บาลี 54 80

ประโยค๖ - ปญจมสมนตปาสาทกา อรรถกถาพระวนย ปรวาร วณณนา - หนาท 715

ปญจมสมนตปาสาทกา ปรวาร วณณนา [๔๖๑] วนยใด อนพระเถระทงหลายจดเขาหมวดโดยชอวา บรวาร เปนลาดบแหงขนธกะทงหลาย ในศาสนาของพระผมพระภาค ผมบรวารสะอาด มกองธรรมเปนพระสรระ, บดนขาพเจาจกละนย อนมาแลวในหนหลงเสย จกทาการพรรณนาเนอความทไมตนแหง วนยทชอวาบรวารนน. [โสฬสมหาวารวณณนาในอภโตวภงค] เนอความสงเขปแหงปจฉา ทเปนไปโดยนยเปนตนวา ยนเตน ภควตา ฯ เป ฯ ป ตต ในคมภรบรวารนน ถงทราบดงตอไปน กอน :- พระผมพระภาคนนพระองคใด ผอนพระธรรมเสนาบดประ- ดษฐานไวแลวซงอญชล อนกาลงแหงความเคารพและนบถอมากใน พระสทธรรมเชดขนแลว เหนอเศยรเกลา ทลวงวอนแลว จงทรง แตงตงวนยบญญต อาศยอานาจประโยชน ๑๐ ประการ เพอความ ตงอยยนนานของพระศาสนา . พระผมพระภาคพระองคนน ผรกาลท บญญตสกขาบทนน ๆ ผเหนอานาจประโยชน ๑๐ ประการแหงสกขา- บทบญญตนน ๆ อกอยางหนง ผรดวยญาณทงหลาย มปพเพนวาส- ญาณเปนตน ผเหนดวยทพพจกษ ผรดวยวชชา ๓ หรอดวยอภญญา ๖


ผเหนดวยสมนตจกษ อนหาสงใดขดขวางมไดในธรรมทงปวง ผร ดวยปญญา ซงสามารถรธรรมทงมวล ผเหนแมซงรปทงหลาย ทอยในภายนอกฝาเปนตน ซงลวงวสยจกษแหงสตวทงปวง ดวยมงส- จกษอนผองใสยงนก ผรดวยปญญาเครองแทงตลอด มสมาธเปน ปทฏฐาน ยงประโยชนตนใหสาเรจ [๔๖๒] ผเหนดวยเทศนาปญญา มกรณาเปนปทฏฐาน ยงประโยชนผอนใหสาเรจ ผเปนพระอรหนต ตรสรเองโดยชอบ ทรงบญญตปฐมปาราชกใดไว, ปฐมปาราชก นน ทรงบญญตทไหน ? ทรงปรารภใคร จงบญญต ? ทรงบญญต เพราะเรองอะไร ? ในปฐมปาราชกนน มบญญตหรอ ? ฯ ล ฯ ปฐม- ปาราชกนน ใครนามาแลว ? แตคาวา ยนเตน ภควตา ชานตา ปสสตา อรหตา สมมา- สมพทเธน ปน ปาราชก น เปนแตเพยงคาขยายของบทตน ท มาแลวในปจฉาอยางเดยว ในวาระคาถามและคาตอบเทานน. กแลในวาระคาถามและคาตอบน พงถามแลวตอบทละบท ๆ แมอกเทยว โดยนยมอาทอยางนวา "ถามวา ปฐมปาราชกทรง บญญตทไหน ? ตอบวา ทรงบญญตทกรงเวสาล ทรงปรารภใคร ? ทรงปรารภพระสทนน กลนทบตร." ขอวา เอกา ปตต มความวา บญญตทวา "กภกษใด พงเสพเมถนธรรม ภกษนน เปนปาราชก หาสงวาสมได " น เปน บญญตอนหนง.


ขอวา เทว อนปตตโย มความวา อนบญญต ๒ น ทพระผมพระภาคตรส ดวยอานาจแหงเรองนางลงวา อนตมโส ตรจฉานคตานป และเรองภกษวชชบตรวา สกข อปจจกขาย. ปจฉานวา "ในปฐมปาราชกนน มบญญตหรอ ? มอนบญญต หรอ ? มอนปนนบญญตหรอ ?" เปนอนวสชนาแลว ๒ สวน ดวย คามประมาณเทาน. กแลเพอวสชนาสวนท ๓ ทานจงกลาววา "ใน ปฐมปาราชกนน ไมมอนปนนบญญต." จรงอย ทชอวาอนปนน- บญญตน ไดแก ขอททรงบญญตในเมอโทษยงไมเกดขน อนปนน- บญญตนนไมม นอกจากทมาดวยอานาจครธรรม ๘ ของภกษณ ทงหลายเทานน เพราะฉะนน ทานจงกลาววา "ในปฐมปาราชกนน ไมมอนปสนาบญญต." ขอวา สพพตถ ป ตต นน ไดแก บญญตในททงปวง ทงในมชฌมประเทศ ทงในปจจนตชนบททงหลาย. จรงอย ๔ สกขาบทน คอ อปสมบทดวยคณะมพระวนยธร เปนท ๕, [๔๖๓] รองเทาตงแต ๔ ชนขนไป, การอาบนาเปนนตย, เครองลาดคอหนง ทรงบญญตเฉพาะในมชฌมประเทศเทานน, เปนอาบต เพราะสกขาบทเหลานน ในมชฌมประเทศเทานน ใน ปจจนตชนบททงหลาย หาเปนอาบตไม. สกขาบททเหลอทงหมด ทเดยว ชอวา สพพตถบญญต. ขอ สาธารณป ตต นน ไดแก พระบญญตททวถง


แกภกษและภกษณทงหลาย. จรงอย สกขาททรงบญญตเฉพาะแกภกษลวน หรอภกษณ ลวน เปนอสาธารณบญญต. สวนสกขาบททวา ยา ปน ภกขน ฉนทโส เมถน ธมม ปฏเสเวยย อนตมโส ตรจฉานคเตป ปาราชกา โหต อสวาสา น พระผมพระภาคทรงปรารภภกษ ทงหลาย บญญตแลว แมแกภกษณทงหลาย ในเมอเรองเกดขน แลว จรงอย เพยงแตเรองเทยบเคยงเทานน ของภกษณทงหลาย เหลานนไมม. แตสกขาบทม. ดวยเหตนน ทานจงกลาววา "ปฐม- ปาราชกเปนสาธารณบญญต." แมในอภโตบญญต กมนยเหมอนกน. จรงอย ในอภโตบญญต น ตางกนแตเพยงพยญชนะเทานน. ปฐมปาราชก จดเปนสาธารณ- บญญต เพราะเปนสกขาบทททวถงทงแกภกษทงหลาย ทงแกภกษณ ทงหลาย จดเปนอภโตบญญต เพราะเปนสกขาบทททรงบญญต แกภกษและภกษณทง ๒ ฝาย ฉะนแล. สวนในใจความ ไมมความ ตางกนเลย. บทวา นทาโนคร มความวา ชอวาหยงลงในนทาน คอ นบเขาในนทาน เพราะอาบตทงปวงนบเขาในนทานทเทสนวา ยสส สยา อาปตต, โส อาวกเรยย. สองบทวา ทตเยน อทเทเสน มความวา ปฐมปาราชกน หยงลงในนทาน คอ แมนบเรองในนทานกจรง แตยอมไมมาส


อทเทส โดยอทเทสท ๒ เทานน ดงนวา ตตรเม จตตาโร ปาราชกา ธมมา เปนอาท. สองบทวา จตนน วปตตน ไดแก บรรดาวบตทงหลายม สลวบตเปนตน. จรงอย อาบต ๒ กองตน ชอวาสลวบต. ๕ กองทเหลอ ชอ วาอาจารวบต, มจฉาทฏฐและอนตคาหกทฏฐ ชอวาทฏฐวบต [๔๖๔] สกขาบท ๖ ททรงบญญตเพราะอาชวะเปนเหต ชอวาอาชว- วบต. บรรดาวบต ๔ เหลาน ปาราชกน จดเปนสลวบต ดวย ประการฉะน. ขอวา เอเกน สมฏาเนน มความวา ปฐมปาราชกน เกด ขนดวยสมฏฐานอนหนง มองค ๒ (คอกายกบจต). จรงอย ในองค ๒ น จตเปนองค, แตภกษยอมตองอาบตดวย กาย. ดวยเหตนน ทานจงกลาววา "ยอมเกดขนแตกายและจต." ขอวา ทวห สมเถห มความวา ภกษผถกถามอยพรอมหนา กนวา "ทานเปนผตองหรอ ?" จงปฏญญาวา "จรง ขาพเจาเปน ผตองแลว." ความบาดหมาง ความทะเลาะ และความแกงแยง เปน อนสงบในทนทนนเอง, ทงอโบสถหรอปวารณา ยอมเปนกรรมอน สงฆอาจกาจดบคคลนนเสยแลวกระทาได; เพราเหตนน อธกรณ นนจงระงบดวยสมถะ ๒ คอ สมมขาวนย ๑ ปฏญญาตกรณะ ๑. และอปทวะบางอยาง ยอมไมม เพราปจจยคอการกาจดบคคลนน.


สวนคาใดททานกลาวไว ในปญญตตวคคถดไปวา กตเมน สมเถน สมมต คานน ทานกลาวหมายเอาเนอความนวา "อนาบต อนภกษไมอาจเพอใหหยงลงสสมถะแลวกระทาได." ขอวา ป ตต วนโย มความวา บญญตมมาตกาทตรสไว โดยนยมคาวา โย ปน ภกข เปนอาท เปนวนย. บทภาชนะ เรยกวา วภตต คาวา วภตต นน เปนชอแหง วภงค. ความละเมด ชอวา ความไมสงวร. ความไมละเมด ชอวา สงวร. ขอวา เยส วตตต มความวา วนยปฎกและอรรถกถา ของ พระมหาเถระเหลาใด เปนคณแคลวคลองทงหมด. ขอวา เต ธาเรนต มความวา พระมหาเถระเหลานน ยอม ทรงไวซงปฐมปาราชกนนทงโดยบาล ทงโดยอรรถกถา. จรงอย เนอความแหงปฐมปาราชกนน อนบคคลผไมรวนย- ปฎกทงหมด ไมอาจทราบได. ขอวา เกนาภฏ มความวา ปฐมปาราชกน ใครนามาดวย อานาจบาล และดวยอานาจอรรถกถา ตลอดกาลจนทกวนน ? ขอวา ปรมปรากฏ มความวา อนพระมหาเถระทงหลายนา มาดวยสบลาดบกน. ปฐมปาราชกน อนพระมหาเถระทงหลายนามาดวยสบลาดบกน


อนใด, บดน เพอแสดงกรยาทสบลาดบกนอนนน [๔๖๕] พระ มหาเถระทงหลายครงโบราณ จงตงคาถาไวโดยนยมคาวา อปาล ทาสโก เจว เปนอาท. ในคาถาเหลาน คาใดอนขาพเจาพงกลาว, คานน ขาพเจาไดกลาวแลว ในนทานวณณนานนแล. แมในปจฉาวสชนาทงหลาย มทตปาราชกเปนตน พงทราบ วนจฉย โดยนยน ฉะนแล. ปญญตตวารวณณนา ในมหาวภงค จบ [วาดวยวารตาง ๆ] ถดจากนไป วาร ๗ เหลาน คอ กตาปตตวาร มประเภทเปน ตนวา "ภกษเสพเมถนธรรมตองอาบตเทาไร ? " วปตตวาร มประเภท เปนตนวา "อาบตของภกษผเสพเมถนธรรม ยอมจดเปนวบตเทาไร แหงวบต ๔ อยาง ?" สงคหวาร มประเภทเปนตนวา "อาบตของ ภกษผเสพเมถนธรรม ทานสงเคราะหดวยกองอาบตเทาไร แหงกอง อาบต ๗?" สมฏฐานวาร มประเภทเปนตนวา "อาบตของภกษ ผเสพเมถนธรรม ยอมเกดขน ดวยสมฏฐานเทาไร แหงสมฏฐาน อาบต ๖ ?" อธกรณวาร มประเภทเปนตนวา "อาบตของภกษ ผเสพเมถนธรรม จดเปนอธกรณไหน แหงอธกรณ ๔ ?" สมถวาร มประเภทเปนตนวา "อาบตของภกษผเสพเมถนธรรม ยอระงบ ดวยสมถะเทาไร แหงสมถะ ๗ ?" และสมจจยวารอนเปนลาดบแหง


สมถวารนน มเนองความตนทงนน. ถดจากนนไปอก ๘ วาร ทานกลาวไวอยางน คอ "ปญญตต- วาร ๑ เนองดวยปจจยอก โดยนยเปนตนวา "เพราะปจจยคอการ เสพเมถนธรรม ปาราชกทรงบญญตทไหน ?" ดงน, ๗ วาร มกตา- ปตตวารเปนอาท คลายวารกอน ๆ เนองดวยปจจยนนเหมอนกน." แมวารทง ๘ นน กมเนอความตนทงนน. วาร ๑๖ ในมหาวภงค คอ "ทมกอน ๘ เหลานอก ๘" ขาพเจา แสดงแลว ดวยประการฉะน. ถดจากวารนนไป ๑๖ วาร มาแลวแมในภกขนวภงค โดยนย นนเหมอนกน เพราะฉะนน [๔๖๖] พงทราบวาร ๓๒ ในอภโตวภงค เหลานโดยนบบาลนนแล ดวยประการฉะน. จรงอย ใน ๓๒ วารน คาไร ๆ ทนบวามไดวนจฉยแลวในหน หลง ยอมไมม. โสฬสมหาวาร วณณนา ในมหาวภงคและภกขนวภงค จบ.


[๔๖๗] สมฏฐานสส วณณนา กแลวนจฉยในสมฏฐานกถา อนเปนอนดบแหงโสฬสมหาวารนน พงทราบดงน :- คาถาวา อนตตา อต นจฉยา มความวา บญญตคอนพพาน ทานวนจฉยวา เปนอนตตา. (เมอดวงจนทร คอ พระพทธเจายง ไมเกดขน เมอดวงอาทตย คอ พระพทธเจายงไมอทยขนมา). บทวา สภาคธมมาน ไดแก สงขตธรรมทมสวนเสมอกน ดวยอาการ มอาการคอไมเทยงเปนตน. ขอวา นามมตต น ายต มความวา แมเพยงแตชอ (แหง สงขตธรรมเหลานน) ยอมไมปรากฏ. บทวา ทกขหาน ไดแก บาบดทกขเสย. บาทคาถาวา ขนธากา ยา จ มาตกา มความวา ขนธกะ ทงหลายและมาตกาเหลาใด. อนง บาลกเหมอนกนน. บาทคาถาวา สมฏานนยโต กต มความวา สมฏฐานททาน ทาใหเปนของแนนอน คอ จดไวเปนหลกทแน ชอวา นยตสมฏฐาน. การสงเคราะห ๓ สกขาบท คอ ภตาโรจนสกขาบท โจรวฏฐา- ปนสกขาบท และอนนญญาตสกขาบท ดวยคาวา สมฏานนยโต กต นน อนบณฑตพงพจารณา. จรงอย ๓ สกขาบทนเทานน เปนนยตสมฏฐาน คอ เปน


สมฏฐานทไมเจอปนกบสมฏฐานเหลาอน. บาทคาถาวา สมเภทนทาน จ มความวา ความเจอปน กนและเหตแมอน, บณฑตพงพจารณา การถอเอาความเจอปนกน แหงสมฏฐาน ใน ๒ คานน ดวยคาวา สมเภท. จรงอย เวน ๓ สกขาบทนนเสย สกขาทเหลอ จดเปนสมภนนสมฏฐาน. บณฑต พงตรวจดนทาน กลาวคอประเทศทบญญต แหงสกขาบททงหลาย ดวยคาวา นทาน. บาทคาถาวา สตเต ทสสนต อปร มความวา ๓ สวนน คอ "สมฏฐานนยม สมเภท นทาน แหงสกขาบททงหลาย" ยอมเหนได คอ ยอมปรากฏในสตรเทานน. บรรดาสมฏฐานนยม สมเภท และนทานนน สมฏฐานนยม และสมเภท ในปรมนยกอน ยอมปรากฏในคาวา "ยอมเกดขนดวย สมฏฐานอนหนง คอกายกบจต" เปนอาท. สวนนอกจากน ชอ นทาน [๔๖๘] ยอมปรากฏในเบองหนาอยางนวา "พระผมพระภาค ทรงบญญตแลว ในกรงเวสาล ในกรงราชคฤห ในกรงสาวตถ ใน เมองอาฬว ในกรงโกสมพ ในแควนสกกะทงหลาย และในแควน ภคคะทงหลาย." บณฑตพงทราบวา "คานจกปรากฏในสตรซงมา ขางหนา." เนอความแหงคาถาวา วภงเค ทวส เปนตน พงทราบดง ตอไปน :-


ในวนอโบสถ ภกษและภกษณทงหลาย ยอมสวดสกขาบทใด อนพระผมพระภาคทรงบญญตไวในวภงคทง ๒, ขาพเจาจกกลาว สมฏฐานตามสมควรแกสกขาบทนน; ทานทงหลายจงฟงคานนของ ขาพเจา. บทวา ส จรตตานภาสจ ไดแก สญจรตตสกขาบทและ สมนภาเสนสกขาบท. สองบทวา อตเรกจ จวร ไดแก อตเรกจวรสกขาบท อธบายวา กฐนสกขาบท. สองบทวา โลมาน ปทโสธมโม ไดแก เอฬกโลกสกขาบท ทงหลาย และปทโสธมมสกขาบท. บทวา ภตสวธาเนน จ ไดแก ภตาโรจนสกขาบท และ การชกชวนเดนทางไกล. บทวา เถยยเทสนโจร จ ไดแก เถยยสตถสกขาบท และ การชกชวนเดนทางไกล. สองบทวา อนนาตาย เตรส มความวา สมฏฐาน เหลาน รวมกบการบวชสตรทมารดาบดาหรอสามไมอนญาต จง เปนสมฏฐาน ๑๓. บทคาถาวา สทสา อธ ทสสเร มความวา ในอภโตวภงคน สมฏฐานทงหลายทคลายกน แมเหลาอน ยอมปรากฏ ในสมฏฐาน อนหนง ๆ ในบรรดาสมฏฐาน ๑๓ เหลาน.


[วาดวยปฐมปาราชกสมฏฐาน] บดน ทานกลาวคาวา เมถน สกกสสคโค เปนตน เพอ แสดงสมฏฐานเหลาน. บรรดาบทเหลานน บทวา เมถน น พงทราบกอน. สมฏฐาน ใหญอนหนง ชอวาปฐมปาราชก. สมฏฐานทเหลอ คลายกบ ปฐมปาราชกสมฏฐานนน. บรรดาคาถานน บทวา สกกสสคโค ไดแก สกกวสฏฐ- สมฏฐาน และกายสงสคคสมฏฐาน. บาทคาถาวา อนยตา ปมกา ไดแก อนยตสกขาบทท ๑. บาทคาถาวา ปพพปปรปาจตา ไดแก สกขาบททวา ชาน ปพพปคต ภกข และภกขนปรปาจตปณฆปาตสกขาบท. บาทคาถาวา รโห ภกขนยา สห (๔๖๙) ไดแก สกขาบท วาดวยการนงในทลบกบภกษณ. บาทคาถาวา สโภชเน รโห เทว จ ไดแก สกขาบทวาดวย การนงแทรกแซง ในสโภชนสกล และรโหนสชชสกขาบททง ๒. บาทคาถาวา องคล อทเก หส ไดแก องคลปโฏทก- สกขาบท และอทเกหสสธมมสกขาบท. บาทคาถาวา ปหาเร อคคเร เจว ไดแก ปหารทานสกขาบท และตลสตตกอคครณสกขาบท. บาทคาถาวา เตป าสา จ เสขยา ไดแก เสขยสกขาบท ๕๓


มปรมณฆลนวาสสกขาบทเปนอาท ททานกลาวไวในทสดแหง ทททกวณณนาเหลาน คอ :- ปรมณฑลกสกขาบท ๒, สปฏจฉนนกสกขาบท ๒, สสวตสกขาบท ๒, โอกขตตจกขกสกขาบท ๒, อกขตต- กายกสขาบท ๒, กายปปจาลกสกขาบท ๒, พาหปปจาลก- สกขาบท ๒, สสปปจาลกสกขาบท ๒, ขมภกสกขาบท ๒, โอคณฐตสกขาบท ๒, อกกฏกสกขาบท ๑, ปลลตถกสกขา- บท ๑, สกกจจปฏคคหณสกขาบท ๑, ปตตสญญตาสกขา- บท ๑, สมปกสกขาบท ๑, สมตตตกสกขาบท ๑, สกกจจ- ภญชสสสกขาบท ๑, ปตตสญญภญชสสสกขาบท ๑, สปทานภญชสสสกขาบท ๑, สมสปกภญชสสสกขาบท ๑, ถปกตสกขาบท ๑, พยญชนสกขาบท ๑, อชฌานสญญ- สกขาบท ๑, นาตมหนตกวฬสกขาบท ๑, มชฑลอาโลป- สกขาบท ๑, นาอนาหตสกขาบท ๑, สพพหตถสกขาบท ๑, ปณฑกเขปสกขาบท ๑, กวฬาวจเฉทาสขาบท ๑, อว- คณฑกสกขาบท ๑, หตถนทธนาสกขาบท ๑, สตถาวการก- สกขาบท ๑, ชวหานจฉารกสกขาบท ๑, จปจปการกสกขา บท ๑, สรสรการรกสกขาบท ๑, หตถนลเลหสกขาบท ๑, ปตตนลเลหสกขาบท ๑, โอฏฐนลเลหสกขาบท ๑, สามส- สกขาบท ๑, สสตถกสขาบท ๑, และปกณณกสกขาบท ๓


เหลาน คอ ยนถายอจจาระปสสาวะ ๑, ยนหรอนงถาย อจจาระปสสาวะบวนนาลายลงในของเขยว ๑, ยนหรอนง ถายอจจาระปสสาวะบวนนาลายลงในนา ๑. [๔๗๐] บาทคาถาวา อธกขคามาวสสตา ไดแก อธกขก- สกขาบท คามนตรคมมสกขาบท และสกขาบทวาดวยการทภกษณ ผมจตกาหนดรบของควรเคยว จากมอของบรษผมจตกาหนด ของ ภกษณทงหลาย. บาทคาถาวา ตลมตถจ สทธกา ไดแก ตลฆาฏกสกขาบท ชตมตถสกขาบท และอทกสทธกาสกขาบท สาทยนสกขาบท บาทคาถาวา วสส วตถา จ โอวาท ไดแก สกขาบททวา วสส วตถา ฉ ปจ โยชนาน และสกขาบทวาดวยการไมไปเพอ โอวาท. บาทคาถาวา นานพนเธ ปวตตน มความวา สกขาบทเหลาน ม ๗๖ รวมทงวฏฐาปตปวตนนานพนธสกขาบท. สองบทวา อเม สกขา ไดแก สกขาบททงหลายเหลาน ศพทวา อเม ทานทาใหผดลงคเสย. บาทคาถาวา กายมานสกา กตา ความวา สกขาบทเหลาน ทานจดเปนสกขาบทมกายกบจตเปนสมฏฐาน.


[วาดวยทตยปาราชกสมฏฐาน] บทวา อทนน น พงทราบกอน. คาวาอทนนาทาน หรอคา วาทตยปาราชก เปนสมฏฐานใหญอนหนง. บททเหลอ เปนเชนกบอทนนาทานนน. บรรดาบทเหลานน บทวา วคคหตตร ไดแก มนสสวคคห- สกขาบท และอตตรมนสสธมมสกขาบท. สองบทวา ทฏ ลลา อตตากามน ไดแก ทฏ ลลาวาจสกขาบท และอตตกามปารจรยสกขาบท. สองบทวา อมลา อภาคยา ไดแก ทฏฐโทสสกขาบท ทง ๒. สองบทวา อนยตา ทตยกา ไดแก อนยตสกขาบทท ๒. สองบทวา อจฉนเท ปรณามเน ไดแก การใหจวรเองแลว ชงเอามา และการนอมลาภของสงฆมาเพอตน. บาทคาถาวา มสาโอมสเปสณา ไดแก มสาวาทสกขาบท ๑ โอมสวาทสกขาบท ๑ ภกขเปสญญสกขาบท ๑. สองบทวา ทฏ ลลา ปวขเณ ไดแก ทฏลลาสกขาบท และอตตกามปารจรยสกขาบท ๑. สองบทวา ภต อาย อชเฌเป ไดแก ภตคามสกขาบท อญญวาทสกขาบท แลอชฌาปนกสกขาบท. สองบทวา นกฑฒน ส จนเ จ ไดแก วหารโตนกฑฒน-


สกขาบท ๑ อทเกนตณาทส จนสกขาบท ๑. สองบทวา อามสเหต ภตตาว ไดแก สกขาบททวา อามส- เหต ภกขนโย โอวทนต ๑, สกขาบทวาดวยปวารณาภกษผฉน เสรจแลว ดวยของเคยวเปนตน อนมใชเดน ๑. [๔๗๑] สามบทวา เอห อนาทร ภสา ไดแก สกขาบททวา เอหาวโส คาม วา เปนตน ๑, อนามรยสกขาบท ๑, ภกขภงสา- ปนกสขาบท ๑. สองบทวา อปนเธ จ ชวต ไดแก สกขาบทวาดวยการซอน บรขารมบาตรเปนตน ๑, สกขาบทวาดวยการแกลงปลงชวตสตว ๑. สามบทวา ชาน สปปาณก กมม ไดแก ชานงสปปาณก- อทกสกขาบท ๑, ปนกมมายโกฏนสกขาบท ๑. บทวา อนสวาสนาสนา ไดแก อนวสตวสสสกขาบท ๑, สกขาบท วาดวยการอยรวมกบภกษทถกสงฆยกวตร ๑, นาสตกสามเณณสมโภค- สกขาบท ๑. บทวา สหธมมกวเลขา ไดแก สหธมมกวจจมานสกขาบท ๑ สกขาบททมาวา วเลขาย สวตตนต ๑. สองบทวา โมโห อมลเกน จ ไดแก สกขาบทวาดวยเปน ปาจตตย เพราะความเปนผแสรงทาหลง ๑, สกขาบทวาดวยการ โจทดวยอาบตสงฆาทเสสไมมมล ๑. สามบทวา กกกจจ จวร ทตวา ไดแก กกกจจอปปาทน-


สกขาบท ๑, สกขาบทวาดวยการใหฉนทะเพอกรรมทเปนธรรมแลว กลบบนวา ๑, สกขาบทวาดวยการใหจวรแลวกลบบนวา ๑. สองบทวา ปรณาเมยย ปคคเล ไดแก สกขาบทวาดวย นอมลาภสงฆไปเพอบคคล. บาทคาถาวา กนเต อกาลอจฉนเท ไดแก สกขาบททมาวา "พระผเปนเจา บรษบคคลนน จกทาประโยชนอะไรแกทาน ๑," สกขาบทวาดวยการอธษฐานอกาลจวร วาเปนกาลจวร แลวใหแจก กน ๑, สกขาบทวาดวยการแลกจวรกบภกษณแลวชงเอามา ๑. สองบทวา ทคคห นรเยร จ ไดแก สกขาบทวาดวยการยก โทษผอน ดวยเรองทจบไมถนด ใครครวญไมด ๑, สกขาบทวา ดวยการแชงดวยนรก หรอพรหมจรรย ๑. สามบทวา คณ วภงค ทพพล ไดแก สกขาบททตรสวา "ภกษณใด พงทาอนตรายแกจวรลาภของคณะ "๑, ทตรสวา "ภกษณใด พงหามการแจกจวรทเปนธรรม " ๑, ทตรสวา "ภกษณ ใด พงกาวลวงจวรกาลสมยเสย ดวยจานงเฉพาะซงจวรอนไม มนคง "๑. บาทคาถาวา ก นาผาสปสสย ไดแก สกขาบททพระผมพระ- ภาคตรสวา "ภกษณใด พงหามการรอกฐนทเปนธรรม ๑, ภกษณ ใด [๔๗๒] พงแกลงทาความไมสาราญแกภกษณ ๑, ภกษณใด ใหทอยแกภกษณแลว โกรธ ไมพอใจ พงฉดครานางกด ๑."


สองบทวา อกโกสจณฑ มจฉร ไดแก สกขาบททพระผม- พระภาคตรสวา "ภกษณใด พงดากด พงกลาวขกด ซงภกษ ๑, ภกษณใด เปนผราย พงกลาวขคณะ ๑, ภกษณใด พงเปนผ หวงตระกล ๑. สองบทวา คพภน จ ปายนตยา ไดแก สกขาบททพระผม พระภาคเจาตรสวา "ภกษณใด พงยงสตรมครรภใหบวช ๑, ภกษณใด พงยงสตรผยงตองใหบตรดมนมใหบวช ๑." หลายบทวา เทว วสสา สกขา สงเฆน ไดแก สกขาบท ทพระผมพระภาคตรสวา "ภกษณใด พงยงนางสกขมานาผยงไมได ศกษาในธรรม ๖ ครบ ๒ ป ใหบวช ๑, ภกษณใด พงยงนางสกขมานา ผศกษาเสรจแลวในธรรม ๖ แตสงฆยงไมไดสมมต ใหบวช ๑." สองบทวา ตโย เจว คหคตา ไดแก สกขาบททพระผมพระ- ภาคตรสวา "ภกษณใด พงยงสตรคฤหสถ ผมอายหยอน ๑๒ ป ใหบวช ๑, ภกษณใด พงยงสตรคฤหสถ ผมอายครบ ๑๒ ปแลว แตยงไมศกษาในธรรม ๖ ครบ ๒ ป ใหบวช ๑, ภกษณใด พงยง สตรคฤหสถ ผมอายครบ ๑๒ ปแลว ไดศกษาในธรรม ๖ ครบ ๒ ป แลว แตสงฆยงมไดสมมต ใหบวช ๑." สองบทวา กมารภตา ตสโส จ ไดแก สตรผเปนนางกมาร ๓ จาพวก ทพระผมพระภาคตรสโดยนยมคาวา "ภกษณใด พงยง สตรผเปนนางกมาร มอายหยอน ๒๐ ปใหบวช" เปนตน.


บทวา อนทวาทสสมมตา ไดแก ๒ สกขาบททพระผมพระ- ภาคตรสวา "ภกษณใด มพรรษาหยอน ๑๒ พงเปนอปชฌาย ยงนางสกขมานาใหอปสมบท ๑, ภกษณใด มพรรษาครบ ๑๒ แลว แตสงฆยงไมไดสมมต พงเปนอปชฌาย ยงนางสกขมานาให อปสมบท ๑." สองบทวา อลนตา ว โสกาวสส ไดแก ๒ สกขาบททพระผม พระภาคตรสวา "ภกษณใด ผอนนางภกษณใดกลาวอยวา "อยาเพอ กอน แมคณ เธออยายงนางสกขมานา ใหบวช" ดงนเปนตน ๑, ภกษณใด พงยงนางสกขมานา ผมใจรายยงความโศกใหครอบงา ใจบรษใหบวช ๑." สามบทวา ฉนทา อนวสสา จ เทว ไดแก ๓ สกขาบททพระ- ผมพระภาคตรสวา "ภกษณใด พงยงนางสกขมานาใหอปสมบท ดวยการมอบฉนทะทตกคาง ๑, ภกษณใด พงยงนางสกขมานา ให อปสมบทตามป ๑, ภกษณใด พงยงนางสกขมานา ใหอปสมบท ปละ ๒ รป ๑." สามบทวา สมฏานา ตกา กตา มความวา ๗ สกขาบทน จดเปนตกสมฏฐาน (คอ เกดโดยทวาร ๓). [วาดวยสญจรตตสมฏฐาน] สามบทวา สจร กฏ วหารโร ไดแก สญจรตตสกขาบท ๑, สญญาจกายกฏกรณสกขาบท ๑, มหลลกวหารกรณสกขาบท ๑.


สองบทวา โธวนจ ปฏคคโห ไดแก สกขาบทวาดวยการ ใหภกษณผมใชญาต ใหชกจวรเกา ๑, จวรปฏคคหณสกขาบท ๑. [๔๗๓] สองบทวา วตตตตร อภหฏ ไดแก สกขาบท วาดวยการออกปากขอจวรกะคฤหบดผมใชญาต ๑, สกขาบทวาดวย ยนดยงกวาอตตราสงค และอนตรวาสกนน ๑. สองบทวา อภนน ทตเกน จ ไดแก ๒ สกขาบททมาวา จวรเจตาปน อปกขฏ โหต และสกขาบทวาดวยคาจวรทเขาสงไป ดวยทต. สองบทวา รจนต รปกา เจว ไดแก เอฬกโลมโธวาปน- สกขาบททมาในคมภรวภงควา รจนต อทเทส ๑, รปยปฏค- คหณสกขาบท ๑. สองบทวา อโภ นานปปการกา ไดแก ๒ สกขาบท คอ รปยสงโวหารสกขาบทและกยวกกยสกขาบท. สองบทวา อนพนธนสวสกา ไดแก อนปญจพนธนปตตสกขา- บท ๑, วสสกสาฏกสกขาบท ๑. สองบทวา สตต วกปปเนน จ ไดแก สกขาบทวาดวยออก ปากขอดายใหชางหกทอจวร ๑, สกขาบทวาดวยการเขาไปหาชางหก ถงความกาหนดในจวร ๑.


บทวา ทวารทานสพพน จ ไดแก ๓ สกขาบททพระผม พระภาคตรสวา "ดวยวางเชดหนาเพยงไรแตกรอบแหงประต ๑, ภกษใด พงใหจวรแกภกษผมใชญาต ๑, ภกษใด พงเยบจวร ของภกษณผใชญาต ๑." บทวา ปวปจจยโชต จ ไดแก สกขาบทวาดวยการปวารณา ดวยขนมหรอดวยสตตผง เพอไปตามปรารถนา ๑, จาตมาสปจจย- ปวารณาสกขาบทเปนตน. หลายบทวา รตน สจ มโจ ตล นสทนกณฑ จ วสสกา จ สคเตน ไดแก รตนสกขาบท ๑, และ ๗ สกขาบท มสจฆรสกขาบทเปนตน. หลายบทวา วตต อเจตาปนา, เทวสงฆกา มหา- ชนกา, เทว ปคคลา ลหกา คร ไดแก ๙ สกขาบท มสกขาบท วา "อนง ภกษณใด พงออกปากขอกะคนอนแลว ออกปากขอ กะคนอนอก" เปนตน. สามบทวา เทว วฆาสา สาฏกา จ ไดแก วฆาสสกขาบท ทง ๒ ทพระผมพระภาคตรสอยางนวา "ภกษณใด พงทงเองกด พงยงผอนใหทงกด ซงอจจาระหรอปสสาวะ หรอหยากเยอ หรอ อาหารทเปนเดน [๔๗๔] ภายนอกฝากตาม ภายนอกกาแพงกตาม ๑, ภกษณใดพงทงเองกด พงยงผอนใหทงกด ซงอจจาระหรอปสสาวะ หรอหยากเยอ หรออาหารทเปนเดน ในของสดเขยว ๑" และ


อทกาสาฏกสกขาบท. คาวา สมณจวเรน จ นน ทานกลาวหมายเอาพระบาลนวา สมณจวร ทเทยย. [วาดวยสมนภาสนสมฏฐาน] บทวา เภทานวตตทพพจทสทฏ ลลทฏ จ ไดแก สงฆ- เภทสกขาบท ๑, เภทานวตตกสกขาบท ๑, ทพพจสกขาบท ๑, กลทลกสกขาบท ๑, ทฏ ลลาปตตปฏจฉาทนสกขาบท ๑, ทฏฐ- อปปฏนสสชชสกขาบท ๑. สามบทวา ฉนน อชชคฆกา เทว จ ไดแก สกขาบทวา ดวยไมมอบฉนทะไปเสย ๑, และ ๒ สกขาบทวาดวยการไปและการนง ในละแวกบาน ดวยทงหวเราะลน. บทวา เทวปปสททา ไดแก ๒ สกขาบททวา "เราจกเปน ผมเสยงนอย ไปในละแวกบาน ๑, นงในละแวกบาน ๑." บทวา น พยาหเร ไดแก สกขาบททวา "เราจกไมพดดวย ปากทยงมคาขาว." หลายบทวา ฉมา นจาสเน าน, ปจฉโต อปปเถน จ ไดแก สกขาบทวาดวยภกษนงทแผนดน แสดงธรรมแกคนไมเปน ไข ผนงบนอาสนะ ๑, นงบนอาสนะตา แสดงธรรมแกคนไมเปนไข ผนงบนอาสนะ ๑, ผยนอย แสดงธรรมแกคนไมเปนไข ผนง ๑, ผไปขางหลง แสดงธรรมแกคนไมเปนไข ผไปขางหนา ๑, ผเดนไป


นอกทาง แสดงธรรมแกบคคลไมเปนไข ผไปในทาง ๑. สองบทวา วชชานวตต คหณา ไดแก ปาราชก ๓ สกขาบท กลาวคอ วชชปฏจฉาทนสกขาบท ๑, อกขตตานวตตนสกขาบท ๑, หตถคหณาทสกขาบท ๑. สองบทวา โอสาเร ปจจาจกขนา ไดแก ๒ สกขาบททพระ- ผมพระภาคตรสวา "ภกษณใด ไมบอกเลาสงฆผกระทา ไมทราบ ความพอใจของคณะ พงถอนโทษ (ภกษณ ผอนสงฆผพรอมเพรยง ยกวตรแลว โดยธรรมโดยวนย โดยสตถศาสนา) ๑. ภกษณใด โกรธเคอง มใจไมแชมชน พงกลาวอยางนวา "ขาพเจากลาว คนพระพทธเจา " ดงนเปนตน ๑. หลายบทวา กสม สสฏา เทว วธ ไดแก หลายสกขาบท ทพระผมพระภาคตรสวา "ภกษณใด อนสงฆทาภายหลง ในอธกรณ บางเรองเทานน ดงน ๑, อนง ภกษณทงหลายเปนผคลกคลกนอย ดงน ๑, อนง ภกษณใด พงกลาวอยางนวา "ทานทงหลายจงเปนผ คลกคลกนอยเถด แมเจา" ดงนเปนตน ๑, ภกษณใด พงประหาร ขวนตวแลวรองไห ดงน ๑." [๔๗๕] สองบทวา วสพเพ ทกขตาย จ ไดแก ๒ สกขาบท ทพระผมพระภาคตรสวา "ภกษณใด พงเลาะเองกด ใหผอนเลาะ กด ซงจวรของภกษณ ๑, ภกษณใด พงไมบารงเองกด ไมพง ใหผอนบารงกด ซงสหชวน ผถงทกข ๑"


หลายบทวา ปน สสฏา น วปสเม ไดแก สงสฏฐสกขาบท ทพระผมพระภาคเจาตรสซาอยางนวา "ภกษณใด พงอยคลกคลดวย คหบดกด ดวยบตรของคหบดกด ๑, และสกขาบททพระผมพระภาค ตรสวา "ภกษณใด ผอนภกษณกลาวอยวา "มาเถด แมเจา ทานจงยงอธกรณนใหระงบ " ดงน รบแลววา "สาธ" ภายหลงเธอผ ไมมอนตราย พงไมยงอธกรณใหระงบ ๑." สองบทวา อารามจ ปวารณา ไดแก ๒ สกขาบททพระ- ผมพระภาคตรสวา "ภกษณใด รอย ซงอารามอนมภกษ ไม ไตถามกอน พงเขาไป ดงน ๑, ภกษณใด จาพรรษาแลว พงไม ปวารณาดวยสถาน๑ ๓... ในอภโตสงฆ " ดงน ๑. หลายบทวา อนวฑฒมาส สหชวน เทว ไดแก สกขาบท ทพระผมพระภาคตรสวา "ธรรม ๒ อยาง (คอ อโบสถ ๑, การเขา ไปหาเพอโอวาท ๑) อนภกษณพงหวงเฉพาะจากสงฆทกกงเดอน" และ ๒ สกขาบททพระผมพระภาคตรสวา "ภกษณใด พงยงสหชวน ใหบวชแลว ไมอนเคราะหตลอด ๒ พรรษา ๑, ภกษณใด พงยง สหชวนใหบวชแลว ไมพาไปเอง๑." สองบทวา จวร อนพนธนา ไดแก ๒ สกขาบททพระผมพระ ภาคตรสวา "ภกษณใด พงพดกะนางสกขมานาวา "แนะแมเจา ถาวา เธอจกใหจวรแกเราไซร, ดวยอยางนน เราจกยงเธอ ๑. คอ ทฏเน วา สเตน วา ปรสงกาย วา.


ใหอปสมบท" ดงนเปนตน ๑, ภกษณใด พงพดกะนางสกขมานา วา "แนะแมเจา ถาวา เธอจกตดตามเราไปตลอด ๑ พรรษาไซร, ดวยอยางนน เราจกยงเธอใหอปสมบท " ดงน ๑. ธรรม ๓๗ เหลาน (ทงหมด เปนสมฏฐานอนหนง มองค ๓ คอ กาย วาจา จต เหมอนสมนภาสนาสมฏฐาน). [วาดวยกฐนสมฏฐาน] สามบทวา อพภต ก น ตณ ไดแก ๓ สกขาบทขางตน ทพระผมพระภาคตรสวา "ครนจวรสาเรจแลว กฐนอนภกษรอเสย แลว." สองบทวา ปม ปตตเภสชช ไดแก ปตตสกขาบทท ๑ ทพระผมพระภาคตรสวา "พงทรงอตเรกบาตรไวได ๑๐ วนเปนอยาง ยง ," และสกขาบททพระผมพระภาคเจาตรสวา "เภสชอนควรลม." สองบทวา อจเจกจาป สาสงก ไดแก อจเจกจวรสกขา- บท ๑ , สาสงกสกขาบท อนเปนลาดบแหงอจเจกจวรสกขาบทนน เอง ๑. [๔๗๖] สองบทวา ปกกมนเตน วา ทเว ไดแก ๒ สกขาบท ทพระผมพระภาคเจาตรสไวในภตคามวรรควา "เมอหลกไป ไมเกบเอง กด ซงเตยงเปนตนนน." สองบทวา อปสสย ปรมปรา ไดแก ๒ สกขาบททพระผม- พระภาคเจาตรสวา "ไปสทอาศยแหงภกษณแลว พงสอนภกษณ


ทงหลาย ๑, เปนปาจตตย เพราะฉนโภชนะทหลง " ๑. สองบทวา อนตรตต นมนตนา ไดแก ๒ สกขาบทท พระผ- มพระภาคตรสวา "ภกษใด ฉนเสรจหามเสยแลว เคยวกด ฉนกด ซงของเคยวกตาม ซงของฉนกตาม อนไมเปนเดน ๑, ภกษใด รบ นมนตแลว มภตรอยแลว ๑." สามบทวา วกปป รโ วกาเล ไดแก ๓ สกขาบททพระ- ผมพระภาคตรสวา "ภกษใด วกปจวรเอง..๑, ของพระราชา ผกษตรย ๑, ภกษใด...พงเขาไปสบานในเวลาวกาล ๑." บทวา โวสาสาร เกน จ ไดแก ๒ สกขาบททพระผม- พระภาคตรสวา "ถาภกษณมายนสงเสยอยในทนน ๑, ภกษใด อยในเสนาสนะปาเหนปานนน รบของเคยวกด ของฉนกด อนเขา ไมไดบอกใหรกอน ๑." สองบทวา อสยา สนนจยจ ไดแก ๒ สกขาบททพระผม- พระภาคตรสวา "ภกษณใด มกพดดวยความรษยา ๑, ภกษณใด พงทาการสะสมบาตร ๑" หลายบทวา ปเร ปจฉา วกาเล จ ไดแก ๓ สกขาบททพระ- ผมพระภาคตรสวา "อนง ภกษณใด พงเขาไปสสกลทงหลาย ใน เวลากอนอาหาร ดงน ๑, อนง ภกษณใด พงเขาไปสสกลทงหลาย ในเวลาภายหลงอาหาร ดงน ๑, อนง ภกษณใด พงเขาไปสสกล ทงหลาย ในเวลาวกาล" ดงน ๑.


สองบทวา ปจาหกา สงกมน ไดแก ๒ สกขาบททพระ- ผมพระภาคตรสวา "ภกษณใด พงยงการผลดสงฆาฏ ใหกาว ลวง ๕ วนไป ๑, ภกษณใด พงทรงจวรทตนยนมา ซงจะตอง สงคน ๑." สองบทวา เทวป อาวสเถน จ ไดแก ๒ สกขาบททพระผ- มพระภาคตรสรวมกบทพกอยางนวา "ภกษณใด ไมมอบหมายจวร ในทพก พงบรโภค, ไมมอบหมายทพก พงหลกไปสทจารก." สองบทวา ปสาเข อาสเน เจว ไดแก ๒ สกขาบททพระ- ผมพระภาคตรสวา "ภกษณใด ไมบอกซงฝ (หรอพพอง) อนเกด ทโคนขา (กะสงฆหรอกะคณะ) ๑." ภกษณใด ไมขออนญาตกอน พงนงบนอาสนะขางหนาภกษ ๑." ๒๙ สกขาบทเหลาน (ยอมเกดโดยทวาร ๓ คอ กายกบวาจา แตไมเกดโดยลาพงจต, ทกสกขาบทรวมทงกฐนสกขาบทมสมฏฐาน ๒ เสมอกน). [วาดวยเอฬกโลมสมฏฐาน] [๔๗๗] สามบทวา เอฬกโลมา เทว เสยยา ไดแก เอฬก- โลมสกขาบท ๑, และสหไสยสกขาบท ๒. บทวา อาหจจปณฑโภชน ไดแก อาหจจปาทกสกขาบท และอาวสถปณฑโภชนสกขาบท. บทวา คณวกาลสนนธ ไดแก ๓ สกขาบท คอ คณโภชน-


สกขาบท ๑, วกาลโภชนสกขาบท ๑, สนนธการกสกขาบท ๑. บทวา ทนตโปเณนเจลกา ไดแก ทนตโปณสกขาบทและ อเจลกสกขาบท. สามบทวา อยยตต วเส อยโยธ ไดแก ๓ สกขาบททพระ ผมพระภาคตรสวา "พงไปเพอดเสนาอนยกออกแลว , พงอยในกอง ทพ, พงไปสสนามรบกด ฯ ล ฯ ไปดกองทพกด." สามบทวา สรา โอเรน นหายนา ไดแก สราปานสกขาบท ๑, โอเรนฑฒมาสงนหานสกขาบท ๑. สามบทวา ทพพณเณ เทว เทสนกา ไดแก สกขากบทท พระผมพระภาคตรสวา "ตณณ ทพพณณกรณาน ๑, ปาฏเทสนยะ ๒ สกขาบททเหลอจากทตรสแลว ๑." สองบทวา ลสณตตฏเฐ นจจนา ไดแก ลสณสกขาบท ๑, สกขาบททพระผมพระภาคเจาตรสวา "ภกษณใด พงเขาไปปฏบตภกษ ผกาลงฉน ดวยนาฉนกด ดวยการพดกด " ๑. สกขาบททพระผม พระภาคตรสวา "ภกษณใด พงไปดการฟอนกด การขบกด การ ประโคมกด" ๑. ตอจากนไป พระธรรมสงคาหกาจารยทงหลาย เขยนเพยน บาล. ผศกษาพงทราบลาดบ ในคาวา นหาน อตถรณ เสยยา เปนอาทน เหมอนเนอความทขาพเจาอธบาย (ตอไป) สามบทวา นหาน อตถรณ เสยยา ไดแก ๓ สกขาบทท


พระผมพระภาคเจาตรสวา "ภกษณเหลาใด พงเปลอยกายอาบนา, ภกษเหลาใด พงใชผาปนอนและผาหมผนเดยวกน นอนดวยกน ๒ รป, ภกษณเหลาใด พงนอนบทเตยงเดยวกน ๒ รป." สามบทวา อนโตรฏเ ตถา พห ไดแก ๒ สกขาบททพระ- ผมพระภาคเจาตรสวา "ภกษณใด ไมมพวก พงเทยวจารกไป... ใน ทซงรจกวาทานรงเกยจภายในแควน, ไมมพวก เทยวจารกไป... ในทซงรกนวานารงเกยจ ภายนอกแควน." สองบทวา อนโตวสส จตตาคาร ไดแก ๒ สกขาบททพระ ผมพระภาคตรสวา "ภกษณใด พงหลกไปสทจารก ภายในกาลฝน, ภกษณใด พงไปเพอดพระราชวงกด เรอนงามกด ฯ ล ฯ สระ โบกขรณกด." สองบทวา อาสนท สตตานตนา [๔๗๘] ไดแก ๒ สกขาบท ทพระผมพระภาคตรสวา "ภกษณใด พงใชสอยอาสนทหรอบลลงก, พงกรอดวย." สองบทวา เวยยาวจจ สหตถา จ ไดแก ๒ สกขาบททพระ- ผมพระผมพระภาคตรสวา "ภกษณใด พงทาความขวนขวายแกคฤหสถ, พงใหของเคยวกด ของฉนกด ดวยมอของตน แกชาวบานกด แก ปรพาชกกด แกปรพาชกากด." คาวา อภกขกาวาเสน จ นน พระผมพระภาคตรสหมายเอา สกขาบทนวา "ภกษณใด พงอยจาพรรษาในอาวาสไมมภกษ"


สามบทวา ฉตต ยานจ สงฆาณ ไดแก ๓ สกขาบทท พระผมพระภาคตรสวา "ภกษณใด ไมอาพาธ พงใชรมและรองเทา, ไมเปนไข พงไปดวยยาน, ภกษณใด พงใชเขมขด." สองบทวา อลงการ คนธวาสต ไดแก ๓ สกขาบททพระผ- มพระภาคตรสวา "ภกษณใด พงทราบไวซงเครองแตงตวสาหรบสตร, พงอาบดวยของหอมและส, พงอาบดวยแปงอบ." ดวยบทวา ภกขน เปนตน ตรส ๔ สกขาบท มสกขาบทวา "ภกษณใด พงใชภกษณใหนวด" เปนอาท. สองบทวา อสงกจฉกา อาปตต ไดแก อาบตทพระผม- พระภาคตรสอยางนวา "ภกษณใด ไมมประคตอกเขาบาน ตอง ปาจตตย." บาทคาถาวา จตตารสา จตตตร ไดแก ๔๔ สกขาบทเหลาน ทงหมด. หลายบทวา กาเยน น วาจาจตเตน กายจตเตน น วาจโต มความวา เกดทางกายและกายกบจต, ไมเกดทางวาจากบจต ไมเกดทางวาจา. คาวา "ทกสกขาบท มสมฏฐาน ๒ ชอวาเอฬกโลมสมฏฐาน เสมอกน" น มเนอความชดเจนแลว.


[วาดวยปหโสธมมสมฏฐาน] สองบทวา ปทตร อสมมตา ไดแก ๓ สกขาบททพระ- ผมพระภาคตรสวา "ภกษใด พงยงอนปสมบนใหกลาวธรรมโดย บท ๑, ภกษใด พงแสดงธรรมแกมาตคาม ยงกวา ๖-๕ คา เวนแต มบรษผรเดยงสา ๑, ภกษใด ไมไดรบสมมตสงสอนพวกภกษณ ๑." คาวา ตถา อตถงคเตน จ น พระผมพระภาคตรสหมาย เอาสกขาบทนวา "เมอพระอาทตยอสดงคตแลว สงสอนพวก ภกษณ." สองบทวา ตรจฉานวชชา เทว ไดแก [๔๗๙] ๒ สกขาบท ทพระผมพระภาคตรสอยางนวา "ภกษณใด พงเรยนตรจฉาน- วชชา ๑. พงบอกตรจฉานวชชา ๑." คาวา อโนกาเส จ ปจฉนา น พระผมพระภาตรสหมาย เอาสกขาบทนวา "ภกษณใด พงถามปญหากะภกษซงตนไมขอ โอกาสกอน." [วาดวยอทธานสมฏฐาน] สองบทวา อทธานนาว ปณต ไดแก ๓ สกขาบททพระผม พระภาคตรสวา "ภกษใด ชกชวนกนแลว เดนทางไกลรวมกน กบภกษณ ๑, ชกชวนแลวขนเรอลาเดยวกบภกษณ ๑, ภกษใด มใชอาพาธ ขอโภชนะอนประณต เพอประโยชนแกตนแลวฉน ๑." สองบทวา มาตคาเมน สงฆเร ไดแก สกขาบทคอชกชวน


กนแลว ไปกบมาตคาม ๑, สกขาบททพระผมพระภาคตรสวา "ภกษณใด พงนา (ถอน-โกน-ตด) ขนในทแคบ ๑." สองบทวา ธ นมนตตา เจว ไดแก สกขาบททตรสวา "ภกษณใด พงขอขาวเปลอก ๑. ภกษณใด รบนมนตแลวกด หาม โภชนะแลวกด พงเคยวของกตาม พงฉนของฉนกตาม ๑." บทวา อฏ จ ไดแก ปาฏเทสนยะ ๘ สกขาบท ทตรสเพอ ภกษณทงหลาย. [วาดวยเถยยสตถสมฏฐาน] สองบทวา เถยยสตถ อปสสต ไดแก สกขาบทคอชกชวน แลว เดนทางไกลสายเดยวกนพวกเกวยนพวกตงผเปนโจร ๑, สกขาบทคอยนแอบฟง ๑. คาวา สปว าปเนน จ น ตรสหมายเอาการออกปากขอ แกงและขาวสก. สามบทวา รตต ฉนน จ โอกาส ไดแก ๓ สกขาบทท พระผมพระภาคตรสอยางนวา ภกษณใด พงยนรวมหรอพงเจรจา ตวตอกบบรษ ในราตรทมดไมมไฟ ๑, ในโอกาสกาบง ๑, ใน ทกลางแจง ๑ คาวา พยเหน สตตมา น ตรสหมายเอาสกขาบททมาเปน ลาดบแหงสกขาบทนนนนแลวา "กบบรษทถนนหรอทตรองตน" ธมมเทสนาสมฏฐาน ๑๑ สกขาบท ตนทงนน.


พงทราบสมฏฐานทเจอกนอยนกอน:- สวนนยตสมฏฐานม ๓ อยาง, นยตสมฏฐานนน มเฉพาะแต ละสกขาบทเทาน , เพอแสดงนยตสมฏฐานนนเฉพาะแผนก [๔๘๐] จงตรสคาวา ภต กาเยน ชายต เปนตน. คานนตนทงนน. บทวา เนตตธมมานโลมก ไดแก อนโลม แกธรรมกลาว คอบาลแหงวนย. สมฏฐานสส วณณนา จบ.


[๔๘๑] กตปจฉาวาร วณณนา [วนจฉยในคาวา กต อาปตตโย เปนตน] บดน พระธรรมสงคาหกาจารยทงหลาย ตงบทมาตกาโดยนย มคาวา กต อาปตตโย เปนอาทแลว กลาววภงคดวยอานาจนทเทส และปฏนทเทส เพอใหเกดความฉลาด ในสวนทงหลายมอาบตเปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา กต อาปตตโย เปนคาถามถง อาบตซงมาในมาตกาและในวภงค. แมในบทท ๒ กมนบเหมอนกน. จรงอย ในบทท ๒ น อาบตสนเชงทเดยว ทานกลาววา "กอง" ดวยอานาจแหงหมวด. คาทวา วนตวตถน เปนคาถามถงความระงบอาบตเหลานน. จรงอย ๓ บทวา วนต วนโย วปสโม น โดยใจความ เปนอนเดยวกน. เนอความแหงบทในคาวา วนตวตถน น พงทราบดงนวา "วตถเปนเครองกาจดอาบตนนเอง ชอวาวนตวตถ." บดน เมออคารวะเหลาใดมอย อาบตจงม, เมออคารวะเหลาใด ไมม อาบตยอมไมม, เพอแสดงอคารวะเหลานน ทานจงกลาว คาถาม ๒ ขอวา กต อคารวา เปนตน. สวนคาวา วนตวตภน น เปนคาถามถงการกาจดอคารวะเหลานน.


กเพราะอาบตเหลานน ทจดวาไมถงความวบตยอมไมม ฉะนน คาทวา กต วปตตโย น จงเปนคาถามถงความวบตแหงอาบต ทงหลาย. คาทวา กต อาปตตสมฏานา น เปนคาถามถงสมฏฐาน แหงอาบตเหลานเอง. คาทวา ววาทมลาน อนวาทมลาน เหลาน เปนคาถามถง มลแหงววาทและอนวาททมาวา "ววาทาธกรณ อนวาทาธกรณ." คาทวา สาราณยา ธมมา น เปนคาถามถงธรรมททาความ ไมมแหงมลของววาทและอนวาท. คาทวา เภทกรวตถน น เปนคาถามถงวตถทกอความแตก ซงพระผมพระภาคเจาตรสไวในคาวา "อธกรณเปนไปเพอแตกกนกด" เปนอาท. คาทวา อธกรณาน น เปนคาถามถงธรรมทเกดขน ในเมอ มเภทกรวตถ. คาทวา สมถา น [๔๘๒] เปนคาถามถงธรรมทสาหรบระงบ อธกรณเหลานนแล. คาทวา ปจ อาปตตโย ตรสดวยอานาจอาบตซงมาใน มาตกา. คาทวา สตต ตรสดวยอานาจอาบตซงมาในวภงค.


[วาดวยวเคราะหแหงอารตศพทเปนตน] ทชอวา อารต เพราะวเคราะหวา "เวนไกลจากกองอาบต เหลานน." อกอยางหนง ธรรมชาตทเวนอยางกวดขนจากกองอาบต เหลานน ชออารต. ทชอวา วรต เพราะวเคราะหวา "เวนเสยตางหากจากกอง อาบตเหลานน." ทชอวา ปฏวรต เพราะวเคราะหวา "เวนเฉพาะหนง ๆ จากกองอาบตเหลานน." ทชอวา เวรมณ เพราะวเคราะหวา "ขบเวรเสย คอยงเวร ใหสาบสญ." ทชอวา อกรยา เพราะวเคราะหวา "วรตนน เปนเหตอน ภกษไมทากองอาบตเหลานน." ทชอวา อกรณ เพราะเปนขาศกตอความกระทากองอาบตท จะพงเกดขน ในเมอวรตนนไมม. ทชอวา อนชฌาปตต เพราะเปนขาศกตอความตองกอง อาบต. ทชอวา เวลา เพราะเปนเหตผลาญ. อธบายวา "เพราะเปน เหตคลอน คอเพราะเปนเหตพนาศ." ทชอวา เสต เพราะวเคราะหวา "ผกไว คอตรงไว ไดแก คมไวซงทางเปนทออกไป. " คาวา "เสต" น เปนชอแหงกองอาบต


ทงหลาย. เสตนน อนภกษยอมสงหารดวยวรตนน เพราะฉะนน วรตนน จงชอ เสตฆาโต. แมในนทเทสแหงวนตวตถทเหลอทงหลาย กนยนแล. [วาดวยอคาระ ๖] วนจฉยในคาวา พทเธ อคารโว เปนอาท พงทราบดงน :- ผใด เมอพระพทธเจายงทรงอยไมไปสทบารง, เมอพระพทธเจา ปรนพานแลว ไมไปสเจตยสถาน โพธสถาน, ไมไหวเจดยหรอ ตนโพธ, การรมและสวมรองเทาเทยวไปบนลานเจดย, พงทราบวา "ผนน ไมมความเคารพในพระพทธเจา." ฝายผใด อาจอยแท แตไมไปสทฟงธรรม, ไมสวดสรภญญะ, ไมกลาวธรรมกถา, ทาลายโรงธรรมสวนะเสยแลวไป, มจตฟงซาน หรอไมเออเฟอนงอย, พงทราบวา "ผนน ไมมความเคารพในพระ ธรรม." ผใด ไมประจงตงไวเปนซงความยาเกรง ในพระเถระ ภกษใหม และภกษผปนกลาง, แสดงความคะนองกาย ในททงหลายมโรง อโบสถและโรงวตกเปนตน, ไมไหวตามลาดบผแก, พงทราบวา "ผนน ไมมความเคารพในพระสงฆ." [๔๘๓] ฝายผใด ไมสมาทานศกษาไตรสกขาเสยเลย พงทราบวา "ผนน ไมมความเคารพในสกขา." ฝายผใด ตงอยในความประมาณ คอในความอยปราศจากสต


เทานน ไมพอกพนลกษณะแหงความไมประมาท พงทราบวา "ผนน ไมมความเคารพในความไมประมาท." อนง ผใด ไมกระทาเสยเลย ซงปฏสนถาร ๒ อยางน คอ "อามสปฏสนถาร ธรรมปฏสนถาร" พงทราบวา "ผนน ไมมความ เคารพในปฏสนถาร." เนอความในคารวนทเทส พงทราบโดยบรรยายอนแผนจากท กลาวแลว. [ววาทมลนทเทส] วนจฉนในววาทมลนเทส พงทราบดงน :- เนอความแหงขอวา สตถรป อคารโว เปนอาท พงทราบ ตามนยทกลาวแลว ในความไมมความเคารพในพระพทธเจาเปนตน นนแล. บทวา อปปฏสโส ไดแก ไมประพฤตถอมตน คอ ไมยก พระศาสดาใหเปนใหญอย. บทวา อชฌตต วา ความวา (ถาวา ทานทงหลายพงเลง เหนมลแหงววาทเหนปานนน) ในสนดานของตนกด ในพวกของ ตนกด ในบรษทของตนกด. บทวา พหทธา วา ความวา ในสนดานของผอนกด ใน พวกของผอนกด. สองบทวา ตตถ ตมเห ความวา ทงในสนดานของตนและ


ผอน หรอทงในบรษทของตนและผอน อนตางกนดวยมในภายใน และมในภายนอกนน. สองบทวา ปหานาย วายเมยยาถ มความวา ทานทงหลาย พงพยายามเพอละมลแหงววาทอนลามกนนแล ดวยนยทงหลาย ม เมตตาภาวนาเปนอาท. จรงอย ววาทมลนน ทงทมในภายใน ทงทมในภายนอก ยอมละเสยได ดวยนยมเมตตาภาวนาเปนตน. บทวา อนวสสวาย ไดแก เพอความไมเปนไป. บทวา สนทฏ ปรามาส มความวา ยอมยดถอความเหน ของตนเทานน คอ ขอใด อนตนไดเหนแลว ยอมยดขอนนวา "ขอน เทานน เปนจรง." บทวา อาธานคาห ไดแก มกยดไวอยางมนคง. [อนวาทมลนทเทส] อนวาทมลนทเทส เสมอดวยววาทมลนทเทสนนเอง กจรง, ถงกระนน ในววาทมลนทเทสและอนวาทมลนทเทสน ยอมมความ แปลกกนดงนวา "โทษทงหลาย มความโกรธและความผกโกรธ กนเปนตน ของภกษทงหลาย ผววาทกนอาศยเภทกรวตถ ๑๘ จด เปนมลแหงววาท, กแลเมอววาทกนอยางนน ยอมถงวบตอยางใด อยางหนง ในวบต ๔ มสลวบตเปนตนแลว [๔๘๔] โจทกนและกน วา "ภกษชอโนน ตองวบตชอโนน " บาง วา "ทานเปนผตอง


ปาราชก, "บาง วา "ทานเปนผตองสงฆาทเสส" บาง. โทษทงหลาย มความโกรธและความผกโกรธกนเปนตน ของภกษทงหลายผโจท กนและกนอยางนน จดเปนมลแหงอนวาท. [สาราณยธมมนทเทส] วนจฉยในสาราณยธมมนทเทส พงทราบดงน:- กายกรรมทกระทาดวยจตประกอบดวยเมตตา ชอเมตตา กายกรรม. สองบทวา อาว เจว รโห จ ไดแก ทงตอหนา ทงลบหลง. ในกายกรรม ๒ อยาง ดวยอานาจแหงตอหนาและลบหลงนน การถงความเปนสหาย ในการงานทงหลายมจวรกรรมเปนอาท ของ ภกษใหมทงหลาย ชอเมตตากายกรรมตอหนา. สวนสามจกรรม ทงปวง แมตางโดยกจมลางเทาและพดลมเปนตนใหพระเถระทงหลาย ชอเมตตากายกรรม ตอหนา. การเกบงา ภณฑะทงหลายมภณฑะไมเปนตน ทภกษใหม และพระเถระทง ๒ พวกเกบงาไวไมด ไมทาความดหมนในภกษใหม และพระเถระเหลานน ประหนงเกบงาสงของทตนเกบไวไมดฉะนน ชอเมตตากายกรรม ลบหลง. ขอวา อยมป ธมโม สาราณโย มความวา ธรรมกลาว คอเมตตากายกรรมน อนเพอพรหมจรรยทงหลายพงระลกถง. อธบายวา "บคคลใด ยงสตใหเกด กระทาธรรมกลาวคอเมตตา


กายกรรมนน, ธรรมคอเมตตากายกรรมนน เปนธรรมอนบคคล นนทาแลวแกชนเหลาใด, ชนเหลานนมจตเสอมใสแลว ยอมระลก ถงบคคลนนวา "ผนเปนสตบรษจรง." บทวา ปยกรโณ มความวา ธรรมคอเมตตากายกรรมนน ยอมทาบคคลนน ใหเปนทรกของเพอนพรหมจรรยทงหลาย. บทวา ครกรโณ มความวา ธรรมนน ยอมทาบคคลนน ให เปนทเคารพของเพอพรหมจรรยทงหลาย. วนจฉยในคาวา สงคหาย เปนตน พงทราบดงน :- ธรรมนน ยอมเปนไปเมอความเปนผอนเพอนพรหมจรรย ทงหลายพงสงเคราะห เพอความไมววาท เพอความเปนผพรอมเพยง เพอความเปนพวกเดยวกน กบเพอนพรหมจรรยเหลานน. วนจฉยในคาวา เมตต วจกมม เปนตน พงทราบดงน : การกลาวยกยองอยางนวา "ทานเทวเถระ ทานตสสเถระ." ชอเมตตาวจกรรม ตอหนา. สวนการกลาวถอยคาทสองความรก ของ บคคลผสอบถามถงทาน ในเมอทานไมอยในสานก อยางนวา "ทาน เทวเถระของพวกเรา ไปไหน ? ทานตสสเถระของพวกเรา ไปไหน ? เมอไรหนอ ทานจกมา ? " ดงน ชอเมตตาวจกรรม ลบหลง. [๔๘๕] กแลการลมตาอนสนทสนมดวยความรก กลาวคอเมตตา แลดดวยหนาอนชนบาน ชอเมตตามโนกรรม ตอหนา. การคานงถง เสมอวา "ทานเทวเถระ ทานตสสเถระ จงเปนผไมมโรค มอาพาธ


นอย " ซงเมตตามโนกรรม ลบหลง. บทวา อปปฏวภตตโภค มความวา ยอมแบงอามสไวสาหรบ ตวแลว บรโภคหามได, แบงไวเฉพาะบคคลแลว บรโภคหามได. กภกษใด ยอมแบงไวบรโภควา "เราจกใหแกภกษเหลาอน เทาน จกบรโภคดวยตนเองเทาน หรอวา เราจกใหแกภกษโนน และภกษโนนเทาน จกบรโภคดวยตนเองเทาน, ภกษน ชอวาผแบง บรโภคโดยเฉพาะ." ฝายภกษผตงอยในสาราณยธรรมน ไมทาอยางนน ถวายบณฑบาต อนตนนามาตงแตทพระเถระ แลวฉนสวนทยงเหลอจากทพระเถระ รบเอาไว. พระอรรถกถาจารยทงหลายกลาววา "แมจะไมใหแกบคคล ผทศล กควร เพราะบาลวา สลสนเตห, แตอนภกษผบาเพญ สาราณยธรรม พงใหแกผมศลและผทศลทงปวงทเดยว." แมเลอกใหแกภกษผอาพาธและผพยาบาลไข ผอาคนตกะ ผ เตรยมจะไปและผขวนขวายในการงานมจวรกรรมเปนตน กควร. เพราะวา ภกษเลอกบคคลเหลานนแลวใหอย จะชอวาเปนอนทา การจาแนกบคคลหามได. จรงอย เพราะภกษทงหลายผเชนน เปน ผมลาภฝดเคอง จงควรทาใหเปนสวนพเศษแท เพราะเหตนน บคคล ผบาเพญสาราณยธรรมน จาทาการเลอกให. วนจฉยในบทวา อขณฑาน เปนตน พงทราบดงน :-


บรรดาอาบต ๗ กอง สกขาบทของภกษใดเปนคณสลายเสย ขางตนหรอขางปลาย ศลของภกษนน ชอวาดวน เปรยบเหมอนผาขาด ทชายโดยรอบฉะนน. ฝายสกขาบทของภกษใด ทาลายเสยตรงทามกลาง, ศลของ ภกษนน ชอวา เปนชองทะล เปรยบเหมอนผาทเปนชองทะลตรง กลางฉะนน. สกขาบทภกษใด ทาลายเสย ๒-๓ สกขาบทโดยลาดบ, ศล ของภกษนน ชอวาตาง เปรยบเหมอนแมโคซงมสตวดาและแดงเปนตน อยางใดอยางหนง สลบกบสซงไมเหมอนกนทผดขนทหลงหรอททอง ฉะนน. สกขาบทของภกษใด ทาลายเสยในระหวาง ๆ, ศลของภกษนน ชอวาพรอย เปรยบเหมอนแมโคทพราวเปนดวงดวยสไมเหมอนกน ในระหวาง ๆ ฉะนน. [๔๘๖] สวนศลของภกษใด ไมทาลายโดยประการทงปวง, ศล เหลานนของภกษนน ชอวา ไมดวน ไมทะล ไมดาง ไมพรอย. กศลเหลานนน อนพระผมพระภาคตรสวา "เปนไท เพราะทา ความเปนไท, อนวญชนสรรเสรญ เพราะเปนศลททานผรยกยอง, อนกเลสไมจบตอง เพราะเปนศลทตณหาและทฏฐจบตองไมได, เปนไปเพอสมาธ เพราะยงอปจารสมาธหรออปปนาสมาธใหเปนไป พรอม."


สองบทวา สลสามคโต วหรต มความวา ผมศลเขา ถงความเปนผเสมอกน กบภกษทงหลายผมศลงาม ซงอยในทสาภาค เหลานน ๆ. สองบทวา ยาย ทฏ ไดแก สมมาทฏฐ ทสมปยตดวย มรรค. บทวา อรยา ไดแก หาโทษมได. บทวา นยยาต ไดแก พาออกไป. บทวา ตกกรสส ไดแก ผมปกตทาอยางนน. บทวา ทกขกขยาย ไดแก เพอสนไปแหงทกขทงปวง. คาทเหลอ จนถงประเภทสมถะเปนทสด มเนอความตนทงนน. กตปจฉาวาร วณณนา จบ.


[๔๘๗] ขนธกปจฉา วณณนา สองบทวา อปสมปท ปจฉสส มความวา ขาพเจาจกถาม ถง อปสมปทาขนธกะ. สองบทวา สนทาน สนทเทส มความวา ขาพเจาจกถาม พรอมดวยตนเหต และอธบาย. หลายบทวา สมกกฏปทาน กต อาปตตโย มความวา บทเหลาใด เปนบทอกฤษฏ คอ เปนบทสงสด อนพระผมพระภาค ตรสไวในอปสมปทาขนธกะนน บทอกฤษฏโดยยอ มอาบตเทาไร ? อาบตใด ๆ อนพระผมพระภาคทรงบญญตดวยบทใด ๆ, อาบต นน ๆ ทานกลาววา "อาบตแหงบทนน ๆ." เพราะเหตนน ทานจง กลาววา "บทสงสดทงหลาย มอาบตเทาไร ?" สองบทวา เทว อาปตตโย มความวา เปนปาจตตย แก ภกษผยงบคคลมอายหยอน ๒๐ ปใหอปสมบท, เปนทกกฏในบททงปวง ทเหลอ. บทวา ตสโส มความวา ในอโปสถกขนธกะ มอาบต ๓ อยาง น คอ "เปนถลลจจย เพราะทาอโบสถแหงภกษทงหลายผมงความ แตกกนเปนใหญ แกผกลาวอยวา "ภกษเหลาน จงฉบหาย, ภกษ เหลาน จงวอดวาย, ประโยชนอะไร ดวยภกษเหลานน." เปน ปาจตตย แมเพราะทาอโบสถรวมกบภกษผถกสงฆยกวตร, เปน


ทกกฏ เพราะบททงหลายทเหลอ." บทวา เอกา มความวา ในวสสปนายกขนธกะ มอาบตทกกฏ ชนดเดยวเทานน. บทวา ตสโส มความวา แมในปวารณาขนธกะ กมอาบต ๓ อยางน คอ "เปนถลลจจย แกภกษผมงความแตกกนเปนใหญ ปวารณาอย, เปนปาจตตย แกภกษผปวารณากบภกษผถกสงฆยกวตร, เปนทกกฏ เพราะบททงหลายทเหลอ." บทวา ตสโส มความวา [๔๘๘] แมในจมมสงยตต กม อาบต ๓ อยางน คอ "เปนปาจตตย แกพวกภกษฉพพคคย ผจด แมโคสาวให (จมนา) ตาย, เปนถลลจจย เพราะมจตกาหนดถก องคชาต, เปนทกกฏ เพราะบททงหลายทเหลอ." แมในเภสชชขนธกะ กมอาบต ๓ อยางน คอ "เปนถลลจจย (แกภกษผทาสตถกรรม) ใกลทแคบประมาณ ๒ นน โดยรอบ (แหงวจจมคคและปสสาวมคค), เปนปาจตตย เพราะฉนโภชนยาค, เปนทกกฏ เพราะบททงหลายทเหลอ." กฐน พระผมพระภาคเพยงแตทรงบญญตเทานน, ไมมอาบต ในกฐนขนธกะนน. ในจวรสงยตต มอาบต ๓ เหลาน คอ "เปนถลลจจย เพราะ จวรคากรองและเปลอกไมคากรอง, เปนนสสคคยปาจตตย เพราะ อตเรกจวร, เปนทกกฏ เพราะบททงหลายทเหลอ."


แมในจปปเปยยกขนธกะ กมอาบตทกกกฏชนดเดยวเทานน. แมในโกสมพกขนธกะ กมมขนธกะ ปารวาสกขนธกะและ สมจจยขนธกะ กมอาบตทกกฏชนดเดยวเทานน. ในสมถขนธกะ มอาบต ๒ เหลาน คอ "ภกษผมอบฉนทะ ยอมบนวา เธอตองปาจตตย มการบนวาเปนเหต, เปนทกกฏ เพราะบททงหลายทเหลอ." ในขททกวตถขนธกะ มอาบต ๓ เหลาน คอ "ภกษตด องคชาตของตน ตองถลลจจย, เปนปาจตตย เพราะกลนอาหารทสารอก ออกมาคางอยในปาก, เปนทกกฏ เพราะบททงหลายทเหลอ." ในเสนาสนขนธกะ มอาบต ๓ เหลาน คอ "เปนถลลจจย เพราะจาหนายครภณฑ, เปนปาจตตย เพราะฉดคราออกจากสานก ของสงฆ, เปนทกกฏ เพราะบททงหลายทเหลอ." ในสงฆเภทขนธกะ มอาบต ๒ เหลาน คอ "เปนถลลจจย แกภกษผพลอยสนบสนนภกษผทาลายสงฆ, เปนปาจตตย เพราะ คณโภชนะ." ในวตตขนกะ ททานกลาววา "ขาพเจาจกถามถงสมาจาร" มอาบตทกกฏชนดเดยวเทานน. อาบตทกกฏนน เปนเพราะความ ไมเออเฟอในวตรทงปวง. ในปาฏโมกขฏฐปนขนธกะ กเหมอนกน. ในภกขนขนธกะ มอาบต ๒ เหลาน คอ "เปนปาจตตย


เพราะไมปวารณา, เปนทกกฏ เพราะบททงหลายทเหลอ." ในปญจสตกขนกะและสตตสตขนธกะ ทานยกธรรมลวน ๆ ขนสหมวด, ไมมอาบตในขนธกะทง ๒ นน ฉะนแล. ขนธกปจฉา วณณนา จบ.


[๔๘๙] เอกตตรก วณณนา วนจฉยในเอกตตรกนย มคาวา อาปตตกรา ธมมา ชาน- ตพพา เปนอาท พงทราบดงน :- [พรรณนาหมวด ๑] อาปตตสมฏฐาน ๖ ชอธรรมกออาบต. จรงอย บคคลยอม ตองอาบต ดวยอานาจแหงธรรมเหลานน เพราะเหตนน ธรรม เหลานน ทานจงกลาววา "กออาบต." สมถะ ๗ ชอธรรมกออาบต. สองบทวา อาปตต ชานตพพา ไดแก พงรจกอาบตททาน กลาวไวในสกขาบทและวภงคนน ๆ. บทวา อนาปตต ไดแก พงรจกอาบตทพระผมพระภาค ตรสไว โดยนยเปนตนวา "ภกษ ไมเปนอาบต แกภกษผไมยนด อย." บทวา ลหกา ไดแก พงรจกอาบต ๕ อยาง โดยความ หมดจดดวยวนยกรรมทเบา. บทวา ครกา ไดแก พงรจกอาบตสงฆาทเสส โดยความ หมดจดโดยวนยกรรมทหนก, และพงรจกอาบตปาราชก โดยความ เปนอาบตทไมสามารถ เพอนอมเขาไปสความเปนอนาบต โดย อาการไร ๆ .


บทวา สาวเสสา ไดแก พงรจกอาบตทเหลอ เวนปาราชก เสย. บทวา อนวเสสา ไดแก อาบตปาราชก. อาบต ๒ กอง หยาบราย. อาบตทเหลอ ไมหยาบราย. อาบตทยงทาคนได ๒ หมวด เชนกบอาบตทสวนเหลอ ๒ หมวด, อาบตทเปนเทสนาคามน ๒ หมวด รวมเขากบอาบตเบา ๒ หมวด. อาบตทง ๗ กอง ชอวา ธรรมทาอนตราย. อาบตทภกษแกลง ละเมด ยอมทาอนตรายแกสวรรคและนพพาน เพราะฉะนน อาบต ทภกษแกลงละเมด จงชอวาทาอนตราย. สวนอาบตทมโทษตามพระบญญต อนภกษผไมรอยละเมดแลว หาทาอนตรายแกสวรรคและนพพานไม เพราะฉะนน อาบตทมโทษ ตามพระบญญตจงชอวาไมทาอนตราย. [๔๙๐] ทางแหงสวรรคและนพพาน อนอนตรายกาบตไมหาม แลว แมแกภกษผตองอนตรายกาบตแลว แสดงอาบตทเปนเทสนา- คามนเสย ออกจากอาบตทเปนวฏฐานคามนเสยแลวถงความบรสทธ และผตงอยในภมของสามเณร ฉะนแล. อาบตทมโทษทางโลก ชอวา อาบตททรงบญญตพรอมทงโทษ. อาบตทมโทษตามพระบญญต ชอวา อาบตททรงบญญตไมม โทษ.


ภกษทาอยจงตองอาบตใด อาบตนน ชอวาเกดเพราะกระทา เหมอนอาบตปาราชก. ภกษไมทาอย จงตองอาบตใด อาบตนน ชอวาเกดเพราะ ไมทา เหมอนอาบตทตองเพราะไมอธษฐานจวร. ภกษทาอยดวย ไมทาอยดวย ยอมตองอาบตใด อาบตนน ชอวาเกดเพราะทาและไมทา เหมอนอาบตในกฏการสกขาบท. อาบตทตองทแรก ชอวาปพพาบต. อาบตทภกษผอยปรวาส เปนตน ตองในภายกลง ชอวาอปราบต. อนตาบตแหงวธเครองหมดจด อนสงฆใหในอาบตเดม ชอวา อนตราบตแหงปพพาบตทงหลาย. อนตราบตแหงวธเครองหมดจด กลาวคออคฆสโมธาน ชอวา อนตราบตแหงอปราบต. สวนในกรนทแกวา "อาบตทตองกอน ชอปพพาบต, อาบต ทตองในเวลาทควรแกมานตต ชออปราบต, อาบตทตองในปรวาส ชออนตราบตแหงปพพาบต, อาบตทตองในขณะประพฤตมานตต ชออนตราบตแหงอปราบต." แมคาน กถกโดยปรยายอนหนง. อาบตใด อนภกษทาความทอดธระแสดงเสย ดวยตงใจวา "เราจกไมตองอก" อาบตนน ชอวาอนภกษแสดงแลว นบเขาใน จานวน (อาบตทแสดงแลว). อาบตใด อนภกษไมทาความทอดธระ แสดงเสยดวยจตท


ยงมความอกอาจ ไมบรสทธทเดยว อาบตนน ชอวาอนภกษแสดง แลว ไมนบเขาในจานวน. จรงอย อาบตนแมแสดงแลว กไมนบเขาในจานวนอาบตท แสดงแลว. ในวตถท ๘ ยอมเปนเฉพาะปาราชก แกภกษณ. ใน ๙ บท มบททวา ปตต ชานตพพา เปนอาท พงทราบ วนจฉย ตามนยทกลาวแลวในขอถามถงปฐมปาราชกนนแล. อาบตหนก ททรงบญญตเพราะโทษลา ชอวาอาบตมโทษลา อาบตเบา ชอวาอาบตมโทษไมลา. อาบตของพระสธมมตเถระ และอาบตทตองเพราะแกลงทาคารบ ทเปนธรรมใหคลาดเคลอน ชอวาอาบตไมเนองโดยตรงกบคฤหสถ. อาบตทงหลายทเหลอ ชอวาอาบตไมเนองโดยตรงกบคฤหสถ. [๔๙๑] อาบตทนบวาเปนอนนตรยกรรม ๕ ชอวาอาบตเทยง. อาบตทเหลอ ชอวาอาบตไมเทยง. ภกษผเปนตนบญญต มพระสทนนเถระเปนตน ชอวาภกษผทา ทแรก. ภกษผกอนอนบญญต มพระมกกฎสมณะเปนอาท ชอวาภกษ. ผไมไดทาแรก. ภกษใด ตองอาบตในบางคราวบางครง ภกษนน ชอวาผตอง อาบตไมเปนนตย. ภกษใด ตองเปนนตย ภกษนน ชอวาตองอาบตเนอง ๆ


ภกษใด ฟองภกษอนดวยวตถหรออาบต ภกษนน ชอวาโจทก. ฝายภกษใด ถกฟองอยางนน ภกษน ชอวาจาเลย. ภกษผไมตงอยในธรรม ๑๕ ประการ ฟองดวยวตถไมจรง ชอวา ผฟองไมเปนธรรม. ภกษผจาเลยถกโจทกนนฟองอยางนน ชอวา ผถกฟองไมเปนธรรม. โจทกและจาเปนธรรม พงทราบโดยปรยายอนแผกกน. บคคลผประกอบดวยธรรมทงหลาย อนเทยงโดยความเปนธรรม ผดกด อนเทยงโดยความเปนธรรมชอบกด ชอวาผเทยง. บคคลผแผกไป ชอวาผไมเทยง. พระสาวกทงหลาย ชอวาผพอเพอตองอาบต. พระพทธเจา และพระปจเจกพทธเจาทงหลาย ชอวาผไมพอเพอตองอาบต. บคคลทถกสงฆลงอกเขปนยกรรม ชอวาผถกสงฆยกวตร. บคคลทถกสงฆลงกรรม ๔ อยางทเหลอ มตชชนยกรรมเปนตน ชอวาผไมถกสงฆยกวตร. จรงอย ภกษทถกสงฆลงตชชนยกรรมเปนตนน ไมยงอโบสถ หรอปวารณาหรอธรรมบรโภค หรออามสบรโภคใหกาเรบ. เฉพาะบคคลทพระผมพระภาคใหฉบหายเสยดวยลงคนาสนาทณฑ- กมมนาสนาและสงวาสนาสนา อยางนวา "สงฆพงยงเมตตยาภกษณ ใหฉบหาย, บคคลผประทษรายพงใหฉบหาย, สมณทเทสชอกณฏกะ สงฆพงใหฉบหาย" ดงน ชอวาผถกนาสนา บคคลทงปวง


ทเหลอ ชอวาผไมถกนาสนา. ธรรมทเปนทอยรวมกน มอโบสถเปนอาท กบบคคลใดมอย บคคลน ชอวาผมสงวาสเสมอกน. บคคลนอกนน ชอวาผมสงวาส ตางกน. บคคลผมสงวาสตางกนนน ม ๒ พวก คอกมมนานาสงวาส พวกหนง ลทธนานสงวาสพวกหนง. สองบทวา ปน ชานตพพ มความวา พงทราบการงดปาฏ- โมกข ทพระผมพระภาคตรสไวโดยนยเปนตนวา "ภกษทงหลาย [๔๙๒] การงดปาฏโมกขไมเปนธรรมอยางหนง ฉะนแล. พรรณนาหมวด ๑ จบ. [พรรณนาหมวด ๒] วนจฉยในหมวด ๒ พงทราบดงน :- อาบตเปนสตตตกะ เปนสญญาวโมกข, อาบตเปนอจตตกะ เปนโนสญญาวโมกข. อาบตเพราะอวดอตตรมนสสธรรมทจรง ชอวาอาบตของ ภกษผไดสมาบต. อาบตเพราะอวดอตตรมนสสธรรมทไมจรง ชอวาอาบตของภกษ ผไมไดสมาบต. อาบตในปทโสธมมสกขาบทเปนตน ชอวาอาบตเนองโดยเฉพาะ


ดวยสทธรรม. อาบตเพราะทฏลลวาจา ชอวาอาบตเนองโดยเฉพาะดวย อสทธรรม. อาบตเพราะบรโภคบรขารทไมควรอยางน คอ "เพราะไม เสยสละวตถเปนนสสคคยกอนบรโภค, เพราะตากบาตรและจวรไว นาน, เพราะไมซกจวรทโสมม, เพราะไมระบมบาตรทสนมจบ, ชอวา อาบตเนองโดยเฉพาะดวยบรขารของตน. อาบตทจะพงตอง ในเพราะไปเสยดวยไมบอกสงการทวาง บรขารมเตยงและตงเปนอาทของสงฆ ไวกลางแจงเปนตน ชอวา อาบตเนองโดยเฉพาะดวยบรขารของผอน. อาบตทพระผมพระภาคตรสไวโดยนยเปนตนวา "เปนอาบต แกภกษผมหลงออน, ผมองคชาตยาว, ผหนบองคชาตดวยขา" ชอวาอาบตเนองโดยเฉพาะดวยบคคลคอตนเอง อาบตทพระผมพระภาคตรส ในเพราะเมถนธรรม กายสงสคคะ และใหประหารเปนอาท ชอวาอาบตเนองโดยตรงดวยบคคลอน. ภกษเมอพดจรงวา "หลอนมหงอน" ยอมตองอาบตหนก. เมอพดเทจ ยอมตองอาบตเบา โดยพระบาลวา "เปนปาจตตย ในเพราะสมปชานมสาวาท." เมอพดเทจ เพราะอวดอตตรยมนสสธรรมทไมจรง ตองอาบต


หนก. เมอพดจรง เพราะอวดอตตรยมนสสธรรมทจรง ตองอาบต เบา. ภกษเมอนงอย ณ สวนขางหนง ภายในสมา ดวยตงในวา "เราจกทาสงฆกรรมเปนพวก" ชอวาอยบนแผนดน ตอง (อาบต). กถาวา เธอพงตงอยในอากาศแมเพยงองคลเดยว, ไมพงตอง; เพราะฉะนน ทาจงกลาววา "อยในอากาศ ไมตอง." ภกษเมอนงทบ ซงเตยงหรอตง อนมเทาเสยบในตวบนรานสง ชอวาอยในอากาศ ตอง (อาบต). กถาวา [๔๗๓] เธอพงตงเตยงและตงนนบนภาคพนแลวจงนอน ไมพงตอง; เพราะฉะนน ทานจงกลาวา "อยบนภาคพน ไมตอง." ภกษผเตรยมจะไป เมอไมยงคมยวตรใหเตมไปเสย ชอวา ออกไปอย ตอง (อาบต) เขาไปอย ไมตอง. ภกษอาคนตกะ ไมยงอาคนตกวตรใหเตม กางรมสวมรองเทา เขาไปอย ชอวาเขาไปอย ตอง (อาบต) ออกไปอย ไมตอง. ภกษณ เมอถอเอาการชาระใหสะอาดดวยนา ลกเกนไป ชอวา ถอเอาอย ตอง (อาบต). ฝายภกษ เมอไมถอเอาสสาหรบทาใหเศราหมอง บรโภคจวร ชอวาไมถอเอาอย ตอง (อาบต). เมอสมาทานวตรของเดยรถย มมควตรเปนตน ชอวาสมาทาน อย ตอง (อาบต).


ฝายภกษผอยปรวาสเปนตนกด ผถกสงฆลงตชชนยกรรมเปนตน กด เมอไมสมาทานวตรของตน ชอวาไมสมาทานอย ตอง (อาบต) คาทวา "มอย อาบต, ภกษไมสมาทานอย ยอมตอง" ดงน ทานกลาวหมายเอาภกษเหลานน. ภกษผเยบจวรของภกษณผมใชญาตกด ผทาเวชกรรม ภณฑา- คารกกรรมและจตรกรรมกด ชอวาททาอย ตอง (อาบต) ผไม ทาอปชฌายวตรเปนตน ชอวาไมทาอย ตอง (อาบต) . ภกษผใหจวรแกภกษณผมใชญาต ชอวาใหอย ตอง (อาบต). เมอไมใหบรขารมจวรเปนตน แกสทธวหารกและอนเตวาสก ชอวา ไมใหอย ตอง (อาบต) เมอถอเอาจวรของภกษณผมใชญาต ชอวารบอย ตอง (อาบต). เมอไมถอเอาซงโอวาท โดยพระบาลวา "ภกษทงหลาย โอวาทอนภกษณไมพงรบไมได." ดงน ชอวาไมรบอย ตอง (อาบต). เมอไมมเสยสละนสสคคยวตถกอนบรโภค ชอวาตอง (อาบต) เพราะบรโภค. เมอยงวาระผลดสงฆาฏซงม ๕ วน ใหกาวลวงไป ชอวาตอง (อาบต) เพราะไมบรโภค. ชอวายอมตอง (อาบต) ในราตรเปนทนอนในเรอนรวมกน.


เมอไมปดประต เรนอย [๔๙๔] ชอวาตองในกลางวน ไมตองใน กลางคน. เมอตองอาบตทตรสไว เพราะกาวลวง ๑ ราตร ๖ ราตร ๗ วน ๑๐ วนและเดอนหนง ชอวาตองเพราะอรณขน. เมอหามขาวแลวฉน ชอวาตอง ไมใชเพราะอรณขน. เมอตดอยซงภตคามและองคชาต ชอวาตดอยจงตอง. เมอไมปลงผมและไมตดเลบ ชอวาไมตดอยจงตอง. เมอปดอาบตไว ชอวาปดอยจงตอง. และชอวาไมปกปดอย ตองอาบตน (ทพระผมพระภาคตรส) วา "อนภกษพงปกปดดวย หญาหรอใบไมแลวจงไป, ฝายภกษผเปลอย อยางพงไปเลย, ภกษใด ไป ภกษนนตองทกกฏ." เมอทรงไว ซงผาคากรองเปนตน ชอวาทรงไว จงตอง. ชอวาไมทรงไวจงตองอาบตน (ทพระผมพระภาคตรส) วา "ภกษ บาตรน เธอพงทรงไวจนกวาจะแตก." ขอวา อตตนา วา อตตาน นานาสวาสก กโรต มความวา เมอสงฆ ๒ ฝายนงในสมาเดยวกน, ภกษนงในฝายหนง ถอเอาลทธ ของอกฝายหนง ชอวาตนเองทาตนเองใหเปนนานาสงวาสก ของ ภกษทงหลายเหลานน ในฝายทตนนงนน. ตนนงแลวในสานกของ ภกษเหลาใด แมเปนคณปรกะของภกษเหลานน ชอวายอมยงกรรม ใหกาเรบ เพราะตนไมมาเขาหตถบาสของอกฝายหนง.


แมในสมานสงวาสกกมนยเหมอนกน. จรงอย ภกษนน ชอบใจ ลทธของพวกใด, ยอมเปนสมานสงวาสกของพวกนน, เปนนานา- สงวาสกของอกพวกหนง. ขอวา สตต อาปตตโย สตต อาปตตกขนธา มความวา หมวด ๒ (แหงอาบต) อนพระผมพระภาคทรงแสดงดวยอานาจแหง ชอวา "ม ๒ ชอเทานน อยางน คอ "ชอวาอาบต เพราะเปน วตกกมะทจะตอง, ชอวากอง เพราะอรรถวาเปนทอย." วนจฉยในคาวา กมเมน วา สลากคาเหน วา น พงทราบ ดงน :- [๔๙๕] อทเทสและกรรมเปนอนเดยวกน. โวหารอนสาวนา และการจบสลาก เปนอนเดยวกน. โวหารอนสาวนาและการจบสลาก เปนบพพภาค. กรรมและอทเทสเปนสาคญ. บคคลผมอายหยอน ๒๐ ป ชอวาผมกาลบกพรอง. บคคล ผมบรรพชาโทษตางโดยชนดมผมมอดวนเปนตน ชอวามอวยวะ บกพรอง. บณเฑาะก สตวดรจฉาน และอภโตยญชนก ชอวาผมวตถ- วบต. อภพพบคคล ๘ ทยงเหลอ มผลกสงวาสเปนตน ชอวาผม ความกระทาเสยหาย. ผมกรรมอนตนทาเสย ชอวาผมความกระทาเสยหาย. อธบายวา


"ผถงฐานแหงอภพพบคคล เพราะกรรมของตนททาเองในอตตภาพ นทเดยว. ผมบาตรจวรไมครบ ชอวาผไมบรบรณ. บคคลไมขออปสมบท ชอวาบคคลไมขอ. สองบทวา อลชชสส จ พาลสส จ มความวา ภกษอลชช แมหากวาเปนผทรงพระไตรปฎก, ภกษพาล แมหากวา เปนผม พรรษา ๖๐, อนภกษไมพงอาศยอยทง ๒. วนจฉยในคาวา พาลสส จ อลชชสส จ ยาจต น พงทราบดงน :- นสยอนบคคลผใหนสย พงให แมดวยสงบงคบวา "เธอ จงถอนสย ในสานกภกษผโง." แตพงใหแกภกษลชชผขออยแท. บทวา สาตสาร มความวา เมอประพฤตลวงวตถใด ยอม ตองอาบตวตถนน ชอวาเปนไปกบดวยโทษ. การคดคาน ดวยกายวการ มหตถวการเปนอาท ชอวา คดคานดวยกาย. ขอวา กาเยน วา ปฏชานาต ไดแก ปฏญญาดวยกายวการ มหตถวการเปนตน. การลางผลาญ ชอวาการเขาไปทาราย. การลางผลาญสกขา ชอวาการเขาไปทารายสกขา. การลางผลาญเครองบรโภค ชอวาการเขาไปทารายโภคะ.


ใน ๒ อยางนน พงทราบการลางผลาญสกขาของภกษผไม ศกษาสกขา ๓. พงทราบการลางผลาญโภคะ ของภกษผใชสอย เครองบรโภคของสงฆ หรอของบคคลเสยหายไป. [๔๙๖] ขอวา เทว เวนยกา ไดแก อรรถ ๒ อยางสาเรจ ในวนย. ขอทพระผมพระภาคทรงบญญต ดวยอานาจวตถทควรและไม ควร ในวนยปฎกทงสน ชอวาขอบญญต. ทชออนโลมบญญต พงเหนในมหาปเทศ ๔. การผลาญปจจยเสย ชอวารอสะพาน. อธบายวา "ภกษพง ทากรรมอนไมควรดวยจตใด การทไมยงจตแมนนใหเกดขน" ชอวา การรอสะพานเสย. การกระทาโดยประมาณ คอโดยพอเหมาะ อธบายวา "ความตงอยในความพอเหมาะ" ชอวาความเปนผกระทาพอ ประมาณ. ขอวา กาเยน อาปชชต มความวา ตองอาบตทเกดทาง กายทวาร ดวยกาย. ตองอาบตทเกดทางวจทวาร ดวยวาจา. ขอวา กาเยน วฏาต มความวา แมเวนการแสดงใน ตณวตถารสมถะเสย ชอวายอมออกดวยเทานน. แตเมอแสดง แลวออก ชอวายอมออกดวยวาจา. บรโภคดวยการกลนกน ชอวาบรโภคภายใน. การทาศรษะ


เปนอาท ชอวาบรโภคภายนอก. ขอวา อนาคต ภาร วหต มความวา ภกษผมไดเปนเถระ แตนาภาระมถอพดและเชญแสดงธรรมเปนอาท ทพระเถระทงหลาย จะพงนา คอเรมความเพยรทจะรบภาระนน. ขอวา อาคต ภาร น วหต มความวา ภกษผเปนเถระ แต ไมทากจของพระเถระ. อธบายวา "ใหเสอมเสยกจทงปวงมอาท อยางนวา "ภกษทงหลาย เราอนญาตใหภกษผเปนเถระแสดงธรรม เองบาง, อนญาตใหภกษผเถระเชญภกษอนบาง, ภกษทงหลาย เราอนญาตปาฏโมกขใหเปนกจมพระเถระเปนใหญ." ขอวา น กกกจจายตพพ กกกจจายต มความวา ประพฤต รงเกยจ ทาสงทไมนารงเกยจ. ขอวา กกกจจายตพพ น กกกจจายต มความวา ภกษ ไมประพฤตรงเกยจทาสงทนารงเกยจ. [๔๙๗] อธบายวา "อาสวะ ทงหลายของภกษ ๒ พวกนน ยอมเพมพนทงกลางวนและกลางคน. เนอความแมในหมวด ๒ อนเปนลาดบไป พงทราบดวยอานาจ แหงเนอความ ทตรงกนขามกบทกลาวแลว. บททเหลอ นบวามเนอความชดทงนน เพราะมนยดงกลาว แลวในบทนน ๆ. พรรณนาหมวด ๒ จบ


[พรรณนาหมวด ๓] วนจฉยในหมวด ๓ พงทราบดงน :- หลายบทวา อตถาปตต ตฏนเต ภควต อาปชชต ม ความวา เมอพระผมพระภาคยงทรงอย ภกษจงตองอาบตใด อาบต นนมอย. มนยเหมอนกนทกบท. บรรดาอาบตเหลานน เมอพระผมพระภาคเจายงอย ภกษจง ตองอาบต เพราะโลหตปบาท. เมอพระผมพระภาคปรนพพานแลว ภกษจงตอง ยงทรงอยไมตองอาบต เพราะรองเรยกพระเถระดวย วาทะ วา อาวโส เปนปจจย เพราะบาลวา "อานนท กบดน แล ภกษทงหลาย ยอมรองเรยกกนและกน ดวยวาทะวา อาวโส โดยเวลาทเราลวงไปเสย ทานทงหลายไมพงรองเรยกกนและกน อยางนน, อานนท ภกษผเถระอนภกษผใหม พงรองเรยกดวยวาทะ วา "ภทนเต" หรอวา "อายสมา" ดงน. เมอพระผมพระภาคยงทรงอยกตาม ปรนพพานแลวกตาม เวนอาบต ๒ เหลานเสย ภกษยอมตองอาบตทเหลอ. เมอหามเสยแลว ฉนของเคยวของฉนทไมเปนเดน ชอวาตอง อาบตในกาล หาตองในวกาลไม. แตยอมตองอาบตเพราะวกาล- โภชนในวกาล หาตองในกาลไม. ยอมตองอาบตทเหลอ ทงในกาล และวกาล. ในเวลากลางคอ ยอมตองอาบตเพราะนอนในเรอนรวมกน,


ในเวลากลางวน ยอมตองอาบตเพราะไมปดประตเรนอย. ยอมตอง อาบตทเหลอ ทงกลางคนและกลางวน. ภกษผพาล ไมฉลาด เมอใหบรษทอปฏฐาก ดวยคดวา "เรา มพรรษา ๑๐ เรามพรรษาเกด ๑๐" ผมพรรษครบ ๑๐ ยอมตอง ผมพรรษาหยอน ๑๐ ไมตอง. ภกษใหมหรอปนกลาง เมอใหบรษทอปฏฐาก ดวยคดวา "เราเปนบณฑต เราเปนคนฉลาด" ผมพรรษาหยอน ๑๐ ยอมตอง ผมพรรษาครบ ๑๐ ไมตอง. ทงภกษผมพรรษาครบ ๑๐ [๔๙๘] ทงภกษผมพรรษาหยอน ๑๐ ยอมตองอาบตทเหลอ. ภกษผพาล ไมฉลาด เมอไมถอนสยอย ดวยคดวา "เรา มพรรษาครบ ๕" ผมพรรษาครบ ๕ ยอมตอง. ภกษใหมไมถอนสยอย ดวยคดวา "เราเปนบณฑต เปน ผฉลาด" ผมพรรษาหยอน ๕ ยอมตอง. ทงภกษผมพรรษาครบ ๕ ทงภกษผมพรรษาหยอน ๕ ยอมตองอาบตทเหลอ. ภกษผมจตเปนกศล ยอมตองอาบตเหนปานน คอ "บอก ธรรมกะอนปสมบนวาโดยบท, แสดงธรรมแกมาตคาม." ภกษผมจตเปนอกศล ยอมตองอาบตตางโดยชนด มปาราชก, สกกวสฏฐ, กายสงสคคะ, ทฏฐลละ, อตตกามปารจรยา, ทฏฐ- โทสะ, สงฆเถระ, ปหารทานะ, ตลสตตกะ เปนตน.


ผมจตเปนอพยากฤต ยอมตองอาบต มไมแกลงนอนใน เรอนรวมกนเปนตน. พระอรหนตยอมตองอาบตใด ภกษผมจต เปนอพยากฤต ยอมตองอาบตนนทงหมด. ภกษผพรอมเพรยงดวยสขเวทนา ยอมตองอาบตตางชนดม เมถนธรรมเปนตน. ผพรอมเพรยงดวยทกขเวทนา ยอมตองอาบตตางชนดมทฏฐ- โทสะเปนตน. ผพรอมเพรยงดวยสขเวทนา ยอมตองอาบตใด ภกษผมตน มธยสถ (วางเฉย) เมอตองอาบตนนแล ชอวาผพรอมเพรยงดวย อทกขมสขเวทนาตอง (อาบต). ขอวา ตโย ปฏกเขปา มความวา ขอหาม ๓ อยาง ของพระ ผมพระภาคพทธเจา คอ ความเปนผมกมาก ความเปนผไมสนโดษ ในปจจย ๔ ความไมรกษาขอปฏบตอนขดเกลากเลส, ธรรม ๓ อยาง เหลานแล อนพระผมพระภาคพทธเจาทรงหาแลว. สวนธรรม ๓ อยาง มความเปนผมกนอยเปนตน อนพระผม- พระภาคพทธเจาทรงอนญาตแลว. เพราะเหตนน ทานจงกลาววา "ธรรม ๓ อยาง ทรงอนญาต." ภกษใหบรษทอปฏฐาก ดวยคดวา "เรามพรรษาครบ ๑๐" ไมถอนสย ดวยคดวา "เรามพรรษาครบ ๕" ผโงเขลาตอง ผฉลาดไมตอง.


ผมพรรษาหยอน ๑๐ คดวา "เราเปนผฉลาด" เมอใหบรษท อปฏฐาก เพราะความเปนพหสตบคคล และผมพรรษาหยอน ๕ ไม ถอนสย ผฉลาดตอง ผโงเขลาไมตอง. ทงผฉลาด ทงผโงเขลา ยอมตองอาบตทเหลอ. [๔๙๙] เมอไมเขาพรรษา ยอมตองในกาฬปกข ไมตองใน ชณหปกข. เมอไมปวารณาในวนมหาปวารณา ยอมตองในชณห- ปกข ไมตองในกาฬปกข. ยอมตองอาบตทเหลอทงในกาฬปกขและ ชณหปกข. การเขาพรรษา ยอมสาเรจในกาฬปกข ไมสาเรจในชณหปกข. ปวารณาในวนมหาปวารณา ยอมสาเรจ ในชณหปกข ไม สาเรจในกาฬปกข. สงฆกจททรงอนญาตทเหลอ ยอมสาเรจทงในกาฬปกขและ ชณหปกข. ภกษนงผาอาบนาฝนทวกปปเกบไวในวนปาฏบทหลง แตเพญ เดอนกตตกาหลง ยอมตองในฤดเหมนต. แตในกรนท กลาววา "ไมถอนในวนเพญเดอนกตตกาหลง ยอมตองในฤดเหมนต." คาในอรรถกถากรนทแมนนทานกลาวชอบ. เพราะพระผมพระภาคเจาไดตรสไววา "เราอนญาตใหภกษอธฏฐาน ตลอด ๔ เดอน ตอแตนนไป อนญาตใหวกปป" เมอฤดรอนยงเหลอกวา ๑ เดอน ภกษแสวงหา และเมอฤดรอน


ยงเหลอกวากงเดอน ภกษทานง ชอวายอมตองอาบตในคมหฤด. เมอมผาอาบนาฝน แตเปลอยกายอาบนาฝน ชอวายอมตอง อาบตในฤดฝน. สงฆเมอทาปารสทธอโบสถหรออธษฐานอโบสถ ยอมตอง อาบต. คณะเมอทาสตตทเทสและอธฏฐานอโบสถ ยอมตองอาบต. ภกษผเดยว เมอทาสตตทเทส ยอมตองอาบต. แมในปวารณา กนยนแล. สงฆอโบสถ และสงฆปวารณา ยอมสาเรจแกสงฆเทานน. คณะอโบสถ และคณะปวารณา ยอมสาเรจแกคณะเทานน. อธษฐานอโบสถและอธษฐานปวารณา ยอมสาเรจแกบคคล เทานน. [วาดวยการปด ๓ อยางเปนตน] เมอกลาวคาวา "ขาพเจาตองปาราชก" เปนตน ชอวาปด วตถ ไมปดอาบต. เมอกลาวคาวา "ขาพเจาไดเสพเมถนธรรม" เปนตน [๕๐๐] ชอวาปดอาบต ไมปดวตถ. ภกษใด ไมบอกวตถ ไมบอกอาบต, ภกษน ชอวาปด ทงวตถทงอาบต. ทชอวาทกาบง เพราะปกปดไว.


ทกาบง คอเรอนไฟ ชอวา ชนตาฆรปฏจฉาท. แมในทกาบง นอกน กมนยเหมอนกน. ภกษผปดประตอยภายในเรอนไฟ ควรทาบรกรรม. แมภกษ ผแชอยในนา กควรทาบรกรรมนนเหมอนกน. แตไมควรขบเคยว หรอฉนในสถานทง ๒. ของอนปกปด คอ ผา ควรในททงปวง ภกษผปกปด (กาย) ดวยของปกปด คอ ผานนแลว สมควร ทากจทงปวง. บทวา วหนต มความวา ยอมไป คอยอมออกไป ไดแก ไมไดความตเตยนหรอคาคดคาน. ดวงจนทร พนจากเมฆ หมอก ควน ธลและราหแลว เปดเผยด ยอมรงเรอง, อนสงเหลานนอยาง ใดอยางหนง กาบงแลว ยอมไมมรงเรอง. ดวงอาทตยกเหมอนกน. แมธรรมวนยทภกษเปดเผยจาแนกแสดงอยแล จงรงเรอง, ปกปดไว หารงเรองไม. [วาดวยอาบตทผอาพาธตองเปนตน] ภกษผอาพาธ เมอออกปากขอเภสชอยางอน ในเมอจาเปน ตองทาดวยเภสชอยางอน ยอมตอง (อาบต). ผไมอาพาธ เมอออกปากของเภสช ในเมอไมจาเปนตองทา ดวยเภสชยอมตอง. ภกษทงอาพาธและไมอาพาธ ยอมตองอาบตทเหลอ.


ขอวา อนโต อาปชชต โน พห มความวา เมอสาเรจ การนอนเขาไปเบยด (ภกษเขาไปกอน) ยอมตอง. ขอวา พห อาปชชต โน อนโต มความวา เมอตงเตยง เปนตนของสงฆไวกลางแจงแลวหลกไป ชอวายอมตองในภายนอก. ยอมตองอาบตทเหลอทงภายในภายนอก. ขอวา อนโต สมาย มความวา ภกษอาคนตกะ เมอไม แสดงอาคนตกวตร กางรมสวมรองเทา เขาสวหาร แตพอเขา อปจารสมา กตอง. ขอวา พห สมาย มความวา ภกษผเตรยมจะไป เมอไม บาเพญคมกวตร มเกบงาภณฑะไมเปนตน หลกไป [๕๐๑] แตพอ กาวลวงอปจารสมากตอง. ยอมตองอาบตทเหลอทงภายในสมาและ ภายนอกสมา. [วาดวยอาบตทตองในทามกลางสงฆเปนตน] เมอภกษผแกกวา มอย ภกษไมไดรบเผดยงกลาวธรรมชอวา ตองในทามกลางสงฆ. ในทามกลางคณะกด ในสานกบคคลกด กนยนแล. ออก (จากอาบต) ดวยตณวตถารกสมถะ ชอวาออกดวยกาย. เมอภกษไมยงกายใหไหว แสดงดวยวาจา อาบตชอวาออก ดวยวาจา.


เมอทากรยาทางกายประกอบกบวาจาแสดง อาบตชอวาออก ดวยกายดวยวาจา. อาบตทเปนทงเทสนาคามนทงวฏฐานคามน ยอมออกในทาม กลางสงฆ. แตวา เฉพาะอาบตเปนเทสนาคามนเทานน ยอมออก ในทามกลางคณะและบคคล. [วาดวยองคเปนเหตลงโทษและเพมโทษ] สองบทวา อาคาฬหาย เจเตยย มความวา สงฆพงตงใจ เพอความแนนเขา คอเพอความมนคง. อธบายวา "สงฆเมอ ปรารถนา พงลงอกเขปนยกรรม แกภกษผถกสงฆลงตชชนยกรรม เปนตนแลวไมยงวตรใหเตม. ในคาวา อลชช จ โหต พาโล จ อปกตตโต จ น มความ วา ไมพงลงโทษดวยเหตเพยงเทาน วา "ผนเปนผโง ไมรจกธรรม และอธรรม" หรอวา "ผนมใชผปกตตต ไมรจกอาบตและมใช อาบต." พงลงโทษแกภกษผตองอาบต ซงมความเปนผโงเปนมล และมความเปนไมใชผปกตตตเปนมล. ผตองอาบต ๒ กอง ชอวาผเสยศลในอธศล. ผตองอาบต ๕ กอง ชอวาผเสยอาจาระ. ผประกอบดวยอนตคาหกทฏฐ ชอวาผเสยทฏฐ. พงลงโทษแกภกษเหลานน ผไมเหน ไมทาคนอาบต และผไม ยอมสละทฏฐเทานน.


อนาจารตางโดยชนดมเลนการพนนเปนตน ดวยเครองเลนม สกา๑เปนอาท ชอวาเลนทางกาย. [๕๐๒] อนาจารตางโดยชนดมทาเปงมางปากเปนตน ชอวา เลนทางวาจา. อนาจารทางทวารทง ๒ ตางโดยมฟอนและขบเปนตน ชอวา เลนทางกายและทางวาจา. ความกาวลวงสกขาบทททรงบญญตในกายทวาร ชอวาอนาจาร ทางกาย. ความกาวลวงสกขาบทททรงบญญตในวจทวาร ชอวาอนาจาร ทางวาจา. ความกาวลวงสกขาบทททรงบญญตในทวารทง ๒ ชอวาอนาจาร ทางกายทวารและทางวจทวาร. สองบทวา กายเกน อปฆาตเกน ไดแก ดวยการไมศกษา สกขาบทททรงบญญตในกายทวาร. จรงอย ภกษใดไมศกษาสกขาบทนน, ภกษนนชอวาผลาญ สกขาบทนน. เพราะเหตนน การไมศกษานน ของภกษนน ทานจง กลาววา การผลาญเปนไปทางกาย. แมใน ๒ สกขาบททเหลอ ก นยนแล. ขอวา กายเกน มจฉาชเวน ไดแก ดวยการรบใชของ ๑. ปาสกาทห, ปาสก=Throw=ทอดลกบาท-เลนสกา


คฤหสถ มเดนสงขาวเปนตนกด ดวยเวชชกรรมมผาฝเปนตนกด. บทวา วาจสเกน ไดแก ดวยรบหรอบอกขาว (ของคฤหสถ) เปนตน. บทท ๓ ทานกลาวดวยอานาจประกอบบททง ๒ เขาดวยกน. หลายบทวา อล ภกข มา ภณฆน มความวา "อยาเลย ภกษ เธออยาทาความบาดหมาง อยาทาความทะเลาะ อยาทา ความแกงแยง อยากอววาท." บทวา น โวหรตพโพ ไดแก ไมพงวากลาวอะไรเลย. จรงอย ภกษทงหลาย ยอมไมสาคญทจะพงฟงถอยคาของ ภกษเชนนน แมวากลาวอย ขอวา น กสม จ ปจเจกฏาเน มความวา (ภกษผ ประกอบดวยองค ๓ คอเปนอลชชเปนตน) อนสงฆไมพงตงไวใน ตาแหนงหวหนาไร ๆ คอแมตาแหนงเดยว มถอพด (อนโมทนา) เปนตน. สองบทวา โอกาส การาเปนตสส มความวา (ภกษผ ประกอบดวยองค ๓ คอเปนอลชช เปนตน ) ซงขอโอกาสอยอยางน วา "ขอทานจงใหโอกาส, ขาพเจาอยากพดกะทาน." ขอวา นาล โอกาสกมม กาต มความวา โอกาสอนภกษ ไมพงทาวา "ทานจกทาอะไร ?" ดงน. ขอวา สวจนย นาทาตพพ มความวา คาใหการ ไมควร เชอถอ, คอแมถอยคา กไมควรฟง, ไมควรไปในทซงเธอประสงค


จะเกาะตวไป. หลายบทวา ตหงเคห สมนนาคตสส ภกขโน วนโย มความวา ภกษนนยอมรวนยใด, [๕๐๓] วนยนนยอมเปนวนยของ เธอ, วนยนน อนสงฆไมพงถาม. สองบทวา อนโยโค น ทาตพโพ มความวา สงฆไมพง ใหโอกาสเพอถาม แกภกษพาลนน ผถามอยวา "นควรหรอ ?" เธออนสงฆพงตอบวา "จงถามภกษอน." แมภกษใด ยอมถามภกษ นน ภกษนน อนภกษผบณฑตพงกลาววา "ทานจงถามภกษอน." เพราะเหตนน ภกษพาลนน อนภกษอนไมพงถามเลยทเดยว คอ คาถามของภกษพาลนน อนใคร ๆ ไมพงฟง. สองบทวา วนโย น สากจฉตพโพ มความวา ปญหาวนย อนใคร ๆ ไมพงสนทนา, คอเรองทควรหรอไมควร กไมพงสนทนา (กบภกษพาลนน) [วาดวยชาวอบาย ๓ พวกเปนตน] สองบทวา อทมปปหาย ไดแก ไมสละลทธมความเปนผ ปฏญญาวาตนเปนพรหมจารบคคลเปนตนนน. สองบทวา สทธ พรหมจาร ไดแก ภกษผขณาสพ. สองบทวา ปาตพยต อาปชชต ไดแก ถงความเปนผตกไป คอการเสพ. แตเพราะบาลวา อทมปปหาย บคคลนน พงละความ


ปฏญญาวาตนเปนพรหมจารบคคลนนเสยแลว ขอขมาพระขณาสพ เสยวา "ขาพเจากลาวเทจ, ขอทานจงอดโทษแกขาพเจา" แลวสละ ลทธทวา "โทษในกามทงหลายไมม" เสย ทาการชาระคตใหสะอาด. อกศลทงหลายดวย รากเงาทงหลายดวย ชอวาอกศลมล, อกอยางหนง รากเงาของอกศลทงหลาย ชอวาอกศลมล. แมใน กศลมล กนยนแล. ความประพฤตชวหรอความประพฤตผดรป ชอวาทจรต. ความประพฤตเรยบรอยหรอความประพฤตทด ชอวาสจรต. ทจรต ททาดวยกายอนเปนทางสาหรบทา ชอวากายทจรต. ในบททงปวง กนยนแล. คาทเหลอ นบวาชดเจนแลว เพราะ มนบดงกลาวแลวในทนน ๆ ฉะนแล. พรรณนาหมวด ๓ จบ. (พรรณนาหมวด ๔) [วาดวยประเภทของอาบต] วนจฉยในหมวด ๔ พงทราบดงน :- ขอวา สกวาจาย อาปชชต ปรวาจาย วฏาต มความวา ภกษตองอาบตตางโดยชนดมปทโสธมมาบตเปนอาท เนองดวยวจทวาร ถงสถานทระงบดวยตณวตถารกะแลว ยอมออกดวยกรรมวาจา ของภกษอน.


[๕๐๔] ขอวา ปราวาจาย อาปชชต สกวาจาย วฏาต มความวา ภกษตองดวยกรรมวาจาของภกษอน เพราะไมยอมสละ ทฏฐลามก, เมอแสดงในสานกของบคคล ชอวาออกดวยวาจา ของตน. ขอวา สกวาจาย อาปชชต สกวาจาย วฏาต มความวา ภกษตองอาบตตางโดยชนดมปทโสธมมาบตเปนอาท เนองดวยวจทวาร ดวยวาจาของตน, แมเมอแสดงแลวออกเสยเอง. ชอวาออกดวย วาจาของตน. ขอวา ปรวาจาย อาปชชต ปรวาจาย วฏาต มความวา ภกษตองสงฆาทเสส มสวดสมนภาสนเพยงครงท ๓ ดวยกรรมวาจา ของผอน, แมเมอออก ชอวายอมออกดวยกรรมวาจามปรวาสกมมวาจา เปนตนของภกษอน. วนจฉยในจตกกะเหลาอนจากปฐมจตกกะนน พงทราบดงตอไปน :- ภกษทตองอาบตทเปนไปทางกายทวาร ดวยกาย, เมอแสดงเสย ชอวาออกดวยวาจา. ตองอาบตทเปนไปทางวจทวาร ดวยวาจา, ชอวายอมออกดวยกาย เพราะตณวตถารกสมถะ. ตองอาบตทเปนไปทางกายทวาร ดวยกาย, ชอวายอมออกจาก อาบตทเปนไปทางกายทวารนนแล ดวยกาย เพราะตณวตถารสมถะ.


ตองอาบตทเปนไปทางวจทวาร ดวยวาจา, เมอแสดงอาบต นนแลเสย ชอวาออกดวยวาจา. ภกษผหลบ ยอมตองอาบตทจะพงตองตามจานวนแหงขน เพราะ กายถกเตยงของสงฆทไมลาดดวยเครองลาดของตน และอาบตทจะพง ตองเพราะนอนในเรอนรวมกน. และเมอตนแลวรวาตนตองแลว แสดงเสย ชอวาตนแลวออก, แตเมอตนอย ตองแลว นอนใน สถานทระงบดวยตณวตถารกะ ชอวากาลงตนตอง หลบไป ออก. แม ๒ บทเบองหลง กพงทราบโดยทานองทกลาวแลวนนแล. ภกษผไมมความตงใจ ชอวายอมตองอาบตทเปนอจตตกะ. เมอแสดงเสยในภายหลง ชอวามความตงใจออก. ภกษผมความตงใจ ชอวายอมตองอาบตทเปนสจตตกะ. เธอ นอนอยในสถานทระงบดวยตณวตถารกะ ชอวาไมมความตงใจออก. แม ๒ บททเหลอ กพงทราบโดยทานองทกลาวแลวนนแล. [๕๐๕] ภกษใด แสดงสภาคาบต, ภกษนชอวาแสดงอาบต อยางใดอยางหนงมปาจตตยเปนตน ตองทกกกฏ เพราะการแสดงเปน ปจจย. จรงอย เมอแสดงอาบตนน ยอมตองทกกฏ. แตเมอตอง ทกกฏนน ชอวายอมออกจากอาบตมปาจตตยเปนตน. เมอออก จากอาบตมปาจตตยเปนตน ชอวายอมตองทกกฏนน. จตกกะนวา "อตถ อาปชชนโต เทเสต" ดงน พงทราบวา "ทานกลาว" หมาย เอาประโยคอนหนงเทานน ของบคคลผหนง ดวยประการฉะน.


[วนจฉยในกมมจตกกะ] วนจฉยในกมมจตกกะ พงทราบดงน:- ภกษตองอาบตเพราะไมยอมสละทฏฐลามก ดวยกรรม, เมอ แสดงเสย ชอวาออกดวยมใชกรรม. ตองอาบตเพราะปลอยสกกะเปนตน ดวยมใชกรรม, ยอมออก ดวยกรรม มปรวาสเปนอาท. ตองอาบตเพราะสมนภาสน ดวยกรรมเทานน ยอมออกดวยกรรม. ยอมตองอาบตทเหลอ ดวยมใชกรรม ยอมออกดวยมใชกรรม. [วนจฉยในปรกขารจตกกะ] วนจฉยในปรกขารจตกกะ พงทราบดงน :- บรขารของตนเปนท ๑. บรขารของสงฆเปนท ๒. บรขาร ของเจดยเปนท ๓. บรขารของคฤหสถเปนท ๔. กถาวา บรขาร ของคฤหสถนน เปนของทเขานามา เพอประโยชนแกบาตร จวร นวกรรมและเภสช. ภกษจะใหกญแจ และใหบรขารนนอยขางในกควร. [วนจฉยในสมมขจตกกะ] วนจฉยในสมมขจตกกะ พงทราบดงน :- ภกษตองอาบตเพราะไมยอมสละทฏฐลามก ตอหนาสงฆแท,


แตในเวลาออกไมมกจทสงฆจะตองทา เพราะฉะนน จงชอวาออก ลบหลง. ตองอาบต เพราะปลอยสกกะเปนตน ลบหลง ยอมออกตอ หนาสงฆ. ตองอาบตสมนภาสนตอหนาสงฆเทานน ยอมออกตอหนา. ยอมตองอาบตทเหลอตางโดยชนด มสมปชานมสาวาทเปนตน ลบหนา และออกกลบหลง. อชานนตจตกกะ เหมอนกบอจตตกจตกกะ. [วาดวยเพศกลบ] [๕๐๖] บทวา ลงคปาตภาเวน มความวา เมอเกดเพศกลบ แกภกษหรอภกษณผนอนแลวเทานน จงเปนอาบตเพราะนอนรวม เรอนกน. คาวา ลงคปาตภาเวน นแล ทานกลาวเจาะจงอาบต เพราะ นอนรวมเรอนกนนน. กอาบตทไมทวไป แกภกษและภกษณทง ๒ ฝาย ยอมออก เพราะความปรากฏแหงเพศ. [วนจฉยในสหปฏลาภจตกกะ] วนจฉยในสหปฏลาจตตกกะ พงทราบดงน:- เพศของภกษใด ยอมเปลยนไป, ภกษนน พรอมกบไดเพศ (ใหม) ยอมละเพศบรษเดมเสย ดวยอานาจแหงเพศทเกดขนกอน


และดวยความเปนเพศประเสรฐ ตงอยในเพศสตรอนเกด ณ ภายหลง. กายวญญตและวจวญญต ซงเปนไปดวยอานาจแหงจรตของบรษและ อาการของบรษเปนตน ยอมระงบไป. บญญตทเปนไปอยางนวา "ภกษ" กด "บรษ" กด ยอมดบไป. กสกขาบท ๔๖ เหลาใด อนไมทวไปดวยภกษณทงหลาย, ไมเปนอาบต เพราะสกขาเหลา นนเลย. กวนจฉยในจตกกะท ๒ พงทราบดงน:- เพศของภกษณใด ยอมเปลยนไป, ภกษณนน ยอมละเพศ สตรทนบวาเกดภายหลง เพราะเกดขนภายหลงบาง เพราะความเปน เพศทรามบาง ตงอยในเพศบรษ ทนบวาเกดกอน โดยประการดง กลาวแลว. วญญตซงแผกจากทกลาวแลว ยอมระงบไป. บญญต ทเปนไปอยางนวา "ภกษณ" กด สตร" กด ยอมดบไป. สกขาบท ๑๓๐ เหลาใด อนไมทวไปดวยภกษทงหลาย, ไมเปนอาบต เพราะสกขาบทเหลานนเลย. สองบทวา จตตาโร สามกกสา ไดแก มหาปเทศ ๔. จรงอย มหาปเทศ ๔ นน ทานกลาววา "สามกกสา" เพราะเปนขอทพระ ผมพระภาคทรงรอขน คอยกขนตงไวเอง ในเมอยงไมเกดเรองขน บทวา ปรโภคา ไดแก กลนของทควรกลน. สวนนา เพราะไมเปนกาลกา ไมไดรบประเคน กควร. ยาวกาลกเปนตน ทไมไดรบประเคน ไมควรกลน.


ยามมหาวกฏ ๔ อยาง เพราะเปนของเฉพาะกาล ควรกลน ในกาลทตรสไวอยางไร. สองบทวา อปาสโก สลวา ไดแก ผครองศล ๕ หรอ ศล ๑๐. [วนจฉยในอาตนตกาทจตกกะ] วนจฉยในอาคนตกาทจตกกะ พงทราบดงน :- [๕๐๗] ภกษผกางรมสวมรองเทา คลมศรษะเขาสวหารและ เทยวไปในวหารนน เฉพาะเปนอาคนตกะจงตอง เปนเจาถนไมตอง. ฝายภกษผไมทาอาวาสกวตร เปนเจาถน จงตอง เปน อาคนตกะ ไมตอง. ทง ๒ พวก ยอมตองอาบตทเปนทางกายทวาร และวจทวารทเหลอ. ทงอาคนตกะ ทงเจาถน ยอมไมตองอาบตท ไมทวไป (แกตน). วนจฉยแมในคมยจตกกะ พงทราบดงน :- ภกษผไมยงคมยวตรใหเตมไปเสย เปนผเตรยมจะไป จงตอง, เปนเจาถน ไมตอง. เมอไมทาอาวาสกวตร เปนเจาถน จงตอง ผเตรยมจะไป ไม ตอง. ทง ๒ พวก ยอมตองอาบตทเหลอ. ทง ๒ พวก ไมตองอาบตทไม ทวไป (แกตน).


[วนจฉยในวตถนานตตตาทจตกกะ] วนจฉยในวตถนานตตตาทจตกกะ พงทราบดงน :- ความทปาราชก ๔ มวตถตาง ๆ กนและกนแล ยอมม, ความ ทปาราชก ๔ มอาบตตางกนและกนหามไม. จรงอย อาบตปาราชก นนทงหมด คงเปนอาบตปาราชกเหมอนกน. แมในสงฆาทเสส เปนตน กนยนแล. สวนโยชนาในคาวา อาปตตนานตตตา น วตถนานตตตา น พงทราบโดยนยมอาทอยางนวา "ความเปนตางกนแหงอาบตแล ยอมมอยางน คอ "เปนสงฆาทเสสแกภกษ เปนปาราชกแกภกษณ เพราะเคลาคลงกนและกนดวยกาย แหงภกษและภกษณ, ความเปน ตางกนแหงวตถหามไม, ความเคลาคลงกนดวยกายแล เปนวตถแหง อาบตแมทง ๒, อนง เพราะฉนกระเทยม เปนปาจตตยแกภกษณ เปนทกกฏ แกภกษ." พงทราบความทปาราชก ๔ กบสงฆาทเสส ๑๓ มวตถตางกน และมอาบตตางกน. พงทราบความทสงฆาทเสสเปนตน กบอนยตเปนตน มวตถ และมอาบตตางกน. ความทวตถเปนของตางกน (และ ความทอาบตเปนของตาง กน ไมมแกภกษและภกษณผตองปาราชก ๔ ขางตน พองกน.


[๕๐๘] ในภกษและภกษณผตองตางกนกตาม ในภกษ และภกษณผตองอาบตททวไป (แกกนและกน) ทเหลอกตาม มนย เหมอนกน. [วนจฉยในวตถสภาคาทจตกกะ] วนจฉยในวตถสภาคาทจตกกะ พงทราบดงน :- เพราะภกษกบภกษณเคลาคลงกนดวยกาย มความทวตถเปน สภาคกน ไมมความทอาบตเปนสภาคกน. ในปาราชก ๔ มความทอาบตเปนสภาคกน ไมมความทวตถ เปนสภาคกน. ในสงฆาทเสสเปนอาท มนยเหมอนกน. ในปาราชก ๔ ของภกษและภกษณ มความทวตถเปนสภาค กนดวย มความทอาบตเปนสภาคกนดวย. ในอาบตททวไปทงปวง กนยน. ในอาบตทไมทวไป ความทวตถเปนสภาคกนกไมม และความ ทอาบตเปนสภาคกนกไมม. กปญหาท ๑ ในจตกกะตน เปนปญหาท ๒ ในจตกกะน, และ ปญหาท ๒ ในจตกกะตนนน เปนปญหาท ๑ ในจตกกะน. ไมมความ ทาตางกนในปญหาท ๓ และท ๔. [วนจฉยในอปชฌายจตกกะ] วนจฉยในอปชฌายจตกกะ พงทราบดงน :- กเพราะไมทาวตรทอปชฌายพงทาแกสทธวหารก อปชฌาย


ตองอาบต, สทธวหารกไมตอง. เมอไมทาวตรอนสทธวหารกพงทาแกอปชฌาย สทธวหารก ยอมตองอาบต, อปชฌายไมถกตอง. สทธวหารกและอปชฌายทง ๒ ฝาย ยอมตองอาบตทเหลอ. ทง ๒ ฝาย ไมตองอาบตทไมทวไป. แมในอาจรยจตกกะ กนยนแล. [วนจฉยในอาทยนตจตกกะเปนอาท] วนจฉยในอาทยนตจตกกะ พงทราบดงน:- ภกษถอเอาทรพยทเจาของไมไดใหบาท ๑ หรอเกดกวาบาท ดวยมอขอตน ตองอาบตหนก. ใชผอนดวยสงบงคบวา "ทานจง ถอเอาทรพยหยอนกวาบาท" ตองอาบตเบา. ๓ บททเหลอ พง ทราบโดยนยน. วนจฉยในอภวาทนารหจตกกะ พงทราบดงน :- สาหรบภกษณทงหลายกอน ในโรงฉน แมอปชฌายอยถด จากภกษณองคท ๙ ไป กเปนผควรอภวาท แตไมควรลกรบ. และ สาหรบภกษผกาลงฉนคาง ภกษรปใดรปหนงทเปนผใหญกวา [๕๐๙] ยอมเปนผควรอภวาท แตไมควรลกรบโดยไมแปลกกน. ภกษแมอปสมบทในวนนน ไปถงสานกแลว เปนผควรลกรบ แตไมควรอภวาท ของภกษผอยปรวาส แมมพรรษา ๖๐. ในสถานทไมทรงหาม ภกษทเปนผใหญ เปนผควรอภวาทและ


ควรลกรบของภกษใหม. ฝายภกษใหม เปนผไมควรอภวาท ไม ควรลกรบ ของภกษผใหญ. บทท ๑ แหงอาสนารหจตกกะ กบบทท ๒ ในจตกกะกอน และ บทท ๒ แหงอาสนารหจตกกะ กบบทท ๑ ในจตกกะกอน เหมอนกน โดยใจความ. [วนจฉยในกาลจตกกะเปนอาท] วนจฉยในกาลจตกกะ พงทราบดงน :- ภกษเมอหาม (โภชนะ) แลวฉน ชอวาตองในกาล ไมตอง ในวกาล. เมอตองอาบตเพราะวกาลโภชน ชอวาตองในวกาล ไมตอง ในกาล. เมอตองอาบตทเหลอ ชอวาตองทงในกาลและในวกาล. เมอ ไมตองอาบตทไมทวไป (แกตน) ชอวาไมตองทงในกาลทงในวกาล. วนจฉยในปฏคคหตจตกกะ พงทราบดงน :- อามสทรบประเคนกอนภตตกาล ควรในกาล ไมควรในวกาล. นาปานะ ควรในวกาล ไมควรในกาลในวนรงขน. สตตาหากลก ยาวชวก ควรทงในกาลและในวกาล. กาลก ๓ มยาวกาลกเปนตน ทลวงกาลของตน ๆ และ อกปปยมงสะเปนอคคหตกและอาหารทรบประเคน (คาง) ไว ไมควร ทงในกาลและในวกาล.


วนจฉยในปจจนตมจตกกะ พงทราบดงน:- เมอผกสมาในทะเล ชอวาตองในปจจนตมชนบท ไมตองใน มชฌมชนบท. เมอใหอปสมบทดวยคณะปญจวรรค และเมอทรงไวซงรอง เทา ๔ ชน อาบนาเปนนตยและเครองปลาดหนง ชอวาตองในมชฌม- ชนบท ไมตองในปจจนตมชนบท. แมภกษผกลาวอยวา "๔ วตถน ไมควรในปจจนตมชนบทน" ชอวาตองในปจจนตมชนบท. ฝายภกษผกลาวอยวา "๔ วตถน ควรในมชฌมชนบทน" ชอวาตองในมชฌมชนบท. ภกษยอมตองอาบตทเหลอ ในมชฌมชนบทและในปจจนตม- ชนบทแมทง ๒. ไมตองอาบตทไมทวไป (แกตน) ในทไหน ๆ. วนจฉยในจตกกะท ๒ พงทราบดงน :- วตถทง ๔ ประการ มอปสมบทดวยคณะปญจวรรคเปนตน ควรในปจจนตมชนบท. [๕๑๐] แมการทภกษแสดงวา "นควร" กควรในปจจนตม- ชนบทนนเหมอนกน แตไมควรในมชฌมชนบท. สวนการทภกษแสดงวา "นไมควร" ควรในมชฌมชนบท ไม ควรในปจจนตมชนบท. วตถทเหลออนพระผมพระภาคทรงอนญาต วา "ภกษทงหลาย เราอนญาตเกลอ ๕ ชนด" เปนตน, วตถนน


ควรในชนบททง ๒. สวนวตถใด ทรงหามวา "ไมควร." วตถนน ไมควรในชนบทแมทง ๒. [วนจฉยในอนโตอาทจตกกะ] วนจฉยในอนอาทจตกกะ พงทราบดงน :- ภกษยอมตองอาบตเพราะนอนเบยดเปนตน ในภายใน ไมตอง ในภายนอก. เมอวางเสนาสนะมเตยงของสงฆเปนตน ไวกลางแจงแลวหลก ไปเสย ชอวาตองในภายนอก ไมตองในภายใน. ทเหลอชอวาตอง ทงภายในและภายนอก. อาบตทไมทวไป (แกตน) ชอวาไมตอง ทงภายในทงภายนอก. วนจฉยในอนโตสมาทจตกกะ พงทราบดงน :- ภกษอาคนตกะ เมอไมยงวตรใหเตม ชอวาตองในภายในสมา, ภกษผเตรยมจะไป เมอไมยงวตรใหเตม ชอวาตองใน ภายนอกสมา. ภกษยอมตองอาบตเพราะมสาวาทเปนตน ทงภายในสมาและ ภายนอกสมา. ยอมไมตองอาบตไมทวไป (แกตน) ในทไหน ๆ. วนจฉยในคามจตกกะ พงทราบดงน :- ภกษยอมตองอาบตททรงตงไวควรศกษา อนเนองเฉพาะดวย ละแวกบาน ในบาน, ไมตองในปา.


ภกษณเมอใหอรณขน ยอมตองในปา, ไมตองในบาน ภกษยอมตองอาบตเพราะมสาวาทเปนตน ทงในบานและในปา ยอมไมตองอาบตทไมทวไป (แกตน) ในทไหน ๆ. [วนจฉยในปพพกจจาทจตกกะ] สองบทวา จตตโร ปพพกจจา มความวา พระอรรถกถา- จารยกลาวา "กรรม ๔ อยางนคอ "การปดกวาด ตามประทป ตงนาฉนนาใช พรอมทงปลาดอาสนะ" เรยกวา "ปพพกรณ." สวน กจ ๔ อยางนคอ "นาฉนทะ ปารสทธ บอกฤด นบภกษและสอน ภกษณ" พงทราบวา ปพพกจ." สองบทวา จตตาโร ปตตกลลา มความวา วนอโบสถ ๑ ภกษผเขากรรมมจานวนเทาไร เธอเปนผมาแลว ๑ สภาคาบตไม ๑ บคคลควรเวนไมมในหตถบาสสงฆนน ๑ "รวมเรยกปตตกลละ" ฉะนแล. [๕๑๑] สองบทวา จตตาร อน ปาจตตยาน มความวา ปาจตตย ๔ สกขาบทนคอ "สกขาบทวาดวยสาเรจการนอนเบยด, สกขาบททวา เอหาวโส คาม วา นคม วา เปนอาท, สกขาบท วาดวยแกลงกอความราคาญ, สกขาบทวาดวยแอบฟง ทพระผมพระ- ภาคตรสไวอยางนวา "ทาความหมายอยางนเทานนใหเปนปจจย หาใชอยางอนไม เปนปาจตตย." สองบทวา จตสโส ภกขสมมตโย มความวา สมมตในท


อน พนจากสมมต ๑๓ ทมาแลวอยางนวา "ถาภกษอยปราศจาก ไตรจวรแมสนราตร ๑ เวนเสยแตภกษไดสมมต, ถาภกษ...พงให ทาสนถตอนใหม เวนแตภกษไดสมมต, ถาเธออยปราศจากยงกวา นน เวนไวแตภกษไดสมมต, พงบอกอาบตชวหยาบของภกษแก อนปสมบน เวนไวแตภกษไดสมมต." [วนจฉยในคลานจตกกะ] วนจฉยในคลานจตกกะ พงทราบดงน:- เมอออกปากขอเภสชอน ดวยความเปนผละโมบ ในเมอมกจ ทจะตองทาดวยเภสชอน ภกษผอาพาธตอง (อาบต). เมอออกปากของเภสช ในเมอมกจทจะตองทาดวยของมใชเภสช ภกษไมอาพาธตอง. ภกษผอาพาธและไมอาพาธทง ๒ ยอมตองอาบตเพราะมสาวาท เปนตน. ทง ๒ ไมตองอาบตทไมทวไป (แกตน). บททเหลอในททงปวงตนทงนน ฉะนแล. พรรณนาหมวด ๔ จบ. [พรรณนาหมวด ๕] วนจฉยในหมวด ๕ พงทราบดงน :- ขอวา ปจ ปคคลา นยตา น บงถงบคคลผทาอนนตรย- กรรมนนเอง.


ขนชอวาอาบต มการตดเปนวนยกรรม ๕ พงทราบในเพราะ เตยงตงและผาปนง ผาปดฝ ผาอาบนาฝนและสคตจวร ซงเกน ประมาณ. บทวา ปจหากาเรห มความวา ภกษยอมตองอาบต ดวย อาการ ๕ เหลาน คอ "ความเปนผไมละอาย ความไมร ความเปน ผสงสยแลวขนทา ความเปนผมความสาคญวาควรในของทไมควร ความเปนผมความสาคญวาไมควรในของทควร." ขอวา ปจปาตตโย มสาวาทปจจยา ไดแก ปาราชก ถลลจจย ทกกฏ สงฆาทเสส และปาจตตย. [๕๑๒] บทวา อนามนตจาโร ไดแก ความไมมแหงการตอง บอกลาจงเทยวไปนวา "ภกษไมบอกลาภกษซงมอย ถงความเปน ผเทยวไปในสกลทงหลาย กอนฉนกด ทหลงฉนกด." บทวา อนธฏาน ความวา การฉนตองคานงถงสมยท พระผมพระภาคตรสวา "เวนไวแตสมย เปนปาจตตย เพราะฉน เปนหม" ชอวาความคานง. การทไมตองทาอยางนน ชอวาความ ไมตองคานง. ความหมายอนใด ในโภชนะทหลง อนพระผมพระภาคตรส แลว, การทไมตองทาความหมายอนนน ชอวาความไมตองหมาย. จรงอย ๕ วตถน พระผมพระภาคทรงหามแลวดวยธดงคของ ภกษผถอเทยวบณฑบาตเปนวตรนนเอง.


บทวา อสสงกตปรสงกโต มความวา เปนผอนภกษทงหลาย ผไดเหนไดฟง ระแวงแลวและรงเกยจแลว. อกอยางหนง ภกษแมเปนพระขณาสพ ผมอนไมกาเรบเปน ธรรมดา กเปนผถกระแวงถกรงเกยจ. เพราะเหตนน อโคจร ทงหลาย อนภกษพงเวน. จรงอย ภกษผปรากฏเสมอในอโคจร เหลานน ยอมไมพนจากความเสอมยศหรอจากความตเตยน. [วาดวยผาบงสกลเปนอาท] บทวา โสสานก ไดแก ผาทตกทปาชา. บทวา อาปณ ไดแก ผาทตกทประตตลาด. บทวา ถปจวร ไดแก ผาทเขาหมจอมปลวกทาพลกรรม. บทวา อภเสกก ไดแก จวรทเขาทงทสถานทอาบนา หรอ ทสถานทอภเษกของพระราชา. บทวา คตปฏยาคต ไดแก ผาทเขานาไปสปาชาแลวนากลบ มาอก. มหาโจร ๕ จาพวก ไดกลาวแลวในอตตรมนสสธมมสกขาบท๑. ขอวา ปจาปตตโย กายโต สมฏหนต มความวา ภกษ ตองอาบต ๕ ดวยสมฏฐานแหงอาบตท ๑. ไดแก อาบตทพระผมพระ- ภาคตรสไวในอนตรเปยยาลอยางนวา "ภกษมความสาคญวาควร ทากฎดวยการขอเขาเอง." ๑. มหาวภงค ๑/๑๖๙.


ขอวา ปจาปตตโย กายโต จ วาจโต จ มความวา ภกษ ยอมตองอาบต ๕ ดวยสมฏฐานแหงอาบตท ๓ คอ "ยอมตองอาบต ทพระผมพระภาคตรสไว ในอนตรเปยยาลนนแลอยางนวา "ภกษ มความสาคญวาควร ชกชวนกนทากฎ" ดงน. บทวา เทสนาคามนโย มความวา เวนปาราชกและสงฆา- ทเสสเสย ไดแกอาบตทเหลอ. [๕๑๓] สองบทวา ปจ กมมาม ไดแก กรรม ๕ คอ "ตชชนยกรรม นยสกรรม ปพพาชนยกรรม และปฏสารณยกรรม รวม ๔ และอปเขปนยกรรมทง ๓ อยาง ๑. สองบทวา ยาวตตยเก ปจ ไดแก อาบต ๓ คอ "ปาราชก ถลลจจย ทกกฏ ของภกษณผประพฤตตามภกษผอนสงฆยกวตร ผไมยอมสละ เพราะสมนภาสน เพยงครงท ๓." สงฆาทเสส เพราะ สมนภาสน ในเภทกานวตตสกขาบทเปนตน. ปาจตตย เพราะไมยอม สละทฏฐลามก. บทวา อทนน ไดแก ของทผอนไมประเคน. บทวา อวทต ไดแก ชอวาไมทราบ เพราะไมมเจตนาวา "เรารบประเคน." บทวา อกปปย ไดแก ของทไมไดทาใหควร ดวยสมณ- กปปะ ๕. กหรอวาเนอทไมควร โภชนะทไมควร แมอน กชอวา ของ ไมควร.


บทวา อกตาตรตต ไดแก ของทภกษหามโภชนะแลว ไม ไดทาใหเปนเดน. บทวา สมชชทาน ไดแก การใหมหรสพคอฟอนเปนตน. บทวา อสภทาน ไดแก การปลอยโคผในภายในแหงฝงโค. บทวา จตตกมมทาน ความวา การทใหสรางอาวาสแลวทา จตรกรรมในอาวาสนน สมควร. แตคาวา "จตตกมมทาน" น ทานกลาวหมายเอาการใหจตรกรรมทเปนลายรปภาพ. จรงอย ทาน ๕ อยางน โลกสมมตกนวาเปนบญกจรง, แต ทแท หาเปนบญไม คอเปนอกศลนนเอง. ความเปนผใครเพอจะพด เรยกวา ปฏภาณ ในคาวา "อป- ปนน ปฏภาณ" น. ความวา "ธรรม ๕ อยางน อนบคคลบรรเทา ไดยาก เพราะฉะนน จงชอวา บรรเทาไดไมงาย. แตบคคลอาจ บรรเทาไดดวยเหตทเปนอบาย คอดวยการพจารณาและการพราสอน เปนตน ทเหมาะกน." [อานสงสแหงการกวาด] ใน ๒ บทวา สกจตต ปลทต น มเรองเหลานเปนอทาหรณ. ไดยนวา พระปสสเทวเถระ ผอยทกาฬนทกาฬวหาร กวาด ลายเจดยแลว ทาอตตราสงคเฉวยงบาขางหนง และดลานเจดย ซง เกลยทรายไวเรยบ ราวกะลาดดวยดอกยางทราบ ใหเกดปตและ ปราโมทย มพระพทธเจาเปนอารมณ ไดยนอยแลว. ในขณะนน


มารไดจาแลงเปนลงดาเกดแลวทเชงภเขา เรยรายโคมยไวเกลอน ท ลานเจดย ไปแลว. [๕๑๔] พระเถระไมไดอาจเพอบรรลพระอรหต. กวาดแลว ไดไปเสย. แมในวนท ๒ มารไดจาแลงเปนโคแก กระทา ประการแปลกเชนนนนนแล. ในวนท ๓ ไดนรมตอตภาพเปนมนษย มเทาเก เดนเอาเทาคยรอบไป. พระเถระคดวา "บรษแปลกเชนน ไมมในโคจรคามประมาณโยชนหนงโดยรอบ, นคงเปนมารแนละ" จงกลาววา "เจาเปนมารหรอ ?". มารตอบวา "ถกละผเจรญ ขาพเจาเปนมาร, บดน ไมไดอาจเพอจะลวงทานละ." พระเถระ ถามวา "ทานเคยเหนพระตถาคตหรอ ?". มารตอบวา "แนละ เคยเหน." พระเถระกลาววา "ธรรมดามาร ยอมเปนผมอานภาพ ใหญ, เชญทานนรมตอตภาพใหคลายอตภาพของพระผมพระ- ภาคพทธเจากอน." มารกลาววา "ขาพเจาไมสามารถนรมตรป เชนนน ผเจรญ, แตเอาเถอะ ขาพเจาจกนรมรตรปเทยมทจะพง เหนคลายรปนน" ดงน แลวไดจาแลงเพศของตนตงอยดวยอตภาพ คลายพระรปของพระพทธเจา. พระเถระแลดมารแลวคดวา "มาร น มราคะ โทสะ โมหะ ยงงามถงเพยงน, พระผมพระภาคจะทรง งามอยางไรหนอ ? เพราะวา พระองคปราศจากราคะ โทสะ โมหะ โดยประการทงปวง" ดงนแลว ไดปตมพระพทธเจาเปนอารมณ เจรญวปสสนาบรรลพระอรหตแลว. มารกลาววา "ผเจรญ ขาพเจาถกทานลวงแลว." ฝายเถระกลาววา "มารแก จะม


ประโยชนอะไร ทเราจะลวงคนเชนทาน." ภกษหนมชอทตตะ แมในโลกนตรวหาร กวาดลานเจดยแลว แลด ไดโอทาตกสณ. ยงสมาบต ๘ ใหเกดแลว. ภายหลงเจรญ วปสสนา กระทาใหแจงซงผล ๓. ใน ๒ บทวา ปรจตต ปสทต น มเรองเหลานเปนอทาหรณ ภกษหนมชอตสสะ กวาดลายเจดยใกลทาชมพโกละแลว ได เอามอถอตะกราเทหยากเยอเทยวยนอย. ๕๑๕ ในขณะนน พระ เถระชอตสสทตตะลงจากเรอ และดลานเจดย ทราบวา "เปนสถาน ทเธอผมจตอบรมแลวกวาดไว" จงถามปญหาตงพนนย. ฝายพระตสสะ แกไดทงหมด. พระเถระในวหารแมบางตาบล กวาดลานเจดยแลว ทาวตร เสรจ. พระเถระ ๔ รปผไหวเจดย มาจากโยนกประเทศ เหนลาน เจดยแลว ไมเขาขางใน ยนอยทประตนนเอง พระเถระรปหนง ตาม ระลกได ๘ กลป รปหนงตามระลกได ๑๖ กป รปหนงตามระลก ได ๒๐ กลป รปหนงตามระลกได ๓๐ กป. ในคาวา เทวตา อตตมนา โหนต น มเรองนเปนอทาหรณ. ไดยนวา ภกษรปหนง ในวหารตาบล ๑ กวาดลานเจดยและ ลานโพธแลว ไปอาบนา. เทพดาทงหลายมจตเลอมใสวา "ตง แตกาลทสรางวหารนมา ไมมภกษทเคยบาเพญวตรกวาดอยางน" จงพากนมา ไดยนถอดอกไมอยในมอ. พระเถระมาแลวกลาววา


"พวกทานเปนชาวบานไหน ?" เทพดาจงกลาววา "ทานผเจรญ พวกขาพเจาอยทนเอง, เลอมใสในวตรของทานวา "ตงแตกาลท สรางวหารนมา ไมมภกษทเคยบาเพญวตรกวาดอยางน " จงยนถอ ดอกไมอยในมอ." ในบทวา ปสาทกสวตตนย น มเรองนเปนอทาหรณ. ไดยนวา ถอยคาน ปรารภบตรอมาตยคนหนง และพระอภย- เถระ เกดขนวา "บตรอมาตยจะเปนผนาเสอมใด หรอวาพระ- อภยเถระจะเปนผนาเลอมใสหนอ ?" ญาตทงหลายพดกนวา "เรา ทงหลายจกแลดชนทง ๒ นนในทเดยวกน" จงแตตวบตรอมาตยแลว ไดพากนไปดวยความคดวา "จกใหไหวพระมหาเจดย." ฝายมารดาของ พระเถระ ใหทาจวรมราคาบาทหนง๑ สงไปใหบตรดวยสงวา "บตร ของเราจงใหปลงผลแลวหมจวรน [๕๑๖] มภกษสงฆแวดลอม จง ไหวพระมหาเจดย." บตรอมาตยมญาตหอมลอมขนสลานเจดย ทาง ประตดานปราจน. พระอภยเถระมภกษสงฆแวดลอม ขนสลานเจดย ทางประตดานทกษณ มาพบกนบตรอมาตยนนทลานเจดย จงกลาว วา "ผมอาย ทานเทหยากเยอ ในทซงพระมหลลกเถระไดกวาดไว จะจบคแขงกบเราหรอ ?" ไดยนวา ในอตภาพทลวงไปแลวพระ- อภยเถระ เปนพระมหลลกเถระ ไดกวาดลานเจดยทกาชรคาม. บตรอมาตยเปนมหาอบาสก ถอหยากเยอไปเทในทซงทานกวาดไว. หลายบทวา สตถ สาสน กต โหต มความวา ชอวาวตร ๑. บาลฉบบบางเปนปาสาทก แปลวา นาเลอมใสกม ฯ


คอการกวาดน อนพระพทธเจาทงหลายทรงสรรเสรญ. เพราะเหตนน ภกษผทาวตรคอการกวาดนน จงเปนอนไดทา ตามคาสอนของพระศาสดา. เรองตอไปน เปนอทาหรณในขอนน. ไดยนวา ทานพระสารบตร ไปสหมวนตประเทศ ไมกวาด กอนนงเขานโรธทเงอมตาบลหนง. พระผมพระภาคทรงระลกถง ก ทรงทราบความทพระเถระไมกวาดกอนนง จงเสดจมาทางอากาศทรง แสดงรอยพระบาทไวในทซงมไดกวาดขางหนาพระเถระแลวเสดจกลบ. พระเถระออกจากสมาบตแลว เหนรอยพระบาทของพระผมพระภาค แลว ประจงตงไวซงความละอายและความเกรงกลวอยางแรงกลา คกเขา ลงคดวา "พระศาสดาไดทรงทราบความทเราไมกวาดกอนนงแลว หนอ, บดนเราจกขอใหพระองคทรงทาการทกทวงในทามกลางสงฆ" ไปสสานกของพระทศพล ถวายบงคมแลวนง. พระผมพระภาค ตรสวา "เธอไปไหน ? สารบตร " แลวตรสวา "บดน การทไม กวาดกอนนง ไมสมควรแกเธอ ผตงอยในตาแหนงเปนรองถดเราไป." จาเดมแตนนมา พระเถระ เมอยน แมในสถานทปลดลกดม ไดเอา เทาเขยหยากเยอแลวจงยน. [วาดวยองคของพระวนยธร] [๕๑๗] หลายบทวา อตตโน ภาสปรยนต น อคคณหาต มความวา ไมกาหนดทสดแหงถอยคาของตน อยางนวา "ในคดน ได


สตรเทาน ไดวนจฉยเทาน, เราจกกลาวสตรและวนจฉยเทาน." แตเมอไมกาหนดอยางนวา "นเปนคาตน นเปนคาหลงของ โจทก, นเปนคาตน นเปนคาหลงของจาเลย, ในของโจทกและ จาเลยน คาทควรเชอถอเทาน คาทไมควรเชอถอเทาน" ชอวา ไมกาหนดทสดแหงถอยคาของผอน. สองบทวา อาปตต น ชานาต ไดแก ไมรจกความทาตาง กนแหงอาบต ๗ กองวา "ปาราชกหรอสงฆาทเสส" เปนตน บทวา มล มความวา มลของอาบตม ๒ คอ กายและวาจา, ไมรจกมล ๒ นน. บทวา สมทย มความวา สมฏฐานแหงอาบต ๖ ชอวาเหต เกดของอาบต, ไมรจกเหตเกดของอาบต ๖ นน. คาอธบายวา "ไมรจกวตถ ของอาบตมปาราชกเปนตน " บาง. บทวา นโรธ มความวา ไมรจกเหตดบของอาบตอยางนวา "อาบตนยอมดบ คอ ยอมระงบดวยการแสดง, อาบตน ดวยการ อยกรรม." อนง เมอไมรจกสมถะ ๗ ชอวาไมรจกขอปฏบตเปนทางให ถงความดบแหงอาบต. วนจฉยในหมวด ๕ แหงอธกรณ พงทราบดงน :- ความวา "ไมรวภาคน คอ อธกรณ ๔ ชอวาอธกรณ. มล ๓๓ ชอวามลแหงอธกรณ. ววาทาธกรณ มมล ๑๒. อนวาทาธกรณ ม


มล ๑๔. อาปตตาธกรณ มมล ๖. กจจาธกรณ มมล ๑, มลเหลานน จกมแจงขางหนา. สมฏฐานแหงอธกรณ ชอวาเหตเกดแหงอธกรณ. ววาทาธกรณ อาศยเภทกรวตถ ๑๘ เกดขน, อนวาทาธกรณ อาศยวบต ๔ เกดขน, อาปตตาธกรณ อาศยกองอาบต ๗ เกดขน, กจจาธกรณ อาศยสงฆกจ ๔ อยางเกดขน." [๕๑๘] สองบทวา อธกรณนโรธ น ชานาต มความวา ไม อาจเพอจะหยงถงเคาเงอนจากเคาเงอน ใหวนจฉยถงความระงบโดย ธรรม โดยวนย โดยสตถศาสนา. อนง เมอไมรจกสมถะ ๗ อยางนวา "อธกรณน ระงบดวย สมถะ ๒, อธกรณน ระงบดวยสมถะ ๔, อธกรณน ระงบดวย สมถะ ๓, อธกรณน ระงบดวยสมถะ ๑." ชอวาไมรจกขอปฏบต เปนทางใหถงความดบแหงอธกรณ." สองบทวา วตถ น ชานาต ไดแก ไมรจกวตถแหง อาบต ๗ กองอยางนวา "นเปนวตถแหงปาราชก, นเปนวตถแหง สงฆาทเสส." บทวา นทาน ไดแก ไมรวา "สกขาบทน ทรงบญญตแลว ในนครน บรรดานครทงหลาย ๗ สกขาบท ทรงบญญตในนครน. สองบทวา ปตต น ชานาต ไดแก ผไมรจกบญญตแรก ในสกขาบทนน ๆ.


บทวา อนปยตต ไดแก ไมรจกบญญตเพมเตม. บทวา อนสนธวนปถ ไดแก ไมรจกเพอจะกลาวดวยอานาจ ความสบเนองกนแหงถอยคา และความสบเนองกนแหงวนจฉย. สองบทวา ตต น ชานาต ไดแก ไมรจกญตตทก ๆ อยาง. หลายบทวา ตตยา กรณ น ชานาต มความวา ไมรจก กจทจะพงทาดวยญตต. ชอวาญตตกรรม ยอมใช ใน ๙ สถาน มโอสารณาเปนตน. ไมรวา "เปนผเขากรรมแลวดวยญตต ในญตต- ทตยกรรมและฐตตจตตถกรรม." หลายบทวา น ปพพกสโส โหต น อปรกสโล มความวา ไมรจกคาทจะสวดกอน และคาทจะพงสวดทหลงบาง, ไมรวา ธรรมดาญตต ตองตงกอน ไมควรตงทหลง" บาง. สองบทวา อกาล จ โหต มความวา ไมรจกเวลา คอ ไมไดรบเผดยง ไมไดรบเชญ กสวด คอ ไมรจกทงกาลญตต ทงเขตญตต ทงโอกาสแหงญตต. [วาดวยภกษผอยปา] สองบทวา มนทตตา โมมหตตา ไดแก ไมรจกอานสงสใน ธดงค เพราะเปนคนงมงายดวยไมรทวทก ๆอยาง. [๕๑๙] บทวา ปาปจโฉ ไดแก ปรารถนาปจจยลาภ ดวย การอยปานน.


บทวา ปวเวก ไดแก กายวเวก จตตวเวก อปธวเวก. บทวา อทมฏ ต มวเคราะหวา ประโยชนแหงการอยปานน ยอมมดวยปฏบตงามน เพราะเหตนน การอยปานน ชอวา อทมฏ (มประโยชนดวยการปฏบตงามน). ความเปนแหงการอยปามประโยชน ดวยการปฏบตงามน ชอวา อทมฏ ตา, อาศยการอยปามประโยชน ดวยการปฏบตงามนนนแล, อธบายวา "ไมองโลกามสนอยหนงอน." [วาดวยองคของภกษผตองถอนสย] สองบทวา อโปสถ น ชานาต ไดแก ไมรจกอโบสถ ๙ อยาง. บทวา อโปสถกมม ไดแก ไมรจกอโบสถกรรม ๔ อยาง ตางโดยชนดมเปนวรรคโดยอธรรมเปนตน. บทวา ปาฏโมกข ไดแก ไมรจกมาตกา ๒ อยาง. บทวา ปาฏโมกขทเทส ไดแก ไมรจกปาฏโมกขทเทส ๙ อยาง แมทงหมด. บทวา ปวารณ ไดแก ไมรจกปวารณา ๙ อยาง. ปวารณา- กรรมคลายกบอโบสถกรรมนนแล. [วนจฉยในอปาสาทกปญจกะ] วนจฉยในอปาสาทกปญจกะ พงทราบดงน :- อกศลกรรม มกายทจรตเปนตน เรยกวากรรมไมนาเลอมใส. กศลกรรม มกายสจรตเปนตน เรยกวากรรมนาเลอมใส. บทวา อตเวล มความวา คลกคลอยในสกลทงเกน


เวลา คอ สนกาลมากกวา อยในวหารนอย. การทกเลสทงหลาย หยงลงในภายใน ชอวาชอง. บทวา สงกลฏ ไดแก อาบตตางโดยชนดในเพราะทฏ ลลวาจา และอาบตในเพราะกายสงสคคะเปนอาท. วนจฉยในวสทธปญจกะ พงทราบดงน :- ปวารณาทง ๙ อยาง พงทราบโดยปวารณาศพท. บททเหลอในททงปวง ตนทงนน ฉะนแล. พรรณนาหมวด ๕ จบ. [ พรรณนาหมวด ๖] วนจฉยในหมวด ๖ พงทราบดงน :- สองบทวา ฉ สามจโย ไดแก สามจกรรม ๖ เฉพาะใน ภกขปาฏโมกข เหลาน คอ "ภกษนนกเปนอนมไดอพภาน, และ ภกษทงหลายเหลานน กเปนอนพระพทธเจาจะพงทรงตเตยน นเปน สามจกรรมในเรองนน, วา "ทานจงทวงเอาทรพยของทานคน, ทรพย ของทานอยาไดฉบหายเสยเลย" ดงน ๕๒๐ นเปนสามจกรรมใน เรองนน, วา "ภกษ นบาตรของทาน พงทรงไว กวาจะแตก" ดงน นเปนสามจกรรมในเรองนน, "นาออกจากทนนแลวพงแบงปน กบภกษทงหลาย" นเปนสามจกกรมในเรองนน, "อนภกษผศกษาอย ควรรถง, ควรสอบถาม, ควรตรตรอง, นเปนสามจกรรมในเรอง


นน, ดวยหมายวา ของผใด ผนนจกไดเอาไป" นเปนสามจกรรม ในเรองนน." สองบทวา ฉ เฉทนกา ไดแก อาบต ๕ ทกลาวไวในหมวด ๕ กบผาสาหรบอาบนาของภกษณรวมเปน ๖. บทวา ฉหากาเรห ไดแก ความเปนผไมละอาย, ความไม ร, ความเปนผสงสยแลวขนทา, ความเปนผมความสาคญวาควร ใน ของทไมควร, ความเปนผมความสาคญวาไมควร ในของทควร ความลมสต. ในอาการ ๖ นน เมอตองอาบต เพราะไตรจวรและสตตาหกาลก กาวลวง ๑ ราตร ๖ ราตร และ ๗ วนเปนตน ชอวาตองเพราะ ความลมสต. ทเหลอมนยดงกลาวแลวนนแล. หลายบทวา ฉ อานสสา วนยธเร ไดแก อานสงส ๕ ท กลาวแลวในหมวด ๕ รวมเปน ๖ กบทงอานสงสน คอ "อโบสถ เปนหนาทของพระวนยธรนน." สองบทวา ฉ ปรมาน มความวา พงทรงอตเรกจวรไว ๑๐ วน เปนอยางยง, ภกษนนพงเกบจวรนนไว ๑ เดอนเปนอยางยง, ภกษ นน พงยนดจวรมอตตราสงคกบอนตรวาสกเปนอยางยงจากจวรเหลา- นน, พงเขาไปยนนงตอหนา ๖ ครนเปนอยางยง อนง ภกษให ทาสนถตใหมแลว พงทรงไวใหได ๖ ป เพราะฉะนน สนถตใหมอน ภกษพงทรงไวโดยกาลม ๖ ปเปนอยางยง, (ขนเจยมเหลานน) อน


ภกษ...พงถอไปดวยมอของตนเอง ตลอดระยะทาง ๓ โยชนเปน อยางยง, พงทรงอตเรกบาตรไวได ๑๐ วนเปนอยางยง, พงเกบ (เภสชเหลานน) ไวฉนได ๗ วนเปนอยางยง, ภกษนน พงอย ปราศจากจวรนนได ๖ คนเปนอยางยง, ภกษณ พงจายผาหมหนาว มราคา ๑๖ กหาปณะเปนอยางยง, ภกษณ พงจายผาหมฤดรอน มราคา ๑๐ กหาปณะเปนอยางยง, ภกษณ (เมอทาความสะอาด ดวยนา) พงลวงได ๒ องคลเปนอยางยง, เขยงเทาเตยง ใหม ๘ นว เปนอยางยง, ไมชาระฟน ใหม ๘ นวเปนอยางยง, รวมเปนอยางยง ๑๔ น ดวยประการฉะน. ในอยางยง ๑๔ นน ๖ ขอแรก เปนหมวด ๖ อนหนง, ตอไป นน พงจดหมวด ๖ เหลาอนบาง โดยนยมอาท คอ "ชกออกเสย หมวดหนง ทยงเหลอจกเขาเปนหมวดอนหนง ๆ." [๕๒๑] สองบทวา ฉ อาปตตโย ไดแก หมวดหก ๓ หมวดท กลาวแลวในอนตรเปยยาล. สองบทวา ฉ กมมาน ไดแก ตชชนยกรรม นยสกรรม ปพพาชนยกรรม ปฏสารณยกรรม รวมเปน ๔ ทงกรรม ๒ ทกลาว เพราะไมเปนอาบต และเพราะไมทาคนอาบต รวมเปน ๑, กรรม ๑ เพราะไมยอมสละทฏฐลามก. บทวา ฉ นหาเน ไดแก (อนบญญต ๖) เพราะอาบนา ยง หยอนกงเดอน.


หมวดหก ๒ หมวดวาดวยจวรททาคางเปนตน ไดอธบายไวแลว ในกฐนขนธกะ. คาทเหลอในททงปวง ตนทงนน ฉะนแล. พรรณนาหมวด ๖ จบ. [พรรณนาหมวด ๗] วนจฉยในหมวด ๗ พงทราบดงน :- สองบทวา สตต สามจโย มความวา พงทราบสามจกรรม ๗ เพราะเพมขอวา "ภกษณนน กเปนอนมไดอพภาน ภกษณทงหลาย เหลานน กเปนอนพระพทธเจาจะพงทรงตเตยน นเปนสามจกรรมใน เรองนน" น เขาในสามจกรรม ๖ ทกลาวมาแลวในหนหลง. หลายบทวา สตต อธมมกา ปฏ าตกรณา ไดแก ทา ตามปฏญญาทไมเปนธรรม ๗ ททรงแสดงแลวในสมถขนธกะ อยาง นวา "ภกษตองปาราชก อนภกษผตองปาราชก โจทกอย จง ปฏญญาวา "ขาพเจาตองสงฆาทเสส" สงฆปรบเธอดวยสงฆาทเสส, ชอวาทาตามปฏญญาไมเปนธรรม." แมทาตามปฏญญาทเปนธรรม กไดทรงแสดงแลวในสมถขนธกะนนแล. หลายบทวา สตตนน อนาปตต สตตาหกรณเยน คนตน ไดกลาวแลวในวสสปนายกขนธกะ. สองบทวา สตตานสสา วนยธเรมความวา อานสงส ๕


ทกลาวแลวในหมวด ๕ กบ ๒ อานสงสน คอ "อโบสถ ปวารณา เปนหนาทของพระวนยธรนน" จงรวมเปน ๗. สองบทวา สตต ปรมาน ไดแก อยางยงทกลาวแลวใน หมวด ๖ นนแล พงจดดวยอานาจหมวด ๗. หมวดเจด ๒ หมวด มวาดวยจวรททาแลวเปนอาท ไดแสดง แลวในกฐนขนธกะ. หมวดเหลาน คอ "อาบตทตองเหน ไมมแก ภกษ, อาบตทตองเหน มแกภกษ, อาบตทตองทาคน มแกภกษ, เปนหมวดเจด ๓ หมวด. [๕๒๒] อธมมกะ ๒ หมวด, ธมมกะ ๑ หมวด. ทง ๓ หมวด นน ไดแสดงแลวในจมเปยยขนธกะ. บทวา อสทธมมา ไดแก ธรรมของอสตบรษ หรอธรรม ทไมสงบ , อธบายวา "ธรรมไมงาม คอ เลว ลามก." บทวา สทธมมา ไดแก ธรรมของสตบรษ คอ ของพระ อรยะ มพระพทธเจาเปนตน หรอธรรมทสงบ, อธบายวา "ธรรม ทงาม คอ สงสด." คาทเหลอในททงปวง ตนทงนน ฉะนแล. พรรณนาหมวด ๗ จบ.


[พรรณนาหมวด ๘] วนจฉยในหมวด ๘ พงทราบดงน :- บทวา อฏานสเส ไดแก อานสงส ๘ ทตรสไวในโกสมพก- ขนธกะอยางน คอ "เราทงหลายจกไมทาอโบสถกบภกษน จกเวน ภกษนเสย ทาอโบสถ, ไมพงปวารณากบภกษน, จกไมทาสงฆ- กรรมกบภกษน, จกไมนงบนอาสนะกบภกษน, จกไมนงในทดมยาค กบภกษน, จกไมนงในหอฉนกบภกษน, จกไมอยในทมงอนเดยวกน กบภกษน, จกไมทาการกราบ, ลกขนรบ, อญชลกรรม, สามจ- กรรม, ตามลาดบผแกกบภกษน, เวนภกษนเสย จงจกทา" แมใน หมวด ๘ ท ๒ กนยนแล. จรงอย แมหมวด ๘ ท ๒ นน อนพระผมพระภาคไดตรสไว ในโกสมพกขนธกะอยางนเหมอนกน. สองบทวา อฏเ ยาวตตยกาไดแก สงฆาทเสสทเปนยาว- ตตยกะ ๔ ในสงฆาทเสส ๑๓ ของภกษทงหลาย สงฆาทเสสทเปน ยาวตตยกะ ๔ ทไมทวไปดวยพวกภกษ ในสงฆาทเสส ๑๗ ของ ภกษณทงหลาย จงรวมเปนยาวตตยกะ ๘. หลายบทวา อฏหากาเรห กลาน ทเสต มความวา ยอม ประทษรายตระกล ดวยอาการ ๘ เหลาน คอ "ดวยดอกไมบาง, ผลไมบาง, จณณบาง, ดนเหนยวบาง, ไมสฟนบาง, ไมไผบาง, เยยวยาทางแพทยบาง, รบใชสงขาวบาง."


มาตกา ๘ (เพอเกดขนแหงจวร) กลาวแลวในจวรขนธกะ มาตกา ๘ ขอหลง (เพอรอกฐน) ไดกลาวแลวในกฐนขนธกะ. สองบทวา อฏห อสทธมเมหมความวา ดวยลาภ ๕๒๓ มใชลาภ, ดวยยศ มใชยศ, ดวยสกการะ มใชสกการะ, ดวย ความเปนผมปรารถนาลามก, ดวยความเปนผมปาปมตร. ชอวาโลกธรรม ๘ คอ "ยนดในลาภ ยนรายในมใชลาภ ยนดในยศ สรรเสรญ สข ยนรายในมใชยศ นนทา ทกข." สองบทวา อฏงคโต มสาวาโทไดแก มสาวาททประกอบ ดวยองค ๘ คอ " ๗ องคทมาในบาลกบองคน คอ "ตงความหมาย" จงเปนมสาวาทประกอบดวยองค ๘." สองบทวา อฏ อโปสถงคานไดแก องค ๘ ทพระผม- พระภาคตรสไวอยางนวา :- "ไมพงฆาสตว, ไมพงถงเอาของทเขาไมให, ไมพง กลาวเทจ, ไมพงดมนาเมา, พงเวนจากเมถนธรรม ความประพฤตไมประเสรฐ, ไมพงบรโภคอาหาร ในเวลาวกาลตลอดราตร, ไมพงทดทรงระเบยบ ดอกไม, ไมพงไลทาเครองหอม, พงนอนบนเตยง บนพน หรอบนเครองลาดทสมควร, บณฑต ทงหลายกลาวอโบสถมองค ๘ นแล อนพระพทธเจา


ผถงทสดแหงทกข ทรงประกาศแลว.๑ สองบทวา อฏเ ทเตยยงคานไดแก องค ๘ ทพระผม- พระภาคตรสไวในสงฆเภทขนธกะ โดยนยมอาทวา "ภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน เปนผฟงดวย เปนผใหผอนฟงดวย. ตตถยวตร ไดทรงแสดงแลวในมหาขนธกะ.๒

ของเคยวของฉน ไมเปนเดนและเปนเดน ไดทรงแสดงแลว ในปวารณาสกขาบท.๓

สองบทวา อฏนน ปจจฏาตพพมความวา ในโรงฉน พงลกขนรบแกภกษณผแกทงหลาย, แมอาสนะกพงใหแกภกษณ เหลานนแท. บทวา อปาสกา ไดแกนางวสาขา. สองบทวา อฏานสสา วนยธเรมความวา พงทราบ อานสงส ๘ เพราะเตมอานสงส ๓ น คอ "อโบสถ ปวารณา สงฆ- กรรม เปนหนาทของวนยธรนน, เขาในอานสงส ๕ ทกลาวแลวใน หมวด ๕." [๕๒๔ ] สองบทวา อฏ ปรมานไดแก พงทราบอยางยง ทงหลายทกลาวแลวในหนหลงนนเอง แตจดดวยอานาจหมวด ๘. หลายบทวา อฏส ธมเมส สมมาวตตตพพไดแก ใน ธรรม ๘ ททรงแสดงในสมถขนธกะ โดยนยมขอวา "ไมพงงด ๑ อง. ตก. ๒๐/๒๗๖. ๒. มหาวคค. ๔/๑๔๓. ๓. มหาวภงค. ๒/๓๓๒.


อโบสถแกภกษผปกตตต, ไมพงงดปวารณาแกภกษผปกตตต" เปนอาท. คาทเหลอในททงปวง ตนทงนน ฉะนแล. พรรณนาหมวด ๘ จบ. [พรรณนาหมวด ๙] วนจฉยในหมวด ๙ พงทราบดงน :- สองบทวา นว อาฆาตวตถนไดแก อาฆาตวตถ ๙ มผก อาฆาตวา "เขาไดประพฤตไมเปนประโยชนแกเรา" เปนอาท. สองบทวา นว อาฆาตปฏวนยาไดแก อบายกาจดอาฆาต ๙ มขอวา "บคคลยอมกาจดอาฆาตเสย ดวยคดวา "เมอเราผก อาฆาตอยวา "เขาไดประพฤตไมเปนประโยชนแกเรา ความไม ประพฤตสงไมเปนประโยชนนน เราจะพงไดในบคคลน จากไหน" ดงน เปนอาท. สองบทวา นว วนตวตถนไดแก ความงด, ความเวน, ความกาจดเสยดวยอรยมรรค จากวตถแหงอาฆาต ๙. หลายบทวา นวห สงโฆ ภชชตไดแก ความแตกแหงสงฆ ทพระผมพระภาคตรสวา "อบาล ความราวแหงสงฆและความแตก แหงสงฆยอมมแกภกษ ๙ รปบาง เกดกวา ๙ รปบาง" ดงน. สองบทวา นว ปรมานไดแก พงทราบอยางยงทงหลายท


กลาวแลวในหนหลงนนแล แตจดดวยอานาจหมวด ๙. ธรรมชอวามตณหาเปนมล ไดแก ความแสดงอาศยตณหา ลาภอาศยความแสวง. ตดสนอาศยลาภ. ความรกดวยพอใจอาศย ตดสน. ความตกลงใจอาศยความรกดวยความพอใจ. ความหวง อาศยความตกลงใจ. ความตระหนอาศยความหวง. ความอารกขา อาศยความตระหน. การฉวยไมพลอง การฉวยศสตรา ทะเลาะ แกงแยงโตเถยง กลาววา มง ๆ ความสอเสยดและกลาวเทจ มความ อารกขาเปนเหต. บทวา นววธมานา ไดแก มานะของบคคล ผดกวาวา "เราเปนคนดกวา" เปนตน. สองบทวา นว จวรานมความวา จวรทพระผมพระภาค ตรสโดยนยมอาทวา "ไตรจวร" หรอวา "ผาอาบนาฝน." บทวา น วกปเปตพพานมความวา จาเดมแตกาลทภกษ อธษฐานแลว ไมควรวกปป. หลายบทวา นว อธมมกาน ทานานมความวา [๕๒๕] ทาน ทพระผมพระภาคตรสอยางนวา "นอมลาภทเขานามาเพอสงฆ ไป เพอสงฆหมอนกตาม เพอเจดยกตาม เพอบคคลกตาม. นอมลาภ ทเขานามาเพอเจดย ไปเพอเจดยอนกตาม เพอสงฆกตาม, เพอ บคคลกตาม นอมลาภทเขานามาเพอบคคล ไปเพอบคคลอนกตาม เพอสงฆกตาม เพอเจดยกตาม." * ตจวรนต วา วสสกสาฏกาต วา


หลายบทวา นว ปฏคคหา ปรโภคา ไดแก รบและบรโภค ทานเหลานนเอง. หลายบทวา ตณ ธมมกาน ทานาน ไดแก ทาน ๓ น คอ "ใหของทเขาถวายสงฆแกสงฆเทานน, ใหของทเขาถวายเจดยแก เจดยเทานน, ใหของทเขาถวายบคคลแกบคคลเทานน. แมการรบ และบรโภค กคอรบและบรโภคทาน ๓ นนแล. หลาบบทวา นว อธมมกา สตตโย ไดแก ตกะ ๓ ท ทรงแสดงแลวในสมถขนธกะอยางน คอ "บคคลเปนอธมมวาท, ภกษมากหลายเปนอธมมวาท, สงฆเปนอธมมวาท. แมบญญตท ชอบธรรมกทรงแสดงแลวในสมถขนธกะนนแล โดยนยมอาทวา "บคคลเปนธมมวาท" ดงน. หมวดเกา ๒ หมวด ในกรรมไมเปนธรรม พระผมพระภาค ไดตรสไวแลวดวยอานาจแหงปาจตตย ในนทเทสแหงสกขาบทท ๑ แหงโอวาทวรรค.๑

หมวดเกา ๒ หมวด ในกรรมเปนธรรม พระผมพระภาคได ตรสแลว ดวยอานาจแหงทกกฏ ในนทเทสแหงสกขาบทท ๑ แหง โอวาทวรรคนนเหมอนกน. คาทเหลอในททงปวง ตนทงนน ฉะนแล. พรรณนาหมวด ๙ จบ. ๑. มหาวภงค ๒/๒๗๑


[พรรณนาหมวด ๑๐] วนจฉยในหมวด ๑๐ พงทราบดงน :- สองบทวา ทส อาฆาตวตถนไดแก อาฆาตวตถ ๙ ทกลาว แลวในหมวด ๙ กบขอน "กหรอ อาฆาต ยอมเกดขนใน อฏฐานะ" จงรวมเปน ๑๐. แมอบายกาจดอาฆาต พงทราบอบาย ๙ ทกลาวแลวในหมวด ๙ นน รวมเปน ๑๐ ทงขอนวา "กหรอ อาฆาต เกดในอฏฐานะ; จงกาจดอาฆาตเสยดวยพจารณาวา 'ขอนน เรา จะพงไดในผนจากไหน." สองบทวา ทส วนตวตถนไดแก วนตวตถ ๑๐ กลาวคอ เวนจากอาฆาตวตถ ๑๐. [๕๒๖] สองบทวา ทสวตถกา มจฉาทฏ ไดแก พงทราบ ดวยอานาจแหงวตถวา "ผลแหงทานอนบคคลใหแลว ไมม" เปน อาท. สมมาทฏฐ พงทราบดวยอานาจวตถวา "ผลแหงทานอน บคคลใหแลว มอย" เปนอาท. สวนอนตคาหกทฏฐ พงทราบดวยอานาจแหงความเหนวา "โลกเทยง" เปนอาท. มจฉตตะ ๑๐ มมจฉาทฏฐเปนตน มมจฉาวมตตเปนปรโยสาน. ทฏฐทตรงกนขาม เปนสมมตตะ. การจบสลาก ทรงแสดงแลวในสมถขนธกะ.


หลายบทวา ทสหงเคห สมนนาคโต ภกข อพพาหกาย สมมนตพโพไดแก ดวยองค ๑๐ ทตรสไวในสมถขนธกะ โดยนย มคาวา "เปนผมศล" เปนตน. โทษ ๑๐ ประการ ในการเขาสภายในวงหลวง ไดทรงแสดง แลวในราชสกขาบท.๑

สองบทวา ทส ทานวตถนไดแก ขาว นา ผา ยาน ระเบยบ ของหอม เครองทา ทนอน ทพก เชอประทป. สองบทวา ทส รตนานไดแก แกว ๑๐ ประการ มมกดา มณ ไพฑรย เปนตน. สองบทวา ทส ปสกลาปมความวา อปสมบนพงทาความ ขวนขวายในจวรเหลาน คอ "ผาทตกทปาชา ผาทตกประตตลาด ผาทหนกด ผาทปลวกกด ผาทถกไฟไหม ผาทโคกด ผาทแพะกด ผาหมจอมปลวก ผาทเขาทงในทอภเษก ผาทเขานาไปสปาชาแลว นากลบมา. ในอรรถกถากรนทกลาววา "จวรสาธารณะ ๑๐ นน ไดแก จวร ๑๐ ชนด ดวยอานาจจวรทพระธรรมสงคาหกจารยกลาววา "ภกษฉพพคคย ยอมทรงจวรทงหลายมจวรเขยวลวนเปนตน." แตในมหาอรรถกถากลาววา "ไดแก จวร ๑๐ ชนด เพมผา อาบนาหรอผาคาดนม (ของภกษณ) เขาในจวรทควร ๙ ชนด." ๑. มหาวภงค. ๒/๔๘๔.


บคคลทไมควรไหว ไดแสดงแลวในเสนาสนขนธกะ. อกโกสวตถ ไดแสดงแลวในโอมสวาทสกขาบท.๑

อาการ ๑ ไดแสดงแลวในเปสญญสกขาบท.๒

สองบทวา ทส เสนาสนาน ไดแก เตยง ตง ฟก หมอน เครองรองรกษาพน เสอสาหรบปทบขางบน ทอนหนงสาหรบรอง นง ผาปนอน เครองลาดทาดวยหญา เครองลาดทาดวยใบไม. หลายบทวา ทส วราน ยาจส มความวา นางวสาขาได ขอพร ๘ ประการ, [๕๒๗] พระเจาสทโธทนะไดทรงขอพร ๑ หมอ ชวกไดขอพร ๑. อานสงสแหงยาค และอกปปยมงสะ ไดทรงแสดงแลวใน เภสชชขนธกะ. บททเหลอในททงปวง ตนทงนน ฉะนแล. พรรณนาหมวด ๑๐ จบ. [พรรณนาหมวด ๑๑] วนจฉยในหมวด ๑๑ พงทราบดงน :- บทวา เอกาทส ไดแก บคคล ๑๑ พวก มบณเฑาะกเปนตน. สองบทวา เอกาทส ปาทกาไดแก เขยงเทา ๑๐ อยาง เปนวการแหงรตนะ เขยงเทาไม ๑, สวนเขยงเทาทาดวยหญาสามญ ๑. มหาวภงค. ๒/๑๖๔. ๒. มหาวภงค. ๒/๖๗๔.


หญาปลอง และหญามงกระตายเปนตน จดเขาพวกเขยงเทาไม เหมอนกน. สองบทวา เอกาทส ปตตา ไดแก บาตรททาดวยรตนะ ๑๐ ชนด รวมทงบาตรททาดวยทองแดงหรอทาดวยไม. สองบทวา เอกาทส จวราน ไดแก จวรเขยวลวนเปนตน. สองบทวา เอกาทส ยาวตตยา ไดแก อกขตตานวตตกา ๑ สงฆาทเสสของภกษณ ๘ อรฏฐสกขาบท ๑ จณฑกาฬสกขาบท ๑. อนตรายกธรรมทงหลาย อนภกษณผสวดกรรมวาจาพงถาม มขอวา "น สมนมตตา" เปนตน ชอวาอนตรายกธรรม ๑๑. หลายบทวา เอกาทส จวารน อธฏาตพพานไดแก ไตรจวร ผาอาบนาฝน ผานสทนะ ผาปนอน ผาปดฝ ผาเชดหนา บรขารโจล ผาอาบนา ผาคาดนม. บทวา น วกปเปตพพานมความวา จวร ๑๑ ชนดนนแล จาเดมแตกาลทอธษฐานแลว ไมควรวกปป. ลกดมและลกถวล ม ๑๑ อยาง รวมทงทถกดวยดาย. ทงหมดนน ไดแสดงแลวในขททกขนกะ. ปฐพ ไดแสดงแลวในปฐวสกขาบท.๑

ระงบนสย จากอปชฌาย ๕ จากอาจารย ๖ รวมเปน ๑๑ อยางน. ๑. มหาวภงค. ๒/๒๓๐.


บคคลไมควรไหว รวมทงบคคลผเปลอยกายจงเปน ๑๑, บคคล ไมควรไหวทงหมดนน ไดแสดงแลวในเสนาสนขนธกะ. อยางยง ๑๑ พงทราบในอยางยง ๑๔ ทกลาวแลวในหนหลง แตจดดวยอานาจหมวด ๑๑. สองบทวา เอกาทส วรานไดแก พร ๑๐ ประการทกลาว แลวในหนหลง กบพรทพระนางมหาปชาบดทลขอ. [๕๒๘] สมาโทษ ๑๑ อยาง จกมาในกมมวรรค โดยนยมคาวา "สมมตสมาเลกเกนนก" เปนอาท. ขนชอวา โทษ ๑๑ ประการ ในบคคลผดา ผกลาวข พง ทราบโดยพระบาลวา "ภกษทงหลาย ภกษนนใด ผดา ผกลาวข เพอนพรหมจรรยทงหลาย มกดาวาพระอรยะ, ขอทภกษนน ไม พงประสบความฉบหาย ๑๑ อยางใดอยางหนง นนมใชฐานะ มใช โอกาส. ความฉบหาย ๑๑ อยาง คออะไรบาง ? คอ "ภกษนนไม บรรลคณทไมบรรล ๑ เสอมจากคณทไดบรรลแลว ๑ สทธรรมของ ภกษนนไมผองใส ๑ ภกษนน ยอมเปนผมความดหมนในพระสท- ธรรม ๑ เบอหนายประพฤตพรหมจรรย ๑ ตองอาบตทเศราหมอง อยางใดอยางหนง ๑ ลาสกขาเวยนมาเปนคนเลว ๑ ถกความเจบไข คอโรคอยางหนก ๑ ถงความคลงเปนหา ๑ ยอมหลงใหลทากาล- กรยา ๑ เบองหนาแตมรณะเพราะแตกแหงกาย ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ๑." กพระพทธวจนะ พระผมพระภาคทรง


ประสงควา "สทธรรม" ในบทวา สทธมมสส น บทวา อาเสวตาย ไดแก เสพมาตงแตแรก. บทวา ภาวตาย ไดแก ใหสาเรจ หรอใหเจรญ. บทวา พหลกตาย ไดแก การทาบอย ๆ. บทวา ยานกตาย ไดแก ทาใหคลายยานทเทยมไวดแลว. บทวา วตถกตาย ไดแก ทาใหเปนคณตงมน โดยประการ ทจะตงมน. บทวา อนฏ ตาย ไดแก ประพฤตเนอง ๆ. อธบายวา "อธษฐานเปนนตย." บทวา ปรจตาย ไดแก สะสมโดยรอบ คอ สะสมในทศ ทงปวง คอ สะสมทวถง. อธบายวา "ใหเจรญยง ๆ ." บทวา สสมารทธาย ไดแก ปรารภดพรอม. อธบายวา "นอมเขาไปสความเปนผชานาญ." สองบทวา น ปาปก สปนมความวา ไมฝนเหนเฉพาะท ลามกเทานน, แตยอมฝนเหนทด คอ ทเปนเหตแหงความเจรญ. สองบทวา เทวตา รกขนตมความวา อารกขเทวดาทงหลาย ยอมจดตงการรกษาทชอบธรรม. [๕๒๙] หลายบทวา ตวฏ จตต สมาธยตไดแก จตยอม ตงมน (เปนสมาธ) เรว. สองบทวา อตตร อปปฏวชฌนโตมความวา เมอไมกระทา


ใหแจงซงพระอรหต ซงยงกวาเมตตาฌานขนไป คงเปนเสขบคคล หรอปถชนกตาม เมอทากาลกรยา ยอมเปนผเขาถงพรหมโลก. คาทเหลอในททงปวง ตนทงนน ฉะนแล. เอกตตรก วณณนา มพรรณนาหมวด ๑๑ เปนทสด จบ.


[๔๓๐] อโปสถาทปจฉาวสชชนา วณณนา วนจฉยในคาแกคาถามทงหลายมคาถามวา "อะไรเปนเบองตน ของอโบสถกรรม" เปนอาท พงทราบดงน :- สองบทวา สามคค อาท มความวา กายสามคคของภกษ ทงหลายผคดวา "จกทาอโบสถ" แลวชาระสมา นาฉนทะและ ปารสทธมา ประชมกน เปนเบองตนอโบสถกรรม. สองบทวา กรยา มชเฌมความวา กรยาทกระทาบพพกจ สวดปาฏโมกข เปนทามกลางของอโบสถกรรม. สองบทวา นฏาน ปรโยสานมความวา ความจบปาฏ- โมกข ดงนวา "ภกษทงหมดทเดยว พงเปนผพรอมเพรยง ชนชม ยนดดวยดอย เปนผไมววาทอย ศกษาในพระปาฏโมกขนน" เปน ทสด (ของอโบสถกรรม). หลายบทวา ปวารณากมมสส สามคคอาท มความวา กายสามคคของภกษทงหลายผคดวา "จกทาปวารณา " แลวชาระสมา นาฉนทะและปวารณามา ประชมกน เปนเบองตนของปวารณากรรม. สองบทวา กรยา มชเฌมความวา ปวารณาญตตและ ปวารณากถาเปนทามกลาง (ของปวารณากรรม). คาของภกษผสงฆนวกะทวา "ขาพเจาเหนอย จกทาคน" เปน


ทสด (ของปวารณากรรม). ภกษยอมเปนผควรแกกรรม ดวยวตถใด; วตถนน ชอวาวตถ ในกรรมทงหลาย มตชชนยกรรมเปนตน. บคคลทควรกอวตถนน ชอวาบคคล. สองบทวา กมมวาจา ปรโยสานมความวา คาสดทายแหง กรรมวาจานน ๆ อยางนวา "ตชชนยกรรม อนสงฆทาแลว แก ภกษชอน ควรแกสงฆ เพราะเหตนนจงนง, ขาพเจาทรงความนไว ดวยอยางน" เปนทสดของกรรมทงหลาย มตชชนยกรรมเปนตน. คาทเหลอในททงปวง ตนทงนน ฉะนแล. พรรณนาอโปสถาทปจฉาววสชชนา จบ.


[๕๓๑] อตถวเสปกรณ วณณนา วนจฉยในอตถเสปกรณ พงทราบดงน :- ในคาวา ทส อตถวเส เปนตน คาทควรกลาว ไดกลาวใน วณณนาแหงปฐมปาราชกแลวแล.๑

ในบททงหลายมบทวา ย สงฆสฏ ต สงฆผาสเปนอาท บทตน ๆ เปนเนอความของบทหลง ๆ. กดวยทาใหเปนบทตงทละบท ในทก ๑๐ บทประกอบ ๒๐ ครง รวมรอยบทนใด ทพระผมพระภาคตรสในคาวา "อรรถรอยหนง ธรรมรอยหนง" เปนตน. พงทราบอรรถรอยหนง ดวยอานาจบท หลง ๆ ในรอยบทนน. พงทราบอรรถรอยหนง ดวยอานาจบทตน ๆ. อกอยางหนง สกขาบทอนพระตถาคตทรงอาศยอานาจประโยชน ๑๐ เหลาใด ทรงบญญตแลว แกสาวกทงหลาย อานาจประโยชน ๑๐ เหลาใด อนขาพเจาพรรณนาแลว ในอรรถกถาแหงปฐมปาราชก ในหนหลง โดยนยมอาทอยางนวา "บรรดาอานาจประโยชน ๑๐ นน ความเหนชอบสงฆ คอ ความยอมรบคาวา "ดแลว พระเจาขา" ดจความยอมรบคาในทมาวา "ดแลว เทวะ" ชอวาสงฆสฏตา. กภกษใด ยอมรบคาของพระตถาคต, ความยอมรบคานน ของภกษนน ยอมม เพอเกอกล เพอความสข สนกาลนาน; เพราะ ๑. สมนต ปม. ๒๕๘.


เหตนน พระผมพระภาค เมอจะทรงกระทาใหแจงซงเนอความนวา "เราจกบญญต เพอสงฆยอมรบคาของเราวา "ดแลว พระเจาขา" จกแสดงโทษในการทไมยอมรบ และอานสงสในการทยอมรบกอน จงจะบญญต, จกไมบญญตกดขดวยหกหาญ" ดงน จงตรสวา "เพอความเหนชอบของสงฆ." พงทราบอรรถรอยหนงเพราะอานาจ ประโยชนเหลานน มาแลวในคมภรบรวารน ๑๐ ครง และพงทราบ ธรรมรอยหนง ดวยอานาจบททสองอรรถนน. [๕๓๒] พงทราบนรตตสองรอยเหลาน คอ ดวยอานาจแหง นรตตทสองอรรถ รอยนรตต ดวยอานาจแหงนรตตทเปนตวธรรมดา รอยนรตต. และพงทราบญาณสรอย คอ รอยญาณ ในรอยอรรถ รอย ญาณ ในรอยธรรม สองรอยญาณ ในสองรอยนรตต. จรงอย คาใดทพระผมพระภาคตรสวา "รอยอรรถ รอย ธรรม สองรอยนรตต รวมเปนสรอยญาณ มในอานาจประโยชนท เปนเหตเรมทา," คาน ทรงอาศยอรรถเปนตนนน ตรสแลว ฉะนแล. พรรณนาอตถเสปกรณ จบ มหาวคควณณนา ในอรรถกถาวนย ชอสมนตปาสาทกา จบแลว ดวยประการฉะน.


[๕๓๓] ปฐมคาถาสงคณกวณณนา บทคาถาวา เอกส จวร กตวามความวา ทานกระทาจวร เฉวยงบาขางหนง, อธบายวา "หมอตตราสงคเรยบรอย." บาทคาถาวา ปคคณหตวาน อชลมความวา ยกอญชล อนรงเรองดวยประชมแหงนวทง ๑๐. บาทคาถาวา อาสสมานรโปว ความวา ดเหมอนจะมงหวง. บาทคาถาวา กสส ตว อธมาคโตมความวา ทานปรารถนา ประโยชนอะไร มาในทน เพราะเหตไร ? ใครกลาวอยางน ? พระสมมาสมพทธเจา. ตรสอยางนน กะใคร ? กะทานพระอบาล. ทานพระอบาล เขาเฝาพระผมพระภาค ทลถามคาถานวา "(สกขาบทททรงบญญต) ในวนยทง ๒ (ยอม มาสอทเทสในวนอโบสถทงหลาย, สกขาบทเหลานน มเทาไร ? ทรง บญญตในนครเทาไร ?) " ดวยประการฉะน. ลาดบนน พระผมพระภาค ตรสคาวา "ปญญาของทานด" เปนตน ทรงตอบคาถามนนของทาน. มนยเหมอนกนทกปญหา. พระอบาลเถระทลถามปญหาทงปวงเหลาน ในพทธกาล ดวย ประการฉะน. พระผมพระภาคทรงตอบเอง. สวนในสงคตกาล พระ มหากสสปเถระถาม, พระอบาลเถระตอบ. บรรดาบทเหลานน บาทคาถาวา ภททโก เต อมมงโค


มความวา ปญญาของทานด. จรงอย ปญญาเรยกวา อมมงคะ เพราะผดขนจากมด คอ อวชชาตงอย. ศพทวา ตคฆ เปนนบาตใชในอรรถคอเหต. ความวา "ทาน ถามเราเพราะเหตใด, เพราะเหตนน เราจกตอบแกทาน." อกอยางหนง ศพทวา ตคฆ เปนนบาต ใชในอรรถ คอยอม รบ. จรงอย พระผมพระภาคทรงรบคา ดวยคาวา "เอาเถด." น จงตรสวา "เราจกตอบ." เฉพาะ ๓ สกขาบทน คอ "ตดไฟผง, มอเปอนอามส, นา ลางบาตรมเมลดขาวสก, ทรงบญญตในภคคชนบท. สองบทวา ยนตว อปจฉมหามความวา [๕๓๔] ขาพเจา ไดทลถามปญหาใดกะพระองค. บทวาอกตตย คอ พระองคไดตรสแลว. บทวา โน คอ แกขาพเจา. สองบทวา ตนต พยากตมความวา คาใด ๆ อนขาพเจาได ทลถามแลว คานน ๆ อนพระองคไดทรงแกแลว. บทวา อน ถา ความวา มไดทรงแกบายเบยงโดยประการอน. [วบต ๔] ชอวา สลวบต ยอมไมมในปญหาในคาวา "เย ทฏลลา สา สลวปตต." น แมโดยแท, ถงกระนน คาวา เย ทฏลลา


ลา สลวปตตน ทานกลาวแลว ดวยความเปนผประสงคจะแก ทฏลลาบต. จรงอย ในวบต ๔ ทฏลลาบต สงเคราะหดวยวบต ๑, อทฏลลาบต สงเคราะหดวยวบต ๓. เพราะเหตนน ทานกลาววา เย ทฏลลา สา สลวปตตแลว จงกลาววา "ปาราชก สงฆา- ทเสส เรยกวา "สลวบต" เพอแสดงสลวบตนนเอง โดยพสดาร. บดน ทานกลาวคาวา ถลลจจย เปนอาท เพอแสดงอทฏ- ลลาบต ดวยอานาจวบต ๓. ในคาเหลานน คาวา โย จาย อกโกสต หสสาธปปาโยน ทานกลาว เพอชวตถแหงทพภาสต. บทวา อพภาจกขต มความวา เมอกลาววา "ขาพเจารทว ถงธรรมทพระผมพระภาคทรงแสดงแลวอยางนน" ชอวากลาวต. หลายบทวา อย สา อาชววปตตสมมตามความวา ชอวา อาชววบต ทประมวลดวย ๖ สกขาบทน สมมตวาวบตท ๔ ฉะนแล. คาถามวา อทฏลล น เปนอนเฉลยแลว ดวยคามประมาณ เทาน. [ประมวลสกขาบท] บดน ทานกลาวคาวา เอกาทส เปนอาท เพอเฉลยปญหาทวา เย จ ยาวตตยกา. กเพราะปญหาทวา เย จ ยาวตตยกาน ทาน เฉลยแลวดวยอานาจ อยางนวา "ยาวตตยกสขาบท ๑๑,"


เพราะฉะนน ทานจงถามอนตราปญหาเหลาอน มคาวา "เฉทนก- สกขาบทมเทาใด ?" เปนอาท ดวยอานาจสบตอแหงจานวนนนเอง. ทานกลาววา ฉ เฉทนากานเปนอาท กเพอเฉลยอนตรา- ปญหาเหลานน. ในคาวาเฉลยนน คาวา "เภทนกสกขาบท ๑ อททาล- นกสกขาบท ๑ สกขาบท ๑๖ ทพระผมพระภาคทรงบญญตวา "รอย" นแล ตรสภายหลง. บททเหลอ ไดจาแนกไวในมหาวคคหมดแลว. [๕๓๕] กในคาทตรสภายหลงนน สองบทวา เอก เภทนก ไดแก สจฆรสกขาบท. สองบทวา เอก อททาสนกไดแก ตโลนทธมญจปฐ- สกขาบท. บทวา โสรส ไดแก โสฬส (คอ ๑๖). สองบทวา ชานนต ป ตตาไดแก สกขาบททตรสอยางน วา "รอย" ทรงบญญตแลว. สกขาบทเหลานน พงทราบอยางน คอ :- ภกษรอย นอมลาภทเขานอมไปจะถวายสงฆมาเพอตน, รอย สาเรจการนอนเบยดภกษผเขาไปกอน, รอย นามตวสตว รดเอง กตาม ใชใหรดกตาม ซงหญาหรอดน, รอย ฉนบณฑบาต อนภกษณแนะนาใหถวาย, รอย มงหมายจะยกโทษ พอเธอฉนแลว เปนปาจตตย, รอย บรโภคนามตวสตว, รอย ฟนอธกรณทตดสน


เสรจแลวโดยธรรม, รอย ปดอาบตชวหยาบ, รอย ยงบคคล มปหยอน ๒๐ ใหอปสมบท, รอย ชกชวนแลว เดนทางสายเดยวกน กบพวกเกวยนพวกตางทเปนโจร, รอย กนรวมกด ... กบภกษ ผกลาวอยางนน ยงไมไดทาธรรมอนสมควร, รอย เกลยกลอม สมณทเทสผถกใหนาสนะแลวอยางนน, รอย นอมลาภทเขานอมไป จะถวายสงฆมาเพอบคคล, ภกษณ รอย ไมโจทดวยตนเอง ซง ภกษณผลวงธรรมถงปาราชก, รอย วาสตรเปนนางโจร อนชน ทงหลายรวาตองโทษประหาร ไมบอก, รอย ไมบอกกอน เขาไป สอารามทมภกษ. [จาแนกสกขาบท] บดน ทานจะเฉลยปญหาแรกนวา สาธารณ อสาธารณจง กลาวคาวา วส เทว สตานเปนอาท. บรรดาสกขาบทททวไปและไมทวไปเหลานน วนจฉยในสกขา- บททงหลายทไมทวไปดวยเหลาภกษณ พงทราบดงน :- สองบทวา ฉ สงฆาทเสสาไดแก สกกวสฏฐสกขาบท ๑ กายสงสคคสกขาบท ๑ ทฏลลวาจสกขาบท ๑ อตตกามปารจรย- สกขาบท ๑ กฏการสกขาบท ๑ วหารสกขาบท ๑. สองบทวา เทวอนจเตห อฏ เมไดแก สกขาบทเหลาน รวมเปน ๘ กบอนยต ๒ สกขาบท. สองบทวา นสสคคยา ทสาทสไดแก สกขาบท ๑๒ เหลาน


คอ "จวรโธวนะ ๑ จสรปฏคคหะ ๑ โกเสยยะ ๑ สทธกาฬกะ ๑ เทวภาคะ ๑ ฉพพสสะ ๑ นสทนสนถต ๑ โลมสกขาบท ๒ ปฐม- ปตตะ ๑ วสสกสาฏกะ ๑ อารญญกะ คอ สาสงกะ ๑." [๕๓๖] สองบทวา ทวาวสต ขททกาไดแกสกขา ๑๑ ท ประกาศแลวในขททกกณฑ เหลาน คอ "ภกขนวคคทงสน ปรม- ปรโภชนสกขาบท, อนตรตตสกขาบท, อภหฏ ปวารณาสกขาบท, ปณตโภชนสกขาบท, อเจลกสกขาบท, โอนวสตวสสสกขาบท, ทฏ ลลจฉาทนสกขาบท, มาตคามสงวธารสกขาบท, อนกขนต- ราชกสกขาบท, ไมบอกลาภกษทมอย เขาบานในวกาล, นสทนสกขา- บท, วสสกสาฏกสขาบท. วนจฉยแมในสกขาบททไมทวไป ดวยภกษทงหลาย พงทราบ ดงน :- หลายบทวา สงฆมหา ทส นสสเรไดแก สกขาบททตรส ไวในวภงคอยางนวา "๑๐ สกขาบท อนสงฆพงขบออกจากหม." แต ๑๐ สกขาบท มาในมาตกาอยางนวา "สงฆาทเสสทตองขบเสย." สองบทวา นสสคคยาน ทวาทสไดแก นสสคคยททรง จาแนกไวในภกาขนวภงคเทานน. แมขททกสกขาบท กไดแก ขททกสกขาบทททรงจาแนกใน ภกขนวภงคนนเอง. ปาฏเทสนยะ ๘ กเหมอนกน. สกขา ๑๓๐ ของพวกภกษณ ไม


ทวไปดวยภกษทงหลายอยางน. ในตอนทแกสกขาบทททวไปน คาทเหลอ ตนทงนน. [กองอาบตทระงบไมได] บดน พระอบาลเถระ เมอจะแกปญหานวา "กกองอาบต เปนตน อนทานจาแนก ยอมระงบดวยสมถะเหลาใด ?" ดงน จง กลาววา "บคคลผพายแพ ๘ พวกแล" เปนอาท. บรรดาเหลานน ทานแสดงขอทบคคลผพาย ๘ พวกนนเปน ผมภยเฉพาะหนา ดวย บทวา ทราสทา น. จรงอย ผพายเหลานน เปนรากะงเหาเปนตน ยากทจะเขา ใกล คอยากทจะเขาเคยง ยากทจะเขาหา อนบคคลเกยวของอย ยอมเปนไปเพอตดรากเงา. บทวา ตาลวตถสมปมา มความวา เปรยบสมดวยการถอน ตนตาลหมดทงตน กระทาใหเปนสกวาวตถแหงตาล. ตนตาลทบคคล กระทาใหเปนสกวาวตถ เปนตนไมทกลบคนเปนปกตอกไมไดฉนใด บคคลผพาย ๘ พวกนน ยอมเปนผกลบคนเปนปกตอกไมไดฉนใด พระอบาลเถระ ครนแสดงอปมาททวไปอยางนแลว จะแสดง อปมาซงกลาวเฉพาะสาหรบผหนง ๆ อก จงกลาววา "เปรยบเหมอน ใบไมเหลอง" เปนอาท. [๕๓๗] บาทคาถามวา อวรฬฆ ภวนต เต มความวา ใบไม เหลองเปนอาทเหลานน เปนของมอนไมงอกงาม โดยความเปนของ


เขยวสดอกเปนตน เปนธรรมดาฉนใด, แมบคคลผพายทงหลาย กฉนนน ยอมเปนผไมงอกงามโดยความเปนผมศลตามปกตอกเปน ธรรมดา. ในคาวา "กกองอาบตเปนตน อนทานจาแนก ยอมระงบดวย สมถะเหลาใด" น คาอยางนวา "กองอาบตเปนตน อนทานจาแนก คอ ปาราชก ๘ เหลานกอน ยอมไมระงบดวยสมถะเหลาใด ๆ " เปนอนแสดงแลว ดวยคามประมาณเทาน. [กองอาบตทระงบได] สวนคาวา เตวส สงฆาทเสนาเปนอาท ทานกลาวแลว เพอแสดงอาบตเครองจาแนกเปนตนทระงบได. บรรดาบทเหลานน สองบทวา ตห สมเถหน เปนคากลาว ครอบสมถะทงหมด. จรงอย สงฆาทเสส ยอมระงบดวยสมถะ ๒ เทานน, หาระงบ ดวยตณวตถารกสมถะไม, ทเหลอยอมระงบดวยสมถะทง ๓. คาวา เทว อโปสถา เทว ปวารณา น ทานกลาวดวยอานาจ ภกษและภกษณ, จรงอย คานนทานกลาวแลวดวยอานาจแสดง สกวาสวนอนทานจาแนกเทานน หาไดกลาวดวยอานาจการระงบดวย สมถะทงหลายไม. จรงอย สวนอนทานจาแนก อธบายวา สวนทควรแจกออก ๔ แมเหลาน คอ "ภกขอโบสถ ภกขณอโบสถ ภกขปวารณา


ภกขณปวารณา." สองบทวา จตตาร กมมานไดแก อโบสถกรรม มทเปน วรรคโดยอธรรมเปนอาท. หลายบทวา ปเจว อทเสา จตโร ภวนต อนถา มความวา, อทเทสของภกษม ๕ ของภกษณม ๔ โดยประการอน ไมม. พงทราบสวนจาแนกแมอนอกเหลาน คอ กองอาบตม ๗ อธกรณม ๔, กสวนจาแนกเหลาน ยอมระงบดวยสมถะทงหลาย, เพราะเหตนน ทานจงกลาวคาวา สตตห สมเถหเปนอาท. อกประการหนง อาบตเหลาใด อาศยสวนจาแนกแมเหลานแล คอ "อโบสถ ๒ ปวารณา ๒ กรรม ๔ อทเทส ๕ อทเทส ๔ ม, อทเทสโดยประการอน ไมม." ๕๓๘ เกดขนโดยนยเปนตนวา นสสนเต เต วนสสนเต เต, อาบตเหลานน ยอมระงบดวยสมถะ ทงหลาย มประการดงกลาวแลวนนแล, เพราะเหตนน สวนจาแนก เหลานน อนบณฑตพงทราบวา "ทานกลาวแลว เพอแสดงความ ระงบอาบตทงหลายทมสวนจาแนกนนเปนมลบาง." สองบทวา กจจ เอเกนมความวา กจจาธกรณ ยอมระงบ ดวยสมถะเดยว. [วเคราะหปาราชก] พระอบาล ครนแกปญหาทงปวงตามลาดบแหงคาถามอยางนแลว บดน จะแสดงเพยงคาอธบายเฉพาะอยาง แหงกองอาบตทประมวล


ไวในคาวา อาปตตกขนธา จ ภวนต สตตจงกลาวคาวา ปาราชก เปนอาท. บรรดาคาถาเหลานน คาถาท ๑ วา ปาราชก เปนตน มเนอ ความดงตอไปน :- บรรดาบคคลปาราชก อาบตปาราชก และสกขาบทปาราชก ชออาบตปาราชกนใด อนพระผมพระภาคเจาตรสแลว. บคคลผตอง อาบตปาราชกนน ยอมเปนผพาย คอ ถงความแพ เปนผเคลอน ผด ตก อนความละเมดทาใหหางจากสทธรรม. เมอบคคลนนไม ถกขอออก (จากหม) กไมมสงวาสตางโดยอโบสถและปวารณา เปนตนอก. ดวยเหตนน ปาราชกนน พระผมพระภาคจงตรสอยาง นน คอ เพราะเหตนน อาบตปาราชกนน พระผมพระภาคจงตรสวา "ปาราชก." กในบทวา ปาราชก น มความสงเขป ดงน :- บคคลยอมเปนผพายดวยอาบตปาราชกนน เพราะเหตนน อาบต ปาราชกนน ทานจงกลาววา "ปาราชก." [วเคราะหสงฆาทเสส] คาวา สงโฆว เทต ปรวาสเปนอาท ทานกลาวแลว เพอ แสดงแตเนอความเทานน ไมเออเฟอพยญชนะ แมในคาถาท ๒. กในบทวา สงฆาทเสโส เปนอาทน มเนอความดงตอไปน :- การออกจากอาบตนนใด ของภกษผตองอาบตนแลวใครจะออก


สงฆ อนภกษนนพงปรารถนา ในกรรมเบองตนแหงการออกจาก อาบตนน เพอประโยชนแกการใหปรวาส และในกรรมทเหลอจาก กรรมเบองตน คอในทามกลาง เพอประโยชนแกการใหมานตต หรอเพอประโยชนแกการใหมานตตกบมลายปฏกสสนะ และในทสด เพอประโยชนแกอพภาน. กในกรรมทงหลายมปรวาสกรรมเปนตนน กรรมแมอยางหนง เวนสงฆเสย อนใคร ๆ ไมอาจทาได ฉะนแล. สงฆอนภกษพงปรารถนาในกรรมเบองตน และในกรรมทเหลอ แหงกองอาบตนน เหตนน กองอาบตนน ชอวาสงฆาทเสส. [วเคราะหอนยต] [๕๓๙] เนอความแหงคาถาท ๓ พงทราบดงน :- สองบทวา อนยโต น นยโต มความวา เพราะไมแน กอง อาบตน จงไดชอวาอนยต. คาทวา "ไมแน" น มอะไรเปนเหต ? เพราะสกขาบทน ปรบ อาบตไมจากดสวนอนเดยว. อธบายวา "สกขาบทน ปรบอาบต โดยสวนอนเดยวไมได. สกขาบทน ปรบอาบตโดยสวนเดยวไมไดอยางไร ? อยางน บรรดาฐานะ ๓ ฐานะอนใดหนง อนพระวนยธรพงปรบ. จรงอย ทานกลาวไวใสอนยตสกขาบทนนวา "ภกษนน อน พระวนยธรพงปรบดวยธรรม๓ อยางใดอยางหนง." เพราะเหตนน กองอาบตนน ทานจงกลาววา อนยต คอ กลาววา ไมแน.


เหมอนอยางวา บรรดาฐานะ ๓ ฐานะอนใดอนหนง ทานกลาว ในกองอาบตนน กองอาบต ชอวาอนยต ฉนใด, บรรดาฐานะ ๒ ฐานะอนใดอนหนง ทานกลาวในกองอาบตใด กองอาบตแมนน ก ชอวาอนยตเหมอนกน ฉนนน. [วเคราะหถลลจจย] เนอความแหงคาถาท ๔ พงทราบดงน :- บาทคาถาวา อจจโย เตน สโม นตถ มความวา บรรดา โทษทเปนเทสนาคาม โทษทลา เสมอดวยถลลจจยนนไมม ดวย- เหตนน ความละเมดนน ทานจงเรยกอยางนน. อธบายวา "ความ ละเมดนน ทานเรยกวาถลลจจย เพราะเปนโทษลา." [วเคราะหนสสคคย] เนอความแหงคาถาท ๕ พงทราบดงน :- หลายบทวา นสสชชตวา ย เทเสต เตเนตมความวา ความละเมดนน ทานเรยกนสสสคคยะ เพราะตองสละแลวจงแสดง. [วเคราะหปาจตตย] เนอความคาถาท ๖ พงทราบดงน :- บทคาถาวา ปาเตต กสล ธมม มความวา ความละเมด นน ยงกศลจตกลาวคอกศลธรรม ของบคคลผแกลงตองใหตกไป เพราะเหตนน ความละเมดนน ชอวายงจตใหตกไป เพราะฉะนน ความละเมดนน ชอวาปาจตตยะ.


กปาจตตยะใด ยอมยงจตใหตกไป, ปาจตตยะนน ยอมผด ตออรยมรรค และยอมเปนเหตแหงความลมหลงแหงจต. เพราะ- เหตนน คาวา "ผดตออรยมรรค" และคาวา "เปนเหตแหงความ ลมหลงแหงจต" ทานจงกลาวแลว. [วเคราะหปาฏเทสนยะ] ในปาฏเทสนยคาถาทงหลาย คาวา "ภกษเปนผไมมญาต" เปนอาท ทานกลาวแลว เพอแสดงความกระทาความเปนธรรมท นาต ซงพระผมพระภาคตรสวา "แนะเธอ ฉนตองธรรมทนาต." กอาบตนน ทานเรยกวา ปาฏเทสนยะ เพราะจะตองแสดงคน. [วเคราะหทกกฏ] เนอความแหงทกกฏคาถา พงทราบดงน :- คาวา "ผด แยง พลาด" นทงหมด เปนคายกเรยก ทกกฏ ทกลาวไวในคานวา ยจ ทกกฏ. [๕๔๐] จรงอย กรรมใด อนบคคลทาไมด หรอทาผดรป กรรมนน ชอวาทกกฏ. กทกกฏนนแล ชอวาผด เพราะเหตทไมทา ตามประการทพระศาสดาตรส ชอวาแยง เพราะเปนไปแยงกศล ชอวาพลาด เพราะไมยางขนสขอปฏบตในอรยมรรค. สวนคาวา ย มนสโส กเรน แสดงขอควรเปรยบในทกกฏน. เนอความแหงคานนวา "มนษยในโลก ทาบาปใด ในทแจง หรอในทลบ, บณฑตทงหลายประกาศบาปนนวา "ทกกฏ" ฉนใด,


ทกกฏแมน กฉนนน ชอวา บาป เพราะเปนกรรมลามก อน พระพทธเจาทรงเกลยด เพราะเหตนน พงทราบวา "ทกกฏ." [วเคราะหทพภาสต] เนอความแหงทพภาสตคาถา พงทราบดงน :- บาทคาถาวา ทพภาสต ทราภฏมความวา บทใดอนภกษ กลาว คอพด เจราจรชว เหตนน บทนน ชอวาอนภกษกลาวชว : อธบายวา "บทใดอนภกษกลาวชว บทนน เปนทพภาสต." มคาทจะพงกลาวใหยงนอยหนง ; ความวา "อนง บทใด เศรา หมอง บทนน เปนบทเศราหมอง เพราะเหตใด ; อนง วญชน ทงหลาย ยอมต เพราะเหตใด ; อธบายวา "ทานผรแจงทงหลาย ตบทนน เพราะเหตใด." บาทคาถาวา เตเนต อต วจจตมความวา เพราะความ เปนบทเศราหมอง และแมเพราะความตแหงวญชนนน บทนน ทาน ยอมกลาวอยางนน คอ บทนน ทานกลาววา ทพภาสต. [วเคราะหเสขยะ] เนอความแหงเสขยคาถา พงทราบดงน :- พระอบาลเถร แสดงความทพระเสขะม โดยนยมคาวา อาท เจต จรณจ เปนตน เพราะเหตนน ในบทวา เสขยน จงมเนอ ความสงเขปดงนวา "นเปนขอควรศกษาของพระเสขะ." คาวา ปาราชกนต ย วตตเปนอาทน พงทราบวา ทานกลาว


เพอแสดงเนอความ ทมไดสงเคราะหดวยปญหาทวา ครกลหกจาป เปนตน แตสงเคราะหดวยคาออนวอนนวา หนท วากย สโณม เต (เอาเถด เราจะฟงคาของทาน). [อปมาแหงอาบตอนาบต] แมในบทวา ฉนนมตวสสต เปนตน กนยนแล. บรรดาบทเหลานน บทวา ฉนนมตวสสต มความวา เรอน ทมไดมงดวยเครองมงมหญาเปนตน ยอมเปยกกอน. แตเรอนกลาว คออาบตน อนภกษปดไวแลว ยอมเปยก. จรงอย ภกษเมอปดอาบตแรกไว ยอมตองอาบตอนใหม. สองบทวา ววฏ นาตวสสต มความวา เรอนทไมเปด คอ มงดแลว ยอมไมเปยกฝนกอน. ๕๔๑ แตเรอนกลาวคออนาบตน อนภกษเปดแลว ยอมไมเปยก. จรงอย ภกษเมอเปดเผยอาบตแรก แสดงอาบตทเปนเทสนา- คามนเสย ออกจากอาบตทเปนวฏฐานคามนเสย ยอมประดษฐาน ในสวนหมดจด. เมอสารวมตอไป ยอมไมตองอาบตอน. บาทคาถาวา ตสมา ฉนน ววเรถ มความวา เพราะเหตนน เมอแสดงอาบตทเปนเทศนาคามน และออกจากอาบตทเปนวฏฐาน- คามน ชอวาเปดเผยอาบตทปดไว. บาทคาถาวา เอวนต นาตวสสต มความวา กเรอนกลาว คออาบตนน อนภกษเปดเผยแลวอยางนน ยอมไมเปยก.


บาทคาถาวา คต มคาน ปวน มความวา ปาใหญ คอปา ทหนาแนนดวยตนไมเปนตน เปนคต คอเปนทพงของมฤคทงหลาย ผอนพาลมฤคมเสอโครงเปนอาทใหลมในกลางแจง. มฤคเหลานน ถง ปานนแลว ยอมโลงใจ. โดยนยนแล อากาศเปนทางไปของเหลา ปกษ, ความเสอมเปนคตของธรรมทงหลาย คอวา ความพนาศ เปนทางของสงขตธรรมแมทงปวง เพราะอรรถวาตองถงเขาแน. จรงอย สงขตธรรมเหลาน จะไมถงความพนาศ สามารถทนอย หามได. สวนนพพานดารงอยแมนาน เปนคตของพระอรหนต, อธบายวา "อนปาทเสสนพพานธาต เปนทางไปดายเดยวของพระ- อรหนตขณาสพ." ปฐมคาถาสงคณก วณณนา จบ.


[๕๔๒] อธกรณเภทวณณนา [รอสมถะดวยรออธกรณ] วนจฉยในอธกรณเภท พงทราบดงน :- พระอบาลเถระ ครนกลาวรออธกรณวา "การรอ ๑๐ เหลาน" แลว ไดกลาววา "เมอรอววาทาธกรณ ยอมรอสมถะเทาไร ?" เปนอาท เพอแสดงการรอสมถะ เพราะรออธกรณอก. ในบทเหลานน หลายบทวา ววาทาธกรณ อกโกเฏนโต เทว สมเถ อกโกเฏต มความวา ยอมรอ คอปฏเสธคานสมถะ ๒ น คอ สมมขาวนย ๑ เยภยยสกา ๑. หลายบทวา อนวาทาธกรณ อกโกเฏนโต จตตาโร มความ วา ยอมรอสมถะ ๔ เหลาน คอ "สมมขวนย สตวนย อมฬหวนย ตสสปาปยสกา." หลายบทวา อาปตตาธกรณ อกโกเฏนโต ตโย ไดแก ยอม รอสมถะ ๓ น คอ "สมมขาวนย ปฏญญาตกรณะ ตณวตถารกะ." หลายบทวา กจจาธกรณ อกโกเฏนโต เอกมความวา ยอมรอสมถะ ๑ น คอ สมมขาวนย. [การรอ ๑๒] บรรดาการรอ ๑๒ ในวาระทตอบคาถามวา "การรอมเทาไร ?" เปนอาท การรอ ๓ กอน มอาทคอ "กรรมทสงฆยงไมไดทา" ยอม


ไดในอนวาทาธกรณท ๒ โดยพเศษ. การรอสมถะ ๓ มอาทคอ "อธกรณทสงฆยงมไดชาระ" ยอมไดในววาทาธกรณทตน. การรอสมถะ ๓ มอาทคอ "อธกรณทสงฆยงมไดวนจฉย" ยอมไดในอาปตตาธกรณท ๓. การรอ ๓ มอาทคอ "อธกรณทสงฆยงมไดระงบ" ยอมได ในกจจาธกรณท ๔. อกประการหนง การรอแมทง ๑๒ ยอมไดในอธกรณแตละ อยางแท. [อาการ ๑๐ แหงการรอ] [๕๔๓] หลายบทวา ตตถชาจก อธกรณ อกโกเฏต มความ วา ในวดใด มอธกรณ เพอตองการบรขารมบาตรและจวรเปนตน เกดขน โดยนยมอาทวา "บาตรของขาพเจา ภกษนถอเอาเสย, จวร ของขาพเจา ภกษนถอเอาเสย," พวกภกษเจาอาวาสประชมกนใน วดนนเอง ไกลเกลยพวกภกษผเปนขาศกแกตน ใหยนยอมวา "อยา เลย ผมอาย" แลวใหอธกรณระงบ ดวยวนจฉยนอกบาลแท ๆ. นชอวาอธกรณเกดในทนน. อธกรณนนระงบแลว เฉพาะดวย วนจฉยแมใด วนจฉยแมนน เปนสมถะอนหนงแท. เปนปาจตตย แม แกภกษผรออธกรณน. สองบทวา ตตถชาตก วปสนต มความวา กถาวา ภกษ


ทงหลายผเจาถน ไมสามารถใหอธกรณนนระงบไดไซร. ทนน ภกษ อนเปนพระเถระผทรงวนยมาถามวา "อาวโส ทาไมอโบสถหรอ ปวารณาในวดน จงงดเสย ?" และเมอภกษเหลานนเลาอธกรณนน แลว จงวนจฉยอธกรณนน ดวยสตร โดยขนธกะและบรวาร ให ระงบเสย. อธกรณน ชอวาเกดในทนนระงบแลว. คงเปนปาจตตย แมแกภกษผรออธกรณนน. บทวา อนตรามคเค มความวา หากวา ภกษผเปนขาศกแก ตนเหลานนกลาววา "เราไมยอมตกลงในคาตดสนของพระเถระน, พระเถระน ไมฉลาดในวนย, พระเถระทงหลาย ผทรงวนยอยใน บานชอโนน, เราจกไปตดสนกนทบานนน" ดงน กาลงไปกน ใน ระหวางทางนนเอง กาหนดเหตได จงตกลงกนเสยเอง หรอภกษ เหลาอน ยงภกษเหลานนใหตกลงกนได; อธกรณแมนเปนอนระงบแท. ภกษใดรออธกรณในระหวางทางทระงบอยางน, คงเปนปาจตตยแม แกภกษนน. สองบทวา อนตรามคเค วปสนต มความวา อนง อธกรณ เปนอนระงบ ดวยความยนยอมกะกนและกนเอง หรอดวยการท ภกษผเปนสภาคกนใหตกลงกนเสย หามไดเลย. กแตวา [๕๔๔] พระวนยธรรปหนงเดนสวนทางมา เหนแลว ถามวา "ผมอาย พวกทานจะไปไหนกน ?" เมอภกษเหลานน ตอบวา "ไปบานชอโนน ดวยเหตชอน" จงกลาววา "อยาเลย


ผมอาย จะมประโยชนอะไร ดวยไปทนน ?" แลวยงอธกรณนน ใหระงบ โดยธรรม โดยวนย ในทนนเอง, นชอวาอธกรณระงบใน ระหวางทาง. คงเปนปาจตตย แมแกภกษผรออธกรณนน. สองบทวา ตตถ คต มความวา กถาวา ภกษเหลานน แม อนพระวนยธรกลาวอยวา "อยาเลย ผมอาย จะมประโยชนอะไร ดวยไปทนน ?" ตอบวา "เราจกไปใหถงการตดสนในทนนเอง" ไม เออเฟอถอยคาของพระวนยธร คงไปจนได, ครนไปแลว บอกเนอ ความนน แกพวกภกษผเปนสภาคกน. สภาคภกษทงหลายหามปราม วา "อยาเลย ผมอาย ขนชอวา การประชมสงฆเปนการหนก" แลว ใหพากนนนวนจฉยใหตกลงกนในทนนเอง, อธกรณแมน ยอม เปนอนระงบแท. ภกษใดรออธกรณไปในทนน ซงระงบแลวอยางน, คงเปนปาจตตยแมแกภกษนน. หลายบทวา ตตถ คต วปสนต มความวา อนง อธกรณ นน เปนอนระงบ ดวยกรยาทใหตกลงกนของสภาคภกษทงหลาย กหามไดแล. กแตวา พระวนยธรทงหลาย ใหระงบอธกรณนนซงใหประชม สงฆ บอกในทามกลางสงฆ, นชอวาอธกรณไปในทนนระงบแลว. คงเปนปาจตตย แมแกภกษผรออธกรณนน. บทวา สตวนย มความวา เปนปาจตตย แกภกษผรอสตวนย อนสงฆใหแลวแกพระขณาสพ.


ในอมฬหวนย ทสงฆใหแลวแกภกษผบากด ในตสสปาปยสกา อนสงฆใหแลวแกภกษผมบาปหนาแนนกด มนยเหมอนกน. สองบทวา ตณวตถารก อกโกเฏต มความวา เมออธกรณ อนสงฆระงบแลว ดวยตณวตถารกสมถะ ธรรมดาอาบต ทภกษเขา ไปหาภกษรปหนงนงกระโหยงประณมมอแสดงเสย ชอวายอมออก. กภกษแมกลาวอยางนวา "ชอวาการออกจากอาบต แมของ ภกษผหลบอย นใด, การออกจากอาบตนน ไมชอบใจขาพเจา" ดงน ชอวารอตณวคถารกะ. [๕๔๕] คงเปนปาจตตย แมแกภกษนน. [วาดวยองค ๔ เปนเหตรออธกรณ] หลายบทวา ฉนทาคต ฯ เป ฯ คจฉนโต อธกรณ อกโก- เฏต มความวา ภกษเปนพระวนยธร เมอแสดงอธรรมวา "ธรรม" เปนอาท รออธกรณทสงฆวนจฉยเสรจแลวในกาลกอน ดวยการรอ ๑๒ อยาง ๆ ใดอยางหนง เพอประโยชนแกชนทรกมอปชฌายเปนตน ของตน ชอวาถงฉนทาคต รออธกรณ. กในภกษผเปนขาศกกน ๒ รป ภกษผมอาฆาตในฝายหนงเกด ขนโดยนยเปนตนวา "เขาไดประพฤตความฉบหายแกเรา" เมอ แสดงอธรรมวา "ธรรม" เปนตน รออธกรณทสงฆวนจฉยเสรจ แลวในกาลกอน ดวยการรอ ๑๒ อยาง ๆ ใดอยางหนง เพอยกความแพ ใหแกภกษผเปนขาศกนน ชอวาถงโทสาคต รออธกรณ. ฝายภกษผโงงมงาย เมอแสดงอธรรมวา "ธรรม" เปนตน


เพราะความทตนเปนคนโงนนเอง รออธกรณโดยนยทกลาวแลวนนแล ชอวาถงโมหาคต รออธกรณ. กถาวา ในภกษ ๒ รปผเปนขาศกกน รปหนงเปนผองกรรมท ไมสมาเสมอ องทฏฐและอาศยผมกาลง เพราะเปนผองกายกรรม เปนตน ทไมสมาเสมอ องมจฉาทฏฐ คอความยดถอ และอาศย ภกษผมชอเสยง มพรรคพวกมกาลง. เพราะกลวภกษนนวา "ผน จะพงทาอนตรายแกชวตหรออนตรายแกพรหมจรรยของเรา" เมอแสดง อธรรมวา "ธรรม" เปนอาท รออธกรณโดยนยทกลาวแลวนนแล ชอวาถงภยาคต รออธกรณ. [วาดวยผรออธกรณตองอาบต] บทวา ตทหปสมปนโน มความวา สามเณรรปหนงเปนผ ฉลาด เปนพหสตะ, เธอเหนภกษทงหลายผแพในการตดสนแลว เปนผซบเซา จงถามวา "เหตไรพวกทานจงพากนซบเซา ?" ภกษ เหลานน จงบอกเหตนนแกเธอ. เธอจงกลาวกะภกษเหลานนอยางน วา "เอาเถด ขอรบ ทานจงอปสมบทใหผม, [๕๔๖] ผมจกยง อธกรณนนใหระงบเอง" ภกษเหลานน ยงเธอใหอปสมบท. เธอ ตกลองใหสงฆประชมกนในวนรงขน. ลาดบนน เธออนภกษทงหลาย กลาววา "สงฆใครใหประชม?" จงตอบวา "ผม" "ใหประชม เพราะเหตไร ?" "เมอวานอธกรณวนจฉนไมด, ผมจกวนจฉย อธกรณนน ในวนน." "กเมอวานคณไปขางไหนเสย ?" "ผมยงเปน


อนปสมบน ขอรบ, กวนนผมเปนอปสมบนแลว." เธออนภกษ ทงหลายพงกลาววา "อาวโส สกขาบทน อนพระผมพระภาคทรง บญญตแลวแกภกษทงหลายผเชนคณ วา "ภกษผอปสมบทในวนนน รอตองอกโกฏนกปาจตตย" จงไปแสงอาบตเสย." แมในอาคนตกะ กนยนแล. บทวา การโก มความวา ภกษทงหลายผแพ พดกะภกษรป หนง ผไปสบรเวณวนจฉยอธกรณพรอมกบสงฆ วา "ทาไมพวก ทานจงตดสนอธกรณอยางนนเลา ขอรบ, ความตดสนอยางน มใช หรอ ?" ภกษนนกลาววา "เหตไรทานจงไมพดอยางนเสยกอนเลา ?" ดงน ชอวารออธกรณนน ภกษใดเปนผทา รออธกรณอยางนน, เปนอกโกฏนกปาจตตยแมแกภกษนน. บทวา ฉนนททายโก มความวา ภกษรปหนงมอบฉนทะในการ วนจฉยอธกรณแลว เหนพวกภกษผเปนสภาคกนแพมาเปนผซบเซา จงกลาววา "พรงนแล ขาพเจาจกตดสนเอง" ใหสงฆประชมกน แลว อนภกษทงหลายกลาววา "ใหประชมสงฆ เพราะเหตไร ?" จงตอบวา "เมอวาน อธกรณตดสนไมด, วนน ขาพเจาจกตดสน อธกรณนนเอง. "กเมอวาน ทานไปไหนเสยเลา ?" ขาพเจามอบ ฉนทะแลวนนอย." เธออนภกษทงหลายพงกลาววา "อาวโส สกขา- บทน อนพระผมพระภาคทรงบญญตแลวแกภกษทงหลายผเชนทาน


วา "ผมอบฉนทะ รอ ตองอกโกฏนกปาจตตย" จงไปแสดงอาบต เสย." [วาดวยนทานเปนตนแหงอธกรณ] [๕๔๗] วนจฉยในคาวา ววาทาธกรณ กทานเปนอาท พงทราบดงน :- ชอวามอะไรเปนนทาย เพราะอรรถวา "อะไรเปนเหตอานวย แหงอธกรณนน." ชอวามอะไรเปนสมทย เพราะอรรถวา "อะไรเปนเหตเปน แดนเกดพรอมแหงอธกรณนน." ชอวามอะไรเปนชาต เพราะอรรถวา "อะไรเปนกาเนดแหง อธกรณนน." ชอวามอะไรเปนสมฏฐาน เพราะอรรถวา "อะไรเปนแดนเกด กอน อะไรเปนองค อะไรเปนทเกดแหงอธกรณนน." บทเหลานทงหมด เปนไวพจนของเหตนนเอง. วนจฉยแมในคาวา ววาทนทาน เปนอาท พงทราบดงน :- ชอวามววาทเปนนนาท เพราะอรรถวา "ววาทกลาวคอเรอง กอความแตกกน ๑๘ ประการ เปนเหตอานวยแหงววาทาธกรณนน." คาวา ววาทนทาน นน ทานกลาวดวยอานาจววาทซงอาศย การเถยงกนเกดขน. ชอวามอนวาทเปนนทาน เพราะอรรถวา การโจทเปนเหต


อานวยแหงอนวาทาธกรณนน." แมคาวา อนวาทนทาน น ทานกลาวดวยอานาจอนวาทท อาศยการโจทกนเกดขน. ชอวามอาบตเปนนทาน เพราะอรรถวา "อาบตเปนเหตอานวย แหงอาปตตาธกรณนน." คาวา อาปตตนทาน นน ทานกลาวดวยอาบตทอาศย ความตองเกดขนอยางนวา "ภกษยอมตองอาบต ๔ ซงมอาปตตา- ธกรณเปนปจจย." ชอวามกจเปนนทาน เพราะอรรถวา "กจ ๔ อยาง เปนเหต อานวยแหงกจจาธกรณนน." อธบายวา "สงฆกรรม ๔ อยาง เปน เหตแหงกจจาธกรณนน." คาวา กจจยนทาน นน ทานกลาวดวยอานาจกจทงหลายท อาศยการทตองทาเกดขน มสมนภาสนเพยงครงท ๓ เปนตน แก ภกษณผประพฤตตามภกษผถกสงฆยกวตร. นเปนวาจาประกอบเฉพาะบทเดยว ในฝายวสชนาอธกรณ ทง ๔. ทก ๆ บทพงประกอบโดยทานองน. ในวสชนามคาวา "มเหตเปนนทาน" เปนอาท แหงทตยปจฉา พงทราบภาวะแหงเหตนทานเปนตน ดวยอานาจแหงกศลเหตอกศล- เหตและอพยากตเหต ๙ หมวด.


ในวสชนาแหงตตยปจฉา พงทราบวาตางกนแกสกวาพยญชนะ. จรงอย เหตนนแล ทานกลาววา "ปจจย" ในตตยปจฉาน. [วาดวยมลเปนตนแหงอธกรณ] วนจฉย ในวาระทตอบคาถามถงมล พงทราบดงน :- สองบทวา ทวาทส มลาน ไดแก มล ๑๒ ซงเปนไปในภายใน สนดานเหลาน คอ "ววาทมล ๖ มโกรธ ผกโกรธ และความแขง ดเปนอาท โลภะ โทสะ และโมหะ ๓ อโลภะ อโทสะ และอโมหะ ๓. สองบทวา จททส มลาน ไดแก มล ๑๒ นนเอง กบกาย และวาจาจงรวมเปน ๑๔. [๕๔๘] สองบทวา ฉ มลานไดแก มล ๖ มกายเปนตน . วนจฉยในวาระทตอบคาถามถงสมฏฐาน พงทราบดงน :- เรองกอความแตกกน ๑๘ ประการ เปนสมฏฐานแหง (ววาทา- ธกรณ). จรงอย ววาทาธกรณนน ยอมตงขนในเรองกอความแตก กน ๑๘ ประการเหลานน ยอมตงขน เพราะเรองกอความ แตกกนเหลานนเปนตวเหต, ดวยเหตนน เรองกอความแตกกนเหลา นน ทานจงกลาววา "เปนสมฏฐานแหงววาทาธกรณนน. ในอธ- กรณทงปวงกนยน. ในนยอนตางกนโดยคาวา "ววาทาธกรณ เปนอาบตหรอ ?" เปนอาท คาวา "ดวยอธกรณอนหนง คอ กจจาธกรณ " น ทาน กลาวแลว เพอแสดงบรรดาอธกรณทงปลาย เฉพาะอธกรณทเปน


เครองระงบอาบตทงหลาย. แตกองอาบตเหลานน จะระงบดวย กจจาธกรณโดยสวยเดยวเทานนหามได. เพราะธรรมดากจจาธกรณ จะสาเรจแกภกษผแสดงในสานกบคคลหามได. สองบทวา น กตเมน สมเถน มความวา อาบตทไมม สวนเหลอนน หาระงบเหมอนอาบตทมสวนเหลอไม. เพราะวาอาบต ทเปนอนวเสสนน อนภกษไมอาจแสดง คอ ไมอาจตงอยในสวน หมดจด จาเดมแตอนวเสนาบตนน. นยวา ววาทาธกรณ โหต อนวาทาธกรณ เปนอาท ตน ทงนน. เบองหนาแตนน ทานกลาวปจฉา ๖ ค ไมเวนสมมขาวนย ม คาวา ยตถ สตวนโยเปนอาท, ทานประกาศเนอความแลว ดวย วสชนาปจฉาเหลานนแล. [วาดวยสมถะรถคนและไมระคนกน] วนจฉยในวาระทแกคาถามสมถะทระคนกนเปนอาท พง ทราบดงน :- บทวา สสฏา มความวา ธรรมเหลาน คอ "สมมขาวนย กด สตวนยกด ชอวาระคนกน คอไมแยกกน เพราะสมถะทง ๒ สาเรจในขณะแหงกรรมวาจาใหสตวนยนนเอง. กเพราะความสาเรจ แหงสมถะทง ๒ เปนดจความเนองกนแหงกาบกลวยในตนกลวย ใคร ๆ ไมสามารถจะแสดงการแยกสมถะเหลานนออกจากกน. ฉะนน


ทานจงกลาววา "กแลใคร ๆ ไมสามารถบญญตการแยกพรากธรรม เหลานออกจากกนได." ในบททงปวงกนยน. [วาดวยนทานเปนตนแหงสมถะ] วนจฉยในวาระทแกคาถามวา กนทาโน พงทราบดงน :- สมมขาวนย ชอวามนทานเปนนทาน เพราะอรรถวา "มนทาน เปนเหตอานวย." [๕๔๙] ในนทานเหลานน นคอ "ความเปนตอสงฆ ความ เปนตอหนาธรรม ความเปนตอหนาวนย ความเปนตอหนาบคคล" เปนนทานแหงสมมขาวนย. พระขณาสพ ผถงความไพบลยดวยสต ซงไดถกโจท เปนนทานแหงสตวนย. ภกษบา เปนนทานแหงอมฬหวนย. ความพรอมหนาแหงบคคลทง ๒ คอ ผแสดงและผเปนทแสดง เปนนทานแหงปฏญาตกรณะ. ความทสงฆเปนผไมสามารถจะระงบอธกรณ ของภกษทงหลาย ผเกดบาดหมางกน เปนนทานแหงเยภยยสกา. บคคลผบาปหนา เปนนทานแหงตสสปาปยสกา. อชฌาจารไมสมควรแกสมณะมาก ของภกษทงหลายผบาดหมาง กน เปนนทานแหงตณวตถารกะ. วาระวาดวยเหตและปจจย มนยดงกลาวแลวนนแล.


[วาดวยสมฏฐานแหงสมถะ] คาแกคาถามถงมล ตนทงนน. ในคาถามถงสมฏฐาน ทานกลาววา "สมถะทง ๗ มสมฏ- ฐาน ๓๖ อะไรบาง ?" ดงน แมโดยแท, ถงกระนน ทานกจาแนก สมฏฐาน ๖ แหงสมถะ ๖ เทานน เพราะสมมขาวนยไมมสมฏฐาน เพราะไมมกรรมสงเคราะห. บรรดาบทเหลานน ญตตพงทราบวา "กรรมกรยา." การหยดในเวลาควรหยด. ดวยญตตนนแล พงทราบวา "กรณะ." การเขาไปเอง อธบายวา "ความกระทากรรมนนดวยตนเอง พงทราบวา "อปคมนะ." การทเขาถงความอญเชญ อธบายวา "การเชญผอนมสทธ- วหารกเปนตนวา "ทานจงทากรรมน" พงทราบวา "อปฌปคมนะ." กรยาทยนยอม อธบายวา "ไดแก การมอบฉนทะอยางนวา "สงฆจงทากรรมนนแทนขาพเจา" เรยกวาอธกวาสนา. กรยาทไมคดคานวา "กรรมนนไมชอบใจขาพเจา, พวกทาน อยาทาอยางนน" เรยกวา อปปฏโกสนา. พงทราบสมฏฐาน ๓๖ ดวยอานาจหมวดหก ๖ หมวด ดวย ประการฉะน. คาแกคาถามถงอรรถตางกน ตนทงนน.


[๕๕๐] วนจฉยในคาแกคาถามถงอธกรณ พงทราบดงน :- หลายบทวา อย ววาโท โน อธกรณมความวา การเถยง กนแหงชนทงหลายมมารดากบบตรเปนตน จดเปนววาท เพราะ เปนการกลาวแยงกน, แตไมจดเปนอธกรณ เพราะไมมความเปนเหต ทตองระงบดวยสมถะทงหลาย. แมในอนวาทเปนตน กนยนแล. คาทเหลอในททงปวง ตนทงนน ฉะนแล. อธกรณเภท วณณนา จบ.


[๕๕๑] ทตยคาถาสงคณก วณณนา วนจฉยในทตยคาถาสงคณกะ พงทราบ ดงน :- วาจาทแสดงไลเลยงวตถและอาบต ชอวาโจทนา. วาจาทเตอนใหนกถงโทษ ชอวาสารณา. สองบทวา สงโฆ กมตถายมความวา ประชมสงฆเพอ ประโยชนอะไร ? บาทคาถาวา มตกมม ปน กสส การณามความวา ความ เขาใจความประสงค ตรสวา "มตกรรม" มตกรรมนน ตรสไว เพราะเหตแหงอะไร ? บาทคาถาวา โจทนา สารณตถายมความวา วาจาสาหรบ ไลเลยง มประการดงกลาวแลว เพอประโยชนทจะเตอนใหนกถง โทษทบคคลผเปนจาเลยนนไดกระทาแลว. บาทคาถาวา นคคหตถาย สารณามความวา สวนวาจาท จะเตอนใหนกถงโทษ เพอประโยชนทจะขมบคคลนน. บาทคาถาวา สงโฆ ปรคคหตถายมความวา สงฆผประชม กน ณ ทนน เพอประโยชนทจะชวยกนวนจฉย. อธบายวา "เพอประ- โยชนทจะพจารณาวา เปนธรรมหรอไมเปนธรรม คอเพอประโยชน ทจะทราบวา อธกรณนนไดวนจฉยถกตองหรอไมถกตอง." บาทคาถาวา มตกมม ปน ปาฏเยกกมความวา ความ


เขาในความประสงคของเถระผเปนนกพระสตร และพระเถระผเปน นกวนยทงหลาย กเพอใหวนจฉยสาเรจเปนแผนก ๆ. หลายบทวา มา โข ปฏฆมความวา อยากอความโกรธใน จาเลยหรอโจทก. หลายบทวา สเจ อนวชชโก ตวมความวา ถาวาทานเปน พระวนยธรนงวนจฉยอธกรณ ซงหยงลงในทามกลางสงฆ. บทวา วคคาหย มความวา (ทานอยาไดกลาวถอยคาชวน ววาท) ซงเปนไปโดยนยเปนตนวา "ทานไมรทวถงธรรมวนยน หรอ ?" บทวา อนตถสหต มความวา อยากลาวถอยคาทกอให เกดความเสอมเสย คอทาบรษทใหปนปวนลกลามขน. วนจฉยในบทวา สตเต วนเย เปนอาท พงทราบดงน :- อภโตวภงค ชอวาสตร, ขนธกะ ชอวาวนย, บรวาร ชอวา อนโลม, [๕๕๒] วนยปฎกทงสน ชอวาบญญต, มหาปเทส ๔ ชอ วาอนโลมกะ. บาทคาถาวา อนโยควตต นสาเมถมความวา ทานจง พจารณาวตรในการซกถาม. บาทคาถาวา กสเลน พทธมตา กตมความวา อนพระผ มพระภาคผเฉยบแหลมเปนบณฑต บรรลความสาเรจแหงพระญาณ ทรงนาออกตงไว.


บทวา สวตต มความวา อนพระองคทรงแตงตงไวดแลว บทวา สกขาปทานโลมก มความวา เหมาะแกสกขาบททง หลาย. เนอความเฉพาะบทเทานกอน. สวนพรรณนาโดยยอพรอมทงอธบายในคาถาน ดงน :- ถาวา ทานผวาอรรถคด อยากลาวผลนผลน อยากลาวถอย คาชวนววาท ไมประกอบดวยประโยชน, กวตรในการซกถามอนใด อนพระโลกนาถผฉลาดมปญญาทรงจดไว แตงตงไวด ในสตรเปนตน เหลานน อนโลมแกสกขาบททงปวง, ทานจงพจารณา คอจงตรวจ ดอนโยควตรนน. บาทคาถาวา คต น นาเสนโต สมปารยกมความวา จง พจารณาอนโยควตร อยาใหเสยคตคอความสาเรจในสมปรายภพของตน, จรงอย ภกษใดไมพจารณาอนโยควตรนน ซกถาม, ภกษนนยอม ใหเสยคตของตนทเปนในสมปรายภพ, เพราะเหตนน จงพจารณา อยาใหคตนนได. บดน พระอบาลเถระกลาวคาวา "หเตส" เปนอาท เพอ แสดงอนโยควตรนน บรรดาบทเหลานน บทวา หเตส ไดแก ผแสวงคอผใฝหา ประโยชน, อธบายวา จงเขาไปตงไมตรและธรรมเปนบพพภาค แหงไมตรไว." บทวา กาเล ไดแก ในกาลทจดวาสมควร คอ ในกาลท


สงฆเชญเทานน, อธบายวา "ทานจงซกถาม ในเมอสงฆมอบ ภาระแกทาน" บาทคาถาวา สหสา โวหาร มา ปธาเรสมความวา สานวน ทกลาวโดยผลนผลน คอถอยคากลาวโดยผลดผลนใด ของโจทก และจาเลยเหลานน อยาคด คอ อยาถอเอาสานวนนน. ความสบสมแหงคาใหการ เรยกวาความสบเนอง ในบาทคาถาวา ปฏ านสนธเตน การเยน, เพราะเหตนน พงปรบตามคา สารภาพและความสบสม, อธบายวา "พงกาหนดความสบสมแหงคา ใหการ แลวจงปรบตามคาสารภาพ." [๕๕๓] อกอยางหนง พงปรบตามคารบสารภาพและตามความ สบสม, อธบายวา "พงปรบตามคารบสารภาพของจาเลยผเปนลชช พงปรบตามความสบสม แหงความประพฤตของจาเลยผอลชช." เพราะเหตนน ทานจงกลาวคาถาวา เอว ปฏ า ลชชส เปนตน. บรรดาบทเหลานน สองบทวา วตตานสนธเตน การเยม ความวา พงปรบตามความสบสมแหงความประพฤต, อธบายวา "คารบสารภาพใด กบความประพฤตของอลชชนนสมกน, พงปรบ ตามคาสารภาพนน. บทวา สจจจ ไดแก ตองทงร. บทวา ปรคหต ไดแก ปดไว คอ ไมแสดง ไมออกเสย.


บาทคาถาวา สจจ อหป ชานามมความวา คาใดอนพระ องคตรสแลว คานนเปนจรง, แมขาพระองคกรคานน อยางนน เหมอนกน. สองบทวา อจ ตาหมความวา กแลขาพระองคจะ ทลถามพระองคถงอลชชชนดอน. บาทคาถาวา ปพพาเปร น ชานาตมความวา ไมรถอยคา ทตนกลาวไวในกาลกอน และตนกลาวในภายหลง. บทวา อโกวโท ไดแก ไมฉลาดในคาตนและคาหลงนน. บาทคาถาวา อนเสนธวจนปถ น ชานาตมความวา ไม รถอยคาทสบสมแหงคาใหการ และถอยคาทสบสมแหงคาตดสน. บาทคาถาวา สลวปตตยา โจเทตคอโจทดวยกองอาบต ๒. บทวา อาจารทฏ ยา ไดแก โจทดวยอาจารวบตและทฏฐ- วบต. เมอจะโจทดวยอาจารวบต ยอมโจทดวยกองอาบต ๕, เมอ จะโจทดวยทฏฐวบต ยอมโจทดวยมจฉาทฏฐและอนตคาหกทฏฐ บทคาถาวา อาชเวนป โจเทตมความวา โจทดวยสกขา บท ๖ ซงบญญตไว เพราะอาชวะเปนเหต. บททเหลอทในทงปวง ตนทงนน ฉะนแล. ทตยคาถาสงคณก วณณนาจบ.


[๕๕๔] โจทนากณฑก วณณนา [กจของภกษผวาอรรถคด] บดน พระอบาลเถระเรมคาวา อนวชชเกน เปนอาท เพอ แสดงกจอนพระวนยธรพงกระทา ในการฟองรองทเกดขนแลวอยางนน. ในคานน คาถาวา ทฏ ทฏเนเปนตน มเนอความดงน :- ภกษรปหนง กาลงออกหรอกาลงเขาไป โดยสถานทอนเดยว กนกบมาตคามผหนง อนโจทกเหนแลว. โจทกนนจงหองภกษนนเปน จาเลยดวยอาบตปาราชก; ฝายจาเลยยอมรบการเหนของโจทกนน, แตจาเลยยงไมถงปาราชก จงไมปฏญญา เพราะองการเหนนน. ใน คาของโจทกและจาเลยน การใดอนโจทกนนเหนแลว, การนนสม ดวยคาทวาไดเหนของโจทกนน นวา "จาเลยอนขาพเจาไดเหนแลว" ดวยประการฉะน. แตเพราะเหตทฝายจาเลยไมยอมปฏญญาโทษ เพราะอาศยการเหนนน จงชอวาผถกรงเกยจโดยไมบรสทธ อธบาย วา "เปนผรงเกยจโดยไมมมล." สงฆพงทาอโบสถกบบคคลนน ตามปฏญญาทวา "ขาพเจาเปนผบรสทธ" ของบคคลนน. ใน ๒ คาถาทเหลอ มนยอยางนแล. คาทเหลอในททงปวง ตนทงนน ฉะนแล. พรรณนากจของภกษผวาอรรถคด จบ.


[วาดวยเบองตนของโจทนาเปนอาท] วนจฉยในปจฉาวสชนามอาทวา อะไรเปนเบองตนของโจทนา พงทราบดงน :- หลายบทวา สจเจ จ อกปเป จ มความวา จาเลยพงตง อยในธรรม ๒ ประการ คอ ใหการตามจรง ๑ ไมขนเคอง ๑ คอวา การใดอนตนกระทาหรอมไดกระทา การนนแล อนตนพงใหการ (เชนนน). และไมพงใหเกดความขนเคองในโจทก หรอในภกษผวา อรรถคด หรอในสงฆ. สองบทวา โอตณณาโนตณณ ชานตพพมความวา สงฆ พงรถอยคาอนเขาประเดนและไมเขาประเดน. ในคานน มวธสาหรบ รดงน :- [๕๕๕] สงฆพงรวา "คาตนของโจทกเทาน คาหลงเทาน คา ตนของจาเลยเทาน คาหลงเทาน." พงกาหนดลกษณะทควรเชอถอของโจทก พงกาหนดลกษณะ ทควรเชอถอของจะเลย พงกาหนดลกษณะทควรเชอถอของภกษผ วาอรรถคด. ภกษผวาอรรถคด เมอยงการพจารณาใหบกพรองแม มประมาณนอย อนสงฆพงสงวา "ผมอาย ทานจงพจารณาใหด บงคบคดใหตรง." สงฆพงปฏบตอยางน. วนจฉยในคาวา เยน ธมเมน เยน วนเยน เยน สตถ- สาสเนน อธกรณ วปสมมต น พงทราบดงน :-


บทวา ธมโม ไดแก เรองทเปนจรง. บทวา วนโย ไดแก กรยาทโจทก และกรยาทจาเลยใหการ. บทวา สตถสาสน ไดแก ญตตสมปทาและอนสาวนสมปทา. จรงอย อธกรณยอมระงบโดยธรรม โดยวนย และโดย สตถศาสนานน เพราะฉะนน ภกษผวาอรรถคด พงโจทดวยวตถ ทเปนจรง แลวใหจาเลยระลกถงอาบต และยงอธกรณนนใหระงบ ดวยญตตสมปทาและอนสาวนสมปทา. ภกษผวาอรรถคดพงปฏบต อยางน. คาทเหลอในททงปวง ตนทงนน ฉะนแล. แมปจฉาวสชนามอาทวา "อโบสถ เพอประโยชนอะไร ?" กตนเหมอนกนแล. วนจฉยในอวสานคาถาทงหลาย พงทราบดงน :- บาทคาถาวา เถเร จ ปรภาสต มความวา เมอจะทาความ ดหมน ยอมดาวา "ภกษเหลานไมรอะไร." บาทคาถาวา ขโต อปหตนทรโย มความวา ชอวาผมตน อนขดแลว เพราะความทตนเปนสภาพอนตนเองขดแลว ดวยความ เปนผถงความลาเอยงดวยฉนทาคตเปนตนนน และดวยการดานน และชอวาผมอนทรยอนตนเองขจดเสยแลว เพราะความทอนทรย มศรทธาเปนตน เปนคณอนตนเองขจดเสยแลว. สองบาทคาถาวา นรย คจฉต ทมเมโธ น จ สกขาย


คารโว มความวา ผมตนอนขดแลว มอนทรยอนตนขจดแลวนน ชอวาผมปญญาทราม เพราะไมมปญญา และชอวาไมมความเคารพ ในการศกษา เพราะไมศกษาในสกขา ๓ เพราะแตกแหงกาย ยอม เขาถงนรก. เพราะเหตนน ทานจงกลาววา "ไมควรองอามส (และไม ควรองบคคล พงเวนสวนทง ๒ นนเสย) กระทาตามธรรม. [๕๕๖] เนอความแหงคานนวา ไมพงกระทา เพราะองอามส, จรงอย เมอถอเอาอามสมจวรเปนตน ทโจทกหรอจาเลยฝายใด ฝายหนงให ชอวากระทาเพราะองอามส ; ไมพงกระทาอยางนน. หลายบทวา น จ นสสาย ปคคล มความวา เมอลาเอยง เพราะความรกเปนตน โดยนยมอาทวา "ผน เปนอปชฌายของเรา หรอวา ผน เปนอาจารยของเรา" ชอวากระทาเพราะองบคคล ไมพงกระทาอยางนน. ทางทถก พงเวนสวนทง ๒ นนเสย กระทา ตามทเปนธรรมเทานน. บาทคาถาวา อปกณณก ชปเปต มความวา กระซบทใกลห วา "ทานจงพดอยางน อยาพดอยางน." สองบทวา ชมห เปกขต มความวา ยอมแสหาโทษเทานน. บทวา วตหรต ไดแก ยงการวนจฉยใหบกพรอง. สองบทวา กมมคค ปฏเสวต มความวา ยอมขนอาบต. สองบทวา อกาเลน จ โจเทตมความวา ผอนพระเถระ


มไดเชอเชญ โจทในสมยมใชโอกาส. บาทคาถาวา ปพพาปร น ชานาตมความวา ไมรคาตน และคาหลง. บาทคาถาวา อนสนธวจนกถ น ชานาต มความวา ไมร ถอยคา ดวยอานาจความสบสมแหงคาใหการ และความสบสมแหง คาวนจฉย. คาทเหลอในททงปวง ตนทงนน ฉะนแล. โจทนากณฑก วณณนา จบ.


[๕๕๗] จฬสงคามวณณนา วนจฉยในจฬสงคราม พงทราบดงน :- ประชมสงฆเพอประโยชนแกการวนจฉยอธกรณ เรยกวาสงคราม ในคาวา "ภกษผเขาสงคราม." จรงอย ภกษทงหลายซงเปนขาศก แกตน และเปนขาศกตอพระศาสนา ยอมประชมกน แสดงสตถ ศาสนา นอกธรรมนอกวนย ในทประชมสงฆนน เหมอนอยางภกษ วชชบตรชาวเมองไพศาลฉะนน. ภกษใด ยายลทธของภกษผเปนขาศกเหลานนเสย เขาในทประชม สงฆนน เพอประโยชนแกการแสดงวาทะของตน วางอานาจยงการ วนจฉยใหเปนไป, ผนนชอวาผเขาสงคราม ประหนงพระยสเถระฉะนน. ภกษผเขาสงครามนน เมอเขาหาสงฆ พงเปนผมจตยาเกรงเขาสงฆ. บทวา นจจตเตน ไดแก ผลดธงคอมานะลงเสย มจต มมานะอนกาจดเสยแลว. บทวา รโชหรณสเมน ไดแก มจตเสมอดวยผาเชดเทา, อธบายวา "เมอเทาเปอนหรอไมเปอนอนบคคลเชดอย ความยนด ความยนดราย ยอมไมมแกผาเชดเทาฉนใด, พงเปนผมจตไมยนดไม ยนรายในอฏฐารมณและอนฏฐารมณฉนนน. สองบทวา ยถาปฏรเป อาสเน มความวา พงรอาสนะตาม


ทสมควร นงในทซงถงแกตน ไมหนหลงใหภกษทงหลายผเถระ. บทวา อนานากถเกน ไดแก ไมกลาวถอยคาทไมมประโยชน นน ๆ ซงมประการตาง ๆ. บทวา อตรจฉานกถเกน ไดแก ไมกลาวตรจฉานกถา ม เรองพระราชาเปนตน ทไดเหนกด ไดฟงกด ไดทราบกด. หลายบทวา สาม วา ธมโม ภาสตพโพ มความวา ถอย คาทองเรองทควรและไมควร หรอทองรปารปปรเฉท และลาดบ แหงสมถะ ลาดบแหงวปสสนา วตรในการยนและนนเปนตน ในท ประชมสงฆ ชอวาธรรม. [๕๕๘] ธรรมเหนปานน พงกลาวเองกได เชญภกษอนกลาวได. ภกษใด สามารถเพอกลาวถอยคาเหนปาน นน ภกษนน อนตนพงเชญวา "ผมอาย ปญหาเกดขนแลวในทาม กลางสงฆ ทานพงกลาว." หลายบทวา อรโย วา ตณหภาโว นาตม ตพโพ มความ วา พระอรยเจาทงหลายเมอนงนง หาไดนงอยาพาลปถชนไม ยอม ฉวยกมมฏฐานอยางใดอยางหนงนง, พระอรยเจาผมการนงเปนปกต ดวยอานาจทากมมฏฐานไวในในอยางน ชอวามความนงเปนปกต. พระอรยเจานน อนภกษผนนเขาสงครามไมพงดถกวา "มประโยชน อะไรดวยการราเพยรในกมมฏฐาน." อธบายวา "ตนพงฉวยกมมฏ- ฐานทเหมาะแกตนนง." สองบทวา น อปชฌาโย ปจฉตพโพ มความวา ไมควร


ถามวา "อปชฌายของทานชอวาไร ?" ในบททงปวง กนยนแล. บทวา น ชาต มความวา ไมควรถามถงชาตอยางนวา "ทาน เปนชาตกษตรยหรอ ? ทานเปนชาตพราหมณหรอ ?" บทวา น อาคโม มความวา ไมควรถามถงปรยตทเรยน อยางนวา "ทานกลาวทฆนกายหรอ ? ทานกลาวมชฌมนกายหรอ ?" สกลและประเทศ พงทราบดวยอานาจสกลกษตรยเปนตน. หลายบทวา อาตรสส เปม วา โทโส วา มความวา ความ รกหรอความชงในบคคลนน พงมดวยอานาจแหงเหตเหลานนอยางใด อยางหนง. สองบทวา โน ปรสกปปเยน มความวา ไมพงเปนผเหน แกบรษท คอคลอยตามบรษท; อธบายวา "สงใดชอบใจบรษท สงนนแลไมพงจงใจ คอหมายใจกลาว." สองบทวา น หตถมทธา ทสเสตพพา มความวา ไมพงทา วการแหงการมอ เพอหมายรในขอทควรกลาวและไมควรกลาว. สองบทวา อตถ อนวธยนเตน มความวา พงคอยกาหนดให รตลอดซงกาลวนจฉยเทานน คอ พงนงพจารณาโดยรอบคอบอยางนวา "สตรนอางได เราจกกลาวสตรน ในวนจฉย น." [๕๕๙] หลายบทวา น จ อาสนา วฏาตพพ มความวา ไมพงลกจากทนงเทยวไปในบรเวณทชมนม. เพราะวา เมอพระวนยธร ลก บรษททงปวงยอมลก.


บทวา น วตหาตพพ มความวา ไมพงใหวนจฉยบกพรอง. สองบทวา น กมมคโค เสวตพโพ มความวา ไมพงชอาบต. สองบทวา อสาหสเกน ภวตพพ มความวา ไมพงเปนผทา โดยผลนผลน. อธบายวา "ไมพงกลาวถอยคาใหผดพลาดโดยความ ผลนผลน." บทวา วจนกขเมน มความวา พงเปนผปกตอดไดซง ถอยคาทหยาบคาย. บทวา หตปรสกกนา มความวา พงเปนผแสวงหาประโยชน คอ ขวนขวายเพอประโยชน. ในบททง ๒ มอธบายดงน วา "กรณา และธรรมเปนสวนเบองตนแหงกรณา อนภกษผเขาสงครามพงใหเขา ไปตงไว." บทวา อนรตเตน ไดแก ไมพงเปนผกลาวถอยคาหยาบคาย. อธบายวา ถอยคาทไมด กลาวคอถอยคาชวนววาท เรยกวา ถอยคาทหยาบคาย, คาหยาบคายนน อนภกษผเขาสงครามไมควร กลาว." สองบทวา อตตา ปรคคเหตพโพ มความวา พงตรวจด ตนอยางนวา "เราสามารถจะวนจฉย คอระงบอธกรณหรอไมหนอ ?" อธบายวา พงรประมาณตน. สองบทวา ปโร ปรคคเหตพโพ มความวา พงตรวจด ผอนอยางนวา "บรษทน เปนลชชหรอหนอ ? อนเราอาจจะให


ยนยอมหรอไม ?" สองบทวา โจทโก ปรคคเหตพโพ มความวา พงตรวจด โจทกอยางนวา "ผนเปนโจทกโดยธรรมหรอไมหนอ ?" สองบทวา จทตโก ปรคคเหตพโพ มความวา พงตรวจด จาเลยอยางนวา "ผนเปนจาเลยโดยธรรมหรอไม ?" สองบทวา อธมมโจทโก ปรคคเหตพโพ มความวา พงร ประมาณโจทกนน. แมในบททเหลอ กนยนแล. สองบทวา วตต อหาเปนเตน มความวา ไมพงยงถอยคา อนโจทกและจาเลยกลาวใหตกหลน. สองบทวา อวตต อปปกาเสนเตน มความวา ไมพงแซม ขอความซงมไดเขาประเดน. สองบทวา เวโป ปหาเสตพโพ มความวา โจทกหรอจาเลย เปนผออน [๕๖๐] คอเปนผโงเขลา พงชวยเหลอ คอพงปลกใจให อาจหาญวา "ทานเปนบตรของสกลมใชหรอ ?" แลวชแจงธรรมเนยม ในการซกถามแลว จกการซกถามแกผโวเขลานน. สองบทวา ภร อสสาเสตพโพ มความวา โจทกหรอจาเลย ใด เกดความสะทกสะทานขน เพราะไมเคยเขาสทามกลางสงฆหรอ ทามกลางคณะ, ภกษเชนนน อนภกษผวาอรรถคดพงพดปลอบวา "ทานอยากลวเลย จงวางใจใหการเถด, พวกเราจกเปนผสนบสนน ทาน" ดงนกได แลวชแจงธรรมเนยมในการซกถาม.


สองบทวา จณโฑ นเสเธตพโพ มความวา เปนผดราย พงรกรานเสย คอพงกาหราบเสย. สองบทวา อสจ วภาเวตพโพ มความวา เปนอลชช พง ประกาศแลวใหแสดงอาบตเสย. สองบทวา อช มททเวน มความวา ภกษใดเปนผตรง ม ศล เวนจากความโกงทางกายเปนตน, ภกษนน อนผวาอรรถคด พงประพฤตตอดวยความออนโยนเทานน. ในคาวา ธมเมส จ ปคคเลส จ น ภกษใด เปนผหนกใน ธรรม มไดเปนผหนกในบคคล, ภกษนแล พงทราบวา "ผวางตน เปนกลางทงในธรรมทงในบคคล." [วาดวยประโยชนแหงสตรเปนอาท] วนจฉยในคาวา สตต สสนทนตถาย เปนตน พงทราบ ดงน :- กแตวา ภกษผวาอรรถคด ซงเปนทรกทชอบใจทเคารพและท นบถอของเพอนพรหมจารอยางนนน พงทราบวา "ในบรรดาสตร เปนตน ทอางมา สตรเพอประโยชนแกการเทยบเคยง คอเพอ ประโยชนแกการสอบสอนอาบตและอนาบต." สองบทวา โอปมม นทสสนตถาย มความวา ขออปมา เพอประโยชนแกการชเนอความ. สองบทวา อตโถ ว าปนตถาย มความวา เนอความ


เพอประโยชนแกการทจะใหเขาใจ. สองบทวา ปฏปจฉา ปนตถาย มความวา การยอนถาม เพอประโยชนแกความมนคงของบคคล. สองบทวา โอกาสกมม โจทนตถาย มความวา (การขอ โอกาส) เพอประโยชนแกการโจทดวยวตถหรอดวยอาบต. สองบทวา โจทนา สารณตถาย มความวา (การโจท) เพอประโยชนแกการทจะใหจาเลยระลกถงโทษนอยใหญ. สองบทวา สารณา สวจนยตถาย มความวา การทให จาเลยระลกถงโทษนอยโทษใหญ เพอประโยชนแกความทเปนผมถอยคา อนตนจะพงใหการ. สองบทวา สวจนย ปลโพธตถาย มความวา ความเปน ผมถอยคาอนตนจะพงใหการ เพอประโยชนแกการกกไวอยางนวา "ทานอยากาวออกไปแมกาวเดยวจากอาวาสน." [๕๑๖] สองบทวา ปลโพโธ วนจฉยตถาย ความวา (การกกไว) เพอประโยชนแกการใหตงวนจฉย. สองบทวา วนจฉโย สนตรณตถาย มความวา การวนจฉย เพอประโยชนแกการไตรตรอง คอ พจารณาโทษและมใชโทษ. การไตรตรอง เพอประโยชนทจะหยงฐานะและอฐานะ คอ เพอประโยชนทจะรอาบต อนาบต ครกาบต ลหกาบต. สองบทวา สงโฆ สมปรคคหสมปฏจฉนตถาย มความวา


สงฆ เพอประโยชนแกการรบรองวนจฉย และเพอประโยชนทจะรวา อธกรณนนอนผวาอรรถคด วนจฉยชอบหรอไมชอบ. สองบทวา ปจเจกฏายโน อวสวาทกฏายโน มความวา บคคลเหลานน ซงตงอยในตาแหนงผเปนใหญ โดยความเปน อสสรยาธบด และในฐานะแหงผไมแกลงกลาวใหผด อนสงฆไมพง รกราน. [วาดวยประโยชนแหงวนยเปนอาท] บดน พระอบาลเถระกลาวคาวา "วนยเพอประโยชนแก สงวร" เปนตน เพอแสดงเนอความ เพอปดโอกาสแหงถอยคาของ ชนทงหลาย ผมปญญาออน ซงจะพงกลาวอยางนวา "ชอวาวนย จะมประโยชนอะไร." บรรดาบทเหลานน สองบทวา วนโย สสรตถาย มความวา วนยบญญตแมทงสน เพอประโยชนแกความสารวมกายทวารและ วจทวาร คอ เปนอปนสย อธบายวา เปนปจจยแกศล มอาชว- ปารสทธสลเปนทสด. ในบททงปวง กนยนแล. อกอยางหนง ในธรรมทงหลายมความไมเดอนรอนเปนตนน มคาอธบายวา ความไมมความเดอดรอนแหงจต ดวยอานาจแหง บญทไดกระทาไว และบาปทมไดกระทาไว ชอวา ความไมเดอดรอน. ปตอยางออน ไมรนแรง ชอวาปราโมทย. ปตอยางแรง มกาลง ชอวาปต.


ความระงบความกระวนกระวนในกายและจต ชอวาปสสทธ. สขทางกายทางจต ชอวาสข. จรงอย สขทง ๒ อยางนน ยอมเปนอปนสยปจจยแหงสมาธ. ความทจตมอารมณเดยว ชอวาสมาธ. วปสสนาอยางออน ชอวายถาภตญาณทสสนะ. ยถาภตญาณ- ทสสนะน เปนชอวาของญาณทรความเกดและความเสอม. จรงอย ความทจตมอารมณเดยว ยอมเปนอปนสยปจจย แหงวปสสนาอยางออน. วปสสนาอยางแรง ซงจดเปนชนยอด เปนเหตใหถงความ ปลกตวเสย ชอวานพพทา. อรยมรรค ชอวาวราคะ. อรหตตผล ชอวาวมตต. จรงอย อรยมรรคแมทง ๔ อยาง ยอมเปนอปนสยปจจย แหงอรหต [๕๖๒] ปจจเวกขณญาณ ชอวาวมตตญาณทสสนะ. สองบทวา วมตตาณทสสน อนปาทาปรนพพานตถาย มความวา วมตตญาณทสสะ เพอประโยชนแกความดบสนทหา ปจจยมได. จรงอย วมตตญาณทสสนะนน ชอวาเปนปจจยแกความ ดบสนทหาปจจยมได เพราะเมอวมตตญาณทสสนะอนโยคาพจรบรรล โดยลาดบแลว กเลสและกองทกขพงดบสนทแนแท ฉะนแล.


สองบทวา เอตทตถา กถา มความวา ธรรมดาวาวนยกถา น มอนปาทาปรนพพานนนเปนประโยชน. ความพจารณาวนยนนแล ชอวามนตนา. บทวา อปนสา มความวา แมความเปนธรรมเปนปจจยสบ ตอกนไป เปนตนวา "วนยเพอประโยชนแกสงวร" น กเพอประโยชน แกอนปาทาปรนพพานนน. ความเงยโสตลงฟงถอยคาทเปนปจจยสบ ตอกนไปน ชอวาความเงยโสตสดบ. ญาณใดเกดขนเพราะไดฟง เนอความน ญาณแมนนกเพอประโยชนแกอนปาทาปรนพพานนน. หลายบทวา ยทน อนปาทา จตตสส วโมกโข มความวา ความพนพเศษแหงจต เพราะไมถอมนดวยอปาทาน ๔ กลาวคอ อรหตผลนใด, ความพนพเศษแหงจตแมนน กเพอประโยชนน คอเพอประโยชนแกอปจจยปรนพพานนนแล. [อนโยควตตคาถา] บรรดาอนโยควตตคาถาทงหลาย คาถาตนมเมอความดงกลาว แลวนนแล. ในคาวา วตถ วปตต อาปตต นทาน อาการอโกวโท ปพพาปร น ชานาต. พงทาการเชอมบทวา วตถ เปนตน ดวยบท วา น ชานาต. พงทาการเชอมบทวา อโกวโท ดวยบทวา ส เว ตาทสโก น. เพราะเหตน พงทราบวาจาเครองประกอบในคาวา วตถ


เปนตนน ดงตอไปน :- ภกษใด ไมรจกวตถแหงวตกกมะมปาราชกเปนตน, ไมรวบต ๔ อยาง, ไมรอาบต ๗ อยาง, ไมรนทานอยางนวา "สกขาบทน ทรง บญญตแลว ในนครชอโนน." ไมรจกเบองตนและเบองและเบองปลายวา "นเปนคาตน นเปนคาหลง." ไมรจกกรรมททาแลวหรอยงไมไดทาวา "นทาแลว นยงมไดทา." ในบทวา สเมน จ มคาอธบายวา "ไมรจกกรรมททาแลวหรอ ยงมไดทา ดวยความไมรเสมอ ของภกษไมรเบองตนและเบองปลาย นนนงเอง. [๕๖๓] พงทราบการเชอมกบบทวา น ชานาต อยางน กอน. กแลวนจฉยในคาวา อาการอโกวโท ทพระผมพระภาคตรสไว พงทราบดงน :- บทวา อาการอโกวโท ไดแก ผไมเขาใจเหตและมใชเหต. ภกษนใด ไมรวตถเปนตน และไมเขาในอาการ, ภกษผเชนนน ๆ แล พระผมพระภาคตรสวา "ผไมควรเลอก" ดวยประการฉะน. พงทาการเชอมบทแมเหลานวา กมมจ อธกรณจ ดวย บทวา น ชานาต นนแล. กแลวาจาสาหรบประกอบ ในคาวา กมมจ เปนตนนน ดงตอไปน :- ภกษนใด ไมรจกรรม และไมรจกอธกรณ เหมอนอยางนนแล.


ทงไมเขาใจสมถะ ๗ ประการดวย, อนง ผกาหนดแลว ขดเคองแลว และหลงแลว เพราะกเลสมราคะเปนตน ยอมลาเอยงเพราะกลว ดวยความกลว ยอมลาเอยงเพราะเขลา ดวยความงมงาย, อนง เพราะเหตทตนเปนผกาหนด และเพราะเหตทตนเปนผขดเคอง จง ลาเอยงเพราะความชอบ เพราะความชง. อนง หาเปนผฉลาดในบญญตไม เพราะไมเปนผสามารถทจะ ยงผอนใหยนยอม. อนง ไมฉลาดในการชขาด เพราะเปนผไมสามารถ ในการชการเหตและมใชเหต. ชอวาผไดพรรคพวก เพราะไมบรษททแมกบตน, ชอวาผไม มความละอาย เพราะเปนผหางจากหร, ชอวาผมกรรมดา เพราะเปน ผพรอมเพรยงดวยกรรมดาทงหลาย, ชอวาผไมเออเฟอ เพราะไมม ความเออเฟอในธรรมและความเออเฟอในบคคล. ภกษเชนนน ๆ และ พระผมพระภาคตรสวา "ผไมควรเลอก." คอ อนสงฆไมควรพจารณา ไดแก ไมควรแลด, อธบายวา "ไมควรสมมตตงไวในตาแหนงเปน ผใหญ โดยความเปนอสสรยาธบด." โยชนานย แมแหงคาถาฝายขาว กพงทราบโดยนยดงกลาวแลว นนแล. จฬสงคาม วณณนา จบ.


[๕๖๔] มหาสงคาม วณณนา วนจฉยในมหาสงคาม พงทราบดงน :- หลายบทวา วตถโค วา วตถ สงกมต มความวา โจทก กลาววา "วตถแหงปฐมปาราชก อนขาพเจาไดฟงแลว" หรอวา วตถแหงปฐมปาราชก อนขาพเจาไดฟงแลว" เมอถกถาม คอ ถกคาดคนเขาอก กลบกลาววา "วตถแหงปฐมปาราชก ขาพเจา ไมไดเหน ไมไดยน, วตถแหงทตยปาราชก อนขาพเจาเหนแลว, หรอวา วตถแหงทตยปาราชก อนขาพเจาไดยนแลว." พงทราบ การยายวตถทเหลอ การยายวบตจากวบต และการยายอาบตจาก อาบต โดยนยนแล. ฝายภกษใดกลาววา "ขาพเจาหาไดเหนไม หาไดยนไม" ดงนแลว ภายหลงกลาววา "ขอนน แมขาเจากไดเหน, หรอวา ขอนน แมขาพเจากไดยน," กลาววา "ขาพเจาไดเหน, หรอวา ขาพเจาไดยน" ดงนแลว ภายหลงกลบกลาววา "ขาพเจาหาได เหนไม หาไดยนไม," ภกษนน พงทราบวา "ปฏเสธแลวกลบ ปฏญญา, ปฏญญาแลวกลบปฏเสธ." ภกษนนแล ชอวาสบเรองอน ดวยเรองอน. สกกวสฏ สกขาบท ดวยอานาจสมสเขยวเปนตน และความ เปนผไมมโรค ทานกลาววา วณโณ อวณโณ. สญจรตสกขาบท


ทานกลาววา วณณมนปปาทน (ยงการขอใหเกดตามขน.) ๓ สกขาบทมกายสงสคคสกขาบทเปนตน ทานกลาวตามรปเดมนนเอง. ๕ สกขาบทน พงทราบวา "เปนบพพภาค คอ บพพประโยคของ เมถนธรรม" ดวยประการฉะน. อปโลกนกรรม ๔ นน ไดแก กรรมเปนวรรค๑โดยอธรรมเปนตน. แมในกรรมทเหลอ กนยนแล. หมวด ๔ สหมวด จงรวมเปน ๑๖ ดวยประการฉะน. หลายบทวา พหชนอหตตาย ปฏปนโน โหต มความวา จรงอย [๕๖๕] เมออธกรณอนพระวนยธร วนจฉยดวยฉนทาคต อยางนน สงฆในวดนนยอมแตกกนเปน ๒ ฝาย. แมภกษณทงหลาย ผอาศยโอวาทเปนอย กยอมเปน ๒ ฝาย. พวกอบาสกกด อบาสกา กด เดกชายกด เดกหญงกดยอมเปน ๒ ฝาย, แมเหลาอารกขเทวดา ของชนเหลานน กยอมแตกกนเปน ๒ ฝายเหมอนกน. ตอแตนน เทวดาทงหลาย นบภมมเทวดาเปนตน จงถงอกนฏฐพรหม ยอมแยก เปน ๒ ฝายดวย. ดวยเหตนน ทานจงกลาววา "ภกษผลาเอยงดวยฉนทาคต เปนตน ยอมเปนผปฏบต เพอไมเกอกลแกชนเปนอนมาก ฯ ล ฯ เปน ผปฏบต เพอไมเปนประโยชน เพอไมเกอกล เพอทกข แกชนเปน อนมาก ทงเทวดาและมนษยทงหลาย." ๑. ตามฉบบในลาน เปน วคคาทน.


บทวา วสมนสสโต ไดแก ผอาศยกายกรรมเปนตน ซง ไมเรยบรอย. บทวา คหณนสสโต ไดแก ผอาศยความถอ กลาวคอ มจฉาทฏฐและอนตคาหกทฏฐ. บทวา พลวนสสโต ไดแก ผอาศยภกษผชอเสยง ซงม กาลง. สองบทวา ตสส อวชานนโต ไดแก ดหมนถอยคาของ ภกษนน. อกอยางนน บทวา ตสส นน เปนฉฏฐวภตต ใชใน อรรถแหงทตยาวภตต. อธบายวา "ดหมนภกษนน." สองบทวา ย อตถาย มความวา เพอประโยชนใด. สองบทวา ต อตถ มความวา ประโยชนนน. คาทเหลอในททงปวง ตนทงนน ฉะนแล. มหาสงคาม วณณนา จบ.


[๕๖๖] กฐนเภทวณณนา [ธรรมทเกดพรอมกบกรานกฐน] วนจฉยในกฐน พงทราบดงน :- สองบทวา อฏ มาตกา ไดแก มาตกา ๘ มปกกมนนตกา (กาหนดดวยการหลกไปเปนทสด) เปนตน ทตรสไวในขนธกะ. แม ปลโพธ และอานสงสกไดตรสไวในหนหลงแลวแล. [วาดวยอนนตรปจจยเปนอาท] บทวา ปโยคสส ไดแก ประโยคมการหานามาเปนตน ท ภกษกระทาเพอประโยชนแกบพพกรณ ๗ อยาง มซกจวรเปนตน. หลายบทวา กตเม ธมมา อนนตรปจจเยน ปจจโย มความ วา ธรรมเหลาไหนเปนธรรมสบลาดบ โดยเนองดวยประโยคทยง ไมมา ยอมเปนปจจย. บทวา สมนนตรปจจเยน มความวา พระผมพระภาคตรส ถามถงธรรมทสบลาดบกนเปนปจจย ดวยธรรมทสบลาดบกนเปนปจจย โดยตรงนนเอง แตทาใหใกลชดกวา. บทวา นสสยปจจเยน มความวา ธรรมเหลาไหนเปนเหมอน เขาใกลความเปนธรรมเปนทอาศย คอความเปนธรรมเปนทรองรบ แหงประโยคทเกดขน ยอมเปนปจจย. บทวา อปนสสยปจจเยน มความวา ตรสถามถงธรรม


ทอาศยเปนปจจย ดวยธรรมเปนปจจย ซงใกลชดกน นนเอง แตทาใหใกลชดกวา. ตรสถามถงภาวะแหงธรรมทเกดกอนเปนปจจย ดวยบทวา ปเรชาตปจจเยน น. ตรสถามถงภาวะแหงธรรมทงหลายทเกดขน ไมกอนไมหลง เปนปจจย ดวยบทวา สหชาตปจจเยน น. บทวา ปพพกรณสส ไดแก บพพกรณ มการซกจวรเปนตน ดวย. บทวา ปจจทธรสส ไดแก การถอนไตรจวรมสงฆาฏผนเกา เปนตน. บทวา อธฏานสส ไดแก อธษฐานจวรกฐน. บทวา อตถารสส ไดแก การกรานกฐน. [๕๖๗] หลายบทวา มาตกานจ ปลโพธานจ ไดแก มาตกา และปลโพธ ๒. บทวา วตถสส ไดแก วตถควรแกกฐน มสงฆาฏเปนตน. คาทเหลอ มนยดงกลาวแลวนนแล. [วาดวยปจจยประโยคเปนอาท] พระผมพระภาค ครนตรสถามถงบพพกรณเปนตน ซงไดโดย ความเปนปจจย และประโยคเปนตน ซงไมไดโดยความเปนปจจย อยางนนทงหมดแลว บดน จะแสดงบพพกรณ เปนตน ซงไดโดย


ความเปนปจจยแหงประโยคเปนตนนนแล แลวจงตรสคาวสชนา โดย นยมคาวา ปพพกรณ ปโยคสส เปนตน. เนอความแหงคาวสชนา พงทราบดงน :- ขาพเจาจะกลาวเฉลยในคาทพระผมพระภาคตรสวา ปโยคสส กตเม ธมมา เปนตน, บพพกรณเปนปจจย โดยอนนตรปจจยแหง ประโยค เปนปจจยโดยสมนนตาปจจย นสสยปจจย และอปนสส- ปจจยแหงประโยค. จรงอย บพพกรณแมทง ๗ อยาง ยอมเปนปจจยโดยปจจย ๔ เหลานแหงประโยค เพราะเหตทประโยคนน อนภกษยอมกระทาเพอ ประโยชนแกบพพกรณ อนตนพงใหสาเรจดวยประโยคนน. แต ประโยคนน ยอมไมไดแมซงธรรมอนหนง ในธรรมทงหลายทได อทเทสแลว ในความเปนปเรชาตปจจย. ประโยคนน ชอวาเปน ปเรชาตปจจยเองแหงบพพกรณโดยแท เพราะเมอประโยคม บพพ- กรณจงสาเรจ. ดวยเหตนน พระผมพระภาคเจาตรสวา "ประโยค เปนปจจยแหงบพพกรณ โดยเปนปเรชาตปจจย." อนง ประโยคยอไดปจฉาชาตปจจย. ดวยเหตนน พระผม- พระภาคจงตรสวา "บพพกรณเปนปจจยแหงประโยค โดยเปน ปจฉาชาตปจจย." จรงอย ประโยคนน อนภกษยอมทา เพอประ- โยชนแกบพพกรณ ซงเกดภายหลง. แตเวนธรรม ๑๕ กลาวคอ มาตกาปลโพธและอานสงสเสยแลว ในบรรดาธรรมมประโยคเปนอาท


ธรรมอนแมอยางหนง ยอมไมไดสหชาตปจจย. เพราะวา ธรรม ๑๕ นนเทานน ยอมสาเรจพรอมกนกบการกรานกฐน เพราะฉะนน จงเปนสหชาตปจจยอาศยกนและกนได. ดวยเหตนน พระผมพระภาค จงตรสวา "ธรรม ๑๕ เปนปจจย โดยเปนสหชาตปจจย." วสชนาบททงปวง พงทราบโดยอบายน [๕๖๘] ปจฉาวสชนามอาทวา "บพพกรณมอะไรเปนนทาน" ตนทงนน. [วาดวยนทานแหงประโยคเปนอาท] วนจฉยในวสชนาสองปญหาวา "ประโยคมอะไรเปนนทาน" เปนอาท พงทราบดงน :- ในคาวา "ประโยคมเหตเปนนทาน มปจจยเปนนทาน" น จวร ๖ ชนด พงทราบวา เปนเหตและเปนปจจย. จรงอย จวร เหลานนแลเปนเหต จวรเหลานนเปนปจจยแหงธรรมทงปวงมบพพ- ประโยคเปนตน. เมอจวร ๖ ชนดไมม ประโยคกหามไม บพพกรณ เปนตนกหามไมแล, เพราะเหตนน พระผมพระภาคจงตรสวา "ประโยคมเหตเปนนทาน" เปนตน. วนจฉยในสงคหวาร พงทราบดงน :- บทวา วจเภเทน ไดแก การลนวาจานวา "ขาพเจากราน- กฐนดวยสงฆาฏน, ขาพเจากรานกฐนดวยอตตราสงคน, ขาพเจา กรานกฐนดวยอนตรวาสกน."


วนจฉยในกตมลาทปจฉาวสชนา พงทราบดงน :- การถอนและการอธษฐาน ชอวากรยาในทามกลาง. [วาดวยวบตแหงกฐนเปนอาท] สองบทวา วตถวปนนจ โหต ไดแก เปนผาไมควร. ผาทพวกทายกถวายในวนน สงฆใหแกภกษผกรานกฐนในวนพรงน, ชอวาวบตโดยกาล. ผาทตดแลวไมทาใหเสรจในวนนนนนเอง ชอวาวบต โดยกระทา. วนจฉยในวสชนาคาถามทวา ก น ชานตพพ เปนอาท พงทราบดงน :- สองบทวา เตสเยว ธมมาน มความวา เมอธรรมทงหลาย มรปธรรมเปนตน เหลาใดมอย ชอกฐนจงม, ความประสมคอ ประมวลรปธรรมเปนตนเหลานน. กดวยคาวา นาม นามกมม เปนตน พระผมพระภาคทรงแสดงวา "คาวา กฐนน สกวาเปนนาม ในธรรมเปนอนมาก, โดยปรมตถ ธรรมอนหนงหามไม." สองบทวา จตวสตยา อากาเรห มความวา (พงทราบ วบตแหงการกรานกฐน) ดวยเหตทกลาวแลวในหนหลง มคาวา น อลลกขตมตเตน เปนตน. สองบทวา สตตรสห อากาเรห มความวา (พงทราบสมบต แหงการกรานกฐน) ดวยเหตทกลาวแลวในหนหลง มคาวา "กฐน เปนอนกรานแลวดวยผาใหม" เปนตน.


คาใดอนจะพงกลาวในนมตกรรมเปนตน, คาทงปวงนน ได กลาวไดแลวในวณณนาแหงกฐนขนกะ. [๕๖๙] [วาดวยการรอแหงกฐน] สองบทวา เอกปปาทท เอกนโรธา มความวา การรอแหง กฐนแมเมอเกดขน ยอมเกดขนดวยกน, แมเมอดบ ยอมดบดวยกน. สองบทวา เอกปปาทา นานานโรธา มความวา การรอแหง กฐน เมอเกดขน ยอมเกดขนดวยกน. เมอดบ ยอมดบตางราวกน. มคาอธบายอยางไร ? การรอแมทงปวง ยอมเกดขนพรอมกน กบการกราน. จรงอย เมอมการกราน การรอยอมมเปนธรรมดา. ในบรรดาการกรานกฐน ๘ เหลาน สองเบองตน เมอจะดบ ยอมดบ คอถงความรอ พรอมกนกบการกราน. จรงอย ความดบ แหงการกราน และความเปนแหงการรอ แหงกฐนทธาร ๒ นน ยอมมในขณะเดยวกน, นอกนยอมดบตางคราวกน. เมอกฐนธารม ปกกมนนตกาเปนตนแมเหลานน ถงแลวซงความเปนอาการรอ การ กรานกยงคงอย. คาทเหลอในบททงปวง ตนทงนน ฉะนแล. กฐนเภท วณณนา จบ จบปญญตตวคค วณณนา ในอรรถกถาวนย ชอสมนตปาสาทกา.


[๔๗๐] อปาลปญจก วณณนา [วาดวยองค ๕ แหงภกษผถอนสย] วนจฉยในอบาลปญหา พงทราบดงน :- คาถามทวา กตห น โข ภนเต มสมพนธ ดงน :- ไดยนวา พระเถระอยในทลบ มานกถงหมวด ๕ เหลานทงหมด จงเขาเฝาพระผมพระภาค ดวยคดวา "บดนเราจกทลถามพระผม พระภาค ใหพระองคทรงวางแบบแผน เพอประโยชนแกภกษเหลาน มภกษผถอนสยอยเปนตน" แลวทลถามปญหา โดยนยมคาวา กตห น โข ภนเต เปนอาท. วนจฉยในคาวสชนาปญหาเหลานน พงทราบดงน :- สองบทวา อโปสถ น ชานาต ไดแก ไมรจกอโบสถ ๙ อยาง. สองบทวา อโปถกมม น ชานาต ไดแก ไมรจกอโบสถ- กรรม ๔ อยาง ตางโดยกรรมเปนวรรคโดยอธรรมเปนตน. สองบทวา ปาฏโมกข น ชานาต ไดแก ไมรจกกมาตกา ๒. สองบทวา ปาฏโมกขทเทส น ชานาต ไดแก ไมรจกปาฏ- โมกขทเทส ๙ อยาง คอ ของภกษ ๕ อยาง ของภกษณ ๔ อยาง. สองบทวา ปวารณ น ชานาต ไดแก ไมรจกปวารณา ๙ อยาง.


สองบทวา ปวารณากมม น ชานาต ไดแก ไมรจกปวารณา- กรรม ๔ อยาง ตางโดยชนดมกรรมเปนวรรคโดยธรรมเปนตน. สองบทวา อาปตตานาปตต น ชานาต ไดแก ไมรอาบต และอนาบต ททรงแสดงในสกขาบทนน ๆ. สองบทวา อาปนโน กมมกโต มความวา ภกษตองอาบต แลว, กรรมยอมเปนกจอนสงฆทาแลว เพราะการตองนนเปนปจจย. [วาดวยกรรมของภกษไมควรระงบ] สองบทวา กมม น ปฏปปสสมเภตพพ มความวา [๕๗๑] กรรมของภกษนน อนสงฆไมพงใหระงบ เพราะเหตทเธอประพฤต โดยคลอยตามพรรคพวก. อธบายวา เหมอนบคคลทถกลามไวดวย เชอก อนตนจะพงแกเสยฉะนน. [วาดวยองค ๕ ของภกษผเขาสงคราม] หลายบทวา สเจ อปาล สงโฆ สมคคกรณยาน กมมาน กโรต มความวา ถาวาสงฆกระทากรรมมอโบสถเปนตน อนภกษ ทงหลายผพรอมเพรยงกนพงกระทา, อนความอดหนน (แกการ ทะเลาะ) อนภกษไร ๆ ไมพงให ในเมอกรรมสามคคมอโบสถและ ปวารณาเปนตน ตองงดไว. กถาวา สงฆใหแสดงโทษลวงเกนแลว กระทาสงฆสามคคกด กระทาการระงบอธกรณดวยตณวตถารกวนย กระทาอโบสถและปวารณากด, กรรมเหนปานน จดเปนกรรม ทสงฆผพรอมเพรยงพงกระทา.


บทวา ตตร เจ มความวา ถาวาในกรรมเชนนน ไมชอบ ใจแกภกษไซร, พงกระทาความเหนแยงกได ควบคมความพรอม เพรยงเหนปานนนไว. ความถอผดอยางนน ไมควรถอไว. กในกรรม ใด ภกษทงหลายแสดงศาสนานอกธรรมนอกวนย ในกรรมนน ความเหนแยง ใชไมได เพราะฉะนน สงฆพงหามเสยแลวหลกไป. [วาดวยองค ๕ ของภกษผกลาวไมเปนทรก] บทวา อสสตมนต จ มความวา ผมความรมากมกกลาว วาจา ซงหนาแนนดวยโลภะ โทสะ และมานะ มวาจาโสมม ไม แสดงประโยชน. บทวา นสสตชปป ความวา ไมสามารถจะกลาวถอยคา ใหสมแกความมความรมากโดยธรรมดาของตน. โดยทแทยอมอาง ผอนกลาวอยางนวา "พระราชาไดตรสกบเราอยางน, มหาอามาตย โนน กลาวอยางน, อาจารยหรออปชฌายของเราชอโนน กลาว อยางน, พระเถระผทรงไตรปฎก พดกบเราอยางน." บทวา น จ ภาสานสนธกสโล มความวา เปนผไมฉลาด ในถอยคาทเปนเงอนของเรองราว และในถอยคาทเงอนของคา วนจฉย. สองบทวา น ยถาธมเม ยถาวนเย มความวา ไมเปนผโจท เตอนใหระลกถงอาบตดวยวตถทเปนจรง. สองบทวา อสสาเทตา โหต มความวา [๕๗๒] ยอมยก


บางคนขนอางโดยนยเปนตนวา "อาจารยของขาพเจา เปนผทรง ไตรปฎกอยางใหญ เปนธรรมกถกอยางเยยม." วนจฉยในทตยบท พงทราบดงน :- ยอมรกรานบางคน โดยนยเปนตนวา "เขาจะรอะไร." สองบทวา อธมม อณหาต ไดแก ยดถอธรรมทเปนฝายไม นาออกจากทกข. สองบทวา ธมม ปฏพาหต ไดแก คานธรรมทเปนฝายนา ออกจากทกข. หลายบทวา สมผจ พห ภาสต ไดแก กลาวถอยคาทไร ประโยชนมากมาย. หลายบทวา ปสยห ปวตตา โหต มความวา เปนผอนพระ สงฆเถระมไดเชญ เมอภาระอนทานมไดมอบให อาศยความทะนง ตวอยางเดยวบงอาจกลาวในกาลมใชโอกาส. สองบทวา อโนกาสกมม การาเปตวา มความวา เปนผไม ใหภกษอนใหโอกาสเสยกอนในกาลมใชโอกาส. หลายบทวา น ยถาทฏ ยา พยากตา โหต มความวา เปนผไมพยากรณยนยนความเหนของตน กลบเปนผงดความเหน (สวนตว) เสย มความเหนวาเปนธรรมเปนตน ในอธรรมเปนอาท กลาวไมตรงตามจรง.


[วาดวยองคของภกษผไมควรพดในสงฆ] หลายบทวา อาปตตยา ปโยค น ชานาต ไดแก ไมรวา "อาบตนเปนกายประโยค, อาบตนเปนวจประโยค." หลายบทวา อาปตตยา วปสม น ชานาต ไดแก ไมรวา "อาบตนระงบดวยการแสดง, อาบตนระงบดวยการออก, อาบตน ไมระงบดวยการแสดง ไมระงบดวยการออก." หลายบทวา น อาปตตยา วนจฉยกสโล โหต ไดแก ไมรวา "อาบตน มในวตถน " คอ ไมอาจเพอยกอาบตขนยนตาม สมควรแกโทษ. สองบทวา อธกรณสมฏาน น ชานาต ไดแก ไมรวา "อธกรณน อาศยเภทกรวตถ ๑๘ ตงขน, อธกรณ อาศยวบต ๔ ตงขน, อธกรณน อาศยกองอาบต ๕ หรอ ๗ ตงขน, อธกรณน อาศยสงฆกจ ๔ อยางตงขน." สองบทวา ปโยค น ชานาต ไดแก ไมรวา "อธกรณน ม ประโยคเปนตนเคา ๑๒, อธกรณน มประโยคเปนตนเคา ๑๔, อธกรณ น มประโยคเปนตนเคา ๖, อธกรณน ประโยคเปนตนเคา ๑." ๕๗๓ อธบายวา "จรงอย ตนเคาตามทเปนของตนนนเองแหง อธกรณทงหลาย จดเปนประโยค, ไมรจกประโยคแมทงปวงนน." สองบทวา วปสม น ชานาตไดแก ไมรวา "อธกรณน ระงบดวยสมถะ ๒, อธกรณน ระงบดวยสมถะ ๔, อธกรณน ระงบ


ดวยสมถะ ๓, อธกรณน ระงบดวยสมถ ๑." หลายบทวา น อธกรณสส วนจฉยกสโล โหต ไดแก ไมรเพอวนจฉยอธกรณใหถงความระงบ. สองบทวา กมม น ชานาต ไดแก ไมรจกกรรม ๗ อยาง มตชชนยกรรมเปนตน. หลายบทวา กมมสส กรณ น ชานาต ไดแก ไมรวา "กรรมน ควรทาโดยอบายน." หลายบทวา กมมสส วตถ น ชานาต ไดแก ไมรวา "นเปนวตถแหงตชชนยกรรม, นเปนวตถแหงนสยกรรมเปนตน." หลายบทวา กมมสส วตต น ชานาต ไดแก ไมรจกวตร ๑๘ ประการแหงกรรม ๔ ในหนหลง ในกรรม ๗ ชนด และวตร ๔๓ ประการ แหงอกเขปนยกรรม ๓ อยาง. หลายบทวา กมมสส วปสม น ชานาต ไดแก ไมรวา "ภกษใดประพฤตวตรแลวขอ กรรมของภกษนน อนสงฆควรให ระงบ, โทษอนสงฆพงใหแสดง." สองบทวา วตถ น ชานาต ไดแก ไมรจกวตถแหงกอง อาบต ๗. สองบทวา นทาน น ชานาต ไดแก ไมรวา "สกขาบทน พระผมพระภาคทรงบญญตในนครน, สกขาบทน ทรงบญญตใน นครน."


สองบทวา ปตต น ชานาตไดแก ไมรจกบญญตทง ๓ อยาง ดวยอานาจบญญต อนบญญต และอนปปนนบญญต. สองบทวา ปทปจฉากฎ น ชานาตไดแก ไมรจกบทท ควรจดไวขางหนา, คอเมอตนควรจะกลาววา พทโธ ภควากลบ ประกอบใหสบหนาสบหลงกนเสยวา ภควา พทโธ. หลายบทวา อกสโล จ โหต วนเย ไดแก เปนผไมฉลาด ในบาลและอรรถกถาแหงวนย. หลายบทวา ตต น ชานาต มความวา [๕๗๔] กโดยยอ ญตตม ๒ อยาง คอ ญตตทแสดงอยางนวา "เอสา ตต" ๑ ญตต ทไมแสดง ๑. ในญตต ๒ อยางนน ญตตใด ไมแสดงอยางนน, ญตตนน จดเปนกรรมญตต. ญตตใดแสดง, ญตตนน จดเปนกรรม ปาทญตต, ไมรจกญตตนน โดยประการทงปวง. หลายบทวา ตตยา กรณ น ชานาต ไดแก ไมรจกการ กระทากรรมญตต ใน ๙ สถาน, ไมรจกการกระทากรรมบาปญตต ใน ๒ สถาน. สองบทวา ตตยา อนสาสน ไดแก ไมรวา "ญตตน ม อนสาสนา ๑ ญตตน มอนสาวนา ๓." หลายวา ตตยา สมถ น ชานาต มความวา สมถะ ๔ อยางนใด คอ สตวนย อมฬหวนย ตสสปาปยสกา ตณวตถารกะ ไมเวนจากญตต, ไมรจกสมถะนนวา "ระงบดวยญตต."


หลายบทวา ตตยา วปสม น ชานาต มความวา อธกรณ ใด ระงบดวยญตตสมถะ ๔ อยางน, ไมรจกความระงบนนแหง อธกรณนนวา "ความระงบน ทาดวยญตต." สองบทวา สตต น ชานาต ไดแก ไมรจกอภโตวภงค. สองบทวา สตตานโลม น ชานาต ไดแก ไมรจกมหาปเทส ๔. สองบทวา วนย น ชานาต ไดแก ไมรจกขนธกะและบรวาร สองบทวา วนยานโลม น ชานาต ไดแก ไมรจกมหาปเทส นนเอง. สองบทวา น จ านาานกสโล ไดแก เปนผไมฉลาดใน เหตและมใชเหต. สองบทวา ธมม น ชานาต ไดแก ไมรจกปฎก ๒ ทเหลอ นอกจากวนยปฎก. สองบทวา ธมมานโลม น ชานาต ไดแก ไมรจกมหาปเทส ๔ ฝายสตตนตะ. สองบทวา วนย น ชานาต ไดแก ไมรจกขนธกะและ บรวารนนเอง. สองบทวา วนยานโลม น ชานาต ไดแก ไมรจกมหาปเทส ๔. กอภโตวภงค เปนอนทานไมสงเคราะห ในขอวา "ไมรจก วนย" น. เพราะเหตนน คาใดททานกลาวไวในกรนทวา [๕๗๕] "บทวา วนย ไดแก ไมรจกวนยปฎกทงสน" คานนควรถอเอา.


สองบทวา น จ ปพพาปรกสโล โหต ไดแก เปนผไม ฉลาดในคาตนและคาหลง. คาทเหลอในบททงปวง นบวาตนทงนน เพราะเปนคาทควร ทราบโดยปฏปกชนยตอคาทกลาวแลว และเพราะเปนคาทไดเปดเผย แลวในหนหลง ฉะนแล. จบพรรณนาอนสสตวคค นปฏปสสมภนวคค และโวหารวคค. [วาดวยทาความเหนแยง] วนจฉยในทฏฐาวกมมวคค พงทราบดงน :- การทาความเหนใหแจง ชอวาทาความเหนแยง. คาวา ทฏาวกมม น เปนชอของวนยกรรม กลาวคอการ แสดงอาบต ซงประกาศลทธ. บทวา อนาปตตยา ทฏ อาวกโรต มความวา แสดง อนาบตแท ๆ วาเปนอาบต. บทวา อเทสนาคามนยา ไดแก ทาความเหนแยงในครกาบต อธบายวา "แสดงอาบตสงฆาทเสสและปารก." บทวา เทสตาย ไดแก ทาความเหนแยงแมในลหกาบตท แสดงแลว. อธบายวา แสดงอาบตทแสดงแลวซาอก. สองบทวา จตห ป จห ไดแก ทาความเหนแยง อยางท ภกษ ๔-๕ รปทาความเหนแยงกน. อธบาย ๔-๕ คนแสดงอาบต พรอมกน.


บทวา มโนมานเสน มความวา ทาความเหนแจงดวยนก ไวในใจ กลาวคอคดไว ไดแก แสดงอาบตดวยจตเทานน หาได สนวาจาไม. บทวา นานาสวาสกสส มความวา ทาความเหนแจง คอ แสดงอาบต ในสานกภกษผมสงวาสกตางกนโดยลทธ หรอภกษผม สงวาสกตางกนโดยกรรม. บทวา นานาสมาย มความวา ทาความเหนแจง ในสานก ภกษ แมผเปนสมานสงวาสก แตตงอยในตางสมา. จรงอย การ ทภกษผตงอยในมาฬกสมา แสดงอาบตแกภกษผตงอยในสมนตรก กด การทภกษผตงอยในสมนตรก แสดงอาบตแกภกษแมผตงอย ในอวปปวาสสมากด ไมควร. บทวา อปกตตตสส มความวา แสดงในสานกแหงภกษ ผอนสงฆยกวตร หรอภกษผถกสงฆงดอโบสถและปวารณาเสย. [วาดวยโอกาสกรรม] [๕๗๖] หลายบทวา นาล โอกาสกมม กาต มความวา ไมควรเพอกระทา. อธบายวา อนภกษไมพงกระทา. ภกษผอนสงฆยกวตร และภกษผถกสงฆงดอโบสถและปวารณา ชอวาภกษมใชผปกตตต แมในโอกาสกรรมน. บทวา จาวนาธปปาโย ไดแก ผใครจะใหเคลอนจากศาสนา.


[วาดวยถามปญหา] สองบทวา มนทตตา โมมหตตา มความวา เพราะความ เปนผโง เพราะความเปนผงมงาย จงไมสามารถทงเพอจะแก ทง เพอจะร จะประกาศความทตนเปนผงมงายอยางเดยวเทานน จงถาม คลายคนบา. บทวา ปาปจโฉ ไดแก ถามดวยความปรารถนาลามกวา "ชนจกสรรเสรญเรา ดวยอบายอยางน." บทวา ปรภวา ไดแก เปนผใครจะยกความดหมนจงถาม. แมในอญญพยากรณ กมนยเหมอนกน. คาทเหลอในบททงปวง ตนทงนน ฉะนแล. ทฏฐาวกมมวคค วณณนา จบ. คาใดทจะพงกลาว ในอตตาทานวคคและธตงควคค , คานน ทงหมด ไดกลาวแลวในหนหลงแล. [วาดวยมสาวาท] วนจฉยในมสาวาทวคค พงทราบดงน :- มสาวาททจดเปนปาราชกคาม เพราะอรรถวา ถงปาราชก, อธบายวา ถงความเปนอาบตปาราชก. แมในมสาวาทนอกน กม นยเหมอนกน. ในมสาวาท ๕ อยางนน มสาวาททเปนไปโดยอวดอตตรมนสส- ธรรมทไมม (ในตน) เปนปาราชกคาม, มสาวาททเปนไปโดยตาม


กาจด ดวยปาราชกไมมมล เปนสงฆาทเสสคาม, มสาวาททภกษ กลาว (อวดอตตรกมนสสธรรมทไมม) โดยปรยายแกบคคลผเขาใจ ความ เปนตนวา "ภกษใดอยในวหารของทาน" เปนถลลจจยคาม, มสาวาททภกษกลาวโดยปรยายแกบคคลผไมเขาใจความ เปนทกกฏคาม, มสาวาททมาวา "เปนปาจตตย เพราะกลาวเทจทงร" พงทราบวา เปนปาจตตยคาม. [วาดวยอาการเปนเหตตองอาบต] บทวา อทสสเนน ไดแก ไมเหนพระวนยธร. [๕๗๗] จรงอย ภกษเมอเกดความรงเกยจในของทควรและไมควรขน ไดพบ พระวนยธรแลว สอบถามถงความทเปนของควรและไมควรแลว จะ พงละของทไมควรเสย ทาแตทควร, แตเมอไมพบพระวนยธรนน กระทา แมซงสงทไมควร ดวยสาคญวาควร กยอมตองอาบต. อาบตทจะพงตองดวยอาการอยางน ภกษไมตอง เพราะพบพระ- วนยธร, ตองเพราะไมพบเทานน. ดวยเหตนน พระผมพระภาคจง ตรสวา "เพราะไมเหน." บทวา อสสวเนน มความวา อนภกษผอยแมในวหารเดยวกน ไปสทบารงของพระวนยธร ไมถามถงสงทควรและไมควร หรอ ไมฟงสงทควรและไมควร ซงทานกลาวแกภกษเหลาอน ยอมตอง อาบตแท. ดวยเหตนน พระผมพระภาคเจาตรสวา "เพราะไมฟง." บทวา ปสตตตา ไดแก เพราะความเปนผหลบเสย. จรงอย


ภกษยอมตองอาบตเพราะนอนรวมเรอน เพราะความเปนผหลบกได. อนง ภกษเมอตองอาบต เพราะความเปนผมความสาคญวา ควรในของทไมควร ชอวามความสาคญนน ตองอาบต. เพราะลมสต ภกษยอมตองอาบตทจะพงตองดวยอานาจแหงเหต มกาวลวงราตร ๑ เปนตน. คาทเหลอในบททงปวง ตนทงนน ฉะนแล. มสาวาทวคค วณณนา จบ. [วาดวยองคเปนเหตลงโทษ] วนจฉยในภกขนวคค พงทราบดงน :- บทวา อลาภาย ไดแก เพอประโยชนแกการไมไดปจจย ๔, อธบายวา ภกษยอมขวยขวาย คอพยายาม โดยประการทภกษณ ทงหลายไมไดปจจย. บทวา อนตถาย ไดแก ขวนขวาย บอกขาวทใหโทษอนกอ ใหเกดความเสยหาย. บทวา อนาวาสาย ไดแก เพอตองการจะไมใหอย, อธบายวา เพอตองการกาจดออกเสยจากคามเขตเปนทอย. บทวา สมปโยเชต ไดแก ชกสอเพอประโยชนแกการเสพ อสทธรรม. พระอบาลเถระหมายเอากรรม ๗ อยางใดอยางหนง จงทล


ถามวา "ภกษสงฆพงทากรรมแกภกษณผประกอบดวยองคเทาไร พระเจาขา ?" บทวา น สากจฉาตพโพ มความวา ไมควรกลาวเรองราว ตางโดยเรองควร กาหนดนาม รป สมถะ และวปสสนาเปน อาท. กเพราะเหตทภกษผขณาสพหาแกลงกลาวใหผดไม ๕๗๘ ทานเปนเจาของเรองราวเหนปานนนกลาว ภกษนอกนนหาไดเปน เจาของไม ฉะนน พระผมพระภาคจงทรงหามในปญจกะท ๑ วา นาเสกเขน " แลวตรสในปญจกะท ๒ วา "อเสกเขน" เปนอาท. บทวา น อตถปฏสมภทาปปตโต มความวา เปนผบรรล ปฏสมภทา คอเปนผบรรลญาณอนถงความแตกฉาน ในอรรถกถา หามได. บทวา น ธมมปฏสมภทปปตโต มความวา เปนผบรรลญาณ อนแตกฉาน ในภาษาคอโวหารทจะพงกลาว หามได. บทวา น นรตตปฏสมภทปปตโต มความวา เปนผบรรล ญาณอนแตกฉาน ในภาษาคอโวหารทจะพงกลาว หามได. บทวา น ปฏภาณปฏสมภทปปตโต มความวา มไดเปน ผบรรลความแตกฉาน ในญาณทงหลาย มอตถปฏสมภทาญาณเปนตน ทนบวาปฏภาณ (คอไหวพรบ). สองบทวา ยถามวมตต น ปจจเวกขต มความวา เปนผ มไดใชสตเครองพจารณา ๑๙ ประเภท พจารณาจตตามทพนแลว


ดวยอานาจผลวมตต ๔ อยาง. คาทเหลอในบททงปวง ตนทงนน ฉะนแล. ภกขนวคค วณณนา จบ. [วาดวยองคแหงภกษผควรแกอพพาหกา] วนจฉยในอพพาหกวคค พงทราบดงน :- บทวา น อตถกสโล ไดแก เปนผไมฉลาดในอรรถกถา คอ เปนผไมเฉยบแหลมในการถอดใจความ. บทวา น ธมมกสโล ไดแก เปนผไมฉลาดในบาล คอเปน ผไมอาจหาญในบาล เพราะไมเรยนจากปากอาจารย. บทวา น นรตตกสโล ไดแก เปนผไมฉลาดในการกลาว ดวยภาษาอน. บทวา น พย ชนกสโล มความวา เปนผไมฉลาดในการใช พยญชนะใหกลมกลอม เนองดวยสถลและธนตเปนตน อธบายวา เปนผไมเชยวชาญในกระบวนอกษร. บทวา น ปพพาปรกสโล ไดแก เปนผไมฉลาดในเบองตน และเบองปลายแหงอรรถ ในเบองตนและเบองปลายแหงธรรม ใน เบองตนและเบองปลายนรตต ในเบองตนและเบองปลายแหง พยญชนะ และในคาตนและคาหลง. บททงหลายมบทวา โกธโน เปนตน พระผมพระภาคตรส


แลว เพราะมเหตทภกษผอนความโกรธเปนตนครอบงาแลว ยอม ไมรจกเหตและมใชเหต ไมสามารถจะตดสนได. [๕๗๙] หลายบทวา อปสาเรตา โหต โน สาเรตา มความ วา เปนผใหงมงาย คอไมเตอนใหเกดสตขน, อธบายวา เคลอบ คลม คอปกปดถอยคาของโจทกและจาเลยเสย ไมเตอนใหระลก. คาทเหลอในอพพาหกวคคน ตนทงนนแล. อพพาหกวคค วณณนา จบ. [วาดวยผหนก] วนจฉยในอธกรณวปสมวตต พงทราบดงน :- สองบทวา ปคคลคร โหต มความวา ภกษผคดถงเหตวา "ผนเปนอปชฌายของเรา, ผนเปนอาจารยของเรา" ดงนเปนตน หวงความชนะแกบคคลนน จงแสดงอธรรมวาเปนธรรม. สองบทวา สงฆคร โหต มความวา เมอวนจฉยไมละธรรม และวนยเสย ยอมเปนผชอวาหนกในสงฆ. เมอถอเอาปจจยมจวรเปนตนวนจฉย ยอมเปนผชอวาหนกใน อามส. เมอไมถอเอาปจจยมจวรเปนตนเหลานน วนจฉยตามธรรม ยอมเปนผชอวาหนกในสทธรรม.


[วาดวยสงฆเภท] หลายบทวา ปจห อปาล อากาเรห มความวา สงฆยอม แตก เพราะเหต ๕. วนจฉยในคาวา กมเมน อทเทสเสน โวหรนโต อนสาวเนน สลากคาเหน น พงทราบดงน :- บทวา กมเม ไดแก กรรมอยางใดอยางหนง ในกรรม ๔ อยาง มอปโลกนกรรมเปนตน. บทวา อทเทเสน ไดแก อทเทสอยางใดอยางหนง ใน ปาฏโมกขทเทส ๕. บทวา โวหรนโต ไดแก ชแจง คอกลาว, อธบายวา แสดง เรองกอความแตกกน ๑๘ อยาง มแสดงอธรรมวาธรรมเปนอาท เพราะอปตตเหตเหลานน ๆ. บทวา อนสาวเนน ไดแก การลนวาจาประกาศใกลห โดย นยเปนตนวา "พวกทานรไหม ? วาเราออกบวชจากสกลสง และ วาเราเปนพหสต, ควรแกพวกทานละหรอ ทยงความคดใหเกดขนวา บคคลอยางเรานะ จะพงใหถอเอาสตถศาสนานอกธรรมนอกวนย" สาหรบเราอเวจจะเยนคลายสระนลบลเทยวหรอ ? เราจะไมกลว อบายหรอ ? บทวา สลากคาเหน ไดแก การทประกาศอยางนน พยงจต ของภกษเหลานน [๕๘๐] กระทาใหเปนผไมหวนกลบเปนปกต


แลว ใหจบสลากวา "พวกทานจงจบสลากน." กในอาการ ๕ อยางน กรรมเทานน หรออทเทส เปนสาคญ. สวนการแถลงการประกาศและการใหจบสลาก เปนสวนเบองตน. จรงอย เมอแถลงดวยอานาจแสดง เรอง ๑๘ ประการ ประกาศเพอ ปลกใหเกดความพอใจในคาแถลงนน ใหจบสลากแลวกด สงฆกหา เปนอนเธอไดทาลายไม, แตเมอใด เธอใหภกษ ๔ รปหรอเกนกวา จบสลากอยางนนแลว ทากรรม หรออทเทสแผนกหนง, เมอนน สงฆเปนอนเธอไดทาลายแลวแท. ดวยประการอยางน เปนอนขาพเจาไดประกาศเนอความทตนเอง ไดกลาวไว ในสงฆเภทขนธกวณณนา อยางนวา "ครนเมอภกษ ทงหลายแสดงวตถอนใดอนหนงแมวตถเดยว ในวตถ ๑๘ แลว ให ภกษทงหลายหมายรดวยเหตนน ๆ วา "ทานทงหลายจงจบสลากน จงชอบใจสลากน," ดงน ใหจบสลากแลวทาสงฆกรรมแผนกหนง สงฆยอมเปนอนแตกกน, สวนใดคมภรบรวาร พระผมพระภาคตรสวา "อบาล สงฆยอมแตกกนดวยอาการ ๕, เปนอาท, คานนกบลกษณะ แหงสงฆเภทน ทตรสในสงฆเภทขนธกะน โดยใจความ ไมมความแตก ตางกน, และขาพเจาจกประกาศขอทไมแตกตางกนแหงคานน ๆ ในคมภรบรวารนนแล."


[วาดวยสงฆราช] บทวา ปตเตต มความวา วตรนน เราบญญตแลว, บญญตไวทไหน ? ในวตตขนธกะ. จรงอย วตร ๑๔ หมวด พระ ผมพระภาคทรงบญญตแลว ในวตตขนธกะนน. ดวยเหตนน พระองค จงตรสวา "อบาล อาคนตกวตรนน อนเราบญญตแลวสาหรบ ภกษทงหลายผอาคนตกะ" เปนอาท. หลายบทวา เอวป โข อปาล สงฆราช โหต โน จ สงฆเภโท มความวา จรงอย ดวยเหตเพยงเทาน ยอมมแตเพยงความราวราน แหงสงฆเทานน, ความแตกแหงสงฆยงไมมกอน; กแตวาความ ราวรานแหงสงฆน เมอขยายตวออกโดยลาดบ ยอมเปนไปเพอความ แตกแหงสงฆได. บทวา ยถารตต ความวา สมควรแกปรมาณแหงราตร คอ ตามลาดบพระเถระ. สองบทวา อาเวณภาว กรตวา ไดแก ทาความกาหนดไว แผนกหนง. [๕๘๑] สองบทวา กมมากมมาม กโรนต มความวา ยอม กระทากรรมทงหลายทงเลกทงใหญ จนชนสงฆกรรมอน ๆ อก. คาทเหลอ ในอธกรณวปสมวคคแมน ตนทงนน.


[วาดวยภกษผทาลายสงฆ] วนจฉยในสงฆเภทวคคทง ๒ พงทราบดงน :- หลายบทวา วนธาย ทฏ กมเมน มความวา ภกษเปนผ มความเหนในอธรรมเปนตนเหลานนอยางนเทยววา "เหลาน เปน อธรรมเปนตน" ยนยนความเหนนน แสดงอธรรมเปนตนเหลานน ดวยอานาจธรรมเปนตน แลวอยกกระทากรรม. ภกษทากรรมทยนยนความเหนอนใด, พรอมกบกรรมทยนยน ความเหน ทเธอกระทาแลวอยางนน ๆ ยอมมองค ๕ ดวยประการ อยางน. พระบาลทวา อเมห โข อปาล ปจหงเคห น เปนคาประกอบ เนอความ ในปญจกะ ๑. ปญจกะทงปวง พงทราบ โดยนยน. อนง องค ๓ มการแถลงเปนตน แมในสงฆเภทวคคน ตรส แลวดวยอานาจองคเปนบพพภาคเหมอนกน. แตความเปนผเยยวยา ไมได พงทราบดวยอานาจกรรมและอทเทสนนแล. คาทเหลอในบททงปวง ตนทงนน. คานอยหนง ซงมนยอนขาพเจามไดกลาวแลวในหนหลง มได มเลยในสงฆเภทวคคน. วนจฉยในอาวาสกวคค พงทราบดงน :- สองบทวา ยถาภต นกขตโต มความวา (บรขารของสงฆ) อนตนนามาตงไว ฉนใด.


บทวา วนยพยากรณา ไดแก แกปญหาวนย. บทวา ปรณาเมต ไดแก ยอมกาหนด คอ ยอมแสดง ยอมกลาว. คาทเหลอในวคคน ตนทงนนแล. [วาดวยบคคลทไมควรไหว] วนจฉยในกฐนตถารวคค พงทราบดงน :- บทวา โอตมสโก ไดแก ผอยในทมด. จรงอย เมอภกษไหว บคคลผอยในทมดนน หนาผากจะพงกระทบทเทาเตยงเปนตนเขากได. บทวา อสมนนาหรนโต ไดแก ผไมเอาใจใสการไหว เพราะ เปนผขวนขวายในกจการ. บทวา สตโต ไดแก ผหยงลงสความหลบ. บทวา เอกาวตโต มความวา บคคลผเวยนมาขางเดยว คอ ตงอยในฝายขาศก ไดแก บคคลไมถกสวนกน เปนไพรกน บคคลน ทานกลาววาไมควรไหว. เพราะวา บคคลน อนภกษไหวอย จะพง ประหารเอาดวยเทากได. บทวา อาวหโต ไดแก ผกาลงคดเรองอน. [๕๗๒] บทวา ขาทนโต ไดแก ผกาลงฉนขนมและของเคยว เปนตนอย. บคคลผกาลงถายอจจาระและปสสาวะ ชอวาอนภกษไมควรไหว เพราะเปนผอยในโอกาสไมสมควร.


บทวา อกขตตโก มความวา บคคลผอนสงฆยกวตร ดวย อกเขปนยกรรม แมทง ๓ อยาง ไมควรไหว. แตบคคล ๔ จาพวก อนสงฆลงโทษดวยตชชนยกรรมเปนตน ควรไหว. แมอโบสถปวารณา ยอมไดกบบคคลเหลานน. กในบรรดาบคคลทไมควรไหว ทกลาวแลวตงแตตน เปนอาบต แกภกษผไหวอย ซงบคคลผเปลอยกาย และบคคลผอนสงฆยกวตร เทานน, สวนการไหวบคคลนอกจากนน อนทานหาม กเพราะผลคอ ไมสมควร และเพราะเหตทกลาวแลวในระหวาง. ตอนไป บคคลแมทง ๑๐ จาพวก มผอปสมบทภายหลงเปนตน จดเปนผไมควรไหว เพราะเปนวตถแหงอาบตโดยตรง. จรงอย ยอม เปนอาบตแกภกษผไหวชน ๑๒ จาพวก ดวยประการฉะน. ในปญจกะ ๕ เหลาน เปนอนาบตแกภกษผไหว ซงชน ๑๓ จาพวก. เปนอาบตแกภกษผไหวชน ๑๒ จาพวก ดวยประการฉะน. สองบทวา อาจรโย วนทโย มความวา อาจารยทง ๕ จาพวก น คอ ปพพชาจารย อปสมปทาจารย นสสยาจารย อทเทสาจารย โอวาทาจารย อนภกษควรไหว. คาทเหลอในบททงปวง ตนทงนน ฉะนแล. กฐนตถารวคค วณณนา จบ. และอปาลปญจก วณณนา จบ.


[๕๘๓] สมฏฐาน วณณนา วนจฉยในคาวา อจตตโก อาปชชต เปนอาท พงทราบ ดงน :- ภกษผไมแกลง แตตองโทษตามพระบญญต มสหไสยเปนตน ชอวาไมมความจงใจตอง, เมอแสดงเสย ชอวามความจงใจออก ภกษผแกลงตองโทษอยางใดอยางหนง ชอวาความจงใจตอง, เมอออกดวยตณวตถารกวนย ชอวาไมมความจงใจออก. เมอออกอาบตทกลาวแลวในหนหลงนนแล ดวยตณวตรถารก- วนย ชอวาไมมความจงใจตอง ไมมความจงใจออก. เมอแสดงอาบตนอกน ชอวามความจงใจตอง มความจงใจ ออก. เมอคดวา "เราจะทาธรรมทาน" กระทาธรรมเปนตนโดยบท ชอวามจตเปนกศลตอง. เมอมจตเบกบานวา "เราทาตามคาพราสอนของพระพทธเจา" แสดง (อาบต) ชอวามจตเปนกศลออก. เมอเปนผถงความเสยใจแสดง ชอวามจตเปนอกศลออก. เมอหลบเสย ออกดวยตณวตถารกวนย ชอวามจตเปน อพยากฤตออก. เมอทาความละเมดมหลอนใหกลวเปนตน แลวถงความดใจวา


"เราทาตามคาสอนของพระพทธเจา" แสดง (อาบต) ชอวามจต เปนอกศลตอง มจตเปนกศลออก. ถงความเสยใจเทยวแสดง ชอวามจตเปนอกศลออก. เมอออกดวยตณวตถารกวนย ตามนยทกลาวแลวนนแล ชอวา มจตเปนอพยากฤตออก. เมอตองอาบตเพราะนอนรวมเรอน ในสมยทหยงลงสความหลบ ชอวามจตเปนอพยากฤตตอง. สวนคาวา "มจตเปนกศลออก" เปนอาท พงทราบในอาบต ทตองเพราะนอนรวมเรอนน ตามนยทกลาวนนแล. คาวา ปม ปาราชก กตห สตฏาเนห เปนอาท นบวา ตนทงนน เพราะมนยดงกลาวแลวในหนหลง. [๕๘๔] สมฏฐานใด ๆ ไดแกอาบตใด ๆ, สมฏฐานและอาบต นน ๆ ทงมวล เปนอนไดกลาวแลว โดยกาหนดอยางสง ใน คาวา "ปาราชก ๔ ยอมเกดดวยสมฏฐาน ๓" เปนอาท สมฏฐานวณณนา จบ.


[๕๘๕] อปรทตนคาถาสงคณกวณณนา วนจฉยในวสชนาคาถาวา กตาปตตโย กายกา เปนอาท พงทราบดงน :- [อาบตทางกายเปนตน] บาทคาถาวา ฉ อาปตตโย กายกา มความวา อาบตทงหลาย ททานกลาวไวในอนตรเปยยาล โดยนยมคาวา "ภกษตองอาบต ๖ ดวยอาปตตสมฏฐานท ๔ คอ ภกษเสพเมถนธรรมตองปาราชก" เปนตน. จรงอย อาบตเหลานนตรสวา "เนองดวยกาย" เพราะเกดขนใน กายทวาร. สองบทวา ฉ วาจสกา มความวา อาบตทงหลาย ทตรสไว ในอนตรเปยยาลนนและ โดยนยมคาวา "ภกษตองอาบต ๖ ดวย อาปตตสมฏฐานท ๕ คอ ภกษผมความปรารถนาลามก อนความ ปรารถนาลามกครอบงาแลว" ดงนเปนตน. สองบทวา ฉาเทนตสส ตสโส มความวา เปนปาราชก แกภกษณผปกปดโทษ, เปนปาจตตยแกภกษ เพราะปกปดอาบต สงฆาทเสส, เปนทกกฏ เพราะปกปดอาบตชวหยาบของตน. สองบทวา ปจ สสคคปจจยา มความวา อาบต ๕ มการ เคลาคลงดวยกายเปนปจจยเหลาน คอ เพราะเคลาคลงดวยกาย เปนปาราชกแกภกษณ, เปนสงฆาทเสสแกภกษ, เพราะกายกบของ


เนองดวยกายถกกน เปนถลลจจย, เพราะของทซดไปกบของเนอง ดวยกายถกกน เปนทกกฏ, เพราะจดวยนวมอ เปนปาจตตย. [อาบตเพราะอรณขนเปนตน] สองบทวา อรณคเค ตสโส มความวา เพราะอรณขน ภกษยอมตองอาบต ๓ เหลาน คอ นสสคคยปาจตตย ดวยอานาจ กาวลวง ๑ ราตร ๖ ราตร ๗ วน ๑๐ วน และ ๑ เดอน, เปน สงฆาทเสสแกภกษณ เพราะอยปราศ (จากเพอน) ตลอดราตร, ภกษปดอาบตไวตลอดยามท ๑ กด ปดไวตลอดยามท ๒ กด ตลอด ยามท ๓ กด อาบตเปนอนเธอปดเมออรณขนแลว เธอชอวายอมปด อาบตไว พงใหเธอแสดงอาบตทกกฏ. [๕๘๖] สองบทวา เทว ยาวตตยกา มความวา อาบตชอ ยาวตตยกา ม ๑๑๑ แตแบงเปน ๒ ดวยอานาจพระบญญต คอ ยาว- ตตยกาบต ของภกษ ยาวตตยกาบต ของภกษณ. สองบทวา เอเกตถ อฏวตถกา มความวา อาบตอยาง หนง ของภกษณทงหลายเทานน ชอวาอฏฐวตถกา ในศาสนานน สองบทวา เอเกน สพพสงคโห มความวา สงเคราะห สกขาบททงมวล และปาฏโมกขทเทสทงมวล เขาดวยนทานทเทส อนเดยวนวา "ภกษใด มอาบตอย, ภกษนน พงเปดเผยเสย." ๑. ทถก ๑๒ คอภกษ ๔ ภกษณ ๘.


[มลแหงวนยเปนตน] หลายบทวา วนยสส เทว มลาน มความวา (มลแหงวนย ม ๒ คอ) กาย ๑ วาจา ๑. หลายบทวา ครกา เทว วตตา มความวา (อาบตหนกทาน กลาวไว ๒ คอ) ปาราชกและสงฆาทเสส. สองบทวา เทว ทฏลลจฉาทนา มความวา ขนชอวาอาบต เพราะปดโทษชวหยาบ ม ๒ เหลาน คอ เปนปาราชกแกภกษณผปดโทษ (คอปาราชกของภกษณอน) เปนปาจตตยแกภกษผปดสงฆาทเสส (ของภกษอน). [อาบตในละแวกบานเปนตน] สองบทวา คามนตเร จตสโส มความวา อาบต ๔ อยาง ดวยอานาจทกกฏ ปาจตตย ถลลจจย และสงฆาทเสส เพราะละแวก บานเหลาน คอ "ภกษกบภกษณชวนกน ตองทกกฏ, เขาอปจาร บานอน ตองปาจตตย, เมอภกษณ ไปสละแวกบาน ในบานทลอม เปนถลลจจย ในยางเทาท ๑, เปนสงฆาทเสส ในยางเทาท ๒, เปน ถลลจจย ในยางเทาท ๑ ทกาวเขาอปจารแหงบานไมไดลอม, เปน สงฆาทเสส ในยางเทาท ๒. สองบทวา จตสโส นทปารปจจยา มความวา อาบต ๔ อยางเหลาน คอ "ภกษกบภกษณชวนกน ตองทกกฏ, ลงเรอ ตอง ปาจตตย, เมอภกษณ (รปเดยว) ไปสแมนา ในเวลาขาม เปน


ถลลจจย ในยางเทาท ๑, เปนสงฆาทเสส ในยางเทาท ๒." สองบทวา เอกมเส ถลลจจย มความวา (ภกษยอมตอง ถลลจจย) เพราะเนอแหงมนษย. สองบทวา นวมเสส ทกกฏ มความวา (ภกษยอมตอง ทกกฏ) ในเพราะอกปปปยมงสะทเหลอ. [อาบตทางวาจาในราตรเปนตน] หลายบทวา เทว วาจสกา รตต มความวา ภกษณ [๕๘๗] ยนพดในหตถบาสกบบรษ ในเวลามอ ๆ คา ๆ ไมมแสงไฟ ตอง ปาจตตย, เวนหตถบาสยนพด ตองทกกฏ. หลายบทวา เทว วาจสกา ทวา มความวา ภกษณยนพด ในหตถบาสกบบรษ ในโอกาสทปดบง ในกลางวน ตองปาจตตย, เวนหตถบาสยนพด ตองทกกฏ. สองบทวา ททมานสส ตสโส มความวา เปนอาบต ๓ อยาง แกภกษผใหอยางน คอ "มประสงคจะใหตาย ใหยาพษแก มนษย ถาวา เขาตายดวยยาพษนน ภกษตองปาราชก, ใหแกยกษ และเปรต ถาวา ยกษและเปรตนนตาย ภกษตองถลลจจย, ใหแก สตวดรจฉาน ถาวา มนตาย ภกษตองปาจตตย, แมเพราะใหจวร แกภกษผมใชญาต กตองปาจตตย. สองบทวา จตตาโร จ ปฏคคเห มความวา เปนสงฆาทเสส เพราะจบมอและจบชองผม, ตองปาราชก เพราะอมองชาตดวยปาก


ตองนสสคคยปาจตตย เพราะรบจวรของภกษณผใชญาต, ตองถลลจจย แกภกษณ ผกาหนด รบของเคยว ของบรโภค จากมอบรษ ผกาหนด, กองอาบต ๔ ยอมมในเพราะรบ ดวยประการอยางน. [อาบตเปนเทสนาคามนเปนตน] สองบทวา ปจ เทสนาคามนโย ไดแก ลหกาบต ๕ กอง. สองบทวา ฉ สปปฏกมมา มความวา เวนปาราชกเสยแลว อาบตทเหลอ (มทางจะทาคนได). สองบทวา เอเกตถ อปปฏกมมา มความวา (อาบตททา คนไมไดในศาสนาน มอยางเดยว คอ) อาบตปาราชก. หลายบทวา วนยครกา เทว วตตา ไดแก ปาราชกและ สงฆาทเสส. บทวา กายาวาจสกาน จ มความวา สกขาบททงมวลทเดยว เปนไปในทางกายและวาจา. ไมมแมเพยงสขาบทเดยว ททรง บญญตในมโนทวาร. หลายบทวา เอโก วกาเล ธรโส ไดแก ยาดองดวย เกลอ. จรงอย รสแหงธญญชาตชนดหนงนแล ควรในวกาล. หลายบทวา เอกา ตตจตตเถน สมมต ไดแก สมมต ภกษผสอนภกษณ. จรงอย สมมตดวยญตตจตตถกรรมอนเดยวน เทานน อนพระผมพระภาคทรงอนญาตแลว.


[ปาราชกทางกายเปนตน] หลายบทวา ปาราชก กายกา เทว ไดแก [๕๘๘] เมถน- ธรรมปาราชกของภกษ และกายสงสคคปาราชกของภกษณ. สองบทวา เทว สวาสกภมโย มความวา ภกษทาตนให เปนสมานสงวาสกดวยตนเอง, หรอสงฆผพรอมเพรยง ประกาศ ถอนภกษผถกสงฆยกวตรนนเสย. แตในกรนท กลาวสงวาสกภมไว ๒ อยาง ๆ น คอ ภมแหง สมานสงวาสก ๑ ภมแหงนานาสงวาสก ๑. สองบทวา ทวนนจ รตตจเฉโท ไดแก รตตจเฉทของ ภกษผอยปรวาส ๑ ของภกษผประพฤตมานตต ๑. หลายบทวา ปตตา ทวงคลา ทเว ไดแก พระบญญต วาดวยสองนว ๒ อยาง คอ พระบญญตทวา "ภกษณเมอถอเอา ใหสะอาดดวยนา) พงถอเอาเพยง ๒ ขอแหงนวมอเปนอยางยง" น ๑ พระบญญตทวา "ภกษไวผม ๒ นวหรอ ๒ เดอน " น ๑. [อาบตเพราะทารายตวเองเปนตน] หลายบทวา เทว อตตาน วธตวาน มความวา ภกษณ ทารายตวเอง ตองอาบต ๑ อยาง คอ ทาราย รองไห ตองปาจตตย, ทาราย ไมรองไห ตองทกกฏ. หลายบทวา ทวห สงโฆ ภชชต มความวา (สงฆยอม แตกกนดวยเหต ๒ ประการ คอ ) ดวยกรรม ๑ ดวยจบสลาก ๑.


สองบทวา เทวตถ ปมาปตตกา มความวา ในวนยแม ทงสนน มอาบตตองแตแรกทา ๒ อยาง เนองดวยพระบญญตแหง ภกษและภกษณทง ๒ ฝาย. แตโดยประการนอกน ปฐมาปตตกาบต นน ยอมม ๑๘ คอ ของภกษ ๙ ของภกษณ ๙. หลายบทวา ตตยา กรณา ทเว มความวา ญตตกจม ๒ คอ ญตตทเปนกรรมเอง ๑ ญตตทเปนบาทแหงกรรม ๑, ญตตกจ ยอมเปนกรรมเอง ใน ๙ สถาน, ตงอยโดยความเปนบาทแหงกรรม ใน ๒ สถาน. [อาบตเพราะปาณาตบาตเปนตน] สองบทวา ปาณาตปาเต ตสโส มความวา (ในเพราะ ปาณาตบาต) ยอมมอาบต ๓ เหลาน ภกษขดหลมพรางไว ไม เจาะจง (ผใด), ถามนษยตาย ตองปาราชก; ตองถลลจจย เพราะ ยกษและเปตรตาย, ตองปาจตตย เพราะสตวดรจฉานตาย. หลายบทวา วาจา ปาราชกา ตโย มความวา (อาบต ปาราชกเนองดวยวาจา ๓ คอ) ปาราชกในวชชปฏจฉาทกาสกขาบท ๑ ในอกขตตานวตตกาสกขบท ๑ ในอฏฐวตถกาสกขาบท ๑. แตในกรนท ทานกลาวไว ๓ อยางน คอ ปาราชกเพราะอทนนา- ทาน และฆามนษย โดยสงบงคบ และเพราะอวดอตตรมนสสธรรม. [๕๘๙] สองบทวา โอภาสนา ตโย ไดแก สงฆาทเสสเพราะ พดสรรเสรญและตพาดพงทวารหนกทวารเบา, ถลลจจย เพราะพด


สรรเสรญและตพาดพงอวยวะใตรากขวญลงมา เหนอชวงเขาขนไป เวนทวารหนกทวารเบาเสย, ทกกฏ เพราะพดสรรเสรญและตพาดพง อวยวะเหนอรากขวญขนไป ใตชวงเขาลงมา. สองบทวา สจรตเตน วา ตโย มความวา อาบต ๓ กอง มเพราะการชกสอเปนเหต เหลาน คอ ภกษรบคา พดชกเสอ กลบ มาบอก ตองสงฆาทเสส, รบคา พดชดสอ ไมกลบมาบอก ตอง ถลลจจย, รบคา ไมพดชกสอ ไมกลบมาบอก ตองทกกฏ. [บคคลทไมควรใหอปสมบทเปนตน] หลายบทวา ตโย ปคคลา น อปสมปาเทตพพา มความวา (บคคลอนสงฆไมพงใหอปสมบท ๓ จาพวก คอ) บคคลผมกาล คอ อายไมครบ ๑ ผมอวยวะบกพรอง ๑ ผวบตโดยวตถ ๑. เหตท ทาบคคล ๓ จาพวกนนใหตางกน ไดกลาวแลว. อกประการหนง ในบคคล ๓ จาพวกน บคคลใด ไมบรบรณ ดวยบาตรและจวร และบคคลใด บรบรณแตไมขอ, บคคล เหลานแล ทานสงเคราะห ดวยบคคลผมอวยวะบกพรองโดยเฉพาะ. ฝายบคคลผมความกระทาเลวทราม มผฆามารดาเปนตน พงทราบวา สงเคราะห ดวยบคคลผวบตโดยวตถโดยเฉพาะ กลาวคอ บณเฑาะก อภโตพยญชนก และสตวดรจฉาน. จรงอย นยน ทานกลาวไว ในกรนท. หลายบทวา ตโย กมมาน สงคหา ไดแก (กรรมสงคหะ ๓


อยางคอ ) วาจากาหนดญตต คาประธานททาคาง คาระบกรรมท เสรจไปแลว. ในกรรมสงคหะ ๓ นน กรรมทงหลายอนทานสงเคราะหดวย ลกษณะ ๓ เหลาน คอ วาจาทสวดตางโดยคาวา "ทเทยญ กเรยย" เปนอาท ชอวา วาจากาหนดญตต, คาสวดประกาศตางโดยคาวา "เทต กโรต" เปนอาท ชอวา คาประธานททาคาง, คาสวดประกาศตาง โดยคาวา "ทนน กต" เปนอาท ชอวา คาระบกรรมทเสรจไปแลว. กรรมทงหลายอนทานสงเคราะหดวยลกษณะ ๓ แมอนอก คอ ดวยวตถ ญตต อนสาวนา. จรงอย กรรมทพรอมดวยวตถ พรอม ดวยญตต และพรอมดวยอนสาวนา จงจดเปนกรรมแท. ดวยเหตนน ทานจงกลาววา "กรรมสงคหะม ๓." ขนชอวา บคคลทสงฆนาสนะเสย ทานกลาวไว ๓ จาพวก [๕๙๐] ไดแก บคคล ๓ จาพวกทสงฆใหนาสนะเสย ดวยอานาจ ลงคนาสนา สงวาสนาสนา และทณฆกรรมนาสนา พงทราบ (โดย บาล) อยางนวา "ทานทงหลาย จงนาสนะเมตตยาภกษณเสย, บคคลผประทษราย สงฆพงใหนาสนะเสย, สามเณรประกอบดวย องค ๑๐ ภกษพงใหนาสนะเสย, ทานทงหลาย จงใหนาสนะกณกฏ- สามเณรเสย." สองวา ตณณนน เอกวาจกา มความวา อนสาวนาอน เดยว ควรแกชน ๓ มอปชฌายเดยวกน ตางอาจารยกน โดยพระ


บาลวา "ภกษทงหลาย เราอนญาตเพอทาบคคล ๒-๓ คน ใน อนสาวนาเดยวกน." [อาบตเพราะอทนนาทานเปนตน] สองบทวา อทนนาทาน ตสโส มความวา ในเพราะ (อทนนาทาน) บาทหนง หรอเกนกวาบาท เปนปาราชก, เกนกวา ๑ มาสก ตากวา ๕ มาสก เปนถลลจจย, ๑ มาสก หรอหยอนมาสก เปนทกกฏ. สองบทวา จตสโส เมถนปจจยา มความวา ภกษเสพ เมถนในทวารทสตวยงไมกด ตองปาราชก. ในทวารทสตวกดแลว โดยมาก ตองถลลจจย, สอดองคชาตเขาไปในปากทอามใหกระทบ ตองทกกฏ, ภกษณตองปาจตตย เพราะขนเพดทาดวยยาง. สองบทวา ฉนทนตสส ตสโส มความวา เปนปาราชก แกภกษผ (ลก) ตดตนไมใหญ, เปนปาจตตย แกผตดภตคาม, เปน ถลลจจย แกผตดองคชาต. สองบทวา ปจ ฉฑฑตปจจยา มความวา ภกษทงยาพษ ไมเจาะจง ถามนษยตายเพราะยาพษนน ตองปาราชก, เมอยกษ และเปรตตาย ตองถลลจจย, เมอสตวดรจฉานตาย ตองปาจตตย. เพราะทง คอ ปลอยสกกะ เปนสงฆาทเสส, เพราะถายอจจาระและ ปสสาวะในของเขยว ตองทกกฏ ในเสขยวตร, อาบต ๕ กองน ยอมม เพราะวตถททงเปนปจจย.


[ปรบอาบตควบกนเปนตน] หลายบทวา ปาจตตเยน ทกกฏา กตา มความวา ทานปรบ ทกกฏควบกบปาจตตยดวย ในสกขาบททง ๑๐ ในภกขโนวาทกวคค. หลายบทวา จตเรตถ นวกา วตตา มความวา ในสกขาบท ท ๑ นนแล ทานกลาวหมวด ๙ ไว ๔ หมวดอยางน คอ ในกรรม ไมเปนธรรม ๒ หมวด ในกรรมเปนธรรม ๒ หมวด. สองบทวา ทวนนป จวเรน จ มความวา [๕๙๑] เพราะจวร เปนตนเหต ยอมเปนอาบต แกภกษผใหจวร แกภกษณ ๒ พวก อยางน คอ เปนปาจตตย แกภกษผใหจวรแกภกษณ ผอปสมบท ในสานกภกษทงหลาย, เปนทกกฏ แกภกษผใหจวรแกภกษณ ผ อปสมบทในสานกภกษณทงหลาย. ปาฏเทสนะ ๘ มาแลวในบาลแล. หลายบทวา ภ ชนตามกธเน ปาจตตเยน ทกกาฏา กตา มความวา ทานปรบทกกฏควบกบปาจตตยดวย แกภกษณ ผออกปากขอขาวเปลอกฉน. [อาบตเพราะเดนเปนตน] สองบทวา คจฉนตสส จตสโส มความวา เปนอาบต ๔ กองนแกผไป คอ เปนทกกฏแกภกษผชวนกนเดนทาง กบภกษณ หรอมาตคาม, เปนปาจตตย เมอเขาอปจารบาน, ภกษณใด, ไป สละแวกบานรปเดยว เมอภกษณนน เขาอปจารบาน เปนถลลจจย


ในยางเทาท ๑, เปนสงฆาทเสส ในยางเทาท ๒. สองบทวา ตสส วาป ตตตกา มความวา อาบต ๔ กอง นนแล ยอมมแมแกผยนอย, อยางไร ? อยางน คอ ภกษณ ยน ในหตถบาสของบรษดวยอานาจมตตสนถวะ ในทมด หรอในโอกาส กาบง ตองปาจตตย, ยนเวนหตถบาส ตองทกกฏ, ในเวลาอรณ ขน ยนเวนหตถบาสของภกษณซงเปนเพอน ตองถลลจจย, เวน หตถบาสยน ตองสงฆาทเสส. หลายบทวา นสนนสส จตสโส อาปตตโย นปนนสสาป ตตตกา มความวา กแมถาวา ภกษณนน นงกตาย นอนกตาม เธอยอมตองอาบต ๔ กองนนนนแล. [อาบตมากตองในเขตเดยวกน] สองบทวา ปจ ปาจตตนาน มความวา เภสช ๕ ทภกษ รบประเคนแลวไมปนกน ใสไวในภาชนะตางกนกตาม ในภาชนะ เดยวกนกตาม. เพราะลวง ๗ วน ภกษนน ยอมตองปาจตตยหมด ทง ๕ ตว ตางวตถกน ในขณะเดยวกน. ไมพงกลาววา "ตองอาบต นกอน อาบตนภายหลง." สองบทวา นว ปาจตตยาน มความวา ภกษใด ออก ปากขอโภชนะประณต ๙ อยาง เคลาคาขาวคาหนง รวมกนกบ โภชนะประณตเหลานนเทยว เปบเขาปาก ใหลวงลาคอเขาไป,


[๙๓๔] ภกษน ยอมตองปาจตตย หมดทง ๙ ตว ตางวตถกน ในขณะ เดยวกน. ไมพงกลาววา "ตองอาบตนกอน อาบตนภายหลง." [วธแสดงอาบต] สองบทวา เอกวาจาย เทเสยย มความวา ภกษพงแสดง ดวยวาจาอนเดยว อยางนวา "ทานผเจรญ ขาพเจารบประเคน เภสช ๕ ใหลวง ๗ วนไป ตองอาบต ๕ จงแสดงคนอาบตเหลานน ในสานกทาน" อาบตเหลานน เปนอนเธอแสดงแลวแท; ไมมกจ ทจะตองทาดวยวาจา ๒-๓ ครง. แมในวสชนาท ๒ กพงกลาววา "ทานเจรญ ขาพเจาออกปากขอโภชนะประณต ๙ อยางฉน ตอง อาบต ๙ จงแสดงคนอาบตเหลานน ในสานกทาน." หลายบทวา วตถ กตเตตวา เทเสยย มความวา พงแสดง ระบวตถ อยางนวา "ทานผเจรญ ขาพเจารบประเคนเภสช ๕ ใหลวง ๗ วนไป, ขาพเจาแสดงอาบตเหลานนตามวตถ ในสานก ทาน." อาบตทงหลาย เปนอนภกษนนแสดงแลวแท. ไมมกจทจะ ตองระบชออาบต. แมในวสชนาท ๒ กพงกลาววา "ทานผเจรญ ขาพเจาออกปากขอโภชนะประณต ๙ อยาง ฉนแลว, ขาพเจาแสดง คนอาบตเหลานน ตามวตถ ในสานกทาน." [ยาวตตยกาบตเปนตน] สองบทวา ยาวตตยเก ตสโส มความวา อาบต ๓ กองใน ยาวตตยกะเหลาน คอ เปนปาราชกแกภกษณผประพฤตตามภกษผ


ถกสงฆยกวตร, เปนสงฆาทเสส แกภกษทงปลาย มพระโกกาลกะ เปนตน ผประพฤตตามพระเทวทตผทาลายสงฆ, และเปนปาจตตย แกนางจณฑกาฬภกษณ เพราะไมสละทฏฐลามก. สองบทวา ฉ โวหารปจจยา มความวา ภกษยอมตอง อาบต ๖ มวาจาทตนประกอบเปนปจจย. อยางไร ? อยางน คอ เพราะอาชวะเปนเหต เพราะอาชวะเปนการณ ภกษมความปรารถนา ลามก อนความปรารถนาลามกครอบงาแลว อวดอตตรยมนสสธรรม ทไมม ไมจรง ตองปาราชก, เพราะอาชวะเปนเหต เพราะอาชวะ เปนการณ [๕๙๓] ภกษถงความชกสอ ตองสงฆาทเสส, เพราะอาชวะ เปนเหต เพราะอาชวะเปนการณ (อวดโดยปรยายวา) ภกษใด อย ในวหารของทาน ฯ ล ฯ ตองถลลจจย, เพราะอาชวะเปนเหต เพราะ อาชวะเปนการณ ภกษออกปากขอโภชนะประณต เพอประโยชน แกตนฉน ตองปาจตตย, เพราะอาชวะเปนเหต เพราะอาชวะเปน การณ ภกษณออกปากขอโภชนะประณต เพอประโยชนแกตนฉน ตองปาฏเทสนยะ, เพราะอาชวะเปนเหต เพราะอาชวะเปนการณ ภกษไมอาพาธ ออกปากขอแกงหรอขาวสก เพอประโยชนแกตนฉน ตองทกกฏ. สองบทวา ขาทนตสส ตสโส มความวา ภกษตองถลลจจย เพราะเนอมนษย, ตองทกกฏ เพราะอกปปยมงสะทเหลอ, เปน ปาจตตย แกภกษณ เพราะกระเทยม.


สองบทวา ปจ โภชนปจจยา มความวา ภกษณผกาหนด รบโภชนะจากมอของบคคลคอบรษผกาหนด เตมเคลาใหระคนกน กลนเขาไป, อนง ถอเอาเนอมนษย กระเทยม โภชนะประณตท ตนออกปากขอเพอประโยชนแกตน และอกปปยมงสะทเหลอ เตม เคลาใหระคนกนกลนเขาไป, ยอมตองอาบต ๕ มโภชนะเปนปจจย เหลาน คอ สงฆาทเสส ถลลจจย ปาจตตย ปาฏเทสนยะ ทกกฏ. [ฐานะ ๕ แหงยาวตตยกาบตเปนตน] สองบทวา ปจ านาน มความวา ยาวตตยกาบตทงปวง ยอมถงฐานะ ๕ อยางน คอ สาหรบภกษณ ผประพฤตตามภกษอน สงฆยกวตร ไมยอมสละ ดวยวาจาประกาศเพยงครงท ๓ เพราะ ญตต ตองทกกฏ, เพราะกรรมวาจา ๒ ตองถลลจจย, ในทสด แหงกรรมวาจา ตองปาราชก, สาหรบภกษ เพราะบากบนเพอ ทาลายสงฆเปนตน เปนสงฆาทเสส และเพราะไมยอมสละทฏฐลามก เปนปาจตตย. สองบทวา ปจนนเจว อาปตต มความวา ขนชอวา อาบต ยอมมแกสหธรรมกทง ๕. ในสหธรรมกทง ๕ นน โดย นปปรยาย อาบตยอมมแกภกษและภกษณ ๒ พวกเทานน. ๕๙๔ แตสาหรบนางสกขามานาสามเณรและสามเณร อาบตยอมมโดยปรยาย นวา "ความเปนของไมควร ยอมไมควร." สหธรรมก ๓ นน ภกษ ไมพงใหแสดงอาบต. แตพงลงทณฑกรรมแกพวกเธอ,


สองบทวา ปจนน อธกรเณน จ มความวา กแลอธกรณ ยอมมแกสหธรรมกทง ๕ เหมอนกน. จรงอย วนจฉยโวหาร เพอ ประโยชนแกบรขารมบาตรและจวรเปนตน ของสหธรรมกทง ๕ นนแล เรยกวาอธกรณ. สวนวนจฉยโวหาร ของคฤหสถ ยอมจดเปนอฏฏ- กรรม (คอกวาคด.) หลายบทวาปจนน วนจฉโนย โหต มความวา ขนชอวา วนจฉยของสหธรรมกทง ๕ เหลานนเอง กมอย. สองบทวา ปจนน วปสเมน จ มความวา อธกรณของ สหธรรมกทง ๕ เหลานนแล ทไดวนจฉยแลว ชอวาเปนอนระงบไป. สองบทวา ปจนนเจว อนาปตต มความวา ขนชอวา อนาบต ยอมมแกสหธรรมกทง ๕ เหลานนแล. หลายบทวา ตห าเนห โสภต ความวา ภกษยอมงาม โดยเหต ๓ มสงฆเปนตน. จรงอย บคคลผกระทาความละเมดแลว กระทาคนอาบตทยงทาคนได ในทานกลางสงฆ หรอในทามกลางคณะ หรอในสานกบคคล ยอมเปนผมศลใหมเอยม กลบตงอยตามเดม. เพราะเหตนน ทานจงกลาววา "ยอมงามโดยสถาน ๓." [อาบตทางกายในราตรเปนตน] หลายบทวา เทว กายกา รตต มความวา ภกษณ ตอง อาบตทางกายทวารเปนแดนเกด ๒ อยาง ในราตร คอ เมอสาเรจการ ยนนงและนอน ในหตถบาสของบรษ ในเวลามด ๆ คา ๆ ตอง


ปาจตตย; เมอสาเรจการยนเปนอาท ละหตถบาส ตองทกกฏ. หลายบทวา เทว กายกา ทวา มความวา ภกษณ ตอง อาบต ๒ กอง ในโอกาศทกาบง ในเวลากลางวน โดยอบายนนแล. หลายบทวา นชฌนคสส เอกา อาปตต มความวา อาบต กองเดยวน ยอมมแกภกษผเพงด [โดยบาล] วา "ภกษทงหลาย กแลอนภกษผกาหนดแลว ไมพงเพงดองคชาตแหงมาตคาม, ภกษใด พงเพงด, ภกษนน ตองทกกฏ. [๕๙๕] สองบทวา เอกา ปณฆปาตปจจยา ไดแก อาบต ทกกฏทตรสในบาลนวา "ภกษทงหลาย กและอนภกษไมพงแลด หนา ของทายกาผถวายภกษา." จรงอย โดยทสด แลดหนาแมของ สามเณรผถวายขาวตมหรอกบขาว กเปนทกกฏเหมอนกน. แตในกรนทกลาววา "คาวา "อาบตกองเดยว เพราะบณฑ- บาตเปนปจจย ไดแก เปนปาจตตย แกภกษผฉนบณฑบาตซง ภกษณแนะนาใหถวาย." [ภกษทสงฆยกวตรเปนตน] สองบทวา อฏานสเส สมปสส ไดแก อานสงสทตรสไว ในโกสมพกขนธกะ. หลายบทวา อกขตตกา ตโย วตตา ไดแก (ภกษทสงฆ ยกวตร ๓ พวก เพราะเหต ๓ ประการ คอ) เพราะไมเหนอาบต ๑, เพราะไมทาคน ๑, เพราะไมยอมสละทฏฐลามก ๑.


สองบทวา เตจตตาฬส สมมาวตตนา ไดแก ความ ประพฤตชอบ ในวตรทงหลาย มประมาณเทานน ของภกษทถสงฆ ยกวตรเหลานนนนแล. สองบทวา ปจฏาเน มสาวาโท มความวา มสาวาท ยอม ถงฐานะ ๕ กลาวคอ ปาราชก สงฆาทเสส ถลลจจย ปาจตตย และทกกฏ. หลายบทวา จททส ปรมนต วจจต ไดแก สกขาบทท กลาวแลวในหนหลง โดยนยม ๑๐ วนเปนอยางยง เปนอาท. สองบทวา ทวาทส ปาฏเทสนยา ไดแก ปาฏเทสนยะของ ภกษ ๔ ของภกษณ ๘. สองบทวา จตนน เทสนาย จ มความวา การแสดงโทษลวง เกนของบคคล ๔ จาพวก. ถามวา "กการแสดงโทษลวงเกน ๔ อยาง นน คอขอไหนบาง ?" คอ ชอวา การแสดงโทษลวงเกนของบคคล ๔ จาพวกน คอ "การแสดงโทษลวงเกนของนายขมงธนผมงไปฆา ซง พระเทวทตจดสงไป, การแสดงโทษลวงเกน แหงอปฏฐายกาของ พระอนรทธเถระ, การแสดงโทษลวงเกนของวฑฒลจฉว, การ แสดงโทษลวงเกนภกษทงหลาย ผกระทาอกเขปนยกรรมแกพระ- วาสภคามยตเถระแลวกลบมา."


[มสาวาทมองค ๘ เปนตน] สองบทวา อฏงคโก มสาวาโท มความวา มสาวาทท ประกอบดวยองค ๘ ตงแตองคทวา "กอนแตพด ผนน มความ คดวา "เราจกพดปด" ดงน มองควา "ยนความจา" เปนทสด จดวามสาวาท ประกอบดวยองค ๘. แมองคอโบสถ ๘ กไดกลาวแลว โดยนยมคาวา "ไมพงฆา สตว" เปนอาท. [๕๙๖] สองบทวา อฏ ทเตยยงคาน ไดแก (องคเกอกล แกความเปนทต ๘ ประการ) อนพระผมพระภาคตรสไวในสงฆเภทก- ขนธกะ โดยนยมคาวา "ภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอม เปนผฟงเอง และใหผอนฟง" เปนอาท. ตตถยวตร ๘ ไดกลาวแลวในมหาขนธกะ. คาวา "อปสมปทา มวาจา ๘" ทานกลาวหมายถงอปสมบท ของภกษณทงหาย. สองบทวา อฏานน ปจจฏาตพพ มความวา ภกษณ ทงหลายนอกน พงลกขนใหอาสนะแกภกษณ ๘ รป ในหอฉน. สองบทวา ภกขโนวาทโก อฏห มความวา ภกษผประกอบ ดวยองค ๘ อนสงฆพงสมมตใหเปนผสอนภกษณ. วนจฉยในคาถาวา เอกสส เฉชช พงทราบดงน :- ในชน ๙ ภกษใด ใหจบสลากทาลายสงฆ, ความขาด ยอมม.


แกภกษนนแล คอ ยอมดวยปาราชกเหมอนกนอยางพระเทวทต. เปน ถลลจจย แกบคคล ๔ คน ผประพฤตตามภกษผทาลายสงฆ เหมอน ภกษทงหลายมพระโกกาลกะเปนตน. ไมเปนอาบตแกบคคล ๔ คน ผเปนธรรมวาท. กอาบตและอาบตเหลาน ของคนทงปวง มวตถ อนเดยวกน คอ - มสงฆเภทเปนวตถเทานน. [กรรมเนองดวยญตตเปนตน] วนจฉยในคาถาวา นว อาฆาตวตถน พงทราบดงน :- บทวา นวห มความวา สงฆยอมแตกกน เพราะภกษ ๙ รป. หลายบทวา ตตยา การณา นว มความวา กรรมทสงฆ พงทาดวยญตต ม ๙ อยาง. คาทเหลอ ตนทงนน. หลายบทวา ทส ปคคลา นาภวสเทตพพา ไดแก ชน (ท ไมควรไหว) ๑๐ จาพวก ทตรสไว ในเสนาสนขนธกะ. สองบทวา อชลสามเจน จ มความวา อญชลกรรมพรอม ทงสามกจกรรม อนภกษไมพงทาแกชน ๑๐ จาพวกนน. อธบายวา "วตรในขนกะมถามถงนาควรดมและฉวยพดในตาลเปนตน อนภกษ ไมพงแสดงแกชน ๑๐ จาพวกนน, อญชลกไมพงประคอง. สองบทวา ทสนน ทกกฏ มความวา เปนทกกฏแกภกษผ ทาอยางนน แกคน ๑๐ จาพวกนนแล. สองบทวา ทส จวรธารณา มความวา อนญาตใหทรง


อตเรกจวรไว ๑๐ วน. หลายบทวา ปจนน วสส วตถาน ทาตพพ อธ จวร ไดแก พงใหตอหนาสหธรรมกทง ๕ ทเดยว. [๕๙๗] สองบทวา สตตน สนเต มความวา เมอมผรบ แทนทสมควร พงใหลบหลงกได แกชน ๗ จาพวกน คอ "ภกษ ผหลกไปตางทศ ภกษบา ภกษผมจตฟงซาน ภกษผถกเวทนา ครอบงา และภกษทสงฆยกวตร ๓ พวก." สองบทวา โสฬสนน น ทาตพพ มความวา ไมควรให แกชนทเหลอ ๑๖ จาพวกมบณเฑาะกเปนตน ทตรสไว ในจวร- ขนธกะ. หลายบทวา กตสต รตตสต อาปตต ฉาทยตวาน มความวา ภกษปดอาบตกรอย ไวรอยราตร. หลายบทวา ทสสต รตตสต อาปตต ฉาทยตวาน มความวา ภกษปดอาบต ๑ พน ไวรอยราตร. กความสงเขปในคาน ดงตอไปน :- ภกษใด ตองอาบตสงฆาทเสสวนละรอย ปดไวรอยละ ๑๐ วน. อาบต ๑ พน ยอมเปนอนภกษนนปดไวรอยราตร. ภกษนน พงขอ ปรวาสวา "อาบตเหลานนทงหมดเทยว ขาพเจาปดไว ๑๐ วน" แลวเปนปารกาสกะ อยปรวาส ๑๐ ราตร พงพนได.


[วาดวยกรรมโทษเปนอาท] หลายบทวา ทวาทส กมมโทสา วตตา มความวา พระผ มพระภาคตรสกรรมโทษ ๑๒ นบกรรมละ ๓ ๆ ในกรรม ๑ ๆ อยางน คอ อปโลกนกรรม เปนวรรคโดยอธรรม, พรอมเพรยงโดยอธรรม เปนวรรคโดยธรรม : แมญตตกรรม ญตตทตกรรม ญตตจตตถ- กรรม กเปนเหมอนกน. สองบทวา จตสโส กมมสมปตตโย มความวา กรรม- สมบต ทตรสไว ๔ ประการ อยางน คอ อปโลกนกรรม พรอม เพรยงโดยธรรม, แมกรรมทเหลอ กเหมอนกน. สองบทวา ฉ กมมาน มความวา กรรม ๖ อยาง ทตรส ไวอยางน คอ กรรมเปนวรรคโดยอาการเทยมธรรม, กรรมพรอมเพรยง เพรยง, กรรมเปนวรรคโดยอาการเทยมธรรม, กรรมพรอมเพรยง โดยอาการเทยมธรรม, กรรมพรอมเพรยง โดยธรรม. หลายบทวา เอเกตถ ธมมกา กตา มความวา ในกรรม ๖ อยางน กรรมพรอมเพรยงโดยธรรมอยางเดยวเทานน ตรสเปนกรรม ทชอบธรรม. แมในคาตอบในคาถาท ๒ กรรมพรอมเพรยงกนโดยธรรม นนแล กเปนกรรมชอบธรรม (เหมอนกน).


[วาดวยอาบตระงบและไมระงบ] สองบทวา ย เทสต มความวา กองอาบตเหลาใด อนพระ อนนตชนเจาทรงแสดงแลว ตรสแลว คอประกาศแลว. วนจฉยในคาวา อนนตชเนน เปนตน พงทราบดงน :- [๕๙๘] นพพานเรยกวา อนนตะ เพราะเวนจากความเปนธรรม มทสดรอบทบณฑตจะกาหนดได. นพพานนน อนพระผมพระภาค ทรงปราบกองกเลส ชนะแลว ชนะเดดขาดแลว คอ บรรล แลว ถงพรอมแลว เปรยบเหมอนราชสมบตอนพระราชทรงปราบ ปรามหมขาศกไดแลวฉะนน. เพราะเหตนน พระผมพระภาค บณฑต จงขนานพระนามวา "อนนตชนะ." พระอนนตชนะนนแล ชอวาผคงท เพราะเปนผไมมวการ ใน เพราะอฏฐารมณและอนฏฐารมณ. พระองคทรงเหนวเวก ๕ กลาว คอ ตทงควเวก วกขมภนวเวก สมจเฉทวเวก ปฏปสสทธวเวก และนสสรณวเวก เพราะฉะนน จงชอวาผเหนวเวก. กองอาบต เหลาใด อนพระอนนตชนะ ผคงท ผเหนวเวกนนทรงแสดงแลว. ในคาวา เอเกตถ สมมต วนา สมเถห น มบทสมพนธ ดงน :- กองอาบต ๗ เหลาใด อนพระศาสดาทรงแสดงแลว, ในกอง อาบต ๗ นน อาบตแมกองหนง เวนจากสมถะทงหลายเสย หา ระงบไม. โดยทแท ธรรมเหลานแมทงหมด คอ สมถะ ๖ อธกรณ ๔


ยอมระงบ คอยอมถงความประกอบโดยชอบ ดวยสมมขาวนย. แตในธรรมเหลาน สมมขาวนยอยางเดยวแล เวนสมถะทงหลายเสย ยอมระงบ คอ ยอมถงความเปนสมถะได. จรงอย ขนชอวาความ เวนจากสมถะอนเสย สาเรจไมได แหงสมมขาวนยนน หามไม. ดวย เหตนน ทานจงกลาววา "ในอาบต ๗ กองน อาบตกองหนง เวน สมถะเสยกระงบได" เนอความน ทานกลาวไวในอรรถกถาทงหลาย โดยอธบายนกอน. แตขาพเจาถอเอาเนอความเพยงปฏเสธแหงนบาต คอวนา ชอบใจเนอความนทวา "ขอวา เอเกตถ สมมต วนา สมเถห" มความวา ในอาบต ๗ กองนน กองอาบตปาราชกกอง เดยว เวนสมถเสย กระงบได คอ ยอมระงบดวยสมถะทงหลาย หามได. จรงอย แมพระผมพระภาคกไดตรสคานวา "อาบตใด ไมมสวนเหลอ, อาบตนน ยอมระงบดวยอธกรณไหน หามได, ยอม ระงบในสถานเหลอ, อาบตนน ยอมระงบดวยอธกรณไหน หามได." [ผทาลายสงฆไปสอบาย] บทวา ฉอนทยฑฌสตา มความวา [๕๙๙] พงทราบบคคล ผทาลายสงฆตองไปสอบาย ๑๔๔ พวก ดวยอานาจหมวดแปด ๑๘ หมวดเนองดวยเภทกรวตถ ๑๘ ทพระผมพระภาคตรสไวในสงฆเภท- ขนธกะอยางนวา "อบาล ภกษในธรรมวนยน มความเหนใน ประเภทแหงอธมมทฏฐนน วา ไมเปนธรรม, มความสงสยในประเภท แหงอธมมทฏฐนน วา เปนธรรม, มความสงสยในประเภทแหง


อธมมทฏฐนน, มความเหนในประเภทแหงธมมทฏฐนนวา เปน อธรรม, มความสงสยในประเภทแหงธมมทฏฐนน, มความเหนใน ประเภทแหงผมความสงสยนน วา เปนอธรรม, มความเหนในประเภท แหงผมความสงสยนน วา เปนธรรม มความสงสยในประเภทแหง ผมความสงสยนน, ยอมแสดงอธรรม วา เปนธรรม. สองบทวา อฏฐารส นาปายกา ไดแก ชน ๑๘ พวก ท พระผมพระภาคตรส ในทสดแหงสงฆเภทขนกะ นบหมวดละพวก อยางนวา "อบาล ภกษในธรรมวนยน มความเหนในประเภท แหงธมมทฏฐนน วา เปนธรรม ไมยนยนความเหน ไมองความ พอใจ ไมองความชอบใจ ยอมแสดงธรรมวา "เปนธรรม" ยอม สวดประกาศ ใหจบสลาก ดวยคาวา "นเปนธรรม นเปนวนย น เปนสตถศาสนา ทานทงหลายจงจบสลากน จงชอบใจสลากน." อบาล ภกษแมนแลเปนผทาลายสงฆ แตหาไปสอบายไม หาไปสนรก ไม หาตงอยตลอดกลปไม มใชผเยยวยาไมได." หมวดแปด ๑๘ หมวด ไดกลาวเสรจแลวในคาวสชนาดวยบคคล ผทาลายสงฆ ๑๔๔ พวก. วสชนาคาถาทงปวง มวา กต กมมาน เปนตน ตนทงนน ฉะนแล. อปรทตยคาถาสงคณก วณณนา จบ.


[๖๐๐] เสทโมจนคาถา วณณนา วนจฉยในเสทโมจนคาถา พงทราบดงน :- บทวา อสวาโส มความวา ผไมมสงวาส ดวยสงวาส ม อโบสถและปวารณาเปนตน. หลายบทวา สมโภโค เอกจโจ ตห น ลพภต มความ วา การสมโภคทไมสมควร อนภกษและภกษณทงหลาย ยอม ไมไดในบคคลนน. แตบคคลนน อนภกษณผมารดาเทานน ยอมได เพอทาการเลยงดดวยการใหอาบนาและใหบรโภคเปนตน. สองบทวา อวปปวาเสน อนาปตต มความวา ไมเปนอาบต เพราะนอนรวมเรอน (แกภกษณ). หลายบทวา ปหา เมสา กสเลห จนตตา มความวา ปญหาน อนผฉลาดคอบณฑตทงหลาย คดกนแลว. คาตอบปญหานน พงทราบดวยภกษณผเปนมารดาของทารก. จรงอย คาตอบนน ตรสหมายถงบตรของภกษณนน. คาถาวาดวยของไมควรจาหนาย ตรสหมายถงครภณฑ. ก เนอความแหงคาถานน ขาพเจาไดกลาวเสรจแลว ในวาระทวนจฉย ดวยครภณฑ. หลายบทวา ทส ปคคเล น วทาม มความวา ขาพเจาไม กลาวถงบคคล ๑๐ จาพวก ทกลาวเสรจแลวในเสนาสนขนธกะ.


หลายบทวา เอกาทส ววชชย มความวา มไดกลาวถง บคคลควรเวน ๑๑ จาพวก ทไดกลาวแลวในมหาขนธกะ. ปญหาน ตรสหมายถงภกษผเปลอยกาย. ปญหาทวา กถ น สกขาย อสาธารโณ น ตรสหมายถง ภกษผเคยเปนชางโกนผม. จรงอย ภกษผเคยเปนชางโกนผมน ไม ไดเพอรกษามดโกนไว. แตภกษเหลาอน ยอมได; เพราะเหตนน ภกษผเคยเปนชางโกนผม จงชอวาผไมทวไปเฉพาะสกขา. ปญหาทวา ต ปคคล กตม วทนต พทธา น ตรสหมาย ถงพระพทธนรมต. สองบทวา อโธนาภ ววชชย มความวา เวนภายใตสะดอ เสย. ปญหานตรสหมายถงตวกพนธะ๑ ไมมศรษะ ทมตาและปาก อยทอก. [๖๐๑] ปญหาทวา ภกข สาจกาย กฏ น ตรสหมายถง กฎมหญาเปนเครองมง. ปญหาท ๒ กลาวหมายถงกฎทแลวดวยดนลวน. ปญหาทวา อาปชเยย ครก เฉชชวตถ น ตรสหมายถง ภกษณผปดโทษ. ปญหาท ๒ ตรสหมายถงอภพพบคคล มบณเฑาะกเปนตน. ๑. ตวกะพนธะ เปนสตวชนดหนง ซงจดเขาในพวกอมนษย ทานวาเปน สตว อยคง กะพนธหนไมเขายงไมออก. ทานองเดยวกบตวเวตาลกระมง คาวาอยกะพนธ ก ออกมาจากคาน.


จรงอย อภพพบคคลเหลานน ทง ๑๑ จาพวก ตองปาราชกในเพศ คฤหสถแลวแท. บทวา วาจา ไดแก ไมบอกดวยวาจา. หลายบทวา คร โน จ ปเร ภเณยย มความวา ภกษไมพง เปลาแมซงสาเนยงดาบคคลเหลาอน ดวยหมายวา "ชนเหลาน จก ฟงอยางน." ปญหาน ตรสหมายถงมสาวาทนวา "ภกษใด ไม พงเปดเผยอาบตซงมอย, สมปชานมสาวาททกกฏ ยอมมแกภกษนน" จรงอย ธรรมดาอาบตในมโนทวาร ยอมไมมแกภกษนน ผนงนง ดวยปฏญญาไมเปนธรรม, แตเพราะเหตทไมเปดเผยอาบต ซงควร เปดเผย, อาบตน พงทราบวา เกดแตการไมกระทาในวจทวารของ ภกษนน. ปญหาทวา สงฆาทเสสา จตโร น ตรสหมายถงภกษณ ผกาวลงสฝงแมนา ทนบเนองในละแวกบาน ในเวลาอรณขน. จรงอย ภกษณนน แตพอออกจากบานของตน ในเวลาใกลรง กาว ลงสฝงแมนา ซงมประการดงกลาวแลว ในเวลาอรณขน ยอมตอง อาบตสงฆาทเสส ๔ ตว ซงกาหนดดวยการอยปราศจากเพอนตลอด ราตร ไปสละแวกบานตามลาพง ไปสฝงแมนาตามลาพง ลาหลง พวกไปคนเดยว พรอมกนทเดยว. ปญหาทวา สยา อาปตตโย นานา น ตรสหมายถงภกษณ ๒ รป ผอปสมบท แตสงฆฝายเดยว. จรงอย ในภกษณ ๒ รปนน


เปนปาจตตย แกภกษผรบ (จวร) จากมอภกษณ ผอปสมบท ใน สานกภกษทงหลายฝายเดยว. เปนทกกฏ แกภกษผรบจากมอภกษณ ผอปสมบท ในสานกภกษณทงหลายฝายเดยว. [๖๐๒] หลายบทวา จตโร ชนา สวธาย มความวา อาจารย ๑ และอนเตวาสก ๓ ลกภณฑะ ๖ มาสก. คอ ของอาจารย ลกดวย มอของตนเอง ๓ มาสก สงใหลกอก ๓ มาสก เพราะฉะนน อาจารย ตองถลลจจย. ฝายของพวกอนเตวาสก ลกดวยมอของตนเองรป ละ ๑ มาสก สงใหลกรปละ ๕ มาสก เพราะเหตฉะนนน อนเตวาสก ทง ๓ จงตองปาราชกดวยประการอยางน. ความยอในคาถานเทาน. สวน ความพสดาร ไดกลาวไวแลว ในสงวธาวหารวณณนา ในอทนนา- ทานปาราชก. ปญหาทวา ฉทท ตสม ฆเร นตถ น ตรสหมายถงกฎทบง ดวยผาเปนตน และวตถทกาหนดเปนเครองลาดได. คาถาวา เตล มธ ผาณต ตรสหมายถงความกลบเพศ. คาถาวา นสสคคเยน ตรสหมายถงการนอยลาภสงฆ. จรงอย ภกษใด นอมจวร ๒ ผน จากลาภทเขานอมไปแลวเพอสงฆ คอ จวรผน ๑ เพอตน ๑ ผน เพอภกษอน ดวยประโยคอนเดยววา "ทานจงใหแกขาพเจาผน ๑ แกภกษนนผน ๑." ภกษนนตองนสสค- คยปาจตตย และสทธกปาจตตยพรอมกน. ปญหาทวา กมมจ ต กปเปยย วคคปจจยา น ตรส


หมายถงคามสมา ในนครทงหลาย มกรงพาราณสเปนตน ซงม ประมาณ ๑๒ โยชน. คาถาวา ปทวตหารมตเตน ตรสหมายเอาการชกสอ, กเนอ ความแหงคาถานน ขาพเจาไดกลาวแลว ในวณณาแหงสญจรต- สกขาบทนนแล. ปญหาทวา สพพาน ตาน นสสคคยาน น ตรสหมายถง การใชภกษณผมใชญาตใหซก. จรงอย แมถาวา ภกษถอเอา มมไตรจวร ซงกมขรดหรอเปอนโคลนซกดวยนา, ไตรจวรทอยใน กายของภกษนนแล เปนนสสคคย. หลายบทวา สรณคมนมป น จ ตสส อตถ มความวา แมการอปสมบทดวยสรณคมน กไมม. ปญหาน ตรสหมายถงการ อปสมบท ของพระนางมหาปชาบด. บาทคาถาวา หเนยย อนรย มนโท [๖๐๓] มความวา คน เขลาพงฆาบคคลแมนน เปนหญงกตาม เปนชายกตาม ซงไมใช พระอรยบคคล. ปญหาน ตรสหมายถงบดาซงกลายเปนหญง และ มารดาซงกลายเปนชาย เพราะเพศกลบ. ปญหาทวา น เตนานนตร ผเส น ตรสหมายถงมารดาบดา เปนสตวดรจฉาน ดงมารดาของมคสงคดาบส และบดาของสหกมาร เปนตน. คาถาวา อโจทยตวา ตรสหมายพงการอปสมบทดวยทต.


คาถาวา โจทตวา ตรสหมายถงการอปสมบทของอภพพ- บคคล มบณเฑาะกเปนตน. แตคาทมาในกรนทวา "คาถาท ๑ ตรสหมายถงกรรมไมพรอม หนา ๘ อยาง, ท ๒ ตรสหมายถงกรรมของภกษผไมมอาบต. สองบทวา ฉนทนตสส อาปตต ไดแก เปนปาราชก แก ภกษผตดตนไมใหญ, เปนปาจตตย แกภกษผตดหญาและเถาวลย, เปนถลลจจย แกภกษผตดองคชาต. สองบทวา ฉนทนตสส อนาปตต คอ ไมเปนอาบต แกภกษ ผปลงผมและตดเลบ. บทวา ฉาเทนตสส คอ เปนอาบต แกภกษผปดอาบต. บทวา อนาปตต คอ ไมเปนอาบต แกภกษผมงเรอนเปนตน. วนจฉยในคาถาวา สจจ ภณนโต พงทราบดงน :- ภกษพดคาจรง กะสตรผมหงอน และคนกะเทย "เธอม หงอน เธอม ๒ เพศ" ดงน ยอมตองครกาบต. แตเปนลหกาบต แกภกษผกลาวเทจ เพราะสมปชานมสาวาท. เมอกลาวเทจ เพราะ อวดอตตรมนสสธรรมทไมจรง ตองครกาบต. เปนลหกาบต แก ภกษผพดจรง เพราะอวดอตตรมนสสธรรมทมจรง. คาถาวา อธฏ ต ตรสหมายถงภกษผไมสละกอน บรโภค จวรทเปนนสสคคย. คาถาวา อตถงคเต สรเย ตรสหมายถงภกษผมกอวก.


คาถาวา น รตตจตโต มเนอความดงตอไปน :- ภกษมจตกาหนด ตองเมถนธรรมปาราชก, มเถยยจต [๖๐๕] ตองอทนนาทานปาราชก, ยงผอนใหจงใจเพอตาย ตอง มนสสวคคหปาราชก. แตภกษผทาลายสงฆ มใชผมจตกาหนดและ มใชผมเถยยจต ทงเธอหาไดชกชวนผอนเพอตายไมเลย. แตความ ขาดยอมม คอเปนปาราชก แกเธอผใหสลาก. เปนถลลจจยแกภกษผ รบสลาก คอประพฤตตามภกษผทาลายสงฆ. ปญหาทวา คจเฉยยา อฑฒโยชน น ตรสหมายถงโคนตนไม ของสกลหนง เชนตนไทรทงามสลาง. คาถาวา กายกาน ตรสหมายถงภกษผจบรวบเสนผมหรอ นวมอ ของหญงมากคนดวยกน. คาถาวา วาจสกาน น ตรสหมายถงภกษผกลาวคาชวหยาบ โดยนยเปนตนวา "เธอทกคนมหงอน." หลายบทวา ตสสตถโย เมถน ต น เสเว มความวา ไมไดเสพเมถนแมในหญง ๓ จาพวกทตรสไว. สองบทวา ตโย ปรเส มความวา จะไดเขาหาชายทง ๓ จาพวก แลวเสพเมถน กหาไม. สองบทวา ตโย จ อนรยปณฑเก มความวา จะไดเขาหา ชน ๖ จาพวกแมเหลาน คอ "คนไมประเสรฐ ๓ จาพวก กลาวคอ อภโตพยญชนก และบณเฑาะก ๓ จาพวก" แลวเสพเมถน กหาไม.


สองบทวา น จาจเร เมถน พยชนสม มความวา ประพฤตเมถนแมดวยอานาจอนโลมปาราชก กหาไม. ขอวา พงมความขาดเพราะเมถนธรรมเปนปจจย ไดแก พง เปนปาราชก เพราะเมถนธรรมเปนปจจย ปญหาดงวามาน ตรส หมายถงอฏฐวตถกปาราชก (ของภกษณ). จรงอย ยอมมความ ขาดเพราะเมถนธรรมเปนปจจย แกภกษณนน ผพยายามอย เพอ ถงความเคลาคลงดวยกาย อนเปนบพพภาคแหงเมถนธรรม. คาถาวา มาตร จวร น ตรสหมายถงการเตอนใหเกดสต เพอไดผาวสสกสาฏก ในเวลาหลงสมย. กแลวนจฉยแหงคาถานน ขาพเจาไดกลาวแลว ในวณณนาแหง วสสกสาฏกสกขาบทนนแล. คาถาวา กทโร อาราธโก โหต [๖๐๕] ตรสหมายถงวตร ของเดยรถย. ความพสดารแหงคานน ตรสแลวในตตถยวตรนนเอง วา "อนเดยรถยผบาเพญวตร เมอคณของพวกเดยรถย อนชนอน สรรเสรญอย โกรธแลว ยอมเปนผยงภกษทงหลายใหยนด. เมอ คณแหงรตนตรยอนชนอนสรรเสรญอย โกรธแลว ยอมเปนผอน ภกษทงหลายพงตเตยน. แมคาถาท ๒ กตรสหมายถงตตถยวตรนนแล. คาถาวา สงฆาทเสส เปนตน ตรสหมายพงภกษณ ผกาหนด รบบณฑบาต จากมอของบรษผกาหนดแลว คลกกบเนอมนษย


กะเทยม โภชนะประณต และอกปปยมงสะทเหลอ แลวกลนกน. คาถาวา เอโก อปสมปนโน เอโก อนปสมปนโน เปนตน ตรสหมายถงเณรผไปในอากาศ. กถาวา ในสามเณร ๒ รป ๆ หนง เปนผนนพนแผนดน แมเพยงปลายเสนผมเดยว ดวยฤทธ. สามเณร นนยอมเปนอนปสมบนแท. แมสงฆนงในอากาศ กไมพงทากรรมแก อนปสมบนผบนพนแผนดน. ถาทา. กรรมยอมกาเรบ. คาถาวา อกปปกต ตรสหมายถงภกษผมจวรอนโจรชงไป. กแมวนจฉยแหงคาถานน ขาพเจาไดกลาวแลว โดยพสดารใน สกขาบทนนแล. หลายบทวา น เทต นปปฏคคณหาต มความวา แมภกษณ ผใชกมไดให, ภกษณผรบใชกมไดรบจากมอของภกษผใช. หลายบทวา ปฏคคโห เตน น วชชต มความวา ดวยเหต นนแล ภกษณผใชกหาไดมการรบจากมอของภกษณผใชไม. สองบทวา อาปชชต ครก มความวา แมเมอเปนอยางนน ภกษณผใช ยอมตองอาบตสงฆาทเสส เพราะเหตทภกษณผทตนใช ไปรบบณฑบาต จากมอบรษผกาหนด. สองบทวา ตจ ปรโภคปจจยา มความวา กแลภกษณ ผใช เมอจะตองอาบตนน ยอมตองเพราะการบรโภคของภกษณผ รบใชนนเปนปจจย. จรงอย ยอมเปนสงฆาทเสสแกภกษณผใช ใน ขณะเสรจการฉนของภกษณผรบใชนน.


คาถาท ๒ ทานกลาวหมายถงการใชไปในการรบนาและไมสฟน ของภกษณผใชนนเอง. [๖๐๖] หลายบทวา น ภกขน โน จ ผเสยยา วชช มความวา จรงอย ภกษณตองสงฆาทเสสตวใดตวหนง ใน ๑๗ ตวแลว แม ปดไวดวยไมเออเฟอ กไมตองโทษ คอไมตองอาบตใหมอน เพราะ การปดเปนปจจย. เธอยอมไดปกขมานตตเทานน เพออาบตทปดไว กตาม ไมปดไวกตาม. กแลบคคลน แมจะไมใชภกษณ, แตตอง ครกาบต มสวนเหลอแลวปดไว กไมตองโทษ. ไดยนวา ปญหาทวา ป หา เมสา กสเลห จนตตา น ทาน กลาวหมายถงภกษผอนสงฆยกวตร. จรงอย (สงฆ) ไมมวนยกรรม กบภกษนน, เพราะเหตนน เธอตองสงฆาทเสสแลว แมปดไวก ไมตองโทษ ฉะนแล. เสทโมจนคาถา วณณนา จบ.


[๖๐๗] ปญจวคค วณณนา วนจฉยในกมมวคค พงทราบดงน :- ความแตกตางกนแหงกรรม ๔ อยาง ขาพเจาไดกลาวแลวใน สมถขนธกะแล. แมไดกลาวแลวกจรง ถงกระนน กรรมวนจฉยน เมอไดกลาวมาตงแตตน ยอมเปนวนจฉยทชดเจน, เพราะฉะนน ขาพเจาจกกลาวขอทควรกลาว ในกมมวคคน จาเดมแตตนทเดยว. คาวา จตตาร น เปนคาบอกกาหนดจานวนแหงกรรมทงหลาย. คาวา กมมาน เปนคาชกรรมทกาหนดไวแลว. [ความตางแหงกรรม ๔] กรรมทตองยงสงฆผตงอยในสมาใหหมดจด นาฉนทะของภกษ ผควรฉนทะมา สวดประกาศ ๓ ครง ทาตามอนมตของสงฆผพรอม เพรยง ชอวาอปโลกนกรรม. กรรมทตองทาดวยญตตอยางเดยว ตามอนมตของสงฆผพรอม เพรยง ตามนยทกลาวแลวนนแลว ชอวาญตตกรรม. กรรมทตองทาดวยอนสาวนา มญตตเปนท ๒ อยางน คอ ญตต ๑ อนสาวนา ๑ ตมอนมตของสงฆผพรอมเพรยง โดยนยทกลาว แลวนนแล ชอวาญตตทตยกรรม. กรรมทตองทาดวยอนสาวนา ๓ มญตตเปนท ๔ อยางน คอ ญตต ๑ อนสาวนา ๓ ตามอนมตของสงฆผพรอมเพรยง โดยนยท


กลาวแลวนนแล ชอวาญตตจตตถกรรม. บรรดากรรมเหลานน อปโลกนกรรม พงทาเพยงอปโลกน. ไม ตองทาดวยอานาจญตตกรรมเปนตน. อนง ญตตกรรม พงทาตง ญตตอยางเดยว, ไมตองทาดวยอานาจอปโลกนกรรมเปนตน. สวนญตตทตยกรรม ทตองอปโลกนทากม ไมตองอปโลกนทา กม. ใน ๒ อยางนน [๖๐๘] กรรมหนก ๖ อยางน คอ สมมตสมา ถอนสมา ใหผากฐน รอกฐน แสดงทสรางกฎ แสดงทสรางวหาร ไมควรอปโลกนทา; พงสวดญตตทตยกรรมวาจาทาเทานน. กรรมเบาเหลาน คอ สมมต ๑๓ ทเหลอ และสมมตมการ ใหถอเสนาสนะและใหมฤดกจวรเปนตน ควรเพอทาทงอปโลกน. อาจารยบางพวกกลาววา "แตญตตทตยกรรมนน ไมควรทา ดวยอานาจญตตกรรมและญตตจตตถกรรมแท. เมอทาดวยอานาจ ญตตจตตถกรรม ยอมเปนกรรมมงคงกวา; เพราะเหตนน ควรทา." คาของพระอาจารยพวกนน ไดถกคานเสยแลววา "กเมอเปนเชน นน ความสงกระแหงกรรมยอมม เพราะเหตนน จงไมควรทา." กถาวา กรรมนนเสยโดยอกขระกด เสยโดยบทกด มบทท สวดไมชดกดไซร, การทสวดซา ๆ เพอชาระกรรมนนกควร. การ สวดซา ๆ น เปนทฬหกรรมของกรรมทไมกาเรบ, คงคนเปนกรรมใน กรรมทกาเรบ. ญตตจตตถกรรม ตองทาทงสวดญตตและกรรมวาจา ๓ ไม


พงทาดวยอานาจกรรมอน มอปโลกนกรรมเปนตน. หลายบทวา ปจหากาเรห วปชชนต มความวา กรรม ๔ น ยอมวบตโดยเหต ๕ ประการ. [กรรมวบตโดยวตถ] ในขอวา กรรมทควรทาพรอมหนา สงฆทาไมพรอมหนา กรรมไมเปนธรรม วบตโดยวตถ น กรรมทควรทาพรอมหนากม กรรมทควรทาไมพรอมหนากม. ใน ๒ อยางนน ขนชอวากรรมท ควรทาไมพรอมหนาม ๘ อยาง คอ อปสมบทดวยทต ควาบาตร หงายบาตร อมมตตกสมมต ทสงฆพงทาแกภกษฟา เสขสมมตแก สกลพระเสขะ พรหมทณฑแกพระฉนนภกษ ปกาสนยกรรมแกพระ เทวทต อวนทยกรรมทภกษสงฆพงทาแกภกษผแสดงอาการไม นาเสอมใส. กรรมทงปวงนน ๖๐๙ พงทราบตามนยทขาพเจากลาว แลวในทมานน ๆ แล. กรรมทง ๘ อยางน อนสงฆทาแลวไมพรอม หนา ยอมเปนอนทาดวยด ไมกาเรบ. กรรมทงปวงทเหลอ ควรทาพรอมหนาเทานน, คอ พงทาให องสมมขาวนย ๔ อยางน คอ "ความพรอมหนาสงฆ ความพรอม หนาธรรม ความพรอมหนาวนย ความพรอมหนาบคคล. อนกรรมทงปวงททาแลวดวยประการอยางนน ยอมเปนอนทา ดแลว. แตกรรมเหลานน ทไมทาอยางนน ยอมจดเปนกรรมวบต โดยวตถ เพราะทาเวนวตถ กลาวคอสมมขาวนยนเสย. ดวยเหตนน


ทานจงกลาววา "กรรมทควรทาพรอมหนา สงฆทาไมพรอมหนา กรรมไมเปนธรรม วบตโดยวตถ." แมในกรรมทงปลาย มกรรมทควรทาดวยสอบถามเปนตน การทากจมสอบถามเปนตนนนแล จดเปนวตถ. พงทราบความท กรรมแมเหลานนวบตโดยวตถ เพราะกระทาเวนวตถนนเสย. แต ขอน เปนเพยงเนอความเฉพาะคา ในคาทวา ปฏปจฉากรณย เปนตนน. หลายบทวา ปฏปจฉากรณย อปปฏปจฉา กโรต มความ วา กรรมทควรถามแลวจงโจท แลวใหจาเลยใหการกระทา สงฆ กระทาไมถามไมโจท ไมใหจาเลยใหการเสยเลย. หลายบทวา ปฏ าย กรณย อปปฏาย กโรต มความ วา กรรมทควรยกปฏญญาเปนหลก ทาตามปฏญญาซงจาเลยให อยางไร, สงฆกระทาโดยหกโหม แกภกษผคราครวญบนเพออยดวย ไมยอมปฏญญา. บทวา สตวนยารหสส ไดแก พระขณาสพ เชนพระทพพ- มลลบตรเถระ. บทวา อมฬวนยารหสส ไดแก ภกษบา เชนคคคภกษ. บทวา ตสสปาปยสกากมมารหสส ไดแก ภกษผมบาป หนาแนน เชนอปวาฬภกษ. นยในบททงปวง กเชนนแล.


หลายบทวา อนโปสเถ อโปสถ กโรต มความวา ทา อโบสถ ในวนทมใชวนอโบสถ. วนสามคคของสงฆผแตกกน และวนท ๑๔ และวนท ๑๕ คา (ตาม นย) ทกลาวแลว ใน ๑๑ เดอนทเหลอ เวนเดอนกตตกาเสย ชอวา วนอโบสถ. [๖๑๐] เมอทาอโบสถในวนอน เวนวนอโบสถทง ๓ ประการ อยางนนเสย ชอวาทาอโบสถในวนมใชวนอโบสถ. กในวนใด ภกษทงหลายววาทกนเพราะเหตเลกนอย เพอ ประโยชนแกบรขารมบาตรและจวรเปนตน จงงดอโบสถหรอปวารณา เสย. เพออธกรณนนวนจฉยแลว ภกษทงหลายในวดนนยอมไมได เพอกลาววา "พวกเราเปนผพรอมเพรยงกน" แลวทาสามคค อโบสถในวนอนเปนระหวาง. เมอกระทา อโบสถ ชอวาเปนอนกระทา ในวนมใชวนอโบสถ. สองบทวา อปวารณาย ปวาเรต มความวา สงฆปวารณา ในวนมใชวนปวารณา. วนสามคคของสงฆผแตกกน ๑ วนทสงฆเลอนไปตงไว ๑ ใน เดอนกตตกาเดอนเดยว และวนกลางเดอน ๒ ครง ชอวาวน ปวารณา. เมอปวารณาในวนอน เวนวนปวารณาทง ๔ ประการอยางน เสย ชอวาปวารณาในวนมใชวนปวารณา. แมในการปวารณาน


ภกษทงหลายยอมไมไดเพอทาสามคคปวารณา ในเพราะววาทม ประมาณนอยระงบลง. เมอทา ปวารณา ยอมเปนอนกระทาในวน มใชวนปวารณา. อกอยางหนง แมเมอสงฆใหอปสมบคคลผมปหยอน ๒๐ หรอบคคลผเคยตองอนตวตถ หรออภพพบคคลผใดผหนง ใน อภพพบคคล ๑๑ ยอมเปนกรรมไมเปนธรรม วบตโดยวตถ. กรรมทงหลายยอมวบตโดยวตถ ดวยประการฉะน. [กรรมวบตโดยญตต] อนง พงทราบวนจฉยในวบตโดยญตต ดงตอไปน :- สองบทวา วตถ น ปรามสต มความวา สงฆทากรรมม อปสมบทเปนตนแกบคคลใด, ไมระบบคคลนน คอไมระบชอบคคล นน ไดแกสวดวา "ทานผเจรญ ขอสงฆจงฟงขาพเจา, อปสมปทา- เปกขะของทานพทธรกขต" ในเมอควรสวดวา "ทานผเจรญ ขอ สงฆจงฟงขาพเจา, ธมมรกขตน เปนอปสมปทาเปกขะของทานพทธ- รกขต." ไมระบวตถอยางน. สองบทวา สงฆ น ปรามสต มความวา ไมระบชอสงฆ [๖๑๑] คอ สวดวา "ทานผเจรญ ขอจงฟงขาพเจา, ธมมรกขตน" ดงน ในเมอควรสวดวา "ทานผเจรญ ขอสงฆจงฟงขาพเจา ธมม- รกขตน " ไมระบสงฆอยางน. สองบทวา ปคคล น ปรามสต มความวา ภกษใด เปน


อปชฌายของอปสมปทาเปกขะ ไมระบภกษนน คอ ไมระบชอของ ภกษนน ไดแกสวดวา "ทานผเจรญ ขอสงฆจงฟงขาพเจา ธมม- รกขตน เปนอปสมปทาเปกขะ" ดงน ในเมอควรสวดวา "ทานผ เจรญ ขอสงฆจงฟงขาพเจา, ธมมรกขตน เปนอปสมปทาเปกขะ ของทานพทธรกขต." ไมระบบคคลอยางน. สองบทวา ตต น ปรามสต มความวา ไมระบญตตโดย ประการทงปวง คอ ในญตตทตยกรรม ไมตงญตต กระทาอน- สาวนากรรม ดวยกรรมวาจาเทานน. แมในญตตจตตถกรรม กไม ตงญตต กระทาอนสาวนากรรม ดวยกรรมวาจาเทานน ๔ ครง. ไม ระบญตตอยางน. หลายบทวา ปจฉา วา ตต เปต มความวา กระทา อนสาวนากรรม ดวยกรรมวาจากอน แลวจงกลาววา เอสา ตต แลวกลาววา ขมต สงฆสส ตสมา ตณห เอวเมต ธารยาม. ตงญตตภายหลงอยางน. กรรมวบตโดยญตต ดวยอาการ ๕ เหลาน ดวยประการฉะน. [กรรมวบตโดยอนสาวนา] อนง พงทราบวนจฉยในวบตโดยอนสาวนา ดงตอไปน :- วตถเปนตน พงทราบกอนตามนยทกลาวแลวนนแล. กการ ไมระบวตถเปนตนเหลานน ยอมมอยางน :- ในอนสาวนาท ๑ วา สณาต เม ภนเต สงโฆ กด ใน


อนสาวนาท ๒ ท ๓ ทวา ทตยมป เอตมตถ วทาม, ตตยมป เอตมตถ วทาม, สณาต เม ภนเต สงโฆ กด เมอควรจะสวด ตอวา อย ธมมรกขโต อายสมโต พทธรกขตสส อปสมปทา- เปกโข ภกษสวดเสยวา สณาต เม ภนเต สงโฆ, อายสมโต พทธรกขตสส ดงน ชอวาไมระบวตถ. [๖๐๒] เมอจะสวดวา สณาต เม ภนเต สงโฆ, อย ธมมรกขโต สวดเสยวา สณาต เม ภนเต อย ธมมรกขโต ดงน ชอวาไมระบสงฆ. เมอควรจะสวดวา สณาต เม ภนเต สงโฆ, อย ธมมรกขโต อายสมโต พทธรกขตสส สวดเสยวา สณาต เม ภนเต สงโฆ, อย ธมมรกขโต อปสมปทาเปกโข ดงน ชอวาไมระบคคล. สองบทวา สาวน หาเปต มความวา ไมกระทาการสวด ประกาศดวยกรรมวาจาโดยประการทงปวง. คอ ตงญตตเทานน ๒ ครง ในญตตทตยกรรม, ตงญตตเทานน ๔ ครง ในญตตจตตถกรรม. ทงวาจาประกาศเสยอยางน. แมภกษใด เมอตงญตตหนหนงแลวสวดกรรมวาจาหนหนง ทงอกขระหรอบทเสย หรอวาผด ในญตตทตยกรรม, แมภกษน ชอวาทงวาจาประกาศเสยเหมอนกน. สวนในญตตจตตถกรรม เมอตงญตตหนหนงแลว สวด ประกาศดวยกรรมวาจา เพยงครงเดยวหรอ ๒ ครงกด เมอทงอกขระ


หรอบทเสยกด เมอวาผดกด พงทราบวา "ทงอนสาวนาเสยแท." กวนจฉยในคาวา ทรตต กโรต น พงทราบดงน :- อนภกษใด วาอกขระอนในเมอตนควรวาอกขระอน, ภกษน ชอวา วาผด. เพราะเหตนน ภกษผจะสวดกรรมวาจาพงสนใจใหด ซงประเภทแหงพยญชนะ ททานกลาวไววา "ควรแตกฉานดวย ปญญาเครองรพยญชนะ ๑๐ อยาง คอ สถล ธนต ทฆะ รสสะ คร ลห นคคหต สมพนธ อวตถต วมตต." กในประเภทแหงพยญชนะ ๑๐ ตวน พยญชนะท ๑ และท ๓ ใน วรรคทง ๕ ชอวาสถล (เสยงเพลา). พยญชนะท ๒ และท ๔ ในวรรค เหลานนแล ชอวาธนต (เสยงแขง) สระทจะพงวาโดยระยะยาว ไดแก สระ อา เปนตน ชอวาทฆะ. สระทจะพงวาโดยระยะสนกงระยะยาวนน ไดแกสระ อะ เปนตน ชอวารสสะ. ทฆะนนเองชอวาคร, อกอยางหนง ๖๑๓ สระทสนกลาวไวม พยญชนะสกดขางหลงอยางนวา อายสมโต พทธธรกขตตเถรสส ยสส นกขมต จดเปนคร. รสสะนนเอง ชอวาลห, อกอยางหนง สระทกลาวไมใหมพยญชนะสกดขางหลงอยางนวา อายสมโต พทธ- รกตตเถรสส ยสส น ขมต กจดเปนลห. อกขระทวาหบปากกดกรณไวไมปลอย ทาเสยงใหขนจมกชอวา นคคหต.


บททวาเชอมกบบทอน เชน ตณหสส หรอวา ตณหสส ชอวาสมพนธ. บททแยกวา ไมเชอมกบบทอน เชน ตณห อสส ชอวา ววตถตะ. อกขระทวาเปดปาก ไมทาเสยงใหขนจมก ปลอยเสย ไม กดกราณไว ชอวาวมตต. ในพยญชนะประเภทมสถลเปนตนนน บททจะพงวา สราต เม ภนเต วา ต เปน ถ เสย วา สณาถ เม ชอวาทาสถลให เปนธนต, และบทอนจะพงวา ปตตกลล เอสา ตต วา ต เปน ถ เสย วา ปตถกลล เอสา ตถ เปนตน กเหมอนกน. บทอนจะพงวา ภนเต สงโฆ วา ภ เปน พ วา ฆ เปน ค เสย วา พนเต สงโค ชอวาทาธนตใหเปนสถล. สวนบทอนจะพงเปดปากวา สณาต เม วาหบปากใหเสยง ขนจมกเปน สณนต เม กด, บทอนจะพงเปดปากวา เอสา ตต วาหบปากใหเสยงขนจมกเปน เอส ตต กด ชอวา วาวมตตให เปนนคคหต. คาอนจะพงหบปากใหเสยงขนจมกวา ปตตกลล วาเปดปาก ไมทาใหเสยงขนจมกวา ปตตกลลา ชอวา วานคคหตใหเปนวมตต. พยญชนะ ๔ เหลาน คอ "เมอควรวาใหเปนสถล วาเปนธนต, เมอควรวาใหเปนธนต วาเปนสถล, เมอควรวาใหเปนวมตต วาเปน


นคคหต, เมอควรวาใหเปนนคคหต วาเปนวมตต" ยอมทากรรม ใหเสย ในภายในกรรมวาจา ดวยประการฉะน. จรงอย ภกษผ สวดอยางนน [๖๑๗] วาอกขระอน ในเมออกขระอนอนตนควรวา ทานกลาววา "วาผด." อนภกษผสวดกรรมวาจา ควรวาอกขระนน ๆ แล ใหถกตอง ตามฐานอยางน คอ "ในพยญชนะ ๖ นอกน มทฆะและรสสะเปนตน วาทฆะใหคงในทแหงทฆะ วารสสะใหคงในทแหงรสสะ" อยาให ประเพณอนมาแลวโดยลาดบสญเสย ทากรรมวาจา. แตถาภกษผสวดกรรมวาจาไมวาอยางนน เมอควรจะวาใหเปน ทฆะวาเปนรสสะเสย หรอเมอควรจะวาใหเปนรสสะ วาเปนทฆะ เสยกด, เมอความจะวาใหเปนคร วาเปนลหเสย หรอเมอควรจะวา ใหเปนลห วาเปนครเสยกด, อนง เมอควรจะวาใหเชอมกน วาแยก กนเสย หรอเมอควรจะวาใหแยกกน วาเชอมกนเสยกด. แมเมอวา อยางน กรรมวาจากไมเสย. จรงอย พยญชนะ ๖ น ไมยงกรรม ใหเสย. กคาใด ทพระสตตนตกเถระทงหลายกลาววา "ท กลายเปน ต ได, ต กลายเปน ท ได, จ กลายเปน ช ได, ช กลายเปน จ ได, ย กลายเปน ก ได, ก กลาย เปน ย ได, เพราะฉะนน เมอควรจะวา ท เปนตน วาเปน ต เปนตนเสย กไมผด." คานนถงกรรมวาจาแลว ยอมไมควร. เพราะเหตนน พระวนยธร ไมพงวา ท เปน ต ฯ ล ฯ


ไมพงวา ก เปน ย" พงสวดกรรมวาจา ชาระภาษาตามควรแกบาล หลกโทษทกลาวแลว แหงภาษาคอพยญชนะทง ๑๐ อยางเสย. จรงอย เมอวาโดยประการนอกนแลว ชอวาทงสาวนาเสย. สองบทวา อกาเล. วา สาเวต มความวา งดญตตไว ทา อนสาวนากรรมเสยกอน ในสมยมใชกาล คอ มใชโอกาสแหง สาวนาแลว ตงญตตตอภายหลง. กรรมยอมวบตโดยอนสาวนา ดวยอาการ ๕ น ดวยประการฉะน. [กรรมวบตโดยสมา] อนง พงทราบวนจฉยในวบตโดยสมา ดงตอไปน :- สมาใด ไมจภกษได ๒๑ รป สมานน จดวาสมาเลกเกนไป. แตในกรนทกลาววา "ภกษ ๒๑ รป ไมอาจเพอนงในสมาใด, สมานน จดวาเลกเกนไป." ๖๑๕ เพราะเหตนน สมาเหนปานน อนสงฆสมมตแลวกตาม เปนอนไมไดสมมต ยอมคงเปนเชนกบ คามเขต. กรรมททาในสมานน ยอมเสย. แมในสมาทเหลอทงหลาย กนยน. กในสมาเหลาน สมาใด เปนแดนสงฆสมมตเกน ๓ โยชน แมเพยงปลายเสนผมเดยว, สมานน จดวาใหญเกนไป. สมามนมตไมตอกน เรยกวา สมานมตขาด. ภกษทกนมตในทศตะวนออกแลว ทกในทศใต ทศตะวนตก


และทศเหนอ วนไปโดยลาดบกน แลวทกซานมตทเคยทกแลว ในทศตะวนออกอก แลวจงหยด จงจะควร. สมายอมเปนแดนม นมตไมขาดอยางน. กถาวา ทกมาตามลาดบแลว ทกนมตในทศเหนอ แลว หยดเสยแคทศเหนอนนเอง, สมายอมมนมตขาด. สมาใด ทสงฆสมมต จดเอาตนไมมเปลอกแขงกด ตอไม กด กองดนกองทรายอยางใดอยางหนงกด ซงไมควรเปนนมต ใหเปนนมตอนหนงในระหวาง สมานนจดเปนสมานมตขาดอก ชนดหนง. สมาใดทสงฆสมมต กะเอาเงาภเขาเปนตนเงาอยางใดอยางหนง ใหเปนนมต สมานน ชอวามฉายาเปนนมต. สมาใด ทสงฆสมมต ไมทกนมตโดยประการทงปวง, สมา นน ชอวาหานมตมได. ภกษทกนมตแลว ยนอยภายนอกนมตสมมตสมา ชอวายนอย นอกสมาสมมตสมา. ภกษสมมตสมาในนานนามแมนาเปนตนเหลาน ชอวาสมมต สมาในแมนา ในทะเล ในสระเกดเอง. สมานน แมสงฆสมมตแลว อยางนน ยอมไมเปนอนสมมตเลย เพราะบาลวา "ภกษ ทงหลาย แมนาทงปวง ไมใชสมา, ทะเลทงปวง ไมใชสมา, สระ เกดเองทงปวง ไมใชสมา." หลายบทวา สมาย สม สมภนทต มความวา คาบเกยว


สมาของผอนดวย สมาของตน. บทวา อชโฌตถรต ไดแก สมมตทบสมาของผอน ดวย สมาของตน. [๖๑๖] ในการสมมตสมานน ความคาบเกยวกบและความทบ กนจะมไดดวยลกษณะอยางใด, ลกษณะทงปวงนน ขาพเจาไดกลาว เสรจแลวในอโบสถขนธกะ. สมาทง ๑๑ อยางน ไมจดเปนสมา เปนเทากบคามเขตเทานน. กรรมทสงฆนงทาในสมาเหลานน ยอมเสย ดวยประการฉะน. เพราะ เหตนน ทานจงกลาววา "กรรมยอมวบตโดยสมา ดวยอาการ ๑๑ เหลาน." [กรรมวบตโดยปรสะ] อนง พงทราบวนจฉยในวบตแหงกรรมโดยปรสะ ดงตอไปน :- ไมมคานอยหนงทจดวาไมตน. ลกษณะของภกษผเขากรรมและภกษผควรแกฉนทะในกรรมวบต โดยปรสะนน ทขาพเจาควรกลาวกมบาง แตทานไดกลาว ไวขางหนาแลวแล โดยนยเปนตนวา จตตาโร ภกข ปกตตตา กมมปปตตา ดงน. บรรดาบทเหลานน สองบทวา ปกตตตา กมมปปตตา ม ความวา ในกรรมทสงฆจตวรรคพงทา ภกษ ๔ รปผมตนเปนปกต คอ ผอนสงฆมไดยกวตร อนสงฆมไดอนลงโทษ ผมศลบรสทธ, ภกษ ๔


รป ผเขากรรม คอ ผควร ผสมควร ไดแกเปนเจาของ แหงกรรม. กรรมนน เวนพวกเธอเสย ยอมทาไมได. ฉนทะกด ปารสทธกด ของพวกเธอยงไมมา. ฝายภกษทเหลอ ถาแมมประมาณพนรป. ถาวา เปนสมานสงวาสก ยอมเปนผควรแกฉนทะทงหมดทเดยว. พวกเธอ มอบฉนทะและปารสทธแลว จะมาหรอไมมากตาม. สวนกรรมคง ตงอย. แตสงฆทากรรมมปรวาสเปนตน แกภกษใด, ภกษนนมใชผ เขากรรม ทงมใชผควรแกฉนทะ. อกอยางหนง ภกษนนอนทาน เรยกวา "กมมารหบคคล" กเพราะเหตทสงฆจดบคคลนนใหเปนวตถ กระทากรรม. แมในกรรมทเหลอ กนยนแล. ทานกลาวนยเปนตนวา จตตาร กมมาน ไวอก กเพอแสดง ขอทอภพพบคคลมบณเฑาะกเปนตน ไมจดเปนวตถ. คาทเหลอ ในนยน ตนทงนน. [วาดวยอปโลกนกรรม] บดน เพอแสดงประเภทแหงกรรมเหลานน ทานจงกลาววา อปโลกนกมม กต [๖๑๗] านาน คจฉต เปนอาท. บรรดาบทเหลานน ในบททวา "อปโลกนกรรม ยอมถง ฐานะ ๕ เหลาไหน ? ฐานะ ๕ เหลาน คอ โอสารณา นสสารณา ภณฑกรรม พรหมทณฑ ทงกรรมลกษณะเปนคารบ ๕" น คาท


วา โอสารณา นสสารณา นน ทานกลาวแลว เพอเปนบททไพเราะ. แตนสสารณามกอน โอสารณามภายหลง. [นสสารณาและโอสารณา] ใน ๒ อยางนน ทณฑกรรมนาสนาทสงฆทาแกกณฏกสามเณร พงทราบวาเปนนสสารณา. เพราะเหตนน ในบดน แมถาสามเณร กลาวโทษพระพทธ พระธรรม หรอพระสงฆ, แสดงสงทไมควร วาควร, เปนผมความเหนผด ประกอบดวยอนตคาหกทฏฐ; สามเณร นน อนภกษทงหลายพงหามปราม ใหสละความยดถอนนเสย เพยงครงท ๓, หากเธอไมยอมสละ พงใหประชมสงฆกลาววา "จงสละเสย." หากเธอไมยอมสละ ภกษผฉลาดพงทาอปโลกนกรรม ลงโทษเธอ. กและกรรมอนภกษนนพงทาอยางนวา "ทานผเจรญ ขาพเจา ขอถามสงฆวา "สามเณรชอน ๆ มความเหนผด มกกลาวโทษ พระพทธ พระธรรม พระสงฆ, สามเณรเหลาอนยอมไดการนอนรวม กบภกษทงหลาย ๒-๓ คออนใด การลงโทษเธอ เพอไมไดการนอน รวมนน ชอบใจสงฆหรอ ?" ทานผเจรญ ขาพเจาขอถามสงฆเปน ครงท ๒ ฯ ล ฯ ทานผเจรญ ขาพเจาขอถามสงฆเปนครงท ๓ วา "สามเณรชอน ๆ มความเหนผด ฯ ล ฯ การลงโทษเธอ เพอไมได การนอนรวมนน ชอบใจสงฆหรอ ?" การลงโทษนน ชอบใจสงฆ; เจาคนเสย เจาจงไปเสย เจาจงฉบหายเสย."


โดยสมยอน สามเณรนนขอโทษวา "ทานผเจรญ ขาพเจา ไดกระทาอยางนน เพราะความเปนผเขลา เพราะไมร เพราะเปน ผไมพจารณา, ขาพเจานนขอขมาสงฆ" ดงน พงใหเธอของเพยง ครงท ๓ แลว ถอนโทษดวยอปโลกนกรรมนนแล. กแลสามเณรนน ๖๑๘ อนภกษทงหลายพงถอนโทษอยางน :- ภกษผฉลาด พงสวดประกาศ โดยอนมตของสงฆในทามกลาง สงฆวา "ทานผเจรญ ขาพเจาถามสงฆวา "สามเณรชอน ๆ มความ เหนผด มกกลาวโทษพระพทธ พระธรรม พระสงฆ อนสงฆลงโทษ แลว เพอไมไดการนอนรวมกบภกษทงหลาย ๒-๓ คน ซงสามเณร เหลาอนได, บดน สามเณรนนน เสงยมแลว เวนไดแลว ประพฤต เจยมตว หนเขาหาลชชธรรมแลว ตงมนในหรโอตตปปะแลว ไดทา ทณฑกรรมแลว สารภาพโทษอย ; การใหความพรอมเพรยงดวย กายสมโภคเหมอนในกาลกอน แตสามเณรน ชอบใจสงฆหรอ ?" พงสวดอยางน ๓ ครง. อปโลกนกรรมยอมถงโอสารณาและนสสารณา ดวยประการฉะน. ภณฑกรรม ขาพเจาไดกลาวเสรจแลว ในมหาขนธกวณณนา. [พรหมทณฑ] พรหมทณฑ อนพระอานนทเถระไดกลาวไวแลว ในปญจ- สตกขนธกะ. กแลพรหมทณฑนน อนพระผมพระภาคทรงบญญต เฉพาะพระฉนนะรปเดยวหามได. ภกษแมอนใด เปนผปากราย


เสยดส ดา ขมภกษทงหลาย ดวยถอยคาหยาบคายอย, สงฆพงลง พรหมทณฑแกภกษนน. กแลพรหมทณฑนน พงลงอยางน :- ภกษผฉลาด พงสวดประกาศโดยอนมตของสงฆ ในทามกลาง สงฆวา "ทานผเจรญ ภกษชอน มปากราย เสยดสภกษทงหลาย ดวยถอยคาทหยาบคายอย, ภกษนน พงกลาวคาทตนปรารถนาจะ กลาว, ภกษชอน อนภกษทงหลาย ไมพงวากลาว ไมพงตกเตอน ไมพงพราสอน, ทานผเจรญ ขาพเจาถามสงฆวา "การลงพรหม- ทณฑแกภกษชอน ชอบใจสงฆหรอ ? ขาพเจาถามเปนครงท ๒ ฯ ล ฯ ขาพเจาถามเปนครงท ๓ วา "การลงพรหมทณฑแกภกษชอน ชอบใจ สงฆหรอ ? ทานผเจรญ." พรหมทณฑอนสงฆพงระงบแกภกษนน ผประพฤตชอบแลว ขอโทษอยโดยสมยอน. [๖๑๙] กแลสงฆพงระงบอยางน :- ภกษผฉลาด พงสวดประกาศในทามกลางสงฆวา "ทานผ เจรญ ภกษสงฆไดลงพรหมทณฑ แกภกษโนน, ภกษนน เสงยม แลว ประพฤตเจยมตว หนเขาหาลชชธรรมแลว ตงมนในหร- โอตตปปะแลว พจารณาแลว ตงอยในสงวรตอไป, ทานผเจรญ ขาพเจาถามสงฆวา "การระงบพรหมทณฑแกภกษนน ชอบใจสงฆ หรอ ?". พงกลาวอยางน เพยงครงท ๓ ระงบพรหมทณฑเสย ดวย อปโลกนกรรมแล.


[กรรมลกษณะ] สองบทวา กมมลกขณเว ป จม มความวา ในเรอง เหลานทวา "กโดยสมยนนแล ภกษฉพพคคย เอานาโคลนรด ภกษณทงหลาย ดวยหมายวา "แมไฉนภกษณทงหลายพงรกใครใน พวกเรา" เปดกายอวดภกษณทงหลาย, ถลกขาอวดภกษณทงหลาย, เปดองคชาตแสดงแกภกษณทงหลาย, พดเกยวภกษณทงหลาย ชกสอกบภกษณทงหลายดวยหมายวา "แมไฉน ภกษณทงหลาย พงรกใครในพวกเรา" ดงน พระผมพระภาคทรงบญญตทกกฏแก ภกษเหลานน แลวทรงอนญาตอวนทยกรรมอนใด ไวในภกขน- ขนธกะอยางนวา "ภกษทงหลาย เราอนญาตเพอลงทณฑกรรมแก ภกษนน," ครงนนแล ภกษทงหลายไดมความราพงเชนนวา "ทณฑ- กรรม อนเราจะพงทาอยางไรหนอ ?" จงกราบทลเนอความนน แด พระผมพระภาค, พระองคจงตรสวา "ภกษทงหลาย ภกษนนอน ภกษณสงฆ พงทาใหเปนผอนตนไมควรไหว" ดงน. อวนทยกรรม นน ยอมเปนกรรมลกษณะแท ยอมเปนฐานะทครบ ๕ แหงอปโลกน- กรรมน. จรงอย อวนทยกรรมนน เปนลกษณะคอกรรมแหงอปโลกน- กรรมนน หากลายเปนอยางอนมโอสารณาเปนตนไม. เพราะฉะนน ทานจงเรยกวา "กรรมลกษณะ." การทาอวนทยกรรมนน พระผม- พระภาคไดตรสไวในภกขนขนธกะนนแลวแล.


อกประการหนง เพอแสดงอวนทยกรรมนนกบทงกรยาทระงบ โดยพสดาร ขาพเจากะกลาวไวในกมมวคคแมน :- [๖๒๐] ภกษณผฉลาด พงสวดประกาศโดยอนมตของภกษณ- สงฆ ซงประชมกนในสานกภกษณวา "แมเจา ขาพเจาถามภกษณ- สงฆวา "พระผเปนเจาชอโนน แสดงอาการไมนาเลอมใสแกภกษณ ทงหลาย, การทาพระผเปนเจานน ใหเปนผอนภกษณทงหลายไมพง ไหว ชอบใจสงฆหรอ ?" ขาพเจาถามภกษณสงฆเปนครงท ๒ ฯ ล ฯ เปนครงท ๓ วา "แมเจา พระผเปนเจาชอโนน แสดงอาการไมนา เลอมใส แกภกษณทงหลาย, การทาพระผเปนเจานน ใหเปนผอน ภกษณทงหลายไมพงไหว ชอบใจสงฆหรอ ?". อวนทยกรรมอน ภกษณสงฆพงสวดประกาศ ๓ ครง ทาดวยอปโลกนกรรมอยางน. จาเดมแตนน ภกษนน อนภกษณทงหลายไมพงไหว. ถาวา ภกษนน อนภกษณทงหลายไมไหวอย กลบเกดหรและโอตตปปะ ขนแลว ประพฤตชอบไซร, ภกษณทงหลายอนเธอพงขอโทษ. เมอจะ ขอโทษ ไมพงไปสสานกภกษณ พงเขาหาสงฆหรอคณะหรอภกษ รปหนง ในวหารนนเอง นงกระโหยงประคองอญชล ขอโทษวา "ทานผเจรญ ขาพเจาพจารณาแลว จะตงอยในสงวรตอไป, จก ไมแสดงอาการไมนาเสอมใสอก, ของภกษณสงฆ จงอดโทษแก ขาพเจาเถด." สงฆหรอคณะนน พงสงภกษรปหนงไป หรอภกษรปหนงนน


พงไปเองทเดยว แลวกลาวกะภกษณทงหลายวา "ภกษนพจารณา แลว ตงอยในสงวรตอไป, ภกษณสงฆ อนภกษนสารภาพโทษ แลว ขอโทษแลว, ขอภกษณสงฆ จงทาภกษณนใหเปนผอนตนพง ไหวเถด." ภกษนน อนภกษณสงฆพงทาใหเปนผอนตนพงไหว. กแลเมอจะทา พงทาอยางน :- ภกษณผฉลาด พงสวดประกาศ โดยอนมตของภกษณสงฆ ผประชมกนในสานกภกษณวา "แมเจา ขาพเจาถามภกษณสงฆ วา "พระผเปนเจาชอโนน แสดงอาการไมนาเลอมใสแกภกษณ ทงหลาย; พระผเปนเจานน อนภกษณสงฆทาใหเปนผอนตนไมพง ไหวแลว หนเขาหาลชชธรรม พจารณาแลว ตงอยในสงวรตอไป [๖๒๑] สารภาพโทษแลว ขอโทษภกษณสงฆอย, การทาพระผเปน เจานน ใหเปนผอนภกษณทงหลายพงไหว ชอบใจสงฆหรอ ?" พง กลาว ๓ ครง. ภกษนน อนภกษณสงฆพงทาใหเปนผอนตนพงไหว ดวยอปโลกนกรรมนนแล อยางน. [กรรมลกษณวนจฉย] กในกมมวคคน มวนจฉยกรรมลกษณะแมทพนจากบาล พง ทราบดงตอไปน :- จรงอย ขนชอวา กรรมลกษณะ ทรงบญญตมภกษณสงฆ เปนมล แตยอมไดแกภกษสงฆดวยแท. กภกษสงฆทาอปโลกนกรรมใด ในโรงสลาก โรงยาค โรงภตต


และโรงอโบสถ, อปโลกนกรรมแมนน เปนกรรมลกษณะแท. อนการทภกษผฉลาด ใหประชมสงฆแลว สวดประกาศเพยง ครงท ๓ ทาอปโลกนกรรม ใหจวรแกภกษทงหลาย ผมจวร ถกโจรชง ผมจวรเกา และผมจวรหาย ยอมควร. แตของเลกนอย มเขมเปนตน มประเภทซงกลาวแลวในเสนาสนขนธกวณณนา อน ภกษผแจกของเลกนอย แมไมตองอปโลกน กใหแกภกษผทาจวรได. ภกษผแจกของเลกนอยนนเทานน เปนใหญในการใหของเลกนอย เหลานน. เมอจะใหของทเกนกวานน ตองอปโลกนให. เพราะวาสงฆ เปนเจาของในการใหของทเกนกวานน. แมคลานเภสช ซงมประการดงกลาวแลวในเสนาสนขนธก- วณณนานน อนภกษผแจกของเลกนอย พงใหเองกได. พงอปโลกน ใหแกภกษผตองการมาก. กแตวา ภกษใด ไมมกาลงกด เปนงอยกด ขาดทางภกษาจาร กด อาพาธหนกกด, สาหรบภกษนน เมอจะใหขาวสารหนงทะนาน หรอกงทะนานทก ๆ วน หรอจะใหขาวสาร ๕ ทะนานหรอ ๑๐ ทะนาน เฉพาะวนเดยว จากกลปนาสงฆทเกดในทนน ในอาวาสใหญ ทงหลาย ตองทาอปโลกธรรมให. เพอจะปลดกงวลคอหนแกภกษ ผมศลเปนทรกกด จะใหเสนาสนะทไมตองยายแกภกษผเปนพหสต ชวยภาระของสงฆกด จะใหเบยเลยงแกอารามกชนมกปปยการก เปนตน ผทากจของสงฆกด จากกลปนาสงฆทเกดในอาวาสนน


ควรใหดวยอปโลกนกรรมเทานน. [๖๒๒] จะใหบารงอาวาสของสงฆ จากกลปนาสงฆทเกดขน ในอาวาสนนซงทายกถวาย ดวยอานาจจตปจจย กควร. แตเพอตด คาตเตยนวา "ภกษน ยอมจดการดวยถอตนเปนใหญ" จงควรถาม สงฆทในโรงสลากเปนตน หรอในทประชมอนเสยกอน จงใหบารง. อาวาสอนภกษผฉลาดพงอปโลกนแลวในบารง แมจากกลปนา- สงฆทเกดขนในอาวาสนนททายกเจาะจงถวาย เพอประโยชนแก จวรและบณฑบาต. แมจะไมอปโลกน กควร. แตเพอตดคาตเตยนซง เกดขนอยางนวา "ภกษน กลาจรงนะ ใหบารงอาวาสจากกลปนา- สงฆทเขาให เพอประโยชนแกจวรและบณฑบาต" จงควรทาอปโลกน กรรมกอน แลวจงใหบารง. เมอทาฉตตหรอเวททเจดย หรอเรอนโพธ หรอหอฉนซงยง ไมไดทากด จะปฏสงขรณสงททรดโทรมกด จะทาการกอดวยปนกด ชกชวนพวกชาวบานชวยทา กควร. ถาไมมผทา. พงใหทาจากรายได ทฝากไวเพอเจดย. แมเมอรายไดทฝากไวไมม กพงทาอปโลกนกรรม แลวใหจดทา จากกลปนาสงฆทเกดขนในอาวาสนน จะอปโลกนแลว กระทากจของเจดยแมดวยทรพยของสงฆกควร. แมอปโลกนแลวทา กจของสงฆดวยทรพยของเจดยหาควรไม. แตจะถอเอาเปนของยมแลว ใชคนใหอยางเดม ควรอย. แตการทภกษทงหลายผทาสธากรรมเปนตนทเจดย เมอไมได


อาหารพอยงอตภาพใหเปนไป จากภกขาจารหรอจากสงฆ จะจาย อาหารพอยงอตภาพใหเปนไป จากทรพยของเจดยมาฉน กระทาวตร (ทดแทน) กควร. จะทาสงฆภตรดวยปลาและเนอเปนตน ดวยอางวา "เราทา วตร" หาควรไม. ตนไมมผลเหลาใด แมทปลกไวในวด เปนของทสงฆหวงหาม ยอมไดการบารง. ภกษทงหลายยอมตระฆงแลวแบงกนฉน ซงผลทง หลายแหงตนไมเหลาใด, ในตนไมเหลานน ไมควรทาอปโลกนกรรม. สวนตนไมมผลเหลาใด อนสงฆไมหวงหาม, ในตนไมเหลานน แล ควรทาอปโลกนกรรม. ๖๒๓ กอปโลกนกรรมนน ควรทา แมในโรงสลาก โรงยาค โรงภตร และทประชมอน. อนง ในโรง อโบสถกควรทาแท. เพราะวา ฉนทะและปารสทธของภกษทงหลาย แมผมไดมาในโรงอโบสถนน อนภกษรปหนงยอมนามา. เพราะเหต นน อปโลกนกรรมนน ยอมเปนกรรมทชาระใหหมดจดด. กแลเมอจะทา พงทาอยางน :- ภกษผฉลาด พงสวดประกาศโดยอนมตของภกษสงฆวา "ทาน ผเจรญ ขาพเจาถามสงฆวา "สงใดเปนของสงฆ มราก เปลอก ใบ หนอ ดอก และผล ซงควรขบฉนไดเปนตน มอย ภายในสมาใน วดน, การทภกษทงหลายทมาแลว ๆ บรโภคสงทงปวงนนตามสบาย ชอบใจสงฆหรอ ?" พงถาม ๓ ครง. อปโลกนกรรมนน อนภกษ


๔-๕ รปทาแลว กเปนอนใชไดแท. ภกษ ๒-๓ รปอยในวดแมใด, อปโลกกรรมแมทภกษเหลา นนนงทาแลวในวดนน ยอมเปนเชนกบอปโลกนธรรมทสงฆทาแลว แท. อนง ในวดใด มภกษรปเดยว, กตกาวตรแมทภกษนน ผนง กระทาบพพกรณและบพพกจกระทาแลวในวนอโบสถ ยอมเปนเชน กบอปโลกนกรรมทสงฆกระทาแลวเหมอนกน. กแลกตกวตรนน อนภกษผจะทา แมทาตามคราวแหงผลไม กควร. กาหนดทาอยางนวา "๔ เดอน, ๖ เดอน, ๑ ป" กตาม, ไม กาหนดทากตาม ควรทงนน. ในคราวทกาหนด พงบรโภคตามทกาหนดไว แลวทาใหม. ในคราวทไมกาหนด ควรเพยงกาลทตนไมทงหลายยงทรงอย. ตน ไมเหลาอนแมใด ทเพาะแลว ดวยพชทงหลายแหงตนไมเหลานน, กตกานนแล ใชสาหรบตนไมเหลานนดวย. กถาวา เปนตนไมทเพาะปลกในวดอน, สงฆในวดซงเปนผทปลก เทานน เปนเจาของตนไมเหลานนดวย. ตนไมแมเหลาใด อนใคร ๆ นาพชมาจากทอน ปลกลงทหลง ในวดดงเดม, สาหรบตนไมเหลานน ตองทากตกาอยางอน. เมอ ทากตกาแลว ตนไมเหลานน ยอมตงอยในฐานเปนของบคคล. ควร บรโภคผลเปนตนตามสบาย. [๖๒๔] กถาวา ภกษทงหายในวดดงเดมน ลอมโอกาสนน ๆ


ทาบรเวณไวแลวทานบารงอย. ภกษเหลาใด ทานบารง, ตนไมเหลา นน ตงอยในฐานเปนของบคคลแหงภกษเหลานน. ภกษเหลาอน ยอมไมไดเพอบรโภค. แตภกษผทานบารงเหลานน ตองใหสวนท ๑๐ แกสงฆ แลวจงบรโภค. แมภกษใด เอากงไมลอมรกษาไวกลางวด แมภกษนน ก นยนแล. ดวยความดใจวา "พระเถระมาแลว" สามเณรทงหลายจงนา ผลไมนอยใหญมาถวายภกษผควรยกยอง ซงไปสวดเกาแก. ถาวา ในกาลครงเดม ภกษผเปนพหสต ทรงปรยตธรรมทงสน อยในวด นน. ภกษนนพงบรโภค โดยไมตองมความรงเกยจวา "ในวดน จกมกตกาททาไวยงยนเปนแน". ผลไมนอยใหญในวด ยอมควร แมแกภกษทงหลายผถอปณฑปาตกธดงค คอไมยงธดงคใหเสย. สามเณรทงหลายถวายผลไมนอยใหญเปนอนมาก แกอาจารย และอปชฌายของตน, ภกษเหลาอน เมอไมไดยอมโพนทนา, การ โพนทนานน กเปนสกวาโพนทนาเทานน. แตถาเปนคราวทภกษาฝดเคอง, ชนทง ๖๐ อาศยขนนตนเดยว เลยงชวต. ในกาลเชนนน ตองแบงกนกน เพอประโยชนจะทาการ สงเคราะหใหทวถงกน. ทาเชนนเปนการชอบ. กแลวตรตามกตกา ยงไมระงบเพยงใด, ผลไมทภกษเหลานน ฉนแลว เปนอนฉนแลวดวยดแทเพยงนน. กเมอไรเลา วตรตาม


กตกา จงจะระงบ ?. ในกาลใด สงฆผพรอมเพรยงประชมกนสวด ประกาศวา "ตงแตวนนไป ภกษทงหลายจงแบงกนฉน." ในกาลนน วตรตามกตกา ยอมระงบ. อนง ในวดทมภกษรปเดยว เมอคาประกาศ แมอนภกษรปเดยวประกาศ กตกาเดม ยอมระงบ เหมอนกน. ถาวา เมอกตการะงบแลว สามเณรทงหลายหาไดยงผลไม ทงหลายใหหลนจากตนไม หาไดเกบผลไมจากพนดนถวายภกษทงหลาย ไม, เทยวเหยยบยาผลไมทหลนแลวเสยดวยเทา. สงฆพงเพมผลไม ใหแกสามเณรเหลานน ตงแตเสยวท ๑๐ จนถงกงสวนแหงผลไม. เพราะไดเพมสวน พวกเธอจกนามาถวายแนแท. [๖๒๕] ในคราวทภกษากลบหาไดงายอก เมอกปปยการก ทงหลาย มาทาการลอมดวยกงไมเปนตน รกษาตนไมไว ไมตองให สวนเพมแกพวกสามเณร พงแบงกนบรโภค. ชนทงหลาย จากบานรอบวดคดวา "ในวดมผลไมนอยใหญ" จงมาขอ เพอประโยชนแกคนไขหรอหญงมครรภวา "ขอทานจง ใหมะพราว ๑ ผล, จงใหมะมวง ๑ ผล จงใหขนนสามะลอ ๑ ผล;" ถามวา "ควรใหหรอไมควร ?" ตอบวา "ควรให." เพราะวา เมอภกษทงหลายไมให พวกเขาจะพากนเสยใจ. แตเมอจะให ตอง ใหประชมสงฆ สวดประกาศเพยงครงท ๓ ทาอปโลกนกรรมให หรอพงทากตกวตรตงไว.


กแลกตกวตรนน อนสงฆพงทาอยางน :- ภกษผฉลาด พงสวดประกาศโดยอนมตของสงฆวา "ชนทง หลาย จากบานรอบวดมาขอผลไมนอยใหญ เพอประโยชนแกคนไข เปนตน, การทไมหามชนเหลานน ผถอเอามะพราว ๒ ผล ตาล ๒ ผล ขนน ๒ ผล มะมวง ๕ ผล กลวย ๕ ผล และการทหามชนเหลานน ผถอเอาผลไมจากตนไมโนน ชอบใจแกภกษสงฆ" ดงน พงสวด ๓ ครง. จาเดมแตนน ชนเหลานน เมอระบชอคนไขเปนตนขอ อนภกษทง หลายไมพงกลาววา "เอาเถด." แตพงบอกวตรวา "สงฆไดตกลง ไมหามชนทงหลาย ผถอเอาผลมะพราวเปนตน โดยจากดชอน และ ผถอเอาผลไมจากตนไมโนน." แตไมพงเทยวตามบอกวา "มะมวง ตนน มผลอรอย ทานจงเกบจากตนน." อนง ภกษผอนสงฆสมมตแลว พงใหกงสวนแกชนเหลานน ผมาแลวในเวลาแบงผลไม. ภกษทสงฆไมไดสมมต พงอปโลกนให. บคคลผสนสะเบยงกด พอคาเกวยนผจะเดนทางกด อสรชนอนกด มาขอ พงอปโลกนให. [๖๒๖] เมอเขาเกบกนโดยพลการ กไมพง หาม. เพราะเขาโกรธแลว จะพงตดตนไมเสยกได จะพงทาความ ฉบหายอยางอนกได. เมอเขามายงบรเวณสวนตวบคคล ขอโดย ชอคนไข ภกษผเปนเจาของ พงบอกวา "ฉนปลกไวเพอประโยชน แกรมเงาเปนตน, ถาผลม ทานจงรเองเถด." กถาวา ตนไมทงหลายมผลดก. ภกษเอาหนามสะไว ฉนผล


เปนคราว ๆ, ภกษนน เมอไมหวงตอบแทนแลว กพงให. เมอเขา เกบเอาโดยพลการ กไมพงหาม. เหตในขอทไมควรหามน ขาพเจา ไดกลาวไวแลวในหนหลงแล. สวนผลไมของสงฆม แตไมไดรบการบารง. หากวา ภกษ บางรปบารงสวนนน ดวยมงวตรเปนใหญ, สวนนนยงคงเปนของ สงฆ. แมถาวา สงฆมอบใหเปนภาระของภกษผสามารถบางรปวา "สตบรษ ทานจงชวยบารงสวนนใหเถด," หากภกษนน บารงดวย มงวตร, แมอยางน กยงเปนของสงฆ. แตสงฆพงใหสวนเพมเพยง เสยวท ๓ หรอกงสวน แกภกษนนผหวงสวนเพม. กแลเมอเธอกลาววา "เปนกรรมหนก" แลวไมปรารถนา ดวยสวนเพมเพยงเทานน ภกษทงหลายพงกลาวบางวา "ทานจงทา ผลไมทงหมดใหเปนของทานคนเดยว จงใหเพยงสวนท ๑๐ เปนสวน มลคา แลวบารงเถด." แตไมพงใหดวยอานาจขาดมลคา เพราะ สวนนนเปนครภณฑ. ภกษผใหสวนแหงมลคาแลวฉนนน ใหสรางเสนาสนะทอยซง ยงไมไดสรางบาง ทานบารงเสนาสนะทเขาสรางไวแลวบาง แลว มอบสวนแกพวกนสสต. แมพวกนสตนน กพงใหสวนแหงมลคา. กภกษทงหลายสามารถจะบารงเองในกาลใด, ในกาลนน สงฆ ไมพงใหภกษเหลานนบารง, ไมพงหาม ในกาลทผลไมอนพวกเธอได บารงแลว. พงหามในเวลาทเรมจะบารงเทานน. พงกลาววา "พวก


ทานไดฉนมากแลว, บดนอยาบารงเลย, ภกษสงฆจกบารงเอง." กถาวา ผบารงดวยมงวตรกไมม [๖๒๗] ผบารงดวยหวงสวน เพมกไมม, ทงสงฆกไมสามารถจะบารงเองไซร; ภกษรป ๑ ไม เรยนสงฆกอน บารงเองทาใหเจรญแลวหวงสวนเพม, สวนเพมอน สงฆพงเพมใหดวยอปโลกนกรรม. อปโลกนกรรมแมทงปวงน จดเปนกรรมลกษณะแท. อปโลกน- กรรม ยอมถงฐานะ ๕ เหลาน ดวยประการฉะน. [ญตตกรรม] อนง พงทราบวนจฉย ในประเภทแหงฐานแหงญตตกรรม ดงตอไปน :- วาจาสาหรบเรยกอปสมปทาเปกขะเขามา อยางนวา "ขอสงฆ จงฟงขาพเจา ผมชอนเปนอปสมปทาเปกขะของทานผมอายชอน ขาพเจาสอนซอมเขาแลว, ถาความพรงพรอมของสงฆถงทแลว ขอผม ชอนพงมา เพราะฉะนน ผมชอนอนขาพเจาพงเรยกวา "เจาจงมา" ดงน ชอวาโอสารณา. วาจาสาหรบถอนภกษผธรรมกถกออก ในอพพาหกวนจฉย อยางนวา "ขอทานทงหลายจงฟงขาพเจา, ภกษผมชอนรปนเปน ธรรมกถก, สตรของพระธรรมกถกน หามาไม, วภงคแหงสตร กหามาไม, เธอไมพจารณาอรรถ คานอรรถดวยเงาแหงพยญชนะ, ถาความพรงพรอมของทานทงหลายถงทแลว, พงถอนภกษชอนออก


เสย พวกเราทเหลอพงระงบอธกรณน" ดงน ชอวานสสารณา. ญตตทตงดวยอานาจอโบสถกรรมอยางนวา "ทานผเจรญขอ สงฆจงฟงขาพเจา อโบสถวนนท ๑๕, ถาความพรงพรอมของสงฆ ถงทแลว, สงฆพงทาอโบสถ" ดงน ชอวาอโบสถ. ญตตทตงดวยอานาจปวารณากรรมอยางนวา "ทานผเจรญขอ สงฆจงฟงขาพเจา ปวารณาวนนท ๑๕, ถาความพรงพรอมของสงฆ ถงทแลว, สงฆพงปวารณา" ดงน ชอวาปวารณา. [๖๒๘] ญตตทตง เพอสมมตตนเองหรอผอนอยางนวา "ทาน ผเจรญ ขอสงฆจงฟงขาพเจา ผมชอน เปนอปสมปทาเปกขะของ ทานผมชอน, ถาความพรงพรอมของสงฆถงทแลว ขาพเจาพงสอน ซอมผทมชอน." ดงนกด, วา "ถาความพรงพรอมของภกษถงทแลว, ผมชอน พงสอนซอมผทมชอน" ดงนกด, วา "ถาความพรงพรอม ของสงฆถงทแลว, ขาพเจาพงถามอนตรายกธรรมกะผมชอน" ดง นกด, วา "ถาความพรงพรอมของสงฆถงทแลว, ผมชอน พงถาม อนตรายกธรรมกะผมชอน" ดงนกด, วา "ถาความพรงพรอมของ สงฆถงทแลว, ขาพเจาพงถามวนยกะผมชอน" ดงนกด, วา "ถา ความพรงพรอมของสงฆถงทแลว, ผมชอน พงถามวนยกะผมชอน " ดงนกด วา "ถาความพรงพรอมของสงฆถงทแลว, ขาพเจาอนผมชอ นถามวนยแลว ขอวสชนา" ดงนกด, วา "ถาความพรงพรอม ของสงฆถงทแลว ผมชอน อนผมชอนถามวนยแลว พงวสชนา


ดงนกด ชอวาสมมต. การคนบรขารมจวรและบาตรทภกษอนเสยสละเปนตน อยาง นวา "ทานผเจรญ ของสงฆจงฟงขาพเจา จวรน ของภกษผมชอน เปนนสสคคย อนเธอสละแลวแกสงฆ, ถาความพรงพรอมของสงฆ ถงทแลว สงฆพงคนจวรน แกภกษมชอน," วา "ถาความพรงพรอม ของทานทงหลายถงทแลว. ทานทงหลายพงคนจวรน แกภกษผม ชอน " ดงน ชอวาการให. การรบอาบตอยางน คอ ภกษผฉลาดสามารถพงประกาศวา "ทานผเจรญ ขอสงฆจงฟงขาพเจา ภกษผมชอน รปน ระลกไดเปด เผย ทาใหตน แสดงอาบต, ถาความพรงพรอมของสงฆถงทแลว, ขาพเจาพงรบอาบตของภกษผมชอน," "ถาความพรงพรอมของ ทานทงหลายถงทแลว, ขาพเจาพงรบอาบตของภกษผมชอน," เธอ อนภกษนนพงกลาววา "ทานเหนหรอ ?" เมอเธอตอบวา "ขอ รบ ขาพเจาเหน" พงกลาววา "ทานพงสารวมตอไป" ดงนชอ วาการรบ. ปวารณาทสงฆทาอยางน คอ ภกษเจาถนผฉลาดสามารถพง ประกาศวา "ขอทานทงหลายผเจาถน จงฟงขาพเจา, ถาความพรง พรอมของทานทงหลายถงทแลว, บดน เราทงหลายพงทาอโบสถ พง สวดปาฏโมกข [๖๒๙] พงปวารณา ในกาฬปกษอนจะมาขางหนา." ภกษทงหลาย ถาภกษเหลานน เปนผกอความบาดหมางกน กอความ


ทะเลาะกน กอนการววาทกน กออธกรณในสงฆ หนวงอยตลอด กาฬปกษนนไซร ภกษเจาถนผฉลาดสามารถพงประกาศใหภกษเจา ถนทงหลายทราบวา "ขอทานทงหลายผเจาถน จงฟงขาพเจา, ถา ความพรงพรอมของทานทงหลายถงทแลว, บดน เราทงหลาย พง ทาอโบสถ พงสวดปาฏโมกข, พงปวารณาในชณหปกษอนจะมา ขางหนา" ดงน ชอวาเลอนปวารณาออกไป. ญตตทครอบทวไป อนเปนตนแหงญตตทงปวง ซงกระทา ดวยตณวตถารกสมถะอยางน คอ ภกษทกๆ รปพงประชมในทเดยว กน, ครนประชมกนแลว ภกษผฉลาดสามารถพงประกาศใหสงฆ ทราบวา "ทานผเจรญ ขอสงฆจงฟงขาพเจา, เมอเราทงหลายเกด ความบาดหมางกน ทะเลาะกน ววาทกนอย ไดประพฤตอชฌาจาร ไมสมควรแกสมถะเปนอนมาก ตางกลาวซดกน, ถาเราทงหลายจะ พงปรบกนและกน ดวยอาบตเหลาน, ขอนนจะพงเปนอธกรณ กได, อธกรณนนจะพงเปนไปเพอความรนแรง เพอความรายกาจ เพอความแตกกน, ถาความพรงพรอมของสงฆถงทแลว, สงฆพง ระงบอธกรณน ดวยตณวตถารกะ เวนอาบตมโทษลา เวนอาบตท เนองดวยคฤหสถเสย" ดงน ชอวากรรมลกษณะ. ญตต ๒ นบฝายละ ๑ ญตต ตอจากสพพสงคาหกาญตตนนไป กเหมอนกน. ญตตกรรมมประเภทตามทกลาวแลว ยอมถงฐานะ ๙ เหลาน


คอ โอสารณา นสสารณา อโบสถ ปวารณา สมมต การให การ รบ การเสอมปวารณาออกไป และกรรมลกษณะเปนท ๙ ดวย ประการฉะนน. [ญตตทตยกรรม] อนง พงทราบวนจฉยในประเภทแหงฐานะแหงญตตทตยกรรม ดงตอไปน :- พงทราบนสสารณาทพระผมพระภารตรสไวในขนธกะ ดวย อานาจควาบาตรแกวฑฒลจฉว และโอสารณาทตรสดวยอานาจหวาย บาตรแกวฑฒลจฉวนนแล. [๖๓๐] พงทราบสมมต เนองดวยสมมตเหลาน คอ สมมต สมา สมมตแดนไมอยปราศจากไตรจวร สมมตสนถต สมมตพระ ภตตทเทสก สมมตภกษผเสนาสนคาหาปกะ สมมตภกษผรกษา เรอนคลง สมมตภกษผรบแจกจวร สมมตภกษผแจกจวร สมมตภกษ ผแจกยาค สมมตภกษผแจกของเคยว สมมตภกษผแจกผลไม สมมตภกษผแจกของเลกนอย สมมตภกษผรบผา สมมตภกษผ ปตตคาหาปกะ สมมตภกษผใชคนวด สมมตภกษผใชสามเณร. การให พงทราบดวยอานาจการใหจวรกฐน และใหจวรมรดก. การถอน พงทราบดวยอานาจการรอกฐน. การแสดง พงทราบดวยอานาจแสองพนทสรางกฎ และพนท สรางวหาร.


กรรมลกษณะ พงทราบดวยอานาจญตตทตยกรรมวาจา ๒ ท ทานกลาวไวในตณวตถารสมถะ คอ เวนญตต ๓ อยาง คอ สพพ- สงคาหกาญตต และญตตในฝายหนง ๆ ฝายละ ๑ ญตตเสย ไดแก กรรมวาจาอกฝายละ ๑. ญตตทตยกรรม ยอมถงฐานะ ๗ น ดวยประการน. [ญตตจตตถกรรม] อนง พงทราบวนจฉยในประเภทแหงฐานะแหงญตตจตตถกรรม ดงตอไปน :- นสสารณา พงทราบดวยอานาจกรรม ๗ อยาง มตชชนยกรรม เปนตน. โอสารณา พงทราบดวยอานาจการระงบกรรมเหลานนแล. สมมต พงทราบดวยอานาจสมมตภกษผสอนภกษณ. การให พงทราบดวยอานาจการใหปรวาสและใหมานตต. นคคหะ พงทราบดวยอานาจมลายปฏกสสนกรรม. สมนภาสนา พงทราบดวยอานาจสมนภาสนา ๑๑ อยางเหลาน คอ อกขตตานวตตกสกขาบท ยาวตตยกสกขาบท ๘ (ของภกษณ) อรฏฐสกขาบท และจณฑาลสกขาบท ยาวตตยกสกขาบทนน เหลาน. สวนกรรมลกษณะ พงทราบดวยอานาจแหงอปสมบทกรรม และอตภานกรรม. ญตตจตตถกรรม ยอมถงฐานะ ๗ เหลาน ดวยประการฉะน.


[๖๓๑] พระอบาลเถระ ครนแสดงธรรม กรรมวบต และ ความถงประเภทแหงฐานะแหงกรรมทงหลาย ทเวนจากวบตดวย ประการอยางนแลว บดน จะแสดงจานวนแหงสงฆผกระทากรรม เหลานน จงกลาวสบไปวา "ในกรรมทสงฆจตวรรคพงทา" เปน อาท. เนอความแหงคานน บณฑตพงทราบ โดยนยทไดกลาวแลว ในวณณนาแหงกรรมวบตโดยปรสะนนเทยว ฉะนแล. พรรณนากมมวคค จบ. [ประโยชนแหงการบญญตสกขาบท] บดน พระอบาลเถระ ไดเรมคาวา เทว อตถวเส ปฏจจ เปนตน เพอแสดงอานสงส ในการททรงบญญตสกขาบททงหลาย ซงเปนทตงแหงกรรมเหลานน. บรรดาบทเหลานน หลายบทวา ทฏธมมกาน อาสวาน สวราย มความวา เพอประโยชนแกการระวง คอ เพอประโยชน แกการปด ซงเวรอนเปนไปในทฏฐธรรม ๕ มปาณาตบาตเปนตน. หลายบทวา สมปรายกาน อาสวาน ปฏฆาตาย มความวา เพอประโยชนแกการกาจด คอ เพอประโยชนแกการตดขาด ไดแก เพอประโยชนแกการไมเกดขน แหงเวรอนเปนไปในสมปรายภพ กลาวคอวปากทกข. หลายบทวา ทฏธมมกาน เวราน สวราย มความวา เพอ


ประโยชนแกการปดซงเวร ๕ เหลานนแล. สองบทวา สมปรายกาน เวราน มความวา เพอประโยชน แกการกาจดวปากทกขเหลานนแล. หลายบทวา ทฏธมมกาน วชชาน สวราย มความวา เพอประโยชนแกการปดซงเวร ๕ เหลานน. สองบทวา สมปรายกาน วชชาน มความวา เพอความประโยชน แกการกาจดวปากทกขเหลานนแล. จรงอย วปากทกขนนแล อน พระผมพระภาคเจาตรสวา "โทษ" ในทน กเพราะเปนธรรมอนบณฑต พงเวน. สองบทวา ทฏธมมกาน ภายาน มความวา ภยเหลาน คอ ความต การโจท กรรมมตชชนยกรรมเปนตน การงดอโบสถและ ปวารณา กรรมทประจานความเสยหาย ชอวาภยเปนไปในทฏฐ- ธรรม, เพอประโยชนแกการระวงภยเหลานน, สวนภยเปนไปในสมปรานภพ กคอวปากทกขนนเอง, เพอ ประโยชนแกการระวงสมปรายกภยเหลานน. สองบทวา ทฏธมมกาน อกสลาน มความวา เพอ ประโยชนแกการระวงอกศล มเวร ๕ และอกศลกรรมบถ ๑๐ เปน ประเภท. [๖๓๒] อนง วปากทกขนนเอง ทานกลาววา "อกศลเปนไป ในสมปรายภพ" เพราะอรรถวาไมปลอดภย, เพอประโยชนแกการ


กาจดอกศลเหลาน. สองบทวา คหน อนกมปาย มความวา เพอประโยชนทจะ อนเคราะหแกคฤหสถทงหลาย ดวยอานาจรกษาศรทธาไว. สอบทวา ปาปจฉาน ปกขปจเฉทาย มความวา คณโภชน- สกขาบท อนพระผมพระภาคทรงบญญตไว เพอประโยชนทจะทาลาย การควบคมกนเปนพวก แหงบคคลผมความปรารถนาลามกทงหลาย. คาทเหลอในททงปวง ตนทงนน. กในขอทยงเหลออยน จะพงมคาใดทขาพเจาควรกลาว, คา ทงปวงนน ขาเจาไดกลาวไวในวณณนาแหงปฐมปาราชกเสรจแลว ฉะนแล. บรรยายประโยชนในสกขาบท จบ. [พรรณานาปญญตตวคค] บรรดาธรรมมปาฏโมกขเปนตน ปาฏโมกขทเทสของภกษม ๕ อยาง, ของภกษณม ๔ อยาง. บรรดากรรมมใหปรวาสเปนตน สองบทวา โอสารณย ปตต มความวา โอสารณยกรรม ทรงบญญตสาหรบภกษ ผประพฤตในวตร ๑๘ หรอ ๔๓. อธบายวา ภกษอนสงฆยอมเรยก เขาหม ดวยกรรมใด กรรมนนทรงบญญตแลว.


สองบทวา นสสารณย ปตต มความวา ภกษผกอความ บาดหมางเปนตน อนสงฆยอมขบออกจากหมดวยกรรมใด กรรมนน ทรงบญญตแลว. [อานสงสแหงบญญต] บรรดาบทมบทวา อปตเต เปนตน สองบทวา อปตเต ปตต มความวา กองอาบตทง ๗ ชอวาบญญต ในสกขาบท ทใคร ๆ ไมไดบญญตในระหวาง นอกจากพระกกสนธสมมาสมพทธะ พระโกนาคมนสมมาสมพทธะ และพระกสสปสมมาสมพทธ. วนตกถามมกกฏวตถเปนตน ชอวาอนบญญต ในสกขาบท ททรงบญญตไวแลว. คาทเหลอ ในบททงปวง ตนทงนน ฉะนแล. พรรณนาอานสงสวคค จบ. [วาดวยประมวล] บดน พระอบาล กลาวคาวา นว สงคหา เปนตน เพอ แสดงประมวลสกขาบททงปวงเปน ๙ สวน โดยอาการแตละอยาง. บรรดาบทเหลานน บทวา วตถสงคโห ไดแก ประมวล ดวยวตถ.


[๖๓๒] เนอความเฉพาะบท แมในทหลอ กพงทราบ อยางน. กในบทวา วตถสงคโห เปนตนน มอตถโยชนา ดงตอไปน:- ประมวลดวยวตถ พงทราบกอนอยางนวา "กสกขาบททงปวง ชอวาพระผมพระภาคทรงประมวลดวยวตถ เพราะเหตวา ไมมแมแต สกขาบทเดยวททรงบญญต ในเพราะเหตมใชวตถ." อนง ประมวลดวยวบต พงทราบอยางนวา "เพราะเหตท อาบต ๒ กอง ทรงประมวลดวยสลวบต, อาบต ๕ กอง ทรงประมวล ดวยอาจารวบต, ๖ สกขาบท ทรงประมวลดวยอาชววบต ฉะนน สกขาบทแมทงปวง ชอวาทรงประมวลแลวดวยวบต." อนง ประมวลดวยอาบต พงทราบอยางนวา "เพราะเหตท ไมมแมแตสกขาบทเดยว ซงพนจากอาบต ๗ กอง ฉะนน สกขาบท ทงปวง ชอวาทรงประมวลแลวดวยอาบต." อนง ประมวลดวยนทาน พงทราบอยางนวา "สกขาบททงปวง ทรงบญญตแลวใน ๗ นคร เพราะฉะนน ชอวาทรงประมวลแลว ดวยนทาน." อนง ประมวลดวยบคคล พงทราบอยางนวา "เพราะเหต ทไมมแมแตสกขาบทเดยว ททรงบญญตในเมอไมมบคคลผประพฤต ลวง ฉะนน สกขาบททงปวง ชอวาทรงประมวลแลวดวยบคคล." อนง สกขาบททงปวง ทรงประมวลแลว ดวยอาบต ๕ กอง


และ ๗ กอง. สกขาบททงหมดนน เวนจากสมฏฐาน ๖ เสย ยอม เกดไมได เพราะฉะนน ชอวาทรงประมวลแลวดวยสมฏฐาน. อนง สกขาบททงปวง ทรงประมวลแลว ดวยอาปตตาธกรณ ในบรรดาอธกรณ ๔. สกขาบททงปวง ยอมถงความระงบดวยสมถะ ๗ เพราะฉะนน ชอวาทรงประมวลแลวดวยสมถะ. แมประมวลดวยกอง อธกรณ สมฏฐาน และสมถะ ในบทวา ขนธสงคโห เปนอาทน กพงทราบอยางน. คาทเหลอ มนยดงกลาวแลวในหนหลงนนแล ฉะนแล พรรณนาสงคหวคค ในอฏฐกถาวนย ชอสมนตปาสาทกา จบ. และพรรณนาบททมเนอความไมตน แหงคมภรบรวาร กจบดงนแล.


[ วนยฏฐกถาวสานคาถา] พระโลกนาถผชานะ เมอจะทรงแนะนาบคคลผควรแนะนา ได ตรสวนยปฎกใด ซงแสดงจาแนกโดยอภโตวภงค ขนธกะ และ บรวาร, อรรถกถาชอสมตปาสาทกาแหงวนยปฎกนน จบบรบรณ แลว โดยคนถะประมาณ ๒๗,๐๐๐ ถวน ดวยลาดบแหงคาเพยง เทานแล. ในคาทวา "อรรถกถาวนย ปลกความเลอมใสรอบดาน" นน มคาอธบายในขอทอรรถกถาชอสมตปาสาทกา เปนคมภรปลกความ เลอมใสรอบดาน ดงน:- ในสมนตปาสาทกาน ไมปรากฏคานอยหนงไมนาเลอมไมนาเลอมใส แกวญชนทงหลายผพจารณาอย โดยสบลาดบแหงอาจารย โดย แสดงประเภทแหงนทานและวตถ โดยเวนลทธของฝายอน โดย ความหมดจดแหงลทธของตน โดยชาระพยญชนะใหหมดจด โดย เนอความเฉพาะบท โดยลาดบแหงบาลและโยชนา โดยวนจฉยใน สกขาบท และโดยแสดงประเภทแหงนยทสมแกวภงค เพราะฉะนน อรรถกถาแหงวนย ซงพระโลกนาถ ผทรงอนเคราะหสตวโลก ผ ฉลาดในการฝกชนทควรแนะนา ไดตรสไวแลวอยางนนน จงบงนาม วา "สมนตปาสาทกา" แล. ขาพเจาเมออยทปราสาท อนหอมลอมดวยกาแพงทองสะพรง ดวยตนไมมรมเงาอนเยน มสระนาพรอมอย เปนทรนรมยใจ


[๖๓๕] ซงอบาสกผปรากฏนามวา มหานคมสาม ผเกดในสกลสง เลอมใสมนพระรตนตรย ดวยศรทธาไมอากล บารงพระสงฆทกเมอ ไดสรางไวใกลเรอนเปนทบาเพญเพยรอนสงลว ซงภกษสงฆผม จารตสลอนสะอาดอาศยอย ทตงอยทางดานใตแหงมหาวหาร อน ประดบดวยตนมหาโพธของพระศาสดา ซงประดษฐานอยบนภมภาค ในอทยานมนามวามหาเมฆวน (ขาพเจา) ไดฟงอรรถกถาซงพระ เถระในเกาะสหล ไดรจนาไวทง ๓ คมภร เหลานคอ มหาอรรถกถา มหาปจจรย และกรนท ในสานกพระเถระผปรากฏโดยนามวา "พทธ- มตต" ซงเปนนกปราชญรทวถงพระวนย มชอเสยง มาคานงถง พระพทธสรเถระผศลและอาจาระอนสะอาด จงไดเรมรจนาอรรถ- กถาวนยอนใด ซงใหสาเรจประโยชน, อรรถกถาวนยน ขาพเจา ไดเรมรจนา ในปท ๒๐ ถวน ซงเปนปทเกษมมชน ของพระ- เจาสรบาล ผเปนทอาศยแหงสร มพระยศ ทรงปกครองลงกาทวป ทงสน ใหปราศจากเสยวหนาม สาเรจเรยบรอยเมอยางเขา ปท ๒๑. อรรถกถาวนยน เขาถงความสาเรจได ในโลกซงคบคงดวย อปทวะ โดยกาลเพยงปเดยว โดยปราศจากอปทวะฉนใด, ความ รเรมทงปวง ทองอาศยธรรม หางอปทวะของสตวโลกทงมวล จงพลน สาเรจฉนนนเถด. อนง บญใด ซงขาพเจาผมความนบถอพระสทธรรมมาก


จรนาอรรถกถาน เพอใหพระธรรมตงอยยงยน ไดสรางสมแลว, ดวยอานภาพแหงบญทงมวลนน ขอสตวทงปวง จงเปนผเสวยรส แหงพระสทธรรมของพระธรรมราชาเถด, ขอพระสทธรรม จงตง อยตลอดกาลนานเถด, ขอฝนจงตกตามฤดกาล ยงประชาใหชมชน ตลอดกาลนานเถด, ขอพระราชา จงปกครองแหงดน โดยธรรม เถด ฉะนแล. [๖๓๖] อรรถกถาวนย ชอสมนตปาสาทกา อนพระเถระ ผ อนครทงหลายขนานนามวา "พทธโฆสะ" ผประดบดวยศรทธา ปญญาและความเพยรอนบรสทธยง ผรงเรองดวยกองคณมศล อาจาระ ความซอตรง และความออนโยนเปนตน ผสามารถหยง ลงสชฏ คอ ลทธของตนและลทธฝายอน ผประกอบดวยความเฉยบ แหลมดวยปญญา ผมอานภาพแหงญาณไมตดขด ในสตถศาสนา กบทงอรรถกถาอนตางดวยปรยต คอ พระไตรปฎก ผรไวยากรณ มาก เปนมหากวนกพดประเสรฐ พดคาทควรพดในกาลทควร ๑ ผ ประกอบดวยถอยคาอนสละสลวยไพเราะอยางยง ซงเปลงออกโดยงาย ซงใหเกดแกกรณสมบต ผเปนเครองประดบวงศของพระเถระทง หลาย ผอยในมหาวหาร ผยงเถรวงศใหสวาง มปญญามนคงด ในอตตรมนสสธรรม อนประดบดวยคณ มอภญญา ๖ และปฏสมภทา เปนตนเปนประเภท มปฏสมภทาญาณอนแตกฉานเปนบรวาร ผม ปญญาไพบลยหมดจดด ไดรจนาแลวน จบแลว. ๑. พดทงผกทงแก (?)


แมพระนามวา "พทโธ" ของพระโลกเชฏฐ ผมพระหฤทยสะอาด คงท แสวงหาคณใหญหลวง ยงเปนไปอย ในโลกตราบใด, ขอ อรรถกถาวนยน จงตงอย ในโลก แสดงนย เพอความหมดจดแหงศล แกกลบตรทงหลาย ผแสวงหาพระนพพานเปนทหลกออกจากโลก ตราบนน เทอญ. อรรถกถาวนย จบแลว.

บาลี 54 80

Documents