tefsirül-münir sure sure (10)

CZ: 5, NSA SRES (4), AYET: 49-55 101

6Vatan Sevgisi, Allah'n Ve Peygamberinin Emirlerine Sarlmak

6Nzul Sebebi

6Ayetler Aras liki

6Aklamas

6Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

7Allah'a Ve Peygambere taat Etmenin Mkfat

7Kelime ve bareler:

7Nzul Sebebi

7Ayetler Aras liki

8Aklamas

8Ayetten kan Hkm Ve Hikmetler

8slm'da Ktal (Savama) Esaslar

9Belagat:

9Kelime ve bareler:

9Ayetler Aras liki

9Aklamas


12nsanlarn Sava Farz Klnd Zamanki Durumlar

13Belagat:

13Kelime ve bareler:

13Nzul Sebebi

13Ayetler Aras liki

14Aklamas


16Rasul'e taat Allah'a taattir, Kur'an' Tedebbr Ve Tefekkr Etmek Lzmdr, Kur'an Allah Katndandr

16Belagat:


17Nzul Sebebi

17Ayetler Aras liki

17Aklamas


19Salam Bir Kaynaa Dayanmakszn Haber Yaymak

19'rb:


20Nzul Sebebi

20Ayetler Aras liki

20Aklamas


21Cihada Tevik


21Ayetler Aras liki

22Aklamas


23Gzel efaat, Selm Almak, lmden Sonra Dirili Ve Tevhidin spat


23Ayetler Aras liki

23Aklamas


25Mnafklarn Vasflar, Hilekrlklar, Mslmanlar Kfre Drme abalar, Onlara Nasl Davranlaca

26Belagat:


26Nzul Sebebi

27Ayetler Aras liki

27Aklamas


29Hata Yoluyla Ve Kasten ldrmenin Cezas

29Belagat:


30Nzul Sebebi

30Ayetler Aras liki

30Aklamas

33Kasten ldrme:


36Selama zen Gstermek Ve Hkm Verirken yice Aratrma Yapmak

36Belagat:


36Nzul Sebebi

37Ayetler Aras liki

37Aklamas


38Mcahidler le Cihad Brakp Evinde Oturanlar Arasndaki stnlk Fark

38Belagat:


39Nzul Sebebi

39Ayetler Aras liki

39Aklamas

40Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmeter

40Mustaz'af Olanlarn Hicreti

41Belagat:


41Nzul Sebebi

41Ayetler Aras liki

42Aklamas


44Yolculukta Namaz Ksaltmak Ve Korku Namaz

44Belagat:


44Nzul Sebebi

45Ayetler Aras liki

45Aklamas

47Korku Namaz:


50Akam Namaznn Korku Namaz eklinde Klnmas:

50Savan Kzmas Durumunda Namaz:

50Dmann Peinden Koan ile Dman Tarafndan Takip:

50htiyat Yolunun Tutulmas ve Silah Tanmas.

50Namazda Silhn Tanmas Mendup Mudur, Yoksa Vacip Midir?

51Aclar Dnmemek Suretiyle Savaa Tevik Etmek Ve ki Gzel Neticeden Birini Beklemek


52Nzul Sebebi

52Aklamas


53Hak le Ve Mutlak Adaletle Hkmetmek

53Belagat:


54Nzul Sebebi

54Ayetler Aras liki

54Aklamas


58Hayrl Gizli Konumalar, Resule Dmanln Ve Mminlerin Yolundan Baka Yola Uymann Cezas


58Nzul Sebebi

58Ayetler Aras liki

58Aklamas


60irk Ve irkin Akbeti, eytan Ve eytann Ktlkleri, mann Ve Salih Amelin Karl

61Belagat:


61Ayetler Aras liki

61Aklamas


65Cennete Hak Kazanmak Bo Temennilerle Deildir, Kt Veya yi Amelin Karlnda Dikkate Alnacak Hususlar

65Belagat:

65Kelime ve ibareler:

65Nzul Sebebi

66Ayetler Aras liki

66Aklamas


68Yetimlerin Gzetilmesi, Geimsiz Kar Kocann Arasnda Sulh Yaplmas, Hanmlar Arasnda Adalete Uyulmas

68Belagat:


69Nzul Sebebi

69Ayetler Aras liki:

69Aklama:


73Kinatta Mlk, Mkemmel Kudret Ve rade Gerekte Sadece Allah'ndr, Mcahid in Dnya Ve Ahirette Mkfat Vardr


73Ayetler Aras liki

73Aklamas


75Hkm Verirken Adil Olmak, Hakkn ahitliini Yapmak, Allah'a, Resule Ve Semav Kitaplara man Etmek

76Belagat:


76Nzul Sebebi

76Ayetler Aras liki

76Aklamas


79Mnafklarn Sfatlar, Cezalar Ve Mminlere Kar Tavrlar

79Belagat:


80Ayetler Aras liki

80Aklamas


83Mnafklarn Dier Tutumlar, Cezalar Ve Kfirlerle Dostluktan Nehyedilmesi

83'rb:


83Ayetler Aras liki

83Aklamas


87Kt Sz Aka Sylemek, Bunun Affedilmesi le yiliin Aa Vurulmas Ve Gizlenmesi

87Belagat:


87Nzul Sebebi

87Ayetler Aras liki

88Aklamas


89Kfr Ve man le Bunlarn Ceza Ve Mkfat

89Belagat:


89Ayetler Akas liki

89Aklamas


91Yahudilerin nat Tutumlar

91rab:

91Belagat:


92Nzul Sebebi

92Ayetler Aras liki

93Aklamas


96Yahudilerin Zulmlerinin Ve Faiz Almalarnn Akbeti le Aralarndan man Edenlerin Ecirleri

96Belagat:


97Ayetler Aras liki

97Aklamas


98Peygamberlere Gnderilen Vahyin Birlii le Peygamber Gndermenin Hikmeti

98'rb:

99Belagat:


99Nzul Sebebi

99Ayetler Aras liki

100Aklamas


102Kfirlerin Sapkl, Cezalar, nsanlarn Son Peygambere man Etmeye Davet Edilmeleri


102Ayetler Aras liki

103Aklamas


104Kur'n- Kerim'de Meryem Olu s Mesih

104Belagat:



105Aklamas


108nsanlarn "Nurun Mbin=Apak Nur" Olan Kur'n'a mana Davet Edilmeleri



108Aklamas


109Kellenin Yahut Baba Ve Anne Bir Yahut Sadece Baba Bir Erkek Ve Kz Kardelerin Miras


109Nzul Sebebi


110Aklamas


Vatan Sevgisi, Allah'n Ve Peygamberinin Emirlerine Sarlmak66- Gerekten, biz onlara "Kendinizi ldrn, yahut yurtlarnzdan kn" diye yazsaydk (farz klsaydk) ilerinden biraz hari olmak zere, bunu yapmazlard. Onlar kendilerine tleneni hakkyla yapsalard bu kendileri iin elbet hem daha hayrl, hem (imanlar- m) salamca kkletirmi olurdu.

67-Ve o zaman biz de onlara tarafmzdan Pek byk bir mkfat (cennet) verirdik.

68- Onlar elbet doru yola iletirdik.

Nzul Sebebi"Onlar kendilerine tleneni hakkyla yapsalard..." ayetinin ini sebebi udur:

Sabit b. Kays b. emms ile Yahudilerden bir adam karlkl vndler. Yahudi dedi ki: Vallahi Allah bize "Kendinizi ldrn" diye emrettiinde biz (atalarmz) buna itaat ederek kendimizi ldrmzdr. Sabit de, Vallahi, Allah bize de "Kendinizi ldrn" diye farz klsayd bizler de kendimizi ldrrdk, dedi. Bunun zerine Allah Tel: "Onlar kendilerine tleneni hakkyla yapsalard, bu kendileri iin hem daha hayrl, hem (imanlarn) salamca kkletirmi olurdu" ayetini inzal eyledi. AklamasAllah Tel, insanlarn ounun, ileyegeldikleri yasaklardan el ekmeleri e mrolunduunda bunu yapmayacaklarn haber vermektedir. nk ounun kt tabiatleri, karakterleri ilh emre kar gelmeye meyillidir. Bu haber, Allah Tel'nm olmam veya olann da nasl olduunu bilmesi kabilindendir.

ayet Allah Tel, buzaya tapnmalarndan tevbe eylemeleri iin kendilerini ldrmelerini emrettii srailoullar gibi dier insanlara da kendilerini ldrmelerini emretseydi, intihar bir tevbe yolu olurdu. Yahut biz onlara yurtlarndan kmalarn ve Allah yolunda baka diyarlara g etmelerinin farz kl-saydk, ite bu emirleri yani kendini ldrme ve yurdunu terk etme emrini onlarn az bir ksm yerine getirirdi, demektir.

Ve onlar kendilerine tlenen, gsterilen ve sebepleri, illetleri, hikmetleri, vaad ve tehditleri ile birlikte bildirilen emirleri, yasaklar yapsalard, phesiz onlar iin daha hayrl ve gzel olurdu, imanlarn, dinlerini daha salamca yerletirmi bulunurdu.

Eer onlar bu byk hayr ileseler ve emrolunduklarn yerine getirselerdi, o zaman biz de onlara tarafmzdan pek byk bir ecir ve mkfat balardk, cenneti verirdik. O cenneti Peygamberimiz (s.a.) Hazretleri, el-Bezzr ve Taberan'nin el-Evsat'ta Ebu Sad el-Hudr vastasyla rivayet ettikleri hadiste yle vmtr: "Cennette gzlerin grmedii, kulaklarn iitmedii, hi bir insann hatrna gelemeyecek nimetler bulunmaktadr."

Biz ite onlar elbette dnyada ve ahirette doru yola, hem dnya, hem de ahiret mutluluuna gtrecek salih amele muvaffak klardk.

Allah'a Ve Peygambere taat Etmenin Mkfat69-70- Kim Allah'a ve Peygamber'e itaat ederse ite onlar, Allah'n kendilerine nimetler verdii peygamberlerle, sddklar-la, ehitlerle, salihler (iyi adamlar) ile beraberdirler. Onlar ne iyi arkadatrlar. Bu Allah'tan bir nimettir. Her eyi hakkyla bilen olarak Allah yeter. Nzul SebebiTaberan ve bni Merdveyh Hz. Aie'den rivayet etmilerdir. Hz. Aie (r.a.) diyor ki: Bir adam Peygamberimiz (s.a.)'e gelerek yle dedi: Ey Allah'n Rasul, muhakkak ki sen bana canmdan da, oluk ocuumdan da daha sevgilisin. Evimde olup seni hatrladmda artk duramyorum, gelip seni grmeden sknete eremiyorum. Kendi lmm ve senin lmn dnnce anlyorum ki sen cennete girdiin vakit dier peygamberlerle birlikte yce makamlara ykseltilirsin. Ve korkarm ki cennete girdiimde ben seni gremem artk. Resul-i Ekrem (a.s.) hi bir cevap vermedi. Nihayet Cebrail (a.s.) bu ayeti indirdi: "Kim Allah'a ve Peygamber'e itaat ederse... ite onlar... peygamberlerle... beraberdirler."

el-Kelb diyor ki: Ayet, Resulullah (s.a.)'n mevls (klesi) Sevbn hakknda inmitir. Sevbn, Hz. Peygamberi pek ok severdi, O'nu grmemeye dayanamazd. Bir gn rengi solmu, bedeni zayflam bir halde geldi. Yznde hzn ve ldkten sonra Hz. Peygamberi (s.a.) artk grememe korkusunun belirtisi okunuyordu. Bu durumu Resulullah'a (s.a.) syledi. Hemen Allah Tel bu ayeti indirdi.

bni Eb Hatim, Mesrk'tan tahric ediyor: O dedi ki: Hz. Peygamber (s.a.)'in ashab "Ey Allah'n Rasul, bize dnyada senden ayr kalmak yaramaz. Sen bizden nce alnrsan (vefat edersen) bizim zerimizdeki derecelere ykseltileceinden artk seni gremeyeceiz..." dediler. Bunun zerine Allah celle ve al "Kim Allah'a ve Peygamberce taat ederse... peygamberlerle beraberdir." ayetini indirdi.

Yine bni Eb Hatim, krime'nin yle dediini tahric eder: Bir gen Peygamberimize (s.a.) gelerek dedi ki: "Ey Allah'n Nebisi! Dnyada seni grme nimetine erdik. Fakat kyamet gn seni gremeyiz. nk sen cennete yksek derecelerde olacaksn." Bunun zerine Allah Tel bu ayet-i kerimeyi indirdi. Resulullah (s.a.) da o gence: "Sen cennette benimle olacaksn inaallah" dedi.

AklamasAllah ve Rasulnn emrettiklerini yapan ve yasakladklarn brakan kimseyi Allah azze ve celle izzet ve ikram yurdu olan cennetine sokar, kullarnn en sekin grubu olan yce derece sahiplerine arkada klar. Bu kymetli zevat drt mertebedir:

Peygamberler, sddklar, ehitler, sonra mminlerin umumu olan ve d ve ileri selim, istikamet zere bulunan salih kiilerdir. Lafz, her salih ve ehidi iine alr. Allah ve Rasul'ne itaatkr olan kimse onlarla ayn yerlerde bulunur, oradaki nimetlerden istifade eder. Onlar grmek ve huzurlarnda bulunmak suretiyle yararlanr. Yoksa onlarla ayn derece ve makamda eit olamazlar, bu bakmdan aralarnda farklar vardr. Ancak dnyada onlara uyup itaat etmelerinden dolay devaml ziyaretleirler. Ve her biri kendi halinden honuttur, razdr.

Sonra Allah Tel onlar verek buyuruyor ki: "Onlar ne iyi arkadatr." Bu drt snf zevat, o kiiyi ok sevdiklerinden, onu grmekten sevin duyduklarndan tr ona arkada olurlar. Buradaki "refik (arkada)" kelimesi mur-fk "devaml ekilde arkadalk, yoldalk eden kii" manasnadr ve cemi (oul) ekli kasdedilmektedir. Mana "Onlardan her biri arkada olmak ynnden ne gzeldir" demektir. Nitekim "Sonra sizi bir ocuk olarak karyoruz." (Hac, 22/5) ayetinde de ocuk kelimesi mfred olarak gelmitir, manas, "Sizden her birinizi bir ocuk olarak karyoruz" demektir.

Ayet-i kerimenin manasn Taberan'nin merfu olarak rivayet ettii "Kim bir kavmi severse Allah da onu onlarla beraber hasreder (kyamet gn birlikte klar)." hadisi ile Buhar ve Mslim'in Enes (r.a.)'ten tahric ettikleri "Kii sevdii ile beraberdir." hadisi de teyit etmektedir. Sevgi ise "(Habibim) de ki: Eer Allah' seviyorsanz bana uyun ki Allah da sizi sevsin." (l-i mran, 3/31) ayetinde Duyurulduu gibi itaat etmeyi gerektirir.

Allah Tel'ya ve Hz. Peygambere itaat eden kiiye verilecek bu mkfat byk bir ilh ltuftur. Ona hak kazanan en iyi Allah bilir, kim takva sahibidir daha iyi bilir. taatkr mttakiler, saptm gnahkrlar ve riyac (gsterici) mnafklarn kim olduklarn bilmeye Allah Tel kfidir.

Ayet-i kerime, onlarn bu dereceye sadece itaatleri sebebiyle deil, Allah Tel'nm fazl u keremi ile eritiklerini de haber vermektedir.

Artk mnafklar hallerini slah etmezlerse o kt ve uursuz sonuca kavumaktan saknsnlar. taatkr, sadk mminlere de Allah Tel'nm fazl u ihsan, nimetleri kutlu olsun, kavuacaklar sevaplara, mkfatlara sevinsinler.

slm'da Ktal (Savama) Esaslar71- Ey iman edenler, (dmanlarnza kar) korunma tedbirinizi aln da kk ktalar (blkler) halinde savaa kn, yahut toptan seferber olun.

72- inizden (ylesi vardr ki) muhakkak ar davranacaktr. Eer size bir musibet gelip atarsa der ki: "Allah bana cidden ltfetti. nk onlarla beraber bulunmadm!"

73- Eer size Allah'tan bir ltf u inayet gelirse (o zaman da), sanki sizinle kendisi arasnda hi bir dostluk olmam gibi, muhakkak "Keke ben de onlarla beraber olaydm da byk bir murada (ganimete) ereydim" der.

74- Artk ahiret (saadeti) yerine (geici) dnya hayatn satanlar, Allah yolunda savasnlar. Kim Allah yolunda savap da ldrlrse, veya (dmana) galip gelirse ona pek byk bir ecir (mkfat) vereceiz.

75- Size ne oluyor ki Allah yolunda, acizlik ve zdrap iinde braklp "Ey Rabbimiz, bizi halk zalim olan u memleketten (kurtarp) kar, bize senin tarafndan bir sahip gnder, bize senin katndan bir yardmc yolla" diyen erkekler, kadnlar ve ocuklar urunda dmanla savamyorsunuz?

76- man edenler Allah yolunda savarlar. Kfirler de eytan yolunda savarlar. O halde siz de eytann dostlaryla savan. phesiz ki eytann hilesi zayftr.

AklamasAllah Tel burada mmin kullarna dmanlarna kar korunma tedbirlerini dikkatlice almalarn emrediyor. Bu mminlerin sava iin gerekli silahlar hazrlamalarn ve savaacak bir ordu kurmalarn gerektirir. Cenab- Hak savata izlenecek siyaseti de iziyor, zafer ve ezici bir baarya gtrecek ktal ve sava kaidelerini de ortaya koyuyor.

Ey mminler, uyank olun, korunma iin gerekli tedbirleri aln. Dmanlklar def iin hazrlk yapn. nk bir ok iddetli arpma ve hcumlara maruz kalacaksnz. Bu daimi bir emirdir, asrlar boyunca deien sava alet ve vastalarna, kaidelerine gre deiecek ekillerde yerine getirilir. Hz. Ebu Bekir (r.a.) Yemame harbinde Hlid b. Velid'e yle demitir: "Onlar sana kar neyle savarsa sen de onlara kar savata aynsn kullan: Klca kar kl, mzraa kar mzrakla." te kara, deniz ve hava savalarnda dnyada hangi aralar kullanlyorsa ona gre hazrlk yapmak lzmdr.

Mminin savalara atlmaktan korkmas, ekinmesi doru olmaz. nk insann eceli ne bir an gecikir, ne de bir an nce gelir. Mminlerin dmana kar gl olmak iin imknlar dahilindeki btn sebeplere yapmas gerekir. Bu hususta kaderi delil diye ileri srp sorumluluktan kamamal, herhangi bir baarszlk ve bozguna urama korkusundan dolay mitsizlie dmemelidirler. Hakim'in Hz. Aie (r.a.)'den rivayet ettii "Hazr (saknma, tedbir), kadere kar fayda vermez" hadisi, tedbirini alma iiyle atmaz. Zira tedbire ba vurmak da kaderin iindedir. nk kader, ilerin sebebiyete muvafk olarak cereyan etmesi demektir. Yani msebbekt, sonular genel olarak sebeplerin miktarna gre meydana gelir. Hazr (tedbir) sebeplerden biri olduuna gre tedbir almak da kader gereince amel etmek olur.

"Kk ktalar (blkler) halinde savaa kn, yahut toptan seferber olun." Sava iin arka arkaya topluluklar halinde, blkler, ktalar, birlikler olarak davrann, kn. Yahut dmann g ve haline gre nasl uygun gryorsanz ylece toptan, birbirinizi takviye ederek seferber olun. Bu emir, slm mmetinin cihad iin daima hazr olmas gerektii manasnadr. u ayetin benzeridir: "Siz de onlara (dmanlara) gcnzn yettii kadar kuvvet ve (cihad iin) balanp beslenen atlar hazrlayn ki bu hazrlkla Allah'n dman ve sizin dmannz olanlar korkutasnz." (Enfl, 8/60).

Fakat i cephede bulunan sizden bazs cihaddan kendisi geri kalabilir, m-cahidlerin harektna baz engeller karabilir, cihad azim ve gayretlerini ks-teklemeye kalkabilir. Bunlar mnafklar veya zayf imanl ve korkak kiilerdir.

Bir kere mnafklar savaa hi rabet gstermezler. nk slm' ve Mslmanlar sevmezler. Zayf imanl ve korkaklara gelince, zayf karakterli, iradesi gsz veya korkak olduklarndan cihada katlmakta tereddt gsterirler.Bunlar bulank suda avlanmaya alrlar, sonular ve frsatlar, olaylar kendi lehlerine deerlendirirler. Eer banza lm, yenilgi gibi bir musibet gelip atarsa kendi canlarn kurtarm olduklar iin ok sevinirler. Onlardan biri arpmada bulunmad iin Allah'a hamdederler, bunu Allah'n kendilerine bir ltf sayarlar da sabrdaki ya da ldrldkleri takdirde ehitlik rtbe-sindeki mkfatlar kardklarnn farkna varmazlar.

Eer size Allah'tan bir ltf u inayet yani bir nusret, zafer, ganimet gelirse, -sanki sizin dininize mensup deillermi gibi- derler ki: Keke savaa katlsay-dk da biz de ganimetten bir pay kapsaydk.

Her iki durumda da onlar zayf akll, dar grl, zayf imanl, korkak kiilerdir. O yzden Allah Tel onlar yermi, Mslmanlarla balarnn koptuunu gsteren ince bir slpla "...sanki sizinle kendisi arasnda hi bir dostluk olmam gibi..." buyurarak knamtr. Ayet dinleyen kimsede dnce ve muhasebe duygularn harekete geirmekte, onu hakiki durumu ve ayplar zerinde durmaya, deerlendirme yapmaya yneltmektedir.

Allah Tel daha sonra zayflarn halini beyandan kuvvetli olan mminlerin odak noktasn aklama konusuna geiyor. Grevi yerine getirmekten geri duranlar dairesinden bu byk gnahtan, cihaddan geri kalma gnahndan nefsi temizleme imkn bulanlarn eritikleri bir dereceye ykselmeyi ele alyor. Cenab- Hak mmin kullarn kendi yolunda cihad etmeye, Mekke'de ve daha baka memleketlerdeki cihaddan aciz ve zayf vaziyette bulunan erkek, kadn ve ocuklar kurtarmak iin almaya tevik ediyor.

Artk Allah yolunda, O'nun tevhid kelimesini yceltmek, hak, tevhid, adalet, eref, kuvvet, medeniyet dini olan slm'a yardm iin ebed olan ahiret hayat karlnda geici, fani dnyay satm olan kimseler savasnlar. Ta ki Allah'n kelimesi (tevhid akidesi) ykselsin, Allah'n kelimesi en yce, kfirlerin kelimesi ise alak olsun. Allah Tel aziz, mutlak galip; hakm, tek hkm ve hikmet sahibidir.

Bu emirden sonra da Allah Tel cihadn sevabn beyan eyleyerek savaa terib ve tevik etmektedir. Kim Allah yolunda savap da dmana galip gelirse veya dman ona galip olursa, Allah Tel ona pek byk bir ecir, cennet ve pek gzel mkfatlar verecektir. Bu da cihad ve cihad etmenin erefine dellet etmektedir. Nitekim Mslmanlar, fetihten nce Mekke'de, Bill, Suheyb, Am-mr ve ailesinin bana geldii gibi mriklerden pek iddetli eza ve cefa grmlerdir.

Sonra ileri srlebilecek zrleri geersiz sayarak cihada daha fazla tevik etmektedir. Allah Tel'nm yolunda cihada, savaa katlmanza ne gibi bir engel ve zrnz var ki? Bu suretle siz irk yerine tevhidi, er yerine hayr, zulm ve ikence yerine adalet ve merhameti yerletireceksiniz. Kurey kfirlerinin hicret etmelerini engelleyip dinlerinden evirmeye alt, aciz ve zayf durumdaki erkek, kadn ve ocuklardan oluan din kardelerinizi kurtaracaksnz.

Bunlardan bahsetmek hamaset ve mertlik duygularn galeyana getirir, insan faaliyete geirir, grev ve zayflar zulmden kurtarmak iin fedakrlk gsterme hissini uyandrr.

O zayflarn yardmc ve el uzatacak kimseleri kalmamtr. Bulunduklar ar ikence ve aclardan dolay dua ediyorlar: Ey Rabbimiz, bizi, halknn kfir olduu, kullarna zulmedilen bu memleketten, Mekke'den kar. Bize senin tarafndan bir dost gnder de ilerimizi stne alsn, bizi kurtarsn, canlarmz ve rzmz korusun. Bize yine senin tarafndan bir yardmc yolla da bizi zulmden kurtarsn, zalimlere kar bize yardm etsin, hicret etmemize yardmc olsun. nmzde senin yce kapndan baka bir yol kalmad, ey Allahmz!

Allah Tel, ondan sonra Mslmanlara gre cihadn hedefleri ile savan mriklerin gzndeki amalar arasnda bir karlatrma yapmtr. yle ki: Mminler ehit, hak, adalet, halklara insafla muamele kelimesi olan Allah'n kelimesini ykseltmek iin savarlar, yoksa zamanmzda yapld gibi smrgecilik kurmak, kar salamak, tecavz etmek, zulm, bakalarnn mallarn ve servetlerini yamalamak iin deil. Kfirler ise evhama dayal amalar veya baya maddi hedefler, sadece ehvetlerini temin gayesi urunda savarlar. Onlar ancak eytann vesvesesine, putuluun yerletirilmesine, kfr sistemlerine ve ehline yardma raz olurlar, ganimet kapma peindedirler yahut mcerred zafer kazanp yenme, Arap kabilelerinin nnde an ve hret kazanma duygusuyla vnerek nefislerine pay karma, alm satma amacn gtmektedirler.

Fakat kesin olan kibet, en sonunda hakkn batla galebe almasdr. nk hak gldr, sabittir. Hak ehli daha izzetli ve salamdr. Batl zayftr, yenilir, ehli de daha zayf ve korkaktr. Hak ycedir, onun zerine baka ey yk-selemez. O sebeple Allah Tel bu ayetlerle u manada emir vermektedir: Ey mminler, eytann kendilerini evhama, kuruntuya drd, zulm ve tah-npte eref ve yksek bir makam bulunduu eklinde vesveseye kaptrd dostlaryla, yardmclaryla savan. Onlarn kuvveti, saylar ve silahlar sizi aldatmasn. nk eytann hilesi, tedbiri, vesvesesi zayftr, olgun akl ve yksek fikir sahipleri katnda hi bir etkisi yoktur. Size gelince, sizin dostunuz Rahman'dr. O'nun dinine yardm ettiiniz mddete sizin yardmcnz, ilerinizi tedbir ve muvaffak klacak O'dur. Allah'n askerleridir galip olacaklar. Allah'n hizbi (dinine mensup olanlar)dr baarya erecek olanlar.

nsanlarn Sava Farz Klnd Zamanki Durumlar77- (Daha nce) kendilerine "Ellerinizi (savamaktan) ekin, dosdoru namaz kln, zekt verin" denilen kimselere bakmaz msn? imdi onlarn zerine ktal (sava) yazlnca (farz klnnca) ilerinden bir zmre, Allah'tan korkar gibi, hatta daha iddetli bir korku ile insanlardan korkuyorlar. Onlar "Ey Rabbimiz zerimize (u) sava niin yazdn? Bizi yakn bir zamana kadar geciktiremez miydin?" dediler. (Onlara) de ki: "Dnya met (faydas) pek azdr. Ahiret ise saknanlar iin elbet daha hayrldr. Size fetl (zerre) kadar bile zulmedilmez."

78- Nerede olursanz olun, hatta salam yksek kalelerde bile bulunun, lm size atp yetiir. Eer onlara bir iyilik dokunursa "Bu Allah katndan-dr" derler. ayet onlara bir fenalk dokunursa "Bu senin katndandr (senin yzndendir)" derler. De ki: "Hepsi Allah tarafndandr. Byle iken o kavme ne oluyor ki (kendilerine sylenen) hi bir sz anlamaya yanamyorlar?"

79- Sana gelen her iyilik Allah'tandr. Sana gelen her fenalk da kendinden-dir. Seni (Habibim) insanlara bir peygamber olarak gnderdik. (Buna) hakkyla ahit olarak da Allah yeter.

Nzul Sebebi"Kendilerine "Ellerinizi (savatan) ekin..." denilen kimselere bakmaz msn?" 77. ayetin nzul sebebi ile alakal olarak Nes ve Hkim, bni Abbas (r.a.)'tan tahric ediyor: Abdurrahman b. Avf ve bir ksm ashab Peygamberimize (s.a.) gelerek "Ey Allah'n Nebisi, mrik iken bizler rahat ve izzet iinde bulunuyorduk. Ne zaman ki iman ettik, zillete dtk, (ne yapacaz?)" dediler. Buna Cenab- Peygamber (s.a.) Hazretlerinin cevab "Bana affetmek emredildi. O kavimle (kfirlerle) savamayn" oldu. Allah Tel peygamberine Medine'ye intikal ettikten sonra ktal (savamak) emrini verdi. Bu zevat daha nceki msadeye binaen savatan el ektiler. Allah Tel da "(Daha nce) kendilerine "Ellerinizi (savamaktan) ekin..." denilen kimselere bakmaz msn?..." ayetini indirdi. Hasan- Basr "Ayet btn mminler hakkndadr" demistir. Mcahid ise ayetin Yahudiler hakknda olduunu syler, mnafklar hakkndadr, da denmitir. Manas: Allah Tel'dan gelecek lmden korktuklar gibi mrikler tarafndan ldrlmekten de korkarlar demektir.

"Nerede olursanz olun lm size atp yetiir." (78. ayet) ayetin nzul sebebi ile alakal larak bni Abbas'n yle dedii rivayet olunur: Allah Tel Uhud gn ehit den Mslmanlar zikrettii zaman cihaddan geri kalm bulunan mnafklar "ldrlen kardelerimiz bizim yanmzda kalsalard lmezler ve ldrlmezlerdi" dediler. Bunun zerine Allah Tel bu ayeti indirdi.

AklamasMminlere Mekke'de iken namaz, zekt ve fakirlere mal yardm etmeleri, mriklere kar msamaha ve af ile karlk vermeleri emrolunmutu. Dmanlarndan leri almak iin kendilerine sava izni verilmesini istiyorlard. Bir ok sebeplerden tr de durum bunun iin uygunluk gstermiyordu. Mesel dmanlarn pek ok olan saysna mukabil Mslmanlarn says az idi. Ayrca yeryznn en erefli kesi olan Mekke'de, kan dklmesi, zulm ikencesi yasak olan Haram Belde'de bulunmakta idiler. O yzden orada kendilerine cihad emrolunmamt. Medine'ye hicret ettiklerinde, artk kendilerine ait bir yurt olunca, daha fazla g ve yardmclar, Ensr bulunca cihada izin verildi. Bununla birlikte daha nce temenni ettikleri sava emri verilince bir ksm buna dayanamad, insanlarla arpmaktan iddetli bir korkuya kapldlar. te Allah Tel bize bunlarn kssasn anlatmaktadr.

u kimselere bakmaz msn ki slm'n balangcnda Mekke'deyken kendilerine "Bara sarln, kendinizi ve ellerinizi cahiliye savalarndan ekin, rknlerine riayet ederek namaz huu iinde kln, halk arasnda birbirine efkat ve yaknlk duygularn uyandracak olan zekt verin" denilmiti. nk cahiliye devrinde en basit sebepten dolay harp karrlar, kalpleri kinle kaynard. Fakat Medine'de kendilerine cihat ve kfirlerle sava farz klnnca bir ksm insanlar, yani mnafklarla zayf imanllar bundan holanmadlar. Kfirlerin kendilerine sava ap onlar ldrmelerinden korktular. Bu korku Allah'n azap ve balarna felket indirmesi derecesinde, hatta Allah'tan korkma derecesinden de fazla bir noktaya vard.

Allah Tel onlarn bu iddetli korku ve endielerini hikaye ederek buyuruyor ki: Onlar yle dediler: "Ey Rabbimiz, niin bizim zerimize sava, ktali farz kldn. Bizi braksaydm da normal bir lmle lseydik ya! sterse bu lm yakn bir zamanda gelecek ecel ile olsun. u sava farzn baka bir zamana er-teleseydin daha uygun olurdu. nk savata kanlar dklecek, ocuklar yetim, kadnlar dul kalacak!"

Bu szler u ayettekilere de benziyor: "man edenler "(Cihad hakknda) bir sure indirilmeli deil miydi?" derler. Fakat muhkem (hkm baki) bir sure indirilip de iinde sava zikrolunca, kalplerinde hastalk bulunanlarn (mnafk ve zayf imanllar) lm zaman stlerine oaygnlk gelmi olanlarn bak gibi sana bakmakta olduklarn grrsn." (Muhammed, 47/20).

Sonra Allah Tel yle buyurarak onlarn phesinin reddedilmesini em-reylemektedir: "De ki: Dnyann met (faydas) pek azdr..." Yani, sizin lm endiesiyle sava geciktirme talebiniz ve savatan geri kalmanz dnya malna ve lezzetlerine rabetinizden, ballnzdan kaynaklanyor. Halbuki dnyadaki kendisinden yararlanlan her ey geicidir, ahiretteki yararlara, nimetlere gre pek azdr. Muttaki, haramlardan saknan ve Allah'a itaat eden kiinin ahireti, dnya hayatndan daha hayrldr. nk dnya nimetleri snrldr, yok olmaya mahkumdur. Ahiret nimetleri ise oktur, snrszdr, ebedidir, hi bir bulankl ve yorgunluu yoktur. Ve onlara ancak Allah'tan korkan, O'nun emirlerine uyup yasaklarndan kaman mminler nail olacaktr. Sizler her eyden dolay hesaba ekileceksiniz.

Amellerinizden hi bir ey, bir fetl miktar yani hurma ekirdeinin arasndaki ince iplik kadar bile eksiltilmeyecektir. Aksine karln tastamam alacaksnz. Bu cmle, mttak mminleri dnyalk nimetler karsnda teselli etmekte, ahirete rabet ve arzularn artrmakta, cihada tevik eylemektedir.

phesiz lm, kimsenin kaamayaca kesin bir durumdur. Sizler aresiz ona doru gitmektesiniz. Kimse lmden, salam, yksek gl bir kalede iyi korunan bir yerde dahi bulunsa kurtulamaz. lm melei Azrail'in gelmesini hi bir ey engelleyemez. Allah Tel baka ayetlerde de bu hususu kuvvetle belirtmitir: "Her can lm tadcdr." (l-i mran, 3/185). "Yeryznde bulunan her canl fanidir" (Rahman, 55/26); "Biz senden nce de hi bir beere (insana dnyada) ebedilik vermedik." (Enbiya, 21/34). lm, en sonunda btn yaratklarn varaca netice olduuna ve ne bir an sonra, ne de bir an nce deil tam tespit edildii vakitte geleceine gre cihaddan korkmaya gerek yoktur. nsan ister cihad etsin, ister etmesin onun eceli kesindir, alnnda yazldr. Halid b. Velid lm deinde yle diyordu: "u u olaylar ve savalarda bulundum. Vcudumda ok, mzrak, veya kl yaras bulunmayan bir yer kalmad. Ama ite yine de (ne yazk ki) yatamda lmekteyim. Korkaklarn gzne uyku girmesin!.." Nice muharip (sava) lmden dnmtr. Nice savatan geri kalp yatanda oturan da yarasz, beresiz oluvermitir.

Sonra Cenab- Hak o mnafklarn bir sz sebebiyle alacak bir durum zikretmektedir. Onlara ganimet, bolluk, bereket gibi bir iyilik geldii, meyve, ekin, ocuk ve benzeri bir rzka kavuduklar zaman "Bu Allah katndadr. O'nun ltfundan ve ihsanndandr. Baka kimsenin bunda bir pay yoktur" derler. Ama bir hezimet (yenilgi), kuraklk, yamursuzluk, meyve ve ekinlerde bir telef-zarar, veya ocuklarn ya da hayvanlarn yavrularnn lmesi gibi balarna bir fenalk, ktlk geldii zaman ise "Ey Muhammed, btn bunlar senin yznden, sana uymamz, senin dinine tabi olmamz sebebiyledir" derler. Nitekim Allah Tel, Firavun kavminin de byle yaptn haber vermitir: "Fakat onlara iyilik (bolluk) gelince "Bu, bizim hakkmzdr" dediler. Eer kendilerine bir fenalk da (ktlk, bel) gelirse Musa ile onun beraberinde olanlara uursuzluk yklerlerdi. Gznz an ki onlarn uursuzluu ancak Allah tarafndan-dr. Fakat oklar bilmezler." (Araf, 7/131). Bu tavr belirten baka bir ayette de "nsanlardan kimi de Allah'a, (dininin yalnz bir tarafndan (tutup) ibadet eder." (Hacc, 22/11) buyurulmaktadr.

Yahudiler gibi grnte slm'a girmi olan ama iin gereine baklrsa slm'dan holanmayan mnafklar da byle sylemilerdir. Hatta balarna bir er, fenalk geldiinde bunu Peygamberimize (s.a.) uymalarna balamlar, Hz. Muhammed'e (s.a.) -h- uursuzluk yklemeye kalkmlardr ve "Bu senin katndandr (senin yzndendir)" yani "Kendi dinimizi terk edip Muhammed'e tabi olmamz yznden bu bel bamza geldi" demilerdir.

Allah Tel bu iddiay ylece reddediyor: Bu onlar tarafndan atlm batl bir iddiadr. Hepsi Allah tarafndandr. Her ey Allah'n kaza ve kaderiyle-dir. Allah'n sebep-msebbep (sebep-sonu) kanunu dairesinde gereklemektedir.

u adamlarn akllarna ne isabet etti de kendilerine sylenen sz, azlarndan kan lafn gerek ynn anlamyorlar? Akl yeteneklerini yitirdiler-de mi byle kt bir sonu karyorlar ve sebep-msebbep ilikisini, Allah'n hereyin yaratcs olduunu anlamyorlar? Sonra Allah Tel Rasul-i Ekrem'ine (s.a.) hitap ediyor. Hitap ile murad olunan insan cinsidir, bylece cevap da elde edilebilir yani ey insan, sana gelen her hasene, iyilik Allah'tan, Allah'n fazl u ihsanndan, ltfundan, rahmet ve tevfikindendir ki ylece kurtulu ve hayr yoluna girersin. Ve sana gelen her seyyie, fenalk da kendindendir, senin tarafndandr, ilediin amelinden kaynaklanr. nk sen akl, hikmet, ilh hidayet kaideleri ve ilim ile tecrbe sonularnn klavuzluunu kullanma yoluna girmedin. O yzden ey Ey Habibim, onlarn hastalna bile senin sebep olduunu sylyorlar. Gerek u ki irs, soyaekim yoluyla gelen hastalk insann kendisinden ve doru olmayan yollara girmesi sebebiyle meydana gelir. Mesele Allah Tel'nn: "Size arpan her musibet, kendi ellerinizin (ihtiyar ve iradenizin) ileyip kazand (gnahlar) yzndendir. Bununla beraber Allah) bir ounu da affeder (ve musibete uratmaz)." (ra, 42/30) ayetinde buyurduu gibidir.

Sen ise Ey Muhammed (s.a.) bizim katmzdan btn insanlara gnderdiimiz bir peygambersin. Onlara Allah Tel'nm hkmlerini, kanunlarn, Allah'n sevdii ve raz olduu, sevmedii ve kabul etmedii hususlar tebli ve beyan eylersin. Seni peygamber olarak gnderdiine hakkyla ahit olarak da Allah Tel yeter. O, seninle onlar arasnda da ahittir. Senin onlara tebli ettiklerini onlarn da kfr ve inatta bulunarak hakk reddettiklerini bilmektedir. Sana den sadece teblidir. Hayr ve er, yaratlmas ve var klnmas ynnden Allah Tel'dandr. Kesb ve ihtiyar (kulun kendi iradesiyle bir eyi yapmas) bakmndan ise er, kuldandr.

Ksaca burada iki ey bulunuyor:

1- Her ey Allah Tel katndandr. Yani her eyin yaratcs, insann almas ve kazanmas ile ulaacaklar prensipleri, kanunlar, kaideleri koyan O'dur.

2- nsana dokunan fenalk ve er ise, insann bu kanun ve prensipleri, sebepleri anlamaktaki kusurundan, ihmalinden kaynaklanmaktadr.

"Hepsi Allah tarafndandr." ile "Sana gelen her fenalk da kendindendir." ayetleri arasnda bir taaruz (eliki) yoktur. nk birinci ayet-i kerime yaratlmas ve var edilmesi itibariyle her eyin Allah'tan olduunu kasdediyor. kinci ayet-i kerime ise gnahlar yahut dnya hayatndaki genel kanun ve prensipleri anlamaktaki kusuru sebebiyle, kulun kendi iradesiyle kazanmas ve sebebiyet vermesi bakmndan fenaln kendisinden kaynakland manasnadr.

Rasul'e taat Allah'a taattir, Kur'an' Tedebbr Ve Tefekkr Etmek Lzmdr, Kur'an Allah Katndandr80- Kim o Peygamber'e itaat ederse muhakkak Allah'a itaat etmitir. Kim de yz evirirse... Zaten seni onlarn bana beki gndermedik ya!

81- Onlar (sana): "Hayhay, emrine uyduk" derler. Fakat senin yanndan ayrldklar zaman da onlardan bir topluluk senin sylediklerinden bakasn geceleyin kurarlar. Allah onlarn gizlice ne planlar kurduklarn yazyor. Onun iin sen onlardan yz evir (aldr etme). Allah'a gvenip dayan. Allah, bir vekil olarak yeter.

82- Onlar hl Kur'an' gerei gibi dnmeyecekler mi? Eer o, Allah'tan bakas tarafndan olsayd elbet iinde birbirini tutmayan bir ok (tutarszlklar) bulurlard.Nzul SebebiMukt'in rivayetine gre Hz. Peygamber (s.a.) yle buyururdu: "Beni seven muhakkak Allah' sevmitir. Bana itaat eden muhakkak Allah'a itaat etmitir. " Bunun zerine mnafklar yle demeye baladlar: u adamn sylediini iitmiyor musunuz? Bize Allah'tan bakasna ibadet etmememizi yasaklad halde kendisi neredeyse irke giriyor. Hristiyanlarn sa'y rab edindikleri gibi bizim de kendisini rab edinmemizi istiyor. Bunun zerine Allah Tel bu ayet-i kerimeyi inzal eyledi.

AklamasAllah Tel, kulu ve peygamberi olan Hz. Muhammed (s.a.) hakknda haber vermekte, ona itaat edenin Allah'a itaat etmi olduunu, ona isyan edenin Allah'a isyan etmi bulunduunu, nk onun asla kendi arzu ve hevesine gre konumadn, sylediklerinin kendisine gnderilen bir vahiy olduunu bildirmektedir. Sahihayn'da Ebu Hureyre (r.a.)'den nakledilen bir rivayette Cenab- peygamber (s.a.) yle buyurmaktadr: "Kim bana itaat ederse muhakkak Allah'a itaat etmitir. Kim bana isyan ederse muhakkak Allah'a isyan etmitir. Kim emire itaat ederse, muhakkak bana itaat etmitir. Kim de emire isyan ederse muhakkak bana isyan etmitir."

Ayetin manas: Kim Rasul-i Ekrem'e (s.a.) itaat ederse, o muhakkak Allah'a itaat etmi olmaktadr. Zira gerekte emreden ve nehyeden Allah Tel'dr. Peygamber ise sadece emri ve nehyi, yasa teklif etmektedir. Dolaysyla itaat, bizzat Peygamber'e deil, onun emri ve nehyi kendisinden alp teklif ettii zata yani Allah azze ve celle'ye yaplm olmaktadr.

Ama Hz. Peygamber (s.a.)'in dnya ilerine dair emir ve tavsiye ettii hurmalarn alanmas, zeytin ya yenmesi ve bedene srlmesi, buday, arpa gibi yiyeceklerin tlrken, hamur yaplp yorulurken tartlmas gibi hususlara gelince, bunlar kendisinin kanaati ve itihaddr.

Ashab- Kiram (r. anhum) bir ile ilgili olarak onun Allah'tan gelen bir vahiy mi, yoksa Cenab- Peygamberin bir itihad m olduu hakknda phe ettikleri zaman Rasul-i Ekrem'e (s.a.) sorarlard. Eer vahiy ise tereddtszce itaat ederlerdi. ayet kendi gr ise onlar da grlerini sylerler, daha uygun grdkleri husus varsa onu beyan ederlerdi. Nitekim Bedir ve Uhud savalarnda byle olmutur. Resulullah (s.a.) bazan onlarn grlerine katlr ve uygulard.

Ey Habibim sana itaatten yz eviren muhakkak zarara ve hsrana urar, kaybeder. Onun ii hakknda senin yapacan bir ey yoktur. stediim ey hususunda onu zorlayamazsn. Sana den sadece bela yani tebli etmektir. Onlarn zerine musallat olmu, zorba birisi deilsin sen. Hsran ve helak onlara er veya ge ulaacaktr. Nitekim sahih bir hadiste yle buyurulmaktadr: 'Kim Allah'a ve Rasul'ne itaat ederse muhakkak rde (hidayete) ermitir. Kim de Allah'a ve Rasul'ne isyan ederse, o kimse kendisinden bakasna zarar : ermi olmaz."

Daha sonra Allah Tel mnafklarn durumlarn haber veriyor. Onlar zahiren muvafakat ve itaat ettiklerini belirtirler. Mnafklk edip zahiri bir teslimiyet arz ederek "Bizim iimiz sana itaat etmektir" ya da "Emrine itaat edilecek bir emirdir" derler. Senin bulunduun yerden ayrlp uzaklatktan sonra ise geceleyin senin yannda syleyip arz ettiklerinden baka gr ve fikirler, planlar kurarlar, tertip ederler. bni Cerir et-Taber, bni Abbas (r.a.)'tan onun yle dediini rivayet ediyor: Onlar yle insanlard ki Resulullah (s.a.)'m annda bulunurlar iken canlarn ve mallarn gven altna almak iin, Allah'a ve Rasul'ne iman ettik, derlerdi. Fakat Allah Rasul'nn yanndan krktan sonra onun yannda sylediklerinin aksine bir tavr ve yola girerlerdi. O sebepten dolay Allah Tel kendilerini ayplayp azarlamtr.

Allah celle ve al onlarn tertip ve tuzaklarn bilmektedir. Kullarn ilerini ve szlerini yazmaya memur kld yazc hafaza meleklerine, mnafklarn bu hal ve szlerini yazp kaydetmelerini de emretmektedir. Bu tehditteki mana udur: Cenab- Hak haber veriyor ki kendisi o mnafklarn gnllerinden geenleri de, aralarnda gizlice konutuklar srlar da, Rasul-i Ekrem (s.a.) Hazretlerine muhalefet ve isyan etme hususunda geceleyin verdikleri ve vardklar kararlar da -her ne kadar zahiren ona itaatkr ve muvafakat eder gzkseler ie- gayet iyi bilmektedir, o yzden de onlar cezalandracaktr.

Ey Rasulm! Sen onlardan yz evir. Msamahakr ol, onlara kar da yumuak davran. Hemen onlar hesaba ekme, kurduklar komplo ve desiselere fazla nem verme, aklarn hemen ortaya dkme. Ve onlardan da korkma, Allah Tel'ya tevekkl et. O'na gven, iini O'na smarla, btn ilerinde O'na gvenip dayan. nk onlarn seslerine kar Allah sana yeter. Zira Allah Tel, kendisine tevekkl edip, yalnz O'na dnenlere dost, yardmc ve destek olarak kfidir.

Allah Tel, ondan sonra Kur'an- Kerim'i tedebbr etmeyi, manasn iyice dnerek okumay, muhkem manalar ve belatli lafzlarn anlamay emrediyor. Bu dnce yolunun plan ve metodunu tashih etmek hususu zaten O'nun kefaleti altndadr. O Kur'an'da hibir ihtilf, karklk, eliki bulunmadn, nk onun Hakm ve Hamd olan Allah katndan indirildiini, Hak'tan gelen bir hak olduunu haber veriyor. Onun iin, Allah Tel "Onlar Kur'an' hi dnmyorlar m? Yoksa onlarn kalpleri zerinde (kat kat) kilitler mi var?" (Muhammed, 47/24) ayetindeki sualden sonra buyuruyor ki: "Eer o Allah'tan bakas tarafndan olsayd" (Nisa, 4/82) yani kul tarafndan yazlp ortaya konmu olsayd, "Elbet iinde birbirini tutmayan birok (eyler) bulurlard." Yani onda pek ok ihtilf, tezat, tutarszlk ve benzeri eylere rastlarlard. Halbuki u Kur'an btn bu tr eksikliklerden salim ve uzaktr, nk o Allah Tel'nn katndan inmitir.

Bulunmas muhtemel ihtilf ve farkllklarn ortaya kaca yerler ya Kur'an'm nazmnda ya da manalarnda olabilirdi.

Nazm ve belati ynyle dnlse baz ayetler mucize derecesine varm iken dier bazlar o dereceden daha aa olabilirdi.

Manalar ynyle dnlecek olursa baz ayetlerin manas doru, bazsnn ki fasit ve sakat olabilirdi. Gaybdan, gemi mmetlerin kssalarndan haber verirken geree uygun olan haberlerin yansra gerek ve vaka ile badamayanlar da nakledebilirdi. Milletlerin sosyal, iktisad ve siyas ahvali ile ilgili gerekleri tasvir ettii gibi hurafeleri ve yanllar da zikredebilirdi. Akide esaslarn, anayasa prensiplerini, genel hkmleri ihtiva eyledii gibi bunlar rten ve ykan hkmler de bulundurabilirdi.

Tertibi bakmndan ele alnacak olursa Kur'an- Hakim, toptan deil de yirmi ksur yl boyunca eitli olaylar ve mnasebetlere gre ayr ayr, per-deypey indirilmesine ramen son derece salam, tutarl, mtenasip, ahane bir dzene sahiptir. Zira Peygamberimiz (s.a.) Hazretleri her bir ayet ve sure vah-yolunduunda ktiplerine onlara nereye yazacaklarn, tescil edeceklerini bildirmi ve takip etmitir. Zaten kendisi de ayetleri hafzasndan silinmeyecek ekilde salam ve sabit olarak "(Habibim) seni okutacaz da (asla) unutmayacaksn" (A'l, 87/6) ayetinde belirtildii gibi ezbere biliyordu.

te bu eit ihtilf ve ihtimallerin hibiri Kur'an- Kerim'de bulunmamaktadr. Bu da kesin bir ekilde gsteriyor ki Kur'an, Allah kelmdr. Ne nnden, ne ardndan ona hibir batl (yanap) gelemez. O, belatiyle, fesahatiyle, akclyla btn beli ve fasih kimseleri acze drmtr. Gerekleri hibir ihtilf ve eliki olmakszn tam manasyla tasvir eylemitir. Geip gitmi devirleri vakaya uygun olarak doruca haber verdii gibi, zamanndaki ahvali, nefiserdeki ve kalplerdeki gizli esrar da hayret ve aknlk verecek ekilde, tenkiti dilleri susturacak lde salamca bildirmi, gelecekle ilgili verdii haberler de aynen ylece gereklemitir. Akidenin temel prensiplerini, genel ve zel konulara, milletleraras siyaset ve ynetime ait daha nce grlmemi h-kmer vaz'etmitir. yle ki bunlar, bugn beeriyetin uzun bir mcadele ve alkantlar dneminden sonra ulaabildii en modern ve salam nazariye ve felsef doktrinlerden daha ileri bir seviyede durmaktadr.

Gayb lemini, kyamet manzaralarn yle canl, hissedebilir bir ekilde bize tasvir etmitir ki sanki onlar gryormu, onlar yayormu gibi oluruz. iddetli etkisinden ve muhteem bir ekilde tasvirinden, hikayelerinin doru ve gereki oluundan tr zihinlerimizde brakt izler kaybolmak bilmez: "Allah, kelmnn en gzelini -(ayetleri birbiriyle) ahenkli, katmerli (tklm tklm gereklerle dolu) bir kitap halinde- indirmitir ki Rablerine derin sayg gstermekte olanlarn ondan derileri rperir, sonra da hem derileri, hem kalpleri Allah'n zikrine (yatp)yumuar." (Zmer, 39/23).

Eer Mslmanlar kendilerine kar insafl dnp davransalar bu mbarek Kur'an' terk edilmi olarak brakmazlard. Onun ihtiva ettiklerini iyice dnseler ve kendileri iin izdii en doru hayat yolunu anlayp takip etselerdi, u andaki zelil duruma dmezlerdi. Kur"an bir hidayet rehberidir, bu mmetin nurudur, dr. Allah Tel'nm bildirdii dosdoru yoldur, mutluluk anahtardr, gerek menfaatin gereklemesi slm mmetinin bina edilip medeniyetle ilerlemesinin tek yoludur. Nitekim Allah celle ve al yle buyuruyor: "Gerek bu Kur'an (insanlar) yle bir yola dorultup gtrr ki o, en adil ve en doru bir (yol)dur. O, salih amel (ve hareketlerde bulunan mminlere kendileri iin muhakkak bir ecir olduunu da mjdeler." (sra, 17/9).

Salam Bir Kaynaa Dayanmakszn Haber Yaymak83- Onlara eminlik veya korku hususunda bir haber geldii vakit onu yayverirler. Halbuki bunu Peygamber'e ve onlardan (mminlerden) emir sahiplerine (idarecilere) havale etmi olsalar onlardan hkm karmaya kadir

olanlar onun ne olduunu bilirlerdi. Allah'n sizin zerinizdeki ltf u inayeti ve esirgemesi olmasayd, biraznz

mstesna olmak zere muhakkak ki eytana uyup gitmitiniz.

Nzul SebebiMslim, mer b. el-Hattab'dan (r.a.) rivayet etmitir: Peygamber (s.a.) hanmlarndan itizal ettiinde (uzaklatnda) mescide girmitim. Baktm ki insanlar ellerindeki akl talaryla yere bir eyler iziktiriyorlar: "Resulullah (s.a.) hanmlarn boad" diyerek zlyorlard. Mescidin kapsna dikildim ve var gcmle "Hanmlarn boamad" diye bardm. Bunun zerine bu ayet nazil oldu: "Onlara eminlik veya korku hususunda bir haber geldii zaman onu yayverirler. Halbuki bunu peygamberlere ve onlardan (mminlerden) emir sahiplerine havale etmi olsalard, onlardan hkm karmaya kadir olanlar onun ne olduunu bilirlerdi." O haberin hkmn istinbt eden bendim.

bni Cerir et-Taber diyor ki: Bu ayet, Rasul-i Ekrem'in (s.a.) kendilerine sylediinin veya kendilerinin Hz. Peygamber'e syledikleri sz ve vaadlerin tersine planlar ve desiseler kuran topluluk hakknda nazil olmutur.

Suyut ise: "Ayet-i kerime mnafklardan veya zayf imanl mminlerden bir grup hakknda nazil olmutur. Baz mminlerin kalpleri zayflasn, Peygamberimiz (s.a.) de rahatsz olsun diye byle bir yola tevessl ederdi" demektedir.

Kanaatimce Suyut'nin syledii sebep daha barizdir. Zira haber yaymak, baz sylentilerin dolamasna yardmc olmak ya mmetin dman bulunan mnafklarn kt bir maksatla iledikleri bir fiil yahut da zayf imanl, cahil halk tabakasnn iyi niyetle yaptklar bir i olabilir. Hz. mer (r.a.)'in tavr da nzul sebeplerinden birisi olabilir.

Zemaher ise yle diyor: Bunlar henz sosyal olaylar hakknda tecrbesi bulunmayan, ilerin i yznden haberdar olmayan zayf imanl baz Msl-manlard. Rasul-i Ekrem (s.a.) Hazretlerinin gnderdii seriyyeler (asker birlikler) ile ilgili olarak kendilerine ulaan bir emniyet, selmet, korku, aksaklk, hezimet haberini derhal yayarlar, bu ayia da genel bir bozgunluk veya felket sebebi olurdu.

AklamasBu, ilerin ve meselelerin gerek ynn renmeden hemen haberini alp yayan kimselere yneltilmi bir nehiydir. nk haberlerin sahih olmamas da mmkndr. Mslim Sahih'inde Ebu Hureyre'nin naklettii bir hadiste Peygamberimiz (s.a.)'in "Kiiye gnah olarak her duyduunu anlatmas yeter" buyurduunu rivayet etmektedir. Baka bir sahih hadiste de 'Yalan olduunu zannettii bir sz anlatp nakleden kii de iki yalancdan biridir" buyurmaktadr. Buhari ve Mslim'de Muire b. u'be'den (r.a.) nakledildiine gre Rasul- Ekrem (s.a.): "Kl u kl'den (yani dedikodudan nehyetmitir." Yani insanlarn dillerinde dolaan szleri hi bir aratrma ve soruturma yapmadan nakletmeyi yasaklamtr. Ebu Davud'un Snen'inde de "Zem (demiler, ileri srmler) sz kii iin ne kt bir binittir" buyurulmutur.

Ayetin manas yledir: Emniyet (bar) ve korku (sava) durumlar ile ilgili bir haber gvenilir olmayan kaynaklardan gelerek cahil halka veya mnafklara ya da genel konularda tecrbesi ve bilgisi bulunmayan baz zayf Mslmanlara ulaabilir ve onlar da hemen halka duyurup yaymaya giriebilirler. Bu ise insanlarn genel menfaatine zarar veren kt bir itir.

O sebeple kamu ileri ile ilgili sz ve aklamalarn Mslmanlarn bakanna yani Rasul-i Ekrem'e (s.a.) veya emir sahibi olan idarecilere, ehl-i hal ve'l-akd olan mmetin ra heyetinin yesi bulunan zatlara braklmas gerekir. O tr konularda konuma hakkna onlar sahiptir. Salam haberleri, ilerin gerek ynlerini ortaya karma imkn onlarn elindedir. Bilgileri, istifade ettikleri kaynaklarn eitlilii, sava ve sava hileleri, entrikalar hususundaki tecrbelerine dayanarak alnmas gerekli tedbirler ve sylenecek szler hakknda onlar yetkilidirler.

Her duyduunuzu anlatmakta, salamln aratrp sormadan btn haberleri nakletmekte ise devlete ak bir zarar verme durumu sz konusudur. O yzden zamanmzda her devlet basm-yaym, radyo, televizyon ve dier iletiim organlarndaki haberlere belli oranda sansr uygulamaktadr. T ki toplumda kargaa ve karklk kmasn, insanlar ayialara kaplmasn. Bu kontrol, sansr barta da, sava zamanlarnda da mevcuttur.

Daha sonra Allah Tel imam salam olan mminlere ltf u inayet edip kendilerini o trl bozuk ve aibeli akmlardan koruduunu belirterek beyan ediyor ki: Eer Allah'n, sizin zerinizdeki ltf ve esirgemesi olmasayd -nk sizi hidayete sevkeden, Allah'a ve Rasul'ne itaat etmeye muvaffak klan, sizi salam bir ilm kaynaa yani peygambere ve mmetin emir sahibi olan zevatna idarecilerine mracaat etmeye klavuzlayan O'dur- sizler de eytann vesveselerine uyardnz veya Zamaher'nin dedii gibi kfir olarak kalrdnz. Bundan sizin pek aznz mstesna olurdu, yahut birazck bir itaatla da olsa eytana uyardnz. Bu ayet-i kerimenin bir benzeri de u ayettir: "Eer zerinizde Allah'n fazl u rahmeti olmasayd iinizden hibiriniz ebedi temize kamazd" (Nr, 24/21).

Cihada Tevik84- Artk Allah yolunda sava. Sen kendinden bakasndan mkellef tutulma- yacaksn. man edenleri de tevik et. Olur ki Allah o kfir olanlarn iddeti n* defeder. Allah'n azab ok etindir, ibret alnacak cezas da pek iddet-

AklamasAllah Tel bu ayet-i kerimede de kulu ve peygamberi Muhammed (s.a.)'e savaa bizzat girimesini, kendisine yardmdan geri duranlar brakmasn ve onlara nem vermemesini emretmektedir.

Ey Habibim Muhammed! Artk sen Allah yolunda sava. Onlar seni yalnz ve tek bana braksalar da nemli deil. Eer dmanlara kar zafer elde etmek istiyorsan kendinden bakasn cihada atlmas iin sorumlu tutma. nk sana yardmc olacak olan Allah'tr, askerler deil. O isterse sana tek bana da, etrafnda binlerce asker ile yardm ettii nusret ve zaferi nasip eder.

Kendin dnda kalan ve niin bize sava farz kldn ya Rab diyen, senin yannda ve karnda arz ettikleri itaatten baka entrika ve planlarla megul olanlara gelince onlar kendi ileriyle babaa brak. phesiz Allah yaptklarnn cezasn verecektir.

Onlar hakknda sana den sadece cihada tevik etmektir, onlar knamak, azarlamak deildir. Allah Tel haber verip vaad ediyor ki -O asla vaadinden caymaz- sana ynelecek u Kurey kafilesinin her ne trl iddet ve kuvveti olursa olsun onu defedecektir. nk Allah Tel kudret ve kuvvete de Kurey'ten etindir. Kahr u ceza, azap etme bakmndan da daha etindir. Onlarn kfirlikleri, hak aleyhine cretkrlklar sebebiyle dnyada da ahirette de cezalarn vermeye kadirdir.

te bu ilh vaad fiilen gereklemi, Allah Tel kfirlerin satvet ve kuvvetlerini defetmi ve krmtr. yle ki: Ebu Sfyan Uhud savandan sonra gelecek yl Bedir'de Mslmanlarla tekrar karlama ve savama talebinde bulunmu, Resulullah (s.a.) da bu talebi kabul etmiti. Uhud savann nc senesinde Kk Bedir'de karlama vakti geldiinde Rasul-i Ekrem (s.a.) kesin olarak kma kararn vererek: "Nefsim elinde olan Allah'a yemin olsun ki tek bama da olsam savaa muhakkak kacam" buyurmu, beraberinde sadece yetmi kii bulunduu halde sefere km ve zafer elde etmilerdi. nk Ebu Sfyan "Bu yl ktlk yl diyerek yoldan geri dnmt." Kureylilerin yannda sadece kavut bulunuyordu, halbu ki onlar sava gibi nemli ilere ancak bolluk zamanlarnda giriirlerdi. Bylelikle Allah Tel Peygamber Efendimiz (s.a.)'den kfirlerin errini defetmitir.

Gzel efaat, Selm Almak, lmden Sonra Dirili Ve Tevhidin spat85- Kim gzel bir efaatte bulunursa ondan kendisine bir hisse vardr. Kim de kt bir efaatle efaatte bulunursa ondan kendisine bir pay vardr. Allah her eye hakkyla kadir ve nazrdr.

86- Bir selm ile selmlandnz vakit siz ondan daha gzeli ile selm aln veya onun aynsyla karlayn. phesiz ki Allah her eyin hesabn hakkyla arayandr.

87- O, yle bir Allah'tr ki, O'ndan baka hibir ilh yoktur. Olacanda hibir phe bulunmayan kyamet gn elbette hepinizi toplayacaktr. O Allah'tan daha doru szl kimdir?

AklamasHayrl netice verecek bir i hususunda yardma alan kimse iin hakkn batla galip gelmesinden bir hisse ve onu takiben elde edilen dnyada eref ve ganimet, ahirette de nail olunacak sevaptan bir pay vardr.

Ayn ekilde bir gnah yolunda katkda bulunan kimse de almas ve niyetinden tr gereken gnah ve vebali yklenir. Sahih bir hadiste Rasul-i Ekrem (s.a.) yle buyurmutur: "Hayr ilerinde efaati olunuz, ecir alrsnz. Allah, peygamberinin lisan zere diledii eyi hkme balar."

efaat iki nevidir: Gzel ve irkin. Gzel efaat, kendisiyle bir Mslma-nn hakknn gzetildii, Mslmandan bir errin defedildii veya ona bir hayr salayan, Allah rzas iin yaplan ve o yzden rvet almayan, caiz olan bir i hakknda yaplan, Allah'n had cezalarndan bir had ya da kul haklarndan bir hak hususunda olmayan trdeki efaattir. Deniliyor ki: Gzel efaat, Mslman iin dua etmektir. nk o da Allah Tel katnda efaatte bulunmak manasndadr. Peygamberimiz (s.a.) Hazretleri yle buyurmaktadr: "Kim 'Mslman) kardei iin gyabnda dua ederse duasna icabet olunur. Melek dua edene de, ayns senin iin olsun, der." te bu da dua edenin hissesi olmaktadr. Mslman aleyhine yaplan dua da bunun tersinedir.

Kt efaat ise gzel olann aksinedir. imdi yaygn olan ise araclk etmeler, adam kayrmalar, menfaat ve rvet alarak yaplan kt efaatlerdir ve bakalarnn haklarn inemek, mallarn zalimce yollarla ele geirmek iin yaplmaktadr. Rivayet edildiine gre Mesrk bir efaatte bulunmu, lehinde efaat ettii kimse de hediye olarak Mesrk'a bir cariye sunmutu. Mesrk hiddetlenerek hediyeyi reddetmi ve "Kalbinde olan bilseydim senin ihtiyacn hakknda tek kelm etmezdim, tamamlanmas iin bir kelime bile sylemezdim" demitir.

"Allah her eye hakkyla kadir ve nazrdr." Hereyi muhafaza edicidir, her eye ahittir. Ayette geen "mukt" kelimesinin kudret ve iktidar sahibi, hesab lykyla grc, manalarna geldii de sylenmitir. Cenab- Hak efaatlarm maksatlarna muttalidir, bilicidir. Herkese maksadna gre karlk verecektir. Herkese hak ettii ceza ve mkfat vermeye kadirdir. nk O'nun koyduu kanuna (snnetullaha) gre ceza (karlk) amel ile alkaldr.

Daha sonra yce Mevl insanlara selm ve selamlama dabn retmektedir. Selamlama da gzel efaat gibi insanlar arasnda yaknlama ve iyi iliki kurma vastalarndandr. Ayette geen "tehiyye" kelimesinin asl Allah'n uzun mrler vermesi iin dua etmek demektir. "Tahiyyat Allah'a mahsustur" diye okunan duann manas ise Allah'n mlk ve kudretine dellet eden ve kendileri yerine kinaye olarak kullanlan lafzlar, ifadeler demektir. Sahih olan burada tehiyye kelimesinin "selm" manasna gelmesidir. Nitekim Allah Tel da "tehiyye" lafz ile yle buyurmaktadr: "Onlar sana geldikleri zaman seni Allah'n selmlamad bir eyle selmlarlar." (Mcadile, 58/8).

Size bir Mslman selm verdii vakit kendisine ondan daha gzel veya ayn ekildeki bir selm ile karlk vermek vaciptir. Daha fazla bir ifade ile selm almak mendup, benzer bir ifade ile karlk vermek ise farzdr. Bu ahs "Esselm aleykum" dedii zaman kendisine selm verilen ya "Ve aleykm's-selm" eklinde yahut da "Ve aleykm's-selm ve rahmetullah" eklinde selm alr. ayet "ve berakth" lafzn eklerse bu daha faziletlidir. Her bir kelime iin on hasene (derece) sevap elde eder. Selmn gleryz, sevin ve gzel bir muamele ile alnmas daha mnasiptir.

bni Cerir, Selmn- Fris (r.a.)'den rivayet ediyor: Bir adam Peygamberimize (s.a.) geldi ve "Esselm aleyke ya Resulullah" dedi. O da "Ve aleyke's-selmu ve rahmetullah" dedi. Sonra baka birisi gelip "Esselm aleyke ve rahmetullahi ve berakth ya Rasulallah" dedi. Ona da Resulullah (s.a.) "Ve aleyke's-selm ve rahmetullahi ve berakth" diye karlk verdi. Daha sonra biri daha gelerek "es-Selm aleyke ya Rasulallah ve rahmetullahi ve berakth" dedi. Ona ise cevab "Ve aleyke" oldu. Bunun zerine adam "Ey Allah'n Peygamberi, anam-babam sana feda olsun, filn ve falan kimseler sana gelip selm verdiklerinde, bana verdiin karlktan daha fazla ifadelerle onlarn selmn aldn" deyince Hz. Peygamber (s.a.): "Sen bize bir ey brakmadn ki. Allah Tel "Bir selm ile selmlandnz vakit ondan daha gzeli ile selm aln veya onu ayn-syla karlayn" buyurdu. Biz de sana aymsyla karlk verdik" diye cevap verdi.

"phesiz ki Allah her eyin hesabn hakkyla arayandr." Sizi selmlama ve onun dndaki her eyden dolay hesaba ekecektir. Bu ifade selmn yaylmasn ve selm verenin selmn almann vacip olduunu tekit etmektedir. Ebu Davud'un Ebu Hureyre (r.a.)'den rivayet ettiine gre Resulullah (s.a.) yle buyurmutur: "Nefsim kudreti elinde olan Allah'a yemin ederim ki iman etmedike cennete giremezsiniz. Birbirinizi sevmedike de iman etmi olamazsnz. Size yaptnz zaman birbirinizi seveceiniz bir ii gstereyim mi?: Aranzda selm yaynz."

Daha sonra Allah Tel onlarn selamlama, cihad, hayr ileri ve efaat-tan dolay mkfat alacaklarn beyan etmekte ve varn, dnn tek ve biricik ilh bulunan Allah'a olacan, ahirette yeniden dirili (ba's) ve amellerin karlnn verileceinin kesinlikle vuku bulacan haber vermektedir. Bu ayet dinin iki esas rknn de takrir eylemektedir: Tevhid (Allah'n tek ilh ol-duu)'nu ispat ediyor ve "O, yle bir Allah'tr ki, ondan baka bir ilh yoktur" ayetiyle btn mahlukat zerinde yegne ilhlk haklarnn O'na ait olduunu haber veriyor. Ahirette dirili (ba's) ve cezann olaca da mteakip kasem ile ispat olunmaktadr: "Olacanda hibir phe bulunmayan kyamet gn elbette hepinizi toplayacaktr." Cenab- Hak gelmi gemi herkesi ldrp toprak altnda toplayacak, sonra da hepsini tek bir sahada diriltecek ve herkese ameline gre karlk verecektir. Ayet, yeniden dirilme hususunda ek ve phe duyanlar hakknda nazil olmutur. Allah Tel bunu tekit iin kendi adna yemin etmitir.

"O Allah'tan daha doru szl kimdir?" Yani sznde verdii haberde, va-ad ve tehdidinde Allah celle ve al'dan daha sadk ve doru kimse yoktur, tek ilh O'dur, baka bir rab olamaz. O'nun verdii bu bilgi btn kinat kuatan ilminden kaynaklanmaktadr. Durum "Benim Rabbim hata da etmez, unutmaz da." (T-H: 20/52) ayetinde buyurulduu gibidir.

Mnafklarn Vasflar, Hilekrlklar, Mslmanlar Kfre Drme abalar, Onlara Nasl Davranlaca88- Siz hl niin mnafklar hakknda -Allah onlar kazandklar yznden tepesi aa getirdii halde- iki ksm oluyorsunuz? Allah'n saptrdn siz mi doru yola getirmek istiyorsunuz? Allah kimi saptrrsa artk onun iin hibir yol bulamazsn.

89- Onlar, kendileri kfre girdikleri gibi sizin de kfredip onlarla beraber olmanz arzu ettiler. O halde, onlar Allah yolunda hicret edinceye kadar ilerinden dostlar edinmeyin. Eer yz evirirlerse onlar nerede bulursanz yakalayp tutun, onlar ldrn. Onlardan ne bir dost ne de bir yardmc edinin.

90- Sizinle aralarnda antlama bulunan bir kavme snanlar, yahut ne sizinle ne de kendi kavimleriyle savamak istemedikleri iin gsleri daralp size gelenler mstesnadr. Allah dileseydi elbette onlar sizin banza musallat eder de sizinle herhalde savarlard. Artk onlar sizi brakp bir tarafa ekilirler de sizinle vurumazlar ve size bar teklif ederlerse, o halde Allah size onlarn aleyhine bir yol brakmamtr.

91- Dier bir takmn da u halde bulacaksnz: Onlar hem sizden emin olmak, hem kendi kavimlerinden emin olmak isterler. Ne zaman fitneye dndrlrler ise onun iine ba aa atlrlar. yle ise onlar sizi brakp bir tarafa ekilmezler, size bar teklif etmezler, ellerini ekmezler ise onlar nerede bulursanz yakalayp tutun, onlar ldrn. te size onlar hakknda apak bir ferman verdik. Nzul Sebebi"Siz hl niin mnafklar hakknda iki ksm oluyorsunuz?" 88. ayetin nzul sebebi ile ilgili olarak: Buhar, Mslim ve bakalar Zeyd b. Sabit (r.a.)'ten yle rivayet eder: Resulullah (s.a.) Uhud savama ktnda kendisiyle beraber gidenlerden bazlar geri dnd. Onlar hakknda Ashab- Kiram iki ksma ayrld. Bir ksm, "ldrelim derken dier bir ksm, hayr, ldrmeyelim, diyordu. Bunun zerine bu ayet-i kerime nazil oldu.

bni Cerir'in bni Abbas (r.a.)'tan rivayetine gre ayet Mekke'de mslman olduklarn izhar etmi bir kavim hakknda inmitir. Bunlar Mslmanlar aleyhine mriklere yardm etmekte idiler. Mslmanlar bunlar hakknda hkm vermekte ihtilfa dtler de o yzden bu ayet indi.

Sad b. Mansur ile bni Ebi Hatim, Sa'd b. Muaz b. Ubde'nin yle dediini tahric etmilerdir: Resulullah (s.a.) insanlara hitap ederek buyurdu ki: Bana eza eden ve evinde bana eza verenleri toplayana kar bana yardmc olacak kim var? Sa'd b. Muz hemen "Eer Evs'ten ise onu ldrrz, eer Hazredi kardelerimiz ar. smda ise bize emredersiniz, sana itaat ederiz" dedi. Bunun zerine Sa'd b. Ubade kalkp "Ey Muz'm olu, Resulullah'a (s.a.) itaat et. Senden meydana gelenleri bilmektesin" dedi. Useyd b. Hudayr da ayaa kalkt ve "Ey Ubde'nin olu, sen mnafksn ve mnafklar seviyorsun" dedi. Onun zerine ayaa kalkan Muhammed b. Esleme de yle dedi: "Ey insanlar susun, aramzda Allah'n peygamberi bulunmakta. O bize emreder, biz de emrini infaz ederiz." Bunun zerine "Siz hl niin mnafklar hakknda iki ksm oluyorsunuz?" ayeti indi.

Ahmed b. Hanbel, Abdurrahman b. Avf (r.a.)'tan rivayet etmitir: Araplardan bir kavim Medine'de Resulullah'a (s.a.) geldiler ve mslman oldular, sonra Medine'nin o zaman yaygn olan hummasna yakalandlar. O yzden gerisin geriye Medine'den ktlar. Yolda onlarla bir ksm Ashab karlatlar ve sordular: "Ne oldu da Medine'den ayrldnz?" Onlar "Medine'nin hummasna yakalandk" dediler. Ashab "Allah Rasul'nde sizin iin alnacak gzel bir rnek yok muydu? (O ve Ashab bu eit eylere sabrediyor)" dediler. O adamlar hakknda bazs "Bunlar mnafk olmu" derken, bazs da "Mnafk olmazlar" diye hkm verirken bu ayet nazil oldu.

Ancak bu rivayetin isnadnda tedls ve inkta vardr, yani buna itimad etmek sahih deildir.

"Ancak aralarnda antlama bulunan bir kavme sndlar..." 90. ayetin nzul sebebi ile ilgili olarak: bni Eb Hatim ve bni Merdveyh, Hasan- Bas-r'den yle dediini tahric etmektedir: Srka b. Mlik el-Mudlic bize yle anlatmt: Resulullah (s.a.) Bedir ve Uhud'da zaferler elde edip etraftaki kabileler slm'a girmiti. Halid b. Velid'in bir asker birlik ile kavmim olan Mudli-coullar zerine Resulullah (s.a.) tarafndan sevk edilecei haberini aldm. Hemen Medine'ye gelip Hz. Peygambe-'e dedim ki: "Nimet akna, benim kavmime asker sevk edecekmisin. Ben, onlarla mtareke yapman istiyorum. nk senin kavmin Kurey mslman olursa bizimkiler de mslman olup slm'a girerler. Kurey mslman olmazsa kavminin onlar zerine galip bulunmas uygun olmaz."

Bunun zerine Resulullah (s.a.) Halid b. Velid'in elini tuttu ve "Onunla git ve istediini yerine getir" dedi. Halid de onlarla Resulullah (s.a.)'a kar kimseye yardm etmemeleri, Kurey slm'a girerse onlarla beraber mslman olmalar artyla sulh yapt. Bunun zerine Allah Tel "Sizinle aralarnda antlama bulunan bir kavme snanlar mstesna." ayetini indirdi. Onlara iltica edenler de onlarla yaplan antlamaya dahil oldular.

bni Eb Hatim, bni Abbas, (r.a.)'n yle dediini tahric etmitir: "Ancak... bir kavme snanlar..." ayeti Hill b. Uveymir el-Eslem, Suraka b. Mlik el-Mudlic ile Cuzeyme b. Amir b. Abdi Menafoullar hakknda indi. bni Eb Htim'in Mcahid'den naklettii bir rivayete gre ayet Hill b. Uveymir el-Eslem hakknda inmitir. Bu zat ile Mslmanlar arasnda bir antlama vard. Kavminden baz kimseler ona gidip Mslmanlara kar beraber olmalar teklifinde bulunmu, Hill ise Mslmanlarla da kendi kavmiyle de savamak istememiti.

AklamasMnafklarn kfir olduu hususunda gerekli deliller mevcut olduu halde mminlerin onlar hakknda farkl gr ve gruplara ayrlmasn ho karlamayan Allah Tel hitap ederek soruyor: Onlar hakknda niin farkl grlere sahip taraflar haline geldiniz? Bir ksm onlar temize karp haklarnda hayr yollu ahitlik etmekte, dier bir ksm ise mnafklar tan u tenide bulunup kfre girdiklerine ehadet eylemekte. Halbuki mnafklar kfirdirler. Allah Tel onlar haktan ayrp dallete drmtr. Buna sebep ise isyanlar, Allah'n Rasul'ne muhalefet etmeleri, batln peinden gidip Mslmanlara dmanlkta bulunmalar, Mslmanlara buzedip aleyhlerine entrika ve komplolara girimeleri, Mekke'den Medine'ye hicret etmemeleridir. Mnafklar asl ftratlar artk bozulduu iin sanki ba aa ters evrilmiler, yzleri zeri yrr bir vaziyete dmlerdir. Nitekim Allah Tel yle buyurmaktadr: 'Yz st, de kalka yrmekte olan kimse mi daha ok hidayete erendir. Yoksa doru bir yol zerinde dmdz yryen mi?" (Mlk, 67/22). "Allah onlar kazandklar yznden tepesi aa getirdi" cmlesinin manas udur: Allah Tel onlar daha nceden olduklar hle, mriklerin hkmne dndrd. Sebep ise irtidat edip mriklere katlmalar ve Resulullah (s.a.) aleyhine komplo dzenleyip hilekrlk yapmalardr.

"Allah'n saptrdn siz mi doru yola getirmek istiyorsunuz?" Yani kendi istek ve fiilleriyle dallete dm, saptm olanlar slm'a hidayet etmeyi mi istiyorsunuz? Hak yoldan saptm olan kiiyi ona geri evirmek iin bir yol bulamazsn ki. nk hakkn yolu aktr: O da ftratn izdii, selim akln gtrd ve hayr ile er, faydal ile zararl, hak ile batl hakknda tarafszca edilecek tefekkrn yolunu izlemek, o kadar.

Daha sonra Allah Tel mnafklarn garip bir tavrn zikrediyor: "Onlar sizin de dallete dmenizi, saptmanz arzu ediyorlar. Ta ki dallet bakmndan siz de onlarn haline desiniz ve islm dini tamamen yok edilsin." Bu ekilde temenni etmeleri ise sadece size iddetli dmanlk ve buuzlarmdan, kfrdeki devaml azgnlklarndan kaynaklanmaktadr. Zira kendi dallet ve kfirlikleri, taknlklar yetmiyor, bakalarn da saptmaya dryorlar.

O yzden Allah Tel mnafklarn hilelerinden ve bu trl entrikalarndan sakndrmaktadr. man ettiklerine dair ak bir delil bulununcaya, Medine'ye hicret etmelerine kadar putperest mriklere kar size yardm edecek diye mnafklardan dostlar, yardmclar edinmeyin. eitli dava ve meselelerinizde sadakatle size yardmc olduklarn grrsen ve dier artlar yerine getirirlerse o zaman imanlarnda sadk olduklarn anlarsnz.

Fakat Allah yolunda hicret etmek gibi zahir imandan yz evirip Medine dndaki yerlerinde kalmaya devam edecek olurlarsa, nerede ve ne zaman, ister Harem snrlar iinde, isterse Harem dnda onlar yakalayn ve ldrn; onlarla dostluk ve ittifak kurmayn ve hibir nemli iin bana da onlar getirmeyin. Ayn halde devam ettikleri mddete Allah dmanlarna kar onlardan yardm da talep etmeyiniz.

Sonra Allah Tel onlardan iki snf bu hkmn dnda tutmutur:

Birincisi, Mslmanlarla aralarnda antlama bulunan bir kavime snanlardr. Sizinle sulh veya zimmlik antlamas ile antlama yapm olan bir kavme, ahit ve antlama mddeti esnasnda iltica edenlerin hkmn de antlamanz bulunanlarnki gibi kabul edin. Bu hkm, Buhar'de de zikredilen Hudey-biye sulhuna uygun dmektedir. "steyen Kurey'in sulh ve antlamasna girer, isteyen de Muhammed ile ashabnn sulh ve antlamasna girer." Ebu Bekir er-Rz diyor ki: mam, kendisiyle kfirlerden bir kavim arasnda bir antlama akdederse, phesiz bu antlamaya her iki tarafa rahm (akrabalk), ittifak ve vel yoluyla mensup olup taraftar ve desteki durumunda bulunanlar da dahil olurlar. Ama baka bir kavimden olan kimse, art koulmadka antlamaya dahil deildir. Baka bir kabileden olup antlama yapan taraflarn akdine girmesi art koulan kii ise, andlama buna gre akdolunmu ise dahil olur. Nitekim Hudeybiye'de Kinneoullar Kurey'in ahit ve tarafna dahil olmu idi.

kincisi, tarafszlardr: Balan daralm olarak gelen ve sizinle savamay istemeyen, kendi kavimlerine kar savamak da kendilerine kolay gelmeyenler. Bunlar sizin ne lehinize ve ne de aleyhinize bulunmaktalar. Bugnk deyile tarafsz durumdadrlar. Onlar antlama icab Mslmanlara kar savamadklar gibi rk ve cins gibi kkl irtibatlarn korumak iin kendi kavimleriyle de savamazlar. Ne de olsa kendi kavimleridir, karlarna kmak istememekte mazurdurlar.

Her iki snfa Allah Tel'nm u ayeti ile muamele olunur: "Size harp aanlarla, Allah yolunda siz de savan. Fakat haddi amayn. phesiz Allah haddi aanlar sevmez." (Bakara, 2/190).

Allah Tel'nm size bir ltf u keremi ve rahmeti neticesi onlar sulh yapmlardr. Bylece de Allah onlarn zararn sizden defetmitir. Allah dileseydi, size kar savaa girmelerini ilham ederek onlar size musallat klard ve sizinle onlar da savarlard.

Eer bunlar ve benzerleri sizi brakp geri ekilir de savamazlarsa ve size bar teklif ederlerse, onlar bu halde devam ettii srece sizin onlarla savamaya hakknz yoktur. Bedir savama istemeye istemeye mriklerle birlikte kmak zorunda kalan Abbas ve emsali, Haimoullarndan bir grup byleydi. O yzdendir ki Peygamberimiz (s.a.) Abbas'n ldrlmesini yasaklam, esir edilmesini emreylemiti.

Zeroaher diyor ki: Allah Tel'nm o insanlar Mslmanlara kar savatan evirmiolmas onlara taarruz etmeme ve ldrlmekten kurtulma sebeplerinden biridir.

Daha sonra Allah T&l grnte yukarda anlatlan zmreye benzeyen bir baka cemaatin hkmn beyan eyliyor. Fakat bunlarn niyetleri tekilerinki gibi deildir. Bunlar mnafk bir kavimdir, Resulullah (s.a.) ve ashabna kar mslman gzkyorlar ki o ynden canlarn, mallarn, oluk ocuklarn emniyet altna alm olsunlar. Fakat alttan alta da kfirlere yardaklk yapyorlar, onlarn ibadet ettiklerine ibadet ediyorlar. Mslmanlardan emin olmak istiyorlar ama kalben iten kfirlerle birliktedirler Allah Tel'nm u ayetinde belirttii bir halde bulunuyorlar: "eytanlaryla babaa olunca, emin olun, biz sizinle beraberiz, derler." (Bakara, 2/14). Burada da halleri yle tasvir ediliyor: "Ne zaman fitneye dndrlrler ise onun iine ba aa atlrlar." Yani kavimleri onlar ne zaman Mslmanlara kar savamaya arrsa, en irkin, azgn bir ekilde o arya uyarlar ve savaa tepe takla atlr ve dier btn dmanlardan daha iddetli bir ekilde harbe katlrlar. Zemaher diyor ki: Sdd dedi ki: Fitne, burada irk manasnadr. Yani mnafklar ne zaman irke davet edilirler ise en kabih ve irkin bir dnle ona dnerler. Onlar mnafklk zerinde idman yapmlardr. bni Cerir ise ayetin Esed oullar ve Gatafan kabilesi hakknda indiini hikye eder. Baka kimseler hakknda indii de sylenmitir.

Bunlarn hkm udur: Eer sizi brakp bir tarafa ekilmezler, size bar teklif etmezler ve tarafsz kalmazlar, mriklerle birlikte olurlar ve sizinle savatan uzak kalmazlarsa onlar esir edin, nerede karlarsanz onlar ldrn. Onlar aleyhinde size apak bir delil, dmanlklar ortaya kt iin ldrlmeleri hakknda gayet kesin bir ferman verdik.

Bu hkmler, slm'n bara, gvenlie, ahde, antlama ve sulha ne kadar ok nem verdiini gstermektedir. Raz diyor ki: Ekseri alimler "Bu da gsteriyor ki onlar bize kar sava brakp bizden sulh talebinde bulunurlar ve savatan ellerini tamamen ekecek olurlarsa, bizim de onlarla savamamz ve onlar ldrmemiz caiz olmaz" demilerdir.

Hata Yoluyla Ve Kasten ldrmenin Cezas92- Bir mminin dier mmini, yanllk eseri olmayarak ldrmesi hell olmaz. Kim bir mmini yanllkla ldrrse mmin bir kle azad etmesi ve lenin ailesine teslim edilecek bir diyet vermesi lzmdr. Meer ki onlar diyeti sadaka olarak balam olsunlar. Eer len, mmin olmakla beraber size dman bir kavimden ise mmin bir kle azad etmek lzmdr. ayet kendileriyle aranzda bir antlama olan bir kavimden ise o vakit ailesine bir diyet vermek ve bir de mmin bir kle azad etmek gerektir. Kim bunlar bulamazsa, Allah tarafndan tevbesinin kabul iin birbiri ardnca iki ay oru tutmas icap eder. Allah, hereyi bilendir, gerek hkm ve hikmet sahibidir.

93- Kim bir mmini kasten ldrrse cezas, iinde ebed kalc olmak zere, cehennemdir. Allah ona gazap etmitir, ona lanet etmitir ve ona ok byk bir azap hazrlamtr.

Nzul Sebebi"Bir mminin dier mmini..." 92. ayetin nzul sebebi ile ilgili olarak: b-ni Cerr, krime'nin yle dediini rivayet ediyor: Amir b. Lueyy oullarndan Haris b. Yezd, Ebu Cehil ile bir olup Ayya b. Eb Rabia'ya ikence ederdi. Yllar sonra Haris, Medine'ye Resulullah'a (s.a.) hicret iin yola kt. Medine'nin Harra mevkiinde Ayya buna rastgeldi ve hl kfir olduunu zannederek klc ekip adam ldrd. Sonra da Peygamberimize (s.a.) gelip yaptn haber verdi. Bunun zerine "Bir mminin dier bir mmini, yanllk eseri olmayarak ldrmesi hell olmaz." ayeti indi.

"Kim bir mmini kasten ldrrse..." (93.) ayetin nzul sebebi ile ilgili olarak: bni Cerr, Creyc yoluyla krime'den rivayet ediyor: Ensar'dan bir adam, Mkyes b. Sabbe'nin kardeini ldrd. Resulullah (s.a.) Mkyes'e, kardeinin diyetini verdi, o da alp kabul etti. Ama daha sonra kardeinin katilini yakaladnda da adam ldrd. Cenab- Peygamber (s.a.) Hazretleri de onun hakknda "Ne Harem dahilinde, ne de hill blgesinde ona eman vermiyorum" buyurdu ve adam Mekke fethedildii srada ldrld. bni Creyc "Kim bir mmini kasten ldrrse..." ayeti onun hakknda inmitir, demitir.

AklamasNe ekilde olursa olsun bir mminin dier bir mmin kardeini ldrme hakk yoktur. ldrme fiili sadece hata, yanllk eseri ilenmi olabilir. Hata yoluyla ldrme ise, ldrme fiilini veya o ahs ya da cannn kmasn genelde kasdetmeyecek bir surette meydana gelir. nk insan ldrmek byk bir cinayettir, helak edici yedi byk gnahtan birisidir. Allah Tel "Kim bir can, bir can karlnda veya yeryznde bir fesat karmasndan dolay olmayarak ldrrse, btn insanlar ldrm gibi olur" (Mide, 5/32) buyurmaktadr.

Buhari ve Mslim'de bni Mes'ud (r.a.)'un rivayet ettii hadisinde Resulullah (s.a.) da buyuruyor ki: "L ilahe illallah, Muhammedun Resulullah" diye ehadet etmi Mslman bir kiinin kan ancak eyden birisi ile hell olur: "Bir can karlnda can, zina eden evli, dinini terk edip cemaatten ayrlan bir kii olmas sebebiyle." Bu durum karsnda ise halkn bir ey yapma yetkisi yoktur. Onlarn cezasn verme hak ve selhiyeti sadece slm devlet bakanna ya da onun naibine aittir.

bni Mace'nin, bni mer (r.a.)'den rivayetinde Peygamberimiz (a.s.) buyuruyor ki: "Mmin bir mslmann ldrlmesi iine yarm kelime ile de olsa yardmc olmu olan kii, kyamet gnnde iki gz arasna "Allah'n rahmetinden midi kesilmi" diye yazl olarak gelir." Beyhk de Ber b. Azib (r.a.)'den tahric eder ki: Nebi (a.s.) Hazretleri yle buyurdu: "Allah katnda dnyann yok olmas mmin bir adamn ldrlmesinden daha hafif ve kymetsizdir. "

Hata yoluyla ldrmekten dolay ceza verilmesinin sebebi, bunun da bir ihmal, dikkatsizlik, nemsememe gibi bir durumda ilenmi olmasdr ki o yzden de ceza icap etmektedir.

Hata yoluyla ldrme cezasnda iki ey vardr: Mmin bir kleyi azad etmek ve ldrlenin ailesine diyet vermek. Birinci vacip yani bir kle azad, ha-taen de olsa ilenmi olan bu byk gnahn kefareti olarak gerekmektedir. Bunun art ise klenin mmin olmasdr, kfir kle azad yetmez. Cumhura gre kle mslman ise, ya kk olsun byk olsun kfir bir maktuln kefareti olarak azad edilmesi sahihtir. mam Ahmed, Abdullah b. Abdullah'tan, o da Susaldan, bir adamdan rivayet ediyor: Adam siyah bir cariyeyi getirip dedi ki: Ya Rasulallah, benim mmin bir kle azad etme borcum var. ayet u cariyeyi mmin grrsen (sayarsan) azad eyleyeyim. Resulullah (s.a.) de cariyeye: "Allah'tan baka ilh olmadna ehadet ediyor musun?" diye sordu. Evet, deyince yine: "Benim Allah'n Rasul olduuma da ehadet ediyor musun?" diye sordu. Cariye, evet, dedi. Tekrar "ldkten sonra dirilmeye inanyor musun?" diye sorduunda cariye "Evet" deyince Hz. Peygamber (s.a.): "Azad et onu" buyurdular. Bu rivayet isnad sahihtir, sahabinin isminin bilinmemesinin bir zarar yoktur.

mam Malik'in Muvatta's, mam afi'nin ve mam Ahmed'in Msnedle-rinde, Mslim'in Sahih'i, Ebu Davud ile Nes'nin Srenlerinde Muviye b. el-Hakem (r.a.)'den yle rivayet olunmaktadr: Bu siyah cariye getirildii vakit Resulullah (s.a.) ona "Allah nerede?" diye sordu. "Gkte" dedi. "Ben kimim?" dediinde de "Allah'n Rasulsn" cevabn verince, Resulullah (s.a.) "Azad et onu, nk mmindir" buyurdu.

kinci vacip olan diyete gelince, ldrlen kiinin ailesine kayplarndan dolay bir bedel vermek icap etmektedir. Snnet'te sabit olan miktar yz devedir. Kadnn diyeti, erkein diyetininkinin yarsdr. Zira erkein kaybndan dolay ailenin ziyan ettii maslahat, kadnn kaybndan dolay uradndan daha byktr. Ebu Davud, Nes ve dier imamlarn Amr b. Hazm'den rivayetlerine gre Resulullah (s.a.) Yemen ahalisine bir mektup yazd, onda u hususlar da yazlyd: "er"! bir sebep olmakszn bir mmini ldrd delil ile sabit bulunan kimseye kaved, yani ksas icap eder. Ancak ldrlen kiinin velileri (miraslar) diyete raz olurlarsa ne l. Bir can hususunda da diyet yz devedir." Mektubun ilerisinde daha sonra yle buyuruluyordu: "Altn ehli olan ise bin dinar verecektir." Yani diyetin cinsi, yaygn olan sermayeye gre tayin edilir. Altn ile i grenler bin dinar, gm ile i grenler Haneflere gre on bin dirhem, cumhura gre on iki bin dirhem, devesi ok olanlar da yz deve derler. mam afi der ki: Altn veya gmle i grenlerden de neye ularsa ulasn ancak yz deve kymeti alnr.

Deve cinsinden alnacak diyet be snf halinde olur. mam Ahmed ve Snen sahiplerinin bni Mes'ud (r.a.)'dan rivayetlerine gre Resulullah (a.s.) hata-en ldrmenin diyetinin yle denmesine hkmetti:

a) Yirmi adet bint-i mehaz (iki yana girmi dii deve).

b) Yirmi adet ibn-i mehaz (iki yana girmi erkek deve).

c) Yirmi adet bint-i lebn ( yana girmi dii deve).

d) Yirmi adet hkka (drt yama girmi dii deve).

e) Yirmi adet cezea (be yana girmi dii deve).

Ahmed, Mlik ve afi'nin mezheplerinin gr budur. Ebu Hanife'ninki de byledir, ancak o ibn-i lebn yerine ibn-i mehaz saymtr.

Kasda benzer (ibh-i amd) katlin diyeti ise mam Ebu Hanife'ye gre eitten alnr: Krk adet halife (ykl), otuz adet hkka (drt yana girmi dii deve), otuz adet cezea (be yama girmi dii deve)

mam Malik ibh-i amd eklini, babann olunu ldrmesi hali dnda kabul etmez. Kasden ldrmenin diyeti mam Ebu Hanife ile mam Mlik'in mehur olan grne gre zikredildii gibidir. mam afi'ye gre ise ibh-i amd diyetine benzer.

Hata yoluyla ldrmenin diyetini demek, katilin klesine der. kile, Hicaz alimlerine gre katilin baba tarafndan olan akrabas, yani asabesidir. nk insanlar Peygamberimiz (s.a.) ile Hz. Ebu Bekir (r.a.) zamannda kile usulyle amel etmilerdi, o zaman insanlarn kaytl olduu bir divan/sicil yoktu.

Haneflere gre kile, katilin mensup olduu divanda kaytl kimselerdir. Bunlarn tertibini Hz. mer (r.a.) yapmt.

ayet kile diyeti demekten aciz kalrsa diyet, beytu'l-maldan (hazineden) alnr.

Burada yle bir sual sorulabilir: Allah Tel "Herkesin kazanaca kendisinden bakasna ait deildir. Gnahkr hibir nefis dierinin gnah ykn tamaz" (En'm: 6/164) buyururken nasl oluyor da kile diyeti demek zorunda kalyor, katilin suundan dolay sorumlu tutuluyor? Bezzr'm Abdullah b. Mes'ud (r.a.)'dan rivayet ettii hadisinde de Resulullah (s.a.) "Hibir adam babasnn suuyla da, kardeinin suuyla da sorumlu tutulamaz" buyurmutur. Ebu Davud ve Nes'nin naklettii Ebu Ramse hadisinde getii zere Hz. Rasul-i Ekrem (s.a.) Ebu Ramse ve oluna hitaben de: "O senin aleyhine cinayet ilemi olmaz, sen de onun aleyhine cinayet ilemi olmazsn" buyurmutur.

Bunun cevab yledir: Gerekte bu, bakasnn iledii su ve gnah bir ahsa yklemek kabilinden deildir. nk diyet ncelikle katile aittir. kile bunu, nasl baka bir katilin diyetinin denmesinde yardm etmesi mmkn oluyorsa, ite ylece kendi akrabas olan katile yardm etmek bakmndan yklenmi olmaktadr. Nitekim ayn kabile fertleri dmana kar zafer kazanmak iin yardmlamakta, dtan gelen basknlar defetmekte, mali ynden dayanmaya girip birbirleri namna fidye demektedirler.

Bir takm hadisler de klenin, yani baba cihetinden asabe olan akrabalarn diyeti ykleneceklerine dellet etmektedir. Buhari ve Mslim Ebu Hureyre (r.a.)'den rivayetlerine gre bir kadm dier bir kadnn karnna vurdu ve karnndaki ceninin l olarak drmesine sebep oldu. Bunun zerine Resulullah (s.a.) vuran kadnn klesinin gurre (Haneflerce miktar be yz dirhem olan mli tazminat) vermesine hkmetti. Hamel b. Mlik kalkp "memi, yememi, barmam, ses karmam biri iin nasl fidye veriyormuuz, bylesinin kan heder olur" deyince, Rasul-i Ekrem (s.a.) Hazretleri "te bu cahiliye secicinden (ssC nutukCarndanJdr" buyurdu.

Varit olduuna gre Hz. mer (r.a.), Abdlmuttalib'in kz Safiyye'nin klesi bir cinayet ileyince fidyeyi deme iini Hz. Ali (k.v.)'ye yklemiti.

Hz. Ali, Safiyye'nin erkek kardeinin (Ebu Talib'in) olu idi. Safiyye'nin mirasnn ise olu Zbeyr'e ait olduuna hkmetmiti.

Cenin diri olarak anne karnndan kt takdirde, diyet ile beraber kefaret de icap ettii hususunda alimler arasnda ihtilf yoktur. Ancak l olarak kt zaman kefaret gerekip gerekmeyecei hususu ihtilafldr.

mam Mlik "Bu durumda gurre ve kefaret gerekir" diyor. mam Ebu Ha-nife ile mam afi ise "Gurre gerekir, kefaret deil" diyorlar.

Ceninden dolay alnm gurrenin miras mal olup olamayacanda da ihtilf bulunmaktadr. Mlik ve afi diyorlar ki: Ceninden dolay alnm gurre, Allah'n kitabna gre ceninden geriye kalm bir miras saylr, nk gurre de bir diyettir.

Hanefler de yle diyorlar: Gurre sadece annenin hakkdr. nk bu annenin vcudundaki organlardan bir organn kesilmesi suretiyle onun aleyhine ilenmi bir cinayet olup diyet saylmaz.

Fukahadan Ebu Bekir el-Esamm'a gre diyet, katilin bizzat kendisi zerine der, kleye deil. nk "Mmin bir kleyi azad etmesi ve ailesine teslim edilecek bir diyet vermesi lzmdr..." (Nisa, 4/92) ayeti, kendisine bu hkm icap eden kiinin katil olduunu gerektirmektedir, diyet de byledir.

Zamanmzda ise sosyal dzen, Araplarn eski nizamndan farkl bir hale gelmi, kabile balan ve ball kaybolmu, her ahs kabilesine deil kendi kendine dayanr olmutur. bni Abidin'in de beyan ettii zere son devir Hanefi alimlerinin bazlar buna gre hkm vermilerdir. Maamafih, artlar mevcut ise ve uygulamas mmkn olduu taktirde kile sistemini ne kadar faydal olaca inkr edilemez.

"Meer ki sadaka olarak balam olanlar" cmlesinin manas yledir: Diyet ldrlenin ailesine verilir. Ama onlar bunu affedip balarlarsa o zaman diyet icap etmez. nk diyet, onlarn hatrn ve gnllerini almak iin, katil ile aralarnda bir dmanlk ve kavga olmasn diye ve len kii sebebiyle uradklar zarar yerine bir tazminat olmak zere vacip olmutur. Affettikleri takdirde ise gnlleri olmu, bundan vazgemi demektir. Zaten Allah Tel bu ekilde affa tevik iin "sadaka olarak balam olsunlar" diye ifade etmitir.

ayet maktul (ldrlen ahs) Mslmanlarla sava hali zere bulunan (ehl-i harp) dman bir kavimden olup kendisi mmin ise ve hicret etmedii iin onun iman ettiini Mslmanlar bilmiyorsa, onlara diyet verilmez. O durumda katilin sadece mmin bir kle azad etmesi icap eder. Yukarda geen Haris b. Yezd'i Ay-y'n ldrmesi hadisesi buna bir misaldir. Ayn ekilde dar- harpte iman edip de mslmanl bilinmedii iin ldrlm olan herkesin hkm byledir.

Fakat ldrlen ahs Mslmanlarla bar zerine antlama yapm (muahid) bir kavimden ise, -zimmler ve sulh akdi yapm kimseler gibi- miraslarna da llerinden dolay diyet verilmesi gerekir. Mmin veya kfir muahi-din (antlamalnm) ldrlmesinden tr icap eden bedel tam bir diyet ve mmin bir kle azad etmektir. Bu mam Ebu Hanife'nin grdr. nk ayetin misk (antlama) ehli olan muahidler ve zimmler hakkndaki zahir hkm bunu gstermektedir. mam Ebu Hanife ksas hususunda Mslman ile zimmiye eit kabul ettii diyette de eit kalmak etmektedir.

mam Malik'e gre ise hataen ve kasten ldrme durumlarnda muahidle-rin diyeti Mslmanlarn diyetinin yars miktardr. Ahmed ve Tirmiz'nin rivayet ettii hadisinde Resulullah (a.s.) "Kfirin diyeti Mslmann diyetinin yarsdr" buyurmaktadr. Amr b. uayb dedesinin yle dediini nakleder: Resulullah (s.a.) zamannda diyet sekiz yz dinar ve sekiz bin dirhem idi. Ehl-i Kitabn diyeti ise Mslmanlarn diyetinin yars kadard. Bu byle srd. mer (r.a.) halife seilince kalkp "phesiz develerin kymeti ok pahaland" diye hitap ederek gm ehline on iki bin dirhem, altn ehline bin dinar, sr olanlara yz sr, koyunu olanlara iki bin koyun, hlle (kat elbise)den de iki-yz hlle olarak diyet takdir etti. Zimmlerin diyetini brakt ve hibir eylerini artrmad. Drt snen sahibi de Rasul-i Ekrem (a.s.)'in "Muahidin diyeti Mslmanlarn diyetinin yars kadardr" hadisini rivayet etmilerdir.

mam Ahmed'den, kasten ldrme durumunda muahidin diyetinin Msl-mann diyeti gibi baka hallerde ise yans kadar olaca rivayet edilmitir.

mam afi ise yle diyor: Hataen ve kasten ldrme durumunda muahidin diyeti Mslmanm diyetinin te biri kadardr. nk bu meselede sylenen hkmn en az budur. Hz. mer (r.a.) onun diyetini drt bin dirhem olarak takdir etmitir ki bu da Mslman diyetinin te biri olmaktadr.

Diyeti maktuln varisleri alrlar. Diyet miras gibidir. Borlar ondan kapatlr, vasiyetler ondan yerine getirilir ve kalan da miraslara datlr. Rivayete gre bir kadn gelerek kocasnn diyetinden kendi hissesini talep eder. Hz. mer (r.a.) "Sana bir ey dtn bilmiyorum, diyeti almak da kile olan asabelere aittir" der. Baz sahabiler Resulullah (s.a.)'n kocann diyetinden karsna da miras verilmesini emrettiine ahitlik edince Hz. mer (r.a.) de ayn hkm verir.

Azad edecek kle veya bedeli olan mala sahip olmayan ya da zamanmz-daki gibi kle bulamayan (ki bu slm'n hedeflerindendir) kimse, pepee iki kameri ay mddetince oru tutar, er bir zr bulunmakszn iftar ile bu gnlerin aras kesilmez, kesilecek olursa oruca yeniden balamak lzm gelir.

"Allah'tan bir tevbe olarak" Allah Tel bu hkmleri kendi tarafndan bir kabul ve rahmet olmak zere, gnllerinizi de, hataen ldrme crmne gtren kusur, ihmal, aratrmama ve dikkatsizlik izlerinden temizlemek iin meru klmtr.

Allah Tel gnllerin ahvalini, onlar neyin tertemiz yapacan hakkyla bilendir. Hata yoluyla katil olann kasten su ilemediini de bilmektedir. O yzden ona ksas cezasn yklememitir. Yine Allah Tel koyduu hkm ve kanunlarda hikmet sahibidir. Tazminat olarak diyet takdir etmesi de son derece hikmet ve maslahat eseridir.

Kasten ldrme:Bir mmini kasten (taammden) ldren kiinin bu fiilinden dolay cezas ise ebed cehennem azabdr, yani orada temelli kalacaktr. Allah ona gazap etmitir, bu byk crm, cinayeti ilemesinden tr ondan intikam alr, rezil ve rsvay eder. Ona lanet etmitir, yani onu rahmet-i ilhisinden uzak klp ona byk bir azap hazrlamtr.

Kasten o adam ldren katilin tevbesi kabul olunur mu?

bni Abbas (r.a.) ile sahabe ve tabiinden bir ksm zevata gre kasten katil olan kii iin tevbe sz konusu deildir. Bu suun ne kadar byk olduunu gsteren birok hadis mevcuttur. Nitekim yukarda geen bni mer (r.a.) ve Ber b. Azib (r.a.) hadisi bunlardandr. Durum burada irkten tevbe etmi kiininkinden -katil olmu, zina etmi olabilir- farkldr, onun tevbesi kabul olunur. nk o, mrik haldeyken, bu gibi sular haram klan slm eriatna iman etmi deildi, onun bir nevi mazereti bulunuyordu. Ayrca onunla ilgili hkm slm'a girmesini tevik edici mahiyettedir. Fakat ldrmenin haraml-n, su olduunu bilen bir mminin byle bir zr bulunmamaktadr.

Cumhura gre ise taammden, kasten katil olann tevbesi de kabul olunur. Allah Tel: "Ey kendilerinin aleyhinde haddi aanlar Allah'n rahmetinden midinizi kesmeyin. nk Allah btn gnahlar mafiret eder. phesiz ki O ok mafiret edici (yarlayc), ok esirgeyicidir." (Zmer, 39/53) buyurmaktadr. Bu hitap, kfr, irk, phe, nifak, kati (ldrme), fasldk vb. btn gnahlar hakknda umumidir. Her kim tevbe edecek olursa Allah da onun tev-besini kabul eyler. Yine Cenab- Mevl azze ve celle yle buyurur: "phesiz ki Allah, kendisine irk koulmasn yarlgamaz. Ondan baka eyi dileyecei kimseler iin, yarlgar." (Nisa, 4/48). Bu da Allah'a irk koma ve O'na e tanma dndaki btn gnahlar iin geerlidir.

Buhari ve Mslim'de rivayet olunduuna gre sriloullar zamannda bir adam yz kii ldrm, sonra da bir alime tevbe etmesine imkn kalp kalmadn sormu. Alim de "Senin ile tevbe arasna kim girebilir ki, neden engel bulunsun?" demi, sonra ona gnahlarndan uzaklap tevbe ederek Allah'a ibadetle megul olaca bir baka ehre gitmesini tavsiye etmi. Adam da oraya hicret ederken yolda lm. Adam rahmet melekleri alp gtrmler. Israiloullan zamannda byle olduuna gre bu mmette olmas daha da evl ve lyktr. nk Allah Tel sriloullar'na ykledii ar yk ve sorumluluklar bizden kaldrm, sevgili peygamberimizi dosdoru ve msamahakr slm dini ile gndermitir.

Ayrca kfirlik, katillikten daha byk bir gnah ve sutur. Kfirlikten tevbe kabul olunduuna gre adam ldrmekten tevbe etmek de daha evl olarak kabul edilir. Sonra Furkan sresindeki u ayet de katilin tevbesinin kabul edileceine dellet etmektedir: "Onlar ki Allah'n yan sra bir bakasn tanr edinip ona tapmazlar. Allah'n haram kld cana haksz yere kymazlar, zina etmezler. Kim bunlar yaparsa cezaya arpar. Kyamet gn de azab katmerle-ir ve onun iinde hor ve hakir olarak ebed braklr. Ancak tevbe ve iman edip salih (iyi) amel ileyen bunun dndadr." (Furkan, 25/68-70).

"Kim bir mmini kasten ldrrse, cezas... cehennemdir." ayet-i kerimesine gelince, Ebu Hureyre (r.a.) ve seleften bir cemaat bu hususta yle demektedir. Allah Tel, o kiiyi cezalandracak olursa cezas budur. Her bir gnaha dair bildirilen tehditler de buna gre izah edilir. Muvazene, yani iyilikler ile ktlklerin tartlp karlatrlaca grnde olan alimlere gre gnahkr bir kiinin bir takm salih amelleri bulunabilir. Bunlar da bu yzden gereken cezann ona erimesini engelleyebilir.

Cumhurun grne gre, sayesinde kurtulaca salih bir ameli bulunmad taktirde o kii ebediyen orada braklmaz. Hulud kelimesi, o taktirde devaml kalmak deil, ok uzun bir mddet kalmak manasna hamledilir. nk Resulullah'tan (s.a.) u manada bir ok hadis tevatren gelmitir: "Kalbinde zerre arlndan daha az iman bulunan kimse de sonunda cehennemden karlr."

krime ve bni Creyc gibi baz alimlerin kanaati ise ayet-i kerimenin hkmnn ldrmeyi hell sayan kimseyle ilgili olduu yolundadr. Onlar "kasten (mteammiden)" kelimesini "hell sayarak" manasnda tefsir etmektedirler. yle olann cezas da cehennem azabnda devaml, ebediyen kalmaktr.

Fahreddin er-Rzf nin cevabmdaki tercihi ise yledir: Bu ayet-i kerime iki yerde tahsis olunmutur:

Birincisi: Kasten ldrme, dmanlk yoluyla olmad takdirde ksas durumundaki ldrme gibidir.

kincisi: Katilin tevbe ettii ldrme. Ayete bu iki yerde tahsis girdii zaman, biz de "Ondan baka eyi, dileyecei kimseler iin yarlgar" (Nisa, 4/48) ayetine dayanarak affn hasl olduu durumlarda umum (genellik) ifadesini tahsis eyleriz.

Selama zen Gstermek Ve Hkm Verirken yice Aratrma Yapmak94- Ey iman edenler, Allah yolunda harbe ktnz zaman, tam aklanmasn bekleyin. Size selm verene, dnya hayatnn menfaatini arayarak "Sen mmin deilsin" demeyin. te Allah'n katnda bir ok ganimetler vardr. nceden siz de byle iken Allah size ltfetti. O halde iyice aklanmasn bekleyin. phesiz ki Allah ne yaparsanz hakkyla haberdardr. Nzul Sebebi1- Buhar, Tirmiz, Hkim ve dier muhaddisler bni Abbas (r.a.)'tan rivayet ediyorlar: Sleymoullarndan bir adam nne katp gtrd bir koyun srs olduu halde Cenab- Peygamberin (s.a.) ashabndan bir topluluun yanndan geti ve selm verdi. Onlar "Bu adam ancak bizden kendini korumak ve kurtarmak iin selm verdi" deyip (mslman deil zannyla) adamn zerine yrdler ve onu ldrdler, koyunlarn da Peygamberimize (s.a.) getirdiler. Bunun zerine "Ey iman edenler, Allah yolunda harbe ktnz zaman..." ayeti indi.

2- Bezzr'm baka bir vecihle bni Abbas'tan rivayetine gre Resulullah (s.a.) bir seriyye (asker birlik) gnderdi. Seriyyede Mikdd da bulunuyordu. Seriyye varncaya kadar dman dalm kam, sadece yannda epeyce ok mal bulunan bir adam kalmt. Adam "Ehed enl ilahe illallah (=Allah'tan baka ilh olmadna ehadet ederim)" dedi ama Mikdd onu ldrd. Dndklerinde Nebi (s.a.) Hazretleri, Mikdd'a 'Yarn kyamette "L ilahe illallah" ne yapacaksn bakalm?" dedi. Allah Tel da bu ayeti indirdi.

3- Ahmed, Tabern ve baka muhaddisler Abdullah b. Eb Hadrad el-Es-lem (r.a.)'den onun yle dediini tahric ediyorlar: Resulullah (s.a.) bizi aralarnda Ebu Katde ve Muhallim b. Cessme'nin de bulunduu bir grupla sefere gnderdi. Yolda Amir b. el-Edbat el-Ece yanmzdan geerken biz

tefsirül-münir sure sure (10)

Documents