จกทราบ, เสนาบด จกทราบ " เปนตน แลว กราบทลวา " ทะเลาะกนเพราะนา พระเจาขา. " พระศาสดา. นาตราคาเทาไร ? มหาบพตร. พวกพระญาต. มราคานอย พระเจาขา. พระศาสดา. กษตรยทงหลาย ราคาเทาไร ? มหาบพตร. พวกพระญาต. ขนชอวา กษตรยทงหลาย หาคามได พระ เจาขา. พระศาสดา. กการททานทงหลาย ยงพวกกษตรยซงหาคามได ใหฉบหาย เพราะอาศยนา ซงมประมาณนอย ควรแลวหรอ ?


พระญาตเหลานน ไดนงแลว. ลาดบนน พระศาสดา ตรส เตอนพระญาตเหลานนแลว ตรสวา " มหาบพตร เพราะเหตไร ? พวกทานจงกระทากรรมเหนปานน, เมอเราไมมอย, ในวนน แมนา คอโลหตจกไหลนอง, ทานทงหลาย ทากรรมไมสมควรแลว, ทาน ทงหลาย เปนผมเวรดวยเวร ๕ อย, เราไมมเวรอย; ทานทงหลาย เปนผมความเดอดรอนดวยกเลสอย, เราไมมความเดอดรอนอย; ทาน ทงหลายเปนผมความขวนขวายในอนแสวงหากามคณอย, เราไมมความ ขวนขวายอย " แลวไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา :- " ในมนษยทงหลายผมเวรกน พวกเรา ไมมเวร เปนอยสบายดหนอ, ในมนษยทงหลายผมเวรกน พวกเรา ไมมเวรอย. ในมนษยทงหลายผมความ เดอดรอนกน พวกเรา ไมมความเดอดรอน เปนอยสบายดหนอ, ในมนษยทงหลายผมความ เดอดรอนกน พวกเรา ไมมความเดอดรอนอย. ในมนษยทงหลายผขวนขวายกน พวกเรา ไมม ความขวนขวาย เปนอยสบายดหนอ, ในมนษย ทงหลายผมความขวนขวาย พวกเรา ไมมความ ขวนขวายอย. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา สสข ไดแก สบายด. พระผม พระภาค ตรสคาอธบายนไววา " ในมนษยทงหลายผมเวรกน ดวย


เวร ๕ พวกเราไมมเวร ในมนษยทงหลายผมความเดอดรอนดวยกเลส ( พวกเรา ) ชอวาไมมความเดอดรอน เพราะความเปนผไมมกเลส ใน มนษยทงหลายผมความขวนขวายในอนแสวงหากามคณ ๕ ( พวกเรา ) ชอวาไมมความขวนขวาย เพราะไมมการแสวงหานน จงเปนอย สบายดจรงกวาพวกคฤหสถ ผยงความเปนไปแหงชวต ใหบงเกดขน ดวยสามารถแหงการตดทตอเปนตน หรอวาพวกบรรพชต ผยงความ เปนไปแหงชวต ใหบงเกดขน ดวยสามารถแหงเวชกรรมเปนตนแลว กลาววา ' เราเปนอยโดยความสบาย. ' บททเหลอมอรรถอนงายทงนน. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองระงบความทะเลาะแหงหมพระญาต จบ.


๒. เรองมาร * [ ๑๕๘ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในบานพราหมณชอปญจสาลา ทรง ปรารภมาร ตรสพระธรรมเทศนานวา " สสข วต " เปนตน. [ เดกหญง ๕๐๐ เลนนกษตร ] ความพสดารวา ในวนหนง พระศาสดาทรงเหนอปนสยแหง โสดาปตตมรรค ของเดกหญง ๕๐๐ จงเสดจเขาไปอาศยบานนน อย. แมเดกหญงเหลานน ในวนนกษตรวนหนง ไปสแมนาอาบ แลว ประดบตกแตงแลว บายหนาสบานไปแลว. แมพระศาสดาเสดจ เขาไปสบานนน เทยวไปเพอบณฑบาต. มารเขาสงในสรระของ ชาวบานทงสน, ไดทาอยางทพระศาสดาจะไมไดแมมาตรวาภกษา ทพพหนง ยนอยทประตบาน ทลกะพระศาสดา ซงเสดจออกมา ดวย ทงบาตรตามทลางไวแลววา " ขาแตพระสมณะ ทานไดกอนขาว บางไหม ? " พระศาสดา. มารผมบาป กทานไดทาโดยอาการทเราไมพงได ภกษา หรอ ? มาร. ขาแตพระองคผเจรญ ถากระนน ขอพระองคเสดจเขาไป อกเถด. ไดยนวา มารไดมความคดอยางนวา " หากวา พระสมณะ * พระมหาเนอง ป. ธ. ๖ วดราชประดษฐ ฯ แปล.


จะเสดจเขาไปอก, เราจกเขาสองในสรระของชนทงปวง แลวปรบฝามอ กระทาการหวเราะเยาะเยย ขางหนาพระสมณะน. " ในขณะนน เดก หญงเหลานน ถงประตบาน เหนพระศาสดา ถวายบงคมแลว ไดยน อย ณ สวนขางหนง. ฝายมาร ทลกะพระศาสดาวา " ขาแตพระองค ผเจรญ พระองคเมอไมไดกอนขาว จะเปนผอนความทกขอนเกดจาก ความหวบบคนบางไหม ? " [ ผไมมกงวลเสวยปตแทนอาหาร ] พระศาสดาตรสวา " มารผมบาป ในวนน เราแมไมไดอะไร ๆ กจกยงกาลใหนอมลวงไปดวยความสขอนเกดจากปตเทานนดจพรหมใน เทวโลกชนอาภสระ " แลวตรสพระคาถานวา :- " เรา ผซงไมมกเลสชาตเครองกงวล ยอมเปน อยสบายดหนอ, เรา จกเปนผมปตเปนภกษา เหมอนเหลาเทวดาชนอาภสระ. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา เยสนโน ความวา บรรดากเลส- ชาตเครองกงวล มราคะเปนตน กเลสชาตเครองกงวลแมอยางหนง โดยอรรถวาเครองพวพน ไมมแกเราเหลาใด. บทวา ปตภกขา ความวา เหลาเทวดาชนอาภสระ เปน ผมปตเปนภกษา ยงกาลใหนอมลวงไปฉนใด, แมเรา กจกเปน ฉนนน.


ในกาลจบเทศนา เดกหญงทง ๕๐๐ เหลานน ตงอยในโสดา- ปตตผล ดงนแล. เรองมาร จบ.


๓. เรองปราชยของพระเจาโกศล * [ ๑๕๙ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภความ ปราชยของพระเจาโกศล ตรสพระธรรมเทศนานวา " ชย เวร " เปนตน. [ อาแพหลาน ] ไดยนวา พระเจาโกศลนน ทรงอาศยกาสกคาม รบอยกบ พระเจาอชาตศตร ผเปนพระเจาหลาน อนพระเจาอชาตศตรนนใหแพ แลว ๓ ครง ในครงท ๓ ทรงดารวา " เราไมอาจจะยงเดก ซงม ปากยงไมสนกลนนานมใหแพได, ประโยชนอะไร ดวยความเปนอย ของเรา ? " ทาวเธอทรงตดพระกระยาหาร เสดจผทมบนพระแทน. ครงนน ความเปนไปอนนนของทาวเธอ กระฉอนไปทวพระนคร. ภกษทงหลาย กราบทลแดพระตถาคตวา " ขาแตพระองคผเจรญ ไดยนวา พระราชา ทรงอาศยกาสกคาม อนพระเจาอชาตศตรให ทรงปราชยแลว ๓ ครง, บดน ทาวเธอทรงปราชย ( กลบ ) มาแลว ทรงตดพระกระยาหารผทมบนพระแทน ดวยทรงดารวา ' เราไมอาจ จะยงเดกซงมปากยงไมสนกลนนานมใหแพได, ประโยชนอะไร ดวย ความเปนอยของเรา ? " พระศาสดา ทรงสดบกถาของภกษเหลานนแลว ตรสวา " ภกษทงหลาย แมผชนะยอมกอเวร, ฝายผแพยอมอยเปนทกข * พระมหาเนอง ป. ธ. ๖ วดราชประดษฐ ฯ แปล.


เหมอนกน " ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- " ผชนะยอมกอเวร, ผแพยอมอยเปนทกข, ผ สงบระงบ ละความชนะและความแพไดแลว ยอมอยเปนสข. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา ชย ความวา ผชนะผอน ยอม กลบไดเวร. บทวา ปราชโต ความวา ผอนคนอนใหแพแลว ยอม อยเปนทกข คอ ยอมอยลาบาก ในอรยาบถทงปวงทเดยว ดวยคด วา " ในกาลไรเลาหนอ เราอาจเหนหลงของปจจามตร ? " บทวา อปสนโต ความวา พระขณาสพ ผมกเลสมราคะ เปนตน ในภายในสงบระงบ ละความชนะและความแพได ยอม อยเปนสข คอ ยอมอยสบายแท ในอรยาบททงปวง. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองปราชยของพระเจาโกศล จบ.


๔. เรองเดกหญงแหงตระกลคนใดคนหนง * [ ๑๖๐ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภกมารกา คนสดคนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา " นตถ ราคสโม อคค " เปนตน. [ พระศาสดาเสดจในงานอาวาหมงคล ] ไดยนวา มารดาบดาของกมารกานน กระทาอาวาหมงคล นมนตพระศาสดา ในวนมงคล. พระศาสดา อนหมแหงภกษแวด ลอม เสดจไปในทนน ประทบนงแลว. หญงสาวแมคนนนแล กระทา การกรองนาเปนตน เพอหมแหงภกษ เทยวไป ๆ มา ๆ อย. ฝาย สามของนางไดยนแลดนางอยแลว. เมอเขาแลดอย ดวยอานาจแหง ราคะ, กเลสในภายในยอมฟงซาน. เขาถกความไมร ( ไมรสก ) ครอบงาแลว จงไมบารงพระพทธเจา, ไมบารงพระมหาเถระ ๘๐; แตไดกระทาจตไววา " เราจกเหยยดมอออกจบ ( หญงสาว ) นน. " พระศาสดา รงเลงเหนอชฌาสยของเขาแลว, ไดทรงกระทาอยาง ทเขาไมเหน ( หญง ) นน. เขาไมเหนหญงนนแลว จงไดยนแลด พระศาสดา. ในกาลทเขายนแลด พระศาสดา ตรสวา " แนะ กมาร กชอวาไฟ เลนกบไฟคอราคะ ไมม, ชอวาโทษ เชนกบ โทษคอโทสะ ไมม, ชอวาทกข เชนกบทกขเพราะการบหารขนธ * พระมหาเนอง ป. ธ. ๖ วดราชประดษฐ ฯ แปล.


ไมม. แมสขเชนกบนพพานสข ไมมเหมอนกน " ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- " ไฟเสมอดวยราคะ ยอมไมม, โทษเสมอดวย โทสะ ยอมไมม, ทกขทงหลายเสมอดวยขนธ ยอมไมม, สขอนจากความสงบ ยอมไมม. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา นตถ ราคสโม ความวา ชอ วาไฟอนเสมอดวยราคะ ซงสามารถเพอจะไมแสดงควน เปลว หรอ ถาน ไหมในภายในเทานน แลวจงกระทากองเถา ยอมไมม. บทวา กล ความวา แมโทษ เสมอดวยโทสะ ยอมไมม. บทวา ขนธสมา ไดแก เสมอดวยขนธทงหลาย. อธบายวา ชอวาทกขอยางอน เหมอนอยางขนธทงหลายทบคคลบรหารอยเปน ทกข ยอมไมม. สองบทวา สนตปร สข ความวา แมสขอนยงกวาพระ นพพาน ยอมไมม. อธบายวา ความจรง สขอยางอน กเปนสข เหมอนกน, แตพระนพพานเปนบรมสข. ในกาลจบเทศนา กมารกาและกมาร ตงอยในโสดาปตตผล แลว. ในขณะนน พระผมพระภาค ไดทรงทาอาการคออนเหนซง กนและกน แกคนทง ๒ นนดงนแล. เรองเดกหญงแหงตระกลคนใดคนหนง จบ.


๕. เรองอบาสกคนใดคนหนง * [ ๑๖๑ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในเมองอาฬว ทรงปรารภอบาสก คนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา " ชฆจฉา " เปนตน. [ เสดจโปรดคนเขญใจ ] ความพสดารวา ในวนหนง พระศาสดา ประทบนงในพระ คนธกฏ ในพระเชตวนเทยว ทรงตรวจดโลกในเวลาใกลรง ทรงเหน มนษยเขญใจคนหนง ในเมองอาฬว ทรงทราบความถงพรอมแหง อปนสยของเขา มภกษ ๕๐๐ บรวาร ไดเสดจไปสเมองอาฬว. ชาวเมองอาฬว นมนตพระศาสดา. มนษยเขญใจแมนน ไดยนวา " พระศาสดาเสดจมา " ดงนแลว ไดตงใจไววา " เราจกฟงธรรม ในสานกของพระศาสดา. " แลในวนนนเอง โคของเขาตวหนงหนไป. เขาคดวา " เราจกคนหาโค หรอจะฟงธรรม " แลวคดวา " เราคน หาโคตอนใหเขาไปสฝงโคแลว จงจกฟงธรรมภายหลง " ดงนแลว จงออกจากเรอนแตเชาตร. แมชาวเมองอาฬว นมนตภกษสงฆ ม พระพทธเจาเปนประธานใหนงแลวองคาส รบบาตร เพอประโยชนแก อนโมทนา. พระศาสดา ไดทรงนงเสย ดวยหมายพระหฤทยวา " เรา อาศยบคคลใดมาแลว ตลอดหนทาง ๓๐ โยชน, บคคลนน เขาไปส ปา เพอแสวงหาโค; เมอเขามาแลวนนแหละ เราจงจกแสดงธรรม. " * พระมหาเนอง ป. ธ. ๖ วดราชประดษฐ ฯ แปล.


มนษยแมนน เหนโคในกลางวน ตอนเขาฝงโคแลวคดวา " แมถา ของอนไมม, เราจกกระทาแมกจสกวาการถวายบงคมพระศาสดา " แมถกความหวบบคนกไมใฝใจจะไปเรอน มาสฏสานกของพระศาสดา โดยเรว ถวายบงคมพระศาสดาแลว ไดยนอยทสวนขางหนง. ใน เวลาทเขายนอย พระศาสดา ตรสกะผขวนขวายในทานวา " ของ อะไร ทเปนเดนของภกษสงฆ มอยหรอ ? " ผขวนขวายในทาน. มอยทกอยาง พระเจาขา. พระศาสดา. ถากระนน เธอจงเลยงดผน. [ พระศาสดายงถกโพนทนา ] เขาใหมนษยนนนงในท ๆ พระศาสดาตรสรบสงนนแหละแลว เลยงด ดวยขาวยาคของควรเคยวและของควรบรโภค โดยเคารพ. มนษยผนน บรโภคภตเสรจ บวนปากแลว. ไดยนวา ชอวาการจด ภตของพระตถาคต ยอมไมมในทอน ในปฎก ๓ เวนทนเสย. จต ของเขา มความกระวนกระวายสงบแลว ไดเปนจตมอารมณเปนอน เดยว. ครงนน พระศาสดา ตรสอนปพพกถาแลว ทรงประกาศ สจจะทงหลายแกเขา. ในทสดแหงเทศนา เขาตงอยในโสดาปตตผล. แมพระศาสดา ทรงกระทาอนโมทนาแลว เสดจลกจากอาสนะหลก ไป. มหาชนตามสงเสดจพระศาสดาแลวกกลบ. ภกษทงหลาย ทไปกบพระศาสดานนแหละ ยกโทษวา " ผมอายทงหลาย พวกทานจงดกรรมของพระศาสดาเถด, กรรม เหนปานน ยอมไมมในวนทงหลายอน, แตวนน พระศาสดา ทรง


อาศยมนษยคนหนง รบสงใหคนจดแจงขาวยาคเปนตนใหแลว. " พระศาสดาเสดจกลบประทบยนอยแลวเทยว ตรสถามวา " ภกษ ทงหลาย พวกเธอพดอะไรกน ? " ทรงสดบเนอความนนแลว ตรสวา " อยางนน ภกษทงหลาย, เราคดวา ' เรา เมอมาสนทางกนดาร ๓๐ โยชน เหนอปนสยของอบาสกนนแลวจงมา, อบาสกนนหวยงนก, ลกขนแตเชาตรแลว เทยวหาโคในปา, แมเมอเราแสดงธรรม อย กไมอาจบรรลได เพราะความทกขอนเกดแตความหว, จง ไดกระทาอยางน; ภกษทงหลาย ดวยวา ชอวาโรค เชนกบโรค คอความหวไมม " ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :- " ความหวเปนโรคอยางยง, สงขารทงหลายเปน ทกขอยางยง, บณฑตทราบเนอความนนตามความ จรงแลว ( กระทาใหแจงซงพระนพพาน ) เพราะ พระนพพานเปนสขอยางยง. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา ชฆจฉา ปรมา โรคา ความวา เพราะโรคอยางอน รกษาคราวเดยวกหาย หรอวาอนบคคล ยอมบาบดได ดวยความสามารถแหงองคนน ๆ ( คอเปนครงคราว ), สวนความหว ตองรกษากนสนกาลเปนนตยทเดยว เหตนน ความหว น จงจดเปนเยยมกวาโรคทเหลอ. ขนธ ๕ ชอวา สงขารทงหลาย. สองบทวา เอต ตวา ความ วา บณฑต ทราบเนอความนนตามเปนจรงวา " โรคเสมอดวยความ


หว ยอมไมม. ชอวาทกข เสมอดวยการบรหารขนธ ยอมไมม. " แลวจงกระทาพระนพพานใหแจง. บาทพระคาถาวา นพพาน ปรม สข ความวา เพราะพระ นพพานนน เปนสขอยางยอด คออยางสงสด กวาสขทงหมด. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองอบาสกคนใดคนหนง จบ.


๖. เรองพระเจาปเสนทโกศล * [ ๑๖๒ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระเจา ปเสนทโกศล ตรสพระธรรมเทศนานวา " อาโรคยปรมา ลาภา " เปนตน. [ พระราชาเสวยพระกระยาหารจ ] ความพสดารวา ในสมยหนง พระราชา เสวยพระกระยาหาร ตงทะนานแหงขาวสาร ดวยสปะและพยญชนะ อนสมควรแกพระ- กระยาหารนน. วนหนง ทาวเธอเสวยพระกระยาหารเชาแลว ยง ไมบรรเทาความเมาเพราะภตเลย เสดจไปสสานกของพระศาสดา ม พระรปอดอด ทรงพลกกลบไปมาขางโนนและขางนอย แมถกความหลบ ครอบงา เมอไมสามารถจะทรงผทมตรงได จงประทบนง ณ สวน ขางหนง. ครงนน พระศาสดา ตรสกะทาวเธอวา " มหาบพตร พระองคยงไมทนพกผอนเลย เสดจมาแลวหรอ ? " พระราชา. อยางนน พระเจาขา, ตงแตเวลาทบรโภคแลว หมอมฉนมทกขมาก. [ อบายแกการบรโภคอาหารจ ] ลาดบนน พระศาสดา ตรสกะทาวเธอวา " มหาบพตร การ บรโภคมากเกนไป เปนทกขอยางน " ดงนแลว ตรสสอนดวยพระ- * พระมหาเนอง ป. ธ. ๖ วดราชประดษฐ ฯ แปล.


คาถานวา :- " ในกาลใด บคคล เปนผกนจ มกงวง และ มกนอนหลบ กระสบกระสาย เปนดจสกรใหญ ทเขาเลยงดวยอาหาร, ในกาลนน เขาเปนคน มนซม ยอมเขาหองบอย ๆ. " แลวตรสวา " มหาบพตร การบรโภคโภชนะแตพอประมาณ จงควร, เพราะผบรโภคพอประมาณ ยอมมความสข " เมอจะทรงโอวาทให ยง จงตรสพระคาถานวา :- " คนมสตทกเมอ รประมาณในโภชนะทไดแลว นน มเวทนาเบาบาง, ( อาหารทบรโภคแลว ) เลยงอายอย คอย ๆ ยอยไป๑ " พระราชา ไมอาจจะทรงเรยนพระคาถาได, แตตรสกะเจาหลาน ชอสทสนะ ซงยนอยในทใกลวา " พอ เธอจงเรยนคาถาน. " สทสนะนน ทรงเรยนคาถานนแลว ทลถามพระศาสดาวา " ขา พระองคจะกระทาอยางไร พระเจาขา ? " ครงนน พระศาสดาตรส กะเธอวา " เมอพระราชาเสวยอย ทานพงกลาวคาถานในกาลเสวย กอนทสด, พระราชา ทรงกาหนดเนอความไดแลว จกทรงทง กอนขาวนน, ในการหงภตเพอพระราชา เธอพงใหลดขาวสาร มประมาณเทานน ดวยอนนบเมลดขาว ในกอนขาวนน. " สทสนะ นน ทลรบวา " ดละ พระเจาขา, เมอพระราชาเสวยเวลาเชากตาม ๑. แปลกนมาอยางน คอ เตม ภตตาหาโร เปนประธาน แตนาจะหมายความวา .... มโรคภยไขเจบนอย, เขาแกชาอายยน.


เวลาเยนกตาม กกลาวคาถานนขน ในการเสวยกอนสดทาย แลว ใหลดขาวสาร ดวยอนนบเมลด ในกอนขาวทพระราชานนทรงทง. แมพระราชา ทรงสดบคาถาของสทสนะนนแลว รบสงใหพระ- ราชทานทรพยครงละพน. [ พระราชาลดพระกระยาหารไดแลว ] โดยสมยอนอก พระราชานน ทรงตงอยในความเปนผมพระ- กระยาหารแหงขาวสารทะนานหนงเปนอยางยง ทรงถงความสขแลว ไดมพระสรระอนเบา. ภายหลงวนหนง ทาวเธอเสดจไปสานกพระศาสดา ถวาย บงคมพระศาสดาแลวทลวา " ขาแตพระองคผเจรญ บดน ความสข เกดแกหมอมฉนแลว, หมอมฉนเปนผสามารถ จะตดตามจบเนอกได มากได, เมอกอน หมอมฉนมการยทธกบหลาน; บดน หมอมฉน ใหธดาชอวาวชรกมารแกหลานแลว ใหบานนน ทาใหเปนคานาอาบ ของธดานนนนแล, ความทะเลาะกบหลานนน สงบแลว, สขแทเกด แลว แกหมอมฉน เพราะเหตแมน, แมแกวมณของพระเจากสะ ซง หายไปแลวในเรอนของหมอมฉนในวนกอน; บดน แกวมณแมนน มาสเงอมมอแลว, ความสขแทเกดแลวแกหมอมฉน เพราะเหตแมน, หมอมฉนปรารถนาความคนเคยกบเหลาสาวกของพระองค จงทา แมธดาแหงญาตของพระองคไวในเรอน, ความสขแทเกดแลวแก หมอมฉน เพราะเหนแมน. " พระศาสดา ตรสวา " มหาบพตร ชอวาความไมมโรค เปนลาภอยางยง, ทรพยแมเชนกบความเปนผ


สนโดษ ดวยวตถตามทตนไดแลว ไมม, ชอวาญาตเชนกบดวยผคน เคยกน ไมม, ชอวาความสขอยางยง เชนกบดวยพระนพพาน ไมม " ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :- " ลาภทงหลาย มความไมมโรค เปนอยางยง, ทรพยมความสนโดษ เปนอยางยง, ญาตม ความคนเคย เปนอยางยง, พระนพพาน เปน สขอยางยง. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา อาโรคยปรมา ความวา มความเปน ผไมมโรคเปนอยางยง, จรงอย ลาภทงหลาย แมมอยแกคนมโรค ไมจดเปนลาภแท, เพราะฉะนน ลาภทงปวงจงมาแกคนไมมโรคเทา นน; เหตนน พระผมพระภาคจงตรสวา " อาโรคยปรมา ลาภา. " บาทพระคาถาวา สนตฏ ปรม ธน ความวา ภาวะคออน ยนด ดวยวตถทตนไดแลวซงเปนของมอยแหงตน ของคฤหสถหรอ บรรพชตนนแล ชอวาสนโดษ, สนโดษนน เปนทรพยอนยงกวาทรพย ทเหลอ. บาทพระคาถาวา วสสาสปรมา าต ความวา มารดากตาม บดากตาม จงยกไว, ไมมความคนเคยกบคนใด, คนนนไมใชญาต แท; แตมความคนเคยกบคนใด, คนนนแมไมเนองกน กชอวาเปน ญาต อยางยง คออยางสง; เหตนน พระผมพระภาคจงตรสวา " วสสาสปรมา าต. "


อนง ชอวาความสข เหมอนพระนพพาน ไมม, เหตนน พระ ผมพระภาคจงตรสวา " นพพาน ปรม สข. " ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระเจาปเสนทโกศล จบ.


๗. เรองพระตสสเถระ * [ ๑๖๓ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในเมองไพศาล ทรงปรารภภกษ รปใดรปหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา " ปวเวกรส " เปนตน. [ ไดทราบขาวปรนพพานแลวบาเพญสมณธรรม ] ความพสดารวา เมอพระศาสดาตรสวา " ภกษทงหลาย โดย ๔ เดอน๑จากน เราจกปรนพพาน, " ภกษ ๗๐๐ ในสานกของพระ ศาสดา ถงความสะดงแลว. ธรรมสงเวชเกดขนแกพระขณาสพ ทงหลาย. ภกษปถชนทงหลายไมสามารถจะอดกลนนาตาได. ภกษ ทงหลายเปนพวก ๆ เทยวปรกษากนวา " พวกเราจกทาอยางไรหนอ ? " ครงนน ภกษรปหนง ชอวาตสสเถระ คดวา " ไดยนวา พระศาสดา จกปรนพพาน โดยลวงไป ๔ เดอน, กเราเปนผมราคะยงไมไปปราศ, เมอพระศาสดายงทรงพระชนมอยนนแหละ, เราควรถอเอาพระ- อรหนต ( ใหได ) " แลวจงอยผเดยวเทานน ในอรยาบถ ๔. การไปส สานกของภกษทงหลาย หรอการสนทนาปราศรยกบผใดผหนง ยอม ไมม. ครงนน ภกษทงหลาย กลาวกะทานวา " คณตสสะ เหตไร ? คณจงทาอยางน. " ทานไมฟงถอยคาของภกษเหลานน. ภกษเหลานน กราบทลความเปนไปนน แดพระศาสดาแลว กราบทลวา " ขาแต * พระมหาเนอง ป. ธ. ๖ วดราชประดษฐ แปล. ๑. นาจะเปน ๓ เดอน แตวาในทนเหนจะนบโดยเดอน.


พระองคผเจรญ พระตสสเถระ ไมมความรกในพระองค. " พระ- ศาสดา รบสงใหหาทานมาแลว ตรสถามวา " ตสสะ เหตไร ? เธอ จงทาอยางน, " เมอทานกราบทลความประสงคของตนแลว ประทาน สาธการวา " ดละ ตสสะ " แลวตรสวา " ภกษทงหลาย ผม ความรกในเรา จงเปนเหมอนตสสะเถด; แมคนกระทาการบชาอย ดวยของหอมและระเบยบดอกไมเปนตน ไมชอวาบชาเราเลย, แต คนผปฏบตธรรมสมควรแกธรรมนนแหละ ชอวาบชาเรา " แลวตรส พระคาถานวา :- " บคคลดมรสอนเกดแตวเวก และรสพระ นพพานเปนทเขาไปสงบ ดมรสปตอนเกดแต ธรรม ยอมเปนผไมมความกระวนกระวาย ไมม บาป. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา ปวเวกรส ความวา ซงรสอนเกด แลวแตวเวก, อธบายวา ซงความสขอนเกดแตความเปนผเดยว. บทวา ปตวา ความวา ดมแลวดวยความสามารถแหงอนเปนผ ทากจมอนกาหนดรทกขเปนตน ทาใหแจงโดยความเปนอารมณ. บาทพระคาถาวา รส อปสมสส จ ความวา ดมแลวซงรส แหงพระนพพาน อนเปนทเขาไปสงบกเลสดวย. สองบทวา นททโร โหต ความวา ภกษผขณาสพ ชอวา เปนผไมมความกระวนกระวาย และไมมบาป เพราะความไมมความ


กระวนกระวายคอราคะเปนตน ในภายในเพราะดมรสทง ๒ อยางนน. สองบทวา รส ปว ความวา แมเมอดมรสแหงปต อนเกดขน ดวยอานาจโลกตรธรรม ๙ อยาง ยอมเปนผไมมความกระวนกระวาย และไมมบาป. ในกาลจบเทศนา พระตสสเถระบรรลพระอรหนตแลว. เทศนา ไดมประโยชนแมแกมหาชน ดงนแล. เรองพระตสสเถระ จบ.


๘. เรองทาวสกกะ * [ ๑๖๔ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในเวฬวคาม ทรงปรารภทาวสกกะ ตรสพระธรรมเทศนานวา " สาห ทสสน " เปนตน. ความพสดารวา ทาวสกกเทวราช ทรงทราบความทพระ- อาพาธ มอนแลนไปแหงพระโลหตเปนสมฏฐาน๑ เกดขนแลวแก พระตถาคต ในเมอพระองคทรงปลงอายสงขารแลว ทรงดารวา " การทเราไปสสานกของพระศาสดาแลว ทาคลานปฏฐากยอมควร " ทรงละอตภาพประมาณ ๓ คาวตเสย เขาไปเฝาพระศาสดาถวายบงคม แลว ทรงนวดพระบาทดวยพระหตถทง ๒. ครงนน พระศาสดา ตรสกะทาวสกกะนนวา " นนใคร ? " ทาวสกกะ. ขาพระองค คอทาวสกกะ พระเจาขา. พระศาสดา. ทานมาทาไม ? ทาวสกกะ. มาเพอบารงพระองคผประชวร พระเจาขา. พระศาสดา. ทาวสกกะ กลนมนษย ยอมปรากฏแกเทวดา ทงหลาย เหมอนซากศพทผไวทคอ ตงแต ๑๐๐ โยชนขนไป, ทาน จงไปเถด, ภกษผคลานปฏฐากของเราม. ทาวสกกะกราบทลวา " ขาแตพระองคผเจรญ แมขาพระองค ดารงอยในทสดแหง ๘ หมน ๔ พนโยชน สดกลนแหงศลของพระองค * พระมหาเนอง ป. ธ. ๖ วดราชประดษฐ ฯ แปล. ๑. อาพาธลงพระโลหต.


มาแลว, ขาพระองคนแหละจกบารง " แลวไมใหบคคลอนถกตอง ภาชนะพระบงคนหนกของพระศาสดาแมดวยมอ ทรงทลไวบนพระ เศยรทเดยว นาไปอย ไมไดกระทาแมอาการสกวาการสยวพระ พกตร, ไดเปนดจนาภาชนะของหอมไป, ทาวเธอทรงปฏบตพระศาสดา อยางนแลว ในเวลาพระศาสดามความสาราญนนแหละ จงได เสดจไป. [ ภกษสรรเสรญทาวสกกะ ] ภกษ๑ประชมพดกนขนวา " นาสรรเสรญ ทาวสกกเทวราช มความสเนหาในพระศาสดา, ทาวเธอทรงละทพยสมบต เหนปาน ฉะนเสย ทรงนาภารชนะสาหรบรองพระบงคนหนกของพระศาสดาออก ไปดวยพระเศยร หาทรงทาพระอาการมาตรวาสยวพระพกตรไม ดจบรษผนาภาชนะอนเตมดวยของหอมออกไปอยฉะนน ไดทรง กระทาอปฏฐากแลว. " พระศาสดา ทรงสดบถอยคาของภกษ เหลานนแลว ตรสถามวา " ภกษทงหลาย พวกเธอ พดอะไร กน ? " ครนภกษเหลานนกราบทลวา " เรองชอน พระเจาขา " จงตรสวา " ภกษทงหลาย ขอซงทาวสกกเทวราช ทาสเนหาในเรา นน ไมนาอศจรรย; เพราะทาวสกกเทวราชน ฟงธรรมเทศนาแลว เปนโสดาบน ละความเปนทาวสกกะชรา ถงความเปนทาว สกกะหนม เหตอาศยเรา; แทจรง เมอทาวเธอเสดจนงในทามกลาง ๑. ของสนามหลวง พ.ศ. ๒๔๖๒.


เทพบรษท ณ อนทสาลคหา ในกาลเมอตนถกมรณภยคกคาม ทา คนธรรพเทพบตรชอปญจสขะขางหนาเสดจมา เราไดกลาววา " ดกอนทาววาสวะ ทานจงถามปญหากะเรา, ทานปรารถนาปญหาขอใดขอหนงในพระหฤทย, เราจะทาทสดแหงปญหานน ๆ ของทานไดแน แท " เมอจะทรงบรรเทาความสงสยของทาวเธอ จงไดแสดงธรรมเทศนา, ใน กาลจบเทศนา ธรรมาภสมย ไดมแกสตวทงหลายประมาณ ๑๔ โกฏ, สวนทาวสกกเทวราช บรรลโสดาปตตผล ตามทประทบนง แลวนนเอง เปนทาวสกกะหนมแลว; เรามอปการะเปนอนมากแก ทาวสกกเทวราชนน ดวยประการอยางน, ชอวาความสเนหาในเรา ของทาวสกกเทวราชนน ไมนาอศจรรย; ภกษทงหลาย กการพบ เหนเหลาอรยบคคลกด การอย ณ ทเดยวกนกบเหลาอรยบคคลกด ใหเกดสข, แตวา กจเชนนนกบพวกคนพาล ใหเกดทกขทงนน " แลวจงไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา :- " การพบเหนเหลาอรยบคคล เปนการด, การ อยรวม ( ดวยเหลาอรยบคคล ) ใหเกดสข ทกเมอ, บคคลพงเปนผมสข เปนนตยแทจรง เพราะไมพบเหนพวกคนพาล, เพราะวา คน เทยวสมาคมกบคนพาล ยอมโศกเศราตลอด กาลยดยาวนาน, ความอยรวมกบพวกคนพาล


ใหเกดทกขเสมอไป เหมอนความอยรวมดวย ศตร, ปราชญมความอยรวมกนเปนสข เหมอน สมาคมแหงญาต, ( เพราะฉะนนแล ) ทาน ทงหลาย จงคบหาผทเปนปราชญ และมปญญา ทงเปนพหสต นาธระไปเปนปกต มวตร เปน อรยบคคล เปนสตบรษ มปญญาด เชนนน เหมอนพระจนทร สองเสพคลองแหงนกษตร- ฤกษ ฉะนน. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา สาห ไดแก เปนการยงประโยชน ใหสาเรจ คอวาเปนความงาม ไดแกกรรมอนเจรญ. บทวา สนนวาโส ความวา หาใชเพยงการพบพระอรยบคคล เหลานนอยางเดยวเปนการดไม, ถงความเปน คอเปนตนวาความนง รวมกบพระอรยบคคลเหลานน ณ ทเดยวกนกด ความเปนคออนได เพอจะกระทาวตรและปฏวตรแกพระอรยบคคลเหลานนกด เปนการด โดยแท. บทวา พาลสงคตจาร ห ความวา เพราะผใดเทยวรวมกบ คนพาล. ประชมบทวา ทฆมทธาน เปนตน ความวา ผนนถกสหาย ผพาลพดวา " เจาจงมา, พวกเราจะกระทากรรม มอนตดทตอ เปนตน " เปนผรวมฉนทะกบพาลสหายนน กระทากรรมเหลานน


ตองกรรมกรณหลายอยาง มถกตดมอเปนตน ชอวายอมโศกเศรา สนกาลยดยาวนาน. บทวา สพพทา ความวา ขนชอวาการอย ณ ทเดยวกน กบ ผเปนศตรมมอถอดาบกด พวกสตวรายมอสรพษเปนตนกด ใหเกด ทกขเปนนตยฉนใด, การรอยรวมกบคนพาล ( ก ) ฉนนนเหมอนกน. ในบาทพระคาถาวา ธโร จ สขสวาโส น มวเคราะหวา การ อยรวมดวยปราชญนน เปนสข เหตนนจงชอวา มการอยรวมใหเกด สข, อธบายวา การอย ณ ทเดยวกนกบดวยบณฑตใหเกดสข. ถามวา " การอยรวมดวยปราชญ ใหเกดสขอยางไร ? " แกวา " เหมอนสมาคมแหงหมญาตฉะนน. " อธบายวา การสมาคม แหงหม ญาตอนเปนทรกใหเกดสขฉนใด; การอยรวมดวยปราชญใหเกดสข ฉนนน. บทวา ตสมา ความวา เพราะการอยรวมกบคนพาลใหเกด ทกข, กบดวยบณฑตใหเกดสข; ฉะนนแล ทานทงหลายจงคบหา คอวาเขาไปนงใกล ทานทเปนปราชญสมบรณดวยปญญา และ ผสมบรณดวยปญญาเปนโลกยะและโลกตระ ซงชอวาผมปญญา และ ผถงพรอมดวยอาคมและอธคม ทชอวาพหสต ผชอวานาธระไปเปน ปกต เพราะความเปนผมอนนาธระไปเปนปกต คอใหถงพระอรหนต ผชอวามวตร เพราะวตรคอศล และวตรคอธดงค ผชอวาอรยะ เพราะความเปนผไกลจากกองกเลส ผสตบรษ ผมปญญางามเหน ปานนน, เหมอนพระจนทรสองเสพอากาศ ทกลาวกนวาคลองแหง


นกษตรฤกษ อนไมมวหมองฉะนน. ในกาลจบเทศนา คนเปนอนมาก บรรลอรยผลทหลาย ม โสดาปตตผลเปนตนแลว ดงนแล. เรองทาวสกกะ จบ. สขวรรค วรรณนา จบ. วรรคท ๑๕ จบ.


๑๖. ปยวรรค วรรณนา ๑. เรองบรรพชต ๓ รป * [ ๑๖๕ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภบรรพ- ชต ๓ รป ตรสพระธรรมเทศนานวา " อโยเค ย ชมตตาน " เปนตน. [ ตระกลทมลกชายคนเดยวและหนไปบวช ] ไดยนวา มารดาบดาในตระกลหนง ในกรงสาวตถ ไดมบตร นอยคนเดยวเทานน เปนทรกเปนทชอบใจ. วนหนง บตรนอยนน ฟงธรรมกถาของพวกภกษทนมนตมาในเรอน ทาอนโมทนาอย อยาก จะบวช จงขอบวชกะมารดาบดา. มารดาบดาเหลานนไมอนญาต. ครงนน เขาไดมความคดขนวา " เมอมารดาบดาไมเหนนนแล เราจก ( ออก ) ไปขางนอกแลวบวชเสย. " ตอมา บดาของเขา เมอจะออกไปขางนอก ไดมอบหมายกะมารดาวา " เธอพงรกษา บตรนอยน, " มารดา เมอจะออกไปขางนอก กมอบหมายกะบดา ( เชนกน ). ภายหลงวนหนง เมอบดาของเขาไปขางนอก มารดาตงใจวา " จกรกษาบตร " พงบานประตขางหนง ( อก ) ขางหนงเอา * พระมหาเฉลยว ป. ธ. ๖ วดกนมาตยาราม แปล.


เทาทงสองยนไวแลว นงลงทแผนดนปนดายอย. เขาคดวา " เราจกลวงมารดาน แลว ( หน ) ไป " ดงนแลว กลาววา " แมจา หลกฉนหนอยกอนเถด, ฉนจกถายอจจาระ " ครงมารดานนหดเทาแลว, กออกไปสวหารโดยเรว เขาไปหาภกษ ทงหลาย ออนวอนวา " ทานผเจรญ ขอทานบวชใหผมเถด " แลว บรรพชาในสานกของภกษเหลานน. [ บดาออกบวชตามบตร ] ลาดบนน บดาของเขา ( กลบ ) มาแลว ถามมารดาวา " ลก ของเราไปไหน ? " มารดาตอบวา " นาย เมอกอยทน " บดานน กคนด เพอรวา " บตรของเราอยทไหนหนอแล ? " ไมเหนเขาแลว คดวา " ลกของเราจกไปวหาร " จงไปสวหารแลว เหนบตรบวช แลวคราครวญรองไหแลว กลาววา " พอ ทาไมเจาจงทาใหเรา พนาศ ? " ดงนแลว คดวา " กเมอบตรของเราบวชแลว บดน เรา จกทาอะไรในเรอน " ดงน ตนเองกบวชแลวในสานกของภกษทงหลาย. [ มารดาออกบวชตามบตรและสาม ] ลาดบนน มารดาของเขา คดวา " ทาไมหนอ ลกและผว ของเรา จงชกชาอย, จกไปวหารบวชเสยแลวกระมง ? มองหา ชนทง ๒ นนพลางไปวหารเหนชนแมทง ๒ บวชแลวคดวา " ประโยชน อะไร ดวยเรอนของเรา ในกาลแหงชนทง ๒ นบวชแลว ? " แมตน เอง กไปสสานกภกษณ บวชแลว.


[ ชนทง ๓ แมบวชแลวกยงคลกคลกน ] ชนทง ๓ นน แมบวชแลว กไมอาจจะแยกกนอยได, นง สนทนารวมกนเทยว ปลอยวนใหบวงไป ทงในวหาร ทงในสานก ภกษณ. เหตนน ทงพวกภกษ ทงพวกภกษณ จงเปนอนถกเบยดเบยน แลว. ตอมาวนหนง ภกษทงหลาย กราบทลการกระทาของชน ทง ๓ นน แดพระศาสดา. [ พระศาสดาตรสเรยกมาเตอน ] พระศาสดา รบสงใหเรยกชนทง ๓ นนมาแลว ตรสถามวา " ไดยนวา พวกเธอทาอยางนน จรงหรอ ? " เมอชนเหลานนทล วา " จรง ( พระเจาขา ), " ตรสถามวา " ทาไม พวกเธอจงทา อยางนน ? เพราะวา นนไมใชความเพยรของพวกบรรพชต. " ชนทง ๓ กราบทลวา " พระเจาขา พวกขาพระองคไมอาจ จะอยแยกกน. " พระศาสดาตรสวา " ชอวาการทาอยางน จาเดม แตกาลแหงตนบวชแลว ไมควร, เพราะวา การไมเหนสตวและ สงขารอนเปนทรก และการเหนสตวและสงขารอนไมเปนทรก เปน ทกขโดยแท; เหตนน การทาบรรดาสตวและสงขารทงหลายอยางใด อยางหนง ใหเปนทรก หรอไมใหเปนทรก ยอมไมสมควร " ดงน แลวไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา :- " บคคล ประกอบตนไวในสงอนไมควรประ- กอบ และไมประกอบไวในสงอนควรประกอบ


ละเสยแลวซงประโยชน ถอเอาอารมณอนเปน ทรก ยอมทะเยอทะยาน ตอบคคลผตามประ- กอบตน, บคคลอยาสมาคมกบสตวและสงขาร ทงหลาย อนเปนทรก ( และ ) อนไมเปนทรก ในกาลไหน ๆ, ( เพราะวา ) การไมเหนสตว และสงขารอนเปนทรก และการเหนสตวและ สงขารอนไมเปนทรก เปนทกข, เพราะเหตนน บคคลไมพงกระทาสตวหรอสงขาร ใหเปนทรก, เพราะความพรากจากสตว และ สงขารอนเปน ทรก เปนการตาทราม, กเลสเครองรอยรด ทงหลาย ของเหลาบคคลผไมมอารมณอนเปน ทรกและไมเปนทรก ยอมไมม. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา อโยเค ความวา ในสงอนไมควร ประกอบ คอการทาในใจโดยไมแยบคาย. อธบายวา กการเสพ อโคจร ๖ อยาง ตางโดยอโคจรมอโคจรคอหญงแพศยาเปนตน ชอวา การทาในใจโดยไมแยบคายในทน, บคคลประกอบตนในการทาในใจ โดยไมแยบคายนน. บทวา โยคสม ความวา และไมประกอบ ( ตน ) ในโยนโส- มนสการ อนผดแผกจากอโยนโสมนสการนน. สองบทวา อตถ หตวา ความวา หมวด ๓ แหงสกขา


มอธสลสกขาเปนตน จาเดมแตกาล ( แหงตน ) บวชแลว ชอวา ประโยชน, ละเสยแลวซงประโยชนนน. บาทพระคาถาวา ปยคคาห ความวา ถอเอาอยซงอารมณ อนเปนทรกกลาวคอกามคณ ๕ เทานน. บาทพระคาถาวา ปเหตตตานโยคน ความวา บคคลเคลอนแลว จากศาสนา เพราะความปฏบตนน ถงความเปนคฤหสถแลว ภายหลง ยอมทะเยอทะยานตอบคคลทงหลาย ผตามประกอบตน ยงคณ ทงหลายมศลเปนตนใหถงพรอมแลว ยอมไดสกการะจากสานกเทวดา และมนษยทงหลาย คอยอมปรารถนาวา " โอหนอ แมเรากพง เปนผเชนน. " บทวา มา ปเยห ความวา บคคลไมพงสมาคม ดวยสตว หรอสงขารทงหลายอนเปนทรก ในกาลไหน ๆ คอแมชวขณะหนง, สตวหรอสงขารทงหลายอนไมเปนทรก กเหมอนกน. ถามวา เพราะ เหตไร ? แกวา เพราะวา การไมเหนสตวและสงขารทงหลายอน เปนทรก ดวยอานาจความพลดพราก และการเหนสตวและสงขาร ทงหลาย อนไมเปนทรก ดวยอานาจเขาไปใกล เปนทกข. บทวา ตสมา ความวา และการเหนและไมเหนทง ๒ น เปนทกข. เหตนน บคคลไมพงทาสตวหรอสงขารไร ๆ ใหเปน ทรกเลย. ความไปปราศ คอความพลดพราก จากสตวและสงขารทงหลาย อนเปนทรก ชอวา ปยาปาโย.


บทวา ปาปโก ไดแก ลามก. บาทพระคาถาวา คนถา เตส น วชชนต ความวา ชน เหลาใดไมมอารมณเปนทรก, ชนเหลานน ยอมละกเลสเครองรอย รดทางกายคออภชฌาเสยได; ชนเหลาใด ไมมอารมณอนไมเปน ทรก, ชนเหลานน ยอมละกายคนถะคอพยาบาทเสยได; กเมอละ กเลส ๒ อยางนนไดแลว แมกเลสเครองรอยรดทเหลอ กเปนอน ชอวาละไดแลว ( เหมอนกน ); เหตนน บคคลไมพงทาอารมณให เปนทรกหรอไมใหเปนทรก. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน. ฝายชนทง ๓ นนคดวา " พวกเราไมอาจอย พรากกนได " ดงนแลวไดสกไปสเรอนตามเดม ดงนแล. เรองบรรพชต ๓ รป จบ.


๒. เรองกฎมพคนใดคนหนง * [ ๑๖๖ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภกฎมพ คนใดคนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา " ปโต ชายเต " เปนตน. [ พระศาสดาเสดจไประงบความโศกของกฎมพ ] ความพสดารวา กฎมพนน ครนบตรของตนทากาละแลว, อน ความโศกถงบตรครอบงา ไปสปาชา รองไหอย, ไมอาจทจะหก หามความโศกถงบตรได. พระศาสดา ทรงพจารณาดสตวโลก ในเวลาใกลรง ทรงเหน อปนสยโสดาปตตมรรคของกฎมพนน กลบจากบณฑบาตแลว ได ทรงพาภกษผเปนปจฉาสมณะรปหนง เสดจไปประตเรอนของกฎมพ นน. กฎมพนน ไดฟงความทพระศาสดาเสดจมา คดวา " พระ ศาสดาจกทรงประสงคเพอทาปฏสนถารกบดวยเรา " จงอญเชญพระ ศาสดาใหเสดจไปสเรอน ปอาสนะไวในทามกลางเรอน เมอพระ ศาสดาประทบนงแลว, กมาถวายบงคมแลว นง ณ สวนขางหนง. ลาดบนน พระศาสดา ตรสถามกฎมพนนวา " อบาสก ทาน ตองทกขเพราะเหตอะไรหนอแล ? " เมอกฎมพนน กราบทลทกข เพราะพลดพรากจากบตรแลว, ตรสวา " อยาคดเลย อบาสก, ชอวาความตาน มใชมอยในทเดยว, และมใชมจาเพาะแกบคคล * พระมหาเฉลยว ป. ธ. ๖ วดกนมาตยาราม แปล.


ผเดยว, กชอวาความเปนไปแหงภพ ยงมอยเพยงใด, ความตาย กยอมมแกสรรพสตวเพยงนนเหมอนกน; แมสงขารอนหนง ทชอวา เทยง ยอมไมม; เพราะเหตนน ทานพงพจารณาโดยอบายอนแยบ คายวา ' ธรรมชาตมความตายเปนธรรม ตายเสยแลว, ธรรมชาต มความแตกเปนธรรม แตกเสยแลว, ' ไมพงเศราโศก; เพราะวา โบราณกบณฑตทงหลาย ในกาลทลกรกตายแลว พจารณาวา ' ธรรมชาตมความตายเปนธรรม นายเสยแลว, ธรรมชาตมความ แตกเปนธรรม แตกเสยแลว ' ดงนแลว ไมทาความเศราโศก เจรญ มาณสสตอยางเดยว " อนกฎมพทลออนวอนวา " ขาแตพระองคผ เจรญ บณฑตพวกไหน ไดทาแลวอยางนน; และไดทาในกาล ไร ? ขอพระองคจงตรสบอกแกขาพระองค " เพอจะทรงประกาศ เนอความนน จงทรงนาอดตนทาน ยงอรคชาดก๑ในปญจกนบาตน ใหพสดารวา :- " บตรของเรา เมอสรระใชไมได ละสรระของ ตนไป ดจงลอกคราบเกาฉะนน, เมอบตรของเรา ตายจากไปแลว, เขาถกเผาอยยอมไมรปรเทวนา- การของพวกญาต, เพราะฉะนน เราจงไมเศราโศกถง บตรนน; เขามคตเชนใดกไปสคตเชนนน ( เอง ) " ดงนแลว จงตรส ( ตอไปอก ) วา " บณฑตในกาลกอน เมอ ลกรกทากาละแลวอยางนน, ไมประพฤตอยางทาน ผทอดทงการ ๑. ข. ชา. ป จ. ๒๗/๑๖๗. ตทฏกถา. ๔/๔๓๐.


งานแลวอดอาหาร เทยวรองไหอยเดยวน ไมทาความโศก ดวย อานาจมรณสสตภาวนา รบประทานอาหาร และอธษฐาน ( ตงใจทา ) การงาน, ' เพราะฉะนน ทานอยาคดวา ' ลกรกของเรากระทากาละ แลว, ' แทจรงความโศกกด ภยกด เมอจะเกด ยอมอาศยของ ทรกนนเองเกด " ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :- " ความโศก ยอมเกดแตของทรก, ภย ยอม เกดแตของทรก; ความโศก ยอมไมมแกผ ปลดเปลองไดจากของทรก, ภยจกมแตไหน. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา ปยโต ความวา กความ โศกกด ภยกด อนมวฏฏะเปนมล เมอจะเกดขน ยอมอาศยสตวหรอ สงขาร อนเปนทรกเทานนเกด, แตความโศกและภยแมทง ๒ นน ยอมไมม แกผปลดเปลองจากสตวหรอสงขารอนเปนทรกนนไดแลว. ในกาลจบเทศนา กฎมพ ตงอยแลว ในโสดาปตตผล. เทศนา ไดมประโยชนแกชนผประชมกนแลว ดงนแล. เรองกฎมพคนใดคนหนง จบ.


๓. เรองนางวสาขาอบาสกา * [ ๑๖๗ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภนาง วสาขาอบาสกา ตรสพระธรรมเทศนานวา " เปมโต ชายเต " เปนตน. [ นางวสาขาโศกถงนางสทตตททากาละ ] ไดยนวา นางวสาขานน ตงกมารกาชอวาสทตต ผเปนธดาของ บตร ไวในหนาทของตน ใหทาความขวนขวายแกภกษสงฆในเรอน. โดยสมยอน กมารกานน ไดทากาละแลว. นางวสาขาใหทา การฝงสรระ ( ศพ ) นางแลว ไมอาจจะอดกลนความโศกไวได มทกข เสยใจไปสสานกพระศาสดา ถวายบงคมแลว นง ณ สวนขางหนง. [ พระศาสดาตรสอบายระงบความโศก ] ลาดบนน พระศาสดา ตรสกะนางวา " วสาขา ทาไมหนอ เธอจงมทกขเสยใจ มหนาชมดวยนาตา นงรองไหอย ? " นางจงทล ขอความนน แลวกราบทลวา " พระเจาขา นางกมารกานน เปน ทรกของหมอมฉน เปนผสมบรณดวยวตร, บดน หมอมฉนไมเหน ใครเชนนน. " พระศาสดา. วสาขา กในกรงสาวตถ มมนษยประมาณ เทาไร ? * พระมหาเฉลยว ป. ธ. ๖ วดกนมาตยาราม แปล.


วสาขา. พรเจาขา พระองคนนแหละ ตรสแกหมอมฉน วา ' ในกรงสาวตถ มชน ๗ โกฏ. ' พระศาสดา. กถาชนมประมาณเทาน ๆ พงเปนเชนกบหลาน สาวของเธอไซร, เธอพงปรารถนาเขาหรอ ? นางวสาขา. อยางนน พระเจาขา. พระศาสดา. กชนในกรงสาวตถทากาละทก ๆ วน มประมาณ เทาไร ? นางวสาขา. มาก พระเจาขา. พระศาสดา. เมอเปนเชนน เวลาทเธอเศราโศกกจะไมพง ม มใชหรอ ? เธอพงเทยวรองไหอยทงกลางคนและกลางวนทเดยว. นางวสาขา. ยกไวเถด. พระเจาขา, หมอมฉนทราบแลว. ลาดบนน พระศาสดา ตรสกะนางวา " ถากระนน เธออยา เศราโศก, ความโศกกด ความกลวกด ยอมเกดแตความรก " ดงน แลว จงตรสพระคาถานวา :- " ความโศก ยอมเกดแตความรก, ภย ยอม เกดแตความรก; ความโศก ยอมไมม แกผ พนวเศษจากความรก, ภยจกมแตไหน. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา เปมโต ความวา เพราะอาศย ความรกททาไวในบตรและธดาเปนตนนนเอง.


ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองนางวสาขาอบาสกา จบ.


๔. เรองเจาลจฉว * [ ๑๖๘ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอทรงอาศยเมองเวสาล ประทบอย ณ กฏาคาร- ศาลา ทรงปรารภพวกเจาลจฉว ตรสพระธรรมเทศนานวา " รตยา ชายเต " เปนตน. [ พวกเจาลจฉวแตงกายประกวดกน ] ไดยนวา ในวนมหรสพวนหนง เจาลจฉวเหลานน ตางองค ตางประดบดวยเครองประดบไมเหมอนกน ออกจากพระนครเพอ ทรงประสงคจะเสดจไปอทยาน. พระศาสดา เสดจเขาไปบณฑบาต ทรงเหนเจาลจฉวเหลานน จงตรสเรยกภกษทงหลายมาแลว ตรส วา " ภกษทงหลาย พวกเธอจงดพวกเจาลจฉว, พวกทไมเคย เหนเทวดาชนดาวดงส, กจงดเจาลจฉวเหลานเถด " ดงนแลว เสดจ เขาสพระนคร. [ พวกเจาลจฉวววาทกนเพราะหญงนครโสภณ ] แมเจาลจฉวเหลานน เมอไปสอทยาน พาหญงนครโสภณคน หนงไป อาศยหญงนน อนความรษยาครอบงาแลว ประหารกน และกน ยงเลอดใหไหลนอง ดจแมนา. ครงนน พวกเจาพนกงาน เอาเตยงหามเจาลจฉวเหลานนมา แลว. ฝายพระศาสดา ทรงทาภตกจเสรจแลว กเสดจออกจาก * พระมหาเฉลยว ป. ธ. ๖ วดกนมาตยาราม แปล.


พระนคร. พวกภกษ เหนพวกเจาลจฉว อนเจาพนกงานนาไปอย อยางนน จงกราบทลพระศาสดาวา " พระเจาขา พวกเจาลจฉว เมอเชาตร ประดบประดาแลว ออกจากพระนครราวกะพวกเทวดา, บดน อาศยหญงคนหนง ถงความพนาศนแลว. " [ พระศาสดาตรสโทษของความยนดในกาม ] พระศาสดา ตรสวา " ภกษทงหลาย ความโศกกด ภยกด เมอจะเกด ยอมอาศยความยนดนนเองเกด " ดงนแลว ตรสพระ คาถานวา :- " ความโศก ยอมเกดแตความยนด, ภย ยอม เกดแตความยนด; ความโศกยอมไมม แกผ พนวเศษแลวจากความยนด, ภยจกมแตไหน. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา รตยา ความวา แตความยนดใน กามคณ ๕ คอ เพราะอาศยความยนดในกามคณ ๕ นน. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมา บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองเจาลจฉว จบ.


๕. เรองอนตถคนธกมาร * [ ๑๖๙ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภอนตถ- คนธกมาร ตรสพระธรรมเทศนานวา " กามโต ชายเต " เปนตน. [ อนตถคนธกมารใหชางหลอรปสตร ] ไดยนวา อนตถคนธกมารนน เปนสตวทจตจากพรหมโลก เกดในตระกลมโภคะมาก ในกรงสาวตถ ตงแตวนเกดมาแลว ไม ปรารถนาจะเขาไปใกลหญง, ถกผหญงจบ กรองไห, มารดา ( ตอง ) อมกมารนนดวยเซดผาแลว จงใหดมนม. กมารนน เจรญวยแลว เมอมารดาบดากลาววา " พอ เรา จกทาอาวาหมงคลแกเจา " กหามวา " ฉนไมมความตองการดวย หญง " เมอถกอนวอนบอยเขา จงใหเรยกชางทองมา ๕๐๐ คน แลว ให ๆ ทองคามสสกพนนกขะ ใหทารปหญง บอยางหนา นา เลอมใสยงนก, เมอมารดาบดากลาวอกวา " พอ เมอเจาไมทา อาวาหมงคล, ตระกลวงศจกตงอยไมได, เราจกนากมารกามาให เจา " กกลาววา " ถากระนน ถาทานทง ๒ จะนากมารกาเชนน มาใหฉน, ฉนจกทาตามคาของทานทง ๒ " ดงนแลว จงแสดงรป ทองคานน. * พระมหาเฉลยว ป. ธ. ๖ วดกนมาตยาราม แปล.


[ สงพราหมณไปหาคครองบตร ] ลาดบนน มารดาบดาของเขา ใหพาพวกพราหมณมชอเสยง มา แลวบอกวา " บตรของเรามบญมาก, คงจกมกมารกาผทาบญ รวมกบบตรนเปนแน; พวกทานจงไป, จงพาเอารปทองคานไปแลว นานางกมารกาผมรปเชนนมา " ดงนแลว สง [ พราหมณเหลานน ] ไป. พราหมณเหลานน รบวา " ดละ " เทยวจารกไป ไปถงสาคล- นคร ไปแควนชอมททะ. [ พราหมณพบหญงมรปดจรปหลอแลวกลบมา ] กในนครนน ไดมกมารกาคนหนง มรปสวย มอายรนราว ๑๖ ป. มารดาบดาใหนางอยทพนชนบนแหงปราสาท ๗ ชน, พราหมณ แมเหลานนแล คดกนวา " ถาในนครน จกมกมารกาเหนปานน, ชนทงหลายเหนรปทองคานแลว กจกกลาววา ' รปจาลองนสวย เหมอนธดาของตระกลโนน " ดงนแลว จงตงรปทองคานนไวรมทาง ไปสทานา นง ( คอยเฝา ) ณ ทควรขางหนง. ลาดบนน หญงแมนมของกมารกานน ใหกมารกานนอาบนา แลว ใครจะอาบเองบาง จงมาสทานา เหนรปนน สาคญวา " ธดา ของเรา " จงกลาววา " โอ แมหวดอ, เราใหเจาอาบนาแลว ออกมาเมอกนเอง, เจาลวงหนามาทนกอนเรา " ดงนแลว จงตดวย มอ รความทรปนนแขงและไมมวการ จงกลาววา " เราไดทาความ เขาใจวา ' นางนเปนธดาของเรา, นนอะไรกนเลา ? "


ลาดบนน พราหมณเหลานน ถามหญงแมนมนนวา " แม ธดาของทาน เหนปานนหรอ ? " หญงแมนม. นจะมคาอะไร ในสานกธดาของเรา. พราหมณ. ถากระนน ทานจงแสดงธดาของทาน แกพวกเรา. หญงแมนมนน ไปสเรอนพรอมดวยพราหมณทงหลายนนแลว กบอกแกนาย ( เจาบาน ). นายทาความชนชมกบพวกพราหมณแลว ใหธดาลงมายนอยในทใกลรปทองคา ณ ปราสาทชนลาง. รปทองคา ไดเปนรปหมดรศมแลว พราหมณ ใหรปทองคานน แกนาย เหลานนแลว มอบหมายกมารกาไว แลวไปบอกแกมารดาบดาของ อนตถคนธกมาร. [ คครองของอนตถคนธกมารตายในระหวางทาง ] มารดาบดานนมใจยนดแลว กลาววา " ทานทงหลายจงไป, นากมารกานรนมาโดยเรว " ดงนแลว สงไปดวยสกการะเปนอนมาก. ฝายกมาร ไดยนขาวนน กยงความรกใหเกดขน ดวยสามารถ การสดบวา " ไดยนวา มเดกหญงรปรางสวยยงกวารปทองคาอก " จงกลาววา " ทานทงหลายจงนามาโดยเรวเถด. " กมารกาแมนนแล อนเขายกขนสยาน นามาอย มโรคลมกนอนความกระทบกระทงแหงยาน ใหเกดขนแลว ไดทากาละในระหวางทางนนเอง เพราะความทนาง เปนผละเอยดออนยงนก.


[ ความรกกอใหระทมทกข ] แมกมาร กถามอยเสมอวา " มาแลวหรอ ? " ชนทงหลายไม บอกแกกมารนน ซงถามอยดวยความสเนหาอนยง โดยพลนทเดยว ทาการอาพรางเสย ๒-๓ วนแลว จงบอกเรองนน. กมารนน เกด โทมนสขนวา " เรา ไมไดสมาคมกบหญงชอเหนปานนนเสยแลว " ไดเปนผถกทกขคอโศกประหนงภเขา ทวมทบแลว. [ พระศาสดาทรงแสดงอบายระงบความโศก ] พระศาสดา ทรงเหนอปนสยของกมารนน เมอเสดจไป บณฑบาต จงไดเสดจไปยงประตเรอนนน. ลาดบนน มารดาบดา ของกมารนน อญเชญพระศาสดาเสดจไปภายในเรอน แลวองคาส โดยเคารพ. ในเวลาเสรจภตกจ พระศาสดา ตรสถามวา " อนตถคนธกมาร ไปไหน ? " มารดาบดา. พระเจาขา อนตถคนธกมารนน อดอาหาร นอนอยในหอง. พระศาสดา. จงเรยกเธอมา. อนตถคนธกมารนน มาถวายบงคมพระศาสดาแลว นง ณ สวน ขางหนง, เมอพระศาสดา ตรสถามวา " กมาร ความโศกมกาลง เกดขนแลวแกเธอ หรอ ? " จงกราบทลวา " ขาแตพระองคผเจรญ พระเจาขา, ความโศกมกาลง เกดขนแกขาพระองค เพราะไดยนวา


หญงชอเหนปานน ทากาละในระหวางทางเสยแลว, แมภต ขาพระองค กไมหว. " ลาดบนน พระศาสดาตรสกะเขาวา " กมาร กเธอรไหมวา ความโศก เกดขนแกเธอ เพราะอาศยอะไร ? " อนตถคนธกมาร. ไมทราบ พระเจาขา. พระศาสดา. ตรสวา " กมาร ความโศกมกาลง เกดขนแก เธอ เพราะอาศยกาม, เพราะความโศกกด ภยกด ยอมเกดขน เพราะอาศยกาม " ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- " ความโศกยอมเกดแตกาม, ภย ยอมเกดแต กาม; ความโศก ยอมไมมแกบคคลผพนวเศษ แลวจากกาม, ภยจกมแตไหน. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา กามโต ความวา จากวตถกาม และกเลสกาม, อธบายวา ความโศกกด ภยกด ยอมอาศยกามแม ทง ๒ อยางนนเกด. ในกาลจบเทศนา อนตถคนธกมาร ตงอยแลว ในโสดาปตตผล ดงนแล. เรองอนตถคนธกมาร จบ.


๖. เรองพราหมณคนใดคนหนง * [ ๑๗๐ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพราหมณ คนใดคนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา " ตณหาย ชายเต " เปนตน [ พระศาสดาเสดจไปหาพราหมณผมจฉาทฏฐ ] ไดยนวา พราหมณผนน เปนมจฉาทฏฐ วนหนง ไปสฝงแมนา แผวถางนาอย. พระศาสดา ทรงเหนความถงพรอมแหงอปนสย ของแก จงไดเสดจไปสสานกของแก. แกแมเหนพระศาสดา กไมทา สามจกรรมเลย ไดนงเสย. ครงนน พระศาสดา ตรสทกแกกอนวา " พราหมณ ทาน กาลงทาอะไร ? " พราหมณ. พระโคดมผเจรญ ขาพเจากาลงแผวถางนาอย. พระศาสดาตรสเพยงเทานนแลวเสดจไป. แมในวนรงขน พระ ศาสดา เสดจไปสานกของแก ผมาแลวเพอจะไถนา ตรสถามวา " พราหมณ ทานทาอะไรอย ? " ทรงสดบวา " พระโคดมผเจรญ ขาพเจากาลงไถนา " ดงนแลว กเสดจหลกไป. แมในวนตอมาเปนตน พระศาสดากเสดจไปตรสถามเหมอนอยางนน ทรงสดบวา " พระ โคดมผเจรญ ขาพเจากาลงหวาน กาลงไขนา กาลงรกษานา " ดงน แลว กเสดจหลกไป. * พระมหาเฉลยว ป. ธ. ๖ วดกนมาตยาราม แปล.


[ พราหมณนบถอพระองคดจสหาย ] ครนในวนหนง พราหมณ กราบทลกะพระองควา " พระ โคดมผเจรญ ทานมาแลว ตงแตวนทขาพเจาแผวถางนา, ถาขาว กลาของขาพเจาจกเผลดผล, ขาพเจาจกแบงปนแกทานบาง, ยง ไมใหทาน ขาพเจาเองกจกไมเคยวกน; ตงแตนเปนตนไป ทานเปน สหายของเรา. " [ ขาวกลาเสยหาย ] ครงโดยสมยอนอก ขาวกลาของพราหมณนนเผลดผลแลว. เมอ พราหมณนน ทากจทงปวงเพอการเกยว ดวยตงใจวา " ขาวกลา ของเราเผลดผลแลว, เราจกใหเกยวตงแตพรงนไป, " มหาเมฆ ยง ฝนใหตกตลอดคน พาเอาขาวกลาไปหมด. นา ไดเปนเชนกบทอน เขาถางเอาไว. [ พราหมณเสยใจเพราะทานาไมไดผล ] กพระศาสดา ไดทรงทราบแลว ในวนแรกทเดยววา " ขาว กลานน จกไมเผลดผล. " พราหมณ ไปแลว แตเชาตร ดวยคดวา " เราจกตรวจดขาวกลา " เหนแตนาเปลา เกดความโศกเปนกาลง จงคดวา " พระสมณโคดมมาสนาของเรา ตงแตคราวทแผวถาง นา, แมเรา กไดกลาวกะทานวา ' เมอขาวกลานเผลดผลแลวจก แบงสวนใหแกทานบาง, ยงไมใหทานแลว เราเองกไมเคยวกน, ตงแตนเปนตนไป ทาน เปนสหายของเรา, ความปรารถนาในใจ


ของเราแมนน ไมถงทสดเสยแลว. " พราหมณนน ทาการอดอาหาร นอนบนเตยงนอยแลว. [ พระศาสดาเสดจไปตรสถามขาวพราหมณ ] ลาดบนน พระศาสดา ไดเสดจไปสประตเรอนของพราหมณนน. พราหมณนน ทราบการเสดจมาของพระศาสดา จงสง ( ชนผเปน บรวาร ) วา " พวกเธอจงนาสหายของเรามาแลว ใหนงทน. " ชนผ เปนบรวารไดทาอยางนนแลว. พระศาสดาประทบนงแลว ตรสถาม วา " พราหมณ ไปไหน ? " เมอเขากราบทลวา " นอนในหอง, กรบสงหาดวยพทธดารสวา " พวกเธอ จงเรยกพราหมณนนมา, " แลว ตรสกะพราหมณผมานงแลว ณ สวนขางหนงวา " เปนอะไร ? พราหมณ. " พราหมณ. พระโคดมผเจรญ ทานมาสนาของขาพเจาตงแต วนทแผวถาง, แมขาพเจากไดพดไววา ' เมอขากลาเผลดผลแลว จกแบงสวนถวายทานบาง, ความปรารถนาในใจของขาพเจานนไมสาเรจ เสยแลว; เพราะเหตนน ความโศก จงเกดแลว แกขาพเจา, แมภต ขาพเจากไมหว. " [ ตรสเกตแหงความโศกและอบายระงบความโศก ] ลาดบนน พระศาสดา ตรสถามพราหมณนนวา " พราหมณ กทานรไหมวา ' ความโศก เกดแลวแกทาน เพราะอาศยอะไร ? " เมอพราหมณกราบทลวา " พระโคดมผเจรญ ขาพระองคไมทราบ,


กทานทราบหรอ ? " จงตรสวา " อยางนน พราหมณ, ความจรง ความโศกกด ภยกด เมอจะเกด ยอมอาศยตณหาเกดขน " ดงน แลวตรสพระคาถานวา :- " ความโศก ยอมเกดเพราะตณหา, ภย ยอม เกดเพราะตณหา; ความโศก ยอมไมมแก บคคลผพนวเศษแลวจากตณหา; ภยจกมแตไหน. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา ตณหาย ไดแกตณหาอนเปนไปใน ทวาร ๖ อธบายวา ความโศกเปนตน ยอมอาศยตณหานนเกดขน. ในกาลจบเทศนา พราหมณ ตงอยแลวในโสดาปตตผล ดงนแล. เรองพราหมณคนใดคนหนง จบ.


๗. เรองเดก ๕๐๐ คน * [ ๑๗๑ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภเดก ๕๐๐ ในระหวางทาง ตรสพระธรรมเทศนานวา " สลทสสนสมปนน " เปนตน. [ พระศาสดาเสดจบณฑบาต พบเดก ๕๐๐ คน ] ความพสดารวา วนหนง พระศาสดา มภกษ ๕๐๐ เปนบรวาร พรอมดวยพระอสตมหาเถระ เสดจเขาไปกรงราชคฤห เพอบณฑบาต ไดทอดพระเนตรเหนเดก ๕๐๐ คน ยกกระเชาขนม ออกจากเมอง แลวไปสวน ในวนมหรสพวนหนง. แมเดกเหลานน ถวายบงคมพระ- ศาสดาแลวกหลกไป, ไมกลาวกะภกษแมสกรปหนงวา " ขอทาน รบเอาขนม ? " พระศาสดา ตรสกะภกษทงหลาย ในกาลทภกษเหลานนไป แลว วา " ภกษทงหลาย เธอทงหลายจกฉนขนมไหม ? " ภกษ. ขนมทไหน ? พระเจาขา. พระศาสดา. เธอทงหลายไมเหนพวกเดกถอกระเชาขนมเดนผาน ไปแลวดอกหรอ ? ภกษ. พวกเดกเหนปานนน ไมถวายขนมแกใคร ๆ พระ เจาขา. * พระมหาเฉลยว ป. ธ. ๖ วดกนมาตยาราม แปล.


พระศาสดา. ภกษทงหลาย เดกเหลานน ไมนมนตเราหรอ พวกเธอ ดวยขนมกจรง, ถงกระนน ภกษผเปนเจาของขนม กาลง มาขางหลง, ฉนขนมเสยกอนแลวไป จงควร. ตราธรรมดา พระพทธเจาทงหลาย ยอมไมมความรษยาหรอ ความประทษราย แมในบคคลคนหนง; เพราะฉะนน พระศาสดา ตรส คานแลว จงพาภกษสงฆ ไปประทบนงใตรมเงา ณ โคนไมตนหนง. พวกเดก เหนพระมหากสสปเถระเดนมาขางหลง เกดความ รกขน มสรระเตมเปยมดวยกาลงแหงปต วางกระเชา ไหวพระเถระ ดวยเบญจางคประดษฐ ยกขนมพรอมทงกระเชาทเดยวแลว กลาว กะพระเถระวา " นมนตรบเถด ขอรบ. " ลาดบนน พระเถระกลาวกะเดกเหลานนวา " นน พระศาสดา ทรงพาพระภกษสงฆไปประทบนงแลวทโคนไม, พวกเธอจงถอไทย ธรรมไป แบงสวนถวายภกษสงฆ. พวกเดก รบคาวา " ดละ ขอรบ " แลว กลบไปพรอมกบพระเถระทเดยว ถวายขนมแลว ยนมองด อย ณ สวนขางหนง แลวไดถวายนา ในเวลาฉนเสรจ. [ พวกภกษโพนทนาพวกเดกผถวายขนม ] ภกษทงหลาย โพนทนาวา " พวกเดกถวายภกษา เพราะเหน แกหนา, ไมตอนรบพระสมมาสมพทธเจา หรอพระมหาเถระทงหลาย ดวยขนม เหนพระมหากสสปเถระแลว ถอเอาขนมพรอมดวยกระเชา นนแลมาแลว. "


[ พระศาสดาทรงยกพระมหากสสปเปนนทศนะ ] พระศาสดา ทรงสดบถอยคาของภกษเหลานนแลว ตรสวา " ภกษทงหลาย ภกษผเชนกนมหากสสป ผบตรของเรา ยอมเปน ทรกของเหลาเทวดาและมนษย, เทวดาและมนษยทงหลาย ยอม ทาบชาดวยปจจย ๔ แกเธอโดยแท " ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- " ชน ยอมทาทานผสมบรณดวยศลและทสสนะ ผตงอยในธรรม ผมปกตกลาวแตวาจาสตย ผกระทาการงานของตนนน ใหเปนทรก. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา สลทสสนสมปนน ความวา ผ ถงพรอมดวยจตปารสทธศล และความเหนชอบ อนสมปยตดวย มรรคผล. บทวา ธมาฏ ความวา ผตงอยในโลกตรธรรม ๙ ประการ, อธบายวา ผมโลกตรธรรมอนทาใหแจงแลว. บทวา สจจวาทน ความวา ชอวาผมปกตกลาววาจาสตย ดวยสจญาณ เพราะความทสจจะ ๔ อนทานทาใหแจงแลว ดวย อาการ ๑๖. บาทพระคาถาวา อตตโน กมมกพพาน ความวา สกขา ๓ ชอวาการงานของตน, ผบาเพญสกขา ๓ นน. สองบทวา ต ชโน ความวา โลกยมหาชน ยอมทาบคคล


นน ใหเปนทรก คอเปนผใครจะเหน ใครจะไหว ใครจะบชา ดวย ปจจย ๔ โดยแท. ในกาลจบเทศนา เดกเหลานน แมทงหมด ตงอยแลว ใน โสดาปตตผล ดงนแล. เรองเดก ๕๐๐ คน จบ.


๘. เรองพระอนาคามเถระ * [ ๑๗๒ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ เถระผอนาคามองคหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา " ฉนทชาโต " เปนตน. [ พระเถระบรรลอนาคามผล ] ความพสดารวา วนหนง พวกสทธวหารก ถามพระเถระนน วา " ทานขอรบ กการบรรลธรรมพเศษของทาน มอยหรอ ? " พระเถระ ละอายอยวา " แมพวกคฤหสถชน กยงบรรลพระ อนาคามผลได, ในเวลาบรรลพระอรหนตแลวนนแล เราจกบอกกบ สทธวหารกเหลานน " ดงนแลว ไมกลาวอะไร ๆ เลย ทากาละแลว เกดในเทวโลกชนสทธาวาส. ลาดบนน พวกสทธวหารกของทาน รองไหคราครวญ ไปส สานกพระศาสดา ถวายบงคมพระศาสดาแลว รองไหอยทเดยว นง แลว ณ สวนขางหนง. ลาดบนน พระศาสดา ตรสกะภกษเหลานนวา " ภกษทงหลาย พวกเธอรองไหทาไม ? " ภกษ. อปชฌายะของพวกขาพระองคทากาละแลว พระเจาขา. พระศาสดา. ชางเถด ภกษทงหลาย, เธอทงหลายอยาคดเลย, * พระมหาเฉลยว ป. ธ. ๖ วดกนมาตยาราม แปล.


นน ชอวาเปนธรรมทยงยน. ภกษ. พระเจาขา ขาแตพระองคผเจรญ, แมพวกขาพระองค กทราบอย, แตพวกขาพระองคไดถามถงการบรรลธรรมพเศษ กะ พระอปชฌายะ, ทานไมบอกอะไร ๆ เลย ทากาละแลว, เหตนน พวกขาพระองคจงถงความทกข. [ ลกษณะของผชอวามกระแสในเบองบน ] พระศาสดา ตรสวา " อยาคดเลย ภกษทงหลาย, อปชฌายะ ของพวกเธอ บรรลอนาคามผลแลว, เธอละอายอยวา ' แมพวกคฤหสถ กบรรลอนาคามผลนน, เราตอบรรลอรหนตแลว จงจกบอกแกพวก สทธวหารกนน ' ไมบอกอะไร ๆ แกพวกเธอเลย ทากาละแลว เกดในชนสทธาวาส; วางใจเสยเถด ภกษทงหลาย, อปชฌายะของ พวกเธอ ถงความเปนผมจตไมเกยวเกาะในกามทงหลาย มกระแสใน เบองบน " ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :- " ภกษ ผมฉนทะเกดแลว ในพระนพพานอน ใคร ๆ บอกไมได พงเปนผอนใจถกตองแลว กด ผมจตไมเกยวเกาะในกามทงหลายกด ทานเรยกวา ' ผมกระแสในเบองบน. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา ฉนทชาโต ความวา มฉนทะเกด แลว ดวยอานาจความพอใจในความเปนผใครเพอจะทา คอถง


ความอตสาหะแลว. บทวา อนกขาเต คอ ในพระนพพาน. แทจรง พระนพพาน นน ชอวา อนกขาตะ เพราะความเปนธรรมชาตอนใคร ๆ บอก ไมไดวา " อนปจจยโนนทา หรอบรรดาสตาง ๆ มสเขยวเปนตน ( พระนพพานมส ) เหนปานน. " บาทพระคาถาวา มนสา จ ผโฏ สยา ความวา พงเปนผอน จตทสมปยตดวยมรรคผล ๓ เบองตาถกตองแลว คอใหเตมแลว. บทวา อปปฏพทธจตโต ความวา มจตไมเกยวเกาะในกาม ทงหลาย ดวยอานาจแหงพระอนาคามมรรคกด. บทวา อทธโสโต ความวา ภกษเหนปานน เกดแลวในภพ อวหา ถดนนไป กไปสอานฏฐภพ ดวยอานาจปฏสนธ ทานเรยก วา ' ผมกระแสในเบองบน, ' พระอปชฌายะของพวกเธอ กเปนผ เชนนน. ในกาลจบเทศนา ภกษเหลานน ตงอยแลว ในอรหตผล. เทศนา ไดมประโยชนแมแกมหาชน ดงนแล. เรองพระอนาคามเถระ จบ.


๙. เรองนายนนทยะ * [ ๑๗๓ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในปาอสปตนะ ทรงปรารภนาย นนทยะ ตรสพระธรรมเทศนานวา " จรปปวาส " เปนตน. [ นนทยะเปนอนชาตบตร ] ไดยนวา ในกรงพาราณส ไดมบตรแหงตระกลซงถงพรอม ดวยศรทธา ( คนหนง ) ชอนนทยะ. เขาไดเปนผสมบรณดวยศรทธา บารงสงฆแท อนรปแกมารดาบดาเทยว. ครนในเวลาทเขาเจรญวย มารดาบดาไดมความจานงจะนาธดาของลงชอวาเรวดมา จากเรอน อนตรงกนขาม. แตนางเปนคนไมมศรทธา ไมมการใหปนเปนปกต, นายนนทยะ จงไมปรารถนานาง. ลาดบนน มารดาของเขา กลาวกะนางเรวดวา " แม เจา จงฉาบทาสถานทนงของภกษสงฆ แลวปลาดอาสนะไว ในเรอนน, จงตงเชง ( บาตร ) ไว, ในเวลาภกษทงหลายมาแลว จงรบบาตร นมนตใหนง เอาธมกรกกรองนาฉน ( ถวาย ) แลวลางบาตร ใน เวลาฉนเสรจ; เมอเจาทาไดอยางน กจกเปนทพงใจแกบตรของเรา. " นางไดทาอยางนนแลว. ตอมา มารดาบดาเลาถงความประพฤตของ นางนนแกบตร วา " นางเปนผอดทนตอโอวาท " เมอเขารบวา * พระมหาเฉลยว ป. ธ. ๖ วดกนมาตยาราม แปล.


" ดละ " จงกาหนดวนแลว ทาอาวาหมงคล. ลาดบนน นายนนทยะ กลาวกะนางวา " ถาเธอจกบารงภกษสงฆ และมารดาบดาของฉนไซร, เมอเปนเชนน เธอกจกไดพสดในเรอนน, จงเปนผไมประมาทเถด. " นางรบวา " ดละ " แลวทาทเปนผศรทธา บารงอย ๒-๓ วน กคลอดบตร ๒ คน. มารดาบดาแมของนาย นนทยะ ไดทากาละแลว. ความเปนใหญทงหมดในเรอน กตกอย แกนางเรวดนนคนเดยว. [ นนทยะดารงตาแหนงทานบด ] จาเดมแตมารดาบดาทากาละ แมนายนนทยะ กเปนมหาทานบด เตรยมตงทานสาหรบภกษสงฆ. ( และ ) เรมตงคาอาหารแมสาหรบ คนกาพราและคนเดนทางเปนตน ไวทประตเรอน. ในกาลตอมา เขาฟงพระธรรมเทศนาของพระศาสดา กาหนดอานสงสในการถวาย อาวาสไดแลว ใหทาศาลา ๔ มข ประดบดวยหอง ๓ หอง ใน มหาวหาร ในปาอสปตนะ แลวใหลาดเตยงและตงเปนตน เมอจะมอบ ถวายอาวาสนน ไดถวายทานแกภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมข แลวถวายนาทกขโณทก แดพระตถาคต. ปราสาททพย สาเรจโดย รตนะ ๗ ประการ สมบรณดวยหมนาร มประมาณ ๑๒ โยชนใน ทศทงปวง เบองบนสงประมาณ ๑๐๐ โยชน ผดขนในเทวโลกขน ดาวดงส พรอมดวยทกขโณทกประดษฐาน ในพระหตถของพระศาสดา ทเดยว.


[ พระโมคคลลานะไปเยยมสวรรค ] ภายหลงวนหนง พระมหาโมคคลลานเถระ ไปสทจารกในเทว- โลก ยนอยแลว ในทไมไกลจากปราสาทนน ถามเทวบตรทงหลายซง มาสสานกของตนวา " ปราสาททพย เตมดวยหมนางอปสรนน เกด แลว เพอใคร ? " ลาดบนน พวกเทวบตรนน เมอจะบอกเจาของวมานแกพระ เถระนน จงกลาววา " ทานผเจรญ วมานนน เกดแลวเพอประโยชน แกบตรคฤหบด ชอนนทยะ ผใหสรางวหารถวายพระศาสดา ในปา อสปตนะ. " ฝายหมนางอปสร เหนพระเถระนนแลว ลงจากปราสาท กลาววา " ทานผเจรญ พวกดฉนเกดในทน ดวยหวงวา ' จกเปน นางบาเรอของนายนนทยะ ' แตเมอไมพบเหนนายนนทยะนน เปนผ ระอาเหลอเกน; ดวยวา การละมนษยสมบต แลวถอเอาทพยสมบต กเชนกบการทาลายถาดดนแลวถอเอาถาดทองคา ฉะนน, พระผเปน เจาพงบอกเขา เพอประโยชนแกการมา ณ ทน. " [ ทพยสมบตเกดรอผทาบญ ] พระเถระ ( กลบ ) มาจากเทวโลกนนแลว เขาไปเฝาพระ ศาสดา ทลถามวา " พระเจาขา ทพยสมบตยอมเกดแกบคคลผทา ความดทยงอยมนษยโลกนเอง หรอหนอแล ? " พระศาสดา. โมคคลลานะ ทพยสมบตทเกดแลวแกนายนนทยะ ในเทวโลก อนเธอเหนแลวเอง มใชหรอ ? ไฉนจงถามเราเลา ?


โมคคลลานะ. ทพยสมบต เกดไดอยางนนหรอ ? พระเจาขา. ลาดบนน พระศาสดา ตรสกะพระเถระนนวา " โมคคลลานะ เธอพดอะไรนน ? เหมอนอยางวา ใคร ๆ ยนอยทประตเรอน เหน บตรหรอพนอง ผไปอยตางถนมานาน ( กลบ ) มาแตถนทจากไปอย พงมาสเรอนโดยเรว บอกวา ' คนชอโนน มาแลว, เมอเปนเชนนน พวกญาตของเขา กยนดราเรงแลว ออกมาโดยขมขมน พงยนดยง กะผนนวา ' พอ มาแลว, พอ มาแลว ' ฉนใด; เหลาเทวดา ( ตาง ) ถอเอาเครองบรรณาการอนเปนทพย ๑๐ อยาง ตอนรบดวย คดวา ' เรากอนเรากอน. ' แลวยอมยนดยง กะสตรหรอบรษ ผทาความด ไว ในโลกน ซงละโลกนแลวไปสโลกหนา ฉนนนเหมอนกน " ดงนแลว ไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา :- " ญาต มตร และคนมใจดทงหลาย เหนบรษ ผไปอยตางถนมานาน มาแลวแตทไกลโดยสวสด ยอมยนดยงวา ' มาแลว ' ฉนใด, บญทงหลาย กยอมตอนรบแมบคคลผกระทาบญไว ซงไป จากโลกนสโลกหนา ดจพวกญาตเหนญาตทรก มาแลว ตอนรบอย ฉะนนแล. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา จรปปวาส คอจากไปแลวนาน. บาทพระคาถาวา ทรโต โสตถมาคต ความวา ผไดลาภ


คอมสมบตอนสาเรจแลว เพราะทาพาณชยกรรม หรอเพราะทาหนาท ราชบรษ มาแลวแตทไกล โดยไมมอปทวะ. บาทพระคาถาวา าต มตตา สหชชา จ ความวา เหลา ชนทชอวาญาต เพราะสามารถเกยวเนองกนดวยตระกล และชอวา มตร เพราะภาวะมเคยเหนกนเปนตน และชอวามใจด เพราะความ เปนผมหทยด. บาทพระคาถาวา อภนนทนต อาคต ความวา ญาตเปนตน เหนเขาแลว ยอมยนดยง ดวยอาการเพยงแตพดวา ' มาดแลว ' หรอดวยอาการเพยงทาอญชล, อนง ยอมยนดยง กะเขาผมาถงเรอน แลว ดวยสามารถนาไปเฉพาะซงบรรณาการมประการตาง ๆ. บทวา ตเถว เปนตน ความวา บญทงหลาย ตงอยในฐานะ ดจมารดาบดา นาเครองบรรณาการ ๑๐ อยางนคอ " อาย วรรณะ สข ยศ ความเปนอธบดอนเปนทพย; รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ อนเปนทพย " เพลนยงอย ชอวายอมรบรองบคคลแมผทาบญไว แลว ซงไปจากโลกนสโลกหนา ดวยเหตนนนนแล. สองบทวา ปย าตว ความวา ดจพวกญาตทเหลอ เหน ญาตทรกมาแลว รบรองอยในโลกน ฉะนน. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองนายนนทยะ จบ. ปยวรรค วรรณนา จบ. วรรคท ๑๖ จบ.


๑๗. โกธวรรค วรรณนา ๑. เรองเจาหญงโรหณ * [ ๑๗๔ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในนโครธาราม ทรงปรารภเจา หญงโรหณ ตรสพระธรรมเทศนานวา " โกธ ชเห " เปนตน. [ สรางโรงฉนหายจากโรคผวหนงได ] ไดยนวา สมยหนง พระอนรทธผมอาย ไดไปเมองกบลพสด พรอมดวยภกษ ๕๐๐. ครงนน พวกพระญาตของทาน ทรงสดบวา " พระเถระมา " จงไดไปสสานกพระเถระ เวนแตพระนองนางของ พระเถระชอโรหณ. พระเถระถามพวกพระญาตวา " พระนาง โรหณ อยทไหน ? " พวกพระญาต. อยในตาหนก เจาขา. พระเถระ. เหตไร ? จงไมเสดจมา. พวกพระญาต. พระสงไมเสดจมา เพราะทรงละอายวา ' โรคผวหนงเกดทสรระของเรา ' เจาขา. พระเถระ กลาววา " ทานทงหลายจงเชญพระนางเสดจมา เถด " ใหไปเชญพระนางเสดจมาแลว จงกลาวอยางน กะพระนาง ผทรงฉลองพระองคเสดจมาแลววา " โรหณ เหตไร ? เธอจงไม เสดจมา. * พระมหาผว ป. ธ. ๗ ( ปจจบนเปน พระสมงคลมน ) วดบวรมงคล แปล.


พระนางโรหณ. ทานผเจรญ โรคผวหนงเกดขนทสรระของ หมอมฉน; เหตนน หมอมฉนจงมไดมาเพราะความละอาย. พระเถระ. กเธอทรงทาบญไมควรหรอ ? พระนางโรหณ. จะทาอะไร ? เจาขา. พระเถระ. จงใหสรางโรงฉน. พระนางโรหณ. หมอมฉนจะเอาอะไรทา ? พระเถระ. กเครองประดบของเธอไมมหรอ ? พระนางโรหณ. มอย เจาขา. พระเถระ. ราคาเทาไร ? พระนางโรหณ. จกมราคาหมนหนง. พระเถระ. ถากระนน จงขายเครองประดบนนแลว ใหสรางโรง ฉนเถด. พระนางโรหณ. ใครเลา ? จกใหทาแกหมอมฉน เจาขา. พระเถระ แลดพระญาตซงยนอยทใกลแลว กลาววา " ขอ จงเปนภาระของพวกทานทงหลาย. " พวกพระญาต. กพระคณเจาจกทาอะไรหรอ ? เจาขา. พระเถระ. แมอาตมภาพกจกอยในทนเหมอนกน, ถากระนน พวกทานจงนาทพพสมภาระมาเพอโรงฉนน. พวกพระญาตนน รบวา " ดละ เจาขา " จงนามาแลว. พระเถระ. เมอจะจดโรงฉน จงกลาวกะพระนางโรหณวา " เธอจงใหทาโรงฉนเปน ๒ ชน จาเดมแตกาลทใหเรยบพนเบองบน


แลวจงกวาดขางลาง แลวใหปอาสนะไวเสมอ ๆ, จงใหตงหมอนาดม ไวเสมอ ๆ. " พระนางรบคาวา " ดละ เจาขา " แลว จาหนายเครอง ประดบ ใหทาโรงฉน ๒ ชน เรมแตกาลทใหเรยบพนชนบนแลว ไดทรงทากจมการกวาดพนลางเปนตนเนอง ๆ. พวกภกษกนงเสมอ ๆ. ลาดบนน เมอพระนางกวาดโรงฉนอยนนแล โรคผวหนงก ราบไปแลว. เมอโรงฉนเสรจ พระนางนมนตภกษสงฆมพระพทธเจา เปนประมขแลว ไดถวายขาทนยะและโภชนยะเปนประณตแดภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมขซงนงเตมโรงฉน. พระศาสดา ทรงทาภตกจเสรจแลว ตรสถามวา " นเปนทาน ของใคร ? " พระอนรทธ. ของโรหณพระนองนางของขาพระองค พระ เจาขา. พระศาสดา. กนางไปไหน ? พระอนรทธ. อยในตาหนก พระเจาขา. พระศาสดา. พวกทานจงเรยกนางมา. พระนางไมประสงคจะเสดจมา. ทนน พระศาสดา รบสงให เรยกพระนางแมไมปรารถนา ( จะมา ) จนได, กแลพระศาสดาตรส กะพระนางผเสดจมาถวายบงคมประทบนงแลว วา " โรหณ เหตไร เธอจงไมมา ? " พระนางโรหณ. โรคผวหนงมทสรระของหมอมฉน พระเจาขา, หมอมฉนละอายดวยโรคนน จงมไดมา. "


พระศาสดา. กเธอรไหมวา ' โรคนนอาศยกรรมอะไรของเธอ จงเกดขน ? ' พระนางโรหณ. หมอมฉนไมทราบ พระเจาขา. พระศาสดา. โรคนนอาศยความโกรธของเธอ จงเกดขนแลว. พระนางโรหณ. กหมอมฉนทากรรมอะไรไว ? พระเจาขา. [ บรพกรรมของพระนางโรหณ ] ( ถากระนน เธอจงฟง ) ลาดบนน พระศาสดา ทรงนาอดต- นทานมา ( ตรสแกพระนาง ) วา :- ในอดตกาล พระอครมเหสของพระเจาพาราณส ผกอาฆาต ในหญงนกฟอนของพระราชาองคหนง ทรงดารวา " เราจกใหทกข เกดแกหญงนน " แลวใหเขานาลกเตารางใหญมา๑ รบสงใหเรยก หญงนกฟอนนน มายงสานกของตนแลว, ใหใสผงเตารางบนทนอน ทผาหม และทระหวางเครองใชมผาปทนอนเปนตนของหญงนกฟอน นน โดยประการทนางไมทนรตว, โปรยลงแมทตวของนาง ราวกะทา ความเยยหยนเลน, ทนใดนนเอง สรระของหญงนน ไดพพองขน เปนตมนอยตมใหญ. นางเกาอย ไปนอนบนทนอน. เมอนางถกผง เตารางกดแมบนทนอนนน เวทนากลายงนกเกดขนแลว. พระอคร- มเหสในกาลนนไดเปนพระนางโรหณ. พระศาสดา ครนทรงนาอดตนทานนมาแลว ตรสวา " โรหณ กกรรมนนทเธอทาแลวในกาลนน, กความโกรธกด ความรษยากด ๑. แปลวา หมามยใหญ กม.


แมมประมาณเลกนอย ยอมไมควรทาเลย " ดงนแลว จงตรส พระคาถานวา :- " บคคลพงละความโกรธ, สละความถอตว, ลวงสงโยชนทงสนได, ทกขทงหลายยอมไม ตกตองบคคลนน ผไมของในนามรป ไมม กเลสเครองกงวล. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา โกธ ความวา พงละความโกรธ ทก ๆ อาการกด มานะ ๙ อยางกด. บทวา สโยชน ความวา พงลวงสงโยชนหมดทง ๑๐ อยาง มกามราคสงโยชนเปนตน. บทวา อสชชมาน ความวา ไมของอย. อธบายวา กผใด ยดถอนามรปโดยนยวา " รปของเรา, เวทนาของเรา เปนตน และ เมอนามรปนนแตกไป ยอมเศราโศก เดอดรอน; ผนชอวาของอย ในนามรป; สวนผไมยดถออยางนน ชอวายอมไมของ; ขนชอวา ทกขทงหลาย ยอมไมตกตองบคคลนน ผไมของอยอยางนน ผชอ วาไมมกเลสเครองกงวล เพราะไมมราคะเปนตน. ในการจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน. แมพระนางโรหณ กดารงอยแลวในโสดาปตตผล. สรระของ พระนางไดมวรรณะดจทองคา ในขณะนนเอง. พระนางจตจาก


อตภาพนนแลว เกดในระหวางเขตแดนของเทพบตร ๔ องค ในภพ ดาวดงส ไดเปนผนาเลอมใส ถงความเปนผมรปงามเลศ. เทพบตค ทง ๔ องคเหนนางแลว เปนผเกดความสเนหา ววาทกนวา " นาง เกดภายในแดนของเรา, นางเกดภายในแดนของเรา " ไปสสานก ของทาวสกกเทวราช กราบทลวา " ขาแตเทพเจา ขาพระองค ทง ๔ เกดคดขน เพราะอาศยเทพธดาน, ขอพระองคทรงวนจฉย คดนน. " แมทาวสกกะ แตพอไดทรงเหนพระนางกเปนผเกดสเนหา ตรสอยางนวา " จาเดมแตกาลทพวกทานเหนเทพธดานแลว จต เกดขนอยางไร ? " ลาดบนน เทพบตรองคหนง กราบทลวา " จตของขาพระ องค เกดขน ดจกลองในคราวสงครามกอน ไมอาจจะสงบลงได เลย. " องคท ๒. จตของขาพระองค [ เกดขน ] เหมอนแมนาตกจาก ภเขา ยอมเปนไปเรวพลนทเดยว. องคท ๓. จาเดมแตกาลทขาพระองคเหนนางนแลว ตาทง ๒ ถลนออกแลว ดจตาของป. องคท ถ. จตของขาพระองค ประดจธงทเขายกขนบนเจดย ไมสามารถจะดารงนงอยได. ครงนน ทาวสกกะ ตรสกะเทพบตรทง ๔ นนวา " พอทงหลาย จตของพวกทานยงพอขมไดกอน; สวนเรา เมอไดเทพธดาน จง จกเปนอย, เมอเราไมได จกตองตาย. "


พวกเทพบตร จงทลวา " ขาแตมหาราช พวกขาพระองค ไมมความตองการดวยความตายของพระองค " แลวตางสละเทพธดา นนถวายทาวสกกะแลวหลกไป. เทพธดานน ไดเปนทรก ทพอ พระหฤทยของทาวสกกะ. เมอนางกราบทลวา " หมอมฉนจะไปส สนามเลนชอโนน " ทาวสกกะกไมสามารถจะทรงขดคาของนางไดเลย ดงนแล. เรองเจาหญงโรหณ จบ.


๒. เรองภกษรปใดรปหนง * [ ๑๗๕ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยทอคคาฬวเจดย ทรงปรารภภกษ รปใดรปหนง๑ ตรสพระธรรมเทศนานวา " โย เว อปปตต โกธ " เปนตน. [ ภกษตดตนไมทเทวดาอย ] ความพสดารวา เมอพระศาสดาทรงอนญาตเสนาสนะแกภกษ- สงฆแลว,๒ ( และ ) เมอเสนาสนะทงหลาย อนคฤหสถทงหลายมเศรษฐ ชาวกรงราชคฤหเปนตน กาลงใหสราง, ภกษชาวเมองอาฬวรปหนง สรางเสนาสนะของตนอย เหนตนไมทพอใจตนหนงแลว เรมจะ ตด. กเทพดามลกออนองคหนงเกดทตนไมนน อมบตรดวยสะเอว ยนออนวอนวา " พระคณเจา ขอทานอยาตดวมานของขาพระองเจาเลย, ขาพระเจาไมมทอย ไมอาจอมบตรเทยวเรรอนไปได. " ภกษนน คดวา " เราจกไมไดตนไมเชนนในทอน " จงไม เออเฟอคาพดของเทพดานน. เทพดา คดวา " ภกษน เหนทารกนแลว จกงดเปนแท " จง วางบตรไวบนกงไม. ฝายภกษนน ไมอาจจะยงขวานทตนเงอขน แลวได จงตดแขนทารกขาดแลว. เทพดา เกดความโกรธมกาลง ยก * พระมหาผว ป. ธ ๗ ( พระสมงคลมน ) วดบวรมงคล แปล. ๑. นาจะปรารภเทพดา เพราะเปนเรองของเทพดาไดทาและเขาเฝาเอง. ๒. กอน อนญาตเสนาสนะ ผบวชแลวตองอยโคนไมหรอถาเขา.


มอทง ๒ ขนดวยเจตนาวา " จะฟาดภกษรปนนใหตาย " แตพลนคด ไดอยางนวา " ภกษนเปนผมศล, ถาเราจกฆาภกษนเสย, กจกเปนผ ไปนรก; แมเทพดาทเหลอ ไดพบภกษตดตนไมของตน จกถอเรา เปนประมาณบางวา ' เทพดาองคโนนฆาภกษเสย กอยางนเหมอน กน ' แลวจกฆาภกษทงหลายเสย; กภกษนมเจาของ, เราจกตองบอก กลาวเธอแกเจาของทเดยว. " ลดมอทยกขนแลว รองไดไปสสานก ของพระศาสดา ถวายบงคมแลวยน ณ สวนขางหนง. ลาดบนน พระศาสดา ตรสกะเธอวา " ทาไมหรอ ? เทพดา " เขาทลวา " พระเจาขา สาวกของพระองคแหละ ทากรรมชอน, แม ขาพระองค กใครจะฆาเธอ แตคดขอชอนได จงไมฆา แลวรบมาทน เทยว " ดงนแลว กราบทลเรองนนทงหมดโดยพสดาร. พระศาสดา ทรงสดบเรองนนแลว ตรสวา " ถกแลว ๆ เทพดา, เธอขมความโกรธทเกดขนอยางนนไวอย เหมอนหามรถกาลงหมน ไวได ชอวาทาความดแลว " ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :- " ผใดแล พงสะกดความโกรธทพลงขน เหมอน คนหามรถทกาลงแลนไปได, เราเรยกผนนวา ' สารถ ', สวนคนนอกนเปนเพยงผถอเชอก. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา อปปตต ไดแก ทเกดขนแลว. สองบทวา รถ ภนตว ความวา เหมอนอยางนายสารถผ ฉลาด หามรถทแลนอยโดยกาลงเรว หยดไวไดตามตองการ ชอ


ฉนใด; บคคลใด พงสกด คออาจขมความโกรธทเกดขนไวได ก ฉนนน. บทวา ตมห ความวา เราเรยกบคคลนนวา สารถ. สอสงบทวา อตโร ชโน ความวา สวนชนนอกนคอสารถรถ ของอสรชนมพระราชาและอปราชเปนตน ยอมชอวาเปนเพยงผถอ เชอก หาใชสารถชนเยยมไม. ในกาลจบเทศนา เทพดาดารงอยในโสดาปตตผล, เทศนา ไดมประโยชนแมแกบรษททประชมกนแลว ดงนแล. ฝายเทพดา แมเปนพระโสดาบน กยงยนรองไหอย. ครงนน พระศาสดา ตรสถามเธอวา " ทาไมหรอ เทพดา ? " เมอเทพดา ทลวา " พระเจาขา วมานของขาพระองค ฉบหายเสยแลว, บดน ขาพระองคจกทาอยางไร ? " จงตรสวา " อยาเลย เทพดา, ทานอยา คด, เราจกใหวมานแกทาน " แลวทรงชตนไมตนหนง ซงเทพดาจต ไปเมอวนกอน ใกลกบพระคนธกฎ ในพระเชตวน ตรสวา " ตนไม โนนในโอกาสโนนวาง, เธอจงเขาสถต ณ ตนไมนนเถด. " เทพดานน เขาสถตทตนไมนนแลว. ตงแตนน แมเทพดาททรงศกดใหญ ทราบ วา " วมานของเทพดาน อนพระพทธเจาประทาน " กไมอาจมาทา ใหวมานนนหวนไหวได. พระศาสดา ทรงทาเรองนนใหเปนเหตเกดขนแลว ทรงบญญต ภตคามสกขาบทแกภกษทงหลาย ดงนแล. เรองภกษรปใดรปหนง จบ.


๓. เรองอตตราอบาสกา * [ ๑๗๖ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงทาภตกจใน เรอนของนางอตตราแลว ทรงปรารภอบาสกาชออตตรา ตรสพระ ธรรมเทศนานวา " อกโกเธน ชเน โกธ " เปนตน. [ นายปณณะยากจนตองรบจางสมนเศรษฐ ] อนปพพกถา ในเรองอตตราอบาสกานน ดงตอไปน :- ไดยนวา คนขดสน ชอปณณะ อาศยสมนเศรษฐ รบจาง เลยงชพอยในกรงราชคฤห. ในเรอน ( ของเขา ) มคน ๒ คนเทานน คอ ภรรยาของเขาคน ๑ ธดาชอนางอตตราคน ๑. ตอมาวนหนง พวกราชบรษทาการโฆษณาในกรงราชคฤหวา " ชาวพระนครพงเลนนกษตรกนตลอด ๗ วน. " สมนเศรษฐ ไดยน คาโฆษณานนแลว จงเรยกนายปณณะผมาแตเชาตรกลาววา " พอ ปรชนของฉน ประสงคจะเลนนกษตรกน, แกจกเลนนกษตร ( กะเขา ) หรอ หรอวาจกทาการรบจางเลา ? " นายปณณะ. นาย ชอวาการเลนนกษตร ยอมเปนของพวก ทานผมทรพย, กในเรอนของผม แมขาวสารจะตมขาวตม เพอ รบประทานในวนพรงนกไมม, ผมจะตองการอะไรดวยนกษตรเลา ? ผมเมอไดโค กจกไปไถนา. * พระมหาผว ป. ธ. ๗ ( บดน เปน พระสมงคลมน ) วดบวรมงคล แปล.


สมนเศรษฐ. ถาเชนนน แกจงรบโคไปเถด. เขารบโคตวทรงกาลงและไถแลว พดกะภรรยาวา " นางผ เจรญ ชาวนครเลนนกษตรกน, ฉนจกตองไปทาการรบจาง เพราะ ความทเราเปนคนจน, วนน เจาพงตมผกสก ๒ เทา แลวนาภตไปให เรากอน " แลวจงไดไปนา. [ พระสารบตรเถระไปสงเคราะหนายปณณะ ] ในกาลนน พระสารบตรเถระ เขานโรธสมาบตตลอด ๗ วน แลว ในวนนน ออกแลว ตรวจดวา " วนน เราควรจะทาความ สงเคราะหแกใครหนอแล ? " เหนนายปณณะ ซงเขาไปในภายใน ขายคอญาณของตนแลว จงตรวจดวา " นายปณณะน มศรทธา หรอหนอ ? เขาจกอาจทาความสงเคราะหแกเราหรอไม ? ทราบ ความทเขามศรทธา มความสามารถจะทาการสงเคราะหได และ เขาจะไดรบสมบตใหญเพราะบญนนเปนปจจยแลว จงถอบาตรและ จวรไปยงทไถนาของเขา ไดยนแลดพมไมพมหนงทรมบอ. นาย ปณณะเหนพระเถระแลว จงวางไถ ไหวพระเถระดวยเบญจางค- ประดษฐแลว คดวา " พระเถระคงจกตองการไมสฟน " จงไดทา ไมสฟนใหเปนกปปยะถวาย. ลาดบนน พระเถระ ไดนาเอาบาตรและผากรองนาออกมาให เขา. เขาคดวา " พระเถระจกมความตองการดวยนาดม " จงถอเอา บาตรและผากรองนานนแลว ไดกรองนาดมถวาย. พระเถระ คดวา " นายปณณะน อยเรอนหลงทายของชน


เหลาอน, ถาเราจกไปสประตเรอนของเขา, ภรรยาของนายปณณะ นจกไมไดเหนเรา; เราจกตองอย ณ ทนแหละ จนกวาภรรยาของเขา จะเดนทางนาภตมาใหเขา. " พระเถระ ไดยงเวลาใหลวงไปเลก นอย ณ ทนนเอง ทราบความทภรรยาของนายปณณะนนขนสทางแลว จงเดนมงหนาไปภายในพระนคร. [ ภรรยานายปณณะถวายภตแกพระเถระ ] นางพบพระเถระในระหวางทางแลว คดวา " บางคราว เมอ มไทยธรรม, เรากไมพบพระผเปนเจา, บางคราว เมอเราพบพระผ เปนเจา, ไทยธรรมไมม, กวนน เราไดพบพระผเปนเจาแลว, ทง ไทยธรรมกมอย; พระผเปนเจา จกทาความสงเคราะหแกเราหรอ หนอแล ? " นางวางภาชนะใสภตลงแลว ไหวพระเถระดวยเบญ- จางคประดษฐแลว กลาววา " ทานผเจรญ ขอพระผเปนเจาอยา คดวา ' ภตน เศราหมองหรอประณต ' จงทาความสงเคราะหแก ทาสของพระผเปนเจาเถด. " พระเถระ นอมบาตรเขาไป เมอนางเอามอขางหนงรองภาชนะ อกขางหนงถวายภตอย, เมอถวายภตไปไดครงหนง จงเอามอปด บาตรดวยพดวา " พอแลว. " นางกลาววา " พระคณเจา สวนเพยง สวนเดยว ดฉนไมอาจทาใหเปน ๒ สวนได, พระผเปนเจาไมตอง ทาความสงเคราะหแหทาสของพระผเปนเจาในโลกน จงทาความ สงเคราะหในปรโลกเถด, ดฉนประสงคจะถวายมใหเหลอเศษเลย " ดงนแลว กไดใสภตทงหมดลงในบาตรของพระเถระ แลวทาความ


ปรารถนาวา " ดฉนถงเปนผมสวนแหงธรรมทพระผเปนเจาเหนแลว นนแหละ. " พระเถระ กลาววา " จงสาเรจอยางนนเถด " ยนอยนนแหละ ทาอนโมทนาแลว ไดนงทาภตกจ ณ ทสะดวกดวยนาแหงหนง. ฝายนาง กลบไปหาขาวสารหงเปนภตแลว. แมนายปณณะ ไถทไดประมาณครงกรส ไมอาจทนความหวได จงปลอยโค เขา ไปยงรมไปแหงหนง นงคอยดทางอย. ลาดบนน ภรรยาของเขาถอภตเดนไป พอเหน กคดวา " เขาถกความหวบบคน นงคอยดเราอยแลว; ถาวา เขาจกคกคาม เราวา ' เจาชกชาเหลอเกน ' แลวเอาดามปะฏกฟาดเรา, กรรมทเรา ทาแลว จกเปนของไรประโยชน, เราจกตองชงบอกแกเขากอน ทเดยว " ดงนแลว จงกลาวอยางนวา " นาย วนน ทานจงทา จตใหผองใส สกวนหนงเถด, อยาไดทากรรมทดฉนทาแลวใหไร ประโยชน, กดฉนนาภตมาใหทานแตเชาตร พบพระธรรมเสนาบด ในระหวางทาง จงถวายภตของทานแกพระเถระนน แลวไปหงภต มาใหม, จงทาจตใหเลอมใสเถด นาย. " เขาถามวา " เจา พดอะไร ? นางผเจรญ " ไดสดบเรองนนซาอกแลง จงพดวา " นาง ผเจรญ เจาถวายภตของเราแกพระผเปนเจา ทาความดแลวเทยว, เขาตรวนน แมเรากไดถวายไมสฟน และนาบวนปากแกพระผเปน เจาแลว " มใจเลอมในเพลดเพลนถอยคานนแลว เปนผมกาย ออนเพลย เพราะไดภตในเวลาสาย พาดศรษะบนตดของภรรยานน


แลวกหลบไป. [ ทานของ ๒ สามภรรยาอานวยผลในวนนน ] ครงนน ททเขาไถไวแตเชาตร ไดเปนทองคาเนอสกทงหมด จนกระทงฝนละอองดน ตงอยงดงามดจกองดอกกณณกา, เขาตน ขน แลเหนแลว จงพดกะภรรยาวา " นางผเจรญ ททฉนไถแลว นน ปรากฏแกฉนเปนทองคาทงหมด, เพราะฉนไดภตสายเกนไป ตาจะลายไปกระมยหนอ ? " แมภรรยาของเขา กรบรองวา " ทนน กยอมปรากฏแมแก ดฉนอยางนนเหมอนกน. " เขาลกขน ไปในทนน จบกอนหนงตทงอนไถแลว ทราบวา เปนทองคา จงคดวา " โอ ทานทเราถวายแกพระผเปนเจาธรรม- เสนาบด แสดงผลในวนนเอง, กเราไมอาจทจะซอนทรพยประมาณ เทานไวใชสอยได " จงเอาทองคาใสเตมถาดขาวทภรรยานามาแลว ไดไปสราชตระกล มโอกาสอนพระราชาพระราชทานแลว จงเขาไป ถวายบงคมพระราชา, เมอพระองคตรสวา " อะไร ? พอ " จง กราบทลวา " ขาแตสมมตเทวราช ททขาพระองคไถแลวในวนน ทงหมด เปนทเตมไปดวยทองคาทงนนตงอยแลว, พระองคควรจะ รบสงใหขนทองคามาไว. " พระราชา. ทานเปนใคร ? นายปณณะ. ขาพระองคชอปณณะ. พระราชา. กวนน ทานทาอะไรเลา ?


นายปณณะ. เชาตรวนน ขาพระองคไดถวายไมสฟนและนา บวนปากแกพระธรรมเสนาบด, สวนภรรยาของขาพระองค ไดถวาย ภตทเขานามาใหขาพระองคแกพระธรรมเสนาบดนนเหมอนกน. พระราชา ทรงสดบคานนแลวตรสวา " พอผเจรญ ไดยนวา ทานททานถวายพระธรรมเสนาบด แสดงวบากในวนนเอง " แลว ตรสถามวา " พอ เราจะทาอยางไร ? " นายปณณะ. ขอพระองคจงสงเกวยนไปหลาย ๆ พน ใหนา ทองคามาเถด. พระราชาทรงสงเกวยนทงหลายไปแลว. เมอพวกราชบรษพด วา " เปนของพระราชา " ถอเอาอย, ทองคาทเขาถอเอาแลว ๆ ยอมเปนดนอยางเดม. พวกเขาไปทลพระราชา อนพระองค ตรสถามวา " กพวกเจาพดวากระไร ? จงถอเอา " จงทลวา " พดวา ' เปนพระราชทรพยของพระองค. " พระราชา. หาใชทรพยของเราไม, พวกเจาจงไป, จงพด วา ' เปนทรพยของนายปณณะ ' ถอเอาเถด. พวกเขาทาอยางนน. ทองคาทเขาถอแลว ๆ ไดเปนทองคา แท. พวกเขาจงขนทองคานนทงหมดมาทาเปนกองไว ททองพระ ลานหลวง. ( ทองคาทงหมดนน ) ไดเปนกองสงประมาณ ๘๐ ศอก. [ นายปณณะไดรบตาแหนงเศรษฐ ] พระราชา ทรงรบสงใหชาวพระนครประชมกนแลว ตรสถาม วา " ในพระนครน ใครมทองคาถงเพยงนบาง ? "


ชาวพระนคร. ไมม พระเจาขา. พระราชา. กควรจะใหอะไรแกนายปณณะเลา ? ชาวพระนคร. ฉตรสาหรบเศรษฐ พระเจาขา. พระราชา ตรสวา " นายปณณะจงเปนเศรษฐแกเขา พรอมดวย โภคะมากมาย. ครงนน เขากราบทลพระราชานนวา " ขาแตสมมตเทวราช ขาพระองคทงหลายอาศยอยในตระกลอน ตลอดเวลาถงเพยงน, ขอ พระองคไดโปรดประทานทอยแกขาพระองคเถด. " พระราชาตรสวา " ถากระนน ทานจงด, กอไมนน ปรากฏ อยทางดานทกษณ, จงนาเอากอไมนนออก ใหชางทาเรอนเถด " ดงนแลว กตรสบอกทเรอนของเศรษฐเกา. เขาใหชางทาเรอนในทนน โดย ๒-๓ วนเทานน ทาเคหปป- เวสนมงคล๑ และฉตรมงคล๒ เปนงานเดยวกน ไดถวายทานแดภกษ สงฆ มพระพทธเจาเปนประมข ตลอด ๗ วน. ครงนน พระศาสดา เมอจะทรงทาอนโมทนาทานแกเขา จงตรสอนปพพกถาแลว. ในกาลจบธรรมกถา ชนทง ๓ คอปณณเศรษฐ ๑ ภรรยา ของเขา ๑ นางอตตราผเปนธดา ๑ ไดเปนพระโสดาบนแลว. [ ธดาปณณเศรษฐไดเปนภรรยาสมนเศรษฐ ] ในกาลตอมา เศรษฐในกรงราชคฤห ขอธดาของปณณ- ๑. มงคลอนบคคลพงทาในกาลเปนทเขาไปสเรอน. ๒. มงคลอนบคคลพงทาแกฉตร ในกาลเปนทฉลอดฉตร.


เศรษฐใหบตรของตน. เขาพดวา " ผมใหไมได, " เมอเศรษฐ ในกรงราชคฤห พดวา " จงอยาทาอยางนน, ทานอาศยฉนอยตลอด เวลาถงเพยงนทเดยว จงไดสมบต, จงใหธดาแกบตรของฉนเถด " จงกลาววา " บตรของทานนน เปนมจฉาทฏฐ, สวนธดาผมเหนหาง จากพระรตนะทง ๓ แลว ไมอาจเปนไปได, ผมจงจกยกธดาใหบตร ของทานนนไมไดเลย. " ครงนน กลบตรทงหลายมเศรษฐและคฤหบดเปนตน เปนอน มาก วงวอนเขาวา " อยาทาลายความสนทสนมกบดวยเศรษฐใน กรงราชคฤหนน, จงยกธดาใหบตรของเขาเถด. " เขารบคาของ กลบตรเหลานนแลว ไดยกธดาให ในดถเพญเดอนอาสาฬหะ. จาเดมแตเวลาไปสตระกลสามแลว นางมได ๆ เพอจะเขาไป หาภกษหรอภกษณ หรอเพอถวายทานหรอฟงธรรมเลย. เมอลวงไป ไดประมาณ ๒ เดอนครง ดวยอาการอยางน, นางจงถามสาวใชผอย ในสานกวา " เวลาน ภายในพรรษา ยงเหลออกเทาไร ? " สาวใช. ยงอยอกครงเดอน คณแม. นางสงขาวไปใหบดาวา " เหตไฉน บดาจงขงดฉนไวในเรอน มรปอยางน ? การทบดาทาฉนใหเปนคนเสยโฉม แลวประกาศวา เปนทาส ของชนพวกอน ยงจะประเสรฐกวา, การทยกใหแกตระกล มจฉาทฏฐเหนปานน ไมประเสรฐเลย, ตงแตเวลาดฉนมาแลว ดฉน ไมไดทาบญแมสกอยางในประเภทบญมการพบเหนภกษเปนตนเลย. "


ลาดบนน บดาของนางใหรสกไปสบายใจ๑ ดวยคดวา " ธดา ของเราไดรบทกขหนอ " จงสงทรพยไป ๑๕,๐๐๐ กหาปณะ ดวยสง วา " ในนครน มหญงคณกาชอสรมา, เจาจงพดวา ' หลอนจงรบ ทรพยวนละ ๑,๐๐๐ กหาปณะ ' นานางมาดวยกหาปณะเหลาน ทา ใหเปนนางบาเรอของสามแลว สวนตวทาบญทงหลายเถด. " นางใหเชญนางสรมามาแลว พดวา " สหาย เธอจงรบ กหาปณะเหลานแลว บาเรอชายสหายของเธอสกกงเดอนนเถด. " นางสรมานน รบรองวา " ดละ " นางพาเขาไปสานกของ สาม, เมอสามนนเหนนางสรมาแลว กลาววา " อะไรกนน ? " จง บอกวา " นาย ขอใหหญงสหายของดฉนบาเรอนายตลอดกงเดอน น, สวนดฉน ใครจะถวายทานและฟงธรรม ตลอดกงเดอนน. " เศรษฐบตรเหนนามรปงาม เกดความสเนหา จงรบรองวา " ดละ " [ นางอตตราไดโอกาสทาบญ ] แมนางอตตราแล นมนตภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมขวา " ขาแตพระองคผเจรญ ของพระองคอยาเสดจไปทอน พงรบภกษา ในเรอนนแหงเดยว ตลอดกงเดอนน. " รบปฏญญาของพระศาสดา แลว มใจยนดวา " บดน เราจกไดเพออปฏฐากพระศาสดาและฟง ธรรมตงแตนไป ตลอดจนถงวนมหาปวารณา " เทยวจดแจงกจ ๑. อนตตมนต ปเวเทตวา ยง----ใหรทงแลวซงความทแหงตนเปนผมใจมใชเปนของ แหงตน.


ทกอยางในโรงครวใหญดวยกลาววา " พวกทานจงตมขาวตมอยางน, จง นงขนมอยางน. " ครงนน สามของนาง คดวา " พรงนเปนวนมหปวารณา ยนตรงหนาตาง บายหนาไปทางโรงครวใหญ ตรวจดอยดวยคดวา " นางอนธพาลนน เทยวทาอะไรอยหนอแล ? " แลเหนธดาเศรษฐ นน ขมกขมอมไปดวยเหงอ เปรอะดวยเถา มอมแมมดวยถานและ เขมา เทยวจดทาอยอยางนน จงคดวา " พโธ หญงอนธพาล ไมเสวยสมบตมสรเชนน ในฐานะเหนปานน, กลบมจตยนดวา ' เราจกอปฏฐากสมณะศรษะโลน, เทยวไปได " จงหวเราะแลว หลบไป. เมอเศรษฐบตรนนหลบไปแลว, นางสรมาซงยนอยในทใกลของ เขาคดวา " เศรษฐบตรนนมองดอะไรหนอแล จงหวเราะ " จง มองลงไปทางหนาตางนนแหละ เหนนางอตตราแลวคดวา " เศรษฐ- บตรนหวเราะกเพราะเหนนางคนน, ความชดชมของเศรษฐบตรนคงม กบดวยนางเปนแน. " [ นางสรมาหงนางอตตราเอาเนยใสเดอดรด ] ไดยนวา นางสรมานน แมอยเปนพาหรกสตรในเรอนนนตลอด กงเดอน เสวยสมบตนนอย กยงไมรวาตวเปนหญงภายนอก ได ทาความสาคญวา " ตวเปนแมเจาเรอน. " นางผกอาฆาตตอนาง อตตราวา " จกตองยงทกขใหเกดแกมน " จงลงจากปราสาท เขา ไปสโรงครวใหญ เอาทพพตกสปปอนเดอดพลานในททอดขนมแลว


กเดนมงหนาตางไปหานางอตตรา. นางอตตรา เหนนางสรมานนเดน มา จงแผเมตตาไปถงนางวา " หญงสหายของเราทาอปการะแกเรา มาก, จกรวาลกแคบเกนไป, พรหมโลกกตานก, สวนคณของหญง สหายเราใหญมาก; กเราอาศยนางนน จงไดเพอถวายทานและฟง ธรรม; ถาเรามความโกรธเหนอนางสรมานน, สปปนจงลวกเรา เถด; ถาไมม, อยาลวกเลย. เนยใสซงเดอดพลานทนางสรมานนรด ลงเบองบนนางอตตรานน ไดเปนเหมอนนาเยน. ลาดบนน พวกทาสของนางอตตรา เหนนางผตกใหเตมทพพ อก ดวยเขาใจวา " เนยใสนคงจกเยน " ถอเดนมาอย จงคกคาม วา " นางหวดอ เจาจงหลกไป, เจาไมควรจะรดสปปทเดอดพลาน บนเจาแมของพวกเรา " แลวตางลกขนจากทนบาง ทนนบาง ใหมอลาง เทาบาง ทบถบใหลมลงบนพน. นางอตตรา ไมสามารถ จะหามปรามนางทาสเหลานนได, ทนน นางจงหามทาสทกคนทยน ครอมอยขางบนนางสรมานนแลว ถามวา " เพอประสงคอะไร เธอจง ทากรรมหนกถงปานน ? " ดงนแลว โอวาทนางสรมา ใหอาบดวย นาอน ทาดวยนามนทหงตง ๑๐๐ ครง. [ นางสรมารสกตวขอโทษนางอตตรา ] ขณะนน นางสรมานน รตววาเปนหญงภายนอกแลว คดวา " เรารดสปปทเดอดพลานลงเบองบนนางอตตราน เพราะเหตเพยง ความหวเราะของสาม ทากรรมหนกแลว. นางอตตราน ไมสงบงคบ


พวกทาสวา ' พวกเธอจบเขาไว ' กลบหามพวกทาสทงหมด แม ในเวลาทขมเหงเรา ไดทากรรมทควรทาแกเราเทานน; ถาเราไม ขอใหนางอตตรานอดโทษให, ศรษะของเราพงแตกออก ๗ เสยง " ดงนแลว จงหมอบลงแทบเทาของนางอตตรานน แลวกลาววา " คณแม ขอคณแมจงอดโทษใหดฉนเถด. " นางอตตรา. ดฉนเปนธดาทมบดา เมอบดาอดโทษให, กจก อดโทษให. นางสรมา. คณแม ขอนน จงยกไวเถด, ดฉนจกใหทาน ปณณเศรษฐผบดาของคณแมอดโทษใหดวย. นางอตตรา. ทานปณณะ เปนบดาบงเกดเกลาของดฉนใน วฏฏะ, แตเมอบดาผบงเกดเกลาในววฏฏะอดโทษให ดฉนจงจก อดโทษ. นางสรมา. กใครเลา ? เปนบดาบงเกดเกลาของคณแมใน ววฏฏะ. นางอตตรา. พระสมมาสมพทธเจา. นางสรมา. ดฉนไมมความคนเคยกบพระองค. นางอตตรา. ฉนจกทาเอง, พรงน พระศาสดาจกทรงพาภกษ สงฆเสดจมาทน; เธอจงถอสกการะตามแตจะไดมาทนแหละ แลว ขอใหพระองคอดโทษเถด. [ นางสรมาขอใหพระศาสดาทรงอดโทษ ] นางสรมานน รบวา " ดละ คณแม " ลกขนแลว ไปสเรอน


ของตน สงหญงบรวาร ๕๐๐ ใหตระเตรยมขาทนยะและสเปยยะ๑

ตาง ๆ อยาง รงขน กถอสกการะนนมาเรอนของนางอตตรา ไม กลาจะใสบาตรภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมข จงไดยนอยแลว. นางอตตรา รบเอาสงของทงหมดนนมาจดแลว. ในเวลาเสรจภตกจ นางสรมาพรอมดวยบรวาร หมอบลงแทบ เบองพระบาทของพระศาสดา. ครงนน พระศาสดา ตรสถามนางวา " เจามความผดอะไร ? " นางสรมา. พระเจาขา วานน หมอมฉนไดทากรรมชอน, เมอเปนเชนนน หญงสหายของหมอมฉน ยงหามทาสซงเบยดเบยน หมอมฉน ไดทาอปการระแกหมอมฉนโดยแท, หมอมฉนนน รสก ถงคณของนางน จงขอใหนางนอดโทษ, เมอเปนเชนนน นางกลาว กะหมอมฉนวา ' เมอพระองคทรงอดโทษให จงจกอดโทษให. ' พระศาสดา. อตตรา ไดยนวา อยางนนหรอ ? นางอตตรา. อยางนน พระเจาขา, วานน หญงสหายของ หมอมฉนไดรดสปปทเดอดพลาน บนศรษะของหมอมฉน. พระศาสดา. เมอเชนนน เธอคดอยางไร ? นางอตตรา. หมอมฉนคดอยางนวา ' จกรวาลแคบนก, พรหมโลกกยงตาเกนไป, คณของหญงสหายขาพระองคเทานนใหญ, เพราะหมอมฉนอาศยเขา จงไดเพอถวายทานและฟงธรรม; ถาวา หมอม ฉนมความโกรธอยเหนอนางน, สปปทเดอดพลานน จงลวกหมอม ๑. สเปยย วตถเปนประโยชนเกอกลแกสปะ.


ฉนเถด, ถาหาไมแลว, ขออยาลวกเลย, แลวไดแผเมตตาไปยง นางสรมาน พระเจาขา. พระศาสดา ตรสวา " ดละ ดละ อตตรา, การชนะความ โกรธอยางนน สมควร; กธรรมดาคนมกโกรธ พงชนะดวยความ ไมโกรธ, คนดาเขาตดพอเขา พงชนะไดดวยความไมดา ( ตอบ ) ตดพอ ( ตอบ ), คนตระหนจด พงชนะไดดวยการใหของ ๆ ตน, คนมก พดเทจ พงชนะไดดวยคาจรง " ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :- " พงชนะคนโกรธ ดวยความไมโกรธ, พง ชนะคนไมด ดวยความด, พงชนะคนตระหน ดวยการให, พงชนะคนพดเหลวไหล ดวย ( การพด ) คาจรง. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา อกโกเธน ความวา บคคลผมก โกรธแล พงเปนผอนบคคลพงชนะดวยความไมโกรธ. ผไมด คอ ผไมเจรญ เปนผอนบคคลพงชนะดวยความด, ผตระหน คอเหนยว แนนจด เปนผอนบคคลพงชนะดวยจตคดสละของ ๆ ตน, คนพด เหลาะแหละ อนบคคลพงชนะดวยคาจรง; เพราะเหตนน พระ ศาสดา จงตรสอยางนวา " อกโกเธน ชเน โกธ ฯ เป ฯ สจเจ- นาลกวาทน. " ในกาลจบเทศนา นางสรมา พรอมดวยสตรทง ๕๐๐ ตงอย แลว ในโสดาปตตผล ดงนแล. เรองอตตราอบาสกา จบ.


๔. เรองปญหาของพระโมคคลลานเถระ * [ ๑๗๗ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภปญหา ของพระมหาโมคคลลานเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " สจจ ภเณ " เปนตน. [ พระโมคคลลานะไปเทวโลก ] ความพสดารวา สมยหนง พระเถระไปยงเทวจารก ยนอย ทประตวมานของเทพธดาผมศกดมากแลว จงพดอยางน กะเทพธดา องนน ผมาสสานกของตนไหวแลวยนอยวา " เทพธดา สมบต ของทานมากมาย, ทานไดเพราะทากรรมอะไร ? " เทพธดา. อยาถามดฉนเลย เจาขา. นยวา เทพธดา ละอายอยดวยกรรมอนเลกนอยของตนถง ไดพดอยางน. กเทพธดานน อนพระเถระกลาวอยวา " จงบอก เถด " จงพดวา " ทานผเจรญ ทาน ดฉนกมไดถวาย, การบชา กมไดทา, พระธรรม กมไดฟง, รกษาเพยงคาสตย อยางเดยว. " พระเถระ ไปยงประตวมานแมอนแลว กถามเทพธดาแม อนผมาแลว ๆ. ถงเมอเทพธดาเหลานน ไมอาจ เพอจะปกปดเกยด กนพระเถระไดอยางนนนนแล, เทพธดาองคหนง จงพดกอนวา " ทาน ผเจรญ บรรดาบญกรรมมทานเปนตน ชอวาบญกรรมอนดฉนทา * พระมหาเพยร ป. ธ. ๖ วดกนมาตยาราม แปล.


แลว ไมม, แตในกาลของพระพทธเจาทรงพระนามกสสป ดฉน ไดเปนทาสของคนอน, นายของดฉนนน ดรายหยาบคายเหลอเกน ยอมเอาไมบาง ทอนฟนบาง ทตวพลนฉวยได ๆ ตศรษะ, ดฉนนน เมอความโกรธเกดขน, กนกตตวเองเทานนวา ' นายของเจาน เปน ใหญ เพอจะทาใหเจาเสยโฉมกได เพอจะตดอวยวะมจมกเปนตน ของเจากได, เจาอยาโกรธเลย ' ดงนแลว กไมทาความโกรธ; ดวย เหตนน ดฉนจงไดสมบตน. " เทพธดาองคอน ตางกบอกทานเลกนอยอนตน ๆ ทาแลว โดยนยเปนตนวา " ทานผเจรญ ดฉนรกษาไรออย ไดถวายออยลา ๑ แกภกษรป ๑; องคอนบอกวา ' ดฉนถวายมะพลบ ผล ๑; องค อนบอกวา ' ดฉนไดถวายฟกเหลอง ( ฟกทอง ) ผล ๑; องคอนบอก วา ' ดฉนไดถวายผลลนจผล ๑; องคอนบอดวา ' ดฉนไดถวายเงามน กามอหนง; องคอนบอกวา ' ดฉนไดถวายสะเดากามอหนง ' ดงน แลว กบอกวา ' ดวยเหตน พวกดฉนจงไดสมบตน. " [ กลาวคาสตยเทานนกไปสวรรคได ] พระเถระ ฟงกรรมทเทพธดาเหลานนทาแลว จงลงจากสวรรค เขาไปเฝาพระศาสดาแลวทลถามวา " พระเจาขา บคคลอาจ ไหมหนอแล เพอจะไดทพยสมบต ดวยเหตเพยงกลาวคาสตย เพยงดบความโกรธ เพยงถวายทานมผลมะพลบเปนตน อนเลกนอย เหลอเกน ? " พระศาสดา. โมคคลลานะ เพราะเหตไร เธอจงถามเรา m


พวกเทพธดา บอกเนอความแกเธอแลว มใชหรอ ? โมคคลลานะ. อยางนน พระเจาขา, บคคลเหนจะไดทพยสมบต ดวยกรรมมประมาณเทานน. ลาดบนน พระศาสดา ตรสกะพระโมคคลลานะนนวา " โมค- คลลานะ บคคลกลาวเพยงคาสตยกด ละเพยงความโกรธกด ถวาย ทานเพยงเลกนอยกด ยอมไปเทวโลกไดแท " ดงนแลว จงตรสพระ คาถานวา :- " บคคล ควรกลาวคาสตย, ไมควรโกรธ, ถง ถกเขาขอนอย กพงให, บคคลพงไปในสานก ของเทพดาทงหลายได ดวยฐานะ ๓ นน. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา สจจ ภเณ ความวา พงแสดง คอพงกลาวคาสตย, อธบายวา ควรตงมนอยในคาสตย. บทวา น กชเฌยย ไดแก ไมควรโกรธตอบคคลอน. บทวา ยาจโต ความวา บรรพชตผมศล ขอวาผขอ. ความ จรง บรรพชตเหลานน ไมขอเลยวา " ขอทานจงให " ยอมยน อยทประตเรอนกจรง, ถงกระนน โดยอรรถ กชอวายอมของทเดยว; บคคล อนผมศลขอแลวอยางนน เมอไทยธรรมแมเลกนอยมอย กพงใหแมเพยงเลกนอย. สองบทวา เอเตห ตห ความวา บรรดาเหตเหลานน ดวย เหตแมอยางเดยว บคคลพงไปเทวโลกได.


ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองปญหาของพระโมคคลลานเถระ จบ.


๕. เรองปญหาทภกษทลถาม * [ ๑๗๘ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอทรงอาศยเมองสาเกต ประทบอยในอญชนวน ทรงปรารภปญหาทภกษทงหลายทลถาม ตรสพระธรรมเทศนา นวา " อหสกา เย " เปนตน. [ สองผวเมยแสดงตนเปนพทธบดาและพทธมารดา ] ดงไดสดบมา ในกาลทพระผมพระภาคมภกษสงฆแวดลอม เสดจเขาไปเมองสาเกต เพอบณฑบาต พราหมณเฒาชาวเมอง สาเกตคน ๑ กาลงเดนออกไปจากพระนคร พบพระทศพลทระหวาง ประต จงหมอบลงแทบพระบาททง ๒ แลว จงทขอพระบาท ไวมน พลางกลาววา " พอ ธรรมดามารดาและบดา อนพวก ลกชายพงประคบประหงม ในเวลาททานชราแลวมใชหรอ ? เหตไร เลา พอจงไมแสดงตน ( ใหปรากฏ ) แกขาพระองคสนกาลประมาณ เพยงน ? พระองคอนขาพระองคเหนกอน, ขอพระองคจงเสดจมา เยยมมารดาบาง " ดงนแลว กไดพาพระศาสดาไปสเรอนของตน. พระศาสดา เสดจไปทเรอนนนแลว ประทบนงเหนออาสนะซง ปลาดไวกบดวยภกษสงฆ. ฝายพราหมณ มาหมอบแทบพระบาททง ๒ ของพระศาสดา แลว ทลวา " พอ พอเปนผไปเสยทไหน สนกาลประมาณ * พระมหาเกต ป. ธ. ๕ ( ปจจบนเปนพระเขมาภมขธรรม ) วดเขมาภรตาราม แปล.


เพยงน ? ธรรมดามารดาและบดา อนบตรธดาควรบารง ในเวลา ททานแกเฒามใชหรอ ? แลวใหบตรและธดาทงหลายบงคม ดวยคาวา " พวกเจาจงมา, จงถวายบงคมพระพชาย. " แม ๒ สามภรรยานน มใจยนด เลองดภกษสงฆมพระพทธเจา เปนประมขแลว ทลวา " พระเจาขา ของพระองคจงทรงรบภกษา ทเรอนนแหละเปนนตย " เมอพระศาสดา ตรสวา " ธรรมดาพระ พทธเจาทงหลาย ยอมไมทรงรบภกษาเปนนตย ในทแหงเดยวเทา นน, " จงกราบทลวา " ถากระนน ขอพระองคพงสงพวกคนทมา เพอนมนตพระองคไปทสานกของขาพระองค พระเจาขา. " จาเดมแตนน พระศาสดา ทรงสงพวกคนทมาเพอนมนตไป ดวยพระดารสวา " พวกทานจงไปบอดแกพราหมณเถด. " คนทมา นมนตเหลานน ยอมไปบอกกะพราหมณวา " เราทงหลาย ยอม นมนตพระศาสดา เพอเสวยในวนพรงน. " ในวนรงขน พราหมณยอมถอภาชนะภตและภาชนะแกง จาก เรอนของตนไปสสถานทพระศาสดาประทบนงอย. กในเมอการนมนต ไป ( ฉน ) ในทอนไมม พระศาสดา ยอมทรงทาภตกจทเรอนของ พราหมณนนแล. แม ๒ สามภรรยานน ถวายไทยธรรมของตน แดพระตถาคตอย ฟงธรรมกถาอย ตลอดกาลเปนนตย บรรลอนาคาม- ผลแลว. [ พระศาสดาตรสบรพประวตของพราหมณ ] ภกษทงหลาย สนทนากนในโรงธรรมวา " ผมอายทงหลาย


พราหมณชอโนน รวา ' พระเจาสทโธทนะ เปนพระบดาของพระ- ตถาคต, พระนางเจามหามายา เปนพระมารดา ' , ทงรอย ( อยางนน ) แหละ พรอมกบพราหมณเรยกพระตถาคตวา ' บตรของเรา, ' ฝาย พระศาสดา กทรงรบรองอยางนนเหมอนกน; จกมเหตอะไรหนอ แล ? " พระศาสดา ทรงสดบกถาของภกษเหลานนแลวตรสวา " ภกษ ทงหลาย ทง ๒ สามภรยานน ยอมเรยกบตรของตนเทานนวา ' บตร ' ดงนแลว จงทรงนาอดตนทานมา ทรงแสดงความทพระ- องคเปนบตรของพราหมณผวเมยทง ๒ นนสน ๓ พนชาตวา " ภกษ ทงหลาย ในอดตกาล พราหมณน ไดเปนบดาของเรา ๕๐๐ ชาต ตด ๆ กน, เปนอาของเรา ๕๐๐ ชาต, เปนลงของเรา ๕๐๐ ชาต, ถงพราหมณนน กไดเปนมารดาของเรา ๕๐๐ ชาตตด ๆ กน, เปนนา ของเรา ๕๐๐ ชาต, เปนปาของเรา ๕๐๐ ชาต; เราเปนผเจรญแลวในมอ ของพราหมณ ๑ พน ๕ รอยชาต; เจรญแลวในมอพราหมณ ๑ พน ๕ รอยชาตอยางน, " แลวไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา :- " ใจยอมจดจอ, แมจตเลอมใสในบคคล ใด, เขายอมสนทสนมในบคคลแมนน ซงตน ไมเคยเหนโดยแท.๑ ความรกนน ยอมเกด เพราะอาศยเหต ๒ ประการอยางน คอ เพราะ การอยรวมกนในกาลกอน ๑ เพราะการเกอกล ๑. ข. ชา. ๒๗/๒๒. สาเกตชาตกนต. ตทฏกถา. ๒/๑๐๙.


กนในปจจบน ๑ เปรยบเหมอนดอกบวเกดใน นาได ( เพราะอาศยเปอกตมและนา ) ฉะนน.๑

[ พระศาสดาเสดจไปสทเผาศพของพราหมณ ] พระศาสดา ทรงอาศย ตระกลนน ประทบอยแลวสนไตรมาส นนแล. ฝายพราหมณและพราหมณทง ๒ นน ทาใหแจงซงพระ อรหนผลแลวกปรนพพาน. คราวนน ชนทงหลายทาสกการะอยาง มากมายแกพราหมณและพราหมณเหลานนแลว กยกทง ๒ คนขนส เรอนยอดหลงเดยวกนนนแหละ นาไปแลว. แมพระศาสดา มภกษ ๕๐๐ รปเปนบรวาร ไดเสดจไปยง ปาชากบชนเหลานนเหมอนกน. มหาชน ออกไปแลว ดวยคดวา " ไดยนวา พระมารดา และพระบดาของพระพทธเจาทากาละเสยแลว. พระศาสดา ไดเสดจ เขาไปยงศาลาหลงหนง ในทใกลปาชา ประทบยนอยแลว. พวก มนษย ถวายบงคมพระศาสดาแลว ยน ณ สวนขางหนง ทาปฏสนถาร กบพระศาสดา ดวยทลวา " พระเจาขา ขอพระองคอยาทรงคดวา " พระมารดาและรพบดาของพระองคทากาละแลว. " [ พระศาสดาตรสชราสตร ] พระศาสดา ไมทรงหามคนเหลานนเลยวา " พวกเธออยาได กลาวอยางนน " ทรงตรวจดอธยาศยของบรษทแลว เมอจะทรง ๑. ข. ชา. ๒๗/๙๑ ตทฏกถา. ๓/๓๐๒.


แสดงธรรมใหเหมาะแกขณะนน จงตรสชราสตร๑น โดยนยเปนตน วา :- " ชวตนนอยหนอ, สตวยอมตายหยอนแมกวา ๑๐๐ ป, แมหากผใดเปนอยเกนไป, ผนนยอม ตายแมเพราะชราโดยแท. " ในกาลจบเทศนา ธรรมาภสมย ไดมแกสตว ๘ หมน ๔ พน แลว. ภกษทงหลาย เมอไมทราบความทพราหมณและพราหมณ ปรนพพานแลว จงทลถามวา " ภพหนาของพราหมณและพราหมณนน เปนอยางไร ? พระเจาขา. " [ พระอเสขมนไปสฐานะทไมจต ] พระศาสดา ตรสวา " ภกษทงหลาย ชอวาอภสมปรายภพ ของพระอเสขมนทงหลาย ผเหนปานนน ยอมไมม, เพราะวา พระ อเสขมนผเหนปานนน ยอมบรรลมหานพพาน อนไมจต อนไมตาย. " ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :- " มนเหลาใด เปนผไมเบยดเบยน สารวมแลว ดวยกายเปนนตย, มนเหลานน ยอมไปส ฐานะอนไมจต ซงเปนทคนทงหลายไปแลว ไมเศราโศก. " ๑. ข. มหา. ๒๙/๑๔๑.


[ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา มนโย คอ พระอเสขมนทงหลาย บรรลมรรคและผล ดวยโมไนยปฏปทา. บทวา กาเยน นน สกวาเปน ( หวขอ ) เทศนาเทานน. อธบาย วา สารวมแลวดวยทวารแมทง ๓. บทวา อจจต ไดแก เทยง. บทวา าน ไดแก ฐานะทไมกาเรบ คอฐานทยงยน. บทวา ยตถ เปนตน ความวา มนทงหลาย ยอมไปสฐานะ คอพระนพพาน ซงเปนทคนทงหลายไปแลวไมเศราโศก คอไมเดอด รอน. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองปญหาทภกษทลถาม จบ.


๖. เรองนางปณณทาส * [ ๑๗๙ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยทเขาคชฌกฏ ทรงปรารภทาสของ เศรษฐกรงราชคฤหชอนางปณณา ตรสพระธรรมเทศนานวา " สทา ชาครมานาน " เปนตน. [ นางปณณาถวายขนมราแดพระพทธเจา ] ดงไดสดบมา ในวนหนง เศรษฐไดใหขาวเปลอกเปนอนมาก แกนางปณณานน เพอประโยชนแกอนซอม. นางตามประทปใน กลางคน ซอมขาวเปลอกอย มตวชมดวยเหงอ จงไดไปยนตากลม อย ณ ภายนอก เพอตองการพกผอน. ในสมยนน พระทพพมลลบตรเปนผจดแจงเสนาสนะ เพอภกษ ทงหลาย. ทานยงนวมอใหสวาง เพอภกษทงหลาย ผฟงธรรมแลว ไปสเสนาสนะของตน ๆ นรมตภกษทงหลายผไปขางหนา ๆ เพอ ประโยชนแกการแสดงทาง. นางปณณา เหนภกษทงหลายผเทยวไป บนภเขา ดวยแสงสวางนน จงคดวา " เราถกทกขของตวเบยดเบยน จงไมเขาถงความหลบ ในเวลาแมนกอน, เพราะเหตไร ทานผเจรญ ทงหลาย จงไมหลบ ? " ดงนแลว กทาความเขาใจเอาเองวา " ความไมผาสก จกมแกภกษบางรป, หรออปทวเหตเพราะง๑ จกม * พระมหาเกต ป. ธ . ๕ ( บดนเปนพระเขมาภมขธรรม ) วดเขมาภรตาราม แปล. ๑. ทฆชาตเกน=สตวมชาตแหงสตวยาวง


ในทนนเปนแน " แตเชาตร จงหยบรา ชบนาใหชมแลว ทาขนม บนฝามอ ปงทถานเพลง หอไวในพก คดวา " จกกนขนม ททาง ไปสทานา " จงถอหมอ เดนบายหนาไปยงทานา. แมพระศาสดา กเสดจดาเนนไปทางนนเหมอนกน เพอเขาบาน. นางเหนพระศาสดาแลว คดวา " ในวนอน ๆ ถงเมอเราพบพระ ศาสดา. ไทยธรรมของเรากไมม,. เมอไทยธรรมม, เรากไม พบพระศาสดา; กบดน ไทยธรรมของเรากม, ทงพระศาสดา กปรากฏเฉพาะหนา; ถาพระองคไมทรงคดวา " ทานของเรา เศราหมองหรอประณต แลวพงรบไซร, เราพงถวายขนมน " ดงนแลว จงวางหมอไว ณ สวนขางหนง ถวายบงคมพระศาสดา กราบทลวา " ขอพระองคจงทรงรบทานอนเศราหมองน ทาการ สงเคราะหแกหมอมฉนเถด พระเจาขา. " พระศาสดา ทอดพระเนตรดพระอานนทเถระแลว ทรงนอม บาตรททาวมหาราชถวายไว อนพระอานนทเถระนาออกถวาย รบขนม. แมนางปณณา วางขนมนนลงในบาตรของพระศาสดาแลว ถวาย บงคมดวยเบญจางคประดษฐ กราบทลวา " ขอธรรมทพระองค ทรงเหนแลวนนแหละ จงสาเรจแกหมอมฉนเถด พระเจาขา. " พระ ศาสดา ประทบยนอยนนแหละ ไดทรงกระทาอนโมทนาวา " จง สาเรจอยางนน. " [ พระศาสดาทรงเสวยขนมของนางปณณา ] แมนางปณณา กคดวา " พระศาสดา ทรงทาการสงเคราะห


แกเรา รบขนมกจรง, ถงกระนน พระองคกจกไมเสวยขนมนน; คงประทานใหแกกาหรอสนขขางหนา เสดจไปยงพระราชมณเฑยร ของพระราชาหรอเรอนของมหาอามาตยแลว จกเสวยโภชนะอน ประณตแนแท. " แมพระศาสดา กทรงดารวา " นางปณณานน คดอยางไร หนอแล ? " ทรงทาบวารจตของนางแลว จงทอดพระเนตรดพระ อานนทเถระ แลวทรงแสดงอาการทจะประทบนง. พระเถระไดปลาด จวรถวาย. พระศาสดา ไดประทบนงทาภตกจ ณ ภายนอกพระนคร นนเอง. เทพดาในหองแหงจกรวาฬทงสน บบโอชารสอนสมควรแก เทพดาและมนษยทงหลาย ใหเหมอนรวงผงแลว ใสลงในขนมนน. สวนนางปณณา ไดยนแลดอย. ในเวลาเสรจภตกจ พระเถระไดถวายนา. พระศาสดา ทรง ทาภตกจเสรจแลว ตรสเรยกนางปณณามา ตรสวา " ปณณา เพราะ เหตไร เจาจงดหมนสาวกทงหลายของเรา ? " นางปณณา. หมอมฉนมไดดหมน พระเจาขา. พระศาสดา. เมอเปนเชนนน เจาแลดสาวกทงหลายของเรา แลวพดอยางไร ? นางปณณา. หมอมฉนคดเทานวา ' เราไมถงความหลบ ก เพราะอปทวนตรายคอทกขนกอน, ทานผเจรญทงหลายไมเขาถง ความหลบ เพออะไรกน, ความไมผาสกจกมแกภกษบางรป หรอ อปทวนตรายเพราะง จกมเปนแน ' พระเจาขา.


[ สาวกของพระพทธเจาตนเสมอ ] พระศาสดา ทรงสดบคาของนางปณณานนแลว จงตรสวา " ปณณา เจาไมหลบ เพราะอนตรายคอทกขของตวกอน, สวน สาวกทงหลายของเรา ไมหลบ เพราะความเปนผประกอบเนอง ๆ ซงธรรมเครองตนอยทกเมอ " ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- " อาสวะทงหลาย ของผตนอยทกเมอ มปรกต ตามศกษาทงกลางวนกลางคน นอมไปแลว สพระนพพาน ยอมถงความตงอยไมได. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา อโหรตตานสกขน ไดแก ศกษาไตรสกขาอย ทงกลางวน ทงกลางคน. บาทพระคาถาวา นพพาน อธมตตาน ไดแก ผมอธยาศย ในพระนพพาน. สองบทวา อฏ คจฉนต ความวา อาสวะทงหลายแมทงปวง ของผเหนปานนน ยอมถงความตงอยไมได คอความฉบหาย ไดแกความไมม. ในกาลจบเทศนา นางปณณา ยนอยตามเดมนนเอง ดารง อยในโสดาปตตผลแลว, เทศนา ไดมประโยชนแมแกบรษทผประชม กนแลว. [ ภกษพากนสรรเสรญพระศาสดา ] พระศาสดา ครนทรงทาภตกจ ดวยขนมปงทถานเพลงซง


ทาดวยราแลว ไดเสดจไปวหาร. ภกษทงหลาย สนทนากนในโรงธรรมวา " ผมอายทงหลาย กรรมททาไดยากอนพระสมมาสมพทธเจาผทรงทาภตกจ ดวยขนม ปงทถานเพลงซงทาดวยรา อนนางปณณาถวาย ทรงทาแลว. " พระศาสดา เสดจมา ตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงประชมกนดวยกถาอะไรหนอแล ? " เมอภกษทงหลาย กราบ ทลวา " ดวยเรองชอน " ดงนแลว จงตรสวา " ไมใชในบดน เทานน ภกษทงหลาย; ถงในกอน เรากบรโภคราทนางปณณานให แลวเหมอนกน " แลวทรงนาอดตนทานมา ตรสกณฑกสนธวโปตก- ชาดก๑น ใหพสดารวา :- พระโพธสตวเมอจะทดลอง ( ถาม ) ลกมาสนธพนน จงกลาว คาถาท ๑ วา " เจากนหญาอนเปนเดน, เจากนขาวตงและรา ( มาจนโต ), นไดเปนอาหาร ( เดม ) ของเจา เพราะเหตไร บดน เจาจงไมกน ? " ลกมาสนธพฟงดงนนแลว จงไดกลาว ๒ คาถานอกนวา " ในทใด ชนทงหลาย ไมรจกสตวผควรเลยง โดยชาตหรอโดยวนย, ทานมหาพรหม เออก ในทนน มขาวตงและรามาก, สวนทานแล ยอมรจกขาพเจาดวา ' มาเชนใดน เปนมาสงสด ' ๑. ข. ชา. ๒๗/๑๐๐. ตทฏหภา. ๔/๒๓.


ขาพเจารอย อาศยทานผร จงไมกนราของทาน. " ดงนแล. เรองนางปณณทาส จบ.


๗. เรองอตลอบสก * [ ๑๘๐ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภอบาสก ชออตละ ตรสพระธรรมเทศนานวา " โปราณเมต " เปนตน. [ อตละโกรธพระเรวตะเพราะทานไมพดดวย ] ความพสดารวา อตละนน เปนอบาสกชาวกรงสาวตถ ม อบาสกเปนบรวาร ๕๐๐ คน วนหนงพาพวกอบาสกเหลานน ไปวหาร เพอตองการฟงธรรม ใครจะฟงธรรมในสานกพระเรวตเถระ ไหว พระเรวตเถระแลวนง. กทานผมอายนน เปนผยนดในการหลกเรน เทยวไปผเดยว เหมอนราชสห, ฉะนน ทานจงไมกลาวอะไรกบอบาสกนน. เขาโกรธ วา " พระเถระน ไมกลาวอะไร " จงลกขน ไปยงสานกพระสาร- บตรเถระ ยนอย ณ สวนขางหนง, เมอพระเถระกลาววา " พวกทาน มาดวยตองการอะไร ? " จงกลาววา " ทานขอรบ ผมพาอบาสกเหลา น เขาไปหาพระเรวตเถระ เพอตองการฟงธรรม, พระเถระไมกลาว อะไรแกผมนนเลย, ผมนน โกรธทาน จงมาทน, ขอทานจงแสดง ธรรมแกผมเถด. " ลาดบนน พระเถระ กลาววา " ถาอยางนน พวกทานจงนง เถด อบาสกทงหลาย " แลว แสดงอภธรรมกถาอยางมากมาย. * พระมหาจบ ป. ธ. ๙ ( ปจจบนเปนธรรมปญญาจารย ) วดโสมนสวหาร แปล.


[ อตละโกรธคนผพดมาก ] อบาสก โกรธวา " ชอวาอภธรรมกถา ละเอยดยงนก สขม ยงนก, พระเถระแสดงอภธรรมอยางเดยวมากมาย, พวกเราตอง การอะไรดวยพระอภธรรมน " ดงนแลว ไดพาบรษทไปยงสานก พระอานนทเถระ; แมเมอพระเถระ กลาววา " ทาไม ? อบาสก, " จงกลาววา " ทานขอรบ พวกผมเขาไปหาพระเรวตเถระ เพอ ตองการฟงธรรม, ไมไดแมแตการสนทนาและปราศรย ในสานก ของทาน เลยโกรธ แลวจงมายงสานกของพระสารบตรเถระ, แม พระเถระนน กแสดงอภธรรมอยางเดยว ละเอยดนก มากมายแก พวกผม, พวกผมโกรธแมตอพระเถระนนวา ' พวกเราตองการอะไร ดวยพระอภธรรมน ' แลวจงมาทน; ขอทานจงแสดงธรรมกถาแก พวกผมเถด ขอรบ. " พระเถระ. ถาอยางนน ขอพวกทานจงนนฟงเถด. พระเถระแสดงธรรมแกพวกเขาแตนอย ๆ ทาใหเขาใจงาย. [ อตละโกรธคนผพดนอย ] พวกเขา โกรธแมตอพระเถระแลว กไปยงสานกพระศาสดา ถวายบงคมแลว นง ณ สวนขางหนง. ลาดบนน พระศาสดาตรสกะพวกเขาวา " อบาสกทงหลาย พวกทานมาทาไมกน. " พวกอบาสก. เพอตองการฟงธรรม พระเจาขา.


พระศาสดา. กพวกทานฟงธรรมแลวหรอ๑ ? พวกอบาสก. ขาแตพระองคผเจรญ เบองตน พวกขาพรองค เขาไปหาพระเรวตเถระ, ทานไมกลาวอะไร ดบพวกขาพระองค, พวกขาพระองคโกรธทานแลว จงเขาไปหาพระสารบตรเถระ, พระ เถระนน แสดงอภธรรมแกพวกขาพระองคมากมาย, พวกขาพระองค กาหนดอภธรรมนนไมได จงโกรธแลวเขาไปหาพระอานนทเถระ, พระเถระนน แสดงธรรมแกพวกขาพระองคนอยนก, พวกขาพระองค โกรธแมตอทาน แลวมาในทน. [ การนนทาสรรเสรญเปนของเกา ] พระศาสดา ทรงสดบถอยคาของเขาแลว จงตรสวา " อตละ ขอนน เขาเคยประพฤตกนมาตงแตโบราณทเดยว. ชนทงหลาย ตเตยน ทงคนนง ทงคนพดมาก ทงคนพดนอยทเดยว, ดวยวา ผ อนเขาพงตเตยนอยางเดยวเทานน หรอวา ผอนเขาพงสรรเสรญ อยางเดยว ไมมเลย; แมพระราชาทงหลาย คนบางพวกกนนทา บาง พวกกสรรเสรญ, แผนดนใหญกด, พระจนทรและพระอาทตยกด, ธาตมอากาศเปนตนกด, คนบางพวกนนทา บางพวกสรรเสรญ แม พระสมมาสมพทธเจา ผประทบนงแสดงธรรมในทามกลางบรษท ๔, กการนนทาหรอสรรเสรญของพวกอนธพาลไมเปนประมาณ; แตผทถก บณฑตผมปญญาตเตยน จงชอวา เปนอนตเตยน, ผอนบณฑตสรร- เสรญแลว ชอวาเปนอนสรรเสรญ " ดงนแลว ไดทรงภาษตพระคาถา ๑. แปลหกประโยคกรรมเปนกตต โดยเพงทางความ.


เหลานวา :- " อตละ การนนทาหรอสรรเสรญนน เปน ของเกา, นนไมใชเหมอนมในวนน, ชนทง หลาย ยอมนนทาผนงนงบาง, ยอมนนทาผพด มากบาง, ยอมนนทาผพดพอประมาณบาง,๑ ผ ไมถกนนทา ไมมในโลก, คนผถกนนทาโดย สวนเดยว หรอวาอนเขาสรรเสรญโดยสวน เดยว ไมไดมแลว จกไมม และไมมอยใน บดน; หากวา วญ ชนใครครวญแลวทก ๆ วน สรรเสรญผใด ซงมความประพฤตไมขาดสาย มปญญา ผตงมนดวยปญญาและศล, ใครเลา ยอมควร เพอตเตยนผนน ผเปนดงแทงทอง ชมพนท,๒ แมเทพดาทงหลาย กสรรเสรญเขา, ถงพรหม กสรรเสรญแลว. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา โปราณเมต คอการนนทาหรอ สรรเสรญนน เปนของเกา. พระผมพระภาคเจาตรสเรยกอบาสกนนวา " อตละ. " บามพระคาถาวา เนต อชชตนามว ความวา การนนทาหรอ ๑. ตามพยญชนะวา ผพดพอนบได. ๒. ทองพเศษชนดหนงซงไดมาจากแมนา ชมพ.


สรรเสรญน เปนเหมอนมในวนน คอเกดขนเมอตะก หามได. อธบาย วา จรงอย คนทงหลายยอมนนทาคนนงนงวา " ทาไม ? คนน จง นงนง เหมอนคนใบ เหมอนคนหนวก เหมอนไมรอะไร ๆ เสยเลย " ดงนบาง, ยอมนนทาคนพดมากวา " ทาไม ? คนน จงประพฤตเสยง กฏะกฏะ เหมอนกบใบตาลถกลมพด, คาพดของผนไมมทสนสดเลย " ดงนบาง, ยอมนนทาผพดพอประมารวา " ทาไม ? คนน จงสาคญ คาพดของตนเหมอนทองคาและเงน พดคาสองคา แลวนงเสย " ดงน บาง; คนชอวาไมถกนนทา ยอมไมม ในโลกน แมโดยประการ ทงปวง ดวยประการอยางนน. บทวา น จาห เปนตน ไดแก ไมไดมแลวแมในอดต, ทงจก ไมมในอนาคต. สองบทวา ย เจ ว ความวา การนนทาหรอสรรเสรญ ของพวกชนพาล ไมเปนประมาณ, แตบณฑตทงหลาย ใครครวญ แลว คอ ทราบเหตแหงนนทาหรอเหตแหงสรรเสรญแลวทก ๆ วน ยอมสรรเสรญบคคลใด ผชอวามความประพฤตไมขาดสาย เพราะความ เปนผประกอบ ดวยสกขาอนไมขาดสาย หรอดวยความเปนไป แหงชวตไมขาดสาย ผชอวามปญญา เพราะความเปนผประกอบดวย ปญญาอนรงเรองในธรรม ชอวาผตงมนดวยปญญาและศล เพราะ ความเปนผประกอบดวยปญญาอนเปนโลกยะและโลกตตระ และดวย ปารสทธศล ๔, ใครเลา ยอมควรเพอนนทาบคคลนน ผเปนดจดง แทงทองชมพนท อนเวนจากโทษแหงทองคา อนควรเพอจะบและขด.


บทวา เทวาป เปนตน ไดแก เทพดากด มนษยผเปนบณฑต กด ยอมลกขนชมเชย สรรเสรญ ซงภกษนน. บทวา พรหมนาป ความวา ไมใชเทพดาและมนษยอยาง เดยว ( ยอมสรรเสรญ ), ถงมหาพรหมในหมนจกรวาล กสรรเสรญ บคคลนนเหมอนกน. ในกาลจบเทศนา อบาสกเหลานนทง ๕๐๐ ดารงอยแลว ใน โสดาปตตผล ดงนแล. เรองอตลอบาสก จบ.


๘. เรองภกษฉพพคคย * [ ๑๘๑ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภภกษ ฉพพคคย ตรสพระธรรมเทศนานวา " กายปปโกป " เปนตน. [ มลบญญตการสวมเขยงเทา ] ความพสดารวา วนหนง พระศาสดา ทรงสดบเสยง " ขฏะ ขฏะ " แหงภกษเหลานน ผถอไมเทาทง ๒ มอ สวมเขยงเทาไม จงกรมอยบนหลงแผนหน ตรสถามวา " อานนท นนชอเสยงอะไร กน ? " ทรงสดบวา " เปนเสยงขฏะขฏะแหงพวกภกษฉพพคคย ผ สวมเขยงเทาไม จงกรมอย " จงทรงบญญตสกขาบท แลวตรสวา " ธรรมดาภกษ ควรรกษาทวารมกายทวารเปนตน " ดงนแลว เมอ จะทรงแสดงธรรม จงไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา :- " พงรกษาความกาเรบทางกาย, พงเปนผสารวม ทางกาย, พงละกายทจรตแลว ประพฤตสจรต ทางกาย; พงรกษาความกาเรบทางวาจา, พงเปนผ สารวมทางวาจา, พงละวจทจรตแลว ประพฤตสจรต ทางวาจา; พงรกษาความกาเรบทางใจ, พงเปนผ สารวมทางใจ, พงละมโนทจรต แลวประพฤต สจรตทางใจ, ธรชนทงหลายสารวมทางกาย, อนง สารวมทางวาจา, สารวมทางใจ, ธรชน เหลานนแล ชอวาสารวมรอบคอบดแลว. " * พระมหาจบ ป. ธ. ๙ ( ปจจบนเปนพระธรรมปญญาจารย ) วดโสมนสวหาร แปล.


[ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา กายปปโกป ไดแก พงรกษากาย ทจรต ๓ อยาง.๑

สองบทวา กาเยน สวโต ความวา พงหามการเขาไปแหง ทจรตในกายทวาร สารวมไวแลว คอ มทวารปดแลว; กเพราะ บคคลละกายทจรตแลวประพฤตกายสจรตอย ชอวา ยอมกระทากรรมนน แมทง ๒ อยาง; ฉะนนพระองคจงตรสวา " กายทจจรต หตวา กาเยน สจรต จเร. " แมในคาถาเปนลาดบไป กนยนนเหมอนกน. บาทพระคาถาวา กาเยน สวตา ธรา ความวา บณฑตเหลา ใด เมอไมทากายทจรตมปาณาตบาตเปนตน ชอวา สารวมแลว ทางกาย, เมอไมทาวจทจรตมมสาวาทเปนตน ชอวา สารวมแลว ทางวาจา, เมอไมใหมโนทจรตมอภชฌาเปนตนตงขน ชอวาสารวม แลวทางใจ; บณฑตเหลานน ชอวา สารวมรอบคอบดแลว คอ รกษา ดแลว คมครองดแลว มทวารอนปดดแลว ในโลกน. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรอลรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษฉพพคคย จบ. โกธวรรค วรรณนา จบ. วรรคท ๑๗ จบ. ๑. ทจรต ๓ อยาง คอ ความประพฤตชวทางกาย เรยกกายทจรต ๑ ความประพฤต ชวทางวาจา เรยกวจทจรต ๑ ความประพฤตชวทางใจ เรยกมโนทจรต ๑.

บาลี 32 80

Documents