บาลี 01 80

ประโยค๑ - บาลไวยกรณ สมญญาภธานและสนธ - หนาท 1

คานา วธแสดงไวยากรณของตนตภาษา [ ภาษามแบบแผน ] นน นกปราชญทงหลายไดจดไวเปนหมวดหมละมายคลายคลงกน จนให สนนษฐานไดวา ภาษาเหลานคงจะมอรยกภาษาเปนมลเดม จะขอ กลาวยอ ๆ แตภาษาทขาพเจาไดทราบอยบางเลกนอย คอบาลภาษา ๑ สนสกฤตภาษา ๑ องกฤษภาษา ๑ ในภาษาทง ๓ นน ในบาล ภาษา นกปราชญทานจดไวยากรณเปนหมวด ๆ กน ๙ หมวด ดงน อกขรวธ แสดงอกษรพรอมทงฐานกรณเปนตน ๑ สนธ ตออกษร ทอยในคาอน ใหเนองเปนอนเดยวกน ๑ นาม แจกชอคน, สตว, ท, สงของตาง ๆ, สพพนาม แจกศพท ทสาหรบใชแทนนามท ออกชอแลว เพอจะไดไมเรยกซาใหรกโสต ๒ อยางนพรอมทงลงคะ วจนะ วภตต ๑ สมาสยอนามตงแต ๒ ขนไป ใหเปนบทเดยวกน ๑ ตทธต ใชปจจยแทนศพทใหนอยลง มเนอความไดเตมท ๑ อาขยาต แจกกรยาศพท พรอม วจนะ บรษ วภตต กาล บอก กตต กรรม และภาพ ๑ กฤต ใชปจจยเปนเครองกาหนดรสาธนะหรอ กาล ๑ อณณาท มวธใชปจจยคลายกฤต แตมกเปนปจเจกปจจย โดยมาก ๑ การก แสดงลกษณะของคาพด ๑ ถานบรวมทง ฉนทลกษณะททานจดไว เปนหมวดหนงตางหาก มไดสงเคราะหเขา ในมลไวยากรณกเปน ๑๐ หมวด. ในสนสกฤตภาษา กไมสจะตางจากบาลภาษา ตางกนเลก นอย ในสนสกฤต มวจนะเปน ๓ คอ เอกวจนะ คาพดถงคง หรอ


ของสงเดยว ๑ ทววจนะ คาพดถงคนหรอของ ๒ สง ๑ พหวจนะ คาพดถงคนหรอของมาก ๑. สวนในบาลภาษามวจนะแต ๒ คอ เอกวจนะ ๑ พหวจนะ ๑ และในภาษาสนสกฤตมวภตตอาขยาต ๑๐ หม ในบาลภาษามแต ๘ หมเปนตน. ในองกฤษภาษา นกปราชญชาว ประเทศนน แบงไวยากรณ ( GRAMMAR ) ของตน เปน ๔ สวน เรยกชอวา ORTHOGRAPHY สอนใหวาและเขยนถอยคานน ๆ ใหถกตองตามตวอกษรเหมอนกบอกขรวธในบาลภาษา ๑ ETYMO- LOGY แสดงประเภทแหงถอยคานน ๆ ทออกจากตนเดมของตน ๆ เหมอนกบนามเปนตนในบาลภาษา ๑ SYNTAX เรยบเรยงมาตรา แหงถอยคานน ๆ ทกลาวมาในเอตโมโลย สวนท ๑ แลว ใหเปนประโยค เหมอนกบการกในบาลภาษา ๑ PROSODY แสดงวธอานเสยง หนก เบา ยาว สน ดง คอย หยดตามระยะทสมควร และวธแตงโคลง กลอน เหมอนกบฉนทลกษณะในบาลภาษา ๑ แตในเอตโมโลยสวน ท ๒ นน แบงออกเปนวจนวภาค ๙ สวน คอ NOUN คาพดทเปน ชอคน , ท, และสงของ ตรงกนกบนามศพท ๑ ADJECTIVE คาพด สาหรบเพมเขากบนามศพท เพอจะแสดงความดหรอชวของนามศพทนน ตรงกบคณศพทหรอบทวเศษ ๑ ARTICLE คาพดสาหรบนาหนา นามศพท เพอเปนเครองหมายนามศพท ทคนพดและคนเขยน นยมและไมนยม อาการคลายกบ เอก ศพท ต ศพท ทสาเรจรป เปน เอโก เปน โส แตจะวาเหมอนแทกไมได เพราะอาตกล A หรอ AN ทานไมไดสงเคราะหเขาในสงขยา มคาใชในสงขยาท


แปลวาหนงตางหาก สวนเอกศพทน สงเคราะหเขาในสงขยา และ อาตกล THE เลา กไมเหมอน ต ศพทแท เพราะมคาอนทใชเหมอน ต ศพท อนง เอก ศพทและ ต ศพทนน เปนศพทนาม อาตกลน ทานมไดสงเคราะหเขาในศพทนาม แตนกปราชญทงหลายชนหลง ๆ พจารณาเหนวา อาตกลน ไมตางอะไรกบคณศพท [ คาพดท ๒ ] ไมควรจะยกเปนแผนกหนงตางหาก จงสงเคราะหเขาเสยในคณศพท คงเหลอวจนวภาคแต ๘ สวนเทานน ๑, PRONOUN คาพดสาหรบใช แทนนามศพท เพอจะไดไมซง ๆ ซาก ๆ อนเปนทราคาญโสต ตรงกน กบสพพนาม ๑, VERB กรยาศพทพรอมวจนะ ( NUMBER ),บรษ ( PERSON ) วภตต ( MOOD ) กาล ( TENSE ) จดเปนสกมมธาต กตตกรยา ( ACTIVE VERB ) กมมกรยา ( PASSIVE VERB ) อกมมธาต ( NEUTER VEREB ) อพยยกรยา ( INFINITIVE ) กฤตกรยา ( PARTICIPLE ) ๑ , ADVERB คาพดสาหรบเพมเขากบ กรยาศพทและคณศพท บางทกบแอดเวบเอง เพอจะแสดงศพทเหลานน วาเปนอยางไร ดหรอชว เรวหรอชา เปนตน เหมอนคณศพท สาหรบเพมเขากบนามศพทฉะนน ตรงกบกรยาวเศษ และอพยยศพท และอปสค ๑, PREPOSITION เปนวภตตสาหรบวางหนานามศพท หลงกรยาศพทดวยกน เพอจะแสดงใหศพทนนมเนอความ เนองกน แสดงอทาหรณในภาษาสยามเหมอนหนงวาศพทคอ เสอคน มความเปน ๒ อยาง ครนลง เปรโปสชน คอ ของ หนานามศพท คอ คน กไดความเปนอนเดยวกนวา " เสอของคน " จะเทยบ


ดวยบาลภาษา หรอ สนสกฤตภาษา กไมชดความ เพราะภาษาทง ๒ ไมใชเปรโปสชนตรง เหมอนภาษาองกฤษและภาษาสยามของเรา ใชเปลยนทสดนามศพทนน ๆ เอง ตามความทจะตองลงเปรโปสชน เหมอนภาษาลตนและภาษาครก แตขาพเจาเหนหนงสอไวยากรณบาล และสนสกฤต ทนกปราชญชาวยโรปแตงไว ทานแสดงเปรโปสชนวา เปนอปสค ขาพเจายงจบเหตไมได เพราะเหนวธทใช เปรโปสชน ใน ภาษาองกฤษอยางหนง ใชวธอปสคในภาษาบาลอยางหนง ไมเหมอน กน ถาจะเทยบแลว เหนวาอปสคคลายแอดเวบ คอกรยาวเศษ เพราะนาหนากรยา เพอจะแสดงกรยานนใหดขนหรอใหชวลง จะเหน งายกวา ๑, CONJUNCTION คาพดสาหรบตอศพทหรอประโยคให เนองกน ตรงกบนบาตบางพวกม จ และ วา เปนตน ทนกปราชญ ชาวยโรปใหชอวา PARTICLE OR INDECLINABLE ๑, INTERJECTION คาพดสาหรบแสดงความอศจรรยหรอความตกใจ ตรงกนกบนบาตบางพวกม อโห เปนตน. เอตโมโลย สวนท ๒ ทานแจกออกไปเปน ๙ อยางบาง ๘ อยางบาง ดงน.


บาลไวยากรณ บาลไวยากรณนแบงเปน ๔ ภาคกอน คอ อกขรวธ ๑ วจวภาค ๑ วากยสมพนธ ๑ ฉนทลกษณะ ๑. [ ๑ ] อกขรวธ วาดวยอกษร จดเปน ๒ คอ สมญญาภธาน แสดงชออกษร ทเปนสระ และพยญชนะ พรอมทงฐานกรณ ๑ สนธ ตออกษรทอยในคาอน ใหเนองเปนอนเดยวกน. [ ๒ ] วจวภาค แบงคาพดออกเปน ๖ สวน คอ นาม ๑ อพยยศพท ๑ สมาส ๑ ตทธต ๑ อาขยาต ๑ กฤต ๑. [ ๓ ] วากยสมพนธ วาดวยการก และประพนธผกคาพดท แบงไวในวจวภาค ใหเขาเปนประโยคอนเดยวกน. [ ๔ ] ฉนทลกษณะ แสดงวธแตงฉนท คอคาถาทเปน วรรณพฤทธและมาตราพฤทธ. --------------------- อกขรวธ ภาคท ๑ สมญญาภธาน [ ๑ ] เนอความของถอยคาทงปวง ตองหมายรกนดวยอกขระ เมออกขระวบตแลว กเขาใจเนอความยาก เพราะฉะนน ความเปน ผฉลาดในอกขระ จงมอปการะมาก คาวาอกขระ ๆ นน วาตามท นกปราชญทานประสงค กเปน ๒ อยาง เปนเสยงอยาง ๑ เปน


หนงสออยาง ๑ มเนอความเปนอนเดยวกน เสยงกด ตวหนงสอ กด ทเปนของชาตใด ภาษาใด กพอใชไดครบสาเนยง ในชาตนน ภาษานน ไมบกพรอง ถาจะกลาวหรอเขยนสกเทาใด ๆ กคงใช เสยง หรอตวหนงสออยเทานนเอง เสยงและตวหนงสอนน มได สนไปเลย และไมเปนของแขง ทจะใชในภาษานนยาก เหมอน หนงเสยงและตวหนงสอของชาตอน จะเอามาใชในภาษาอนจากภาษา นนยาก เปนของชาตไหนภาษา กใชไดพอสมควรแกชาตนน ภาษานน ไมขดของ เพราะฉะนน เสยงกด ตวหนงสอกด ชอวา อกขระ แปลวา ไมรจกสนอยาง ๑ ไมเปนของแขงอยาง ๑. [ ๒ ] อกขระทใชในบาลภาษานน ๔๑ ตว คอ อ อา อ อ อ อ เอ โอ ๘ ตวนชอสระ, ก ข ค ฆ ง, จ ฉ ช ฌ , ฏ ฑ ฒ ณ, ต ถ ท ธ น, ป ผ พ ภ ม, ย ร ล ว ส ห ฬ ๓๓ ตวนชอพยญชนะ. [ ๓ ] ในอกขระ ๔๑ ตวนน อกขระเบองตน ๘ ตว ตงแต อ จนถง โอ ชอสระ ออกเสยงไดตามลาพงตนเอง และทาพยญชนะ ใหออกเสยงได, สระ ๘ ตวน ชอนสสย เปนทอาศยของพยญชนะ บรรดาพยญชนะ ตองอาศยสระ จงออกเสยงได ในสระ ๘ ตวนน สระมมาตราเบา ๓ ตว คอ อ อ อ ชอ รสสะ มเสยงสน เหมอน คาวา อต คร, สระอก ๕ ตว อนจากรสสะ ๓ คอ อา อ อ เอ โอ ชอทฆะ มเสยงยาว เหมอนคาวา ภาค วธ เสโข เปนตน, แต เอ โอ ทมพยญชนะสงโยค คอซอมกนอยเบองหลงทานกลาววา เปนรสสะ


เหมอนคาวา เสยโย โสตถ เปนตน, สระทเปนทฆะลวน และสระ ทเปนรสสะมพยญชนะสงโยค และนคคหตอยเบองหลง ชอคร ม เสยงหนก เหมอนคาวา ภปาโล เอส มนสสนโท โกเสยย เปนตน, สระทเปนรสสะลวน ไมมพยญชนะสงโยค และนคคหตอย เบองหลง ชอลห มเสยงเบา เหมอนคาวา ปต มน เปนตน. สระนน จดเปนคได ๓ ค อ อา เรยกวา อวณโณ, อ อ เรยกวา อวณโณ, อ อ เรยกวา อวณโณ, เอ โอ ๒ ตวน เปนสงยตตสระ ประกอบเสยงสระ ๒ ตวเปนเสยงเดยวกน ตรงกบคาองกฤษเรยกวา DIPHTHONG อ กบ อ ผสมกนเปน เอ, อ กบ อ ผสมกน เปน โอ, เพราะฉะนน สระ ๒ ตวน จงเกดใน ๒ ฐานตามทแสดงไว ขางหนา [ ๖ ]. พยญชนะ [ ๖ ] อกขระทเหลอจากสระนน ๓๓ ตว ม ก เปนตน มนคคหต เปนทสด ชอพยญชนะ คาวาพยญชนะนน แปลวา ทาเนอความให ปรากฏ อกขระเหลานเปนนสสต ตองอาศยสระจงออกเสยง ไดกจรงอย ถงกระนนกทาเนอความใหปรากฏชด จนถงเขาใจ ความได แตลาพงสระเอง แมถงออกเสยงได ถาพยญชนะไม อาศยแลว กจะมเสยงเหมอนกนไป แสดงเนอความไมชด ยากท จะสงเกตได เหมอนหนง จะถามวา " ไปไหนมา " ถาพยญชนะ ไมอาศยแลว สาเนยงกจะเปนตว อ เปนอยางเดยวกนไปหมดวา


" ไอ ไอ อา " ดงน ตอพยญชนะเขาอาศย จงจะออกเสยงปรากฏ ชดวา " ไปไหนมา " ดงน. พยญชนะ ๓๓ ตวน จดเปน ๒ พวก วรรค ๑, อวรรค ๑, วรรคจดเปน ๕ ก ข ค ฆ ง ๕ ตวน เรยกวา ก วรรค จ ฉ ช ฌ ๕ ตวน เรยกวา จ วรรค ฏ ฆ ฒ น ๕ ตวน เรยกวา ฏ วรรค ต ถ ท ธ น ๕ ตวน เรยกวา ต วรรค ป ผ พ ภ ม ๕ ตวน เรยกวา ป วรรค พยญชนะ ๒๕ ตวนเปนพวก ๆ กนตามฐานกรณทเกด ซงจะวาตอไป ขางหนา จงชอวรรค, พยญชนะ ๘ ตวน คอ ย ร ล ว ส ห ฬ เรยกวา อวรรค เพราะไมเปนพวกเปนหมกน ตามฐานกรณทเกด. [ ๕ ] พยญชนะ คอ เรยกวานคคหต ตามสาสนโวหาร, เรยกวา อนสาร ตามคมภรศพทศาสตร, มเนอความเปนอนเดยว กน, นคคหต แปลวา กดสระ หรอ กรณ คอ อวยวะททาเสยง เวลา เมอจะวาไมตองอาปากเกนกวาปรกต เหมอนวาทฆสระ. อนสาร แปลวา ไปตามสระ คอพยญชนะตวน ตองไปตาม หลงสระคอ อ อ อ เสมอ เหมอนคาวา อห เสต อกาส เปนตน, ถาไมมสระ กไมมทอาศย ทานเปรยบไววา นคคหตอาศยสระนน เหมอนนกจบตนไม ถาตนไมเปนตน ซงเปนทจบไมมแลว นกกจบ ไมไดฉะนน สาเนยงสระทนคคหตเขาอาศย จะแสดงไวขางหนา [ ๑๐ ]


ฐานกรณของอกขระ [ ๖ ] ฐานกรณเปนตนของอกขระ นกปราชญทานแสดงใน คมภรศพทศาสตร ยอบาง พสดารบาง ครนขาพเจาจะนามาแสดงใน ทนใหสนเชง กเหนวาจะพาใหผแรกศกษาฟนเฝอนกไป จะแสดง พอสมควร. ฐานทตงทเกดของอกขระม ๖ คอ กณโ คอ, ตาล เพดาน, มทธา ศรษะ กวา ปมเหงอก กวา, ทนโต ฟน, โอฏโ รม- ฝปาก, นาสกา จมก. อกขระบางเหลาเกดในฐานเดยว บางเหลา เกดใน ๒ ฐาน, อ อา, ก ข ค ฆ ง, ห, ๘ ตวนเกดในคอ เรยกวา กณชา, อ อ, จ ฉ ช ฌ , ย, ๗ ตวนเกดทเพดาน เรยกวา ตาลชา, ฏ ฑ ฒ ณ, ร ฬ, ๗ ตวนเกดในศรษะกวา ทปมเหงอกกวา เรยกวา มทธชา, ต ถ ท ธ น, ล ส, ๗ ตวนเกด ทฟน เรยกวา ทนตชา, อ อ, ป ผ พ ภ ม, ๗ ตวนเกดทรมฝปาก เรยกวา โอฏชา, นคคหตเกดในจมก เรยกวา นาสกฏานชา, อกขระเหลาน ยกเสยแตพยญชนะทสดวรรค ๕ ตว คอ ง ณ น ม เกดในฐานอนเดยว, เอ เกดใน ๒ ฐาน คอ คอและเพดาน เรยกวา กณตาลโชล, โอ เกดใน ๒ ฐาน คอ คอและรมฝปาก เรยกวา คณโฏโช, พยญชนะทสดวรรค ๕ ตว เกดใน ๒ ฐาน คอ ตาม ฐานของตน ๆ และจมก เรยกวา สกฏานนาสกฏานชา, ว เกดใน ๒ ฐาน คอ ฟนและรมฝปาก เรยกวา ทนโตฏโช, ห พยญชนะ ทประกอบดวยพยญชนะ ๘ ตว คอ ณ น ม ย ล ว ฬ ทาน


กลาววาเกดแตอก ทไมไดประกอบ เกดในคอตามฐานเดมของตน. [ ๗ ] กรณททาอกขระม ๔ คอ ชวหามชฌ ทามกลางลน ๑ ชวโหปคค ถดปลายลนเขามา ๑ ชวหคค ปลายลน ๑ สกฏาน ฐานของตน ๑. ทามกลางลน เปนกรณของขระทเปนตาลชะ, ถด ปลายลนเขามา เปนกรณของอกขระทเปนมทธชะ, ปลายลน เปน กรณของอกขระทเปนทนตชะ, ฐานของตนเปนกรณของอกขระทเหลอ จากน. เสยงอกขระ [ ๘ ] มาตราทจะวาอกขระนน ดงน สระสนมาตราเดยว, สระยาว ๒ มาตรา, สระมพยญชนะสงโยคอยเบองหลง ๓ มาตรา, พยญชนะทงปวงกงมาตรา, เหมอนหนงวาสระนนตวหนงกงวนาท ( ครง ซกน ) วาสระยาวตองวนาทหนง, วาสระทมพยญชนะสงโยค อยเบองหลงวนาทครง, วาพยญชนะควบกน เหมอน ตย ตงแต ตล ถง ย เทาสวนท ๔ ของวนาท ซงกาหนดระยะเสยงวนาทดงน กเปน การไมแนทเดยว เปนแตวาไวพอจะไดรจกระยะมาตราเทานน. [ ๙ ] สระ ๘ ตวนน, มเสยงไมตางกบภาษาของเรา เพราะ ฉะนน ไมตองแสดงโดยพศดาร ยอลงเปน ๒ คงมเสยงสนอยางหนง ๑ มเสยงยาวอยาง ๑ ตามทกลาวไวขางตน [ ๓ ] นนแลว. [ ๑๐ ] แมถงพยญชนะกมเสยงไมตางกนนก ทตางกน คอ ค ช ฑ ท พ ๕ ตวน เปนแตใหผศกษากาหนดพยญชนะทเปนโฆสะ และอโฆสะเปนตน อานใหถกตองดขนกวาแตกอน กจะเปนความ


เจรญวทยาของตน. พยญชนะแบงเปน ๒ ตามทมเสยงกองและไมกอง. พยญชนะทม เสยงกอง เรยกวาโฆสะ ทมเสยงไมกอง เรยกวาอโฆสะ พยญชนะท ๑ ท ๒ ในวรรคทง ๕ คอ ก ข, จ ฉ, ฏ , ต ถ, ป ผ, และ ส ๑๑ ตวน เปนอโฆสะ, พยญชนะท ๓ ท ๔ ๕ ในวรรคทงท ๕ คอ ค ฑ ง, ช ฌ , ฑ ฒ ฌ, ท ธ น, พ ภ ม, และ ย ร ล ว ห ฬ, ๒๑ ตวน เปน โฆสะ, นคคหต นกปราชญผรศพทศาสตร ประสงคเปนโฆสะ, สวน นกปราชญฝายศาสนา ประสงคเปนโฆสาโฆสวมตต พนจากโฆสะและ อโฆสะ, และเสยงของนคคหตนอานตามวธบาลภาษา มสาเนยงเหมอน ตว ง สะกด อานตามวธสนสกฤต มสาเนยงเหมอนตว ม สะกด. [ ๑๑ ] พยญชนะวรรคทเปนโฆสะและอโฆสะ กแบงเปน ๒ ตาม เสยงหยอนและหนก, พยญชนะทถกฐานของตนหยอน ๆ ชอสถล, พยญชนะทถกฐานของตนหนก บนลอเสยงดง ชอธนต, พยญชนะท ๑ ท ๓ ในวรรคทง ๕ เปนสถล, พยญชนะท ๒ ท ๔ ในวรรคทง ๕ เปนธนต, ในคมภรกจจายนเภทแสดงไววา พยญชนะทสดวรรค ๕ ตว กเปนสถล แตในคมภรทงหลายอน ทานมไดกลาว. [ ๑๒ ] เมอผศกษากาหนดจาโฆสะ อโฆสะ สถล ธนต ไดแลว พงรเสยงดงน พยญชนะทเปนสถลอโฆสะ มเสยงเบากวาทกพยญชนะ, ธนตอโฆสะ มเสยงหนกกวาสถลอโฆสะ. สถลโฆสะ มเสยงดงกวา ธนตอโฆสะ, ธนตโฆสะ มเสยงดงกองกวาสถลโฆสะ, เปนชน ๆ ดงน.


พยญชนะสงโยค [ ๑๓ ] ลกษณะทจะประกอบพยญชนะซอนกนไดนน ดงน ใน พยญชนะวรรคทงหลาย พยญชนะท ๑ ซอนหนาพยญชนะท ๑ และ ท ๒ ในวรรคของตนได, พยญชนะท ๓ ซอนหนาพยญชนะท ๓ และ ท ๔ ในวรรคของตนได, พยญชนะท ๕ สดวรรค ซอนหนาพยญชนะ ในวรรคของตนไดทง ๕ ตว ยกเสยงแตตว ง ซงเปนตวสะกดอยางเดยว, มไดมสาเนยงในภาษาบาล ซอนหนาตวเองไมได, พยญชนะวรรค ทซอนกนดงนกด ตว ย ล ส ซอนกน ๒ ตวกด ไมมสระคน, พยญชนะตวหนา เปนตวสะกดของสระทอยหนาตน ไมออกเสยง ผสมดวยพยญชนะตวหลง สวนพยญชนะตวหลง อาศยสระตวหนา ออกสาเนยง เมอพยญชนะตวใดสะกด จะมเสยงเปนอยางไรนน ก เหมอนกบคาของเรา ไมตองกลาว แปลกกนแตในภาษาของเรา ตว ร ใชสะกด และมสาเนยงเปนกน เหมอนคาวา " นคร " เรา อานกนวา " นคอน " เปนตน เปนตวอยาง ในตนตภาษาทงปวง ตว ร ไมเปนตวสะกดมเสยงเปน กน เลย. [ ๑๔ ] พยญชนะ ๔ ตว คอ ย ร ล ว ถาอยหลงพยญชนะ ตวอน ออกเสยงผสมกบพยญชนะตวหนา, ตว ส มสาเนยงเปน อสมะ ไมมคาเทยบในภาษาของเรา มแตภาษาองกฤษ เหมอน คาวา AS เปนตน แมถงเปนตวสะกดของสระตวหนาแลว กคงมเสยง ปรากฏหนอยหนง ประมาณกงมาตราของสระสน พอใหรไดวาตว ส สะกด ไมออกเสยงเตมท เหมอนอาศยสระ, ตว ห นน ถาอยหนา


พยญชนะอน กทาใหสระทอยขางหนาตน ออกเสยงมลมมากขน เหมอนคาวา พรหม ถาพยญชนะ ๘ ตว ณ น ม, ย ล ว ฬ, นาหนา มสาเนยงเขาผสมพยญชนะนน. [ ๑๕ ] ขอทวาไวขางตนวา พยญชนะทงปวงกงมาตรานน วา ตามททานแสดงไวโดยไมแปลกกน ถาจะแสดงใหพสดารสกหนอย ตามวธนกปราชญชาวตะวนตกจดแบงไวนน เหนวา พยญชนะวรรค ทงปวง เปนมคะพยญชนะ MUTES ไมมมาตราเลย เพราะจะรวมเขา กบพยญชนะวรรคตวใดตวหนงลงในสระเดยวกน ออกเสยงผสมกบ ไมได เปนไดอยแตตวสะกดอยางเดยว, สวนพยญชนะ คอ ย ร ล ว ส ห ฬ ๗ ตวน เปนอฑฒสระ มเสยงกงสระ คอ กงมาตรา เพราะพยญชนะเหลาน บางตวกรวมลงในสระเดยวกนดวยพยญชนะ อน ออกเสยงพรอมกนได บางตว แมเปนตวสะกด กคงออกเสยง หนอยหนง พอใหรไดวาตวนนสะกด ลาดบอกขระ [ ๑๖ ] การเรยงลาดบอกขระนน ไมสเปนอปการะแกผทแรก ศกษา ถงกระนน กเปนเครองประดบปญญาไดอยางหนง จงได แสดงไวในทน ในคมภรมขมคคสารทปน ทานแสดงลาดบแหง อกขระไวดงน อกขระ ๔๑ ตว แมตางกนโดยฐานทเกดเปนตน ก เปน ๒ อยาง คอ เปนนสสยอยาง ๑ เปนนสสตอยาง ๑ สระทเปน ทอาศยของพยญชนะ ชอนสสย, พยญชนะอนอาศยสระ ชอนสสต


เมอจะเรยงอกขระใหเปนลาดบ จาจะตองเรยงนสสยไวกอน ทานจง เรยงสระกอน กสระนนเลา กเปน ๒ อยาง เกดในฐานเดยวบาง เกดใน ๒ ฐานบาง, ควรจะเรยงสระทเกดในฐานเดยวกอน กสระท เกดในฐานเดยวนนเปน ๓ อยาง กณฐชะ เกดในคออยาง ๑ ตาลชะ เกดทเพดานอยาง ๑ โอฏฐชะ เกดทรมฝปากอยาง ๑ สระทเกดใน ฐานเดยว ทจาจะตองเรยงกอนนน ทานกเรยงไปตามลาดบฐานท เกด ตงตนแตคอ ถดมากถงเพดาน ตอมาจงถงรมฝปาก ในสระ ทเกดในฐานเดยว ซงไปตามลาดบฐานดงนนน รสสสระเปนลห มเสยงเบา ทฆสระเปนคร มเสยงหนก ควรเรยงลหกอน ทานจง เรยงลหกอน ครภายหลง ในสระทเกดใน ๒ ฐาน ทานเรยงตว เอ ไวกอน ตว โอ ไวภายหลง เพราะ เอ เกดในฐานทง ๒ ทตง อยกอน คอ คอและเพดาน, ตว โอ เกดในฐานทงอยภาย หลง คอ คอและรมฝปาก นเปนลาดบสระ. [ ๑๗ ] สวนพยญชนะกเปน ๒ เปนวรรค ๑.เปนอวรรค ๑. ทานเรยงพยญชนะวรรคไวกอน พยญชนะทมใชวรรคไวหลง เพราะ พยญชนะวรรคมากกวาพยญชนะทมใชวรรค ใหรจกลาดบของ พยญชนะวรรคทง ๕ ตามลาดบฐานดงน ฐาน คอ คอ เปนตน ถดมา เพดาน ปมเหงอก ฟน รมฝปาก เปนลาดบกนไป ทาน จงเรยง ก วรรคไวตน ตอไป จ วรรค ฏ วรรค ต วรรค ป วรรค เปนลาดบไป แมถงอกขระในวรรคเลากเปน ๒ โฆสะอยาง ๑ อโฆสะ อยาง ๑ แมถงควรจะเรยงโฆสะไวกอน เพราะมากกวากจรงอย ถง


กระนน พยญชนะทเปนโฆสะเสยงหนกกวา พยญชนะทเปนอโฆสะ เสยงเบา จาจะตองเรยงพยญชนะททมเสยงเบากอน เรยงพยญชนะท มเสยงหนกไวภายหลง ทานจงไดเรยงอโฆสะไวกอน โฆสะไวภาย หลง, ในพยญชนะทมใชวรรคกเปน ๒ คอ โฆสะและอโฆสะ ย ร ล ว ห ฬ ๖ ตวนเปนโฆสะ ส เปนอโฆสะ ในทนโฆสะมากกวา อโฆสะ มแตตวเดยวเทานน ทานจงเรยงโฆสะไปตามลาดบฐานทเกดเสยกอน ไมเรยงเหมอนพยญชนะในวรรค ตอนนจงอโฆสะ แต ห เพราะเปน โฆสะและกณฐชะ ควรจะเรยงไวกอนกจรง ถงกระนน พงเหนวา ทานเรยงไวผดลาดบ เพอจะใหรวา แมเรยงไปตามลาดบกคงผดลาดบ [ เหตผลทเรยงตว ห ตอตว ส น ทานแสดงไวไมวเศษอยางน นก ปราชญควรพจารณาด ] นกปราชญซงรคมภรศพทศาสตรทงหลาย กลาวตว ฬ ทาวการใหเปนตว ฑ ในทนทานกลาวไวตางหาก สวน อาจารยผทาสตรเลาเรยน [ มใชพระสตรในพระไตรปฏก ประสงค เอาสตรเชนในมล ] กลาวตว ล ในทตว ฬ พยญชนะ คอ ฬ น แมถงทานไมไดพจารณาวาเปนโฆสะหรออโฆสะ กอาจรไดตาม วจารณ ล เพราะตงอยในฐานเปนตว ล แตในคมภรศพทศาสตร ทานหมายเอาเปนตว ฑ ไมกลาวไวตาง เพอจะใหรวา ชนทงปวง ไมกลาวเหมอนกน บางพวกกกลาวตว ล ในทตว ฬ นน บางพวก กลาวตว ฑ ในทตว ฬ นน เพราะเปนมทธชะและโฆสะ ดงน ควรจะ เรยงไวในลาดบแหง ร แตทานมาเรยงไวหลง [ ขอนกควรวจารณ หรอเพราะเปนพยญชนะทนยมเอาเปนแนไมไดเหมอนพยญชนะอน จง


เรยงไวเสยขางหลง ] นคคหตทานเรยงเอาไวในทสดของพยญชนะ ทงปวงทเดยว เพราะไมมเสยง ไมมพวก และพนจากโฆสะอโฆสะ นเปนลาดบพยญชนะ. จบสมญญาภธานแตเทาน.


สนธ [ ๑๘ ] ในบาลภาษา มวธตอศพทและอกขระ ใหเนองกนดวย อกขระ เพอจะยนอกขระใหนอยลง เปนการอปการะในการแตงฉนท และใหคาพดสละสลวย เรยกสนธ แตมใชสมาส ทยนบทมวภตต หลาย ๆ บทใหเปนบทเดยวกน ซงจกลาวในวจวภาคขางหนา. การตอม ๒ คอ ตอศพททมวภตต ใหเนองดวยศพททมวภตต เหมอน จตตาโร อเม ตอเขาเปน จตตาโรเม เปนตนอยาง ๑ ตอบทสมาส ยออกษรใหนอยลง เหมอน กต อปกาโร ตอเขา เปน กโตปกาโร เปนตนอยาง ๑. ในทน ขาพเจาประสงคจะใหผศกษา เรยนแตวธอกขระ ดวยอกขระอยางเดยวเทานน ยงไมประสงคจะใหเขาใจเนอความ ของคาทเขยนเปนอทาหรณไว ซงเปนเหตใหเนนชา จงมไดแปล เนอความไวดวย เพราะยงไมเปนสมยทจะควรเรยนใหเขาใจเนอ ความกอน กการตออกขระดวยอกขระนน จดเปน ๓ ตามความท เปนประธานกอน คอสระสนธ ตอสระ ๑ พยญชนะสนธ ตอ พยญชนะ ๑ นคคหตสนธ ตอนคคหต ๑, สนธกรโยปกรณ วธ เปนอปการะแกการทาสนธ ๘ อยาง โลโป ลบ ๑ อาเทโส แปลง ๑ อาคโม ลงตวอกษรใหม ๑ วกาโร ทาใหผดจากของเดม ๑ ปกต ปรกต ๑ ทโฆ ทาใหยาว ๑ รสส ทาใหสน ๑ ส โโค ซอนตว ๑.


สระสนธ [ ๑๙ ] ในสระสนธ ไดสนธกรโยปกรณเบองตนครบทง ๘ ขาด แต ส โโค อยางเดยว. โลโป ทตนม ๒ คอ ลบสระหนา ๑ ลบ สระหลง ๑. สระทสดของศพทหนา เรยกสระหนา สระหนาของ ศพทหลง เรยกสระเบองปลาย หรอสระหลง เมอสระทง ๒ นไมม พยญชนะอนคนในระหวาง ลบไดตวหนง ถาพยญชนะคน ลบ ไมได ลบสระเบองตน ทานวางอทาหรณไวดงน ยสส-อนทรยาน, ลบสระหนา คอ อ ในทสดแหงศพท ยสส เสย สนธเปน ยสสนทรยาน, โนห -เอต ลบสระหนา คอ อ ทสดแหงศพท โนห เสย สนธเปน โนเหต, สเมต-อายสมา ลบสระหนาคอ อ ทสดแหงศพท สเมต เสย สนธเปน สเมตายสมา. ในอทาหรณเหลาน สระหนาเปนรสสะ สระเบองปลาย อยหนาพยญชนะสงโยคบาง เปนทฆะบาง จงเปน แตลบสระหนาอยางเดยว ถาสระทง ๒ เปนรสสะมรปเสมอกน คอ เปน อ หรอ อ หรอ อ ทง ๒ ตว เมอลบแลวตองทาสระทไมได ลบดวยทฆะสนธทแสดงไวขางหนา เหมอน อ. วา ตตร-อย เปน ตตราย เปนตน. [ ถาส๑ระทง ๒ เปนรสสะ แตมรปไมเสมอกน คอ ขางหนงเปน อ ขางหนงเปน อ หรอ อ กด ขางหนงเปน อ ขาง หนงเปน อ หรอ อ กด ขางหนงเปน อ ขางหนงเปน อ หรอ อ กด ๑. ตามวธใชอกษรในภาษามคธ ทสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส เรยงเมอ พ. ศ. ๒๔๖๒ ทรงแนะนาไวในขอ ๑๙ วา บทหรอศพททเปนสระโลปสนธ เมอ ลบสระตวหนงเสยแลว จกทฆะสระทเหลอเชน ตตร-อเม เปน ตตรเม ว-อตกกโม เปน วตกกโม ยกเลกแบบวา สระสน มรปไมเสมอกน เขาสนธ ไมทฆะ ฯ


ไมตองทฆะกได เหมอน อ. วา จตห-อปาเยห เปน จตหปาเยห เปนตน ] ถาสระหนา เปนทฆะ สระเบองปลาย เปนรสสะ ถาลบแลว ตองทฆะสระหลง เหมอน อ. วา สทธา-อธ เปน สทธธ เปนตน เมอวาโดยสงเขป ถาลบสระสนทมรปไมเสมอกน ไมตองทฆะ สระ สนทไมไดลบ ถาลบสระยาวหรอสระสนทมรปเสมอกน ตองทฆะ สระสนทไมไดลบ ถาสระ ๒ ตวมรปไมเสมอกน ลบสระเบองปลาย บางกได อ. วา จตตาโร-อเม ลบสระ อ ทศพท อเม เสย สนธ เปน จตตาโรเม, กนน-อมา ลบสระ อ ทศพท อมา เสย สนธ เปน กนนมา, นคคหตอยหนาลบสระเบองปลายไดบาง อ. วา อภนนท-อต เปน อภนนทนต. [ ๒๐ ] อาเทโส ม ๒ แปลงสระเบองหนา ๑ แปลงสระเบอง หลง ๑. แปลงสระเบองหนาดงน ถา อ เอ หรอ โอ อยหนา มสระ อยเบองหลง แปลง อ ตวหนาเปน ย ถาพยญชนะซอนกน ๓ ตว ลบพยญชนะทมรปเสมอกนเสยตวหนง อ. วา ปฏสณารวตต-อสส เปน ปฏสณารวตยสส, อคค-อาคาร เปน อคยาคาร, เอา เอ เปน ย อ. วา เต-อสส เปน ตยสส ไดในคาวา ตยสส ปหนา โหนต, เม-อย เปน มยาย ไดในคาวา อธคโต โข มยาย ธมโม, เต-อห เปน ตยาห ไดในคาวา ตยาห เอว วเทยย, เอา โอ เปน ว อ. วา อถโข-อสส เปน อถขวสส เอา อ เปน ว อ. วา พห-อาพาโธ เปน พหวาพาโธ, จกข-อาปาถ เปน จกขวาปาถ.


แปลงสระเบองปลายนน ถามสระอยขางหนา แปลง เอ ตวหนาแหง เอง ศพทอนตงอยเบองปลายเปน ร ไดบาง แลวรสสะ สระเบองหนาใหสน อ. วา ยถา-เอว เปน ยถรว, ตถา-เอว เปน ตถรว. [ ๒๑ ] อาคโม ลงตวอกษรใหมนนดงน ถาสระ โอ อยหนา พยญชนะอยหลง ลบ โอ เสย แลวลง อ อาคมไดบาง อ. วา โส-สลวา เปน สสลวา, โส -ป วา เปน สป วา, เอโส- ธมโม เปน เอสธมโม, พยญชนะอยเบองปลายลง โอ อาคมได บาง อ. วา ปร-สหสส ลบ อ ทสดแหง ปร ศพท แลวลง โอ อาคม เปน ปโรสหสส, สรท-สต ลบ อ ทสดแหง สรท ศพท แลวลง โอ อาคม เปน สรโทสต. [ ๒๒ ] วกาโร เปน ๒ คอ วการในเบองตน ๑ วการในเบอง ปลาย ๑ วการในเบองตนดงน เมอลบสระเบองปลายแลว เอา สระเบองหนา คอ อ เปน เอ เอา อ เปน โอ อ. วา มน-อาลโย เปน มเนลโย, ส-อตถ เปน โสตถ, วการในเบองหลง กมวธ เหมอนวการในเบองหนา เปนแตลบสระหนา วการสระหลงเทานน อ วา มาลต-อรต, เปน มาลเตรต, พนธสส-อว เปน พนธสเสว, น-อเปต เปน โนเปต, อทก-อมกชาต เปน อทโกมกชาต ลบนคคหตดวยโลปสนธ. [ ๒๓ ] ปกตสระนน ไมมวเศษอนใด เปนแตเมอสระเรยงกน อย ๒ ตว ควรจะทาเปนสระสนธอยางหนงอยางใดได แตหาทาไม คง


รปไวเปนปรกตอยางเดมเทานน อ. วา โก-อม กคง เปน โกอม. [ ๒๔ ] ทฆ เปน ๒ คอ ทฆะสระหนาอยาง ๑ ทฆะสระหลง อยาง ๑ ทฆะสระนน ดงน สระหนา เมอสระหลงลบแลว ทฆะไดบาง อ. วา กส-อธ เปน กสธ-อต เปน สาธต เปนตน หรอพยญชนะอยหลงทฆะไดบาง อ. วา มน-จเร เปน มนจเร, ทฆะสระเบองปลายกอยางเดยวกน ผดกนแตลบสระหนา ทฆะสระ หลง ดงน สทธา-อธ เปน สทธธ, จ-อภย เปน จภย. [ ๒๕ ] รสส นน ดงน ถาพยญชนะกด เอ แหง เอว ศพท กด อยเบองหลง รสสะสระขางหนาใหมเสยงสนไดบาง อ. วา โภวาท-นาม เปน โภวาทนาม, ยถา-เอว เปน ยถรว. พยญชนะสนธ [ ๒๖ ] ในพยญชนะสนธ ไดสนธกรโยปกรณ ๕ คอ โลโป ๑ อาเทโส ๑ อาคโม ๑ ปกต ๑ ส โโค ๑. ในโลปะทตนนนดงน เมอลบสระเบองปลายทมนคคหตอยหนาแลว ถาพยญชนะซอนเรยง กน ๒ ตว ลบเสยตวหนง อ. วา เอว-อสส เปน เอวส ไดใน คาวา เอวส เต อาสวา, ปปผ-อสสา เปน ปปผสา. [ ๒๗ ] อาเทสพยญชนะนน ดงน ถาสระอยหลง แปลง ต ททานทาเปน ตย แลวใหเปน จจ อ. วา อต-เอว เปน อจเจว. ปต-อตตรตวา เปน ปจจตตรตวา เปนตน แปลง ธ เปน ท ไดบาง อ. วา เอก-อธ-อห เปน เอกมทาห [ เอก อยหนา ] แปลง


ธ เปน ห ไดบาง อ. วา สาธ-ทสสน เปน สาหทสสน. แปลง ท เปน ต อ. วา สคโท เปน สคโต. แปลง ต เปน ฏ อ. วา ทกกต เปน ทกกฏ. แปลง ต เปน ธ อ. วา คนตพโพ เปน คนธพโพ แปลง ต เปน ตร อ. วา อตตโช เปน อตรโช. แปลง ค เปน ก อ. วา กลปโค เปน กลปโก. แปลง ร เปน ล อ. วา มหาสาโร เปน มหาสาโล. แปลง ย เปน ช อ. วา ควโย เปน ควโช. แปลง ว เปน พ อ. วา กวโต เปน กพพโต. แปลง ย เปน ก อ. วา สย เปน สก. แปลง ช เปน ย อ. วา นช เปน นย. แปลง ต เปน ก อ. วา นยโต เปน นยโก. แปลง ต เปน จ อ. วา ภโต เปน ภจโจ. แปลง ป เปน ผ อ. วา นปผตต เปน นปผตต. [ ๑๔ นไมนยมสระ หรอพยญชนะเบองปลาย ] แปลง อภ เปน อพภ อ. วา อภ-อคคจฉต เปน อพภคคจฉต, แปลง อธ เปน อชฌ อ. วา อธ-โอกาโส เปน อชโฌกาโส, อธ-อคมา เปน อชฌคมา [ นสระอยหลง ], แปลง อว เปน โอ อ. วา อว-นทธา เปน โอนทธา [ พยญชนะอยหลง ]. [ ๒๘ ] พยญชนะอาคม ๘ ตว ย ว ม ท น ต ร ฬ น ถาสระ อยเบองหลง ลงไดบาง ดงน ย อาคม ยถา-อท เปน ยถายท,


ว อาคม อ-ทกขต เปน วทกขต เปน วทกขต, ม อาคม คร-เอสสต เปน ครเมสสต, ท อาคม อตต-อตโถ เปน อตตทตโถ, น อาคม อโต-อายต เปน อโตนายต, ต อาคม ตสมา-อห เปน ตสมาตห, ร อาคม สพภ-เอว เปน สพภเรว, ฬ อาคม ฉ-อายตน เปน ฉฬายตน, ในสททนต วา ลง ห อาคมกได อทาหรณ วา ส-อช เปน สหช, ส-อฏ ต เปน สหฏ ต. [ ๒๙ ] ปกตพยญชนะนนกไมวเศษอนใด เหมอนกนกบปกต สระ เปนแตเมอลกษณะทจะลบหรอแปลง ลงอาคมหรอซอนพยญชนะ ลงได หาทาไม คงรปไวตามปรกตเดม เหมอนคาวา สาธ กไม แปลงเปน สาห คงรป สาธ ไวเปนตนเทานน. [ ๓๐ ] ส โโค เปน ๒ คอ ซอนพยญชนะทมรปเหมอนกน อยาง ๑ ซอนพยญชนะทมรปไมเหมอนกนอยาง ๑ อ. ทตนดงน อธ-ปโมทต เปน อธปปโมทต, จาต-ทส เปน จาตททส. อ. ท ๒ นน เอาอกขระท ๑ ซอนหนาขระท ๒ เอาอกขระท ๓ ซอนหนา อกขระท ๔ ดงน จตตาร-านาน เปน จตตารฏานาน, เอโสว จ-ฌานผโล เปน เอโสวจชฌานผโล.


นคคหตสนธ [ ๓๑ ] ในนคคหตสนธ ไดสนธกรโยปกรณ ๔ คอ โลโป ๑ อาเทโส ๑ อาคโม ๑ ปกต ๑. ในโลปะทตนนน ดงน เมอมสระ หรอพยญชนะอยเบองหลง ลบนคคหตซงอยหนาบางกได ม อ. วา ตาส-อห เปน ตาสาห ไดในคาวา ตาสาห สนตเก พรหมจรย จรสสาม, วทน-อคค เปน วทนคค, อรยสจจาน-ทสสน เปน อรยสจจานทสสน, พทธาน-สาสน เปน พทธานสาสน. [ ๓๓ ] อาเทสนคคหตนน ดงน เมอมพยญชนะอยหลง นคคหต อยหนา แปลงนคคหตเปนพยญชนะสดวรรคไดทง ๕ ตามสมควร แกพยญชนะวรรคทอยเบองหลงดงน เปน ง อ. วา เอว-โข เปน เอวงโขง. เปน อ. วา ธมม-จเร เปน ธมม จเร เปน ณ อ. วา ส- ต เปน สณ ต เปน น อ. วา ต-นพพต เปน ตนนพพต. เปน ม อ. วา จร-ปวาส เปน จรมปวาส. ถา เอ และ ห อยเบองหลง แปลงนคคหตเปน ดงน ปจจตต- เอว เปน ปจจตต เว, ต-เอว เปน ต เว, เอว-ห เปน เอว ห, ต-ห เปน ต ห. ถา ย อยเบองหลง แปลงนคคหต กบ ย เปน ดงน สโยโค เปน ส โโค ในสททนตวา ถา ล อยเบองปลาย แปลง นคคทตเปน ล อทาหรณ ป-ลงค


เปน ปลลงค, ส-ลกขณา เปน สลลกขณา เปนตน, ถาสระอย เบองปลาย แปลงนคคหตเปน ม และ ท ดงน ต-อห เปน ตมห พรม พราหมณ, เอต-อโวจ เปน เอตทโวจ. [ ๓๓ ] นคคหตอาคมนนดงน เมอสระกด พยญชนะกด อย เบองหลง ลงนคคหตไดบาง อ. วา จกข-อทปาท เปน จกข- อทปาท, อว-สโร เปน อวสโร เปนตน. [ ๓๔ ] ปกตนคคหตนน กไมวเศษอนใด ควรจะลบหรอแปลง หรอลงนคคหตอาคมได ไมทาอยางนน ปกตไวตามรปเดม เหมอน คาวา ธมม จเร กคงไวตามเดม ไมอาเทสนคคหตเปน ใหเปน ธมม จเร เปนตน เทานน. วธทาสนธในบาลภาษานน ทานไมนยมใหเปนแบบเดยว ซง จะยกเยองเปนอยางอนไมได เหมอนวธสนธในสนสกฤตภาษา ผอน ใหตามอธยาศยของผทา จะนอมไปใหตองตามสนธกรโยปกรณ อยางหนงอยางใดทตนชอบใจ ถาไมผดแลว กเปนอนใชได สวน ในสนสกฤตนน มวธขอบงคบเปนแบบเดยว ยกเยองเปนอยางอน ไปไมได จะเลอกเอาวธนน ซงจะใชไดในบาลภาษามาเขยนไวทน เพอจะไดเปนเครองประดบปญญาของผศกษา แตพอสมควร.


แบบสนธตามวธสนสกฤต [ ๓๕ ] ถาศพทมทสดเปน สระ อ หรอ อา กด อ หรอ อ กด อ หรอ อ กด สระตามหลงกเปนเหมอนกนอยางนน คอ ถาสระ หนาเปน อ หรอ อา กเปน อ หรอ อา เหมอนกน ถาสระหนาเปน อ หรอ อ กเปน อ หรอ อ เหมอนกน ถาสระหนาเปน อ หรอ อ กเปน อ หรอ อ เหมอนกน สระ ๒ นนผสมกนเขาเปนทฆะ คอ เปน อา อ อ ตามรปของตน ถาสระหนาเปน อ หรอ อา สระหลง เปนสระอนไมเหมอนกน คอ เปน อ อ กด อ อ กด, อ อา กบ อ อ ผสมกนเขา เปน เอ, อ อา กบ อ อ ผสมกนเขาเปน โอ. ถาสระหนาเปน อ อ หรอ อ อ สระหลงเปนสระอน มรปไม เสมอกน เอาสระหนา คอ อ อ เปน ย, อ อ เปน ว, ถาสระ หนาเปน เอ หรอ โอ สระหลงเปน อ ลบ อ เสย ถาสระหลงเปน สระอนนอกจาก อ, เอา เอ เปน อย, เอา โอ เปน อว, อนสาร คอ นคคหต ถาพยญชนะวรรคอยหลง อาเทสเปนพยญชนะทสดวรรค ดงกลาวแลวขางตน [ ๓๒ ].


[ ๓๖ ] คาถามชอสนธใหผศกษาตอบ ๑ ตตร - อย - อาท ตตรายมาท ๒ ตตร - อภรต - อจเฉยย ตตราภรตมจเฉยย ๓ ยสส - อนทรยาน ยสสนทรยาน ๔ จตตาโร - อเม จตตาโรเม ๕ ตโย - อสส ตยสส ๖ พนธสส - อว พนธสเสว ๗ ตถา - อปม ตถปม ๘ ป จห - อปาล ป จหปาล ๙ อต - อสส อตสส ๑๐ เต - อสส ตยสส ๑๑ วตถ - เอตถ วตเถวตถ ๑๒ ปต - อาหรต ปจจาหรต ๑๓ สาธ - ทสสน สาหทสสน ๑๔ วตต = อนภยเต วตยานภยเต ๑๕ ตถา - เอว ตถรว ๑๖ ขนต - ปรม ขนตปรม ๑๗ โภวาท - นาม โภวาทนาม ๑๘ โส - ป วา สป วา ๑๙ อธ - ปโมโท อธปปโมโท


๒๐ น - ขมต นกขมต ๒๑ ต - การณก ตงการณก ๒๒ สนต - ตสส สนตนตสส มน ๒๓ ต - เอว - เอตถ ต เวตถ ๒๔ ส - ยตต ส ตต ๒๕ เอวรป - อกาส เอวรปมกาส ๒๖ ย - อท ยทท ๒๗ น - อมสส นยมสส วชชา ๒๘ อชช - อคเค อชชตคเค ๒๙ อารคเค - อว อารคเครว ๓๐ ปร - สหสส ปโรสหสส ๓๑ อน - ถลาน อนถลาน ๓๒ วทน - อคค วทนคค ๓๓ พทธาน - สาสน พทธานสาสน ๓๔ ปปผ - อสสา ปปผสา ๓๕ วตต - อสส วตยสส ๓๖ เอว - อสส เอวส เต อาสวา. จบสนธแตเทาน.

บาลี 01 80

Documents