บาลี 19 80

คานา การศกษาพระปรยตธรรม ทจะอานวยประโยชนแกผศกษาเตมท จาตองมหนงสอเครองประกอบหลกสตรครบบรบรณ เพราะหนงสอ เครองประกอบเทากบดวงประทปสาหรบสองมรรคา ใหผศกษามอง เหนแนวทางไดสะดวกชดเจน เพราะฉะนน กองตาราแหงมหามกฏ- ราชวทยาลย ในพระบรมราชปถมภ ซงมหนาทจดพมพหนงสอทเกยว แกการศกษาพระปรยตธรรมทกประเภท จงไดคดจดพมพหนงสอ เครองอปกรณทงฝายนกธรรมทงฝายบาลขน เพอใหผศกษาไดรบความ สะดวกในการศกษา และไดจดพมพเสรจไปแลวหลายเรอง เฉพาะ หนงสอธมมปทฏฐกถา กนบวาเปนหนงสอสาคญเรองหนง เพราะใช เปนหลกสตรเปรยญธรรมประโยค๑ ๓ ผศกษาบาลเมอเรยนบาลไวยา- กรณจบแลว กเรมเรยนหนงสอเปนลาดบไป เหนควรแปลเปนภาษา ไทยใหตลอดเรอง และไดมอบใหพระมหาอ นสสโภ ป. ๗ วดบวร- นเวศวหาร เปนผรบไปดาเนนการ. ทานไดคนควารวบรวมจาก หนงสอ ตาง ๆ ซงพระเถรานเถระไดแปลไวบาง ขอใหทานทเปน กรรมการกองตาราชวยแปลบาง ขอใหทานทเปนเปรยญในสานกเดยว กนและตางสานกชวยแปลบาง แตการแปลนน ไดขอใหแปลตามวธการทกองตาราไดวางไว เพอใหหนงสอเปนระเบยบเดยวกน ไมลกลน โดยถอหลกวา แปล ใหไดความชด สานวนเรยบรอย ไมโลดโผนจนเสยหลงของภาษา และแปลเทาศพท อยางพระกรรมการแปลเปนตวอยาง ในสนามหลวง ถาทไหนไมมศพท เพมเขาใหมกทาเครองหมายวงเลบ [ ] ไว ถา ทไหนบงถงขอธรรมกด เกยวกบลทธธรรมเนยมกด ทานชกความ มาจากอปกรณบาลหรอคมภรอน ๆ กด กไดทาเชงอรรถบอกไวทกแหง เพอสะดวกแกผศกษาสนใจในการคนควา. กองตารา ฯ ขอแสดงความขอบใจทานผชวยแปลและผมสวน

ชวยใหหนงสอนสาเรจทก ๆ ทาน และขออทศสวนกศลซงเกดจาก หนงสอน แดทานบรพปธยาจารยผบรหารพระศาสนาสบ ๆ กนมา. กองตารา มหามกฏราชวทยาลย ๑ พฤศจกายน ๒๔๘๐ ๑. เดยวนเปนหลกสตรประโยค ๑-๒-๓

ประโยค๒ - พระธมมปทฏฐกถาแปล ภาค ๑ - หนาท 1

พระธมมปทฏฐกถาแปล ภาค ๑ คานมสการ* ขาพเจา๑ อนพระกมารกสสปเถระ๒ ผฝกตนเรยบ รอยแลว ประพฤตสมาเสมอโดยปกต มจตมนคง ใคร ความดารงมนแหงพระสทธรรม หวงอยวา "พระอรรถกถา อนพรรณนาอรรถแหงพระธรรมบทอนงาม ทพระศาสดา ผฉลาดในสภาพทเปนธรรมและมใชธรรม มบทคอพระ สทธรรมถงพรอมแลว มพระอธยาศยอนกาลงแหงกรณา ใหอตสาหะดวยดแลว ทรงอาศยเหตนน ๆ แสดงแลว เปนเครองเจรญปตปราโมทย ของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนคาทสขมละเอยด นาสบ ๆ กนมา ตงอยแลวในตามพ- ปณณทวป๓ โดยภาษาของชาวเกาะ ยงไมทาความถงพรอม แหงประโยชน ใหสาเรจแกสตวทงหลายทเหลอได ไฉน พระอรรถกถาแหงพระธรรมบทนน จะทาประโยชนใหสาเรจ แกโลกทงปวงได" ดงน อาราธนาโดยเคารพแลว จง * นยสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส ทรงแปล พ.ศ. ๒๔๔๑ ๑. พระพทธโฆษาจารย. ๒. เปนนามพระสงฆเถระองคหนง ในสมยพระพทธโฆษา- จารย ไมใชพระกมารกสสป ในสมยพทธกาล. ๓. เกาะเปนทอยของชาวชนทม ฝามอแดง คอเกาะลงกา (Ceylon)


ขอนมสการพระบาทแหงพระสมพทธเจาผทรงสร ทรงแล เหนทสดโลกได มพระฤทธรงโรจน ทรงยงประทป คอ พระสทธรรมใหรงโรจน ในเมอโลกอนมด คอโมหะใหญ ปกคลมแลว, บชาพระสทธรรมแหงพระสมพทธเจาพระองค นน และทาอญชลแดพระสงฆแหงพระสมพทธเจาพระองค นนแลว จกกลาวอรรถกถา อนพรรณนาอรรถแหงพระธรรม บทนน ดวยภาษาอน โดยอรรถไมใหเหลอเลย ละภาษา นนและลาดบคาอนถงพสดารเกนเสย ยกขนสภาษาอนเปน แบบทไพเราะ๑ อธบายบทพยญชนะแหงคาถาทงหลาย ททานยงมไดอธบายไวแลวในอรรถกถานนใหสนเชง นามา ซงปตปราโมทยแหงใจ องอาศยอรรถและธรรม แกนก ปราชญทงหลาย. ๑. มโนรม เปนทรนรมยแหงใจ.


๑. ยมกวรรค วรรณนา ๑. เรองพระจกขปาลเถระ* [๑] [ขอความเบองตน] มปจฉาวา "พระธรรมเทศนานวา "ธรรมทงหลาย มใจเปนหวหนา มใจเปนใหญ สาเรจแลวดวยใจ ถาบคคลมใจรายแลว พดอยกด ทาอยกด ทกขยอมไปตามเขา เพราะเหตนน ดจ ลออนหมนไปตามรอยเทาโค ผนาแอกไปอยฉะนน," ดงน พระศาสดาตรสแลว ณ ทไหน ?" วสชนาวา "พระองคตรสแลว ณ กรงสาวตถ.๑" มปจฉา (เปนลาดบไป ) วา "พระองคทรงปรารภใคร ?" มวสชนาวา "พระองคทรงปรารภพระจกขปาลเถระ." [กฎมพทาพธขอบตร] ดงไดสดบมา ในกรงสาวตถ มกฎมพผหนงชอมหาสวรรณ เปนคนมงม มทรพยมาก มสมบตมาก (แต) ไมมบตร. วนหนงเขา ไปสทาอาบนา อาบเสรจแลวกลบมา เหนตนไมใหญทเปนเจาไพร ตนหนงมกงสมบรณ ในระหวางทาง คดวา "ตนไมน จกมเทวดาผม ศกดใหญสงอย" ดงนแลว จงใหชาระสวนภายใตแหงตนไมนนให * นยสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส ทรงแปล พ.ศ. ๒๔๔๑. ๑. นครหลวงของประเทศโกศลบดนเรยกวาสะเหต-มะเหต (Saheth. Maheth).


สะอาดแลว ใหวงรว เกลยทราย ยกธงชยและธงปฏากขน แตง ตนไมเจาไพรแลว ทาปรารถนา (คอบน) วา "ขาพเจาไดบตร หรอธดาแลว จกทาสกการะใหญถวายทาน" ดงนแลว หลกไป. [กฎมพไดบตรสองคน] ในกาลเปนลาดบมา ภรรยาของทานเศรษฐกตงครรภ. ทานกให พธครรภบรหาร๑ แกนาง. ครนลวง ๑๐ เดอน นางคลอดบตรคนหนง ทานเศรษฐขนานนามแหงบตรนนวา "ปาละ" เพราะเหตทารกนนตน อาศยไมใหญทเปนเจาไพรอนตนอภบาลจงไดแลว. ในกาลเปนสวนอน ทานเศรษฐไดบตรอกคนหนง ขนานนาม วา "จลปาละ" ขนานนามบตรคนแรกวา "มหาปาละ." ครน ๒ กมารนนเจรญวย๒ มารดาบดากคดผกพนดวยเครองผกพนคอการครอง เคหสถาน. ในกาลเปนสวนอน มารดาบดาไดทากาลกรยาลวงไป. วงศ ญาตกเปดสมบตทงหมดมอบใหแก ๒ เศรษฐบตร๓. [พระศาสดาประทบอยในกรงสาวตถ ๒๕ พรรษา] ในสมยนน พระศาสดา ทรงประกาศพระบวรธรรมจกรใหเปน ไปแลว เสดจไปโดยลาดบ ประทบอย ณ พระเชตวนมหาวหาร ททาน ๑. เปนพธอยางหนงในศาสนาพราหมณทากน ๒ คราว คอ ทาเมอภรรยาตงครรภได ๕ เดอนครงหนง เรยก ปจามฤตม ทาเมอตงครรภได ๗ เดอนครงหนง เรยก สปตามฤตม. ๒. มารดาบดา ผกบตรทงสองนนสองนนผเจรญวยแลว ดวยเครองผกคอเรอน ๓. พวกญาตกแบงโภคะทงหมดจาเพาะแกสองเศรษฐบตร.


อนาถบณฑกมหาเศรษฐ บรจาคทรพยนบได ๕๔ โกฏสรางถวาย, ทรงสงสอนมหาชนใหตงอยในทางสวรรคและในทางนพพาน. แทจรง พระตถาคตเสดจอยจาพรรษา ๆ เดยวเทานนในนโครธ มหาวหารทพระญาตวงศฝายพระชนน ๘ หมนตระกล, ฝายพระชนก ๘ หมนตระกล เขากนเปนแสนหกหมนตระกลสรางถวาย, เสดจอย จาพรรษา ณ เชตวนมหาวหาร ททานอนาถบณฑกเศรษฐสรางถวาย ๑๙ พรรษา, เสดจจาพรรษา ณ บพพารามทนางวสาขามหาอบาสกา บรจาค ทรพยนบได ๒๗ โกฏสรางถวาย ๖ พรรษา, ทรงอาศยทตระกลทง๑ ๒ เปนผใหญโดยคณธรรม เสดจอยจาพรรษาอาศยกรงสาวตถ (เปน โคจรคาม) ถง ๒๕ พรรษา ดวยประการฉะน. [ผบารงภกษสามเณร] ทงทานอนาถบณฑกมหาเศรษฐ ทงวสาขามหาอบาสกายอมไป สทอปฏฐากพระตถาคตเจาวนละ ๒ ครงเปนประจา. และเมอไปไมเคย มมอเปลาไป ดวยคดเกรงวา "ภกษหนมและสามเณร จกแลดมอตน." เมอไปกอนเวลาฉนอาหาร ยอมใชใหคนถอของขบเคยวเปนตนไป; เมอไปภายหลงแตเวลาฉนอาหาร ใชใหคนถอปญจเภสช๒ และอฐบาน๓

ไป. และในเคหสถานแหงทานทง ๒ นน เขาแตงอาสนะไวเพอภกษ ๑. กล ตระกล สกล ครอบครว (Family). ๒. เภสช ๕ คอ เนยใส ๑ เนย ขน ๑ นามน ๑ นาผง ๑ นาออย ๑. ๓. ปานะ ๘ คอ นามะมวง ๑ นาชมพหรอ นาหวา ๑ กลวยมเมลด ๑ นากลวยไมมเมลด ๑ นามะซาง ๑ นาลกจนทน หรอ องน ๑ นาเงาอบล ๑ นามะปรางหรอลนจ ๑.


แหงละ ๒ พนรปเปนนตยกาล. พระภกษรปใด ปรารถนาของ สงใด จะเปนขาวนาหรอเภสช ของนนกสาเรจแกพระภกษรปนน สมปรารถนา. [เศรษฐไมเคยทลถามปญหา] ในทานทงสองนน ทานอนาถบณฑกเศรษฐ ไมเคยทลถาม ปญหาตอพระศาสดา จนวนเดยว. ไดยนวา ทานคดวา "พระ ตถาคตเจา เปนพระพทธเจาผละเอยดออน เปนกษตรยผละเอยด ออน เมอทรงแสดงธรรมแกเรา ดวยทรงพระดารวา 'คฤหบดม อปการะแกเรามาก' ดงน จะทรงลาบาก" แลวไมทลถามปญหา ดวยความรกในพระศาสดาเปนอยางยง. ฝายพระศาสดา พอทาน เศรษฐนงแลว ทรงพระพทธดารวา "เศรษฐผม รกษาเราในทไม ควรรกษา, เหตวาเราไดตดศรษะของเราอนประดบประดาแลว ควก ดวงตาของเราออกแลว ชาแหละเนอหวใจของเราแลว สละลกเมย ผเปนทรกเสมอดวยชวตของเราแลว บาเพญบารมอย ๔ อสงไขยกบ แสนกลป กบาเพญแลวเพอแสดงธรรมแกผอนเทานน เศรษฐน รกษาเราในทไมควรรกษา," (ครนทรงพทธดาร) ฉะนแลว กตรส พระธรรมเทศนากณฑหนงเสมอ. [ชาวสาวตถไปฟงธรรม] ครงนน ในกรงสาวตถ มคนอย ๗ โกฏ.๑ ในคนหมนน คนได ๑. ในกรงสาวตถไมปรากฏใหญโตถงกบจคนไดตง ๗๐ ลาน เพราะฉะนนนาจะเปนอเนกสงขยา กระมง ?


ฟงธรรมกถาของพระศาสดาแลว เกดเปนอรยสาวกประมาณ ๕ โกฏ ยงเปนปถชนอยประมาณ ๒ โกฏ. ในคนเหลานน กจของพระอรย- สาวกมเพยง ๒ อยางเทานน คอในกาลกอนแตเวลาฉนอาหาร ทาน ถวายทาน, ในกาลภายหลงแตฉนอาหารแลว ทานมถอเครอง สกการบชามขอหอมและระเบยงดอกไมเปนตน ใชคนใหถอไทยธรรม มผเภสชและนาปานะเปนตน ไปเพอตองการฟงธรรม. [มหาปาละตามไปฟงธรรม] ภายหลงวนหนง กฎมพมหาปาละเหนหมอรยสาวก มมอถอ เครองสกการบชา มของหอมและระเบยบดอกไมเปนตน ไปสวหาร๑

จงถามวา "มหาชนหมนไปไหนกน ?" ครนไดยนวา "ไปฟงธรรม" กคดวา "เรากจกไปบาง" ครนไปถง ถวายบงคมพระศาสดาแลว นงอยขางทายประชมชน. ธรรมดาพระพทธเจาทงหลาย เมอจะทรงแสดงธรรม ทอด พระเนตรอปนสยแหงคณ มสรณะศลและบรรพชาเปนตน (กอน) แลว จงทรงแสดงธรรมตามอานาจอธยาศย. [อนปพพกถา ๕] เหตนน วนนน พระศาสดา ทอดพระเนตรอปนสยของ กฎมพมหาปาละแลว เมอทรงแสดงธรรม ไดตรสอนปพพกถา คอทรงประกาศทานกถา (พรรณนาทาน) สลกถา (พรรณนาศล สคคกถา (พรรณนาสวรรค) โทษ ความเลวทรามและความเศรา- ๑. วหาร สานกสงฆ. วด (Monastery)


หมองแหงกามทงหลาย และอานสงสในเนกขมมะ (คอความออก ไปจากกามทงหลาย). [มหาปาละขอบวช] กฎมพมหาปาละไดสดบธรรมนนแลว คดวา "บตรและธดากด โภคสมบตกด ยอมไปตามผไปสปรโลกหาไดไม แมสรระกไปกบตว ไมได ประโยชนอะไรของเราดวยการอยครองเรอน เราจกบวช พอเทศนาจบ เขากเขาไปเฝาพระศาสดา ทลของบวช. ขณะนน พระ ศาสดาตรสถามเขาวา "ญาตไหน ๆ ของทานทควรจะตองอาลาไมม บางหรอ ?" เขาทลวา "พระเจาขา นองชายของขาพเจามอย." พระศาสดารบสงวา "ถาอยางนนทานจงอาลาเขาเสย กอน." [มหาปาละมอบสมบตใหนองชาย] เขาทลรบวา "ดแลว" ถวายบงคมพระศาสดาแลว ไปถง เรอนแลว ใหเรยกนองชายมา มอบทรพยสมบตใหวา "แนะพอ สวญญาณกทรพยกด อวญญาณกทรพยกด อนใดอนหนง บรรดา มในตระกลน ทรพยนนจงตกเปนภาระของเจาทงหมด เจาดและทรพย นนเถด." นองชายถามวา "นาย กทานเลา ?" พชายตอบวา "ขาจกบวชในสานกของพระศาสดา." น. พพดอะไร เมอมารดาของขาพเจาตายแลว ขาพเจาได ทานเปนเหมอนมารดา เมอบดาตายแลว ไดทานเปนเหมอนบดา.


สมบตเปนอนมากมอยในเรอนของทาน, ทานอยครองเรอนเทานน อาจทาบญได, ขอทานอยาไดทาอยางนนเลย. พ. พอ ขาไดฟงธรรมเทศนาของพระศาสดา, เพราะ (เหตท) พระศาสดาทรงแสดงธรรมมคณไพเราะ (ทง) ในเบองตน ทามกลาง และทสด ยกขนสไตรลกษณะ๑ อนละเอยดสขม ธรรมนน อนใคร ๆ ไมสามารถจะบาเพญใหบรบรณในทามกลางเรอนได; ขาจกบวชละ พอ. น. พ เออก ทานยงหนมอยโดยแท, เอาไวบวชในเมอทานแก เถด. น. พอ กเมอมอและเทาของคนแก (แต) ของตว กยงวาไมฟง ไมเปนไปในอานาจ, กจกกลาวไปทาอะไรถงญาตทงหลาย, ขานน จะไมทา (ตาม) ถอยคาของเจา, ขาจกบาเพญสมณปฏบตใหบรบรณ. มอและเทาของผใด ทรดโทรมไปเพราะชรา วา ไมฟง ผนน มเรยวแรงอนชรากาจดเสยแลว จกประพฤตธรรมอยางไรได. ขาจกบวชแนละ พอ. [มหาปาละบรรพชาอปสมบท] เมอนองชายกาลงรองไหอยเทยว, เขาไปสสานกพระศาสดาแลว ทลขอบวช๒ ไดบรรพชาอปสมบทแลว๒ อยในสานกแหงพระอาจารย และอปชฌายครบ ๕ พรรษาแลว ออกพรรษา ปวารณาแลว ๑. ไตรลกษณะ คอ อนจจลกษณะ ๑ ทกขลกษณะ ๑ อนตตลกษณะ ๑. ๒. ถาฟงตามนพระมหาปาละพรรพชาอปสมบทดวยญตตจตตถกรรมวาจา หาใช เอหภกขอปสมปทาไม.


เขาไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลว ทลถามวา "พระเจาขา ใน พระศาสนาน มธระกอยาง ?" [ธระ ๒ อยางในพระศาสนา] พระศาสนาตรสตอบวา "ภกษ ธระม ๒ อยาง คอ คนถธระ (กบ) วปสสนาธระ เทานน." พระมหาปาละทลถามวา "พระเจาขา กคนถธระเปนอยางไร ? วปสสนาธระเปนอยางไร ?" ศ. ธระน คอ การเรยนนกายหนงกด สองนกายกด จบ พทธวจนะคอพระไตรปฎกกด ตามสมควรแกปญญาของตนแลวทรง ไว กลาว บอก พทธวจนะนน ชอวาคนถธระ. สวนการเรมตงความ สนและความเสอมไวในอตภาพ ยงวปสสนาใหเจรญ ดวยอานาจ แหงการทาการตดตอแลว ถอเอาพระอรหตของภกษผมความประพฤต แคลวคลอง ยนดยงแลวในเสนาสนะอนสงด ชอวาวปสสนาธระ. ม. พระเจาขา ขาพระองคบวชแลวแตเมอแก ไมสามารถจะ บาเพญคณถธระใหบรบรณได, แตจกบาเพญวปสสนาธระใหบรบรณ, ขอพระองคตรสบอกพระกรรมฐานแกขาพระองคเถด. [พระมหาปาละเดนทางไปบานปลายแดน] ลาดบนน พระศาสดา ไดตรสบอกพระกรรมฐานตลอดถงพระ อรหตแกพระมหาปาละ. ทานถวายบงคมพระศาสดาแลว แสวงหา ภกษผจะไปกบตน ไดภกษ ๖๐ รปแลว ออกพรอมกบเธอทงหลาย ไปตลอดทาง ๑๒๐ โยชน ถงบานปลายแดนหมใหญตาบลหนง จง


พรอมดวยบรวาร เขาไปบณฑบาต ณ บานนน. [ชาวบานเสอมใสอาราธนาใหอยจาพรรษา] หมมนษย เหนภกษทงหลาย ผถงพรอมดวยวตร มจต เสอมใส แตงอาสนะแลวนมนตใหนง องคาสดวยอาหารอนประณต แลว ถามวา " ทานเจาขา พระผเปนเจาจะไปทไหน ?" เมอเธอ ทงหลายกลาวตอบวา "อบาสกและอบาสกาทงหลาย เราจะไปสท ตามผาสก" ดงนแลว, มนษยผเปนบณฑตรวา "ทานผเจรญ ทงหลาย แสวงหาเสนาสนะทจาพรรษา," จงกลาวอาราธนาวา "ทานผเจรญ ถาพระผเปนเจาทงหลาย พงอย ณ ทนตลอดไตรมาสน ขาพเจา ทงหลาย จะพงตงอยในสรณะแลวถอศล." แมเธอทงหลายกคดเหน วา "เราไดอาศยตระกลเหลาน จกทาการออกไปจากภพได" ดงน จงรบนมนต. หมมนษยรบปฏญญาของเธอทงหลายแลว ได (ชวย กน) ปดกวาดวหาร จดทอยในกลางคน และทอยในกลางวนแลวมอบ ถวาย. เธอทงหลาย เขาไปบณฑบาตบานนนตาบลเดยวเปนประจา. ครงนน หมอผหนงเขาไปหาเธอทงหลาย ปวารณาวา "ทานผเจรญ ธรรมดาในทอยของคนมาก ยอมมความไมผาสกบาง. เมอความไม ผาสกนนเกดขนแลว ทานทงหลายพงบอกแกขาพเจา ขาพเจาจกทา เภสชถวาย." [พระมหาปาละถอเนสชชกธดงค] ในวนจาพรรษา ๑ พระเถระเรยกภกษเหลานนมา (พรอมกน) ๑. วสสปนายกทวเส.


แลว ถามวา "ทานผมอายทงหลาย ทานทงหลายจกใหไตรมาสน นอมลวงไปดวยอรยาบถเทาไร ?" ภกษทงหลายเรยนตอบวา "จกใหนอมลวงไปดวยอรยาบถ ครบทง ๔ ขอรบ." ถ. ทานผมอายทงหลาย กขอนนสมควรละหรอ ? เรา ทงหลายควรเปนผไมประมาทไมใชหรอ ? เพราะเราทงหลายเรยน พระกรรมฐานมาจากสานกของพระพทธเจา ผยงทรงพระชนมอย. แลธรรมดาวาพระพทธเจาทงหลาย อนคนมกอวดไมสามารถจะให ทรงยนดได, ดวยวาพระพทธเจาทงหลายนน อนคนมอธยาศยงาม (จาพวกเดยว) พงใหทรงยนดได, และขนชอวาอบายทง ๔ เปน เหมอนเรอนของตวเอง แหงคนผประมาทแลว, ขอทานทงหลายจง เปนผไมประมาทเถด ทานผมอายทงหลาย. ภ. กทานเลา ขอรบ. ถ. ทานผมอายทงหลาย ขาพเจาจกให (ไตรมาสน) นอม ลวงไปดวยอรยาบถ ๓, จกไมเหยยดหลง. ภ. สาธ ขอจงเปนผไมประมาทเถด ขอรบ. [จกษของพระมหาปาละพการ] เมอพระเถระไมหยงลงสนทรา, เมอเดอนตนผานไปแลว, โรค ในจกษกเกดขน. สายนาไหลออกจากตาทง ๒ ขาง เหมอนสาย นาอนไหลออกจากหมออนทะล. ทานบาเพญสมณธรรมตลอดราตร ทงสนแลว ในเวลาอรณขน เขาหองนงแลว. ในเวลาภกขาจาร


ภกษทงหลาย ไปสสานกของพระเถระเรยนวา "เวลานเปนเวลา ภกขาจาร ขอรบ." พระเถระตอบวา "ทานผมอายทงหลาย ถา อยางนน ทานทงหลายถอบาตรและจวรเถด" ดงนแลว ใหเธอ ทงหลายถอบาตรและจวรของตน ออกไปแลว. ภกษทงหลาย เหนตาทงสองของพระเถระนองอย จงเรยน ถามวา "นนเปนอะไร ขอรบ." ถ. ทานผมอายทงหลาย ลมแทงตาของขาพเจา. ภ. ทานขอรบ หมอปวารณาเราไวไมใชหรอ ? เราควรบอก แกเขา. ถ. ดละ ทานผมอายทงหลาย. [หมอปรงยาใหหยอด] เธอทงหลายจงไดบอกแกหมอ. เขาหงนามนสงไปถวายแลว. พระเถระเมอหยอดนามนในจมก นงหยอดเทยวแลวเขาไปภายในบาน. หมอเหนเรยนถามวา "ทานขอรบ ไดยนวา ลมแทงตาของ พระผเปนเจาหรอ ?" ถ. เออ อบาสก. ม. ทานเจาขา ขาพเจาหงนามนแลวสงไป (ถวาย) ทานหยอด ทางจมกแลวหรอ ? ถ. เออ อบาสก. ม. เดยวน เปนอยางไร ขอรบ. ถ. ยงแทงอยทเดยว อบาสก.


[พระมหาปาละนงหยอดยา] หมอคดฉงนใจวา "เราสงนามนเพอจะยงโรคใหระงบไดดวย การหยอดเพยงครงเดยวเทานนไปถวายแลว, เหตไฉนหนอแล โรค จงยงไมสงบ ?" จงเรยนถามวา "ทานเจาขา นามนนน ทานนง หยอดหรอนอนหยอด." พระเถระไดนงเสย, ทานแมหมอซกถามอยกไมพด. หมอนกวา "เราจกไปวหารดทอยเอง" ดงนแลว กลาววา "ถาอยางนน นมนตไปเถด ขอรบ" ผละพระเถระแลว ไปส วหารดทอยของพระเถระ เหนแตทจงกรมและทนง ไมเหนทนอน จงเรยนถามวา "ทานเจาขา นามนนน ทานนงหยอดหรอนอน หยอด" พระเถระไดนงเสย. หมอออนวอนซาวา "ทานผเจรญ ขอทานอยาไดทาอยางนน, ธรรมดาสมณธรรม เมอรางกายยงเปน ไปอย กอาจทาได, ขอทานนอนหยอดเถด." [พระมหาปาละปรกษากรชกาย] พระเถระตอบวา "ไปเถด ผมอาย ขาพเจาจกปรกษาด กอนแลวจงจกร." กในทนนไมมญาตสาโลหตของพระเถระเลย ทาน จะพงปรกษากบใครเลา ? ถงอยางนน ทานปรกษากบกรชกาย๑ อย ดารวา "แนะปาลตะผมอาย ทานจงวามากอน, ทานจกเหนแกจกษ หรอจกเหนแกพระพทธศาสนา, กในสงสารวฏอนมทสด อนใครตาม คนไปกรไมได การคณนานบตวทานผบอดดวยจกษหามไม, และ ๑. แปลวากายอนเกดแตธลมในสรระ.


พระพทธเจาทงหลาย กลวงไปหลายรอยหลายพนพระองคแลว ใน พระพทธเจาเหลานน พระพทธเจา แมแตพระองคเดยวกกาหนดไมได. ทานไดผกใจไวเดยวนเองวา "จกไมนอน จนตลอด ๓ เดอนภายใน ฤดฝนน;" เหตฉะนน จกษของทานฉบหายเสยหรอแตกเสยกตามเถด ทานจงทรงแตพระพทธศาสนาไวเถด อยาเหนแกจกษเลย" เมอกลาว สอนภตกาย ไดภาษตคาถาเหลานวา :- "จกษททานถอวาของตว เสอมไปเสยเถด, ห กเสอมไปเสยเถด, กายกเปนเหมอนกนอยาง นนเถด, แมสรรพสงอนอาศยกายน กเสอม ไปเสยเถด, ปาลตะ เหตไฉน ทานจงประมาท อย. จกษททานถอวาของตว ทรดโทรมไปเสย เถด, หกทรดโทรมไปเสยเถด, กายกเปนเหมอน กนอยางนนเถด, แมสรรพสงอนอาศยกายน กทรดโทรมไปเสยเถด, ปาลตะ เหตไฉน ทาน จงประมาทอย. จกษททานถอวาของตว แตก ไปเสยเถด, หกแตกไปเสยเถด, รปกเปน เหมอนกนอยางนนเถด, แมสรรพสงอนอาศย กายน กแตกไปเสยเถด, ปาลตะ เหตไฉน ทานจงประมาทอย." [หมอเลกรกษาพระมหาปาละ] ครนพระเถระใหโอวาทแกตนเองดวย ๓ คาถาอยางแลว ไดนง


ทานตถกรรม ๑ แลวจงเขาไปบานเพอบณฑบาต หมอเหนแลวเรยน ถามวา "ทานเจาขา ทานทานตถกรรมแลวหรอ ?" ถ. เออ อบาสก. ม. เปนอยางไรบาง ขอรบ. ถ. ยงแทงอยเทยว อบาสก. ม. ทานนงหยอดหรอนอนหยอด ขอรบ. พระเถระไดนงเสย, ทานแมอนหมอถามซา กไมพดอะไร. ขณะนน หมอกกลาวกะทานวา "ทานผเจรญ ทานไมทา ความสบาย, ตงแตวนน ขอทานอยาไดกลาววา 'หมอผโนนหงนามน ใหเรา' แมขาพเจากจกไมกลาววา 'ขาพเจาหงนามนถวายทาน." [พระเถระเสยจกษพรอมดวยบรรลดวยพระอรหต] พระเถระถกหมอบอกเลกแลว กลบไปสวหาร ดารวา "ทาน แมหมอเขากบอกเลกแลว ทานอยาไดละอรยาบถเสยนะ สมณะ" แลวกลาวสอนตนดวยคาถานวา "ปาลตะ ทานถกหมอเขาบอกเลกจากการรกษา ทงเสยแลว เทยงตอมจจราช ไฉนจงยงประมาท อยเลา ?" ดงนแลว บาเพญสมณธรรม. ลาดบนน พอมชฌมยามลวงแลว, ทงดวงตา ทงกเลส ของ ทานแตก (พรอมกน) ไมกอนไมหลงกวากน. ทานเปนพระอรหนต ๑ . คอเปานามน.


สกขวปสสก๑ เขาไปสหองนงแลว. [พวกภกษและชาวบานรบบารงพระเถระ] ในเวลาภกขาจาร ภกษทงหลายไปเรยนวา "ทานผเจรญ เวลาน เปนเวลาภกขาจาร." ถ. กาลหรอ ? ทานผมอายทงหลาย. ภ. ขอรบ. ถ. ถาอยางนน ทานทงหลายไปเถด. ภ. กทานเลา ? ขอรบ. ถ. ตาของขาพเจา เสอมเสยแลว ทานผมอายทงหลาย. เธอทงหลายแลดตาของทานแลว มตาเตมดวยนาตา ปลอบ พระเถระวา "ทานผเจรญ ทานอยาคดไปเลย, กระผมทงหลาย จกปฏบตทาน" ดงนแลว ทาวตรปฏบตทควรจะทาเสรจแลวเขาไป สบาน. หมมนษยไมเหนพระเถระ ถามวา "ทานเจาขา พระผเปนเจา ของขาพเจาทงหลาย ไปขางไหนเสย" ทราบขาวนนแลว สงขาวตม ไปถวายกอนแลว ถอเอาบณฑบาตไปเอง ไหวพระเถระแลว รองไห กลงเกลอกอยแทบเทา (ของทาน) ปลอบวา "ทานเจาขา ขาพเจา ทงหลายจกรบปฏบต ทานอยาไดคดไปเลย แลวลากลบ. ตงแตนนมา เขากสงขางตมและขาวสวยไปถวายทวหารเปนนตย. ฝายพระเถระ กกลาวสอนภกษ ๖๐ รปนอกนเปนนรนดร. เธอ ๑. คอ เปนพระอรหนต ฝายวปสสนา.


ทงหลายตงอยในโอวาทของทาน, ครนจวนวนปวารณา กบรรล พระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทกรป. [พวกภกษไปเฝาพระศาสดา] กแลเธอทงหลายออกพรรษาแลว อยากจะเฝาพระศาสดา จง เรยนพระเถระวา "กระผมทงหลายอยากจะเฝาพระศาสดา ขอรบ." พระเถระไดฟงคาของเธอทงหลายแลวคดวา "เราเปนคน ทพพลภาพ และในระหวางทาง ดงทอมนษยสงกมอย เมอเราไป กบเธอทงหลาย จกพากนลาบากทงหมด จกไมอาจเพออนไดแม ภกษา เราจกสงภกษเหลานไปเสยกอน." ลาดบนน ทานจงกลาว กะเธอทงหลายวา "ผมอายทงหลาย ทานทงหลายไปกอนเถด." ภ. กทานเลา ? ขอรบ. ถ. ขาพเจาเปนคนทพพลภาพ และในระหวางทาง ดงทอมนษย สงกมอย เมอขาพเจาไปกนทานทงหลาย จกพากนลาบากทงหมด ทานทงหลายไปกอนเถด. ภ. อยาทาอยางนเลย ขอรบ กระผมทงหลายจกไปพรอมกนกบ ทานทเดยว. ถ. "ทานทงหลายอยาชอบอยางนนเลย, เมอเปนอยางนน ความไมผาสกจกมแกขาพเจา, นองชายของขาพเจา เหนทานทงหลาย แลว คงจกถาม, เมอเชนนน ทานทงหลายพงบอกความทจกษของ ขาพเจาเสอมเสยแลวแกเขา, เขาคงจกสงใคร ๆ มาสสานกของขาพเจา, ขาพเจาจกไปกบเขา, ทานทงหลายจงไหวพระทศพลและพระอสตมหา-


เถระตามคาของขาพเจา" ดงนแลว กสงภกษเหลานนไป. [พวกภกษแจงขาวแกนองชายพระเถระ] เธอทงหลายขมาพระเถระแลว เขาไปสภายในบาน. หมมนษย นมนตใหนง ถวายภกษาแลว ถามวา "ทานเจาขา ดทาทพระผเปน เจาทงหลายจะไปกนละหรอ ?" เธอทงหลายตอบวา "เออ อบาสกและอบาสกาทงหลาย พวก ขาพเจาอยากจะเฝาพระศาสดา." พวกเขาออนวอนเปนหลายครงแลว ทราบความพอใจในการทเธอทงหลายจะไปใหได จงตามไปสงแลว บนราพนกลบมา. ฝายเธอทงหลาย ไปถงพระเชตวนโดยลาดบ ถวายบงคม พระศาสดาและไหวพระมหาเถระทงหลาย ตามคาของพระเถระแลว, ครนรงขน เขาไปสถนนทนองชายของพระเถระอย เพอบณฑบาต. กฎมพจาเธอทงหลายได นมนตใหนง ทาปฏสนถารแลว ถามวา "พระเถระพชายของขาพเจาอยไหน ?" ลาดบนน เธอทงหลาย แจงขาวนนแกเขาแลว. เขารองไหกลงเกลออยแทบบาทมลของเธอทงหลาย ถามวา "ทานเจาขา บดนควรทาอะไรด ?" [สงสามเณรหลานชายไปรบพระเถระ] ภ. พระเถระตองการใหใคร ๆ ไปจากทน, ในกาลเมอไปถง แลว ทานจกมากบเขา. ก. ทานเจาขา เจาคนน หลานของขาพเจาชอปาลตะ ขอ


ทานทงหลายสงเจานไปเถด. ภ. สงไปอยางนไมได (เพราะ) อนตรายในทางมอย, ตองให บวชเสยกอนแลวสงไป จงจะควร. ก. ขอทานทงหลายทาอยางนนแลวสงไปเถด ขอรบ. ครงนน เธอทงหลายใหเขาบวชแลว สงสอนใหศกษาขอ วตรปฏบตมรบจวรเปนตนสกกงเดอนแลว บอกทางใหแลวสงไป. สามเณรถงบานนนโดยลาดบ เหนชายผใหญคนหนงทประตบาน จงถามวา "วหารปาไร ๆ อาศยบานนมบางหรอ ?" ช. ม เจาขา. ส. ใครอยทนน ? ช. พระเถระชอปาลตะ๑ เจาขา. ส. ขอทานบอกทางแกขาพเจาหนอย. ช. ทานเปนอะไรกน ? เจาขา. ส. รปเปนหลานของพระเถระ. [สามเณรชวนพระมหาปาละกลบ] ขณะนน เขาพาเธอนาไปสวหารแลว. เธอไหวพระเถระแลว ทาวตรปฏบต บารงพระเถระดวยดสกกงเดอนแลว เรยนวา "ทานผเจรญ กฎมพผลงของกระผม ตองการใหทานกลบไป ขอ ทานมาไปดวยกนเถด." พระเถระกลาววา "ถาอยางนน เธอจงจบปลายไมเทาของ ๑. นาจะชอปาละ เพราะปาลตะ เปนชอของสามเณรหลานชาย.


เราขา." สามเณรจบปลายไมเทา เขาไปภายในบานกบพระเถระ. หมมนษยนมนตใหนงแลว เรยนถามวา "ทานผเจรญ ดทาท ทานจะไปละกระมง ?" พระเถระตอบวา "เออ อบาสกและอบาสกาทงหลาย เราจะไป ถวายบงคมพระศาสดา." หมมนษยเหลานน ออนวอนโดยประการ ตาง ๆ เมอไมได (สมหวง) กไปสงพระเถระไดกงทางแลว พากน รองไหกลบมา. [สามเณรถงสลวบตเพราะเสยงหญง] สามเณรพาพระเถระ ดวยปลายไมเทาไปอย ถงบานทพระเถระ เคยอาศยเมองชอสงกฏฐะ อยแลวในดงระหวางทาง. เธอไดยนเสยง ขบของหญงคนหนง ผออกจากบานนนแลว ขบพลางเทยวเกบฟนพลาง อยในปา ถอนมตในเสยงแลว. จรงอย ไมมเสยงอน ชอวาสามารถแผไปทวสรระของบรษ ทงหลายตงอย เหมอนเสยงหญง. เหตนน พระผมพระภาคเจา จงตรสวา "ภกษทงหลาย เราไมเหนเสยงอนแมสกอยาง อนจะ ยดจตของบรษตงอย เหมอนเสยงหญง นะภกษทงหลาย." สามเณรถอนมตในเสยงนนแลว ปลอยปลายไมเทาเสยแลว กลาววา "ทานขอรบ ขอทานรออยกอน, กจขอบกระผมม" ดงนแลว ไปสสานกของหญงนน. นางเหนเธอแลวไดหยดนง. เธอถงสลวบตกบนางแลว. พระเถระคดวา "เราไดยนเสยงขบอนหนง แลวเดยวนเอง, กแล เสยงนนคงเปนเสยงหญง, ถงสามเณรก


ชกชาอย, เธอจกถงสลวบตเสยแนแลว." ฝายสามเณรนน ทากจของ ตนสาเรจแลวมาพดวา "เราทงหลายไปกนเถด ขอรบ." ขณะนน พระเถระถามเธอวา "สามเณร เธอกลายเปนคน ชวเสยแลวหรอ ?" เธอนงเสย แมพระเถระถามซากไมพดอะไร ๆ. [พระเถระไมยอมใหสามเณรคบ] ลาดบนน พระเถระกลาวกะเธอวา "ธระดวยการทคนชวเชน เธอจบปลายไมเทาของเรา ไมตองม." เธอถงซงความสงเวชแลว เปลองผากาสายะเสยแลว นงหมอยางคฤหสถพดวา "ทานผเจรญ เมอกอน กระผมเปนสามเณร แตเดยวนกระผมกลบเปนคฤหสถแลว, อนง กระผมเมอบวชกไมไดบวชดวยศรทธา บวชเพราะกลวแตอนตราย ในหนทางของทานมาไปดวยกนเถด." พระเถระพดวา "ผมอาย คฤหสถชวกด สมณะชวกด กชว ทงนน; เธอแมตงอยในความเปนสมณะแลว ไมอาจเพอทาคณ เพยงแตศลใหบรบรณ เปนคฤหสถ จกทาความดงามชออะไรได, ธระดวยการทคนชวเชนเธอจบปลายไมเทาของเรา ไมตองม." นายปาลตะตอบวา "ทานผเจรญ หนทางมอมนษยชมและ ทานกเสยจกษ จกอยในทนอยางไรได." ลาดบนน พระเถระ กลาวกะเขาวา "ผมอาย เธออยาง ไดคดอยางนนเลย, เราจะนอนตายอย ณ ทนกด จะนอนกลกกลบไป กลบมา ณ ทนกด ขนชอวาการไปกบเธอยอมไมม" (ครนวาอยางน แลว) ไดกลาวคาถาเหลานวา


"เอาเถด เราเปนผมจกษอนเสยแลว มาสทาง ไกลอนกนดาร นอนอย (กชาง) จะไมไป, เพราะความเปนสหายในชนพาลยอมไมม. เอา เถด เราเปนผมจกษเสยแลว มาสทางไกล อนกนดาร จกตายเสย จกไมไป, เพราะความ เปนสหายในชนพาลยอมไมม" นายปาลตะ ไดยนคานนแลว เกดความสงเวช นกวา "เราทา กรรมหนก เปนไปโดยดวน ไมสมควรหนอ" ดงนแลว กอดแขน คราครวญ แลนเขาราวปา ไดหลกไป ดวยประการนนแล. [อาสนะทาวสกกะรอน] ดวยเดชแหงศลแมของพระเถระ (ในขณะนน) บณฑกมพล- สลาอาสน ของทาวสกกเทวราช ยาว ๖๐ โยชน กวาง ๕ โยชน หนา ๑๕ โยชน มสดจดอกชยพฤกษ มปกตยบลงในเวลาประทบ และฟขนในเวลาเสดจลกขน แสดงอาการรอนแลว. ทาวสกกเทวราช ทรงดารวา "ใครหนอแล ใครจะยงเรา ใหเคลอนจากสถาน" ดงนแลว ทรงเลงลงมา ไดทอดพระเนตรเหน พระเถระดวยทพยจกษ. เหตนน พระโบราณาจารยทงหลาย จงกลาววา "ทาวสหสเนตร ผเปนเจาแหงเทวดา สอง ทพยจกษ (ทรงทราบวา) พระปาลเถระองคน ๑. แผนศลาทประทบ มสดจผาขนสตวเหลอง.


ตเตยนคนบาป ชาระเครองเลยงชพใหบรสทธ แลว, ทาวสหสเนตร ผเปนเจาแหงเทวดา สองทพยจกษ (ทรงทราบวา) พระปาลเถระ องคนหนกในธรรม ยนดในศาสนา นงอยแลว." ขณะนน ทาวเธอไดทรงพระดารวา "ถาเราจกไมไปสสานก ของพระผเปนเจา ผตเตยนคนบาป หนกในธรรม เหนปานนน, ศรษะของเราพงแตก ๗ เสยง; เราจกไปสสานกของทาน," (ครน ทรงพระดารฉะนแลว กเสดจไป). เหตนน (พระโบราณาจารยทงหลาย จงกลาววา) "ทาวสหสเนตร ผเปนเจาแหงเทวดา ทรงสร ของเทวราช เสดจมาโดยขณะนนแลว เขาไป ใกลพระจกขปาลเถระแลว." กและครนเสดจเขาไปใกลแลว ไดทรงทาเสยงฝพระบาทในทใกล พระเถระ. ขณะนน พระเถระถามทาวเธอวา "นนใคร ?" เทวราชตรสตอบวา "ขาพเจาคนเดนทาง เจาขา ." ถ. ทานจะไปไหน อบาสก ท. เมองสาวตถ เจาขา. ถ. ไปเถด ทานผมอาย. ท. กพระผเปนเจาเลา เจาขา จกไปไหน ? ถ. ถงเรากจกไปในทนนเหมอนกน.


ท. ถาอยางนน เราทงหลายไปดวยกนเถด เจาขา. ถ. เราเปนคนทพพลภาพ, ความเนนชาจกมแกทานผไปอย กบเรา. ท. กจรบของขาพเจาไมม ถงขาพเจาไปอยกบพระผเปนเจา จกไดบญกรยาวตถ ๑๐ สกประการหนง เราทงหลานไปดวยกนเถอะ เจาขา. พระเถระคดวา "นนจกเปนสตบรษ" จงกลาววา "ถาอยางนน จบปลายไมเทาเขาถอ อบาสก." [ทาวสกกเทวราช พาพระเถระไปถงพระเชตวน] ทางสกกเทวราช ทรงทาอยางนนแลว ยอพนปฐพใหถงพระ เชตวนในเพลาเยน. พระเถระไดฟงเสยงเครองประโคมมสงขและบณเฑาะวเปนตน แลว ถามวา "นน เสยงทไหน ?" ท. ในเมองสาวตถ เจาขา. ถ. ในเวลาไป เราไปโดยกาลชาแลว. ท. ขาพเจารทางตรง เจาขา. ในขณะนน พระเถระกาหนดไดวา "ผนมใชมนษย จกเปน เทวดา." (เหตนน พระโบราณจารยทงหลาย จงกลาววา) "ทาวสหสเนตร ผเปนเจาแหงเทวดา ทรงสร ของเทวราช ยนทางนน พลนเสดจมาถง


เมองสาวตถแลว." ทาวเธอนาพระเถระไปสบรรณศาลา ทกฎมพผนองชายทาเพอ ประโยชนแกพระเถระนนเทยว นมนตใหนงเหนอแผนกระดานแลว จาแลงเปนสหายทรกไปสสานกของกฎมพจลปาละ ตรสรองเรยกวา "แนะปาละผสหาย." กฎมพจลปาละรองถามวา "อะไร ? สหาย." ท. ทานรความทพระเถระมาแลวหรอ ? จ. ขาพเจายงไมร, กพระเถระมาแลวหรอ ? เทวราช ตรสวา "เออ สหาย ขาพเจาไปวหาร เหนพระเถระ นงอยในบรรณศาลาททานทา มาแลวเดยวนเอง" ดงนแลว เสดจ หลกไป. ฝายกฎมพไปถงวหาร เหนพระเถระแลว รองไหกลงเกลอก อยทบาทมล กลาววา "ทานผเจรญเจาขา ขาพเจาเหนเหตนแลวจง ไมยอมใหทานบวช" ดงนเปนตนแลว ทาเดกทาส ๒ คนใหเปนไทย ใหบวชในสานกของพระเถระแลว สงวา "ทานทงหลาย จงนาเอา ของฉนมขาวตมและขาวสวยเปนตน มาจากภายในบานอปฏฐากพระ- เถระ" ดงนแลว มอบใหแลว. สามเถรทงหลาย กทาวตรปฏบต อปฏฐากพระเถระแลว. ภายหลงวนหนง ภกษทงหลายผอยในทศ (ผอยทอน) มาส พระเชตวน ดวยหวงวา "จกเฝาพระศาสดา" ถวายบงคมพระศาสดา เยยมพระอสตมหาเถระแลว เทยวจารกอยในวหาร ถงทอยของ


พระจกขปาลเถระแลว มหนาตรงตอทนนในเวลาเยน ดวยหวงวา "จกดแมทน." ในขณะนน มหาเมฆตงขนแลว พวกเธอคดวา "เดยวน เยนแลว, และเมฆกตงขนแลว, เราจกมาดแตเชาเทยว" ดงนแลว กลบไป. ฝนตกในปฐมยาม หยดในมชฌมยาม. พระเถระเปนผ (เคย) ปรารภความเพยร เดนจงกรมเปนอาจณ; เหตฉะนน จงลงสทกรม แลวในปจฉมยาม. แลในกาลนน ตวแมลงคอมทอง (หรอแมลงเมา) เปนอนมาก ตงขนแลว บนพนทฝนตกใหม. ตวเหลานน เมอพระ เถระจงกรมอย ไดวบต (ตาย) โดยมาก. พวกอนเตวาสก ยงไมทนกวาดทจงกรมของพระเถระ แตเชาตร. ฝายพระพวกภกษนอกน มาดวยหวงวา "จกดทอยของพระเถระ" เหน สตวทงหลายในทจงกรมแลว ถามวา "ใครจงกรมในทน." พวก อนเตวาสกของพระเถระตอบวา "อปชฌายของพวกกระผมขอรบ." เธอทงหลายตเตยนวา "ทานทงหลายดกรรมของสมณะเถด ในกาล มจกษทานนอนหลบเสย ไมทาอะไร, ในกาลมจกษวกลเดยวน ไวตววา 'จงกรม' ทาสตวมประมาณถงเทานใหตายแลว ทานคดวา 'จกทาประโยชน' กลบทาการหาประโยชนมได." พวกเธอไปกราบทลพระตถาคตแลวในขณะนนวา "พระเจาขา พระจกขปาลเถระ ไวตววา 'จงกรม' ทาสตวมชวตเปนอนมาก ใหตายแลว." พระศาสดาตรสถามวา "ทานทงหลายเหนเธอกาลงทาสตวม


ชวตเปนอนมากใหตายแลวหรอ ?" ภกษเหลานน กราบทลวา "ไมไดเหน พระเจาขา." ศ. ทานทงหลายไมเหนเธอ (ทาดงน) ฉนใดแล ถงเธอกไม เหนสตวมชวตเหลานน ฉนนน, ภกษทงหลาย ขนชอวาเจตนาเปน เหตใหตาย ของพระขณาสพทงหลาย (คอบคคลผมอาสวะสนแลว) มไดม. ภ. พระเจาขา เมออปนสยแหงพระอรหตมอย เหตไฉน ทานจงกลายเปนคนมจกษมดแลว. ศ. ดวยอานาจกรรมอนตนทาไวแลว ภกษทงหลาย ภ. กทานไดทากรรมอะไรไวแลว พระเจาขา. [บรพกรรมของพระจกขปาลเถระ] พระศาสดาตรสวา " ภกษทงหลาย ถาอยางน ทานทงหลาย จงฟง" ดงนแลว (ตรสเลาเรองวา) ในอดตกาล ครงพระเจาพาราณส ดารงราชยอยในกรง พาราณส หมอผหนงเทยวทาเวชกรรมอยในบางและนคม เหน หญงทรพลดวยจกษคนหนง จงถามวา "ความไมผาสกของทานเปน อยางไร ?" หญงนนตอบวา "ขาพเจาไมแลเหนดวยดวงตา." หมอกลาววา "ขาพเจาจกทายาใหแกทาน" ญ. ทาเถด นาย. ม. ทานจกใหอะไรแกขาพเจา ?


ญ. ถาทานอาจกระทาดวงตาของขาพเจากลบเปนปกตได, ขาพเจากบบตรและธดา จกยอมเปนทาสของทาน. ม. รบวา "ดละ" ดงนแลว ประกอบยาใหแลว. ดวงตา กลบเปนปกต ดวยยาขนานเดยวเทานน. หญงนนคดแลววา "เราไดปฏญญาแกหมอนนไววา "จกพรอม ดวยบตรธดา ยอมเปนทาสของเขา" กแตเขาจกไมเรยกเราดวยวาจา อนออนหวาน เราจกลวงเขา." นางอนหมอมาแลว ถามวา "เปน อยางไร ? นางผเจรญ " ตอบวา "เมอกอน ดวงตาของขาพเจา ปวดนอย เดยวนปวดมากเหลอเกน." หมอคดวา "หญงนประสงค ลวงเราแลวไมใหอะไร ความตองการของเราดวยคาจางทหญงนใหแก เรามไดม, เราจกทาใหจกษมดเสยเดยวน" แลวไปถงเรอนบอก ความนนแกภรรยา. เขาไดนงเสย. หมอนนประกอบยาขนานหนงแลว ไปสสานกหญงนน บอกใหหยอดวา "นางผเจรญ ขอทานจงหยอดยา ขนานน." ดวงตาทง ๒ ขาง ไดดบวบแลวเหมอนเปลวไฟ. หมอนน ได (มาเกด) เปนจกขปาลภกษแลว. พระศาสดาตรสวา "ภกษทงหลาย กรรมทบตรของเราทา แลวในกาลนน ตดตามเธอไปขางหลง ๆ, จรงอย ขนชอวา บาป- กรรมน ยอมตามผทาไป เหมอนลออนหมนตามรอยเทาโคพลพท (คอโคทเขาเทยมเกวยนบรรทกสนคา) ตวเขนธระไปอย" ครน ตรสเรองนแลว พระองคผเปนพระธรรมราชา ไดตรสพระคาถาน สบอนสนธ ดจประทบพระราชสาสน ซงมดนประจาไวแลว ดวย


พระราชลญจกรวา "ธรรมทงหลาย มใจเปนหวหนา มใจเปนใหญ สาเรจและดวยใจ, ถาบคคลมใจราย พดอยกด ทาอยกด, ทกขยอมไปตามเขา เพราะเหตนน ดจลอมหมนไปตามรอยเทาโค ผนาแอกไปอย ฉะนน." [แกอรรถ] จตทเปนไปในภม ๔ แมทงหมด ตางโดยจตมกามาวจรกศลจต เปนตน ชอวา "มโน" ในพระคาถานน, ถงอยางนน ในบทน เมอนยม กะ กาหนดลง ดวยอานาจจตทเกดขนแกหมอนนในคราวนน ยอมไดจาเพาะจต ทเปนไปกบดวยโทมนส ประกอบดวยปฏฆะ (อยางเดยว). บทวา ปพพงคมา คอ ชอวา มาตามพรอมดวยจตนน อนเปน หวหนาไปกอน. บทวา ธมมา คอ ชอวา ธรรมเปน ๔ อยาง ดวยอานาจคณ- ธรรม เทศนาธรรม ปรยตธรรม และนสสตตนชชวธรรม. ใน ธรรม ๔ ประการนน ธรรมศพทนในคาวา "ธรรมและอธรรม ๒ ประการ ใหผลเหมอนกน หามได อธรรมยอมนาไปสนรก ธรรมยอม ใหถงสคต."


ดงน ชอวาคณธรรม (แปลวาธรรมคอคณ). ธรรมศพทน ใน คาวา "ภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมงามเบองตน แกทาน ทงหลาย" ดงนเปนตน ชอวาเทศนาธรรม (แปลวาธรรมคอเทศนา) ธรรมศพทน ในคาวา "ภกษทงหลาย อนง กลบตรบางจาพวกใน โลกน ยอมเรยนธรรม คอสตตะ เคยยะ" ดงนเปนตน ชอวา ปรยตธรรม (แปลวาธรรมคอปรยต). ธรรมศพทน ในคาวา "กสมยนนแล ธรรมทงหลายยอมม ขนธทงหลายยอมม" ดงน เปนตน ชอวานสสตตธรรม (แปลวาธรรมคอสภาพทมใชสตว) นยแมในบทวา "นชชวธรรม" (ซงแปลวาธรรมคอสภาพมใชชวต) กดจเดยวกน. ในธรรม ๔ ประการนน นสสตตธรรมหรอนชชธรรม พระศาสดาทรงประสงคแลวในทน. นสสตตธรรมหรอนชชวธรรม นน โดยความกอรปขนธ ๓ ประการ คอ "เวทนาขนธ สญญา- ขนธ สงขารขนธ," เหตวาอรปขนธ ๓ ประการนน ชอวามใจเปน หวหนา เพราะใจเปนหวหนาของอรปขนธ ๓ ประการนน. มคาถามวา "กใจ มวตถเดยวกน มอารมณเดยวกน เกด ในขณะเดยวกน พรอมกบธรรมเหลานน ไมกอนไมหลงกวากน ชอวาเปนหวหนาของธรรมเหลานนอยางไร ?" มคาแกวา "ใจ ไดชอวาเปนหวหนาของธรรมเหลานน ดวย อรรถวา เปนปจจยเครองยงธรรมใหเกดขน." เหมอนอยางวา เมอ พวกโจรเปนอนมาก ทาโจรกรรมมปลนบานเปนตนอยดวยกน เมอม ใครถามวา "ใครเปนหวหนาของพวกมน ?" ผใดเปนปจจยของพวก


มน คออาศยอยใดจงทากรรมนนได ผนนชอทตตะกตาม ชอ มตตะกตาม เขาเรยกวาหวหนาของมน ฉนใด ; คาอปไมยซงเปน เครองใหอรรถถงพรอมน บณฑตพงรแจง ฉนนน. ใจชอวาเปนหวหนา ของธรรมทงหลายนน ดวยอรรถวา เปนปจจยเครองยงธรรมใหเกดขน ฉะน เหตนน ธรรมทงหลายนน จงชอวามใจเปนหวหนา, เพราะเมอ ใจไมเกดขน ธรรมเหลานนยอมไมสามารถจะเกดขนได. ฝายใจ ถง เจตสกธรรมบางเหลาแมไมเกดขน กยอมเกดขนไดแท. อนง ใจชอวา เปนใหญของธรรมทงหลายนน ดวยอานาจเปนอธบด เหตนน ธรรม ทงหลายนนจงชอวามใจเปนใหญ เหมอนอยางวา ชนทงหลายมโจรผ เปนหวโจกเปนตน ผเปนอธบด ไดชอวาเปนใหญของชนทงหลายมโจร เปนตน ฉนใด, ใจผเปนอธบด ไดชอวาเปนใหญของธรรมเหลานน ฉนนน, เหตนน ธรรมเหลานน จงชอวามใจเปนใหญ. อนง สงทงหลายนน ๆ เสรจแลวดวยวตถมไมเปนตน กชอวาของสาเรจแลว ดวยไมเปนตน ฉนใด, แมธรรมทงหลายนน ไดชอวาสาเรจแลว ดวยใจ เพราะเสรจมาแตใจ ฉนนน. บทวา ปทฏเน คอ อนโทษมอภชฌาเปนตนซงจรมา ประทษรายแลว. จรงอย ใจปกตชอวาภวงคจต, ภวงคจตนน ไมตองโทษประทษรายแลว. เหมอนอยางวา นาใสเศราหมองแลว เพราะสทงหลายมสเขยวเปนตนซงจรมา (กลบ) เปนนาตางโดย ประเภทมนาเขยวเปนตน จะชอวานาใหมกมใช จะชอวานาใสตาม เดมนนแลกใช ฉนใด, ภวงคจตแมนน อนโทษมอภชฌาเปนตน


ทจรมาประทษรายแลว จะชอวาจตใหมกมใช จะชอวาภวงคจต ตามเดมนนแลกมใช ฉนนน, เหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา "ภกษทงหลาย จตนผดผอง แตมนเศราหมองแลว เหตอปกเลส ทงหลายซงจรมาแล" ดงน. ถาบคคลมใจรายแลวอยางน. บาทคาถาวา ภาสต วา กโรต วา คอ เขาเมอพดเฉพาะ แตวจทจรต ๔ อยาง. เมอทา ยอมทา เฉพาะแตกายทจรต ๓ อยาง, เมอไมพด เมอไมทา เพราะความทตวเปนผมใจอนโทษมอภชฌา เปนตนประทษรายแลวนน ยอมทามโนทจรต ๓ อยางใหเตม. อกศล- กรรมบถ ๑๐ อยางของเขา ยอมถงความเตมท ดวยประการอยางน. บาทพระคาถาวา ตโต น ทกขมเนวต ความวา ทกขยอม ตามบคคลนนไป เพราะทจรต ๓ อยางนน คอวา ทกขทเปนผล ทงเปนไปในกาย ทงเปนไปในจต โดยบรรยายนวา "ทกขมกาย เปนทตงบาง ทกขมจตนอกนเปนทตงบาง" ยอมไปตามอตภาพ นน ผไปอยในอบาย ๔ กด ในหมมนษยกด เพราะอานภาพแหง ทจรต. มคาถามวา "ทกขยอมตดตามบคคลนนเหมอนอะไร ?" มคาแกวา เหมอนลอหมนไปตามรอยเทาของโคพลพท ไปอย อธบายวา "เหมอนลอหมนไปตามรอยเทาของโคพลพท อนเขาเทยมไวทแอก นาแอกไปอย เหมอนอยางวา มนลากไป วนหนงกด สองวนกด หาวนกด สบวนกด กงเดอนกด ยอมไมอาจใหลอหมนกลบ คอ ไมอาจละลอไปได, โดยทแทเมอ


มนกาวไปขางหนา แอกกเบยดคอ (ของมน), เมอมนถอยหลง ลอกขดเนอทขา, ลอเบยดเบยนดวยเหต ๒ ประการน หมนตาม รอยเทาของมนไป ฉนใด , ทกขทงทเปนไปทางกาย ทงทเปนไป ทางจต อนมทจรตเปนมล ยอมตดตามบคคลผมใจรายแลว ทาทจรต ๓ ประการใหเตมทอย ในทเขาไปแลวนน ๆ มนรกเปน ตน ฉนนนแล." ในกาลจบคาถา ภกษสามพนรป ไดบรรลพระอรหต พรอมดวย ปฏสมภทาทงหลาย. เทศนาไดเปนกถามประโยชนมผลแมแกบรษท ผประชมกนแลว ดงนแล. เรองพระจกขปาลเถระ จบ.


๒. เรองมฏฐกณฑล* [ ๒ ] [ขอความเบองตน] ฝายพระคาถาท ๒ วา "มโนปพพงคมา" เปนตน พระผม พระภาคทรงปรารภมฏฐกณฑลมาณพ ภาษตแลว ในกรงสาวตถ นนแล. [พราหมณทาตมหใหบตร] ดงไดสดบมา ในกรงสาวตถ ไดมพราหมณคนหนง ชอ อทนนปพพกะ. เขาไมเคยใหสงของอะไร ๆ แกใคร ๆ เพราะฉะนน ประชมชนจงไดตงชอวา "อทนนปพพกะ."๑ เขาไดมบตรคนเดยว เปนทรกใครพอใจ. ภายหลง เขาอยากจะทาเครองประดบใหบตร คดวา "ถาเรา๒จกจางชางทอง กจะตองใหคาบาเหนจ" ดงนแลว จงแผทองคา ทาใหเปนตมหเกลยง ๆ เสรจแลว ไดให (แกบตร ของตน), เพราะฉะนน บตรของเขาจงไดปรากฏโดยชอวา "มฏฐกณฑล."๓

[รกษาบตรเองเพราะกลวเสยขวญขาว] ในเวลาเมอบตรนนอายได ๑๖ ป เกดเปนโรคผอมเหลอง มารดาแลดบตรแลว จงพดกะพราหมณ (ผสาม) วา "พราหมณ โรคเกดขนแลวแกบตรของทาน, ขอทานจงหามาหมอรกษาเขา * สมเดจพระพทธโฆษาจารย วดเทพศรนทราวาส แปลเมอ พ.ศ. ๒๔๔๑. ๑. ผไมเคยใหอะไรแกใคร . ๒. สวณณการสสาจกขสสาม จกบอกแกชางทอง. ๓. นายตมหเกลยง.


เสยเถด." พราหมณตอบวา "นางผเจรญ ถาเราจะหาหมอมา, เราจะ ตองใชขวญ๑ขาวเขา หลอนชางไมมองดความเปลองทรพยของเรา (บาง)." นางพราหมณถาม "เมอเปนอยางน ทานจะทาอยางไรเลา ? พราหมณ." พราหมณตอบวา "ทรพยของเราจะไมขาดไปไดอยางใด เรา จะทาอยางนน." พราหมณนนไปยงสานกพวกหมอแลว ถามวา "พวกทาน วางยาขนานไหน ? แกคนทเปนโรคชนดโนน." ลาดบนน พวกหมอกบอกยาเกลดทเขาเปลอกไมเปนตน แก เขา. เขา (ไป) เอารากไมเปนตนทพวกหมอบอกใหนนมาแลว ทา ยาใหแกบตร. เมอพราหมณทาอยเชนนนแล. โรคได (กาเรบ) กลาแลว, (จน) เขาถงความไมมใครทจะเยยวยาได. พราหมณ รวาบตรทพพลภาพแลว จงหาหมอมาคนหนง. หมอนน (มา) ตรวจดแลว จงพด (เลยง) วา "ขาพเจามกจอยอยางหนง ทานจง หาหมออนมาใหรกษาเถด" ดงนแลว บอกเลกกบพราหมณแลว กลาไป.๒ [ใหบตรนอนทระเบยงเพราะกลวคนเหนสมบต] พราหมณรเวลาวาบตรจวนจะตายแลวคดวา "เหลาชนทมา ๑. ภตตเวตน คาจางและรางวล. ๒. นกขม ออกแลว.


แลว ๆ เพอประโยชนจะเยยมเยยนบตรน จกเหนทรพยสมบตภายใน เรอน เราจะเอาเขาไวขางนอก" ดงนแลว จงนาเอาบตรออก มาใหนอนทระเบยงเรอนขางนอก. [พระพทธเจาเลงเหนอปนสยของมฏฐกณฑล] ในเวลากาลงปจจสสมย (คอเวลาจวนสวาง) วนนน พระผม พระภาคเจา เสดจออกจากพระมหากรณาสมาบต ทรงเลงดโลกดวย พทธจกษ เพอทอดพระเนตรเหลาสตวผเปนเผาพนธอนพระองคพอ แนะนาได ซงมกศลมลอนหนาแนนแลว มความปรารถนา๑ ซงไดทาไว แลวในพระพทธเจาแตปางกอนทงหลาย. ไดทรงแผตาขายคอพระญาณ ไปในหมนจกรวาล. มฏฐกณฑลมาณพ ปรากฏแลว ณ ภายใน ตาขายคอพระญาณนน โดยอาการอนนอนทระเบยงขางนอกอยางนน. พระศาสดาทอดพระเนตรเหนเขาแลว ทรงทราบวา พราหมณ ผบดานาเขาออกจากภายในเรอนแลว ใหนอนใหทนน ทรงดาร วา "จะมประโยชนบางหรอไมหนอ ดวยปจจยทเราไปในทนน" กาลงทรงราพง (อย) ไดทรงเหนเหตนวา "มาณพน จกทา จตใหเสอมใสในเรา ทากาละแลว จกเกดในวมานทองสง ๓๐ โยชนในดาวดงสเทวโลก มนางอปสรเปนบรวารพนหนง. ฝาย พราหมณจกทาฌาปนกจสรระนน รองไหไปในปาชา. เทพบตร จกมองดอตภาพตนสงประมาณ ๓ คาวต (สามรอยเสน) ประดบ ดวยเครองอลงการ หนก ๖๐ เลมเกวยน มนางอปสรเปนบรวาร ๑. กตาธการาน มอธการอนทาไวแลว.


พนหนง คดวา "สรสมบตน เราไดดวยกรรมอะไรหนอ ?" ดงน แลว เลงดอย, กทราบวาไดดวยจตเสอมใสในเรา คดวา "บดา ไมหาหมอมาใหประกอบยาใหแกเรา เพราะเกรงวาทรพยจะหมดไป เดยวนไปปาชารองไหอย, เราจกทาเขาใหถงประกอบอนแปลก" ดงน ดวยความขดเคองในบดา จกจาแลงตวเหมอนมฏฐกณฑลมาณพ มาทานองรองไหอยในทใกลปาชา. ทนน พราหมณ จกถามเขาวา "เจาเปนใคร ? เขาจกตอบ ฉนเปนมฏฐกณฑลมาณพ บตรของ ทาน." พราหมณ. ทานไปเกดในภพไหน ? เทพบตร. ในภพดาวดงส. เมอพราหมณถามวา "เพราะทากรรมอะไร ? เขาจกบอกวา เขาเกดเพราะจตทเสอมใสในเรา. พราหมณจกถามวา "ขน ชอวา ความทาจตใหเสอมใสในพระองค (เทานน) แลวไปเกด สวรรค มหรอ ?" ทนน เราจกตอบเขาวา "ไมมใครอาจจะกาหนด ดวยการนบไดวา มประมาณเทานนรอย หรอเทานนพน หรอเทา นนแสน" ดงนแลว จกภาษตคาถาในธรรมบท. ในกาลจบคาถา ความตรสรธรรม จกมแกสตวประมาณแปดหมนสพน. มฏฐกณฑล เทพบตร จกเปนพระโสดาบน; ถงอทนนปพพกพราหมณกเหมอนกน. อาศยกลบตรน ความบชาธรรมเปนอนมากจกม ดวยประการฉะน, ในวนรงขน ทรงทาความปฏบต (ชาระ) พระสรระเสรจแลว อนภกษสงฆหมใหญแวดลอมแลว เสดจเขาไปสกรงสาวตถ เพอ


บณฑบาต เสดจถงประตเรอนของพราหมณ โดยลาดบ. [มฏฐกณฑลทาใจใหเสอมในในพระพทธเจา] ในขณะนน มฏฐกณฑลมาณพ กาลงนอนผนหนาไปขางใน เรอน. พระศาสดาทรงทราบวาไมเหนพระองค, จงไดเปลงพระรศม ไปวาบหนง. มาณพคดวา "นแสงสวางอะไร ?" จงนอนพลก กลบมา เหนพระศาสดาแลว คดวา "เราอาศยบดาเปนอนธพาล จงไมไดเขาไปเฝาพระพทธเจาเหนปานนแลว ทาความขวนขวาย ดวยกาย หรอถวายทาน หรอฟงธรรม, เดยวนแมแตมอสองขาง ของเรากยกไมไหว. กจทควรทาอยางอนไมม" ดงนแลว ไดทาใจ เทานนใหเสอมใส. [เพราะใจเสอมใสทากาละไปเกดในเทวโลก] พระศาสดาทรงพระดารวา "พอละ ดวยการทมาณพนทาใจให เลอมใส ประมาณเทานน" กเสดจหลกไปแลว. เมอพระตถาคต พอกาลงเสดจลบตาไป, มาณพนนมใจเสอมใส ทากาละแลว เปน ประดจดงวา หลบแลวกลบตนขน ไปเกดในวมานทองสงประมาณ ๓๐ โยชนในเทวโลก. [พราหมณคราครวญถงบตร] ฝายพราหมณทาฌาปนกจสรระมาณพนนแลว ไดมแตการ รองไหเปนเบองหนา, ไปทปาชา (เสมอ) ทกวน ๆ รองไหพลาง บนพลางวา "เจาลกคนเดยวของพออยทไหน ? เจาลกคนเดยวของ พออยทไหน ?"


[เทพบตรจาแลงกายไปหาพราหมณ] (แม) เทพบตรแลดสมบตของตนแลว คดวา "สมบตนเราได ดวยกรรมอะไร ?" เมอพจารณาไปกรวา "ไดดวยในทเสอมใสใน พระศาสดา " ดงนแลว จงคดตอไปวา "พราหมณผน ในกาล เมอเราไมสบาย หาไดใหหมอประกอบยาไม เดยวนส ไปปาชา รองไหอย, ควรทเราจะทาแกใหถงประการอนแปลก" ดงนแลว จงจาแลงตวเหมอนมฏฐกณฑลมาณพ มาแลว ไดกอดแขนยน รองไหอย ในทไมไกลปาชา. [เทพบตรกบพราหมณโตวาทะกน] พราหมณเหนเขาแลว จงคดวา "เรารองไหเพราะโศกถงบตร กอน, กมาณพนน รองไหตองการอะไรเลา ? เราจะถามเขาด" ดงนแลว เมอจะถาม ไดกลาวคาถานวา "ทานตกแตงแลว เหมอนมฏฐกณฑล มภาระ คอระเบยบดอกไม มตวฟงดวยจนทนเหลอง, กอดแขนทง ๒ คราครวญอย ในกลางปาชา, ทานเปนทกขอะไรหรอ ?" มาณพนนกลาววา "เรอนรถ ทาดวยทองคา ผดผอง เกดขนแลว แกขาพเจา, ขาพเจาหาคลอของมนยงไมได ขาพเจาจกยอมเสยชวต เพราะความทกขนน." ทนน พราหมณไดพดกะเขาวา


"พอมาณพผเจรญ คลอของมนนน จะทา ดวยทองคากตาม ทาดวยแกวกตาม ทาดวย โลหะกตาม ทาดวยเงนกตาม ทานจง บอกแกขาพเจาเถด, ขาพเจารบประกนให ทานไดคลอ (ของมน)." มาณพไดฟงคานน คดวา "พราหมณผน ไมทายาใหแกบตร แลว ครนมาเหนเรารปรางคลายบตร รองไหอย ยงพดวา "เรา จะทาลอรถซงทาดวยทองคาเปนตนให, ชางเถด เราจกแกลงแก เลน" ดงนแลว จงกลาววา "ทานจะทาคลอใหแกขาพเจาโต เทาไร ?" เมอพราหมณนนกลาววา "ทานจะตองการโตเทาไรเลา ?" จงบอกวา "ขาพเจาตองการดวยพระจนทร และพระอาทตย ทง ๒ ดวง ทานอน๑ขาพเจาขอแลว โปรดให พระจนทรและพระอาทตยทง ๒ นนแกขาพเจา เถด." มาณพนนกลาวซาแกเขาวา "พระจนทรและพระอาทพย สองแสงเปนคกน ในวถทง ๒ รถของขาพเจาทาดวยทองคา ยอมงามสมกบคลออนนน." ลาดบนน พราหมณพดเขาวา ๑. ชก อต ท เทหต มาไวขางหลง ยาจโต.


"พอมาณพ ทานผปรารถนาของทไมควร ปรารถนา เปนคนเขลาแท ๆ , ขาพเจาเขาใจ วา ทานจกตายเสยเปลา จกไมไดพระจนทร๑

และพระอาทตยทง ๒ เลย." ลาดบนน มาณพจงพดกะพราหมณนนวา "กบคคลผรองไห เพอตองการสงซงปรากฏอย เปนคนเขลา หรอวาบคคลผรองไห เพอตองการสงซงไมปรากฏอย เปนคนเขลาเลา ?" ดงนแลว จง กลาวเปนคาถาวา "แมความไปและความมา ของพระจนทร และ พระอาทตยกปรากฏอย๒ ธาตคอวรรณะแหง พระจนทรและพระอาทตย กปรากฏอยในวถ ทง ๒ (สวน) ชนททากาละ ละไปแลว ใครกไมแลเหน, บรรดาเราทงสอง ผคราคราญ อยในทน ใครจะเปนคนเขลากวากน." [ พราหมณยอมจานนแลวชมเชยเทพบตร] พราหมณสดบคานนแลว กาหนดไดวา "มาณพนพดถก" จงกลาววา "พอมาณพ ทานพดจรงทเดยว, บรรดาเรา ทง ๒ ผคราครวญอย (ในทน) ขาพเจาเอง ๑. ลจฉส จกได. ๒. ทสสต แปลได ๒ นย เปนกตต แปลวา ยอมปรากฏ เปนกรรม แปลวา อนบคคลยอมเหน.


เปนคนเขลากวา, ขาพเจาอยากไดบตรททา กาละแลวคนมา เปนเหมอนทารกรองไหอยาก ไดพระจนทร" ดงนแลว เปนผหายโศก เพราะถอยคาของมาณพนน, เมอ จะทาความชมมาณพ ไดกลาวคาถาเหลานวา "ทานมารดาขาพเจาซงเปนผ๑รอนหนกหนา เหมอนบคคลดบไฟทตดนามนดวยนา, ขาพเจา ยอมยงความกระวนกระวายทงปวง ใหดบ๒ได ทานผบรรเทาความโศกถงบตรของขาพเจา อน ความโศกครอบงาแลว ไดถอนลกศรคอความ โศกอนเสยดหฤทยขาพเจาออกไดหนอ ขาพ- เจานนเปนผมลกศรอนทานถอนเสยแลว เปน ผเยบสงบแลว, พอมาณพ ขาพเจาหายเศราโศก หายรองไห เพราะไดฟงถอยคาของทาน." [พราหมณซกถามเทพบตร] ขณะนน พราหมณ เมอจะถามเขาวา "ทานชออะไร ?" จงกลาววา "ทานเปนเทวดาหรอคนธรรพ หรอวาเปนทาว บรนททสกกเทวราช, ทานชอไร ? หรอเปน บตรของใคร ? อยางไร ขาพเจาจะรจก ๑. สนต ในคาถาเทากบ สมาน. ๒. นพพาปเย เปนอตตมบรษ เอ วภตต วตตมานา.


ทานได ?" ลาดบนน มาณพบอกแกเขาวา "ทานเผาบตรคนใด ในปาชาเองแลว ยอม คราครวญและรองไหถงบตรคนใด บตรคน นนคอขาพเจา ทากศลกรรมแลวถงความเปน เพอนของเหลาไตรทศ (เทพดา)." พราหมณไดกลาววา "เมอทานใหทานนอยหรอมาก ในเรอนของ ตน หรอรกษาอโบสถกรรมเชนนนอย ขาพเจา ไมเหน, ทานไปเทวโลกไดเพราะกรรมอะไร ?" มาณพไดกลาววา "ขาพเจามโรคเจบลาบาก มกายระสาระสาย อยในเรอนของตน, ไดเหนพระพทธเจา ผ ปราศจากกเลสธล ขามความสงสยเสยได เสดจไปด มพระปญญาไมทราม, ขาพเจานน มใจเบกบานแลว มจตเสอมใสแลว ไดถวาย อญชลแดพระตถาคตเจา. ขาพเจาไดทากศล- กรรมนนแลว จงไดถงความเปนเพอนของ เหลาไตรทศ (เทพดา)." [พราหมณถงพระพทธเจาเปนสรณะ] เมอมาณพนน กาลงพดพราอยนนเทยว, สรระทงสนของ


พราหมณกเตมแลวดวยปต. เขาเมอจะประกาศปตนน จงกลาววา "นาอศจรรยหนอ นาประหลาดหนอ วบาก ของความทาอญชลนเปนไปไดเชนน แม ขาพเจา มใจเบกบานแลว มจตเสอมใสแลว ถงพระพทธเจาวา เปนสรณะในวนนแล." [เทพบตรโอวามพราหมณแลวกหายตวไป] ลาดบนน มาณพไดกลาวตอบเขาวา "ทานจงเปนผมจตเสอมใสแลว ถงพระ พทธเจา ทงพระธรรม ทงพระสงฆ วาเปน สรณะในวนนแล ทานจงเปนผมจตเสอมใส อยางนนนนแล สมาทานสกขาบท ๕ อยาให ขาดทาลาย, จงรบเวนจากปาณาตบาต (การ ฆาสตว) จงเวนจากทเจาของยงไมใหในโลก, จงอยาดมนาเมา, จงอยาพดปด, และจงเปน ผเตมใจดวยภรรยาของตน." เขารบวา "ดแลว" ไดภาษตคาถาเหลานวา "ดกอนยกษ๑ ทานเปนผใครประโยชนแก- ขาพเจา, ดกอนเทพดา ทานเปนผใครสงทเกอ กลแกขาพเจา, ขาพเจาจะทา (ตาม) ถอยคา ของทาน, ทานเปนอาจารยของขาพเจา, ขาพเจา ๑. คานในทอนหมายถงผดราย แตในทหมายถงผอนบคคลควรบชา


เขาถงพระพทธเจา วาเปนสรณะดวย, ขาพเจา เขาถงแมพระธรรม ซงไมมสงอนยงกวา วา เปนสรณะดวย, ขาพเจาเขาถงพระสงฆของ พระพทธเจาผเปนมนษย (พเศษ) ดจเทพดา วาเปนสรณะดวย, ขาพเจารบเวนจากปาณาต- บาต, เวนของทเจาของยงไมใหในโลก, ไม ดมนาเมา, ไมพดปด, และเปนผเตมใจดวย ภรรยาของตน." ลาดบนน เทพบตรกลาวกะเขาวา "พราหมณ ทรพยในเรอน ของทานมมาก, ทานจงเขาไปเฝาพระศาสดาแลวถวายทาน, จงฟง ธรรม, จงถามปญหา" ดงนแลว กอนตรธานไป ณ ทนนนนแล. [พราหมณถวายทานแดพระพทธเจา] ฝายพราหมณ ไปเรอนแลวเรยกนางพราหมณมา พดวา "นางผเจรญ ฉนจกนมนตพระสมณโคดมแลวทลถามปญหา, หลอน จงทาสกการะ" ดงนแลว ไปสวหาร ไมถวายบงคมพระศาสดาเลย ไมทาปฏสนถาร ยน ณ ทควรขางหนงแลว กราบทลวา "พระโคดม ผเจรญ ขอพระองคกบทงพระภกษสงฆ จงทรงรบภตตาหารแหง ขาพระองค เพอเสวยในวนน." พระศาสดาทรงรบแลว. เขาไดทราบวา พระศาสดาทรงรบ แลว จงมาเรว ใชคนใหตกแตงขาทนยะโภชนยาหารไว ใน เรอนของตน. พระศาสดาอนหมภกษสงฆแวดลอมแลว เสดจไปส


เรอนแหงพราหมณนน ประทบนนบนอาสนะทเขาแตงไว. พราหมณ องคาสแลว (เลยงแลว) โดยเคารพ. มหาชนประชมกน ไดยนวา เมอพระตถาคตอนพราหมณผ มจฉาทฏฐนมนตแลว, หมชน ๒ พวกมาประชมกน คอพวกชนผ เปนมจฉาทฏฐประชมกน ดวยตงใจวา "วนน พวกเราจกคอยด พระสมณโคดมทถกพราหมณเบยดเบยนอย ดวยถามปญหา," พวกชนผเปนสมมาทฏฐกประชมกน ดวยตงใจวา "วนน พวกเรา จกคอยดพทธวสย พทธลลา." ลาดบนน พราหมณเขาไปเฝาพระตถาคตผทรงทาภตกจเสรจแลว นงบนอาสนะตา ไดทลถามปญหาวา "พระโคดมผเจรญ มหรอ ขนชอวา เหลาชนทไมไดถวายทานแกพระองค ไมไดบชาพระองค ไมไดฟงธรรม ไมไดรกษาอโบสถเลย ไดไปเกดในสวรรค ดวยมาตร วาใจเสอมใสอยางเดยวเทานน ?" ศ. พราหมณ เหตใดทานมาถามเรา, ความทตนทาใจให เสอมใสในเราแลวเกดในสวรรค อนมฏฐกณฑลผบตรของทานบอก แกทานแลวมใชหรอ ? พ. เมอไร ? พรโคดมผเจรญ. ศ. วนนทานไปปาชาคราครวญอย. เหนมาณพคนหนง กอด แขนคราครวญอยในทไมไกลแลว ถามวา "ทานตกแตงแลวเหมอนมฏฐกณฑล มภาระ คอระเบยงดอกไม มตวฟงดวยจนทรเหลอง"


ดงนเปนตนมใชหรอ ? เมอจะทรงประกาศดวยคาทชนทงสองกลาวกน แลวไดตรสเรองมฏฐกณฑลจนหมด. เพราะฉะนนและเรองมฏฐกณฑล นนจงไดชอวาเปนพทธภาษต. กแล ครนพระศาสดาตรสเลาเรอง มฏฐกณฑลนน จงตรสวา "พราหมณ ใชวาจะมแตรอยเดยว และสองรอย, โดยทแท การทจะนบเหลาสตวซงทาใจใหเสอมใสใน เราแลวเกดในสวรรค ยอมไมม." มหาชนไดเปนผเกดความสงสยแลว. ลาดบนน พระศาสดาทรงทราบความทมหาชนนนไมสนความ สงสย ไดทรงอธษฐานวา "ขอมฏฐกณฑลเทวบตร จงมาพรอม ดวยวมานทเดยว." เธอมอตภาพอนประดบแลวดวยเครองอาภรณ ทพย สงประมาณ ๓ คาวตมาแลว ลงมาจากวมาน ถวายบงคมพระ ศาสดาแลว ไดยน ณ ทควรขางหนง. ลาดบนน พระศาสดาเมอจะตรสถามเธอวา "ทานทากรรม สงไร จงไดสมบตน" ไดตรสพระคาถาวา "เทพดา ทานมสกายงามยงนก ยนทาทศ ทงสนใหสวาง เหมอนดาวประจารง,๑ เทพดา ผมอานภาพมาก เราขอถามทาน (เมอ) ทาน เปนมนษยไดทาบญอะไรไว." เทพบตรกราบทลวา "พระองคผเจรญ สมบตนขาพระองค ไดแลว เพราะทาใจใหเสอมใสในพระองค. ๑. ในปทานกรมบาล ฉบบของ R.C. Childers อธบายวา :-ดาวรกษาโรค (โอสธ ยา, ตารกา ดาว): ดาวประจารง (Morning star) ในคาถานแปลวา ดาวประจารง.


ศ. สมบตน ทานไดแลว เพราะทาใจใหเสอมใสในเราหรอ ? ท. พระเจาขา. มหาชนแลดเทพบตรแลว ไดประกาศความยนดวา "แน พอเฮย ? พทธคณนาอศจรรยจรงหนอ บตรของพราหมณ ชอ อทนนปพพกะ ไมไดทาบญอะไร ๆ อยางอน ยงใจใหเสอมใสใน พระศาสดาแลว ไดสมบตเหนปานน." [ใจเปนใหญในกรรมทกอยาง] ลาดบนน พระศาสดาตรสแกพวกชนเหลานนวา "ในการทา กรรมทเปนกศลและอกศล ใจเปนหวหนา ใจเปนใหญ, เพราะวา กรรมททาดวยใจอนผองใสแลว ยอมไมละบคคลผไปสเทวโลก มนษยโลก ดจเงาฉะนน" ครนตรสเรองนแลว พระองคผเปนธรรม- ราชา ไดตรสพระคาถานสบอนสนธ ดจประทบพระราชาสาสนซงมดน ประจาไวแลว ดวยพระราชลญจกรวา :- "ธรรมทงหลาย มใจเปนหวหนา มใจเปนใหญ สาเรจแลวดวยใด ถาบคคลมใจผองใสแลว พดอยางกด ทาอยกด ความสขยอมไปตามเขา เพราะเหตนน เหมอนเงาไปตามตว. [แกอรรถ] จตทเปนไปใน ๔๑ ภมแมทงหมด เรยกวาใจ ในพระคาถานน ๑. ภม ๔ คอ กามาวจรภม ๒ รปาวจรภม ๑ อรปาวจรภม ๑ โลกตรภม ๑.


กจรง โดยไมแปลกกน, ถงอยางนน เมอนยมกะกาหนดลงในบทน ยอมไดแกจตเปนกามาพจรกศล ๘ ดวง; กเมอกลาวดวยสามารถวตถ ยอมไดแกจตประกอบดวยญาณ เปนไปกบดวยโสมนสแมจากกามาพจร กศลจต ๘ ดวงเทานน. บทวา ปพพงคมา ความวา ประกอบกบใจซงเปนผไปกอน นน. ขนธ ๓ มเวทนาเปนตน ชอวาธรรม. แทจรง ใจเปนหวหนา ของอรปขนธทง ๓ มเวทนาขนธเปนตนนน โดยอรรถคอเปน ปจจยเครองใหเกดขน เหตนนขนธทง ๓ ประการนน จงชอวามใจ เปนหวหนา. เหมอนอยางวา เมอทายกเปนอนมาก กาลงทาบญ มถวายบาตรและจวรเปนตน แกภกษสงฆหมใหญกด มบชาอนยง และฟงธรรม และตามประทป และทาสกการะดวยระเบยบดอกไม เปนตนกด ดวยกน เมอมผกลาววา "ใครเปนหวหนาของทายก เหลานน," ทายกผใดเปนปจจยของพวกเขา, คอพวกเขาอาศยทายกผใด จงทาบญเหลานนได, ทายกผนน ชอตสสะกตาม ชอปสสะกตาม ประชมชนยอมเรยกวา "เปนหวหนาของพวกเขา" ฉนใด, คาอปไมย ซงเปนเครองใหเกดเนอความถงพรอมน บณฑตพงทราบฉนนน. ใจ ชอวาเปนหวหนาของธรรมเหลาน ดวยอรรถวาเปนปจจยเครองให เกดขนดวยประการฉะน เหตนน ธรรมเหลาน จงชอวามใจเปน หวหนา. แทจรง ธรรมเหลานน เมอใจไมเกดขน ยอมไมสามารถ จะเกดขนได, สวนใจ เมอเจตสกบางเหลาถงยงไมเกดขน กเกดขน ไดแท และใจชอวาเปนใหญกวาธรรมเหลาน ดวยอานาจเปน


อธบด เพราะฉะนน ธรรมเหลาน จงชอวามใจเปนใหญ เหมอน อยางวา บรษเปนอธบดของประชมชนมคณะเปนตน เขากเรยกวา "เปนเจาคณะใหญ เปนแมทพใหญ" ฉนใด, ถงใจกเปนใหญแมแหง ธรรมเหลานน ฉนนน เพราะฉะนน ธรรมเหลานน จงชอวามใจ เปนใหญ. อนง สงของทงหลายนน ๆ เสรจแลวดวยวตถมทองคา เปนตน กชอวาสาเรจแลวดวยทองคาเปนตน ฉนใด, ถงธรรม ทงหลายนนกไดชอวา สาเรจแลวดวยใจ เพราะเปนของเสรจมาแตใจ ฉนนน. บทวา ปสนเนน ความวา ผองใสแลว ดวยคณทงหลาย มความไมเพงเลงเปนตน. สองบทวา ภาสต วา กโรต วา ความวา บคคลมใจเหน ปานน เมอจะพด ยอมพดแตวจสจรต ๔ อยาง เมอจะทา ยอมทา แตกายสจรต ๓ อยาง เมอไมพด เมอไมทา ยอมทามโนสจรต ๓ อยางใหเตมท เพราะความทตวเปนผมใจผองใสแลว ดวยคณทงหลาย มความไมเพงเลงเปนตนนน. กศลกรรมบถ ๑๐ ของเขายอมถงความ เตมท ดวยประการอยางน. บาทพระคาถาวา ตโต น สขมเนวต ความวา ความสข ยอมตามบคคลนนไป เพราะสจรต ๓ อยางนน. กศลทง ๓ ภม๑

พระผมพระภาคทรงประสงคแลวในทน. เพราะฉะนน บณฑตพง ทราบอธบายวา "ความสขทเปนผล ซงเปนไปในกายและเปนไป ๑. ภม ๓ คอ กามาวจรภม ๑ รปาวจรภม ๑ อรปาวจรภม ๑.


ในจต (โดยบรรยายน) วา 'ความสขมกายเปนทตงบาง ความสข มจตนอกนเปนทตงบาง' ยอมตามไป คอวา ยอมไมละบคคลนน ผเกดแลวในสคตภพกด ตงอยแลวในทเสวยสขในสคตกด เพราะ อานภาพแหงสจรตทเปนไปในภม ๓." มคาถามสอดเขามาวา "เหมอน อะไร" แกวา "เหมอนเงามปกตไปตามตว" อธบายวา เหมอน อยางวา ธรรมดาเงาเปนของเนองกบสรระ เมอสรระเดนไป กเดนไป, เมอสรระหยดอย มนกหยด, เมอสรระนง มนกนง, ไมมใคร สามารถทจะวากลาวกะมน ดวยถอยคาอนละเอยดกด ดวยถอยคา อนหยาบกดวา "เองจงกลบไปเสย" หรอเฆยนตแลวจงใหกลบได. ถามวา "เพราะเหตไร ? " ตอบวา "เพราะมนเปนของเนองกบ สรระ ฉนใด. ความสขทเปนไปในกายและเปนไปในจต ตางโดยสข มกามาพจรสขเปนตน มกศลแหงกศลกรรมบถ ๑๐ เหลาน ทบคคล ประพฤตมากแลว และประพฤตดแลว เปนรากเงา ยอมไมละ (บคคลนน) ในทแหงเขาไปแลวและไปแลว เหมอนเงาไปตามตว ฉนนนแล." ในกาลจบคาถา ความตรสรธรรม ไดมแลวแกเหลาสตว แปดหมนสพน, มฏฐกณฑลเทพบตร ตงอยแลวในพระโสดาปตต- ผล, อทนนปพพกพราหมณ กเหมอนกน. เขาไดหวานสมบตใหญ ถงเทานน ลงไวในพระพทธศาสนาแลว ดงนแล. เรองมฏฐกณฑล จบ.


๓. เรองพระตสสะเถระ* [ ๓ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระตสส- เถระ ไดตรสพระธรรมเทศนานวา "อกโกจฉ ม อวธ ม" เปนตน. [พระตสสเถระเปนผวายากและถอตว] ดงไดสดบมา ทานตสสเถระนน เปนโอรสพระปตจฉาของ พระผมพระภาคเจา บวชในกาลเปนคนแก บรโภคลาภสกการะอนเกด ขนแลว ในพระพทธศาสนา มรางกายอวนพ มจวร๑รดเรยบรอยแลว โดยมากนงอยทโรงฉนกลางวหาร. ภกษอาคนตกะทงหลาย มาแลว เพอประโยชนจะเฝาพระตถาคต ไปสสานกแหงเธอ ดวยสาคญวา "น จกเปนพระเถระผใหญ" ดงนแลว ถามถงวตร ถามถงกจ ควรทา มนวดเทาเปนตน. เธอนงเสย. ลาดบนน ภกษหนมองคหนงถามเธอวา "ทานมพรรษา เทาไร ?" เมอเธอตอบวา "ยงไมพรรษา ขาพเจาบวชแลว ใน กาลเปนคนแก" จงกลาววา "ทานขรวตาผมอาย ฝกไดยาก๒

ทานไมรจกประมาณตน, ทานเหนพระเถระผใหญมประมาณเทาน แลว ไมทาวตรแมมาตรวาสามจกรรม. เมอวตรอนพระเถระเหลาน ถามโดยเออเฟออย ทานนงเสย, แมมาตรวาความรงเกยจ กไมม แกทาน" ดงน จงโบกมอ (เปนทรกราย). เธอยงขตตมานะ ใหเกดขนแลว ถามวา "พวกทานมาสสานกใคร ?" เมออาคนตก- * พระมหาพฒ เปรยญเอก วดเทพศรนทราวาส แปล เมอ พ.ศ. ๒๔๔๓. ๑. อาโกฏตปปจจาโกฏเตห แปลวา ทบแลวและทบเฉพาะแลว. ๒. แนะนายาก.


ภกษเหลานนตอบวา "มาสสานกของพระศาสดา" จงกลาววา "กพวกทานคาดขาพเจาวา "นใคร ?" ขาพเจาจกตดมล๑ของพวกทาน เสยใหได" ดงนแลว รองไห เปนทกข เสยใจ ไดไปสสานกของ พระศาสดาแลว.

[พระตสสะทลเรองแดพระศาสดา] ลาดบนน พระศาสดาตรสถามเธอวา "ตสสะ เปนอะไร หนอ ? เธอจงเปนทกข เสยใจ มนาตาอาบหนา รองไห มาแลว." ฝายภกษเหลานน (คอพวกภกษอาคนตกะ) คดวา "ภกษนน คง ไปทากรรมขนมวอะไร ๆ " ดงน จงไปกบพระตสสะนนทเดยว ถวายบงคมพระศาสดาแลว ไดนง ณ ทควรขางหนง. พระตสสะนน อนพระศาสดาตรสถามแลว ไดกราบทล "พระองคผเจรญ ภกษเหลานดาขาพระองค." ศ. กเธอนงแลวทไหน ? ต. ทโรงฉนกลางวหาร พระเจาขา. ศ. ภกษเหลานมา เธอไดเหนหรอ ? ต. เหน พระเจาขา. ศ. เธอไดลกขนทาการตอนรบหรอ ? ต. ไมไดทา พระเจาขา. ศ. เธอไดถามโดยเออเฟอถงการบรขาร ของภกษเหลานน ๑. ตดความเปนสมณะ คอ ใหขาดจากสมณภาพ.


ต. ขาพระองคไมไดถามโดยเออเฟอ พระเจาขา. ศ. เธอไดถามโดยเออเฟอ พระเจาขา. ต. ขาพระองคไมไดถามโดยเออเฟอ พระเจาขา. ศ. เธอนาอาสนะมาแลว ทาการนวดเทาใหหรอ ? ต. ไมไดทา พระเจาขา. [พระตสสะไมยอมขมาภกษสงฆ] ศ. ตสสะ วตรทงปวงนน เธอควรทาแกภกษผแก. การท เธอไมทาวตรทงปวงนน นงอยในทามกลางวหาร ไมสมควร, โทษ ของเธอเองม, เธอจงขอโทษภกษทงหลายนนเสย. ต. พระองคผเจรญ พวกภกษนไดดาขาพระองค, ขาพระองค ไมยอมขอโทษเธอ. ศ. ตสสะ เธออยาไดทาอยางน; โทษของเธอเองม เธอจงขอโทษ ภกษเหลานนเสย. ต. พระองคผเจรญ ขาพระองคไมยอมขอโทษภกษเหลาน. ลาดบนน พระศาสดา เมอภกษทงหลายกราบทลวา "ขาแต พระองคผเจรญ พระตสสะนเปนคนวายาก" ดงนแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย ตสสะน มใชเปนผวายากแตในบดนเทานน, ถงใน กาลกอน ตสสะนกเปนคนวายากเหมอนกน," เมอภกษเหลานน กราบทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคทงหลาย ทราบ ความทเธอเปนผยาก แตในบดนเทานน, เธอไดทาอะไรไวใน อดตกาล" ดงนแลว จงตรสวา "ภกษทงหลาย ถาอยางนน


ทานทงหลายจงฟง" ดงนแลว ไดทรงนาเรองอดตมา (ตรสวา) [บรพกรรมของพระตสสะ] ในอดตกาล เมอพระเจาพาราณส เสวยราชสมบตอยในเมอง พาราณส, ดาบสชอเทวละ อยในหมวนตประเทศ ๘ เดอน ใคร จะเขาไปอาศยพระนครอย ๔ เดอน เพอตองการจะเสพรสเคมและ รสเปรยว จงมาจากหมวนตประเทศ พบพวกคนเฝาประตพระนคร จงถามวา "พวกบรรพชตผมาถงพระนครนแลว ยอมพกอยทไหน กน ?" เขาทงหลายบอกวา "ทโรงนายชางหมอ ขอรบ." เธอ ไปสโรงนายชางหมอแลว ยนทประตกลาววา "ถาทานไมมความ หนกใจ, ขาพเจาขอพกอยในโรงสกราตรหนง." ชางหมอกลาววา "กลางคน กจของขาพเจาทโรงไมม. โรงใหญ, นมนตทานอยตาม สบายเถด ขอรบ" ดงนแลว มอบโรงถวาย. เมอเธอเขาไปนงแลว, ดาบสแมอกองคหนง ชอนารทะมาจากหม- วนตประเทศ ไดขอพกอยราตรหนงกะนายชางหมอ. นายชางหมอคดวา "ดาบสองคมากอน พงเปนผอยากจะอยดวยกนกบดาบสองคนหรอไม (กไมทราบ), เราจะปลกตวเสย" ดงนแลว จงกลาววา "ถาทาน องคเขาไปกอน จกพอใจไซร, ทานจงพกอยตามความพอในของ ดาบสองคกอนเถด ขอรบ." นารทดาบสนน เขาไปหาเธอแลว กลาววา "ทานอาจารย ถาทานไมมความหนกใจ, ผมขอพกอย ในโรงนราตรหนงเถด" เมอเธอกลาววา "โรงใหญ, ทานจงเขา ไปอยทสวนขางหนงเถด" ดงนแลว จงเขาไปนง ณ ทอกสวนหนง


แหงเธอผเขาไปกอน. [โทษของการนอนไมเปนท] ดาบสแมทง ๒ รป พดปราศรยชวนใหระลกถงกนแลว๑, ใน เวลาจะนอน. นารทดาบสกาหนดทนอนแหงเทวลดาบสและประตแลว จงนอน. สวนเทวลดาบสนน เมอจะนอน หาไดนอนในทของตนไม, (ไพล) นอกขวางทกลางประต. นารทดาบส เมอออกไปในราตร ไดเหยยบทชฎาของเธอ. เมอเธอกลาววา "ใครเหยยบเรา ?" นารทดาบสกลาววา "ทานอาจารย ผมเอง." ท. ชฎลโกง ทานมาจากปาแลว เหยยบทชฎาของเรา. น. ทานอาจารย ผมไมทราบวาทานนอกทน ขอทานจงอด โทษแกผมเถด. เมอเธอกาลงบนอยนนแล, ออกไปขางนอกแลว. เทวลดาบสนอกนคดวา "ดาบสรปน แมเขามาจะพงเหยยบเรา (อก)" ดงนแลว จงไดกลบนอนหนศรษะไปทางเทา. ฝายนารทดาบส เมอจะเขาไปคดวา "แมทแรก เราไดผด แลวในทานอาจารย, บดน เราจะเขาไปโดยทางเทาของทาน" ดงน แลว เมอมา ไดเหยยบทคอแหงเธอ, เมอเธอกลาววา "นใคร ?" จงกลาววา "ทานอาจารย ผมเอง" เมอเธอกลาววา "ชฎลโกง ทแรก ทานเหยยบทชฎาของเราแลว เดยวนเหยยบทคอเราอก เราจกสาปทาน" จงกลาววา "ทานอาจารย โทษของผมไมม, ผมไมทราบวาทานนอนแลวอยางน, ผมเขามาดวยคดวา "แมทแรก ๑. เปนประโยคประธานนย.


ความผดของเรามอย, เดยวน เราจกเขาไปโดยทางเทาทาน" ดงน ขอทานจงอดโทษแกผมเถด." [ดาบสทง ๒ ตางสาปกน] ท. ชฎลโกง เราจะสาปทาน. น. ทานอาจารย ทานอยาทาอยางนเลย. เธอมเออเฟอถอยคาของนารทดาบสนน ยงขนสาปนารทดาบสนน (ดวยคาถา) วา "พระอาทตย มรศมตง ๑,๐๐๐ มเดชตง ๑๐๐ มปกตกาจดความมด, พอพระอาทตยขนมาใน เวลาเชา ขอศรษะของทานจงแตกออก ๗ เสยง." นารทดาบส กลาววา "ทาอาจารย โทษของผมไมม เมอกาลงพดอยทเดยว ทานไดสาปแลว. โทษของผใดมอย ขอ ศรษะของผนนจงแตก, ของผไมมโทษ จงอยาแตก" ดงนแลว ไดสาป (ดวยคาถา) วา "พระอาทตย มรศมตง ๑,๐๐๐ มเดชตง ๑๐๐ มปกตกาจดความมอ, พอพระอาทตยขนมาใน เวลาเชา ขอศรษะของทานจงแตกออก ๗ เสยง." และนารทดาบสนน มอานภาพใหญ ตามระลกชาตได ๘๐ กลป คอในอดตกาล ๔๐ กลป ในอนาคตกาล ๔๐ กลป. เพราะเหตนน ทานคดวา "ความสาปจกตกในเบองบนแหงใครหนอแล ?" ดงน เมอใครครวญไป กทราบวา "จกตกในเบองบนแหงอาจารย"


อาศยความกรณาในเธอ จงไดหามอรณขนดวยกาลงฤทธ." [ประชาชนเดอดรอนตลอดถงพระราชา] ชาวพระนคร เมออรณไมขนอย กพากนไปสประตพระราชวง แลวกราบทลพไรวา "ขาแตสมมตเทพ เมอพระองคทรงครอง ราชสมบตอย, อรณไมขน, ของพระองคจงทรงพระกรณาโปรดให อรณขน เพอขาพระองคทงหลายเถด." พระราชา ทรงพจารณาจรยาอนวตร มกายกรรมเปนตน ของพระองค มไดทรงเหนการอนไมสมควรอะไร ๆ จงทรงพระ ดารวา "เหตอะไรหนอแล ?" ดงน ทรงระแวงวา "ชะรอยจะ เปนความววาทของพวกบรรพชต" ดงนแลว จงตรสถามวา "พวกบรรพชตในพระนครน มอยบางหรอ ?" เมอมผกราบทลวา "เมอเวลาเยนวานน มพวกบรรพชตมาสโรงนายชางหมอ พระเจาขา" พระราชามราชบรษถอคบนาเสดจไปทนน ในทนใดนนเอง ทรงอภวาท พระนารทดาบสแลว ประทบ ณ ทควรขางหนงตรสถามวา "ผเปนเจานารทะ การงานทงหลายของพวก ชมพทวป ยอมเปนไปไมได, โลกเกดมดแลว เพราะเหตอะไร ทานอนขาพเจา๑ถามแลว ได โปรดบอกเหตนนแกขาพเจา." นารทดาบส เลาเรองทงปวงถวายเสรจแลว ถวายพระพระวา "อาตมภาพ อนดาบสรปนสาปแลวเพราะเหตน. เมอเปนอยางนน ๑. เม ศพทแปล ๒ ครง.


อาตมาภาพจงไดกลาวสาปบางวา "โทษของขาพเจาไมม, โทษของ ผใดม; ความสาปจงตกลงในเบองบนแหงผนนแล" กครนสาปแลว จงคดวา "ความสาปจกตกในเบองบนแหงใครหนอแล ?" เมอใคร ครวญไปกเหนวา "ในเวลาพระอาทตยขน ศรษะของอาจารยจก แตกออก ๗ เสยง" ดงนแลว อาศยความกรณาในทาน จงมให อรณขนไป. ร. กอยางไร อนตรายจะไมพงมแกทานเลา ขอรบ ? น. ถาทานขอโทษอาตมภาพเสย อนตรายกจกไมพงม. ร. ถาอยางนน ทานจงขอโทษเสยเถด. ท. ชฎลนนเหยยบอาตมภาพ ทชฎาและทคอ อาตมภาพไม ยอมขอโทษชฎลโกงนน. ร. ขอทานจงขอโทษเสยเถด ขอรบ ทานอยาทาอยางน. เทวลดาบาสทลวา "อาตมภาพ ไมยอมของโทษ" แมเมอ พระราชา ตรสวา "ศรษะของทานจกแตกออก ๗ เสยง" ดงนกยง ไมยอมขอโทษอยนนเอง. ลาดบนน พระราชาตรสกบเธอวา "ทานจกไมยอมขอโทษ ตามชอบใจของตนหรอ ?" ดงนแลว จงรบสงใหราชบรษจบเทวล- ดาบสนนทมอ ทเทา ททอง ทคอ ใหกมลงทบาทมลแหงนารท- ดาบส. นารทดาบสกลาววา "อาจารยเชญทานลกขนเถด, ขาพเจา ยอมยกโทษใหแกทาน" ดงนแลว ถวายพระพรวา "มหาพตร


ดาบสรปน หาไดขอโทษอาตมาภาพตามใจสมครไม, มสระอยในท ไมไกลสระหนง ขอพระองครบสงใหเธอยนทนกอนดนเหนยวบน ศรษะ แชนาอยในสระนนแคคอ. พระราชารบสงใหทาอยางนน แลว. นารทดาบสเรยกเทวลดาบสมาวา "ทานอาจารย ครนฤทธ อนผมคลายแลว, เมอแสงพระอาทตยตงขนอย. ทานพงดาลงเสยใน นาแลว โผลขนไปเสยโดยทางอน." กอนดนเหนยวบนศรษะของ เทวลดาบสนน พอรศมแหงพระอาทตยถกเขาเทานน กแตกออก ๗ เสยงแลว, เทวลดาบสนน ดาลงหนไปทอนแลว. [เวรไมระงบดวยผกเวร] พระศาสดา ครนทรงนาพระธรรมเทศนานมาแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย พระราชาในกาลนน ไดเปนอานนทแลว, เทวลดาบส ไดเปนตสสะแลว, นารทดาบส ไดเปนเราเอง, ถงในครงนน ตสสะ นกเปนผวายากอยางนเหมอนกน" ดงนแลว รบสงเรยกตสสเถระมา แลว ตรสวา "ตสสะ กเมอภกษคดอยวา รบสงเรยกตสสเถระมา ถกผโนนประหารแลว ถกผโนนชนะแลว ผโนนไดลกสงของ ๆ เราไป แลว" ดงน ชอวาเวรยอมไมระงบได; แตเมอภกษไมเขาไปผกอย อยางนนนนแล เวรยอมระงบได" ดงนแลว ไดทรงภาษตพระคาถา เหลานวา:- "กชนเหลาใด เขาไปผกความโกรธนนไววา "ผโนน ไดดาเรา ผโนนไดตเรา ผโนนไดชนะเรา ผโนน ไดลกสงของ ๆ เราแลว" เวรของชนเหลานนยอมไม


ระงบได, สวนชนเหลาใดไมเขาไปผกความโกรธ นนไววา "ผโนนไดดาเรา ผโนนไดตเรา ผโนนได ชนะเรา ผโนนไดลกสงของ ๆ เราแลว" เวรของชน เหลานนยอมระงบได." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา อกโกจฉ คอ ดาแลว. บทวา อวธ คอ ประหารแลว. บทวา อชน คอ ไดชนะเราดวยการอางพยาน โกงบาง ดวยการกลาวโตตอบถอยคาบาง ดวยการทาใหยงกวาการทา บาง. บทวา อหาส คอ ผโนนไดลกของคอบรรดาวตถทงหลายมผา เปนตน สงใดสงหนงของเรา. สองบทวา เย จ ต เปนตน ความวา ชนเหลาใดเหลาหนง คอ เทพดาหรอมนษย คฤหสถหรอบรรพชต เขาไปผกความโกรธ นน คอมวตถเปนตนวา "คนโนนไดดาเรา" ดจพวกคนขบเกวยน ขนธปเกวยนดวยชะเนาะ และดจพวกประมง พนสงของมปลาเนา เปนตน ดวยวตถมหญาคาเปนตน บอย ๆ, เวรของพวกเขาเกดขน แลว คราวเดยว ยอมไมระงบ คอวายอมไมสงบลงได. บาทพระคาถาวา เย จ ต นปายหนต ความวา ชนเหลาใด ไมเขาไปผกความโกรธนน คอมคาดาเปนตนเปนทตง ดวยอานาจการ ไมระลกถงและการไมทาไวในใจบาง ดวยอานาจการพจารณาเหนกรรม อยางนวา "ใคร ๆผหาโทษมได แมทานคงจกดาแลวในภพกอน คงจก


ประหารแลว (ในภพกอน) คงจกเบกพยานโกงชนะแลว (ในภพกอน) สงของอะไร ๆ ของใคร ๆ ทานคงจกขมเหงชงเอาแลว (ในภพกอน), เพราะฉะนน ทานแมเปนผไมมโทษ จงไดผลทไมนาปรารถนา มคาดาเปนตน" ดงนบาง, เวรของชนเหลานน แมเกดแลวเพราะความ ประมาท ยอมสงบไดดวยการไมผก (โกรธ) น ดจไฟไมมเชอเกดขน แลวดบไปฉะนนแล. ในกาลจบเทศนา ภกษแสนหนง ไดบรรลอรยผลทงหลาย มโสดาปตตผลเปนตน. พระธรรมเทศนาไดเปนกถามประโยชนแก มหาชนแลว. พระตสสเถระ ถงเปนคนวายาก กกลายเปนคนวางาย แลวดงนแล. เรองพระตสสเถระ จบ


๔. เรองความเกดขนของนางกาลยกษณ* [ ๔ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภหญงหมน คนใดคนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "น ห เวเรน เวราน" เปนตน. [มารดาหาภรรยาใหบตร] ดงไดสดบมา บตรกฎมพคนหนง เมอบดาทากาละแลว ทาการ งานทงปวง ทงทมา ทงทบาน ดวยตนเอง ปฏบตมารดาอย. ตอมา มารดาไดบอกแกเขาวา "พอ แมจกนานางกมารกามาใหเจา." บ. แม อยางพดอยางนเลย, จกปฏบตแมไปจนตลอดชวต. ม. พอ เจาคนเดยวทาการงานอย ทงทนาและทบาน, เพราะ เหตนน แมจงไมมความสบายใจเลย, แมจกนานางกมารกามาใหเจา. เขาแมหาม (มารดา) หลายครงแลวไดนงเสย. มารดานนออก จากเรอน เพอจะไปสตระกลแหงหนง. ลาดบนน บตรถามมารดาวา "แมจะไปตระกลไหน ?" เมอ มารดาบอกวา "จะไปตระกลชอโนน" ดงนแลว หามการทจะไป ตระกลนนเสยแลว บอกตระกลทตนชอบใจให. มารดาไดไปตระกลนน หมนนางกมารกาไวแลว กาหนดวน (แตงงาน) นานางกมารกาคน นนมา ไดทาไวในเรอนของบตร. นางกมารกานน ไดเปนหญงหมน. ทนน มารดาจงพดกะบตรวา "พอ เจาใหแมนากมารกามาตาม ชอบใจของเจาแลว บดน นางกมารกานนเปนหมน, กธรรมดา * พระมหาพฒ เปรยญเอก วดเทพศรนทราวาส แปล พ.ศ. ๒๔๔๓.


ตระกลทไมมบตรยอมฉบหาย, ประเพณยอมไมสบเนองไป, เพราะ ฉะนน แมจกนานางกมารกาคนอนมา (ใหเจา)" แมบตรนนกลาว หามอยวา "อยาเลย แม" ดงน กยงไดกลาว (อยางนน) บอย ๆ. หญงหมนไดยนคานน จงคดวา "ธรรมดาบตร ยอมไมเปนหมนมาแลว มารดาบดาไปได, บดน แมผวคดจะนาหญงอน ผไมเปนหมนมาแลว กจกใชเราอยางทาส, ถาอยางไรเราพงนานางกมารกาคนหนงมาเสยเอง" ดงนแลว จงไปยงตระกลแหงหนง ขอนางกมารกา เพอประโยชน แกสาม, ถกพวกชนในตระกลหามวา "หลอนพดอะไรเชนนน" ดงนแลว จงออนวอนวา "ฉนเปนหมน ตระกลทไมมบตร ยอม ฉบหาย บตรของทานไดบตรแลว จกไดเปนเจาของทรพยสมบต, ขอ ทานโปรดยกบตรนนใหแกสามของฉนเถด" ดงนแลว ยงตระกลนน ใหยอมรบแลว จงนามาไวในเรอนของสาม. ตอมา หญงหมนนน ไดมความปรวตกวา "ถานางคนนจกได บตรหรอบตรไซร จกเปนเจาของทรพยสมบตแตผเดยว, ควรเราจะทา นางอยใหไดทารกเลย." [เมยหลวงปรงยาทาลายครรภเมยนอย] ลาดบนน หญงหมนจงพดกะนางนนวา "ครรภตงขนในทอง หลอนเมอใด ขอใหหลอนบอกแกฉนเมอนน." นางนนรบวา "จะ" เมอครรภตงแลว ไดบอกแกหญงหมนนน. สวนหญงหมนนนแล ใหขาวตมและขาวสวยแกนางนนเปนนตย. ภายหลง นางไดใหยา สาหรบทาครรภใหตก ปนกบอาหารแกนางนน. ครรภกตก [แทง].


เมอครรภตงแลวเปนครงท ๒ นางกไดบอกแกหญงหมนนน. แม หญงหมนกไดทาครรภใหตก ดวยอบายอยางนนนนแล เปนครงท ๒. ลาดบนน พวกหญงทคนเคยกน ไดถามนางนนวา "หญง รวมสามทาอนตรายหลอนบางหรอไม ?" นางแจงความนนแลว ถก หญงเหลานนกลาววา "หญงอนธพาล เหตไร หลอนจงไดทาอยาง นนเลา? หญงหมนน ไดประกอบยาสาหรบทาครรภใหตกใหแก หลอน เพราะกลวหลอนจะเปนใหญ, เพราะฉะนน ครรภใหตกใหแก จงตก, หลอนอยาไดทาอยางนอก." ในครงท ๓ นางจงมไดบอก. ตอมา [ฝาย] หญงหมนเหนทองของนางนนแลวจงกลาววา "เหตไร ? หลอนจงไมบอกความทครรภตงแกฉน" เมอนางนนกลาววา "หลอน นาฉนมาแลว ทาครรภใหตกไปเสยถง ๒ ครงแลว, ฉนจะบอกแกหลอน ทาไม ?" จงคดวา "บดน เราฉบหายแลว" คอยดแลความประมาท ของนางกมารกานนอย, เมอครรภแกเตมทแลว, จงไดชอง ไดประ- กอบยาใหแลว. ครรภไมอาจตก เพราะครรภแก จงนอนขวาง [ทวาร]. เวทนากลาแขงไดเกดขน. นางถงความสงสยในชวต. นางตงความปรารถนาวา "เราถกมนใหฉบหายแลว, มนเอง นาเรามา ทาทารกใหฉบหายถง ๓ คนแลว, บดน เราเองกจะฉบหาย, บดน เราจตจากอตภาพน พงเกดเปนนางยกษณ อาจเคยวกนทารก ของมนเถด" ดงนแลว ตายไปเกดเปนแมแมวในเรอนนนเอง. ฝายสาม จบหญงหมนแลว กลาววา "เจาไดทาการตดกระกลของเรา ใหขาดสญ" ดงนแลว ทบดวยอวยวะทงหลายมศอกและเขาเปนตน


ใหบอบซาแลว. หญงหมนนนตายเพราะความเจบนนแล แลวไดเกด เปนแมไกในเรอนนนเหมอนกน. [ผลดกนสงหารคนละชาตดวยอานาจผกเวร] จาเนยรกาลไมนาน แมไกไดตกฟองหลายฟอง. แมแมวมากน ฟองไกเหลานนเสย. ถงครงท ๒ ครงท ๓ มนกไดกนเสยเหมอนกน. แมไกทาความปรารถนาวา "มนกนฟองของเราถง ๓ ครงแลว เดยวน มนกบลกของมน" ดงนแลว จตจากอตภาพนน ไดเกดเปนแมเสอ เหลอง. ฝายแมแมว ไดเกดเปนแมเนอ. ในเวลาแมเนอนนคลอดลก แลว ๆ แมเสอเหลอง กไดมากนลกทงหลายเสยถง ๓ ครง. เมอเวลา จะตาย แมเนอทาความปรารถนาวา "พวกลกของเรา แมเสอเหลอง ตวนกนเสยถง ๓ ครงแลว เดยวนมนจกกนตวเราดวย, เดยวนเรา จตจากอตภาพนแลว พงไดกนมนกบลกของมนเถด" ดงนแลว ได ตายไปเกดเปนนางยกษณ. ฝายแมเสอเหลอง จตจากอตภาพนนแลว ไดเกดเปนกลธดา๑ในเมองสาวตถ. นางถงความเจรญแลว ไดไปสตระกล สามในบานรมประต เมอง. ในกาลตอมา นางไดคลอดบตรคน หนง. นางยกษณ จาแลงตวเปนหญงสหายทรกของเขามาแลว ถามวา "หญงสหายของฉนอยทไหน ?" พวกชาวบานไดบอกวา "เขาคลอด บตรอยในหอง." นางยกษณฟงคานน แสรงพดวา "หญงสหาย ของฉนคลอดลกเปนชายหรอหญงหนอ, ฉนจกดเดกนน" ดงนแลว ๑. หญงสาวของตระกล หญงสาวในตระกล หรอหญงสาวมตระกล.


เขาไปทาเปนแลดอย จบทารกกนแลวกไป. ถอในหนท ๒ กไดกน เสยเหมอนกน. ในหนท ๓ นางกลธดามครรภแกเรยกสามมาแลว บอก วา "นาย นางยกษณตนหนงกนบตรของฉนเสยในทน ๒ คนแลวไป, เดยวน ฉนจกไปสเรอนแหงตระกลของฉนคลอดบตร" ดงนแลว ไปสเรอนแหงตระกลคลอด บตรทนน . ในกาลนน นางยกษณ นนถงคราวสงนา. ดวยวา นางยกษณทงหลายตองตกนา จากสระ อโนดาดทนบาศรษะมา เพอทาวเวสสวรรณ ตามวาระ ตอลวง ๔ เดอนบาง ๕ เดอนบางจงพน (จากเวร) ได. ยางยกษณเหลาอนม กายบอบชา ถงความสนชวตบางกม. สวนนางยกษณนน พอพนจาก เวรสงนาแลวเทานน กรบไปสเรอนนน ถามวา "หญงสหายของฉน อยทไหน ?" พวกชาวบานบอกวา "ทานจกพบเขาทไหน ? นาง ยกษณตนหนงกนทารกของเขาทคลอดในทน, เพราะฉะนน เขาจงไปส เรอนแหงตระกล." นางยกษณนนคดวา "เขาไปในทไหน ๆ กตามเถด จกไมพนเราได ดงนแลว อนกาลงเวรใหอตสาหะแลว วงบายหนา ไปสเมอง. ฝายนางกลธดา ในวนเปนทรบชอ ใหทากรนนอาบนา ตงชอแลว กลาวกะสามวา "นาย เดยวน เราพากนไปสเรอนของเรา เถด" อมบตรไปกบสาม ตามทางอนตดไปในทามกลางวหาร มอบ บตรใหสามแลว ลงอาบนาในสระโบกขรณขางวหารแลว ขนมารบ เอาบตร, เมอสามกาลงอาบนาอย, ยนในบตรดมนม แลเหนนาง ยกษณมาอยจาไดแลว รองดวยเสยงอนดงวา "นาย มาเรว ๆ เถดน นางยกษณตนนน" ดงนแลว ไมอาจยนรออยจนสามนนมาได วง


กลบบายหนาไปสภายในวหารแลว. [เวรไมระงบดวยเวร แตระงบไดดวยไมผกเวร] ใน สมยนน พระศาสดา ทรงแสดงธรรมอยในทามกลางบรษท. นางกลธดานน ใหบตรนอนลงเคยงหลงพระบาทแหงพระตถาคตเจา แลว กราบทลวา "บตรคนน ขาพระองคถวายแดพระองคแลว ขอ พระองคประทานชวตแกบตรขาพระองคเถด." สมนเทพ ผสงอยท ซมประต ไมยอมใหนางยกษณเขาไปขางใน. พระศาสดารบสงเรยก พระอานนทเถระมาแลว ตรสวา "อานนท เธอจงไปเรยกนางยกษณ นนมา." พระเถระเรยกนางยกษณมาแลว. นางกลธดา กราบทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ นางยกษณมา." พระศาสดา ตรสวา "นาง ยกษณจงมาเถด, เจาอยาไดรองไปเลย" ดงนแลว ไดตรสกะนาง ยกษณผมายนอยแลววา "เหตไร ? เจาจงทาอยางนน กถาพวกเจา ไมมาสเฉพาะหนาพระพทธเจา ผเชนเราแลว เวรของพวกเจา จกได เปนกรรมตงอยชวกลป เหมอนเวรของงกบพงพอน, ของหมกบไม สะครอ และของกากบนกเคา, เหตไฉน พวกเจาจงทาเวรและเวรตอบ แกกน ? เพราะเวรยอมระงบไดดวยความไมมเวร หาระงบไดดวยเวร ไม" ดงนแลว ไดตรสพระคาถานวา "ในกาลไหน ๆ เวรทงหลายในโลกน ยอม ไมระงบดวยเวรเลย กแตยอมระงบไดดวยความ ไมมเวร, ธรรมนเปนของเกา."


[แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา น ห เวเรน เปนตน ความวา เหมอนอยางวา บคคล แมเมอลางทซงเปอนแลวดวยของไมสะอาดม นาลายและนามกเปนตน ดวยของไมสะอาดเหลานนแล ยอมไมอาจทา ใหเปนทหมดจด หายกลนเหมนได, โดยทแท ทนนกลบเปนทไมหมด จดและมกลนเหมนยงกวาเกาอก ฉนใด, บคคลเมอดาตอบชนผดาอย ประหารตอบชนผประหารอย ยอมไมอาจยงเวรใหระงบดวยเวรได, โดยทแท เขาชอวาทาเวรนนเองใหยงขน ฉนนนนนเทยว, แมใน กาลไหน ๆ ขนชอวาเวรทงหลาย ยอมไมระงบไดดวยเวร, โดยทแท ชอวายอมเจรญอยางเดยว ดวยประการฉะน. สองบทวา อเวเรน จ สมมนต ความวา เหมอนอยางวา ของไมสะอาด มนาลายเปนตนเหลาน อนบคคลลางดวยนาทใสยอม หายหมดได, ทนนยอมเปนทหมดจด ไมมกลนเหมน ฉนใด, เวร ทงหลาย ยอมระงบ คอยอมสงบ ไดแก ยอมถงความไมมไดดวย ความไมมเวร คอดวยนาคอขนตและเมตตา ดวยการทาไวในใจโดย แยบคาย และ ดวยการพจารณา ฉนนนนนเทยว บาทพระคาถาวา เอส ธมโม สนนตโน ความวา ธรรมน คอทนบวา ความสงบเวร ดวยความไมมเวร เปนของเกา คอเปน มรรคาแหงพระพทธเจา พระปจเจกพทธเจา และพระขณาสพ ทงหลายทก ๆ พระองค ดาเนนไปแลว. ในกาลจบพระคาถา นางยกษณนน ตงอยในพระโสดาปตตผล


แลว. เทศนาไดเปนกถามประโยชน แมแกบรษทผประชมกนแลว. [นางยกษณรฝนมากฝนนอย] พระศาสดา ไดตรสกะหญงนนวา "เจาจงใหบตรของเจาแก นางยกษณนเถด." ญ. ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคกลว. ศ. เจาอยากลวเลย, อนตรายยอมไมมแกเจา เพราะอาศยนาง ยกษณน. นางไดใหบตรแกนางยกษณนนแลว. นางยกษณนนอมทารก นนจบกอดแลว คนใหแกมารดาอก กเรมรองไห. ลาดบนน พระศาสดา ตรสถามนางยกษณนนวา "อะไรนน ?" นางยกษณนนกราบทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ เมอกอน ขาพระองค แมสาเรจการเลยงชพดวยไมเลอกทาง ยงไมไดอาหารพอ เตมทอง, บดน ขาพระองคจะเลยงชพไดอยางไร." ลาดบนน พระศาสดา ตรสปลอบนางยกษณนนวา "เจาอยา วตกเลย" ดงนแลว ตรสกะหญงนนวา "เจาจงนานางยกษณไปให อยในเรอนของตนแลว จงปฏบตดวยขาวตมและขาวสวยอยางด." หญงนนนานางยกษณไปแลว ใหพกอยในโรงกระเดอง ไดปฏบตดวย ขาวตมและขาวสวยอยางดแลว. ในเวลาซอมขาวเปลอก สากปรากฏ แกนางยกษณนนดจตอยศรษะ. เขาจงเรยกนางกลธดาผสหายมาแลว พดวา "ฉนจกไมอาจอยในทนได ขอทานจงใหฉนพกอยในทอนเถด" แมอนหญงสหายนนใหพกอยในเหลาน คอในโรงสาก ขางตมนา


รมเตาไฟ รมชายคา รมกองหยากเยอ รมประตบาน, (นาง) ก กลาววา "ในโรงสากน สากยอมปรากฏดจตอยศรษะฉนอย, ทขาง ตมนาน พวกเดดยอมราดนาเปนเดนลงไป, ทรมเตาไฟน ฝงสนขยอม มานอน, ทรมชายคาน พวกเดกยอมทาสกปรก, ทรมกองหยากเยอน ชนทงหลายยอมเทหยากเยอ, ทรมประตบานน พวกเดกชาวบาน ยอม เลนการพนนกนดวยคะแนน" ดงนแลว ไดหามททงปวงนนเสย ครงนน หญงสหาย จงใหนางยกษณนนพกอยในทอนสงดภาย นอกบานแลว นาโภชนะมขาวตมและขาวสวยเปนตนอยางดไปเพอนาง ยกษณนน แลวปฏบตในทนน. นางยกษณนน คดอยางนวา "เดยวน หญงสหายของเราน มอปการะแกเรามาก, เอาเถอะเราจกทาความ แทนคณสกอยางหนง" ดงนแลว ไดบอกแกหญงสหายวา "ในปน จกมฝนด, ทานจงทาขาวกลาในทดอนเถด, ในปนฝนจกแลว ทาน จงทาขาวกลาในทลมเถด." ขาวกลาอนพวกชนทเหลอทาแลว ยอม เสยหาย ดวยนามากเกนไปบาง ดวยนานอยบาง. สวนขาวกลาของ นางกลธดานน ยอมสมบรณเหลอกน. [นางยกษณเรมตงสลากภตร] ครงนน พวกชนทเหลอเหลานน พากนถามนางวา "แม ขาว กลาทหลอนทาแลว ยอมไมเสยหายดวยนามากเกนไป ยอมไมเสยหาย ดวยนานอย, หลอนรความทฝนดและฝนแลงแลวจงทาการงานหรอ ? ขอนเปนอยางไรหนอแล ?" นางบอกวา "นางยกษณ ผเปนหญงสหาย ของฉน บอกความทฝนดและฝนแลวแกฉน, ฉนทาขาวกลาทงหลาย


ในทดอนและทลม ตามคาของนางยกษณนน, เหตนน ขาวกลาของ ฉนจงสมบรณด, พวกทานไมเหนโภชนะมขาวตมและขาวสวยเปนตน ทฉนนาไปจากเรอนเนองนตยหรอ ? สงของเหลานน ฉนนาไปให นางยกษณนน, แมพวกทานกจงนาโภชนะมขาวตมและขาวสวยเปนตน อยางด ไปใหนางยกษณบางซ, นางยกษณกจกแลดการงานของพวก ทานบาง." ครงนน พวกชนชาวเมองทงสน พากนทาสกการะแกนาง ยกษณนนแลว. จาเดมแตนนมา นางยกษณแมนน แลดการงาน ทงหลายของชนทงปวงอย ไดเปนผถงลาภอนเลศ [และ] มบรวาร มากแลว. ในกาลตอมา นางยกษณนนเรมตนสลากภต ๘ ทแลว. สลาก- ภตนน ชนทงหลายยงถวายอยจนกาลทกวนนแล. เรองความเกดขนของนางกาลยกษณ จบ.


๕. เรองภกษชาวเมองโกสมพ* [ ๕ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพวกภกษ ชางเมองโกสมพ ตรสพระธรรมเทศนานวา "ปเร จ น วขานนต" เปนตน. [พระวนยธรกบพระธรรมกถกถกเถยงกนเรองวนย] ความพสดารวา ภกษ ๒ รป คอ พระวนยธรรป ๑ พระธรรม- กถกรป ๑ มบรวารรปละ ๕๐๐ ไดอยทโฆสตาราม ใกลเมองโกสมพ. วนหนง ในภกษ ๒ รปนน พระธรรมกถก ไปฐานแลว เวนนาชาระ๑

ทเหลอไวในภาชนะ ทซมนาแลว กออกมา. ภายหลง พระวนยธร เขาไปทซมนานน เหนนานน ออกมาถามพระธรรมกถกนอกนวา "ผมอาย ทานเหลอนาไวหรอ ?" ธ. ขอรบ ผมอาย. ว. กทานไมรวาอาบต ในเพราะการเหลอนาไวนหรอ ? ธ. ขอรบ ผมไมทราบ. ว. ไมรกชางเถด ผมอาย เปนอาบตในขอน. ธ. ถาอยางนน ผมจกทาคนอาบตนนเสย. ว. ผมอาย กถาวาขอนนทานไมแกลงทา เพราะความไมมสต, อาบตไมม. * นยสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส ทรงแปล พ.ศ. ๒๔๔๐. ๑. สรรสลช กตวา.


พระธรรมกถกนน ไดเปนผมความเหนอาบตนนวามใชอาบต. ฝายพระวนยธร ไดบอกแกพวกนสตของตนวา "พระธรรม- กถกรปน แมตองอาบตกไมร" พวกนสตพระวนยธรนน เหนพวกนสต ของพระธรรมกถกนนแลว ไดกลาววา "พระอปชฌายของพวกทาน แมตองอาบตแลว กไมรวาเปนอาบต." พวกนสตของพระธรรมกถก นน ไปแจงแกพระอปชฌายของตนแลว. พระธรรมกถกนน พด อยางนวา "พระวนยธรรปน เมอกอน พดวา "ไมเปนอาบต," เดยวน พดวา "เปนอาบต;" พระวนยธรนน พดมสา." พวกนสตของพระธรรม- กถกนนไปกลาววา "พระอปชฌายของพวกทาน พดมสา." พวกนสต ของพระวนยธรและพระธรรมกถกนน ทาความทะเลาะกนและกน ใหเจรญแลว ดวยประการอยางน. ภายหลง พระวนยธรไดโอกาส จงไดทาอกเขปนยกรรม๑แก พระธรรมกถก เพราะโทษทไมเหนอาบต. จาเดมแตกาลนน แม พวกอปฏฐากผถวายปจจยของภกษ ๒ รปนน กไดเปน ๒ ฝาย. พวก ภกษณผรบโอวาทกด พวกอารกข๒เทวดากด ของภกษ ๒ รปนน พวก อากาสฏฐ๓เทวดา ผเพอนเหน เพอนคบ ของพวกอารกขเทวดาเหลา นนกด พวกปถชนทงปวงกด ไดเปน ๒ ฝาย ตลอดจนพรหมโลก. กโกลาหลกกกองเปนเสยงเดยว ไดขนไปจนอกนฏฐภพ. ๑. กรรมทสงฆจะพงทาแกภกษทสงฆสมควรจะยกเสย ๒. เทวดาผคมครองรกษา ๓. เทวดาผสถตอยในอากาศ.


[พระศาสดาตรสสอนใหสามคคกน] ครงนน ภกษรปหนง เขาไปเฝาพระตถาคตเจา กราบทลการ ทพวกภกษผยกวตรถอ๑วา "พระธรรมกถกรปน สงฆยกเสยแลว ดวยกรรมทประกอบดวยธรรมแท," และการทพวกภกษผประพฤต ตามพระธรรมกถกผทสงฆยกเสยแลวถอวา "พระอปชฌายของพวก เรา สงฆยกเสยแลว ดวยกรรมซงมไดประกอบดวยธรรม," และการ ทพวกภกษผประพฤตตามพระธรรมกถก ผทสงฆยกวตรเหลานน แม อนพวกภกษผยกวตรหามอย กยงขนเทยวตามหอมลอมพระธรรมกถก นน. พระผมพระภาคเจา ทรงสงโอวาทไปวา "นยวา ภกษ ทงหลายจงพรอมเพรยงกน" ถง ๒ ครง ทรงสดบวา "ขาแตพระองค ผเจรญ ภกษทงหลายไมปรารถนาจะเปนผพรอมเพรยงกน," ครนหนท ๓ ทรงสดบวา "ภกษสงฆแตกกนแลว ภกษสงฆแตกกนแลว" ดงน จงเสดจไปสสานกของเธอทงหลายแลว ตรสโทษในการยกวตรของพวก ภกษยกวตร และโทษในการไมเหนอาบตของภกษนอกนแลว ทรง อนญาตสงฆกรรมทงหลายมอโบสถเปนตน ในสมาเดยวกนทโฆสตาราม นนเอง แกเธอทงหลายอกแลว ทรงบญญตวตรในโรงฉนวา "ภกษ ทงหลาย พงนงในแถวมอาสนะหนง ๆ ในระหวาง๒ ๆ" ดงน เปนตน แกเธอทงหลาย ผเกดการแตกราวในสถานทงหลาย มโรง ฉนเปนตน แลวทรงสดบวา "ถงเดยวน ภกษทงหลาย กยงเกด การแตกราวกนอย" จงเสดจไปทโฆสตารามนนแลว ตรสหามวา ๑. ลทธ. ๒. ไดแกนงเปนแถวเวนชองวางใหภกษอนเขาแทรกนงไดรปหนง ๆ ใน ระหวาง.


อยาเลย ภกษทงหลาย พวกทานอยาไดทาการแตกราวกน" ดงน เปนตนแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย ขนชอวาการแตกราว การ ทะเลาะ การแกงแยงและการววาทนน ทาความฉบหายให, แทจรง แมนางนกลฏกกา๑ อาศยการทะเลาะกน ยงอาจทาพระยาชางใหถง ความสนชวต" ดงนแลว ตรสลฏกกชาดกแลว๒ ตรสวา "ภกษทงหลาย ขอพวกทานพรอมเพรยงกนเถด อยาววาทกนเลย, เพราะวา แมนก กระจาบตงหลายพน อาศยความววาทกน ไดถงความสนชวต" ดงนแลว ตรสวฏฏกชาดก.๓

[ตรสสอนเทาไรกไมเชอ] แมอยางน พวกภกษนนกไมเชอถอถอยคา, เมอภกษผเปน ธรรมวาทรปใดรปหนง ไมพอใจใหพระตถาคตเจาทรงลาบาก กราบ ทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระผมพระภาค ผเจาของแหง ธรรมทรงรอกอน, ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระผมพระภาคเจาทรงม ความขวนขวายนอย หมนประกอบธรรมเครองอยเปนสขในทฏฐธรรม อยเถด; พวกขาพระองคจกปรากฏ เพราะการแตกราวการทะเลาะ การแกงแยง และการววาทนนเอง; พระผมพระภาคเจาตรสเลาถง ความทพระเจาทฆตโกศลราช ถกพระเจาพรหมทต ชงเอาราชสมบต ปลอมเพศไมใหใครรจก เสดจอย (ในเมองพาราณส) ถกจบปลง พระชนมเสย และความทพระเจาพรหมทต และทฆาวกมารเหลานน ๑. นกไส. ๒. ข. ชา. ปจก. ๒๗/๑๗๐ ตทฏกถา. ๔/๔๔๖. ๓. ข. ชา. เอก. ๒๗/๓๘. ตทฏกถาม. ๒/๒๙๗.


พรอมเพรยงกน จาเดมแตเมอทฆาวกมารยกพระชนมของพระองคถวาย วา "ภกษทงหลาย เรองนไดเคยมแลว ในเมองพาราณส ไดมพระ เจากรงกาส (พระองคหนง) ทรงพระนามวาพรเจาพรหมทต" ดงนเปนตน แมตรสสอนวา "ภกษทงหลาย ความอดกลนและความ สงบเสงยม เหนปานนน๑ ยงไดมแลวแกพระราชาเหลานน ผมไม อนถอไวแลว ผมศสตราอนถอไวแลว; ขอททานทงหลายผบวช แลวในธรรมวนยทกลาวชอบแลวอยางน ควรเปนผอดกลนเปนผสงบ เสงยม, จะพงงามในธรรมวนยนแล ภกษทงหลาย" ดงนแลว กไม สามารถจะทาเธอทงหลาย ใหพรอมเพรยงกนไดเลย. [พระศาสดาทรงระอาจงเสดจหนไปจาพรรษาอยปารกขตวน] พระองคทรงระอาพระทย เพราะมความอยอาเกยรนน ทรงพระ ดารวา "เดยวนเราอยอาเกยรเปนทกข, และภกษเหลานไมทา (ตาม) คาของเรา ถาอยางไร เราพงหลกออกจากหมอยผเดยว" ดงน เสดจเทยวบณฑบาตในเรองโกสมพ ไมตรสบอกพระภกษสงฆ ทรงถอ บาตรจวรของพระองค เสดจไปพาลโลณการาม แตพระองคเดยว ตรสเอาจรกวตร๒ แกพระภคเถระทพาลกโลณการามนนแลว ตรส อานสงสแหงสามคครสแกกลบตร ๓ คน ในมคทายวน๓ ชอปาจนวงสะ แลว เสดจไปทางบานปารเลยยกะ. ดงไดสดบมา ครงนนพระผมพระ ๑. ภวสสต เปนกรยาอาขยาต บอกอนาคตกาล แตในประโยคนม ห นาม จงแปล ภวสสต เปนอดตกาล. ๒. ไดแกขอปฏบตของภกษผอยแตผเดยว. ๓. ปาซงประทาน ใหหมเนออาศย ปาชนดนใครจะทาอนตรายแกหมสตวไมได.


ภาคเจา ทรงอาศยบานปารเลยยกะ เสดจจาพรรษาอยทควงไมสาละใหญ ในราวปารกขตวน อนชางปารเลยกะอปฏฐากอยเปนผาสก. [พวกอบาสกทรมานภกษ] ฝายพวกอบาสก ผอยในเมองโกสมพแล ไปสวหาร ไมเหน พระศาสดา จงถามวา "พระศาสดาเสดจอยทไหน ? ขอรบ." ภกษ เหลานนกลาววา "พระองคทรงเสดจไปสราวปาปารเลยยกะเสยแลว." อ. เพราะเหตอะไร ? ขอรบ. ภ. พระองคทรงพยายามจะทาพวกเราใหพรอมเพรยงกน, แต พวกเราหาไดเปนผพรอมเพรยงกนไม. อ. ขาแตทานผเจรญ ทานทงหลายบวชใจสานกของพระศาสดา แลว, ถงเมอพระองคทรงทาสามคค, ไมไดเปนผสามคคกนแลวหรอ ? ภ. อยางนนแล ผมอาย. พวกมนษยคดกนวา "ภกษพวกน บวชในสานกของพระศาสดา แลว, ถงเมอพระองคทรงทาสามคคอย, กไมสามคคกนแลว; พวก เราไมไดเหนพระศาสดา เพราะอาศยภกษพวกน; พวกเราจกไมถวาย อาสนะ จกไมทาสามจกรรมมการไหวเปนตนแกภกษพวกนน:" จาเดม แตนนมา กไมทาแมสกวาสามจกรรมแกภกษพวกนน. เธอทงหลาย ซบซดเพราะมอาหารนอย, โดยสองสามวนเทานนกเปนคนตรง แสดง โทษทลวงเกนแกกนและกน ตางรปตางขอขมากนแลว กลาววา "อบาสกทงหลาย พวกเราพรอมเพรยงกนแลว, ฝายพวกทาน ขอให เปนพวกเราเหมอนกนอยางกอน."


อ. พวกทานทลขมาพระศาสดาแลวหรอ ? ขอรบ. ภ. ยงไมไดทลขอขมา ผมอาย. อ. ถาอยางนน ขอพวกทานทลขอขมาพระศาสดาเสย, ฝาย พวกขาพเจาจกเปนพวกทานเหมอนอยางกอน ในกาลเมอพวกทานทล ขอขมาพระศาสดาแลว. เธอทงหลายไมสามารถจะไปสสานกของพระศาสดา เพราะเปน ภายในพรรษา ยงภายในพรรษานน ใหลวงไปไดดวยยาก. [ชางปารเลยยกะอปฏฐากพระศาสดา] ฝายพระศาสดา อนชางนนอปฏฐากอย ประทบอยสาราญแลว. ฝายชางนน ละฝงเขาไปสราวปานน เพอตองการความอยผาสก. พระธรรมสงคาหกาจารยกลาวไวอยางไร ? พระธรรมสงคาหกาจารย กลาวไววา (ครงนน ความตรไดมแกพระยาชางนนวา) "เราอย อาเกยรดวยพวกชางพลาย ชางพง ชางสะเทนและลกชาง เคยวกน หญาทเขาเดดปลายเสยแลว, และเขาคอยเคยวกนกงไมทเราหกลง ๆ และเราดมนาทขน, เมอเราลงและขนสทาแลว พวกชางพงกเดนเสยด สกายไป; ถาอยางไร เราจะหลกออกจากหมอยตวเดยว." ครงนนแล พระยาชางนน หลกออกจากโขลง เขาไป ณ บานปารเลยยกะ ราวปา รกขตวน ควงไมสาละใหญ (และ) ทพระผมพระภาคเจา แลดอย แลว; กและครนเขาไปแลว ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาเสดจอย ไมเหนวตถอะไร ๆ อน จงกระทบควงไมสาละใหญดวยเทา ถาก (ให เรยบ) ถอกงไมดวยงวงกวาด. ตงแตนนมา พระยาชางนนจบหมอ


ดวยงวง ตกนาฉนนาใชมาตงไว, เมอทรงพระประสงคดวยนารอน, กจดนารอนถวาย. พระยาชางนนจดนารอนไดอยางไร ? พระยาชางนน สไมแหงดวยงวงใหไฟเกด, ใสฟนใหไฟลกขน เผาศลาในกองไฟนน แลว กลงกอนศลาเหลานนไปดวยทอนไม ทงลงในสะพงนอยทตว กาหนดหมายไว, ลาดบนน หยอนงวงลงไป รวานารอนแลว, จงไป ถวายบงคมพระศาสดา. พระศาสดาตรสวา "ปารเลยยกะ นาเจาตม แลวหรอ ?" ดงนแลว เสดจไปสรงในทนน. ในกาลนน พระยาชาง นนนาผลไมตางอยางถวายแดพระศาสดา. กเมอพระศาสดาจะ เสดจเขาบานเพอบณฑบาต พระยาชางนนถอบาตรจวรวางไวบน ตระพอง ตามเสดจพระศาสดาไป. พระศาสดาเสรจถงแดนบานแลว รบสงวา "ปารเลยยกะ ตงแตทน เจาไมอาจไปได, เจาจงเอาบาตร จวรของเรามา" ดงนแลว ใหพระยาชางนนเอาบาตรจวรมาถวายแลว เสดจเขาบานเพอบณฑบาต. สวนพระยาชางนนยนอยทนนเอง จน กวาพระศาสดาจะเสดจออกมา ในเวลาพระศาสดาเสดจมา ทาการ ตอนรบแลว ถอบาตรจวรโดยนยกอน (นาไป) ปลง ณ ทประทบ อยแลว ถวายงานพดดวยกงไม แสดงวตรอย. ในราตร พระยาชาง นนถอทอนไมใหญดวยงวง เทยวไปในระหวาง ๆ แหงราวปากวา อรณจะขน เพอกนอนตรายอนจะมแตเนอราย ดวยตงใจวา "จกรกษา พระศาสดา." ไดยนวา ราวปานนชอวารกขตวนสณฑะ จาเดมแต กาลนนมา. ครนอรณขนแลว, พระยาชางนนทาวตรปวง โดยอบาย นนนนแล ตงตนแตถวายนาสรงพระพกตร.


[วานรถวายรวงนาผง] ในกาลนน วานรตวหนง เหนชางนนลกขนแลว ๆ ทาอภสมา- จารกวตร (คอการปฏบต) แดพระตถาคตเจาแลว คดวา "เรากจก ทาอะไร ๆ ถวายบาง" เทยงไปอย, วนหนง เหนรวงผงทกงไมหา ตวมได หกกงไมแลว นารวงผงพรอมทงกงไมไปสสานกพระศาสดา ไดเดดใบตองรองถวาย.๑ พระศาสดาทรงรบแลว. วานรแลดอย ดวย คดวา "พระศาสดาจกทรงทาบรโภคหรอไม ?" เหนพระศาสดาทรง รบแลวนงเฉยอย คดวา "อะไรหนอแล" จงจบปลายกงไมพลก พจารณาด เหนตวออนแลว จงคอย ๆ นาตวออนเหลานนออก เสยแลว จงไดถวายใหม. พระศาสดาทรงบรโภคแลว. วานรนน มใจยนด ไดจบกงไมนน ๆ ยนฟอนอย. ในกาลนน กงไมทวานรนน จบแลวกด กงไมทวานรนนเหยยบแลวกด หกแลว. วานรนนตกลง ทปลายตออนหนง มตวอนปลายตอแทงแลว มจตเสอมใส ทากาล- กรยาแลว เกดในวมานทองสง ๓๐ โยชน ในภพดาวดงส มนาง อปสรพนหนงเปนบรวาร. [พระยาชางสงเกตดวตรพระอานนท] การทพระตถาคตเจา อนพระยาชางอปฏฐาก ประทบอยใน ราวปารกขตวนนน ไดปรากฏในชมพทวปทงสน. ตระกลใหญ ๆ คอ ทานเศรษฐอนาถบณฑกะ และนางวสาขามหาอบาสกา อยางนเปน ตน ไดสงสาสนจากนครสาวตถ ไปถงพระอานนทเถระวา "ขาแต ๑. ตตถ เปตวา อทาส วางถวายไว ณ ทนน.


ทานผเจรญ ขอทานจงแสดงพระศาสนาแกพวกขาพเจา." ฝายภกษ ๕๐๐ รปผอยในทศ จาพรรษาแลว เขาไปหาพระอานนทเถระ วอน ขอวา "อานนทผมอาย ธรรมกถาในทเฉพาะพระพกตรแหงพระผ มพระภาคเจา ขาพเจาทงหลายไดฟงนานมาแลว ; อานนทผทอาย ดละ ขาพเจาทงหลาย พงไดฟงธรรมกถาในทเฉพาะพระพกตรพระ ผมพระภาคเจาเถด." พระเถระพาภกษเหลานนไป ณ ทนนแลว คดวา "การเขาไปสสานกพระตถาคตเจา ผเสดจอยพระองคเดยว ตลอด ไตรมาส พรอมกบภกษมประมาณถงเทาน หาควรไม" ดงนแลว จงพกภกษเหลานนไวขางนอกแลว เขาไปเฝาพระศาสดาแตรปเดยว เทานน. พระยาชางปารเลยยกะ เหนพระอานนทเถระนนแลว ถอทอน ไมวงไป. พระศาสดาทอดพระเนตรเหนแลว ตรสวา "หลกไปเสย ปารเลยยกะ อยาหามเลย, ภกษนน เปนพทธอปฏฐาก." พระยาชาง ปารเลยยกะนน ทงทอนไมเสยในทนนเองแลว ไดเออเฟอถงการรบ บาตรจวร. พระเถระมไดใหแลว. พระยาชางไดคดวา "ถาภกษรปน จกมวตรอนไดเรยนแลว. ทานคงจกไมวางบรขารของตนไวบนแผน ศลาทประทบของพระศาสดา." พระเถระไดวางบาตรจวรไวทพนแลว. [ไมไดสหายทมปญหาเทยวไปผเดยวประเสรฐกวา] จรงอย ชนผถงพรอมแลวดวยวตร ยอมไมวางบรขารของตน ไวบนทนงหรอบนทนอนของคร. พระยาชางนน เหนอาการนน ได เปนผมจตเสอมใสแลว. พระเถระอภวาทพระศาสดาแลว นง ณ ทสวน ขางหนง. พระศาสดาตรสถามวา "อานนท เธอมาผเดยวเทานน


หรอ ?" ทรงสดบความทพระเถระเปนผมาพรอมกบภกษ ๕๐๐ แลว ตรสวา "กภกษเหลานน อยทไหน ?" เมอพระเถระทลวา "ขาพระ- องคไมทราบนาพระทยของพระองค จงพกเธอทงหลายไวขางนอก มาแลว (แตรปเดยว)" ตรสวา "เรยกเธอทงหลายมาเถด" พระ เถระไดทาตามรบสงแลว. ภกษเหลานน มาถวายบงคมพระศาสดา แลวนง ณ ทสวนขางหนง. พระศาสดาทรงทาปฏสนถารกบเธอทง หลายแลว, เมอภกษเหลานนทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ พระผม พระภาคเจา เปนพระพทธเจาอนสขม และเปนกษตรยอนสขม พระองค เสดจยนและประทบนงพระองคเดยวตลอดไตรมาส ทากจททาไดดวย ยาก, ผทาวตรและปฏวตรกด ผถวายนาสรงพระพกตรกด ชะรอยจะ มไดแลว," ตรสวา "ภกษทงหลาย กจทงปวงของเรา อนพระยา ชางปารเลยยกะทาแลว กอนบคคลผไดสหายเหนปานน อยดวยกน ควรแลว, เมอไมไดสหาย (เหนปานน) ความเปนผเทยวไปผเดยว เทานนประเสรฐกวา" ดงนแลว ไดภาษต ๓ คาถาในนาควรรค เหลานวา :- "ถาบคคลไดสหายผมปญญารกษาตน มปญญา ทรงจา มคณธรรมเปนเครองอยยงประโยชนให สาเรจ ไวเปนผเทยวไปดวยกนไซร, (บคคลผได สหายเหนปานนน) ควรมใจยนด มสต ครอบงา อนตราย ซงคอยเบยดเบยนรอบขาง ทงปวงเสย แลว เทยวไปกบสหายนน, ถาบคคลไมไดสหาย


ผมปญญารกษาตน มปญญาทรงจา มคณธรรม เปนเครองอยยงประโยชนใหสาเรจ ไวเปนผเทยว ไปดวยกนไซร, บคคลนนควรเทยวไปคนเดยว เหมอนพระราชาผละแวนแควนทพระองคทรงชานะ และ เสดจอยแตองคเดยว, (และ) เหมอนพระ ยาชางอนชอวามาตงคะเทยวอยในปาแตเชอกเดยว, การเทยวไปผเดยวประเสรฐกวา ความเปนสหาย ไมมในเพราะชนพาล, บคคลผไมไดสหายเหน ปานนน ควรมความขวนขวายนอย เทยวไปผ เดยว และไมควรทาบาปทงหลาย, เหมอนพระยา ชางชอมาตงคะผมความขวนขวายนอย เทยวไปใน ปาแตเชอกเดยว และหาไดทาบาปไม" ในกาลจบคาถา ภกษเหลานนทง ๕๐๐ รป ตงอยในพระอรหต แลว. พระอานนทเถระกราบทลสาสนทตระกลใหญ ๆ มทานเศรษฐ อนาถบณฑกะเปนตนสงมาแลว กราบทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ อรยสาวก ๕ โกฏ มทานเศรษฐอนาถบณฑกะเปนหวหนา หวงความ เสดจมาของพระองคอย." พระศาสดาตรสวา "ถาอยางนนเธอจงรบ บาตรจวร" ดงนแลว ใหพระเถระรบบาตรจวรแลว เสดจออไป. พระยาชางไดไปยนขวางทางไว. ภกษทงหลายเหนดงนน ทลถาม พระผมพระภาคเจาวา "ขาแตพระองคผเจรญ พระยาชางทาอะไร ?" พระศาสดาตรสวา "ภกษทงหลาย ชางหวงจะถวายภกขาแกเธอ


ทงหลาย, กแลชางนไดทาอปการะแกเราตลอดราตรนาน, การยงจต ของชางนใหขดเคองไมควร, ภกษทงหลาย ขอเธอทงหลายกลบเถด." พระศาสดาทรงพาภกษทงหลายเสดจกลบแลว. ฝายชางเขาไปสราวปาแลว รวบรวมผลไมตาง ๆ มผลขนนและ กลวยเปนตนมาทาใหเปนกองไว. ในวนรงขน ไดถวายแกภกษทง หลาย. ภกษ ๕๐๐ รปไมอาจฉนผลไมทงหลายใหหมดสน. ในกาล เสรจภตกจ พระศาสดาทรงถอบาตรจวรเสดจออกไปแลว. พระยาชาง ไปตามระหวาง ๆ แหงภกษทงหลาย ยนขวางพระพกตรพระศาสดาไว. ภกษทงหลายเหนดงนน ทลถามพระผมพระภาคเจาวา "ขาแต พระองคผเจรญ ชางนทาอะไร ?" ศ. ภกษทงหลาย ชางนจะสงพวกเธอไปแลว ชวนใหเรากลบ. ภ. อยางนนหรอ ? พระองคผเจรญ. ศ. อยางนน ภกษทงหลาย. [ชางทากาละไปเกดเปนเทพบตร] ลาดบนน พระศาสดาตรสกะชางนนวา "ปารเลยยกะ นความ ไปไมกลบของเรา, ฌานกด วปสสนากด มรรคและผลกด ยอมไม มแกเจาดวยอตภาพน, เจาหยดอยเถด." พระยาชางไดฟงรบสงดงนน แลว ไดสอดงวงเขาปากรองไห เดนตามไปขางหลง ๆ. กพระยา ชางนน เมอเชญพระศาสดาใหกลบได พงปฏบตโดยอาการนนแล จนตลอดชวต. ฝายพระศาสดาเสดจถงแดนบานนนแลว ตรสวา "ปารเลยยกะ จาเดมแตนไป มใชทของเจา, เปนทอยของหมมนษย


มอนตรายเบยดเบยนอยรอบขาง, เจาจงหยดอยเถด." ชางนนยนรองไห อยในทนน, ครนเมอพระศาสดาทรงละคลองจกษไป, มหวใจแตก ทากาละแลว เกดในทามกลางนางเทพอปสรพนหนง ในวมานทอง สง ๓๐ โยชน ในภพดาวดงส เพราะความเสอมใสในพระศาสดา. ชอของเทพบตรนนวา "ปารเลยยกเทพบตร." ฝายพระศาสดาไดเสดจ ถงพระเชตวนแลวโดยลาดบ. [ภกษชาวเมองโกสมพทลขอขมาพระศาสดา] ภกษชาวเมองโกสมพ สดบวา "ไดยนวา พระศาสดาเสดจถง กรงสาวตถแลว," ไดไป ณ ทนนเพอจะกราบทลขอขมาพระศาสดา. พระเจาโกศล ทรงสดบวา "ไดยนวา พวกภกษชาวเมองโกสมพ ผกอการแตกราวเหลานนมาอย " จงเขาไปเฝาพระศาสดา ทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ หมอนฉนจกไมยอมใหภกษเหลานนเขามาส แวนแควนของหมอนฉน." พระศาสดา ตรสตอบวา "ดกอนมหาราช ภกษเหลานนเปนผศล, แตไมถอเอาคาของอาตมภาพ เพราะววาท กนและกนเทานน, บดน เธอทงหลายมาเพอขอขมาอาตมภาพ, ดกอน มหาราช ขอภกษเหลานนจงมาเถด." ฝายทานเศรษฐอนาถบณฑกะ ทลวา "ขาแตพระองคผเจรฐ ขาพระองคจกไมยอมใหภกษเหลานนเขามาสวหาร" ดงนแลว ถก พระศาสดาทรงหามเสยเหมอนอยางนน ไดนงแลว. กเมอภกษเหลา นน ถงกรงสาวตถโดยลาดบแลว. พระผมพระภาคเจา รบสงให ประทานเสนาสนะ ณ สวนขางหนง ทาใหเปนทสงดแกเธอทงหลาย.


ภกษเหลาอนไมนง ไมยน รวมกบภกษพวกนน. พวกชนผมาแลว ๆ ทลถามพระศาสดาวา "ขาแตพระองค ผเจรญ พวกไหน ภกษชาวเมองโกสมพ ผกอการแตกราวเหลา นน?" พระศาสดาทรงแสดงวา "พวกนน." ภกษชาวเมองโกสมพ เหลานน ถกพวกชนผมาแลว ๆ ชนววา "ไดยนวา นนพวกภกษ ชาวเมองโกสมพ ผกอการแตกราวเหลานน , ไดยนวา นนพวกภกษ ชาวเมองโกสมพ ผกอนการแตกราวเหลานน" ดงน ไมอาจยกศรษะ ขน เพราะความอาย ฟบลงแทบบาทมลแหงพระผมพระภาคเจา ทล ขอขมาพระผมพระภาคเจาแลว. พระศาสดา ตรสวา "ภกษทงหลาย เธอทงหลายทากรรม หนกแลว, ชอวาเธอทงหลายแมบวชแลวในสานกของพระพทธเจาผ เชนเรา, เมอเราทาความสามคคอย, ไมทา (ตาม) คาของเรา, ฝาย บณฑตอนมในปางกอน สดบโอวาทของมารดาและบดาผตองประหาร ชวต, เมอบดามารดานนแมถกปลงชวตอย, กไมลวงโอวาทนน ภาย หลงไดครองราชสมบตใน ๒ แวนแควน" ดงนแลว ตรสทฆาวกมาร ชาดก๑ อกเหมอนกน แลวตรสวา "ภกษทงหลาย ทฆาวกมาร ถงเมอ พระชนนและพระชนกถกปลงชวตอย, กไมลวงโอวาทนน ภาย พระชนนและพระชนกเหลานนแลว ภายหลงไดธดาของพระเจาพรหม- ทตครองราชสมบตในแวนแควนกาสและแวนแควนโกศลทง ๒ แลว, สวนพวกเธอทงหลายไมทา (ตาม) คาของเรา ทากรรมหนก" ดงน แลว ๑. ข. ปจก. ๒๗/๑๘๒. ตทฏกถา. ๔/๔๙๕.


ตรสพระคาถานวา "กชนเหลาอนไมรตววา "พวกเราพากนยอยยบ อยในทามกลางสงฆน" ฝายชนเหลาใดในหมนน ยอมรชด, ความหมายมนกนและกน ยอมสงบ เพราะการปฏบตของชนพวกนน." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา ปเร เปนตน ความวา เหลาชนผทา ความแตกราว ยกบณฑตทงหลายเสย คอ พวกอนจากบณฑตนน ชอวาชนพวกอน, ชนพวกอนนน ทาความวนวายอยในทามกลางสงฆ นน ยอมไมรสกตววา "เราทงหลาย ยอมยอยยบ คอปนป ฉบหาย ไดแกไปสทใกล คอสานกมฤตยเปนนตย." บาทพระคาถาวา เย จ ตตถ วชานนต ความวา ชนเหลาใด ผเปนบณฑตในหมนน ยอมรสกตววา "เราทงหลายไปสทใกลมฤตย." บาทพระคาถาวา ตโต สมมนต เมธคา ความวา ชนเหลานน รอยอยางนแล ยงการทาความในใจโดยอบายทชอบใหเกดขนแลว ยอมปฏบตเพอความสงบความหมายมน คอความทะเลาะกน, เมอเปน เชนนน ความหมายมนเหลานนยอมสงบ เพราะความปฏบตนนของ บณฑตเหลานน. อกอยางหนง พงทราบอธบายในพระคาถาน อยางนวา "คาวา ปเร จ เปนตน ความวา ชนทงหลาย แมอนเรา (ตถาคต) กลาว สอนอยวา "ภกษทงหลาย เธอทงหลาย อยาไดทาความแตกราวกน"


ดงนเปนตน ในกาลกอน กไมนบถอ เพราะไมรบโอวาทของเรา ชอวา ชนพวกอน. ชนพวกอนนน ยอมไมรสกตววา "เราทงหลาย ถอผด ดวยอานาจอคตมฉนทะเปนตน ยอมยอยยบ ไดแกพยายาม เพอความเจรญแหงเหตอนทาความพนาศ มแตกราวกนเปนตน ใน ทามกลางสงฆนน พจารณาอยโดยอบายทชอบ ยอมรชดวา "เมอกอน เธอทงหลายนน พจารณาอยโดยอบายทชอบ ยอมรชดวา "เมอกอน เราทงหลายพยายามอย ดวยอานาจอคตมฉนทะเปนตน ปฏบตโดยไม ชอบแลว" ความหมายมน ทนบวาความทะเลาะกนในบดนเหลาน ยอมสงบจากสานกบณฑตทงหลายเหลานน ๆ คอเพราะอาศยบรษผเปน บณฑตทงหลายเหลานน ดวยประการฉะน." ในกาลจบคาถา ภกษผประชมกน ไดดารงอยในอรยผลทงหลาย มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษชาวเมองโกสมพ จบ.


๖. เรองจลกาลและมหากาล * [ ๖ ] ขอความเบองตน พระศาสดา เมอเสดจเขาไปอาศยเสตพยนคร ประทบอยในปา ไมประดลาย ทรงปรารภจลกาลและมหากาล ตรสพระธรรมเทศนาน วา "สภานปสส วหรนต" เปนตน. [พนอง ๓ คนทาการคาขาย] ความพสดารวา กฎมพ๑ชาวเสตพยนคร ๓ พนอง คอ จลกาล ๑ มชฌมกาล ๑ มหากาล ๑. บรรดาพนอง ๓ คนนน พชายใหญและนอง ชายนองเทยวไปในทศทงหลาย นาสงของมาดวยเกวยน ๕๐๐ เลม มชฌมกาล ขายสงของทพและนองทง ๒ นามา. ตอมาสมยหนง พนองทง ๒ นน บรรทกสงของตาง ๆ ดวย เกวยน ๕๐๐ เลมไปสกรงสาวตถ ปลดเกวยนทงหลายในระหวากรง สาวตถและพระเชตวน (ตอกน). [มหากาลฟงธรรมแลวลานองชายไปบวช] ในพนอง ๒ คนนน มหากาลเหนอรยสาวกทงหลายชาวกรง สาวตถ มมอถอระเบยบดอกไมและของหอมเปนตน ไปเพอฟงธรรม ในเวลาเยน จงถามวา "ชนเหลานไปไหนกน ?" ไดฟงความนนแลว คดวา "แมเรากจกไป" เรยกนองชายมาแลวบอกวา "พอ ! เจาจง * พระมหาอ ป. ๗ วดบวรนเวศวหาร แปล. ๑. กฎมพ คอ คนมงม คนมทรพยสมบตมาก, ผครองเรอน, พอเรอน, ผดแล การงาน.


เปนผไมประมาทในเกวยนทงหลาย, ฝายเราจกไปฟงธรรม" ดงนแลว ไปถวายบงคมพระตถาคต นงทสดบรษทแลว. วนนน พระศาสดา เมอจะตรสอนปพพกถา ตามอธยาศยของ มหากาลนน จงตรสโทษ ความเลวทรามและความเศราหมองแหง กามทงหลาย โดยปรยายเปนอนมาก ดวยสามารถแหงสตรมทกขก- ขนธสตรเปนอาท. มหากาลไดสดบพระธรรมเทศนานนแลว จง คดวา "นยวา คนเราจาตองละสงทงปวงไป, โภคะ (และ) ญาต ทงหลาย ยอมไมตดตามบคคลผไปปรโลกเลย,เราจะตองการอะไร ดวยการครองเรอน, เราจกบวชละ," เมอมหาชนถวายบงคมแลว หลกไป, ทลขอบรรพชากบพระศาสดา, เมอพระศาสดารบสงวา "ผ ททานควรลาไร ๆ ไมมหรอ ?" ทลวา "นองชายของขาพระองคม พระเจาขา" เมอพระองคตรสวา "ถากระนน เธอจงลาเขาเสย," ทลรบวา "ดละ พระเจาขา" กลบมาบอกนองชาย ดงนวา "พอ เจาจงปกครองสมบตทงหมดนเถด." จ. กพเลา ? ขอรบ. ม. พจกบวชในสานกของพระศาสดา. เขาออนวอนพชายนน ดวยประการตาง ๆ กไมอาจใหกลบได, จงกลาววา "ดละพ ขอพจง ทาตามอธยาศยเถด." มหากาลไปบวชในสานกของพระศาสดาแลว. ฝายจลกาลก (ไป) บวช ดวยตงในวา "เราจกชวนพชายสก." [พระมหากาลบาเพญโสสานกธดงค] ในกาลตอมา มหากาลไดอปสมบทแลว เขาไปเฝาพระศาสดา


ทลถามถงธระในพระศาสนา, เมอพระศาสดาตรสบอกธระ ๒ อยาง แลว, ทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคจกไมสามารถ บาเพญคนถธระได เพราะขาพระองคบวชในกาลเปนคนแก, แตจก บาเพญวปสสนาธระใหบรบรณ" ทลใหพระองคตรสบอกโสสานกธดงค จนถงพระอรหต, ครนลวงปฐมยาม เมอชนนอนหลบหมดทกคน แลว, ไปสปาชา เวลาจวนรง เมอชาวทงหมด ยงไมทนลกขน (ตน) เลย กลบมายงวหาร. [ระเบยบของผอยในปาชา] ครงนน หญงสปเหรอคนหนงชอกาล ผเฝาปาชา เหนทยน ทนงและทจงกรมของพระเถระเขา คดวา "ใครหนอมาในทน ? เราจก คอยจบตว" เมอไมอาจจบได, วนหนง จงตามประทปไวทกระทอม ใกลปาชา พาบตรธดาไปแอบอยในทสวนขางหนง เหนพระเถระเดน มาในมชฌมยาม จงไปไหวแลวพดวา "ทานผเจรญ พระผเปนเจา สานกอยในทของพวกดฉนนหรอ ?" ถ. จะ อบาสกา. ญ. ทานผเจรญ ธรรมดาผอยในปาชาทงหลาย เรยนระเบยบ (กอน) จงจะควร. พระเถระไมกลาววา "กขาพเจาจกประพฤตในระเบยบทเจา บอกแลวอยางไรเลา ?" กลบกลาววา "ทาอยางไรเลาจงจะควร ? อบาสกา." ญ. ทานผเจรญ ธรรมดาผอยในปาชาทงหลาย ควรแจงความ


ทตนอยในปาชา แกผเฝาปาชา พระมหาเถระในวหาร และนายบาน. ถ. เพราะเหตไร ? ญ. เพราะพวกโจรทากรรมแลว ถกพวกเจาของ (ทรพย) สะกด ตามรอยเทาไป จงทงหอภณฑะไวในปาชาแลวหลบหนไป; เมอ เปนเชนนน พวกมนษยก (รมกน) ทาอนตรายแกคนทอยในปาชา แตเมอไดแจงความแกเจาหนาทเหลานนแลว, เจาหนาทเหลานนยอม ชวยกนปองกนอนตรายได ดวยกลาวรบรองวา "พวกขาพเจาทราบ ความททานผเจรญนอยในทนสนกาลประมาณเทาน, ทานผเจรญรปน มใชโจร" เพราะฉะนน ควรบอกแกเจาหนาทเหลานน. ถ. กจอนอะไรเลา ? ทขาพเจาควรทา. ญ. ทานผเจรญ ธรรมดาพระผเปนเจา ผอยในปาชา จาตอง เวนวตถทงหลายม ปลา เนอ แปง งา และนาออยเปนตนเสย, ไม ควรจาวดกลางวน ไมควรเปนผเกยจคราน ควรปรารภความเพยร, ควรเปนผไมโออวด ไมใชเจาเลห เปนผมอธยาศยงาม, เวลาเยน เมอชนหลบหมดแลว พงมาจากวหาร, เวลาจวนรง เมอหมชนทกคน ยงไมลกขน (ตนนอน) เลย พงไปวหาร, ทานผเจรญ ถาพระ ผเปนเจาอยในทนดวยอาการอยางนไซร จกอาจยงกจแหงบรรพชต ใหถงทสดได, ถาหมชนนาศพมาทง, ดฉนจะยกขนสเรอนยอดอน ดาดดวยผากมพล๑ ทาสกการะดวยวตถทงหลาย มของหอมและ ระเบยบดอกไมเปนตนแลว จกทาการปลงศพ, ผวา พระผเปนเจา ๑. ผาทาดวยขนสตว.


จกยงไมอาจเพอยงกจแหงบรรพชตใหถงทสดไดไซร, ดฉนจะยกขน สเชงตะกอนแลวตดไฟเผา เอาขอเกยวลาก (ศพ) ออกมาวางไวภาย นอก ทอนดวยขวาน เฉอนใหเปนชนนอยชนใหญแลวใสในไฟ แสดง แกทาน (พระผเปนเจา) แลวจงคอยเผา. ทนน พระเถระสงนางกาลนนวา "ดละ นางผเจรญ กนางเหน รปารมณอยางหนงแลว จงบอกแกขาพเจานะ." นางกาลรบวา "จะ." พระเถระทาสมณธรรมอยในปาชาตามอธยาศย (ของตน). [พระจลกาลกลมใจ] สวนพระจลกาลเถระ ผดลกผดนง รญจวนถงฆราวาส คดถง บตรและภรรยา คดวา "พชายของเราน ทากรรมหนกยง." [พระมหากาลพจารณาศพกลธดา] ลาดบนน กลธดาคนหนง ไดทากาละในเวลาเยน ซงยงมทน เหยวแหง ซบซด เพราะพยาธกาเรบขนในครเดยวนน. พวกญาต หามศพกลธดานนไปสปาชาในเวลาเยน พรอมดวยเครองเผาตาง ๆ มผนและนามนเปนตน ใหคาจางแกหญงเฝาปาชา ดวยคาวา "นาง เปลองผาหมของกลธดานนออกแลว เหนสรระซงตายเพยงครเดยว นน แสนประณต มสดงทองคา จงคดวา "อารมณนควรจะแสดงแก พระผเปนเจา" แลวไปไหวพระเถระกลาววา "ทานเจาขา อารมณ ชอเหนปานนมอย, ขอพระคณเจาพง (ไป) พจารณาเถด." พระเถระรบวา "จะ" ดงนแลวไป ใหเลกผาหมออกแลว


พจารณาตงแตฝาเทาถงปลายผมแลว พดวา "รปนประณตยงนก ม สดจทองคา, นางพงใสรปนนในไฟ ในกาลทรปนนถกเปลวไฟใหญ ลวกแลว จงบอกแกขาพเจา" ดงนแลว ไปยงทอยของตนนนแล นงแลว. นางทาอยางนนแลว จงแจงแกพระเถระ. พระเถระไป พจารณา. ในทถกเปลวไปกระทบแลว ๆ สแหงสรระไดเปนดงแมโค ดาง. เทาทง ๒ งอหงกหอยลง มอทง ๒ กาเขา หนาผากไดมหนง ปอกแลว. พระมหากาลบรรลพระอรหต พระเถระพจารณาวา "สรระนเปนธรรมชาตทาใหไมวายกระสน แกบคคลผดแลอยในบดเดยวนเอง, แตบดน (กลบ) ถงความสนถง ความเสอมไปแลว," กลบไปทพกกลางคน นงพจารณาถงความสน และความเสอมอย กลาวคาถาวา "สงขารทงหลายไมเทยงหนอ มอนเกดขน และเสอมไปเปนธรรมดา, เกดขนแลวยอมดบ ไป ความสงบแหงสงขารเหลานนเปนสข" เจรญวปสสนา ไดบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย. เมอทานบรรลพระอรหตแลว, พระศาสดามภกษสงฆแวดลอม เสดจจารกไปยงเสตพยนครแลว เสดจเขาสปาไมประดลาย. พวกภรรยาของพระจลกาล ไดยนวา "ขาววา พระศาสดา เสดจมาถงแลว," คดวา "พวกเราจก (ชวยกน) จบสามของพวก เรา" ดงนแลว สง (คน) ไปใหทลอาราธนาพระศาสดา.


[ระเบยบปอาสนะสมยพทธกาล] กในสถานทพระพทธเจาทงหลายไมทรงคนเคย ควรทภกษรป หนงผบอกการปอาสนะจะตองลวงหนาไปกอน. กอาสนะสาหรบพระ พทธเจาทงหลาย พงใหปในททามกลาง. อาสนะสาหรบพระสารบตร- เถระ พงใหปขางขวา, อาสนะสาหรบพระมหาโมคคลลานเถระ พง ใหปขางซายแหงอาสนะของพระพทธเจานน, อาสนะสาหรบภกษสงฆ พงใหปในขางทง ๒ ถดจากทนนไป. เพราะฉะนน พระมหากาลเถระ พกอยในทหมจวร สงพระจลกาลไปวา "เธอจงลวงหนาไปบอก การปอาสนะ." [พระจลกาลถกหญงจบสก] พวกชนในเรอน ทาการเสสรวลกบทาน จาเดมแตกาลทพวก เขาเหนทาน (แกลง) ปอาสนะตาในทสดพระสงฆเถระ ปอาสนะสง ในทสดของสงฆนวกะ๑ พระจลกาลนอกน ชแจงวา "พวกเจาจง อยาทาอยางนน, จงปอาสนะสงในทสง ปอาสนะตาในทตา." พวกหญง ทาทเหมอนไมไดยนถอยคาของทาน รมกนวา "ทานเทยวทาอะไรอย ? หนาทใหปอาสนะไมสมควรแกทานหรอ ? ทานลาใครบวช ? ทาน ใครเปนผยอมใหบวช ? มาในทนทาไม ? ดงนแลว ชวยกนฉดสบงและจวรออกแลว ใหนงผาขาว สวมเทรด มาลาบนศรษะแลวสงไปดวยคาวา "เธอจงไปนาเสดจพระศาสดามา, พวกขาพเจาจะปอาสนะ." ๑. ผใหมในสงฆ หมายความวา ผมพรรษานอยกวาทกรปในหมนน.


จลกาล ดารงอยในภาวะแหงภกษ สนกาลไมนาน ยงไมทน ไดพรรษา กสก จงไมรสกอาย, เพราะฉะนน เจาจงหมดความ รงเกยจ ดวยอากปปะนนเสยทเดยว ไปถวายบงคมพระศาสดาแลว พาภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมขมา. กในกาลเสรจภตกจของภกษสงฆ พวกภรรยาของพระ มหากาลคดกนวา "หญงพวกน รมจบสามของตนได พวกเรากจก จบสามของพวกเราบาง" จงใหนมนตพระศาสดา เพอประโยชนแก การเสวยภตตาหารในวนรงขน. [พระมหากาลกถกภรรยาจบสก] กในกาลนน ภกษรปอนไดไป (ชแจง) ใหปอาสนะ. หญง เหลานนไมไดโอกาสในขณะนน อาราธนาภกษสงฆมพระพทธเจา เปนประมขใหนงแลว ไดถวายภกษา. กจลกาลมภรรยา ๒ คน มชฌมกาลม ๔ คน, มหากาลม ๘ คน. ฝายภกษทงหลายใครทา ภตกจ ไดนงทาภตกจแลว. พวกทใครไปภายนอก กไดลกไป แลว. สวนพระศาสดาประทบนงทรงทาภตกจ. ในกาลเสรจภตกจ ของพระองค หญงเหลานน ทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ พระมหา- กาลทาอนโมทนาแกพวกขาพระองคแลว จงจกไป, ขอพระองคเสดจ ไปกอนเถด." พระศาสดา ตรสวา ไดละ ไดเสดจลวงหนาไปแลว. ครนถง ประตบาน ภกษสงฆ กยกโทษวา "ทาไม พระศาสดา จงทรงทา เชนนน ? พระองคทรงทราบแลว จงทรงทา หรอไมทรงทราบแลว


ทรงทาหนอ ? วานน อนตรายแหงบรรพชา เกดขนแกจลกาล เพราะการลวงหนาไปกอน, วนน อนตรายมไดม เพราะภกษอนลวง หนาไปกอน , บดน พระศาสดา รบสงใหพระมหากาลยบ๑ยงอยแลว เสดจมา, กภกษผมศล ถงพรอมแลวดวยอาจาระ หญงเหลานนจก ทาอนตรายแหงบรรพชา แกพระมหากาลนนไดละหรอ ?" พระศาสดา ทรงสดบคาของภกษเหลานนแลว เสดจกลบมา ประทบยนอย ตรสถามวา "ภกษทงหลาย พวกเธอกลาวอะไร กน ?" ภกษเหลานน ทลความนนแลว. ศ. ภกษทงหลาย กพวกเธอสาคญมหากาลเหมอนจลกาลหรอ ? ภ. อยางนน พระเจาขา เพราะจลกาลนน มภรรยา ๒ คน (สวน) พระมหากาลน มถง ๘ คน, เธอถกภรรยาทง ๘ รมจบไว แลว จกทาอะไรได พระเจาขา ? [พระมหากาลเปนผไมหวนไหว] พระศาสดา ตรสวา "ภกษทงหลาย พวกเธออยาไดกลาว อยางนน, จลกาล ลกขน ลกขนพรอมแลว มากไปดวยอารมณ วางามอย เปนเชนกบตนไมทมกาลงไมแขงแรง ตงอยรมเหวและเขา ขาด, สวนมหากาลบตรของเรา ตามเหนอารมณวาไมงามอย เปน ผไมหวนไหวเลย เหมอนภเขาหนแทงทบ" ดงนแลว ไดภาษตพระ คาถาเหลานวา ๑. นวตเตวา ตามศพท ใหกลบ.


"ผตามเหนอารมณวางาม ไมสารวมใน อนทรยทงหลาย ไมรประมาณในโภชนะ เกยจ คราน มความเพยรเลวทรามอย๑ ผนนแล มาร ยอมรงควานได, เปรยบเหมอนตนไมทมกาลง ไมแขงแรง ลมรงควานได ฉะนน. (สวน) ผตามเหนอารมณวาไมงาม สารวมดใน อนทรยทงหลาย รประมาณในโภชนะ ม ศรทธาและปรารภความเพยรอย ผนนแล มาร ยอมรงควานไมได, เปรยบเหมอนภเขาหน ลมรงควานไมได ฉะนน." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา สภานปสส ไดแกผตามเหนอารมณ วางาม. อธบายวา ผปลอยในไปในอารมณทนาปรารถนาอย. ก บคคลใด เมอถอโดยนมต๒ โดย๓อนพยญชนะ ยอมถงวา "เลบทง หลายงาม." ถอวา "นวทงหลาย งาม." ถอวา "มอทง ๒ เทาทง ๒ แขงทง ๒ ขาทง ๒ สะเอง ทอง ถนทง ๒ คอ รมฝปาก ฟนทงหลาย ปาก จมก ตาทง ๒ หทง ๒ ควทง ๒ หนาผาก ผมทงหลาย งาม." ถอวา "ผม ขน เลบ ฟน หนง งาม." (หรอ) ถอวา "สงาม ทรวด- ๑. สภานปสส เปนตน เปน วกตกตตา ใน หตวา ๆ สมานกาลกรยาใน วหรนต แปล โดยพยญชนะวา ผเปนผมกตามเหนอารมณวางาม.... มความเพยรเลวทรามอย ฯ. ๒. ไดแกรวบถอทงหมด. ๓. ไดแกแยกถอเปนสวน ๆ เชน ผมงาม เปนตน.


ทรงงาม." บคคลน ชอวาตามเหนอารมณวางาม. ผนน คอผตาม เหนอารมณวางามอยางนนอย. บทวา อนทรเยส ไดแก ในอนทรย๑ ๖ มจกษเปนตน. บทวา อสสต ไดแก ผไมรกษาทวารทงหลาย มจกษทวาร เปนตน. บทวา อมตต ความวา ชอวาผไมรจกประมาณในโภชนะ เพราะไมรประมาณน คอ ประมาณในการแสวงหา ประมาณในการ รบ ประมาณในการบรโภค. อกอยางหนง ชอวาผไมจกประมาณ เพราะไมรประมาณแมน คอ ประมาณในการพจารณา ประมาณใน การสละ คอไมทราบแมวา "โภชนะนประกอบดวยธรรม นไม ประกอบดวยธรรม." บทวา กสต ความวา ชอวาผเกยจคราน เพราะความเปนผ เปนไปในอานาจของกามวตก พยาบาทวตก และวหงสาวตก. บทวา หนวรย ความวา ผไมมความเพยร คอ ผเวนจากการ ทาความเพยรในอรยาบถทง ๔. บทวา ปสหต แปลวา ยอมครอบงา คอ ยาย. บาทพระคาถาวา วาโต รกขว ทพพล ความวา เหมอนลม มกาลงแรง รงควานตนไมทมกาลงไมแขงแรง ซงเกดรมเขาขาด. อธบายวา เหมอนอยางวา ลมนน ยงสวนตาง ๆ ม ดอก ผล ใบออน ๑. อนทรย ๖ คอ จกขนทรย โสตนทรย ฆานนทรย ชวหนทรย กายนทรย มนนทรย.


เปนตน แหงตนไมนนใหรวงลงบาง หกกงนอยบาง หกกงใหญบาง พดถอนตนไมนนพรอมทงราก ทาใหรากขนเบองบน กงลงเบองลาง ฉนใด; มารคอกเลส อนเกดในภายใน ยอมรงควานบคคลผเหนปาน นนไดฉนนนเหมอนกน; คอกเลสมารทาใหตองทาบตเลก ๆ นอย ๆ เหมอนลมมกาลงแรง พดสวนตาง ๆ ม ดอก ผล ใบออนเปนตน แหงตนไมทไมแขงแรงใกรวงลงบาง, ทาใหตองอาบตมนสสคคยะ เปนตน เหมอนลมมกาลงแรง ทาการหกกงไมเลกๆ บาง, ทาใหตอง อาบตสงฆาทเสส ๑๓ เหมอนลมมกาลงแรง ทาการหกกงไมใหญบาง, ทาใหตองอาบตปาราชก นาออกจากศาสนาอนพระผมพระภาคตรส ดแลว ใหถงความเปนคฤหสถโดย ๒-๓ วนเทานน เหมอนลม มกาลงแรงถอน (ตนไม) ทาใหโคนลง มรากขนเบองบน มกงลง เบองลางบาง. กเลสมารยอมยงบคคลเหนปานนนใหเปนไปในอานาจ ของตน. บทวา อนภานปสส ความวา ผเหนอารมณไมงาม๑ ๑๐ อยางใดอยางหนงวาไมงาม คอ ประกอบในมนสการโดยความเปน ของปฏกล ไดแก เหนผลทงหลาย โดยความไมงาม เหน ขน เลบ ฟน หนง ส ทรวดทรง โดยความไมงาม. ๑. อสภ อารมณอนไมงาม ม ๑๐ คอ ๑. อทธมาตอสภ อสภทขนพอง ๒. วนลกอสภ อสภทมสเขยว ๓. วปพพกอสภ อสภทมหนองไหลออก ๔. วจฉททกอสภ อสภทเขา สบฟนเปนทอน ๆ ๕. วกขายตกอสภ อสภทสตวยอแยงกน ๖. วกขตตกอสภ อสภ ทขาดกลาง ๗. หตวกขตตกอสภ อสภทขาดกระจดกระจาย ๘. โลหตกอสภ อสภท เปอนเลอด ๙. ปฬวกอสภ อสภทมหมหนอน ๑๐. อฏ กอสภ อสภทมแตรางกระดก.


บทวา อนทรเยส ไดแก ในอนทรย ๖. บทวา สสวต ไดแก ผเวนจากการถอ มถอโดยนมตเปนตน คอ ผมทวารอนปดแลว. (บทวา มตต ความวา) ผรจกประมาณในโภชนะ โดย ตรงกนขามกบความเปนผไมรจกประมาณ. บทวา สทธ ความวา ผประกอบดวยโลกยสทธา มอนเชอ กรรมและผลเปนลกษณะอยางหนง ดวยโลกตตรสทธา กลาวคอ ความเสอมใสอนไมหวนไหวในวตถ๑ ๓ อยางหนง. บทวา อารทธวรย ไดแก ผประคองความเพยร คอ ผม ความเพยรเตมท. บทวา ต วา ไดแก บคคลนน คอ เหนปานนน. อธบายวา ลมมกาลงออน พดเบา ๆ ยอมไมอาจใหศลาแทง ทบหวนไหวได ฉนใด; กเลสมารทมกาลงทราม แมเกดขนในภายใน ยอมรงควาน (บคคลนน) ไมได คอไมอาจใหหวนไหว สะเทอน คลอนแคลนได ฉนนน. [พระมหากาลเหาะหนภรรยา] พวกหญง แมเหลานนแล ทเปนภรรยาเกาของพระมหากาลนน ลอมพระเถระแลว กลาวคาเปนตนวา "ทานลาใครบวช บดนทาน จกเปนคฤหสถหรอจกไมเปนเลา ?" ดงนแลว ไดเปนผใครเพอจะ เปลองผากาสายะทงหลาย (ของพระเถระ) ออก. พระเถระ กาหนดอาการของหญงเหลานนไดแลว ลกจาก ๑. วตถ ๓ คอ พระพทธ พระธรรม พระสงฆ.


อาสนะทนงแลวเหาะไปดวยฤทธ ทาลายชอฟาเรอนยอด, ไปทาง อากาศ , เมอพระศาสดา พอตรสพระคาถาจบลง, ชมเชยพระสรระ ของพระศาสดา ซงมวรรณะดงทองคา ลงมาถวายบงคมพระบาทยคล ของพระตถาคตแลว. ในกาลจบคาถา ภกษผประชมกน ดารงอยในอรยผลทงหลาย มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองจลกาลและมหากาล จบ.


๗. เรองพระเทวทต* [ ๗ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภการไดผา กาสาวะอนบคคลนามาแตแควนคนธาระ ของพระเทวทต ในกรง ราชคฤห ตรสพระธรรมเทศนานวา "อนกกสาโว" เปนตน. [พระสารบตรแสดงธรรมแกชาวกรงราชคฤห] ความพสดารวา สมยหนง พระอครสาวกทง ๒ พาบรวาร ของตน องคละ ๕๐๐ รป ไปทลลาพระศาสดาแลว ไดไปจากพระ เชตวนสกรงราชคฤห. ชาวกรงราชคฤห รวมเปนพวกเดยวกน ๒ คนบาง ๓ คนบาง หลายคนบาง ไดถวายอาคนตกทาน.๑ อยมาวนหนง ทานพระสารบตร เมอจะทาอนโมทนา แสดงธรรมอยางนวา "อบาสกาทงหลาย ทายกคนหนงถวายทานดวยตนเอง (แต) ไมชกชวนคนอน, ทายก นน ยอมไดโภคสมบตในทแหงตนเกดแลว ๆ, (แต) ไมไดบรวาร- สมบต, คนหนงชกชวนคนอน, สวนตนเองไมถวาย, ผนน ยอมได บรวารสมบตในทแหงตนเกดแลว ๆ, (แต) ไมไดโภคสมบต , คน หนงแมตนเองกไมไดถวาย, แมคนอนกไมชกชวน, ผนน ยอมไมได แมวตถมาตาวาขาวปลายเกรยนพออมทอง ยอมเปนอนาถา หา ปจจยมได ในทแหงตนเกดแลว ๆ, คนหนงทงตนเองกถวาย, ทงชก * พระมหาอ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวหาร แปล. ๑. ถวายแกภกษผมาใหม คอผเปนแขก.


ชวนคนอน, ผนน ยอมไดทงโภคสมบต ทงบรวารสมบต ในทแหงตน เกดแลว ๆ สนรอยอตภาพบาง พนอตภาพบาง แสนอตภาพบาง." [นมนตภกษพนรปรบภตตาหาร] บรษผบณฑตคนหนง ฟงพระธรรมเทศนานนแลว คดวา "ทาน ผเจรญ พระธรรมเทศนานาอศจรรยนก, พระผเปนเจาสารบตร กลาวเหตแหงความสข, เราทากรรมอนยงสมบตทง ๒ เหลานให สาเรจ ยอมสมควร" ดงนแลว จงนมนตพระเถระวา "ทานขอรบ พรงน ขอนมนตทานทงหลายรบภกษาของผมเถด." พระเถระ ถามวา "ทานตองการภกษเทาไร ? อบาสก." อบาสก ยอนถามวา "กภกษทเปนบรวารของใตเทามเทาไร ? ขอรบ." ถ. มประมาณพนรป อบาสก. อ. ขาแตทานผเจรญ ขอใตเทาพรอมดวยภกษทงหมดทเดยว โปรดรบภกษา (ของผม). พระเถระรบ นมนต แลว. [ชวนชาวบานถวายภตตาหาร] อบาสกเทยวไปในถนนพระนครชกชวนดวยคาวา "ขาแตแม และพอทงหลาย ฉนนมนตภกษไวพนรป, ทานทงหลายจกอาจถวาย ภกษาแกภกษมจานวนเทาไร ? ทานทงหลายจกอาจถวายภกษาและภกษ มจานวนเทาไร ?" พวกมนษยกลาวโดยเหมาะพอควร (แกกาลง) ของตน ๆวา "พวกฉนจกถวายแกภกษ ๑๐ รป, พวกฉน ๒๐ รป, พวกฉน ๑๐๐ รป."


อบาสกกลาววา "ถากระนน เราทงหลาย จกประชมหงตม รวมกนในทแหงเดยว, ขอทานทก ๆ คน จงรวบรวมวตถตาง ๆ ม นามน งา ขาวสาร เนยใส นาออยเปนตน" ดงนแลว ใหรวม (สงของ) ไวในทแหงหนง. ทนน กฎมพผหนง ใหผากาสาวะอนนามาจากแควนคนธาระ ซงมคาแสนหนง แกอบาสกนนแลว สงวา "ถาทาน๑วตรของทาน ยงไมเพยงพอไซร, ทานพงจายผาผนนใหครบสวนทบกพรอง, ถา ทานวตรของทานเพยงพอไซร ทานพงถวาย (ผาผนน) แกภกษรปท ทานปรารถนา." ในกาลนน ทานวตรทก ๆ อยางของอบาสกนนเพยง พอแลว, อะไร ๆ ชอวาบกพรองมไดม, อบาสกนนจงถามมนษย ทงหลายวา "ผากาสาวะอนหาคามไดผนน อนกฎมพผหนง กลาว อยางนแลวมอบใหไว, ทานวตร (ของพวกเรา) กมเหลอเฟอแลว, เราทงหลายจะถวายผากาสาวะผนนแกทานรปไหนเลา ?" [ถวายผาราคาตงแสนแกพระเทวทต] บางพวกกลาววา "ถวายแกพระสารบตรเถระ." บางพวก กลาววา "พระเถระมกมาในเวลาขาวกลาแก แลวกไป, พระเทวทต เปนสหายในการมงคลและอวมงคลทงหลายของพวกเรา ดารงอยเปน นตย เหมอนหมอนา, พวกเราจะถวายผาผนนนแกทาน," แมเมอ ถอยคาเปนไปหลายทาง (อยางนน), พวกทกลาววา "ควรถวายแก พระเทวทต" ไดมจานวนมากกวา. เมอเปนอยางนน พวกเขาจงได ๑. ทานวตร ไดแกของทาบญ.


ถวายผากาสาวะนนแกพระเทวทต. [เทวทตนงหมผาไมสมควรแกตน] พระเทวทตนน ตดผานนแลว เยบ ยอม นงหมเทยวไป พวกมนษยเหนทานแลว จงพดกนวา "ผาผนนหาสมควรแกพระ เทวทตไม ควรแกพระสารบตรเถระ, พระเทวทตนงหมผาอนไม สมควรแกตนเทยวไป." ขณะนน ภกษผอยตางทศรปหนง (ออก) จากกรงราชคฤห ไปสกรงสาวตถ ถวายบงคมพระศาสดา เปนผอนพระศาสดาทรงทา ปฏสนถาร ตรสถามถงการอยผาสกของพระอครสาวกทง ๒ แลว จง กราบทลเรองนนทงหมดจาเดมแตตน. พระศาสดา ตรสวา "ภกษ เทวทตนนทรงผาทไมสมควรแก ตนในบดนเทานนกหามได, แมในกาลกอน เธอกทรงแลวเหมอนกน" ดงนแลว ทรงนาอดตนทานมา (ตรสวา) [ครงกอนเทวทตเปนนายพรานชาง] ในอดตกาล เมอพระเจาพรหมทตครองราชสมบต ในพระนคร พาราณส, นายพรานชาง ชาวพระนครพาราณสผหนง ลมชางแลว นางา หนง ไสใหญและเนอลามาแลวขายเลยงชวต. ครงนนชาง หลายพนเชอกเดนหากนอยในปาแหงหนง พบพระปจเจกพทธะหลาย องค จาเดมแตกาลนน เมอไป หมอบลงดวยเขาทง ๒ แลวจบ๑

ในกาลทไปและมา (ทกครง) แลวจงผานไป. วนหนง นายพรานชาง ๑. กรยาของชางททาความเคารพ ตรงกบคาวา ไหว.


เหนกรยานนแลว คดวา "เราลมชางเหลานไดโดยยาก, กในกาลไป และมา ชางเหลานยอมจบพระปจเจกพทธะทงหลาย, มนเหนอะไร หนอ ? จงจบ," กาหนดไดวา "เหนผากาสาวะ" ดงนแลว ดารวา "บดน แมเราไดผากาสาวะยอมควร," เมอพระปจเจกพทธะรปหนง ลงไปสชาต๑สระสรงนาอย วางผากาสาวะทงหลายไวทรมฝง, จงลก จวรไป จบหอกนงคลมโปง๒อยรมหนทางทชางเหลานนไปมา. หมชางเหนเขาแลวจงจบ ดวยสาคญวา "พระปจเจกพทธะ" แลวกผานไป. นายพรายชางนนเอาหอกพงถกชางตวไปขางหลงชาง เหลานนทงหมดใหตายแลง ถอเอาสวนตาง ๆ มงาเปนตน ฝงสวนท เหลอในแผนดนแลวไป. ในกาลตอมา พระโพธสตวถอปฏสนธในกาเนดชาง ไดเปน หวหนาชาง เปนนายโขลง. ถงในกาลนน นายพรายชางนน กคงทา อยอยางนน. พระมหาบรษทราบความหมดสนไปแหงบรษทของตน จงถามวา "ชางเหลานไปไหน ? จงเบาบางไป," เมอเหลาชางนน ตอบวา "ไมทราบ นาย" คดวา "ชางทงหลายจะไปไหนไมบอกเรา (กอน) จกไมไป, อนตรายพงม" นกสงสยวา "อนตรายพงมแต สานกแหงบรษผนงคลมผากาสาวะในทแหงหนง," เพอจะจบบรษนน จงสงชางทงหมดลวงหนาไปกอน สวนตนมาลาหลง. นายพรานชาง นน เมอชางทเหลอ จบแลวเดนไป, เหนพระมหาบรษกาลงเดนมา จงมวนจวรพงหอกไป. ๑. ชาตสระ สระทเปนของไมมใครขดใครทา. ๒. สสส ปารปตวา.


พระมหาบรษคมสตเดนมา ถอยกลบไปขางหลงหลบหอกแลว. ทนน จงวงแปรเขาไป เพอจะจบนายพรานชางนน ดวยสาคญวา "เจาคนน ใหชางของเราฉบหายแลว." นายพรานชางนอกน แอบบง ตนไมตนหนง. ทนน พระมหาบรษ เรางวงรวบเขาพรอมกบตนไม หมายใจวา "จกจบฟาดลงทแผนดน," (ครน) เหนผากาสาวะทเขา นาออกแสดง จงยบยงไว ดวยคดเหนวา "ถาเราจกประทษรายใน บรษนไซร, ชอวาความละอายในพระพทธเจา พระปจเจกพทธะ และพระขณาสพหลายพนองค จกเปนอนเราทาลายแลว," ซกถาม วา "ญาตของเราประมาณเทาน เจาใหฉบหายแลวหรอ ?" นายพรานชางรบสารภาพวา "จะ นาย." พระมหาบรษกลาววา "เพราะอะไร เจาจงไดทากรรมอน หยาบชาอยางน ? เจาหมผาไมสมควรแกตน สมควรแกทานผปราศ- จากราคะทงหลาย เมอทากรรมอนลามกเหนปานน ชอวาทากรรม อนหนก." กแล ครนกลาวอยางนนแลว เมอจะขมขใหยงขน จงกลาว คาถาวา "ผใด มกเลสดจนาฝาดยงไมออก ปราศจาก ทมะและสจจะ จะนงหมผากาสาวะ, ผนนยอมไม ควรนงหมผากาสาวะ, สวนผใด พงเปนผมกเลส ดจนาฝาดอนคายแลว ตงมนดในศลทงหลาย ประ- กอบดวยทมะและสจจะ, ผนนแล ยอมควรนงหม ผากาสาวะ"


ดงนแลว กลาววา "เจาทากรรมอนไมสมควร" แลวกปลอยเขาไป. [ของดยอมควรแกคนด หาควรแกคนชวไม] พระศาสดา ครนทรงนาพระธรรมเทศนานมา (แสดง) แลว ทรงยอชาดกวา "นายพรานชางในกาลนน ไดเปนเทวทต (ในบดน) ชางตวประเสรฐผขมขนายพรานชางนน คอเราเอง" ดงน ตรสวา "ภกษ ไมใชแตในกาลนเทานน, แมในกาลกอน เทวทตกทรงผา ไมสมควรแกตนเหมอนกน" ดงนแลว ไดภาษตพระคาถาเหลานวา "ผใด มกเลสดจนาฝาดยงไมออก ปราศจากทมะ และสจจะ จกนงหมผากาสวะ, ผนนยอมไมควร นงหมผากาสวะ, สวนผใด พงเปนผมกเลสดจ นาฝาดอนคายแลว ตงมนดในศลทงหลาย ประกอบ ดวยทมะและสจจะ, ผนนแล ยอมควรนงหมผา กาสาวะ." เนอความน บณฑตพงแสดงแมดวยฉนทชาดก๑ดงนแล. [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา อนกกวาโว ความวา ผชอวา มกเลสดจนาฝาด เพราะกเลสดจนาฝาดทงหลาย มกามราคะเปนตน. บทวา ปรทเหสสต ความวา จกใชสอยดวยสามารถแหงการนง การหม และการลาด. พระบาลวา "ปรทหสสต" กม. บาทพระคาถาวา อเปโต ทมสจเจน ความวา ปราศจาก, ๑.ข. ชา. ตสต. ๒๗/๔๙๐. ตทฏกถา. ๗/๒๒๖.


อธบายวา "พราก" จากการฝกอนทรย และวจสจจะอนเปนฝาย ปรมตถสจจะ. บทวา น โส เปนตน ความวา บคคลนน คอผเหนปานนน ยอมไมควรนงหมผากาสาวะ. บทวา วนตกสาวสส ความวา พงเปนผมกเลสดจนาฝาดอน คายแลว คอมกเลสดจนาฝาดอนทงแลว ไดแก มกเลสดจนาฝาดอน ละแลว ดวยมรรค ๔. บทวา สเลส ไดแก ในปารสทธศล ๔. บทวา สสมาหโต ไดแก ผตงมนด คอดารงอยดวยด. บทวา อเปโต ความวา ประกอบดวยการฝกอนทรยและวจสจจะ มประการดงกลาวแลว. บทวา ส เว เปนตน ความวา บคคลนน คอเหนปานนน ยอมควร [นงหม] ผากาสาวะนน. ในกาลจบคาถา ภกษผอยในตางทศนน ไดเปนพระโสดาบน. ชนแมเหลาอนมจานวนมาก บรรลอรยผลทงหลายมโสดาปตตผล เปนตน. เทศนาไดสาเรจประโยชนแกมหาชน ดงนแล. เรองพระเทวทต จบ.


๘. เรองสญชย* [๘ ] ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภความ ไมมาของสญชย (ปรพาชก) ซง ๒ พระอครสาวกกราบทลแลว ตรส พระธรรมเทศนานวา "อสาเร สารมตโน" เปนตน. อนปพพกถา๑

ในเรองสญชยนน ดงตอไปน [พระศาสดาไดรบพยากรณแตพระพทธเจา ๒๓ พระองค] ความพสดารวา ในทสด ๔ อสงไขย ยงดวยแสนกลปแตกลป นไป พระศาสดาของเราทงหลาย เปนกมารของพราหมณนามวา สเมธะ ในอมรวดนคร ถงความสาเรจศลปะทกอยางแลว โดยกาล ลวงไปแหงมารดาและบดา ทรงบรจาคทรพยนบไดหลายโกฏ บวช เปนฤษอยในหมวนตประเทศ ทาฌานและอภญญาใหเกดแลว ไป โดยอากาศเหนคนถางทางอยเพอประโยชนเสดจ (ออก) จากสทศน- วหาร เขาไปสอมรวดนคร แหงพระทศพลทรงพระนามวาทปงกร แมตนเองกถอเอาประเทศแหงหนง, เมอประเทศนน ยงไมทนเสรจ, นอนทอดตนใหเปนสะพาน ลาดหนงเสอเหลองบนเปอกตม เพอพระ ศาสดาผเสดจมาแลว ดวยประสงควา "ขอพระศาสดาพรอมดวยพระ สงฆสาวก ไมตองทรงเหยยบเปอกตม จงทรงเหยยบเราเสดจไปเถด" แตพอพระศาสดาทอดพระเนตรเหน กทรงพยากรณวา"ผนเปน * พระมหาผว ป. ๗ ปจจบนเปนท พระราชเมธาภรณ วดบวรมงคล แปล. ๑. วาจาเปนเครองกลาวโดยลาดบ.


พทธงกร๑ จกเปนพระพทธเจาทรงพระนามวาโดดม ในทสด ๔ อสงไขย ยงดวยแสนกลปในอนาคต," ในสมยตอมาแหงพระศาสดา พระองคนน กไดรบพยากรณในสานกพระพทธเจา ๒๓ พระองค ซงเสดจอบตสองโลกใหสวางแมเหลาน คอ พระโกณฑญญะ ๑ พระ สมงคละ ๑ พระสมนะ ๑ พระเรวตะ๑ พระโสภตะ ๑ พระอโนม- ทสส ๑ พระสมนะ ๑ พระนารทะ ๑ พระปทมตตระ ๑ พระสเมธะ ๑ พระสชาตะ ๑ พระปยทสส ๑ พระอตถทสส ๑ พระธรรมทสส ๑ พระสทธตถะ ๑ พระตสสะ ๑ พระปสสะ ๑ พระวปสส ๑ พระสข ๑ พระเวสสภ ๑ พระกกสนธะ ๑ พระโกนาคมนะ ๑ พระกสสปะ ๑" ทรงบาเพญบารมครบ ๓๐ คอ บารม ๑๐ อปบารม ๑๐ ปรมตถ- บารม ๑๐, (ครง) ดารงอยในอตภาพเปนพระเวสสนดร ใหมหา- ทาน อนทาแผนดนใหไหว ๘ ครง ทรงบรจาคพระโอรสและพระ ชายา, ในทสดพระชนมาย , กทรงอบตในดสตบร ดารง อยในดสต- บรนน ตลอดพระชนมาย, เมอเทวดาในหมนจกรวาลประชมกน อาราธนาวา "ขาแตพระมหาวรระ กาลน เปนกาลของพระ องค ขอพระองค จงเสดจอบตในพระครรภพระ มารดา ตรสรอมตบท ยงโลกนกบทงโลกให ขามอย. ทรงเลอกฐานะใหญ ๆ ทควรเลอก๒ ๕ เสดจจตจากดสตบรนนแลว ๑. หนอเนอ, เชอสาย, แหงพระพทธเจา. ๒. ฐานะทควรเลอกใหญ ๕ คอ ๑. กาล, ๒. ประเทศ, ๓. ทวป, ๔. ตระกล, ๕. มารดา. พงดในปฐมสมโพธ ฉบบพสดาร.


ทรงถอปฏสนธในศากยราชสกล อนพระประยรญาตบาเรออยดวยมหา สมบตในศากยสกลนน ทรงถงความเจรญวยโดยลาดบ เสวยสรราช- สมบตในปราสาททง ๓ อนสมควรแกฤดทง ๓ ดจสรสมบตในเทวโลก. [ทรงเหนเทวทตแลวเสดจบรรพชา] ในสมยทเสดจไปเพอประพาสพระอทยาน ทรงเหนเทวทต ๓ กลาวคอ คนแก คนเจบ และคนตาย โดยลาดบ ทรงเกดความสงเวช เสดจกลบแลว, ในวนท ๔ ทรงเหนบรรพชต ยงความพอพระทย ในการบรรพชาใหเกดขนวา "การบรรพชาด," เสดจไปสอทยาน ยงวนใหสนไปในพระอทยานนน ประทบนงรมขอบสระโบกขรณอน เปนมงคล อนวสสกรรมเทพบตรผจาแลงเพศเปนชางกลบกมาตบแตง ถวาย ทรงสดบขาวประสตของราหลกมาร ทรงทราบถงความสเนหา ในพระโอรสเปนกาลง ทรงพระดารวา "เราจกตดเครองผกน จนผก มด (เรา) ไมไดทเดยว," เวลาเยนเสดจเขาไปยงพระนคร ทรง สดบคาถาน ทพระธดาของพระเจาอา พระนามวา กสาโคตม ภาษตวา "พระราชกมารผเชนน เปนพระราชโอรสแหงพระ ชนนพระชนก และเปนพระสวามของพระนางใด ๆ พระชนนพระชนกและพระนางนน ๆ ดบ (เยนใจ) แนแลว" ทรงพระดารวา "เราอนพระนางกสาโคตมน (สวด) ใหไดยน


นพพตบทแลว," จงเปลองแกวมกดาหารจากพระศอ สงไปประทานแก พระนางแลว เสดจเขาไปสทอยของพระองค ประทบนงบนพระแทน ผทมอนมสร ทอดพระเนตรเหนประการอนแปลกของหมหญงฟอน ทเขาถงความหลบแลว มพระทยเบอหนาย จงปลกนายฉนนะให ลกขน ใหนามากณฐกะมา เสดจขนมากณฐกะ มนายฉนนะเปน สหาย อนเทวดาในหมนจกรวาลหอมลอมแลว เสดจออกมหาภเนษ- กรมณ ทรงบรรพชาทรมฝงแมนาอโนมานท, เสดจถงกรงราชคฤห โดยลาดบ เสดจเทยวบณฑบาตในกรงราชคฤหนน ประทบนนทเงอม เขาปณฑวะ อนพระเจาแผนดนมคธทรงเชอเชญดวยราชสมบต ทรง ปฏเสธคาเชอเชญนน ทรงรบปฏญญาจากทาวเธอ เพอประโยชนแก การไดบรรลพระสพพญตญาณแลว จะเสดจมาสแควนของพระองค เสดจเขาไปหาอาฬารดาบสและอทกดาบส ไมทรงพอพระทยคณวเศษ ททรงไดบรรลในสานกของ ๒ ดาบสนน ทรงตงความเพยรใหญ ถง ๖ ป. [ทรงบรรลสพพญตญาณแลวทรงแสดงธรรม] ในวนวสาขบรณม เชาตร เสวยขาวปายาสซงนางสชาดาถวาย แลว ทรงลอยถาดทองคาในแมนาเนรญชรา ใหสวนกลางวนลวงไป ดวยสมาบตตาง ๆ ในราวปามหาวนรมฝงแมนาเนรญชรา, เวลาเยน ทรงรบหญาทนายโสตถยะถวาย มพระคณอนพระยากาฬนาคราชชมเชย แลว เสดจสควงไมโพธ ทรงลาดหญา ทาปฏญญาวา "เราจกไม ทาลายบลลงกน ตลอดเวลาทจตของเราจกยงไมหลดพนจากอาสวะ


ทงหลายดวยการไมเขาไปถอมน," ประทบนงผนพระพกตรไปทาง บรพา, เมอพระอาทตยยงไมทนอสดงคต,ทรงกาจดมารและพลมารได ทรงบรรลปพเพนวาสญาณ๑ในปฐมยาม บรรลจตปปาตญาณ๒ในมชฌม- ยาม หยงพระญาณลงในปจจยาการ ในทสดปจฉมยาม, ในเวลาอรณ ขนทรงแทงตลอดสพพญตญาณ ซงประดบดวยคณทกอยาง มทสพล ญาณและจตเวสารชชญาณเปนอาท ทรงยงกาลใหผานไปทควงไมโพธ ถง ๗ สปดาห, ในสปดาหท ๘ ประทบนงทโคนไมอชปาลนโครธ ทรงถงความเปนผขวนขวายนอย ดวยพจารณาเหนวาธรรมเปนสภาพ ลกซง อนทาวสหมบดพรหม ผมมหาพรหมหมนหนงเปนบรวาร เชอเชญใหทรงแสดงธรรม ทรงพจารณาดสตวโลกดวยพทธจกษแลว ทรงรบคาเชญของพรหม ทรงใครครวญวา "เราพงแสดงธรรมแก ใครหนอแล เปนทแรก," ทรงทราบวา อาฬารดาบสและอทกดาบส ทากาละแลว ทรงหวนระลกถงอปการะมากของภกษปญจวคคย เสดจ ลกจากอาสนะไปยงกาสบร ในระหวางมรรคา ไดสนทนากบอปกาชวก ในวนอาสาฬหบรณม เสดจถงทอยของภกษปญจวคคย ในปา อสปตนมฤคทายวน ทรงยงภกษปญจวคคยเหลานน ซงเรยกรอง (พระองค) ดวยถอยคาอนไมสมควรใหสานกตวแลว เมอจะยง พรหม ๑๘ โกฏ มพระอญญาโกณฑญญะ๓เปนประมข ใหดมนาอมตะ จงทรงแสดงพระธรรมจกร ทรงมธรรมจกรบวรอนใหเปนไปแลว, ๑. รจกระลกชาตได. ๒.รจกกาหนดจตและเกด. ๓ ควรม จ ศพท ซงแปล วา ยงภกษปญจวคคยมอญญาโกณฑญญะเปนประมขและพรหม ๑๘ โกฏใหดมนาอมตะ.


ในดถท ๕ แหงปกษ ทรงยงภกษเหลานนทงหมด ใหตงอยในพระ อรหต, วนเดยวกนนน ทรงเหนอปนสยสมบตของยสกลบตรแลว ตรสเรยกเขาซงเบอหนาย ละเรอนออกมาในตอนกลางคนวา "มาน เถด ยสะ" ทาเขาใหบรรลโสดาปตตผลในตอนกลางคนนนเอง ใน วนรงขนใหไดบรรลพระอรหต ทรงยงสหายของยสะนน แมพวกอน อก ๕๔ คน ใหบรรพชาดวยเอหภกขอปสมปทาแลว ใหไดบรรล พระอรหต. [ทรงสงสาวกไปประกาศพระศาสนา] เมอพระอรหนตเกดขนในโลก ๖๑ พระองค ดวยประการ อยางนแลว, พระศาสดาเสดจอยจาพรรษาปวารณาแลว ทรงสงภกษ ๖๐ รปไปในทศทงหลายดวยพระพทธดารสวา "ภกษทงหลาย พวก เธอจงเทยวจารกไปเถด" ดงนเปนตน, สวนพระองคเสดจไปอรเวลา ประเทศ ในระหวางทาง ไดทรงแนะนาภททวคคยกมาร ๓๐ คน ณ ราวปากปปาสกวน.๑ บรรดาภททวคคยกมาร ๓๐ คนนน อยาง ตากวาเขาทงหมด ไดเปนโสดาบน, สงกวาเขาทงหมด ไดเปนพระ อนาคาม. พระองคทรงใหภทวคคยทงหมดแมนน บรรพชาดวยเอห- ภกขภาวะอยางเดยวกนแลว ทรงสงไปในทศทงหลาย, สวนพระองค เสดจไปอรเวลาประเทศ ทรงแสดงปาฏหารยสามพนหารอยอยาง แนะนาชฏล ๓ พนอง ซงมชฎลพนคนเปนบรวาร มอรเวลกสสปะ เปนตน ใหบรรพชาดวยเอหภกขภาวะเชนเดยวกนแลว ใหประชมกน ทคยาสสประเทศ ใหตงอยในพระอรหต ดวยอาทตตปรยายเทศนา ๑. ไรฝาย.


แวดลอมดวยพระอรหนตพนองคนน เสดจไปสอทยานลฏฐวน ใกล แดนพระนครราชคฤห ดวยทรงพระดารวา "จกเปลองปฏญญา ท ถวายไวแกพระเจาพมพสาร" ตรสพระธรรมกถา อนไพเราะแดพระ ราชา ผทรงสดบขาววา "ทราบวา พระศาสดา เสดจมาแลว" เสดจมาเฝา พรอมดวยพราหมณและคฤหบด ๑๒ นหต๑ ยงพระราชา กบพราหมณและคฤหบด ๑๑ นหต ใหตงอยในพระโสดาปตตผล อก นหตหนงใหตงอยในสรณะ ๓, วนรงขน มพระคณอนทาวสกกเทวราช ทรงแปลงเพศเปนมาณพชมเชยแลว เสดจเขาไปสพระนครราชคฤห ทรงทาภตกจในพระราชนเวศน ทรงรบเวฬวนาราม๒ ประทบอยใน เวฬวนารามนนนนแล. พระสารบตรและพระโมคคลลานะ เขาไป เฝาพระองคในเวฬวนารามนน. อนปพพกถาในเรองพระสารบตรและพระโมคคลลานะนน ดง ตอไปน :- [ประวตพระสารบตรและพระโมคคลลานะ] ความพสดารวา เมอพระพทธเจายงไมทรงอบตแลวนงแล. ไดม บานพราหมณ ๒ ตาบล คอ อปตสสคาม ๑ โกลตคาม ๑ ในท ไมไกล แตกรงราชคฤห. ใน ๒ บานนน ในวนทนางพราหมณชอ สาร ในอปตสสคามตงครรภนนแล แมนางพราหมณ ชอโมคคลล ในโกลตคาม กตงครรภ. ไดยนวา ตระกลทง ๒ นน ไดเปนสหาย เกยวพนสบเนองกนมาถง ๗ ชวตระกลทเดยว. พราหมณผสามได ๑. นหต ๑=๑๐,๐๐๐ คน. ๒. เปนมลเหตแหงการถวายวดในพระพทธศาสนา ในกาล ตอ ๆ มา.


ใหพธบรหารครรภแกพราหมณทง ๒ นน ในวนเดยวกนเหมอนกน. โดยกาลลวงไป ๑๐ เดอน นางพราหมณทง ๒ นนกคลอดบตร. ใน วนขนานชอ พวกญาตตงชอบตรของสารพราหมณวา "อปตสสะ" เพราะเปนบตรของตระกลนายบาน ในตาบลอปตสสคาม, ตงชอ บตรของโมคคลลพราหมณวา "โกลตะ" เพราะเปนบตรของตระกล นายบานในตาบลโกลตคามนอกน. เดกน ๒ นนถงความเจรญแลว ไดถงความสาเรจแหงศลปะทกอยาง. ในเวลาไปสแมนาหรอสวนเพอ ประโยชนจะเลน อปตสสมาณพมเสลยงทองคา ๕๐๐ เปนเครองแห แหน, โกลตมาณพมรถเทยมดวยมาอาชาไนย ๕๐๐ เปนเครองแห แหน. ชนทง ๒ มมาณพเปนบรวารคนละ ๕๐๐. กในกรงราชคฤห มมหรสพบนยอดเขาทก ๆ ป. หมญาตไดยกเตยงซอนกนเพอกมาร ทง ๒ นน ในทเดยวกนนนเอง. แมกมารทง ๒ กนงดมหรสพรวมกน ยอมหวเราะในฐานะควรหวเราะ ยอมถงความสงเวช ในฐานะทควร สงเวช ยอมตกรางวลในฐานะทควรตกรางวล. วนหนง เมอกมาร ทง ๒ เหลานนดมหรสพโดยทานองน ความหวเราะในฐานะทควร หวเราะ หรอความสงเวชในฐานะทควรสงเวช หรอตกรางวลในฐานะ ทควรตกรางวล มไดมแลวเหมอนในวนกอน ๆ เพราะญาณถงความแก รอบแลว. กชนทง ๒ คดกนอยางนวา "จะมอะไรเลา ? ทนาดในการ น, ชนทงหมดแมน เมอยงไมถง ๑๐๐ ป, กจกถงความเปนสภาพ หาบญญตได, กเราทง ๒ ควรแสวงหาธรรมเครองพนอยางเอก" ดงนแลว ถอเอาเปนอารมณนงอยแลว. ลาดบนน โกลตะพดกะ


อปตสสะวา "อปตสสะผสหาย ไฉน ? ทานจงไมหวเราะรนเรงเหมอน ในวนอน ๆ, วนน ทานมใจไมเบกบาน ทานกาหนดอะไรไดหรอ ?" อปตสสะนนกลาววา "โกลตะผสหาย เรานงคดถงเหตนวา "ในการดคน เหลาน หาสาระมได, การดนไมมประโยชน, เราควรแสวงหา โมกขธรรมเพอตน," กทานเลา เพราะเหตไร ? จงไมเบกบาน." แมโกลตะนน กบอกอยางนนเหมอนกน. ลาดบนน อปตสสะ ทราบ ความทโกลตะนนมอธยาศยเชนเดยวกนกบตน จงกลาววา "สหายเอย เราทง ๒ คอกนดแลว, กเราควรแสดงหาโมกขธรรม, ธรรมดา ผแสวงหา ตองไดบรรพชาชนดหนงจงควร, เราทง ๒ จะบรรพชา ในสานกใครเลา ?" [สองสหายทากตกากน] กโดยสมยนนแล สญชยปรพาชก อาศยอยในกรงราชคฤห กบ ปรพาชกบรษทหมใหญ. สารบตรและโมคคลลานะทง ๒ นน ตกลง กนวา "เราจกบวชในสานกทานสญชยนน," ตางมาณพ ๕๐๐ ไป ดวยคาวา "ทานทงหลายจงเอาเสลยงและรถไปเถด," พรอมดวย มาณพ ๕๐๐ บวชแลวในสานกของสญชย. จาเดมแตเขาทง ๒ บวช แลวสญชยกไดถงความเลศดวยลาภและยศอยางเหลอเฟอ. ทง ๒ เรยน จบลทธสมยของสญชยโดยสองสามวนเทานน จงถามวา "ทานอาจารย ลทธททานร มเพยงเทาน หรอมแมยงกวาน ?" เมอสญชยตอบวา "มเพยงเทานแหละ, เธอทง ๒ รจงหมดแลว." เขาทง ๒ จงคดกนวา


"เมอเปนอยางน การอยประพฤตพรหมจารย ในสานกของทานผนกไม มประโยชน เราทง ๒ ออกมาเพอแสวงหาโมกขธรรม, โมกขธรรม นนเราไมสามารถใหเกดขนไดในสานกของทานผน, อนชมพทวปใหญ นก, เราเทยวไปยงคามนคมชนบท และราชธาน คงจกไดอาจารยผ แสดงโมกขธรรมสกคนเปนแน." ตงแตนน ใครพด ในทใด ๆ วา "สมณพราหมณผบณฑต มอย " เขาทง ๒ ยอมไปทาสากจฉาในทนน ๆ. ปญหาทเขาทง ๒ ถามไป อาจารยเหลาอนหาอาจตอบไดไม, แตเขาทง ๒ ยอมแกปญหาของอาจารยเหลานนได. เขาสอบสวนทวชมพทวป อยางนนแลว กลบมายงทอยของตนจงทากตกากนวา "โกลตะผสหาย ในเรา ๒ คน ผใดไดบรรลอมตธรรมกอน ผนนจงบอก (แกกน)." เมอเขาทง ๒ ทากตกากนอยางนนอย พระศาสดาเสดจถงกรงราช คฤหโดยลาดบ ดงทกลาวแลว ทรงรบเวฬวนแลว ประทบอยใน เวฬวน. ในกาลนน พระอสสชเถระ ในจานวนพระปญจวคคยระหวาง พระอรหนต ๖๑ องค ทพระศาสดาทรงสงไปเพอประกาศคณพระ- รตนตรย ดวยพระดารสวา "ภกษทงหลาย พวกเธอจารกไปเพอ ประโยชนเกอกลแกชนเปนอนมากเถด," กลบมายงกรงราชคฤหแลว ในวนรงขน ทานถอบาตรจวรไปสกรงราชคฤหเพอบณฑบาตแตเชาตร. สมยนน อปตสสปรพาชก ทาภตกจแตเชาตรแลว ไปยง อารามของปรพาชก พบพระเถระ จงคดวา "อนนกบวชเหนปานน เรายงไมเคยพบเลย, ภกษรปน (คง) จะเปนผหนงบรรดาผทเปนพระ- อรหนต หรอผบรรลพระอรหตตมรรคในโลก, ไฉนหนอเราพงเขาไป


หาภกษนแลว ถามวา "ผมอาย ทานบวชอทศเฉพาะใคร ? ใคร เปนศาสดาของทาน ? หรอวาทานชอบใจธรรมของใคร ?" ทนน ความปรวตกนไดมแกเขาวา "กาลนมใชกาลควรถาม ปญหากะภกษนแล, ภกษนกาลงเขาไปสละแวกบานเทยวบณฑบาต ถากระไร เราเมอแสวงหาโมกขธรรมทคนผตองการรแลว ควรตด ตามภกษรปนไปขางหลง ๆ." เขาเหนพระเถระไดบณฑบาตแลว ไปส โอกาสแหงใดแหงหนง และทราบความทพระเถระนนประสงคจะนง จงไดจดตงของปรพาชกสาหรบตนถวาย. แมในเวลาททานฉนเสรจแลว กไดถวายนาในกณโฑของตนแดพระถวาย. ครนทาอาจรยวตรอยาง นนแลว จงทาปฏสนถารอยางจบใจกบพระเถระ ซงฉนเสรจแลว เรยนถามอยางนวา "ผมอาย อนทรยของทานผองใสนก, ผวพรรณ บรสทธผดผอง, ผมอาย ทานบวชอทศเฉพาะใคร ? ใครเปน ศาสดาของทาน ? หรอทานชอบในธรรมของใคร ?" [พระอสสชแสดงหวใจพระศาสนา] พระเถระคดวา "ธรรมดาปรพาชกเหลาน ยอมเปนปฏปกษตอ พระศาสนา, เราจกแสดงความลกซงในพระศาสนาแกปรพาชกน," เมอจะแสดงความทตนบวชใหม จงกลาววา "ผมอาย เราแลเปนผใหม บวชแลวไมนาน เพงมาสธรรมวนยน, เราจกไมสามารถแสดงธรรม โดยพสดารกอน." ปรพาชกเรยนวา "ขาพเจาชออปตสสะ, ขอพระ ผเปนเจากลาวตามสามารถเถด จะนอยหรอมากกตาม ขอนนเปนภาระ ของขาพเจา เพอแทงตลอดดวย ๑๐๐ นย ๑,๐๐๐ นย" ดงนแลวเรยนวา


"จะมาหรอนอยกตาม ขอพระผเปนเจา จง กลาวเถด, จงบอกแกขาพเจาแตใจความเทานน, ขาพเจาตองการใจความ จะตองทาพยญชนะใหมาก ไปทาไม. เมอเขาเรยนอยางนนแลว, พระเถระจงกลาวคาถาวา "ธรรมเหลาใด มเหตเปนแดนเกด พระตถาคต ตรสเหตแหงธรรมเหลานน และเหตแหงความดบ แหงธรรมเหลานน พระมหาสมณะมปกตตรส อยางน." [สองหายสาเรจพระโสดาบน] ปรพาชก ฟงเพยง ๒ บทตนเทานน กดารงอยในโสดาปตตผล อนถงพรอมดวยนยพนหนง. พระเถระยง ๒ บทนอกนใหจบลง ใน เวลาเขาเปนพระโสดาบน. เขาเปนพระโสดาบนแลว เมอคณวเศษ ชนสงยงไมเปนไปอย, กคาดวา "เหตในสงนจกม" จงเรยนกะพระ เถระวา "ทานขอรบ ทานไมตองขยายธรรมเทศนายงขนไป, เพยง เทานกพอ, พระศาสดาของพวกเราประทบอยทไหน ?" พระเถระตอบวา "ประทบอยในพระเวฬวน ผมอาย." เราเรยนวา "ขาแตทานผ เจรญ ถากระนน ขอทานโปรดลวงหนาไปกอนเถด, ขาพเจา ม เพอนอกคนหนง และขาพเจาทง ๒ ไดทากตกากะกนและกนไววา "ผ ใดบรรลอมตะกอน ผนนจงบอกกน," ขาพเจาเปลองปฏญญานนแลว จกพาสหายไปสานกพระศาสดา ตามทางททานไปแลวนนแล," ดงน


แลว หมอลงแทบเทาทง ๒ ของพระเถระดวยเบญจางค๑ประดษฐ ทาประทกษณ ๓ รอบ สงพระเถระไปแลว ไดบายหนาไปสอาราม ของปรพาชกแลว. โกลตปรพาชกเหนเขามาแตไกล คดวา "วนน สหนาสหายของเราไมเหมอนในวนอน ๆ เขาคงไดบรรลอมตะ โดย แนแท," จงถามถงการบรรลอมตะ. แมอปตสสปรพาชกนนกรบวา "เออ ผมอาย อมตะเราไดบรรลแลว," ไดภาษตคาถานนนนแลแก โกลตปรพาชกนน. ในกาลจบคาถา โกลตะดารงอยในโสดาปตตผลแลว จงกลาว วา "สหาย ขาววา พระศาสดาของพวกเราประทบอยทไหน ?" อ. ขาววา ประทบอยในพระเวฬวน สหาย ขาวน ทาน อสสชเถระ พระอาจารยของเราบอกไวแลว. ก. สหาย ถากระนน เราไปเฝาพระศาสดาเถด. [สองสหายชวนสญชยไปเฝาพระศาสดา] กธรรมดาพระสารบตรเถระน ยอมเปนผบชาอาจารยแมใน กาลทกเมอเทยว เพราะฉะนน จงกลาวกะสหายอยางนวา "สหาย เราจกบอกอมตะทเราทง ๒ บรรล แกสญชยปรพาชกผอาจารยของเรา บาง, ทานรอยกจกแทงตลอด, เมอไมแทงตลอด, เชอพวกเราแลว จกไปยงสานกพระศาสดา, สดบเทศนาของพทธบคคลทงหลายแลว จกทาการแทงตลอดซงมรรคและผล." ๑. เบญจางประดษฐ ไดแกการตงไวเฉพาะซงอวยวะ ๕ คอ หนาผาก ๒ ฝามอทง ๒ และเขาทง ๒ จดลงทพน.


ลาดบนน ทง ๒ คนกไดไปสสานกของทานสญชย. สญชยพอ เหนเขาจงถามวา "พอทง ๒ พวกพอ ไดใครทแสดงทางอมตะ แลวหรอ ?" สหายทง ๒ จงเรยนวา "ไดแลวขอรบ ทานอาจารย พระพทธเจาเสดจอบตขนแลวในโลก, พระธรรมกอบตขนแลว, พระ สงฆกอบตขนแลว, ทานอาจารยประพฤตธรรมเปลา ไรสาระ เชญทาน มาเถด เราทงหลายจกไปยงสานกพระศาสดา." ส. ทานทง ๒ ไปเถด, ขาพเจาไมสามารถ. สห. เพราะเหตไร ? ส. เราเทยวเปนอาจารยของมหาชนแลว, การอยเปนอนเต- วาสกของเรานน เชนกบเกดความไหวแหงนาในตม, เราไมสามารถ อยเปนอนเตวาสกได. สห. อยาทาอยางนนเลย ทานอาจารย. ส. ชางเถอะ พอ พอพากนไปเถอะ, เราจกไมสามารถ. สห. ทานอาจารย จาเดมแตกาลแหงพระพทธเจาเสดจอบตขน ในโลก มหาชนมของหอมระเบยงดอกไมเปนตนในมอไปบชาพระองค เทานน, แมกระผมทง ๒ กจกไปในทนนเหมอนกน. ทานอาจารยจะทา อยางไร ? ส. พอทง ๒ ในโลกน มคนเขลามากหรอมคนฉลาดมากเลา ? สห. คนเขลามากขอรบ ทานอาจารย อนคนฉลาดมเพยงเลก นอย. ส. พอทง ๒ ถากระนน พวกคนฉลาด ๆ จกไปสสานก


พระสมณโคดม, พวกคนเขลา ๆ จกมาสานกเรา พอไปกนเถด เราจกไมไป. สหายทง ๒ นนจงกลาววา "ทานอาจารย ทานจกปรากฏเอง" ดงนแลว หลกไป. เมอสหายทง ๒ นนไปอย, บรษทของ สญชยแตกกนแลว. ขณะนนอารามไดวางลง. สญชยนนเหนอาราม วางแลว กอาเจยนออกเปนโลหตอน. ในปรพาชก ๕๐๐ คน ซงไป กบสหายทง ๒ นน บรษทของสญชย ๒๕๐ คนกลบแลว. สหายทง ๒ ไดไปสพระเวฬวน พรอมดวยปรพาชก ๒๕๐ คน ผเปนอนเตวาสก ของตน. [ศษยสาเรจอรหตตผลกอนอาจารย] พระศาสดา ประทบนงแสดงธรรมในทามกลางบรษท ๔ ทอด พระเนตรเหนปรพาชกเหลานนแตไกลเทยว ตรสเรยกภกษทงหลาย ดวยพระดารสวา "ภกษทงหลาย สองสหายนนกาลงมา คอโกลตะ และอปตสสะ ทง ๒ นนจกเปนคสาวกทดเลศของเรา." สองหายนน ถวายบงคมพระศาสดาแลว นง ณ สวนขางหนง. เขาทง ๒ ไดกราบทล คานกะพระผมพระภาคเจาวา " ขาพระองคพงไดบรรพชา พงไดอปสมบท ในสานกของพระผมพระภาคเถดพระเจาขา." พระผมพระภาคเจาตรส วา "ทานทงหลายจงเปนภกษมาเถด, ธรรมเรากลาวดแลว จงประพฤต พรหมจรรย เพอทาทสดแหงทกขโดยชอบเถด." คนทงหมดไดเปนผ ทรงบาตรจวรอนสาเรจดวยฤทธ ราวกะวาพระเถระ ๑๐๐ พรรษา. ครงนน พระศาสดา ทรงขยายพระธรรมเทศนาดวยอานาจจรยา


แกบรษทของทง ๒ สหายนน เวนพระอครสาวกทง ๒ เสย , ชนท เหลอ บรรลพระอรหตแลว. กกจดวยมรรคเบองสงของพระอคร- สาวกทง ๒ มไดสาเรจแลว. ถามวา "เพราะเหตไร." แกวา "เพราะสาวกบารมญาณเปนของใหญ." ตอมาในวนท ๗ แตวนบวชแลว ทานพระมหาโมคคลลานะ เขาไปอาศยหมบานกลลวาละ๑ ในแควนมคธอย, เมอถนมทธะครอบงา อนพระศาสดาทรงใหสงเวชแลว บรรเทาถนมทธะได กาลงฟงพระธาต กรรมฐานทพระตถาคตประทานแลว ไดยงกจในมรรค ๓ เบองบนให สาเรจ บรรลทสดสาวกบารมญาณแลว. ฝายพระสารบตร ลวงไดกงเดอนแตวนบวช เขาไปอาศยกรง ราชคฤหนนแหละ อยในถาสกรขาตา กบดวยพระศาสดา, เมอพระ ศาสดาทรงแสดงเวทนาปรคคหสตร แกทฆนขปรพาชกผหลายของตน, สงญาณไปตามกระแสแหงพระสตร กไดบรรลทสดสาวกบารมญาณ เหมอนผทบรโภคภตรทเขาคดใหผอน. มคาถามวา "กทานพระสารบตร เปนผมปญญามาก มใช หรอ? เมอเปนเชนนน เพราะเหตไร จงบรรลสาวกบารมญาณชา กวาพระมหาโมคคลลานะ." แกวา "เพราะมบรกรรมมาก." เหมอนอยางวา พวกคน เขญใจประสงคจะไปในทไหน ๆ กออกไปไดรวดเรว, สวนพระราชา ๑. มหาโมคคลลานสตต. อง. สตตก. ๒๓/๗๗ วา กลลวาลมตตคามก.


ตองไดตระเตรยมมาก มการตระเตรยมชางพระราชพาหนะเปนตน จงสมควรฉนใด, อปไมยน พงทราบฉนนน. [พวกภกษตเตยนพระศาสดา] กในเวลาบาย๑วนนนเอง พระศาสดา ทรงประชมพระสาวกท พระเวฬวน ประทานตาแหนงพระอครสาวกแกพระเถระทง ๒ แลว ทรงแสดงพระปาตโมกข. พวกภกษ ตเตยนกลาววา "พระศาสดา ประทาน [ตาแหนง] แกภกษทงหลาย โดยเหนแกหนา, อนพระองคเมอจะประทาน ตาแหงอครสาวก ควรประทานแกพระปญจวคคยผบวชกอน, เมอ ไมเหลยวแลถงพระปญจวคคยเหลานน กควรประทานแกภกษ ๕๕ รป มพระยสเถระเปนประมข, เมอไมเหลยวแลถงภกษเหลานน ก ควรประทานแกพระพวกภทรวคคย, เมอไมเหลยวแลถงพระพวก ภทรวคคยเหลานน กควรประทานแกภกษ ๓ พนอง มพระอรเวล- กสสปะเปนตน, แตพระศาสดา ทรงละเลยภกษเหลานนมประมาณถง เพยงน เมอจะประทานตาแหนงอครสาวก กทรงเลอกหนาประทานแก ผบวชภายหลงเขาทงหมด." [บรพกรรมขอพระอญญาโกณฑญญะ] พระศาสดา ตรสถามวา "ภกษทงหลาย พวกเธอพดอะไร กน ?" เมอภกษทงหลายทลวา "เรองชอน" จงตรสวา "ภกษ ทงหลาย เราหาเลอกหนาให (ตาแหนง) แกพวกภกษไม, แต ๑. วฑฒมานกจฉายาย เวลามเงาเจรญอย.


เราใหตาแหนงทตน ๆ ปรารถนาแลว ๆ นนแล แกภกษเหลาน; กอญญาโกณฑญญะ เมอถวายทานเนองดวยขาวกลาอนเลศ ๙ ครง ในคราวขาวกลาคราวหนง กหาไดปรารถนาตาแหนงอครสาวกถวายไม แตไดปรารถนาเพอแทงตลอดพระอรหต อนเปนธรรมเลศกอนสาวก ทงหมด แลวถวาย." ภกษทงหลาย ทลถามวา "เมอไร ? พระเจาขา." พระศาสดาทรงยอนถามวา "พวกเธอจกฟงหรอ ? ภกษ ทงหลาย." ภกษเหลานนทลรบวา "ฟง พระเจาขา." พระศาสดา ตรสวา "ภกษทงหลาย แตกลปนไปอก ๙๑ กลป พระผมพระภาคพระนามวาวปสส๑ เสดจอบตขนแลวในโลก. ในกาล นน กฎมพ ๒ ทนอง คอมหากาล จลกาล ใหหวานไรขาวสาลไวมาก. ตอมาวนหนง จลกาลไปไรขาวสาล ฉกขาวสาลกาลงทองตนหนงแลว ชมด. ไดมรสอรอยมาก. เขาปรารถนาจะถวายสาลคพภทานแดพระ สงฆมพระพทธเจาเปนประมข จงเขาไปหาพชายแลวพดวา "พฉน จะฉกขาวสาลกาลงทอง ตมใหเปนของควรแกพระพทธเจาทงหลาย แลว ถวายทาน." พชายกลาววา "เจาพดอะไร ? อนการฉกขาวสาล กาลงทองทาทานไมเคยมแลวในอดต จงไมมในอนาคต, เจาอยา ทาขาวกลาใหเสยหายเลย." เขาออนวอนแลว ๆ เลา ๆ. ครงนนพชาย จงพดกะเขาวา "ถากระนน เจาตองปนนาเปน ๒ สวน อยาแตะตอง สวนของเรา จงทาสวนทเจาปรารถนาในนาอนเปนสวนของตน." เขา รบวา "ดแลว" แบงนากนแลว ไดขอแรงมอกะมนษยเปนอนมากฉก ๑. ข. พ. ๓๓/๕๑๕.


ขาวสาลทอง ใหเคยวเปนนานมจนขนปรงดวยเนยใสนาผง และนาตาล กรวด ถวายทานแกภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมข ในกาลเสรจ ภตกจกราบทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ ทานอนเลศของขาพระองค น จงเปนไปเพอความแทงตลอดธรรมอนเลศกอนกวาสาวกทงปวง" พระศาสดา ตรสวา "จงเปนอยางนนเถด" แลวไดทรงทาอนโมทนา. เขาไปนาตรวจดอย เหนนาแนนหนาดวยรวงขาวสาล เหมอนเขา มดไวเปนชอ ๆ ในนาทงสน ไดปต๑ ๕ อยางแลว คดวา "เปนลาภของ เราหนอ" ถงหนาขาวเมา ไดถวายทานเลศดวยขาวเมา, ไดถวายทาน ทานอนเนองดวยขาวกลาอยางเลศ พรอมกบชาวบานทงหมด, หนา เกยวไดถวายทานอนเลศในการเกยว, คราวทาขะเนด ไดถวายทาน สวนเลศในการขะเนด ในคราวมดฟอนเปนตน กไดถวายทานสวนเลศ ในการมดฟอน สวนเลศในลาน... สวนเลศในลอม... สวนเลศใน ฉาง... ไดถวายทานอนเลศรวม ๙ ครง ในหนาขาวคราวหนง ดวย ประการอยางน. ทแหงขาวอนเขาถอเอาแลว ๆ ไดเตมดงเดมทก ๆ ครงไป. ขาวกลาไดงอกงามสมบรณขนเปนอยางยง, ชอวาธรรมน ยอมรกษาซงผรกษาตน. (สมดงทพระผมพระภาคตรสไววา) "ธรรมแล ยอมรกษาผมปกตประพฤตธรรม๒

ธรรมทประพฤตดแลว ยอมนาสขมาให นเปน ๑. ปต ๕ คอ ขททกาปต ปตอยางนอย, ขณกาปต ปตชวขณะ, โอกกนตกาปต ปตเปนพก ๆ, อพเพงคาปต ปตอยางโลดโผน. ผรญาปต ปตอยางซาบซาน. ๒. ข. ชา. ๗๒/๒๙๐ ข. เถร. ๒๖/๓๑๔.


อานสงสในธรรมทเขาประพฤตด ผประพฤตธรรม เปนปกต ยอมไมไปสคต." อญญาโกณฑญญะ ปรารถนาเพอแทงตลอดธรรมอนเลศกอน [เขา] จงไดถวายทานสวนเลศ ๙ ครง ในกาลแหงพระสมมาสมพทธ- เจาพระนามวาวปสส ดวยประการอยางนแล. อนง แมในกาลแหงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตระ๑ ใน หงสาวดนคร ในทสดแสนกลปแตนไป เขาถวายมหาทานตลอด ๗ วน แลว หมอบลงแทบบาทมลของพระผมพระภาคพระองคนน ตง ปรารถนาเพอแทงตลอดธรรมอนเลศกอน [เขา] เหมอนกน. เราไดให ผลทอญญาโกณฑญญะนปรารถนาแลวทเดยว ดวยประการฉะน. เราหา ไดเลอกหนาใหไม. [บรพกรรมของชน ๕๕ คนมยสกลบตรเปนตน] ภกษทงหลายทลถามวา "ชน ๕๕ คน มยสกลบตรเปนประมข ทากรรมอะไรไว ? พระเจาขา." พระศาสดา ตรสวา "แมชน ๕๕ นน ปรารถนาพระอรหต ในสานกพระพทธเจาพระองคหนง ทากรรมทเปนบญไวมากแลวภาย หลง เมอพระพทธเจายงไมอบตขน, เปนสหายกน ทาบญรวมเปนพวก กน เทยวจดแจงศพคงไรทพง.๒ วนหนง พวกเขาพบหญงตายทงกลม๓

ตกลงวา "จกเผา" จงนาไปปาชา. ในชนเหลานนพกไวในปาชา ๕ คน ดวยสงวา "พวกทานจงเผา" ทเหลอเขาไปบาน. นายยส๔เอาหลาว ๑. ข. พ. ๓๓/๔๖๗. ๒. อนาถสรราน ปฏชคคนตา. ๓. สคพค อตถ กตกาล. ๔. ยสทารโก.


แทงศพนน พลกกลบไปกลบมาเผาอย ไดอสภสญญาแลว. เขาแสดงแก สหาย ๔ คนแมนอกนวา "ทานผเจรญพวกทานจงดศพน มหนงลอกแลว ในทนน ๆ ดจรปโคดาง ไมสะอาด เหมน นาเกลยด." ทง ๔ คน นนกไดอสภสญญาในศพนน. เขา ๕ คนไปบานบอกแกสหายทเหลอ. สวนนายยสไปเรอนแลวไดบอกแกมารดาบดาและภรรยา. คนทงหมดนน กเจรญอสภสญญาแลว นเปนบรพกรรมของคน ๕๕ มยสกลบตรเปน ประมขนน. เพราะฉะนนแล ความสาคญในเรอนอนเกลอนดวยสตร เปนดจปาชาจงเกดแกนายยส. แลดวยอปนสยสมบตนน การบรรลคณ วเศษจงเกดขนแกพวกเขาทงหมด. คนเหลานไดรบผลทตนปรารถนา แลวเหมอนกน ดวยประการอยางน. หาใชเราเลอกหนาใหไม." [บรพกรรมของภทรวคคย ๓๐ คน] ภกษทงหลายทลถามวา "กพระภทรวคคยผเพอนกนไดทากรรม อะไรไวเลา ? พระเจาขา." พระองคตรสวา "ภกษทงหลาย แมพวกภทรวคคยนนกปรารถนา พระอรหต ในสานกพระพทธเจาในปางกอนแลวทาบญ. ภายหลง เมอพระพทธเจายงไมเสดจอบตขน, เปนนกเลง ๓๐ คน ฟงตณฑโลวาท แลว ไดรกษาศล ๕ ตลอดหกหมนป. แมภทรวคคยเหลาน กไดผล ทตนปรารถนาแลว ๆ เหมอนกน ดวยประการอยางน. หาใชเราเลอก หนาใหภกษทงหลายไม." [บรพกรรมของชฎล ๓ พนอง] ภกษทงหลายทลถามวา "ขาแตพระองคผเจรญ กกสสปะ ๓


พนอง มอรเวลกสสปะเปนตน ทากรรมอะไรไวเลา ?" พระองคตรสวา "เขาปรารถนาพระอรหตเหมอนกน ทาบญ แลว. กใน ๙๒ กลปแตนไป พระพทธเจา ๒ พระองคคอ พระตสสะ๑

พระผสสะ๒ เสดจอบตแลว พระราชาพระนามวามหนทไดเปนพระบดา ของพระพทธเจา ทรงพระนามวาผสสะ. กเมอพระองคทรงบรรล พระสมโพธแลว, พระโอรสองคเลกของพระราชาไดเปนพระอครสาวก บตรปโรหตไดเปนพระสาวกท ๒. พระราชาไดเสดจไปยงสานกพระ ศาสดา ทรงตรวจดชนเหลานนวา "ราชโอรสองคใหญของเราเปน พระพทธเจา, ราชโอรสองคเลกเปนอครสาวก, บตรปโรหตเปนพระ สาวกท ๒" ทรงเปลงพระอทาน ๓ ครงวา "พระพทธเจาของขาพเจา, พระธรรมของขาพเจา, พระสงฆของขาพเจา, ขาพเจาขอนอบนอมแด พระผมพระภาคเจา ผพระอรหนตตรสรชอบเองพระองคนน" ดงน แลว หมอบลงแทบบาทมลของพระศาสดา ทรงรบปฏญญาวา "ขา แตพระองคผเจรญ บดนเปนดจเวลาทหมอมฉนนงหลบ ในทสดอาย ประมาณเกาหมนป, ของพระองคอยาเสดจไปสประตเรอนของชนเหลา อน จงทรงรบปจจย ๔ ของหมอนฉน ตลอดเวลาทหมอนฉนยงมชวต อย" ดงนแลว ทรงทาพทธอปฏฐากเปนประจา. อนง พระราชา ทรงมพระราชโอรสอนอก ๓ พระองค. บรรดาพระราชโอรส ๓ พระ- องคเหลานน พระองคใหญมนกรบเปนบรวาร ๕๐๐, พระองคกลางม ๑. ข. พ. ๓๓/๕๐๗. ๒. ข. พ. ๓๓/๕๑๑ กในทนนปรากฏวา ปสสะ. และพระบดา ของพระองค พระนามวา ชยเสนะ.


๓๐๐, พระองคเลกม ๒๐๐. พระราชโอรส ๓ พระองคเหลานน ทลขอ โอกาสกะพระบดาวา "แมหมอนฉนทงหลายจกนมนตพระเจาพเสวย," แมทลออนวอนอยบอย ๆ กไมได, เมอปจจนตชนบทกาเรบแลว, ถก สงไปเพอประโยชนระงบปจจนตชนบทนน ปราบปจจนตชนบทให ราบคาบแลว มาสสานกพระราชบดา. ครงนน พระบดาทรงสวมกอด พระโอรสทง ๓ เหลานนแลว จมพตทศรษะ ตรสวา "พอทงหลาย บดาใหพระแกพวกเจา". พระโอรสทง ๓ นนทลวา "ดละ พระเจาขา," ทาพระพรใหเปนอนถอเอาแลว, โดยกาลลวงไปสองสามวน พระบดา ตรสอกวา "พอทงหลายพวกเจาจงรบพรเสยเถด," กราบทลวา "พระเจาขา ความประสงคดวยสงไร ๆ อนของหมอนฉนไมม, ตงแต บดน หมอนฉนจกนมนตพระเจาพเสวย, ขอพระราชาทานพรนแก หมอมฉนเถด." ร. ใหไมได พอ. อ. เมอไมพระราชทานเสมอไป กพระราชทานเพยง ๗ ป. ร. ใหไมได พอ. อ. ถากระนน กพระราชทานเพยง ๖ ป ๕ ป ๔ ป ๓ ป ๒ ป ๑ ป ๗ เดอน ๖ เดอน ๕ เดอน ๔ เดอน ๓ เดอน. ร. ใหไมได พอ. อ. ชางเถด พระเจาขา, ขอจงพระราชาทานสก ๓ เดอน แก ขาพระองคทงหลาย คนละเดอน ๆ. ร. ดละ พอ, ถากระนน เจาจงนมนตใหเสวยได ๓ เดอน. กขนคลงของพระราชบตรทง ๓ นนคนเดยวกน, สมหบญชกคน


เดยวกน, ทานทง ๓ พระองคนน มบรษ ๑๒ นหตเปนบรวาร. พระ ราชโอรสทง ๓ รบสงใหเรยกบรวารเหลานนมาแลว ตรสวา "เรา ทง ๓ จกรบศล ๑๐ นงหมผากาสายะ ๒ ผน อยรวมดวยพระศาสดา ตลอดไตรมาสน, พวกทานพงรบคาใชจายมประมาณเทาน ยงของเคยว ของบรโภคทกอยางใหเปนไปทวถงแกภกษเกาหมนรป และนกรบของ เราพนหนง, เพราะแตนไป พวกเราจกไมพดอะไร ๆ." พระราชโอรสทง ๓ นน พาบรษบรวารพนหนงสมาทานศล ๑๐ นงหมผากาสายะ อยแตในวหาร. ขนคลงและสมหบญช ไดรวมกน เบกเสบยงตามวาระ ๆ จากเรอนคลงทงหลายของพระพนองทง ๓ ถวายทานอย. [กนอาหารทเขาอทศภกษสงฆตายไปเปนเปรต] กบตรของพวกกรรมกร รองไหตองการขาวยาคและภตรเปนตน. กรรมกรเหลานน เมอภกษสงฆยงไมทนมา กใหวตถมขาวยาคและ ภตรเปนตนแกบตรเหลานน. ในเวลาทภกษสงฆฉนเสรจแลวไมเคยม ของอะไรเหลอเลย. ในกาลตอมา พวกกรรมกรเหลาน พดอางวา "เราจะใหแก พวกเดก" ดงนแลว รบไปกนเสยเอง, เหนอาหารแมทชอบใจกไม สามารถจะอดกลนได. กพวกเขาไดมประมาณแปดหมนสพนคน. พวก เขากนอาหารทถวายสงฆแลว เพราะกายแตกไดเกดในเปตวสยแลว. ฝายพระราชโอรส ๓ พนอง พรอมดวยบรษพนหนง ทากาละ แลวเกดในเทวโลก ทองเทยวจากเทวโลกสเทวโลก ยงกาลใหสนไป


๙๒ กลป. พระราชาโอรส ๓ พนองนน ปรารถนาพระอรหต ทา กลยาณกรรมในกาลนน ดวยประการอยางน. ชฎล ๓ พนองนน ได รบผลทตนปรารถนาแลวเหมอนกน. เราจะไดเลอกหนาใหหามได." สวนสมหบญชของพระราชโอรส ๓ พระองคนน ในกาลนน ไดเปนพระเจาพมพสาร. ขนคลงไดเปนวสาขอบาสก. กรรมกรของ ทานทง ๓ นน เกดแลวในพวกเปรต ในกาลนน ทองเทยวอยดวย สามารถแหงสคตและทคต ในกลปน เกดในเปตโลกนนแล สน ๔ พทธนดร. [พวกเปรตถามเวลาไดอาหารกะพระพทธเจา ๓ พระองค] เปรตเหลานน เขาเฝาพระผมพระภาคเจาพระนามวากกสนธะ ผทรงพระชนมายไดสหมนป เสดจอบตขนกอนพระพทธเจาทกพระองค ในกลปน ทลวา "ขอพระองคโปรดบอกกาลเปนทไดอาหารแก ขาพระองคทงหลาย." พระผมพระภาค ตรสวา "พวกทานจกยงไมไดในกาลของเรา กอน, แตภายหลงแหงเรา เมอมหาปฐพงอกสงขนประมาณไดโยชน ๑ พระพทธเจาพระนามวาโกนาคมนะ จกอบตขน. พวกเจาพงทลถาม พระองคเถด." เปรตเหลานน ยงกาลมประมาณเทานนใหสนไปแลว, เมอ พระพทธเจาทรงพระนามวาโกนาคมนะนนเสดจอบตขนแลว, จงได ทลถามพระองค. แมพระพทธเจาองคนน กตรสวา "พวกทาน จกยงไมไดในกาลของเรา,แตภายหลงแหงเรา เมอมหาปฐพงอกสงขน


ประมาณไดโยชน ๑. พระพทธเจาพระนามวากสสปะจกอบตขน พวก เจาพงทลถามพระองคเถด." เปรตเหลานน ยงกาลมประมาณเทานนใหสนไปแลว, เมอ พระพทธเจาพระนามวากสสปะนนเสดจอบตขนแลว, จงทลถามพระ องค. แมพระพทธเจาพระองคนน กตรสวา "พวกเจาจกยงไมได ในกาลของเรา, แตภายหลงแหงเรา เมอมหาปฐพงอกสงขน ประมาณไดโยชน ๑ พระพทธเจาพระนามวา โคดม จกเสดจอบตขน, ในกาลนน ญาตของพวกเจาจกเปนพระราชาพระนามวาพมพสาร พระเจาพมพสารนน ถวายทานแดพระศาสดาแลว จกใหสวนกศลทาน ถงแกพวกเจา, พวกเจาจกได (อาหาร) ในคราวนน." พทธนดร ๑ ไดปรากฏแกเปรตเหลานเหมอนวนพรงน. [พวกเปรตพนทกขเพราะผลทาน] เปรตเหลานน เมอพระตถาคตเสรจอบตแลว, เมอพระเจาพมพ- สารถวายทานในวนตน, เปลงเสยงอยางนากลว แสดงตนแกพระราชา ในสวนราตรแลว รงขนทาวเธอเสดจมาสเวฬวน กราบทลเรองนน แดพระตถาคต. พระศาสดา ตรสวา "มหาบพตร ในทสด ๙๒ กลป แตกลป นไป ในกาลแหงพระพทธเจาพระนามวาผสสะ พวกเปรตนนเปน พระญาตของพระองค กนอาหารทเขาถวายภกษสงฆ เกดในเปต- โลกแลว ทองเทยวอย ไดทลถามพระพทธเจาหลายพระองคทเสดจ อบตขน มพระกกสนธะเปนอาท อนพระพทธเจาเหลานนตรสบอก


คาน ๆ แลว หวงเฉพาะทานของพระองคตลอดกาลเทาน, วานน เมอพระองคทรงถวายทานแลว, ไมไดรบสวนบญ จงไดทาอยางนน." พระราชาทลถามวา "ขาแตพระองคผเจรญ กเมอหมอนฉนถวายทาน แมในบดน, เปรตเหลานน จกไดรบหรอ ?" พระศาสดา ตรสวา "ได มหาบพตร." พระราชา ทรงนมนต ภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมข ถวายมหาทานในวนรงขนแลว ไดพระราชทานสวนบญวา "ขาแตพระองคผเจรญ ขอขาวนาอน เปนทพย จงสาเรจแกพวกเปรตเหลานน แตมหาทานน." ขาวนาอน เปนทพยเกดแลวแกเปรตเหลานน เชนนนเทยว. รงขน เปรตเหลานน เปลอยกายแสดงตนแลว. พระราชาทลวา "วนน พวกเปรตเปลอย กายแสดงตน พระเจาขา." พระศาสดา ตรสวา "มหาบพตร พระองคมไดถวายผา." รงขน พระราชาถวายผาจวรทงหลาย แกภกษสงฆมพระพทธ- เจาเปนประมขแลว ทรงใหสวนบญวา "ขอผาอนเปนทพยทงหลาย จงสาเรจ แกเปรตเหลานน แตจวรทานนเถด." ในขณะนนเอง ผาทพยเกดขนแกเปรตเหลานนแลว. เปรตเหลานนละอตภาพของ เปรต ดารงอยโดยอตภาพอนเปนทพยแลว. พระศาสดา เมอจะทรง ทาอนโมทนา ไดทรงทาอนโมทนาดวยตโรกฑฑสตรวา๑ "ตโร- กฑเฑส ตฏนต" เปนอาท. ในทสดอนโมทนา ธรรมาภสมย๒

ไดมแกสตวแปดหมนสพนแลว. พระศาสดา ครนตรสเรองแหงชฎล ๓ ๑. ข. ข. ๒๕/๙. ๒. การบรรลธรรม.


พนองแลว ทรงนาพระธรรมเทศนาแมนมาแลว ดวยประการฉะน. [บรพกรรมของพระอครสาวกทง ๒] ภกษทงหลายทลถามวา "กพระอครสาวกทง ๒ ไดทากรรม อะไรไว ? พระเจาขา." พระศาสดา ตรสวา "อครสาวกทง ๒ ทาความปรารถนา เพอเปนอครสาวก. จรงอย ในทสดอสงไขยยงดวยแสนกลปแตนไป สารบตรเกดในสกลพราหมณมหาศาล ไดมนามวาสรทมาณพ. โมค- คลลานะ เกดในสกลคฤหบดมหาศาล ไดมนามวา สรวฑฒกฎมพ. มาณพทง ๒ นน ไดเปนสหายเลนฝนรวมกน. สรทมาณพโดยลวงไป แหงบดา ไดครอบครองทรพยเปนอนมาก อนเปนมรดกของสกล. ในวนหนง อยในทลบคดวา "เรายอมรอตภาพในโลกนเทานน, หารจกอตภาพในโลกหนาไม อนธรรมดาความตายของสตวเกดแลว ทงหลาย เปนของเทยง. ควรทเราบวชเปนบรรพชตอยางหนง ทา การแสวงหาโมกขธรรม." สรทมาณพนน เขาไปหาสหายแลวพดวา "สรวฑฒะผสหาย ขาพเจาจกบวชแสวงหาโมกขธรรม. ทานจกอาจบวชกบเราหรอไม อาจ." สรวฑฒะตอบวา "ขาพเจาจกไมอาจ สหาย ทานบวชคน เดยวเถด." สรทมาณพนน คดวา "ธรรมดาผไปสปรโลกพาสหาย หรอญาตมตรไปดวยไมม, กรรมทตนทาแลวยอมเปนของตนเอง." แตนน สรทมาณพ จงใหเปดเรอนคลงแกวออก ใหมหาทานแกคน กาพราคนเกดทางวณพกและยาจกทงหลายแลว เขาไปสเชงเขา บวช


เปนฤษแลว. ชนทงหลายบวชตามสรทะนนดวยอาการอยางนคอ ๑ คน ๒ คน ๓ คน จนมชฎลประมาณเจดหมนสพนคน. สรทชฎลนน ยงอภญญา ๕ และสมาบต ๘ ใหเกดแลว บอกกสณบรกรรม แกชฏล เหลานน. แมชฎลทงหมดเหลานน กยงอภญญา ๕ และสมาบต ๘ ให เกดขนแลว. โดยสมยนน พระพทธเจาทรงพระนามวาอโนมทสส เสดจ อบตขนแลวในโลก. พระนครไดมชอวา จนทวด, กษตรยพระนาม วายสวนตะ เปนพระบดา, พระเทวพระนามวายโสธรา เปนพระ มารดา, ไมรกฟาเปนทตรสร, พระอครสาวกทง ๒ ชอ นสภะ ๑ ชอ อโนมะ ๑, อปฏฐากชอวรณะ, อครสาวกา ๒ นามวา สนทรา ๑ สมนา ๑, พระชนมายไดมถงแสนป, พระสรระสงถง ๕๘ ศอก, พระ รศมแหงพระสรระแผไปตลอด ๑๒ โยชน, ภกษแสนหนงเปนบรวาร. วนหนง ในเวลาใกลรง พระพทธเจาทรงพระนามวา อโนมทสสนน เสดจออกจากมหากรณาสมบต ทรงพจารณาดสตวโลกอย ทอดพระ เนตรเหนสรทดาบสแลว ทรงพระดารวา "เพราะเราไปสสานกสรท- ดาบสในวนนเปนปจจย พระธรรมเทศนาจกมคณใหญ และสรท- ดาบสนน จกปรารถนาตาแหนงพระอครสาวก, สรวฑฒกฎมพผสหาย ดาบสนน จกปรารถนาตาแหนงอครสาวกท ๒ ทงในกาลจบเทศนา ชฎลเจดหมนสพนบรวารของดาบสนน จกบรรลพระอรหต; เราควร ไปในทนน," ดงนแลว ถอบาตรและจวรของพระองค ไมตรสเรยก ใคร ๆ อน เสดจไปพระองคเดยวเหมอนพระยาราชสห เมออนเต-


วาสกทงหลายของสรทดาบสไปแลวเพอตองการผลาผล, ทรงอธษฐาน วา "ขอสรทดาบสจงทราบความทเราเปนพระพทธเจา," เมอสรท- ดาบสเหนอยนนเทยว, เสดจลงจากอากาศ ประทบยนบนแผนดนแลว. สรทดาบส เหนพระพทธานภาพและความสาเรจแหงพระสรระ สอบสวนมนตสาหรบทานายลกษณะ กทราบไดวา "อนผประกอบ ดวยลกษณะเหลาน เมออยในทามกลางเรอนยอมเปนพระเจาจกรพรรด, เมอออกบวช ยอมเปนพระสพพญพทธเจา มกเลสเครองมงบงอน เปดแลวในโลก, บรษผนเปนพระพทธเจาโดยไมตองสงสย" จงทา การตอนรบ ถวายบงคมดวยเบญจางคประดษฐ ไดจดอาสนะถวายแลว. พระผมพระภาค ประทบนงบนอาสนะทจดไว. แมสรทดาบส ถอ อาสนะอนสมควรแกตนแลว นง ณ สวนขางหนง. ในสมยนน ชฎล เจดหมนสพน ถอผลาผลทงหลายทประณต ๆ อนมโอชะ มาถงสานก อาจารยแลว แลดอาสนะทพระพทธเจาประทบอาจารยนงแลว, จงพดวา "ทานอาจารย พวกกระผมเทยวไปดวยเขาใจวา "ในโลกน ผเปนใหญกวาอาจารยยอมไมม, กบรษผน เหนจะเปนใหญกวาทาน อาจารย ?" สรทดาบส ตอบวา "พอทงหลาย พวกเจาพดอะไร , พวกเจา ปรารถนาเพอทาเขาสเนรซงสงหกสบแปดแสนโยชน ใหเสมอกบเมลด พนธผกกาด (กระนนหรอ ?) ลกทงหลาย พวกเจาอยาทาการ เปรยบเทยบเรากบพระสพพญพทธเจาเลย." ครงนน ดาบสเหลานน คดวา "ถาบรษผนจกไดเปนคนเลก


นอยไซร, ทานอาจารยของพวกเราคงไมชกสงเหนปานนมาอปมา, บรษผนจะใหญเพยงไรหนอ," ดงนแลว ทงหมดเดยว หมอบลง แทบพระบาททง ๒ ถวายบงคมดวยเศยรเกลาแลว. ครงนน อาจารย กลาวกะดาบสเหลานนวา "พอทงหลาย ไทยธรรมทสมควรแด พระพทธเจาทงหลายของเราไมม, และพระศาสดากเสดจมาในทนใน เวลาภกษาจาร, พวกเราจกถวายไทยธรรม ตามสตต ตามกาลง พวก เจาจงนาผลาผลประณตทมอยมา" ดงน, ครนใหนามาแลว ลางมอทง ๒ แลว ตงไวในบาตรขอพระตถาคตดวยตนเอง. พอเมอพระศาสดา ทรงรบผลาผล. เทวดาทงหลายกโปรยโอชะอนเปนทพยลง. ดาบสนน ไดกรองแมซงนาถวายดวยตนเองทเดยว. ตอนน เมอพระศาสดาประทบนงทาภตกจแลว, ดาบสนน เรยกอนเตวาสกทงสนมาแลว นงกลาวสาราณยกถาในทใกลพระ ศาสดา. พระศาสดาทรงดารวา "ขออครสาวกทง ๒ จงมาพรอม ดวยภกษสงฆ." พระอครสาวกทง ๒ นนทราบพระดารของพระ ศาสดาแลว มพระขณาสพแสนรปเปนบรวาร มาถวายบงคมพระ ศาสดาแลวไดยนอย ณ สวนขางหนง. ลาดบนน สรทดาบสเรยกอนเตวาสกทงหลายมาแลว กลาววา "พอทงหลาย แมอาสนะทพระพทธเจาประทบนง ตา, ซาอาสนะ สาหรบสมณะตงแสน กไมม, พวกเจา ควรจะพทธสกการะใหโอฬาร ในวนน จงนาดอกไมทงหลายทถงพรอมดวยสและกลนมาแตเชงเขา." เวลาทพด ยอมเปนเหมอนเนนชา, แตวสยฤทธของผมฤทธ อนบคคล


ไมควรคด, เพราะฉะนน โดยกาลเพยงครเดยวเทานน ดาบสนน นาดอกไมทงหลายทถงพรอมดวยสและกลนมาแลว ตบแตงอาสนะ ดอกไมสาหรบพระพทธเจาทงหลายประมาณไดโยชน ๑ สาหรบพระ อครสาวกทง ๒ ประมาณ ๓ คาพยต,๑ สาหรบภกษทเหลอมประมาณ แตกตางกน มประมาณกงโยชนเปนตน, สาหรบภกษผใหมในสงฆ มประมาณอสภะ๒ ๑. ใคร ๆ ไมพงคดวา "ในอาศรมบทแหงเดยว จะตบแตงอาสนะใหญโตถงเพยงนนไดอยางไร ?" เพราะวา นเปนวสย ของฤทธ, เมอตบแตงอาสนะเสรจแลวอยางนน, สรทดาบส ยน ประคองอญชลเบองพระพกตรของพระตถาคตแลว กราบทลวา "ขา แตพระองคผเจรญ ขอพระองคเสดจขนสอาสนะดอกไมน เพอประโยชน เพอความสข แกขาพระองคตลอดราตรนาน." เพราะเหตนน โบราณาจารยจงกลาวไววา "๓สรทดาบสเอาดอกไมตาง ๆ และของหอมรวม ดวยกน ตบแตงอาสนะดอกไมแลว ไดกราบ ทลคานวา "ขาแตพระวระ อาสนะทขาพระองค ตบแตงแลวน สมควรแดพระองค, พระองค เมอจะยงจตของขาพระองค ใหเสอมใส ขอจง ประทบนงบนอาสนะดอกไม, พระพทธเจาไดทรง ยงจตของขาพระองคใหเสอมใสแลว ยงโลกน กบทงเทวโลกใหราเรงแลว จงประทบนงบนอาสนะ ๑. คาพยตหนงยาว ๑๐๐ เสน. ๒. สภะหนงยาว ๒๕ วา. ๓. ควรให อห เปนประธาน.


ดอกไมตลอด ๗ คอ ๗ วน." เมอพระศาสดาประทบนงแลวอยางนน, พระอครสาวกทง ๒ และภกษทเหลอนงแลว บนอาสนะทถงแลวแกตน ๆ. สรทดาบส ไดถอฉตรดอกไมใหญ ยนกนเหนอพระเศยรของพระตถาคต. เพราะ ศาสดา ทรงอธษฐานวา "ขอสกการะของพวกชฎลน จงมผลใหญ" ดงนแลว ทรงเขานโรธสมาบต. สองพระอครสาวกกด ภกษทเหลอ กด ทราบวาพระศาสดาทรงเขาสมาบตแลว กเขาสมาบต. เมอพระ ตถาคตประทบนงเขานโรธสมาบตตลอด ๗ วน, พวกอนเตวาสก เมอ ถงเวลาเทยวไปภกษา, บรโภคมลผลาผลในปาแลวยนประคองอญชล แดพระพทธเจาทงหลายตลอดกาลทเหลอ. ฝายสรทดาบสไมไปแมส ทภกษาจาร กนฉตรดอกไมอยเทยว ใหเวลาลวงไปดวยปตและสขตลอด ๗ วน. พระศาสดาเสดจออกจากนโรธแลว ตรสเรยกพระนสภเถระ พระอครสาวกผนงขางพระปรศเบองขวา ดวยรบสงวา "นสภะ เธอจงทาอนโมทนาอาสนะดอกไมแกดาบสทงหลายผทาสกการะ" พระ เถระมใจยนดประดจแมทพใหญประสบลาภใหญ จากสานกของพระเจา จกพรรด ตงอยในสาวกบารมญาณ เรมอนโมทนาอาสนะดอกไมแลว, ในทสดเทศนาของพระนสภเถระนน พระศาสดา ตรสเรยกพระสาวก องคท ๒ ดวยรบสงวา "ภกษ แมเธอกจงแสดงธรรม." พระอโนม- เถระ พจารณาพระพทธวจนะคอพระไตรปฎกกลาวธรรมแลว. ดวย เทศนาของพระอครสาวกทง ๒ การตรสรมไดมแลวแมแกดาบสรปหนง. ครงนน พระศาสดา ทรงดารงอยในพทธวสยไมมปรมาณ ทรง


เรมพระธรรมเทศนาแลว. ในกาลจบเทศนา ชฎลเจดหมนสพน ยกสรทดาบสเสย ทงหมดบรรลพระอรหตแลว. พระศาสดาทรงเหยยด พระหตถ ตรสวา "เธอทงหลาย จงเปนภกษมาเถด." ทนใด นนเอง ผลและหนวดของชฎลเหลานนไดอนตรธานไปแลว. บรขาร ๘ ไดสวมกายแลวเทยว. มคาถามสอดเขามาวา "เพราะเหตไร ? สรทดาบสจงไมได บรรลพระอรหต." แกวา "เพราะความเปนผมจตฟงซาน." ไดยนวา จาเดมแตกาลทสรทดาบสนน เรมฟงธรรมเทศนาของ พระอครสาวกผนงบนอาสนะท ๒ แหงพระพทธเจาทงหลาย ตงอยใน สาวกบารมญาณแสดงธรรมอย เกดความคดขนวา "โอหนอ! แมเรา พงไดรบธระทพระสาวกรปนไดรบในศาสนาของพระพทธเจา ผจะ บงเกดในอนาคต." ดวยปรวตกนน สรทดาบสนนจงไมไดอาจเพอทา การแทงตลอดมรรคผลได. กทานยนถวายบงคมพระตถาคตเจาแลว ในทเฉพาะพระพกตร กราบทลวา "พระเจาขา ภกษทนงบนอาสนะ ลาดบพระองค มชอวากระไร ? ในศาสนาของพระองค. พระศาสดา ตรสวา "ภกษผยงธรรมจกรอนเราใหเปนไปแลว ใหเปนไปตาม บรรลทสดแหงสาวกบารมญาณ แทงตลอดปญญา ๑๖ อยางตงอย, ผนชอวาอครสาวกในศาสนาของเรา." ทานไดทาความ ปรารถนาวา "พระเจาขา ดวยผลแหงสกการะทขาพระองคกนฉตร ดอกไมทาแลวตลอด ๗ วนน ขาองคมไดปรารถนาความเปน


ทาวสกกะหรอความเปนพรหมอยางอน, แตขอขาพระองค พงเปน พระอครสาวกของพระพทธเจาพระองคหนงในอนาคต เหมอนพระ นสภเถระองคน." พระศาสดา ทรงสงพระอนาคตตงสญาณไปพจารณาวา "ความ ปรารถนาของบรษผน จกสาเรจหรอหนอแล ?" ไดทรงเหนวาผาน ๑ อสงไขย ยงดวยแสนกลปไปแลวจะสาเรจ, ครนทรงเหนแลว จงตรสกะสรทดาบสวา "ความปรารถนาของทานนจกไมเปลาประโยชน, กในอนาคต ลวงไป ๑ อสงไขย ยงดวยแสนกลป พระพทธเจาพระนาม วาโคดม จกเสดจอบตขนในโลก, พระมารดาของพระองคจกมพระ นามวามหามายาเทว, พระบดาของพระองคจกมพระนามวาสทโธทนา- มหาราช, พระโอรสจกมพระนามวาราหล, พระผอปฏฐากจกมนามวา อานนท, พระสาวกท ๒ จกมนามวาโมคคลลานะ, สวนตวทาน จกเปนพระอครสาวกของพระองคนามวาธรรมเสนาบดสารบตร."๑ ครน ทรงพยากรณดาบสอยางนนแลว ตรสธรรมกถา มภกษสงฆแวดลอม เหาะ๒ไปแลว. ฝายสรทดาบส ไปยงสานกพวกพระเถระผอนเตวาสกแลวสงขาว ไปแกสรวฑฒกฎมพผสหายวา "ทานผเจรญ ขอทานทงหลายจงบอก แกสหายของขาพเจาวา "สรทดาบสผสหายของทาน ไดปรารถนา ตาแหนงพระอครสาวกในศาสนาของพระพทธเจา พระนามวาโคดม ซงจะทรงอบตขนในอนาคต แทบบาทมลของพระพทธเจาพระนามวา ๑. ข.พ. ๓๓/๕๔๓. ๒. อากาส ปกขนท.


อโนมทสสแลว, ทานจงปรารถนาตาแหนงพระอครสาวกท ๒." กแล ครนกลาวอยางนนแลว ไดไปโดยขางหนงกอนกวาพระเถระทงหลาย เทยว ไดยนอยรมประตเรอนของสรวฑฒะแลว สรวฑฒะกลาววา "นานหนอพระคณเจาของเราจงมา" ดงนแลว. นมนตใหนงบนอาสนะ ตนนงบนอาสนะตากวาแลว เรยนถามวา "(ทาไม ?) อนเตวาสก บรษทของพระคณเจาจงหาย๑ไปเจาขา." สรทะ. อยางนน สหาย พระพทธเจาอโนมทสส เสดจมายง อาศรมของขาพเจาทงหลาย, พวกขาพเจาทาสกการะแดพระองคตาม กาลงของตน, พระศาสดาทรงแสดงธรรมโปรดพวกขาพเจาทก ๆ คน, ในกาลจบเทศนา เวนขาพเจาคนเดยว ทเหลอบรรลพระอรหตแลว บวช, ขาพเจาเหนพระนสภเถระอครสาวกของพระศาสดา จงปรารถนา ตาแหนงพระอครสาวกในศาสนาของพระพทธเจาพระนามวาโคดมผจะ เสดจอบตในอนาคต, แมเธอกจงปรารถนาตาแหนงสาวกท ๒ ใน ศาสนาของพระองคทาน." สรวฑฒะ. ขาพเจาไมมความคนเคยกบพระพทธเจาทงหลายเสย เลย ขอรบ. สรทะ. เรองทจะทลกบพระพทธเจา เปนภาระขาพเจาเอง, เธอ จงจดสกการะยงใหญไวเถอะ. สรวฑฒะ ฟงคาของสรทดาบสนนแลว ใหทาสถานทประมาณ ๘ กรส๒ โดยมาตราหลวง ทประตเรอนของตนใหมพนเสมอแลว เกลย ๑. น ปายนต. ๒. กรส เปนมาตราวดชนดหนง ๑ กรส ๑๒๕ ศอก หรอ ๑ เสน ๑๑ วา ๑ ศอก.


ทรายโปรยดอกไมมขาวตอกเปนท ๕ ใหทามณฑปมงดวยดอกอบล เขยว ตบแตงพทธอาสน จดอาสนะแมแกภกษทเหลอ จดสกการะ และเครองตอนรบเปนอนมากแลว ไดใหสญญาแกสรทดาบสเพอ ประโยชนนมนตพระพทธเจาทงหลาย. พระดาบส ไดพาภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมข ไปทอย ของสรวฑฒกฎมพนนแลว. ฝายสรวฑฒกฎมพ ทาการตอนรบ รบบาตรจากพระหตถของ พระตถาคต เชญเสดจใหเขาไปสมณฑป ถวายนาทกษโณทกแกภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมข ซงนงบนอาสนะทแตงไว องคาสดวยโภชนะ อนประณต ในเวลาเสรจภตกจ นมนตพระภกษสงฆมพระพทธเจา เปนประมข ครองผาอนมคามากแลว กราบทลวา "ขาแตพระองค ผเจรญ ความรเรมนมไดเปนไปเพอประโยชนแกตาแหนงมประมาณ นอย ขอพระองคทรงทาความอนเคราะหโดยทานองนแล ตลอด ๗ วน." พระศาสดา ทรงรบแลว. เขายงมหาทานใหเปนไปโดยทานอง นนนนแล ตลอด ๗ วน ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลว ยนประ- คองอญชล กราบทลวา "พระเจาขา สรทดาบสสหายของขาพระองค ปรารถนาวา "เราพงเปนพระอครสาวกของพระศาสดาพระองคใด," ขาพระองคพงเปนพระสาวกท ๒ ของพระศาสดาพระองคนนเหมอนกน." พระศาสดา ทรงพจารณาถงอนาคตกาล ทรงเหนภาวะคอความสาเรจ แหงความปรารถนาของเขา จงทรงพยากรณวา "แตนลวงไป ๑ อสง- ไขยยงดวยแสนกลป แมทานกจกเปนพระสาวกท ๒ ของพระพทธเจา


พระนามวาโคดม." สรวฑฒะ ฟงพยากรณของพระพทธเจาทงหลายแลว ไดเปนผ ราเรงบนเทงแลว. แมพระศาสดา ทรงทาภตตานโมทนาแลว พรอม ทงบรวารเสดจไปยงวหารแล. ภกษทงหลาย นเปนความปรารถนาท บตรของเราปรารถนาแลวในครงนน. อครสาวกทง ๒ นนไดตาแหนง ตามทตนปรารถนานนแล, เราหาไดเลอกหนาใหไม." [สองอครสาวกทลเรองปจจบนแดพระศาสดา] เมอพระศาสดา ตรสพระพทธพจนอยางนนแล, สองพระอคร- สาวกถวายบงคมพระผมพระภาค ทลเลาเรองอนเปนปจจบน (เกดขน เฉพาะหนา) ทงหมดวา "ขาแตพระองคผเจรญ (ครง) ขาพระองค ยงเปนผครองเรอนอยไปดมหรสพบนยอดเขา," ดงนเปนตน จงถงความ แทงตลอดโสดาปตตผลจากสานกพระอสสชเถระแลวกราบทลวา "ขาแต พระองคผเจรฐ ขาพระองคทง ๒ นนไปยงสานกของทานอาจารยสญชย ประสงคจะนาทานมาสบาทมลของพระองค แจงวาลทธของทานไมม สาระแลว กลาวอานสงส ในการมาทน, ทานสญชยตอบวา "บดน ชอวาการอยเปนอนเตวาสกของเรา ยอมเปนเชนกบการถงความ กระเพอมแหงนาในตม, เราไมสามารถจะอยเปนอนเตวาสกได," เมอ ขาพระองคบอกวา "ทานอาจารย เวลาน มหาชนมมอถอวตถมของ หอมและระเบยบดอกไมเปนตน จกไปบชาเฉพาะพระศาสดา ทานจก เปนอยางไร ?" ตอบวา "กในโลกน คนฉลาดมากหรอคนเขลามาก ?" เมอขาพระองคตอบวา "คนเขลามาก," กกลาววา "ถากระนน พวก


คนฉลาด ๆ จกไปสานกพระสมณโคดม, พวกคนเขลา ๆ จกมาสานก ของเรา, เธอทง ๒ ไปเถอะ" ไมปรารถนาจะมา พระเจาขา." [ผเหนผดกบผเหนถกไดรบผลตางกน] พระศาสดา ทรงสดบคานนแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย สญชย ถอสงทไมมสาระวา "มสาระ" และสงทมสาระวา "ไมมสาร" เพราะความทตนเปนมจฉาทฏฐ, สวนเธอทง ๒ รสงเปนสาระโดย ความเปนสาระ และสงอนไมเปนสาระโดยไมเปนสาร ละสงทไม เปนสาระเสย ถอเอาแตสงทเปนสาระเทานน เพราะความทตนเปน บณฑต" ดงนแลว ไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา "ชนเหลาใด มปกตรในสงทไมเปนสาระวาเปน สาระ และเหนในสงอนเปนสาระวา ไมเปนสาระ ชนเหลานน มความดารผดเปนโคจร ยอมไม ประสบสงอนเปนสาระ. ชนเหลาใด รสงเปนสาระ โดยความเปนสาระและสงไมเปนสาระโดยความไม เปนสาระ ชนเหลานน มความดารชอบเปนโคจร ยอมประสบสงเปนสาระ." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา อสาเร สารมตโน ความวา สภาพน คอ ปจจย ๔ มจฉาทฏฐมวตถ ๑๐ ธรรมเทศนาอนเปน อปนสยแหงมจฉาทฏฐนน ชอวาเปนอสาระ, ผมปกตเหนในสงอน ไมเปนสาระนนวาเปนสาระ.


บาทพระคาถาวา สาเร จ อสารทสสโน ความวา สภาพน คอ สมมาทฏฐมวตถ ๑๐ ธรรมเทศนาอนเปนอปนสยแหงสมมาทฏฐนน ชอวาเปนสาระ, ผมปกตเหนในสงทเปนสารนนวา "นไมเปนสาระ." สองบทวา เต สาร เปนตน ความวา ชนเหลานน คอผถอ มจฉาทฏฐนนตงอย เปนผมความดารผดเปนโคจร ดวยสามารถแหง วตกทงหลาย มกามวตกเปนตน ยอมไมบรรลสลสาระ สมาธสาระ ปญญาสาระ วมตตสาระ วมตตญาณทสสนสาระ และพระนพพานอน เปนปรมตถสาระ. บทวา สารจ ความวา รสาระมสลสาระเปนตนนนนนแลวา "นชอวาสาระ" และสงไมเปนสาระ มประการดงกลาวแลววา "นไม เปนสาระ." สองบทวา เต สาร เปนตน ความวา ชนเหลานน คอบณฑต ผยดสมมาทสนะอยางนนตงอย เปนผมความดารชอบเปนโคจร ดวย สามารถแหงความดารทงหลาย มความดารออกจากกามเปนตน ยอม บรรลสงอนเปนสาระ มประการดงกลาวแลวนน. ในกาลจบคาถา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน. เทศนาไดเปนประโยชนแกชนผประชมกนแลว ดงนแล. เรองสญชย จบ.


๙. เรองพระนนทเถระ* [ ๙ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภทานนนทะ ตรสพระธรรมเทศนานวา "ยถา อคาร อจฉนน" เปนตน. [พระศาสดาเสดจกรงกบลพสด] ความพสดารวา พระศาสดา ทรงมพระธรรมจกรบวชใหเปน ไปแลว เสดจไปสกรงราชคฤห ประทบอยในพระเวฬวน, บรรดา ทต ๑๐ คน มบรวาร คนละพน อนพระเจาสทโธทนามหาราชทรงสง ไปดวยรบสงวา "ทานทงหลาย จงนาบตรมาแสดงแกเราเถด," พระ กาฬทายเถระ ไปทหลงกวาทตทงหมด บรรลพระอรหตแลว ทราบ กาลเปนทเสดจมาแลว พรรณนาหนทางดวยคาถาประมาณ ๖๐ คาถา นาเสดจ [พระศาสดา] ผมพระขณาสพสองหมนแวดลอมแลว ไปส กลบพสดบร, ทรงทาฝนโบกขรพสใหเปนเหตเกดแหงเรองแลวตรส มหาเวสสนดรชาดก๑ในสมาคมพระญาต, วนรงขน เสดจเขาไป บณฑบาต โปรดพระบดาใหดารงอยในโสดาปตตผล ดวยพระคาถาวา "อตตฏเ นปปมชเชยย " เปนตน, โปรดพระนางมหาปชาบดโคตม ใหดารงอยในโสดาปตตผล และโปรดพระราชา (พระบดา) ใหดารง ในสกทาคามผล ดวยพระคาถาวา "ธมมจเร สจรต๒" เปนตน. กในกาลเสรจภตกจ ทรงอาศยการพรรณนา พระคณของราหลมารดา * พระมหาผว ป. ธง ๗ วดบวรมงคล แปล. (ปจจบนเปนพระราชเมธาภรณ) ๑. ข. ชา. ๒๗/๓๖๕. ตทฏกถา. ๑๐/๓๑๕. ข. ธ. ๒๕/๓๗. ๒. ข. ธ. ๒๕/๓๘.


ตรสจนทกนนรชาดก๑ ในวนท ๓ แตวนนน ครนเมอววาหมงคล

เปนทเชญเสดจเขาเรอนเพออภเษกของนนทกมาร เปนไปอย, เสดจ

เขาไปบณฑบาต ประทานบาตรในหตถของนนทกมาร ตรสมงคล

(อวยพร) เสดจลกจากอาสนะแลวหลกไป หาไดทรงรบบาตรจากหตถ

ของนนทกมารไม.

[นนทพทธอนชาออกบวช]

ฝายนนทกมารนน ดวยความเคารพในพระตถาคต จงมอาจทล

(เตอน) วา "ขอพระองครบบาตรไปเถด พระเจาขา" แตคดอยางนวา

"พระศาสดา คงจกทรงรบบาตรทหวบนได." แมในทนนพระศาสดา

กมไดทรงรบ. นนทกมารนอกนกคดวา "คงจกทรงรบทรมเชงบฯได."

แมในทนน พระศาสดา กไมทรงรบ. นนทกมารกคดวา "จกทรง

รบทพระลานหลวง" แมในทนน พระศาสดา กไมทรงรบ. พระ

กมารปรารถนาจะเสดจกลบ (แต) จาเสดจไปดวยความไมเตมพระทย,

ดวยความเคารพในพระตถาคต จงไมสามารถทลวา "ขอพระองค

ทรงรบบาตรเถด;" ทรงเดนนกไปวา "พระองคจกทรงรบในทน.

พระองคจกทรงรบในทน." ในขณะนน หญงพวกอนเหนอาการนน

แลว จงบอกแกนางชนบทกลยาณวา "พระแมเจา พระผมพระภาคทรง

พานนทกมารเสดจไปแลว, คงจกพรากนนทกมารจากพระแมเจา."

ฝายนางชนบทกลยาณนนไดยนคานนแลว มหยาดนายงไหลอย

เทยว มผมอนเกลาไดกงหนง รบไปทลวา "ขาแตพระลกเจา ขอ

๑. ข. ชา. ๒๗/๓๖๘. ตทฏกถา. ๖/๓๕๗.


พระองคพงดวนเสดจกลบ." คาขอนางนน ประหนงตกไปขวางตง อยในหทยของนนทกมารนน. แมพระศาสดา กยงไมทรงรบบาตร จากหตถของนนทกมารนนเลย ทรงนานนทกมารนนไปสวหารแลว ตรสวา "นนทะ เธออยากบวชไหม ?" นนทกมารนน ดวยความ เคารพในพระพทธเจา จงไมทลวา "จกไมบวช" ทลรบวา "ขาแต พระองคผเจรญ จกบวชพระเจาขา." พระศาสดารบสงวา "ภกษ ทงหลายถากระนน เธอทงหลายจงใหนนทะบวชเถด." [ราหลกมารทลขอสมบตกะพระศาสดา] พระศาสดา เสดจไปสกรงกบลพสดบร ในวนท ๓ ทรงยง นนทกมารใหบวชแลว, ในวนท ๗ พระมารดาของพระราหลทรงตก แตงพระกมารแลว ทรงสงไปสสานกพระผมพระภาค ดวยพระดารส วา "พอ พอจงดพระสมณะซงมพระสมณะสองหมนแวดลอม ทรงม วรรณประดจสทองคา มวรรณะแหงพระรปประดจพรหมนน, พระ สมณะนเปนพระบดาของพอ, หมอทรพยใหญไดมแลวในเวลาทพระ บดาของพอนนประสต, ตงแตเวลาพระองคออกบวช แมไมพวเลย, พอจงไปทลของมรดกกะพระองคทานวา "ขาแตเสดจพอ ขาพระองคตอง กมาร, ถงอภเษกแลว จกเปนพระเจาจกรพรรด, ขาพระองคตอง การดวยทรพย, ขอเสดจพอไดเปนประทานทรพยแกขาพระองค, เพราะ บตรยอมเปนเจาของสมบตของพระบดา." พระกมารเสดจไปสสานก ของพระผมพระภาคถวายบงคมแลว หวนไดความสเนหาในพระบดา สาเรงยนดแลวทลวา "ขาแตพระสมณะ พระฉายาของเสดจพอสบาย"


ไดยนทลคาแมอนเปนอนมากทสมควรแกตน. พระผมพระภาคทรงทา ภตกจแลว ทรงอนโมทนาแลวเสดจลกจากอาสนะหลกไป. แมพระ กมาร กทลขอวา "ขาแตพระสมณะ ขอไดประทานมรดกแกขา พระองคเถด, ขาแตพระสมณะ ขอไดประทานมาดกแกขาพระองค เถด" ดงนแลว เสดจตดตามพระผมพระภาคไป. แมพระผมพระ ภาคกไมใหพระกมารกลบ. ฝายปรชนกไมสามารถเพอจะเชญพระกมาร ผเสดจไปกบพระผมพระภาคใหกลบได. พระกมารนนไดเสดจไปถง พระอารามทเดยว พรอมดวยพระผมพระภาค ดวยประการฉะน. ลาดบนน พระผมพระภาค ทรงพระดารวา "กมารนอยากได ทรพยอนเปนสมบตของบดา. ทรพยนนไปตามวฏฏะ มความคบแคบ; ชางเถด เราจกใหอรยทรพย ๗ ประการ อนเราไดเฉพาะทควงไม โพธแกเธอ, จะทาเธอใหเปนเจาของมรดกอนเปนโลกตระ." [ราหกมารบรรพชา] ครงนนแล พระผมพระภาค รบสงใหหาทานพระสารบตรมาแลว ตรสวา "สารบตร ถากระนน เธอจงใหราหลกมารบวชเถด." พระเถระยงพระกมารนนใหผนวชแลว. กเมอพระกมารผนวชแลว. ทกขมประมาณยงไดเกดขนแกพระราชา เพราะไดทรงสดบขาวนน. พระราชาไมทรงสามารถเพอจะกลนความทกขนนไวได เสดจไป สสานกพระผมพระภาค ทลชแจงแลวขอประทานพรวา "พระเจาขา หมอนฉนขอประทานพระวโรกาส พระผเปนเจาทงหลายไมพงยงบตร ทมารดาบดาไมอนญาตใหบวช."


พระผมพระภาค ประทานพรนนแดทาวเธอแลว, รงขนวนหนง เสวยพระกระยาหารเชาในพระราชนเวศนแลว เมอพระราชาประทบ อย ณ สวนขางหนง ทลเลาวา "ขาแตพระองคผเจรญ ในเวลาท พระองคทรงทาทกรกรยา เทวดาองคหนง เขามาหาหมอมฉนบอกวา "พระโอรสของพระองคทวงคตแลว," หมอนฉนไมเชอถอยคาของ เทวดานน จงคดคานเทวดานนวา "บตรของขาพเจายงไมบรรลโพธ- ญาณ ยอมไมทากาละ;" ดงนแลว, ตรสวา "มหาบพตร บดน พระ องคจกทรงเชอถอไดอยางไร ? แมในกาลกอน เมอเขาแสดงรางกระดก แกพระองค ทลวา "บตรของพระองคทวงคตแลว" พระองคยงไม ทรงเชอ" ไดตรสมหาธรรมปาลชาดก๑เพราะอบตเหตแหงเรองน. ใน กาลจบกถา พระราชาดารงอยในอนาคามผล. พระผมพระภาค โปรดพระบดาใหดารงอยในผล ๓ ดวย ประการฉะนแลว มภกษสงฆแวดลอม เสดจกลบไปสกรงราชคฤห อก, แตนน ทรงรบปฏญญาไวกบอนาถบณฑกเศรษฐ เพอประโยชน แกการเสดจมาสกรงสาวตถ, ครนเมอพระเชตวนมหาวหารสาเรจแลว, เสดจไปจาพรรษาในพระเชตวนมาหวหารนน. [พระนนทะอยากสก] เมอพระศาสดา ประทบอยในพระเชตวนอยางนนนแล, ทาน พระนนทะกระสนขนแลว จงบอกเนอความนนแกภกษทงหลายวา "ผมอาย ขาพเจาไมยนดประพฤตพรหมจรรย, ไมสามารถทจะสบ ๑. ข. ชา. ตทฏกถา. ๕/๔๖๘.


ตอพรหมจรรยไปได, ขาพเจาจกกลาวคนสกขาแลวสก๑." พระผม พระภาคทรงสดบความเปนไปนนแลว รบสงใหหาทานพระนนทะมา เฝาแลว ตรสคานวา "จรงหรอนนทะ ? ไดยนวา เธอบอก กลาวแกภกษหลายรปอยางนวา "ผมอาย ขาพเจาไมยนดประพฤต พรหมจรรย ไมสามารถจะสบตอพรหมจรรยไปได, ขาพเจาจกกลาว คนสกขาแลวสกหรอ ?" น. จรงอยางนน พระเจาขา. ภ. นนทะ กเธอไมยนดประพฤตพรหมจรรย. ไมสามารถ จะสบตอพรหมจรรยไปได, จะกลาวคนสกขาสกไปเพอเหตอะไร ? น. ขาแตพระองคผเจรญ เมอขาพระองคออกจากเรอน นาง ชนบทกลยาณผศากยะ มผมอนเกลาไดกงหนง ไดรองสงคานกะขา พระองควา "ขาแตพระลกเจา ขอพระลกเจาพงดวนเสดจมา," ขาแต พระองคผเจรญ ขาพระองคนนแล หวนระลกถงคานนอย จงไมยนด ประพฤตพรหมจรรย ไมสามารถจะสบพรหมจรรยไปได, จกกลาว คนสกขาสกไป." [พระศาสดาทรงทรมานพระนทนะ] ครงนนแล พระผมพระภาคเจา ทรงจบทานพระนนทะทพระ พาหาแลว นาไปสดาวดงสเทวโลกดวยกาลงพระฤทธ, ในระหวาทาง ทรงแสดงนางลงลนตวหนง ซงมหจมกและหางขาด นงเจาอยบน ปลายตอไมทไฟไหม ในนาทไฟไหมแหงหนงแลว ทรงแสดง นาง ๑. หนายาวตตสสาม จกเวยนมาเพอความเปนคนเลว.


อปสร ๕๐๐ ซงมเทาดงเทานกพราบผมาสทบารงของทาวสกกกเทวราช ในภพดาวดงส. (บทวา กกฏปาทาน ไดแก มเทาเชนกบเทานกพราบ เพราะ มสแดง) กแลครงแสดงแลว ตรสอยางนวา "นนทะ เธอสาคญ ความขอนนเปนไฉน ? ฝายไหนหนอแล ? มรปงามกวา นาดกวา และนาเสอมใสกวากน, นางชนบทกลยาณผศากยะหรอนางอปสร ๕๐๐ ซงมเทาเชนกบเทานกพราบน." พระนนทะไดสดบพระพทธดารสนน แลวทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ นางลงลนมหจมกและหางขาดนน แมฉนใด ขาแตพระองคผเจรญ นางชนบทกลยาณ ผศากยะ ก เหมอนกนฉนนน, เพราะการเปรยบเทยบกน นางยอมไมถงการนบบาง ไมถงเสยวหนงบาง ไมถงสวน (หนง) บาง แหงนางอปสร ๕๐๐ น, ทแทนางอปสร ๕๐๐ นแล มรปงามกวา นาดกวา และนาเสอมใส กวา." ภ. นนทะ เธอจงยนด, นนทะ เธอจงยนด, เราจะเปนผประกน ของเธอ เพออนไดเฉพาะนางอปสร ๕๐๐ ซงมเทาดจเทานกพราบ. น. ขาแตพระองคผเจรญ ถาพระผมพระภาคเปนประกนของ ขาพระองค เพออนไดเฉพาะนางอปสร ๕๐๐ ผมเทาดจเทานกพราบ ไซร, ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคจกยนดในพรหมจรรย. ครงนนแล พระผมพระภาค ทรงพาทานนนทะไป หายวบไป ในทนน ไดปรากฏในพระเชตวนดงเดม. ภกษทงหลายไดสดบแลวแลวา "ขาววา ทานนนทะเปนพระ


ภาดา๑ของพระผมพระภาค โอรสพระนานาง ประพฤตพรหมจรรย เพราะเหตแหงนางอปสรทงหลาย; นยวา พระผมพระภาค ทรงเปน ผประกนของพระนนทะนน เพออนไดเฉพาะนางอปสร ๕๐๐ ผมเทา ดจเทานกพราบ." [พระนนทะสาเรจอรหตตผล] ครงนนแล พวกภกษผสหายของทานพระนนทะ เรยกทานพระ- นนทะดวยวาทะวา คนรบจางบาง ดวยวาทะวา คนอนพระผมพระภาค ทรงไถไวบาง วา "นยวา ทานพระนนทะเปนคนรบจาง, นยวา ทาน พระนนทะเปนผอนพระศาสดาทรงไถไว, พระนนทะประพฤตพรหม- จรรย เพราะเหตแหงนางอปสร ๕๐๐, ไดยนวา พระผมพระภาคทรง เปนผประกนของเธอ เพออนไดเฉพาะนางอปสร ๕๐๐ ผมเทาดจเทา นกพราบ." ครงนนแล ทานพระนนทะขวยเขน ละอาย รงเกยจดวยวาทะ วาคนรบจางบาง ดวยวาทะวาคนทพระศาสดาทรงไถไวบาง ของเหลา ภกษสหาย เปนผ ๆ เดยว หลกออกแลวไมประมาท มความเพยร มตนสงไปอย. ตอกาลไมนานเลย ไดทาใหแจงซงทสดพรหมจรรย อนยอดเยยม ซงกลบตรทงหลาย (ออก) จากเรอน บวชไมมเรอน โดยชอบ ตองการดวยความรยงเอง สาเรจอยแลวอยในทฏฐธรรมรชด๒

วา "ชาตสนแลว, พรหมจรรยอยจบแลว, กจจาตองทา ๆ เสรจแลว, ๑. นองชาย. ๒. อกนยหนง:- ไดทาใหแจงซงทสดพรหมจรรยอนยอดเยยม เปนทตอง การแหงกลบตรทงหลายผ (ออก) จากเรอนโดยชอบ บวชไมมเรอน ดวยความรยงเอง.


กจอนอกเพอความเปนอยางนไมม." เปนอนวาทานพระนนทะ ได เปนพระอรหนตองคใดองคหนง บรรดาพระอรหนตทงหลาย. ครงนน เทวดาองคหนง ยงพระเชตวนทงสนใหสวาง ในสวน แหงราตรแลว เขาไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลว กราบทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ ทานพระนนทะ เปนพระภาดาของพระผม พระภาค โอรสพระนานาง ทาใหแจงซงเจโตวมตต๑ ปญญาวมตต๒

อนหาอาสวะมได เพราะสนไปแหงอาสวะทงหลาย ดวยความรยงเอง สาเรจแลวอยในทฏฐธรรม. ญาณไดเกดขนแมแกพระผมพระภาคเจา (เหมอนกน) วา "นนทะ ทาใหแจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนหาอาสวะมได เพราะสนไปแหงอาสวะทงหลาย ดวยความรยง เอง สาเรจแลวอยในทฏฐธรรม." ทานพระนนทะแมนน โดยลวงไป แหงราตรนน เขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา ถวายบงคมแลว ไดกราบ ทลคานวา "ขาแตพระองคผเจรญ พระผมพระภาค ทรงเปนผประ- กนของขาพระองค เพออนไดเฉพาะซงนางอปสร ๕๐๐ ซงมเทาดจ เทานกพราบ ดวยการรบรองใด, ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองค เปลองพระผมพระภาคเจาจากการรบรองนน." พระผมพระภาคตรส วา "นนทะ แมเรากกาหนดใจของเธอดวยใจ (ของเรา) ทราบ แลววา 'นนทะ ทาใหแจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนหาอาสวะ มได เพราะสนไปแหงอาสวะทงหลาย ดวยความรยงเอง สาเรจแลว อยในทฏฐธรรม." แมเทวดากบอกเนอความนแกเราวา "ขาแตพระ ๑. พนจากกเลสดวยอานาจใน. ๒. พนจากกเลสดวยอานาจปญญา.


องคผเจรญ ทานนนทะ ทาใหแจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนหา อาสวะมได เพราะสนไปแหงอาสวะทงหลาย ดวยความรยงเอง สาเรจแลวอยในทฏฐธรรม." นนทะ เมอใดแล จตของเธอ พนแลว จากอาสวะทงหลาย เพราะมความไมยดมน, เมอนน เรากพนจาก การรบรองนน." ครงแล พระผมพระภาค ทรงทราบเนอความ นแลว ทรงเปลาอทานนในเวลานนวา "เปอกตมคอกามอนผใดขามไดแลว, หนาม คอกามอนผใดยายไดแลว ผนน บรรลความ สนไปแหงโมหะ ยอมไมหวนไหวในเพราะสข และทกข." [พระนนทะถกฟอง] ตอมาวนหนง ภกษทงหลาย ถามทานพระนนทะวา "นนทะ ผมอาย เมอกอน ทานกลาววา "ขาพเจาเปนผกระสนแลว' บดน จตของทานเปนอยางไร ?" พระนนทะตอบวา "ผมอาย ความหวง ใยในความเปนคฤหสถของเราไมม." พวกภกษไดฟงคานนแลว กลาว กนวา "ทานนนทะ พดไมจรง ยอมพยากรณพระอรหตผล, ในวน ทแลว ๆ มา กลาววา "ขาพเจาเปนผกระสนแลว' (แต) บดน กลาววา 'ความหวงใยในความเปนคฤหสถของเราไมม" ดงนแลว ไปกราบทลความนนแดพระผมพระภาค. พระผมพระภาค ตรสวา "ภกษทงหลาย ในวนทแลว ๆ มา อตภาพของนนทะไดเปนเชนกบ เรอนทเขามงไมด, (แต) บดนเปนเชนกบเรอนทเขามงดแลว เพราะวา


นนทะน จาเดมแตกาลทตนเหนนางเทพอปสรแลว พยายามเพอ บรรลทสดแหงกจของบรรพชตอย ไดบรรลกจนนแลว" ไดทรงภาษต พระคาถาเหลานวา "ฝนยอมรวรดเรอนทมงไมด ฉนใด, ราคะ ยอมเสยดแทงจตทไมไดอบรมแลวได ฉนนน. ฝนยอมรวรดเรอนทมงดแลวไมได ฉนใด, ราคะ กยอมเสยดแทงจตทอบรมดแลวไมได ฉนนน." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา อคาร คอซงเรอนชนดใดชนดหนง บทวา ทจฉนน คอทเขามงหาง ๆ มชองเลกชองนอย. บทวา สมตวชฌต คอเมดฝนยอมรวรดได. บทวา อภาวต เปนตน ความวา ราคะยอมเสยดแทงจตทชอวา ไมไดอบรม เพราะเปนธรรมชาตเหนหางภาวนา ราวกะวาฝน (รวรด) เรอนนนฉะนน, ใชแตราคะอยางเดยวเทานนหามได, สรรพกเลส ทงหลายมโทสะ โมหะ และมานะเปนอาท กเสยดแทงจตเหนปานนน เหมอนกน. บทวา สภาวต ไดแก ทอบรมดแลว ดวยสมถภาวนาและ วปสสนาภาวนา; กเลสทงหลายมราคะเปนตน ยอมไมอาจเสยดแทงจต เหนปานนนได ราวกะวาฝนไมอาจรวรดเรอนทมงดแลวไดฉะนน. ในกาลจบคาถา ชนเปนอนมากไดบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน . เทศนาไดสาเรจประโยชนแกมหาชนแลว.


[พระนนทะเคยถกลอดวยมาตคาม] ตอมา ภกษทงหลาบสนทนากนในธรรมสภาวา "ผมอายชอวา พระพทธเจาทงหลายเปนอจฉรยบคคล. ทานพระนนทะชอวาอาศย นางชนบทกลยาณกระสนแลว พระศาสดาทรงทาเหลานางเทพอปสร ใหเปนอามสแนะนาไดแลว" พระศาสดาเสดจมา ตรสถามวา "ภกษ ทงหลาย บดน พวกเธอนงประชมกนดวยกถาอะไรหนอ ?" เมอภกษ เหลานน กราบทลวา "ดวยกถาชอน " ดงนแลว ตรสวา "ภกษ ทงหลาย ไมใชแตบดนเทานน, แมในกาลกอน นนทะนเรากไดลอ ดวยมาตคามแนะนาแลวเหมอนกน" ดงนแลว อนภกษเหลานนทล ออนวอน จงทรงนาอดตนนาทมา (ตรสวา) [บรพกรรมของพระนนทะ] ในอดตกาล เมอพระเจาพรหมทตครองราชสมบตในกรงพาราณส, ไดมพอคาชาวเมองพาราณส (คนหนง) ชอกปปกกะ. ฬาผของเขาตว หนงนาภาระ (สงของ) ไปไดกมภะหนง, มนเดนไปไดวนละ ๗ โยชน. สมยหนง เขาไปเมองตกกสลา (พรอม) ดวยภาระทนาไปดวยฬา ปลอยฬาเทยวไปจนกวาจาหนายสงของหมด. ครงนน ฬาของเขานน เทยวไปบนหลงคพบนางฬาตวหนง จงเขาไปหา. นางฬาเมอจะทา ปฏสนถารกบฬาผตวนน จงกลาววา "ทานมาแตไหน ?" ฬาผ. มาแตเมองพาราณส. นางฬา. ทานมาดวยกรรมอะไร ? ฬาผ. ดวยกรรมของพอคา.


นางฬา. ทานนาภาระไปไดเทาไร ? ฬาผ. ภาระประมาณกมภะหนง นางฬา. ทานเมอนาภาระประมาณเทานนไป ไปไดกโยชน. ฬาผ. ได ๗ โยชน. นางฬา. ในทซงทานไปแลว นางฬาไร ๆ ผทาการนวดเทา หรอ ประคบประหงมใหแกทานมอยหรอ ? ฬาผ. หามไม นางผเจรญ นางฬา. เมอเปนเชนนน ทานคงไดรบทกขมากนะ ? จรงอย ชอวาผทากรรมมการนวดเทาเปนตน สาหรบสตวดรจ- ฉานทงหลายยอมไมมแมโดยแท แตนางฬา กลาวคาเหนปานนนเพอ พาดพงถงกามสงโยชน. ฬาผนนกะสนขนดวยคาของนางฬานนแลว. ฝายกปปกพานช ขายภณฑะหมดแลว ไปยงทฬาสานกอย กลาวา "มาเถด พอ เราจกไป." ฬาผตวนนตอบวา "ทานจงไป เถด, ขาพเจาจกไมไป." ลาดบนน นายกปปกะ ออนวอนฬานน แลว ๆ เลา ๆ คดวา "เราจะยงฬานนซงไมปรารถนาจะไปใหกลวแลว จกนาไป" ดงนแลว กลาวคาถาวา 'เราจกทาปฏกมหนามแหลมยาว ๑๖ นว แกเจา, เราจกทมแทงกายของเจา , แนะเจาฬา เจาจงร อยางน." ฬาไดฟงคานนแลว กลาวตอบวา "เมอเปนเชนนน, ขาพเจา กจกรกจทควรทาแกทานบาง" ดงนแลว กลาวคาถานวา


"ทานจกทาปฏกมหนามแหลมยาว ๑๖ นว แก ขาพเจา, ขาพเจาจกยนขางหนา ยกขนหลงขน แลว ยงภณฑะของทานใหตกไป, กปปกะ ทานจงรอยางน." พอคาไดฟงคานน จงดารวา "ดวยเหตไฉนหนอแล ? ฬานจง กลาวอยางนกะเรา" ดงนแลว เมอแลดขางโนนขางน เหนนางฬานน แลวคดวา "เจานคงจะถกนางฬาตวน ใหสาเหนยกแลวอยางน , เรา ตองลอมนดวยมาตคามวา 'ขาจกนานางฬาชอมรปอยางนมาใหเจา,' แลวจานาไป" ดงนแลว จงกลาวคาถานวา "เราจกนานางฬาสาว มเทา ๔ มหนาดจสงข มสรรพางคกายงาม มาเปนภรรยาเจา, แนะฬา เจาจงรอยางน." ฬาไดฟงคานน มจตยนด กลาวคาถานวา "ทานจกนานางฬาสาว มเทา ๔ มหนาดจสงข มสรรพางคกายงาม มาเปนภรรยาขาพเจา, ขาแต กปปกะ ทานจงรอยางน ขาพเจาจกไปใหเรวขน ถง ๑๓ โยชนนะ กปปกะ." ทนน นายกปปกะจงกลาวกะฬานนวา "ถากระนน เจาจงมา เถด" ดงนแลว ไดจงไปสทของตน. ฬานน โดยกาลลวงไปสองสาม วน จงกลาวกบนายกบกปปะวา "ทานไดพดกะขาพเจาวา 'จกนา


ภรรยามาใหเจา,' ดงน มใชหรอ ?" นายกปปกะตอบวา "เออ เรากลาวแลว, เราจกไมทาลายถอยคาของตน, จกนาภรรยามาให เจา, แตเราจะใหอาหารแกเจาเฉพาะตวเดยว, อาหารนนจงเพยงพอ แกเจา ซงมตนเปนท ๒ หรอไมกตามท๑. เจาพงรเองเถอะ แมลก ทงหลาย อาศยการสงวาสของเจาทง ๒ กจกเกดขน, อาหารนน จงเพยงพอแกเจากบลกเปนอนมากแมเหลานนหรอไมกตามท, เจาพงร เองเถอะ." ฬา เมอนายกปปกะนนกลาวอยเชนนน, ไดเปนผหมด หวงแลว. พระศาสดา ครนทรงนาพระธรรมเทศนานมาแลว ทรงยง ชาดกใหจบลงดวยพระดารสวา "ภกษทงหลาย นางฬาในคราวนน ไดเปนนางชนบทกลยาณ, ฬาผ ไดเปนนนทะ, พอคาไดเปนเราเอง, แมในกาลกอน นนทะน เรากไดลอดวยมาตคามแนะนาแลว ดวย ประการอยางน" ดงนแล. เรองพระนนทะเถระ จบ ๑. หมายความวา สองตวผวเมย.


๑๐. เรองนายจนทสกรก* [ ๑๐ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภบรษชอ จนทสกรก ตรสพระธรรมเทศนานวา "อธ โสจต เปจจ โสจต" เปนตน. [นายจนทะเลยงชพดวยการเลยงสกรขาย] ไดยนวา นายจนทสกรกนน ฆาสกรทงหลายกนบาง ขายบาง เลยงชวตอยสน ๕๕ ป. ในเวลาขาวแพง เขาเองเกวยนบรรทกขาว- เปลอก ไปสชนบท แลกลกสกรบาน ดวยขาวเปลอกประมาณ ๑ ทะนานหรอ ๒ ทะนาน บรรทกเตมเกวยนแลวกลบมา ลอมทแหง หนงดจคอก ขางหลงทอย แลวปลกผกในทนนนนแล เพอลกสกร เหลานน, เมอลกสกรเหลานน กนกอผกตาง ๆ บาง สรรวลญชะ (คถ) บาง กเตบโตขน, (เขา) มความประสงคจะฆาตวใด ๆ กมดตวนน ๆ ใหแนน ณ ทฆาแลว ทบดวยฆอน ๔ เหลยม เพอให เนอสกรพองหนาขน รวาเนอหนาขนแลว กงางปากสอดไมเขาไป ในระหวางฟน กรอกขนรอนทเดอนพลาน เขาไปในปากดวยทะนาน โลหะ. นารอนนน เขาไปเดอดพลานในทอง ขบกรส๑ออกมาโดย สวนเบองตา (ทวารหนก), กรสนอยหนง ยงมอยเพยงใด ยอม ออกเปนนาขนเพยงนน เมอทองสะอาดแลว, จงออกเปนนาใส ไม * พระมหาผว ป. ธ. ๗ ปจจบนเปนทพระราชเมธาภรณ วดบวรมงคล แปล. ๑. คถ.


ขน, ทนน เขาจงราดนาทยงเหลอบนหลงสกรนน. นานนลอกเอา หนงดาออกไป. แตนนจงลนขนดวยคบหญาแลว ตดศรษะดวยดาบ อนคม. รองโลหตทไหลออกดวยภาชนะ เคลาเนอดวยโลหตแลวปง นงรบประทานในทามกลางบตรและภรรยา ขายสวนทเหลอ. เมอเขาเลยงชวตโดยทานองนนนแล, เวลาไดลวงไป ๕๕ ป. เมอพระตถาคตประทบอยในธรวหาร, การบชาดวยดอกไมเพยงกา หนงกด การถวายภกษาเพยงทพพหนงกด ชอวาบญอนนอยหนงกด มไดมแลวสกวนหนง ครงนน โรคเกดขนในสรระของเขา, ความเรารอนในอเวจ มหานรก ปรากฏแกเขาทงเปนทเดยว. [อเวจนรกรอยยงกวาไปธรรมดา] ขนชอวาความเรารอนในอเวจ ยอมเปนความรอนทสามารถ ทาลายนยนตาของผยนดอยในทประมาณ ๑๐๐ โยชนได. สมจรงดงคา ทพระผมพระภาคตรสไวดงนวา "ความเรารอนในอเวจ แผไปตลอด ๑๐๐ โยชน โดยรอบ ตงอยทกเมอ.๒

และเพราะเหตทความเรารอนในอเวจนน มประมาณยงกวาความเรา รอนของไฟโดยปกต พระนาคเสนเถระจงกลาวอปมานไววา "มหา- บพตร แมหนประมาณเทาเรอยอด อนบคคลทมไปในไฟนรก ยอมถงความยอยยบไดโดยขณะเดยวฉนใด สวนสตวทเกดในนรกนน ๑. อส-ดาบ หรอมดใหญ ๆ (Sword, a large knife) ๒. ม. อ. ๑๔/๓๔๑.


เปนประหนงอยในครรภมารดา จะยอมยบไป เพราะกาลงแหงกรรม เหมอนฉนนน หามได. [นายจนทะเสวยผลกรรมทนตาเหน] เมอความเรารอนนน ปรากฏแกนายจนทสกรกนนแลว, อาการ อนเหมาะสมดวยกรรมกเกดขน. เขารองเสยงเหมอนหม คลานไป๒

ในทามกลางเรอนนนเอง, ไปสทในทศตะวนตกออกบาง สทในทศ ตะวนตกบาง. ลาดบนน พวกคนในเรอนของเขา จบเขาไวในมนแลวปดปาก. ธรรมดาผลแหงกรรม อนใคร ๆ ไมสามารถจะหามได. เขาเทยวรอง ไปขางโนนบาง ขางนบาง. คนใน ๗ หลงคาเรอนโดยรอบยอมไมได หลบนอน. อนง คนในเรอนทงหมด เมอไมสามารถจะหามการออก ไปภายนอกของเขาผถกมรณภยคกคามแลวได จงปดประตเรอนลอม รกษาอยภายนอกเรอน โดยประการทเขาอยภายใน ไมสามารถจะเทยว ไปขางนอกได. [เสวยผลกรรมในสมปรายภพ] แมนายจนทสกรก เทยวรองไปขางโนนบาง ขางนบาง ภายใน เรอนนนเอง ดวยความเรารอนในนรก. เขาเทยวไปอยางนนตลอด ๗ วน, ในวนท ๘ ทากาละแลว ไปเกดในอเวจมหานรก. อเวจหมานรก ปราชญพงพรรณนาตามเทวทตสตร. ๑. มลนท ๙๒. ๒. ชนนเกห วจรนโต.


[พวกภกษเขาใจวาเขาฆาสกรทาการมงคล] พวกภกษเดนไปทางประตเรอนของเขา ไดยนเสยงนนแลว เปนผมความสาคญวา "เสยงสกร" ไปสวหาร นงในสานกพระ ศาสดาแลว กราบทลอยางนวา "ขาแตพระองคผเจรญ เมอสกร ทงหลาย อนนายจนทสกรก ปดประตเรอนฆาอย, วนนเปนวนท ๗, มงคลกรยาไร ๆ ชะรอยจกมในเรอน (ของเขา), ขาแตพระองค ผเจรญ เมตตาจต๑ หรอความกรณาแมอยางหนงของเขา ผฆาสกร ทงหลายชอถงเทาน ยอมไมม, กสตวผรายกาจหยาบชาเชนน ขาพระ องคทงหลายไมเคยเหนเลย." พระศาสดา ตรสวา "ภกษทงหลาย เขาฆาสกรตลอด ๗ วนน หามได. อนผลทเหมาะสมดวยกรรมเกดขนแลวแกเขา, ความเรารอน ในอเวจมหานรกปรากฏแกเขาทงเปนทเดยว, ดวยความเรารอนนน เขารอนเหมอนหมเทยวไปภายในนเวศนอย ตลอด ๗ วน วนน ทา กาละแลว (ไป) เกดในอเวจ, " เมอพวกภกษกราบทลวา "ขาแต พระองคผเจรญ เขาเศราโศกอยางนในโลกนแลว ยงจะไปเกดใน ฐานะเปนทเศราโศกเชนกนอกหรอ ?" ตรสวา "อยางนน ภกษ ทงหลาย ชอวาผประมาทแลว จงเปนคฤหสถกตาม บรรพชตกตาม ยอมเศราโศกในโลกทง ๒ เปนแท" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา "ผทาบาปเปนปกต ยอมเศราโศกในโลน ละไปแลว ยอมเศราโศก ยอมเศราโศกใน ๑. จตประกอบดวยความรกใครสนทสนม.


โลกทง ๒, เขาเหนกรรมเศราหมองของตน แลว ยอมเศราโศก, เขายอมเดอดรอน." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา ปาปการ เปนตน ความวา บคคล ผทาบาปกรรมมประการตาง ๆ ยอมเศราโศกในโลกน ในสมยใกล ตายโดยสวนเดยวแท ดวยคดวา "กรรมดเรามไดทาไวหนอ, กรรม ชวเราทาไวแลว," นเปนความเศราโศกเพราะกรรมของเขา; กเมอ เขาเสวยผลอย ชอวาละไปแลวยอมเศราโศก, นเปนความเศราโศก เพราะวบากในโลกหนาของเขา; เขายอมเศราโศกในโลกทง ๒ อยางน แล, ดวยเหตนนแล แมนายจนทสกรกนน ชอวายอมเศราโศกทงเปน ทเดยว. บาทพระคาถาวา ทสวา กมมกลฏมตตโน ความวา เขา เหนกรรมเศราหมองของตนแลว ยอมเศราโศกบนเพอมประการตาง ๆ อย ชอวา ยอมเดอดรอน คอยอมลาบาก. ในกาลจบคาถา ภกษเปนอนมากไดเปนพระโสดาบนเปนตนแลว. เทศนามประโยชนแกมหาชนแลว ดงนแล. เรองนายจนทสกรก จบ.


๑๑. เรองธมมกอบาสก* [ ๑๑ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภธมมก- อบาสก ตรสพระธรรมเทศนานวา "อธ โมทต เปจจ โมทต" เปนตน. [อบาสกและครองครวบาเพญกศลเปนนตย] ไดยนวา ในเมองสาวตถ ไดมอบาสกผปฏบตธรรมประมาณ ๕๐๐ คน. บรรดาอบาสกเหลานน คนหนง ๆ มอบาสก เปนบรวาร คนละ ๕๐๐. อบาสกทเปนหวหนาแหงอบาสกเหลานน มบตร ๗ คน ธดา ๗ คน. บรรดาบตรและธดาเหลานน คนหนง ๆ ไดมสลากยาค สลากภตร ปกขกภตร สงฆภตร อโปสถกภตร อาคนตกภตร วสสาวาสกภตร อยางละท. ชนแมเหลานน ไดเปนผชอวา อนชาต- บตรดวยกนทงหมดทเดยว. (เปนอนวา) สลากยาคเปนตน ๑๖ ท คอ ของบตร ๑๔ คน ของภรรยาหนง ของอบาสกหนง ยอมเปนไป ดวยประการฉะน. เขาพรอมทงบตรและภรรยา ไดเปนผมศล ม กลยาณธรรม มความยนดในอนจาแนกทาน ดวยประการฉะน. ตอมา ในกาลอน โรคเกดขนแกเขา. อายสงขารเสอมรอบแลว. [อบาสกปวยนอนฟงธรรม] เขาใครจะสดบธรรมจงสง (คน) ไปสสานกพระศาสดา ดวย กราบทล "ขอพระองคไดโปรดสงภกษ ๘ รป หรอ ๑๖ รป ประทาน * พระมหาผว ป. ธ. ๗ ปจจบนเปนทพระราชเมธาภรณ วดบวชมงคล แปล.


แกขาพระองคเถด." พระศาสดา ทรงสงภกษทงหลายไป. ภกษเหลานน ไปแลว นงบนอาสนะทตบแตงไว ลอมเตยงของเขา อนเขากลาววา "ทาน ผเจรญ การเหนพระผเปนเจาทงหลาย จกเปนของอนกระผมได โดยยาก, กระผมเปนผทพพลภาพ, ขอพระผเปนเจาทงหลาย จง สาธยายพระสตร ๆ หนง โปรดกระผมเถด," จงถามวา "ทานประสงค จะฟงสตรไหน ? อบาสก" เมอเขาเรยนวา "สตปฏฐานสตร ๑ ท พระพทธเจาทกพระองคไมทรงละแลว," จงเรมสวดพระสตรวา "เอกายโน อย ภกขเว มคโค สตตาน วสทยา" เปนตน (ภกษทงหลาย ทางนเปนทางไปอยางเอก เพอความหมดจดแหงสตว ทงหลาย). [เทวดานารถมารบอบาสกไปเทวโลก] ขณะนน รถ ๖ คน ประดบดวยอลงการทกอยาง เทยมดวย มาสนธพพนตว ประมาณได ๑๕๐ โยชน มาจากเทวโลก ๖ ชน. เทวดา ยอยบนรถเหลานน ตางกเชอเชญวา "ขาพเจา จกนาไปยงเทวโลก ของขาพเจา; ขาพเจา จกนาไปยงเทวโลกของขาพเจา , ทานผเจรญ ขอจงเกดในทน เพอความยนดในเทวโลกของขาพเจา เหมอนคน ทาลายภาชนะดนแลวถอเอาภาชนะทองคา." อบาสก ไมปรารถนาจะใหเปนอนตรายแกการฟงธรรม จงกลาว วา "ทานทงหลาย จงรอกนอ จงรอกอน." ๑. ท. มหา. ๑๐/๓๒๕. ม. ม. ๑๒/๑๐๓.


[พวกภกษและบตรธดาอบาสกเขาใจผด] ภกษ ตางหยดนง ดวยเขาใจวา "อบาสกพดกบพวกเรา." ลาดบนน บตรและธดาของเขา คดวา "บดาของพวกเรา แตกอน เปนผไมอมดวยการฟงธรรม, แตบดน ใหนมนตภกษมา ใหทาสาธยายแลว หามเสยเองเทยว, ชอวาสตวผไมกลวตอมรณะ ไมม" ดงนแลว ไดรองไห. พวกภกษ ปรกษากนวา "บดนไมเปนโอกาสแลว" จงลกจาก อาสนะหลกไป. อบาสกยงเวลานดหนอยใหลวงไปแลว กลบไดสต ถามลก ๆ วา "เพราะเหตไร พวกเจาจงคราครวญกนเลา ?" พวกบตร จงบอกวา "พอ พอใหนมนตภกษมาแลว ฟง ธรรมอย หามเสยเองเทยว, เมอเปนเชนนน ผมทงหลายจงคดวา 'ชอวา สตวผไมกลวตอมรณะไมม" ดงน จงคราครวญ." อ. กพระผเปนเจาทงหลาย ไปไหนเสย ? บตร. พอ พระผเปนเจาทงหลาย ทานพดกนวา 'ไมเปน โอกาส' ลกจากอาสนะหลกไปแลว. อ. พอมไดพดกบพระผเปนเจา. บตร. ถาเชนนน พอพดกบใคร ? อ. เทวดาประดบรถ ๖ คน นามาจากเทวโลก ๖ ชน พกอย ในอากาศ ตางเปลงเสยงวา 'ขอทานจงยนดในเทวโลกของขาพเจา ขอทานจงยนดในเทวโลกของขาพเจา,' พอพดกบเทวดาเหลานน [ตางหาก].


บตร. พอ รถทไหน ? พวกผมไมเหน. อ. กดอกไมทรอยเปนพวงเพอพอมไหม ? บตร. ม พอ. อ. เทวโลกชนไหน ? ควรเปนทรนรมย. บตร. ภพดสต อนเปนทประทบอยของพระโพธสตวทกพระองค ของพระพทธมารดา และของพระพทธบดา เปนทรนรมยซ พอ. อ. ถากระนน พวกเจาจงเสยงวา 'ขอพวงดอกไม จงคลอง ทรถมาจากภพดสต,' ดงนแลว เหวยงพวงดอกไมไปเถอะ. บตรเหลานนไดเหวยงไปแลว. พวงดอกไมนน ไดคลองทแอก- รถ หอยลงในอากาศ. มหาชนเหนแตพวกดอกไมนน หาเหนรถไม. อบาสก พดวา "เจาทงหลายเหนพวงดอกไมนนไหม ?" เมอบตร ตอบวา "เหนจะ," จงกลาววา "พวงดอกไมนน หอยทรถซง มาจากดสต, เราจะไปสภพดสต, พวกเจาอยาวตกเลย, พวกเจา มความปรารถนาจะเกดในสานกเรา กจงทาบญทงหลาย ตามทานอง ทเราทาแลวเถด" ดงนแลว ทากาละ ดารงอยบนรถทมาจากภพดสต. อตภาพของเขาสงประมาณ ๓ คาวต ประดบดวยอลงการหนกได ๖๐ เลมเกวยน เกดในทนใดนนเอง, นางอปสรพนหนงแวดลอมแลว. วมานแกวประมาณ ๒๕ โยชนปรากฏแลว. พระศาสดา ตรสถามภกษแมเหลานน ผมถงวหารแลวโดย ลาดบวา "ภกษทงหลาย อบาสกไดฟงธรรมเทศนาแลวหรอ ?"


ภ. ฟงแลว พระเจาขา แตอบาสก ไดหามเสยในระหวางนน แลวา 'ขอทานจงรอกอน.' ลาดบนน บตรและธดาของอบาสกนน คราครวญกนแลว, พวกขาพระองคปรกษากนวา ' บดนไมเปน โอกาส,' จงลกจากอาสนะออกมา. ศ. ภกษทงหลาย อบาสกนน หาไดกลาวกบพวกเธอไม, กเทวดาประดบรถ ๖ คน นามาจากเทวโลก ๖ ชน เชอเชญอบาสก นนแลว, เธอไมปรารถนาจะทาอนตรายแกการแสดงธรรม จงกลาว กบเทวดาเหลานน. ภ. อยางนนหรอ ? พระเจาขา. ศ. อยางนน ภกษทงหลาย. ภ. บดนเขาเกดแลว ณ ทไหน ? ศ. ในภพดสต ภกษทงหลาย. ภ. ขาแตพระองคผเจรญ อบาสกนน เทยวชนชมในทามกลาง ญาตในโลกนแลว เกดในฐานะเปนทชนชมนนแลอกหรอ ? พระศาสดา ตรสวา "อยางนน ภกษทงหลาย เพราะคนผไม ประมาทแลวทงหลาย เปนคฤหสถกตาม เปนบรรพชตกตาม ยอม บนเทงในททงปวงทเดยว" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา "ผทาบญไวแลว ยอมบนเทงในโลกน ละไป แลว กยอมบนเทง ยอมบงเทงในโลกทง ๒, เขาเหนความหมดจดแหงกรรมของตน ยอมบนเทง, เขายอมรนเรง."


[แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา กตปโ เปนตน ความวา บคคล ผทากศลมประการตาง ๆ ยอมบนเทง ดวยความบนเทงเพราะกรรม ในโลกนวา "กรรมชวเราไมไดทาเลย, กรรมดเราทาแลวหนอ," ละ ไปแลว ยอมบนเทง ดวยความบนเทงเพราะวบาก, ชอวา ยอม บนเทงในโลกทง ๒ อยางน. บทวา กมมวสทธ เปนตน ความวา แมธมมกอบาสก เหน กรรมอนหมดจด คอ ความถงพรอมแหงบญกรรมของตนแลว กอน แตจะทากาลกรยา ยอมบนเทงแมในโลกน, ทากาละแลว บดน ก ยอมบนเทง คอยอมบนเทงยงแท แมในโลกหนา. ในกาลจบคาถา ชนเปนอนมาก ไดเปนอรยบคคลมพระโสดาบน เปนตน. พระธรรมเทศนาไดมประโยชนแกมหาชน ดงนแล. เรองธมมกอบาสก จบ.


๑๒. เรองพระเทวทต [ ๑๒ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระเทวทต ตรสพระธรรมเทศนานวา "อธ ตปปต เปจจ ตปปต " เปนตน. [เจาศากยะ ๖ พระองคทรงผนวช] เรองพระเทวทต พระศาสดา ตรสชาดกทงหมด ททรงปรารภ พระเทวทตภาษตใหพสดารแลว ตงแตเวลาผนวชจนถงถกแผนดนสบ. กความยอในเรองพระเทวทตน ดงตอไปน :- เมอพระศาสดา ทรงอาศยนคมชออนปยะแหงมลลกษตรย ประทบอยทอนปยอมพวนนนแล, ในวนรบพระลกษณะแหงพระ ตถาคตนนเทยว ตระกลพระญาตแปดหมน มอบพระโอรสแปดหมน ใหดวยคาวา "สทธตถกมาร จงเปนพระราชากตาม เปนพระพทธเจา กตาม, จกมกษตรยเปนบรวารเทยวไป," เมอพระโอรสเหลานน ผนวชแลวโดยมาก, เหลาพระญาตเหนศากยะ ๖ พระองคน คอ ภททยราชา อนรทธะ อานนทะ ภค กมพละ เทวทต ยงมไดผนวช จงสนทนากนวา "พวกเรายงใหลก ๆของตนบวชได, ศากยะทง ๖น ชะรอยจะไมใชพระญาตกระมง ? เพราะฉะนน จงมไดทรงผนวช" ครงนน เจามหานามศากยะ เขาไปหาเจาอนรทธะ ตรสวา "พอ ผออกบวช จากตระกลของเรายงไมม, นองจกบวช หรอวา * พระมหาผว ป. ธ. ๗ ปจจบนเปนพระราชาเมธาภรณ วดบวรมงคล


พจกบวช." กเจาอนรทธกมารนน เปนกษตรยผสขมาล มโภคะ สมบรณ แมคาวา "ไมม" พระองคกไมเคยทรงสดบ. จรงอย วนหนงเมอกษตรย ๖ พระองคนน ทรงเลนกฬาลกขลบอย, เจา อนรทธะทรงปราชยดวยขนมแลวสง (คน) ไปเพอตองการขนม. คราวนน พระมารดาของทานจดขนมสงไป.. กษตรยทง ๖ เสวย แลวทรงเลนกนอก. เจาอนรทธะนนแล เปนฝายแพราไป. สวนพระ มารดา เมอพระองคสงคนไป ๆ กสงขนมไปถง ๓ ครง ในวาระ ท ๔ สงไปวา "ขนมไมม." พระกมารทรงสาคญวา "ขนมแมน จก เปนขนมประหลาดชนดหนง" เพราะไมเคยทรงไดยนคาวา "ไมม" จงสงคนไปวา "จงนาขนมไมมนนแลมาเถอะ." ฝายพระมารดาของทาน เมอเขาทลวา "ขาแตพระแมเจา ได ยนวา พระองคจงประทานขนมไมม," จงทรงพระดารวา "ลกของ เราไมเคยไดยนบทวา 'ไมม,' แตเราจกใหรความนนดวยอบายน" จงทรงปดถาดทองคาเปลาดวยถาดทองคาอนแลวสงไป. เหลาเทวดาทรกษาพระนครคดวา "เจาอนรทธศากยะไดถวาย ภตรอนเปนสวนตวแดพระปจเจกพทธเจานามวาอปรฏฐะ ในคราว ทตนเปนนายอนภาระ ทรงทาความปรารถนาไววา 'ขอขาพเจาจง อยาไดสดบคาวา 'ไมม,' อยารสถานทเกดแหงโภชนะ,' ถาวา เจาอนรทธะน จกทรงเหนถาดเปลาไซร, พวกเรากจกไมไดเขาไปส เทวสมาคม. ทงศรษะของพวกเรากจะพงแตก ๗ เสยง." ทนน จง ไดทาถาดนนใหเตมดวยขนมทพย เมอถาดนนพอเขาวางลงทสนาม


เลนขลบแลวเปดขน กลนขนมกตงตระหลบไปทวทงพระนคร. ชน ขนม แตพอกษตรยทง ๖ หยบเขาไปในพระโอฐเทานน กแผซานไป ทวประสาทรบรสทงเจดพน. พระกมารนนทรงพระดารวา "เราคงจะไมเปนทรกของพระ มารดา, พระมารดาจงไมทรงปรงชอขนมไมมนประทานเรา ตลอด เวลาถงเพยงน, ตงแตนไป เราจกไมกนขนมอน," ดงนแลว เสรจ ไปสตาหนก ทลถามพระมารดาวา "เจาแม หมอมฉนเปนทรกของ เจาแมหรอไมเปนทรก ?" ม. พอ พอยอมเปนทรกยงของแม เสมอนนยนตาของคนมตา ขางเดยว และเหมอนดวงใจ (ของแม) ฉะนน. อ. เมอเชนนน เหตไร เจาแมจงไมทรงปรงขนมไมม ประทาน แกหมอมฉนตลอดเวลาถงเพยงนเลา เจาแม. พระนางรบสงถามมหาดเลกคนสนทวา "ขนมอะไร ๆ มอยใน ถาดหรอ พอ." เขาทลวา "ขาแตพระแมเจา ถาดเตมเปยมดวย ขนม, ชอวาขนมเปนปานน กระหมอมฉนกยงไมเคยเหนแลว." พระนางทรงพระดารวา "บตรของเราจกเปนผมบญ มอภหารไดทา ไวแลว, เทวดาทงหลายจกใสขนมใหเตมถาดสงไปแลว." ลาดบนน พระโอรสจงทลพระมารดาวา "เจาแม ตงแตนไป หมอมฉกจกไม เสวยขนมอน, ขอเจาแมพงปรงแตขนมไมมอยางเดยว." ตงแตนนมา แมพระนาง เมอพระกมารนนทลวา "หมอมฉนตองการเสวยขนม" กทรงครอบถาดเปลานนแลดวยถาดอน สงไปประทานพระกมารนน.


เทวดาทงหลายสงขนมทพยถวายพระกมารนน ตลอดเวลาททานเปน ฆราวาส.๑

[เจาทง ๒ สนทนากนถงเรองบวชและการงาน] พระกมารนน เมอไมทรงทราบแมคามประมาณเทาน จกทรง ทราบถงการบวชไดอยางไร ? เพราะฉะนน พระกมารจงทลถามพระ ภาดาวา "ชอวาการบวชนเปนอยางไร ?" เมอเจามหานามตรสวา "ผบวช ตองโกนผมและหนวด ตองนงหมผากาสายะ ตองนอนบน เครองลาดดวยไม หรอบนเตยงทถกดวยหวาย เทยวบณฑบาตอย, นชอวาการบวช," จงทลวา "เจาพ หมอมฉนเปนสขมาลชาต, หมอมฉนจกไมสามารถบวชได." เจามหานามตรสวา "พอ ถาอยางนน พอจงเรยนการงานอยเปนฆราวาสเถด, กในเราทง ๒ จะไมบวชเลย สกคนไมควร." ขณะนน อนรทธกมาร ทลถามเจาพวา "ชอวาการงานน อยางไร ? กลบตรผไมรแมสถานทเกดแหงภตร จกรจกการงาน ไดอยางไร ? [เจาศากยะทง ๓ สนทนากนถงทเกดแหงภตร] กวนหนง การสนทนาเกดขนแกกษตรย ๓ องควา "ชอวา ภตร เกดขนทไหน ?" กมพลกมาร รยสงวา "เกดขนในฉาง." ครงนน ภททยกมาร ตรสตานกมพลกมารนนวา "ทานยงไมทรง ทราบทเกดแหงภตร, ชอวาภตร ยอมเกดขนทหมอขาว." อนรทธะ ๑. อคารมชเฌ วส. ประทบอยในทานกลางเรอน.


ตรสแยงวา "ถงทานทง ๒ กยงไมทรงทราบ, ธรรมดาภตร ยอม เกดขนในถาดทองคา ประมาณศอกกา." ไดยนวา บรรดากษตรย ๓ องคนน วนหนง กมพลกมาร ทรงเหนเขาขนขาวเปลอกลงจากฉาง กเขาพระทยวา "ขาวเปลอก เหลานเกดขนแลวในฉางนนเอง." ฝายพระภททยกมาร วนหนง ทรงเหนเขาคดภตรออกจาก หมอขาว กเขาพระทยวา "ภตรเกดขนแลวในหมอขาวนนเอง." สวนอนรทธกมาร ยงไมเคยทรงเหนคนซอมขาว คนหงขาว หรอคนคดขาว, ทรงเหนแตขาวทเขาคดแลวตงไว เฉพาะพระพกตร เทานน. ทานจงทรงเขาพระทยวา "ภตรเกดในภาค ในเวลาทตองการ บรโภค." กษตรยทง ๓ พระองคนน ยอมไมทรงทราบแมทเกดแหง ภตร ดวยประการอยางน. เพราะฉะนน อนรทธกมารนจงทลถามวา "ขนชอวาการงานนเปนอยางไร ? ครนไดทรงฟงกจการทฆราวาส จะพงทาประจาปมอาทวา "เบองตนตองใหไถนา," จงตรสวา "เมอไร ทสดแหงการงานทงหลายจกปรากฏ, เมอไร หมอมฉน จงจกมความ ขวนขวายนอย ใชสอยโภคะไดเลา ?" เมอเจามหานามตรสบอก ความไมมทสดแหงการงานทงหลายแลว ทลวา "ถาอยางนน ขอ เจาพนนแล ทรงครองฆราวาสเถด หมอมฉนหาตองการดวย ฆราวาสนนไม" ดงนแลว เขาเฝาพระมารดา กราบทลวา "เจาแม ขอเจาแมอนญาตหมอมฉนเถด, หมอมฉนจกบวช," เมอ พระนางทรงหามถง ๓ ครง ตรสวา "ถาพระเจาภททยะ พระสหาย


ของลก จกผนวชไซร, ลกจงบวชพรอมดวยทาวเธอเถด," จงเจา ไปเฝาพระเจาภททยะนน ทลวา "สหาย การบวชของหมอมฉน เนอง ดวยพระองค" ดงนแลว ไดยงพระเจาภททยะนนใหทรงยนยอมดวย ประการตาง ๆ ในวนท ๗ ทรงรบปฏญญา เพอประโยชนจะผนวช กบดวยพระองค. [อบาลออกบวชพรอมดวยศากยะทง ๖] แตนน กษตรยทง ๖ องคนน คอ ภททยศากยราช อนรทธะ อานนทะ ภค กมพละ และเทวทต เปน ๗ ทงอบาลนายภษามาลา ทรงเสวยมหาสมบตตลอด ๗ วน ประดจเทวดาเสวยทพยสมบต, แลว เสดจออกดวยจตรงคนเสนา ประหนงวาเสดจไปพระอทยานถงแดน กษตรยพระองคอนแลว ทรงสงกองทพทงสนใหกลบดวยพระราช- อาชญา เสดจยางเขาสแดนกษตรยพระองคอน. ใน ๗ คนนน กษตรย ๖ พระองคทรงเปลองอาภรณของตน ๆ ทาเปนหอแลว รบสงวา "แนะ นายอบาล เชญเธอกลบไปเถอะ, ทรพยเทานพอเลยงชวต ของเธอ" ดงนแลว ประทานแกเขา. เขากลงเกลอราพน แทบ พระบาทของกษตรย ๖ พระองคนน เมอไมอาจลวงอาชญาของกษตรย เหลานน จงลกขน ถอหอของนนกลบไป. ในกาลแหงชนเหลานน เกดเปน ๒ พวก ปาไดเปนประหนงวาถงซงการรองไห, แผนดน ไดเปนประหนงวาถอซงอาการหวนไหว. ฝายอบาลภษามาลาไปได หนอยหนงกกลบคดอยางนวา "พวกศากยะดรายนก จะพงฆาเราเสย ดวยเขาพระทยวา 'พระกมารทงหลายถกเจาคนนปลงพระชนมเสยแลว'


ดงนกได, กธรรมดาวาศากยกมารเหลาน ทรงสละสมบตเหนปานน ทงอาภรณอนหาคามไดเหลานเสยงดงกอนเขฬะแลว จกผนวช, กจะ ปวยกลาวไปไยถงเราเลา ?" ครนคด (ดงน) แลวจงแกหอของออก เอาอาภรณเหลานนแขวนไวบนตนไมแลว กลาววา "ผมความตองการ ทงหลายจงถอเอาเถด" ดงนแลว ไปสสานก ของศากยกมารเหลานน อนศากยกมารเหลานนตรสถามวา "เพราะเหตอะไร เธอจงกลบมา" กกราบทลความนนแลว. [ศากยะทง ๖ บรรลคณพเศษ] ลาดบนน ศากยกมารเหลานน ทรงพาเขาไปสสานกพระ ศาสดา ถวายบงคมพระผมภาคเจาแลว ทราบทลวา "ขาแตพระองค ผเจรญ ขาพระองคทงหลาย ชอวาเปนพวกศากยะ มความถอตว ประจา (สนดาน), ผนเปนคนบาเรอของพวกขาพระองค ตลอด ราตรนาน, ขอพระองค โปรดใหผนบวชกอน, ขาพระองคทง หลาย จกทาสามจกรรมมการอภวาทเปนตนแกเขา, ความถอตวของ ขาพระองค จกสรางสนไปดวยอาการอยางน," ดงนแลว ใหอบาลนน บวชกอน, ภายหลงตวจงไดทรงผนวช. บรรดาศากยภกษ ๖ รปนน ทานพระภททยะไดเปนพระอรหนตเตวชโช๑ โดยระหวางพรรษานน นนเอง. ทานพระอนรทธะเปนผมจกษเปนทพย ภายหลง ทรงสดบ มหาปรสวตกกสตร ๒ ไดบรรลพระอรหตแลว. ทานพระอานนท ไดตง ๑. วชชา ๓ คอ ปพเพนวาสานสสตาณ ๑ จตปปาตาณ ๑ อาสวกขยาณ ๑. ๒. อง. อฏก. ๒๓/๓๒๓.


อยในโสดาปตตผลแลว. พระภคเถระและพระกมพลเถระ กายหลง เจรญวปสสนาไดบรรลพระอรหต. พระเทวทตไดบรรลฤทธอนเปน ของปถชน. [พระเทวทตแสดงฤทธแกอชาตสตรราชกมาร] ในกาลตอมา เมอพระศาสดาประทบอยในกรงโกสมพ, ลาภแล สกการะเปนอนมาก เกดขนแดพระตถาคตพรอมดวยพระสงฆสาวก. มนษยทงหลายในกรงโกสมพนน มมอถอผาและเภสชเปนตน เขาไป สวหารแลว ถามกนวา "พระศาสดาประทบอยทไหน ? พระสารบตร- เถระอยทไหน ? พระมหาโมคคลลลานเถระอยทไหน? พระมหากสสป- เถระอยทไหน ? พระภททยเถระอยทไหน ? พระอนรทธเถระอย ทไหน ? พระอานนทเถระอยทไหน ? พระภคเถระอยทไหน ? พระ กมพลเถระอยทไหน ?" ดงนแลว เทยวตรวจดทนงแหงอสตมหา- สาวก. ชอวาผถามวา "พระเทวทตเถระนงหรอยนทไหน ?" ดงน ยอมไมม. พระเทวทตนนจงคดวา "เราบวชพรอมกนดวยศากยะ เหลานเหมอนกน, แมศากยะเหลาน เปนขตตยบรรพชต, แมเรา กเปนขตตยบรรพชต, พวกมนษยมมอถอลาภและสกการะแสวงหา ทานเหลานอย, ผเอยถงชอของเราบางมไดม, เราจะสมคบ๑กบใคร หนอแล พงยงใครใหเสอมใสแลวยงลาภและสกการะใหเกดแกเราได." ทนน ความตกลงใจนมแกเธอวา "พระเจาพมพสารน พรอมกบ บรวาร ๑๑ นหต ทรงดารงอยในโสดาปตตผลแลว ดวยทสสนะเปน ๑. เอกโต หตวา.


ปฐมนนแล, เราไมอาจจะสมคบกนพระราชานนได, แมกบพระเจา โกศล เรากไมสามารถจะคบได, สวนพระอชาตสตรกมาร พระโอรส ของพระราชา๑นแล ยงไมรคณและโทษของใคร ๆ, เราจกสมคบกบ กมารนน". พระเทวทตนนออกจากกรงโกสมพ ไปสกรงราชคฤห นฤมตเพศเปนกมารนอย พนอสรพษ ๔ ตวทมอและเทาทง ๔, ตว หนงทคอ, ตวหนงทาเปนเทรดบนศรษะ, ตวหนงทาเฉวยงบา, ลงจากอากาศดวยสงวาลงน นงบนพระเพลาของพระอชาตสตรกมาร, เมอพระกมารนนทรงกลวแลว ตรสวา "ทานเปนใคร ?" จงถวาย พระพรวา "อาตมะ คอเทวทต," เพอจะบรรเทาความกลวของ พระกมาร จงกลบอตภาพนน เปนภกษทรงสงฆาฏ บาตรและจวร ยนอยเบองหนา ยงพระกมารนนใหทรงเสอมใส ยงลาภและสกการะ ใหเกดแลว. [พระเทวทตพยายามฆาพระพทธเจา] พระเทวทตนน อนลาภและสกการะครอบงาแลว ยงความคด อนลามกใหเกดขนวา "เราจกบรหารภกษสงฆ" ดงนแลว เสอม จากฤทธพรอมดวยจตตปบาทแลว ถวายบงคาพระศาสดาซงกาลง ทรงแสดงธรรมแกบรษท พรอมดวยพระราชา ในพระเวฬวนวหาร ลกจากอาสนะแลวประคองอญชล กราบทลวา "พระเจาขา เวลาน พระผมพระภาคทรงชราแกเฒาแลว, ขอพระผมพระภาคจงทรงเปน ผขวนขวายนอย ประกอบเนอง ๆ ซงธรรมเครองอยสบายในทฏฐ- ๑. หมายถงพระเจาพมพสารผครองมคธรฐ.


ธรรมเถด, หมอมฉนจกบรหารภกษสงฆ ขอพระองคโปรดมอบ ภกษสงฆประทานแกหมอมฉนเถด" ดงนแลว ถกพระศาสดาทรง รกรานดวยขฬาสกวาทะ๑ ทรงหามแลว, ไมพอใจ ไดผกอาฆาตน ในพระตถาคตเปนครงแรกแลวหลกไป. ครงนน พระผมพระภาค รบสงใหทาปกาศนยกรรม๒ในกรง- ราชคฤหแกเธอแลว. เธอคดวา "เดยวนเราถกพระสมณโคดมกาจด เสยแลว, บดน เราจกทาความพนาศแกสมณโคดมนน" ดงนแลว จงไปเฝาอชาตสตรกมาร ทลวา "พระกมาร เมอกอนแล มนษย ทงหลายมอายยน, บดนอายนอย, กขอทพระองคพงทวงคตเสยตงแต ยงเปนพระกมาร นนเปนฐานะมอยแล. พระกมาร ถากระนน พระองคจงสาเรจโทษพระบดา เปนพระราชาเถด, อาตมะสาเรจโทษ พระผมพระภาคแลว จกเปนพระพทธเจา," ครนเมอพระกมารนน ดารงอยในราชสมบตแลว, ไดแตงบรษทงหลายเพอจะฆาพระตถาคต, ครนเมอบรษเหลานนบรรลโสดาปตตผลกลบไปแลว, จงขนเขาคชฌ- กฏเอง กลงศลาดวยจงใจวา "เราเองจกปลงพระสมณโคดมจากชวต" ไดทากรรมคอยงพระโลหตใหหอขน, เมอไมอาจฆาดวยอบายแมน จง ใหปลอยชางนาฬาครไปอก. เมอชางนนกาลงเดนมา, พระอานนท- เถระยอมสละชวตของตนถวายพระศาสดา ไดยนขวางหนาแลว. พระศาสดาทรงทรมานชางแลว เสดจออกจากพระนครมาสพระ วหาร เสวยมหาทานทพวกอบาสกหลายพนนามาแลว ทรงแสดง ๑. ดวยวาทะวา ผบรโภคปจจยดจนาลาย. ๒. กรรมอนสงฆควรประกาศ.


อนปพพกถาโปรดชาวกรงราชคฤหนบได ๑๘ โกฏ ซงประชมกนใน วนนน. ธรรมาภสมยเกดมแกสตวประมาณแปดหมนสพน. พระผมพระภาค ทรงสดบกถาพรรณนาคณของพระเถระวา "แม ทานพระอานนทมคณมาก; เมอพระยาชางชอเหนปานนน มาอย, ไดยอมสละชวตของตนยนขวางหนาพระศาสดา" ดงนแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย มใชแตบดนเทานน; ถงครงกอน อานนท น กยอมสละชวตเพอประโยชนแหงเราแลวเหมอนกน" อนภกษ ทงหลายทลออนวอนแลว จงตรสจลหสชาดก๑ มหาหสชาดก๒ และ กกกฏกชาดก๓. [กรรมชวของพระเทวทตปรากฏแกมหาชน] กรรมแมของพระเทวทต เพราะยงพระอชาตสตรกมารใหสาเรจ โทษพระราชา (พระราชาบดา) เสยกด เพราะแตงนายขมงธนกด เพราะกลงศลากด มไดปรากฏเหมอนเพราะปลอยชางนาฬาครเลย. คราวนนแล มหาชนไดโจษจนกนขนวา "แมพระราชากพระเทวทต นนเองเปนผใหสาเรจโทษเสย, แมนายขมงธนกพระเทวทตนนเองแตง ขน, แมศลากพระเทวทตเหมอนกนกลงลง, และบดนเธอกไดปลอย ชางนาฬาคร, พระราชาทรงเทยวคบคนลามกเปนปานน." พระราชา ทรงสดบถอยคาของมหาชนแลว จงใหนาสารบ ๕๐๐ คนมา มไดเสดจ ไปยงทอปฏฐากของพระเทวทตนนอก. ถงชาวพระนคร กมไดถวาย ๑. ข. ชา. ๒๘/๖๘. ตทฏกถา. ๘๑๒๑๑. ๒. ข. ชา. ๒๘/๗๗. ตทฏกถา. ๘/๒๔๒. ๓. ข. ชา. ๒๗/๔๕. ตทฏกถา. ๔/๓๓๕. ตตถ. ปน กกการชาตกนต ขายต.


แมวตถมาตรวาภกษแกเธอซงเขาไปยงสกล. [พระเทวทตทลขอวตถ ๕ ประการ] พระเทวทตนน เสอมจากลาภและสกการะแลว ประสงคจะ เลยงชวตดวยการหลองลวง จงเขาไปเฝาพระศาสดา ทลขอวตถ๑ ๕ ประการ อนพระผมพระภาค ทรงหามวา "อยาเลย เทวทต ผใด ปรารถนา, ผนนกจงเปนผอยปาเถด" ดงนแลว ทลวา "ผมอาย คาพดของใครจะงาม ของพระตถาคตหรอของขาพระองค ? ก ขาพระองคกลาวดวยสามารถขอปฏบตอยางนวา 'พระ เจาขา ดงขาพระองคขอประทานโอกาส ขอภกษทงหลายจงเปน ผอยปา เทยวบณฑบาต ทรงผาบงสกล อยโคนไม อยางพงฉนปลา และเนอจนตลอดชวต," แลวกลาวา "ผใดใครจะพนจากทกข, ผนน จงมากบเรา" ดงนแลว หลกไป. ภกษบางพวกบวชใหม ม ความรออน ไดสดบถอยคาของพระเทวทตนน" ดงนแลว ไดสมคบกบเธอ. [พระเทวทตทาลายสงฆ] พระเทวทตนน ยงผเสอมใสในของเศราหมองใหเขาใจ ดวย วตถ ๕ ประการนน พรอมดวยภกษ ๕๐๐ รปใหเทยวขอ (ปจจย) ในสกลทงหลายมาบรโภค พยายามเพอทาลายสงฆแลว. เธออน พระผมพระภาค ตรสถามวา "เทวทต ไดยนวา เธอพยายาม ๑. ว. จล. ๗/๑๙๑.


เพอทาลายสงฆ เพอทาลายจกร จรงหรอ ?" ทลวา "จรง พระผม- พระภาค," แมพระองคทรงโอวาทดวยพระพทธพจนมอาทวา "เทวทต การทาลายสงฆมโทษหนกแล" กมไดเชอถอพระวาจาของพระศาสดา หลกไปแลว, พบทานพระอานนทซงกาลงเทยวไปบณฑบาตในกรง ราชคฤห จงกลาว "อานนท ผมอาย ตงแตวนนเปนตนไป ขาพเจา จกทาอโบสถ จกทาสงฆกรรม เวนจากพระผมพระภาค เวนจากภกษสงฆ. พระเถระกราบทลความนนแดพระผมพระภาค, พระศาสดาทรง ทราบความนนแลว เกดธรรมสงเวช ทรงปรวตกวา "เทวทต ทากรรมเปนเหตใหตนไหมในอเวจ อนเกยวถงความฉบหายแกสตว- โลกทงเทวโลก" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา "กรรมทงหลายทไมดและไมเปนประโยชนแก ตน ทาไดงาย, กรรมใดแล เปนประโยชนดวย ดดวย, กรรมนนแล ทาไดยากอยางยง." ทรงเปลงพระอทานนอกวา "กรรมดคนดทาไดงาย, กรรมดคนชวทาได ยาก, กรรมชวคนชวทาไดงาย, กรรมชวพระ อรยเจาทงหลายทาไดยาก๑." ครงนนแลว พระเทวทตนง ณ สวนขางหนงพรอมดวยบรษทของ ตน ในวนอโบสถ กลาววา "วตถ ๕ ประการเหลาน ยอมชอบใจ ๑. ว. จล. ๗/๑๙๕. ข. อ. ๒๕/๑๖๗.


แกผใด, ผนนจงจบสลาก" เมอพวกภกษวชชบตร ๕๐๐ รป ผบวช ใหม ยงไมรจกธรรมวนยทพระผมพระภาคเจาทรงทาทวถง จบสลาก กนแลว, ไดทาลายสงฆ พาภกษเหลานนไปสคยาสสประเทศ. [อครสาวกทง ๒ ชกจงภกษกลบเขาพวกได] พระศาสดา ทรงสดบความทพระเทวทตนนไปแลว ณ ทนน จง ทรงสงพระอครสาวกทง ๒ ไป เพอประโยชนแกการนาภกษเหลานนมา. พระอครสาวกทง ๒ นนไป ณ ทนนแลว พราสอนอยดวยอนสาสนเนอง ในอาเทศนาปาฏหารย และอนสาสนอนเนองในอทธปาฏหารย ยง ภกษเหลานนใหดมอมตธรรมแลว ไดพามาทางอากาศ. ฝายพระโกกาลกแล กลาววา "เทวทตผมอาย ลกขนเถด, พระสารบตรและพระโมคคลลานะ นาเอาภกษเหลานนไปหมดแลว, ผมบอกทานแลวไมใชหรอวา 'ผมอาย ทานอยาไวใจพระสารบตร และพระโมคคลลานะ, (เพราะ) พระสารบตรและพระโมคคลลานะ มความปรารถนาลามก ลอานาจแหงความปรารถนาลามก" ดงนแลว เอาเขากระแทกททรวงอก๑ (พระเทวทต) . โลหตอนไดพลงออกจาก ปากพระเทวทตในทนนเอง. ฝายพวกภกษเหนทานพระสารบตร มภกษสงฆแวดลอมมาทาง อากาศแลว กราบทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ ทานพระสารบตร ในเวลาไป มตนเปนท ๒ เทานนไปแลว, บดนบรวารมากมา ยอมงามแท." ๑. ทามกลางหทย.


[บรพกรรมของพระเทวทต] พระศาสดา ตรสวา "ภกษทงหลาย มใชแตบดนเทานน. แมในกาลทเธอเกดในกาเนดดรจฉาน บตรของเรา มาสสานกของ เรา กยอมงามเหมอนกน" ดงนแลว ไดตรสชาดกนวา๑

"ความจาเรญ ยอมมแกผมศลทงหลาย ผ ประพฤตปฏสนถาร, ทานจงด เนอชอลกษณะ อนหมญาตแวดลอมมาอย, อนง ทานจงดเนอ ชอกาละน ทเสอมจากญาตทงหลายเทยว" ดงนเปนตน. เมอพวกภกษกราบทลอกวา "ขาแตพระองคผเจรญ ไดทราบวา พระเทวทต ใหพระอครสาวก ๒ องคนงทขางทง ๒ แลว กลาววา 'เราจะแสดงธรรมดวยพทธลลา' ทากรยาตามอยาง พระองคแลว" ตรสวา "ภกษทงหลาย ไมใชแตบดนเทานน, แมครงกอน เทวทตน กพยายามทาตามเยยงอยางของเรา, แต ไมสามารถ" ดงนแลว ตรสนทจรกากชาดกวา๒

"เออก วรกะ ทานยอมเหนนก ชอสวฏฐกะ ซงขานเพราะ มสรอยคอเหมอนนกยง ซงเปน ผวของฉนไหม ? นกสวฏฐกะ ทาเยยงนกท เทยวไปไดทงในนาและบนบก บรโภคปลาสด เปนนตยนน ถกสาหรายพนตายแลว" ๑. ข. ชา. ๒๗/๔ ตทฏกถา. ๑/๒๑๗. ลกขณชาตก. ๓. ข. ชา. ๒๗/๗๕. ชาตเก วรกชาตกนต ขายต.


ดงนเปนตน, แมวนอน ๆ อก ทรงปรารภกถาเชนนนเหมอนกน ตรสชาดกทงหลายเปนตนอยางนวา "นกกระไนน เมอจะเจาะซงหมไมทงหลาย ได เทยวไปแลวหนอ ทตนไมมอวยวะเปนไมแหง ไมมแกน, ภายหลง มาถงไมตะเคยนทมแกน เกดแลว ไดทาลายขมองศรษะแลว๑." และวา "ไขขอของทาน ไหลออกแลว, กระหมอมของทาน อนชางเหยยบแลว, ซโครง ทกซของทาน อนชางหกเสยแลว, คราวน งามหนาละซเพอน."๒

ทรงปรารภกถาวา "พระเทวทต เปนผอกตญ," จงตรสชาดก ทงหลายมอาทอกวา "ขาพเจาไดทากจใหทานจนสดกาลงของขาพเจา ทมอยเทยว, ขาแตพระยาเนอ ขาพเจาขอ นอบนอมตอทาน, ขาพเจานาจะไดอะไร ๆ บาง ซ. ขอทเจาอยในระหวางฟนของเรา ผมโลหต เปนภกษา ทากรรมหยาบชาเปนนตย ยงเปน อยได กเปนลาภมากอยแลว."๓

ทรงปรารภความตะเกยกตะกาย เพอจะฆา (พระองค) ของพระ ๑. ข. ชา. ๒๗/๗๗. ตทฏกถา. ๓/๒๑๕. กนทคลกชาดก. ๒. ข. ชา. ๒๗/๔๖ ตทฏ- กถา. ๒/๓๘๔. วโรจนชาดก. ๓. ข. ชา. ๒๗/๑๓๓ ตทฏกถา. ๕/๒๕๘ ชวสกณชาตก.


เทวทตนนอก ตรสชาดกทงหลายเปนตนวา "ดกอนไมมะลน ขอทเจากลงมาน กวางร แลว, เราจกไปยงไมมะลนตนอน เพราะวา ผลของเจาเราไมชอบใจ๑" เมอกถายงเปนไปอยอกวา "พระเทวทตเสอมแลวจากผล ๒ ประการ คอ จากลาภและสกการะประการหนง จากสามญผลประการหนง," พระผมพระภาคเจา ตรสวา "ภกษทงหลาย มใชแตบดนเทานน, แม ครงกอน เทวทตกเสอมแลวเหมอนกน" ดงนแลว ตรสชาดก ทงหลายเปนตนวา "ตาทง ๒ แตกแลว, ผากหายแลว, และเพอน บานกบาดหมางกน, ผวและเมย ๒ คนนน ม การงานเสยหายแลว ทง ๒ ทาง คอ ทงทางนา ทงทางบก๒." พระศาสดา เมอประทบอยกรงราชคฤห ทรงปรารภพระ เทวทต ตรสชาดกเปนอนมาก ดวยประการอยางนนแลว เสดจ (ออก) จากกรงราชคฤหไปสเมองสาวตถ ประทบอยในพระเชตวน มหาวหาร. [พระเทวทตใหสาวกนาไปเฝาพระศาสดา] ฝายพระเทวทตแล เปนไขถง ๙ เดอน, ในกาลสดทาย ใคร ๑. ข. ชา. ๒๗/๗. ตทฏกถา. ๑/๒๖๑. กรงคมชาดก. ๒. ข. ชา. ๒๗/๔๕. ตทฏกถา. ๒/๒๗๔ อภโตภฏชาดก.


จะเฝาพระศาสดา จงบอกพวกสาวกของตนวา "เราใครจะเฝาพระ ศาสดา, ทานทงหลายจงแสดงพระศาสดานนแกเราเถด," เมอสาวก เหลานนตอบวา "ทานในเวลาทยงสามารถ ไดประพฤตเปนคนมเวร กบพระศาสดา, ขาพเจาทงหลายจกนาทานไปในทพระศาสดาประทบ อยไมได," จงกลาววา "ทานทงหลายอยางใหขาพเจาฉบหายเลย ขาพเจาทาอาฆาตในพระศาสดา, แตสาหรบพระศาสดาหามความอาฆาต ในขาพเจาแมประมาณเทาปลายผมไม." จรงอย พระผมพระภาคนน ทรงมพระทยสมาเสมอในบคคลทวไป คอ ใน นายขมงธน ในพระเทวทต ในโจรองคลมาล ในชางธนบาลและในพระราชหล, เพราะฉะนน พระเทวทตจงออนวอนแลว ๆ เลา ๆ วา "ขอทาน ทงหลาย จงแสดงพระผมพระภาคแกขาพเจา." ทนน สาวกเหลานน จงพรพระเทวทตนนออกไปดวยเตยงนอย ภกษทงหลายไดขาวการ มาของพระเทวทตนน จงกราบทลพระศาสดาวา "ขาแตพระองค ผเจรญ ขาววา พระเทวทตมาเพอประโยชนจะเฝาพระองค." พระ ศาสดาตรสวา "ภกษทงหลาย เทวทตนนจกไมไดเหนเราดวยอตภาพ นน." นยวา พวกภกษยอมไมเหนพระพทธเจาอก จาเดมแตกาล ทขอวตถ ๕ ประการ, ขอนยอเปนธรรมดา. พวกภกษกราบทลวา "พระเทวทตมาถงทโนนและทโนนแลว พระเจาขา." ศ. เทวทตจงทาสงทตนปรารถนาเถอะ, (แตอยางไรเสย) เธอ กจกไมไดเหนเรา.


ภ. ขาแตพระองคผเจรญ พระเทวทตมาถงทประมาณโยชนหนง แตทนแลว, (และทลตอๆ ไปอกวา) มาถงกงโยชนแลว, คาพยตหนง แลว, มาถงทใกลสระโบขรณแลว พระเจาขา. ศ. แมหากเทวทตจะเขามาภายในพระเชตวน, กจกไมไดเหนเรา เปนแท. [พระเทวทตถกธรณสบ] พวกสาวก พาพระเทวทต วางเตยงลงรมฝงสระโบกขรณ ใกลพระเชตวนแลว ตางกนไปเพอจะอาบนาในสระโบกขรณ แมพระเทวทตแล ลกจากเตยงนงวางเทาทง ๒ บนพนดน. เทาทง ๒ นนกจมแผนดนลง. เธอจมลงแลวโดยลาดบเพยงขอเทา, เพยงเขา, เพยงเอง, เพยงนาม จงถงคอ, ในเวลาทกระดกคางจางจดถง พนดน ไดกลาวคาถานวา "ขาพระองคขอถงพระพทธเจาพระองคนน ผ เปนบคคลเลศ เปนเทพยงเทพ เปนสารถ ฝกนรชน มพระจกษรอบคอบ มพระลกษณะ (แตละอยาง) เกดดวยบญตงรอย๑ วาเปนทพง ดวยกระดกเหลาน พรอมดวยลมหายใจ." นยวา พระตถาคตเจาทรงเหนฐานะน จงโปรดใหพระเทวทต บวช. กถาพระเทวทตนน จกไมไดบวชไซร, เปนคฤหสถ จกได ทากรรมหนก, จกไมไดอาจทาปจจยแหงภพตอไป, กแลครงบวช ๑. สตปลกขณนต สเตน สเตน ปกมเมน นพพตตเอเกกลกขณนต อตโถ.


แลว จกกรรมหนกกจรง, (ถงดงนน) กจะสามารถทาปจจยแหง ภพตอไปได" เพราะฉะนน พระศาสดาจงโปรดใหเธอบวชแลว.

[พระเทวทตเกดในอเวจถกตรงดวยหลาวเหลก] จรงอย พระเทวทตนน จกเปนพระปจเจกพทธเจา นามวา อฏฐสสระ ในทสดแหงแสนกลปแตกลปน พระเทวทตนนจมดนไปแลว เกดในอเวจ. และเธอเปนผไหวตงไมได ถกไปไหมอย เพราะเปน ผผดในพระพทธเจาผไมหวนไหว. สรระของเธอสงประมาณ ๑๐๐ โยชน เกดในกนเอวจซงมประมาณ ๓๐๐ โยชน, ศรษะสอดเขาไปสแผนเหลก ในเบองบน จงถงหมวกห, เทาทง ๒ จมแผนดนเหลกลงไปขางลาง จนถงขอเทา, หลาวเหลกมปรมาณเทาลาตาลขนาดใหญ ออกจากฝา ดานหนง แทงกลางหลงทะลหนาอก ปกฝาดวยหนา, อกหลาวหนง ออกจากฝาดานขวา แทงสขางเบองขวา ทะลออกสขางเบองซาย ปกฝาดานซาย, อกหลาวหนง ออกจากแผนขางบน แทงกระหมอม ทะลออกสวนเบองตา ปกลงสแผนดนเหลก. พระเทวทตนน เปน ผไหวตงไมได อนไฟไหมในอเวจนน ดวยประการอยางน.

[เมอกอนพระเทวทตกประพฤตผดในพระศาสดา] ภกษทงหลาย สนทนากนวา "พระเทวทตถงฐานะประมาณ เทาน ไมทนไดเฝาพระศาสดา จมลงสแผนดนแลว." พระศาสดา ตรสวา "ภกษทงหลาย เทวทตประพฤตผดในเรา จมดนลงไปใน บดนเทานนหามได, แมครงกอน เธอกจมลงแลวเหมอนกน," เพอ


จะทรงแสดงความทบรษหลงทาง อนพระองคปลอบโยนแลว ยก ขนหลงของตนแลว ใหถงทอนเกษมแลว กลบมาตดงาทงหลายอก ถง ๓ ครง อยางนคอ ทปลาย ททามกลาง ทโคน, ในวาระท ๓ เมอ กาวลวงคลองจกษแหงมหาบรษแลว กจมแผนดน ในกาลทพระองค เปนพระยาชาง จงตรสชาดก๑นเปนตนวา "หากจะใหแผนดนทงหมดแกคนอกตญผ เพงโทษเปนนตย กไมยงเขาใหยนดไดเลย." เมอกถาตงขนแลวเชนนนนนแลแมอก จงตรสขนตวาทชาดก๒ เพอ ทรงแสดงความทพระเทวทตนน ครงเปนพระเจากลาพประพฤตผด ในพระองค ผเปนขนตวาทดาบส แลวจมลงสแผนดน และจลล- ธรรมปาลชาดก๓ เพอทรงแสดง ความทพระเทวทตนน ครงเปน พระเจามหาปตาปะ ประพฤตผดในพระองคผเปนจลลธรรมปาละแลว จมลงสแผนดน. กครนเมอพระเทวทตจมดนไปแลว, มหาชนราเรงยนด ให ยกธงชายธงปฏากและตนกลวย ตงหมอนาอนเตมแลว เลนมหรสพ ใหญ ดวยปรารภวา "เปนลาภของพวกเราหนอ." พวกภกษกราบทล ขอความนนแดพระผมพระภาค. พระผมพระภาค ตรสวา "ภกษ ทงหลาย เมอพระเทวทตตายแลว, มหาชนยนดมใชแตบดนเทานน, แมครงกอน กยนดแลวเหมอนกน," เพอจะทรงแสดงความทมหาชน ๑. ข. ชา. ๒๗/๒๓ ตทฏกถา. ๒/๑๒๘. สลวนาคชาตก. ๒. ข. ชา. ๒๒/๑๓๗. ตทฏกถา. ๔/๒๗๕. ๓. ข. ชา. ๒๗/๑๗๐. ตทฏกถา. ๔/๔๕๐.


เปนผยนดในเมอพระราชานามวา ปงคละ ในนครพารณาสซงดราย หยาบชา ไมเปนทรกของชนทวไป สวรรคตแลว จงตรสปงคลชาดก๑

นเปนตนวา พระโพธสตวกลาวคาถาวา "ชนทงสน อนพระเจาปงคละเบยดเบยนแลว, เมอ ทาวเธอสวรรคตแลว, ชนทงหลาย ยอมเสวยปต, พระเจาปงคละมพระเนตรไมดา ไดเปนทรกของเจา หรอ ? แนะนายประต เหตไร ? เจาจงรองไห." นายประตกลาวตอบวา "พระราชา มพระเนตรไมดา หาไดเปนทรกของ ขาพระองคไม, ขาพระองคกลวแตการเสดจกลบมา ของพระราชานน, ดวยวา พระราชาพระองคนน เสดจไปจากทนแลว พงเบยดเบยนมจจราช, มจจ- ราชนนถกเบยดเบยนแลว พงนาพระองคกลบมาท นอก." [ผทาบาปยอมเดอนรอนในโลกทง ๒] ภกษทงหลาย ทลถามพระศาสดาวา "ขาแตพระองคผเจรญ บดน พระเทวทตเกดแลว ณ ทไหน ? พระศาสดาตรสวา "ในอเวจ มหานรก ภกษทงหลาย." ภกษเหลานนกราบทลวา "ขาแตพระองค ผเจรญ พระเทวทตประพฤตเดอดรอนในโลกนแลว ไปเกดในสถานท ๑. ข. ชา. ๒๗/๙๒. ตทฏกถา. ๓/๓/๙.


เดอดรอนนนแลอกหรอ ?" พระศาสดา ตรสวา "อยางนน ภกษทงหลาย ชนทงหลาย จงเปนบรรพชตกตาม เปนคฤหสถกตาม, มปกตอยดวยความประมาท ยอมเดอดรอนในโลกทง ๒ ทเดยว" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา "ผมปกตทาบาป ยอมเดอนรอนในโลกน ละ ไปแลวยอมเดอนรอน เขายอมเดอดรอนใน โลกทง ๒, เขายอมเดอดรอนวา 'กรรมชวเรา ทาแลว,' ไปสทคต ยอมเดอดรอนยงขน." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา อธ ตปปต ความวา ยอมเดอด รอนในโลกน ดวยเหตเพยงโทมนส ดวยความเดอดรอนเพราะกรรม. บทวา เปจจ ความวา สวนในโลกหนา ยอมเดอดรอนเพราะ ทกขในอบายอนรายแรงยง ดวยความเดอดรอนเพราะวบาก. บทวา ปากการ ความวา ผทาบาป มประการตาง ๆ บทวา อภยตถ ความวา ชอวา ยอมเดอดรอนในโลกทง ๒ ดวยความเดอดรอน มประการดงกลาวแลวน. สองบทวา ปาป เม ความวา กผมปกตทาบาปนน เมอเดอดรอน ดวยความเดอดรอนเพราะกรรม ชอวายอมเดอนรอน ดวยคดวา "กรรมชวเราทาแลว," ขอนนเปนความเดอดรอนมประมาณเลกนอย; แตเมอเดอดรอน ดวยความเดอดรอยเพราะวบาก ชอวา ไปสทคต


ยอมเดอดรอนยงขน คอยอมเดอดรอนเหลอเกน ดวยความเดอดรอน อนหยาบชาอยางยง. ในกาลจบคาถา ชนเปนอนมาก ไดเปนพระอรยบคคล มพระ โสดาบนเปนตนแลว. เทศนาเปนประโยชนแกมหาชน ดงนแล. เรองพระเทวทต จบ.


๑๓. เรองนางสมนาเทว [ ๑๓ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภนาง สมนาเทว ตรสพระธรรมเทศนานวา "อธ นนทต เปจจ นนทต" เปนตน. [อบรมลกหลานใหรบหนาทของตน] ความพสดารวา ภกษสองพนรป ยอมฉนในเรอนของอนาถ- บณฑกเศรษฐในกรงสาวตถทกวน, ในเรอนของนางวสาขามหา- อบาสกาเชนนน. กบคคลใด ๆ ในกรงสาวตถ เปนผประสงคจะถวาย ทาน, บคคลนน ๆ ตองไดโอกาสของทานทง ๒ นนกอนแลว จงทาได. ถามวา "เพราะเหตไร ?" ตอบวา "เพราะคนอน ๆ ถามวา 'ทานอนาถบณฑกเศรษฐ หรอนางวสาขา มาสโรงทานของทานแลวหรอ?" เมอเขาตอบวา "ไมไดมา," ยอมตเตยน แมทานอนบคคลสละทรพยตงแสนแลวทา วา "นชอวาทานอะไร ?." เพราะทานทง ๒ นน ยอมรจกความ ชอบใจของภกษสงฆและกจอนสมควรแกภกษสงฆ. เมอทานทง ๒ นน อย, พวกภกษยอมฉนไดตามพอใจทเดยว. เพราะฉะนน ทก ๆ คนท ประสงคจะถวายทาน จงเชญทานทง ๒ นนไป. ทานทง ๒ นน ยอมไมไดเพอจะองคาสภกษทงหลายในเรอนของตน ดวยเหตน. เพราะเหตนน นางวสาขา เมอใครครวญวา "ใครหนอแล ? จกดารง


ในหนาทของเรา เลยงภกษสงฆ," เหนธดาของบตรแลว จงตงเขา ไวในหนาทของตน. นางองคาสภกษสงฆในเรอนของนางวสาขานน. ถงทานอนาถบณฑกเศรษฐ กตงธดาคนใหญ ชอมหาสภททา ไว. กนางมหาสภททานน ทาการขวนขวายแกภกษทงหลายอย (และ) ฟงธรรมอย เปนพระโสดาบนแลว ไดไปสสกลแหงสาม. แตนน ทานอนาถบณฑกะ กตงนางจลสภททา (แทน). แม นางจลสภททานน กทาอยอยางนนเหมอนกน เปนพระโสดาบนแลว กไปสสกลแหงสาม. ลาดบนน ทานอนาถบณฑกะ จงตงธดาคนเลก นามวาสมนาเทว (แทน) . [นางสมนาปวยเรยกบดาวานองชาย] กนางสมนาเทวนน ฟงธรรมแลว บรรลสกทาคามผล ยงเปน กมารกา (รนสาว) อยเทยว, กระสบกระสายดวยความไมผาสก เหนปานนน ตดอาหาร๑ มความประสงคจะเหนบดา จงใหเชญมา. ทานเศรษฐนน พอไดยนขาวของธดาในโรงทานแหงหนง กมาหา แลวพดวา "เปนอะไรหรอ ? แมสมนา." ธดานน ตอบบดาวา "อะไรเลา ? นองชาย." บ. เจาเพอไปหรอ ? แม. ธ. ไมเพอ นองชาย. บ. เจากลวหรอ ? แม. ธ. ไมกลว นองชาย. ๑. อาหารปจเฉท กตวา ทาการเขาไปตดซงอาหาร.


แตพอนางสมนาเทว กลาวไดเพยงเทาน กไดทากาละแลว. [ทานเศรษฐผบดารองไหไปทลพระศาสดา] ทานเศรษฐนน แมเปนพระโสดาบน กไมสามารถจะกลนความ โศกอนเกดในธดาได ใหทาการปลงศพ๑ของธดาเสรจแลว รองไห ไปสสานกพระศาสดา, เมอพระองค ตรสวา "คฤหบด ทาไม ? ทานจงมทกข เสยใจ มหนาอาบไปดวยนาตา รองไห มาแลว" จง กราบทลวา "นางสมนาเทว ธดาของขาพระองค ทากาละเสยแลว พระเจาขา." ศ. เมอเปนเชนนน เหตไร ? ทานจงโศก, ความตาย ยอม เปนไปโดยสวนเดยวแกสรรพสตว มใชหรอ ? อ. ขาพระองคทราบขอนนพระเจาขา แตธดาของขาพระองค ถงพรอมดวยหรและโอตตปปะเหนปานน, ในเวลาจวนตาย นางไม สามารถคมสตไวไดเลย บนเพอตายไปแลว, ดวยเหตนน โทมนส ไมนอย จงเกดแกขาพระองค. ศ. มหาเศรษฐ กนางพดอะไรเลา ? อ. ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคเรยกนางวา 'เปนอะไร หรอ ? สมนา ' ทนน นางกกลาวกะขาพระองควา 'อะไร ? นองชาย ? แตนน เมอขาพระองคกลาววา 'เจาเพอไปหรอ ? แม' กตอบวา 'ไมเพอ นองชาย' เมอขาพระองคถามวา 'เจากลวหรอ ? แม' กตอบวา 'ไมกลว นองชาย' เมอขาพระองคถามวา ' เจากลวหรอ ? แม' กตอบวา 'ไมกลว นองชาย' พอกลาวไดเทานกทากาละแลว. ๑. สรรกจจ.


ลาดบนน พระผมพระภาค ตรสกะเศรษฐนนวา "มหาเศรษฐ ธดาของทาน จะไดเพอกหามได." อ. เมอเชนนน เหตไร ? นางจงพดอยางนน. ศ. เพราะทานเปนนองนางจรง ๆ (นางจงพดอยางนนกะทาน), คฤหบด กธดาของทานเปนใหญกวาทานโดยมรรคและผล, เพราะ ทานเปนเพยงโสดาบน, สวนธดาของทานเปนสกทาคามน; เพราะ นางเปนใหญโดยมรรคและผล นางจงกลาวอยางนนกะทาน. อ. อยางนนหรอ พระเจาขา. ศ. อยางนน คฤหบด. อ. เวลานนางเกดทไหน พระเจาขา. เมอพระศาสดา ตรสวา "ในภพดสต คฤหบด" ทานเศรษฐ จงกราบทลวา "ธดาของขาพระองค เทยวเพลดเพลนอยในระหวาง หมญาตในโลกน แมไปจากโลกนแลว กเกดในท ๆ เพลดเพลน เหมอนกนหรอ ? พระเจาขา." [คนทาบญยอมเพลดเพลนในโลกทง ๒] ทนน พระศาสดา ตรสกะเศรษฐนนวา "อยางนน คฤหบด ธรรมดาผไมประมาท เปนคฤหสถกตาม เปนบรรพชตกตาม ยอม เพลดเพลนในโลกนและโลกหนาแท" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา "ผมบญอนทาไวแลว ยอมเพลดเพลนในโลกน, ละไปแลว ยอมเพลดเพลน เขายอมเพลดเพลน ในโลกน ๒, เขายอมเพลดเพลนวา 'เราทาบญ


ไวแลว,' ไปสสคต ยอมเพลดเพลนยง ๆ ขนไป." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา อธ ความวา ยอมเพลดเพลนใน โลกน ดวยความเพลดเพลนเพราะกรรม. บทวา เปจจ ความวา ยอมเพลดเพลนในโลกหนา ดวย ความเพลดเพลนเพราะวบาก. บทวา กตปโ คอ ผทาบญมประการตาง ๆ. บทวา อภยตถ ความวา ยอมเพลดเพลนในโลกน ดวย คดวา "กศลเราทาไวแลว, บาปเราไมไดทา." เมอเสวยวบากชอวา ยอมเพลดเพลนในโลกหนา. สองบทวา ป เม ความวา กเมอเพลดเพลนในโลกน ชอวา ยอมเพลดเพลน เหตอาศยความเพลดเพลนเพราะกรรม ดวย เหตเพยงโสมนสเทานนวา "เราทาบญไวแลว." บทวา ภยโย เปนตน ความวา กเขาไปสสคตแลว เมอ เสวยทพยสมบต ตลอด ๕๗ โกฏปบาง ๖๐ แสนปบาง ยอมชอวา เพลดเพลนอยางยงในดสตบร ดวยความเพลดเพลดเพราะวบาก. ในกาลจบคาถา คนเปนอนมาก ไดเปนอรยบคคลมโสดาบน เปนตนแลว. พระธรรมเทศนา ไดเปนประโยชนแกมหาชน ดงนแล. เรองนางสมนาเทว จบ.


๑๔. เรองภกษ ๒ สหาย * [ ๑๔ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษ ๒ สหาย ตรสพระธรรมเทศนานวา "พหมป เจ สหต ภาสมาโน" เปนตน. [สองสหายออกบวช] ความพสดารวา กลบตร ๒ คน ชาวเมองสาวตถ เปนสหาย กน ไปยงวหาร ฟงพระธรรมเทศนาของพระศาสดาแลวละกาม ทงหลาย ถวาย๑ชวตในพระศาสนาของพระศาสดา บวชแลว อยใน สานกพระอาจารยและพระอปชฌาย ตลอด ๕ ปแลว เขาไปเฝาพระ ศาสดา ทลถามถงธระในพระศาสนา ไดฟงวปสสนาธระและคนถธระ โดยพสดารแลว๒, รปหนง กราบทลกอนวา "ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคบวชแลวเมอภายแก ไมสามารถจะบาเพญคนถธระได, แตจะบาเพญวปสสนาธระ" ดงนแลว ทลใหพระศาสดาตรสบอก วปสสนา จนถงพระอรหต พากเพยรพยายามอย บรรลพระอรหต พรอมกบดวยปฏสมภทาทงหลาย. ฝายภกษรปนอกน คดวา "เราจะบาเพญคนถธระ" ดงน แลว เรยนพระพทธพจน คอพระไตรปฎกโดยลาดบ กลาวธรรม * พระมหาผว ป. ๗ วดบวรมงคล ปจจบนเปนพระราชเมธาภรณ แปล. ๑. อร ทตวา ๒. เปนประโยคกรยาปธานนย.


สวดสรภญญะในสถานทตนไปแลว ๆ, เทยวบอกธรรมแกภกษ ๕๐๐ รป ไดเปนอาจารยของคณะใหญ ๑๘ คณะ. ภกษทงหลาย เรยนพระกมมฏฐานในสานกพระศาสดาแลว ไปสทอยของพระเถระนอกน (รปบาเพญวปสสนา) ตงอยในโอวาท ของทาน บรรลพระอรหตแลว นมสการพระเถระเรยนวา "กระผม ทงหลายใครจะเฝาพระศาสดา." พระเถระกลาววา "ไปเถด ผมอาย, ทานทงหลาย จงถวาย บงคมพระศาสดา นมสการพระมหาเถระทง ๘๐ รป ตามคาของเรา จงบอกกระพระเถระผสหายของเราบางวา ' ทานอาจารยของกระผม ทงหลาย นมสการใตเทา" ดงนแลวสงไป. ภกษเหลานนไปสวหาร ถวายบงคมพระศาสดาและนมสการพระอสตมหาเถระแลว ไปสสานก พระคนถกเถระ เรยนวา "ใตเทา ขอรบ ทานอาจารยของพวก กระผม นมสการถงใตเทา." กเมอพระเถระนอกนถามวา "อาจารย ของพวกทานนนเปนใคร ? " ภกษเหลานนเรยนวา " เปนภกษ ผสหายของใตเทา." เมอพระเถระ (วปสสกภกษ) สงขาวเยยมอยางนเรอย ๆ อย, ภกษนน (คนถกะ) อดทนอยไดสนกาลเลกนอย ภายหลงไม สามารถจะอดทนอยได, เมอพวกอาคนตกภกษเรยกวา "ทาน อาจารยของพวกกระผมมนสการใตเทา" ดงนแลว จงกลาววา "อาจารยของพวกทานนนเปนใคร." เมอภกษทงหลายเรยนวา "เปน ภกษผสหายของใตเทา ขอรบ" จงกลาววา "กอะไรเลา ? ท


พวกทานเรยนในสานกของภกษนน บรรดานกาย มทฆนกายเปนตน นกายใดนกายหนงหรอ ? หรอบรรดาปฎก ๓ ปฎกหนงหรอ ? ทพวก ทานไดเรยนแลว" ดงนแลว คอวา สหายของเรา ยอมไมรจก คาถกแมประกอบดวย ๒ บท, ถอบงสกลเขาปาแตในคราวบวชแลว ยงไดอนเตวาสกมากมายหนอ, ในกาลทเธอมา เราควรถามปญหาด." [พระเถระทง ๒ พบกน] ในกาลตอมา พระเถระ (วปสสกะ) ไดมาเฝาพระศาสดา เกบบาตรจวรไวในสานกพระเถระผสหายแลว ไปถวายบงคมพระ ศาสดา และนมสการพระอสตมหาเถระแลว กกลบมาทอยของพระ เถระผสหาย. ลาดบนน พระคนถกเถระนน ใหภกษทงหลายทาวตร แกทานแลว ถอเอาอาสนะมขนาดเทากน นงแลวดวยตงใจวา "จกถามปญหา." [พระศาสดาถามปญหาพระเถระทง ๒] ขณะนน พระศาสดา ทรงทราบวา "คนถกภกษน พงเบยด- เบยนบตรขอเราผมรปเหนปานนแลวเกดในนรก," ดวยทรงเอนดใน เธอ ทาประหนงเสดจเทยวจารกไปในวหาร เสดจถงสถานทเธอทง ๒ นงแลว ประทบนงเหนอพทธอาสนทเธอจดไว. แทจรง ภกษทงหลาย เมอจะนงในทนน ๆ จดอาสนะสาหรบพระพทธเจากอนแลวจงนง. เพราะเหตนน พระศาสดา จงประทบนงเหนออาสนะทพระคนถกภกษ นนจดไวโดยปกตนนแล. กแลครนประทบนงแลว จงตรสถามปญหา


ในปฐมฌานกะคนถกภกษ ครนเมอเธอทลตอบไมได, จงตรสถาม ปญหาในรปสมาบตและอรปสมาบตทง ๘ ตงแตทตยฌานเปนตนไป พระคนถกเถระกมอาจทลตอบไดแมขอเดยว. พระวปสสกเถระนอก น ทลตอบปญหานนไดทงหมด. ทนน พระศาสดา ตรสถามปญหาในโสดาปตตมรรคกบเธอ. พระคนถกเถระกมสามารถทลตอบได. แตนน จงตรสถามกะพระ ขณาสวเถระ. พระเถระกทลตอบได. [พระวปสสกเถระไดรบสาธการ*] พระศาสดา ทรงชมเชยวา "ดละ ๆ " แลวตรสถามปญหา แมในมรรคทเหลอทงหลายโดยลาดบ. พระคนถกเถระกมไดอาจทล ตอบปญหาไดสกขอเดยว สวนพระขณาสพ ทลตอบปญหาทตรส ถามแลว ๆ ได. พระศาสดาไดประทานสาธการแกพระขณาสพนนใน ฐานะทง ๔. เทวดาทงหมด ตงตนแตภมเทวดา๑ จงถงพรหมโลก และนาคครฑ ไดฟงสาธการนนแลว กไดใหสาธการ. พวกอนเตวาสกและสทธวหารกของพระคนถกเถระ ไดสดบ สาธการนนแลว จงยกโทษพระศาสดาวา "พระศาสดาทรงทา กรรมอะไรน ? พระองคไดประทานสาธการแกพระมหลลกเถระ ผไม รปอะไร ๆ ในฐานะทง ๔, สวนทานอาจารยของพวกเรา ผจาทรง พระปรยตธรรมไวไดทงหมด เปนหวหนาภกษประมาณ ๕๐๐ รป พระองคมไดทรงทาแมมาตรวา ความสรรเสรญ." * พระมหาอ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวหาร แปล. ๑. เทวดาทสถตอยบนแผนดน.


[พดมาแตไมปฏบตกไรประโยชน] ลาดบนน พระศาสดา ตรสถามภกษเหลานนวา "ภกษ ทงหลาย พวกเธอกลาวอะไรกนน ?" เมอภกษเหลานนกราบทลเนอ ความนนแลว, ตรสวา "ภกษทงหลาย อาจารยของพวกเธอ เชน กบผรกษาโคทงหลาย เพอคาจางในศาสนาของเรา, สวนบตรของ เรา เชนกบเจาของผบรโภคปญจโครส๑ตามชอบใจ" ดงนแลว ได ภาษตพระศาสดาเหลานวา "หากวา นรชนกลาวพระพทธพจนอนมประ- โยชนเกอกลแมมาก (แต) เปนผประมาทแลว ไมทา (ตาม) พระพทธพจนนนไซร, เขายอม นบโคทงหลายของชนเหลาอน ยอมเปนผไมม สวนแหงปญจโครสฉะนน, หากวา นรชนกลาว พระพทธพจนอนมประโยชนเกอกล แมนอย (แต) เปนผมปกตประพฤตธรรมสมควรแกธรรม ไซร, เขาละราคะ โทสะ และโมหะ แลว รชอบ มจตหลดพนดแลว หมดความยดถอในโลกนหรอ ในโลกหนา, เขายอมเปนผมสวนแหงสามญผล." ๑. รสอนเกดแตโค ๕ อยาง คอ นมสด, นมสม, เปรยง, เนยใส, เนยขน. ๒. ผลคอคณเครองเปนสมณะ.


[แกอรรถ*] บรรดาบทเหลานน บทวา สหต น เปนชอแหงพระพทธพจน คอพระไตรปฎก, นรชนเขาไปหาอาจารยทงหลาย เลาเรยนพระ พทธพจนนนแลว กลาว คอบอก ไดแกแสดงอย ซงพระพทธพจน แมมาก แกชนเหลาอน (แต) หาเปนผทากจอนการกบคคลฟง ธรรมนนแลวจะพงทาไม คอไมยงการทาไวในใจใหเปนไป ดวย อานาจแหงไตรลกษณมอนจจลกษณะเปนตน ชวขณะแมสกวาไก ปรกปก, นรชนนน ยอมเปนผมสวนแหงผลสกวาการทาวตรปฏวตร จากสานกของอนเตวาสกทงหลายอยางเดยว, แตหาเปนผมสวนแหง คณเครองเปนสมณะไม เหมอนคนเลยงโครกษาโคทงหลายเพอคา จางประจาวน๑ รบไปแตเชาตร เวลาเยน นบมอบใหแกเจาของทง หลายแลว รบเอาเพยงคาจางรายวน, แตไมไดเพอบรโภคปญจโครส ตามความชอบใจ ฉะนนแล. เหมอนอยางวา เจาของโคพวกเดยว ยอมบรโภคปญจโครส แหงโคทงหลาย ทนายโคบาลมอบใหแลว ฉนใด, การกบคคล ทงหลาย ฟงธรรมอนนรชนนนกลาวแลว ปฏบต๒ตามทนรชนนนพรา สอนแลว กฉนนน, บางพสกบรรลปฐมฌานเปนตน, บางพวกเจรญ วปสสนาแลว บรรลมรรคและผล, จดวาเปนผมสวนแหงคณเครอง เปนสมณะ เหมอนพวกเจาของโค ยอมเปนผมสวนโครสฉะนน. * ของสนามหวง พ.ศ. ๒๔๗๗. ๑. ตามหลกตองวาเหมอนคนรกษาโคเพอจาง ประจาวน ชอวาคนเลยงโค ๒. ปฏปชชตวา บางมตนยมเปนกรยาปธานนย.


พระศาสดาตรสคาถาท ๑ ดวยอานาจแหงภกษผสมบรณดวยศล ผ มสตะมาก (แต) มปกตอยดวยความประมาท ไมประพฤตแลว ในการทาไวในใจโดยอบายอนแยบคาย ดวยอานาจแหงไตรลกษณ มอนจจลกษณะเปนตน, หาตรสดวยอานาจแหงภกษผทศลไม ดวย ประการฉะน. สวนคาถาท ๒ พระองคตรสดวยอานาจแหงการกบคคลผแมม สตะนอย (แต) ทากรรมในการทาไวในใจโดยอบายอนแยบคายอย. ในบทเหลานน บทวา อปปมป เจ ความวา นอย คอแม เพยง ๑ วรรค หรอ ๒ วรรค. บทพระคาถาวา ธมมสส โหต อนธมมจาร เปนตน ความวา นรชนรอรรถรธรรมแลว ประพฤตธรรมอนสมควรแก โลกตรธรรม๑ ๙ คอประเภทแหงธรรม มปารสทธศล ๔ ธดงคคณ และอสภกรรมฐานเปนตน ทนบวาขอปฏบตอนเปนสวนเบองตน ยอมเปนผชอวามปกตประพฤตธรรมสมควร คอหวงการแทงตลอด อยวา "เราจกแทงตลอดในวนน เราจกแทงตลอดในวนน ทเดยว" ชอวายอมประพฤต. นรชนนน ละราคะ โทสะ และโมหะดวยขอ ปฏบตชอบนแลว กาหนดรธรรมทควรกาหนดร โดยชอบ คอโดย เหต โดยนย มจตหลดพนดแลว ดวยอานาจแหงตทงควมตต วกขนภนวมตต สมจเฉททวมตต ปฏปสสทธวมตตและนสรณวมต, หมดความถอมนอยในโลกนหรอในโลกอน คอไมเขาไปยดถอขนธ ๑. มรรค ๔ ผล ๔ นพพาน ๑.


อายตนะและธาตทงหลาย อนนบเนองในโลกนและโลกอน หรอ อนเปนภายในและภายนอก ดวยอปาทาน๑ ๔ ชอวาเปนมหาขณาสพ ยอมเปนผมสวนแหงคณเครองเปนสมณะคอผล อนมาแลวดวยอานาจ แหงคณเรองเปนสมณะ กลาวคอมรรค และคณเครองเปนสมณะคอ กองแหงอเสขธรรม๒ ๕. พระศาสดาทรงรอบยอดแหงเทศนาดวยพระอรหต เหมอน นายชางถอเอายอดแหงเรอน ดวยยอดแกวฉะนน ดงนแล. ในกาลจบคาถา คนเปนอนมาก ไดเปนอรยบคคลมพระโสดาบน เปนตน. เทศนามประโยชนแกมหาชน ดงนแล. เรองภกษ ๒ สหาย จบ. ยมกวรรค วรรณนา จบ. วรรคท ๑ จบ. ๑. กามปาทาน การถอมนกาม ๑ ทฏ ปาทาน การถอมนทฏฐ ๑ สลพพตปาทาน การถอมนศลพรต ๑ อตตวาทปานทาน การถอมนวาทะวาตน ๑. ๒. สลขนธ หมวดศล ๑ สมาธขนธ หมวดสมาธ ๑ ปญญาขนธ หมวดปญญา ๑ วมตตขนธ หมวดวมตต ๑ วมตตญาณทสสนขนธ หมวดวมตตญาณทสสนะ ๑.

บาลี 19 80

Documents