บาลี 30 80

194
ประโยค๓ - ธมฺมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาที1 ๒๔. ตณฺหาวคฺควณฺณนา . กปลมจฺฉวตฺถุ. [๒๔๐] "มนุชสฺสาติ อิม ธมฺมเทสน สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต กปลมจฺฉ อารพฺภ กเถสิ. อตีเต กิร กสฺสปสฺส ภควโต ปรินิพฺพุตกาเล เทฺว กุลภาตโร นิกฺขมิตฺวา สาวกาน สนฺติเก ปพฺพชึสุ. เตสุ เชฏโ โสธโน นาม อโหสิ , กนิฏโ กปโล นาม. มาตา ปน เนส สาธนี นาม, กนิฏภคินี ตาปนา นาม. ตาป ภิกฺขุนีสุ ปพฺพชึสุ. เอว เตสุ ปพฺพชิเตสุ , อุโภ ภาตโร อาจริยุปชฺฌายาน วตฺตปฺปฏิวตฺต กตฺวา วิหรนฺตา เอกทิวส "ภนฺเต อิมสฺมึ สาสเน กติ ธุรานีติ ปุจฺฉิตฺวา "คนฺถธุรวิปสฺสนาธุรจาติ เทฺว ธุรานีติ สุตฺวา, เชฏโ "วิปสฺสนาธุร ปูเรสฺสามีติ. วสฺสานิ อาจริยุปชฺฌายาน สนฺติเก วสิตฺวา ยาว อรหตฺตา 0กมฺมฏาน คเหตฺวา อร ปวิสิตฺวา วายมนฺโต อรหตฺต ปาปุณิ. กนิฏโ "อห ตาว ตรุโณ, วุฑฺฒกาเล วิปสฺสนาธุร ปูเรสฺสามีติ คนฺถธุร ปฏเปตฺวา ตีณิ ปฏกานิ อุคฺคณฺหิ. ตสฺส ปริยตฺตึ นิสฺสาย มหาปริวาโร, ปริวาร นิสฺสาย ลาโภ อุทปาทิ. โส พาหุสจฺจมเทน มตฺโต ลาภตณฺหาย อภิภูโต อติปณฺฑิตมานิตาย ปเรหิ

Upload: rose-banioki

Post on 29-May-2015

48 views

Category:

Documents


1 download

TRANSCRIPT

Page 1: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 1

๒๔. ตณหาวคควณณนา ๑. กปลมจฉวตถ. [๒๔๐] "มนชสสาต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต กปลมจฉ อารพภ กเถส. อตเต กร กสสปสส ภควโต ปรนพพตกาเล เทว กลภาตโร นกขมตวา สาวกาน สนตเก ปพพชส. เตส เชฏโ โสธโน นาม อโหส, กนฏโ กปโล นาม. มาตา ปน เนส สาธน นาม, กนฏภคน ตาปนา นาม. ตาป ภกขนส ปพพชส. เอว เตส ปพพชเตส, อโภ ภาตโร อาจรยปชฌายาน วตตปปฏวตต กตวา วหรนตา เอกทวส "ภนเต อมสม สาสเน กต ธรานต ปจฉตวา "คนถธร จ วปสสนาธร จาต เทว ธรานต สตวา, เชฏโ "วปสสนาธร ปเรสสามต. ป จ วสสาน อาจรยปชฌายาน สนตเก วสตวา ยาว อรหตตา 0กมมฏาน คเหตวา อร ปวสตวา วายมนโต อรหตต ปาปณ. กนฏโ "อห ตาว ตรโณ, วฑฒกาเล วปสสนาธร ปเรสสามต คนถธร ปฏเปตวา ตณ ปฏกาน อคคณห. ตสส ปรยตต นสสาย มหาปรวาโร, ปรวาร นสสาย ลาโภ อทปาท. โส พาหสจจมเทน มตโต ลาภตณหาย อภภโต อตปณฑตมานตาย ปเรห

Page 2: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 2

วตต กปปยป "อกปปยนต วทต, อกปปยป "กปปยนต, สาวชชป "อนวชชนต, อนวชชป "สาวชชนต. โส เปสเลห ภกขห "มา อาวโส กปล เอว อวจาต วตวา ธมม จ วนย จ ทสเสตวา โอวทยมาโนป "ตมเห ก ชานาถ, รตตมฏ สทสาตอาทน วตวา ภกข ขขเสนโต วมเภนโต วจรต. อถสส ภาต โสธนตเถรสสาป ภกข เอตมตถ อาโรเจสส. โสป น อปสงกมตวา "อาวโส กปล ตมหาทสาน ห สมมาปฏปตต สาสนสส อาย นาม, ตสมา สมมาปฏปตต ปหาย กปปยาทน ปฏพาหนโต มา เอว อวจาต โอวท. โส ตสสาป วจน นาทย. เอว สนเตป, น เถโร ทวตตกขตต โอวทตวา โอวาท อคคณหนต "นาย มม วจน กโรตต ตวา "เตนหาวโส ป ายสสส สเกน กมเมนาต วตวา ปกกาม. ตโต ปฏาย น อ เป เปสลา ภกข ฉฑฑยส. โส ทราจาโร หตวา ทราจารปรวโต วหรนโต เอกทวส อโปสถคเค "ปาฏโมกข อททสสสามต วชน อาทาย ธมมาสเน นสทตวา "วตตตาวโส เอตถ สนนปตตาน ภกขน ปาฏโมกขนต ปจฉตวา "โก อตโถ อมสส ปฏวจเนน ทนเนนาต ตณหภเต ภกข ทสวา "อาวโส ธมโม วา วนโย วา นตถ, ปาฏโมกเขน สเตน วา อสสเตน วา โก อตโถต วตวา อาสนา วฏห. เอว โส กสสปสส ภควโต ปรยตตสาสน โอสกกาเปส. โสธนตเถโรป ตทเหว ปรนพพาย. กปโล อายปรโยสาเน อวจมห มหานรเย นพพตต.

Page 3: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 3

ตาปสส มาตา จ ภคน จ ตสเสว ทฏานคต อาปชชตวา เปสเล ภกข อกโกสตวา ปรภาสตวา ตตเถว นพพตตส. ตสม ปน กาเล ป จสตา ปรสา คามฆาตกาทน กตวา โจรกาย ชวนตา ชนปทมนสเสห อนพทธา ปลายมานา อร ปวสตวา ตตถ ก จ ปฏสรณ อปสสนตา อ ตร อาร ก ภกข ทสวา วนทตวา "ปฏสรณ โน ภนเต โหถาต วทส. เถโร "ตมหาก สลสทส ปฏสรณ นาม นตถ, สพเพป ป จ สลาน สมาทยถาต อาห. เต "สาธต สมปฏจฉตวา สลาน สมาทยส. อถ เน เถโร โอวท "อทาน ตมเห สลวนโต; ชวตเหตป โว เนว สล อตกกมตพพ, น มโนปโทโส กาตพโพต. เต "สาธต สมปฏจฉส. อถ เต ชานปทา ต าน ปตวา อโต จโต จ ปรเยสมานา เต โจเร ทสวา สพเพ ชวตา โวโรเปสส. เต กาล กตวา เทวโลเก นพพตตส. โจรเชฏโก เชฏกเทวปตโต อโหส. เต อนโลมปปฏโลมวเสน เอก พทธนตร เทวโลเก สสรตวา อมสม พทธปปาเท สาวตถนครทวาเร ป จกลสเต เกวฏฏคาเม นพพตตส. เชฏกเทวปตโต เกวฏฏเชฏกสส เคเห ปฏสนธ คณห, อตเร อตเรส. เอว เตส เอกทวเสเยว ปฏสนธคคหณ จ มาตกจฉโต นกขมน จ อโหส. เกวฏฏเชฏโก "อตถ น โข อมสม คาเม อ เป ทารกา อชช ชาตาต ปรเยสาเปตวา เตส ชาตภาว สตวา "เอเต มม ปตตสส สหายกา ภวสสนตต เตส โปสาวนก ทาเปส.

Page 4: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 4

เต สพเพป สหปสกฬกา สหายกา หตวา อนปพเพน วยปปตตา อเหสส. เตส เกวฏฏเชฏกปตโต ยสโต จ เตชโต จ อคคปรโส อโหส. กปโลป โข เอก พทธนตร นรเย ปจตวา วปากาวเสเสน ตสม กาเล อจรวตยา สวณณวณโณ ทคคนธมโข มหามจโฉ หตวา นพพตต. อเถกทวส เต สหายกา "มจเฉ พนธสสามาต ชาลาทน คเหตวา นทย ขปส. อถ เนส อนโตชาล โส มจโฉ ปาวส. ต ทสวา สพเพ เกวฏฏคามวาสโน อจจาสททมกส "ปตตา โน ปม มจเฉ พนธนตา สวณณมจฉ พนธส, อทาน โน ราชา ปหต ธน ทสสตต. เตป โข สหายกา มจฉ นาวาย ปกขปตวา นาว อกขปตวา ร โ สนตก อคมส. ร าป ต ทสวาว "ก เอตนต วตเต, "มจโฉ เทวาต อาหส. ราชา สวณณวณณ มจฉ ทสวา "สตถา เอตสส สวณณการณ ชานสสตต มจฉ คาหาเปตวา ภควโต สนตก อคมาส. มจเฉน มเข ววฏมตเตเยว, สกลเชตวน อตวย ทคคนธ อโหส. ราชา สตถาร ปจฉ "กสมา ภนเต มจโฉ สวณณวณโณ ชาโต, กสมา จสส มขโต ทคคนโธ วายตต. "อย มหาราช กสสปสส ภควโต ปาวจเน กปโล นาม ภกข อโหส พหสสโต มหาปรวาโร, ลาภตณหาย อภภโต อตตโน วจน อคคณหนตาน อกโกสกปรภาสโก กสสปภควโต สาสน โอสกกาเปส. โส เตน กมเมน อวจมห นพพตตตวา

Page 5: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 5

วปากาวเสเสน อทาน มจโฉ ชาโต; ย ปน โส ทฆรตต พทธวจน วาเจส พทธสส วณณ กเถส, ตสส นสสนเทน อม สวณณวณณ ปฏลภ; ย ภกขน อกโกสกปรภาสโก อโหส, เตนสส มขโต ทคคนโธ วายต; กถาเปม น มหาราชาต. "กถาเปถ ภนเตต. อถ น สตถา ปจฉ "ตวมส กปโลต. "อาม ภนเต อห กปโลต. "กโต อาคโตสต. "อวจมหานรยโต ภนเตต. "เชฏภาตโก เต โสธโน กหนต. "ปรนพพโต ภนเตต. "มาตา ปน เต สาธน กหนต. "นรเย นพพตตา ภนเตต. "กนฏภคน เต ตาปนา กหนต. "มหานรเย นพพตตา ภนเตต. "อทาน ตว กห คมสสสต. "อวจมหานรยเมว ภนเตต วตวา วปปฏสาราภภโต นาว สเสน ปหรตวา ตาวเทว กาล กตวา นรเย นพพตต. มหาชโน สวคโค อโหส โลมหฏชาโต. อถ ภควา ตสม ขเณ สนนปตตาย ปรสาย จตตวาร โอโลเกตวา ตขณานรป ธมม เทเสต "ธมมจรย พรหมจรย เอตทาห วสตตมนต สตตนปาเต กปลสตต๑ กเถตวา อมา คาถา อภาส "มนชสส ปมตตจารโน ตณหา วฑฒต มาลวา วย. โส ปรปลวต หราหร ผลมจฉว วนสม วานโร. ๑. ปาลย. "ธมมจรยสตตนต ทสสต. . ว. ข. ส. ๒๕/๓๗๙.

Page 6: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 6

ย เอสา สหเต ชมม ตณหา โลเก วสตตกา, โสกา ตสส ปวฑฒนต, อภวฏว วรณ, โย เจต สหเต ชมม ตณห โลเก ทรจจย, โสกา ตมหา ปปตนต อทวนทว โปกขรา. ต โว วทาม: ภทท โว, ยาวนเตตถ สมาคตา. ตณหาย มล ขนถ, อสรตโถว วรณ. มา โว นฬว โสโตว มาโร ภ ช ปนปปนนต. ตตถ "ปมตตจารโนต: สตโวสสคคลกขเณน ปมาเทน ปมตตจารสส ปคคลสส เนว ฌาน น วปสสนามคคผลาน วฑฒนต. ยถา ปน รกข สสพพนต ปรโยนทธนต ตสส วนาสาย มาลวา ลตา วฑฒต, เอวมสส ฉ ทวาราน นสสาย ปนปปน อปปชชนโต ตณหา วฑฒตต อตโถ. โส ปรปลวต หราหรนต: โส ตณหาคตโก ปคคโล ภเว ภเว ปรปลวต ธาวต. ยถา ก วยาต.๑ ผลมจฉว วนสม วานโรต: ยถา รกขผล อจฉนโต วานโร วนสม ธาวต, ตสส ตสส รกขสส สาข คณหาต, ต ม จตวา อ คณหาต, ตป ม จตวา อ คณหาต "สาข อลภตวา สนนสนโนต วตตพพต นาปชชต; เอวเมว ตณหาคตโก ปคคโล หราหร ธาวนโต "อารมมณ อลภตวา ตณหาย อปปวตต ปตโตต วตตพพต นาปชชต. ๑. "ยถา กนต วา ก วยาต วา วจเนน ภวตพพ.

Page 7: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 7

ยนต: ย ปคคล เอสา ลามกภาเวน ชมม วสาหารตาย วสปปผตาย วสผลตาย วสปรโภคตาย รปาทส วสตตตาย อาสตตตาย วสตตกาต สงขย คตา ฉทวารกตณหา อภภวต; ยถา นาม วเน ปนปปน วสสนเตน เทเวน อภวฏ วรณตณ วฑฒต; เอว ตสส ปคคลสส อนโต วฏฏมลกา โสกา อภวฑฒนตต อตโถ. ทรจจยนต: โย ปน ปคคโล เอต วตตปปการ อตกกมต ปชหต ทกกรตาย ทรจจย ตณห สหต อภภวต, ตมหา ปคคลา วฏฏมลกา โสกา ปปตนต; ยถา นาม โปกขเร ปทมปตเต ปตต อทกพนท น ปตฏาต, เอว น ปตฏหนตต อตโถ. ต โว วทามต: เตน การเณน อห ตมเห วทาม. ภทท โวต: ภทท ตมหาก โหต, มา อย กปโล วย วนาส ปาปณตถาต อตโถ. มลนต: อมสสา ฉทวารกตณหาย อรหตตมคค าเณน มล ขนถ. ก วยาต. อสรตโถว วรณนต: ยถา อสเรน อตถโก ปรโส มหนเตน กททาเลน วรณ ขนต, เอวมสสา มล ขนถาต อตโถ. มา โว นฬว โสโตว มาโร ภ ช ปนปปนนต: มา ตมเห นทโสเต ชาต นฬ มหาเวเคน อาคโต นทโสโต วย กเลสมาโร มรณมาโร เทวปตตมาโร จ ปนปปน ภ ชตต อตโถ.

Page 8: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 8

เทสนาวสาเน ป จสตาป เกวฏฏปตตา สเวค อาปชชตวา ทกขสสนตกรย ปฏยมานา สตถ สนตเก ปพพชตวา นจรสเสว ทกขสสนต กตวา สตถารา สทธ อเน ชวหารสมาปตตธมมปรโภเคน๑ เอกปรโภคา อเหสนต. กปลมจฉวตถ. ๒. สกรโปตกาวตถ. (๒๔๑) "ยถาป มเลต อม ธมมเทสน สตถา เวฬวเน วหรนโต เอก คถสกรโปตก อารพภ กเถส. เอกสม กร ทวเส สตถา ราชคห ปณฑาย ปวสนโต เอก สกรโปตก ทสวา สต ปาตวากาส. ตสส สต กโรนตสส มขววรวนคคต ทสสโนภาสมณฑล ทสวา อานนทตเถโร "โก น โข ภนเต เหต, โก ปจจโย สตสส ปาตกมมายาต สตการณ ปจฉ. อถ น สตถา อาห "ปสสเสต อานนท สกรโปตกนต. "อาม ภนเตต. "เอสา กกสนธสส ภควโต สาสเน เอกาย อาสนสาลาย สามนตา กกกฏ อโหส, สา เอกสส โยคาวจรสส วปสสนากมมฏาน สชฌายนตสส ธมมโฆส สตวา ตโต จตา ราชกเล นพพตตตวา อพพร นาม ราชธตา อโหส, สา ๑. "อาเน ชวหารสมาปตตธมมปรโภเคนาต ปาเน ภวตพพ. . ว.

Page 9: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 9

อปรภาเค สรรวล ชนฏาน ปวฏา ปฬวกราส ทสวา ตตถ ปฬวกส อปปาเทตวา ปมชฌาน ปฏลภ, สา ตตถ ยาวตายก ตวา ตโต จตา พรหมโลเก นพพตต, ตโต จวตวา จ ปน คตวเสน อาลลมานา อทาน สกรโยนย นพพตต; อท การณ ทสวา มยา สต ปาตกตนต. ต สตวา อานนทตเถรปปมขา ภกข มหนต สเวค ปฏลภส. สตถา เตส สเวค อปปาเทตวา ราคตณหาย อาทนว ปกาเสนโต อนตรวถย ตโกว อมา คาถา อภาส "ยถาป มเล อนปททเว ทฬเห ฉนโนป รกโข ปนเรว รหต, เอวมป ตณหานสเย อนหเต นพพตตต ทกขมท ปนปปน. ยสส ฉตตสตโสตา มนาปสสวนา ภสา, มหา วหนต ทททฏ สงกปปา ราคนสสตา. สวนต สพพธ โสตา ลตา อพภชช ตฏต, ต จ ทสวา ลต ชาต มล ป าย ฉนทถ. สรตาน สเนหตาน จ โสมนสสาน ภวนต ชนตโน, เต สาตสตา สเขสโน, เต เว ชาตชรปคา นรา. ตสณาย ปรกขตา ปชา

Page 10: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 10

ปรสปปนต สโสว พาธโต๑ , สโยชนสงคสตตา๒ ทกขมเปนต ปนปปน จราย. ตสณาย ปรกขตา ปชา ปรสปปนต สโสว พาธโต๑ . ตสมา ตสณ วโนทเย ภกข๓ อากงข๔ วราคมตตโนต. ตตถ "มเลต: [ยสส รกขสส] จตส ทสาส เหฏา จ อชกเมว คเต ป จวเธ มเล เฉทนผาลนวชฌนาทน เกนจ อปททเวน อนปททเว ถรปตตตาย ทฬเห [โส] รกโข อปรจฉนโนป สาขานสาขาน วเสน ปนเทว รหต; เอวเมว ฉทวารกาย ตณหาย อนสเย อรหตตมคค าเณน อนหเต อสมจฉนเน, ตสม ตสม ภเว ชาตอาทเภท อท ทกข ปนปปน นพพตตตเยวาต อตโถ. ยสสาต: ยสส ปคคลสส อต อชฌตตกสสปาทาย อฏารส ตณหาวจรตาน พาหรสสปาทาย อฏารส ตณหาวจรตานต อเมส ตณหาวจรตาน วเสน ฉตตสตยา๕ โสเตห สมนนาคตา มนาเปส รปาทส อาสวต ปวตตตต มนาปสสวนา ตณหา ภสา พลวต โหต, ต ปคคล วปนน าณตาย ทททฏ ปนปปน อปปชชนโต มหนตภาเวน มหา หตวา ฌาน วา ๑. ม. พนธโต. ๒. ม. สโยชนสงคสตตกา. ๓. ม. ภกขตนตถ. ๔. ม. อากงขนต. ๕. อภ. ว. ๓๕/๕๓๐.

Page 11: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 11

วปสสน วา อนสสาย ราคนสสตา สงกปปา วหนตต อตโถ. สวนต สพพธ โสตาต: อเม ตณหาโสตา จกขทวาราทน วเสน สพเพส รปาทส อารมมเณส สวนโต สพพาป รปตณหา ฯเปฯ ธมมตณหาต สพพภเวส วา สวนโต สพพธ สวนต นาม. ลตาต: ปลเวนตเถน สสพพนตเถน จ ลตา วยาต ลตา. อพภชช ตฏตต: ฉห ทวาเรห อปปชชตวา รปาทส อารมมเณส ตฏต. ต จ ทสวาต: ต ปน ตณหาลต "เอตเถสา ตณหา อปปชชมานา อปปชชตต ชาตฏานวเสน ทสวา. ป ายาต: สตเถน วเน ชาต ลต วย มคคปป าย มเล ฉนทถาต อตโถ. สรตานต: อนสฏาน ปยาตาน. สเนหตานต: จวราทส ปวตตสเนหวเสน สเนหตาน จ, ตณหาสเนหมกขตานต อตโถ. โสมนสสานต: ตณหาวสกสส ชนตโน เอวรปาน โสมนสสาน ภวนต. เต สาตสตาต: เต ตณหาวสกา ปคคลา สาตนสสตา สขนสสตาว หตวา สเขสโน สขปรเยสโน ภวนต. เต เวต: เย เอวรปา นรา, เต ชาตชราพยาธมรณาน อปคจฉนตเยวาต ชาตชรปคา นาม โหนต.

Page 12: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 12

ปชาต: อเม สตตา ตาสกรเณน ตสณาต สงข คตาย ตณหาย ปรกขตา ปรวารตา หตวา. พาธโตต: ลททเกน อร เ พทโธ สโส วย ปรสปปนต ภายนต. สโยชนสงคสตตาต: ทสวเธน สโยชเนน เจว สตตวเธน ราคสงคาทนา จ สตตา พทธา ตสม วา ลคคา หตวา. จรายาต: จร ทฆมทธาน ปนปปน ชาตอาทก ทกข อปคจฉนตต อตโถ. ตสมาต: ยสมา ตสณาย ปรกขตา ปลเว ตา สตตา, ตสมา อตตโน วราค ราคาทวคมน นพพาน ปฏเนโต อากงขมาโน ภกข อรหตตมคเคเนว ต ตสณ วโนทเย ปนทตวา นหรตวา ฉฑเฑยยาต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณส. สาป โข สกรโปตกา ตโต จวตวา สวณณภมย ราชกเล นพพตต, ตโต จตา ตเถว พาราณสย นพพตต, ตโต จวตวา สปปารกปฏฏเน อสสวาณชเคเห นพพตต, ตโต จตา คาวรปฏฏเน นาวกสส เคเห นพพตต, ตโต จตา อนราธปเร อสสรเคเห นพพตต, ตโต จตา ตสเสว ทกขณาย ทสาย เภกกนตคาเม๑ สมนสส นาม กฏมพกสส เคเห ธตา นาเมน สมนา นาม หตวา นพพตต. อถสสา ปตา, ตสม คาเม ๑. ส. ม. ย. โภกกนตคาเม.

Page 13: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 13

ฉฑฑเต, ทฆวาปรฏ คนตวา มหามนคาเม นาม วส. ตตถ น ทฏคามณร โ อมจโจ ลกณฏกอตมพโร นาม เกนจเทว กรณเยน คโต ทสวา มหนต มงคล กตวา ต อาทาย มหาปณณคาม คโต. อถ น โกฏปพพตมหาวหารวาส มหาอตลตเถโร๑ นาม ตตถ ปณฑาย จรนโต ตสสา เคหทวาเร โต ทสวา ภกขห สทธ กเถส "อาวโส สกรโปตกา นาม ลกณฏกอตมพรมหามตตสส ภรยาภาว ปตตา, อโห อจฉรยนต. สา ต กถ สตวา อตตภเว อคฆาเฏตวา ชาตสสร าณ ปฏลภ. ตขณเยว อปปนนสเวคา สามก ยาจตวา มหนเตน อสสรเยน ป จพลกตเถรน สนตเก ปพพชตวา ตสสมหาวหาเร มหาสตปฏานสตตกถ สตวา โสตาปตตผเล ปตฏห, ปจฉา ทมฬมททเน กเต, มาตาปตน วสนฏาน เภกกนตคามเมว คนตวา ตตถ วสนต กลลกมหาวหาเร อาสวสปมสตต สตวา อรหตต ปาปณ. สา ปรนพพานทวเส ภกขนห ปจฉตา ภกขนสงฆสส สพพ อม ปวตต นรนตร กเถตวา สนนปตตสส ภกขสงฆสส มชเฌ มณฑลารามวาสนา ธมมปทภาณกมหาตสสตเถเรน สทธ สสนเทตวา "อห ปพเพ มนสสโยนโต จตา กกกฏ หตวา ตตถ เสนสส สนตกา สสจเฉท ปตวา ราชคเห นพพตตา ปรพพาชกาส ปพพชตวา ปมชฌานภมย นพพตตา ตโต จตา เสฏ กเล นพพตตา นจรสเสว จวตวา สกรโยน คนตวา ตโต จตา สวณณภม ตโต พาราณส ตโต สปปารกปฏฏน ๑. ม. มหาอนรทธตเถโร.

Page 14: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 14

ตโต คาวรปฏฏน ตโต อนราธปร ตโต เภกกนตคามนต เอว สมวสเม เตรส๑ อตตภาเว ปตวา อทาน อกกฏเ ชาตา, สพเพป อปปมาเทน สมปาเทถาต วตวา จตสโส ปรสา สเวเชตวา ปรนพพายต. สกรโปตกาวตถ. ๓. วพภนตกวตถ. (๒๔๒) "โย นพพนฏโต อม ธมมเทสน สตถา เวฬวเน วหรนโต เอก วพภนตก อารพภ กเถส. เอโก๒ กร มหากสสปตเถรสส สทธวหารโก หตวา จตตาร ฌานาน อปปาเทตวาป อตตโน มาตลสส สวณณการสส เคเห วสภาครปารมมณ ทสวา ตตถ ปฏพทธจตโต วพภม. อถ น มนสสา อลสภาเวน กมม กาต อนจฉนต เคหา นหรส. โส ปาปมตตสสคเคน โจรกมเมน ชวต กปเปนโต วจร. อถ น เอกทวส คเหตวา ปจฉาพาห คาฬหพนธน พนธตวา จตกเก จตกเก กสาห ตาเลนตา อาฆาต๓ นยส. เถโร ปณฑาย จรต ปวสนโต ต ทกขณทวาเรน นหรยมาน ทสวา พนธน สถล กาเรตวา "ปพเพ ตยา ปรจต กมมฏาน ปน อาวชเชหต ๑. ทวาทเสว. ๒. ย. เอโส. ๓. อาฆาตนนต ยตตตร.

Page 15: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 15

อาห. โส เตน โอวาเทน สตปปาท ลภตวา ปน จตตถชฌาน นพพตเตส. อถ น อาฆาตน เนตวา "ฆาเตสสามาต สเล อตตาเสสส. โส น ภายต น สนตสต. อถสส ตสม ตสม ทสาภาเค ตา มนสสา อสสตตโตมราทน อาวธาน อกขปตวาป ต อสนตสนตเมว ทสวา "ปสสถ โภนโต อม ปรส, อเนกสตานป อาวธหตถาน ปรสาน มชเฌ เนวจฉมภต น เวธต, อโห อจฉรยนต อจฉรยพภตชาตา มหานาท นทตวา ร โ ต ปวตต อาโรเจสส. ราชา ต การณ สตวา "วสสชเชถ นนต วตวา๑ สตถ สนตกป คนตวา ตมตถ อาโรเจส.๒ สตถา โอภาส ผรตวา ตสส ธมม เทเสนโต อม คาถมาห. "โย นพพนฏโ วนาธมตโต วนมตโต วนเมว ธาวต, ต ปคคลเมว ปสสถ: มตโต พนธนเมว ธาวตต. ตสสตโถ: "โย ปคคโล คหภาเว อาลยสงขาต วนฏ ฉฑเฑตวา ปพพชตตาย นพพนฏโ วหารสงขาเต ตโปวเน อธมตโต ฆราวาสพนธนสงขาตา ตณหาวนา มตโต หตวา ปน ต ฆราวาสพนธน ตณหาวนเมว ธาวต, เอวนต ปคคล ปสสถ; เอโส ฆราวาสพนธนโต มตโต ปน ฆราวาสพนธนเมว ธาวตต. ๑. ส. ม. ย. อาห. ๒. ส. ม. ย. อาโรจยส.

Page 16: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 16

อม ธมมเทสน สตวา โส ราชปรสานมนตเร สลคเค นสนโนว อทยพพย ปฏเปตวา ตลกขณ อาโรเปตวา สงขาเร สมมสนโต โสตาปตตผล ปตวา สมาปตตสข อนภวนโต เวหาส อปปตตวา อากาเสเนว สตถ สนตก อาคนตวา สตถาร วนทตวา ปพพชตวา สราชกาย ปรสาย มชเฌเยว อรหตต ปาปณต. วพภนตกวตถ. ๔. พนธนาคารวตถ. (๒๔๓) "น ต ทฬหนต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต พนธนาคาร อารพภ กเถส. เอกสม กร กาเล พห สนธจเฉทกปนถฆาตกมนสสฆาตเก โจเร อาเนตวา โกสลร โ ทสเสสส. เต ราชา อนทพนธน- รชชพนธนสงขลกพนธเนห พนธาเปส. ตสมตตาป โข ชานปทา ภกข สตถาร ทฏ กามา อาคนตวา ทสวา วนทตวา ปนทวเส สาวตถย ปณฑาย จรนตา พนธนาคาร คนตวา เต โจเร ทสวา ปณฑปาตปปฏกกนตา สายณหสมเย ตถาคต อปสงกมตวา "ภนเต อชช อมเหห ปณฑาย จรนเตห พนธนาคาเร พห โจรา อนทพนธนาทห พทธา มหาทกข อนภวนตา ทฏา, เต ตาน พนธนาน ฉนทตวา ปลายต น สกโกนต; อตถ น

Page 17: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 17

โข ภนเต เตห พนธเนห ถรตร อ พนธน นามาต ปจฉส. สตถา "ภกขเว กพนธนาน นาเมตาน: ย ปเนต ธนธ ปตต- ทาราทส ตณหาสงขาต กเลสพนธน, เอต เอเตห สตคเณน สหสสคเณน สตสหสสคเณน ถรตร, เอว มหนตป ปเนต ทจฉนทย พนธน โปราณกปณฑตา ฉนทตวา หมวนต ปวสตวา ปพพชสต วตวา อตต อาหร: "อตเต พาราณสย พรหมทตเต รชช กาเรนเต, โพธสตโต เอกสม ทคคตคหปตกเล นพพตต. ตสส วยปปตตสส ปตา กาลมกาส. โส ภต กตวา มาตร โปเสส. อถสส มาตา อนจฉมานสเสว เอก กลธตร เคเห กตวา อปรภาเค กาลมกาส. ภรยายปสส กจฉย คพโภ ปตฏห. โส คพภสส ปตฏ ตภาว อชานนโตว "ภทเท ตว ภต กตวา ชว, อห ปพพชสสามต อาห. "สาม นน คพโภ เม ปตฏ โต, มย วชาตาย, ทารก ทสวา ปพพชสสสต อาห. โส "สาธต สมปฏจฉตวา ตสสา วชาตกาเล "ภทเท ตว โสตถนา วชาตา, อทานาห ปพพชสสามต อาปจฉ. อถ น สา "ปตตกสส เต ตาว ถนปานโต อปคมนกาล อาคเมหต วตวา ปน คพภ คณห. โส จนเตส "อม สมปฏจฉาเปตวา คนต น สกกา, อมสสา อนาจกขตวาว ปลายตวา ปพพชสสามต. โส ตสสา อนาจกขตวาว รตตภาเค อฏาย ปลาย. อถ น นครคตตกา อคคเหสส. โส "อห สาม มาตโปสโก นาม, วสสชเชถ มนต

Page 18: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 18

อตตาน วสสชเชตวา เอกสม าเน วสตวา หมวนต ปวสตวา อสปพพชช ปพพชตวา อภ า จ สมาปตตโย จ นพพตเตตวา ฌานกฬาย กฬนโต วหาส. โส ตตถ วสนโตเยว "เอวรปป นาม เม ทจฉนทย ปตตทารพนธน กเลสพนธน ฉนนนต อทาน อทาเนส. สตถา อม อตต อาหรตวา เตน อทานต อทาน ปกาเสนโต. อมา คาถา อภาส. "น ต ทฬห พนธนมาห ธรา, ยทายส ทารชปพพช จ. สารตตรตตา มณกณฑเลส ปตเตส ทาเรส จ ยา อเปกขา, เอต ทฬห พนธนมาห ธรา โอหารน สถลทปปม จ. เอตป เฉตวาน ปรพพชนต อนเปกขโน กามสข ปหายาต. ตตถ "ธราต: พทธาทโย ปณฑตปรสา อยสงขลกสงขาต อยสา นพพตต อายส อนทพนธนสงขาต ทารช ปพพชตเณห วา อ เห วา วากาทห รชชช กตวา กต รชชพนธน [ต]y อสอาทห ฉนทต สกกเณยยภาเวน `ถรนต น วทนตต อตโถ.

Page 19: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 19

สารตตรตตาต: สารตตา หตวา รตตา. พหลราครตตาต อตโถ. มณกณฑเลสต: มณส จ กณฑเลส จ, มณจตเตส วา กณฑเลส. เอต ทฬหนต: เย มณกณฑเลส สารตตรตตา, เตสเยว โส๑ ราโค, ยา จ ปตตทาเรส อเปกขา ตณหา, เอต กเลสมย พนธน ปณฑตปรสา ทฬหนต วทนต. โอหารนนต: อากฑฒตวา จตส อปาเยส ปาตนโต อวหรต เหฏา หรตต โอหารน. สถลนต: พนธนฏาเน ฉวจมมมสาน น ฉนทต โลหต น นหรต พนธนภาวป อชานาเปตวา ถลปถชลปถาทส กมมาน กาต เทตต สถล. ทปปม จนต: โลภวเสน ห เอกวารป อปปนน กเลสพนธน พนธนฏานโต กจฉโป วย ทมโมจย โหตต ทปปม จ. เอตป เฉตวานาต: เอต เอว ทฬหป กเลสพนธน าณขคเคน ฉนทตวา อนเปกขโน หตวา กามสข ปหาย ปรพพชนต ปกกมนต, ปพพชนตต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. พนธนาคารวตถ. ๑. "โยต ปเทน ภวตพพ.

Page 20: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 20

๕. เขมาวตถ. (๒๔๔) "เย ราครตตาต อม ธมมเทสน สตถา เวฬวเน วหรนโต เขมนนาม ร โ พมพสารสส อคคมเหส อารพภ กเถส. สา กร ปทมตตรปาทมเล ปตถตปปตถนา อตวย อภรปา ปาสาทกา อโหส. "สตถา กร รปสส โทส กเถตต สตวา ปน สตถ สนตก คนต น อจฉ. ราชา ตสสา รปมทมตตภาว ตวา เวฬวนวณณปปฏสยตตาน คตาน กาเรตวา นฏาทน ทาเปส. เตส ตาน คายนตาน สตวา ตสสา เวฬวน อทฏปพพ วย อสสตปพพ วย จ อโหส. สา "กตร อยยาน สนธาย คายถาต ปจฉตวา, "เทว ตมหาก เวฬวนยยานเมวาต วตเต, อยยาน คนตกามา อโหส. สตถา ตสสา อาคมน ตวา ปรสมชเฌ นสทตวา ธมม เทเสนโตว ตาลวณฏ อาทาย อตตโน ปสเส ตวา วชมาน อภรป อตถ นมมน. เขมาป เทว ปวสมานาว ต อตถ ทสวา "สมมาสมพทโธ รปสส โทส กเถตต วทนต, อย จสส สนตเก อตถ วชมานา ตา, อห อมสสา กลภาคป น อเปม, น มยา อทส อตถรป ทฏปพพ, สตถาร อภเตน อพภาจกขนต ม เต จนเตตวา ตถาคตสส กถาสททป อนสาเมตวา ตเมว อตถ โอโลกยมานา อฏาส. สตถา ตสสา ตสม รเป อปปนนพหมานต ตวา ต รป ปมวยาทวเสน ทสเสนโต เหฏา วตตนเยเนว ปรโยสาเน อฏ มตตาวสาน กตวา ทสเสส. เขมา ต ทสวา "เอวรปป

Page 21: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 21

นาม ต รป มหตเตเนว ขยวย ปตต, นตถ วต อมสม รเป สาโรต จนเตส. สตถา ตสสา จตตวาร โอโลเกตวา "เขเม ตว `อมสม รเป สาโร อตถต จนเตส ปสสทานสส นสสารภาวนต วตวา อม คาถมาห "อาตร อสจ ปต ปสส เขเม สมสสย อคฆรนต ปคฆรนต พาลาน อภปตถตนต. สา คาถาปรโยสาเน โสตาปตตผเล ปตฏห. อถ น สตถา "เขเม อเม สตตา ราครตตา โทสทฏา โมหมฬหา อตตโน ตณหาโสต สมตกกมต น สกโกนต ตตเถว ลคคนตต วตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห "เย ราครตตานปตนต โสต สย กต มกกฏโกว ชาล. เอตมป เฉตวาน วชนต ธรา อนเปกขโน สพพทกข ปหายาต. ตตถ "มกกฏโกว ชาลนต: ยถา นาม มกกฏโก สตตชาล กตวา มชฌฏาเน นาภมณฑเล นปนโน ปรยนเต ปตต ปฏงค วา มกขก วา เวเคน คนตวา วชฌตวา ตสส รส ปวตวา ปนาคนตวา ตสมเยว าเน นปชชต; เอวเมว เย สตตา ราครตตา โทสทฏา โมหมฬหา, สย กต ตณหาโสต อนปตนต เต ต สมตกกมต น สกโกนต; เอว ทรตกกม.

Page 22: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 22

เอตมป เฉตวาน วชนต ธราต: ปณฑตา เอต พนธน ฉนทตวา อนเปกขโน นราลยา หตวา อรหตตมคเคน สพพทกข ปหาย วชนต คจฉนตต อตโถ. เทสนาวสาเน เขมา อรหตเต ปตฏห. มหาชนสสาป สาตถกา เทสนา อโหส. สตถา ราชาน อาห "มหาราช เขมาย ปพพชต วา ปรนพพายต วา วฏฏตต. "ภนเต ปพพาเชถ น, อล ปรนพพาเนนาต. สา ปพพชตวา อคคสาวกา อโหสต. เขมาวตถ. ๖. อคคเสนเสฏ ปตตวตถ. (๒๔๕) "ม จ ปเรต อม ธมมเทสน สตถา เวฬวเน วหรนโต อคคเสน อารพภ กเถส. ป จสตา กร นาฏกา สวจฉเร วา ฉมมาเส วา สมปตเต, ราชคห คนตวา ร โ สตตาห สมชช กตวา พห หร สวณณ ลภนต, อนตรนตเร อกเขปทายาน ปรยนโต นตถ. มหาชโน ม จาทส๑ ตวา สมชช โอโลเกส. อเถกา ลงฆธตา วส อภรยห ตสส อปร ปรวตตตวา ตสส ปรยนเต อากาเส ๑. ส. ม. ย. ม จาตม จาทส.

Page 23: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 23

จงกมมานา นจจต เจว คายต จ. ตสม สมเย อคคเสโน นาม เสฏ ปตโต สหายเกน สทธ ม จาตม เจ โต ต โอโลเกตวา ตสสา หตถปาทวกเขปาทส อปปนนสเนโห เคห คนตวา "ต ลภนโต ชวสสาม, อลภนตสส เม, อเธว มรณนต อาหารปจเฉท กตวา ม จเก นปชช; มาตาปตห "ตาต กนเต รชชตต ปจฉโตป "ต เม นฏธตร ลภนตสส, ชวต อตถ, อลภนตสส เม, อเธว มรณนต วตวา, "ตาต มา เอว กร, อ เต อมหาก กลสส จ โภคาน จ อนรป กมารก อาเนสสามาต วตเตป, ตเถว วตวา นปชช. อถสส ปตา พห ยาจตวาป ต ส าเปต อสกโกนโต นฏกสส สหายก ปกโกสาเปตวา กหาปณสหสส ทตวา "อเม กหาปเณ คเหตวา อตตโน ธตร มยห ปตตสส เทตต ปหณ. โส "นาห กหาปเณ คเหตวา เทม; สเจ ปน โส อม อลภตวา ชวต น สกโกต, เตนห อมเหห สทธเยว วจรต, ทสสามสส ธตรนต. มาตาปตโร ปตตสส ตมตถ อาโรเจสส. โส "อห เตห สทธ วจรสสามต วตวา ยาจนตานป เตส กถ อนาทยตวา นกขมตวา นฏกสส สนตก อคมาส. โส ตสส ธตร ทตวา เตน สทธเยวญ คามนคมราชธานส สปป ทสเสนโต วจร. สาป เตน สทธ สวาสมนวาย นจรสเสว ปตต ลภตวา ต กฬาปยมานา "สกฏโคปกสส ปตต ภณฑหารกสส ปตต ก จ อชานนกสส ปตตาต วทต. โสป เนส สกฏปรวตตก กตวา ตฏาเน โคณาน ตณ อาหรต

Page 24: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 24

สปปทสสนฏาเน ลทธภณฑก อกขปตวา หรต, ตเทว กร สนธาย สา อตถ ปตต กฬาปยมานา ตเถว วทต. โส อตตาน อารพภ ตสสา คายนภาว ตวา ปจฉ "ม สนธาย กเถสต. "อาม ต สนธายาต. "เอว สนเต อห ปลายสสามต. สา "ก ปน มยห ตยา ปลายเตน วา อาคเตน วาต ปนปปน ตเทว๑ ตต คายต. สา กร อตตโน รปสมปตต เจว ธนลาภ จ นสสาย ต กสม จ น ม ต. โส "ก น โข นสสาย อมสสา อย มาโนต จนเตนโต "สปป นสสายาต ตวา "โหต, สปป คณหสสามต สสสร อปสงกมตวา ตสส ชานนสปป อคคณหตวา คามนคมาทส สปป ทสเสนโต อนปพเพน ราชคห อาคนตวา "อโต สตตเม ทวเส อคคเสโน เสฏ ปตโต นครวาสน สปป ทสเสสสตต อาโรจาเปส. นครวาสโน ม จาต- ม จาทโย พนธาเปตวา สตตเม ทวเส สนนปตส. โสป สฏ หตถ วส อภรยห ตสส มตถเก อฏาส. ตทวส สตถา ปจจสกาเล โลก โวโลเกนโต ต อตตโน าณชาลสส อนโต ปวฏ ทสวา "ก น โข ภวสสตต อาวชชนโต "เสว เสฏ ปตโต `สปป ทสเสสสามต วสมตถเก สสต, ตสส ทสสนตถ มหาชโน สนนปตสสต, ตตถ อห จตปปทก คาถ เทสสสาม; ต สตวา จตราสตยา ปาณสหสสาน ธมมาภสมโย ภวสสต, อคคเสโนป อรหตเต ปตฏหสสตต ๑. ส. ย. ตเถว.

Page 25: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 25

อ าส. โส ปนทวเส กาล สลลกเขตวา ภกขสงฆปรวโต ราชคห ปณฑาย ปาวส. อคคเสโนป, สตถร อนโตนคร อปปวฏเเยว, อนนาทนตถาย มหาชนสส องคลส ทตวา วสมตถเก ปตฏาย อากาเสเยว สตต วาเร ปรวตตตวา โอรยห วสมตถเก อฏาส. ตสม ขเณ สตถา นคร ปวสนโต, ยถา ต ปรสา น โอโลเกส, เอว กตวา อตตานเมว โอโลกาเปส. อคคเสโน ปรส โอโลเกตวา "น ม ปรสา โอโลเกตต โทมนสสปปตโต "อท มยา สวจฉเร กตตพพ สปป, สตถร จ นคร ปวสนเต, ปรสา ม อโนโลเกตวา สตถารเมว โอโลเกต; โมฆ วต เม สปปทสสน ชาตนต จนเตส. สตถา ตสส จตต ตวา มหาโมคคลลาน อามนเตตวา "คจฉ โมคคลลาน เสฏ ปตต วเทห `สปป กร ทสเสตต อาห. เถโร คนตวา วสสส เหฏา โตว เสฏ ปตต อามนเตตวา อม คาถมาห "องฆ ปสส นฏปตต อคคเสน มหพพล กโรห ราค ปรสาย หาสยสส มหาชนนต. โส เถรสส กถ สตวา ตฏมานโส หตวา "สตถา (๑) มม สปป ปสสตกาโมต วสมตถเก ตโกว อม คาถมาห "องฆ ปสส มหาป โมคคลลาน มหทธก กโรม ราค ปรสาย หาสยาม มหาชนนต. เอว จ ปน วตวา วสมตถกโต เวหาส อพภคคนตวา ๑. ส. ม. ย. เอตถนตเร "ม เต อตถ.

Page 26: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 26

อากาเส จททสกขตต ปรวตตตวา โอรยห วสมตถเก อฏาส. อถ น สตถา "อคคเสน ปณฑเตน นาม อตตานาคตปปจจปปนเนส ขนเธส อาลย นกนต ปหาย ชาตอาทห มจจต วฏฏตต วตวา อม คาถมาห "ม จ ปเร ม จ ปจฉโต มชเฌ ม จ ภวสส ปารค สพพตถ วมตตมานโส น ปน ชาตชร อเปหสต. ตตถ "ม จ ปเรต: อตเตส ขนเธส อาลย นกนต อชโฌสาน ปตถน ปรยฏาน คาห ปรามาส ตณห ม จ. ปจฉโตต: อนาคเตสป ขนเธส อาลยาทน ม จ. มชเฌต: ปจจปปนเนสป ตาน ม จ. ภวสส ปารคต: เอว สนเต, ตวธสสาป ภวสส อภ า- ปร าปหานภาวนาสจฉกรยาวเสน ปารค ปารคโต หตวา ขนธธาตอายตนาทเภเท สพพสงขเต วมตตมานโส วหรนโต ปน ชาตชรามรณาน น อปคจฉสต๑ อตโถ. เทสนาวสาเน จตราสตยา ปาณสหสสาน ธมมาภสมโย อโหส. เสฏ ปตโตป วสมตถเก ตโกว สห ปฏสมภทาห อรหตต ปตวา วสโต โอรยห สตถ สนตก อาคนตวา ป จปปตฏ เตน วนทตวา สตถาร ปพพชช ยาจ. อถ น สตถา ๑. น อปคจฉสสสต ยตตตร. . ว.

Page 27: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 27

ทกขณหตถ ปสาเรตวา "เอห ภกขต อาห. โส ตาวเทว อฏปรกขารธโร สฏ วสสตเถโร วย อโหส. อถ น ภกข "อาวโส อคคเสน สฏ หตถสส เต วสสส มตถกโต โอตรนตสส ภย นาม นาโหสต ปจฉตวา, "นตถ เม อาวโส ภยนต วตเต, สตถ อาโรเจส "ภนเต อคคเสโน `น ภายามต วทต, อภต วตวา อ พยากโรตต. สตถา "น ภกขเว มม ปตเตน อคคเสเนน สทสา ฉนนสโยชนา ภกข ภายนต น สนตสนตต วตวา พราหมณวคเค อม คาถมาห "สพพสโยชน เฉตวา โย เว น ปรตสสต, สงคาตค วสยตต ตมห พรม พราหมณนต. เทสนาวสาเน พหน ธมมาภสมโย อโหส. ปเนกทวส ภกข ธมมสภาย กถ สมฏาเปส "ก น โข อาวโส เอว อรหตตปนสสยสมปนนสส ภกขโน นฏธตร นสสาย นเฏห สทธ วจรณการณ, ก อรหตตสส อปนสสยการณนต. สตถา อาคนตวา "กาย นตถ ภกขเว เอตรห กถาย สนนสนนาต ปจฉตวา, `อมาย นามาต วตเต, "ภกขเว อภยมเปต อมนาเอว กตนต วตวา ตมตถ ปกาเสต อตต อาหร: "อตเต กร กสสปทสพลสส สวณณเจตเย กรยมาเน, พาราณสวาสโน กลปตตา ปหต ขาทนย โภชนย ยานเกส อาโรเปตวา "หตถกมม กรสสามาต เจตยฏาน คจฉนตา อนตรามคเค เอก เถร ปณฑาย ปวสนต ปสสส. อเถกา

Page 28: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 28

กลธตา เถร โอโลเกตวา สามก อาห "สาม อยโย โน ปณฑาย ปวสต, ยานเก จ โน ปหต ขาทนย โภชนย, ปตตมสส อาหร, ภกข ทสสามาต. โส ปตต อาหร. ต ขาทนยโภชนยสส ปเรตวา เถรสส หตเถ ปตฏาเปตวา อโภป ปตถน กรส "ภนเต ตมเหห ทฏธมมสเสว ภาคโน ภเวยยามาต. โสป เถโร ขณาสโว; ตสมา โอโลเกนโต เตส ปตถนาย สมชฌนภาว ตวา สต อกาส. ต ทสวา สา อตถ สามก อาห "สาม อมหาก อยโย สต กโรต, เอโส นฏทารโก ภวสสตต. สามโกปสสา "เอว ภวสสต ภทเทต วตวา ปกกาม. อท เตส ปพพกมม. เต ตตถ ยาวตายก ตวา เทวโลเก นพพตตตวา ตโต จวตวา, สา อตถ นฏเคเห นพพตต, ปรโส เสฏ เคเห. โส "เอว ภทเท ภวสสตต ตสสา ปฏวจนสส ทนนตตา นเฏห สทธ วจร, ขณาสวตเถรสส ทนนปณฑปาต นสสาย อรหตต ปาปณ. สาป นฏธตา "ยา เม สามกสส คต, มยหป สา เอว คตต ภกขนน สนตเก ปพพชตวา อรหตเต ปตฏหต. อคคเสนเสฏ ปตตวตถ.

Page 29: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 29

๗. จฬธนคคหปณฑตวตถ. (๒๔๖) "วตกกมถตสสาต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต เอก ทหรภกข อารพภ กเถส. เอโก กร ทหรภกข สลากคเค อตตโน สลาก๑ คเหตวา สลากยาค อาทาย อาสนสาล คนตวา ปวต. ตตถ อทก อลภตวา อทกตถาย เอก ฆร อคมาส. ตตร ต เอกา กมารกา ทสวาว อปปนนสเนหา "ภนเต ปนป ปานเยน อตเถ สต, อเธว อาคจเฉยยาถาต อาห. โส ตโต ปฏาย ยทา ปานย น ลภต, ตทา ตตเถว คจฉต. สาปสส ปตต คเหตวา ปานย เทต. เอว คจฉนเต กาเล, ยาคคป ทตวา ปเนกทวส ตตเถว นสทาเปตวา ภตต อทาส. สนตเก จสส นสทตวา "ภนเต อมสม เคเห น ก จ นตถ นาม, เกวล มย วจารณกมนสสเมว น ลภามาต กถ สมฏาเปส. โส กตปาเหเนว ตสสา กถ สตวา อกกณ . อถ น เอกทวส อาคนตกา ภกข ทสวา "กสมา ตว อาวโส กโส อปปณฑปปณฑกชาโตสต ปจฉตวา, "อกกณ โตสม อาวโสต วตเต, อาจรยปชฌายาน สนตก นยส. เตป ต สตถ สนตก เนตวา ตมตถ อาโรเจสส. สตถา "สจจ กร ตว ภกข อกกณ โตสต ปจฉตวา, "สจจนต วตเต, "กสมา ตว ภกข มาทสสส อารทธวรยสส พทธสส สาสเน ปพพชตวา `โสตาปนโนต วา `สกทาคามต วา อตตาน ๑. ส. ม. ย. ปตตสลาก.

Page 30: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 30

อวทาเปตวา `อกกณ โตต วทาเปส; ภารย เต กมม กตนต วตวา "กการณา อกกณ โตสต ปจฉตวา, "ภนเต เอกา ม อตถ เอวมาหาต วตเต, "ภกข อนจฉรย เอต ตสสา กรย: สา ห ปพเพ สกลชมพทเป อคคปณฑต ปหาย ตมหตตทฏเก เอกสม สเนห อปปาเทตวา ต ชวตกขย ปาเปสต วตวา ตสส วตถสส ปกาสนตถ ภกขห ยาจโต อตเต จฬธนคคหปณฑตกาเล ตกกสลาย ทสาปาโมกขสส อาจรยสส สนตเก สปป อคคเหตวา เตน ตฏเน ทนน ธตร อาทาย พาราณส คจฉนตสส เอกสม อฏวมเข เอกนป าสาย กณเฑห เอกนป าส โจเร ฆาเตตวา, กณเฑส ขเณส, โจรเชฏก คเหตวา ภมย ปาเตตวา, "ภทเท อส อาหราต วตเต, ตาย ตขณทฏโจเร สเนห กตวา โจรสส หตเถ อสถรร เปตวา โจเรน จฬธนคคหปณฑตสส มารตภาว โจเรน จ ต อาทาย คจฉนเตน "มป เอสา อ ทสวา อตตโน สามก วย มาราเปสสต, ก เม อมายาต เอก นท ทสวา โอรมตเร ต เปตวา ตสสา ภณฑก อาทาย "ตว อเธว โหห, ยาวาห ภณฑก อตตาเรมต ตตเถว ต ปหาย คมนภาว จ อาวกตวา "สพพ ภณฑ สมาทาย ปาร ตณโณส พราหมณ, ปจจาคจฉ ลห ขปป มป ตาเรหทาน โภ" "อสนถต ม จรสนถเตน มนาต๑ โภต อธว ธเวน, ๑. ปาลย "นมนต. ตทฏกถาย "นมสต ทสสต.

Page 31: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 31

มยาป โภต นมเนยย อ , อโต อห ทรตร คมสส." "กาย เอฬคณคมเพ กโรต มหหาสย,๑ นยธ นจจ วา คต วา ตาฬ วา สสมาหต. อนมหกาเล สสโสณ ก น ชคฆส โสภเน ?" "สคาล พาล ทมเมธ อปปป โส ชมพก, ฉนโน๒ มจฉ จ เปส จ กปโณ วย ฌายส." "สทสส วชชม เส, อตตโน ปน ทททส; ฉนนา๓ ปต จ ชาร จ มป ตว เว ฌายส." "เอวเมต มคราช, ยถา ภาสส ชมพก. สา นนาห อโต คนตวา ภตต เหสส วสานคา." "โย หเร มตตก ถาล, กสถาลป โส หเร; กตเยว ตยา ปาป ปนเปว กรสสสต อม ป จกนปาเต จฬธนคคหชาตก๔ วตถาเรตวา "ตทา จฬธนคคหปณฑโต ตว อโหส, สา อตถ อย เอตรห กมารกา,ใ สคาลรเปน อาคนตวา ตสสา นคคหการโก สกโก เทวราชา อหเมวาต วตวา "เอว สา อตถ ตมหตตทฏเก เอกสม สเนเหน สกลชมพทเป อคคปณฑต ชวตา โวโรเปส; ต อตถ อารพภ อปปนน ตว ตณห ฉนทตวา วหร ภกขต ต โอวทตวา อตตร ธมม เทเสนโต อมา คาถา อภาส ๑. ปาลย ตทฏกถาย จ อหหาสยนต ทสสต. ๒. ปาลย ตทฏกถาย จ "ชนโนต ทสสต. ๓. ตตเถว "ชนนาต. ๔. ข. ชา. ๒๗/๑๘๔. ตทฏกถา ๔/๕๐๖.

Page 32: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 32

"วตกกมถตสส ชนตโน ตพพราคสส สภานปสสโน ภยโย ตณหา ปวฑฒต, เอส โข ทฬห กโรต พนธน. วตกกปสเม จ โย รโต อสภ ภาวยต สทา สโต เอโส โข พยนตกาหต เอสจฉนทต มารพนธนนต. ตตถ "วตกกมถตสสาต: กามวตกกาทห ตห วตกเกห นมมถตสส. ตพพราคสสาต: พหลราคสส. สภานปสสโนต: อฏารมมเณส สภนมตตคคาหาทวเสน วสสฏมานสตาย สภนต อนปสสนตสส. ตณหาต: เอวรปสส ฌานาทส เอกป น วฑฒต, อถโข ฉทวารกตณหา ภยโย วฑฒต. เอส โขต: เอโส โข ปคคโล ตณหาพนธน ถร นาม กโรต. วตกกปสเมต: มจฉาวตกกาน วปสมสงขาเต ทสส อสเภส ปมชฌาเน. สทา สโตต: โย เอตถ อภรโต หตวา นจจ อปฏ ตสสตตาย สโต ต อสภชฌาน ภาเวต.

Page 33: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 33

พยนตกาหตต: เอส ภกข ตส ภเวส อปปชชนก ตณห วคต กรสสต. มารพนธนนต: เอส เตภมกวฏฏสงขาต มารพนธนป ฉนทสสตต อตโถ. เทสนาวสาเน โส ภกข โสตาปตตผเล ปตฏห, สมปตตานป สาตถกา เทสนา อโหสต. จฬธนคคหปณฑตวตถ. ๘. มารวตถ. (๒๔๗) "นฏ คโตต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต มาร อารพภ กเถส. เอกทวส ห วกาเล สมพหลา เถรา เชตวนมหาวหาร ปวสตวา ราหลตเถรสส วสนฏาน คนตวา ต วฏาเปสส.๑ โส อ ตถ วสนฏาน อปสสนโต คนตวา ตถาคตสส คนธกฏยา ปมเข นปชช. ตทา โส อายสมา อรหตต ปตโต อวสสโกว อโหส. มาโร วสวตต ภวเน โตเยว ต อายสมนต คนธกฏปปมเข นปนน ทสวา จนเตส "สมณสส โคตมสส รชนกา องคล พห นปนนา, สย อนโตคนธกฏย นปนโน; องคลยา ๑. อาจารสมปนนา น ตถา กรส.

Page 34: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 34

ปฬยมานาย, สย ปฬโต ภวสสตต. โส มหนต หตถราชวณณ อภนมมนตวา อาคมม โสณฑาย เถรสส มตถก ปรกขปตวา มหนเตน สทเทน โก จรว รว. สตถา คนธกฏย นปนโน ตสส มารภาว ตวา "มาร ตาทสาน สตสหสเสนาป มม ปตตสส ภย อปปาเทต น สกกา, ปตโต ห เม อสนตาส วตตณโห มหาวรโย มหาป โต วตวา อมา คาถา อภาส "นฏ คโต อสนตาส วตตณโห อนงคโณ อจฉนท ภวสลลาน, อนตโมย สมสสโย วตตณโห อนาทาโน นรตตปทโกวโท อกขราน สนนปาต ช า ปพพาปราน จ ส เว อนตมสารโร มหาป โ [มหาปรโส] ต วจจตต. ตตถ "นฏ คโตต: อมสม สาสเน ปพพชตาน อรหตต นฏ นาม, ต คโต ปตโตต อตโถ. อสนตาสต: อพภนตเร ราคสนตาสาทน อภาเวน อสนตสโก. อจฉนท ภวสลลานต: สพพานป ภวคามสลลาน อจเฉชช. สมสสโยต: อย ตสส อนตโม เทโห. อนาทาโนต: ขนธาทส นคคหโณ. นรตตปทโกวโทต: นรตตย จ เสสปเทส จาต จตสป ปฏสมภทาส เฉโกต อตโถ. อกขราน สนนปาต ช า ปพพาปราน จาต: อกขราน สนนปาตสงขาต อกขรปณฑ จ ชานาต ปพพกขเรน อปรกขร

Page 35: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 35

อปรกขเรน ปพพกขร จ ชานาต. ปพพกขเรน อปรกขร ชานาต นาม: อาทมห ป ายมาเน, มชฌปรโยสาเนส อปป ายมาเนสป, "อเมส อกขราน อท มชฌ, อท ปรโยสานนต ชานาต. อปรกขเรน ปพพกขร ชานาต นาม: อนเต ป ายมาเน, อาทมชเฌส อปป ายมาเนสป, "อเมส อกขราน อท มชฌ, อย อาทต ชานาต, มชเฌ ป ายมาเน, อาทปรโยสาเนส อปป ายมาเนสป, "อเมส อกขราน อย อาท, อย อนโตต ชานาตเอว. มหาป โต: เอส โกฏย ตสรโร มหนตาน อตถธมม- นรตตปฏภานาน สลกขนธาทน จ ปรคคาหกาย ป าย สมนนาคตตตา มหาป โ "วมตตจตต ขวาห สารปตต มหาปรโสต วทามต วจนโต วมตตจตตตาย จ มหาปรโสต วจจตต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณส.๑ มาโรป ปาปมา "ชานาต ม สมโณ โคตโมต ตตเถว อนตรธายต. มารวตถ. ๑. กถ ? น ห อ เ ตตถ โหนต.

Page 36: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 36

๙. อปกาชวกวตถ. (๒๔๘) "สพพาภภต อม ธมมเทสน สตถา อนตรามคเค อปก อาชวก อารพภ กเถส. เอกสม ห สมเย สตถา ปตตสพพ ต าโณ โพธมณเฑ สตตสตตาห วตนาเมตวา อตตโน ปตตจวรมาทาย ธมมจกกปปวตตนตถ พาราณส๑ สนธาย อฏารสโยชนมคค ปฏปนโน อนตรามคเค อปก อาชวก อททส. โสป สตถาร ทสวา "วปปสนนาน โข เต อาวโส อนทรยาน, ปรสทโธ ฉววณโณ ปรโยทาโต: กส ตว อาวโส อททสส ปพพชโต, โก วา เต สตถา, กสส วา ตว ธมม โรเจสต ปจฉ. อถสส สตถา "มยห อปชฌาโย วา อาจรโย วา นตถต วตวา อม คาถมาห "สพพาภภ สพพวทหมสม สพเพส ธมเมส อนปลตโต สพพ ชโห ตณหกขเย วมตโต สย อภ าย กมททเสยยนต. ตตถ "สพพาภภต: สพเพส เตภมกธมมาน อภภวตา. สพพวทต: วทตสพพจตภมกธมโม. สพเพส ธมเมสต: สพเพสป เตภมกธมเมส ตณหาทฏ ห อนปลตโต. ๑. ส. ย. พาราณสย.

Page 37: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 37

สพพ ชโหต: สพเพ เตภมกธมเม ชหตวา โต. ตณหกขเย วมตโตต: ตณหกขยนเต อปปาทเต ตณหกขย- สงขาเต อรหตเต อเสขาย วมตตยา วมตโต. สย อภ ายาต: อภ เยยาทเภเท ธมเม สยเมว ชานตวา. กมททเสยยนต: "อย เม อปชฌาโย วา อาจรโย วาต ก นาม อททเสยยนต. เทสนาวสาเน อปโก อาชวโก ตถาคตสส วจน เนวาภนนท นปปฏกโกส, สส ปน จาเลตวา ชวห นลลาเลตวา เอกปทก มคค คเหตวา อ ตร ลททกนวาสนฏาน อคมาสต. อปกาชวกวตถ. ๑๐. สกกเทวราชวตถ. (๒๔๙) "สพพทานนต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต สกก เทวราช อารพภ กเถส. เอกสม ห สมเย ตาวตสเทวโลเก เทวตา สนนปตตวา จตตาโร ป เห สมฏาเปส "กตร ทาน น โข ทาเนส, กตโร รโส รเสส, กตรา รต รตส เชฏกา, ตณหกขโยว กสมา เชฏโกต วจจตต. เต ป เห เอกา เทวตาป วนจฉต นาสกข. เอโก ปน เทโว เอก เทว ปจฉต, โสป อปรนต

Page 38: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 38

เอว อ ม ปจฉนตา ทสส จกกวาฬสหสเสส ทวาทส สวจฉราน วจรส. เอตตเกนาป กาเลน ป หาน อตถ อทสวา ทสสหสสจกกวาฬเทวตา สนนปตตวา จตนน มหาราชาน สนตก คนตวา, "ก ตาตา มหาเทวสนนปาโตต วตเต, "จตตาโร ป เห สมฏาเปตวา วนจฉต อสกโกนตา ตมหาก สนตก อาคตมหาต. "ก ป หา นาม ตาตาต. "ทานรสรตส กตรทานรสรต น โข เสฏา, ตณหกขโยว กสมา เสฏโต อเม ป เห วนจฉต อสกโกนตา อาคตมหาต [ตมตถ อาโรเจสส]. "ตาตา มยป อเมส อตถ น ชานาม; อมหาก ปน ราชา ชนสหสเสน จนตเต อตเถ จนเตตวา ขเณเนว ชานาต, โส อมเหห ป าย จ ป เน จ วสฏโ, เอตสส สนตก คจฉามาต ตเมว เทวคณ อาทาย สกกสส เทวร โ สนตก คนตวา, เตนาป "ก ตาตา มหนโต เทวสนนปาโตต วตเต, ตมตถ อาโรเจสส. สกโก "ตาตา อเมส ป หาน อ โ อตถ ชานต น สกโกต, พทธวสยา เอเตต วตวา "สตถา ปเนตรห กห วสตต ปจฉตวา "เชตวเนต สตวา "เอถ ตสส สนตก คมสสามาต เทวคเณน สทธ รตตภาเค สกล เชตวน โอภาเสตวา สตถาร อปสงกมตวา วนทตวา เอกมนต โต, "ก มหาราช มหตา เทวคเณน สทธ อาคโตสต วตเต, "ภนเต เทวคเณน อเม นาม ป หา สมฏาปตา, อ โ อเมส อตถ ชานต สมตโถ นาม นตถ, อเมส โน อตถ ปกาเสถาต อาห. สตถา

Page 39: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 39

"สาธ มหาราช มยา ตส ปารมโย ปเรตวา มหาปรจจาเค ปรจจชตวา ตมหาทสาน กงขาเฉทนตถเมว สพพ ต าณ ปฏวทธ, ตยา ปจฉตป เห สณาห: สพพทานาน ธมมทาน เสฏ, สพพรสาน ธมมรโส เสฏโ, สพพรตน ธมมรต เสฏา, ตณหกขโย ปน อรหตต สมปาปกตตา เสฏโเยวาต วตวา อม คาถมาห "สพพทาน ธมมทาน ชนาต, สพพรส ธมมรโส ชนาต, สพพรต ธมมรต ชนาต, ตณหกขโย สพพทกข ชนาตต. ตตถ "สพพทานนต: สเจ ห จกกวาฬคพเภ ยาว พรหมโลกา นรนตร กตวา นสนนาน พทธปจเจกพทธขณาสวาน กทลคพภสทสาน ตจวราน ทเทยย. ตสม สมาคเม จตปปทกาย คาถาย กตา อนโมทนาว เสฏา; ต ห ทาน ตสสา คาถาย โสฬส กล น อคฆต; เอว ธมมสส เทสนาป วาจนาป สวนมป มหนต, เยน จ ปคคเลน ธมมสสวน การต, ตสเสว มหานสโส. ตถารปายเอว ปรสาย ปณตปณฑปาตสส ปตเต ปเรตวา ทนนทานโตป สปปเตลาทน ปตเต ปเรตวา ทนนเภสชชทานโตป มหาวหารสทสาน วหาราน โลหปาสาทสทสาน จ ปาสาทาน อเนกาน สตสหสสาน กาเรตวา ทนนเสนาสนทานโตป อนาถปณฑกาทห วหาเร อารพภ กตปรจจาคโตป อนตมโส จตปปทกาย คาถาย

Page 40: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 40

อนโมทนวเสนาป ปวตตต ธมมทานเมว เสฏ. กการณา? เอวรปาน ห ป าน กโรนตา ธมม สตวาว กโรนต, โน อสสตวา; สเจ ห อเม สตตา ธมม น สเณยยย, อฬงกมตต ยาคคป กฏจฉมตต ภตตป น ทเทยยย; อมนา การเณน สพพทาเนห ธมมทานเมว เสฏ, อปจ เปตวา พทเธ จ ปจเจกพทเธ จ สกลกปป เทเว วสสนเต อทกพนทน คเณต สมตถาย ป าย สมนนาคตา สารปตตาทโยป อตตโน ธมมตาย โสตาปตตผลาทน อธคนต นาสกขส; อสสชตเถราทห กถต ธมม สตวาว โสตาปตตผล สจฉกรส, สตถ ธมมเทสนาย สาวกปารมาณ จ สจฉกรส; อมนาป การเณน มหาราช๑ ธมมทานเมว เสฏ. เตน วตต "สพพทาน ธมมทาน ชนาตต. สพเพ ปน ขนธรสาทโย รสา อกกสโต เทวตาน สธาโภชนรโสป สสารวฏเฏ ปาเตตวา ทกขานภวนสเสว ปจจโย; โย ปเนส สตตตตสโพธปกขยธมมสงขาโต จ นวโลกตตร- ธมมสงขาโต จ ธมมรโส, อยเมว สพพรสาน เสฏโ. เตน วตต "สพพรส ธมมรโส ชนาตต. ยา ปเนสา ปตตรต ธตรต ธนรต อตถรต นจจคตวาทตาท- รตปปเภทา จ อเนกปปเภทา รต, สาป สสารวฏเฏ ปาเตตวา ทกขานภวนสเสว ปจจโย; ยา ปเนสา ธมม กเถนตสส วา สณนตสส วา วาเจนตสส วา อนโต อปปชชมานา ปต ๑. อตเรกปเทน ภวตพพ น ห สกกา อทส อตถ สตถ วจน กาตต.

Page 41: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 41

อทคคภาว ชเนต อสสน ปวตเตต โลมหส ชเนต, สา สสารวฏฏสส อนต กตวา อรหตตปรโยสานา โหต; สพพรตน เอวรปา ธมมรตเยว เสฏา. เตน วตต "สพพรต ธมมรต ชนาตต. ตณหกขโย ปน ตณหาย ขยนเต อปปนน อรหตต, ต สกลสสาป วฏฏทกขสส อภภวนโต สพพเสฏเมว. เตน วตต "ตณหกขโย สพพทกข ชนาตต. เอว สตถร อมสสา คาถาย อตถ กเถนเตเยว, จตราสตยา ปาณสหสสาน ธมมาภสมโย อโหส. สกโกป สตถ ธมมกถ สตวา สตถาร วนทตวา อาห "ภนเต เอว เชฏเก นาม ธมมทาเน กมตถ อมหาก ปตต น ทาเปถ? อโต ปฏาย โน ภกขสงฆสส กเถตวา ปตต ทาเปถ ภนเตต. สตถา ตสส วจน สตวา ภกขสงฆ สนนปาตาเปตวา "ภกขเว อชช อาท กตวา มหาธมมสสวน วา ปกตธมมสสวน วา อปนสนนกถ วา อนตมโส อนโมทนป กเถตวา สพพสตตาน ปตต ทเทยยาถาต อาหาต. สกกเทวราชวตถ.

Page 42: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 42

๑๑. อปตตกเสฏ วตถ. (๒๕๐) "หนนต โภคา ทมเมธนต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต อปตตกเสฏ นาม อารพภ กเถส. ตสส กร กาลกรย สตวา ราชา ปเสนทโกสโล "อปตตก สาปเตยย กสส ปาปณาตต ปจฉตวา "ร โต สตวา สตตห ทวเสห ตสส เคหโต ธน ราชกล อภหราเปตวา สตถ สนตก อปสงกมตวา, "หนท กโต น ตว มหาราช อาคจฉส ทวาทวสสาต วตเต, "อธ ภนเต สาวตถย เสฏ คหปต กาลกโต, ตมห อปตตก สาปเตยย ราชนเตปร อภหรตวา อาคจฉามต อาห. สพพ สตเต อาคตนเยเนว เวทตพพ. "โส กร, สวณณปาฏยา นานคครสโภชเน อปนเต, `เอวรป นาม มนสสา ภ ชนต, ก ตมเห มยา สทธ อมสม เคเห เกล กโรถาต โภชเน อปฏ เต,๑ เลฑฑทณฑาทห ปหรตวา ปลาเปตวา `อท มนสสาน โภชนนต กาณาชก พลงคทตย ภ ชต, วตถยานจฉตเตสป มนาเปส อปฏาปเตส, มนสเส เลฑฑทณฑาทห ปหรนโต ปลาเปตวา สาณาน ธาเรต, ชชชรรถเกน ยาต ปณณจฉตเตน ธารยมาเนนาต เอว ร า อาโรจเต, สตถา ตสส ปพพกมม กเถส: ภตปพพ โส มหาราช๒ เสฏ คหปต ตครสข นาม ๑. อโต ปร "มนสเสต ปท นฏ ภเวยย. ๒. สตตโต อาเนนเตน นหรต ปมมสสตวา ปมาเทน ลขต.

Page 43: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 43

ปจเจกพทธ๑ ปณฑปาเตน ปฏปาเทส, "เทถ สมณสส ปณฑนต วตวา อฏายาสนา ปกกาม. ตสม กร อสสทเธ พาเล เอว วตวา ปกกนเต, ตสส ภรยา สทธา ปสนนา "จรสส วต เม อมสส มขโต `เทหต วจน สต, อชช มม มโนรโถ ปเรต, ปณฑปาต ทสสามต ปจเจกพทธสส ปตต คเหตวา ปณต- โภชนสส ปเรตวา อทาส. โสป นวตตมาโน ต ทสวา "ก สมณ ก จ เต ลทธนต ปตต คเหตวา ปณตปณฑปาต ทสวา วปปฏสาร หตวา เอว จนเตต "วรเมต ปณฑปาต ทาสา วา กมมกรา วา ภ เชยยย, เต ห อม ภ ชตวา มยห กมม กรสสนต; อย ปน คนตวา ภ ชตวา นททายสสต; นฏโ เม ปณฑปาโตต. [โส] ภาต ปน เอกปตตก สาปเตยยสส การณา ชวตา โวโรเปส. โส กรสส องคล คเหตวา วจรนโต "อท มยห ปต สนตก ยานก, อย ตสส โคโณต อาห. อถ น เสฏ "อทาน ตาเวส เอว วเทต, อมสส ปน วฑฒปปตตกาเล อมสม เคเห โภเค โก รกขสสตต ต อร เนตวา เอกสม คจฉมเล ควาย คเหตวา มลกนท วย คว ปเฬตวา มาเรตวา ตตเถว ฉฑเฑส. อทมสส ปพพกมม. เตน วตต "ย โข โส มหาราช เสฏ คหปต ตครสข ปจเจกพทธ๒ ปณฑปาเตน ปฏปาเทส, ตสส กมมสส วปาเกน ๑. ปาลย ห "ปจเจกสมพทธนต ทสสต. ส. สคาถ. ๑๕/๑๓๓. . ว. ๒. ปาลย ห "ปจเจกสมพทธนต ทสสต.

Page 44: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 44

สตตกขตต สคต สคค โลก อปปชช; ตสเสว กมมสส วปากาวเสเสน อมสสาเยว สาวตถยา สตตกขตต เสฏ ตต กาเรส. ย โข โส มหาราช เสฏ คหปต ทาน๑ ทตวา ปจฉา วปปฏสาร อโหส `วรเมต ปณฑปาต ทาสา วา กมมกรา วา ภ เชยยนต, ตสส กมมสส วปาเกน นาสสฬาราย ภตตโภคาย จตต นมต นาสสฬาราย วตถโภคาย๒ นาสสฬาราย ยานโภคาย๓ นาสสฬาราน ป จนน กามคณาน โภคาย จตต นมต. ย โข โส มหาราช เสฏ คหปต ภาต๔ เอกปตตก สาปเตยยสส การณา ชวตา โวโรเปส, ตสส กมมสส วปาเกน พหน วสสาน พหน วสสสตาน พหน วสสสหสสาน พหน วสสสตสหสสาน นรเย ปจจตถ; ตสเสว กมมสส วปากาวเสเสน อท สตตม อปตตก สาปเตยย ราชโกส ปเวเสนต. ตสส โข ปน มหาราช เสฏ สส คหปตสส ปราณ จ ป ปรกขณ นว จ ป อนปจต, อชช จ๕ ปน มหาราช เสฏ คหปต มหาโรรเว นรเย ปจจตต. ราชา สตถ วจน สตวา "อโห ภนเต ภารย กมม, เอตตเก นาม โภเค วชชมาเน, เนว อตตนา ปรภ ช, น ตมหาทเส พทเธ ธรวหาเร วหรนเต, ป กมม อกาสต อาห. สตถา "เอวเมว มหาราช ทมเมธปคคลา นาม โภเค ลภตวา ๑. "ทานนต น ทสสต. ๒-๓. เอตถนตเร จ "จตต นมตต ทสสต. ๔. "จ ปนาต ทสสต. ๕. จสทโท นตถ. ส. สคาถ. ๑๕/๑๓๔. . ว.

Page 45: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 45

นพพาน น คเวสนต, โภเค นสสาย อปปนนตณหา ปเนเต ทฆรตต หนตต วตวา อม คาถมาห "หนนต โภคา ทมเมธ, โน จ ปารคเวสโน; โภคตณหาย ทมเมโธ หนต อ เว อตตนนต. ตตถ "โน จ ปารคเวสโนต: เย ปน นพพานปารคเวสโน ปคคลา, น เต โภคา หนนต. หนต อ เว อตตนนต: โภเค นสสาย อปปนนาย ตณหาย ทปป โ ปคคโล ปเร วย อตตานเมว หนตต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. อปตตกเสฏ วตถ. ๑๒. องกรเทวปตตวตถ. (๒๕๑) "ตณโทสาน เขตตานต อม ธมมเทสน สตถา ปณฑกมพลสลาย วหรนโต องกร อารพภ กเถส. วตถ "เย ฌานปปสตา ธราต คาถาย วตถารตเมว. วตต เหต ตตถ อนทก อารพภ "โส กร อนรทธตเถรสส อนโตคาม ปณฑาย ปวฏสส อตตโน อาภต กฏจฉภกข ทาเปส, ตทสส ป องกเรน ทสวสสสหสสาน ทวาทสโยชนก อทธนปนต กตวา ทนนทานโต มหปผลตร ชาต; ตสมา เอวมาห.

Page 46: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 46

เอว วตเต, สตถา "องกร ทานนนาม วเจยย ทาต วฏฏต, เอวนต สกเขตเต สวตตพช วย มหปผล โหต, ตว ปน น ตถา อกาส, เตน เต ทาน น มหปผล ชาตนต อมมตถ วภาเวนโต "วเจยย ทาน ทาตพพ, ยตถ ทนน มหปผล. วเจยย ทาน สคตปปสตถ; เย ทกขเณยยา อธ ชวโลเก, เอเตส ทนนาน มหปผลาน, วชาน วตตาน ยถา สเขตเตต วตวา อตตร ธมม เทเสนโต อมา คาถา อภาส "ตณโทสาน เขตตาน, ราคโทสา อย ปชา; ตสมา ห วตราเคส ทนน โหต มหปผล. ตณโทสาน เขตตาน, โทสโทสา อย ปชา; ตสมา ห วตโทเสส ทนน โหต มหปผล. ตณโทสาน เขตตาน, โมหโทสา อย ปชา; ตสมา ห วตโมเหส ทนน โหต มหปผล. ตณโทสาน เขตตาน, อจฉาโทสา อย ปชา; ตสมา ห วคตจเฉส ทนน โหต มหปผลนต. ตตถ "ตณโทสานต: สามากาทน ห ตณาน อฏหนตาน ปพพณณาปรณณกเขตตาน ทเสนต, เตน ตาน น พหฏาน โหนต; สตตานป อนโต ราโค อปปชชนโต สตเต ทเสต, เตน เตส

Page 47: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 47

ทนน มหปผล น โหต, ขณาสเวส ทนน ปน มหปผล โหต: เตน วตต "ตณโทสาน เขตตาน, ราคโทสา อย ปชา; ตสมา ห วตราเคส ทนน โหต มหปผลนต. เสสคาถาสป เอเสว นโย. เทสนาวสาเน องกโร จ อนทโก จ โสตาปตตผเล ปตฏหส, สมปตตานป สาตถกา เทสนา อโหสต. องกรเทวปตตวตถ. ตณหาวคควณณนา นฏ ตา. จตวสตโม วคโค.

Page 48: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 48

๒๕. ภกขวคควณณนา ๑. ป จภกขวตถ. (๒๕๒) "จกขนา สวโร สาธต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต ป จ ภกข อารพภ กเถส. เตส กร เอเกโก จกขทวาราทส ป จส ทวาเรส เอเกกเมว รกขต. อเถกทวส สนนปตตวา "อห ทรกข รกขาม, อห ทรกข รกขามต ววทตวา "สตถาร ปจฉตวา อมมตถ ชานสสามาต สตถาร อปสงกมตวา "ภนเต มย จกขทวาราทน รกขนตา อตตโน อตตโน รกขนทวารเมว ทรกขนต ม าม, โก น โข อมเหส ทรกข รกขตต ปจฉส. สตถา เอก ภกขขป อโนสาเทตวา "ภกขเว สพพานเปตาน ทรกขาเนว; อปจ โข น ตมเห อทาเนว ป จส ทวาเรส๑ อสวตา, ปพเพป อสวตา; อสวตตตาเยว จ ปณฑตาน โอวาเท อวตตตวา ชวตกขย ปาปณตถาต วตวา "กทา ภนเตต เตห ยาจโต ตกกสลชาตกสส วตถ วตถาเรตวา รกขสน วเสน ราชกเล ชวตกขย ปตเต ปตตาภเสเกน มหาสตเตน เสตจฉตตสส เหฏา ราชาสเน นสนเนน อตตโน สรสมปตต โอโลเกตวา "วรย นาเมต สตเตห กตตพพเมวาต วตวา อทานวเสน อทานต ๑. ส. ม. ย. าเนส.

Page 49: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 49

"กสลปเทเส ธตยา ทฬหาย อวฏ ตตตา ภยภรตาย จ น รกขสน วสมาคมมห เส, ส โสตถภาโว มหตา ภเยน เมต อม คาถ๑ ทสเสตวา "ตทาป ตมเห ป จชนา ตกกสลรชช คหณตถาย นกขมนต มหาสตต อาวธหตถา ปรวาเรตวา มคค คจฉนตา อนตรามคเค รกขสห จกขทวาราทวเสน อปนเตส รปารมมณาทส อสวตา ปณฑตสส โอวาเท อวตตตวา โอโลกยนตา รกขสห ขาทตา ชวตกขย ปาปณตถ, เตส ปน อารมมเณส สวโต ปฏ โต ปฏ โต อนพนธนตป เทววณณ๒ ยกขน อนาทยตวา โสตถนา ตกกสล คนตวา รชช ปตโต ราชา อหเมวาต ชาตก สโมธาเนตวา "ภกขนา นาม สพพานป ทวาราน สวรตพพาน, เอตาน ห สวรตวาเอว สพพทกขา ปมจจตต วตวา ธมม เทเสนโต อมา คาถา อภาส "จกขนา สวโร สาธ, สาธ โสเตน สวโร, ฆาเนน สวโร สาธ, สาธ ชวหาย สวโร, กาเยน สวโร สาธ, สาธ วาจาย สวโร, มนสา สวโร สาธ, สาธ สพพตถ สวโร. สพพตถ สวโต ภกข สพพทกขา ปมจจตต. ตตถ "จกขนาต: ยทา ห ภกขโน จกขทวาเร ๑. ข. ชา. ๒๗/๔๓. ๒. ส. ม. ย. เทววณณ.

Page 50: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 50

รปารมมณ อาปาถ อาคจฉต, ตทา อฏารมมเณ อรชนตสส อนฏารมมเณ อทสสนตสส อสมเปกขเน โมห อนปปาเทนตสส, ตสม ทวาเร สวโร ถกน ปทหน คตต กตา นาม โหต; ตสส โส เอวรโป จกขนา สวโร สาธ. เอเสว นโย โสตทวาราทสป. จกขทวาราทสเยว ปน สวโร วา อสวโร วา นปปชชต, ปรโต ปน ชวนวถย เอส ลพภต: ตทา ห อสวโร อปปชชนโต "อสสทธา อกขนต โกสชช มฏสจจ อ าณนต อกสลวถย อย ป จวโธ ลพภต. สวโร อปปชชนโต "สทธา ขนต วรย สต าณนต กสลวถย อย ป จวโธ ลพภต. กาเยน สวโรต เอตถ ปน ปสาทกาโยป โจปนกาโยป ลพภต. อภยป ปเนต กายทวารเมว. ตตถ ปสาททวาเร สวราสวโร กถโต ว. โจปนทวาเรป ตวตถกา ปาณาตปาต อทนนาทานมจฉาจารา. เตห ปน สทธ อกสลวถย อปปชชนเตห เตห ต ทวาร อสวต โหต, กสลวถย อปปชชนเตห ปาณาตปาตาเวรมณอาทห สวต. สาธ วาจายาต เอตถาป โจปนวาจา. ตาย สทธ อปปชชนเตห มสาวาทาทห ต ทวาร อสวต โหต, มสาวาทาเวรมณอาทห สวต. มนสา สวโรต เอตถาป ชวนมนโต อ เน มเนน สทธ อภชฌาทโย นตถ; มโนทวาเร ปน ชวนกขเณ อปปชชมาเนห

Page 51: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 51

อภชฌาทห ต ทวาร อสวต โหต, อนภชฌาทห สวต. สาธ สพพตถาต: เตส จกขทวาราทส สพเพสป สวโร สาธ. เอตตาวตา ห อฏ สวรทวาราน อฏ จ อสวรทวาราน กถตาน. เตส อฏส อสวรทวาเรส โต ภกข สกลวฏฏมลกทกขโต น มจจต, สวรทวาเรส ปน โต สพพสมาป วฏฏมลกทกขา มจจต; เตน วตต "สพพตถ สวโต ภกข สพพทกขา ปมจจตต. เทสนาวสาเน ป จ ภกข โสตาปตตผเล ปตฏหส, สมปตตานป สาตถกา เทสนา อโหสต. ป จภกขวตถ. ๒. หสฆาตกภกขวตถ. (๒๕๓) "หตถส โตต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต เอก หสฆาตก ภกข อารพภ กเถส. สาวตถวาสโน กร เทว สหายกา ภกขส ปพพชตวา ลทธปสมปทา เยภยเยน เอกโต วจรนต. เอกทวส อจรวต คนตวา นหาตวา อาตเป ตปปมานา สาราณย กถ กเถนตา อฏส. ตสม ขเณ เทว หสา อากาเสน คจฉนต. อเถโก

Page 52: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 52

ทหรภกข สกขร คเหตวา "เอกสส หสโปตกสส อกข ปหรสสามต อาห. อตโร "น สกขสสสต อาห. "ตฏต อมสม ปสเส อกข, ปรปสเส อกข ปหรสสามต. "อทป น สกขสสสเยวาต. "เตนห อปธาเรหต ทตย สกขร คเหตวา หสสส ปจฉาภาเค ขป. หโส สกขรสทท สตวา นวตตตวา โอโลเกส. อถ น อตร วฏฏสกขร คเหตวา ปรปสเส อกขมห ปหรตวา โอรมกขนา นกขาเมส. หโส วรวนโต ปรวตตตวา เตส ปาทมเลเยว ปต. ตตถ ตตถ ตา ภกข ทสวา "อาวโส พทธสาสเน ปพพชตวา อนนจฉวก โว กต ปาณาตปาต กโรนเตหต วตวา เต อาทาย คนตวา ตถาคตสส ทสเสสส. สตถา "สจจ กร ตยา ภกข ปาณาตปาโต กโตต ปจฉตวา, "สจจ ภนเตต วตเต, "ภกข กสมา เอวรเป นยยานกสาสเน ปพพชตวา เอวมกาส? โปราณกปณฑตา, อนปปนเน พทเธ, อคารมชเฌ วสมานา อปปมตตเกสป าเนส กกกจจ กรส, ตว ปน เอวรเป พทธสาสเน ปพพชตวา กกกจจมตตมป น อกาสต วตวา เตห ยาจโต อตต อาหร: "อตเต กรรฏเ อนทปตตนคเร ธน ชเย รชช กาเรนเต, โพธสตโต ตสส อคคมเหสยา กจฉมห ปฏสนธ คเหตวา อนปพเพน ว ต ปตโต ตกกสลาย สปปาน อคคเหตวา ปตรา อปรชเช ปตฏาปโต อปรภาเค ปต อจจเยน รชช ปตวา ทส ราชธมเม อโกเปนโต กรธมเม ปวตตตถ. กรธมโม นาม

Page 53: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 53

ป จ สลาน. ตาน โพธสตโต ปรสทธาน กตวา รกขต. ยถา โพธสตโต, เอวมสส มาตา อคคมเหส กนฏภาตา อปราชา ปโรหโต พราหมโณ รชชคคาหโก อมจโจ สารถ เสฏ โทณมาปโก มหามตโต โทวารโก นครโสภนา๑ วณณทาสต เอวเมเตส เอกาทสส ชเนส กรธมม รกขนเตส, กาลงครฏเ ทนตปรนคเร กาลงเค รชช กาเรนเต, ตสส รฏเ เทโว น วสส; มหาสตตสส ปน อ ชนาสโภ นาม มงคลหตถ มหาป โ โหต. รฏวาสโน "ตสม อานเต, เทโว วสสสสตต ส าย อาโรเจสส. ราชา ตสส หตถสส อานยนตถาย พราหมเณ ปหณ. เต คนตวา มหาสตต หตถ ยาจส. สตถา อม เตส ยาจนาการ๒ ทสเสต "ตว สทธ จ สล จ วทตวาน ชนาธป วณณ อ ชนวณเณน กาลงคสม วนมหเสต อม ตกนปาเต ชาตก๓ กเถส. หตถมห ปน อานเตป, เทเว อวสสนเต, "โส ราชา กรธมม รกขต, เตนสส รฏเ เทโว วสสตต ส าย "ย โส กรธมม รกขต, ต สวณณปฏเฏ ลขตวา อาเนถาต ปน กาลงโค พราหมเณ จ อมจเจ จ เปเสส. เตส คนตวา ยาจนเตส, ราชาน อาท กตวา สพเพป เต อตตโน อตตโน สเลส ก จ กกกจจมตต กตวา "อปรสทธ โน สลนต ปฏกขปตวา "น เอตตาวตา สลเภโท โหตต ๑. ม. นครโสภน. ๒. ส. ยาจเน การณ. ม. ย. ยาจนการณ. ๓. ข. ชา. ๒๗/๑๑๒.

Page 54: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 54

เตห ปนปปน ยาจตา อตตโน อตตโน สลาน กถยส. กาลงโค สวณณปฏเฏ ลขตวา อาภต กรธมม ทสวา สมาทาย สาธก ปเรส. ตสส รฏเ เทโว ปาวสส, รฏ เขม สภกข อโหส. สตถา อม อตต อาหรตวา "คณกา อปปลวณณา จ, ปณโณ โทวารโก ตทา, รชชคาโห จ กจจาโน, โทณมาตา จ โกลโต, สารปตโต ตทา เสฏ , อนรทโธ จ สารถ, พราหมโณ กสสโป เถโร, อปราชา นนทปณฑโต, มเหส ราหลมาตา, มายาเทว ชเนตตกา, กรราชา โพธสตโต: เอว ธาเรถ ชาตกนต ชาตก สโมธาเนตวา "ภกข เอว ปพเพ ปณฑตา, อปปมตตเกป กกกจเจ อปปนเน, อตตโน สลเภเท อาสงก กรส; ตว ปน มาทสสส พทธสส สาสเน ปพพชตวา ปาณาตปาต กโรนโต อตภารย กมมมกาส; ภกขนา นาม หตเถห ปาเทห วาจาย จ ส เตน ภวตพพนต วตวา อม คาถมาห "หตถส โต ปาทส โต วาจาส โต ส ตตตโม อชฌตตรโต สมาหโต เอโก สนตสโต ตมาห `ภกขต. ตตถ หตถส โตต: หตถกฬาปนาทน วา หตเถน

Page 55: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 55

ปเรส ปหรณาทน วา อภาเวน หตถส โต. ทตยปเทป เอเสว นโย. วาจาย ปน มสาวาทาทน อกรณโต วาจาส โต. ส ตตตโมต: ส ตตตภาโว, กายจลนสสกขปนภมกวการาทน อการโกต๑ อตโถ. อชฌตตรโตต: โคจรชฌตตสงขาตาย กมมฏานภาวนาย รโต. สมาหโตต: สฏ สมาหโต. เอโก สนตสโตต: เอกวหาร หตวา สฏ ตสโต วปสสนาจารโต ปฏาย อตตโน อธคเมน ตฏมานโส. ปถชชนกลยาณก ห อาท กตวา สพเพป เสขา อตตโน อธคเมน สนตสนตต สนตสตา, อรหา ปน เอกนตสนตสโตว; ต สนธาเยต วตต. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. หสฆาตกภกขวตถ. ๑. ส. ม. ย. อกรณโตต.

Page 56: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 56

๓. โกกาลกวตถ. (๒๕๔) "โย มขส โตต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต โกกาลก อารพภ กเถส. วตถ "อถโข โกกาลโก ภกข, เยน ภควา, เตนปสงกมต สตเต๑ อาคตเมว. อตโถปสส อฏกถาย วตตนเยเนว เวทตพโพ. โกกาลเก ปน ปทมนรเย อปปนเน, ธมมสภาย กถ สมฏาเปส "อโห โกกาลโก ภกข อตตโน มข นสสาย วนาส ปตโต, เทว อคคสาวเก อกโกสนตสเสว หสส ปว ววร อทาสต. สตถา อาคนตวา "กาย นตถ ภกขเว เอตรห กถาย สนนสนนาต ปจฉตวา, "อมาย นามาต วตเต, "น ภกขเว อทาเนว, ปพเพป โกกาลโก อตตโน มขเมว นสสาย นฏโต วตวา ตมตถ โสตกาเมห ภกขห ยาจโต ตสส ปกาสนตถ อตต อาหร: "อตเต หมวนตปปเทเส เอกสม สเร กจฉโป วสต. เทว หสโปตกา โคจราย จรนตา เตน สทธ วสสาส กตวา ทฬหวสสาสกา หตวา เอกทวส กจฉป ปจฉส "สมม อมหาก หมวนเต จตตกฏปพพตตเล กา จนคหาย วสนฏาน รมณโย ปเทโส, คจฉสสส อมเหห สทธนต. "อห กถ คมสสามต. "มย ต เนสสาม, สเจ มข รกขต สกขสสสต. "สกขสสาม, ๑. ข. ส. ๒๕/๔๕๘.

Page 57: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 57

สมมา คเหตวา ม คจฉถาต. เต "สาธต วตวา เอก ทณฑก กจฉเปน ฑสาเปตวา สย ตสส อโภ โกฏโย ฑสตวา อากาส ปกขนทส. ต ตถา หเสห นยมาน คามทารกา ทสวา "เทว หสา กจฉป ทณเฑน หรนตต อาหส. กจฉโป "ยท ม สหายกา เนนต, ตมหาก เอตถ ก ทฏเปตกาต วตตกาโม, หสาน สฆเวคตาย พาราณสนคเร ราชนเวสนสส อปรภาค สมปตตกาเล ฑสนฏานโต ทณฑก วสสชเชตวา ราชงคเณ๑ ปตตวา ทวธา ภชช. สตถา อม อตต อาหรตวา "อวธ วต อตตาน กจฉโป วยาหร คร, สคคหตสม กฏสม วาจาย สกยา วธ. เอตป ทสวา นรวรเสฏ วาจ ปม เจ กสล นาตเวล. ปสสส พหภาเณน กจฉป วยสน คตนต อม ทกนปาเต พหภาณชาตก๒ วตถาเรตวา "ภกขเว ภกขนา นาม มขส เตน สมจารนา อนทธเตน นพพตจตเตน ภวตพพนต วตวา อม คาถมาห "โย มขส โต ภกข มนตภาณ อนทธโต อตถ ธมม จ ทเปต, มธรนตสส ภาสตนต. ตตถ มขส โตต: ทาสจณฑาลาทโยป "ตว ทชชาโต ๑. ส. ม. ย. อากาสงคเณ. ๒. ชาตกฏกถาย กจฉปชาตก วจจต. ข. ชา. ๒๗/๘๐. ตทฏกถา ๓/๒๓๕.

Page 58: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 58

ตว ทสสโลตอาทน อวทนตาย มเขน ส โต. มนตภาณต: มนตา วจจต ป า, ตาย ภณนสโล. อนทธโตต: นพพตจตโต. อตถ ธมม จ ทเปตต: ภาสตตถ เจว เทสนาธมม จ กเถต. มธรนต: เอวรปสส ภกขโน ภาสต มธร นาม. โย ปน อตถเมว สมปาเทต, น ปาล; ปาลเยว๑ สมปาเทต, น อตถ; อภย วา ปน น สมปาเทต, ตสส ภาสต มธร นาม น โหตต. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. โกกาลกวตถ. ๔. ธมมารามตเถรวตถ. (๒๕๕) "ธมมาราโม ธมมรโตต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต ธมมารามตเถร อารพภ กเถส. สตถารา กร "อโต เม จาตมมาสจจเยน ปรนพพาน ภวสสตต อาโรจเต, อเนกสหสสภกข สตถาร ปรวาเรตวา วจรส. ตตถ ปถชชนา อสสน สนธาเรต นาสกขส, ขณาสวาน ธมมสเวโค อปปชช. สพเพป "ก น โข กรสสามาต วคคพนธเนน วจรนต. ๑. อโต ปร วาสทเทน ภวตพพ.

Page 59: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 59

เอโก ปน ธมมาราโม นาม ภกข ภกขน สนตก น อปสงกมต, ภกขห "ก อาวโสต วจจมาโน ปฏวจนป อทตวา "สตถา กร จาตมมาสจจเยน ปรนพพายสสต, อห จมห อวตราโค, สตถร ธรมาเนเยว, วายมตวา อรหตต ปาปณสสามต เอกโกว วหรนโต สตถารา เทสต ธมม อาวชชต จนเตต อนสสรต. ภกข ตถาคตสส อาโรเจส "ภนเต ธมมารามสส ตมเหส สเนหมตตป นตถ, `สตถา กร ปรนพพายสสต, ก น โข กรสสามาต อมเหห สทธ สมมนตนมตตป น กโรตต. สตถา ต ปกโกสาเปตวา "สจจ กร ตว เอว กโรสต ปจฉ. "สจจ ภนเตต. "กการณาต. "ตมเห กร จาตมมาสจจเยน ปรนพพายสสถ, อห จมห อวตราโค, ตมเหส ธรนเตสเยว, วายมตวา๑ อรหตต ปาปณสสามต ตมเหห เทสต ธมม อาวชชาม จนเตม อนสสรามต. สตถา "สาธ สาธต ตสส สาธการ ทตวา "ภกขเว อ เนป มย สเนหวนเตน ภกขนา ธมมารามสทเสเนว ภวตพพ, น ห มยห มาลาคนธาทห ปช กโรนตา ปช กโรนต นาม, ธมมานธมม ปฏปชชนตาเยว ม ปเชนต นามาต วตวา อม คาถมาห "ธมมาราโม ธมมรโต ธมม อนวจนตย ธมม อนสสร ภกข สทธมมา น ปรหายตต. ตตถ "นวาสนตเถน สมถวปสสนาธมโม อาราโม อสสาต ๑. ส. ม. ย. "วายมตวาต นตถ.

Page 60: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 60

ธมมาราโม, ตสมเยว ธมเม รโตต ธมมรโต, ตสเสว ธมมสส ปนปปน จนตนตาย ธมม อนวจนตย, ต ธมม อาวชชนโตต อตโถ. อนสสรนต: ตเมว ธมม อนสสรนโต. สทธมมาต: เอวรโป ภกข สตตตตสเภทา โพธปกขยธมมา นวโลกตตรธมมา จ น ปรหายตต อตโถ. เทสนาวสาเน โส ภกข อรหตเต ปตฏห, สมปตตานป สาตถกา เทสนา อโหสต. ธมมารามตเถรวตถ. ๕. อ ตรวปกขเสวกภกขวตถ. (๒๕๖) "สลาภ นาตม เยยาต อม ธมมเทสน สตถา เวฬวเน วหรนโต อ ตร วปกขเสวก ภกข อารพภ กเถส. ตสส กเรโก เทวทตตปกขโก ภกข สหาโย อโหส. โส ต ภกขห สทธ ปณฑาย จรตวา กตภตตกจจ อาคจฉนต ทสวา "กห คโตสต ปจฉ. "อสกฏาน นาม ปณฑาย จรตนต. "ลทโธ เต ปณฑปาโตต. "อาม ลทโธต. "อเธว อมหาก มหาลาภสกกาโร, กตปาห อเธว โหหต. โส ตสส วจเนน กตปาห ตตถ วสตวา สกฏานเมว อคมาส. อถ น ภกข "อย

Page 61: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 61

ภนเต เทวทตตสส อปปนน ลาภสกการ ปรภ ชต, เทวทตตสส ปกขโก เอโสต ตถาคตสส อาโรเจสส. สตถา ต ปกโกสาเปตวา "สจจ กร ตว เอวมกาสต ปจฉ. "อาม ภนเต, อห ตตถ เอก ทหร นสสาย กตปาห วส; น จ ปน เทวทตตสส ลทธ โรเจมต. อถ น ภควา "ก จาป ลทธ น โรเจส, ทฏทฏานเยว ปน ลทธ โรเจนโต วย วจรส; น ตว อทาเนว เอว กโรส, ปพเพป เอวรโปเยวาต วตวา "อทาน ตาว ภนเต อมเหห สาม ทฏโ, ปพเพ ปเนส เกส ลทธ โรเจนโต วจร? อาจกขถ โนต ภกขห ยาจโต, อตต อาหรตวา "ปราณโจราน วโจ นสมม มหลามโข โปถยมานจาร สส ตาน ห วโจ นสมม คชตตโม สพพคเณส อฏาต อม มหลามขชาตก๑ วตถาเรตวา "ภกขเว ภกขนา นาม สกลาเภเนว สนตฏเน ภวตพพ, ปรลาภ ปตเถต น วฏฏต; ปรลาภ ปตเถนตสส ห ฌานวปสสนามคคผเลส เอกธมโมป๗ นปปชชต, สกลาภสนตฏสเสว ปน ฌานาทน อปปชชนตต วตวา ธมม เทเสนโต อมา คาถา อภาส "สลาภ นาตม เยย, นา เส ปหย จเร; อ เส ปหย ภกข, สมาธ นาธคจฉต; ๑. ข. ชา. ๒๗/๙. ตทฏกถา. ๑/๒๗๙.

Page 62: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 62

อปปลาโภป เจ ภกข สลาภ นาตม ต, ต เว เทวา ปสสนต สทธาชวมตนทตนต. ตตถ "สลาภนต: อตตโน อปปชชนกลาภ. สปทานจาร ห วชเชตวา อเนสนาย ชวต กปเปนโต สลาภ อตม ต หเฬต ชคจฉต นาม; ตสมา เอว อกรเณน สลาภ นาตม เยย. อ เส ปหยนต; อ เส ลาภ ปตเถนโต น จเรยยาต อตโถ. สมาธ นาธคจฉตต: อ เส ห ลาภ ปหยนโต เตส จวราทกรเณ อสสกก อาปนโน ภกข อปปนาสมาธ วา อปจารสมาธ วา นาธคจฉต. สลาภ นาตม ตต: อปปลาโภป สมาโน อจจนจกลปปฏปาฏยา สปทาน จรนโต ภกข สลาภ นาตม ต นาม. ต เวต: ต เอวรป ภกข สารชวตตาย สทธาชว ชงฆพล นสสาย ชวตกปปเนน อกสตตาย อตนทต เทวตา ปสสนต โถเมนตต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. อ ตรวปกขเสวกภกขวตถ.

Page 63: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 63

๖. ป จคคทายกพราหมณวตถ. (๒๕๗) "สพพโส นามรปสมนต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต ป จคคทายก นาม พราหมณ อารพภ กเถส. โส กร สสสกเขตตสส โสธตกาเลเยว เขตตคค นาม เทต, ขลกาเล ขลคค นาม เทต, ขลภณฑกาเล ขลภณฑคค นาม เทต, อกขลกกาเล อกขลกคค นาม เทต, ปาฏย วฑฒตกาเล ปาฏคค นาม เทต: อมาน ป จ อคคทานาน เทต. สมปตตสส อทตวา นาม น ภ ชต. เตน ตสส "ป จคคทายโกเตวว นาม อโหส. สตถา ตสส จ พราหมณยา จสส ตณณ ผลาน อปนสสย ทสวา พราหมณสส โภชนเวลาย คนตวา ทวาเร อฏาส. โสป ทวารสมมเข อนโตเคหาภมโข นสทตวา ภ ชต, สตถาร ทวาเร ต น ปสสต. พราหมณ ปนสส ต ปรวสมานา สตถาร ทสวา จนเตส "อย พราหมโณ ป จส าเนส อคค ทตวา ภ ชต, อทาน จ สมโณ โคตโม อาคนตวา ทวาเร โต; สเจ พราหมโณ เอต ทสวา อตตโน ภตต หรตวา ทสสต, ปนสสาห ปจต น สกขสสามต. สา "เอวมย สมณ โคตม น ปสสสสตต สตถ ปฏ ทตวา ตสส ปจฉโต ต ปฏจฉาเทนต โอนมตวา ปณณจนท ปาณนา ปฏจฉาเทนต วย อฏาส. ตถา ตาเอว "คโต น โข โนต สตถาร อฑฒกขเกน

Page 64: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 64

โอโลเกส. สตถา ตตเถว อฏาส. พราหมณสส ปน สวนภเยน "อตจฉถาต น วเทต, โอสกกตวา ปน สณกเมว "อตจฉถาต อาห. สตถา "น คมสสามต สส จาเลส.๑ โลกครนา พทเธน "น คมสสามต สเส จาลเต, สา สนธาเรต อสกโกนต มหาหสต หส. ตสม ขเณ สตถา เคหาภมข โอภาส ม จ. พราหมโณป ปฏ ทตวา นสนโนเยว พราหมณยา หสตสทท สตวา ฉพพณณาน จ รสน โอภาส โอโลเกตวา สตถาร อททส. พทธา ห นาม คาเม วา อร เ วา เหตสมปนนาน อตตาน อทสเสตวา น ปกกมนต. พราหมโณป สตถาร ทสวา "โภต นาสโตมห ตยา ราชปตต อาคนตวา ทวาเร ต มยห อนาจกขนตยา, ภารยนเต กมม กตนต วตวา อฑฒภตตโภชนปาฏ อาทาย สตถ สนตก คนตวา "โภ โคตม อห ป จส าเนส อคค ทตวา ภ ชาม; อโต จ เม มชเฌ ภนทตวา เอโกว ภตตโกฏาโส ภตโต, เอโก ภตตโกฏาโส อวสฏโ; ปฏคคณหาต เม อท ภตตนต. สตถา "น เม ตว อจฉฏภตเตน อตโถต อวตวา "พราหมณ อคคป มยหเมว อนจฉวก, มชเฌ ภนทตวา ภตตภตตป, จรมกภตตปณโฑป มยหเมว อนจฉวโก; มย ห พราหมณ ปรทตตปชวโน เปตสทสาต วตวา อม คาถมาห ๑. กเถตเมว เปกขมาโน เสขย น มนสากาส.

Page 65: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 65

"ยทคคโต มชฌโต เสสโต วา ปณฑ ลเภถ ปรทตตปชว. นาล ถต นาป นปจจขาท ต วาป ธรา มน เวทยนตต. พราหมโณ ต สตวา ว ปสนนจตโต หตวา "อโห อจฉรย; ทปสามโก นาม ราชปตโต "น เม ตว อจฉฏภตเตน อตโถต อวตวา เอว วกขตต ทวาเร ตโกว สตถาร ป ห ปจฉ "โภ โคตม ตมเห อตตโน สาวเก `ภกขต วทถ: กตตาวตา ภกข นาม โหตต. สตถา "กถรปา น โข อมสส ธมมเทสนา สปปายาต อปธาเรนโต "อเม เทวป ชนา กสสปพทธกาเล `นามรปนต วทนตาน กถ สณส, นามรป อวสสชชตวาว เนส ธมม เทเสต วฏฏตต, "พราหมณ นามรเป อรชชนโต อสชชนโต ภกข นาม โหตต วตวา อม คาถมาห "สพพโส นามรปสม ยสส นตถ มมายต, อสตา จ น โสจต, ส เว `ภกขต วจจตต. ตตถ สพพโสต: สพพสม "เวทนาทน จตนน รปกขนธสส จาต ป จนน ขนธาน วเสน ปวตเต นามรเป. มมายตนต: ยสส "อหนต วา "มมนต วา คาโห นตถ. อสตา จ น โสจตต: ตสม นามรเป ขยวย ปตเต "มม รป ขณ ฯเปฯ มม ว าณ ขณนต น โสจต น

Page 66: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 66

วห ต "ขยวยธมมเมว๑ ขณนต ปสสต. ส เวต: โส เอวรโป วชชมาเนป นามรเป มมายตรหโต อสตาป เตน อโสจนโต "ภกขต วจจตต อตโถ. เทสนาวสาเน อโภป ชายปตกา อนาคามผเล ปตฏหส. สมปตตานป สาตถกา เทสนา อโหสต. ป จคคทายกพราหมณวตถ. ๗. สมพหลภกขวตถ. (๒๕๘) "เมตตาวหารต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต สมพหเล ภกข อารพภ กเถส. เอกสม ห สมเย อายสมนเต มหากจจาเน อวนตชนปเทส๒ กรรฆร นสสาย ปวตเต ปพพเต วหรนเต, โสโณ นาม กฏกณโณ อปาสโก เถรสส ธมมกถาย ปสทตวา เถรสส สนตเก ปพพชตกาโม เถเรน "ทกกร โข โสณ ยาวชว เอกภตต เอกเสยย พรหมจรยนต วตวา เทว วาเร ปฏกขตโตป ปพพชชาย อตวย อสสาหชาโต ตตยวาเร เถร ยาจตวา ปพพชตวา อปปภกขกตตา ทกขณาปถสส ตณณ วสสาน อจจเยน ลทธปสมปโท สตถาร สมมขา ทฏ กาโม หตวา ๑. ส. ย. ขยวยธมม เม. ม. ขยวยธมม เม ขณนต. ๒. ส. ย. อวนตชนปเท.

Page 67: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 67

อปชฌาย อาปจฉตวา เตน ทนน สาสน คเหตวา อนปพเพน เชตวน คนตวา สตถาร วนทตวา กตปปฏสนถาโร สตถารา เอกคนธกฏยเยว อน าตเสนาสโน พหเทว รตต อชโฌกาเส วตนาเมตวา รตตภาเค คนธกฏ ปวสตวา อตตโน ปตตเสนาสเน ต รตตภาค วตนาเมตวา ปจจสสมเย สตถารา อชฌฏโ โสฬส อฏกวคคกาน สพพาเนว สเรน อภณ. อถสส ภควา สรภ ปรโยสาเน อพภานโมทนโต "สาธ สาธ ภกขต สาธการ อทาส. สตถารา ทนน สาธการ สตวา ภมมฏกเทวนาคสปณณาต เอว ยาว พรหมโลกา เอกสาธการเมว อโหส. ตสม ขเณ เชตวนโต วสโยชนสตมตถเก กรรฆรนคเร เถรสส มาต มหาอปาสกาย เคเห อธวตถา เทวตาป มหนเตน สทเทน สาธการ อทาส. อถ น มหาอปาสกา อาห "โก เอส สาธการ เทตต. "อห ภคนต. "โกส ตวนต. "ตว เคเห อธวตถา เทวตาต. "ตว อโต ปพเพ มยห สาธการ อทตวา อชช กสมา เทสต. "นาห ตยห สาธการ ทมมต. "อถ กสส เต สาธกาโร ทนโนต. "ตว ปตตสส กฏกณณโสณตเถรสสาต. "ก เม ปตเตน กตนต. "ปตโต เต อชช สตถารา สทธ เอกคนธกฏย วสตวา สตถ ธมม เทเสส, สตถา ตว ปตตสส ธมม สตวา ปสนโน สาธการมทาส, เตนสส มยาป สาธกาโร ทนโน; สมมาสมพทธสส ห สาธการ สมปฏจฉตวา ภมมฏกเทเว อาท กตวา ยาว พรหมโลกา เอกสาธการเมว ชาตนต. "ก ปน สาม มม ปตเต

Page 68: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 68

สตถ ธมโม กถโต,๑ สตถารา มม ปตตสส กถโตต. "ตว ปตเตน สตถ กถโตต. เอว เทวตาย กเถนตยา, อปาสกาย ป จวณณา ปต อปปชชตวา สกลสรร ผร. อถสสา เอตทโหส "สเจ เม ปตโต สตถารา สทธ เอกคนธกฏย วสตวา สตถ ธมม กเถต อสกข, มยหป กเถต สกขสสตเยว; ปตตสส อาคตกาเล ธมมสสวน กาเรตวา ธมมกถ สณสสามต. โสณตเถโรป โข, สตถารา สาธกาเร ทนเน, "อย อปชฌาเยน ทนน สาสน อาโรเจต กาโลต ภควนต ปจจนตเมส ชนปเทส วนยธรป จเมน คเณน อปสมปท อาท กตวา ป จ วเร ยาจตวา๒ กตปาห สตถ สนตเกเยว วสตวา "อปชฌาย ปสสสสามต สตถาร อาปจฉตวา เชตวนา นกขมตวา อนปพเพน อปชฌายสส สนตก อคมาส. เถโร ปนทวเส ต อาทาย ปณฑาย จรนโต มาต อปาสกาย เคหทวาร อคมาส. สาป ปตต ทสวา ตฏมานสา วนทตวา สกกจจ ปรวสตวา ปจฉ "สจจ กร ตว ตาต สตถารา สทธ เอกคนธกฏย วสตวา สตถ ธมมกถ กเถสต. "อปาสเก ตยห เกนท กถตนต. "ตาต อมสม เคเห อธวตถา เทวตา มหนเตน สทเทน สาธการ ทตวา, มยา `โก เอโสต วตเต, "อหนต วตวา เอวเมว กเถส; ต สตวา มยห เอตทโหส `สเจ เม ปตโต สตถ ธมมกถ กเถส, มยหป กเถต สกขสสตต. อถ น อาห "ตาต ยโต ตยา สตถ สมมขา ๑. เอตถนตเร อทาหสทเทน ภวตพพ. ๒. ว. มหาวคค. ๕/๓๔.

Page 69: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 69

ธมโม กถโต, มยหป กเถต สกขสสสเอว; อสกทวเส นาม ธมมสสวน กาเรตวา ตว ธมม สณสสามต. โส อธวาเสส. อปาสกา "ภกขสงฆสส ทาน ทตวา ปช กตวา ปตตสส เม ธมมกถ สณสสามต เอกเมว ทาส เคหรกขก เปตวา สพพ ปรชน อาทาย อนโตนคเร ธมมสสวนตถาย การเต มณฑเป อลงกตธมมาสน อภรยห ธมม เทเสนตสส ปตตสส ธมมกถ โสต อคมาส. ตสม ปน กาเล นวสตา โจรา ตสสา อปาสกาย เคเห โอตาร โอโลเกนตา วจรนต. ตสสา ปน เคห สตตห ปากาเรห ปรกขตต สตตทวารโกฏกยตต ตตถ ตตถ เตส เตส าเนส จณเฑ สนเข พนธตวา ปยส; อนโตเคหจฉทนสส อทกปาตฏาเน ปน ปรข ขนตวา ตปนา ปรยส, ต ทวา อาตเปน วลน ปกกฏ ต๑ วย ตฏต, รตต ถน กกขฬ หตวา ตฏต; ตสสานนตรา มหนตาน อยสงฆาฏกาน นรนตร ภมย โอทหส. อต อม จ รกข อปาสกาย จ อนโตเคเห ตภาว ปฏจจ เต โจรา โอกาส อลภนตา ตทวส ตสสาคตภาว ตวา อมมงค ภนทตวา ตปปรขาย จ อยสงฆาฏกาน จ เหฏาภาเคเนว เคห ปวสตวา โจรเชฏก ตสสา สนตก ปหณส "สเจ สา อมหาก อธ ปวฏภาว สตวา นวตตตวา เคหาภมข๒ อาคจฉต อสนา น ปหรตวา มาเรถาต. โส คนตวา ตสสา สนตเก ๑. ส. ย. ปกกฏ ต. ๒. เคหาภมขนตป ปาโ.

Page 70: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 70

อฏาส. โจราป อนโตเคเห ทป ชาเลตวา กหาปณคพภทวาร ววรส. สา ทาส โจเร ทสวา อปาสกาย สนตก คนตวา "อยเย พห โจรา เคห ปวสตวา กหาปณคพภทวาร ววรสต อาโรเจส. "โจรา อตตนา ทฏกหาปเณ หรนต; อห มม ปตตสส ธมมกถ สณาม, มา เม ธมมสส อนตราย กร, เคห คจฉาต.[๑] โจราป กหาปณคพภ ตจฉ กตวา รชตคพภ ววรส. สา ปนป อาคนตวา ตมตถ อาโรเจส. อปาสกา "โจรา อตตนา อจฉต หรนต, มา เม อนตราย กรต ปน ต ปหณ. โจรา รชตคพภป ตจฉ กตวา สวณณคพภ ววรส. สา ปนป คนตวา อปาสกาย ตมตถ อาโรเจส. อถ น อปาสกา อามนเตตวา "[โภต] เช ตว อเนกวาร มม สนตก อาคนตวา `โจรา ยถารจต หรนต, อห มม ปตตสส ธมมกถ สณาม, มา เม อนตราย กรต มยา วตตาป มม กถ อนาทยตวา ปนปปน อาคจฉสเยว, สเจ อทาน อาคจฉสสส, ชานสสาม เต กตตพพ, เคหเมว คจฉาต ปหณ. โจรเชฏโก ตสสา กถ สตวา "เอวรปาย อตถยา สนตก หรนตาน อสน ปตตวา มตถก ภนเทยยาต โจราน สนตก คนตวา "สฆ อปาสกาย สนตก ปฏปากตก กโรถาต อาห. เต กหาปเณห กหาปณคพภ รชตสวณเณห รชตสวณณคพเภ ปรยส. ธมมตา กเรสา: ย ธมโม ธมมจารน รกขต; เตเนวาห ๑. เอตถนตเร ปหณต อตถ.

Page 71: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 71

"ธมโม หเว รกขต ธมมจาร, ธมโม สจณโณ สขมาวหาต, เอสานสโส ธมเม สจณเณ: น ทคคต คจฉต ธมมจารต. โจรา คนตวา ธมมสสวนฏาเน อฏส. เถโรป ธมม กเถตวา, วภาตาย รตตยา, อาสนา โอตร. ตสม ขเณ โจรเชฏโก อปาสกาย ปาทมเล นปชชตวา "ขมาห เม อยเยต อาห. "ก อท ตาตาต. "อห ตมเหส อาฆาต กตวา ตมเห มาเรตกาโม อฏาสนต. "เตนห ตาต ขมามต. เสสโจราป ตเถว กตวา, "ตาตา ขมามต วตเต, อาหส "อยเย สเจ โน ขมถ, ปตตสส โว สนตเก อมหาก ปพพชช ทาเปถาต. สา ปตต วนทตวา อาห "ตาต อเม โจรา มม คเณส ตมหาก จ ธมมกถาย ปสนนา ปพพชช ยาจนต, ปพพาเชถ เนต. เถโร "สาธต วตวา เตห นวตถวตถาน ทสาน ฉนทาเปตวา ตมพมตตกาย รชาเปตวา เต ปพพาเชตวา สเลส ปตฏาเปส. อปสมปนนกาเลป เนส เอเกกสส สตสส วส วส กมมฏานมทาส. เต นวสตา ภกข วส วส นว กมมฏานาน คเหตวา เอก ปพพต อภรยห ตสส ตสส รกขสส ฉายาย นสทตวา สมณธมม กรส. สตถา วสโยชนสตมตถเก เชตวนมหาวหาเร นสนโนว เต ภกข โอโลเกตวา เตส จรยาวเสน ธมมเทสน ววฏเปตวา

Page 72: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 72

โอภาส ผรตวา สมมเข นสทตวา กเถนโต วย อมา คาถา อภาส. "เมตตาวหาร โย ภกข ปสนโน พทธสาสเน, อธคจเฉ ปท สนต สงขารปสม สข. ส จ ภกข อม นาว, สตตา เต ลหเมสสต; เฉตวา ราค จ โทส จ ตโต นพพานเมหส. ป จ ฉนเท ป จ ชเห ป จ จตตร ภาวเย, ป จสงคาตโค ภกข `โอฆตณโณต วจจต. ฌาย ภกข มา จ ปมาโท, มา เต กามคเณ ภมสส จตต, มา โลหคฬ คล ปมตโต, มา กนท `ทกขมทนต ทยหมาโน. นตถ ฌาน อป สส, นตถ ป า อฌายโน, ยมห ฌาน จ ป า จ, ส เว นพพานสนตเก. ส าคาร ปวฏสส สนตจตตสส ภกขโน อมานส รต โหต สมมา ธมม วปสสโต. ยโต ยโต สมมสต ขนธาน อทยพพย, ลภต ปตปาโมชช อมตนต วชานต. ตตรายมาท ภวต อธ ป สส ภกขโน; อนทรยคตต สนตฏ ปาฏโมกเข จ สวโร. มตเต ภชสส กลยาเณ สทธาชเว อตนทเต,

Page 73: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 73

ปฏสนถารวตยสส อาจารกสโล สยา; ตโต ปาโมชชพหโล ทกขสสนต กรสสสต.๑ ตตถ "เมตตาวหารต: เมตตากมมฏาเน กมม กโรนโตป เมตตาวเสน ตกจตกกชฌาน นพพตเตตวา โตป เมตตาวหารเยว นาม. ปสนโนต: โย ปน พทธสาสเน ปสนโน โหต, ปสาท โรเปตเยวาต อตโถ. ปท สนตนต: นพพานสเสต นาม. เอวรโป ห ภกข สนตโกฏาส สพพสงขาราน อปสนตตาย สงขารปสม ปรมสขตาย "สขนต ลทธนาม นพพาน อธคจฉต, วนทตเยวาต อตโถ. ส จ ภกข อม นาวนต: ภกข อม อตตภาวสงขาต นาว มจฉาวตกกอทก ส จตวา ฉฑเฑนโต ส จ. สตตา เต ลหเมสสตต: ยถา ห มหาสมทเท อทกสเสว ภรตา นาวา ฉททาน ปทหตวา อทกสส สตตตาย สตตา สลลหกา หตวา มหาสมทเท อโนสทตวา สฆ สปฏฏน คจฉต; เอว ตวาป อย มจฉาวตกกอทกภรตา อตตภาวนาวา จกขทวาราทน ฉททาน สวเรน ปทหตวา อปปนนสส มจฉาวตกกอทกสส สตตตาย สตตา สลลหกา สสารวฏเฏ อโนสทตวา สฆ นพพาน คมสสต. เฉตวาต: ราคโทสพนธนาน ฉนท, เอตาน ฉนทตวา อรหตต ๑. อมา คาถา เอกสเสว กถตา ขายต, วตถมห ปน สมพหเล ภกข อารพภ กเถสต วตต.

Page 74: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 74

ปตโต, ตโต อปรภาเค อนปาทเสส นพพานเมหสต อตโถ. ป จ ฉนเทต: เหฏาอปายสมปาปกาน ป โจรมภาคยส โชนาน ปาเท พทธรชชช ปรโส สตเถน วย เหฏามคคตตเยน ฉนเทยย. ป จ ชเหต: อปรเทวโลกสมปาปกาน ป จทธมภาคยส โชนาน ปรโส ควาย พทธรชชก [๑] อรหตตมคเคน ชเหยย ปชเหยย, ฉนเทยยาต อตโถ. ป จ จตตร ภาวเยต: อทธมภาคยส โชนาน ปหานตถาย สทธาทน ป จนทรยาน อตตร ภาเวยย. ป จสงคาตโคต: เอว สนเต ป จนน ราคโทสโมหมานทฏ สงคาน อตกกมเนน ป จสงคาตโค ภกข "โอฆตณโณต วจจต, "จตตาโร โอเฆ ตณโณเอวาต วจจตต อตโถ. ฌาย ภกขต: ภกข ตว ทวนน ฌานาน วเสน ฌาย เจว กายกมมาทส จ อปปมตตวหารตาย มา ปมชช. ภมสสต: ป จวเธ จ เต กามคเณ จตต มา ภมต. มา โลหคฬนต: สตโวสสคคลกขเณน ห ปมาเทน ปมตตา นรเย ตตต โลหคฬ คลนต, เตน ต วทาม: มา ปมตโต หตวา โลหคฬ คล. มา นรเย ทยหมาโน `ทกขมท ทกขมทนต กนทต อตโถ. นตถ ฌานนต: ฌานปปาทกาย วายามปป าย อปป สส ๑. ส. ย. เอตถนตเร วยาต อตถ

Page 75: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 75

ฌาน นาม นตถ. นตถ ป าต: อชฌายนตสส จ `สมาหโต ภกข ยถาภต ชานาต ปสสตต วตตลกขณา ป า นตถ. ยมห ฌาน จ ป า จาต: ยมห ปคคลมห อท อภยป อตถ, โส นพพานสเสว สนตเก โตเยวาต อตโถ. ส าคาร ปวฏสสาต: กสม จเทว ววตโตกาเส กมมฏาน อวชหตวา กมมฏานมนสกาเรน นสนนสส. สนตจตตสสาต: นพพตจตตสส. สมมาต: เหตนา การเณน ธมม วปสสนตสส วปสสนาสงขาตา อมานส รต อฏสมาปตตสงขาตา ทพพาป รต โหต, อปปชชตต อตโถ. ยโต ยโต สมมสตต: อฏตตสาย อารมมเณส กมม กโรนโต เยน เยนากาเรน, ปเรภตตาทส วา กาเลส ยสม ยสม อตตนา อภรจเต กาเล, อภรจเต วา กมมฏาเน กมม กโรนโต สมมสต. อทยพพยนต: ป จนน ขนธาน ป จวสตยา ลกขเณห อทย ป จวสตยาเอว จ ลกขเณห วย. ปตปาโมชชนต: เอว ขนธาน อทยพพย สมมสนโต ธมมปต ธมมปาโมชช จ ลภต. อมตนต: ต, สปปจจเย นามรเป ปากเฏ หตวา อปฏหนเต, อปปนน ปตปาโมชช อมตมหานพพานสมปาปกตตา วชานต

Page 76: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 76

ปณฑตาน อมตเมวาต อตโถ. ตตรายมาท ภวตต: ตตถ อย อาท อท ปพพฏาน โหต. อธ ป สสาต: อมสม สาสเน ปณฑตภกขโน. อทาน ต "อาทต วตต ปพพฏาน ทสเสนโต อนทรยคตตตอาทมาห. จตปารสทธสล ห ปพพฏาน นาม. ตตถ อนทรยคตตต อนทรยสวโร. สนตฏ ต: จตปจจยสนโตโส. เตน อาชวปารสทธ เจว ปจจยสนนสสต จ สล กถต. ปาฏโมกเขต: ปาฏโมกขสงขาเต เชฏกสเล ปารปรการตา กถตา. มตเต ภชสส กลยาเณต: วสสฏกมมนเต อปปฏรปสหาเย วชเชตวา สารชวตตาย สทธาชเว ชงฆพล นสสาย ชวตกปปนาย อกสเต กลยาณมตเต ภชสส เสวสสต อตโถ. ปฏสนถารวตยสสาต: อามสปฏสนถาเรน จ ธมมปฏสนถาเรน จ สมปนนวตตตาย ปฏสนถารวตต อสส, ปฏสนถารการโก ภเวยยาต อตโถ. อาจารกสโลต: สลป อาจาโร วตตปปฏวตตป อาจาโร, ตตถ กสโล สยา, เฉโก ภเวยยาต อตโถ. ตโต ปาโมชชพหโลต: ตโต ปฏสนถารวตตโต จ อาจารโกสลลโต จ อปปนเนน ธมมปาโมชเชน ปาโมชชพหโล หตวา ตว สกลสสาป วฏฏทกขสส อนต กรสสสต อตโถ.

Page 77: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 77

เอว สตถารา เทสตาส อมาส คาถาส เอกเมกสสา คาถาย ปรโยสาเน เอกเมก ภกขสต นสนนนสนนฏาเนเยว สห ปฏสมภทาห อรหตต ปตวา เวหาส อพภคคนตวา, สพเพป เต ภกข อากาเสเนว วสโยชนสตก กนตาร อตกกมตวา ตถาคตสส สวณณวณณ สรร วณเณนตา๑ ปาเท วนทสต. สมพหลภกขวตถ. ๘. ป จสตภกขวตถ. (๒๕๙) "วสสกา วย ปปผานต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต ป จสเต ภกข อารพภ กเถส. เต กร สตถ สนตเก กมมฏาน คเหตวา อร เ สมณธมม กโรนตา ปาโตว ปปผตาน วสสกปปผาน สาย วณฏโต มจจนตาน ทสวา "ปปผาน วณเฏห มจจนโต มย ปมตร ราคาทห มจจสสามาต วายมส. สตถา เต ภกข โอโลเกตวา "ภกขเว ภกขนา นาม วณฏโต มจจนกปปเผน วย วฏฏทกขโต มจจต วายมตพพเมวาต วตวา คนธกฏย นสนโนว อาโลก ผรตวา อม คาถมาห ๑. โถเมนตา.

Page 78: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 78

"วสสกา วย ปปผาน มชชวาน๑ ปม จต, เอว ราค จ โทส จ วปปม เจถ ภกขโวต. ตตถ "วสสกาต: สมนา. มชชวานต: มลาตาน [๒] อท วตต โหต "ยถา วสสกา หยโย ปปผตปปผาน ปนทวเส ปราณภตาน ม จต วณฏโต วสสชเชต: เอว ตมเหป ราคาทโย โทเส วปปม เจถาต. เทสนาวสาเน สพเพป ภกข อรหตเต ปตฏหสต. ป จสตภกขวตถ. ๙. สนตกายตเถรวตถ. (๒๖๐) "สนตกาโยต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต สนตกายตเถร อารพภ กเถส. ตสส กร หตถปาทกกกจจนนาม นาโหส, กายวชมภนรหโต สนตอตตภาโว อโหส. โส กร สหโยนยา อาคโต [เถโร]. สหา กร เอกทวส โคจร คเหตวา รชตสวณณมณปวาฬคหาน อ ตร ปวสตวา มโนสลาหรตาลจณเณส สตตาห นปชชตวา สตตเม ทวเส อฏาย นปนนฏาน โอโลเกตวา, สเจ นงคฏสส วา กณณาน วา ปาทาน วา จลตตตา ๑. ส. ย. มททวาน. ม. มจจวาน. ๒. ส. ย. เอตถนตเร "อทานต อตถ.

Page 79: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 79

มโนสลาหรตาลจณณาน วปปกณณต ปสสนต, "น เต อท ชาตยา วา โคตตสส วา ปฏรปนต ปน สตตาห นราหารา นปชชนต; จณณาน ปน วปปกณณภาเว อสต "อท เต ชาตโคตตาน อนจฉวกนต อาสยา นกขมตวา วชมภตวา ทสา อนวโลเกตวา ตกขตต สหนาท นทตวา โคจราย ปกกมนต: เอวรปาย สหโยนยา อาคโต อย ภกข. ตสส กายสมาจาร ทสวา ภกข สตถ อาโรเจส "น โน ภนเต สนตกายตเถรสทโส ภกข ทฏปพโพ, อมสส ห นสนนฏาเน หตถจลน วา ปาทจลน วา กายวชมภตา๑ วา นตถต. ต สตวา สตถา "ภกขเว ภกขนา นาม สนตกายตเถเรน วย กายาทห อปสนเตเนว ภวตพพนต วตวา อม คาถมาห "สนตกาโย สนตวาโจ สนตมโน๒ สสมาหโต วนตโลกามโส ภกข อปสนโตต วจจตต. ตตถ "สนตกาโยต: ปาณาตปาตาทน อภาเวน สนตกาโย, มสาวาทาทน อภาเวน สนตวาโจ, อภชฌาทน อภาเวน สนตมโน๒ , กายาทน ตณณป สฏ สมาหตตตา สสมาหโต, จตห มคเคห โลกามสสส วนตตาย วนตโลกามโส, [ภกข] อพภนตเร ราคาทน อปสนตตาย อปสนโต๓ วจจตต อตโถ. เทสนาวสาเน เถโร อรหตเต ปตฏห, สมปตตานป สาตถกา เทสนา อโหสต. สนตกายตเถรวตถ. ๑. ส. ย. กายวชมภกา. ๒. ส. ม. ย. สนตวา. ๓. ส. ม. ย. อปสนโตต.

Page 80: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 80

๑๐. นงคลกฏตเถรวตถ๑ . (๒๖๑) "อตตนา โจทยตตานนต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต นงคลกฏตเถร อารพภ กเถส. เอโก กร ทคคตมนสโส ปเรส ภต กตวา ชวต. ต เอโก ภกข ปโลตกขณฑนวตถ นงคล อกขปตวา คจฉนต ทสวา เอวมาห "ก ปน เต เอว ชวนโต ปพพชต น วรนต. "โก ม ภนเต เอว ชวนต ปพพาเชสสตต. "สเจ ปพพชสสส, อหนต ปพพาเชสสามต. "สาธ ภนเต, สเจ ม ปพพาเชสสถ, ปพพชสสามต. อถ น [โส] เถโร เชตวน เนตวา สหตเถน นหาเปตวา มาลเก เปตวา ปพพาเชตวา นวตถปโลตกขณเฑน สทธ นงคล มาลกสมายเมว รกขสาขาย ปาเปส. โส อปสมปทกาเลป "นงคลกฏตเถโรเตวว ป าย. โส พทธาน อปปนนลาภสกการ นสสาย ชวนโต อกกณ ตวา วโนเทต อสกโกนโต "นทาน สทธาเทยยาน กาสายาน ปรทหตวา คมสสามต รกขมล คนตวา อตตนาว อตตาน โอวท "อหรก นลลชช อท นวาเสตวา วพภมตวา ภต กตวา ชวตกาโม ชาโตต. ตสเสว อตตาน โอวทนตสเสว, จตต ตนภาว คต. โส นวตตตวา ปน กตปาหจจเยน อกกณ ตวา ตเถว อตตาน โอวท. ปนสส จตต นวตตต. โส อมนาว นหาเรน อกกณ ต- กาเล ตตถ คนตวา อตตาน โอวท. อถ น ภกข ตตถ ๑. ม. นงคลกลตเถรวตถ.

Page 81: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 81

อภณห คจฉนต ทสวา "อาวโส นงคลกฏตเถร กสมา เอตถ คจฉสต ปจฉส. โส "อาจรยสส สนตก คจฉาม ภนเตต วตวา กตปาหสเสว๑ อรหตต ปาปณ. ภกข เตน สทธ เกล กโรนตา อาหส "อาวโส นงคลกฏตเถร ตว วจรณมคโค อวล โช วย ชาโต, อาจรยสส สนตก น คจฉส ม เต. "อาม ภนเต: มย, สสคเค สต, อคมมหา, อทาน ปน โน สสคโค ฉนโน, เตน น คจฉามาต. ต สตวา ภกข "เอส อภต วตวา อ พยากโรตต สตถ ตมตถ อาโรเจสส. สตถา "อาม ภกขเว มม ปตโต อตตนาว อตตาน โจเทตวา ปพพชตกจจสส มตถก ปตโตต วตวา ธมม เทเสนโต อมา คาถา อภาส "อตตนา โจทยตตาน, ปฏมเสตมตตนา๒ , โส อตตคตโต สตมา สข ภกข วหาหส. อตตา ห อตตโน นาโถ, อตตาว อตตโน คต; ตสมา สยม อตตาน อสส ภทรว วาณโชต. ตตถ "โจทยตตานนต: อตตนาว อตตาน โจทย สารย. ปฏมเสต: อตตนาว อตตาน ปรวมส. โสต: โส ตว ภกข, เอว สนเต, อตตนาว คตตตาย อตตคตโต อปฏ ตสสตตาย สตมา หตวา สพพรยาปเถส สข วหรสสสต อตโถ. ๑. ส. ย. กตปาหจจเยน. ม. กตปาเหเนว. ๒. ม. ปฏมเสถ อตตนา.

Page 82: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 82

นาโถต: อวสสโย ปตฏา. [โก ห นาโถ ปโร ภเวยย.] ยสมา ปรสส อตตภาเว ปตฏาย กสล วา กตวา สคคปรายเนน มคค วา ภาเวตวา สจฉกตผเลน ภวต น สกกา; ตสมา "โก ห นาม ปโร นาโถ ภเวยยาต อตโถ. ตสมาต: ยสมา อตตาว อตตโน คต ปตฏา สรณ; ตสมา ยถา ภทร อสสาชานย ต๑ นสสาย ลาภ ปตถยนโต ตสส วสมฏานจาร ปรจฉนทตวา ทวสสส ตกขตต นหาเปนโต โภเชนโต สยเมต ปฏชคคต, เอว ตวป อนปปนนสส อกสลสส อปปาท นวาเรนโต สตสมโมเสน อปปนน ปชหนโต อตตาน สยม โคปย; เอว สนเต, ปมชฌาน อาท กตวา โลกยโลกตตรวเสส อธคมสสสต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. นงคลกฏตเถรวตถ. ๑๑. วกกลตเถรวตถ. (๒๖๒) "ปาโมชชพหโล ภกขต อม ธมมเทสน สตถา เวฬวเน วหรนโต วกกลตเถร อารพภ กเถส. โส กรายสมา สาวตถย พราหมณกเล นพพตตตวา วยปปตโต, ปณฑาย ปวฏ ตถาคต ทสวา สตถ สรรสมปตต ๑. ม. ตนต นตถ.

Page 83: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 83

โอโลเกตวา สรรสมปตตทสสเนน อตตโต, "เอว อห นจจกาล ตถาคต ทฏ ลภสสามต สตถ สนตเก ปพพชตวา, ยตถ เตน สกกา ทสพล ปสสตต, ตตถ โต, สชฌายกมมฏาน- มนสการาทน ปหาย สตถาร โอโลเกนโต วจรต. สตถา ตสส าณปรปาก อาคเมนโต ก จ อวตวา "อทานสส าณ ปรปาก คตนต ตวา "ก เต วกกล อมนา ปตกาเยน ทฏเน, โย โข วกกล ธมม ปสสต, โส ม ปสสต; โย ม ปสสต, โส ธมม ปสสตต วตวา โอวท. โส เอว โอวทโตป สตถ ทสสน ปหาย เนว อ ตถ คนต สกโกต. อถ น สตถา "นาย ภกข สเวค อลภตวา พชฌสสตต, อปกกฏาย วสสปนายกาย, ราชคห คนตวา วสสปนายกาทวเส "อเปห วกกลต ปณาเมต. โส "น ม สตถา อาลปตต เตมาส สตถ สมมเข าต อสกโกนโต "ก มยห ชวเตน, ปพพตา อตตาน ปาเตสสามต คชฌกฏ อภรห. สตถา ตสส กลมนภาว ตวา "อย ภกข มม สนตกา อสสาส อลภนโต, มคคผลาน อปนสสย นาเสยยาต อตตาน ทสเสต โอภาส ม จ. อถสส สตถ ทฏกาลโต ปฏาย ตาวมหนโตป โสโก ปหย. สตถา สกขตฬาก โอเฆน ปเรนโต วย เถรสส พลวปปตปาโมชช อปปาเทต อม คาถมาห "ปาโมชชพหโล ภกข ปสนโน พทธสาสเน อธคจเฉ ปท สนต สงขารปสม สขนต.

Page 84: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 84

ตสสตโถ: ปกตยาป ปาโมชชพหโล ภกข พทธสาสเน ปสาท โรเปต๑ , โส เอว ปสนโน พทธสาสเน "สนต ปท สงขารปสม สขนต ลทธนาม นพพาน อธคจเฉยยาต. อม จ ปน คาถ วตวา สตถา วกกลตเถรสส หตถ ปสาเรตวา "เอห วกกล มา ภาย โอโลเกห ตถาคต, อหนต อทธรสสาม ปงเก สนนว ก ชร. เอห วกกล มา ภาย โอโลเกห ตถาคต, อหนต อทธรสสาม ราหคคหตว๒ จนทมนต อมา คาถา อภาส. โส "ทสพโล เม ทฏโ `เอหต จ อวหาน ลทธนต พลวปปต อปปาเทตวา "กโต น โข คนตพพนต คมนมคค อปสสนโต ทสพลสส สมมเข อากาเส อปปตตวา ปมปาเท ปพพเต เตเยว, สตถารา วตตคาถ อาวชชนโต อากาเสเยว ปต วกขมเภตวา สห ปฏสมภทาห อรหตต ปตวา ตถาคต วนทมาโนว โอตรตวา สตถ สนตเก อฏาส. อถ น สตถา อปรภาเค สทธาธมตตาน อคคฏาเน เปสต. วกกลตเถรวตถ. ๑. ม. โรเจต. ๒. ม. ราหคคหว.

Page 85: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 85

๑๒. สมนสามเณรวตถ. (๒๖๓) "โย หเวต อม ธมมเทสน สตถา ปพพาราเม วหรนโต สมนสามเณร อารพภ กเถส. ตตราย อนปพพกถา: "ปทมตตรกาลสม ห เอโก กลปตโต สตถาร จตปรสมชเฌ เอก ภกข ทพพจกขกาน อคคฏาเน เปนต ทสวา ต สมปตต ปตถยมาโน สตถาร นมนเตตวา สตตาห พทธปปมขสส ภกขสงฆสส ทาน ทตวา "ภนเต อหป อนาคเต เอกสส พทธสส สาสเน ทพพจกขกาน อคโค ภเวยยนต ปตถน เปส. สตถา กปปสตสหสส โอโลเกนโต ตสส ปตถนาย สมชฌนภาว วทตวา "อโต กปปสตสหสสมตถเก โคตมพทธสส สาสเน ทพพจกขกาน อคโค อนรทธตเถโร นาม ภวสสสต พยากาส. โส ต พยากรณ สตวา เสว ปตตพพ วย ต สมปตต ม มาโน, ปรนพพเต สตถร, ภกข ทพพจกขปรกมม ปจฉตวา สตตโยชนก กา จนถป ปรกขปตวา อเนกาน ทปรกขสหสสาน กาเรตวา ทปปช กาเรตวา ตโต จโต เทวโลเก นพพตตตวา เทวมนสเสส สตสหสสกปปาน สสรตวา อมสม กปเป พาราณสย ทลททกเล นพพตโต สมนเสฏ นสสาย ตสส ตณหารโก หตวา ชวต กปเปส. "อนนภาโรตสส นาม อโหส. สมนเสฏ ป ตสม นคเร นจจกาล มหาทาน เทต. อเถกทวส อปรฏโ นาม ปจเจกพทโธ คนธมาทเน นโรธสมาปตตโต วฏาย "กสส น โข อชช อนคคห

Page 86: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 86

กรสสามต จนเตตวา "อชช มยา อนนภารสส อนคคห กาต วฏฏต, อทาน จ โส อฏวโต ตณ อาทาย เคห อาคมสสตต ตวา ปตตจวรมาทาย อทธยา คนตวา อนนภารสส สมมเข ปจจฏาส. อนนภาโร ต ตจฉปตตหตถ ทสวา "อป ภนเต ภกข ลภตถาต ปจฉตวา, "ลภสสาม มหาป าต วตเต, "เตนห ภนเต โถก อาคเมถาต ตณกาช ฉฑเฑตวา เวเคน เคห คนตวา "ภทเท มยห ปตภาคภตต อตถ นตถต ภรย ปจฉตวา, "อตถ สามต วตเต, เวเคน ปจจาคนตวา ปจเจกพทธสส ปตต อาทาย "มยห ทาตกามตาย สต, เทยยธมโม น โหต, เทยยธมเม สต, ปฏคคาหก น ลภาม, อชช ปน เม ปฏคคาหโก จ ทฏโ เทยยธมโม จ อตถ, ลาภา วต เมต เคห คนตวา ปตเต ภตต อากราเปตวา๑ ปจจาหรตวา ปจเจกพทธสส หตเถ ปตฏาเปตวา "อมนา ปน ทาเนน มา เม ทาลททย อห, `นตถต วจน นาม มา อโหส ภวาภเว. ภนเต เอวรปา ทชชวตา มจเจยย; `นตถต ปทเมว น สเณยยนต ปตถน เปส. ปจเจกพทโธ "เอว โหต มหาป าต อนโมทน กตวา ปกกาม. สมนเสฏ โนป ฉตเต อธวตถา เทวตา "อโห ทาน ปรมทาน อปรฏเ สปปตฏ ตนต วตวา ตกขตต สาธการ อทาส. อถ น เสฏ "ก ม เอตตก ๑. ม. ปกขปาเปตวา.

Page 87: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 87

กาล ทาน ททมาน น ปสสสต อาห. "นาห ตว ทาน อารพภ สาธการ เทม อนนภาเรน ปน อปรฏสส ทนนปณฑปาเต ปสทตวา มยา เอส สาธกาโร ปวตตโตต. โส "อจฉรย วต โภ: อห เอตตก กาล ทาน เทนโต เทวต สาธการ ทาเปต นาสกข, อนนภาโร ม นสสาย ชวนโต เอกปณฑปาเตเนว สาธการ ทาเปส; ตสส ทาเน อนจฉวก กตวา ต ปณฑปาต มม สนตก กรสสามต จนเตตวา ต ปกโกสาเปตวา "อชช ตยา กสสจ ก จ ทนนนต ปจฉ. "อาม สาม, อปรฏ- ปจเจกพทธสส เม อชช ภตต ทนนนต. "หนท โภ กหาปณ คเหตวา เอต มยห ปณฑปาต เทหต. "น เทม สามต. โส ยาว สหสส วฑเฒส. อตโร สหสเสนาป นาทาส. อถ น "โหต โภ, ยท ปณฑปาต น เทส, สหสส คเหตวา ปตต เม เทหต อาห. โส "อยเยน สทธ มนเตตวา ชานสสามต เวเคน ปจเจกพทธ สมปาปณตวา "ภนเต สมนเสฏ สหสส ทตวา ตมหาก ปณฑปาเต ปตต ยาจต, ก กโรมต ปจฉ. อถสส โส อปม อาหร: เสยยถาป ปณฑต กลสตเก คาเม เอกสม ฆเร ทโป ชาเลยย, เสสา อตตโน เตเลน วฏฏ เตเมตวา คนตวา ชาลาเปตวา คณเหยยย; ปรมทปสส ปภา `อตถต วตตพพา `นตถต. "อตเรกตรา ภนเต ปภา โหตต. "เอวเมว ปณฑต อฬงกยาค วา โหต กฏจฉภกขา วา, อตตโน ปณฑปาเต ปเรส ปตต เทนตสส, ยตตกาน เทต,

Page 88: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 88

ตตตก วฑฒต; ตว ห เอกเมว ปณฑปาต อทาส; เสฏ สส ปน ปตตยา ทนนาย, เทว ปณฑปาตา โหนต: เอโก ตว เอโก ตสสาต. โส "สาธ ภนเตต ต อภวาเทตวา เสฏ สส สนตก คนตวา "คณห สาม ปตตนต อาห. "เตนห อเม กหาปเณ คณหาต. "นาห ปณฑปาต วกกณาม, สทธาย เต ปตต ทมมต. "ตว สทธาย เทส, สทธาย อหป ตว คณ ปเชม; คณห ตาต, อโต ปฏาย ปน มา สหตถา กมม อกาส. วถย ฆร มาเปตวา วส, เยน จ เต อตโถ โหต, สพพ มม สนตกา คณหาหต อาห. นโรธา วฏ ตสส ปน ทนโน ปณฑปาโต ตทเหว วปาก เทต; ตสมา ราชาป ต ปวตต สตวา อนนภาร ปกโกสาเปตวา ปตต คเหตวา มหนต โภค ทตวา ตสส เสฏ ฏาน ทาเปส. โส สมนเสฏ สส สหายโก หตวา ยาวชว ป าน กตวา ตโต จโต เทวโลเก นพพตตตวา เทวมนสเสส สสรนโต, อมสม พทธปปาเท กปลวตถนคเร อมโตทนสส สกกสส เคเห ปฏสนธ คณห. "อนรทโธตสส นาม กรส. โส มหานามสกกสส กนฏภาตา สตถ จลลปต ปตโต ปรมสขมาโล มหาป โ อโหส. เอกทวส กร ฉส ขตตเยส ปเว ลกข กตวา คเลห กฬนเตส, อนรทโธ ปราชโต, ปวาน อตถาย มาต สนตก ปหณ. สา มหนต สวณณถาล ปเรตวา ปเว เปเสส. ปเว ขาทตวา ปน กฬนโต ปราชโต ตเถว ปหณ. เอว ตกขตต

Page 89: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 89

ปเวส อาหเฏส, จตตเถ วาเร มาตา "อทาน ปวา นตถต ปหณ. ตสสา วจน สตวา "นตถต ปทสส อสสตปพพตาย "นตถปวา นาม อทาน ภวสสนตต ส กตวา "คจฉ, นตถปเว อาหราต เปเสส. อถสส มาตา, "นตถปเว กร อยเย เทถาต วตเต, "มม ปตเตน `นตถต ปท อสสตปพพ, กถ น โข ต นตถภาว ชานาเปยยนต, สวณณปาต โธวตวา อปราย สวณณปาตยา ปฏกชชตวา "หนท ตาต อม มม ปตตสส เทหต ปหณ. ตสม ขเณ นครปรคคาหกา เทวตา "อมหาก สามนา อนนภารกาเล อปรฏปจเจกพทธสส ภาคภตต ทตวา `นตถต ปทเมว น สเณยยนต ปตถนา ปตา: สเจ มย ตมตถ ตวา อชฌเปกเขยยาม, มทธาป โน สตตธา ผเลยยาต จนเตตวา ทพพปเวห ปาต ปรยส. โส ปรโส ปาต อาหรตวา เตส สนตเก เปตวา ววร. เตส คนโธ สกลนคร ผร. ปเว ปน มเข ปตมตเต, สตตรสหรณสหสสาน ผรตวา อฏาส. อนรทโธ จนเตส "น ม ม เ อโต ปพเพ มาตา ปยายต, น ห เม อ ทา ตาย นตถปวา นาม ปกกปพพาต. โส คนตวา มาตร เอวมาห "อมม นาห ตว ปโยต. "ตาต ก วเทส, มม อกขหป หทยมสโตป ตว ปยตโรต. "สจาห อมม ตว ปโย, กสมา มม ปพเพ เอวรเป นตถปเว นาม น อทาสต. สา ต ปรส ปจฉ "ตาต ก จ ปาตย อโหสต. "อาม อยเย, ปวาน ปาต ปรปณณา อโหส, น เม เอวรปา

Page 90: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 90

ทฏปพพาต. สา จนเตส "ปตโต เม กตป โ, เทวตาหสส ทพพปวา ปหตา ภวสสนตต. โสป มาตร อาห "อมม น มยา เอวรปา ปวา ขาทตปพพา, อโต ปฏาย เม นตถปวเมว๑ ปเจยยาสต. สา ตโต ปฏาย เตน "ปเว ขาทตกาโมมหต วตตกาเล สวณณปาต โธวตวา อ าย ปาตยา ปฏกชชตวา ปหณต. เทวตา ปาต ปเรนต. เอว โส อคารมชเฌ วสนโต "นตถต ปทสส อตถ อชานตวา ทพพปเวเยว ปรภ ช. สตถ ปน ปรวารตถ กลปปฏปาฏยา สากยกมาเรส ปพพชนเตส, มหานาเมน สกเกน "ตาต อมหาก กเล โกจ ปพพชโต นตถ, ตยา วา ปพพชตพพ มยา วาต วตเต, โส อาห "อห อตสขมาโล ปพพชต น สกขสสามต. "เตนห กมมนต อคคณห, อห ปพพชสสามต. "โก เอส กมมนโต นามาต. โส ห ภตตสส อฏานฏานป น ชานาต, กมมนต กเมว ชานสสต; ตสมา เอวมาห. เอกทวส ห "อนรทโธ ภททโย กมพโลต ตโย ชนา "ภตต นาม กห อฏาตต มนตยส. เตส กมพโล "โกฏเส อฏาตต อาห. โส กเรกทวส วห โกฏมห ปกขปนเต อททส; ตสมา "โกฏเ ภตต อปปชชตต ส าย เอวมาห. อถ น ภททโย "ตว น ชานาสต วตวา "ภตต นาม อกขลย อฏาตต อาห. โส กเรกทวส อกขลโต ภตต วฑเฒนเต ๑. นตถปเวเยวาต ยตตตร.

Page 91: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 91

ทสวา "เอตเถเวต อปปชชตต ส มกาส; ตสมา เอวมาห. อนรทโธ เต "อโภป ตมเห น ชานาถาต วตวา "รตนพเพธมกลาย มหาสวณณปาตย ภตต อฏาตต อาห. เตน กร เนว วห โกฏเฏนตา น ภตต ปจนตา ทฏปพพา, สวณณปาตย วฑเฒตวา ปรโต ปตภตตเมว ปสสต; ตสมา "ปาตยเยเวต [ภตต] อปปชชตต ส มกาส; ตสมา เอวมาห. เอว ภตตฏานฏานป อชานนโต มหาป โ กลปตโต กมมนเต ก ชานสสต. โส "เอห โข เต อนรทธ ฆราวาสตถ อนสาสสสาม: ปม เขตต กสาเปตพพนตอาทนา นเยน ภาตรา วตตาน กมมนตาน อปรยนตภาว สตวา "น เม ฆราวาเสน อตโถต มาตร อาปจฉตวา ภททยปมเขห ป จห สากยกมาเรห สทธ นกขมตวา อนปยมพวเน สตถาร อปสงกมตวา ปพพช. ปพพชตวา จ ปน สมมาปฏปท ปฏปนโน อนปพเพน ตสโส วชชา สจฉกตวา ทพเพน จกขนา เอกาสเน นสนโนว หตถตเล ปตอามลกาน วย สหสสโลกธาตโย โอโลกนสมตโถ หตวา "ปพเพนวาส ชานาม, ทพพจกข วโสธต, เตวชโช อทธปตโตมห, กต พทธสส สาสนนต อทาน อทาเนตวา "กนน โข เม กตวา อย สมปตต ลทธาต โอโลเกนโต "ปทมตตรปาทมเล ปตถน เปสนต ตวา ปน "สสาเร สสรนโต อสกสม นาม กาเล พาราณสย สมนเสฏ

Page 92: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 92

นสสาย ชวนโต อนนภาโร นาม อโหสนต ตวา "อนนภาโร ปเร อาส ทลทโท ตณหารโก,๑ ปณฑปาโต มยา ทนโน อปรฏสส ยสสสโนต๒ อาห. อถสส เอตทโหส "โย โส ตทา มยา อปรฏสส ทนนปณฑปาตโต กหาปเณ ทตวา ปตต อคคเหส มม สหายโก สมนเสฏ , กห น โข โส เอตรห นพพตโตต. อถ น "วชฌาฏวย ปพพตปาเท มณฑนคโม นาม อตถ, ตตถ มหามณฑสส นาม อปาสกสส `มหาสมโน จฬสมโนต เทว ปตตา, เตส โส จฬสมโน หตวา นพพตโตต อททส; ทสวา จ ปน จนเตส "อตถ น โข, ตตถ มย คเต, อปกาโร นตถต. โส อปธาเรนโต อท อททส "โส, ตตถ มย คเต, สตตวสสโกว นกขมตวา ปพพชสสต, ขรคเคเยว จ อรหตต ปาปณสสตต; ทสวา จ ปน, อปกฏเ อนโตวสเส, อากาเสน คนตวา คามทวาเร โอตร. มหามณโฑ ปน อปาสโก เถรสส ปพเพป วสสาสโกเอว. โส เถร ปณฑปาตกาเล จวร ปารปนต ทสวา ปตต มหาสมน อาห "ตาต อยโย เม อนรทธตเถโร อาคโต, ยาวสส อ โ โกจ ปตต น คณหาต, ตาวสส คนตวา ปตต คณห; อห อาสน ป าเปสสามต. โส ตถา อกาส. อปาสโก เถร อนโตนเวสเน สกกจจ ปรวสตวา เตมาส วสนตถาย ปฏ คณห. เถโร อธวาเสส. อถ น ๑. ส. ย. กาชหารโก. ๒. ม. ตาทโน.

Page 93: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 93

เอกทวส ปฏชคคนโต วย เตมาส ปฏชคคตวา มหาปวารณาย ตจวร เจว คฬเตลตณฑลาทน จ อาหรตวา เถรสส ปาทมเล เปตวา "คณหาถ ภนเตต อาห. "อล อปาสก น เม อมนา อตโถต. "ภนเต วสสาวาสกลาโภ นาเมส, คณหาถ นนต. "อล อปาสกาต. "กมตถ น คณหาถ ภนเตต. "มยห สนตเก กปปยการโก สามเณโรป นตถต. "เตนห ภนเต มม ปตโต มหาสมโน สามเณโร ภวสสตต. "น เม อปาสก มหาสมเนน อตโถต. "เตนห ภนเต จฬสมน ปพพาเชถาต. เถโร "สาธต สมปฏจฉตวา จฬสมน ปพพาเชส. โส ขรคเคเยว อรหตต ปาปณ. เถโร เตน สทธ อฑฒมาสมตต ตตถ วสตวา "สตถาร ปสสสสามาต ตสส าตเก อาปจฉตวา อากาเสน คนตวา หมวนตปปเทเส อร กฏกาย โอตร. เถโร ปน ปกตยาป อารทธวรโย, ตสส ตตถ ปพพรตตาปรรตต จงกมนตสส อทรวาโต สมฏห. อถ น กลนตรป ทสวา สามเณโร ปจฉ "ภนเต ก โว รชชตต. "อทรวาโต เม สมฏ โตต. "อ ทาป สมฏ ตปพโพ ภนเตต อาห. "อาม อาวโสต. "เกน ผาสก โหต ภนเตต. "อโนตตตโต ปานเย ลทเธ, ผาส โหต อาวโสต. "เตนห ภนเต อาหรามต. "สกขสสส สามเณราต. "อาม ภนเตต. "เตนห อโนตตเต ปนนโก นาม นาคราชา ม ชานาต, ตสส อาจกขตวา เภสชชตถาย เอก ปานยวารก อาหราต. โส "สาธต อปชฌาย วนทตวา เวหาส อพภคคนตวา ป จโยชนสต

Page 94: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 94

าน อคมาส. ตทวส ปน นาคราชา นาคนาฏกปรวโต อทกกฬ กฬตกาโม โหต. โส สามเณร คจฉนต ทสวาว กชฌ "อย มณฑกสมโณ อตตโน ปาทปส มม มตถเก โอกรนโต วจรต, อโนตตเต ปานยตถาย อาคโต ภวสสต, นทานสส ปานย ทสสามต ป าสโยชนก อโนตตตทห มหาปาตยา อกขล ปทหนโต วย ผเณน ปทหตวา นปชช. สามเณโร นาคราชสส อาการ โอโลเกตวาว "กทโธ อยนต ตวา อม คาถมาห "สโณห เม นาคราช อคคเตช มหพพล, เทห เม ปานยฆฏ, เภสชชตถมห อาคโตต. ต สตวา นาคราชา อม คาถมาห "ปรตถมสม ทสาภาเค คงคา นาม มหานท มหาสมทท อปเปต, ตโต ตว ปานย หราต. ต สตวา สามเณโร "อย นาคราชา อตตโน อจฉาย น ทสสต, อห พลการ กตวา มหานภาว๑ ชานาเปตวา อม อภภวตวา ปานย คณหสสามต จนเตตวา "มหาราช อปชฌาโย ม อโนตตตโตว ปานย อาหราเปต, เตนาห อทเมว หรสสาม, อเปห มา ม วาเรหต วตวา อม คาถมาห "อโตว ปานย หาสส๒ อมนา วมห อตถโก, ยท [๓] ถามพล อตถ, นาคราช นวารยาต. อถ น นาคราชา อาห ๑. ส. มนสสภาว. ม. อานภาว. ๒. ส. ย. หรสส. ๓. ส. ม. ย. เอตถนตเร "เตต อตถ.

Page 95: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 95

"สามเณร สเจ อตถ ตว วกกมโปรส, อภนนทาม เต วาจ, หรสส ปานย มมาต. อถ น สามเณโร "เอว มหาราช หรามต วตวา "สกโกนโต หราหต วตเต, "เตนห สฏ ชานสสต ตกขตต ปฏ คเหตวา `พทธสาสนสส อานภาว ทสเสตวา มยา ปานย หรต วฏฏตต จนเตตวา อากาสฏกเทวตาน ตาว สนตก อคมาส. ตา อาคนตวา วนทตวา "ก ภนเตต วตวา อฏส. "เอตสม อโนตตตทหปฏเ ปนนกนาคราเชน สทธ มม สงคาโม ภวสสต, ตตถ คนตวา ชยปราชย โอโลเกถาต อาห. โส เอเตเนว นหาเรน จตตาโร โลกปาเล สกกสยามสนตสต สนมมต๑ วสวตต จ อปสงกมตวา ตมตถ อาโรเจส. ตโต ปร ปฏปาฏยา ยาว พรหมโลกา คนตวา ตตถ ตตถ พรหเมห อาคนตวา วนทตวา เตห "ก ภนเตต ปฏโ, ตมตถ อาโรเจส. เอว โส อส เ จ อรปพรหมาโน จ เปตวา สพพตถ มหตตเมว อาหณฑตวา อาโรเจส. ตสส วจน สตวา สพพาป เทวตา อโนตตตทหปฏเ นาฬย ปกขตตา ปวจณณา๒ วย อากาส นรนตร ปเรตวา สนนปตส. สนนปตเต เทวสงเฆ, สามเณโร อากาเส ตวา นาคราชาน อาห "สโณห เม นาคราช อคคเตช มหพพล, เทห เม ปานยฆฏ, เภสชชตถมห อาคโตต. อถ น นาโค อาห ๑. ม. ปรนมมต. ๒. ม. ปกขตตาน ปฏจณณาน.

Page 96: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 96

"สามเณร สเจ อตถ ตว วกกมโปรส, อภนนทาม เต วาจ, หรสส ปานย มมาต. โส ตกขตต นาคราชสส ปฏ คเหตวา อากาเส ตโกว ทวาทสโยชนก พรหมตตภาว มาเปตวา อากาสโต โอรยห นาคราชสส ผเณ อกกมตวา อโธมข นปปเฬส. ตาวเทว พลวตา ปรเสน อกกนตอลลจมม วย, นาคราชสส ผเณ อกกนตมตเต, โอภชชตวา๑ ทพพมตตา ผณปฏกา อเหสส. นาคราชสส ผเณห มตตฏาเน๒ ตาลกขนธปปมาณา อทกวฏฏโย อคคจฉส. สามเณโร อากาเสเยว ปานยวารก ปเรส. เทวสงโฆ สาธการ อทาส. นาคราชา ลชชตวา สามเณรสส กชฌ. ชยกสมวณณานสส อกขน อเหสส. โส "อย ม เทวสงฆ สนนปาเตตวา ปานย๓ คเหตวา๓ ลชชาเปส, เอต คเหตวา มเข หตถ ปกขปตวา หทยมส ตสส มททาม, ปาเท วา น คเหตวา ปรคงคาย ขปามต เวเคน อนพนธ. อนพนธนโตป น ปาปณต นาสกขเยว. สามเณโร อาคนตวา อปชฌายสส หตเถ ปานย เปตวา "ปวถ ภนเตต อาห. นาคราชาป ปจฉโต อาคนตวา "ภนเต อนรทธ สามเณโร มยา อทนนเมว ปานย คเหตวา อาคโต, มา ปวถาต อาห. "เอว กร สามเณราต. "ปวถ ภนเต, อมนา เม ทนน ปานย อาหฏนต. เถโร "ขณาสวสามเณรสส ๑. ม. โอคลตวา. ๒. ม. มตตมตตฏานโต. ๓. ส. ย. ผเณ ตวา.

Page 97: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 97

มสากถ๑ นาม นตถต ตวา ปานย ปว. ตขณ เวสส อาพาโธ ปฏปสสมภ. ปน นาโค เถร อาห "ภนเต สามเณเรนมห สพพ เทวคณ สนนปาเตตวา ลชชาปโต, อหมสส หทย วา ผาเลสสาม, ปาเท วา น คเหตวา ปรคงคาย ขปสสามต. "มหาราช สามเณโร มหานภาโว, ตมเห สามเณเรน สทธ สงคาเมต น สกขสสถ; ขมาเปตวา น คจฉถาต. โส สยป สามเณรสส อานภาว ชานาต, ลชชาย ปน อนพนธตวา อาคโต. อถ น เถรสส วจเนน ขมาเปตวา เตน สทธ มตตสนถว กตวา "อโต ปฏาย อโนตตตทหอทเกน อตเถ สต, ตมหาก อาคมนกจจ นตถ, มยห ปหเณยยาถ, อหเมว อาหรตวา ทสสามต วตวา ปกกาม. เถโรป สามเณร อาทาย ปายาส.ฎ สตถา เถรสส อาคมนภาว ตวา มคารมาตปาสาเท เถรสส อาคมน โอโลเกนโต นสท. ภกขป เถร อาคจฉนต ทสวา ปจจคคนตวา ปตตจวร ปฏคคเหสส. อเถกจเจ สามเณร สเสป กณเณสป พาหายป คเหตวา ส จาเลนตา "ก สามเณร [๒] น อกกณสต อาหส. สตถา เตส กรย ทสวา จนเตส "ภารย วตเมส ภกขน กมม, อาสวส ควาย คณหนตา วย สามเณร คณหนต, นาสส อานภาว ชานนต; อชช มยา สมนสามเณรสส คณ ปากฏ กาต วฏฏตต. เถโรป อาคนตวา สตถาร วนทตวา ๑. ส. ม. ย. มสากถน.

๒. ส. ย. เอตถนตเร "ปลลก อต อตถ. ม. จฬกนฏ.

Page 98: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 98

นสท. สตถา เตน สทธ ปฏสนถาร กตวา อานนทตเถร อามนเตส "อานนท อโนตตตทหอทเกนมห ปาเท โธวตกาโม, สามเณราน ฆฏ ทตวา ปานย อาหราเปหต. เถโร วหาเร ป จมตตาน สามเณรสตาน สนนปาเตส. เตส สมนสามเณโร สพพนวโก อโหส. เถโร สพพมหลลก สามเณร อาห "สามเณร สตถา อโนตตตทหอทเกน ปาเท โธวตกาโม, ฆฏ อาทาย คนตวา ปานย อาหราต. โส "น สกโกม ภนเตต น อจฉ. เถโร เสเสป ปฏปาฏยา ปจฉ. เตป ตเถว วตวา ปฏกขปส. "ก ปเนตถ ขณาสวสามเณรา นตถต. "อตถ, เต ปน `นาย อมหาก พทโธ, มาลาปโฏ สมนสามเณรสเสว พทโธต น อจฉส. ปถชชนา ปน อตตโน อสมตถตาเยว น อจฉส. ปรโยสาเน ปน สมนสส วาเร สมปตเต, "สามเณร สตถา อโนตตตทห- อทเกน ปาเท โธวตกาโม, ฆฏ คเหตวา กร อทก อาหราต อาห. โส "สตถร อาหราเปนเต, อาหรสสามต สตถาร วนทตวา "ภนเต อโนตตตโต กร ม อทก อาหราเปถาต อาห. "อาม สมนาต. โส วสาขาย การเตส ฆนสวณณโกฏเมส เสนาสนกเฏส เอก สฏ กฏอทกคคณหนก มหาฆฏ หตเถน คเหตวา "อมนา เม อกขปตวา อสกเฏ ปเตน อตโถ นตถต โอลมพก กตวา เวหาส อพภคคนตวา หมวนตาภมโข ปกขนท. นาคราชา สามเณร ทรโตว อาคจฉนต ทสวา ปจจคคนตวา กฏ อสกเฏนาทาย "ภนเต ตมเห, มาทเส ทาเส วชชมาเน, กสมา สย

Page 99: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 99

อาคตา; อทเกน อตเถ สต, กสมา สาสนมตต น ปหณตถาต กเฏน อทก อาทาย สย อกขปตวา "ปรโต โหถ ภนเต, อหเมว อาหรสสามต อาห. "ตฏถ ตมเห มหาราช, อหเมว สมมาสมพทเธน อาณตโตต นาคราชาน นวตเตตวา กฏมขวฏฏย หตเถน คเหตวา อากาเสน อาค ฉ. อถ น สตถา อาคจฉนต โอโลเกตวา ภกข อามนเตตวา "ปสสถ ภกขเว สามเณรสส ลฬห อากาเส หสราชา วย โสภตต อาห. โสป ปานยฆฏ เปตวา สตถาร วนทตวา อฏาส. อถ น สตถา อาห "กตวสโสส ตว สมนาต. "สตตวสโสมห ภนเตต. "เตนห สมน อชชโต ปฏาย ภกข โหหต วตวา ทายชชอปสมปท อทาส. เทวเยว กร สามเณรา สตตวสสา อปสมปท ลภส: "อย จ สมโน โสปาโก จาต. เอว ตสม อปสมปนเน, ธมมสภาย กถ สมฏาเปส "อจฉรย อาวโส: เอวรโปป นาม ทหรสส สามเณรสส อานภาโว โหต, น โน อโต ปพเพ เอวรโป อานภาโว ทฏปพโพต. สตถา อาคนตวา "กาย นตถ ภกขเว เอตรห กถาย สนนสนนาต ปจฉตวา, "อมาย นามาต วตเต, "ภกขเว มม สาสเน ทหโรป สมมาปฏปนโน เอวรป สมปตต ลภตเยวาต วตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห "โย หเว ทหโร ภกข ย ชต พทธสาสเน, โสม โลก ปภาเสต อพภา มตโตว จนทมาต.

Page 100: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 100

ตตถ ย ชตต: ฆฏต วายมต. ปภาเสตต: โส ภกข อตตโน อรหตตมคค าเณน อพภาทห มตโต จนทมา วย [โลก] ขนธาทเภท โลก โอภาเสต เอกาโลก กโรตต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. สมนสามเณรวตถ. ภกขวคควณณนา นฏ ตา. ป จวสตโม วคโค.

Page 101: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 101

๒๖. พราหมณวคควณณนา ๑. ปสาทพหลพราหมณวตถ. [๒๖๔] "ฉนท โสต ปรกกมมาต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต ปสาทพหล พราหมณ อารพภ กเถส. โส กร พราหมโณ ภควโต ธมมเทสน สตวา ปสนนจตโต อตตโน เคเห โสฬสมตตาน ภกขน นจจภตต ปฏเปตวา ภกขน อาคตเวลาย ปตต คเหตวา "อาคจฉนต โภนโต อรหนโต, นสทนต โภนโต อรหนโตต ยงก จ วทนโต อรหนตวาทปปฏสยตตเมว วทต. เตส ปถชชนา "อย อมเหส อรหนตส ต จนตยส, ขณาสวา "อย โน ขณาสวภาว ชานาตต เอว เต สพเพป กกกจจายนตา ตสส เคห น คมส. โส ทกข ทมมโน "ก น โข อยยา นาคจฉนตต วหาร คนตวา สตถาร วนทตวา ตมตถ อาโรเจส. สตถา ภกข อามนเตตวา "ก เอต ภกขเวต ปจฉตวา, เตห ตสม อตเถ อาโรจเต, "สาทยถ ปน ตมเห ภกขเว อรหนตวาทนต อาห. "น สาทยาม ภนเตต. "เอว สนเต, มนสสาน เอต ปสาทภ , อนาปตต ภกขเว ปสาทภ เ, อปจ โข ปน พราหมณสส อรหนเตส อธมตต เปม; ตสมา

Page 102: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 102

ตมเหหป ตณหาโสต เฉตวา อรหตตเมว ปตต ยตตนต วตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห "ฉนท โสต ปรกกมม กาเม ปนท พราหมณ, สงขาราน ขย ตวา อกต ส พราหมณาต. ตตถ "ปรกกมมาต: ตณหาโสต นาม อปปมตตเกน วายาเมน ฉนทต น สกกา; ตสมา าณสมปยตเตน มหนเตน ปรกกเมน ปรกกมตวา ต โสต ฉนท อโภป กาเม ปนท นหร. พราหมณาต: ขณาสวาน๑ อาลปนเมต. สงขารานนต: ป จนน ขนธาน ขย ชานตวา. อกต ต: เอว สนเต, ตว สวณณาทส เกนจ อกตสส นพพานสส ชานนโต อกต นาม โหสต.๒ เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. ปสาทพหลพราหมณวตถ. ๒. สมพหลภกขวตถ. (๒๖๕) "ยทา ทวเยส ธมเมสต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต สมพหเล ภกข อารพภ กเถส. เอกทวส ตสมตตา ทสาวาสกา ภกข อาคนตวา สตถาร วนทตวา นสทส. สารปตตตเถโร เตส อรหตตสส อปนสสย ๑. คาถาย ปน เอกวจน กต. ๒. ส. ม. โหตต.

Page 103: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 103

ทสวา สตถาร อปสงกมตวา ตโกว อม ป ห ปจฉ "ภนเต เทว ธมมา เทว ธมมาต วจจนตต: กตเม น โข เทว ธมมาต. อถ น สตถา "เทว ธมมาต โข สารปตต สมถวปสสนา วจจนตต วตวา อม คาถมาห "ยทา ทวเยส ธมเมส ปารค โหต พราหมโณ,� อถสส สพเพ สโยคา อฏ คจฉนต ชานโตต. ตตถ "ยทาต: ยสม กาเล ทวธา เตส สมถวปสสนา- ธมเมส อภ าปารคาทวเสน๑ อย ขณาสโว ปารค โหต, อถสส วฏฏสม สโยชนสมตถา สพเพ กามสโยคาทโย สโยคา เอว ชานนตสส อฏ ปรกขย คจฉนตต อตโถ. เทสนาวสาเน สพเพป เต ภกข อรหตเต ปตฏหสต. สมพหลภกขวตถ. ๓. มารวตถ. (๒๖๖) "ยสส ปาร อปาร วาต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต มาร อารพภ กเถส. โส กร เอกสม ทวเส อ ตโร ปรโส วย หตวา สตถาร อปสงกมตวา ปจฉ "ภนเต ปาร ปารนต วจจต: กนน โข เอต ปาร นามาต. สตถา "มาโร อยนต วทตวา๒ ๑. ม....ปารคตาทวเสน. ๒. ส. ย. วชานตวา.

Page 104: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 104

"ปาปม ก ตว ปาเรน, ต วตราเคห ปตตพพนต วตวา อม คาถมาห "ยสส ปาร อปาร วา ปาราปาร น วชชต, วตททร วสยตต ตมห พรม พราหมณนต ตตถ "ปารนต: อชฌตตกาน ฉ อายตนาน. อปารนต: พาหราน ฉ อายตนาน. ปาราปารนต: ตทภย. น วชชตต: ยสส สพพเมต `อหนต วา `มมนต วา คหณาภาเวน นตถ, ต กเลสทราน๑ วคเมน วตททร สพพกกเลเสห วสยตต อห พราหมณ วทามต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. มารวตถ. ๔. อ ตรพราหมณวตถ. (๒๖๗) "ฌายนต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต อ ตร พราหมณ อารพภ กเถส. โส กร จนเตส "สตถา อตตโน สาวเก `พราหมณาต วทต, อห จมห ชาตโคตเตน พราหมโณ, มป โข เอว วตต วฏฏตต. โส สตถาร อปสงกมตวา ตมตถ ปจฉ. สตถา "นาห ๑. ม. ย. กเลสทรถาน. ส. สกเลสทรถาน.

Page 105: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 105

ชาตโคตตมตเตน พราหมณ วทาม, อตตมตถ [๑] อนปปตตเมว ปเนต๒ วทามต วตวา อม คาถมาห "ฌาย วรชมาสน กตกจจ อนาสว อตตมตถ อนปปตต ตมห พรม พราหมณนต. ตตถ "ฌายนต: ทวเธน ฌาเนน ฌายนต กามรเชน วรช วเน เอกมาสน จตห มคเคห โสฬสนน กจจาน กตตตา กตกจจ อาสวาน อภาเวน อนาสว อตตมตถ อรหตต อนปปตต อห พราหมณ วทามต อตโถ. เทสนาวสาเน โส พราหมโณ โสตาปตตผเล ปตฏห, สมปตตานป สาตถกา เทสนา อโหสต. อ ตรพราหมณวตถ. ๕. อานนทตเถรวตถ. (๒๖๘) "ทวา ตปต อาทจโจต อม ธมมเทสน สตถา มคารมาตปาสาเท วหรนโต อานนทตเถร อารพภ กเถส. ปเสนทโกสโล กร มหาปวารณาย สพพาภรณปปฏมณฑโต คนธาทน อาทาย วหาร อคมาส. ตสม ขเณ กาฬทายตเถโร ฌาน สมาปชชตวา ปรสปรยนเต นสนโน โหต. นามเมว๓ ๑. ส. ม. ย. เอตถนตเร "อรหตตนต อตถ. ๒. ส. ม. ย. ปเนว. ๓. ม. ย. มนาปเมว ปนสส สรร สวณณวณณ.

Page 106: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 106

ปนสเสต, สรร สวณณวณณ, ตสม ปน ขเณ จนโท อคคจฉต, สรโย อฏเมต. อานนทตเถโร อฏเมนตสส สรยสส อคคจฉนตสส จ จนทสส โอภาส โอโลเกตวา ร โ สรโรภาส เถรสส สรโรภาส ตถาคตสส จ สรโรภาส โอโลเกส. ตตถ สพโพภาเส อตกกมตวา สตถา วโรจต. เถโร สตถาร วนทตวา "ภนเต อชช มม อเม โอภาเส โอโลเกนตสส ตมหากเมว โอภาโส รจจต, ตมหาก ห สรร สพโพภาเส อตกกมตวา วโรจตต อาห. อถ น สตถา "อานนท สรโย นาม ทวา วโรจต, จนโท รตต, ราชา อลงกตกาเลเยว วโรจต, ขณาสโว คณสงคณก ปหาย อนโตสมาปตตยเยว วโรจต; พทโธ ปน รตตป ทวาป ป จวเธน เตเชน วโรจตต วตวา อม คาถมาห "ทวา ตปต อาทจโจ, รตตมาภาต จนทมา, สนนทโธ ขตตโย ตปต, ฌาย ตปต พราหมโณ; อถ สพพมโหรตต พทโธ ตปต เตชสาต. ตตถ "ทวา ตปตต: ทวาว วโรจต, รตต ปนสส คตมคโคป น ป ายต. จนทมาต: จนโทป อพภาทห มตโต รตตเมว วโรจต, โน ทวา. สนนทโธต: สวณณมณจตเตห สพพาภรเณห ปฏมณฑโต จตรงคนยา เสนาย ปรกขตโตว ราชา วโรจต, น อ าตกเวเสน โต.

Page 107: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 107

ฌายต: ขณาสโว ปน คณ วโนเทตวา ฌายนโตว วโรจต. เตชสาต: สมมาสมพทโธ ปน สลเตเชน๑ ทสสลเตช คณเตเชน ทคคณเตช๒ ป าเตเชน ทปป เตช ป เตเชน อป เตช ธมมเตเชน อธมมเตช ปรยาทยตวา อมนา ป จวเธน เตชสา นจจกาลเมว วโรจตต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. อานนทตเถรวตถ. ๖. อ ตรปพพชตวตถ. (๒๖๙) "พาหตปาโปต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต อ ตร ปพพชต อารพภ กเถส. เอโก กร พราหมโณ พาหรปพพชชาย ปพพชตวา "สมโณ โคตโม อตตโน สาวเก `ปพพชตาต วทต, อห จมห ปพพชโต, มป โข เอว วตต วฏฏตต จนเตตวา สตถาร อปสงกมตวา เอตมตถ ปจฉ. สตถา "นาห เอตตเกน `ปพพชโตต วทาม, กเลสมลาน ปน ปพพชตตตา ปพพชโต นาม โหตต วตวา อม คาถมาห ๑. ส. ย. จรณเตเชน. ๒. ส. ม. ย. นคคณเตช.

Page 108: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 108

"พาหตปาโป ห พราหมโณ สมจรยาย `สมโณต วจจต, ปพพาชยมตตโน มล ตสมา `ปพพชโตต วจจตต. ตตถ "สมจรยายาต: สพพากสลาน สเมตวา จรเณน. ตสมาต: ยสมา พาหตปาปตาย พราหมโณ, อกสลาน สเมตวา จรเณน `สมโณต วจจต; ตสมา โย อตตโน ราคาทมล ปพพาชยนโต วโนเทนโต จรต, โสป เตน ปพพาชเนน "ปพพชโตต วจจตต อตโถ. เทสนาวสาเน โส ปพพชโต โสตาปตตผเล ปตฏห, สมปตตานป สาตถกา เทสนา อโหสต. อ ตรปพพชตวตถ. ๗. สารปตตตเถรวตถ. (๒๗๐) "น พราหมณสสาต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต สารปตตตเถร อารพภ กเถส. เอกสม กร าเน สมพหลา มนสสา "อโห อมหาก อยโย ขนตพเลน สมนนาคโต, อ เส อกโกสนเตส วา ปหรนเตส วา, โกปมตตป น โหตต เถรสส คณกถ กถยส. อเถโก มจฉาทฏ โก พราหมโณ "โก เอส น กชฌตต ปจฉ.

Page 109: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 109

"อมหาก เถโรต. "กชฌาเปนโต น ภวสสตต. "นตเถต พราหมณาต. "เตนห อห กชฌาเปสสามต. "สเจ สกโกส, กชฌาเปหต. โส "โหต, ชานสสาม๑ กตตพพนต เถร ภกขาย ปวฏ ทสวา ปจฉาภาเคน คนตวา ปฏ มชเฌ มหนต ปาณปปหารมทาส. เถโร "กนนาเมตนต อโนโลเกตวาว คโต. พราหมณสส สกลสรเร ฑาโห อปปชช. โส "อโห คณสมปนโน อยโยต เถรสส ปาทมเล นปชชตวา "ขมถ เม ภนเตต วตวา, "ก เอตนต วตเต, "อห วมสนตถาย ตมเห ปหรนต อาห. "โหต, ขมาม เตต. "สเจ เม ภนเต ขมถ, มม เคเหเยว นสทตวา ภกข คณหถาต เถรสส ปตต คณห. เถโรป ปตต อทาส. พราหมโณ เถร เคห เนตวา ปรวส. มนสสา กชฌตวา "อมนา อมหาก นรปราโธ อยโย ปหโฏ, ทณเฑนปสส โมกโข นตถ; เอตเถว น มาเรสสามาต เลฑฑทณฑาทหตถา พราหมณสส เคหทวาเร อฏส. เถโร อฏาย คจฉนโต พราหมณสส หตเถ ปตต อทาส. มนสสา ต เถเรน สทธ คจฉนต ทสวา "ภนเต ตมหาก ปตต คเหตวา พราหมณ นวตเตถาต อาหส. "ก เอต อปาสกาต. "พราหมเณน ตมเห ปหฏา, มยมสส กตตพพ ชานสสามาต. "ก ปน ตมเห อมนา ปหฏา, อทาห อหนต. "ตมเห ภนเตต. "ม เอส ปหรตวา ขมาเปส, คจฉถ ตมเหต มนสเส อยโยเชตวา พราหมณ ๑. ส. ม. ย. ชานสสามสส.

Page 110: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 110

นวตตาเปตวา เถโร วหารเมว คโต. ภกข อชฌายส "กนนาเมต, สารปตตตเถโร เยน พราหมเณน ปหโฏ, ตสเสว เคเห นสทตวา ภกข คเหตวา อาคโต, เถรสส ปหฏกาลโต ปฏาย น อทาน โส กสสจ ลชชสสต, อวเสเส โปเถนโต วจรสสตต. สตถา อาคนตวา "กาย นตถ ภกขเว เอตรห กถาย สนนสนนาต ปจฉตวา, "อมาย นามาต วตเต, "ภกขเว พราหมโณ พราหมณ ปหรนโต นาม นตถ, คหพราหมเณน ปน สมณพราหมโณ ปหโฏ ภวสสต: โกโธ นาเมส อนาคามมคเคน สมคฆาต คจฉตต วตวา ธมม เทเสนโต อมา คาถา อภาส "น พราหมณสส ปหเรยย, นาสส ม เจถ พราหมโณ, ธ พราหมณสส หนตาร, ตโต ธ ยสส ม จต. น พราหมณสเสตทก จ เสยโย, ยทานเสโธ มนโส ปเยห; ยโต ยโต หสมโน นวตตต, ตโต ตโต สมมตเมว ทกขนต. ตตถ "ปหเรยยาต: ขณาสวพราหมโณ "อหมสมต ชานนโต ขณาสวสส วา อ สส วา พราหมณสส๑ น ปหเรยย. นาสส ม เจถาต: โสป ปหโฏ ขณาสวพราหมโณ อสส ปหรตวา ตสส เวร น ม เจถ, ตสม โกป น กเรยยาต อตโถ. ธ พราหมณสสาต: ขณาสวพราหมณสส หนตาร ครหาม. ๑. ส. ม. อ ตรสส วา ชาตพราหมณสส.

Page 111: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 111

ตโต ธต: โย ปน ต ปหรนต ปฏปปหรนโต ตสส อปร เวร ม จต, ต ตโตป ครหามเยว. เอตทก จ เสยโยต: ย ขณาสวสส อกโกสนต วา อปปจจกโกสน ปหรนต วา อปปฏปปหรณ, เอต ตสส ขณาสวพราหมณสส น ก จ เสยโย อปปมตตกเสยโย น โหต, อถโข อธมตตเมว เสยโยต อตโถ. ยทานเสโธ มนโส ปเยหต: โกธนสส ห โกธปปาโท มนโส ปโย นาม, เตห๑ ปเนส มาตาปตสป พทธาทสป อปรชฌต; ตสมา โย อสส เตห มนโส นเสโธ โกธวเสน อปปชชมานสส จตตสส นคคโห, เอต น ก จ เสยโยต๒ อตโถ๓ . หสมโนต: โกธมโน, โส ตสส ยโต ยโต วตถโต อนาคามมคเคน สมคฆาต คจฉนโต นวตตต. ตโต ตโตต: ตโต ตโต วตถโต สกลป วฏฏทกข นวตตตเอวาต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. สารปตตตเถรวตถ. ๑. ม. โกโธ ห. ๒. ส. น อก จ เสยโย. ๓. น พราหมณสเสตทก จ เสยโยต: ปฏฆปกขกา เจตสกา อธ มนโส ปยา นาม. เตส วเสน ห ปฏเวร ม จต อจฉต. ย เตห มนโส อนเสโธ อนคคโห เอต อก จ เสยโย อธมตตกเสยโย น โหต, พาลา ปน ปฏเวร ม จต สมตถภาว ปคคณหนต, ยนต ปท กรยาปรามสนนต อมหาก มต.

Page 112: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 112

๘. มหาปชาปตโคตมวตถ. (๒๗๑) "ยสส กาเยนาต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต มหาปชาปต โคตม อารพภ กเถส. ภควตา ห อนปปนเน วตถสม ป ตเต อฏ ครธมเม๑ มณฑนกชาตโย ปรโส สรภปปผทาม วย สรสา สมปฏจฉตวา สปรวารา มหาปชาปต โคตม อปสมปท ลภ. อ โ ตสสา อปชฌาโย วา อาจรโย วา นตถ. เอว ลทธปสมปท เถร อารพภ อปเรน สมเยน กถ สมฏาเปส "มหาปชาปตยา โคตมยา อาจรยปชฌายา น ป ายนต, สหตเถเนว กาสายาน คณหต. เอว จ ปน วตวา ภกขนโย กกกจจายนตโย ตาย สทธ เนว อโปสถ น ปวารณ กโรนต. ตา คนตวา ตถาคตสสาป ตมตถ อาโรเจสส. สตถา ตาส กถ สตวา "มยา มหาปชาปตยา โคตมยา อฏ ครธมมา ทนนา, อหเมวสสา อาจรโย อหเมว อปชฌาโย; กายทจจรตาทวรหเตส ขณาสเวส กกกจจนนาม น กตตพพนต วตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห "ยสส กาเยน วาจาย มนสา นตถ ทกกฏ, สวต ตห าเนห ตมห พรม พราหมณนต. ๑. ว. จลล. ๗/๓๒๓.

Page 113: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 113

ตตถ "ทกกฏนต: สาวชช ทกขทรย อปายสวตตนก กมม. ตห าเนหต: เอเตห กายาทห ตห การเณห กายทจจรตาทป- ปเวสนนวารณตถาย ทวารปหต อห พราหมณ วทามต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. มหาปชาปตโคตมวตถ. ๙. สารปตตตเถรวตถ. (๒๗๒) "ยมหา ธมม วชาเนยยาต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต สารปตตตเถร อารพภ กเถส. โส กรายสมา อสสชตเถรสส สนตเก ธมม สตวา โสตาปตตผล ปตตกาลโต ปฏาย "ยสส๑ ทสาย เถโร วสตต สณาต, ตโต อ ชล ปคคยห ตโตว สส กตวา นปชช. ภกข "มจฉาทฏ โก สารปตโต อชชาป ทสา นมสสมาโน วจรตต ตมตถ ตถาคตสส อาโรเจสส. สตถา เถร ปกโกสาเปตวา "สจจ กร ตว สารปตต ทสา นมสสนโต วจรสต ปจฉตวา, "ภนเต มม ทสา นมสสนภาว วา อนมสสนภาว วา ตมเหว ชานาถาต วตเต, "ภกขเว น สารปตโต ทสา นมสสต, อสสชตเถรสส๒ ปน สนตกา ธมม สตวา โสตาปตตผล ๑. ส. ย. ย ทส. ๒. อสสชสสาต ยตตตร. . ว.

Page 114: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 114

ปตตตาย อตตโน อาจรย นมสสต; ย ห อาจรย นสสาย ภกข ธมม วชานาต, เตน โส พราหมเณน อคค วย สกกจจ นมสสตพโพเยวาต วตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห "ยมหา ธมม วชาเนยย สมมาสมพทธเทสต สกกจจ ต นมสเสยย อคคหตตว พราหมโณต. ตตถ "อคคหตตวาต: ยถา พราหมโณ อคคหตต สมมา ปรจรเณน เจว อ ชลกมมาทห จ สกกจจ นมสสต; เอว ยมหา อาจรยา ตถาคตปปเวทต ธมม วชาเนยย, ต สกกจจ นมสเสยยาต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. สารปตตตเถรวตถ. ๑๐. ชฏลพราหมณวตถ. (๒๗๓) "น ชฏาหต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต เอก ชฏลพราหมณ อารพภ กเถส. โส กร "อห มาตโต จ ปตโต จ สชาโต พราหมณกเล นพพตโต, สเจ สมโณ โคตโม อตตโน สาวเก `พราหมณาต วทต, มป นโข ตถา วตต วฏฏตต สตถ สนตก คนตวา ตมตถ ปจฉ. อถ น สตถา "นาห พราหมณ ชฏามตเตน น ชาตโคตตมตเตน พราหมณ วทาม, ปฏวทธสจจเมว ปนาห

Page 115: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 115

พราหมโณต วทามต วตวา [๑] อม คาถมาห "น ชฏาห น โคตเตน น ชจจา โหต พราหมโณ, ยมห สจจ จ ธมโม จ โส สจ โส จ พราหมโณต. ตตถ "สจจนต: ยสม ปคคเล จตตาร สจจาน โสฬสหากาเรห ปฏวชฌตวา ต สจจ าณ เจว นววธโลกตตรธมโม จ อตถ, โส สจ เจว พราหมโณ จาต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. ชฏลพราหมณวตถ. ๑๑. กหกพราหมณวตถ. (๒๗๔) "กนเตต อม ธมมเทสน สตถา กฏาคารสาลาย วหรนโต เอก วคคลวตต กหกพราหมณ อารพภ กเถส. โส กร เวสาลนครทวาเร เอก กกกธรกข๒ อารยห ทวห ปาเทห สาข คณหตวา อโธสโร๓ โอลมพนโต "กปลาน เม สต เทถ กหาปเณ เทถ ปรจารก เทถ, โน เจ ทสสถ, อโต ปตตวา มรนโต นคร อนคร กรสสามต วทต. ตถาคตสสาป ภกขสงฆปรวตสส นครปวสนกาเล ภกข ต พราหมณ ทสวา นกขมนกาเลป น ตเถว โอลมพนต ปสสส. นาคราป "อย ปาโต ปฏาย เอว โอลมพนโต ปตตวา [๔] นคร อนคร กเรยยาต ๑. ม. เอตถนตเร ธมม เทเสนโตต อตถ ๒. ส. ม. ย. กกธรกข. ๓. ส. อวสรโร.

ย. อวสโร. ๔. ม. เอตถนตเร มรนโตต อตถ.

Page 116: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 116

จนเตตวา นครวนาสภตา "ย โส ยาจต, สพพ เทมาต ปฏสสณตวา อทส. โส โอตรตวา สพพ คเหตวา อคมาส. ภกข วหารปจาเร ต คาว วย วจรตวา คจฉนต ทสวา ส ชานตวา "ลทธนเต พราหมณ ยถาปตถตนต ปจฉตวา "อาม ลทธ เมต สตวา อนโตวหาเร ตถาคตสส ตมตถ อาโรเจสส. สตถา "น ภกขเว อทาเนเวส กหกโจโร, ปพเพป กหกโจโรเยว อโหส; อทาน ปเนส พาลชน ว เจต, ตทา ปน ปณฑเต ว เจต นาสกขต วตวา เตห ยาจโต อตต อาหร: "อตเต เอก กาสกคาม นสสาย เอโก กหกตาปโส วาส กปเปต. ต เอก กล ปฏชคค: ทวา อปปนนขาทนยโภชนยโต อตตโน ปตตาน วย ตสสาป เอก โกฏาส เทต, สาย อปปนนโกฏาส เปตวา ทตยทวเส เทต. อเถกทวส สาย โคธมส ลภตวา สาธก ปจตวา ตโต โกฏาส เปตวา ทตยทวเส ตสส เทต. ตาปโส มส ขาทตวา๑ ว รสตณหาย พทโธ "ก มส นาเมตนต ปจฉตวา "โคธมสนต สตวา ภกขาย จรตวา สปปทธกฏกภณฑาทน คเหตวา ปณณสาล คนตวา เอกมนเต เปส. ปณณสาลาย ปน อวทเร เอกสม วมมเก โคธราชา วหรต. โส กาเลน กาล ตาปส วนทต อาคจฉต. ตทวส ปเนส "ต วธสสามต ทณฑ ปฏจฉาเทตวา ตสส วมมกสสาวทเร าเน นททายนโต วย นสท. โคธราชา วมมกโต นกขมตวา ตสส สนตก อาคจฉนโต อาการ สลลกเขตวา "น ๑. ส. สายตวา ว.

Page 117: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 117

เม อชช อาจรยสส อากาโร รจจตต ตโตว นวตต. ตาปโส ตสส นวตตนภาว ตวา ตสส มรณตถาย ทณฑ ขป. ทณโฑ วรชฌตวา คโต. โคธราชา วมมก ปวสตวา ตโต สส นหรตวา อาคตมคค โอโลเกนโต ตาปส อาห "สมณ ต ม มาโน อปค ฉ อส ต, โส ม ทณเฑน ปาหาส ยถา อสสมโณ ตถา; กนเต ชฏาห ทมเมธ, กนเต อชนสาฏยา, อพภนตรนเต คหน พาหร ปรมชชสต. อถ น ตาปโส สนตเกน ปโลเภต เอวมาห "เอห โคธ นวตตสส ภ ช สาลนโมทน, เตล โลณ จ เม อตถ ปหต มยห ปปผลต. ต สตวา โคธราชา "ยถา ยถา ตว กเถส; ตถา ตถา เม ปลายตกามตาว โหตต วตวา อม คาถมาห "เอส ภยโย ปเวกขาม วมมก สตโปรส เตล โลณ จ กนเตส อหต มยห ปปผลต. เอว จ ปน วตวา "อห เอตตก กาล ตย สมณส อกาส, อทาน เต ม ปหรตกามตาย ทณโฑ ขตโต, ตสส ขตตกาลโตเยว อสสมโณ ชาโต; กนตาทสสส ทปป สส ปคคลสส ชฏาห, ก สขเรน อชนจมเมน, อพภนตร ห เต คหน, เกวล พาหรเมว ปรมชชสต อาห. สตถา อม อตต อาหรตวา "ตทา เอส กหโก ตาปโส

Page 118: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 118

อโหส, โคธราชา ปน อหเมวาต วตวา ชาตก สโมธาเนตวา ตทา โคธปณฑเตน ตสส นคคหตการณ ทสเสนโต อม คาถมาห "กนเต ชฏาห ทมเมธ, กนเต อชนสาฏยา; อพภนตรนเต คหน พาหร ปรมชชสต. ตตถ "กนเต ชฏาหต: อมโภ ทปป ตว สพทธาหป อมาห ชฏาห สขราย นวตถายป อมาย อชนจมมสาฏกาย จ กมตโถ. อพภนตรนต: อพภนตร ห เต ราคาทกกเลสคหน, เกวล หตถลณฑ อสสลณฑ วย มฏ พาหร ปรมชชสต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. กหกพราหมณวตถ. ๑๒. กสาโคตมวตถ. (๒๗๕) "ปสกลธรนต อม ธมมเทสน สตถา คชฌกเฏ ปพพเต วหรนโต กสาโคตม อารพภ กเถส. ตทา กร สกโก ปมยามาวสาเน เทวปรสาย สทธ สตถาร อปสงกมตวา วนทตวา เอกมนเต สาราณย ธมมกถ สณนโต นสท. ตสม ขเณ กสาโคตม "สตถาร ปสสสสามต อากาเสนาคนตวา สกก ทสวา นวตต.๑ โส ต วนทตวา นวตตนต ๑. น ภกขนยา อาจณณ รตต จรต.

Page 119: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 119

ทสวา สตถาร ปจฉ "กา นาเมสา ภนเต อาคจฉมานาว ตมเห ทสวา นวตตต. สตถา "กสาโคตม นาเมสา มหาราช มม ธตา ปสกลกตเถรน อคคาต วตวา อม คาถมาห "ปสกลธร ชนต กส ธมนสนถต เอก วนสม ฌายนต ตมห พรม พราหมณนต. ตตถ "กสนต: ปสกลกา ห อตตโน อนรป ปฏปท ปเรนตา อปปมสโลหตา เจว โหนต ธมนสนถตคตตา จ; ตสมา เอวมาห. เอก วนสมนต: ววตเต าเน เอก ฌายนต ตมห พราหมณ วทามต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. กสาโคตมวตถ. ๑๓. อ ตรพราหมณวตถ. (๒๗๖) "น จาหนต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต เอก พราหมณ อารพภ กเถส. โส กร "สมโณ โคตโม อตตโน สาวเก `พราหมณาต วทต, อห จมห พราหมณโยนย นพพตโต, มป โข เอว วตต วฏฏตต สตถาร อปสงกมตวา ตมตถ ปจฉ. อถ น สตถา "นาห พราหมณ พราหมณโยนย นพพตตมตเตเนว

Page 120: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 120

พราหมณ วทาม, โย ปน อก จโน อคคหโณ [๑] ตมห พราหมณ วทามต วตวา อม คาถมาห "น จาห พราหมณ พรม โยนช มตตสมภว, โภวาท นาม โส โหต, ส เว โหต สก จโน, อก จน อนาทาน ตมห พรม พราหมณนต. ตตถ "โยนชนต: โยนยา ชาต. มตตสมกวนต: พราหมณยา มาต สนตเก อทรสม สมภต. โภวาทต: โส ปน อามนตนาทส "โภ โภต วตวา วจรนโต โภวาท นาม โหต, ส เว ราคาทห ก จเนห สก จโน; อห ปน ราคาทห อก จน จตห อปาทาเนห อนาทาน พราหมณ วทามต อตโถ. เทสนาวสาเน โส พราหมโณ โสตาปตตผเล ปตฏห สมปตตานป สาตถกา เทสนา อโหสต. อ ตรพราหมณวตถ. ๑๔. อคคเสนวตถ. (๒๗๗) "สพพส โชนนต อม ธมมเทสน สตถา เวฬวเน วหรนโต อคคเสน นาม เสฏ ปตต อารพภ กเถส. วตถ "ม จ ปเร ม จ ปจฉโตต คาถาวณณนาย ๑. ส. เอตถนตเร "อนงคโณต อตถ.

Page 121: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 121

วตถารตเมว. ตทา ห สตถา "ภนเต อคคเสโน `น ภายามต วทต, อภเตน ม เ อ พยากโรตต ภกขห วตเต, "ภกขเว มม ปตตสทสา ฉนนส โชนา น ภายนตเยวาต วตวา อม คาถมาห "สพพส โชน เฉตวา โย เว น ปรตสสต, สงคาตค วสยตต ตมห พรม พราหมณนต. ตตถ สพพส โชนนต: ทสวธส โชน. น ปรตสสตต: ตณหาย น ภายต. ตมหนต: ต อห ราคาทน สงคาน อตตตตา สงคาตค จตนนป โยคาน อภาเวน วสยตต ต อห พราหมณ วทามต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. อคคเสนวตถ. ๑๕. เทว พราหมณวตถ. (๒๗๘) "เฉตวา นทธนต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต เทว พราหมเณ อารพภ กเถส. เตส กเรกสส จฬโรหโต นาม โคโณ โหต, เอกสส มหาโรหโต นาม. เต เอกทวส "ตว โคโณ พลวา มม โคโณ

Page 122: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 122

พลวาต๑ ววทตวา "กนโน ววาเทน, เน ปาเชตวา ชานสสามาต อจรวตตเร สกฏ วาลกาย ปเรตวา โคเณ โยชยส. ตสม ขเณ ภกขป นหายต ตตถ คตา โหนต. พราหมณา โคเณ ปาเชสส. สกฏ นจจล อฏาส. นทธวรตตา ปน ฉชชส. ภกข ทสวา วหาร คนตวา ตมตถ สตถ อาโรจยส. สตถา "ภกขเว พาหรา เอตา นทธวรตตา, โยโกจ เอตา ฉนทเตว, ภกขนา ปน อชฌตตก โกธนทธ เจว ตณหาวรตต จ ฉนทต วฏฏตต วตวา อม คาถมาห "เฉตวา นทธ วรตต จ สนธาน๒ สหนกกม อกขตตปลฆ พทธ ตมห พรม พราหมณนต. ตตถ "นทธนต: นยหนภาเวน ปวตต โกธ. วรตตนต: พนธนภาเวน ปวตต ตณห. สนธาน สหนกกมนต: อนสยานกกมสหต ทวาสฏ ทฏ สนธาน๓ อท สพพป ฉนทตวา ต อวชชาปลฆสส อกขตตตา อกขตตปลฆ จตนน สจจาน พทธตตา พทธ ต อห พราหมณ วทามต อตโถ. เทสนาวสาเน ป จสตา ภกข อรหตเต ปตฏหส, สมปตตานป สาตถกา เทสนา อโหสต. เทวพราหมณวตถ. ๑. ตว โคโณ พลวา อทาห มมาต ยตตตร. ๒. ส. สนทาม. ย. ม. สนทาน. ๓. ท. ส. ๙/๔๙.

Page 123: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 123

๑๖. อกโกสกภารทวาชวตถ. (๒๗๙) "อกโกสนต อม ธมมเทสน สตถา เวฬวเน วหรนโต อกโกสกภารทวาช อารพภ กเถส. อกโกสกภารทวาชสส ห ภาต ภารทวาชสส ธน ชาน นาม พราหมณ โสตาปนนา อโหส. สา ขปตวาป กาสตวาป ปกขลตวาป "นโม ตสส ภควโต อรหโต สมมาสมพทธสสาต อม อทาน อทาเนส. สา เอกทวส พราหมณปรเวสนาย ปกขลตวา ตเถว มหาสทเทน อทาน อทาเนส. พราหมโณ กชฌตวา "เอวเมวาย วสล ยตถ วา ตตถ วา ปกขลตวา ตสส มณฑกสส สมณสส วณณ ภาสตต วตวา "อทาน เต วสล คนตวา ตสส สตถโน วาท อาโรเปสสามต อาห. อถ น สา "คจฉ พราหมณ, นาห ต ปสสาม, โย ตสส ภควโต วาท อาโรเปยย; อปจ คนตวา ภควนต ป ห ปจฉสสต อาห. โส สตถ สนตก คนตวา อวนทตวาว เอกมนต โต, ป ห ปจฉนโต อม คาถมาห "กส ฆตวา๑ สข เสต, กส ฆตวา๑ น โสจต, กสสสส๒ เอกธมมสส, วธ โรเจส โคตมาต. อถสส ป ห พยากโรนโต สตถา อม คาถมาห "โกธ ฆตวา๑ สข เสต โกธ ฆตวา๑ น โสจต, ๑. ม. เฉตวา. ๒. ส. ย. กสสสส.

Page 124: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 124

โกธสส วสมลสส มธรคคสส พราหมณ วธ อรยา ปสสนต, ต ห ฆตวา น โสจตต. โส สตถร ปสทตวา ปพพชตวา อรหตต ปาปณ. อถสส กนฏโ อกโกสกภารทวาโช "ภาตา กร เม ปพพชโตต สตวา กทโธ อาคนตวา สตถาร อสพภาห ผรสาห วาจาห อกโกส. โสป สตถารา อตถน ขาทนยาททานโอปมเมน ส ตโต สตถร ปสนโน ปพพชตวา อรหตต ปาปณ. อปเรปสส "สนทรกภารทวาโช พลงคกภารทวาโชต เทว กนฏภาตโร สตถาร อกโกสนตาว สตถารา วนตา ปพพชตวา อรหตต ปาปณส. อเถกทวส ธมมสภาย กถ สมฏาเปส "อาวโส อจฉรยา วต พทธคณา: จตส นาม ภาตเกส อกโกสนเตส, สตถา ก จ อวตวา เตสเยว ปตฏา ชาโตต. สตถา อาคนตวา "กาย นตถ ภกขเว เอตรห กถาย สนนสนนาต ปจฉตวา, "อมาย นามาต วตเต, "ภกขเว อห มม ขนตพเลน สมนนาคตตตา ทฏเส อทสสนโต มหาชนสส ปตฏา โหมเยวาต วตวา อม คาถมาห "อกโกส วธพนธ จ อทฏโ โย ตตกขต, ขนตพล พลานก ตมห พรม พราหมณนต. ตตถ "อทฏโต: เอว ทสห อกโกสวตถห อกโกส จ ปรภาส จ ปาณอาทห โปถน จ อนทพนธนาทห พนธ จ โย อกทธมานโส หตวา อธวาเสต, ขนตพเลน สมนนาคตตตา ขนตพล,

Page 125: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 125

ปนปปน อปปตตยา อนกภเตเนว ขนตพเลน สมนนาคตตตา พลานก, ต เอวรป อห พราหมณ วทามต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. อกโกสกภารทวาชวตถ. ๑๗. สารปตตตเถรวตถ. (๒๘๐) "อกโกธนนต อม ธมมเทสน สตถา เวฬวเน วหรนโต สารปตตตเถร อารพภ กเถส. ตทา กร เถโร ป จห ภกขสเตห สทธ ปณฑาย จรนโต นาลกคาเม มาต ฆรทวาร อคมาส. อถ น สา นสทาเปตวา ปรวสมานา อกโกส "อมโภ อจฉฏขาทก อจฉฏก ชก อลภตวา ปรฆเรส อฬงกปฏเน ฆฏต ก ชก๑ ปรภ ชต อรหส๒ อสตโกฏธน ปหาย ปพพชโตส, นาสตมห ตยา, ภ ชาหทานต; ภกขนป ภตต ททมานา "ตมเหห มม ปตโต อตตโน จฬปฏาโก กโต, อทาน ภ ชถาต วเทส. เถโร ภกข คเหตวา วหารเมว อคมาส. อถายสมา ราหโล สตถาร ปณฑปาเตน อาปจฉ. อถ น สตถา อาห "ราหล กห คมตถาต. "อยยกาย คาม ภนเตต. "ก ปน เต อยยกาย อปชฌาโย วตโตต. "อยยกาย เม ภนเต อปชฌาโย อกโกสโตต. ๑. ส. ม. ย. ก ชย. ๒. ส. ม. ย. อรหสต นตถ.

Page 126: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 126

"กนต วตวาต. "อท นาม ภนเตต. "อปชฌาเยน ปน เต ก วตตนต. "น ก จ ภนเตต. ต สตวา ภกข ธมมสภาย กถ สมฏาเปส "อาวโส อจฉรยา วต สารปตตตเถรสส คณา: เอวนนามสส. มาตร อกโกสนตยา, โกธนมตตป นาโหสต. สตถา อาคนตวา "กาย นตถ ภกขเว เอตรห กถาย สนนสนนาต ปจฉตวา, "อมาย นามาต วตเต, "ภกขเว ขณาสวา นาม อกโกธนาว โหนตต วตวา อม คาถมาห "อกโกธน วตตวนต สลวนต อนสสท๑ ทนต อนตมสารร ตมห พรม พราหมณนต. ตตถ "วตตวนตนต: ธตงควตเตน สมนนาคต จตปารสทธสเลน สลวนต ตณหาอสสทาภาเวน๒ อนสสท ฉฬนทรยทมเนน ทนต โกฏย เตน อตตภาเวน อนตมสรร ตมห พราหมณ วทามต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. สารปตตตเถรวตถ. ๑. ส. ย. อนสสต. ๒. ส. ตณหาอสสาวาภาเวน อนสสต.

Page 127: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 127

๑๘. อปปลวณณาเถรวตถ. (๒๘๑) "วาร โปกขรปตเตวาต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต อปปลวณณาเถร อารพภ กเถส. วตถ "มธวา ม ต พาโลต คาถาวณณนาย วตถารต- เมว. วตต ห ตตถ: "อปเรน สมเยน มหาชโน ธมมสภาย กถ สมฏาเปส "ขณาสวาป ม เ กาม เสวนต๑ , ก น เสวสสนต, นเหเต โกฬาปรกขา น จ วมมกา อลลมสสรราว; ตสมา เตป กามสข สาทยนตต. สตถา อาคนตวา "กาย นตถ ภกขเว เอตรห กถาย สนนสนนาต ปจฉตวา, "อมาย นามาต วตเต, "น ภกขเว ขณาสวา กามสข สาทยนต น กาเม เสวนต, ยถา ห ปทมปตเต ปตโตทกพนท น ลปปต น สณาต, วนวตตตวา ปตเตว; ยถา จ อารคเค สาสโป น อปลปปต น สณาต, วนวตตตวา ปตเตว; เอว ขณาสวสส จตเต ทวโธป กาโม น ลปปต น สณาตต วตวา อนสนธศ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม พราหมณวคเค คาถมาห "วาร โปกขรปตเตว อารคเครว สาสโป โย น ลปปต๒ กาเมส, ตมห พรม พราหมณนต. ตตถ "โย น ลปปตต: เอวเมว โย อพภนตเร ทพพเธป กาเม๓ น อปลปปต ตสม กาเม น สณาต, ตมห พราหมณ วทามต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. อปปลวณณาเถรวตถ. ๑. ม. ขณาสวา ม เ กามสข สาทยนต. กาม เสวนต, ๒. ม. ลมปต. ๓. ส. ยสม กาเม.

Page 128: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 128

๑๙. อ ตรพราหมณวตถ. (๒๘๒) "โย ทกขสสาต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต อ ตร พราหมณ อารพภ กเถส. ตสส กเรโก ทาโส, อปป ตเต สกขาปเท, ปลายตวา ปพพชตวา อรหตต ปาปณ. พราหมโณ ต โอโลเกนโต อทสวา เอกทวส สตถารา สทธ ปณฑาย ปวสนต ทวารนตเร ทสวา จวร ทฬห อคคเหส. สตถา นวตตตวา "ก อท พราหมณาต ปจฉ. "ทาโส เม โภ โคตมาต. "ปนนภาโร เอส พราหมณาต. "ปนนภาโรต วตเต, พราหมโณ "อรหาต สลลกเขส. ตสมา ปนป เตน "เอว โภ โคตมาต วตเต, สตถา "อาม พราหมณ ปนนภาโรต วตวา อม คาถมาห "โย ทกขสส ปชานาต อเธว ขยมตตโน, ปนนภาร วสยตต ตมห พรม พราหมณนต. ตตถ "ทกขสสาต: ขนธทกขสส. ปนนภารนต: โอโรหตกขนธภาร๑ จตห โยเคห สพพกกเลเสห วา วสยตต ตมห พราหมณ วทามต อตโถ. เทสนาวสาเน โส พราหมโณ โสตาปตตผเล ปตฏห, สมปตตานป สาตถกา เทสนา อโหสต. อ ตรพราหมณวตถ. ๑. ส. ม. ย. โอหตขนธภาร.

Page 129: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 129

๒๐. เขมาภกขนวตถ. (๒๘๓) "คมภรป นต อม ธมมเทสน สตถา คชฌกเฏ วหรนโต เขม ภกขน อารพภ กเถส. เอกทวส ห ปมยามสมนนตเร สกโก เทวราชา เทวปรสาย สทธ อาคนตวา สตถ สนตเก สาราณย ธมมกถ สณนโต นสท. ตสม ขเณ เขมา ภกขน "สตถาร ปสสสสามต อาคนตวา สกก ทสวา อากาเส ตาว สตถาร วนทตวา นวตต.๑ สกโก ต ทสวา "กา เอสา ภนเต อาคจฉมานา อากาเส ตาว วนทตวา นวตตต ปจฉ. สตถา "เอสา มหาราช มม ธตา เขมา นาม มหาป า มคคามคคสส โกวทาต วตวา อม คาถมาห "คมภรป เมธาว มคคามคคสส โกวท อตตมตถ อนปปตต ตมห พรม พราหมณนต. ตตถ "คมภรป นต: คมภเรส ขนธาทส ปวตตาย ป าย สมนนาคต ธมโมชปป าย สมนนาคต เมธาว "อย ทคคตยา มคโค, อย สคตยา มคโค, อย นพพานสส มคโค, อย อมคโคต เอว มคเค จ อมคเค จ เฉกตาย มคคามคคสส โกวท อรหตตสงขาต อตตมตถ อนปปตต ตมห พราหมณ วทามต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. เขมาภกขนวตถ. ๑. ๑๑๘ องเก อนตส าน โอโลเกตพพ.

Page 130: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 130

๒๑. ปพภารวาสตสสตเถรวตถ. (๒๘๔) "อสสฏนต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต ปพภารวาสตสสตเถร อารพภ กเถส. โส กร สตถ สนตเก กมมฏาน คเหตวา อร ปวสตวา สปปายเสนาสน โอโลเกนโต เอก เลนปพภาร ปาปณ. สมปตตกขเณเยวสส จตต เอกคคต ลภ. โส "อห อธ วสนโต ปพพชตกจจ นปผาเทต สกขสสามต จนเตส. เลเนป อธวตถา เทวตา "สลวา ภกข อาคโต, อมนา สทธ เอกฏาเน วสต ทกข; อย ปน อธ เอกรตตเมว วสตวา ปกกมสสตต จนเตตวา ปตเต อาทาย นกขม. เถโร ปนทวเส ปาโตว โคจรคาม ปณฑาย ปาวส. อถ น เอกา อปาสกา ทสวา ปตตสเนห ปฏลภตวา เคเห นสทาเปตวา โภเชตวา อตตาน นสสาย เตมาส วสนตถาย ยาจ. โสป "สกกา มยา อม นสสาย ภวนสสรณ กาตนต อธวาเสตวา ตเมว เลน อคมาส. เทวตา ต อาคจฉนต ทสวา "อทธา เกนจ นมนตโต ภวสสต, เสว วา ปรเสว วา คมสสตต จนเตส. เอว อฑฒมาสมตเต อตกกนเต, "อย อเธว ม เ อนโตวสส วสสสต, สลวตา ปน สทธ เอกฏาเน ปตตเกห สทธ วสต ทกกร, อม จ `นกขมาต วตต น สกกา; อตถ น โข อมสส สเล ขลตนต ทพเพน จกขนา โอโลเกนต อปสมปทกาลโต ปฏาย ตสส

Page 131: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 131

สเล ขลต อทสวา "ปรสทธมสส สล, ก จเทวสส กตวา อยส อปปาเทสสามต อปฏากกเล อปาสกาย เชฏปตตสส สรเร อธมจจตวา คว ปรวตเตส. ตสส อกขน นกขมส, มขโต เขโฬ ปคฆรต. อปาสกา ต ทสวา "ก อทนต วรว. อถ น เทวตา อทสสมานรปา เอวมาห "มยา เอส คหโต พลกมเมนป เม อตโถ นตถ, ตมหาก ปน กลปกตเถร ลฏ มธก ยาจตวา เตน เตล ปจตวา อมสส นตถโต เทถ, เอวาห อม ม จสสามต. "นสสต วา เอส มรต วา, น สกขสสามห อยย ลฏ มธก ยาจตนต. "สเจ ลฏ มธก ยาจต น สกโกถ, นาสกายสส หงคจณณ ปกขปต วเทถาต. "อทป วตต น สกโกมาต. "เตนหสส ปาทโธวนทก สเส อาส จถาต. อปาสกา "สกกา อท กาตนต เวลาย อาคต เถร นสทาเปตวา ยาคขชชก ทตวา อนตราภตเต นสนนสส ปาเท โธวตวา อทก คเหตวา "ภนเต อท อทก ทารกสส สเส อาส จามาต อาปจฉตวา, เตน "อาส จถาต วตเต, ตถา กรส.๑ เทวตา ตาวเทว ต ม จตวา คนตวา เลนทวาเร อฏาส. เถโรป ภตตกจจาวสาเน อฏายาสนา อวสสฏกมมฏานตาย ทวตตสาการ สชฌายนโตว ปกกาม. อถ น เลนทวาร สมปตตกาเล สา [เทวตา] "มหาเวชช มา อธ ปวสาต อาห. โส ตตเถว ตวา "กาส ตวนต อาห. "อห อธ อธวตถา ๑. อกาสต ภวตพพ.

Page 132: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 132

เทวตาต. เถโร "อตถ น โข มยา เวชชกมมสส กตฏานนต อปสมปทกาลโต ปฏาย โอโลเกนโต อตตโน สเล ตลก วา กาฬก วา อทสวา "อห มยา เวชชกมมสส กตฏาน น ปสสาม, กสมา เอว วเทสต อาห. "น ปสสสต. "อาม น ปสสามต. "เตนห อาจกขาม เตต. "[อาม] อาจกขาหต. "ตฏต ตาว ทเร กถา, อชเชว ตยา อมนสสคคหตสส อปฏากปตตสส ปาทโธวนทก สเส อาสตต นาสตตนต. "อาม อาสตตนต. "ก เอต น ปสสสต. "เอต สนธาย ตว วเทสต. "อาม เอต สนธาย วทามต. เถโร จนเตส "อโห วต เม สมมาปณหโต อตตา, สาสนสส อนรป วต เม จรต, เทวตาป มม จตปารสทธสเล ตลก วา กาฬก วา อทสวา ทารกสส สเส อาสตต ปาทโธวนมตต อททสาต. ตสส สล อารพภ พลวปปต อปปชช. โส ต วกขมเภตวา ปาททธารป อกตวา ตตเถว อรหตต ปตวา "มาทส ปรสทธสมณ ทเสส, มา อธ วนสณเฑ วส, ตวเมว นกขมาต เทวต โอวทนโต อม อทาน อทาเนส "วสทโธ วต เม วาโส นมมล ม ตปสสน มา ตว วสทธ ทเสส, นกขม ปวนา ตวนต. โส ตตเถว เตมาส วสตวา วตถวสโส สตถ สนตก คนตวา ภกขห "ก อาวโส ปพพชตกจจนเต มตถก ปาปตนต ปฏโ, ตสม เลเน วสสปคมนโต ปฏาย สพพนต ปวตต ภกขน อาโรเจตวา, "อาวโส ตว เทวตาย เอว วจจมาโน น กชฌสต

Page 133: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 133

วตเต, "น กชฌามต อาห. ต ภกข ตถาคตสส อาโรเจส "ภนเต อย ภกข อ พยากโรต, เทวตาย อม นาม วจจมาโนป `น กชฌามต วทตต. สตถา เตส กถ สตวา "เนว ภกขเว มม ปตโต กชฌต, เอตสส ห คหห วา ปพพชเตห วา สสคโค นาม นตถ, อสสฏโ เอส อปปจโฉ สนตฏโต วตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห "อสสฏ คหฏเห อนาคาเรห จภย อโนกสาร อปปจฉ ตมห พรม พราหมณนต. ตตถ "อสสฏนต: ทสสนสวนสมลลปนปรโภคกาย- สสคคาน อภาเวน อสสฏ. อภยนต: "คหห จ อนาคาเรห จาต อภเยหป อสสฏ อโนกสารนต: อนาลยจาร๑ . ต เอวรป อห พราหมณ วทามต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. ปพภารวาสตสสตเถรวตถ. ๑. ส. ย. อนาลยจาร.

Page 134: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 134

๒๒. อ ตรภกขวตถ. (๒๘๕) "นธายาต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต อ ตร ภกข อารพภ กเถส. โส กร สตถ สนตเก กมมฏาน คเหตวา อร เ วายมนโต อรหตต ปตวา "ปฏลทธคณ สตถ อาโรเจสสามต ตโต นกขม. อถ น เอกสม คาเม เอกา อตถ สามเกน สทธ กลห กตวา, ตสม พห นกขมนเต, "กลฆร คมสสามต มคค ปฏปนนา อนตรามคเค ทสวา "อม เถร นสสาย คมสสามต ปฏ โต ปฏ โต อนพนธ. เถโร ปน ต น ปสสต. อถสสา สามโก เคห อาคโต ต อทสวา "กลคาม คตา ภวสสตต อนพนธนโต ต ทสวา "น สกกา อมาย เอกกาย อม อฏว ปฏปชชตต, ก น โข นสสาย คจฉตต โอโลเกนโต เถร ทสวา "อย อม คณหตวา นกขนโต ภวสสตต จนเตตวา เถร สนตชเชส. อถ น สา อตถ "เนว ม เอส ภทนโต ปสสต น อาลปต, มา น ก จ อวจาต อาห. โส "ก ปน ตว อตตาน คเหตวา คจฉนต มม น๑ อาจกขสสส, ตยหเมว อนจฉวก อมสส กรสสามต อปปนนโกโธ อตถยา อาฆาเตน เถร โปเถตวา ต อาทาย นวตต. เถรสส สกลสรร ส ชาตคณฑ อโหส. อถสส วหาร อาคตกาเล ภกข สรร สมพาหนตา คณเฑ ทสวา "ก อทนต ปจฉส. โส เตส ตมตถ อาโรเจส. ๑. ม. นสทโท นตถ.

Page 135: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 135

อถ น ภกข "อาวโส ตสม ปรเส เอว ปหรนเต, ก ตว อวจ, ก วา เต โกโธ อปปนโนต. "น เม อาวโส โกโธ อปปชชตต. เต สตถ สนตก คนตวา ตมตถ อาโรเจตวา "ภนเต เอโส ภกข `โกโธ เต อปปชชตต วจจมาโน `น เม อาวโส โกโธ อปปชชตต วเทต, อภต วตวา อ พยากโรตต. สตถา เตส กถ สตวา "ภกขเว ขณาสวา นาม นหตทณฑา, เต ปหรนเตสป โกธ น กโรนตเยวาต วตวา อม คาถมาห "นธาย ทณฑ ภเตส ตเสส ถาวเรส จ โย น หนต น ฆาเตต, ตมห พรม พราหมณนต. ตตถ "นธายาต: นกขปตวา โอโรเปตวา. ตเสส ถาวเรส จาต: ตณหาตาเสน ตเสส, ตณหาอภาเวน ถรตาย ถาวเรส จ. โย น หนตต: โย เอว สพพสตเตส วคตปฏฆตาย นกขตตทณโฑ เนว ก จ สย หนต น อ ฆาเตต, ตมห พราหมณ วทามต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. อ ตรภกขวตถ.

Page 136: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 136

๒๓. สามเณรวตถ. (๒๘๖) "อวรทธนต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต [๑] สามเณร อารพภ กเถส. เอกา กร พราหมณ จตนน ภกขน อทเทสภตต สชเชตวา พราหมณ อาห "พราหมณ วหาร คนตวา จตตาโร มหลลกพราหมเณ อททสตวา อาเนหต. โส วหาร คนตวา "จตตาโร เม พราหมเณ อททสตวา๒ เทถาต อาห. ตสส "สงกจโจ ปณฑโต โสปาโก เรวโตต สตตวสสกา จตตาโร ขณาสวสามเณรา ปาปณส. พราหมณ มหารหาน อาสนาน ป าเปตวา ตา สามเณเร ทสวา กปตา อทธเน ปกขตตโลณ วย ตฏตฏายมานา "ตว วหาร คนตวา อตตโน นตตมตเตป อปปโหนเต จตตาโร กมารเก คเหตวา อาคโตสต วตวา เตส เตส อาสเนส นสทต อทตวา นจปกาน อตถรตวา "เอเตส นสทถาต วตวา "คจฉ พราหมณ มหลลเก โอโลเกตวา อาเนหต อาห. พราหมโณ วหาร คนตวา สารปตตตเถร ทสวา "เอห, อมหาก เคห คมสสามาต อาเนส. เถโร อาคนตวา สามเณเร ทสวา "อเมห พราหมเณห ภตต ลทธนต ปจฉตวา "น ลทธนต วตเต, จตนนเมว ภตตสส ปฏยตตภาว ตวา "อาหรถ เม ปตตนต ปตต คเหตวา ปกกาม. พราหมณป "ก อมนา วตตนต ปจฉตวา "เอเตส นสนนพราหมณาน ๑. ส. ย. เอตถนตเร "จตตาโรต อตถ. ๒. ม. อททสาเปตวา.

Page 137: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 137

ลทธ วฏฏต, อาหร เม ปตตนต อตตโน ปตต คเหตวา คโตต, "น ภ ชตกาโม ภวสสต, สฆ คนตวา อ โอโลเกตวา อาเนหต. พราหมโณ คนตวา มหาโมคคลลานตเถร ทสวา ตเถว วตวา อาเนส. โสป สามเณเร ทสวา ตเถว วตวา ปตต คเหตวา ปกกาม. อถ น พราหมณ อาห "เอเต น ภ ชตกามา, พราหมณวาทก คนตวา เอก มหลลกพราหมณ อาเนหต. สามเณราป ปาโต ปฏาย ก จ อลภมานา ชฆจฉาย ปฬตา นสทส. อถ เนส คณเตเชน สกกสส อาสน อณหาการ ทสเสส. โส อาวชชนโต เตส ปาโต ปฏาย นสนนาน กลนตภาว ตวา "มยา ตตถ คนต วฏฏตต ชราชณณมหลลกพราหมโณ หตวา ตสม พราหมณวาทเก พราหมณาน อคคาสเน นสท. พราหมโณ ต ทสวา "อทาน เม พราหมณ อตตมนา ภวสสตต "เอห, เคห คมสสามาต ต อาทาย เคห อคมาส. พราหมณ ต ทสวาว ตฏจตตา ทวส อาสเนส อตถรณ เอกสม อตถรตวา "อยย อธ นสทาต อาห. สกโก เคห ปวสตวา จตตาโร สามเณเร ป จปปตฏ เตน วนทตวา เตส อาสนปรยนเต ภมย ปลลงเกน นสท. อถ น ทสวา พราหมณ พราหมณ อาห "อโห เต พราหมโณ อานโต, เอตป๑ อมมตตก คเหตวา อาคโตส, อตตโน นตตมตเต วนทนโต วจรต; ก อมนา, นหราห นนต. ๑. ส. ย. เอว ปตมตตก.

Page 138: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 138

โส ขนเธป หตเถป กจฉายป คเหตวา นกกฑฒยมาโน อฏาตตป น อจฉต. อถ น พราหมณ "เอห พราหมณ, ตว เอกสม หตเถ คณห, อห เอกสม คณหสสามต. อโภป ทวส หตเถส คเหตวา ปฏ ย โปเถนตา เคหทวารโต พห อกส. สกโกป นสนนฏาเนเยว นสนโน หตถ ปรวตเตส. เต นวตตตวา ต นสนนเมว ทสวา ภตรว รวนตา วสสชเชสส. ตสม ขเณ สกโก อตตโน สกกภาว ชานาเปส. อถ เนส อาหาร อทส. ป จป ชนา อาหาร คเหตวา เอโก กณณกมณฑล วนวชฌตวา เอโก ฉทนสส ปรมภาค เอโก ปจฉมภาค เอโก ปวย นมชชตวา สกโกป เอเกน าเนน นกขมต เอว ป จป ชนา ป จ านาน อคมส. ตโต ปฏาย จ ปน ต เคห กร ป จฉททเคห นาม ชาต สามเณเรป วหาร คตกาเล ภกข "อาวโส กทสนต ปจฉส. "มา โน ปจฉถ, อมหาก ทฏกาลโต ปฏาย พราหมณ โกธาภภตา ป ตตาสเนส โน นสทตตป อทตวา `สฆ มหลลกพราหมณ อาเนหต อาห, อมหาก อปชฌาโย อาคนตวา อมเห ทสวา `อเมส นสนนพราหมณาน ลทธ วฏฏตต ปตต อาหราเปตวา นกขม, `อ มหลลกพราหมณ อาเนหต วตเต, พราหมโณ มหาโมคคลลานตเถร อาเนส,H โส อมเห ทสวา ตเถว วตวา ปกกาม, อถ พราหมณ `น เอเต ภ ชตกามา, คจฉ พราหมณวาทกโต เอก มหลลกพราหมณ อาเนหต พราหมณ ปหณ, โส ตตถ คนตวา

Page 139: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 139

พราหมณเวเสน อาคต สกก อาเนส, ตสสาคตกาเล อมหาก อาหาร อทสต. "เอว กโรนตาน ปน เตส ตมเห น กชฌตถาต. "น กชฌมหาต. ภกข ต สตวา สตถ อาโรเจส "ภนเต อเม `น กชฌมหาต อภต วตวา อ พยากโรนตต. สตถา "ภกขเว ขณาสวา นาม วรทเธสป น วรชฌนตเยวาต วตวา อม คาถมาห "อวรทธ วรทเธส อตตทณเฑส นพพต สาทาเนส อนาทาน ตมห พรม พราหมณนต. ตตถ "อวรทธนต: อาฆาตวเสน วรทเธสป โลกยมหาชเนส อาฆาตาภาเวน อวรทธ หตถคเต ทณเฑ วา สตเถ วา อวชชมาเนป ปเรส ปหารทานโต อวรตตตา อตตทณเฑส ชเนส นพพต นกขตตทณฑ ป จนน ขนธาน "อห มมนต คหตตตา สาทาเนส ตสส คหณสส อภาเวน อนาทาน ต เอวรป อห พราหมณ วทามต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. สามเณรวตถ.

Page 140: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 140

๒๔. มหาปนถกตเถรวตถ. (๒๘๗) "ยสส ราโค จาต อม ธมมเทสน สตถา เวฬวเน วหรนโต มหาปนถก อารพภ กเถส. โส ห อายสมา จฬปนถก จตห มาเสห เอก คาถ ปคณ กาต อสกโกนต "ตว สาสเนป อภพโพ คหโภคาป ปรหโน กนเต อธ วาเสน, อโต นกขมสสต วหารา นกกฑฒตวา ทวาร ถเกส. ภกข กถ สมฏาเปส "อาวโส มหาปนถกตเถเรน อทนนาม กต, ขณาสวานป ม เ โกโธ อปปชชตต. สตถา อาคนตวา "กาย นตถ ภกขเว เอตรห กถาย สนนสนนาต ปจฉตวา, "อมาย นามาต วตเต, "น ภกขเว ขณาสวาน ราคาทโย กเลสา อตถ, มม ปตเตน ปน อตถปเรกขารตาย เจว ธมมปเรกขารตาย จ ต กตนต วตวา อม คาถมาห "ยสส ราโค จ โทโส จ มาโน มกโข จ ปาตโต สาสโปรว อารคคา, ตมห พรม พราหมณนต. ตตถ อารคคาต: ยสเสเต ราคาทโย อย จ ปรคณมกขนลกขโณ มกโข อารคคา สาสโป วย ปาตตา,๑ ยถา สาสโป อารคเค น สนตฏต, เอว จตเต น สนตฏนต๒ ; ตมห พราหมณ วทามต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. มหาปนถกตเถรวตถ. ๑. ม. ปาตโต. ๒. ม. สนตฏต.

Page 141: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 141

๒๕. ปลนทวจฉตเถรวตถ. (๒๘๘) "อกกกสนต อม ธมมเทสน สตถา เวฬวเน วหรนโต ปลนทวจฉตเถร อารพภ กเถส. โส กรายสมา "เอห วสล, ยาห วสลตอาทน วทนโต คหป ปพพชเตป วสลวาเทเนว สมทาจรต. อเถกทวส สมพหลา ภกข สตถ อาโรเจส "อายสมา ภนเต ปลนทวจโฉ ภกข วสลวาเทน สมทาจรตต. สตถา ต ปกโกสาเปตวา "สจจ กร ตว ปลนทวจฉ ภกข วสลวาเทน สมทาจรสต ปจฉตวา, "เอว ภนเตต วตเต, ตสสายสมโต ปพเพนวาส มนสกรตวา "มา โข ตมเห ภกขเว วจฉสส ภกขโน อชฌายตถ, น ภกขเว วจโฉ โทสนตโร ภกข วสลวาเทน สมทาจรต, วจฉสส ภกขเว ภกขโน ป จ ชาตสตาน อพโพกณณาน สพพาน ตาน พราหมณกเล ปจฉาชาตาน, โส ตสส ทฆรตต วสลวาโท สมทาจณโณ; ขณาสวสส นาม กกกส ผรส ปเรส ฆฏฏนวจนเมว๑ นตถ, อาจณณวเสน ห มม ปตโต เอว กเถตต วตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห "อกกกส ว าปน คร สจจ อทรเย, ยาย นาภสเช ก จ, ตมห พรม พราหมณนต. ตตถ อกกกสนต: อผรส. ว าปนนต: อตถว าปน.ว ๑. ม. มมมฆฏฏนวจนเมว.

Page 142: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 142

สจจนต: ภตตถ. นาภสเชต: ยาย คราย อ กชฌาปนวเสน น ลคคาเปยย, ขณาสโว นาม เอวรปเมว คร ภาเสยย; ตสมา ตมห พราหมณ วทามต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. ปลนทวจฉตเถรวตถ. ๒๖. อ ตรภกขวตถ. (๒๘๙) "โยธ ทฆนต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต อ ตร ภกข อารพภ กเถส. สาวตถย กเรโก มจฉาทฏ โก พราหมโณ สรเร คนธคคหณภเยน อตตรสาฏก อปเนตวา เอกมนเต เปตวา เคหทวาเร พหมโข นสท. อเถโก ขณาสโว ภตตกจจ กตวา วหาร คจฉนโต ต สาฏก ทสวา อโต จโต จ โอโลเกตวา ก จ อปสสนโต "นสสามโก อยนต ปสกล อธฏหตวา คณห. อถ น พราหมโณ ทสวา อกโกสนโตว อปสงกมตวา "มณฑสมณ มม สาฏก คณหสต อาห. "ตเวโส พราหมณาต. "อาม สมณาต. "มยา ก จ อปสสนเตน ปสกลส าย คหโต, คณห นนต ตสส ทตวา วหาร คนตวา ภกขน ตมตถ

Page 143: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 143

อาโรเจส. อถสส วจน สตวา ภกข เตน สทธ เกล กโรนตา "กนน โข อาวโส สาฏโก ทโฆ รสโส ถโล สณโหต อาหส. "อาวโส ทโฆ วา โหต รสโส วา ถโล วา สณโห วา, นตถ มยห ตสม อาลโย, ปสกลส าย คณหนต. ต สตวา ภกข ตถาคตสส อาโรเจส "เอส ภนเต ภกข อภต วตวา อ พยากโรตต. สตถา "ภต ภกขเว เอส กเถต, ขณาสวา นาม ปเรส สนตก น คณหนตต วตวา อม คาถมาห "โยธ ทฆ วา รสส วา อณณ ถล สภาสภ โลเก อทนน นาทยต ตมห พรม พราหมณนต. ตสสตโถ: สาฏกาภรณาทส ทฆ วา รสส วา มณมตตาทส อณณ วา ถล วา มหคฆอปปคฆวเสน สภ วา อสภ วา โย ปคคโล อมสม โลเก ปรปรคคหต นาทยต, ตมห พราหมณ วทามต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. อ ตรภกขวตถ.

Page 144: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 144

๒๗. สารปตตตเถรวตถ. (๒๙๐) "อาสา ยสสาต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต สารปตตตเถร อารพภ กเถส. โส กร ป จภกขสตปรวาโร ชนปเท เอก วหาร คนตวา วสส อปค ฉ. มนสสา เถร ทสวา พห วสสาวาสก ปฏสสณส. เถโร ปวาเรตวา, สพพสม วสสาวาสเก อสมปตเตเยว, สตถ สนตก คจฉนโต ภกข อาห "ทหราน เจว สามเณราน จ มนสเสห วสสาวาสเก อาหเฏ คเหตวา เปเสยยาถ, เปตวา วา สาสน ปหเณยยาถาต. เอว จ ปน วตวา สตถ สนตก อคมาส. ภกข กถ สมฏาเปส "อชชาป ม เ สารปตตตเถรสส ตณหา อตถเยว, ตถา ห `มนสเสห วสสาวาสเก ทนเน, อตตโน สทธวหารกาน วสสาวาสก เปเสยยาถ, เปตวา วา สาสน ปหเณยยาถาต ภกขน วตวา อาคโตต. สตถา อาคนตวา "กาย นตถ ภกขเว เอตรห กถาย สนนสนนาต ปจฉตวา, "อมาย นามาต วตเต, "น ภกขเว มม ปตตสส ตณหา อตถ, `มนสสาน ปน ป โต ทหรสามเณราน จ ธมมกลาภโต ปรหาน มา อโหสต เตเนว กถตนต วตวา อม คาถมาห "อาสา ยสส น วชชนต อสม โลเก ปรมห จ, นราสาส๑ วสยตต ตมห พรม พราหมณนต. ตตถ "อาสาต: ตณหา. นราสาสนต: นตตณห. ๑. ส. ย. นราสย.

Page 145: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 145

วสยตตนต: สพพกกเลเสห วสยตต ตมห พราหมณ วทามต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. สารปตตตเถรวตถ. ๒๘. มหาโมคคลลานตเถรวตถ. (๒๙๑) "ยสสาลยาต: อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต มหาโมคคลลานตเถร อารพภ กเถส. วตถ ปรมสทสเมว, อธ ปน สตถา มหาโมคคลลานตเถรสส นตตณหภาว วตวา อม คาถมาห "ยสสาลยา น วชชนต, อ าย อกถกถ, อมโตคธ อนปปตต ตมห พรม พราหมณนต. ตตถ "อาลยาต: ตณหา. อ าย อกถกถต: อฏ วตถน ยถาภต ชานตวา อฏวตถกาย วจกจฉาย นพพจกจโฉ. อมโตคธ อนปปตตนต. อมต นพพาน โอคาเหตวา อนปปตต ตมห พราหมณ วทามต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. มหาโมคคลลานตเถรวตถ.

Page 146: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 146

๒๙. เรวตตเถรวตถ. (๒๙๒) "โยธ ป จาต อม ธมมเทสน สตถา ปพพาราเม วหรนโต เรวตตเถร อารพภ กเถส. วตถ "คาเม วา ยท วาร เต คาถาวณณนาย วตถารตเมว. วตต ห ตตถ: ปเนกทวส ภกข กถ สมฏาเปส "อโห สามเณรสส ลาภา, อโห ป ; เยน เอกเกน ป จนน ภกขสตาน ป จกฏาคารสตาน กตานต. สตถา อาคนตวา "กาย นตถ ภกขเว เอตรห กถาย สนนสนนาต ปจฉตวา, "อมาย นามาต วตเต, "ภกขเว มยห ปตตสส เนว ป อตถ, น ปาป; อภยมสส ปหนนต วตวา อม คาถมาห "โยธ ป จ ปาป จ อโภ สงค อปจจคา, อโสก วรช สทธ ตมห พรม พราหมณนต. ตตถ "อโภต: เทวป ป าน จ ปาปาน จ ฉฑเฑตวาต อตโถ. สงคนต: ราคาทเภท สงค. อปจจคาต: อตกกนโต. วฏฏมลกโสกาภาเวน อโสก อนตเร ราครชาทน อภาเวน วรช นรปกกเลสตาย สทธ ตมห พราหมณ วทามต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. เรวตตเถรวตถ.

Page 147: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 147

๓๐. จนทาภตเถรวตถ. (๒๙๓) "จนทวาต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต จนทาภตเถร อารพภ กเถส. ตตราย อนปพพกถา: "อตเต กร เอโก พาราณสย๑ วาณโช "ปจจนต คนตวา จนทน อาหรสสามต พหน วตถาภรณาทน คเหตวา ป จห สกฏสเตห ปจจนต คนตวา คามทวาเร นวาส คเหตวา อฏวย โคปาลทารเก ปจฉ "อมสม คาเม ปพพตปาทกมมโก โกจ มนสโส อตถต. "อาม อตถต. "โก นาเมโสต. "อสโก นามาต. "ภรยาย ปนสส ปตตาน วา ก นามนต. "อท จท จาต. "กห ปนสส [าเน] เคหนต. "อสกฏาเน นามาต. โส เตห ทนนส าย สขยานเก นสทตวา ตสส เคหทวาร คนตวา ยานา โอรยห เคห ปวสตวา "อสกนาเมต ต อตถ ปกโกส. สา "เอโก โน าตโก ภวสสตต เวเคนาคนตวา อาสน ป าเปส. โส ตตถ นสทตวา นาม วตวา "สหาโย เม กหนต ปจฉ. "อร คโต สามต. "มม ปตโต อสโก นาม มม ธตา อสกา นาม กหนต สพเพส นาม กตเตนโตว ปจฉตวา "อมาน เนส วตถาภรณาน ทเทยยาส, สหายกสสาป เม อฏวโต อาคตกาเล อท วตถาภรณd ทเทยยาสต อทาส. สา ตสส อฬารสกการ กตวา สามกสส อาคตกาเล "สาม อมนา อาคตกาลโต ปฏาย สพเพส นาม ๑. ส. พาราณสวาส. ม. ย. พาราณสวาส.

Page 148: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 148

วตวา อท จท จ ทนนนต อาห. โสปสส กตตพพยตตก กร. อถ น สาย สยเน นสนโน ปจฉ "สมม ปพพตปาเท จรนเตน เต ก พห ทฏปพพนต. "อ น ปสสาม, รตตสาขา ปน เม พห รกขา ทฏาต. "พห รกขาต. "อาม พหต. "เตนห เต อมหาก ทสเสหต เตน สทธ คนตวา รตตจนทนรกเข ฉนทตวา ป จ สกฏสตาน ปเรตวา อาคจฉนโต ต อาห "สมม พาราณสย อสกฏาเน นาม มม เคห, กาเลน กาล มม สนตก อาคจเฉยยาส, อ เน เม ปณณากาเรน อตโถ นตถ, รตตสาขรกเขเอว อาหเรยยาสต. โส "สาธต วตวา กาเลน กาล ตสส สนตก อาคจฉนโต รตตจนทนเมว อาหรต.๑ โสปสส พห ธน เทต. ตโต อปเรน สมเยน, ปรนพพเต กสสปทสพเล, ปตฏ เต กา จนถเป, โส ปรโส พห จนทน อาทาย พาราณส อคมาส. อถสส โส สหายโก วาณโช พห จนทน ปสาเปตวา ปาต ปเรตวา "เอห สมม๒ , ยาว ภตต ปจจต, ตาว เจตยกรณฏาน คนตวา อาคมสสามาต ต อาทาย ตตถ คนตวา จนทนปช อกาส. โสปสส ปจจนตวาส สหายโก เจตยกจฉย จนทเนน จนทมณฑล อกาส. เอตตกเมวสส ปพพกมม. โส ตโต จโต เทวโลเก นพพตตตวา เอก พทธนตร ตตถ เขเปตวา อมสม พทธปปาเท ราชคหนคเร ๑. ส. ม. ย. หรต. ๒. ส. มยห.

Page 149: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 149

พราหมณมหาสาลกเล นพพตต. ตสส นาภมณฑลโต จนทมณฑลสทสา ปภา อฏห. เตนสส "จนทาโภเตวว นาม กรส. เจตเย กรสส จนทมณฑลกรณสส นสสนโท เอส. พราหมณา จนตยส "สกกา อมเหห อม คเหตวา โลก ขาทตนต ต ยานเก นสทาเปตวา "โย อมสส สรร หตเถน ปรามสต, โส เอวรป นาม อสสรยสมปตต ลภตต วตวา วจรส. สต วา สหสส วา สตสหสส๑ วา ททมานาเอว ตสส สรร หตเถน ผสต ลภนต. เต เอว อนวจรนตา สาวตถ อนปปตตา นครสส จ วหารสส จ อนตรา นวาส คณหส. สาวตถยป ป จโกฏมตตา อรยสาวกา ปเรภตต ทาน ทตวา ปจฉาภตต คนธมาลาวตถเภสชชาทหตถา ธมมสสวนาย คจฉนต. พราหมณา เต ทสวา "กห คจฉถาต ปจฉส. "สตถ สนตก ธมมสสวนายาต. "เอถ ตตถ คนตวา ก กรสสถ, อมหาก จนทาภพราหมณสส อานภาวสทโส อานภาโว นตถ, เอตสส ห สรร ผสนตา อท นาม ลภนต, เอถ ปสสถ นนต. "ตมหาก จนทาภพราหมณสส โก อานภาโว นาม, อมหาก สตถาเยว มหานภาโวต. เต อ ม ส าเปต อสกโกนตา "วหาร คนตวา จนทาภพราหมณสส โก อมหาก วา สตถ อานภาว ชานสสามาต ต คเหตวา วหาร อคมส. สตถา, ตสม อตตโน สนตก อปสงกมนเตเยว, จนทาภาย อนตรธาน อกาส. โส สตถ สนตเก องคารปจฉย กาโก วย ๑. ส. ม. ย. "สตสหสสนต นตถ.

Page 150: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 150

อโหส. อถ น เอกมนต นยส. อาภา ปฏปากตกา อโหส. ปน สตถ สนตก อานยส. อาภา ตเถว อนตรธาย. เอว ตกขตต คนตวา อนตรธายมาน อาภ ทสวา จนทาโภ จนเตส "อย อาภาย อนตรธานมนต ชานาต ม เต. โส สตถาร ปจฉ "ก น โข อาภาย อนตรธานมนต ชานาถาต. "อาม ชานามต. "เตนห เม เทถาต. "น สกกา อปพพชตสส ทาตนต. โส พราหมเณ อาห "เอตสม มนเต คหเต, อห สกลชมพทเป เชฏโก ภวสสาม, ตมเห เอตเถว โหถ, อห ปพพชตวา กตปาเหเนว มนต คณหสสามต. โส สตถาร ปพพชช ยาจตวา อปสมปท ลภ.๑ อถสส ทวตตสาการ อาจกข. โส "ก อทนต ปจฉ. "อท มนตสส ปรกมม, สชฌายต วฏฏตต. พราหมณาป อนตรนตรา อาคนตวา "คหโต เต มนโตต ปจฉส. "น ตาว คณหามต. โส กตปาหสเสว อรหตต ปตวา พราหมเณห อาคนตวา ปจฉตกาเล "ยาถ ตมเห, อทานาห อคมนธมโม๒ ชาโตต อาห. ภกข ตถาคตสส อาโรเจส "อย ภนเต อภต วตวา อ พยากโรตต. สตถา "ขณาสโว อทาน ภกขเว มม ปตโต จนทาโภ ภตเมว กเถตต วตวา อม คาถมาห "จนทว วมล สทธ วปปสนนมนาวล นนทภวปรกขณ ตมห พรม พราหมณนต. ๑. ส. ย. ยาจตวา ปพพชตวา อปสมปชช. ๒. ม. อนาคมนธมโม.

Page 151: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 151

ตตถ "วมลนต: อพภาทมลรหต. สทธนต: นรปกกเลส. วปปสนนนต: ปสนนจตต. อนาวลนต: กเลสาทมลรหต.๑ นนทภวปรกขณนต: ตส ภเวส ปรกขณตณห ตมห พราหมณ วทามต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. จนทาภตเถรวตถ. ๓๑. สวลตเถรวตถ. (๒๙๔) "โย อมนต อม ธมมเทสน สตถา กณฑโกฬย นสสาย กณฑธานวเน วหรนโต สวลตเถร อารพภ กเถส. เอกสม ห สมเย สปปวาสา นาม โกฬยธตา สตต วสสาน คพภ ธาเรตวา สตตาห มฬหคพภา ทกขาห ตพพาห กฏกาห เวทนาห ผฏา, "สมมาสมพทโธ วต โส ภควา, โย อมสเสว๒ รปสส ทกขสส ปหานาย ธมม เทเสต; สปฏปนโน วตสส ภควโต สาวกสงโฆ, โย อมสเสว รปสส ทกขสส ปหานาย ปฏปนโน; สสข วต นพพาน, ยตถท เอวรป ทกข น สวชชตต อเมห ตห วตกเกห ต ทกข อธวาเสนต สามก สตถ สนตก ๑. ส. นกกเลส กเลสาวลตตรหต. ม. กเลสาวลตตรหต. ๒. ม. อมสส เอวรปสส.

Page 152: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 152

เปเสตวา, เตน ตสสา วจเนน สตถ วนทนาย อาโรจตาย, "สขน โหต สปปวาสา โกฬยธตา อโรคา, อโรค ปตต วชายตต สตถารา วตตกขเณเยว สขน อโรคา อโรค ปตต วชายตวา พทธปปมข ภกขสงฆ นมนเตตวา สตตาห มหาทาน อทาส. ปตโตปสสา ชาตทวสโต ปฏาย ธมกรก อาทาย สงฆสส อทก ปรสสาเวส. โส อปรภาเค นกขมตวา ปพพชโต อรหตต ปาปณ. อเถกทวส ภกข ธมมสภาย กถ สมฏาเปส "ปสสถ อาวโส: เอวรโป นาม อรหตตสส อปนสสยสมปนโน ภกข เอตตก กาล มาต กจฉสม ทกข อนโภส, กมงค ปน อ เ; พห วต อมนา ทกข นตถนนนต. สตถา อาคนตวา "กาย นตถ ภกขเว เอตรห กถาย สนนสนนาต ปจฉตวา, "อมาย นามาต วตเต, "อาม ภกขเว มม ปตโต เอตตกา ทกขา มจจตวา อทาน นพพาน สจฉกตวา วหรตต วตวา อม คาถมาห "โย อม ปลปถ ทคค สสาร โมหมจจคา ตณโณ ปารคโต ฌาย อเนโช อกถกถ, อนปาทาย นพพโต, ตมห พรม พราหมณนต. ตสสตโถ: โย ภกข อม ราคปถ เจว๑ กเลสทคค จ สสารวฏฏ จ จตนน อรยสจจาน อปปฏวชฌนกโมห จ อตโต, ๑. ส. ย. ราคาทปลปถ เจว. ม. ราคปลปถ เจว.

Page 153: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 153

จตตาโร โอเฆ ตณโณ หตวา ปาร อนปปตโต, ทวเธน ฌาเนน ฌาย, ตณหาย อภาเวน อเนโช, กถกถาย อภาเวน อกถกถ, อปาทานาน อภาเวน อนปาทยตวา, กเลสนพพาเนน นพพโต; ตมห พราหมณ วทามต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. สวลตเถรวตถ. ๓๒. สนทรสมททตเถรวตถ. (๒๙๕) "โยธ กาเมต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต สนทรสมททตเถร อารพภ กเถส. สาวตถย กเรโก กลปตโต สนทรสมททกมาโร นาม จตตาลสโกฏวภเว มหากเล นพพตโต. โส เอกทวส ปจฉาภตต๑ คนธมาลาทหตถ มหาชน ธมมสสวนตถาย เชตวน คจฉนต ทสวา "กห คจฉถาต ปจฉตวา, "สตถ สนตก ธมมสสวนตถายาต วตเต, "อห คมสสามต วตวา เตน สทธ คนตวา ปรสปรยนเต นสท. สตถา ตสส อชฌาสย วทตวา อนปพพกถ กเถส. โส "น สกกา อคาร อชฌาวสนเตน สงขลขต พรหมจรย จรตนต สตถ กถ นสสาย ปพพชชาย ชาตสสาโห, ๑. ส. ย. ปจจาภตเต.

Page 154: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 154

ปรสาย ปกกนตาย, สตถาร ปพพชช ยาจตวา "มาตาปตห อนน าต ตถาคตา น ปพพาเชนตต สตวา เคห คนตวา รฏปาลกลปตตาทโย วย มหนเตน วายาเมน มาตาปตโร อนชานาเปตวา สตถ สนตเก ปพพชตวา ลทธปสมปโท "กมเม อธ วาเสนาต ตโต นกขมตวา ราชคห คนตวา ปณฑาย จรนโต วตนาเมส. อเถกทวส สาวตถย ตสส มาตาปตโร เอกสม ฉณทวเส มหนเตน สรโสภคเคน ตสส สหายกมาเร กฬมาเน ทสวา "อมหาก ปตตสส อท ทลลภ ชาตนต ปรเทวส. ตสม ขเณ เอกา คณกา ต กล คนตวา ตสส มาตร โรทมาน นสนน ทสวา "อมม กการณา โรทสต ปจฉ. "ปตต อนสสรตวา โรทามต. "กห ปน โส อมมาต. "ภกขส ปพพชโตต. "ก อปปพพาเชต น วฏฏตต. "วฏฏต, น ปน อจฉต, อโต นกขมตวา ราชคห คโตต. "สจาห ต อปปพพาเชยย, กมเม กเรยยาถาต. "อมสส เต๑ กลสส กฏมพสามน กเรยยามาต. "เตนห เม ปรพพย เทถาต ปรพพย คเหตวา มหนเตน ปรวาเรน ราชคห คนตวา ตสส ปณฑาย จรณวถ สลลกเขตวา ตตเถก นวาสเคห คเหตวา ปาโตว ปณต อาหาร ปฏยาเทตวา เถรสส ปณฑาย ปวฏกาเล ภกข ทตวา กตปาหจจเยน "ภนเต อเธว นสทตวา ภตตกจจ กโรถาต ปตต ๑. ส. เม.๗

Page 155: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 155

คณห. โส ปตต อทาส. อถ น ปณเตนาหาเรน ปรวสตวา "ภนเต อเธว ปณฑาย จรต ผาสกนต วตวา กตปาห อาลนเท นสทาเปตวา โภเชตวา ทารเก ปเวห สงคณหตวา "เอถ ตมเห, เถรสสาคตกาเล, มย วาเรนตยาป, อธาคนตวา รช อฏาเปยยาถาต อาห. เต ปนทวเส เถรสส โภชนเวลาย ตาย วารยมานาป รช อฏาเปสส. สา ปนทวเส "ทารกา วารยมานาป มม วจน อสสณตวา อธ รช อฏาเปนต, อนโตเคเห นสทถาต อนโต นสทาเปตวา กตปาห โภเชส. ปน ทารเก สงคณหตวา "ตมเห มยา วารยมานาป เถรสส โภชนกาเล มหาสทท กเรยยาถาต อาห. เต ตถา กรส. ปนทวเส "ภนเต อมสม าเน อตวย มหาสทโท โหต, ทารกา มยา วารยมานาป มม วจน น คณหนต; อปร ปาสาเทเยว นสทถาต วตวา, เถเรน อธวาสเต, เถร ปรโต กตวา ปาสาท อภรหนต ทวาราน ปทหมานาว ปาสาท อภรห. เถโร อกกฏสปทานจารโก สมาโนป รสตณหาย พทโธ ตสสา วจเนน สตตภมก ปาสาท อภรห. สา เถร นสทาเปตวา "จตตาลสาย๑ ขล สมม ปณณมข าเนห อตถ ปรส อจจาวทต วชมภต วนมต วลสต วลชชต นเขน นข ฆฏเฏต ปาเทน ปาท อกกมต กฏเน ปว วลขต๒ ทารก อลลงเฆต โอลงเฆต๓ กฬต กฬาเปต จมพต จมพาเปต ภ ชต ภ ชาเปต ททาต อายาจต ๑. ชาตกฏกถา. ๘/๓๖๖. ๒. ตตถ วเลขตต ป ายต ๓. ตตเถว อลลงฆาเปตต.

Page 156: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 156

กตมนกโรต อจจ ภาสต นจ ภาสต อาวจจ ภาสต ววจจ ภาสต นจเจน คเตน วาทเตน โรทเตน วลสเตน วภสเตน ชคฆต เปกขต กฏ จาเลต คยหภณฑก จาเลต อรร ววรต อรร ปทหต ถน ทสเสต กจฉ ทสเสต นาภ ทสเสต อกข นขนต ภมก อกขปต โอฏ ปลขต ชวห นลลาเลต ทสส ม จต ทสส พนธต สรส ม จต สรส พนธตต เอว อาคต อตถกตต อตถลฬห ทสเสตวา ตสส ปรโต ตา อม คาถมาห "อลลตตกกตา ปาทา ปาทการยห เวสยา, ตว จาป ทหโร มม อหป ทหรา ตว, อโภป ปพพชสสาม [๑] ชณณา ทณฑปรายนาต. อถ เถรสส "อโห วต เม ภารย อนปธาเรตวา กตกมมนต มหาสเวโค อทปาท. ตสม ขเณ สตถา ป จจตตาลสโยชนมตถเก เชตวเน นสนโนว ต การณ ทสวา สต ปาตวากาส. อถ น อานนทตเถโร ปจฉ "ภนเต โก น โข เหต โก ปจจโย สตสส ปาตกมมายาต. "อานนท ราชคหนคเร สตตภมกปาสาทตเล สนทรสมททสส จ ภกขโน คณกาย จ สงคาโม วตตตต. "กสส น โข ภนเต ชโย ภวสสต, กสส ปราชโยต. สตถา "อานนท สนทรสมททสส ชโย ภวสสต, คณกาย ปราชโยต เถรสส ชย ปกาเสตวา ตตถ นสนนโกว โอภาส ผรตวา "ภกข อโภป กาเม นรเปกโข ปชหาต วตวา อม คาถมาห ๑. ส. ย. เอตถนตเร "ปจฉาต อตถ.

Page 157: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 157

"โยธ กาเม ปหนตวาน อนาคาโร ปรพพเช, กามภวปรกขณ ตมห พรม พราหมณนต. ตสสตโถ: โย ปคคโล อธ โลเก อโภป กาเม หตวา อนาคาโร หตวา ปรพพชต, ต ปรกขณกาม เจว ปรกขณภว จ อห พราหมณ วทามต อตโถ. เทสนาวสาเน เถโร อรหตต ปตวา อทธพเลน เวหาส อพภคคนตวา กณณกามณฑล วนวชฌตวา สตถ สรร โถเมนโตเยว อาคนตวา สตถาร วนท. ธมมสภายป กถ สมฏาเปส "อาวโส ชวหาว เยย รส นสสาย มน นฏโ สนทรสมททตเถโร, สตถา ปนสส อวสสโย ชาโตต. สตถา ต กถ สตวา "น ภกขเว อทาเนว, ปพเพปาห เอตสส รสตณหาย พชฌมานสส อวสสโย ชาโตเยวาต วตวา เตห ยาจโต ตสสตถสส ปกาสนตถ อตต อาหรตวา "น กรตถ รเสห ปาปโย อาวาเสห วา สนถเวห วา, วาตมค คหนนสสต วสมาเนต รเสห ส ชโยต อม วาตมคชาตก๑ วตถาเรตวา "ตทา สนทรสมทโท วาตมโค อโหส, อม ปน คาถ วตวา ตสส วสสชชาปโต ร โ มหามจโจ อหเมวาต ชาตก สโมธาเนส. สนทรสมททตเถรวตถ. ๑. ข. ชา. เอก. ๒๗/๕ ตทฏกถา. ๑/๒๓๗.

Page 158: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 158

๓๓. โชตกตเถรวตถ. (๒๙๖) "โยธ ตณหนต อม ธมมเทสน สตถา เวฬวเน วหรนโต โชตกตเถร อารพภ กเถส. ตตราย อนปพพกถา: "อตเต กร พาราณสย เทว ภาตโร กฏมพกา มหนต อจฉกเขตต กาเรสส. อเถกทวส กนฏภาตา อจฉกเขตต คนตวา "เอก เชฏภาตกสส ทสสาม, เอก มยห ภวสสตต เทว อจฉยฏ โย รสสส อนกขมนตถาย ฉนนฏาเน พนธตวา คณห. ตทา กร อจฉน ยนเตน ปฬนกจจ นตถ, อคเค วา มเล วา ฉนทตวา อกขตตกาเล ธมกรกโต อทก วย สยเมว รโส นกขมต. ตสส ปน เขตตโต อจฉยฏ โย คเหตวา อาคมนกาเล คนธมาทนปพพเต ปจเจกพทโธ สมาปตตโต วฏาย "กสส น โข อชช อนคคห กรสสามต อปธาเรนโต ต อตตโน าณชาเล ปวฏ ทสวา สงคห กาต สมตถภาว จสส ตวา ปตตจวรมาทาย อทธยา อาคนตวา ตสส ปรโต อฏาส. โส ต ทสวา ว ปสนนจตโต อตตรสาฏก อจจตเร ภมปปเทเส อตถรตวา "ภนเต อธ นสทถาต ปจเจกพทธ นสทาเปตวา "ปตต อปนาเมถาต อจฉยฏ ยา พนธนฏาน โมเจตวา ปตตสส อปร อกาส. รโส โอตรตวา ปตต ปเรส. ปจเจกพทเธน ตสม รเส ปเต, "สาธก วต เม อยเยน รโส

Page 159: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 159

ปโต, สเจ เม เชฏภาตโก มล อาหราเปสสต, มล ทสสาม; สเจ ปตต อาหราเปสสต, ปตต ทสสามต จนเตตวา "ภนเต ปตต อปนาเมถาต ทตยป อจฉยฏ โมเจตวา รส อทาส. "ภาตา เม อจฉกเขตตโต อ อจฉฉ อาหรตวา ขาทสสตต เอตตกป กรสส ว จนจตต นาโหส. ปจเจกพทโธ ปน ปม อจฉรสสส ปตตตา ต อจฉรส อ เห สทธ สวภชตกาโม หตวา คเหตวาว นสท. โส ตสส อาการ ตวา ป จปปตฏ เตน วนทตวา "ภนเต โย อย มยา ทนโน อคครโส, อมสส นสสนเทน เทวมนสเสส สมปตต อนภวตวา ปรโยสาเน ตมเหห ปตตธมมเมว ปาปเณยยนต ปตถน เปส. ปจเจกพทโธปสส "เอว โหตต วตวา "อจฉต ปตถต ตยหนตอาทห ทวห คาถาห อนโมทน กตวา, ยถา โส ปสสต, เอว อธฏหตวา อากาเสน คนธมาทน คนตวา ป จนน ปจเจกพทธสตาน รส อทาส. โส ต ปาฏหารย ทสวา ภาต สนตก คนตวา, "กห คโตสต วตเต, "อจฉกเขตต โอโลเกต คโตมหต, "ก ตาทเสน อจฉกเขตต คเตน, นน นาม เอก วา เทว วา อจฉยฏ โย อาทาย อาคนตพพ ภเวยยาต ภาตรา วตโต, "อาม ภาตก, เทว เม อจฉยฏ โย คหตา, เอก ปน ปจเจกพทธ ทสวา มม อจฉยฏ โต รส ทตวา `มล วา ปตต วา ทสสามต ตมหากป เม อจฉยฏ โต รโส ทนโน; กนน โข ตสส มล คณหสสถ อทาห ปตตนต อาห. "ก ปน

Page 160: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 160

ปจเจกพทเธน กตนต. "มม อจฉยฏ โต รส ปวตวา ตมหาก อจฉยฏ โต รส อาทาย อากาเสน คนธมาทน คนตวา ป จสตาน ปจเจกพทธาน อทาสต. โส, ตสม กเถนเตเยว, นรนตร ปตยา ผฏสรโร หตวา "เตน เม ปจเจกพทเธน ทฏธมมสเสว อธคโม ภเวยยาต ปตถน อกาส. เอว กนฏเน ตสโส สมปตตโย ปตถตา, เชฏเน ปน อรหตต ปตถตนต. อท เตส ปพพกมม. เต ยาวตายก ตวา ตโต จตา เทวโลเก นพพตตตวา เอก พทธนตร เขปยส. เตส เทวโลก คตกาเลเยว วปสส สมมาสมพทโธ โลเก อปปชช. เตป เทวโลกโต จวตวา พนธมตย เอกสม กลเคเห เชฏโ เชฏโว หตวา กนฏโ กนฏโว หตวา ปฏสนธ คณหส. เตส เชฏสส "เสโนต นาม อกส, กนฏสส "อปราชโตต. เตส วยปปตตกาเล กฏมพ สณเปตวา วหรนเตส "พทธรตน โลเก อปปนน, ธมมรตน, สงฆรตน, ทานาน เทถ, ป าน กโรถ, [๑] อชช จาตททส, อชช ปณณรส, อโปสถ กโรถ, ธมม สณาถาต ธมมโฆสกสส พนธมตนคเร โฆสน สตวา มหาชน ปเรภตต ทาน ทตวา ปจฉาภตต ธมมสสวนาย คจฉนต ทสวา เสนกฏมพโก "กห คจฉถาต ปจฉตวา, "สตถ สนตก ธมมสสวนายาต วตเต, "อหป คมสสามต เตห สทธเยว คนตวา ปรสปรยนเต นสท. สตถา ตสส อชฌาสย วทตวา อนปพพกถ กเถส. ๑. ส. ม. ย. เอตถนตเร "อชช อฏมต อตถ.

Page 161: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 161

โส สตถ ธมม สตวา ปพพชชาย อสสาหชาโต สตถาร ปพพชช ยาจ. อถ น สตถา "อตถ ปน เต อปโลเกตพพา าตกาต ปจฉ. "อตถ ภนเตต. "เตนห อปโลเกตวา เอหต. โส กนฏสส สนตก คนตวา "ย อมสม กเล สาปเตยย, ต สพพ ตว โหตต อาห. "ตมเห ปน สามต. "อห สตถ สนตเก ปพพชสสามต. "สาม ก วเทถ, อห, มาตร มตาย, มาตร วย, ปตร มเต, ปตร วย ตมเห อลตถ; อท กล มหาโภค, เคเห เตเนว สกกา ป าน กาตต, มา เอว กรตถาต. "มยา สตถ สนตเก ธมโม สโต, น สกกา ต อคารมชเฌ เตน ปเรตต; ปพพชสสาเมวาห, ตว นวตตาหต.; เอว โส กนฏ นวตตาเปตวา สตถ สนตเก ปพพชตวา ลทธปสมปโท น จรสเสว อรหตต ปาปณ. กนฏโป "ภาต ปพพชตสส สกการ กรสสามต สตตาห พทธปปมขสส ภกขสงฆสส ทาน ทตวา ภาตร วนทตวา อาห "ภนเต ตมเหห อตตโน ภวนสสรณ กต, อห ปน ป จห กามคเณห พทโธ, นกขมตวา ปพพชต น สกโกม; มยห เคเห ตสเสว อนจฉวก มหนต ป กมม อาจกขถาต. อถ น เถโร "สาธ ปณฑต สตถ คนธกฏ กาเรหต อาห. โส "สาธต สมปฏจฉตวา นานาทารน อาหราเปตวา ถมภาทน อตถาย ตจฉาเปตวา เอก สวณณขจต เอก รชตขจต เอก มณขจตนต สพพาน สตต รตนขจตาน กาเรตวา เตห คนธกฏ กาเรตวา สตตรตนขจตาเหว

Page 162: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 162

ฉทนฏกาห ฉาทาเปส. คนธกฏยา กรณกาเลเยว ปน ต อตตโน สมานนามโก อปราชโตเยว นาม ภาคเนยโย อปสงกมตวา "อหป กรสสาม, มยห ปตต เทถ มาตลาต อาห. "น เทม ตาต, อ เห อสาธารณ กรสสามต. โส พหหป ยาจตวา ปตต อลภมาโน "คนธกฏยา ปรโต ก ชรสาล ลทธ วฏฏตต สตตรตนมย ก ชรสาล กาเรส. โส อมสม พทธปปาเท เมณฑกเสฏ หตวา นพพตต. คนธกฏย ปน สตตรตนมยาน ตณ มหาวาตปานาน อเหสส. เตส อภมเข เหฏา สธาปรกมมกตา ตสโส โปกขรณโย กาเรตวา จตชชาตกคนโธทกสส ปเรตวา อปราชตคหปต ป จวณณาน กสมาน โรปาเปส [๑] สตตส รตเนส โกฏเฏตพพยตตก โกฏเฏตวา อตร สกลเมว คเหตวา ชนนมตเตน โอธนา คนธกฏ ปรกขปตวา ปรเวณ ปเรส. เอว คนธกฏ นฏาเปตวา อปราชโต คหปต ภาตกตเถร อปสงกมตวา อาห "ภนเต นฏ ตา คนธกฏ, ปรโภคมสสา ปจจาสสาม, ปรโภเคน กร มหนต ป โหตต. โส สตถาร อปสงกมตวา "ภนเต อมนา กร โว กฏมพเกน คนธกฏ การตา, อทาน ปรโภค ปจจาสสตต อาห. สตถา อฏายาสนา ๑. อโต ปร เอว วากย เยภยเยน ขายต: ตถาคตสส อนโต นสนนกาเล วาตเวเคน สมฏ ตาห เรณวฏฏห สรรสส โอกรณตถ. คนธกฏถปกาย กปลล รตตสวณณมย อโหส, ปวาลมยา สขรา, เหฏา มณมยา ฉทนฏกา, อต สา นจจนโต วย โมโร โสภมานา อฏาส.

Page 163: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 163

คนธกฏอภมข คนตวา คนธกฏ ปรกขปตวา ปกขตต รตนราส โอโลเกนโต ทวารโกฏเก อฏาส. [๑] เตน ปน "ภนเต มเมว รกขา ภวสสต, ตมเห ปวสถาต๒ วตเต, ปาวส. กฏมพโกป สมนตา รกข เปตวา มนสเส อาห "ตาต อจฉงเคน วา ปจฉปปสพพเกห วา อาทาย คจฉนเต วาเรยยาถ, หตเถน คเหตวา คจฉนเต ปน มา วารยตถาต. อนโตนคเรป อาโรจาเปส "มยา คนธกฏปรเวเณ สตต รตนาน โอกณณาน, สตถ สนตเก ธมม สตวา คจฉนตา ทคคตมนสสา อโภ หตเถ ปเรตวา คณหนต, สขปปตตาป เอเกน หตเถน คณหนตต. เอว กรสส อโหส "สทธา ตาว ธมม โสตกามา คมสสนตเยว, อสสทธา ปน ธนโลเภน คนตวา ธมม สตวา ทกขโต มจจสสนตต; ตสมา ชนสงคหตถาย เอว อาโรจาเปส. มหาชโน เตน วตตนยาเมเนว รตนาน คณห. สก โอกณณรตเนส ขเณส ๑. อโต ปร เอว วากย เยภยเยน ขายต: อถ น กฏมพโก "ปวสถ ภนเตต อาห, สตถา ตตเถว ตวา ตตยวาเร ตสส ภาตกตเถร โอโลเกส. โส โอโลกตากาเรเนว ตวา กนฏภาตร อาห "เอห ตาต, `มเมว รกขา ภวสสต, ตมเห ยถาสข วสถาต สตถาร วเทหต. โส ตสส วจน สตวา สตถาร ป จปปตฏ เตน วนทตวา "ภนเต ยถา มนสสา รกขมเล ปวสตวา อนเปกขา ปกกมนต, ยถา วา นท ตรตวา อฬมป อนเปกขา ปรจจชนต; เอว อนเปกขา หตวา ตมเห วสถาต อาห. กมตถ ปน สตถา อฏาส? เอว กรสส อโหส "พทธาน สนตก ปเรภตตป ปจฉาภตตป พห อาคจฉนต, เตส รตนาน อาทาย ปกกมนเตส น สกกา อมเหห วาเรตต; ปรเวณมห เอตตเก รตเน โอกณเณ, อตตโน อปฏาเก หรนเตป น วาเรตต กฏมพโก มย อาฆาต กตวา อปายปโค ภเวยยาต, อมนา การเณน อฏาส. ๒. ส. ม. วสถ.

Page 164: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 164

ยาวตตย ชนนมตเตน โอธนา โอกราเปสเยว. สตถ ปน ปาทมเล ตปสมตต อนคฆมณรตน เปส. เอว กรสส อโหส "สตถ สรรโต สวณณวณณาย ปภาย สทธ มณปปภ โอโลเกนตาน ตตต นาม น ภวสสตต; ตสมา เอวมกาส. มหาชโนป อตตโต ว โอโลเกส. อเถกทวส เอโก มจฉาทฏ กพราหมโณ "สตถ กร ปาทมเล มหคฆ มณรตน นกขตต, หรสสาม นนต วหาร คนตวา สตถาร วนทต อาคตสส มหาชนสส อนตเรน ปาวส. กฏมพโก ตสส ปวสนากาเรเนว "มณ คณหตกาโมต สลลกเขตวา "อโห วต น คณเหยยาต จนเตส. โสป สตถาร วนทนโต วย ปาทมเล หตถ เปตวา มณ คเหตวา โอวฏฏกาย กตวา ปกกาม. กฏมพโก ตสม จตต ปสาเทต นาสกข. โส ธมมกถาวสาเน สตถาร อปสงกมตวา [อาห] "ภนเต มยา ตกขตต คนธกฏ ปรกขปตวา ชนนมตเตน โอธนา สตต รตนาน โอกณณาน, ตาน เม คณหนเตส อาฆาโต นาม นาโหส, จตต ภยโย ภยโย ปสทเยว: อชช ปน `อโห วตาย พราหมโณ มณ น คณเหยยาต จนเตตวา, ตสม มณ อาทาย คเต, จตต ปสาเทต นาสกขนต. สตถา ตสส วจน สตวา "นน อปาสก อตตโน สนตก ปเรห อนาหรณย กาต น สกโกสต๗ นย อทาส. โส สตถารา ทนนนเย ตวา สตถาร วนทตวา "ภนเต อชช อาท กตวา มม สนตก ทสกสตตป ม อภภวตวา อเนกสตาป ราชาโน วา โจรา วา คณหต

Page 165: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 165

สมตถา นาม มา โหนต, อคคนาป มม สนตก มา ฑยหต อทเกนป มา วยหตต ปตถน อกาส. สตถาปสส "เอว โหตต อนโมทน อกาส. โส คนธกฏมห กโรนโต อฏสฏ ยา ภกขสตสหสสสส อนโตวหาเรเยว นว มาเส มหาทาน ทตวา ปรโยสาเน สพเพส ตจวรมทาส. สงฆนวกสส จวรสาฏกา สหสสคฆนกา อเหสส. โส เอว ยาวตายก ป าน กรตวา ตโต จโต เทวโลเก นพพตตตวา เอตตก กาล เทวมนสเสส สสรตวา อมสม พทธปปาเท ราชคเห เอกสม เสฏ กเล ปฏสนธ คเหตวา อฑฒมาสาธเก นว มาเส มาต กจฉย วส. ชาตทวเส ปนสส สกลนคเร สพพาวธาน ปชชลส. สพเพส กายารฬหาน อาภรณานป ปชชลตาน วย โอภาส ม จส. นคร เอกปปชโชต อโหส. เสฏ ป ปาโตว ราชปฏาน อคมาส. อถ น ราชา ปจฉ "อชช สพพาวธาน ปชชลส, นคร เอกปปชโชต ชาต; ชานาส นโข เอตถ การณนต. "ชานาม เทวาต. "ก เสฏ ต. "มม เคเห ตมหาก ทาโส ชาโต, ตสส ป เตเชเนว อโหสต. "ก น โข โจโร ภวสสตต. "นตเถต เทว, ป วา สตโต กตาภนหาโรต. "เตนห น สมมา โปเสต วฏฏต, อทมสส ขรมล โหตต เทวสก สหสส ปฏเปส. อถสส นามคคหณทวเส สกลนครสส เอกปปชโชตภตตตา "โชตโกเตวว นาม กรส. อถสส วยปปตตกาเล เคหกรณตถาย ภมตเล โสธยมาเน, สกกสส ภวน

Page 166: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 166

อณหาการ ทสเสส. สกโก "ก น โข อทนต อปธารยมาโน "โชตกสส เคหฏาน คณหนตต ตวา "นาย เอเตห กตเคเห วสสสต, มยา เอตถ คนต วฏฏตต วฑฒกเวเสน ตตถ คนตวา "ก กโรถาต อาห. "โชตกสส เคหฏาน คณหามาต. "อเปถ, นาย ตมเหห กตเคเห วสสสตต วตวา โสฬสกรสมตต ภมปปเทส โอโลเกส. โส ตาวเทว กสณมณฑล วย สโม อโหส. ปน "อมสม าเน ปว ภนทตวา สตตรตนมโย สตตภมกปปาสาโท อฏหตต จนเตตวา โอโลเกส. ตาวเทว [ตถารโป] ปาสาโท อฏห. ปน "อม ปรกขปตวา สตตรตนมยา สตต ปาการา อฏหนตต จนเตตวา โอโลเกส. ตถารปา ปาการา อฏหส. อถ "เนส ปรยนเต กปปรกขา อฏหนตต จนเตตวา โอโลเกส. ตถารปา กปปรกขา อฏหส. "ปาสาทสส จตส กณเณส จตสโส นธกมภโย อฏหนตต จนเตตวา โอโลเกส. สพพ ตเถว อโหส. นธกมภส ปน เอกา โยชนกา อโหส, เอกา ตคาวตกา, เอกา อทฒโยชนกา, เอกา คาวตปปมาณา [๑]- สตตส ทวารโกฏเกส สตต ยกขา รกข คณหส. ๑. อโต ปร เอว วากย เยภยเยน ขายต: โพธสตตสส นพพตตนธกมภน ปน เอต มขปปมาณ อโหส, เหฏา ปวปรยนตาว อเหสส. โชตกสส นพพตตนธกมภน มขปปมาณ น กถต. สพพา มขจฉนนตาลผล วย ปรปณณาว อฏหส. ปาสาทสส จตส กณเณส ตรณตาลกขนธปปมาณา จตสโส สวณณมยา อจฉยฏ โย นพพตตส. ตาส มณมยาน ปตตาน โสวณณมยาน ปพพาน อเหสส. ปพพกมมสส ทสสนตถ กเรตา นพพตตส.

Page 167: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 167

ปมทวารโกฏเก ยมโมล๑ นาม ยกโข อตตโน ปรวาเรน ยกขสหสเสน สทธ รกข คณห, ทตเย อปปโล นาม อตตโน ปรวารยกขาน ทวห สหสเสห สทธ, ตตเย วชโร นาม ตห สหสเสห สทธ, จตตเถ วชรพาห นาม จตห สหสเสห สทธ, ป จเม สกโฏ๒ นาม ป จห สหสเสห สทธ, ฉฏเ สกฏตโถ๓ นาม ฉห สหสเสห สทธ, สตตเม ทสามโข นาม สตตห สหสเสห สทธ รกข คณห. เอว ปาสาทสส อนโต จ พห จ คาฬหรกขา อโหส. "โชตกสส กร สตตรตนมโย สตตภมกปปาสาโท อฏ โต, สตต ปาการา สตต ทวารโกฏกา จตสโส นธกมภโย อฏ ตาต สตวา พมพสาโร ราชา เสฏ จฉตต ปหณ. โส โชตกเสฏ นาม อโหส. เตน ปน สทธ กตป กมมา อตถ อตตรกรส นพพตต. อถ น เทวตา ตโต อาเนตวา สรคพเภ นสทาเปสส. สา อาคจฉมานา เอก ตณฑลนาฬ ตโย จ โชตปาสาเณ คณห. เตส ยาวชว ตาเยว ตณฑลนาฬยา ภตต อโหส. สเจ กร เต สกฏสตป ตณฑลาน ปเรตกามา โหนต, สา ตณฑลนาฬเยว หตวา ตฏต. ภตตปจนกาเล ตณฑเล อกขลย ปกขปตวา เตส ปาสาณาน อปร เปนต. ปาสาณา ตาวเทว ปชชลตวา, ภตเต ปกกมตเต, นพพายนต. เตเนว ส าเณน ภตตสส ปกกภาว ชานนต. สเปยยาทปจนกาเลป ๑. ส. ยมกโจล. ย. ยมโมล. ม. ยมโกฬ. ๒. ม. กสกนโท. ๓. ส. ม. ย. กฏตโถ.

Page 168: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 168

เอเสว นโย. เอว เตส โชตปาสาเณห อาหาโร ปจจต, มณอาโลเกน วสนต, อคคสส วา ทปสส วา โอภาสเมว น ชานส. โชตกสส กร เอวรปา สมปตต สกลชมพทเป ปากฏา อโหส. มหาชนา ยานาทน โยเชตวา ทสสนตถาย อาคจฉนต. โชตกเสฏ อาคตาคตาน อตตรกรตณฑลาน ภตต ปจาเปตวา ทาเปส; "กปปรกเขห วตถาน คณหนต, อาภรณาน คณหนตต อาณาเปส, คาวตกนธกมภยา มข ววราเปตวา "ยาปนมตต ธน คณหนตต อาณาเปส. สกลชมพทปวาสเกส ธน คเหตวา คจฉนเตส, นธกมภยา มข๑ องคลมตตป อน นาโหส. คนธกฏปรเวเณ วาลก กตวา โอกณณรตนาน กรสส เอโส นสสนโท. เอว มหาชเน วตถาภรณาน เจว ธน จ ยถจฉก อาทาย คจฉนเต, พมพสาโร ตสส ปาสาท ทฏ กาโมป, มหาชเน อาคจฉนเต, โอกาส นาลตถ. อปรภาเค ยถจฉก อาทาย คตตตา มนสเสส มนทภเตส, ราชา โชตกสส ปตร อาห "ตว ปตตสส ปาสาท ทฏ กาโมมหต. โส "สาธ เทวาต วตวา คนตวา ปตตสส กเถส "ตาต ราชา เต ปาสาท ทฏ กาโมต. โส "สาธ ตาต, อาคจฉตต. ราชา มหนเตน ปรวาเรน สทธ ตตถ อคมาส. ปมทวารโกฏเก สมมชชตวา กจวรจฉฑฑกา ทาส ร โ หตถ อทาส. ราชา "เสฏ ชายาต ส าย ลชชมาโน ตสสา พาหาย หตถ น เปส. เอว เสสทวารโกฏเกสป ทาสโย. "เสฏ ภรยาโยต ม มาโน ตาส พาหาย หตถ น เปส. ๑. ม. อย ปาโ นตถ.

Page 169: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 169

โชตโก อาคนตวา ราชาน ปจจคคนตวา วนทตวา ปจฉโต หตวา "ปรโต ยาถ เทวาต อาห. ร โ มณปว สตโปรสปปปาโต วย หตวา อปฏาต. โส "อมนา มม คหณตถาย โอปาโต ขนโตต ม มาโน ปาท นกขปต น วสห. โชตโก "นาย เทว โอปาโต, มม ปจฉโต อาคจฉถาต ปรโต อโหส. ราชา เตน อกกนตกาเล ภม อกกมตวา เหฏ มตลโต ปฏาย ปาสาท โอโลเกนโต วจร. ตทา อชาตสตต กมาโร ปต องคล คเหตวา วจรนโต จนเตส "อโห อนธพาโล มม ปตา, คหปตเก นาม สตตรตนมเย ปาสาเท วสนเต, เอส ราชา หตวา ทารมเย เคเห วสต, อหนทาน ราชา หตวา อมสส อมสม ปาสาเท วสต น ทสสามต. ร โ อปรมตลาน อภรหนตสเสว, ปาตราสเวลา ชาตา. โส เสฏ อามนเตตวา "มหาเสฏ อเธว ปาตราส ภ ชสสามาต. "ชานาม เทว, สชชโต เทวสสาหาโรต. โส โสฬสห คนโธทกฆเฏห นหาตวา รตนมเย เสฏ สส นสทนมณฑเป ป ตเต ตสเสว นสทนปลลงเก นสท. อถสส หตถโธวนทก ทตวา สตสหสสคฆนกาย สวณณปาตยา กลนนปายาส วฑเฒตวา ปรโต ปยส. ราชา "โภชนนต ส าย ภ ชต อารภ. เสฏ "นยท เทว โภชน, กลนนปายาโส เอโสต. อ สสา สวณณปาตยา โภชน วฑเฒตวา ปรมปาตย ปยส. ตโต อฏ ตอตนา๑ กร ต ภ ชต สข โหต. ราชา มธรโภชน ๑. ส. อฏ ตาน.

Page 170: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 170

ภ ชนโต ปมาณ น อ าส. อถ น เสฏ วนทตวา อ ชล ปคคยห "อล เทว, เอตตกเมว โหต, อโต อตตร ชราเปต น สกกาต อาห. อถ น ราชา อาห "ก คหปต ครก กตวาณ กเถส อตตโน ภตตนต. "เทว นตเถต, ตมหาก๑ สพพสสาป ห พลกายสส อทเมว ภตต, อท สเปยย, อปจ โข อห อยสสส ภายามต. "กการณาต. "สเจ เทวสส กายาลสยมตต ภเวยย, `หยโย ร า เสฏ สส เคเห ภตต, เสฏ นา ก จ กต ภวสสตต วจนสส ภายาม เทวาต. "เตนห ภตต หร, อทก อาหราต. ร โ ภตตกจจาวสาเน สพโพ ราชปรวาโร ตเทว ภตต ภ ช. ราชา สขกถาย นสนโน เสฏ อามนเตตวา "ก อมสม เคเห ตว ภรยา นตถต อาห. "อตถ เทวาต. "กห สาต. "สรคพเภ นสนนา เทวสส อาคตภาว น ชานาตต อาห. ก จาป ห ปาโตว ราชา สปรวาโร อาคโต, สา ปน ตสส อาคตภาว น ชานาต. ตโต เสฏ "ราชา เม ภรย ทฏ กาโมต ตสสา สนตก คนตวา "ราชา อาคโต, ก ตว ราชาน ทฏ น วฏฏตต อาห. สา นปนนกา ว "โก โส สาม ราชา นามาต วตวา, "ราชา นาม อมหาก อสสโรต วตเต, อนตตมนต ปเวเทนต "ทกกฏาน วต โน ป กมมาน, เยสนโน อสสโรป อตถ, อสสทธาย นาม ป กมมาน กตวา มย สมปตต ปาปณตวา อ สส อสสรยฏาเน นพพตตมหา; ๑. ส. อมหาก.

Page 171: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 171

อทธา อมเหห อสสททหตวา ทาน ทนน ภวสสต, ตสเสต ผลนต วตวา "กทาน กรสสาม สามต อาห. "ตาลวณฏ อาทาย อาคนตวา ราชาน วชาหต. ตสสา ตาลวณฏ อาทาย อาคนตวา ราชาน วชนตยา, ร โ เวนสส คนธวาโต ตสสา อกขน ปหร. อถสสา อกขห อสสธารา ปวตตส. ต ทสวา ราชา เสฏ อาห "มหาเสฏ มาตคาโม นาม อปปพทธโก `ราชา เม สามกสส สมปตต คณเหยยาต ภเยน โรทต ม เ, อสสาเสห น, น เม ตว สมปตตยา อตโถต. "น เอสา เทว โรทตต. "อถ ก เอตนต. "ตมหาก เวนสส คนเธนสสา อสสน ปวตตส, อย ห ทโปภาส วา อคคโอภาส วา อทสวา มณอาโลเกเนว ภ ชต จ นสทต จ นปชชต จ; เทโว ปน ทปาโลเกน นสนโน ภวสสตต. "อาม เสฏ ต. "เตนห เทว อชช ปฏาย มณอาโลเกน นสทถาต มหนต ตปสมตต อนคฆ มณรตน อทาส. ราชา เคห โอโลเกตวา "มหนตา๑ วต โชตกสส สมปตตต วตวา อคมาส..๒ อยนตาว โชตกสส อปปตต. อทาน ชฏลสส อปปตต เวทตพพา: พาราณสย ห เอกา เสฏ ธตา อภรปา อโหส. ต ปณณรสโสฬสวสสทเทสกกาเล รกขนตถาย เอก ทาส ทตวา สตตภมกสส ปาสาทสส อปรมตเล ๑. ม. มหต. ๒. อโต ปร ชฏลตเถรวตถ ปจฉา ปกขตต ภเวยย.

Page 172: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 172

สรคพเภ วาสยส. ต เอกทวส วาตปาน ววรตวา พห โอโลกยมาน อากาเสน คจฉนโต เอโก วชชาธโร ทสวา อปปนนสเนโห วาตปาเนน ปวสตวา ตาย สทธ สนถวมกาส. สา เตน สทธ สวาสมนวาย น จรสเสว คพภ ปฏลภ. อถ น สา ทาส ทสวา "อมม ก อทนต วตวา "โหต, มา กสสจ อาจกขต ตาย วตตา ภเยน ตณห อโหส. สาป ทสมาสจจเยน ปตต วชายตวา นวภาชน อาหราเปตวา ตตถ ต ทารก นปชชาเปตวา ต ภาชน ปทหตวา อปร ปปผทามาน เปตวา "อม สเสน อกขปตวา คนตวา คงคาย วสสชเชห, `ก อทนต จ ปฏา `อยยาย เม พลกมมนต วเทยยาสต ทาส อาณาเปส. สา ตถา อกาส. เหฏาคงคาย จ เทว อตถโย นหายมานา ต ภาชน อทเกนาหรยมาน ทสวา, เอกา อตถ "มยหเมต ภาชนนต อาห. เอกา "ย เอตสส อนโต, ต มยหนต วตวา,๑ ภาชเน สมปตเต ต อาทาย ถเล เปตวา ววรตวา ทารก ทสวา, เอกา "มม ภาชนนต วตตตตา ทารโก มเมว โหตต อาห. เอกา "ย ภาชนสส อนโต, ต มเมว โหตต วตตตตา มม ทารโกต อาห. ตา ววทมานา วนจฉย คนตวา ตมตถ อาโรเจตวา, อมจเจส วนจฉต อสกโกนเตส, ร โ สนตก อคมส. ราชา ตาส วจน สตวา "ตว ทารก คณห, ตว ภาชน คณหาต อาห. ยาย ปน ทารโก ลทโธ, สา มหากจจายนตเถรสส ๑. อาห. (?)

Page 173: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 173

อปฏายกา อโหส. ตสมา ต ทารก "อม เถรสส สนตเก ปพพาเชสสามต โปเสส. ตสส ชาตทวเส คพภมลสส โธวตวา อนปนตตาย เกสา ชฏตา หตวา อฏส, เตนสส "ชฏโลเตวว นาม กรส. ตสส ปทสา วจรณกาเล เถโร ต เคห ปณฑาย ปาวส. อปาสกา เถร นสทาเปตวา อาหารมทาส. เถโร ทารก ทสวา "ก อปาสเก ทารโก เต ลทโธต ปจฉ. "อาม ภนเต, อมาห `ตมหาก สนตเก ปพพาเชสสามต โปเสส, ปพพาเชถ๘ นนต อทาส. เถโร "สาธต ต อาทาย คจฉนโต "อตถ น โข อมสส คหสมปตต อนภวต ป กมมนต โอโลเกนโต "มหาป โ สตโต มหาสมปตต อนภวสสต, ทหโร เอส ตาว, าณปสส ปรปาก น คจฉตต จนเตตวา ต อาทาย ตกกสลาย เอกสส อปฏากสส เคห อคมาส. โส เถร วนทตวา. โต, ต ทารก ทสวา "ทารโก โว ภนเต ลทโธต ปจฉ "อาม อปาสก, ปพพชสสต, ทหโร ตาว, ตว สนตเก โหตต. โส "สาธ ภนเตต ต ปตตฏาเน เปตวา ปฏชคค. ตสส ปน เคเห ทวาทส วสสาน ภณฑก อสสนน โหต. โส คามนตร คจฉนโต สพพป ภณฑ อาปณ หรตวา ทารก อาปเณ นสทาเปตวา ตสส ตสส ภณฑกสส มล อาจกขตวา "อท จท จ เอตตก นาม ธน คเหตวา ทเทยยาสต วตวา ปกกาม. ตทวส นครปรคคาหกา เทวตา อนตมโส มรจชรกมตเตนาป อตถเก ตสเสว อาปณาภมเข กรส. โส ทวาทส วสสาน อสสนน

Page 174: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 174

ภณฑก เอกทวเสเนว วกกณ. กฏมพโก อาคนตวา อาปเณ ก จ อทสวา "สพพ เต ตาต ภณฑ นาสตนต อาห. "น นาเสม, สพพ ตมเหห วตตนเยเนว วกกณ, อท อสกสส มล, อท อสกสสาต. กฏมพโก ปสทตวา "อนคโฆ ปรโส ยตถ กตถจ ชวต สมตโถต อตตโน เคเห วยปปตต ธตร ตสส ทตวา "เคหมสส กโรถาต ปรเส อาณาเปตวา, นฏ เต เคเห, "คจฉถ ตมเห, อตตโน เคเห วสถาต อาห. อถสส เคหปปวสนกาเล เอเกน ปเทน อมมาเร อกกนตมตเต, เคหสส ปจฉมภาเค ภม ภนทตวา อสตหตโถ สวณณปพพโต อฏห. ราชา "ชฏลกมารสส กร เคเห ภม ภนทตวา สวณณปพพโต อฏ โตต สตวาว ตสส เสฏ จฉตต เปเสส. โส ชฏลเสฏ นาม อโหส. ตสส ตโย ปตตา อเหสส. โส เตส วยปปตตกาเล3 ปพพชชาย จตต อปปาเทตวา "สเจ อมเหห สมานโภค เสฏ กล ภวสสต, ปพพชต ทสสนต; โน เจ, น ทสสนต; อตถ น โข ชมพทเป อมเหห สมานโภค กลนต วมสนตถาย สวณณมย อฏก สวณณมย ปโตทลฏ สวณณมย ปาทก จ การาเปตวา ปรสาน หตเถ ทตวา "คจฉถ, อมาน อาทาย ก จเทว โอโลกยมานา วย ชมพทปตเล วจรตวา อมเหห สมานโภคสส เสฏ กลสส อตถภาว วา นตถภาว วา ตวา อาคจฉถาต ปหณ. เต จารก จรนตา ภททยนคร ปาปณส. อถ เน เมณฑกเสฏ ทสวา "ตาตา ก กโรนตา วจรถาต ปจฉตวา, "เอก โอโลเกนตา วจรามาต วตเต,

Page 175: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 175

"อเมส อมาน คเหตวา ก จเทว โอโลเกต วจรณกจจ นตถ, เสฏ ๑ ปรคคณหมานา วจรนตต ตวว "ตาตา อมหาก ปจฉมเคห ปวสตวา โอโลเกถาต อาห. เต ตตถ อฏกรสมตเต าเน หตถอสสอสภปปมาเณ ปฏ ยา ปฏ อาหจจ ปว ภนทตวา อฏ เต เหฏา วตตปปกาเร สวณณเมณฑเก ทสวา เตส อนตรนตรา วจรตวา นกขมส. อถ เน เสฏ "ตาตา ย โอโลเกนตา วจรถ, ทฏโ โว โสต ปจฉตวา, "ปสสาม สามต วตเต, "เตนห คจฉถาต อยโยเชส. เต ตโตว คนตวา, อตตโน เสฏ นา "กนตาตา ทฏ โว อมหาก สมานโภค เสฏ กลนต วตเต, "สาม ตมหาก ก อตถ, ภททยนคเร เมณฑกเสฏ โน เอวรโป นาม วภโวต สพพนต ปวตต อาจกขส. ต สตวา เสฏ อตตมโน หตวา "เอกนตาว เสฏ กล ลทธ, อปรป น โข อตถต สตสหสสคฆนก กมพล ทตวา "คจฉถ ตาตา, อ ป เสฏ กล วจนถาต ปหณ. เต ราชคห คนตวา โชตกสส เคหโต อวทเร ทารราส กตวา อคค ทตวา อฏส. "ก อทนต ปฏกาเล จ "เอก โน มหคฆ กมพล วกกณนตาน, กยโก นตถ, คเหตวา วจรนตาป โจราน ภายาม, เตน ต ฌาเปตวา คมสสามาต วทส. อถ เน โชตกเสฏ ทสวา "อเม ก กโรนตต ปจฉตวา ตมตถ สตวา ปกโกสาเปตวา "กอคฆนโก กมพโลต ปจฉตวา, ๑. ส. ม. ย. รฏ.

Page 176: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 176

"สตสหสสคฆนโกต วตเต, สตสหสส ทาเปตวา "ทวารโกฏก สมมชชตวา กจวรจฉฑฑกาย ทาสยา เทถาต เตสเยว หตเถ ปหณ. สา กมพล คเหตวา โรทมานา สามกสส สนตก คนตวา "ก ม สาม, อปราเธ สต, ปหรต น วฏฏต, กสมา เม เอว ถลกมพล ปหณตถ, กถาห อม นวาเสสสาม วา ปารปสสาม วาต. "นาห ตว เอตทตถาย ปหณ, เอต ปน กมพล ปลเวเตวา ตว สยนมเล เปตวา นปชชนกาเล คนโธทเกน โธตาน ปาทาน ป ฉนตถาย เต ปหณ, ก เอตป กาต น สกโกสต. สา "เอต ปน กาต สกขสสามต คเหตวา อคมาส. เต จ ปรสา ต การณ ทสวา อตตโน เสฏ สส สนตก คนตวา "ก ตาตา ทฏ โว เสฏ กลนต วตเต, "สาม ก ตมหาก อตถ, ราชคหนคเร โชตกสส เสฏ สส เอวรปา นาม สมปตตต สพพ เคหสมปตต อาโรเจตวา ต ปวตต อาจกขส. เสฏ เตส วจน สตวา ตฏมานโส "อทาน ปพพชต ลภสสามต ร โ สนตก คนตวา "ปพพชตกาโมมห เทวาต อาห. "สาธ มหาเสฏ ปพพชาหต. โส เคห คนตวา ปตเต ปกโกสาเปตวา สวณณ- ทณฑ วชรผาล กททาล เชฏปตตสส หตเถ เปตวา "ตาต ปจฉมเคเห สวณณปพพตโต สวณณปณฑ อทธราหต อาห. กททาล อาทาย คนตวา สวณณปพพต ปหร. ปฏ ปาสาเณ ปหฏกาโล วย อโหส. ตสส หตถโต กททาล คเหตวา มชฌมปตตสส หตเถ ทตวา ปหณ. ตสสป สวณณปพพต ปหรนตสส,

Page 177: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 177

ปฏ ปาสาเณ ปหฏกาโล วย อโหส. อถ น กนฏปตตสส หตเถ ทตวา ปหณ. ตสส ต คเหตวา [๑] โกฏเฏตวา ราสกตาย มตตกาย ปหฏกาโล วย อโหส. อถ น เสฏ "เอห ตาต, อล เอตตเกนาต วตวา อตเร เทว เชฏภาตเก ปกโกสาเปตวา "อย สวณณปพพโต น ตมหาก นพพตโต, มยห จ กนฏสส จ นพพตโต, อมนา สทธ เอกโต หตวา ปรภ ชถาต อาห. "กสมา ปน โส เตสเมว นพพตตต, กสมา ชฏโล ชาตกาเล อทเก ปาตโตต. อตตนา กตกมเมเนว. กสสปสมมาสมพทธสส ห เจตเย กรยมาเน, เอโก ขณาสโว เจตยฏาน คนตวา โอโลเกตวา "ตาตา กสมา เจตยสส อตตเรน มข น อฏหตต ปจฉ. "สวณณ นปปโหตต. "อห อนโตคาม ปวสตวา สมาทเปสสาม, ตมเห อาทเรน กมม กโรถาต. โส เอว วตวา นคร ปวสตวา "อมมตาตา อมหาก เจตยสส เอกสม มเข สวณณ นปปโหต, สวณณ ชานาถาต มหาชน สมาทเปนโต สวณณการกล อคมาส. สวณณกาโรป ตขณเยว ภรยาย สทธ กลห กโรนโต นสนโน โหต. อถ น เถโร "เจตเย ตมเหห คหตมขสส สวณณ นปปโหต, ต ชานต วฏฏตต อาห. โส ภรยาย โกเปน "ตว สตถาร อทเก ขปตวา คจฉาต อาห. อถ น สา "อตสาหสก กมม เต กต, มม กทเธน เต อหเมว ๑. ส. ม. เอตถนตเร `ปหรนตสสาต ปท อตถ.

Page 178: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 178

อกโกสตพพา วา ปหรตพพา วา, กสมา อตตานาคตปปจจปปนเนส พทเธส เวรมกาสต อาห. สวณณกาโร ตาวเทว สเวคปปตโต หตวา "ขมถ เม ภนเตต วตวา เถรสส ปาทมเล นปชช. "ตาต อห ตยา น ก จ วตโต, สตถาร ขมาเปหต. "กนต กตวา ขมาเปม ภนเตต. "สวณณปปผาน ตโย กมเภ กตวา อนโตธาตนธาเน ปกขปตวา อลลวตโถ อลลเกโส หตวา ขมาเปห ตาตาต. โส "สาธ ภนเตต สวณณปปผาน กโรนโต ตส ปตเตส เชฏปตต ปกโกสาเปตวา "เอห ตาต, อห สตถาร เวรวจเนน อวจ; ตสมา อมาน ปปผาน กตวา ธาตนธาเน ปกขปตวา ขมาเปสสาม, ตวป โข เม สหาโย โหหต อาห. โส "น ตว มยา เวรวจน วทาปโต, ตวเยว กโรหต กาต น อจฉ. มชฌมปตต ปกโกสาเปตวา ตเถวาห. โสป ตเถว วตวา น อจฉ. กนฏ ปกโกสาเปตวา อาห. โส "ปต อปปนนกจจ นาม ปตตสส ภาโรต ปต สหาโย หตวา ปปผาน อกาส. สวณณกาโร วทตถปปมาณาน ปปผาน ตโย กมเภ นฏาเปตวา ธาตนธาเน ปกขปตวา อลลวตโถ อลลเกโส สตถาร ขมาเปส. อต โส สตตกขตต ชาตกาเล อทเก ปาตน ลภ. อย ปนสส โกฏย โต อตตภาโว, อทานป ตสเสว นสสนเทน อทเก ปาตโต. เย ปนสส เทว ปตตา สวณณปปผาน กรณกาเล สหายา ภวต น อจฉส, เตส เตน

Page 179: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 179

การเณน สวณณปพพโต น นพพตต;๑ กนฏปตตสส จ เอกโต กตภาเวน นพพตต. อต โส ปตเต อนสาสตวา สตถ สนตเก ปพพชตวา กตปาเหเนว อรหตต ปาปณ. สตถา อปเรน สมเยน ป จห ภกขสเตห สทธ ปณฑาย จรนโต ตสส ปตตาน เคหทวาร อคมาส. เต พทธปปมขสส ภกขสงฆสส อฑฒมาส ภกขาหาร อทส. ภกข ธมมสภาย กถ สมฏาเปส๒ "อชชาป เต อาวโส ชฏล อสตหตเถ สวณณปพพเต จ ปตเตส จ ตณหา อตถต. "น เม อาวโส เอเตส ตณหา วา มาโน วา อตถต. เต "อย ชฏลตเถโร อภต วตวา อ พยากโรตต วทส. สตถา เตส กถ สตวา "น ภกขเว มม ปตตสส เตส ตณหา วา มาโน วา อตถต วตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห "โยธ ตณห ปหนตวาน อนาคาโร ปรพพเช, ตณหาภวปรกขณ ตมห พรม พราหมณนต. ตสสตโถ: โย อธ โลเก ฉทวารกตณห ชหตวา ฆราวาเสน อนตถโก อนาคาโร หตวา ปรพพชต, ตณหาย เจว ภวสส จ ปรกขณตตา ตณหาภวปรกขณ ตมห พราหมณ วทามต. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต.๓ ๑. อโต ปร `ตสส เจวาต ปท นฏ ภเวยย. ส. ม. โปตถเก `กนฏปตตสส เจว ชฏลสส จาต อตถ. ต ยตต สยา. ๒. ภกข ปจฉสต ยตตร. ๓. อโต ปร มลวตถนา อนสนธ ทฏพพา.

Page 180: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 180

อชาตสตตกมาโรป เทวทตเตน สทธ เอกโต หตวา ปตร ฆาเตตวา รชเช ปตฏ โต "โชตกสส ปาสาท คณหสสามต ยทธสชโช นกขมตวา มณปากาเร สปรวารสส อตตโน ฉาย ทสวาว "คหปตโก ยทธสชโช หตวา พล อาทาย นกขนโตต สลลกเขตวา อปคนต น วสห. เสฏ ป ตทวส อโปสถโก หตวา ปาโตว ภตตปาตราโส วหาร คนตวา สตถ สนตเก ธมม สณนโต นสนโน โหต. ปมทวารโกฏเก รกข คเหตวา โต ปน ยมโมล ยกโข ต ทสวา "กห คจฉสต สปรวาร วทธเสตวา ทสาวทสาส อนพนธ. ราชา วหารเมว อคมาส. อถ น เสฏ ทสวาว "ก เทวาต วตวา อฏายาสนา อฏาส.๑ "คหปต ก ตว ตว ปรเส `มยา สทธ ยชฌถาต อาณาเปตวา อธาคมม ธมม สณนโต วย นสนโนต. "ก ปน เทโว มม เคห คณหต คโตต. "อาม คโตมหต. "มม อนจฉาย มม เคห คณหต ราชสหสสป น สกโกต เทวาต. โส "ก ปน ตว ราชา ภวสสสต กชฌ. "นาห ราชา, มม สนตก ปน ทสกสตตป มม อนจฉาย ราชห วา โจเรห วา๒ คเหต น สกกาต. "ก ปนาห ตว รจยา คณหสสามต. "เตนห เทว อมา เม ทสส องคลส วสต มททกา, อมาห ตมหาก น เทม; สเจ สกโกถ, คณหถาต. โส ปน ราชา ภมย อกกฏก นสทตวา อลลงฆนโต อฏารสหตถ าน อภรหต, ตวา ๑. "อาสนา อฏาสต ยตตตร. ๒. ส. ย. คหต.

Page 181: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 181

อลลงฆนโต อสตหตถ าน อภรหต. เอว มหาพโล สมาโนป อโต จโต จ ปรวตเตนโต เอก มททกป กฑฒต นาสกข. อถ น เสฏ "สาฏก ปตถร เทวาต วตวา องคลโย อชก อกาส. วสตป มททกา นกขมส. อถ น เสฏ "เอว เทว มม สนตก มม อนจฉาย น สกกา คณหตนต วตวา ร โ กรยาย อปปนนสเวโค "ปพพชต เม อนชานาถ เทวาต อาห. โส "อมสม ปพพชเต, สข ปาสาท คณหสสามต จนเตตวา, เอกวจเนเนว "ปพพชาหต อาห. โส สตถ สนตเก ปพพชตวา น จรสเสว อรหตต ปตวา โชตกตเถโร นาม อโหส. ตสส อรหตตปปตตกขเณเยว สพพาป สา สมปตต อนตรธาย. ตปสส สตลกาย นาม ภรย เทวา อตตรกรเมว นยส. อเถกทวส ภกข ต อามนเตตวา "อาวโส โชตก ตสม ปน เต ปาสาเท วา อตถยา วา ตณหา อตถต ปจฉตวา "นตถาวโสต วตเต, สตถ อาโรเจส "อย ภนเต อภต วตวา อ พยากโรตต. สตถา "นตเถว ภกขเว มม ปตตสส ตสม ตณหาต วตวา อม คาถมาห "โยธ ตณห ปหนตวาน อนาคาโร ปรพพเช, ตณหาภวปรกขณ ตมห พรม พราหมณนต.๑ [๒] เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. โชตกตเถรวตถ. ๑. อมสม าเน อตโถ วณเณตพโพ. ๒. ส. เอตถนตเร "อมสสา คาถายตโถ เหฏา ชฏลตเถรวตถมห วตตนเยเนว เวทตพโพต อตถ.

Page 182: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 182

๓๔. ปมนฏปพพกวตถ. (๒๙๗) "หตวา มานสกนต อม ธมมเทสน สตถา เวฬวเน วหรนโต เอก นฏปพพก อารพภ กเถส. โส กร เอก นฏกฬ กฬมาโน วจรนโต สตถ ธมมกถ สตวา ปพพชตวา อรหตต ปาปณ. ตสม พทธปปมเขน ภกขสงเฆน สทธ ปณฑาย ปวสนเต, ภกข เอก นฏปตต กฬนต ทสวา "อาวโส เอส ตยา กฬตกฬต กฬต, อตถ นโข เต เอตถ สเนโหต ปจฉตวา "นตถต วตเต, "อย ภนเต อภต วตวา อ พยากโรตต อาหส. สตถา เตส กถ สตวา "ภกขเว มม ปตโต สพพโยเค อตกกนโตต วตวา อม คาถมาห "หตวา มานสก โยค ทพพ โยค อปจจคา, สพพโยควสยตต ตมห พรม พราหมณนต. ตตถ "มานสก โยคนต: มานสก อาย เจว ป จ กามคเณ จ. ทพพโยเคป เอเสว นโย. อปจจคาต: โย มานสก โยค หตวา ทพพ โยค อตกกนโต, ต สพเพห จตหป โยเคห วสยตต อห พราหมณ วทามต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. ปมนฏปพพกวตถ.

Page 183: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 183

๓๕. ทตยนฏปพพกวตถ. (๒๙๘) "หตวา รต จาต อม ธมมเทสน สตถา เวฬวเน วหรนโต เอก นฏปพพกเยว อารพภ กเถส. วตถ ปรมสทสเมว. อธ ปน สตถา "ภกขเว มม ปตโต รต จ อรต จ ปหาย โตต วตวา อม คาถมาห "หตวา รต จ อรต จ สตภต นรปธ สพพโลกาภภ วร ตมห พรม พราหมณนต. ตตถ "รตนต: ป จกามคณรต อรตนต: อร วาเส อกกณ . สตภตนต: นพพต. นรปธนต: นรปกกเลส. วรนต: ต เอวรป สพพกขนธโลก อภภวตวา ต วรยวนต อห พราหมณ วทามต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. ทตยนฏปพพกวตถ.

Page 184: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 184

๓๖. วงคสตเถรวตถ. (๒๙๙) "จต โย เวทต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต วงคสตเถร อารพภ กเถส. ราชคเห กเรโก พราหมโณ วงคโส นาม มตมนสสาน สส อาโกเฏตวา "อท นรเย นพพตตสส สส, อท ตรจฉานโยนย, อท เปตตวสเย, อท มนสสโลเก, อท เทวโลเก นพพตตสส สสนต ชานาต. พราหมณา "สกกา อม นสสาย โลก ขาทตนต จนเตตวา ต เทว รตตวตถาน ปรทหาเปตวา อาทาย ชนปท จรนตา มนสเส วทนต "เอโส วงคโส นาม พราหมโณ มตมนสสาน สส อาโกเฏตวา นพพตตฏาน ชานาต, อตตโน าตกาน นพพตตฏาน ปจฉถาต. มนสสา ยถาพล ทสป กหาปเณ วสป สตป ทตวา าตกาน นพพตตฏาน ปจฉนต. เต อนปพเพน สาวตถ ปตวา เชตวนสส อวทเร นวาส คณหส. เต ภตตปาตราส มหาชน คนธมาลาทหตถ ธมมสสวนาย คจฉนต ทสวา "กห คจฉถาต ปจฉตวา, "วหาร ธมมสสวนายาต วตเต, "ตตถ คนตวา ก กรสสถ? อมหาก วงคสพราหมณสทโส นตถ, มตมนสสาน สส อาโกเฏตวา นพพตตฏาน ชานาต, าตกาน นพพตตฏาน ปจฉถาต อาหส. เต "วงคโส ก ชานาต, อมหาก สตถารา สทโส นตถต วตวา, อตเรหป "วงคสสทโส นตถต วตเต, กถ วฑเฒตวา "เอถทาน โว วงคสสส วา อมหาก วา สตถ ชานนภาว ชานสสามาต เต

Page 185: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 185

อาทาย วหาร อคมส. สตถา เตส อาคมนภาว ตวา "นรเย ตรจฉานโยนย มนสสโลเก เทวโลเกต จตส าเนส นพพตตาน จตตาร สสาน ขณาสวสส จาต ป จ สสาน อาหราเปตวา ปฏปาฏยา ปาเปตวา อาคตกาเล วงคส ปจฉ "ตว กร สส อาโกเฏตวา มตกาน นพพตตฏาน ชานาสต. "อาม ชานามต. "อท กสส สสนต. โส ต อาโกเฏตวา "นรเย นพพตตสสาต อาห. อถสส สตถา "สาธต สาธการ ทตวา อตรานป ตณ สสาน ปจฉตวา เตน อวรชฌตวา วตตวตตกขเณ ตเถว สาธการ ทตวา ป จม สส ทสเสตวา "อท กสสาต ปจฉ. โส ต อาโกเฏตวา นพพตตฏาน น ชานาต. อถ น สตถา "ก วงคส น ชานาสต วตวา, "อาม น ชานามต วตเต, "อห ชานามต อาห. "เกน ชานาสต. "มนตพเลน ชานามต.๑ อถ น วงคโส ยาจ "เทถ เม อม มนตนต. "น สกกา อปพพชตสส ทาตนต. โส "อมสม มนเต คหเต, สกลชมพทเป อห เชฏโก ภวสสามต จนเตตวา เต พราหมเณ "ตมเห ตตเถว กตปาห วสถ, อห ปพพชสสามต อยโยเชตวา สตถ สนตเก ปพพชตวา ลทธปสมปโท วงคสตเถโร นาม อโหส. อถสส สตถา ทวตตสาการกมมฏาน ทตวา "มนตสส ปรกมม สชฌายาหต อาห. โส ต สชฌายนโต อนตรนตรา พราหมเณห "คหโต เต มนโตต ปจฉยมาโน "อาคเมถ ตาว, คณหามต ๑. ส. ม. ย. "เกน....ชานามต อต นตถ.

Page 186: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 186

วตวา กตปาหสเสว อรหตต ปตวา ปน พราหมเณห ปฏโ "อภพโพทานาห อาวโส คนตนต อาห. ต สตวา ภกข "อย ภนเต อภเตน อ พยากโรตต สตถ อาโรเจสส. สตถา "มา ภกขเว เอว อวจตถ, อทาน ภกขเว มม ปตโต จตปฏสนธกสโล ชาโตต วตวา อมา คาถา อภาส "จต โย เวท สตตาน อปปตต จ สพพโส, อสตต สคต พทธ ตมห พรม พราหมณ. ยสส คต น ชานนต เทวา คนธพพมานสา, ขณาสว อรหนต ตมห พรม พราหมณนต. ตตถ "โย เวทต: โย สตตาน สพพากาเรน จต จ ปฏสนธ จ ปากฏ กตวา ชานาต, ตมห อลคคตาย อสตต ปฏปตตยา สฏ คตตตา สคต จตนน สจจาน พทธตาย พทธ พราหมณ วทามต อตโถ. ยสสาต: ยสเสเต เทวาทโย คต น ชานนต, ตมห อาสวาน ขณตาย ขณาสว กเลเสห อารกตตา อรหนต พราหมณ วทามต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต.ฒ วงคสตเถรวตถ.

Page 187: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 187

๓๗. ธมมทนนาเถรวตถ. (๓๐๐) "ยสส ปเร จาต อม ธมมเทสน สตถา เวฬวเน วหรนโต ธมมทนน ภกขน อารพภ กเถส. เอกทวส ห ตสสา คหกาเล สามโก วสาโข อปาสโก สตถ สนตเก ธมม สตวา อนาคามผล ปตวา จนเตส "มยา สพพ สาปเตยย ธมมทนน ปฏจฉาเปต วฏฏตต. โส ตโต ปพเพ อาคจฉนโต ธมมทนน วาตปาเนน โอโลเกนต ทสวา สต กโรต. ตทวส ปน วาตปาเน ต อโนโลเกนโตว อคมาส. สา "ก นโข อทนต จนเตตวา "โหต, โภชนกาเล ชานสสามต โภชนเวลาย ภตต อปนาเมส. โส อ เส ทวเสส "เอห, เอกโต ภ ชามาต วทต. ตทวส ปน ตณหภโตว ภ ช. สา "เกนจเทว การเณน กปโต ภวสสตต จนเตส. อถ น วสาโข สขนสนนเวลาย ต ปกโกสตวา "ธมมทนเน อมสม เคเห สพพ สาปเตยย ปฏจฉาหต อาห. สา "กทธา นาม สาปเตยย น ปฏจฉาเปนต, กนน โข เอตนต จนเตตวา "ตมเห ปน สามต อาห. "อห อโต ปฏาย น ก จ วจาเรสสามต. "ตมเหห ฉฑฑต เขฬ โก ปฏจฉสสต, เอว สนเต, มม ปพพชช อนชานาถาต. โส "สาธ ภทเทต สมปฏจฉตวา มหนเตน สกกาเรน ต ภกขนอปสสย เนตวา ปพพาเชส. สา ลทธปสมปทา ธมมทนนาเถร นาม อโหส. สา วเวกกามตาย

Page 188: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 188

ภกขนห สทธ ชนปท คนตวา ตตถ วหรนต น จรสเสว สห ปฏสมภทาห อรหตต ปตวา "อทาน ม นสสาย าตชนา ป าน กรสสนตต ปนเทว ราชคห ปจจาค ฉ. อปาสโก ตสสา อาคตภาว สตวา "เกน น โข การเณน อาคตาต ภกขนอปสสย คนตวา เถร [๑] วนทตวา เอกมนต นสนโน "อกกณ ตา น โขส อยเยต วตต อปปฏรป, ป หเมก น ปจฉสสามต จนเตตวา โสตาปตตมคเค ป ห ปจฉ. สา ต วสสชเชส. อปาสโก เตเนว อปาเยน เสสมคเคสป ป ห ปจฉตวา, อตกกมม ป หสส ปฏกาเล ตาย "อจจสรา โข อาวโส๒ วสาขาต วตวา "อากงขมาโน สตถาร อปสงกมตวา อม ป ห ปจเฉยยาสต วตเต, เถร วนทตวา อฏายาสนา สตถ สนตก คนตวา ต กถาสลลาป สพพ ภควโต อาโรเจส. สตถา "สกถต มม ธตาย ธมมทนนาย, อห เจต ป ห วสสชเชนโต เอวเมว วสสชเชยยนต วตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห "ยสส ปเร จ ปจฉา จ มชเฌ จ นตถ ก จน อก จน อนาทาน ตมห พรม พราหมณนต. ตตถ "ปเรต: อตเตส ขนเธส. ปจฉาต: อนาคเตส ขนเธส. มชเฌต: ปจจปปนเนส ขนเธส. ๑. เอตถนตเร "ทสวาต อตถ. ๒. ม. อจฉรย อาวโส.

Page 189: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 189

นตถ ก จนนต: ยสส เตส ตส าเนส ตณหาคาหสงขาต ก จน นตถ, ตมห ราคก จนาทห อก จน กสสจ คหณสส อภาเวน อนาทาน พราหมณ วทามต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. ธมมทนนาเถรวตถ. ๓๘. องคลมาลตเถรวตถ. (๓๐๑) "อสภนต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต องคลมาลตเถร อารพภ กเถส. วตถ "น เว กทรยา เทวโลก วชนตต คาถาวณณนาย วตตเมว. วตต ห ตตถ "ภกข องคลมาล ปจฉส "ก น โข อาวโส ทฏหตถ ฉตต ธาเรตวา ต ทสวา น ภายสต. "น ภายาม อาวโสต. เต สตถาร อาหส "องคลมาโล ภนเต อภเตน อ พยากโรตต. สตถา "น ภกขเว มม ปตโต องคลมาโล ภายต, ขณาสวอสภาน ห อนตเร เชฏกอสภา มม ปตตสทสา ภกข น ภายนตต วตวา พราหมณวคเค อม คาถมาห "อสภ ปวร วร มเหส วชตาวน อเนช นหาตก พทธ ตมห พรม พราหมณนต.

Page 190: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 190

ตสสตโถ: อจฉมภตตเถน อสภสทสตาย อสภ อตตมตเถน ปวร วรยสมปตตยา วร มหนตาน สลกขนธาทน เอสตตตา มเหส ตณณ มาราน วชตตตา วชตาวน นหาตกกเลสตาย นหาตก จตสจจพทธตาย พทธ ต เอวรป อห พราหมณ วทามต. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. องคลมาลตเถรวตถ. ๓๙. เทวหตพราหมณวตถ. (๓๐๒) "ปพเพนวาสนต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วรหนโต เทวหตพราหมณสส ป ห อารพภ กเถส. เอกสม ห สมเย ภควา วาเตห อาพาธโก หตวา อปวานตเถร อณโหทกตถาย เทวหตพราหมณสส สนตก ปหณ. โส คนตวา สตถ อาพาธกภาว อาจกขตวา อณโหทก ยาจ. ต สตวา พราหมโณ ตฏมานโส หตวา "ลาภา วต เม, ย มม สนตก สมมาสมพทโธ อณโหทกสสตถาย ปหณต อณโหทกสส กาช ปรเสน คาหาเปตวา ผาณตสส จ ปฏ อปวานตเถรสส ปาทาส. เถโร ต คาหาเปตวา วหาร คนตวา

Page 191: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 191

สตถาร อณโหทเกน นหาเปตวา อณโหทเกน ผาณต อาโลเฬตวา ภควโต ปาทาส. ตสส ต ขณเยว โส อาพาโธ ปฏปสสมภ พราหมโณ จนเตส "กสส น โข เทยยธมโม ทนโน มหปผโล โหต, สตถาร ปจฉสสามต. โส สตถ สนตก คนตวา ตมตถ ปจฉนโต อม คาถมาห "กตถ ทชชา เทยยธมม, กตถ ทนน มหปผล, กถ ห ยชมานสส กถ อชฌนต ทกขณาต. อถสส สตถา "เอวรปสส พราหมณสส ทนน มหปผล โหตต วตวา พราหมณ ปกาเสนโต อม คาถมาห "ปพเพนวาส โย เวท สคคาปาย จ ปสสต อโถ ชาตกขย ปตโต อภ า โวสโต มน, สพพโวสตโวสาน ตมห พรม พราหมณนต. ตสสตโถ: โย ปพเพนวาส ปากฏ กตวา ชานาต ฉพพสต- เทวโลกเภท สคค จ จตพพธ อปาย จ ทพพจกขนา ปสสต อโถ ชาตกขยสงขาต อรหตต ปตโต อภ เยย ธมม อภชานตวา ปร เยย ปรชานตวา ปหาตพพ ปหาย สจฉกาตพพ สจฉกตวา โวสโต นพพาน ปตโต วสตโวสาน วา ปตโต อาสวกขยปป าย โมนภาว ปตตตตา มน, ตมห สพเพส กเลสาน โวสาน อรหตตมคค าณ พรหมจรยวาส วตถภาเวน สพพโวสตโวสาน พราหมณ วทามต.

Page 192: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 192

เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณส, พราหมโณป ปสนนมานโส สรเณส ปตฏาย อปาสกตต ปเวเทสต. เทวหตพราหมณวตถ. พราหมณวคควณณนา นฏ ตา. ฉพพสตโม วคโค.

Page 193: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 193

เอตตาวตา "สพพปเม ยมกวคเค จททส วตถน, อปปมาทวคเค นว, จตตวคเค นว, ปปผวคเค ทวาทส๑ , พาลวคเค ปณณรส๒ , ปณฑตวคเค เอกาทส, อรหนตวคเค ทส, สหสสวคเค จททส, ปาปวคเค ทวาทส, ทณฑวคเค เอกาทส, ชราวคเค นว, อตตวคเค ทส, โลกวคเค เอกาทส, พทธวคเค นว, สขวคเค อฏ, ปยวคเค นว, โกธวคเค อฏ, มลวคเค ทวาทส, ธมมฏวคเค ทส, มคควคเค ทส, ปกณณกวคเค นว, นรยวคเค นว, นาควคเค อฏ, ตณหาวคเค ทวาทส, ภกขวคเค ทวาทส, พราหมณวคเค เอกนจตตาลสาต เอเกนนาน ตณ วตถสตาน๓ ปกาเสตวา นาตสงเขปนาตวตถารวเสน อปรจตา ทวาสตตตภาณวารปปมาณา ธมมปทสส อฏกถา นฏ ตา๔. ปตต ธมมปท เยน ธมมราเชนนตตร, คาถา ธมมปเท เตน ภาสตา ยา มเหสนา สเตวสา จตสสตา จตสสจจวภาวนา สตตตยมห วตถน เอเกนเน สมฏ ตา, วหาเร อธราเชน การตมห กต นา ปาสาเท สรกฏสส ร โ วหรตา มยา ๑. ส. ย. เอกาทส. ๒. ส. ย. จททส. เตส โปตถเกส ปน วตถน กเมน ทวาทเสว เจว ปณณรเสว จ โหนต. ๓. อมาน สกลยมานาน เอกาธกาน ตณ สตาน โหนต. ๔. พทธวคเค นวาต ปกขปตวา กเต, อมาน สกลยมานาน ทวาธกาน ตณ วตถสตาน โหนต.

Page 194: บาลี 30 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (อฏฐโม ภาโค) - หนาท 194

อตถพย ชนสมปนน อตถาย จ หตาย จ โลกสส โลกนาถสส สทธมมฏ ตกามตา ตาส อฏกถ เอต กโรนเตน สนมมล ทวาสตตตปปมาณาย ภาณวาเรห ปาลยา ย ปตต กสล, เตน กสลา สพพปาณน สพเพ อชฌนต สงกปปา ผลนตา มธร ผลนต. ปรมวสทธสทธาพทธวรยปฏมณฑเตน สลาจารชชวมททวาท- คณสมทยสมทเตน สกสมยสมยนตรคหนชโฌคาหนสมตเถน ป าเวยยตตสมนนาคเตน เตปฏกปรยตตปปเภเท สาฏกเถ สตถสาสเน อปปฏหต าณปปเวทเตน๑ มหาเวยยากรเณน กรณสมปตตชนตสขวนคคตมธโรทารวจนลาวณณยตเตน ยตต- มตตวาทนา วาทวเรน มหากวนา ฉฬภ าปฏสมภทาทปปเภท- คณปปฏมณฑเต อตตรมนสสธมเม อปปฏหตพทธน เถรวสปปทปาน เถราน มหาวหารวาสน วสาลงการภเตน วปลวสทธพทธนา พทธโฆโสต ครห คหตนามเธยเยน เถเรน กตาย ธมมปทสส อตถวณณนา. ๑. ส. ม. ย. อปปฏหต าณปปภาเวน.