tefsirül-münir sure sure (36)

49
KASAS SURESİ..............................................................4 Surenin Adı:..........................................................4 Önceki Sureyle İlişkisi:..............................................4 Surenin Muhtevası:....................................................4 Hz. Musa (A.S.) Kıssası -1-Güçsüz Kimselere Yardım Edilmesi...........5 Belagat:..............................................................5 Kelime ve İbareler:...................................................5 Açıklaması............................................................6 Ayetlerden Çıkan Hüküm Ve Hikmetler...................................7 Hz. Musa'nın Dünyaya Geldikten Sonra Sahile Atılması, Emzirilmesi Ve Peygamberlikle Müjdelenmesi...........................................8 Belagat:..............................................................8 Kelime ve İbareler:...................................................8 Açıklaması............................................................9 Ayetlerden Çıkan Hüküm Ve Hikmetler..................................11 Hz. Musa'nın Hatayla Mısırlıyı Öldürmesi Ve Mısır'dan Çıkması........12 Belagat:.............................................................13 Kelime ve İbareler:..................................................13 Ayetler Arası İlişki.................................................13 Açıklaması...........................................................14 Ayetlerden Çıkan Hüküm Ve Hikmetler..................................15 Hz. Musa'nın Medyen Tarafına Gitmesi Ve Hz. Şuaykın Kızıyla Evlenmesi 16 Belagat:.............................................................16 Kelime ve İbareler:..................................................16 Ayetler Akası İlişki.................................................17 Açıklaması...........................................................18 Ayetlerden Çıkan Hüküm Ve Hikmetler..................................20 Hz. Musa'nın Mısır'a Dönüşü Ve Peygamberliği.........................22 Belagat:.............................................................22 Kelime ve İbareler:..................................................22 Ayetler Arası İlişki.................................................23 Açıklaması...........................................................23 Ayetlerden Çıkan Hüküm Ve Hikmetler..................................24 Hz. Harun'un Peygamberliği, Firavunun Yalanlaması....................25 Belagat:.............................................................25 Kelime ve İbareler:..................................................25 Ayetler Arası İlişki.................................................25 Açıklaması...........................................................26 Ayetlerden Çıkan Hüküm Ve Hikmetler..................................27 Firavun'un Allah Tealâ'nın Rab Olduğuna Karşı Çıkması Ve Kavmiyle Birlikte İnatçılıklarının Akıbeti....................................27 Belagat:.............................................................27 Kelime ve İbareler:..................................................28 Ayetler Arası İlişki.................................................28 Açıklaması...........................................................28 Ayetlerden Çıkan Hüküm Ve Hikmetler..................................29 Peygamberin Gönderilmesine Duyulan İhtiyaç, Hz. Muhammed'in (S.A.) Gönderilmesi.........................................................30 Belagat:.............................................................30 Kelime ve İbareler:..................................................30 Ayetler Arası İlişki.................................................31

Upload: seoe-

Post on 18-Dec-2015

240 views

Category:

Documents


4 download

TRANSCRIPT

Rahman ve Rahim Olan Allah'n Adyla

4KASAS SURES

4Surenin Ad:

4nceki Sureyle likisi:

4Surenin Muhtevas:

5Hz. Musa (A.S.) Kssas -1-Gsz Kimselere Yardm Edilmesi

5Belagat:

5Kelime ve bareler:

6Aklamas

7Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

8Hz. Musa'nn Dnyaya Geldikten Sonra Sahile Atlmas, Emzirilmesi Ve Peygamberlikle Mjdelenmesi

8Belagat:

8Kelime ve bareler:

9Aklamas

11Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

12Hz. Musa'nn Hatayla Msrly ldrmesi Ve Msr'dan kmas

13Belagat:

13Kelime ve bareler:

13Ayetler Aras liki

14Aklamas

15Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

16Hz. Musa'nn Medyen Tarafna Gitmesi Ve Hz. uaykn Kzyla Evlenmesi

16Belagat:

16Kelime ve bareler:

17Ayetler Akas liki

18Aklamas

20Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

22Hz. Musa'nn Msr'a Dn Ve Peygamberlii

22Belagat:

22Kelime ve bareler:

23Ayetler Aras liki

23Aklamas

24Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

25Hz. Harun'un Peygamberlii, Firavunun Yalanlamas

25Belagat:

25Kelime ve bareler:

25Ayetler Aras liki

26Aklamas

27Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

27Firavun'un Allah Teal'nn Rab Olduuna Kar kmas Ve Kavmiyle Birlikte natlklarnn Akbeti

27Belagat:

28Kelime ve bareler:

28Ayetler Aras liki

28Aklamas

29Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

30Peygamberin Gnderilmesine Duyulan htiya, Hz. Muhammed'in (S.A.) Gnderilmesi

30Belagat:

30Kelime ve bareler:

31Ayetler Aras liki

31Aklamas

32Ayetlerden karlan Hkm Ve Hikmetler

33Mekkelilerin Kur'an Ve Peygamberimizin (S.A.) Peygamberliini Yalanlamalar

33Belagat:

33Kelime ve bareler:

33Ayetler Aras liki

34Aklamas

34Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

35Ehl-i Kitaptan Baz Guruplarn Kur'an'a man Etmeleri

35Kelime ve bareler:

36Nzul Sebebi

36Ayetler Aras liki

36Aklamas

37Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

38Mriklerin Baz phelerine Verilen Cevaplar

38Kelime ve bareler:

39Nzul Sebebi

39Ayetler Aras liki

40Aklamas

40Ayetler Aras liki

40Aklamas

42Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

44Kyamet Gnnde Mriklerin Sorulacak Soruyla Susturulmas

44Belagat:

44Kelime ve bareler:

44Ayetler Aras liki

44Aklamas

46Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

47Tercih Hususunda Mutlak Hak Sahibi Olan kr Ve badete Yegne Lyk Olan Kimsedir

47Belagat:

47Kelime ve bareler:

47Ayetler Aras liki

47Aklamas

48Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

49lh Azamet Ve Hakimiyet Delilleri Ve Mriklerin Tekrar lzam Edilmeleri

49Belagat:

49Kelime ve bareler:

49Ayetler Aras liki

50Aklamas

51Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

51Karun'un Hz. Musa Kavmine Kar Kibirlenmesi Ve Kendi Malyla Gururlanmas

51Belagat:

51Kelime ve bareler:

52Ayetler Aras liki

52Karun Kssas

52Aklamas

53Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

54Karun'un Baz Kibir Ve Gurur Tezahrleri

54Belagat:

54Kelime ve bareler:

55Ayetler Aras liki

55Aklamas

56Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

56Amellere Karlk Verildii Yer

56Belagat:

56Kelime ve bareler:

57Ayetler Aras liki

57Aklamas

57Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

58Peygamberimiz Ve Ashabnn Kendi Kavimleriyle Yaptklar Mcadele

58Belagat:

58Kelime ve bareler:

58Nzul Sebebi

59Ayetler Aras liki

59Aklamas

60Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

Rahman ve Rahim Olan Allah'n AdylaKASAS SURES

Hz. Musa (A.S.) Kssas -1-Gsz Kimselere Yardm Edilmesi1- Ta, sn, mim.2- Bunlar apak kitabn ayetleridir.3- Biz sana Musa ile Firavun kssasn iman edecek bir kavim iin gerek ynyle anlatacaz.4- Gerekten Firavun lkesinde zorbala kalkt. lkesinin halkn guruplara bld. lerinden bir gurubu eziyor, oullarn boazlatyor, kadnlarn sa brakyordu. O gerekten bozgunculardan biriydi.5- Biz ise yeryznde ezilenlere l-tufta bulunalm, onlar nderler yapalm, onlar varisler klalm, istiyorduk.6- O ezilenlere yeryznde imkn verelim; Firavun'a, Haman'a ve askerlerine o sakndklar eyi o ezilenlerin eliyle gsterelim, (istiyorduk).Aklamas"Bunlar apak kitabn ayetleridir." Yani bu ayetler dini meselelerin hakikatini, daha nce olanlar ve bundan sonra olacaklar aklayan gayet ak ve her eyi gzler nne koyan kitabn ayetleridir."Biz sana Musa ile Firavun kssasn iman edecek bir kavim iin gerek ynyle anlatacaz." Yani biz sana durumu olduu gibi doru ve gerek olarak sanki sen gryorsun gibi, sanki sen orda hazr imisin gibi senin risale-tini ve Rabbinden sana inen kitab tasdik edecek ve bununla kalpleri mutmain olacak bir kavim iin anlatacaz. Nitekim bir baka ayette yle buyu-rulmutur: "Biz sana en gzel kssay anlatacaz." (Yusuf, 12/3).Allah Teal Hz. Muhammed'in (s.a.) peygamberliinin doruluuna ve bu yce Kur'ann herhangi bir beer tarafndan ortaya konulmayp vahyedi-len bir vahiy olduuna delil ikame etmek iin, ibret ve t olmas iin bu bu surede Hz. Musa ile Firavun kssasndan bir para veya bir blm zikretmitir.Kur'ann btn insanlk iin indirilmi olmasna ramen burada zellikle mminlerin zikredilmesi, bundan sadece Allah'n peygamberi Hz. Muham-med'e (s.a.) indirilen kelm tasdik eden kimselerin yararlanacaklarna iarettir."Gerekten Firavun lkesinde zorbala kalkt." Yani Msr kral Firavun memleketinde despotluk yapt ve bbrlendi, zulmetti, haddi at ve halkn ezdi."lkesinin halkn guruplara bld." Msr evltlarn eitli gurup ve frkalara ayrd. Her gurubu devlet ilerinden imar, ziraat v.b. ilerde kulland. Smrgeci siyaseti olan "Parala! Hkmet!" siyasetini takip ederek halkn kendi aralarnda ittifak etmemeleri iin aralarnda fitne, dmanlk ve kin tohumlar ekti.Bu genel anlamyla slm siyasetine tamamen zttr. lh hidayet tamamen lfet meydana getirme ve tek kalp zerinde birleme, halk arasnda sevgi, ho gr, kaynama ve gnl temizlii ruhunun yaygnlamas zerine kuruludur.Bu gerekten yneticiyi rahatlatan, mmete g veren, mmetin eref binasn kuran ve pepee zaferlerini gerekletiren ideal pirensiptir."lerinden bir gurubu eziyordu." Onlardan bir cemaat -srailoullar'-n- ezilmi ve horlanm hale getirmiti.Bu ezme ekilleri yle idi:"Oullarn boazlatyor, kadnlarn sa brakyordu." Yani yeni doan erkek ocuklarn ldrtyor, kz ocuklarn kmsedii ve hie ald ve sadece erkek ocuktan korktuu iin kz ocuklarna dokunmuyordou. Firavun ve lkesinin halk devletlerinin gitmesine ve helak olmalarna sebep olacak bir ocuun ilerinden kmasndan korkuyorlard. nk khinler, falclar Firavuna yle demilerdi: "srailoullarnda doacak yavrunun elinde senin mlkn yok olacak." Ya da mneccimler bunu sylediler, yahut Firavun kendisi bir rya grd ve ryay byle tabir etti.Zeccac diyor ki: Firavunun ahmakl hayret vericidir. Bilmiyor ki khin doru sylemise ocuklar ldrmenin hibir faydas olmayacaktr, yalan sylemise ocuklar ldrmenin bir anlam yoktur."O gerekten bozgunculardan biriydi." Yani yeryznde ameliyle, isyan-krlyla ve zorbalyla fesatlk yapyor, gnahsz yere ocuklar ldryor, hibir sebep olmakszn korku ve dehet yayyordu. Kalplerine endie ve huzursuzluk hkim olan azgn zalimlerin durumu daima byledir. Onlar bu gibi feci olaylar ftursuzca ilerler. ayet bir gn veya daha fazla gnl huzuru ve rahatlk hissetseler ve iman onlarn zerine kanatlarn gerseydi ve onlar serin ve geni glgesiyle kaplasayd kendileri istikrar ve gven iinde yaarlar, yeryznde fesat karmazlar, helak olacaklarn bildiren bu gibi iddet ve zulme ihtiya duymazlard.Cenab- Hak zalimlerin bu be kt vasfn (yani yeryznde zorbala kalkmalar, halk ezmeleri, kk yavrular ldrmeleri, kz ocuklarna dokunmamalar ve bozgunculuk karmalar zelliklerini) zikrettikten sonra bunlarn karlnda srailoullar'ndan olan ezilmeye mahkm braklm halkn be vasfn zikretti. Bu vasflar onlarn zulmden kurtarlmalar, Firavun ve kavminden sonra yeryzne hakim nderler olmalar, Msr ve am diyarna varis klnmalar, buralarda hakimiyetin kendilerine ait olmas, Firavun, Haman ve ordularnn korktuklar helake uramalar ve mlklerinin srailoullar elinde yok olmas olaynn ortaya konulmasdr.Allah Teal bunlar yle beyan etmektedir:1- "Biz ise yeryznde ezilenlere ltufta bulunalm istiyorduk." Biz Fira-vun'un ezdii, zelil kld srailoullar'ndan ezilen kimselere onlar Firavun'un ikencesinden kurtarmak ve onun zulmnden korumak suretiyle ltuf ve ikramda bulunmak istiyorduk.Zemaher burada u suali ortaya atmaktadr: Onlarn ezilmeleri ile Allah Teal'nm kendilerine ltufta bulunmas nasl birleebilir? Allah bir eyi murad ettii zaman bu ey bir baka vakti beklemeden derhal olmaz m?Sonra da bu suale cevap vermektedir: Allah'n onlar Firavun'dan kurtarmak suretiyle yapt ltuf hemen yaknda meydana gelince onun meydana geliinin iradesi srailoullar'nn ezilmeleriyle berabermi gibi sratle tecelli etmitir.2- "Onlar nderler klalm" istiyorduk. Yani onlar din ve dnya meselelerinde ilerlemi liderler, valiler ve hakim gler klmay murad ediyorduk.3- "Onlar varisler klalm" istiyorduk. Yani Firavun'un ve lkesinin mlkn, elinde tuttuu eylere varis olacak kimseler klalm istiyorduk. "Hor grlen o kavmide mbarek kldmz yerin doularna ve batlarna varisler yaptk. Bylece sabretmelerinden dolay Rabbinin srailoullarna o pek gzel vaadi yerine geldi. Firavun ve kavminin yapmakta olduklar ve ykselttikleri eyleri yerle bir ettik." (A'raf, 7/137); "te byle yaptk. Onlara srailoullar'n miras kldk." (uara, 26/59).4- "O ezilenlere yeryznde imkn verelim" istiyorduk. Yani onlara yetki ve nfuz vermeyi, Msr ve am diyarnda serbestlik vermeyi murad ediyorduk.5- "Firavun'a, Haman'a ve askerlerine o sakndklar eyi o ezilenlerin eliyle gsterelim istiyorduk." Yani onlarn korktuklar o mlklerinin yok olmas ve srailoullarmdan dnyaya yeni gelecek bir ocuk eliyle helak olmalar eklindeki durumu grsnler diye murad ediyorduk.Sonunda Allah emrini infaz etti, hkmn gerekletirdi. Firavun ve kavminin yok olmasn bizzat kendi evinde ve yatanda, kendi sofrasnda ve masasnda bytp yetitirdii birinin eliyle gerekletirdi. Gklerin ve yerin Rabbi olan Allah'n emrinde galip ve sonsuz ezici gce sahip olduunu, diledii eyin meydana geldiini ve dilemedii eyin olamayacan Firavun bilsin diye Allah onun yetitirdii ocuu rasul klm ve Ona Tevrat' indirmitir.Gayet aktr ki srailoullar eriatlerinin aslyla tahrife uramayan ve bozulmayan ama bugn kaybolan ve varl sz konusu olmayan semav kitaplaryla (hakik Tevratla) amel ettikleri mddete onlara ait bu zellikler aynen gerekleecektir.Tevrat'n asl indirildii andaki muhtevas Kur'ann muhtevasyla bulumaktadr. Onlar doru inantan ve nazil olan eriatten saptklar iin onlarn bu zellikleri kaybolmutur.

Hz. Musa'nn Dnyaya Geldikten Sonra Sahile Atlmas, Emzirilmesi Ve Peygamberlikle Mjdelenmesi7- Musa'nn annesine yle ilham ettik: ocuu emzir. Bana bir ey gelmesinden korkunca da onu suya brak. Sakn korkma ve zlme. Biz onu sana geri dndreceiz ve onu peygamberlerden klacaz.8- Firavun ailesi ileride kendilerine dman ve znt sebebi olacak yavruyu ald. phesiz Firavun, Haman ve askerleri sulu insanlard.9- Firavun'un hanm: "Bu yavru benim iin de senin iin de gz nurudur. Onu ldrmeyin. Belki bize faydal olur ya da onu evlt ediniriz." dedi. Onlar iin farknda deillerdi.10- Musa'nn annesinin gnlnde (evldndan baka) hibir ey kalmad. Eer mminlerden olmas iin kalbine sabr vermeseydik, nerdeyse Musa'nn kendi ocuu olduunu aa vuracakt.11- Annesi, Musa'nn kzkardeine: "Onu takip et." dedi. O da Musa'y uzaktan gzetledi. Firavun ve adamlar iin farknda deillerdi.12- Biz Musa'nn (annesinden) nce st anneleri emmesine engel olmutuk. Bunun zerine Musa'nn kzkardei: "Sizin iin ona bakacak ve efkatle davranacak bir aile gstereyim mi?" dedi.13- Bylece biz annesi sevinsin, zlmesin ve Allah'n vaadinin hak olduunu bilsin diye Musa'y annesine geri verdik. Fakat onlarn ou hakk bilmezler.14- Musa ergenlik ana eriip olgunla-nca ona hikmet ve ilim verdik. Biz iyiliklerde bulunanlar byle mkfatlandrrz.AklamasCenab- Hakkn: "Biz ezilenlere ltufta bulunalm istiyorduk." ayetiyle Allah'n srailoullar'n Firavun'un ikencesinden kurtarmak suretiyle onlara ltufta bulunduunu beyan ettikten sonra; Allah Teal onlara verdii ilk nimetlerini zikrederek balad ve yle buyurdu:"Biz Musa'nn annesine yle vahyettik: ocuu emzir..." Yani Musa'nn annesine dmandan gizlemesi mmkn olduu kadar gizlice yavrusunu emzirmesini ilham ettik. Bunun zerine -denildii gibi- yavrusunu ay ya da drt ay emzirdi."Bana bir ey gelmesinden korkunca da onu hemen suya brak. Sakn korkma ve zlme." dedik. Yani -yavrunun sesini komulardan birinin duymas sebebiyle ldrlmesinden korktuunda ocuu N nehrine at. Fakat o durumda boulacandan, kaybolacandan ya da dnyaya yeni gelen ocuklar aratran Firavun'un baz casuslarnn eline deceinden ve bu gibi korkulu durumlardan dolay korkma. Ondan ayrlacandan dolay zlme, dedik.Bylece Hak leal annesinin korkularndan dolay ve ocuunu denize atmasndan sonraki yeni vesveselerinden dolay annesine gven ve kalbine sknet vermek suretiyle onu mutmain kld. Zira Allah'n yardm ve gzetimi hamileliin balangcndan itibaren ve ocukluk dneminde btn nebilerini ve rasullerini kuatmaktadr.Musa'nn annesinin evi N kysmdayd. Bir sandk yaptrd, onun iine beik koydu. Bir gn korktuu kimseler evine girince gidip ocuunu sanda koydu ve onu Nil'e att. Su sand zerinde tayp Firavun'un sarayna kadar gtrd. Bu yavruyu Firavun'un cariyeleri aldlar ve Firavun'un hanm Asiye bt. Mzahim'e gtrdler. Asiye onu grnce Allah onun kalbine bu yavrunun sevgisini drd. Asiye onun hayatta kalmasn tercih etti. Fira-vun'u ikna etti ve nihayet Firavun bu yavrunun sarayda kalmasna raz olarak onu hanmna brakt."Biz onu sana geri dndreceiz ve onu peygamberlerden klacaz." Yani senin onu emzirmen iin onu sana dndreceiz ve onu Msr ve am halkna gnderilen bir peygamber klacaz.Bu tek ayet iki emir, iki nehiy, iki haber ve iki mjdeyi bir arada toplamaktadr:ki emir: ocuu emzir ve ocuu denize at, emirleridir.ki nehiy: Korkma ve zlme, nehiyleridir.ki haber: Onu sana geri dndreceiz ve onu peygamberlerden klacaz.ki mjde: Bu iki haber muhtevasmdadr. Bu da Musa'y (kk yavruyu) geri dndrme ve peygamberlerden klma mjdeleridir."Firavun ailesi ileride kendilerine dman ve znt sebebi olacak yavruyu ald." Firavun halk sonunda dinlerine aykr davranarak, onlarla mcadele ederek kendilerine dman olacak ve onlarn boulmasyla ve mlklerinin ortadan kaldrlmasyla onlar zntye drecek ocuu aldlar.Halbuki onlar bu yavruyu almakla kesinlikle bu amac murad etmediler. Fakat Allah onlarn helakini ellerinin iledii ameller sebebiyle kld. Onlarn neticede zlmelerine sebep olacak ve mlklerinin yok olmas eklinde bekledikleri sonucun gereklemesine sebep olacak bu yavruyu aldlar ve onu yetitirdiler.Raz diyor ki: Bu hususta dorusu Keaf tefsirinin sahibinin zikrettii grtr: Bu da "liyekne" kelimesindeki "lm" hakikat olmayp mecaz yoluyla kullanlan lm- ta'lldir. nk bir eyin maksad ve gayesi varaca noktadr. Bu lam bir eyin varaca hususta tebih yoluyla kullanmlardr. ?nk onun dman edinilmesi Firavun'un adamlarnn onu almasnn sebebi deildir. Fakat bu sevgi ve sahip kma, fiile gtren sebeb, fiilin kendisi iin ilendii gayeye benzetilmitir. Tpk arslann cesur adam iin istiare edilmesi gibi.Bunun sebebi Firavun ve halknn Hz. Musa eliyle helak olmalardr. Cenab- Hak bunun iin yle buyurmutur:"phesiz Firavun, Haman ve askerleri sulu insanlard." Onlar gerekten gnahkr ve sulu kimselerdi. Allah da dmanlar olan ve helak olmalarnn sebebi olan Musa'y onlarn elinde yetitirmek sebebiyle onlar cezalandrd. nk onlar her eyde hataldrlar. Onlarn kendi dmanlarn terbiye etme hususunda hata etmi olmalar onlarn yeni bir tavrlar deildir.Hasan- Basr diyor ki: Onlar bu yavrunun -Musa'nn- kendilerinin mlklerini gidereceinin, yok edeceinin hi farknda deildirler.Mfessirlerin ounluu ise yle dediler: Bunun manas udur: Onlar zerinde bulunduklar kfr ve zulm sebebiyle gnahkr ve sulu idiler. Allah Teal da dmanlar ve helak olmalarna sebep olacak yavruyu (Musa'y) onlarn elleriyle terbiye etti.Kk yavrunun (Musa'nn) ldrlmemesinin sebebi ise Firavun'un hanmnn ona efaatte bulunmasdr. Cenab- Hak yle buyurdu:"Firavun'un hanm: Bu yavru benim iin de senin iin de gz nurudur. Onu ldrmeyin, dedi." Yani bu ocuk bizim iin gz nuru yani teselli kayna olur, gzleriniz onunla aydnlanr, gnlleriniz onunla ferahlanr, bundan dolay onu ldrmeyin, dedi. Zira Allah Teal ona Musa'nn sevgisini ihsan etmiti. Onu gren herkes onu seviyordu.Nitekim Cenab- Hak bir baka ayette yle buyurmaktadr: "Hani bir zaman biz annene nemli hususlar ilham etmitik. Ona yle demitik: Musa'y sanda koy, Nil nehrine brak da nehir onu kyya vursun. Onu benim de onun da dman olan biri alsn. Seni sevimli kldm ki muhafazam altnda yetiesin. " (T-H, 20/38-39).Bu yavru sevin, huzur ve teselli kayna olduu gibi faydal da olabilir: "Belki bize faydal olur ya da evlt ediniriz, dedi. Onlar iin farknda deillerdi. " Belki de bu yavru kendisinde grdm bereket kanaati ve soyluluk almetleri sebebiyle faydal ve hayrl olabilir. Ya da tad fizik gzellik ve almllk sebebiyle onu evlt ediniriz, dedi. Firavun'un bu hanmndan evld yoktu. Allah da o hanma bu yavru vesilesiyle hidayet verip bu yavru sebebiyle onu cennette yerletirerek midini gerekletirdi. Fakat Firavun ve kavmi helak olmalarnn o yavru sebebiyle ve onun elinde olacann farknda bile deillerdi. Allah'n onun elinde hikmet, hccet ve peygamberlik mucizesi ortaya koyacan ve bunun onlarn Hz. Musa'y yalanlamalarna sebep olup helak olmalarna gtreceini bilmiyorlard. Grnen ve grnmeyenleri bilen sadece Allah Teal'dr. O peygamberlerine yardm eder, dinini teyit eder, dmanlarn perian eder ve bu durum mmin ve kfir iin ibret ve t olur.Firavunun hanm Asiye'yi ferahlk kaplarken vesvese ve endieler de annesinin kalbine elem veriyordu. Cenab- Hak yle buyurdu:"Musa'nn annesinin gnlnde (evldndan baka) hibir ey kalmad. Eer mminlerden olmas iin kalbine g vermeseydik, nerdeyse Musa'nn kendi ocuu olduunu aa vuracakt."Yani ocuu denizde kaybolunca Musa'nn annesinin gnl Musa'dan baka btn dnya megalelerinden kopmutu. Musa'nn Firavun'un eline dtn duyunca akl bandan gitti, kendisine korku ve endie hakim oldu. Eer Allah'n kendisine evldn geri dndrecei eklinde verdii vaade gvenip bunu tasdik edenlerden olmas iin Allah ona sabr ve sebat vermeseydi zntsnn ve derdinin iddetinden nerdeyse olunun gittiini aklayacak ve o yavrunun kendi yavrusu olduunu bildirecekti: "Biz onu sana geri dndrceiz ve onu peygamberlerden klacaz." denilmitir.Ksaca: Allah onun kalbine sebat ve sabr vermeseydi Musa'nn annesi durumunu aa vuracak, srrn aklayacak, annelik sevgisi ve efkatiyle bu yavrunun kendi ocuu olduunu belirtecekti. Allah ona ocuunun haberini Musa'nn kzkardei vastasyla aratrmasn ilham etti."Annesi Musa'nn kzkardeine: "Onu takip et" dedi. O da Musa'y uzaktan gzetledi. Firavun ve adamlar iin farknda deillerdi."Musa'nn annesi kendisine sylenen szn manasn gayet iyi anlayan byk kzma: "Bu yavrunun izini takip et. Haberini ren. ehrin her tarafnda onun durumunu aratr." dedi. Kz bunun iin kt. Allah da ona ocuun Firavun'un evinde olduunu gsterdi. Kzkardei kk yavru Musa'y uzaktan grd. Onlar bu kzn ocuu izlediini, onun durumunu aratrdn ve onun kzkardei olduunu hissetmemilerdi.Allah'n yardm Musa'y takip ediyor ve kader onu annesinin beiine dnmeye sevkediyordu. Allah Teal bu durumu yle beyan etmektedir:"Biz Musa'nn daha nce baka stanneleri emmesine engel olmutuk. Bunun zerine Musa'nn kzkardei: Sizin iin ona bakp yetitirecek ve efkatle davranacak bir aile gstereyim mi? dedi." Yani Musa'nn Allah katndaki deeri ve Allah'n onu annesinden baka birinden st emmekten korumas sebebiyle biz Musa'nn kzkardeinin onlarn yanna gelmeden, Musa'nn annesine geri verilmeden nce, annesinin memesinden baka bir memeyi emmesine mani olmutuk.Ayette geen "haram klmtk." ifadesi engel olmutuk manasnda istiaredir. Zira bir ey bir kimseye haram klnmsa ona engel olunmutur demektir.Musa'nn kzkardei onlarn ocuun emzirilmesine nem verdiklerini ama aresiz kaldklarn grnce: "Bu yavruya bakp onu emzirecek ve terbiye edecek, onu koruyup ona iyilikle davranacak, onunla ilgilenip koruyacak bir aileyi size gstereyim mi?" dedi.bni Abbas diyor ki: Musa'nn kzkardei bunu syleyince onu aldlar ve hakknda pheye dtler. Ona yle dediler:- O ailenin bu yavruya iyilikle davranacan ve ona efkat gstereceini nereden biliyorsun? Kz:- Ona iyilikle davranmalar ve efkat etmelerinin sebebi kral sevindirmek ve onun dln almak arzulardr, dedi.Kz bunu syleyip de onlarn eziyetinden kurtulunca birlikte dedii eve gittiler. Yavruyu annesine verdiler. Annesi ocuuna memesini verdi. Yavru hemen memeyi ald.Firavun'un adamlar buna ok sevindiler ve mjdeci hemen kraln hanmna gitti. Kraln hanm Musa'nn annesini artt. Ona iyilikte bulundu. Bol dl verdi. Onun gerekten Musa'nn annesi olduunu bilmiyordu. Onu sadece ocuk onun memesini ald iin dllendirmiti.Daha sonra Asiye bu hanmn yannda ikamet edip yavruyu emzirmesini istedi. Ama kadn bunu kabul etmedi.- Benim eim ve evldm var. Sizin yannzda kalamam. Ama eer bu yavruyu evimde emzirmemi isterseniz bunu yaparm dedi.Firavun'un hanm bunu kabul etti. Bu hanma nafaka, ikram, elbise ve bol ihsanda bulundu. Musa'nn annesi de oluyla birlikte memnuniyet iinde evine dnd. Allah izzet, makam ve rzk korkusunu emniyete evirmiti.

Hadis-i erifte buyurulmaktadr ki: alan ve sanatnda Allah'n rzas iin hayr gzeten kimse Musa'nn annesi gibidir. Musa'nn annesi hem evldn emziriyor, hem de cretini alyordu."Bylece biz, annesi sevinsin, zlmesin ve Allah 'm vaadinin hak olduunu bilsin diye Musa 'yi annesine geri verdik."Yani biz kk Musa'y Firavun ailesinin bulup almasndan sonra, annesinin oluyla gz aydn olsun, olunun yannda bulunmasyla ve selmete kavumasyla sevinsin, ayrl sebebiyle zlmesin ve Allah'n olunu tekrar kendisine iade edecei eklindeki "Biz onu sana geri dndreceiz ve onu peygamberlerden klacaz." mealindeki ayette zikredilen vaadinin gerek olup bu vaadde hibir phe bulunmadn yaknen bilsin diye kk Musa'y annesine iade ettik.te o zaman kk Musa'nn annesine iade edilmesiyle Musa'nn rasul olaca da aynen bu vaad gibi bir gn gerekleecekti. Annesi bu yavruyu terbiye ederken bunun iin tabi ve er' ynden gerekli btn kmil ahlk ile muamele etmiti."Fakat onlarn ou hakk bilmezler." Yani insanlarn ou Allah'n fiillerindeki hikmetlerini, dnya ve ahiretteki gzel neticelerini bilmezler. Belki de bazen durum d grn itibariyle gnle ho gelmeyebilir ama gerekte ve asl ynyle sonucu gayet iyi olabilir.Nitekim Cenab- Hak yle buyurmaktadr? "Siz bir eyden holanmazsnz, halbuki o sizin iin sonunda hayrldr. Bir eyi seversiniz, halbuki o sizin iin sonunda erlidir." (Bakara, 2/216); "Bir eyden holanmazsnz halbuki Allah o eyde sizin iin pek ok hayr takdir etmitir." (Nisa, 4/19)."Musa ergenlik ana eriip olgunlanca ona hikmet ve ilim verdik. Biz iyiliklerde bulunanlar byle mkfatlandrrz."Yani Musa'nn beden ve akl gc kemale erince biz ona peygamberlik, din emirleri gayet iyi bir ekilde anlama (fkh) ve eriat ilmi verdik. Musa'ya ve annesine yaptmz bu muamele gibi biz iyi amel ileyenleri bu iyi amellerine karlk mkfatlandrrz. Raz buradaki "hkm" kelimesinden muradn peygamberlik deil, hikmet ve ilim olduunu tercih etmitir.

Hz. Musa'nn Hatayla Msrly ldrmesi Ve Msr'dan kmas15- Musa, halknn bir gaflet annda ehre girdi. Orada biri kendi taraftarlarndan, dieri dmanlarndan olan iki adamn dtn grd. Kendi taraftarlarndan olan adam dmanlarndan olan adama kar Musa'dan yardm istedi. Bunun zerine Musa adama bir yumruk vurup ldrd. Sonra da "Bu yaptm eytann iidir. eytan gerekten sapkla tevik eden, apak bir dmandr." dedi.16- Musa: "Ey Rabbim! Dorusu ben kendime zulmettim. Beni bala." dedi. Allah da Musa'y balad. nk O ok balayc ve ok merhamet edicidir.17- Musa: "Ey Rabbim! Bana ltfettiin nimetler sebebiyle asla sululara arka kmayacam." dedi.18- Musa ehirde korku ierisinde etraf gzetliyordu. Bir de ne grsn! Daha dn kendisinden yardm isteyen kii bugn yine kendisinden yardma komasn istiyor. Musa ona: "Anlalan sen apak bir azgnsn." dedi.19- Derken Musa her ikisinin de dman olan adam yakalamak isteyince yardm dileyen: "Ey Musa! Dn birini ldrdn gibi imdi de beni mi ldrmek istiyorsun. Sen ancak yeryznde zorba bir kimse olmak arzu-sundasn. Islah edenlerden olmak istemiyorsun." dedi.20- ehrin en uzak yerinden bir adamkoarak geldi? "Ey Musa! ehrin ileri gelenleri seni ldrmek iin plan kuruyorlar. Hemen buradan git. Dorusu ben sana t verenlerdenim." dedi.21- Bunun zerine Musa korku iinde etrafn gzetleyerek ehirden kt. "Ey Rabbim! Beni u zalim kavimden kurtar." dedi.Aklamas"Musa, halknn bir gaflet annda ehre girdi." Musa Firavun'un yaad ehre girdi. Buras Msr'dan iki fersah uzaklkta bir kasaba idi. Bu kasaba -Dahhak'n ifadesiyle- "Ayn'-ems" kasabas idi. Girdii vakit ehre girmesi beklenmeyen bir vakit -ya insanlarn evlerine ekildikleri le scanda kaylle vakti ya da akam ile yats aras- idi."Musa orada iki adamn dvtn grd. Biri kendi taraftarlarndan dieri dmanlarnn tarafndan idi. Kendi taraftarlarndan olan adam dmanlarndan olan adama kar Musa'dan yardm istedi. Bunun zerine Musa adama bir yumruk vurup ldrd. Sonra da (kendi kendine) bu yaptm eytann iidir... dedi."Yani Musa bu ehirde birbiriyle tartan ve dven iki kii grd. Bunlardan biri sral olup kendi kabilesi ve kendi cemaatindendi. Dieri ise inan ve din hususunda Musa'ya muhalif olan Msrl bir kpt idi. Bu kpt ahs Firavun'un as olup sral olan kiiden sarayn mutfana odun tamasn istemi srail de bunu reddetmi, Hz. Musa'dan kendisine bask yapan kpt dmanna kar yardm istemiti. Bunun zerine Hz. Musa eliyle onu vurup ldrd. Yani vuruu lme sebep olacak bir vuru idi. Sonra da Musa'nn kendisine yardm ettii bran adam dnda hibir kimsenin haberi olmadan bu adam gmmt.Hz. Musa (a.s.) sonra yaptna piman olmu ve kendi kendine "Bu olay eytann gzel gsterdii ve tevik ettii bir olaydr." demiti. "eytan gerekten sapkla tevik eden apak bir dmandr." Yani eytan insann dmandr, onu saptrcdr, dallete ve yanlla drendir, dmanl ve saptrcl gayet aktr, dedi."Musa" daha sonra yaptndan piman oldu. "Ey Rabbim! Dorusu ben kendime zulmettim. Beni bala..." Ben bu davranmla yani masum bir insan ldrmekle kendime yazk ettim. Benim gnahm rt. Elimin iledii bu cinayet sebebiyle beni muaheze etme. Ben sana tevbe ediyorum ve bu fiilimden dolay pimanlk duyuyorum, "dedi."Hz. Musa bunu gnah saymt. Zira adam ldrme asla hell olmayan bir fiildir. Bu nceki peygamberlerin eriatndan bu yana bilinmektedir.Nakka diyor ki: Hz. Musa (a.s.) onu ldrmek arzusuyla kasten vurmad. Sadece zulmn engellemek arzusuyla ona bir yumruk vurdu. Ayrca bu peygamberlikten nce idi.Mslim'in rivayetine gre Salim b. Abdillah yle demitir: "Ey Irak halk! Ne gariptir ki kk gnahlar soruyor, byk gnahlar iliyorsunuz! Ben babam Abdullah b. mer'in (r.a.) Peygamberimiz (s.a) eliyle dou tarafn iaret ederek yle buyurduunu iittim: "Fitne ite uradan, eytann boynuzlarnn kt yerden gelir. Siz de birbirinizin boynunu vurursunuz." Musa'nn Firavun ailesinden ldrd ahs sadece hataen ldrme idi. Ce-nab- Hak: "Sen bir adam ldrdn. Biz de seni gamdan kurtardk ve seni eitli imtihanlara tabi tuttuk." buyurdu."Allah da Musa'y balad. nk O ok balayc ve ok merhamet edicidir." Yani Cenab- Hak onu affetti ve tevbesini kabul etti. nk Cenab- Hak kendisine ynelen kullarnn gnahlarn rtcdr. Tevbe edip yneldikten sonra kullarn cezalandrmayp onlara ok ok merhamet edicidir.Bunun zerine Hz. Musa Rabbine kretti ve "Ey Rabbim! Bana ltfettiin nimetler sebebiyle asla sululara arka kmayacam." dedi. Yani Musa yle diyordu: Ey Rabbim! Bana ltfettiin ilim, hikmet ve tevhidin, verdiin makam, izzet ve nimetin hakkna beni hatadan koru. Beni korursan ben zulmeden, su ileyen ve irk koan kimseye asla yardmc olmam. Yahut bana bu pekok nimetle ikramda bulunman sebebiyle yemin ederim ki sana tevbe edeceim ve asla mriklere destek olmayacam.Kueyr diyor ki: Hz. Musa: "Bana ltufta bulunduun mafiret sebebiyle..." dememitir. nk bu vahiyden nce idi. O Allah'n bu adam ldrmeyi baladn bilmiyordu.Maverd ve bakalar zikrediyorlar ki: Ltuf, mafiret edilmek ya da hidayete nail almak suretiyledir.Kurtub ise yle diyor: "Onu balad." ifadesi mafiret ettiine dellet eder. Allah en iyi bilendir."Sululara destek olmamak" ifadesiyle Firavunla beraber bulunmak ve onun cemaatiyle birlikte olmak ve onun gurubunu oaltmak manas murad edilmitir. Zira Musa daha nce baba-oul gibi ayn binee biniyor ve Fira-vun'un olu diye adlandrlyordu. Yahut bu ifadeyle desteklemesi su ve gnaha sebep olan kimsenin (mesal ldrlmesi hell olmayan kimsenin ldrlmesine sebep olan srail'nin) desteklenmesidir.Bu ayetin benzeri u ayettir: "Zulmedenlere meyletmeyin ki ate size dokunmasn." (Hud, 12/113)."Musa ehirde korku ierisinde etraf gzetiyordu. Bir de ne grsn! Daha dn kendisinden yardm isteyen kii bugn yine kendisinden (bir baka kiiye kar) yardmna komasn istiyor. Musa ona: Anlalan sen apak bir azgnsn dedi." Musa (a.s.) Msrl kptnin ldrlmesi olayndan sonra adam ldrdnn bilinmesinden ve yakalanmaktan korkuyordu. Cinayeti sebebiyle ldrlmesini bekleyerek etraf gzetledi. Kendini gizleyerek yolda yrd. Bir de karsnda dn kendisinden Msrl hasmna kar yardm isteyen sraillinin bir baka Msrlya kar yine yardm ve destek istediini grd. Musa ona: "Sen sapkl ak, fesad ve erri ok bir kimsesin." dedi."Derken Musa her ikisinin de dman olan adam yakalamak isteyince yardm dileyen: Ey Musa! Dn birini ldrdn gibi imdi de beni mi ldrmek istiyorsun? dedi." Hz. Musa (a.s.) her ikisinin dman olan kptyi yakalamak istediinde srailli onun bu durumunu reddederek ve alay ederek yle dedi: Sen dn bir cana kydn gibi bugn de beni mi ldrmek istiyorsun? Msrl olay srailliden renmiti.Raz diyor ki: Doru olan bu grtr. nk Cenab- Hak yle buyurdu: "Musa her ikisinin de dman olan adam yakalamak isteyince yardm dileyen: Ey Musa!" dedi. O halde bu sz bakasnn deil onun szdr. Ayn ekilde "Sen ancak yeryznde zorba bir kimse olmak arzusundasn." ifadesi sadece kfirin sz olmaya lyktr.Baz alimler diyor ki: Hz. Musa (a.s.) srailliye kzgn bir halde "apak bir azgn" olduu eklinde hitap ettiini grnce ve yakalamaya teebbs edince acizlii, zayfl ve zilleti sebebiyle Hz. Musa'nn kendisini yakalamak istediini zannetti ve bu sz syledi. Bu adam ldrmenin ortaya kmasna ve korkusunun artmasna sebep oldu. nk dnk olay bu bran ahstan bakas bilmiyordu. Kpt bu sz iitince bunu Firavun'a nakletti. Bunun zerine Firavun'un kzgnl ve Hz. Musa'y ldrme kararll artt."Sen ancak yeryznde zorba bir kimse olmak arzusundasn. Islah edenlerden olmak istemiyorsun, dedi."Yani Ey Musa! Sen ancak ok adam ldren, adam yakalayan, byklk taslayan, yeryznde ok eziyet eden, neticelere bakmayan bir kimse olmak istiyorsun. Sen insanlarn meselelerinde iki taraftan biri akrabasndan veya kabilesinden olsa bile gzellikle ve hikmetle hkmeden, slah ehlinden olmak istemiyorsun."ehrin en uzak yerinden bir adam koarak geldi: Ey Musa! ehrin ileri gelenleri seni ldrmek iin plan kuruyorlar. Hemen buradan k git. Dorusu ben sana t verenlerdenim, dedi."Firavun ailesinden olan ve imann insanlardan gizleyen mmin bir kimse Hz. Musa iin Firavun kavminin planlad ktl ona haber vermek iin ehirdeki en uzak yerden koarak geldi ve yle dedi:"Ya Musa! Firavun ve devletinin ileri gelenleri senin hakknda istiare etmektedirler ve seni ldrmek iin plan kuruyorlar. Derhal bu ehirden k. Ben senin iin hi phesiz iyiliksever, gvenilir bir kimseyim."Bu kimse Hz. Musa'nn arkasndan gnderilen kimselerin yoluna yakn bir yola slk ettii iin "adam" vasfyla tavsif edilmitir."Bunun zerine Musa korku iinde etrafn gzetleyerek ehirden kt." Musa kendi nefsi hakknda birilerinin kendisini takip etmesini gzetleyerek Firavun'un ehrinden kt."Musa: Ey Rabbim! Beni u zalim kavimden kurtar, dedi." Musa bu iddetli mihnet hakknda yle dua etti: "Ya Rabbi beni bu zalimlerden, Firavun ve adamlarndan kurtar." Allah Hz. Musa'nn duasna icabet etti, onu kurtard ve Medyen'e ulatrd. Nitekim Cenab- Hak yle buyurmaktadr: "Bir cana kydn. Bunun zerine seni gamdan kurtardk ve seni imtihana tabi tuttuk." (T-H, 20/40).

Hz. Musa'nn Medyen Tarafna Gitmesi Ve Hz. uaykn Kzyla Evlenmesi22- Musa Medyen tarafna ynelince: "Umarm, Rabbim bana doru yolu gsterir." dedi.23- Medyen Suyu'na vardnda, orada hayvanlarn sulayan bir cemaat buldu. Onlarn gerisinde de hayvanlarnn suya gitmesini engellemeye alan iki hanm grd. Onlara: "Meseleniz nedir?" dedi. Onlar da: "obanlar sulayp ekilmeden biz sulamayz. Babamz ise olduka yal bir adamdr." dediler.24- Bunun zerine Musa onlarn hayvanlarn sulayverdi. Sonra glgeye ekildi. "Ey Rabbim! Bana indirecein hayra ok muhtacm." dedi.25- O srada hanmlardan biri utana utana yryerek Musa'ya geldi. "Babam, hayvanlarmz sulama cretini vermek iin seni aryor." dedi. Bunun zerine Musa kzlarn babasna varp bandan geenleri anlattnda o zat: "Korkma, artk o zalim kavimden kurtuldun." dedi.26- Kzlardan biri: "Babacm! Onu cretle altr. nk cretle tuttuklarnn en hayrls, gl ve gvenilir bir adamdr." dedi.27- Kzlarn babas: "Bana sekiz yl alman artyla bu iki kzmdan biriyle evlendirmek istiyorum. Eer bunu on yla tamamlamak istersen bu senden bir ikram olur. Fakat seni zora sokmak istemem. naallah beni salihlerden bulacaksn." dedi.28- Musa: "Bu seninle benim aramda-dr. Bu iki sreden hangisini doldu-rursam dolduraym, hakszla ura-m olmam. Sylediklerimize Allah vekildir." dedi.Aklamas"Musa Medyen tarafna ynelince: Umarm, Rabbim bana doru yolu gsterir, dedi." Yani Musa Firavun'un ehrini terk ederek Medyen tarafna ynelmiti. Zira -daha nce beyan ettiimiz gibi- kalbine onlarla arasnda akrabalk ba olduu fikri dodu. Zira onlar Medyen b. brahim (a.s.) neslinden idiler, kendisi de srailoullarndandrFakat yolu bilmeyince Allah Teal'nn ltfuna dayanarak: "Ey Rabbim! Beni en doru yola ilet." dedi. Allah da ona ltufta bulundu ve onu doru yola iletti. Musa yoldan orta yolu tercih etti. det olduu zere insanlara yol hakknda soru soruyordu.bni shak diyor ki: Musa Msr'dan Medyen'e azksz ve bineksiz gitti. Bu iki belde aras 8 gnlk yol mesafesi idi. Yemei sadece aa yapraklar idi. Medyen, Filistin diyarnda Akabe krfezinin kuzeyinde bulunmaktadr.Medyen olaylar aadaki ekilde gelimitir:1- Su civarndaki obanlarn durumu: "Medyen Suyu'na vardnda, orada hayvanlarn sulayan bir cemaat buldu. Onlarn gerisinde de hayvanlarnn suya gitmesini engellemeye alan iki hanm grd. Onlara: Meseleniz nedir? dedi. Onlar da: obanlar, sulayp ekilmeden biz sulayanlayz. Babamz ise olduka yal bir adamdr, dediler."Yani Musa Medyen'e varp Medyen Suyu'na gidince koyun obanlarnn koyunlarn sulad bu kuyunun yanna yaklat ve orada hayvanlarn sulayan bir topluluk grd. Onlarn alt tarafnda koyunlarnn dier obanlarn koyunlaryla karmamas ve bakalarna eziyet vermemesi iin dier o-aanlarm koyunlaryla birlikte suya gitmelerine mani olmaya alan iki kadn grd.Hz. Musa (a.s.) onlar grnce duyguland ve kadnlara acd. Onlara:- Sizin meseleniz nedir? Probleminiz nedir? Niin dierleriyle beraber ;uya gitmiyorsunuz? dedi. Kadnlar yle dediler:- Biz o topluluk su alma iini bitirmeden koyunlarmz sulayamyoruz. Babamz ise bizzat obanlk yapamayacak ve koyunlar sulayamayacak kadar pir-i fani bir ihtiyardr. Dolaysyla biz de grdn u duruma dmeye mecbur kaldk. Bu daima kuvvetlinin zayf karsndaki tavrdr. Gl olan saf, ar sudan ier, zayf olan suyun geri kalan ksmndan ier.Bu ifadede kadnlara bizzat sulamaya katlmalar hususunda Hz. Musa'ya zr beyan edilmekte, babalarnn yall ve ihtiyarl sebebiyle sulamaya katlamadna dikkat ekmekte ve kendilerine yardm etmesi hususunda Hz. Musa'nn efkati talep edilmektedir.2- Hz. Musa'nn kadnlarn koyunlarn sulamas ve Cenab- Hakka niyazda bulunmas: "Bunun zerine Musa onlarn hayvanlarn sulayverdi. Sonra glgeye ekildi. Daha sonra: "Ey Rabbim! Bana indirecein hayra ok muhtacm," dedi."Yani Hz. Musa (a.s.) -bni Eb eybe'nin Hz. mer'den (r.a.) rivayetine gre- ancak on adamn kaldrabilecei bir kaya ile az rtl bir baka kuyuya vard. Bu kuyunun azndaki kayay kaldrarak bu kadnlarn koyunlarn sulad. Sonra da kayay tekrar ayn yerine koydu ve istirahat etmek iin bir aa glgesine ekildi. Cenab- Hakk'a yle niyazda bulundu.- Ya Rabbi! Ben alk belsn kaldrmak iin az veya ok hayra -yiyecee- muhtacm.Hz. Musa'nn duasnda "fakr" kelimesi "lm" harf-i cerri ile kullanlmtr. nk bu kelime "sil" ve "tlib" manasn da ifade etmektedir.Burada Hz. Musa'nn kadnlarn koyunlarn gne scanda suladna, Hz. Musa'nn mkemmel kuvvetine, Firavun'un saraynda rahat bir hayat srmesine ramen ar hayat atlarna alkn, yiit ve dayanakl bir kimse olduuna dair bilgiler vardr.bni Abbas diyor ki: Hz. Musa (a.s.) Msr'dan Medyen'e kadar yaya gitti. Onun yiyecei baklagiller ve aa yapraklaryd. Bineksiz idi. Medyen'e ulanca ayandaki terlikler de iyice giyilmez olmutu. Glgeye oturdu. OAllah'n kullarndan en sekini idi ve alktan karn srtna yapmt. Baklagillerin yeillii adeta karnndan da vuruyordu. O bir hurma parasna muhtat.3- Zorluktan sonraki rahatlk: "O srada hanmlardan biri utana utana yryerek Musa'ya geldi. "Babam hayvanlarmz sulama cretini vermek iin seni aryor." dedi."Yani kzlar koyunlarla eve abuk dnnce babalar bu durumu garip karlad ve onlara bunun sebebini sordu. Onlar da Hz. Musa'nn yapt ii anlattlar. Babalar da onu davet etmek iin kzlarndan birini gnderdi. Kzlardan biri hr kadn yryyle haya ierisinde rtsn brnm, yzn elbisesiyle rtm, erkeklerle konumaya hevesli olmayan bir kii edasyla geldi. Edep, haya ve iffet ierisinde:- Babam bize yaptn bu iyilie kar sana mkfat vermek ve koyunlarmz sulamann cretini demek iin seni aryor, dedi.Alimler bu "baba" nn kim olduunun belirlenmesinde ihtilf etmilerdir. Cumhur'a gre -yahut pekok alime gre- mehur olan gr Hz. Musa'y aran kzlarn babalar Medyen halkna peygamber olarak gnderilen Hz. uayb (a.s.) dr. Bu iki kadn da onun kzlardr Ayrca -Raz'nin dedii gibi- bu kssada dinin kabul etmeyecei hibir ey de yoktur.Hz. Musa (a.s.) kadnn bu davetini cret almak iin deil, yal zatn duasn almak iin kabul etti.Rivayete gre: Kadn: "Sana cret vermek iin" dedii zaman Hz. Musa (a.s.) bundan holanmam, kendisine yemek takdim edilince de:- Biz dinini dnya karlnda satmayan ve iyilie kar bedel kabul etmeyen bir aileyiz demi, Hz. uayb (a.s.) da ona yle demiti:- Bu bize misafir olan herkese kar adetimizdir. Ayrca zaruri durumlarda haramlar mubah saylr.Hz. Musa (a.s.) babasnn evini gsteren kadnla birlikte gitti. Ancak kadna bakmamak iin onun arkasnda yrmesini ve arkadan yolu tarif etmesini istedi. Bu Allah'n kendilerini peygamberlie hazrlad kimselerin edebidir.4- Yal zatla gven ve huzur sohbeti: "Bunun zerine Musa kzlarn babasna varp bandan geenleri anlattnda o zat: Korkma artk o zalim kavimden kurtuldun, dedi."Yani Hz. Musa yal zatn yanma gidip Firavun ve kavminin kfr ve tuyann, srailoullarna yapt zulm, Msr'dan k sebebini ve onlarn kendisini ldrmeyi planladklarn anlatnca o zat: "Korkma, huzur iinde ol, kalbin ho olsun. nk sen zalimlerin saldrsndan kurtuldun. Onlarn memleketinden ktn. Onlarn bizim lkemizde hakimiyetleri yoktur." Hz. Musa da mutmain oldu. Gnl endieden sknete erdi.5- Kzn babasndan gl ve gvenilir kimseyi cretle tutmas talebinde bulunmas: "Kzlardan biri: Babacm onu cretle altr. nk acret-le tuttuklarnn en hayrls, gl ve gvenilir bir adamdr, dedi."Kzlardan Hz. Musa'y babasna aran: "Babacm bu koyunlar gtmek iin onu cretle altr. Zira cretle tutacan en hayrl kii odur. nk o koyunlar korumak ve ilerini grme hususunda gl kuvvetli ve hainlik etmesinden korkulmayan emin bir kiidir." dedi.Hz. uayb'n (a.s.) kz cretlinin en gzel sfatlar olarak "grevini yerine getirme hususunda gl olma" ve "bir eyi koruma hususunda gvenilir olma" sfatlarn zikretti. Bu iki sfatn kayna kzn Hz. Musa'da mahede ettii durumdur.Babas Hz. uayb (a.s.) kzma:- Bunu nereden anladn? dedi. Kz da babasna:- O ancak on kiinin kaldrabilecei bir kayay kaldrd. Ayrca ben onunla birlikte gelirken onun nne getim. Bana: Arkamdan gel, yanl yola girersem nme bir akl ta atarak yolu bana tarif et, dedi.Abdullah b. Mes'ud (r.a.) demitir ki: nsanlarn en ferasetlileri kiidir:- Hz. mer'i (r.a.) yerine tayin eden Hz. Ebubekir.- Hanmna "Yusuf a iyi muamele et." diyen vali.- "Babacm, Onu cretle altr. nk cretle tuttuklarnn en hayrls gl ve gvenilir bir adamdr." diyen Hz. uayb'n (a.s.) kz.6- Hz. Musa'nn (a.s.) Hz. uayb'a (a.s.) hsm olmas: "Kzlarn babas: Bana sekiz yl alman artyla seni bu iki kzmdan biriyle evlendirmek istiyorum. Eer bunu on yla tamamlamak istersen bu senden bir ikram olur. Fakat seni zora sokmak istemem. naallah beni salihlerden bulucaksn, dedi."Yani Hz. uayb (a.s.) Hz. Musa'nn gl ve gvenilir bir adam olduuna kani oldu ve Hz. Musa'ya yle dedi:- Ben seninle hsm olmak ve bu iki kzmdan birini sana nikahlamak istiyorum. Dilediini se. Bu iki kzn adlar Safriya ve Liya'dr. Mihir ise, koyunlarm sekiz yl gtmendir. ki sene ziyadesiyle teberruda bulunursan bu sana aittir. Yoksa sekiz sene yeterlidir. Bundan sonra da bu sre hakknda veya bir baka konuda seninle tartarak seni zorlamak istemem. Beni genel anlamda salih bir kimse, dolaysyla gzel muamele eden ve yumuak davranan biri olarak greceksin... Hz. uayb (a.s.) Allah adnn bereketinden istifade etmek ve Allah'n muvaffakiyetine ve yardmna dayanmak iin "inaallah" demitir.Hz. Musa (a.s.) buna u ekilde cevap verdi: "Bu seninle benim aramda-dr. Bu iki sreden hangisini doldurursam dolduraym, hakszla uram olmam."Yani Hz. Musa (a.s.) Hz. uayb'a (a.s.) hitaben yle dedi: Mesele sizin sylediiniz gibi olsun. Bana bu iki kz hakknda ve bu iki sre -sekiz yl ve on yl konusunda tercih hakk verdiniz. Her birimiz kendi ahs adna art kotuu sz yerine getirecektir. Ben on yllk sreyi tamamlarsam bu benim tarafmdan bir ikram olacaktr. Sekiz yllk sreyi tamamlarsam sorumluluktan kurtulurum ve artm yerine getirmi saylrm. Dolaysyla bu iki sreden birini tercih etmekte benim iin bir mahzur yoktur. Sizin de benden bu iki seneden daha fazlasn isteme hakknz yoktur.Bu her ne kadar mecburi olmayp mubah olsa da peygamberlik iin Allah tarafndan hazrlanan Hz. Musa (a.s.) bu iki sreden kmil olan tercih edecektir. Gerekten Hz. Musa (a.s.) bu iki sreden daha fazlasn tamamlamtr.bni Cerir ve bakalar bni Abbas'tan (r.a.) Peygamberimiz'in (s.a) yle buyurduunu rivayet etmilerdir:- Cebrail aleyhisselm'a Musa bu iki sreden hangisini tamamlad? diye sordu. Cebrail (a.s.):- Daha fazla olan, daha kmil olan sreyi tamamlad, diye cevap ver-di.

Bu Hz. Musa (a.s.) ile uayb (a.s.) arasnda yaplan bir szlemedir."Bu seninle benim aramdadr." ifadesi "Bu iki sreden hangisini" yani en uzun sre olan on yllk sre ile en ksa sre olan sekiz yllk sreden hangisini doldurursam dolduraym "Hakszla uram olmam." Yani hibir kimse fazla bir eyi talep etmekle bakasna zulmetmesin, demektir."Sylediklerimize Allah vekildir." Herkesin kendisi iin dierine verdii sze ahit ve vekildir. Vekil aslnda bir meselenin kendisine havale edildii kimsedir. Vekil ahit manasnda kullanld zaman "al" harf-i cerriyle kullanlmtr. Bu cmle Hz. Musa'nn szdr. Bir baka rivayete gre Hz. u-ayb'n szdr.

Hz. Musa'nn Msr'a Dn Ve Peygamberlii29- Musa sreyi tamamlayp da ailesiyle birlikte Msr'a doru yola ktnda 'Tur" tarafnda bir ate grd. Ailesine: "Siz burada bekleyin. Ben bir ate grdm. Belki size oradan bir haber getiririm ya da ateten bir kor getiririm de snrsnz" dedi.30- Musa atein yanna gelince, mukaddes yerdeki vadinin sa tarafndaki aatan yle nida edildi: "Ey Musa! Ben lemlerin rabbi olan Allahmr31- Asan brak (denildi). Musa asann ylan gibi hareket ettiini grnce arkasna bakmadan kat. Tekrar yle nida edildi: "Ey Musa!. Geriye dn, korkma!. nk sen emniyette olanlardansn.32- Elini koynuna sok, kusursuz prl prl parlayan bembeyaz bir el ksn. Korkudan dolay uzattn ellerini kendine ek. Bu ikisi, Firavun ve adamlarna gstermen iin Rab-binden sana verilen iki mucizedir. phesiz ki onlar fasklardr."Aklamas"Musa sreyi tamamlaynca..." Hz. Musa iki sreden uzun olann yani on yl Hz. uayb'n (a.s.) koyunlarn gtme hizmetini- tamamlad.Bu ayn zamanda ayetten de anlalmaktadr. Zira Cenab- Hak "Musa sreyi tamamlaynca" demitir. Bunun manas iki sreden daha fazla olann tamamlamtr demektir. Bu tarz ifade iki srenin bildirilmesinden sonra gelmitir. Bir srenin sonunda gelseydi sadece o srenin tamamland anlalrd.Hz. Musa ailesi -yani hanmyla birlikte- arzu ettii istikamete doru yola devam etti. Nur da civarnda uzaktan grnen bir ate grd. Ailesine atein yanna gidip yol hakknda bilgi alncaya ya da souktan sna-bilmeleri iin bir kor veya yanan ra alp gelinceye kadar beklemelerini emretti. Zira yamurlu, souk ve karanlk bir gecede yola kmlar, yolu da kaybetmilerdi. Hz. Musa sadece ailesiyle birlikte olup yanlarnda bakalar yoktu.Ailesine sayg ifadesiyle oul sigasyla "bekleyin" diye hitapta bulundu. "Bir haber getiririm" ifadesi yolu kaybettiine delildir. "Belki bylece snrsnz" ifadesi ise havann soukluuna iaret etmektedir."Musa atein yanna gelince mukaddes yerdeki vadinin sa tarafndaki aatan yle nida edildi: Ey Musa! Ben lemlerin rabbi olan Allah 'im!"Yani Musa uzaktan grd atein yanma varnca Rabbi ona vadinin sa tarafndan yani bat cihetinden -Musa'nn sa tarafndan- nida etti.Nitekim Cenab- Hak yle buyurmaktadr: "Musa'ya o emri vahy'ettiimiz vakit (Habibim) sen bat tarafnda deildin, grenlerden de deildin." (Kasas, 28/44).Bu ayet Hz. Musa'nn kble ynndeki atee sa tarafndaki bat tepesine doru yneldiini ifade etmektedir.Rabbi mbarek vadide aa tarafndan Hz. Musa'ya yle dedi: Ey Musa! Ben lemlerin rabbi olan Allah'm. phesiz ki ben senin rabbinim. Naln kar. Sen mukaddes Tuva vadisindesin. Yani sana hitap eden, seninle konuan lemlerin Rabbidir. Dilediini yerine getirir. O'ndan baka hibir rab yoktur. O zatnda, sfatnda, szlerinde ve fillerinde mahlkata benzemekten mnezzehtir.Bu yer "mbarek" olmakla tavsif edilmitir. nk peygamberliin balangc ve Allah Teal'nn kendisine hitap etmesi orada vaki olmutur.Risaletin balangcnda "min at" kelimesiyle, Allah'n kendisine hitap etmesine "Min-eecerati" kelimesiyle iaret edilmitir. Yani O'na nida vadi kysndan, aa tarafndan gelmitir.Allah Teal bu esnada Hz. Musa'da bu kelmn Allah'n kelm olduu eklinde yakin bir ilim yaratt. Hz. Musa (a.s.) -Ebu'l-Hasen el-E'ar'nin grne gre kelm- kadmi aatan deil bizzat Allah Teal'dan iitti. Ebu Mansur el-Matrid'ye gre ise Hz. Musa aata yaratlan ve aatan iitilen sesleri iitti.Sonra da Yce Allah Hz. Musa'y u iki mucize ile te'yit etti:a) "Asan brak (denildi). Musa asasnn ylan gibi hareket ettiini grnce arkasna bakmadan kat."Yani ona elindeki asan brak diye nida edildi. Asasn yere att. As koan bir ylan oldu.Hz. Musa (a.s.) bildi ve gayet iyi anlad ki kendisiyle konuan ve kendisine hitap eden, bir eye "ol dedii zaman hemen olur" hale getirendir.Hz. Musa (a.s.) asann hareket ettiini, sratle kprdadn grnce yahut titreme ve hareketiyle cinnlere benzeyen bu durumu grnce kaarak geri geri geldi. Dnp arkasna bakmad. Zira beer tabiat bundan nefret eder.Cenab- Hak onun korkusunu yle diyerek sakinletirdi: "Ey Musa! Geriye dn, korkma. nk sen emniyette olanlardansn."Yani Ey Musa! Yerine ve ilk makamna dn. Ylandan veya ejderhadan korkma. Sen her eit ktlkten emniyet iindesin.b) "Elini koynuna sok, kusursuz prl prl parlayan bembeyaz bir el ksn. " Yani elini cebine, ba tarafndan gmleinin st tarafndan koynuna sok ve sonra da elini kar; prl prl k dolu bir ekilde sanki bir ay paras gibi kusursuz veya aypsz panldasn.Bu geen iki mucizeden korkusunun izale olmas iin Cenab- Hak ona hitaben yle buyurdu: "Korkudan dolay uzattn ellerini kendine ek." Yani elini gsne koy ki hissettiin korku gitsin. Hz. Musa bir eyden korktuu zaman elini kendine eker, yumar; bunu yapt zaman da meydana gelen korku giderdi.Ona uymak iin'kim bunu yapar, elini kalbine koyarsa inaallah teal hissettii bu korku yahut onu korkutan ey dalr. Gvenilecek olan yalnz Allah'tr.bni Abbas diyor ki: Korkan herkes elini gsne koyduu zaman korkusu ortadan kalkar. "Bu as ve elin, Firavun ve adamlarna gstermen iin Rabbinden sana verilen iki mucizedir. phesiz ki onlar fasklardr." Yani bu iki mucize -asann yere atlp koan bir ylan haline evrilmesi mucizesi ile elini koynuna sokup kusursuz bembeyaz ve nurlu bir el olarak kmas mucizesi- Allah'n kudretine ve senin peygamberliinin doruluuna ak ve kesin bir delil olup Firavun ve kavminin reisleri, bykleri ve adamlarna peygamber olarak gnderilmen hususunda seni te'yit etmektedir. Zira bunlar Allah'n taatinin dna kan, Allah'n emrine ve dinine aykr davranan bir kavimdir. Dolaysyla bunlar bu iki mucize ile te'yit edilmi olarak senin kendilerine gnderilmene lyk kimselerdir.

Hz. Harun'un Peygamberlii, Firavunun Yalanlamas33- Musa yle dedi: "Ey Rabbim! Ben onlardan birini ldrmtm. imdi onlarn da beni ldrmelerinden korkuyorum.34- Kardeim Harun, lisan bakmndan benden daha fasihtir. Bu sebeple beni dorulayan bir yardmc olmas iin, onu da benimle beraber peygamber olarak gnder. nk onlarn beni yalanlamasndan korkuyorum."35- Allah yle buyurdu: "Seni kardeinle destekleyeceiz, kinize yle bir g vereceiz ki, dmanlarnz asla size dokunamayacaklardr. Mucizelerimizle siz ikiniz ve size uyanlar mutlaka galip geleceksiniz."36- Musa onlara apak mucizelerimizi getirince onlar: "Bu uydurulmu bir sihirden baka bir ey deildir. Biz nceki atalarmzdan hi byle bir ey iitmedik." dediler.37- Musa yle dedi: "Rabbim nezdin-den kime hidayete vereceini, dnyann iyi akbetinin kimin olacan daha iyi bilir. Gerek udur ki zalimler kurtulua ermezler."AklamasAllah Teal Firavun'dan kaarak ve onun iddetinden korkarak Msr diyarndan ayrlan Hz. Musa'ya Firavun'a gitmesini emredince; "Musa yle dedi: Ey Rabbim! Ben onlardan birini ldrmtm. imdi onlarn da beni ldrmelerinden korkuyorum." Yani ya Rabbi, ben Fira-vun'un kavminden birini ldrdm halde, nasl Firavun ve kavmine gidebilirim? Beni grdkleri zaman intikam duygusuyla beni ldrmelerinden korkuyorum."Kardeim Harun lisan bakmndan benden daha fasihtir. Bu sebeple beni dorulayan bir yardmc olmas iin onu da benimle beraber peygamber olarak gnder. nk onlarn beni yalanlamalarndan korkuyorum."Yani kardeim Harun lisan bakmndan benden daha aktr. ocukluumdan beri dilimde bulunan pelteklik ve dil tutukluu sebebiyle kardeim benden daha gzel slba sahiptir. nk ocukken ate korunu elime almm ve atele hurma arasnda tercih yapmam istendiinde ben ate korunu dilimin zerine koymu olduumdan bylece ifademde zorluk meydana gelmiti. Bundan dolay benim sylediim ve Allah tarafndan haber verdiim hususlarda beni tasdik edecek, burhan ve delilleri aklayacak, bu inkarclar tarafndan ortaya atlan pheleri rtecek bir yardmc ve vezir olarak kardeim Harun'u benimle birlikte peygamber olarak gnder. Ben onlarn benim risaletimi yalanlamalarndan korkuyorum.Bu ayetin benzeri u ayettir: "Musa yle dedi: Rabbim, benim gsme genilik ver. imi kolayla. Dilimden de dm z ki szm iyi anlasnlar. Bana kendi ailemden bir vezir olarak kardeim Harun'u ver. Onunla srtm kuvvetlendir. Onu iimde ortak kl." (T-H, 20/27-32).Cenab- Hak, Hz. Musa'nn bu talebini kabul etti ve yle buyurdu: "Seni kardeinle destekleyeceiz. kinize yle bir g vereceiz ki, dmanlarnz asla size dokunamayacaklardr."Yani Cenab- Hak, Musa'ya yle dedi: Biz seni peygamber olmasn istediin kardeinle kuvvetlendireceiz, glendireceiz.Bir baka ayette Cenab- Hak yle buyurmaktadr: "Ey Musa! stediin sana verilmitir." (T-H, 20/36). "Ona rahmetimiz cmlesinden kardei Harun'u da bir peygamber olarak ihsan ettik." (Meryem, 19/53).Size ezici bir hccet ve dmanlarnza kar ak bir stnlk vereceiz. Bu sebeple Allah'n ayetlerini tebli etmeniz sebebiyle onlarn size eziyet etmelerine yol ve imkn yoktur.Selef alimlerinden bazlar Hz. Musa'nn kardei Harun'un gnderilmesi talebi hakknda yle dediler:Hz. Musa (a.s.) kardei hakknda efaatte bulunmu, bundan dolay Cenab- Hak, Hz. Harun'u Hz. Musa ile birlikte nebi ve rasul olarak Firavun ve adamlarna gndermitir. Bunun iin Allah Teal Hz. Musa hakknda yle buyurdu: "O Allah katnda itibar yksek bir zat idi." (Ahzab, 33/69).Sdd diyor ki: ki peygamber ve iki ayet bir peygamberden ve bir ayetten daha kuvvetlidir."Mucizelerimizle siz ikiniz ve size uyanlar mutlaka galip geleceksiniz."Yani siz ikiniz -Musa ve Harun- ayetlerimizle, mucizelerimizle gidin. Ya da biz size hakimiyet gc vereceiz. Yani mucizelerimizle sizi hakim klacaz. Yahut onlar size eriemiyeceklerdir. Yani ayetlerimizle kendinizi onlara kar koruyacaksnz.Sen -ey Musa!- kardeinle birlikte, ikinize iman edenler ve sizin risaleti-nize tabi olanlarla beraber hccet ve burhanla galip olacaksnz. Zira Allah'n cemaati daima galip olanlardr.Ayetlerin hakimiyetle irtibatl klnmas asnm ylana evrilmesini mucize klmakta ve Firavun'un zararnn Hz. Musa ile Hz. Harun'a ulamasn engellemektedir. Bu sebeple kraat srasnda "ileykm" kelimesi zerinde durmak caizdir. Okumaya devam etmek caiz olduu gibi takdim ve te'hir de olabilir.Cenab- Hak daha sonra Firavun'un Hz. Musa ile Hz. Harun'a kar kma tavrn aklayarak yle buyurdu: "Musa onlara apak mucizelerimizi getirince onlar: Bu uydurulmu sihirden baka bir ey deildir. Biz nceki atalarmzdan hi byle bir ey iitmedik, dediler."Hz. Musa (a.s.) ile Hz. Harun (a.s.) Firavun ve adamlarna Allah'n kendilerine verdii ve Allah'n birlii ve Onun emirlerine uyma hakknda Allah tarafndan haber verdikleri hususlarda kendilerinin doruluuna dellet eden gz kamatrc apak mucizeleri arz ettikleri zaman Firavun ve adamlar yle dediler: Bu yapma, uydurma, yalan ve aslsz bir sihirbazlktan ibarettir. Biz gemi atalarmzn gnlerinde hibir orta bulunmayan ve tek olan Allah'a ibadet etme eklinde yaptnz bu daveti hi iitmedik. Atalarmzdan hibirini bu din zerinde grmedik. Biz insanlarn Allah'la birlikte baka tanrlara taptklarn grdk.Bu izlenmesi iin hibir delil bulunmayan taklitilik yoluna sarlmaktr. Hz. Musa (a.s.) buna u cevab verdi:"Rabbim, nezdinden kimin hidayete ereceini, dnyann iyi akbetinin kimin olacan daha iyi bilir. Gerek udur ki zalimler kurtulua ermezler."Yani Hz. Musa (a.s.) Firavun ve adamlarna yle cevap verdi:Her eyi yaratan, gklerin ve yerin gaybn bilen ve kendisinden baka hibir ilh bulunmayan Rabbim Allah, hakk batldan ayrd etme hususunda benden de senden de daha iyi bilir. Dorulua davet eden, hakk getiren ve byk kurtulua onu ehil klan kimseyi ve yardm, zafer ve destekle dnyada gzel akbete kimin kavuacan, ahirette sevap, rahmet ve ilh rzaya kimin nail olacan Allah daha iyi bilir."Onlar iin bu dnya yurdunun iyi bir sonucu vardr. (Bu sonu) Adn cennetleridir." (Ra'd, 13/22-23); "Dnyann iyi sonucu kimindir, yaknda kfirler bilecektir." (Ra'd, 13/42).O benimle sizin aranzda hkm verecektir. phesiz ki Allah'a irk koanlar kurtulua eremezler. Kazanl kamazlar, bilakis bunun zddna ularlar.Ayette hitap, cedel ve mnazara konusunda yksek bir edeb slp kullanlmtr. Bu sebeple Hz. Musa kardeinin hak yolda, bakasnn batl yolda ve sapk olduunu iln etmeye teebbs etmedi. Sadece en sahih ve en doru olann sonunda galip olaca hususunu ve niha hkm tartma zemininde akla bir rol vermek iin bu ifadeyi tekrarlad.Hz. Musa'nn (37. ayetteki) bu ifadesi Peygamberimiz'in (s.a.) mriklere syledii u ifade gibidir: "Hi phesiz ya biz ya da siz (iki taraftan biri) mutlak hidayet zerinde, dieri apak bir sapklktadr." (Sebe, 34/24).Nitekim ayetin sonu Firavun ve kavminin yaptklar inatla kar onlar zecretmekte ve onlarn bu mcadelede kaybeden taraf olacaklarn, gelecekte pimanlk duyacaklarn, yenilgiye urayacaklarn ima etmektedir.

Firavun'un Allah Teal'nn Rab Olduuna Kar kmas Ve Kavmiyle Birlikte natlklarnn Akbeti38- Firavun: "Ey ileri gelenler! Ben sizin benden baka tanrnz olduunu bilmiyorum! Ey Hmn! Haydi, benim iin amuru piir de bana bir kule yap. Belki de ben bylece Musa'nn ilhna karn. yle sanyorum ki, o yalanclardandr." dedi.39- Firavun ve askerleri yeryznde haksz yere byklk tasladlar. Bize dndrlemeyeceklerini sandlar.40- Biz de Firavun'u ve askerlerini yakalayp denize attk. Zalimlerin akbeti nasl oldu, bir bak.41-Biz onlar dnyada cehennem ateine aran nderler yaptk. Kyamet gn de kendilerine yardm edilmeyecektir.42- Bu dnyada biz onlar lanete urattk. Kyamet gn de onlar hor ve hakir kimselerden olacaklardr.43- phesiz ki biz ilk nesilleri helak ettikten sonra Musa'ya insanlar dnsnler diye, insanlarn basiretlerini aacak deliller, hidayet rehberi ve rahmet kayna olarak Tevrat' verdik.Aklamas"Firavun: Ey ileri gelenler! Ben sizin iin benden baka bir ilh tanmyorum, dedi."Yani Msr kral diktatr zalim Firavun: "Ey kavmim! Benden baka bir ilhn var olduunu bilmiyorum, yani Musa'nn ilh mevcut deildir. lh sadece benim." dedi.Nitekim Cenab- Hak bir baka ayette bunu yle beyan eder: "Firavun halk toplayp nida etti. Ben sizin en yce Rabbinizim, dedi. Allah da onu dnya ve ahiretin azab ile yakalad. Bunda Allah 'tan korkan iin byk ibret vardr." (Nziat, 19/23-26).Firavun bylece kavmini kendisinin ilh olduunu itiraf etmeye davet etmi, kavmi de kt akllar ve geri zekllklaryla bunu kabul etmilerdi. Nitekim Cenab- Hak yle buyurmaktadr: "Firavun kavmini hie sayd. Onlar da ona itaat ettiler. Dorusu onlar fask bir kavim idiler." (Zuhruf, 43/54).Firavun'un ilhlk iddia etmedeki maksad -Raz'nin de beyan ettii gibi kendisinin yer ve gklerin yaratcs olduunu iddia etmek deil, sadece kendisinin ta'zim edilmesi, sulta ve mutlak nfuz sahibi bir krala itaat edilip emirlerine tam anlamyla boyun eildii gibi kendisine kaytsz-artsz itaat edilmesi idi. Bu hkm ve saltanatn aldatc tezahrlerinden, mlk ve azamet gururundandr."Ey Hmn! Haydi, benim iin amuru piir de bana bir kule yap. Belki de ben bylece Musa'nn ilhna karm. yle sanyorum ki o yalanclardandr, dedi."

Yani ey vezirim Hmn! Benim iin tula hazrla! Ge doru ykselen ok yksek bir kule bina et, ben ona kaym, semaya ykselip Musa'nn ibadet ettii ilhn greyim, dedi. Musa'nn ilhn dier madd cisimler gibi zannediyordu. Ben inanyorum ki o, benden baka bir rab bulunduu eklindeki sznde yalancdr.Bir baka ayette de yle buyurulmaktadr: "Firavun dedi ki: Ey H-manl Benim iin yksek bir kule yap. Olur ki ben o yollara, gklerin yollarna ularm da Musa 'nn tanrsna ykselip karm. Ben onun mutlak bir yalanc olduunu sanyorum. te bu suretle Firavunun kt ameli sslendirildi. O doru yoldan saptrld. Firavunun hilesi sadece hsrandr." (Gafir, 40/36-37).Firavun ilhlk iddia etmek ve zamannn en yksek kulesini bina etmekle insanlar kandrmak ve kendini pahalya satmak ve halkna kar Musa'nn kendisinden baka bir ilh bulunduu eklindeki iddiasnda yalanc olduunu ortaya koymak istiyordu.Cenab- Hak onun gururunun ve inatlnn sebebini yle beyan etti: "Firavun ve askerleri yeryznde haksz yere byklk tasladlar. Bize dn-drlmeyeceklerini sandlar."Yani Firavun ve adamlar azgnlk yaptlar, halka zulmettiler, yeryznde ok bozgunculuk kardlar. Kyamete, tekrar dirilie, hesap ve cezaya inanmadlar. Bu ekilde dnen herkesi tuyan, gurur ve yeryznde byklk taslama hastal kaplar. Allah'n kendilerini kontrol ettiini ve lyk olduklar ekilde cezalandracan bilmezler.Bunun iin Cenab- Hak onlar ahiret cezasyla tehdit ettikten sonra dnyada derhal ekecekleri cezalarn da beyan etti. yle buyurdu:"Biz de Firavunu ve askerlerini yakalayp denize attk. Zalimlerin akbeti nasl oldu, bir bak." Yani biz onlar bir sabah denizde boduk. Onlardan hibir kimse kalmad. Ey Allah'n kudretini, azametini ve ayetlerini dnen kii! Kendi nefislerine zulmeden, rablerini inkr eden ve byklerinin Allah' tanmayp ilhlk iddiasna kalkt o zalimlerin akbetinin nasl olduuna bir bak ve dn.Cenab- Hak daha sonra onlarn azabnn kat kat olacan beyan ederek yle buyurdu:"Biz onlar dnyada cehennem ateine aran nderler yaptk." Yani Firavun ve kavminin erafn peygamberleri yalanlama ve yoktan var eden tek ilhn varln inkr etme hususunda sapklk nderleri kldk. Onlar da kendi sapklklaryla yetinmediler, bakalarn da saptrmaya yeltendiler. Bylece iki cezaya mstahak oldular. Bu iki ceza sapklk ve saptrma cezasdr. Onlarn kurtulma ve efaatilerin yardmna nail olma hususunda hibir mitleri yoktur. Onlar iin kyamet gn Allah'n azabna kar kendilerine yardm edecek ya da kendilerinden Allah'n azabn giderecek hibir yardmc veya efaati yoktur. Bylece hem dnya rezilliine, hem de ahiret zilletine mahkm oldular. Nitekim Cenab- Hak yle buyurdu:"Bu dnya hayatnda biz onlar lanete urattk. Kyamet gn de onlar hor ve hakir kimselerden olacaklardr." Yani biz dnyada onlar daim bir ekilde lanete, rezillie, mminlerin ve gnderilen peygamberlerin dilleriyle gazaba urattk. Ayrca onlar kyamet gnnde de Allah'n rahmetinden uzaklatrlan, kovulan kimselerdendir. Nitekim Cenab- Hak bir ayette yle buyurmaktadr: "Burada da kyamet gnnde de lanete tabi tutuldular. Kendilerine verilen bu vergi ne kt vergidir!" (Hud, 11/99).Firavun ve kavminin boulmasndan sonra Hz. Musa (a.s.) ile iman ordusu Tevrat'n nuruna kavuturulmulardr: "phesiz ki biz ilk nesilleri helak ettikten sonra Musa'ya insanlar dnsnler diye insanlarn basiretlerini aacak deliller, hidayet rehberi ve rahmet kayna olarak Tevrat' verdik." Yani Allah, Firavun ve kavmini helak ettikten, onlardan nce gelen Nuh, Hud, Salih ve Lt kavimlerini helak ettikten sonra Allah kulu ve Rasul Musa'ya Tevrat' indirmek suretiyle ihsanda bulundu. Bu kitab hayat aydnlatan, kalplere nur veren bir kaynak olmas, hakla batl ayrd etmesi iin, sapklk ve krlkten hidayete vesile olmas, kendisine iman eden kimselere rahmet olmas ve salih amellere irad etmesi iin; insanlar dnsnler, bundan ibret alsnlar ve bu sebeple hidayete nail olsunlar diye indirdi.bni Cerir, bni Eb Hatim ve Bezzar'n Ebu Said el-Hudr'den (r.a.) mer-fu olarak rivayet ettikleri hadis-i erifte Efendimiz (s.a.) yle buyururlar: "Yeryzne Tevrat indirildikten sonra Cenab- Hak Musa'dan sonra maymun haline evrilen kasaba halk hari ne yerden ne de gkten gelen bir azapla bir kavmi tamamen helak etmedi." Sonra da u ayeti okudu: "phesiz ki biz ilk nesilleri helak ettikten sonra Musa'ya kitab verdik." (Kasas, 28/43).

Peygamberin Gnderilmesine Duyulan htiya, Hz. Muhammed'in (S.A.) Gnderilmesi44- Biz Musa'ya o emri verdiimiz zaman sen bat ynnde deildin. Bunu grenlerden de olmadn.

45- Fakat biz nice nesiller var etmitik. Bunlarn zerlerinden de nice yllar gemiti. (Ey Muhammed !) Med-yen halk arasnda bulunup da onlara ayetlerimizi okuyan sen deildin. Peygamberler gnderen ancak biziz.

46- (Ey Muhammed !) Biz (Musa'ya) nida ettiimiz zaman sen Tur da tarafnda deildin. Ancak senden nce kendilerine herhangi bir uyarc gelmemi bir kavmi uyarman iin Rab-binden bir rahmet olarak gnderil-din. Belki onlar bunu dnrler

47- Eer onlar iledikleri gnahlar yznden balarna bir musibet geldii zaman "Ey Rabbimiz !Bize peygamber gnderseydin de biz de senin ayetlerine uyup mminlerden olsaydk ya" diyecek olmasalard... (peygamber gndermezdik).

Aklamas"Biz Musa'ya o emri verdiimiz zaman sen bat ynnde deildin. Bunu grenlerden de olmadn."

Ey Muhammed! Allah Musa ile konutuu, ona risalet emrini vahyetti-i, ona Tevrat levhalarn verdii ve ondan ahit ald zaman sen Musa'nn bulunduu yerin bat tarafnda deildin. O anda orada bulunanlardan da deildin ki bunlar bilip haber veresin.

Fakat peygamberliine burhan olmas iin onun haberini sana bildirdik. Bylece sanki bu olaylar senin nnde meydana geliyor gibi gemilerin haberlerini naklediyorsun. Halbuki sen okuma-yazma bilmeyen "mm" bir kiisin. Btn bunlar bu haber vermenin Allah Teal tarafndan verilen bir vahiyle olduuna dellet etmektedir.

Cenab- Hak bu haberleri nakletmenin sebebini yle beyan etti: "Fakat biz nice nesiller var etmitik. Bunlarn zerlerinden de nice yllar gemiti." Yani gemilerden haber verilmesine ve Kur'an- Kerim'de vahyin yenilenerek indirilmesine sebep udur: Hz. Musa'dan sonra pek ok mmet gelip gemi, zerlerinden uzun mddet gemitir. limler kaybolmaya yz tutmu er' hkmler deitirilmi, insanlar Allah'n zerlerindeki hccetlerini ve nceki peygamberlere yapt vahyi yenilemek ve insanlara Allah'n kendilerine gnderdii risaleti beyan etmek iin getirdik.

Nitekim bir baka ayet de u ekildedir: "Ey Kitap ehli! Peygamberlerin aras kesildii zamanda bize ne bir rahmet mjdecisi ne de bir azap habercisi gelmedi dememeniz iin size apak beyanda bulunan elimiz geldi. te size de rahmet mjdecisi ve azap habercisi geldi artk. Allah her eye kadirdir." (Maide, 5/19).

Bu ayet mucizeye dikkat ekmektedir. Zira zerinden yzlerce yl gemi bir kssay grmeden ve o olaylar yaamadan bunu haber vermek bu haberi veren kiinin -Allah Rasul'nn- peygamberliine ak delildir.

Bu delili te'yit eden benzer deliller de bundan sonraki ayetlerde belirtilmitir:

1- "Medyen halk arasnda bulunup da onlara ayetlerimizi okuyan sen deildin. Peygamberler gnderen ancak biziz."

Ya Muhammedi Sen uayb (a.s.) hakknda onun kavmine sylediklerini ve kavminin ona sylediklerini haber verdiinde, Medyen'de uayb (a.s.) kavmi arasnda oturup onlara indirilen ayetlerimizi okuyan kimse olduun iin haber vermedin. Ancak sana bunlar biz vahyettik. Seni insanlara rasul olarak gnderdik. Peygamberliinin shhatine ve risaletinin doruluuna burhan olmas iin seni bu mucize ayetlerle destekledik. Vahiy haberi olmasayd sen bunlar bilemezdin ve hibir kimseye de hibir eyi haber veremezdin.

2- "Biz (Musa'ya) nida ettiimiz zaman sen Tur da tarafnda deildin. Ancak sen nce kendilerine herhangi bir uyarc gelmemi bir kavmi uyarman iin Rabbinden bir rahmet olarak gnderildin. Belki onlar bunu dnrler."

Ya Muhammedi Musa'ya nida olunduu ve ona hitap edildii zaman sen Tur da civarnda da deildin ki bu haberin tafsilatn bilip insanlara anla-tasm.

Bu ayet daha nce geen u ayete benzemektedir: "Biz Musa'ya emir verdiimizde sen Tur dann bat tarafnda deildin." Ancak burada nceki ayetten daha husus bir siga ile nida ifadesiyle yani niyaz gecesi Hz. Musa'ya nida olunup ilh kelma muhatap olma olayna iaret edildi.

Fakat biz sana retip haber verdik. Bu ve benzeri haberleri ihtiva eden Kur'an sana indirdik. Seni daha nce hi uyarlmam bir kavmi -Araplar-eer iman etmezler, putperestlik ve sapklk zerine devam ederlerse Allah'n iddetine ve azabna kar uyarman iin, senin Allah tarafndan getirdiin kitapla hidayeti bulsunlar ve saadet ehli olsunlar diye Allah tarafndan kendilerine gnderilen kullara rahmet olarak gnderdik.

Tarih olup sabit olan husus Hz. smail'den (a.s.) sonra Araplara hibir peygamberin gelmemi olmasdr. Hz. Musa ve Hz. sa'nn peygamberliine gelince bu sadece srailoullarma has idi.

Cenab- Hak daha sonra Peygamberimiz (s.a.)'in gnderilmesi sebebini aklad:

"Eer onlar iledikleri gnahlar yznden balarna bir musibet geldii zaman: Ey Rabbimiz! Bize peygamber gnderseydin de, biz de senin ayetlerine uyup mminlerden olsaydk ya! diyecek olmasalard peygamber gndermezdik. "

Yani insanlar ve dolaysyla Araplar kfrlerine kar bir azap musibeti isabet ettii zaman onlar: "Ey Rabbimiz! Bize sahih itikad ve tevhidi, hayatn er' nizamn beyan eden bir peygamber gnderseydin, biz de tek Rab olarak sana iman etseydik ve eriatinle amel etseydik." diyecek olmasalard insanlara hibir peygamber gndermezdik.

Fakat biz onlarn zerine hcceti ortaya koyacak, akide, ahlk ve hayat dsturu konusunda Rablerinin risaletini tebli edecek, mazeretlerini ortadan kaldracak ve kendilerine hibir peygamber ve uyarc gelmedi diye delil ileri srmelerini enlgelleyecek bir uyarc peygamber olarak seni gnderdik.

Nitekim Cenab- Hak bir ayette yle buyuruyor: "Biz mjdeci ve korkutucu olarak peygamberler gnderdik ki, peygamberlerden sonra insanlarn Allah'a kar bir bahaneleri olmasn. Allah mutlak galiptir, sonsuz hikmet sahibidir." (Nisa, 4/165).

Sizler: "Bizden nce kitap yalnz iki toplulua -Yahudi ve Hristiyanlara-indirildi. Biz ise onlarn okuduklarndan kesin olarak gafil idik." dememeniz iin; Ya da: "Bize de kitap indirilseydi mutlaka onlardan daha iyi hidayete ererdik dememeniz iin (bu Kur'an) indirdik, ite size Rabbinizden apak bir hccet, bir hidayet ve rahmet gelmitir..." (En'am, 6/156-157).

Btn bunlar Allah'n kullarna rahmetidir. Zira Allah nceden bir tebli olmakszn hibir insana azap etmez. Mkellefiyet olmakszn ve peygamber gndermeksizin hibir kimseye ceza vermez.

Mekkelilerin Kur'an Ve Peygamberimizin (S.A.) Peygamberliini Yalanlamalar48- Fakat onlara nezdimizden hak gelince: "Musa'ya verilen (kitap) gibi ona da verilseydi ya!" dediler. Onlar daha nce Musa'ya verilen kitab inkr etmemiler miydi? Onlar: 'Tevrat ve Kur'an birbirini destekleyen iki sihirdir." demilerdi. Biz hepsini inkr ediyoruz, demilerdi.

49- (Ey Muhammedi) De ki: Siz eer szne sadk kimselerseniz, Allah nezdinde bu iki kitaptan daha doru bir kitap getirin, ben de ona uyaym.

50- Eer teklifini kabul etmezlerse, bil ki onlar srf heva ve heveslerine uymaktadrlar. Allah'n hidayetinden mahrum olarak kendi heva ve hevesine uyanlardan daha sapk kimdir? phesiz ki Allah zalim kavmi doru yola iletmez.

51- Gerekten biz dnsnler diye onlara vahyi pepee yetitirdik.

Aklamas"Onlara nezdimizden hak (kitap) gelince: "Musa'ya verilen (kitap) gibi ona da verilseydi ya!" dediler."

Yani daha nce kendilerine hibir peygamber gelmeyen Mekkeliler kfr, cehalet ve sapklk yolunda devam ederek srarla ve inatlkla yle dediler: "Musa'ya verilen as, nurlu el, bulutun glge yapmas, kudret helvas ve bldrcn etinin indirilmesi, tatan suyun fkrmas gibi pek ok ayet ve mucizeler, ayrca Firavun'a, kavmine ve srailoullarna davas lehinde hccet ve burhan olmak zere Allah'n Musa'nn elleriyle ortaya koyduu gz kamatrc ve hayret verici mucizeler... gibi baz mucizeler de Muhammed'e verilseydi ya!" dediler.

Ancak bu sadece kuru bir inatlk, kibirlilik ve imandan kama olaydr.

"Onlar daha nce Musa'ya verilen kitab inkr etmemiler miydi1?" Onlarn benzeri inat kiiler -Musa'nn zamannda ona verilen mucizeleri kabul etmeyenler- Musa'ya verilen bu muazzam mucizeleri inkr etmemiler miydi? Kibirli ve inat kiilerin durumu daima byledir.

"Onlar: Tevrat ve Kur'an birbirini destekleyen iki sihirdir demiler, biz hepsini inkr ediyoruz, demilerdi." Yani Mekke'deki o mrikler: Kur'an ve Tevrat sihirdir, Muhammed ve Musa da yanltma ve saptrma konusunda birbirleriyle ibirlii yapan, birbirlerini tasdik eden iki sihirbazdr; biz her ikisine de inanmyoruz, getirdikleri kitaplar da tasdik etmiyoruz." demilerdi.

Cenab- Hak da onlara: "yleyse insanlk iin daha doru bir kitab siz ortaya koyun." diyerek meydan okudu. yle buyurdu:

"De ki: Siz eer szne sadk kimselerseniz Allah nezdinde bu iki kitaptan daha doru bir kitap getirin, ben de ona uyaym."

Yani: Ey Muhammed! Kavmine de ki: Eer siz sylediiniz veya iddia ettiiniz eylerde, hakk reddettiiniz, batla yneldiiniz hususlarda sadk ve samim iseniz Allah tarafndan insanlarn hidayeti iin Tevrat ve Kur'andan daha doru, daha faydal ve daha isabetli bir kitap getirin, ben de bakalaryla birlikte ona uyaym. Bu ifade, onlarn Kur'ann benzerini getirmekten aciz kalacaklarna dikkat ekmektedir.

"Eer onlar senin szne icabet etmezlerse bil ki onlar srfheva ve heveslerine uymaktadrlar." Yani onlar senin sylediin eyi kabul etmezler ve hakka uymazlarsa ve onlara teklifte bulunduun Kur'an'a ve senin peygamberliine iman esasn yerine getirmezlerse bil ki onlar bu batl inanlarnda hibir delil ve hccet olmakszn sadece heva ve heveslerine uymaktadrlar. Onlar bu halleriyle heva ve heves topluluudurlar.

"Allah'n hidayetinden mahrum olarak kendi heva ve heveslerine uyanlardan daha sapk kim vardr?" Yani nefs arzusuyla hareket eden, Allah'n kitabndan alnm bir hccet olmakszn ehvetlerine tabi olan, Allah tarafndan isabetli bir delili bulunmayan kimseden baka hidayet ve hak yoldan ayrlan daha sapk kim vardr? Bu ayet inanlar hususunda taklitiliin batl ve fasit olduuna, mutlaka hccet ve delil getirmenin gerekli olduuna dellet etmektedir.

"phesiz ki Allah zalim kavmi doru yola iletmez." Yani Allah irk komalar, isyankrlk etmeleri, peygamberleri yalanlamalar ve nefs arzulara tabi olmalar sebebiyle kendi nefislerine zulmeden kimseleri hakka ve hidayete muvaffak klmaz. Bu hkm btn kfirleri iine alan genel bir hkmdr.

Kur'an'n para para indirilmesinin hikmetine gelince, bu konuda yle buyuruluyor:

"Gerekten biz iyice dnsnler diye onlara vahyi pepee yetitirdik." Yani biz Kureyliler ve dier insanlar Kur'an'da bulunan hayrlar ve salahna dair hkmlere dikkat edip ibret alsnlar, Kur'an'a, onu indirene ve kendisine Kur'an indirilene iman etsinler, Kur'an'n kendisinden nceki kitaplarn baz hkmlerini tasdik edip baz hkmlerini nesh ettiini grsnler diye ilh hikmetin ve maslahatn dellet ettii ekilde, her asra ve zamana uygun olarak Kur'an para para ve art arda indirdik.

Ehl-i Kitaptan Baz Guruplarn Kur'an'a man Etmeleri52- Bundan nce kendilerine kitap verdiimiz kimseler bu kitaba (Kur'an'a) da iman ederler.

53- Kendilerine (Kur'an) okunduu zaman onlar: "Biz ona iman ettik. phesiz o Rabbimizden indirilmi bir haktr. Dorusu biz ondan nce de mslmandk." derler.

54- te onlara sabrlarndan dolay mkfatlar iki kat verilir. Onlar ktl iyilikle savarlar ve kendilerine rzk olarak verdiimiz eylerden Allah yolunda harcarlar.

55- Onlar bo (ve irkin) bir sz iittikleri zaman ondan yz evirirler. Bizim amellerimiz bize, sizin amelleriniz sizedir. Bizden emin olun, biz cahillerle olmak istemeyiz, derler.

Aklamas"Bundan nce kendilerine kitap verdiimiz kimseler ona (bu kitaba) da iman ederler."

Yani Ehl-i Kitab'n temiz ve saf olanlarndan Yahudi ve Hristiyanlardan bir gurup kendi kitaplarnn asllarna uygun olduu iin ve bu kitaplarn Muhammed'i mjdelemesi ve bu kitaplarda onun gelii ile ilgili vasflarn aynen ona uymas sebebiyle Kur'an'a iman ettiler.

"Bundan nce" ifadesi Kur'an'dan nce demektir. "Ona iman ederler" ifadesi Kur'an'a yahut Hz. Muhammed'e (s.a.) ya da her ikisini tasdik ederler demektir.

Bu ayetin benzeri ayetler oktur: "Kendilerine kitap verdiimiz kimseler bu kitab tilvet hakkn tam gzeterek okurlar. te ona iman edenler bunlardr." (Bakara, 2/121); "Gerekten Ehl-i Kitap iinde Allah'a ve hem size indirilen kitaba hem Allah'a byk sayg gstererek iman edenler vardr." (Al-i mran, 3/199); "Bundan nce kendilerine ilim verilmi olanlar bile kendilerine kitap okununca yzst yere kapanarak secde ediyorlar ve yle diyorlard: Biz Rabbimizi tenzih ederiz. Rabbimizin vaadi kesinlikle meydana gelecektir." (sra, 17/107-108).

"Kendilerine -Kur'an- okunduu zaman onlar: Biz ona iman ettik. phesiz o Rabbimizden indirilmi bir haktr. Dorusu biz ondan nce de msl-mandk, derler."

Yani onlara Kur'an okunduu zaman onlar: "Biz onu tasdik ediyoruz. Biz bunun Rabbimiz tarafndan indirilen gvenilir, doru, hak kelm olduuna iman ettik. Bu Kur'an indirilmeden ya da Hz. Muhammed (s.a.) gnderilmeden nce de biz Allah' tasdik eden, O'nun birliini kabul eden, O'nun emrine icabet eden ihlsl mslmanlar idik." derler.

Bu ifade onlarn nceki peygamberlerin kitaplarnda Hz. Muhammed'in (s.a.) gelecei mjdesini grdkleri iin imanlarnn ok eski olduuna delildir. Cenab- Hak da onlar byk medihle vmekte ve yle buyurmaktadr:

"te onlara sabrlarndan dolay mkfatlar iki kat verilir." Yani bu sfat tayanlara, nce ilk kitaba -yani kendi kitaplarna- iman edip sonra da ikinci kitaba -yani Kur'an'a- iman eden bu kimselere iki iman zerine sabredip sebat etmelerinin karl olarak iki defa sevap vardr. Zira bu gibi bir eye katlanma nefse ar gelir. Ayrca bu kimseler kavimlerinin eziyetine aldr etmemilerdir.

Bu ayetin bir benzeri de u ayettir: "Allah size rahmetinden iki nasip verir..." (Hadid, 57/27). Buhar ve Mslim'in sahihlerinde Ebu Musa el-Ea-r'den (r.a.) u hadis rivayet edilmitir: Peygamberimiz (s.a.) buyuruyor ki: " kii vardr ki onlara ecirleri iki defa verilir.

Ehl-i Kitap'tan olup nce peygamberine sonra bana iman eden; Hem Allah'n hem de efendisinin emrini yerine getiren kle;

Bir cariyesi olup onu terbiye eden, terbiyesinde itina gsteren sonra da bu cariyeyi azad edip onunla evlenen kii... Bunlara sevaplar iki defa verilir."

mam Ahmed, Ebu mame'den rivayet ediyor: Ben fetih gn Rasulul-lah'm (s.a.) bineinin altnda idim. ok gzel bir sz syledi. yle demiti:

"Ehl-i Kitap'tan kim mslman olursa onun ecri iki defa verilecektir. Bizim lehimize olan eyler onlarn lehinedir. Bizim aleyhimize olan eyler onlarn aleyhinedir."

Allah Teal nce imanla medhettikten sonra beden ibadet ve taatlerle senada bulundu: "Onlar ktl iyilikle savarlar." Sonra da itaatler, fiiller ve gzel ahlkla megul olmalar vasflarn zikretti: "Onlar bo ve irkin bir sz iittikleri zaman ondan yz evirirler."

"Onlar ktl iyilikle savarlar." Yani ktle ktlkle karlk vermezler, affedici ve hogrl olurlar.

"Kendilerine rzk olarak verdiimiz eylerden Allah yolunda harcarlar." Yani Allah'n hell rzkndan aile ve akrabalarna vacip nafakalar sarfeder-ler, farz olan zekt, mstehap olan sadakalar ve nafile sadakalar verirler.

"Onlar bo ve irkin bir sz iittikleri zaman ondan yz evirirler. Bizim amellerimiz bize, sizin amelleriniz sizedir. Bizden emin olun. Biz cahillerle olmak istemiyoruz." Yani onlar mriklerden veya bakalarndan rahatszlk verici, svme, yalanlama gibi bo sz, seviyesiz bir sz duyduklar zaman bu sz syleyenlerden yz evirirler, onlarla birlikte olmazlar, onlarla beraber hareket etmezler. Bilkis Cenab- Hakkn buyurduu gibi davranrlar: "Bo szle karlatklar zaman ilgilenmeden oradan geerler." (Furkan, 25/72).

Kendilerine, bir beyinsiz muhatap olup da uygun olmayan ifadelerle konuursa onlar: "Bizim amellerimiz bize aittir. Bunlarn sevap ve cezasndan biz sorumluyuz. Sizin amelleriniz sizindir ve ykmll de size aittir. Biz size karlk vermeyiz. Siz saldrmazlk ve vedalama selmyla selmette kaln. Emin olun." derler. Ya da: "Allah iinizde bulunduunuz durumdan sizleri selmete karsn. Biz cahillerin yoluna uymak istemeyiz. Bunu arzu etmeyiz. Bu yolda olanlarla beraber olamayz. Biz iyi sz tercih ederiz. Kt sze misliyle karlk vermeyiz." derler.

Bu ayetin benzeri udur: "Onlara -Rahman'n mmin has kullarna- cahiller satat zaman: Selmette olun, derler." (Furkan, 25/63).

Hasan- Basr diyor ki: "Selmn aleykm" ibaresi mminlerin arasnda selamlamadr, cahillere kar da tahamml etme almetidir.

Muhammed b. shak Sretinde rivayet ediyor: Rasulullah (s.a.) Mekke'de iken Habeistan'da onun kt haberini duyan Hristiyanlardan yirmi veya yirmiye yakn kii Mekke'ye geldiler. Onunla birlikte oturdular, konutular, sorular sordular. Kurey'ten bazlar da o srada Kabe'nin etrafndaki meclislerindeydiler. Onlarn Peygamberimiz'e (s.a.) sormak istedikleri btn sorular bitince Efendimiz (s.a.) onlar imana davet etti ve onlara Kur'an okudu.

Bu zatlar Kur'an' dinleyince gzleri yala doldu. Sonra da Allah'n davetine icabet edip iman ettiler. Hz. Peygamber'i tasdik ettiler. Kitaplarnda onun hakknda bildirilen vasflar onun zerinde aynen grdler.

Efendimiz'in (s.a.) yanndan kalktklar zaman Ebu Cehil b. Hiam bir gurup Kureyli ile birlikte nlerine geti. Onlara hitaben:

- Allah sizi piman eylesin ey cemaat! Sizin dininizden olup sizi buraya gnderenler sizi bu adamn haberini renmek iin gnderdiler. Siz, onunla birlikte oturup yeterli bilgi almakla yetinmediniz. Dininizden ayrldnz. Onun sylediklerini tasdik ettiniz. Biz sizden daha ahmak heyet bilmiyoruz, dediler.

Onlar da Kureylilere yle dediler: Bizden emin olun. Selmette kaln. Biz size cahilce muamele etmeyiz. u anda yrdmz yol bizim, sizin bulunduunuz yol sizin olsun. Biz kendimiz iin hibir hayrdan mahrum kalmak istemeyiz.

Rivayete gre, bu kimseler Necran halkndan olan Hristiyanlardr.

Mriklerin Baz phelerine Verilen Cevaplar56- (Ey Muhammedi) phesiz sen sevdiini hidayete erdiremezsin. Fakat Allah dilediini hidayete erdirir. O hidayete erecekleri ok iyi bilir.

57- man etmeyenler: "Eer biz seninle beraber doru yola uyarsak yerimizden, yurdumuzdan oluruz." dediler. Biz onlar nezdimizden bir rzk olarak her eyin rnlerinin toplanp getirildii emin harem blgesine yerletirmedik mi? Fakat onlarn ou bunu bilmezler.

58- Biz refah iinde marp azgnlaan nice lkeleri helak ettik. te onlarn geride braktklar yerleri! Kendilerinden sonra bu yerlerin pek aznda oturulmutur. Oralara hep biz varis olmuuzdur.

59- Senin Rabbin ana merkezine ayetlerimizi okuyan bir peygamber gndermeden hibir lkeyi helak etmi deildir. Biz ancak halk zalim olan lkeleri helak ederiz.

60- Size verilen her ey dnya hayatnn geici mal ve ssdr. Allah nez-dindekiler ise daha hayrl ve daha devamldr. Hi dnmez misiniz?

61- Kendisine mutlaka kavuaca gzel bir vaadde bulunduumuz kimse ile dnya hayatnda imkn ierisinde yaattmz ve sonra kyamet gn azap iin huzurumuza getirilecek olan kimseler hi bir olur mu?Aklamas"phesiz sen sevdiini hidayete erdiremezsin. Fakat Allah dilediini hidayete erdirir. O hidayete erecekleri ok iyi bilir."

Yani Ey Muhammedi phesiz ki sen hidayete ermesini, hidayete muvaffak klnmasn arzu ettiin kimseyi hidayete erdiremezsin. Bu sana ait deildir. Senin zerine den sadece tebli etmektir. Diledii kimseyi hidayete erdirmek ve o kimsenin kalbine nur vermek ve bununla onu ihya etmek suretiyle gnln slm'a amak eklinde hidayete nail klabilecek olan sadece Allah'tr.

Nitekim Cenab- Hak bir baka ayette yle buyuruyor: "l bir kimse iken kendisini dirilttiimiz, ona insanlarn arasnda yryecei bir nur verdiimiz kimse, iinden kamaz bir halde karanlklarda kalan kii gibi olur mu?"(Enam, 6/122).

Sonsuz hikmet O'na aittir. Hidayete msait ve lyk olanlar en iyi bilen Rabbindir. Onlar hidayete lyk olduklar iin onlar hidayete erdirir. Azgnla lyk olanlar da en iyi bilen Odur. Onlar da buna lyk olduklar iin bu gibi kimselere hidayet nasip etmez.

Bu ayetle murad edilen mana kavmini hidayete erdirme imkn bulamayan Rasulullah' teselli etmektir.

Dikkat eken bir husus bu ayetin zahirinde Ebu Talib'in kfir olduuna bir delilin bulunmamasdr. Lkin Buhar ve Mslim'in Sa/wMerinde sabit olan husus -daha nce beyan ettiim gibi- bu ayetin Peygamberimiz'in amcas Ebu Talib hakknda nazil olduu hususudur.

Zeccac diyor ki: Btn mslmanlar bu ayetin Ebu Talib hakknda nazil olduu hususunda icma etmilerdir. Ebu Talib lm deinde:

- Ey Abdi-i Menaf oullar! Muhammed'e itaat edin ve onu tasdik edin ki kurtulua eresiniz ve ilh irada eriesiniz, dedi.

- Bunun zerine Peygamberimiz (s.a.) ona hitaben:

- Amca! Onlara nefislerine iyilikle, hayrla davranmalarn tavsiye ediyorsun ama kendi nefsine kar byle davranmyorsun, dedi. Ebu Talib:

- Benden ne istiyorsun, yeenim? diye sordu. Peygamberimiz (s.a.):

- Senden sadece bir tek kelimeyi sylemeni istiyorum. Zira sen dnya gnlerinden en son gn yayorsun. Senin "L ilahe illallah" demeni istiyorum ki Allah Teal nezdinde sana bu kelime ile ehadet edeyim, dedi. Ebu Talib:

- Yeenim, ben senin doru szl olduunu gayet iyi biliyorum ama halkn: "lm esnasnda korktu da bunu syledi." demelerinden holanmyorum. Benden sonra sana ve amcalarna kar hakaret ve kfrl szler syleyeceklerini bilmesem bunu sylerdim. Sende grdm iddetli arzu ve iyilikseverlik sebebiyle u ayrlk annda senin gzn aydn klar, bylece seni sevindirirdim. Fakat ben byklerim Abdlmuttalib, Haim ve Abdi-i Menafin dini zerine leceim." dedi.

Kurtub diyor ki: Doru olan yle denilmesidir: Mfessirlerin byk ounluu bu ayetin Peygamberimiz'in (s.a.) amcas Ebu Talib hakknda nazil olduu hususunda icma ve ittifak etmilerdir. Bu, Buhar ve Mslim'in ak ifadeleridir.

- Bu ayetin bir benzeri de u ayetlerdir: Onlar hidayete ordirmek senin zerine bor deil. Ancak hidayeti kime dilerse ona verir." (Bakara, 2/272); "Sen ne kadar hrs gstersen yine insanlarn ou iman edici deildirler."

Ksaca: -Raz'nin zikrettii gibi- zorlama ve icbar manasnda hidayete erdirme caiz deildir. nk Allah Teal tarafndan mkellefe bu eit bir hidayet verilmesi onun anna lyk deildir, irkindir. irkin olan yapmak ise bilgisizlik ya da buna ihtiya duyma sebebiyle olur. Bu da imknszdr. mknsz olann gerekli olmas da imknszdr. Bunun Allah iin dnlmesi de muhaldir, imknszdr. Muhal ve imknsz olann ilh iradeye balanmas ise caiz deildir.

Cenab- Hak daha sonra mriklerin Hz. Peygamber'e iman etmemeleri hususundaki pheleri ve ileri srdkleri rk bahaneleri, aslsz mazeretleri bildirerek yle buyurdu:

"man etmeyenler: Eer biz seninle beraber doru yola uyarsak yerimizden, yurdumuzdan oluruz, dediler."

Yani mrikler: "Biz senin getirdiin hidayet yoluna tabi olur, etrafmzdaki mrik Arap kabilelerine muhalefet edersek bize eziyet etmelerinden ve bizimle savamalarndan korkuyoruz, nerede bulunursak bulunalm bizi yakalamalarndan, yurdumuzdan karmalarndan korkuyoruz." dediler.

Cenab- Hak da onlarn bu phelerine u ekillerde cevap verdi:

1- Harem blgesinin emniyete kavuturulmas: "Biz onlar nezdimizden bir rzk olarak her eyin rnlerinin toplanp getirildii emin harem blgesine yerletirmedik mi? Fakat onlarn ou bunu bilmezler."

Yani onlarn bu itirazlar yalan ve batldr. nk Allah Teal onlar emin bir beldeye, var olduu andan itibaren muazzam ve emniyet iindeki harem blgesine yerletirmitir. Onlarn kfrleri ve irklerine ramen bu harem blgesi onlar iin emniyetli olursa mslman olup hakka tabi olurlarsa nasl emniyetli, gvenli bir yer olmaz?

Mekke Haremi'nin hususiyetlerinden biri Cenab- Hak tarafndan bir rzk ltf olarak her taraftan ticaret eyalarnn, baka beldelerdeki meyve ve rnlerin o blgeye tanmasdr. Fakat onlarn ou hayr ve saadet bulunan eylere dikkat etmeyen, ibadete daha lyk olan bilmek ve ondan bakasna ibadet etmeyi terk etmek iin dnmeyen bilgisiz kimselerdir.

2- mmetlerin helak edilmesinin hatrlatlmas: "Biz refah iinde ma-rp azgnlaan nice lkeleri helak ettik, ite onlarn geride braktklar yerleri! Kendilerinden sonra bu yerlerin pek aznda oturulmutur. Oralara hep biz varis olmuuzdur."

Yani Mekke halkndan olan ve nimetlerin yok olmasndan korkarak iman etmeme mazeretini ileri sren bu kimseler unu iyi bilsinler ki asl iman etmemek nimetleri ortadan kaldran husustur. ounlukla Allah halk iman reddeden, inkr eden, haddi aan, tuyana sapan, irretlik yapan, Allah'n nimetlerine ve O'nun bol rzklarma kar nankrlk eden pek ok kasabay helak etmitir. Bu kimselerin yerlerinde, tavanlar balarna yklmtr. Buralarda pek az mddetle geici olarak kalanlar dnda hibir kimse oturmamaktadr. Buralarda yoldan geenler bir gn veya daha az bir mddet kalmaktadrlar. Buralara varis olan sadece Allah olmutur. nk buralar harap bir hale dnmtr. Buralarda onlara halef olacak kimse kalmamtr. Arkasnda brakt mala sahip olacak bir kimse bulunmuyorsa bu eit mal-mlk iin: "Bu Allah'n mirasdr" denilir. nk kinatn hakik sahibi ve mahlkatn yok olmasndan sonra ebed ve baki olacak olan Allah'tr.

Bu ayetin benzeri u ayettir: "Allah bir kasabay misal olarak verdi. Bu kasaba korkudan emin huzurlu idi. Rzk da kendisine her bir yandan bol bol geliyordu. Fakat o kasaba Allah'n nimetlerine nankrlk etti de Allah da ona imelekte srar ettikleri (ktlkleri) yznden alk ve korku elbisesini giydirip aclar tattrd." (Nahl, 16/112).

Daha sonra Allah Teal azab indirmek hususundaki adaletini bildirerek yle buyurdu: "Senin Rabbin ana merkezine ayetlerimizi okuyan bir peygamber gndermeden hibir lkeyi helak etmi deildir. Biz ancak halk zalim olan lkeleri helak ederiz."

Yani bir lkenin aslna, baehrine veya merkezine kendilerine Allah'n varlna, birliine ve sadece O'nun lyk olduuna dellet eden ayetleri beyan eden bir "rasul" gndermedike o lkeyi veya o ehri iindeki halkyla birlikte helak etmek Rabbinin deti ve snneti deildir. Zira bylece o lke halknn bilgisizlik gibi bir hccetleri ya da hakk bilmemek gibi bir mazeretleri kalmayacaktr. Helak edilecek kimseler zerlerine hccet ikame edildikten sonra helak edilecektir. Allah peygamberleri ve ayetleri yalanlamak sebebiyle nefislerine zulmeden kimselerden baka mahlkatmdan hibir kimseyi ve hibir lke halkn helak etmeyecektir.

Bu Allah'n mahlkat hususundaki adaletine delildir. Dolaysyla beyan ve tebli yaplmadan ceza yoktur, ayrca iman edenler iin helake urama yoktur. Ceza ve helak etme ancak hakszlk, masyetlere bulama, en bykleri Allah Teal'ya irk koma olan gnah ve mnkerleri ileme durumunda olabilir.

Bu ayetin pek ok benzerleri de vardr. Bunlardan biri u ayettir: "Biz bir peygamber gndermeden hibir kimseye azap edecek deiliz." (sra, 17/15).

Bu ayette mml-Kura'ya (Mekke'ye) gnderilen mm peygamber Hz. Muhammed'in (s.a.) Arap-Acem btn herkese, her lkeye gnderilmi olduuna delil vardr.

Nitekim Cenab- Hak bir baka ayette yle buyurmaktadr: "mml-Kura (Mekke) ve evresinde bulunanlar uyarman iin..." (ra, 42/7).

"De ki: Ey insanlar!. Ben sizlere hepinize Allah'n elisiyim." (A'raf, 7/158);

"Bununla sizi ve bu davetin ulat kimseleri uyarmam iin..." (En'am, 6/19).

3- Dindarlk ya da iman etme dnya menfaatlerini zayi etmez: "Size verilen her ey dnya hayatnn geici mal ve ssdr. Allah nezdindekiler ise daha hayrl ve daha devamldr. Hi dnmez misiniz?"

Yani dnya ve dnyada bulunan her eit ziynet, ss ve dnya mal Allah'n salih kullar iin ahiret yurdunda hazrlad menfaatler ve nimetlere nispetle fani ve nemsizdir. Ey insanlar! Size verilen mal, evlt, ziynet ve ssler sadece geici dnya mal ve yok olmaya mahkm ziynet olup Allah nezdinde hibir deeri yoktur. Bu dnya nimetleri ahiret nimetleriyle kyas edildii zaman yok olmaya mahkm, deersiz eylerdir. Ahiret nimeti bakidir ve dnyann geici nimetlerinden daha hayrldr.

Nitekim Cenab- Hak yle buyurmaktadr: "Sizin yannzdakiler tkenir. Allah'n nezdinde olan ise bakidir." (Nahl, 16/96);

"Allah'n nezdinde olan (mkfat) mttakiler iin daha hayrldr." (l-i mran, 3/198);

"Dorusu siz dnya hayatn tercih ediyorsunuz. Halbuki ahiret daha hayrl ve daha devamldr." (A'l, 87/16-17).

Yine Rasulullah (s.a.) sabit olan hadislerinde: "Allah'a yemin olsun ki, ahiretin yannda dnya hayat sizden birinizin parman denize daldrp da parmayla alabildii su kadardr." buyuruyor.

Dnyay ahiretin nne geirenler hi akllarn kullanp dnmezler mi? Fani hayat baki hayata tercih edenler hi ibret almazlar m? Dikkat edin. nsan kendisi iin hayrl ve srekli olan tercih etme hususunda dnsn, kendisine isabet eden serleri de terk etsin.

Allah Teal daha sonra bu manay te'kit etmek zere yle buyurdu:

"Kendisine mutlaka kavuaca gzel bir vaadde bulunduumuz kimse ile dnya hayatnda imkn ierisinde yaattmz ve sonra kyamet gn azap iin huzurumuza getirilecek kimseler hi bir olur mu?"

Yani insann Allah nezdinde olan ecir ve mkfatnn dnya ziynetinden daha stn ve tercihe deer olduunu anlamas iin insan bir karlatrma yapsn. Bu karlatarmann ekli yledir: Allah'n kitabna iman eden, Allah'n salih amellere cennet ve bol nimetle karlk vermesini ve Allah'n vaadini tasdik eden kimse ile Allah'n huzuruna kmay, Allah'n vaadini ve vadini yalanlayan kfir kimse bir olur mu? Bu inansz kimse dnya hayatnda pek az gn kalp sonra kyamet gn cehennem ateinde azaba urayanlardan biri olacaktr.

Onlarn: "Biz dnya menfaatlerinin yok olmasndan korkarak dini terk ettik." szleri hata olup doru bir sz deildir. Zira din bu menfaatleri yok etmez. Bu dnya menfaatleri Allah'n nazarnda ok