4MMNUN SURES

4Surenin smi ve Fazileti:

4nceki Sure ile likisi:

4Surenin Muhtevas:

5Mminlerin Gzel Hasletleri

5Belagat:

5Kelime ve bareler:

6Nzul Sebebi

6Aklamas

8Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

9Allah'n Varlnn Ve Kudretinin Delilleri -1-nsann Yaratlmas

9Belagat:

9Kelime ve ibareler:

10Nzul Sebebi

10Ayetler Aras liki

10Aklamas

11Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

12-2- Gklerin Yaratlmas, Yamurun Yadrlmas, Nimetlerin Verilmesi

12Belagat:

12Kelime ve ibareler:

12Ayetler Aras liki

13Aklamas

13Gklerin Yaratlmas:

13Yamur ve Bitkiler:

13Evcil Hayvanlarn Durumu:

14Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

15Hz. Nuh (A.S.) Kssas

15Belagat:

15Kelime ve bareler:

16Ayetler Aras liki

16Aklamas

17Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

18Hud (A. S.) Kssas

19Belgat:

19Kelime ve bareler:

19Ayetler Aras liki

20Aklamas

21Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

21Hz. Salih, Lt, uayb (A. S.) Ve Dier Baz Peygamberlerin Kssalar

22Kelime ve bareler:

22Ayetler Aras liki

22Aklamas

23Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

23Hz. Musa Ve Harun (A. S.) Kssas

23Belagat:

23Kelime ve bareler:

24Ayetler Aras liki

24Aklamas

25Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

25Hz. sa (A. S.) Ve Annesinin Kssas

25Belagat:

25Kelime ve bareler:

25Ayetler Aras liki

26Aklamas

26Ayetten kan Hkm Ve Hikmetler

26Hayattaki Temel Prensipler

26Belagat:

26Kelime ve ibareler:

27Ayetler Aras liki

27Aklamas

28Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

29Hayrl lerde Yaranlarn Vasflar

29Belagat:

29Kelime ve bareler:

30Ayetler Aras liki

30Aklamas

31Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

32Kfirlerin Ve Kurey Mriklerinin ledikleri Amellerin Ho Karlanmamas Ve Sebepleri

32Belagat:

32Kelime ve bareler:

34Nzul Sebebi

34Ayetler Aras liki

34Aklamas

37Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

38Allah'n Kullarna Byk Nimetleri

38Belagat:

38Kelime ve bareler:

38Ayetler Aras liki

39Aklamas

39Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

39Mriklerin Dirilii nkar Etmeleri Ve Bunun Kesin Delillerle spat Edilmesi

40Belagat:

40Kelime ve bareler:

40Ayetler Aras liki:

40Aklamas

42Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

42Allah Teal'nn Evld Ve Orta Bulunduunun Reddedilmesi

42Kelime ve bareler:

43Ayetler Aras liki

43Aklamas

43Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

44Cenab- Hak Tarafndan Peygamberimize (S. A.) Yaplan radlar

44Belagat:

44Kelime ve bareler:

44Ayetler Aras liki

44Aklamas

45Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

46nsann lm Annda Salih Amel lemek zere Dnyaya Dnmeyi stemesi

46Belagat:

46Kelime ve ibareler:

46Ayetler Aras liki

46Aklamas

47Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

47Ahiretteki Hesapta Kurtulu in ller

48Belagat:

48Kelime ve bareler:

48Ayetler Aras liki

49Aklamas

50Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

51Dnya Hayatnn Ksa Olduu Uyars, Mriklerin Cezalandrlmas, Mminlerin Rahmete Nail Olmas

51Belagat:

51Kelime ve bareler:

51Ayetler Aras liki

52Aklamas

53Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

Rahman ve Rahim Olan Allah'n Adyla

MMNUN SURES

Mminlerin Gzel Hasletleri

1- Mminler muhakkak kurtulua ermilerdir.

2- Onlar yle mminlerdir ki, namazlarnda huu ierisindedirler.

3- Onlar bo szden yz evirirler.

4- Onlar zekt (vazife)lerini yaparlar.

5- Onlar rzlarn korurlar.

6- Ancak hanmlar yahut sahip olduklar cariyeleri hari. Bunlarla olan hell ilikilerinden dolay knanmazlar.

7- Kim bundan teye gemek isterse ite onlar haddi aan kimselerdir.

8- Onlar emanetlerine ve verdikleri sze riayet ederler.

9- Onlar namazlarna devam ederler.

10- te bu kimseler varis olacaklardr.

11- Onlar Firdevs cennetlerine varis olacaklardr. Orada ebed olarak kalacaklardr.

Aklamas

Allah Teal u yedi sfat tayan mminlerin kurtulua ve kazanca nail olacaklarn mjdelemekte, ayn zamanda onlar hakknda bu hkm vermektedir:

1- "Mminler muhakkak kurtulua ermilerdir." Onlar iman sfatn, yani Allah', Rasuln ve ahiret gnn tasdik etme sfatn tamalar sebebiyle kazanl kmlar ve gerek mutlulua ermilerdir.

2- "Onlar yle mminlerdir ki, namazlarnda huu sahibidirler." Yani Allah korkusu ve sknet iindedirler. Huu, kalbin rpermesidir. Bu da korku ile ve vcut azalarnn gayet sakin olmasyla birlikte Allah'a boyun emek, Onun huzurunda kulluk zilletini hissetmek demektir.

Hasan- Basr diyor ki: Onlarn huular kalplerinde idi. Bundan dolay gzlerini harama kapadlar ve alakgnll, mtevazi oldular.

Namazda huuyu kalbini tamamen namaza veren, namazda iken onun dndaki btn iler brakp tamamen namazla megul olan, namaz baka eylere tercih eden kii elde edebilir. Bu durumda o kiide gnl rahatl ve gz aydnl olur.

Nitekim Peygamberimiz (s.a.) mam Ahmed ve Nesa'nin Hz. Enes'ten r.a.) rivayet ettii hadis-i eriflerinde yle buyururlar: "Bana gzel koku ve kadn sevdirildi. Namaz benim gz nurum klnd."

Yine mam Ahmed'in Elem kabilesinden olan bir zattan rivayetine gre, Peygamberimiz (s.a.) "Ya Bill!Namazla -namaza davet etmekle- bizi rahatlat." Duyurdu.

Huu namazn manalarn dnmek, Allah Teal'ya yakarmak, Allah' hatrlamak, O'nun tehdidinden korkmak, Kur'ann ayetlerini ince dnmek e anlamaya almaktr. Cenab- Hak buyuruyor ki: "Onlar Kuran hi dnmyorlar m? Yoksa kalplerinde kilitler mi var?" (Muhammed, 47/24).

Bu durumda kul genellikle eytann vesveselerinden, namaz klan namazndan alkoyma ve dncesini megul etme abalarndan kurtulur. Nitekim Cenab- Hak yle buyuruyor: "Gafillerden olma." (A'raf, 7/205).

Fakat alimlerin ounluu ykmllk borcundan kurtulmak iin namazda huuyu art komamlardr. Huu sadece Allah katnda sevabn elde edilmesi iin arttr.

3- "Onlar bo szden yz evirirler." Yani onlar haram veya mekruh ya da hibir hayr bulunmayan, insan ilgilendirmeyen, insann buna ihtiya duymad mubah eyleri batan terk ederler. Bu ifade yalan, hakaret, svme ile btn gnahlar ve hibir fayda bulunmayan sz ve davranlar iine alr. Nitekim Cenab- Hak yle buyurur: "Onlar bo szlerle karlatklar zaman oradan vakarla geip giderler." (Furkan, 25/72).

Son derece zntyle belirtelim ki televizyon seyretme, faydasz mecmualar okuma, kat oynama, elenme, bo eylerle oyalanma ve vaktin altn olmasna ramen faydasz eylerle kaybedilmesi suretiyle asrmzda "elence" pek ok insann sz ve davranlarna hakim olmutur. Bundan dolay cemiyetin fertleri arasnda vaktin hi deeri olmamas sebebiyle mmetimiz geri kalmlkla nitelendirilmitir.

4- "Onlar zektlarn verirler." bni Kesir diyor ki: ounluk bu ayet Mekk olmasna ramen buradaki "zekaf'tan muradn mallarn zekt olduu grndedir. nk zektn hicretin ikinci ylnda Medine'de farz klnmtr.

yle anlalyor ki Medine'de farz olan zel nisap ve miktarlardr. Yoksa zektn asl Mekke'de iken de vacipti. Cenab- Hak, Mekk olduu halde En'am suresinde: "Onun hakkn hasat gnnde verin." (6/141) buyurmutur.

Buradaki "zekt" tan muradn gnln irk ve batl kirlerinden temizlenmesi olma ihtimali de vardr. Mesel: "Nefsini arndran kurtulua ermitir. Nefsinin gerek yzn gizleyen ise hsrandadr." (ems, 91/9-10); "Mriklere yazklar olsun. Onlar zekt vermezler. Ahireti de inkr ederler." (Fussilet, 9/10). Bu ayetlerin tefsirinde iki grten biri uygun grlebilir; bu iki hususun ikisinin birden murad edilmi olma ihtimali de vardr. Buna gre kelime hem gnl temizlii, hem de mallarn zekt anlamndadr. Aslnda maln zektnn verilmesi de gnllerin temizliine girmektir. Kmil mmin bu ikisini de yapan mmindir. En dorusunu Allah bilir!

Raz diyor ki: ounluun gr, "Burada zikredilen, zellikle mallarda verilmesi farz olan haktr." eklindedir. Doruya yakn olsa da budur. Zira, eriatta bu lafz zellikle bu manada kullanlmtr.

5- "Onlar rzlarn korurlar..." Onlar rzlarn haramdan koruyan ve Allah'n yasaklad zina ve livata gibi haramlara dmeyen, Allah'n kendilerine nikh akdi ile hell kld hanmlarndan bakasna veya sahip olmakla hell kld cariyelerinden bakasna yaklamayan kimselerdir.

"Kim bundan teye gemek isterse ite byleleri haddi aan kimselerdir." Yani kim bunlardan baka -kendilerine hell olmayan- e ve cariyeleri arzu ederse bu tip kimseler ok ar giden, Allah'n snrlarn aan kimselerdir. Bu ifade "mt'a" ad verilen geici nikhn ve elle yaplan "istimna"nn (mastrbasyonun) haram olduuna dellet etmektedir.

6- "Mminler emanetlerine ve verdikleri sze riayet ederler." Yani onlar emanetin deerini ve verilen szn kudsiyetini koruyan kimselerdir. Kendilerine emanet verildii zaman ihanet etmezler. Bilkis emaneti ehline verirler. Bir sz verdikleri yahut szleme yaptklar zaman buna uyarlar. Dolaysyla, emaneti yerine vermek ve ahde vefa gstermek iman ehlinin vasflandr. Hyanet, gaddarlk, szden cayma, al-veri, kiralama veya ortaklk v.b. iin bir akdin gereini yerine getirmemek Allah Rasulnn u hadislerinde bildirdii ehl-i nifakn sfatlarndan biridir:

Buhar, Mslim, Tirmiz ve Nese'nin Ebu Hureyre'den (r.a.) rivayet ettii hadis-i eriflerinde Efendimiz (s.a.) yle buyuruyorlar: "Mnafk'n almeti tr:

- Konutuu zaman yalan syler.

- Vaad ettii zaman vaadinden dner.

- Kendisine emanet verildii zaman ihanet eder."

Allah Teal buyuruyor ki: "Ey iman edenler. Allah'a ve Rasulne ihanet etmeyin. Emanetlerinize ihanet etmeyin." (Enfal, 8/27).

"Emanet ve ahit" ifadesi insann Rabbinden ald er' ykmllkler ve dier insanlardan ald kendisine tevd edilen mallar veya akitlerin yerine getirilmesi gibi hususlar iine almaktadr.

8- "Onlar namazlarna devam ederler." Yani onlar namaz devaml surette eda ederler, namaz vaktinde btn rkn ve artlarna tam manasyla riayet ederek klarlar.

Buhar ve Mslim'in Sa/Merinde bni Mes'ud'dan (r.a.) naklediliyor, diyor ki:

"Rasulullah'a (s.a.) sordum.

- Ya Rasulullah! Hangi amel Allah'a daha sevimlidir? Buyurdu ki:

- Namaz vaktinde klmaktr.

- Sonra hangisi? dedim.

- Anne ve babaya iyilikte bulunmaktr, dedi.

- Sonra hangisi? dedim.

- Allah yolunda cihad etmektir, dedi.

Cenab- Hak mminlerin bu gzel sfatlarn zikrederken namazla balayp namazla bitirmi, dolaysyla bu durum namazn en faziletli amel olduuna dellet etmitir.

Nitekim Peygamberimiz (s.a.) mam Ahmed, bni Mace Hakim ve Beyha-k'nin Sevban'dan rivayet ettikleri hadis-i erifte yle buyurmaktadr: "stikamet zere olun. stikametin sevabn sayp bitiremezsiniz. Bilin ki, amellerinizin en hayrls namazdr. Namaza da ancak mmin olan devam der." Yani haklar yerine getirmek, Allah'n koyduu snrlara riayet etmek, kazaya raz olmak suretiyle istikamete sarln. Siz istikametin sevabn tesbit etmeye kalksanz bitiremezsiniz.

Bundan sonra da Cenab- Hak bu amellere verilecek gzel mkafat beyan etmitir:

"te bu kimseler varis olacaklardr. Onlar Firdevs cennetine varis olacaklardr. Orada ebed olarak kalacaklardr." Yani bu gzel vasflar tayan ve kemal derecelerinde ykselen bu kimseler Firdevs cennetlerinde konuklamaya hak kazanan ve orada devaml bir ekilde ebediyyen kalacak olan kimselerdir.

Buhar ve Mslim'in Sahih'lerinde Peygamberimiz'in (s.a.) yle buyurduu yer almaktadr: "Allah'tan cenneti istediiniz zaman Firdevs cennetini isteyin". Zira Firdevs cenneti cennetin en st derecesi ve cennetin merkezidir. Cennet nehirleri oradan fkrr. Onun stnde de Rahman'n ar vardr. Denilmitir ki: Firdevs cennet demektir, asl Rumca veya Farsa olup Arapalam-tr.

Bu ayetin bir benzeri Cenab- Hakk'm u kelmlardr: "te kullarmzdan takva sahibi olanlar varis klacamz cennet budur." (Meryem, 19/63); "Yapm olduunuz amellerinize karlk varis olduunuz cennet budur." (Zuhruf, 43/72).

Bu Cenab- Hakk'm, cennetin dnyadaki gzel amellerin karl olduu eklindeki adil kanunudur. Bu yedi sfatn tamamnn yerine getirilmesi ahiret alemindeki bu kazanc gerekletirecektir. Daha sonra bu ayetlerin ardndan abdestin farz olunmas, oru ve hac ayetleri nazil olmutur. Ayet kadnlar ve erkekler hakknda umumidir.

Allah'n Varlnn Ve Kudretinin Delilleri -1-nsann Yaratlmas

12- Yemin olsun ki biz insan szlm zl balktan yarattk.

13- Sonra onu "nutfe" halinde salam bir karargh olan rahme yerletirdik.

14- Sonra nutfeyi kan phts haline getirdik. Sonra da kan phtsn bir inem et yaptk. Sonra da bir inem eti kemiklere evirdik. Sonra da kemiklere et giydirdik. Daha sonra da onu yeni bir varlk yaptk. ekil verenlerin en gzeli olan Allah ne ycedir!

15- Sonra siz, bunun ardndan da mutlaka lrsnz.

16- Sonra da phesiz ki, siz kyamet gn diriltileceksiniz.

Aklamas

Cenab- Hak insann ilk olarak szlm amurdan yaratldn bildirmektedir. Bu da Hz. Adem (a.s.)'dir.

Yine Cenab- Hak yaratln dokuz merhalesinde insann deiim geirdiini beyan etmektedir. Bu dokuz merhale unlardr:

1- "Yemin olsun ki biz insan szlm zl balktan yarattk." nsan biz , onu yaratl ve ftrat merhalelerinde deiime urattk. Bundan mu-cinsidir. Onun asl ise hibir bulanklk bulunmayan amurdan s-hulsadr. Yahut ilk insan Adem (a.s.) bundan yaratlmtr. Bu, Allah 'nn kudretine, birliine ve btn kemal sfatlaryla muttasf olduuna fc-li bir delildir.

Tercih edilen gre gre burada insandan murad Hz. Adem (a.s.)'dir n-amurdan szlm ve ondan yaratlmtr. Nitekim Cenab- Hak yle burmaktadr: "Sizi topraktan yaratmas, sonra da birer insan olarak yery-ne dalmanz, Allah'n varln, kudretini gsteren delillerindendir." (Rum,

2- "Sonra onu nutfe halinde salam bir karargh olan rahme yerletirdik." Sonra onun neslini yani insan cinsini erkeklerin sulblerindeki meniden yarattk. Sonra bu meni kadnlarn rahimlerine atld. Burada dllenmi olarak hamilelikten itibaren douma kadar salam, kuvvetli, istikrarl bir korunma altnda olmutur.

"Bm da. a^tvetv \ sje.\\er go\dir. "Her eyi en gzel ekilde yaratan, inam nce balktan var eden, sonra insan soyunu adi bir suyun znden yaratan O'dur." (Secde, 32/7-8).

"Biz sizi baya bir sudan yaratmadk m? Biz o baya suyu belli bir zamana kadar salam bir yere yerletirmedik mi? Onun ne olacan biz takdir ettik. Biz ne gzel takdir ediciyiz!" '(Mrselt, 77/20-23).

3- "Sonra nutfeyi kan phts haline getirdik." Sonra nutfeyi asl sfatlarndan alp kan phts (donmu kan) haline getirdik. Yani erkein sulb ve kadnn dl yatandan kan bir eit suyu krmz bir kan phts haline evirdik.

4- "Sonra da kan phtsn bir inem et yaptk." Sonra da donmu kan inenecek bir lokma gibi ekilsiz, dzensiz bir para et haline getirdik. Bu deiiklie yaratma ad verilmitir. nk Cenab- Hak baz sfatlar yok edip baka sfatlar yaratmaktadr. Sanki Cenab- Hak o et parasnda ilve paralar yaratmaktadr.

5- "Sonra da bir inem eti kemiklere evirdik." Yani kemikleri, sinirleri ve damarlaryla bal, iki el ve iki ayakl bir cisim haline evirdik.

6- "Sonra da kemiklere et giydirdik." Yani kemikleri rtecek, kemiklere destek olacak ve g verecek etle rttk. Zira et kemikleri rtmekte, bylece vcudu rten elbise gibi olmaktadr.

7- "Daha sonra da onu yeni bir varlk yaptk." Yani ona ruh flemek suretiyle birinci yaradltan farkl bir yaratk kldk. Hareket etmeye balad. Kula, gz, idraki, hareketi, titremesi olan yeni bir varlk oldu.

"ekil verenlerin en gzeli olan Allah ne ycedir!" Yani O'nun kudretindeki ve hikmetindeki an ne ycedir. Takdir edenlerin, suret verenlerin en gzeli olan Allah btn noksan sfatlardan mnezzeh ve mukaddestir.

bni Eb Hatim ve Tayalis Enes'ten (r.a.) rivayet ediyorlar: Hz. mer (r.a.) yle demiti: Ben Rabbime u drt eyde muvafakat ettim:

- Ya Rasulallah! Makam- brahim'in arkasnda namaz klsak, ne buyurursunuz, dedim. Bunun zerine Cenab- Hak: "Makam- brahimi namaz klma yeri edinin." (Bakara, 2/125) ayetini indirdi.

- Ya Rasulallah! Hanmlarn iin bir perde koysan ne byrsnz? nk mttaki-facir herkes onlarn huzuruna giriyor. Bunun zerine Cenab- Hak: "Onlardan bir ey istediiniz zaman perde arkasndan isteyin." (Ahzab, 33/53) ayetini indirdi.

- Peygamberimiz'in (s.a.) hanmlarna: "Ya siz bu durumunuzu braknz, yahut Allah ona sizden daha hayrl eler verir," dedim. Bunun zerine: "O sizi boarsa Allah ona sizden daha hayrl eler verir." (Tahrim, 66/5) ayeti nazil oldu.

'Yemin olsun ki biz insan szlm zl balktan yarattk." ayeti inmiti. 3en bu ayeti duyunca: "ekil verenlerin en gzeli olan Allah ne ycedir." de-m. Bunun zerine "ekil verenlerin en gzeli olan Allah ne ycedir!" ayeti indi.

8- "Sonra siz, bunun ardndan da mutlaka lrsnz." Yani bu yokluktan sonraki ilk yetimenin ardndan lme ynelirsiniz.

9- "Sonra hi phesiz ki, siz kyamet gn diriltileceksiniz." Sonra da hesap grlmesi, sevap ve ceza olarak amellerin karlnn verilmesi iin son defa kabirlerinizden karlacaksnz. Nitekim Cenab- Hak: "Sonra Allah son defa -yani kyamet gn- sizi diriltecektir." (Ankebut, 25/10) buyurmaktadr.

Bu iki ayette Allah Teal, hayat yok etmek demek olan "ldrme" ve yok :Iup helak olduktan sonra tekrar hayat verme olan "dirilme"yi yoktan var etmekten sonraki ilh kudretine delil olarak zikretti.

-2- Gklerin Yaratlmas, Yamurun Yadrlmas, Nimetlerin Verilmesi

17- phesiz ki biz sizin zerinizde yedi kat gkleri yarattk. Biz yarattmz varlklardan gafil deiliz.

18- Biz, gkten belli lde su indirdik ve onu yeryzne yerletirdik. phesiz biz onu gidermeye de kadiriz.

19- Biz o su ile sizin iin iinde bir ok meyveler bulunan hurma ve zm baheleri yarattk. Siz bunlardan yersiniz.

20- Ayrca o su ile Tur-i Sina'da yetien bir aa bitirdik ki, meyvesi yaldr, yiyenlere katktr.

21- phesiz sizin iin hayvanlarda da ibretler vardr. Size karnlarndan kan stlerden iiririz. Sizin iin onlarda daha bir ok menfaatler vardr. Ayrca onlardan yersiniz.

22- Bir de onlarn zerinde ve gemilerin stnde tanrsnz.

Aklamas

Gklerin Yaratlmas:

"phesiz ki biz sizin zerinizde yedi kat gkleri yarattk." Allaha yemin olsun ki ey Ademoullar! Biz sizin zerinizde stste yedi kat gkleri yarattk. Bunlar yldzlarn yrngeleridir.

Allah Teal ounlukla gklerin ve yerin yaratlmasn insann yaratlmasyla. birlikte yanyana zikretmektedir.

Nitekim Cenab- Hak yle buyurmaktadr: "Gklerin ve yerin yaratlmas maunlarn yaratlmasndan daha byktr." (Gafir, 40/57).

Peygamberimiz'in (s.a.) cuma sabahlarnda okuduu Secde suresinin banda da byledir. Bu surenin banda gklerin ve yerin yaratlmas, sonra insann yaratlmasnn beyan ve ahiret, ceza gibi hususlar yer almaktadr.

Bu ayetin benzeri daha nce getii gibi u ayettir: "Allah 'm yedi kat gk-hri nasl yarattn grmyor musun?" (Nuh, 71/15).

"Allah yedi g ve yerden de onlarn mislini yaratm olandr. Emri btn inanlarn arasnda durmadan iner. Allah 'm gerekten her eye kadir olduunu, gerekten ilmiyle her eyi kuatm bulunduunu bilmeniz iindir." (Talak,

S5/12).

"Biz yarattmz varlklardan gafil deiliz." Yani biz ilerinde gklerin de tolunduu yaratlm hibir varln durumunu ihmal edecek deiliz. Bilakis o varlklarn ayakta kalmas ve devaml var olmasn garanti altna almak iin olan koruruz. Biz buralarda olan kk-byk her eyi biliriz.

Nitekim Cenab- Hak yle buyurmaktadr: "O yeryzne giren, yeryznden kan, gkyznden inen ve gkyzne kan her eyi bilir. Siz nerede olursanz olun, O sizinle beraberdir. Allah sizin yaptklarnz grr. (Hadid, 6/59).

Yamur ve Bitkiler:

"Biz gkten belli lde su indirdik ve onu yeryzne yerletirdik." Yani buluttan insanlarn ihtiyac kadar imeye ve hayvanlar sulamaya yetecek kadar yamur indirdik. Ne yeryzn ve yerleik hayat bozgunlua uratacak kadar ok, ne de meyve, sebze ve ekinlere yetmeyecek kadar az. Hatta tarm iin ok saya ihtiya duyan ve topra zerine yamur yamasna dayankl olmayan yerlerin suyu baka beldelerden getirilir. orak arazi denilen Msr arazisine su Habeistan diyarndan krmz amur (Gryen) ile birlikte gelir. Bu amur anm iin oraya yerleir, bu diyarda ok olan kumlar rter.

Yamur buluttan yad zaman biz onu yeryzne yerletiririz. Yeryz-ne onu kabuJ edecek bir zellik veririz. Toprakta bulunan tohum ve ekirdekler odan gdasn alr, rmaklar ve kuyular ondan kaynaklanr.

"phesiz biz onu gidermeye de kadiriz." Yani eer biz onu gidermeyi ve sizden baka yerlere evirmeyi ve yerin dibine doru kaybolmasn dilersek buma mutlaka yaparz. Nitekim onu indirmeye de kadiriz. Yine biz dilersek onu imekte ve sulamakta yararlanlamayacak ekilde ac ve tuzlu klarz. Biz bulutun yamur yadrmamasn dilersek bunu da mutlaka yaparz. Biz bu yamuru yeryznn stnde brakmay dilesek onu da yaparz. Fakat rahmetimiz ve size olan ltfumuz sebebiyle ihtiya annda onunla ekinlerinizi, meyvelerinizi, hayvanlarnz sulamanz iin ve ykama, temizlik, soutma ve benzeri dier ekillerde yararlanmanz iin depo eklinde o yamurlar yeryzne yerletirdik.

"Biz o su ile sizin iin... hurma ve zm baheleri yarattk." Yani gkyznden yadrdmz su ile -Araplarda en ok bulunan meyvelerden olan- hurma ve zmlerin bulunduu ok gzel manzaral, ok irin balar, baheler ve bostanlar kardk.

"... iinde birok meyveler bulunmaktadr. Siz de bunlardan yersiniz." Yani sizin iin bu bahelerde hurma ve zm dnda ok eitli meyveler de vardr. Siz de bu bahelerin meyvelerinden yersiniz, yani onlardan yararlanyorsunuz, rzklanyorsunuz ve hayatnz devam ettiriyorsunuz.

"Siz de bunlardan yersiniz" ifadesi sanki mukadder bir eye atfedilmitir. Takdiri yledir: Siz onun gzelliine ve olgunluuna bakarsnz ve bunlardan yersiniz.

"Ayrca o su ile..." Tur danda yetien meyvelerden hem ya -zeytinya-elde edilen- hem de yiyenlerin ya ve katk olarak yararlandklar bir aa -zeytin aac- yetitirdik.

mam Ahmed'in Ebu seyd Malik b. Rabia es-Sid el-Ensar'den (r.a.) rivayetine gre Peygamberimiz (s.a.) yle buyurmutur: "Zeytinyan yiyin ve onunla yalann. nk o mbarek bir aatandr." Bu hadisi Tirmiz Hz. mer'den (r.a.) rivayet etmitir.

Evcil Hayvanlarn Durumu:

"phesiz hayvanlarda da sizin iin ibretler vardr." Ey insanlar! Deve, sr ve koyunlarn yaratlmasnda ve bu hayvanlardaki faydalarda ibret alacanz dersler, kr ve takdire lyk nimetler vardr. Gdalardan doan kan guddelerde kolay iilen gayet gzel, tam gdal ste evirmek suretiyle Allah Te-al'nm kudretine delil getirmektedir.

Bu faydalar ok olup burada sadece drt eidi zikredilmitir:

1- "Size karnlarndan kan stlerden iiririz." Yani kanla yem artklar arasndan kan st ier, bu stten ya, peynir v.s. elde edersiniz.

2- "Sizin iin onlarda daha birok menfaatler vardr." Bu hayvanlarn ynlerinden ve kllarndan yararlanr, bunlardan elbise ve yayglar yaparsnz.

3- "ve bunlardan yersiniz." Yani boazladktan sonra etlerinden yersiniz. Bunlardan hem canl olarak, hem de boazlandktan sonra yararlanrsnz.

4- "Bir de onlarn zerinde ve gemilerin stnde tanrsnz." Yani bu hayvanlarn srtna binersiniz, denizde gemilerden yararlandnz gibi karada da ar yklerinizi bu hayvanlarn zerinde uzak beldelere ve memleketlere tarsnz.

"Onlar sizin arlklarnz yklenir, ancak nefislerin meakkatiyle ulaabileceiniz bir memlekete gtrrler. phesiz ki Rabbiniz ok efkatli, ok merhamet edicidir." (Nahl, 16/7).

"Ellerimizin ileyip yaptklarndan kendileri iin bunca davarlar yarattmz, bu sayede onlara malik olmu bulunduklarn da grmediler mi? Biz onlar kendi emirlerine verdik. te binecekleri bunlardan, yiyecekleri bundandr. Bunlarda kendileri iin daha nice menfaatler ve iecekler vardr. Hl kretmezler mi?" (Yasin, 36/71-73).

Bu nimetlerin zikredilmesi yaratcya iaret etmek ve Allah Teal'nn kudretini tantmak maksadyladr.

Hz. Nuh (A.S.) Kssas

23- Yemin olsun ki, biz Nuh'u kavmine peygamber olarak gndermitik de onlara: "Ey kavmim! Allah'a kulluk edin, sizin O'ndan baka hi bir ilhnz yoktur. Hl korkmayacak msnz?" demiti.

24- Bunun zerine kavminin ileri gelenleri yle dediler: Bu, sizin gibi beerden baka bir ey deildir. O sizin zerinizde stnlk salamak istiyor. Eer dileseydi mutlaka melekleri gnderirdi. Biz gemi atalarmzdan byle bir ey iitmedik.

25- O, ancak kendisinde delilik bulunan bir adamdr. Hele onu bir sreye kadar gzetleyin, bakalm.

26- Nuh: "Ey Rabbim! Beni yalanlamalarna karlk bana yardm et." dedi.

27- Biz O'na yle vahyettik: Gemiyi bizim murakabemiz altnda ve vahyettii-miz ekilde yap. Nihayet emrimiz gelip tandr kaynaymca daha nce helak olacaklar bildirilen kimseler mstesna, her cinsten ikier ifti ve aileni alp gemiye koy. Zulmedenler hakknda bana niyazda bulunma. nk onlar boulmaya mahkmdurlar.

28- Sen ve beraberinde olanlar gemiye yerleince: "Bizi zalim kavimden kurtaran Allah'a hamdolsun." de.

29- "Ey Rabbim! Beni hayrl bir yere kondur. Sen konuklatanlarn en hayr-lssn." de.

30- phesiz ki, bunda nice deliller ve ibretler vardr. Dorusu biz insanlar imtihan ederiz.

Aklamas

Cenab- Hak Hz. Nuh (a.s.) kavmini Allah'n azab, iddetli cezas, Allah'n kendisine irk koan, emrine aykr davranan ve peygamberlerini yalanlayan kimselerden alaca intikam ile uyard zaman kavminin Hz. Nuh'a (a.s.) kar tavrn beyan etti. Cenab- Hak yle buyurdu: "Yemin olsun ki, biz Nuh'u kavmine peygamber olarak gndermitik..." Nuh (a.s.) da kavmine orta olmayan tek Allah'a ibadet etmeyi emretti. Onlara: "Siz hi saknmyor musunuz?

Allah'a irk komak hususunda Allah'tan korkmuyor musunuz?" diye teblide bulundu*

"Bunun zerine kavminin ileri gelen kfirleri..." yani kavminin bykleri ve nderleri yle dediler: Nuh ancak sizin gibi bir beerdir, sizin iinizden bir kimsedir. Peygamberlik iddiasyla O, sizin zerinizde stnlk salamak ve size kar byk grnmek istemektedir. Onun ilim ve ahlk noktasnda hibir meziyeti yoktur. O sizin gibi olduu halde nasl kendisine vahiy gelen bir peygamber olabilir?

Kavmine gre Hz. Nuh'un (a.s.) peygamberliine engel saylan noktalar unlardr:

1- "Allah dileseydi melekleri gnderirdi." Yani Allah bir peygamber gndermek isteseydi ilh mesajnn iletilmesi iin kendi nezdindeki meleklerden birini gnderir, bu peygamber beer olmazd. Zira melein indirilmesi iman etmeye daha tevik edici ve dorulua delleti daha aktr. Bu durum onlarn peygamberliin insan cinsinden daha yce bir unsur olan meleklere verilmesi gerektii ve ilh risaletin bir beere yklenmesinin mmkn olmad eklindeki tasavvurlarndan domaktadr.

2- "Biz gemi atalarmzdan byle bir ey iitmedik." Biz gemi zamanlarda dedelerimizin, gemi byklerimizin devrinde bir beerin -peygamber olarak- gnderildiini iitmedik. Bu ifadeleri onlarn inan noktasnda taklitilie dayanmalarndan, kfr ve inatlk hususunda srarl olmalarndan kaynaklanmaktadr.

3- "O ancak kendisinde delilik bulunan bir adamdr." Yani Nuh Allah'n size gnderdii ve iinizden zel olarak kendisine vahiy indirdiini iddia etmesi hususunda deli bir adamdr.

"Hele onu bir sreye kadar gzetleyin bakalm." Onu phe nazaryla bekleyin. Bir mddet sabredin ki sonunda ondan kurullasnz ya da mitsizlie dp sizin dininize dnsn yahut cinnetinden aylsn. Onlarn bu ifadeleri sadece bbrlenmektir. Zira onlar Hz. Nuh'u (a.s.) aklnn stnl, szlerinin dengeli oluu ve tavrlarnn doruluuyla gayet iyi tanyorlard.

Hz. Nuh (a.s.) kavmini hak dine davet etmede yllarca sabredip kendisine pek az bir gurup iman edince kavminin davetine icabet etmelerinden mitsizlie dnce Allah O'na Rabbinin kendisine yardm etmesi hususunda niyazda bulunmasn vahyetti. Bunun zerine "Nuh: Ey Rabbim! "Beni yalanlamalarna kar bana sen yardm et," yani onlarn beni yalanlamalar sebebiyle onlar helak et, dedi. Nitekim bir baka ayette: "Nuh: Ben malp oldum. Bana yardmc ol, diye Rabbine dua etti." buyurulmaktadr. Bir baka ayet ise yledir. "Ey Rabbim! Yeryznde hibir kfiri brakma." (Nuh, 71/36).

Allah Hz. Nuh'un duasn kabul etti ve ona gemi yapmasn emrederek yle buyurdu:

"Biz ona: Gemiyi bizim murakabemiz altnda ve vahyettiimiz ekilde yap, diye emrettik." Yani Nuh'a bizim korumamz, gzetimimiz, retmemiz ve nasl yaplaca hususundaki iradmz ile gemi yapmasn emrettik.

"Nihayet emrimiz gelip tandr kaynaynca daha nce helak olacaklar bildirilen kimseler mstesna, her cinsten ikier ifti ve aileni alp gemiye koy." Bi-lim azap ve heJk i]e hkmetmemizin vakti gelip su yeryznden yahut ekmek fcsnnnek iin yere kazlm olan tandrdan fkrmca her eit hayvanlar, bitki-r ve meyvelerden dii-erkek ikier ift yerletir. Gemiye aile halkn bindir, seninle birlikte btn iman edenleri biridir. Bu son aklama tercih edi-jea manadr. Ancak Allah tarafndan daha nce kendi haklarnda helak olmalar kararlatrlanlar hari. Bunlar Hz. Nuh'un hanm ile olu Ken'an olup an etmemilerdi.

Rivayete gre Hz. Nuh'a (a.s.): "Suyun tandrdan fkrdn grdn zaman sen ve hanmn gemiye binin." denildi. Su tandrdan fkrd zaman bu curumu hanm kendisine haber verdi. Hz. Nuh (a.s.) da gemiye bindi.

"Zulmedenler hakknda bana niyazda bulunma!" Yani inkr edenler hak-ida benden bir ey isteme, onlara efaat etme. Kavmin hakknda efkat etmek sevdasna dme. Ben zerinde bulunduklar kfr ve azgnlk sebebiyle idarin boulacaklarna hkmettim. Yani boulma olay onlar iin hi phesiz meydana gelecektir.

Daha sonra Allah Nuh'a gemiye bindikten sonra kendisine hamdetmesini t; senada bulunmasn emrederek yle buyurdu:

" Sen ve beraberinde olanlar gemiye yerleince..." Yani sen ve seninle beraber iman edenler gemide yerlerini alnca sen ve onlar yle deyin: Bizi zalim kavimden kurtaran o kfir, mrik ve zalimlerden kurtaran Allah'a hamdosun.

bni Abbas (r.a.) diyor ki: Bu gemide seksen kii vard: Hz. Nuh (a.s.), Hz. Nuh'un (a.s.) ikinci hanm, Sam, Ham ve Yafes adlarndaki oullar ve bu ;eullarnn birer hanm; ayrca 72 kii. Tufandan sonraki insanlarn tamam emidekilerin neslinden gelmitir. Cenab- Hak daha sonra Hz. Nuh'a gemiden rJtarken de sena ile birlikte kendisine yle duada bulunmasn emretti:

"De ki: Ey Rabbim! Beni bereketli bir menzile kondur. Sen konuklatanlarn en hayrlssn." Yani gemiden inince yle de: Ey Rabbim! Beni mbarek bir .nile indir yahut benim iin bereketli olacak ve bana dnya ve ahiretin hayrndan fazlasyla verilecek mbarek bir yere indir. Sen kullarn en iyi yerlere indiren en hayrl kimsesin. nk sen indirdiin kimseyi btn hallerinde korursun, ondan hikmetin gerektirdii ekilde skntlar giderirsin.

Bu ve bundan nceki dua ayn zamanda mminlere yolculua balama ve yolculuu bitirme anndaki Allah' zikretmeyi retmektedir.

Katade diyor ki: "Allah size gemiye binince: "Bismillhi mecrh ve mr-sha" (Hud, 11/41) demeyi retti. Binee binerken de "Sbhnellez sehhare len haz..."; "Bunu bizim emrimize veren Allah'n an ne ycedir, mnezzehin Biz mutlaka ancak Rabbimize dnp gidiciyiz." (Zuhruf, 43/13) demeyi, binekten inerken de "Ve kul Rabbi enziln mnzelen mbareken ..."; "Ey Rabbim beni bereketli bir yere kondur..." demeyi retti."

"phe yok ki bunda nice ibretler vardr. Biz elbette imtihana ekenleriz. Bu emrimizde yani mminleri kurtarmak ve kfirleri helak etmek hususund peygamberlerin Allah tarafndan getirdikleri teblide onlarn doruluuna al bir delil vardr. phesiz biz kullarmzdan kim ibret alr, kim bunu dn diye grmek iin bu ayetlerde kullarmz deniyoruz. Bu ayet aynen u ayet gi bidir: "Biz onlara bir delil braktk. Bundan ibret alan var m?" (Kamer, 54/15' Denilmitir ki: Yani biz onlara imtihan edilenlerin muamelesiyle muamele ede ceiz.

Bu kssa Hud suresinde daha tafsilatl olarak gemitir.

Hud (A. S.) Kssas

31- Sonra onlarn ardndan baka bir nesil yetitirdik.

32- Onlara da: "Allah'a kulluk edin. Sizin O'ndan baka hibir ilhnz yoktur. Hl saknmayacak msnz?" diye kendi ilerinden bir peygamber gnderdik.

33- Kavminin ileri gelenlerinden kendilerine dnya hayatnda refah verdiimiz halde, inkr edenler ve ahirete kavumay yalanlayanlar yle dediler: "Bu yediklerinizden yiyen, itiklerinizden ien sadece sizin gibi bir beerdir."

34- "Eer siz, kendiniz gibi bir beere boyun eerseniz o takdirde siz yemin olsun ki mutlaka hsrana dm olursunuz."

35- "O size lp toprak ve kemik olduunuz zaman tekrar karlacanz vaadinde mi bulunuyor?"

36- "Tehdit edildiiniz bu ey ne kadar uzak, ne kadar uzak!"

37- "Hayat sadece dnya hayatmzdr. lrz, yaarz. Biz diriltilecek deiliz.

38- O Allah'a kar yalan uyduran bir adamdr. Biz ona inanacak deiliz."

39- O peygamber: "Ey Rabbim! Beni yalanlamalarna karlk sen bana yardm et." dedi.

40- Allah da: "Onlar az sonra mutlaka piman olacaklar." dedi.

41- Derken hak ettikleri lk onlar ya-kalayverdi. Bylece biz onlar er-p haline getirdik. O zalim kavim rahmetten uzak olsun."

Aklamas

"Sonra onlarn ardndan baka bir nesil yetitirdik." Yani helak olan Nuh kavminden sonra baka bir kavim var ettik. Bunlar Hz. Hud'un (a.s.) kavmi olan d kavmidir. Zira onlar Nuh kavminden sonra onlarn halefleri olmulard. Bir baka gre gre: "Derken hak ettikleri lk onlar yakalayverdi." ayetinin delaletiyle murad edilen kavim Semud kavmidir.

Allah Teal onlara kendi ilerinden bir rasul gnderdi. Bu peygamber onlar hibir orta olmayan tek olan Allah'a kullua davet etti. Kavmi ise onu yalanladlar, ona kar ktlar, kendileri gibi bir beer olmas sebebiyle ona uymay reddettiler.

Peygamber de onlara yle cevap verdi: "Siz Allah'tan baka put ve heykellere tapmakla Allah'n cezasndan korkmuyor musunuz, saknmyor musunuz? Zira ibadet sadece O'na lyktr. O'ndan baka hibir kimse ibadet edilmeye lyk deildir.

"Nuh kavminin ileri gelenlerinden..." yani nde gelenlerinden bazlar u u kt sfatla niteleniyorlard:

a) Yaratcy inkr ve O'nun birliini tanmamalar.

b) Kyamet gnn inkr etmeleri, ldkten sonra dirilmeyi, cezay ve hesab, cismen yaratlmay yalanlamalar.

c) Allah'n kendilerine nimet olarak verdii dnya hayatna dalmalar, nihayet marmalar ve nankrlk yapmalar.

Bunlar insanlara yle diyorlard: Kendisinin peygamber olduunu iddia eden bu Hud, sfat ve durumu itibariyle sizin gibi normal bir kimsedir. Onun sizin zerinizde hibir meziyeti yoktur. O da sizin yediklerinizden yiyor, sizin itiiniz sudan iiyor. Nasl sizin zerinizde stnlk iddia ediyor? Allah tarafndan size gnderildiini nasl iddia ediyor?

"Eer kendiniz gibi bir insana boyun eerseniz, hi phesiz o halde siz ok byk bir kayba uramsnz." Onlar yemin ederek dediler ki: Siz sizin gibi bir insana itaat eder, ona uyarsanz hi phesiz o zaman siz akllarnz kaybetmi olursunuz, grlerinizde aldanm olursunuz. Sahte ilhlarnz brakmanz ve hibir stnl olmad halde Nuh'a uymanz sebebiyle erefinizi kaybedersiniz. Peygamberin beer oluu bu kavmin inkrlarna sebep olan ilk pheleridir.

Bundan sonra ikinci phelerini ortaya koydular. Bu phe hair ve nerin doruluu hususunda ve bunu ispat etmek zerine kurulu peygamberlie ithamda bulunmalardr. yle diyorlard:

"ldnz zaman, toprak ve kemik olduunuz zaman sizin tekrar karlacanz vaadinde mi bulunuyor?" Yani o size ldkten sonra, rm kemik ve toprak olduktan sonra dirilip kabirlerinden karlacanz m vaad ediyor? Sonra bu inkra ilve olarak Hz. Nuh'un iddia ettii eyin meydana gelmesinin son derece uzak bir ihtimal olduunu ekleyerek u ifadeyi kullandlar: "Tehdit edildiiniz o ey ne kadar uzak, ne kadar uzak!" Cismen dirilmenin gereklemesi hesap ve ceza iin tekrar hayatn var oluu eklinde tehdit edildiiniz ey ok uzaktr. Sonra da bu dirilii inkr ettiklerini u ifadeleriyle bir daha vurguladlar:

"Hayat sadece bizim dnya hayatmzdr. lrz ve yaarz. Biz tekrar diriltilecek deiliz..." Yani hayat tektir. Bu da dnya hayatdr. Bazlar lr, bazlar yaar, tekrar hayat, hair ve dirilme yoktur.

Harin doruluunu reddettikten sonra bunun zerine Hz. Hud'un peygamber oluunu reddetme dncesini kurdular:

"O sadece Allah'a kar yalan dzen bir adamdr. Biz ona inanan kimseler deiliz." Yani peygamberliini iddia eden ve ldkten sonra dirilmeyi savunan Hz. Hud size getirdii peygamberlik, uyar ve ahiretten haber verme konusunda sadece yalan uyduran bir adamdr. Biz onun iddia ettii hususlar tasdik edici deiliz.

Allah Teal onlarn ortaya koyduklar bu geen iki pheye cevap vermedi. nsanlarla uyum asndan, kendisinden kolayca tebli alnmas ve bunun tartmasnn yaplmas bakmndan; kendisi gibi beer olanlarla akl, dnce ve muhakeme kullanlarak kanaatin olumas ynnden peygamberin beer olmas daha tesirli ve daha gereklidir. Dolaysyla bu mesele sadece zorla kabul ettirmek deildir.

Hair (maher yerinde toplanma) olayn uzak bir ihtimal olarak grmeleri akllarnn zayfl ve dengelerinin kusurlu oluu sebebiyledir. Zira akll kimse idrak eder ki Cenab- Hak mmkn olan eylere muktedir ve her eit malumat bilen kimse olunca onun hair ve nere kadir olmas vacip olmaktadr. nk insanlar arasnda adalet kalesinin tekrar kurulmas iin tekrar yaratlma zaruri bir olaydr. Tekrar dirilme olmasayd dnyada gl kimse zulmederek hibir engel grmeden, hibir ceza olmadan zayf kimseye musallat olurdu. Bu ise son derece hikmet sahibi olan Allah'a lyk bir durum deildir. Bundan dolay Cenab- Hak yle buyurmaktadr: "Hi phesiz kyamet gelecektir. Benim onu hemen aklayacam geliyor ki herkes neye alyorsa kendisine onunla karlk verilsin." (T-H, 20/15).

Hz. Hud (a.s.) kavminin "Biz sana iman edici deiliz." eklindeki szleri sebebiyle onlarn iman etmelerinden midini kesince Rabbine iltica etti:

"Hud dedi ki: Beni yalanlamalarna karlk sen bana yardm et." Yani sana iman etmeye, senin birliin ve seninle karlamay kabul etmeye davet etmem hususunda beni yalanlamalar sebebiyle kavmime kar bana kuvvetli bir ekilde yardm et, dedi.

Allah da onun duasn kabul etti: "Allah da: Onlar az sonra mutlaka piman olacaklar, dedi." Yani Allah Teal onun duasn kabul ederek yle buyurdu. Kavmin az bir zaman sonra yaptklarna piman olacaklardr. Bu durum onlarn helak olma almetleri ortaya kt zaman olacaklardr. Onlar senin yaptn Allah'a ve tevhide iman etme davetini kabul etmediklerine, sana muhalefet ettiklerine, seni yalanlamalarna ve sana kar inatlk etmelerine pimanlk ve hasret duyacaklardr.

Sonra da ceza ve azap gelecektir. Cenab- Hak buyuruyor ki: "Derken hak ettikleri lk onlar yakalayverdi. Bylece biz onlar er-p haline getirdik." Yani onlar Cebrail'in korkun l ile lp helak oldular. Bu iddetli, korkun bir ses olup insanlar derhal drp lmlerine sebep oluyordu. Onlar peygamberlerini yalanlamalar ve inkr etmeleri sebebiyle yere dp helak olmular, dere pleri gibi olmulardr. er-p kendisinden hibir ekilde yararlanlmayan nemsiz, deersiz eydir.

bni Kesir diyor ki: "Anlalan odur ki: Bu korkun lk onlara souk, kuvvetli ve helak edici bir frtna ile birlikte gelmi olmaldr.

"O zalim kavim artk ilhi rahmetten uzak olsun." Yani kfrleri, azgnlklar ve peygamberlerine isyan etmeleri sebebiyle nefislerine zulmeden u kfir kavim gazaba urayarak, yklarak, helak olarak rahmetten uzak olsun. Nitekim Cenab- Hak yle buyuruyor: "Onlara biz zulmetmedik. Fakat onlar kendilerine zulmettiler." (Zuhruf, 43/76).

Bu ayette onlarn son derece aalanacaklar ve zillete urayacaklar bildirilmekte, Allah'n onlar zerinde kudreti ortaya konmakta, onlarn durumunda olan ve bu ayetleri dinleyip peygamberlerini yalanlayanlara da azabn isabet edecei bildirilmektedir.

Hz. Salih, Lt, uayb (A. S.) Ve Dier Baz Peygamberlerin Kssalar

42- Sonra onlarn ardndan baka nesiller yetitirdik.

43- Hibir mmet kendi ecelini ne ne alabilir, ne de geciktirebilir.

44- Daha sonra peygamberimizi pe pee gnderdik. Hangi mmete peygamberi geldiyse onu yalanladlar. Biz de onlar arka arkaya dizdik. Onlar birer kssa yaptk. man etmeyen kavim rahmetten uzak olsun!

Aklamas

"Sonra onlarn ardndan baka nesiller yetitirdik." d kavminin helak edilmesinden sonra dnyay imar etme hususunda kendilerinden ncekilerin yerini almalar iin Hz. Salih, Lt, uayb, Eyyub ve Yusuf (a.s.) kavmi gibi baka kavim ve nesiller var ettik.

"Hibir mmet kendi ecelini ne ne alabilir, ne de geciktirebilir." Bu mmetlerden hibiri iman etmezlerse asla helaki iin takdir edilen yahut azab iin tayin edilen vakitten nce helak olmaz, bu vakitten geri de kalmaz. Ayetin manas udur: Helak olma vakti belirlenmitir; ne ne alnabilir, ne de geciktirilir. O halde azaba girmekte acele etmeyin. Allah'n nezdinde her ey belirli bir miktar iledir. Bu, insann eceliyle irtibat halindedir. Nitekim Cenab- Hak yle buyurmaktadr: "Onlarn ecelleri gelince ne bir an ne alnrlar, ne de geri braklabilir." (Nahl, 16/61).

"Daha sonra peygamberlerimizi pe pee gnderdik." Biz her mmete birbiri ardndan gelen dier peygamberleri gnderdik. Cenab- Hak yle buyuruyor: "Andolsun ki biz her mmete Allah'a kulluk edin, tauttan kann diye (davette bulunan) bir peygamber gnderdik. Onlardan kimisine Allah hidayeti ihsan eyledi. Kimisinin zerine de sapklk gerek oldu." (Nahl, 16/36).

"Hangi mmete peygamber geldiyse onu yalanladlar." Peygamber mmetine eriatlar ve hkmler yklemek suretiyle geldii zaman kavminin byk bir ksm onu yalanladlar. Bunlar peygamberlerini yalanlama hususunda kendilerinden nce geen Allah'n tufanda boulmakla ve iddetli lkla helak ettii kavimlerin yolundan gidiyorlard. Cenab- Hak yle buyuruyordu: "Ey kullarn zerine hasret (hazr ol! nk) Onlar kendilerine herhangi bir peygamber gelmeyedursun, mutlaka onunla alay ederlerdi." (Yasin, 36/30).

"Biz onlar" helak etmekle "arka arkaya dizdik." Mana udur: Onlar peygamberlerini yalanladklarnda biz onlar pepee helak ettik. Cenab- Hak bir baka ayette yle buyuruyor: "Nuh'tan sonra nice nesilleri helak ettik." (sra, 17/17).

"Biz onlar birer kssa yaptk." Onlar insanlara haber ve kssa haline getirdik. "Ehads" kelimesi "uhdse" kelimesinin ouludur. "Uhdse" kelimesi insanlarn elence olarak hayretle anlattklar eylere denir. Bir ayet u ekildedir: "Biz onlar birer kssa yaptk ve onlar parampara ettik." (Sebe,34/19).

"man etmeyen kavim rahmetten uzak olsun." Helak olmak, yok olmak Allah'n rahmetinden uzaklk Allah' ve Rasuln tasdik etmeyen bir kavmin vasfdr. Bu ifade her kfire beddua, zem, azarlama ve iddetli tehdit makamndadr. Bu ifade onlarn dnyada derhal helak olduklar gibi ahirette ebed olarak azap edilmek zere helak edilmelerinin de beklenmesi gerektiine delildir.

Hz. Musa Ve Harun (A. S.) Kssas

45- Daha sonra da Musa'y ve kardei Harun'u mucizelerimizle ve apak bir kuvvetle gnderdik.

46- (Bu iki peygamberi) Firavun ve erknna gnderdik. Fakat onlar kibirlendiler. Zaten kendileri byklk taslayan bir kavim idi.

47- yle dediler: Bu ikisinin kavimleri bize taparken, imdi biz bizim gibi iki beere mi iman edecek misiz?

48- Onlar Musa ve Harun'u yalanladlar. Bylece helak edilenlerden oldular.

49- phesiz biz Musa'ya kavmi hidayete ersin diye kitab (Tevrat') verdik.

Aklamas

"Daha sonra da Musa'y ve kardei Harun'u mucizelerimizle ve apak bir kuvvetle gnderdik."

nceki peygamberlerden sonra Firavun'a, kavminin nde gelenlerine ve kendisine uyan kptlere Musa'y ve kardei Harun'u mucizelerle, hccetlerle ve kesin burhanlarla gnderdik. Fakat bu kavim bu iki peygamberin beer olmalar sebebiyle, bunlara uymak ve emirlerine boyun emekten yz evirmekte, byklk taslamaktadrlar. Nitekim gemi mmetler peygamberlerin beer cinsinden gnderilmelerini inkr etmilerdi. Zaten kendileri byklk taslayan bir kavim idi.

Nitekim Cenab- Hak yle buyurmaktadr: "Firavun'a git. nk o pek azmtr. Onun iin de ki: Senin (kfrden) temizlenmende meylin var m? Ve sana Rabbini tantaym m ki ondan korkasn." (Naziat, 79/17-19); "Gerekten Firavun yeryznde byklk taslad." (Kasas, 28/4).

Bu ayette geen "yt" (mucizeler) bni Abbas'm (r.a.) dedii gibi u dokuz mucizedir: Hz. Musa'nn ss, Hz. Musa'nn eli, ekirge, bit, kurbaa, kan, denizin yarlmas, ktlk, nimetlerin ve bereketlerin azalmas.

Bu ayet peygamberliin Hz. Musa ile Hz. Harun arasnda ortak olduuna dellet etmektedir. Ayn ekilde mucizeler de birdi. Hz. Musa'nn (a.s.) mucizeleri ayn zamanda Hz. Harun'un (a.s.) da mucizeleri idi.

Firavun ve kavminin iki nemli vasf vard:

a) Kibirlenme ve bbrlenmeleri,

b) Yksek bir kavim olmalar. Yani dnya ilerinde, ya da oklukta ve kuvvette yksek seviyede idiler. Tarih gereklerin delaletiyle medeniyet ve ilimde, izzet ve hakimiyette yksek seviyede idiler.

Onlar phelerini u ekilde ifade etmiler idi: "Bu ikisinin kavimleri bize taparken, imdi biz bizim gibi iki beere mi iman edecek misiz?" Yani Firavun ve adamlar (kavminin ileri gelenleri) yle dediler: Hz. Musa ve Harun'un kavmi olan srailoullar bizim emirlerimize boyun een kullarmz ve hizmetilerimiz olduu halde imdi biz nasl Musa ve Harun'un emrine boyun eeriz.

Yani peygamberlik ile Hz. Musa ve Hz. Harun'un beer olma vasflar onlarn ve kendilerine tabi olan insanlarn Firavun ve kavminin tebas olmalar eliki arz etmektedir. Manev glere iman etmeyen, peygamberliin izzetini ve Allah'tan vahiy tebliini mevki ve mala dayanan dnyev makam ve mevki-lerle kyas eden maddecilerin durumu daima byledir.

Bu mana aynen Kurey'lilerin u ifadeleri gibidir: "u Kur'an bu iki kasabadan birindeki byk bir adama indirilmeli deil miydi?" (Zuhruf, 43/31).

Onlarn nbvvet ve risalet iin seilmelerinin ls, Allah'n peygamberlerine ikramda bulunduu, vahiy telakki etmek ve vahyi beere tebli etmek iin kendilerini ehil klan yce faziletler ve sfatlardr.

Firavun'un ve kavminin kibirlenmelerinin sonucu u iki husus idi:

- Hz. Musa'nn (a.s.) peygamberliini yalanlamalar,

- Hz. Musa'ya (a.s.) Tevrat'n indirilmesi.

Birinci hususa u ayet iaret etmektedir: "Onlar Musa ve Harun'u yalanladlar. Bylece helak edilenlerden oldular." Yani Firavun ve kavmi Hz. Musa ve Harun'u yalanladlar. Allah da Kulzm denizinde (Kzldeniz'de) bomak suretiyle hepsini bir gnde helak etti. Nitekim Cenab- Hak peygamberlerini yalanlamalar sebebiyle gemi mmetlerden kibirlenenleri de helak etmitir.

kinci hususu ise u ayet ifade etmektedir: "phesiz biz Musa'ya kavmi hidayete ersin diye kitab verdik." Biz Musa'ya Tevrat'taki ilim ve hkmlere uymak suretiyle srailoullar'nm hakk bulmas midiyle Firavun ve kavminin boulmasndan sonra hkm, emir ve nehiyleri ihtiva eden Tevrat' indirdik.

Nitekim Cenab- Hak yle buyurdu: "Andolsun ki biz evvelki nesilleri helak ettiimizden sonra Musa'ya basiretler, bir hidayet ve rahmet olmak zere o Kitab' vermiizdir. Olur ki onlar nasihat kabul ederler." (Kasas, 28/43).

bni Kesir yle kaydeder: Allah Tevrat' indirdikten sonra hibir mmeti tamamen helak etmedi. Bilkis mminlere kfirlerle savamay emretti.

Hz. sa (A. S.) Ve Annesinin Kssas

50- Biz Meryem'in olunu ve annesini bir mucize yaptk. Bu ikisini oturmaya elverili ve akarsulu ykseke bir yerde barndrdk.

Aklamas

Biz Hz. sa (a.s.) ve annesini insanlar iin kudretimize dellet eden mucize kldk. Zira Hz. sa'y babasz yarattk. Allah Teal Hz. sa ve annesini bir ayet, bir mucize kld. Bu mucize Hz. Meryem'in Hz. sa'y babasz dnyaya getirmesidir. Bu olaanst garip olayda her ikisi de ortak olduklar iin tek bir ayet saylmtr. Bu durum her eye kadir olan ilh kudrete delildir. Cenab- Hak yle buyurmutur: "Biz Meryem 'i ve olunu btn lemlere bir mucize kldk." (Enbiya, 21/91).

Biz bu iki kiiyi oturmaya, yerlemeye elverili, meyveli, ekinli ve verimli, kurumayan, ak akarsulu, ykseke bir yerde barndrdk. Bu yer -Katade'nin dedii gibi- Beytlmakdis idi. Bu gayet aktr. Bir baka gre gre Filistin'in Remle ehridir. Bu gr Ebu Hureyre'den de rivayet edilmitir. Mukatil ve Dahhak yle demilerdir: Bu yer am ovasdr. Zira buras meyveli ve akarsulu bir yerdir.

bni Kesir diyor ki: Bu husustaki grlerin akla en yakn udur: "Biz bu ikisini oturmaya elverili, akarsulu, ykseke bir yerde barndrdk." ayeti hakknda Avf'den gelen rivayette bni Abbas yle dedi: Burada geen "man" kelimesi akarsudur. Bu da Allah Teal'nm hakknda: "Rabbin senin altnda bir nehir meydana getirmitir." (Meryem, 19/24) buyurduu nehirdir.

Katade ve Dahhak ise yle demilerdir: Bu yer Beytlmakdis'tir. Bu gr -Allah daha iyisini bilir- tercihe daha uygundur. nk dier ayette zikredilen budur. Kur'an ayetleri ise birbirini tefsir eder. Bu tefsir, daha uygundur. Sonra sahih hadislerle, sonra da dier eserlerle tefsir yaplr.

Hayattaki Temel Prensipler

51- Ey peygamberler! Temiz ve hell r-zklardan yiyin, salih ameller ileyin. phesiz ki ben sizin yaptklarnz ok iyi bilirim.

52- te bu (mmet) bir tek mmet halinde sizin mmetinizdir. Ben de sizin Rabbinizim. O halde benden korkun.

53- Onlar dinlerini aralarnda para para edip frkalara ayrldlar. Her frka kendi gryle vnp sevinmektedir.

54- imdi sen onlar bir sre gaflet sarholuu iinde brak.

55- Onlar bizim kendilerine mallar ve oullar vermekle...

56- Onlara iyilik etmeye kotuumuzu mu zannediyorlar? Hayr, onlar bu iin farknda deiller.

Aklamas

1- "Ey Peygamberler! Temiz ve hell rzklardan yeyin, salih ameller ileyin. phesiz ki ben sizin yaptklarnz ok iyi bilirim."

Bu Allah tarafndan peygamberlerine verilen hellinden yemeyi ve nimete kretmek iin salih amelleri yerine getirmeyi ihtiva eden bir emirdir. Bu, hellin, salih amel ilemeye bir yardmc ve tevik edici olduuna delildir.

Allah Teal daha sonra bu emrin sebebini zikrederek yle buyurdu: "phesiz ki ben yaptklarnz ok iyi bilirim." Yani ben sizin btn amellerinizden

haberdarm. Bana bundan hibir ey gizli kalmaz. Bu amellerinizin karln ben vereceim.

Hellin misallerinden biri Hz. sa'nn (a.s.) annesinin diki paras ile geinmesi, Hz. Davud'un (a.s.) -Sahih hadiste sabit olduu gibi- elinin emeini yemesi idi. Hz. Davud mucize ve olaanst bir i olarak bizzat eliyle demiri halkal zrh yapard. Sahih-i Mslim'deki bir hadis-i erifte Peygamberimiz (s.a.) yle buyurdular: "Hibir peygamber yoktur ki koyun gtm olmasn." Bunun zerine:

- Sen de mi Ya Rasulallah? diye sordular. Efendimiz:

-Evet, ben de Kararit mevkiinde Mekkelilerin koyunlarn gderdim, buyurdu.

Mslim, Ahmed ve Tirmiz'nin Ebu Hureyre'den (r.a.) rivayet ettikleri bir hadiste Efendimiz (s.a.) yle buyurmulardr: "Ey insanlar! Allah gzeldir. Sadece gzel olan kabul eder. phesiz Allah mminlere peygamberlere emrettii eyi emretti. Allah yle buyurdu: "Ey peygamberler! Temiz ve hell olan rzk-lardan yiyin. Salih ameller ileyin. phesiz ki ben sizin yaptklarnz ok iyi bilirim." (M'minn, 23/51). Yine yle buyurdu: "Ey iman edenler! Size rzk olarak verdiimiz eylerin temiz ve hellinden yeyin." (Bakara, 2/172). Sonra sa-sakal darmadank, toz-duman, uzun yolculuk yapan kimseyi anlatt. Halbuki bu kimsenin yedii haramdr, itii haramdr, giydii haramdr, haramdan gdalanmtr. Bu kimse ellerini semaya aar. Ya Rab! Ya Rab! der. Bunun duas nasl kabul edilsin ki?

mam Ahmed, bni Eb Hatim, bni Merduveyh ve Hakim eddad b. Evs'in (r.a.) kzkardei mmi Abdullah'tan rivayet ediyorlar: mmi Abdillah Peygamberimiz (s.a.) orulu iken iftar etmek zere bir bardak st getirdi. Efendimiz (s.a.) st geri gnderdi ve kadna:

- Bu st sana nereden geldi, diye sordurdu. Kadn:

- Bana ait bir koyundan, diye cevap verdi. Efendimiz (s.a.) st getireni tekrar geri gnderdi, kadna:

- Bu koyunu nereden aldn? diye sordu, kadn:

- Kendi paramla satn aldm, dedi. Efendimiz (s.a.) st ald.

Ertesi gn olunca mmi Abdillah Peygamberimiz'e (s.a.) geldi ve bu hareketinin sebebini sordu.

Efendimiz (s.a.):

- Peygamberler sadece hell ve temiz eyleri yemekle ve salih amel ilemekle emrolundular, buyurdu.

2- "ite bu mmet bir tek mmet halinde sizin mmetinizdir. Ben de sizin Rabbinizim. O halde yalnz benden korkun."

Yani, ey peygamberler topluluu! Sizin dininiz birdir, bir tek millettir. Bu da tek olan, orta olmayan Allah'a kullua davettir.

Bu ifade btn dinlerin Allah'n birliini teblide ve O'nu bilmekle, ilgili esaslarnda bir olduuna dellet eder. Ancak eriatlerin ve ahkm gibi fura (teferruata) dair hkmlerin zamanlara ve durumlara gre farkl farkl oluunun bir mahzuru yoktur. Bu durum dinde ihtilf olarak adlandrlmaz.

Btn peygamberlerin amellerinin varaca yer Allah Teal'dr ve yce Allah yle sesleniyor gibidir: Ben rububiyette tek olan Rabbinizim. Benim cezamdan saknn. Ben sizin Rabbiniz olduum halde benim emrime aykr davranmayn.

3- "Onlar dinlerini aralarnda para para edip frkalara ayrldlar. Her frka kendi gryle vnp sevinmektedir."

Yani peygamberlere tabi olanlar dinlerini para para edip ayrldlar. eitli frkalar, guruplar ve cemaatler oldular. Her frka iinde bulunduklar sapklkla avunmaktadr. inde bulunduklar frkalarn ak bir hakikat olduuna inanarak, kendilerinin hidayette olduunu zannederek kendi frkalarn beenirler.

Bu paralanma ve blnmeyi ak bir ekilde zemmetmekte, ihtar ve tehditte bulunmaktadr. Bu sebeple Allah Teal onlar tehdit ederek ve korkutarak yle buyurmaktadr:

"imdi sen onlar bir sre gaflet sarholuu iinde brak." Yani lnceye veya ldrlnceye ve azabn ilk balangcn ve belirtilerini grnceye kadar bilgisizlikleri ve sapklklar iinde brak. Nitekim Cenab- Hak yle buyuruyor: "Sen imdilik o kfirlere mhlet ver, onlar biraz geciktiriver." (Tark, 86/17); "Brak onlar, yesinler, faydalansnlar; onlar ameli oyalaya dursun. Onlar sonra bilecekler." (Hcr, 15/3).

4- "Onlar bizim kendilerine mallar ve oullar vermekle, onlara iyilik etmeye kotuumuzu mu zannediyorlar? Hayr, onlar bu iin farknda deiller." Yani bu gurura kaplan kimseler bizim kendilerine verdiimiz mal ve oullarn onlarn bizim yanmzdaki deerleri ve bizim nezdimizdeki itibarlar sebebiyle olduunu mu zannediyorlar? Hayr, durum onlarn "Bizim mallarmz ve evldmz daha oktur. Biz azap edilecek deiliz." (Sebe, 34/35) szleriyle ifade ettikleri gibi deildir.

Onlar bu hususta hata ettiler, mitleri boa gitti. Bilakis biz bunu bir is-tidra olarak, mhlet vermek zere yaparz. Bu sebeple Allah Teal yle buyurdu: "Hayr, onlar bu iin farknda deiller." Yani onlar bizim bunun kendilerine bir istidra olduunu, tevbe etmezlerse onlarn elinden tutup azaba gtrmek zere bir imtihan olduunu hissetmiyorlar.

Nitekim Cenab- Hak yle buyuruyor: "Artk onlarn ne mallar, ne evltlar seni imrendirmesin. Allah bunlar sebebiyle ancak kendilerini dnya hayatnda azaba arptrmay... ister." (Tevbe, 9/55);

"Onlara frsat vermemiz ancak gnahlarn artrmalar iindir." (l-i mran, 3/178);

"Artk bu sz yalan sayanlar bana brak. Biz onlar kendilerinin bilmeyecekleri bir ynden derece derece azaba yaklatryoruz. Ben onlara mhlet veriyorum. phe yok ki benim tedbirim salamdr." (Kalem, 68/44-45).

"Onlar bizim kendilerine mallar ve oullar vermekle onlara iyilik etmeye kotuumuzu mu zannediyorlar?.." ayeti hakknda Katade yle diyor: Allah'a yemin olsun ki mallar ve evladyla Allah insanlar imtihana tabi tuttu. Ey Ademolu! nsanlara mallar ve evld sebebiyle itibar etmeyin. Sadece iman ve salih amelleri sebebiyle itibar edin.

mam Ahmed'in Abdullah b. Mes'ud'dan (r.a.) rivayet ettiine gre Peygamberimiz (s.a.) yle buyurmutur: "phesiz ki Allah aranzda rzklar paylatrd gibi aranzda ahlknz da paylatrd. phesiz ki Allah dnyay sevdiine de sevmediine de verir. Dini ise sadece sevdiine verir. Allah kime dini verirse onu sevmi demektir. Muhammed'in nefsi elinde olan Allah'a yemin ederim ki bir kul kalbi ve dili mslman olmadka gerek mslman olmaz. Komusu onun errinden emin olmadka gerek mmin olmaz. Dediler ki:

- Onun erri nedir ya Rasulallah? Buyurdu ki:

- Onun hilesi ve zulmdr. Bir kul haram yolla bir mal kazanp onu infak ederse o mal onun iin mbarek olmaz. Bu mal tasadduk ederse kabul edilmez. Eer bu mal srtnda brakrsa o mal onun cehennem az olur. phesiz Allah kty kt ile silmez. Fakat kty iyi ile siler. Pis pisi silmez."

Hayrl lerde Yaranlarn Vasflar

57- Gerekten Rablerinin korkusundan titreyenler,

58- Rablerinin ayetlerine iman edenler,

59- Rablerine ortak komayanlar,

60- Verdiklerini Rablerinin huzuruna dnecekler diye kalpleri rpererek verenler,

61- te bu kimseler hayrl ilerde yar ederler ve bu yolda nde giderler.

62- Biz hibir kimseye gcnn stnde bir ey yklemeyiz. Bizim nezdimiz-de gerekleri konuan bir kitap vardr. Onlara asla hakszlk edilmez.

Aklamas

Bunlar hayrl ilere koanlarn sfatlardr:

1- "Gerekten Rablerinin korkusundan titreyenler..." Yani onlar Rablerinin azabndan korkularndan dolay O'na daima itaat ederler. "fak"tan (titremeden) murad edilen mana taatte devam etmektir. Yahut anlatlmak istenen mana udur: Rablerinin korkusundan dolay titrerler. Bylece korku ile titremenin bir arada zikredilmesi te'kit iindir.

2- "Rablerinin ayetlerine iman ederler." Yani Allah'n kinattaki ayetlerini ve indirilen Kur'an ayetlerini hibir phe olmayan tam bir tasdik ile tasdik ederler. Kinat ayetleri gklerin, yerin ve insan nefsinin yoktan var edilmesi gibi inceleme ve dnce vastasyla Allah'n varlna dellet eden, Allah'n kudret ayetleridir.

Kur'an'da indirilmi ayetler ise Hz. Meryem'den haber veren "Meryem Rabbinin kelimelerini ve kitaplarn tasdik etti." (Tahrim, 66/12) yani olan her eyin Allah'n kaderi ve kazas ile olduuna yakinen inand, ayetiyle Allah'n koyduu hkmler gibi ayetlerdir. Eer bu hkm bir emir ise Allah'n sevdii ve raz olduu hususlardandr, eer bir nehiy ise bu Allah'n sevmedii ve holanmad eylerdendir. Eer hayr ise bu gerektir.

3- "Rablerine ortak komayanlar..." Yani O'nunla birlikte bakasna ibadet etmeyenler bilakis sadece O'nun birliini tanyanlar ve tek olan, baka hibir varla muhta olmayan, e ve evlt edinmeyen Allah'tan baka ilh olmadn ve O'nun benzeri dengi olmadn bilirler.

Dikkat edilmelidir ki ikinci vasf "Rablerinin ayetlerine iman edenler" vasf) ile tevhide iman etme ve Allah'n orta bulunduunu reddetme yani "tevhid-i rububiyet" nc vasf ile "tevhid-i ulhiyet" ilhlk ve kullukta birliin ispat ve gizli irkin reddedilmesi yani sadece Allah'a kulluk edilmesi ve ibadetin sadece Allah iin ve O'nun rzasn kazanmak iin yaplmasna iaret vardr.

Ayetler sadece ikinci vasf zikretmekle yetinmemilerdir. nk mriklerden pek ou tevhid-i rububiyeti itiraf ediyorlard. Nitekim Cenab- Hak yle buyurmaktadr. "Yemin olsun ki onlara gkleri ve yeri kim yaratt diye sorsan mutlaka Allah derler." (Lokman, 31/25). Ama tevhid-i ulhiyeti ve sadece Allah'a ibadette bulunmay itiraf etmezler. Putlara, heykellere ve dier tapnlan eylere taparlar.

4- "Verdiklerini Rablerinin huzuruna dnecekler diye kalpleri rpererek verenler..." Yani ihsanda bulunanlar, ihsan ve iyilik artlarn yerine getirmede ihmalkrlk yaparz da bu sebeple amelimiz kabul edilmeyecek korkusuyla kalpleri rpererek titreyerek verenler... Ki bu korkular ihtiyat ve tedbir babn-dandr.

mam Ahmed, Tirmiz ve bni Hatim'in Hz. Aie'den rivayetlerine gre Hz. Aie (r.a.):

- Ya Rasulallah! "Verdiklerini... kalpleri rpererek verenler" hrszlk yapan, zina eden ve iki ien, Allah'tan korkan kimse midir? dedi. Efendimiz (s.a.):

- Hayr, ya Ebu Bekir'in kz, ya Sddk'm kz! Fakat bu kimse namaz klan, oru tutan ve sadaka veren ve Allah'tan korkan kimsedir, buyurdu.

Cenab- Hakkn: "Rablerinin huzuruna dnecekler" ayeti "Onlarn Rablerinin huzuruna dnmeleri sebebiyle" manasndadr.

Ayette geen "vermek" anlamndaki kelimenin ifadesi zekt ve sadaka gibi madd ihsana mahsus olmayp isterse zekt ve kefaret v.b. gibi Allah Teal'nm haklan olsun, isterse emanetler, borlar ve insanlar arasnda adaleti gzetme gibi insanlara ait haklar olsun verilmesi gerekli her eit hakk iine almaktadr. nk ibadet veya bir baka vazifede ihmalkr olmaktan yahut herhangi bir eksiklik sebebiyle vazifede yanllk yapmaktan korkarak ve bunlar titreyerek yerine getiren kimse hakkn tam manasyla ifa etme hususunda gayretli olur.

Bu vasflarn sralanmas son derece gzel bir ekilde yaplmtr. Zira birinci vasf lyk olmayan hususlardan kanmay gerekli klan iddetli korkunun meydana gelmesine dellet etmektedir. kinci vasf imann aslna ve iman konusunda derinlemeye dellet eder. nc vasf ise ibadetlerde gsterii terk etmeye dellet eder. Drdnc vasf ise ibadet ve taatleri kusurlu yapmaktan korkarak yerine getirmeye dellet etmektedir. Bu da sddklarm makamnn son noktasdr.

"te bu kimseler hayrl ilerde yar ederler ve bu yolda nde giderler." Yani ibadetlerde geri kalmamak iin bu yolda koarlar, dnyada yardm ve ikram eitlerinde acele davranrlar. Nitekim Cenab- Hak yle buyurmaktadr: "Allah onlara hem dnya nimetini hem de g&el ahire* sevabm verdi. " (Al-i m-ran, 3/148); "Biz ona dnyada mkfatn verdik. phesiz o ahirette de salih-^rdendir." (Ankebut, 29/27).

Onlar ibadet ve taatlerde insanlarn nne gemilerdir. Kendilerine mal re evlt verdiimiz ve yanllkla bunun kendilerine bir ikram olduunu zanne-kfrfer deif, asf 6u kimseler amerlerinin meyvesine ahiretten nce dn-kavumulardr.

zetle: Gerek mutluluk dnya mutluluu deildir. Gerek mutluluk gzel nnelle, korku ve mitle birlikte sadaka vermekle kazanlan ahiret saadetidir.

hlsl mminlerin amellerinin durumunu beyan ettikten sonra Allah Te-l kullarn amellerinin hkmlerinden iki hkm zikretti:

a) "Biz hibir kimseye gcnn stnde bir ey yklemeyiz." Yani bizim eriatmzn metodu hibir nefse gcnn miktarndan fazlasn yklememektir.

Bu ifade O'nun eriatmaki adaleti ve kullarna olan rahmetini bildirmek-edir. Bununla ayrca salihleri tavsif ettii gzel vasflara tevik ve nefislere olay geldiini beyan etme manas kastedilmektedir.

b) "Bizim nezdimizde gerekleri konuan bir kitap vardr." Yani bizim katnzda insanlarn dnyadaki amellerini geree aykr olmayan bir doruluk ve ayk bir dikkatle beyan eden amel defterleri -bir baka gre gre levh-i mahfuz- vardr.

Nitekim Cenab- Hak yle buyuruyor: "te kitabm size gerekleri syl->or. phesiz biz -dnyada iken- yaptklarnz yazyorduk." (Casiye, 45/29); "Eyvah bize! Bu nasl deftermi ki byk kk hibir ey brakmadan hepsini >ayp dkm, derler." (Kehf,18/49). Burada tercih edilen gre gre "kitap"tan murad amellerin tespit edildii amel defterleridir.

Cenab- Hak bundan sonra ykmlln kolay olduunu ifade ettikten sonra hesap grmekte kullarna olan ltfunu beyan edip yle buyurdu: "Onlara asla hakszlk edilmez." Yani onlar hayrn mkfat hususunda hibir zarara ratlmazlar. Bilkis az ve ok yaptklar amellerin sevabna nail olurlar. Cefalarnda ise arttrma yaplmaz. Onlara cezay artrma veya sevab eksiltme seklinde hakszlk yaplmaz. Bilakis Allah pek ok gnahlar affeder.

Kfirlerin Ve Kurey Mriklerinin ledikleri Amellerin Ho Karlanmamas Ve Sebepleri

63- Fakat onlarn kalpleri bundan gaflet iindedir. Onlarn bunun dnda yapmakta olduklar baka iler de vardr.

64- Sonunda sefahet iinde olanlarn azapla yakaladmz zaman da hemen feryat ederler.

65- Bugn feryat etmeyin. nk siz bizden hi yardm grmeyeceksiniz.

66- Size benim ayetlerim okunuyordu da, siz arkanz dnyordunuz.

67- (Ayetlerime kar) bbrlenerek, geceleyin sama sapan konuuyordunuz.

68- Onlar hl Kur'an' dnmyorlar m? Yoksa onlara gemiteki atalarna gelmeyen bir ey mi geldi?

69- Yoksa kendi peygamberlerini tanmadklar iin mi onu inkr ediyorlar?

70- Yoksa "Onda bir delilik var" m diyorlar? Hayr o onlara hakk getirmitir. Ama onlarn ou haktan holanmazlar.

71- Eer hak onlarn heva ve heveslerine uysayd hi phesiz gkler, yeryz ve bunlarn iinde bulunan kimseler fesada urard. Hayr, biz onlara eref kaynan getirdik. Fakat onlar kendileri iin eref vesilesi olan bu kitaptan yz eviriyorlar.

72- Yoksa sen onlardan bir cret mi istiyorsun? Rabbinin creti daha hayrldr. O, rzk verenlerin en hayrlsdr.

73- Gerekten sen onlar dosdoru bir yola aryorsun.

74- Ama ahirete inanmayanlar o doru yoldan mutlaka sapmaktadrlar.

75- Biz onlara merhamet edip balarndaki sknty gidersek bile, onlar yine azgnlklar iinde bocalayp dururlar.

76- And olsun biz onlar azapla yakalamtk, ama onlar yine de Rablerine boyun ememilerdi. Zaten onlar Allah'a yalvarmazlar.

77- Nihayet zerlerine iddetli bir azap kaps atmz zaman derhal o azabn iinde mitsizlikle donakalrlar.

Aklamas

"Fakat kfirlerin kalpleri bundan gaflet iindedir." Yani kfirlerin ve mriklerin kalpleri Kur'an'da ifa veren bu beyandan, en salam yolu gstermesinden, insanlar dnya ve ahiretlerinde saadete eritirmesinden gafildirler ve sapklk iindedirler.

"Onlarn bunun dnda yapmakta olduklar baka iler de vardr." Yani kfirlerin gaflet ve bilgisizlik dnda Allah'a irk koma, Kur'an'a, Peygambe-rimiz'e (s.a.) ve mminlere dil uzatma gibi kesin olarak gelecekte yapacaklar o aka kt ve irkin iler de vardr. Bunu zikretmesinin sebebi bu amellerin Allah'n ilminde ve Levh-i Mahfuz'da tespit edilmi olmas ve Allah'n ilmi bunlar kuatt ve Allah'n ilmi deimeyecei iin, gemite onlar adna yazlp tescil edilmi olmasdr.

"Sonunda sefahat iinde olanlarn azapla yakaladmz zaman da hemen 'eryat ederler." Yani sonunda sefahat iinde olanlarn (dnyada nimet iinde marm olan kimseleri) iddetli azap, sknt ve musibet iinde braktmz zaman hemen barr, imdat isterler.

Nitekim Cenab- Hak bir baka ayette yle buyurmaktadr: "Hakk yalanlayan o varlk sahiplerini bana brak. Ve onlara mhlet ver. nk bizim yanmzda eziyetler ve yakc bir ate var." (Mzzemmil, 73/11-12).

"Biz onlardan nce nice mmetleri helak ettik. O zaman lklar kopardlar. Halbuki o vakit kurtulma vakti deildi." (Sad, 38/3).

"Bugn feryat etmeyin. nk siz bizden hi yardm grmeyeceksiniz." Yani feryat etmenin hi bir faydas ve yarar yoktur. Bu feryadnz size indirilmesi murad edilen azab engelleyecek deildir. Bu durum kesinlemi ve azap vacip olmutur. Siz asla size yardmc olacak ve sizinle ackl azap arasnda perde olacak hibir kimse bulamayacaksnz.

Allah'n yardmnn onlara ulamamasmn ve bu cezann meydana gelmesinin sebepleri tr.

*

1- "Size benim ayetlerim okunuyordu da, siz arkanz dnyordunuz." Yani size ne zaman Kur'an ayetleri okunursa siz bu ayetlerden nefret ediyorsunuz, bunlar dinlemekten ve bu ayetleri okuyan kimseden yz eviriyorsunuz. Tpk geriye dnerken topuklar zerinde kaan kimse gibi haktan kayorsunuz. Ayette murad edilen mana udur: Onlar haktan, gereklerden yz eviriyorlar. arldklar zaman ayak diretirler. Talep edildikleri zaman gitmekten vazgeerler.

2- "(Ayetlerime kar) bbrlenerek..." Yani onlar haktan yz evirerek ve hakka kar ayak direterek hakka kar bbrlenerek, hakk ve hak ehlini kmseyerek kibirleniyorlar.

Ayette "bihi" nin zamiri Beyt-i Atik veya Harem'e racidir. nk onunla gurur duyuyorlar ve Harem'e lyk olmadklar halde kendilerinin Harem'in muhibbi olduuna inanyorlard. Ya da bu zamir Kur'an'a ve Hz. Muhammed'e (s.a.) racidir. nk onlar Kur'an' sihir, iir veya khinlik olarak niteliyorlar ve Peygamberimiz (s.a.) hakknda: "Sihirbaz, air, khin, yalanc veya mecnun" diyorlard. Btn bunlar batldr, Kur'an haktr. Hz. Muhammed (s.a.) hak peygamberdir. Haktan yz evirip bbrlenmek hi de iyi bir davran deildir.

3- "Geceleyin sama sapan konuuyorsunuz." Beytullah'm etrafnda geceleyin konuarak Kur'an' terk ediyorsunuz. Ya da hezeyanlar savuruyorsunuz. Kur'an' anarak ve ona dil uzatarak gece sohbeti yapyorsunuz. Buna gre "bihi" kelimesinin muallak "Smiran" kelimesidir.

Cenab- Hak onlarn durumunu tavsif ettikten sonra onlarn bu ilere teebbs etmelerinin u drt sebepten birine bal olduunu beyan etti.

a) "Onlar hl Kur'an' dnmyorlar m?" Mrikler hl bu yce Kur'an' anlamaya almyorlar m? Halbuki bu kitap zellikle onlara indirilmiti. Kur'an beyan, fesahati, belagat ve yce muhtevas ile gayet iyi biliniyordu. Hibir peygambere ondan daha mkemmel ve daha erefli bir kitap in-dirilmemiti. Onlara lyk olan kendilerine verilen Allah'n nimetini kabul etmek, o nimete kar kretmek ve onu anlamaya gayret etmek ve onun gereiyle amel etmektir.

b) "Yoksa onlara gemiteki atalarna gelmeyen bir ey mi geldi?" Yoksa onlar nceki mmetlere peygamberlerin mucizelerle desteklenerek pe pee geldiklerini tevatr yoluyla bilmelerine ramen Peygamberin geliinin normal artlara aykr, olaanst bir durum olduuna m inanyorlar? Bu bilgi onlarn bu peygamberi tasdik etmelerine sebep olmuyor mu?

c) "Yoksa kendi peygamberlerini tanmadklar iin mi onu inkr ediyorlar?" Yani belki de onlar peygamberlerini peygamberlikten nceki yksek has-letleriyle tanmyorlar da onun iin mi inkr ediyorlar? Halbuki onlar onun doru szl ve gvenilir olduunu, yalandan ve kt ahlktan katn gayet iyi biliyorlard. Onun "el-Emin (Gvenilir)" olarak adlandrlmasnda grbir-liine vardktan sonra onu nasl^alanlarlar?

Bu sebeple Ca'ferb. EbTalib (r.aj Habeistan kral Neca'ye: - Ey Melik! Allah bizim iimizden soyunu, doruluunu ve gvenilirliini bildiimiz bir rasul gnderdi, demiti.

Yine Mugire b. u'be (r.a.) Kisra'nn vekiliyle mbareze ettii zaman bunun benzeri bir sz sylemiti. Bizans kral Herakl, Ebu Sfyan Sahr b. Harb ve arkadalarna Peygamberimiz'in (s.a.) vasflar, soyu, drstl ve gvenilirlii hakknda sorular sorduu zaman Ebu Sfyan ve arkadalar kfir olup henz mslman olmamlard ama onun dorulukla muttasf olduklarn itiraf etmilerdi.

) Yoksa "onda delilik var" m diyorlar? Yani onlar peygamberin akl ve dnce bakmndan insanlarn en stn olduunu bilmelerine ramen onda ne dediini bilmeyecek derecede delilik mi var, diyorlar?

Daha sonra Allah Teal onlarn iman etmemelerinin hakiki sebebini yle beyan etti:

"Hayr, o onlara hakk getirmitir. Ama onlarn ou haktan holanmazlar. " Hayr o doru szl ve gvenilir peygamber hi deimeyen ve baka k yolu olmayan hakk getirmitir. Bu hak Allah'n birlii ve gerek saadeti temin edecek eriatdr. Fakat kalplerinde irk kkletii iin, babalarn ve dedelerini taklit yoluna sarldklar iin mevkilerini, liderlik ve bakanlk makamlarn korumak iin onlarn ou bu gerekten holanmazlar.

Cenab- Hak "Onlarn ou" buyurdu. nk onlardan bir ksm haktan holanmadklar iin deil, Ebu Talib hakknda anlatld gibi onurlar ve gururlar sebebiyle kendi kavimlerinin tenkit ve ayplamalarndan korkmalar sebebiyle iman terk ettiler.

"Eer hak onlarn heva ve heveslerine uysayd hi phesiz gkler, yeryz ve bunlarn iinde bulunan kimseler fesada urard." Hak batln ztt olan her eydir. O deimeyen, doru olan, gerek ve doru yoldur. Hak insanlarn heva ve heveslerine uysayd batla evrilir, btn kinatn sistemi bozulurdu. Bir baka gre gre hak, slm demektir. slm onlarn heva ve heveslerine uysa ve irke evrilse Allah kyameti getirir ve btn lemi helak ederdi. Kata-de'den: "Hak, Allah Tealdr" gr nakledilmitir. Buna gre ayetin manas yledir. Allah onlarn heva ve heveslerine tabi olan, irk ve masiyetleri emreden bir ilh olsayd gerek ilh olmaz, eytan olurdu.

Umum mana yledir: Hak heva ve hevese uymaz. Bilakis insann zerine vacip olan heva ve hevesi terk edip hakka uymaktr. nk heva ve hevese uymak byk fesada, bozgunculua sebep olmaktadr. Dolaysyla Kur'an, zulmn mubah saylmas, adaletin terk edilmesi, yamaclk, soygunculuk ve hrszln normal saylmas, zinann ve adam ldrmenin caiz saylmas, ahlk deerlerin ihmal edilmesi gibi anari ve haktan sapmann bulunduu kanunlar kabul ederek, Allah'a irk koma ve putperestlii onaylayarak gelseydi dnyann dzeni tamamen bozulur ve eliki meydana gelirdi. Medeniyet geriler, gkler ile yeryz ve bunlarn iinde bulunan varlklar hepsinin heva ve hevesleri bozuk ve farkl olduu iin tamamen fesada urard. Eer tecavz normal saylsayd gvenlik ortadan kalkard. Zulm mubah grlseydi medeniyet yklrd. Zina caiz olsayd soy-sop birbirine karr, aileler yklrd...

Onlarn dnceleri ve szlerinden biri de Kur'an'm anlatt u husus idi: "Bu Kur'an u iki kasabadan byk bir adama indirilseydi ya!" (Zuhruf, 43/31).

Buna u ekilde cevap verilmiti: "Rabbinin rahmetini onlar m paylatryorlar?" (Zuhruf, 43/32); "De ki: "Eer Rabbimin rahmetinin hazinelerine sizler sahip olsaydnz o takdirde harcama korkusuyla mutlaka cimrilik yapardnz." (sra, 17/100); "Yoksa onlarn bu mlkten bir hisseleri mi var? O takdirde onlar insanlara hurma ekirdeinin zarn bile vermezlerdi." (Nisa, 4/53).

Ayette geen "Ve-men fhinne" kelimesinin zamiri gkyzndeki melekler, yeryznn insanlar ve cinleri gibi akl sahiplerine iaret etmektedir. Akl sahibi olmayan varlklar ise akl sahibi varlklara tabidirler.

Daha sonra Allah Teal hak, hidayet ve hayr almetlerinden yz evirdikleri iin onlar ayplayarak yle buyurdu: "Hayr, biz onlara eref kaynan getirdik. Fakat onlar kendileri iin eref vesilesi olan bu kitaptan yz eviriyorlar. " Yani biz onlara t olan ya da iinde onlarn erefi, vnc ve itibarlarn yceltme bulunan Kur'an' getirdik. Nitekim Cenab- Hk bir baka ayette yle buyurmaktadr: "phesiz ki O (Kur'an) senin ve kavmin iin bir t ve ereftir. " (Zuhruf, 43/44). Fakat onlar, kendileri iin ebediyet ve eref olan bu zikirden yz evirmektedirler.

Sonra Peygamberimizin (s.a.) davetindeki ihlsm aklayarak yle buyurdu:

"Yoksa sen onlardan bir cret mi istiyorsun? Rabbinin creti daha hayrldr. O rzk verenlerin en hayrlsdr." Yani sen bu ilh mesaj tebli etmek, hidayete davet etmek ve an yceltmek zere cret mi istiyorsun ki onlar sana iman etmiyorlar, senden usan duyup sana buzediyorlar? Burada anlatlmak istenen husus bu sulamann ondan uzak olmas ve peygamberimizin bu grevi yerine getirmek iin bir bedel istememesidir. Dolaysyla onlarn peygamberin szn kabul etmekten uzak kalmalar caiz deildir. Allah'n nezdindeki sevap dnyann cretinden daha hayrldr. Allah nimet verenlerin, mkfat verenlerin en faziletlisi, en stndr.

Kur'an'da bu ayetin benzerleri oktur. Mesel: "De ki: Sizden isteyeceim cret sizin olsun. Benim ecir ve cretim Allah'a aittir." (Sebe, 34/47); "De ki: Ben sizden hibir cret istemiyorum. Ben size kendiliinden bir ey ykleyenlerden deilim." (Sad, 38/86); "De ki: Ben sizden buna karlk bir cret istemiyorum. Ancak yakn akrabam sevmenizi istiyorum." (r,42/23).

zetle: Onlar Peygamberimiz'in (s.a.) davetine icabet etmemekte mazur deildirler. Allah onu insanlk hayat iin yksek bir dstur ile te'yit etmitir. Onun mal, mlk ve mevki olarak maddi hibir tamahkrl yoktur.

Allah Teal Rasulnn (s.a.) getirdii kitabn doruluunu beyan ederek yle buyurdu:

"Gerekten sen onlar dosdoru bir yola aryorsun." Yani Ey Muham-med! Sen btn insanlar ve bu arada Kurey mriklerini dosdoru yola, doru salam dine, izzet ve erefin yoluna, hayra, dorulua ve orta yola davet ediyorsun.

Bu yol din ve dnyev proplemlerin zm ve insanln dertleri iin ifa verici il olan slm'dr. Nitekim bozulmam selim akl sahipleri ile ilim ve kltr adamlarnn yaptklar slm dmanlndan uzak tarafsz aratrmalar buna tank olmutur.

"Ama ahirete iman etmeyenler o doru yoldan mutlaka sapmaktadrlar." Yani ldkten sonra dirilmeyi tasdik etmeyen, ahireti yalanlayanlar bu yoldan uzak, sapm ve zulme dm kimselerdir. nk doru yol birdir. Bu yola kar olan yollar pek oktur.

"Biz onlara merhamet edip balarndaki sknty gidersek bile, onlar yine azgnlklar iinde bocalayp dururlar." Yani bu kfirlere geni rahmetimizden bol bol versek, onlardan sknty gidersek ve Kur'an' onlara anlatsak bile onlar Kur'an'a iman etmeyecek ve ona boyun emeyeceklerdir; sapklklar iinde devam edecekler, inatlklar ve azgnlklarnda devam edecekler, akn ve tereddt iinde kalacaklardr. Nitekim Cenab- Hak bir ayette yle buyurmaktadr: "Eer Allah onlarda bir hayr grseydi elbette onlara duyururdu. Onlara duyursa bile yine onlar muhakkak ki yz evirdikleri halde arkalarna dnerdi." (Enfal,8/23).

"Andolsun biz onlar azapla yakalamtk ama onlar yine de Rablerine boyun ememilerdi. Zaten onlar Allah 'a yalvarmazlar." Yani biz onlar musibetler ve zorluklarla imtihan ettik. Bu durum onlar iinde bulunduklar inkarclk ve hakka muhalefetten evirmedi. Bilakis azgnlklar ve sapklklar zerine devam ettiler. Rablerine boyun eip rpermediler. Dua edip huzurunda eilmediler. Nitekim Cenab- Hak bu eit kimseler hakknda yle buyurmaktadr: "Onlara azabmz geldii zaman yalvarmak deil raiydiler. Fakat kalpleri katlat." (En'am, 6/43).

Cenab- Hak daha sonra onlarn sonunun ne olacan haber verdi: "Nihayet zerlerine iddetli bir azap kaps atmz zaman derhal o azabn iinde mitsizlikle donakalrlar." Yani onlara Allah'n emri gelip de kyamet anszn gelince ve hi ummadklar ekilde onlara azap gelince btn hayrlardan ve her eit rahattan mitsizlie der, umutlar kesilir, hayalleri yklr.

Allah'n Kullarna Byk Nimetleri

78- Sizin iin kulaklar, gzler ve gnller yaratan O'dur. Pek az krediyorsunuz.

79- Sizi yeryznde yeerten O'dur. Siz ancak O'nun huzurunda toplanacaksnz.

80- Hayat veren de ldren de O'dur. Gece ve gndzn deimesi O'nun em-riyledir. Siz hi aklnz kullanmaz msnz?

Aklamas

Allah Teal kudretine, hikmetine ve ilmine dellet eden byk nimetlerle kullarna ltufta bulunmutur. Bu nimetler unlardr:

1- "Sizin iin kulaklar, gzler ve gnller yaratan O'dur." Sizin iin sesleri duyacak kulaklar, eyay grmek iin gzleri, olaylar anlamak iin ve dnya ve ahiretin menfaatlerini temin etmeye gtren gerekleri idrak etmek iin akllar yaratan Allah'tr.

"Pek az krediyorsunuz." Yani ilerinden kredenler pek azdr. Yani Allah'n kendilerine verdii nimetlere karlk onlar Allah'a ok az krederler. Mana udur: Onlar Allah'n byk nimetlerine karlk O'na kretmezler. Nitekim nankr kimse iin "Falan ne az kretmektedir!" denir. Bu ifade aynen u ayetteki gibidir: "Ne kadar arzu etsen de insanlarn ou mmin deildir." (Yusuf, 12/103).

2- "Sizi yeryznde yeerten O'dur. Siz ancak O'nun huzurunda toplanacaksnz. " Sizi yaratan ve yeryzn imar edip medeniyete kavumanz iin sizi oaltarak yeryznde yayan, sizi cinsleri, renkleri, dilleri ve sfatlar farkl olarak yeryznn deiik blgelerine datan Allah'tr. Sonra kyamet gn belirli bir gnde bulumak zere hep birlikte toplanacaksnz. Cenab- Hak k-k-byk hibir ey brakmadan balangta yaratt gibi ayn ekilde dirilte-cektir. Hkm yalnz O'nundur.

3- "Hayat veren de ldren de O'dur." Size hayat nimeti baheden O'dur. Fakat bu nimet ebed deildir. Ancak bundan maksat sevap yurduna intikal etmektir. Bu da can verdikten sonra ldrmek, sonra da amellere karlk verilmesi iin tekrar diriltmek suretiyle olur.

4- "Gece ve gndzn deimesi O'nun emriyledir." Gece ve gndzn insanlarn emirlerine verilmesi ve herbirinin birbirini takip edecek ekilde, hassas bir sistemle ve belirli bir zaman ierisinde birbirinden ayrlmadan devam etmelerinin temini sadece Allah'a aittir. Nitekim Cenab- Hak yle buyurmaktadr: "Ne gnein aya erimesi gerekir, ne de gece gndz geer. Her biri bir yrngede yzmektedir." (Yasin, 36/40).

Bundan sonra Cenab- Hak btn bunlar dnmemekten sakndrarak yle buyurdu:

"Siz hi aklnz kullanmaz msnz?" Bu eyler hakknda hi dnmez misiniz? O'nun kudretinin, Rab oluunun ve birliinin mahiyetini dnmez misiniz? Akllarnz size her eyi ezici gce sahip olan, her eyin kendisine boyun edii aziz ve alm (her eyi bilen) bir Allah'n varln gstermiyor mu? Bylece Allah'n var olduunu, hayat sahibi ve kudret sahibi olduunu gayet iyi bilirsiniz. Bu ayette ihtar ve tehdit yapldna delil vardr.

Mriklerin Dirilii nkar Etmeleri Ve Bunun Kesin Delillerle spat Edilmesi

81- Hayr, onlar ncekilerin sylediklerini syleyip durdular.

82- Onlar: "lp toprak ve kemik olduumuz zaman m, gerekten biz mi diriltilecek misiz" dediler.

83- phesiz biz de daha nce atalarmza yaplan tehditle tehdit edildik. Bu ncekilerin efsanelerinden baka bir ey deildir (dediler).

84- De ki: "Eer biliyorsanz syleyin bakalm, yeryz ve yeryznde bulunanlar kimindir?"

85- "Allah'ndr." diyecekler. O halde siz hi dnmez misiniz?" de.

86- 'Yedi gn Rabbi ve o yce arn Rabbi kimdir?" de.

87- "Allah'tr." diyecekler. "yleyse siz hi O'ndan korkmaz msnz?" de.

88- "Her eyin mlkiyetini elinde tutan, koruyan fakat kendisi hi bir ekilde korunmayan (himayeye muhta olmayan) kimdir? Biliyorsanz syleyin." de.

89- "Allah'tr." diyecekler. 'Peki siz nasl aldanyorsunuz?" de.

90- Dorusu biz onlara hakk getirdik. Fakat onlar yalancdrlar.

Aklamas

Mrikler kendilerini Allah'n birliine ve ldkten sonra diriltmeye kadir olduuna irad edecek akllarn kullanmamalar sebebiyle -nceki ayetle de knanp tehdit edilmelerine ramen- nceki ilkel insanlarn szlerini aynen tekrar ettiler:

"Bilakis onlar ncekilerin syledikleri gibi sylediler." Btn geen hususlara ramen bu mrikler ldkten sonra dirilmeyi inkr etmekte ve bunu uzak bir ihtimal olarak grmektedirler. Onlar hibir burhan olmakszn kr krne taklit etmek zere peygamberlerini yalanlayan gemilerinin szlerini tekrar ettiler. Bu onlar kendi szleriyle ayplama ifadesidir. Bu szn tafsilat iki ekildedir:

a) "Dediler ki: Biz ldkten ve toprak olduktan sonra m diriltileceiz1?" Yani biz ldkten sonra ve rm kemikler olduktan sonra hayata m dneceiz? Onlar bunda meydana gelmesini uzak bir ihtimal olarak gryorlard.

Nitekim Cenab- Hak yle buyurmutu: "Onlar derler ki: Biz mi sahiden eski hale dndrlm olacaz? Biz ryp dalm kemikler olduumuz vakit mi? Dediler ki: yle ise bu (hayata dn) ziyanl bir dntr. Fakat o ancak bir tek haykrtr. Ki o zaman onlar hemen (diri olarak) topran yznde-dirler." (Naziat, 79/10-14).

"nsan kendisini bir nutfeden yarattmz grmyor mu ki o aktan aa bir hasm olmaktadr. O kendi yaradln unutarak bize bir misal getirdi. "Bu rm kemiklere kim can verecekmi?" dedi. De ki: Onlar ilk defa yaratan diriltecek. O her yarattn gayet iyi bilendir." (Yasin, 36/77-78).

b) "phesiz biz de daha nce atalarmza yaplan tehditle tehdit edildik." Yani Muhammed'in haber verdii ldkten sonra dirili vaadini eskiden gemi peygamberler de vaad etmilerdi. Sonra onlar ahmaklklar sebebiyle bu diriliin dnya hayatnda olacan zannediyorlard.

"Bu ncekilerin efsanelerinden baka bir ey deildir." Yani, "Bu ldkten sonra dirili vaadi eskilerin yalanlamalarndan, masallarndan ve batl inanlarndan baka bir ey deildir. Biz bu efsaneleri uursuz olarak, doruluunu ispat eden hibir delil olmadan babadan oula aldk." diye iddia ettiler.

Cenab- Hak sonra onlara dirilii ispat iin burhan ile cevap verdi: 1- "De ki: Eer biliyorsanz, syleyin bakalm yeryz ve yeryznde bulunanlar kimindir?" Yani ey peygamber! Ahireti inkr edenlere yle de: Yeryzn ve iinde bulunan hayvan, bitki, meyve ve benzeri varlklar yaratan kimdir, yeryznn gerek sahibi kimdir? Siz eer biliyorsanz" ifadesi onlar hie almakta ve bilgisizliklerini vurgulamaktadr.

"Allah'ndr, diyecekler." Yani onlar akln gerei olarak btn bunlarn, mlk, yaratk ve idare olarak sadece Allah'n olduunu gsterdii gereini itiraf edeceklerdir.

"De ki: O halde siz hi dnmez misiniz? " Onlara yle syle: Onlar bu varlklar balangta yaratann tekrar yaratmaya kadir olduunu dnmyor ve ibret almyorlar m? badetin sadece yaratan ve rzk verene ait olacan bakasna ait olmayacan dnmyorlar m? Cenab- Hakkn bu ayetinin manas, zerinde bulunduklar yolun batl olduunu anlamak iin dnmeye tevik etmektir.

Bu kesin burhan, tekrar dirilii inkr edenlere ve Allah'n rububiyetini itiraf eden ve Allah'la birlikte baka varlklara tapan mriklere, putperestlie cevap mahiyetindedir. Bunlar Allah ile birlikte ilhlkta bakasn ortak komakta ve tapndklar varlklarn hibir ey yaratamayacaklarn ve hibir eye sahip olmadklarn itiraf etmelerine ramen Allah'tan bakasna tapmaktadrlar. Onlar bununla sadece onlarn Allah'a yaklatrdklarna inanyorlard: "Biz sadece bizi Allah'a yaklatrmalar iin onlara tapyoruz."

2- "De ki: Yedi kat gn Rabbi ve o yce arn Rabbi kimdir1?" Yine onlara yle syle: u gklerin ve gklerde bulunan yldzlarn ve meleklerin yaratcs kimdir? Btn varlklarn tavan hviyetindeki bu muazzam arn yaratcs kimdir? Nitekim Cenab- Hak yle buyuruyor: "O'nun krssi gkleri ve yeri kuatmtr." (Bakara, 2/255).

Yine Ebu Davud'un Peygamberimiz'den (s.a.) rivayet ettii bir hadis-i erifte yle buyurmaktadr: "Allah'n an bundan ok daha ycedir. Ar semalarnn stnde aynen u ekildedir." Eliyle kubbe gibi iaret buyurdu.

Bir baka hadiste yle buyurmaktadr: "Yedi kat gkler, yedi kat yerler, bunlarn aralarnda ve iinde bulunan varlklar krsnin yannda bir le atlan bir halka gibidir. Krs ise iindekilerle birlikte ara nispetle bu ldeki halka gibidir."

"Ar" u iki hususiyeti bir arada bulundurmaktadr:

- Genilik ve ykseklikte byklk ve azamet: 'Yce arn Rabbidir."

- Gzellik ve gz alclk. Nitekim bu surenin sonunda yle buyurulmak-tadr: "Deerli arn Rabbidir." Yani gzel ve gzalc arn Rabbidir demektir.

"Allah'tr, diyecekler." Yani onlar derhal bunun sadece Allah'a ait olduunu itiraf edeceklerdir. Ondan baka cevap yoktur.

"De ki: yleyse siz hi O'ndan korkmaz msnz?" Yani siz bunu itiraf ettiinize gre Allah'n cezasndan korkmuyor musunuz?

Sfl ve ulv lemler Allah Teal'mn mlk olduu gibi bu iki lemin ilerini idare etmek de sadece O'na aittir. Nitekim Cenab- Hak yle buyurmaktadr:

"De ki: Her eyin mlkiyetini elinde tutan kimdir?" Yani mlk, tasarruf ve idare O'nun elindedir. Nitekim yle buyurmaktadr: "Hibir canl yoktur ki O onlarn pereminden tutmu olmasn." (Hud, 11/56). Yani bunlarda tasarruf sahibidir.

"... koruyan fakat kendisinden hibir ekilde korunmayan kimdir? Biliyorsanz syleyin, de." Yani O dilediine yardm eden, dilediini himaye eden, 'hibir kimsenin O'ndan hibir kimseyi himaye edemedii, engel olunamayan, kar klmayan muazzam bir ahsiyettir. O'nun diledii ey olur, O'nun dilemedii olmaz. Siz ilim ehli iseniz (syleyin).

"Allah 'tr, diyecekler." Yani onlar mlkn gerek sahibinin ve gerek idare edenin bakas deil sadece Allah olduunu, dolaysyla O'nun hkmn ortadan kaldracak ve Onun kazasn reddecek hibir g olmadn itiraf edecekler. Burada ve daha nceki yerlerdeki "lillh" kelimesi "Allh" eklinde de okunmutur. Mana bakmndan bu ikisi arasnda hibir fark yoktur. nk "O'nun Rabbi kimdir" ve "O kimindir?" szleri ayn manadadr.

"De ki: Peki, siz nasl aldanyorsunuz?" Garipser bir eda ile ve onlar tenkit ederek yle syle: Allah'n birliine inanmay ve O'na itaati brakp nasl aldanyorsunuz? Aldatan, eytan ve nefs arzulardr. Yahut Allah'n yaratc, mlkn gerek sahibi ve gerek idareci olduunu aka ifade etmenize, bunu bilmenize ve itiraf etmenize ramen Allah ile birlikte baka varlklara tapmanz akllarnz nasl kabul eder?

"Dorusu, biz onlara hakk getirdik. Fakat onlar yalancdrlar." Hayr, biz onlara hak sz ve sadk delili ve Allah'tan baka ilh olmad eklinde deimez gerei getirdik. Buna dellet eden kesin delilleri ortaya koyduk. Fakat onlar bununla birlikte hakk inkr hususunda ve Allah'la beraber baka varlklara tapnmakta srar ederek yalanc durumuna dtler. Bu hususta onlarn lehine hibir delil yoktur.

Nitekim surenin sonunda yle buyurulmutur: "Kim Allah 'la birlikte baka bir ilha yalvarrsa onun bu hususta hibir burhan yoktur. Onun hesab sadece Rabbinin nezdindedir. phesiz ki kfirler kurtulua ermezler." O mrikler bunu bir delile dayanarak deil, sadece akn ve bilgisiz babalarna ve gemilerine uyarak yapmaktadrlar.

Bu ayetlerde Allah'n evld olduu ve orta bulunduu iddialarna kar korkutma ve tehdit vardr.

Allah Teal'nn Evld Ve Orta Bulunduunun Reddedilmesi

91- Allah asla ocuk edinmemitir. O'nunla birlikte bir baka ilh da yoktur. Aksi takdirde her ilh kendi yarattn alr gtrrd. Ayrca birbirlerine stn gelmeye alrd. Allah onlarn (mriklerin) yaktrdklar sfatlardan mnezzehtir.

92- O gayb da, grnen lemi de bilir. O onlarn tuttuklar ortaklardan ycedir.

Aklamas

Allah Teal kendi nefsini u iki eyden tenzih etmekte ve yle buyurmaktadr: "Allah hibir evlt edinmemitir." Yani melekler Allah'n kzlardr diyen baz mriklerin iddia ettikleri gibi Allah'n asla evld yoktur.

"O'nunla birlikte baka hibir ilh yoktur." Putlar tanr edinen putperestlerin tasavvur ettikleri gibi Allah ile birlikte bu lemin yaratlmasndan sonra ilhlkta O'na ortak olan, O'ndan baka hibir ilh yoktur.

"Aksi takdirde her ilh yarattn alr gtrr, birbirlerine stnlk taslarlard. " Yani birden fazla ilh bulunduu kabul edilirse bu ilhlardan her biri yaratt varlklarla babaa kalr, var ettiiyle bamszlk kazanr, her birinin mlk dierinin mlknden ayrlrd. nk ortakln devam etmesi imknszdr. Herbirinin dncesi dierini yenmek olur, glnn zayf zerindeki gcnn ortaya kmas iin dnya krallarnn yapt gibi her biri dierini ezip onun zerine hakim olmak isterdi. Eer bu stnlk mcadelesi ve paralama olursa varln dzeni bozulur, gkler, yeryz ve bunlarn iinde bulunanlar fesada urard.

Ancak grnen odur ki btn kinat dzenli ve planldr. Son derece nizam ve mkemmel bir dzen iindedir. Sfl lem ile ulv lemden her biri hi-' bir atma ve dzensizlik olmakszn irtibat iindedir.

Nitekim Cenab- Hak yle buyurmaktadr: "Rahmann yaratnda hibir dzensizlik gremezsin." (Mlk, 67/3); "Gerekten gklerin ve yeryznn yaradlnda gece ile gndzn birbiri ardnca geliinde akl sahipleri iin nice ibret verici deliller vardr." (l-i mran, 3/190).

lhlarn birden fazla olmasnn imknsz olduu sabit olup kfirlerin her iki durumdaki szleri batl ve aslsz olunca Allah Teal yle buyurdu: 'Allah onlarn yaktrdklar sfatlardan mnezzehtir." Yani bir ve tek olan, hak olan Allah, O'nun olu ve orta bulunduu eklindeki iddia sahibi zalimlerin sylediklerinden ok ok uzaktr.

"O gayb da, grnen lemi de bilir." Yani grnen ve grnmeyen her eyin ilmi Ona mahsustur. O mahlkatm idrak etmesinden uzak kalan eyay da bilir. Onlarn mahade edip grdkleri eyleri de bilir. O bu iki eyi ayn ekilde bilir.

Bu ifade Allah'n orta bulunduunu reddetmek hususunda dier bir delildir. Zira Allah'tan bakas grnen lemi yani nnde grlenleri, var olanlar bilse de, bunun yannda grnmeyen gayb hususlar kesinlikle bilemez. Bu onlarn noksanlna delildir. Allah ise kemal sfatyla muttasftr. Nitekim gayb, grnmeyen lemi bilmeden, sadece grnen lemi bilmekle tam ve kmil bir vukufiyet salanmaz.

"O onlarn kotuklar ortaklardan ok ycedir." Allah kendisiyle birlikte baka ilh ortak koan zalim inkarclarn sylediklerinden mnezzehtir, onlardan ok ok stndr.

Cenab- Hak Tarafndan Peygamberimize (S. A.) Yaplan radlar

93- De ki: "Ey Rabbim! Eer onlara vaad edilen azab bana gstereceksen...

94- Beni o zalim kavmin iinde bulundurma ey Rabbim."

95- phesiz ki biz onlara vaad ettiimizi sana gstermeye elbette kadiriz.

96- Sen ktl en gzel ekilde nle: Biz onlarn neler yaktrdklarn ok iyi biliriz.

97- De ki: "Ey Rabbim! eytanlarn vesveselerinden sana snrm."

98- "Ey Rabbim! Onlarn benim yanmda bulunmalarndan da sana snrm."

Aklamas

Allah Teal peygamberine felket zamanlarnda okunacak baz dualar emrediyor ve yle buyuruyor:

"De ki: Ey Rabbim! Eer onlara vaad edilen azab bana gstereceksen, beni o zalim kavmin iinde bulundurma, ey Rabbim!" Yani onlara dnyada veya ahirette vaad ettiin azab bana mutlaka gsterecek isen, beni onlarn iine katma, beni onlardan koru. Bana onlarn azab ile azap etme. Zira azap bazan o azaba lyk olmay