tefsirül-münir sure sure (30)

4HAC SURES

4Surenin smi:

4nceki Sure ile likisi:

4Surenin Muhtevas:

4Surenin Fazileti:

5Takvann (Allah Teala'dan Korkmann) Emredilmesi

5Belagat:

5Kelime ve bareler:

5Nzul Sebebi

6Aklamas

6Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

7nsann Ve Bitkilerin Yaratlmasyla ldkten Sonra Dirilmeye Delil Getirilmesi

7Belagat:

7Kelime ve bareler:

8Ayetler Aras liki

8Aklamas


10Batlla Mcadele, Tereddtl man, Salih Mminlerin Mkfat

11Belagat:

11Kelime ve bareler:

11Nzul Sebebi

12Ayetler Aras liki

12Aklamas


14Peygambere Yardm Edilmesinden mitsiz Olann Durumu Ve Apak Mucizelerin ndirilmesi


14Ayetler Aras liki

14Aklamas


15mmetler Arasnda lh Hkm Verilmesi, Kinattaki Her eyin Allah'n zzetine Boyun Emesi

15Belagat:


15Ayetler Aras liki

16Aklamas


17Kfirlerin Ve Mminlerin Amellerine Karlk Verilmesi

17Belagat:


18Nzul Sebebi

18Ayetler Aras liki

18Aklamas


20Mescid-i Haram'a Girmeyi Engellemek

20Belagat:


20Nzul Sebebi

20Ayetler Aras liki

20Aklamas

21Ayetten kan Hkm Ve Hikmetler

22Beytullah'n Yerinin Belirlenmesi, Beytullah'a Hacca Gitmenin Emredilmesi

22Belagat:


22Nzul Sebebi

23Ayetler Aeas liki

23Aklamas


27Allah'n Yasaklarna Sayg Gsterilmesi

27Belagat:


28Ayetler Aras liki

29Aklamas


33Kurbanlklar Keserken Besmele ekilmesi, Etlerinden Yenilmesi Ve Bakalarna Da Yedirilmesi

33I'rb:

33Belagat:


33Nzul Sebebi

34Ayetler Aras liki

34Aklamas


36Allah'n Mminleri Mdafaa Etmesi, Savan Meru Klnmasnn Sebepleri

36Belagat:


37Nzul Sebebi

37Ayetler Aras liki

38Aklamas


42Gemi mmetlerin Helak Olmalarndan bret Alnmas


43Ayetler Aras liki

43Aklamas


45Hz. Peygamberin (S.A.) Vazifesinin Belirlenmesi

45Belagat:


46Ayetler Aras liki

46Aklamas


47Vahyin Muhkem Klnmas Ve eytanlardan Korunmas, Garank Kssas

47Belagat:


48Nzul Sebebi

49Aklamas


51Nefislerini Mdafaa Etmek in Savaan Muhacirlere Allah'n Zafer Ve Cennet Vaadi


52Nzul Sebebi

52Ayetler Aras liki

52Aklamas


53Allah Teala'nn Kudretinin Delilleri

54Belagat:


54Ayetler Aras liki

55Aklamas


57Her mmetin Kendisine Uygun badet Yolu Ve Usul Vardr

57Belagat:


58Nzul Sebebi

58Ayetler Aras liki

58Aklamas


60Mriklerin Baz Batl nanlar Ve Onlara Sinekle Meydan Okunmas

60Belagat:


61Ayetler Aras liki

61Aklamas


63Kesin Hkmler

63Belagat:


64Ayetler Aras liki

64Aklamas


Rahman ve Rahim Olan Allah 'm Adyla

HAC SURES

Takvann (Allah Teala'dan Korkmann) Emredilmesi1- Ey insanlar! Rabbinizden korkun. Zira kyametin sarsnts byk bir eydir.

2- Onu grdnz zaman her emzikli kadn emzirdii ocuundan geer. Her hamile kadn ocuunu drr. Sen insanlar sarho grrsn. Aslnda onlar sarho deildirler. Fakat Allah'n azab iddetlidir.

3- nsanlardan ylesi vardr ki, bilgisizce Allah hakknda mcadele eder, her azgn eytann ardna der.

4- eytan hakknda yazlmtr ki, kim eytan dost edinirse o onu saptrr ve onu cehennem azabna srkler.

AklamasAllah kullarna takvay emrediyor ve onlara kyametin deheti, sarsntlar ve ahiretin durumlar hakknda karlaacaklarn bildiriyor ve yle buyuruyor:

"Ey insanlar! Rabbinizden korkun. Zira kyametin sarsnts byk bir eydir. " Ey demoullar! Rabbinize itaat etmek ve O'na isyan etmemek suretiyle

O'nun cezasndan saknn. Zira kyametin sarsnts yahut insanlar kabirlerinden kalkmadan nce kyamet koptuu zamanki iddetli hareket ok korkuntur. Meydana gelmesi ok dehetlidir.

Buna u ayetler de delildir: "Yeryz kendisinden gelen iddetli bir sarsnt ile zelzeleye uratld zaman ve yeryz btn arlklarn kard zaman..." (Zilzal, 99/1-2);

"Yerle dalar yerlerinden kaldrlp da birbirine bir arpma ile hepsi toz haline geldii zaman..." (Hakka, 69-14-15);

"Yeryznn bir sarsnt ile sarsld, dalarn didik didik paraland, hepsinin dalp toz haline geldii zaman..." (Vaka, 56/4-6).

Bu gnn zellikleri unlardr:

1- "O sarsnty grdnz zaman her emzikli kadn emzirdii ocuunu unutur." O gn o sarsnt sebebiyle emzikli kadn bebeini unutur. Ayette geen "el-murda" kelimesi ocuunu emziren, ocuuna meme veren kadn demektir, "el-murd"' ise emzirmeye hazrlkl olan yahut emzirmese bile emzirme durumunda olan demektir. "Emzirdii ocuunu" ya da emzirmeyi "unutur".

2- "Her hamile kadn ocuunu drr." Dehetin, korkunun iddeti sebebiyle hamile kadn karnndaki yavrusunu drr.

Hasan- Basr diyor ki: Emzikli kadn ocuunu emzirmekten gafil kalr, hamile kadn karnndaki ocuunu vakti tamam olmadan drr.

3- "Sen insanlar sarho grrsn." nsanlar korkudan dolay sarho gibi grrsn. Onlar gerekte ve hakikatte iki iip sarho olmu deildirler. Fakat iddetli azap onlarn akllarn ve ayrd etme gcn kaybettirir.

Bu iddetli uyarya ramen baz insanlar ldkten sonra dirilmeyi inkr ediyorlar ve bilgisizce Allah katnda mcadele ediyorlar. nsanlardan bir ksm Allah'n sfatlar ve fiilleri hakknda, ldkten sonra dirilmeye ve baka hususlara kadir oluu hakknda doru bir bilgi olmakszn ve doru bir akl olmakszn tartrlar. Bu batl yoldaki mcadelesinde azgn ve inat eytann izlerine uyar. O hak yolda mcadele etmez, sadece batl yolda mcadele eder.

Daha nce de beyan edildii gibi denilmitir ki: Bu ayet Nadr b. Haris hakknda nazil olmutur. Nadr mcadeleci bir kimse idi. Nadr:

- Melekler Allah'n kzlardr. Kur'an ncekilerin masallardr. Allah rm ve toprak olmu insanlar diriltmeye, kadir deildir, diyordu.

Bu ayet -Keafta denildii gibi- Allah iin caiz olmayan hususlarda, caiz olmayan sfat ve fiillerde hibir ilme mracaat etmeden, hibir hccete ve doru burhana uymadan mcadele eden, ne yaptn bilmeyen, hakla batl ayrd edemeyen herkes hakknda umumidir.

Ayet mefhumu itibariyle hakl mcadelenin caiz olduuna dellet etmektedir. Hakl mcadele bilerek ilimle yaplan ve "Onlarla gzel bir ekilde mcadele et." (Nahl, 16/125) ayetinde murad olunan mcadeledir.

Batl mcadele ise "Sana ancak mcadele ile vurdular." (Zuhruf, 43/58) ayetiyle murad edilen mcadeledir.

"O kendi zerine unu takdir etti ki: Kim eytan dost edinirse onu (hak yoldan) saptruaktr..." Cenab- Hak eytana uyan, onu kendisine dost ve yardmc klan herkesi dallete dreceine ve o kimsenin eytan dost edinmesini, kendisine cennet yolundan sapmak, atee ynelmek ve cehenneme ulamaktan baka fayda vermeyeceine karar verdi.

Kastedilen mana udur: eytana uymak dnyada sapkla, ahirette ise cehennem azabna gtrr. Sanki Cenab- Hak yle buyurmutur: eytana uyan kimse iin eytann o kimseyi cennetten saptaca, onu cehenneme srkleyecei kararlatrlmtr. Bu ayet eytana tabi olanlara bir tehdit niteliindedir.

nsann Ve Bitkilerin Yaratlmasyla ldkten Sonra Dirilmeye Delil Getirilmesi5- Ey insanlar! Eer dirilmekten phe ediyorsanz (unu iyi bilin ki) biz sizin aslnz topraktan, sonra onun neslini nutfeden, sonra phtlam kandan, sonra da belirsiz bir vakte kadar rahimlerde tutuyor, sonra da sizi bebek olarak dnyaya getiriyoruz. Daha sonra siz en gl anza eriyorsunuz. Kiminiz lyor, kiminiz (kemale erip) hayatn en kt devresine ulayor. Artk bilgi durumundan sonra (hibir eyi) idrak edemez oluyor. Sen yeryzn kupkuru grrsn. Fakat biz oraya su indirdiimiz zaman harekete geer, kabarr, her snftan gzel gzel bitkiler bitirir.

6- Bundan dolay Allah haktr, lleri O diriltecektir. O her eye kadirdir.

7- Kyamet hi phesiz kopacaktr. Allah kabirlerde olanlar diriltecektir.

AklamasAllah Teal ldkten sonra dirilmeyi inkr edenin tutumunu zikrettikten sonra ilk defa yaratma eklinde mahede ettii hususlarn tekrar yaratmaya kadir olduuna delil oluunu zikretti ve yle buyurdu:

"Ey insanlar! Eer tekrar dirilmekten phe ediyorsanz..." Yani ey ldkten sanra dirilmeyi inkr eden insanlar, tekrar dirilmenin mmkn olduundan ve kyamet gn bunun olacandan phede iseniz yaratlnzn balangcna bakn. Balangcna kadir olan varlk insann urad u yedi merhalelerin delaletiyle tekrar diriltmeye de kadirdir:

1- "Biz sizi topraktan yarattk." Yani sizin aslnz olan Adem'i topraktan yarattk. Meniyi meydana getiren maddeleri su ve topraktan oluan bitkilerden yarattk.

2- "Sonra nutfeden..." Yani sonra topraktan oluan gdalardan meydana gelen meni vastasyla normal doumlar meydana geldi.

3- "Sonra kan phtsndan..." Yani sonra nutfe Allah'n izniyle 40 gn sonra youn veya donuk bir kan parasna yahut krmz kan phtsna dnr.

4- "Sonra da belirli belirsiz bir inem et parasndan yarattk." Yani sonra bu kan phts et paras olur. Bu et paras ya tam bir halde oluur. Yani ekli, duygular ve beden azalarnn planlamas tam olur. Ya da tamam-lanamaz ve henz ekillenmeden nce yahut ekillendikten sonra kadn onu drr. Yahut ekli, duygu organlar noksan olarak doum meydana gelir.

Raz diyor ki: "Belli belirsiz bir inem et paras" ifadesinin insan olacak kimse iin kullanlm olmas gerekir. nk Cenab- Hak ayetin banda: "Sizi biz yarattk." buyurmaktadr. Bu da "belli belirsiz bir inem et paras" ifadesinin dk ocuk iin kullanlma ihtimalini uzak klmaktadr.

Ksaca: "Mukhallaka "kendisinde hibir eksiklik ve hibir ayp bulunmayan yaratl tam olan dzgn et paras "Gayri mukhallaka" ise aypl, kusurlu ve tam olarak yaratlmam et parasdr.

"Size beyan etmemiz iin..." Yani size mkemmel kudretimizi ve hikmetimizi beyan etmemiz iin ve bylece ldkten sonra dirilmenin mmkn olduuna delil saymanz iin sizi bu eit bir tedric ekille yarattk. Zira beeriyeti nce topraktan, sonra da ikinci olarak su ile toprak arasnda hibir uygunluk olmad halde nutfeden (meniden) yaratmaya muktedir olan, aralarndaki ak farklla ramen nutfeyi de kan phts haline getiren, daha sonra da kan phtsn et paras, et parasn kemik haline getiren balangta olduu gibi tekrar yaratmaya muktedirdir. Hatta bu -Zemaher'nin dedii gibi- daha da basittir.

5- "Sonra da sizi bebek olarak dnyaya getiriyoruz." Sonra sizi annelerinizin karnndan beden, akl ve duygulan zayf yavrular olarak karrz. Sonra her yavru geliir; Allah ona yava yava g ve kuvvet verir.

6- "Daha sonra siz en gl anza eriyorsunuz." Beden ve akl gcnz kemale eriyor, nihayet genliin baharnda kemal derecesine ulayorsunuz.

7- "Kiminiz lyor, kiminiz de hayatn en kt devresine ulayor." Yani sizden bir ksmnz henz olgunluk ana erimeden yahut genlik ve kuvvetlilik halinde lyor. Bir ksmnz da yallk ve knt, kuvvet, akl ve anlay zayfl ve bunaklk yana kadar ulayor. Nihayet eskiden ocuklukta olduu gibi gsz, akl basit, anlay az, bildii eyleri unutmu hale dnyor. Nitekim Cenab- Hak yle buyuruyor: "Kime uzun mr verirsek onu yaratlta geriletiriz." (Yasin, 36/68).

Ksaca: Yaratln urad bu zikredilen merhaleler lm ve dier durumlarn insann bana gelmesi her eye kadir ve her eye hkim olan, mahlkat yoktan var eden, sonra onlar tekrar diriltecek olan, akla ve kyasa gre tekrar diriltmek yoktan var etmekten daha basit gelen yaratcnn "Allah'n" varlna kesin bir delildir.

Nitekim Cenab- Hak yle buyurmutur: "Allah sizi bir gszlkten yaratan, sonra bu gszln ardndan size kuvvet veren, sonra da bu kuvvetin arkasnda tekrar gszlk ve yallk verendir. O dilediini yaratr. O hereyi gayet iyi bilen ve her eye kadir olandr." (Rum, 30/54).

Bundan sonra Cenab- Hak ldkten sonra dirilmenin mmkn olduuna insann yaratlmasna benzeyen bitkilerin yaratl ekli ile ikinci delili zikretti. yle buyurdu:

"Sen yeryzn kupkuru grrsn." Yani ey insan, dndn zaman yeryzn l, kuru, orak ve bitkisiz grrsn. Biz yeryzne yamur suyu ve benzerlerini yadrdmz zaman yeryz bitki ile harekete geer, lmnden sonra canlanr. Gittike bitkiler artar. Su ve bitkilerle yeryz yeerir, kabarr, ykselir.

Daha sonra her eit bitki ve ekinlerden gayet gzel, ssl, ho ve kokulu, gzel manzaral, deiik renk, tat, koku, ekil ve yararlar bulunan meyve, sebze ve bitkiler karr. Hibir bitkinin yeermedii kupkuru ve l topra diriltmeye kadir olan elbette lleri diriltmeye de kadirdir.

Bu anlatlanlarn u be sonucu vardr:

1- "Benden dolay Allah haktr." Size u beyan ettiim insan, hayvan ve bitkilerin yaratl, her yaratn bir halden dier hale geii Allah'n hi phe bulunmayan deimez, engel olunmayan, kaybolmayan, yaratc, ynetici, dilediini yapan hak varlk oluu sebebiyledir. Onun dndaki btn yaratklar gsz ve zayftrlar. Bu belirtilen eylerden hibirini yapamazlar. Bu da yaratma hususunda tek olan yaratcnn varlna dellet etmektedir.

2- "lleri O diriltecektir. "nsan, hayvan ve bitkiyi dirilttii ve l topraktan canl bitkileri yeerttii gibi lleri diriltmeye kadir olan ilh da Odur. Bu ifade bu eyalar meydana getirmekten ciz olmayan kimse nasl lleri tekrar diriltmekten ciz olabilir? diye bir uyardr.: "Bunlar dirilten lleri de diriltecektir. phesiz ki O her eye kadirdir." (Fussilet, 41/39).

3- "phesiz O her eye kadirdir." Allah her eye muktedirdir. Bu belirtilen hususlarda ve dier mmkn olan eylere kadir olan Allah yok olduktan, rdkten sonra cesetleri tekrar diriltmeye kadirdir. Btn malmat bilmektedir: "De ki: Onlar ilk defa yoktan var eden tekrar diriltecektir. O btn yaratklar gayet iyi bilir." (Yasin, 36/79).

4- "Kyamet hi phesiz kopacaktr." unu iyi bilin ki lleri diriltmeye kadir olan kyamet gnn de getirmeye kadirdir. Kyamet Allah'n size vaad ettii gibi hi seksiz phesiz mutlaka olacaktr.

Yedinci ayet, altnc ayete mana ynnden olmasa da lafz ynnden at-fedilmitir. Burada mutlaka bunu tazmin edecek gizli bir fiile ihtiya vardr. Bu da "vel-ya'lem (bilsinler ki)" fiilidir.

5- "Allah kabirlerde olanlar diriltecektir." unu yakinen bilin ki Allah kabir ehlini diriltecektir. Onlar kabirlerinde rm kemikler olduktan sonra tekrar onlar yaratacak, ikinci defa maher, hesap, sevap ve ceza gn iin onlar var edecektir.

Ksaca; insan, hayvan ve bitkinin yaratl merhalelerinin beyan edilmesi Cenab- Hakkn mmkn olan hereye kadir olduuna, btn malmat bildiine delildir. Bu tekrar diriltmenin mmkn, kyametin de takdir edilmi olduunu ispat etmektedir.

Batlla Mcadele, Tereddtl man, Salih Mminlerin Mkfat8- nsanlardan bir ksm bilgisi, hidayeti ve aydnlatc bir kitab olmakszn Allah hakknda tartma karr.

9- Allah yolundan saptrmak iin bir taraflarn eip bker (byklk taslar). Dnyada rezillik onadr. Biz ona kyamet gn yakc azab tattrrz.

10- Bu senin kendi ellerinle yaptklarndan dolaydr. Yoksa Allah kullarna kar hi de zalim deildir.

11- nsanlardan bir ksm da Allah'a bir uurum kenarnda ibadet eder. Eer kendisine bir hayr dokunursa bundan huzur duyar. Bana bir bel gelirse yz st dner. Dnyay da ahireti de kaybeder. te apak kayp budur.

12- O Alah' brakp kendisine zarar veya faydas dokunmayacak olan eylere yalvarr. te derin sapklk budur.

13- O kendisine zarar faydasndan daha yakn olan putlara yalvarr. (Putlar ise) ne kt dost, ne kt arkadatr.

14- phesiz ki Allah iman eden ve sa-lih amel ileyenleri altlarndan rmaklar akan cennetlere koyar. Allah phesiz dilediini yapar.

AklamasBu ayetler "nsanlardan bir ksm Allah hakknda bilgisizce tartma karr ve her azgn eytann ardna der." ayetinde sz geen takliti, bilgisiz, sapk gurubun durumunu beyan ettikten sonra gurup insann durumunu beyan etmektedir:

Buradaki birinci gurup dallet davetileri, kfr ve bid'at reisleridir. Ce-nab- Hak yle buyuruyor: "nsanlardan bir ksm bilgisi, hidayeti ve aydnlatc bir kitab olmakszn Allah hakknda tartma karr."

Yani baz kimseler Allah'n tevhidi, fiilleri ve sfatlar hakknda doru bir akl, ak bir nakil olmakszn; sadece mcerret gr ve nefs arzuyla mcadele etmektedirler.

"Allah 'in yolundan saptrmak iin bir taraflarn eip bker." Yani hakka davet edildiinde kibirlendii iin kabul etmez ve onunla mcadele eder. Nitekim Cenab- Hak Lokman'm oluna syledii sz nakleder: "nsanlara yanan evirme." (Lokman, 31/18). Yani insanlara kar kibirlenip onlardan yz evirme.

Bu eit kimsenin hedefi ve akbeti mminleri kendileri iin en hayrl yol olan Allah'n dininden uzaklatrmaktr, "li-yudle" kelimesindeki lm ya l-mu'1-akbettir; nk bunu kastetmemektedir. Yani, nihayet bu eit kimsenin sonu Allah'n yolundan sapan kimselerden olmaktr. Yahut bu "lm" lm't-ta'lildir. Yani sebep bildiren lamdr. Zemaher diyor ki: Bu, mcadele etmesinin, tartma karmasnn sebebini bildirmektedir. Onun mcadelesi dallete sebep olunca sanki dallet onun asl amac olmaktadr:

Bundan sonra Cenab- Hak bu eit kimsenin cezasn belirterek yle buyurdu:

"Dnyada rezillik onadr. Biz ona kyamet gn yakc azab tattrrz." Yani onun dnyadaki azab rezil, rsvay olmak, horlanmak ve zillete uramaktr. Mesel bu durumda olan Ebu Cehil, Bedir'de ldrld. Ahirette ise yakc cezas cehennem azabna maruz kalmak yahut atete yaklmaktr.

"Bu senin kendi ellerinle yaptklarndan dolaydr. Yoksa Allah kullarna kar hi de zalim deildir." Onun urad dnya rezillii ve ahiret azab iledii kfr ve masyetlerdir. Allah facirlere ceza verme ve salihlere mkfat verme hususundaki adaleti gerei ona bu ekilde muamelede bulunacaktr. nk Allah kullarna zulmetmez.

Yahut bu kimseye azarlama ve tehdit olarak yle denilecektir: "Tutun onu. Srkleyerek ta cehennemin ortasna gtrn. Sonra tepesinin stne o kaynar su azabndan dkn. Tat bakalm. nk sen ok ulu, ok deerli bir kiisin. phesiz ki bu phe duyduunuz bir eydir." (Duhan, 44/47-50).Adalet ayetinin benzeri de udur: "Bu, ktlk edenleri yaptklarna karlk cezalandrmas, gzel amel ileyenlere de daha gzeliyle mkfat vermesi iindir." (Necm, 53/31).

Ksaca: Bu ceza haktr, kfr ve byk gnah ileme sebebiyle adalettir.

kinci gurup ise bedbaht olan dallet ehlidir. Onlar phe, nifak, kar ve madd menfaat peinde olanlardr. Onlar: "Allah'a bir uurum kenarnda ibadet eder." Yani insanlardan bazlar Allah'a phe iinde ve dinin bir tarafyla ibadet eder, kalbiyle ibadet etmezler. Tpk bir vadinin kysnda duran yahut yenilgiyi hissettii anda kamak iin ordunun bir kenarnda duran kimse gibi onun iman tereddtldr, kalbi mutmain deildir. Bu dine gveni yoktur, niyeti de sadk deil, ibadette samimi ve ihlsl deildir. Bunlar mnafklardan bir guruptur.

"Eer kendisine bir hayr dokunursa bundan huzur duyar..." Yani slm'a girince kendisine ganimet, mal, hayvanlarnn yavrulamas ve evlt sahibi olmas gibi maddi bir hayr gelirse bu dinden raz olur, gnl huzura erer. Eer hastalk isabet eder, hanm evlt sahibi olmaz, hayvanlar yavrulamazsa yani mal ve canda eksiklik hissederse, yahut gelirlerde ve mahsultta azalma ve yok olma hissederse irtidat eder ve kfir olur. te bu mnafkln ta kendisidir.

"Dnyay da ahireti de kaybeder. te apak kayp budur." Bu kimse hem dnyay hem ahireti kaybetmitir. Ne dnyann izzet, eref ve ganimetini elde eder, ne de ahiretin sevabndan istifade edebilir. nk bu kimse Yce Allah' inkr etmitir. Bu kimse ahirette son derece perianlk ve horlanma ierisinde bulunacaktr. te bu hi benzeri bulunmayan gayet ak bir kayptr, yahut bu ok byk bir yenilgi, byk bir zarardr.

Bu zararn ve kaybn bykln tekit etmek zere Cenab- Hak yle buyurmaktadr: "O Allah' brakp kendisine zarar veya faydas dokunmayacak olan eylere yalvarr." Yani Allah'tan baka putlar ve dier irk koulan sahte tanrlara tapar, onlardan medet bekler, yardm ister ve rzk talep eder. Bu putlar kendilerine tapmazsa zarar veremezler, taparsa da ahirette hibir yaran dokunmaz.

"te derin sapklk budur." Yani bu irtidat ve bu putlara tapnma dallete derinliine batma ve doru yoldan ok uzaklamadr.

Cenab- Hak daha sonra bu hususu bir defa daha te'kit ederek yle buyurdu: "O kendisine zarar faydasndan daha yakn olan putlara yalvarr. (Putlar ise) ne kt yardmc, ne fena arkadatr!" Yani o kimse kendisine ahiretten nce dnyadaki zarar daha yakn olan putlara yalvarr. Ahirette ise zarar muhakkaktr, kesindir. O ne kt yardmc, ne kt arkadatr! Yahut kfir kendisini cehenneme sokan putlara tapmakla zarar ettiini iyice anlaynca: Bu putlar ne kt dost, ne kt yardmcdr! Ne kt arkada ve ne kt yakndr! der.

nc gurup ise kalpleriyle iman edip imanlarn fiilleriyle tasdik eden mes'ut ve muttaki kiilerdir. Nitekim Cenab- Hak yle buyurmaktadr:

"phesiz ki Allah iman eden ve salih amel ileyenleri altlarndan rmaklar akan cennetlere koyar." Yani Allah Teal imanlarnda samim olan, salih ameller, ibadet ve taatler ileyen, haramlar terk eden kiileri aalar altndan rmaklar akan cennet bahelerine sokmakla mkfatlandrr.

"Allah phesiz" taat ehline ikram edip sevap vermek, masiyet ehlini kk drmek ve ltfundan mahrum etmek gibi "diledii her eyi yapar." Her eyi muradna ve mutlak iradesine uygun olarak yapar. O'nun kazasn reddedecek ve hkmn engeleyecek hibir g yoktur. Mminleri cennete, kfirleri de cehenneme koyar.

Peygambere Yardm Edilmesinden mitsiz Olann Durumu Ve Apak Mucizelerin ndirilmesi15- Kim dnyada da ahirette de peygambere Allah'n asla yardm etmeyeceini sanyorsa yukarya balad ipe kendini asp sonra ipi kessin (kendini bosun). Bir dnn bakalm, bu hilesi kendisini fkelendiren eye engel olabilir mi?

16- te bylece biz onu apak ayetler olarak indirdik. Allah, phesiz dilediini doru yola eritirir.

AklamasKim dnyada Peygamber'e Allah'n asla yardm etmeyeceini sanyorsa evinin tavanna bir ip assn. Sonra onunla kendini bosun. Sonra da kendi kendine dnsn ve tasavvur etsin: Bu yapt davran Allah'n Rasulne yardm edilmesinden dolay duyduu fkesini bakalm yattracak m? Hayr. Asla!

Ayette boulmak "ipi kesmek" olarak adlandrlmtr. Zira kendini boan hayatn kesmektedir. Daraac kurma eklindeki davran da alayl bir ifade olsun diye "hile" olarak adlandrld. nk bu davranyla kskand kimseye (Rasulullah'a) deil kendine hile yapmaktadr. Yahut bu davran bir hile gibidir. Zaten bundan baka bir davran da yapamamaktadr.

Ebu Cafer en-Nahhas diyor ki: Bu ayet hakknda sylenen en gzel tefsirlerden biri udur: Ayetin manas: Kim Allah'n Hz. Muhammed'e (s.a.) asla yardm etmeyeceini zannediyorsa ve kendisinin ona verilen yardm kesmeye hazrlandn sylyorsa yukarya ulaacak bir yol, bir are arasn. Sonra da hazrland ekilde ona gelen yardm kessin. Daha sonra da yle bir baksn: Bu hilesi ve aresi onun fkelendii Allah'n Rasulne yapt yardm engelleyebilecek mi? Bu szn manas udur: Bu gibi bir davran yapmak suretiyle hile yapamaz ve are bulamazsa bu ilh yardm kesmeyi de baaramaz.

Her iki manaya gre de Yce Allah mutlaka dinine, kitabna ve Rasulne hi phesiz yardm edecektir. fkeli kiiler dilediklerini yapsnlar.

"ite bylece biz Kur'an apak ayetler olarak indirdik." Yani nceki ayetleri indirdiimiz gibi biz Kur'an'n tamamn ibret alacaklar ibret alsnlar diye manalarna delleti gayet ak ayetler olarak indirdik.

"Allah phesiz dilediini doru yola iletir." Zira Allah iman edeceklerini, indirdii kitabna iman etmeye hazr olduklarn gayet iyi bildii kimseleri doru yola iletir ve muvaffak klar.

mmetler Arasnda lh Hkm Verilmesi, Kinattaki Her eyin Allah'n zzetine Boyun Emesi17- man edenler, Yahudiler, Sabiler, Hristiyanlar, Mecusiler ve Allah'a irk koanlar arasnda Allah kyamet gn kesin hkm verecektir. Zira Allah her eyi hakkyla grp bilendir.

18- Gklerde ve yerde olan varlklarn; Gne, Ay, yldzlar, dalar, aalar ve hayvanlarn; insanlarn bir ounun Allah'a secde ettiini grmyor musun? nsanlarn birou da azab hak etmitir. Allah'n alaltt kimseyi ykseltebilecek kimse yoktur. phesiz Allah diledii eyi yapar.

AklamasYce Allah (kyamet gn) kendisine ve peygamberlerine iman edenler, lahudiler, Hristiyanlar, Museviler, Allahla birlikte O'ndan bakasna tapan mrikler gibi eitli din ve inanlarn arasnda kesin hkm verecektir. Onla-tn aralarnda adaletle hkmedecek, iman edenleri cennete, kfredenleri de cehenneme sokacaktr. Zira Cenab- Hak onlarn emellerini grmekte, sz ve davranlarn tespit etmekte, kalplerini ve kalplerinde gizlediklerini gayet iyi bilmektedir. "..Allah'a secde ettiini grmyor musun?" Her eyin isteyerek veya istemeyerek Allah'n azametine secde ettiini, Ona boyun ediini bilmiyor musun? Her eyin secdesi Ona ait zel bir ekilde olur. Gklerde bulunan varlklar yani melekler yeryznde bulunan varlklar; insanlar ve cinler, ulv alemden Gne, Ay ve yldzlar, sfl alemden aalar ve btn hayvanlar, sevaba lyk pek ok insanlar O'na secde ederler. Yahut Allah'a isteyerek, tercih . ve bu ekilde ibadet etmek zere secde ederler. Bundan imtina eden, ekinen ve bbrlenenlerden pek ou da cezay hak etmilerdir. Cenab- Hak bu varlklar aka belirtmitir. nk Allah terk edilip bu varlklara taplmtr.

Cenab- Hak da bu varlklarn yaratcya secde ettiklerini, bunlarn Rablerine itaat edip emre hazr olduklarn Allah Teal'ya boyun ediklerini beyan etmitir.

Allah kimi alaltrsa onu ak, bedbaht klar. Yahut imana istidad olmad iin kimi kfr ve bedbahtlk ile alaltrsa hibir kimse ondan bu alakl gideremez, hibir kimse onu mesut, bahtiyar, mmin klamaz. nk bu i Allah'n elindedir. Dilediini muvaffak klar, dilediini rezil eder.

Allah kullar hakknda "alaltma ve deer verme gibi hususundan dilediini yapar." Onun takdirini geri evirecek, Onun hkmn deitirecek hibir g yoktur. Bu ayetin benzeri ayetler oktur. Mesel: "Onlar Allah'n yaratt eyann glgelerinin Allah'a boyun eip secde ederek, saa sola vurmasn grmezler mi?" (Nahl, 16/48); "Hibir ey yoktur ki Allah' tebih etmesin. Fakat siz onlarn tebih etmesini anlayamazsnz." (sra,17/44).

radenin mutlak olarak Allah iin kullanlmasna gelince, bni Ebi Hati-min Hz. Ali (r.a) den naklettii u hadis bunu aklamaktadr: Hz. Ali'ye:

-urada bir adam var, "irade" hakknda konuuyor, dediler Hz. Ali (r.a.):

-Ey Allah'n kulu! Allah seni senin dilediin ekilde mi, kendi diledii ekilde mi yaratt? diye sordu. Adam:

-Tabi kendi diledii ekilde, diye cevap verdi. Hz. Ali:

-Allah sana senin dilediin zaman m hastalk verir yoksa kendi diledii zaman m hastalk verir? dedi. Adam:

-Tabi kendi diledii zaman, dedi. Hz. Ali: Allah sana kendi diledii zaman m ifa verir, yoksa senin dilediin zaman m? diye sordu. Adam:

-Tabi kendi diledii zaman, diye cevap verdi. Hz. Ali:

-Allah seni kendi diledii yere mi koyar, yoksa senin dilediin yere mi? diye sordu. Adam:

- Tabi kendi diledii yere, diye cevap verdi. Hz.Ali:

- Bundan baka syleseydin u gzlerinin bulunduu kafan vururdum, dedi.

Kfirlerin Ve Mminlerin Amellerine Karlk Verilmesi19- te bu iki gurup, Rableri hakknda mnakaa eden (mmin-kfir) iki hasm guruptur. nkr edenlere ateten elbiseler biilir. Balarnn stnden kaynar sular dklr.

20- Bununla karnlarnda olanlar ve derileri eritilir.

21- Ayrca onlar iin demirden topuzlar vardr.

22- Onlar ne zaman cehennem azabnn skntsndan kmak isteseler tekrar oraya dndrlrler. Yakc azab tadn bakalm!

23- phesiz ki Allah iman edip salih amel ileyenleri altndan rmaklar akan cennetlere koyar. Onlar orada altn bilezikler ve inciler taknrlar. Oradaki elbiseleri de ipektendir.

24- Onlar szlerin gzelini sylemeye irad edilmilerdir ve sonsuz hamde lyk olan Allah'n yoluna eritirilmiler-dir.

AklamasAllah Teal, dini, zat ve sfatlar hakknda mnakaa eden iki tarafn tartmalarn haber vererek yle buyurmaktadr:

"te bu iki gurup Rableri hakknda mnakaa eden (mmin-kfir) iki hasm guruptur." Yani beyanlar daha nce geen eitli din ve inan mensuplar birbirinden ayr zelliklere sahip iki ana gurupturlar:

- Mminler gurubu,

- Daha nce geen eitli dinlere tabi olan kfirler gurubu.

Bunlar Rableri hakknda ve Onun dini hususunda mcadele ve mnakaa ettiler. Her biri kendisinin hak yol zerinde olduuna ve hasmnn batl zerinde olduuna inanyor, gayretini, davrann ve dncesini bu temel zerine kuruyordu.

Gerek udur ki bu iki gurubun sonu gayet aktr. Birinci gurup olan kfirlerin cezas udur: "nkr edenlere ateten elbiseler biilir." Kfirleri cehennem atei kskvrak kuatr. Burada azabn iddetine ve bunlarn durumlarnn basitliine iaret olmak zere, elbisenin sahibini kuatmas gibi kendilerini kuatan cehennem ateinden elbiseler biilmi olmas misali verilmektedir.

Nitekim Cenab- Hak baka yerlerde de yle buyurur: "Onlara cehennemde ateten yatak, stlerine de (ateten) rtler vardr." (A'raf, 7/41); "Gmlekleri katrandandr. Yzlerini ate kaplar." (brahim, 14/50).

"Balarnn stnden kaynar sular dklr. Bununla karnlarnda olanlar ve derileri eritilir." Yani balarndan aaya karnlarndaki barsaklar eritecek, derilerini kzartacak derecede kaynam su dklr; bu su ilerini dlarn yakar.

bni Cerir, Tirmiz, Eb Hatim ve Abd b. Humeyd, Ebu Hureyre'den (r.a.) Peygamberimiz'in (s.a.) yle buyurduunu rivayet etmektedirler. "Kaynar su-balarnn zerine dklr. Beyine sirayet eder. Nihayet karn boluuna varr. Karndaki organlar siler sprr. Sonunda ayaklarna varr. te eritme budur. Sonra vcut eski haline dndrlr."

"Ayrca onlar iin demirden topuzlar vardr." Yani demirden tokmaklar veya krbalar vardr. Bunlarla onlarn yzlerine, balarna, azalarna ve vcutlarna vurulur.

mam Ahmed b. Hanbel, Ebu Said el-Hudr'den (r.a.) Peygamberimiz'in (s.a.) yle buyurduunu rivayet etmektedir: "Eer bir daa bu demir topuzlardan biriyle vurulsa da parampara olur, sonra tekrar eski haline dnerdi. Eer cehennem irinlerinden bir kova dnyaya dklse btn dnya ehlini pis koku kaplard."

"Onlar ne zaman cehennem azabnn skntsndan kmak isteseler..." Azabn ve zntnn iddetli olmas sebebiyle cehennemden kamak istediklerinde tekrar eski hallerine dndrlrler ve onlara: "Yakc azab, bu cehennemin yakc azabn tadn!" denilir.

Fudayl b. Iyad diyor ki: Allah'a yemin ederim ki oradan kmay bile dnemezler. nk ayaklar zincirli, elleri baldr. Fakat alev onlar kaldrr, tokmaklar da tekrar yerlerine dndrr.

"Yakc azab tadn bakalm!" ifadesinin manas "Onlara: Dnyada yalanlayp durduunuz atein azabn tadn! denir." (Secde, 32/20) ayetinde de olduu gibi udur: Onlar hem szle hem amel olarak azab edilerek horlanrlar.

Kfirlerin kt durumlar ve iinde bulunduklar azap, ikence, yakc ate ve zincirler beyan edildikten sonra Allah Teal cennetliklerin gzelliini anlatarak yle buyurdu:

"phesiz ki Allah iman edip salih ameller ileyenleri..." yani ibadet ve ta-atte bulunanlar, mnkerlerden kananlar aalarnn, kklerinin altndan, yanlarndan rmaklar akan yksek cennetlere koyar, onlar istedikleri makamlara ykseltir.

"Onlar orada altn bilezikler ve inciler taknrlar." Yani onlarn takmacak-.an taklar ellerindeki altn bilezikler olacak yahut incilerle sslenmi altn bilezikler olacaktr. nciler verilir, bu incilerle balarn, alnlarn sslerler.

Nitekim Peygamberimiz (s.a.) Buhar ve Mslim'in rivayet ettikleri bir ha-iis-i erifte: "Mminin taks abdest suyunun ulat yere kadardr." buyurmutur.

"Oradaki elbiseleri de ipektendir." Yani cehennemlikler kendileri iin biilen -ateten- elbiseleri giyerken cennetlikler de dnyada erkeklere giyilmesi iaram olan ipek elbiseleri giyerler. Bunu bir baka ayet te'kid etmektedir: "Onarn oradaki elbiseleri ipektir." (Fatr, 35/33).

"Onlar szlerin gzeline irad edilmilerdir." Yani gzel sze eritirilmi-.erdir. Bu da kelime-i tevhiddir. Yahut cennete girerken syleyecekleri: "Bize verdii vaadinde duran ve bizi bu yere varis klan Allah 'a hamdolsun. Cennette istediimiz yeri yurt edinebiliyoruz. yi amellerde bulunanlarn mkfat ne gzelmi! " (Zmer, 39/74). eklindeki szleridir. Yahut meleklerin kendilerine selm vermeleridir. Bu da balarna vurulan, azarlanan ve kendilerine "Yakc azab tadn" denilen cehennemliklere kar cennetliklere yaplan bir ikramdr.

"Onlar sonsuz hamde lyk olan Allah'n yoluna eritirilmilerdir." Yani vlen yola yahut verdii nimetler ve ltuflarna karlk Rablerine kredecekleri yere, yahut ssleriyle ve davranlaryla Rablerini raz klacak gzel bir izgiye irad edilmilerdir. Daha doru mana udur: Bizzat vgye lyk olan Allah'n yoluna, yahut neticesi vgye lyk olan cennet yoluna eritirilmiler-dir.

Mescid-i Haram'a Girmeyi Engellemek25- phesiz inkr edenlere, mukim misafir btn insanlar kendisinde eit kldmz Mescid-i Haram'dan ve Allah'n yolundan alkoyanlara ve orada (Mescid-i Haram'da) zulmle haktan sapmaya yeltenen kimseye biz ackl bir azap tattracaz.

AklamasAllah' ve Rasuln inkr edenler bu inkrclklaryla birlikte Allah'n yolundan ve aslnda insanlar iinde Mescid-i Haram'a en lyk olan ve oraya gelmek isteyen mminleri Mescid-i Haram'dan alkoymakta, oraya girilmesine engel olmaktadrlar. Halbuki Allah Teal buray namaz klmak, ibadet etmek, tavaf etmek, hac ve umre vazifesini yerine getirmek iin btn insanlara ait kld. Bu hususta insanlardan orada mukim olanlar, badiye halk (taradan, lden gelen) ve uzaklardan gelen misafir eittir.

Kim orta yoldan, hak yoldan saparak herhangi bir ktl yapmak isterse; orada bunun zulm ve hakszlk olduunu bilerek ve kastl olarak byk gnahlardan bir gnaha yeltenirse biz kyamet gn ona ackl bir azab tattracaz.

Mcahid diyor ki: Ayette geen "bi-zulmin" ifadesi "Orada kt bir amel iler," demektir. bni Eb Hatim diyor ki: Harem blgesinin zelliklerinden biri udur: Orada erre niyetli, azimli olan kimse, o erri ilemese de cezalandrlr.

bni Eb Hatim, Ya'la b. meyye'den Peygamberimiz'in (s.a.) yle buyurduunu rivayet ediyor: "Mekke'de yiyeceklerin ihtikr, haksz rekabet iin depolanmas ilhaddr (haddi amaktr)."

Bu bir eit zulmdr. Zira bu "ilhad" ve "zulm" kelimeleri kfrden kk gnahlara kadar btn gnahlar ihtiva etmektedir. Bu yerin ok muhterem olmas sebebiyle Allah Teal orada ktle niyet etmeye bile tehditte bulundu. Kim bir ktle niyet eder, o ktl ilemezse bundan dolay hesaba ekilmez. Ama Mekke bundan mstesnadr.

Ksaca: Ayet btn gnah eitlerini iine almaktadr. Harem blgesinde ktle niyet edip de bunu ilemeyen kimse de cezalandrlmaktadr.

Nitekim Allah Teal Harem-i btn insanlara ak bir ibadet yeri klmtr. ehirli ile bedevi, mukim ile misafir, Mekkeli ile Afak ayrm yaplmakszn btn insanlar arzda eittirler.

Beytullah'n Yerinin Belirlenmesi, Beytullah'a Hacca Gitmenin Emredilmesi26- Bir zaman biz brahim'e Kabe'nin yerini gsterip yle vahyettik: "Bana hibir eyi irk koma. Beytimi tavaf edenler, kyam edenler, rk ve secde edenler iin temizle.

27- nsanlar iin de hacc iln et. Gerek yaya olarak, gerekse uzak yollardan gelen yorgun binekler zerinde sana gelsinler.

28- Bylece onlar kendileri iin bir takm faydal hususlar bizzat grsnler. Allah'n kendilerine rzk olarak verdii hayvanlar zerine (onlar kurban ederken) belirli gnlerde Allah'n adn ansnlar. Siz de bunlardan yeyin, yoksula ve fakire yedirin.

29- Sonra beden kirlerini gidersinler. Adaklarn yerine getirsinler. Beyt-i Atk'i (Kabe'yi) tavaf etsinler."

Aklamasnsanlara unu hatrlat ey Muhammedi Bir vakit biz brahim'e ibadet iin mracaat edecei bir merci olsun diye Kabe nin yerini gstermitik, onu irs, ad etmi ve Kabe'yi bina etmesi iin izin vermitik.

Vaktin hatrlatlmasndan maksat mriklerin ibret almalar ve putlara tapmaktan vazgeip bir olan gerek din ve hkm koyucu Allah'a ibadete ynelmeleri iin bu byk olayn meydana geliini hatrlatmaktr.

Burada ilk gnnden itibaren Allah'n birlii, hibir orta bulunmayan tek olan Allah'a ibadet edilmesi zerine kurulan bir yerde Allah'a irk koanlara kar tehdit ve azarlama yaplmaktadr.

Yine bu ayette "Beyt-i Atk" i ilk bina edenin Hz. brahim (a.s.) olduuna, Kabe'nin Hz. Nuh'tan (a.s.) sonra kaldrlp izi kaybolduktan sonra Hz. brahim'e (a.s.) kadar bina edilmediine delil vardr.

Nitekim Buhar ve Mslim'in Sa/u/lerinde Ebu Zer'den (r.a.) yle bir hadis nakledilmektedir:

- Ya Rasulallah! lk olarak hangi mescit yapld? diye sordum. Peygamberimiz (s.a.)

- Mescid-i Haram, dedi.

- Sonra hangisi? dedim, Efendimiz (s.a.):

- Beyt'l-Makdis, dedi.

- Aralarndaki mddet ne kadar? dedim. Efendimiz:

- 40 senedir, dedi.

Cenab- Hak yle buyurmutur: "nsanlar iin yeryznde kurulan ilk Allah evi Mekke'de bulunan mbarek olan ve btn lemler iin hidayet kayna olan Kbedir" (Al-i mran, 3/96); "brahim'e ve smail'e:, tavaf edenler, orada oturanlar, rk ve secde edenler iin Beytimi temizleyin, diye emrettik." (Bakara, 2/125).

"..Bana hibir eyi irk koma..." Yani ona yle dedik: Onu sadece benim adma bina et. badet hususunda benim yaratklarmdan hibir kimseyi bana ortak koma. Beytimi irkten, putlardan, heykellerden ve etrafna atlan her eit pisliklerden temizle. Onu hibir orta bulunmayan tek olan Allah'a ibadet edenler iin halis eyle. Onu tavaf edenler ibadeti sadece Allah Teal'ya ait klsnlar. Ondan baka hibir yerde bunun gibisi olmasn. Namaz klp dua eden Allah iin, rk edip secde eden Allah iin yapsn.

Tavafla namaz bir arada zikredilmitir. nk bu iki ibadet sadece Bey-tullah'a mahsustur. Tavaf Beytullah'm etrafnda olur, namaz da Beytullah'a doru klnr.

Ayette geen el-kimn; namaz klanlardr. Allah Teal burada namazn rknlerinden en nemlilerini zikretti. Bunlar da kyam, rk ve scuddur.

"nsanlar iinde hacc iln et." Yani onlar sana bina etmeni emrettiimiz bu beyti haccetmeye davet ederek ar. Yaya olarak, yryerek ve uzak yoldan gelen ark yorgun develer, binekler zerinde gelsinler.

"Ezan ve te'zn" namaz iin yaplan duyuruya benzer yksek sesle yaplan ilndr. Burada murad edilen mana, insanlar iinde Allah'n kendilerine hacc farz kldn ve onlar bunu eda etmeye davet ettiini iln etmektir.

Rivayete gre: Hz. brahim (a.s.) hacc iln etmekle emrolunduunda:

- Ya Rabbi! Benim sesim nereye ular? dedi. Cenab- Hak: Sen iln et. Ulatrmak bana aittir, buyurdu.

Hz. brahim Halilullah (a.s.) da Ebu Kubeys Da'na kp:

- Ey insanlar! Allah size cennette mkfat olarak vermek iin ve sizi cehennem azabndan korumak iin bu beytini haccetmeyi emretti. O halde siz de hacc eda edin, diye nida etti. Bunun zerine erkeklerin sulbnde ve kadnlarn rahminde olanlar: "Lebbeyk Allahmme Lebbeyk" diye bu davete icabet ettiler.

Bu harikulade bir mucizedir. Allah Teal Hz. brahim'in (a.s.) sesini yer ve gkyznn her tarafnda bulunanlara ulatrmaya kadirdir.

Bu ayet Cenab- Hakkn Hz. brahim'den (a.s.) haber verdii ayet gibidir. Nitekim Hz. brahim (a.s.) duasnda yle demiti: "Allahm! nsanlarn kalplerini onlara meylettir!." (brahim, 14/37).

Ehl-i slmdan hibir kimse yoktur ki Kabe'yi grmeye ve tavafa hasret duymasn. nsanlar her taraftan ve her lkeden oraya ynelirler.

"Gerek yaya ve gerekse yorgun binekler zerinde." ayeti gc yeten kimsenin yaya olarak haccetmesinin binekte haccetmekten daha efdal olduuna delil olarak getirilebilir. nk ayette yayalar nce zikredilmitir. Bu da onlara nem verildiine, himmetlerinin kuvvetli, azimlerinin iddetli olduuna dellet eder.

bni Abbas diyor ki: Kaybettiim hibir eye zlmyorum. Ancak yaya olarak haccetmeyi isterdim. nk Allah: "Sana yaya olarak gelsinler." buyuruyor.

Alimlerin ounluunun gr Rasulullah'a (s.a.) uyarak binekle haccetmenin daha efdal olduu eklindedir. nk Peygamberimiz (s.a.) mkemmel bir kuvvete sahip olmakla birlikte binekle haccetmitir.

Haclarn gelii Beytullah'a olduu halde "Sana gelsinler" ifadesinin kullanlmas Hz. brahim'in (a.s.) daveti olduuna ve onun bundan sonra da nder olduuna iaret etmek iindir. Bu ifade ile Hz. brahim'e (a.s.) eref bahedilmitir.

Cenab- Hak daha sonra hacca davet edilmesinin sebep ve hikmetini beyan ederek yle buyurdu:

"Bylece onlar kendileri iin birtakm faydal hususlar bizzat grsnler..." Yani onlar kendileri iin Allah'n rzasna nail olmak gibi dini yararlara ve kurban, ticaret gibi dnyev yararlara ve bu byk toplantdaki tanmaya bizzat ahit olsunlar diye onlar hacca davet et. Bu ifade hacda ticaret yapmann caiz olduuna delildir.

Ayrca Allah'n kendilerine rzk olarak verdii deve, sr ve koyun gibi hayvanlar zerine hamd, kr tekbir ve tebih ile sena ederek Allah'n adn ansnlar. Bu da belirli gnlerde, mam Malik, Ebu Yusuf ve Muhammed'e gre Kurban bayramnn veya drt gn, mam Ebu Hanife ve mam afi'ye gre Zilhicce'nin ilk 10 gn Allah' zikretmek suretiyle olur.

Allah'n adm zikretmek hamd ve kr manasnda ise buradaki "al" edat sebep bildirmek iin kullanlm olur.

Zemaher Allah'n adn zikretmenin kurban kesmekten kinaye olduu grndedir. Zira Ehl-i slm kurban kestikleri veya hayvan boazladklar zaman Allah'n adn mutlaka zikrederler. Buna gre "al" edat istil (zerine) manasnda kullanlm olmaktadr.

Burada ayrca Allah'a kendisiyle yaklalacak ibadetlerde asl maksadn Allah'n adnn zikredilmesi olduuna iaret vardr. Bu slp irksiz olarak sadece Allah'n zikredilmesinin en byk maksat olduunu aklamak, rzkn verilmesinin kr tevik etmek iin, bu ibadetle Allah'a yaklamak iin ve infak noktasnda kullara kolaylk olmas iindir.

Sonra Allah Teal "mubah" bir emir olarak kurban etlerinden yenmesini emrederek yle buyurdu: "Siz de bunlardan yeyin. Yoksula ve fakire yedirin." Yani kurbanlar zerine Allah'n adn zikredin, etlerinden yeyin, sknt ve darla den yoksula, muhta fakire yedirin.

Kurbanlardan yemek zikredildii gibidir. nk Cahiliyet ehli kurbanlarndan yemiyorlard.

Zemaher diyor ki: Bu emirde fakirlerle eitlik ve onlara yardmc olmak, alak gnll davranmak manas olduu iin bu emrin mendup olmas da caizdir. Buradan hareketle fakihler imkn sahibi kimsenin kurbanndan sadece te bir miktarn yemesini mstahap grmlerdir.

Sabit olan rivayete gre Rasulullah (s.a.) hedy kurbann kestikten sonra her deveden bir para etin kesilip piirilmesini emretti. Kendisi de bundan ye-yip, orbasndan iti.

mam afi'nin mezhebine gre kurban etinden yemek mstehap, yedirmek vaciptir. Eer hepsini yedirirse caizdir ve emir yerine getirilmi olur.

"Siz de yiyin" ifadesiyle bu kurbanlardan yemenin mubah olduunu vurgulamak iin 2. ahs kullanlarak iltifat sanat yaplmtr.

Cenab- Hak daha sonra temizlii, adak ve tavafn yerine getirilmesini emrederek yle buyurdu:

"Sonra beden kirlerini gidersinler. Adaklarn yerine getirsinler. Kbeyi tavaf etsinler."

Bu vacip vcup ifadesiyle emredilmitir. Yani trnaklarn kesip salarn tra etmek suretiyle bedenlerindeki kirleri gidersinler. Allah Teal'ya yaklamak iin ibadet ve taat cinsinden adaklarn yerine getirsinler. Ayette geen "nezir", insann kendi kendine edasn vacip kld adaktr.

Ayrca haccn rknlerinden biri olan farz tavafn (tavaf- ifada'y) yerine getirsinler. Bir baka tefsire gre burada zikredilen tavaf veda tavafdr denilmitir. Beyt-i atik, kadm olan beyttir. Yani Kbe-i Muazzama, ibadet iin tayin edilen en eski, en kadm Allah evidir.

Allah'n Yasaklarna Sayg Gsterilmesi30- te kim Allah'n yasaklarna sayg gsterirse bu Rabbinin yannda kendisi iin daha hayrldr. (Kur'anda haram olduklar) okunanlar dndaki hayvanlar sizlere hell klnmtr. Artk o murdar putlardan kann. Yalan szden de kann.

31- Allah'n muvahhidleri olun. O'na ortak koanlardan olmayn. Kim Allah'a ortak koarsa sanki o gkten dp kendisini kular kapm veya rzgr kendisini ssz bir yere srklemi olduu (kimse) gibidir.

32- te kim Allah'n mukaddes kld esaslara sayg gsterirse phesiz ki bu kalplerdeki takvadandr.

33- Bunlardan (kurbanlklarda) belirli bir mddete kadar sizin iin menfaatler vardr. Sonra varacaklar yer Beyt-i Atik (Kabe civar) dr.

34- Allah'n kendilerine rzk olarak verdii hayvanlar zerine (bunlar keserken) Allah'n adn ansnlar diye biz her mmet iin kurban kesme hkm koyduk. Sizin ilhnz bir tek ilhtr. O halde sadece O'na teslim olun. Sen mtevaz ve ihlsl olanlar mjdele.

35- Onlar, Allah anlnca kalpleri titreyen, uradklar musibetlere sabreden, namaz dosdoru klan, kendilerine rzk olarak verdiimiz eylerden (Allah yolunda) harcayan kimselerdir.

Aklamas"te, kim Allah'n yasaklarna sayg gsterirse..." Bunlar, hac menasikini eda ederken emredilen bu taatlerin bol sevaplardr. Kim, masiyetlerden ve haramlardan kanmak ve emirlere sarlmak suretiyle vcubunu bilerek ve gereiyle amel ederek Allah'n hkmlerine sayg gsterirse buna karlk bol sevap alr. Sevap her iki husus hakknda birlikte olur: Taatleri ilemek, yasaklardan kanmak yahut haramlar terk etmek.

Hurumt (Allah'n yasaklar) hrmet kelimesinin ouludur. Hrmet ise Allah'n hacc'da ihraml iken haram kld; mnakaa, cima, gnah ileme, avlanma gibi nehyedilen her eydir. Bunlarn ta'zimi bunlardan kanmak suretiyle olur.

Bir baka gre gre hurumt, hacc'daki ve dier ibadetlerdeki her eit emirlerdir. Bir dier gre gre sadece hac menasikidir. Bir dier gre gre ise bunlar be haramdr: el-Mescidl-Haram, el-Beytl-Haram (Kabe), el-Me'airl-Haram, el-Beledl-Haram, e-ehrul-Haram.

Bunlara ta'zim gnahlardan kanmak suretiyle olur. Bu konuda yaplan haksz tecavzler de gnah cmlesindendir.

"Bu Rabbinin yannda kendisi iin daha hayrldr." cmlesinin zamiri ta'zime racidir. Yani bu hususlara ta'zim etmek, Allah Teal katnda garantili olan sevab almaya sebeptir. Buna gre "hayr" kelimesi tafdil babndan olmaz.

"Kur'an'da okunanlar dndaki hayvanlar sizlere hell klnmtr." Ey insanlar! Maide Suresi'ndeki ayette ve dier ayetlerde belirtilen ve istisna edilen, l hayvan eti, kan, domuz eti, Allah'tan bakas adna kesilen hayvan eti v.s dndaki hayvanlar boazlamak ve etini yemek size mubah klnmtr. Cahi-liyet ehlinin kendilerine haram kld Bahra, aibe, Vasile ve Hami gibi hayvanlar size haram klnmamtr.

"Okunan" ifadesinden fiil-i mzarinin zahir manas olan gelecekte inecek ayetler murad edilmemitir. Bilakis daha nce inen ayetler murad edilmitir. Mzari fiille ifade edilmi olmas bu okunan ayetlerin devaml hatrda tutulmas ve dikkate alnmas gerektiine iaret etmek iindir.

Mstesna ile hayvanlardan bazlarnn haram klnd murad edilmise istisna muttasldr. Mstesna ile kan, domuz eti ve bakalar da murad edilmisse b\j istisna munkat'dr. Tercih edilen gr birinci grtr M3U yasaklarna sayg gstermenin Harem blgesinde hac ve umre menasikini eda ederken avlanmaktan kanmak hkm verildii gibi dier hayvan etlerinden saknmak gerektii eklinde meydana gelebilecek yanl bir anlay ortadan kaldrmak iin bu cmle bir ara cmlesi olarak gelmitir.

"Artk o murdar putlardan kann." Yani o pis putlardan saknn. Putlar, bunlar irkin gstermek ve nefret ettirmek iin "murdar" olarak vasflandrlmtr. Yani putlara tapmaktan uzaklasn. Bu murdar bir eydir. Putlardan uzaklamaktan murad onlara tapmaktan ve onlar ta'zim etmekten saknmaktr. Bu durumu te'kit etmek iin bizzat kendisinden uzaklamay emretti.

Bu cmle "Kim Allah'n yasaklarna sayg gsterirse... " ayetiyle irtibat halindedir. Yani Allah'n yasaklarna sayg gstermekte hayr ve Allah rzas varsa ve Allah'n yasak ettii eylerden saknmak Allah'n yasaklarna sayg gstermek ise, putlardan kann, onlara ta'zim etmeyin. Cahiliyet halknn yapt gibi putlar iin kurban kesmeyin.

'Yalan szden saknn. Allah'n muvahhidleri olun. O'na ortak koanlardan olmayn." Yani yalandan, batldan ve yalan yere ahitlikten uzak durun. Btn bunlar "yalan sz" ibaresi altna girer. Daha gzeli yalan yere ahitlii de ihtiva etmesi iin umumi ifade kullanlmasdr.

mam Ahmed, Ebu Davud ve bakalarnn bni Mes'ud'dan (r.a.) naklettikleri hadis-i erifte Peygamberimiz (s.a.) - defa-: "Yalan yere ahitlik Allah'a irk komaya eit saylmtr." buyurmu ve bu ayeti okumutur.

Allah'n muvahhidleri olarak, dinde ihlsl kimseler olarak, batldan yzevirenler olarak, Hakka ynelmek ve Allah'a hibir kimseyi irk komamak zere bu emirlere smsk sarln.

Daha sonra dalleti, helaki, hidayetten uzaklamas hususunda mrik iin irkten kanmann gerekli, art olduunu kararlatran bir ara cmle ile misal vererek yle buyurdu: "Kim Allah'a ortak koarsa sanki o..." Yani kim Allahla birlikte baka bir ilh tanr, O'ndan bakasna taparsa byk bir hsrana uram, ak bir helake dm olur. O bu irkiyle gkyznden dp de yrtc kularn kendisini derhal kapt yani parampara ettii ve her birinin bir para koparp ald ve tamamen helake urayan kimse gibidir. Yahut rzgrn savurduu, helak edici ssz, kurtulu olmayan bir yere srkledii kimse gibidir. Bu iki temsil tebihten maksat irkin durumunu, irkinliini gstermek ve irkten nefret ettirmektir.

Cenab- Hak bundan sonra mukaddes kld esaslara sayg gstermenin sebebini zikretti:

"te kim Allah'n mukaddes kld esaslara sayg gsterirse phesiz ki bu kalplerdeki takvadandr."

te durum byledir. Kim kurbanlara (Harem'e hedy olarak kesilen kurbanlklara) bunlar semiz, dolgun ve pahal olanlardan semek suretiyle deer verirse; yahut kim Allah'n emirlerine ve hac menasikine ve dolaysyla bni Abbas'n dedii gibi gzel yetitirmek ve semizletmek suretiyle kurbanlklara deer verirse phesiz bunlara deer vermek, sayg gstermek kalplerinde takva olanlarn davranlarndandr.

Bu ilve kelimeler hazfedilmitir. Keafta zikredildii gibi bunlar olmadan mana doru olmaz.

bn'l-Arab "eir" hakknda yle diyor: Doru olan bu kelimenin kurbanlk deve manasnda olmasdr.

Rivayete gre Peygamberimiz (s.a.) 100 deveyi hedy kurban olarak kesti. Aralarnda burnunda altndan bir halka bulunan Ebu Cehil'in devesi de vard.

mam Ahmed ve Ebu Davud Abdullah b. mer'den (r.a) naklediyorlar: Hz. mer bir "necip" deveyi kurban kesmek istedi. Buna mukabil Hz mer'e 300 dinar teklif etti. Hz mer Peygamberimize geldi:

-Ya Resulallah ! Ben hedy kurban olarak bir necib deveyi kesmek istiyorum. Buna mukabil bana 300 dinar verildi. Bunu satp parasyla deve alaym m? Peygamberimiz (s.a.):

- Hayr, onu kes, buyurdu.

bni mer kurbanlk develeri -pahal Msr kuma- "kabatl" ile rtlm halde getirir, etlerini ve zerlerindeki rtleri sadaka olarak datrd.

"Bunlarda (kurbanlklarda) belirli bir mddete kadar sizin iin menfaatler vardr." Yani sizin iin kurbanlklarda belirli bir mddete yani kesilinceye kadar stleri, ynleri, kllarndan binek olarak kullanlmasnda faydalar vardr. Etlerinden yenilir ve sadaka olur.

Kurbanlklara -bdn veya hedy ismi verilip kurban olarak belirlendikten sonra bile- binmek caizdir. Buhar ve Mslim'in Sa/uMerinde Enes'ten (r.a.) rivayet edildiine gre Rasulullah (s.a.) kurbanlk bir deveyi sren birini grd, Ona:

- Deveye bin, dedi. O adam:

- O kurbanlk devedir, dedi. Efendimiz (s.a.) ikinci ve nc defa o ahsa:

- Deveye bin, kendine yazk etme, buyurdu.

"Sonra varacaklar yer Beyt-i Atiktir." Yani sonra hedyin kurban edilecei yere, Beyt-i Atk'e yani Kabe'ye yani Harem blgesine varacaklardr. Zira btn Harem, Beyt-i Haram hkmndedir.

Nitekim Cenab- Hak: "Kbeye ulaacak bir kurbanlktr..." (Maide, 5/95); "Kurbanlk olarak tahsis ettiiniz hayvanlar yerine ulamaktan alkoyanlar..." (Fetih, 48/25) buyurmaktadr.

Buna gre ayette "smme (sonra)" kelimesiyle atfedilen cmle tam bir cmle olmaktadr. Bununla kurbanlara sayg gsterilmesi ve belirli bir mddet onlardan istifade edilmesi beyan edildikten sonra kurbanlarn kesilecekleri yer (Harem blgesi) beyan edilmektedir.

Kbe-i Muazzama'nn "Beyt-i Atk" olarak tesmiye edilmesinin sebebini, Buhar Tarihinde, ayrca rivayet ettikleri Peygamberimizin (s.a) u hadisi beyan etmektedir: "Allah O'na "Beyt-i Atk" ismini verdi. nk onu diktatrlerden azad etti. Oraya hibir diktatr hakim olamad." ;

Cenab- Hak bundan sonra da kurban kesilmesinin meruiyetini ve btn dinlerde Allah adna kan dkldn bildirerek yle buyurdu:

"Biz her mmet iin kurban kesme hkm koydurduk." Biz daha nce geen her din iin Allah Teal'ya yaklamak iin kesmek zere kurban hkm koyduk. Kurban sadece Hz. Muhammed (s.a.) mmetine has bir ey deildir. Her mmette kurban kesme vardr. bn'l-Arab'nin dedii gibi doru olan gre gre, "mensek" ibadet ve Allah'a yaklatran amellerdir.

"Allah'n kendilerine rzk olarak verdii hayvanlar zerine Allah'n adn ansnlar diye..." Yani biz kurban boazlarken yani kesmeye balarken Allah'n adn anmalar iin ve kendilerine verdiimiz nimetlere kretmeleri iin kurban hkmn koyduk.

Buhar ve Mslim'in Sahihlerinde Enes'ten (r.a.) sabit olan u hadis bu manay te'yit etmektedir: "Rasulullah'a (s.a.J boynuzlu, gayet gzel iki ko getirildi. Efendimiz (s.a.) besmele ekti ve tekbir getirdi. Ayan da kurbanlar zerine koydu."

mam Ahmed ve bni Mace, Zeyd b. Erkam'dan rivayet ediyor: Peygambe-rimiz'e:

- Ya Rasulallah?.. Bu kurbanlar nedir? dedi. Peygamberimiz (s.a.):

- Babanz brahim'in snnetidir, dedi. Ben de:

- Bunlardan bize ait olan ne var? dedim. Efendimiz (s.a.):

- Her klna bir "hasene" sevap var, buyurdu. Ben de.

- Peki ya yn? diye sordum. Efendimiz (s.a.):

- Ynnden her kla bir "hasene" vardr, buyurdu.

"Sizin ilhnz bir tek ilhtr, o halde sadece O'na teslim olun. Sen mteva-zi ve ihlsl olanlar mjdele." Yani mabudunuz birdir. Peygamberlerin eriatlar eitli olsa bile, birbirlerini neshetseler bile hepsi tek olan, orta bulunmayan Allah'a kulluk etmeye davet ederler.

Nitekim Cenab- Hak yle buyurmaktadr: "Biz senden nce hibir peygamber gndermedik ki, ona: "Benden baka hibir ilh yoktur. O halde ancak bana ibadet edin." diye vahyetmi olmayalm." (Enbiya, 21/25).

"Sizin ilhnz..." ifadesi sadece yce isminin zikredilmesi eklindeki nceki ayetin sebebini bildirme mesabesindedir. Zira Allah Teal'nm "ulhiyet" sfatyla tahsis edilmesi kurbanlara Onun isminden baka bir ismin zikredilmemesini gerekli klar. Ayette "Sizin ilhnz birdir." buyurmayp "Sizin ilhnz bir tek ilhtr." buyurmas Allah Teal'nm zatnda ve ulhiyetinde tek olduunu ifade etmek iindir.

lh bir olunca sadece O'na teslim olun. O halde sadece Ona kullukta bulunmak, O'na teslim olmak ve btn hkmlerde O'na boyun emek gerekir.

Ey Peygamber! Allah iin huu duyan mtevazi kullarma bol sevap ile mjde ver. Ayette geen "muhbitn" dmdz, seviyesi yksek olmayan toprak manasna gelen "habt" kelimesinden gelmektedir.

Burada hitabn Peygamberimiz'e (s.a.) evrilmesinin srr, ulhiyetin azametini, kullara emir ve nehiy vermek makamndaki hakim gcn ortaya koymaktr. Mkellefiyet durumu bitince amel ileyen ihlsl kullarna yapt vaadi bildirmek iin hitab Peygamberimize (s.a.) yneltti.

Bu ihlsl kullarn drt vasf vardr:

1- Allah anld zaman korku ve huu duymalar: "Onlar Allah anlnca kalpleri titreyen kimselerdir." Yani Allah'n ad anld zaman bundan kalpleri rperir.

2- Musibetlere kar sabrl olmalar: "Uradklar musibetlere sabrederler. " Yani Allah Teal'ya taat hususunda elem ve meakketlere tahamml ederler.

3- Namaz dosdoru klmalar: "Onlar namaz dosdoru klanlardr." Yani namazlarn vakitlerinde Allah Teal'ya huu ile birlikte, erknlar ve artlar tam olarak eda ederler.

4- Allah'n kendilerine rzk olarak verdii eylerden Allah yolunda harcamalar: Onlar Allah'n kendilerine verdii hell rzkn bir ksmn ailelerine, yaknlarna, fakirlere ve muhtalara infak ederler. Allah Teal'nn koyduu snrlar muhafaza ederek yaratlmlara gzellikle muamele ederler.

Bunlar mnafklarn sfatlarnn hilfmadr. nk mnafklar bunlarn tamamen aksi sfatlara sahiptirler.

Bu ayetin benzeri u ayetler vardr: "Gerek mminler ancak Allah ad anld zaman kalpleri rperen, O'nun ayetleri okunduu zaman imanlar artan, sadece Rablerine tevekkl eden kimselerdir." (Enfal, 8/2);

"Allah szlerin en gzeli olan Kur'an ayetleri birbirine benzeyen, karlkl hkmleri zikreden bir kitap olarak indirmitir. O Kur'an dan Rablerinden korkanlarn derileri rperir. Sonra derileri de kalpleri de Allah'n zikrine kar yumuar." (Zmer, 39/23).

Kurbanlklar Keserken Besmele ekilmesi, Etlerinden Yenilmesi Ve Bakalarna Da Yedirilmesi36- Biz kurbanlk develeri sizin iin Allah'n (dininin) nianeleri kldk. Onlarda sizin iin hayr vardr. (Kurbanlklar) sra sra dizildiklerinde onlarn zerine (kesim vakti) Allah'n adn ann. Yanlar st dtkleri (can verdikleri) zaman da onlardan yeyin. Kanaatkar fakire ve isteyen yoksula da yedirin. Biz kretmeniz iin o hayvanlar sizin emrinize verdik.

37- Kurbanlarn ne etleri ne de kanlar hibir zaman Allah'a ulamaz. Ancak sizin takvanz O'na ular. te bylece Allah bunlar sizin emrinize verdi ki sizi hidayete erdirdii iin Allah' ycel-tesiniz. (Habibim) Sen iyi amel ileyenleri mjdele.

AklamasAllah Teal, Beyt'l-Haram'a hediye edilen develeri Allah'a yaklamaya byk bir vesile klmakla kullarna ltufta bulunmaktadr. Hatta bunlar Bey-mllah'a hediye edilen en faziletli kurbanlardr.

"Biz kurbanlk develeri sizin iin Allah'n nianeleri kldk." Biz kurbanlk develeri -ve ayn ekilde srlar- Allah'n dininin almetlerinden ve Ona itaatin delillerinden kldk. Onlarn Harem blgesinde boazlanmasnda ahirette byk bir sevap, dnyada ise zerine binmek, stn almak ve etleriyle fakirlere byk bir yarar vardr.

"el-Bdn" kelimesi mam Ebu Hanife ile sahabe ve tabinden bir gurup alime gre hem deve hem de sr iin kullanlr. Mslim, Cabir'in (r.a.) u szn rivayet etmitir: Biz bir bedeneyi (byk ba hayvan) yedi kii namna kurban etmitik. Cabire "Peki ya sr?" denildi. Sr da bedeneden (byk ba hayvanlardan) deil midir? dedi. bni mer (r.a.): "Biz bedene olarak deve ve sr biliriz." demitir.

afilerin mezhebine gre ise "bdn" kelimesi gerekte sadece deve iin kullanlr. Onun sr iin kullanlmas mecazdr. Dolaysyla bir kimse bedene kurban etmeye adak adaa sr onun yerine gemez. Ayrca "savaff ve "ve-cebet cunbh" kelimeleri de buna delildir. Zira hayvann ayakta boazlanmas zellikle deve iin allagelen bir dettir. Ebu Davud'un Cabir'den rivayet ettii Peygamberimiz'in (s.a.): "Bedene yedi kii, sr yedi kii namna kesilir." hadisi de bu manay te'yit etmektedir. Zira atf ayrl gerektirir. Daha nce geen Cabir ve bni mer'in szleri de bu ikisi (deve ve sr) hakkndaki hkmn birliini murad ettii eklinde yorumlanr. Lgat ynnden ak ve daha doru olan ifade de budur.

"(Kurbanlklar) sra sra dizildiklerinde onlarn zerine Allah'n adn ann." Yani kurbanlk develer elleri ayaklar ayn hizada, ayakta dizildiklerinde keserken "Bismillahi vallhu ekber, Allhmme minke ve ileyke" diyerek Allah'n adn ann.

"Yanlar stne dtkleri zaman da onlardan yiyin. Kanaatkar fakire ve isteyen yoksula da yedirin." Yani yere dnce ve ruhu knca yahut can verince onlarn etinden yemek size mubah olur. Onlardan ister el amayan, kanaatkar, isterse el ap isteyen fakirlere yedirmek sizin zerinize bortur. Yani ye-yin ve yedirin.

"Onlardan yiyin." emri mubah klma emridir. mam Malik diyor ki: Bu mstehaptr. Baz alimler ise vaciptir, demilerdir. Zahir olan gr onlardan yemenin vacip olmad eklindedir. Zira selef alimleri bu hedy kurbanlarndan bir eyi yemenin vacip olmad hususunda ittifak etmilerdir. Bu sadece cahi-liyet ehlinin hedy kurbanlarndan yemek hususunda ekinmeleri detini ortadan kaldrmak iin ifade edilmitir. Burada anlatlmak istenen kurban etinden yemenin mubah veya mendup olduudur.

"Kanaatkar olan fakire ve isteyen yoksula yedirin." ifadenin zahiri -daha nce getii gibi- hedy kurbanndan fakirlere yedirmenin vacip olduu eklindedir. mam afi bu manay alm ve kurban etinden fakirlere yedirilmesini vacip saymtr.

mam Ebu Hanife ise fakirlere yedirmenin mendup olduu kanaatine varmtr. nk kurbanda ibadet kan aktmakla gerekleir. Etinden fakirlere yedirmek ise umum hkm zerine yani mendup olarak aynen devam eder.

"Biz o hayvanlar sizin emrinize verdik. Umulur ki kredersiniz." Yani hayvanlar boazlamak, etinden yemek ve fakirlere yedirmek hususunda hayr olarak zikredilen sebeplerle yahut bu gibi bir emirle bu hayvanlar byklklerine ve gl-kuvvetli olmalarna ramen sizin emrinize verdik. Onlar size boyun eer, binmek, samak ve boazlamak gibi isteklerinize ve arzularnza teslim olur halde kldk. Bylece verdii nimetlerine kar Allah'a yaklamak ve amelde ihlsl olmak suretiyle Allah'a kredersiniz.

Ksaca, bu nimet kr ve hamdi gerektiren deerli bir nimettir.

Cenab- Hakk'm "kretmeniz iin" kavli nceki cmlenin sebebini bildirmektedir. "Lealle" kelimesi arzu edilen neticenin beklenilmesi yani "rec" ifade eden "umulur ki" manasnda deildir. nk bu Allah iin imknszdr. Zira ilerin neticelerini bilmemek anlamndadr. Dolaysyla buradaki "lealle" "... iin" manasnda olup sebep bildirmektedir.

Bu ayetin benzeri u ayettir: "Onlar kendileri iin bizzat kudretimizin eseri olarak yarattmz hayvanlar grmyorlar m? stelik o mallara sahiptirler. Biz o hayvanlar kendilerine boyun edirdik. Bazlarna binerler, bazlarnn da etini yerler. Kendileri iin bu hayvanlarda daha nice faydalar ve iecekler var. Hi kretmezler mi?" (Yasin, 36/71-73).

Cenab- Hak daha sonra bu hayvanlar boazlamann hedefini zikrederek yle buyurdu:

"Kurbanlarn ne etleri ne de kanlar hibir zaman Allah'a ulamaz." Yani Allah size bu hedy ve kurbanlar kesmeyi bunlar boazlarken O'nu anmanz iin meru kld. Kurbanlarn etlerinden veya kanlarndan hibir ey, hibir zaman Allah'a ulamaz. O'na ancak takva ve ihls ular, O'na salih ameller ykselir. Cahiliyet ehli kurbanlar ilhlar iin kestiklerinde ilhlar zerine o kurbanlarn etlerinden koyar, onlarn zerine kurbanlarn kanlarndan srerlerdi. Mslmanlar da onlar gibi yapmak istediler. Bunun zerine "Kurbanlarn ne etleri ne de kanlar hibir zaman Allah'a ulamaz." ayeti indi.

Allah Teal daha sonra hayvanlar insanlarn emrine verip boyun edirdiini tekrar zikretti. Zira tekrarda kre ve Allah' sena etmeye ve Onun azameti ve bykln tanmaya sebep olacak nimeti hatrlatma vardr. Buyurdu ki:

"te bylece Allah bunlar sizin emrinize verdi ki sizi hidayete erdirdii iin O'nu yceltesiniz. Bunun iin Allah bu hayvanlar sizin emrinize verdi. Yahut bylece sizin emrinize verdi ki sizi dinine ve eriatna sevdii ve raz olduu yola irad ettii ve sevmedii eylerden sizi nehyettii, zararl olan ve faydal olmayan eylerden raz olmad iin Allah'a kredersiniz ve O'nu ta'zim edersiniz."

Daha sonra da hidayet ve hak yol zerinde olanlara u kavliyle vaadde bulundu:

"yi hareket edenleri mjdele." Ya Muhammed?.. Amellerinde iyi davrananlar, Allah'n hadlerini yerine getirenleri, kendilerine meru klman hususlara tabi olanlar, Allah'n emirlerine itaat edenleri, Rabbi (c.c.) tarafndan getirdiin ve kendilerine tebli ettiin hususlarda seni tasdik edenleri mjdele!

Allah'n Mminleri Mdafaa Etmesi, Savan Meru Klnmasnn Sebepleri

38- phesiz ki Allah iman edenleri mdafaa eder. Zira Allah son derece hain ve nankr olan hibir kimseyi sevmez.

39- Saldrya urayan mminlere zulme uramalar sebebiyle (cihat etmeleri iin) izin verildi. phesiz ki Allah onlara yardm etmeye elbette kadirdir.

40- Onlar sadece "Rabbimiz Allah'tr." dedikleri iin haksz yere yurtlarndan karldlar. Eer Allah insanlarn bir ksmn dierleriyle engellemeseydi manastrlar, kiliseler, havralar ve ilerinde Allah'n ad oka anlan mescitler yklrd. Allah dinine yardm edenlere mutlaka yardm eder. phesiz Allah mutlak kuvvet sahibidir, her eye galiptir.

41- O mminlere yeryznde imkn ve iktidar verdiimiz zaman onlar namazlarn dosdoru klar, zektlarn verirler, iyilii emrederler, ktl engellerler. Btn ilerin sonu Allah'a dner.

Aklamas

"phesiz ki Allah iman edenleri mdafaa eder." Yani Allah kendisine te-%-ekkl eden, snan kullarn erli kimselerin errinden, facirlerin tuzaklarndan korur. Onlar muhafaza eder, himayesi altna alr, dmanlarna kar onlara yardm eder.

Nitekim Cenab- Hak yle buyurmutur: "phesiz biz rasullerimize ve anan edenlere hem dnya hayatnda hem de ahitlerin ahitlik edecei kyamet gnnde mutlaka yardm edeceiz." (Gafir, 40/51).

Bir baka ayette yle buyuruyor: "Kim Allah'a tevekkl ederse Allah O'na yeter. Allah emrini mutlaka yerine getirir. Allah her ey iin bir l koymu-'ur."(Talak, 65/3).

"Ydafi 'u" kelimesi mf'ale sigasnda olup ya korumak hususunda mbala ifade etmek iin (yani ok iyi korur manasnda) yahut sadece fiilin tekrarna dellet etmek iin (yani devaml korur manasnda) kullanlr. Mf'ale si-as fiilin tekrarna dellet eder.

"Zira Allah son derece hain ve nankr olan hibir kimseyi sevmez." Yani Allah Teal ahdinde, misaknda ve emanetinde hyanet eden, nimetleri itiraf etmeyip inkr eden kimseyi sevmez.

Bundan maksat udur: Mminler Allah'n sevgili dostlardr. Allah bunlarn dmanlarn cezalandracaktr. Bu ifade vaad ve tehdidin sebebini bildirmektedir. Zira "sevmemek" cezay gerektiren buzdan kinayedir. Emanete hyanet etmek ya btn emanetlere hyanet etmek yahut Allah'n emanetleri olan emirleri ve nehiylerinde hyanet etmektir.

Bu ayet ya zmnen bir tehdittir. Cenab- Hakk'm hac ayetlerinden nce zikrettii Mescid-i Haram'dan alkoyanlarn akbetini beyan etmektedir. Bylece kelm "phesiz inkr edenler insanlar Allah 'r yolundan ve Mescid-i haramdan alkoyanlar..." (Hac, 22/25) ayetiyle irtibat halinde olmaktadr.

Ya da bu ayet mriklerin kendilerini engellemelerinden sonra mukaddes Haremi grmeye susayan mminlere bir vaaddir. Bylece kelm ncesiyle dorudan irtibat halinde olmaktadr.

nk mrikler Allah'n Rasuln ok sevdii z vatanndan karttlar. Peygamberimiz Mekke'den karken Mekke'ye doru ynelip: "Allah'a yemin ederim ki Ey Mekke! Sen Allah 'm beldeleri iinde bana en sevimli olan yersin. Sen Allah'n beldeleri iinde Allah'a en sevimli olan yersin. Senin halkn beni senden karmasalard asla kmazdm." demiti.

Grnen odur ki, bu ayet (Hac, 22/38) Allah tarafndan bir vaad ve mminlere Allah'n yardm, onlar dmanlara kar hakim klma mjdesidir. Bunun zmnnda iddetli bir korkutma ve mriklere kahrolacaklar, rezil-rsvay olacaklar tehdidi vardr. Ayrca cihadn meru klnmasna hazrlk ve balang yaplacaktr.

"Saldrya urayan mminlere zulme uramalar sebebiyle (sava iin) izin verildi." Saldrya urayan mminlere mriklerin kendilerini mallarndan ve yurtlarndan karmalar, bazlarna vurmak ve yaralamak suretiyle zulmetmeleri sebebiyle sava iin izin verildi. Mminler dvlm, ba yarlm bir ekilde Peygamberimiz'e (s.a.) geliyor ikayette bulunuyorlar, Peygamberimiz (s.a.) de onlara sabrl olmalarn emrediyor ve yle diyordu: "Ben henz onlarla savamakla emrolunmadm." Nihayet hicret etti. Hicretin ikinci ylnda bu ayet nazil oldu.

Bu ayet bni Abbas, Hz. Aie, Mcahid, Dahhak Urve b. Zbeyr, Zeyd b. Elem, Mkatil, Katade ve Zhr gibi seleften pekok alimin gr olarak sava nehyeden 70 ksur ayetten sonra savaa izin hakknda inen ilk ayettir. Bu gayet aktr. Daha nce zikri geen nzul sebebi bunu te'yit etmektedir. Bu ayet ilah mdafaa ve yardmdan sonra zikredilmitir.

bni Cerir, Ebul-liyye'den naklediyor: Sava hakknda inen ilk ayet "Sizinle savaanlarla Allah yolunda savan." (Bakara, 2/190) ayetidir.

Hakim, el-klil'de bu konuda inen ilk ayet "phesiz Allah mminlerden nefislerini Cennet karlnda satn almtr." (Tevbe,9/lll) ayetidir, demektedir.

Cumhura ait birinci gre gre "izin verildi." ayetinden maksat savan mubah ve meru oluudur. Burada izin verilen gerekten savan kendisidir, cmlenin siyak buna dellet ettii iin hazfedilmitir. Burada zikri geen kimselerden murad yurtlarndan haksz yere karlmalar vasfnn delaletiyle "Muhacirler" dir.

Bazlarna ait ikinci gre gre murad edilen mana daha nce verilmi olan sava izninin savan meru oluu sebeplerini beyan etmek iin hazrlk olarak hikye edilmesidir.

ce kelm "phesiz inkr edenler insanlar Allah'n yolundan ve Mescid-i haram'dan alkoyanlar..." (Hac, 22/25) ayetiyle irtibat halinde olmaktadr.

Ya da bu ayet mriklerin kendilerini engellemelerinden sonra mukaddes Harem'i grmeye susayan mminlere bir vaaddir. Bylece kelm ncesiyle dorudan irtibat halinde olmaktadr.

nk mrikler Allah'n Rasuln ok sevdii z vatanndan karttlar. Peygamberimiz Mekke'den karken Mekke'ye doru ynelip: "Allah'a yemin ederim ki Ey Mekke! Sen Allah'n beldeleri iinde bana en sevimli olan yersin. Sen Allah 'm beldeleri iinde Allah 'a en sevimli olan yersin. Senin halkn beni senden karmasalard asla kmazdm." demiti.

Grnen odur ki, bu ayet (Hac, 22/38) Allah tarafndan bir vaad ve mminlere Allah'n yardm, onlar dmanlara kar hakim klma mjdesidir. Bunun zmnnda iddetli bir korkutma ve mriklere kahrolacaklan, rezil-rs-vay olacaklar tehdidi vardr. Ayrca cihadn meru klnmasna hazrlk ve balang yaplacaktr.

"Saldrya urayan mminlere zulme uramalar sebebiyle (sava iin) izin verildi." Saldrya urayan mminlere mriklerin kendilerini mallarndan ve yurtlarndan karmalar, bazlarna vurmak ve yaralamak suretiyle zulmetmeleri sebebiyle sava iin izin verildi. Mminler dvlm, ba yarlm bir ekilde Peygamberimiz'e (s.a.) geliyor ikayette bulunuyorlar, Peygamberimiz (s.a.) de onlara sabrl olmalarn emrediyor ve yle diyordu: "Ben henz onlarla savamakla emrolunmadm." Nihayet hicret etti. Hicretin ikinci ylnda bu ayet nazil oldu.

Bu ayet bni Abbas, Hz. Aie, Mcahid, Dahhak Urve b. Zbeyr, Zeyd b. Elem, Mkatil, Katade ve Zhr gibi seleften pekok alimin gr olarak sava nehyeden 70 ksur ayetten sonra savaa izin hakknda inen ilk ayettir. Bu gayet aktr. Daha nce zikri geen nzul sebebi bunu te'yit etmektedir. Bu ayet ilah mdafaa ve yardmdan sonra zikredilmitir.

bni Cerir, Ebul-liyye'den naklediyor: Sava hakknda inen ilk ayet "Sizinle savaanlarla Allah yolunda savan." (Bakara, 2/190) ayetidir.

Hakim, el-klil'de bu konuda inen ilk ayet "phesiz Allah mminlerden nefislerini Cennet karlnda satn almtr." (Tevbe,9/lll) ayetidir, demektedir.

Cumhura ait birinci gre gre "zin verildi." ayetinden maksat savan mubah ve meru oluudur. Burada izin verilen gerekten savan kendisidir, cmlenin siyak buna dellet ettii iin hazfedilmitir. Burada zikri geen kimselerden murad yurtlarndan haksz yere karlmalar vasfnn delaletiyle "Muhacirler" dir.

Bazlarna ait ikinci gre gre murad edilen mana daha nce verilmi olan sava izninin savan meru oluu sebeplerini beyan etmek iin hazrlk olarak hikye edilmesidir.

'Yukatelne" eklinde mehul fiil olarak okunursa bu ayet sava hakknda men ilk ayettir, denilse de denilmese de onlarn zerine fiilen meydana gelen sava ve saldryla tavsif edilmeleri gerek manadadr. Zira mriklerin savamalar ve onlara eziyet ve saldrda bulunmalar her durumda meydana gelmi olmaktadr.

Bu fiil "yukatilne" eklinde malm fiil olarak okunduunda bu ayet sava -lakkmda inen ilk ayet deildir denirse, onlarn savala tavsif edilmeleri yine rerek manada olmaktadr. Ancak bu ayet cihad hakknda inen ilk ayettir denirse bu durumda onlarn savala tavsif edilmeleri ya mana olarak veya sava istemeleri takdiriyle olmaktadr. Yani onlar mriklerle savamak istiyorlar ve bu konuda azam gayret sarfediyorlar, demektir. Yahut gelecekte mriklerden meydana gelecek durumu gz nnde canlandrmak istemeleri eklindedir.

Her neyse ayetten murad savaa verilen iznin sebebini aklamaktr. Bu da zulm ve eziyeti engellemektir. Zira mrikler Rasulullah'a (s.a.) manev ve beden eziyetlerin eitli ekilleriyle eziyette bulunmulard. O'nu airlikle, sihirbazlkla, khinlikle ve mecnun olmakla itham etmiler, bana toprak atmlar, Rabbinin huzurunda secdede iken omuzlarnn zerine deve ikembesi brakmlard.

Sakf kabilesi idarecileri oluk-ocuu kkrtmlar, nihayet Rasulullah'a 's.a) ta atp O'nu kanlar ierisinde brakmlar ve ayaklar kana bulanmt.

Mrikler Peygamberimiz'e (s.a.) tabi olanlara da O'na yardmc olanlara da eziyette bulunmulard. Onlar dvmek, sopa ile vurmak, ldrmek, Mekke'de Batha denilen yerde gnein kzgn scanda tutmak gibi ikencelere tabi tutmulard. Talar gslerinin zerine koyuyorlar, onlar dinlerinden dndrmeye alyorlard. Ama btn bu ikenceler sadece onlarn akidelerine srarla sarlmalarn artryor, onlardan sadece: "Allah birdir! Allah birdir!" sz kyordu.

Mslman olarak ehit olursam hi aldr etmem.

Allah yolunda can vermem ne ekilde olursa olsun.

Cenab- Hak bundan sonra o ikenceye urayp ezilen, hor grlen insanlara yardm vaadinde bulunarak yle buyurdu.

"phesiz ki Allah onlara yardm etmeye elbette kadirdir." Yani sadece Allah hi sava olmakszn mmin kullarna yardm etmeye kadirdir. Fakat O kullarndan kendine itaat yolunda gayretlerini sarfetmelerini istemektedir. te o zaman onlarla beraber olacak, yardmyla onlar teyit edecektir. Gerekten bu vaadini yerine getirmi, onlar aziz klm, dmanlarn helak etmitir. Bu gr bni Kesir'in grdr.

Bundan maksat nslmanlara dnyann bir imtihan ve deneme dnyas olduunu, cihad ve mcadeleye yeterliliklerini ve ahsiyetlerini ispat etmeye davetli olduklarn, verilecek mkfatn yaplacak amelle orantl olduunu bildirmektir.

Mfessirlerden pek ou "Bu ayet bir yardm vaadidir. nceki ayette yer alan mminlerin mdafaa edilecei vaadine bir tekittir. nceki vaadden sadece dmanlarnn ellerinden kurtulma manas anlalmamal, bilakis kendilerinin dmanlara kar zafere ulatrlacaklar vaadi anlalmaldr." eklinde telakki etmilerdir.

Ancak savan meru klnmas hicretten sonraya ve uygun olan bir vakte braklmtr. nk mminler Mekke'de azlk idiler. Mriklerin says daha oktu. Eer henz saylar onda birden az olduklar halde mminlere sava emredilseydi bu durum onlara ar gelirdi.

Daha sonra Cenab- Hak o mminlerin durumunu u ayette tavsif etti: "Onlar sadece "Rabbimiz Allah 'tr." dedikleri iin haksz yere yurtlarndan karldlar. "

O saldrya urayan mminler mriklerin haksz yere Mekke'den karttklar ve Medine'ye g etmek zorunda braktklar kimselerdir. Bunlar Hz. Muhammed (s.a.) ve Onun ashabdr. Onlarn kendi kavimlerine kar hibir ktlkleri olmamt. Onlarn, hibir orta bulunmayan Allah'a ibadet etmekten baka sular da yoktu.

Nitekim Cenab- Hak yle buyurmutur: "Onlar Rabbiniz olan Allah'a iman ettiiniz iin Rasul ve sizi (yurtlarnzdan ) karyorlar." (Mmtehine, 60/1).

"Onlar mminlere sadece mminlerin her eye galip, vlmeye lyk olan Allah'a iman etmeleri sebebiyle kin duymaktadrlar." (Buruc, 85/8).

Savan meru klnmasnn bu ilk sebebi, Mslmanlarn haksz yere vatanlarndan kovulmalardr.

Cenab- Hak bundan sonra ikinci bir sebep zikretmitir. Bu da yeryznde ibadet hrriyetini mdafaa etmek ve mukaddes yerleri himaye etmektir. Bunu u ayette beyan etmitir:

"Eer Allah insanlarn bir ksmn dierleriyle engellemeseydi..." te beeriyet arasndaki dengeyi korumak iin Allah'n koyduu etki-tepki kanunu budur. Sava, ibadet yerlerini himaye etmek ve ibadet hrriyeti prensibini ikrar etmek iin meru klnmtr.

Ayetin manas udur: Allah bir kavimle dier kavme engel olmasayd ve insanlarn bakalarna ktlk ilemelerine mani olmasayd, varl ve mukaddesat korumak zere sava meru klnmasayd ister ruhbanlarn, Hristiyan-larn, Yahudilerin mabedleri, isterse Allah'n ad oka zikredilen mslmanla-rn mabedleri olsun yklrd.

Ayette ibadet yerleri zikredilirken azdan oa, dar olandan geni olana intikal dikkat ekmektedir. Zira mescitler cemaat bakmndan daha ok, ibadet ynnden daha doru, maksat ynnden daha halistir. Manastrlar ve kiliseler ayette mescitlerden nce zikredilmilerdir. Zira onlar daha eskidirler. Baz alimler yle demilerdir: Bu azdan oa nihayet mescitlere varncaya kadar bir terakkidir. Mescitleri mamur edenler daha oktur, orada ibadet edenler da aa oktur ve bunlar sahih maksat sahipleridir.

"Allah dinine yardm edenlere mutlaka yardm eder." Yani Allah kelime-i tevhidi yceltme ve dininin sancan ykseltme yolunda savaanlar yard-anyla mutlaka te'yid eder. "Ey iman edenler! Eer siz Allah'n dinine yardm ederseniz Allah da size yardm eder ve ayaklarnz sabit klar. nkr edenlere gelince, yzst srnsn onlar! Allah onlarn amellerini de boa karmtr." Muhammed, 47/7-8).

"phesiz ki Allah mutlak kuvvet sahibidir, her eye galiptir." Allah kendi yolunda cihad eden taat ehline yardm etmeye kadir olan mutlak kuvvet sahibidir. O asla ezilmeyen ve hibir kimsenin yenemeyecei en gl varlktr. Ce-nab- Hak yle buyuruyor: "phesiz bizim peygamber olarak gnderdiimiz kullarmza ezelden bir vaadimiz vardr: Onlar mutlaka yardm greceklerdir. phesiz galip gelecek olan da bizim ordumuzdur." (Saffat, 37/171-173); "Allah: Ben ve peygamberlerim mutlaka galip geleceiz, diye yazmtr. phesiz ki Allah mutlak kuvvet sahibidir, her eye galiptir." (Mcadele, 58/21).

Bundan sonra Cenab- Hak yardma lyk olan muhacir mminlerin vasflarn u ekilde belirtti:

"O mminlere yeryznde imkn ve iktidar verdiimiz zaman..." Yani Allah'n kendilerine insanlar zerinde hakim olmalarn hazrlad ve lemler arasnda kendilerine nfuz verdii o mminlere yeryznde imkn tand ve kendilerine iktidar verdii zaman onlar u drt eyi yerine getirirler:

- Farz olan namaz en mkemmel ekilde klmak,

- Farz olan zekt vermek,

- Ma'rufu (er'an emredilen ve aklen gzel olan iyi amelleri) emretmek,

- Mnkerden (er'an yasak olan ve aklen irkin olan amellerden) nehyet-mek,

Mminler Allah'n tevhidine ve O'na itaat etmeye davet olundular, irkten nehyolundular ve irk ehliyle mcadele ettiler.

Bu ayet aynen u ayet gibidir: "Allah iinizden salih amel ileyenlere ke-ikle vaad etmitir ki, mutlaka kendilerinden ncekileri kfirlerin yerine ge-'ii gibi, kendilerini de yeryznde miras klacak, kendileri iin raz olup ii dinlerini iyice yerletirecek ve kendilerini korkularndan sonra emniyete uturacaktr..." (Nur, 24/55).

Bu ayet (Hac, 22/41) gelecein gayb haberlerinden ve Allah -rzasna nail kld- muhacirleri yeryznde yerletirir ve dnyay nlerine yayarsa bu durumda onlarn zerinde bulunacaklar yoldan ve dinin emrini nasl yaayacaklarndan haber vermektedir.

"Btn ilerin sonu Allah 'a dner." Yani btn ilerin varaca yer Allah hkmdr. Kullarn yaptklarna karlk verilecek sevap ve ceza konusunda Allah'n takdiridir. Bu ayet aynen u ayet gibidir: "Hayrl netice takva sahiplerinindir." (A'raf, 7/128). Burada Allah Teal'nm dostlarna yardm etme ve onlarn davalarn yceltme eklindeki vaadi tekit edilmektedir.

Kim Yahudiler ve dier dmanlara kar zafer elde etmeyi dnyorsa Muhacirlerin ve ilk mcahidlerin sarldklar bu drt vasfla amel etsinler.

Bu ayetlerin z: Mminler, Allah'a kulluk etmekten baka insanlara kar hibir gnah olmad halde zulme uradklar iin kendilerine sava hell klnmtr. Onlar yeryznde hakim olduklar zaman namaz dosdoru klar (ve dier grevleri yerine getirirler).

Gemi mmetlerin Helak Olmalarndan bret Alnmas

42- Seni yalanlyorsa, (bil ki) onlardan nce Nuh, d, Semud kavmi de (peygamberlerini) yalanlamt.

43- brahim kavmi ve Lt kavmi de...

44- Medyen halk da (peygamberlerini yalanlamt). Musa da yalanlanmt. Ben kfirlere (nce) mhlet verdim. Sonra da onlar (azabmla) yakaladm. Benim onlar hie almam naslm (bir bak)!

45- Biz nice zalim kasabalar helak ettik. Bunlarn duvarlar (yklan) tavanlarnn stne kmtr. Nice kr kuyular ve nice bombo kalan muhteem saraylar vardr!.

46- Onlar hi yeryznde dolamazlar m? Bylece dnecek kalpleri yahut iitecek kulaklar olsun. Gerek udur ki gzler kr olmaz, ama asl gslerdeki kalpler kr olur.

47- Onlar senden azabn hemen gelmesini istiyorlar. Allah vaadinden asla caymaz. Gerekten Rabbinin yannda bir gn sizin saydklarnzdan bin yl gibidir.

48- Nice zalim kasabalara (nce) mhlet verdim. Sonra da onlar (azabmla) yakaladm. Dn ancak banadr!

Aklamas

"Seni yalanlyorlarsa..." Ya Muhammed ! O mrikler seni yalanlyorsa bil ki sen bu hususta tek ve peygamberlerin ilki deilsin. Bu gemi mmetlerin ae deti idi.

Mekke mriklerinden nce Nuh kavmi, Hud'un (a.s.) kavmi olan Ad kavini, Salih'in (a.s.) kavmi olan Semud kavmi, brahim (a.s.) kavmi, Lt (a.s.) kavmi, uayb'n (a.s.) kavmi olan Medyen halk da peygamberlerini yalanlamlard.

Hz. Musa'nn (a.s.) kendilerine gnderildii Kbtler de paygamberlerinin getirdii ak mucizelere ve berrak delillere ramen peygamberlerini yalanlad-

|iar.

Ben de kfirlerden azab bir mddet daha erteledim. Bunu benim nezdim-belirli bir vakte braktm. Sonra da onlar azap ve ceza ile yakaladm ve he-I iiiic ettim. Benim onlar yok etmek suretiyle tanmamam ve onlar cezalandr-Jmeain naslm bir bak!

Dikkat edilirse Cenab- Hak "Musa kavmi de yalanladlar" buyurmad. Zi-Hz. Musa'y kavmi olan srailoullar yalanlamad. Onu yalanlayanlar onun ."nnden ayr olan Firavun ve Firavunun kavmi Kbtlerdi.

Bir kimseye uygulanan muamele onun benzerine de uygulanr. Ben senin iTminden olan yalanlayclara emsaline muamele ettiim ekilde muamele edeceim. Ben onlara mhlet versem de onlar hakkndaki vaadimi mutlaka gerekletirecim. "phesiz ki Rabbinin yakalamas ok iddetlidir." (Buruc, 85/12). O halde azabn derhal gelmesini bekleme.

Seleften baz alimlerin grlerine gre, Firavun'un kavmine syledii "Ben sizin yce Rabbinizim" sz ile Allah'n helak etmesi arasnda 40 sene gemiti.

Buhar ve Mslim'in Sabitlerinde Ebu Musa el-E'ari'nin (r.a.) rivayet ettii Peygamberimiz'in (s.a.) u hadisi yer almaktadr: "phesiz ki Allah zalime mhlet verir. Nihayet onu yakalaynca serbest brakmaz." Sonra Efendimiz (s.a.) u ayeti okudu: "te baz zalim kasabalar (azapla) yakalad zaman Rabbinin yakalamas byledir. Zira O'nun yakalamas ackl ve iddetlidir."

te gemi mmetlerin yalanlama detleri byledir. Cezaya gelince bu da Cenab- Hakk'm buyurduu ekildedir.

"Biz nice zalim kasabalar helak ettik..." Nice halk zalim olan yani peygamberlerini yalanlayan kasabalar helak ettik. Sonunda onlarn yurtlarnn duvarlar yklan tavanlarnn zerine kmtr. Yani evleri ykld, hayatlar snd. Yahut tavanlar ayn halde ve salam vaziyette durmakla birlikte evler bombo kald.

Nice kr kuyular kald. Yani artk onlardan su ekilmez oldu. Su almak isteyenler sebebiyle nceleri kuyu banda izdiham varken artk oralara kimse gelmez oldu. Nice muhteem saraylar ykld yahut iindekiler yok olunca ylece kald.

Ayette geen "med" kirele boyanm yahut binas yksek demektir.

Ayetin toplu manas udur: Nice kasabalar helak ettik. Nice kuyular sahipsiz, kr braktk ve nice muhteem saraylar bo braktk. nceki "muattala" kelimesi dellet ettiinden saraylar iin "hali (bombo)" kelimesi terk edildi. Bu tpk u ayet gibidir: "Zalim olan nice kasabalar toptan yok ettik." (Enbiya, 21/11).

Sonra Cenab- Hak insanlarn olanlardan ve grdklerinden ibret almalar zaruretine dikkatleri ekti ve yle buyurdu: "Onlar hi yeryznde dolamyorlar m? Bylece dnecek kalpleri yahut iitecek kulaklar olsun."

Bu ifade yolculua, dnp ibret almaya, basiretle tefekkr etmeye teviktir. Yani onlar lkelere yolculua ksalar ya! Bylece gemi kavimlerin akibetlerinden ibret alsnlar, olanlar gzleriyle grsnler, onlarn braktklar izlere ahit olsunlar, akllaryla sonularn dnsnler, haberlerini kulaklaryla iitsinler. Bylece gereklere vakf olsunlar. Sebeplere muttali olsunlar, srlan idrak etsinler. Mahede ettikleri ve grdkeri eylerden ibret alsnlar iinde bulunduklar irkten ve Rasulullah' (s.a.) yalanlamaktan vazgesinler, kendilerini yaratan Rablerine dnsnler.

Cenab- Hak ayrca onlara kinatta varlna ve birliine dellet eden delil ve burhanlar da ortaya koydu.

"Gerek udur ki: Gzler kr olmaz, ama asl gslerdeki kalpler kr almr." Yani, gzleri kr olduklar iin deil, sadece basiretleri kreldii iin d-finmediler, ibret almadlar ve incelemediler. Krlk, gzlerin kr olmas deil-dk. Asl krlk gzleri salam olduu halde basiretin krelmesidir. Zira onlar fikri glerini ve akllarn kullanmadlar, ilerin gerek yapsn aratrmadlar ve ibretlere nfuz edemediler.

Raz yle demektedir: Bu ayet akln, bilginin ta kendisi olduuna, bilgisin de yerinin kalp olduuna dellet etmektedir. Zira "kendisiyle dnecek kalpler" den maksat ilimdir, "kendisiyle dnecek" ifadesi kalbin bu dnme-je bir ara olduuna dellet etmektedir.

Ayette akl kalbe izafe etmitir. Zira iitme duyusunun mahalli kulak ol-inu gibi akln mahalli de kalptir.

Cenab- Hak onlarn iinde bulunduklar yalanlamay aklad ve onlarn asabn gelmesiyle alay eden, taknlk yapan ahmak bir topluluk olduklarn kretti ve yle buyurdu:

"Onlar senden azabn derhal gelmesini istiyorlar." Allah', kitabn, peygamberini ve ahiret gnn yalanlayan o haddi aan kfirler onlar korkutturun azabn hemen gereklemesini istiyorlar.

Nitekim Cenab- Hak yle buyuruyor: "Yine bir zaman onlar: Allah 'im! Eer bu (Kur'an) senin nezdinden indirilmi bir hak (kitap) ise gkten zerimi-2u talar yadr veya bize can yakc bir azap ver, demilerdi." (Enfal, 8/32);

"Kfirler: Ey Rabbimiz!. Hesap gnnden nce paymza den azab he-mengnder, derler." (Sad, 38/16).

"Allah vaadinden asla caymaz." Azap hi phesiz gelecektir, inecektir. Zira Allah onlara verdii vaadden dnmez. Bu vaad de kyametin kopmas, Al-ah'n dmanlarndan intikam almas, dostlarna ikramda bulunmasdr. Allah'n onlara vaad ettii ey bir mddet sonra bile olsa mutlaka onlarn bana gelecektir.

"Gerekten Rabbinin yannda bir gn sizin saydklarnzdan bin yl gibidir." Yani phesiz Allah hilim sahibidir, acele etmez. O'nun hilminden ve uzun mddetleri ksa saymasndandr ki O'nun nezdinde bir gn sizin saydnz gnlerden bin sene gibidir. Yani Rabbinin nezdinde ahirette onlara inecek azap gnlerinden bir gnn azabnn iddeti dnya gnlerinden bin seneye eit olur. Onlar Rabbinin-azabna gre neredeler? Mahlkatma gre bin sene O'nun hkmne gre bir gn gibidir. O gayet iyi bilmektedir ki intikam almaya muktedirdir. Ertelese, geciktirse ve mhlet verse de hibir eyi ihmal etmez.

Bu ayet u ayet gibidir: "Gkten yeryzne inen, emirleriyle btn ileri idare edip yrten O'dur. Sonra o ilerin neticesi (udur): Sizin saydnz yllarla bin yl eden bir gnde O'na ykselip arz edilir." (Secde, 32/5).

Ksaca: Onlar ahiretin azabnn durumunu, azabn bu vasflarn bilselerdi derhal gelmesini istemezlerdi. Allah'n hikmeti mhlet verilmesini gerekli klmtr.

Mddet uzasa da, mhlet verilmesini ve frsat tannmasn te'kit etmek zere Cenab- Hak yle buyurdu:

"Nice zalim kasabalara (nce) mhlet verdim. Sonra da onlar (azabmla) yakaladm. Dn ancak banadr."

Yani pek ok kasabaya Allah mhlet vermi ve onlarn azabn, helak olmasn geciktirmitir. Halbuki onlar zulmde -yani kfr ve masiyette- devam ettiler. Bu erteleme ile aldandlar. Sonra da onlara yani o kasabalarn halkna azab indirdim.

Azabn geciktirilmesi ihmal babnda deil imhal (mhlet verme) babm-dandr. Nitekim sahih hadiste gelmitir ki: "phesiz ki Allah zalime mhlet verir. Nihayet onu yakalaynca hi brakmaz.

Hz. Peygamberin (S.A.) Vazifesinin Belirlenmesi

49- De ki: Ey insanlar! Ben sizin iin sadece apak bir uyarcym.

50- man edip salih ameller ileyenlere mafiret ve bol rzk vardr.

51- Ayetlerimiz hakknda bizi ciz brakacakm gibi (fesat karmaya) gayret edenlere gelince, onlar da cehennemlik-

Aklamas

Allah Teal Peygamberine (s.a.) kfirler kendisinden azabn meydana gelmesini, derhal inmesini istedikleri zaman onlara yle sylemesini emretmektedir:

Ey azabn acilen gelmesini isteyen mrikler! Allah beni size iddetli bir azabn ncesinde uyarc olarak gnderdi. Sizin hesabnzdan bana hibir ey toktur. Bilakis sizin iiniz Allah'a kalmtr: Dilerse size azab derhal indirir, illerse bunu erteler. Dilerse kendisine tevbe edenlerin tevbesini kabul eder. O dilediini, istediini ve ihtiyar ettiini hi phesiz yerine getirir. Buyuruyor M: "Allah hkmeder. O'nun hkmn reddedecek hibir kimse yoktur. O hesab sratli olandr." (Ra'd, 13/41).

Benim grevim uyarmay ihtiva ettii gibi mjdelemeyi de ihtiva etmekte-r. Bu durum u iki ekilde sz konusu edilmektedir:

1- "man edip salih ameller ileyenlere mafiret ve bol rzk vardr." Yani kalpleri inanan ve bu imanlarn amelleriyle tasdik edenlere gemite iledikleri gnahlar iin mafiret, isterse gzel amellerinden az bir ey olsun gzel bir sevap, genilii yeryz ve gkyz geniliinde cennet vardr. Bol ve deerli -zk Allah'n u ayetinde vasflarn bildirdii cennettir. "Orada canlarn ekti-t: ve gzlerin holand her trl nimet vardr. Sz orada ebediyyen kalacaks-:az."(Zuhrff 43/71).

Peygamberimiz (s.a.) cenneti mam Ahmed, Buhar, Mslim, Tirmiz ve Hni Mace'nin Ebu Hureyre'den (r.a.) rivayet ettikleri u hadisiyle tavsif etmitin "Cennette daha nce hibir gzn grmedii, hibir kulan iitmedii ve hibir beer kalbine domayan nimetler vardr."

2- "Ayetlerimiz hakknda bizi ciz brakacakm gibi (fesat karmaya) gay-nt edenlere gelince, onlar da cehennemliktirler. "Ayetlerimizi ortadan kaldrmaya ve din davetini reddedip yalanlamaya gayret edenler ve insanlar Hz. Peygamber'e (s.a.) uymaktan alkoyanlar, bunu yaparken de bizi ciz brakacaklarn ve bizim emrimizden ve onlar dirilteceimizden kaacaklarn ve bizim kendilerine muktedir olamayacamz zannedenlere gelince, bunlar da yakc ve ackl olan, azab ve ikencesi iddetli olan cehennem ehlidirler. Orada daim surette kalacaklardr. Nitekim Cenab- Hak yle buyurmaktadr: "nkr eden se Allah'n yolundan alkoyanlara bozgunculuk yapmalar sebebiyle (hak ettikleri) azab kat kat artrrz." (Nahl, 16/88). Devamllk cihetiyle onlar "cehen-tem'in sahipleri diyerek" bir eyin sahibine benzetmitir.

Vahyin Muhkem Klnmas Ve eytanlardan Korunmas, Garank Kssas

52- Biz senden nce hibir rasul veya nebi gndermedik ki, o bir ey temenni ettii zaman eytan onun arzusuna bir takm pheler atm olmasn. Fakat Allah eytann verdii pheleri derhal giderir. Sonra Allah kendi ayetlerini muhkem klar. Allah her eyi en iyi bilendir, sonsuz hikmet sahibidir.

53- Bylece Allah eytann ortaya att pheleri kalplerinde hastalk bulunanlar ve kalpleri katlaanlar iin bir imtihan (vesilesi) klar. phesiz zalimler derin bir muhalefet iindedirler.

54- Ayrca kendilerine ilim verilenler de bunun (Kur'an'n) Rabbin tarafndan gelen bir Hak (kitap) olduunu bilip ona iman etsinler ve gnlden balansnlar. phesiz ki Allah iman edenleri doru yola iletir.

55- nkr edenler kendilerine kyamet anszn gelinceye kadar veya ksr (hayr dokunmaz) bir gnn azab atnca-ya kadar Kur'an'dan phe iinde kalrlar.

56- O gn mlk Allah'ndr. Onlarn aralarnda O hkm verir. man edip salih ameller ileyenler "Naim" cennetlerin-dedirler.

57- nkr edip ayetlerimizi yalanlayanlara hakir dren bir azap vardr.

Aklamas

Bu ayetlerin nzul sebebinde geen ifadelerden anlalmtr ki, Garank kssas zndklarn uydurduu uydurma ve yalan bir kssadr. Bunun iin ayetlerin pek ok mfessirin yapt tefsire muhalif olarak daha baka bir ekilde tefsir edilmesi gerekir.

eytann ortaya att szlerin duyulan lafzlar olup bu sebeple fitnenin meydana geldii hususunda hibir ihtilf yoktur. Ancak alimler bu eytann ortaya at ekli hususunda ihtilf etmilerdir. Fakat kesin olan husus Peygamberimiz (s.a.), kendisinin masum olduuna dellet eden nceki ayetlerin delaletiyle amel edilerek, kendisinin hevasndan konumayacandan hareketle, eytann ortaya att szlerde ona uymad. Nitekim eytann ve

tefsirül-münir sure sure (30)

Documents