tefsirül-münir sure sure (55)

3MUHAMMED SURES

3Surenin smi:

3nceki Sure ile likisi:

3Surenin Muhtevas:

3Surenin Fazileti:

4Kafirlerle Mminler Arasndaki Farkn Beyan:

4Belagat:

4Kelime ve bareler:

4Nzul Sebebi:

4Aklamas

5Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler:

6Sava, Esirler, Allah Yolunda ldrlenlerin Hkmleri Ve slam'n Zaferi:

6Belagat:

6Kelime ve bareler:

6Nzul Sebebi:

7Ayetler Aras liki:

7Aklamas:


10Gemi mmetlerin zlerine Bakmak, Mminlerin Ve Kfirlerin Hallerini Dnmek:

11Belagat:

11Kelime ve bareler:

11Nzul Sebebi:

11Ayetler Aras liki:

11Aklamas:


13Cennet Nimetinin Ve Cehennem Azabnn Tasviri:

13Belagat:



13Aklamas:


15nan Ayetlerini Duyduklarnda Mnafklarn Ve Doruyu Bulanlarn Hali:

15Belagat:


16Nzul Sebebi:


16Aklamas:


18Amelle lgili Ayetler Nazil Olduunda Mnafklarn Ve Mminlerin Durumu:

18Belagat:



19Aklamas:


21Dinden Dndkten Sonra, Ruhlar Kabzedilirken Ve Cihadn Hikmeti Hatrlatldanda Mnafklarn Hali:

21Belagat:



22Aklamas:


24Baz Ehl-i Kitap Kafirleriyle Baz Mminlerin Dnya Ve Ahiretteki Halleri:


25Nzul Sebebi:


25Aklamas:


27Cihada Tevikin Gnllerden Dnya Sevgisini karmak le Teyit Edilmesi:

27Belagat:



28Aklamas:


MUHAMMED SURES

Kafirlerle Mminler Arasndaki Farkn Beyan:

1- nkr edenlerin ve Allah yolundan alkoyanlarn ilerini Allah boa karmtr.

2- man edip, yararl iler yapanlarn, Rableri tarafndan hak olarak Muhammed'e indirilene inananlarn gnahlarn Allah rtm ve hallerini dzeltmitir.

3- Bunun sebebi, inkr edenlerin batla uymalar, inananlarn da, Rablerinden gelen hakka uymu olmalardr. te bylece Allah, insanlara kendilerinden misallerini aklar.

Aklamas

"nkr edenlerin ve Allah yolundan alkoyanlarn ilerini Allah boa karmtr." Allah'n birliini ve ayetlerini inkr edenler, Allah' brakp, putlara tapanlar, bakalarn Allah'n dini slm'a girmekten men edenlerin -bunlar Kurey kfirleridir- amellerinin sevaplarn, Allah boa karp, zayi etmi olup bunlara ahirette hibir mkfat vermeyecektir.

Sla- rahim (akrabalar ziyaret), esirleri hrriyetine kavuturmak, misafirleri arlamak, Mescidi Haram onarmak, su datp haclara hizmet etmek ve snmak isteyene gvence verip sndrmak gibi gzel ahlklar diye niteledikleri btn bu davranlar kfr ve Allah yolundan alkoymak gnahlar dolaysyla makbul deildir.

Ayetin benzeri udur: "Onlarn yaptklar her ii ele alarak zerre zerre dalan toza eviririz." (Furkan, 25/23),

Kfirlerin durumunu ve cezalarn beyan ettikten sonra, Allah Teal mminlerin halini ve mkfatlarn beyan ederek yle buyurdu: "man edip yararl iler yapanlarn, Rableri tarafndan hak olarak Muhammed'e indirilene inananlarn gnahlarn Allah rtm ve hallerini dzeltmitir." Allah' tasdik edip, itaat eden, emir ve yasaklarna tabi olan, Allah' memnun edecek yararl iler (salih ameller) yapan, peygamberi Muhammed (s.a.)'e indirdii Kur'an' dorulayan ve onun hak olduuna ve Allah'n kelm bulunduuna iman edenlerin gemite iledikleri gnahlarn Allah silecek, iman ve amel-i salihleri sayesinde onlarn gnahlarn balayacak, onlarn dnya ve ahiret durumlarn dzeltecek, masiyetlerden koruyacak, dnya ve ahirette onlar hayrl amellere yneltecek ve ahirette onlar cennet nimetlerine varis klacaktr. Bu mjde, yararl iler yapan mminlerden Muhacir, Ensar ve onlardan sonra gelen btn mminleri de kapsamaktadr.

"Rableri tarafndan hak olarak Muhammed'e indirilene inananlarn." ifadesi mm (genel anlam ifade eden cmle) zerine hass'n (hususi mana ifade eden cmle) atf eklindedir. Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.)'in peygamber olarak gnderiliinden (bi'setinden) sonra, imann sahih olabilmesi iin, ona ve ona indirilen Kur'an'a iman etmenin art olduuna delildir. "Rableri tarafndan hak olarak..." cmlesi ise gzel bir cmle-i mu'teri-ze, yani ara cmledir.

Sonra yce Allah, kfirlerin amellerini boa karmasnn ve mminlerin ilerini dzeltip mutlu klmasnn sebebini yle beyan etti: "Bunun sebebi, inkr edenlerin batla uymalar, inananlarn da, Rablerinden gelen hakka uymu olmalardr." Hek iki grup iin ifade edilen bu ceza, kfirlerin Allah'a irk koma, masiyetlere dalma ve bunu hakka tercih etmeleri gibi batla sapmalar; mminlerin de, tevhit, iman ve yararl iler gibi Allah'n, uyulmasn emrettii hakka tabi olmalar sebebiyledir.

"te bylece Allah, insanlara kendilerinden misallerini aklar." te Allah, byle ak bir ekilde, insanlara (mmin, kfir) iki grubun, ibret olacak durumlarn aklar, amellerinin hangi noktaya varacan ve onlarn ahirette ne halde olacaklarn aklar.

Sava, Esirler, Allah Yolunda ldrlenlerin Hkmleri Ve slam'n Zaferi:

4- (Savata) inkr edenlerle karlatnz zaman boyunlarn vurun. Nihayet onlar iyice vurup, sindirince ba skca balayn (esir aln). Sonra da artk ya karlksz veya fidye karl salverin. Harp arln kaybedip sona erinceye kadar, kfirlere kar byle davrann. Durum u ki, Allah dileseydi, onlardan intikam alrd. Fakat sizi birbirinizle denemek ister. Allah yolunda ldrlenlere gelince, Allah onlarn yaptklarn boa karmaz.

5, 6- Allah onlar muratlarna erdirir, durumlarn dzeltir. Ve onlar, kendilerine tantt cennetine sokar.

7- Ey iman edenler! Eer siz Allah'a (Allah'n dinine) yardm ederseniz O da size yardm eder, ayaklarnz sabit klar.

8- nkr edenlere gelince, onlarn hakk ykmdr. Allah onlarn yaptklarn boa karmtr.

9- Bunun sebebi, Allah'n indirdiini beenmemeleridir. Allah da onlarn yaptklarn boa karmtr.

Aklamas:

"(Savata) inkr edenlerle karlatnz zaman boyunlarn vurun." Yani savata kfirlerle kar karya geldiiniz zamanda onlar kllarla biin ve boyunlarn vurun. Bu, mslmanlarla anlamalar bulunmayan mrik ve Ehl-i Kitap (Yahudi ve Hristiyan) kfirleriyle, savan gerekeleri oluup, zulm dayanlmaz bir hale geldiinde, cihad emridir. Artk bu, efkat ve barn olmayaca bir savatr. Bu kfirlere kar harbin tabiat neyi gerektiriyorsa o silah kullanmak gerekir. Nitekim yce Allah yle buyurmutur: "Fitne tamamen yok edilinceye ve din (kulluk) de yalnz Allah iin oluncaya kadar onlarla savan. ayet vazgeerlerse zalimlerden bakasna dmanlk ve saldr yoktur." (Bakara, 2/93).

Ayet esaretten sonra karlksz salvermekle fidye alarak serbest brakmak arasnda mslmanlar muhayyer brakmaktadr. Snnette ise kfirleri esir aldktan sonra maslahat iin katlin caiz olduu beyan edildii gibi, gemite hakim olan adete uygun olarak ve misli ile muamele edilerek kle yapmann da mubah olduu beyan edilmitir. Dorusu bu ayet Bedir savandan sonra nazil olmutur. Bu sebeple yce Allah, kendilerinden fidye almak iin o gn pek ok esir elde etmelerine kar mminlere sitem etmitir.

Sonra yce Allah savan meru olmasndaki hikmeti yle diyerek beyan etmitir:

"Durum u ki, Allah dileseydi onlardan intikam alrd. Fakat sizi birbirinizle denemek ister." te bu, kfirle savamann hkmdr. Mminler! Siz savamadan da, Allah, dmanlarndan intikam almaya; yere batrma,zelzele ve suya garketme gibi diledii azap eitleriyle onlar helak etmeye kadirdir. Allah ancak size onlarla harp etmeyi unun iin emretmitir: Sizi birbirinizle denemek, Allah yolunda cihad edenleri ve bu yolun zorluklarna kar sabredenleri ortaya karmak, bunlarn mkfatlarn artrmak ve bunlarn eliyle kfirleri cezalandrmak, azap gelmeden nce lm korkusunun onlar imana sevketmesi iindir. Dolaysyla cihadn hikmeti insanlar imtihan etmek, zorluklara kar sabrlarn denemektir: "Yoksa Allah iinizden cihad edenleri belli etmeden sabredenleri ortaya karmadan cennete gireceinizi mi sandnz?" (Ali mran, 3/142)

Sonra da Allah Teal kendi yolunda cihad eden ehidlerin mkfatn yle dile getirmitir:

1- "Allah yolunda ldrlenlere gelince, Allah onlarn yaptklarn boa karmaz." Yani phesiz Allah yolunda ldrlenlerin ecrini Allah zayi etmez. Kfirlerin amelleri zayi olduu gibi, Allah mminlerin amellerini boa karmayacaktr.

Ahmed b. Hanbel, Tirmizi ve bni Mace'nin Mikdad b. Ma'di Karib el-Kindi (r.a.)'den rivayet ettiklerine gre Allah Rasul (s.a.) yle buyurmutur: "phesiz Allah yannda ehidin alt zellii vardr: Kannn ilk akt anda gnahlarnn affedilmesi, cennetteki makamn grmesi, iman elbisesini giymesi, hurilerle evlendirilmesi, kabir azabndan kurtarlmas ve byk korkudan emin olmas. ehidin bana inci ve yakutla ssl vakar tac taklr. Ondaki bir yakut, dnyadan da iindekilerinden de daha kymetlidir. ehid, yetmi iki huri ile evlendirilir, akrabalarndan yetmi kii hakknda efaati klnr."

Mslim'in Sahihinde de Abdullah b. Amr ve Ebu Katade'den rivayete gre Allah Rasul (s.a.) yle buyurmutur: "ehidin borcu hari btn gnahlar balanr."

2- "Allah onlar muratlarna erdirecek, gnllerini adedecek ve onlar, kendilerine tantt cennete sokacaktr." Yani yce Allah onlar, sevdii ve raz olduu amelleri yapmaya muvaffak klacak, onlara cennetin yolunu gsterecek, ahiretteki hal ve durumlarn dzeltecek, amelleri korunup ebe-diletirecek, onlar cennet bahelerine koyacak, orada sevinip mutlu olacaklardr. Allah Teal bu cenneti onlara bildirmi ve yolunu gstermi olacaktr, onlar klavuzsuz cennetteki evlerini ve makamlarn bulacaklardr.

Buhari'nin Sahihi 'indeki bir hadis-i erifte yle denilmektedir: "Canm kudret elinde olan Allah'a yemin olsun ki, cennet ehlinden biri cennetteki menzilini, dnyadaki evinden daha iyi bilecektir."

Mcahid de yle demitir: Cennet ehli cennetteki evlerini ve meskenlerini Allah'n kendilerine taksim ettii ekilde hata yapmadan, sanki yaratldklarndan beri orann sakinleri imi gibi, kimseye yol sormadan bulacaktrlar. "Allah onlar hidayete iletecek ve durumlarn dzeltecektir." ayetinde lafz ve mana asndan yukarda geen ayetler dikkate alndnda, bir tekrar var, bu ak. Birincisi nimetin sebebi, ikincisi nimetin kendisidir.

nsanlar cennette amellerine gre derece sahibi olacaklardr. Nitekim Allah Teal yle buyurmutur: "Herkesin yaptklar ilere gre dereceleri vardr." (Enam, 6/132).

Sonra yce Allah mminlere, dinine yardm etmek artyla, zafer mjdesi verdi ve onlar bu art gerekletirmeye tevik ederek yle buyurdu: "Ey iman edenler! Eer siz Allah'a (Allah'n dinine) yardm ederseniz O da size yardm eder, ayaklarnz kaydrmaz. "Allah'a, Kur'an'a ve slm'a inanan mminler! Eer siz Allah'n dinine yardm ederseniz, o da dmanlarnza kar size yardm eder; sava annda harp meydanlarnda ayaklarnz kaydrmaz; nihayet galebe, izzet ve stnlk sizin olur ve Allah'n kelimesi (davas) en ycelerde bulunur.

Bunu pekitirmek ve mminlerin kalplerini glendirmek iin Allah Teal mcahitlerin mkfatn beyan ettikten sonra kfirlerin cezasn zikrederek yle buyurdu:

"nkr edenlere gelince onlarn hakk ykmdr. Allah onlarn yaptklarn boa karmtr." Allah' ve peygamberin risaletini inkr edenler iin hsran, rsvaylk ve bedbahtlk vardr. Yce Allah onlarn amellerini hie sayarak boa karmtr. Dolaysyla onlarn bu ameller sebebiyle hibir mkfatlar olmad gibi, ahirette de umulacak hibir hayrlar yoktur. "...onlara ykm vardr..." sz, Allah'n dinine ve Rasulne yardm edenlerin ayaklarnn kaydrlmamasna mukabildir.

Daha sonra da yce Allah, bu hsrann, amelleri boa karmann, kfr ve dallet zerinde devam etmenin sebebini yle diyerek belirtti:

Bunun sebebi, Allah'n indirdiini beenmemeleridir. Allah da onlarn amellerini boa karmtr. Bu helak ve amellerin boa gitmesi onlarn Allah'n Kur'an'nda peygamberi Muhammed (s.a.)'e indirdii emir ve yasaklar (teklifleri) beenmemeleri yzndendir. Onlar, Allah'n Kur'an'n istemezler, sevmezler. Bu sebeple Allah da onlarn amellerini boa karmtr. Amellerden maksat, kfr halinde yaptklar hayr amelleridir. nk kfirin yapt amel, mslman olmadan kabul edilmez.

Gemi mmetlerin zlerine Bakmak, Mminlerin Ve Kfirlerin Hallerini Dnmek:

10- Yeryznde dolap kendilerinden ncekilerin sonlarnn nasl olduunu grmezler mi? Allah onlarn kkn kazd. Kfirlere de o kt sonucun benzerleri vardr.

11- Bu, Allah'n inananlarn yard-css olmasndan dolaydr. Kfirlere gelince, onlarn yardmclar yoktur.

12- Muhakkak ki Allah, inanp iyi iler yapanlar, altlarndan rmaklar akan cennetlere koyar; inkr edenler ise (dnyadan) faydalanrlar, hayvanlarn yedii gibi yerler. Onlarn yeri atetir.

13- Senin ehrinden -ki ora halk seni kard- daha kuvvetli nice ehirleri yok ettik; onlara bir yardm eden de kmad.

14- Rabbinden apak bir delil zerinde bulunan kimse, kt ii kendisine gzel grnen ve heveslerine uyan kimse gibi olur mu?

Aklamas:

"Yeryznde dolap kendilerinden ncekilerin sonlarnn nasl olduunu grmezler mi? Allah onlarn kkn kazd. Kfirlere de o kt sonucun benzerleri vardr." Yani Allah'a irk koan, peygamberini yalanlayan bu insanlar, ibret almak iin, Ad, Semud, Lt kavminin ve dierlerinin yurtlarnda gezip gemi milletlerin akbetlerinin nice olduunu, daha nceki kfirlerin vardklar sonu grmediler mi? nk yalanlamalar ve inkrlar sebebiyle lkelerindeki azap izleri hal bulunmaktadr. phesiz ki Allah, onlarn lkelerini balarna ykm, onlar helak edip aile, ocuk ve mallarndan zikre deer hibir ey brakmamtr. Aralarndaki mminleri ise kurtarmtr.

Bu yalanlayc kfirler ve tm inansz milletler iin daha nceki kfirlerin akbetlerinin benzerleri vardr. Kurey kfirleri dnyada, Bedir Savanda ve Mekke'nin fethinde hi de sevmedikleri bir bozguna uratlarak cezalandrlmtr. Ahirette ise cehennem ateinde ok iddetli azap onlar iindir.

Bu cezann sebebini de yce Allah yle belirtmitir:

"Bu Allah'n, inananlarn yardmcs olmasndan dolaydr. Kfirlere gelince onlarn yardmclar yoktur." Yani Allah'n, kfirleri mahvedip, kklerini kazmas, mminlerin ise kurtuluu, Onun, mmin kullarna ve Rasulne itaat edenlere yardmc olmas dolays iledir. Allah' inkr edip, peygamberini tekzip edenlerin ise kendilerinden azab savacak hibir yardmclar yoktur. Bu sebeple balarna azap gelmittir.

Allah Teal inanan ve inanmayanlarn dnyadaki halini takiben, ahi-retteki durumlarn yle beyan etmitir:

1- "Muhakkak ki Allah, inanp iyi iler yapanlar, altlarndan rmaklar akan cennetlere koyar." Allah, kyamet gnnde kendisine inanp tasdik edenleri, gzel gzel iler yapanlar, farzlar yerine getirip gnahlardan kananlar yceltmek iin, kklerinin altlarndan nehirler akan cennetlere koyarak mkfatlandracaktr.

2- "nkr edenler ise (dnyadan) faydalanrlar, hayvanlarn yedii gibi yerler. Onlarn yeri atetir." Allah'n varln ve birliini inkr edenler, peygamberini yalanlayanlar dnya nimetinden yararlanrlar, hayvanlar gibi yerler, mideleri ve tenasl uzuvlarndan baka hibir dnceleri yoktur, akbetten gafildirler. Bu sebeple Ahmed b. Hanbel, Buhari, Mslim, Tirmi-zi ve bni Mace'nin Abdullah b. mer'den rivayet ettikleri sahih bir hadiste yle denilmektedir. "Mmin, bir mide ile yer, kfir ise yedi mide ile." Ceza gnnde cehennem atei onlarn kalaca mesken ve menzilleridir.

Ksacas Allah, ahiret aleminde mmini cennete, kfiri ise cehenneme koyacaktr.

Sonra Allah Teal Mekke mriklerini aadaki u szyle tehdit etmitir: "Senin ehrinden ki ora (halk) seni kard daha kuvvetli nice ehirleri yok ettik; onlara bir yardm eden de kmad." Seni Mekke'den karan Mekke halkndan daha gl kuvvetli olan nice ehir halklarn ve gemi milletleri biz helak ettik. Onlar, kendilerinden azab giderecek bir yardmc ve dost bulamadlar. Onlardan daha zayf olan Kurey'i helak etmemiz ise ok daha kolaydr.

Bu, Hatemu'l-enbiya (peygamberlerin sonuncusu) olan efendimiz Allah Rusul'n (s.a.) yalanlamalar sebebi ile Mekke halkna ynelik iddetli bir tehdittir. Yce Allah peygamberleri yalanlayan azl milletleri bylece helak edince, ayn helaki onlara benzeyenlere de yapar. Rahmet peygamberi Hz. Muhammed Mustafa (s.a.) sebebiyle, dnyada kklerini kazyacak azap gerekletirilmeyecek olsa da, ahirette mutlaka onlar azaba duar olacaklardr.

Daha sonra yce Allah, mmin ve kfir gruplarnn cezalandrlmala-rndaki farklln sebebini aklam ve inkr slbu ile yle buyurmutur:

"Rabbinden apak bir delil zerinde bulunan kimse, kt ii kendisine gzel grnen ve heveslerine uyan kimse gibi olur mu?" Basiret zere bulunan, dininin esaslarna kesin ekilde inanan ve Allah'n birliini kabul edecek tarzda gzel bir ftrat (ftrt- selime) zere yaratlan bir kimse, kt ameli kendisine ssl gsterilen ve onu gzel zanneden kimse gibi midir? Halbuki bu kii putlara tapmakta, Allah'a irk komakta, gnahlar ilemektedir. Bunlar, putlara tapnmakta heva heveslerine uymular, salam delil bir yana en ufak pheyi gerektirecek bir sebep olmakszn, eitli sapklklarn iine dalmlardr. Netice olarak: Bu iki grup eit olamazlar.

Yukardaki ayetin benzerleri yce Allah'n u szleridir:

"Rabbinden sana indirilenin hak olduunu bilen kimse, (inkr eden) kr kimse gibi olur mu? (Fakat bunu) ancak akl sahipleri anlar." (Ra'd, 13/19). "Cehennem ehliyle cennet ahli bir olmaz. Cennet ehli, isteklerine erienlerdir." (Har, 59/20).

Cennet Nimetinin Ve Cehennem Azabnn Tasviri:

15- Muttakilere vaadolunan cennen durumu yledir: inde bozulmayan sudan rmaklar, tad deimeyen stten rmaklar, ienlere ezzet veren araptan rmaklar ve szme baldan rmaklar vardr. Orada meyvelerin her eidi onlarmdr. Rablerinden de balama vardr. hi bu, atete ebedi kalan ve barsaklarn para para edecek kaynar su iirilen kimselerin durumu gibi olur mu?

Aklamas:

Yce Allah bu ayette mmin ve kfirlerden her birine iki eit cezadan (karlktan) bahsetmitir: madd ve manev ceza. Mminlerin iki tr cezalar iecek ve yiyecek ile gnahlarnn balanmas ve rza-i ilhdir. Kfirlerin iki eit cezalarna gelince; son derece kaynar su ve cehennemde ebed kalmak. Allah nceki ayette, ileriyi gren ve inand konularda delili bulunan kimseyi (mmini) heva hevesine tabi olan insandan nce zikredince bu ayette de ayn sray gzeterek ahirette mminin durumunu kfirin durumunun nne almtr.

Ayetin manas yledir: Emirlerine itaat edip, yasaklarndan kanarak Allah'n azabndan kendilerini koruyan muttaki kullarna Allah'n va-adettii cennetin o hayret verici tasviri duyduunuz ekildedir.

Sonra Allah cennet ehlinin ieceklerini zikretmeye balamtr:

O cennette, uzun sre bekledii iin rengi, kokusu ve tad deimeyen sudan meydana gelen nehirler vardr. Hatta bu, yerden fkran tertemiz tatl bir sudur. Onda er p, bitki artklar yoktur. Ondan ien ebediyyen susuzluk ekmez. Cenab Allah cennet nimetlerine nce suyu zikrederek balad. nk su insanlar iin dier ieceklerden ok daha faydaldr. bni Ebi Hatim'in bni Mesud'dan (r.a.) rivayet ettiine gre o yle demitir: "Cennet rmaklar, misk denilen bir dadan fkrr."

O cennette ekimeyen stten rmaklar vardr. Halbuki dnya stleri bozulur, ekir. Merfu bir hadiste yle denilmitir: "Cennetteki st, deve, sr ve koyunlarn memelerinden kmamtr." Cennet iecekleri arasnda ikinci olarak yce Allah st zikretmitir. nk st btn insanlar iin zaruridir. O tam bir gda ve lezzetle yenilecek bir yiyecektir.

Cennette, tad leziz, iimi gzel araptan rmaklar vardr. Dnya arab gibi tad ve kokusu irkin ve ac da deildir. Bilakis grnm, tad ve kokusu gzeldir: "O cennet arabnda ne sersemletme vardr ne de onunla sarho olurlar."(Saffat, 37/47). "Bu araptan ne balara artlr, ne da akllar giderilir." (Vaka, 56/19). Yani bu cennet arabnda hibir zarar olmad gibi, akl giderecek sarholuk verici hibir madde de yoktur. Onu ienin ba armad gibi akl da zayi olmaz. O, ienler iin lezzetli bir iecektir. "Berraktr, ienlere lezzet verir." (Saffat, 37/46).

Merfu bir hadis-i erifte yle denilmitir: "Bu cennet arabn insanlar ayaklaryla skmamlardr.' Cennet arab da nc srada zikredilmitir. nk bu zaruri deildir. Onda zevk neesi vardr. Onun tad leziz, iimi gzeldir. enler ondan tiksinmez. Yemek yenilip, suya tam kanldktan sonra o cennet arab zevk iin iilir.

Cennette rengi, tad ve kokusu son derece gzel szlm baldan rmaklar vardr. O bala, mum, tortu, ve er pden hibir ey karmamtr. Merfu bir hadiste yle gelmitir: "Bu bal, arlarn karnlarndan kmamtr." Zaruri olmad iin bal drdnc srada zikredilmitir. Bala eitli tatlar ve arzulanan zevk duygularn kendisinde birletirmitir. phesiz yiyeceklerin en lezizleri tatllardr. Bal ise bunlarn en zirve noktasnda bulunur. Balda insan bedeni iin ok faydalar vardr. "Onda insanlar iin ifa vardr." (Nahl, 16/69). Dnyada iecek ve yiyeceklerden sonra balda ifa vardr; ahirette ise hayr vardr.

Yce Allah ayet-i kerimede bu drt cins rma zikretmitir. nk bunlar: Zarureti (suyu), ihtiyac (st), zevki (sarholuk vermeyen arab) ve faydal ilac (bal) bir araya getirmitir.

mam Ahmed b. Hanbel, Tirmizi ve Beyhaki'nin, Muaviye b. Hay-de'den rivayet ettiklerine gre o yle demitir: Allah Rasuln yle derken duydum: "Cennette st denizi, su denizi, bal denizi ve arap denizi vardr. Sonra rmaklar bu denizlerden meydana gelirler."

Sonra Allah Teal zevk ve lezzet verici yiyecei zikretmitir. Bu da olgun meyvelerdir. enette Allah'n emir ve yasaklarna riayet eden muttaki kullarna eitli, ahane renkleri bulunan, gzel kokulu ve tatlar ho meyveler vardr. "Orada gven iinde (canlarnn ektii) her meyveyi isterler." (Duhan, 44/55), "kisinde de her trl meyveden ift ift vardr." (Rahman, 55/52). Cennette yemek, ihtiya iin deil de, lezzet iin olduundan Allah burada meyveleri zikretti; et ve ekmek vs.iyi zikretmedi.

Yce Allah yiyecek ve iecekten maddi mkfat belirttikten sonra, manevi mkfat zikretti. Bu manevi mkfat da btn bu maddi mkfat yannda cennet ehlinin Allah'n mafiretini ve rzasn elde etmeleri; Allah'n ltf, keremi ve rahmeti olarak, hatalarnn ve gnahlarnn zerinin rtlmesidir. Gnahlarnn balanmas (mafiret) cennete girmeden evvel olacaktr. Ayet-i kerimedeki "mafireten" kelimesi "lehum" zerine atfedilmitir. Buna gre mana yledir: O muttakiler iin cennette meyveler vardr ve cennete girmeden nce gnahlarnn aff da vardr.

Daha sonra da Allah Teal muttakilere vaadettii cennet nimetleriyle, kfirleri tehdit ettii cehennemi mukayese etmi ve u aklamay getirmitir: Cennetteki makamlarn zikrettiimiz ve ierisinde bulunduklar nimet ve ebedlii akladmz bu insanlar (mminler), cehennemde ebed olarak kalacak insan gibi midir? Cennet derecelerinde (tabakalarnda) olanlarn eit olamayaca noktasnda her hangi bir phe yoktur. inde meyvelere ve eitli rmaklar bulunan cennet ehli, iinde kaynar su bulunan cehennem ehli gibi deildir. Onlar elem verici azap ierisindedir.

Nitekim Allah yle buyurmutur: "Onlarn yeri atetir." (Muhammed,47/12).

Ebedlik cennet ehli ile cehennem ehli arasnda mterek bir zelliktir. Ancak ikisi arasnda fark vardr. Mminler srekli nimet ierisinde ebeddirler, kfirler ise elem verici azap ierisinde ebeddirler.

Cehennem ehlinin arabna gelince; o, dayanlamayacak derecede kaynar bir sudur. Cehennemliklere ite bu su iirilecektir. Onlar bunu imeye mecbur edilecektir. Bu su da barsaklar ve i organlar para para edecek derecede scak olduundan karnda ne varsa eritecektir. imdi bunlarn arab, yukarda zikri geen cennet ehlinin arab gibi olur mu?

nan Ayetlerini Duyduklarnda Mnafklarn Ve Doruyu Bulanlarn Hali:

16- Onlarn arasnda seni dinleyenler vardr. Fakat senin yanndan knca, kendilerine bilgi verilmi olanlara: Az nce ne demiti? diye sorarlar. Bunlar, Allah'n kalplerini mhrledii, heva ve heveslerine uyan kimselerdir.

17- Doruyu bulanlara gelince, Allah onlarn hidayetlerini artrr ve saknmalarn salar.

18- Onlar kyamet gnnn anszn gelip atmasn m bekliyorlar? phesiz onun almetleri belirmitir. Kendilerine gelip atnca ibret almalar neye yarar?

19- Bil ki, Allah'tan baka ilh yoktur. Hem kendinin hem de mmin erkeklerin ve mmin kadnlarn gnahlarnn balanmasn dile! Allah, gezip dolatnz yeri de duracanz yeri de bilir.

Aklamas:

"Onlarn arasndan seni dinleyenler vardr. Fakat senin yanndan knca kendilerine bilgi verilmi olanlara: Az nce ne demiti? diye sorarlar." Yani cehennemde ebed olarak kalacak bu kfirlerden bir ksm da mnafklardr. Onlar, Peygamber (s.a.)'in hutbelerinde ve sohbet meclislerinde konumalarn ve tilvetini dinlerler, ama idrakleri ve inanlar ol: madii iin bundan hibir ey anlamazlar. Peygamberin yanndan ayrldklarnda da, sahabenin bilginlerine kmseyerek, alayl bir tarzda "Az nce Muhammed ne dedi?" diye sorarlar. Yani "Biz onun szne dikkat etmedik, ne konutuuna aldrmadk, ne dediini de anlamadk demek isterler.

Bu sebeple Allah Teal onlarn iyzlerini ortaya koyacak bir ekilde tasvir ederek, yle buyurdu:

"Bunlar, Allah'n kalplerini mhrledii, heva ve heveslerine uyan kimselerdir." te bu mnafklar, nifaklar sebebiyle, Allah'n kalplerini mhrledii kimselerdir. Bu sebeple onlar inanmazlar ve gerei bulamazlar, kalpleri hibir hayra ynelmez. Kfr ve inatta duygularna heva ve heveslerine tabi olmulardr. Kafaszlklar yznden ya da istifade edecekleri eye kulak vermediklerinden, tam aksine kendilerine zarar dokunacak eyleri n plana kardklarndan hakka tabi olmay terketmilerdir. Bylece onlar gerek bir anlay ve gzel bir yneliten mahrum kalmlardr.

Sonra Allah bu mnafklar doruyu bulan mminlerle karlatrarak yle buyurmutur:

"Doruyu bulanlara gelince, Allah onlarn hidayetlerini artrr ve saknmalarn salar." Hayr yoluna girmek niyyetini tayanlar Allah muvaffak klar, onlarn gnllerini (imana) aar ve onlar da Allah'a inanr, O'nun emirlerine gre hareket ederler. Allah onlar hidayet zerinde sabit klar, tevfiki ile hidayetlerini artrr, onlarn gnllerine gerei ilham eder ve raz olaca iler konusunda onlara baar nasip ederek ktlklerden saknmada onlara yardmc olur.

Sonra kyametin geliiyle onlar tehdit ederek yce Allah yle buyurdu:

"Onlar, kyamet gnnn anszn gelip atmasn m bekliyorlar1? phesiz onun almetleri belirmitir. Kendilerine gelip atnca ibret almalar neye yarar?" Bu mnafk ve kfirler gafil olduklar halde, kyametin anszn kendilerine gelmesini mi bekliyorlar? Onun almetleri ortaya kmtr. Bunlardan birisi de Muhammed (s.a.)'in, peygamber olarak gnderiliidir. Buhari, Mslim ve dier kaynaklarn Enes (r.a.)'den rivayet ettikleri bir hadiste Enes (r.a.) yle demitir. Allah Rasul (s.a.) yle buyurmutur: "-Orta parma ve iaret parman gstererek- Ben ve kyamet, ite bu ikisi gibi gnderildik."

Kyamet onlara gelip attnda onu hatrlamann ne yarar var? Nitekim yce Allah yle buyurmutur: "nsan yaptklarn birer birer hatrlar. Fakat bu hatrlamann ne faydas var?" (Fecr, 89/23). Yani kyamet gn gelip attnda daha nce inanmam olanlarn o gn inanmalarnn ve kyameti hatrlamalarnn kendilerine hibir faydas olmayacaktr.

Bu ayetten kastedilen mana udur: Allah'a imann peygamberin doruluunun ve ldkten sonra dirilmenin (ba'sin) gerek olduuna dair deliller pek oktur. Bu deliller; Kur'an'da insann ftratnda, ruhunda, aklnda ve grnr dnyada (alem-i ehadet ve histe) btn aklyla parlamaktadr. nsanlar, lm ve kyamet gelmeden, yakn bir zamanda inanmazlarsa, mr bitip, amel ve teklif yurdu olan dnya yok olduktan sonra iman etmenin kendilerine hibir faydas olmayacaktr.

Sonra Allah Teal, peygamber (s.a.)'e davasnda sebat etmeyi ve istifar emrederek yle buyurmutur: "Bil ki, Allah'tan baka ilh yoktur. Hem kendinin hem de mmin erkeklerin ve mmin kadnlarn gnahlarnn balanmasn dile! Allah, gezip dolatnz yeri de, duracanz yeri de bilir." Ey peygamber! Mutluluk ve bedbahtlk noktasnda mmin ve kfirin halini ve kyamet almetlerinin ortaya kn renince bulunduun tevhid inancnda ve nefsi kontrol etme hususunda sebat et! Allah'tan baka bir ilh olmadn, O'ndan baka Rab bulunmadn bil. ldkten sonra dirilmenin (ba'sin) gerek olduunu ve phesiz geleceini kabul et. Evla (daha uygun) olann aksine, az uygun ilerinden dolay af dile, sana tabi olan mmetinin gnahlar iin de af dile. Mmin erkekler ve mmin kadnlarn gnahlarnn balanmas iin Allah'a dua et. Allah, gndz yaptnz ileri ve geceleyin ne gibi ilerle megul olduunuzu bilir. Geceleyin nerede kalacanz da bilir. yle de denilmitir: Ahiret yurdundaki snacanz yeri bilir. bni Kesir yle demitir: Birinci mana daha uygun ve daha zahirdir. Burada gzel gzel almaya tevik ve Allah'n emirlerine muhalefetten sakndrma vardr.

Bu ayet, tpk aadaki ayetlere benziyor: "Geceleyin sizi ldren (lm gibi uyutan), gndzn de ne ilediinizi bilen; sonra belirlenmi ecel tamamlansn diye gndzn sizi dirilten (uyandran) O'dur." (En'am, 6/60), "Yeryznde yryen her canlnn rzk yalnzca Allah 'm zerindedir. Allah o canlnn durduu yeri ve sonunda braklaca mekn bilir. (Bunlarn) hepsi apak bir kitapta (levh-i mahfuz'da)dr." (Hud, 11/6).

stifar ve dua konusundaki ilh emre uygun olarak peygamberimiz (s.a.) de dua ederdi. te Buhari ve Mslim'in Sahih'inde yer aldna gre Allah Rasul (s.a.) yle derdi: "Allah'm! Hatam, cehaletimi, ar davranlarm ve benim bilmeyip de senin bildiin gnahlarm bala. Allah'm! akam da, ciddimi de bala, bilmeden ve kasten yaptm gnahlar da bala. Hepsi sence malmdur.''

Yine sahih bir hadis-i erifte ifade edildiine gre Allah Rasul (s.a.) namaznn sonunda yle dua ederdi: "Allah'm! Benim nceki gnahlarm da, sonraki gnahlarm da bala! Aka yaptm, gizlice ilediimi, arlm ve benden daha iyi bildiin hatalarm, affet. Sen benim ilhm-sn, senden baka hibir ilh yoktur."

Mslim'in Sahih'inde peygamberimizin yle dedii sabit olmutur: "Ey insanlar! Rabbinize tevbe ediniz nk ben, Allah'a gnde yetmi defadan fazla, tevbe ve istifar ederim."

Ebu Ya'la, Ebu Bekir es-Sdk (r.a.)'dan, o da Allah'n Rasulnden rivayet etmitir. Allah Rusul (s.a.) yle buyurmutur: "Kelime-i Tevhid'e (La ilahe illallah'a) ve istifara devam ediniz. Bunlar ok yapnz. nk iblis (eytan) yle demitir: Ben, insanlar gnahlarla mahvettim. nsanlar da beni kelime-i tevhid ve istifarla perian ettiler. Ben bu durumu grnce onlar heva ve heveslerle mahvettim. Onlar hal doru yolda olduklarn zannediyorlar."

Bir rivayete gre blis yle demitir: "zzetin ve cellin hakk iin, insanlarn ruhlar bedenlerinde bulunduu srece, onlar yoldan karmaya devam edeceim." Allah azze ve celle de: "zzetim ve cellim hakk iin, onlar benden affedilmelerini diledikleri srece, ben de onlar affetmeye devam edeceim." buyurmutur.

Sfyan b. Uyeyne'ye ilmin fazileti sorulmu o da "Bil ki, Allah'tan baka ilh yoktur." ayetini okumutur. nk bu ayette Allah nce ilmi, sonra da ameli emretmitir.

Amelle lgili Ayetler Nazil Olduunda Mnafklarn Ve Mminlerin Durumu:

20- man etmi olanlar: "Keke ci-had hakknda bir sure indirilmi olsayd!" derler. Ama hkm ak bir SUre indiriliP de' onda edilince, kalplerinde hastalk olanlarn lm baygnl geiren kimSenn bak gibi sana baktkarm grrsn. Korktuklar balarna gelei adamlar!

21- (Onlarn vazifesi) itaat ve gzel szdr. ciddiye bindii zaman Allah'a sadakat gsterselerdi, elbette

kendileri iin daha olurdu. dnerseniz, yeryznde bozgunculuk yapmaya ve akrabalk balarn kesmeye dnm olmaz msnz?

23- ite bunlar, Allah'n lanetledii sar kld ve gzlerini kr ettii kimselerdir.

Aklamas:

"man etmi olanlar: "Keke cihad hakknda bir sure indirilmi olsayd!" derler. Ama hkm apak bir sure indirilip de, onda savatan sz edilince kalplerinde hastalk olanlarn, lm baygnl geiren kimsenin bak gibi sana baktklarn grrsn. Korktuklar balarna gelesi adamlar!"

Samimi mminler cihadn meru klnmasn temenni eder, cihad sevabna olan dknlkleri ve mcahidlerin derecelerine kavuma arzularndan dolay "Rabbimiz bize, sava emrettii bir sure indirseydi" diyerek, yce Rablerinden istekte bulunurlar. Sava emreden ve ierisinde, cihadn mslmanlara farz klnd zikredilen bir sure indirildiinde mslman-lar buna sevinirler, mnafklara ise bu zor gelir. Kalplerinde phe, hastalk ve nifak bulunan mnafklar ise sen -savatan dleri koptuu ve dmanlarla kar karya gelmekten kortuklar iin- lm annda gzleri dar frlayan kimsenin sana bak gibi baktklarn grrsn. Veyl, lm ve helak onlara pek yakndr.

Mana yledir: Onlara en lyk olan ve yakan dinleyip itaat etmeleri, ya da cezaya mstahak olmalardr.

Bu birinci manaya gre onlarn helakinin yaklat noktasnda onlar bir tehdittir."lm baygnl geiren kimsenin bak gibi sana baktklarn grrsn." ayeti, dmanla karlamalarnda mnafklarn kalplerindeki korku ve endie halini pek gzel bir ekilde tasvir etmektedir. Ayette ayrca, sava emredildiinde mnafklarn halinin rezillii gzler nne serilmektedir. Ancak savatan nce mnafklar her iki gruba, mminlere de, kfirlere de gidip gelirlerdi.

Bu ayetin benzeri Allah Teal'nn u kavlidir:

"Kendilerine ellerinizi savatan ekin, namaz kln ve zekat verin, denilen kimseleri grmedin mi? Sonra onlara sava farz klnnca, ilerinden bir grup hemen Allah'tan korkar gibi, hatta daha fazla bir korku ile insanlardan korkmaya baladlar da, Rabbimiz! Sava bize niin yazdn! Bizi yakn bir sreye kadar ertelesen (daha bir mddet sava farz klmasan) olmaz myd?" dediler. (Nisa, 4/77).

Bu tehditten sonra yce Allah, onlar tevik ederek yle buyurmutur: "(Onlarn vazifesi) itaat ve gzel szdr." Yani Allah iin samimi bir itaat ve gzel bir sz, onlar iin bakalarndan daha hayrl ve daha idealdir.

" ciddiye bindii zaman, Allah 'a sadakat gsterselerdi, elbette kendileri iin daha hayrl olurdu." Yani durum ciddiyet kazanp sava farz klndnda, szlerinde ve sava konusunda samimi olup, halis bir niyetle Allah'a itaat etselerdi, onlar iin iman ortaya koyup, itaat etmek, isyan edip, kar gelmekten daha hayrl olurdu.

Sonra Allah, onlar knam ve onlarn, "Adam ldrmek ortal fesada vermektir; Araplar da bizim akrabalarmz ve kabilelerimizdir." eklindeki phelerine yle diyerek cevap vermitir:

"Geri dnerseniz, yeryznde bozgunculuk yapmaya ve akrabalk balarn kesmeye dnm olmaz msnz?" Eer siz itaat ve cihaddan yz evirir, savan hkmlerini geerli klmaktan uzaklarsanz; ya da idareyi zerinize alrsanz, belki de cahiliyye dnemindeki ktlklerinize dner, kan aktrsnz, yeryzn zulm, yama, soygun ve ktlklerle ifsad eder, birbirinizi ldrerek, ana-babaya isyan edip kz ocuklarn diri diri topraa gmerek ve dier cahiliyye ktlkleriyle akrabalk balarn koparrsnz. Katade ve dierleri ayetin anlam konusunda yle demilerdir: "mandan yz evirirseniz, tekrar yeryznde bozgunculuk yapmanz ve kan aktmanzdan korkulur.

Ebu Hayyan yle demitir: En dorusu, bu ayette ifadesini bulan hitabn sava konusunda, mnafklara yaplm bir hitap olduudur. Bu konuda da ayetler gemitir. Yani siz, mslmanlara yardm etmemekle sava konusunda Allah'n emrine itaat etmekten yz evirirseniz, yeryznde fesat karmaktan baka sizden ne beklenir? Eer mslmanlara yardm etmezseniz aranzdaki akrabalk balarn koparm olursunuz. Bu hitabn mnafklara yapldnn kant, hemen o hitabn peinden gelen u ayettir: "te bunlar, Allah 'm kendilerini lanetledii kimselerdir." Btn bu ayetler, mnafklar hakkndadr. "Asa" kelimesinde ifadesini bulan "bir iin, durumun olmasn umma, bekleme" manas Allah iin sz konusu olamaz. nk yce Allah olan ve olaca bilir. Bu ancak mnafklar bilip tanyan kimse ile ilgilidir. Sanki Allah, onlara yle demektedir: Bizim, onlarn helak olma noktasnda bilgimiz vardr. Siz eer savatan yz evirirseniz, yle yle yapmaktan baka sizden ne beklenir?

Bu, mnafklar dnmeye, rkl ve cedeli brakmaya teviktir. Yce Allah ok iyi biliyor ki, onlar, milletin idaresini zerlerine alsalar veya bu dinden yz evirseler -cahiliyye dnemi insanlarnn adeti olduu gibi- onlardan; adam ldrmek yamalamak ve dier bozgunculuklardan baka hibir ey meydana gelmez.

Bu sebeple Allah Teal onlar lanetleyerek yle buyurmutur:

"te bunlar, Allah'n kendilerini lanetledii, sar kld ve gzlerini kr ettii kimselerdir." Yani bu zalimler ve haksz yere kan dkcler, Allah'n kendilerini rahmetinden uzaklatrd ve kovduu kimselerdir. Bu sebeple yce Allah onlarn kulaklarn dnyada sarlatrd iin, hakk duyamyorlar, basiretlerini yok ettii iin gerei gremiyorlar ve Allah'n adil nizamn gsteren kainat delillerini dnemiyorlar ve haksz olarak mallara ve canlara el uzatlamayacana dair, kullar iin koymu olduu din hkmleri anlayamyorlar. Allah (c.c.) ayette "Onlar sar kld." buyurdu, "kulaklarn sarlatrd" demedi. nk duymak, kulan bulunup bulunmamasyla farkllk arzetmez. Zira kula kesilmi olan kimse de duyar. Ama grmek bizzat gze baldr. Bu sebeple Allah ayette gzleri zikretti, ama kula zikretmedi.

Bu, genelde yeryznde fesat karma, zelde akrabalk balarn koparma konusunda bir yasaklamadr. Yeryznde slah (onarmay, dzeltmeyi) ve sla- rahimi, akrabalara iyilik yapmay emreden bir ifadedir.

Buhari ve Mslim'in Ebu Hreyre'den onun da Efendimiz'den rivayet ettii bir hadiste Allah Rasul (s.a.) yle buyurmulardr: "Allah mahl-kat yaratmtr. Bu yaratma iini bitirdii vakit, rahim (akrabalk) ayaa kalkm ve Rahmann belini tutmu. Bunun zerine Rahman (rahime) "Sen sus" buyurmutur. Rahim de, "Bu, ilginin kesilmesinden sana snann makamdr." demitir. Yce Allah da, "Evet, sana sla yapana, benim sla yapmam, senden alkay kesene, benim de alkay kesmemden honut olur musun?" buyurmu. Rahim, evet razym demi. Allah Teal hazretleri de: Bu sana verilmitir, buyurmutur." Ebu Hreyre (r.a.) yle demitir:

"Siz dner de yeryznde fesat karr ve akrabalk balarn keser misiniz?" ayetlerini okuyun.

Dinden Dndkten Sonra, Ruhlar Kabzedilirken Ve Cihadn Hikmeti Hatrlatldanda Mnafklarn Hali:

24- Onlar Kur'an' dnmyorlar m? Yoksa kalpleri kilitli mi?

25- phesiz ki, kendilerine doru yol belli olduktan sonra, arkalarna dnenleri, eytan ssl gstermi ve kendilerine uzun zaman gstermitir'

26-Bunun sebebi; onlarn, Allah'n indirdiSinden holanmayanlara: "Baz hususlarda size itaat edecedemeeridir- Oysa Allah, onlann gizlediklerini biliyor.

27-Ya melekler onlarn yzlerine ve suratlarna vurarak canlarn alrken durumlar nasl olacak?!

28- Bunun sebebi onlarn Alah gazaplandran eylerin ardnca gitmeleri ve O'nu raz edecek eylerden holanmamalardr. B yzden Allah onlarn ilerini boa kar.

29- Kalplerinde hastalk olanlar, yoksa Allah'n, kinlerini ortaya karmayacan m sandlar?

30- Biz dileseydik onlar sana gsterirdik de, sen onlar yzlerinden tanrdn. Andolsun ki sen onlar konuma tarzlarndan tanrsn. Allah, ilediklerinizi bilir.

31- Andolsun ki iinizden cihad edenlerle sabredenlerleri belirle-yinceye ve haberlerinizi aklayncaya kadar sizi imtihan edeceiz.

Aklamas:

"Onlar Kur'an' dnmyorlar m? Yoksa kalpleri kilitli mi?" Yani bu mnafklar ve bakalar Kuran anlamaya alp dnmyorlar m, Kur'an'da bulunan engelleyici nasihatler, ak ve kesin delillerle ortaya konan hkmlerle amel etmiyorlar m? Yoksa kalplerinde birtakm kilitler mi var? Bu sebeple manalarn anlayamyorlar, hibir ey dnemiyorlar m, kalpleri hakka almyor mu? Ayetin zahiri tm kfirlere hitaptr.

Ayet, o mnafk ve kfirleri knamakta ve onlara Kur'an' dnmelerini ve anlamaya almalarn emretmekte, onlar Kur'an'dan yz evirmekten sakmdrmaktadr. Bu ayet, nceki ayeti teyit eder mahiyette gelmitir. nk yce Allah nceki ayette yle buyurdu: "te bunlar, Allah'n kendilerini lanetledii..." Kendisinden, ya da drstlkten, hayrdan ve dier gzel ilerden uzaklatrd, kimselerdir. Onlar sarlatrm, gerek sz duymazlar, krletirmi, slm yolunu bulup tabi olamazlar. Kur'an- Kerim'in anlattna gre onlar iki hal arasndadr. Allah, onlar hayrdan uzaklatrd iin ya Kur'an' dnmezler, ya da dnrler ama kalpleri kilitli olduu iin manalar kalplerine girmez.

Sonra da yce Allah, Peygamberimiz (s.a.)'in nitelikleri, peygamber olarak gnderilii (bi'seti) hakkndaki gerek kendilerine besbelli olan ve buna ramen irtidad eden (dinden dnen) ehli kitaba (Yahudi ve Hristiyan-lara) iaret ederek yle buyurmutur: "phesiz ki, kendilerine doru yol belli olduktan sonra, arkalarna dnenleri, eytan srklemi ve kendilerine mit vermitir." Yani Allah Rasul (s.a.)'nn getirmi olduu ak mucizeler ve gn gibi delillerle gerek yol (slm yolu) kendilerine apak belli olduktan sonra imandan ayrlp, kfre dnenlere eytan, hatalarn ssl gstermi, o hatalara dmeyi onlara kolaylatrm, kfr (inanszl) gzel olarak takdim etmi, onlar birtakm bo arzu ve emellerle aldatm, mrlerinin uzun olacan ve ecellerinin uzayacan onlara vaadet-mitir.

Bu ayetin, Kitap Ehli hakknda olduu sylenmitir. Katade yle demitir: Bu ayet, Yahudilerden bir topluluk hakknda nazil olmutur. Onlar, Tevrat'tan Allah Rasul (s.a.)'nn durumunu renmilerdi. Peygamber (s.a.) bu ekliyle kendilerine besbelli olmutu. Ancak o peygamber olarak gnderilip, Yahudiler, kendisiyle yz yze gelince ona haset ettiler ve daha nceki kabulleriyle sahip olduklar hidayet yolundan ayrldlar.

Bir gre gre de bu ayet mnafklar hakkndadr. bni Abbas ve dierleri (r.a.) yle demilerdir: Bu ayet, daha nce mslman olmu, sonra da kalpleri lm birtakm mnafklar hakknda nazil olmutur.

Ebu Hayyan'n da zikrettii gibi ayetten aka anlalan udur: Ayet, lafznn mulne giren herkesi ierisine almaktadr.

Sonra yce Allah, onlarn sapklklarnn baz sebeplerini beyan ederek yle buyurmutur:

"Bunun sebebi; onlarn, Allah 'm indirdiinden holanmayanlara: "Baz hususlarda size itaat edeceiz." demeleridir. Oysa Allah onlarn gizlediklerini biliyor." man ettikten sonra irtidad (dinden dnme) ve kfrn sebebi udur: Dinden dnen bu mnafk ve Yahudiler, Allah'n Kur'an'da indirdiklerini beenmeyen mriklere veya Yahudilere (Medine Yahudilerinden Beni Kurayza ve Beni Nadir Yahudileri) baz konularda size itaat edeceiz, demiler ve Peygambere dmanlkta, getirdiklerine muhalefet etmekte ve onunla birlikte cihada gitmekten geri kalmakta itaat etmilerdir. Yani bu mnafklar, mriklerle birlikte slm'n aleyhine gizlice komplolara katlmlardr. te bu, mnafklarn iidir. lerinde olanlarla, dlarnda olanlar farkldr.

Bu sebeple Allah Teal onlar deifre etmi, onlarn gizlediklerini ve aikr yaptklarn bildiini belirtmitir. Nitekim bir ayette yle buyurmutur: "Allah da onlarn gizlice kurduklarn yazar." (Nisa, 4/81).

Tefsirini yaptmz ayetin benzeri Allah Teal'nm u szdr: "Mnafklarn, Kitap Ehlinden inkr eden dostlarna: Eer siz yurdunuzdan -karhrsanz, mutlaka biz de sizinle beraber karz, sizin aleyhinizde kimseye asla uymayz. Eer savaa tutuursanz mutlaka yardm ederiz" dediklerini grmedin mi? Allah, onlarn yalanc olduklarna ahitlik eder." (Har, 59/11).

Sonra da yce Allah onlarn kt durumlarn ve ruhlar alnrken maruz kalacaklar korkular zikrederek yle buyurmutur:

"Ya melekler onlarn yzlerine ve srtlarna vurarark canlarn alrken durumlar nasl olacak!" Ruhlarn almak iin melekler onlara geldiinde, yzlerine ve srtlarna vurarak iddetle canlarn kardnda onlarn hali nice olacak? Bu, dnyada iken holanmadklar ve korktuklar bir haldir. Bundan dolay savaa (cihada) gitmekten korkuyorlard. Nitekim Allah az-ze ve celle yle buyurmutur: "Melekler yzlerine ve arkalarna vurarak ve "Tadn yakc cehennem azabn!" diyerek o kfirlerin canlarn alrken onlar bir grseydin!" (Enfal, 8/50), "O zalimler lmn (boucu) dalgalar iinde, melekler de penelerini uzatm, onlara: "Haydi canlarnz kurtarn! Allah'a kar gerek olmayan sylemenizden ve O'nun ayetlerine kar kibirlilik taslam olmanzdan tr, bugn alaklk azab ile cezalandrlacaksnz. " derken onlarn halini bir grsen!" (En'am, 6/93). Yani btn bunlarn manas kfir ve mnafklar korkutup tehdit etmektir. Azap bir sre ertelense de, nihayet bu, mrn bitmesine kadardr.

Bu korkularn sebebini Allah Teal ayette yle belirmitir: "Bunun sebebi, onlarn Allah' gazaplandran eylerin ardnca gitmeleri ve O'nu raz edecek eylerden holanmamalardr. Bu yzden Allah onlarn ilerini boa karmtr." O mnafklarn canlarnn bu ekilde alnmas: Onlarn, Allah' kzdracak imanszlk ve ktlklerin ardnca gitmeleri, Allah dmanlaryla birlikte peygambere kar komplo kurup onunla ve ashabyla savaa tutumalar ve Allah' memnun edecek gerek iman, tevhid ve itaati sevmemeleri sebebiyledir. Bu yzden de Allah onlarn yapm olduklar iyilik, vermi olduklar sadakalar, fakirlere ve darda kalmlara yaptklar yardmlar gibi hayr amellerini boa karmtr. nk onlar bu hayr, irk ve kfr esnasnda ve eytann emriyle ilemilerdir. Nitekim Allah Teal yle buyurmutur: "Onlarn yaptklar her bir (iyi) ii ele alrz, onu salm zerreler haline getiririz (deersiz klarz)" (Purkan, 25/23).

Sonra Allah mnafklar knad ve ksa grl olduklar ve mminlere dmanlklarndan dolay onlar tehdit ederek yle buyurdu:

"Kalplerinde hastalk olanlar, yoksa Allah'n, kinlerini ortaya karmayacan m sandlar?" Kalplerinde phe, nifak, ve mminlere kar dmanlk bulunan bu mnafklar yoksa Allah'n, kendilerinin mminler hakknda dncelerini, kinlerini ve dmanlklarn ortaya karmayacana m inanyorlar? Sakn bunu byle dnmesinler! nk Allah, grnmeyen (gayb) alemleri de, grnen (ehadet) alemleri de bilir.

Bylece onlarn durumlarn gayet ak bir ekilde ortaya koyacak ve onlar rezil edecektir. Nitekim Fadha suresi de denilen Ber'e suresinde (Tevbe suresi) onlarn ne tr insanlar olduklarn anlatmtr.

Daha sonra da yukardaki manay u szyle teyid etmitir: "Biz dile-seydik onlar sana gsterirdik de, sen onlar yzlerinden tanrdn. Andolsun ki sen onlar konuma tarzlarndan tanrsn. Allah ilediklerinizi bilir." Ey Muhammedi Biz dileseydik sana onlarn ahslarn bildirirdik ve onlarn bizzat kendilerini grme yerine geecek bir bilgiyle sana tarif ederdik. Sen de onlar, kendilerine has almetleriyle tanrdn. Fakat Allah bunu btn mnafklar hakknda yapmad. Bylece yaratklarnn ayplarn rtp meseleleri d grnne (zahirine) hamletti.

Allah'a andolsun ki, Ya Muhammedi Sen o mnafklar szlerinin mana, maksat ve slubuyla tanrsn. Onlar, senin ve mslmanlann davalarna tarizde bulunurlar (st kapal ktleme yaparlar). Peygamber (s.a.)'e, d gzel, ii irkin birtakm lafzlarla hitap ederler. Kelbi yle demitir: Bu ayet indikten sonra peygamberin yannda konuan herhangi bir mna-fk peygamber tanrd. Enes'ten rivayet edildiine gre: Bu ayet indikten sonra peygambere, mnafklarn hibir hali sakl kalmamtr. Biz savalarn birinde bulunuyorduk, bu savata mnafklardan dokuz tane vard, insanlar bunlardan ikyet ediyordu. Bir gece uyudular, sabah olduunda, herbirinin alnnda, "Bu mnafktr." yazs vard.

Allah'a hibir ey sakl kalmaz. O, insanlarn btn amellerini bilir. Bu amellere gre onlar hayrla mkfatlandrr veya erle cezalandrr. Bu, bir bakma mjde, bir bakma da tehdit ve korkutmadr.

Sonra da Allah Teal seri tekliflere nisbetle dnya hayatnn yolunu aka ortaya koydu ve yle buyurdu:

"Andolsun ki, iinizden cihad edenlerle sabredenleri belirleyinceye ve haberlerinizi aklayncaya kadar sizi imtihan edeceiz." Andolsun ki, sizi birtakm emirler ve yasaklarla imtihan edeceiz, size imtihan edilenin muamelesini yapacaz. mtihan yollarndan biri de Allah yolunda cihaddr. Bunu biz, hadise tam olarak ortaya ksn diye yapyoruz. Allah Teal, tm hadiseleri ve gerekleri olmadan evvel bilir. Ancak cihad teklifi, Allah'n cihad emrine uyup yolunda hakkyla cihad edenleri, dininde sebat edip mkellef tutulduu eylerin zorluklarna gs gerenleri ortaya karr. Allah, insanlarn cihadla ilgili haberlerini, onlar denemek iin ortaya karr. Bylece Allah'n emirlerine itaat edenlerle, asi olanlar, insanlar yannda belli olur. Bunun iin bni Abbas bu gibi yerlerde "Bilmemiz iin" yerine"Grmemiz iin" demektedir. Hz. Ali de ayn yorumu getirmektedir.

brahim b. el-E'as yle demitir: Fudayl b. yaz bu ayeti okuduunda alar ve yle derdi: Allah'm! Bizi imtihan etme, nk sen bizi imtihan edersen, rezil eder, gnahlarmz rten rtleri kaldrrsn.

Baz Ehl-i Kitap Kafirleriyle Baz Mminlerin Dnya Ve Ahiretteki Halleri:

32- nkr edip, Allah yolundan alkoyanlar ve kendilerine doru yol belli olduktan sonra peygambere kar gelenler, Allah'a hibir zarar veremezler. Allah onlarn yaptklann a karacaktr.

33. Ey iman edenler, Mlsih,a itaat edin' Peygambere iedin erinizi boa karmayn.

35- stn durumda iken geveyip ba"a inle beraberdir. O, amellerinizi asla eksilt-meyecektir.

Aklamas:

"nkr edip Allah yolundan alkoyanlar ve kendilerine doru yol belli olduktan sonra peygambere kar gelenler, Allah 'a hibir zarar veremezler. Allah, onlarn yaptklarn boa karacaktr." Allah'n birliini (tevhid) inkr edenler, slm'dan ve Allah Rasulne (s.a.) tabi olmaktan menederek insanlar Allah'n dininden ve hak yoldan uzaklatranlar, hak kendilerine ayan beyan belli olduktan sonra, peygambere isyan edip ona dman olanlar; peygamberin, Allah'n Rasul olduunu, ak mucizeler ve kesin delillerle Allah tarafndan gnderildiini bilenler inanmamak ve kfrde srarlar dolaysyla Allah'a asla zarar veremezler.

nk hibir kul Rablerine zarar verecek noktaya ulaamaz ki, O'na zarar versin. O, ne olursa olsun, bakalarnn zarar vermesinden mnezzehtir. Onlar, ancak kendi nefislerine zarar verirler ve kyamet gnnde o nefislere yazk ederler. Allah, kfrlerinden dolay onlarn amellerinin sevabn boa karacaktr.

Sonra yce Allah, mmin kullarna, kendisine ve rasulne (s.a.) itaati emretti. nk bu itaat, insanlarn dnya ve ahiret mutluluuna sebeptir. Onlar, amelleri boa karacak olan irtidattan (dinden dnme) sakndrarak yle buyurdu: "Ey iman edenler! Allah 'a itaat edin, peygambere itaat edin. Amellerinizi (ilerinizi) boa karmayn." Allah'a ve Rasulne inananlar! Emirlerine, yasaklarndan kaarak Allah'a ve Rasulne itaat ediniz! Dinden dnerek (riddetle), ya da byk gnahlarla, riya (gsteri) ve gsteri iin baa kakarak ve eza ederek amellerinizin sevaplarn boa karmayn. Riddetle (dinden dnerek) amellerin sevabnn boa karlmasnn delili bundan sonra gelecek olan "Allah onlar asla balamaz." ayetidir.

Kebairle (byk gnahlarla) amellerin sevaplarnn boa kacana dair delil ise, Ebu'l-Aliye'den nzul sebebi ile ilgili olarak zikredilen u husustur: Peygamberin ashabndan bazlar, irk ile birlikte hibir amelin faydas olmad gibi, L lahe llallah=Kelime-i tevhidi syledikten sonra hibir gnahn zarar olmayaca grn benimsiyorlard. Nihayet, yukarda sz edilen ayet nazil oldu. Bu sebeple amellerinin sevabnn zayi olaca noktasnda byk gnahlardan korkuyorlard.

Katade (r.a.) yle demitir: Kt ameliyle iyi amelinin sevabn gidermeyen bir kula Allah merhamet etsin. bni Abbas (r.a.)'dan da yle rivayet edilmitir: Amellerinizin sevabn; riya ve suma ile, ya da phe ve nifakla ortadan kaldrmaynz!.

Muhammed b. Nasr el-Mervezi'nin bni mer (r.a.)'den rivayet ettiine gre o yle demitir: Biz, Allah Rasulnn ashab (arkadalar) hasenattan (iyiliklerden) her eyin makbul olduunu dnyorduk. Nihayet "Ey iman edenler! Allah'a itaat edin, peygambere itaat edin. lerinizi boa karmayn." ayeti nazil oldu. "Amellerimizi boa karan bu ey nedir?" diye kendi kendimize sorduk, yine biz cezay gerektiren byk gnahlar, irkin eylerdir, diye cevapladk. Sonra "Allah kendisine ortak koulmasn asla balamaz; bundan bakasn (gnahlar) diledii kimse iin balar." (Nisa, 4/48, 116) ayeti indi. Bu ayet nazil olunca artk bu konuda konumay braktk. Biz, byk gnahlara ve irkin ilere girmi insanlar adna korkar, endie ederdik, fakat bunlara bulamam kimseler iin Allah'n rahmetini dilerdik.

Sonra Allah Teal unu aklad ki, kulun amelleri batl da olsa, Allah'n fazl (ihsan) bakidir. Kfr zerine lmedike dilerse Allah onu balar. Allah Teal yle buyurdu: "nkr edip Allah yolundan alkoyanlar ve sonra da kfir olarak lenleri Allah asla balamaz." Yani Allah'n birliini inkr edenler, insanlar Allah'n dininden ve Rasulne tabi olmaktan alkoyanlar, kfrde srar ettikleri halde lenlere asla af yoktur. Bilakis onlar cehennemde ceza greceklerdir. Katade yle demitir: Bu ayet, peygambere kendi babas hakknda soran ve babasnn, kfrnde samimi olduunu syleyen bir adam hakknda nazil olmutur. Kelbi'den Bedir'e katlanlarn reisleri hakknda nazil olduu da rivayet edilmitir.

Ayetin benzeri udur: "Allah, kendisine ortak koulmasn asla balamaz, bundan bakasn (gnahlar) diledii kimse iin balar." (Nisa, 4/48). Bundan daha fazla da msamaha olamaz. nk Allah, mmin olarak lene mafiret ve rahmetiyle muamele edecektir. Kfr zere lene ne mafiret vardr, ne de rahmet!

Sonra da Allah, kfirin dnyada da, ahirette de hrmete deer bir durumu olmadn aklad ve onlarla savamay emrederek yle buyurdu:

"stn durumda iken geveyip bara armayn. Allah sizinle beraberdir. O, amellerinizi asla eksiltmeyecektir." Mminler! Kfirlerle savamakta zafiyet gstermeyin. Acz ve zaaf gstererek, istek sizden gelmek zere, kfirleri bara davet etmeyin. Bu durum, ancak zaaf annda olur. Mrikler de benimserse bar kabul etmeye hibir engel olamaz. Ama gl kuvvetli, dmanlarnza galip durumda iken ilk defa sulh talebinde siz bulunmayn. Allah, onlara kar yardm ve zaferiyle sizinle beraberdir. Amellerinizin sevabndan hibir eyi eksiltmeyecektir. "Allah sizinle beraberdir." cmlesi dmanlara kar zafer elde edileceini ifade eden byk bir mjdedir.

Kfirlerin gl olmas ve mslmanlara gre sayca ok bulunmas halinde ise, mslmanlarm lideri (imam) eer sulh ve barta maslahat (kamu yaran) grrse bunu yapar. Nitekim Allah Rasul (s.a.) Kurey kfirleri kendisini Mekke'ye girmekten engellediinde ve onu bara davet edip on yl aralarnda sava sona erdirmeyi istediklerinde onlara bu konuda olumlu cevap vermiti.

Cihada Tevikin Gnllerden Dnya Sevgisini karmak le Teyit Edilmesi:

36- Dnya hayat bir oyun ve elencedir. ayet iman eder ve takva sahibi olursanz, Allah size mkfatnz verir ve sizden mallarnz (tamamen sarfetmenizi) istemez.

37-Eer onlar isteseydi de (vermeniz iin) srar etseydi cimrilik ederdiniz ve bu da sizin kininizi ortaya karrd.

38- te sizler, Allah yolunda harcamaya arlmakta olanlarsnz. Sizden bazlar cimrilik ediyor, kim cimrilik ederse ancak kendisine cimrilik etmi olur. Allah zengindir siz ise fakirsiniz. ayet ondan yz evirirseniz yerinize sizden baka bir toplum getirir. Sonra onlar sizin gibi de olmazlar.

Aklamas:

"Dnya hayat sadece bir oyun ve elencedir." Yani ey mminler! Dmanlara kar cihad etmeyi iddetle arzu edin. Dnya hayatn kmseyip ahireti talep edin. nk dnyada elde edilen eyler bir oyun ve elencedir, bir bo i ve bir aldantr. Dnyada insan iin Allah yoluna girmek, onun rzasn talep etmek, O'na ibadet ve itaat etmek gibi Allah rzas iin yaplan iler dnda kalc hibir amel yoktur. Bu ayette dnyay kmseme ve aalama vardr.

Oyun, hali hazrda zaruri olmad gibi gelecekte de faydas olmayan her ey demektir. Bu tr ilerle megul olunmaz. Eer zaruri ileri varken hibir faydas olmayan oyunla vakit geirilirse buna da elence denir. nsanlar megul edip nemli ilerini yapmalarna engel olduu iin mzik aletleri de elence manasmdadr.

Dnya hayatn, dnyaya kar ar istekli olmay, dnya nimetlerine aldanarak ahireti ihmal etmeyi ktleyen birok ayet gelmitir. Allah Te-al'nn u sz dnyay ktleyen ayetlerinden biridir. "Biliniz ki dnya hayat sadece bir oyun, elence, bir ss, aranzda vnmede daha ok mal ve evlt sahibi olma isteinden ibarettir." (Hadid, 57/20).

Daha sonra Allah Teal "ayet iman eder ve takva sahibi olursanz size mkfatnz verir ve sizden mallarnz (tamamen sarfetmenizi) istemez." buyurarak sevap vaadini tekrar vurgulam ve mminleri ahirete tevik etmitir. Buna gre ayetin manas yledir: Eer Allah ve Rasulne (s.a.) tam manasyla iman eder; farzlar eda etmek, yasaklarndan azami lde kanmakla gerek takvaya ularsanz, yaptnz iyi amellerin ve itaatinizin sevabn Allah size verir. Zekt ve baka yollarla mallarnzn tamamn elden karmanz istemez. Allah Teal zengindir. Sizden hibir ey talep etmez. Fakir kardelerinize yardmc olmanz iin size sadece mallarnzn zektn vermenizi farz klmtr. Zaten bunun faydas ve sevab yine size dnecektir.

Dnyaya kar ar istekli olmann sebebini ise Cenab Hak yle ifade etmitir: "Eer onlar (mallarnz) isteseydi de (vermeniz iin) srar etseydi cimrilik yapardnz, bu da sizin kininizi ortaya karrd." Yani ayet Rabbiniz btn mallarnz isteseydi ve srar ederek sizi vermeye zorlasayd cimrilik edip vermez ve Allah'n bu emrine uymazdnz. te bylece sizin kinleriniz de apak ortaya km olurdu.

Katade demitir ki: Allah Teal, mallarn infak iin kartlmasnn iteki kin ve nefretin ortaya kmasn saladn bildirmitir. Katade'nin bu gr gerekten yerinde bir tesbittir. Nitekim bni Kesir de bunun gerek ve doru olduunu ifade etmitir. nk nefis mal ok sever, onu ancak daha ok sevdii bir ahs iin harcar.

Sonra Allah Teal daha nce geen olaylar aklam ve bunu u szyle vurgulamtr: "te sizler Allah yolunda infak etmeye anhyorsu-nuz." Sizler ey ilh hitaba muhatap olanlar! Allah yolunda yani cihad, zekt ve dier hayr yollarna mallarnz harcamaya davet ediliyorsunuz.

"Sizden bazlar cimrilik ediyor, cimrilik eden kendine cimrilik etmi olur. Allah zengindir siz ise fakirsiniz." Bir ksmnz az bir mal vermede bile cimrilik etmi ve Allah yolunda harcama yapma arsna icabet etmemiken mallarnzn tamamn cimrilik yapmadan nasl harcayabilirsiniz? Maln infak etme hususunda cimrilik yapan kendisini sevap ve mkfattan mahrum brakt iin yine kendisi zarar eder. Ayrca cimrilik yapmanz sebebiyle dmanlar size galip gelirler de izzetiniz, mallarnz ve hatta canlarnz helak olup gider.

Allah Teal sizin mallarnza muhta olmaktan mnezzehtir. Mutlak zenginliin sahibidir. O kendi dnda her eyden mstani olduu gibi ayn zamanda her ey daima Ona muhtatr. Bu sebeple "siz fakirsiniz" buyurmutur. Yani siz ey bizzat Allah ve onun nezdindeki hayr ve rahmete muhta olan kullar! O noksan sfatlardan mnezzeh olan, muhta olduu iin size harcamada bulunmanz emretmiyor. Aksine siz sevaba muhtasnz. Bu yzden infakta bulunmanz emretmektedir.

Btn bunlarn peinden Allah Teal, emaneti stlenmekten yz evirmeleri durumunda bir kavmin yerine daha faziletli bir kavmi getirmek hususundaki ilh kanununu (snnetullah) dile getirmitir. Sakndrarak hatrlatma yaparak ve tahdit ederek Allah Teal yle buyurmutur: "Eer yz evirirseniz yerinize baka bir toplum getirir. Sonra onlar sizin gibi de olmazlar." Yani eer siz imandan, takvadan, itaattan ve Allah'n dinine uymaktan yz evirirseniz sizden daha itaatkr bir kavmi sizin yerine getirir. Onlar iman ve takvadan vazgemek ve Allah yolunda cimrilik yapmak hususunda sizin gibi olmazlar.

bni Cerir, bni Ebi Hatim, Abdurrezzak, Beyhaki, Tirmizi ve dier muhaddisler Ebu Hreyre (r.a.)'nin yle dediini rivayet etmilerdir: Ra-sulullah (s.a.) "Eer yz evirirseniz yerinize baka bir toplum getirir, sonra onlar sizin gibi de olmazlar." ayetini okuyunca Ashab- Kiram "Ey Allah'n Rasul! Biz yz evirdiimizde bizim yerimize getirilip de bizim gibi olmayacak olanlar kimlerdir?" dediler. Ebu Hreyre dedi ki: Rasulullah (s.a.) eliyle Selman- Farisi (r.a.)'nin omuzuna vurdu sonra "Bu ve bunun kavmidir. ayet slm dini Sreyya yldznda olsayd Farisilerden bazlar onu mutlaka elde ederdi." buyurdu. Ancak bni Kesir'inde ifade ettii gibi bu hadisin shhati hakknda baz hadis imamlar tenkit edici szler sylemilerdir. Tirmizi: "Bu hadis gariptir. snadnda tenkid edilecek noktalar vardr. " demitir.

Kelbi, Hasen ve krime'den u sz rivayet edilmitir: Allah Teal'nm baka bir kavmi getirmesinin art o zamanki mslmanlarn yz evirmeleriydi. Fakat onlar yz evirmemilerdir. Dolaysyla onlarn yerine -yukarda getii anlamyla- Araplar, Yemenliler ve Acemlerden baka bir kavim getirilmemitir.

Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 13/318-319.





el-Bahru'l-Muhit, VIII/82.

Hadis-i erifte geen "hagvn" kelimesi, izar veya bel manasna gelir. Burada kastedilen, Allah'a smsk balanp, onun yardmna iltica etmektir.





tefsirül-münir sure sure (55)

Documents