บาลี 21 80

คานา การศกษาพระปรยตธรรม ทจะอานวยประโยชนแกผศกษา เตมท จาตองมหนงสอเครองประกอบหลกสตรครบบรบรณ เพราะ หนงสอเครองประกอบเทากนดวงประทปสาหรบสองมรรคา ใหผศกษา มองเหนแนวทางไดสะดวกชดเจน เพราะฉะนน กองตาราแหงมหา- มกฏราชวทยาลย ในพระบรมราชปถมภ ซงมหนาทจดพมพหนงสอ ทเกยวแกการศกษาพระปรยตธรรมทกประเภท จงไดคดจดพมพ หนงสอเครองอปกรณทงฝายนกธรรมทงฝายบาลขน เพอใหผศกษา ไดรบความสะดวกในการศกษา และไดจดพมพเสรจไปแลวหลายเรอง เฉพาะหนงสอธมมปทฏฐกถา กนบวาเปนหนงสอสาคญเรองหนง เพราะใชเปนหลกสตรเปรยญธรรมประโยค ๓ ผศกษาบาลเมอเรยน บาลไวยากรณจบแลว กเรมเรยนหนงสอนเปนลาดบไป เหนควร แปลเปนภาษาไทยใหตลอดเรอง จงไดมอบใหพระมหาอ นสสโภ ป. ๗ วดบวรนเวศวหาร เปนผรบไปดาเนนการ. ทานไดคนควา รวบรวมจากหนงสอตางๆ ซงพระเถรานเถระไดแปลไวบาง ขอให ทานทกรรมการกองตาราชวยแปลบาง ขอใหทานทเปนเปรยญ ในสานกเดยวและตางสานกชวยแปลบาง. แตการแปลนน ไดขอใหแปลตามวธการทกองตาราไดวางไว เพอใหหนงสอเปนระเบยบเดยวกน ไมลกลน โดยถอหลกวา แปล ใหไดความชด สานวนเรยบรอย ไมโลดโผนจนเสยหลกของภาษา และแปลเทาศพทอยางพระกรรมการแปลเปนตวอยางในสนามหลวง ถาทไหนไมมศพท เพมเขาใหม กทาเครองหมายวงเลบ [ ] ไว ถาทไหนบงถงขอธรรมกด เกยวกบลทธธรรมเนยมกด ทานชก ความมาจากบาลหรอคมภรอน ๆ กด กไดทาเชงอรรถบอกไวใหทราบ เพอสะดวกแกผศกษาซงในใจในการคนควา. กองตารา ฯ ขอแสดงความขอบใจทานผชวยแปลและผมสวน

ชวนใหหนงสอนสาเรจทก ๆ ทาน และขออทศสวนกศลซงเกดจาก หนงสอน แดทานบรพปธยาจารยผบรหารพระศาสนาสบ ๆ กนมา. กองตารา มหามกฏราชวทยาลย ๕ มนาคม ๒๔๘๑

ประโยค๒ - พระธมมปทฏฐกถาแปล ภาค ๓ - หนาท 1

๔. ปปผวรรค วรรณนา ๑. เรองภกษ ๕๐๐ รปผขวนขวายในปฐวกถา* [๓๓] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในกรงสาวตถ ทรงปรารภภกษ ๕๐๐ รป ผขวนขวายในปฐวกถา ตรสพระธรรมเทศนานวา "โก อม ปว วเชสสต" เปนตน. [ควรปรารภแผนดนภายใน] ดงไดสดบมา ภกษเหลานน เทยวจารกไปในชนบทกบพระ ผมพระภาค มาถงพระเชตวนแลวนงในหอฉนในเวลาเยน เลนถง เรองแผนดนในสถานทตนไปแลว ๆ วา "สถานเปนทไปสบานโนน จากบานโนน เสมอ ไมเสมอ มเปอกตมมาก มกรวดมาก มดนดา มดนแดง." พระศาสดา เสดจมาตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน พวก เธอนงสนทนากนดวยเรองอะไรหนอ ?" เมอภกษเหลานนกราบทลวา "ดวยเรองแผนดนในสถานทพวกเขาพระองคเทยวไปแลว พระเจาขา" ดงนแลว จงตรสวา "ภกษทงหลาย นนชอวาแผนดนภายนอก, การทพวกเธอทาบรกรรมในแผนดนภายในจงจะควร" ดงน แลว ไดทรงภาษต ๒ พระคาถานวา :- * พระมหาอ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวหาร แปล.


"ใคร จกรชดซงแผนดนนและโยมโลกกบมนสส- โลกน พรอมทงเทวโลก, ใคร จกเลอกบทธรรม อนเราแสดงดแลว เหมอนนายมาลาการผฉลาด เลอกดอกไม ฉะนน. พระเสขะจกรชดแผนดน และยมโลกกบมนสสโลกนพรอมทงเทวโลก. พระ เสขะจกเลอกบทธรรมอนเราแสดงดแลว เหมอน นายมาลาการผฉลาดเลอกดอกไมฉะนน." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา โก อม ความวา ใคร (จก รชด) ซงแผนดนน กลาวคออตภาพ. บทวา วเชสสต ความวา รกรแจง คอแทงตลอด ไดแก ทาใหแจง ดวยญาณของตน. บทวา ยมโลกจ ไดแก อบายโลก ๔ อยางดวย. สองบทวา อม สเทวก ความวา ใคร จดรชด คอจก ทราบชด ไดแก แทงตลอด ทาใหแจง ซงมนสสโลกนกบเทวโลก ดวย พระศาสดายอมตรสถามดงน. บาทพระคาถาวา โก ธมมปท สเทสต ความวา ใคร จก เลอก คอคด ไดแก พจารณาเหน แทงตลอด ทาใหแจง ซงบทธรรม กลาวคอโพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ๑ ทชอวาอนเราแสดงดแลว ๑. คอ สตปฏฐาน ๔ สมมปปธาน ๔ อทธบาท ๔ อนทรย ๕ พละ ๕ โพชฌงค ๗ มรรคมองค ๘.


เพราะความเปนธรรมอนเรากลาวแลวตามความเปนจรง เหมอนนาย มาลการผฉลาดเลอกดอกไมอยฉะนน. บทวา เสโข เปนตน ความวา พระอรยบคคล ๗ จาพวก ตงตนแตทานผตงอยในโสดาปตตมรรค จนถงทานผตงอยในอรหต- มรรค ชอวาพระเสขะ เพราะยงศกษาสกขา ๓ เหลาน คอ อธสล- สกขา อธจตตสกขา อธปญญาสกขา คราออกอยซงฉนทราคะ๑จาก อตภาพนน ดวยอรหตมรรค ชอวาจกรชด คอจกทราบชด ไดแก แทงตลอด ทาใหแจง ซงแผนดนน กลาวคออตภาพ. บทวา ยมโลกจ เปนตน ความวา พระเสขะนนนนแหละ จกรชด คอจกทราบชด ไดแก แทนตลอด ทาใหแจง ซงยมโลก มประการอนกลาวแลวอยางนน และมนสสโลกน กบทงเทวโลก ทงหลาย ชอวาพรอมทงเทวโลก. พระผยงตองศกษา ๗ จาพวกนน แหละ ชอวาเสขะ. อธบายวา นายมาลาการผฉลาด เขาไปสสวน ดอกไมแลว เวนดอกไมทออนและตม ทสตวเจาะ ทเหยว และท เกดเปนปมเสยแลว เลอกเอาเฉพาะแตดอกไมทงาม ทเกดดแลว ชอฉนใด พระเสขะ จกเลอก คอคด ไดแกพจารณาเหน แทง ตลอด ทาใหแจง แมซงบทแหงโพธปกขยธรรมน ทเรากลาวดแลว คอแสดงดแลว ฉนนนนนแล. พระศาสดาทรงเฉลยปญหาทเดยว. ในเวลาจบเทศนา ภกษ ๕๐๐ รป บรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลายแลว, เทศนา ไดมประโยชนแมแกบรษทผประชมกน ดงนแล. เรองภกษ ๕๐๐ รปผขวนขวายในปฐวกถา จบ. ๑. ฉนทราคะ แปลวา ความกาหนดดวยอานาจความพอใจ.


๒. เรองพระเถระผเจรญมรจกมมฏฐาน* [๓๔] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในกรงสาวตถ ทรงปรารภภกษ รปใดรปหนง ผเจรญรจกมมฏฐาน ตรสพระธรรมเทศนานวา "เผณปม" เปนตน. [พระเถระเจรญมรจกมมฏฐาน] ดงไดสดบมา พระเถระนน เรยนกมมฏฐานในสานกพระศาสดา แลวคดวา "เราจกทาสมณธรรม" ดงนแลว เขาไปสปา พาก เพยรพยายามแลว กไมอาจบรรลพระอรหตได จงกลบมายงสานก พระศาสดา ดวยตงใจวา "จกทลอาราธนาใหตรสบอกพระกมมฏ- ฐานใหวเศษ," เหนพยบแดดในระหวางทาง เจรญมรจกมมฏฐาน วา "พยบแดดน ตงขนแลวในฤดรอน ยอมปรากฏแกบคคลทงหลาย ผยนอย ณ ทไกล ดจมรปราง, แตไมปรากฏเลย แกบคคลผมาส ทใกล ฉนใด; แมอตภาพน กมรปเหมอนอยางนน เพราะอรรถวา เกดขนและเสอมไป" เดนมาแลว เมอยลาในหนทาง อาบนาในแมนา อจรวด นงทรม (ไม) รมฝงแมนามกระแสอนเชยวแหงหนง เหนฟอง นาใหญ ตงขนดวยกาลงแหงนากระทบกนแลวตกไป ไดถอเอาเปน อารมณวา "แมอตภาพน กมรปอยางนนเหมอนกน เพราะอรรถวา เกดขนแลวกแตกไป." * พระมหาอป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวหาร แปล. ๑. กมมฏฐานมอนพจารณาพยบแดดเปนอารมณ.


[ทรงเปรยบกายดวยฟองนาและพยบแดด] พระศาสดา ประดบอยทพระคนธกฎนนแล ทอดพระเนตรเหน พระเถระนนแลว จงตรสวา "อยางนนนนแหละ ภกษ อตภาพน มรปอยางนนแล มอนเกดขนและแตกไปเปนสภาพแนแท เหมอน ฟองนา (และ) พยบแดด" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- "ภกษรแจงกายน (วา) มฟองนาเปนเครอง เปรยบ, รชดกายน (วา) มพยบแดดเปนธรรม ตดพวงดอกไมของมารเสยแลว พงถงสถานท มจจะราชไมเหน." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา เผณปม ความวา รแจงกายน คอ อนนบวาเปนทประชมแหงสวนตาง ๆ มผมเปนตน วา "เหนสม ดวยฟองนา เพราะอรรถวา ไมมกาลง มกาลงทราม ไมตงอยนาน และเปนไปชวกาล." บทวา มรจธมม เปนตน ความวา รชด คอร ไดแกทราบ วา "แมกายน ชอวามพยบแดดเปนธรรม เพราะอรรถวา เปนไป ชวขณะและปรากฏนดหนอย เหมอนอยางพยบแดด เปนดจมรปราง (และ) เปนดจเขาถงความเปนของทควรถอเอาได แกบคคลทงหลาย ผยนอย ณ ทไกล, (แต) เมอบคคลเขาไปใกล ยอมปรากฏเปนของ วางเปลา เขาถงความเปนของถอเอาไมได ฉะนน." สองบทวา มารสส ปปปผกาน เปนตน ความวา ภกษผ


ขณาสพ๑ ตดวฏฏะอนเปนไปในไตรภม๒ กลาวคอพวงดอกไมของ มารเสยได ดวยอรยมรรคแลว พงถงสถานทไมเหน คอทอนไมเปน วสย ของมจจราช ไดแกพระอมตมหานพพาน. ในกาลจบคาถา พระเถระ บรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา ทงหลายแลว ชมเชย สรรเสรญ ถวายบงคมพระสรระขอพระศาสดา ซงมพรรณดจทองคา มาแลว ดงนแล. เรองพระเถระผเจรญมรจกมมฏฐาน จบ. ๑. ผมอาสวะสนแลว. ๒. ภม ๓ คอ กามาวจรภม รปาวจรภม อรปาวจรภม.


๓. เรองพระเจาวฑฑภะ* [๓๕] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระนครสาวตถ ทรงปรารภ พระเจาวฑฑภะ พรอมทงบรษท ซงถกหวงนาทวมทบใหสวรรคต แลว ตรสพระธรรมเทศนานวา "ปปผาน เหว ปจนนต" เปนตน. อนปพพกถาในเรองนน ดงตอไปน :- [สามพระกมารไปศกษาศลปะในกรงตกกสลา] พระกมาร ๓ พระองคเหลาน คอ "พระราชโอรสของพระเจา มหาโกศล ในพระนครสาวตถ พระนามวาปเสนทกมาร, พระกมาร ของเจาลจฉว ในพระนครเวลาส พระนาวามหาล, โอรสของเจา มลละ ในพระนครกสนนารา พระนามวาพนธละ" เสดจไปนคร ตกกสลาเพอเรยนศลปะในสานกอาจารยทศาปาโมกข มาพบกนท ศาลานอกพระนคร ตางกถามถงเหตทมา ตระกล และพระนาม ของกนและกนแลว เปนพระสหายกน รวมกนเขาไปหาอาจารย ตอกาลไมนานนก (ก) เรยนศลปะสาเรจ (จง) กราบลาอาจารย พรอมกนเสดจออก (จากกรงตกกสลา) ไดไปสทอยของตน ๆ. [สามพระกมารไดรบตาแหนงตางกน] บรรดาพระกมารทง ๓ พระองคนน ปเสนทกมาร ทรงแสดง ศลปะถวายพระชนก อนพระชนกทรงเลอมใสแลว (จง) อภเษก ในราชสมบต. * พระมหาฮว ป. ธ. ๕ วดบวรนเวศวหาร แปล.


มหาลกมาร เพอจะทรงแสดงศลปะแกเจาลจฉวทงหลาย ก ทรงแสดงดวยความอตสาหะมาก. พระเนตรของพระองคไดแตกไป แลว. พวกเจาลจฉวปรกษากนวา "พโธเอย อาจารยของพวก เรา ถงความเสยพระเนตรแลว, พวกเราจะไมทอดทงทาน, จกบารง ทาน" ดงนแลว จงไดถวายประต๑ ดานหนง ซงเกบสวยไดวนละแสน แกมหาลกมารนน. พระองคทรงอาศยประตนน ใหโอรสของเจา ลจฉว ๕๐๐ องค ทรงศกษาศลปะ อยแลว. (ฝาย) พนธลกมาร เมอพวกตระกลมลลราชกลาววา "ขอ พนธลกมารจงฟนไมไผเหลาน" ดงนแลว ไดกระโดยขนไปยงอากาศ (สง) ถง ๘๐ ศอก เอาดาบฟนมดไมไผ ๖๐ ลา ทพวกเจามลละเอา ไมไผ ๖๐ ลาใสซเหลกในทามกลางแลว ใหยกขนตงไว (ขาก กระเดน) ไปแลว, พนธลกมารนนไดยนเสยงดง "กรก" ของซเหลก ในมดสดทาย (จง) ถามวา "นอะไร ? " ไดยนวาเขาเอาซงเหลกใสใน ไมไผทกมดแลว จงทงดาบ รองใหพลางพดวา "บรรดาญาตและ เพอนของเราประมาณเทาน แมแตคนเดยว ซงเปนผมความสเนหา (ในเรา) มไดบอกเหตน (แกเรา); กหากวา เราพงรไซร, พง ฟนไมไดเสยซงเหลกดงขนเลย" แลวทลแกพระชนนและพระชนก วา "หมอมฉนจกฆาเจามลละเหลานแมทงหมดแลวครองราชสมบต" อนพระชนนและพระชนกหามแลว โดยประการตาง ๆ เปนตนวา "ลกเอย น เปนราชประเพณ, เจาไมไดเพอจะทาอยางนน" จง ๑. คาวา 'ประต' หมายความวาหมบานทตงอยทางดนหนง.


ทลวา "ถากระนน หมอมฉนจกไปสสานกเพอของหมอมฉน" ดงน ไดเสดจไปเมองสาวตถแลว. พระเจาปเสนททรงทราบการเสดจมาของพนธละนน กทรง ตอนรบ เชญใหเสดจเขาพระนครดวยสกการะใหญแลว ทรงตงไว ในตาแหนงเสนาบด. พนธลเสนาบดนน ใหเชญพระชนนและพระชนก มาพกอาศยอยในเมองสาวตถนนนนแล. [พระราชาทรงเลยงภตตาหารภกษเอง] ภายหลงวนหนง พระราชาประทบยนอยปราสาทชนบน ทอด พระเนตรไปยงระหวางถนน เหนภกษหลายพนรป ซงไปเพอตอง การทาภตกจ ในคฤหาสนของทานเหลาน คอ "ทานอนาถบณฑก- เศรษฐ จฬอนาถบณฑกเศรษฐ นางวสาขา นางสปปวาสา" จง ตรสถามวา "พระผเปนเจาทงหลายไปไหนกน?" เมอพวกราชบรษ ทลวา "ขาแตสมมตเทพ ภกษสองพนรป ไปเพอประโยชนแกภต ทงหลายมนจภต สลากภต และคลานภต เปนตน ในคฤหาสน ของอนาถบณฑกเศรษฐทก ๆ วน, ภกษ ๕๐๐ รป ไปคฤหาสนของ จฬอนาถบณฑกเศรษฐเปนนตย. ของนางวสาขา (และ) นางสปป- วาสา กเชนเดยวกน" ดงนแลว ทรงพระประสงคจะบารงภกษสงฆ ดวยพระองคเองบาง จงเสดจไปวหาร ทรงนมนตพระศาสดา พรอม กบภกษพนรป ถวายทานดวยพระหตถ (เอง) สน ๗ วน ในวนท ๗ ถวายบงคมพระศาสดาแลว ทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ ขอ


พระองคจงทรงรบภกษาของพระองค พรอมดวยภกษ ๕๐๐ รป เปน นตยเถด." พระศาสดา. มหาบพตร ธรรมดาพระพทธเจาทงหลาย ยอม ไมรบภกษาประจาในทแหงเดยว, ประชาชนเปนจานวนมาก ยอม หวงเฉพาะการมาของพระพทธเจาทงหลาย. พระราชา. ถากระนน ขอพระองค โปรดสงภกษรปหนงไป ประจาเถด. พระศาสดาไดทรงทาใหเปนภาระของพระอานนทเถระ. [พระราชาทรงลมจดการเลยงภกษถง ๓ วน] พระราชาไมทรงจด (เจาหนาท) ไววา "เมอภกษสงฆมาแลว ชอวาชนเหลาน รบบาตรแลว จงองคาส" ทรงองคาสดวย พระองคเองเทานนตลอด ๗ วน ในวนท ๘ ทรงลมไป จงไดทรง กระทาใหเนนชาแลว. กธรรมดาในราชตระกล ชนทงหลาย อนพระราชามไดทรงสง แลว ยอมไมไดเพอปอาสนะทงหลาย นมนตพวกภกษใหนงแลว องคาส. พวกภกษ (ก) คดกนวา "เราไมอาจเพอยบยงอยใน ทนได" พากนหลกไปเสยหลายรป. แมในวนท ๒ พระราชา (ก) ทรงลมแลว. แมในวนท ๒ ภกษเปนอนมาก (ก) พากนหลกไป. ถงในวนท ๓ พระราชากทรงลม ในกาลนน เวนพระอานนทเถระองค เดยวเทานน พวกภกษทเหลอ พากนหลกไป (หมด).


[คนมบญยอมหนกในเหต] ธรรมดาผมบญทงหลาย ยอมเปนผเปนไปในอานาจแหงเหต จงรกษาความเลอมใสแหงตระกลทงหลายไวได. กสาวกของพระตถาคต แมทงหมดทถงฐานนดร ตงตนแตชนทง ๘ เหลาน คอ อครสาวก ๒ รป คอ พระสารบตรเถระ พระมหาโมคคลลานเถระ, อครสาวกา ๒ รป คอ นางเขมา นางอบลวรรณา, บรรดาอบาสกทงหลาย อบาสก ผเปนอครสาวก ๒ คน คอ จตตคฤหบด หตถกอบาสก ชาวเมอง อาฬว, บรรดาอบาสกาทงหลาย อบาสกาผเปนอครสาวกา ๒ คน คอ มารดาของนนทมาณพ ชอเวฬกณฏก นางขชชตรา, (ลวน) มบญมาก สมบรณดวยอภนหาร เพราะความเปนผบาเพญบาร๑ม ๑๐ โดยเอกเทศ. [พระราชาเสดจไปทราบทลพระศาสดา] แมพระอานนทเถระ มบารมอนบาเพญแลวตงแสนกป สมบรณ ดวยอภนหาร มบญมาก เมอจะรกษาความเลอมใสของตระกล จงได ยบยงอย เพราะความทตนเปนไปในอานาจแหงเหต, พวกราชบรษ นมนตทานรปเดยวเทานนใหนงแลวองคาส. พระราชาเสดจมาในเวลา ทพวกภกษไปแลว ทอดพระเนตรเหนขาทนยะและโภชนยะตงอย อยางนนแหละ จงตรสถามวา "พระผเปนเจาทงหลายมไดมาหรอ ?" ๑. บารม ๑๐ คอ ทานบารม ศลบารม เนกขมบารม ปญญาบารม วรยบารม ขนตบารม สจจบารม อธฏฐานบารม เมตตบารม อเบกขาบารม.


ทรงสดบวา "พระอานนทเถระมารปเดยวเทานน พระเจาขา" ทรงพโรธภกษทงหลายวา "พระผเปนเจาทงหลาย ไดทาการตดขาด ตอเราเพยงเทานเปนแน" จงเสดจไปสานกพระศาสดา กราบ ทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคจดแจงภกษาไว เพอ ภกษ ๕๐๐ รป, ทราบวา พระอานนทเถระรปเดยวเทานนมา, ภกษ ทหมอมฉนจดแจงแลว ตงอยอยางนนนนเอง ภกษ ๕๐๐ รป ไม กระทาความสาคญในพระราชวงของหมอมฉน (เลย); จกมเหต อะไรหนอแล ?" [ตระกลทภกษควรเขาไปและไมควรเขาไป] พระศาสดาไมตรสโทษของพวกภกษ ตรสวา "มหาบพตร สาวกทงหลายของอาตมภาพ ไมมความคนเคยกบพระองค, เพราะ เหตนน ภกษทงหลายจกไมไปแลว" เมอจะทรงประกาศเหตแหงการ ไมเขาไป และเหตแหงการเขาไปสตระกลทงหลาย ตรสเรยกภกษ ทงหลายมาแลว ตรสพระสตร๑นวา :- "ภกษทงหลาย ตระกลทประกอบดวยองค ๙ ภกษยง ไมเขาไปแลว กไมควรเขาไป, และครนเขาไปแลว กไมควร นงใกล, (ตระกลทประกอบ) ดวยองค ๙ เปนไฉน ? (ตระกล ทประกอบดวยองค ๙ เหลาน; คอ เขาไมตอนรบดวยความพอใจ, ไมอภวาทดวยความพอใจ, ไมใหอาสนะดวยความพอใจ, ซอนของทมอยของเขาไว, เมอของมอยมาก กใหแตนอย, ๑. อง. นวก. ๒๓/๔๐๑.


เมอมของประณต กใหของเศราหมอง, ใหโดยไมเคารพ ไมใหโดยความเคารพ, ไมนงใกลเพอฟงธรรม, เมอกลาวธรรมอย เขากไมยนด. ภกษทงหลาย ตระกลทประกอบดวยองค ๙ เหลาน แล ภกษยงไมเขาไปแลว กไมควรเขาไป และครนเขาไปแลว กไมควรนงใกล. ภกษทงหลาย ตระกลทประกอบดวยองค ๙ ภกษยง ไมเขาไป กควรเขาไป และเมอเขาไปแลว กควรนงใกล. (ตระกลทประกอบ) ดวงองค ๙ เปนไฉน ? (ตระกลทประกอบ ดวยองค ๙ เหลาน): คอ เขาตอนรบดวยความพอใจ, อภวาท ดวยความพอใจ, ใหอาสนะดวยความพอใจ, ไมซอนของท มอยของเขาไว, เมอของมมาก กใหมาก, เมอมของประณต กใหของประณต, ใหโดยเคารพ ไมใหโดยไมเคารพ, เขาไป นงใกลเพอฟงธรรม, เมอกลาวธรรมอย เขากยนด. ภกษ ทงหลาย ตระกลทประกอบดวยองค ๙ เหลานแล ภกษยงไม เขาไป กควรเขาไป และครนเขาไปแลว กควรนนใกล." แลวจงตรสวา "มหาบพตร สาวกของอาตมภาพ เมอไมได ความคนเคยจากสานกของพระองค จงจกไมไป ดวยประการฉะนแล; แทจรง โบราณบณฑตทงหลาย แมเขาบารงอยดวยความเคารพ ในท ๆ ไมคนเคย ถงเวทนาแทบปางตาย กไดไปสทของผคนเคย กนเหมอนกน, อนพระราชาทลถามวา ในกาลไร ? พระเจาขา" ทรงนาอดตนทานมา (สาธกดงตอไปน) :-


[เรองเกสวดาบส] ในอดตกาล เมอพระเจาพรหมทต เสวยราชสมบตในพระ นครพาราณส พระราชาทรงพระนามวาเกสวะ ทรงสละราชสมบต ผนวชเปนฤาษ. บรษ ๕๐๐ คน (ออก) บวชตามพระราชานน. ทาวเธอไดพระนามวาเกสวดาบส. อนง นายภษามาลาของพระองค กไดตามบวชเปนอนเตวาสกนามวากปปกะ เกสวดาบสกบบรษทอาศย อยในหมวนตประเทศสน ๘ เดอน ในฤดฝน เพอตองการเสพรสเคม และรสเปรยว ไปถงกรงพาราณสแลว เขาไปสพระนครเพอภกษ, ลาดบนน พระราชาทอดพระเนตรเหนดาบสนน ทรงเลอมใส. ทรง รบปฏญญาเพอประโยชนแกการอยในสานกของพระองคตลอด ๔ เดอน (นมนต) ใหพกอยในพระราชอทยาน ยอมเสดจไปสทบารงพระดาบส นน ทงเยนทงเชา. พวกดาบสทเหลอพกอย ๒-๓ วน ราคาญดวย เสยงองคะนงตาง ๆ มเสยงชางเปนตน๑ จงกลาววา "ทานอาจารย พวกกระผมราคาญใจ, จะไปละ" เกสวะ. จะไปไหนกน ? พอ. อนเตวาสก. ไปสหมวนตประเทศ ทานอาจารย. เกสวะ. ในวนทพวกเรามาทเดยว พระเจาแผนดนทรงรบ ปฏญญา เพอประโยชนแกการอยในทนตลอด ๔ เดอน, พวกเธอ จกไปเสยอยางไรเลา ? พอ. อนเตวาสกกลาววา "ทานอาจารยไมบอกพวกกระผมเสยกอน ๑. อนเสยงทงหลายมเสยงชางเปนตน เบยดเบยนแลว.


แลวจงถวายปฏญญา, พวกกระผมไมสามารถจะอยในทนได, จก อยในท ๆ (พอ) ฟงความเปนไปของทานอาจารยได ซงไมไกล จากทน" ดงน พากนไหวพระอาจารยแลวหลกไป. อาจารยคงอยกบ อนเตวาสกชอกปปกะ (เทานน). พระราชาเสดจมาสทบารง ตรสถามวา "พระผเปนเจาทงหลาย ไปไหน ?" เกสวดาบสทลวา "มหาบพตร พวกดาบสเหลานนบอกวา 'พวกกระผมราคาญใจ' ดงนแลว กไปสหมวนตประเทศ" กาลตอมาไมนานนก แมกปปาดาบส (ก) ราคาญแลว แมถก อาจารยหามอยบอย ๆ กกลาววา "ไมอาจ" แลวกหลกไป. แตกปปกดาบสนน ไมไปสานกของพวกดาบสนอกน คอย ฟงขาว๑ ของอาจารยอยในทไมไกลนก. ในกาลตอมาเมออาจารยคดถงพวกอนเตวาสก โรคในทองก เกดขน. พระราชารบสงใหแพทยเยยวยา. โรคกไมสงบได. พระดาบส จงทลวา "มหาบพตร พระองคทรงพระประสงคจะใหโรคของ อาตมภาพสงบหรอ ?" พระราชา. ขาแตทานผเจรญ หากวาขาพเจาอาจ, กพงทา ความผาสกแกทาน เดยวนแหละ. ดาบส. มหาบพตร หากวา พระองคทรงปรารถนาความสข แกอาตมภาพไซร, โปรดสงอาตมภาพไปสานกพวกอนเตวาสกเถด. ๑. ปวตต.


พระราชาทรงรบวา "ดละ ขอรบ" แลวใหดาบสนนนอน บนเตยงนอย ทรงสงอามาตย (ไป) ๔ นาย มนารทอามาตยเปน หวหนา ดวยรบสงวา "พวกทานทราบขาวของพระผเปนเจาของเรา แลว พงสงขาวถงเรานะ." กปปกอนเตวาสก ทราบวาอาจารยมา กทาการตอนรบ เมอ อาจารยกลาววา "พวกนอกนไปอยทไหนกน ?" จงเรยนวา "ทราบ วาอยทโนน." อนเตวาสกแมเหลานน ทราบวาอาจารยมาแลว (มา) ประชม กน ณ ทนนนนแล ถวายนารอนแลว ไดถวายผลาผลแกอาจารย. โรคสงบแลวในขณะนนเอง. พระดาบสนน มวรรณะประดจทองคา โดย ๒-๓ วนเทานน. ลาดบนน นารทอามาตยถาวา๑ :- "ขาแตเกสดาบสผมโชค อยางไรหนอ ทานจง ละพระราชา ผเปนจอมแหงมนษย ผบนดาลสมบต นาใครทงสนใหสาเรจเสย แลวยนดในอาศรม ของกปปกดาบส." ทานตอบวา :- "คาไพเราะชวนใหรนรมยมอย, รกขชาตเปน ทเพลนใจมอย, ดกอนนารทะ คาทกปปกะ กลาวดแลว ยอมใหเรายนดได" ๑. ข. ชา. จตกก ๒๗/๑๖๐. ตทฏกถา. ๔/๔๐๕.


นารทอามาตยถามวา "ทานบรโภคขาวสกแหงขาวสาล อนจดดวย เนอด ๆ แลว, ขาวฟางและลกเดอย ซงหารส เคมมได จะทาใหทานยนดไดอยางไร ?" ทานตอบวา "ผคนเคยกนบรโภค๑อาหารไมอรอยหรออรอย นอยหรอมากในทใด, (อาหารทบรโภคในทนน กใหสาเรจประโยชนได) เพราะวา รสทงหลาย มความคนเคยเปนอยางยง." [พระศาสดาทรงยอชาดก] พระศาสดาครนทรงทาพระธรรมเทศนานมาแลว ทรงประมวล ชาดก ตรสวา "พระราชา ในครงนน ไดเปนโมคคลลานะ, นารท- อามาตย ไดเปนสารบตร, อนเตวาสกชอกปปกะ ไดเปนอานนท, เกสวดาบส เปนเราเอง" ดงนแลว ตรสวา "อยางนน มหาบพตร บณฑตในปางกอน ถงเวทนาปางตาย ไดไปสทคนมความคนเคย กนแลว, สาวกทงหลายของอาตมภาพ ชะรอยจะไมไดความคนเคย ในสานกของพระองค." [พระราชาทรงสงสาสนไปขอธดาเจาศากยะ] พระราชาทรงดารวา "เราควรจะทาความคนเคยกบภกษสงฆ, เราจกทาอยางไรหนอ ?" ดงนแลว ทรงดาร (อก) วา "ควร ๑. ภเชยย ในชาดกและบาลเปน ภเช อรรถกถาแกเปน ภ ช.


ทาพระธดาแหงพระญาตของพระสมมาสมพทธเจา ไวในพระราช- มนเทยร, เมอเปนเชนน พวกภกษหนมและพวกสามเณร (กจะ) คนเคยแลวมายงสานกของเราเปนนตย ดวยคดวา "พระราชเปน พระญาตของพระสมมาสมพทธเจา" ดงน (จง) สงพระราชสาสน ไปสานกเจาศากยะทงหลายวา "ขอเจาศากยะทงหลาย จงประทาน พระธดาคนหนงแกหมอมฉน," แลวรบสงบงคบทตทงหลายวา "พวก ทานพงถามวา 'เปนพระธดาแหงเจาศากยะองคไหน ?' แลว (จง) มา." [เจาศากยะใหธดานางทาสแกพระเจาปเสนท] พวกทตไปแลว ทลขอเจาหญง (คนหนง) กะเจาศากยะ ทงหลาย. เจาศากยะเหลานนประชมกนแลว ทรงดารวา "พระราชา เปนฝกฝายอน; ผวา พวกเราจกไมใหไซร, ทาวเธอจกทาใหเรา ฉบหาย; ก (เมอวา) โดยสกล ทาวเธอไมเสมอกบเราเลย; พวกเรา ควรทาอยางไรกนด ?" ทาวมหานาม ตรสวา "ธดาของหมอมฉน ชอวาสภขตตยา เกดในทองของนางทาส ถงความเปนผมรปงามเลศมอย, พวกเรา จกใหนางนน" ดงนแลว จงรบสงกะพวกทตวา "ดละ พวกเราจก ถวายเจาหญงแดพระราชา." ทต. เปนพระธดาของเจาศากยะองคไหน ? เจาศากยะ. เปนพระธดาของทาวมหานามศากยราช ผเปน พระโอรสของพระเจาอาวของพระสมมาสมพทธเจา ชอวาสภขตตยา.


ทตเหลานนไปกราบทลแดพระราชา (ของตน). พระราชาตรส วา "ถาอยางนนกดละ, พวกเธอจงรบนามาเถด; กธรรมดาพวก กษตรยมเลหกลมาก (จะ) พงสงแมลกสาวของนางทาสมา (กอาจ เปนได), พวกทานจงนาธดาผเสวยอยในภาชนะเดยวกนกบพระบดา มา" ดงนแลว ทรงสงทตทงหลายไป. พวกเขาไปแลวกราบทลวา "ขอเดชะ พระราชาทรง ปรารถนาพระธดาผเสวยรวมกบพระองค." ทาวมหานามรบสงวา "ไดซ พอ" (จง) ใหตกแตงนาง ในเวลาเสวยของพระองค รบสงใหเรยกนางมาแสดงอาการ (ประหนง) รวมเสวยกบนางแลว มอบแตทตทงหลาย. พวกเขาพานางไปยงเมองสาวตถแลว กราบทล เรองราวนนแดพระราชา. พระราชาทรงพอพระทย ตงใหนางเปนใหญกวาสตร ๕๐๐ คน อภเษกไวในตาแหนงอครมเหส. ตอกาลไมชานก นาง (ก) ประสต พระโอรส มวรรณะเหมอนทองคา. ตอมาในวนขนานพระนาม พระโอรสนน พระราชาทรงสงพระราชสาสนไปสานกพระอยยกาวา "พระนางวาสภขตตยา พระธดาแหงศากยราช ประสตพระโอรส แลว, จะทรงขนานพระนามพระกมารนนวาอยางไร ?" ฝายอามาตยผรบพระราชสาสนนนไป คอนขางหตง. เขาไป แลว กกราบทลแกพระอยยกาของพระราชา. [พระกมารไดพระนามวาวฑฑภะ] พระอยยกานนทรงสดบเรองนนแลว ตรสวา "พระนางวาสภ-


ขตตยา แมไมประสตพระโอรส กไดครอบครองชนทงหมด, กบดน นางจกเปนทโปรดปรานยงของพระราชา." อามาตยหตงฟงคาวา "วลลภา" ไมคอยชด เขาใจวา "วฑฑภะ" ครนเขาเฝาพระราชาแลว กกราบทลวา "ขอเดชะ ขอพระองคจงทรงขนานพระนามพระกมารวา 'วฑฑภะ' เถด." พระราชาทรงดารวา "คาวา 'วฑฑภะ' จกเปนชอประจา ตระกลเกาแกของเรา" จงไดทรงขนานพระนามวา "วฑฑภะ." [วฑฑภะเสดจเยยมศากยสกล] ตอมา พระราชาไดพระราชทานตาแหนงเสนาบดแกวฑฑภ- กมารนน ในเวลาทยงทรงพระเยาวนนแล ดวยตงพระทยวา "จะ กระทาใหเปนทโปรดปรานของพระศาสดา." วฑฑภกมารนน ทรงเจรญดวยเครองบารงสาหรบกมาร ใน เวลามพระชนม ๗ ขวบ ทรงเหนของเลนตาง ๆ มรปชางและรปมา เปนตน ของกมารเหลาอน อนบคคลนามาจากตระกลยาย จงถาม พระมารดาวา "เจาแม ใคร ๆ เขากนาบรรณาการมาจากตระกล ยายเพอพวกกมารเหลาอน, พระญาตไร ๆ ยอมไมสงบรรณาการไร ๆ มาเพอหมอมฉน (บางเลย), เจาแมไมมพระชนนพระชนกหรอ ?" ทนน พระมารดาจงลวงโอรสนนวา "พอ เจาศากยะเปนยาย ของเจามอย, แตอยไกล, เหตนน พวกทาน (จง) มไดสงเครอง บรรณาการไร ๆ มาเพอเจา." ในเวลามพระชนษาครบ ๑๖ ป พระกมารจงทลพระมารดาอก


วา "เจาแม หมอมฉนใครจะเยยมตระกลพระเจายาย" แมถก พระมารดาหามอยวา "อยาเลย ลกเอย, ลกจกไปทาอะไรในท นน" กยงออนวอนราไป. ทนน พระมารดา ของพระกมาร กยอมวา "ถาอยางนน กไปเถด." [พวกศากยะตอนรบวฑฑภะ] พระกมารกราบทลพระราชบดาแลว เสดจออกไปพรอมดวย บรวารเปนอนมาก. พระนางสภขตตยาทรงสงจดหมายลวงหนา ไปกอนวา "หมอมฉนอยในทนสบายด, พระญาตทงหลายอยา แสดงโทษไร ๆ ของพระสวามแกพระกมารนนเลย." เจาศากยะทรงทราบวาวฑฑภกมารเสดจมา ทรงปรกษากนวา "พวกเราไมอาจไหว (วฑฑภกมาร) ได" จงสงพระกมารทงหลาย ทเดก ๆ กวาวฑฑภะนนไปยงชนบทเสย, เมอวฑฑภกมารนนเสดจถง กบลพสดบร, กประชมกนในทองพระโรง. วฑฑภกมารไดเสดจไป ประทบอย ณ ทนน. ลาดบนน พวกเจาศากยะกลาวกะพระกมารนนวา "พอ ผน เปนพระเจาตาของพอ, ผนเปนพระเจาลง." วฑฑภกมารนน เทยว ไหวเจาศากยะทงหมด มไดเหนเจาศากยะแมองคหนงไหวตน (จง) ทลถามวา "ทาไมหนอ จงไมมเจาศากยะทงหลายไหวหมอมฉน บาง ?" พวกเจาศากยะตรสวา "พอ กมารทเปนนอง ๆ ของพอ


เสดจไปชนบท (เสยหมด) แลวทรงทาสกการะใหญแกพระกมาร นน. พระองคประทบอยสน ๒-๓ วน (ก) เสดจออกจากพระนคร ดวยบรวารเปนอนมาก. [วฑฑภะกลบสเมองของตน] ลาดบนน นางทาสคนหนงแชงดาวา "นเปนแผนกระดานท บตรของนางทาสชอวาสภขตตยานง" ดงนแลว ลางแผนกระดาน ทพระกมารนนนงในทองพระโรง ดวยนาเจอดวยนานม. มหาดเลก คนหนง ลมอาวธของตนไว กลบไปเอาอาวธนน ไดยนเสยงดา วฑฑภกมาร จงถามโทษนน ทราบวา "นางวาสภขตตยา เกด ในทองของนางทาสของทาวมหานามศากยะ" (จง) บอกกลาวแก พวกพล. ไดมการออฉาวกนอยางขนานใหญวา "ไดยนวา พระ นางวาสภขตตยา เปนธดาของนางทาส." [วฑฑภะทรงอาฆาตพวกเจาศากยะ] เจาวฑฑภะทรงสดบคานน ตงพระหฤทยไววา "เจาศากยะ เหลานน จงลางแผนกระดานทเรานงดวยนาเจอดวยนานมกอน, แต ในกาลทเราดารงราชสมบตแลว เราจกเอาเลอดในลาคอของเจา ศากยะเหลานน ลางแผนกระดานทเรานง" เมอพระองคเสดจยาตรา ถงกรงสาวตถ, พวกอามาตยกกราบทลเรองทงหมอแดพระราชา. พระราชาทรงพโรธเจาศากยะวา "ไดใหธดานางทาสแกเรา" จงรบสงใหรบเครองบรหารทพระราชทานแกพระนางวาสภขตตยาและ พระโอรส, ใหพระราชทานเพยงสงของอนผเปนทาสและทาสพงได


เทานน. ตอมา โดยกาลลวงไป ๒-๓ วน พระศาสดาเสดจไปยงพระ- ราชนเวศน ประทบนงแลว. พระราชาเสดจมาถวายบงคมแลวทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ ขาวลอวา พวกพระญาตของพระองค ประทานธดาแหงนางทาสแกหมอมฉน, เพราะฉะนน หมอมฉนจง รบเครองบรหารของนางวาสภขตตยานนพรอมทงบตร ให ๆ เพยง สงของอนผเปนทาสและทาสควรไดเทานน." พระศาสดาตรสวา "มหาบพตร พวกเจาศากยะทากรรม ไมสมควร, ธรรมดา เมอจะให กควรใหพระธดาทมชาตเสมอกน ; มหาบพตร กอาตมภาพขอทลพระองควา 'พระนางวาสภขตตยา เปนพระธดาของขตตยราช ไดอภเษกในพระราชมนเทยรของ ขตตยราช, ฝายวฑฑภกมาร (ก) ทรงอาศยขตตยราชนนแลประสต แลว, ธรรมดาวา โคตรฝายมารดาจกทาอะไร (ได), โคตรฝายบดา เทานนเปนสาคญ" ดงนแลว ตรสวา "โบราณกบณฑตทงหลาย ไดพระราชทานตาแหนงอครมเหส แกหญงผยากจนชอกฏฐหารกา๑, และพระกมารทเกดในทองของนางนน (ก) ถงความเปนพระราชา ในพระนครพาราณส (อนกวางใหญไพศาล) ถง ๑๒ โยชน ทรงพระ นามวา "กฏฐวาหนราชา" แลวตรสกฏฐหารยชาดก๒. พระราชาทรงสดบธรรมกถา ทรงยนดวา "ทราบวา โคตร ๑. หญงหาบฟน. ๒. ข. ชา. เอก. ๒๗/๓. ตทฏกถา. ๑/๒๐๔. แตในทนน เปน กฏฐหารชาดก.


ฝายบดาเทานนเปนสาคญ" จงรบสงใหพระราชทานเครองบรหาร เชนเคยนนแล แกมาดาและบตร. [พนธละพาภรรยาผแพทองอาบนา] ภรรยาแมของพนธลเสนาบดแล ชอมลลกา ซงเปนพระธดา ของเจามลละ ในกสนารานคร ไมคลอดบตรสนกาลนาน. ตอมา พนธเสนาบดสงนางไปวา "เจาจงไปสเรอนแหงตระกล ของตนเสยเถด." นางคดวา "เราจกเฝาพระศาสดาแลว (จง) ไป" (จง) เขา ไปยงพระเชตวน ยนถวายบงคมพระตถาคต อนพระตถาคตตรสถาม วา "เธอจะไป ณ ทไหน ?" กราบทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ สาม สงหมอมฉนไปสเรอนแหงตระกล." พระศาสดา. เพราะเหตไร ? นาง. นยวา หมอมฉนเปนหมน ไมมบตร. พระศาสดา. ถาอยางนน, กจคอการไปไมม, จงกลบเสยเถด. นางดใจ ถวายบงคมพระศาสดา กลบไปสนเวศน เมอสาม ถามวา "กลบมาทาไม ?" (ก) ตอบวา "พระทศพลใหฉนกลบ." พนธละคดวา "พระทศพลผทรงเหนการณไกล จกเหนเหต (น)" จงรบไว. ตอมาไมนานนก นางกตงครรภ เกดแพทอง บอกวา "ความแพทองเกดแกฉนแลว." พนธละ. แพทองอะไร ? นาง. นาย ฉนใครจะลงอาบแลวดมนาควรดมในสระโบกขรณ


อนเปนมงคลในงานอภเษกแหงคณะราชตระกล ในนครไพศาล. พนธละกลาววา "ดละ" แลวถอธนอนบคคลพงโกงดวยเรยว แรงของบรษพนหนง อมนางขนรถ ออกจากเมอสาวตถ ขบรถเขา ไปสเมองไพศาล โดยประตทเจาลจฉวใหแกมหาลลจฉว. กทอยอาศยของเจาลจฉวนามวามหาล มอย ณ ทใกลประตนนแล. พอทานไดยนเสยงรถกระทบธรณประต (ก) รวา "เสยงรถของ พนธละ" จงกลาววา "วนน ภยจะเกดแกพวกเจาลจฉว." การอารกขาสระโบกขรณ แขงแรงทงภายในและภายนอก, เบองบนเขาขงขายโลหะ, แมนก กไมมโอกาส. ฝายพนธลเสนาบด ลงจากรถ เฆยนพวกมนษยผรกษาดวย หวาย ใหหลบหนไป (แลว) ตดขายโลหะ ใหภรยาอาบแลว แม ตนเองกอาบในภายในสระโบกขรณแลว อมนางขนรถอก ออกจาก พระนคร ขบ (รถ) ไปโดยทางทมาแลวนนแล. [พวกเจาลจฉวตดตาม] พวกเจาหนาทผรกษา ทลเรองแกพวกเจาลจฉว. พวกเจา ลจฉวกรว เสดจขนรถ ๕๐๐ คน (ขบ) ออกไปดวยเจตนาวา "จก จบเจามลละชอพนธละ." ไดแจงเรองนนแกเจามหาล. เจามหาล ตรสวา "พวกทานอยาเสดจไป, เพราะเจาพนธละ นนจกฆาพวกทานทงหมด." แมเจาลจฉวเหลานนกยงตรสวา "พวก ขาพเจาจกไปใหได." เจามหาล ตรสวา "ถากระนน พวกทานทรง เหนท ๆ ลอรถจมลงไปสแผนดนจนถงดมแลว (ก) พงเสดจกลบ;


เมอไมกลบแตนน จกไดยนเสยงราวกบสายอสนบาตขางหนา, พง เสดจกลบจากทนน ; เมอไมกลบแตนน จกเหนชองในแอกรถของ พวกทาน, พงกลบแตทนนทเดยว, อยา (ได) เสดจไปขางหนา (เปนอนขาด)." เจาลจฉวเหลานน ไมเสดจกลบตามคาของเจามหาล พากน ตดตามพนธละเรอยไป. นางมลลกาเหนแลว (จง) กลาววา "นาย รถทงหลายยอมปรากฏ." พนธละกลาววา "ถากระนน ในเวลารถปรากฏเปนคนเดยวกน ทเดยว เจาพงบอก." ในกาลเมอรถทงหมดปรากฏดจเปนคนเดยวกน นางจงบอกวา "นาย งอนรถปรากฏเปนคนเดยวกนทเดยว." พนธละกลาววา "ถากระนน เจาจงจบเชอกเหลาน" แลว ใหเชอกแกนาง ยนตรงอยบนรถ โกงธนขน. ลอรถจมลงไปสแผนดนถงดม. เจาลจฉวทรงเหนทนนแลว (ก) ยงไมเสดจกลบ. เจาพนธละนอกน ไปไดหนอยหนง กดดสาย (ธน). เสยงสายธนนน ไดเปนประหนงอสนบาต. เจาลจฉว เหลานน (ก) ยงไมเสดจกลบแมจากทนน, ยง (ขน) เสดจตดตาม ไปอยนนแล. [อานาจลกศรของพนธละ] พนธละยนอยบนรถนนแล ยนลกศรไปลกหนง. ลกศรนน ทา งอนรถ ๕๐๐ คนใหเปนชองแลว แทงทะลพระราชา ๕๐๐ ในทผก


เกราะ แลวจมลงไปในแผนดน. เจาลจฉวเหลานน ไมรวาตนถกลกศรแทงแลวตรสวา "เฮย หยดกอน, เฮย หยดกอน" ยง (ขน) เสดจตดตามไปนนแล. พนธลเสนาบดหยดรถแลวกลาววา "พวกทานเปนคนตาย, ชอวา การรบของขาพเจากบคนตายทงหลาย ยอมไมม." เจาลจฉว. ชอวาคนตาย ไมเหมอนเรา. พนธละ. ถากระนน พวกทานจงแกเกราะของคนหลงทงหมดด. พวกเจาลจฉวเหลานนใหแกแลว. เจาลจฉวองคนน ลมลงสน ชพตกษยในขณะแกเกราะออกแลวนนเอง. ทนน พนธละจงกลาวกะเจาลจฉวเหลานนวา "พวกทานแม ทงหมดกเหมอนกน, เสดจไปเรอนของตน ๆ แลว จงจดสงทควร จด พราสอนลกเมย แลว (จงคอย) แกเกราะออก." เจาลจฉวเหลานน กระทาอยางนนทก ๆ องค ถงชพตกษยแลว. [พนธละมบตร ๓๒ คน] ฝายพนธละ (ก) พานางมลลกามายงเมองสาวตถ. นางคลอด บตรเปนค ๆ ถง ๑๖ ครง. แมบตรของนางทงหมดไดเปนผแกลวกลา ถงพรอมดวยกาลง, ถงความสาเรจศลปะทงหมด. คนหนง ๆ ไดมบรษพนคนเปนบรวาร. พระลานหลวงเตมพรบดวยบตรเหลานนแล ซงไปราชนเวศนกบบดา. [พนธละเสนาบดถกฆาพรอมทงบตร] อยมาวนหนง พวกมนษย แพความดวยคดโกงในการวนจฉย


เหนพนธละกาลงเดนมา รารองกนใหญ แจงการกระทาคดโกงของ พวกอามาตยผวนจฉย แกพนธลานน. พนธลาไปสโรงวนจฉย พจารณาคดนนแลว ไดทาผเปนเจา ของนนแล ใหเปนเจาของ. มหาชน ใหสาธการเปนไปดวยเสยง อนดง. พระราชาทรงสดบเสยงนน ตรสถามวา "นอะไรกน ?" เมอ ทรงสดบเรองนนแลว ทรงโสมนส ใหถอดพวกอามาตยเหลานนแม ทงหมด ทรงมอบการวนจฉยแกพนธละเทานน. ตงแตนนมาพนธละ (ก) วนจฉยโดยถกตอง. จาเดมตงแตวนนนมา พวกอามาตยผ วนจฉยรนเกา ไมไดจาง มรายไดนอย ยยงในราชตระกลวา "พนธละปรารถนาเปนพระราชา." พระราชาทรงเชอคาของอามาตยเหลานน มไดอาจจะทรงขม พระหฤทยได, ทรงดารอกวา "เมอพนธละถกฆาตายในทนนนแล, ความครหากจกเกดแกเรา" ทรงรบสงใหบรษทแตงไว โจมต ปจจนตนคร แลวรบสงใหหาพนธละมา ทรงสงไปดวยพระดารสวา "ทราบวา จงหวดปลายแดน โจรกาเรบขน, ทานพรอมทงบตรของ ทานจงไปจบโจรมา," แลวทรงสงนายทหารผใหญซงสามารถเหลาอน ไปกบพนธละเสนาบดนน ดวยพระดารสวา "พวกทานจงตดศรษะ พนธละเสนาบดพรอมทงบตร ๓๒ คน ในทนนแลวนามา." เมอพนธละนนพอถงจงหวดปลายแดน, พวกโจรทพระราชา ทรงแตงไว กลาวกนวา "ทราบวา ทานเสนาบดมา" แลวพากน


หลบหนไป. พนธลเสนาบดนน ยงประเทศนนใหสงบราบเรยบแลว (ก) กลบมา. ลาดบนน ทหารเหลานนกตดศรษะพนธเสนาบดพรอมกบ บตรทงหมด ในทใกลพระนคร. [นางมลลกาเทวไมมความเสยใจ] วนนน นางมลลกาเทว นมนตพระอครสาวกทง ๒ พรอมทง ภกษ ๕๐๐ รป. ครนในเวลาเชา พวกคนไดนาหนงสอมาใหนาง เนอความวา "โจรตดศรษะสามพรอมทงบตรของทาน." นางรเรองนนแลว ไมบอก ใคร ๆ พบหนงสอใสไวในพกผา องคาสภกษสงฆเรอยไป. ขณะนน สาวใชของนางถวายภตแกภกษแลว นาถาด เนยใสมา ทาถาดแตกตรงหนาพระเถระ. พระธรรมเสนาบดกลาววา "สงของมอนแตกเปนธรรมดา กแตกไปแลว, ใคร ๆ ไมควรคด." นางมลลกานน นาเอาหนงสอออกจากพกผา เรยนทานวา "เขานาหนงสอนมาใหแกดฉน เนอความวา 'พวกโจรตดศรษะ บดาพรอมดวยบตร ๓๒ คน,' ดฉนแมสดบเรองนแลว กยงไมคด; เมอ (เพยง) ถาดเนยใสแตก ดฉนจกคดอยางไรเลา ? เจาขา." พระธรรมเสนาบดกลาวคาเปนตนวา :- "ชวตของสตวทงหลาย ในโลกน ไมมนมต ใคร ๆ กรไมได ทงฝดเคอง ทงนอย, และชวตนน ซาประกอบดวยทกข."


แสดงธรรมเสรจแลว ลกจากอาสนะ ไดไปวหารแลว. ฝายนางมลลกาใหเรยกบตรสะใภทง ๓๒ คนมาแลว สงสอนวา "สามของพวกเธอไมมความผด ไดรบผลกรรมในชาตกอนของตน, เธอทงหลายอยาเศราโศก อยาปรเทวนาการ, อยาทาการผกใจแคน เบองบนพระราชา." จารบรษของพระราชา ฟงถอยคานนแลว กราบทลความทชน เหลานนไมมโทษแดพระราชา. พระราชาทรงถงความสลดพระหฤทย เสดจไปนเวศนของนางมลลกานน ใหนางมลลกาและหญงสะใภของ นางอดโทษ แลวไดพระราชทานพรแกนางมลลกา. นางกราบทลวา "พรจงเปนพรอนหมอมฉนรบไวเถด" เมอพระราชานนเสดจไป แลว, ถวายภตเพอผตาย อาบนาแลว เขาเฝาพระราชา ทลวา "ขอเดชะ พระองคพระราชทานพรแกหมอมฉนแลว, อนง หมอม ฉนไมมความตองการดวยของอน, ขอพระองคจงทรงอนญาตใหลก สะใภ ๓๒ คนของหมอมฉน และตวหมอมฉน กลบไปเรอนแหง ตระกลเถด." พระราชาทรงรบแลว. นางมลลกาสงหญงสะใภ ๓๒ คนไปส ตระกลของตน ๆ ดวยตนเอง. (และฝาย) นางไดไปสเรอนแหง ตระกลของตนในกสนารานคร. ฝายพระราชา ไดพระราชทานตาแหนงเสนาบดแกทฆการายนะ ผซงเปนหลานพนธละเสนาบด. กทฆการายนะนน เทยวแสวงหาโทษของพระราชาดวยคดอย


วา "ลงของเรา ถกพระราชาองคน ใหตายแลว." ขาววา จาเดม แตการทพนธละผไมมความผดถกฆาแลว พระราชทรงมวปปฏสาร ไมไดรบความสบายพระหฤทย ไมไดเสวยความสขในราชสมบตเลย. [พระราชาสวรรคต] ครงนน พระศาสดา ทรงอาศยนคมชอเมทฬปะของพวกเจาศากยะ ประทบอย. พระราชาเสดจไปทนนแลว ทรงใหตงคายในทไมไกลจาก พระอารามแลว เสดจไปวหาร ดวยบรวารเปนอนมาก ดวยทรงดาร วา "จกถวายบงคมพระศาสดา" พระราชทานเครองราชกกธภณฑ ทง ๕๑ แกทฑการายนะแลว พระองคเดยวเทานน เสดจเขาสพระ คนธกฎ. พงทราบเรองทงหมดโดยทานองแหงธรรมเจตยสตร.๒ เมอ พระองคเสดจเขาสพระคนธกฎแลว ทฆการายนะจงถอเอาเครอง ราชกกธภณฑเหลานน ทาวฑฑภะใหเปนพระราชา เหลอมาไวตวหนง และหญงผเปนพนกงานอปฏฐากคนหนง แลวไดกลบไปเมองสาวตถ. พระราชาตรสปยกถากบพระศาสดาแลว เสดจออก ไมทรง เหนเสนา จงตรสถามหญงนน ทรงสดบเรองนนแลว ทรงดารวา "เราจกพาหลานไปจบวฑฑภะ" ดงนแลว เสดจไปกรงราชคฤห เสดจถงพระนคร เมอประต (พระนคร) อนเขาปดแลวในเวลาวกาล บรรทมแลวในศาลาแหงหนง ทรงเหนดเหนอยเพราะลมและแดด ๑. เครองประดบพระเกยรตยศของพระเจาแผนดนม ๕ อยาง คอ ๑. แสจามร ๒. มงกฏ ๓. พระขรรค ๔. ธารพระกร ๕. ฉลองพระบาท บางแหงวา ๑. พระขรรค ๒. เศวตฉตร ๓. มงกฏ ๔. ฉลองพระบาท ๕. พนวาลวชน. ๒. ม. ม. ๑๓/๕๐๖.


ไดสวรรคตในทนนนนเอง ในเวลากลางคน. เมอราตรสวางแลว, ประชาชนไดยนเสยงหญงคนนนคราครวญอยวา "ขาแตสมมตเทพ ผจอมแหงชาวโกศล พระองคไมมทพงแลว" จงกราบทลแดพระราชา. ทาวเธอ ทรงรบสงใหทาเสรรกจของพระเจาลง ดวยสกการะใหญ. [พระเจาวฑฑภะเสดจไปพบพระศาสดา] แมพระเจาวฑฑภะ ไดราชสมบตแลว ทรงระลกถงเวรนน ทรงดารวา "เราจกยงเจาศากยะแมทงหมดใหตาย" ดงนแลว จง เสดจออกไปดวยเสนาใหญ. ในวนนน พระศาสดาทรงตรวจดโลกในเวลาใกลรง ทรงเหน ความพนาศแหงหมญาตแลว ทรงดารวา "เราควรกระทาญาต- สงคหะ" ในเวลาเชา เสดจเทยวไปเพอบณฑบาต เสดจกลบจาก บณฑบาตแลว ทรงสาเรจสหไสยาในพระคนธกฎ ในเวลาเยน เสดจไปทางอากาศ ประทบนงทโคนไม มเงาปรโปรง ใกลเมอง กบลพสด. แตนนไป มตนไทรเงาสนทตนใหญตนหนงอยในรชสมาของ พระเจาวฑฑภะ. พระเจาวฑฑภะทอดพระเนตรเหนพระศาสดา จง เสดจเขาไปเฝา ถวายบงคมแลว กราบทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ เพราะเหตไร พระองคจงประทบนงแลวทโคนไมเงาปรโปรงน ใน เวลารอนเหนปานน, ขอพระองคโปรดประทบนงทโคนไทร มเงาอน สนทนนเถด พระเจาขา" เมอพระศาสดาตรสตอบวา "ชางเถด มหาบพตร, ชอวาเงาของหมพระญาตเปนของเยน," จงทรงดารวา


"พระศาสดาจกเสดจมาเพอทรงประสงครกษาหมพระญาต" จงถวาย บงคมพระศาสดา เสดจกลบไปสเมองสาวตถนนแล. แมพระศาสดา กทรงเหาะไปสเชตวนเหมอนกน พระราชาทรงระลกถงโทษแหงพวก เจาศากยะ เสดจออกไปแมครงท ๒ ทอดพระเนตรเหนพระศาสดา ในทนนแล กเสดจกลบอก. เสดจออกไปแมครงท ๓ ทอดพระเนตร เหนพระศาสดาในทนนแล กเสดจกลบ. แตเมอพระเจาวฑฑภะนน เสดจออกไปในครงท ๔, พระศาสดาทรงพจารณาเหนบรพกรรมของ เจาศากยะทงหลาย ทรงทราบความทกรรมอนลามกคอการโปรยยาพษ ในแมนาของเจาศากยะเหลานน เปนกรรมอนใคร ๆ หามไมได จงมไดเสดจไปในครงท ๔. พระเจาวฑฑภะเสดจออกไปแลวดวยพล ใหญ ดวยทรงดารวา "เราจกฆาพวกเจาศากยะ." [พระจาวฑฑภะฆาพวกศากยะ] กพระญาตทงหลายของพระสมมาสมพทธะ ชอวาไมฆาสตว แมจะตายอย กไมปลงชวตของเหลาสตวอน. เจาศากยะเหลานนคดวา "พวกเราฝกหดมอแลว มเครองผก สอดอนทาแลว หดปรอมาก, แตพวกเราไมอาจปลงสตวอนจาก ชวตไดเลย, พวกเราจกแสดงกรรมของตนแลวใหหนไป." เจาศากยะ เหลานน ทรงมเครองผกสอดอนทาแลว จงเสดจออกเรมการยทธ. ถกศรทเจาศากยะเหลานนยงไปไปตามระหวางๆ พวกบรษของพระเจา วฑฑภะ, ออกไปโดยชองโลหและชองหเปนตน. พระเจาวฑฑภะ ทอดพระเนตรเหน จงตรสวา "พนาย พวกเจาศากยะยอมตรสวา


'พวกเราเปนผไมฆาสตว' มใชหรอ ? กเมอเชนน ไฉนพวกเจา ศากยะจงยงบรษของเราใหฉบหายเลา." ลาดบนน บรษคนหนงกราบ ทลพระเจาวฑฑภะนนวา "ขาแตเจา พระองคตรวจสอบดแลวหรอ ? พระเจาวฑฑภะ. พวกเจาศากยะ ยงบรษของเราใหฉบหาย. บรษ. บรษไร ๆ ของพระองค ชอวาตายแลว ยอมไมม, ขอเชญพระองคจงรบสงใหนบบรษเหลานนเถด. พระเจาวฑฑภะเมอรบสงใหนบดไมทรงเหนหมดไป แมคนหนง. ทาวเธอเสดจกลบจากทนนแลว ตรสวา "พนาย คนเหลาใด ๆ บอกวา 'พวกเราเปนเจาศากยะ' ทานทงหลาย จงฆาคนเหลานนทงหมด; แตจงใหชวต แกคนทยนอยในสานกงานเจาศากยะมหานาม ผเปน พระเจาตาของเรา. เจาศากยะทงหลายไมเหนเครองคอทตนพงถอเอา บางพวก คาบหญา บางพวกถอไมออ ยนอย, ถกเขาถามวา "ทานเปนเจา ศากยะหรอไมใช ? เพราะเหตทเจาศากยะเหลานน แมจะตายกไมพด คาเทจ; พวกทยนคาบหญาอยแลว จงกลาววา "ไมใชเจาศากยะ, หญา." พวกทยนถอไมออกกลาววา "ไมใชเจาศากยะ, ไมออ." เจาศากยะเหลานนและเจาศากยะทยนอยในสานกของทาวมหานาม ได ชวตแลว. บรรดาเจาศากยะเหลานน เจาศากยะทยนคาบหญา ชอวาเจา ศากยะหญา, พวกทยนถอไมออ ชอวา เจาศากยะไมออ. พระเจาวฑฑภะรบสงใหฆาเจาศากยะอนเหลอทงหลาย ไมเวน


ทารกแมยงดมนม ยงแมนาคอโลหต ใหไหลไปแลว รบสงใหลาง แผนกระดาน ดวยโลหตในลาคอของเจาศากยะเหลานน. ศากยวงศ อนพระเจาวฑฑภะเขาไปตดแลว ดวยอาการ อยางน. พระเจาวฑฑภะนน รบสงใหจบเจาศากยะมหานาม เสดจ กลบแลว ในเวลาเสวยกระยาหารเชา ทรงดารวา "เราจกเสวยอาหาร เชา" ดงนแลว ทรงแวะในทแหงหนง, เมอโภชนะอนบคคลนาเขา ไปแลว, รบสงใหเรยกพระเจาตามา ดวยพระดารสวา "เราจกเสวย รวมกน." [มานะกษตรย] แตกษตรยทงหลาย ถงจะสละชวต กไมยอมเสวยรอมกบบตร นางทาส; เพราะฉะนน ทาวมหานามทอดพระเนตรเหนสระ ๆ หนง จงตรสวา "เรามรางกายอนสกปรก, พอ เราจกอาบนา." พระเจาวฑฑภะตรสวา "ดละ พระเจาตา เชญพระเจาตา อาบเถด." ทาวมหานามทรงดารวา "พระเจาวฑฑภะน จกฆาเรา ผไมบรโภครวม, การตายเองของเราเทานน ประเสรฐกวา" ดงน แลว จงทรงสยายผม สอดหวแมเทาเขาไปในผมขอดใหเปนปมท ปลาย ดาลงไปในนา. ดวยเดชแหงคณของทาวมหานามนน นาคภพ กแสดงอาการ รอน. พระยานาค ใครครวญวา "เรองอะไรกนหนอ ?" เหนแลว จงมาสสานกของทาวมหานามนน ใหทาวมหานามประทบบนพงพาน แลวเชญเสดจเขาไปสนาคภพ. ทาวมหานามนน อยในนาคภพนน


นนแล สน ๑๒ ป. ฝายพระเจาวฑฑภะ ประทบนงคอยอย ดวยทรงดารวา "พระ เจาตาของเราจกมาในบดน; เมอทาวมหานามนนชกชาอย, จงรบสง ใหคนในสระ ตรวจดแมระหวางบรษดวยแสงประทป ไมเหนแลว กเสดจหลกไป ดวยทรงดารวา "พระเจาตาจกเสดจไปแลว." [พระเจาวฑฑภะถกนาทวมสวรรคต] พระเจาวฑฑภะนน เสดจถงแมนาอจรวดในเวลาราตร รบสง ใหตงคายแลว. คนบางพวก นอนแลวทหาดทรายภายในแมนา, บาง พวก นอนบนบกในภายนอก. แมบรรดาพวกทนอนแลวในภายใน พวกทมบาปกรรมอนไมไดกระทาแลวในกอน มอย, แมบรรดาพวกท นอนแลวในภายนอก ผทมบาปกรรมอนไดกระทาแลวในกอน มอย, มดแดงทงหลายตงขนแลว ในทซงคนเหลานนนอนแลว. ชนเหลานน กลาวกนวา "มดแดงตงขนแลวในทเรานอนแลว, มดแดงตงขนแลว ในทเรานอนแลว" จงลกขน, พวกทมบาปกรรม อนไมไดกระทาแลว ลกขนไปนอนบนบก, พวกมบาปกรรมอน กระทาแลว ลงไปนอนเหนอหาดทราย. ขณะนน มหาเมฆตงขน ยงฝนลกเหบใหตกแลว. หวงนา หลากมา ยงพระเจาวฑฑภะพรอมดวยบรษท ใหถงสมทรนนแล. ชนทงหมด ไดเปนเหยอแหงปลาและเตาในสมทรนนแลว. มหาชน ยงกถาใหตงขนวา "ความตายของเจาศากยะทงหลายไมสมควรเลย, ความตายน คอพวกเจาศากยะ อนพระเจาวฑฑภะทบแลว ๆ ชออยางน


ใหตาย จงสมควร." [พวกเจาศากยะตายสมควรแกบรพกรรม] พระศาสดาทรงสดบคานนแลว จงตรสวา "ภกษทงหลาย ความตายอยางน ไมสมควรแกเจาศากยะทงหลายในอตภาพนกจรง ถงอยางนน ความตายทพวกเจาศากยะนนไดแลว กควรโดยแท ดวย สามารถแหงกรรมลามกทเขาทาไวในปางกอน." ภกษ. ขาแตพระองคผเจรญ กเจาศากยะทงหลายนน ไดกระทา กรรมอะไรไวในปางกอน ? พระศาสดา. ในปางกอน พวกเจาศากยะนน รวมเปนพวก เดยวกน โปรยยาพษในแมนา. ในวนรงขน ภกษทงหลายยงกถาใหตงขนในโรงธรรมวา "พระ เจาวฑฑภะ ยงเจาศากยะทงหลายประมาณเทานใหตายแลว เสดจมาอย, เมอมโนรถของตนยงไมถงทสดนนแล, พาชนมประมาณเทานน (ไป) เกดเปนภกษาแหงปลาและเตาในสมทรแลว." พระศาสดาเสดจมาแลว ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงประชมกนดวยกถาอะไรหนอ ?" เมอภกษเหลานนทลวา "ดวยกถาชอน" จงตรสวา "ภกษทงหลาย เมอมโนรถของสตว เหลาน ยงไมถงทสดนนแล. มจจราชตดชวตนทรยแลว ใหจมลง ในสมทรคออบาย ๔ ประดจหวงนาใหญ ทวมทบชาวบานอนหลบ ฉะนน" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา:-


"มจจ ยอมพานระผมใจของในอารมณตาง ๆ ผเลอกเกบดอกไมอยเทยวไป เหมอนหวงนาใหญ พดชาวบานอนหลบแลวไป ฉะนน." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา พยาสตตมาส นร ความ วา ผมใจของแลว ในอารมณอนถงพรอมแลว หรออนยงไมถง พรอมแลว. พระผมพระภาคตรสอธบายนไววา: นายมาลาการเขาไป สสวนดอกไม คดวา "จกเกบดอกไมทงหลาย" แลวไมเกบเอา ดอกไมจากในสวนนน ปรารถนากออน ๆ ชอวาสงใจไปในสวน ดอกไมทงสน หรอคดวา "เราจกเกบดอกไมจากกอน" แลวไม เกบเอาดอกไมจากกอนน ยอมสงใจไปในทอน เลอกอยซงกอไมนน นนเอง ชอวายอมถงความประมาทฉนใด ; นระบางคน กฉนนน เหมอนกน หยงลงสทามกลางกามคณ ๕ เชนกนกบสวนดอกไม ไดรป อนชอบใจแลว ปรารถนา กลน รส โผฏฐพพะ อนเปนทชอบใจ อยางใดอยางหนง, หรอไดบรรดาอารมณมเสยงเปนตนเหลานนอยาง ใดอยางหนงแลว ยงปรารถนาอารมณอยางใดอยางหนง (ตอไป) หรอไดรปนนแหละ แลวยงปรารถนาอารมณอยางใดอยางหนงอย ชอวายอมยนดอารมณนนนนแล, หรอไดบรรดาอารมณมเสยงเปนตน อยางใดอยางหนง แลวปรารถนาอารมณอยางใดอยางหนง (ชอวา ยอมยนดอารมณอนตนไดแลวนน). ในสวญญาณกทรพยและอวญ-


ญาณกทรพย มโค กระบอ ทาส ทาส นา สวน บาน นคมและชนบท เปนตน กนยนนนนแล, ในบรเวณวหารและปจจยมบาตรและจวร เปนตน แมของบรรพชต กนยนนเหมอนกน; (มจจยอมพา) นระผ มใจของในกามคณอนถงพรอมแลว หรออนยงไมถงพรอมแลวซงกาลง เลอกเกบดอกไม กลาวคอกามคณ ๕ อยอยางนดวยประการฉะน (ไป). สองบทวา สตต คาม ความวา ชอวาการหลบดวยสามารถแหง การหลบแหงทพพสมภาระทงหลายมฝาเรอนเปนตนแหงบาน ยอมไมม, แตบานชอวาเปนอนหลบแลว กเพราะเปรยบเทยบความทสตวทงหลาย เปนผประมาทแลวเพยงดงวาหลกแลว; มจจพา (นระ) ไป ดจหวงนา ใหญอนกวางและลก ๒-๓ โยชน (พดพา) ชาวบานทหลบแลวอยางนน ไปอยฉะนน ; คอวา หวงนาใหญนน ยงชาวบานนนทงหมด ไมใหสตว ไร ๆ ในบรรดาสตร บรษ โค กระบอ และไกเปนตน เหลอไว ใหถง สมทรแลว ทาใหเปนภกษาของปลาและเตาฉนใด; มจจคอความตาย พานระผมใจของแลวในอารมณตางๆ คอตดอนทรยคอชวตของนระนน ใหจมลงในสมทรคออบายทง ๔ กฉนนนเหมอนกน. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลายม โสดาปตตผลเปนตนแลว, เทศนามประโยชนแกมหาชน ดงนแล. เรองพระเจาวฑฑภะ จบ.


๔. เรองนางปตปชกา* [๓๖] [ขอวาเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในกรงสาวตถ ทรงปรารภหญง ชอปตปชกา ตรสพระธรรมเทศนานวา "ปปผานเหว" เปนตน. เรองตงขนในดาวดงสเทวโลก. [เทพธดาจตแลวเกดในกรงสาวตถ] ไดยนวา เทพบตรนามวามาลาภาร ในดาวดงสเทวโลกนน ม นางอปสรพนหนงแวดลอมแลว เขาไปสสวน. เทพธดา ๕๐๐ ขนส ตนไม ยงดอกไมใหตกอย. เทพธดา ๕๐๐ เกบเอาดอกไมทเทพ- ธดาเหลานนใหตกแลว ประดบเทพบตร. บรรดาเทพธดาเหลานน เทพธดาองคหนง จตบนกงไมนนนนแล. สรระดบไป ดจเปลวประทป นางถอปฏสนธในเรอนแหงตระกลหนง ในกรงสาวตถ ในเวลาท นางเกดแลว เปนหญงระลกชาตได ระลกอยวา "เราเปนภรยา ของมาลาภารเทพบตร" ถงความเจรญ กระทาการบชาดวยของ หอมและดอกไมเปนตน ปรารถนาการเกดเฉพาะในสานกสาม. นาง แมไปสตระกลอน ในเวลามอาย ๑๖ ป ถวายสลากภต ปกขกภต และวสสาวาสกภตเปนตนแลว ยอมกลาววา "สวนแหงบญน จงเปน ปจจยเพอประโยชนแกอนบงเกดในสานกสามของเรา." พระมหาฮว ป. ธ. ๕. วดบวรนเวศวหาร แปล.


[จตจากมนษยโลกแลวไปเกดในสวรรค] ลาดบนน ภกษทงหลายทราบวา "นางน ลกขนเสรจสรรพ แลว ยอมปรารถนาผวเทานน" จงขนานนามของนางวา "ปตปชกา." แมนางปตปชกานน ยอมปฏบตโรงฉน เขาไปตงนาฉน ปอาสนะ เปนนตย. มนษยแมพวกอน ใครเพอจะถวายสลากภตเปนตน นามา มอบใหดวยคาวา "แม ทานจงจดแจงภตแมเหลาน แกภกษสงฆ." แมนางเดนไปเดนมาอยโดยทานองนน ไดกศลธรรม ๕๖ ทกยางเทา นางตงครรภแลว. นางกคลอดบตร โดยกาลอนลวงไป ๑๐ เดอน. ในกาลทบตรนนเดนได นางไดบตรแมอน ๆ รวม ๔ คน. ในวนหนง นางถวายทาน ทาการบชา ฟงธรรม รกษาสกขาบท ในเวลาเปนทสด แหงวน กทากาละดวยโรคชนดใดชนดหนง ซงบงเกดขนในขณะนน แลวบงเกดในสานกสามเดมของตน. [อายของมนษยประมาณ ๑๐๐ ป] ฝายนางเทพธดานอกน กาลงประดบเทพบตรอยนนเอง ตลอด กาลเทาน. เทพบตรเหนนางนน กลาววา "เธอหายหนาไปตงแต เชา, เธอไปไหนมา ?" เทพธดา. ดฉนจตคะ นาย. เทพบตร เธอพดอะไร ? เทพธดา. ขอนนเปนอยางน นาย. เทพบตร. เธอเกดแลวในทไหน ?


เทพธดา. เกดในเรอนแหงตระกล ในกรงสาวตถ. เทพบตร. เธอดารงอยในกรงสาวตถนนสนกาลเทาไร ? เทพธดา. ขาแตนาย ดฉนออกจากทองมารดา โดยกาลอน ลวงไป ๑๐ เดอน ในเวลาอาย ๑๖ ป ไปสตระกลผว คลอดบตร ๔ คน ทาบญมทานเปนตน ปรารถนาถงนาย มาบงเกดแลวในสานกของนาย ตามเดม. เทพบตร. อายของมนษยมประมาณเทาไร ? เทพธดา. ประมาณ ๑๐๐ ป. เทพบตร. เทานนเองหรอ ? เทพธดา. คะ นาย เทพบตร. พวกมนษยถอเอาอายประมาณเทานเกดแลว เปน ผประมาทเหมอนหลบ ยงกาลใหลวงไปหรอ ? หรอทาบญมทาน เปนตน ? เทพธดา. พดอะไร นาย, พวกมนษยประมาทเปนนตย ประหนง ถอเอาอายตงอสงไขยเกดแลว ประหนงวาไมแกไมตาย. ความสงเวชเปนอนมาก ไดเกดขนแกมาลาภารเทพบตรวา "ทราบวา พวกมนษยถอเอาอายประมาณ ๑๐๐ ปเกดแลว ประมาท นอนหลบอย, เมอไรหนอ ? จงจกพนจากทกขได." [๑๐๐ ปของมนษยเทา ๑ วนในสวรรค] ก ๑๐๐ ปของพวกเรา เปนคนหนงวนหนงของพวกเทพเจาชน ดาวดงส, ๓๐ ราตรโดยราตรนน เปนเดอนหนง, กาหนดดวย ๑๒


เดอนโดยเดอนนน เปนปหนง, ๑๐๐๐ ปทพย โดยปนน เปนประมาณ อายของเทพเจาชนดาวดงส. ๑๐๐๐ ปทพยนน โดยการนบในมนษย เปน ๓ โกฏ ๖ ลานป. เพราะฉะนน แมวนเดยวของเทพบตรนน (ก) ยงไมลวงไป ไดเปนกาลเชนครเดยวเทานน. ขนชอวาความประมาท ของสตวผ มอายนอย อยางน ไมควรอยางยงแล. ในวนรงขน พวกภกษเขไปสบาน เหนโรงฉนอนไมไดจด อาสนะยงไมไดป นาฉนยงไมไดตงไว จงกลาววา "นางปตปชกา ไปไหน ?" ชาวบาน. ทานผเจรญ พระผเปนเจาทงหลายจกเหนนาง ณ ท ไหน ? วนวานน เมอพระผเปนเจาฉนแลว (กลบ) ไป, นางตายใน ตอนเยน. ภกษปถชนฟงคานนแลว ระลกถงอปการะของนางนน ไมอาจจะ กลนนาตาไวได, ธรรมสงเวชไดเกดแกพระขณาสพ. ภกษเหลานน ทาภตกจแลว ไปวหาร ถวายบงคมพระศาสดา ทลถามวา "ขาแต พระองคผเจรญ อบาสกาชอปตปชกา ลกขนเสรจสรรพแลว ทาบญม ประการตางๆ ปรารถนาถงสามเทานน, บดน นาง ตายแลว (ไป) เกด ณ ทไหน ?" พระศาสดา. ภกษทงหลาย นางเกดในสานกสามของตน นนแหละ. ภกษ. ในสานกสาม ไมม พระเจาขา.


พระศาสดา. ภกษทงหลาย นางปรารถนาถงสามนน กหามได, มาลาภารเทพบตร ในดาวดงสพภพ เปนสามของนาง, นางเคลอนจาก ทประดบดอกไมของสามนนแลว ไปบงเกดในสานกสามนนนนแลอก. ภกษ. ไดยนวา อยางนนหรอ ? พระเจาขา. พระศาสดา. อยางนน ภกษทงหลาย. ภกษ. นาเวช ! ชวตของสตวทงหลายนอย (จรง) พระเจาขา เชาตร นางองคาสพวกขาพระองค ตอนเยน ตามดวยพยาธทเกดขน. พระศาสดา. อยางนน ภกษทงหลาย ชอวา ชวตของสตว ทงหลายนอย (จรง), เหตนนแล มจจผกระทาซงทสด ยงสตว เหลาน ซงไมอม ดวยวตถกาม และกเลสกามนนแล ใหเปนไป ในอานาจของตนแลว ยอมพาเอาสตวทคราครวญ ราไรไป" ดงน แลว ตรสพระคาถานวา :- "มจจ ผทาซงทสด กระทานระผมใจของใน อารมณตาง ๆ เลอกเกบดอกไมอยเทยว ผไม อมในกามทงหลายนนแล สอานาจ." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา ปปผาน เหว ปจนนต ความวา ผมวเลอกเกบดอกไมคอกามคณทงหลาย อนเนองดวย อตภาพ และเนองดวยเครองอปกรณอย เหมอนนายมาลาการ เลอก เกบดอกไมตางชนดอยในสวนดอกไม ฉะนน. บาทพระคาถาวา พยาสตตมนส นร ความวา ผมจต


ซานไปโดยอาการตาง ๆ ในอารมณอนยงไมถงแลว ดวยสามารถ แหงความปรารถนา ในอารมณทถงแลว ดวยสามารถแหงความยนด. บาทพระคาถาวา อตตตเยว กาเมส ความวา ผไมอม ในวตถกามและกเลสกามทงหลายนนแล ดวยการแสวงหาบาง ดวย การไดเฉพาะบาง ดวยการใชสอยบาง ดวยการเกบไวบาง. บาทพระคาถาวา อนตโก กรเต วส ความวา มจจผทา ซงทสด กลาวคอมรณะ พานระผคราครวญ ราไร ไปอย ใหถง อานาจของตน. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน, เทศนา มประโยชนแกมหาชน ดงนแล. เรองนางปตปชกา จบ.


๕. เรองโกสยเศรษฐผมความตระหน* [๓๗] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอย ในกรงสาวตถ ทรงปรารภ เศรษฐชอโกสยะผมความตระหน ตรสพระธรรมเทศนานวา "ยถาป ภมโร ปปผ" เปนตน. เรอง (น) ตงขนแลวในกรงราชคฤห. สมบตของเศรษฐไมอานวยประโยชนแกใคร ๆ ดงไดสดบมา ในทไมไกลแหงกรงราชคฤห ไดมนคม (หนง) ชอสกกระ, เศรษฐคนหนง ชอโกสยะ มความตระหน มสมบต ๘๐ โกฏ ประจาอยในนคมนน. เขาไมใหแมหยดนามน (สกหยดเดยว) ดวยปลายหญา แกคนเหลาอน. (ทง) ไมบรโภคดวยตนเอง. สมบต ของเขานน ไมอานวยประโยชนแกปยชนทงหลายมบตรและภรรยา เปนตน ไมอานวยประโยชนแกสมณะและพราหมณทงหลาย คงเปน ของไมไดใชสอย ตงอย เหมอนสระโบกขรณ ทผเสอนาหวงแหน ดวยประการฉะนแล. [เศรษฐอยากกนขนมเบองจนผอม] วนหนง เวลาจวนสวาง พระศาสดาเสดจออกจากสมาบตอน ประกอบดวยความกรณาใหญ ทรงตรวจดหมสตวผเปนเผาพนธท พอแนะนาในการตรสรไดในสกลโลกธาต ไดทรงเหนอปนสยโสดา- ปตตผลของเศรษฐพรอมทงภรรยา ซงอยในทสดแหงท ๔๕ โยชน. * พระมหาเทยบ ป. ธ. ๖ วดบวรนเวศวหาร แปล.


กในวนกอนแตวนนน เศรษฐนนไปสพระราชมนเทยร เพอบารงพระ ราชา ทาการบารงพระราชาแลว กลบมา เหนคนบานนอกคนหนง ถกความหวครอบงา กาลงกนขนมกมมาส (ขนมเบอง) ใหเกดความ กระหายในขนมนนขน ไปสเรอนของตนแลว คดวา "ถาเราบอกวา เราอยากกนขนมเบอง' ไซร, คนเปนอนมากกจก (พากน) อยาก กนกบเรา, เมอเปนอยางนน วตถเปนอนมาก มงา ขาวสาร เนยใส นาออย เปนตน ของเรา กจกถงความหมดไป, เราจกไมบอกแก ใคร ๆ " ดงนแลว อดกลนความอยากเทยวไป, เมอเวลาลวงไป ๆ เขาผอมเหลองลงทกท มตวสะพรงดวยเสนเอน, แตนน ไมสามารถ จะกลนความอยากไวได เขาหองแลวนอนกอดเตยง. เขาแมถงความ ทกขอยางน กยงไมบอกอะไร ๆ แกใคร ๆ เพราะกลวเสยทรพย. [ภรรยาเศรษฐทอดขนมเบอง] ลาดบนน ภรรยาเขาไปหาเขาแลวลบหลงถามวา "ทานไม สบายหรอ ? นาย." เศรษฐ. ความไมสบายอะไร ๆ ของฉนไมม. ภรรยา. พระราชากรวทานหรอ ? เศรษฐ. ถงพระราชากไมกรวฉน. ภรรยา. เมอเปนเชนนน ความไมพอใจอะไร ๆ ทพวกลกชาย ลกหญงหรอปรชนมทาสกรรมกรเปนตนกระทาแกทาน มอยหรอ ? เศรษฐ. แมกรรมเหนปานนนกไมม. ภรรยา. กทานมความอยากในอะไรหรอ ?


แมเมอภรรยากลาวอยางนน เขากไมกลาวอะไร คงนอนเงยบ เสยงเพราะกลวเสยทรพย. ลาดบนน ภรรยากลาวกะเขาวา "บอกเถด นาย, ทานอยากอะไร ?" ลาดบนน ภรรยากลาวกะเขาวา "บอกเถด นาย, ทานอยากอะไร ?" เขาเปนเหมอนกลนคาพดไว ตอบวา "ฉนมความอยาก." ภรรยา. อยากอะไร ? นาย. เศรษฐ. ฉนอยากกนขนมเบอง. ภรรยา. เมอเปนเชนนน ทาไม ทานไมบอกแกดฉน, ทาน เปนคนจนหรอ ? , บดน ดฉนจกทอดขนมเบองใหพอแกคนทอยใน สกกรนคมทงสน. เศรษฐ. ประโยชนอะไรของเธอดวยคนพวกนน, พวกเขา ทางานของตน กจกกน (ของตน). ภรรยา. ถากระนน ดฉนจกทอดขนมเบองใหพอแกคนทอยใน ตรอกเดยวกน. เศรษฐ. ฉนรความทเธอเปนคนรวยทรพยละ. ภรรยา. ดฉนจะทอดใหพอแกคนทงหมด (ทอย) ในทใกล เรอนน. เศรษฐ. ฉนรความทเธอเปนคนมอธยาศยกวางขวางละ. ภรรยา. ถากระนน ดฉนจะทอดใหพอแกชนสกวาลกเมยทาน เทานนเอง. เศรษฐ. ประโยชนอะไรของเธอดวยคนพวกนน. ภรรยา. กดฉนจะทอดใหพอแกทานและดฉนหรอ ?


เศรษฐ. เธอจกทา ทาไม ? ภรรยา. ถากระนน ดฉนจะทอดใหพอแกทานผเดยวเทานน. เศรษฐ. เมอเธอทอดขนมทน, คนเปนจานวนมากกยอมหวง (ทจะกนดวย), เธอจงเวนขาวสาร (ทด) ทงสน ถอเอาขาวสารหก และเชงกรานและกระเบอง และถอเอานานมเนยใสนาผงและนาออย หนอยหนงแลวขนไปชนบนแหงปราสาท ๗ ชน แลวทอดเถด, ฉน คนเดยวเทานน จกนงกน ณ ทนน. นางรบคาวา "ดละ" แลวใหทาสถอสงของทควรถอ เอาขนไป สปราสาท แลวไลทาสไป ใหเรยกเศรษฐมา. เศรษฐนน ปดประต ใสลมและสลกทกประตตงแตประตแรกมา แลวขนไปยงชนท ๗ ปด ประตแลวนง ณ ชนแมนน. ฝายภรรยาของเขากตดไฟทเชงกราน ยก กระเบองขนตง แลวเรมทอดขนม. [พระมหาโมคคลลานะไปทรมานเศรษฐ] ครงนน พระศาสดาตรสเรยกพระมหาโมคคลลานเถระมาแต เชาตร ตรสวา "โมคคลลานะ ในสกกรนคม (ซงตงอย) ไมไกล กรงราชคฤห เศรษฐผมความตระหนนนคดวา 'เราจกกนขนมเบอง' จงใหภรรยาทอดขนมเบองบนปราสาท ๗ ชน เพราะกลวคนเหลาอน เหน, เธอจงไป ณ ทนนแลวทรมานเศรษฐ ทาใหสนพยศ๑ ใหผวเมย แมทง ๒ ถงขนม และนานม เนยใส นาผงและนาออย แลวนามา ยงพระเชตวนดวยกาลงของตน ; วนนเรากบภกษ ๕๐๐ รปจกนงใน ๑. นพพเสวน แปลตามศพทวา มความเสพผดออกแลว.


วหารนนแหละ, จกทาภตกจดวยขนมเทานน." แมพระเถระ กรบพระดารสของพระศาสดาวา "ดละ พระเจา ขา" แลวไปยงนคมนนดวยกาลงฤทธทนททเดยว เปนผนงหม เรยบรอย ไดยนอยทชองสหบญชร๑แหงปราสาทนน เหมอนรปแลวมณ ลอยเดนอยกลางอากาศเทยว. เพราะเหนพระเถระนนแล ดวงหทย ของมหาเศรษฐกสนสะทาน. เขาคดวา "เรามาทน เพราะกลวบคคล ทงหลายผมรปอยางนนนแล, แตสมณะนยงมายนอยทชองหนาตางได" เมอไมเหนเครองมอทตนควรจะฉวยเอา เดอดดาลทาเสยงตฏะ ๆ ประดจกอนเกลอทถกโรยลงในไฟ จงกลาวอยางนวา "สมณะ ทาน ยนอยในอากาศ จกไดอะไร ? แมจงกรมแสดงรอยเทาในอากาศซงหา รอยมไดอย กจกไมไดเหมอนกน." พระเถระจงกรมกลบไปกลบมา ในทนนนนแล. เศรษฐกลาววา "ทานจงกรมอยจกไดอะไร ? แม นงดวยบลลงก๒ ในอากาศ กจกไมไดเชนกน." พระเถระจงนงค บลลงก. ลาดบนน เศรษฐกลาวกะทานวา "ทานนงในอากาศ จกได อะไร ? แมมายนทธรณหนาตางกจกไมได." พระเถระไดยนอยท ธรณ (หนาตาง) แลว. ลาดบนน เขากลาวกะทานวา "ทานยนทธรณ (หนาตาง) จกไดอะไร ? แมบงหวนควนแลว กจกไมไดเหมอน กน". แมพระเถระกบงหวนควน. ปราสาททงสนไดมควนเปนกลม ๑. ศพทวา "สหบญชร" หมายความวา หนาตางมลกกรง แปลตามศพทวา "หนาตางม สณฐานประดจกรงเลบแหงสหะ. ๒. นงขดสมาธ.


เดยวกน. อาการนน ไดเปนเหมอนเวลาเปนทแทงตาทง ๒ ของ เศรษฐดวยเขม. เศรษฐไมกลาวกะทานวา "แมทานใหไฟโพลงอย กจกไมได" เพราะกลวไปไหมเรอน แลวคดวา "สมณะน จกเปน ผเกยวของอยางสนท ไมไดแลวจกไมไป, เราจกใหถวายขนมแกทาน ชนหนง" แลวจงกลาวกะภรรยาวา "นางผเจรญ เธอจงทอดขนม ชนเลก ๆ ชนหนง ใหแกสมณะแลว จงสงทานไปเสยเถอะ." นางหยอดแปงลงในถาดกระเบองนดเดยว. (แต) ขนม (กลาย) เปน ขนมชนใหญ ไดพองขนเตมทวทงถาด ตงอยแลว. เศรษฐเหน เหตนน กลาววา "(ชะรอย) หลอนจกหยบแปงมากไป" ดงนแลว ตกแปงหนอยหนงดวยมมทพพแลว หยอดเองทเดยว. ขนมเกดใหญกวา ขนมชนกอน. เศรษฐทอดขนมชนใด ๆ ดวยอาการอยางนน, ขนมชนนน ๆ กยงใหญโตทเดยว. เขาเบอหนาย จงกลาวกะภรรยา วา "นางผเจรญ เธอจงใหขนมแกสมณะนชนหนงเถอะ." เมอนาง หยบขนมชนหนงจากกระเชา, ขนมทงหมดกตดเนองเปนอนเดยวกน. นางจงกลาวกะเศรษฐวา "นาย ขนมทงหมดตดเนองเปนอนเดยวกน เสยแลว, ดฉนไมสามารถทาใหแยกกนได." แมเขากลาววา "ฉน จกทาเอง," แลวกไมอาจทาได. ถงทง ๒ คน จบทรม (แผนขนม) แมดงออกอย กไมอาจใหแยกออกจากกนไดเลย. ครนเมอเศรษฐนน ปลาอยกบขนม (เพอจะใหแยกกน), เหงอกไหลออกจากสรระแลว, ความหวกระหายกหายไป. ลาดบนน เขากลาวกะภรรยาวา "นาง ผเจรญ ฉนไมมความตองการขนมแลว, เธอจงใหแกสมณะเกด"


นางฉวยกระเชาแลวเขาไปหาพระเถระ. พระเถระแสดงธรรมแกคน แมทง ๒, กลาวคณพระรตนตรย, แสดงผลทานทบคคลใหแลวเปน อาท ใหเปนดงพระจนทรในพนทองฟาวา "ทานทบคคลใหแลว ยอมมผล, ยญทบคคลบชาแลว ยอมมผล." เศรษฐฟงธรรมนนแลว มจตเลอมใส กลาววา "ทานผเจรญ ทานจงมานงฉนบนบลลงก นเถด." [พระเถระนาเศรษฐและภรรยาไปเฝาพระศาสดา] พระเถระกลาววา "มหาเศรษฐ พระสมมาสมพทธเจาประทบ นงในวหารกบภกษ ๕๐๐ รป ดวยตงพระหฤทยวา "จกเสวยขนม, เมอทานมความชอบใจ, เศรษฐ ทานจงใหภรรยาถอเอาขนมและวตถ อนมนานมเปนตน, พวกเราจกไปสสานกของพระศาสดา." เศรษฐ. กบดน พระศาสดาประทบอย ณ ทไหนเลา ? ขอรบ. พระเถระ. ประทบอยในพระเชตวนวหาร ในทสดแหงท ๔๕ โยชนจากทน เศรษฐ. เศรษฐ. ทานผเจรญ พวกเราจกไปสนหนทางไกลมประมาณ เทาน จะไมลวงเลยเวลาอยางไร ? พระเถระ. มหาเศรษฐ เมอทานมความชอบใจ, เราจกนา ทานทง ๒ ไปดวยกาลงของตน: หวบนไดปราสาทของทานจกมใน ทของตนนเอง, แตเชงบนไดจกมทซมประตพระเชตวน, เราจกนา ไปสพระเชตวนโดยกาลชวเวลาลงจากปราสาทชนบนไปยงชนลาง.


เขารบวา "ดละ ขอรบ." พระเถระทาหวบนไดไวในทนน นนเองแลว อธษฐานวา "ขอเชงบนไดจงมทซมประตพระเชตวน." บนใดกไดเปนแลวอยางนนนนแล. พระเถระใหเศรษฐและภรรยาถง พระเชตวนเรวกวากาลทลงไปจากปราสาทชนบนลงไปยงชนลาง. สามภรรยาแมทง ๒ คนนน เขาไปเฝาพระศาสดาแลว กราบ ทลกาล. พระศาสดาเสดจเขาไปสโรงฉนแลว ประทบนงบนพทธอาสน ทเขาปลาดไวแลว พรอมดวยภกษสงฆ. มหาเศรษฐไดถวายทกษโณทก แตภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมข, ภรรยาใสขนมในบาตรของ พระตถาคตเจาแลว แมมหาเศรษฐพรอมดวยภรรยา กบรโภคขนม พอแกความตองการ. ความหมดสนของขนมไมปรากฏเลย. แมเมอเขา ถวายขนมแกภกษในวหารทงสนและ (ให) แกคนกนเดนทงหลายแลว ความหมดสนไป (แหงขนม) กไมปรากฏอยนนเอง. เขาทง ๒ จง กราบทลพระผมพระภาควา "ขาแตพระองคผเจรญ ขนมหาถงความ หมดไปไม." พระผมพระภาคตรสวา "ถากระนน ทานทง ๒ จงทงเสยท ซมประตพระเชตวน." เขาทง ๒ กทงแลวทเงอมซงไมไกลซมประต (พระเชตวน). แมทกวนน ทนน กยงปรากฏชอวา "เงอมขนมเบอง." มหาเศรษฐพรอมดวยภรรยาเขาไปเฝาพระผมพระภาค ไดยนอย ณ ทควรขางหนงแลว. พระผมพระภาคไดทรงกระทาอนโมทนาแลว. ในกาลจบอนโมทนา สามและภรรยาแมทง ๒ ดารงอยใน โสดาปตตผลแลว ถวายบงคมพระศาสดา ขนบนไดทซมประต


(พระเชตวน) แลว สถตอยทปราสาทของตนทเดยว. ตงแตนนมา เศรษฐไดเกลยทรพยจานวน ๘๐ โกฏ ในพระพทธศาสนานนแหละ. [พวกภกษสรรเสรญพระมหาโมคคลลานะ] ในเวลาเยนวนรงขน พวกภกษประชมกนในโรงธรรม นง กลาวคณกถาของพระเถระวา "ทานผมอายทงหลาย ทานทงหลาย จงดอานภาพของพระมหาโมคคลลานะ, ทานชอวาไมกระทบกระทง ศรทธา ไมกระทบกระทงโภคะ ทรมานเศรษฐผมความตระหนโดย ครเดยว กระทาใหหมดพยศแลว ใหถอเขาขนมนามาสพระเชตวน กระทาไวตรงพระพกตรพระศาสดาแลว ใหตงอยในโสดาปตตผล นา อศจรรย พระเถระมอานภาพมาก (จรง)." พระศาสดา ทรงสดบถอยคา ของพวกภกษดวยพระโสตธาต อนเปนทพย เสดจมาแลว ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดนพวกเธอ นงประชมดวยเรองอะไรกนหนอ ?" เมอภกษเหลานนกราบทลวา "ดวยเรองชอน" จงตรสสรรเสรญพระเถระวา "ภกษทงหลาย ธรรมดาอนภกษผทรมานสกล ไมกระทบกระทงศรทธา ไมกระทบ กระทงโภคะ ไมใหสกลชอกชา ไมเบยดเบยน (สกล) เปนดจ แมลงภเคลาเอาละอองจากดอกไม เขาไปหา (สกล) แลว ควรใหร พทธคณ, โมคคลลานะ บตรของเรากเปนเชนนน" ดงนแลว ตรส พระคาถานวา :-


"มนพงเทยวไปในบาน เหมอนแมลงภไมยง ดอก ส และกลนใหชอกชา ถอเอา (แต) รสแลวบนไป ฉะนน." [แกอรรถ] ชาตแหงสตวผกระทานาหวานชนดใดชนดหนง ชอวาภมรในพระ คาถานน. บทวา ปปผ เปนตน ความวา แมลงภเมอบนไปใน สวนดอกไม ไมยงดอก ส และกลนใหชอกชา คอวา ไมให เสยหาย บนไป. บทวา ปเลต ความวา ครนบนไปอยางนนแลว ดมรสจนพอ ความตองการ คาบเอารสแมอนไปเพอประโยชนแกการกระทานาหวาน แลว บนไป. แมลงภนน รอนลงสปาชฏแหงหนงแลว เกบรสซงเจอ ดวยธลนนไวในโพรงไมแหงหนงแลว กระทารสนาหวานใหเปนนาผง โดยลาดบ; ดอก หรอส และกลนของดอกไมนน หาชอกชาไป เพราะ การเทยวไปในสวนดอกไมแหงแมลงภนนเปนปจจยไม ทแท สงทงหมด คงเปนปกตอยนนเอง. บาทพระคาถาวา เอว คาเม มน จเร ความวา พระ อนาคารยมน ตางโดยเสขะและอเสขะกฉนนน เทยวรบภกษาในบาน โดยลาดบสกล. แทจรง การเสอมศรทธาหรอเสอมโภคะหามแกสกลทงหลาย เพราะการเทยวไปในบานของมนนนเปนปจจยไม, ศรทธากด โภคะกด


คงเปนปกตอยนนเอง; กแล พระเสขมนและอเสขมน ครนเทยวไป อยางนนออกมาแลว, พระเสขมน ปสงฆาฏ นง ณ ท ๆ สบายดวยนา ภายนอกบานกอนแลว พจารณา (อาหารบณฑบาต) ดวยสามารถ แหงการเปรยบดวยนามนหยอดเพลา ผาปดแผล และเนอแหงบตร แลวฉนบณฑบาต หลบเขาไปสไพรสณฑเหนปานนน พจารณา กมมฏฐานเปนไปภายใน กระทามรรค ๔ และผล ๔ ใหอยในเงอมมอ ใหได, สวนพระอเสขมน ประกอบการอยสลายในทฏฐธรรมเนองๆ. บณฑตพงทราบความทมนนนควรเหนสมกบแมลงภโดยการกระทา นาหวานเชนน. แตในทนทรงประสงคเอาพระขณาสพ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน. พระศาสดา ครนตรสพระธรรมเทศนานแลว เพอจะประกาศ คณของพระเถระแมใหยง จงตรสวา "ภกษทงหลาย โมคคลลานะ ทรมานเศรษฐผมความตระหนในบดนเทานนกหาไม, แมในกาลกอน เธอกทรมานเขาแลว ใหรความเกยวเนองกนแหงกรรมและผลแหง กรรมเหมอนกน" ดงนแลว เมอจะทรงประกาศเนอความน ทรงนา อดตนทาน (มาสาธก) ตรสอลลสชาดก๑นวา :- "คนทง ๒ เปนคนกระจอก คนทง ๒ เปนคน คอม คนทง ๒ เปนคนมตาเหล คนทง ๒ ม ๑. ข. ชา. เอก. ๒๗/๒๕. ตทฏกถา ๒/๑๖๓.


ตอมบนศรษะ, เราไมรจกเศรษฐชออลลส (วา) คนไหน ?" ดงนแล. เรองโกสยเศรษฐผมความตระหน จบ.


๖. เรองปาฏกาชวก* [๓๘] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในกรงสาวตถ ทรงปรารภอาชวก ชอปาฏกะ ตรสพระธรรมเทศนานวา "น ปเรส วโลมาน" เปนตน. [ชาวบานสรรเสรญธรรมเทศนาของพระพทธเจา] ดงไดสดบมา หญงแมเรอนคนหนงในกรงสาวตถ ปฏบตอาชวก ชอปาฏกะ ตงไวในฐานะดงลก. พวกมนษยในเรอนใกลเคยงของ นาง ฟงธรรมเทศนาของพระศาสดาแลว มาพรรณนาพระพทธคณ โดยประการตาง ๆ เปนตนวา "แหม ! พระธรรมเทศนาของพระ พทธเจาทงหลาย นาอศจรรย (นก)." [นางอยากไปฟงธรรมแตไมสมประสงค] หญงแมเรอนนน ฟงถอยคาสรรเสรญพระคณของพระพทธเจา แลว ประสงคจะไปสวหารแลวฟงธรรม จงเลาความนนแกอาชวก แลวกลาววา "พระผเปนเจา ดฉนจกไปสานกของพระพทธเจา." อาชวกนนหามวา "อยาไปเลย" แลวกเลยหามนางแมผออน วอนอยแลว ๆ เลา ๆ เสยทเดยว. นางคดวา "พระผเปนเจาน ไมใหเราไปวหารฟงธรรม, เรา จกนมนตพระศาสดามา แลวฟงธรรมในทนแหละ" ดงนแลว ใน เวลาเยน จงเรยกบตรชายมาแลวสงไปดวยคาวา "เจาจงไป, จงนมนต * พระมหาเทยบ ป. ธ. ๖. วดบวรนเวศวหาร แปล.


พระศาสดามาเพอเสวยภตตาหารพรงน." บตรชายนน เมอจะไป กไปทอยของอาชวกกอน ไหวอาชวก แลวนง. ทนน อาชวกนนถามเขาวา "เธอจะไปไหน ?" บตร. ผมจะไปนมนตพระศาสดาตามคาสงของคณแม. อาชวก. อยาไปสานกของพระองคเลย. บตร. ไมได พระผเปนเจา, ผมจกไป. อาชวก. เราทง ๒ คน จกกนเครองสกการะทคณแมของเธอทา ถวายพระศาสดานน, อยาไปเลย. บตร. ไมได พระผเปนเจา, คณแมจกดผม. อาชวก. ถากระนน กไปเถด, กแล ครนไปแลว จงนมนต (แต) อยาบอกวา 'พระองคพงเสดจไปเรอนของพวกขาพระองคในท โนนในถนนโนน หรอโดยหนทางโนน' (ทา) เปนเหมอนยนอยในท ใกลเหมอนจะไปโดยหนทางอน จงหนมาเสย. [บตรชายทาตามคาของอาชวก] เขาฟงถอยคาของอาชวกแลวไปสานกของพระศาสดา นมนตแลว ทากจทกสงโดยทานองอาชวกกลาวแลวนนแล แลวไปสานกของอาชวก นน ถกอาชวกถามวา "เธอทาอยางไร ?" จงตอบวา "ททานบอก ทงหมด ผมทาแลว ขอรบ." อาชวกกลาววา "เธอทาดแลว, เรา ทง ๒ คน จกกนเครองสกการะทคณแมของเธอทาไวเพอพระศาสดา นน" ดงนแลว ในวนรงขน อาชวกไดไปสเรอนนนแตเชาตร. พวกคน


ในบานพาอาชวกนนใหไปนงทหองหลง, พวกมนษยคนเคยฉาบทา เรอนนนดวยโคมยสด โปรยดอกไมซงมขาวตอกเปนท ๕ ลง แลวป ลาดอาสนะอนควรแกคามาก เพอประโยชนแกการประทบนงของพระ ศาสดา. จรงอย พวกมนษยทไมคนเคยกนพระพทธเจา ยอมไมรจกการ ปลาดอาสนะ. [พระพทธเจาเสดจไปเรอนอบาสกา] อนง ชอวากจ (เนอง) ดวยผแสดงทาง ยอมไมมแกพระ พทธเจาทงหลาย : เพราะหนทางทงหมด แจมแจงแกพระพทธเจา เหลานนแลววา "ทางนไปนรก, นไปกาเนดดรจฉาน, นไปเปตวสย, นไปมนษยโลก, นไปเทวโลก, นไปอมตนพพาน" ในวนททรง ยงหมนแหงโลกธาตใหหวนไหว แลวบรรลสมโพธทโคนตนโพธ นนแล. จงไมมคาทควรกลาวในหนทางแหงสถานทตาง ๆ มคาม และนคมเปนตนเลย เพราะฉะนน พระศาสดา ทรงถอบาตรและจวร แลว จงเสดจไปสประตเรอนของมหาอบาสกาแตเชาตร. นางออก มาจากเรอน ถวายบงคมพระศาสดาดวยเบญจางคประดษฐ อญเชญ ใหเสดจเขาไปภายในเรอน ใหประทบนงเหนออาสนะแลวถวาย ทกษโณทก องคาสดวยขาทนยะ (และ) โภชนยะอนประณต. อบาสกา ประสงคจะใหพระศาสดาผทรงภตกจเสรจแลว ทรงกระทาอนโมทนา จงรบบาตรแลว.


[อบาสกาฟงธรรมแลวถกอาชวกดา] พระศาสดา ทรงเรมธรรมกถาสาหรบอนโมทนา ดวยพระสร- เสยงอนไพเราะ. อบาสกา ฟงธรรมพลางใหสาธการวา "สาธ สาธ." อาชวกนงอยหองหลงนนแล ไดยนเสยนางใหสาธการแลว ฟงธรรมอย ไมอาจจะอดรนทนอยได จงออกไป ดวยคดวา "ทน แหละ นางไมเปนของเราละ" ดงนแลว ดาอบาสกาและพระศาสดา โดยประการตาง ๆ วา "อกาฬกณณ มงเปนคนฉบหาย, มงจงทา สกการะนแกสมณะนนเถด" ดงนเปนตน หนไปแลว. [อบาสกามจตฟงซาน] อบาสกา ละอาย เพราะถอยคาของอาชวกนน ไมอาจจะสงจต ซงถงความฟงซาน๑ ไปตามกระแสแหงเทศนาได. ลาดบนน พระศาสดา ตรสกะนางวา "อบาสกา เธอไมอาจ ทาจตใหไปตาม (แนว) เทศนาไดหรอ ?" อบาสกา. พระเจาคะ เพราะถอยคาของอาชวกน จตของ ขาพระองค เขาถงความฟงซานเสยแลว. พระศาสดา ตรสวา "ไมควรระลกถงถอยคาทชนผไมเสมอ ภาคกนเหนปานนกลาว. การไมคานงถงถอยคาเหนปานนแลว ตรวจ ดกจททาแลวและยงมไดทาของตนเทานนจงควร" ดงนแลว ตรสพระ คาถานวา :- ๑. อตถตต แปลตามศพทวา ซงความเปนอยางอน.


"บคคลไมควรทาคาแสยงขนของคนเหลาอน ไวในใจ, ไมควรแลดกจททาแลวและยงมไดทา ของคนเหลาอน, พงพจารณากจททาแลว และยง มไดทาของตนเทานน." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา น ปเรส วโลมาน ความวา ไมควรทาคาแสยงขน คอคาหยาบ ไดแก คาตดเสยซง ความรก ของคนเหลาอนไวในใจ. บาทพระคาถาวา น ปเรส กตากต ความวา ไมควรแลด กรรมททาแลวและยงไมไดทา ของคนเหลาอน อยางนวา "อบาสก โนน ไมมศรทธา ไมเลอมใส, แมวตถมภกษาทพพหนงเปนตน ใน เรอน เขากไมให, สลากภตเปนตนเขากไมให, การใหปจจยมจวร เปนตน ไมมแกอบาสกนน ; อบาสกาโนนกเหมอนกน ไมมศรทธา ไมเลอมใส, ภกษาทพพหนงเปนตน ในเรอนนางกไมให, สลากภต เปนตนกไมให, การใหปจจยมจวรเปนตน กไมมแกอบาสกานน, ภกษโนนกเชนกน ไมมศรทธา ไมเลอมใส ทงไมทาอปชฌายวตร, ไมทาอาจรยวตร, ไมทาอาคนตกวตร, ไมทาวตรเพอภกษผเตรยม จะไป, ไปทาวตรทลานพระเจดย, ไมทาวตรในโรงอโบสถ, ไมทา วตรทหอฉน, ไมทาวตรมวตรในเรอนไฟเปนอาท, ทงธดงคไร ๆ กไมมแกเธอ แมเหตสกวาความอตสาหะเพอความเปนผมภาวนา เปน ทมายนด กไมม."


บาทพระคาถาวา อตตโน ว อเวกเขยย ความวา กลบตร ผบวชดวยศรทธา เมอระลกถงโอวาท๑นวา "บรรพชต พงพจารณา เนอง ๆ วา 'วนคนลวงไป ๆ เราทาอะไรอย" ดงนแลว กพงแล ดกจททาแลวและยงมไดทาของตนอยางนวา "เราไมอาจจะยกตนขนส ไตรลกษณ คอ อนจจง ทกขง อนตตา แลวทาใหเกษมจากโยคะ หรอหนอ ?" ในกาลจบเทศนา อบาสกา ดารงอยในโสดาปตตผลแลว. เทศนามประโยชนแกมหาชน ดงนแล. เรองปาฏกาชวก จบ. ๑. อง. ทสก. ๒๔/๙๒.


๗. เรองฉตตปาณอบาสก* [๓๙] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในกรงสาวตถ ทรงปรารภฉตตปาณ อบาสก ตรสพระธรรมเทศนานวา "ยถาป รจร ปปผ" เปนตน. [ฉตตปาณเขาเฝาพระศาสดา] ความพสดารวา ในกรงสาวตถ ยงมอบาสก (คนหนง) ชอ ฉตตปาณ เปนผทรงพระไตรปฎก เปนอนาคาม. อบาสกนน เปนผ รกษาอโบสถ แตเชาตร ไดไปยงทบารงของพระศาสดา. จรงอย ชอวา อโบสถกรรม หามแกอรยสาวกผเปนอนาคามทงหลาย ดวย สามารถแหงการสมาทานไม พรหมจรรยและการบรโภคภตครงเดยว ของอรยสาวกผเปนอนาคามเหลานน มาแลวโดยมรรคนนแหละ เพราะ เหตนนแล พระผมพระภาคจงตรสวา "มหาบพตร๑ นางชางหมอ ชอฆฏการและ เปนผบรโภคภตครงเดยว มปรกตประพฤตพรหมจรรย มศล มกลยาณธรรม." โดยปรกตทเดยว ทานอนาคามทงหลาย เปน ผบรโภคภตครงเดยว และมปรกตประพฤตพรหมจรรยอยางนน. อบาสก แมมน กเปนผรกษาอโบสถอยางนนเหมอนกน เขาไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลวนงฟงธรรมกถา. [ฉตตปาณไมลกรบเสดจพระเจาปเสนทโกศล] ในสมยนน พระเจาปเสนทโกศล ไดเสดจไปสทบารงของพระ * พระมหาเทยบ ป. ธ. ๖. วดบวรนเวศวหาร แปล. ๑. ฆฏการสตร ม. ม. ๑๓/๓๗๕


ศาสดา. อบาสกเหนพระองคกาลงเสดจมา จงคดวา "เราควรลกขน หรอไมหนอ ?" ดงนแลว กไมลกขน ดวยสาคญวา "เรานงใน สานกของพระราชาผเลศ, การทเรานนเหนเจาประเทศราช แลวลก ขนตอนรบ ไมควร; กแล เมอเราไมลกขน พระราชาจกกรว, เมอพระราชานนแมกรวอย เรากจกไมลกขนตองรบละ; ดวยวา เรา เหนพระราชาแลว ลกขน กชอวา เปนอนทาความเคารพพระราชา, ไมทาความเคารพพระศาสดา; เราจกไมลกขนละ." กธรรมดาบรษผเปนบณฑต เหนคนทนงในสานกของทานท ควรเคารพกวา (ตน) ไมลกขน (ตอนรบ) ยอมไมโกรธ. แต พระราชาเหนอบาสกนน ไมลกขน (ตอนรบ) มพระมนสขนเคอง ถวายบงคมพระศาสดาแลวประทบนง ณ ทสมควรขางหนง. พระศาสดา ทรงทราบความทพระราชากรว จงตรสกถาพรรณนาคณของอบาสก วา "มหาบพตร ฉตตปาณอบาสกน เปนบณฑต มธรรมเหนแลว ทรงพระไตรปฎก ฉลาดในประโยชนและมใชประโยชน." เมอพระ ราชาทรงสดบคณกถาของอบาสกอยนนแล พระหฤทยกออน. [พระราชาตรสถามเหตทไมลกรบกะฉตตปาณ] ภายหลงวนหนง พระราชาประทบยนบนปราสาทชนบน ทอด พระเนตรเหนฉตตปาณอบาสกผทาภตกจเสรจแลว กนรม สวมรองเทา เดนไปทางพระลานหลวง จงรบสงใหราชบรษเรยกมา. อบาสกนน หบรมและถอดรองเทาออกแลว เขาไปเฝาพระราชา ถวายบงคมแลว ไดยนอย ณ ทควรขางหนง, ลาดบนน พระราชา ตรสกะอบาสก


นนวา "อบาสกผเจรญ ทาไมทานจงหบรมและถอดรองเทาออก เสยเลา ? อบาสก. ขาพระองคไดฟงวา 'พระราชารบสงหา' จงมาแลว. พระราชา. ความทเราเปนพระราชา (ชะรอย) ทานจกเพมร ในวนน (กระมง ?). อบาสก. ขาพระองคทราบความทพระองคเปนพระราชา แม ในกาลทกเมอ. พระราชา. เมอเปนเชนนน, ทาไม ในวนกอน ทานนงใน สานกของพระศาสดา เหนเราแลว จงไมลกขน (ตอนรบ). อบาสก. ขาแตมหาราช ขาพระองคนงในสานกของพระราชา ผเลศ เมอเหนพะราชประเทศราชแลวลกขน (ตอนรบ) พงเปน ผไมเคารพในพระศาสดา ; เพราะฉะนน ขาพระองคจงไมลกขน (ตอนรบ). พระราชา. ชางเถอะ ผเจรญ, ขอนงดไวกอน, เขาเลองลอ กนวา ทานเปนผฉลาดในประโยชนและมใชประโยชน ซงเปนไป ในทฏฐธรรมและสมปรายภพ ทรงพระไตรปฎก จงบอกธรรมแกเรา ทงหลายในภายในวงเถด. อบาสก. ขาแตสมมตเทพ ขาพระองคไมสามารถ. พระราชา. เพราะเหตไร ? อบาสก. เพราะวา ขนชอวาพระราชมนเทยร (แลว) ยอม เปนสถานทมโทษมาก, ขาแตสมมตเทพ ในพระราชมนเทยรน กรรมท


บคคลประกอบชวและด ยอมเปนกรรมหนก. พระราชา. ทานอยากลาวอยางนน, อยาทาความรงเกยจวา 'วนกอนเหนเราแลวไมลกขน (ตอนรบ).' อบาสก. ขาแตสมมตเทพ ขนชอวา สถานเปนทเทยวของ เหลาคฤหสถ เปนสถานทมโทษ, ขอพระองคจงรบสงใหนมนต บรรพชตรปหนงมาแลว จงใหบอกธรรมเถด. [พระอานนทสอนธรรมพระราชเทวทง ๒] ๑พระราชาทรงสงฉตตปาณอบาสกนนไปดวยพระกระแสวา "ดละ ผเจรญ, ขอทานจงไปเถด" ดงนแลว เสดจไปสทเฝาพระศาสดา ทลขอกะพระศาสดาวา "ขาพระเจา พระนางมลลกาเทวและพระนาง วาสภขตตยา พดอยวา 'จกเรยนธรรม' ขอพระองคกบภกษ ๕๐๐ รป จงเสดจไปสเรอนของขาพระองคเนองนตย ทรงแสดงธรรมแก หลอนทง ๒." พระศาสดา. ธรรมดาพระพทธเจาทงหลาย ไปในทแหงเดยว เนองนตย ไมม มหาบพตร. พระราชา. ถาอยางนน ขอจงประทานภกษรปอน พระเจาขา. พระศาสดา ไดทรงมอบใหเปนภาระแกพระอานนทเถระ. พระ เถระ ไปแสดงพระบาลแกพระนางเหลานนเนองนตย. ในพระนาง เหลานน พระนางมลลกาเทวไดเรยน ไดทอง (และ) ใหพระเถระ รบรองพระบาลโดยเคารพ. สวนพระนางวาสภขตตยา ไมเรยน ไม ๑. พมพเปนตวอยางในสนามหลวง พ.ศ. ๒๔๕๖.


ทอง โดยเคารพทเดยว (และ) ไมอาจใหพระเถระรบรองพระบาล โดยเคารพได. ภายหลงวนหนง พระศาสดาตรสถามพระเถระวา "อานนท อบาสกา (ทง ๒) ยงเรยนธรรมอยหรอ ?" พระอานนท. ยงเรยนธรรมอย พระเจาขา. พระศาสดา. อบาสกาคนไหน เรยนโดยเคารพ. พระอานนท. พระนางมลลกาเทว เรยนโดยเคารพ ทองโดย เคารพ อาจใหขาพระองค รบรองพระบาลโดยเคารพ พระเจาขา ; สวนธดาซงเปนพระญาตของพระ๑องค ไมเรยนโดยเคารพ ไมทอง โดยเคารพ ไมอาจใหขาพระองครบรองพระบาลโดยเคารพไดเลย ทเดยว. [วาจาสภาษตยอมมผลแกผปฏบต] พระศาสดา ทรงสดบถอยคาของพระเถระแลว ตรสวา "อานนท ธรรมดาธรรมทเรา (ผตถาคต) กลาวแลว ยอมไมมผล แกผไมฟง ไมเรยน ไมทอง ไมแสดง โดยเคารพ ดจวาดอกไมสมบรณ ดวยส (แต) ไมมกลน (หอม) ฉะนน, แตยอมมผลมาก มอานสงส มาก แกผทากจทงหลายมการฟงโดยเคารพเปนตน" ดงนแลว ได ตรส ๒ พระคาถาเหลานวา :- "ดอกไมอนงาม มส (แต) ไมมกลน (หอม) แมฉนใด, วาจาสภาษต กฉนนน ยอมไมมผล ๑. พระนางวาสภขตตยา เปนพระธดาของทาวมหานามผอนชาของพระศาสดา, นบตามลาดบ ชน พระนางวาสภขตตยาเปนพระภาคไนยของพระศาสดา.


แกผไมทาอย; (สวน) ดอกไมอนงาม มส พรอมดวยกลน (หอม) แมฉนใด, วาจาสภา กฉนนน ยอมมผลแกผทาดอย." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา รจร คองาม. บทวา วณณวนต คอ บรบรณดวยสและทรวดทรง. บทวา อคนธก คอ ไรจากกลน๑

มดอกหงอนไก ดอกกรรณกาเขา และดอกชยพฤกษเปนตนเปน ประเภท. บาทพระคาถาวา เอว สภาสตา วาจา ความวา พระ พทธพจน คอ ปฎก ๓ ชอวาวาจาสภาษต. พระพทธพจนนน เหมอน ดอกไมสมบรณดวยสและทรวดทรง (แต) ไมมกลน (หอม). เหมอนอยางวา ดอกไมไมมกลน (หอม), กลน (หอม) ยอมไม แผไป (คอไมอบไป) ในสรระของผทดทรงดอกไมอนไมมกลนนน ฉนใด, แมพระพทธพจนน กฉนนน ยอมไมนากลนคอการฟง กลนคอการจาทรง และกลนคอการปฏบตมาให ชอวายอมไมมผล แกผ (ซง) ไมตงใจประพฤตพระพทธพจนนนโดยเออเฟอ ดวยกจ ทงหลายมการฟงเปนตน, ชอวาผไมทากจทควรทาในพระพทธพจน นน; เพราะเหตนน พระศาสดาจงไดตรสวา "วาจาสภาษต กฉนนน ยอมไมมผลแกผไมทาอย." บทวา สคนธก ไดแก ดอกจาปาและบวเขยวเปนตนเปน ประเภท. บทวา เอว เปนตน ความวา กลน (หอม) ยอม ๑. คนธรหต สมพนธสนามหลวง พ.ศ. ๒๔๗๘ ไข.


แผไป (คอฟงไป) ในสรระของผทดทรงดอกไมนน ฉนใด; แม วาจาสภาษตกลาวคอพระพทธพจนปฎก ๓ กฉนนน ยอมมผล คอ ชอวายอมมผลมาก มอานสงสมาก เพราะนากลนคอการฟง กลนคอ การจาทรง กลนคอการปฏบตมาให แกบคคลผทาดอย คอบคคล ทตงใจทากจทควรทาในพระพทธพจนนน ดวยกจทงหลาย มการฟง เปนตน. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก ไดบรรลอรยผลทงหลาย มโสดาปตตผลเปนตน เทศนาไดเกดเปนประโยชนแกมหาชน ดงนแล. เรองฉตตปาณอบาสก จบ.


๘. เรองนางวสาขา* [๔๐] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอทรงเขาไปอาศยกรงสาวตถ ประทบอยในบพพา- ราม ทรงปรารภอบาสกาชอวสาขา ตรสพระธรรมเทศนานวา "ยถาป ปปผราสมมา" เปนตน. [พระศาสดาเสดจไปโปรดสตว] ดงไดสดบมา นางวสาขาอบาสกานน เกดในทองนาง สมนาเทว ภรยาหลวงของธนญชยเศรษฐ ผเปนบตรเมณฑกเศรษฐ ในภททยนคร แควนองค. ในเวลาทนางมอาย ๗ ขวบ พระศาสดา ทรงเหนอปนสยสมบต ของสตวผมเผาพนธทพงแนะนาเพอความ ตรสรมเสลพราหมณเปนตน มภกษสงฆหมใหญเปนบรวารเสดจจารก ไปถงนครนน. [ผมบญทง ๕ ในภททยนคร] กในสมยนน เมณฑกคฤหบด เปนหวหนาของผมบญมาก ๕ คน ครองตาแหนงเศรษฐอยในเมองนน. ชอวาคนทมบญมาก ๕ คนคอ เมณฑกเศรษฐ ๑ ภรยาหลวงของเศรษฐนน นามวาจนทปทมา ๑ บตรชายคนโตของเศรษฐนนเอง ชอธนญชย ๑ ภรยาของธนญชยนน ชอวาสมนาเทว ๑ คนใชของเมณฑกเศรษฐ ชอปณณะ ๑. [คนมงมในแควนของพระเจาพมพสาร ๕ คน] ใชจะมแตเมณฑกเศรษฐแตผเดยวเทานนกหาไม, กในแควน * พระมหาอน ป. ธ. ๖ วดพชยญาตการาม แปล.


ของพระเจาพมพสาร กไดมคนผมโภคะนบไมถวน ๕ คน คอ โชตยะ ๑ ชฏละ ๑ เมณฑกะ ๑ ปณณกะ ๑ กากวลลยะ ๑. [เมณฑกเศรษฐใหนางวสาขาไปรบพระศาสดา] ในทานเหลานน เมณฑกเศรษฐน ไดทราบความทพระทศพล เสดจถงนครของตน จงใหเรยกเดกหญงวสาขาลกสาวธนญชยเศรษฐผ บตรมา บอกวา "แมหน เปนมงคล ทงแกเจา, ทงแกเรา; แมหน กบพวกเดกหญงบรวารของเจา ๕๐๐ จงขนรถ ๕๐๐ คน แวดลอม ดวยทาส ๕๐๐ คน (ไป) ทาการตอนรบพระทศพล." นางรบวา "ดละ" แลวไดทาอยางนน. แตเพราะความทนางเปนเดกฉลาดใน เหตอนควรและไมควร นางจงไปดวยยาน เทาทยาน (ไปได) ลง จากยานแลว กเดนดงไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลว ไดยน ณ สวนขางหนง. ครงนน พระศาสดาทรงแสดงธรรม ดวยสามารถ แหงบรพจรรยาของนาง. [นางไดโสดาปตตผลแตอาย ๗ ขวบ] ในเวลาจบเทศนา นางพรอมดวยเดกหญง ๕๐๐ ตงอยใน โสดาปตตผลแลว. ฝายเมณฑกเศรษฐแล เขาเฝาพระศาสดา ฟง ธรรมกถา ตงอยในโสดาปตตผลแลว จงนมนตเพอเสวยอาหารเชา ในวนรงขน องคาสภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมข ดวยขาทนยะ โภชนยะอนประณตทเรอนของตน ไดถวายมหาทานโดยอบายนแล ตลอดกงเดอน. พระศาสดา ประทบอยในภททยนคร ตามความพอ พระหฤทยแลว กเสดจหลกไป.


[พระเจาปเสนทโกศลอยากไดผมบญ] กโดยสมยนนแล พระเจาพมพสารและพระเจาปเสนทโกศลตาง กเปนพระภสดาของพระภคนกนและกน. ตอมาวนหนง พระเจาโกศล ทรงดารวา "คนมโภคะนบไมถวน มบญมากทง ๕ ยอมอยในแควน พระเจาพมพสาร, ในแควนของเรา ผเชนนน แมเพยงคนเดยว กไมม ; อยากระนนเลย เราพงไปสนกของพระเจาพมพสารขอผมบญ มากสกคนหนง." พระองคเสดจไปในพระนครนนแลว อนพระราชทรงทาปฏสน- ถารทลถามวา "พระองคเสดจมา เพราะเหตไร ?" จงตรสวา "หมอมฉนมา ดวยประสงควา 'คนมโภคะนบไมถวน มบญมาก ตง ๕ คน อยในแควนของพระองค, หมอมฉนจกพาเอาคนหนงจาก ๕ คนนนไป, ขอพระองคจงประทานคนหนงใน ๕ คนนน แก หมอมฉนเถด." พมพสาร. หมอมฉนไมอาจจะใหตระกลใหญ ๆ ยายได. ปเสนทโกศล. หมอมฉนไมได กจกไมไป. [มอบธนญชยเศรษฐใหพระเจาโกศล] พระราชา (พระเจาพมพสาร) ทรงปรกษากบพวกอามาตย แลว ตรสวา "ชอวาการยายตระกลใหญ ๆ มโชตยสกลเปนตน เชน กบแผนดนไหว, บตรของเมณฑกมหาเศรษฐ ชอธนญชยเศรษฐมอย, หมอมฉนปรกษากบเธอเสรจแลว จกถวายคาตอบแกพระองค" ดงน แลว รบสงใหเรยกธนญชยเศรษฐมาแลว ตรสวา "พอ พระเจา


โกศลตรสวา 'จกพาเอาเศรษฐมาทรพยคนหนงไป, เธอจงไปกบ พระองคเถด." ธนญชย. เมอพระองคสงไป, ขาพระองคกจกไป พระเจาขา. พมพสาร. ถาเชนนน เธอจงทาการตระเตรยมไปเถด พอ. เศรษฐนน ไดทากจจาเปนทควรทาของตนแลว. ฝายพระราชา ทรงทาสกการะใหญแกเขาแลว ทรงสงพระเจาปเสนทโกศลไปดวย พระดารสวา "ขอพระองคจงพาเศรษฐนไปเถด." ทาวเธอพา ธนญชยเศรษฐนน เสดจไปโดยการประทบแรมราตรหนงในททงปวง บรรลถงสถานอนผาสกแหงหนงแลว กทรงหยดพก. [การสรางเมองสาเกต] ครงนน ธนญชยเศรษฐ ทลถามทาวเธอวา "ทนเปนแควน ของใคร ?" ปเสนทโกศล. ของเรา เศรษฐ. ธนญชย. เมอสาวตถ แตนไป ไกลเทาไร ? ปเสนทโกศล. ในทสด ๗ โยชน. ธนญชย. ภายในพระนครคบแคบ, ชนบรวารของขาพระองค มาก, ถาพระองคทรงโปรดไซร, ขาพระองคพงอยทนแหละ พระ เจาขา. พระราชาทรงรบวา "ดละ" ดงนแลว ใหสรางเมองในทนน ไดพระราชทานแกเศรษฐนนแลวเสดจไป. เมองไดนามวา "สาเกต" เพราะความทแหงสถานทอย ในประเทศนน อนเศรษฐจบจองแลว


ในเวลาเยน. แมในกรงสาวตถแล บตรของมคารเศรษฐ ชอวาปณณ- วฒนากมาร เจรญวยไดมแลว. ครงนน มาดาบดากลาวกะเขาวา "พอ เจาจงเลอกเดกหญงคนหนงในทเปนทชอบใจของเจา." ปณณ. กจดวยภรยาเหนปานนน ของผมไมมง มารดาบดา. เจาอยาทาอยางน ลก, ธรรมดาตระกลทไมมบตร ตงอยไมได [ลกษณะเบญจกลยาณ] เขาถกมารดาบดาพดรบเราอย จงกลาววา "ถากระนน ผม เมอไดหญงสาวประกอบพรอมดวยความงาม ๕ อยาง กจกทาตามคา ของคณพอคณแม." มารดาบดา. กชอวาความงาม ๕ อยางนน อะไรเลา ? พอ ปณณ. คอ ผมงาม, เนองาม, กระดกงาม, ผวงาม, วยงาม. กผมของหญงผมบญมาก เปนเชนกบกาหางนกยง แกปลอยระชาย ผานงแลว กกลบมปลายงอนขนตงอย. น ชอวาผมงาม. รมฝปากเชน กบผลตาลง (สก) ถงพรอมดวยสเรยบชดสนทด, น ชอวาเนองาม, ฟนขาวเรยบไมหางกน งดงามดจระเบยบแหงเพชร ทขายกขนตงไว และดจระเบยบแหงสงขทเขาขดสแลว, น ชอวากระดกงาม, ผว พรรณของหญงดาไมลกไลดวยเครอง๑ประเทองผวเปนตนเลย กดาสนท ประหนงพวงอบลเขยว, ของหญงขาว ประหนงพวงดอกกรรณกา, ๑. บาลควรจะเปน วณณกาทห ฯ


น ชอวาผวงาม. กแลหญงแมคลอดแลวตง ๑๐ ครง กเหมอนคลอด ครงเดยว ยงสาวพรงอยเทยว, นชอวา วยงาม ดงนแล. [เศรษฐสงพราหมณไปแสวงหาหญงเบญจกลยาณ] ครงนน มารดาบดาของนางปณณวฒนกมารนน เชญพราหมณ ๑๐๘ คนมาใหบรโภคแลว ถามวา "ชอวาหญงทตองดวยลกษณะ เบญจกลยาณ มอยหรอ ?" พราหมณเหลานน ตอบวา "จะ มอย." เศรษฐกลาววา "ถากระนน ชน (คอพราหมณ) ๘ คนจง ไปแสวงหาเดกหญงเหนปานน" ดงนแลว ใหทรพยเปนอนมาก สง วา "กในเวลาทพวกทานกลบ ขาพเจาทงหลายจกรสงทควรทาแก พวกทาน, ทานทงหลายไปเถด, แสวงหาเดกหญงแมเหนปานนน, และในเวลาทพบแลว พงประดบพวงมาลยทองคาน" ดงนแลว ใหมาลยทองคา อนมราคาแสนหนง สงไปแลว. พราหมณเหลานน ไปยงนครใหญ ๆ แสวงหาอย ไมพบเดก หญงทตองดวยลกษณะเบญจกลยาณ กลบมาถงเมองสาเกตโดยลาดบ ในวนมงานนกขตฤกษเปด จงคดกนวา "การงานของพวกเรา คงสาเรจในวนน." [งานประจาปของนครสาเกต] กในนครนน ชอวางานนกขต๑ฤกษเปดยอมมประจาป. ใน กาลนน แมตระกลทไมออกภายนอก กออกจากเรอนกบบรวาร ม ๑. ววฏนกขตต นกษตรเปดเผย เปนงานประจาปของนครสาเกต ในงานนชาวเมองทกคน เผยรางโดยปราศจากผาคลมปดหนา เดนเทาไปยงแมนา.


รางกายมไดปกปด ไปสฝงแมนาดวยเทาเทยว. ในวนนนถงบตรทง หลายของขตตมหาศาลเปนตน กยนแอบหนทางนน ๆ ดวยตงใจวา "พวกเรา พบเดกหญงมตระกลทพงใจ มชาตเสมอดวยตนแลว จกคลองดวยพวงมาลย." [พราหมณพบนางวสาขา] พราหมณแมเหลานน เขาไปยงศาลาแหงหนงรมฝงแมนาแลว ไดยนอย. ขณะนน นางวสาขา มอายยางเขา ๑๕-๑๖ ป ประดบ ประดาดวยเครองอาภรณครบทกอยาง อนเหลากมาร ๕๐๐ คนแวด ลอมแลว คดวา "เราจกไปยงแมนาแลวอาบนา" ถงประเทศนน แลว. ครงนนแล เมฆตงขนแลว กยงฝนใหตก. เดกหญง ๕๐๐ รบเดนเขาไปสศาลา. พวกพราหมณพจารณาอย กไมเหนเดกหญง เหลานนแมสกคนเดยว ทตองดวยลกษณะเบญจกลยาณ. นางวสาขา เขาไปยงศาลา ดวยการเดนตามปกตนนเอง. ผาและอาภรณเปยก โชก. พวกพราหมณเหนความงาม ๔ อยางของนางแลว ประสงค จะเหนฟน จงกลาวกะกนและกนวา "ธดาของพวกเรา เปนหญง เฉอยชา, สามของหญงคนน เหนทจกไมได แมเพยงขาวปลายเกวยน" ทนน นางวสาขา พดกะพราหมณเหลานนวา "พวกทานวาใครกน." พราหมณ. วาเธอ แม. ไดยนวา เสยงอนไพเราะของนาง เปลงออกประหนงเสยง กงสดาล. ลาดบนน นางจงถามพราหมณเหลานนดวยเสยงอนไพเราะ อกวา "เพราะเหตไร ? จงวาฉน."


พราหมณ. หญงบรวารของเธอ ไมใหผาและเครองประดบ เปยก รบเขาสศาลา, กจแมเพยงการรบมาสทมประมาณเทานของเธอ กมไดม, เธอปลอยใหผาและเครองอาภรณเปยกมาแลว; เพราะฉะนน พวกเราจงพากนวา. วสาขา. พอทงหลาย พวกทานอยพดอยางน, ฉนแขงแรงกวา เดกหญงเหลานน, แตฉนกาหนดเหตการณแลว จงไมมาโดยเรว. พราหมณ. เหตอะไร ? แม. [ชน ๔ จาพวกวงไปไมงาม] วสาขา. พอทงหลาย ชน ๔ จาพวก เมอวง ยอมไมงาม, เหตอนหนง แมอนอก ยงมอย. พราหมณ. ชน ๔ จาพวก เหลาไหน ? เมอวง ยอมไมงาม แม. วสาขา. พอทงหลาย พระราชาผอภเษกแลว ทรงประดบ ประดาแลวแลวเครองอาภรณทงปวงเมอถกเขมรวงไปในพระลานหลวง ยอมไมงาม, ยอมไดความครหาเปนแนนอนวา 'ทาไม พระราชา องคนจงวงเหมอนคฤบหด' คอย ๆ เสดจไปนนแหละ จงจะงาม; แมชางมงคลของพระราชา ประดบแลว วงไป กไมงาม, ตอเมอ เดนไปดวยลลาแหงชาง จงจะงาม, บรรพชต เมอวง กไมงาม, ยอม ไดแตความครหาอยางเดยวเทานนวา 'ทาไม สมณะรปน จงวงไป เหมอนคฤหสถ,' แตยอมงาม ดวยการเดนอยางอาการของผสงบเสงยม; สตร เมอวง กไมงาม, ยอมถกเขาตเตยนอยางเดยววา 'ทาไม หญงคน น จงวง เหมอนผชาย,' แตยอมงามดวยการเดนอยางธรรมดา; พอ


ทงหลาย ชน ๔ จาพวกเหลาน เมอวงไป ยอมไมงาม. พราหมณ กเหตอนอกอยางหนง เปนไฉน ? แม. วสาขา. พอทงหลาย ธรรมดามารดาบดา ถนอมอวยวะนอย ใหญ เลยงดธดา, เพราะวา พวกฉน ชอวาเปนสงของอนมารดา บดาพงชาย, มารดาบดาเลยงฉนมา กเพอตองการจะสงไปสตระกล อน, ถาวา ในเวลาทพวกฉนวงไป เหยยบชายผานงหรอลนลมลงบน พนดน มอหรอเทากจะพงหก, พวกฉนกจะพงเปนภาระของตระกล นนแล, สวนเครองแตงตว เปยกแลวกจกแหง; ดฉนกาหนดเหตน จงไมวงไป พอ. [พราหมณสวมมาลยทองให] พวกพราหมณเหนความถงพรอมแหงฟน ในเวลานางพด จง ใหสาธการแกนางวา "สมบตเชนน พวกเรายงไมเคยเหนเลย" แลว กลาววา "แม พวงมาลยน สมควรแกเธอเทานน" ดงนแลว จงได คลองพวกมาลยทองนนให. ลาดบนน นางจงถามพวกเขาวา "พอ ทงหลาย พวกทานมาจากเมองไหน ? พราหมณ. จากเมองสาวตถ แม. วสาขา. ตระกลเศรษฐ ชอไร ? พราหมณ. ชอมคารเศรษฐ แม. วสาขา. บตรของทานเจาพระคณ ชอไร ? พราหมณ. ชอปณณวฒนกมาร แม. นางวสาขานน รบรองวา "ตระกลของเรา เสมอกน" ดงน


แลว จงสงขาวไปแกบดาวา "ของคณพอและคณแม จงสงรถไปให พวกดฉน." กในเวลามา นางเดนมากจรง, ถงอยางนน จาเดมแต กาลทประดบดวยมาลยทองคาแลว ยอมไมไดเพอจะไปเชนนน. เดก หญงทงหลายผมอสระ ยอมไปดวยยานมรถเปนตน, หญงนอกนขน ยานธรรมดา (ไป), กนฉตรหรอใบตาลขางบน, เมอฉตรหรอใบตาล แมนนไมม กยกชายผานงขนมาพาดบนบาทเดยว, สวนบดาของนาง วสาขานน สงรถไป ๕๐๐ คน. นางวสาขานนกบบรวารขนรถไปแลว แมพวกพราหมณ กไดไปดวยกน. ทนน ทานเศรษฐ ถามพราหมณเหลานนวา "พวกทาน มาจากไหน ?" พราหมณ. มาจากเมองสาวตถ ทานมหาเศรษฐ. เศรษฐ. เศรษฐชอไร ? พราหมณ. ชอมคารเศรษฐ. เศรษฐ. บตรชอไร ? พราหมณ. ชอปณณวฒนกมาร. เศรษฐ. ทรพยมเทาไร ? พราหมณ. ๔๐ โกฏ ทานมหาเศรษฐ. เศรษฐ. รบคา ดวยคดวา "ทรพยเทานน, เทยบทรพยของ เรา กเทากบกากณกเดยว, แตจะประโยชนอะไรดวยเหตอน จาเดม แตกาลทนางทารกาไดเหตเพยงการรกษา." เศรษฐนน ทาสกการะ แกพราหมณเหลานน ใหพกอยวน ๒ วน แลวกสงกลบ.


[พราหมณกลบเมองสาวตถ] พวกเขา ไปกรงสาวตถแลว เรยน (ทานเศรษฐ) วา "พวก ขาพเจาไดนางทารกาแลว." เศรษฐ. ลกสาวของใคร ? พราหมณ. ของธนญชยเศรษฐ. เศรษฐนน คดวา "นางทารกาแหงตระกลใหญ อนเราไดแลว, ควรทเราจะนานางมาโดยเรวทเดยว" ดงนแลว กราบทลแดพระ ราชา เพอไปในเมองนน. พระราชา ทรงดารวา "ตระกลใหญนน อนเรานามาจาก สานกของพระเจาพมพสาร แลวใหอยอาศยในเมองสาเกต, ควรจะ ทาความยกยองแกตระกลนน" ดงนแลว จงรบสงวา "แมเรา ก จกไป." เศรษฐ ทลวา "ดละ พระเจาขา" ดงนแลว สงขาวไป บอกแกธนญชยเศรษฐวา "เมอขาพเจามา, แมพระราชากจกเสดจมา, พลของพระราชามาก, ทานจกอาจเพอทากนทควรทาแกชนประมาณ เทานน หรอจกไมอาจ." ฝายเศรษฐนอกน ไดสงขาวตอบไปวา "แมถาพระราชาจะ เสดจมาสก ๑๐ พระองค, ขอจงเสดจมาเถด." มคารเศรษฐ เวน เพยงคนเฝาเรอน พาเอาคนทเหลอในนครใหญถงเพยงนนไป หยด พกในหนทางกงโยชนแลว สงขาวไปวา "พวกขาพเจามาแลว."


[ธนญชยเศรษฐกบธดาจดสถานทตอนรบ] ธนญชยเศรษฐ สงเครองบรรณาการเปนอนมากไป แลวปรกษา กบธดาวา "แม ไดยนวา พอผวของเจา มากบพระเจาโกศล, เราควรจดเรอนหลงไหน สาหรบพอผวของเจานน, หลงไหน สาหรบพระราชา, หลงไหน สาหรบอสรชนมอปราชเปนตน." เศรษฐ- ธดาผฉลาด มญาณเฉยบแหลมดจยอดเพชร ตงความปรารถนาไว ตลอดแสนกป สมบรณแลวดวยอภนหาร จดแจงวา "ทานทงหลาย จงจดแจงเรอนหลงโนน เพอพอผวของเรา, หลงโนน เพอพระราชา, หลงโนน เพออปราชเปนตน" ดงนแลว ใหเรยกทาสและกรรมกร มา จดการวา "พวกทานเทานคน จงทากจทควรทาแกพระราชา, เทา นคน จงทากจทควรทาแกอปราชเปนตน, พวกทานนนแล จงดแล แมสตวพาหนะมชางและมาเปนตน, แมคนผกมาเปนตน มาถงแลว จกไดชมมหรสพในงานมงคล." ถามวา "เพราะเหตไร ? (นางจงจดอยางนน)." ตอบวา "(เพราะ) คนบางพวก อยาไดเพอพดวา 'เราไปส ทมงคลแหงนางวสาขา ไมไดอะไรเลย, ทาแตกจมการเฝามาเปนตน ไมไดเทยวตามสบาย." [เครองแตงตวนางวสาขา ๔ เดอนจงแลว] ในวนนนแล บดาของนางวสาขา ใหเรยกชางทองมา ๕๐๐ คน แลว กลาววา "พวกทานจงทาเครองประดบ ชอมหาลดาปสาธน


แกธดาของเรา" ดงนแลว สงใหใหทองคามสสกพนลม และเงน แกวมณ แกวมกดา แกวประพาฬและเพชรเปนตน พอสมกบทองนน. พระราชา ประทบอย ๒-๓ วนแลว ทรงสงขาวไปแกธนญชย- เศรษฐวา "เศรษฐไมสามารถทาการเลยงดพวกเราได, ขอเศรษฐ จงรกาลไปแหงนางทารกาเถด." ฝายเศรษฐนน สงขาวไปทลพระราชาวา "บดน กาลฝนมา ถงแลว, ใคร ๆ ไมอาจเพอเทยวไปตลอด ๔ เดอนได; การทหม พลของพระองค ไดวตถใด ๆ สมควร, วตถนน ๆ ทงหมด เปน ภาระของขาพระองค; พระองคผสมมตเทพจกเสดจไปไดในเวลาท ขาพระองคสงเสดจ." จาเดมแตกาลนน นครสาเกต ไดเปนนครราวกะ มนกษตรเปนนตย. วตถมพวงดอกไมของหอมและผาเปนตน เปนของอนเศรษฐ จดแลวแกชนทงหมด ตงตนแตพระราชาแล. ชนเหลานนคดกนวา "เศรษฐทาสกการะแกพวกเราถายเดยว. ๓ เดอนลวงไปแลว โดย อาการอยางน. สวนเครองประดบ กยงไมเสรจกอน. ผควบคมงาน๑

มาแจงแกเศรษฐวา "สงอนทชอวาไมม กหาไม, แตฟนสาหรบ หงตมภตเพอหมพล ไมพอ." เศรษฐ กลาววา "ไปเถดพอทงหลาย, พวกทานจง (รอ) ขนเอาโรงชางเกา ๆ เปนตนและเรอนเกาในนครน หงตมเถด." แมเมอหงตมอยอยางนน, กงเดอนลวงไปแลว. ลาดบนน ผ ๑. กมมาธฏายกา ผดแลการงาน (Superintendent of work, inspector.)


ควบคมงาน มาแจงแกทานเศรษฐอกครงวา "ฟนไมม." เศรษฐ กลาววา "ใคร ๆ ไมอาจไดฟนในเวลาน, พวกทาน จงเปดเรอน คลงผาทงหลาย แลวเอาผาเนอหยาบ ทาเกลยวชบลงในตมนามนหง ภตเถด." ชนเหลานน ไดทาอยางนน ตลอดกงเดอน. ๔ เดอนลวง ไปแลวโดยอการอยางน. แมเครองประดบกเสรจแลว. [เครองประกอบในมหาลดาปสาธน] เพชร ๔ ทะนาน ไดถงอนประกอบเขาในเครองประดบนน, แกวมกดา ๑๑ ทะนาน, แกวประพาฬ ๒๐ ทะนาน, แกวมณ ๓๓ ทะนาน. เครองประดบนน ไดถงความสาเรจ ดวยรตนะเหลานและ เหลาอน ดวยประการฉะน. เครองประดบไมสาเรจดวยดาย, การ งานททาดวยดาย เขาทาแลวดวยเงน. เครองประดบนน สวมท ศรษะแลว ยอมจดหลงเทา. ลกดมทเขาประกอบทาเปนแหวนในทนน ๆ ทาดวยทอง, หวง ทาดวยเงน, แหวนวงหนง ททามกลางกระหมอม, หลงหทงสอง ๒ วง, ทหลมคอ ๑ วง, ทเขาทงสอง ๒ วง, ทขอศอกทงสอง ๒ วง, ทขางสะเอวทงสอง ๒ วง ดงน. กในเครองประดบนนแล เขาทานกยง ตวหนงไว. ขนปกทาดวยทอง ๕๐๐ ขน ไดมทปกเบองขวาแหงนกยง นน, ๕๐๐ ขน ไดมทปกเบองซาย, จะงอยปาก ทาดวยแกวประพาฬ, นยนตาทาดวยแกวมณ, คอและแววหางกเหมอนกน, กานขนทาดวย เงน, ขากเหมอนกน. นกยงนน สถตอยทามกลางกระหมอมแหง นางวสาขา ปรากฏประหนงนกยงยนราแพนอยบนยอดเขา. เสยแหง


กานขนปกพนหนง เปนไปประหนงทพยสงคตและประหนงเสยงกกกอง แหงดนตรประกอบดวยองค ๕. ชนทงหลายผเขาไปสทใกลเทานน ยอมทราบวา นกยงนนไมใชนกยง (จรง). เครองประดบมคา ๙ โกฏ. ทานเศรษฐใหคาหตถกรรม (คาบาเหนจ) แสนหนง. [หญงถวายจวรยอมไดมหาลดาปสาธน] ถามวา "กเครองประดบนน อนนางวสาขานนไดแลว เพราะ ผลแหงกรรมอะไร ?" แกวา "ไดยนวา ในกาลแหงพระกสสปสมมาสมพทธเจา นาง ถวายจวรสาฎก แกภกษ ๒ หมนรปแลว ไดถวายดวยบาง เขมบาง เครองยอมบาง ซงเปนของตนนนเอง. นางไดแลวซงเครองประดบน เพราะผลแหงจวรทานนน. กจวรทานของหญงทงหลาย ยอมถงทสด ดวยเครองประดบชอมหาลดาปสาธน, จวรทานของบรษทงหลาย ยอม ถงทสด ดวยบาตรและจวรอนสาเรจแลวดวยฤทธ." [เศรษฐจดไทยธรรมใหนางวสาขา] มหาเศรษฐ ทาการตระเตรยม เพอธดาโดย ๔ เดอนอยางนน แลว เมอจะใหไทยธรรมแกธดานน ไดใหเกวยนเตมดวยกหาปณะ ๕๐๐ เลม, ไดใหเกวยนเตมดวยภาชนะทองคา ๕๐๐ เลม, เตมดวย ภาชนะเงน ๕๐๐ เลม, เตมดวยภาชนะทองแดง ๕๐๐ เลม, เตมดวย ภาชนะสารด ๕๐๐ เลม, เตมดวยผาดายผาไหม ๕๐๐ เลม, เตมดวย เนยใส ๕๐๐ เลม, เตมดวยนามน ๕๐๐ เลม, เตมดวยนาออย ๕๐๐


เลม, เตมดวยขาวสารแหงขาวสาล ๕๐๐ เลม, เตมดวยเครองอปกรณ มไถและผาลเปนตน ๕๐๐ เลม. ไดยนวา ความคดอยางนไดมแกมหาเศรษฐนนวา "ในทแหง ธดาของเราไปแลว นางอยาไดสงคนไปสประตเรอนของคนอนวา "เราตองการดวยวตถชอโนน;" เพราะฉะนน มหาเศรษฐจงไดสงให ใหเครองอปกรณทกสง (แกธดาของตน). มหาเศรษฐไดใหรถ ๕๐๐ คน ตงนางสาวใชรปงามผประดบดวยเครองอลงการพรอมสรรพไว บนรถคนละ ๓ คน ๆ, ไดใหนางปรจารกา ๑,๕๐๐ คน ดวยสงวา "พวกเจาเทานคนจงใหธดาของเราอาบ เทานคนใหบรโภค เทานคน แตงตว เทยวไป." ครงนน มหาเศรษฐไดมความคดอยางนวา "เราจดใหโค แกธดาของเรา." ทานสงบรษวา "พนาย พวกทานจงไป, จงเปด ประตคอกนอยแลว ยนถอกลอง ๓ ใบ อยในท ๓ คาวต, ยนอยท ขางทง ๒ ในทประมาณอสภะ ๑ โดยสวนกวาง, ถดจากนนจงอยา ใหแมโคทงหลายไปทอน, พงตกลองสญญาในเวลาแมโคหยดแลง อยางน." บรษเหลานน ไดทาอยางนนแลว. เวลาแมโคออกจากคอก ไดคาวต ๑ พวกเขาไดตกลองสญญาขน, ในเวลาแมโคไปไดกงโยชน ไดตกลองสญญาอก, แตในเวลาแมโคไปได ๓ คาวต พวกเขาได หามการไปโดยสวนกวางอก แมโคทงหลายไดยนเบยดกนและกนใน ทยาวประมาณ ๓ คาวต กวางประมาณอสภะ ๑ ดวยประการอยางน. มหาเศรษฐสงใหปดประตคอก ดวยคาวา "โคเทาน พอแลว


แกธดาของขาพเจา, พวนเจาจงปดประตเถด." เมอเขาปดประตคอก แลว, เพราะผลบญของนางวสาขา โคตวมกาลงและแมโคนมทงหลาย กกระโดดออกไปแลว. เมอพวกมนษยหามอยนนแล, โคตวมกาลง ๖ หมนตว และแมโคนม ๖ หมนตว ออกแลว, (และ) ลกโค ตวมกาลง มจานวนเทานน กออกไปแลว, พวกโคอสภะของแมโค นมเหลานนกไดตดตามไปแลว. ถามวา "กโคทงหลายไปแลวอยางนน เพราะผลแหงกรรม อะไร ?" แกวา "เพราะผลแหงทานทนางวสาขาถวายแลวแกภกษหนม และสามเณรผหามอย ๆ." ไดยนวา ในกาลแหงพระกสสปสมมาสมพทธเจา นางเปนนอง สดทองของธดาทง ๗ ของพระเจากก มพระนามวาสงฆทาส เมอ ถวายเบญจโครสทานแกภกษ ๒ หมนรป- แมเมอภกษหนมและสาม- เณรปดบาตรหามอยวา "พอ พอ" กยงรบสงวา "นอรอย นนาฉน" แลวไดถวาย (อก). เพราะผลแหงกรรมนน โคเหลานน แมเขา หามอย กออกไปแลวอยางนน. ในเวลาทเศรษฐใหทรพยเทาน (แกธดา) แลว ภรยาของ เศรษฐไดพดวา "ทกสงอนทานจดแจงแลวแกธดาของเรา, แตคนใช ชายหญง ผทาการรบใช ทานมไดจดแจง, ขอนนเพราะเหตไร ?" เศรษฐ." (ทเราไมจดแจง) เพอรคนผมความรกและชงในธดาของเรา, เพราะเราจะจบคอพวกทไมไปกบธดานนสงไปไมได, แตในเวลาจะขน


ยานไปนนแล เราจะพดวา 'ใครอยากไปกบนางวสาขานน กจงไป, ผไมอยากไป กอยาไป." ลาดบนน เศรษฐคดวา "ธดาของเรา จกไปพรงน" นงใน หอง ใหธดานงในทใกลแลวไดใหโอวาทวา "แม ธรรมดาหญงผอย ในสกลผว รกษาภรรยานและน จงจะควร. แมมคารเศรษฐน นงในหองถดไป ไดยนโอวาทของธนญชยเศรษฐแลว. [โอวาท ๑๐ ขอของเศรษฐ] ฝาย (ธนญชย) เศรษฐนน สอนธดาอยางนนแลว ใหโอวาท ๑๐ ขอนวา "แม ธรรมดาหญงทอยในสกลพอผวแมผว ไมควร นาไฟภายในออกไปภายนอก, ไมควรนาไฟภายนอกเขาไปภายใน, พง ใหแกคนทใหเทานน, ไมพงใหแกคนทไมให, พงใหแกคนทงทใหทง ทไมให, พงนงใหเปนสข, พงบรโภคใหเปนสข, พงนอนใหเปนสข, พงบาเรอไฟ, พงนอบนอมเทวดาภายใน" ดงนแลว ในวนรงขน เรยกประชมเสนาทงหมดแลว จงเอากฎมพ ๘ คนใหเปนผคาประกน ในทามกลางราชเสนาแลว กลาววา "ถาโทษเกดขนแกธดาของเรา ในท ๆ ไปแลว, พวกทานพงชาระ" ดงนแลว ประกบธดาดวยเครอง ประดบชอมหาลดาปสาธน ซงมคาได ๙ โกฏ ใหทรพย ๕๔ โกฏ เปนคาจณสาหรบอาบ ใหขนสยานแลว ใหคนเทยวตกลองประกาศ ในบานสวย ๑๔ ตาบลอนเปนของตน เทาอนราชบร รอบเมอง สาเกตวา "ชนผอยากไปกบธดาของเรา กจงไป." ชาวบาน ๑๔ ตาบลพอไดยนเสยง จงออกไปไมเหลอใคร ๆ


เลย ดวยคดวา "จดมประโยชนอะไรแกพวกเราในทน ในเวลาทแม เจาของเราไปเสย." ฝายธนญชยเศรษฐ ทาสกการะแดพระราชาและ มคารเศรษฐแลว กตามไปสงธดากบคนเหลานนหนอยหนง. มคารเศรษฐ นนในยามนอยไปขางหลงยานทงหมด เหนหมพล แลว จงถามวา "นนพวกไหน ?" พวกคนใช. ทาสหญงทาสชาย ผรบใชของหญงสะใภของทาน. มคารเศรษฐ. ใครจกเลยงดคนจานวนเทานนได; พวกทานจง โบยคนพวกนนแลวไลใหหนไป, จงฉดพวกทไมหนออกจากทน. แตนางวสาขากลาววา "หลกไป, อยาหาม, พลนนแล จก ใหภตแกพล." แมเมอนางกลาวอยางนน, เศรษฐกยงกลาววา "แม เราไมม ความตองการดวยชนเหลานน, ใครจกเลยงคนเหลานได" ดงนแลว จงใหโบยดวยกอนดนและทอนไมเปนตน ไลใหหนไปแลวพาพวกท เหลอไป ดวยคดวา "เราพอละ ดวยคนจานวนเทาน." [นางวสาขาถงกรงสาวตถ] ครงเวลาถงประตนครสาวตถ นางวสาขาคดวา "เราจกนงใน ยานทปกปดเขาไปหรอหนอ ? หรอจะยนบนรถเขาไป." ทนนนางได ตกลงใจอยางนวา "เมอเราเขาไปดวยยานทปกปด, ความวเศษแหง เครองประดบชอมหาลดาปสาธนจกไมปรากฏ." นางยนบนรถแสดงตน แกชาวนครทงสน เขาไปสนครแลว. ชาวกรงสาวตถ เหนสมบต ของนางวสาขาแลว จงพดกนวา "นยวา หญงนนชอวสาขา, สมบต


เหนปานนนสมควรแกนางแท." นางวสาขานน เขาไปสเรอนของเศรษฐ ดวยสมบตมาก ดวย ประการฉะน. กในวนทนางมาถง ชาวนครทงสน ไดสงบรรณาการไป ตามกาลง ดวยคดวา "ธนญชยเศรษฐ ไดทาสกการะมากมายแกพวก เราผถงนครของตน." นางวสาขาไดใหบรรณาการทเขาสงมาแลว ๆ (ทา) ใหเปนประโยชนทกอยาง ในตระกลอน ๆ ในนครนนนนแหละ. [นางวสาขาเจรจาไพเราะ] นางกลาวถอยคาเปนทรก เหมาะแกวนของคนเหลานน ๆ วา "ทานจงใหสงนแกคณแมของฉน, จงใหสงนแกคณพอของฉน, จง ใหสงนแกพชายนองชายของฉน, จงใหสงนแกพสาวนองสาวของฉน" ดงนแลว สงบรรณาการไป, ไดทาชาวนครทงหมดใหเปนเหมอนพวก ญาต ดวยประการฉะน. ตอมาในระหวางตอนกลางคน นางฬาตวเปนแมมาอาชาไนยของ นางไดตกลก. นางใหพวกทาสถอประทปดามไปในทนนแลว ยกนางฬา ใหอาบดวยนาอน ใหทาดวยนามน แลวไดไปสทอยของตนตามเดม. มคารเศรษฐ เมอทาอาวาหมงคลของบตร หาไดคานงถงพระ ตถาคต แมประทบอยในวหารใกลไม อนความรกทตงอยเฉพาะใน พวกสมณะเปลอยสนกาลนาน เตอนอย คดวา "เราจกทาสกการะ แมแกพระผเปนเจาของเรา" ดงนแลว วนหนงใหคนหงขาวปายาส แขงบรรจในภาชนะใหม หลายรอยสารบ ใหนมนตพวกอเจลกะ๑

๑. อเจลกะ คนผถอลทธเปลอยกาย.


๕๐๐ คน เชญเขาไปในเรอนแลว จงสงขาวแกนางวสาขาวา "สะใภ ของฉนจงมา, ไหวพระอรหนตทงหลาย." [นางวสาขาตาหนพอผว] นางเปนอรยสาวกาผโสดาบน พอ ไดยนคาวา "อรหนต" กเปนผราเรงยนด มาสทบรโภคแหงอเจลกะเหลานน แลดอเจลกะ เหลานนแลว คดวา "ผเวนจากหรโอตตปปะเหนปานน ยอมชอวา พระอรหนตไมได, เหตไร พอผวจงใหเรยกเรามา ? ตเตยนเศรษฐ แลว กไปทอยของตนตามเดม. พวกอเจลกะเหนอาการของนางวสาขานนแลว จงตเตยนเศรษฐ โดยเปนเสยงเดยวกนทงหมดวา "คฤหบด ทานไมไดหญงอนแลวหรอ จงใหสาวกาของสมณโคดมซงเปนนางกาฬกณณตวสาคญเขามาในทน ? จงใหขบไลนางออกจากเรอนนโดยเรว." เศรษฐนนคดวา "เราไม อาจใหขบไลออก ดวยเหตเพยงถอยคาของทานเหลานเทานน, นาง เปนธดาของสกลใหญ" ดงนแลว จงกลาววา "พระผเปนเจาทงหลาย ธรรมดาเดก รบางไมรบาง พงทา, ทานทงหลายนงเสยเถอะ" สง อเจลกะเหลานนไปแลว นงบนอาสนะมคามาก บรโภคขาวมธปายาส มนานอยในถาดทองคา. ในสมยนน พระเถระผถอการเทยวบณฑบาตเปนวตรรปหนง กาลงเทยวบณฑบาต ไดเขาไปสเรอนหลงนนแลว. นางวสาขายนพด พอผวอย เหนพระเถระรปนนแลว คดวา "การบอกพอผวไมควร," จงไดเลยงออกไปยนโดยอาการทพอผวนนจะเหนพระเถระได. แต


เศรษฐนนเปนพาล แมเหนพระเถระ กแกลงทาเปนเหมอนไมเหน กมหนาบรโภคอยนนเอง. [นางวสาขาตพอผววาบรโภคของเกา] นางวสาขารวา "พอผวของเราแมเหนพระเถระ กไมเอาใจ ใส๑" จงกลาววา "นมนตไปขางหนาเถด เจาขา, พอผวของดฉน กาลงบรโภคของเกา." เศรษฐนน แมอดกลนไดในเวลาทพวกนครนถ บอก (แต) ในขณะทนางวสาขากลาววา "บรโภคของเกา" นนเอง กวางมอ กลาววา "ทานทงหลายจงนาขาวปายาสนไปเสยจากทน, จงขบไลนางนนออกจากเรอนน, นางคนนทาใหเราเปนผชอวาเคยวกน ของไมสะอาด ในกาลมงคลเชนน." กแลทาสและกรรมกรทงหมดในเรอนนน ลวนเปนคนของนาง วสาขา จงไมอาจจะเขาใกล, ใครจกจบนางทมอหรอทเทา, แมผสามารถ กลาวดวยปากกไมม. นางวสาขาฟงคาของพอผวแลว กลาววา "คณพอ ดฉน จะไมออกไปดวยเหตเพยงเทาน, คณพอมไดนาดฉนมา เหมอน นานางกมภทาสมาแตทานา, ธรรมดาธดาของมารดาบดาผยงมชวต อย จะไมออกไปดวยเหตเพยงเทาน; เพราะเหตนนแล ในเวลาจะ มาทน คณพอของดฉน จงไดเรยกกฎมพ ๘ คนมา พดวา 'ถาโทษ ๑. ส น กโรต.


เศรษฐคดวา "นางวสาขาน พดด" จงใหเรยกกฎมพทง ๘ มาแลวบอกวา "นางทารกาน วาฉนผนงรบประทานเขาปายาส มนาแขนในถาดทอง ในเวลามงคลวา 'ผกนของไมสะอาด,' พวก ทานยกโทษนางวสาขานขนแลว จงครานางนออกจากเรอนน." กฎมพ. ทราบวา อยางนนหรอ ? แม. วสาขา. ฉนไมไดพดอยางนน, แตเมอพระเถระผถอการเทยว บณฑบาตเปนวตรรปหนง ยนอยทประตเรอน, พอผวของฉน กาลง รบประทานขาวธปายาสมนานอย ไมใสใจถงพระเถระนน, ฉนคดวา 'พอผวของเรา ไมทาบญในอตภาพน, บรโภคแตบญเกาเทานน, จง ไดพดวา 'นมนตไปขางหนาเถด เจาขา, พอผวของดฉน กาลงบรโภค ของเกา,' โทษอะไรของดฉนจะมในเพราะเหตนเลา ? กฎมพ. ทาน โทษในเพราะเหตน มไดม, ธดาของขาพเจา กลาวชอบ, เหตไร ทานจงโกรธ ? เศรษฐ. ทานทงหลาย โทษอนน เปนอนพนไปกอน, แต วนหนง ในมชฌมยาม นางวสาขานอนคนใชชายหญงแวดลอมแลว ไดไปหลงเรอน. กฎมพ. ทราบวา อยางนนหรอ ? แม. วสาขา. พอทงหลาย ดฉนไมไดเปนเพราะเหตอน, กเมอนางฬา แมมาอาชาไนยตกลกแลวใกลเรอนน ดฉนคดวา 'การทนงเฉย ไมเอาเปนธระเสยเลย ไมสมควร' จงใหคนถอประทปดามไปกบพวก หญงคนใช ใหทาการบรหารแกแมฬาทตกลกแลว, ในเพราะเหตน


ดฉนจะมโทษอะไร ? กฎมพ. ทาน ธดาของพวกขาพเจา ทากรรมแมพวกหญงคนใช ไมพงทาในเรอนของทาน, ทานยงเหนโทษอะไร ในเพราะเหตน ? เศรษฐ. ทานทงหลาย แมในเรองน จะไมมโทษ กชางเถอะ, แตวา บดาของนางวสาขาน เมอกลาวสอนนางวสาขาน ในเวลาจะ มาทน ไดใหโอวาท ๑๐ ขอซงลลบปดบง, เราไมทราบเนอความแหง โอวาทนน, นางจงบอกเนอความแหงโอวาทนนแกเรา; กบดาของ นางน ไดบอกวา 'ไฟในไมพงนาออกไปภายนอก' พวกเราอาจ หรอหนอ ? เพอจะไมใหไฟแกเรอนคนเคยทง ๒ ฝายแลวอยได." [นางวสาขาชนะความพอผว] กฎมพ. ทราบวา อยางนนหรอ ? แม. วสาขา. พอทงหลาย คณพอของดฉนมไดพดหมายความดงนน, แตไดพดหมายความดงนวา 'แม เจาเหนโทษของแมผวพอผวและ สามของเจาแลว อยาเฝากลาว ณ ภายนอกคอในเรอนนน ๆ, เพราะ วา ขนชอวาไฟเชนกบไฟชนดน ยอมไมม. เศรษฐ. ทานทงหลาย ขอนนยกไวกอน, กบดาของนาง วสาขานกลาววา 'ไฟแตภายนอก ไมพงใหเขาไปภายใน' พวกเรา อาจเพอจะไมไปนาไฟมาจากภายนอกหรอ ? ในเมอไฟใน (เรอน) ดบ. กฎมพ. ทราบวา อยางนนหรอ ? แม. วสาขา. พอทงหลาย คณพอของดฉน ไมไดพดหมายความดงนน. แตไดพดหมายความดงนวา 'ถาหญงหรอชายทงหลาย ในบานใกล


เรอนเคยงของเจา พดถงโทษของแมผวพอผวและสาม, เจาอยานาเอา คา ทชนพวกนนพดแลว มาพดอกวา 'คนชอโนนพดยกโทษอยางน ของทานทงหลาย' เพราะขนชอวาไฟ เชนกบไฟนน ยอมไมม. นางวสาขาไดพนโทษ เพราะเหตนอยางน. กนางพนโทษใน เพราะเหตนฉนใด, แมในคาทเหลอ นางกไดพนโทษฉนนน (เหมอนกน). [อรรถาธบายขอโอวาทอน] กในโอวาทเหลานน พงทราบอธบายดงน :- กคาทบดาของนางสอนวา "แม เจาควรใหแกชนทงหลาย ทใหเทานน" เศรษฐกลาวหมายเอา [เนอความน] วา "ควรให แกคนทถอเครองอปกรณทยมไปแลว สงคนเทานน." แมคาวา "ไมควรใหแกคนทไมให" น เศรษฐกลาวหมายความวา "ไม ควรใหแกผทถอเอาเครองอปกรณทยมไปแลว ไมสงคน." กแลคาวา "ควรใหแกคนทงทใหทไมให" น เศรษฐกลาวหมายความวา "เมอญาตและมตรยากจนมาถงแลว, ชนเหลานน อาจจะใชคน หรอไม อาจกตาม, ใหแกญาตและมตรเหลานนนนแหละ ควร." แมคาวา "พง นงเปนสข" น เศรษฐกลาวหมายความวา "การนนในท ๆ เหน แมผวพอผวและสามแลวตองลกขน ไมควร." สวนคาวา "พง บรโภคเปนสข" น เศรษฐกลาวหมายความวา "การไมบรโภค กอนแมผวพอผวและสาม เลยงดทานเหลานน รสงททานเหลานน ทก ๆ คนไดแลวหรอยงไมได แลวตนเองบรโภคทหลง จงควร."


แมคาวา "พงนอนเปนสข" น เศรษฐกลาวหมายความนวา "ไม พงขนทนอน นอนกอนแมผวพอผวและสาม, ควรทาวตรปฏบตท ตนควรทาแกทานเหลานนแลว ตนเองนอนทหลง จงควร." และคาวา "พงบาเรอไฟ" น เศรษฐกลาวหมายความวา "การ เหนทงแมผวพอผวทงสาม ใหเปนเหมอนกองไฟและเหมอนพระยา- นาค จงควร." แมคาวา "พงนอบนอมเทวดาภายใน" น เศรษฐ กลาวหมายความวา "การเหนผวพอผวและสาม ในเปนเหมอน เทวดา จงควร." เศรษฐไดฟงเนอความแหงโอวาท ๑๐ ขอน อยางนนแลว ไม เหนคาโตเถยง ไดนงกมหนาแลว. ครงนน กฎมพทงหลาย ถามเศรษฐนนวา "ทานเศรษฐ โทษแมอยางอนแหงธดาของพวกขาพเจา ยงมอยหรอ ?" เศรษฐ. ไมมดอก ทาน. กฎมพ. เมอเปนเชนนน เหตไร ทานจงใหขบไล นางผ ไมมความผด ออกจากเรอน โดยไมมเหตเลา ? [มคารเศรษฐขอโทษนางวสาขา] เมอกฎมพทงหลาย พดอยางนนแลว, นางวสาขาไดพดวา "พอทงหลาย การทดฉนไปกอนตามคาของพอผว ไมสมควรเลย กจรง, แตในเวลาจะมา คณพอของดฉน ไดมอบดฉนไวในมอของ พวกทาน เพอตองการชาระโทษของดฉน, กความทดฉนไมมโทษ ทานทงหลายทราบแลว, บดน ดฉนควรไปได" ดงนแลว จงสง


คนใชหญงชายทงหลายวา "พวกเจาจงใหชวยกนจดแจงพาหนะ ม ยานเปนตน." ทนน เศรษฐยดกฎมพเหลานนไว แลวกลาวกะนาง วา "แม ฉนไมร พดไปแลว, ยกโทษใหฉนเถด." วสาขา. คณพอ ดฉนยกโทษทควรยกใหแกคณพอไดโดย แท, แตดฉนเปนธดาของตระกลผมความเลอมใสอนไมงอนแงน ใน พระพทธศาสนา, พวกดฉนเวนภกษสงฆแลว เปนอยไมได, หาก ดฉนไดเพอบารงภกษสงฆตามความพอใจของดฉน, ดฉนจงจกอย. เศรษฐ. แม เจาจงบารงพวกสมณะของเจา ตามความ ชอบใจเถด. [มคารเศรษฐฟงธรรมของพระพทธเจา] นางวสาขา ใหคนไปทลนมนตพระทศพล แลวเชญเสดจให เขาไปสนเวศนในวนรงขน. ฝายพวกสมณะเปลอย ไดยนวาพระศาสดา เสดจไปยงเรอนของมคารเศรษฐ จงไปนงลอมเรอนไว. นางวสาขา ถวายนาทกษโณทกแลวสงขาวไปวา "ดฉนตกแตงเครองสกการะ ทงปวงไวแลว, เชญพอผวของดฉน มาองคาสพระทศพลเถด." ครง นน พวกอาชวกหามมคารเศรษฐผอยากจะมาวา "คฤหบด ทาน อยาไปสสานกของพระสมณโคดมเลย." เศรษฐ สงขาวไปวา "สะใภของฉน จะองคาสเองเถด." นางองคาสภกษสงฆ มพระ- พทธเจาเปนประมข เมอเสรจภตกจแลว ไดสงขาวไปอกวา "เชญพอผวของดฉน มาฟงธรรมกถาเถด." ทนน พวกอาชวกนน กลาวกะเศรษฐนนผคดวา "ชอวา การไมไปคราวน ไมสมควรอยาง


ยง" แลวกาลงไป เพราะความทตนอยากฟงธรรมอกวา "ถากระนน ทานเมอฟงธรรมของพระสมณโคดม จงนงฟงภายนอกมาน" ดงนแลว จงลวงหนาไปกอนเศรษฐนนแลวกกนมานไว. เศรษฐไปนงภาย นอกมาน. พระศาสดา ตรสวา "ทานจงนงนอกมานกตาม ทฝาเรอนคน อนกตาม ฟากภเขาหนโนนกตาม ฟากจกรวาลโนนกตาม, เรา ชอวา เปนพระพทธเจา ยอมอาจจะใหทานไดยนเสยงของเราได" ดงนแลว ทรงเรมอนปพพกถาเพอแสดงธรรม ดจจบตนหวาใหญสน และดจยงฝน คอ อมตธรรมใหตกอย. กเมอพระสมมาสมพทธเจา ทรงแสดงธรรมอย ชนผยนอย ขางหนากตาม ขางหลงกตาม อยเลยรอยจกรวาล พนจกรวาล กตาม อยในภพอกนฏฐกตาม ยอมกลาวกนวา "พระศาสดา ยอม ทอดพระเนตรดเราคนเดยว, ทรงแสดงธรรมโปรดเราคนเดยว." แทจรง พระศาสดาเปนดจทอดพระเนตรดชนนน ๆ และเปนดจตรส กบคนนน ๆ. นยวา พระพทธเจาทงหลาย อปมาดงพระจนทร, ยอม ปรากฏเหมอนประทบยนอยตรงหนาแหงสตวทงหลาย ผยนอยในทใด ทหนง เหมอนพระจนทรลอยอยแลวในกลางหาว ยอมปรากฏแก ปวงสตววา "พระจนทรอยบนศรษะของเรา, พระจนทรอยบนศรษะ ของเรา" ฉะนน. ไดยนวา นเปนผลแหงทานทพระพทธเจาทงหลาย ทรงตดพระเศยรทประดบแลว ทรงควกพระเนตรทหยอดดแลว ทรง


ชาแหละเนอหทยแลว ทรงบรจาคโอรสเชนกบพระชาล ธดาเชนกบ นางกณหาชนา ปชาบดเชนกบพระนางมทร ใหแลว เพอเปนทาส ของผอน. [นางวสาขาไดนามวามคารมารดา] ฝายมคารเศรษฐ เมอพระตถาคตทรงเปลยนแปลงยกยายธรรม- เทศนาอย นงอยภายนอกมานนนเอง ตงอยแลวในโสดาปตตผล อนประดบดวยพนนย ประกอบดวยจลศรทธา เปนผหมดสงสยใน รตนะ ๓ ยกชายมานขนแลว มาเอาปากอมถนหญงสะใภ ตงนางไว ในตาแหนงมารดาดวยคาวา "เจาจงเปนมารดาของฉน ตงแตวนนไป." จาเดมแตวนนน นางวสาขาไดชอวามคารมารดาแลว, ภายหลง ไดบตรชาย จงไดตงชอบตรนนวา "มคาระ." มหาเศรษฐ ปลอยถนของหญงสะใภแลว ไปหมอบลงแทบ พระบาทของพระผมพระภาค นวดฟนพระบาทดวยมอ และจบ ดวยปาก และประกาศชอ ๓ ครงวา "ขาพระองคชอมคาระ พระเจาขา" ดงนเปนตนแลว กราบทลวา "พระเจาขา ขาพระองคไมทราบ ตลอด กาลเพยงเทานวา 'ทานทบคคลใหแลวในศาสนาน มผลมาก, ขา พระองคทราบผลแหงทานในบดน กเพราะอาศยหญงสะใภ ของขา พระองค, ขาพระองค เปนผพนแลวจากอบายทกขทงปวง, หญงสะใภ ของขาพระองค เมอมาสเรอนน กมาแลว เพอประโยชนเพอเกอกล เพอความสขแกขาพระองค" ดงนแลว ไดกลาวคาถานวา :- "ขาพระองคนน ยอมรทวถงทานทบคคลให


แลว ในเขตทบคคลใหแลวมผลมากในวนน, หญงสะใภคนดของขาพระองคมาสเรอน เพอ ประโยชนแกขาพระองคหนอ." นางวสาขา ทลนมนตพระศาสดา แมเพอเสวยในวนรงขน. แมในวนรงขน แมผวไดบรรลโสดาปตตผลแลว. จาเดมแตกาลนน เรอนหลงนน ไดเปดประตแลวเพอพระศาสนา. [มคารเศรษฐทาเครองประดบใหนางวสาขา] ลาดบนน เศรษฐคดวา "สะใภของเรา มอปการะมาก, เรา จกทาบรรณาการใหแกนาง, เพราะเครองประดบของสะใภนนหนก, ไมอาจเพอประดบตลอดกาลเปนนตยได, เราจกใหชางทาเครองประดบ อยางเบา ๆ แกนาง ควรแกการประดบในทกอรยาบถ ทงในกลางวน และกลางคน" ดงนแลว จงใหชางทาเครองประดบ ชอฆนมฏฐกะ อนมราคาแสนหนง, เมอเครองประดบนนเสรจแลว, นมนตพระภกษ สงฆมพระพทธเจาเปนประมขใหฉน โดยความเคารพแลว ใหนาง วสาขาอาบนาดวยหมอนาหอม ๑๖ หมอ ใหยนถวายบงคมพระศาสดา ในทเฉพาะพระพกตรของพระศาสดาแลว. พระศาสดาทรงทาอนโมทนา แลว เสดจไปสวหารตามเดม. [นางวสาขามกาลงเทาชาง ๕ เชอก] จาเดมแตกาลนน แมนางวสาขา ทาบญมทานเปนตนอย ได พร ๘ ประการ จากสานกพระศาสดา ปรากฏประหนงจนทเลขา (วงจนทร) ในกลางหาว ถงความเจรญดวยบตรและธดาแลว. ได


ทราบมาวา นางมบตร ๑๐ คน มธดา ๑๐ คน, บรรดาบตร (ชายหญง) เหลานน คนหนง ๆ ไดมบตรคนละ ๑๐ คน มธดาคนละ ๑๐ คน, บรรดา หลานเหลานน คนหนง ๆ ไดมบตรคนละ ๑๐ คน มธดาคนละ ๑๐ คน, จานวนคน ไดมตง ๘,๔๒๐ คน เปนไปดวยสามารถแหงความสบเนอง แหงบตรหลานและเหลน ของนางวสาขานน อยางน ดวยประการฉะน. นางวสาขาเอง กไดมอาย ๑๒๐ ป. ชอวาผมหงอกบนศรษะแมเสน หนง กไมม. นางไดเปนประหนงเดกหญงรนอายราว ๑๖ ป เปนนตย. ชนทงหลาย เหนนางมบตรและหลานเปนบรวารเดนไปวหาร ยอมถาม กนวา "ในหญงเหลาน คนไหน นางวสาขา ?. ชนผเหนนางเดนไป อย ยอมคดวา 'บดนขอจงเดนไปหนอยเถด, แมเจาของเราเดนไปอย เทยว ยอมงาม." ชนทเหนนางยน นง นอน กยอมคดวา "บดน จงนอนหนอยเถด, แมเจาของเรานอนแลวแล ยอมงาม." นางไดเปน ผอนใคร ๆ พดไมไดวา "ในอรยาบถทง ๔ นางยอมไมงามในอรยาบถ ชอโนน" ดวยประการฉะน. กนางวสาขานน ยอมทรงกาลงเทาชาง ๕ เชอก. พระราชาทรงสดบวา "ไดทราบวา นางวสาขา ทรงกาลง เทาชาง ๕ เชอก" ในเวลานางไปวหารฟงธรรมแลวกลบมา มพระ ประสงคจะทดลองกาลง จงรบสงใหปลอยชางไป. ชางนนชงวง ไดวง รเขาใสนางวสาขาแลว. หญงบรวารของนาง ๕๐๐ บางพวกวงหนไป, บางพวกไมละนาง, เมอนางวสาขาถามวา "อะไรกนน ?" จงบอก วา "แมเจา ไดทราบวา พระราชาทรงประสงคจะทดลองกาลง แมเจา จงรบสงใหปลอยชาง." นางวสาขา คดวา "ประโยชน


อะไร ดวยการเหนชางนแลววงหนไป, เราจกจบชางนนอยางไร หนอแล ?" จงคดวา "ถาเราจบชางนนอยางมนคง, ชางนนจะพง ฉบหาย" ดงนแลว จงเอานว ๒ นว จบงวงแลวผลกไป. ชางไม อาจทรงตวอยได, ไดซวนลมลงทพระลานหลวงแลว. มหาชนไดให สาธการ. นางพรอมกบบรวาร ไดกลบเรอนโดยสวสดแลว. [นางวสาขาลมเครองประดบไวทวหาร] กโดยสมยนนแล นางวสาขามคารมารดา มบตรมาก ม หลานมาก มบตรหาโรคมได มหลานหาโรคมได สมมตกนวา เปนมงคลอยางยง ในกรงสาวตถ. บรรดาบตรหลายตงพน มจานวน เทานน แมคนหนง ทชอวา ถงความตายในระหวาง มไดมแลว. ในงานมหรสพทเปนมงคล ชาวกรงสาวตถ ยอมอนเชญนางวสาขา ใหบรโภคกอน. ตอมา ในวนมหรสพวนหนง เมอมหาชนแตงตวไป วหารเพอฟงธรรม, แมนางวสาขา บรโภคในททเขาเชญแลว กแตง เครองมหาลดาปสาธน ไปวหารกบดวยมหาชน ไดเปลองเครอง อาภรณใหแกหญงคนใชไว, ทพระธรรมสงคาหกาจารยกลาวหมายเอา คานวา๑ "กโดยสมยนนแล ในกรงสาวตถ มการมหรสพ, มนษย ทงหลายแตงตวแลวไปวด. แมนางวสาขามคารมารดา กแตงตวไป วหาร. ครงนนแล นางวสาขามคารมารดา เปลองเครองประดบ ผกใหเปนหอทผาหมแลวได (สง) ใหหญงคนใชวา "นแนะ แม เจาจงรบหอนไว." ๑. มหา. วภงค. ๒/๔๘๙.


ไดยนวา นางวสาขานน เมอกาลงเดนไปวหาร คดวา "การ ทเราสวมเครองประดบมคามากเหนปานนไวบนศรษะ แลวประดบ เครองอลงการจนถงหลงเทา เขาไปสวหาร ไมควร" จงเปลอง เครองประดบนนออกหอไว แลวไดสงใหในมอหญงคนใช ผทรง กาลงเทาชาง ๕ เชอก ผเกดดวยบญของตนเหมอนกน. หญงคน ใชนนคนเดยว ยอมอาจเพอรบเครองประดบมหาลดาปสาธนนนได, เพราะเหตนน นางวสาขา จงกลาวกะหญงคนใชนนวา "แม จง รบเครองประดบนไว, ฉนจกสวมมนในเวลากลบจากสานกของ พระศาสดา. กนางวสาขา ครนใหเครองประดบมหาลดาปสาธนนนแลว จงสวมเครองประดบชอฆนมฏฐกะ ไดเขาไปเฝาพระศาสดา สดบ ธรรมแลว. ในทสดการสดบธรรม นางถวายบงคมพระผมพระภาค ลกจากอาสนะหลกไปแลว. ฝายหญงคนใชนนของนาง ลมเครอง ประดบนนแลว. กเมอบรษทฟงธรรมหลกไปแลว, ถาใครลมของ อะไรไว. พระอานนทเถระ ยอมเกบงาของนน. เพราะเหตดงน ในวนนน ทานเหนเครองมหาลดาปสาธนแลว จงทลแดพระศาสดา วา "นางวสาขา ลมเครองประดบไว ไปแลว พระเจาขา." พระ- ผมพระภาค ตรสวา "จงเกบไวในทสดขางหนงเถด อานนท." พระเถระยกเครองประดบนน เกบคลองไวทขางบนได. [นางวสาขาตรวจบรเวณวด] ฝายนางวสาขา เทยวเดนไปภายในวหาร กบนางสปปยา ดวย ตงใจวา "จกรสงทควรทาแกภกษอาคนตกะภกษเตรยมตวจะไปและ


ภกษไขเปนตน." กโดยปกตแล ภกษหนมและสามเณร ผตองการ ดวยเนยใสนาผงและนามนเปนตน เหนอบาสกาเหลานน ในภายใน วหารแลว ยอมถอภาชนะมถาดเปนตน เดนเขาไปหา. ถงในวนนน กทาแลวอยางนนเหมอนกน. ครงนน นางสปปยา เหนภกษไขรป หนง จงถามวา "พระผเปนเจาตองการอะไร ?" เมอภกษไขรป นน ตอบวา "ตองการรสแหงเนอ ๑" จงตอบวา "ได พระผเปนเจา, ดฉนจกสงไป" ในวนท ๒ เมอไมไดเนอทเปนกปปยะ จงทากจท ควรทาดวยเนอขาออนของตน ดวยความเลอมใสในพระศาสดา กกลบ เปนผมสรระตงอยตามปกตนนแล. ฝายนางวสาขาตรวจดภกษหนมและ สามเณรผเปนไขแลว กออกโดยประตอน ยนอยทอปจารวหารแลว พดวา "แม จงเอาเครองประดบมา, ฉนจกแตง." ในขณะนน หญงคนใชนน รวาตนลมแลวออกมา จงตอบวา "ดฉนลม แมเจา." นางวสาขา กลาววา "ถากระนน จงไปเอามา, แตถาพระผเปนเจา อานนทเถระของเรา ยกเกบเอาไวในทอน, เจาอยาเอามา, ฉนบรจาค เครองประดบนน ถวายพระผเปนเจานนแล." นยวา นางวสาขานน ยอมรวา "พระเถระยอมเกบสงของทพวกมนษยลมไว," เพราะฉะนน จงพดอยางนน. [นางวสาขาซอทสรางวหารถวายสงฆ] ฝายพระเถระ พอเหนนางคนใชนน กถามวา "เจามาเพอ ประสงคอะไร ?" เมอหญงคนใชนนตอบวา "ดฉนลมเครองประดบ ของแมเจาของดฉน จงไดมา," จงกลาววา "ฉนเกบมนไวทขาง ๑. อรรถกถาแกวา ปฏจฉาทนเยนาต มสรเสน (นาเนอตม).


บนไดนน, เจาจงเอาไป." หญงคนใชนนตอบวา "พระผเปนเจา หอภณฑะ ททานเอามอถกแลว แมเจาของดฉน สงมใหนเอาไป" ดงนแลว กมมอเปลากลบไป ถกนางวสาขาถามวา "อะไร แม ?" จงบอกเนอความนน. นางวสาขา กลาววา "แม ฉนจกไมประดบ เครองทพระผเปนเจาของฉนถกตองแลว, ฉนบรจาคแลว, แตพระผ เปนเจารกษาไว เปนการลาบาก, ฉนจาหนายเครองปะดบนนแลว จกนอมนาสงทเปนกปปยะไป, เจาจงไป เอาเครองประดบนนมา." หญงคนใชนนไปนาเอามาแลว. นางวสาขา ไมแตงเครองประดบนน สง ใหเรยกพวกชางทองมาแลวใหตราคา, เมอพวกชางทองเหลานนตอบ วา "มราคาถง ๙ โกฏ, แตสาหรบคากาเหนจตองถงแสน," จง วางเครองประดบไวบนยานแลวกลาววา "ถากระนน พวกทานจง ขายเครองประดบนน." ไมมใครจกอาจใหทรพยจานวนเทานนรบไว ได, เพราะหญงผสมควรประดบเครองประดบนน หาไดยาก. แทจรง หญง ๓ คนเทานน ในปฐพมณฑล ไดเครองประดบมหาลดา- ปสาธน คอ นางวสาขามหาอบาสกา ๑, นางมลลกา ภรรยาของ พนธลมลลเสนาบด ๑, ลกสาวของเศรษฐกรงพาราณส ๑, เพราะ ฉะนน นางวสาขา จงใหคาเครองประดบนนเสยเองทเดยว แลว ใหขนทรพย ๙ โกฏ ๑ แสนขนใสเกวยน นาไปสวหาร ถวายบงคม พระศาสดาแลว กราบทลวา "พระเจาขา พระอานนทเถระ ผเปน เจาของหมอมฉน เอามอถกตองเครองประดบของหมอมฉนแลว, จาเดมแตกาลททานถกตองแลว หมอมฉนไมอาจประดบได, แตหมอม


ฉนใหขายเครองประดบนน ดวยคดวา "จกจาหนาย นอมนาเอาสง อนเปนกปปยะมา' ไมเหนผอนจะสามารถรบไวได จงใหรบคาเครอง ประดบนนเสยเองมาแลว, หมอมฉนจะนอมเขาในปจจยไหน ใน ปจจย ๔ พระเจาขา ?" พระศาสดา ตรสวา "เธอควรจะทาทอยเพอ สงฆ ใกลประตดานปราจนทศเถด วสาขา." นางวสาขา ทลรบวา "สมควร พระเจาขา" มใจเบกบาน จงเอาทรพย ๙ โกฏ ซอเฉพาะ ทดน. นางเรมสรางวหาดวยทรพย ๙ โกฏ นอกน. [การสรางวหารของนางวสาขา ๙ เดอนแลว] ตอมาวนหนง พระศาสดา ทรงตรวจดสตวโลกในเวลาใกลรง ไดทอดพระเนตรเหนอปนสยสมบตของเศรษฐบตรนามวาภททยะ ผจตจากเทวโลกแลวเกดในตระกลเศรษฐในภททยนคร ทรงทาภตกจ ในเรอนของอนาถบณฑกเศรษฐแลว กเสดจบายพระพกตรไปยงประต ดานทศอดร. แมตามปกต พระศาสดา ทรงรบภกษาในเรอนของ นางวสาขาแลว กเสดจออกทางประตดานทกษณ ประทบอยใน พระเชตวน, ทรงรบภกษาในเรอนของอนาถบณฑกเศรษฐแลว ก เสดจออกทางประตดานปราจน ประทบอยในบพพาราม. ชนทงหลาย เหนพระผมพระภาค เสดจดาเนนมงตรงประตดานทศอดรแลว ยอมร ไดวา "จกเสดจหลกไปสทจารก." ในวนนน แมนางวสาขา พอ ทราบวา "พระศาสดา เสดจดาเนน บายพระพกตรไปทางประตดาน ทศอดร" จงรบไป ถวายบงคมแลว กราบทลวา ทรงประสงค จะเสดจดาเนนไปสทจารกหรอ พระเจาขา ?"


พระศาสดา. อยางนน วสาขา. วสาขา. พระเจาขา หมอมฉนบรจาคทรพยจานวนเทาน ให สรางวหารถวายแดพระองค, โปรดเสดจกลบเถด พระเจาขา. พระศาสดา. น เปนการไปยงไมกลบ วสาขา. นางวสาขานน คดวา "พระผมพระภาค จะทรงเหนใคร ๆ ผสมบรณดวยเหต เปนแน." จงกราบทลวา "ถากระนน ขอ พระองคโปรดรบสงใหภกษรปหนง ผเขาใจการงานทหมอมฉนทาแลว หรอยงไมไดทา กลบ แลวเสดจเถด พระเจาขา." พระศาสดา. เธอพอใจ ภกษรปใด, จงรบบาตรของภกษรป นนเถด วสาขา. แมนาง จะพงในพระอานนทเถระกจรง, แตคดวา "พระ มหาโมคคลลานเถระ เปนผมฤทธ, การงานของเราจกพลนสาเรจ ก เพราะอาศยพระเถระนน" ดงนแลว จงรบบาตรของพระเถระไว. พระ เถระแลดพระศาสดา. พระศาสดา ตรสวา "โมคคลลานะ เธอจงพา ภกษบรวารของเธอ ๕๐๐ รป กลบเถด." ทานไดทาตามพระดารส นนแลว. ดวยอานภาพของทาน พวกมนษยผไปเพอตองการไม และเพอตองการหน ระยะทางแมตง ๕๐-๖๐ โยชน กขนเอาไมและหน มากมายมาทนในวนนนนนเอง, แมยกไมและหนใสเกวยนกไมลาบาก เลย, เพลาเกวยนกไมหก, ตอกาลไมนานนก พวกเขากสรางปราสาท ๒ ชนเสรจ. ปราสาทนนไดเปนปราสาทประดบดวยหองพนหอง คอ ชนลาง ๕๐๐ หอง, ชนบน ๕๐๐ หอง. พระศาสดา เสดจดาเนนจารก


ไปโดย ๙ เดอนแลว ไดเสดจ (กลบ) ไปสกรงสาวตถอก. แมการงาน ในปราสาทของนางวสาขา กสาเรจโดย ๙ เดอนเหมอนกน. นางให สรางยอดปราสาทอนจนาได ๖๐ หมอ ดวยทองคาสสกทบเปนแทง นนแล. นางไดยนวา "พระศาสดา เสดจไปยงเชตวนมหาวหาร" จงทาการตอนรบนาพระศาสดาไปวหารของตนแลว รบปฏญญาวา "พระเจาขา ขอพระองคโปรดพาภกษสงฆประทบอยในวหารนแหละ ตลอด ๔ เดอนน, หมอมฉนจกทาการฉลองปราสาท." พระศาสดา ทรงรบแลว. [นางวสาขาทาบญฉลองวหาร] จาเดมแตกาลนน นางวสาขานน ยอมถวายทานแกภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประธานในวหารนนแล. ครงนน หญงสหายคน หนงของนาง ถอผาผนหนงราคา ๑,๐๐๐ มาแลว กลาววา "สหาย ฉนอยากจะลาดผาผนน โดยสงเขปวาเครองลาดพนในปราสาทของ ทาน, ขอทานชวยบอกทลาดแกฉน." นางวสาขากลาววา "สหาย ถาฉนจะบอดแกทานวา 'โอกาสไมม,' ทานกจกสาคญวา 'ไมปรารถนา จะใหโอกาสแกเรา, ทานจงตรวจดพนแหงปราสาท ๒ ชน และหอง พนหองแลว รทลาดเอาเองเถด" หญงสหายนน ถอผาราคา ๑,๐๐๐ เทยว (เดนตรวจ) ในทนน ๆ ไมเหนผาทมราคานอยกวาผาของตนนน แลว กถงความเสยใจวา "เราไมไดสวนบญในปราสาทน" ไดยน รองใหอยแลวในทแหงหนง. ครงนน พระอานนทเถระ เหนหญงนน จง ถามวา "รองไหเพราะเหตไร ?" นางบอกเนอความนนแลว. พระเถระ


กลาววา "อยาคดเลย, เราจกบอกทลาดใหแกทาน," กลาวแลววา 'ทานจงลาดไวทบนได ทาเปนผาเชดเทา, ภกษทงหลาย ลางเทา แลว เชดเทาทผานนนกอน จงจกเขาไปภายใน, เมอเปนเชนนน ผล เปนอนมากกจกมแกทาน." ไดยนวา ทนนเปนสถานอนนางวสาขา มไดกาหนดไว. นางวสาขาไดถวายทานแกภกษสงฆ มพระพทธเจา เปนประธาน ในภายในวหาร ตลอด ๔ เดอน. ในวนสดทาย ได ถวายผาสาฎกเพอทาจวรแกภกษสงฆ. ผาสาฎกเพอทาจวร ทภกษ ใหมในสงฆไดแลว ไดมราคาพนหนง. นางไดถวายเภสชเตมบาตร แกภกษทกรป. ในเพราะการบรจาคทาน ทรพยได (หมดไป) ถง ๙ โกฏ. นางวสาขาบรจาคทรพยในพระพทธศาสนา ทงหมด ๒๗ โกฏ คอ ในการซอพนทแหงวหาร ๙ โกฏ, ในการสรางวหาร ๙ โกฏ, ในการฉลองวหาร ๙ โกฏ ดวยประการฉะน. ชอวาการบรจาคเหนปานน ยอมไมมแกหญงอน ผดารงอยใน ภาวะแหงสตรอยในเรอนของคนผมจฉาทฏฐ. [นางวสาขาเปลงอทานในวนฉลองวหารเสรจ] ในวนแหงการฉลองวหารเสรจ เวลาบาย นางวสาขานนอนบตร หลายแวดลอมแลว คดวา "ความปรารถนาใด ๆ อนเราตงไวแลว ในกาลกอน, ความปรารถนานน ๆ ทงหมดเทยว ถงทสดแลว." เดน เวยนรอบปราสาท เปลงอทานนดวยเสยงอนไพเราะดวย ๕ คาถาวา :- "ความดารของเราวา 'เมอไร เราจกถวาย ปราสาทใหม ฉาบดวยปนขาวและดน เปน


วหารทาน' ดงน บรบรณแลว. ความดารของ เราวา 'เมอไร เราจกถวายเตยงตงฟกและ หมอน เปนเสนาสนภณฑ' ดงน บรบรณแลว. ความดารของเราวา 'เมอไร เราจกถวาย สลากภต ผสมดวยเนออนสะอาด เปน โภชนทาน' ดงน บรบรณแลว. ความดาร ของเราวา 'เมอไร เราจกถวายผากาสกพสตร ผาเปลอกไม และผาฝาย เปนจวรทาน' ดงน บรบรณแลว. ความดารของเราวา 'เมอไร เราจดถวายเนยใส เนยขน นาผง นามน และนาออย เปนเภสชทาน' ดงน บรบรณแลว." ภกษทงหลาย ไดยนเสยงของนางแลว กราบทลแดพระศาสดา วา "พระเจาขา ชอวาการขบรองของนางวสาขา พวกขาพระองค ไมเคยเหน ในกาลนาน ประมาณเทาน, วนน นางอนบตรและ หลานแวดลอมแลว ขบเพลงเดนเวยนรอบปราสาท, ดของนางกาเรบ หรอหนอแล, หรอนางเสยจรตเสยแลว ?" พระศาสดาตรสวา "ภกษ ทงหลาย ธดาของเราหาขบเพลงไม, แตอชฌาศยสวนตวของเธอ เตมเปยมแลว, เธอดใจวา 'ความปรารถนาทเราตงไว ถงทสดแลว, จงเดนเปลงอทาน," เมอภกษทงหลาย กราบทลวา "กนางตง ความปรารถนาไวเมอไร พระเจาขา," จงตรสวา "จกฟงหรอ


ภกษทงหลาย." เมอภกษเหลานน กราบทลวา "จกฟง พระ เจาขา," จงทรงนาอดตนทานมา (ตรสดงตอไปน) :- [บรพประวตของนางวสาขา] ภกษทงหลาย ในทสดแสนกปแตนไป พระพทธเจา พระ นามวา ปทมตตระ ทรงอบตขนแลวในโลก. พระองคไดมพระ ชนมายแสนป, มภกษขณาสพแสนหนงเปนบรวาร, นครชอหงสวด, พระชนกเปนพระราชา นามวา สนนทะ, พระชนนเปนพระเทว นาม วา สชาดา. อบาสกาผเปนยอดอปฏฐายกาของพระศาสดาพระองคนน ทลขอพร ๘ ประการแลว ตงอยในฐานะดงมาดา บารงพระศาสดา ดวยปจจย ๔ ยอมไปสทบารงทงเยนและเชา. หญงสหายคนหนงของ อบาสกานน ยอมไปวหารกบอบาสกานนเปนนตย. หญงนน เหน อบาสกานน พดกบพระศาสดาดวยความคนเคย และเหนความเปน ผสนทสนมกบพระศาสดา คดวา "เธอทากรรมอะไรหนอแล จงเปน ผสนทสนมกบพระพทธเจาทงหลายอยางน ?" ดงนแลว จงทลถาม พระศาสดาวา "พระเจาขา หญงน เปนอะไรแกพระองค ?" พระศาสดา. เปนยอดแหงหญงผอปฏฐายกา. หญง. พระเจาขา นางกระทากรรมอะไร จงเปนยอดแหงหญง ผอปฏฐายกา ? พระศาสดา. เธอตงความปรารถนาไวตลอดแสนกป. หญง. บดน หมอมฉนปรารถนาแลวอาจจะไดไหม พระ เจาขา ?


พระศาสดา. จะ อาจ. หญงนนกราบทลวา "พระเจาขา ถากระนน ขอพระองค กบภกษ ๑๐๐,๐๐๐ รป โปรดรบภกษาของหมอมฉนตลอด ๗ วนเถด. พระศาสดาทรงรบแลว. หญงนน ถวายทานครบ ๗ วน ในวนท สด ไดถวายผาสาฎกเพอทาจวรแลว ถวายบงคมพระศาสดา หมอบ ลงแทบบาทมล ตงความปรารถนาวา "พระเจาขา ดวยผลแหง ทานน หมอมฉนปรารถนาความเปนใหญในเทวโลกเปนตนอยางใด อยางหนงกหาไม, หมอมฉนพงไดพร ๘ ประการ ในสานกแหงพระ พทธเจาผเชนพระองคแลว ตงอยในฐานะดงมารดา เปนยอดของ อบาสกาผสามารถเพอบารงดวยปจจย ๔." พระศาสดา ทรงคานง "ความปรารถนาของหญงน จกสาเรจหรอหนอ ?" ทรงคานง ถงอนาคตกาล ตรวจดตลอดแสนกปแลว จงตรสวา "ในทสด แหงแสนกป พระพทธเจา พระนามวา โคดม จดทรงอบตขน, ในกาลนน เธอจกเปนอบาสกา ชอวาวสาขา ไดพร ๘ ประการในสานก ของพระองคแลว ตงอยในฐานะดงมารดา จกเปนยอดแหงหญงผ เปนอปฏฐายกา ผบารงดวยปจจย ๔." สมบตนน ไดเปนประหนงวา อนนางจะพงไดในวนพรงนทเดยว. นางทาบญจนตลอดอายแลว จตจากอตภาพนน เกดใน เทวโลก ทองเทยวอยในเทวโลกและมนษยโลก ในกาลแหงพระ สมมาสมพทธเจาพระนามวากสสป เปนพระธดา พระนามวา สงฆทาส ผพระกนฏฐาของบรรดาธดา ๗ พระองค ของพระเจากาส


พระนามวากก ยงมไดไปสตระกลอน ทรงทาบญมทานเปนตน กบดวยเจาพหญงเหลานนตลอดกาลนาน, ไดทาความปรารถนาไว แม แทบบาทมลแหงพระสมมาสมพทธเจาพระนามวากสสปวา "ในอนาคต กาล หมอมฉน พงไดพร ๘ ประการ ในสานกแหงพระพทธเจา ผเชนพระองคแลว ตงอยในฐานะดงมารดา เปนยอดแหงอบาสกา ผถวายปจจย ๔." กจาเดมแตกาลนน นางทองเทยวอยในเทวโลก และมนษยโลก ในอตภาพน ไดเกดเปนธดาของธนญชยเศรษฐ ผเปนบตรแหงมณฑกเศรษฐ, ไดทาบญเปนอนมากในศาสนาของเรา. [สตวเกดแลวควรทากศลใหมาก] พระศาสดา (ครนทรงแสดงอดตนทานจบแลว) ตรสวา "ภกษทงหลาย ธดาของเรายอมไมขบเพลง ดวยประการฉะนแล, แตเธอเหนความสาเรจ แหงความปรารถนาทตงไว จงเปลง อทาน." เมอจะทรงแสดงธรรม ตรสวา "ภกษทงหลาย นาย มาลาการผฉลาด ทากองดอกไมตาง ๆ ใหเปนกองโตแลว ยอมทา พวงดอกไมมประการตางๆ ได ฉนใด; จตของนางวสาขา ยอม นอมไปเพอทากศล มประการตาง ๆ ฉนนนเหมอนกน" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา:- "นายมาลาการ พงทาพวงดอกไมใหมากจาก กองดอกไม แมฉนใด; มจจสตวผมอนจะพง ตายเปนสภาพ ควรทากศลไวใหมาก ฉนนน"


[แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา ปปผราสมหา ไดแก จากกองแหง ดอกไมมประการตาง ๆ. บทวา กยรา แปลวา พงทา. สองบทวา มาลาคเณ พห ความวา ซงมาลาวกต หลายชนด ตางโดยชนด มดอกไมทรอยขว ขางเดยวเปนตน. บทวา มจเจน ความวา สตวผ ไดชอวา 'มจโจ' เพราะความเปนผมอนจะพงตายเปนสภาพ ควรทา กศลตางดวยกศลมการถวายจวรเปนตนไวใหมาก. ศพทคอ ปปผราส ในพระคาถานน มอนแสดงดอกไมมากเปนอรรถ. กถาดอกไมมนอย, และนายมาลาการฉลาด กยอมไมอาจ ทาพวงดอกไมใหมากไดเลย; สวนนายมาลาการผไมฉลาด เมอดอก ไมจะมนอยกตาม มากกตาม ยอมไมอาจโดยแท; แตเมอดอกไม มมาก, นายมาลาการผฉลาด ขยน เฉยบแหลม ยอมทาพวง ดอกไมใหมาก ฉนใด; ถาศรทธาของคนบางคน มนอย, สวนโภคะ มมาก, ผนน ยอมไมอาจทากศลใหมากได, กแล เมอศรทธามนอย ทงโภคะกนอย, เขากยอมไมอาจ; กแล เมอศรทธาโอฬาร แต โภคะนอย, เขากยอมไมอาจเหมอนกน, กแต เมอมศรทธาโอฬาร และโภคะกโอฬาร; เขายอมอาจทากศลใหมากไดฉนนน; นางวสาขา อบาสกา เปนผเชนนนแล, พระศาสดา ทรงหมายนางวสาขานน จงตรสคาเปนพระคาถาดงนวา :- "นายมาลาการ พงทาพวงดอกไมใหมากจาก กองดอกไม แมฉนใด; มจจสตวผมอนจะพง


ตายเปนสภาพ ควรทากศลไวใหมาก ฉนนน." ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก ไดเปนอรยบคคล มโสดาบน เปนตน, เทศนามประโยชนแกมหาชนแลว ดงนแล. เรองนางวสาขา จบ.


๙. เรองปญหาของพระอานนทเถระ* [๔๑] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในกรงสาวตถ เมอจะทรงแกปญหา ของพระอานนทเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "น ปปผคนโธ ปฏวาตเมต" เปนตน. [พระอานนทเถระทลถามปญหา] ดงไดสดบมา พระเถระหลกเรนแลวในเวลาเยน คดวา "พระ ผมพระภาค ตรสกลนสงสดไว ๓ อยาง คอ 'กลนเกดจากราก กลนเกดจากแกน กลนเกดจากดอก, กลนของคนธชาตเหลานน ฟงไปไดตามลมเทานน ไปทวนลมไมได; กลนของคนธชาตใด ฟง ไปไดแมทวนลม คนธชาตนน มอยหรอหนอแล ?" ครงนน ทาน ไดมความคดนวา "ประโยชนอะไรของเราดวยปญหาทจะวนจฉยดวย ตนเอง, เราจกทลถามพระศาสดานนแหละ (ดกวา)" ทานเขาไปเฝา พระศาสดาแลวทลถาม. เพราะเหตนน พระธรรมสงคาหกาจารย จงกลาวไววา "ครงนนแล ทานพระอานนท ออกจากทหลกเรน ในเวลาเยน, เขาไปเฝาโดยทสาภาคทพระผมพระภาคเจาประทบอย, ครนเขาไปเฝาแลว ไดกราบทลคานกะพระผมพระภาควา "พระเจาขา กลนของคนธชาตเหลาใด ฟงไปตามลมอยางเดยว ฟงไปทวนลม ไมได, คนธชาตเหลานม ๓ อยาง. คนธชาต ๓ อยางเปนไฉน ? พระเจาขา กลนของคนธชาตเหลาใด ฟงไปตามลมอยางเดยว ฟง * พระมหานาค ป. ธ. ๙ วดบรมนวาส แปล. ๑. อง. ตก. ๒๐/๒๙๐.


ไปทวนลมไมได, คนธชาต ๓ อยางเหลานแล คอ กลนเกดจากราก, กลนเกดจากแกน, กลนเกดจากดอก. พระเจาขา กลนของคนธชาตใด ฟงไปตามลมกได, กลนของคนธชาตใด ฟงไปทวนลมกได, กลน ของคนธชาตใด ฟงไปตามลมและทวนลมกได, คนธชาตนน บาง อยาง มอยหรอหนอแล ?" [พระศาสดาทรงเฉลยปญหา] ครงนน พระผมพระภาค เมอจะทรงเฉลยปญหาแกทาน จง ตรสวา "อานนท กลนของคนธชาตใด ฟงไปตามลมกได, กลน ของคนธชาตใด ฟงไปทวนลมกได, กลนของคนธชาตใด ฟงไป ตามลมและทวนลมกได, คนธชาตนน มอย." พระอานนท. พระเจาขา กกลนของคนธชาตใด ฟงไปตาม ลมกได, กลนของคนธชาตใด ฟงไปทวนลมกได, กลนของคนธชาตใด ฟงไปตามลมและทวนลมกได, คนธชาตนนเปนไฉน ? พระศาสดา ตรสวา "อานนท หญงกตาม ชายกตาม ใน บานหรอในนคมใด ในโลกน เปนผถงพระพทธเจาวาเปนทพง, เปน ผถงพระธรรมวาเปนทพง, เปนผถงพระสงฆวาเปนทพง; เปนผงดเวน จากการทาสตวมชวตใหตกลวง, เปนผงดเวนจากการถอเอาสงของ ทเขามไดให, เปนผงดเวนจากการประพฤตผดในกาม, เปนผงดเวน จากการกลาวเทจ, เปนผงดเวนจากฐานะเปนทตงแหงความประมาท คอการดมนาเมาไดแกสราและเมรย; เปนผมศล มกลยาณธรรม; มใจมความตระหนเปนมลทนไปปราศแลว มเครองบรจาคอนสละ


แลว มฝามออนลางแลว ยนดในการสละ ควรแกการขอ ยนดใน การจาแนกทาน ยอมอยครอบครองเรอน, สมณะและพราหมณใน ทศทงหลาย ยอมกลาว (สรรเสรญ) เกยรตคณของหญงและชาย นนวา 'หญงหรอชายในบานหรอในนคม ชอโนน เปนผถงพระพทธเจา วาเปนทพง, ฯลฯ ยนดในการจาแนกทาน.' แมเทวดาทงหลายยอม กลาว (สรรเสรญ) เกยรตคณของหญงและชายนนวา 'หญงหรอ ชายในบานหรอนคมชอโนน เปนผถงพระพทธเจาวาเปนทพง, ฯ ล ฯ ยนดในการจาแนกทาน.' อานนท นแล เปนคนธชาตมกลนฟงไปตาม ลมกได, มกลนฟงไปทวนลมกได, มกลนฟงไปตามลมและทวนลม กได" ดงนแลว ไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา :- "กลนดอกไมฟงไปทวนลมไมได, กลนจนทน หรอกลนกฤษณาและกะลาพกกฟงไปไมได, แต กลนของสตบรษฟงไปทวนลมได, (เพราะ) สตบรษยอมฟงขจรไปตลอดทกทศ, กลนจนทน กด แมกลนกฤษณากด กลนอบลกด กลน ดอกมะลกด, กลนศลเปนเยยม กวาคนธชาต ทงหลายนน๑." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา น ปปผคนโธ ความวา ตนแค- ๑. อกนยหนง เอเตส ฯเปฯ อนตตโร แปลวา บรรดาคนธชาตทงหลายนน กลนศลเปน ยอดเยยม.


ฝอยใน-ภพชอดาวดงส โดยดานยาวและดานกวาง มประมาณ (ดาน ละ) ๑๐๐ โยชน, รศมดอกไมของตนแคฝอยนนแผออกไปตลอด ๕๐ โยชน, กลนฟงไปได ๑๐๐ โยชน, แมกลนนน กฟงไปไดตามลม เทานน, แตหาสามารถฟงไปทวนลมไดแม (เพยง) ครงองคลไม. กลนดอกไมแมเหนปานน ฟงไปทวนลมไมได. บทวา จนทน ได แก กลนจนทน. ดวยบทวา ตครมลลกา วา น ทรงพระประสงค กลนของคนธชาตแมเหลานเหมอนกน. แทจรง กลนของจนทนแดง กด ของกฤษณาและกะลาพกกด ซงเปนยอดแหงกลนทเกดจาก แกนทงหลาย ยอมฟงไปไดตามลมเทานน ฟงไปทวนลมไมได. สองบทวา สตจ คนโธ ความวา สวนกลนศลของสตบรษ คอ ของพระพทธเจาพระปจเจกพทธเจาและพระสาวกทงหลาย ยอมฟงไป ทวนลมได. ถามวา เพราะเหตไร ? แกวา เพราะสตบรษ ยอมฟงขจรไปตลอดทกทศ. อธบายวา เพราะสตบรษ ยอมฟงปกคลมไป ตลอดทกทศดวยกลนศล; ฉะนน สตบรษอนบณฑตควรกลาวไดวา "กลนของทานฟงไปทวน ลมได" เพราะเหตนน พระผมพระภาค จงตรสวา "ปฏวาตเมต." บทวา วสสก ไดแก ดอกมะล. บทวา เอเตส เปนตน ความวา กลนศลของสตบรษ ผม ศลนนแล เปนกลนยอดเยยมกวากลนแหงคนธชาต มจนทน (แดง) เปนตนเหลาน คอ หากลนทเหมอนไมม ไดแก ไมมสวนเปรยบ


เทยบได. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน, เทศนามประโยชนแกมหาชนแลว ดงนแล. เรองปญหาของพระอานนทเถระ จบ.


๑๐. เรองถวายบณฑบาตแกพระมหากสสปเถระ* [๔๒] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภการ ถวายบณบาตแกพระมหากสสปเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "อปปมตโต อย คนโธ" เปนตน. [นางอปสรอยากทาบญแตไมสมหวง] ความพสดารวา วนหนง พระเถระออกจากนโรธสมบต โดย ลวงไป ๗ วน ออกไปแลว ดวยคดวา "จกเทยวบณฑบาต ตาม ลาดบตรอก ในกรงราชคฤห." ในสมยนน นางอปสรประมาณ ๕๐๐ นาง มเทาเหมอนเทานกพราบ เปนบรจารกา ของทาวสกกเทวราช เกดความอตสาหะวา "จกถวายบณฑบาตแกพระเถระ" จงตระ- เตรยมบณฑบาต ๕๐๐ ท แลวถอมายนอยในระหวางทาง กลาววา "นมนตรบบณฑบาตน เจาขา, โปรดทาความสงเคราะหแกพวกดฉน เถด." พระเถระ. พวกเจาจงไปเสยเถด, ฉนจกทาความสงเคราะห พวกคนเขญใจ. นางอปสร. ขอทานอยาใหพวกดฉนฉบหายเสยเลย เจาขา, โปรดทาความสงเคราะหพวกดฉนเถด. พระเถระ รแลว จงหามเสยอก แลวดดนว (บอก) นาง อปสรทงหลาย ผไมปรารถนาจะหลกไปยงออนวอนอย วา "พวกเจา * พระมหาทองสา ป. ธ. ๖ วดปทมวนาราม แปล. ๑. นางฟา (Fairy)


ไมรจกประมาณตว, จงหลกไป." นางอปสรเหลานน ฟงเสยงนว มอของพระเถระแลว ไมอาจเพอจะยนขดแขงอยได จงหนไปยง เทวโลกตามเดม อนทาวสกกะตรสถามวา "พวกหลอนไปไหนกนมา" จงทลวา "หมอมฉนพากนไปดวยหมายวา 'จกถวายบณฑบาตแกพระ- มหากสสปเถระ ผออกจากสมาบต' พระเจาขา. สกกะ. กพวกหลอน ถวายแลวหรอ ? นางอปสร. พระเถระ ไมปรารถนาจะรบ. สกกะ. พระเถระ พดอยางไร ? นางอปสร. "ทานพดวา 'จกทาความสงเคราะหพวกคนเขญใจ' พระเจาขา. สกกะ. พวกหลอน ไปกนดวยอาการอยางไร ? นางอปสร. ไปดวยอาการนแล พระเจาขา. [ทาวสกกะแปลงตวทาบญแกพระเถระ] ทาวสกกะ ตรสวา "หญงเชนพวกหลอน จกถวายบณฑบาต แกพระเถระไดอยางไร ? ประสงคจะถวายดวยพระองคเอง จงแปลง เปนคนแกคราคราดวยอานาจชรา มฟงหก มผมหงอก หลงโกง เปนชางหกผเฒา ทรงทาแมนางสชาดาผเทพธดา ใหเปนหญงแก เหมอนอยางนนนนแล แลวทรงนรมตถนนชางหกขนสายหนงประทบ ขงหกอย. ฝายพระเถระ เดนบายหนาเขาเมอง ดวยหวงวา "จกทา ความสงเคราะหพวกคนเขญใจ" เหนถนนสายนน นอกเมองนนแล


แลดอย กไดเหนคน ๒ คน. ในขณะนน ทาวสกกะ กาลงขงหก, นางสชาดากรอหลอด. พระเถระคดวา "๒ คนน แมในเวลาแก กยงทางาน, ในเมองน ผทจะเขญใจกวา ๒ คนน เหนจะไมม, เราจกรบภตแมประมาณกระบวย ๑ ท ๒ คนนถวายแลว ทาความ สงเคราะหแกคน ๒ คนน." พระเถระไดบายหนาไปตรงเรอนของตน ๒ คนนนแล. ทาวสกกะ ทอดพระเนตรเหนพระเถระนนมาอย จงตรสกะ นางสชาดาวา "หลอน พระผเปนเจาของเรา เดนมาทางน, เธอ จงนงทาเปนเหมอนไมเหนทานเสย, ฉนจกลวงทานสกครหนงแลวจง ถวายบณฑบาต." พระเถระไดมายนอยทประตเรอนแลว. แม ๒ ผวเมยนน กทาเปนเหมอนไมเหน ทาแตการงานของตนฝายเดยว คอยอยหนอยหนงแลว. ครงนน ทาวสกกะ ตรสวา "ทประตเรอน ดเหมอน (ม) พระเถระยนอยรปหนง, เธอจงไปตรวจดกอน." นาง สขาดา ตอบวา "ทานจงไปตรวจดเถอะ นาง." ทาวเธอเสดจออก จากเรอนแลว, ทรงไหวพระเถระดวยเบญจางคประดษฐแลว, เอา พระหตถทง ๒ เทาพระชานะแลว ถอนใจ เสดจลกขน, ยอพระองคลง หนอยหนง ตรสวา "พระผเปนเจา เปนพระเถระรปไหนหนอแล ?" แลวตรสวา "ตาของผมฝาฟาง" ดงนแลว, ทรงวางพระหตถไว เหนอพระนลาฏ (ปองหนา) ทรงแหงนดแลว, ตรสวา "โอ ตาย จรง !, พระผเปนเจาพระมหากสสปเถระของเรา นาน ๆ จงมายง ประตกระทอมของเรา, มอะไรอยในเรอนบางไหม ?" นางสชาดา


ทาเปนกลกจออยหนอยหนงแลว ไดใหคาตอบวา "ม นาย" ทาว สกกะ ตรสวา "ทานเจาขา พระคณเจา อยาคดเลยวา 'ทาน เศราหมอง หรอประณต' โปรดทาความสงเคราะหแกกระผมทง ๒ เถด" ดงนแลว กทรงรบบาตรไว. พระเถระ คดวา "ทานท ๒ ผวเมยนนถวายแลว จะเปนนาผกดองหรอรากามอหนงกตามท, เรา จกทาความสงเคราะหแก ๒ ผวเมยนน" ดงนแลว จงไดใหบาตรไป. ทาวสกกะนน เสดจเขาไปภายในเรอนแลว ทรงคดขาวสกออกจาก หมอ ใสเตมบาตรแลว มอบถวายในมอพระเถระ. บณฑบาตนน ไดมสปพยญชนะมากมาย ไดหอมตลบทวกรงราชคฤหแลว. [ทาวสกกะตรสบอกความจรงแกพระเถระ] ในกาลนน พระเถระ คดวา "ชายน มศกดนอย, บณฑบาต มศกดมาก เชนกบโภชนะของทาวสกกะ, นน ใครหนอ?" ครงนน พระเถระ ทราบชายนนวา "ทาวสกกะ" จงกลาววา "พระองค ทรงแยงสมบตของคนเขญใจ (จดวา) ทากรรมหนกแลว, ใคร ๆ กตาม ทเปนคนเขญใจ ถวายทานแกอาตมภาพในวนน พงได ตาแหนงเสนาบด หรอตาแหนงเศรษฐ." สกกะ. ผทเขญใจไปกวากระผม ไมมเลย ขอรบ. พระเถระ. พระองคเสวยสรราชสมบตในเทวโลก จะจดวา เปนคนเขญใจ เพราะเหตไร ? สกกะ. อยางทพระผเปนเจาวา กถกละ ขอรบ. แตเมอ พระพทธเจา ยงมทรงอบต, กระผมไดทากลยาณกรรมไว, เมอ


พทธปบาทกาล ยงเปนไปอย, เทพบตรผมศกดเสมอกน ๓ องค เหลาน คอ จฬรถเทพบตร, มหารถเทพบตร, อเนกวณณเทพบตร ทากลยาณกรรมแลว ไดเกดในทใกลของกระผม มเดชมากกวา กระผม; กกระผม เมอเทพบตรทง ๓ นน พาพวกบรจารกาลงส ระหวางถนน ดวยคดวา จดเลนนกขตฤกษ' ตองหนเขาตาหนก, เพราะเดชจากสรระของเทพบตรทง ๓ นน ทวมทบสรระของกระผม, เดชจากสรระของกระผม ไมทวมทบสรระของเทพบตรทง ๓ นน, ใครจะเขญใจกวากระผมเลา ? ขอรบ. พระเถระ. แมเมอเปนอยางนน ตงแตนตอไป พระองคอยาได ลวงถวายทานแกอาตมภาพอยางน. สกกะ. เมอกระผมลวงถวายทานแกทาน, กศลจะมแกกระผม หรอไมม ? พระเถระ. ม พระองค. สกกะ. เมอเปนอยางนน การทากศลกรรม กจดเปนหนาท ของกระผมซ ขอรบ. ทาวเธอตรสอยางนนแลว ทรงไหวพระเถระ พานางสชาดา ทรงทาปทกษณพระเถระแลว เหาะขนสเวหาส ทรงเปลงอทานวา :- "แมทานทเปนทานอยางเยยม เราไดตงไว ดแลว ในพระกสสป."


[มหากสสปเถรทานสตร๑] เพราะเหตนน พระธรรมสงคาหกาจารย จงกลาววา :- "สมยหนง พระผมพระภาค ประทบอยในพระเวฬวนกลนทก- นวาปสถาน ใกลกรงราชคฤห. กโดยสมยนนแล ทานพระมหา- กสสป อยปปผลคหา, นงเขาสมาธอยางใดอยางหนง โดยบลลงก เดยว สน ๗ วน. ครงนนแล ทานพระมหากสสป โดยลวง ๗ วนนน จงออกจากสมาธนน, ครงนนแล ทานพระมหากสสป ผออกจาก สมาธนนแลว ไดมความปรวตกอยางนวา 'ไฉนหนอ? เราพง เขาไปสกรงราชคฤห เพอบณฑบาต.' กโดยสมยนนแล เทวดา ประมาณ ๕๐๐ ถงความขวนขวาย เพอจะใหทานพระมหากสสป ไดบณฑบาต. ครงนนแล ทานพระมหากสสป หามเทวดาประมาณ ๕๐๐ เหลานนแลว ในเวลาเชา นง (สบง) แลว ถอบาตรและจวร เขาไปสกรงราชคฤห เพอบณฑบาต. กโดยสมยนนแล ทาวสกกะ ผเปนจอมแหงเหลาเทพเจา ทรงประสงคจะถวายบณฑบาตแกทาน พระมหากสสป ทรงนรมตเปนชางหก ทอหกอย. อสรกญญา นามวา สชาดา กรอหลอด. ครงนนแล ทานพระมหากสสป, ทประทบอยของทาวสกกะ ผเปนจอมแหงเหลาเทพเจา มอยโดยทศาภาคใด, เขาไปหาแลว โดยทศภาคนน; ทาวสกกะ ผเปนจอมแหงเหลาเทพเจา ไดทอด พระเนตรเหนแลวแล ซงทานพระมหากสสปกาลงเดนมา แตทไกล ๑. ข. อ. ๒๕/๑๑๔.


เทยว, ครนทอดพระเนตรเหนแลว เสดจออกจากเรอน ทรงตอน รบ รบบาตรจากมอ เสดจเขาไปสเรอน คดขาวสกจากหมอ ใส เตมบาตรแลว ไดถวายแกทานพระมหากสสป. บณฑบาตนน ได มกบมากมาย มแกงเหลอหลาย. ครงนนแล ทานพระมหากสสป ไดมความปรวตกอยางนวา "สตวผมฤทธมอานภาพเหนปานนน คอ ใครกนหนอ ?. ครงนนแล ทานพระมหากสสป ไดมความปรวตก อยางนวา "น คอทาวสกกะ ผเปนจอมแหงเหลาเทพเจาแล." ครนทราบแลว ไดกลาวคาน กะทาวสกกะ ผเปนจอมแหงเหลา เทพเจาวา "ทาวโกสยะ กรรมน อนพระองคทรงทาแลว, พระองค อยาไดทรงทากรรมเหนปานนอกเลย." ทาวสกกะ ตรสวา "ทาน กสสป ผเจรญ แมพวกผมกตองการบญ, แมพวกผมกควรทาบญ." ครงนนแล ทาวสกกะ ผเปนจอมแหงเทพเจา อภวาททานพระ มหากสสปแลว ทรงทาปทกษณ เหาะขนสเวหาส ทรงเปลงอทาน ๓ ครง ในอากาศกลางหาววา :- "แมทานเปนทานอยางเยยม เราไดตงไวด แลว ในพระกสสป, แมทานทเปนทานอยาง เยยม เราไดตงไวดแลว ในพระกสสป, แม ทานทเปนทานอยางเยยม เราไดตงไวดแลว ในพระกสสป." พระผมพระภาค ประทบยนอยในพระวหารนนแล ไดทรงสดบ เสยงของทาวสกกะนน จงตรสเรยกภกษทงหลายมาแลว ตรสวา


"ภกษทงหลาย พวกเธอจงดทาวสกกะผเปนจอมแหงเหลาเทพเจา ทรงเปลงอทาน เสดจไปทางอากาศ." ภกษ. กทาวสกกะนน ทาอะไร ? พระเจาขา. พระศาสดา. ทาวเธอลวงถวายบณฑบาตแกกสสปผบตรของเรา, ครนถวายบณฑบาตนนแลว ดพระทย พลางทรงเปลงอทานไป. ภกษ. ทาวเธอทราบไดอยางไรวา "ถวายบณฑบาตแกพระเถระ ควร" พระเจาขา ? พระศาสดาตรสวา "ภกษทงหลาย ทงเหลาเทพเจา ทงเหลา มนษย ยอมพอใจ ภกษผถอการเทยวบณฑบาตเปนวตร ชอวาเชน บตรของเรา" ดงนแลว แมพระองคเองกทรงเปลงอทานแลว. กในพระสตร คามาแลวเทานนนเทยววา "พระผมพระภาค ได ทรงสดบแลวแล ซงเสยงของทาวสกกะผเปนจอมแหงเหลาเทพเจา ผเหาะขนสเวหาส ทรงเปลงอทาน ๓ ครง ในอากาศกลางหาววา :- "แมทานทเปนทานอยางเยยม เราไดตงไวด แลว ในพระกสสป, แมทานทเปนทานอยาง เยยม เราไดตงไวดแลวในพระกสสป, แม ทานทเปนทานอยางเยยม เราไดตงไวดแลว ในพระกสสป." ดวยพระโสตธาตอนเปนทพย หมดจด ลวงเสยซงโสตของมนษย." ครงนนแล พระผมพระภาค ทรงทราบเนอความนนแลว ทรง เปลงอทานน ในเวลานนวา :-


"เทวดาและมนษย ยอมพอใจ แกภกษผถอ การเทยวบณฑบาตเปนวตร ผเลยงตวเอง มใชเลยงผอน ผมนคง ผเขาไปสงบแลว มสตทกเมอ." กแลครนทรงเปลงอทานนแลว ตรสวา "ภกขทงหลาย ทาวสกกะ ผเปนจอมแหงเหลาเทพเจา ไดเสดจมาถวายบณฑบาต แกบตรของ เรา เพราะกลนศล" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- "กลนน คอ กลนกะลาพก และกลนจนทน เปนกลนเพยงเลกนอย, สวนกลนของผมศล ทงหลาย เปนกลนชนสง ยอมหอมฟงไป ใน เทพเจาและเหลามนษย." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา อปปมตโต คอ มประมาณนดหนอย. สองบทวา โย จ สลวต ความวา สวนกลนศล ของผมศลทงหลาย ใด, กลนศลนน หาเปนกลนเลกนอย เหมอนกลนในกะลาพกและ จนทนแดงไม คอ เปนกลนอนโอฬาร แผซานไปเหลอเกน, ดวย เหตนนแล กลนศล จงเปนกลนสงสด คอประเสรฐ เลศ ฟงไปใน เหลาเทพเจาและเหลามนษย คอ ฟงไปในเหลาเทพเจา และเหลา มนษย ไดแกหอมตลบทวไปทเดยว.


ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน. เทศนาเกดประโยชนแกมหาชนแลว ดงนแล. เรองถวายบณฑบาตแกพระมหากสสปเถระ จบ.


๑๑. เรองปรนพพานของพระโคธกเถระ* [๔๓] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอเสดจเขาไปอาศยกรงราชคฤห ประทบอย ในพระเวฬวน ทรงปรารภการปรนพพานของพระโคธกเถระ ตรสพระ ธรรมเทศนานวา "เตส สมปนนสลาน" เปนตน. [พระเถระคดฆาตนเพราะเสอมจากฌาน] ความพสดารวา ทานผมอายนน อยใกลถากาลสลาขางภเขา อสคล เปนผไมประมาท มความเพยร มตนสงไปแลว ถกตอง เจโตวมตตอนเกดขนในสมย (เกดเปนครงคราว) เสอมจากเจโต- วมตตนน ดวยอานาจแหงโรคชนดหนงอนเรอรง. ทานยงฌานท ๒ บาง ท ๓ บาง ใหเกดขนถง ๖ ครง แลวกเสอม ในวาระท ๗ ให เกดขนแลว คดวา "เราเสอมจากฌานถง ๖ ครงแลว, กคตของ ผมฌานเสอมแลวแล ไมแนนอน, คราวนแล เราจกนาศสตรามา" ดงนแลว จงถอมดสาหรบปลงผม นอนบนเตยงนอย เพอจะตด กานคอแลว. [มารทลใหพระศาสดาทรงทราบ] มาร รจตของทานแลว คดวา "ภกษน ใครจะนาศสตรา มา; กแลภกษทงหลายเมอนาศสตรามา ยอมเปนผหมดความอาลย ในชวต, ภกษเหลานนเรมตงวปสสนาแลว ยอมบรรลพระอรหตได, * พระมหาหนหลา ป. ธ. ๖ วดปทมวนาราม แปล.


ถาเราจกหามภกษนน ; เธอจกไมทาตามคาของเรา, เราจกทลให พระศาสดาหาม" ดงนแลว จงเขาไปเฝาพระศาสดา ดวยเพศทคน อนไมรจก กราบทลอยางนวา๑ :- "ขาแตพระมหาวระ ผมบญมาก รงเรองดวย ฤทธ ดวยยศ ลวงเสยไดซงเวรและภยทงปวง ผมจกษ ขาพระองคขอถวายบงคมพระบาท ทง ๒. ขาแตพระมหาวระ สาวกของพระองค อนความตายครอบงา ยอมจานง คดถง ความตาย, ขาแตพระองคผทรงไวซงความ รงเรอง ขอพระองคจงทรงหามพระสาวกนน, ขาแตพระผมพระภาค ผปรากฏในหมชน สาวกของพระองคยนดแลวในศาสนา (แต) มธรรมมในใจยงมไดบรรล ยงเปนผจะตอง ศกษา จะพงทากาละเสยอยางไรเลา ?" [มารแสวงหาวญญาณของพระโคธกะ] ในขณะนน พระเถระนาศสตรามาแลว. พระศาสดาทรงทราบ วา "ผน เปนมาร" จงตรสพระคาถานวา :- "ปราชญทงหลายยอมทาอยางนนแล ยอมไม จานงชวต, โคธกะ ถอนตณหาขนพรอมทง ราก ปรนพพานแลว." ๑. ส. ส. ๑๕/๑๗๗.


ครงนนแล พระผมพระภาค ไดเสดจไปสทพระเถระนาศสตรา มานอนอยแลว พรอมดวยภกษเปนอนมาก. ขณะนน มารผลามก คดวา "ปฏสนธวญญาณของพระโคธกะน ตงอยแลวในทไหนหนอ แล ?" ดงนแลว เปนดจกลมควนและกอนเมฆ แสวงหาวญาณ ของพระเถระในทศทงปวง. พระผมพระภาค ทรงแสดงความทมาร นน เปนควนและกอนเมฆนน แกภกษทงหลายแลว ตรสวา "ภกษ ทงหลาย มารผลามกนนแล แสวงหาวญญาณของกลบตรชอโคธกะ อย ดวยคดวา 'วญญาณของกลบตรชอโคธกะตงอยแลว ณ ทไหน ?' ภกษทงหลาย กลบตรชอโคธกะมวญญาณไมตงอยเลย ปรนพพาน แลว." แมมาร เมอไมอาจเหนทตงวญญาณของพระโคธกะนนได จงแปลงเพศเปนกมาร ถอพณมสเลองดจผลมะตม เขาไปเฝาพระ ศาสดา ทลถามวา :- "ขาพระองคเทยวแสวงหาอย ในเบองบน เบองตา เบองขวาง ทศใหญ ทศนอย กมได ประสบ, พระโคธกะนนไปแลว ณ ทไหน ?" ครงนน พระศาสดาตรสกะมารนนวา :- "ภกษชอโคธกะ เปนปราชญ สมบรณดวย ปญญาเครองทรงจา มฌาน ยนดแลวในฌาน ในกาลทกเมอ ประกอบความเพยรทงกลางวน กลางคน ไมไยดชวต ชนะเสนาแหงมจจได


แลว ไมมาสภพอก ถอนตณหาพรอมทงราก ปรนพพานแลว." เมอพระศาสดาตรสอยางนนแลว. พณไดพลดตกจากรกแรของมารนน ผอน ความโศกครอบงา ลาดบนน ยกษ๑นนเสยใจ ไดหายไปในทนนนนเอง ดวยประการฉะน. แมพระศาสดา ตรสวา "มารผลามก เจาตองการอะไรดวย สถานทกลบตรชอโคธกะเกดแลว, เพราะคนอยางเจา ตงรอย ตงพน กไมอาจจะเหนท ๆ โคธกะนนเกด" ดงนแลว ไดตรสพระคาถา นวา :- "มาร ยอมไมประสบทางของทานผมศลถง พรอมแลว มปกตอยดวยความไมประมาท พนวเศษแลว เพราะรชอบ เหลานน." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา เตส คอ แหงทานทปรนพพาน เหมอนอยางกลบตรชอโคธกะ มวญญาณไมตงอย ปรนพพานแลว ฉะนน. บทวา สมปนนสลาน คอ ผมศลบรบรณแลว. บทวา อปป- มาทวหารน คอ ผอยดวยความไมประมาท กลาวคอ ความไมอย ๑. ยกษในทน หมายถงเทวบตรมาร.


ปราศจากสต. บาทพระคาถาวา สมมทา วมตตาน ความวา ผพนวเศษ แลว ดวยวมตต ๕ เหลาน คอ "ตทงวมตต วกขมภนวมตต สมจ- เฉทวมตต ปฏปสสทธวมตต นสสรณวมตต" เพราะรโดยเหต คอ โดยนย โดยการณ. บาทพระคาถาวา มาโร มคค น วนทต ความวา มารแม แสวงหาอย โดยเตมกาลง ยอมไมประสบ คอ ยอมไมไดเฉพาะ ไดแก ยอมไมเหน ทางแหงพระมหาขณาสพทงหลาย ผเหนปานน ไป แลว. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตนแลว. เทศนามประโยชนแกมหาชน ดงนแล. เรองปรนพพานของพระโคธกเถระ จบ.


๑๒. เรองครหทนน* [๔๔] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภสาวก ของนครนถ ชอครหทนน ตรสพระธรรมเทศนานวา "ยถา สงการ- ธานสม" เปนตน. [เปนสหายกนแตเลอมใสวตถไมตรงกน] ความพสดารวา ในกรงสาวตถ ไดมชนผเปนสหายกน ๒ คน คอ สรคตต ๑ ครหทนน ๑. ใน ๒ คนนน สรคตต เปนอบาสก, ครหทนน เปนสาวกของนครนถ. พวกนครนถ ยอมกลาวกะ ครหทนนนนเนอง ๆ อยางนวา "การททานพดกะสรคตต ผสหาย ของทานวา 'ทานเขาไปหาพระสมณโคดมทาไม ? ทานจกไดอะไร ในสานกของพระสมณโคดมนน ?' ดงนแลว กลาวสอนโดยอาการ ทสรคตตเขามาหาพวกเราแลว จกใหไทยธรรมแกพวกเรา จะไมควร หรอ ?" ครหทนน ฟงคาของนครนถเหลานนแลว กหมนไปพด กะสรคตตในท ๆ เขายนและนงแลวเปนตน อยางนวา "สหาย ประโยชนอะไรของทานดวยพระสมณโคดมเลา ? ทานเขาไปหาพระ สมณโคดมนนจกไดอะไร ? การททานเขาไปหาพระผเปนเจาของเรา แลว ถวายทานแกพระผเปนเจาเหลานน จะไมควรหรอ ?" สรคตต แมฟงคาของครหทนนนน กนงเฉยเสยหลายวน ราคาญแลว วนหนง จงพดวา "เพอน ทานหมนมาพดกะเราในท ๆ ยนแลวเปนตน * พระมหาหนหลา ป. ธ. ๖ วดปทมวนาราม แปล.


อยางนวา 'ทานไปหาพระสมณโคดมแลว จกไดอะไร ? ทานจง เขาไปหาพระผเปนเจาของเรา ถวายทานแกพระผเปนเจาเหลานน, ทานจงบอกแกเรากอน, พระผเปนเจาทงหลายของทาน ยอมร อะไร ?" ครหทนน. "โอ ! นาย ทานอยาพดอยางน, ขนชอวาสงทพระ ผเปนเจาทงหายของเรา จะไมรไมม, พระผเปนเจาทงหลาย ยอมร เหตทเปนอดตอนาคตและปจจบนทงหมด, กายกรรม วจกรรม มโน- กรรมทงหมด, ยอมรเหตทควรและไมควรทงหมดวา 'เหตน จกม, เหตน จกไมม.' สรคตต. ทานพดวา 'พระผเปนเจาของทาน ยอมร' ดงน มใชหรอ ?' ครหทนน. ขาพเจาพดอยางนน. สรคตต. ถาเมอเปนเชนนน, ทานไมบอกเนอความนแกขาพเจา ตลอดกาลประมาณเทาน นบวาทากรรมหนกแลว, วนน ขาพเจา ทราบอานภาพแหงญาณของพระผเปนเจาทงหลายแลว, จงไปเถดสหาย, จงนมนตพระผเปนเจาทงหลาย ตามคาของขาพเจา. ครหทนนนน ไปสานกของพวกนครนถ ไหวนครนถเหลานน แลว กลาววา "สรคตตสหายของขาพเจา นมนตทานเพอฉนวน พรงน." นครนถ. สรคตตพดกะทานเองหรอ ? ครหทนน. อยานน พระผเปนเจา.


นครนถเหลานน ราเรงยนดแลว กลาวแลว "กจของพวกเรา สาเรจแลว, จาเดมแตกาลทสรคตตเลอมใสในพวกเราแลว สมบต ชออะไร จกไมมแกพวกเรา ?" ทอย แมของสรคตตใหญ. [สรคตตเตรยมรบรองนครนถ] สรคตตนน ใหคนขดหลมยาว ๒ ขาง ในระหวางเรอน ๒ หลง นนแลว กใหเอาคถเหลวใสจนเตม, ใหตอกหลกไวในทสด ๒ ขาง ภายนอกหลม ใหผกเชอกไวทหลกเหลานน ใหตงเทาหนาของ อาสนะทงหลายไวบนเบองบนหลม ใหตงเทาหลงไวทเชอก สาคญ อยวา "ในเวลาทนงแลวอยางนแล พวกนครนถจกมหวปกตกลง." ใหคนลาดเครองลาดไวเบองบนอาสนะทงหลาย โดยอาการทหลม จะไมปรากฏ, ใหคนลางตมใหญ ๆ แลว ใหผกปากดวยใบกลวย และผาเกา ทาตมเปลาเหลานนแล ใหเปอนดวยเมลดขาวตมขาวสวย เนยใสนาออยและขนมในภายนอกแลว ใหตงไวขางหลงเรอน. ครหทนนรบไปเรอนของสรคตตนนแกเชาตรแลว ถามวา "ทาน จดแจงสกการะเพอพระผเปนเจาทงหลายแลวหรอ ?" สรคตต. เออ สหาย ขาพเจาจดแจงแลว. ครหทนน. กสกการะนนอยไหน ? สรคตต. ขาวตม ในตมทงหลายนนประมาณเทาน, ขาวสวย ในตมประมาณเทาน, เนยใส นาออย ขนม เปนตน ในตมประมาณ เทาน อาสนะปไวแลว. ครหทนนนน กลาววา "ดละ" แลวกไป. ในเวลาทครหทนน


นนไปแลว พวกนครนถประมาณ ๕๐๐ กมา. สรคตตออกจากเรอน ไหวพวกนครนถดวยเบญจางคประดษฐแลว ยนประคองอญชลอย เบองหนาของนครนถเหลานน คดวา "นยวา ทานทงหลาย ยอม รเหตทกอยาง ตางโดยเปนเหตทเปนอดตเปนตน, อปฏฐากของพวก ทาน บอกแกขาพเจาแลวอยางน; ถาพวกทาน ยอมรเหตทงหมด, พวกทานอยาเขาไปสเรอนของขาพเจา ; เพราะเมอพวกทานเขาไปส เรอนของขาพเจาแลว ขาวตมไมมเลย ขาวสวยเปนตนกไมม; ถา พวกทานไมรกจงเขาไป, เราใหพวกทานตกลงในหลมคถแลว จก ใหด," ครนคดอยางนนแลว จงใหสญญาแกพวกบรษวา "พวกทาน รภาวะคอการนงของนครนถเหลานนแลว ยนอยขางหลง พงนา เครองลาดในเบองบนแหงอาสนะทงหลายออกเสย, อาสนะเหลานน อยาเปอนแลวดวยของไมสะอาดเลย." ครงนน สรคตต พดกะพวก นครนถวา "นมนตมาขางนเถด ขอรบ." พวกนครนถเขาไปแลว กปรารภเพอจะนงบนอาสนะทเขาปไว. ครงนน มนษยทงหลาย กลาวกะนครนถเหลานนวา "จงรอกอน ขอรบ, จงอยานนกอน." นครนถ. เพราะอะไร ? มนษย. การทพระผเปนเจาทงหลาย เขาไปสเรอนของพวก ขาพเจา รธรรมเนยมแลว จงนง ยอมสมควร. นครนถ. ทาอยางไร จงควรเลา ? ทาน. มนษย. การทพระผเปนเจาทงหมด ยนอยใกลอาสนะทถง แกตน ๆ แลว นงลงพรอมกนทเดยว จงควร.


ไดยนวา สรคตตนน ในทาพธน กดวยคดวา "เมอนครนถ คนหนง ตกลงในหลมแลว, นครนถทเหลอ อยานงแลว." นครนถ เหลานน กลาววา "ด" แลวคดวา "การทพวกเราทาตามถอยคา ทคนพวกนบอกแลว สมควร." [พวกนครนถตกหลมคถ] ครนนน นครนถทงหมด ไดยนอยใกลอาสนะทถงแลวแกตน ๆ โดยลาดบ. ลาดบนน พวกมนษย กลาวกะนครนถเหลานนวา "พวก ทานจงรบนงพรอมกนทเดยว ขอรบ" รภาวะคอการนงของนครนถ เหลานนแลว จงนาเครองลาดเบองบนอาสนะทงหลายออก. พวก นครนถนงพรอมกนทเดยว. เทาอาสนะทตงไวบนเชอก พลดตก แลว. พวกนครนถหวขะมาตกลงในหลม. สรคตต เมอพวกนครนถ นน ตกลงแลว จงปดประต ใหเอาทอนไมตพวกนครนถทตะกาย ขนแลว ๆ ดวยพดวา "พวกทาน ไมรเหตทเปนอดต อนาคต และ ปจจบน เพราะเหตไร ?" แลวบอกวา "การทาเทาน จกสมควร แกพวกนครนถเหลานน" ดงนแลว จงใหเปดประต. พวกนครนถ เหลานนออกแลว ปรารภเพอจะหนไป. กในทางไปแหงพวกนครนถ นน สรคตตใหคนทาพนทอนทาบรกรรมดวยปนขาวไวใหลน. สรคตต ใหคนโบยซาพวกนครนถนน ผยนอยไมไดในทนน ลมลงแลว ๆ จง สงไปดวยคาวา "การทาเทาน พอแกทานทงหลาย." นครนถเหลานน คราครวญอยวา "พวกเรา อนทานใหฉบหาย, พวกเรา อนทานให ฉบหาย" ไดไปสประตเรอนของอปฏฐากแลว.


[ครหทนนฟองสรคตตแดพระราชา] ครหทนน เหนประการอนแปลกนน ของนครนถเหลานนแลว โกรธ คดวา "เรา อนสรคตตใหฉบหายแลว, มนใหโบยพระผเปน เจาทงหลายของเรา ผเปนบญเขต ผไดนามวาสามารถเพอจะให เทวโลกทง ๖ แกมนษยทงหลาย ผเหยยดมอออกไหวอย ตามความ พอใจ ใหถงความฉบหายแลว" จงไปยงราชตระกลกราบทลใหพระ ราชาทรงทาสนไหม แกสรคตตนน ๑ พนกหาปณะ. ครงนน พระราชา ทรงสงพระราชสาสนไปแกสรคตตนน. สรคตตนน ไปถวายบงคม พระราชาแลว กราบทลวา "พระเจาขา พระองคทรงสอบสวนแลว จกปรบสนไหมได, ยงมไดทรงสอบสวน อยาปรบ." พระราชา. เราสอบสวนดแลว จงจกปรบ. สรคตต. ดละ พระเจาขา ถากระนน จงปรบเถด. พระราชา. ถากระนน จงพด. สรคตต กราบทลความเปนไป นนทงหมด ตงตนแตเรองนวา "พระเจาขา สหายของขาพระองค เปนสาวกของนครนถ เขาไปหาขาพระองคแลว กลาวอยางน เนอง ๆ ในทยนทนงเปนตนวา 'สหาย ประโยชนอะไรของทาน ดวยพระสมณโคดมเลา ? ทานเขาไปหาพระสมณโคดมนน จกได อะไร ?" ดงนแลว กราบทลวา "พระเจาขา ถาการปรบสนไหม ในเพราะเหตน ควรแลว: ขอจงปรบเถด." พระราชา ทอดพระเนตร ครหทนนแลว ตรสวา "นยวา เจาพดอยางนน จรงหรอ ?" ครหทนน. จรง พระเจาขา.


พระราชา. เจาคบพวกนครนถ ผไมรแมเหตเพยงเทานเทยวไป อย ดวยคดวา 'เปนคร' บอกแกสาวกของพระตถาคตวา 'ยอมร ทกอยาง' เพราะเหตไร ? สนไหมอนเจายกขนปรบ จงมแกเจาเอง เถด. ครหทนนนนแล อนพระราชาทรงปรบสนไหมแลว ดวยอาการ อยางน, พวกนครนถ ผเขาถงสกลของครหทนนนนนนแล อนสรคตต โบยไลออกแลว. [ครหทนนเตรยมแกแคนสรคตต] ครหทนนนน โกรธสรคตตนนแลว จาเดมแตนน ไมพดกบ ดวยสรคตต เปนเวลาประมาณกงเดอน คดวา "การเทยวไปโดย อาการอยางน ไมควรแกเรา, การทเราทาความฉบหาย แมแกพวก ภกษผเขาถงสกลของสรคตตนน ยอมควร" ดงนแลว จงเขาไปหา สรคตต กลาววา "สหาย สรคตต." สรคตต. อะไร ? สหาย. ครหทนน. ธรรมดาญาตแลสหายทงหลาย ยอมมการทะเลาะ กนบาง ววาทกนบาง, ทานไมพดอะไร ๆ, เพราะเหตอะไร ทานจง ทาอยางนน ? สรคตต. สหาย ขาพเจาไมพด กเพราะทานไมพดกบขาพเจา กรรมใดอนขาพเจาทาแลว, กรรมนนจงเปนอนทาแลวเถด ; เราทง ๒ จกไมทาลายไมตรกน. จาเดมแตกาลนน สหายทง ๒ ยอมยน ยอมนง ในทแหงเดยว


กน. ตอมาในกาลวนหนง สรคตต กลาวกะครหทนนวา "ประโยชน อะไรของทานดวยพวกนครนถเลา ? ทานเขาไปหานครนถเหลานน จกไดอะไร ? การเขาไปหาพระศาสดาของเรากด การถวายทานแก พระผเปนเจาทงหลายกด จะไมควรแกทานหรอ ?" แมครหทนนนน ยอมหวงเหตนเหมอนกน, เพราะฉะนน คาพดของสรคตตนน จง ไดเปนเหมอนเกาทแผลฝดวยเลบ. แมครหทนนนน ถามสรคตตวา "พระศาสดาของทานยอมรอะไร ?" สรคตต. ทานผเจรญ ทานอยาพดอยางนน, ขนชอวาสงอน พระศาสดาของเราไมรไมม; พระศาสดาของเรานน ยอมรเหตทง หมดตางโดยเหตทเปนอดตเปนตน, ยอมกาหนดจตของสตวทงหลาย โดยอาการ ๑๖ อยางได. ครหทนน. ขาพเจาไมทราบอยางนน, เพราะเหตอะไร ทานจง ไมบอกแกขาพเจา ตลอดกาลประมาณเทาน ? ถากระนนทานจงไป, จงทลนมนตพระศาสดา เพอเสวยในวนพรงน ขาพเจาจกใหเสวย, ทานจงกราบทล เพอทรงรบภกษาของขาพเจา พรอมดวยภกษ ๕๐๐ รป. สรคตต เขาไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลว กราบทลอยาง นวา "พระเจาขา ครหทนนสหายของขาพระองค สงใหทลนมนต พระองค, ทราบวา ขอพระองคทรงรบภกษาของครหทนนนนพรอม ดวยภกษ ๕๐๐ รปในวนพรงน; กในวนกอนแล กรรมชอน อน ขาพระองคทาแลว แกพวกนครนถ ผเขาถงสกลของครหทนนนน.


ขาพระองคยอมไมทราบ แมการทาตอบ แกกรรมอนขาพระองค ทาแลว, ขาพระองคไมทราบ แมความทครหทนนนน ใครจะ ถวายภกษแกพระองคดวยจตอนบรสทธ, พระองคทรงพจารณา แลว, หากสมควร, จงทรงรบ, หากไมสมควร, อยางทรงรบ." พระ ศาสดาทรงพจารณาวา "ครหทนนนน ใครจะถวายแกเราหรอหนอ แล ?" ไดทรงเหนวา "ครหทนนนน ใหคนขดหลมใหญในระหวาง เรอน ๒ หลงแลว ใหคนนาไมตะเคยนมาประมาณ ๘๐ เลมเกวยน จดไฟแลว ตองการจะใหเราตกลงในหลมถานเพลงแลวขมข" ทรง พจารณาอกวา "เพราะเราไปในทนนเปนปจจย ประโยชนจะมหรอ ไมมหนอแล ?" ลาดบนน ไดทรงเหนเหตนวา "เราจกเหยยดเทา บนหลมถานเพลง, เสอลาแพนทวางปดหลมถานเพลงนน จกหายไป, ดอกบวใหญประมาณเทาลอ จกผดขนทาลายหลมถานเพลง, เมอ เปนเชนนน เราจกเหยยบกลบบว ไปนงบนอาสนะ, ภกษทง ๕๐๐ จก ไปนงอยางนนเหมอนกน; มหาชนจกประชมกน, เราจกทาอนโมทนา ดวยคาถา ๒ คาถา ในสมาคมนน, ในเวลาจบอนโมทนา ความ ตรสรธรรม จกมแกสตว ๘ หมน ๔ พน, สรคตตและครหทนน จก เปนโสดาบน จกหวานกองทรพยของตน ๆ ในศาสนา; การทเรา อาศยกลบตรนไป ยอมสมควร" ดงนแลว จงทรงรบภกษา. สรคตต ทราบการรบของพระศาสดาแลว จงบอกแกครหทนน แลวบอกวา "ทานจงทาสกการะแกพระโลกเชฏฐ."


[ครหทนนเตรยมรบพระศาสดา] ครหทนน คดวา "บดน เราจกรกจทควรทาแกพระสมณโคคม นน" จงใหขดหลมใหญไวในระหวางเรอน ๒ หลง ใหนาไมตะเคยน มาประมาณ ๘๐ เลมเกวยน ใหจดไฟสมตลอดคนยงรงแลว ใหทา กองถานเพลงไมตะเคยนไว วางไมเรยบบนปากหลม ใหปดดวยเสอ ลาแพน ใหทาดวยโคมย ลาดทอนไมผไวโดยขางหนงแลว ใหทาทาง เปนทไป สาคญอยวา "ในเวลาทพวกสมณะเหยยบแลว ๆ อยางน เมอทอนไมทงหลายหกแลว พวกสมณะจกกลงตกไปในหลมถายเพลง." ใหตงตมไวในภาคแหงหลงเรอน โดยวธทสรคตตตงแลวเหมอนกน, ใหปแมอาสนะทงหลายไวอยางนนเหมอนกน. สรคตตไปเรอนของ ครหทนนนนแตเชาตรแลว กลาววา "สหาย ทานทาสกการะแลว หรอ ?" ครหทนน. เออ สหาย สรคตต. ก สกการะนน อยทไหน ? ครหทนน ตอบวา "จงมา, จะดกน" แลวแสดงของทงหมด โดยวธทสรคตตแสดงแลวเหมอนกน. สรคตตกลาววา "ดละ สหาย." มหาชน ประชมแลว. กเมอพระศาสดา อนคนผมจฉา- ทฏฐนมนตแลว, การประชมใหญ ยอมม. ฝายพวกมจฉาทฏฐ ยอมประชมกน ดวยคดวา "พวกเราจกเหนประการอนแปลกของ พระสมณโคดม." ฝายพวกสมมาทฏฐ ยอมประชมกน ดวยคดวา "วนน พระศาสดา จกทรงแสดงธรรมเทศนาอยางใหญ, พวกเรา


จกกาหนดพทธวสย พทธลลา." ในวนรงขน พระศาสดา ไดเสดจ ไปประตเรอนของครหทนน กบภกษ ๕๐๐ รป. ครหทนนนน ออก จากเรอนแลว ถวายบงคมดวยเบญจางคประดษฐ ยนประคอง อญชลอยเบองพระพกตร คดวา "พระเจาขา อปฏฐากของพระ องค บอกแกขาพระองคอยางนวา 'ไดยนวา พระองคยอมทรง ทราบเหตทกอยาง ตางโดยเหตทเปนอดตเปนตน, ยอมทรงกาหนด จตของสตวทงหลาย โดยอาการ ๑๖ อยางได, ถาพระองคทรง ทราบอย, ขอพระองคอยาเสดจเขาไปสเรอนของขาพระองค, เพราะ เมอพระองคเสดจเขาไปแลว ขาวยาคไมมเลย ภตเปนตนกไมม, กแลขาพระองคจกยงทานทงหมด ใหตกลงในหลมถานเพลงแลว ขมข;" ครนคดอยางนนแลว จงรบบาตรของพระศาสดา กราบทล วา "ขอพระผมพระภาค จงเสดจมาทางน" แลวกราบทลวา "พระเจาขา ผมาสเรอนของขาพระองค รธรรมเนยมแลวมา จง สมควร." พระศาสดา. เราทาอยางไร จงควรเลา ? ทาน. ครหทนน. ในเวลาทภกษรปหนง ๆ เขาไปขางหนา นงแลว ภกษอนมาในภายหลง จงควร. ไดยนวา ครหทนนนน ไดมความปรวตกอยางนวา "ภกษท เหลอ เหนภกษผไปขางหนา ตกลงในหลมถานเพลงแลว จกไมมา, เราจกใหภกษตกลงทละรป ๆ เทานน แลวขมข." พระศาสดา ตรส วา "ดละ" แลวเสดจเขาไปแตพระองคเดยว. ครหทนน ถงหลม


ถานเพลงแลว ถอยออกไปยนอย กราบทลวา "ขอพระองคเสดจ ไปขางหนาเถด พระเจาขา." [ครหทนนเลอมใสพระพทธเจา] ลาดบนน พระศาสดา ทรงเหยยดพระบาทลงเหนอหลมถาน เพลง, เสอลาแพน หายไปแลว, ดอกบวประมาณเทาลอผดขน ทาลายหลมถานเพลง. พระศาสดา ทรงเหยยบกลบบว เสดจไป ประทบนงลงบนพทธอาสน ทเขาปลาดไว. แมภกษทงหลาย กไปนง บนอาสนะอยางนนเหมอนกน. ความเรารอนตงขนแตกายของครห- ทนนแลว. เขาไปโดยเรว เขาไปหาสรคตต บอกวา "นาย ขอ ทานจงเปนทพงของขาพเจา." สรคตต. น อะไรกน ? ครหทนน. ขาวยาคหรอภตเปนตน เพอภกษ ๕๐๐ รป ไมม ในเรอน, ขาพเจาจะทาอยางไรหนอแล ? สรคตต. กทานทาอะไรไว ? ครหทนน. ขาพเจาใหคนทาหลมใหญไวในระหวางเรอน ๒ หลง เตมดวยถานเพลง ดวยหวงวา 'จกใหพวกภกษตกไปในหลมถาน เพลงนนแลวขมข.' ทนน ดอกบวใหญ ผดขนทาลายหลมถานเพลง นน, ภกษทงหมด เหยยบกลบบว เดนไปนงบนอาสนะทเขาปลาดไว, บดน ขาพเจาจะทาอยางไร ? สรคตต. ทานแสดงแกขาพเจาเดยวนเองวา 'ตมขาวยาคเทาน, ตมภตเปนตนเทาน, มใชหรอ ?.


ครหทนน. นนเทจ นาย, ตมเปลาทงนน. สรคตต. ชางเถด, ทานจงไป, จงตรวจดขาวยาคเปนตน ในตมเหลานน. ในขณะนนนนเอง ขายาคในตมทงหลายใด อนครหทนนนน บอกแลว, ตมเหลานน เตมดวยขาวยาคแลว, ภตเปนตน ในตม เหลาใด อนครหทนนบอกแลว, ตมเหลานน ไดเตมแลวดวยภต เปนตนเทยว. เพราะไดเหนสมบตนน สรระของครหทนน เตมดวยปต และปราโมทยแลว, จตเลอมใสแลว. เขาองคาสภกษสงฆมพระ พทธเจาเปนประมข โดยความเคารพ ใครจะใหทรงทาอนโมทนา จงรบบาตรของพระศาสดา ผทรงทาภตกจเสรจแลว. [สตวไมรคณพระศาสนาเพราะไรปญญา] พระศาสดา เมอจะทรงทาอนโมทนา ตรสวา "สตวเหลาน ไมรคณแหงสาวกของเรา และแหงพระพทธศาสนา เพราะความไมม ปญญาจกษนนเอง, สตวผเวนปญญาจกษ ชอวาผมอ, ผมปญญา ชอวามจกษ" ดงนแลว ไดตรสพระคาถาเหลานวา :- "ดอกบวมกลนด พงเกดในกองหยากเยอ อน บคคลทงแลวใกลทางใหญ ดอกบวนน พงเปนท ชอบใจ ฉนใด, สาวกของพระสมมาสมพทธเจาเมอ ๑. ทแปลอยางนน แปลตามนยอรรถกถา. แตบางทานแปล ตตถ เปนวเสสนะ ของ สงการ- ธานสม.


ปถชนเปนดงกองหยากเยอเกดแลว ยอมไพโรจน ลวงซงปถชนผมดทงหลาย ดวยปญญา ฉนนน." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา สงการธานสม คอ ในททงหยาก เยอ, อธบายวา ในกองหยากเยอ. สองบทวา อชฌตสม มหา- ปเถ คอ อนบคคลทงแลว ใกลทางใหญ. บทวา สจคนธ คอ มกลนหอม. บทวา มโนรม มวเคราะหวา ใจยอมยนดในดอกบวน เหตนน ดอกบวนน ชอวา เปนทรนรมยแหงใจ. บทวา สงการ- ภเตส คอ เปนดงหยากเยอ. บทวา ปถชชเน ความวา ซง โลกยมหาชนทงหลาย ผมชออนไดแลวอยางนน เพราะยงกเลสหนา ใหเกด. พระผมพระภาคตรสคานไววา "ดอกบวมกลนด พงเกดใน กองหยากเยอ อนบคคลทงแลว ใกลทางใหญ แมไมสะอาดนาเกลยด ปฏกล, ดอกบวนน พงเปนทชอบใจ คอ พงเปนของนาใคร พงใจ ไดแก พงเปนของควรประดษฐานไวเหนอกระหมอมแหงอสรชน ทงหลาย มพระราชาและมหาอามาตยของพระราชาเปนตน ชอ ฉนใด; สาวกของพระสมมาสมพทธเจา คอ ภกษผขณาสพ กฉนนน เหมอนกน, เมอปถชน แมเปนดงกองหยากเยอเกดแลว, แมเกดใน ระหวางแหงมหาชน ผไมมปญญา ไมมจกษ ยอมไพโรจนลวง ดวยกาลงแหงปญญาของตน เหนโทษในกามทงหลาย และอานสงส ในการออกบวช ออกบวชแลว ยอมไพโรจนลวง แมดวยคณสกวา


การบรรพชา, แมยก (ตน) ขนสศล สมาธ ปญญา วมตต- วมตตญาณทสสนะ ยงกวาคณสกวาการบรรพชานน กยอมไพโรจน คอ งามลวง ซงปถชนผมดทงหลาย." [ครหทนนกบสรคตตบรรลโสดาปตตผล] ในเวลาจบเทศนา ความตรสรธรรม ไดมแลว แกสตว ๘ หมอน ๔ พน. ครหทนนและสรคตตบรรลโสดาปตตผลแลว. ๒ คนนน หวาน ทรพยของตนทงหมดลงในพระพทธศาสนาแลว. พระศาสดาไดเสดจ ลกจากอาสนะ ไปสวหาร. ภกษทงหลาย ยงกถาใหตงขนในโรงธรรมเวลาเยนวา "นา เลอมใส ธรรมดาคณของพระพทธเจา นาอศจรรย, ดอกบวผดขน ทาลายกองถานตะเคยน ชอเหนปานนนแลว." พระศาสดาเสดจ มาแลว ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงประชมกน ดวยกถาอะไรหนอ ? เมอภกษทงหลาย กราบทลวา "ดวยกถา ชอน" แลว จงตรสวา "ภกษทงหลาย ขอทดอกบวผดขนแตกอง ถานเพลง เพอเราผเปนพระพทธเจา ในกาลบดน ไมนาอศจรรย ในกาลกอน ดอกบวเหลานน กผดขนแลว เพอเรา แมผเปนโพธสตว เปนไปอยในประเทศญาณ," อนภกษเหลานน ทลออนวอนวา "ใน กาลไร พระเจาขา, ขอพระองคจงตรสบอกแกขาพระองคทงหลาย" ดงนแลว จงทรงนาอดตนทานมา ตรสขทรงคารชาดก๑ น ใหพสดาร วา :- ๑. ข. ชา. ๒๗/๑๓ ตทฏกถา. ๑/๓๓๘.


"เรามเทาขนเบองบน มศรษะลงเบองตา จะ ตกสเหวโดยแท เราจกไมทากรรมอนมใชของ พระอรยะ; เชญทานรบกอนขาวเถด" ดงนแล. เรองครหทนน จบ. ปปผวรรค วรรณนา จบ. วรรคท ๔ จบ.


๕. พาลวรรค วรรณนา ๑. เรองบรษคนใดคนหนง* [๔๕] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระเจา- ปเสนทโกศลและบรษคนใดคนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "ทฆา ชาครโต รตต" เปนตน. [พระราชาประทกษณพระนคร] ไดยนวา ในวนมหรสพวนหนง พระราชา พระนามวาปเสนท- โกศล ทรงชางเผอกลวนเชอกหนง ชอปณฑรกะ ซงประดบประดา แลว ทรงทาประทกษณพระนครดวยอานภาพแหงพระราชาอนใหญ. เมออาชญาเปนเหตใหบคคลลกไป เปนไปอย,๑ มหาชนถกราชบรษ โบย ดวยวตถมกอนดนและทอนไมเปนตน หนไป กยงเอยวคอกลบ และดอยนนแล. ไดยนวา ขอน เปนผลแหงทานทพระราชาทงหลาย ทรงถวายดแลว. [อานาจความรก] ภรรยาของทคคตบรษแมคนใดคนหนง ยนอยทพนชนบนแหง ปราสาท ๗ ชน เปดบานหนาตางบานหนง พอแลดพระราชาแลวกหลบ ไป. การหลบไปของหญงนน ปรากฏแกพระราชา ราวกบวา พระ * พระมหาเฉย ป. ธ. ๗ วดสมพนธวงศ แปล. (ตอมาเปนพระเทพปญญามน) ๑. หมายความวา ตารวจกาลงทาการขบไลคนไมยนแกะกะทางเสดจ.


จนทรเพญเขาไปสกลบเมฆ. ทาวเธอ ทรงมพระหฤทยปฏพทธใน หญงนน เปนประหนงวา ถงอาการพลดตกจากคอชาง ทรงรบ กระทาประทกษณพระนครแลว เสดจเขาสภายในพระราชวง ตรส กะอามาตยคนสนทนายหนงวา "ปราสาททเราแลดในทโนน เธอ เหนไหม ?" อามาตย. เหน พระเจาขา. พระราชา. เธอไดเหนหญงคนหนงในปราสาทนนไหม ? อามาตย. ไดเหน พระเจาขา. พระราชา. เธอจงไป, จงรความทหญงนน มสามหรอไมมสาม. อามาตยนนไปแลว ทราบความทหญงนนมสาม จงมากราบ ทลแกพระราชาวา "หญงนนมสาม." ทนน เมอพระราชา ตรสวา "ถากระนน เธอจงเรยกสามของหญงนนมา," อามาตยนน ไปพดวา "มานแนะ นาย, พระราชารบสงหาทาน." บรษนนคดวา "อน ภยพงบงเกดขนแกเรา เพราะอาศยภรรยา" เมอไมอาจจะขดขน พระราชอาญา จงไดไปถวายบงคมพระราชา ยนอยแลว. ขณะนน พระราชา ตรสกะบรษนนวา "เธอจงบารงเรา." บรษ. ขาแตสมมตเทพ อยาเลย, ขาพระองค ทาการงาน ของตน ถวายสวยแดพระองคอย, การเลยงชพนนแล จงมแก ขาพระองคเถด. พระราชา ตรสวา "เราไมมความตองการดวยสวยของเธอ, จาเดม


แตวนนไป เธอจงบารงเรา" แลวใหพระราชทานโลและอาวธแก บรษนน. ไดยนวา พระราชา ไดทรงดารอยางนวา "เราจกยกโทษ บางอยางของเขาขนแลวฆาเสย รบเอาภรรยา." ทนน เขากลว แตมรณภย เปนผไมประมาท บารงพระราชานนแลว. พระราชา ไมทรงเหนชอง (โทษ) แหงบรษนน เมอความเรารอนเพราะกาม เจรญอย. ทรงดารวา "เราจะยกโทษของบรษนนขน สกอยาง หนง แลวลงราชอาญา" จงรบสงใหเรยกบรษนนมาแลว ตรสอยาง นวา "ผเจรญ เธอจงไปจากทนสทชอโนน แหงแมนาในทสดประ- มาณ ๕ โยชน นาเอาดอกโกมทดอกอบลและดนสอรณมา (ใหทน) ในเวลาเราอาบนาในเวลาเยน, ถาเธอไมพงมาในขณะนน, เราจกลง อาญาแตเธอ." [ความลาบากในราชสานก] ไดยนวา เสวก (ผเขาเฝา) ลาบากกวาทาสแมทง ๔. จรงอย ทาสทงหลาย มทาสทเขาไถมาดวยทรพยเปนตน ยงไดเพอจะพดวา "ผมปวดศรษะ, ผมปวดหลง" แลวพนผอน. คาททาสทงหลายกลาวแลวไดพกผอนนน ยอมไมมแกเสวก, เสวกควรทาการงานตามรบสงเทานน; เพราะเหตนน บรษนน คด อยวา "เราตองไปเปนแนแท, ชอวาดนสอรณกบดอกโกมทและ ดอกอบล ยอมเกดในภพแหงนาค, เราจกไดทไหน ?" กลวแต มรณภย ไปเรอนแลว กลาววา "หลอน ภตสาหรบฉนสาเรจแลว


หรอ ?" ภรรยา กลาววา "ยงตงอยบนเตา นาย." เขาไมอาจ จะรออย จนกวาภรรยาจะปลงภตลงได จงใหภรรยาเอากระบวยตก นาขาวเท (ปนกบ) ขาวทแฉะนนเอง ลงในกระเชาพรอมดวยกบตาม แตจะได ถอเอาแลว เดนดมไปแลวสนทางโยชนหนง. เมอเขากาลงเดนไปนนแหละ ภตไดสกแลว. เขาแบงภต ไวหนอยหนง กระทาไมใหเปนเดนบรโภคอย พบคนเดนทางคนหนง จงกลาววา "ภตหนอยหนงเทานน ฉนแบงออกกระทาไมใหเปน เดนมอย, เธอจงรบไปบรโภคเถด นาย." เขารบไปบรโภคแลว. แมบรษนอกน บรโภคแลว กโปรยภตลงในนากามอหนง บวนปาก แลว ประกาศขน ๓ ครงดวยเสยงอนดงวา "ขอพวกนาค ครฑ และเทวดา ผสงอยในประเทศแหงแมนาน จงฟงคาของขาพเจา; พระราชาทรงปรารถนาจะลงอาชญาแกขาพเจา ทรงบงคบขาพเจา วา "เธอจงนาเอาดนสอรณกบดอกโกมทและดอกอบลมา," กภตท ขาพเจาใหแกมนษยเดนทางแลว, ทานทขาพเจาใหแลวนน มอานสงส ตงพน, ภตทขาพเจาใหแกปลาทงหลายในนา, ทานทขาพเจาใหนน มอานสงสตงรอย, ขาพเจาใหผลบญประมาณเทาน ใหเปนสวนบญ แกทานทงหลาย; ทานทงหลายจงนาดนสอรณกบดอกโกมทและดอก อบลมาใหแกขาพเจาเถด." พระยานาค ผอาศยอยในประเทศนน ไดยนเสยงนน จงไปส สานกบรษนน ดวยเพศแหงคนแก กลาววา "ทานพดอะไร ? บรษ นน จงกลาวซาอยางนนนนแหละ, เมอพระยานาค กลาววา "ทาน


จงใหสวนบญนนแกเรา," จงกลาววา "เราให นาย" เมอพระยา นาค กลาวแมอกวา "ทานจงให," กกลาว (ยนคา) วา "เราให นาย." พระยานาคนน ใหนาสวนบญมาอยางนนสน ๒-๓ คราวแลว จงไดใหดนสอรณกบดอกโกมทและดอกอบล (แกบรษนน). ฝายพระราชา ทรงดารวา "ธรรมดามนษยทงหลาย มมนต มาก, ถาบรษนน พงได (ของนน) ดวยอบายบางอยางไซร, กจ ของเรากไมพงสาเรจ," ทาวเธอรบสงใหปดประต (เมอง) เสยแต วนทเดยว แลวใหนาลกดาลไปยงสานกของพระองค. บรษแมนอกน มาทนในเวลาพระราชาทรงสรงสนานเหมอน กน เมอไมไดประต จงเรยกคนยามประต กลาววา "ทานจงเปด ประต." คนยามประตกลาววา "เราไมอาจจะเปดได, พระราชา รบสงใหนาลกดาลไปสพระราชมนเทยรแตกาลยงวนทเดยว." บรษ นน แมบอกวา "เราเปนราชทต, ทานจงเปดประต" เมอไมได ประต จงคดวา "บดน เราจะไมมชวต, เราจกทาอยางไรหนอ แล ?" แลวโยนกอนดนไปทธรณประตขางบน แขวนดอกไมไวบน ธรณประตนน ตะโกนรองขน ๓ ครงวา "ชาวพระนคร ผเจรญ ทงหลาย ขอทานทงหลาย จงรความทกจอนขาพเจากระทาตาม รบสงของพระราชาแลวเถด; พระราชาทรงใครจะยงเราใหพนาศ ดวย เหตไมสมควร" แลวคดอยวา "เราจกไปทไหนหนอแล ? ไดทา ความตกลงใจวา "ธรรมดาภกษทงหลาย มใจออนโยน, เราจกไป สวหารแลวนอน." ธรรมดาสตวเหลาน ในเวลาไดรบสข ไมทราบ


แมความทภกษทงหลายมอย พอถกทกขครอบงา จงปรารถนา จะไปวหาร; เพราะเหตนน แมบรษนน กคดวา "ทพงอยางอน ของเราไมม" จงไปยงวหาร นอนอยในทสาราญแหงหนง แมเมอ พระราชา ไมไดการหลบอยตลอดราตร ทรงราพงถงหญงอย, ความรมรอนเพราะกามเกดขนแลว. ทาวเธอทรงคดวา "ในขณะ ทราตรสวางแลวนนแหละ เราจกใหฆาบรษนนเสย แลวใหนาเอา หญงนนมา." [เรองของเปรตผกลาวอกษร ท. ส. น. โส.] ในขณะนนนนแล บรษ ๔ คนทเกด ในนรกชอโลหกมภ ซง ลกได ๖๐ โยชน ถกไฟนรกไหมกลงไปมาอย ดจขาวสารในหมอท กาลงเดอดพลาน (จมลงไป) ถงพนภายใต ๓ หมนปแลว (ลอด ขนมา) ถงทขอบปากอกโดย ๓ หมนปอก. สตวนรกเหลานน ยก ศรษะขนและดกนและกนแลว ปรารถนาเพอจะกลาวคาถาตนละคาถา (แต) ไมอาจจะกลาวได จงกลาวอกษรตนและอกษร แลวหมนกลบไป สโลหกมภอยางเดม. พระราชา เมอไมทรงไดการหลบ ไดยนเสยงนนในระหวางแหง มชฌมยาม ทรงหวาดหวน มพระทยสะดง ทรงดารวา "อนตราย แหงชวต จกมแกเราหรอหนอ ? หรอจกมแกพระอครมเหส, หรอ ราชสมบตของเราจกพนาศ ?," ไมอาจหลบพระเนตรทง ๒ ไดตลอดคน ยงรง. พอเวลาอรณขน ทาวเธอรบสงใหหาปโรหตมาแลว ตรสวา "อาจารย เสยงทนากลวอยางใหญ เราไดยนในระหวางแหงมชฌมยาม.


เราไมทราบวา 'อนตรายจกมแกราชสมบต หรอแกพระมเหส แกเรา หรอแกใคร ?' เพราะเหตนน เราจงใหเชญทานมา." [พราหมณโงใหพระราชาบชายญ] ปโรหต. ขาแตมหาราช เสยงทพระองคทรงสดบอยางไร ? ราชา. อาจารย เราไดยนเสยงเหลานวา 'ท. ส. น. โส.' ทาน จงใครครวญผลสาเรจแหงเสยงเหลานด. เหตอะไร ๆ ยอมไมปรากฏแกพราหมณ ราวกะเขาไปสทมด ใหญ. ปโรหตนนกลววา "กเมอเราทลวา 'ขาพระองคไมทราบ' ดงน ลาภสกการะของเราจกเสอม" จงทลวา "ขาแตมหาราช เหตนหนก." ราชา. เหตอะไร ? อาจารย. ปโรหต. อนตรายแหงชวต จะปรากฏแกพระองค. พระราชาทรงหวาดหวนตง ๒ เทา ตรสวา "อาจารย เหต เครองบาบดอะไร ๆ มอยหรอ ?" ปโรหต. มอยมหาราช, พระองคอยาทรงหวาดหวนเลย, ขา พระองครพระเวท ๓๑. ราชา. เราไดอะไรเลา ? จงจะควร. ปโรหต. ขอเดชะ พระองคทรงบชายญ มสตวอยางละ ๑๐๐ ทกอยางแลว จกไดชวต. ราชา. ไดอะไร ? จงควร ๑. เวท ๓ คอ อรพเพท เปนคมภรมคาถากลาวถงชอเทวดาและออนวอนขอใหชวยกาจดภย ตาง ๆ ๑ ยชพเพท เปนคมภรกลาวถงพธการบชายญ เชน เชนสรวงตาง ๆ ๑ สามเพท เปน คมภรกลาวถงอบายชนะศก ๑.


ปโรหตนน เมอจะใหจบปาณชาตชนดหนง ๆ ใหไดชนด ละ ๑๐๐ อยางน คอ ชาง ๑๐๐ มา ๑๐๐ โคอสภะ ๑๐๐ แมโคนม ๑๐๐ แพะ ๑๐๐ แกะ ๑๐๐ ไก ๑๐๐ สกร ๑๐๐ เดกชาย ๑๐๐ เดกหญง ๑๐๐, จงคดวา "ถาเราจกใหจบเอาแตจาพวกเนอเทานน, ชนทงหลายกจะ พดวา 'ปโรหต ใหจบเอาแตสตวทเปนของกนไดสาหรบตนเทานน;" เพราะเหตนน จงใหจบทงพวก ชาง มา และมนษย (ดวย). พระ ราชาทรงดารวา "ความเปนอยของเรานนแหละเปนลาภของเรา" จง ตรสวา "ทานจงจบสตวทกชนดเรว." พวกมนษยผทไดรบสง กจบ เอามากเกนประมาณ. [บาลโกสลสงยตต] จรงอย พระธรรมสงคาหกาจารย กลาวแมคานไวในโกสล- สงยตตวา "กโดยสมยนนแล ยญใหญเปนอาการปรากฏเฉพาะ แกพระเจาปเสนทโกศลแลว, โคอสภะ ๕๐๐ ลกโคผ ๕๐๐ ลกโคตวเมย ๕๐๐ แพะ ๕๐๐ แกะ๕๐๐ ถกนาเขาไปหาหลกแลว เพอประโยชน แกยญ, สตวเหลานนแมใด คอทาสกด, ทาสกด, คนใชกด, กรรมกร กด, ยอมมเพอยญนน, สตวแมเหลานน ถกเขาคกคามดวยอาชญา ถกภยคกคามแลว มหนาชมดวยนาตา รองไห กระทาบรกรรม (คราครวญ) อย." [พระนางมลลกาทรงเปลองทกขของสตว] มหาชน คราครวญอยเพอประโยชนแกหมญาตของตน ๆ ได ๑. ส. ส. ๑๕/๑๐๙.


รองเสยงดงแลว; เสยงนน ไดเปนราวกะวาเสยงถลมแหงมหาปฐพ. ครงนน พระนางมลลกาเทว ทรงสดบเสยงนนแลว เสดจไปสราชสานก ทลถามวา "ขาแตมหาราช เพราะเหตไรหนอแล ? พระอนทรยของ พระองคไมเปนปกต, พระองคยอมทรงปรากฏดจมพระรปอดโรย." ราชา. ประโยชนอะไรของเธอเลา ? มลลกา, เธอไมรอสรพษ เลอยอยในทใกลหของเราหรอ ? มลลกา. นนเหตอะไร ? พระเจาขา. ราชา. ในสวนราตร เราไดยนเสยงชอเหนปานน, เราจงถาม ปโรหต ไดสดบวา 'อนตรายแหงชวตยอมปรากฏแกพระองค, พระ องคทรงบชายญ มสตวชนดละ ๑๐๐ ทกชนดแลว จกไดชวต' เรา จงคดวา 'ความเปนอยของเรานนแหละ เปนลาภของเรา' จงสงให จบสตวเหลานไวแลว. พระนางมลลกาเทว ทลวา "ขาแตมหาราช พระองคเปนคน อนธพาล; ทรงมภกษามาก พระองคยอมเสวยโภชนะอนหงดวยขาว ตงทะมาน มสปะและพยญชนะหลาก ๆ หลายอยาง, พระองคทรงราชย ในแควนทง ๒ กจรง, แตพระปญญาของพระองคยงเขลา." ราชา. เพราะเหตไร ? เธอจงพดอยางนน. มลลกา. การไดชวตของคนอน เพราะการตามของคนอน พระองคเคยเหน ณ ทไหน ? เพราะเหตไร พระองคจงทรงเชอถอย คาของพราหมณผอนพาลแลว โยนทกขไปในเบองบนขอมหาชน เลา ? พระศาสดา ผเปนอครบคคลของโลกทงเทวโลก มพระญาณ


ไมขดของในกาลทงหลายมอดตกาลเปนตน ประทบอยในพระวหาร ใกลเคยง, พระองคทลถามพระศาสดานนแลว จงทรงกระทาตาม พระโอวาทของพระองคเถด. ครงนนแล พระราชา เสดจไปวหารกบพระนางมลลกา ดวย ยานเบา ถกมรณภยคกคามแลว ไมอาจจะทลอะไร ๆ ได ถวาย บงคมพระศาสดาแลว ประทบนง ณ สวนขางหนง. ลาดบนน พระ- ศาสดาทรงทกทายพระราชานนกอนวา "เชญเถด มหาบพตร พระองคเสดจมาจากไหนแตยงวนนกเลา ?" พระราชาแมนน กทรง นงนงเงยบเสย. ลาดบนน พระนางมลลกา กราบทลแดพระผม- พระภาควา ขาแตพระองคผเจรญ ไดทราบวา พระราชาทรงสดบเสยง (ประหลาด) ในระหวางแหงมชฌมยาม, เมอเชนนนทาวเธอจงทรง บอกเหตนนแกปโรหต, ปโรหต กราบทลวา 'อนตรายแหงชวต จกมแกพระองค, เมอพระองคจบสตวอยางละ ๑๐๐ ทกชนด บชายญ ดวยโลหตในคอของสตวเหลานน เพอประโยชนแกอนขจดอนตรายนน, พระองคจกไดชวต,' พระราชาใหจบสตวไวเปนอนมาก; เพราะเหตนน หมอนฉนจงนาพระราชามา ณ ทน." พระศาสดา. ไดยนวา อยางนนหรอ ? มหาบพตร. ราชา. อยางนน พระเจาขา. พระศาสดา. เสยง พระองคทรงสดบแลว อยางไร ? พระราชานน ทลโดยทานองทพระองคสดบแลว. แสงสวางเปน อนเดยวไดปรากฏแดพระตถาคต เพราะทรงสดบเนอความนน. ลาดบ


นน พระศาสดา ตรสกะพระราชานนวา "พระองคอยางทรงหวาด- หวนเลย มหาบพตร, อนตรายไมมแกพระองค, สตวทงหลาย ผมกรรมลามก เมอกระทาทกขของตน ๆ ใหแจง จงกลาวอยางน." พระราชา ทลวา "กกรรมอะไร ? อนสตวเหลานนกระทาไว พระ เจาขา." [พระศาสดาทรงแสดงโทษปรทารกกรรม] พระผมพระภาค เมอจะทรงแสดงกรรมของสตวนรกเหลานน จงตรสวา "ถากระนน พระองคจงทรงสดบ มหาบพตร" แลว ทรงนาอดตนทานมา (ตรส) วา :- "ในอดตกาล เมอมนษยมอาย ๒ หมนป, พระผมพระภาค พระนามวา กสสป อบตขนในโลก เสดจเทยวจารกไปกบดวยพระ- ขณาสพ ๒ หมน ไดเสดจถงกรงพาราณส. ชาวกรงพาราณส ๒ คนบาง ๓ คนบาง มากกวาบาง รวมเปนพวกเดยวกน ยงอาคนตกทานให เปนไปแลว. ในกาลนน ในกรงพาราณสไดมเศรษฐบตร ๔ คน ม สมบต ๔๐ โกฏ เปนสหายกน เศรษฐบตรเหลานน ปรกษากนวา "ใน เรอนของพวกเรามทรพยมาก, พวกเราจะกระทาอะไรดวยทรพยนน." เมอพระพทธเจาเหนปานนน เสดจเทยวจารกไปอย บรรดา เศรษฐบตรเหลานน มไดกลาววา "พวกเราจกถวายทาน, จก กระทาบชา, จกรกษาศล," คนหนงกลาวอยางนกอนวา "พวกเรา ดมสราทเขม เคยวกนเนอทมรสอรอย จกเทยวไป, ชวตนของพวกเรา จกมผล."


อกคนหนง กลาวอยางนวา "พวกเราจกบรโภคภตแหงขาวสาร แหงขาวสาลมกลนหอมทเกบคางไว ๓ ป ดวยรสเลศตาง ๆ เทยวไป." อกคนหนง กลาวอยางนวา "พวกเราจกใหเขาทอดของควร เคยวแปลก ๆ มประการตาง ๆ เคยวกนเทยวไป." อกคนหนง กลาวอยางนวา "แนะเพอน พวกเราจกไมกระทา กจอะไร ๆ แมอยางอน, หญงทงหลาย เมอเรากลาววา 'จกให ทรพย,' ชอวาไมปรารถนา ยอมไมม; เพราะเหตนน พวกเรารวบรวม ทรพยไวแลว จกประเลาประโลม (หญง) ทาปรทารกกรรม (การ ประพฤตผดในภรรยาของชายอน)." เศรษฐบตรทงหมด รบคาวา "ตละ ๆ " ไดตงอยในถอยคา ของคนท ๔ นน. จาเดมแตนนมา เศรษฐบตรเหลานน สงทรพยไป เพอ (บาเรอ) หญงทมรปงาม กระทาปรทารกกรรมตลอด ๒ หมนป กระทากาละแลว บงเกดในเวจมหานรก. เศรษฐบตรเหลานน ไหมแลวในนรกสนพทธนดรหนง กระทา กาละในนรกนน ดวยเศษผลกรรม กเกดในโลหกมภนรก (อนลก) ๖๐ โยชน (จมลง) ถงพนภายใต ๓ หมนป (ลอยขนมา) ถงปาก หมอโดย ๓ หมนปอก เปนผใครจะกลาวคาถาตนละคาถา (แต) ไม อาจจะกลาวได กลาวตนละอกษรแลว กหมนกลบเขาไปสหมออยาง เดมอก, พระองคจงบอก มหาบพตร, พระองคไดสดบเสยงชอ อยางไร ? ทแรก." พระราชา. เสยงวา ท. พระเจาขา.


พระศาสดา เมอจะทรงแสดงคาถาทสตวนรกนน กลาวไมเตม ทาใหเตม จงตรสอยางนวา :- "เราทงหลายเหลาใด๑ เมอโภคะทงหลาย มอย ไมไดถวายทาน, ไมไดทาทพงแกตน, พวกเราเหลานน จดวามชวตอยชวชาแลว." ลาดบนน พระศาสดา ครนทรงประกาศเนอความแหงคาถาน แกพระราชาแลว จงตรสถามวา "มหาบพตร เสยงท ๒, เสยงท ๓. เสยงท ๔, พระองคไดสดบอยางไร ?" เมอพระราชาทลวา "ชออยางน พระเจาขา" เมอจะทรงยงอรรถทเหลอใหบรบรณ จงตรส (คาถา) วา :- "เมอเราทงหลาย ถกไฟไหมอยในนรก ครบ ๖ หมนป โดยประการทงปวง, เมอไร ทสดจก ปรากฏ ? ผนรทกขทงหลาย ทสดยอมไมม, ทสดจกมแตทไหน ? ทสดจะไมปรากฏ. เพราะ วา กรรมชว อนเราและทานไดกระทาไวแลว ในกาลนน. เรานนไปจากทนแลว ไดกาเนด เปนมนษย จกเปนผรถอยคาทยาจกกลาว ถง พรอมดวยศล ทากศลใหมากแน.๒" พระศาสดา ครนตรสคาถาเหลานโดยลาดบ ประกาศเนอความ แลว จงตรสวา "มหาบพตร ชนทง ๔ นน ปรารถนาจะกลาวคาถา ๑. ปาฐะวา เยสนโน ฯ เยสโน เปน ฉก ปจจตตตถ ฯ ลางปาฐะวา เย สนเต กม ฯ ๒. ข. เปต. ๒๖/๒๕๗.


ตนละคาถา เมอไมอาจจะกลาวได กลาวตนละอกษรเทานน แลวเขา ไปสโลกกมภนนนนแลอก ดวยประการฉะนแล." ไดยนวา จาเดมแตกาลแหงเสยงนน อนพระเจาปเสนทโกศล ทรงสดบแลว ชนเหลานน พลดลงไป ณ ภายใตอยางเดม แมจนวนน กยงไมลวงหนงพนป. ความสงเวชใหญ ไดเกดขนแกพระราชา เพราะ ทรงสดบเทศนานน. ทาวเธอทรงดารวา "ชอวาปรทารกรรมน หนกหนอ, ไดยนวา ชนทง ๔ ไหมแลวในอเวจนรก ตลอดพทธนดร หนง จตจากอเวจนรกนนแลว เกดในโลหกมภ อนลก ๖๐ โยชน ไหมแลวในโลหกมภนน๑ ถง ๖ หมนป, แมอยางน กาลเปนทพน จากทกขของชนเหลานน ยงไมปรากฏ; แมเราทาความเยอใยใน ภรรยาของชายอน ไมไดหลบตลอดคนยงรง, บดน จาเดมแตนไป เราจกไมผกความพอในในภรรยาของชายอนละ" จงกราบทลพระ- ตถาคตวา "ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคทราบความทแหงราตร นานในวนน." ฝายบรษนน นงอยในทนนนนแหละ ฟงถอยคานนแลว คดวา "ปจจยมกาลง เราไดแลว" จงกราบทลพระศาสดาวา "ขาแต พระองคผเจรญ พระราชา ทรงทราบความทแหงราตรนาน ในวนน กอน, สวนขาพระองคเองไดทราบความทแหงโยชนไกลในวนวาน." พระศาสดา ทรงเทยบเคยงถอยคาของคนแมทง ๒ แลว ตรสวา ๑. คาวา อฏ----ส. ม. ย. เปน ตตถ----


"ราตรของคนบางคนยอมเปนเวลานาน, โยชนของคนบางคนเปนของ ไกล, สวนสงสารของคนพาลยอมเปนสภาพยาว" เมอจะทรงแสดง ธรรม จงตรสพระคาถานวา :- "ราตรของคนผตนอย นาน, โยชนของคน ลาแลว ไกล, สงสารของคนพาลทงหลาย ผไมรอยซงสทธรรม ยอมยาว." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา ทฆา เปนตน ความวา ชอวาราตร นมเพยง ๓ ยามเทานน, แตสาหรบผตนอย อยขางนาน คอวา ยอม ปรากฏเปนราวกะวา ๒ เทา ๓ เทา; บคคลผเกยจครานมาก ทาตน ใหเปนเหยอของหมเรอด นอนกลงเกอกอยตลอดจนพระอาทตยขน กด ผเสพกาม บรโภคโภชนะทดแลว นอนอยบนทนอนอนเปนสรกด ยอมไมรความทราตรนนนาน, สวนพระโยคาวจร ผเรมตงความเพยร ตลอดคนยงรงกด พระธรรมกถก แสดงพระธรรมกถาตลอดคนยงรง กด บคคลผนงฟงธรรมอยในทใกลอาสนะตลอดคนยงรงกด ผทถก โรคทงหลาย มโรคในศรษะเปนตนถกตองแลว หรอผถงทกข มการ ตดมอและเทาเปนตน ถกเวทนาครอบงากด คนเดนทางไกล เดนทาง ตลอดคนกด ยอมรความทราตรนนนาน. บทวา โยชน เปนตน ความวา แมโยชนกมเพยง ๔ คาวต เทานน, แตสาหรบผลาแลว คอผบอบชาแลว อยขางไกล คอวา ยอม ปรากฏเปนราวกะวา ๒ เทา ๓ เทา. จรงอย คนเดมทางตลอดทงวน


ลาแลว พบคนเดนสวนทางมา ถามวา "บานขางหนาไกลเทาไร ?" เมอเขาบอกวา "โยชนหนง," ไปไดหนอยหนง กถามคนแม อนอก, แมเมอคนอนนนบอกวา "โยชนหนง," ไปไดหนอยหนง อก กถามแมคนอนอก, แมเขากกลาววา "โยชนหนง," คน เหลานน ถกคนผเดนทางนนถามแลว ๆ กบอกวา "โยชนหนง," เขาคดวา "โยชนน ไกลจรงหนอ" ยอมสาคญโยชนหนงเปนราว กบวา ๒-๓ โยชน. บทวา พาลาน เปนตน ความวา สวนสงสารของชนพาลทงหลาย ผไมรประโยชนในโลกนและประโยชนในโลกหนา คอผไมอาจเพอ กระทาทสดแหงสงสารวฏ, ผไมรแจงสทธรรม อนตางดวยธรรม ม โพธปกขยธรรม ๓๗ เปนตน ทพระอรยเจาทงหลายรแลวกระทาทสด แหงสงสารได ยอมชอวายาว. แทจรง สงสารนน ชอวายาว ตาม ธรรมดาของตนเอง. สมจรงดงพทธพจนทพระผมพระภาคตรสไววา๑

"ภกษทงหลาย สงสารนมทสดอนใคร ๆ ไปตามไมรแลว, เบองตน เบองปลาย (แหงสงสารนน) ยอมไมปรากฏ." แตสาหรบชนพาล ทงหลาย ผไมสามารถจะทาทสดได ยอมยาวแททเดยว. ในกาลจบเทศนา บรษนน บรรลโสดาปตตผลแลว, ชนแม เหลาอนเปนอนมาก กบรรลอรยผลทงหลาย มโสดาปตตผลเปนตน, เทศนามประโยชนแกมหาชนแลว ดงนแล. พระราชาถวายบงคมพระศาสดาแลว กาลงเสดจไป รบสงให ๑. ส. นทาน. ๑๖/๒๑๒.


ปลอยสตวเหลานน จากเครองจองจาแลว. บรรดามนษยและสตว เหลานน หญงและชายทงหลาย พนจากเครองผก สนานศรษะแลว ไปสเรอนของตน ๆ กลาวสรรเสรญพระคณแหงพระนางมลลกาวา "เราทงหลายไดชวตเพราะอาศยพระเทวองคใด, ขอพระนางมลลกา- เทวพระองคนน ผเปนพระแมเจาของเราทงหลาย จงทรงพระชนม อยตลอดกาลนานเทอญ." ในเวลาเยน ภกษทงหลายสนทนากนในโรงธรรมวา "นา สรรเสรญ ! พระนางมลลกานฉลาดหนอ ทรงอาศยพระปญญาของ พระองคไดใหชวตทานแกชนมประมาณเทานแลว." [พระนางมลลกาเคยชวยทกขคนในชาตกอน] พระศาสดาเสดจมาแลว ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน เธอทงหลาย นงประชมกนดวยถอยคาอะไรหนอ ?" เมอภกษเหลานน กราบทลวา "ดวยถอยคาชอน" จงตรสวา "ภกษทงหลาย พระนาง มลลกา ทรงอาศยพระปญญาของตน ใหชวตทานแกมหาชนในบดน เทานนหามได, ถงในกาลกอน พระนางกไดใหแลวเหมอนกน" เมอ จะทรงประกาศความนน จงทรงนาอดตนทานมา (ตรส) วา :- "ในอดตกาล โอรสของพระเจาพาราณสเขาไปสตนไทรตนหนง แลว ทรงออนวอนเทวดาผเกด ณ ตนไทรนนวา "ขาแตเทวราช ผเปนเจา ในชมพทวปน มพระราชา ๑๐๑ พระอครมเหส ๑๐๑, ถา ขาพเจาจกไดราชสมบตโดยกาลลวงไปแหงบดาไซร, ขาพเจาจกทาพล ดวยเลอดในลาคอของพระราชาและพระอครมเหสเหลานน." พระ


กมารนน เมอพระบดาสวรรคตแลว ไดรบราชสมบต (สมพระ ประสงค) ทรงคดวา "เราไดรบราชสมบตดวยอานภาพของเทวดา เราจกทาพลแกเทวดานน" จงเสดจออไปดวยเสนาหมใหญ ยง พระราชาพระองคหนง ใหเปนไปในอานาจของตนแลว ทาพระราชา พระองคอนและอนอก กบดวยพระราชาพระองคนน ใหอยใน อานาจของตน ทาพระราชาทงหมดใหอยในอานาจของตน ดวย ประการฉะนแลว ทรงพาไปพรอมกบพระอครมเหสทงหลาย, ทรง ละพระเทวพระนามวาธมมทนนา ผทรงพระครรภแก ซงเปนพระ อครมเหสของพระราชาพระนามวาอคคเสน ซงเปนพระราชาองคเลก กวาพระราชาทงปวงไว เสดจไป ทรงดารวา "เราจกใหชนเหลาน ดมนาเจอยาพษใหตาย" จงใหชนทงหลายชาระโคนไมใหสะอาดแลว. เทวดาคดวา "พระราชาองคน เมอจบพระราชาประมาณเทาน ทรงอาศยเราจงจบ, ทาวเธอทรงใครจะทาพลกรรมแกเราดวยโลหต ในลาพระศอของพระราชาเหลานน, กถาพระราชาน จกทรงสาเรจ โทษพระราชาเหลานนไซร, พระราชวงศในชมพทวปจกขาดสญ, แมโคนไมของเรา กจกไมสะอาด, เราจกอาจหามพระราชานนไดไหม หนอแล ?" เทวดานน ใครครวญอยกรวา "เราจกไมอาจ" จงเขา ไปหาเทวดาองคอน บอกเนอความนนแลว กลาววา "ทานจกอาจ หรอ ?" เทวดานน แมอนเทวดา (ทถกถาม) นนหามแลว, จง เขาไปหาเทวดาในจกรวาลทงสน อยางนคอ 'เขาไปหาเทวดาองคอน


และองคอน' แมถกเทวดาเหลานนหามแลว จงไปสานกของทาว- มหาราชทง ๔ ในเวลาทแมทาวมหาราชทง ๔ นน หามแลวดวย คาวา "พวกเราไมอาจ, แตวาพระราชาของเราทงหลาย เปนผวเศษ กวาพวกเราดวยบญและปญญา, ทานจงทลถามพระราชานนเถด" ดงน แลว จงเขาไปเฝาทาวสกกะ กราบทลเนอความนนแลว ทลวา "ขอเดชะ เมอพระองคถงความเปนผขวนขวายนอยเสยแลว ขตตยวงศ จกขาดสญ, ขอพระองคจงทรงเปนทพานกแหงขตตยวงศนนเถด." ทาวสกกะตรสวา "แมเรากไมอาจเพอจะหามพระราชานน, แต จกบอกอบายแกทาน" แลวทรงบอกอบายวา "ไปเถดทาน, เมอ พระราชาทรงเหนอยนนแหล, ทานจงนงผาแดง แสดงอาการดจออก ไปจากตนไมของตน, เมอเชนนน พระราชาทรงดารวา "เทวดาของ เราไปอย, เราจกใหเทวดานนกลบมา" แลวจกออนวอนทานดวย ประการตาง ๆ, เมอเชนนน ทานพงกลาวกะพระราชานนวา 'ทาน บนตอเราไววา จกนาพระราชา ๑๐๑ กบพระอครมเหสทงหลายมาทา พลดวยโลหตในลาพระศอของพระราชาเหลานน' (แต) ทรงทง พระเทวของพระเจาอคคเสนไวแลวเสดจมา; เราจกไมรบพลของคน ผมกพดเทจ เชนกบพระองค; นยวา เมอทานกลาวอยางน พระราชา จกใหนาพระเทวนนมา, พระเทวนน จกแสดงธรรมแกพระราชา ให ชวตทานแกชนมประมาณเทาน." ทาวสกกะ ตรสบอกอบายนแก เทวดาดวยเหตน. เทวดาไดกระทาตามนนแลว แมพระราชา รบสง ใหนาพระเทวนนมาแลว.


[เทวดาบชาพระนางมลลกา] พระเทวนนมาถวายบงคมพระราชา (ผสาม) ของตนเทานน แมประทบนง ณ ทสดแหงพระราชาเหลานน, พระราชากรวตอพระ- เทวนนวา "เมอเราดารงอยในตาแหนงผใหญกวาพระราชาทงปวง นาง ยงไหวสามของตน ซงเปนผนอยกวาพระราชาทงปวงได." ลาดบนน พระเทวทลกบพระราชานนวา "เรองอะไรของหมอมฉนตองเกยวของ ในพระองคเลา ? กพระราชาพระองคน เปนสามผใหความเปนใหญ แกหมอมฉน, หมอมฉนไมไหวพระราชาพระองคนแลว จกไหว พระองค เพราะเหตไร ?" เมอชนนนเหนอยนนเทยว รกขเทวดา กลาววา "อยางนน พระเทวผเจรญ, อยางนน พระเทวผเจรญ" แลวบชาพระเทวนน ดวยดอกไมกามอหนง. พระราชา ตรสอกวา "ถาเธอไมไหวเราไซร, เพราะเหตไร จงไมไหวเทวดาของเราผมอานภาพมากอยางน ผใหสรแหงความเปน พระราชาเลา ?" พระเทวทลวา "ขาแตมหาราช พระราชาทงหลาย อนพระองคทรงตงอยในบญของพระองค จงจบได, ไมใชเทวดาจบ ถวาย." เทวดากลาวกะพระเทวอกวา "อยางนน พระเทวผเจรญ, อยางนน พระเทวผเจรญ" แลวบชาเหมอนอยางนน. พระเทวนนทลพระราชาอกวา "พระองคตรสวา 'พระราชา ทงหลายมประมาณเทาน เทวดาจบใหแกเรา.' บดน ตนไมถกไฟไหม ณ ขางซายในเบองบนแหงเทวดาของพระองค, เพราะเหตไร เทวดา นนจงไมอาจเพอจะยงไฟนนใหดบได ? ถาเทวดาผมอานภาพมาก


อยางนน." เทวดากลาวกะพระเทวแมอกวา "อยางนน พระเทว ผเจรญ, อยางนน พระเทวผเจรญ" แลวบชาเหมอนอยางนน. พระเทวยนตรสอย ทงทรงพระกนแสง ทงทรงพระสรวล. ลาดบนน พระราชา ตรสกะพระเทวนนวา "เธอเปนบาหรอ ?" พระเทว. ขอเดชะ เพราะเหตไร ? พระองคจงตรสอยางนน, หญงทงหลายผเชนกบหมอมฉน ไมใชเปนบา. พระราชา. เมอเชนนน เพราะเหตไร เธอจงรองไหและหวเราะ ? พระเทว ทลวา "ขอพระองคจงสดบเถด มหาราช; กใน อดตกาล หมอมฉนเปนกลธดา เมออยในตระกลสาม เหนแขกผเปน สหายของสามมาแลว ใครเพอหงขาวเพอแขกนน จงใหกหาปณะแก นางทาส ดวยสงวา 'เจาจงซอเนอมา' เมอนางทาสนนไมไดเนอมา แลว กลาววา 'เนอไมม' จงตดศรษะแมแพะทนอนอยเบองหลง เรอน จดแจงภตเสรจ; หมอมฉนนน ตดศรษะแมแพะตวเดยว ไหม ในนรก ดวยเศษผลแหงกรรม จงไดถกตดศรษะดวยการนบขนแมแพะ นน; พระองคสาเรจโทษชนมประมาณเทาน เมอไรจกพนจากทกข, หมอมฉนระลกถงทกขอนใหญของพระองคดงน อยางนจงรองไห" ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :- "หมอมฉนตดคอแมแพะตวเดยว ไหมอยแลว (ในนรก) ดวยการนบขน (แพะ), ขาแตพระ- องคผกษตรย พระองคตดคอของมนษยเปนอนมาก จกกระทาอยางไร ?"


พระราชา. เมอเชนนน เธอหวเราะเพราะเหตไร ? พระเทว. ขาแตมหาราช หมอมฉนยนดวา 'เราพนจากทกข นนแลว' จงหวเราะ. เทวดากลาวกะพระเทวนนอกวา "อยางนน พระเทวผเจรญ, อยางนน พระเทวผเจรญ" แลวบชาดวยดอกไมกามอหนง. พระราชา ทรงดารวา "นาสลด ! กรรมของเราหนก ไดยนวา พระเทวน ฆาแมแพะตวเดยว ไหมในนรกแลว ดวยเศษแหงผล กรรม ถกตดศรษะดวยการนบขนแหงแมแพะนน, เราฆาชนม ประมาณเทาน จกถงความสวสดเมอไร ?" ดงนแลว จงทรงปลอย พระราชาทงหมด ถวายบงคมพระราชาผแกกวาตน ทรงประคอง อญชลแกพระราชาทหนมกวา ยงพระราชาทงหมดใหทรงอดโทษแลว ทรงสงไปสทของตน ๆ อยางเดม. พระศาสดา ครนทรงนาพระธรรมเทศนานมาแลว ตรสวา "อยางนนภกษทงหลาย พระนางมลลกาอาศยปญญาของตน ประทาน ชวตทานแกมหาชนในบดนเทานนหามได, ถงในกาลกอน พระนาง กไดประทานแลวเหมอนกน" แลวทรงประชมเรองอดตวา "พระเจา พาราณส ในกาลนน ไดเปนพระเจาปเสนทโกศล, พระนางธมมทนนา- เทว เปนพระนางมลลกา, รกขเทวดาคอเราเอง." ครนทรงประชม เรองอดตอยางนนแลว เมอจะทรงแสดงธรรมอก จงตรสวา "ภกษ ทงหลาย ชอวาปาณาตบาต เปนโทษไมสมควรทบคคลจะพงกระทา, เพราะวา บคคลผฆาสตวเปนปกต ยอมเศราโศกสนกาลนาน" จงตรส


พระคาถานวา :- "ถาสตวทงหลายพงรอยางนวา 'ชาตสมภพน เปนทกข, สตวไมพงฆาสตว เพราะวา ผฆา สตวเปนปกต ยอมเศราโศก." เรองบรษคนใดคนหนง จบ.


๒. เรองสทธวหารกของพระมหากสสปเถระ* [๔๖] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในกรงสาวตถ ทรงปรารภสทธ- วหารกของพระมหากสสปเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "จรเจ นาธคจเฉยย" เปนตน. [ผเกยจครานมกอางความดของคนอน] เทศนาตงขนในกรงราชคฤห. ไดยนวา สทธวหารก ๒ รป อปฏฐากพระเถระผอาศยกรงราชคฤหอยในถาปปผล. บรรดาภกษ ๒ รปนน รปหนงกระทาวตรโดยเคารพ, รปหนงแสดงวตรทภกษนน กระทาแลวเปนเหมอนตนกระทา รความทนาลางหนาและไมชาระฟน อนภกษนนจดแจงแลว จงเรยน (พระเถระ) วา "นาลางหนา และไมชาระฟน กระผมจดแจงแลว ขอรบ, ขอทานจงลางหนาเถด." แมในกาลทากจมการลางเทาและสรงนาเปนตน กยอมเรยนอยางนน เหมอนกน. ภกษนอกน คดวา "ภกษนยอมแสดงวตรทเรากระทาแลว เปนเหมอนวาตนกระทาแลวตลอดกาลเปนนตย, ชางเถดขอนน, เรา จกกระทาสงทควรกระทาแกเธอ;" เมอภกษนน ฉนแลว หลบอย นนแล, ตมนาอาบแลว ตกใสในหมอใบหนง ตงไวหลงซม, แต ใหเหลอนาไวในภาชนะตมนาประมาณกระบวยหนง แลวตงไวใหพน ไออย. * พระมหาเฉย ป.ธ. ๗ วดสมพนธวงศ แปล (ตอมาเปนพระเทพปญญามน).


[กรรมตามทน] ในเวลาเยน ภกษนอกนตนขน เหนไอพลงออกอย จงคดวา "นาจกเปนนาอนภกษนนตมแลวตงไวในซม" รบไปไหวพระเถระ แลวเรยนวา "นากระผมตงไวในซม ขอรบ, นมนตทานสรงเถด" แลวกเขาไปสซมกบดวยพระเถระเหมอนกน. พระเถระ เมอไมเหน นา จงกลาววา "นาอยทไหน ? คณ" ภกษหนมไปยงโรงไฟ จวง กระบวยลงในภาชนะ รความทภาชนะเปลา จงโพนทนาวา "ขอทาน จงดกรรมของภกษหวดอ, เธอยกภาชนะเปลาขนตงไวบนเตา แลวไป ไหนเสย ? กระผมเรยนดวยเขาใจวา "นามอยในซม" ดงนแลวกได ถอเอาหมอนาไปยงทานา. ฝายภกษนอกน นาเอานามาจากหลงซมแลวตงไวในซม. แม พระเถระ คดวา "ภกษหนมรปน กลาววา 'นากระผมตมตงไวใน ซมแลว, นมนตทานมา สรงเถด ขอรบ' บดน โพนทนาอยถอเอา หมอไปสทานา, นเหตอะไรหนอแล ?" ใครครวญด กรวา "ภกษ หนมรปนน ประกาศกจวตรทภกษนกระทาแลวเปนดงวาตนกระทาแลว ตลอดกาลเทาน" ไดใหโอวาทแกเธอผมานงในเวลาเยนวา "คณ ชอ วาภกษ กลาวกจทตนกระทาแลวนนแหละวา 'ตนกระทาแลว' ยอม ควร, จะกลาวกจทตนมไดกระทาวา 'เปนกจทตนกระทาแลว' ยอม ไมควร; บดน เธอกลาววา 'นาผมตงไวในซม, นมนตทานสรงเถด ขอรบ' เมอเราเขาไปยนอย, ถอหมอนาโพนทนาไป, ชอวาบรรพชต กระทาอยางนน ยอมไมควร."


ภกษนน กลาววา "ทานทงหลาย จงดกรรมของพระเถระ, พระเถระ อาศยเหตสกวานา จงกลาวกะเราอยางน" โกรธแลว ในวนรงขน ไมเขาไปบณฑบาตกบพระเถระ. พระเถระไดไปส ประเทศแหงหนงกบภกษนอกน. เมอพระเถระไปแลว ภกษนน ไป สตระกลอปฏฐากของพระเถร ถกอปฏฐากถามวา "พระเถระไป ไหน ? ขอรบ" จงบอกวา "ความไมผาสกเกดแกพระเถระ, ทาน นงอยในวหารนนเอง." อปฏฐาก. กไดอะไรเลา จงจะควร ? ขอรบ. ภกษ. ไดยนวา ทานทงหลายจงถวายอาหารชอเหนปานน. อปฏฐากทงหลาย ไดจดแจงตามทานองทภกษนนกลาวนนเอง ถวายแลว. ภกษนน ฉนอาหารนนในระหวางหนทางแล ไปสวหาร แลว. [พระเถระจบความเลวทรามของศษยได] ฝายพระเถระ ไดผาเนอละเอยดผนใหญในท ๆ ไปแลว กไดให แกภกษหนมผไปกบดวยตน. ภกษหนมนน ยอมผานนแลว ไดกระทา ใหเปนผาสาหรบนงหมแหงตน. ในวนรงขน พระเถระไปสตระกล อปฏฐากนน, เมอพวกอปฏฐาก กลาววา "ทานผเจรญ พวก ขาพเจาทราบวา 'ไดยนวา ความไมผาสกเกดแกทาน' จงจดแจง อาหารสงไป โดยทานองทภกษหนมกลาวนนเอง ความผาสกเกด แกทานเพราะฉนแลวหรอ ?" กนงเสย. กพระเถระ ไปสวหารแลว กลาวกะภกษหนมนนผไหวแลว นงอยในเวลาเยนอยางนวา "คณ


ไดยนวา วานน เธอกระทากรรมชอน, กรรมน ไมสมควรแก บรรพชตทงหลาย, บรรพชตกระทาวญญต (ขอ) แลว ยอมไม สมควร." [ประทษรายแกผมคณตายไปเกดไปอเวจ] ภกษนน โกรธแลว ผกอาฆาตในพระเถระวา "ในวนกอน พระเถระอาศยเหตสกวานา กระทาเราใหเปนคนมกพดเทจ ในวนน เพราะเหตทเราบรโภคภตกามอหนงในสกลอปฏฐากของตน จงกลาว กะเราวา 'บรรพชตกระทาวญญตบรโภค ยอมไมควร' แมผา ทานกใหแกภกษผบารงตนเทานน; โอ ! กรรมของพระเถระหนก, เราจกรสงทเราควรกระทาแกพระเถระนน" ในวนรงขน เมอพระ เถระเขาไปสบาน, สวนตนพกอยในวหาร จบทอนไม ทกวตถ ทงหลายมภาชนะสาหรบใชสอยเปนตน แลวจดไฟทบรรณศาลา ของ พระเถระ, สงใดไฟไมไหม, เอาพลองทบทาลายสงนนแลว ออกหนไป กระทากาละแลว เกดในอเวจมหานรก. มหาชนตงเรองสนทนากนวา "ไดยนวา สทธวหารกของพระเถระ ไมอดทนเหตสกวาการกลาว สอน โกรธเผาบรรณศาลาแลวหนไป." ตอมาภายหลง ภกษรปหนง ออกจากรงราชคฤห ใคร จะ เฝาพระศาสดา ไปถงพระเชตวน ถวายบงคมพระศาสดา อนพระ ศาสดาทรงกระทาปฏสนถารแลว ตรสถามวา "เธอมาจากไหน ? ทลวา "มาจากกรงราชคฤห พระเจาขา." พระศาสดา. มหากสสปบตรเรา อยสบายหรอ ?


ภกษ. สบาย พระเจาขา. แตวา สทธวหารกของทานรปหนง โกรธดวยเหตสกวาการกลาวสอน เผาบรรณศาลาแลวหนไป. พระศาสดา ตรสวา "ภกษนน ฟงโอวาทแลวโกรธในบดน เทานนหามได, แมในกาลกอน กโกรธแลวเหมอนกน ; และภกษนน ประทษรายกฎในบดนเทานนหามได, แมในกาลกอน กประทษราย แลวเหมอนกน;" ดงนแลว ทรงนาอดตนทานมา (ตรส) วา :- [เรองนกขมนกบลงววาทกน] ในอดตกาล เมอพระเจาพรหมทตครองราชสมบตอยในกรง- พาราณส นกขมนตวหนง ทารงอยในหมวนตประเทศ. ตอมา วนหนง เมอฝนกาลงตก, ลงตวหนง สะทานอยเพราะความหนาว ไดไปยงประเทศนน. นกขมนเหนลงนน จงกลาวคาถาวา๑ :- "วานร ศรษะและมอเทาของทานกมเหมอน ของมนษย, เมอเชนนน เพราะโทษอะไร หนอ ? เรอนของทานจงไมม." ลง คดวา "มอและเทาของเรามอยกจรง, ถงกระนน เรา พจารณาแลว พงกระทาเรอนดวยปญญาใด, ปญญานนของเรา ยอมไมม." ใครจะประกาศเนอความนน จงกลาวคาถานวา :- "นกขมน ศรษะและมอเทาของเรา ยอมม เหมอนของมนษย, บณฑตทงหลายกลาววา ปญญาใด ประเสรฐในมนษยทงหลาย, ปญญา ๑. ข. ชา. จตกก. ๒๗/๑๒๔. ตทฏกถา. ๔/๓๑๕.


นน ยอมไมมแมแกเรา.๑" ลาดบนน เมอนกขมนจะตเตยนลงนนวา "การอยครองเรอน จกสาเรจแกทานผเหนปานนไดอยางไร ?" จงกลาว ๒ คาถานวา :- "สขภาพ ยอมไมมแกบคคลผมจตไมมนคง มจตเบา (กลบกลอก) มกประทษรายมตร มปกตไมยงยนเปนนตย. ทานนนจงกระทา อานภาพเถด จงเปนไปลวงความเปนปกต (ของตน) เสย, จงกระทากระทอมเปนท ปองกนหนาวและลมเถด กบ." ลง คดวา "นกขมนตวน ยอมกระทาเราใหเปนผมจตไม มนคง มจตเบา มกประทษรายมตร มปกตไมยงยน, บดน เรา จกแสดงความทเรามกเปนผประทษรายมตรตอมน" จงขยรงโปรย ลงแลว. นก เมอลงนน จบเอารงอยนนแหละ หนออกไปโดยขาง หนงแลว. [ทรงประมวลชาดก] พระศาสดา ครนทรงนาพระธรรมเทศนานมาแลว ทรงประมวล ชาดกวา "ลงในกาลนน ไดเปนภกษผประทษรายกฎในบดน, นก ขมน คอกสสป." ครงประมวลชาดกมาแลว จงตรสวา "อยางนน ภกษทงหลาย ภกษนน ประทษรายกฎในบดนเทานนหามได, ๑. ถาตดบท ยาห เปน ยา - อห กแปลวา แตขาพเจาไมมปญญา ทเปนสงประเสรฐสด ในหมมนษย.


แมในกาลกอน ภกษนนโกรธในเพราะโอวาทแลว กประทษรายกฎ แลว (เหมอนกน) ; การอยของกสสปบตรเราคนเดยวเทานน ดกวาการอยรวมกบคนพาลผเหนปานนน" ดงนแลว ตรสพระคาถา นวา :- ถาบคคลเมอเทยวไป ไมพงประสบสหายผ ประเสรฐกวา ผเชนกบ (ดวยคณ) ของตน ไซร, พงทาความเทยวไปคนเดยวใหมน, เพราะ วา คณเครองเปนสหาย ยอมไมมในเพราะคน พาล." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน ในบทวา จร บณฑตพงทราบการเทยวไป ดวยใจ ไมเกยวการเทยวไปดวยอรยาบถ, อธบายวา เมอแสวงหา กลยาณมตร. บาทพระคาถาวา เสยย สทสมตตโน ความวา ถาไมพงได สหายผยงกวา หรอผแมนกน ดวยคณคอศล สมาธ ปญญาของตน. บทวา เอกจรย ความวา กในสหายเหลานน บคคลเมอได สหายผดกวา ยอมเจรญดวยคณทงหลายมศลเปนตน, เมอไดสหาย ผเชนกน ยอมไมเสอมจากคณทงหลายมศลเปนตน, แตเมออยโดย รวมกนกบสหายทเลว ทาการสมโภคและบรโภคโดยความเปนพวก เดยวกน ยอมเสอมจากคณทงหลายมศลเปนตน. เพราะเหตนน พระผมพระภาค จงตรสคานวา "บคคลผเหน


ปานนน อนบณฑตไมพงเสพ ไมพงคบ ไมพงเขาไปนงใกล, เวน ไวแตความเอนด เวนไวแตความอนเคราะห." เพราะเหตนน หากบคคลอาศยความการญ คดวา "บคคลน อาศยเรา จกเจรญดวยคณทงหลายมศลเปนตน" ไมหวงตอบแทน อยซงวตถอะไร ๆ จากบคคลนน ชอวายอมอาจสงเคราะหบคคล นนได, การอาศยความการญสงเคราะหดงนนนเปนการด; ถาไมอาจ จะสงเคราะห (อยางนน) ได, พงทาความเทยวไปผเดยวใหมน คอวา ทาความเปนคนโดดเดยวเทานนใหมน อยแตผเดยวในอรยาบถ ทงปวง. ถามวา "เพราะเหตไร ?" ตอบวา "เพราะคณเครองเปนสหาย ยอมไมมในเพาะชน พาล." อธบายวา จลศล มชฌมศล มหาศล กถาวตถ ๑๐ ธดงคคณ ๑๓ วปสสนาคณ มรรค ๔ ผล ๔ วชชา ๓ อภญญา ๖ ชอวาคณเครองเปนสหาย, คณเครองเปนสหายน ยอมไมมเพราะ อาศยคนพาล. ในกาลจบเทศนา อาคนตกภกษ บรรลโสดาปตตผลแลว, ชน แมเหลาอนเปนอนมาก กบรรลอรยผลทงหลายมโสดาปตตผลเปนตน. เทศนาไดเปนไปกบดวยประโยชนแกมหาชน ดงนแล. เรองสทธวหารกของพระมหากสสปเถระ จบ.


๓. เรองอานนทเศรษฐ* [๔๗] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในกรงสาวตถ ทรงปรารภอานนท- เศรษฐ ตรสพระธรรมเทศนานวา "ปตตามตถ ธนมตถ" เปนตน. [อานนทเศรษฐสงสอนบตรใหตระหน] ไดยนวา ในกรงสาวตถ เศรษฐชออานนทมสมบตประมาณ ๘๐ โกฏ (แต) เปนคนตระหนมาก. อานนทเศรษฐนน ใหพวกญาต ประชมกนทกกงเดอนแลว กลาวสอนบตร (ของตน) ผชอวามลสร ใน ๓ เวลาอยางนวา "เจาอยาไดทาความสาคญวา 'ทรพย ๔๐ โกฏ นมาก,' เจาไมควรใหทรพยทมอย, ควรยงทรพยใหมใหเกดขน, เพราะเมอบคคลทากหาปณะแมหนง ๆ ใหเสอมไป ทรพยยอมสน ดวยเหมอนกน; เพราะเหตนน บคคลผฉลาด พงเหนความสนแหงยาสาหรบ หยอด (ตา) ความกอนขนแหงตวปลวกทงหลาย และการประมวลมาแหงตวผงทงหลาย พงอย ครองเรอน. [อานนทเศรษฐตายไปเกดในตระกลคนจณฑาล] โดยสมยอนอก อานนทเศรษฐนนไมบอกขมทรพยใหญ ๕ แหง ของตนแกบตร อาศยทรพย มความหมนหมองเพราะมลทน * พระมหาเฉย ป. ธ. ๗ วดสมพนธวงศ แปล. (ตอมาเปนพระเทพปญญามน)


คอความตระหน ทากาละแลว, ถอปฏสนธในทองของหญงจณฑาล คนหนง ในจาพวกจณฑาลพนตระกล ทอยอาศยในบานใกลประต แหงหนง แหงพระนครนนนนเอง. พระราชา ทรงทราบการทากาละ ของอานนทเศรษฐแลว รบสงใหเรยกมลสรผบตรของเรามา ทรง ตงไวในตาแหนงเศรษฐ. ตระกลแหงคนจณฑาลตงพนแมนน ทางานเพอคาจาง โดย ความเปนพวกเดยวกนเทยว เปนอย จาเดมแตกาลถอปฏสนธของ ทารกนน ยอมไมไดคาจางเลย ทงไมไดแมกอนขาวเกนไปกวา อาหารพอยงอตภาพใหเปนไป. พวกเขากลาววา "บดน เรา ทงหลายแมทาการงานอย ยอมไมไดอาหารสกวากอนขาว, หญง กาลกณณพงมในระหวางเราทงหลาย" ดงนแลว จงแยกกน ออกเปน ๒ พวก จนมารดาบดาของทารกนนอยแผนกหนงตางหาก, ไลมารดาของทารกนนออก ดวยคดวา "หญงกาฬกณณเกดใน ตระกลน." ทารกนนยงอยในทองของหญงนนตราบใด, หญงนนได อาหารแมสกวายงอตภาพใหเปนไปโดยฝดเคองตราบนน คลอดบตรแลว. ทารกนน ไดมมอและเทา นยนตา ห จมก และปากไมตงอย ในทตามปกต. ทารกนน ประกอบดวยความวกลแหงอวยวะเหนปาน นน ไดมรปนาเกลยดเหลอเกน ดจปศาลคลกฝน. แมเมอเปนเชนน มารดากไมละบตรนน. จรงอย มารดายอมมความเยอใยเปนกาลง ในบตรทอยในทอง. นางเลยงทารกนนอยโดยฝดเคอง, ในวนท พาเขาไป ไมไดอะไร ๆ เลย, ในวนทใหเขาอยบานแลวไปเองนนแล


จงไดคาจาง. [มารดาปลอยบตรไปขอทานเลยงชพเอง] ตอมา ในกาลททารกนนสามารถเทยวไป เพอกอนขาวเลยง ตวได นางวางกระเบองไวในมอแลว กลาวกะบตรนนวา "พอ แม อาศยเจาถงความลาบากมาก, บดน แมไมอาจเลยงเจาได, อาหาร วตถทงหลายมขาวเปนตนทเขาจดไว เพอคนทงหลายมคนกาพราและ คนเดนทางเปนตนมอยในนครน, เจาจงเทยวไปเพอภกษาในนครนน เลยงชพเถด." ดงนแลว ปลอยบตรนนไป. ทารกนนเทยวไปตาม ลาดบเรอน ถงทแหงตนเกดในคราวเปนอานนทเศรษฐแลว เปนผ ระลกชาตได เขาไปสเรอนของตน. ใคร ๆ ไมไดสงเกตเขา ในซม ประตทง ๓. ในซมประตท ๔ พวกบตรของมลสรเศรษฐเหน (เขา) แลวมใจหวาดเสยวรองไหแลว. ลาดบนน พวกบรษของเศรษฐ กลาวกระทารกนนวา "เองจงออกไป คนกาฬกณณ" โบยพลาง นาออกไปโยนไวทกองหยากเยอ. [พระศาสดาแสดงธรรมแกมลสรเศรษฐ] พระศาสดา มพระอานนทเถระเปนปจฉาสมณะ เสดจบณฑบาต ถงทนนแลว ทอดพระเนตรดพระเถระ อนพระเถระนนทลถาม แลว ตรสบอกพฤตการณนน, พระเถระใหเชญมลสรเศรษฐมาแลว. หมมหาชนประชมกนแลว. พระศาสดา ตรสเรยกมลสรเศรษฐมา แลว ตรสถามวา "ทานรจกทารกนนไหม ?" เมอมลสรเศรษฐนน ทลวา "ไมรจก" จงตรสวา "ทารกนน คออานนทเศรษฐผบดา


ของทาน" แลวยงทารกนนใหบอก (ขมทรพย) ดวยพระดารสวา "อานนทเศรษฐ ทานจงบอกขมทรพยใหญ ๕ แหงแกบตรของทาน" แลวทรงยงมลสรเศรษฐผไมเชออยนนใหเชอแลว. มลสรเศรษฐนน ไดถงพระศาสดาเปนสรณะแลว. พระศาสดาเมอจะทรงแสดงธรรม แกมลสรเศรษฐนน จงตรสพระคาถานวา :- "คนพาล ยอมเดอดรอนวา 'บตรทงหลายของเรา มอย, ทรพย (ของเรา) มอย,' ตนแล ยอม ไมมแตตน, บตรทงหลายจกมแตทไหน ? ทรพย จกมแตทไหน ?" [แกอรรถ] พงทราบเนอความแหงถาคานนวา :- "คนพาลยอมเดอนรอนดวยความอยากในบตร และดวยความ อยากในทรพยวา 'บตรทงหลายของเรามอย, ทรพยของเรามอย,' คอ ยอมลาบาก ยอมถงทกข; คอ ยอมเดอดรอน "บตรทงหลายของ เราฉบหายแลว," ยอมเดอนรอนวา "ฉบหายอย," ยอมเดอดรอนวา "จกฉบหาย." แมในทรพยกมนยนเหมอนกน. คนพาลยอมเดอดรอน ดวยอาการ ๖ อยาง ดวยประการฉะน, คนพาลแมพยายามอยในท ทงหลาย มทางบกและทางนาเปนตน ทงกลางคนและกลางวนโดยประ- การตาง ๆ ดวยคดวา "เราจกเลยงบตรทงหลาย" ชอวายอมเดอดรอน, แมทากรรมทงหลายมการทานาและการคาขายเปนตน ดวยคดวา "เรา


จกยงทรพยใหเกดขน" ชอวายอมเดอดรอนเหมอนกน; กเมอเขา เดอดรอนอยอยางน ตนแลชอวายอมไมมแกตน, เมอเขาไมอาจทา ตนทถงทกขดวยความคบแคนนนใหถงสขได แมในปจจบนกาล ตน ของเขาแลชอวายอมไมมแกตน, เมอเขานอนแลวบนเตยงเปนทตาย ถกเวทนาทงหลายมความตายเปนทสด เผาอยราวกะวาถกเปลวเพลง เผาอย เมอเครองตอและเครองผก (เสนเอน) จะขาดไป เมอราง กระดกจะแตกไป แมเมอเขาหลบตาเหนปรโลก ลมตาเหนอธโลกอย ตนแลแมอนเขาใหอาบนาวนละ ๒ ครงใหบรโภควนละ ๓ ครง ประดบ ดวยของหอมและระเบยบดอกไมเปนตน เลยงแลวตลอดชวต กชอวา ยอมไมมแกตน เพราะความทตนเปนผไมสามารถจะทาเครองตนทาน ทกขโดยความเปนสหายได; บตรจกมแตทไหน ? ทรพยจกมแตท ไหน ? คอวาในสมยนน; บตรหรอทรพยจกทาอะไรไดเลา ? แมเมอ อานนทเศรษฐไมใหอะไร ๆ แกใคร ๆ รวบรวมทรพยไวเพอ ประโยชนแกบตร นอนบนเตยงเปนทตายในกาลกอนกด ถงทกขนใน บดนกด, บตรแตทไหน ? ทรพยแตทไหน ? คอวาบตรหรอทรพยนา ทกขอะไรไปได ? หรอใหสขอะไรเกดขนไดเลา ?" ในกาลจบเทศนา การตรสรธรรมไดมแกสตว ๘๔,๐๐๐, เทศนา ไดมประโยชนแกมหาชนแลว ดงนแล. เรองอานนทเศรษฐ จบ.


๔. เรองโจรผทาลายปม* [๔๘] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพวก โจรผทาลายปม ตรสพระธรรมเทศนานวา "โย พาโล มต พาลย" เปนตน. [โจรลกของทขอดไวทพกผา] ไดยนวา โจร ๒ คนนนเปนสหายกน ไปสพระเชตวนกบ มหาชนผไปอยเพอตองการฟงธรรม, โจรคนหนงไดฟงธรรมกถาแลว, โจรคนหนงมองดของทตนควรถอเอา. บรรดาโจรทง ๒ นน โจรผ ฟงธรรมอย บรรลโสดาปตตผลแลว. โจรนอกนไดทรพยประมาณ ๕ มาสกทขอดไวทชายผาของอบาสกคนหนง. ทรพยนนเปนคาอาหาร ในเรอนของเขาแลว, ยอมไมสาเรจผลในเรอนของโจรผโสดาบน นอกน. ครงนน โจรผสหายกบภรรยาของตน เมอจะเยยหยนโจรผ โสดาบนนน จงกลาววา "ทานไมยงแมคาอาหารใหสาเรจในเรอน ของตน เพราะความทตนฉลาดเกนไป." สหายผโสดาบนนอกนคดวา "เจาคนน ยอมสาคญความทตนเปนบณฑต ดวยความเปนพาลทเดยว หนอ" เพอจะกราบทลความเปนไปนนแดพระศาสดา จงไปสพระ- เชตวนกบญาตทงหลาย กราบทลแลว * พระมหาเฉย ป. ธ. ๗ วดสมพนธวงศ แปล. (ตอมาเปนพระเทพปญญามน).


[ผรสกตววาโงยอมเปนบณฑตได] พระศาสดา เมอจะทรงแสดงธรรมแกเขา จงตรสพระคาถา นวา :- "บคคลใดโง ยอมสาคญความทแหงตนเปนคน โง, บคคลนนจะเปนบณฑตเพราะเหตนนไดบาง; สวนบคคลใดเปนคนโง มความสาคญวาตนเปน บณฑต บคคลนนแล เราเรยกวา 'คนโง" [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา โย พาโล ความวา บคคลใด เปนคนโง คอมใชเปนบณฑต ยอมสาคญ คอยอมรความทตนเปน คนโง คอความเปนคนเขลานน ดวยตนเองวา "เราเปนคนเขลา." สองบทวา เตน โส ความวา ดวยเหตนน บคคลนนจะ เปนบณฑตไดบาง หรอจะเปนเชนกบบณฑตไดบาง. กเขารอยวา "เราเปนคนโง" เขาไปหา เขาไปนงใกลคนอน ซงเปนบณฑต อนบณฑตนนกลาวสอนอย พราสอนอย เพอประโยชน แกความเปนบณฑต เรยนเอาโอวาทนนแลว ยอมเปนบณฑต หรอ เปนบณฑตกวาได. สองบทวา ส เว พาโล ความวา สวนบคคลใดเปนคนโง อย เปนผมความสาคญวาตนเปนบณฑตถายเดยวอยางนวา "คนอน ใครเลา ? จะเปนพหสต เปนธรรมกถก ทรงวนย มวาทะกลาวคณ เครองขจดกเลส เชนกบดวยเรามอย" บคคลนนไมเขาไปหา ไมเขา


ไปนงใกลบคคลอนซงเปนบณฑต ยอมไมเรยนปรยตเลย, ยอมไม บาเพญขอปฏบต, ยอมถงความเปนคนโงโดยสวนเดยวแท, บคคลนน ยอมเปนเหมอนโจรทาลายปมฉะนน. เพราะเหตนน พระผมพระภาค จงตรสคานวา "ส เว พาโลต วจจต." ในกาลจบเทศนา มหาชนพรอมดวยญาตทงหลายของโจรผ โสดาบนนอกน บรรลโสดาปตตผลแลว ดงนแล. เรองโจรผทาลายปม จบ.


๕. เรองพระอทายเถระ* [๔๗] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ อทายเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "ยาวชวมป เจ พาโล" เปนตน. [คนไมรมกถอตว] ไดยนวา พระอทายเถระนน เมอพระเถระผใหญหลกไปแลวไปส โรงธรรมแลว นงบนธรรมาสน. ตอมาวนหนง พวกภกษอาคนตกะเหน พระอทายเถระนนแลวเขาใจวา "ภกษนจกเปนพระมหาเถระผพหสต" จงถามปญหาปฏสงยตดวยขนธเปนตนแลว ตเตยนทานผไมรอยซงพระ พทธวจนะอะไร ๆ วา "นพระเถระอะไร ? อยในพระวหารเดยวกน กบพระพทธเจา ยงไมรธรรมแมสกวาขนธธาตและอายตนะ" ดงนแลว จงกราบทลความเปนไปนนแดพระตถาคต. ลาดบนน พระศาสดา เมอจะทรงแสดงธรรมแกพวกภกษอาคนตกะนน จงตรสพระคาถา นวา :- "ถาคนพาล เขาไปนงใกลบณฑตอย แมจน ตลอดชวต, เขายอมไมรธรรม เหมอนทพพ ไมรรสแกง ฉะนน." * พระหมาเฉย ป. ธ. ๗ วดสมพนธวงศ แปล. (ตอมาเปนพระเทพปญญามน).


[แกอรรถ] พงทราบเนอความแหงพระคาถานนวา :- "ชอวาคนพาลน เขาไปหาอย เขาไปนงใกลอย ซงบณฑต แมจนตลอดชวต ยอมไมรปรยตธรรมอยางนวา 'นเปนพทธพจน พระพทธพจนมประมาณเทาน' หรอซงปฏปตตธรรมและปฏเวธรรม อยางนวา 'ธรรมนเปนเครองอย, ธรรมนเปนมารยาท, นเปนโคจร กรรมนเปนไปกบดวยโทษ, กรรมนหาโทษมได, กรรมนควรเสพ; กรรมนไมควรเสพ; สงนพงแทงตลอด, สงนควรกระทาใหแจง." ถามวา "เหมอนอะไร ?" แกวา "เหมอนทพพไมรรสแกงฉะนน." อธบายวา เหมอนอยางวาทพพ แมคนแกงตางชนด มประการ ตางๆ อยจนกรอนไป ยอมไมรรสแกงวา 'นรสเคม, นรสจด, นรสขม, นรสขน, นรสเผด, นรสเปรยว, นรสไมเปรยว, นรสฝาด ฉนใด; คนพาลเขาไปนงใกลบณฑตตลอดชวต ยอมไมรธรรมมประการดงกลาว แลว ฉนนนเหมอนกน. ในกาลจบเทศนา จตของพวกภกษอาคนตกะ หลดพนแลวจาก อาสวะทงหลาย ดงนแล. เรองพระอทายเถระ จบ.


๖. เรองภกษชาวเมองปาฐา* [๕๐] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพรเชตวน ทรงปรารภภกษชาว เมองปาฐา ประมาณ ๓๐ รป ตรสพระธรรมเทศนานวา "มหตตมป เจ ว " เปนตน. [ภกษสมาทานธดงค] ความพสดารวา พระผมพระภาคทรงแสดงธรรมคราวแรกใน ชฏแหงปาไรฝายแกสหาย ๓๐ นน ผแสวงหญงอย. ในกาลนน สหายทงหมดเทยว ถงความเปนเอหภกษ เปนผทรงบาตรและจวร อนสาเรจแลวดวยฤทธ สมาทานธดงค ๑๓ ประพฤตอย โดยลวงไป แหงกาลนาน เขาไปเฝาพระศาสดาแมอก ฟงอนมตคค๑ธรรมเทศนา บรรลพระอรหตแลว ณ อาสนะนนนนเอง. ภกษทงหลาย สนทนากนในธรรมสภาวา "นาอศจรรยหนอ ! ภกษเหลาน รแจงธรรมพลนทเดยว." พระศาสดา ทรงสดบกถานน แลว ตรสวา "ภกษทงหลาย ไมใชแตในบดนเทานน, แมในกาล กอน ภกษเหลาน เปนนกเลงเปนสหายกนประมาณ ๓๐ คน ฟง ธรรมเทศนาของสกรชอมหาตณฑละ ในตณฑลชาดก๒ รแจงธรรม ไดฉบพลนทเดยว สมาทานศล ๕ แลว, เพราะอปนสยนนนนเอง เขา เหลานน จงบรรลพระอรหต ณ อาสนะทตนนงแลวทเดยวในกาลบดน" * พระมหาเฉย ป. ธ. ๗ วดสมพนธวงศ แปล. (ตอมาเปนพระเทพปญญามน) ๑. ส. นทาน. ๑๖/๒๐๒. ๒. ข. ชา. ฉกก ๒๗/๒๐๐ ตทฏกถา. ๕/๗๘.


ดงนแลว เมอจะทรงแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- "ถาวญชน เขาไปนงใกลบณฑต แมครเดยว, เขายอมรแจงธรรมไดฉบพลน, เหมอนลนรรส แกงฉะนน." [แกอรรถ] พงทราบเนอความแหงพระคาถานนวา :- "ถาวญชน คอวา บรษผบณฑต เขาไปนงใกลบณฑตอน แมครเดยว, เขาเรยนอย สอบสวนอย ในสานกบณฑตอนนน ชอวา ยอมรแจงปรยตธรรมโดยพลนทเดยว, แตนน เขาใหบณฑตบอก กมมฏฐานแลว เพยรพยายามอยในขอปฏบต, เปนบณฑต ยอมรแจง แมโลกตรธรรมพลนทเดยว, เหมอนบรษผมชวหาประสาทอนโรคไม กาจดแลว พอวางอาหารลงทปลายลนเพอจะรรสยอมรรส อนตางดวย รสเคมเปนตนฉะนน." ในกาลจบเทศนา ภกษเปนอนมาก บรรลพระอรหตแลว ดงน แล. เรองภกษชาวเมองปาฐา จบ.


๗. เรองสปปพทธกฏฐ* [๕๑] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภบรษโรค เรอน ชอวาสปปพทธะ ตรสพระธรรมเทศนานวา "จรนต พาลา ทมเมธา" เปนตน. [สปปพทธะกราบทลคณวเศษแดพระศาสดา] เรองสปปพทธะนมาแลวในอทานนนแล. กในกาลนน สปป- พทธกฏฐนงททายบรษท ฟงธรรมเทศนาของพระผมพระภาคแลว บรรลโสดาปตตผล ปรารถนาจะกราบทลคณทตนไดแลว แดพระศาสดา (แต) ไมอาจเพอจะหยงลงในทามกลางบรษท ไดไปยงวหารในเวลา มหาชนถวายบงคมพระศาสดากลบไปแลว. [คนมอรยทรพย ๗ เปนผไมขดสน] ขณะนน ทาวสกกเทวราช ทรงทราบวา "สปปพทธกฏฐน ใครเพอกระทาคณทตนไดในศาสนาของพระศาสดาใหปรากฏ" ทรง ดารวา "เราจกทดลองนายสปปพทธกฏฐนน" เสดจไปยนในอากาศ แลว ไดตรสคานวา "สปปพทธะ เธอเปนมนษยขดสน เปนมนษย ยากไร, เราจกใหทรพยหาทสนสดมไดแกเธอ, เธอจงกลาววา 'พระ พทธไมใชพระพทธ, พระธรรมไมใชพระธรรม, พระสงฆไมใชพระ สงฆ, อยาเลยดวยพระพทธของเรา, อยาเลยดวยพระธรรมของรา * พระมหาเฉย ป. ธ. ๗. วดสมพนธวงศ แปล (ตอมาเปนพระเทพปญญามน) ๑. ข. อ. ๒๕/๑๔๖.


อยาเลยดวยพระสงฆของเรา." ลาดบนน สปปพทธกฏฐนน กลาว กะทาวสกกะนนวา "ทานเปนใคร ?" สกกะ. เราเปนทาวสกกะ. สปปพทธะ. ทานผอนธพาล ผไมมยางอาย, ทานเปนผไม สมควรจะพดกบเรา, ทานพดกะเราวา 'เปนคนเขญใจ เปนคนขด สน เปนคนกาพรา,' เราไมใชคนเขญใจ ไมใชคนขดสนเลย, เรา เปนผถงความสข มทรพยมาก, "ทรพยเหลานคอ ทรพยคอศรทธา ๑, ทรพย คอศล ๑, ทรพยคอหร ๑, ทรพยคอโอตตปปะ ๑, ทรพยคอสตะ ๑, ทรพยคอจาคะ ๑, ปญญาแล เปนทรพยท ๗, ยอมมแกผใด จะเปนหญง กตาม เปนชายกตาม, บณฑตทงหลายกลาว บคคลนนวา 'เปนคนไมขดสน,' ชวตของบคคล นนไมวางเปลา." เพราะเหตนน อรยทรพยมอยาง ๗ น มอยแกชนเหลาใดแล, ชนเหลานน อนพระพทธเจาทงหลาย หรอพระปจเจกพทธะทงหลาย ยอมไมกลาววา 'เปนคนจน.' ทาวสกกะ ทรงสดบถอยคาของสปปพทธะนนแลว ทรงละ เขาไวในระหวางทาง เสดจไปสสานกของพระศาสดา กราบทลการ โตตอบถอยคานนทงหมดแตพระศาสดาแลว. ลาดบนน พระผมพระ ๑. อง. สตตก. ๒๓/๔.


ภาค ตรสกะทาวสกกะนนวา "ทาวสกกะ ทงรอยทงพนแหงคน ทงหลายผเชนกบพระองค ไมอาจเพอจะใหสปปพทธกฏฐ กลาววา 'พระพทธไมใชพระพทธ พระธรรมไมใชพระธรรม หรอพระสงฆ ไมใชพระสงฆ' ไดเลย." ฝายสปปพทธะแล ไปสสานกของพระศาสดา มความบนเทง อนพระศาสดาทรงกระทาแลว กราบทลคณอนตนไดแลวแดพระศาสดา ลกจากอาสนะหลกไปแลว. ขณะนน แมโคลกออน ปลงสปปพทธะ นน ผหลกไปแลวไมนานจากชวตแลว. [บรพกรรมของสปปพทธะและแมโค] ไดยนวา โคแมลกออนนน เปนยกษณตนหนง เปนแมโคปลง ชนทง ๔ น คอกลบตรชอปกกสาต ๑ พาหยทารจรยะ ๑ นายโจร- ฆาตกะชอตมพาทาฐกะ ๑ สปปพทธกฏฐ ๑ จากชวตคนละรอยอตภาพ. ไดยนวา ในอดตกาล ชนเหลานน เปนบตรเศรษฐทง ๔ คน นา หญงแพศยาผเปนนครโสเภณคนหนงไปสสวนอทยาน เสวยสมบต ตลอดวนแลว ในเวลาเยน ปรกษากนอยางนวา "ในทนไมม คนอน, เราทงหลาย จกถอเอากหาปณะพนหนง และเครองประดบ ทงหมดทพวกเราใหแกหญงนแลว ฆาหญงนเสยไปกนเถด." หญงนนฟง ถอยคาของเศรษฐบตรเหลานนแลว คดวา "ชนพวกน ไมมยางอาย อภรมยกบเราแลว บดน ปรารถนาจะฆาเรา, เราจกรกจทควร กระทาแกชนเหลานน" เมอถกชนเหลานนฆาอย ไดกระทาความ ปรารถนาวา "ขอเราพงเปนยกษณ ผสามารถเพอฆาชนเหลานน


เหมอนอยางพวกนฆาเราฉะนนเหมอนกน." [คนโงทากรรมลามก] ภกษหลายรป กราบทลการกระทากาละของสปปพทธะนนแด พระผมพระภาคเจา ทลถามวา "คตของสปปพทธะนน เปนอยางไร ? เพราะเหตไรเลา ? เขาจงถงความเปนคนมโรคเรอน." พระศาสดา ทรงพยากรณความทสปปพทธะนนบรรลโสดาปตต- ผลแลว เกดในดาวดงสภพ และการเหนพระตครสขปจเจกพทธะ ถม (นาลาย) แลว หลกไปทางซาย๑ ไหมแลวในนรกตลอดกาลนาน ดวยวบากทเหลอ ถงความเปนคนมโรคเรอนในบดนแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย สตวเหลาน เทยวกระทากรรมมผลเผดรอนแกตนเอง แล" ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรมใหยงขน จงตรส พระคาถานวา :- "ชนพาลทงหลาย มปญญาทราม มตนเปนดง ขาศก เทยวทากรรมลามกซงมผลเผดรอนอย." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา จรนต ความวา เทยวกระทาอกศล ถายเดยว ดวยอรยาบถ ๔ อย. ชนทงหลาย ผไมรประโยชนในโลกน และประโยชนในโลก หนา ชอวาพาล ในบทวา พาลา น. ๑. อปพยาม กตวา ถอเอาความวา หลกซาย. ธรรมดาบณฑต เหนพทธบคคลแลวยอมหลก ทางขวา. ดใน ป. ท. อทานวณณนา ๓๖๘.


บทวา ทมเมธา คอมปญญาเขลา. บทวา อมตเตเนว ความวา เปนราวกะวาคนมเวรผมใชมตร. บทวา กฏกปผล ความ วา มผลเขมแขง คอมทกขเปนผล. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองสปปพทธกฏฐ จบ.


๘. เรองชาวนา* ๔๒ [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภชาวนา คนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "น ต กมม กต สาธ" เปนตน. โจรเขาลกทรพยในตระกลมงคง ไดยนวา ชาวนานน ไถนาแหงหนงอยในทไมไกลจากกรง สาวตถ. พวกโจรเขาไปสพระนครโดยทอนา ทาลายอโมงคในตระกล มงคงตระกลหนง เขาไปถอเอาเงนและทองเปนอนมากแลวกออกไป โดยทางทอนานนเอง. โจรคนหนง ลวงโจรเหลานน แบงภณฑะกบ โจรทงหลายเหลานนแลว ถอพาเดนไปอย ไมไดกาหนดถงถงบรรจ ทรพยพนหนงทตกลงจากเกลยวผา. [พระศาสดาทรงเลงเหนอปนสยของชาวนา] ในวนนน เวลาใกลรง พระศาสดา ทรงตรวจดสตวโลก ทรง เหนชาวนานน ผเขาไปในภายในขายคอพระญาณของพระองค แลวทรง ใครครวญอยวา "เหตอะไรหนอแล ? จกม" ไดทรงเหนเหตนวา "ชาวนาคนน จกไปเพอไถนาแตเชาตร, แมพวกเจาของภณฑะ ไป ตามรอยเทาของโจรทงหลายแลว เหนถงทบรรจทรพยพนหนงในนา * พระมหาเฉย ป. ธ. ๗ วดสมพนธวงศ แปล (ตอมาเปนพระเทพปญญามน).


ของชาวนานนแลวกจกจบชาวนานน, เวนเราเสย คนอนชอวาผเปน พยานของชาวนานนจกไมม; แมอปนสยแหงโสดาปตตมรรค ของ ชาวนานนกมอย, เราไปในทนน ยอมควร." ฝายชาวนานน ไป เพอไถนาแตเชาตร. พระศาสดา มพระอานนทเถระเปนปจฉาสมณะ ไดเสดจไปในทนนแลว. ชาวนาเหนพระศาสดาแลว ไปถวายบงคม พระผมพระภาคเจาแลวเรมไถนาอก. พระศาสดา ไมตรสอะไร ๆ กบ เขาเสดจไปยงท ๆ ถงบรรจทรพยพนหนงตก ทอดพระเนตรเหนถงนน แลว จงตรสกะพระอานนทเถระวา "อานนท เธอเหนไหม อสรพษ." พระอานนทเถระ ทลวา 'เหน พระเจาขา อสรพษราย.' ชาวนา ไดยนถอยคานน คดวา "ทนเปนทเทยวไปในเวลาหรอมใชเวลา แหงเรา, ไดยนวา อสรพษมอยในทนน" เมอพระศาสดาตรส คามประมาณเทานนหลกไปแลว, จงถอเอาดามปฏกเดนไปดวยตงใจ วา "จกฆาอสรพษนน" เหนถงบรรจทรพยพนหนง แลวคดวา "คานน จกเปนคาอนพระศาสดาตรสหมายเอาถงบรรจทรพยพนหนง น" จงถอเอาถงบรรจทรพยพนหนงนนกลบไป เพราะความทตนเปน คนไมฉลาด จงซอนมนไวในทสมควรแหงหนง กลบดวยฝนแลว เรมจะไถนาอก. [ชาวนาถกจบไปประหารชวต] แมพวกมนษย เมอราตรสวางแลว เหนกรรมอนพวกโจร กระทาในเรอน จงเดนตามรอยเทาไป ถงนานนแลว เหนท ๆ พวก โจรแบงภณฑะกนในนานน ไดเหนรอยเทาของชาวนาแลว. มนษย


เหลานน ไปตามแนวรอยเทาของชาวนานน เหนทแหงถงทรพยท ชาวนาเกบเอาไว คยฝนออกแลว ถอเอาถงทรพย คกคามวา "แก ปลนเรอนแลว เทยวไปราวกบไถนาอย" โบยดวยทอนไม นา ไปแสดงแกพระราชาแลว. พระราชา ทรงสดบความเปนไปนนแลว จงรบสงใหประหารชวตชาวนานน. พวกราชบรษ มดชาวนานนให มแขนไพลหลง เฆยนดวยหวาย นาไปสตะแลงแกงแลว. ชาวนานน ถกราชบรษเฆยนดวยหวาย ไมกลาวคาอะไร ๆ อน กลาวอยวา "เหนไหม อานนท อสรพษ, 'เหน พระเจาขา อสรพษราย" เดนไปอย. ครงนน พวกราชบรษ ถามเขาวา "แกกลาวถอยคา ของพระศาสดาและพระอานนทเถระเทานน, นชออะไร ?" เมอชาวนา ตอบวา "เราเมอไดเฝาพระราชาจงจกบอก," จงนาไปสสานกของ พระราชา กราบทลความเปนไปนนแดพระราชาแลว. [ชาวนาพนโทษเพราะอางพระศาสดาเปนพยาน] ลาดบนน พระราชา ตรสถามชาวนานนวา "เพราะเหตไร เจาจงกลาวดงนน ?" แมชาวนานน กราบทลวา "ขาแตสมมตเทพ ขาพระองคไมใชโจร" แลวกกราบทลเรองนนทงหมด แดพระราชา จาเดมแตกาลทตนออกไปเพอตองการจะไถนา. พระราชา ทรงสดบ ถอยคาของชาวนานนแลว ตรสวา "พนาย ชาวนานอางเอาพระ ศาสดาผเปนบคคลเลศในโลกเปนพยาน, เราจะยกโทษแกชาวนาน ยงไมสมควร, เราจกรสงทควรกระทาในเรองน" ดงนแลว ทรงพา


ชาวนานนไปยงสานกของพระศาสดาในเวลาเยน ทลถามพระศาสดา วา "ขาแตพระผมพระภาค พระองคไดเสดจไปสทไถนาของชาวนานน กบพระอานนทเถระแลหรอ ?" พระศาสดา. ขอถวายพระพร มหาบพตร. พระราชา. พระองคทอดพระเนตรเหนอะไรในนานน ? พระศาสดา. ถงทรพยพนหนง มหาบพตร. พระราชา. ทอดพระเนตรเหนแลว ไดตรสคาอะไร ? พระศาสดา. คาชอน มหาบพตร. พระราชา. พระเจาขา ถาบรษนจกไดกระทาการอางบคคล ผเชนกบดวยพระองคแลวไซร, เขาจกไมไดชวต, แตเขากลาวคาท พระองคตรสแลว จงไดชวต. [ไมควรทากรรมทใหผลเดอดรอนในภายหลง] พระศาสดา ทรงสดบพระราชดารสนนแลว ตรสวา "ขอ ถวายพระพร มหาบพตร, แมอาตมภาพกลาวคามประมาณเทานน นนเองแลวกไป, ความตามเดอดรอนในภายหลง ยอมมเพราะกระทา กรรมใด กรรมนน ชอผเปนบณฑตไมพงกระทา" ดงน เมอจะทรงสบ อนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- "บคคลกระทากรรมใดแลว ยอมเดอดรอนใน ภายหลง เปนผมหนาชมดวยนาตา รองไห เสวยผลของกรรมใดอย กรรมนน อนบคคล กระทาแลว ไมดเลย."


[แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา ความวา บคคล กระทากรรมใด คออนสามารถจะใหเกดในอบายภมทงหลายมนรก เปนตน ไดแก มทกขเปนกาไร เมอตามระลกถง ชอวายอมเดอด รอนในภายหลง คอยอมเศราโศกในภายหลง ในขณะทระลกถง แลว ๆ, กรรมนน อนบคคลกระทาแลวไมด คอไมงาม ไดแก ไม สละสลวย. สองบทวา ยสส อสสมโข ความวา เปนผมหนาชมดวย นาตา รองไห ยอมเสวยผลกรรมใด. ในเวลาจบเทศนา อบาสกชาวนา บรรลโสดาปตตผลแลว. แม ภกษผประชมกนเปนอนมาก กบรรลอรยผลทงหลาย มโสดาปตตผล เปนตน ดงนแล. เรองชาวนา จบ.


๙. เรองนายสมนมาลาการ* [๕๓] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภนาย มาลาการชอสมนะ ตรสพระธรรมเทศนาน "ตจ กมม กต สาธ" เปนตน. [พระศาสดาเสดจบณฑบาต] ดงไดสดบมา นายมาลาการนน บารงพระเจาพมพสารดวย ดอกมะล ๘ ทะนานแตเชาตรทกวน ยอมไดกหาปณะวนละ ๘ กหาปณะ. ตอมาวนหนง เมอนายมาลาการนนถอดอกไม พอเขาไปสพระนคร. พระผมพระภาค อนภกษสงฆหมใหญแวดลอม ทรงเปลงพระรศม มพรรณ ๖ เสดจเขาไปสพระนคร เพอบณฑบาต ดวยพระพทธานภาพ อนใหญ ดวยพระพทธลลาอนใหญ. แทจรง ในกาลบางคราว พระ ผมพระภาคทรงปดพระรศมมพรรณ ๖ ดวยจวรแลว เสดจไป เหมอน ภกษผเทยวบณฑบาตเปนวตรรปใดรปหนง เหมอนเสดจไปตอนรบ พระองคลมาล สนทางตง ๓๐ โยชน, ในกาลบางคราว ทรงเปลง พระรศมมพรรณ ๖ เหมอนทรงเปลงในเวลาเสดจเขาไปสกรงกบลพสด เปนตน. แมในวนนน พระผมพระภาคทรงเปลงพระรศมมพรรณ ๖ จากพระสรระ เสดจเขาไปสกรงราชคฤห ดวยพระพทธานภาพอนใหญ ดวยพระพทธลลาอนใหญ. * พระมหาเฉย ป. ธ. ๗ วดสมพนธวงศ แปล (ตอมาเปนพระเทพปญญามน).


[นายมาลาการบชาพระศาสดาดวยดอกไม] ครงนน นายมาลาการเหนอตภาพพระผมพระภาค เชนกบ ดวยรตนะอนมคาและทอง๑อนมคา แลด พระสรระซงประดบแลว ดวยมหาปรสลกษณะ ๓๒ มสวนแหงความงามดวยพระสรคออน- พยญชนะ ๘๐ มจตเลอมใสแลว คดวา "เราจกทาการบชาอนยง แดพระศาสดาอยางไรหนอแล ?" เมอไมเหนสงอน จงคดวา "เรา จกบชาพระผมพระภาคดวยดอกไมเหลาน" คดอกวา "ดอกไมเหลาน เปนดอกไมสาหรบบารงพระราชาประจา, พระราชา เมอไมทรงได ดอกไมเหลาน พงใหจองจาเราบาง พงใหฆาเราบาง พงขบไลเสย จากแวนแควนบาง, เราจะทาอยางไรหนอแล ?. ครงนน ความคด อยางนไดมแกนายมาลาการนนวา "พระราชาจะทรงฆาเราเสยกตาม ขบไลเสยจากแวนแควนกตาม, กพระราชานน แมเมอพระราชทาน แกเรา พงพระราชทานทรพยสกวาเลยงชพในอตภาพน ; สวนการ บชาพระศาสดา อาจเพอประโยชนเกอกลและความสข แกเราใน โกฏกปเปนอเนกทเดยว" สละชวตของตน แดพระตถาคตแลว. นายมาลาการนน คดวา "จตเลอมใสของเราไมกลบกลายเพยงใด ; เราจกทาการบชาเพยงนนทเดยว" เปนผราเรงบนเทงแลว มจต เบกบานและแชมชน บชาพระศาสดาแลว. ๑. เชนกบดวยพวงแกวและพวงทองกวา โบราณวา เชนกบดวยพนมแกวและพนมทองกม.


[ความอศจรรยของดอกไมทเปนพทธบชา] นายมาลาการนนบชาอยางไร ? ทแรก นายมาลาการซดดอกไม ๒ กา ขนไปในเบองบนแหงพระตถาคตกอน. ดอกไม ๒ กานน ไดตงเปนเพดานในเบองบนพระเศยร. เขาซดดอกไม ๒ กาอนอก. ดอกไม ๒ กานนไดยอยลงมาตงอยทางดานพระหตถขวา โดยอาการ อนมาลาบงไว. เขาซดดอกไม ๒ กาอนอก. ดอกไม ๒ กานน ไดหอยยอยลงมาตงอยทางดานพระปฤษฎางค อยางนนเหมอนกน. เขาซดดอกไม ๒ กาอนอก. ดอกไม ๒ กานนหอยยอยลงมาตงอยทาง ดานพระหตถซาย อยางนนเหมอนกน. ดอกไม ๘ ทะนานเปน ๘ กา แวดลอมพระตถาคตในฐานะทง ๔ ดวยประการฉะน. ไดม ทางพอเปนประตเดนไปขางหนาเทานน. ขวดอกไมทงหลายไดหนหนา เขาขางใน, หนกลบออกขางนอก. พระผมพระภาคเปนราวกะวา แวดลอมแลวดวยแผนเงน เสดจไปแลว. ดอกไมทงหลาย แม ไมมจต อาศยบคคลผมจต ไมแยกกน ไมตกลง ยอมไปกบพระศาสดา นนเทยว ยอมหยดในทประทบยน. รศมเปนราวกะวาสายฟาแลบ ตงแสนสาย ออกจากพระสรระของพระศาสดา. พระรศมทออก (จาก พระกายนน) ออกทงขางหนาทงขางหลง ทงขางขวาทงขางซาย ทง เบองบนพระเศยร. พระรศมแมแตสายหนง ไมหายไปทางทตรงเบอง พระพกตร ๆ แมทงหมดกระทาประทกษณพระศาสดา ๓ รอบแลวรวม เปนพระรศมมประมาณเทาลาตาลหนม พงตรงไปขางหนาทางเดยว.


[นายมาลาการบอกแกภรรยา] นครทงสนเลองลอแลว. บรรดาชน ๑๘ โกฏ คอในภายใน นคร ๙ โกฎ ภายนอกนคร ๙ โกฏ ชายหรอหญงแมคนหนง ชอวา จะไมถอเอาภกษาออกไปยอมไมม. มหาชนบนลอสหนาท ทาการยก ทอนผาขนตงพนอยขางหนาของพระศาสดาเทยว. แมพระศาสดา เพอจะทรงทาคณของนายมาลาการใหปรากฏ ไดเสดจเทยวไปใน พระนครประมาณ ๓ คาวต โดยหนทางเปนทเทยวไปดวยกลอง นนเอง. สรระทงสน ของนายมาลาการเตมเปยมดวยปตมวรรณะ ๕. นายมาลาการนนเทยวไปกบพระตถาคตหนอยหนงเทานน เขาไปใน ภายในแหงพระพทธรศม เปนราวกะวาจมลงในรสแหงมโนสลา ชมเชย ถวายบงคมพระศาสดาแลว ไดถอเอากระเชาเปลานนแลไปสเรอน. ครงนน ภรรยาถามเขาวา "ดอกไมอยทไหน ?" มาลาการ. เราบชาพระศาสดาแลว. ภรรยา. บดน ทานจกทาอะไรแดพระราชาเลา ? มาลาการ. พระราชาจะทรงฆาเรากตาม ขบไลจากแวนแควน กตาม, เราสละชวตบชาพระศาสดาแลว, ดอกไมทงหมดม ๘ กา, บชาชอเหนปานนเกดแลว, มหาชนทาการโหรองตงพน เทยวไปกบ พระศาสดา, นนเสยงโหรองของมหาชนในทนน. [ภรรยาไมเลอมใสฟองพระราชา] ลาดบนน ภรรยาของเขาเปนหญงอนธพาล ไมยงความเลอมใส ในพระปาฏหารยเหนปานนนใหเกด ดาเขาแลว กลาววา "ธรรมดา


พระราชาทงหลาย เปนผดราย กรวคราวเดยวกกระทาความพนาศแม มาก ดวยการตดมอและเทาเปนตน, ความพนาศพงมแมแกเรา เพราะ กรรมทเธอกระทา" พาพวกบตรไปสราชตระกล ผอนพระราชาตรส เรยกมาถามวา "อะไรกนน ?" จงกราบทลวา "สามของหมอมฉน เอาดอกไมสาหรบบารงพระองคบชาพระศาสดาแลว มมอเปลามา สเรอน ถกหมอมฉนถามวา 'ดอกไมอยไหน ?' กกลาวคาชอน, หมอมฉนดาเขาแลว กลาววา 'ธรรมดาพระราชาทงหลายเปนผดราย กรวคราวเดยวกกระทาความพนาศแมมาก ดวยการตดมอและเทาเปน ตน, ความพนาศพงมแมแกเรา เพราะกรรมทเธอกระทา' ดงนแลว กทงเขามาในทน ; กรรมทเขากระทา จงเปนกรรมดกตาม จงเปน กรรมชวกตาม, กรรมนนจงเปนของเขาผเดยว; ขอเดชะ พระองค จงทรงทราบความทเขาอนหมอมฉนทงแลว." [พระราชาทรงทาเปนกรว] พระราชาทรงบรรลโสดาปตตผล ถงพรอมดวยศรทธา เปน อรยสาวก ดวยการเหนทแรกนนแล ทรงดารวา "โอ! หญงนเปน อนธพาล ไมยงความเลอมใสในคณเหนปานนใหเกดขน." ทาวเธอ ทาเปนดงวากรว ตรสวา "เจาพดอะไร แม ? นายมาลาการนน กระทาการบชา ดวยดอกไมสาหรบบารงเราหรอ ?" หญงน ทลวา "ขอเดชะ พระเจาขา." พระราชาตรสวา "ความดอนเจาทงเขา กระทาแลว, เราจกรกจทควรกระทาแกนายมาลาการผกระทาการบชา


ดวยดอกไมทงหลายของเรา," ทรงสงหญงนนไปแลว รบเสดจไป ในสานกพระศาสดา ถวายบงคมแลว เสดจเทยวไปกบดวยพระศาสดา นนเทยว. พระศาสดา ทรงทราบความเลอมใสแหงพระหฤทยของ พระราชานน เสดจเทยวไปสพระนครตามถนนเปนทเทยวไปดวย กลองแลว ไดเสดจไปสพระทวารแหงพระราชมนเทยรของพระราชา พระราชาทรงรบบาตร ไดทรงมพระประสงคจะเชญเสดจพระศาสดา เขาไปสพระราชมนเทยร. สวนพระศาสดา ไดทรงแสดงพระอาการ ทจะประทบนงในพระลานหลวงนนเอง. พระราชาทรงทราบพระ อาการนนแลว รบสงใหกระทาปะราในขณะนนนนเอง ดวยพระ ดารสวา "ทานทงหลายจงกระทาปะราโดยเรว." พระศาสดาประทบ นงกบหมภกษแลว. ถามวา "กเพราะเหตไร พระศาสดาจงไมเสดจเขาสพระ ราชมนเทยร ?" แกวา "(เพราะ) ไดยนวา ความปรวตกอยางนไดมแก พระองควา 'ถาวาเราพงเขาไปนงในภายในไซร, มหาชนไมพง ไดเพอจะเหนเรา, คณของนายมาลาการจะไมพงปรากฏ, แตวา มหาชนจกไดเพอเหนเราผนงอย ณ พระลานหลวง, คณของนายมาลาการ จบปรากฏ." [พระราชาทรงพระราชทานสงของอยางละ ๘ อยาง] จรงอย พระพทธเจาทงหลายเทานน ยอมอาจเพอกระทา คณของบคคลผมคณทงหลายใหปรากฏ, ชนทเหลอเมอจะกลาวคณ


ของบคคลผมคณทงหลาย ยอมประพฤตตระหน (คอออมเสย). แผนดอกไม ๔ แผนไดตงอยในทศทง ๔ แลว. มหาชนแวดลอมพระ ศาสดาแลว. พระราชาทรงองคาสภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมข ดวยอาหารอนประณต. ในเวลาเสดจภตกจ พระศาสดาทรงกระทา อนโมทนาแลว อนแผนดอกไม ๔ แผน แวดลอมโดยนยกอนนนแล อนมหาชนผบนลอสหนาทแวดลอม ไดเสดจไปสวหารแลว. พระ ราชา ตามสงเสดจพระศาสดา กลบแลว รบสงใหหานายมาลาการมา แลว ตรสถามวา "เจาวาอยางไร จงบชาพระศาสดาดวยดอกไม อนตนพงนามาเพอรา ?" นายมาลาการกราบทลวา "ขอเดชะ ขาพระองคคดวา 'พระราชาจะฆาเรากตาม จะขบไลเราเสยจากแวน แควนกตาม' ดงนแลว จงสละชวตบชาพระศาสดา." พระราชา ตรสวา "เจาชอวาเปนมหาบรษ" แลวพระราชาทานของทควรใหชอ หมวด ๘ แหงวตถทงปวงน คอชาง ๘ มา ๘ ทาส ๘ ทาส ๘ เครอง ประดบใหญ ๘ กหาปณะ ๘ พน นาร ๘ นาง ทนามาจากราชตระกล ประดบดวยเครองอลงการทงปวง และบานสวย ๘ ตาบล. [พระศาสดาตรสสรรเสรญนายมาลาการ] พระอานนทเถระ คดวา "วนน ตงแตเชาตร เสยงสหนาท ตงพน และการยกทอนผาขนตงพนยอมเปนไป, วบากของนายมาลา- การ เปนอยางไรหนอแล ?" พระเถระนน ทลถามพระศาสดาแลว. ลาดบนน พระศาสดา ตรสกะพระเถระนนวา "อานนท เธออยา ไดกาหนดวา 'กรรมมประมาณเลกนอย อนนายมาลาการนกระทา


แลว' กนายมาลาการนไดสละชวตกระทาการบชาเราแลว, เขายงจต ใหเลอมใสในเราดวยอาการอยางน จกไมไปสทคต ตลอดแสนกป" ดงนแลว ตรสวา :- "นายมาลาการ จกดารงอยในเทวดาและมนษย ทงหลาย จบไมไปสคต ตลอดแสนกป, นเปน ผลแหงกรรมนน, ภายหลงเขาจกเปนพระปจเจก- พทธะ นามวาสมนะ." กในเวลาพระศาสดาเสดจถงวหาร เขาไปสพระคนธกฎ ดอกไม เหลานนตกลงทซมพระทวารแลว. [ไมควรทากรรมทเดอดรอนภายหลง] ในเวลาเยน ภกษทงหลายสนทนากนในโรงธรรมวา "แหม ! กรรมของนายมาลาการ นาอศจรรย, เธอสละชวตเพอพระพทธเจา ผยงดารงพระชนมอย กระทาการบชาดวยดอกไมแลว ไดของพระ- ราชทานชอวาหมวด ๘ ลวน ในขณะนนนนเอง." พระศาสดาเสดจ ออกจากพระคนธกฎแลว ไปสโรงธรรมดวยการเสดจไป ๓ อยาง อยางใดอยางหนง ประทบนงบนพระพทธอาสนแลว ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน เธอทงหลายนงประชมกนดวยกถาอะไรหนอ ?" เมอภกษเหลานนกราบทลวา "ดวยกถาชอน," จงตรสวา "อยางนน ภกษทงหลาย ความเดอดรอนในภายหลงยอมไมม โสมนสเทานน ยอมเกดขนในขณะทระลกแลว ๆ เพราะบคคลกระทากรรมใด, กรรม


เหนปานนน อนบคคลควรกระทาแท" เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- "บคคลทากรรมใดแลว ยอมไมเดอดรอนใน ภายหลง เปนผเอบอม มใจด ยอมเสวยผล ของกรรมใด, กรรมนนแล อนบคคลทาแลว เปนกรรมด." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา ย กตวา ความวา บคคล กระทากรรมใด คอกรรมทสามารถเพออนยงสมบตแหงเทวดาและ สมบตแหงมนษย และนพพานสมบตใหเกด คอมสขเปนกาไร ยอม ไมตามเดอดรอน, โดยทแท บคคลนน ชอวาเปนผเอบอมแลวดวย กาลงแหงปต และชอวามใจด ดวยกาลงแหงโสมนส ในขณะทระลก ถง ๆ เปนผเกดปตและโสมนสในกาลตอไป ยอมเสวยผล ในทฏฐ- ธรรมนนเอง, กรรมนนอกบคคลกระทาแลว เปนกรรมด คอเปน กรรมงาม ไดแกสละสลวย. ในเวลาจบเทศนา การตรสรธรรมไดมแกสตว ๘ หมน ๔ พน แลว ดงนแล. เรองนายสมนมาลาการ จบ.


๑๐. เรองพระอบลวรรณาเถร* [๕๔] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระเถร นามวาอบลวรรณา ตรสพระธรรมเทศนานวา "มธวา มต พาโล" เปนตน. [พระเถรตงความปรารถนา] ดงไดสดบมา พระเถรนน ตงความปรารถนาไวแทบบาทมล ของพระพทธเจาพระนามวาปทมตระ กระทาบญทงหลาย สนแสนกป ทองเทยวอย ในเทวดาและมนษย จตจากเทวโลก ถอปฏสนธ ในสกลเศรษฐ ในกรงสาวตถ ในพทธปบาทกาลน. กมารดาบดา ไดตงชอนางวา อบลวรรณา เพราะนางมผวพรรณเหมอนกลบอบล เขยว. ตอมา ในกาลทแหงนางเจรญวยแลว พระราชาและเศรษฐ ทงหลายในสกลชมพทวป สงบรรณการไปสสานกของเศรษฐวา "ขอเศรษฐ จงใหธดาแกเรา." ชอวาคนผไมสงบรรณาการไป มได ม. ลาดบนน เศรษฐคดวา "เราจกไมสามารถเอาใจของคนทงหมด ได, แตเราจกทาอบายสกอยางหนง." เศรษฐนนเรยกธดามาแลว กลาววา "แม เจาจกอาจเพอบวชไหม ?" คาของบดาไดเปนเหมอน นามนทหงแลวตง ๑๐๐ ครง อนเขารดลงบนศรษะ เพราะความท นางมภพมในทสด; เพราะฉะนน นางจงกลาวะบดาวา "พอ * พระมหาวน ป. ธ. ๘ วดราชาธวาส แปล. (ปจจบนเปนสมเดจพระมหาววงศ ป. ธ. ๙.)


ฉนจกบวช." เศรษฐนน ทาสกการะเปนอนมากแกนางแลว นา นางไปสสานกนางภกษณ ใหบวชแลว. [พระอบลวรรณาเถรบรรลพระอรหต] เมอนางบวชแลวไมนาน วาระรกษาลกดาลในโรงอโบสถ ถงแลว. นางตามประทป กวาดโรงอโบสถ ยนถอนมตแหงเปลว ประทป แลดแลว ๆ เลา ๆ ยงฌานมเตโชกสณเปนอารมณ ใหเกดแลว กระทาฌานนนแลใหเปนบาท บรรลพระอรหต พรอม ดวยปฏสมภทาและอภญญาทงหลายแลว. โดยสมยอน พระเถรนน เทยวจารกไปในชนบท กลบมาแลว เขาไปสอนธวน. ในกาลนน พระศาสดา ยงไมทรงหามการอยปาของพวกนางภกษณ. ครงนนพวก มนษย ทากระทอมตงเตยงกนมานไวในปานน แกพระเถรนน. พระเถร นน เขาไปบณฑบาตในกรงสาวตถ ออกมาแลว. [นนทมาณพขมขนพระเถร] ฝายนนทมาณพ ผเปนบตรแหงลงของพระเถรนน มจตปฏพทธ ตงแตกาลแหงพระเถรยงเปนคฤหสถ สดบความทพระเถรมา จงไป สอนธวนกอนแตพระเถรมาทเดยว เขาไปสกระทอมนน ซอนอยภาย ใตเตยง พอเมอพระเถรมาแลว เขาไปสกระทอมปดประตนงลงบน เตยง เมอความมดในครองจกษยงไมทนหาย เพราะมาจาก (กลาง) แดด ในภายนอก, จงออกมาจากภายใตเตยง ขนเตยงแลว ถกพระเถรหาม อยวา "คนพาล เธออยางฉบหายเลย, คนพาล เธออยาฉบหายเลย"


ขมขนกระทากรรมอนตนปรารถนาแลว กหนไป. ครงนน แผนดน ใหญประดจวาไมอาจจะทรงโทษของเขาไวได แยกออกเปน ๒ สวน แลว. เขาเขาไปสแผนดน ไปเกดในอเวจมหานรกแลว. ฝายพระเถร บอกเนอความนนแกภกษณทงหลายแลว. พวก ภกษณ แจงเนอความนนแกภกษทงหลาย. พวกภกษ กราบทลแด พระผมพระภาค. [คนพาลประสบทกขเพราะบาปกรรม] พระศาสดา ทรงสดบเรองนนแลว ตรสเรยกภกษทงหลาย มาตรสวา "ภกษทงหลาย บรรดาภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกา ผใดผหนงเปนพาล เมอทากรรมลามก เปนผยนดราเรง เปนประดจ ฟขน ๆ ยอมทาได ประดจบรษเคยวกนรสของหวาน มจาพวกนาผง และนาตาลกรวดเปนตน บางชนด" ดงนแลว เมอจะทรงสบ อนสนธแสดงธรรม ตรสพระคาถานวา :- "คนพาล ยอมสาคญบาปประดจนาผงตราบเทา ทบาปยงไมใหผล; กเมอใด บาปใหผล; เมอนน คนพาล ยอมประสบทกข." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา มธวา เปนตน ความวา กเมอ คนพาลกระทาบาป คออกศลกรรมอย กรรมนนยอมปรากฏดจ นาผง คอดจนาหวาน ไดแกประดจนาปรารถนานาใครนาชอบใจ, คนพาลนน ยอมสาคญบาปนน เหมอนนาหวาน ดวยประการฉะน.


บทวา ยาว คอ ตลอดกาลเพยงใด. สองบทวา ปาป น ปจจต ความวา คนพาล ยอมสาคญ บาปนนอยางนน ตราบเทาทบาปยงไมใหผลในทฏฐธรรม หรอใน สมปรายภพ. บทวา ยทา จ ความวา กในกาลใด เมอคนพาลนน ถกทา กรรมกรณตางๆ ในทฏฐธรรม หรอสวยทกขใหญในอบายมนรก เปนตนในสมปรายภพ บาปนนชอวายอมใหผล; ในกาลนน คนพาล นน ยอมเขาถง คอประสบ ไดแกกลบไดทกข. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลายมโสดา- ปตตผลเปนตน. [พระขณาสพไมยนดกามสข] โดยสมยอน มหาชนสนทนากนในธรรมสภาวา "แมพระ ขณาสพทงหลาย ชะรอยจะยงยนดกามสข ยงเสพกาม, ทาไมจก ไมสองเสพ; เพราะพระขณาสพเหลานน ไมใชไมผ, ไมใชจอม- ปลวก, มเนอและสรระยงสดเหมอนกน; เพราะฉะนน แมพระ ขณาสพเหลานน ยงยนดกามสข, ยงเสพกาม." พระศาสดา เสดจมา ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงสนทนาดวยเรองอะไรกน ?" เมอพวกภกษ กราบทลวา "ดวยเรองชอน" จงตรสวา "ภกษทงหลาย พระขณาสพทงหลาย ไมยนดกามสข ไมเสพกาม, เหมอนอยางวา หยาดนาตกลงบน ใบบว ยอมไมตด ไมตงอย, ยอมกลงตกไปทเดยว; และเหมอน


เมลดพนธผกกาด ไมตด ไมตงอย ทปลายเหลกแหลม, ยอมกลง ตกไปแนแท ฉนใด; กามแม ๒ อยาง ยอมไมซมซาบ ไมตงอยใน จตของพระขณาสพฉนนน " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดง ธรรม จงตรสพระคาถาน ในพราหมณวรรค๑วา :- "เรากลาวบคคล ผไมตดอยในกามทงหลาย เหมอนนาไมตดอยในใบบว เหมอนเมลดพนธ ผกกาดไมตดอยทปลายเหลกแหลม; วาเปน พราหมณ. " เนอความแหงพระคาถาน จกแจมแจงในพราหมณวรรคนนแล. [ภกษณควรอยในพระนคร] กพระศาสดา รบสงใหเชญพระเจาปเสนทโกศลมาแลว ตรส วา "หมาบพตร แมกลธดาทงหลาย ในพระศาสดาน ละหมญาต อนใหญ และกองแหงโภคะมาก บวชแลว ยอมอยในปา เหมอน อยางกลบตรทงหลายเหมอนกน, คนลามก ถกราคะยอมแลว ยอมเบยดเบยนภกษณเหลานน ผอยในปา ดวยสามารถแหงการ ดถกดหมนบาง ใหถงอนตรายแหงพรหมจรรยบาง ; เพราะฉะนน พระองค ควรทาทอยภายในพระนครแกภกษณสงฆ." พระราชา ทรงรบวา "ดละ" ดงนแลว รบสงใหสรางทอย เพอภกษณสงฆ ทขางหนงแหงพระนคร. จาเดมแตนนมา พวก ภกษณ ยอมอยภายในบานเทานน เรองพระอบลวรรณาเถร จบ. ๑. ข. ธ. ๒๕/๖๙.


๑๑. เรองชมพกาชวก* [๕๕] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภชมพกา- ชวก ตรสพระธรรมเทศนานวา "มาเส มาเส กสคเคน" เปนตน. [กฎมพบารงพระเถระ] ไดยนวา ในกาลแหงพระสมมาสมพทธเจา พระนามวากสสป ในอดตกาล กฎมพชาวบานคนหนง สรางวหาร (ถวาย) แกพระ เถระรปหนงแลว บารงพระเถระผอยในวหารนนดวยปจจย ๔. พระ เถระ ฉนในเรอนของกฎมพนนเปนนตย. ครงนน ภกษขณาสพ รปหนง เทยวบณฑบาตในกลางวน ถงประตเรอนของกฎมพนน. กฎมพเหนพระขณาสพนนแลว เลอมใสในอรยาบถของทาน นมนต ใหเขาไปสเรอน องคาสดวยโภชนะอนประณตโดยเคารพ ถวาย ผาสาฎกผนใหญ ดวยเรยนวา "ทานผเจรญ ทานพงยอมผาสาฎก นนงเถด" ดงนแลว เรยนวา "ทานผเจรญ ผมของทานยาว; กระผมจกนาชางกลบกมา เพอประโยชนแกอนปลงผมของทาน, จกใหจดเตยงมาเพอประโยชนแกการนอน." ภกษกลปกะ ผฉน อยในเรอนเปนนตย เหนสกการะนน ของพระขณาสพนน ไม อาจยงจตใหเลอมใสได คดวา "กฎมพน ทาสกการะนนเหน ปานน แกภกษผทตนเหนแลวครเดยว, แตไมทาแกเราผฉนอยใน เรอนเปนนตย" ดงนแลว ไดไปสวหาร. แมภกษขณาสพนอกน * พระมหาวน ป. ธ. ๘ วดราชาธวาส แปล. (ปจจบนเปนสมเดจพระมหาวรวงศ ป. ธ. ๙)


ไปกบดวยภกษนนนนแล ยอมผาสาฎกทกฎมพถวายนงแลว. แม กฎมพ พาชางกลบไปใหปลงผมของพระเถระ ใหคนลาดเตยง ไวแลว เรยนวา "ทานผเจรญ ขอทานจงนอนบนเตยงนแหละ" นมนตพระเถระทง ๒ รป เพอฉนในวนพรงนแลว กหลกไป. ภกษ เจาถน ไมอาจอดกลนสกการะทกฎมพทาแกพระขณาสพนนได. [ดาพระอรหนตดวยอาการ ๔ มโทษ] ครงเวลาเยน เธอไปสท ๆ พระเถระนนนอนแลว ดาดวย อาการ ๔ อยางวา "อาคนตกะผมอาย ทานเคยวกนคถ ประเสรฐ กลาการบรโภคภตในเรอนของกฎมพ, ทานใหถอนผมดวยแปรง ตาล ประเสรฐกวาการปลงผมดวยชางกลบกทกฎมพนามา, ทาน เปลอยกายเทยวไป ประเสรฐกวาการนงผาสาฎก ทกฎมพถวาย, ทานนอนเหนอแผนดน ประเสรฐกวาการนอนบนเตยง ทกฎมพ นามา." ฝายพระเถระ คดวา "คนพาลน อยาฉบหาย เพราะอาศยเราเลย" ดงนแลว ไมเออเฟอถงการนมนต ลกขนแต เชาตรไดไปตามสบายแลว. ฝายภกษเจาถน ทาวตรทควรทาใน วหารแตเชาตรแลว เคาะระฆงดวยหลงเลบเทานน ดวยความ สาคญวา "เวลาน เปนเวลาเทยวภกษา, แมบดน ภกษอาคนตกะ หลบอย, เธอพงตนดวยเสยงระฆง" ดงนแลว เขาไปสบานเพอ บณฑบาต. แมกฎมพนน กระทาสกการะแลว แลดทางมาของพระ เถระทง ๒ เหนภกษเจาถนแลว ถามวา "ทานผเจรญ พระ เถระไปไหน ?" ทนน ภกษเจาถน กลาวกะกฎมพนนวา


"ผมอาย อยาไดพดถงเลย, ภกษกลปกะของทาน เขาสหอง นอย ในเวลาททานออกไปเมอวาน กาวลงสความหลบ เมอ ขาพเจา ทาเสยงกวาดวหารกด เสยงกรอกนาในหมอนาฉนและ หมอนาใชกด เสยงระฆงกด ตงแตเชาตร กยงไมรสก." กฎมพ คดวา "ชอวาการหลบจนถงกาลน ยอมไมม แกพระผเปนเจาของ เราผประกอบดวยอรยาบถสมบตเชนนน, แตทานผเจรญรปน จก กลาวคาอะไร ๆ แนนอน เพราะเหนเราทาสกการะแกทาน." เพราะ ความทตนเปนบณฑต กฎมพนน จงนมนตใหภกษนนฉนโดยเคารพ ลางบาตรของทานใหดแลว ใหเตมดวยโภชนะมรสเลศตาง ๆ แลว กลาววา "ทานผเจรญ ถาทานพงเหนพระผเปนเจาของกระผม, ทานพงถวายบณฑบาตน แกพระผเปนเจานน." ภกษนอกน พอรบบณฑบาตนนแลว กคดวา "ถาภกษนน จกบรโภค บณฑบาตเหนปานนไซร, เธอกจกของอยในทนเทานน" ทงบณฑบาต นนในระหวางทาง ไปสทอยของพระเถระ แลดพระเถระนนในทนน มไดเหนแลว. ทนน สมณธรรม แมทเธอทาไวสนสองหมนป ไมอาจเพอรกษาเธอได เพราะเธอทากรรมประมาณเทาน. กใน กาลสนอาย เธอเกดแลวในอเวจ เสวยทกขเปนอนมาก สน พทธนดรหนง ในพทธปบาทกาลน เกดในเรอนแหงตระกล ซงม ขาวและนามากแหงหนง ในพระนครราชคฤห. [โทษของการดาพระอรหนต] จาเดมแตกาลทเดนไดดวยเทา เขาไมปรารถนา เพอจะนอน


บนทนอนทเดยว ไมปรารถนาเพอจะบรโภคภต, เคยวกนแตสรร- วลญชะ๑ของตนเทานน. มารดาบดา เลยงทารกนนไว ดวยสาคญวา "เดกไมรเพราะยงออน จงทา." แมในเวลาเปนผใหญ เขา ไมปรารถนาเพอจะนงผา, เปนผเปลอยกายเทยวไป, นอนบน แผนดน, เคยวกนแตสรรวลญชะของตนเทานน. ลาดบนน มารดา และบดาของเขา คดวา "เดกนไมสมควรแกเรอนแหงสกล; เดกน สมควรแกพวกอาชวก" ดงนแลว จงนาไปสสานกของอาชวกเหลา นน ไดมอบใหวา "ขอทานทงหลายจงยงเดกนใหบวชเถด." ลาดบ นน อาชวกเหลานน ยงเขาใหบวชแลว, กแลครนใหบวชแลว พวกอาชวกนน ตงไวในหลมประมาณเพยงคอ วางไมเรยบไวบน จะงอยบาทง ๒ นงบนไมเรยบเหลานน ถอนผมดวยทอนแหงแปรง ตาล. ลาดบนน มารดาบดาของเขา เชญอาชวกเหลานน เพอฉน ในวนพรงนแลว หลกไป. วนรงขน พวกอาชวก กลาวกะเขาวา "ทานจงมา, พวกเราจกเขาไปสบาน." เขากลาววา "ขอเชญพวก ทานไปเถด, ขาพเจาจกอยในทนแล" ดงนแลว กไมปรารถนา. ครง นน อาชวกทงหลาย ไดละเขาผกลาวแลว ๆ เลา ๆ ซงไมปรารถนา อย ไปแลว. ฝายเขาทราบความทอาชวกเหลานนไปแลว เปดประต วจจกฎ ลงไปกนคถปนใหเปนคาดวยมอทง ๒. พวกอาชวก สงอาหารไปจากภายในบานเพอเขา. เขาไมปรารถนาแมอาหารนน, แมถกพวกอาชวกกลาวอยบอย ๆ กกลาววา "ขาพเจาไมตองการ อาหารน, อาหารอนขาพเจาไดแลว." พวกอาชวกถามวา "ทานได ๑. อจจาระ.


อาหารทไหน ?" เขาตอบวา "ไดในทนนนเอง." แมในวนท ๒ ท ๓ ท ๔ เขาถกพวกอาชวกนน กลาวอยแมมาก อยางนน กยงกลาววา "ขาพเจาจกอยในทนแหละ" ไมปรารถนา เพอจะไปบาน. พวกอาชวก คดวา "อาชวกน ไมปรารถนาจะเขา บานทกวน ๆ ทเดยว, ไมปรารถนาจะกลนกนอาหารทพวกเรานามา ให, กลาวอยวา 'อาหารเราไดแลวในทนเทยว; เขาทาอะไรหนอ แล? พวกเราจกจบผดเขา' ดงนแลว เมอจะเขาไปสบาน เวน คนไวคนหนงสองคน เพอจบผด แมซงอาชวกนน จงไป. อาชวก เหลานน เปนราวกะไปขางหลง ซอนอยแล. แมเขา รความท อาชวกเหลานนไปแลว ลงสวจจกฎ กนคถโดยนยกอนนนแล. พวก อาชวกนอกน เหนกรยาของเขาแลว จงบอกแกอาชวกทงหลาย. พวกอาชวก ฟงคานนแลว คดวา "โอ กรรมหนก; ถาสาวก ของพระสมณโคดม พงรไซร, พงประกาศความเสอมเกยรต ของพวกเราวา 'อาชวกทงหลาย เทยวกนคถ;' อาชวกนไม สมควรแกพวกเรา" จงขบไลเขาออกจากสานกของตนแลว. เขา ถกพวกอาชวกเหลานนไลออกแลว. มหนดาดกอนหนง ทเขาลาด ไวในทถานอจจาระของมหาชน, มกระพงใหญบนแผนหนนน, มหาชน อาศยหนดาดเปนทถายอจจาระ. เขาไปในทนน กจคถในกลางคน ในกาลทมหาชนมาเพอตองการถายอจจาระ เหนยวกอนหนขางหนง ดวยมอขางหนง ยกเทาขนขางหนงตงไวบนเขา ยนเงยหนาอาปากอย. มหาชนเหนเขาแลว เขาไปหา ไหวแลว ถามวา "ทานผเจรญ


เพราะเหตไร พระผเปนเจา จงยนอาปาก ?" อาชวก. (เพราะ) เรามลมเปนภกษา อาหารอยางอนของเรา ไมม. มหาชน. เมอเชนนน เพราะเหตไร ทานจงยกเทาขางหนงตง ไวบนเขายนอยเลา ขอรบ ? อาชวก. เรามตบะสง มตบะกลา, แผนดนถกเราเหยยบดวย เทาทง ๒ ยอมหวนไหว ; เพราะฉะนน เราจงยกเทาขนขางหนงไวบน เขายนอย, กเราแลยนอยางเดยว ยงกาลใหลวงไป ไมนง ไมนอน. ขนชอวาพวกมนษยโดยมาก มกเชอเพยงถอยคาเทานน; เพราะฉะนน ชนชาวแควนองคะและมคธโดยมาก จงลอกระฉอน วา แหม ! นาอศจรรยจรง, ทานผมตบะชอแมเหนปานน มอย, ผเชนน พวกเรายงไมเคยเหน" ดงนแลว ยอมนาสกการะเปนอน มากไปทก ๆ เดอน. อาชวกนน กลาววา "เรากนลมอยางเดยว, ไมกนอาหารอยางอน, เพราะเมอเรากนอาหารอยางอน ตบะยอม เสอมไป" ดงนแลว ไมปรารถนาของอะไร ๆ ทพวกมนษยเหลานน นามา. พวกมนษย ออนวอนบอย ๆ วา "ทานผเจรญ ทานอยา ใหพวกกระผมฉบหายเลย, การบรโภค อนคนผมตบะกลาเชนทาน กระทาแลว ยอมเปนไปเพอประโยชน เพอความสข แกพวก กระผม สนกาลนาน." อาชวก กลาววา "เรานนไมชอบใจ อาหารอยางอน" แตถกมหาชนรบกวนดวยการออนวอน จงวางเภสช มเนยใสและนาออยเปนตน อนชนเหลานนนามา ทปลายลน ดวยปลาย


หญาคาแลว สงไป ดวยคาวา "พวกทานจงไปเถด, เทานพอละ เพอประโยชน เพอความสข แกทานทงหลาย." อาชวกนน เปนคน เปลอย เคยวกนคถ ถอนผม นอนบนแผนดน ใหกาลลวงไป ๕๕ ป ดวยประการฉะน. [พระพทธเจาเสดจไปโปรดชมพกาชวก] การตรวจดสตวโลก ในเวลาใกลรง๑ เปนพทธกจ แมอนพระ พทธเจาทงหลาย ไมทรงละโดยแท; เพราะฉะนน เมอพระผม พระภาค ทางพจารณาดสตวโลกในเวลาใกลรงวนหนง, ชมพกา- ชวกน ปรากฏภายในขายคอพระญาณแลว. พระศาสดา ทรงใคร ครวญวา "อะไรหนอแล จกม ?" ทรงเหนอปนสย แหงพระอรหต พรอมดวยปฏสมภทาของเขาแลว ทรงทราบวา "เราจกทาชมพกา- ชวกนนใหเปนตนแลว กลาวคาถา ๆ หนง, ในกาลจบคาถา สตว ๘ หมน ๔ พน จกตรสรธรรม. อาศยกลบตรน มหาชนจกถงความ สวสด" ดงนแลว ในวนรงขน เสดจเทยวไปในกรงราชคฤหเพอ บณฑบาต เสดจกลบจากบณฑบาตแลว ตรสกะพระอานนทเถระ วา "อานนท เราจกไปสสานกของชมพกชวก." อานนท. พระองคเทานน จกเสดจไปหรอ พระเจาขา ? พระศาสดา. อยางนน เราผเดยวจกไป. พระศาสดา ครนตรสอยางนนแลว ในเวลาบาย เสดจไป สสานกของชมพกาชวกนน. เทวดาทงหลาย คดวา "พระศาสดา จะเสดจไปสสานกของชมพกาชวกในเวลาเยน, กชมพกาชวกนน อย ๑. ปจจสกาเล ปฏ--อส--กาล กาลเปนทกาจดตอบซงมด. ๒. อป--น--ส.


บนหนดาด นาเกลยด เปนทถายอจจาระปสสาวะ เศราหมองดวย ไมชาระฟน, พวกเราควรใหฝนตก" ดงนแลว จงยงฝนใหตก คร เดยวเทานน ดวยอานภาพของตน. หนดาด ไดสะอาดปราศจาก มลทนแลว. ลาดบนน เทวดาทงหลาย ยงฝนเปนวการแหงดอก ไม ๕ ส ใหตกลงบนหนดาดนน. ในเวลาเยน พระศาสดา เสดจไปส สานกของชมพกาชวกแลว ไดทรงเปลงพระสรเสยงวา "ชมพกะ." ชมพกะ คดวา "นนใครหนอแล รยาก เรยกเราดวยวาทะวา ชมพกะ" จงกลาววา "นนใคร ?" พระศาสดา. เรา ชมพกะ. ชมพกะ. ทาไม มหาสมณะ ? พระศาสดา. วนน เธอจงใหทอยในทนแกเรา สกคนหนง. ชมพกะ. มหาสมณะ ทอยในทน ไมม. พระศาสดา. ชมพกะ เธออยากระทาอยางนน, เธอจงใหทอย แกเรา สกคนหนง; ชอวาพวกบรรพชต ยอมปรารถนาบรรพชต, พวกมนษย ยอมปรารถนามนษย, พวกปศสตว ยอมปรารถนา พวกปศสตว. ชมพกะ. กทานเปนบรรพชตหรอ ? พระศาสดา. เออ เราเปนบรรพชต. ชมพกะ. ถาทานเปนบรรพชต, นาเตาของทานอยทไหน ? ทพพ สาหรบโบกควนของทานอยทไหน ? ดวยสาหรบบชายญของทานอย ทไหน ?


พระศาสดา. นาเตาเปนตนนน ของเรามอย, แตการถอเอาเปน แผนก ๆ เทยวไปลาบาก เพราะฉะนน เราจงเกบไวภายในเทานนเทยว ไป. อาชวกนนโกรธวา "ทานจกไมถอนาเตาเปนตนนนเทยวไปได หรอ ?" ลาดบนน พระศาสดา ตรสกะอาชวกนนวา "ชางเถอะ ชมพกะ, เธออยาโกรธเลย, เธอจงบอกทอยแกเราเถด." เขากลาววา "มหาสมณะ ทอยในทน ไมม." พระศาสดา เมอจะทรงชเงอมแหงหนง ซงมอยในทไมไกล จากทอยของเขา จงตรสวา "ทเงอมนน ใครอย ?" ชมพกะ. มหาสมณะ ทเงอมนน ไมมใครอย. พระศาสดา. ถาเชนนน เธอจงใหเงอมนนแกเรา. ชมพกะ. มหาสมณะ ทานจงรเองเถด. พระศาสดา ทรงปผานง ประทบนงทเงอมแลว. [ชมพกาชวกไดบรรลพระอรหต] ครงนน ทาวมหาราชทง ๔ ทาทศทง ๔ ใหมแสงสวางเปนอน เดยวกน มาสทบารงในปฐมยาม. ชมพกะเหนแสงสวางแลว คดวา "นน ชอแสงสวางอะไรกน ?" ในมชฌมยาม ทาวสกกเทวราชเสดจ มาแลว. ชมพกะเหนแมทาวสกกเทวราชนน คดวา "ชอวาใครนน ?" ในปจฉมยาม ทาวมหาพรหม ผสามารถยงจกรวาล ๑ ใหสวาง ดวยนวมอนว ๑ ยงจกรวาล ๒ ใหสวางดวยนวมอ ๒ นว ฯ ล ฯ ยง จกรวาล ๑๐ ใหสวางดวยนวมอ ๑๐ นว ทาปาทงสนใหมแสงสวาง เปนอนเดยวมาแลว. ชมพกะเหนทาวมหาพรหมแมนน คดวา "นน


ใครหนอแล ?" ดงนแลว จงไปสสานกพระศาสดาแตเชาตร กระทา ปฏสนถารแลว ยน ณ ทควรสวนขางหนง ทลถามพระศาสดาวา "มหาสมณะ ใคร ยงทศทง ๔ ใหสวาง มาสสานกของทานใน ปฐมยาม ?" พระศาสดา. ทาวมหาราชทง ๔. ชมพกะ. มาเพราะเหตไร ? พระศาสดา. มาเพอบารงเรา. ชมพกะ. กทานเปนผยอดเยยมกวาทาวมหาราชทง ๔ หรอ ? พระศาสดา. เออ ชมพกะ เราแลเปนพระราชาเยยมกวา พระราชาทงหลาย. ชมพกะ. กในมชฌมยาม ใครมา ? พระศาสดา. ทาวสกกเทวราช. ชมพกะ. เพราะเหตไร ? พระศาสดา. เพอบารงเราเหมอนกน. ชมพกะ. กทานเปนผยอดเยยมกวาทาวสกกเทวราชหรอ ? พระศาสดา. เออ ชมพกะ, เราเปนผยอดเยยมแมกวาทาว สกกะ, กทาวสกกะนน เปนคลานปฏฐากของเรา เชนเดยวกบ สามเณรผเปนกปปยการก. ชมพกะ. กใคร ยงปาทงสนใหสวาง มาแลวในปจฉมยาม ? พระศาสดา. ชนทงหลาย มพราหมณเปนตน ในโลก จาม แลว พลาดพลงแลว ยอมกลาววา 'ขอความนอบนอม จงม แด


มหาพรหม' อาศยผใด ผนนแหละ เปนทาวมหาพรหม. ชมพกะ. กทานเปนผยอดเยยมแมกวาทาวมหาพรหมหรอ ? พระศาสดา. เออ ชมพกะ, เราแลเปนพรหมยง แมกวาพรหม. ชมพกะ. มหาสมณะ ทานเปนผอศจรรย, กเมอเราอยในทน สน ๕๕ ป บรรดาเทดาเหลานน แมองคหนง กไมเคยมาเพอบารง เรา ; กเราเปนผมลมเปนภกษา ยนอยางเดยว ใหกาลนานประมาณ เทานลวงไปแลว, เทวดาเหลานน ไมเคยมาสทบารงของเราเลย. ลาดบนน พระศาสดา ตรสกะชมพกะนนวา "ชมพกะ เธอ ลวงมหาชนผอนธพาลในโลก ยงปรารถนาจะลวงแมซงเรา; เธอ เคยวกนคถเทานน, นอนบนแผนดนอยางเดยว, เปนผเปลอยเทยว ไป, ถอนผมดวยทอนแปรงตาลสน ๕๕ ป มใชหรอ ? กเมอเปน เชนนน เธอลวงโลก กลาววา 'เราเปนผมลมเปนภกษา, ยนดวย เทาขางเดยว, ไมนงไมนอน ;' ยงเปนผปรารถนาจะลวงแมซงเรา ? แมในกาลกอน เธออาศยทฏฐอนชวชาลามก เปนผมคถเปนภกษา สนกาลประมาณเทาน เปนผนอนเหนอแผนดน เปลอยกายเทยว ไป ถงการถอนผมดวยทอนแปรงตาล, แมในบดน เธอยงถอทฏฐ อนชวชาลามกเหมอนเดม." ชมพกะ. มหาสมณะ กเราทากรรมอะไรไว. ลาดบนน พระศาสดา ตรสบอกกรรมทเขากระทาแลวในกอน แกชมพกะนน. เมอพระศาสดา ตรสอยนนแหละ ความสงเวชเกด ขนแกเขาแลว, หรโอตตปปะปรากฏแลว. เขานงกระโหยงแลว.


ลาดบนน พระศาสดา ไดทรงโยนผาสาฎกสาหรบอาบนาไปใหเขา. เขานงผานนแลว ถวายบงคมพระศาสดา นง ณ ทควรสวนขางหนง. ฝายพระศาสดา ตรสอนบพพกถาแสดงธรรมแกเขา. ในกาลจบ เทศนา เขาบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา ถวายบงคมพระ ศาสดาแลวลกขนจากทนง ทลขอบรรพชาและอปสมบท. ดวย อาการเพยงเทาน กรรมในกอนของชมพกะนนสนแลว. กชมพกะ น ดาพระมหาเถระผขณาสพ ดวยอกโกสวตถ ๔ อยาง, ไหมแลว ในอเวจ ตราบเทามหาปฐพนหนาขน ๑ โยชน ยงดวย ๓ คาวต ถง อาการอนนาเกลยดนสน ๕๕ ป ดวยเศษแหงผลกรรม ในเพราะ การดานน, กรรมนนของเธอสนแลว เพราะบรรลพระอรหตนน, กรรมทเธอทาแลวนน ไมอาจยงผลแหงสมณธรรม ทชมพกาชวกน ทาแลวสน ๒ หมนปใหฉบหายได; เพราะฉะนน พระศาสดาจงทรง เหยยดพระหตถเบองขวาออก ตรสกะชมพกะนนวา "เธอจงเปนภกษ มาเถด, จงประพฤตพรหมจรรยเถด." ขณะนนเอง เพศคฤหสถ ของเธอ หายไปแลว, เธอเปนผทรงบรขาร ๘ ไดเปนประดจพระเถระ มพรรษา ๖๐ แลว. [ชมพกะบอกความจรงแกมหาชน] ไดยนวา วนนน เปนวนแหงชาวองคะและมคธ ถอสกการะมา เพอชมพกะนน; เพราะฉะนน ชาวแวนแควนทง ๒ ถอสกการะมา แลว เหนพระตถาคตแลว จงคดวา "ชมพกะผเปนเจา ของพวกเรา เปนใหญหรอหนอแล ? หรอวาพระสมณโคดมเปนใหญ" คดวา


"ถาพระสมณโคดม พงเปนใหญ, ชมพกะน พงไปสสานกของ พระสมณโคดม, แตเพราะความทชมพกาชวกเปนใหญ พระสมณโคดม จงเสดจมาสสานกชมพกาชวกน." พระศาสดา ทรงทราบความปรวตกของมหาชน จงตรสวา "ชมพกะ เธอจงตดความสงสยของพวกอปฏฐากของเธอเสย." เธอ กราบทลวา "แมขาพระองค กหวงพระพทธดารศมประมาณเทาน เหมอนกน พระเจาขา" ดงนแลว เขาฌานท ๔ ลกขน เหาะขนส เวหาสประมาณชวลาตาล กราบทลวา "พระเจาขา พระผมพระภาค เปนพระศาสดาของขาพระองค, ขาพระองคเปนสาวก" แลวลงมา ถวายบงคม เหาะขนสเวหาสประมาณ ๗ ชวลาตาล ดวยอาการ อยางน คอ ประมาณ ๒ ชวลาตาล ประมาณ ๓ ชวลาตาล แลว ลงมา ยงมหาชนใหทราบความทตนเปนสาวก. มหาชนเหนเหตนน แลว คดวา "โอ ! ธรรมดาพระพทธเจาทงหลาย เปนผนาอศจรรย ม พระคณไมทรามเลย." พระศาสดาเมอตรสกบมหาชน ตรสอยางนวา "ชมพกะน วางสกการะทพวกทานนามาแลว ทปลายลนดวยปลายหญาคา ตลอด กาลประมาณเทาน อยในทน ดวยหวงวา 'เราบาเพญการประพฤต ตบะ; ถาเธอพงบาเพญการประพฤตตบะสน ๑๐๐ ปดวยอบายนไซร, กการบาเพญตบะนน ยงไมถงเสยวแมท ๑๖ แหงกศลเจตนาเปนเครอง ตดภตของเธอผรบเกยจสกลหรอภต แลวไมบรโภคในบดน" ดงน แลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม ตรสพระคาถานวา :-


"คนพาล พงบรโภคโภชนะดวยปลายหญาคา ทก ๆ เดอน, เขายอมไมถงเสยวท ๑๖ แหงทาน ผมธรรมอนนบไดแลว." [แกอรรถ] พงทราบเนอความแหงคาถานนวา :- "ถาคนพาล คอ ผมธรรมยงไมกาหนดร เหนหางจากคณมศล เปนตน บวชในลทธเดยรถย บรโภคโภชนะดวยปลายหญาคาทก ๆ เดอนทถงแลว ดวยหวงวา "เราจดบาเพญการประพฤตตบะ" ชอวา พงบรโภคโภชนะตลอด ๑๐๐ ป. ในกงพระคาถาวา น โส สงขาตธมมาน กล อคฆต โสฬส แสดงเปนบคคลาธษฐานวา "ทานผมธรรมอนรแลว คอ ผมธรรมอนชงไดแลว เรยกวาผมธรรมอนนบไดแลว, บรรดาทาน เหลานน โดยทสดม ณ เบองตา พระโสดาบน ชอวาผมธรรมอน นบไดแลว, โดยทสดม ณ เบองสง พระขณาสพ ชอวาผมธรรมอน นบไดแลว; ชนพาลนน ยอมไมถงเสยวท ๑๖ ของทานผมธรรมอน นบไดแลว เหลาน. สวนเนอความในกงพระคาถาน พงทราบดงน :- กเจตนาของคนพาลนน ผบาเพญการประพฤตตบะอยางนน ตลอด ๑๐๐ ป เปนไปสนราตรนานเพยงนน ยอมไมถงเสยวท ๑๖ แหงกศลเจตนาเครองตดภตดวงหนง ของทานผมธรรมอนนบไดแลว รงเกยจสกลหรอภตแลวไมบรโภค.


พระศาสดา ตรสอธบายไวดงนวา "ผลแหงสวนหนง ๆ จาก สวนท ๑๖ ซงทาผลแหงเจตนาของทานผมธรรมอนนบไดแลวนนให เปน ๑๖ สวนแลว ทาสวนหนง ๆ จาก ๑๖ สวนนน ใหเปน ๑๖ สวน อกนนแล ยงมากกวาการประพฤตตบะของชนพาลนน." ในกาลจบเทศนา ธรรมาภสมย ไดมแกสตว ๘ หมน ๔ พน แลวดงนแล. เรองชมพกาชวก จบ.


๑๒. เรองอหเปรต* [๖๕] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภอหเปรต ตนใดตนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "น ห ปาป กต กมม" เปนตน [พระมหาโมคคลลานเถระทาการยม] ความพสดารวา ในวนหนง ทานพระลกขณเถระ ภายใน ชฎลพนหนง และทานพระมหาโมคคลลานเถระ ลงจากภเขาคชฌกฏ ดวยคดวา "เราจกเทยวบณฑบาตในกรงราชคฤห." บรรดาพระเถระ ๒ รปนน ทานพระมหาโมคคลลานะ เหนอหเปรตตนหนง จงได กระทาการยมแยมใหปรากฏ. ลาดบนน พระลกขณเถระ ถามเหต กะพระเถระนนวา "ผมอาย เพราะเหตไร ทานจงทาการยมแยมให ปรากฏ ?" พระเถระ ตอบวา "ผมอาย นไมใชกาลแล เพอ วสชนาปญหาน, ทานพงถามผมในสานกพระผมพระภาคเจาเถด." เมอพระเถระทง ๒ นน เทยวบณฑบาตในกรงราชคฤห ไปสสานก พระผมพระภาค นงแลว, พระลกขณเถระถามวา "ทานโมคคลลานะ ผมอาย ทานลงจากภเขาคชฌกฏ ทาการยมแยมใหปรากฏ ผมถาม ถงเหตแหงการยมแยม ไดกลาววา 'ทานพงถามผมในสานกพระผม พระภาค.' บดน ทานจงบอกเหตนนเถด." * พระมหาวน ป. ธ. ๘ วดราชาธวาส แปล (ปจจบนเปนสมเดจพระมหาวรวงศ ป. ธ. ๙)


[พระมหาโมคคลลานะบอกเหตแหงการยม] พระเถระ กลาวา "ผมอาย ผมเหนอหเปรตตนหนง จงได ทาการยมแยมใหปรากฏ, อตภาพของเปรตนนเหนปานน, ศรษะ ของมนเหมอนศรษะมนษย, อตภาพทเหลอของมน เหมอนของง, นนชออหเปรต โดยประมาณ ๒๕ โยชน, เปลวไฟตงขนจากศรษะ ของมนลามไปจนถงหาง, ตงขนจากหางถงศรษะ, ตงขนในทาม กลาง ลามไปถงขางทง ๒, ตงขนแตขางทง ๒ รวมลงในทามกลาง." ไดยนวา อตภาพของเปรตทง ๒ นนแล ประมาณ ๒๕ โยชน, ของ เปรตทเหลอ ประมาณ ๓ คาวต, ของอหเปรตนนนแล และของกาก- เปรต ประมาณ ๒๕ โยชน, บรรดาเปรตทง ๒ นน อหเปรต เปน ดงนกอน. [บรพกรรมของกากเปรต] พระมหาโมคคลลานะ เหนแมกากเปรต อนไฟไหมอยทยอดเขา คชฌกฏ เมอจะถามบรพกรรมของเปรตนน จงกลาวคาถานวา :- "ลนของเจาประมาณ ๕ โยชน, ศรษะของเจา ประมาณ ๙ โยชน, กายของเจาสงประมาณ ๒๕ โยชน, เจาทากรรมอะไรไวจงถงทกขเชนน." ครงนน เปรตเมอจะบอกแกพระเถระนน จงกลาวคาถานวา :- "พระโมคคลลานะผเจรญ ขาพเจากลนกนภต ทเขานามาเพอสงฆ ของพระพทธเจาพระนามวา กสสป ผแสวงหาคณอนใหญ ตามปรารถนา"


ดงนแลว จงกลาววา "ทานผเจรญ ในกาลแหงพระพทธเจา พระนามวากสสป พวกภกษมากรป เขาไปสบานเพอบณฑบาต. พวกมนษย เหนพระเถระทงหลายแลว รกใคร นมนตใหนงทโรง ฉน ลางเทา ทาดวยนามน ใหดมขาวยาค ถวายของควรเคยว รอ คอยบณฑบาตกาล นงฟงธรรมอย. ในกาลจบธรรมกถา พวกมนษย รบบาตรของพระเถระทงหลายแลว ใหเตมดวยโภชนะมรสเลศตางๆ ในเรอนของตน ๆ แลวนามา. ในครงนน ขาพเจาเปนกา จบอย ทหลงคาแหงโรงฉน เหนโภชนะนนแลว ไดคาบเอาคาขาว ๓ คา เตมปาก ๓ ครง จากบาตรอนมนษยผหนงถอไว, แตภตนน ยงหา เปนของสงฆไม, มใชเปนภตทเขากาหนดถวายแกสงฆ, เปนภตอน เหลอจากทภกษทงหลายฉน อนพวกมนษยพงนาไปสเรอนของตน บรโภคกไมใช, เปนเพยงภตทเขานามาเฉพาะสงฆอยางเดยวเทานน' ขาพเจาคาบเอาคาขาว ๓ คาจากบาตรนน, กรรมเพยงเทาน เปนบรพ- กรรมของขาพเจา, ขาพเจานน ทากาละแลวไหมในอเวจ เพราะวบาก แหงกรรมนน ในบดน เกดเปนกากเปรต เสวยทกขน ทภเขาคชฌกฏ ดวยผลกรรมทเหลอในเพราะกรรมนน. เรองกากเปรต มเทาน. แตในเรองน พระเถระกลาววา "ผมเหนอหเปรต จงไดทาการ ยมแยมใหปรากฏ." ลาดบนน พระศาสดาทรงเปนพยานของพระเถระ นน ตรสวา "ภกษทงหลาย โมคคลลานะพดจรง, กเราเหนเปรต นน ในวนบรรลสมโพธญาณเหมอนกน, แตเราไมกลาว เพราะเอนด คนอนวา 'ชนเหลาใด ไมเชอคาของเรา, ความไมเชอนน พงเปน


ไปเพอสงมใชประโยชนเกอกลแกชนเหลานน." กในกาลทพระมหา- โมคคลลานะเหนแลวนนแล พระศาสดาทรงเปนพยานของทาน ตรส เรอง ๒๐ เรอง แมในลกขณสงยต๑แลว. แมเรองน พระเถระนน กกลาวไวอยางนนเหมอนกน. ภกษทงหลายฟงเรองนนแลว จงทลถาม บรพกรรมของเปรตนน. แมพระศาสดา กตรสแกภกษเหลานนวา :- [บรพกรรมของอหเปรต] "ไดยนวา ในอดตกาล พวกชนอาศยกรงพาราณส สราง บรรณศาลาไวเพอพระปจเจกพทธเจา ใกลฝงแมนา. พระปจเจก- พทธเจานน อยในบรรณศาลานน ยอมเทยวไปบณฑบาตในเมอง เนองนตย. แมพวกชาวเมอง มมอถอสกการะมของหอมและดอกไม เปนตน ไปสทบารงของพระปจเจกพทธเจา ทงเยนทงเชา. บรษ ชาวกรงพาราณสคนหนง อาศยหนทางนนไถนา. มหาชน เมอไป สทบารงพระปจเจกพทธเจา ยอมเหยยบยานานนไป ทงเยนทงเชา. ชาวนา แมหามอยวา "ขอพวกทานอยาเหยยบนาของขาพเจา" กไมสามารถจะหามได. ครงนน ชาวนานน ไดมความคดอยางนวา "ถาบรรณศาลาของพระปจเจกพทธเจา ไมพงมในทนไซร. ชน ทงหลายกไมพงเหยยบยานาของเรา." ในกาลทพระปจเจกพทธเจาเขาไป บณฑบาต ชาวนานน ทบภาชนะเครองใชแลวเผาบรรณศาลาเสย. พระปจเจกพทธเจา เหนบรรณศาลานนถกไฟไหม จงหลกไปตาม สบาย. มหาชน ถอของหอมและระเบยบดอกไมมา เหนบรรณศาลา ๑. ส. น. ๑๖/๒๙๘.


ถกไฟไหม จงกลาววา "พระผเปนเจาของพวกเรา ไป ณ ทไหน หนอแล ?" แมชาวนานน กมากบดวยมหาชนเหมอนกน ยนอย ในทามกลางแหงมหาชน พดอยางนวา "ขาพเจาเอง เผาบรรณศาลา ขอพระปจเจกพทธเจานน." ครงนน ชนทงหลายพดวา "พวกทาน จงจบ, พวกเราอาศยบรษชวน จงไมไดเพอจะเหนพระปจเจกพทธเจา" ดงนแลว กโบยชาวนานน ดวยเครองประหาร มทอนไมเปนตน ใหถงความสนชวตแลว. ชาวนานนเกดในอเวจ, ไหมในนรกตราบ เทาแผนดนน หนาขนประมาณโยชนหนงแลว จงเกดเปนอหเปรต ทเขาคชฌกฏ ดวยผลกรรมอนเหลอ." [พระศาสดาทรงเปรยบเทยบผลกรรม] พระศาสดา ครงตรสบรพกรรมน ของอหเปรตนนแลว จง ตรสวา "ภกษทงหลาย ชอวาบาปกรรมนน เปนเชนกบนานม, นานมอนบคคลกาลงรดแล ยอมไมแปรไปฉนใด; กรรมอนบคคล กาลงกระทาเทยว กยงไมทนใหผลฉนนน, แตในกาลใด กรรมให ผล; ในกาลนน ผกระทา ยอมประกอบดวยทกขเหนปานนน" ดงน แลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- "กกรรมชวอนบคคลทาแลว ยงไมใหผล เหมอน นานมทรดในขณะนน ยงไมแปรไป ฉะนน, บาปกรรม ยอมตามเผาคนพาล เหมอนไฟอนเถา กลบไว ฉะนน."


[แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา สชชขร ความวา นานมซงไหล ออกจากนมของแมโคนมในขณะนนนนแล ยงอน ยอมไมเปลยน คอยอมไมแปรไป. พระศาสดา ตรสคาอธบายไวดงนวา "นานม ทเขารดในขณะนน ยอมไมเปลยน คอไมแปร ไดแกไมละปกตใน ขณะนนนนแล, แตทเขารดใสไวในภาชนะใด, กยอมไมละปกต ตราบเทาทยงไมไดใสของเปรยวมเปรยงเปนตน ลงในภาชนะนน คอ ตราบเทาทยงไมถงภาชนะของเปรยว มภาชนะนมสมเปนตน ยอม ละในภายหลงฉนใด; แมบาปกรรมทบคคลกาลงทา กยอมไมใหผล ฉนนนเหมอนกน, ถาบาปกรรมพงใหผล (ในขณะทา), ใคร ๆ ไม พงอาจเพอทาบาปกรรมได; กขนธทงหลายทบงเกดดวยกศล ยงทรงอย เพยงใด ; ขนธเหลานน ยอมรกษาบคคลนนไวไดเพยงนน, เมอขนธ ทงหลายเกดในอบาย เพราะความแตกแหงขนธเหลานน บาปกรรม ยอมใหผล, กเมอใหผล ชอวายอมตามเผาผลาญคนพาล." ถามวา "เหมอนอะไร ?" แกวา "เหมอนไฟอนเถากลบไว." อธบายวา เหมอนอยางวา ถานไฟปราศจากเปลวไฟ อนเถา กลบไว แมคนเหยยบแลวกยงไมไหมกอน เพราะเถายงปดไว, แตยง เถาใหรอนแลว ยอมไหมไปจนถงมนสมอง ดวยสามารถไหมอวยวะ มหนงเปนตนฉนใด ; แมบาปกรรมกฉนนนเหมอนกน เปนบาปกรรม อนผใดกระทาไว, ยอมตามเผาผนน ซงเปนพาล เกดแลวในอบาย


มนรกเปนตน ในอตภาพท ๒ หรอท ๓. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลายมโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองอหเปรต จบ.


๑๓. เรองสฏฐกฏเปรต* [๕๗] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภสฏฐกฏ- เปรต๑ ตรสพระธรรมเทศนานวา "ยาวเทว อนตถาย" เปนตน. [พระมหาโมคคลลานเถระเหนสฏฐกฏเปรต] ความพสดารวา พระมหาโมคคลลานเถระ ลงจากภเขาคชฌกฏ พรอมกบพระลกขณเถระ กระทาการยมแยมในประเทศแหงใดแหง หนง โดยนยมในกอนนนแล ถกพระเถระถามถงเหตแหงการยมแยม จงกลาววา "ทานพงถามผมในสานกของพระผมพระภาคเจา" ใน กาลแหงพระมหาโมคคลลานเถระเทยวไปเพอบณฑบาต เขาไปเฝา พระศาสดา ถวายบงคม นงแลว ถกพระเถระถามอก จงกลาววา "ผมอาย ผมไดเหนเปรตตนหนง มอตภาพประมาณ ๓ คาวต, คอน เหลก ๖ หมนอนไฟตดลกโพลงแลว ตกไปเบองบนแหงกระหมอม ขอเปรตนนแลว ตงขน ทาลายศรษะ, ศรษะทแตกแลว ๆ ยอมตงขน อก, โดยอตภาพน อตภาพเหนปานน ผมยงไมเคยเหน, ผมเหน อตภาพนน จงไดกระทาการยมแยมใหปรากฏ." จรงอย ในเรอง เปรต พระมหาโมคคลลานเถระหมายเอาซงเปรตนนนแหละ จงกลาว คาเปนตนวา :- * พระครธรรมธร (จนโท พน ป. ธ. ๕) วดราชาธวาส แปล. ๑. เปรตผมศรษะอนไมคอน ๖ หมน ตอยแลว. ๒. ข. เปต. ๒๖/๒๕๘.


"คอนเหลก ๖ หมน บรบรณแลวโดยประการ ทงปวง ยอมตกไปบนศรษะของเจา ตอยกระหมอม อยเสมอ." [พระศาสดาทรงรบรองวาเปรตม] พระศาสดา ทรงสดบถอยคาของพระเถระแลว จงตรสวา "ภกษทงหลาย สตวน แมเรานงอยทโพธมณฑประเทศ กเหน แลวเหมอนกน, เราไมบอก กเพออนเคราะหแกคนเหลาอนวา 'กแล คนเหลาใด ไมพงเชอคาของเรา; ความไมเชอนน พงมเพอกรรม ไมเปนประโยชนเกอกลแกคนเหลานน,' แตวา บดน เราเปนพยาน ของโมคคลลานะ จงบอกได." ภกษทงหลาย ฟงพระดารสนนแลว จงทลถามถงบรพกรรมของเปรตนน. แมพระศาสดา กตรสแกภกษ เหลานนวา :- [บรพกรรมของสฎฐกฏเปรต] "ดงไดยนมา ในอดตกาล ในกรงพาณส ไดมบรษเปลย คนหนง ถงซงความสาเรจในศลปะของบคคลผดดกอนกรวด. บรษ นน นง ณ ภายใตตนไทรยอยตนหนง ใกลประตพระนคร อนพวก เดกชาวบางกลาวอยวา "ทานจงดดกอนกรวดไปเจาะใบไทรนน แสดงรปชางแกพวกเรา ; แสดงรปมาแกพวกเรา" กแสดงรปทง หลายอนพวกเดกปรารถนาแลว ๆไดวตถมของเคยวเปนตน จาก สานกพวกเดกเหลานน. ภายหลงวนหนง พระราชาเสดจไปสพระ- ราชอทยาน เสดจถงประเทศนน. พวกเดกซอนบรษเปลยไวใน


ระหวางยานไทรแลว กหนไป. เมอพระราชาเสดจเขาไปสโคนตนไม ในเวลาเทยงตรง เงาของชองสองตองพระสรระ. ทาวเธอทรงดาร วา "นอะไรหนอแล ?" ทรงตรวจดในเบองบน ทอดพระเนตร เหนรปมรปชางเปนตนทใบไมทงหลาย จงตรสถามวา "นกรรมของ ใคร ?" ทรงสดบวา "ของบรษเปลย" จงรบสงใหหาบรษเปลยนน มาแลว ตรสวา "ปโรหตของเรา ปากกลานก เมอเราพดแมนด หนอย กพดเสยมากมาย ยอมเบยดเบยนเรา, ทานอาจ เพอดดมล แพะประมาณทะนานหนง เขาในปากของปโรหตนนไดหรอ ? บรษ เปลยทลวา "อาจ พระเจาขา, ขอพระองคจงใหคนนามลแพะมา แลวประทบนงภายในมานกบปโรหต, ขาพระองค จกรกรรมทควร แระทาในเรองน." พระราชา ไดทรงกระทาเหมอนอยางนน. บรษ เปลยนอกน ใหกระทาชองไวทมานดวยปลายแหงกรรไกร เมอ ปโรหตพดกบดวยพระราชา พออาปาก กดดมลแพะไปทละกอน ๆ. ปโรหตกลนมลแพะทเขาปากแลว ๆ . เมอมลแพะหมด บรษเปลย จงสนมาน. พระราชา ทรงทราบความทมลแพะหมดดวยสญญานน แลว จงตรสวา "ทานอาจารย เราพดกบทาน จกไมอาจจาคาไวได, ทานแมกลนกนมลแพะประมาณทะนานหนงแลว ยงไมถงความเปน ผนง เพราะความททานมปากกลานก." พราหมณถงความเปนผเกอ จาเดมแตนน ไมอาจเพออาปากเจรจากบพระราชาได. พระราชารบสง ใหเรยกบรษเปลยมาแลว ตรสวา "เราไดความสขเพราะอาศยทาน" ทรงพอพระทย จงพระราชทานชอหมวด ๘ แหงวตถทงสน แกเขา


ไดพระราชทานบานสวย ๔ ตาบล ในทศทง ๔ แหงเมอง. อมาตย ผพราสอนอรรถและธรรมของพระราชาทราบความนนแลว จงกลาว คาถานวา :- "ชอวาศลปะ แมเชนใดเชนหนง กยงประโยชน ใหสาเรจได. ทานจงดเถด, ดวยการดดตาม ประสาคนเปลย บรษเปลยไดบานสวย อนตงอย ในทศทง ๔." (กอมาตยนน โดยสมยนน ไดเปนพระผมพระภาค คอเราน เอง). ครงนน บรษคนหนง เหนสมบตอนบรษเปลยไดแลว จงคดวา "บรษชอน เปนคนเปลย อาศยศลปะน จงถงแลวซงสมบตใหญ, แมเราศกษาศลปะนไวกควร." เขาขาไปหาบรษเปลย ไหวแลว กลาววา "ทานอาจารย ขอทานจงใหศลปะนแกขาพเจาเถด." บรษ เปลย กลาววา "พอ เราไมอาจใหได." เขาถกบรษเปลยนนหาม แลว คดวา "ชางเถอะ, เราจกยงบรษเปลยนนใหยนด" จงกระทา กจมการนวดมอและเทาเปนตน แกบรษเปลยนนอย ใหบรษเปลย นนยนดแลว สนกาลนาน วงวอนบอย ๆ แลว. บรษเปลยคดวา 'คนนมอปการะแกเราเหลอเกน" จงมอาจเพอหามเขาได ใหเขา ศกษาศลปะแลว กลาววา "พอ ศลปะของทานสาเรจแลว, บดน ทานจกกระทาอะไรเลา ?" บรษ. ขาพเจาจกไปทดลองศลปะในภายนอก. บรษเปลย. ทานจกทาอยางไร ?


บรษ. ขาพเจาจกดดแมโคหรอมนษยใหตาย. บรษเปลย กลาววา "พอ เมอคนฆาแมโค สนไหมมอย ๑๐๐, เมอฆามนษย สนไหมมอย ๑ พน, ทานแมทงบตรและภรรยา จก ไมอาจเพอจะปลดเปลองสนไหมนนได, ทานจงอยาฉบหายเสยเลย; เมอทานประหารบคคลใด ไมตองเสยสนไหม, ทานจงตรวจดใคร ๆ ผหามารดาบดามไดเชนนน." บรษนน รบวา "ดละ" แลวเอากรวด ใสพกเทยวเลอกดบคคลเชนนนอย เหนแมโคแลว ไมอาจดดได ดวยคดวา "แมโคนมเจาของ," เหนมนษยแลวไมอาจดดได ดวย คดวา "คนนมมารดาบดา." กโดยสมยนน พระปจเจกพทธเจา ชอวาสเนตตะ อาศยพระ- นคร อยในบรรณศาลา. บรษนน เหนพระปจเจกพทธเจานน ผเขา ไปเพอบณฑบาต ยนอยทระหวางประตพระนคร จงคดวา "พระ- ปจเจกพทธเจาน เปนผไมมมารดาบดา, เมอเราดดผน ไมตองม สนไหม, เราจกดดพระปจเจกพทธเจาน ทดลองศลปะ" ดงนแลว จงดดกอนกรวดไป หมายชองหเบองขวาของพระปจเจกพทธเจา. กอนกรวดเขาไปโดยชองหเบองขวา ทะลออกโดยชองหเบองซาย. ทกขเวทนาเกดขนแลว. พระปจเจกพทธเจา ไมอาจจะเทยวไปเพอ ภกษาได, จงไปสบรรณศาลาโดยอากาศปรนพพานแลว. พวก มนษยเมอพระปจเจกพทธเจาไมมา คดวา "ความไมผาสกอะไร ๆ จกม" จงไปทบรรณศาลานนเหนทานปรนพพานแลวรองไหคราครวญ แลว. แมบรษนน เหนมหาชนไปอย ไปทบรรณศาลานนแลว จา


พระปจเจกพทธเจาได จงกลาววา "พระปจเจกพทธเจาองคน เมอ เขาไปเพอบณฑบาต พบเราทระหวางประต, เราเมอจะทดลองศลปะ ของตน จงประหารพระปจเจกพทธเจาน." พวกมนษย กลาววา "ไดยนวา คนชวน ปะหารพระปจเจกพทธเจา, พวกทานจงจบๆ " โบยใหบรษนนถงความสนชวตในทนนเอง. บรษนน เกดในอเวจ ไหมแลว จนแผนดนใหญนหนาขนโยชนหนง บงเกดเปนสฏฐกฏ- เปรต ทยอดภเขาคชฌกฏ ดวยผลกรรมอนเหลอ. [พระศาสดาตรสสอนพวกภกษ] พระศาสดา ครนตรสบรพกรรมนของเปรตนนแลว จงตรสวา "ภกษทงหลาย ศลปะหรอความเปนอสระ เมอเกดขนแกผชอวาคน พาล ยอมเกดขนเพอความฉบหาย, ดวยวา คนพาลไดศลปะหรอ ความเปนอสระแลว ยอมทาความฉบหายแกตนถายเดยว" ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- "ความรยอมเกดแกคนพาล เพยงเพอความฉบหาย เทานน, ความรนน ยงหวคดของเขาใหตกไป ยอมฆาสวนสกกธรรมของคนพาลเสย." [แกอรรถ] ศพทวา อาวเทว ในคาถานนเปนนบาต ในอรรถคอความ กาหนดซงแดน. ภาวะคอความร ชอวา ตต. บคคลยอมรศลปะ แมใด, หรอบคคลดารงอยในความเปนใหญใด หรอดวยความถง พรอมดวยยศใด อนชนยอมรจก คอปรากฏ ไดแกเปนผโดงดง,


คาวา ตต น เปนชอ แหงศลปะความเปนใหญและความถงพรอม ดวยยศนน. แทจรง ศลปะหรอความเปนใหญเปนตน ยอมเกด แกคนพาล เพอความฉบหายถายเดยว คอคนพาลนน อาศยศลปะ เปนตนนน ยอมทาความฉบหายแกตนอยางเดยว. บทวา หนต ไดแก ใหพนาศ. บทวา สกกส คอสวนแหงกศล. อธบายวา กศลปะหรอความเปนใหญ เมอเกดขนแกคนพาล ยอมเกดขนฆาสวน อนเปนกศลอยางเดยว. บทวา มทธ น เปนชอของปญญา. บทวา วปาตย คอกาจดอย. อธบายวา กความรนน ฆาสวนกศลของคนพาล นน ยงมทธา กลาวคอปญญา ใหตกไป คอขจดอยนนแหละ ชอ วาฆา. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองสฏฐกฏเปรต จบ.


๑๔. เรองพระสธรรมเถระ* [๕๘] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ สธรรมเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "อสนต ภาวมจเฉยย" เปนตน. [จตตคฤหบดถวายสวนเปนสงฆาราม] กเทศนาตงขนแลว ในมจฉกาสณฑนคร จบแลวในกรง สาวตถ. ความพสดารวา จตตคฤหบด ในมจฉกาสณฑนคร เหน พระมหานามเถระ ภายในพวกภกษปญจวคคย เทยวบณฑบาตอย เลอมใสในอรยาบถของพระเถระแลว จงรบบาตร นมนตใหเขาไป สเรอนใหฉนแลว ในกาลเสรจภตกจ สดบธรรมกถา บรรลโสดา- ปตตผลแลว เปนผมศรทธาไมหวนไหว ใครเพอจะทาอทยานของตน อนชอวาอมพาฏกวนใหเปนสงฆาราม จงหลงนาลงไปในมอของพระ เถระ มอบถวายแลว. ในขณะนน มหาปฐพ ทานาทสด กหวนไหว ดวยบอกเหตวา "พระพทธศาสนาตงมนแลว." มหาเศรษฐ ใหสรางวหารใหญในอทยาน ไดเปนผมประต เปดไวเพอพวกภกษผมาจากทศทงปวงแลว. พระสธรรมเถระ ไดเปน เจาอาวาสอยในมจฉกาสณฑ. * พระมหาวน ป. ธ. ๘ วดราชาธวาส แปล. (ปจจบนเปนสมเดจพระมหาวรวงศ ป. ธ. ๙)


[คฤหบดบรรลอนาคามผล] โดยสมยอน พระอครสาวกทง ๒ สดบกถาพรรณนาคณของ จตตคฤหบดแลว ใครจะทาความสงเคราะหแกคฤหบดนน จงไดไปส มจฉกาสณฑนคร. จตตคฤหบด ทราบการมาของพระอครสาวกทง ๒ นน จงไปตอนรบสนทางประมาณกงโยชน พาพระอครสาวกทง ๒ นน มาแลว นมนตใหเขาไปสวหารของตน ทาอาคนตกวตรแลว ออนวอน พระธรรมเสนาบดวา "ทานผเจรญ กระผมปรารถนาฟงธรรมกถาสก หนอย." ครงนน พระเถระกลาวกะเขาวา "อบาสก อาตมะทงหลาย เหนดเหนอยแลวโดยทางไกล, อนง ทานจงฟงเพยงนดหนอยเถด" ดงนแลว กกลาวธรรมกถาแกเขา. คฤหบดนนฟงธรรมกถาของพระเถระ อยแล บรรลอนาคามผลแลว. เขาไหวพระอครสาวกทง ๒ แลว นมนตวา "ทานผเจรญ พรงนของทาน (ทง ๒) กบภกษพนรป รบภกษาทเรอนกระผม" แลวนมนตพระสธรรมเถระเจาอาวาสภาย หลงวา "ทานขอรบ พรงนแมทานกพงมากบพระเถระทงหลาย." [พระสธรรมเถระดาคฤหบด] พระสธรรมเถระนน โกรธวา "อบสกน นมนตเราภายหลง" จงหามเสย แมอนคฤหบดออนวอนอยบอย ๆ กหามแลวนนแล. อบาสก กลาววา "ทานจกปรากฏ ขอรบ" แลวหลกไป ในวน รงขนจดแจงทานใหญไวในทอยของตน. ในเวลาใกลรงแล แม พระสธรรมเถระ คดวา "คฤหบด จดแจงสกการะเชนไรหนอแล ? เพอพระอครสาวกทง ๒, พรงนเราจกไปด" แลวไดถอบาตรและ


จวรไปสเรอนของคฤหบดนนแตเชาตร. พระสธรรมเถระนน แมอน คฤหบด กลาววา "นมนตนงเถด ขอรบ" กกลาววา "เราไมนง, จกเทยวบณฑบาต" แลวตรวจด สกการะอนคฤหบดเตรยมไวเพอ ๒ พระอครสาวก ใครจะเสยดสคฤหบดโดยชาต จงกลาววา "คฤหบด สกการะของทานลนเหลอ, กแตในสกการะน ไมมอยอยางเดยว เทานน." คฤหบด. อะไร ขอรบ ? พระเถระ ตอบวา "ขนมแดกงา คฤหบด" ถกคฤหบด รกรานดวยวาจาอปมาดวยกา โกรธแลว กลาววา "คฤหบด นน อาวาสของทาน, เราจกหลกไป." แมอนคฤหบดหามถง ๓ ครง กหลกไปสสานกพระศาสดา กราบทลคาทจตตคฤหบด และตนกลาว แลว. [พระสธรรมเถระถกสงฆลงปฏสารณยกรรม] พระศาสดา ตรสวา "อบาสก เปนคนมศรทธาเลอมใสอน เธอดาดวยคาเลว" ดงนแลว ทรงปรบโทษแกพระสธรรมเถระนน นนแล แลวรบสงใหสงฆลงปฏสารณยกรรม๑ แลวสงไปวา "เธอจง ไป, ใหจตตคฤหบดอดโทษเสย." พระเถระไปในทนนแลว แมกลาว วา "คฤหบด นนโทษของอาตมะเทานน, ทานจงอดโทษแกอาตมะ เถด" อนคฤหบดนน หามวา "ผมไมอดโทษ" เปนผเกอ ไมอาจ ใหคฤหบดนนอดโทษได, จงกลบมาสสานกพระศาสดาอกเทยว. พระ ๑. กรรมอนใหระลกถงความผด.


ศาสดา แมทรงทราบวา "อบาสก จกไมอดโทษแกพระสธรรมนน" ทรงดารวา "ภกษน กระดางเพราะมานะ จงไปสทาง ๓๐ โยชนแลว กลบมา" จงไมทรงบอกอบายใหอดโทษเลย ทรงสงไปแลว. [สมณะไมควรทามานะและรษยา] ครนในกาลทพระสธรรมเถระนนกลบมา พระศาสดา ประทาน ภกษผอนทตแกเธอผนามานะออกแลว ตรสวา "เธอจงไปเถด, ไป กบภกษน จงใหอบาสกอดโทษ" ดงนแลว ตรสวา "ธรรมดาสมณะ ไมควรทามานะหรอรษยาวา 'วหารของเรา, ทอยของเรา, อบาสกของ เรา, อบาสกาของเรา, เพราะเมอสมณะทาอยางนน เหลากเลส มรษยา และมานะเปนตน ยอมเจรญ" เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จง ตรสพระคาถาเหลานวา :- "ภกษผพาล พงปรารถนาความยกยอง อนไมมอย ความแวดลอมในภกษทงหลาย ความเปนใหญใน อาวาส และการบชาในตระกลแหงชนอน ความ ดาร ยอมเกดขนแกภกษผพาลวา 'คฤหสถและ บรรพชตทง ๒ จงสาคญกรรม อนเขาทาเสรจแลว เพราะอาศยเราผเดยว จงเปนไปในอานาจของเรา เทานน ในกจนอยใหญ กจไร ๆ, รษยาและมานะ ยอมเจรญ (แกเธอ)."


[แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา อสนต ความวา ภกษผพาล พง ปรารถนาความสรรเสรญอนไมมอย คอภกษผพาล ไมมศรทธา เปน ผทศล สดบนอย ไมสงด เกยจคราน มสตไมตงมน มจตไมมนคง มปญญาทราม ไมใชขณาสพ ยอมปรารถนาความยกยองอนไมมอยนวา "ไฉนหนอ ชนพงรจกเราวา 'ภกษน มศรทธา มศล เปนพหสต เปนผสงด ปรารภความเพยร มสตตงมน มจตมงคง มปญญา เปน พระขณาสพ" โดยนยททานกลาวไวในปาปจฉตานทเทศ๑วา "ภกษ เปนผไมมศรทธาเลย ยอมปรารถนาวา 'ชนจงรจกเราวา 'ผมศรทธา" เปนตน. บทวา ปเรกขาร คอ ซงบรวาร. อธบายวา ภกษผพาล ตง อยในความประพฤตดวยอานาจความอยากอยางนวา "ไฉนหนอ ภกษ ในวหารทงสน พงแวดลอมเราถามปญหาอย" ชอวา ยอมปรารถนา ความแวดลอมในภกษทงหลาย. บทวา อาวาเสส ไดแก ในอาวาสอนเปนของสงฆ. อธบายวา ภกษผพาล จดเสนาสนะประณตในทามกลางวหารเพอภกษทงหลาย มภกษทเปนเพอนเหนและเพอนคบเปนตนของตว ดวยบอกวา "พวก ทาน จงอยในเสนาสนะน" สวนตนเกยดกนเสนาะสนะทด จก เสนาสนะอนทรามและเสาสนะอนอมนษยหวงแหนแลว ซงตงอยสด ทายเพออาคนตกภกษทเหลอทงหลาย ดวยบอกวา "พวกทาน จงอย ๑. อภ. ว. ๓๕/๔๗๓.


ในเสนาสนะน" ชอวา ยอมปรารถนาความเปนใหญในอาวาส. บาทพระคาถาวา ปชา ปรกเลส จ ความวา ภกษผพาลยอม ไมปรารถนาการบชาดวยปจจย ๔ ในสกลของมารดาและบดาเลย และ ของพวกญาตกไมปรารถนา. (แต) ยอมปรารถนาในสกลของชนเหลา อนเทานน อยางนวา "ไฉนหนอ ชนเหลาน พงถวายแกเราคนเดยว ไมพงถวายแกภกษเหลาอน." บาทพระคาถาวา มเมว กตมนต ความวา กความดาร ยอมเกดขนแกภกษผพาลใดวา "พวกคฤหสถและบรรพชต แมทง ๒ จงสาคญกจอนตนทาแลว คอทสาเรจแลวเพราะอาศยเราเทานน" ดวย ความประสงค อยางนวา "นวกรรมอยางใดอยางหนงทเขาทาแลวใน วหาร ดวยสามารถการกระทานวกรรมมโรงอโบสถเปนตน, นวกรรม นนทงหมด อนพระเถระของพวกเราทาแลว." บาทพระคาถาวา มเมว อตวสา อสส ความวา ความดาร ยอมเกดขน (แกภกษผพาลนน) วา "คฤหสถและบรรพชตแมทงหมด จงเปนไปในอานาจของเราแตผเดยว คอ พาหนะและเครองอปกรณทง หลาย เปนตนวา เกวยน โค พรา ขวาน หรอโดยทสดกจทงหลาย เปนตนวา อนแมเพยงขาวยาคแลวดม อนคฤหสถและบรรพชตจะพง ไดกตามเถด, แตบรรดากจนอยและกจใหญ คอบรรดากรณยกจทงนอย ทงใหญ เหนปานน คฤหสถและบรรพชตทงหลาย จงเปนไปในอานาจ ของเราเทานน ในกจไร ๆ คอ แมในกจอยางหนง. อธบายวา จงถาม เราเทานนแลวจงกระทา." สองบทวา อต พาลสส ความวา ความอยากนน และความ


ดารเหนปานน ยอมเกดขนแกภกษผพาลใด, วปสสนามรรคและ ผล ยอมไมเจรญทเดยวแกภกษผพาลนน, แตตณหาซงบงเกดขนใน ทวาร ๖ และมานะ ๙ อยาง๑ ยอมเจรญแกภกษผพาลนนอยางเดยว เหมอนนาเจรญแกทะเลในเวลาพระจนทรขนฉะนน๒. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. [พระสธรรมเถระบรรลพระอรหต] แมพระสธรรมเถระ ฟงพระโอวาทนแลว ถวายบงคมพระศาสดา ลกขนจากอาสนะ กระทาประทกษณแลว ไปกบภกษผเปนอนทตนน กระทาคนอาบตในคลองจกษของอบาสก ยงอบาสกใหอดโทษแลว. พระสธรรมเถระนน อนอบาสกใหอดโทษดวยคาวา "กระผมอดโทษ ขอรบ, ถาโทษของกระผมม, ขอทานจงอดโทษแกกระผม" ตงอยใน พระโอวาท ทพระศาสดาประทานแลว โดย ๒-๓ วนเทานน กบรรล พระอรหต พรอมดวยปฏสมภทาแลว. [จตตคฤหบดไปเฝาพระศาสดา] ฝายอบาสก คดวา "เรายงไมไดเฝาพระศาสดาเลย บรรลโสดา- ปตตผลแลว, ไมไดเฝาพระศาสดาเหมอนกน ดารงอยในอนาคามผล, ๑. มานะ ๙ อยาง ดพสดารในธรรมวภาค ปรเฉทท ๒. ๒. นแปลตามฉบบสหลและยโรป แตตามฉบบของเราทใชอย เวลาแปลเตม นสสาย เขามา. แปลวา ตณหาอนจะอาศยฉนทะเปนตน เกดขนในทวาร ๖ และมานะ ๙ อยางยอมเจรญแก . . ., ส. ย. ฉนทาทโย เปน จนโททเย.


เราควรเฝาพระศาสดาโดยแท." คฤหบดนน ใหเทยมเกวยน ๕๐๐ เลม เตมดวยวตถมงา ขาวสาร เนยใส นาออยและผานงหมเปนตนแลว ใหบอกแกหมภกษวา "พระผเปนเจาทงหลายใด ประสงคจะเฝาพระ ศาสดา, พระผเปนเจาทงหลายนนจงไป, จกไมลาบากดวยบณฑบาต เปนตน" ดงนแลว กใหแจงทงแกหมภกษณ ทงแกพวกอบาสก ทงแกพวกอบาสกา. ภกษประมาณ ๕๐๐ รป ภกษณประมาณ ๕๐๐ รป อบาสกประมาณ ๕๐๐ อบาสกาประมาณ ๕๐๐ ออกไปกบคฤหบดนน. เขาตระเตรยมแลวโดยประการทจะไมมความบกพรองนอยหนง ดวย ขาวยาคและภตเปนตน ในหนทาน ๓๐ โยชน เพอชน ๓ พนคน คอ เพอภกษเปนตนเหลานนนนแล และเพอบรษทของตน. ฝายพวกเทวดา ทราบความทอบาสกนนออกไปแลว ปลกคายทพกไวทก ๆ โยชน บารงมหาชนนนดวยอาหารวตถ มขาวยาค ของควรเคยว ภตและนาดม เปนตน อนเปนทพย. ความบกพรองดวยวตถอะไร ๆ มไดมแลว แกใคร ๆ. มหาชนอนเทวดาทงหลาย บารงอยอยางนน เดนทางได วนละโยชน ๆ โดยเดอนหนงกถงกรงสาวตถ. เกวยนทง ๕๐๐ เลม ยงเตมบรบรณเชนเดมนนแหละ. คฤหบด ไดสละบรรณาการ อน พวกเทวดานนแลและมนษยทงหลายนามา ไปแลว. [พระศาสดาทรงแสดงปาฏหารย] พระศาสดา ตรสกะพระอานนทเถระวา "อานนท ในเวลา บายวนน จตตคฤหบด อนอบาสก ๕๐๐ หองลอมแลว จกมาไหว เรา."


พระอานนท. พระเจาขา กในกาลทจตตคฤหบดนน ถวายบงคม พระองค ปาฏหารยไร ๆ จกมหรอ ? พระศาสดา. จกม อานนท. อานนท. ปาฏหารยอะไร ? พระเจาขา. พระศาสดา. ในกาลทจตตคฤหบดนน มาไหวเรา ฝนลกเหบ แหงดอกไมทพย มส ๕ ส จกตกโดยถองแถวประมาณเพยงเขาใน ประเทศประมาณ ๘ กรส โดยวธนบอยางของหลวง. ชาวเมอง ฟงขาวนนแลว คดวา "ไดยนวา จตตคฤหบด ผมบญมากอยางนน จกมาถวายบงคมพระศาสดาวนน, เขาวาปาฏหารย เหนปานน จกม, แมพวกเรา จกไดเหนผมบญมากนน" ดงนแลว ไดถอเอาเครองบรรณาการไปยนอย ๒ ขางทาง. ในกาลทจตตคฤหบด มาใกลวหาร ภกษ ๕๐๐ รปมาถงกอน. จตตคฤหบด กลาวกะพวก อบาสกาวา "แมทงหลาย พวกทานจงมาขางหลง" แลว สวนตนอน อบาสก ๕๐๐ แวดลอมแลว ไดไปสสานกของพระศาสดา. กชนทงหลาย ผยนกด นงกด ในทเฉพาะพระพกตรของพระพทธเจาทงหลายมได มขางนหรอขางโนน. ยอมยนอยแนนขนดเทยวใน ๒ ขางแหงพทธ วถ. จตตคฤหบด กาวลงสพทธวถใหญแลว. ทอนพระอรยสาวก ผบรรลผล ๓ แลด ๆ หวนไหวแลว. มหาชนแลดแลว ดวยคดวา "เขาวา คนนนคอจตตคฤหบด." คฤหบดนน เขาเฝาพระศาสดา เขาไปภายในพระพทธรศม มพรรณ ๖ จบพระบาทพระศาสดา ทของพระบาททง ๒ ถวายบงคมแลว. ในขณะนนเอง ฝนดอกไม


มประการดงกลาวมา ตกแลว. สาธการพนหนงเปนไปแลว. [จตตคฤหบดถวายทาน] คฤหบดนน อยในสานกพระศาสดาสนเดอนหนงแล ไดนมนต ภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประธานทงสน ใหนงในวหารนนแหละ ถวายทานใหญแลว. ทาภกษแมผมากบตนไวภายในวหารนนแหละ บารงแลว. ไมตองหยบอะไร ๆ ในเกวยนของตน แมสกวนหนง. ไดทากจทกอยาง ดวยบรรณาการ อนเทวดาและมนษยทงหลายนามา เทานน. จตตคฤหบดนน ถวายบงคมพระศาสดาแลว กราบทลวา "พระเจาขา ขาพระองค มาดวยตงใจวา 'จกถวายทานแดพระองค ไดพกอยในระหวางทางเดอนหนง, เดอนหนงของขาพระองคลวงไป แลว ในทน, ขาพระองค ไมไดเพอจะถอเอาของอะไร ๆ ทขาพระ- องคนามาเลย, ไดถวายทาน สนกาลเทาน ดวยบรรณาการทเทวดา และมนษยทงหลายนามาเทานน, แมถาขาพระองคนน จกอยในทน สนปหนง, กจกไมไดเพอจะถวายไทยธรรมของขาพระองคแนแท, ขาพระองค ปรารถนาจกถายเกวยนแลวไป, ขอพระองค จงโปรด ใหบอกทสาหรบเกบแกขาพระองคเถด." พระศาสดา ตรสกะพระอานนทเถระวา "อานนท เธอจงให จดทแหงหนงใหวาง ใหแกอบาสก." พระเถระ ไดกระทาอยางนน แลว. ไดยนวา พระศาสดา ทรงอนญาตกปปยภมแกจตตคฤหบด แลว.


[จตตคฤหบดเดนทางกลบ] ฝายอบาสกกบชน ๓ พน ซงมาพรอมกบตน เดนทางกลบ ดวยเกวยนเปลาแลว. พวกเทวดาและมนษย ลกขนแลว กลาววา "พระผเปนเจา ทานทากรรมคอการเดนไปดวยเกวยนเปลา" ดงน แลว กบรรจเกวยนใหเตมดวยรตนะ ๗ ประการ. คฤหบดนน ได บารงมหาชนดวยบรรณาการอนเขานามาเพอตน ไปแลว. พระอานนทเถระ ถวายบงคมพระศาสดาแลว กราบทลวา "พระเจาขา จตตคฤหบด แมเมอมาสสานกของพระองค มาแลว โดยเดอนหนง; อยในทนเดอนหนงเหมอนกน, ไดถวายทานดวย บรรณาการทเทวดาและมนษยนามาเทานน สนกาลเทาน; ไดยนวา บดนคฤหบดนน ทาเกวยน ๕๐๐ เลม ใหเปลา จกไปโดยเดอน หนงเหมอนกน, กเทวดาและมนษยทงหลาย ลกขนแลว กลาวแก คหฤบดนนวา 'พระผเปนเจา ทานทากรรมคอการเดนไปดวยเกวยน เปลา' ดงนแลว กบรรจเกวยนใหเตมดวยรตนะ ๗ ประการ, ไดยนวา คฤหบด บารงมหาชน ดวยเครองบรรณาการอนเทวดาและมนษย นามาเพอตนนนแหละจกกลบไป; พระเจาขา กสกการะนเกดขนแก คฤหบดนนผมาสสานกของพระองคเทานนหรอ, หรอแมไปในทอน กเกดขนเหมอนกน." พระศาสดา ตรสวา "อานนท จตตคฤหบดนนมาสสานกของเรา กด ไป ณ ทอนกด สกการะยอมเกดขนทงนน, เพราะอบาสกน เปนผมศรทธา เลอมใส มศลสมบรณ, อบาสกผเหนปานน ยอม


คบ (ไป) ประเทศใด ๆ; ลาภสกการะ ยอมเกดแกเขาในประเทศ นน ๆ ทเดยว" ดงนแลว ตรสพระคาถาในปกณณกวรรคนวา :- "ผมศรทธา สมบรณดวยศล เพยบพรอมดวยยศ และโภคะ ยอมคบประเทศใด ๆ ยอมเปนผอน เขาบชาแลว ในประเทศนน ๆ; ทเดยว." กเนอความแหงพระคาถานน จกแจมแจงในปกณณกวรรคนนแล. [บรพกรรมของจตตคฤหบด] เมอพระศาสดา ตรสอยางนนแลว, พระอานนทเถระ จงทล ถามบรพกรรมของจตตคฤหบด. ลาดบนน พระศาสดา เมอจะตรส แกพระอานนทเถระนน จงตรสวา :- "อานนท จตตคฤหบดน มอภนหารอนทาไว แทบบาทมล ของพระผมพระภาคพระนามวา ปทมตตระ ทองเทยวไปในเทวดา และมนษยสนแสนกป ในกาลแหงพระพทธเจาทรงพระนามวากสสป เกดในสกลของพรานเนอ ถงความเจรญแลว วนหนง เมอฝนตกอย ถอหอกไปสปา เพอตองการจะลาเนอ ตรวจดหมเนออย เหนภกษ รปหนง นงคลมศรษะ ทเงอมเปนเอง๑แหงหนง จงคดวา "พระผ เปนเจารปเดยว จกนงทาสมณธรรม, เราจกนาอาหารมา เพอพระผ เปนเจานน" ดงนแลว รบไปสเรอน ใหคนปงเนอทตนนามาเมอวาน ทเตาแหงหนง ใหหงขาวทเตาแหงหนง เหนภกษเทยวบณฑบาตพวก อน รบบาตรของภกษแมเหลานน นมนตใหนงเหนออาสนะทจด ๑. อกตปพภาร เงอมทบคคลไมไดทา หมายความวา เกดเปนเองตามธรรมชาต.


แจงไว ตระเตรยมภกษาแลว สงคนอนวา "พวกทานจงองคาสพระ ผเปนเจาทงหลาย" แลว ใสภตนนลงในตระกราถอเดนไป เลอกเกบ ดอกไมตางๆ ในระหวางทาง หอดวยใบไม ไปสทพระเถระนงแลว กลาววา "ทานผเจรญ ขอทานจงทาความสงเคราะหแกกระผมเถด" ดงนแลว รบบาตร ใหเตมดวยภตแลววางไวในมอของพระเถระ กระทาการบชาดวยดอกไมเหลานน ตงความปรารถนาวา "บณฑบาต อนมรสน พรอมดวยดอกไมเครองบชา ยงจตของขาพเจาใหยนดฉนใด; ขอบรรณาการพนหนง จงมายงจตของขาพเจาใหยนด ในท ๆ ขาพเจา เกดแลว ๆ ฉนนน, และขอฝนมดอกไมมส ๕ สจงตก." เขาบาเพญ กศลจนตลอดชพแลว เกดในเทวโลก. ฝนดอกไมทพย ตกแลว โดย ถองแถว ประมาณเพยงเขา ในท ๆ เขาเกดแลว. แมในกาลน ฝน ดอกไม (ทพย) กตกในวนทเขาเกดแลว และเมอเขามาในทน การนาบรรณาการมา และการทเกวยนเตมดวยรตนะ ๗ ประการ เปน ผลแหงกรรมนนแล." เรองพระสธรรมเถระ จบ.


๑๕. เรองพระวนวาสตสสเถระ* [๕๙] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ ตสสเถระ ผมปกตอยในปา ตรสพระธรรมเทศนานวา "อา ห ลาภปนสา" เปนตน. [พระสารบตรอนเคราะหพราหมณผยากจน] เทศนาตงขนแลวในกรงราชคฤห. ไดยนวา สหายของวงคนต- พราหมณ ผบดาของพระสารบตรเถระ ชอ มหาเสนพราหมณ อย ในกรงราชคฤห. วนหนง พระสารบตรเถระ เทยวบณฑบาต ไดไปยงประตเรอนของพราหมณนน เพออนเคราะหในเขา. แต พราหมณนน มสมบตหมดเสยแลว กลบเปนคนยากจน. เขาคดวา "บตรของเราจกมาเพอเทยวบณฑบาตทประตเรอนของเรา, แตเรา เปนคนยากจน, บตรของเราเหนจะไมทราบความทเราเปนคนยากจน, ไทยธรรมอะไร ๆ ของเรากไมม," เมอไมอาจจะเผชญหนาพระเถระนนได จงหลบเสย. ถงในวนอน แมพระเถระไดไป (อก). พราหมณกได หลบเสยอยางนนเหมอนกน. เขาคดอยวา "เราไดอะไร ๆ แลวนน แหละจกถวาย" กไมได (อะไร ๆ). ภายหลงวนหนงเขาไดถาด เตมดวยขาวปายาสพรอมกบผาสาฎกเนอหยาบ ในทบอกลทธของ พราหมณแหงหนง ถอไปพอถงเรอน นกถงพระเถระขนไดวา "การ ทเราถวายบณฑบาตนแกพระเถระ ควร." * พระมหาบญสงค ป. ธ. ๖ (ปจจบนเปนประราชญาณเวท ป. ธ. ๗ วดทาโพธ นครศร- ธรรมราช) แปล.


ในขณะนนนนเอง แมพระเถระ เขาฌาน ออกจากสมาบต แลว เหนพราหมณนน คดวา "พราหมณไดไทยธรรมแลว หวง อยซงการมาของเรา, การทเราไปในทนน ควร" ดงนแลว จงหม ผาสงฆาฏ ถอบาตร แสดงตนยนอยแลวทประตเรอนของพราหมณ นนนนเอง. เพราะเหนพระเถระเทานน จตของพราหมณเลอมใส แลว. ลาดบนน เขาเขาไปหาพระเถระนน ไหวแลว กระทาปฏสนถาร นมนตใหนงภายในเรอน ถอถาดอนเตมดวยขาวปายาส เกลยลงใน บาตรของพระเถระ. พระเถระรบกงหนงแลวจงเอามอปดบาตร. ทนน พราหมณกลาวกะพระเถระนนวา "ทานผเจรญ ขาวปายาสนสกวา เปนสวนของคน ๆ เดยวเทานน, ขอทานจงทาความสงเคราะหใน ปรโลกแกกระผมเถด, อยาทาความสงเคราะหในโลกนเลย; กระผม ปรารถนาถวายไมใหเหลอทเดยว" ดงนแลว จงเกลยลงทงหมด. พระเถระฉนในทนนนนแล. ครนในเวลาเสรจภตกจ เขาถวายผา สาฎกแมนน แกพระเถระนน ไหวแลว กลาวอยางนวา "ทานผ เจรญ แมกระผมพงบรรลธรรมททานเหนแลวเหมอนกน." พระเถระ ทาอนโมทนาแกพราหมณนนวา "จงสาเรจอยางนน พราหมณ" ลกขนจากอาสนะหลกไป เทยวจารกโดยลาดบ ไดถงพระเชตวน แลว. [พราหมณยาจนตายไปเกดในกรงสาวตถ] กทานทบคคลถวายแลวในคราวทตนตกยาก ยอมยงผถวาย ใหรางเรงอยางยง เพราะฉะนน แมพราหมณถวายทานนนแลว ม


จตเลอมใส เกดโสมนสแลว ไดทาความสเนหามประมาณยงใน พระเถระ. ดวยความสเนหาในพระเถระนนแล พราหมณนน ทา กาละแลว ถอปฏสนธในสกลอปฏฐากของพระเถระในกรงสาวตถ. กในขณะนนแล มารดาของเขา บอกแกสามวา "สตวเกดในครรภตง ในทองของฉน." สามนนไดใหเครองบรหารครรภแกมารดาของทารก นนแลว. เมอนางเวนการบรโภคอาหารวตถมของรอนจด เยนนกและ เปรยวนกเปนตน รกษาครรภอยโดยสบาย ความแพทองเหนปานน เกดขนวา "ไฉนหนอ เราพงนมนตภกษ ๕๐๐ รปมพระสารบตรเถระ เปนประธานใหนงในเรอน ถวายขาวปายาสเจอดวยนานมลวน แม ตนเองนงหมผากาสาวะ ถอขนทองนงในทสดแหงอาสนะ แลว บรโภคขาวปายาสอนเปนเดนของภกษประมาณเทาน." ไดยนวา ความแพทองในเพราะการนงหมผากาสาวะนนของนาง ไดเปนบรพ- นมตแหงการบรรพชาในพระพทธศาสนาของบตรในทอง. ลาดบนน พวกญาตของนาง คดวา "ความแพทองของธดาพวกเราประกอบ ดวยธรรม" ดงนแลว จงถวายขาวปายาสเจอดวยนานมลวน แก ภกษ ๕๐๐ รปทาพระสารบตรเถระใหเปนพระสงฆเถระ. แมนางกนงผา กาสาวะผนหนง หมผนหนง ถอขนทองนงในทสดแหงอาสนะ บรโภคขาวปายาสอนเปนเดน (ของภกษ). ความแพทองสงบแลว. ในมงคลอนเขากระทาแลวในระหวาง ๆ แกนางนน ตลอดเวลาสตว เกดในครรภคลอดกด ในมงคลอนเขากระทาแลวแกนางผคลอดบตร ๑. ขาวชนดหนง ทหงเจอดวยนานม นาผง นาตาล เปนตน หรอขาวเปยกเจอนม.


แลว โดยลวงไป ๑๐ เดอนกด พวกญาตกไดถวายขาวมธปายาส มนานอย แกภกษประมาณ ๕๐๐ รป มพระสารบตรเถระเปนประธาน เหมอนกน. ไดยนวา นเปนผลแหงขาวปายาสททารกถวายแลว ใน เวลาทตนเปนพราหมณในกาลกอน. กในวนมงคลทพวกญาตกระทา ในวนททารกเกด พวกญาตใหทารกนนอาบนาแตเชาตร ประดบแลว ใหนอนเบองบนผากมพลมคาแสนหนงบนทนอนอนมสร. [ทารกบรจาคทาน] ทารกนน นอนอยบนผากมพลนนเอง แลดพระเถระแลว คด วา "พระเถระน เปนบรพาจารยของเรา, เราไดสมบตน เพราะ อาศยพระเถระน, การทเราทาการบรจาคอยางหนงแกทานผน ควร" อนญาตนาไปเพอประโยชนแกการรบสกขาบท ไดเอานวกอยเกยว ผากมพลนนยดไว. ครงนน ญาตทงหลายของทารกนน คดวา "ผา กมพลคลองทนวมอแลว" จงปรารภจะนาออก. ทารกนน รองไห แลว. พวกญาต กลาววา "ขอพวกทานจงหลกไปเถด, ทาน ทงหลายอยางยงทารกใหรองไหเลย" ดงนแลว จงนาไปพรอมกบผา กมพลนนแล. ในเวลาไหวพระเถระ ทารกนน ชกนวมออกจากผา กมพล ใหผากมพลตกลง ณ ทใกลเทาของพระเถระ. ลาดบนน พวก ญาตไมกลาววา "เดกเลกไมรกระทาแลว" กลาววา "ทานเจาขา ผาอนบตรของพวกขาพเจาถวายแลว จงเปนอนบรจาคแลวทเดยว" ดงนแลว กลาววา "ทานเจาขา ขอพระผเปนเจา จงใหสกขาบท


แกทาสของทาน ผทาการบชาดวยผากมพลนนแหละ อนมราคาแสน หนง." พระเถระ. เดกนชออะไร ? พวกญาต. ชอเหมอนกบพระผเปนเจา ขอรบ. พระเถระ. นจกชอ ตสสะ. ไดยนวา พระเถระ ในเวลาเปนคฤหสถ ไดมชอวา อปตสส- มาณพ. แมมารดาของเดกนน กคดวา "เราไมควรทาลายอธยาศย ของบตร." พวกญาต ครนกระทามงคลคอการขนานนามแหงเดก อยางนนแลว ในมงคลคอบรโภคอาหารของเดกนนกด ในมงคลคอ การเจาะหของเดกนนกด ในมงคลคอการนงผาของเดกนนกด ในมงคล คอการโกนจกของเดกนนกด ไดถวายขาวมธปายาสมนานอย แกภกษ ประมาณ ๕๐๐ รป มพระสารบตรเถระเปนประธาน. เดกเจรญวย แลว กลาวกะมารดา ในเวลามอาย ๗ ขวบวา "แม ฉนจก บวชในสานกของพระเถระ." มารดานน รบวา "ดละ ลก, เมอ กอนแมกไดหมายใจไววา 'เราไมควรทาลายอธยาศยของลก,' เจา จงบวชเถด ลก" ดงนแลว ใหคนนมนตพระเถระมา ถวายภกษา แกพระเถระนนผมาแลว กลาววา "ทานเจาขา ทาสของทานกลาว วา 'จกบวช,' พวกดฉนจกพาทาสของทานนไปสวหารในเวลาเยน" สงพระเถระไปแลว ในเวลาเยนพาบตรไปสวหารดวยสกการะ และ สมมานะเปนอนมาก แลวกมอบถวายพระเถระ.


[การบวชทาไดยาก] พระเถระกลาวกบเดกนนวา "ตสสะ ชอวาการบวชเปนของ ททาไดยาก, เมอความตองการดวยของรอนมอย ยอมไดของเยน, เมอความตองการดวยของเยนมอย ยอมไดของรอน, ชอวา นกบวช ทงหลาย ยอมเปนอยโดยลาบาก, กเธอเสวยความสขมาแลว." ตสสะ. ทานขอรบ กระผมจกสามารถทาไดทกอยาง ตามทานอง ททานบอกแลว. [กมมฏฐานพระพทธเจาทกพระองคไมเคยทรงละ] พระเถระ กลาววา "ดละ" แลวบอกตจปญจกกมมฏฐาน ดวยสามารถแหงการกระทาไวในใจโดยความเปนของปฏกล แกเดกนน ใหเดกบวชแลว. จรงอย การทภกษบอกอาการ ๓๒ แมทงสน ควรแท, เมอไมอาจบอกไดทงหมด พงบอกตจปญจกกมมฏฐาน กได, ดวยวา กมมฏฐานน พระพทธเจาทก ๆ พระองคไมทรง ละแลวโดยแท. การกาหนดภกษกด ภกษณกด อบาสกกด อบาสกากด ผบรรลพระอรหต ในเพราะบรรดาอาการทงหลายมผม เปนตน สวนหนง ๆ ยอมไมม. กภกษทงหลายผไมฉลาด เมอ ยงกลบตรใหบวช ยอมยงอปนสยแหงพระอรหตใหฉบหายเสย เพราะเหตนน พระเถระ พอบอกกมมฏฐานแลว จงใหบวช ใหตง อยในศล ๑๐. มารดาบดา ทาสกการะแกบตรผบวชแลว ไดถวายขาว มธปายาสมนานอยเทานน แกภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประธาน ในวหารนนเองสน ๗ วน. ฝายภกษทงหลาย โพนทนาวา "เรา


ทงหลายไมสามารถจะฉนขาวมธปายาสมนานอยเปนนตยได." มารดา บดา แมของสามเณรนน ไดไปสเรอนในเวลาเยนในวนท ๗. ใน วนท ๘ สามเณรเขาไปบณฑบาตกบภกษทงหลาย. [สามเณรมลาภมากเพราะผลทานในกาลกอน] ชาวเมองสาวตถ กลาววา "ไดยนวา สามเณรจกเขาไป บณฑบาตในวนน, พวกเราจกทาสกการะแกสามเณรนน" ดงน แลว จงทาเทรดดวยผาสาฎกประมาณ ๕๐๐ ผน จดแจงบณฑบาต ประมาณ ๕๐๐ ท ไดถอไปยนดกทางถวายแลว. ในวนรงขน ไดมา สปาใกลวหาร ถวายแลว. สามเณรไดบณฑบาตพนหนง กบผา สาฎกพนหนง โดย ๒ วนเทานน ดวยอาการอยางน ใหคนถวาย แกภกษสงฆแลว. ไดยนวา นนเปนผลแหงผาสาฎกเนอหยาบท สามเณรถวายแลวในคราวเปนพราหมณ. ลาดบนน ภกษทงหลาย ขนานนามสามเณรนนวา "ปณฑปาตทายกตสสะ" รงขนวนหนง ในฤดหนาว สามเณรเทยวจารกไปในวหาร เหนภกษทงหลาย ผงไฟ อยในเรอนไฟเปนตนในทนน ๆ จงเรยนวา "ทานขอรบ เหตไร ทานทงหลายจงนงผงไฟ ?" พวกภกษ. ความหนาวเบยดเบยนพวกเรา สามเณร. สามเณร. ทานขอรบ ธรรมดาในฤดหนาว ทานทงหลาย ควรหมผากมพล, เพราะผากมพลนน สามารถกนหนาวได. พวกภกษ. สามเณร เธอมบญมาก พงไดผากมพล, พวกเรา จกไดผากมพลแตทไหน ?


สามเณร กลาววา "ทานขอรบ ถากระนน พระผเปนเจา ทงหลาย ผมความตองการผากมพล จงมากบกระผมเถด" แลว ใหบอกภกษในวหารทงสน. ภกษทงหลาย คดวา "พวกเราจกไปกบ สามเณรแลว นาผากมพลมา" อาศยสามเณรผมอาย ๗ ป ออกไป แลวประมาณพนรป. สามเณรนน มใหแมจตเกดขนวา "เราจกได ผากมพล แตทไหน เพอภกษประมาณเทาน" พาภกษเหลานน บายหนาสพระนครไปแลว. จรงอย ทานทบคคลถวายดแลว ยอมม อานภาพเชนน. สามเณรนน เทยวไปตามลาดบเรอนภายนอกพระ- นครเทานน ไดผากมพลประมาณ ๕๐๐ ผนแลว จงเขาไปภายใน พระนคร. พวกมนษยนาผากมพลมาแตทโนนทน. สวนบรษคนหนง เดนไปโดยทางประตรานตลาด เหนชาวรานตลาดคนหนง ผนงคลผา กมพล ๕๐๐ ผน จงพดวา "ผเจรญ สามเณรรปหนงรวบรวม ผากมพลมาอย, ทานจงซอนผากมพลของทานเสยเถด. ชาวรานตลาด. กสามเณรนน ถอเอาสงทเขาใหแลวหรอท เขายงไมให. บรษ. ถอเอาสงทเขาใหแลว. ชาวรานตลาดพดวา "เมอเปนเชนนน, ถาเราปรารถนา, เรา จกให; หากเราไมปรารถนา, จกไมให; ทานจงไปเสยเถด" ดงนแลว กสงเขาไป.


[ลกษณะคนตระหน] จรงอย พวกคนตระหนผเปนอนธพาล, เมอชนเหลาอนใหทาน อยางน กตระหนแลว จงเกดในนรก เหมอนกาฬอามาตยเหน อสทสทานแลว ตระหนอยฉะนน. ชาวรานตลาด คดวา "บรษนมา โดยธรรมดาของตน กลาวกะเราวา 'ทานจงซอนผากมพลของทาน เสย,' แมเรากไดกลาววา 'ถาสามเณรนน ถอเอาสงทเขาให, ถา เราปรารถนา เราจกใหของ ๆ เรา; หากไมปรารถนา, เรากจก ไมให; กเมอเราไมใหของทสามเณรเหนแลว ความละอายยอมเกด ขน, เมอเราซอนของ ๆ ตนไว ยอมไมมโทษ; บรรดาผากมพล ๕๐๐ น ผากมพล ๒ ผนมราคาตงแสน ; การซอนผา ๒ ผนนไว ควร" ดงนแลว จงผผากมพลทง ๒ ผน ทาใหเปนชายดวยชาย๑ วางซอน ไวในระหวางแหงผาเหลานน. ฝายสามเณรถงประเทศนนพรอมดวย ภกษพนหนง. เพราะเหนสามเณรเทานน ความรบเพยงดงบตรก เกดขนแกชาวรานตลาด. สรระทงสนไดเตมเปยมแลวดวยความรก. เขาคดวา "ผากมพลทงหลายจงยกไว, เราเหนสามเณรนแลวจะ ใหแมเนอคอหทย กควร." ชาวรานตลาดนนนาผากมพลทง ๒ ผน นนออกมาวางไวแทบเทาของสามเณร ไหวแลวไดกลาววา "ทาน เจาขา ผมพงมสวนแหงธรรมททานเหนแลว." สามเณรแมนน ไดทาอนโมทนาแกเขาวา "จงสาเรจอยางนนเถด" สามเณรไดผา กมพล ๕๐๐ ผนแมในภายในพระนคร. ในวนเดยวเทานน ไดผากมพล ๑. เอาชายผา ๒ ผนผกตดกน.


พนหนง ไดถวายแกภกษพนหนง ดวยประการฉะน. ครงนน ภกษ ทงหลายขนานนามของสามเณรนนวา "กมพลทายกตสสะ." ผา กมพลทสามเณรใหในวนตงชอ ถงความเปนผากมพลพนหนง ใน เวลาตนมอาย ๗ ป ดวยประการฉะน. [ใหของนอยแตไดผลมาก] ของนอยอนบคคลใหแลวในฐานะใด ยอมมผลมาก, ของมาก ทบคคลใหแลวในฐานะใด ยอมมผลมากกวา, ฐานะอนนน ยก พระพทธศาสนาเสยมไดม. เพราะเหตนน พระผมพระภาคจงตรสวา "ภกษทงหลาย ของนอยทบคคลใหแลวในหมภกษเชนใดมผลมาก; ของมากทบคคลใหแลวในหมภกษเชนใดมผลมากกวา, หมภกษน กเปนเชนนน." แมสามเณรมอาย ๗ ป ไดผากมพลพนหนง ดวย ผลแหงผากมพลหนง ดวยประการฉะน. เมอสามเณรนนอยในเชตวน พวกเดกทเปนญาตมาสสานก พดจาปราศรยเนอง ๆ. สามเณรนน คดวา "อนเราเมออยใน ทน เมอเดกทเปนญาตมาพดอย, ไมอาจทจะไมพดได, ดวยการ เนนชาคอการสนทนากบเดกเหลาน เราไมอาจทาทพงแกตนได, ไฉน หนอ เราเรยนกมมฏฐานในสานกของพระศาสดาแลว พงเขาไป สปา." [ตสสสามเณรออกปาทาสมณธรรม] ตสสสามเณรนน เขาไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลว ทลใหพระศาสดาตรสบอกกมมฏฐานจนถงพระอรหต ไหวพระอปชฌายะ


แลว ถอบาตรและจวรออกไปจากวหารแลว คดวา "ถาเรา จกอยในทใกลไซร, พวกญาตจะรองเรยกเราไป" จงไดไปสนทาง ประมาณ ๑๒๐ โยชน. ครงนน สามเณรเดนไปทางประตบานแหงหนง เหนชายแกคนหนงจงถามวา "อบาสก วหารในปาของภกษทงหลาย ผอยในประเทศนมไหม ?" อบาสก. มขอรบ. สามเณร. ถาอยางนน ขอทานชวยบอกทางแกฉน. กความรกเพยงดงบตรเกดขนแลวแกอบาสกแก เพราะเหน สามเณรนน. ลาดบนน อบาสกยนอยในทนนนนแล ไมบอกแก สามเณรนน กลาววา "มาเถด ขอรบ, ผมจกบอกแกทาน" ไดพาสามเณรนนไปแลว. สามเณร เมอไปกบอบาสกแกนน เหน ประเทศ ๖ แหง ๕ แหง อนประดบแลวดวยดอกไมและผลไมตาง ๆ ในระหวางทาง จงถามวา "ประเทศนชออะไร ? อบาสก" ฝาย อบาสกนน บอกชอประเทศเหลานน แกสามเณรนน ถงวหาร อนตงอยในปาแลว กลาววา "ทานของรบ ทนเปนทสบาย, ขอ ทานจงอยในทนเถด" แลวถามชอวา " ทานชออะไร ? ขอรบ" เมอสามเณรบอกวา "ฉนชอวนวาสตสสะ อบาสก." จงกลาววา "พรงน ทานควรไปเทยวบณฑบาตในบานของพวกกระผม" แลว หลบไปสบานของตนนนแหละ บอกแกพวกมนษยวา "สามเณร ชอวนวาสตสสะมาสวหารแลว, ขอทานจงจดแจงอาหารวตถมยาค ๑. คาวาประเทศในทน หมายความเพยงบานหนงหรอตาบลหนงเทานน.


และภตเปนตน เพอสามเณรนน." ครงแรกทเทยว สามเณรเปน ผชอวา "ตสสะ" แตนนไดชอ ๓ ชอเหลานคอ ปณฑปาตทายกตสสะ กมพลทายกตสสะ วนวาสตสสะ ไดชอ ๔ ชอภายในอาย ๗ ป. รง ขน สามเณรนนเขาไปบณฑบาตยงบานนนแตเชาตร. พวกมนษย ถวายภกษาไหวแลว. สามเณร กลาววา "ขอทานทงหลายจงถงซง ความสข, จงพนจากทกขเถด." แมมนษยคนหนง ถวายภกษาแก สามเณรนนแลวกไมสามารถจะ (กลบ) ไปยงเรอนไดอก, ทกคน ไดยนแลดอยทงนน. แมสามเณรนนกรบภตพอยงอตภาพใหเปนไปเพอ ตน. ชาวบานทงสน หมอบลงดวยอกแทบเทาของสามเณรนนแลว กลาววา "ทานเจาขา เมอทานอยในทนตลอดไตรมาสน พวก กระผมจกรบสรณะ ๓ ตงอยในศล ๕ จกทาอโบสถกรรม ๘ ครง ตอเดอน, ขอทานจงใหปฏญญาแกกระผมทงหลาย เพอประโยชน แหงการอยในทน." สามเณรนนกาหนดอปการะ จงใหปฏญญา แกมนษยเหลานน เทยวบณฑบาตในบานนนนนแลเปนประจา. ก ในขณะทเขาไหวแลว ๆ กลาวเฉพาะ ๒ บทวา "ขอทานทงหลาย จงถงซงความสข, จงพนจากทกข" ดงนแลว หลกไป. สามเณร นนใหเดอนท ๑ และเดอนท ๒ ลวงไปแลว ณ ทนน เมอเดอนท ๓ ลวงไป, กบรรลพระอรหต พรอมดวยปฏสมภทา. [อปชฌายะไปเยยมสามเณร] ครนเวลาปวารณาออกพรรษาแลว พระอปชฌายะของ สามเณรนน เขาไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลว กราบทลวา


"ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคจะไปยงสานกตสสสามเณร." พระศาสดา. ไปเถด สารบตร. พระสารบตรเถระนน เมอพาภกษประมาณ ๕๐๐ รป ซงเปน บรวารของตน หลกไป กลาววา "โมคคลลานะผมอาย กระผม จะไปยงสานกตสสสามเณร." พระโมคคลลานเถระ กลาววา "ทานผมอาย แมกระผมกจกไปดวย" ดงนแลว กออกไปพรอม กบภกษประมาณ ๕๐๐ รป. พระมหาสาวกทงปวง คอ พระมหา- กสสปเถระ พระอนรทธเถระ พระอบาลเถระ พระปณณเถระ เปนตน ออกไปพรอมกบภกษประมาณองคละ ๕๐๐ รป โดยอบาย นนแล. บรวารของพระมหาสาวกแมทงหมด ไดเปนภกษประมาณ ๔ หมน. อบาสกผบารงสามเณรเปนประจา เหนภกษเหลานน ผเดน ทางประมาณ ๑๒๐ โยชน ถงโคจรคามแลว ณ ประตบานนนเอง ตอนรบไหวแลว. ลาดบนน พระสารบตรเถระ ถามอบาสกนนวา "อบาสก วหารอนตงอยในปาในประเทศนมอยหรอ ?" อบาสก. มขอรบ. พระเถระ. มภกษไหม ? อบาสก. มขอรบ. พระเถระ. ใคร อยในทนน ? อบาสก. วนวาสตสสามเณร ขอรบ. พระเถระ. ถากระนน ทานจงบอกทางแกพวกฉน. อบาสก. ทานเปนภกษพวกไหน ? ขอรบ.


พระเถระ. พวกเรามาสสานกของสามเณร. อบาสกแลดภกษเหลานน จาพระมหาสาวกแมทงหมดได นบ ตงแตพระธรรมเสนาบดเปนตน. เขามสรระอนปตถกตองแลวหา ระหวางมได กลาววา "ทานขอรบ ขอทานจงหยดกอนเถด" แลวเขาไปสบานโดยเรว ปาวรองวา "พระอสตมหาสาวกผเปนเจา ทงหลายเหลานนบแตพระสารบตรเถระเปนตน มาสสานกของสามเณร กบดวยบรวารของตน ๆ, ทานทงหลายจงถอเอาเครองใช ม เตยง ตง เครองปลาด ประทปและนามนเปนตน ออกไปโดยเรวเถด." ทนใดนนเอง พวกมนษยขนเตยงเปนตนเดนตดตามรอยพระเถระไป เขาไปสวหารพรอมกบพระเถระนนแหละ. สามเณรจาหมภกษ ได รบบาตรและจวรพระมหาเถระ ๒-๓ องคแลว ไดทาวตร. เมอ สามเณรนนจดแจงทอยเพอพระเถระทงหลายเกบบาตรและจวรอยนนแล, กมดพอด. พระสารบตรเถระ กลาวกะพวกอบาสกวา "อบาสกทงหลาย พวกทานไปเถด, ความมดเกดแกพวกทาน." พวกอบาสก. ทานผเจรญ วนนเปนวนฟงธรรม, พวกกระผม จกยงไมไป, จกฟงธรรม, ในกาลกอนแตน แมการฟงธรรมมไดม แกกระผมทงหลาย พระเถระ. สามเณร ถากระนน เธอจงตามประทปประกาศ เวลาฟงธรรมเถด. สามเณรนน ไดทาแลวอยางนน. ลาดบนน พระเถระกลาวกะสามเณรนนวา "ตสสะ พวก


อปฏฐากของเธอ กลาวอยวา 'พวกเราใครจะฟงธรรม, เธอจง กลาวธรรมแกอปฏฐากเหลานน." พวกอบาสก ลกขนพรอมกนทนท กลาววา "ทานผเจรญ พระผเปนเจา ของพวกกระผม ยกแต บท ๒ บทเหลานคอ 'ขอทานทงหลายจงมความสข, จงพนจากทกข, หารธรรมกถาอยางอนไม, ขอทานทงหลาย จงใหพระธรรมกถก รปอนแกพวกกระผมเถด." กสามเณรถงบรรลพระอรหตแลวกมได กลาวธรรมกถาแกอปฏฐากเหลานนเลย. [เหตใหถงสขและพนจากทกข] กในกาลนน พระอปชฌายะ กลาวกะสามเณรนนวา "สามเณร คนทงหลายจะมความสขไดอยางไร ? และ จะพนจากทกขได อยางไร ? เธอจงกลาวเนอความแหงบททง ๒ นแกเราทงหลาย." สามเณรนนรบวา "ดละ ขอรบ" แลวถอพดอนวจตร ขนส ธรรมมาสน ชกผลและเหตจากนกายทง ๕ จาแนกขนธ ธาต อายตนะ และโพธปกขยธรรม ดจมหาเมฆตงขนใน ๔ ทวป ยงฝน ลกเหบใหตกอย กลาวธรรมกถาดวยยอดคอพระอรหต แลวกลาววา "ทานผเจรญ ความสขยอมมแกบคคลผบรรลพระอรหตอยางน, ผบรรลพระอรหตแลวนนแล ยอมพนจากทกข, คนทเหลอไมพน จากชาตทกขเปนตน และจากทกขในนรกเปนตนใด." พระเถระ กลาววา "ดละ สามเณร การกลาวโดยบทอนเธอกลาวดแลว, บดน จงกลาวสรภญญะเถด." สามเณรนน กลาวแมสรภญญะแลว. เมออรณขน พวกมนษยทบารงสามเณร ไดเปน ๒ พวก. บางพวก


โกรธวา "ในกาลกอนแตน พวกเราไมเคยเหนคนหยาบชาเชนน, ทาไม สามเณรรธรรมกถาเหนปานน จงไมกลาวบทแหงธรรมแมสกบท หนง แกพวกมนษยผตงอยในฐานะเพยงดงมารดาบดา อปฏฐากอย สนกาลประมาณเทาน. บางพวกยนดวา "เปนลาภของพวกเราหนอ ผแมไมรคณหรอโทษ บารงทานผเจรญเหนปานน, แตบดน พวกเรา ไดเพอฟงธรรมในสานกของทานผเจรญนน" ในเวลาใกลรงวนนน แมพระสมมาสมพทธเจา ทรงตรวจดสตวโลก ทรงเหนพวกอปฏฐาก ของวนวาตสสสามเณร ผเขาไปภายในขายคอพระญาณของพระองค ทรงใครครวญอยวา "เหตอะไรหนอแล จกม" ทรงใครครวญเนอ ความนวา พวกอปฏฐากของวนวาสตสสสามเณร บางพวกโกรธ, บางพวกยนด, กพวกทโกรธสามเณรผเปนบตรของเราจกไปสนรก, เราควรไปทนนเถด, เมอเราไป, คนเหลานนแมทงหมด จกทา เมตตาจตในสามเณรแลวพนจากทกข." มนษยแมเหลานน นมนต ภกษสงฆแลวกไปบานใหคนทามณฑป จดอาหารวตถมยาคและภต เปนตน ปอาสนะไวแลวนงดการมาของพระสงฆ. แมภกษทงหลาย ทาการชาระเสรระแลว เมอจะเขาไปสบานในเวลาเทยวภกษา จงภาม สามเณรวา "ตสสะ เธอจกไปพรอมกบพวกเราหรอ ๆ จกไปภายหลง ?" สามเณร. กระผมจกไปในเวลาเปนทไปของกระผมตามเคย, นมนตทานทงหลายไปเถด ขอรบ. [พวกมนษยเลอมใสตสสสามเณร] ภกษทงหลาย ถอบาตรและจวรเขาไปแลว.


พระศาสดา ทรงหมจวรในพระเชตวนนนแล แลวทรงถอบาตร เสดจไปโดยขณะจตเดยวเทานน ทรงแสดงพระองคประทบยนขางหนา ภกษทงหลายทเดยว. ชาวบานทงสนไดตนเตนเอกเกรกเปนอยางเดยว กนวา "พระสมมาสมพทธเจา เสดจมา." พวกมนษยมจตราเรง นมนตภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมข ใหนงแลว ถวายยาคแลว ไดถวายของควรเคยว. เมอภตยงไมทนเสรจนนแล สามเณรเขาไป สภายในบานแลว. ชาวบาน ไดนาออกไป ถวายภกษาแกสามเณร โดยเคารพ. สามเณรนน รบภกษาเพยงยงอตภาพใหเปนไปแลวไป สสานกพระศาสดา นอมบาตรเขาไปแลว. พระศาสดาตรสวา "นามาเถด ตสสะ" แลวทรงเหยยดพระหตถรบบาตร ทรง แสดงแกพระเถระวา "สารบตร จงดบาตรของสามเณรของเธอ." พระเถระรบบาตรจากพระหตถของพระศาสดา ใหแกสามเณรแลว กลาววา "เธอจงไปสงทาภตกจในท ๆ ถงแกตน." ชาวบานองคาส ภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประธานแลวทลขออนโมทนากะพระศาสดา. พระศาสดาเมอจะทรงทาอนโมทนา จงตรสอยางนวา "อบาสกและ อบาสกาทงหลาย ลาภของทานทงหลาย ซงไดเหนอสตมหาสาวก คอ สารบตร โมคคลลานะ กสสป เปนตน เพราะอาศยสามเณรผเขาถงสกล ของตน ๆ, แมเรากมาแลว เพราะอาศยสามเณรผเขาถงสกลทาน ทงหลายเหมอนกน, แมการเหนพระพทธเจา อนทานทงหลายไดแลว เพราะอาศยสามเณรนนนเอง, เปนลาภของทานทงหลาย, ทานทงหลาย ไดดแลว." มนษยทงหลายคดวา "นายนด ! เปนลาภของพวกเรา,


พวกเราไดเหนพระผเปนเจาของพวกเรา ผสามารถในอนยงพระพทธเจา และภกษสงฆใหโปรดปราน, และยอมไดถวายไทยธรรมแกพระผเปน เจานน." พวกมนษยทโกรธสามเณรกลบยนดแลว. พวกทยนดแลว เลอมใสโดยประมาณยง. กในเวลาจบอนโมทนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดาปตตผลเปนตนแลว. พระศาสดาเสดจ ลกจากอาสนะหลกไปแลว. มนษยทงหลายตามเสดจพระศาสดาถวาย บงคมแลวกลบ. พระศาสดา เสดจไปดวยพระธระอนเสมอกบสามเณร ตรสถาม ประเทศทอบาสกแสดงแลวแกสามเณรนน ในกาลกอนวา "สามเณร ประเทศนชออะไร ? ประเทศนชออะไร ?" ดงนแลว ไดเสดจไป. แมสามเณรกกราบทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ ประเทศนชอน, ประเทศนชอน" ไดไปแลว. [นาตาของมนษยมากกวานาในมหาสมทร] พระศาสดา เสดจถงทอยของสามเณรนนแลว เสดจขนสยอด ภเขา. กมหาสมทรยอมปรากฏแกผทยนอยบนยอดภเขานน. พระศาสดา ตรสถามสามเณรวา "ตสสะ เธอยนอยบนยอดภเขา แลดขางโนน และขางน เหนอะไร ?" สามเณร. เหนมหาสมทร พระเจาขา. พระศาสดา. เหนมหาสมทรแลวคดอยางไร ? สามเณร. ขาพระองคคดอยางนวา 'เมอเรารองไหในคราวท ถงทกข นาตาพงมากกวานาในมหาสมทรทง ๔' พระเจาขา.


พระศาสดา ตรสวา "ดละ ดละ ตสสะ, ขอนเปนอยางนน, เพราะนาตาอนไหลออก ในเวลาทสตวผหนง ๆ ถงซงทกข พงเปนของ มากกวานาในมหาสมทรทง ๔ โดยแท." กแล ครนตรสคานแลว จงตรสพระคาถานวา :- "นาในมหาสมทรทง ๔ นดหนอย, นาคอนาตา ของนระผอนทกขถกตองแลว เศราโศกอย ม ประมาณไมนอย มากกวานาในมหาสมทรทง ๔ นน, สหาย เพราะเหตไร ทานจงยงประมาท อย ?" [สถานทสตวเคยตายและไมเคยตาย] ลาดบนน พระศาสดา ตรสถามสามเณรนนอกวา "ตสสะ เธออยทไหน ? สามเณร. อยทเงอมน พระเจาขา. พระศาสดา. กเมออยในทนน คดอยางไร ? สามเณร. ขาพระองคคดวา 'การกาหนดททงสรระ อนเรา ผตายอย ทาแลวในทน ไมม' พระเจาขา. พระศาสดา. ตรสวา "ดละ ดละ ตสสะ, ขอน อยางนน, เพราะชอวาสถานทแหงสตวเหลาน ผทไมนอนตายบนแผนดน ไมม" ดงนแลว จงตรสอปสาฬหกชาดก๑ในทกนบาตนวา :- "พราหมณ นามวาอปสาฬหก หมนสพน ๑. ข. ชา. ๒๗/๕๗. ตทฏกถา. ๓/๗๐.


ถกไฟไหมแลวในประเทศน, สถานทอนสตว ไมเคยตายไมมในโลก. ความสตย ๑ ธรรม ๑ ความไมเบยดเบยน ๑ ความสารวม ๑ ความ ฝกฝน (ทรมาน) ๑ มอยทใด, พระอรยเจา ทงหลายยอมเสพทเชนนน, สถานทนนชอวา อนสตวไมเคยตายในโลก." เมอสตวทงหลาย ทาการทอดทงสรระไวเหนอแผนดน ตาย อย, สตวทงหลาย ชอวาตายในประเทศทไมเคยตาย ยอมไมม ดวย ประการฉะน. สวนพระเถระทงหลาย เชนพระอานนทเถระ ยอมปรนพพาน ในประเทศทสตวไมเคยตาย. [การปรนพพานของพระอานนท] ดงไดสดบมา พระอานนทเถระ พจารณาดอายสงขารในกาล ทมอายได ๑๒๐ ป ทราบความทอายนนสนไปรอบ จงบอกวา "เรา จบปรนพพานในวนท ๗ แตวนน." บรรดามนษยผอยทฝงทง ๒ แหง แมนาโรหณ ทราบขาวนนแลว ผทอยฝงน กลาววา "พวกเรา ม อปการะมากแกพรเถระ, พระเถระจกปรนพพานในสานกของพวก เรา." ผทอยฝงโนนกกลาววา "พวกเรามอปการะมากแกพระเถระ, พระเถระจกปรนพพานในสานกของพวกเรา." พระเถระฟงคาของชน เหลานนแลว คดวา "แมพวกชนผทอยฝงทง ๒ กมอปการะแกเรา ทงนน, เราไมอาจกลาววา 'ชนเหลานไมมอปการะ' ได, ถาเรา


จกปรนพพานทฝงน, ผอยฝงโนนจากทาการทะเลาะกบพวกฝงน เพอจะ ถอเอา (อฏฐ) ธาต; ถาเราจกปรนพานทฝงโนน, พวกทอยฝงน กจกทาเหมอนอยางนน ; ความทะเลาะแมเมอจะเกด กจกเกดขนอาศย เราแนแท, แมเมอจะสงบ กจะสงบอาศยเราเหมอนกน" ดงนแลว กลาวา "ทงพวกทอยฝงนยอมมอปการะแกเรา, ทงพวกทอยฝงโนน กมอปการะแกเรา, ใคร ๆ ชอวาไมมอปการะไมม; พวกทอยฝงน จงประชมกนทฝงนแหละ, พวกทอยฝงโนนกจะประชมกนทฝงโนน แหละ." ในวนท ๗ แตวนนน พระเถระนงโดยบลลงกในอากาศ ประมาณ ๗ ชวลาตาล ในทามกลางแหงแมนา กลาวธรรมแกมหาชน แลวอธษฐานวา "ขอสรระของเราแตกในทามกลาง, สวนหนง จงตกฝงน, สวนหนงจงตกฝงโนน" นงอยตามปกตนนแหละ เขาสมาบตมเตโชธาตเปนอารมณ. เปลวไฟตงขนแลว. สรระแตกแลว ในทามกลาง, สวนหนงตกฝงน; สวนหนงตกทฝงโนน. มหาชน รองไหแลว. เสยงรองไห ไดเปนราวกะวาเสยงแผนดนทรด นาสงสาร แมกวาเสยงรองไหในวนปรนพพานแหงพระศาสดา. พวกมนษยรองไห ราไรอยตลอด ๔ เดอน เทยวบนเพออยวา "เมอพระเถระผรบ บาตรจวรของพระศาสดายงดารงอย, ไดปรากฏแกพวกเรา เหมอนการ ทพระศาสดายงทรงพระชนมอย, บดน พระศาสดาของพวกเรา ปรนพพานแลว." [พระศาสดาสนทนากบตสสสามเณร] พระศาสดา ตรสถามสามเณรอกวา "ตสสะ เธอไมกลวในเพราะ


เสยงแหงสตวทงหลายมเสอเหลองเปนตน ในชฏปานหรอ ?" สามเณรกราบทลวา "ขาแตพระผมพระภาค ขาพระองคยอม ไมกลว, กแลอกอยางหนง ชอวาความยนดในปา ยอมเกดขนแก ขาพระองค เพราะฟงเสยงแหงสตวเหลานน" แลวกลาวพรรณนา ปาดวยคาถาประมาณ ๖๐. ครงนน พระศาสดาตรสเรยกสามเณรนนวา "ตสสะ." สามเณร. อะไร ? พระเจาขา. พระศาสดา. พวกเราจะไป, เธอจกไปหรอจกกลบ ? สามเณร. เมออปชฌายะของขาพระองค พาขาพระองคไป, ขาพระองคจกไป, เมอใหขาพระองคกลบ, ขาพระองคกจกกลบ พระเจาขา. พระศาสดา เสดจหลกไปกบภกษสงฆ. แตอธยาศยของ สามเณรใครจะกลบอยางเดยว. พระเถระทราบอธยาศยนน จง กลาววา "ตสสะ ถาเธอใครจะกลบ, กจงกลบเถด." สามเณร ถวายบงคมพระศาสดาและไหวภกษสงฆแลวกลบ. พระศาสดา ได เสดจไปยงเชตวนแลวเทยว. [พวกภกษสรรเสรญสามเณร] การสนทนาของภกษทงหลาย เกดขนในโรงธรรมวา "นา อศจรรยหนอ ตสสสามเณร ทากรรมทบคคลทาไดยาก; จาเดม แตถอปฏสนธ พวกญาตของเธอ ไดถวายขาวปายาสมนานอยแก ภกษประมาณ ๕๐๐ ในมงคล ๗ ครง, ในเวลาบวชแลว กไดถวาย


ขาวมธปายาสมนานอยเหมอนกน แกภกษสงฆมพระพทธเจาเปน ประธาน ภายในวหารสน ๗ วน, ครงบวชแลว ในวนท ๘ เขาไป สบาน ไดบณฑบาตพนหนงกบผาสาฎกพนหนง โดย ๒ วนเทานน, วนรงขน ไดผากมพลพนหนง, ในเวลาเธออยในทน ลาภและสกการะ มากกเกดขนแลว ดวยประการฉะน, บดน เธอทงลาภและสกการะ เหนปานนเสย แลวเขาไปสปา ยงอตภาพใหเปนไปดวยอาหารทเจอ กน; สมเณรทากรรมททาไดโดยยากหนอ." [ขอปฏบต ๒ อยาง] พระศาสดา เสดจมาแลว ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงสนทนากนดวยเรองอนใดหนอ ?" เมอภกษเหลานน กราบทลวา "ดวยเรองชอน" จงตรสวา "อยางนน ภกษทงหลาย ชอวาขอปฏบตอนเขาไปอาศยลาภนนเปนอยางอน, ขอปฏบตอนยง สตวใหถงพระนพพาน เปนอยางอน; กอบาย๑ ๔ มประตอนเปด แลวนนแล ตงอย เพอภกษผรกษาขอปฏบตอนเขาไปอาศยลาภ ดวยสามารถแหงการสมาทานธดงค มการอยปาเปนตน ดวยหวงวา 'เราจกไดลาภดวยการปฏบตอยางน' สวนภกษผละลาภและสกการะ อนเกดขน ดวยขอปฏบตอนยงสตวใหถงพระนพพานแลวเขาไปสปา เพยรพยายามอย ยอมมเอาพระอรหตไวได" ดงนแลว เมอจะ ทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- ๑. นรก ตรจฉาน เปรต อสรกาย.


"กขอปฏบตอนเขาไปอาศยลาภเปนอยางอน, ขอ ปฏบตอนยงสตวใหถงพระนพพาน เปนอยางอน (คนละอยาง), ภกษผเปนสาวกของพระพทธเจา ทราบเนอความนนอยางนแลว ไมพงเพลดเพลน สกการะ พงตามเจรญวเวก." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา อา ห ลาภปนสา ความวา ชอวาขอปฏบตอนเขาไปอาศยลาภนเปนอยางอนแล; ขอ ปฏบตอนยงสตวใหถงพระนพพาน เปนอยางอน (เปนคนละอยาง). จรงอย อนภกษผจะใหลาภเกดขน ควรทาอกศลกรรมหนอยหนง. การ คดกายเปนตน นาทเธอจะพงทา. ดวยวา ในกาลใดภกษทาการคด บางอยางบรรดาคดกายเปนตน, ในกาลนนลาภยอมเกดขน. กเมอภกษ หยอนมอลงตรง ๆ ในถาดเขาปายาสไมทาใหงอแลวยกขน, มอเปน แตเพยงเปอนเทานน, แตเมอหยอนลง ทาใหงอแลวยกขน, มอยอม ชอนกอนขาวปายาสออกมาไดแท; ลาภและสกการะยอมเกดขนใน คราวทาการคดกายเปนตนอยางน. นจดเปนขอปฏบตอนเขาไปอาศย ลาภทไมชอบธรรม. แตลาภทเกดขนดวยเหตเหนปานน คอ "การถง พรอมดวยอปธ๑ การทรงไวซงจวร (การครองจวร) ความเปนพหสต ความมบรวาร การอยปา" ชอวาประกอบดวยธรรม. กภกษผบาเพญ ๑. อปธสมปทา ฉบบยโรปเปน อปสมปทา. คาวาอปธ เปนชอของกเลสกม ของรางกายกม ในทนเปนชอของรางกาย อปรสมปทา จงหมายถงรปสมบต.


ขอปฏบตอนยงสตวใหถงพระนพพาน พงละการคดกายเปนตนเสย, อนภกษผบาเพญขอปฏบตอนยงสตวใหถงพระนพพาน ไมใชคนบอด เปนเหมอนคนบอด ไมใชคนใบเปนเหมอนคนใบ ไมใชคนหนวกเปน เหมอนคนหนวก จงควร, การเปนคนไมโออวด ไมมมายา จงควร. บทวา เอวเมต เปนตน ความวา ภกษชอวาเปนสาวก เพราะ อรรถวาเกด ในทสดแหงการฟง หรอเพราะอรรถวาฟง โอวาทและ อนสาสน ของทานผชอวา พทธะ เพราะอรรถวาตรสรสงขตธรรมแล อสงขตธรรมทงหมด ทราบขอปฏบตเปนเครองยงลาภใหเกดขน และ ขอปฏบตยงสตวใหถงพระนพพานนน อยางนแลว ไมพงเพลดเพลน สกการะคอปจจย๑ ๔ อนไมชอบธรรม คอไมพงหามสกการะอน ชอบธรรมนนนนแล พงเจรญวเวก มกายวเวกเปนตน. บรรดาวเวกเหลานน ความเปนผมกายโดยเดยว ชอวากาย- วเวก, สมาบต๒ ๘ ชอวาจตตวเวก. พระนพพาน ชอวาอปธวเวก๓. บรรดาวเวกเหลานน กายวเวก ยอมบรรเทาความคลกคลดวย หม, จตตวเวก ยอมบรรเทาความหมกหมมดวยกเลส, อปธวเวก ยอมบรรเทาซงความเกยวของดวยสงขาร; กายวเวก ยอมเปนปจจย แหงจตตวเวก, จตตวเวก ยอมเปนปจจยแหงอปธวเวก, สมจรงดง คาทพระสารบตรเถระแมกลาวไววา "กายวเวกของผมกายสงบแลว ๑. จวร บณฑบาต เสนาสนะ คลานเภสช. ๒. รปฌาน ๔ อรปฌาน ๔ ความพสดาร ดในธรรมวภาคปรเฉทท ๒. ๓. อปธม ๔ คอ ขนธปธ, กเลสปธ, อภสงขารปธ, กามคณปธ.


ยนดยงแลวในการออกบวช, จตตวเวกของผมจตบรสทธแลว ถง ความผองแผวอยางยง, และอปธวเวกของบคคลผไมมอปธ ถงพระ นพพาน๑" พงเจรญ คอ พงพอกพน อธบายวา พงเขาไปสาเรจ วเวก ๓ นอย. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระวนวาสตสสเถระ จบ. พาลวรรค วรรณนา จบ. วรรคท ๕ จบ. ๑. ข. มหา. ๒๙/๑๗๒.

บาลี 21 80

Documents