บาลี 51 80

คาชแจง หนงสอสมนตปาสาทกา อรรถกถาพระวนย ภาค ๓ วาดวย มหาวรรค วรรณนา จลวรรค วรรณนา และปรวาร วรรณนา ทานจด เปนหลกสตรบาลประโยค ๕ ซงนกเรยนชนนตองศกษาโดยตรง เนอ เรอง พระวนยปกรณน อธบายความทงมขแหงปฏบตทงปญหา ทหาง ออกไป ซงนกวนยและนกธรรมควรศกษาเพอใหความรกวางขวาง ยงขน. หนงสอนวาโดยประโยคกไมสยากนก แตเปนเรองวนยจงตอง ระมดระวงไมใหเคลอนคลาด วาโดยศพทกมศพททแปลยาก ๆ อยไม นอย ขาพเจาเคยเปนกรรมการตรวจบาลประโยค ๕ ไดพบนกเรยน แปลผดความ ผดศพท เปนจานวนไมนอยเลย ถงแมปรากฏวา นก เรยนประโยคนมจานวนตกนอยกวาประโยคอน แตถามคมอทด กควร จะไดมากกวาทเปนอยในเวลาน. หนงสอสมนตปาสาทกา แปลน ยอมเปนอปการะโดยตรงแก นกเรยนบาลประโยค ๕ และเปนอปการะแกนกวนยและนกธรรมดวย เพราะฉะนน พระราช๑เวท (จวน อฏาย ป. ๙) วดมกฏกษตรยาราม จงแปลและใหพมพขนแต พ.ศ. ๒๔๖๙ ครงยงเปนเปรยญ นบวาได อานวยประโยชนแกบคคลหลายจาพวกดงกลาวแลว เมอพระราชเวท เปนกรรมการมหามกฏราชวทยาลย จงไดมอบลขสทธใหมหามกฏ- ราชวทยาลย ขาพเจาทราบวาหนงสอพมพครงแรกขาดคราว นกเรยน หาใชยาก จงจดการใหพมพขนตอไป. ในการพมพครงน ไดตงขอยอหนาใชบทตงทเปนคาบาลดวย อกษรใหญ และไดบอกเลขหนาสมนตปาสาทกา ภาค ๓ ไวภายใน วงเลบเหลยมแทรกลงในระหวางคาแปลตรงนน ๆ เพอใหคนดคาบาล ทตองการไดงาย นอกจากนไดบอกทมแหงเรองไวในเชงหนานน ๆ เพอใหนกศกษาจะไดดควาพสดารในทอนดวย สวนคาบาลเชงหนา

เปนของทานผแปลทาไวแตเดม ขาพเจาปรารถนาใหทานผแปลได ตรวจแหดวยตนเองจนตลอด แตทานตดราชการคณะมณฑล จง ถวายตรวจไดแตยกตน ๆ สวนตอไปคณะกรรมการกองตาราไดชวย กนจดการโดยตลอด ไดแกไขคาแปลบางคาไปจากเมตามทยตใน เวลานบาง ลงบนทกบอกความและบอกทมาบาง ขาพเจาเชอวา การพมพครงน ดวยวางระเบยบเชนน จกอานวยความสะดวกแก นกเรยนบาลประโยค ๕ และนกศกษาทวไป. คณะกรรมการมหามกฏราชวทยาลย ขอขอบใจพระราชเวท ผแปลดวยอตสาหวรยภาพ และมอบลขสทธหนงสอนแกมหามกฏ- ราชวทยาลย. พระศรวสทธวงศ หวหนากองตารา มหามกฏราชวทยาลย ๒๒ เมษายน ๒๔๘๐ ๑-๒ สมเดจพระอรยวงศาคตญาณ สมเดจพระสงฆราช.

คานา (พมพครงท ๒/๒๔๘๐) พระวนยปฎก แบงเปน ๕ คมภร คอ มหาวภงค ภกขนวภงค มหาวรรค จลวรรค ปรวาร มอรรถกถาชอสมนตปาสาทกา ท พรรณนาความในมหาวภงคเฉพาะปาราชก ๔ ทเรยกวาอาทกรรม เรยกวาปฐมสมนตปาสาทกา พรรณนาความในมหาวภงค ตงแต สงฆาทเสสถงเสขยวตรและในภกขนวภงค รวมเปนคมภรเดยวกน

เรยกวาทตสมนตปาสาทกา พรรณนาความในมหาวรรค เรยกวา ตตยสมนตปาสาทกา พรรณนาความในจลวรรค เรยกวาจตตถ- สมนตปาสาทกา พรรณนาความในปรวาร เรยกวาปญจมสมนต- ปาสาทกา รวมเปน ๕ คมภรเหมอนกน อรรถกถาวนยทง ๕ คมภรน เมอชาระลงพมพดวยอกษรไทย ทานแบงเปน ๓ ภาค คอ ปฐม- สมนตปาสาทกาเปนภาคท ๑ ทตยสมนตปาสาทกาเปนภาคท ๒ ทง ๒ ภาคใชเปนหลกสตรประโยค ๗ ตตย จตตถ ปญจมสมนต- ปาสาทการวมกนเปนภาคท ๓ ใชเปนหลกสตรประโยค ๕ ประกาศใช เมอ พ. ศ. ๒๔๖๙. เมอประกาศใชสมนตปาสาทกาภาคท ๒ เปนหลกสตรบาล ประโยค ๕ แลว ขาพเจาไดแปลอรรถกถาคมภรนเปนภาษาไทยดวย เหต ๒ ประการ ตามทปรากฏในคานาครงแรก คอ ประการท ๑ ตนเองตองการความร ทงยงไมเคยด ประการท ๒ มหนาทชวยผอน ในความรชนน เพราะเปนคร เพยงแตดหาความรเฉพาะตวและสอน นกเรยนบาง คงดไมทวถง ความตงใจทจะดใหทวถงและใหสาเรจ ประโยชนแกผอนดวย ชวยใหอตสาหะแปลคมภรนสาเรจเปนตอน ๆ ชนเดมไมไดคดจะพมพ เพราะหนงสอมากตองใชทรพยมาก คดเพยง แตจะพมพดดไวใหมากสาเนา พอนกเรยนในสานกวดมกฏกษตรย ไดดเปนแบบเรยนเทานน ภายหลงพระศรวสทธวงศ ซงในเวลานน ยงเปนพระมหาทองสบ ทราบเรองและเหนวา ถาไดพมพจกสาเรจ ประโยชนแกนกเรยนบาลประโยค ๕ ทวไป จงไดแจงใหขนโสภต- อกษรการ เจาของโรงพมพไทยทราบและแสดงประโยชนใหฟง ขน โสภต ฯ พอใจ ปรารถนาจะรบพมพ จงไดขออนญาตพมพ โดย ยอมใหหนงสอแกขาพเจาสาหรบแจกนกเรยน จงเปนอนตกลงให ขนโสภต ฯ พมพ แตมไดมอบลขสทธใหแกขนโสภต ฯ เพยงแตยอม ใหพมพเทานน ขอนแล เปนอนแกความสงสยของบางทานทวา

เหตไรขาพเจาจงยอมใหโรงพมพไทยพมพ. สวนหนงสอทโรงพมพใหนน ขาพเจาไดแจกแกนกเรยน มตร สหาย กรรมการบางทาน และใหเปนสมบตของสานกเรยนใหญ ๆ ทงในกรงและหวเมอง แตไมทวไป. เมอ พ.ศ. ๒๔๗๖ ขาพเจาไดรบเลอกเปนกรรมการมหามกฏ- ราชวทยาลย จงคดวา จกมอบลขสทธหนงสอนแกมหามกฏ ฯ เพราะ ขาพเจาไดรบความรความฉลาดในธรรมวนยน เพราะมหามกฏ ฯ เปน ผประสทธประสาทให โดยสรางตาราเรยนใหขาพเจาไดอานไดด จง ใครจะสนองคณ ไดแจงความดารนแกพระศรวสทธวงศ หวหนา กองตารา แหงมหามกฏราชวทยาลย เมอหนงสอนขาดคราว พระ ศรวสทธวงศ จงไดจดการใหพมพขนเปนครงท ๒ สงใบพสจนให ขาพเจาตรวจสอบทาน ทาไดไมกยกตองมอบใหเจาหนาทกองตารา ชวยตรวจและสอบทานแทน เพราะขาพเจามภาระในหนาทเจาคณะ ตองออกหวเมองในเวลากาลงตรวจ เปนอนวาหนงสอน พมพสาเรจ เปนสมบตของมหามกฏราชวทยาลย สมความปรารถนาของขาพเจา ดวยการอปการะของเจาหนาทกองตารา มพระศรสทธวงศ เปนหวหนา ขอขอบใจอยางสงไวในทนดวย. พระราชเวท วดมกฏษตรยาราม ๒ พฤษภาคม ๒๔๘๐ คานา (พมพครงท ๑/๒๔๖๙) อรรถกถาทงหลาย ซงแกความแหงบาล พระอาจารยผรจนา

มความมงหมายเพยงจะเปดเผยเนอความทยงลลบโดยอรรถหรอโดย พยญชนะ ใหปรากฏชดเทานน หาไดมงหมายจะอธบายบทบาล ทกขอทกกระทงไม, เพราะฉะนน สภาพของอรรถกถา จงมทาง ดาเนนเปน ๒ แพรง คอ อธบายบทพยญชนะอยาง ๑ อธบายความ อยาง ๑. และทง ๒ อยางน กหาไดจดสรรใหเปนหมวดเปนหมไม, ทานทาคลกคละกนไปตามลาดบแหงบทบาลทมาถงเขา. ทอธบายไว เปนเรองสน ๆ กม เปนเรองยาวกม, ลวนเปนเรองทเกอกลแก ความรความเขาใจของผใครศกษาทกอยาง, ไมเฉพาะแตในทาง ศาสนา, ยงเปนเครองสอใหเหนความเปนไปของคนในสมย ๒,๐๐๐ ป ลวงแลวอกดวยวา "ชนในครงนน มความประพฤตอยางไร ? มความ นยมอยางไร ? มจารตประเพณสบเนองมาถงชนในครงนอยางไร ?" ขอเหลานเปนเครองเทยบความเจรญความเสอมของหมชน ซงเกยว เนองกบศาสนา โยงอดตกบปจจบนใหตอกน. เพราะฉะนน ปกรณ อรรถกถา จงไมจดวา "เกาเกนสมย" สาหรบคนยคปจจบน, จด วาเปนเรองนาอานนาสนใจอยางยงทเดยว. อกประการหนง แบบแผนตาง ๆ ทงทางธรรมและทางวนยทใช อยในสมยน โดยมากทานผรจนา ไดถอเอานยตามเคาอรรถกถามา รวบรวมปรงขนเปนเรอง โดยเชอถอกนวา ปกรณอรรถกถาเปน ปกรณทมหลกฐานควรเชอมากเปนท ๒ รองพระบาลลงมาดวยยนยน วา "ทานพระอรรถกถาจารยเปนผรพระพทธาธบายของพระสมมา- สมพทธเจา." แมคมภรบาลมตตาวนยวนจฉยสงคหะ, ซงไดเคยใช เปนหลกสตรสาหรบบาลประโยค ๕ แหงสนามหลวง, ทานผรจนาได เกบรวบรวมเนอความในคมภรมนตปาสาทกาอางไปกลาวเกอบทง นน. เพราะฉะนนคมภรสมนตปาสาทกาจงเปนคมภรทนาอานนาสนใจ สาหรบผใครศกษา ไมแพคมภรบาลมตตกเลยทเดยว และบดน คมภร สมนตปาสาทกาภาคท ๓ กไดประกาศใชเปนหลกสตรสาหรบบาล

ประโยค ๕ แหงสนามหลวง แทนคมภรบาลมตตกแลว เรมใชแต พ. ศ. ๒๔๖๙ นเปนตนไป. อาศยเหตน ขาพเจาจงเปนบคคลผหนง ซงจาเปนตองดหนงสอคมภรน ดวยเหต ๒ ประการ คอ ประการ ท ๑ ตนเองตองการความรทงยงไมเคยอาน, ประการท ๒ โดยม หนาทตองชวยผอนในความรชนน. และเหต ๒ ประการนแล เปนปจจย สนบสนนแรงขนโดยลาดบ จนถงใหแปลสมนตปาสาทกาภาคท ๓ น กลบเปนภาษาไทย ดวยหมายใจวา "จกอาจใหสาเรจประโยชนทาน ผปรารถนาไดบาง." การแปลนน ไดขอแรงทานผอนชวยบาง, เขมของการแปล มงใหไดความตามโวหารวนย, เพอใหสาเรจประโยชนในทางปฏบต วนย, แปลเตมภาคเทาทมอย, ไมตดเตมแกไข, ตามวธทใชกนอย ในโรงเรยนทวไป, เพอสาเรจประโยชนในทางแปลสาหรบนกเรยน อาศยปกรณสารตถทปน, วมตวโนทน, และโยนา, เปนเครองมอ เพอสะดวกแกการคนหา ไดอาศยพระบาลเดมเปนหลก ตงเปนหวขอ ขนใหม โดยชอวา "กถา" เชนโพธกถาเปนตนบาง, โดยชอวา "วตถ" เชนยสวตถเปนตนบาง. [และเพอความสะดวกยงขนอก ชน ๑, ไดพมพคาบาลแหงอรรถกถาชอไวในเลมเดยวกนเปนคกบ คาแปล, คาบาลอยตอนหนา, คาแปลอยตอนหลง, เปนไทวพากย ทก ๆ ตอนซงจกมตอไป].๑ เมอวาถงประโยชนเกอกลของหนงสอน, นอกจากทนกเรยน บาลประโยค ๕ จะพงไดแลว, ยอมเปนภมรทจาเปนสาหรบทานผม อายพรรษาอยในชนมชฌมะ และชนพระเถระโดยตรงเทยว เชนเรอง นสย, อโบสถ, สมา, และสงฆกรรมตางชนดมอปสมบท, วฏฐานวธเปนตน เพราะฉะนน หนงสอนจงนบวาเปนประโยชน เกอกลในทางวนยแกนกธรรมเปนอยางดอกสวนหนง. พระมหาจวน

วดมกฏกษตรยาราม กนยายน พ.ศ. ๒๔๖๙ ๑. มไทวพากยเฉพาะเลม ๑ พมพครงแรก.

ประโยค๖ - ตตยสมนตปาสาทกา อรรถกถาพระวนย มหาวรรค ตอน ๑ - หนาท 1

ตตยสมนตปาสาทกา [อปโลกคาถา] พระมหาเถระทงหลาย ผรเนอความในขนธกะ ไดสงคายนา ขนธกะอนใด เปนลาดบแหงการสงคายนาปาฏโมกขทง ๒. บดนถง ลาดบสงวรรณนาแหงขนธกะนนแลว, เพราะฉะนน สงวรรณนาน จงเปนแตอธบายความยงไมชดเจนแหงขนธกะนน, เนอความเหลาใด แหงบทเหลาใด ขาพเจาทงหลายไดประกาศแลวในบทภาชนย, ถาวา ขาพเจาจะตองกลาวซาเนอความเหลานน แหงบทเหลานนอกไซร, เมอไรจกจบ. สวนเนอความเหลาใดชดเจนแลว จะมประโยชนอะไร ดวยการสงวรรณนาเนอความเหลานน. กแลเนอความเหลาใด ยงไม ชดเจน ดวยอธบายและอนสนธ และดวยพยญชนะ เนอความเหลานน ไมพรรณนาไว ใคร ๆ กไมสามารถจะทราบได, เพราะฉะนน จงม สงวรรณนานยเนอความเหลานน ดงน :- มหาขนธก วรรณนา [โพธกถา] [๑] ในคาวา "เตน สมเยน พทโธ ภควา อรเวลาย วหรต นชชา เนรชราย ตเร โพธรกขมเล ปมาภกสมพทโธ" น


ถงจะไมมเหตพเศษเพราะตตยาวภตต เหมอนในคาทวา "เตน สมเยน พทโธ ภควา เวรชาย" เปนตน กจรงแล, แตโวหารน ทานยกขนดวยตตยาวภตตเหมอนกน เพราะเพงวนย [๒] เพราะ ฉะนน ผศกษาพงทราบสนนษฐานวา คานนทานกลาวตามทานอง โวหารทยกขนแตแรกนนเอง. ในคาอน ๆ นอกจากคาน แมอนอก แตเหนปานนกนยนน. ถามวา "กอะไรเปนประโยชนในการกลาวคานนเลา ?" ตอบวา "การแสดงเหตตงแตแรกแหงวนยกรรมทงหลาย ม บรรพชาเปนตน เปนประโยชน." จรงอย ผศกษาพงทราบวา ประโยชนในการกลาวคานน ก คอการแสดงเหตตงแตแรกแหงวนยกรรมทงหลาย มบรรพชาเปนตน เหลานน อยางนวา บรรพชาและอปสมบทอนใด ซงพระผมพระภาค ทรงอนญาตอยางนวา "ภกษทงหลาย เราอนญาตบรรพชาและ อปสมบทดวยไตรสรณคมนเหลาน" ดงน๑ และวตรทงหลายม อปชฌายวตร อาจรยวตรเปนตนเหลาใด ซงทรงอนญาตในททงหลาย มกรงราชคฤหเปนตน, บรรพชาอปสมบทและอปชฌายวตรเปนตน เหลานน พระผมพระภาคทรงบรรลอภสมโพธญาณแลว ให ๗ สปดาหผานพนไปทโพธมณฑ ทรงประกาศพระธรรมจกรในกรง พาราณสแลว เสดจถงสถานน ๆ โดยลาดบน ทรงบญญตแลว เพราะเรองน ๆ. ๑. มหาวคค. ปม. ๔๒.


ในบทเหลานน บทวา อรเวลาย ไดแกทแดนใหญ. อธบาย วา ทกองทรายใหญ. อกประการหนง ทราย เรยกวาอร. เขตคน เรยกวาเวลา. แลพงเหนความในบทน อยางนวา "ทรายทเขาขนมา เพราะเหตทลวงเขตคน ชออรเวลา." ไดยนวา ในอดตสมย เมอพระพทธเจายงไมเสดจอบต กลบตรหมนคนบวชเปนดาบสอยทประเทศนน วนหนงไดประชมกน ทากตกาวตรไววา "ธรรมดากายกรรม วจกรรม เปนของปรากฏแก ผอนได, ฝายมโนกรรม หาปรากฏไม, เพราะฉะนน ผใดตรก กามวตกหรอพยาบาทวตก หรอวหงสาวตก คนอนทจะโจทผนนยอม ไมม, ผนนตองโจทตนดวยตนเองแลว [๓] เอาหอแหงใบไม๑ ขนทราย มาเกลยในทน ดวยตงใจวา 'นพงเปนทณฑกรรม.' จาเดมแตนนมา ผใดตรกวตกเชนนน ผนนยอมใชหอแหงใบไมขนทรายมาเกลยในทนน. ดวยประการอยางน กองทรายในทนนจงใหญขนโดยลาดบ. ภายหลง มา ประชมชนในภายหลง จงไดแวดลอมกองทรายใหญนนทาใหเปน เจดยสถาน. ขาพเจาหมายเอากองทรายนนกลาววา บทวา อรเวลาย ได แกทแดนใหญ. อธบายวา ทกองทรายใหญ. หมายเอากองทรายนน เองกลาววา อกประการหนง ทราย เรยกวาอร. เขตคน เรยกวา ๑. หรอวาใบไมสาหรบหอ ตามนยอรรถกถา สตตคมพชาตก ททานชกมาไวใน มงคลตถทปนวา ปตตปฏสเสวาต----ปลเวนปณณสเสว. นาจะเปนอยางทเรยกวา กระทง คอเอาใบไมมาเยบมากลดตดทนเปนภาชนะใสของได. ในโยชนา ภาค ๒ หนา ๑๖๗ แกวา ปตตปเฏนาต ปณณปเฏน.


เวลา. และพงเหนความในบทน อยางนวา "ทรายทเขาขนมา เพราะ เหตทลวงเขตคน ชออระเวลา." บทวา โพธรกขมเล มความวา ญาณในมรรค ๔ เรยกวา โพธญาณ พระผมพระภาคทรงบรรลโพธญาณนนทตนไมน เพราะ ฉะนนตนไมจงพลอยไดนามวา โพธพฤกษดวย, ทโคนแหงโพธพฤกษ นนชอวา โพธรกขมล. บทวา ปมาภสมพทโธ ไดแกแรกตรสร. อธบายวา เปน ผตรสรพรอมเสรจกอนทกอยางทเดยว. บทวา เอกปลลงเกน มความวา (ประทบนง) ดวยบลลงก อนเดยว ตามททรงคแลวเทานน ไมเสดจลกขนแมครงเดยว. บทวา วมตตสขปฏสเวท มความวา เสวยวมตตสข คอ สขทเกดแตผลสมาบต. บทวา ปฏจจสมปปาท ไดแกปจจยาการ. จรง ปจจยาการ ทานเรยกวา ปฏจจสมปบาท เพราะอรรถวเคราะหวา อาศยกนและกน ยงธรรมทสบเนองกนใหเกดขน. ความสงเขปในบทวา ปฏจจสมปปาท น เทาน. สวนความพสดาร ผปรารถนาวนจฉยทพรอมมลดวยอาการ ทงปวง พงถอเอาจากวสทธมรรค๑ และมหาปกรณ. บทวา อนโลมปฏโลม มวเคราะหวา ตามลาดบดวย ทวน ลาดบดวย ชอวาทงตามลาดบทงทวนลาดบ. ผศกษาพงเหนความใน บทอยางนแลวา ในอนโลมและปฏโลมทง ๒ นน ปจจยาการมอวชชา ๑. ว. ปา. ตตย. ๑๐๗.


เปนตน ททานกลาวโดยนยเปนตนวา อวชชาปจจยา สงขารา ดงน เรยกวา อนโลม เพราะทากจทตนพงทา. ปจจยาการนนนนเอง ททานกลาวโดยนยเปนตนวา อวชชาย เตวว อเสสวราคนโรธา [๔] สงขารนโรโธ ดงน เมอดบเพราะนโรธ คอไมเกดขนยอมไมทา กจนน เพราะฉะนน จงเรยกวา ปฏโลม เพราะไมทากจนน. อก อยางหนง ปจจยาการทกลาวแลว ตามนยกอนนนแล เปนไปตาม ประพฤตเหต, นอกนเปนไปยอนประพฤตเหต. กแลความเปนอนโลม และปฏโลม ในปจจยาการน ยงไมตองดวยเนอความอนจากน เพราะ ทานมไดกลาว ตงแตตนจนปลาย และตงแตปลายจนถงตน. บทวา มนสากาส ตดบทวา มนส อากาส แปลวา ไดทาใน พระหฤทย. ในอนโลมและปฏโลมทง ๒ นน พระผมพระภาคไดทรง ทาในพระหฤทยดวยอนโลมดวยประการใด เพอแสดงประการนกอน พระธรรมสงคาหกาจารยจงกลาวคาวา "อวชชาปจจยา สงขารา" เปนตน. ในคานนผศกษาพงทราบความในบททงปวงโดยนยนวา อวชชานนดวย เปนปจจยดวย เพราะฉะนน ชอวา อวชชาเปน ปจจย, สงขารทงหลายยอมเกดพรอม เพราะอวชชาอนเปนปจจยนน ความสงเขปในบทวา มนสากาส นเทาน. สวนความพสดารผตอง การวนจฉยทพรอมมลดวยอาการทกอยาง พงถอเอาจากวสทธมรรค๑

สมโมหวโนทน๒ และอรรถกถาแหงมหาวภงค. และพระผมพระภาค ไดทรงทาในพระหฤทย โดยปฏโลมดวยประการใด เพอแสดง ๑. ว. ปา. ตตยา. ๑๒๔. ๒. สม. ว. ๑๖๘.


ประการน ทานจงกลาวคาวา "อวชชาย เตวว อเสสวราคนโรธา สงขารนโรโธ" เปนตน. ในคานนพงทราบวนจฉยดงน บทวา อวชชาย เตวว ตดบทวา อวชชาย ต เอว. บทวา อเสสวราคนโรธา มความวา เพราะดบไมเหลอดวย มรรค กลาวคอวราคะ. บทวา สงขารนโรโธ ไดแกความดบ คอความไมเกดขน แหงสงขารทงหลาย. กแลเพอแสดงวา ความดบแหงวญญาณ จะม กเพราะดบแหงสงขารทงหลายทดบไปแลวอยางนน และธรรมทงหลาย มนามรปเปนตน จะเปนธรรมทดบดแลวทเดยว กเพราะดบแหงธรรม ทงหลายมวญญาณเปนตน ทานจงกลาวคาวา "สงขารนโรธา วาณนโรโธ" เปนตน แลวกลาวคาวา "กองทกขทงสนน เปนอนดบไปดวยประการอยางน" ในบทเหลานน บทวา เกวลสส ไดแกทงมวลหรอลวน ความ วา ปราศจากสตว. [๕] บทวา ทกขกขนธสส ไดแกกองทกข. สองบทวา นโรโธ โหต มความวา ความไมเกดยอมม. สองบทวา เอตมตถ วทตวา มความวา เนอความนใด ทพระธรรมสงคาหกาจารยกลาววา "กองทกขมสงขารเปนตน เปน อนเกดขนดวยอานาจแหงปจจยมอวชชาเปนตน และเปนอนดบไป ดวยอานาจดบแหงปจจยมอวชชาเปนตน" ดงน ทรงทราบเนอความ


นนดวยอาการทงปวง. สองบทวา ตาย เวลาย ไดแก ในเวลาททรงทราบเนอความ นน ๆ. บทวา อม อทาน อทาเนส มความวา ทรงเปลง อทานซงมญาณอนสมปยตดวยโสมนสเปนแดนเกด มคาวา ยทา หเว ปาตภวนต เปนตนน ซงแสดงอานภาพแหงความทรงทราบ เหตและธรรมทเกดแตเหต ในเนอความททรงทราบแลวนน มคา อธบายวา ทรงเปลงพระวาจาแสดงความเบกบานพระหฤทย. เนอความแหงอทานนนวา บทวา ยทา หเว ไดแก ในกาลใด แล. บทวา ปาตภวนต ไดแก ยอมเกด. โพธปกขยธรรม ซงให สาเรจความตรสรปจจยาการโดยอนโลม ชอวาธรรม. อกอยางหนง บทวา ปาตภวนต มความวา แจมแจง คอ เปนของชดเจน ปรากฏดวยอานาจความรตรสร. ธรรมคออรยสจ ๔ ชอวาธรรม. ความเพยรเรยกวา อาตาปะ เพราะอรรถวายางกเลส ใหรอน. บทวา อาตาปโน ไดแก ผมความเพยรอนบคคลพงตงไวชอบ. บทวา ฌายโต มความวา ผเพงดวยฌาน ๒ คอ ดวยลกษณะ คออารมมณปนชฌาน ๑ ดวยลกษณะคอลกขณปนชฌาน ๑. บทวา พราหมณสส ไดแก พระขณาสพผลอยบาปแลว. หลายบทวา อถสส กงขา วปยนต มความวา เมอนนความ


สงสยของพราหมณนน คอผมธรรมปรากฏแลวอยางนนยอมสนไป. บทวา สพพา มความวา ความสงสยในปจจยาการททาน กลาวไวโดยนยเปนตนวา เมอเขาถามวา ใครเลาหนอ ? ยอมถกตอง พระเจาขา พระผมพระภาคไดตรสวา 'ปญหาไมสมควรแก'๑

ดงน และโดยนยเปนตนวา เมอเขาถามวา 'ขาแตพระองคผเจรญ กชราและมรณะเปนอยางไรหนอ กแลชราและมรณะนจะมแกใคร ? พระผมพระภาคไดตรสวา 'ปญหาไมสมควรแก.' ดงน๒ [๖] และ ความสงสย ๑๖ อยางเปนตนวา "ในอดตกาลเราไดมแลวหรอหนอ ?" ซงมาแลวเพราะยงไมไดตรสรปจจยาการนนเอง (เหลาน) ทงหมด ยอมสนไป คอยอมปราศจากไป ยอมดบไป. เพราะเหตไร ? เพราะ เหตทมาทราบธรรมพรอมทงเหต. มอธบายวา เพราะทราบ คอทราบ ชด ตรสรธรรมคอกองทกขทงมวล มสงขารเปนตนนพรอมทงเหต ดวยเหตมอวชชาเปนตน. พงทราบวนจฉยในทตวาร :- สามบทวา อม อทาน อทาเนส มความวา ทรงเปลงอทาน มประการดงกลาวแลวน ซงแสดอานภาพแหงความตรสร ความสน ปจจย กลาวคอนพพานซงปรากฏแลวอยางนวา อวชชาย เตวว อเสสวราคนโรธา สงขารนโรโธ ในเนอความททรงทราบแลวนน. ความสงเขปในอทานนนดงตอไปน :- เพราะไดร คอไดทราบชดไดตรสรนพพานกลาวคอความสน ๑. นย. ส. นทาน. ๑๖. ๒. นย. ส. นทาน. ๗๒.


ปจจยทงหลาย เมอใดธรรมทงหลายมประการดงกลาวแลวปรากฏแก พราหมณนน ผมเพยรเพงอย เมอนน ความสงสยทกอยางทจะพงเกด ขนเพราะไมรนพพาน ยอมสนไป. พงทราบวนจฉยในตตยวาร :- สามบทวา อม อทาน อทาเนส มความวา ทรงเปลงอทาน มประการดงกลาวแลวน ซงแสดงอนภาพแหงอรยมรรคทเปนเหต ทรงทราบเนอความกลาวคอความเกดและความดบแหงกองทกขนน ดวย อานาจกจ และดวยทาใหเปนอารมณ. ความสงเขปในอทานนนดงตอไปน :- เมอใดและ ธรรมทงหลาย ปรากฏแกพราหมณผมเพยรเพงอย เมอนน พราหมณนนยอมกาจด เสนามารดวยโพธปกขยธรรมซงเกดแลวเหลานน หรอดวยอรยมรรคเปน เครองปรากฏแหงจตสจจธรรมดารงอย ขอวา วธปย ตฏต มารเสน๑

ความวา ยอมกาจด คอผจญ ปราบเสนามาร มประการดงกลาวแลว โดยนยเปนตนวา การทงหลาย เปนเสนาท ๑ ของทานดงน๒ ดารงอย. ถามวา "กาจดอยางไร ?" ตอบวา "เหมอนพระอาทตยสองอากาศใหสวางฉะนน." [๗] อรบายวา พระอาทตยขนไปแลว เมอสองอากาศใหสวาง ดวยรศมของตนแล ชอวากาจดมดเสย ขอนฉนใด. พราหมณแมนน เมอตรสรสจจะทงหลายดวยธรรมเหลานนหรอดวยมรรคนนแล ชอวา กาจดเสนามารเสยได ขอนกฉนนน เพราะฉะนน ผศกษาพงทราบ ๑. แปลเสรจแลว กยกเปนบทตงอกครง. ๒. ข. ส. ๔๐๙.


สนนษฐานวาใน ๓ อทานน อทานท ๑ เกดขนดวยอานาจความพจารณา ปจจยาการ อทานท ๒ เกดขนดวยอานาจความพจารณาพระนพพาน อทานท ๓ เกดขนดวยอานาจความพจารณามรรค ดวยประการฉะน. สวนในอทาน๑ ทานกลาววา (ทรงพจารณา) ปฏจจสมปบาท โดยอนโลมตลอดยามตนแหงราตร โดยปฏโลมตลอดยามท ๒ โดย อนโลมและปฏโลมตลอดยาวท ๓ คานนทานกลาวหมายเอามนสการ ทพระผมพระภาคทรงใหเกดขนตลอดราตร ดวยทรงตงพระหฤทยวา "พรงนเราจกลกจากอาสนะ เพราะครบ ๗ วน." จรงอย ครงนน พระผมพระภาค ไดทรงพจารณาสวนอนหนง ๆ เทานน ตลอดปฐม- ยาม และมชฌมยาม ดวยอานาจแหงความทราบชดซงปจจยาการ และความบรรลความสนปจจย ซงมอานภาพอนอทานคาถา ๒ เบอง ตนแสดงไว แตในทน พระผมพระภาคไดทรงพจารณาอยางนน ในราตรวนปาฏบท. จรงอย ในราตรเพญวสาขมาส พระผมพระภาค ทรงระลกปพเพนวาสในปฐมยาม ทรงชาระทพยจกษในมชฌมยาม ทรงพจารณาปฏจจสมปบาทโดยอนโลมและปฏโลมในปจฉมยาม ทรง บรรลความเปนพระสพพญในขณะทจะพงกลาววา๒ "อรณจกขน เดยวน." อรณขนในเวลาตดตอกบเวลาทไดทรงบรรลความเปน พระสพพญทเดยว. แตนนพระองคทรงปลอยวนนนใหผานพน ไปดวยการนงขดสมาธนนแล แลวทรงพจารณาอยางนน เปลงอทาน ๑. ข. อ. ๗๓. ๒. โยชนาภาค ๒ หนา ๑๗๐ ใหเตมคาวา วตตพพกขเณ เขามารบอตศพท.


เหลาน ในยามทง ๓ แหงราตรวนปาฏบททถงพรอมแลว. พระผม พระภาคทรงพจารณาอยางนนในราตรวนปาฏบท ให ๗ วนททาน กลาวอยางนวา "ประทบนนดวยบลลงกอนเดยว ทโพธรกขมลตลอด ๗ วน" นนผานพนไปทโพธรกขมลนนนนแล ดวยประการฉะนแล. [อชปาลนโครธกถา] [๘] ในคาวา อถ โข ภควา ตสส สตตาหสส อจจเยน ตมหา สมาธมหา วฏหตวา โพธรกขมลา, เยน อชปาลนโครโธ เตนปสงกม น ผศกษาพงทราบวนจฉยดงน :- พระผมพระภาคออกจากสมาธนนแลว เสดจเขาไปทตนอชปาล- นโครธ จากโคนโพธพฤกษ ในทนททเดยวหามได เหมอนอยางวา ในคาทพดกนวา "ผนกนแลวกนอน" จะไดมคาอธบายอยางนวา "เขาไมลางมอ ไมบวนปาก ไมไปใกลทนอน ไมทาการเจรจา ปราศรยอะไรบาง อยางอน แลวนอน" หามได แตในคาน มความหมายทผกลาวแสดงดงนวา "เขานอนภายหลงแตการรบ ประทาน, เขาไมไดนอนหามได" ขอนฉนใด, แมในคานากฉนนน จะไดคาอธบายวา "พระผมพระภาคออกจากสมาธนนแลว เสดจ หลกไปในทนททเดยว" หามได ทแทในคาน มความหมายททาน ผกลาวแสดงดงนวา "พระองคเสดจหลกไปภายหลงแตการออก, ไม ไดเสดจหลกไปหามได." ถามวา "กพระผมพระภาคไมเสดจหลกไปในทนทแลว ไดทรง ทาอะไรเลา ?"


ตอบวา "ไดทรงให ๓ สปดาหแมอนอกผานพนไปในประเทศ ใกลเคยงโพธพฤกษนนเอง." ในขอนน มอนปพพกถาดงน :- ไดยนวา เมอพระผมพระภาค ไดตรสรเปนพระพทธเจาแลว ประทบนงดวยการนงขดสมาธอนเดยว สปดาห ๑ เทวดาบางพวกเกดความแคลงใจขนวา "พระผมพระภาค ไมเสดจลกขน ธรรมททาความเปนพระพทธเจา แมอน จะมอกละ กระมง ? ลาดบนน พระผมพระภาคออกจากสมาบตในวนท ๘ ทรง ทราบความแคลงใจของเหลาเทวดา เพอตดความแคลงใจจงทรงเหาะ ขนในอากาศ แสดงยมกปาฏหารย กาจดความแคลงใจของเหลา เทวดาเหลานนแลว ประทบยนจองดดวยพระเนตรมไดกระพรบ ซง พระบลลงกและโพธพฤกษ อนเปนสถานทบรรลผลแหงพระบารมท ทรงสรางมาตลอด ๔ อสงไขยกาไรแสนกลป ใหสปดาห ๑ ผานพนไป ทางดานทศอดรเฉยงไปทางทศปราจนหนอยหนง (ทศอสาน) แต พระบลลงก สถานทนน ชออนมมสเจดย. ลาดบนน [๙] เสดจจงกรม ณ รตนจงกรมอนยาวยดไปขาง หนาและขางหลงระหวางพระบลลงกกบทเสดจประทบยน (อนมมส- เจดย) ใหสปดาหหนงผานพนไป. สถานทนน ชอรตนจงกรมเจดย. ตอจากนน เทวดาทงหลายนรมตเรอนแกวขนทางดานทศปศจม พระผมพระภาคเสดจนงขดสมาธ ณ เรอนแกวนน ทรงพจารณา อภธรรมปฎกและสมนตปฏฐาน ซงมนยไมสนสดในอภธรรมปฎกน โดยพสดารใหสปดาห ๑ ผานพนไป. สถานทนน ชอรตนฆรเจดย.


พระผมพระภาคให ๔ สปดาหผานพนไป ในประเทศใกลเคยง โพธพฤกษนนเอง จงในสปดาหคารบ ๕ เสดจจากโคนโพธพฤกษ เขาไปทตนอชปาลนโครธ ดวยประการฉะน. ไดยนวา คนเลยงแพะไปนงทรมเงาแหงตนนโครธนน เพราะ เหตนน ตนนโครธจงเกดชอวา "อชปาลนโครธ สองบทวา สตตาห วมตตสขปฏสเวท มความวา เมอ ทรงพจารณาธรรมอยทตนอชปาลนโครธแมนนนนแล ชอวาประทบ เสวยวมตตสข ตนไมนน อยดานทศตะวนออกจากตนโพธ. กแล เมอพระผมพระภาคประทบนงอยางนนทตนอชปาลนโครธน พราหมณ คนหนงไดมาทลถามปญหากะพระองค. เพราะเหตนน พระธรรม- สงคาหกาจารยจงกลาวคาวา อถ โข อตโร เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา หหกชาตโก มความวา ไดยนวา พราหมณนนชอทฏฐมงคลกะ เทยวตวาดวา หห ดวยอานาจความ ถอตว และดวยอานาจความโกรธ เพราะฉะนน เขาจงเรยกแกวา "พราหมณหหกชาต." บางอาจารยกกลาววา "พราหมณหหกชาต" บาง. สองบทวา เอตมตถ วทตวา มความวา พระผมพระภาคทรง ทราบใจความสาคญแหงคาทแกกลาวนน จงทรงเปลงอทานนในเวลา นน. เนอความแหงอทานนนวา พราหมณใด ชอวาเปนพราหมณ เพราะมบาปธรรมอนลอยเสยแลว จงไดเปนผประกอบดวยบาปธรรม


มกเลสเปนเครองขผอนวา หห และกเลสดจนาฝาดเปนตน เพราะคา ทมาถอวา สงทเหนแลวเปนมงคล ปฏญาณขอทตนเปนพราหมณ ดวยเหตสกวาชาตอยางเดยวหามได, พราหมณนน ชอวาเปนผมบาป- ธรรมอนลอยแลว เพราะเปนผลอยบาปธรรมเสย ชอวาผไมมกเลส เปนเครองขผอนวา หห เพราะมาละกเลสเปนเครองขผอนวา หห เสยได [๑๐] ชอวาผไมมกเลสดจนาฝาด เพราะไมมกเลสดจนาฝาด มราคะเปนตน ชอวามตนสารวมแลว เพราะเปนผมจตประกอบ ดวยภาวนานโยค อนง ชอวาผมตนสารวมแลว เพราะเปนผมจต สารวมแลวดวยศลสงวร ชอวาผจบเวทแลว เพราะเปนผถงทสด ดวยเวททงหลาย กลาวคอ จตมรรคญาณ หรอเพราะเปนผเรยนจบ ไตรเพท ชอวาผจบพรหมจรรยแลว เพราะพรหมจรรยคอมรรค ๔ อน ตนไดอยเสรจแลว. บาทพระคาถาวา ธมเมน โส พรหมวาท วเทยย มความวา กเลสเครองฟขน ๕ อยางน คอ ราคะ โทสะ โมหะ มานะ ทฏฐ ในเพราะอารมณนอยหนง คอวา แมในเพราะอารมณอยางหนง ในโลก ทงมวลไมมแกพราหมณใด พราหมณนนโดยทางธรรม ควรกลาว วาทะนวา "เราเปนพราหมณ." เมฆทเกดขนในเมอยงไมถงฤดฝน ชอวา อกาลเมฆ, กแลเมฆ นเกดขนในเดอนทายแหงฤดรอน. บทวา สตตาหวททลกา มความวา เมออกาลเมฆนนเกดขน แลว ไดมฝนตกพราตลอด ๗ วน.


บทวา สตวาตทททน มความวา กแลฝนตกพราตลอด ๗ วน นน ไดชอวา ฝนเจอลมหนาว๑ เพราะเปนวนทลมหนาวเจอเมดฝน พดวนไปโดยรอบโกรกแลว. [มจจลนทกถา] หลายบทวา อถ โข มจจลนโท นาคราชา มความวา พระยา- นาคผมอานภาพใหญ เกดขนทสระโบกขรณใกลตนไมจกนนเอง. หลายบทวา สตตกขตต โภเคห ปรกขปตวา มความวา เมอพระยานาคนนวงรอบ (พระกาย) ดวยขนด (๗ รอบ) แผพงพาน ใหญปกเบองบนพระเศยรอยอยางนน รวมในแหงวงขนดของพระยา- นาคนน มประมาณเทาหองเรอนคลงในโลหปราสาท, เพราะเหตนน พระผมพระภาคจงเปนเหมอนประทบนงในปราสาทอนอบลม มประต หนาตางปด." คาวา "มา ภควนต สต" เปนตน แสดงเหตทพระยานาค นนทาอยางนน. จรงอย พระยานาคนนไดทาอยางนน กดวยตงใจวา "หนาวอยาไดเบยดเบยนพระผมพระภาค. รอนอยาไดเบยดเบยนพระ ผมพระภาค. และสมผสเหลอบเปนตน อยาไดเบยดเบยนพระผมพระ ภาค" [๑๑] อนทจรงเมอมฝนตกพราตลอด ๗ วน ในทนน ไมม ความรอนเลย, ถงอยางนน กสมควรทพระยานาคนนจะคดอยางนวา "ถาเมฆจะหายไปในระหวาง ๆ ความรอนคงจะม แมความรอนนน อยาไดเบยดเบยนพระองคเลย." ๑. แปลกนวา มวนอนลมเยนประทษรายแลวกม, วามวนชวดวยลมหนาวกม.


บทวา วทธ ไดแก หายแลว อธบายวา เปนของมไกลเพราะ หมดเมฆ. บทวา วคตวลาหก ไดแก ปราศจากเมฆ. บทวา เทว ไดแก อากาศ. บทวา สกวณณ ไดแก รปของตน. สองบทวา สโข วเวโก มความวา อปธวเวก กลาวคอ นพพาน เปนสข. บทวา ตฏสส มความวา ผสนโดษดวยความยนดใน จตมรรคญาณ. บทวา ๑สตธมมสส ไดแก ผมธรรมปรากฏแลว. บทวา ปสสโต มความวา ผเหนอยซงวเวกนน หรอธรรม อยางใดอยางหนงซงจะพงเหนไดทงหมด ดวยดวงตาคอญาณ ซง ไดบรรลดวยลาดบความเพยรของตน. ความไมเกรยวกราดกน ชอวาความไมเบยดเบยนกน. ธรรมเปนสวนเบองตนแหงเมตตา พระผมพระภาคทรงแสดง ดวยบทวา ความไมเบยดเบยนนน. สองบทวา ปาณภเตส สโม มความวา และความสารวม ในสตวทงหลาย อธบายวา ความทไมเบยดเบยนกน เปนความสข. ธรรมเปนสวนเบองตนแหงกรณา พระผมพระภาคทรงแสดง ๑. สต ศพทในทน ทานใหแปลวา ปรากฏ. เชนอางไวใน สมงคลวลาสน ภาค ๑ หนา ๓๗.


บาทคาถาวา สขา วราคตา โลเก มความวา แมความ ปราศจากกาหนด กจดเปนความสข. ถามวา "ความปราศจากกาหนดเปนเชนไร ?" ตอบวา "คอความลวงกามทงหลายเสย." อธบายวา ความปราศจากกาหนดอนใด ททานเรยกวาความ ลวงกามทงหลายเสย แมความปราศจากกาหนดอนนน กจดเปน ความสข. อนาคามมรรค พระผมพระภาคตรสดวยบทวา ความ ปราศจากกาหนดนน. สวนพระอรหต พระผมพระภาคตรสดวยคานวา ความกาจด อสมมานะเสย. จรงอย พระอรหตทานกลาววาเปนความกาจดดวยระงบ อสมมานะ. กขนชอวาสขอนจากพระอรหตนไมม เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา "ขอนแลเปนสขอยางยง." [ราชายตนกถา] บทวา มจจลนทมลา ไดแก จากโคนตนไมจก (?) ซงตง อยในแถบทศปราจนแตมหาโพธ. บทวา ราชายตน มความวา เสดจเขาไปยงโคนไมเกต ซง ตงอยดานทศทกษณ. ขอวา เตน โข ปน สมเยน มคาถามวา โดยสมยไหน ? [๑๒] ตอบวา เมอพระผมพระภาคประทบนงดวยการนงขดสมาธ อยางเดยวตลอด ๗ วนทโคนตนไมเกต ทาวสกกเทวราชทรงทราบ วา "ตองมกจเนองดวยพระกระยาหาร" จงทรงนอมถวายผลสมอเปน


พระโอสถ ในเวลาอรณขน ณ วนททรงออกจากสมาธทเดยว. พระ ผมพระภาคเสวยผลสมอพระโอสถนน, พอเสวยเสรจเทานน กไดมกจ เนองดวยพระสรระ ทาวสกกะไดถวายนาบานพระโอษฐแลว. พระผม พระภาคทรงบานพระโอษฐแลวประทบนงทโคนตนไมนนนนแล. เมอ พระผมพระภาคประทบนงในเมออรณขนแลว ดวยประการอยางนน. กโดยสมยนนแล. สองบทวา ตปสสภลลกา วาณชา ไดแก พานชสองพนอง คอ ตปสสะหนง ภลลกะหนง. บทวา อกกลา ไดแก จากอกกลชนบท. สองบทวา ต เทส มความวา สประเทศเปนทเสดจอยางของ พระผมพระภาค. ถามวา "กพระผมพระภาคเสดจอยในประเทศไหนเลา ?" ตอบวา "ในมชฌมประเทศ. เพราะฉะนน ในคานจงมเนอ ความดงน" สองพานชนน เปนผเดนทางไกล เพอไปยงมชฌม- ประเทศ. สองบทวา าตสาโลหตา เทวตา ไดแก เทวดาผเคยเปน ญาตของสองพานชนน. สองบทวา เอตทโวจ มความวา ไดยนวา เทวดานน ได บนดาลใหเกวยนทงหมดของพานชนนหยด. ลาดบนน เขาทง สองมาใครครวญดวา "นเปนเหตอะไรกน ?" จงไดทาพลกรรมแก เทวดาผเปนเจาทางทงหลาย. ในเวลาทาพลกรรมของเขา เทวดานน


สาแดงกายใหเหน ไดกลาวคาน. สองบทวา มนเถน จ มธปณฑกาย จ ไดแก ขาวสตตผล และขาวสตตกอน ปรงดวยเนยใสนาผงและนาตาลเปนตน. บทวา ปฏมาเนถ มความวา จงบารง. สองบทวา ต โว มความวา ความบารงนน จกมเพอ ประโยชนเกอกลเพอความสขแกทานทงหลายตลอดกาลนาน. สองบทวา ย อมหาก มความวา การรบอนใดจะพงมเพอ ประโยชนเกอกลเพอความสขแกเหลาขาพระองคตลอดกาลนาน. สองบทวา ภควโต เอตทโหส มความวา ไดยนวา บาตรใด ของพระองคไดมในเวลาทรงประกอบความเพยร บาตรนนไดหาย ไปแตเมอนางสชาดามาถวายขาวปายาส. เพราเหตนน พระองคจง ไดทรงมพระราพงนวา บาตรของเราไมม, กแลพระตถาคตทงหลาย องคกอน ๆ ไมทรงรบดวยพระหตถเลย. เราจะพงรบขาวสตตผล และขาวสตตกอนปรงนาผงดวยอะไรเลาหนอ ?" บทวา ปรวตกกมาย [๑๓] มความวา กระยาหารทนาง สชาดาถวายแดพระผมพระภาคในกาลกอนแตน ยงคงอยดวยอานาจ ทหลอเลยงโอชะไว, ความหว ความกระหาย ความเปนผมกายอด โรยหาไดมไม ตลอดกาลเทาน, กบดนพระราพงโดยนยเปนตนวา "น โข ตถาคตา" ไดเกดขน กเพราะพระองคใครจะทรงรบพระ กระยาหาร. ทราบพระราพงในพระหฤทยของพระผมพระภาคซงเกด ขนอยางนนดวยใจของตน.


บทวา จตททสา คอจากสทศ. สองบทวา เสลมเย ปตเต ไดแก บาตรทแลวดวยศลาม พรรณคลายถวเขยว. พระผมพระภาคทรงรบบาตรนแล. คาวาบาตร แลวดวยศลา ทานกลาวหมายเอาบาตรเหลานน. กทาวมหาราช ทงส ไดนอมถวายบาตรแลวดวยแกวอนทนล๑กอน. พระผมพระภาค ไมทรงรบบาตรเหลานน. ลาดบนนจงนอมถวายบาตรแลวดวยศลา มพรรณดงถวเขยวทงสบาตรน. พระผมพระภาคไดทรงรบทงสบาตร เพอตองการจะรกษาความเลอมใสของทาวมหาราชทงสนน ไมใช เพราะความมกมาก. กแลครงทรงรบแลว ไดทรงอธษฐานบาตร ทงสใหเปนบาตรเดยว. ผลบญแหงทาวเธอทงสไดเปนเชนเดยวกน. พระผมพระภาคทรงรบขาวสตตผงและขาวสตตกอนปรงนาผงดวยบาตร ศลามคามาก ททรงอธษฐานใหเปนบาตรเดยวดวยประการฉะน. บทวา ปจจคเฆ คอ มคามาก อธบายวา แตละบาตรมคามาก. อกอยางหนง บทวา ปจจคเฆ ไดแก ใหมเอยม คอ เพง ระบมเสรจ, ความวา เกดในขณะนน. เขาชอวามวาจาสอง เพราะ อรรถวเคราะหวา ไดเปนผมวาจาสอง. อกอยางหนง ความวา สองพานชนน ถงความเปนอสาสก ดวยวาจาสอง. สองพานชนน ครนประกาศความเปนอบาสกอยางนนแลว ไดกราบทลพระผมพระ ภาควา "ทน ตงแตวนนไป ขาพระองคพงทาการอภวาทและยนรบ ๑. มพรรณเขยวเลอมประภสสร ดงแสดงปกแมลงทบ ในตาหรบไสยศาสตรชอวา แกวมรกต.


ใครเลา พระเจาขา ?" พระผมพระภาคทรงลบพระเศยร. พระเกศา ตดพระหตถ ไดประทานพระเกศาเหลานนแกเขาทงสอง ดวยตรสวา "ทานจงรกษาผมเหลานไว." [๑๔] สองพานชนน ไดพระเกศธาต ราวกะไดอภเษกดวยอมตธรรม รนเรงยนดถวายบงคมพระผมพระภาค แลวหลกไป. [พรหมยาจนกถา] ครงนนแล พอลวงเจดวน พระผมพระภาคทรงออกจากสมาธ นน เสรจกจทงปวงมประการดงกลาวแลวนนแล ออกจากโคนตน ไมเกต เสดจเขาไปยงตนอชปาลนโครธแมอก. สองบทวา ปรวตกโก อทปาท มความวา ความราพง แหงใจน ทพระพทธเจาทกพระองคทรงประพฤตกนมาเปนอาจณ เกดขนแกพระผมพระภาคผพอประทบนงทโคนตนอชปาลนโครธนน เทานน. ถามวา "กเพราะเหตไร ความราพงแหงใจน จงเกดขนแก พระพทธเจาทกพระองค ?" ตอบวา "เพราทรงพจารณาขอทพระธรรมเปนคณใหญ เปน คณเลศลอย เปนของหนก และเพราะเปนผใครจะทรงแสดงตามคา ทพรหมทลวงวอน." จรงอย พระพทธเจาทงหลายยอมทรงทราบวา เมอพระองค ทรงราพงอยางนน พรหมจกมาทลเชญแสดงธรรม. ทนน สตว ทงหลายจกใหเกดความเคารพในธรรม, เพราะวา โลกสนนวาสเคารพ


พรหม. ความราพงน เกดขนเพราะเหตสองประการน ดวยประการ ฉะนแล. บรรดาบทเหลานน หลายบทวา อธคโต โข มยาย ตดบทวา อธคโต โข เม อย ความวา ธรรมน อนเราบรรลแลวแล. บทวา อาลยรามา มความวา สตวทงหลายยอมพวพนใน กามคณหาอยาง เพราะเหตนน กามคณหาเหลานน ทานจงเรยก วา "อาลย" หมสตวยอมรนรมยดวยกามคณเปนทพวพนเหลานน เหตนน จงชอวา ผรนรมยดวยอาลย. หมสตวยนดแลวในกามคณ เปนทพวพนทงหลาย เพราะฉะนน จงชอวาผยนดในอาลย. หมสตว เพลนดวยดในกามคณเปนทพวพนทงหลาย เพราะฉะนน จงชอวา ผเพลนในอาลย. บทวา ยทท เปนนบาต ความแหงบทวา ยทท นน หมาย เอาฐานะ พงเหนอยางนวา ย อท หมายเอาปฏจจสมปบาท พง เหนอยางนวา โอ อย. บทวา อทปปจจยตาปฏจจสมปปาโท มอรรถวเคราะหวา ธรรมเหลาน เปนปจจยแหงธรรมเหลาน ชอ อทปปจจยา อทป- ปจจยา นนชอวา อทปปจจยตา, ธรรมเหลานเปนปจจยแหงธรรม เหลานนน เปนธรรมอาศยกนเกดขน เพราะฉะนน จงชอวา ธรรม เหลานเปนปจจยแหงธรรมเหลาน เปนธรรมอาศยกนเกดขน. ขอวา โส มมสส กลมโถ มความวา ขนชอวาเทศนา แกเหลาชนผไมร พงเปนความเหนดเหนอยแกเรา พงเปนความ


ลาบากแกเรา. [๑๕] บทวา ภควนต แปลวา แกพระผมพระภาค. บทวา อนจฉรยา ไดแก ทเปนอศจรรยนกหนา๑. บทวา ปฏภส มความวา ไดเปนอารมณแหงญาณกลาวคอ ปฏภาณ คอถงความเปนคาถาอนพระองคพงราพง. ห อกษรใน บทวา หล น สกวาเปนนบาต, ความวา ไมควร. บทวา ปกาสต ไดแกเพอแสดง. มคาอธบายวา บดนไม ควรแสดงธรรมทเราบรรลไดโดยยากน. บาทคาถาวา นาย ธมโม สสมพทโธ มความวา ธรรมนทา ไดงาย ๆ เพอจะตรสรหามได, อธบายวา การทจะรมใชทาไดงาย ๆ. บทวา ปฏโสตคาม มความวา ใหถงนพพานททานเรยกวา ธรรมอนทวนกระแส. บทวา ราครตตา มความวา สตวทงหลาย ผอนเครองยอม คอกาม เครองยอมคอภพ และเครองยอมคอทฏฐยอม (ใจ) แลว. บทวา น ทกขนต ไดแกยอมไมเหน. สองบทวา ตโมกขนเธน อาวฏา มความวา ผอนกอง แหงอวชชาปกคลมไวแลว. บทวา อปโปสสกกตาย มความวา เพอความเปนผไม ประสงคจะแสดง เพราะคาทเปนผปราศจากความขวนขวาย. ๑. แปลเอาความตามนยฎกา สารตถทปน ภาค ๑ หนา ๕๓๐ ซงแกไววา อนอจฉรยาต สวนกาเล อปรปร วมหยกราต อตโถ.


บทวา ยตร ห นาม มความวา ในโลกชอใด. บทวา ภควโต ปรโต ปาตรโหส มความวา ทาวสหมบด- พรหมไดพามหาพรหมทงหลาย ในหมนจกรวาล มาปรากฏเฉพาะ พระพกตรพระผมพระภาค เพอทลวงวอน ใหทรงแสดงธรรม. บทวา อปปรชกขชาตกา มอรรถวเคราะหวา ธล คอ ราคะ โทสะ โมหะ นอย ในจกษ มแลวดวยปญญา เปนปกตแหงตน ของสตวเหลาน เหตนนสตวเหลาน ชอผมชาตแหงสตวผมธลนอย ในจกษ. บทวา ภวสสนต ธมมสส ไดแก ธรรมคอ สจจะ ๔. บทวา อาตาโร ไดแก ผตรสร. บทวา ปาตรโหส ไดแก มปรากฏ. สองบทวา สมเลห จนตโต มความวา อนครทงหกผม มลทนมราคาเปนตน คดแลว. บทวา อปาปเรต มความวา ขอจงเปดประตนน. สองบทวา อมตสส ทวาร มความวา อรยมรรคเปนประต แหงนพพานซงเปนธรรมไมตาย. บาทพระคาถาวา สณนต ธมม วมเลนานพทธ มความวา สตวเหลานจงฟงธรรมคอสจจะ ๔ ทพระสมพทธเจา ซงเปนผปราศจาก มลทนเพราะไมมมลทนมราคาเปนตน ตรสสมควรแลว. บทพระคาถาวา เสเล ยถา ปพพตมทธนฏ โต [๑๖] มความวา เหมอนอยางวา บรษผมดวงตานน ยนบนยอดภเขาซง


ลวนแลวดวยศลาเปนเทอกเดยวกน จะพงเหนประชมชนไดรอบดาน ฉนใด ; ขาแตพระผมพระภาคผมเมธาด คอผมปญญาด ผม พระจกษรอบคอบดวยพระสพพญตญาณ แมพระองคเสดจขนส ปราสาท ซงแลวดวยธรรม คอ ลวนดวยพระปญญา พระองคเอง ปราศจากความโศกแลว ขอจงทรงแลด คอทรงพจารณาประชม ชนผคบคงดวยความโศก ถกความเกดและความแกครอบงาแลว ฉนนนเถด. ทาวสหมบดพรหมเมอจะทรงวงวอนใหพระผมพระภาค เสดจจารกไปเพอทรงแสดงธรรม จงทลวา "ขอจงเสดจลกขน เถด." พงทราบวนจฉยในบทวา วร เปนตน ดงน พระผมพระภาค มพระนามวา วระ เพระทรงมความเพยร, ทรงพระนามวา วชตสงคราม เพราะทรงชนะเทวบตรมาร มจจมาร กเลสมาร และอภสงขารมาร, ทรงพระนามวา สตถวาหะ เพราะทรงสามารถชวยหมสตวใหพนจาก กนดารมชาตกนดารเปนตน, ทรงพระนามวา ผไมมหน เพราะไมม หนา คอ กามฉนท. บทวา อชเฌสน ไดแก คาวงวอน. บทวา พทธจกขนา คอ ดวยอนทรยปโรปรยตญาณ และ อาสยานสยญาณ. จรงอย คาวา "พทธจกษ" เปนชอแหงพระญาณ ๒ อยางน. บทวา อปปรชกเข เปนตน มความวา ธลมราคะเปนตนใน ปญญาจกษของสตวเหลาใดมนอย สตวเหลานน ชอผมธลในจกษ


นอย; ของสตวเหลาในมมาก สตวเหลานน ชอผมทธลในจกษมาก. อนทรยมศรทธาเปนตน ของสตวเหลาใดกลา สตวเหลานน ชอผม อนทรยกลา, ขอสตวเหลาใดออน สตวเหลานน ชอผมอนทรย ออน. อาการมศรทธาเปนตน ของสตวเหลาใดด สตวเหลานน ชอ ผมอาการด; ของสตวเหลาใดไมด สตวเหลานน ชอผมอาการชว. สตวเหลาใด กาหนดเหตททานกลาวได คอเปนผมสามารถจะใหรได โดยงาย สตวเหลานน ชอผทจะพงสอนใหรไดโดยงาย. สตวเหลาใด ไมเปนอยางนน สตวเหลานน ชอผทจะพงสอนใหรโดยยาก. สตวเหลาใดเหนปรโลกและโทษโดยความเปนภย สตวเหลานน ชอ ผมปกตเหนปรโลกและโทษโดยความเปนภย. บทวา อปปลนย ไดแก ในกออบล. แมในบทนอกจากน กนย นเหมอนกน. บทวา อนโตนมคคโปสน ไดแก ดอกบวทยงจมอยภายใน นา อนนาเลยงไว. บทวา สโมทกฏ ตาน ไดแก ดอกบวทตงอยเสมอนา. หลายบทวา อทก อจจคคมม ตฏนต ไดแก ตงอยพนนา. [๑๗] บทวา อปารตา ไดแก เปดแลว. สองบทวา อมตสส ทวารา ไดแก อรยมรรค. จรงอย อรย- มรรคนน เปนประตแหงพระนพพาน กลาวคอ อมตธรรม. สองบทวา ปมจนต สทธ มความวา ชนทงปวงจงปลอย คอ จงสละความเชอของตน. ในสองบทขางทาย มเนอความดงน


นเอง: เพราะวาเราเปนผมความวาจะตองลาบากกายวาจา จง ไมไดแสดงธรรมทอดมประณตน แมทเปนไปดแคลวคลองสาหรบตน ในหมมนษย คอ ในเทวดาและมนษยทงหลาย. [อโภตาปสาทกถา] บทวา ปณฑโต ไดแก ผประกอบดวยคณเครองเปนบณฑต. บทวา พยตโต ไดแก ผประกอบดวยคณเครองเปนผฉลาด. บทวา เมธาว ไดแก ผประกอบดวยปญญาอนเกดขนฉบพลน๑. บทวา อปปรชกขชาตโก มความวา จดวาเปนผมชาตแหง คนไมมกเลส คอ เปนคนหมดจด เพราะขมกเลสไวดวยสมาบต. บทวา อาชานสสต ไดแก จกกาหนดได คอ จกแทงตลอด. หลายบทวา ภควโตป โข าณ อทปาท มความวา พระสพพญตญาณไดเกดขนวา "อาฬารดาบส กาลามโคตรนน ทา กาลกรยาแลวไปเกดในอากญจญญายตนภพ ในเวลา ๗ วน ตงแต วนนไป." บทวา มหาชานโย มอรรถวเคราะหวา ความเสอมใหญชอวา มแกเธอ เพราะเปนผเสอมเสยจากมรรคผลทจะพงบรรล ในภายในเจด วน เพราะฉะนน เธอจงชอผมความเสอมใหญ. อนงชอผมความ เสอมใหญ เพราเกดในอกขณะ๒. ๑. ฐานศพทลงในอรรถวา ขณ คอ พลน, ทนททนใด เชนในคาวา านโส อปกปปต. อนง คานกมคาไขไวในแกอรรถ บทวา วมสาย หนา ๘๕ ขางหนา. ๒. สมยมใชคราวมพระพทธเจา.


บทวา อภโทสกาลกโต มความวา ไดทากาลกรยาเสยเมอ วนวาน. พระผมพระภาคไดทรงเหนวา "แมอทกดาบสนน กเกดแลว ในเนวสญญานาสญญายตนภพ." บทวา พหปการา คอ ผมอปการะมาก. บทวา ปธานปหตตต มความวา ผยอมตวเพอประโยชนแก ความเพยร. บทวา อปฏหส มความวา ไดบารงดวยวตรมในนาบวน ปากเปนตน. หลายบทวา อนตรา จ โพธ อนตรา จ คย มความวา อาชวกชอ อปกะ ไดพบพระผมพระภาคทระหวางโพธมณฑกบแมนาคยา ตอกน. บทวา อทธานมคคปฏปนน มความวา เสดจดาเนนทางไกล. บทวา สพพาภภ มความวา เราครอบงาไตรภมกธรรมทงปวง. บทวา สพพวท มความวา ไดร คอไดเขาใจธรรมทม ๔ ภม ทงหมด. บาทพระคาถาวา สพเพส ธมเมส อนปลตโต ความวา อนเครองฉาบทาคอกเลส ฉาบทาไมไดในไตรภมกธรรมทงปวง. [๑๘] บทวา สพพชโห ความวา ตดไตรภมกธรรมทงปวง ไดขาด. บทวา ตณหกขเย วมตโต ความวา เปนผพนวเศษ เพราะ ธรรมเปนทสนตณหาคอนพพาน ดวยอานาจทาใหเปนอารมณ. บทวา สย อภาย ไดแก เรารธรรมม ๔ ภมทงหมดดวย


ตนเอง. บทวา กมททเสยย ความวา จะพงอางเอาใคร คอคนอน วา ผนเปนอาจารยเราเลา. หลายบทวา น เม อาจรโย อตถ มความวา ขนชอวา อาจรยในโลกตตรธรรมของเรายอมไมม. หลายบทวา นตถ เม ปฏปคคโล มความวา ขนชอวา บคคลผเปรยบปานกบเรายอมไมม. บทวา สตภโต มความวา จดวาเปนผมความเยนใจ เพราะ ดบไฟคอกเลสเสยทงหมด. บทวา นพพโต มความวา จดวาเปนผดบแลว เพราะกเลส ทงหลายนนเองดบไป. สองบทวา กาลน ปร ไดแก เมองหลวงในแควนของชาว กาส. บาทคาถาวา อห อมตทนทภ มความวา เราจะไปดวย คดวา "จกตกลองอมฤตเพอไดดวงตาเหนธรรม." สองบทวา อรหส อนนตชโน มความวา ทานสมควรเปน ผชนะไมมทสดจรง. บทวา หเวยยาวโส มความวา ผมอาย พงเปนไดถงอยางนน เทยวนะ๑. สองบทวา สส โอกมเปตวา ไดแก สนศรษะ. ๑. ในปฐมสมโพธวา ดกอนอาวโส นามวา อนนตชโน พงเปนชอได.


บทวา สณเปส คอ ไดทากตกา. บทวา พาหลลโก ไดแก ผปฏบตเพอประโยชนแกความเปน ผมจวรมากเปนตน. บทวา ปธานวพภนโต ไดแก เปนผคลายเสยแลว คอตกเสย แลว เสอมเสยแลว จากความเพยร. สองบทวา อาวตโต พาหลลาย ไดแก ผเวยนมาเพอ ประโยชนแกความเปนผมกมากดวยปจจยมจวรเปนตน. หลายบทวา โอทหถ ภกขเว โสต มความวา ภกษทงหลาย ทานจงเงยโสต คอจงทาโสตนทรยใหบายหนา เพอฟงธรรม. ดวยสองบทวา อมตมธคต พระผมพระภาคทรงแสดงวา พระนพพานเปนธรรมไมตาย เราไดบรรลแลว. บทวา จรยาย คอดวยความประพฤตททาไดยาก. บทวา ปฏปทาย ไดแก ดวยขอปฏบตททาไดยากง หลายบทวา อภชานาถ เม โน มความวา ทานทงหลาย จาไดอย คอเลงเหนอยหรอ (ซงภาษตเหนปานน) ของเรา. บทวา เอวรป ภาสตเมต ไดแก ความเผยกลาวเหนปานน. ขอวา อสกข โข ภควา ปจวคคย ภกข สาเปต ม ความวา พระผมพระภาคไดทรงอาจใหภกษเบญจวคคยทราบวา พระ องคไดเปนพระพทธเจาแลว. บทวา จกขกรณ [๑๙] พระผมพระภาคตรสหมายเอาดวงตา คอ ปญญา. ตอจากนไปทกบท วาโดยใจความเฉพาะบทแลว


เปนคาตน ๆ ทงนน วาโดยตางแหงอธบายอนสนธและคาประกอบ พงทราบตามนยทกลาวแลวในอรรถกถาแหงมชฌมนกาย ชอปปญจ- สทน๑ เถด. และตงแตนไป เมอขาพเจาจะคอยรกษานาใจของมหาชน ผขยาดตอความพสดารเกนไป จาตองไมพรรณนาสตตนตกถา จก พรรณนาแตวนยกถาเทานน. ขอวา สา ว ตสส อายสมโต อปสมปทา อโหส มความ วา ในวนเพญเดอนแปด เมอพระผมอายโกณฑญญะกบเทวดาสบแปด โกฏ ตงอยในโสดาปตตผลแลว พระวาจานนแล ซงสาเรจดวย พระพทธพจนของพระผมพระภาควา "ทานจงเปนภกษมาเถด" ดงน ไดเปนเอหภกขอปสมปทาของพระผมอายนน. ในคาวา อถ โข อายสมโต จ วปปสส เปนตน มวนจฉย วา ในวนแรมคาหนง ดวงตาเหนธรรมไดเกดขนแกพระวปปเถระ ในวนแรม ๒ คา ไดเกดขนแกพระภททยเถระ ในวนแรม ๓ คา ไดเกดแกพระมหานามเถระ ในวนแรม ๔ คา ไดเกดขนแกพระอสสช- เถระ. กแลเพอชาระมลทนซงเกดขนในกมมฏฐานของภกษเหลาน พระผมพระภาคไดเสดจอยภายในวหารเทานน. เมอมลทนแหง กมมฏฐานเกดขนทไร กไดเสดจลงมาทางอากาศแลวทรงชาระเสย. กแลในวนแรม ๕ คา แหงปกษพระองคใหเธอทงหมดประชมพรอมกน แลวตรสสอนดวยอนตตสตร๒. เพราะเหตนน พระธรรมสงคาหกาจารย จงกลาวคาวา อถโข ภควา ปจวคคเย เปนตน. ๑. ป. ส. ๑๔๔, ๒. อนตตลกขณสตร มหาวคค. ปม. ๒๔.


ขอวา เตน โข ปน สมเยน ฉ โลเก อรหนโต โหนต มความวา ในวนแรม ๕ คา มนษย ๖ คน เปนพระอรหนต ในโลก. [ยสวตถ] บทวา ปพพานปพพกาน มความวา เกาแกเปนลาดบดวย อานาจความสบสายกน. ขอวา เตน โข ปน สมเยน เอกสฏ โลเก อรหนโต โหนต มความวา ภายในพรรษาเทานน มมนษยเปน พระอรหนต ๖๑ องค คอ พวกกอน ๖ องค และพวกนอก ๕๕ องค. บรรดามนษยเหลานน ยสกลบตรเปนตน [๒๐] มบรพประโยคดงตอ ไปน :- ดงไดยนมา ในอดตกาล สหาย ๕๕ คน จะทาบญรวม พวกกน จงเทยวชวยกนจดการศพคนอนาถา. วนหนงพวกเขาพบ หญงมครรภทากาลกรยา คดวา "จกเผา" จงนาไปยงปาชา. ใน พวกเขา เวนไวทปาชา ๕ คน สงวา "จงชวยกนเผา" สวนทเหลอ พากนเขาบาน. พอยศผทรามวย แทงและพลกศพนนใหไหมอย ก ไดอสภสญญา. เขาไดแสดงแกอก ๔ คนดวยวา ผเจรญจงเหนของ ไมสะอาด นาเกลยดน. อก ๔ คนนนกไดอสภสญญาในศพนนบาง. เขาทง ๕ พากนไปบานแลวบอกแกสหายทเหลอ. ฝายพอยสผทรามวย ไปบานแลวไดบอกแกมารดาบดาและภรรยา. ชนเหลานนทงหมด ไดเจรญอสภสญญาบาง. บรพประโยคของชนเหลานเทาน. เพราะเหต


นนความสาคญในเหลาชนฟอนวา เปนปาชานนแล จงไดเกดขนแก พระยสผมอาย. และดวยอปนสยสมบตนน ความบรรลธรรมพเศษได เกดแกทกคนแล. ขอวา อถโข ภความ ภกข อามนเตส มความวา พระ ผมพระภาคเสดจอยทกรงพาราณสจนถงเพญเดอนกตตกาหลง วน หนงตรสเรยกภกษ ๖๐ รป ซงเปนพระขณาสพเหลานน. บวง คอ ความโลภในอารมณทงหลายทเปนทพย จดเปนของทพย. บวง คอ ความโลภ ในอารมณทงหลายซงเปนของมนษย จดเปนของ มนษย. หลายบทวา มา เอเกน เทว มความวา ทานทงหลาย อยาไดไปรวมกน ๒ รปโดยทางเดยวกน. บทวา อสสวนตา มความวา เพราะเหตทไมไดฟง. บทวา ปรหายนต มความวา เมอไมไดบรรลธรรมพเศษทยง ไมไดบรรล ชอวายอมเสอมจากความบรรลธรรมพเศษ. บทวา อนตก ไดแกดกอนมารผเลยทราม คอเปนสตวตาชา. พระผมพระภาคทรงหมายเอาบวง คอ ราคะ ตรสวา เทยวไปใน อากาศ. จรงอย พระองคทรงทราบบวง คอ ราคะนน จงตรสวา เทยวไปในอากาศ. บรรพชาวนจฉย สองบทวา นานาทสา นานาชนปทา มความ จากทศ


ตาง ๆ และจากชนบท๑ตาง ๆ. [๒๑] คาวา อนชานม ภกขเว ตมเหวทาน ตาส ตาส ทสาส เตส เตส ชนปเทส ปพพาเชถาต เปนตน มวนจฉย วา เมอจะใหกลบตรผเพงบรรพชาบวช พงเวนบคคลททรงหาม ไว เรมตนวา "ภกษทงหลาย คนทถกอาพาธ ๕ อยางเบยดเบยน แลว อนทานทงหลายไมควรใหบวช" ดงน จนถงอยางนวา "คน ตาบอดหรอใบหรอหนวก อนทานทงหลายไมควรใหบวช" ดงน ขาง- หนาพงใหบคคลเวนจากบรรพชาโทษบวช. บคคลแมนน อนมารดา บดาอนญาตแลวเทานน ; ลกษณะแหงการอนญาตซงบคคลผสมควรนน ขาพเจาพรรณนาในสตรนวา "ภกษทงหลาย บตรทมารดาบดา ไมอนญาต อนทานทงหลายไมควรใหบวช ภกษใดพงใหบวช ภกษ นนตองทกกฏ." กแลเมอจะใหบวชกลบตรผเวนจากบรรพชาโทษ ซงมารดาบดาอนญาตแลวอยางนน ถาวากลบตรผเวนจากบรรพชาโทษ ซงมารดาบดาอนญาตแลวอยางนน ถาวากลบตรนน ยงไมไดปลง ผม. และภกษแมเหลาอนมอยในสมาเดยวกน. พงบอกภณฑกรรม๒

เพอประโยชนแกการปลงผม, อาการบอกภณฑกรรมนน ขาพเจา จกพรรณนาในสตรนวา "ภกษทงหลาย เราอนญาตใหภกษบอก เลากะสงฆ เพอทาภณฑกรรม." ถามโอกาส, พงใหบวชเอง. ถาตอง ขวนขวายดวยกจการมอทเทสและปรปจฉาเปนตน, ไมไดโอกาส, พง สงภกษหนมรปหนงวา "คณจงใหกลบตรนบวช." ถาภกษหนม ซงอปชฌายไมไดสงเลย แตเธอใหบวชแทนอปชฌาย การทาอยาง ๑. คาวา ชนบท หมายความวาประเทศหรอราชอาณาจกร. ๒. พธโกนผม.


นนสมควร. ถาภกษหนมไมม, อปชฌายพงบอกสามเณรกไดวา "เธอจงนาผนไปยงขณฑสมาใหปลงผม ใหนงหมผากาสายะเสรจ แลวจงมา." สวนสรณะอปชฌายพงใหเอง. กลบตรนน เปนอน ภกษนนเองใหบวชแลวดวยประการฉะน. จรงอย คนอนจากภกษ ไมไดเพอใหบรษบวช. คนอนจากภกษณไมไดเพอใหมาตคามบวช เหมอนกน. สวนสามเณรหรอสามเณร ไดเพอจะใหผากาสายะ ตามคาสง. [๒๒] การปลงผมผใดผหนงทาแลว กเปนอนทาแลวดวย ด. กถาวา กลบตรเปนผมรปสมควร มกศลกรรมเปนเหต มชอเสยง มยศ อปชฌายแมทาโอกาสแลว กควรใหบวชเองแท. ทงไมควรปลอยไปวา "จงถอเอาดนเหนยวกามอหนง อาบแลวชบ ผมแลว จงมา." เพราะวา อตสาหะของผทใครจะบวช เปนของรน แรงกอน, แตภายหลงไดเหนผากาสายะและมดโกนผมเขา จะตก ใจ, จงหนไปเสยจากทนนกได. เพราเหตนนอปชฌายเอานนแล ควรนาไปยงทาสาหรบอาบ ถากลบตรนนไมเปนเดกนก พงบอกวา 'จงอาบเสย' สวนผมของเขา พงถอเอาดนเหนยวสะใหเองทเดยว. ฝายกลบตรทยงเปนเดกยอม อปชฌายพงลงนา ขดสดวยโคมยและ ดนเหนยวอาบใหเอง๑. ถาวา เขาเปนหดดานหรอฝอยบาง๒ มารดา ไมเกลยดบตรฉนใด อปชฌาย ไมพงเกลยดฉนนนทเดยว พงให อาบขดสตงแตมอและเทาจนถงศรษะเปนอนด. ถามวา "เพราะเหตไร ?" ๑. เปนลทธนยมของคนบางพวก. ๒. นเปนโรคทตองหาม นบเปนอปสมบทโทษ.


ตอบวา "เพราะวา ดวยอปการะเพยงเทาน กลบตรทงหลาย จะเปนผมความรกแรงกลามความเคารพมากในอาจารยและอปชฌาย และในพระศาสนา จะเปนผไมหวนกลบเปนธรรมดา, จะบรรเทาความ เบอหนายทเกดขนเสย อยไปจนเปนพระเถระ จะเปนผกตญ- กตเวท." แลในเวลาทใหอาบนาหรอในเวลาปลงผมและหนวด ดวย อาการอยางนน อปชฌายไมควรพดกะเขาวา "เธอเปนคนมชอ เสยง มยศ บดน พวกฉนไดอาศยเธอแลว จกไมลาบากดวย ปจจย." ถอยคาทไมใชคาชกนาอยางอน กไมควรพดเหมอนกน. ทถกควรพดแกเขาวา "ผมอาย เธอจงใครครวญดใหด จงคมสต" แลวพงสอนตจปญจกกมมฏฐาน๑ให, และเมอบอก พงชแจงใหชด เจนถงขอทสวนทง ๕ นน เปนของไมสะอาด นาเกลยด ปฏกล ดวย อานาจสสณฐานกลนทอาศยและโอกาส [๒๓] หรอขอทสวนทง ๕ นน ไมใชผเปนอย ไมใชสตว. กถาในกาลกอน เขาเปนผเคยพจารณา สงขาร เจรญภาวนามา เปนเหมอนฝทแกเตมทคอยรอการบงดวย หนาม และเปนเหมอนดอกปทมทแก คอยรอพระอาทตยขน, ทนน เมอการพจารณากมมฏฐาน สกวาเขาปรารภแลว ญาณทจะบด กเลสเพยงดงภเขาใหแหลกไปนนแล ยอมเปนไป ราวกะอาวธของ พระอนทรแลงภเขาใหแหลกละเอยดไปฉะนน. เขายอมบรรลพระ อรหตในเวลาปลงผมเสรจทเดยว. จรงอย แตแรกทเดยว กล- บตรเหลาใดเหลาหนง ไดสาเรจพระอรหต ในขณะปลงผมเสรจ ๑. ผม, ขน, เลบ, ฟน, หนง.


กลบตรเหลานนทงหมด ไดการฟงเหนปานน อาศยนยซงอาจารย ผเปนกบยาณมตรให จงไดสาเรจ, ไมไดอาศยแลวหาสาเรจไม, เพราะเหตนน อปชฌายจงควรกลาวถอยคาเชนนนแกเขา, อนง เมอ ปลงผมเสรจแลว ควรใชขมนผงหรอกระแจะทาศรษะและรางกาย กาจดกลนคฤหสถเสยแลว พงใหรบผากาสายะ ๓ ครง หรอ ๒ ครง หรอครงเดยวกได. แมถาอาจารยหรออปชฌาย จะไมมอบให ในมอของเขา จะนงหมใหเอาทเดยว ขอนนกสมควร แมถาวา จะสงคนอนเปนภกษหนมกตาม สามเณรกตาม อบาสกกตาม วา "ผมอาย ทานจงถอเอาผากาสายะเหลาน นงหมใหผน," หรอจะ สงกลบตรนนแหละวา "เธอจงถอเอาผากาสายะเหลาน ไปนงหม ควรทกอยาง." จรงอย ผากาสายะนนทงหมดเปนอนภกษนนเทยว ใหแลว. แตเขานงหรอหม ผานงหรอผาหมอนใด โดยไมไดสง, พงเปลองผานงหรอผาหมนนเสยแลวใหใหม. เพราะผากาสายะท ภกษใหดวยมอของตนหรอดวยสงเทานน จงควร, ทภกษไมไดให ไมควร, แมวา ผากาสายะนน จะเปนของเขาเอง กตองเปนเชน นน. และจะตองกลาวอะไรในผากาสายะทมอปชฌายเปนมลเลา. น เปนวนจฉยในขอวา "พงใหปลงผมและหนวดกอนแลว ใหนงหม ผากาสายะ ใหทาอตตราสงคเฉวยงบา" น. [๒๔] ขอวา พงใหไหวเทาภกษทงหลายเปนตน มความวา ภกษเหลาใด ประชมกนในทนน พงใหไหวเทาภกษเหลานนแลว ลาดบนน พงใหนงกระโหยงประคองอญชลแลวบอกวา เอว วเทห


คอพงสงวา ยมห วทาม ต วเทห เพอรบสรณะ. ลาดบนน อปชฌายหรออาจารยพงใหสรณะแกเขา โดยนยเปนตนวา พทธ สรณ คจฉาม ดงน. พงใหตามลาดบทกลาวแลวอยางไรเทยว ไม พงใหสบลาดบ. ถาสบลาดบเสย บทหนงกด อกษรหนงกด, หรอให พทธ สรณ เทานน ถวน ๓ ครงแลว ภายหลงจง ใหสรณะนอกนอยางละ ๓ ครง, สรณะไมจดวาไดให. กแลอป- สมปทาทพระผมพระภาคทรงหามสรณะคมนปสมปทานเสยแลว ทรง อนญาตไว บรสทธฝายเดยวกควร. สวนสามเณรบรรพชาบรสทธ ทง ๒ ฝายจงควร. บรสทธฝายเดยวไมควร; เพราะเหตนน ใน อปสมปทา ถาอาจารยทากรรมเวนญตตโทษ และกรรมวาจาโทษ แลว กรรมเปนอนทาถกตอง. สวนในบรรพชา ทงอาจารยทง อนเตวาสก ตองวาสรณะ ๓ เหลาน ไมใหเสยความพรอมมลแหง ฐานกรณของพยญชนะทงหลาย ม พ อกษรและ ธ อกษรเปนตน. ถาอาจารยอาจวาได แตอนเตวาสกไมอาจ, หรออนเตวาสกอาจ แตอาจารยไมอาจ. หรอทง ๒ ฝายไมอาจ, ไมควร. แตถาทง สองฝายอาจ ขอนนจงควร. กแลเมอใหสรณะเหลาน พงใหวาบท ทมนคหตเปนทสด ใหตดเนองเปนอนเดยวกนอยางนวา พทธ สรณ คจฉาม, หรอพงใหวาบททม ม อกษรเปนทสด ใหขาด ระยะกนอยางนวา พทธม สรณม คจฉาม๑ ในอนธกฏฐกถา [๒๕] ทานแกวา "อนตวาสกพงประกาศชอรบสรณะอยางนวา ๑. เปนสาเนยงวาอยางสนสกฤต บดนเราไมใชแลว.


อห ภนเต พทธรกขโต ยาวชว พทธ สรณ คจฉาม ดงน. คานนไมมแมในอรรถกถาเดยว ทงในพระบาลกไมกลาวไว. เปนแต เพยงความชอบใจของพระอาจารยเหลานน, เพราะฉะนน ไมควร ถอเอา. แทจรง เมอไมวาอยางนน สรณะจะกาเรบกหามได. ขอวา อนชานาม ภกขเว อเมห ตต สรณคมเนห ปพพชช อปสมปท มความวา เราอนญาตบรรพชาและอปสมบทดวยไตร- สรณคมนเหลาน ซงวาหมดจดทง ๒ ฝาย ครบ ๓ ครง อยางนวา พทฑ สรณ คจฉาม เปนตน. ในบรรพชาและอปสมบททง ๒ นน อปสมบท พระผมพระภาคทรงหามเสยขางหนาแลว เพราะฉะนน บดน อปสมบทนน จงไมขนดวยมาตรวาสรณะเทานน. สวน บรรพชาทรงอนญาตเฉพาะไวขางหนาวา "ภกษทงหลาย เรา อนญาตสามเณรบรรพชาดวยไตรสรณคมนเหลาน" เพราะฉะนน ถงในบดน บรรพชานน ยอมขนดวยมาตรวาสรณะเทานน. จรงอย กลบตรเปนอนตงอยในภมแหงสามเณรดวยอาการเพยงเทาน. และ ถาสามเณรนนเปนผมปญญา มชาตแหงคนฉลาด, ลาดบนน พง แสดงสกขาบททงหลายแกเธอในทนนทเดยว. แสดงอยางไร ? แสดง เหมอนทพระผมพระภาคทรงแสดงแลว. จรงอย พระผมพระภาคไดตรส ไวดงนวา "ภกษทงหลายเราอนญาตสกขาบท ๑๐ แกสามเณรทงหลาย และอนญาตเพอใหสามเณรศกษาในสกขาบท ๑๐ เหลานน คอ :- เวนจากทาสตวมชวตใหตกลวงไป ๑. เวนจากถอเอาสงของทเจาของเขาไมให ๑.


เวนจากกรรมมใชพรหมจรรย ๑. เวนจากพดเทจ ๑. เวนจากดมนาเมา คอ สราและเมรย อนเปนทตงแหงความ ประมาท ๑. เวนจากบรโภคอาการผดเวลา ๑. เวนจากฟอนขบประโคมและดการเลน ๑. เวนจากการทดทาระเบยบดอกไมของหอมและเครองทาอนเปน ฐานแตงตว ๑. เวนจากนอนบนทนอนสงทนอนใหญ ๑. เวนจากรบทองและเงน๑ ๑. สวนในอนธกอรรถกถา พระอรรถกถาจารย กลาวแมซงการให สกขาบทเหมอนการใหสรณะอยางนวา อห ภนเต อตถนนาโม ยาวชว ปาณาตปาตา เวรมณ สกขาปท สมทยาม ดงน. [๒๖] แมวธนน กไมมในบาล ทงไมมในอรรถกถาทงหลาย, เพราะฉะนน ควรแสดงแตพอสมควรแกบาล จรงอย บรรพชาสาเรจดวยสรณคมน เทานน. สวนสกขาบททงหลาย อนสามเณรควรทราบเพอทาสกขา ใหบรบรณอยางเดยว, เพราะฉะนน เมอสามเณรไมสามารถจะเรยน สกขาบทเหลานนตามนยซงมาในพระบาลได จะบอกแตเพยงใจความ ดวยภาษาอยางใดอยางหนง กควร. และสามเณรยงไมรสกขาบททตน ควรศกษา, ยงไมฉลาดในการทรงผาสง๒ฆาฏ บาตร และจวร การยน ๑. หมาวคค ป. ม. ๑๗๐ ๒. สามเณรกมสงฆาฏเหมอนกน.


และการนงเปนตน และในวธมดมและฉนเปนอาทเพยงใด ยงไมควร ปลอยเธอไปสหอฉน หรอทแจกสลาก หรอสถานเชนนนอนเพยงนน. ควรใหเธอเทยวอยในสานกเทานน, ควรสงวนเธอเหมอนเดกออน. ควรบอกสงทควรและไมควรทกอยางแกเธอ, ควรแนะนาเธอในอภสมา- จารกวตรมนงหมเปนตน. แมสามเณรนนเลา กควรเวนใหไกลซงนาส- นงคะ ๑๐ ทพระผมพระภาคตรสไวขางหนาอยางนวา "ภกษทงหลาย เราอนญาตใหนาสนะสามเณรผประกอบดวยองค ๑๐๑" ดงน ทา อภสมาจารกวตรใหบรบรณ พงศกษาใหดในศล ๑๐ อยาง ฉะนแล. บรรพชาวนจฉย จบ [ภททวคคยสหายกวตถ] หลายบทวา มยห โข ภกขเว มอรรถวา มยา โข. อกอยางหนง มความวา ความทาในใจโดยแยบคายของเรา๒ อธบาย วา เพราะความทาในใจโดยแบคายของเราเปนเหต. ครนเปลยนวภต แลวกพงกลาววาคาวา มยา (เปนอนภหตกตตา) ในบทวา อนปปตตา นอก (เพราะ มยห เปนสามสมพนธไปแลว.) บทวา ภททวคคยา มความวา ไดยนวา สหายเหลานนเปน ราชกมาร ผมความเจรญดวยรปรางและจต เทยวไป ดวยคมกน เปนพวกเดยวกน, เพราะฉะนน ทานจงเรยกวา "ภททวคคย" [๒๗] โว อกษรในบทวา เตนห โว ดงน สกวานบาต. ๑. มหาวคค. ปม. ๑๗๓. ๒. ปาะในอรรถกถานาเปน มยห โยนโสมนสการา เพราะ---- เมอแปลเสรจแลวเอาเปนบทตงอกครงวา ขอวา มยห โยนโสมนสการา ความวา----


สองบทวา ธมมจกข อทปาท มความวา โสดาปตตมรรค ไดเกดขนแกบางพวก สกทาคามมรรคไดเกดขนแกบางพวก อนาคาม- มรรคไดเกดขนแกบางพวก, จรงอย มรรคเหลานทง ๓ ทานเรยกวา "ธรรมจกษ." ไดยนวา สหายเหลานนไดเปนนกเลง ๓๐ คนในตณฑล- ชาดก๑. ครงนนพวกเขาไดฟงตณฑโลวาทแลวรกษาศล ๕. บพพกรรม ของสหายเหลานนเทาน. [อรเวลกสสปาทวตถ] บทวา ปมโข คอเปนหวหนา. บทวา ปาโมกโข มความวา เปนผสงสด คอมปญญาผองแผว บทวา อนปหจจ ไดแกไมใหเสย. สองบทวา เตชสา เตช มความวา (ขม) เดชแหงนาค ดวยเดชของตน. บทวา ปรยาเทยย มความวา พงครอบงาเสย หรอพงให วอดวายไป. บทวา มกข ไดแกความโกรธ. ขอวา น เตวว จ โข อรหา ยถา อห มความวา บคคล ผเชนดงเราสาคญตนวา "เราเปนอรหนต อวดอางอยฉนใด จะไดเปน อรหนตฉนนน หามไดทเดยว." สองบทวา อชชณเห อคคสรณมห มความวา เราพง อยตลอดวนหงในวนน. บทวา ผาสกาโม คอมงจะเกอกล. ๑. ข. ชา. ปม. ๒๐๑. ชาตกฏกถา. ปจม. ๗๘.


บทวา สมานโส ไดแกผมใจประกอบพรอม ดวยปตและ โสมนส. บทวา น วมโน ไดแกผมใจด อธบายวา ใจทโทสะไม ครอบงา. สองบทวา อคยาคาร อทจจเร มความวา เรอนไฟลกโพลง. บทวา ชฏลา เชอมกบบทนวา ภณนต. หลายบทวา อหนาคสส อจจโย น โหนต มความวา เปลวไฟแหงนาคมแสงไมรงเรอง มสผดรป. บทวา ผลกวณณาโย คอมวรรณะเหมอนแกวผลก. บทวา องครสสส มความวา พระผมพระภาคทรงพระนามวา องครส เหตมพระองคเปนแดนสรานออกแหงรศม, แหงพระผมพระ ภาคผทรงพระนามวา องครสพระองคนน๑. สองบทวา อภกกนตาย รตตยา มความวา เมอราตรสนไป มากแลว อธบายวา ยงเหลออยนอย. บทวา อภกกนตวณณา คอมวรรณะงาม ไดแกมวรรณะนา ชอบใจนก. บทวา เกวลกปป ไดแกทงสน คอสนเชง. ชฎลอรเวลกสสปะ หมายถงรศมแหงวรรณะของทาวมหาราช ทง ๔ กลาววา ปรมาห วณณนภาห. ๑. ตงวเคราะหใหบทปลงเปนปมาวภตกอนแลว จงใชสรรพนามโยคตามรปเดมทหลง. อนง ในวเคราะหนสงสยวาจะตกศพท ฉฏ วภตไปศพทหนง.


[๒๘] บทวา ปาณนา คอดวยมอ. หลายบทวา กกเธ อธวตถา เทวตา ไดแกเทวดาผสงอยท ตนรกฟา. บทวา วสสชเชยย มความวา พงคลผงไวเพอตองการจะให แหง. ตนรกฟานน นอมลงราวกะวาจะทลอยางนวา "พระเจาขา ของพระองคทรงเออมพระหตถมาเถด" เพราะฉะนน ตนรกฟานนจง ชอวา อาหรหตโถ (นอยลงดจทลวา ขอจงทรงเออมพระหตถมา). บทวา อยโยเชตวา ไดแกทง. ภาชนะสาหรบตดไฟ เรยก มณฑามข๑. บทวา จรปฏกา มความวา จาเดมแตกาลนาน. บทวา เกสมสส เปนตน มความวา ผมทงหลายนงเอง ชอวา เกสมสส มวยผม. ทกบทมนยเหมอนกน. หาบสาหรบ ใสบรขารของดาบส ชอวา ขารกาชะ. [พมพสารวตถ] บทวา ลฏ วเน ไดแกสวนตาล. สองบทวา สปปตฏเ เจตเย ไดแกทตนไทรตนใดตนหนง ไดยนวา คาวา "สประดษฐเจดย" น เปนชอของตนไทรนน. หมน ๑ เปน ๑ นหต ในคาวา ทวาทสนหเตห น. บทวา อปเปกจเจ ตดบทวา อป เอกจเจ. บทวา อชฌภาส มความวา ไดตรสสาทบ เพอตดความ ๑. พระบาลเปน มนทามขโย โบราณวา เชงกราน.


สงสยของพราหมณและคฤหบดเหลานน. สองบทวา กเมว ทสวา มความวา เหนอะไรเลา ? บทวา อรเวลวาส คอผมปกตอยทอรเวลประเทศ. ทานยอม เปนผละไฟทตนบชาแลวบวช, มอบายอะไร ? บทวา กสโกวทาโน มความวา เปนผตกเตอนพราสอน ดาบสทงหลาย ซงไดนามวา ผผอม เพราะมรางกายผอม ดวย ความประพฤตของผยางกเลส. อกอยางหนง มความวา เปนดาบสผผอมเอง และเปนผให โอวาท อธบายวา ตกเตอนพราสอนดาบสผผอมเหลาอนดวย. สองบทวา กถ ปหน มความวา เพราะเหตไรจงละเสย ? มคาอธบายวา ทานอยอรเวลามานาน ตนเองเคยเปนอาจารย สงสอนเหลาดาบสผบาเรอไฟ เหนอบายอะไรเลา จงละไฟเสย ? เราถามเนอความนกะทาน เหตไฉน ทานจงละการบชาเพลงของ ทานเสย ? ในคาถาท ๒ มเนอความดงน :- ยญทงหลาย กลาวสรรเสรญกามทงหลาย มรปเปนตนเหลาน และสตรทงหลาย ขาพเจานน ไดทราบชนดของกามมรปเปนตนทง หมดนวา "เปนมลทนในขนธเปนทหอบทกขไว" [๒๙] จงมไดยนด ในการเซนและการบชา อธบายวา ไดอภรมณแลวในการเซนหรอ การบชา เพราะยญทงหลาย ตางโดยการเซนและการบชาเหลานกลาว สรรเสรญผลเปนมลทนทงนน.


วนจฉยในคาถาท ๓:- บทวา อถ โกจรห มความวา กทนน . . . ในสงไรเลา ? บทท เหลอตนทงนน วนจฉยในคาถาท ๔:- บทวา ปท เปนตน มความวา ทางคอพระนพพาน จดวา สงบ และมความสงบเปนสภาพ, จดวาไมมกเลสอนเปนเหตหอบ ทกข เพราะไมมกเลสทงหลายทเขาไปหอบเอาทกขไว, จดวาหากงวล มได เพราะไมมกเลสเครองกงวลทงหลายมราคะเปนตน, จดวา ไมตดของแมในกามภพ ซงเปนทกลาวสรรเสรญแหงยญทงหลาย เพราะไมตดอยในภพทง ๓ แลว จดวามอนจะไมแปรเปนอยางอน เพราะไมมเกด แก ตาย, จดวาไมใชธรรมทผอนจะพงแนะใหได เพราะตองบรรลดวยมรรคซงตนเองเจรญแลวเทานน อนคนอนจะเปน ใครกตามจะพงใหบรรลไมได, ขาพเจาไมยนดแลวในการเซนและการ บชา กเพราะเหนทางเชนน. พระอรเวลกสสปะแสดงอยางไร ? ดวย คาวา "ไดเหนทางองสงบ" เปนตนนน ? แสดงวา "ขาพเจามได ยนดแลวในการเซนและการบชา ซงใหสาเรจสมบตในเทวโลกและ มนษยโลก ขาพเจานนจะกลาวอยางไร ?" ครงนนแล พระอรเวลกสสปะผมอาย ครนประกาศความไมยนด ในโลกทงปวงอยางนวา "ใจของขาพเจาไมยนดแลวในเทวโลก และมนษยโลก ชอน" ดงนแลว จงประกาศขอทตนเปนสาวกของ พระผมพระภาคอยางนวา "ขาพเจาเปนสาวก." กแลทานแสดง


ปาฏหารยหลายอยางในอากาศ เพอประกาศขอทตนเปนสาวกของ พระผมพระภาคนนแล แลวลงถวายบงคมพระผมพระภาคแลวนง ณ สวนเขาหนง. บทวา ธมมจกข ไดแกโสดาปตตมรรคญาณ. บทวา อสสาสกา ไดแกความหวง อธบายวา ความปรารถนา. กวนจฉยในขอวา เอสาห ภนเต น ผศกษาพงทราบดงตอ ไปน :- อนทจรง สรณคมนของพระเจาพมพสารนน, สาเรจแลวดวย ความตรสรมรรคเปนแท, แตวาทาวเธอทรงตดสนตกลงพระหฤทยใน สรณคมนนนแลว, บดนจงทรงทาการมอบพระองคถวายดวยพระ วาจา (คอวา) พระเจาพมพสารน ไดทรงถงสรณคมนทแนนอน ดวย อานาจแหงมรรคทเดยวแลว, เมอจะทรงทาการถงสรณะนนใหปรากฏ แกผอนดวยพระวาจา และเมอจะทรงถงดวยความนอบนอม จงตรส อยางนน. [๓๐] บทวา สงคนกขสวณโณ มความวา มวรรณะเสมอ ดวยลมทองคาชอสงค. บทวา ทสวาโส ไดแกทรงอยประจาในธรรมเปนทอยของพระ อรยเจา ๑๐ ประการ. บทวา ทสธมมวท ไดแกทรงทราบกรรมบถ ๑๐ ประการ. สองบทวา ทสภ จเปโต ไดแกทรงประกอบดวยองคของ


พระอเสขบคคล ๑๐ อยาง๑. สองบทวา สพพธ ทนโต ไดแกผทรมานแลวในอนทรย ทงปวง. จรงอย บรรดาอนทรยมจกษเปนตนของพระผมพระภาค อนทรย ไร ๆ ทชอวา ยงไมไดทรมาน ยอมไมม. ขอวา ภควนต ภตตาว โอนตปตตปาณ เอกมนต นสท มความวา สงเกตเหนพระผมพระภาคเสวยเสรจแลว ชกพระหตถออก จากบาตรแลว จงประทบนงทประเทศแหงหนง บทวา อตถกาน มความวา ผมความตองการดวยการไป เฝาพระพทธเจา และดวยการฟงธรรม. บทวา อภกกมนย มความวา พงอาจไปเฝาได. บทวา อปปกณณ คอไมพลกพลาน. บทวา อปปสทท ไดแกเงยบเสยงทพดจากน. บทวา อปปนคโฆส ไดแกเงยบเสยงถกกอง ดวยเสยงอออง ในพระนคร. บทวา วชนวาต ไดแกปราศจากลมในสรระของชนทสญจร เนอง ๆ บาลวา ปราศจากการพดจาของชนบาง. อธบายวา ปราศจาก การพดจาของคนภายใน. บาลวา ปราศจากการเทยวไปของชนบาง. อธบายวา เวน ๑. สมมาทฏฐ. ฯลฯ ๘. สมมาสมาธ ๙. สมมาญาณ. ๑๐. สมมาวมตต. ม. ม. ๑๗๗.


จากการทองเทยวของชน. บทวา มนสสราหเสยยก ไดแกควรเปนทกระทากรรมลบ ของหมมนษย. บทวา ปฏสลลานสารปป คอสมควรเปนทสงด. [สารปตตโมคคลลานบรรพชา] บทวา สารปตตโมคคลลานา ไดแกพระสารบตร ๑ พระ โมคคลลานะ ๑. ทานทง ๒ ไดทากตกากนไววา "ผใดพบอมตธรรม กอน ผนนจงบอกแกอกฝายหนง." ไดยนวาทานทง ๒ นน ในเวลาเปนคฤหสถมชอปรากฏอยางน วา อปตสสะ โกลตะ มมาณพ ๒๕๐ เปนบรวาร ไดไปดมหรสพ ซงม ณ ยอดเขา๑. สองสหายเปนมหาชนในทนนแลว ไดมความราพง วา "ขนชอวาหมมหาชนอยางน ๆ ยงไมทนถง ๑๐๐ ป กจกตกอย ในปากแหงความตาย." [๓๑] ลาดบนน สหายทง ๒ เมอบรษทลกขนแลว ไดไตถาม กนและกน มอธยาศยรวมกน มความสาคญวาความตายปรากฏ เฉพาะหนา ปรกษากนวา "เพอน เมอความตายม ธรรมทไมตาย กตองมดวย. เอาเถด เราคนหาธรรมทไมตายกนเถด" ดงน. เพอคนหาธรรมทไมตาย จงพรอมดวยบรษทบวชในสานกสญชย ๑. ครคคสมชช มหรสพฉลองประจาป ณ กรงราชคฤห, มหรสพยอดเขา Name of a festival celebrated yearly at Rajagaha, a festival on the mountain top.


ปรพาชกผนงผา ไมกวนนกกถงฝงในลทธสมยซงเปนวสยแหงญาณ ของสญชยนน. เมอมองไมเหนอมตธรรม จงถามวา "ทานอาจารย กระผม ขอถามแกนสารแมอนในบรรพชานยงมอยหรอ ?" ไดฟงคาตอบของทานวา "ไมม ผมอาย" และวา "ลทธน มเทานแล" จงไดทากตกาไววา "ผมอาย ลทธนเหลวไหลไมมแกนสาร ทนในพวกเรา ผใดพบอมตธรรมกอน ผนนจงบอกแกอกฝายหนง." เพราะเหตนน พระธรรมสงคาหกาจารยจงกลาวคาเปนตนวา "ทานทง ๒ ไดทากตกากนไว." ตตยาวภตต ในลกษณะแหงอตถมภต ผศกษาพงทราบในบท ทงหลายวา ปาสาทเกน อภกกนเตน เปนตน. คานวา อตถ- เกห อปาต มคค เปนคาแสดงเหตแหงการตดตาม. จรงอย ม คาททานอธบายไวดงนวา "อยากระนนเลย เราพงตามตดภกษน ไปขางหลง ๆ. เพราะเหตไร ? เพราะเหตวา ธรรมดาการตามตดไป ขางหลง ๆ น เปนทางทผมความตองการทงหลายรจกเขาหาแกว อธบายวา เปนมารดา อนชนทงหลายผมความตองการรแลว และดาเนนเขาหาแลว. อกอยางหนง พงเหนความในคานอยางนวา "ขนชอวา นพพาน อนเราทงหลายผมความตองการ รชดแลววา มอยแนนอน ดวยอนมานอยางนวา 'เมอความตายม ธรรมทไมตายกตองมดวย'


อยากระนนเลย เราเมอแสวงหาคอเมอคนหา นพพานนน พงตามตด ภกษนไปขางหลง ๆ หลายบทวา ปณฑปาต อาทาย ปฏกกม มความวา พระ อสสชผมอาย เขาไปนงชดเชงฝาแหงใดแหงหนง ซงมประการดง กลาวแลวในสทนนกณฑ๑. แมสารบตรเลา ยนคอยเวลาอยวา "ยง ไมใชเวลาทจะถามปญหากอน" เพอจะบาเพญวตตปฏบต จงถวาย นาจากคนโทของตน แกพรเถระผเสรจภตตกจแลว [๓๒] กระทา ปฏสนถารกบพระเถระผลางมอและเทาแลว ถามปญหา. เพราเหตนน พระธรรมสงคาหกาจารยจงกลาววา อถ โข สารปตโต ปรพพาชโก เปนตน. สองบทวา น ตยาห สกโกม ตดบทวา น เต อห สกดโกม แปลวา สาหรบทาน เราไมอาจ. แตวา พระเถระถงปฏสมภทาญาณในธรรมวนยน จะไมอาจ เพอแสดงธรรมเพยงเทานหามได, โดยทแท ทานคดวา 'เราจกปลก ความเคารพในธรรม แกผน' ไดถอเอาขอทการแสดงธรรมในพทธ- วสยโดยอาการทงปวงไมใชวสย (ของทาน) จงกลาวอยางนน. บาทคาถาวา เย ธมมา เหตปปกวา มความวา เบญจขนธ ชอวา ธรรมมเหตเปนแดนเกด. พระเถระแสดงทกขสจ แกสารบตร นนดวยคานน. บทคาถาวา เตส เหต ตถาคโต อาห มความวา สมทยสจ ๑. มหาวภงค. ปม. ๒๗.


ชอวาเหตแหงเบญจขนธนน พระเถระแสดงวา พระตถาคตตรส สมทยสจนนดวย. บาทคาถาวา เตสจ โย นโรโธ มความวา พระตถาคต ตรสความดบคอความไมเปนไปแหงสจจะแมทง ๒ นนดวย. พระ เถระแสดงนโรธสจแกสารบตรนนดวยคานน. สวนมคคสจ แมทาน ไมไดแสดงรวมไวในคาถาน กเปนอนแสดงแลวโดยนย. เพราะ วาเมอกลาวนโรธ มรรคซงเปนเหตใหถงนโรธนน กเปนอนกลาว ดวย. อกอยางหนง ในบาทคาถาวา เตสจ โย นโรโธ น สจจะ แม ๒ เปนอนพระเถระแสดงแลว อยางนวา "ความดบแหงสจจะ ทง ๒ นน และอบายแหงความดบแหงสจจะทง ๒ นน" ฉะนแล. บดน พระเถระเมอจะยงเนอความนนนนแลใหรบกน จงกลาววา "พระมหาสมณะมปกตตรสอยางน." บาทคาถาวา เอเสว ธมโม ยท ตาวเทว มความวา แม ถาวา ธรรมทยงกวานไมมไซร, ธรรมเพยงเทานเทานน คอคณมาตรวา โสดาปตตผลนเทานน อนเขาพเจาจะพงบรรล, ถงอยางนนธรรมนนน แล อนขาพเจาคนหาแลว๑. บาทคาถาวา ปจจพยถา ปทมโสก มความวา พวกขาพเจา ๑. ปาฐะในอรรถกถาวา ตถาป เอโสเอว ธมโม. โยชนาหนา ๑๘๔ แกขยายความ วา ตถาป เอโสเอว มยา คเวสโต นพพานสงขาโต ธมโต อตโถ. จงไดแปล ไวอยางน หรออกนยหนงวา ธรรมทขาพเจาคนหาแลว กธรรมนนนแล.


เทยวคนหาทานอนไมมความโศกใด, ทานทงหลายนนแล ยอมตรสร ทางอนไมมความโศกนน, อธบายวา ทางนน อนทานทงหลาย บรรลแลว. กงคาถาวา อทฏ อพภตต พหเกห กปปนหเตห ม ความวา ทางอนไมมความโศกน ชออนขาพเจาทงหลาย ไมเหน แลวทเดยว ลวงไปนกหนาตงหลายนหตแหงกลป [๓๓] สารบตร- ปรพาชกแสดงขอทตนมความเสอมใหญตลอดกาลนาน เพราะเหต ทไมไดเหนทางนนดวยประการดงน. บาทคาถาวา คมภเร าณวสเย มความวา เปนธรรม อนลกซงดวย เปนวสยแหงญาณอนลกซงดวย. บาทคาถาวา อนตตเร อปธสงขเย ไดแกนพพาน. บาทวา วมตเต มความวา ผนนพนแลวดวยวมตตมนพพาน นนเปนอารมณ. บทวา พยากาส มความวา พระศาสดาเมอตรสวา "คแหง สหายนนจกเปนคอครสาวก เปนคทเจรญของเรา" ดงน ชอวาทรง พยากรณแลวซงคแหงสหายในสาวกบารมญาณ. ขอวา สา ว เตส อายสมนตาน อปสมปทา อโหส ม ความวา เอหภกขอปสมปทานนแล ไดเปนอปสมปทาของทานทง ๒ พรอมทงบรษท, กแลในพระเถระทง ๒ ซงอปสมบทแลวอยางนน พระมหา- โมคคลลานเถระ ๗ วน จงไดสาเรจพระอรหต, พระสารบตรเถระ


กงเดอนจงไดสาเรจพระอรหต. ไดยนวา ในอดตกาล พระพทธเจาทรงพระนามวาอโนมทสส เสดจอบตในโลก. ดาบสชอสรทะ กระทามณฑปดวยดอกไมตางๆ ทอาศรมของตน เพอพระพทธเจานน อญเชญพระผมพระภาคให ประทบบนอาสนะดอกไมนนเทยว กระทามณฑปอยางนนแล ตง แตงอาสนะดอกไมสาหรบภกษสงฆดวย แลวปรารถนาเปนอครสาวก. กแลครนปรารถนาแลว จงสงขาวไปบอกแตเศรษฐชอสรวฒนวา "ขาพเจาไดปรารถนาตาแหนงอครสาวกแลว, ถงทานกจงมาปรารถนา ตาแหนงหนง." เศรษฐกระทามณฑปดอกไมอบลเขยว นมนตภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมขฉนในมณฑปนน, ครนใหฉนเสรจแลว ได ปรารถนาเปนสาวกท ๒ ในชนทง ๒ นน สรทดาบส เกดเปนพระ สารบตรเถระ สรวฒนเศรษฐเกดเปนพระมหาโมคคลลานเถระ ฉะน แล. บรพกรรมของพระอครสาวกทง ๒ นน เทาน๑. วนจฉยในบทวา อปตตกตาย เปนตน ดงตอไปน :- พระสมณโคดมปฏบตเพอความทชนทงหลาย ผมบตรบวช ตองเปนคนไรบตร. เพอความทหญงทงหลายผมผวบวชตองเปน หมาย คอ ตองเปนคนรางผว. เพอเขาไปตดสกลเสย แมดวย อาการทง ๒ อยาง. บทวา สชยาน คอผเปนอนเตวาสกของสญชย. ๑. ชอนตรงกบอรรถกถาธรรมบท แตในอปทานวา เดมพระสารบตรชอ สรจดาบส พระโมคคลลานะเปนพระยานาคชอ อรณ.


[๓๔] สองบทวา มาคธาน ครพพช มความวา สพระ นครมเขาเปนคอกแหงชนบทของชาวคธทงหลาย. บทวา มหาวรา ไดแกผมความเพยรใหญ. บทวา นยมานาน มความวา ครนเมอกลบตรทงหลาย อน พระองคทรงแนะนาอย. บทวา นยมานาน นเปนฉฏฐวภตตใชในอรรถแหงสตตมวภตต อกนยหนง ใชในอรรถแหงทตยาวภตต. บาทคาถาวา กา อสสยา วชานต มความวา จะตองรษยา อะไรดวยเลา เมอรอยอยางนวา "พระตถาคตทงหลาย ทรงแนะนา โดยธรรม." [อปชฌายวตตกถา] บทวา อนปชฌายา มความวา เวนจากครผคอยสอดสอง โทษนอยโทษใหญ. บทวา อนากปปสมปนนา ไดแก ผไมถงพรอมดวยมารยาท. อธบายวา ปราศจากมารยาทซงสมควรแกสมณะ. บทวา อปรโภชเน ไดแก เบองบนแหงโภชนะ. บทวา อตตฏปตต ไดแก บาตรสาหรบเทยวไปเพอบณฑะ จรงอย มนษยทงหลายมความสาคญในบาตรนนวาเปนแดน, เพราะเหต นน ทานจงกลาววา อตตฏปตต. อกอยางหนง ผศกษาพงเหน ความในบทวา อตตฏปตต นอยางนวา "ภกษทงหลายยนขน นอมบาตรเขาไป."


ขอวา อนชานาม ภกขเว อปชฌาย มความวา เรา อนญาตบดน เพอใหภกษถออปชฌาย. สองบทวา ปตตจตต อปฏเปสสต มความวา พระ อปชฌายจกเจาไปตงจตไวดวยอานาจความรกฉนบดากบบตรอยางนวา "ผนเปนบตรของเรา." แมในบททสองกนยน. สองบทวา สคารวา สปปตสสา มความวา อปชฌายกบ สทธวหารก จกเขาไปตงความเปนผหนก และความเปนผใหญ (กะกนและกน). บทวา สภาควตตกา ไดแก มความเปนอยถกสวนกน. ๕ บท มบทวา สาหต วา เปนตน เปนไวพจนแหงคารบเปน อปชฌาย. สองบทวา กาเยน วาเปต มความวา เมอสทธวหารก กลาว ๓ ครงวา "ขอทานจงเปนอปชฌายของผมเถดขอรบ." อยาง นนแลว, ถาพระอปชฌายรบรองการถออปชฌายวา "อปชฌายอน ทานถอแลว" ดงน ดวยกายหรอวาจา หรอทงกายวาจา ดวยอานาจ แหงบท ๆ หนง ใน ๕ บทม สาห เปนตน อปชฌายเปนอนสทธ- วหารกถอแลว. จรงอย การใชวาจาประกาศหรอการใชกายเคลอนไหวใหทราบ เนอความ แหงบทใดบทหนง ใน ๕ บทน ของพระอปชฌาย นแล เปนการถออปชฌาย ในขอวา "พงถออปชฌาย" น. [๓๕] ฝาย พระเกจอาจารย กลาวหมายเอาคารบวา สาธ. คาของพระเกจ-


อาจารยนน ไมเปนประมาณ. เพราะวาอปชฌายยอมเปนอนสทธ- วหารกถอแลว ดวยเหตมาตรวาคาขอและคาให ; คารบไมนบวา เปนองคในการถออปชฌายน. ฝายสทธวหารกจะควรทราบแตเพยงวา "อปชฌายเปนอนเราถอแลวดวยบทน" หามได, ความทราบความ ขอนดวยคาวา "บดนมวนนเปนตน พระเถระเปนภาระของเรา ถง เรากเปนภาระของพรเถระ." ขอวา ตตราย สมมาวตตนา มความวา คาใด ซงเรา กลาวแลววา พงประพฤตชอบ, ความประพฤตชอบในคานน ดงน. หลายบทวา กาลสเสว อฏาย อปหนา โอมจตวา มความวา ถารองเทาของสทธวหารกนน อนเธอสวมอย คอ เปน ของทอยในเทา เพอประโยชนแกการจงกรมในเวลาใกลรง หรอ เพอประโยชนแกการรกษาเทาซงลางแลว. พงลกขนแตเชาตร ถอด รองเทาเหลานนเสย. ขอวา ทนตกฏ ทายพพ มความวา พงนอมถวายไม สฟน ๓ ขนาด คอขนาดใหญ ขนาดกลาง ขนาดเลก จาก ๓ ขนาดนน ทานถอเอาขนาดใดครบ ๓ วน ตงแตวนท ๔ ไป พงถวาย ขนาดนนเทานน. ถาวาทานถอเอาตามมตามได ไมมกาหนดลงไป, ตอไปไดชนดใด พงถวายชนดนน. ขอวา มโขทก ทาตพพ มความวา พงนาเขาไปทงนาเยน และนารอน ทานใชอยางใดจากนา ๒ อยางนน ครบ ๓ วน ตงแต วนท ๔ ไป พงถวายนาลางหนาชนดนนเทานน. ถาวาทานใชตามม


ตามไดไมกาหนดลงไป, ตอไปไดชนดใดพงถวายชนดนน. ถาวา ทานใชทง ๒ อยาง. พงนาเขาไปถวายทง ๒ อยาง. พงตงนาไวในท ลางหนาแลว พงกวาดตงแตเวจกฎมา. เมอพระเถระไปเวจกฎ พง กวาดบรเวณ. [๓๖] ดวยประการอยางน บรเวณเปนอนไมวาง. พง แตงตงอาสนะไว แตเมอพระเถระยงไมออกจากเวจกฎทเดยว. เมอ ทานทาสรรกจเสรจแลวมานงบนอาสนะนน, พงทาวตรตามทกลาวไว โดยนยเปนตนวา "ถาขาวตมม พงถวาย." บทวา อกกลาโป มความวา เกลอนกลนดวยหยากเยอบาง อยาง, แตถาไมมหยากเยออน มแตนาหยด, ประเทศนนควรเชด แมดวยมอ. สองบทวา สคณ กตวา มความวา พงซอนจวร ๒ ผนเขา ดวยกนแลว ถวายสงฆาฏทง ๒ ผนทซอนแลวนน. จรงอย จวร ทงหมด เรยกวา สงฆาฏ เพราะซอนกนไว. เพราะเหตนน พระผมพระภาคจงตรสวา "พงถวายสงฆาฏ ทงหลาย." ในขอวา นาตทเร คนตพพ นาจจาสนเน น มวนจฉย วา ถาดวยยางเทาเพยงกาวเดยวหรอ ๒ กาว จะไปถงอปชฌาย ซง เหลยวมามอง, ดวยระยะเพยงเทาน พงทราบวา "เปนผเดนไมหาง นก ไมชดกน." ขอวา ปตตปรยาปนน ปฏคคเหตพพ มความวา ถา อปชฌายไดขาวตมหรอขาวสวยในทภกษจารแลว บาตรรอนหรอ


หนก พงถวายบาตรของตนแกทาน รบบาตรนนมา. ขอวา น อปชฌายสส ภณมานสส อนตรนตรา กถา โอปาเตตพพา มความวา เมออปชฌายกาลงนงพดอยในละแวกบาน หรอในทอน เมอคาของทานยงไมจบ ไมควรพดสอดเรองอนขน. กแลตงแตนไป ในทใด ๆ ทานทาการหามไวดวย น อกษร (ทแปลวา ไม หรอ อยา) ในทนนทกแหงพงทราบวา เปนอาบต ทกกฏ. จรงอย ขอนเปนธรรมดาในขนธกะ. ขอวา อาปตตสามนตา ภณมาโน มความวา เมออปชฌาย กลาววาจาใกลตออาบต ดวยอานาจปทโสธมมสกขาบท และทฏลล- สกขาบทเปนตน. บทวา นวาเรตพโพ ความวา ๓๗ พงหามเปนเชงถาม อยางนวา "พดเชนนควรหรอขอรบ ไมเปนอาบตหรอ ? แตตงใจ วาจกหามแลว กไมควรพดกะทานวา "ทานผใหญอยาพดอยางนน." ขอวา ปมตร อาคนตวา มความวา ถาบานอยใกลหรอ ในวหารมภกษไข พงกลบจากบานเสยกอน. ถาบานอยไกลไมมใคร มากบอปชฌาย ควรออกจากบานพรอมกบทานนนแล แลวเอาจวร หอบาตรสะพายรบมากอนแตกลางทาง. เมอกลบอยางน มาถงกอน แลวพงทาวตรทกอยางมปอาสนะเปนตน. สองบทวา สนน โหต มความวา เปนของชม คอ เปยก เหงอ. ขอวา จตรงคล กณณ อสสาเทตวา มความวา พง


เหลอมมมใหเกนกนประมาณ ๔ นว ตองพบจวรอยางน. เพราะเหต ไร ? เพราะตงใจจะมใหหกตรงกลาง. จรงอย จวรทพบใหมมเสมอ กนยอมหกตรงกลาง. จวรทชอกชาเปนนตยเพราะพบดบนน ยอมชารด. พระผมพระภาคตรสขอน กเพอปองกนความชารดนน. เพราะเหตนน ในวนพรงจวรจะไมชอกชาเฉพาะตรงทหกในวนน ดวยวธใด พงพบ ใหเหลอมกนวนละ ๔ นวดวยวธนน. ขอวา โอโภเค กายพนธน กาตพพ มความวา พงพบ ประคดเอว สอดเกบไวในขนดจวร. ขอวา สเจ ปณฑปาโต โหต น มวนจฉยวา อปชฌาย ใด ฉนในบานนนเอง หรอในละแวกบาน หรอในหอฉน แลวจง มา หรอไมไดบณฑะ. บณฑบาตของอปชฌายนน ชอวาไมม แตของ อปชฌายผไมไดฉนในบาน หรอผไดภกษา ชอวาม เพราะเหตนน พระผมพระภาคจงตรสคาเปนตนวา "ถาบณฑ- บาตม." ถาแมบณฑบาตของทานไมม และทานใครจะฉน พงถวาย นาแลว นอมถวายบณฑบาตแมทตนไดแลว. [๓๘] ขอวา ปานเยน ปจฉตพโพ มความวา พงถาม อปชฌายซงกาลงฉน ถงนาฉน ๓ ครงวา "ผมจะนานาฉนมาไดหรอ ยงขอรบ ?" ถาเวลาพอ เมออปชฌายฉนเสรจแลว ตนเองจงคอย ฉน. ถาเวลาจวนหมด พงตงนาฉนไวในทใกลอปชฌายแลวตนเองพง ฉนบาง. ขอวา อนนตรหตาย มความวา ไมควรวางบาตรบนพนซง


เจอดวยฝนและกรวด ไมไดปลาดดวยบรรดาเครองปลาดมเสอออน และทอนหนงเปนตน ชนดใดชนดหนง. แตถาพนเปนทอนเขาลงรก๑

หรอโบกปน หรอไมมละอองและดน จะวางบนพนเหนปานนนควร อย. จะวางแมบนทรายทสะอาดกควร. จะวางบนดนรวนฝนและกรวด เปนตนไมควร. แตพงวางใบไมหรอเชงบาตรบนสงเหลานนแลว เกบ บาตรบนใบไมหรอเชงบาตรนนเถด. คาวา "เอาชายไวขางนอกเอาขนดไวขางใน" น พระผม- พรภาคตรสไว เพอใหสอดมอไปใตราวจวรเปนตนแลว คอย ๆ พาดดวยมอซงอยตรงหนา. กเมอจบ ๒ ชายเอาขนดพาดขนไปบน ราวจวรเปนตน ขนดยอมกระทบฝา, เพราเหตนน จงไมควรทา อยางนน. ขอวา จณณ สนเนตพพ มความวา จณณสาหรบอาบนา พงใหชมดวยนาแลวปนแทงไว. ขอวา เอกมนต นกขปตพพ มความวา จวรพงวางเฉพาะ ในทซงไมมควนไฟแหงหนง. กจทงปวง มใหถานไฟ ดนและนารอน เปนตน ชอบรกรรมในเรอนไฟ. ขอวา อทเกป ปรกมม ไดแกกจทกอยางมถตวเปนตน. ขอวา ปานเยน ปจฉตพโพ มความวา ความกระหายยอม ม เพราะความรอนอบอาวในเรอนไฟ เพราะฉะนน จงควรถาม ทานถงนาฉน. ขอวา สเจ อสสหต มความวา ถาสทธวหารกยงสามารถ ๑. ปาะในอรรถกถาวา กาฬวณณกตา ทาแลวใหมสดา.


คอ เปนผไมถกความเจบไขบางอยางครอบงา. จรงอย สทธวหารก ผไมเจบไขแมมพรรษา ๖๐ กควรทาอปชฌายวตรทกอยาง. [๓๙] เมอ ไมทา ดวยไมเออเฟอตองทกกฏ เพราะวตตเภท, และเมอสทธ- วหารกผเปนไขไปทาการททรงหาม ในบททงหลายทมอกษรวา "ไม" กากบอย กเปนทกกฎเหมอนกน. บทวา อปรฆสนเตน มความวา อยาลากไปบนพน. บทวา กวาฏปฏ มความวา อยาใหกระทบกระทงบานประต และกรอบประต. บทวา สนตานก ไดแก รงตกแตนและใยแมลงมมเปนตน อยางใดอยางหนง. ขอวา อลโลกา ปม โอหาเรตพพ มความวา พงกวาด แตเพดานลงมากอน คอ ลงมอกวาดเพดานเปนตนลงมา. บทวา อาโลกสนธกณณภาคา ไดแกสวนหนาตางประตและ สวนมมหอง. อธบาย พงเชดบานหนาตางและบานประตทงขาง ในขางนอก และ ๔ มมหอง. ขอวา ยถาปตต ปาเปตพพ มความวา เครองลาด พนเดมเขาปลาดไวอยางใด พงปไวเหมอนอยางนน. จรงอย เพอ ประโยชนนแล จงทรงบญญตวตรขอแรกไววา "พงสงเกตทปเดม ไวแลวขนออกไปวางไวสวนหนง." แตถาเครองลาดพนนนเปนของ บางคนซงไปเขาใจไดปลาดไวกอน, พงปใหหางฝาโดยรอบ สก ๒ นว หรอ ๓ นว.


อนธรรมเนยมการปลาดมดงน :- ถามเสอลาแพนแตใหญเกนไป พงตดพบชายเยบผกแลวจงป ถาไมเขาใจพบชายเยบผก อยาตด. ขอวา ปรตถมา วาตปานา ถเกตพพา มความวา พงเปด หนาตางทศตะวนออก. หนาตางแมทเหลอ กพงปดอยางนน. บทวา วปกาเสตพโพ มความวา ตนเองพงนาไปทอน. บทวา วปกาสาเปตพโพ มความวา พงวานภกษอนวา "ขอทานชวยพาพระเถระไปทอนเถด." บทวา วเวเจตพพ มความวา ตนเองพงพดใหทานสละเสย. บทวา วเวจาเปตพพ มความวา พงวานผอนวา "ขอทาน ชวยพดใหพระเถระสละทฏฐทเถด." [๔๐] ขอวา อสสกก กาตพพ มความวา ภกษนนอน สทธวหารกพงเขาไปหาสงฆขอรองเพอใหปรวาส ถาสทธวหารกเปน ผสามารถดวยตน พงใหบรวาสดวยตนเอง ถาไมสามารถ พงวาน ภกษอนใหชวยให. ขอวา กนต น โข มความวา ดวยอบายอยางไรหนอแล. มนยเหมอนกนทกแหง. ขอวา สหกาย วา ปรณาเเมยย มความวา สงฆอยาพง ทาอกเขปนยกรรมเลย พงทาตชชนยกรรมหรอนยสกรรมแทน. จรงอย สทธวหารนนไดทราบวา "สงฆปรารถนาจะทา อกเขปนยกรรมแกอปชฌายของเรา" พงเขาไปหาทละรป ออนวอน


วา "ขออยาทากรรมแกอปชฌายของผมเลยขอรบ." ถาภกษทงหลายจะทาตชชนยกรรมหรอนยสกรรมใหได. พง ออนวอนเธอทงหลายวา "โปรดอยาทาเลย." ถาภกษทงหลายจาทาจรง ๆ, ทนน พงออนวอนอปชฌายวา "ขอจงกลบประพฤตชอบเถดขอรบ." ครงออนวอนใหทานกลบประพฤตชอบไดอยางนนแลว พง ออนวอนภกษทงหลายวา "โปรดระงบกรรมเถดขอรบ" สองบทวา สมปรวตตก สมปรวตตก ไดแกพลกกลบไป รอบ ๆ. ขอวา น จ อจฉนเน เถเว ปกกมตพพ มความวา ถา นายอมแมเพยงเลกนอย ยงหยดอย อยาพงหลกไปเสย. วตรทกขอ เปนตนวายงไมไดเรยนอปชฌาย อยาใหบาตรแก คนบางคน ดงน พระผมพระภาคตรสสาหรบบคคลซงเปนวสภาค ของอปชฌาย. ขอวา น อปชฌาย อานาปจฉา คาโม ปวสตพโพ ม ความวา สทธวหารกปรารถนาจะเขไปดวยบณฑบาท หรอดวย กรณยะอยางอน พงบอกลากอนจงเขาไป. ถาอปชฌายประสงคจะลกขนแตเชาไปภกษจารไกล, พงสงวา "พวกภกษหนมจงเขาไปบณฑบาตเถด" แลวจงไป. เมออปชฌายไมไดสงไวไปเสย สทธวหารกไปถงบรเวณ ไมเหนอปชฌายจะเขาบานกควร.


ถาแมกาลงเขาไปในบานและพบเขา, [๔๑] ควรจะบอกลาตงแต ททพบทเดยว. ขอวา น สสาน คนตพพ มความวา ไมไปเพอตองการ อย หรอเพอตองการด. ในขอวา น ทสา ปกกมตพพา น มวนจฉยวา สทธวหารก ผประสงคจะไป พงชแจงถงกจการแลวออนวอนเพยงครงทสาม. ถาทานอนญาต เปนการสาเรจ, ถาไมอนญาต เมอเธออาศยทาน อย อทเทสกด ปรปจฉากด กมมฏฐานกด ไมสาเรจ (เพราะ) อปชฌายเปนคนโงไมเฉยบแหลม ไมยอมใหไปเชนนน เพราะมง- หมายจะใหอยในสานกของตนถายเดยว, เมออปชฌายเชนนแมหาม จะขนไป กควร. ขอวา วฏานสส อาคเมตพพ มความวา พงรอจนหาย จากความเจบไข, ไมควรไปขางไหนเสย. ถามภกษอนเปนผพยาบาล พงหายามามอบไวในมอของเธอ แลวเรยนทานวา "ภกษนจก พยาบาลของรบ" แลวจงไป. อปชฌายวตตกถา จบ. [สทธวหารกวตตกถา] พงทราบวนจฉยในการทอปชฌายประพฤตชอบในสทธวหารก ตอไป :- ขอวา สงคเหตพโพ อนคคเหตพโพ มความวา อปชฌาย


พงทาการชวยเหลอและอดหนนเธอดวยกจมอทเทสเปนตน. ในกจม อทเทสเปนตนนน อทเทสนน ไดแกการบอกบาล. ปรปจฉานน ไดแกอธบายความแหงบาล. โอวาทนน ไดแกการกลาววา "จงทา อยางน อยาทาอยางน" ในเมอเรองยงไมเกด. อนศาสนนน ไดแก การวากลาวอยางนน ในเมอเรองเกดแลว. อกประการหนง เรอง จะเกดหรอไมเกดกตาม การวากลาวครงแรก ชอโอวาท, การวา กลาวพราเพรอ ชอนศาสน. ขอวา สเจ อปชฌายสส ปตโต โหต มความวา ถา อตเรกบาตรม. มนยเหมอนกนทกแหง. สมณบรขารแมอน ชอวา บรขาร. ความคนควาหาอบายซงเกดขนโดยนยอนชอบธรรม ชอวา ความขวนขวาย ในสทธวหารกวตรน. [๔๒] ถดจากนไป วตร ตงตนแตใหไมสฟน ถงทสดเตมนาในหมอชาระ อปชฌายควร ทาแกสทธวหารกเฉพาะผเปนไข. อนง กจมพาเทยวเพอระงบความ กระสนเปนตน แมสทธวหารกไมเปนไข อปชฌายกควรทาแท. ขอวา จวร รชนเตน มความวา เมอไดฟงอบายจาก อปชฌายวา "พงยอมอยางน" แลวจงยอม. คาทเหลอ พงทราบ ตามนยทกลาวแลวนน. สทธวหารกวตตกถา จบ. [สมมวตตนาทกถา] ขอวา น สมมา วตตนต มความวา ไมทาอปชฌายวตร ตามททรงบญญตไวใหเตม.


ขอวา โย น สมมา วตเตยย มความวา สทธวหารกใด ไมทาวตรตามททรงบญญตไวใหเตม, สทธวหารกนนตองทกกฏ. บทวา ปณาเมตพโพ ไดแก พงรกราน. ขอวา นาธมตต เปม โหต มความวา ไมมความรกฉน บตรกบธดายงนกในอปชฌาย. ขอวา นาธมตตา ภาวนา โหต มความวา ไมปลกไมตร ยงนก. ฝายดพงทราบโดยปฏปกขนยกบทกลาวแลว. ขอวา อล ปณาเมต มความวา สมควรประณาม. ขอวา อปปณาเมนโต อปชฌาโย สาตสาโร โหต ม ความวา (เมออปชฌายไมประณาม) ยอมเปนผมโทษ คอยอม ตองอาบต, เพราเหตฉะนน เมอสทธวหารกไมประพฤตชอบ ควร ตองประณามแท. กในการไมประพฤตชอบ มวนจฉยดงน :- เมอสทธวหารกไมทาวตรเพยงยอมจวร ความเสอมยอมมแก อปชฌาย. เพราะเหตนน เมอสทธวหารกผพนนสยแลวกด ยงไม พนกด ไมทาวตรนน เปนอาบตเหมอนกน. ตงแตใหบาตรแกคน บางคนไป เปนอาบตแกผยงไมพนนสยเทานน. เหลาสทธวหารก ประพฤตชอบ, อปชฌายไมพระพฤตชอบ เปนอาบตแกอปชฌาย. อปชฌายประพฤตชอบ, พวกสทธวหารกไมประพฤตชอบ เปน อาบตแกพวกเธอ. เมออปชฌายยนดวตร พวกสทธวหารก [๔๓] ถงมอยมาก, เปนอาบตทกรป. ถาอปชฌายกลาวา "อปฏฐาก ของฉนม, พวกเธอจงทาความเพยรในสาธยายและมนสการเปนตน


ของตนเถด," ไมเปนอาบตแกพวกสทธวหารก, ถาอปชฌายไมรจก ความยนดหรอไมยนด เปนผเขลา, สทธวหารกมมากรป ในพวกเธอ ถาภกษถงพรอมดวยวตรรปหนง ปลอยภกษนอกนนเสย รบเปน ภาระของตนอยางนวา "ผมจกทากจของอปชฌายแทน, พวกทานจง เปนผมความขวนขวายนอยอยเถด" ดงน ไมเปนอาบตแกเธอทงหลาย จาเดมแตไวภาระแกภกษนนไป. สมมาวตตนาทกถา จบ. [ญตตจตตถกมมอปสมปทา] วนจฉยในเรองราธพราหมณตอไป. พระสารบตรผมอายยอม ทราบบรรพชาและอปสมบท ซงพระผมพระภาคทรงอนญาตดวยไตร- สรณคมน ทกรงพราราณส แมโดยแท, ถงกระนน พระผมพระภาค ทรงประสงคจะหามอปสมบทอนเพลานนแลว ทรงอนญาตอปสมบท ทาใหกวดขน ดวยญตตจตตถกรรม คราวนน พระเถระทราบพระ อธยาศยของพระองค จงทราบทลวา "พระเจาขา ขาพระองค จะใหพราหมณนนบรรพชาอปสมบทอยางไร ?" จรงอย บรษทของพระพทธเจาทงหลาย ยอมเปนผฉลาดใน อธยาศย. และพระผมอายสารบตรน เปนผประเสรฐเปนยอดของ พทธบรษท. ในคาวา พยตเตน ภกขนา ปฏพเลน น มวนจฉยวา วนย- ปฎกพรอมทงอรรถกถาของภกษใด ชาชองคลองปาก ภกษนน จดวา ผฉลาด, เมอภกษเชนนนไมม พทธวจนะ โดยทสด แมเพยง


ญตตจตตถกมมวาจาน ของภกษใด เปนของทจาไดถกตองชาชอง คลองปาก แมภกษน กจดวาเปนผฉลาดในอรรถนได. ฝายภกษใด ไมสามารถสวดกมมวาจาดวยบทและพยญชนะอนเรยบรอย คอ วา พยญชนะหรอบทใหเสย หรอควรจะวาอยางอน วาเปนอยางอนไป เสย เพราะความเจบไข มไอ หด และเสมหะ เปนตน หรอเพราะ อวยวะมรมฝปาก ฟนและลน เปนตน ใชการไมได หรอเพราะไม ไดทาความสงสมไวในพระปรยต ภกษนจดวา เปนผไมสามารถ ภกษผแผกจากนน พงทราบวาเปนผสามารถในอรรถน. [๔๔] ขอวา สงโฆ าเปตพโพ มความวา สงฆอน ภกษนนพงใหทราบ. เบองหนาแตน พระผมพระภาคตรสคาวา สณาต เม ภนเต เปนตน เพอแสดงขอทภกษนนควรใหสงฆทราบ. ขอวา อปสมปนนสมนนตรา มความวา เปนผพออปสมบท แลว (ยอมประพฤตอนาจาร๑) ในกาลเปนลาดบตอตดกนไป. ขอวา อนาจาร อาจรต มความวา ยอมทาความละเมด พระบญญต. บทวา อลลมปต ม มความวา ขอจงยกขาพเจาขนเถด อธบายวา ขอใหขาพเจาของจากอกศล ใหตงเฉพาะในกศลเถด. หรอวา ขอจงยกขนจากความเปนสามเณร ใหตงเฉพาะในความ ๑. ถา อปสมปนโน หตวาว. . . อาจรต เปนประโยคเดยวกนกจะงาม เพราะเมอแปล เสรจแลว เอา อนาจาร อาจรต มาเปนบทตงแกอรรถอกครง.


เปนภกษเถด. สองบทวา อนกมป อปาทาย ไดแกอาศยความสงสาร อธบายวา กระทาความเอนดในขาพเจา. สองบทวา อฏ ตา โหต มความวา เปนของเปนไปเปน นตย. สองบทวา จตตาโร นสสเย ไดแกปจจยส. ปจจยส พระผมพระภาคตรสเรยกวา "นสย" เพราะเหตวา เปนทอาศยเปน ไปของอตภาพ. [วาดวยองคแหงอปชฌาย] คาวา กนตาย ภกข โหต มความวา ภกษน เปนอะไร กบทาน. ขอวา อเห โอวทโย อนสาสโย มความวา ทาน อนภกษเหลาอนตองตกเตอนและตองพราสอน. ขอวา พาหลลาย อาวตโต, ยทท คณพนธก มความ วา ความพวพนดวยหม ของความเปนผมกมากนมอย เหตนน ความเปนผมกมากน ชอวา "มความพวพนดวยหม" มคาอธบาย วา "ความเปนผมกมากทชอวา 'มความพวพนดวยหมนอนใด ทาน เวยนมาเพอประโยชนแกความเปนผมกมากอนนน เรวนก." บทวา อพยตตา ไดแก ผปราสจากปญญาเครองเปนผฉลาด. สองบทวา อตโรป อ ตตถยปพโพ ไดแกปรพาชก ชอปสระ. ไดยนวา เขาคดวา "จกขโมยธรรม" จงบวชในสานก


พระอทายเถระ ผอนทานวากลาวอยโดยชอบธรรม ไดยกวาทะของทาน. ภกษผฉลาดในคาวา อนชานาม ภกขเว พยตเตน ภกขนา เปนตน [๔๕] มลกษณะดงกลาวแลวในอรรถกถาแหงภกขโนวาทก- สกขาบทในหนหลงนนแล๑. สวนภกษผสามารถทากจเปนตนวา 'พยา- บาลอนเตวาสก หรอสทธวหารกซงอาพาธ' พระผมพระภาคทรง ประสงควา "ผสามารถ" ในทน. จรงอย พระผมพระภาคไดตรส แมคานไววา "ดกอนอบาล ภกษผประกอบดวยองค ๕ ควรใหกล- บตรอปสมบท, ควรใหนสย, ควรใหสามเณรอปฏฐาก, ดวยองค ๕ เหลาไหน,? เหลานคอ เปนผสามารถพยาบาลเอง หรอใหผอนชวย พยาบาลอนเตวาสกหรอสทธวหารกผอาพาธ, เปนผสามารถระงบเอง หรอใหผอนชวยระงบความกระสนของอนเตวาสก หรอสทธวหารก, เปนผสามารถบรรเทาเองหรอใหผอนชวยบรรเทาความรงเกยจ ซงเกด ขนแลวเสยโดยธรรม, เปนผสามารถแนะนาในอภธรรม. แนะนา ในอภวนย. [วาดวยทรงอนญาตนสยาจารย] บทวา ปกขสงกนเตส ไดแก ไปเขาพวกเดยรถย ขอวา อนชานาม ภกขเว อาจรย มความวา เราอนญาต อาจารยผฝกหดอาจาระและสมาจาร. คาทงปวงเปนตนวา อาจรโย ภกขเว อนเตวาสกมห พง ๑. สมนต. ทตย. ๔๕๐. ๒. ดคาอธบายหนา ๘๐ ขางหนา


ทราบดวยอานาจคาทกลาวแลวโดยนยเปนตนวา อปชฌาโย ภกขเว สทธวหารกมห นนแล. เพราะวา ในคาวา อาจรโย เปนตน ตางกนแตเพยงชอเทานน. สวนในคาวา "อนเตวาสกทงหลายไมประพฤตชอบในอาจารย ทงหลาย" นผศกษาพงทราบวา เปนอาบตแกนสสยนเตวาสก โดย ลกษณะทขาพเจากลาวไวแลวในหนหลง๑ นนแลวา "กในการไมประ- พฤตชอบ มวนจฉยดงน :- เมอสทธวหารกไมทาวตรเพยงยอมจวร ความเสอมยอมมแกอปชฌาย, เพราะเหตนน จงเปนอาบตเหมอนกน ทงผพนนสยแลว ทงผยงไมพน ซงไมทาวตรนน" แลวา "ตงแตให บาตรแกคนบางคนไป เปนอาบตแกผยงไมพนนสยเทานน" เพราะวา นสสยนเตวาสก ควรทาอาจรยวตรทงปวง เพยงเวลาทตนอาศยอาจารย อย. ฝายปพพชนเตวาสก อปสมปทนเตวาสกและธมมนเตวาสก [๔๖] แมพนนสยแลว กคงทาวตรตงแตตนจงถงยอมจวร, แตไมเปนอาบต แกอนตวาสกเหลานน ในเพราะเหตมไมเรยนถามกอนแลวใหบาตร เปนตน, และในอนเตวาสกเหลาน ปพพชนเตวาสกและอปสมปทนเต- วาสก เปนภาระของอาจารยตลอดชวต นสสยนเตวาสกและธมมนเต- วาสก ยงอยในสานกเพยงใด เปนภาระของอาจารยเพยงนนทเดยว เพราะเหตนน ฝายอาจารยจงตองประพฤตในอนเตวาสกเหลานนดวย เพราะวา ทงอาจารย ทงอนเตวาสก ฝายใด ๆ ไมประพฤตชอบ ยอมเปนอาบตแกฝายนน ๆ. ๑. ในหนหลง กคอทกลาวไวหนา ๖๗ ทแลวมา.


[วาดวยองคเปนเหตระงบนสย] ในองคเปนเหตระงบนสยจากอปชฌาย เปนตนวา "อปชฌาย หลกไปเสยกด" มวนจฉยดงตอไปน :- บทวา ปกกนโต มความวา อปชฌายใครจะยายไปจาก อาวาสนน หลกไปเสย คอ ไปสทศ. กแลเมอทานไปแลวอยาง นน, ถาในวหารมภกษผใหนสย, หรอแมในกาลอน ตนเคยถอ นสยในสานกภกษใด, หรอภกษใดมสมโภคและบรโภคเปนอยางเดยว กน, พงถอนสยในสานกภกษนน. แมวนเดยวกคมอาบตไมได. ถา ภกษเชนนนไมม, ภกษอนทเปนลชชมศลเปนทรกมอย, เมอทราบวา เธอเปนลชช มศลเปนทรก พงขอนสยในวนนนทเดยว. ถาเธอ ให การใหอยางนนนนเปนการด, แตถาเธอถามวา "อปชฌายของ ทานจกกลบเรวหรอ" และอปชฌายไดพดไวอยางนน พงตอบวา "ถก ละขอรบ" และถาเธอกลาววา "ถากระนน จงคอยอปชฌายมาเถด" จะรออปชฌายกลบกควร. แตถาโดยปกต ทราบไมไดวา เธอเปน ผมศลเปนทรก พงสงเกตสก ๔-๕ วนท ภกษนนจะเปนสภาคกน หรอไม แลวใหเธอทาโอกาส ขอนสย. แตถาในวดทอย ไมม ภกษผใหนสย [๔๗] ทงอปชฌายไดสงวา "ฉนจกไปสก ๒-๓ วน พวกคณอยาทรนทรายใจเลย" ดงนจงไป ไดความคมอาบตจนกวา ทานจะกลบมา. ถาแมชาวบานในทนน เขานมนตใหทานอยเกนกวา วาลาทกาหนดไวบาง ๕ วนหรอ ๑๐ วนไซร, อปชฌายนนพงสงขาวไป วดทอยวา "พวกภกษหนมอยาทรนทรายใจเลย ฉนจกกลบในวน


โนน." แมอยางน กไดความคมอาบต. ภายหลงเมออปชฌายกาลง กลบมา มความคดขดในระหวางทาง ดวยนาเตมแมนา หรอดวย โจรเปนตน, พระเถระคอยนาลดหรอหาเพอน, ถาพวกภกษหนม ทราบขาวนน, ไคความคมอาบตจนกวาทานจะกลบมา. แตถาทาน สงขาวมาวา "ฉนจกอยทนแหละ" ดงน คมอาบตไมได. จะได นสยในทใด พงไปในทนน. แตเมออปชฌายสกหรอมรณภาพ หรอ ไปเขารตเดยรถยเสย แมวนเดยว กคมอาบตไมได. จะไดนสยใน ทใด พงไปในทนน. บทวา วพภนโต ไดแก เคลอนจากศาสนา. การประณาม- นสย ทานเรยกวา อาณต คอ สงบงคบ. เพราะเหตนน ภกษใด ถกอปชฌายผลกออกดวยประณามนสย โดยนยพระบาลนวา "ฉน ประฌามเธอ" หรอวา "อยางเขามา ณ ทน" หรอวา "จงขนบาตร จวรของเธอออกไปเสย" หรอวา "เธอไมตองอปฏฐากฉนดอก" ดงนกด โดยนยพนจากบาลเปนตนวา "เธออยาบอกลาเขาบาน กะฉนเลย" ดงนกด, ภกษนน พงขอใหอปชฌายอดโทษ. ถาทาน ไมยอมอดโทษใหแตแรก; พงยอมรบทณฑกรรมแลว ขอใหทานอด โทษดวยตนเอง ๓ ครงกอน, ถาทานไมยอมอดโทษให, พงเชญพระ มหาเถระทอยในวดนนใหชวยขอโทษแทน. ถาทานไมยอมอดโทษ, พงวานภกษทงหลายทอยในวดใกลเคยงใหชวยของโทษแทน. ถาถง อยางนนแลว ทานกยงไมยอมอดโทษให [๔๘] พงไปในทอนแลวอยใน สานกของภกษทงหลายผเปนสภาคแกอปชฌาย ดวยคดวา "แมไฉน


อปชฌายไดทราบวา "อยในสานกของภกษทงหลายผเปนสภาคของเรา จะพงอดโทษใหบาง." ถาถงอยางนนแลว ทานกยงไมยอมอดโทษ ให, พงอยในทนนเสยเถด, ถาไมอาจอยในทนนไดดวยโทษมขาว แพงเปนตน. จะมายงวดทอยเดมนนแลว ถอนสยอยในสานกภกษ อนกควร. วนจฉยในการสงบงคบเทาน. [วาดวยองคเปนเหตระงบนสยจากอาจารย] บรรดาองค ๖ ซงเปนเหตใหนสยระงบจากอาจารย ในองคน คอ อาจารยหลกไปเสยกด มวนจฉยวา อาจารยบางองคบอกลา แลวหลกไป บางองคไมบอกลา. ถงอนเตวาสกกเปนอยางนน เหมอนกน. ในอาจารยและอนเตวาสก ๒ ฝายนน ถาอนเตวาสก บอกลาอาจารยวา "ผมอยากไปทโนน ดวยกรณยกจเฉพาะบาง อยางขอรบ" และเธออนอาจารยถามวา "จกไปเมอไร ?" จงตอบ วา "จกไปในเวลาเยน หรอจกลกขนไปในกลางคน" พออาจารย รบวา "ดละ" นสยระงบในทนท. แตถา เมอเธอกลาววา "ผม อยากไปทโนน ขอรบ" อาจารยตอบวา "เธอจกเทยวบณฑบาต ทบานโนนกอน ภายหลงจกร" และภกษนนรบวา "ดแลว" ถา เธอไปจากบานนน เปนอนไปดวยด, แตถาไมไป นสยไมระงบ. ถาแม เมออนเตวาสกกลาววา "ผมจะไป" แตอาจารยสงวา "อยาพงไปกอน กลางคนหารอกนแลวจงคอยร" ดงน ครน หารอกนแลวจงไป. เปนอนไปดวยด, ถาไมไป นสยไมระงบ. แตสาหรบอนเตวาสกผไมบอกลาอาจารยกอนหลกไป นสยระงบใน


เมอลวงอปจารสมาไป, เมอกลบเสยแตภายในอปจารสมา นสย ยงไมระงบ, กถา [๔๙] อาจารยบอกลาอนเตวาสกวา "ฉนจกไป ทโนนนะคณ," และเมออนเตวาสกถามวา "จกไปเมอไร ?" ตอบ วา "เวลาเยน หรอตอนกลางคน," พออนเตวาสกรบวา "ดแลว" นสยระงบทนท. แตถาอาจารยบอกวา "พรงนฉนจกเทยวบณฑบาต แลวเลยไป," ฝายอนเตวาสก รบวา "ดแลว" นสยยงไมระงบ กอนตลอดวนหนง ตอวนรงขนจงระงบ. อาจารยบอกวา "ฉน จกไปบณฑบาตทบานโนนแลว จงจะรวา จะไปหรอไมไป" ถา ไมไป, นสยไมระงบ. ถาแมเมออาจารยบอกวาจะไป แลวถก อนเตวาสกหนวงไววา "อยาพงไปกอน กลางคนหารอกนแลว จงคอยทราบ," แมหารอกนแลวไมไป, นสยกไมระงบ. ถา อนเตวาสกและอาจารยทง ๒ ตางออกนอกสมาไป ดวยกรณยกจ บางอยาง, ลาดบนน ถาเมอจตคดจะไปเกดขน อาจารยไมทน บอกลา ไปเสย แลวกลบแตเพยงใน ๒ เลฑฑบาต. นสยยงไม ระงบ ถาลวง ๒ เลฑฑบาตออกไปแลวจงกลบ, นสยยอมระงบ. อาจารยและอปชฌาย อยในวดทอยอน ลวง ๒ เลฑฑบาตออกไป นสยระงบ. อาจารยลาสกขา มรณภาพ ไปเขารตเสย นสย ระงบทนท. สวนในการสงบงคบมวนจฉยวา ถาแมอาจารยเปนผมปรารถนา จะสลดจรง ๆ จงผลกออกเสยดวยประณามนสย, แตอนเตวาสกยง เปนผาถออาลยอยวา "อาจารยประฌามเราเสยกจรง แตวาทานยงเปน


ผออนโยนดวยนาใจ" ดงน, นสยยงไมระงบ. [๕๐] ถาแมอาจารย มอาลย แตอนเตวาสกหมดอาลยทอดธระวา "คราวน เราจกไม อาศยอาจารยนอย" แมอยางนน นสยยอมยงไมระงบ. และดวย ขอททง ๒ ฝายยงมอาลย นสยยอมไมระงบแท. ในเมอทง ๒ ฝาย ทอดธระ นสยจงระงบ. อนเตวาสกผถกประณาม ควรยอมรบ ทณฑกรรม. แลวขอใหอาจารยอดโทษ ๓ ครง ถาทานไมอดโทษให, พงปฏบตโดยนยทกลาวแลวในอปชฌาย. ในขอซงวา "หรอถงความพบปะกบอปชฌาย" น พงทราบการ พบปะกน ดวยอานาจการไดเหนและไดยน. กถาสทธวหารกอาศย อาจารยอย เหนอปชฌายไหวพระเจดยอยในวดทอยเดยวกน หรอ เทยวบณฑบาตอยในบานเดยวกน นสยยอมระงบ. อปชฌายเหน แตสทธวหารกไมเหน นสยไมระงบ สทธวหารกเหน อปชฌายเดน ทางไป หรอไปทางอากาศ ทราบวา "เปนภกษ" แตไกล แตไม ทราบวา "อปชฌาย" นสยไมระงบ. ถาทราบ นสยระงบ อปชฌาย อยบนปราสาท สทธวหารกอยขางลางแตไมทนเหนทาน ดมยาคแลว หลกไป หรอไมทนเหนทานซงนงทหอฉน ฉน ณ สวนขางหนงแลว หลกไป หรอไมทนเหนทานแมนงในมณฑปทฟงธรรม ฟงธรรมแลว หนไป, นสยไมระงบ พงทราบการพบปะกนดวยอานาจการเหนกอน ดวยประการฉะน. สวนการพบปะกนดวยอานาจการไดยน พงทราบดงน :- ถาเมออปชฌายกลาวธรรมอย หรอทาอนโมทนาอย ในวดทอย


กด ในละแวกบานกด สทธวหารกไดยนเสยงแลวจาไดวา "เสยง อปชฌายของเรา" นสยระงบ เมอจาไมได ไมระงบ. วนจฉยในการ พบปะกนเทาน. [โสฬสปญจกวนจฉย] [๕๑] ลกษณะแหงอปชฌายอาจารย โดยยออนใด ทพระผม พระภาคตรสไวในหนหลงวา "ภกษทงหลาย เราอนญาตใหภกษผ ฉลาดสามารถทพรรษาครบ ๑๐ หรอเกนกวา ๑๐ ใหกลบตรอปสมบท ใหนสย" ดงน, บดน เพอแสดงลกษณะอนนนโดยพสดาร จงตรสคา วา ปจห ภกขเว องเคห สมนนาคเตน เปนตน. บรรดาบทเหลานน สองบทวา ปจห องคห ไดแกองคไม เปนคณ ๕. จรงอย ภกษนนเปนผชอวาประกอบดวยองคไมเปนคณ กเพราะไมประกอบดวยกองแหงธรรม ๕ มกองศลเปนตน. ขอวา น อปสมปาเทตพพ ไดแก ไมพงเปนอปชฌายให กลบตรอปสมบท. ขอวา น นสสโย ทาตพโพ ไดแก ไมพงเปนอาจารยให นสย. กคาวา อเสเขน เปนตน ในองค ๕ น พระผมพระภาค ตรสหมายเอา ศล สมาธ ปญญา ผล และ ปจจเวกขณญาณแหงพระ อรหนต. กสามปญจกะขางตนเหลาน พระผมพระภาคตรสแลว ดวยอานาจแหงภกษผไมสมควร, หาไดตรสดวยอานาจองคแหง อาบตไม.


กแล บรรดาปญจกะเหลาน เฉพาะ ๓ ปญจกะ มคาเปนตนวา อเสเขน สลกขนเธน ๑ อตตนา น อเสเขน ๑ อสสทโธ ๑ ทรงทาการหามดวยอานาจแหงภกษผไมสมควร, หาไดทรงทาดวย อานาจองคแหงอาบตไม. จรงอย ภกษใด ไมประกอบดวยกอง ธรรม ๕ ของพระอเสขะมกองศลเปนตน, ทงไมสามารถชกนาผอน ในกองธรรมเหลานน, แตเปนผประกอบดวยโทษมอสสทธยะเปนตน ปกครองบรษท, บรษทของภกษนน ยอมเสอมจากคณทงหลายมศล เปนตนแท ยอมไมเจรญ. เพราะเหตนน คาเปนตนวา "อนภกษนน ไมพงใหกลบตรอปสมบท" ดงน จงชอวา ตรสดวยอานาจแหงภกษ ผไมสมควร หาไดตรสดวยอานาจองคแหงอาบตไม. อนการทพระ ขณาสพเทานน เปนพระอปชฌายอาจารยได พระผมพระภาคทรง อนญาตแลวหามได, ถาจกเปนอนทรงอนญาตเฉพาะพระขณาสพนน เทานนไซร พระองคคงไมตรสคาวา "ถาความเบอหนายเกดขนแก อปชฌาย" ดงน เปนตน. กเพราะเหตทบรษทของพระขณาสพ ไม เสอมจากคณทงหลายมศลเปนตน พระผมพระภาคจงตรสคาเปนตน วา "ภกษทงหลาย ภกษผประกอบดวยองค ๕ พงใหกลบตร อปสมบทได" ดงน. [๕๒] ในองคทงหลายเปนตนวา อธสเล สลวปปนโน ม วนจฉยวา ภกษผตองอาบตปาราชกสงฆาทเสส ชอวาผวบต ดวยศลในอธศล. ผตองอาบต ๕ กองนอกจากน ชอวาผวบตดวย อาจาระในอชฌาจาร. ผละสมมาทฏฐเสย ประกอบดวยอนตคาหก-


มจฉาทฏฐ ชอวาผวบตดวยทฏฐในอตทฏฐ. สตะมประมาณเทาใด อนภกษผปกครองบรษทพงปรารถนา เพราะปราศจากสตะนน ชอวา ผมสตะนอย. เพราะไมรสวนทเธอควรรมอาบตเปนตน จงชอวา ผมปญญาทราม. กในปญจกะน สามบทเบองตน พระผมพระภาค ตรสดวยอานาจแหงภกษผไมสมควรเทานน, สองบทเบองปลายตรส ดวยอานาจองคแหงอาบต. ขอวา อาปตต น ชานาต มความวา เมอสทธวหารกหรอ อนเตวาสกบอกวา "กรรมเชนน ผมทาเขาแลว" ดงน เธอไม ทราบวา "ภกษนตองอาบตชอน." ขอวา วฏาน น ชานต มความวา ไมรจกวา "ความ ออกจากอาบต ทเปนวฏฐานคามน หรอเทศนาคามน เปนอยางน." ในปญจกะน สองบทเบองตน พระผมพระภาคตรสดวยอานาจ แหงภกษผไมสมควร สามบทเบองปลาย ตรสดวยอานาจองค แหงอาบต. ขอวา อภสมาจารกาย สกขาย มความวา เปนผไมสามารถ เพอจะแนะนาในขนธกวรรค. ขอวา อาทพรหมจรกาย มความวา เปนผไมสามารถเพอ จะแนะนาในพระบญญตทควรศกษา. ขอวา อภธมเม มความวา เปนผไมสามารถเพอจะแนะนา ในนามรปปรจเฉท. ขอวา อภวนเย มความวา เปนผไมสามารถจะแนะนาใน


วนยปฎกลวน. สวนสองบทวา วเนต น ปฏพโล มความวา ยอมไมอาจเพอใหศกษาในทกอยาง. ขอวา ธมมโต วเวเจต มความวา เพอใหสละเสย โดยธรรม คอตามเหต. ในปญจกะน ปรบอาบตทก ๆ บท. แมในปญจกะซงมบทตน วา "ไมรจกอาบต" กปรบอาบตทก ๆ บท. [๕๓] ในปญจกะนน ขอวา อภยาน โข ปนสส ปาฏโมก- ขาน วตถาเรน สวาคตาน โหนต ไดแก ปาฏโมกข ๒ ทพระ ผมพระภาคตรสดวยอานาจอภโตวภงค. บทวา สวภตตาน ไดแก ทตรสดวยอานาจมาตกาวภงค. บทวา สปปวตตน ไดแก ทตรสดวยอานาจทคลองปาก หลายบทวา สวนจฉตาน สตตโส อนพยชนโส ไดแก ทวนจฉยดแลว โดยมาตกาและวภงค. แมในปญจกะซงมบททายวา "มพรรษาหยอน ๑๐" กมนยเหมอนกนนนแล. สามปญจกะขางตน สามบทในปญจกะท ๔ สองบทในปญจกะท ๕ รวมทงหมดเปน ๔ ปญจกะ พระผมพระภาคตรสดวยอานาจแหงภกษผไมสมควร. สอง บทในปญจกะท ๔ สามบทในปญจกะท ๕ สามปญจกะ คอ ท ๖ ท ๗ ท ๘ รวมทงหมดเปน ๔ ปญจกะ พระผมพระภาคตรสดวย อานาจองคแหงอาบต ดวยประการฉะน. ในศกลปกษ ไมมอาบต เลย ทง ๘ ปญจกะ ฉะนแล. โสฬสปญจกวนจฉย จบ.


พงทราบวนจฉยในฉกกะทงหลาย ดงน อนทสวสสบท เปนขอ พเศษ. บทนนปรบอาบตในทก ๆ หมวด. คาทเหลอพงทราบตามนย ทกลาวแลวนนแล. [อญญตตถยวตถกถา] พงทราบวนจฉยในอญญตตถยปพพวตถตอไป :- ปสรปรพาชกนกอน ไมควรใหอปสมบท เพราะกลบไปเขา รตเดยรถยแลว. สวนเดยวถยแมอนคนใดไมเคยบวชในศาสนานมา กจใดควรทาสาหรบเดยรถยคนนน เพอแสดงกจนน พระผมพระภาค จงตรสคาวา โย ภกขเว อโป เปนตน. ในคานนมวนจฉยดงน ขอวา ตสส จตตาโร มาเส ปรวาโส ทาตพโพ มความวา ขนชอวาตตถยปรวาสน ทานเรยกวา อปปฏจ- ฉนนปรวาสบาง. กตตถยปรวาสน ควรใหแกอาชวกหรออเจล ผเปน ปรพาชกเปลอยเทานน. ถาแมเขานงผาสาฎกหรอบรรดาผาวาฬกมพล เปนตนผาอนเปนธง๑ แหงเดยรถยอยางใดอยางหนงมา [๕๔], ไมควร ใหประวาสแกเขา. อนง นกบวชอน มดาบสและปะขาวเปนตน กไม ควรใหเหมอนกน. พระผมพระภาคทรงแสดงสามเณรบรรพชาสาหรบ เขากอนเทยว ดวยคาเปนตนวา ปม เกสมสส. อนภกษทงหลาย ผจะใหบวชอยางนน ไมพงสงภกษทงหลายวา "ทานจงใหบวช, ทาน จงเปนอาจารย, ทานจงเปนอปชฌาย" ในเมอกลบตรผเคยเปนอญญ- เดยรถยนนนงในทามกลางสงฆเสรจสรรพแลว. เพราะภกษทงหลาย ๑. คอเปนสญญลกขณ.


ผถกสงอยางนน ถาเกลยดชงดวยการเปนอาจารยอปชฌายของเขาจะไม รบ, ทนนกลบตรนนจะโกรธวา "ภกษเหลานไมเชอเรา" แลวพง ไปเสยกได, เพราะเหตนน ภกษทงหลายพงนาเขาไปไวสวนขางหนง แลวจงคอยหาอาจารยและอปชฌายสาหรบเขา. เพอแสดงปรวาสวตรแหงกลบตรผเคยเปนอญญเดยรถยนน พระ ผมพระภาคจงทรงตงมาตกานวา "ภกษทงหลาย กลบตรผเคยเปน อญญเดยรถย ยอมเปนผยงภกษทงหลายในยนดอยางนแล, ยอมเปน ผไมยงภกษทงหลายใหยนดอยางน." คาวา กถจ ภกขเว เปน ตน เปนวภงคแหงมาตกานน. ตตถยปรวาสในบาลนน พงใหแก อญญเดยรถยชาตนครนถเทานน, ไมควรใหแกเหลาอน. ขอวา อตกาเล คาม ปวสต มความวา เขาบานเพอบณฑบาต ในเวลาทพวกภกษทาวตรกนทเดยว. ขอวา อตทวา ปฏกกมต มความวา กลาวเรองเนองดวย บานเรอนกบชนมสตร บรษ เดกหญงและเดกชายเปนตน ในเรอน แหงสกลทงหลาย ฉนในทนนเองแลวจงมา ในเมอภกษทงหลาย เกบบาตรจวรแลวทากจมอทเทสและปรปจฉาเปนตน หรอหลกเรน อยแลว, ไมทาอปชฌายวตรอาจรยวตร, เขาสทอยแลวหลบเทานนเอง. ขอวา เอวมป ภกขเว อตตถยปพโพ อนาราธโก โหต มความวา กลบตรผเคยเปนอญญเดยรถย เมอกระทาอยแม อยางนน เปนผไมชอวา ยงปรวาสวตรใหถงพรอม คอใหเตม. ในคาวา เวสยโคจโร วา เปนตน มวนจฉยวา สตร


ทงหลายผอาศยรปเลยงชวต มอชฌาจารอนบรษไดงาย ดวยเพม ใหสนจางเพยงเลกนอยเปนตน ชอหญงแพศยา. [๕๕] สตรทงหลาย ซงผวตายหรอผวอยารางไป ชอวาหญงหมาย. หญงหมายเหลานน ยอมปรารถนาความสนทสนมกบชายคนใดคนหนง. เหลาเดกหญงท เจรญวยเปนสาวแลว หรอผานวยเปนสาวไปแลว ชอวาหญงทนทก หญงทนทกเหลานนมกปองชายเทยวไป, ยอมปรารถนาความสนท สนมกบชายคนใดคนหนง. มนษยชาตทมใชชายหรอหญงมกเลสหนา มความกาหนดกลดกลมไมรจกสราง ชอวาบณเฑาะก. พวกบณเฑาะก นนถกกาลงแหงความกาหนดกลดกลมครอบงาแลว ยอมปรารถนา ความสนทสนมกบชายคนใดคนหนง. เหลาสตรผมบรรพชาเสมอกน ชอวาภกษณ. ความคมเคยกบนางภกษณเหลานน ยอมมไดเรวนก เพราะความคนกนนน ศลยอมทาลาย. กลบตรผเคยเปนอญญเดยรถย นน เปนผคนในสกลทงหลายแหงพวกหญงแพศยา อางเลศมเทยว บณฑบาตเปนตน เขาไปยงสานกหญงแพศยาเหลานน ดวยความ เปนผอยากพบปะและเจรจากนเนอง ๆ ดวยนาใจทมความชนชมดวย ความรก ทานเรยกวา เวสยโคจร ในบรรดาโคจรเหลานน. เขา ยอมถงความเปนผอนประชมชนพงพดถงวา "ยงมทนไรเลย ไปกบ หญงแพศยาคนโนนแลว." มนยดงนทก ๆ โคจร. กถาหญงแพศยา เปนตน จะถวายภตมสลากภตเปนอาทไซร, ไปพรอมกบภกษ ทงหลายแลวฉนหรอรบดวยกนทเดยว แลวกลบมา ควรอย. พวก ภกษณอาพาธ จะไปพรอมกบภกษผไปเพอจะสอน หรอแสดงธรรม


หรอใหอทเทสและปรปจฉาเปนตน ควรอย, ฝายผเคยเปนอญญ- เดยรถยใดมไดไปอยางนน ไปดวยอานาจความชนชมดวยความสนทสนม ผนจดวาเปนผไมยงภกษทงหลายใหยนด. สองบทวา อจจาวจาน กกรณยาน ไดแก การงานใหญ นอยทงหลาย. บรรดาการงานสองอยางนน การงานมปฏสมขรณเจดย และมหาปราสาทเปนตน ทสงฆผพรอมเพรยงกน พงตระฆงประชม กนทา จดเปนการงานใหญ. การงานทนบเนองในขนธกะ มสและ ยอมจวรเปนตน และอภสมาจารกวตร มวตรทภกษควรทาในโรง เพลงเปนตน จดเปนการงานนอย. [๕๖] ขอวา ตตถ น ทกโข โหต มความวา ไมเปน ผฉลาด คอ ฝกหดเปนอนดในการงานใหญนอยเหลานน. บทวา อลโส ไดแก ไมเปนผถงพรอมดวยความเพยร คอ ความหมน คอไดฟงวา "การงานของภกษสงฆม" จงทาภตกจแตเชาตร แลวเขาอยภายในหอง หลบจนพอประสงคแลวออกมาในเวลาเยน. ขอวา ตตรปายาย มความวา ซงเปนอบายในการงานเหลานน. ขอวา วมสาย มความวา เปนผไมประกอบดวยปญญาสาหรบ พจารณาซงเกดขนฉบพลน คอปญญาทเกดขนในทนททนใดวา "นแล ควรทา, นแลไมควรทา." ขอวา น อล กาต น อล สวธาต มความวา ไมเปน ผสามารถเพอจะทาแมดวยมอตน ทงเปนผไมสามารถเพอจะจดการ คอ ขอแรงกนและกนใหทาดวยปลกความอตสาหะใหเกดอยางนวา


"ลงมอกนเถอะขอรบ ลงมอเถอะพอหนม ลงมอเถอะสามเณร, ถา พวกทานจกไมทา หรอพวกผมจกไมทา ทนใครเลาจกทาการน." เมอพวกภกษพดกนวา "พวกเราจกทาการ" เขายอมอางโรคบาง อยาง, เมอพวกภกษกาลงทาการอยจงเทยวไปใกล ๆ โผลแตศรษะ ใหเหน แมผนกจดวา เปนผไมยงภกษทงหลายใหยนด. ขอวา น ตพพจฉนโท มความวา ไมเปนผมความพอใจ รนแรง. บทวา อทเทเส ไดแก ในการเรยนบาล. บทวา ปรปจฉาย ไดแก ในการอธบายความ [แหงบาล]. บทวา อธสเล ไดแก ศล คอปาฏโมกข. บทวา อธจตเต ไดแก ในการอบรมโลกยสมาธ. บทวา อธปาย ไดแก ในการเจรญโลกตรมรรค. สองบทวา สงกนโต โหต มความวา เปนผมาเขาศาสนา นแลว. สองบทวา ตสส สตถโน ไดแก ครผเปนเจาของลทธ ดงทาขามนน. สองบทวา ตสส ทฏ ยา ไดแก ลทธซงเปนของครนน. บดนลทธนนแล ทานกลาววา "ความถกใจ ความชอบใจ ความ ถอ ของครผเจาของลทธนน" เพราเหตวา เปนทถกใจ เปนท ชอบใจ ของตตถกรนน และอนตตถกรนน ถออยางมนวา "นเทา นนเปนจรง" เพราเหตนน พระผมพระภาคจงตรสวา [๕๗] แหง


ความถกใจของครนน แหงความชอบใจของครนน แหงความถอ ของครนน." สองบทวา อวณเณ ภมาเน มความวา เมอคาตเตยน อนผใดผหนงกลาวอย. บทวา อนภรทโธ ไดแก เปนผมความดารบกพรอง คอมจต มไดประคองไว. บทวา อทคโค ไดแก เปนผมกายและจตฟยงนก. ขอวา อท ภกขเว สงฆาตนก อตตถยปพพสส อนาราธนยสม มความวา ดกอนภกษทงหลาย ความเปนผมใจ ไมแชมชน ซงเกดแตกายวการและวจวการวา "ทาไมชนเหลานจง ตเตยนผอน ?" ดงน ในเมอเขากลาวโทษแหงครนน และลทธแหง ครนนนนเอง, และความเปนผมใจแชมชน ในเมอเขากลาวโทษแหง รตนตรยมพระพทธเจาเปนตน, และความเปนผมใจแชมชนทงไมแชม ชอ ในเมอเขาสรรเสรญคณแหงครนนเองดวย แหงรตนตรยมพระ พทธเจาเปนตนดวย. ๓ ประการน เปนเครองสอบสวนในกรรมทไม ชวนใหภกษทงหลายยนดของกลบตรผเคยเปนอญญเดยรถย. มคา อธบายวา "อนนเปนเครองหมาย อนนเปนลกษณะ อนนเปนความ แนนอน อนนเปนกาลง อนนเปนประมาณในกรรมซงไมทาปรวาส- วตรใหเตม ไมยงภกษทงหลายใหยนด." ขอวา เอว อนาราธโก โข ภกขเว อตตถยปพโพ อาคโต น อปสมปาเทตพโพ มความวา กลบตรผเคยเปน


อญญเดยรถย ซงประกอบดวยองคเหลาน แมองคเดยว ภกษไม ควรใหอปสมบท. คาทงปวงในฝายขาว พงทราบโดยความเพยน จากทกลาวแลว. ขอวา เอว อาราธโก โข ภกขเว เปนตน มความวา กลบตรผเคยเปนอญญเดยรถย ยงภกษทงหลายใหยนดใหพอใจดวย การบาเพญตตถยวตร ๘ ประการเหลาน คอ เขาบานไมผดเวลา กลบไมสายนก, ความเปนผใหญไมมหญงแพศยาเปนตน เปนโคจร, ความเปนผขยนในกจทงหลายของเพอนสพรหมจาร, ความเปนผม ฉนทะแรงกลาในอทเทสเปนตน, ความเปนผมใจแชมชน ในเพราะ ตโทษพวกเดยรถย ความเปนผมใจไมแชมชน ในเพราะตโทษรตน- ตรยมพระพทธเจาเปนตน, ความเปนผมใจไมแชมชน ในเพราะ สรรเสรญคณเดยรถย, ความเปนผมใจแชมชน ในเพราะสรรเสรญคณ รตนตรยมพระพทธเจาเปนตน, อยางน มาแลว ควรใหอปสมบท แตถาวตรอนหนงทาลายเสย แมในโรงอปสมบท, พงอยปรวาส ครบ ๔ เดอนอก. [๕๘] เหมอนอยางวา สกขาบทและสกขาสมมต อนภกษณสงฆยอมใหอกแกนางสกขมานาผเสยสกขา ฉนใด, วตร นอยหนงซงจะพงใหอกแกกลบตรผเคยเปนอญญเดยรถยน ยอมม ฉนนนหามได. ทแท ปรวาสทเคยใหแลวนนแล เปนปรวาสของเขา. เพราะเหตนน เขาพงอยปรวาสครบ ๔ เดอนอก. ถากาลงอยปรวาส ยงอฏฐสมาบตใหเกดไดในระหวางไซร. ธรรมดาผไดโลกยธรรมยง กาเรบไดเปนแน จงยงไมควรใหอปสมบทแท. ตอบาเพญวตรครบ ๔


เดอนแลว จงควรใหอปสมบท. และถากาลงอยปรวาสกาหนด มหาภตรป ๔ ได, กาหนดอปาทายรปได, กาหนดนามรปได, เรม วปสสนายกขนสไตรลกษณ, ธรรมดาผไดโลกยธรรม ยงกาเรบได เปนปกต จงยงไมควรใหอปสมบทอยนนเอง. แตถาเจรญวปสสนา แลว ไดโสดาปตตมรรค วตรเปนอนบรบรณแท, ทฏฐทงปวงเปน อนเธอรอแลว, ลกศรคอวจกจฉาเปนอนเธอถอนขนแลว ควร ใหอปสมบทในวนนนทเดยว. ถาแมเธอคงอยในเพศเดยรถย แตเปน โสดาบน กจทจะตองใหปรวาสยอมไมม ควรใหบรรพชาอปสมบท ในวนนนแท. ขอวา อปชฌายมลก จวร ปรเยสตพพ มความวา จวร สาหรบเขา สงฆควรมอบใหอปชฌายเปนใหญแสวงหามา. ถงบาตร กเหมอนกน. เพราะเหตนน ถาบาตรจวรของอปชฌายม พงบอก อปชฌายวา "จงใหแกผน." ถาไมม ภกษเหลาอนเปนผอยาก จะให แมภกษเหลาอนนน พงถวายอปชฌายนนแลดวยคาวา "จงทา บาตรจวรนใหเปนของทานแลวใหแกผน." ถามวา "เพราะเหตไร ?" ตอบวา เพราะขนชอวาพวกเดยรถยยอมเปนขาศก จะพงพดไดวา "บาตรจวร สงฆไดใหผม ๆ มอะไรเกยวเนองในพวกทาน" ดงน แลวไมทาตามคาตกเตอนพราสอน. แตวา เพราะเขามความเหนอย เนองในอปชฌาย จงจกเปนทาตามคาของทาน. [๕๙] เพราะฉะนน พระผมพระภาคจงตรสวา "จวรของเขา พงใหอปชฌายเปนใหญ แสวงหามา."


บทวา ภณฑกมมาย คอ เพอปลงผม. ภณฑกรรมกถา จก มาขางหนา. บทวา อคคกา ไดแก ผบาเรอไฟ. บทวา ชฏลกา ไดแกดาบส. หลายบทวา เอเต ภกขเว กรยวาทโน มความวา ชฎล เหลานน ไมคานความกระทา คอ เปนผมทฏฐอยางนวา "กรรมม วบากของกรรมม." อนพระพทธเจาทงปวงเมอจะทรงบาเพญเนกขมม- บารม ไดทรงอาศยบรรพชานนนนแล แลวจงทรงบาเพญพระบารม. เนกขมมบารมนน ถงเรากไดบาเพญแลวอยางนนเหมอนกน. การท ชฎลเหลานบวชในศาสนาไมเปนขาศก เพราะเหตนน จงควรให อปสมบทได ไมตองใหปรวาสแกพวกเขา. ขอวา อมาห ภกขเว าตน อาเวณก ปรหาร ทมม มความวา เราใหบรหารเปนสวนเฉพาะ คอ เปนสวนเจาะจงน แกญาตเหลานน. เหตไรจงตรสอยางนน ? อนพระญาตเหลานน แมบวชแลวในสานกแหงเดยรถย แตไมเปนผใฝโทษแกพระศาสนา. ยงคงเปนผสรรเสรญคณวา "ศาสนาแหงพระญาตผประเสรฐของพวก เรา" เพราะเหตนน จงตรสอยางนน ฉะนแล. อญญตตถถวตถกถา จบ. [ปญจาพาธวตถกถา] ขอวา มคเธส ปจ อาพาธา อสสนนา โหนต มความ วา โรค ๕ ชนดเปนโรคดนดาด คอ ลกลาม แพรหลายแกหม


มนษยและอมนษย ในชนบทมชอวามคธ. เรองหมอชวกโกมารภจ จกมแจงในจวรขนธกะ. ขอวา น ภกขเว ปจห อาพาเธห ผฏโ ปพพาเชตพโพ มความวา อาพาธ ๕ ชนดมโรคเรอนเปนตนเหลานนไดดนดาด แลว, กลบตรผอนอาพาธเหลานนถกตองแลว คอครอบงาแลว ไมควรใหบวช. บรรดาอาพาธ ๕ ชนดนน จะเปนโรคเรอนแดง หรอโรคเรอนดากตาม ชอวาโรคเรอน. ในอรรถกถากรนทแกวา โรคชนดใดชนดหนงแมมประเภท เปนตนวา เรอนผง หดเปอย หดดาน คดทะราด ทกอยางทานเรยกวา "โรคเรอน" เหมอนกน. [๖๐] กแลโรคเรอนนน แมมขนาดเทา หลงเลบ แตตงอยในฝายทจะลามไปได, กลบตรนนไมควรใหบวช. แตถาในทซงผานงผาหอผดไวโดยปกต เปนของมขนาดเทาหลง เลบ คงอยในฝายทจะไมลามไปได, จะใหบวชกควร สวนทหนา หรอทหลงมอหลงเทา ถาแมคงอยในฝายทจะไมลามไปได แมยอม กวาหลงเลบ, ไมควรจะใหบวชเหมอนกน. คนเปนโรคเรอนนน แม เมอใหเยยวยาแลวจะใหบวช ตอเมอแผลหายสนทแลวนนแล จง ควรใหบวช. แมผมรางกายพรนไปดวยรอยจด ๆ คลายหนงเหยก ไมควรจะใหบวช. โรคฝมมนขนเปนตน ชอวาฝ. ฝมนขนหรอ ฝอนชนดใดชนดหนงกตาม จงยกไว. ถาฝแมมขนาดเทาเมลด พทรา ทงอยในฝายทจะลามไปได กลบตรนนไมควรใหบวช. แต ในทซงปกปด มขนาดเทาเมลดพทรา คงอยในฝายทจะไมลามไปได


จะใหบวชกควร. ในทซงมไดปกปดมหนาเปนตน แมตงอยในฝายท จะไมลกลามไปได กไมควรจะใหบวช กลบตรผนนเปนโรคฝนน แม เมอใหเยยวยาแลวจะใหบวช ตอทารางกายใหมผวเรยบแลวจง ควรใหบวช. ทชอวาตง คลายนมโคหรอคลายนวมอ หอยอยในท นน ๆ กม, แมตงเหลานกจดเปนฝเหมอนกน เมอตงเหลานนม ไม ควรจะใหบวช. หวหด มในเวลาเปนเดก ทชอหวสว มทหนาใน เวลาเปนหนม ในเวลาแกหายหมดไป หวหดและหวสวเหลานน ไมนบเปนฝ, เมอหวเหลานนมจะใหบวชกควร. สวนเมดชนดอน ทชอเมดผด มตามตว, ชนดอนอกทชอเกสรบวกม, ชนดอนท ชอเมลดพนธผกกาด มขนาดเทาเมลดผกกาด ผนไปทวตว, เมด เหลานนทงหมด เปนชาตโรคเรอนเหมอนกน เมอเมดเหลานนม ไม ควรใหบวช. โรคเรอนมสคลายในบวแดงและบวขาว ไมแตก ไมเยม ชอโรคกลาก [๖๑] รางกายเปนอวยวะลายพรอมเหมอนกระแหงโค ดวยโรคเรอนชนดใด, พงทราบวนจฉยในโรคกลากนน โดยนยท กลาวแลวในโรคเรอนชนดนนแล. ไขมองครอ ชอโสสะ. เมอไขมองครอนนม ไมควรใหบวช. โรคบาเพราะด หรอโรคบาดวยถกผสง ชอโรคลมบาหม. ในโรคลมบาหม ๒ ชนด บคคลผถกอมนษยซงเคยเปนคเวรกนสง แลว ยอมเปนผทเยยวยาไดยาก. และเมอโรคลมบาหมนนมแมเพยง เลกนอย กไมควรใหบวช. ปญจาพาธวตถกถา จบ.


[ราชภฏวตถ] พงทราบวนจฉยในเรองราชภฏตอไป :- สองบทวา ปจจนต อจจนถ มความวา ทานทงหลาย จงยงปจจนตชนบทใหเจรญ มคาอธบายวา ทานทงหลายจงขบไล พวกโจรเสยแลว จดแจงบานทพนโจรภยแลวใหราบคาบ จดการ รกษาโดยกวดขน ใหการกสกรรมเปนตนเปนไป. ฝายพระราชา เพราะพระองคเปนพระโสดาบน จงไมทรงบงคบวา "จงฆา จง ประหารพวกโจร." พวกอามาตยซงเปนหมอกฎหมาย คดวา "ใน บรรพชา อปชฌายเปนใหญ รองไปอาจารย รองลงไปคณะ" จงพา กนกราบทลคาทงปวงมอาท วา "ขอเดชะ พงใหตดศรษะอปชฌาย เสย" ดวยคดเหนวา "นมาในขอวนจฉยแหงกฎหมาย." ในขอวา น ภกขเว ราชภโฏ ปพพาเชตพโพ น มวนจฉยวา จะเปนอามาตย หรอมหาอามาตย หรอเสวกหรอผไดฐานนดรเลกนอย หรอผไมไดกตามท, บคคลผใดผหนงซงไดรบเลยงดวยอาหารหรอ เบยเลยงของพระราชา ถงความนบวา "ราชภฏ" ทงหมด, ราชภฎนนไมควรใหบวช. ฝายบตรพนองชายและหลานชายเปนตน ของราชภฏนน ไมไดรบอาหารหรอเบยเลยงจากพระราชา จะให ชนเหลานนบวช ควรอย. ฝายผใดถวายโภคะประจาหรอเงนเดอน เบยหวดรายเดอนรายป ซงตนไดรบพระราชทาน คนแดพระราช, หรอใหบตรและพนองชายรบตาแหนงนนแทน แลวทลลาพระราชาวา "บดน ขาพเจาไมใชผไดรบเลยงของเทวะแลว." [๖๒] หรอวาอาหาร


และเบยเลยง ซงผใดไดรบเพราะเหตแหงราชการใด, ราชการนน เปนกจอนตนทาเสรจแลว, หรอผใดเปนผไดบรมราชานญาตวา "เจา จงบวช" จะใหบคคลแมนนบวช ควรอย. [โจรวตถ] พงทราบวนจฉยในเรองโจรทงหลาย :- สองบทวา มนสสา ปสสตวา มความวา พระองคลมาล นน อนชนเหลาใดเคยเหนในเวลาททานเปนคฤหสถ, และชนเหลาใด ไดฟงตอชนเหลาอนวา "ภกษน คอ องคลมาลนน" ชนเหลานน ไดเหนแลว ยอมตกใจบาง ยอมหวาดหวนบาง ยอมปดประตบาง. แตทานยอมไดภกษาในเรอนของเหลาชนทไมรจก. บทวา น ภกขเว มความวา พระผมพระภาคพระองคเอง เปนเจาของแหงธรรม เพราะฉะนน เมอจะทรงบญญตสกขาบทแก ภกษทงหลาย เพอตองการมใหกระทาตอไป จงตรสอยางนน. วนจฉยในคานนวา โจรชอวาธชพนธะ เพราะอรรถวเคราะหวา ดจผกธงเทยวไป. มคาอธบายวา "เปนคนโดงดงในโลก เหมอน มลเทพ๑เปนตน." เพราะเหตนน ผใดเทยวทาการฆาชาวบานกด รบ ๑. ในพระบาลวนยเปน ธชพทโธ. สวนคาวา มลเทวาทโย โยชนาแกอรรถวา อาทภต- เทวาทโย. ธชพทโธ หมายความไปในทางมชอเสยงโดงดงทางเสย อางวา เหมอนมลเทพ เปนตน คาวา มลเทโว ทางสนสกฤต เปนพระนามของทาวกงสะ กษตรยทรราชแหง แควนมถรา ทรงฆาทารกเสยมากมายกายกอง เพราะโหรทานายวา พระองคจะถกลก ชายของหญงนางหนงปลงพระชนม ดวยความรายกาจนเอง ประชาชนพลเมองจงเหนวา ทาวเธอ เปนอสร เปนยกษ เปนมาร มลเทโว จะมาเปนตวอยางในคาวา มลเทวาทโย น หรออยางไร ?


กวนคนเดนทางกด. ทากรรมมตดทตอเปนตนในเมองกด, อนง ผใดอนชนทงหลายรจกกนแซวา "คนชอโนน ทากรรมน ๆ" ผนน ไมควรใหบวช. สวนผใดเปนราชบตร ปรารถนาจะเปนพระราชา กระทากรรมมฆาชาวบานเปนตน. ผนน ควรใหบวช. เพราะวาเมอ ราชบตรนนผนวชแลว พระราชาทงหลายยอมพอพระหฤทย, แต ถาไมทรงพอพระหฤทย, ไมควรใหบวช. โจรซงลอชอในมหาชนใน กาลกอน, ภายหลงละโจรกรรมเสยสมาทานศล ๕. ถาหากชาวบาน รจกเขาอยางนน, ควรใหบวช. ฝายชนเหลาใด เปนผลกของเลก นอยมมะมวงและขนนเปนตน หรอเปนโจรผตดทตอเปนตนทเดยว แตแอบแฝงทาการลก ทงภายหลงกไมปรากฏวา "กรรมน อนชน ชอนทา" จะใหชนเหลานนบวช กควร. สองบทวา การ ภนทตวา มความวา ทาลายเครองจาคอ ขอเปนตน. ในบทวา อภยวรา น มวนจฉยวา ชนเหลาใดยอมหลบ หลก เพราะความกลว เหตนน ชนเหลานน ชอ ภยวรา ผหลบ หลกเพราะความกลว, ฝายสมณะเหลาน มใชผหลบหลกเพราะ ความกลว เพราะเปนผไดรบอภย เพราะฉะนน จงชอ อภยวรา มใชผหลบหลกเพราะความกลว. [๖๓] กแลในบทวา อภยวรา น พงทราบวา อาเทส ป อกษรใหเปน ว อกษร. ในคาวา น ภกขเว การเภทโก น มวนจฉยวา เรอนจา เรยกวา การะ. แตในอธการน เครองจาคอขอกด เครองจา


คอตรวนกด เครองจาคอเชอกกด ทจาคอบานกด ทจาคอนคม กด ทจาคอเมองกด การควบคมดวยบรษกด ทจาคอชนบทกด ทจาคอทวปกด จงยกไว, ผใดทาลาย หรอตด หรอแก หรอเปด เครองจาชนดใดชนดหนง ในบรรดาเครองจาทจาเหลาน หนไป ซงหนา หรอไมมคนเหน, ผนนถงความนบวา "การเภทก ผ แหกเรอนจา." เพราะเหตนน การเภทโจรเหลาน ทาลายทจาคอทวป ไปยง ทวปอนแลวกด ไมควรใหบวช. ฝายผใดทมใชโจร แตไมยอมทาหตถกรรมอยางเดยว ถก อสรชนทงหลายมขนสวยของพระราชาเปนตน จองจาเอาไว ดวย หมายใจวา "เมอมการจองจาไวอยางน ผนจะหนไมได จกทาการ ของเรา" ดงนกด ผนนแมทาลายเครองจาหนไป กควรใหบวช. ฝายผใดรบผกขาดบาน นคม และทา เปนตน ดวยสวย ไม สงสวยนนใหครบ ถกสงไปยงเรอนจา, ผนนหนมาแลว ไมควร ใหบวช. แมผใดรวมเกบทรพยไว เลยงชวตดวยกสกรรมเปนตน ถก ใคร ๆ สอเสยดใสโทษเอาวา "ผนไดขมทรพย" แลวถกจองจา, จะใหผนนบวชในถนนนเอง ไมควร. แตจะใหเขาซงหนไปแลวบวช ในทซงไปแลวทกตาบล ควรอย. ในขอวา น ภกขเว ลขตโก เปนตนน มวนจฉยวา บคคลทชอวาผรายซงถกเขยนไว จะไดแกผรายซงถกเขยนไววา "พบ


เขาในทใด ใหฆาเสยในทนน" ดงน อยางเดยวหามได, โดย ทแทผใดผหนงซงกระทาโจรกรรมหรอความผดในพระราชาอยางหนก ชนดอนแลวหนไป, และพระราชารบสงใหเขยนผนนลงในหนงสอ หรอใบลานวา "ผมชอน ใครพบเขาในทใด พงจบฆาเสยในทนน" หรอวา "พงตดอวยวะมมอและเทาเปนตนของมนเสย" หรอวา "พงใหนามาซงสนไหมมประมาณเทาน" [๖๔] ผนชอผรายซงถก เขยนไว. ผนนไมควรใหบวช. ในคาวา กสาหโต กตทณฑกมโม น มวนจฉยวา ผใดไม ยอมทาการมใหการและยอมรบใชเปนตน จงถกลงอาชญา, ผนน ไมนบวาผถกลงทณฑกรรม. ฝายผใดรบเกบทรพยบางอยาง โดยเปน สวย หรอโดยประการอนแลวกนเสย เมอไมสามารถจะใชคนให, จงถกเฆยนดวยหวายวา "นแล จงเปนสนไหมของเจา" ผนชอ ผถกเฆยนดวยหวาย ถกลงทณฑกรรม. กแลเขาจะถกเฆยนดวยหวาย หรอถกดวยไมคอนเปนตนอยางใดอยางหนงกตาม จงยกไว, แผล ยงสดอยเพยงใด ไมควรใหบวชเพยงนน. ตอกระทาแผลทงหลายให กลบเปนปกตแลวจงควรใหบวช. อนง ถาผใดถกเขาทารายดวยเขาหรอดวยศอก หรอดวยผล มะพราวและกอนหนเปนตนแลวปลอยไป, และบวมโนในรางกายของ ผนนยงปรากฏอย ไมควรใหบวช. ผนนกระทาใหหายแลว เมอ บวมโนอยางนนยบราบไปแลว ควรใหบวช. ในคาวา ลกขณาหโต กตทณฑกมโม น มวนจฉยวา ขอท


เปนผถกลงทณฑกรรม พงทราบโดยนยกอนนนแล. กรอยแผลเปนซง ถกนาบดวยเหลกแดงมทหนาผาก หรอทอวยวะ ทงหลาย มอกเปนตน ของบรษใด, ถาบรษนนเปนไท, แผลยงสดอยเพยงใด, ไมควร ใหบวชเพยงนน. ถาแมแผลของเขาเปนของงอกขนเรยบเสมอกบ ผดหนงแลว แตรอยแผลเปนยงปรากฏอย, เมอเขานงแลวหมผา เฉวยงบาปกปดเรยบรอยครบ ๓ ประการ รอยแผลเปนนน อยใน โอกาสทปกปดเทานน, จะใหบวชกควร. ถารอยแผลเปนนน อยใน โอกาสทมไดปกปด, ไมสมควรใหบวช. [อณายกวตถกถา] ในคาวา น ภกขเว อณายโก เปนตน มวนจฉยวา หนท บดาและปของบรษใด กเอาไปกด หนทบรษใดกเองกด, ทรพย บางอยาง ทมารดาบดามอบบตรใดไวเปนประกนแลวยมเอาไปกด บรษนนชอวาลกหน, บรษนนตองรบหนนนของชนเหลาอน เพราะ ฉะนน จงชอวาลกหน [๖๕] แตญาตอน ๆ มอบบตรใดไวเปน ประกน แลวยมทรพยบางอยางไป, บรษนนไมจดวาเปนลกหน. เพราะวาญาตอน ๆ นน ไมเปนใหญทจะมอบบรษนนไวเปนประกน ได, เพราะเหตนน จะไหบรษนนบวช สมควรอย. จะใหบรษนอก จากนบวช ไมควร. แตถาญาตสาโลหตทงหลายของเขารบใชหน แทนวา "พวกขาพเจาจกรบใช, ขอทานโปรดใหบวชเถด" หรอวา ชนอนบางคนเหนอาจารสมบตของเขาแลวกลาววา "ขอทานจงให เขาบวชเถด ขาพเจาใชหนแทน" ดงน สมควรใหบวชได. เมอ


ญาตสาโลหตเหลานนไมม ภกษพงบอกแกอปฏฐากเหนปานนนก ไดวา "ผนเปนบคคลมกศลกรรมเปนเหต แตบวชไมไดเพราะกงวล ดวยหน." ถาเขารบจดการ พงใหบวช. ถาแมกปปยภณฑของ ตนม, พงตงใจวา "เราจกเอากปปยภณฑนนใชให" แลวให บวช. แตถาชนทงหลายมญาตเปนตนไมรบจดการ, ทรพยของตน กไมม ไมสมควรใหบวช ดวยทาในใจวา "เราจกใหบวชแลวจก เทยวภกษาเปลองหนให." ถาใหบวช ตองทกกฏ. แมบรษนนหน ไป ภกษนนกตองนามาคนให. ถาไมคนให หนทงหมดยอมเปนสนใช. เมอภกษไมทราบ ใหบวชไมเปนอาบต. แตเมอพบปะเขาตองนามา คนใหแตพวกเจาหน. ไมเปนสนใชแกภกษผไมพบปะ. หากบรษผ เปนลกหนไปประเทศอนแลว แมเมอภกษไตถาม กตอบวา "ผม ไมตองรบหนไร ๆ ของใคร ๆ " แลวบวช, ฝายเจาหนเมอสบเสาะ หาตวเขา จงไปในประเทศนน. ภกษหนมเหนเจาหนนนเขาจงหนไป เสย. เขาเขาไปหาพระเถระ รองเรยนวา "ทานขอรบ ภกษรปน ใครใหบวช ? เธอยมทรพยมประมาณเทานของผมแลวหนไป" พระ เถระพงตอบวา "อบาสก เธอบอกวา 'ผมไมมหนสน' ฉนจงให บวช. บดนฉนจะทาอยางไรเลา ? ทานจงเหนสงของมาตรวา บาตร จวรของฉนเถอะ" [๖๖] นเปนสามจกรรมในขอนน. และเมอภกษ นนหนไป สนใชยอมไมม. แตถาเจาหนพบภกษนน ตอหนาพระ เถระเทยว แลวกลาววา "ภกษนเปนลกหนของผม" พระเถระ พงตอบวา "ทานจงรลกหนของทานเอาเอาเถด." แมอยางนยอม


ไมเปนสนใช ถาแมเขากลาววา "บดน ภกษนบวชแลวจกไปไหน เสย," พระเถระจงตอบวา "ทานจงรเองเถด," แมอยางน เมอ ภกษนนหนไป ยอมไมเปนสนใชแกพระเถระนน. แตถาพระเถระ กลาววา "บดน ภกษนจกไปไหนเสย เธอจงอยทนแหละ" ถา ภกษนนหนไป ตองเปนสนใช. ถาเธอเปนผมกศลกรรมเปนเหต ถงพรอมดวยวตร. พระเถระพงกลาววา "ภกษน เปนเชนน." กถา เจาหนยอมสละวา "ดละ" ขอนเปนอยางนไดเปนการด. กถา เขาตอบวา "ขอทานจงใชใหเลกนอยเถด" พระเถระพงใชให. ตอสมยอน ภกษนนเปนผยงพระเถระใหพอใจยงขน, แมเมอเจาหน เขาทวงวา "ทานจงใชทงหมด" พระเถระควรใชใหแท. และ ถาเธอเปนผฉลาดในอทเทสแลปรปจฉาเปนตน มอปการะมากแก ภกษทงหลาย, พระเถระจะพงแสวงหาดวยภกษาจารวตรกได ใชหน เสยเถด ฉะนแล. อณายวตถกถา จบ. [ทาสวตถกถา] วนจฉยในขอวา น ภกขเว ทาโส นวา ทาสม ๔ จาพวก คอ ทาสเกดภายในหนง ทาสทชวยมาดวยทรพยหนง ทาสท เขานามาเปนเชลยหนง บคคลทยอมเปนทาสเองหนง ในทาส ๔ จาพวกนน ลกนางทาสในเรอน เปนทาสโดยกาเนด ชอวาทาสเกด ภายใน. บตรทเขาชวยมาจากสานกมารดากด ทาสทเขาชวยมา


จากสานกนายเงนกด บคคลทเขาใชทรพยแทนแลวยกขนสจารตแหง ทาสถายเอาไปกด ชอวาทาสทชวยมาดวยทรพย. ทาสทงสองจาพวก นไมควรใหบวช เมอจะใหบวช ตองทาใหเปนผมใชทาสดวยอานาจ จารตในทชนบทนน ๆ แลว จงควรใหบวช. ทาสทชอวาเขานามา เปนเชลย คอ พระราชาทงหลายทรงทาการรบนอกแวนแควน [๖๗] หรอรบสงใหเกลยกลอมกวาดตอนเอาทงหมมนษยซงเปนไท ทงหลาย มาจากภายนอกแวนแควนกด, พระราชารบสงใหรบบาน บางตาบล ซงกระทาผดภายในแวนแควนนนเอง ราชบรษทงหลาย กวาดตอนทงหมมนษยมาจากบานตาบลนนกด, ในหมมนษยเหลานน ผชายทงหมดเปนทาส, ผหญงทงหมดเปนทาส บคคลเหนปานน จดเปนทาสซงเขานามาเปนเชลย. ทาสน เมออยในสานกชนทง หลายผนาตนมา, หรอถกขงไวในเรอนจา หรออนบรษทงหลาย ควบคมอย, ไมควรใหบวช. แตเขาหนไปแลว พงใหบวชในทซง เขาไปได. ครนเมอพระราชาทรงพอพระหฤทย ทรงทาการปลดจาก จาโดยตรสวา "จงปลอยพวกทาสทนามาเปนเชลย" หรอโดย นยเปนสรรพสาธารณ พงใหบวชเถด. บคคลทยอมตวเปนทาสเอง ทเดยววา "ขาพเจาเปนทาสของทาน" ดงน เพราะเหตแหงชวต กตาม เพราะเหตแหงความคมครองกตาม ชอวาผยอมเปนทาสเอง เหมอนคนเลยงชาง มา โค และกระบอเปนตน ของพระราชา ทงหลาย, ทาสเชนนนไมควรใหบวช. บตรทงหลายของเหลานาง วณณทาสของพระราชา เปนเชนดงบตรอามาตย. ถงบตรเหลานนก


ไมควรใหบวชเหมอนกน. เหลาหญงซงเปนไท แตไมมใครคมหาม จงเทยวไปกบพวกนางวณณทาส, จะใหบตรทงหลายของหญงเหลานน บวชกควร. หากพวกหญงเหลานนขนทะเบยนเสยเอง, ไมสมควรให บตรทงหลายของหญงเหลานนบวช ถงพวกทาสของคณะทงหลาย มคณะภททปตตกะเปนตน ซงคณะชนเหลานนไมยอมใหกไมควรให บวช. ขนชอวาทาสสาหรบอาราม ซงพระราชาพระราชทานไวใน วดทงหลาย บรรดาม, จะใหทาสแมเหลานนบวช ยอมไมสมควร แตชวยใหเปนไทแลวใหบวช สมควรอย. ในมหาปจจรอรรถกถา แกวา "ชนทงหลายนาทาสเกดภายในและทาสทชวยมาดวยทรพย มาถวายแกภกษสงฆวา 'ขาพเจาถวายอารามกทาส' ทาสเหลานน ยอมเปนเชนกบทาสทเขาราดเปรยงบนศรษะนนแหละ จะใหบวช กควร." สวนอรรถกถากรนทแกวา "เขาถวายดวยกปปยโวหารวา 'ขาพเจาทงหลายถวายอารามกทาส' ทาสนน อนเขาถวายแลวดวย โวหารอยางใดอยางหนงกตามท ไมควรใหบวชแท" [๖๘] พวก คนเขญใจ คดวา "จดอาศยพระสงฆเลยงชพ" จงเปนกปปยการก อยในวดทอย จะใหคนเขญใจเหลานนบวช ควรอย. บดามารดา ของบตรใดเปนทาส, หรอมารดาเทานนเปนทาส, บดาไมเปน ทาส, ไมควรใหบรษนนบวช ญาตหรออปฐากของภกษถวายทาสวา " ของทานจงใหบรษนบวช เขาจกทาความขวนขวายแกทาน" หรอ วา ทาสสวนตวของภกษนนมอย ทาสนนภกษทาใหเปนไทเสยกอน แลวจงควรใหบวช. ในอรรถกถากรนทแกวา "พวกนายถวายทาสวา


ขอทานจงใหบรษนบวช, ถาเขาจกยนดยงในศาสนา. เขาจกไมเปน ทาส, ถาเขาจกสก เขาจกคงเปนทาสของพวกขาพเจา, ดงน ชอวา ทาสยมไมควรใหเขาบวช." บรษใดเปนทาสไมมนาย, บรษแมนนอน ภกษใหเปนไทกอนจงควรใหบวช. ภกษไมทราบใหบรรพชาหรอ อปสมบทแลว จงทราบภายหลง, ควรทาใหเปนไทเหมอนกน. และ เพอประกาศเนอความขอน พระโบราณณาจารยทงหลาย จงกลาว เรองนวา :- ดงไดยนมา นางกลทาสคนหนง กบบรษคนหนง หนจาก อนราธบรไปอยในโรหนชนบท มบตรคนหนง. บตรนนในเวลา ทบรรพชาอปสมบทแลว เปนภกษลชชมกรงเกยจ. ภายหลงวน หนง เธอถามมารดาวา "อบาสกา พนองชายหรอพนองหญง ของทานไมมหรอกหรอ ? ฉนจงไมเหนญาตไร ๆ เลย." มารดา ตอบวา "พอคณ ฉนเปนกลทาสในอนราธบร หนมาอยทนกบ บดาของคณ." ภกษผมศล ไดความสงเวชวา "ไดยนวาบรรพชา ของเราไมบรสทธ" จงถามมารดาถงชอและโคตรของสกลนนแลว มายงอนราธบร ไดยนทประตเรอนของสกลนน. เธอถงเขาบอกวา "นมนตโปรดขางหนาเถดเจาขา ?" กยงไมเลยไป. พวกเขาจงพากน มาถามวา "มธระอะไรขอรบ ?" เธอจงถามวา "นางนาสชอน ของพวกทานซงหนไปมไหม ?" [๖๙] "มขอรบ" "ฉนเปนบตร นางทาสนน, ถาพวกทานอนญาตใหฉน ฉนจะบวช, พวกทานเปน นายของฉน." พวกเขาเปนผรนเรงยนด ยกเธอเปนไทวา "บรรพชา


ของทานบรสทธขอรบ" แลวนมนตใหอยในมหาวหารบารงดวย ปจจย ๔ พระเถระอาศยสกลนนอยเทานน ไดบรรลพระอรหต. ทาสวตถกถา จบ. [ภณฑกรรมกถา] บทวา กมมารภณฑไดแกลกชางทอง ซงมศรษะโลนไว แหยม, มคาอธบายวา เดกรนมผม ๕ แหยม๑. ขอวา สงฆ อปโลเกต ภณฑกมมาย มความวา เรา อนญาตใหภกษบอกเลาสงฆเพอประโยชนแกภณฑกรรม. อาปจฉนวธ ในภณฑกรรมาธการนน ดงน; พงนมนตภกษทงหลายผนบเนองใน สมาใหประชมกนแลว นาบรรพชาเปกขะไปในสมานนแลว บอก ๓ ครงหรอ ๒ ครง หรอครงเดยว วา "ทานเจาขา ขาพเจาบอก ภณฑกรรมของเดกนกะสงฆ." หนง ในอธการวาดวยการปลงผมน จะ บอกวา "ขาพเจาบอกภณฑกรรมของเดกน " ดงนกด วา "ขาพเจา บอกสมณกรณของทารกน" ดงนกด วา "ทารกนอยากบวช" ดงนกด ควรทงนน. ถาสถานแหงภกษผเปนสภาคกนมอย, คอ โอกาสเปนทกาหนดปรากฏวา "ภกษ ๑๐ รปหรอ ๒๐ หรอ ๓๐ รป อย (ดวยกน)" จะไปสโอกาสทภกษเหลานนยนแลว หรอโอกาส ทนงแลวบอกเลาโดยนยกอนนนเองกได. แมจะวานพวกภกษหนม ๑. ตามนยโยชนา ภาค ๒ หนา ๒๐๒ ควรจะแปลวา บทวา กมมารภณฑ ไดแกชาย ศรษะโลน ลกนายชางทอง มคาอธบายวา เดกรนบตรนายชางทอง มผมอย ๕ แหยม. (ตลาธาโร กคอ สวณณกาโร). สวนปาฐะวา กมมารภณฑ ในพระบาลนน แปล เอาความวา บตรนายชางทองศรษะโลน (วนยปฏก มหาวรรค เลม ๔ หนา ๑๕๖).


หรอเหลาสามเณรแตเวนบรรพชาเปกขะเสย ใหบอกโดยนยเปนตน วา "ทานเจาขา มบรรพชาเปกขะอยคนหนง, พวกผมบอก ภณฑกรรมของเขา" ดงนกควร, ถาภกษบางพวกเขาสเสนาสนะ ๗๐ หรอพมไมเปนตน หลบอยกด ทาสมณธรรมอยกด; ฝาย ภกษสามเณรผบอกเลา แมเทยวตามหากไมพบ จงมความสาคญ วา เราบอกหมดทกรปแลว ขนชอวาบรรพชาเปนกรรมเบา, เพราะ เหตนน บรรพชาเปกขะนนบวชแลว เปนอนบวชดวยดแท, ไมเปน อาบตแมแกอปชฌายผใหบวช. แตถาวดทอยใหญเปนทอยของภกษ หลายพน, ถงจะนมนตภกษทงหมดใหประชมกทาไดยาก ไมจา ตองกลาวถงบอกเลาตามลาดบ; ตองอยในขณฑสมา หรอไปสแมนา หรอทะเลเปนตนแลวจงใหบวช. ฝายผใดเปนคนโกนผมใหม หรอ สกออกไป หรอเปนคนใดคนหนง ในพวกนกบวชมนครนถเปนตน มผมเพยง ๒ องคลหรอหยอนกวา ๓ องคล, กจทจะตองปลงผมของ ผนนไมม, เพราะเหตนน แมจะไมบอกภณฑกรรม ใหบคคลเชน นนบวช กควร. ฝายผใดมผมยาวเกน ๒ องคล โดยทสดแมไวผม เพยงแหยมเดยว, ผนน ภกษตองบอกภณฑกรรมกอนจงใหบวชได อบาลวตถมนยดงกลาวแลวในมหาวภงคนนแล. [กากฑเฑปกวตถ] บทวา อหวาตกโรเคน ไดแก มารพยาธ. จรงอยโรคนน เกดขนในสกลใด, สกลนนพรอมทงสตว ๒ เทา ๔ เทายอมวอดวาย


หมด. ผใดทาลาฝาเรอนหรอหลงคาหนไป หรอไปอยภายนอก บานเปนตน, ผนนจงพน ฝายบดากบบตรในสกลน กพนแลวดวย ประการอยางนน เพราะเหตนน พระธรรมสงคาหกาจารยจงกลาวคา วา "บดากบบตรยงเหลออย" ดงน. บทวา กากฑเฑปก มความวา เดกใดถอกอนดนดวยมอ ซายนงแลว อาจเพอจะไลกาทงหลายซงพากนมาใหบนหนไปแลว บรโภคอาหารซงวางไวขางหนาได, เดกนจดวาผไลกาไป, จะใหเดก นนบวช กควร. [เรองใหภกษถอนสย] [๗๑] บทวา อตตโร มความวา การอยประมาณนอย คอ ๒-๓ วนเทานน จกม. บทวา โอคเณน ไดแกมพวกลดไป. อธบายวา ภกษสงฆ มประมาณนอย. ในขอวา อพยตเตน ยาวชว น มวนจฉยวา ถาภกษผไม ฉลาดนจะไมไดอาจารยทแกกวาไซร, เธอจะเปนผมพรรษา ๖๐ หรอ มพรรษา ๗๐ ดวยอปสมบท, เธอจงนงกระโหยงประณมมอกลาว ๓ ครงอยางนวา "ผมอาย ขอทานจงเปนอาจารยของขาพเจา ๆ จก อาศยทานอย" ดงน ถอนสยในสานกของภกษแมออนกวา แตเปน ผฉลาด, ภกษนนแมเมอจะลาเขาบาน พงจะนงกระโหยงประณมมอ กลาววา "ทานอาจารย ผมลาเขาบาน" ในการอาลาทกอยาง กนยน, กในหมวด ๕ และหมวด ๖ ในอธการน สตรเทาทภกษผพน


นสยแลวพงปรารถนา ขาพเจากลาวแลวในวรรณนาแหงภกขโนวาทก- สกขาบท บณฑตพงทราบวาเปนอปปสตบคคล เพราะขอทสตรนนไมม และเปนพหสตบคคล เพราะขอทสตรนนม คาทเหลอมนยดงกลาว แลว นนแล. [ราหลวตถกถา] ในคาวา เยน กปลวตถ เตน จารก ปกกาม น พง ทราบอนปพพกถา ดงตอไปน :- ไดยนวา จาเดมแตวนทพระโพธสตวเสดจออกอภเนษกรมณ พระเจาสทโธทนมหาราชทรงเงยพระโสตคอยสดบขาวอยเทยววา "ลก เราออกไปดวยหมายใจวา จกเปนพระพทธเจา, เปนพระพทธเจาแลว หรอยงหนอ ?" ทาวเธอทรงสดบการบาเพญเพยร ความตรสรเองและ พทธกจทงหลายมยงธรรมจกรใหเปนไปเปนตน ของพระผมพระภาค ไดทรงสดบวา "ไดยนวาบดนลกเราอาศยกรงราชคฤหอย" จงดารส สงอามาตยคนหนงวา "เราแกเฒาแลวนะพอ, ดละ เจาจงแสดงบตร แกเราทงทยงเปนอย." เขารบสาธแลว มบรษพนคนเปนบรวาร ไป สกรงราชคฤห ถวายบงคมพระบาทพระผมพระภาคแลวนง. ลาดบ นน พระผมพระภาคตรสธรรมกถาแกเขา ๗๒ เขาเลอมใสทลขอ บรรพชาและอปสมบททนน พระผมพระภาคใหเขาอปสมบทดวย เอหภกขอปสมปทา, ภกษนนกบทงบรษทบรรลพระอรหตแลว ได อยเสวยสขเกดแตผลสมาบตในทนนเอง. พระราชาทรงสงทตแมอนไป อกแปดคนโดยอบายนนแล. แมทตเหลานนทงหมดกบทงบรษท ได


บรรลพระอรหตแลวอยในทนนเองอยางนนเหมอนกน. ไมมใคร ๆ ท จะทลแมเพยงขาวแดพระราชาวา "ทตเหลานนไมกลบมา เพราะเหต ชอน." ครงนนพระราชามพระประสงคจะทรงสงอามาตยชอกาฬทาย ซงเกดในวนเดยวกบพระโพธสตว จงทรงออนวอนโดยนยกอนนน แล. เขากราบทลวา "ถาขาพระเจาไปจกไดบวช ขาพเจาจก แสดง." พระราชาทรงสงเขาไปวา "แมเจาบวชแลวกจงแสดงบตร แกเรา." แมเขามบรษพนคนเปนบรวารไปแลว พรอมทงบรษทได บรรลพระอรหตอยางนนเหมอนกน. วนหนงกาฬทายภกษนน เมอ ขาวกลาทงปวงทงหลายเสรจเรยบรอยแลว มนษยในชนบททงหลาย เลกการงานแลว ดอกไมทเกดบนบกเกดในนาบานแลว จงถวาย บงคมพระผมพระภาคแลว พรรณนาคณแหงการเสดจในมรรคาซง สมควรทรงดาเนน ดวยคาถาประมาณ ๖๐ โศลก พระผมพระภาคตรส ถามวา "นอะไร ?" ทานกราบทลวา "พระเจาขา พระเจา สทโธทนมหาราช พระบดาของพระองคทรงสงขาพระองคมาวา 'เรา แกแลว เจาจงแสดงบตรแกเราซงยงเปนอยเดยว' ดงน, ดละ พระ เจาขา ขอพระผมพระภาคทรงทาความสงเคราะหพระญาตทงหลาย เถด บดนเปนเวลาทจะเสดจหลกจารกไปได." พระผมพระภาคตรส วา "ถาพระนนเธอจงบอกสงฆ ภกษทงหลายจกยงคมยวตรใหเตม." พระเถระทลรบวา สาธ ภนเต แลว ไดทาตามรบสง. พระผม พระภาคทรงแวดลอมดวยพระขณาสพหมดทงนน ๒ หมนรป คอ กลบตรชาวองคะและมคธหมนรป กลบตรชาวกบลพสดหมนรป


เสดจออกจากกรงราชคฤหหลกจารก ไปอยางไมรบเรง ดวยทรง ทาในพระหฤทยวา "เราเมอเดนทางวนละโยชน ๒ เดอนจกถง กรงกบลพสด ซงมระยะทาง ๖๐ โยชนจากกรงราชคฤห." [๗๓] เพราะเหตนน พระธรรมสงคาหกาจารยจงกลาววา เยน กปลวตถ เตน จารก ปกกาม ดงน. กแลครนเมอพระผมพระ- ภาคเสดจหลกไปแลวอยางนน พระอทายเถระกระทาภตกจในพระ นเวศนของพระเจาสทโธทนมหาราช จาเดมแตวนทพระผมพระภาค เสดจออก. พระราชาทรงองคาสพระเถระแลวทรงเจมบาตรดวยกระแจะ บรรจพระกระยาหารอยางสงสดจนเตม มอบถวายในมอพระเถระ วา "ทานจกถวายแดพระผมพระภาค." แมพระเถระยอมทาตาม รบสงทงนน. พระผมพระภาคเสวยบณฑบาตของพระราชาเทานน ในระหวางมรรคา ดวยประการฉะน. ฝายพระเถระในเวลาเสรจภตภจทกวน ไดทลพระราชาวา "วนนพระผมพระภาคเสดจมาเทาน," และไดปลกความเชอในพระ ผมพระภาคใหเกดขนแกเจาศากยะทงหลาย ดวยกถาปฏสงยตดวย พทธคณ. เพราะเหตนนแล พระผมพระภาคทรงตงทานไวในเอตทคค- สถานท "ภกษทงหลาย บรรดาภกษทงหลายผยงสกลใหเลอมใส ซงเปนสาวกของเรา กาฬทายเปนเยยม." ดงน๑

ฝายเจาศากยะเลา เมอพระผมพระภาคยงไมเสดจถง จง ๑. อง. เอก. ๓๒.


มงพระหฤทยวา "เราทงหลายจกเฝาพระญาตอนประเสรฐของพวก เรา" จงประชมกน เมอเลอกหาทเสดจอยสาหรบพระผมพระภาค ทรงกาหนดวา "อารามของสกกะชอนโครธ นารนรมย" จงให ทาปฏชคคนวธทงปวงในอารามนน มของหอมและดอกไมในมอ เมอ จะทาการตอนรบ ไดสงเดกชายและเดกหญงชาวพระนครรนหนมรน สาว ประดบดวยอลงการทกอยางไปกอน, ถดจากนน สงราชกมาร และราชกมารทงหลายไป, แลวไปเองในลาดบแหงเหลาราชกมารและ ราชกมารเหลานน บชาดวยสกการะมดอกไมและจณเปนตน ไดเชญ เสดจพระผมพระภาคไปสนโครธารามทเดยว. พระผมพระภาคมพระขณาสพ ๒ หมนแวดลอม ประทบบน บวรพทธอาสนทเขาตงเตรยมไวในนโครธารามนน. พวกศากยราช เปนคนเจามานะ ถอตวจดนก. พวกศากยราชเหลานน ทรงดารวา "สทธตถกมาร ยงหนมเดกกวาพวกเรา เปนพระกนฏฐะ [๗๔] เปนพระภาคไนย เปนพระโอรส เปนพระนดดาแหงพวกเรา" จง รบสงกะราชกมารหนม ๆ วา "พวกเธอจงบงคม พวกฉนจกนง ขางหลงพวกเธอ." ครงเมอศากยราชเหลานน ประทบนงอยาง นนแลว, พระผมพระภาคทรงเลงดอธยาศยของพวกเธอ แลวทรง คานงวา "พวกพระญาตไมยอมไหวเรา, เอาเถดบดน เราจกให พระญาตเหลานนไหว" ดงนแลว ทรงเขาจตตถฌานเปนบาทแหง อภญญา ออกแลวเหาะขนสอากาศดวยพระฤทธ ไดทรงทาปาฏหารย คลายยมกปาฏหารยทควงแหงคณฑามพฤกษ ราวกะวาทรงโปรยธล


ทพระบาทลงบนเศยรแหงพระญาตเหลาน. พระราชาทรงเหนอศจรรยนน จงตรสวา "ขาแตพระผม พระภาค เมอพระองคซงพระพเลยงนาเขาไปเพอไหวพราหมณในวน มงคล หมอมฉนแมไดเหนพระบาทของพระองค ไพลไปประดษฐาน บนกระหมอมของพราหมณ จงบงคมพระองค นเปนปฐมวนทนา ของหมอมฉน. ในวนวปมงคล เมอพระองคบรรทมบนพระทอนม สรทเงาไมหวา หมอมฉนเหนเงาไมหวามไดคลอยตามไป จงบงคม พระบาท นเปนทตยวนทนาของหมอมฉน, บดน หมอมฉนแมไดเหน ปาฏหารยซงยงไมเคยเหนน ขอถวายบงคมพระบาทของพระองค; น เปนตตยวนทนาของหมอมฉน." กแลเมอพระผมพระภาคอนพระเจาสทโธทนมหาราช ถวาย บงคมแลว แมศากยะองคหนง ซงชอไมถวายบงคม มไดม, ได ถวายบงคมหมดทงนน. พระผมพระภาค ทรงยงพระญาตทงหลายใหถวายบงคมแลว เสดจลงจากอากาศ ประทบบนพระอาสนทเขาแตงตงไว. ครนพระ ผมพระภาคประทบนงแลว พระญาตสมาคม ไดเปนผถงทสด (คอ หมดมานะ). พระญาตทงปวงมพระหฤทยแนวแน นงประชมกนแลว. ลาดบนน มหาเมฆหลงฝนโบกขรพรรษใหตกลงมา. นามส แดง หลง๑ไหลไปภายใต. นาแมหยาดหนงจะตกลงบนสรระของ ใคร ๆ กหาไม. พระญาตทงปวงทรงเหนเหตนนแลว ไดเปนผเกด ๑. วรวนต คจฉต.


ความอศจรรยหลากใจ. พระผมพระภาคตรสวา "ฝนโบกขรพรรษตกในญาตสมาคม ของเราในกาลนเทานนหามได, [๗๕] ถงในอดตกาล กไดตกแลว" ดงน แลวตรสเวสสนตรชาดก๑ เพราะเกดเหตนขน. พระญาตทงปวง สดบพระธรรมเทศนาแลว เสดจลกขนถวาย บงคมทาประทกษณแลวหลกไป. แมบคคลผหนง คอ พระราชา หรอราชมหาอามาตยทจะทลวา "พรงน ขอพระองคทรงรบภกษาของ ขาพเจา" แลวจงไป มไดม. ในวนทสอง พระผมพระภาคมภกษ ๒ หมนเปนบรวาร เสดจ เขาไปบณฑบาตยงกรงกบลพสด. ใคร ๆ จะลกรบแลวนมนต หรอ ไดรบบาตรหามได. พระผมพระภาคประทบยนอยทเสาอนทขล๒ ทรงนก วา "พระพทธเจาทงหลายในกาลกอน เสดจเทยวบณฑบาตในนคร แหงสกลอยางไรหนอ ? ไดเสดจไปสเรอนของเหลาอสรชนโดยผด ลาดบหรอ หรอวาเสดจเทยวจารกไปตามลาดบตรอก." ลาดบนน ไมไดทรงเหนการไปผดลาดบแมแหงพระพทธเจาองค หนง จงทรงราพงวา "บดน วงศนและประเพณน แมเรากควรยก ยอง และตอไปถงสาวกทงหลายของเรา เมอสาเหนยกตามเราจก ยงบณฑจารยวตรใหเตมได" แลวเสดจเทยวบณฑบาตตามลาดบตรอก จาเดมแตเรอนทเสดจเขาไปครงสดทาย. ๑. ข. ชา. มหา. ๓๖๕. ๒. หลกทปกไวกลางประต สาหรบกนบานประตทงสองขางในเวลาปด.


มหาชนไดฟงขาววา "ไดยนวา พระเจาสทธตถกมาร เสดจ เทยวบณฑบาต" จงเปดหนาตางในปราสาทสชนเปนตน ไดเปนผกล กจอเพอจะเหน. ฝายพระเทว ผมารดาพระราหล ทรงจนตนาวา "ไดยน วา พระลกเจา เสดจเทยวไปดวยพระยานมสวรรณสวกาเปนตน ดวยพระราชานภาพใหญ ในพระนครนนแล, บดน ทรงปลงพระเกศา และพระมสสเสย ทรงผากาสาวพสตร มกระเบองในพระหตถ เสดจ เทยวบณฑบาต. พระองคจะทรงงดงามไหมหนอ, หรอวาไมทรง งดงาม." จงทรงเปดพระสหบญชรทอดพระเนตร, ทรงเหนพระผมพระ- ภาค ซงงามสงาดวยพระพทธศร ทรงยงนครวถทงหลายใหโอภาส ดวยพระสรระรศมอนรงเรองดวยรศมนานา จงทรงชมพระโฉม จาเดม แตพระอณหสจนถงฝาพระบาทดวย ๘ คาถา อนมนามวา นรสห- คาถา [๗๖] แลวเสดจไปเฝาพระราชา กราบบงคมทลแดพระราชา วา "พระลกเจาของฝาพระบาท เสดจเทยวบณฑบาต." พระ ราชาทรงสดบขาวนน ทรงสลดพระหฤทย พลางทรงจดพระภษาให รดกมดวยพระหตถ รบดวนเสดจออกไปโดยเรว ประทบเบองพระ พกตรพระผมพระภาค ทลวา "พระเจาขา ทาไมจงทรงยงหมอมฉน ใหไดอายเลา, พระองคเสดจเทยวบณฑบาตเพอประโยชนอะไร ? พระองคไดเปนผมความสาคญอยางนวา 'ภกษมประมาณเทาน ไม อาจไดภตหรอ ?" พระผมพระภาคตรสวา "มหาบพตร การเทยวบณฑบาตน


เปนจารตสาหรบวงศของอาตมภาพ." พระราชาทลถามวา "พระเจาขา ขนชอวามหาสมมตขตตย- วงศ เปนวงศของพวกเรามใชหรอ ? กแลในขตตยวงศนน แม กษตรยองคหนง ชอผเทยวภกษายอมไมม." พระผมพระภาคตรสสนองวา "มหาพตร ชอวาราชวงศ เปนวงศของมหาบพตร แตขนชอวาพทธวงศ เปนวงศของอาตมภาพ พระพทธเจาทก ๆ พระองคเทยว ไดเปนผเสดจเทยวบณฑบาต" ดงน คงประทบยนในทองถนนเทยว ไดตรสพระคาถานวา :- "บคคลไมพงประมาทในบณฑบาตอนคนพงลกยนรบ พงประพฤตธรรมใหเปนสจรต, ดวยวา ผมปกตประ- พฤตธรรม ยอมอยเปนสข ทงในโลกนและโลกอน.๑" พระราชาไดทรงทาใหแจงซงโสดาปตตผล ในกาลทจบแหงพระคาถา และไดทรงสดบพระคาถานวา :- "บคคลพงประพฤตธรรมใหเปนสจรต, ไมพงประ- พฤตธรรมนนใหเปนทจรต, ดวยวา ผประพฤต ธรรม ยอมอยเปนสข ทงในโลกนและโลกอน๒." ดงนแลว ทรงประดษฐานในสกทาคามผล, ไดทรงสดบธรรมปาล- ชาดก๓แลว ทรงประดษฐานในอนาคามผล, ในมรณสมย เสดจ บรรทมบนพระทอนมศร ภายใตแหงเศวตฉตรนนแล จงทรงบรรล พระอรหต. กจทจะตองหมนประกอบความเพยรในอรญวาส ม ๑. ข. ธ. ๒๕/๓๗. ๒. ข. ธ. ๒๕/๓๘. ๓. ข. ชา. ทสก. ๒๗/๒๘๘.


ไดมแกพระราชา. กแลทาวเธอทรงทาใหแจงซงโสดาปตตผลนนแล จงทรงรบบาตรของพระผมพระภาคแลว เชญเสดจพระผมพระภาค กบทงบรษทขนสพระมหาปราสาท ทรงองคาสดวยขาทนยโภชนยะ อนประณต. ในเวลาเสรจภตกจ นางสนมกานลทงปวง เวนพระมารดา พระราหล [๗๗] ไดมาถวายบงคมพระผมพระภาคเจา, สวนพระนาง นน แมอนชนบรวารทลวา "ขอพระแมเจาจงเสดจไปถวายบงคม พระลกเจา" ไดรบสงวา "ถาความดของเรามอย พระลกเจาจก เสดจมาเองทเดยว เราจกถวายบงคมพระองคผเสดจมาแลว" ดงน มไดเสดจไป. พระผมพระภาค ทรงยงพระราชาใหถอบาตรแลว พรอมดวย พระอครสาวกทงสอง เสดจไปสหองอนมสรของพระราชธดา ตรสวา "พระราชธดาจงไหวตามชอบใจ อยาพงวากลาวอยางไรเลย" แลว ประทบบนพระทนงอนเขาแตงตงไว. พระนางเสดจมาโดยเรว ทรงจบ ทขอพระบาทกลงเกลอกพระเศยรบนหลงพระบาทถวายบงคมตามพระ อธยาศย. พระราชาทลถงคณสมบต มพระสเนหาและความนบถอมาก ในพระผมพระภาค ของพระราชธดา. พระผมพระภาคตรสวา "มหาบพตร ยงไมอศจรรย ขอท พระราชธดาซงพระบรมบพตรทรงปกครองอย จงรกษาพระองคไว ไดในเมอพระญาณแกกลาแลวในบดน, แตกอน เธอหาผปกครอง


มได เทยวไปแทบเชงบรรพต รกษาพระองคไวไดในเมอพระญาณ ยงไมแกกลา" ดงนแลว ตรสจนทกนรชาดก๑. วนนนเอง พระนนทราชกมาร มมหามงคล ๕ อยาง คอ แก พระเกศา๒ ผกพระสพรรณบฏ๓ ฆรมงคล๔ อาวาหมงคล ฉตร- มงคล. พระผมพระภาค ทรงยงพระนนทกมารใหถอบาตรแลวตรส มงคล เสดจลกจากพระทนงหลกไป. ครงนน นางชนบทกลยาณ เหนพระกมารกาลงเสดจไป จง ทลวา "ขาแตพระลกเจา พระองครบเรงเสดจกลบมา" แลว ชะเงอคอแลด. แมพระนนทกมารนน เมอไมอาจทลพระผมพระภาค วา "ขอพระองคทรงรบบาตรเถด" จงตองเสดจไปถงวดทอยทเดยว. พระผมพระภาคทรงยงพระนนทกมารนน ผไมทรงปรารถนา เลยใหผนวช. พระผมพระภาคเสดจมาสกบลบร ยงพระนนทกมาร ใหผนวชในวนท ๒ ดวยประการฉะน. ในวนท ๗ พระราหลมารดา ทรงแตงพระกมารสงไปสสานก [๗๘] พระผมพระภาคดวยทรงสงวา "พอเอย เจาจงเหนสมณะ ๑. ข. ชา. ปกณณก. ๒๖๗. ในทอนเรยกวาจนทกนนรชาดก. ๒. เกสวสชชนนต กลมรยาทวเสน เกโสโรปนนต สารตถทปน. ราชโมลพนธนตถ กมารกาเล พนธตสขาเวณโมจน. ต กร กโรนตา มงตล กโรนตต วมตวโนทน. ๓. ปฏฏพนโธต ยวราชปฏฏพนโธต สารตถ. อสกราชาต นลาเฏ สวณณปฏฏพนธนนต วมต. ๔. อภนวฆรปเวสนมโห ฆรมงคลนต สารตถ. อภนวปาสาทปปเวสมงคล ฆรมงคลนต วมต.


นน ผมพรรณดงทองคา มพระรปพรรณดงพรหม มสมณะสอง- หมนแวดลอม, พระสมณะน เปนพระบดของเจา, พระสมณะนน ไดมขมทรพยใหญ, จาเดมแตเวลาททานเสดจออกไปแมมไดเหน, ไปเถดเจาจงทลขอเปนทายาทกบทานวา 'ขาแตพระบดาเจา หมอม- ฉนเปนกมาร จกยกฉตรแลว เปนพระเจาจกรพรรด. หมอมฉน ตองการทรพย โปรดประทานทรพยแกหมอมฉนเถด, เพราะวา บตรยอมเปนเจาของทรพยของบดา." พระกมารพอเสดจไปสสานกพระผมพระภาค กกลบไดความ รกพระบดา มพระหฤทยรนเรงยนดทลวา "พระสมณเจา พระ ฉายาของพระองคนาสขมา" แลวไดยนรบสงถอยคาซงสมควรแกตน เปนอนมาก แมอน. พระผมพระภาคทรงเสรจภตกจแลว กระทาอนโมทนา เสดจ ลกจากพระทนงหลกไป. ฝายพระกมารไดทรงตดตามทลพระผมพระภาควา "พระ- สมณเจา ขอพระองคประทานทรพยมฤดกแกหมอมฉนเถด. พระ- สมณเจา ขอพระองคประทานทรพยมฤดกแกหมอมฉนเถด." เพราะเหตนน พระธรรมสงคาหกาจารยจงกลาวคาวา อน- ปพเพน จารกจรมาโน เยน กปลวตถ ฯ เป ฯ ทายชช เม สมณ เทห ดงน. ขอวา อถโข ภควา อายสมนต สารปตต อามนเตส มความวา พระผมพระภาคไมทรงยงพระกมารใหกลบแลว ทง


บรวารชนกไมสามารถเพอจะยงพระกมารผเสดจไปกบพระผมพระภาค ใหเสดจกลบได. ครงนน พระผมพระภาคเสดจไปพระอาราม แลวทรงดารวา "ราหลนปรารถนาทรพยของบดาอนใด, ทรพยอนนนเนองดวยวฏฏะ เปนไปกบดวยความคบแคน, เอาเถด เราจะใหอรยทรพย ๗ ประการ ซงเราไดแลวทโพธมณฑแกเธอ, จกทาเธอใหเปนเจาของมฤดก อน เปนโลกตตระ" ดงนแลว รบสงหาทานพระสารบตรมา. กแลครนรบสงหาแลวตรสวา "สารบตร ถากระนน ทาน จงยงราหลกมารใหบวชเถด." อธบายวา "ราหลกมารนขอทรพย มฤดก, เพราะเหตนน ทานจงยงราหลกมารนนใหบวช เพอได เฉพาะซงทรพยมฤดกอนเปนโลกตตระ." บรรพชาและอปสมบทดวย ไตรสรณคมนนนใด, อนพระผมพระภาคทรงอนญาตทกรงพาราณส [๗๙] บรรดาบรรพชาและอปสมบทดวยไตรสรณคมนนน ทรงหาม อปสมบท ทรงยกไวในความเปนของหนก (คอเปนกจสลกสาคญ) แลวจงทรงอนญาตอปสมบทดวยญตตจตตถกรรม. สวนบรรพชามได ทรงหามเลย, แตกมไดทรงอนญาตอก, เพราะเหตนน ความสงสย จกเกดขนแกภกษทงหลายในอนาคตวา "ชอวาบรรพชาน เชนกบดวย อปสมบทในกาลกอน. แมในบดนบรรพชาอนเราทงหลายพงกระทา ดวยกรรมวาจานนเอง เหมอนอปสมบทหรอหนอแล หรอวา พงทา ดวยไตรสรณคมน" ดงน. กแลพระผมพระภาคทรงทราบความนแลว ใครจะทรงอนญาตสามเณรบรรพชาดวยไตรสรณคมนอก, เพราะเหตนน


พระธรรมเสนาบดทราบพระอธยาศยของพระผมพระภาค ใครจะยง พระผมพระภาคใหทรงอนญาตบรรพชาอก จงทลวา "ขาพระองค จะยงพระราหลกมารใหผนวชอยางไร พระเจาขา ?" ขอวา อถโข อายสมา สารปตโต ราหลกมาร ปพพาเชส มความวา พระมหาโมคคลลานเถระปลงพระเกศาของพระกมารแลว ถวายผากาสายะ พระสารบตรไดถวายสรณะ. พระมหากสสปเถระ ไดเปนโอวาทาจารย. กบรรพชาและอปสมบทมอปชฌายเปนมล, อปชฌายทานนนเปนใหญ ในบรรพชาและอปสมบทนน, อาจารยไม เปนใหญ; เพราะเหตนน พระธรรมสงคาหกาจารยจงกลาววา "ครงนนแล พระสารบตรผมอาย ยงพระราหลกมารใหผนวชแลว" ดงน. ดวยประการอยางน คาทงปวงอนผศกษาพงกลาววา "ครง นนแล พระเจาสทโธทนสกกะ ทรงเกดความสลดพระหฤทย เพราะ ทรงสดบวา "พระกมารผนวชแลว" ในเมอเขากลาววา "ขาพเจา ขอพร" ดงน โดยไมระบอยาง คาวา "จงขอ" เปนคาไมสมควร แกบรรพชตผเลยงชวตดวยอญฉาจรยา, ทงพระพทธเจาทงหลายกไม ทรงประพฤต; เพราะเหตนน พระผมพระภาคจงตรสไวในพระบาลนน วา "มหาบพตรผโคตมะ พระตถาคตทงหลาย ทรงเลกพรเสย แลวแล." ขอวา ยจ ภนเต กปปต ยจ อนวชช มความวา พรใดสมควรทพระองคจะประทานไดดวย เปนพรหาโทษมไดดวย [๘๐] คอเปนพรอนวญชนทงหลายไมพงครหา เพราะกรยาทรบของ


หมอมฉนเปนปจจยดวย หมองฉนขอพรนน. ขอวา ตถา นนเท อธมตต ราหเล มความวา ไดยนวา โหรทงหลายไดทานายพระโพธสตวในวนมงคลวา "จกเปนพระเจา จกรพรรด" ฉนใดเลา ไดทานายทงพระนนทะทงพระราหลในวน มงคลวา "จกเปนพระเจาจกรพรรด" ฉนนน. ครงนนพระราชา ทรงเกดพระอตสาหะวา "เราจกชมจกรพรรดสรของบตร" ได ทรงถงความหมดหวงอยางใหญหลวง เพราะพระผมพระภาคทรง ผนวชเสย. จงทรงยงพระอตสาหะใหเกดวา "เราจกชมจกรพรรด- สรของพอนนทะ." พระผมพระภาคทรงยงพระนนทะแมนนใหผนวช แลว. ทาวเธอทรงอดกลนทกขแมนนเสยได ทรงยงพระอสาหะ ใหเกดวา "บดนเราจกไดชมจกรพรรดสรของพอราหล" ดวย ประการฉะน พระผมพระภาคทรงยงพระราหลนนใหผนวชเสยอก. เพราะฉะนน ความทกขจงไดเกดแกทาวเธอยงนกวา "บดนแม กลวงศขาดสายเสยแลว, จกพรรดสรจกมมาแตไหนเลา." เพราะ เหตนน พระเจาสทโธทนสกกะจงทลวา ตถา นนเท อธมตต ราหเล ดงน. สวนการบรรลอนาคามผลของพระราชาผศกษาพงทราบ วา ภายหลงแตกาลทพระราหลผนวชน. เหตไร พระราชาจงตรสคา นวา สาธ ภนเต อยยา (เปนตน) ?. ไดยนวา ทาวเธอทรง ดารวา "แมวาเราเปนพทธมามกะ ธมมมามกะ สงฆมามกะ กจรง หรอก แตเมอบตรซงบดาของตนใหบวชเสย กไมสามารถจะอด กลนญาตวโยคทกขได. ชนเหลาอน จกอดกลนไดอยางไร ในเมอ


บตรและนดดาทงหลายของตนบวช" เพราะเหตนน ทาวเธอจงตรส คานดวยทรงทาพระหฤทยวา "ทกขเปนปานนกอน อยาไดมแมแกชน เหลาอนเลย." พระผมพระภาคทรงกระทาธรรมกถาวา "พระราชาตรส เหตเปนเครองนาออกในศาสนา" แลวทรงบญญตสกขาบทวา "ภกษ ทงหลาย บตรทมารดาบดาไมอนญาต ไมควรใหบวช" ดงน. บรรดาบทเหลานน บทวา มาตาปตห พระผมพระภาคตรส หมายเอาชนนและชนก. [๘๑] ถามทง ๒ ตองลาทง ๒. ถาบดา หรอมารดาตามเสยแลว, ผใดยงเปนอย ตองลาผนน. มารดาบดา แมบวชแลว กควรลาแท. ภกษเมอจะบอกลา ตนพงไปบอกลา เองกได, สงคนอนไปแทนกได, สงกลบตรนนแหละไปวา "ทาน จงไปลามารดาบดาแลว จงมา" ดงนกได. ถากลบตรนนบอกวา "ผมเปนผอนมารดาบดาอนญาตแลว" เมอเชอพงใหบวช, บดา บวชเองแลว เปนผใครจะใหบตรบวชบาง, จงบอกเลามารดาแลว จงใหบวช. หรอวามารดาใครจะใหธดาบวช จงบอกเลาบดากอน แลวจงใหบวช. บดาไมมความใยดดวยบตรภรยา หนไปเสย มารดามอบบตรแกภกษทงหลายวา "ขอทานทงหลายใหบรษนบวช เถด" เมอภกษกลาววา "บดาของเขาไปไหน ?" เขาบอกวา "หน ไปเพอเลนในจตตเกล๑ เสยแลว" สมควรใหบรษนนบวชได มารดา หนไปกบชายบางคนเสย. ฝายบดามองใหวา "ขอทานทงหลาย จงใหบวชเถด." แมในบตรน กนยนน. ในอรรถกถาชอกรนท ๑. การเลนตาง ๆ ซงทาใหใจเพลดเพลน (Pastime of mind)


แกวา "บดาหยารางไปแลว มารดาอนญาตวา "ทานจงบวชลก [ของดฉน] เถด," เมอภกษกลาววา "บดาของเขาไปไหน ?" เขา กลาววา "ทานจะตองการอะไรดวยบดาเลา ดฉนจกทราบ" ดงน; ควรใหบวชได. มารดาบดาตาม ทารกเจรญในสานกญาตทงหลายม นาหญงเปนตน, ครนเมอทารกนนอนภกษใหบวช ญาตทงหลาย อาศยทารกนนแลว จะกอการละเลาะหรอพากนตเตยน ; เพราะเหต นน เพอตดการววาทเสย ภกษพงบอกเลาเสยกอน จงใหบวช. แตเมอไมบอกเลากอนใหบวช กไมมอาบต. ชนผรบมาเลยงใน เวลาทยงเปนเดกยอม กจดเปนมารดาบดาได. แมในมารดาบดา ชนดนน กมนยเหมอนกน. บตรอาศยตน [คอภกษ] เปนอย, ไมไดอาศยมารดาบดา. ถาแมบตรนนเปนพระราชา, ภกษกตอง บอกเลามารดาบดากอน จงใหบวช. บตรทมารดาบดาอนญาตบวช แลวกลบสก. [๘๒] ถาแมเขาบวชแลวสกตง ๗ ครง, ภกษควร ถามแลวถามอกในเวลาทเขามาแลว ๆ จงใหบวช. ถามารถดาบดา กลาวอยางน วา "ลกคนนสกแลวมาเรอน ไมทาการงานของเรา, เขา บวชแลวจะไมยงวตรของทานทงหลายใหเตม, กจทจะตองบอกลา สาหรบลกคนน ไมม ทานทงหลายพงยงเขาซงมาแลวใหบวชเถด" ดงน, แมจะไมลาอกยงกลบตรทมารดาบดาทอดทงแลวอยางน ใหบวช กควร. แมบตรใดอนมารดาบดามอบใหในเวลาทยงเดก ทเดยวอยางนวา "เดกนขาพเจาถวายทาน, ทานพงใหบวชในเวลา ททานปรารถนาเถด" ดงน, แมบตรนน มาแลว ๆ ภกษพงบอก


เลาอกเทยว จงใหบวช. สวนบตรใดมารดาบดาอนญาตในเวลา ทตนยงเดกอยทเดยววา "ทานเจาขา ทานพงยงเดกนใหบวชเถด," ภายหลงในเวลาทเดกถงความเจรญ กลบไมอนญาต. บตรนนน ภกษยงไมไดบอกเลามารดาบดาไมพงใหบวช. บตรคนเดยวเทยว ไปกบมารดาบดามากลาววา "ขอทานจงใหขาพเจาบวชเถด." และเขาอนภกษกลาววา "ทานจงบอกลาแลวจงมา" จงกลาววา "ขาพเจาไมไป, ถาทานไมใหขาพเจาบวช ขาพเจาจะเผาวหาร เสย ; หรอจะประหารพวกทานดวยศสตรา; หรอจะกอความ ฉบหาย ดวยผลาญสวนเปนตน ของญาตของอปฏฐากทงหลาย ของพวกทาน ; หรอวาขาพเจาจะตกตนไมตาย; หรอจะเขาไป ยงทามกลางโจร; หรอจะไปประเทศอน" ดงน. สมควรใหเขา บวช เพอตองการรกษาชวตไวเทานน. และถามารดาบดาของเขา มาพดวา "เหตไรจงใหบตรของเราบวช ?" ภกษพงบอกเนอความ นนแกเขาทงหลายแลวพงกลาววา "ฉนใหเขาบวชกเพอจะปองกน ไว, ทานทงหลายจงสอบสวนบตรดเถด." อนงสมควรแททจะบวช ใหคนซงคดวา "เราจกตกตนไม" แลวขนไปปลอยมอและเทา เสย [๘๓] บตรคนเดยวไปตางประเทศแลวขอบวช. ถาเขาลา แลวจงไปพงใหบวชได. ถาไมไดลา พงสงภกษหนมไปใหบอกลา แลวจงใหบวช. ถาตางประเทศนนเปนทไกลยงนก. แมจะใหบวช แลวสงไปแสดงพรอมกบภกษทงหลายกควร. แตในอรรถกถาชอ กรนทแกวา "ถาตางประเทศเปนสถานไกลดวย ทางกนดารมากดวย


จะใหบวชดวยผกใจวา "เราจกไปบอกเลา" ดงน กควร. แตถา มารดาบดามบตรมาก, และเขากลาวอยางนวา "ทานเจาขา บรรดา เดกเหลาน ทานปรารถนาจะใหคนใดบวช พงใหคนนนบวชเถด, ภกษพงตรวจดเดกทงหลายแลวปรารถนาคนใด พงใหคนนนบวช, ถา แมสกลหรอบานทงสนอนญาตไววา "ทานเจาขา ในสกลหรอใน บานน ทานปรารถนาจะใหผใดบวช, พงใหผนนบวชเถด" ดงน. ภกษปรารถนาผใด, พงใหผนนบวชได. ราหลวตถกถา จบ. [นาสนงคทณฑกรรมวตถ] หลายบทวา ยาวตเก วา ปน อสสหต มความวา ยอม อาจเพอจะตกเตอนพราสอนสามเณรมประมาณเทาใด. ในสกขาบท ๑๐ ความละเมด ๕ สกขาบทเบองตน เปนวตถแหงนาสนา, ความ ละเมด ๕ สขาบทเบองปลาย เปนวตถแหงทณฑกรรม. บทวา อปปฏสสา มความวา ไมตงภกษไวในฐานะผ เจรญ คอในตาแหนงแหงผเปนใหญ. บทวา อสภาควตตกา มความวา ไมเปนผเปนอยเสมอกน อธบายวา เปนผเปนอยไมสมสวนกน. ขอวา อลาภาย ปรสกกต มความวา ภกษทงหลายจะไม ไดลาภดวยประการใด เธอยอมพยายามดวยประการนน. บทวา อนตถาย ไดแก เพออปทวะ. บทวา อนาวาสาย มความวา เธอยอมพยายามวา "ทา


ไฉนหนอ ภกษเหลานไมพงอยในอาวาสน." สองบทวา อกโกสต ปรภาสต มความวา เธอยอมดา และยอมขเขญดวยแสดงภย. บทวา เภเทต มความวา เธอยอมหาเรองสอเสยดให แตกกน. สองบทวา อาวรณ กาต มความวา ๘๔ เพอทาการ หามวา "เธออยาเขามาในทน." หลายบทวา ยตถ วา วสต ยตถ วา ปฏกกมต มความ วา เธออยกด เขาไปกด ในทใด. บรเวณของตน และเสนาสนะ ทถงตามลาดบพรรษา พระผมพระภาคตรสแลวแมดวยบททง ๒. หลายบทวา มขทวารก อาหาร อาวรณ กโรนต มความ วา ภกษทงหลายยอมหามอยางนวา "วนนเธอทงหลาย อยาขบ เคยว อยาฉน." พงทราบวนจฉยในขอนวา น ภกขเว มขทวารโก อาหาโร อาวรณ กาตพโพ น ดงน:- เมอภกษกลาววา "เธออยาขบเคยว อยาฉน" ดงนกด, เกบบาตรจวรไวขางใน ดวยตงใจวา "เราจกหามอาหาร" ดงน กด, ตองทกกฎทก ๆ ประโยค. แตจะทาทณฑกรรมแกสามเณรผ วายากไมมอาจาระ จะแสดงยาคหรอภต หรอบาตรและจวรกลาว วา "ครนเมอทณฑกรรมชอมประมาณเทาน อนเธอยอมรบแลว


เธอจกไดสงน " ดงน สมควรอย. จรงอย ทณฑกรรมกคอการหาม อนพระผมพระภาคตรสแลว ฝายพระธรรมสงคาหกเถระทงหลายกลาววา "แมการใหขนมาซงนา หรอฟนหรอทรายเปนตน พอสมควรแกความผด ภกษกควรทาได." เพราะเหตนน แมการใหขนซงนาเปนตนนนอนภกษพงทา. ก ทณฑกรรมนนแล อนภกษพงลงดวยความเอนดวา "เธอจกงด จก เวน" ไมพงลงดวยอธยาศยอนลามก ซงเปนไปโดยนยเปนตนวา "เธอจกวอดวาย เธอจกสกไปเสย." ดวยคดวา "เราจกลงทณฑ- กรรม" จะใหเธอนอนบนหนทรอนหรอจะใหเธอทนแผนหนและอฐ เปนตนไวบนศรษะ หรอจะใหเธอดานา ยอมไมควร. พงทราบวนจฉยในคาวา น ภกขเว อปชฌาย อนาปจฉา น ดงน :- ครนเมอตนบอกเลาครบ ๓ ครงวา "สามเณรของทานม ความผดเชนน, ทานจงลงทณฑกรรมแกเธอ" ถาอปชฌายไมลง ทณฑกรรม จะลงเสยเองกควร. ถาอปชฌายบอกไวแตแรกเทยววา "เมอพวกสามเณรของขาพเจามโทษ ทานทงหลายนนแลจงลง ทณฑกรรม" ดงน, สมควรแททจะลง. แลจงลงทณฑกรรม แม แกเหลาสทธวหารกและอนเตวาสก อยางสามเณรทงหลายกควร. [๘๕] บทวา อปลาเฬนต มความวา ยอมเกลยกลอม เพอทาอปฐากแกตนวา "พวกฉนจกใหบาตร จกใหจวรแก พวกเธอ."


พงทราบวนจฉยในคาวา น ภกขเว อสส ปรสา อปลาเฬ- ตพพา น ดงน :- จะเปนสามเณรหรออปสมบนกตามท อนภกษจะยยงรบเอา ชนซงเปนบรษทของผอน โดยทสด แมเปนภกษผทศล ยอม ไมควร, แตสมควรอยทจะแสดงโทษวา "การททานอาศยคนทศลอย ทาลงไป กคลายการทชนมาเพอจะอาบแตไพลไปทาดวยคถ" ดงน. ถาเธอทราบไปเองทเดยว จงขออปชฌายหรอนสย ภกษจะให กควร. บรรดานาสนา ๓ ทกลาวแลวในวรรณนาแหงกณฏกสกขาบท๑

ลงคนาสนาเทานน ประสงคในคาวา อนชานม ภกขเว ทสหงเคห สมนนาคต สามเณร นาเสต น ; เพราะเหตนน ในกรรม ทงหลายมปาณาตบาตเปนตน สามเณรใด ยอมทากรรม แม อยางหนง, สามเณรนน อนภกษพงใหฉบหาย ดวยลงคนาสนา เหมอนอยางวา ภกษทงหลายยอมเปนอาบตตางๆ กน ในเพราะ กรรมทงหลายมปาณาตบาตเปนตนฉนใด, สามเณรทงหลายจะได เปนฉนนนหามได. เพราะวาสามเณรยงมดดามดแดงใหตายกด บ ไขเรอกด ยอมถงความเปนผควรใหฉบหายทเดยว. สรณคมน การถออปชฌาย และการถอเสนาสนะของเธอ ยอมระงบทนท, เธอยอมไมไดลาภสงฆ, คงเหลออยสงเดยว เพยงเพศเทานน, ถา เธอเปนผมโทษซบซอน จะไมตงอยในสงวรตอไป พงกาจดออก เสย, ถาเธอผดพลาดพลงไปแลว ยอมรบวา "ความชวขาพเจา ๑. สมนต. ทตย. ๔๖๕.


ไดทาแลว" ดงน เปนผใครจะตงอยในสงวรอก, กจคอลงคนาสนา ยอมไมม, พงใหสรณะทงหลาย พงใหอปชฌายแตเธอ ซงคงนมหม อยางเดมทเดยว, สวนสกขาบททงหลายยอมสาเรจดวยสรณคมน นนเอง, จรงอย สรณคมนของสามเณรทงหลายเปนเชนกบกรรม- วาจาในอปสมบทของภกษทงหลาย [๘๖] เพราะเหตนน ศล ๑๐ เปน อนสามเณรแมนสมาทานแลวแท เหมอนจตปารสทธศลอนภกษ สมาทานแลวฉะนน, แมเปนเชนน ศล ๑๐ กควรใหอก เพอทา ใหมนคง คอเพอยงเธอใหตงอยในสงวรตอไป, ถาสรณะทงหลาย อนเธอรบอกในวสสปนายกาตน, เธอจกไดผาจานาพรรษาในวสสป- นายกาหลง. ถาเธอรบสรณะในวสสปนายกาหลง, ลาภอนสงฆพง อปโลกให. สามเณรยอมเปนผมใชสมณะ คอยอมถงความเปนผควรนาสนา เสย ในเพออทนนาทาน ดวยวตถแมเพยงหญาเสน ๑, ใน เพราะอพรหมจรรย ดวยปฏบตผดในมรรคใดมรรคหนงใน ๓ มรรค, ในเพราะมสาวาท เมอตนกลาวเทจ แมดวยความเปนผประสงคจะ หวเราะเลน, สวนในเพราะดมนาเมา เปนอาบตปาจตตยแกภกษผ แมไมรดมนาเมาจาเดมแตสา. ฝายสามเณร ตองรแลวดม จงตอง ศลเภท, ไมรไมตอง. สวน ๕ สกขาบทนอกนเหลาใด ของสามเณร นนบรรดาม, ครงเมอสกขาบทเหลานนทาลายแลว เธออนภกษไมพง นาสนา, พงลงทณฑกรรม. แลเมอสกขาบทอนภกษไดใหอกกด ยง มไดใหกด จะลงทณฑกรรม ยอมควร. แตวาพงปราบดวยทณฑ-


กรรมแลว จงคอยใหสกขาบท เพอประโยชนแกความตงอยในสงวร ตอไป. การดมนาเมาของเหลาสามเณร เปนสจตตกะ จงเปนวตถ แหงปาราชก. ความแปลกกนเทาน. กแลวนจฉยในอวณณภาสนะ พงทราบดงน :- ในอรรถกถาชอกรนทแกวา "สามเณรผกลาวโทษแหงพระ พทธเจา ดวยอานาจแหงคาเปนขาศกแกพทธคณ เปนตนวา อรห สมมาสมพทโธ กด, แหงพระธรรม ดวยอานาจเปนขาศกแกธรรม- คณ เปนตนวา สวากขาโต กด, แหงพระสงฆ ดวยอานาจแหงคา เปนขาศกแกสงฆคณเปนตนวา สปฏปนโน กด, ไดแกนนทา คอ ตเตยนพระรตนตรย อนภกษทงหลายมอาจารยและอปชฌายเปนตน พงแสดงโทษในการกลาวโทษ หามปรามเสยวา "เธออยางไดกลาว อยางนน" ถาเธออนภกษทงหลายวากลาวอยถงครงท ๓ ยงไมงด เวน, ภกษทงหลายพงใหฉบหายเสย ดวยกณฏกนาสนา." [๘๗] สวนในมหาอรรถกถาแกวา ถาเธออนภกษทงหลาย วากลาวอยอยางนน ยอมสละลทธนน, พงใหทาทณฑกรรมแลว แสดงโทษลวงเกน. ถายงไมยอมสละ ยงยดถอยกยองยนอยอยาง นนเอง, พงใหฉบหายเสยดวยลงคนาสนา." คาแหงมหาอรรถกถานนชอบ. เพราะวานาสนานเทานน อน พระผมพระภาคทรงประสงคในอธบายน. แมในสามเณรผเปนมจฉา- ทฏฐกนยนแล. อนสามเณรผมบรรดาสสสตทฏฐและอจเฉททฏฐ ชนดใดชนดหนง, ถาเธออนภกษทงหลายอาจารยเปนตนตกเตอนอย


สละเสยได, พงใหทาทณฑกรรมแลว ใหแสดงโทษลวงเกน; เมอ ไมยอมสละนนแล พงใหฉบหายเสย ดงนแล. ผศกษาพงทราบสนนษฐานวา องค ๑๐ ตางแผนก คอ ภกขน- ทสโก น อนพระผมพระภาคตรสไว เพอแสดงเนอความนวา "จรงอย บรรดานาสนงคะ ๑๐ น สามเณรผประทษรายนางภกษณ อนพระองคทรงถอเอาดวยพรหมจารศพทโดยแท. ถงกระนนกสมควร จะใหสรณะแลวใหอปสมบทอพรหมจารสามเณรผปรารถนาจะตง อยในสงวรตอไป. สามเณรผประทษรายนางภกษณถงใครจะตงอยใน สงวรตอไป ยอมไมไดแมซงบรรพชา ไมจาตองกลาวถงอปสมบท." [ปณฑกวตถ] สองบทวา ทหเร ทหเร ไดแก หนม ๆ. บทวา โมลคลเล ไดแก ผมรางกายอวบ. สองบทวา หตถภณเธ อสสภณเฑ ไดแก คนเลยงชาง และคนเลยงมา. ในคาวา ปณฑโก ภกขเว เปนตนน มวนจฉยวา บณเฑาะก ม ๕ ชนด คอ อาสตตบณเฑาะก ๑ อสยยบณเฑาะก ๑ โอปกกมย- บณเฑาะก ๑ ปกขบณเฑาะก ๑ นปงสกบณเฑาะก ๑. ในบณเฑาะก ๕ ชนดนน บณเฑาะกใดเอาปากอมองคชาต ของชายเหลาอน ถกนาอสจรดเอาแลว ความเรารอนจงสงบไป, บณเฑาะกน ชออาสตตบณเฑาะก.


ฝายบณเฑาะกใดเหนอชฌาจารของชนเหลาอน เมอความ รษยาเกดขนแลว ความเรารอนจงสงบไป, บณเฑาะกน ชออสยย- บณเฑาะก. บณเฑาะกใดมอวยวะดบพชทงหลาย ถกนาไปปราศแลว (คอ ถกเขาตอนเสยแลว) ดวยความพยายาม๑ บณเฑาะกน ชอโอปกกมยบณเฑาะก. สวนบางคนขางแรมเปนบณเฑาะก ดวยอานภาพแหงอกศล- วบาก, [๘๘] แตขางขน ความเรารอนของเขายอมสงบไป, นชอ วา ปกขบณเฑาะก. สวนบณเฑาะกใด เกดไมมเพศ (ไมมภาวรป) ในปฏสนธทเดยว (คอไมปรากฏวาชายหรอหญงมาแตกาเนด), บณเฑาะกน ชอนปงสก- บณเฑาะก. ในอรรถกถาชอกรนทแกวา ในบณเฑาะก ๕ ชนดนน อาสตต- บณเฑาะก และอสยยบณเฑาะก ไมหามบรรพชา, ๓ ชนดนอกนหาม แมในบณเฑาะก ๓ ชนดนน สาหรบปกขบณเฑาะก หามบรรพชาแก เขาเฉพาะปกขทเปนบณเฑาะกเทานน." กในบณเฑาะก ๓ ชนดน บณเฑาะกใดทรงหามบรรพชา พระผมพระภาคทรงหมายเอาบณ- เฑาะกนน ตรสคานวา อนปสมปนโน นาเสตพโพ. บณเฑาะกแม ๑. ทางสนสกฤต อปกรม (อปกกม) หมายความวา จกตสา (ตกจฉา) กได ดงนน อปกกม ในทนจงนาจะหมายความไปทางวธหมอ เชนการเยยวยาผาตดเปนตน


นน ภกษพงใหฉบหายดวยลงคนาสนาทเดยว. เบองหนาแตน แมใน คาทกลาววา "พงใหฉบหาย" กมนยนเหมอนกน. [เถยยสงวาสกกถา] บทวา ปราณกลปตโต ไดแก บตรของสกลเกา คอถง ความยอยยบโดยลาดบ. บทวา ขณโกลโ มอรรถวเคราะหวา ญาตทงหลายผรจก กนในสกล ฝายมารดาและฝายบดา ของเขา สนแลว สาบสญแลว คอตายแลว เหตนน เขาชอวา ขณโกล โ ผมญาตซงรจก กนในสกลสนไปแลว. บทวา อนธคต ไดแก ยงไมถง. สองบทวา ผาต กาต ไดแก เพอใหเจรญ. ศพทวา องฆ เปนอยโยชนตถนบาต. บทวา อนยชยมาโน มความวา กลบตรนน อนทาน อบาลนาไป ณ สวนขางหนงแลว ถามถงการปลงผมและหนวด การ รบผากาสายะ การถงสรณะ การถออปชฌาย กรรมวาจาและธรรม เปนทอาศย. สองบทวา เอตมตถ อาโรเจส มความวา บอกขอทตน บวชเอาเองนน จาเดมแตตน. ในคาวา เถยยสวาสโก ภกขเว น มวนจฉยวา คนเถยย- สงวาสกม ๓ ชนด คอ คนลกเพศหนง คนลกสงวาสหนง คนลก ทง ๒ อยางหนง.


ใน ๓ ชนดนน ผใดบวชเองแลวไปวดทอย ไมนบพรรษา แหงภกษ, ไมยนดการไหวตามลาดบผแก, ไมหามดวยอาสนะ. ไม เขาไปสงฆกรรสมอโบสถและปวารณาเปนตน; ผน ชอคนลกเพศ เพราะเขาลกแตเพยงเพศเทานน. [๘๙] ฝายผใด เปนสามเณรซงบวชแตภกษทงหลายแลว ไป ตางประเทศ กลาวเทจนบพรรษาแหงภกษวา "ขาพเจา ๑๐ พรรษา" หรอวา "ขาพเจา ๒๐ พรรษา," ยนดการไหวตามลาดบผแก, หาม ดวยอาสนะ เขในสงฆกรรมมอโบสถและปวารณาเปนตน. ผนชอคน ลกสงวาส เพราะเขาลกแตเพยงสงวาสเทานน. อนความตางแหงกรยาแมทงปวง มนบพรรษา แหงภกษเปนตน ผศกษาควรทราบวา "สงวาส" ในอรรถน. แมในบคคลผลาสกขาแลว ปฏบตอยอยางนน ดวยคดวา "ใคร ๆ ยอมไมรการลาของเรา" กมนยเหมอนกน. สวนผใดบวชเอาเองแลวไปวดทอย นบพรรษาแหงภกษ, ยนด ในการไหวตามลาดบผแก, หามดวยอาสนะ, เขาในสงฆกรรมม อโบสถและปวารณาเปนตน; ผน ชอคนลกทง ๒ เพราะเหตทตนลก ทงเพศทงสงวาส. คนเถยยสงวาสกทง ๓ ชนดน เปนอนปสมบน ไมควรใหอป- สมบท, เปนอปสมบน ควรใหฉบหายเสย: แมขอบวชอก กไม ควรใหบวช. และเพอไมงมงายในเถยยสงวาสกาธการน พงทราบบท ปกณณกะนวา


ชนใดถอเพศในพระศาสนาน เพราะราชภย ทพภกขภย กน- ตารภย โรคภย และวรภยกด เพอจะนาจวรมากด ชนนนมใจ บรสทธยงไมรบสงวาสเพยงใด ชนนนบณฑตยงไมกลาววา เปนคน เถยยสงวาส เพยงนน. พงทราบนยพสดารในคาถานน ดงน :- พระราชาในโลกน ยอมเปนผกรวตอบรษบางคน. บรษนนคด วา "ความสวสดจกมแกเราดวยอบายอยางน" แลวถอเพศเอาเอง ทเดยวหนไป. ชนทงหลายพบเขาแลว กราบทลแตพระราชา. พระ ราชาทรงบรรเทาความกรวโกรธในเขาเสย ดวยทรงพระดารวา "ถา บวชแลว เราไมไดเพอจะทาอะไรเขา." [๙๐] แตเขายงมไดเขาส ทามกลางสงฆ แตถอเพศคฤหสถแลวจงมา ดวยคดวา "ราชภย ของเราสงบแลว" ภกษทงหลายควรใหบวช. ถาแมเขาเกดความ สงเวชวา "เราอาศยพระศาสนาจงคงชวตไวได เอาเถด บดน เราจะบวชละ" ดงน มาดวยเพศนนเอง แตไมยนดอาคนตกวตร อนภกษทงหลายถามแลวกตาม ไมถามกตาม ไดชแจงตนตามเปน จรงแลว ขอบรรพชา; ภกษทงหลายพงปลดเพศแลวจงใหบวช. แต ถาเขายนดวตร, แสดงทาทางดงบรรพชต, ปฏบตวธตางโดยนบ พรรษาเปนตน ซงกลาวแลวในหนหลงทงหมด; ผนไมควรให บวช. อนง คนบางคนในโลกน ไมสามารถจะเปนอยไดในคราว ทพภกขภย, จงถอเพศเอาเอง บรโภคอาหารทเขาจดไวเพอนกบวช


ผเจาลทธทงปวง. ครงทพภกขภยผานพนไปแลว ยงมไดเขาสทาม กลางสงฆ ตอถอเพศคฤหสถแลวจงมา" คาวาดงนทงหมด เชน กบดวยคาซงกลาวมากอนนนแล. "อกคนหนง เปนผใครจะขามกนดารใหญ, และพอคา เกวยน ยอมพาบรรพชตทงหลายไป. เขาคดวา "ดวยอบายอยางน พอคาเกวยนจกพาเราไป" จงถอเพศเอาเอง รวมกบพอคาเกวยน ขาทางกนดารถงสวนอนเกษม แตยงมไดเขาสทามกลางสงฆ ตอ ถอเพศคฤหสถแลวจงมา" คาวาดงนทงปวง เชนกบคาซงวามากอน นนแล. "อกคนหนง เมอภยคอโรคเกดขน ไมสามารถจะเปนอยได จงถอเพศเอาเอง บรโภคอาหารทเขาจดไวเพอนกบวชผเจาลกธทงปวง. เมอภยคอโรคสงบแลว ยงมไดเขาสทามกลางสงฆกอน ตอเมอ ถอเพศคฤหสถแลวจงมา" คาวาดงนทงหมด เปนเชนกบคาซงวา มากอนนนแล. "คนคเวรคนหนงของบรษอกคนหนง เปนผโกรธปองจะฆา เขาเทยวไป, เขาคดวา 'ดวยอบายอยางน ความสวสดจกมแกเรา' จงถอเพศเอาเองแลวหนไป, คนผคเวร [๙๑] สบหาอยวา 'เขา ไปไหน,' ไดยนวา 'เขาบวชแลวหนไป' จงบรรเทาความโกรธใน เขาเสย ดวยคดวา 'เขาบวชแลว เรากทาอะไรเขาไมได." เขา ยงมไดเขาสทามกลางสงฆกอน ถอเพศคฤหสถแลวจงมา ดวยคดวา


'เวรภยของเราสงบแลว' คาวาดงนทงหมด เปนเชนกบคาซงวามา กอนนนแล. อกคนหนงไปสสกลญาต ลาสกขาเปนคฤหสถแลว มาทาใน ใจวา "จวรเหลานจกฉบหายเสยทน ; ถาแมเราจกถอไปวหารดวย เพศคฤหสถน ในระหวางทาง ชนทงหลายจกจบเราวา 'เปนโจร' อยากระนนเลย เราพงทาใหเปนของอนภายพงรกษาไว จงไปเถด" ดงน เพอจะนาจวรมา จงนงและหมแลวไปวดทอย พวก สามเณรและภกษหนมทงหลายเหนเธอมาแตไกลแลว พากนตรงเขา ตอนรบ แสดงวตร. เธอไมยนด, ชแจงตนตามเปนจรง. ถาภกษ ทงหลายกลาววา "ทนพวกเราจกไมปลอยทานไปละ" เปนผใครจะ ใหบวชดวยพลการ, เธออนภกษทงหลาย พงเปลองผากาสายะแลวจง ใหบวชอก. แตถาเธอคดวา "ภกษเหลานไมรขอทเราเวยนมาเพอ ความเปนคนเลวแลว" ดงน จงปฏญญาความเปนภกษนนเอง ปฏบตวธตางดวยนบพรรษาเปนตน ซงกลาวแลวในหนหลงทงหมด ผนไมควรใหบวช. สามเณรโคงอกรปหนง ไปสสกลญาต สกแลว เปนผเบอ หนายดวยการทาการงาน จงคดวา "บกนเราจกเปนสมณะอกเทยว แมพระเถระยอมไมทราบความทเราสกแลว" จงถอเอาบาตรและจวร นนเองไปวหาร, ไมบอกเนอความนนแกภกษทงหลาย, ปฏญญา ความเปนสามเณร. ผนเปนเถยยสงวาสกเหมอนกน ยอมไมไดบวช.


ถาแมในเวลาถอเพศเขามความราพงอยางนวา "เราจกไมบอก แกใคร ๆ" ดงน, แตเขาไปวหารแลว ยอมบอก. ดวยการถอ (เพศ) นนเอง เขาเปนคนเถยยสงวาสก. ถาแม [๙๒] ในเวลาถอ (เพศ) เขามความคดเกดขนวา "เราจกบอก" แตไปวหารแลว ใคร ๆ ปราศรยวา "ผมอายทานไป ไหนมา" คดวา "เดยวน ชนเหลานไมรเรา" จงลวง ไมบอก; แม ผนกชอคนเถยยสงวาสกแท พรอมกบทอดธระวา "เราจกไมบอก." แตถาถงในเวลาถอ (เพศ) เขามความคดเกดขนวา "เรา จกบอก" แมไปวหารแลว ยอมบอก; ผนยอมไดบรรพชาอก. กหรอวา สามเณรหนมอนอก เปนคนใหญ แตโงไมฉลาด, เธอสกแลวโดยนยกอนนนแล ไมอยากทากนมเฝาโคเปนตนในเรอน ญาตทงหลาย ใหเขานนนงหมผากาสายะเหลานนเอง แลวใหภาชนะ หรอบาตรในมอขบออกจากเรอนวา "เจาจงไปเปนสมณะเถอะ." เขาไปวหาร. ภกษทงหลายไมทราบเขาเลยวา "ผนสกแลวบวชเอา เองอก." ทงตวเองกไมทราบวา "ผใดบวชอยางนน, ผนนยอม เปนคนทชอเถยยสงวาสก." ถาภกษทงหลายใหอปสมบทเขาผมกาลฝนครบ ๒๐, เขากเปนอน อปสมบทดแลว. แตถาในเวลาทตนยงเปนอนปสมบนนนเอง เมอ การวนจฉยวนยเปนไปอยเขาไดฟงวา "ผใดบวชอยางนน, ผนนยอม เปนคนทชอเถยยสงวาสก" เขาพงบอกแกภกษทงหลายวา "ขาพเจา ไดทาอยางนน" ดวยประการอยางน เขายอมไดบรรพชาอก. ถา


ไมบอกดวยคดวา "บดนใคร ๆ ไมรเลย," พอทอดธระเขายอมเปน คนเถยยสงวาสก. ภกษลาสกขาละเพศแลวทาทศลกรรมกตาม ไมทากตาม ปฏบต วธตางดวยนบพรรษาเปนตน ซงกลาวแลวในหนหลงทงหมด; ยอม เปนคนเถยยสงวาสก. ไมไดลาสกขา คงตงอยในเพศของตน, เสพเมถน ใชวธ ตางดวยนบพรรษาเปนตน [๙๓] ไมเปนคนเถยยสงวาสก. ยอมได เพยงบรรพชา. แตในอนธกอรรถกถาแกวา "ผนเปนคนเถยยสงวาสก" คานน ไมควรถอเอา. ภกษรปหนง ยงมอตสาหะ ในผากาสยะ นงผาขาว เสพ เมถนแลว กลบนงผากาสยะอก ใชวธทงปวงตางดวยนบพรรษา เปนตน, แมภกษน ยอมไมเปนคนเถยยสงวาสก, ยอมไดเพยง บรรพชา. แตถาทอดธระในผากาสายะแลว นงขาว เสพเมถน กลบ นงผากาสายะอก ใชวธทงปวงตางดวยนบพรรษาเปนตน; เขายอม เปนคนเถยยสงวาสก สามเณรคงตงอยในเพศของตน แมลวงธรรมทาใหเปนผมใช สมณะ มเมถนเปนตนแลว ยอมไมเปนคนเถยยสงวาสก. ถงหากวา ยงมอตสาหะในผากาสายะ แตเปลองออกเสยเสพเมถนแลว กลบนง ผากาสายะอก; ไมเปนคนเถยยสงวาสกเหมอนกน. แตถาทอดธระในผากาสายะแลวเปนผเปลอย หรอนงขาวเปน


ผมใชสมณะดวยการเสพเมถนเปนตน แลวกลบนงผากาสายะ เขา เปนคนเถยยสงวาสก. ถาสามเณรปรารถนาความเปนคฤหสถ จงนงผาอยางคฤหสถ ทาผากาสายะโจงกระเบนกด ดวยอาการอยางอนกด เพอลองดวา "เพศคฤหสถของเราสวยหรอไมสวย," ยงรกษาอยกอน; แต ยอมรบวาสวยแลวกลบยนดเพศอก ยอมเปนคนเถยสงวาสก. แม ในการนงขาวลองดและยอมรบ กมนยเหมอนกนนนแล. และถานงขาวทบผากาสายะทนงอยแลว ลองดกตาม ยอมรบ กตาม, ยงรกษาอยแท. แมแหงภกษณ กนยนแล. แมนางภกษณนน ปรารถนาจะเปนคฤหสถ, ถานงผากาสายะ [๙๔] อยางคฤหสถ เพอลองดวา "เพศคฤหสถของเราจะสวยหรอ ไมสวย" ยงรกษาอยกอน; ถายอมรบวา สวย รกษาไวไมได. ในการ นงขาวลองดและยอมรบกนยนแล. สวนผนงขาวทบผากาสายะทนงอยแลว จะลองดกตาม ยอมรบ กตาม ยงรกษาอยแท. ถาสามเณรบางรปบวชภายแก ไมนบพรรษา ไมตองอยแมในแถว มาทางขางหนง เมอกอนขาวในลงใหญเปนตน ซงเขาเอาทพพตกขน สอดบาตรเขาไปรบเอาไปเหมอนเหยยวเฉยว ชนเนอไปฉะนน, ยงไมเปนคนเถยยสงวาสก. แตเมอนบพรรษา ภกษรบเอา จดวาเปนคนเถยยสงวาสก. สามเณรเองแล เมอนบพรรษาโกงดวยลาดบของสามเณรรบ เอาไป ยงไมจดเปนเถยยสงวาสก.


ภกษเมอนบพรรษาโกงดวยลาดบของภกษรบเอาไป พงปรบ ตามราคาแหงภณฑะ. เถยยสงวาสกกถา จบ. [ตตถยปกกนตกถา] กพงทราบวนจฉยในคาวา ตตถยปกกนโต ภกขเว เปนตนน ดงน :- กลบตรทชอวาเขารตเดยรถย เพราะอรรถวเคราะหวาหลกไป คอ ไปเขาพวกเดยรถย. กลบตรนนไมควรใหอปสมบทอยางเดยว แตทแทไมควรใหบรรพชาดวยฉะนแล. วนจฉยในคานน พงทราบดงตอไปน :- อปสมบนภกษคดวา "เราจกเปนเดยรถย " แลวไปสสานก แหงเดยรถยเหลานน ทงเพศทเดยว, เปนอาบตทกกฏทก ๆ ยางเทา, เมอเพศแหงเดยรถยนน สกวาอนตนถอเอาแลว ยอมจดวาเปนผเขา รตเดยรถย แมภกษใดคดวา "เราจกเปนเดยรถยเอาเอง" จงนงคากรอง เปนตน, ภกษนนยอมเปนผเขารตเดยรถยเหมอนกน. ฝายภกษใดเมอเปลอยกายอาบนาแลดตนวา "การทเราเปน อาชวกจะงามหรอ เราจะเปนอาชวกละ" ดงนแลว [๙๕] ไมถอ เอาผากาสายะ คงเปลอยกายไปสสานกพวกอาชวก, ภกษนนตองอาบต ทกกฏทก ๆ ยางเทา. แตถาในระหวางทาง หรโอตตปปะเกดขน แกเธอ เธอแสดงอาบตทกกฏแลว ยอมพน.


แมไปถงสานกพวกอาชวกเหลานนแลว ถกพวกเขาตกเตอน หรอแมเหนวา "บรรพชาของชนพวกน เปนทกขยงนก" แลวกลบ ดวยตนเอง ยอมพนไดเหมอนกน. อนง ถาเธอถามวา "อะไรเปนสงสดแหงบรรพชาของพวก ทาน ?" อนเขาตอบวา "การถอนผมและหนวดเปนตน" แลวให ถอนแมผมเสนเดยว, ถอวตรมความเพยรดวยความกระโหยงเทาเปน ตนกด, นงผาแววหางนกยงเปนตนกด, ชอวา ถอเพศแหงอาชวก เหลานน, ชอวายอมรบความเปนลทธประเสรฐวา "บรรพชาน ประเสรฐ," เธอยอมไมพน, จดวาเปนผเขารตเดยรถย. อนง ถาเธอเพอจะลองดวา "การบวชเปนเดยรถยสาหรบเรา จะงามหรอไมงาม" จงนงคากรองเปนตน หรอวา ผกชฎา หรอวา ฉวยหาบบรขาร, ยงไมยอมรบเพยงใด, ลทธยอมคมเธอไวเพยงนน ครนเมอเพศสกวาเธอยอมรบแลว ยอมจดวา เปนผเขารตเดยรถย. สวนภกษผมจวรอนโจรชงเอาไป จงนงคากรองเปนตนกด ถอเพศเดยรถย เพราะภยมราชภยเปนตนกด หาจดวาเปนผเขารต เดยรถยไมเลย เพราะไมมลทธ. แตในอรรถกถากรนทแกวา "ขนชอวา บคคลผเขารตเดยรถยน ทานกลาวดวยอปสมบนภกษ. เพราะเหตนน สามเณรแมไปสตตถายตนะ แลวพรอมทงเพศ, ยอมไดบรรพชาและอปสมบทอก." สวนคนเถยยสงวาสกขางตน ทานวาดวยอนปสมบน, เพราะ เหตนน อปสมบนแมนบพรรษาโกง จะจดวาเปนผมใชสมณะหามได


ภกษยงมอตสาหะในเพศ แมตองปาราชกแลว นบพรรษาแหงภกษ เปนตน กยงไมจดวาเปนคนเถยยสงวาสก. ตตถยปกกนตกถา จบ. [ตรจฉานคตวตถกถา] [๙๖] พงทราบวนจฉยในคาวา นาคโยนยา อฏฏยต น ดงน :- นาคนน ในประวตกาล ยอมไดเสวยอสรยสมบตเชนกบเทพ- สมบต ดวยกศลวบากแมโดยแท. ถงกระนน สรระแหงนาค ผ ปฏสนธดวยอกศลวบาก มปกตเทยวไปในนา มกบเปนอาหาร ยอมมปรากฏ ดวยการเสพเมถนกบนางนาคชาตของตน (มชาตเสมอ กน) และดวยการวางใจหยงลงสความหลบ; เพราะเหตนน นาคนน จงระอาดวยกาเนดนาคนน. บทวา หรายต ไดแกยอมละอาย. บทวา ชคจฉต คอ ยอมเกลยดชงอตภาพ. หลายบทวา ตสส ภกขโน นกขนเต มความวา เมอภกษนน ออกไปแลว. อกอยางหนง ความวา ในเวลาทภกษนนออกไป ขอวา วสสฏโ นทท โอกกม มความวา เมอภกษนนยง ไมออก นาคนน ไมปลอยสตหลบอยดวยอานาจแหงความหลบ อยางลงนนแล เพราะกลวแตเสยงรอง, ครงภกษนนออกไปแลว จงปลอยสต วางใจ คอ หมดความระแวง ดาเนนไปสความหลบ อยางเตมท.


สองบทวา วสสรมกาส มความวา ภกษนน ดวยอานาจ ความกลว ละสมณสญญาเสย ไดกระทาเสยงดงผดรป. สองบทวา ตเมเห ขวตถ ตดบทวา ตเมห โข อตถ บทนนทานมไดทาการลบ อ อกษรกลาวไว. ความสงเขปในคาน ผ ศกษาพงทราบดงนวา "ทานทงหลายแล เปนนาค ชอเปนผมธรรม ไมงอกงาม คอ ไมเปนผมธรรมอนงอกงามในธรรมวนยน เพราะ เปนผไมควรแกฌานวปสสนาและมรรคผล." บทวา สชาตยา ไดแก นางนาคนนเอง. แตวา เมอใด นาคนน เสพเมถนดวยชาตอน ตางโดยชนดมหญงมนษยเปนตน, เมอนนยอมเปนเหมอนเทพบตร สวนคาวา ปจจยสองอยางในพระ บาลน พระผมพระภาคตรสแลว ดวยอานาจแหงการชกรรมซงปรากฏ ตามสภาพเนอง ๆ ในประวตกาล. และกรรมซงปรากฏตามสภาพ ยอมมแกนาคใน ๕ กาล คอ เวลาปฏสนธหนง เวลาทลอกคราบหนง เวลาทเสพเมถนดวยนางนาคชาตของตน (มชาตเสมอกน) หนง เวลา ทวางใจหยงลงสความหลบหนง เวลาจตหนง. ในคาวา ตรจฉานคโต ภกขเว เปนตนน มวนจฉยวา จะเปนนาค หรอจะเปนสตวพเศษผใดผหนงมสบรรณมาณพเปนตนก ตามท. ผใดผหนง [๙๗] ซงมใชมนษยชาตโดยทสดแมทาวสกกเทวราช บรรดาม ทงหมดเทยว พงทราบวา เปนดรจฉาน ในอรรถน ผนนอนภกษทงหลายไมควรใหอปสมบท, ไมควรใหบรรพชา, แม อปสมบทแลว กควรใหฉบหายเสย. ตรจฉานคตวตถกถา จบ.


[มาตฆาตกาทวตถ] พงทราบวนจฉยในเรองบคคลผฆามารดาเปนตนตอไป :- สองบทวา นกขนต กเรยย มความวา เราพงกระทาความ ออก คอ ความหลกไป ความชาระสะสาง. ในคาวา มาตฆาตโก ภกขเว น มวนจฉยวา มารดาผให เกดซงเปนหญงมนษย อนบคคลใดแมตนเองกเปนชาตมนษยเหมอน กนแกลงปลงเสยจากชวต, บคคลนเปนผฆามารดาดวยอนนตรย- มาตฆาตกรรม. บรรพชาและอปสมบทแหงบคคลนนอนพระผมพระ- ภาคทรงหามแลว. สวนมารดาผเลยงดกด ปากด นากด ซงมใชผใหเกด แม เปนหญงมนษย หรอมารดาแมผใหเกด แตมใชหญงมนษย อนบคคลใด ฆาแลว, บรรพชาของบคคลนน พระผมพระภาคไมทรงหาม และ เขาไมเปนผมอนนตรยกรรม. มารดาผเปนหญงมนษย อนบคคลใดซงตนเองเปนสตวดรจฉาน ฆาแลว, แมบคคลนนยอมไมเปนผมอนนตรยกรรม. สวนบรรพชา ของเขาเปนอนทรงหามดวย เพราะขอทเขาเปนสตวดรจฉาน. คาท เหลอเปนคาตนทงนน. แมในบคคลผฆาบดา กนยนแล. กถาแมบรษเปนลกหญงแพศยา, ไมทราบวา "ผนเปนบดา ของเรา" เขาเกดดวยนาสมภพของชายใด, และชายนนอนเขาฆาแลว ยอมถงความนบวาเปนผฆาบดาเหมอนกน, ยอมถกอนนตรยกรรมดวย. แมบคคลผฆาพระอรหนต พงทราบดวยอานาจพระอรหนตผเปน


มนษยเหมอนกน. วนจฉยในอรหนตฆาตกวตถน พงทราบดงนวา อนบคคลเมอ แกลงปลงพระขณาสพผเปนชาตมนษย โดยทสดแมไมใชบรรพชต เปนทารกกตาม เปนทารกากตาม จากชวต, ยอมเปนผชอวาฆาพระ อรหนตแท; ยอมถกอนนตรยกรรมดวย, และบรรพชาของผนน อน พระผมพระภาคทรงหาม. [๙๘] สวนบคคลฆาพระอรหนต ซงมใช ชาตมนษย หรอพระอรยบคคลทเหลอซงเปนชาตมนษย ยงไมเปนผม อนนตรกรรม, แมบรรพชาของเขา กไมทรงหาม. แตวา กรรมเปน ของรนแรง. ดรจฉานแมฆาพระอรหนตซงเปนชาตมนษย กไมเปนผ มอนนตรยกรรม แตวา เปนกรรมอนหนก. หลายบทวา เต วธาย โอนยนต มความวา โจรเหลานน อนพวกราชบรษยอมนาไป เพอประโยชนแกการฆา. อธบายวา นาไปเพอประหารชวต. กคาใด ทพระธรรมสงคาหกาจารยทงหลายกลาวไวในบาลวา สจา จ มย ความแหงคานนเทานเองวา สเจ มย. จรงอย ในพระ บาลน ทานกลาวนบาตนวา สจา จ ในเมอนบาตวา สเจ อน ทานพงกลาว. อกอยางหนงปาฐะวา สเจ จ กม. ใน ๒ ศพทนน ศพทวา สเจ เปนสมภาวนตถนบาต. ศพทวา จ เปนนบาตใชใน อรรถมาตรวาเปนเครองทาบทใหเตม. ปาฐะวา สจชช มย บาง ความแหงปาฐะนนวา สเจ อชช มย.


[ภกขนทสกาทวตถ] พงทราบวนจฉยในคานวา ภกขนทสโก ภกขเว เปนตนน ดงน :- บรษใดประทษรายนางภกษณผมตนเปนปกต ในบรรดามรรค ๓ มรรคใดมรรคหนง, บรษนชอภกขนทสกะ. บรรพชาและอปสมบท ของบรษนนพระผมพระภาคทรงหามแลว. ฝายบรษใดยงนางภกษณ ใหถงศลพนาศดวยกายสงสคคะ, บรรพชาและอปสมบทแหงบรษนน ไมทรงหาม. แมบรษผทานางภกษณใหนงผาขาวแลว ประทษรายนาง ผไมยนยอมเลยทเดยวดวยพลการ ชอภกขนทสกะแท. ฝายบรษผทานางภกษณใหนงผาขาวดวยพลการแลว ประทษราย นางผยนยอมอย ไมเปนผชอภกขนทสกะ. ถามวา เพราะเหตไร ? แกวา เพราะนางภกษณนน ยอมเปนผมใชนางภกษณ ใน เมอความเปนคฤหสถมาตรวาอนตนยอมรบทเดยว. สวนบรษผประทษรายนางภกษณผเสยศลแลวคราวเดยว ใน ภายหลง และปฏบตผดในนางสกขมานาและสามเณรทงหลาย ไมจด วาภกขนทสกะเหมอนกน; ยอมไดทงบรรพชา ทงอปสมบท. ในคาวา สงฆเภทโก ภกขเว เปนตนน มวนจฉยวา ผใด ทาพระศาสนาใหเปนของนอกธรรมนอกวนย [๙๙] ทาลายสงฆดวย อานาจแหงกรรม ๔ อยางใดอยางหนง เหมอนพระเทวทต, ผนชอ สงฆเภทกะ ผทาลายสงสงฆ บรรพชาและอปสมบทแหงบคคลนน


ทรงหาม. พงทราบวนจฉยแมในคานวา โลหตปปาทโก ภกขเว เปนตน ดงน :- ผใดมจตประทษรายคดฆา ยงพระโลหตในพระสรระซงยง เปนอยของพระตถาคตเจา แมพอทแมลงวนเลก ๆ จะดมไดใหหอขน เหมอนพระเทวทต, ผนชอผทาโลหตปบาท. บรรพชาและอปสมบท แหงบคคลนนทรงหาม. สวนผใดใชมดผาตดเอาเนอเสยและโลหตออกทาใหทรงสาราญ เหมอนหมอชวกไดทาเพอใหพระโรคสงบไป ผนนยอมประสบบญ มากฉะน. [อภโตพยญชนกวตถ] บทวา อภโตพยชนโก มอรรถวเคราะหวา นมตเครอง ปรากฏ (ทตงขน) โดยกรรม ๒ อยาง คอ โดยกรรมเปนเหตยง อตถนมตใหเกดขน ๑ โดยกรรมเปนเหตยงปรสนมตใหเกดขน ๑ ของ บคคลนนมอย เหตนน เขาชออภโตพยญชนก. บทวา กโรต มความวา ยอมทาตนเองดวยความละเมดดวย อานาจเมถนในสตรทงหลาย ดวยปรสนมต. บทวา การาเปต มความวา ยอมชวนบรษอนใหทาความ ละเมดดวยอานาจเมถน ในอตถนมตของตน. อภโตพยญชนกนน ม ๒ ชนด คอ สตรอภโตพยญชนก ๑ บรษอภโตพยญชนก ๑.


ใน ๒ ชนดนน อตถนมตของสตรอภโตพยญชนกปรากฏ ปรสนมตเปนของลลบ ; ปรสนมตของบรษอภโตพยญชนกปรากฏ อตถนมตเปนของลลบ. เมอสตอภโตพยญชนกทาหนาทของบรษ ในสตรทงหลาย อตถนมตยอมเปนของลลบ, ปรสนมตปรากฏ; เมอบรษอภโตพยญชนกเขาถงความเปนสตรสาหรบพวกบรษ ปรสนมต เปนของลลบ, อตถนมตปรากฏ. เหตซงทาใหตางกนแหงอภโตพยญชนก ๒ ชนดนนดงน คอ สตรอภโตพยญชนกมครรภเองดวย, ใหสตรอนมครรภไดดวย ; สวน บรษอภโตพยญชนกมครรภเอาไมได, แตใหสตรอนมครรภได. [๑๐๐] แตในอรรถกถากรนททานแกวา "ถาเพศชายเกดใน กาเนด (ปฏสนธกาล), เพศหญงยอมเกดตอเมอความกาหนดในบรษ เปนไป๑, ถาเพศหญงเกดในกาเนด (ปฏสนธกาล), เพศชายยอมเกด ตอเมอความกาหนดในสตรเปนไป๒" ลาดบแหงวจารณในความเกดแหง ๒ เพศนน บณฑตพงทราบ พสดารในอรรถกถาธรรมสงคหะชออฏฐสาลน๓. สวนในบรรพชาธการน พงทราบสนนษฐานแมนวา บรรพชา อปสมบทแหงอภโตพยญชนกทง ๒ ชนดน ไมมเลย. [อนปชฌายกาทวตถ] หลายบทวา เตน โข ปน สมเยน มความวา โดยสมยใด สกขาบทอนพระผมพระภาคยงมไดทรงบญญตแลว โดยสมยนน. ๑, ๒. ปวตเต นาจะหมายความวา ในปวตตกาล. ๓. อฏสาลน. ๔๖๗-๔๗๐.


บทวา อนปชฌายก มความวา เวนจากอปชฌายทก ๆ อยาง เพราะไมใหถออปชฌาย. กลบตรทงหลาย ผอปสมบทแลวอยางนน ยอมไมไดความ สงเคราะห โดยธรรม โดยอามส เขายอมเสอมเทานน ยอมไมเจรญ. หลายบทวา น ภกขเว อนปชฌายโก เปนตน มความวา กลบตรชอผไมมอปชฌาย เพราะไมใหถออปชฌาย ไมพงใหอปสมบท. เปนอาบตแกภกษผใหอปสมบทดวยอาการอยางนน จาเดมแตทรง บญญตสกขาบทวา "ภกษใดพงใหอปสมบท ภกษนนตองทกกฏ." สวนกรรมหากาเรบไม. พระอาจารยบางพวกกลาววา "กาเรบ" คาของอาจารยบางพวกนน ไมควรถอเอา. แมในคาทงหลาย มคาวา สงเฆน อปชฌาเยน เปนตน มอภโตพยญชนกเปนอปชฌายเปนทสด กนยนแล. ขอวา อปตตกา หตเถส ปณฑาย จรนต มความวา ภกษ ทงหลายผไมมบาตรยอมเทยวไป เพอประโยชนแกบณฑะอนตนจะได ในมอทง ๒. ขอวา เสยยถาป ตตถยา มความวา เหมอนพวกเดยรถยม ชออาชวก. จรงอย เดยรถยเหลานน ยอมฉนบณฑะอนตนคลกดวย แกงและกบใสไวในมอทง ๒ นนเอง. สองบทวา อาปตต ทกกฏสส มความวา เปนอาบตแก ภกษผใหอปสมบทดวยอาการอยางนนเทานน. สวนกรรมไมกาเรบ แมในวตถวาอจวรกา (เปนตน) กนยนแล.


บทวา ยาจตเกน มความวา ดวยบาตรเปนของยมซง อปสมปทาเปกขะออนวอนยมมาวา "ขอทานจงใหเพยงทขาพเจา กระทาการอปสมบทเถด." [๑๐๑] จรงอย ยอมเปนอาบตเฉพาะแกภกษผใหอปสมบท ดวยบาตร หรอจวร หรอทงบาตรทงจวร เชนน แตกรรมไมกาเรบ. เพราะเหตนน กลบตรผมบาตรจวรครบเทานน จงควรให อปสมบท. ถาของเขาไมม, และอาจารยอปชฌายอยากจะใหเขา, หรอภกษเหลาอนปรารถนาจะใหอาจารยและอปชฌาย หรอภกษ เหลาอนผไมเสยดาย พงสละใหบาตรและจวรทควรอธษฐานได. แก จะใหบรรพชาเปกขะผดงใบไมเหลองบวช ดวยบาตรและจวรแมทยม มาสมควรอย. แมถอเอาดวยวสาสะในทแหงภกษผเปนสภาคกนแลว ใหบวชกควร. แตถาปณฑปลาสนน เปนผถอบาตรทยงมไดระบมและผาทควร แกจวรมา, บาตรยงระบมอยและจวรยงกระทาอยเพยงใด, ควรจะ ใหอนามฏฐบณฑบาตแกเขาผพกอยในวหารเพยงนน. ปณฑปลาสนน จะบรโภคในบาตรกควร. ในเวลากอนฉนอาหาร สวนแหงอามสเทากบสวนของสามเณร อนภกษผเปนภตตเทสกสมควรจะให. สวนการถอเสนาสนะและภตตาง ๆ มสลากภต อทเทสภตและ มมนตนภต เปนตน ไมสมควรให. แมในเวลาภายหลงอาหาร สวนแหงเภสชมนามน นาผง และ


นาออย เปนตน เทากบสวนของสามเณร อนภกษผเปนภตตทเทสก สมควรจะให. ถาเขาเปนไข ภกษทงหลายควรจะทายาใหเขา และควรทา การปรนนบตทงปวงแกเขา เหมอนทาแกสามเณร ฉะนแล. [หตถจฉนนาทวตถกถา] พงทราบวนจฉยในเรองคนมอดวนเปนตนตอไป :- มอขางเดยวหรอทง ๒ ขาง ของผใด เปนอวยวะขาดไปท ฝามอกด ทขอมอกด ทศอกกด สวนใดสวนหนง ผนนชอวา ผมมอขาด. เทาขางเดยวหรอทง ๒ ขาง ของผใด เปนอวยวะขาดไปท ปลายเทากด ทขอเทากด ทแขงกด สวนใดสวนหนง ผนนชอวา ผมเทาขาด. ในมอและเทาทง ๔ โดยประการดงกลาวแลวนนแล มอและเทา ของผใด ๒ หรอ ๓ หรอทงหมด เปนอวยวะขาดไป ผนนชอวา ผมมอและเทาขาด. [๑๐๒] หของผใด ขางเดยวหรอทง ๒ ขาง เปนอวยวะขาด ไปทเงาหกด ทใบหกด ผนนชอวาผมหขาด. แตหของผใด ยอม ฉกทตมแหงห, แตเปนอวยวะทอาจตอใหตดกนได, ผนนพงใหตอห ใหตดแลว จงใหบวช. จมกของผใด เปนอวยวะแหวงวนไปทตงจมกกด ทชองจมก ขางเดยวกด ชองจมกทง ๒ กด สวนใดสวนหนง ผนนชอวา


ผมจมกแหวง. แตจมกของผใด เปนอวยวะทอาจประสานใหตดกนได. ผนนพงทาจมกนนใหหายแลว จงใหบวช. บคคลทชอวา ผมหและจมกแหวง พงทราบดวยอานาจแหง อวยวะทง ๒. นวของผใด นวเดยวหรอหลายนว เปนอวยวะขาดไป ไม เหนมเลบเหลอ ผนนชอวาผมเลบดวน แตเลบทเหลอของผใด แม ประมาณเทาเสนดาย ยงปรากฏ, จะใหผนนบวชควรอย. ในหวแมมอแมเทาทง ๔ นว หวแมมอและแมเทาของผใด นว เดยวหรอหลายนว เปนอวยวะขาดไป ตามนยทกลาวแลวในนวผนน ชอวาผมงามมองามเทาขาด. เอนใหญทชอวากณฑระของผใด เปนอวยวะขาดไป ขางหนา กด ขางหลงกด ผนนชอวาผมเอนขาด. บคคลยอมกาวเดนดวย ปลายเทาบาง ดวยสนเทาบาง หรอไมอาจยนเทาลงตรง ๆ ได กเพราะ ในเอนใหญเหลานน แมเอนหนงขาดไป. นวมอของผใด เปนของตดกนเหมอนปกคางคาว ผนนชอวา ผมชอเปนแผน. ภกษผใครจะใหบคคลนนบวช พงผานหนงซงมใน ระหวางนว เอาหนงในระหวางออกทงหมด รกษาหายแลวจงใหบวช. แมผใดม ๖ นว ภกษผใครจะใหผนนบวชพงตดนวทเกนเสย รกษา หายแลวจงใหบวช. ผใดจกวามรางกายคอม เพราะอกหรอหลง หรอสขางโกง ผนนชอวาคนคอม. แตอวยวะนอยใหญบางสวนของผใด โกงไป


นดหนอย, [๑๐๓] จะใหผนนบวชสมควรอย, เพราะวาพระมหา- บรษเทานน มพระกายตรงดงกายพรหม, สตวทเหลอชอวาผไมคอม ยอมไมม. คนมขาสนกด มบนเองสนกด สนทง ๒ กด ชอวาคนเตย. กายทอนลางตงแตบนเองลงมา แหงคนขาสน เปนของสน กายทอนบนสมบรณ. กายทอนบนตงแตบนเอวขนไป แหงคนบนเอวสน เปนของสน กายทอนลางบรบรณ. กายทง ๒ ทอน แหงคนสนทง ๒ เปนของสน. รางกายยอม กลมรอบคลายหมอมกระพงใหญเหมอนรางกายแหงภตทงหลาย เพราะ กายทง ๒ ทอนเหลาไรเลาเปนของสน, จะใหชนนนแมทง ๓ ชนด บวช ยอมไมควร. ทคอแหงผใด มพอกดงลกฟก ผนนชอวาคนคอพอก. และคาน สกวาแสดง แตเมอมพวกทประเทศอนใดอนหนง กไมควรใหบวช. วนจฉยในคาวา คลคณฑ นน พงทราบตามนยทกลาวแลว ในคานวา น ภกขเว ปจห อาพาเธห ผฏโ ปพพาเชตพโพ นนแล. คาใดทจะพงกลาวในคนทรอยแผลเปน คนถกเฆยนดวยหวาย และคนถกเขยนไว, คานนขาพเจาไดกลาวแลว ในขอทงหลายมขอ วา น ภกขเว ลกขณาหโต เปนตนนนแล. คนมเทาเปนตม ทานเรยกวาคนตนปก. เทาของผใดอมเกดเปน


ตมแขง ผนนไมควรใหบวช แตเทาของผใด ยงไมทนจบแขง เปน ของทอาจผกเครองรดแชไวในหลมนา กลบดวยทรายเปยกนาใหเตม ใหเหยวยบลงจนเสนเอนปรากฏ และแขงเปนเหมอนกระบอกนามน, จาทาเทาของผนนใหเปนเชนน แลวใหเขาบวชควรอย. ถาตมนนเของขนอก แมเมอจะใหอปสมบท พงทาอยางนน จงใหอปสมบท. คนนาเกลยด ไมนาชอบใจ มความเดอดรอนเปนนตย มโรค ทรกษาไมหายดวยโรคชนดใดชนดหนง ในบรรดาโรครดสดวงงอก รดสดวงลาไส โรคด โรคเสมหะ โรคไอ โรคหด เปนตน ชอวา คนมโรคเปนผลแหงบาป [๑๐๔] แมบคคลนไมควรใหบวช. ผใดยอมประทษรายบรษท เพราะความทตนมรปแปลก ผนน ชอปรสทสกะ คอเปนคนสงเกนไป มนาภประเทศแคศรษะของ ชนเหลาอนบาง, เตยเกดไปดงรปแหงภต เตยทง ๒ ทอนบาง, ดา เกนไป คลายตอไมทนาถกไฟไหมบาง, ขาวเกนไป มสคลายบาตร ทองแดงทขดดวยนมสมและเปรยงเปนตนบาง, ผอมเกนไป มเนอ และเลอดนอย ประหนงรางกายซงมแตกระดก เอน และหนงบาง, อวนเกนไป มเนอตงหาบ มพงพลยเชนกบมหาภตบาง, มศรษะ ใหญเกนไป เหมอนวางกระเชาไวบนศรษะบาง, มศรษะหลมเกน ไป คอประกอบดวยศรษะเลกนกไมสมตวบาง, มศรษะเปนลอน ๆ คอประกอบดวยศรษะเชนกบทะลายแหงผลตาลบาง, มศรษะเรยว แหลม คอประกอบดวยศรษะอนสอบขนไปโดยลาดบบาง, มศรษะ


ดงลาไผ (เปนกระบอก) คอประกอบดวยศรษะเชนกบปลองไมไผ อยางเของบาง, มศรษะเปนงามบาง, มศรษะเปนเงอม คอประกอบ ดวยศรษะอนงมลงในขางทง ๔ ขางใดขางหนงบาง, มศรษะเปน แผลบาง, มศรษะเนาบาง. มผมเปนหยอม ๆ คอมาตามพรอมดวยผมทขนในทนน ๆ เชนกบขาวกลาในกระทงนาทสตวกดกนบาง, มศรษะลนไมมผมบาง, มผมหยาบแขง คอ มาตามพรอมดวยผมเชนกบแปรงตาลบาง, มผม ขาวดวยผมอนหงอกแตกาเนดบาง, มผลเปนปกต คอมาตามพรอม ดวยผมเหมอนเปลวเพลงจบบาง, มผมบนศรษะเวยน คอมาตาม พรอมดวยผมขวญทงหลายมปลายชนขนเบองบน เชนกบขวญในตวโค บาง. มขนควเนองเปนอนเดยวกบผมบนศรษะ คอมาตามพรอมดวย หนาผากดงหมดวยรางแหบาง, มควตดกนบาง, ไมมขนควบาง, ม ควคลายลงบาง. [๑๐๕] มตาใหญเกนไปบาง, มตาเลกเกนไป คอมาตามพรอม ดวยตาทง ๒ เชนกบชองในหนงกระบอทเขาแทงดวยปลายมดบาง, มตาสอง คอมาตามพรอมดวยตาใหญขางหนง เลกขางหนงบาง, มวงตาดาไมเสมอ คอมาตามพรอมดวยวงตาดาไมเสมอกนอยางน คอขางหนงสง ขางหนงตาบาง, คนตาเหลบาง, คนมตาลก คอม หนวยตาปรากฏเหมอนโปงนาในบอนาอนลกบาง, คนมตาทะเลนออก คอมหนวยตายนออกเหมอนตาแหงปบาง.


มหเหมอนชาง คอมาตามพรอมดวยใบหอนใหญบาง, มหเหมอน หนหรอมหเหมอนคางคาว คอมาตามพรอมดวยใบหอนเลกบาง, คนม แตชองห คอปราศจากใบห มแตชองหเทานนบาง, คนมหเจาะ กวางบาง, แตชนชาตโยนก ไมจดเปนคนประทษรายบรษท, เพราะ วาการเจาะหกวางนน เปนประเพณของเขาโดยเฉพาะ๑. คนเปนโรค รดสดวงในห คอมาตามพรอมดวยหอนเนาเปนนตยบาง, คนมหเปน นาหนวก คอมาตามพรอมดวยหมนาเหลองไหลออกทกเมอบาง, คน มใบหตรง คอมาตามพรอมดวยใบหเชนกบปลายกะ๒พลอสาหรบกรอก อาหารโคบาง. คนมตาเหลองเกนไปบาง. แตจะใหคนมตาเหลองดงนาผง บวชสมควรอย, คนไมมขนตาบาง, คนมตามนาตาไหลบาง, คนมตา แหกบาง, คนมตาประกอบดวยโรคยงตาใหสก (คอคนตาแฉะ ม ขตากรง) บาง. คนมจมกใหญเกนไปบาง, มจมกเลกเกนไปบาง, คนมจมกบ บาง, คนมจมกคดเบยวไปขางหนงไมตงอยตรงกลางบาง, คนม จมกยาว คอมาตามพรอมดวยจมกดงสกร ซงอาจเลยดวยลนไดบาง, คนมจมกมนามกไหลออกเปนนตยบาง. คนมปากใหญ [๑๐๖] คอมเคาแหงปากเทานนใหญเหมอน ปากแหงกบปากกวาง สวนหนาเลกนก เชนกบนาเตาบาง, คนม ปากอาบาง, คนมปากคดบาง. ๑. ตามนยโยชนา แปลวา จรงอย หเชนนนเปนสภาพโดยเฉพาะของชนชาตโยนกนน. ๒. โคภตตนาฬกาย.


คนมรมฝปากใหญ คอมาตามพรอมดวยรมฝปากเชนกบเกลยว ปากหมอขาวบาง, คนมรมฝปากสน คอมาตามพรอมดวยรมฝปาก อนไมสามารถจะปดฟนมด เชนกบหนงหมกลองบาง, คนมรมฝปาก ลางหนาบาง, คนมรมฝปากบนบางบาง, คนมรมฝปากลางบางบาง, คนมรมฝปากบนหนาบาง, คนมรมฝปากแหวงบาง. คนมปากมนาลายไหลเสมอบาง, คนมปากสกแดงนกบาง, คนมปากดงสงข คอมาตามพรอมดวยรมฝปากขางนอกขาว ขางใน แดงจดบาง, คนมปากเหมนดงซากศพบาง. คนมฟนใหญ คอมาตามพรอมดวยฟนเชนกบสตวม ๘ ซบาง, คนมฟนดงอสร คอมฟนลางหรอฟนบนออกนอกปากบาง, สวนฟน ของผใดเปนของอาจปดดวยรมฝปาก เมอพดเทานนจงปรากฏ เมอไม พดไมปรากฏ, จะใหผนนบวชสมควรอย. คนมฟนเนาบาง, คนไม มฟนบาง, แตในระหวางฟนของผใด มฟนซเลกดงฟนกระแต จะให ผนนบวชสมควรอย. คนมคางใหญ คอมาตามพรอมดวยคางดงคางแหงโคบาง. คนม คางยาวบาง, คนมคางเฟด คอมาตามพรอมดวยคางอนสนนกดงหด หายเขาในบาง, คนมคางหกบาง, คนมคางคดบาง. คนไมมหนวดและเครา คอมหนาคลายนางภกษณบาง. คนมคอยาว คอประกอบดวยคอเชนกบคอนกยากบาง, คน มคอสน คอประกอบดวยคอดงหดหายเขาขางในบาง, คนมคองาลง บาง.


คนมจะงอยไหลอนลบาง, คนไมมมอบาง, คนมมอขางเดยว บาง, คนมมอสนเกนบาง, คนมมอยาวเกนบาง, คนมอกหกบาง, คนมหลงหกบาง, คนมตวเปนคดทะราดบาง, มตวเปนลาลาบบาง, มตวเปนหดบาง, มตวเหมอนเหย คอมผมรวงจากตว ดงเหยบาง, [๑๐๗] กแลคาวา มตวเปนคดทะราดเปนตนทงหมด ขาพเจา หมายเอาโรคททากายใหมรปแปลก กลาวแลวดวยอานาจแหงปรส- ทสกศพทอนมความกวาง. สวนวนจฉยในคาน ผศกษาพงทราบโดยนยทกลาวแลวในคาน วา น ภกขเว ปจห อาพาเธห ผฏโ นนแล. คนมบนเอวหกบาง คนมตะโพกใหญ คอประกอบดวยเนอ ตะโพกอนสงเกนไป เชนกบกระพงแหงเตาบาง, คนมขาใหญบาง, คนมอณฑะใหญบาง๑, คนมเขาใหญบาง, คนมเขาเบยดกนบาง, คนม แขงยาว คอมแขงเชนกบไมเทาบาง, คนมเทาผดกฏ (คอไปตาม ขวาง) บาง, คนมเทาบดไปขางหลงบาง๒, คนมปลนองเปนปนสง บาง๓, คนมปลนองเปนปนสงนนม ๒ ชนด คอประกอบดวยปลแขง ใหญงอกยอยลงภายใตกม อวบขนเบองบนกม คนมแขงใหญ บาง, คนมกอนเนอทแขงหนาบาง, คนมเทาใหญบาง, คนมสนใหญ บาง, คนมปลายเทากบสนเทาเทากน คอมแขงตงขนจากกลางเทา บาง, คนมเทาเกบาง, คนมเทาเกนนม ๒ ชนด คอมเทาบดเขาใน กม บดออกนอกกม คนมนวหงก คอประกอบดวยนวเชนกบแงงขง ๑,๒,๓. คนมเทากางออกบาง คนมเทากรอมเขาบาง คนมปลแขงโปบาง กวา.


บาง, คนมเลบดา คอประกอบดวยเลบเนามสดาบาง, คนแมทง หมดนเปนคนประทษรายบรษท, คนประทษรายบรษทเหนปานน ไม ควรใหบวช. บทวา กาโณ มความวา คนตาบอดตาใส หรอคนมจกษ- ประสาทอนตอมเลอดเปนตนขจดเสยกตามท ผใดมองไมเหนดวยตา ทง ๒ หรอขางเดยว ผนนไมควรใหบวช. แตในมหาปจจรอรรถกถาแกวา คนตาบอดขางเดยวเรยกวา กาณะ คนตาบอด ๒ ขาง สงเคราะหดวยอนธะ คนมด. ในมหาอรรถกถาแกวา "คนบอดแตกาเนด เรยกวา อนธะ" เพราะเหตนน คาแมทง ๒ ยอมถกโดยปรยาย. คนมองอยกด คนเทางอยกด คนนวงอยกด ชอวาคนงอย. บรรดาอวยวะทงหลายมมอเปนตนเหลานน สวนใดสวนหนงของผใด งอปรากฏ ผนนชอคนงอย. คนเขาพบกด [๑๐๘] คนแขงหกกด คนมองเทาคด เพราะ มเทาหกตรงกลาง คอเดนดวยทามกลางแหงหลงเทากด คนมปลาย เทาพบ เพราะมเทาหกปลาย คอเดนดวยหลงเทาทอนปลายกด คน เดนเขยงเฉพาะดวยปลายเทากด คนเดนเขยงดวยสนเทากด คนเดน เขยกดวยสวนนอกแหงเทากด คนเดนเขยงดวยสวนในแหงเทากด คนเดนเขยกดวยหลงเทาทงหมด เพราะมขอเทาทง ๒ หกตอนบนกด ชอวาคนกระจอก, คนชนดนแมทงหมด เปนคนกระจอกแท ไมควร ใหบวช.


มอขางหนงกด เทาขางหนงกด ตวซกหนงกด ของผใดไม นาความสขมาให ผนนชอวาวาชาไปแถบหนง. คนเปลย เรยกวาคนมอรยาบถขาด. คนทรพลเพราะความเปนผชรา ไมสามารถจะทาแมซงกรรม ม ยอมจวรของตนเปนตน ชอวาคนชราทรพล. สวนผใดเปนคนแกแต ยงมกาลง อาจประคบประคองตน ผนนควรใหบวช. คนตาบอดแตกาเนด เรยกวา คนบอด. ความเปลงวาจาของผใด เปนไปไมได ผนน ชอวา คนใบ. แมของผใดเปนไปได แตไมสามารถจะกลาวสรณคมนใหบรบรณ, จะใหผพดไมชด๑แมเชนนนบวช ยอมไมควร. สวนผใดสามารถจะวา เพยงสรณคมนใหบรบรณได, จะใหผนนบวช ยอมควร. ผใด ฟงไมไดยนดวยประการทงปวง ผนนชอคนหนวก. สวน ผใดฟงเสยงดงไดยน, จะใหผนนบวชยอมควร. คนพการมคนทงบอด ทงใบเปนตน พระผมพระภาคตรสดวยอานาจแหงโทษสองชน. กบรรพชาของชนเหลาใด อนพระผมพระภาคทรงหาม, แม อปสมบท ของชนเหลานน กเปนอนทรงหามดวย แตถาสงฆใหคน ประทษรายบรษทเหลานนอปสมบท, คนมอวยวะบกพรองแมทงหมด มคนมอขาดเปนตน กเปนอนอปสมบทดวยด, แตการสงฆและ อาจารยกบอปชฌาย ไมพนอาบต. จรงอย ดงขาพเจาจกอางบาลวา [๑๐๙] "ภกษทงหลาย บคคลผไมควรเรยกเขาหม มอย, ถาสงฆเรยกบคคลนนเขาหม ๑. ผพดตดอาง. โบราณวา มถอยคาเปนอางกระอกกระไอกลาวมไดตอง.


บางคนเรยกเขาหมแลวกเปนอนแลวไป บางคนเปนอนเรยกเขาหมแลว ใชไมได.๑" เนอความแหงพระบาลนน จกมแจงในอาคตสถานนนแล ดวย ประการฉะน. หตถจฉนนาทวตถกถา จบ. [นสสยคหณกถา] ในคาวา อลชชน นสสาย วสนต น :- บทวา อลชชน เปนฉฏฐภตต ใชในอรรถแหงทตยาภตต. ความวา ภกษทงหลายพงบคคลผอลชชทงหลายอย. คาวา ยาว ภกขสภาคต ชานาม มความวา เราจะทราบ ความทภกษผใหนสยเปนผถกสวนกบภกษทงหลาย คอ ความเปน ผมละอายเพยงไร. เพราะเหตนน ภกษผถงฐานะใหม แมอนภกษ ไร ๆ กลาววา "ภกษ เธอจงมาถอนสย" ดงน พงพจารณาขอ ทภกษผใหนสยเปนผมความละอาย ๔-๕ วนแลว จงคอยถอนสย. ถาไดฟงในสานกแหงภกษทงหลายวา "พระเถระเปนลชช" เปนผ ปรารถนาจะถอในวนทตนมาทเดยว, ฝายพระเถระกลาววา "คณจง รอกอน คณอยจกร" ดงน แลวตรวจดอาจาระเสย ๒-๓ วนแลว จงใหนสย, การทาอยางน ยอมควร. โดยปกต ภกษผไปสสถานทเปนทถอนสย ตองถอนสยในวน นนทเดยว, แมวนเดยว กคมไมได. ถาในปฐมยาม อาจารยไมม ๑. วนย. มหาวคค. ทตย. ๒๖๔


โอกาส, เมอไมไดโอกาส จะนอนดวยผกใจไววา "เราจกถอใน เวลาใกลรง" ถาอรณขนแลวไมร, ไมเปนอาบต. แตถาไมทา ความผกใจวา "เราจกถอ" แลวนอน, เปนทกฏในเวลาอรณขน. ภกษไปสสถานทไมเคยไป ปรารถนาจะคาง ๒-๓ วนแลวไป ไมตองถอนสยอยกได. แตเมอทาอาลยวา "เราจดคาง ๗ วน" ตองถอนสย. ถาพระเถระพดวา "จะมประโยชนอะไรดวยนสย สาหรบผคาง ๗ วน." เธอเปนอนไดบรหารจาเดมแตกาลทพระเถระ หามไป. บทวา นสสยกรณโย มความวา เราเปนผมการถอนสย เปนกจควรทา, [๑๑๐] อธบายวา นสยอนเราพงทา คอ พงถอ สองบทวา นสสย อลภมาเนน มความวา เมอไมมภกษ ผใหนสยซงเดนทางไปกบตน, เธอชอยอมไมไดนสย; อนภกษ ผไมไดอยางนน ไมตองถอนสยไปไดสนวนแมมาก ถาเขาไปส อาวาสบางตาบลซงตนเคยถอนสยอยแมในกาลกอน, แมจะคางคน เดยว กตองถอนสย. พกอยในระหวางทางหรอหาพวกอย ๒-๓ วน, ไมเปนอาบต. แตภายในพรรษาตองอยประจาท, และตองถอนสย. แตไมเปนอาบตแกภกษผไปในเรอ แตไมไดนสยในเมอฤดฝนแม มาแลว. บทวา ยาจยมาเนน มความวา ผอนภกษไขนนออกปากขอ. ถาภกษไขแมเธอบอกวา "ทานจงออกปากขอกะเรา" ดงน แตไม ยอมออกปากขอเพราะมานะ, เธอพงไป.


สองบทวา ผาส โหต มความวา ความสาราญ มดวย อานาจแหงการไดเฉพาะซงสมถะและวปสสนา. อนทจรง พระโสดาบน ยอมไมไดเลยซงบรหารน พระสกทาคามพระอนาคามและพระ อรหนต กไมได, บคคลผมปกตไดสมาธหรอวปสสนาอนแกกลา แลว ยอมไมไดบรหารน. อนคาทจะพงกลาวยอมไมมในพาลปถชน ผละเลยกมมฏฐานเสยแท. แตวาสมถะกด วปสสนากด ของภกษ ใดแล ยงเปนคณชาตออน, ภกษนยอมไดบรหารน. แมปวารณา สงเคราะห๑ พระผมพระภาคไดทรงอนญาตแกภกษผมสมถะและ วปสสนายงออนนเทานน. เพราะเหตนน บคคลน แมเมออาจารย ปวารณาแลวไปแลว ดวยลวง ๓ เดอน จะทาความผกใจวา "เมอ ใด ภกษผใหนสยซงสมควรจกมา, เมอนน เราจกอาศยภกษนน อย" แลวไมถอนสยอยจนถงวนอาสาฬหปณณม ดถเพญเดอน ๘ อก กควร. แตถาในอาสาฬหมาส อาจารยไมมา ควรไปในทซงตน จะไดนสย. [เอกานสสาวนกถา] [๑๑๑] สองบทวา โคตเตนป อนสสาเวต มความวา เรา อนญาตใหภกษระบโคตรสวดประกาศอยางนวา "ผมชออยางนเพง อปสมบทแกพระมหากสสปะ" สองบทวา เทว เอกานสสาวเน มความวา เราอนญาตให ภกษทาการสวดประกาศอปสมปทาเปกขะ ๒ คนรวมกนได. อธบาย ๑. คอทรงอนญาตใหเลอนปวารณาไปทาในวนเพญเดอนกตตกาหลง.


วา เราอนญาตใหอาจารย ๒ รปอยางน คอ อาจารยรปหนงสาหรบ อปสมปทาเปกขะคนหนง อาจารยอนสาหรบอปสมปทาเปกขะอก คนหนง หรออาจารยรปเดยวสวดกรรมวาจาประกาศใหอปสมบทใน ขณะเดยวกนได. คาวา เทว เทว ตโย เอกานสสาวเน กาต ตจ โข เอเกน อปชฌาเยน มความวา เราอนญาตใหภกษทาการสวด ประกาศชน ๒ คน หรอ ๓ คนรวมกน โดยนยกอนนนแล. และ เราอนญาตอนสสาวนกรยานนแลดวยอปชฌายรปเดยว. เพราเหต นนอปสมปทาเปกขะ ๒ คน หรอ ๓ คน อนอาจารยรปเดยว พง สวดประกาศ, กรรมวาจา ๒ หรอ ๓ อนอาจารย ๒ รป หรอ ๓ รป พงสวดดวยลงมอพรอมกนทเดยวอยางน คอ อาจารยรปหนงพง สวดแกอปสมปทาเปกขะรปหนง แยก ๆ กนไป. แตถาอาจารยก ตางรป อปชฌายกตางรปกน, คอ พระตสสเถระสวดประกาศสทธ. วหารกของพระสมนเถระ, พระสมนเถระสวดประกาศสทธวหารก ของพระตสสเถระ และตางเปนคณปรกะของกนและกน, อยางน ควร. และถาอปชฌายตางรปกน อาจารยรปเดยว อยางนชอวา ไมควร เพราะพระผมพระภาคทรงหามไววา "แตเราไมอนญาตดวย อปชฌายตางรปกนเลย" ดงน จรงอยการหามนหมายเอาคาบาลน. [อปสมปทายตตวธ] พงทราบวนจฉยในคาวา ปม อปชฌ คาหาเปตพโพ น ตอไป ภกษใดยอมสอดสองโทษและมใชโทษ เหตนน ภกษนนชอ


อปชฌาย, อปสมปทาเปกขะนน อนภกษพงใหวาถออปชฌายนน อยางนวา "ขอทานเปนอปชฌายของขาพเจาเถดเจาขา." บทวา วตถายนต มความวา อปสมปทาเปกขะทงหลาย ยอมเปนผมตวแขงทอ. สองบทวา อลลมปต ม มความวา ขอสงฆยกขาพเจาขนเถด. ศพท ตาวเทว มความวา ในเลาตดตอกบเวลาทอป- สมปทาเปกขะอปสมบทแลวทเดยว. [๑๑๒] ขอวา ฉายา เมตพพา มความวา พงวดเงาวา "ชวบรษหนง" หรอวา " ๒ ชวบรษ." ขอวา อตปปมาณ อาจกขตพพ มความวา พงบอก ประมาณฤดอยางนวา "ฤดฝน ฤดหนาว ฤดรอน." และฤดนนเอง ชอประมาณแหงฤดในคาน ถาฤดทงหลายมฤดฝนเปนตน ยงไมเตม, ฤดใดของอปสมบนใด ยงไมเตม ดวยวนมประมาณเทาใด, พง กาหนดวนเหลานน แหงฤดนน แลวบอกสวนแหงวน แกอปสมบน นน. อกประการหนง พงบอกประมาณฤดอยางนวา "ฤดชอน ทงฤดนนแลเตมหรอยงไมเตม." พงบอกสวนแหงวนอยางนวา "เชา หรอเยน." บทวา สงคต เปนตน มความวา พงประมาณการบอก ทงหมดมบอกกาหนดเงาเปนตนนแลเขาดวยกนบอกอยางนวา "เธอ อนใคร ๆ ถามวา 'ทานไดฤดอะไร ?, เงาของทานเทาไร ?, ประมาณ ฤดของทานอยางไร ?, สวนแหงวนของทานเทาไร ?" ดงน พงกลาว


วา 'ขาพเจาไดฤดชอน คอ ฤดฝนกตาม ฤดหนาวกตาม ฤดรอน กตาม, เงาของขาพเจาเทาน, ประมาณฤดเทาน, สวนแหงวนเทาน." บทวา โอหาย ไดแก ทง. สองบทวา ทตย ทาต มความวา เราอนญาตใหภกษใหเปน เพอนแกภกษผอปสมบทใหม ซงจะไปสบรเวณจากโรงทอปสมบท, และใหบอกอกรณยกจ ๔. บทวา ปณฑปลาโส ไดแกใบไมมสเหลอง. สองบทวา พนธนา ปมตโต ไดแก หลนแลวจากขว. สองบทวา อภพโพ หรตตตาย มความวา ไมอาจเปนของ เขยวสดอก. สองบทวา ปถสลา ไดแกศลาใหญ. ขอวา อลพภมานาย สามคคยา อนาปตต สมโภเค สวาเส มความวา ความพรอมเพรยงเพอประโยชนแกการทาอปเขปนยกรรมแก ภกษนน อนภกษยงไมไดเพยงใด, ไมเปนอาบตในเพราะกนรวม๑และอย รวมตางโดยทาอโบสถ และปวารณาเปนตนกบภกษนน เพยงนน. คาทเหลอทกแหงนบวาปรากฏแลวแท เพราะเปนคาทจะพงทราบ ไดงาย โดยทานองทกลาวไวแลวในมหาวภงค ดวยประการฉะน. จบคาอธบายความแหงมหาขนธกะ อนประดบดวย ๑๗๒ เรองในอรรถกถาแหงพระวนย ชอสมนตปาสาทกา. ๑. สมโภเคต ธมมสมโภเค อามสสมโภเค จาต สาตถทปน


[๑๑๔] อโปสถกขนธก วรรณนา วนจฉยในอโบสถขนธกะ ในบทวา อตตถยา น มวเคราะหวา ลทธ ทานเรยก ใหชอวา ตตถะ แปลวาทา ทาอน ชออญญตตถะ, ทานอนของ ชนเหลานน มอย เหตนน ชนเหลานน จงชอวา อญญเดยรถย, มคาอธบายวา ผมลทธอนจากลทธในศาสนาน." สองบทวา ธมม ภาสนต มความวา ยอมชแจงถงสงท ควรทาและไมควรทาของเหลาอญญเดยรถยนน. สองบทวา เต ลภนต คอ มนษยเหลานนยอมได. บทวา มคสกรา คอ (เหมอน) สกรตวอวน. ในขอวา อนชฌาปนโน วา โหต อาปชชตวา วา วฏ โต น พงทราบเนอความอยางนวา ภกษไมตองอาบตใด หรอตองแลว แตออกแลว, อาบตนชอวา อาบตไมม. ขอวา สมปชานมสาวาโท ก โหต มความวา สมปชาน- มสาวาททพระผมพระภาคตรสวา "สมปชานมชาวาทยอมมแกภกษ นน" นวาโดยอาบต เปนอาบตอะไร ? คอ เปนอาบตชนดไหน ? ขอวา ทกกฏ โหต คอเปนอาบตทกกฏ กอาบตทกฏนน แล ผศกษาอยาพงเขาใจวา "เปนอาบตตามลกษณะแหงมสาวาท, แตควรทราบวา เปนอาบตมไมทาในวจทวารเปนสมฏฐาน ตามพระ


วาจาของพระผมพระภาค." อนทจรงพระอบาลเถระกไดกลาววา "ภกษไมบอกดวยวาจากบมนษยไร ๆ (ผอยใกล) และ ไมเอนบอกกะชนเหลาอน (ผอยหาง), แตตองอาบตมวาจาเปน สมฏฐาน หาตองอาบตมกายเปนสมฏฐานไม ; ปญหาขอนผฉลาด ทงหลายคดกนนก." [๑๑๕] บทวา อนตรายโก คอ ทาอนตราย. ขอวา กสส ผาส โหต มความวา ความสาราญยอมม เพอประโยชนอะไร ? ขอวา ปมสส ฌานสส อธคมาย มความวา ความ สาราญยอมม คอ ความสขยอมม แกภกษนน เพอประโยชนแก ความบรรลปฐมฌาน. นยในคณวเศษทงปวง มทตยฌานเปนตน ก เหมอนกน. พระผมพระภาคทรงแสดงปาฏโมคขทเทสครงแรก ทง อทเทสทงนทเทส ดวยประการฉะน. บทวา เทวสก ไดแก ทก ๆ วน. หลายบทวา จาตททเส วา ปณณรเส วา มความวา ใน วนจาตททส ๒ ครง คอ ในปกษท ๓ และท ๗ แหงฤดอนหนง. ในวนปณณรส ๖ ครง ในปกษทเหลอ (จากนน) อนนเปนอรรถ อนหนงกอน. และอรรถน กลาวดวยมงเอาจตตามปกต. แต เมอปจจยเหนปานนนม กสมควรจะสวดในวนจาตททส หรอวน ปณณรส วนใดวนหนง กได ตามพระบาลนา สก ปกขสส จาตททเส วา ปณณรเส วา. กเนอความน บณฑตพงทราบ


แมโดยพระบาลวา "อโบสถของภกษทงหลายผเจาถนเปนวนจาตททส, อโบสถของภกษทงหลายผอาคนตกะเปนวนปณณรส, ถาภกษผเจาถน มากกวาภกษผอาคนตกะ ตองคลอยตามภกษผเจาถน๑." [สมากถา] ขอวา "พงกาหนดนมตกอน" นน มความวา พระวนยธร พงทกวา "ในทศบรพา อะไรเปนนมต ?" เมอผใดผหนง ตอบวา "ภเขา เจาขา" พระวนยธรพงระบอกวา "ภเขานน เปนนมต." พงกาหนดนมตกอนอยางน. แตจะกาหนดอยางนวา "เราทงหลาย จะทาภเขานนเปนนมต, จกทาภเขานนเปนนมต, ทาภเขานนเปน นมตแลว, ภเขานนจงเปนนมต, เปนนมตแลว, จกเปนนมต๒" ดงน ใชไมได. แมในนมตทงหลายมศลาเปนตน มนยเหมอนกน กพระวนยธรทกนมตไปโดยลาดบอยางนวา "ในทศนอยแหงทศ บรพา ในทศทกษณ ในทศนอยแหงทศทกษณ ในทศปศจม ในทศ นอยแหงทศปศจม ในทศอดร ในทศนอยแหงทศอดร อะไรเปน นมต ?" [๑๑๖] เมอผใดผหนง ตอบวา "นา เจาขา" เมอตน ระบวา "นานนเปนนมต" แลว, อยาหยดในทศน พงทกซาอกวา "ในทศบรพา อะไรเปนนมต ?" เมอผใดผหนง ตอบวา "ภเขา ๑. มหาวคค. ปม. ๒๖๑. ๒. โหหต ภวสสต ทง ๒ คาน คลาย ๆ กบวาใชคาใดกได ทานใชตามภาษาของทาน โดยสะดวก ครงมาแปลเปนภาษาไทยเขากลาบาก นอกจากจะแปลขอไปทพอไดความ หรอมฉะนน กยกคาบาลนนมาใหเหนในคาแปลวา . . . นมตต โหหต, นมตต ภวสสต เพราะตางกเปนกรยาในความวามวาเปน รปอนาคตดวยกน.


เจาขา" พงระบวา ภเขานน เปนนมต; พงกาหนดนมตทได กาหนดไวทแรกอยางนแลว จงคอยหยด. จรงอย ดวยการกาหนด อยางน นมตกบนมตจงจดวาเชอมถงกน. ครงกาหนดนมตอยาง นแลว ลาดบนน พงสมมตสมาดวยกรรมวาจาทพระผมพระภาคตรส ไวเปนลาดบไป. ในทสดแหงกรรมวาจาพนทภายในนมตทงหลาย ยอมเปนสมา. ตวนมตทงหลายเปนภายนอกสมา. นมตทงหลายใน สมานน แมกาหนดครงเดยว กเปนอนกาหนดไวดแลวแท. แตใน อนธกอรรถกถา แกวา "เมอจะผกมณฑลสมา ตองกาหนดนมต ๓ ครง." และอปสมบนกได อนปสมบนกได จงตอบอยางนวา "ภเขา เจาขา" ฯลฯ "นา เจาขา" ควรทงนน. [นมตวนจฉย] บดน พงทราบวนจฉยในนมตทงหลาย มปพพตนมตเปนตน อยางน :- ภเขาม ๓ ชนด คอ ภเขาดนลวน ๑ ภเขาศลาลวน ๑ ภเขา ศลาปนดน ๑. ภเขานน ใชไดทง ๓ ชนด. แตกองทรายใชไมได. และตงแตขนาดเทาชางถงเทาภเขาสเนร กใชไมได. ถามภเขา ๔ เทอก ใน ๔ ทศ หรอม ๓ เทอก ใน ๓ ทศ, แมจะสมมตสมาดวยปพพต- นมตทงนน ทง ๔ หรอ ๓ กควร. แตจะสมมตดวยนมตเพยง ๒ หรอ เพยง ๑ ไมควร๑. แมในปาสาณนมตเปนตนนอกจากนกมนยเหมอน ๑. เอกสสาเอว ปน ทสาย เตห ตโต พหหป สมมนนต น วฏฏต. ทวห ปน ทวส ทสาส เตหป วฏฏตต วมตวโนทน.


กน. เพราะเหตนน เมอจะทาภเขาใหเปนนมต ควรถามวา "เนอง เปนอนเดยวกน หรอไมเนองเปนอนเดยวกน." ถาเนองเปนอนเดยว กน, ไมควรใช. ดวยวา แมกาหนดภเขานน เปนนมต ๔ ทศ หรอทง ๘ ทศ ยอมเปนอนกาหนดแลวเพยงนมตเดยวเทานน. ๑๑๗ เพราะเหตนน ภเขาทตงโอบรอบวดทอยโดยสณฐานดงกงจกร อยาง นน ควรกาหนดในทศเดยว ในทศอน ๆ พงกนภเขานนไวภายนอก กาหนดนมตชนดอนภายใน (แตภเขานนเขามา). หากวาประสงค จะทาภเขาเสยวหนงหรอกงหนงไวภายในสมา, อยากาหนดภเขา ประสงคจะทาประเทศเทาใดไวภายใน, พงกาหนดนมตชนดใดชนด หนง มตนไมและจอมปลวกเปนตน ทเกด ณ ภเขานนเองขางนอกแหง ประเทศเทานน. หาประสงคจะกนเอาภเขาทงหมด ประมาณโยชน ๑ หรอ ๒ โยชนไวภายใน, พงกาหนดตนไมหรอจอมปลวกเปนตน ซงเกด ณ ภาคพนขางนอกภเขาเปนนมต. วนจฉยในปาสาณนมต :- แมกอนเหลก กนบวาศลาไดเหมอนกน. เพราะฉะนน ศลา ชนดใดชนดหนง กควร. แตเมอวาโดยขนาด ขนาดเทาชาง นบเปนภเขา, เพราะฉะนน ศลาขนาดเทาชางนน จงไมควร. สวน ศลาขนาดเทาโคเของ และกระบอเของ ๆ ใชได. โดยกาหนดอยาง ตา ขนาดเทากอนนาออยหนก ๓๒ ปะละ๑ กใชได. ยอมกวานน หรอแมอฐขนาดใหญ กใชไมได. แมกองศลาทไมนบเขาในนมต ๑. ประมาณหนกราว ๕ ชง.


กใชไมได, ไมจาตองกลาวถงกองดนกองทราย. ศลาดาดซงราบ เสมอพนดน คลายวงลานกด ศลาดาดทตงสงพนพนดนคลายตอ กด บรรดาม, ศลาแมนน ถาไดขนาด ใชได. ศลาดาดแมใหญเกน ไป ยอมนบวาเปนศลาดวย. เพราะฉะนน ถาประสงคจะกนประเทศ อนหนง แหงศลาดาดขนาดใหญไวภายในสมา, อยากาหนดศลาดาด นนเปนนมต พงกาหนดศลาอนเหนอศลาดาดนน, หากทาวดทอยบน ศลาดาด, [๑๑๘] หรอศลาดาดยนไปทางทามกลางวดทอย ; ศลา ดาดเหนปานน ใชไมได. เพราะถากาหนดศลาดาดนนเปนนมต, วดทอยยอมอยบนนมต; และธรรมดานมตตองอยภายนอกสมา แมวดทอยกถงภายนอกสมา. ศลาดาดตงโอบรอบวดทอยควรกาหนด เปนนมตในทศเดยว อยากาหนดในทศอน. วนจฉยในวนนมต :- ดงหญา หรอปาไมมตาลและมะพราวเปนตนทมเปลอกแขง ใช ไมได, แตหมไมมแกนขางในเปนตนวาไมสากะและไมสาละ หรอหม ไมปนไมมแกน กใชได, กปาไมนนแล โดยกาหนดอยางตา แมเพยง ๔-๕ ตน กใชได หยอนกวานน ใชไมได มากกวานนแมตง ๑๐๐ โยชน กใชได. ถาทาวดทอยไวกลางปา, ไมควรกาหนดปาเปน นมต. แมประสงคจะกนเอาปาสวนหนงไวภายในสมา อยากาหนด ปาเปนนมต พงกาหนดตนไมหรอศลาเปนตนในปานน เปนนมต. ปาทตงลอมวดทอย พงกาหนดเปนนมตในทศเดยว อยากาหนดใน ทศอน.


วนจฉยในรกขนมต :- ตนไมมเปลอกแขง เชนตนตาลตนมะพราวเปนตน ใช ไมได. ตนไมมแกนขางใน ยงเปนอย โดยทสด สงเพยง ๘ นว. วดโดยรอบแมลาตนเทาเลม๑เขม กใชได, ยอมกวานน ใชไมได โตกวานนขนไป แมตนไทรทขนงามไพศาลตง ๑๒ โยชน กควร. ตนไมทเขาเพราะพชใหงอกงามในภาชนะทงหลาย มกระบอกและ กระถางเปนตน แมไดขนาด กใชไมได แตเอาออกจากกระบอกและ กระถางเปนตนนนปลกลงในพนดน แมในขณะนน แลวทาซม รดนา กาหนดเปนนมต กควร. การแตกรากและกงใหมไมใชเหต แต การแตกรากและกงนน ยอมเหมาะสาหรบตนไมทเขาตดลาตนเพาะ อนพระวนยธร เมอกาหนดระบวา "ตนไม" หรอวา "ตน สากะ" หรอวา "ตนสาละ" ดงน กใชได. [๑๑๙] แตกาหนดตน ไมทเนองเปนอนเดยวกน เชนตนไทรทขนงามไพศาลเปนนมตในทศ หนงแลว จะกาหนดในทศอนอก ไมควร. วนจฉยในมรรคานมต :- ทางทงหลาย มทางปา ทางนา ทางแมนา ทางเหมองเปนตน ใชไมได. ทางเดนเทา หรอทางเกวยน ซงผานไป ๒-๓ ระยะ ๑. ในวนยมขเลม ๓ หนา ๑๖ วาลาตนเทาลาเขม. ในฎกาสารตถทปน ภาค ๔ หนา ๒๑๓ วา สจทณฑกปปมาโณต สหลทเป เลขนทณฑปปมาโณต วทนต. โส จ กนฏ- งคลปรมาโณต ทฏพพ : โดยนยฏกาน กคอดามเหลกจาร. ศพทวา สจทณฑ นยง มใชในเสนาสนกขนธกวณณนา หนา ๓๘๗,๓๘๘ อกวา อฏงคลสจทณฑมตโตป เวฬ . . . อฏงคลสจทณฑมตโตป ทารภณฑโก. . . ซงหมายความวา ดามเหลกจาร ทงนน.


บาน จงใชได. สวนทางเดนเทาใด แยกออกจากทางเกวยนแลว, กลบลงสทางเกวยนนนเองอกกด, ทางเดนเทาและทางเกวยนเหลาใด ใชไมไดกด, ทางเหลานน ใชไมได ทางทงหลายทพอคาเดนเทา และพอคาเกวยน ยงใชเดนอยเสมอ จงใชได. ถาทาง ๒ แพรง แยกจากกนไปแลว ภายหลงบรรจบเปนทางเดยวกน เชนทบเกวยน ไซร, ทางนนพงกาหนดตรงทแยกเปน ๒ แพรง หรอทบรรจบ เปนนมตครงเดยวแลว อยากาหนดอก. เพราะนมตนน เปน นมตเนองเปนอนเดยวกน. ถาทาง ๔ แพรงออมรอบวดอยแลวแยก ไปในทศทง ๔, กาหนดทางหนงตรงทามกลางแลว จะกาหนดอกทาง หนง ไมควร. เพราะนมตนน เปนนมตเนองเปนอนเดยวกน. แตจะกาหนดทางทผานทะแยงมมไปเปนนมตในดานอน ควรอย. สวนทางทลดผานทามกลางวดทอยไป ไมควรกาหนด. เมอกาหนด แลว วดทอยยอมอยบนนมต. ถาภกษทงหลายจาทาทางลอดาน ในแหงทางเกวยนเปนนมต, ทางยอมอยภายนอกสมา, ถาจะทา ทางลอดานนอกเปนนมต, ทางลอดานนอกเทยว ยอมอยภายนอก สมา. ทางทเหลอนบเขาภายในสมา. อนพระวนยธรผจะกาหนด ทางเปนนมต สมควรกาหนดโดยชออยางใดอยางหนงในชอวา มคโค, ปนโถ, ปโถ, ปชโช เปนอาท. ทางทไปไดรอบวดท อย โดยสณฐานดงค กาหนดเปนนมตในทศหนงแลว จะกาหนดใน ทศอนไมควร. วนจฉยในวมมกนมต:-


จอมปลวก โดยกาหนดอยางเลกทสด แมเกดในวนนน สง ๘ นว ขนาดเทาเขาโค กใชได. [๑๒๐] ยอมกวานน ใชไมได เของกวานนขนไป แมเทากบภเขาหมพานต ใชได. แตกาหนดจอม ปลวกทตดกนเปนพดเดยวตงลอมรอบวดอย เปนนมตในทศหนง แลว จะกาหนดในทศอนอก ไมควร. วนจฉยในนทนมต :- ในสมยแหงพระราชาผทรงธรรม เมอฝนตกตด ๆ กนอยางน คอ "ทกกงเดอน ทก ๑๐ วน ทก ๕ วน" พอฝนหายแลว กระแส แหงแมนาใด ขาดแหง, แมนาน ไมนบเปนแมนา. แตในคราว ฝนเชนน กระแสแหงแมนาใด ไหลไมขาด ตลอดฤดฝน ๔ เดอน, ลกพอจะเปยกอนตรวาสกของนางภกษณ ผนงหมไดปรมณฑล ๓ ลยขาม ณ เอกเทศแหงใดแหงหนง, แมนานนบวาเปนแมนา, เมอ ผกนทสรมา เปนนมตได. ในการไปสฝงแมนาของนางภกษณกด ในการทาสงฆกรรมมอโบสถเปนตนกด ในการสมมตนทปารสมากด ประสงคแมนาชนดนแล, กแมนาใด โอบรอบวดทอย โดยสณฐาน ดงทบเกวยนกด โดยสณฐานดงคกด คลายทาง, กาหนด แมนา นนเปนนมตในทศหนงแลว จะกาหนดในทศอน ไมควร. แมใน แมนา ๔ สาย ซงผานตดกนและกนไป ใน ๔ ทศแหงวดทอย ก มนยเหมอนกน. แตจะกาหนดแมนาทง ๔ สาย ซงไมเชอมตอกน เปนนมต ใชได ถาชนทงหลายปกหลกเรยงกนเหมอนทารวกน กระแสนาดวยเถาวลยและใบไมเปนตน, และนาลนทวมทานบไหลไป


ได, จะทาใหเปนนมต ควรอย, เมอเขาทาทานบไมใหนาไหล แมนาทไมไหล ไมควรทาใหเปนนมต. ในทซงนาไหล ทาใหเปน นทนมต ในทซงนาไมไหล ทาใหเปนอทกนมต ควรอย. แตแมนา ทไมไหล เพราะขาดนา ในคราวฝนแลง หรอในฤดรอน [๑๒๑] ใชได. ชนทงหลายชกลารางไขนามาแตแมนาใหญ, ลารางนาเปน เชนกบแมนาเขน ไหลอยเปนนตย ใหสาเรจขางกลา ๓ คราว, ถง นาไหลไปไดกจรง แตกไมควรทาเปนนมต. สวนลารางอนใดในชน เดม แมเขาขดชกมาจากแมนาใหญ ในกาลอนเซาะพงกายเปน แมนา ไหลไปไดเอง ตามทางทเขาขดชกมานนแหละ โดยกาลตอ ไป เกลอนกลาดไปดวยสตวนา มจระเขเปนอาท เปนแมนาทจะพง สญจรไปไดดวยเรอเปนตน, จาทาลารางนน (ทกลายเปนแมนาแลว) ใหเปนนมต สมควรอย. วนจฉยในอทกนมต :- ในทซงไมมนา จะตกนาใสใหเตมในเรอกด ในหมอกด ใน ภาชนะมอางเปนตนกด แลวกาหนดใหเปนอทกนมต ไมควร. นา ทถงแผนดนเทานน จงใชได. กนาถงแผนดนนนแล เปนนาไม ไหล ขงอยในททงหลายมบอ สระโบกขรณ บง สระเกดเอง และทะเลสาปเปนตน. สวนนาในแมนาลกและคลองไขนาเปนตน ซงไหลใชไมได. แตในอนธกอรรถกถาแกวา "นาทตองโพงขน ใน ชลาสยทงหลายมบอเปนตน ซงลก ไมควรทาเปนนมต." คานน ทานกลาวไมชอบ เปนแตเพยงความเหนสวนตวเทานน. อนนาท


ขงอย โดยทสด แมในแองทสกรขดไวกด ในหลมสาหรบเลน ของเดกชาวบานกด นามเขาขดหลมในแผนดนแลวเอาหมอตกมาใส ใหเตมในขณะนนเองกด, ถาขงอยจนถงสวดกรรมวาจาจบได, จะ นอยหรอมากกตามท, ยอมใชได. และควรทากองศลาและกองทราย เปนตน หรอเสาศลาหรอเสาไมไวในทนน เพอทาความหมายนามต. ภกษจะทาเองหรอใชผอนใหทากองศลาเปนตนนนกควร. แตในลาภ- สมา ไมควรทา. สวนสมานสงวาสกสมา ยอมไมทาความเบยดเบยน ใคร ๆ, ยอมใหสาเรจ เฉพาะวนยกรรมของภกษทงหลายอยาง เดยว: เพราะฉะนน ในสมานสงวาสกสมาน จงควรทาเอง หรอให ผอนทากองศลาเปนตนได. [วธผกมหาสมา] [๑๒๒] กแลสงฆจะสมมตสมา ดวยนมตแปดอยางน ไม คละกนกด คละสลบกนกด ควรทงนน. สมานนทสมมตผกอยาง นน ไมเปนอนผก ดวยนมตเดยว หรอสองนมต. สวนสมาท ผกดวยนมตมประการดงกลาวแลว ตงแตสามขนไปถงรอยนมต ยอมเปนอนผก, สมานน ทผกดวยนมต ๓ มสณฐานดงกระจบ, ทผกดวยนมต ๔ เปนสเหลยมจตรสบาง มสณฐานดงกระจบ, พระจนทรครงดวง และตะโพนเปนตนบาง, ทผกดวยนมตมากกวานน มสณฐานตาง ๆ กนบาง. พระมหาสมตเถระกลาววา "อนภกษทงหลายผประสงคจะผก สมานน พงถามภกษทงหลายในวดทอยใกลเคยงกนทงหลาย ถง


เขตกาหนดสมาแหงวดทอยนน ๆ เวนสมนตรกแหงสมาของวดท อยทงหลายทผกสมา เวนอปจารแหงสมาของวดทอยทงหลายทไม ไดผกสมาเสย จวบ๑สมยไมเปนททองเทยวของภกษทงหลายผจารก ไปในทศ, ถาประสงคจะผกสมาในคามเขตตาบลหนง, วดทอย เหลาใด ในคามเขตนน ผกสมาแลว พงสงขาวแกภกษทงหลาย ในวดทอยเหลานนวา เราทงหลายจกผกสมา ในวนน, ทาน ทงหลายอยาออกจากเขตกาหนดสมาของตน ๆ. วดทอยเหลาใดในคามเขตนน ไมไดผกสมา พงนมนตภกษ ทงหลายในวดทอยเหลานนใหประชมรวมเปนหมเดยวกน, พงใหนา ฉนทะของภกษทงหลายผควรแกฉนทะมา. ถาปรารถนาจะกนคามเขต แมเหลาอนไวภายในสมาไซร ภกษเหลาใดอยในคามเขตเหลานน, แมภกษเหลานนตองมา, เมอไมมา ตองนาฉนทะมา." ฝายพระมหาปทมเถระกลาววา "ขนชอวาคามเขตตาง ๆ ยอมเปนเชนกบสมาทผกตางแผนกกน, ฉนทะและปารสทธยอมไมมา จากคามเขตนน ๆ, แตภกษทงหลายผอยภายในนมตตองมา" ดงน แลวกลาวเสรมอกวา "ในเวลาสมมตสมานสงวาสกสมา การ มากตาม ไมมากตาม ของภกษเหลานน ยอมควร; แตในเวลา สมมตอวปปวาสสมา ภกษทงหลายผอยภายในนมต ตองมา, เมอไมมา ตองนาฉนทะมา." [๑๒๓] กแลเมอภกษทงหลาย ประชมกนแลว ฉนทะของภกษผควรแกฉนทะไดนามาแลว อยาง ๑. นสสณจารสมเย เปนกาลสตตมใน พนธต.


นน พงวางอารามบรษ และสามเณรเของ ๆ ไวในทางเหลานน และในททงหลายมทานาและประตบานเปนตน เพอนาภกษอาคนตกะ มาเขาหตถบาสเรว ๆ และเพอกนไวภายนอกสมา แลวพงตกลอง สญญา หรอเปาสงขสญญา แลวผกสมาดวยกรรมวาจาวา สณาต เม ภนเต สงโฆ เปนตน ทพระผมพระภาคตรสไวในลาดบแหงการ กาหนดนมต. ในเวลาทจบกรรมวาจานนเอง กนนมตทงหลายไว ภายนอก สมายอมหยงลงไปในเบองลางลกถงนารองแผนดนเปนทสด [วธผกขณฑสมา] ภกษทงหลายผจะสมมตสงวาสกสมาน ควรผกขณฑสมา กอน เพอทาสงฆกรรมทงหลายมบรรพชาและอปสมบทเปนตนได สะดวก, กแลเมอจะผกขณฑสมานน ตองรจกวตร. กถาจะผก ในวดทอยททายกสรางใหประดษฐานวตถทงปวง มตนโพธ เจดย และหอฉนเปนตนเสรจแลว; อยาผกตรงกลางวดทอยอนเปนสถานท ประชมของชนมาก พงผกในโอกาสอนสงด ทสดทายวดทอย. เมอ จะผกในวดทอยททายกไมไดสราง พงกะทไวสาหรบวตถทงปวง ม ตนโพธและเจดยเปนตนไวแลว, เมอประดษฐานวตถทงหลายเสรจ แลว ขณฑสมาจะอยในโอกาสอนสงดสดทายวดทอยดวยประการใด พงผกดวยประการนนเถด. ขณฑสมานนโดยกาหนดอยางตาทสด ถาจภกษได ๒๑ รป ใชได. ยอมกวานน ใชไมได ทใหญแมจ ภกษจานวนพน กใชได. เมอจะผกขณฑสมานน พงวางศลาทควร เปนนมตไดไวโดยรอบโรงทจะผกสมา. อยายนอยในขณฑสมา ผก


มหาสมา, อยายนอยในมหาสมา ผกขณฑสมา. แตตองยนอย เฉพาะในขณฑสมา ผกขณฑสมา, ตองยนอยเฉพาะในมหาสมา ผกมหาสมา. [วธผกสมาสองชน] [๑๒๔] ในสมา ๓ ชนดนน มวธผก ดงตอไปน :- พงกาหนดนมตทงหลายโดยรอบอยางนวา "ศลานน เปน นมต" แลวผกสมาดวยกรรมวาจา. ลาดบนน พงทาอวปปวาสกรรม- วาจาซาลง เพอทาขณฑสมานนแลใหมนคง. จรงอย เมอทา อยางนนแลว ภกษทงหลายผมาดวยคดวา "เราทงหลาย จกถอน สมา" จกไมอาจถอน. ครนสมมตสมาแลว พงวางศลาหมาย สมนตรกไวภายนอก. สมนตรก วาโดยสวนแคบทสด ประมาณศอก หนงจงควร. ในกรนทแกวา "แมประมาณคบหนง กควร" ในมหา ปจจรแกวา "แมประมาณสนวกควร." กถาวดทอยใหญ ควรผก ขณฑสมาไวสองแหงกได สามแหงกได เกนกวานนกได. ครน สมมตขณฑสมาอยางนนแลว ในเวลาจะสมมตมหาสมา พงออก จากขณฑสมา ยนอยในมหาสมา กาหนดศลาหมายสมนตรก เดน วนไปโดยรอบ, ลาดบนน พงกาหนดนมตทงหลายทเหลอแลว อยาละหตถบาสกน พงสมมตสมานสงวาสกสมาดวยกรรมวาจาแลว ทาอวปปวาสกรรมวาจาดวย เพอทาสมานสงวาสกสมานนใหมนคง. จรงอย เมอทาอยางนนแลว ภกษทงหลายผมดวยคดวา "เราทงหลาย จกถอนสมา" จกไมสามารถถอนได. แตถากาหนด


นมตแหงขณฑสมาแลว ลาดบนน จงกาหนดนมตทสมนตรก แลวกาหนดนมตแหงมหาสมา ; ครนกาหนดนมตในสามสถานอยางน แลว, ปรารถนาจะผกสมาใด, จะผกสมานนกอนกควร. แมเมอ เปนเชนนน. กควรผกตงตนแตขณฑสมาไป โดยนยตามทกลาวแลว. กบรรดาสมาทงหลายทสงฆผกอยางนน ภกษทงหลาย ผสถต อยในขณฑสมา ยอมไมทาใหเสยกรรมของเหลาภกษผทากรรมใน มหาสมา, หรอผสถตอยในมหาสมา ยอมไมทาใหเสยกรรมของ เหลาภกษผทากรรมในขณฑสมา, อนงภกษผสถตอยในสมนตรก ยอมไมทาใหเสยกรรมของเหลาภกษทงสองพวก, [๑๒๕] แตภกษผ สถตในสมนตรก ยอมทาใหเสยกรรมของเหลาภกษผสถตในคาม- เขตกระทากรรม; จรงอยสมนตรกยอมควบถงคามเขต๑. [วธผกสมาบนศลาดาดเปนตน] อนทจรง ธรรมดาสมานน ซงภกษสงฆผกแลวบนพนแผนดน อยางเดยวเทานน จงจดวาเปนอนผก หามได. โดยทแท สมาท ภกษสงฆผกไวบนศลาดาดกด ในเรอนคอกฎกด ในกฎทเรนกด ในปราสาทกด บนยอดเขากด จดวาเปนอนผกแลวเหมอนกนทงนน. สถานทเหลานน เมอภกษทงหลายจะผกบนศลาดาด อยา สกดรอย หรอขดหลมดงครก บนหลงศลาทาใหเปนนมต. ควรวาง ศลาทไดขนาดเปนนมตแลวกาหนดใหเปนนมต, สมมตดวยกรรม- วาจา. ในเวลาจบกรรมวาจา สมายอมหยงลงไปถงนารองแผนดน ๑. ตามนยโยชนาแปลวา----ยอมถงความเปนคามเขต.


เปนทสด. ศลาทเปนนมตจะไมคงอยในทเดม, เพราะฉะนน ควร ทารอยใหปรากฏโดยรอบ, หรอสกดเจาะศลาทมมทงส, หรอจารก อกษรไววา "ตรงนเปนแดนกาหนดสมา" กได. ภกษบางพวก รษยา จดไฟขน ดวยคดวา "จกเผาสมาเสย" ยอมไหมแตศลา, สมาหาไหมไม. เมอจะผกในเรอนคอกฎเลา อยากาหนดฝาเปนนมต ควร วางศลาเปนนมต กะสถานทวางพอจภกษ ๒๑ รปไวขางในแลว สมมตสมาเถด. รวมในฝาเทานน ยอมเปนสมา. ถาในรวม ในฝาไมมทวางพอจภกษได ๒๑ รป, ควรวางศลานมตทหนามข กได แลวสมมตสมา. ถาแมหนามขนนไมพอ, ควรวางนมต ทงหลายในทซงนาตกจากชายคาภายนอก แลวจงสมมตสมา, กเมอ สมมตสมาอยางนน เรอนคอกฎทงหมด เปนอนตงอยในสมาแท. เมอจะผกในกฎทเรน ซงมฝาสดานเลา, อยากาหนดฝาเปน นมต ควรกาหนดแตศลา. เมอขางในไมมทวาง [๑๒๖] ควรวาง นมตทงหลายไวทหนามขกได. ถาหนามขยงไมพอ ควรวางศลา นมตทงหลายไวในทซงนาตกจากชายคาในภายนอก แลวกาหนด นมตสมมตสมา. เมอผกอยางน ยอมเปนสมาทงภายในทงภายนอก กฎทเรน. เมอจะผกบนปราสาทเลา, อยากาหนดฝาเปนนมต พงวาง ศลาทงหลายไวภายในแลวสมมตสมาเถด. ถาภายในปราสาทไมพอ, พงวางศลาทงหลายทหนามขแลวสมมตเถด. สมาทสมมตอยางน


ยอมอยเฉพาะบนปราสาทเทานน, ไมหยงลงไปถงขางลาง, แต ถาปราสาทททาบนรอดทรอยในเสามากตน ฝาชนลางสงขนไปเนอง เปนอนเดยวกบไมรอดทงหลาย โดยประการทมรวมในแหงนมต ทงหลาย, สมายอมหยงถงภายใต. สวนสมาทผกบนพนปราสาท เสาเดยว, ถาบนปลายเสา มโอกาสพอจภกษได ๒๑ รป, ยอม หยงถงภายใต. ถาวางศลาทงหลายในทเปนตนวา กระดานเรยบอน ยนออกไปจากฝาปราสาทแลวผกสมา, ฝาปราสาทยอมอยภายใน สมา, สวนมาทสมานนจะหยงถงภายใตหรอไมหยงลงไป พงทราบ ตามนยทกลาวแลวนนแล. เมอจะกาหนดนมตภายใตปราสาทเลา อยางกาหนดฝาและเสาไมเปนนมต, แตจะกาหนดเสาศลาซงยดฝาไว ควรอย. สมาทกาหนดอยางน ยอมมเฉพาะรวมในแหงเสารมโดย รอบของภายใตปราสาท. แตถาฝาภายใตปราสาทเปนของเนองถง พนชนบน, สมายอมขนไปถงชนบนปราสาทดวย, ถาทานมตในท ซงนาตกจากชายคานอกปราสาท, ปราสาททงหมดตงอยในสมา. ถาพนบนยอดเขาเปนทควรแกโอกาส พอจภกษได ๒๑ รป, [๑๒๗] ผกสมาบนพนนน อยางทผกบนศลาดาด; แมภายใตภเขา สมายอมหยงลงไปถง โดยกาหนดนนเหมอนกน. แมบนภเขา ทมสณฐานดงโคนตนตาลเลา, สมาทผกไวขางบน ยอมหยงลงไป ถงขางลางเหมอนกน. สวนภเขาใดมสณฐานดงดอกเหด, ขางบน มโอกาสพอจภกษได ๒๑ รป, ขางลางไมม, สมาทผกบนภเขา นน ไมหยงลงไปขางลาง. ดวยประการอยางน ภเขามสณฐานดง


ตะโพนหรอมสณฐานดงบณเฑาะวกตามท, ขางลางหรอตรงกลาง แหงภเขาใด ไมมพนทเทาตวสมา สมาทผกบนภเขานน ไมหยงลง ขางลาง. สวนภเขาใดมสองยอดตงอยใกลกน บนยอดแมอนหนง ไมพอเปนประมาณแหงสมา, ควรกอหรอถมตรงระหวางยอดแหง ภเขานนใหเตม ทาใหเนองเปนพนเดยวกนแลวจงสมมตสมาขางบน, ภเขาลกหนงคลายพงพานง, เบองบนภเขานนผกสมาได เพราะม โอกาสไดประมาณเปนสมา; ถาภายใตภเขานน มเงอมอากาศ สมาไมหยงลงไป. แตถาตรงกลางเงอมอากาศนน มศลาโพรงเทา ขนาดสมา, สมายอมหยงลงไปถง. และศลานนเปนของตงอยใน สมาแท. ถาแมฝาแหงทเรนภายใตภเขานนตงจดถงสวนยอด, สมา ยอมหยงถง, ทงขางลาง ทงขางบน ยอมเปนสมาหมด. แตถาดาน ในทเรนในภายใต อยขางนอกแนวแหงแดนเปนทกาหนดสมาทอย ขางบน, สมาไมหยงไปถงภายนอก (แหงทเรน), ถาแมดานนอก ทเรน อยขางในแถวแหงแดนเปนทกาหนดสมาทอยขางบนนน สมา ไมหยงไปถงในภายใน (แหงทเรน), ถาแมขางบนภเขานน มโอกาส เปนทกาหนดสมาเลก, ขางใตมทเรนใหญเกนโอกาสกาหนดสมา สมายอมมเฉพาะขางบนเทานน, ไมหยงลงไปถงภายใต [๑๒๘] แต ถาทเรนเลกขนาดเทาสมาขนาดเลกทสด สมาขางบนใหญ. สมาท ตงครอบทเรนไวนน ยอมหยงลงไปถง. ถาทเรนเลกเกนไป ไมได ขนาดกบสมา, สมายอมมเฉพาะขางบนเทานน, ไมหยงลงในภาย ใต, ถาภเขามสณฐานดงพงพานงนน, พนตกลงไปเองครงหนง, แม


ถาไดประมาณสมา, สวนทตกลงไปภายนอก ไมเปนสมา. สวนท ไมตกลงไป ถาไดประมาณสมา ยงคงเปนสมา. ขณฑสมาเปนพนทลม, พนถมขณฑสมานน ทาใหมพนทสง ขน, คงเปนสมาตามเดม. ชนทงหลายทาเรอนในสมา, เรอนนน เปนอนตงอยในสมาดวย. ขดสระโบกขรณในสมา, สมานน กคง เปนสมาอยนนเอง. หาวนาไหลทวมมณฑลสมาไป, จะผกแครทา สงฆกรรมในยานสมา กควร. แมนา มอโมงคอยภายใตสมา. ภกษ ผมฤทธนงอยในแมนามอโมงคนน ถาแมนานนผานไปกอน, สมาผก ทหลง; ไมยงกรรมใหเสย. ถาผกสมากอน. แมนาผานไปทหลง; ภกษนนยงกรรมใหเสย. อนง ภกษผสถตอย ณ ภายใตพนแผนดน ยอมยงกรรมใหเสยเหมอนกน. กตนไทรมอยในลานขณฑสมา. กง แหงตนไทรนน หรอยานไทรทยนออกจากตนไทรนน จดพนแผนดน แหงมหาสมากด จดตนไมเปนตนทเกดในมหาสมานนกด; พงชาระ มหาสมาใหหมดจดแลวจงทากรรม, หรอตดกงและยานไทรเหลานน เสย กระทาใหตงอยภายนอกกได. ภกษผขนไปบนกงไมเปนตน ทไมจดกน ควรนามาเขาหตถบาส. ดวยประการอยางนน กงแหง ตนไมทเกดในมหาสมากด ยางไทรกด ยอมตงอยในลานแหงขณฑ- สมา ตามนยทกลาวแลวนนแล. พงชาระสมาใหหมดจดแลวจงทา กรรม, หรอตดกงและยานไทรเหลานนเสย กระทาใหตงอยภายนอก กได ตามนยทกลาวแลวนนแล. [๑๒๙] หากวาเมอสงฆกาลงทากรรม ในยานขณฑสมา ภกษบางรปนงอยบนกงไมททอดอยบนอากาศ


ยนเขาไปในยานสมา, เทาของเธอถงภาคพนกด, สบงจวรของเธอ ถกภาคพนกด; ไมสมควรทากรรม. แตใหเธอยกเทาทง ๒ และสบง จวรขนเสยแลวทากรรม ควรอย. อนลกษณะน บณฑตพงทราบแม ตามนยกอน. สวนเนอความทแปลกกน มดงตอไปน :- ใหเธอยกขนแลวทากรรมในขณฑสมานน ไมควร, ตองนามา เขาหตถบาสแท. ถาภเขาซงตองอยภายในสมาสงตรงขนไป, ภกษ ผสถตอยบนภเขานน ตองนามาเขาหตถบาส. แมในภกษผเขาไป ขางในภเขาดวยฤทธ กมนยเหมอนกน. แทจรง สมาทสงฆผกเทา นน ไมครอบถงประเทศทไมไดประมาณ, วตถไมเลอกวาชนดไร ทเกดในพทธสมา ถงกนเขาดวยความเกยวพนเปนอนเดยวกน ใน ทใดทหนงยอมนบวาเปนสมาทงนน. วนจฉยในบทวา ตโยชนปรม นวา สมาชอวาม ๓ โยชน เปนอยางยง เพราะม ๓ โยชนเปนประมาณอยางสง. ซงสมาม ๓ โยชนเปนอยางยงนน. สมานน ภกษผจะสมมตตองสถตอยตรงกลาง สมมตใหมระยะโยชนกงในทศทง ๔ (วดจากทซงตนสถตนนออกไป). แตถาสถตอยตรงกลางแลว วดออกไปทศละ ๓ โยชน. ยอมรวม เปน ๖ โยชน. เชนน ใชไมได. ภกษจะสมมตสมา ๔ เหลยมเทา กน หรอ ๓ เหลยม พงสมมตใหวดจากมมหนงไปหามมหนง ได ระยะ ๓ โยชน. กถาใหทสดรอบแหงใดแหงหนงเกน ๓ โยชนไป แมเพยงปลายเสนผมเดยว, ตองอาบตดวย ทงสมาไมเปนสมาดวย.


[นทปารสมา] วนจฉยในบทวา นทปาร นตอไป :- ทวา ฝง เพราะเหตวา กนไว, ถามวา กนอะไร ? ตอบวา กนแมนา ; ฝงแหงแมนา ชอนทปารา, ความวา ซงสมาครอบฝงแมนา นน๑. [๑๓๐] กลกษณะแหงแมนา ในบทวา นทปาร น มนยดง กลาวแลวในนทนมตนนเอง. ขอวา ยตถสส ธวนาวา วา มความวา ในแมนาใด ม เรอสญจรไปมาเปนนตย ททาทงหลายอนยงเปนสถานทผกสมา, เรอ ใด โดยกาหนดอยางเลกทสด พอพาคนไปได ๓ คนทงคนพาย, ก ถาเรอนน เขานาไปขางเหนอหรอขางใต ดวยกรณยกจเฉพาะบาง อยางเพอตองการจะกลบมาอกกด ถกพวกขโมยลกไป แตพงได คนเปนแนกด, อนง เรอใด ถกพายเชอกขาด คลนซดออกไปกลาง แมนา พงนากลบคนมาไดแนนอนกด, เรอนน ยอมเปนธวนาวา อกเทยว. เรอเขาเขนขนบกไวในเมอนาลงงวดกด เรอดทเขาเอาสง ของเปนตนวา ปนขาวและนาเชอบรรทกเตมจอดไวกด จดเปน ธวนาวาได. ถาเปนเรอแตก หรอมแนวกระดานครากออก ยอม ไมควร. แตพระมหาปทมตเถระกลาววา "แมหากวา ภกษทงหลาย ๑. ฎกาและโยชนา แกปารยตวา อชโฌตถรต และวาเปนปารา (มใชปาร ทหมาย เอาฝงโนน) กเพราะเพงเอาสมาศพท ดงนนนาจะแปลวา สมาชอวา ครอม ก เพราะยอมครอม, ถามวา ยอมครอมอะไร ? ตอบวา ยอมครอมแมนา. สมาครอมแมนา ชอนทปารสมา. ซงนทปารสมานน. อธบายวา ซงสมาอนครอมแมนาอย. อนง บาลตรงนเปน นทปารสม แต ย. และส. เปน นทปาร สม อยางในอรรถกถา.


ยมเรอมาชวคราว จอดไวในทผกสมาแลว กาหนดนมต, เรอนน จดเปนธวนาวาเหมอนกน." ในบทวา ธวนาวา นน พระมหาสมตเถระแกวา "นมตกด สมากด ยอมไปดวยกรรมวาจา, หาไดไปดวยเรอไม; แตพระผมพระ ภาคทรงอนญาตธวนาวาไว, เพราะฉะนน ตองเปนเรอประจาแท ๆ จงจะสมควร." ขอวา ธวเสต วา มความวา แมนาใด มสะพานสาหรบ พวกคนเดนเทา ซงทาเสรจดวยไมขนานกน หรอเรยบดวยแผน กระดานกด มสะพานใหญควรแกการสญจรแหงสตวพาหนะ มชาง และมาเปนตนกด ชนทสด แมสะพานทพอเดนไปไดคนเดยว ซงเขา ตดไมประกอบพอเปนทางสญจรของมนษยทงหลาย ในขณะนนเอง ยอมนบวา "สะพานถาวร" เหมอนกน. แตถาแมเอามอยดหวายและ เถาวลยเปนตน ทผกไวขางบนแลว ยงไมอาจไตขามไปโดยสะพาน นนได, ไมควร. ขอวา เอวรป นทปารสม สมมนนต มความวา ในแมนาใด มเรอประจาหรอสะพานถาวรมประการดงกลาวแลวน ททาตรงกน นนเอง, เราอนญาตใหสมมตนทปารสมาเหนปานนนในแมนานนได. [๑๓๑] ถาเรอประจากด สะพานถาวรกด ไมมททาตรงกน, ขนไป ขางบนหรอลงไปขางลางหนอยหนง จงม, แมอยางน กควร. แต พระกรวกตสสเถระกลาววา "แมในระยะเพยงคาวตหนง มเรอประจา หรอสะพานถาวร กควร."


กแล เมอภกษจะสมมตนทปารสมาน พงยนทฝงหนง กาหนด นมตทฝงแมนาทางเหนอนา แลววนไปรอบตวตงแตนมตนน พง กาหนดนมตทฝงแมนาทางใตนา ในทสดแหงแดนกาหนดเทาทตอง การแลว กาหนดนมตทฝงแมนา ในทซงตรงขามกบฝงโนน. ตง แตนนไป พงกาหนดเรอยไปจนถงนมตทฝงแมนา ซงตรงกบนมต ทกาหนดไวเปนทหนงทางเหนอนา ดวยอานาจแดนกาหนดเทาทตอง การ แลวกลบมาเชอมกบนมตทกาหนดไวเปนทหนง. ลาดบนน พงใหภกษทงหลายซงสถตอยภายในนมตทงปวงเขาหตถบาส แลว สมมตสมาดวยกรรมวาจา, ภกษผสถตอยในแมนา แมไมมา กไม ทาใหเสยกรรม. ในขณะทสมมตเสรจ เวนแมนาเสย รวมในแหง นมตทงหลาย ยอมเปนสมาอนเดยวกน ทงฝงนอกและฝงใน. สวน แมนา ไมนบวาเปนพทธสมา, เพราะวา แมนานน เปนนทสมา แผนกหนงแลว. หากวา ภายในแมนา มเกาะ ปรารถนาจะทา เกาะนนไวภายในสมา พงกาหนดนมตทงหลายทฝงซงตนสถตอย ตามนยกอนนนแล แลวกาหนดนมตททายเกาะทงฝงนและฝงโนน; ลาดบนน พงกาหนดนมตทฝงโนน ในทซงตรงกนขามกบนมต ทฝงนแหงแมนา ตงแตนนไป พงกาหนดเรอยไปจนถงนมตซง ตรงกบนมตทกาหนดไวเปนทหนงทางเหนอนา ตามนยกอนนนแล ลาดบนนพงกาหนดนมตททายเกาะทงฝงโนนและฝงน แลวกลบ มาเชอมกบนมตทกาหนดไวเปนทหนง; [๑๓๒] ลาดบนน พงให ภกษทงหลายทฝงทง ๒ และทเกาะเขาหตถบาสกนทงหมด แลวสมมต


สมาดวยกรรมวาจา. ภกษผสถตอยในแมนา แมไมมา กไมทาใหเสยกรรม. ใน ขณะทสมมตเสรจ เวนแมนาเสยรวมในแหงนมตทงหลาย ทง ๒ ฝง แมนา ทงเกาะ ยอมเปนสมาอนเดยวกน. สวนแมนาคงเปนนทสมา. กแล ถาเกาะยาวเกนกวาแดนกาหนดสมาแหงวดทอยไปทางเหนอนา หรอทางใตนา, เมอเปนเชนนน พงกาหนดนมตทายเกาฝง ใน ซงทางกนกบนมตแหงแดนกาหนดสมา ตงแตนนไป เมอจะ โอบรอบหวเกาะ ตองกาหนดนมตทายเกาะฝงนอก ซงตรงกน ขามกบนมตทายเกาะฝงในอก. ตอจากนนไป พงเรมตนแตนมต ทตรงกนขามทฝงโนน กาหนดนมตทฝงโนน และนมตทายเกาะ ทงฝงนอกและฝงในเสรจ ตามนยกอนนนแล แลวจงทาการเชอม กบนมตทกาหนดไวเปนทหนง. สมาทกาหนดนมตสมมตอยางน ยอมมสณฐานดงภเขา. แตถาเกาะยาวเกนกวาแดนกาหนดสมาแหง วหาร ทงเหนอนา ทงใตนาไซร, เมอกาหนดนมตโอบรอบหว เกาะทง ๒ ตามนยกอนนนแล แลวจงทาการเชอมนมต. สมาท กาหนดสมมตอยางน ยอมมสณฐานดงตะโพน. ถาเปนเกาะเลก อยภายในแหงแดนกาหนดสมาวหาร, พงกาหนดนมตทงหลายตาม นยแรกแหงนยทงปวง. สมาทกาหนดสมมตอยางนน ยอมมสณฐาน ดงบณเฑาะว. บทวา อนปรเวณย ไดแก บรเวณนน ๆ ในวดทอยแหงหนง [๑๓๓] บทวา อสงเกเตน ไดแก ไมทาทสงเกตไว.


สองบทวา เอก สมหนตวา ไดแก ถอนเสยดวยกรรมวาจา. ขอวา ยโต ปาฏโมกข สณาต มความวา ภกษนงใน หตถบาสของภกษทงหลายฟงปาฏโมกขอย เพราะเหตใด เพราะเหตนน อโบสถเปนอนเธอกระทาแลวแท. กคาวา ยโต ปาฏโมกข สณาต น พระผมพระภาคตรส ไว เนองกบเรอง. ถงเมอภกษนงแลวในหตถบาส แมไมฟงอโบสถ กเปนอนทาแลว. ขอวา นมตตา กตเตตพพา มความวา จะกาหนดนมต ชนดใดชนดหนง มศลา อฐ ทอนไมและหลกเปนตน เลกกด ใหญกด ทาใหเปนเครองหมายแหงหนามขอโบสถ ไวกลางแจงหรอ ในทใดทหนง มโรงกลมเปนตน ยอมควร. อกอยางหนง ขอวา นมตตา กตเตตพพา มความวา พง กาหนดวตถทงหลายทใชเปนนมตไดกดตาม ทใชเปนนมตไมได กตาม เปนนมตเพอรแดนกาหนด. ในขอวา เถเรห ภกขห ปมตร สนนปตต น มวนจฉย วา หากวา พระมหาเถระไมมากอน ทานกตองทกกฏ. ในขอวา สพเพเหว เอกชฌ สนนปตตวา อโปสโถ กาตพโพ น มวนจฉยวา ถาอาวาสเกา มอยทามกลางวดทอย. และในอาวาสเกาน มทนงพอแกภกษทงหลาย; พงประชมกนทา อโบสถในอาวาสนน. ถาอาวาสเกา ทงทรดโทรมทงคบแคบ, อาวาส อนทสรางทหลงไมคบแคบ; พงทาอโบสถในอาวาสนน.


แมในขอวา ยตถ วาปน เถโร ภกข วหรต น มวนจฉยวา ถาวดทอยของพระเถระพอแกภกษทงปวงเปนทสาราญ (สะดวก), พง ทาอปโบสถในวนทอยนน. แตถาวดทอยนนอยในประเทศอนไมราบ เรยบปลายแดน, พงบอกแกพระเถระวา "ทานผเจรญ วดทอยของ ทานเปนถนทไมสาราญ (ไมสะดวก). ทนไมมโอกาสสาหรบภกษ ทงหมด, ทอาวาสโนนมโอกาส, ทานสมควรจะไปทอาวาสนน." ๑๓๔ หากวา พระเถระไมมา, พงนาฉนทะและปารสทธของทานมา แลว ทาอโบสถในสถานทผาสกเพยงพอแกภกษทงปวง. บทวา อนธกวนทา มความวา วด ชออนธกวนทะ หาง จากกรงราชคฤหประมาณคาวตหนงเทานน, พระเถระอาศยวดนนอย มาจากอนธกวนทวหารนน สกรงราชคฤห เพอทาอโบสถ. อธบาย วา "จรงอย มหาวหาร ๑๘ ตาบล รอบกรงราชคฤหมสมา อนเดยวกนทงหมด, สมาแหงมหาวหารเหลานน พระธรรมเสนาดผก; เพราะเหตฉะนน พระมหากสสปเถระจงตองมา เพอใหสามคคแกสงฆ ในเวฬวน." สองบทวา นท ตรนโต ไดแก ขามแมนา ชอสปปนยะ. ขอวา มน วฬโห อโหส มความวา ไดเปนผมภาวะอน นาพดไปไมถงนดหนอย. ไดยนวา แมนานนไหลลงจากภเขาคชฌกฏ พดไปดวยกระแส อนเชยว, พระเถระไมทนใสใจถงนาในแมนานน ซงกาลงไหลเชยว จงไดเปนผถกนาพดไปหนอยหนง, แตไมถงกบลอย, จวรทงหลาย


ของทานถกนาซด จงเปยก. กรรมวาจากอน ยอมไมควรแกภกษทงหลาย จาเดมแตกาลท เกดกรรมวาจานวา สมมตา สมา สงเฆน ตจวเรน อวปปวาโส เปตวา คามจ คามปจารจ. กรรมวาจาหลงนเทานน ยอม เปนของถาวร. แตกรรมวาจาหลงน หาควรแกนางภกษณทงหลาย ไม กรรมวาจากอนเทานน จงควร. เพราะเหตไร ? เพราะวา ภกษณสงฆยอมอยภายในบาน. หากวาพงเปนเชนนนไซร, ภกษณ สงฆนน ไมพงไดความบรหารไตรจวร ดวยกรรมวาจาหลงนน, แต การบรหารของภกษสงฆนนมอย, เพราะเหตนน กรรมวาจากอน นนแล ยอมควร. จรงอย สมาทง ๒ ยอมไดแกภกษณสงฆ. ใน สมาแหงภกษณสงฆนน นางภกษณทงหลายจะสมมตสมาครอบสมา แหงภกษสงฆทงหลายกด จะสมมตไวภายในสมาของภกษทงหลาย นนกด ยอมควร. แมในการทภกษทงหลาย สมมตสมาครอบสมา แหงนางภกษณกมนยเหมอนกน. เพราะวา ภกษและภกษณ ๒ ฝาย นน เปนคณปรกะ ในกรรมของกนและกนไมได ไมทากรรมวาจาให เปนวรรค. [๑๓๕] กในคาวา เปตวา คามจ คามปจารจ น บณฑตพงทราบวาสงเคราะหแมซงนคมและนครดวยคามศพทนนแล. อปจารบานนน ไดแกเครองลอมแหงบานทลอม โอกาส แหงเครองลอมของบานทไมไดลอม. ภกษผทรงไตรจวรอธษฐาน ยอมไมไดบรหารในอปจารบานเหลานน. อวปปวาสสมาของภกษ ทงหลาย ยอมไมครอบบานและอปจารบาน ดวยประการฉะน.


สมานสงวาสกสมาเทานน ยอมครอบถง. กบรรดาสมา ๒ อยางน สมานสงวาสกสมายอมไปตามธรรมดาของตน. สวนอวปปวาส- สมา ยอมไปเฉพาะในทซงสมานสงวาสกสมาไปถง. ทงการ กาหนดนมตของอวปปวาสสมานน จะมแผนกหนงกหามได. ใน สมา ๒ ชนดนน ถาในเวลาสมมตอวปปวาสสมามบานอย, อวปป- วาสสมานน ยอมไมครอบถงบานนน. อนง ถาสมมตสมาแลว บาน จงตงลงภายหลง, แมบานนนยอมนบเปนสมาดวย. เหมอนอยางวา บานทตงลงภายหลง ยอมนบเปนสมาดวยฉนใด, แมประเทศแหง บานทตงลงกอน ขยายกวางออกไปในภายหลง ยอมนบเปนสมา ดวย กฉนนน. แมถาในเวลาสมมตสมา เรอนทงหลายเขาทาไว เสรจแลว, ทงความผกใจวา "เราทงหลายจกเขาไป" กม, แต มนษยทงหลาย ไมเขาไปกด ทงบานเกาพรอมทงเรอนดวย ไปใน ทอนเสยกด. บานนนไมจดเปนบานเลย, สมายอมครอบถง. แต ถาแมสกลหนง ทเขาไปแลวกด ทมาแลวกด มอย บานนนคง เปนบาน, สมายอมไมครอบถง. [วธถอนสมา] วนจฉยในขอวา เอวจ ปน ภกขเว ตจวเรน อวปปวาโส สมหนตพโพ นตอไป:- อนภกษผจะถอนพงรจกวตร. วตรในการถอนนนดงน อน ภกษผยนอยในขณฑสมา ไมพงถอนอวปปวาสสมา, ยนอยใน


อวปปวาสสมา ไมพงถอนแมซงขณฑสมาเหมอนกน. แตตองยนอย ในขณฑสมา ถอนขณฑสมาเทยว, ตองยนอยในสมานอกจากน ถอนสมานอกจากนเหมอนกน. ภกษทงหลายยอมถอนสมาดวยเหต ๒ ประการ คอ [๑๓๖] เพอ จะทาสมาทเลกตามปกตใหใหญขนอก เพอประโยชนแกการขยาย อาวาสออกไปบาง. เพอจะรมสมาทใหญโดยปกตใหเลกลงอก เพอ ประโยชนแกการใหโอกาสแหงวหารแกภกษเหลาอนบาง. บรรดาสมา ๒ ชนดนน ถาภกษทงหลายรจกทงขณฑสมาและ อวปปวาสสมาไซร, เธอจกอาจเพอจะถอน และเพอจะผก. อนง รจกขณฑสมา แมไมรจกอวปปวาสสมา, จกอาจเพอจะถอน และ เพอจะผก. ไมรจกขณฑสมา รจกแตอวปปวาสสมาเทานน, จกยน อยในทซงปราศจากความรงเกยจ มลานเจดย ลานโพธ และโรง อโบสถเปนตนแลว บางทกอาจเพอจะถอนได. แตจกไมอาจเพอจะ ผกคนไดเลย. หากจะพงผกไซร. จะพงกระทาความคาบเกยวแหง สมา กระทาวดทอยใหใชไมได เพราะเหตนน ภกษผไมรจก ไมพง ถอน. ฝายภกษเหลาใดไมรจกทง ๒ สมา, ภกษเหลานน จกไมอาจ เพอจะถอน จกไมอาจเพอจะผกเปนแท. จรงอย ขนชอวาสมาน ยอมไมเปนสมาดวยกรรมวาจาบาง ดวยความสาบสญแหงศาสนาบาง และภกษทงหลายผไมรจกสมา. ไมสามารถทากรรมวาจา, เพราะฉะนน ภกษผไมรจกสมา ไมพงถอนสมา. อนสมานน อนภกษผรจกดเทา นน พงถอนดวย พงผกดวย.


[อพทธสมา] พระผมพระภาค ครนทรงแสดงสมานสงวาสและความเปนผ มอโบสถอนเดยวกน เนองดวยพทธสมาอยางนแลว บดนจะทรง แสดงสมานสงวาส และความเปนผมอโบสถอนเดยวกนนนในโอกาส ทงหลาย แมทมไดผกสมา จงตรสคาวา อสมมตาย ภกขเว สมาย อฏปตาย เปนอาท. วนจฉยในคานน บทวา อฏปตาย ไดแกไมไดกาหนด. ก แมนคร ยอมเปนอนทรงถอเอาแลวทเดยว ดวย คาม ศพท ในคา วา คาม วา นคม วา น. บรรดาคามสมาและนคมสมานน ทานผครองบานนน ยอมได พลในประเทศเทาใด, ประเทศเทานน จะเลกหรอใหญกตามท ยอม ถงความนบวา "คามสมา ทงนน. [๑๓๗] แมในนครสมาและนคม- สมา กนยนแล. พระราชทรงกาหนดประเทศอนหนงแมใด ในคามเขตอน หนงเทานนวา "นจงเปนวสงคาม" พระราชทานแกบคคลบางคน, ประเทศแมนน ยอมเปนวสงคามสมาแท. เพราะเหตนน วสงคาม- สมานนดวย คามสมา นครสมา และนคมสมาตามปกตนอกนดวย ยอมเปนเชนกบพทธสมาเหมอนกน. แตสมาเหลานไมไดความคม ครองการอยปราศจากไตรจวรอยางเดยว. [สตตพภนตรสมา] พระผมพระภาค ครนทรงแสดงกาหนดสมาแกภกษผมกอยใน


ละแวกบานอยางนแลว บดนจะทรงแสดงแมแกภกษผมกอยปา จง ตรสคาวา อคามเก เจ เปนอาท. วนจฉยในคานน บทวา อคามเก เจ ไดแกประเทศแหงดง ทไมไดกาหนดดวยคามสมา นคมสมา และนครสมา. อกประการหนง บทวา อคามเก เจ มความวา "ภกษ ยอมอยในปาเชนดงดงชอวชฌาฏว, ครงนน ๗ อพภนดรโดยรอบจาก โอกาสทภกษนนยน เปนสมานวงวาสกสมา." สมานยอมไดความ คมการอยปราศจากไตรจวรดวย. บรรดา ๗ สตตพภนตรนน อพภนดร ๑ ประมาณ ๒๘ ศอก. ๗ อพภนดรโดยรอบ แหงสงฆผตงอยตรงกลาง ยอมเปน ๑๔ อพภนดรโดยทะแยง. ถาสงฆ ๒ หมแยกกนทาวนยกรรม, ตองเวน ๗ อพภนดรอกระยะหนง ไวในระหวางแหง ๗ อพภนดรทง ๒ เพอ ประโยชนแกอปจาร. สตตพภนตรสมากถาทเหลอ พงถอเอาตามนยทกลาวแลว ใน วรรณนาแหงอทโทสตสกขาบท ในมหาวภงค.๑

[อทกกเขปสมา] ขอวา สพพา ภกขเว นท อสมา มความวา แมนา ชนดใดชนดหนง ทไดลกษณะแหงแมนา แมภกษกาหนดนมต กระทาแลวดวยตงใจวา "เราทงหลายทาแมนานใหเปนพทธสมา" ดงน ยอมไมเปนสมาเลย. แตแมนานนยอมเปนเชนกบพทธสมา ๑. สมนต. ทตย. ๑๗๙.


โดยสภาพของตนเทานน, จะทาสงฆกรรมทงปวงในแมนาน ยอมควร แมในทะเลและชาตสระ กมนยเหมอนกน. กบรรดาทะเลและชาตสระน ทชอ ชาตสระ เปนชลาสย ทผใด ผหนงมไดขดทาไว เปนบงทเกดเอง เตมดวยนาซงมาไดรอบดาน. [๑๓๘] พระผมพระภาคครนทรงหามขอทแมนาทะเลและชาต- สระเปนพทธสมา อยางนนแลว เมอจะทรงแสดงกาหนดแหงอพทธ- สมาในแมนาทะเลและชาตสระเหลานนอก จงตรสคาวา นทยา วา ภกขเว เปนอาท. วนจฉยในคานน. ขอวา ย มชฌมสส ปรสสส สมนตา อทกกเขปา มความวา สถานทใดกาหนดดวยวกนาสาดโดยรอบ แหงมชฌมบรษ (คอบรษขนาดกลาง). กนาอนภกษจะพงวกสาด อยางไร ? นกเลงสบาซดลกสบาไมฉนใด มชฌมบรษผมแรง๑

พงเอามอวกนาหรอกาทรายซดไป ดวยแรงทงหมด ฉนนน. นา หรอทรายทซดไปอยางนน ตกลงในโอกาสใด, โอกาสน เปนอทกกเขป หนง. ภกษผละหตถบาสตงอยภายในอทกกเขปนน ยอมทากรรม ใหเสย. บรษทขยายออกเพยงใด. แมสมายอมขยายออกไปเพยงนน. เฉพาะอทกกเขปหนง จากทสดโดยรอบแหงบรษทเปนประมาณ. แมในชาตสระและทะเล กนยนแล กแลบรรดาแมนา ชาตสระ และทะเลเหลาน ถาแมนาไมยาวเกนไป, สงฆนงอย ในททงปวง ตงแตตนนาจนถงปากนา, ขนชอวาการทาสมาดวย ๑. นาจะวาบรษผมแรงขนาดกลาง.


อทกกเขป ยอมไมม; แมนาแมทงสน ยอมพอดแกภกษเหลานน เสยแลว. กคาใดทพระมหาสมตเถระกลาววา "แมนาเฉพาะทไหลเพยง โยชนหนง. ในแมนานน ตองละกงโยชนตอนบนเสย ทากรรม ในกงโยชนตอนลาง จงควร;" ดงน. คานนพระมหาปทมตเถระคาน เสยแลว. ในมหาอรรถกถากลาววา "อนประมาณแหงแมนา พระผม พระภาคตรสไวฉะนวา 'ภกษณนงหมไดมณฑล ๓ ขามอย ณ เอกเทศแหงใดแหงหนง อนตรวาสกเปยก,' แตโยชนหนงหรอกง โยชน หาไดตรสไวไม, เพราะเหตนน แมนาใด มลกษณะดง กลาวแลวในหนหลง ดวยอานาจแหงสตรน, จะทาสงฆกรรมตงแต ตนนาแหงแมนานน ยอมควร. แตถาภกษมากหลายจะแยก ๆ กน ทากรรมในแมนานไซร. [๑๓๙] เธอทงปวงพงเวนอทกกเขปอนไวใน ระหวางแดนกาหนดแหงอทกกเขปของตน และของภกษพวกอน เพอประโยชนแกสมนตรก. เวนไวเกนกวาอทกกเขปหนงนน ควร แท. แตหยอนกวานน ไมควร." ในชาตสระและทะเล กนยนแล กแลภกษทงหลายพากนไป ดวยคดวา "เราจกทาสงฆกรรมในแมนา," ถาแมนาเตมเสมอ ฝง, จะตองนงผาอาบนากได พงทากรรมในแมนานนแล ถา ไมอาจ. เพยงสถตอยในเรอกได กระทาเถด แตไมควรทาในเรอ ซงกาลงเดน. เพราะเหตไร ? เพราะวา ชวอทกกเขปหนงเทานน


เปนประมาณแหงสมา, เรอยอมพาสงฆนนแลใหลวงเลยสมานนไป; เมอเปนเชนนน ญตตจะอยในสมาหนง อนสาวนาจะอยในอกสมา หนง, เพราะเหตนน พงจอดเรอไวกบหลก หรอทอดสมอ หรอ ผกทตนไมทเกดภายในแมนากระทากรรม. สถตอยบนรานทผกขน ในภายในแมนากด บนตนไมทเกดในภายในแมนากด กระทากรรม กควร. แตถากงแหงตนไมกด ยานทออกจากตนไมนนกด จดอยท วหารสมา หรอทคามสมา นอกฝงแมนา, ตองชาระสมาใหเรยบ รอย หรอตดกงไมเสย แลวจงทากรรม. จะผกเรอทกงแหงตนไม ทขนอยบนตลง ซงยนลงไปในแมนา หรอทยานไทรแลวกระทากรรม ไมควร. เมอจะทา ตองชาระสมาใหเรยบรอย หรอตองตดเสย ใหการทกงไมหรอยานไทรนน ซงจดในภายนอกขาดจากกน. อนง จะปกหลกทฝงแมนาแลว ทากรรมในเรอซงผกทหลกนน กไมควร เหมอนกน. ชนทงหลายทาสะพานไวในแมนา, ถาตวสะพาน หรอเชง สะพาน อยในภายในแมนาเทานน, จะสถตอยบนสะพานทากรรมกควร. แตถาตวสะพาน หรอเชงสะพานตงอยบนฝง, จะสถตอยบนสะพานนน ทากรรม ไมควร. [๑๔๐] ตองชาระสมาใหเรยบรอยแลว จงทา กรรม. ถาเชงสะพานตงอยในแมนา สวนตวสะพานเชดอยในอากาศ บนฝงทง ๒ ยอมควร. แกงศลาหรอเกาะ มอยภายในแมนา, ใน ๔ เดอนแหงฤดฝน เฉพาะกาลฝนตามปกตมประการดงกลาวแลวใน หนหลง นาทวมประเทศเทาใด แหงแกงศลาหรอเกาะนน; ประเทศ เทานน นบเปนแมนาเหมอนกน. แตไมควรถอเอาโอกาสทหวงนา


ทวม ในคราวฝนชกเกนไป. เพราะวาโอกาสนน ยอมถงความนบวา เปนคามสมาดวย. ชนทงหลายเมอจะไขนาจากแมนาเขาลาราง ยอมทาทานบใน แมนา, และนาทวมหรอเซาะแทงทานบนนไหลไป จะทากรรมในท ซงนาไหลทกแหง ยอมควร; แตถากระแสนาขาดสายดวยทานบกนกด ดวยถกถมทาสะพานกด๑ นายอมไมไหล; จาทากรรมในทซงนาไมไหล ไมควร. จะทาแมบนยอดทานบ กไมควร. ถาประเทศแหงทานบ บางแหง นาทวมถง เหมอนประเทศแหงแกงศลาและเกาะ ซง กลาวแลวในหนหลง, จะทากรรม ณ ประเทศแหงทานบทนาทวมถง นน ยอมควร. เพราะวาประเทศแหงทานบนนยอมถงความนบวา แมนาเหมอนกน. ชนทงหลายจะกนแมนาเสย ทาใหเปนบง, กอคนไวทปลายนา, นาไหลมาขงอยเตมบง; จะทากรรมในบงน ไม ควร. นาทเขาทงเสยในทซงไหลตอนบนและตอนลาง (แหงบงนน) ยอมควร จาเดมแตทซงลนแลวไหลบาลงสแมนา. ในเมอฝนไมตก (ในคราวฝนแลง) หรอในฤดรอนและในฤดหนาว จะทากรรมแม ในแมนาทแหง ยอมควร. ในลารางทเขาชกออกจากแมนา ไมควร. ถาลารางนนพงกลายเปนแมนาในกาลอน ยอมควร. แมนาบางสาย ๑. ปาฐะในอรรถกถาวา อาวรเณน วา โกฏกพนธเนน วา. โยชนาหนา ๒๔๖ แก วา อาวรเณน วาต ทารอาท นกขนตวา อทกนวารเณน. โกฏกสมพทเธน วาต มตตกาทห ปเรตวา กตเสตพทเธน แมอกษรจะเพยนไปบางกตาม เสตพนธ หมาย ความวาทาสะพานตามความนยมของภาษา เชนในมงคลตถทปน ภาค ๒ ตอน อนวชชกมมกถา หนา ๑๒๔ มกลาวถงอบาสกคนหนง. . . อทกกาเล มาตกาส เสต พนธต. ดงนนอาศยนยโยชนา จงไดแปลเชนนใหไดความชดลงไป


ขนทวมคามสมาและนคมสมาไหลไปตามฤดกาล, แมนานน ยอม เปนแมนาเหมอนกน; สมควรทากรรมได. [๑๔๑] แตถาทวมวหาร- สมา, ยอมถงความนบวา "วหารสมา" ดวย. อนภกษทงหลาย ผจะทากรรมแมในทะเลเลา, นาทขนอยางสง ยอมทวมประเทศใดหรอ คลนตามปกตมาดวยกาลงลม ยอมทวมประเทศใด, ไมควรทากรรม ในประเทศนน. แตคลนตามปกตเกดขนแลว หยดอยแคประเทศใด, ประเทศนน จาเดมแตชายนาลงไป จดเปนภายในทะเล, ภกษทงหลาย พงตงอยในประเทศนน ทากรรมเถด, ถากาลงคลนรบกวน, พงสถต อยบนเรอ หรอรานกระทากรรม. วนจฉยในเรอและรานเหลานน พงทราบตามนยทกลาวแลวใน แมนานนแล. ศลาดาดมอยในทะเล. บางคราว คลนมาทวมศลาดาด นน, บางคราวไมทวม; ไมควรทากรรมบนศลาดาดนน. เพราะวา ศลาดาดนน ยอมนบเปนคามสมาดวย. แตถา เมอคลนมากด ไมมา กด ศลาดาดนน อนนาตามปกตนนเองทวมอย ยอมควร. เกาะหรอภเขา มอย, ถาเกาะหรอภเขานน อยในยานไกล ไมเปนทางไปของพวกชาวประมง, เกาะหรอภเขานน ยอมนบเขา เปนอรญญสมานนแล. สวนรวมในแหงปลายทางเปนทเปนไปของพวก ชาวประมงเหลานน นบเปนคามสมา. ไมชาระคามสมาใหเรยบรอย แลว ทากรรมทเกาะภเขานน ไมควร. ทะเลทวมคามสมาหรอ นคมสมาตงอย คงเปนทะเล ; จาทากรรมในทะเลนน ยอมควร. แตถา ทวมวหารสมา ยอมถงความนบวา "วหารสมา" ดวย.


อนภกษทงหลายผจะทากรรมในชาตสระเลา, ในพรรษกาลม ประการดงกลาวแลวในหนหลง, พอฝนขาด นาในสระใดไมพอ เพอจะดม หรออาบ หรอลางมอและเทา แหงหมด; สระนไมจด เปนชาตสระ, ถงความนบวาเปนคามเขตนนเอง; ไมควรทากรรม ในสระนน. [๑๔๒] แตในพรรษกาลมประการดงกลาวแลว นา ขงอยในสระใด, สระนแลจดเปนชาตสระ. ตลอด ๔ เดอนฤดฝน นาขงอยในประเทศเทาใดแหงชาตสระนน, สมควรทากรรมในประเทศ เทานนได. ถานาลก, จะผกรานแลวตงอยบนรานนนกด ตง อยบนรานทผกไวบนตนไมทเกดภายในชาตสระกด กระทากรรม ยอมควร. สวนวนจฉยในศลาดาดและเกาะ ในชาตสระน เปนเชนกบท กลาวแลวในแมนานนเอง. อนง ชาตสระทมนาพอใช ในกาลทฝน ตกเสมอ, แมหากวา ในคราวฝนแลงหรอฤดรอนและฤดหนาวจะ แหง ไมมนา; จะทาสงฆกรรมในชาตสระนน กควร. ไมควรเชอถอคาททานกลาวไวในอนธกอรรถกถาวา "ชาตสระ ทงปวง ทแหงไมมนา ยอมจดเขาเปนคามเขตไป," แตถาชน ทงหลาย ขดบอหรอสระโบกขรณเปนตนเพอตองการนา ในชาตสระ น สถานนน ไมเปนชาตสระ. นบเปนคามสมา, แมในการปลก นาเตาและแตงโมเปนตนทเขาทา (ในชาตสระนน) กมนยเหมอนกน. อนง ถาชนทงหลายถมชาตสระนนใหเตม ทาใหเปนบกกด กอคนในทสาภาคอนหนง ทาชาตสระนนทงหมดทเดยวใหเปนบงใหญ


กด, ไมเปนชาตสระแมทงหมด; นบเปนคามสมานนเอง. ถงทะเล สาบ กจดเปนชาตสระเหมอนกน. จะทากรรมในโอกาสเปนทขงนา ตลอด ๔ เดอนฤดฝน ควรอย ฉะนแล. [สมาสมเภท] ขอวา สมาย สม สมภนทนต มความวา พวกภกษ ฉพพคคยผกสมาของตนคาบเกยวพทธสมาของภกษเหลาอน. กถาวา ในทศตะวนออกแหงวดทอยเกา มตนไม ๒ ตน คอ มะมวงตน หนง หวาตนหนง มคาคบพาดเกยวกน, ในตนมะมวงและตนหวา นน ตนหวาอยทางทศตะวนตกของตนมะมวง. และวดทอยมสมา เปนแดนทภกษกนเอาตนหวาไวขางใน กาหนดตนมะมวงเปนนมต ผกไว [๑๔๓] หากวาภายหลงภกษทงหลายจะผกสมาทาวดทอยใน ทศตะวนออกแหงวดทอยนน จงกนเอาตนมะมวงไวภายในกาหนด ตนหวาเปนนมตผกไซร สมากบสมา ยอมคาบเกยวกน. พวกภกษ ฉพพคคย ไดกระทาอยางน. เพราะเหตน พระอบาลเถระจงกลาววา สมาย สม สมภนทนต แปลวา "เจอสมาดวยสมา." ขอวา สมาย สม อชโฌตถรนต มความวา พวกภกษ ฉพพคคย ทบพทธสมาของภกษเหลาอน ดวยสมาของตน คอผก สมาของตน เอาพทธสมาของภกษเหลาอน ทงหมด หรอบางตอน แหงพทธสมานนไวภายใน (สมาของตน). ในขอวา สมานตรก เปตวา สม สมมนนต น มวนจฉยวา


หากสมาแหงวหารททาไวกอนเปนแดนทมไดสมมต พงเวนอปจาร แหงสมาไว. หากเปนแดนทสมมต พงเวนสมนตรกไวประมาณศอก หนง โดยกาหนดอยางตามสด. ในกรนทแกวา "แมเพยงคบเดยวกควร." ในมหาปจจรแกวา "แมเพยง ๔ นวกควร." อนง แมตนไมตนเดยวเปนนมตแหงสองสมา และตนไมนน เมอโตขน ยอมทาสมาใหสงกระกน; เพราะเหตนน ไมควรทา. สมากถา จบ. [อโบสถ และ อโบสถกรรม] ในอโบสถสอง๑น คอ อโบสถวนท ๑๔ และอโบสถวนท ๑๕ เมอทาบพพกจแหงอโบสถวนท ๑๔ แลวพงบอกวา อชชโปสโถ จาตททโส แปลวา "อโบสถวนนท ๑๔." วนจฉยในอโบสถกรรม ๔ มขอวา อธมเมน วคค เปนอาท. หากวาในวดทอยเดยวกน เมอภกษอยดวยกน ๔ รป ๓ รปนาฉนทะ และปารสทธของรปหนงมาแลว ทาปารสทธอโบสถ, หรอเมออย ดวยกน ๓ รป ๒ รปนาฉนทะและปารสทธของรปหนงมา แลวสวด ปาฏโมกข, อโบสถกรรมยอมเปนวรรคโดยอธรรม, แตถาทง ๔ รป ประชมกนทาปารสทธอโบสถ, ๓ รปหรอ ๒ รป [๑๔๔] สวดปาฏโมกข; อโบสถกรรมชอพรอมเพรยงโดยอธรรม. ถาอยดวยกน ๔ รป ๓ รปนา ปารสทธของรปหนงมาแลวทาปารสทธอโบสถ, หรออยดวยกน ๓ รป ๑. แตในโยชนา เอตถ โยค วจเน และเปนอาธารในวตตพพ


๒ รปนาปารสทธของรปหนงมาแลว ทาปารสทธอโบสถ; อโบสถ- กรรมชอเปนวรรคโดยธรรม. แตถาภกษ ๔ รปอยในวดทอยเดยวกน ประชมกนทงหมด สวดปาฏโมกข, ๓ รปทาปารสทธอโบสถ, ๒ รป ทาปารสทธกะกนและกน, อโบสถกรรมชอพรอมเพรยงโดยธรรม. [ปาฏโมกชทเทส] ขอวา นทาน อททสตวา อวเสส สเตน สาเวตพพ มความวา ครนสวดนทานนวา สณาต เม ภนต สงโฆ ฯ เป ฯ อาวกตา หสส ผาส โหต แลว พงกลาววา อททฏ โข อายสมนโต นทาน. ตตถายสมนเต ปจฉาม. กจจตถ ปร- สทธา ? ทตยมป ปจฉาม ฯ เป ฯ เอวเมต ธารยาม๑ แลวพง สวด ๔ อทเทสทเหลอดวยสตบท อยางนวา สตา โข ปนาส มนเตห จตตาโร ปาราชกา ธมมา ฯ เป ฯ อววทมาเนห สกขตพพ. ปาฏโมกขทเทส ๔ ทเหลอ พงทราบตามนยน. สญจรภยนน ไดแกภยเกดแกมนษยผทองเทยวไปในดง. วนจฉยในอนตราย ๑๐ คอ ราชนตรายเปนอาท. ถาเมอภกษ ทงหลายคดวา "เราจดทาอโบสถ" นงประชมกนแลว พระราชา เสดจมา, นชอราชนตราย. พวกโจรพากนมา, นชอโจรนตราย. ไฟปาลามมา หรอไฟเกดขนในอาวาส, นชออคคยนตราย. ฝนตก หรอนาหลากมา, นชออทกนตราย. มนษยมากนมาก, นชอมนส- สนตราย. ผเขาภกษ, นชออมนสสนตราย. สตวรายมเสอเปนตน ๑. นทานทเทส ไมนาจะตองถาม ดอธบายในวนยมขเลม ๒ กณฑท ๑๗.


เขามา, นชอวาฬนตราย. [๑๔๕] สตวพษมงเปนตนกดภกษ, นชอ สรสปนตราย. ภกษอาพาธ, หรอทากาลกรยา, หรอพวกคนมเวร กน ปองจะฆา จบภกษนน, นชอชวตนตราย. มนษยประสงคให ภกษรปเดยวหรอหลายรปเคลอนจากพรหมจรรย จบเอาไป, นชอ พรหมจรยนตราย. ในอนตรายเหนปานน พงสวดปาฏโมกขยอได. จะพงสวด อทเทสทหนง หรอสวด ๒ อทเทส ๓ อทเทส ๔ อทเทส เบองตน กตาม. ในอทเทสเหลาน มอทเทสท ๒ เปนตน เมออทเทสใดยงสวด ไมจบ มอนตราย, อทเทสแมนน พงสวดดวยสตบททเดยว. [อชเฌสนา] บทวา อนชฌฏา ไดแก ไมไดรบบญชา หรอไมไดรบเชญ. กในอชเฌสนาธการน การเชญ เนองดวยภกษผเชญแสดงธรรม ซงสงฆสมมตกม เนองดวยพระสงฆเถระกม. เมอภกษผเชญแสดง ธรรมนนไมม ภกษเรยนพระสงฆเถระแลว หรออนพระสงฆเถระอน เชญแลว ยอมไดเพอกลาวธรรม. พระสงฆเถระเลา ถาในวดทอยมพระธรรมถกมาก. พงสงตาม ลาดบวาระ. ภกษผซงทานสงวา "เธอจงสวดธรรม" กด, วา "เธอ จงแสดงธรรม" กด, วา "เธอจงใหธรรมทาน" กด, พงกลาวธรรม ไดทง ๓ วธ, แตภกษผไดรบคาสงวา "จงสวด" ยอมไดเพอสวด เทานน, ผไดรบคาสงวา "จงแสดง" ยอมไดเพอแสดงเทานน, ผ ไดรบคาสงวา "จงสวดสรภญญะ" ยอมไดเพอสวดสรภญญะเทานน.


ฝายพระเถระเลา ผนงบนอาสนะสงกวา ยอมไมไดเพอ อญเชญ. ถาพระสงฆเถระเปนอปชฌาย และพระธรรมกถกเปนสทธ- วหารก, และพระอปชฌายนงบนอาสนะสง สงสทธวหารกนนวา "เธอจงสวด." พงตงใจสาธยายแลวสวดเถด. แตถาในสานกอปชฌายน มภกษหนมมาก, พงตงใจวา "เราสวดแกภกษเหลานน" แลวสวดเถด. [๑๔๖] ถาพระสงฆเถระในวดทอยใหสวดแตนสตของตนเทานน, ไมอญเชญภกษเหลาอนทสวดไพเราะบาง, ภกษเหลาอนพงเรยนทาน วา "ทานผเจรญ พวกผมขอใหภกษชอโนนสวด." ถาทาน ตอบวา "สวดเถด" หรอทานนงเสย, สมควรใหสวดได แต ถาทานหาม, ไมควรใหสวด. หากวา เรม ธรรมสวนะ แตเมอพระสงฆเถระยงมไดมา, เมอ ทานมากลางคน กจทจะตองหยดขอโอกาส ไมม. อนง เมอสวดแลวจะอธบายเนอความ พงขอโอกาสทานแลว จงอธบายกได. ไมหยดเลยอธบายทเดยวกได แมในพระสงฆเถระ ผมากลางคน เมอกาลงอธบายกมนยเหมอนกน. ถงในอปนสนนกถา พระสงฆเถระกเปนเจาของ, เพราะฉะนน พระสงฆเถระนนพงกลาว เอง, หรอสงภกษอนวา "เธอจงกลาว," กแลพระเถระนงสงกวา ไมควรสง. แตวาจะสงแกมนษยทงหลายวา "ทานจงกลาว" ควรอย ชนทงหลายถามภกษผรจกตน, ภกษนนพงขอโอกาสพระเถระกอนจง คอยตอบ. ถาพระเถระไดรบตอบวา "ทานผเจรญ ชนเหลานถามปญหา กะผม" ดงนแลว สงวา "ตอบเถด" กด, นงเสยกด, จะตอบกควร.


แมในการอนโมทนาเปนตนในละแวกบาน กนยนแล, ถาวา พระสงฆเถระอนญาตวา "เธอพงกลาวในวดทอยหรอในละแวกบาน เถด ไมตองบอกเลาฉนละ," เปนอนไดขออาง, สมควรกลาวไดใน ททงปวง. แมเมอจะทาการสาธยายเลา กตองขอโอกาสพระเถระ เหมอนกน. เมอขอโอกาสองคหนงแลวกาลงสาธยาย องคอนมา อก, กจทจะตองขอโอกาสอก ยอมไมม. หากวา เมอผกใจวา "เราจกพก" แลวหยดอย พระเถระมา, เมอเรมอกตองขอโอกาส แมเมอกาลงสาธยายธรรมทตนเรมไวแลว แตเมอพระสงฆเถระยงมได มา กนยนแล. [๑๔๗] พระสงฆเถระองคหนงอนญาตแลววา "ไม ตองขอโอกาสฉนละ ทองตามสบายเถด" ดงน สมควรสาธยายตาม สบาย แตเมอพระสงฆเถระองคอนมา ตองขอโอกาสทานกอนจงสาธยาย. ขอวา อตตนา วา๑ อตตาน สมมนนตพพ มความวา พง สมมตตนดวยตนเองกได. แตเมอจะถาม ตองแลดบรษท, ถา อปทวะไมมแกตน; พงถามวนย. ขอวา กเตป โอกาเส ปคคล ตลยตวา มความวา (เรา ตถาคตอนญาตใหภกษ) แมเมอตนขอโอกาสแลว ตองพจารณา อยางนวา "อปทวะจากบคคลน จะมแกเรา, หรอไมมหนอ ?" ดงน (แลวจงโจทดวยอาบต). ขอวา ปคคล ตลยตวา โอกาส กาต มความวา เราตถาคต อนญาตใหภกษพจารณาอยางนวา "ผนจะกลาวอาบตเฉพาะทเปนจรง ๑. พระบาลวนยเปน อตตนา ว. แตอตตนา วา นาจะถกกวา.


เทานน หรอจะกลาวทไมเปนจรงหนอ" ดงนแลว จงคอยใหโอกาส. บทวา ปรมหาก ไดแกเราทงหลาย. . .กอน. บทวา ปฏกจเจว ไดแก กอนกวาทเดยว. กรรมไมเปนธรรม มนยดงกลาวแลวนนแล. บทวา ปฏกโกสต ไดแก เพอหาม. ขอวา ทฏ มป อาวกาต มความวา เราตถาคตอนญาต ใหภกษประกาศความเหนของตน ในสานกภกษอนอยางนวา "กรรม น ไมเปนธรรม นนไมชอบใจขาพเจา." คาวา ๔ รป ๕ รป เปนตน พระผมพระภาคตรส เพอตองการ มใหมอนตรายแกภกษเหลานน. ขอวา สจจจ น สาเวนต มความวา แกลงสวดคอย ๆ ดวยตงใจวา "ภกษเหลาอนจะไมไดยนดวยประการใด, เราจกสวด ดวยประการนน." บทวา เถราธก มความวา (เราตถาคตอนญาตปาฏโมข) ใหม พระเถระเปนใหญ อธบายวา เพอเปนกจ เนองดวยพระเถระ. บาลวา เถราเธยย กม แปลวา "ใหมพระเถระเปนเจาหนาท." เพราะเหตนน พระเถระพงสวดเองกได พงเชญภกษอนกได. ในอธการวาดวยการอญเชญปาฏโมกขน วธเชญ มนยดงกลาว แลวในการอญเชญธรรมนนแล. วนจฉยในขอวา โส น ชานาต อโปสถ วา เปนอาทดงน :- พระเถระนน ไมรจกอโบสถ ๓ อยาง โดยตางดวยจาตททสกอโบสถ


ปณณรสกอโบสถ และสามคคอโบสถ และไมรจกอโบสถ ๙ อยาง โดยตางดวยสงฆอโบสถเปนตน, ไมรอโบสถกรรม ๔ อยาง, ไมร ปาฏโมกข ๒ อยาง ไมรปาฏโมกขทเทส ๙ อยาง. [๑๔๘] ในขอวา โย ตตถ ภกข พยตโต ปฏพโล น ม วนจฉยวา ปาฏโมกขพระผมพระภาคทรงอนญาตแกภกษผฉลาดแมยง หนมกจรงแล. ถงกระนน ในขอน ควรทราบอธบายดงน :- ถาปาฏโมกขทเทส ๕ หรอ ๔ หรอ ๓ ของพระเถระ ยงจา ไมได สวน ๒ อทเทสเปนของไมบกพรอง ชานาญด คลองปาก, ปาฏโมกขคงเนองดวยพระเถระ. แตถาแมเพยงเทาน ทานยอมไมอาจ เพอทาใหชานาญได, ยอมเปนหนาทของพระภกษผฉลาดเทยว. สองบทวา สามนตา อาวาสา ไดแก อาวาสใกลเคยงกน. บทวา สชชก มความวา เพอประโยชนแกการมาในวนนนเอง. วนจฉยในขอวา นวก ภกข อาณาเปต นวา ภกษใดสามารถ จะเรยนได, พงบงคบภกษเหนปานนน, อยาบงคบภกษทโง. ในบทวา กตม๑ ภนเต น มอธบายวา ดถเปนทเตมแหงดถ ทงหลายเทาไร ชอวา ดถทเทาไร, คอกคา. มนษยทงหลายหมายเอา กศลกรรมทเนองดวยพระผเปนเจา ถามวา "ภกษมประมาณเทาไร ขอรบ ?" ขอวา สลาก วา คาเหต มความวา เราตถาคตอนญาตให ภกษถอเอา คอ รวมสลากแลวนบ. ๑. พระบาลวนยเปน กตม. ฎกาวมตวโนทนกเปน กตม.


บทวา กาลวโต ไดแก ตอกาลทเดยว, ความวา แตเชาทเดยว. ในขอวา ย กาล สรต น มความวา แมในเวลาเยน จะบอก วา "วนนอโบสถ ทานทงหลายจงมาประชม" กควร. แมในขอวา เถเรน ภกขนา นว ภกข อาณาเปต น ม วนจฉยวา ภกษผทากรรมบางอยางกด ภกษผชวยภาระอยางหนง ตลอดกาลในกาลทกเมอทเดยวกด ภกษผสรภาณกะและธรรมกถก เปนตนรปใดรปหนงกด พระเถระไมควรสงบงคบ เพอกวาดโรง อโบสถ, สวนภกษทเหลอพงสงบงคบตามวาระ (คอผลดเปลยนกน) หากวา ภกษผไดรบคาสงแลว จะไมไดไมกวาดแมเปนของยมไซร พงวานกปปยการกหกกงไมทาใหควรแลวกวาด, เมอเธอไมไดแมซง กปปยการกนน เปนอนไดขออาง. ถงในการสงบงคบเพอใหปลาด อาสนะ กพงสงบงคบตามนยทกลาวแลวนนแล. [๑๔๙] ฝายภกษผรบคาสงแลว, ถาอาสนะในโรงอโบสถไมม, พงขนมาจากสงฆกาวาส ปลาดแลว ตองขนไปคน. เมออาสนะไมม จะปเสอลาแพนกด เสอออนกด ยอมควร, ถงเมอเสอออนไมม กพงวานกปปยการกใหชวยหกกงไมทาใหควรแลวปลาดเถด, เมอเธอ ไมไดกปปยการก เปนอนไดขออาง. ในการตามประทปเลา พระเถระกพงสงบงคบตามนยทกลาว แลวนนแล. และเมอจะสงบงคบ ตองบอกวา "นามน หรอไส หรอตะเกยง มอยในโอกาสโนน, เธอจงถอเอาสงนน ๆ มาตาม ประทป." หากนามนเปนตน ไมม, ภกษผรบคาสงตองแสวงหามา,


เมอแสงหาแลวไมได เปนอนไดขออาง. อกอยางหนง จะพงตด ไฟใหโพลงบนกระเบองกได. ขอวา สงคเหตพโพ มความวา ภกษผเปนพหสตนน อน ภกษทงหลายพงสงเคราะห ดวยถอยคาอนไพเราะอยางนวา "ทาน มาแลวกดแหละขอรบ, ทนภกษาหาไดงาย แกงและกบขาวกม อยาตองเปนกงวลเลย นมนตอยเถด," พงอนเคราะหเนองดวยการ พดจากนบอย ๆ, พงเกลยกลอมดวยใหเธอใหคาตอบวา "ขอรบ, ผมจกอย." อกประการหนง พงสงเคราะหและอนเคราะหดวยปจจย ๔ พง เกลยกลอมดวยถอยคาอนไปเราะ, อธบายวา พงเจรจาใหเสนาะห พงใหบารงดวยสงของตาง ๆ มจณเปนตน. ขอวา อาปตต ทกกฏสส มความวา ถาสงฆแมทงมวล ไมทาไซร, ตองทกกฏทงหมด. ในอธการน พระเถระทงหลายกไมพน พวกภกษหนมกไมพน. ภกษทงปวงพงใหเปลยนวาระกนบารง เปน อาบตแกภกษผไมบารง ในวาระของตน. แตภกษผเปนพหสตนน อยาพงยนดวตรมการกวาดบรเวณและใหไมสฟนเปนตน ของพระมหา- เถระทงหลาย. แมเมอขอทเธอไมยนดมอย พระมหาเถระทงหลาย กควรมาสทบารงทงเยนเชา. แตภกษผพหสตนนรความมาของพวก ทานแลว พงไปสทบารงของพระมหาเถระทงหลายเสยกอน. [๑๕๐] ถาภกษผสหจร ซงเปนอปฐากของเธอมอย, เธอพงหามเสยวา "อปฐากของผมม, ทานทงหลายจงเปนผขวนขวายนอยอยเถด."


แมถาวา ภกษผสหจรของเธอไมม. แตภกษรปหนงหรอ ๒ รป ผ ถงพรอมดวยวตรในวดทอยนนเอง กลาววา "ผมจกทากจทควร ทาแกพระเถระเอง, ภกษทงเหลอจงอยเปนผาสกเถด;" ไมเปนอาบต แกภกษทงปวง. ขอวา โส อาวาโส คนตพโพ มความวา อาวาสนน อน ภกษทงหลายผเขลาไมฉลาด พงไปทกกงเดอน เพอประโยชนแก การทาอโบสถ, กอาวาสนนแล ควรไปทงเหมนตฤด และคมหฤด ทเดยว ; แตพระผมพระภาคตรสคาเปนตนวา "ผเขลาไมฉลาด จาพรรษา" ดงน กเพอแสดงกจทควรทาในฤดฝน. ในพระบาล ขอวา น ภกขเว เตห ภกขห ตสม อาวาเส วสส วสตพพ มความวา ในการเขาพรรษาแรก อยาจาพรรษา ปราศจากภกษผสวดปาฏโมกข. หากวาภกษสวดปาฏโมกขนนหลก ไปเสย หรอสกเสย หรอทากาลกรยาเสย ตอเมอภกษทงหลาย จาพรรษาแลว, เมอภกษอน (ทสวดได) มอยนนแล จงควร จาพรรษาในกาลเขาพรรษาหลง, เมอไมม ตองไปในอาวาสอน เมอไมไป ตองทกกฏ. แตถาภกษผสวดปาฏโมกขนน หลกไปเสย หรอสกเสย หรอทากาลกรยาเสย ในการเขาพรรษาหลง, พงอย (ในทนน) ตลอด ๒ เดอน. [ปารสทธ และ ฉนทะ] ขอวา กาเยน ว าเปต มความวา ภกษผอาพาธยอมใหร คอ ยอมใหทราบการใหปารสทธ ดวยอวยวะใหญนอยอนใดอนหนง


กแลเมออาจเปลงวาจา ยอมใหรดวยวาจา, เมออาจทง ๒ ประการ ยอมใหรทงกายวาจา. ขอวา สงเฆน ตตถ คนตวา อโปสโถ กาตพโพ มความวา ถาภกษผอาพาธเชนนนมมาก, สงฆพงตงอยตามลาดบกระทาภกษ ผอาพาธทงปวงไวในหตถบาส. ถาภกษผอาพาธมในระยะไกล, สงฆ ไมพอ ; วนนน ไมตองทาอโบสถ, [๑๕๑] อนสงฆผเปนวรรค ไมพงทาอโบสถแท. ขอวา ตตเถว ปกกมต มความวา ภกษผนาปารสทธ ไม มาสทามกลางสงฆ จะไปในทบางแหงจากทนนทเดยว. ขอวา สามเณโร ปฏชานาต มความวา ภกษผนาปารสทธ ปฏญญาอยางนวา "ขาพเจาเปนสามเณร" หรอบอกขอทตนเปน สามเณรจรง ๆ หรอตงอยในภมแหงสามเณรในภายหลง. ในบท ทงปวง กนยน. ขอวา สงฆปปตโต ปกกมต มความวา ภกษผนาปารสทธ ถงหตถบาสของภกษ ๔ รปโดยกาหนดอยางตาทสด ผประชมกน เพอประโยชนแกอโบสถแลว หลกไปเสย. ในบททงปวงกนยน. กแลวนจฉยในการนาปารสทธน พงทราบดงน :- ปารสทธของภกษผมากรป อนภกษรปหนงนามาแลว, เปน อนนามาแลวแท. แตถาภกษผนานน พบภกษอนในกลางทาง จงให ปารสทธของภกษทงหลายทตนรบมาดวย, ปารสทธของตนดวย ปารสทธของภกษผนานนเทานนยอมมา, สวนปารสทธนอกจากนจด


เปนปารสทธดงโซลามแมว, ปารสทธนน ยอมไมมา. ขอวา สตโต น อาโรเจต มความวา ภกษผนาปารสทธ นนมาแลว หลบเสย ไมบอกวา "ปารสทธ อนภกษโนนใหแลว เจาขา." วนจฉยในขอวา ปารสทธหารกสส อนาปตต น พงทราบ ดงน :- ถาภกษผนาปารสทธ แกลงไมบอก, เธอตองทกกฏ; สวน ปารสทธเปนอนนามาแลวแท. แตไมเปนอาบตแกเธอ เพราะมได แกลงไมบอก, และอโบสถของเธอทง ๒ รป เปนอนทาแลวเหมอนกน. วนจฉยในการใหฉนทะเลา ยอมเปนเชนกบวนจฉยทกลาว แลวในการใหปารสทธนนแล. วนจฉยในขอวา ปารสทธ เทนเตน ฉนทมป ทาต น พงทราบดงน :- หากวา ภกษผอาพาธใหปารสทธเทานน ไมใหฉนทะ, อโบสถ ยอมเปนอนสงฆทาแลว; แตสงฆทากรรมอนใด, กรรมอนนนไมเปน อนสงฆไดทา. ภกษผอาพาธใหแตฉนทะเทานน ไมใหปารสทธ; ทงอโบสถทงกรรมของภกษสงฆ เปนอนสงฆทาแลวแท, แตอโบสถ ของภกษผใหฉนทะ ไมจดวาอนเธอไดทาเลย. [๑๕๒] ถาแมภกษ บางรป อธษฐานอโบสถในแมนา หรอในสมาแลว จงมา, เธอ ยอมไมไดเพอจะอยเฉยดวยคดวา "เราทาอโบสถแลว;" ตองให สามคคหรอฉนทะ.


ขอวา สรตป อโปสถ นป สรต มความวา บางคราว กระลกได, บางคราวกระลกไมได. ขอวา อตถ เนว สรต มความวา ภกษบารปใด ระลก ไมไดเสยเลยโดยสวนเดยว, กจทจะตองใหสมมตแกภกษบารปนน ยอมไมม. หลายบทวา โส เทโส สมมชชตวา ไดแกพงกวาดประเทศนน. สองบทวา โส เทโส เปนปฐมมาวภตต ใชในอรรถแหง ทตยาวภตต. คาวา ปานย ปรโภชนย เปนอาท มเนอความชดแลว. กเพอเหตไรเลา พระผมพระภาคจงตรสคานนไว ? เพอแสดงกจม บพพกรณเปนตนแหงอโบสถ. เพราะเหตนน พระอรรถกถาจารย ทงหลายจงกลาววา :- "การปดกวาด ตามประทป ตงนาฉนนาใช พรอมทงปลาด อาสนะเหลาน เรยกวา บพพกรณของอโบสถ." กรรม ๔ อยางน ทานเรยกวา "บพพกรณ" ดวยประการฉะน. นาฉนทะ ปารสทธ บอกฤด นบภกษ สอนนางภกษณ เหลา น เรยกวา บพพกจแหงอโบสถ; กรรม ๕ อยางน ทานกลาววา "บพพกจ" เพราะจะตองทา ภายหลงบพพกรณ. วนอโบสถ ๑ ภกษผเขากรรมมจานวนเทาไร ๑ สภาคาบต ไมม ๑ [๑๕๓] บคคลควรเวนไมมในหตถบาสสงฆนน ๑ รวม


เรยกวา "ปตตกลละ" แปลวา "ความพรงพรอมถงท." ลกษณะ ๔ ประการน ทานเรยกวา "ปตตกลละ." ขอวา เตห สทธ มความวา พงทาบพพกรณเปนตนเหลาน แลว ทาอโบสถกบภกษทงหลายผมาแลวเหลานน. วนจฉยในขอวา อชช เม อโปสโถ น พงทราบดงน :- ถาเปนวน ๑๕ คา, จะอธษฐานวา อชช เม อโปสโถ ปณณรโส แปลวา วนนอโบสถวน ๑๕ คาของเรา ดงนบาง ก ควร. แมในอโบสถวน ๑๔ คา กนยนแล. คาวา พระผมพระภาคทรงบญญตวา "ภกษผมอาบตตดตวไม พงทาอโบสถ" น บณฑตพงทราบสนนษฐานวา ขอนนเปนอนพระ องคทรงบญญตแลว ดวยคาวา ยสส สยา อาปตต เปนอาท ๑ ดวยบญญตการใหปารสทธ ๑ ดวยบญญตปารสทธอโบสถ ๑ [วธแสดงอาบต] คาวา อตถนนาน อาปตต มความวา บรรดาอาบตมอาบต ถลลจจยเปนตน พงระบชออาบตตวหนง กลาวอยางนวา ถลลจจย อาปตต, ปาจตตย อาปตต. คาวา ต ปฏเทเสม น แมกลาววา ต ตมหมเล ปฏเทเสม ขาพเจาแสดงคน ซงอาบตนน ในสานกทาน ดงน ยอมเปนอน กลาวชอบเหมอนกน. สวนคาวา ปสสส น พงกลาวอยางนวา ปสสส อาวโส ต อาปตต, เธอเหนอาบตนนหรอ ? ปสสถ ภนเต ต อาปตต,


ทานเหนอาบตนนหรอ ? กคาวา อาม ปสสาม น แมกลาวอยางนวา อาม ภนเต ปสสาม, ขอรบ เออ ขาพเจาเหน อาม อาวโส ปสสาม, เออ ขาพเจาเหน, ยอมเปนอนกลาวชอบแลวเหมอนกน. สวนวนจฉยในคาวา อายต สวเรยยาส น พงทราบดงน :- ถาภกษผแสดงแกกวา, ภกษผรบอาบตพงกลาววา อายต สวเรยยาถ ทานพงระวงตอไป. ฝายผแสดงไดรบตอบอยางนนแลว พงกลาววา สาธ สฏ สวรสสาม, ดละ ขาพเจาจกสารวมดวยด ดงนทเดยว. วนจฉยในขอวา ยทา นพเพมตโก น พงทราบดงน :- ในอนธกอรรถกถา ทานแกวา "ถาเปนผไมหมดความสงสย ทเดยว, แมจะแสดงระบวตถ กควร" วธแสดงในอาบตทสงสยนน ดงน :- [๑๕๔] เมอพระอาทตยถกเมฆบง ภกษฉนพลางมความสงสย วา "นจะเปนกาลหรอวกาลหนอ ?" ภกษนนพงระบวตถอยางน วา "ทานผเจรญ ขาพเจามความสงสย ฉนแลว, ถามกาล, ขาพเจาตองทกฏมากหลาย, ถาไมมกาล, ขาพเจาตองปาจตตย มากหลาย." ดงนแลว พงกลาววา "ทานผเจรญ ขาพเจาตอง อาบตเหลาใด เปนทกกฏมากหลายกด เปนปาจตตยมากหลายกด เพอวตถนน, ขาพเจาแสดงอาบตเหลานนในสานกทาน." ในอาบต ทงปวงกนยน.


วนจฉยในขอวา น ภกขเว สภาคาปตต น พงทราบดงน :- ภกษทง ๒ รปตองอาบตใดดวยวตถรวมกน มวกาลโภชนเปน ตน, อาบตเหนปานนน ทานเรยกวา วตถสภาค ฝายภกษผตอง เพราะวกาลโภชนเปนปจจย ยอมควรเพอแสดงในสานก ของภกษ ผตองเพราะอนตรตตโภชนเปนปจจย. อนอาบตทมวตถรวมกนนเลา ซงภกษแสดงแลว เปนอน แสดงแลวดวยดทเดยว, แตเธอทง ๒ ยอมตองอาบตทกกฏอน คอ ผแสดงตองเพราะเหตทแสดง และผรบตองเพราะเหตทรบ, อาบต ทกกฏทตองเพราะแสดงและรบนน เปนอาบตมวตถตางกน, เพราะ ฉะนน สมควรแสดงกะกนและกนได. วนจฉยในขอวา สามนโต ภกข เอวมสส วจนโย น พงทราบดงน :- ในอนธกอรรถกถาแกวา "พงบอกภกษผเปนสภาคกนเทานน. จรงอย เมอบอกแกภกษผเปนวสภาคกน ความบาดหมาง ความ ทะเลาะและความแตกแหงสงฆเปนตน ยอมมได เพราะเหตนน จงไม ควรบอกแกเธอ แตพงทาความผกใจวา 'เราออกจากทนแลวจกทา คน' ดงนแลว ทาอโบสถเถด." วนจฉยในอนาปตตปณณรสกะ พงทราบดงน :- ขอวา เต น ชานส มความวา ภกษผเจาถนเหลานน ไมรวา ภกษทงหลายเขาสมาแลว หรอไมรวา กาลงเขา. ขอวา อถเ อาวาสกา ภกข อาคจฉนต มความวา


ภกษเจาถนพวกอน ไปสบานหรอปาดวยกรณกจบางอยางแลว มา สสถานทภกษเหลานนนงแลว. [๑๕๕] ขอวา วคคา สมคคส โน มความวา พวกภกษ ผเจาถน ชอวา เปนวรรค เพราะภกษเหลาอนนนลวงลาสมาเขามา, แตพวกเธอ ชอวา เปนผมความสาคญวา พรอมเพรยงเพราะไมทราบ ขอทภกษเหลาอนนนลวงลาสมาเขามา. วนจฉยในวคคาสมคคสญญโนปณณรสกะ พงทราบดงน :- ขอวา เต ชานนต มความวา พวกภกษผเจาถน สถตอย บนภเขาหรอบนบก เหนภกษเหลาอนลวงลาสมาเขามาแลว หรอ กาลงลวงลาเขามา, แตพวกเธอผมความสาคญวา พรอมเพรยงเพราะ ไมร หรอเพราะสาคญวา จกเปนผมากนแลว. เวมตกปณณรสกะ มอรรถตนทงนน. วนจฉยในกกกจจปกตปณณรสกะ พงทราบดงน :- บคคลผถกความอยากครอบงาแลว ทานกลาววา "ผอนความ อยากตรงไวแลว" ฉนใด, ภกษทงหลายเหลานน แมทาความ สนนษฐานในชนตนแลว ยงถกความรบเกยจกลาวคอ ความเปนผม ความสาคญในการไมควรวาเปนการควร ครอบงา ในขณะกระทา พงทราบวา "ผอนความรบเกยจตรงไวแลว" ฉนนน. ในเตทปเรกขารปณณรสกะ ทานปรบถลลจจย เพราะเหตท อกศลจตแรงกลา. ใน อาวาสเกน อาคนตกเปยยาละ พงทราบคาเปนตนวา


เต น ชานนต อตถเ อาคนตกา เหมอนคาทไดกลาวแลวใน อาวาสเกน อาวาสกเปยยาละ อนมมากอนวา เต น ชานนต อตถ เ อาวาสกา เปนอาท. สวนใน อาคนตเกน อาวาสกเปยยาละ พงเตมคาวา อาคนตกา ภกข สนนปตนต, เหมอนคาทมาใน ปรมเปยยาละ วา อาวาสกา ภกข สนนปตนต. แตใน อาคนตเกน อาคนตก- เปยยาละ พงประกอบดวยอานาจภกษอาคนตกะ ในบททง ๒ ฉะนแล. วนจฉยในขอวา อาวาสกาน ภกขน จาตททโส โหต, อาคนตกาน ปณณรโส น พงทราบดงน :- อโบสถของอาคนตกะเหลาใด เปนวน ๑๕ คา, พงทราบวา อาคนตกะเหลานน มาแลวจากนอกแวนแควน หรอไดทาอโบสถ ทลวงไปแลวเปนวน ๑๔ คา. ขอวา อาวาสกาน อนวตตตพพ มความวา เมอพวกภกษ ผเจาถน ทาบพพกจอยวา อชชโปสโถ จาตททโส, อโบสถ วนน ๑๔ คา พวกภกษอาคนตกะพงคลอยตาม คอ ไมพงคดคาน. [๑๕๖] ขอวา นากามา ทาตพพา มความวา สามคค อน พวกภกษผเจาถน ไมพงใหแกพวกภกษอาคนตกะ ดวยความไม เตมใจ. บทวา อาวาสกาการ ไดแก อาการ อธบายวา อาจาระของภกษ ผเจาถน. ในบททงปวงกนยน. สภาพเปนเครองจบอาจารสณฐาน ของภกษผเจาถนเหลานนวา


"ภกษเหลาน เปนผถงพรอมดวยวตรหรอไม ?" ชอวา อาการ. ธรรมชาตซงสอ๑ภกษผเจาถนเหลานน ผเรนอยในทนน ๆ อธบาย วา ซงใหรได แมมองไมเหน. ชอวา ลงค. ธรรมชาตเปนทเหนแลวรซงภกษผเจาถนเหลานนวา "ม" ชอวา นมต. สภาพเปนเครองช ภกษผเจาถนเหลานนวา "เปนผมบรขาร เชนน" อธบายวา เปนเหตไดขออาง (เชนนน). ชอวา อทเทส. คาวาอาการนนเปนตนทงหมด เปนชอของเสนาสนบรขารตางๆ มเตยงและตงทจดตงไวเปนอนดเปนตน และเปนชอของเสยงฝเทาเปน ตน, กและคาวา อาการเปนตนนน พงประกอบตามทควรประกอบ, แมในอาการของภกษอาคนตกะเปนตน กนยนแล. บรรดาบทเหลานน บทวา อาตก ไดแก เปนของ ๆ ภกษเหลาอน. สามบทวา ปาทาน โธต อทกนสเสก ไดแก สถานทรดนา แหงเทาทงหลายทลางแลว. เอกพจนในบทวา โธต พงทราบใน อรรถแหงพหพจน. อกอยางหนง ปาฐะวา ปาทาน โธตอทกนสเสก. ความวา สถานเปนทรดนาสาหรบลางเทาทงหลาย. วนจฉยในนานาสงวาสกาทวตถ พงทราบดงน :- บทวา สมานสวาสกทฏ ไดแก ความเหนวา "ภกษผ ๑. ฎกาและโยชนา แก คมยต วา โพเธต โดยนยนกแปลวา ธรรมชาตซงใหร----


เจาถนเหลาน มสงวาสเสมอกน." บทวา น ปจฉนต ไดแก ไมถามถงลทธของภกษผเจาถน เหลานน คอ ไมถามกอน ทาวตรแลวตรอาศย (คอวตรใหญนอย) แลว ทาอโบสถรวมกน. บทวา นาภวตรนต ไดแก ไมสามารถจะยาย คอ ปราบปราม ขอทเปนนานาสงวาสกนได, อธบายวา ใหภกษผเจาถนเหลานนสละ ทฏฐนนไมได. ขอวา สภกขกา อาวาสา มความวา ภกษทงหลายผทาอโบสถ มอยในอาวาสใด, ภกษไมอาจ (ออก) จากอาวาสนนไปสอาวาสใด ในวนนนเทยว, อาวาสนน ยงไมไดทาอโบสถ ไมควรไป. สองบทวา อตร สงเฆน ไดแก เวนจากภกษทงหลาย ซงครบจานวนเปนสงฆ. สองบทวา อตร อนตรายา [๑๕๗] ไดแก เวนอนตราย ๑๐ อยาง ทกลาวแลวในหนหลงเสย. แตวา เมอมอนตราย กควรจะ ไปกบสงฆ. มตนเปนท ๔ หรอมตนเปนท ๕ โดยกาหนดอยางตาทสด. ประเทศแหงใดแหงหนง มศาลานวกรรมเปนตน ชออนาวาส. เหมอนอยางวา อาวาสเปนตนภกษไมควรไป ฉนใด, ถาภกษทง หลายทาอโบสถกนในวด, สมากด แมนากด อนภกษไมควรไปเพอ อธษฐานอโบสถ กฉนนน. แตถามภกษบางรปอยทสมาและแมนาน ไซร, จะไปสสานกภกษนน ควรอย. จะไปเสยจากอาวาส แมท เลกอโบสถเสยแลว ควรอย. ภกษผใดไปแลวอยางนน ยอมไดแมเพอ


อธษฐาน อนภกษแมผอยปา ในวนอโบสถ เทยวบณฑบาตในบาน แลว ตองกลบไปวดของตนเทานน. ถาเขาไปสวดอน, ตองทา อโบสถในวดนนกอน จงคอยไป ไมทากอนแลวไปเสย ไมควร. ขอวา ย ชา 'สกโกม อชเชว คนต' มความวา ภกษพงทราบซงอาวาสใดวา "เราสามารถไปทนนไดในวนนทเดยว" อาวาสเหนปานนน ควรไป. จรงอย ภกษนแมเมอทาอโบสถกบ ภกษทงหลายในอาวาสนน จกเปนผไมทาอนตรายแกอโบสถเลยทเดยว ฉะนแล. การเขาสหตถบาสเทานน เปนประมาณ ในขอวา ภกขนยา นสนนปรสาย เปนอาท. ขอวา อ ตร อวฏ ตาย ปรสาย มความวา จรงอย ขนชอวา การใหปารวาสยปารสทธ (ปารสทธทแรมวน) นยอม ไมควร จาเดมแตการทบรษทลกออกไป, แตเมอบรษทยงไมลก ออกไป ยอมควร, เพราะเหตนน พระผมพระภาคจงตรสวา "เวน แตบรษทยงไมลกออกไป." ลกษณะแหงปารวาสยปารสทธนน พง ถอเอาจากวรรณนาแหงปารวาสยฉนททานสกขาบทในภกขนวภงค.๑

วนทไมใชวนอโบสถนน ไดแกวนอน นอกจากวนอโบสถ ๒ วน น คอ วนอโบสถ ๑๔ คาหนง วนอโบสถ ๑๕ คาหนง. ขอวา อตร สงฆสามคคยา มความวา เมอสงฆแตกกน แลว สงฆสามคคอนใด อนสงฆกลบทาไดอก เหมอนสงฆสามคค ๑. สมนต. ทตย. ๔๖๒.


ของภกษชาวโกสมพ, [๑๕๘] เวนสงฆสามคคเหนปานนนเสย. กแล ในกาลนน สงฆพงทาอโบสถ สวดวา สณาต เม ภนเต สงโฆ อชชโปสโถ สามคค อนง ภกษเหลาใด เมอมภกษผทาการทะเลาะววาทกนเลกนอย ไมสสาคญ จงงดอโบสถไวแลว กลบเปนผพรอมเพรยงกนอก, อนภกษ เหลานน ตองทาอโบสถแท ฉะนแล. อโบสถกขนธก วรรณนา จบ.

บาลี 51 80

Documents