ho bieu chanh to hong vuong van

h ng v ng v n 1 www.hobieuchanh.com

h ng v ng v n Bi u Chánh

N TH NH T

(1) GÂY CU C TÌNH DUYÊN

Th cu c v n xây, h t suy t i th nh, nh n qu n t n hoá, i c u ra tân.ó là nh lu t d nhiên, d u mu n d u không, ai ai c ng ph i ch u, không làm sao s a

c.Nh l i mà coi, sau khi ánh phá i n Chí Hòa r i, binh i Pháp l n l n xâm

chi m t t c sáu t nh c a t Gia nh. T h ng nông phu cho t i nhà h c th c th y u t ci mà quay u trông v Phú Xuân, thì tri u ình im lìm d ng nh b x i, còn chóng m t

ngó vào ám anh hùng ngh a s thì các c Tr ng Công nh, Nguy n Trung Tr c, Thiên hng, Th Khoa Huân l n l t th t b i tiêu tan.

ng tr c ngã ba ng nh v y ó, ph i i ngã nào ? N u c ng quy t gi n n n p thì l y chi mà n ng níu, còn n u i thái cho xuôi dòng thì l i v i t tiên, mà c ng

th n v i cây c .Trong lúc dân trí ng phân vân nh v y, nhà c m quy n Pháp khôn ngoan, nên

ch m lo gây thi n c m v i nhân dân. Ng i ta bi t thâu ph c t ai thì d , nh t là g p xkhông có binh i t ch c hoàn b ; còn thâu ph c nh n tâm là u r t khó kh n, ph i i thay

n hoá, ph i ung úc tâm h n, m y vi c ó ph i dày công phu, ph i nhi u th k , thì m ilàm c.

i chi m tr t Nam Vi t, n c Pháp ph i b n lo nhi u n i:- Lo chia 6 t nh c ra làm 20 h t m i, r i t quan Tham bi n m i h t ng s p

t c quan hành chánh cho phù h p v i cách cai tr m i mà không ng ch mn phong hoá c truy n;

- Lo xây d ng an ninh cho nh n dân c l c nghi p an c , t thành th vô t ing bái;

- Lo t ch c ng giao thông cho ti n b m u d ch.Tuy ph i g p rút xây n n hành chánh, ng i Pháp c ng không b d p v n thâu

ph c nh n tâm. Nh ng ng i s ng trong n y n m cu i cùng c a th k 19, là kho ng t n m1895 t i n m 1900, ai c ng nh n Pháp m i chi m tr Nam Vi t có 30 n m mà ã kh i côngxây d ng m t n n v n hoá m i h ng d n tâm h n Vi t Nam quay v phía Âu Tây.

i lúc y mà ã:a) Có m y ng i vi t thông minh c ch n l a em qua Pháp mà giáo hoá. y là

các c Di p v n C ng, Tr ng Minh Ký, Bùi quang Nh n, Bùi quang Chiêu,Nguy n tr ng Qu ng.

b) Cho xu t b n Gia nh Báo v i Thông Lo i khóa trình, l i còn cho in nhi u lo isách ph thông ch qu c ng , do các c Tr ng V nh Ký, Tr ng Minh.Kývà Hu nh T nh C a ch m nom.

c) tr ng Thông Ngôn (Collège des Interprètes) cho nh ng c i h c bênPháp tr v hi p v i m y c nho h c uyên thâm d y các quan Tham Bi n, cácnhân viên hành chánh và các s quan trong H i Quân và L c Quân h c ti ngVi t, mà c ng d y luôn s ký cùng phong hoá c a ng i Vi t n a.

Mà u c n y u c a ng i Pháp trong lúc y là ph i có nhi u ng i b n th ph strong ch c v thông ngôn, ký l c, giúp các ngành hành chánh cùng công th ng. Mu ncho c th a mãn nhu c u kh n c p này, ng i ta ph i lo l p li n:

a) t tr ng s ph m trung ng t i Sài gòn ào t o giáo viên ay các tr ngng m y h t.

http://www.hobieuchanh.com


b) t tr ng trung h c ph thông, phân làm hai ch ng, b t u h c t i M Thohai n m r i lên Sài gòn h c ti p hai n m n a m i c b d ng làm thông ngôn,ký l c. H c sinh hai tr ng này u c h ng h c b ng, ngh a là c nhàtr ng nuôi n, ng và phát qu n áo, giày nón, kh i tr ti n chi h t.

c) n l t m tr ng s ng Pháp Vi t t i châu thành các h t cung c p chotrr ng Trung h c M Tho.

Nhà tr ng Pháp thì s t s n xây n n giáo d c m i, nh ng nh n dân Nam Vi t coi bng h 1, ch a quy t y m c u nghinh tân. Vì dân trí còn l l ng nh v y, nên nh ng tr ng

tân h c m ra không c dân chúng hoan nghinh cho l m, thành th nhà n c t n công t na r t nhi u, mà m i n m tr ng s ph m ch ào t o ch ng 30 giáo viên, còn tr ng Trungc Chasseloup-Laubat ào t o l i 50 thông ngôn, ký l c.

Không ph i ng i Vi t Nam không ham h c nên tr ng tân h c l p ra không cth nh phát. Không ph i v y. Ng i Vi t ham h c l m ch . H h ng h v i tân h c nh ng h

n h ng hái v i nho h c luôn luôn. y là h th a thích món n tinh th n c c a h x a nay, say m n, h quí tr ng, h không ành b mà dùng món n tinh th n khác, ch a ch c cái

khác ó mà ngon ng t béo bùi h n cái c a h ã có s n. nói riêng tình hình giáo d c trong h t Gò công h i cu i th k 19, thì bi t lúc y

trong m y h t khác c ng v y.Trong kho ng ó, ng i ta nh n th y t i châu thành Gò công nhà n c có m t tr ng

ng h c, g m n m l p, có m t quan c h c, ng i Pháp v i n m giáo viên ng i Vi t. l p nh t n l p t thì d y Pháp v n nhi u h n Vi t v n, còn l p n m là l p chót thì giao

cho m t th y nho bi t ch qu c ng d y tr ng u h c v n xuôi, v n ng c; r i t p c, t pvi t qu c v n.

c trò c th y ch ng m t tr m r i, l p chót c l i 50 trò, còn m y l p trên ch ngvài ba ch c, t i l p nh t ch còn t 10 n 15 là nhi u. L i h c trò toàn là con trai ch khôngcó con gái, cha m t i ch , ho c trong m y xóm làng xung quanh, cách ch l i vài ba ngànth c.

Mu n l y l p trên có thêm h c trò ông, l i c ng mu n Pháp ng c thông d ngtrong m y làng xa, Tham Bi n m i m t i b n ch trong b n t ng m i ch m t tr ng d yPháp v n g i là tr ng t ng g m hai l p: l p nh chuyên d y cho bi t c, bi t vi t ch qu cng , r i lên l p l n b t u d y Pháp v n. Trong lúc nói ây trong h t có b n tr ng t ng t

i b n ch : R ch Gi ( ng S n), Gi ng Ông Huê (V nh L i), C a Khâu ( T ng Hòa) vàch T ng Châu (Tân niên Tây).

c d u có hu n l nh d y H ng giáo m y làng chung quanh ch ép bu c m y ng icó con ph i cho n m y tr ng t ng ó mà h c, l i m c d u m i n m, tr c khi khai tr ng,có gom h c trò l p l n c a m y tr ng t ng v châu thành mà thi chung; m y ch c trò gi i

c h ng h c b ng m i tháng n m ng b c n c m quán t i châu thành ti p h cthêm m y l p trên c a tr ng s ng h c.

Th mà trong b n tr ng t ng s h c trò c ng không c ông; ch l n nh chGi ng Ông Huê thì c 40 n 50, còn m y ch nh thì vài ba ch c mà thôi,

Có m t u áng ý là lúc y châu thành c ng nh m y ch , ã có tr ng t ngmà l i có tr ng t d y ch nho; ch ng i ta th y có t i hai ba tr ng trai gái h c chung

n b n n m ch cCòn trong các làng ch a ki m c giáo viên d y ch qu c ng , thì h ng ch c r c

t th y nho d y tr em t i ình h c ch nho. m y xóm ông, có tr em nhi u, thì ng icó c m ti n, có nhà r ng, c ng nuôi m t th y nho d y con cháu. Ng i trong xóm th ngcho con t u l i ó mà h c ch nho, m i tháng n n cho th y ho c m t hai quan ti n, ho c

t qu u g o, ho c bánh trái hay tôm cá.

1 h ng h



ng già c nghe nh c t i kho ng n y s c m xúc mà nh b t ch tèm lem d dáy c aám tr em m i ngày b ng ng l i r ch, tr i n ng m m a i n m y tr ng làng và

tr ng xóm mà h c ch nho h i i ó. S m m i n c m r i m i i h c n g n n a bu ichi u m i tr v nhà. M i trò em theo m t cái ng tre, có dây bu c hai u mang vào vai,

ng ng sách v , vi t m c d u m c n a hay l i sông c ng kh i t.y trò nh m i t p vi t, không có ti n mà mua gi y m c x i x nh bây gi , thì có

m s n t i tr ng, m t t m ván, m t cái ghè ng n c, vài cây c o b ng tre v i ít c ct sét nh i n n r i ph i khô. H t p vi t thì ch m u c c t sét vào ghè n c mà thoa trênm ván r i c m cây c mà vi t. H vi t r i ch ó thì l y c c t mà chà lên ng bôi b mà

vi t ch khác. V i cách t p vi t ti n t n nh v y nên tr em m i h c thì tay ch n, qu n áo bbùn l m lem, d dáy h t s c.

Ph i con nhà giàu, l i ph i bi t vi t r i, c lên h ng t h ng n m và h ng sáu, ngh alà m i tr ng gi y b ch vi t c b n, n m ho c sáu hàng r i, thì m i b c , b ván mà c mvi t ng vi t trên gi y.

Mà th y giáo ch m v và ch m sách cho h c trò, c ng không có m c nh bây gi .Ng i ta ki m á ong tr i trên l , l a c c nào màu nhi u thì l m em v , r i l y d a chút n c mà mài thành son th y giáo ch m v và khuyên m y ch vi t t t.

Hi n gi òm th y tr em i h c qu n áo p , giày nón v n vang, tay ôm c p da, túit vi t máy, ng i ta nh l i tình c nh c a l c trò h i 60 n m v tr c, ng i ta ch ng kh i

th ng tâm, t i nghi p cho tr x a c c kh cam go, nh ng c ng rán là h c, h c ng bi tngh a, bi t nhân, bi t th o, bi t thu n, bi t qu y, bi t ph i, bi t cao, bi t th p.

Xây n n tân h c, ng i ta khuyên d , v a ép bu c, mà ng i Vi t c d d và eoi theo nho h c nó s a mình n ch nào, còn tân h c thì m t mù không hi u nó s d t

mình i âu, s e nó s phân r mình v i t tiên nó s làm cho mình quên c n nhà n n c. d d ó không ph i vô lý.

Ai hi u bi t tâm h n c a ng i h i i ó thì không dám chê lù mù.Mà d u ti n nh n lù mù i n a, ng i ta c ng có tâm, có chí, có ngh a, có tình, l i tâm

chí, ngh a tình c a ng i ta b n v ng kh kh ch không ph i th tâm chí xây chi u theolu ng gió, hay là th ngh a tình phát sanh vì m i l i.

Vì v y nên lúc tân c u giao th i ó c ng gây trong dân gian l m chuy n th c m c, cóchuy n th t thà ngh l i b t t c c i, mà c ng có chuy n éo le nh t i a n c m t. H i ó

ng có nhi u cu c bèo mây tan hi p, hi p tan làm cho con ng i khi au n, khi vui c i,nh ng có cu c tình duyên n y nó tr c tr d k , n u nh c l i nghe ch i d u không n n i t c

i hay là mu n khóc, thì có l c ng giúp cho ng i i nay bi t c tâm h n c a ng ithu c th h tr c, th h v a m i qua trong n m sáu m i n m nay.



(2) II

Lúc y trong h t Gò Công, t i ch Gi ng Ông Huê, mà bây gi ng i ta g i t t là chGi ng, m c d u nhà n c Pháp ã có m m t tr ng t ng trong m t tòa nhà c t b ng g chngói p , àng hoàng, và có b hai giáo viên d y m t l p ch qu c ng và m t l p xennhi u gi ch Pháp, mà tr ng t c a ông Giáo Huân c ng v n có h c trò h c ông hoài.

Ông giáo Huân là m t nhà nho h c ho t bác, thông s kinh rành ngh a lý, gi ng sách hi u, vi t ch có gân, tu i ã quá n m m i mà s c kho còn y . Cách m i n m

tr c v ông ch t l i cho ông m t th t v n trong làng V nh H u và môt a con trai 20tu i. Ông ph i c i v s m cho con ng có dâu lo vi c c m n c trong nhà, r i ông ch p n itóc t v i thím H ng là m t góa ph ngoài ch Gi ng.

Thím H ng n y h i tr c v n là v c a m t ng i khách trú, thu c bang Tri u Châutên H a Thêm có m t ti m bán trà và bánh in, thèo lèo ch Gi ng. V ch ng sanh c acon trai t tên là H a M . Khi H a M c 7 tu i, H a Thêm buôn bán khá, có ti n dnhi u m i giao ti m cho v r i em con v Tàu ng nó v i bà n i mà h c ch . R ithay, H a.Thêm d t con i v a c m t tháng thì thím H ng c th c a bà m ch ng chohay H a Thêm au nên ch t, bà gi H a M l i ng trông nom cho nó n h c, ch ng khôn

n r i bà s cho nó tr qua.Thím H ng bu n r u v s m t ch ng, l i xa con, thím h t mu n buôn bán n a. Thím

sang ti m bánh cho ng i khác, tom góp v n li ng c g n ba ngàn. Thím mua m t nhàngói ba c n, vách ván, phía tr c có sân, phía sau có m t mi ng v n nh nh . Sân thì thím

ch t ng c i òn tr mà bán l , còn phía sau thím c t thêm m t thà lá ba c n cao ráo,kho ng khoát, tr cá khô và n c m m mà bán cho b n hàng. Buôn bán th n y thím ãth nh th i mà l i có l i nhi u. Ch ng bao lâu thím ch p n i tóc t v i ông Giáo Huân, vch ng toan tính v i nhau, m i óng vách mà ng n m t c n trong nhà lá phía sau tr n c

m v i cá khô, còn hai c n thì óng bàn gh d n thành m t tr ng h c cho ông giáo d ych nho.

Tr ng h c c a ông Giáo Huân g n chùa Ông Quan , d a bên l t phía cây Men i lên, tr c chùa Ông, sau nhà vi c V nh L i, r i i th ng vô V nh H u.

Tr ng m d y ã b y n m r i, trai gái h c chung, s h c trò luôn luôn không d i40. H c trò ch qu n áo s ch s ch không ph i tèm lem nh tr em ng, r y. M i t pvi t thì dùng gi y dùng vi t ch không ph i dùng t mà vi t trên ván r i bôi.

c trò phân nhi u l p. L p m i h c v lòng, la rùm: Thiên tr i, a t, nh n ng i,i t p vi t ch l n b ng khu tô, thì óng ti n tr ng m i tháng hai c c b c.

p ã vi t c r i, d u còn vi t hàng ba thì ph i óng ti n tr ng n m c c.Còn l p nghe gi ng sách, b t lu n h c Minh Tâm B u Giám hay u H c T m

Nguyên, hay T Th Th Chú, thì ph i óng ch n m t ng.Nh v y nên m i tháng ông Giáo Huân ki m vài ch c ng b c, u ng trà hút thu c

không h t, huê l i trong v n trong V nh H u ông giao h t cho con v i dâu n xài thong th .Th i d ng bi u trong tr ng ông giáo Huân không gi ng v i tr ng nhà n c. S m

i n c m r i ngoài 9 gi thì b t u d y. G n 12 gi th y ngh tr a. Luc y h c trò t do,nh ng không c c i gi n làm r y; mu n v nhà thì v mu n i ch i c ng c, hay làmu n ó mà h c ôn ho c t p vi t tu ý. Th ng th ng m y trò tr ng tu i, nghe sách, thì luôn mà h c, duy có m y trò nh hay i ch i ho c ra ch mua bánh mà n.

Hôm nay, quá 9 gi r i, h c trò r i rác i h c, vô sân r i thì i d c theo ng bên hèmà vô tr ng phía sau.

Ông Giáo Huân n c m u ng n c r i, ông ng t i c a gi a v n thu c mà hút. Ôngngó ra l th y có m t c u trai ch ng 15, 16 tu i, ng i th th n, thì ông kêu: „Xuân, vôây cho th y h i th m m t chút coi“.

u trai y nghe kêu thì xâm xâm i vô, t i th m thì ch p tay cung k nh xá th y. ÔngGiáo Huân h i d n d p: „Cháu còn i h c ch Tây hay không ? H c n b c nào r i ? Nóiti ng Tây c hay ch a ? Thôi h c hay sao nên th i ch i v y h ?”.



Không i ng i ta tr l i, ông li n ti p xây l ng i vô nhà, và i và nói ti p: “Vôây, vô nói chny n cho th y nghe th coi”.

Ông Giáo kéo gh ng i d a cái bàn. C u Xuân th y thím H ng ng ng i trên b vánngang ó têm tr u mà n, c u xá thím r i ng x r , tay v n cây c t.

Ông Giáo Huân h i l i:- Cháu còn h c d i Gò hay không ?- Th a còn.- Còn h c sao l i c v mà i ch i ?- Th a, bãi tr ng t hôm qua con v .- À! Bãi tr ng. Ngh t i ch ng nào m i h c l i ?- Th a ngh l i 25 tháng giêng.- hôn ! Ngh h n hai tháng, h c trò quên ch h t còn gì!- Th a, bãi tr ng l n nên ngh lâu.- Cháu xu ng Gò h c ã c hai n m r i. Bây gi lên t i c p nào ? Còn h c bao

lâu n a m i r i ?.- Th a h i m i xu ng con ng i h c l p ba h c m t n m. N m nay con h c l p nhì

mãn r i. Ra giêng khai tr ng, con s lên l p nh t, h c thêm m t n m n a thì cu im i thi.

- Thi thì ch c cháu u, vì th y bi t cháu ham h c l i siêng n ng, nên ch gì c ngy, h cháu h c thì ch c cháu gi i h n chúng b n. Mà qua n m nay cháu thi ui cháu c làm ông gì hay th y gì nè ?

- Th a th y, con nghe ng i ta nói, h h c l p nh t mà thi u, nh mình thôi h cthì nhà n c cho làm th y giáo và b i d y m y tr ng công ho c tr ng làng.Còn n u mình ch u i h c thêm cho h c l c c cao, thì nhà n c nuôi c m n cáo qu n cho mình h c hai n m t i tr ng l n M tho r i lên Sài gòn h c ti p thêmhai n m n a. Mãn b n n m thì ra tr ng s c b làm thông ngôn, ký l c trongcác s , ho c làm giáo viên d y m y tr ng s h c.

- u qua sang n m thi r i cháu thôi h c i làm giáo làng ho c giáo t ng, m itháng lãnh l ng 9, 10 ng có ngh a gì, s không c m áo cho cháu, âu có dmà nuôi ch H ng V n c. Ph i rán h c thêm b n n m n a ng làm thôngngôn, ký l c m i khá. Cha ch , mà ch H ng V n nghèo ch s c cho cháu h c

n b n n m hay không ?- Th a, con ch a nói chuy n ó cho má con bi t. B ng con thì mu n h c n a, ng t

con th y má con c c kh quá, nên nên con không n lo t ng lai cho ph n con, mà cho má con c c kh thêm t i b n n m n a. Có l con h c thêm m t n m l p

nh t n a r i con xin i làm giáo làng ng con giúp má con.- Cháu bi t th ng m nh v y thì cháu là con có hi u. Ng t h i tr c cháu h c v i

th y, cháu thông minh m m cán, h c c i H c, Trung dung, Lu n Ng r i kcháu b qua h c ch Tây. H c thêm ã m y n m r i n u ra làm giáo làng thì

ng công phu c a cháu quá. Ch chi h i ó cháu h c luôn ch nho, thì bây gicháu s c m tr ng t mà d y h c nh th y, l ng h ng h n giáo làng mà

c thong th , kho kho n. H i cháu t bi t th y ng qua tr ng t ng mà h cch tây, thi t th y bu n quá. Ng i Nam thì h c ch Nam, ng n theo nhngh a c a mình. H c theo ng i ta làm chi. Th h c làm tôi m i, thà d t r ilàm ru ng ho c l p v n mà nuôi thân c ng còn vinh quang h n nhi u. Th yth ng cháu l m. H i tr c cháu là ngôi sao xán l ng trong tr ng c a th y. Th ych c th y s truy n o h c c a th y cho cháu c, b i v y cháu b mà i ngkhác, th y ti c h t s c.

- Th a th y, t i cha con m t, má con nghe l i c u Ba con, ép con ph i qua tr ngng mà h c cho kh i t n ti n th y, r i sau c làm giáo viên. Vì v y nên coni i h c ch Tây, ch thôi h c ch nho thi t con c ng bu n l m.



- u anh H ng V n còn s ng, ch c th y c n nh, th y không nh cho cháu bnho mà h c ch Tây. Mà bây gi bãi tr ng ngh t i hai tháng cháu nhà làm cáigì ? Không l m i ngày n no r i th i ch i hoài.

- Th a, con coi bài v c l i, ch không có làm chi h t.Ông Giáo Huân l l ng mà suy ngh . Ông m cái h p thu c ra và l y thu c v n mà

hút n a.Thím H ng nói: “Thi u gì con nhà giàu có, b c ti n d dã mà h l i không ch u i h c.

Còn cháu Xuân ây ham h c, l i có khi u thông minh, mà nhà thì nghèo, m góa con côi, ic không c. Ông tr i tr trêu quá. Ch chi ông cho cháu Xuân sanh trong m t nhà giàu

có l n, thì cháu s h c gi i bi t ch ng nào”.Ông Giáo nói:- i ph i có tr c tr o nh v y m i có chuy n mà nói ch . Có l t o hoá gây cu c

khó kh n trui gan, th chí con ng i, b i v y g p khó kh n mà l t qua m ithi t là gi i.

Thím H ng h i Xuân:- Ch H ng V n lúc n y còn bán ngoài ch hay không cháu? H t mùa b p, khoai

i, ch bán th gì ?- Th a, má con bán xôi v i bánh bèo.- Bán xôi, bánh mà l i lóm bao nhiêu ?- Th a, m i b a l i n m ba c c c ng n.- s ng b t bu c ph i t n hao nhi u th , nh nhà c a, áo qu n, thu c men, ch có

ph i t n c m, cá mà thôi âu cháu.Ông giáo nói:- Nhà nghèo ph i ch u nhi u n i kh , nói sao cho xi t. Mà khó kh n cho m y ng i

ta c ng s ng c, có sao âu mà lo. N u có lo là lo ng vì ch b n hàn mà làmtrái o ngh a, làm nh c t tiên mà thôi.

Ông Giáo xây câu chuy n qua a h t phong hoá, thím H ng không mu n theo, nênthím làm l . Ông giáo m i nói v i c u Xuân:

- Xuân, th y gi ng T Th cho cháu v a h t b Lu n Ng thì cháu thôi h c. Cháucòn thi u b M nh T , ch a nghe. B a nay th y b t u gi ng M nh T cho conCúc H ng h c.

- Chà! Cô Cúc H ng ã h c xong i H c, Trung Dung, Lu n Ng , bây gi cônghe t i M nh T l n ? Gi i quá !

- Nó thông minh l m, l i siêng n ng c ng nh cháu h i tr c v y. Nó c ng l n r i,cha m nó mu n b t nó nhà ng t p buôn bán. Nghe gi ng sách tay ôi, m tth y m t trò thi t bu n quá. Ng t Cúc H ng c n n n xin th y d y dùm M nh

n a cho nó h c b T Th r i nó s nhà mà buôn bán. Vì v y nên th yph i rán d y dùm cho nó ng nó kh i thi u sót. Th y ngh t Gia nh mình bâygi không còn thi c gì n a. Ng i mình c n h c nho tu tâm, d ng tánh mà

i v y thôi. Mà xu t thân làm n, n u không h c M nh T thì nh i chi cthuy n không có bánh lái. Cúc H ng tính buôn bán, nó mu n h c M nh T làph i l m. ó là thêm m t lý th y ph i d y nó n a. May g p d p bãi tr ng, cháu không t i hai tháng, th y mu n cháu th a c h i mà h c luôn M nh T v i Cúc

ng. Có thêm m t trò n a thì th y m i s t s ng. Cháu ch u hay không ?Xuân d d r i áp:- Th a, th ng th ng con suy ngh coi.- Suy ngh làm chi ? Có u chi tr c tr âu mà suy ngh .- Con ph i th a cho má con hay coi má con có b ng lòng lay không.- Á! Cháu s ph i óng ti n ch gì. Không. Th y d y giùm cho cháu, cháu kh i

óng ti n h c. Bãi tr ng, cháu h c thêm M nh T cho có nhân ngh a mà x, có ích quá. không mà th r u có ích gì âu. Cháu b t u h c li n b a nay i.



Chi u v s nói l i cho ch H ng V n hay, nói th y d y giùm, th y không òiti n. Mà cháu n c m s m m i r i hay ch a ?

- Th a, r i.- y thì i xu ng tr ng v i th y. Bây gi ch c h c trò ã t i r i.Ông giáo d t Xuân vô trong r i i c a sau mà xu ng nhà d y h c. i d c ng ông

i:- sách T Th c a cháu h i tr c cháu còn hay không ?- Th a, còn h t. i h c thì con gói c t trong t . Bãi tr ng con m i em ra mà

c l i. Con m i l y ra h i hôm n y.- c l m. V y mai cháu em M nh T theo mà h c. B a nay cháu dò chung sách

a Cúc H ng. Ch ng th y gi ng gi i r i, th y s cho cháu m n sách c a th yng cháu h c .

Ông giáo b c vô nhà h c, sau l ng có Xuân i th o. H c trò ng i ch t ba cái bànth p mà dài, c th y ng ng d y ch p tay xá th y. Ông giáo khoác tay bi u ng i xu ng vàông i ngay l i ch Cúc H ng ng i mà nói: ''Cúc H ng, th y l i ki m thêm m t trò xinnghe gi ng sách M nh T n a ây, ng cháu h c cho có b n. Cháu bi t Xuân mà”.

Cô Cúc H ng ngó Xuân, mi ng chúm chím c i mà áp: “Th a bi t, anh Xuân làc trò c c a tr ng n y. Anh B i h c ch Tây m y n m nay''. Xuân bi t ý Cúc H ng

mu n m h i bao bi m, nh ng ngh không ph i ch bi n b ch qu y ph i, nên c u c ng chúmchím c i ch không nói chi h t.

Ông giáo bi u m y trò d n xu ng m t chút ng tr ng u bàn gi a m t ch choXuân ng i ngang m t v i Cúc H ng ng i phía bên kia. Ông Giáo i qua hai bàn hai bên màch o cho h c trò h c.

Xuân ng i ngó t phía thì th y ván, bàn, gh , võng, u còn y nh m y n m tr c,không d i i chút nào h t. Phía trong lót b ván gõ nh cho th y n m ng i. Tr c b vánthì m t cái gh nghi, trên gh có m t bình trà, hai chén nh , m t h p thu c, m t l l a v i

t c p ki ng, cho th y mang mà xem sách. M t bên l i có ba ch ng sách th p th p,sách c mà bìa c ng quành. Trên ván có g i d a, có g i u, có qu t lông, l i có m t ng n roimây khi nào h c trò nh làm r y lúc th y gi ng sách, thì th y nh p trên ván mà bi u im

ng.Th y ã có ch n m ng i thong th , mà ngang v i b ván l i có gi ng m t cái võng b

lúc th y d y m t thì n m a nhúc nhích cho mát.Còn ba dãy bàn c a h c trò ng i h c, thì hai dãy hai bên toàn là h c trò nh c ng

chung v i l i 30 trò, m t bên h c Tam T Kinh, m t bên h c Tam Thiên T , bàn nào h ctheo bàn n y nên la rùm. Bên nây h c: “Ph cha, m u m , s th y, quân vua”, thì bên kia l ila: “Thiên Tr i, a t, th t m t, t n còn, t con, tôn cháu, l c sáu, tam ba, gia nhà, qu c

c,…”.Xuân ng i m t ngó tr c sau, tai nghe inh i, quang c nh cách l y n m tr c di n l i

tr c m t, x a nay c ng v y, c u xúc ng nên li c Cúc H ng mà c i. T i bàn gi a chu ng i, ch có m i trò, 3 gái 7 trai, toàn là h c trò nghe sách duy có Cúc H ng, 15 tu i,c T Th , còn 9 trò kia, gái c ng nh trai, còn h c sách Minh Tâm, tu i tác x p x v i

nhau, l i 13 ho c 14.Ông Giáo Huân l n l t d y giáp hai bàn hai bên r i ông nh p roi bi u nín h t ng

ông gi ng sách cho h c trò l n. Nh t p quen k lu t nhi u n m, b i v y v a nghe nh p roi thìc trò nín êm, ch có ít h c trò l m th m trong mi ng.

Ông Giáo l i gh nghi l y cu n sách Minh Tâm v i c p m t ki ng r i i ra mà ng icái gh t i u bàn gi a phía ngoài c a, d sách ra c ch r i c t ngh a t ng ch , t ngcâu cho h c trò nghe. C u Xuân c ng nh Cúc H ng day l i phía trò ng i g n li c m t dòmvào quy n sách mà dò chung v i b n.

Ông Giáo c t ngh a c hai t sách r i ông x p l i mà nói: “Thôi b a nay gi ng baonhiêu ó ã nhi u r i. Bây h c i, có câu nào ch a hi u rõ thì s h i l i. Bây gi th y



gi ng M nh T cho cúc H ng. M y trò c ng nên lóng nghe l n ng hi u chút nh ngh a lýsau h c cho d ”.

Ông i l i gh nghi i sách mà l y “M nh T th ng quy n r i kéo gh ng i u bànphía trong. Ông th y c u Xuân ng i khoanh tay không có sách tr c m t, ông m i bi u trò gáing i g n Cúc H ng i ch v i Xuân ng Xuân qua ng i d a bên Cúc H ng mà dò chungsách c a Cúc H ng.

Xuân vâng l i th y mà i ch , không ái ng i chi h t. Cúc H ng y cu n sách quaphía Xuân. Th y b t u c t ng câu mà c t ngh a xuôi r i nói t i lý. Hai tr cúi mà dòmchung vào quy n sách, hai u g n ng nhau, nh ng m c lo dò cho nh ch và hi u ngh anên không ái ng i chi h t.

y c ba t sách r i ông Giáo nói b a u gi ng ít m t chút ng kh i ngán, queni s gi ng nhi u h n. Ông trao quy n sách c a ông cho Xuân m n. Ông l i b ván ng i rót

c trà mà u ng và l y cây qu t mà qu t.c trò a c m v lên h i ch , a c m sách l i h i ngh a, ti p t c lên xu ng không

ng t. Xuân g m u vào quy n sách không ý n vi c chi khác, c ng không tính i chng i tr l i ng xa Cúc H ng.

t tr i g n ng bóng, ông Giáo th y h c trò các c p u lo h c, không còn h i chngh a gì n a, ông l i võng n m, m t h i r i b i lên nhà trên.

c trò bi t th y i ngh tr a, t i gi mình c thong th nên r nhau t p i ch i, t pi ch mua bánh v n. Ph n ông thì ra ch , nh ng i riêng thì t p ôi ba trò, ch không i

chung. Trò nào không mu n i thì g i ti n cho chúng b n mua giùm k o, c m ho c chu iu.

Bây gi trong tr ng ch còn có m i m y trò, nh ng d m nhau t khóm n m ba trò,con trai thì ra sau hè ánh áo, con gái thì ng i d i t ánh a.

Trên bàn gi a ch còn có Xuân v i Cúc H ng ng i êm, ch m chú ngó vào sách màc, ng i m t bên nhau, nh ng không ai nói t i ai.

Thình lình Cúc H ng kêu mà h i: “Anh Xuân, bài u ý nói cái gì v y anh ? Nãy giem suy ngh h t s c mà em hi u không th u. H c mà t p luôn luôn thì vui. Vui cái gì ? B n xa l i thì m ng. Sao mà m ng ? Ng i ta không bi t mà nình không h n, v y m i là quân t .Không bi t gi ng gì ? Anh hi u sao âu, anh làm n c t ngh a l i cho em nghe th coi”.

Xuân ngó ngay Cúc H ng và nghiêm ch nh áp: “Theo l i th y d y h i nãy thì bàiy khó hi u là t i ch “h c”. Cô ph i nh ngh a ch “h c” cho úng thì t nhiên cô hi ut”.

Cúc H ng c i mà nói:- Anh kêu em b ng cô nghe k quá. Anh em h c v i nhau m t tr ng t h i nh ,

mà anh kêu cô thì d ng nh thu nay ch a quen bi t nhau.- Ch kêu th nào ?- Kêu b ng em.- Cô ã l n r i. Kêu em sao ph i.- Anh m y tu i mà anh nói em l n ?- Tôi 16 tu i.- Em m i 15, nh h n anh m t tu i thì làm em là ph i l m ch . Em mu n t rày s p

lên anh kêu em b ng em cho có tình thân thích m t chút, ng kêu b ng cô n anghe hôn.

- Mu n vây c ng c. T ý em.- Bây gi anh c t ngh a bài sách l i cho em nghe i.- Ch “h c” ây là h c o nho, ch không ph i h c ng bi t ch Tàu, nh mình

c ây v y. Sách nói: “H c nhi th i t p chi, b t duy t h ?”. Tôi hi u ngh a nhy: mình c nghe gi ng v o nhân ngh a c a nho giáo; r i m i gi m i kh c

mình gia công rèn t p, làm y nh l I d y; mình h c ã c o há mình không vui



lòng p d hay sao ? Ch “duy t” là vui p, nh ng vui p trong ch không lra ngoài.

- Anh gi i ngh a nh v y thì hi u quá. Em hi u r i. H i nãy em b i r i là t i emkhông bi t nh ngh a ch “h c”. em gi i câu th nhì cho anh nghe coi trúnghay không. “H u b ng t vi n ph ng lai b t di c l c h ?” Ý sách nói: có ng i

n ph ng xa h nghe mình h c ã c o, h n mà bàn lu n ho c h c h ii mình, c nh v y mình không vui hay sao ?”

- Em nói nh v y thì trúng l m. Nh ng em nên nh ch “l c” ngh a là vui nh ch“duy t”, song vui l ra ngoài ch không ph i vui trong nh “duy t”.

- Cám n anh. Em s nh . Còn câu chót, ph i nh v y hay không? „Nh n b t tri nhit u n b t di c qu n t h ?“ ngh a là: ví d u ng i ta không hay, không bi t

mình tu t p ã c o, n u không ai tìm t i ng h c h i v i mình, mà mình c ngkhông h n trách, mình n c nh v y không ph i là quân t sao? C t ngh anh v y trúng hay không anh Xuân?

- Trúng l m. Em gi i quá.- May có anh h c v i em; nên em h c d mà l i vui n a. N u em h c m t mình,

ch c em b i r i l m. Anh thôi h c ch Tây hay sao nên tr l i h c ch nho âyanh Xuân.?

- Lúc n y bãi tr ng, tôi c ngh t i hai tháng. H i nãy tôi ghé th m th y. Th ynói b a nay th y b t u d y em h c b M nh T . Th y bi u tôi nh n bãi tr ng

c nhà, tôi nên h c luôn M nh T v i em ng thông tr n b T Th . T i v ynên tôi m i h c ây, ch không ph i tôi b ch Tây. Ch ng khai tr ng tôi ph i i

c thêm m t n m n a cho mãn l p nh t r i m i thôi.- u v y thì anh h c ây t i hai tháng. Em h c M nh T có anh dìu d t. Em

ng l m. Em h c xong b T Th r i em c ng thôi , ng nhà t p buôn bán.Anh nh m coi trong hai tháng mình h c h t b M nh T hay không ?

- Th y nói th y rán d y cho h t.- Em m ng quá. Mình c h c v i nhau t i hai tháng. Ch ng thôi mình s thôi v i

nhau m t l t. Anh không có sách M nh T hay sao ?- Có nhà. B a nay tình c th y bi u h c, tôi có dè âu mà em theo. Ngày mai tôi

có sách.- u không có, anh h c chung sách c a em c ng c. Anh h c nho gi i, n m ó

anh b nho mà h c ch Tây, th y ti c quá. Em c ng bu n. T i sao anh b nho h cng theo tân h c v y anh Xuân?

- i ý c u tôi mu n nh v y. C u nói con ng i tr c h t ph i lo cho no c m máo. i h c ph i chú tr ng v c m áo ngày sau. i n y mà còn h c nho dùngvào ch nào. Cha tôi m t, má tôi nghèo, nên tôi ph i nghe l i c u tôi mà b c theo

i.- Vì c m áo nên i h c. H c nh v y em s không c cao th ng ph i hôn anh ?- Ph i l m. Nh ng nhà nghèo, n b a tr c ph i lo b a sau làm sao mà ngh n cao

th p cho c em. Tôi i Gò Công mà h c hai n m nay, may có hoc b ng tôi h ci c. N u không có thì tôi c ng ph i b r i m c d u c u m tôi cho tôi n

m.- Anh có chí háo h c, l i có khi u thông minh, mà b nhà nghèo, thi t u ng quá.- i ng i u có m ng riêng. Tôi không phi n mà c ng không ti c chi h t.- Anh ói b ng hôn anh Xuân ? Em có ti n ây. em m n h c trò i mua c m

chùi cho anh n.c d u Xuân c n, nói không ói b ng, Cúc H ng c ng ng d y i l i ch m y trò

gái ng ánh a mà a ti n m n m t trò i mua n. M t lát trò y em vô hai mi ngm g o v i hai v t c m chùi. Cúc H ng b ra th ng cho trò i mua n a v t c m chùi, r ii Xuân n ch i. Xuân t ch i không ch u n, c nói không ói.



Cúc H ng làm m t bu n mà h i: “C m c a em mua nên anh chê ph i hôn ? Em c ngkhông ói. S d em m n i mua là vì b a nay g p nhau l i, còn c h c chung v i nhau

a, em m ng, em mu n anh em n chung th gì m t chút cho vui v y thôi. Anh n c m c aem mua, có gì âu mà m c c . Anh t ch i em bu n l m. Anh n m t th c m g o ây”.

Cúc H ng l y m t mi ng c m g o a cho Xuân. V i nh ng l i thi t tha v a ngheó thì khó cho Xuân t n a c, nên c u ph i l y mi ng c m g o c a Cúc H ng a m i.

Nh ng c u l y r i c u b ra làm hai, phân n a trên mi ng c m th nhì, còn phân.n a c mmà n. Cúc H ng vói l y n a mi ng lai ó mà n và nói: “Anh chia hai nh v y em ch u

m. Anh n phân n a, em phân n a”.Hai tr ngó nhau, ng c i v i nhau.Tuy Xuân thôi h c tr ng n y ã h n ba n m, nh ng chung m t ch , hai tr lâu lâu

thì g p nhau ngoài ng hoài. Mà g p thì th y thoáng qua v y thôi, ch không ngó cho k .Tình c hôm nay c ng i d a bên nhau, c nói chuy n v i nhau nhi u, l i nãy gi l tsách, ch ch , nhi u khi ng ch m tay nhau, c hài tr ng nh n hình d ng bây gi bi n ikhác h n v i hình d ng ngây th h i tr c, r i trong lòng xúc ng, d ng nh có cái gì nólay chuy n trong u óc, mà nó còn làm ph i ph i trong ru t gan n a v y.

Cúc H ng th y Xuân bây gi là m t c u trai m nh m , g ng m t hi n t , c p m tsáng tr ng, t ng m o nghiêm trang, nói chuy n hòa h n. Xuân khác h n m y c u trai tíalia, vúc v c, mà c ng không gi ng l y c u nhút nhát s t sè. Tuy Xuân là con nhà nghèo m cqu n áo v i bô, song t v n nói cho t i thái , con nhà giàu khó mà bì k p.

Còn c u Xuân th y Cúc H ng n m nay ã ra mã con gái, tóc b i vén khéo, m c áoa qu n hàng, nét m t v a p , v a thu n hòa, ti ng nói v a trong ng n, v a l ngh a. ãy mà còn thêm t ng i y u u mi ng c i có duyên, ngón tay no tròn, n c da tr ng . nhan s c và tánh tình u hi p nhau, khêu g i ham thèm c a trai m i l n lên. C u Xuân

tuy n t na m th m, c ch àng hoàng song c u c ng có máu có th t, bi t mu n, bi t yêu,nên thân c n v i Cúc H ng, c u ch ng kh i rúng ng can tr ng nh muôn ngàn thanhniên khác.

Cúc H ng th y xuân n h t mi ng c m g o r i, cô li n l y t c m chùi b làm haimà a phân n a cho Xuân và nói: “Anh n thêm n a v t c m chùi v i em, r i em i múc

c cho anh u ng. Có anh h c chung v i em, h c t i ch ng nào, em c ng không lo”.Xuân không có lý mà t c nh ng l i m i h u tình, h u ngh a c a Cúc H ng, nên

ph i lãnh n thêm n a v t c m chùi n a. Cúc H ng vui v nói chuy n không ng t, ch ngth y Xuân n r i cô m i vô trong l y tô múc m t tô n c m a b ng ra cho Xuân u ng và r atay. Cô ng ngó Xuân, cô r t vui lòng mà c cho Xuân n u ng, b i v y cô chúm chím

i hoài.i Xuân r a tay r i cô l y tô v i c m n không h t em l i ch ba trò gái ánh a

mà m i n c m r i nh em giùm cái tô vô trong mà c t luôn. Ch ng cô tr l i cái bàn gi athì th y Xuân ã em sách v qua ng i phía bên kia, i di n v i cô nên cô h i:

- Sao anh không ng i bên n y n a ?- Tôi có sách nên không phép ng i chung hoài, nh t là không có th y.- Em hi u r i. Thôi bây gi em c và c t ngh a nghe luôn. Anh dò coi n u có

ch nào sái, anh s a giùm cho em.Bây gi Cúc H ng m i c và gi i ngh a. Xuân dò theo, ch nào Cúc H ng gi i

không rành thì Xuân nói thêm, có khi Cúc H ng c m sách i qua ng m t bên Xuân mà nóichuy n.

r i, H c trò i ch ho c i ch i l n l t tr v h t. Bàn nào c ng lo h c l i ngt lát n a th y s xu ng mà d n bài. M y trò nh n u quên ch nào hay là không hi u câu

nào thì h i m y trò l n mà h c. ó là t c l c a tr ng ông Giáo Huân thu nay, h l n thìph i giùm giúp nh , gi i ph i nâng d , cho không ph i nh thói i l n thì hi p nh , gi ithì khi d .



Ông Giáo Huân ngh tr a, ông th c d y t m và u ng trà r i ông m i xu ng tr ng.Ông d n bài l p nh ng i hai bàn hai bên r i ông cho v tr c. Còn bàn gi a, h c Minh Tâm

i T Th , thì ông l i ng ông d n k . Ông bi u m t trò trong ám h c Minh Tâm ci gi i ngh a t câu trong m y t sách ông ã d y h i s m m i.

y trò khác ng i dò mà nghe. Trò n y gi i vài ba câu thì ông bi u trò khác gi i ti p.Có câu nào gi i tr t, ho c không rành, thì ông ch n mà gi i l i.

Qua t i M nh.T , ông Giáo bu c Cúc H ng ph i gi i. Cúc H ng nh có Xuân c tngh a giùm rành r tr c r i, nên cô gi i có m ch l c, nói ý ngh a, không sai không sót chi

t, làm cho ông Giáo r t hài lòng, nên ông khen Cúc H ng n c n , m c d u ông bi t cóXuân ph giúp nên Cúc H ng m i thông c nh v y.

n n a chi u, d n bài xong r i, ông Giáo cho v h t. Xuân b c l i quy n M nh trên gh nghi và xá th y mà ra tr c m t mình. C u s m không bi t c u i âu nên m

trông, b i v y c u ri t v nhà xóm Cây Me l n.Cúc H ng ôm sách th ng th ng ra sau, r i t xu ng phía ch ng v nhà d a mé

kinh.



(3) III

p thi u niên nam n , x ng ôi v a l a, c hai u ham h c, u d th ng g p nhauli n kh n khít, li n thân yêu, là con nhà ai âu ?

Xuân v i Cúc H ng là hai nh n v t chánh c a truy n n y, m t nghèo m t giàu, nhànghèo thì kh v i nghèo, còn giàu c ng kh v i giàu, vì n ng tình n ng ngh a nên c hai uch u kh nh nhau, c u mang n i kh c a d ng tr n, kh n k m t ng i còn, mà tìnhngh a v n kh kh , tình không phai, ngh a không l t.

y nên d n ph t tông tích c a c p thi u niên n y ra ây cho r i, không c n ph i gi ugi m n a.

Xuân thi t tên h là Phan V nh Xuân, con trai c a Phan V nh Thanh, sanh tr ng t ich Gi ng Ông Huê, trong m t xóm cách ch ít tr m th c, g i là xóm Cây Me l n, vì ch ócó m t c y me c c u, g c l n n hai ng i n i tay nhau ôm m i giáp.

Phan V nh Thanh có v là Th Hài, v ch ng sanh có m t a con trai, là V nh Xuânó mà thôi.

nh Thanh nghèo, nh ng có ngh ng thúng, ng r khéo, b i v y ng i trongch và m y làng xung quanh n t ng thúng r , ph i ng i làm t i ngày mà c ng không

p cho ng i ta l y. Còn v là Th Hài l i gi i v ngh mua bán, khi làm bánh bò, bánh ch,khi n u b p, n u khoai, khi mua t, mua rau, khi mua xoài, mua mít, em ra gi a ch ng ibán.

ch ng u có ngh riêng, b i v y nhà tuy nghèo, song c m g o , qu n áo lành,kh i n n n, không v t v .

nh Thanh h i nh có h c ch nho v a dùng; l i có hoa tay nên vi t ch coi s co và t i t t. Nh hoa tay ó mà c H ng ch c trong làng ch n c lên ch c H ng v n, khi cúng m u, cúng ình thì V nh Thanh vi t v n t .

ch ng sanh có m t a con, mà may V nh Xuân có khi u thông minh, l i có tánhháo h c. M i n m sáu tu , V nh Xuân th y con nít trong xóm ôm v i h c, nó òi i theo.Cha nó th y v y m i mua sách Tam T Kinh r i lúc nào r nh rang thì d y nó h c ti ng m tvà t p nó vi t ch . Ch ng nó c b y tu i, cha nó em n tr ng ông Giáo Huân xin chonó h c.

Ông Giáo Huân th y V nh xuân còn nh mà ã thu c sách và vi t c, thì ông emlòng yêu. Ông ân c n d y V nh Xuân trong n m n m thì ã d y t i T Th .

Ai th y V nh Xuân m i 12 tu i mà h c T Th c ng cho là k quái, nên g i là Th nng, làm cho ông Giáo Huân càng thêm t hào nên ông chuyên chú d y V nh Xuân s t s ngc bi t.

i thay V nh Xuân h c Lu n Ng v a r i thì H ng v n V nh Thanh b nh trong m yngày r i m t.

Th Hài có ng i em trai tên là Ba Cao, t i ch Gò Công, hay anh r m t, v ch ngli n lên giúp v i ch lo vi c t ng táng.

Ba Cao h i tr c c ng nghèo, may g p ng i v , g c Vàm Láng có v n c b ytám tr m. V ch ng lên Gò Công c t nhà g n ch r i mua m t chi c xe ki ng v i ba conng a ch y m i a r c hành khách. Lúc y ã có l á b t t Gò Công thông ra các ch ,mà xe thì ít có, b i v y Ba Cao a hành khách thâu l i d i dào. Khi H ng v n V nh Thanhch t ây thì v ch ng Ba Cao ã có m t b y ng a sáu con kéo chi c xe t ch y ng C aKhâu m i ngày hai chuy n, m t chi c xe ki ng ch y ng ch T ng Châu v i m t chi c xehai bánh dùng ch y m i riêng.

Trong nhà có t i ba ng i b n gi ng a và ánh xe. Trong t th ng có b c ngàn luônluôn. Ng t v ch ng không có con, nên còn bu n v ch d b c ti n mà thi u con cháu.

Chôn c t H ng v n V nh Thanh xong r i v ch ng Ba Cao h i th m gia o c a ch ,khuyên ch bán nhà c a, c v Gò Công mà , tr c ch em.g n nhau, sau V nh Xuân h cch Tây, ng l p thân cho vinh hi n v i ng i ta. Th Hài nói âu quen ó, ã có ngh



mua bán thì ây m con c ng có th thong th s ng v i nhau. Ch không ành b x mà i,nh t là H ng v n m i nh m m t, n m m ch a khô, nên không n lìa xa m ch ng n i quávãng.

Ba Cao mu n em ch v nuôi mà ch không ch u, chàng m i xin cho V nh Xuân làmcon nuôi ng chàng cho h c ch Tây, sau làm th y ký, th y thông, r i l n l n làm ôngHuy n, ông Ph . Chàng nói i ã i m i, ph i h c qu c ng v i Pháp v n m i có chdùng, ch ch nho thông d ng h i c u trào, bây gi không ai dùng n a, d u h c gi i, h cnhi u, c ng không ích gì.

Th Hài nghe l i em nói có lý, nh ng th ng con không n lìa xa, nên nói thôi chem V nh Xuân qua tr ng T ng ch Gi ng cho h c ch Tây th m t vài n m, nh nó h c

c r i s g i nó v i c u m nó d i Gò Công ng h c ti p.Vì v y nên cách vài sau, Th Hài d t con lên th a cho ông Giáo Huân hay mà em

nh Xuân qua tr ng T ng cho h c ch Tây. Ông Giáo Huân m t m t trò gi i ông ti c vôcùng. Nh ng v H ng v n Thanh ã mu n con h c cho h p th i, mà ông c ng d bi t chnho bây gi không c thông d ng n a, b i v y V nh Xuân i thì ông ti c, mà ngh t i i

ng lai c a V nh Xuân thì ông không n níu l i ng h c hoài v i ông. Vì th ng V nhXuân nhà nghèo mà l i m góa con côi, ông không dám vi n ngh a v , ho c n n c, màkhuyên ph i an b n cho tr n o.

Ông Giáo Huân ph i ép b ng cho V nh Xuân b nho h c theo Pháp h c, mà ch ngnh Xuân t bi t ng theo m i v , ông ng trong c a ngó theo, ông a n c m t.

ây v nh Xuân t ch n vào m t con ng m i, l y v n „A. B.“ mà ráp thànhch , thành câu, và c ng l y câu „u môn x ” làm n c thang leo lên ài danh l i. V i chíham l c s h u, V nh Xuân h c th gì c u c ng c g ng êm ngày, b i v y h c tr ng T ng

t n m thì ch qu c ng c u c mau l , vi t d dàng, còn ch Pháp c u ã hi u m y câu d.

a c 15 tu i thì V nh Xuân c ch n i thi h c b ng. C u u cao, c nhàc c p cho m i tháng n m ng b c, ng xu ng tr ng s h c Gò Công mà h c l p ba.

Th Hài d t V nh Xuân xu ng g i nhà Ba Cao mà i h c. V ch ng Ba Cao hay cháu h c chTây t n phát thì m ng r vô cùng, chiu lãnh nuôi V nh Xuân, còn s ti n h c b ng m i tháng

giao l i cho Th Hài may áo qu n nhà b n.i nh v y ó nên hai n m nay V nh Xuân m i h c tr ng Gò Công ng i l p ba m t

m, lên l p nhì m t n m n a, bây gi bãi tr ng và ngh i ra giêng khai tr ng s trxu ng h c m t n m l p nh t n a r i i thi.

Còn Cúc H ng là danh t c a ông Giáo Huân t riêng cho môn c a ông h c gi i.Tên thi t c a Cúc H ng là Lý Thi T , con gái th t c a Lý V n M , m t ng i buôn bánlúa g o, giàu l n, nhà và v a d a nhé kinh, g n u C u S t ch Gi ng.

Thu y ch a có nhà máy nh l p trong các ch , các làng, xay lúa ra g o tr ng,màbán nh bây gi . Duy t i Ch L n m i có nhà máy xay lúa mà thôi. Mà th ng gia ngo iqu c mua nông s n c a ta thì mua g o tr ng v i g o l c, vì x h không có nhà máy xay, n umua lúa thì t n ti n ch chuyên nhi u, mà em v r i khó làm ra g o bán li n cho c. Vì ly nên m y nhà máy Ch L n ã mua lúa xay ra g o, mà h xay không cung c p

cho th tr ng, nên ai có g o tr ng ho c g o l c ch n bán h c ng mua luôn n a.ng sông Gò Công lên Ch L n r t thu n ti n. Ghe ch lúa g o i m t có hai con

c thì t i. Vì v y nên trong h t Gò Công nh ng ng i có v n c ôi ba ngàn, h x ngra làm ngh lái lúa ng góp mua lúa mua g o ch i bán.

ch Vàm Gi ng, bên C a Ti u, nh có kinh ào i ngang qua ch Gi ng r i thôngi r ch Gò Công bên sông Bao Ng c là sông Vàm C , b i v y a th giúp cho ch Gi ng

bi n thành m t th tr ng lúa g o trong h t Gò Công. ây có nhi u ng i c t v a tr lúa,tr g o t ngoài ng em vô bán. H mua bán l i cho nh ng lái lúa g o ch lên Ch L nmà bán ngay cho m y nhà máy ho c bán cho m y tàu kh u làm trung gian mua cho nhà máy.



i ó, h n mùa g t lúa, thì ch Gi ng ph n th nh l m. D i kinh ghe mua lúa uch t. Còn trên b , t n a bu i chi u cho t i h t canh m t, ngoài ng h gánh g o vô bán

n m y tr m ng i, m i xóm i chung m t t p, l i có n m ba xe bò ch lúa em vô n a.Ch lúa g o n y bu i chi u nhóm t i d c c u s t. àn bà, con gái, d n ng i bên ng màbán d u l a, n c m m, h p qu t, trà tàu, cá khô, bánh trái, thúng, r , nón, gu c, nia m,ngh a là bán th th ng c n dùng ch n thôn quê.

y ng i v a lúa g o l i ó tr giá mà mua. H nh giá xong r i thì ng i ta gánhi v a mà ong. L y ti n r i thì ng i ta tr l i d c c u s t mua mà v .

Lý v n M g n u c u s t, nên mua bán lúa g o thu n ti n vô cùng. Ông ta nhngh n y mà làm giàu to. Mà thêm bà v , là Th Phú, c bà m chia gia tài cho m t s

n g n m t m u ngoài Ch M i, thu c làng V nh H u, v i m i m u ru ng t t phía UGi a, thu c trong a ph n làng V nh Tr n a, nên v ch ng ông Lý v n M th y gia tài càngthêm v ng vàng.

Ông M g c con cháu khách, cha ông h i tr c là m t khách Tri u Châu, có ti m báni t i ch Gi ng, vì v y nên làng g i ông là Minh H ng, m c d u ông giàu, làng c ng

không kh ng c ông làm H ng ch c. Ông M không thèm l y s ó mà phi n lòng, ông nóilàm ông gì c ng không b ng ông có ti n, mình làm ông y mình kh i b m d ai, mà c ng kh ilo s ai cách ch c mình c.

ch ng ông M có c b n a con, a l n th hai nên t tên Hai, ã có v mà ti m bán v i v i hàng l a t i u ch . a k th ba, con gái, nên t tên Th Ba, v

ch ng ông ã g nó cho con ông C Quí trên ch C u Ngang. a k n a th t , nên t tênTh T . y là cô Cúc H ng ng h c v i ông Giáo Huân ó. Hi n gi cô m i 15 tu i. Cha

cô nh t nh n m t i cô 16 tu i, cô ph i thôi h c t p bán buôn, may vá, r i g l ych ng. Còn a con út, c ng con gái, n m nay ã c m i tu i, t nh t i gi khí b m y u

t, nên èo u t hoài, cha m không ch u cho i h c.Cúc H ng n 11 tu i, cha m m i cho i h c ch nho v i ông Giáo Huân. Khi cô

vô tr ng b t u h c v lòng, thì V nh Xuân ã h c r i, ng nghe gi ng Minh Tâm, b iy cho nên hai tr không g n nhau. Mà cô h c m i c h n m t n m thì V nh Xuân l i xin

thôi, ng i h c bên th ng t ng.ó g c tích c a V nh Xuân v i Cúc H ng là v y ó; c u nghèo, cô giàu, nên gia o

khác nhau, nh ng c u cô u ham h c nh nhau, h c nho c ng ng s c v i nhau, b i v ygây tình b ng h u d dàng. Tr c kia, hai tr g p nhau h ng ngày, ngó nhau v i c p m t ngâyth không th y v gì áng th ng yêu, ho c khêu tình c m. Hôm nay không ph i v y n a.Hai.tr g p nhau l i r i, nhìn nhau mà không dám ngó chán ch ng, Cúc H ng t ý s t.sè,còn V nh Xuân ra b ái ng i. C hai u l p nghiêm làm t nh, nh ng trong lòng d ng nh cócái gì làm ph i ng, không dám tìm hi u, mà c ng không mu n nói ra. Ph i i ông Giáo ingh r i, l i c ng ph i nh Cúc H ng ki m th g i khêu câu chuy n tr c, b t u c y gi ithích bài sách, r i l n l n nói t i vi c h c hành, nói cho quen ng phá tan ái ng i, s t sè, r i

i dám m i n c m, m i dám ngó ngay nhau mà nói mà c i, m i dám bi u l thân yêu,i dám vui m ng tái hi p.

Chi u b a ó V nh Xuân v nhà, bà H ng v n h i con i ch i nhà nào mà lâu dy, V nh Xuân c i ng n ngo n, thu t chuy n ông Giáo Huân bi u th a d p bãi tr ng l i

nghe ông d y b M nh T . Ông nói ông d y giùm, ông không n ti n. Ông bu c ph i h cluôn M nh T cho tr n b T Th . Bà H ng v n nghe nh v y bà r t vui lòng, th m nghlúc bãi tr ng d u h c ch nho c ng có ích h n i ch i, b i v y bà không ng n c n, l i h a

i b a bà n u c m s n r i s i ch mà bán, ng con có c m n s m mà i h c.Còn Cúc H ng v nhà, cô không nói t i s g p g V nh Xuân cho ai bi t, nh ng th y

a em gái thì cô vui v phi th ng, mà h ng i ng m t mình thì cô bu n hiu, coi b l ng, t l .



Sáng b a sau, n c n r i, Cúc H ng l t t ôm sách i h c s m. Vô t i tr ng côth y m i có vài trò nh t i tr c mà thôi. Cô th ài, i l i bàn mà ng i, d sách ra coi,nh ng c p m t c ngó ch ng ra góc nhà trên, là ng h c trò vô ra, có ý trông V nh Xuân n.

c trò, t p ôi ba a, l n l t i vô tr ng. Bây gi Cúc H ng m i th y V nhXuân th ng th ng i vô v i m y trò nh . Cô m ng, ng c nh y th ch th ch trong trí b i r i,không bi t nên ng i ây mà ti p V nh Xuân, hay ph i làm sao. Cô lính quýnh, vói l y nghiên

c c m i vô trong m t chút n c ng mài m c mà vi t. Ch ng cô b ng nghiên m c itr ra, th y V nh Xuân ã ng i trên bàn r i, ng i i di n v i cô, tr c m t có m t cây vi t

i m t quy n sách, bìa có b n ch “M nh T th ng quy n”, thì cô i th ng l i ng t iu bàn cho g n c u, r i l y th m c mà mài, mi ng c i, m t ngó c u mà nói:

- Em t ng anh i h c s m, nên em i s m d quá. Nãy gi em ch anh lâu d .- Th y n c m r i th y d y m y trò nh tr c, g n tr a m i gi ng sách cho mình, i

m làm chi.- Vô s m mình t p vi t, r i xem th bài h c tr c, ng ch ng th y c t ngh a mình

hi u cho nhau. Anh m i mua cây vi t ó ph i hôn ?- Không. Vi t c h i tr c tôi c t dành, th y còn dùng c, nên tôi em theo

ng có mà ch m sách, ho c âm ngh a.- Em có em theo m t cây vi t m i ng em cho anh ây. Hi u vi t c a em t t l m.

Tía em m n tài phú ti m X ng Th nh mua giùm trên Ch L n, mua m i l nt ch c dành vi t.

- Cây vi t c a tôi còn dùng c.Cúc H ng mài m c r i, nghiên m c tr c m t V nh Xuân, và l y cây vi t m i v i

t t l y a mà nói:- âu anh vi t th m t hàng coi ch còn t t hay không.- Tôi b m y n m nay, b bút lông mà c m bút thép, thì còn hay gì n a c.- y, anh vi t th coi mà.

nh Xuân d p cây vi t m i m t bên, c u l y cây vi t c c a c u, r i coi theo sáchmà vi t ra m t hàng. Cúc H ng ng m t bên, ch ng tay trên bàn mà coi vi t, ch ng th yvi t hàng r i cô nói: “Anh b lâu mà anh vi t còn hay quá, ch t t l i c ng h n ch c aem nhi u. Anh l y cây vi t m i anh vi t th m t hàng n a coi”.

nh Xuân t m cây vi t m i ch m m c vi t thêm m t hàng n a, vi t ch nh h n.Cúc H ng càng khen h n n a. Cô l y t gi y Xuân m i vi t ó em v ch mà ng i, r i l ycây vi t c a cô, c m c i vi t hai hàng c ng nh Xuân v y. Vi t r i cô a t gi y qua choXuân mà nói: “Thi t ch c a em y u h n ch c a anh”.

nh Xuân coi r i nói; “Con gái vi t ch c nh v y thì ã hay l m r i, còn mu nsao n a. N u mu n vi t ch cho t t thì c n ph i luôn t p nhi u n m. Mà hay ch quí h n chhay. Vi t ch hay không có ích l m. Nghe th y nói h i x a ai vi t ch hay, h thi u thì

c b vào Hàn Lâm Vi n chép sách ng kh c b n mà in. i nay có thi c gì n a âu.Vi t ch hay ch i ch T t ra ng i vi t li n m n n ti n v y thôi”.

c trò t u nãy gi r i. Ông Giáo trên nhà th ng th ng i xu ng tr ng.Cúc H ng vói l y t gi y vi t nãy gi ó mà c t và nói nho nh : “Em c t dành

làm v t k ni m. Anh l y luôn cây vi t m i mà dùng”.Ông Giáo b c vô. H c trò các bàn u ng d y chào th y. Ông Giáo h i Xuân có

em sách theo hay không. Xuân th a có và luôn d p chuy n l i bà H ng v n c m n th ychi u c n Xuân. Ông Giáo g c u r i i d y h c trò t nh lên l n nh ngày hôm qua vàcác b a thu nay.

n tr a ông Giáo c ng lên nhà trên ngh . H c trò c ng ngh h c ra i ch i.a nay Cúc H ng không c n h i V nh Xuân no ói gì n a, c a ti n cho m y trò

i ch mà m n mua chu i n u v i chu i chiên. Cô c m sách qua ng i khít m t bên Xuân,i hai tr c và t p gi i ngh a l i v i nhau. Ch ng h c trò em chu i v , Cúc H ng m i

Xuân n thì Xuân vui mà n v i b n li n, không ái ng i t ch i nh b a tr c n a.



Cách thân thi t c a hai tr m i ngày càng m thêm m t chút. Trong vài b a Cúcng em bi u cho Xuân m t cái kh n v i tr ng góc có thêu m neo xanh. Cô nói: “Em cho

anh kh n n y anh lau mì ng, h l y kh n ra thì nh n em. Em l a kh n có thêu m neo,anh hi u t i sao hay không ? Ý em mu n nh c cho anh nh thân em nh chi c thuy n b neo

u mà ch anh”.nh Xuân châu này và ngó l mà h i: “Ch chi v y”?

Cúc H ng chúm chím c i, mi ng h u duyên, m t h u tình, cô d d r i m i áp:“Ch coi anh h c ch Tây r i anh làm ông gì”.

nh Xuân l ng thinh, g m u ngó vào cu n sách.Cúc H ng h i:- Trong ít n m n a anh h c xong r i, th nào anh c ng ph i c i v .V y ch có khi

nào anh suy ngh anh mu n có ng i v thu c vào h ng nào hay không ? Anhmu n có v m p hay m, vui hay bu n, t t hay x u, giàu hay nghèo, hay ch haylà d t nát, gi i mua bán hay là gi i làm ru ng.

- Tôi ch a có tính t i vi c v ch ng.- Sao v y ?- Má tôi nghèo, ph i mua bán c c kh ng có c m mà nuôi s ng h ng ngày. Tôi

còn i h c, ch a làm ra ti n giúp má tôi. Tôi ph i lo l p thân mà tr th otr c ã, ch ng nào có c m ti n d dã r i s tính c i v ch .

- âu anh nói th ý anh cho em bi t ch i v y mà.- Tôi t ng trai v i gái k t làm v ch ng u do ông T , bà Nguy t nh t, ch

không ph i t i mình mu n mà c âu. Ph i có duyên n m i làm v ch ng.- Làm sao mà bi t mình có duyên n v i ng i n y, còn không có v i ng i kia ?- Cái ó tôi kh ng hi u. Em h i m y ng i l n h có ch ng có v r i có l h bi t,

s c t ngh a cho em nghe.- Con gái mà i h i nh v y h c i ch t. M c c quá ai h i cho c. Em mu n

anh c t ngh a cho em bi t mà thôi, ch em không ám h i ng i khác. Ví nh m tp trai v i gái c g n nhau, r i yêu m n nhau, nh v y không ph i là duyên n

hay sao ?- Qua s không ph i âu em. Qua có nghe má qua nói xóm qua h i n m ngoái có

anh T n nh th ng ch L i, mà ch L i c ng th ng nh n a, té ra tía ch L i gch cho anh nào Bình Phú Tây. Anh T n bu n, nh bán nhà vô ch Sáu Thoànmà , r i nh có v trong ó. y v y th ng yêu nhau ó không ph i là duyên nâu.

- Em mu n làm sao mà bi t ai là duyên n , ai không ph i.- Ch có ông T , bà Nguy t, m i bi t c, ch ng i phàm làm sao mà bi t.- Ai bi t ông T , bà Nguy t, âu mà h i.- Em mu n h i qua ch cách cho mà h i. Ban êm canh v ng, em c vái ông T ,

bà Nguy t, làm n mách b o l ng duyên c a em là ai. Em thành tâm kh n váinh v y hoài, m i êm m i vái, có l Nguy t Lão ng lòng s ch giùm em.

- Cám n anh. B t u t i nay em se vái.Y V nh Xuân mu n gi u ch i, mà th y Cúc H ng h ng hái tin ch c nh v y thì c u

c c i nên nói: „Em vái mà có ông T , bà Nguy t v nói v i em làm sao, em nh thu t l icho qua nghe v i. ng có quên nghe hôn.

y b a sau, lúc ngh tr a, Cúc H ng không nói t i vi c v ch ng n a; nh ng ii V nh Xuân càng b a cô càng thêm dan díu, càng thêm kh n khít, t ý m n yêu, nói

chuy n thân m t, khi cô ng i ng vai Xuân, khi cô n m tay Xuân, mà cô không ái ng i chútnào h t.

Còn c u V nh Xuân, c u quen bi t Cúc H ng nhi u r i, c u th y Cúc H ng vui vi thành thi t, c u c ng b t u có c m tình, b i v y c u hài lòng mà cho Cúc H ng

chi u chu ng, ân c n, c u không thèm dè t, mà c ng không tính ng n c n.



Nh ng có êm c u n m nh t i Cúc H ng, nh cách cô dan díu thân yêu, nh b côkh n khít vô ng i, thì c u gi t mình. Nam n g n nhau c ng nh l a g n r m. Mình có ngh l c và kiên nh n mà gi gìn, c m c n cho l a kh i táp r n mà phát h a hay không ? V yph i dè t, ph i phòng cho nàng kh i mang ti ng gái h , mà mình c ng kh i ôm lòng h i

n.



(4) IVc d t M nh T th ng quy n r i thì m i mùng 10 tháng ch p, ông Giáo Huân nói

ph i h c rút h t trung quy n cho mau, ng ngh n t t. Mùng 8 tháng giêng h c h quy n choi tr c khi V nh Xuân xu ng Gò Công t u tr ng. K t ây ông d y m i b a t i sáu b y sách.V nh Xuân v i Cúc H ng m c h c nhi u quá, nên bu i tr a ph i lo h c, không th

nói minh mông n a c.t bu i s m m i, V nh Xuân ôm sách vô tr ng, c u v a ng i thì Cúc H ng h n

ngó c u, v a c i, v a nói: „H i hôm ông T v mách b o cho em r i anh Xuân à“.nh Xuân nghe nh v y thì ch ng h ng, nên nghiêm nét m t mà h i:

- Ông mách b o sao ó?.- Ông nói ng l m. tr a ngh h c r i em s nói cho anh nghe.

n tr a ông Giáo i ngh , h c trò i ch i, Cúc H ng li n l i ng t i u bàn chon V nh Xuân mà nói:

- i hôm ông T hi n v nói anh chánh là duyên n c a em. Em nghi trúng quá.i anh em mình có duyên n v i Nhau, nên g p nhau m i th ng yêu nhau li n

ó ch .- Ông T nào âu mà nói k v y ?- Em nói thi t ch không ph i nói ch i âu. Em nghe l i anh d y hôm n , h m nay

t i i ng thì em kh n vái, xin ông T , bà Nguy t, làm ph c ch giùm c nduyên c a em cho em bi t tr c ng em kh i l m. H i hôm n y, lúc n a êm, t

im lìm, em n m m màng, b ng.th y m t ông già tóc râu u b c tr ng, u b tkh n , mình m c áo xanh, tay c m qu t lông tr ng, ông ng trên u gi ngem, ông kêu em mà nói nh v y: „Cúc H ng, lão ây là ông T , vâng l nh Thiên

ình, c m s xu ng tr n gian coi trai nào có duyên n v i gái nào, thì l y ch ubu c ch n thành v ch ng v i nhau. Lão th y nàng thành tâm kh n vái lão v iNguy t Bà, nên lão làm n mách b o cho nàng bi t: Phan V nh Xuân là l ngduyên c a nàng. S Nam Tào có biên rõ ràng. V y ch ng nên th y V nh Xuânnghèo mà chê, ng ng i khác giàu có mà trái m ng tr i. Em m ng quá, emch n v n ng i d y, tính cám n ông, r i h i th m i c a v ch ng mình sau; té raem v a m m t thì ông T ã bi n m t. Em m hôi t áo. Em mò l y h p qu tmà t èn, r i ng i ti c không k p h i coi anh em mình thành v ch ng mà ngàysau c hi n t hay không, có c m y a con và s ng c bao nhiêu tu i

i ch t.nh Xuân cho Cúc H ng nói, c u c ngó cô mà c i. Ch ng cô nói d t r i, c u

i tr môi mà nói:- c truy n v chuy n ông T , bà Nguy t, nh ng thu nay có ai c th y ông T ,

bà Nguy t h i nào âu. Hôm tr c qua nói ch i v i em, qua bi u em n u mu nbi t duyên n thì ph i vái ông T , bà Nguy t mà h i, ch ng i phàm làm sao màbi t c. Qua gi u ch i mà em t ng thi t. Em l i tin t ng thái quá, nên em ng

i trí em th y ông T v nói nh v y ch âu có ông T thi t mà em tin. T i em t ng quá nên em ng r i chiêm bao. Ng i ta nói: m ng là m . ó là chuy noan. Môn c a Kh ng M nh làm nhân ngh a, ch không c phép tin m ng

.- Em th y hình d ng, em nghe ti ng nói rõ ràng; thi t ông T v mách b o cho em,

ch không ph i m ng m âu anh. Em tin ch c anh em mình có duyên n v inhau. Anh ki m chuy n mà cãi th nào anh c ng không phá tan c tin c a em

c. Ông T ã cho em bi t r i, ông nói có ghi trong s Nam Tào rõ ràng, em là c a anh, anh là ch ng c a em. Em không c ham giàu, ham sang, chê Phannh Xuân nghèo mà ng ng i khác. Em không dám trái m ng Tr i. Em chí

quy t em là v Phan V nh Xuân, thà em ch t, ch em không x ng làm v ng inào khác.



nh Xuân châu mày, day qua ngó m y trò gái ng ánh a ch i ngoài th m.Cúc H ng l y làm l mà th y V nh Xuân hay ông T mách b o duyên n tr m n m,

u không m ng nh cô, mà c u l i l s c bu n lo. Cô ngó c u v i c p m t th ng yêu,quy n luy n, th y c u ngó s p nh ánh a, r i d quy n sách ra xem, không ch u nói gì h t.Cô b c l i ng i m t bên c u, m t bàn tay lên vai c u mà h i: “T i sao bi t c duyên n

i anh l i bu n ? Anh ngh em không áng làm ng i b n tr m n m c a anh hay sao? Xinanh nói cho em bi t, ng ng i chi h t”.

nh Xuân l c u, day l i ngó Cúc H ng mà áp:- Qua có ph c l n l m m i, có c m t ng i b n tr m n m nh em. L thì qua

ng l m, ch sao l i chê em không x ng áng. c nghe ông T mách b o, r ii c th y tình em n ng nàn mà qua không m ng, y là vì qua nh n th y duyên c a ôi ta có nhi u chông gai, ân tình c a ôi ta có nhi u tr c tr , d u thi t có

dây t h ng bu c ch n nhau i n a, qua s không ph i d ph i hi p cùng nhauc âu em. Qua th y khó l m.

- Có gì âu nhà khó: Mình ã bi t có duyên n v i nhau r i. Mình còn nh , nên yêunhau thì b ng. Anh lo h c thêm ít n m n a, trong lúc y em t p buôn bán. Hanh h c xong r i thì anh c i em. Mi n anh v i em quy t chí ph i hi p cùng nhau,

ng lòng ch i nhau, ng mình i n u g p gai g c thì mình nh b , g p tr ctr thì mình l t xông. Mình c tin t ng l i d n c a ông T , mình quy t làm vch ng cho kh i trái thiên m ng, thì không có khó gì h t.

- Qua th y khó ch n y: Ph n qua côi cúc l i nhà nghèo. Má qua bán bánh trái m ia ki m l i mua g o mà n. Hai n m nay qua xu ng Gò Công mà h c c là

nh có h c b ng c a nhà n c c p cho qua, l i c ng nh c u Ba, m Ba qua nuôim không l y ti n tháng. Qua nghèo ai c ng bi t, n th y d y qua ây c ng

mi n ti n h c cho qua. Còn ph n em là con nhà giàu, có ru ng v n, có ti n b c.u qua c y mai nói mà xin c i em, thì có th nào tía má em ch u g em cho qua

âu. Ai c ng v y, nhà giàu có con t nhiên l a nhà giàu mà làm sui cho con sungng t m thân. Ph n qua nghèo nàn, s ng trong hai c n nhà lá lúm túm, d t nát,

má qua ph i c c kh m i có c m mà n, có lý nào tía má em ành g em vào nhàn hàn, v t v nh v y.

- Anh nghèo mà anh h c gi i.- c gi i có giá tr v ph ng di n tinh th n, còn i v i i s ng th c t có quí gì

âu em. Hu ng chi h c l c c a qua có cao bao nhiêu mà em g i là h c gi i. Vnho h c thì ch bi t ngh a lý b T Th mà thôi, ví nh qua v a m i ch n lênmé r ng nho, ch ch a th y trong r ng có nh ng cây gì quí giá. ã v y mà nho

c bây gi ã vô d ng r i, d u h c gi i l i ích gì ?- Sao l i vô d ng ? Th cu c bi n chuy n, ch o nhân ngh a c a Kh ng M nh làm

sao b c mà anh g i là vô d ng ?- i x a ng i ta nói: Ch a ti n y nhà, s m ru ng muôn s , không b ng h c

thu c m t kinh c a o Thánh. i nay ng i ta nói: có ti n ng y r ng quín là có sách ch a y t . Ng i ta k b c ti n, ch có k nhân ngh a gì n a âu

em.- Anh ã có nho h c, mà bây gi anh còn có thêm tây h c n a, th thì anh quí l m,

ai mà dám chê anh.- Quí n i gì th h c ng làm tay sai cho ng i ta! Qua theo tây h c, ng i ta chê

qua là vong b n, là ph n qu c ch .- u h c th gì c ng b ng i ta chê h t, thôi thì d t nhau tr n lên r ng, lên núi mà

, r i tr ng khoai, tr ng b p mà n, s ng chung v i thiên h làm gì n a. T i anh cótánh bi quan, anh dòm ch nào c ng t i en, anh xem th gì c ng m c nát, r i anhchán n n, nên anh m i nói nh v y. Ch n u anh h c ch Tây cho gi i, anh thi

u làm th y thông, th y ký, làm th y giáo, ông phán, anh s vinh hi n cao sang,



i b c Bá H ho c Thiên H c ng giành nhau mà g con cho anh, anh lo gì tía máem chê anh nghèo kh n a.

- Bi t qua có h c cho t i b c ó hay không ?.- i. Em ch c t i. Em mu n anh ph i h c cho t i ó.- Còn lâu l m. Em ch qua c hay sao?- Sao l i không c. Ch n bao lâu em c ng ch . Anh c b n chí mà h c i,

ng thèm bu n lo chi h t. Em h a ch c v i anh: Vì có l i ông T mách b o, nênem là Lý th T , bi t hi u Cúc H ng, em th quy t ki p n y em làm v Phan

nh Xuân mà thôi, thà ch t ch không th nào em ng làm v ng i khác.nh Xuân v i vã n m tay Cúc H ng, c p m t ngó ngay vào m t cô, r ng r ng n c

t mà nói: “Qua cám n em. c em th ng t ng, qua s ph n chí mà i h c n m c.Qua c ng yêu em l m. Vì th y có ch b n phú b t ng, nên h m nay qua ái ng i, qua khôngdám th l n i lòng c a qua cho em bi t, mà qua còn mu n tránh xa em n a, thà tr c ch ubu n xa nhau, ng sau kh i ti ng nh , l i còn b au kh v i nhau n a. Nay ôi ta ây bi t

ng nhau r i. Em ã h a ch qua, thì qua c ng h a không ph tình em. Nh ng qua khuyênem u n y: tuy ôi ta k t tình và h a h n cùng nhau, song chúng ta ph i dè t, ng bi u lý t cho ng i ta bi t mà b chê c i, c ng ng dan díu, l l i, r i sa t i l i mà mang nhnhu c”.

Cúc H ng g t u nói: “Em s vâng theo ý anh. Em s làm theo l i anh d y. ôi tayêu nhau theo cái yêu thanh b ch, ch không ph i yêu nh m nhí. ôi ta ph i sùng bái ái tình

a chúng ta, ch không c làm cho nó tr nên th p hèn. Chúng ta gi nó cho cao th ng,khác h n ái tình c a ám t c t phàm phu h t th y.

nh Xuân c i r i bi u Cúc H ng tr v ch cô ng ng i c t ngh a sách cho cô dò. cách M nh T tình c gây cu c tình duyên n y, th y M nh T không dè thì ã

ành, mà ông Giáo Huân c ng không ý chút nào h t.n 22 tháng ch p, ông Giáo d y h t quy n th nhì c a b M nh T . Ông nói ngày

mai s a ông Táo v ch u Ng c Hoàng, v y ông cho h c trò l n nh u ngh n T t, r imùng 8 tháng giêng, h nêu r i s ráp h c l i. Ông h a v i V nh Xuân ra giêng ông s ráng

y quy n chót c a b M nh T cho d t tr c khi V nh Xuân i h c ch Tây l i.Tuy bà H ng V n Thanh nghèo, song ngày T t bà c ng mua vài phong bánh in v i

t gói trà cho V nh Xuân i t t ông Giáo Huân.Mùng 8 tháng giêng khai tr ng d y l i. S h c trò c thi u h t ba trò, nh ng có thêm

m trò m i, b i v y so h c trò không s t.Phân cách nhau trót n a tháng, trong kho ng y tuy có th y nhau nhi u l n song th y

xa ch không c nói chuy n v i nhau, b i v y hôm nay Cúc H ng g p V nh Xuân mà l ic ng i i di n cùng nhau nói nói, c i c i, thì c hai u th i th i vui m ng, nh t là

Cúc H ng l ng x ng thu t vi c n y, h i chuy n n , nói không ng t.Ch ng ông Giáo Huân gi ng M nh T h quy n cho Cúc H ng và V nh Xuân r i

ông nói: “Vì g n t i ngày V nh Xuân i h c, nên th y ph i d y rút ng l i 20 cho r i h t.i b a th y gi ng nhi u. Cúc H ng ph i rán mà h c nghe hôn con. Có ch nào con không

hi u rõ thì h i l i th y ho c h i Xuân c ng c”.Ông Giáo vô ý nh c chuy n V nh Xuân g n i h c, ông làm cho Cúc H ng bu n hiu.

Thi t qu trong ít ngày n a thì hai tr không còn c h i mà g n g i v i nhau nh v y c.Ch ng ông Giáo i ngh tr a, Cúc H ng m i nói v i V nh Xuân:- Còn l i m i l m b a n a thì anh em mình s xa nhau: anh xu ng Gò Công mà

c ti p, còn em v nhà t p buôn bán. Em nh t i vi c ó em h t vui.- i sao v y ? Em ã khuyên qua rán h c ng l p thân danh r i c i em. G n n

ngày qua i h c sao em l i h t vui ?- Em không hi u t i sao mà em bu n. Ch c là t i em ngh ôi ta ph i xa nhau.- Qua i h c, ôi ba tu n qua v th m má qua m t l n. H qua v thì có l s th y

t nhau, ch ph i qua i bi t hay sao mà bu n.



- Th y m t ch nói chuy n gì c.- ã h a h n v i nhau r i thôi, còn chuy n gì n a mà nói.- Vì yêu nhau, nên xa nhau t nhiên ph i bu n, ph i nh ch .- Ph i. Th ng tình h yêu nhau mà phân r thì nh nhau r i bu n. Nh ng em ph i

bi t i có c c tr c r i sau m i s ng, có bu n thì ch ng c vui m i bi t giátr c a cái vui. V y ôi ta ph i rán ch u cái bu n phân ly bây gi , ng ngày sau

c th ng th c cái vui sum hi p.Cúc H ng suy ngh r i nói c ng c i: “Em có ngh l c ch u bu n, ng cho anh

c mà l p thân. Em xin anh c g ng, xin anh nh s h c t p c a anh ó là con ng aanh n c nh sum hi p tr m n m“.

nh Xuân nói: “Qua khuyên em rán n nh n mà ch qua, ng bu n v s phân rm th i, mà c ng ng lo cho ph n qua n h c. B y lâu nay qua xem s n h c là cái ph ng

pháp gi i thoát nghèo kh . Bây gi nó l i là ph ng pháp th a mãn ái tình n a. V y qua c g ng b i ph n, qua s rán h c cho thành công, ng t o ra m t c nh i êm m, thanh

cao, tr c qua tr th o cho má qua, sau qua áp tình v i em, là ng i sanh s ng gi a nglúa, bên t ti n, mà l i bi t quí tr ng v n h c h n vàng b c”.

c nghe m y l i y, Cúc H ng vui s ng th a thích vô cùng, b i v y cô i bu nlàm vui, d sách ra mà h c. V nh Xuân v i Cúc H ng tánh n t không gi ng nhau. V nhXuân thì ôn hòa, tr m t nh, kiên nh n, c ng quy t, b i v y c may m n, nh ng vui cóch ng, còn g p r i ro thì c ng bu n, song không bu n quá . Còn Cúc H ng thì cô khác

n. Cô l làng, nóng n y, l i a c m a s u, h g p bu n hay c vui cô li n bi u l rangoài, không d n c, không gi u c, h c chí thì cô c i, h trái ý thì cô khóc. Tánh

t thì khác nhau nh v y, nh ng lòng d thì hai ng i gi ng nhau nh m t: tr ng nhânngh a, khinh ti n tài, a trong s ch, th ng ngay, ghét a dua, h ng hách.

Vì lòng d gi ng nhau, nên yêu nhau thì ph i r i. Mà d u tánh n t khác nhau, n u yêunhau thì c ng c, b i vì cô yêu c u thì cô chi u chu ng, c u l y ôn hòa mà ch b t nóng

y cho cô, c u l y kiên nh n mà phá tan chán n n c a cô; v ch ng yêu nhau mà l i bi tphân bi t qu y ph i, ch ng bi t c t ngh a, v bi t thu n tùng, ch ng nói v nghe thì hòa khícó l s v ng b n, ân tình có l s ch t ch .

m tháng giêng có l th ng ng n, các chùa u m c a cho thi n nam, tín n n bái thánh th n, Tr i Ph t, t ng b ng.

Vì các trò m i t t th y hôm t t ngu n án, nên ông Giáo Huân c m tr c, ông khôngcho em l v t mà t t th y n a.

Tr a b a ó, ông Giáo i lên nhà trên mà ngh r i, thì Cúc H ng nói nh v i V nhXuân: “H i nãy i h c, em i ngang qua chùa Ông, em th y chùa m c a, ng i ta vô ra b n

n. Vát tr a n y ch c b t ng i n cúng r i. Em mu n anh d t em i l i chùa ng em váiÔng Quan phò h ôi ta, giúp cho em an n mà ch anh, giúp cho anh n h c tinh t n, r igiúp luôn cho hai a mình c ph i hi p tr m n m, ng có u chi tr c tr ”.

nh Xuân nói: “Hai a i, r i ng i ta g p, s h àm ti u ch ”.Cúc H ng nói: “ em m n m t trò nh l i chùa coi có ai hay không. Chùa m t

bên ây i l i ó mình i ng tr c làn chi mà s ng i ta th y. Hai anh em mình lén i ngsau v n ây mình b ng qua chùa thì êm ru. em m n h c trò i coi tr c”.

Cúc H ng b c ra ngoài kêu m t trò trai ch ng m i hai tu i mà nói nh r i trò yphát ra i li n.

Cúc H ng tr vô nói v i V nh Xuân;- Em m n i coi r i. N u không có ai thì mình i ng sau mà qua chùa. Em mu n

th a dip n y mình vái r i th nguy n v i nhau tr c m t ông Quan ng ôngch ng minh lòng d c a minh.

- Th mình ph i nói làm sao ?- Mình nói tên h , r i th nguy n d u th nào mình c ng không b nhau. N u. a

nào b i c thì Ông v n h ng cho ch t.



- Ghê quá.- Anh s hay sao?- gi ng gì. Qua có tính b i c âu mà s .- u anh không tính b i c thì c th v i em. Em không s gì h t: i n ông nào

bà nào mà th em c ng dám.- Em mu n th thì qua th cho em tin b ng.Trò nh sai i h i nãy tr v nói chùa Ông m c a, nh ng không có ai cúng h t. Ông

n m ng tr a trong chòi lá nh bên chùa.Cúc H ng móc túi l y a cho trò y m t ng xu b n mà th ng công, r i th i thúc

nh Xnân theo cô b ng v n i ng sau mà qua chùa.Hai ng i không th y ai h t, bèn do c a hông mà b c vô chùa. Trong chùa im lìm.

Hai ng i ngó vào bàn th Ông thì th y nhang èn còn cháy, c t Ông ng i gi a m t , áoxanh, râu ài n m chòm, t ng m o oai nghiêm l m li t. Bên nây thì c t Quan Bình ômch ng sách h u, g ng m t hi n t . Còn bên kia thì c t Châu Th ng c m siêu ng phò m t

i gân en, râu m c x m xàm, b t ng d t n.Hai.ng i khi p s , nên v i l i ng mà ngó. V nh Xuân ngh làm trai mà nhút nhát

thì khó coi, l i n cung k nh mà l bái thánh th n, ch không ph i làm u chi qu y mà s .u bèn m nh d n b c t i ng ngay tr c bàn th Ông xá ba xá, r i vói l y hai cây nhang

châm vào th p èn u ph ng mà t. Nhang cháy r i, V nh Xuân ngo c Cúc H ng l i, c ua cho cô m t cây, r i hai ng i song song ng tr c h ng án, hai tay c m nhang, a

ngang trán mà vái.nh Xuân vái tr c: “Tôi là Phan V nh Xuân, 17 tu i, c nguy n k t tóc tr m n m

i Lý Cúc H ng. Kính c n vái Ông ng h cho hôn s c thành. Tôi th n u tôi vongtình b i c thì b Ông b c ch t”.

Cúc H ng ti p nói: “Tôi là Lý th T , bi t hi u Cúc H ng, v a m i c 16 tu i,tôi c nguy n k t ngh a v ch ng v i Phan V nh Xuân. Tôi l y mà c u Ông ch ng minh l i

c nguy n c a tôi, phò h cho V nh Xuân m nh gi i và n h c thành công ng c i tôi.u tôi b i c, không ch V nh Xuân, thì xin Ông v n h ng cho tôi ch t”.

nh Xuân góp hai cây nhang em c p trên bàn th , r i cùng v i Cúc H ng l y m ing i b n l y. Vái l y r i hai ng i m i th ng th ng nh b c lui ra c a, ng c nh y thìnhth ch, m t còn tái xanh. Ch ng v t i v n ông Giáo r i, Cúc H ng m i níu V nh Xuân

ng l i mà nói: “H i nãy m i b c vô chùa, em th y c t Ông em s quá. Anh d n thi t. Maycó anh, em v i ám vái l y, ch m t mình em ch c em tr ra li n, em có dám l i ng tr cbàn th âu. Thôi, hôm tr c ông T ã nh nh n duyên, bây gi ông Quan l i làmch ng cho anh em mình k t ngh a v ch ng v i nhau n a. Vi c ó ã ch c ch n r i. Không ailàm sao cho rã r i c. V y anh c an lòng mà n h c. D u ph i ch bao lâu em c ng ch ”.

n ngày 21 tháng giêng. V nh Xuân v i Cúc H ng ch còn nghe th y gi i n m tsách chót thì h t b M nh T . y v y ngày nay là ngày hai tr c chung ch v i nhau l ncu i cùng, r i ng i i h c ph ng xa, k nhà buôn bán.

a y Cúc H ng i h c s m, l i có em m t gói cu n tròn ngoài bao gi y tr ng vàbu c nh gai ch c ch n. Ch ng V nh Xuân vô t i thì Cúc H ng c i mà nói: “ ôi ta còn

n nhau có m t b a nay mà thôi. V y th y gi ng sách r i thì anh em mình vui ch i v i nhaut b a r i có phân ly”.

Cô nói cô c i, mà cô a n c m t.nh Xuân tuy c m xúc, song b ngoài v n bình t nh nh th ng. Nh ng ng i h c

t h i, c u li c m t ngó Cúc H ng, r i c u châu mày, l v bu n lo v s s p ly bi t.n tr a ông Giáo Huân c t ngh a b sách M nh T cho Cúc H ng v i V nh Xuân,

y d t r i ông r t vui m ng mà nói: “Th y l y làm hài lòng mà d y hai cháu c tr n b Th . H c M nh T r i, th y ch c hai cháu ã nh n th y o h c c a th y M nh. c

Kh ng T ch ch “nhân”. Ngài d y “Sát thân d thành nhân”. Ch nhân c a ngài nó hàm súcbao la t t c m i o. Th y M nh T ch ch “ngh a”. Th y d y “Xá sanh nhi th ngh a”.



Ch ngh a c a th y nó c ng bao trùm c o h c nh ch nhân. Nh ng mu n nên ng i quân, ph i làm cho tròn nhân tròn ngh a. K t ngày mai hai a s r i xa th y, a thì h c ch

Tây, a thì v nhà nhà buôn bán. Tr c khi t bi t nhau, th y d n hai cháu u n y: d uc th chi, d u làm vi c chi, h có r nh hai cháu nên l y b T Th ra mà c i c l i.c i H c, Trung Dung, hai cháu s nh nguyên t c nho giáo. c Lu n Ng tu tâm,ng tánh. Còn c M nh T hành vi x s . o h c c a th y M nh T có v th c t .

y hai cháu i c c M nh T r i n ng theo ý th y M nh mà x s thì kh i s thuasút ng i. Hai cháu h c ã d t r i, mu n v li n bây gi c ng c”.

nh Xuân v i Cúc H ng ng nói ng dò h t l i coi có câu nào không hi u rõ thìi thêm, r i chi u s v . Ông Giáo g t u r i ông i ngh tr a.

Cúc H ng a m t c c b c m n h c trò ra ch mua bánh trái em v ãi V nhXuân ng giã t nhau. Cô a cho V nh Xuân cái gói cô em theo t s m m i mà nói:”Trong vài b a n a anh s i Gò Công h c. Em ch ng bi t l y v t chi mà t ng anh. H i hômem i mua vài th c v i v i vài th c hàng anh may áo b n i l c. Anh b n áo thì anh nhem. V y xin anh ng t ch i làm cho em bu n”.

nh Xuân b i r i không ki m c l i mà t , nên ph i nh n lãnh, th m tính em vnhà nói d i v i m hàng v i c a th y cho thì kh i mang ti ng gì h t.

Cúc H ng v i V nh Xuân dan díu, d n dò nhau u. n x ông Giáo tr xu ngtr ng d n bài các bàn r i ông cho h c trò v . Cúc H ng v i V nh Xuân d t nhau ntr c m t mà t n và cáo bi t th y. Ông Giáo chúc cho hai tr , tuy i riêng hai ng , song chai u c thành công m mãn và c o nhân ngh a giúp cho r c r , hi n vinh.

nh Xuân tu i còn tr mà ã mang chí to. Vì nhà nghèo, cha ch t s m, m c c thân,nên c u nuôi cái chí t n th thi t m nh, thi t cao, quy t l y s h c l p thân, h c cho gi icho nhi u ng v t ra kh i c nh b n hàn mà b c vào ch n vinh quang cho thân c th nhth i, danh c r ràng, m c sung s ng, mà vong linh c a cha c ng c an vui n ichín su i n a.

Hôm nay V nh Xuân l i mang thêm m t kh i tình riêng r a, ngày nh êm nó c trìutr u trong lòng. Theo th th ng, thanh niên mà v ng v n b nh tình thì nh say nh mê, chbi t vui v i ng i yêu, không còn k th gian th p cao hay khôn d i gì n a.

i v i V nh Xuân không ph i v y. V i V nh Xuân tình không h i chi. Trái l i tìnhgiúp thêm ngh l c, thêm h ng hái cho chí t n th l p thân, tr c kia ph i l p thân ng

t kh i c nh nghèo lang bang, bây gi còn ph i l p thân c th a mãn tình yêu mm.

Khai tr ng, V nh Xuân c c H c ch n cho lên h c l p nh t ng th y d y rúti cu i n m cho i thi. V nh Xuân ph n chí, n l c h c hành, vào tr ng ch m chú nghe th y

gi ng bài, v nhà c m c i ki m th h c thêm, êm ngày không r i cu n sách. ch ng Ba Cao tuy th ng V nh Xuân nh con, song d t nát không d y d gì h t,

ch cho n c m m i ngày hai b a v y thôi. Mà c hai v ch ng l i có tánh ham bài b c, nênth ng ng i sòng hoài, V nh Xuân thong th h c hay ch i tu ý.

Trong hai n m tr c, V nh Xuân hai tu n l m i v th m m m t l n, chi u th b y r i khuya th hai i xu ng. Bây gi bài v nhi u, l i mu n dùng chúa nh t r nh mà coi l i

bài c , b i v y V nh Xuân nh m i tháng v m t l n ch không v th ng n a.i h c l p nh t tháng u thì V nh Xuân l i chi m u h ng, c ông c v i th y

nh t ban khen. V nh Xuân vui lòng nên th b y tu n ó v th m m . C u không ý tìmki m Cúc H ng, nh ng sáng chúa nh t c u ra ch ch i, d ng nh có ám l c xô y c uph i i ngang qua nhà Cúc H ng r i xây m t ngó vào nhà. C u không th y d ng Cúc H ng

u lo bu n. Bu i chi u mu n i n a, mà s i c ng không th y r i càng bu n thêm, b i v ym nhà d sách M nh T c ch i, r i khuya d y s m mà i h c.

Tháng sau, Vinh Xuân v n a. C u nh t nh không léo hánh tr c nhà Cúc H ng,vì s không th y c thì bu n, mà d u có th y c ng không nói chuy n c.



m m i lúc ch nhóm ông, V nh Xuân th b c ra ch ch i. C u vào nhà l ng r ngn minh mông c a ch Gi ng, b t t u trên, phía ình th th n, i l n xu ng phía ch cá.a cái nhà l ng phía trên không có ai mua bán v t chi h t, b tr ng cho b y con nít ch y

vòng theo nh ng cu c g ch b ch i cút b t la om sòm. i t i phía tr c m i có àn bà congái d n hàng ng i day l ng vô m y g c c t g ch mà bán. V nh Xuân ch t th y Cúc H ngng i t i m t góc ch , tr c m t và hai bên bày bán th : ng, u, chùm k t, bún tàu,thu c gi y, h p qu t, n c m m, u l a, v i tr ng, v i en, ch i quét nhà, kh n lau m t. C u

ng xa xa mà ngó, không mu n l i g n, vì có ng i khác c ng d n ng i bán chungquanh, s l i ó nói chuy n r i bi u l thâm tình r i ng i ta nghi mà mang ti ng.

Ch ng dè Cúc H ng ngó th y, cô ng d y kêu mà nói l n: “Anh Xuân, anh m i vph i hôn ? B c l i ây cho em h i th m m t chút”.

nh Xuân d d , th y k mua ng i bán l ng x ng, không bi t có nên l i nói chuy ni nhau hay nên làm l bét i ch khác. Cúc H ng ng i xu ng, nh ng kêu n a. Không th

làm l c, V nh Xuân th ng th ng i l i mà trong b ng ái ngái c c m. May lúc y khôngcó ai mua c a Cúc H ng. Mà có ch T , có ch ng khách trú trong m t c n ph phía sauch , ch c ng d n gian hàng ng i bán d a bên Cúc H ng, ch ngó V nh Xuân trân trân, làmcho c u b i r i h t s c.

Th y V nh Xuân l i t i, Cúc H ng h i:- hôm khai tr ng n nay anh luôn d i mà h c hay sao, nên không th y v ?- m nay bài nhi u nên m t tháng tôi m i v m t l n. Hôm tháng tr c tôi có v .- Em không hay. N m nay anh c lên l p nh t ph i hôn ?- Ph i.- Em ch c anh h c gi i h n ng i ta r i.- Thì rán h c v y thôi.- Tía em giao cho em ít tr m ng b c làm v n ng t p mua bán. Em mua r i

i d n ra ây bán ch ng m i b a rày. Em ch a th o cách mua bán. May nh cóch hai ng i m t bên em ây ch ch d n dùm cho em, nên ch c ít tháng em quen

i em làm c. Chúa nh t nào anh có v thì ghé ây nói chuy n ch i. M i b ang sáng em d n ra ây bán, ch ng tan ch thì d n v .

Ch hai T , tu i l i 30, ch h i V nh Xuân.- Em là con thím H ng v n ph i hôn ?- Th a, ph i.- Em h c d i Gò Công hay h c âu ?- Tôi h c d i Gò Công.Có m t bà già ghé l i gian hàng hai T l a ng táng mà mua. Li n ó l i có hai ch

ng thúng ghé gian hàng Cúc H ng h i giá ng mua d u l a v i n c m m. V nh Xuânnh n d p có khách hàng l i mua m i t Cúc H ng v i Hai T mà i.

Cúc H ng không c m l i mà d n: „Tu n nào anh có v th m bác thì ra ây nóichuy n ch i!“.

nh Xuân , nh ng th m tính không nên v n v ch Cúc H ng buôn bán, vì g pnhau Cúc H ng hay h i vi c n y vi c n l ng x ng, r i cô nói l l i, làm cho m y ng ing i g n ó h hi u c tình ý, thì sanh chuy n không t t.

Thi t qu m y l n sau V nh Xuân v , c u ít mu n ra ch . L n nào c u nh Cúc H ngquá, tính th y hình d ng m t chút cho nguôi b t n i lòng, thì c u i ngoài xa ng th y m tnhau v y thôi, ch không dám l i g n mà nói chuy n tr c m t thiên h , nh t là tr c c p

t láo liên c a ch Hai T , h ch th y c u thì ch chúm chím c i, c i b i duyên c nàoi m ng hay là c i ng o ?

t b t ã t i bãi tr ng n a n m.nh Xuân ã ch c ch n chi m cái a v c a m t trò gi i nh t tr ng Gò Công,

không có trò nào còn l m le mu n tranh giành, mà ông c v i m y giáo viên ng t hyng vào V nh Xuân gi t gi i trong k thi h c b ng s p t i.



nh Xuân r t vui lòng th y s c g ng c a mình c k t qu t t p. Nh ng v t nàocó b m t, thì cung có b trái, là cái b thô b x u xa.

nh Xuân h c thì tinh t n nh v y, mà v ch ng ông c u là Ba Cao, bài b c thuakhi n m c n lút u. Còn có ba tháng n a V nh Xuân i thi thì v ch ng ca Cao ph i bán h txe, ng a cùng nhà c a ng tr n r i tính d t nhau xu ng Vàm Láng mà mua bán cá bi n.

nh Xuân b i t i. May c u còn lãnh h c b ng m i tháng n m ng, l i may có tròc m t l p nhà xóm C u Tàu, d t c u v th a v i cha m cho c u n c m quán mà h c

cho n mãn n m. Ng i ta th y tình th c a V nh Xuân nguy nan, h c gi i mà nhà nghèo,ng i ta ch u nuôi c m giùm, m i tháng ch òi ba ng mà thôi hai ng cho c u n bánh

m m i mà i h c.Nh cái may ó nên V nh Xuân có ch dung thân mà h c cho n cu i n m r i i thi.

m ó tr ng Gò Công ch n sáu trò cho lên Sài Gòn thi chung v i h c trò các tr ng sc trong L c T nh. Tr ng Gò Công có hai trò c ch m u Phan V nh Xuân v i m t tròa tên Nguy n Ng c Ch n g c ch T ng Châu.

Thi r i tr v , hai trò thi u c ông c H c v i m y th y giáo ng i khen n c n .Ông c nói n u không mu n h c thêm b n n m n a thì ông s xin v i tham Bi n c p b ngcho làm giáo t ng, l ng m i tháng 12 ng: Th y nh t và m y th y u khuyên rán h cthêm b n n m, ng làm thông ngôn, ký lúc, l ng l n h n, mà sau l i còn c lên ch cHuy n, Ph , vinh hi n. H c c nhà n c nuôi c m cháo l i phát áo qu n, có t n hao gì màkhông ch u h c.

nh Xuân b n b v nhà cho m hay ng m m ng mà c ng cho Cúc H ng hayng cô vui.

Bà H ng v n Thanh th y con v , nghe con thi u, thì bà vui m ng c c m. Bà h ithi u r i làm vi c gì. V nh Xuân em l i c a ông c H c nói v i l i c a m y th y giáokhuyên mà thu t l i cho m nghe, r i c ng quy t nói th nào c ng ph i i h c thêm b n n m

a, ch c ng i ta nuôi c m n c, phát áo qu n, mà mình b lãnh ch c giáo t ng thìng l m.

Sáng b a sau V nh Xuân i th m ông Giáo Huân. Ông nghe thi u ông m ng h t s c,i ông c ng khuyên ráng h c thêm, vì ông bi t v i trí thông minh và tánh c n m n c a V nh

Xuân thì nên h c cho n cùng, ng thân danh c hi n t.nh Xuân tr ra ch , i ngay l i gian hàng c a Cúc H ng mà báo tin thi u, vì c u

th y ng t n th ã m r ng, chí l p thân còn hùng hào, c u không thèm ái ng i u gìa.

Cúc H ng r t vui m ng. Ch Hai T r t khen ng i. Ch h i thi u r i c làm th ygiáo hay là còn ph i i h c n a. V nh Xuân c ng quy t nói còn i h c ti p b n n m n a, hai

m t i M Tho, hai n m t i Sài Gòn, r i làm thông ngôn, ký l c.Cúc H ng ti p c t ngh a cho ch Hai T hi u h c b n n m n a mà nhà n c nuôi

m và ch u qu n áo, mình kh i t n gì h t, i h c nh v y sung s ng quá, ng i ta mu n h tc mà mu n không c ch ph i d hay sao.

nh Xuân khoái chí nên chúm chím c i.Cúc H ng h i:- i ch ng nào anh m i lên M Tho h c?- Còn lâu mà. n T t r i, l i cu i tháng giêng tôi m i i.- ch mình có ghe i M Tho m i ngày, anh i c ng ti n l m. Anh có lên th a

cho th y hay r i ch a ? Anh lên nói ch c th y m ng l m.- Tôi i th m th y r i tôi m i ra ây. Thày m ng d . Th y bi u ph i ch u c c h c

thêm cho nên danh, ng ham làm giáo t ng không có t ng lai gì h t.- Anh nên vâng l i th y. Ý em c ng mu n nh v y.

nh Xuân nghe Cúc H ng nói câu chót thì s câu chuy n kéo dài r i r i nùi, nênu t giã ch Hai T v i Cúc H ng mà i. Cúc H ng nói V nh Xuân còn ngh lâu, v y thì

bu i s m m i nào r nh ra ây nói chuy n ch i.



nh xuân làm l mà i, không dám h a.Bu i chi u c u i vi ng m cha. C u vái vong linh cha phò h cho c u m nh kh e h c

n cùng ng l p thân và báo hi u.Tháng ch p, s m m i ch nhóm ông o, l i bu i chi u t i u c u s t ng i ta gánh

o ch lúa vào bán c ng vui. Th mà V nh Xuân s g p Cúc H ng r i tình yêu khêu g isanh chuy n không hay, nên c u ít mu n i ch i, c l c c nhà c sách c l i, ngch ng vào tr ng l n h c, kh i thua sút chúng b n.

t êm bà H ng v n Thanh n m nói chuy n h c hành c a con, bà than r ng bam nay con h c d i Gò Công, nh v ch ng Ba Cao nuôi c m, l i nh có thêm h c b ng may áo qu n mà b n lành l . Bây gi i h c xa tuy nhà n c nuôi c m và ch u áo qu n,

song mình c ng ph i có ti n ng n bánh trái chút nh v i ng i ta, l i còn ph i có ti nng lúc khai tr ng và lúc bãi tr ng i tàu, i xe ch . Th nào m i n m bà c ng ph i có ítm là m t ch c ng b c cung c p cho con. Ng t bà không có v n, nên mua bán bánh tráit v t m i ngày l i n m ba c c mua c m g o là may. N u dành d m có d thì may áo

qu n mà b n cho kh i lang thang rách r i, làm sao tom góp cho t i b c ch c mà giúp con.y thì ông c H c nói nh mu n thôi h c ông cho làm giáo t ng, l ng m i tháng 12ng, con nên ch u lãnh ch c y ph t cho r i, có l ng n li n, kh i lìa xa m già, kh i c c

thân h c t i b n n m, l i c ng kh i lo ti n b c thi u th n.nh Xuân ng i h c, c u nghe m than nh v y thì c u châu mày, ngó s ng ng n èn

i th ng th ng nói:- Con xin má ng lo. Con i h c con n c m n cháo c a nhà tr ng mà thôi. Con

không c n bánh hàng gì h t mà. t n ti n.- Con nói b ng nh v y sao c. i h c th nào con c ng ph i c n dùng v t n y,

t n ch .- Nhà tr ng phát sách, gi y, vi t m c, th h t má à.- Còn khai tr ng và bãi tr ng, ti n âu con i tàu, i xe ?- Con i b .- Tr i i ! i sao n i con! Hai n m u con h c M Tho. ây lên M thì g n. Có

th i b c. L i có ghe ò, i m i chuy n có n m ba c c b c ch ng nói làm chi.Ch ng con lên h c Sài gòn, ng xa xuôi cách b c quá, i làm s o cho n i ?.

- Tàu lên Ch L n n có chín c c.- Mà m i n m con ph i t u tr ng hai l n và bãi tr ng con ph i v hai l n, thì ti n

tàu ã t i 4 ng b c r i, ch ph i ít sao ? ó là ch a k ti n xe t ây xu ng GòCông và t Ch L n ra Sài Gòn. Ch chi má mua bán m i ngày l i t i m t hai

ng thì má có lo âu con.nh Xuân c m xúc, không dám i áp v i m n a. C u ch ng tay ng i ngó ng n

èn d u leo lét, m t c u bu n hiu. Trong nhà, ngoài sân u im lìm, ch nghe có ti ng gà gáyxa xa.

Bà H ng v n i ng . V nh Xuân gài c a r i t t èn l i ván mà n m. S m ng vuihôm m i v nó h ng h c trong lòng làm cho c u h ng hái nh y bay, t ng b c ng ddàng, êm m, không có chi c n tr .



(5)

a nay m ch cho c u th y c nh i th c t , nó cam go nhi u n i, d u mang thi nchí y mình i n a, v i hai tay không, thì không gì l t qua c âu. À ! Ti n b c ! Ti n

c ! Mi áng ghét, vì mi hay cám d lôi cu n con ng i vào ng b t nhân, b t ngh a. Màmi c ng áng yêu, vì có khi mi giúp cho con ng i thoát hèn h mà lên thanh cao, mi a yng i thành tâm, thi n chí có th l p thân ng n n áp ngh a. Ng i quân t th ngkhinh r mi. Nay th y rõ n u không có mi thì d u quân t c ng n m co, không làm sao mà

a qu y c.nh Xuân suy ngh t i ó thì trong lòng l nh ng t tay ch n b n r n, d ng nh th y

ng lai ã bít ch t, không còn ng nào mà i t i n a. C u t c v ch ng Ba Cao bài b c làmchi mà ph i mang nghèo. Ch khi còn khá nh m y n m tr c thì c u n n n bao cho c u n

c b n n m, r i ch ng c u xu t thân làm vi c c u s tr l i. Bà con không có ai h t, bi ty nh ai. Ông Giáo Huân ch c có ti n, ông l i th ng mình, ng t mình không bà con v i

ông, nên không bi t ông dám bao hay không mà nói. B y gi ch còn trông c y v ch ng ôngGiáo mà thôi. Mình xin ông cho m n m i n m 10 ng b c, không c n nhi u h n. Ông bao

n n m c ng 40 ng. Ví nh ông bu c ch ng mình h c xong, ra làm vi c, mình ph i trgóp l i cho ông 80 ho c 100, mình c ng ch u. Cu i tháng giêng m i i h c, nên không g p gì.

n T t r i mình s yêu c u ông. Mà ví nh ông Giáo ch u bao, mình i h c c r i, mmình nhà mua bán, s l i có th s ng trong b n n m mà ch mình nên danh hay không ?Còn thêm cái v n r c r i ó.

Mình mu n i h c ng sau làm ông n y ông kia, mà bây gi mình b m nhà, áoqu n rách r i, b a ói b a no, v y thì h c làm chi ? Nh t i n i m , V nh Xuân au n, r ichán n n c c m, chán n n n n i t ng m ng s c a mình ph i ch c giáo làng ho c giáo

ng là cùng.nh Xuân bu n r u h t mu n i ch i, c n n dàu dàu nh chim b nh t trong l ng, cá

sa vào r .Bà H ng v n m c lo làm bánh bán, bà không ý n s kh ng ho ng tinh th n c a

con. H i hôm bà than th v i con, ý bà mu n t gia o khó kh n cho con bi t v y thôi, chkhông ph i bà tính ép con làm giáo t ng ng có l ng mà nuôi bà. Bà quen cái c nh nghèoã m y m i n m r i. Tuy bà ã g n n m m i tu i, nh ng bà ch a m t m i mà c n ph i c y

con giúp .Chi u b a sau, m con ng ng i n c m, thình lình V nh Xuân h i m :- Ví nh con i h c thêm n a, mà con làm sao c m c con, má kh i t n ti n cho

con, v y mà má nhà má mua bán má ki m l i cho má s ng hay không má ?- Má lo là lo cho con, ch ph n má d dàng, má có lo gì âu. Má không c n làm

ng ê làm chi cho m t, m i b a má gói vài ch c cái bánh ch, ho c má xôi m tchõ xôi mà bán, c ng có l i mua g o n không h t. Con kh i lo cho má.

- Con s con i h c n a, mà h c t i b n n m, má nhà mua bán không n, r iph i ch u ói rách ch .

- Không, không. M t mình má thì má s ng d dàng. D u con nhà ây cho má nuôim n a má c ng không s . Ng t con i h c n a, mà l i i xa, ph i t n ti n nhi u,

nên má m i s má lo không n i.- Con tính con c y ng i ta bao cho con i h c ng má kh i lo.- Con c y ai ? C u Ba con nghèo r i, nó bao làm sao cho n i.- Con tính con c y th y con. Con xin th y giúp cho con m i n m 10 ng ng con

n h c. Ch ng con làm vi c có l ng, m i tháng con s góp mà tr l i.- c l m. N u ông Giáo Huân ch u cho con m n ti n mà n h c thì má h t lo.

Thím H ng thi u gì ti n. Thím bao d nh ch i.- Bà Giáo c ng th ng con l m. Hôm thi u m i v , con có lên th m th y con.

Th y con m ng d . Th y con khuyên con ph i rán h c thêm b n n m n a ng



p thân danh. S n tr n c i luôn ng b n a ch ng u ng l m. V y qua T ti con s n n n v i th y con.

- Thi t cái nghèo nó d quá. Con mu n i h c, mà nhà l i không có ti n. N u má ddã nh ng i ta thì con mu n h c ch ng nào má c ng ch u.

nh Xuân ã an lòng v ph n nhà r i. Nh ng còn vi c c y ông Giáo Huân, ch abi t ông s n lòng giúp hay không ? ó là m t m i lo nó v n vít trong trí c u luôn luôn, b i

y c u không vui mà i ch i, m c d u g n t i T t, ngoài ch h ch ng mà bán th ,m m i c ng nh bu i chi u, thiên h i ch T t r n r n.

t u 27 tháng ch p thì có ch êm. Các ti m u m c a bán sáng êm. Còn trongnhà l ng c ng nh các n o ng chung quanh, thì b n hàng d n mà bán th . Hai bên

ng ng i ta có c m cây làm r p ng ban ngày ng i bán cho kh i n ng. i ngõ nàong th y d a h u, c i cây, c c i, chu i, b i, quít, cam v i h t d a khô. Trong ti m c ng

nh m y gian hàng trong nhà l ng thì ng i ta bày cam Tàu, chà là, h ng khô, trái v i v ing ph i. T ng li n treo bán c ng nhi u, l i còn treo kh n l a v i dây l ng xanh, ,

vàng, h ng, màu làm cho ch có v t i c i c bi t m i ra ch T t.i chi u bà H ng v n Thanh b ng thúng i ch ng mua chút nh mà n T t

i ng i ta. n t i bà m i v , mua c hai n i chu i m h m, m t trái b i v i m tp d a h u nh . Bà khoe ch T t ông o vui l m. D n c m n v i V nh Xuân r i bà c

thôi thúc con ra ch mà xem thiên h mua bán. M t n m m i có m t l n vui nh vây, khôngnên b qua.

nh Xuân không dám trái ý m , nên c u thay s ch s r i i ch i. C u i mà trongtrí l l ng, không quy t nh i h ng nào, mua v t gì. Ra t i ch , c u th y trong nhà l ngng i ta i ch t n t, mà m y ng chung quanh ng i ta c ng ông d y d y. C u ng ngóthiên h l i qua m t h i r i c u th b c trôi theo l ng sóng ng i, ch m chân bò trên con

ng hông nhà ch , là ch hàng d a h u nhi u h n h t. i ngang phía sau gian hàng c aCúc H ng ng i bán m y tháng nay, c u ngó vô nhà l ng thì th y ch Cúc H ng, c ng nhch ch Hai T , ch nào c ng có ôi ba ng i mua , ng i n y ra i ng i khác ráp l i,luôn luôn có khách hàng hoài.

nh Xuân xu ng mút ch cá r i b ng qua phía bên kia mà tr lên. Phía n y tr ng tr i,vì bán th a th t, nên ng i ta không ông l m. i giáp hai bên r i thì ã n a canh hai, ngh alà l i 10 gi . V nh Xuân th y trong nhà l ng ng i ã th a c u m i b c vô ó, tính b t t

u trên i tu t t i u d i, ng xem coi Cúc H ng bán th gì.Lúc c u i g n t i gian hàng c a Cúc H ng có vài ng i ng l a cam h ng mà

mua. Còn ch Hai T thì ch ng i ngó mông, vì không có khách hàng. Ch th y V nh Xuân thìa tay ra ngo t mà nói: “L i ây ch i. Có mua h ng, cam hay là d a h u thì ghé ây. Hàngy bán r l m mà bán c u danh ch không ph i c u l i”.

nh Xuân men men i l i.Cúc H ng tay m c cân cam mà bán, song cô th y V nh Xuân thì cô nói l n: “D

hôn. i t i b a nay anh Xuân m i ch u i ch T t”.Xuân chúm chím c i.Ch Hai T nói:- Ng i ây em, ng i nói chuy n v i ch ch i.

nh Xuân ng i ch m h m tr c gian hàng c a ch Hai T mà nói:- i ch T t ông quá ch Hai há.- Bây gi h v h t phân n a r i. H i chi u m i thi t ông, chen ch n không l t.- Ch bán khá hôn ?- Ba ngày T t ai bán c ng c h t. H i chi u h bu l i làm ch m t h t s c.- Bán ây t i m y gi m i d n v ngh ?- n v sao c. T p ng i ng mua ây là t p i h i chi u. H ã v h t

nhi u r i. Còn m t m lát n a ây h s v h t. Mà ch ng ba gi khuya có t p



khác i ch n a. Ch s ông l i cho t i tr a. D n v r i vài gi ph i d n tr rai, h i nào mà gánh.

- luôn ngoài n y r i làm sao mà ng ?- m b y ây mà ngh l ng. Ch v i con T thay phiên v i nhau, ng i n y ng thì

ng i kia th c coi ch ng luôn hai bên.- t ch t.- Có ba êm mà nhi u nh i gì. Bán ch T t thì ph i ch u c c ch .Bên Cúc H ng bây gi khách hàng ã i h t r i. L i có ba b n ng i ghé coi bên

ch Hai T .Cúc H ng kêu mà nói: “Anh Xuân, anh xê qua ây cho em h i th m m t chút”.Cúc H ng tr i s n m t t gi y bên phía tay m t c a cô, ch ng Xuân qua thì cô ch t

gi y mà m i ng i r i cô h i:- m nay anh i âu m t, không th y anh ra ch ch i ?- Qua bu n quá nên nhà ch có i âu.- i sao mà anh bu n ? Vi c nhà có u chi tr c tr hay sao ?

nh Xuân day m t ngó ch khác, b bu n hiu, không mu n nói.Cúc H ng thôi thúc:- Anh bu n v vi c gì, xin anh nói cho em bi t. Không bi t ch ng em c ng có th

làm cho anh i bu n ra vui c ch .- Khó l m. Vi c qua bu n, qua còn ng tính mà g . n T t r i qua g c

hay không qua s nói thi t cho em bi t.- Em mu n bi t li n bây gi . N u có r i thì em s ti p tay v i anh mà g .- Vì liêm s nên qua không c phép nói cho em bi t.- u có vi c chi bí m t hay kh n kh , anh ph i gi u kín, thì gi u ai ch gi u em

a sao ? ã có th nguy n v i nhau r i, anh vui thì em vui, anh bu n em ph ibu n. Sao anh còn nghi b ng em nh v y ?

nh Xuân ngó ngay Cúc H ng, b bu n l m.Cúc H ng bi t V nh Xuân au kh nhi u mà lúc y ch Hai T l i ng i day l ng qua

phía bên nây, d ng nh có ý mu n cho hai tr nói chuy n thong th , kh i ái ng i.Cúc H ng m i nói:- Có chuy n gì làm cho anh kh tâm, xin anh nói thi t cho em nghe. Anh ng gi u

em. Anh gi u thì em càng bu n h n anh n a. Nói i.nh Xuân a n c m t và th m t h i dài mà.nói:

- Qua s qua i h c n a không c em à !- a! Sao v y ?- Hôm qua thi u qua v , vì qua m ng quá, nên qua vô ý, không suy ngh cho k

vi c i h c t i b n n m. Cách vài ngày má qua nói chuy n v i qua, má qua v cht cho qua th y ng t n th c a qua gay go l m, ch không ph i d âu.

- i h c t nhiên ph i ch u c c. Mà h c cho t i b n n m t nhiên s c c ph i kéodài nh ng ch sao.

- Chí quy t l p thân qua có s c c kh âu em. Qua s là s ng qua i nó bítch t, qua t i không c n a, cái ó m i nguy h i ch .

- Sao mà bít ng ? Anh nói rõ cho em nghe th coi.- Má qua c t ngh a nh v y: qua i h c thêm b n n m c h c b ng, thì nhà

tr ng ch u c m, cho ch , phát qu n áo, nón giày, ngh a la nhà tr ng lo choqua no b ng m thân, có ch n m ng , có ch ng i h c, có gi y m c sách v

t. Nh ng qua c ng ph i có m t s ti n riêng b túi mua l t v t c n dùng,n bánh, n hàng chút nh, nh t là tr ti n xe, ti n tàu, khi i t u tr ng và

khi bãi tr ng v . Má qua than th nhà nghèo, má qua bán bánh trái có l i nh t là hay, làm sao có d mà cung c p cho qua i h c xa c. Qua nói thi t v iem, qua quy t h c ng l p thân, qua s n sàng xông l t t t c khó kh n, c c kh .



Qua không c n bánh hàng chi h t, có ói thì qua bóp b ng mà ch u. ây lên MTho qua i b , không c n ph i i ò hay i xe. Ng t ch ng lên Sài gòn mà h c ti pthì ng xa xuôi cách tr , không th gì i b c, t nhiên ph i i tàu. Tuy tàun ti n không ph i nhi u, song m i n m i lên hai l n, i v hai l n, thì hao t n ítm c ng n b n, n m ng b c. y v y n u qua i h c n a thì m i n m ph i có

ti n nhà cung c p cho qua ít nào c ng m i ng b c, qua i h c m i c. S ykhông ph i nhi u, nh ng nó quá s c c a má qua, cung c p vài ba ng ho c maycòn rán c, ch n b c ch c thì vô ph ng.

- ng là chuy n gì, ch chuy n ó anh ng lo. Bác cung c p cho anh không n i,thì em lãnh em giúp cho anh i h c.

- Khoan ! Vì em c theo h i hoài, nên qua ph i nói thi t cho em nghe, ch vi c n yqua ã tính r i.

- Anh tính cách nào ?- Qua tính n T t r i qua lên th m th y mình và t gia o c a qua cho th y nghe,

i qua xin th y làm n bao cho qua m i n m 10 ng b c ng qua n h c.Ch ng qua h c r i, qua i làm vi c lãnh l ng qua s tr góp l i cho th y, tr b nghai c ng c. Hôm thi u r i v , qua có th m th y. Th y khuyên qua ph i h cthêm, ch ng b . Vì v y nên qua nói ch c th y ch u.

- Nh th y không ch u r i anh làm sao ?nh Xuân châu mày suy ngh r i áp:

- Qua ph i b mà i qua ng khác, ch bi t tính làm sao ? Qua xin làm giáo t ngng d y h c lãnh l ng mà n.

Cúc H ng chân nói:- Không c. Anh không nên b d c nh t ng lai r c r ã l ra tr c m t anh

i. Em không b ng lòng cho anh b . Anh ch ng c n yêu c u th y bao làm chi.Anh cho em giúp anh ph i h n. T ng là h c m i n m t n m t hai tr m thì khócho em thi t, ch vài ba ch c thì em giúp d nh ch i. Em bán ch a y m t n mmà hôm r m em tính th , thì em có l i h n 50. Bán d p T t n y em l i thêm ítch c n a. Em buôn bán nuôi anh n h c c mà.

nh Xuân nói:- Em tính nh v y qua khó ch u quá.- Khó cái gì ? Em bao cho anh n h c. Sau anh làm nên anh tr l i cho em, tr v n,

tr l i, ho c tr b ng hai nh anh tính tr cho th y v y c ng c. Anh tính ch ci coi m i n m ph i giúp cho anh bao nhiêu anh n h c.

- i ng.- Ít quá. Ph i hai ch c m i .- Nhi u quá vô ích.- Thôi thì 15 ng, ch 10 ng ít l m. i h c anh ph i s m c n dùng em theo

mà xài, nh l c ch i u, bàn ch i r ng, cùng nhi u th l t v t n a. S n ây em a tr c s ti n n m th nh t cho anh. Nh có thi u thì bãi tr ng n a m mem s a thêm.

Cúc H ng d r ti n l y ba t m gi y b c 5 ng x p vào mi ng gi y gói trà màgói l i r i a cho V nh Xuân.

nh Xuân d d không mu n lãnh.Cúc H ng c i và nói:- Anh c n ph i có m t ng i giúp anh m i i h c c. Em lãnh em giúp cho anh

kh i c y ng i khác, sao anh l i d c d c. S n ây thì l y i cho r i. M i n m em giúp m t s nh v y cho t i ch ng nào anh h c thành công hoàn toàn r i m i

thôi.- Em giúp r i qua v qua ph i nói sao v i má qua. Nói thi t thì k quá.



- Ý ! Nói thi t sao d c... , anh nói ch Hai T nghe anh than, ch ng lòng, nênch ra ti n bao cho anh n h c, sau anh s tr l i. Anh c nói v y i. Em s d ntr c ch ng có ai h i, ch c ng ch u có nh v y.

nh Xuân nghe nh v y m i ch u l y gói ti n, v a vào túi v a nói:- Trong túi h t b c ti n, d u tráng s c ng ph i ch u h th n. Làm trai mà c y s c

àn bà ng l p thân thì hèn quá. Nh ng tình th ép bu c nên qua không th gili m s c. Qua xin Tr i t Thánh Th n bi t cho qua. Mà thà là ân ngh a gom

m t tay, ngày sau d cho qua n áp h n.Cúc H ng nói:- Anh làm nên, em c ng c h ng. V y em lo buôn bán, anh lo h c t p, m i

ng i lo m t th , góp s c cùng nhau mà xây nên h nh phúc chung, ch ân ngh a gìâu.

nh Xuân v a ng y v a nói:- u không ân thì là ngh a. Mà ngh a càng n ng thì tình càng sâu. Thôi, qua v ,

ng i nói chuy n lâu quá, ch ng kh i ng i ta d ngh .nh Xuân b c qua cáo t ch Hai T . Ch vui v nói ; “Em v hay sao ? Còn hai

bu i ch êm n a. T i ra ây nói chuy n ch i nghe hôn em. Ch không có anh em trai, ngheem h c gi i, ch th ng quá. Ra ây ch i v i ch ng ng i chi h t…. Khoan, khoan, em l y

t trái d a em v n ch i. Con B y Hô nói d a ngon, nó t n cho ch n a ch c h i t i. Emy m t trái v n th coi. i ch T t v ph i có th gì, ch v tay không, coi sao c”.

Ch vói l y m t trái d a h u mà trao cho V nh Xuân. C u cám n, day l i ngó Cúcng mà c i, r i ôm trái d a i v , tuy h t bu n r u, song thêm ng n ng i.

Bà H ng v n th c ch con, th y con b c vô, tay có ôm m t trái d a h u thì bà h i:- a âu v y ? Con có ti n hay sao mà mua ?- Th a, không. D a c a ch Hai T cho con. Ch mua n a ch c, ch nói gi ng d a

y ngon l m. Ch cho con m t trái bi u em v n th .Bà H ng v n l i l y trái d a a g n èn mà coi. Bà nói trái d a n y áng b n, n m

c, cu ng nh , v c ng, già l m, ch c ngon. Bà h i con nh mu n n li n thì bà x cho màn.

nh Xuân nói dành T t cúng r i s n, không nên n tr c ông bà. C u ôm tráia em trên bàn th r i hân hoan th a v i m :

- Con h t bu n, h t lo r i, má à.- Sao v y ?- Có ng i ch u bao ti n cho con h c thêm r i.- Con có lên trên ông Giáo hay sao ?- Th a, không. Con không có lên. Mà bây gi con kh i nói v i th y con. Ch Hai T

th ng con, ch nghe con t vi c nhà c a mình b n ch t, ch ng lòng nên chch u cho con m n m i n m 15 ng ng con n h c. Ch ng h c thành công r i,con làm vi c có l ng con s tr l i cho ch .

- t d há. Ph i Hai T là v chú S m, bán hàng ngoài ch ó hay không ?- Th a, ph i. V chú S m làm tài phú cho ti m thu c Qu ng Sanh ng ó.- Con quen v i Hai T h i nào ?- Con quen thu nay, m t ch v i nhau, ch ph i xa l gì sao mà không quen. Ch

không có em trai, nên ch a con l m. H i nãy ch a tr c 15 ng cho con nc n m u ây. Ch h a m i n m ch a m t s ti n nh v y cho con i h c n n m.

nh Xuân móc túi l y gói b c m ra cho m coi. Bà H ng v n l s c vui m ng, bi ucon c t dành mà i h c, bà nói có ng i giúp con nh v y thì bà nh lo.

nh Xuân nói:- Ph n con i b c thì ã yên r i. Bây gi con ch còn lo má nhà mua bán không

bi t có n hay không ?



- i ! Con ng có lo cho má. Con c lo h c cho gi i ng l p thân. Má nhà, má s c ch u ng v i i. Rán h c cho nên danh i, r i con s nuôi má. Ch ng ó

má n không mà i ch i.- Con h c, con s thành danh cho má h ng sung s ng. Con h a ch c v i má.

con vui c i, nói chuy n t ng lai ch i v i nhau m t h i r i V nh Xuân i ng , bàng v n i h p bánh ng khuya em ra ch bán.

Hai êm sau, V nh Xu n i khuya khuya r i m i ra ng i t i gian hàng c a ch Hai Tnói chuy n ch i m t lát, vì mu n tránh ti ng, nên không mu n ng i bên phía Cúc H ng mà

ng không dám chà l t lâu.Vì ch T t ng i ta ông, bà H ng v n ph i làm bánh, ph i xôi n p nhi u ng bán

khuya, bán chi u hai bu i, bà ki m l i c sáu, b y ng, b i v y có ti n mua màcúng ba ngày T t nh thiên h .

Qua T t r i, ng i ta ít mua . Nh ng b n hàng ng i bán hàng trong nhà l ng khôngn d n ra bán s m, h nhà ngh , tính mùng 8 ho c mùng 10 r i s bán m hàng n m m i.

nh Xuân i ch i, không th y Cúc H ng v i Hai T ng i bán, c u m i i vòng raphía sau ch , r i i theo con ng lên d c c u s t. Ch Hai T ng n y. Ch th y V nhXuân i ngang ch b c ra kêu c u và m i ghé nhà ch i.

nh Xuân vô. Ch Hai T m i ng i, rót m t tách r c trà m i u ng, r i ch kéo ghng i g n mà nói nh : “Vi c riêng c a em, con T ã có thu t u uôi cho ch nghe rõ h t.Ch th ng h t hai em, ch coi c ng nh em ru t c a ch v y. Hai em h a h n ngày sau sph i hi p v i nhau, n u c v y thì ch m ng l m. Em ng ái ng i chi h t. Em ng có ghéch ch v i con T bán th ng n a, r i ng i ta x m xì th u t i tai cha m con T r i nó bbó bu c khó lòng. Em mu n nói chuy n gì v i nó thì bu i chi u ch không i bán, em ra nhàch mà nói, r i ch trao l i l i cho nó. Làm nh v y kh i ai nghi. Con T th ng em, nó lo

ng chút. Nó s em i h c không có áo qu n b n cho lành l nh ng i ta. Tuy nói nhàtr ng phát , song c ng ph i ch ng i ta may, r i m i phát c, b i v y nó có c y chmua r i m n may cho em m t b l a v i m t b v i ng b a khai tr ng em có s n

n mà i. V y tr a hay chi u em có i ch i thì em em ra cho ch m t cái áo v i nu t cáiqu n ng ch a cho th may o ni may cho v a. Hàng v i v i ch mua r i ây. ch l ycho em coi.

Ch Hai T m t l y nu t x p l a tr ng v i nu t x p v i tr ng tr c m t V nhXuân. C u r coi s sài r i nói: “ c em còn b n. Cúc H ng mua làm chi n a thêm t nti n”.

Ch Hai T nói: “ y ! Nó có tình nên nó lo cho em. Em nh n lãnh cho nó vui lòng.Chi u em em ni ng ch m n may cho k p.

nh Xuân v r i chi u em m t cái áo v i m t cái qu n giao cho ch Hai T . Thmay may trong m t tu n l thì xong, nên ch Hai T nh n V nh Xuân ghé l y.

Cúc H ng v i Hai T ã d n hàng ra ch bán h m nay.nh Xuân s m i h c ã xong r i h t.a 29 tháng giêng khai tr ng. V nh Xuân xu ng Gò Công l y gi y t xong r i, nh

sáng 28 i ò mà lên M Tho.m m i 27, c u ra ch t giã Cúc H ng v i ch Hai T r i i th ng lên trình v i

ông Giáo Huân mà i. Sáng 28 c u c y m t ng i trong xóm vác giùm r ng em xu ng gheò u sau ch cá. C u i theo sau, ph i i ngang qua ch .

Cúc H ng v i Hai T ngó th y, c hai ng i u ng d y mà ngó. V nh Xuân v iCúc H ng l y m t nhìn nhau ng i t bi t, k ti n hành, nh ng không nói gì c. Duy cóch Hai T nói l n: “Em i m nh gi i nghe hôn em”, V nh xuân d nón chào, nói: “Cám n”,

i ngó ng i yêu m t l n chót.Ch Hai T b c l i nói nh v i cúc H ng: “Nó b n m i may, nh ng b n v ,

ch không b n hàng”.Cúc H ng v a ng i xu ng, v a nói: “T i tánh không a se sua”.



Cách m t lát nghe tù và th i d i b n ch , th i luôn ba hi p.Ch Hai T kêu Cúc H ng mà nói: “Ghe ò lui”.Cúc H ng bu n hiu.




N TH NHÌGI L I NGUY N C

(6) Inh Xuân ra i, tuy c u ôm p m t chí l p thân r t m nh m , l p thân ng tr th o,

ng ph tình, ng thoát kh i th p hèn mà b c lên vinh di u, song ò m dây t t r i b n,u ng ngoài v n tay trên mui ghe, trong lòng c m xúc vô cùng. C u ngó lên ch , c u oán

bây gi có l Cúc H ng ng bùi ngùi nh b n tr m n m vì nhau mà ph i ly h ng, r i c utrông v xóm Cây Me L n, c u nh bà m già ph i rán ch u v t v , qu nh hiu, cho con baynh y tranh ua, ng t o m t i s ng m i m , th nh th i, an vui, sang tr ng.

Tr o phu chèo b mái chèo s t s t, anh à công m t lát rúc tù và m t h i ng kêukhách i ò. Trong thuy n ã có m t ng i khách trú, hai ng i àn ông và hai ng i àn bà,thành th cái mui tum húp mà ph i ch a n sáu ng i. V nh Xuân ngh mình chun vào ó

a thì ch t ch i khó th . Tr i ch a n ng g t, c u i nón ng i ngoài cho mát m .ò i xa ch r i. Bây gi hai bên mé r ch nhà c a th a th t, nh ng v n t c liên

ti p b t bùng mà v n nào c ng tr ng d a cau v i chu i ch ít th y cây gì khác.t tr i lên cao gi i n ng nóng m t, V nh Xuân chui vào mui, chen ng i m t bên

ng i khách trú.Hai ng i àn bà xu ng t i b n ch là ng i bán trái cây th ng lên M mua mít,

i, quít, cam, ch v ch Gi ng mà bán. Hai ch bi t bà H ng v n Thanh, th y V nh Xuângi ng bà m i h i ph i là con c a bà hay không. C u nói ph i. Hai ch h i c u i M có vi cch . C u nói c u i h c, sáng b a sau là ngày khai tr ng.

Hai ch ráp nói chuy n v i V nh Xuân, nói ò ra Vàm Gi ng b n c ng c, l i gióng c, nên i lâu l m, có l t i m i lên t i M Tho. V nh Xuân nghe nh v y thì than ò lên

i ph i ch t i sáng b a sau vô tr ng m i c. Hai ch h i có quen v i ai trên M Tho haykhông. V nh Xuân nói m i i M Tho l n n y là l n u nên ch a quen v i ai h t.

t ch nói: “Không có quen thì có ch âu nlà ngh êm nay. Em m n phòng ngkhách s n ph i t n n m t ng b c. Nh em mu n ít t n thì em nói v i ch ò êm nay luôn d i ò mà ngh c ng nh hai ch em qua v y. Em tr thêm m t c c mà thôi!”.

nh Xuân nghe nói nh v y thì m ng, kh i lo ch ng n a.n n a chi u, ò lên ngang vàm K Hôn. Ch ò i góp ti n ò m i ng i 4 c c.

nh Xuân xin cho ngh d i ò i sáng r i s nh p tr ng. Ch ò bi u tr thêm m t c c.nh Xuân tr li n.

i èn r i ò m i lên t i ch M Tho. Hành khách i h t, ch còn có V nh Xuâni hai ch mua bán trái cây mà thôi.

nh Xuân lên ch n m t tô cháo Qu ng ông no cành, mua h m t bánh mì, r ith theo mé sông mà ch i. Châu thành M Tho l n h n Gò Công, buôn bán th nh h n, màdân c c ng ông h n. Quang c nh thì vui, nh ng vì ban êm, l i x l , V nh Xuân khôngdám i xa, i t i nhà ga xe l a r i tr l i ò mà ngh .

Hai ch mua bán trái cây n m trong mui, mà n m phía sau, ch a phía tr c cho V nhXuân n m. Hai ch nói chuy n nhà v i nhau, m t ch thu t vi c ch ng mê sa v bé, nói màgi n, d ng nh mu n gây l n. Ch kia c i ng t, r i ki m l i l ôn hoà khuyên b n: “Thàn ông, ai c ng v y, h i nào nhà ghen. H có v bé, h theo nó, thì mình kh i t n c m kh iu h h ”. Ch n nói: “Ch ch a có ch ng, nên ch nói nghe xuôi quá. tôi ch ng con m t

mà coi ch ng ch có ch ng, ch s vui bòng chia ch ng v i ng i khác hay không. Tôi nóithi t v i ch , tôi nh t nh b a nào ây tôi ph i x n u tóc c a con ó tôi m i nghe”.



nh Xuân n m nghe hai ch nói chuy n ghen thì t c c i, không dè con ng i ã có r i, mà còn có th em tình yêu v san s t cho ng i khác c.

u nh l i Cúc H ng yêu c u m i, yêu mà không ích k , yêu mà l i quy tgiúp cho c u v t lên cao h n ng i, nên lo cho c u t chút, ã giúp b c ti n cho c u i h c,

i còn may qu n áo cho c u kh i rách r i. Có m t ng i v nh v y trong nhà n lòngnào mà yêu ng i khác n a cho c. Có l ch bán trái cây n y n v i ch ng không cótình, không có ngh a nên ch ng bu n m i i tìm tình yêu khác vùi l p nh ng n i b c trí,kh tâm.

Hai ch àn bà ng quên không còn nói chuy n n a. Bây gi l i nghe xu ng b i màrao bán n, v a m i nghe rao bánh bò, bánh cam, r i l i nghe rao th t bò bánh h i!.

nh Xuân l c nh, nh nhà, n m tr n tr hoài, ng không c. C u th m , nh Cúcng, nh Hai T , nh Giáo Huân, r i c u nh sáng mai c u s nh p tr ng m r ng h c

th c và rèn t p v n ch ng mà bay nh y v i ng i i, cho m già h t c c thân, cho tìnhnh n c th a nguy n.

Sáng ngày sau, V nh Xuân lên b mua m t c p l p x ng xu ng n v i bánh mìmua h i hôm r i kêu xe kéo và t giã ch ò v i hai ch bán trái cây, ch r ng i vô tr ng.

Nhà tr ng m c a: ã có c ch c trò các h t ch c s n ngoài c a i ng i ta chovô. V nh Xuân r ng trên l ng, ng chung l n v i ám h c trò y, làm quen nóichuy n v i nhau, h i th m nhau cho bi t trò nào h t nào.

úng 8 gi r i, ng i gi c a tr ng m i m c a gi a kêu h c trò vô và d t h t ith ng vô phía trong xa. Có m t th y ng i t i cái bàn ngoài hành lang.

i trò u ph i ghé ó nói cho th y biên tên h và quê quán r i th y ch thang bi uem r ng lên l u l a gi ng mà n m, n m th nh t qua l u phía tay n t, n m th nhì quau phía tay trái.

nh Xuân tuy là h c trò m i, song c u không b ng chút nào. Lên l u c u th ygi ng s p b n hàng ngay ng n, m i hàng kê h n 30 cái, gi ng cây s n en, nh ng khôngcó chi u g i. C u nh m hàng gi ng d a bên c a s , phía m t tr i m c, có thanh khí s m

i, l i kh i b n ng chi u, c u bèn em r ng mà choán m t cái khúc gi a.u ng b i r i không bi t làm sao có m t chi c chi u tr i gi ng mà n m. Th i

may trò Nguy n Ng c Ch n, Gò Công, thi u m t khóa v i c u, trò em r ng lên t i.Xuân m ng r , kêu Ch n bi u l i choán cái gi ng k ó ng anh em n m g n thau.

Ch n nói Ch n i tàu lên Ch L n r i i xe l a m i xu ng t i. Anh em ng bàn tính v sthi u chi u, thì nghe m y trò chi m hàng gi ng phía trong r nhau i ch mua chi u, muathau r a m t và mua ca u ng n c.

Ch n bi u Xuân ây coi ch ng r ng Ch n i mua luôn cho hai ng i và muabánh mì th t xá xi u ng tr a n cho ti n, vì ngày mai nhà tr ng m i b t u n u c m cho

c trò n.Xuân g i 3 ng b c cho Ch n i mua , nói m n, g i, l c, bàn ch i r ng ã có s n

trong r ng r i, nên kh i mua m y món ó.Ch n i r i, Xuân i m t vòng giáp h t cái l u ng xem ch i. H c trò các h t, t p ôi

ba trò, l n l t t i hoài không ng t. V nh Xuân ng i trên cái r ng mà ngó, các trò u lho c, ph i chung s ng v i nhau m t th i gian r i m i quen. C u th m ngh mà m ng GòCông có c b n Ch m thi u v i c u. May có c m t b n ng h ng chia s t bu nvui trong bu i u thì c ng kh .

n tr a Ch n i ch v , chia mua cho Xuân và tính giá nh v y:Chi c chi u nh tr i gi ng ... 4 c cCái thau r a m t ... 5 “Cái ca múc n c ... 2 “Th t xá xi u ... 2 “Hai bánh mì ... l “



Ch n nói: “Ph n b n h t th y là m t ng t . Tôi mua th t v i bánh mì nhi u ng dành n luôn bu i chi u, kh i i mua n a. Tôi mua ph n tôi c ng y nh v y. Nh ng tôi th yti m bánh có bánh bàn nh coi b ngon l m, nên tôi có mua riêng m t cây t i n ch i.

Ch n tr ti n d l i cho Xuân m t ng sáu c c.Xuân l y chi c chi u tr i lên gi ng, m r ng l y m n g i b ra, r i nh m th .

c n dùng r i, c u h t lo gì n a, c u c chí th m ngh bà m c u thi t là sáng su t, i h cxa ph i có ti n riêng, n u không có thì làm sao có chi u mà n m, có thau mà r a m t.

n gi chi u nghe h c trò nói có dán gi y biên tên chia ra hai l p. Xuân v i Ch nkhóa r ng r i d t nhau xu ng t ng d i mà coi. Thi t qu h c trò n m th nh t chia ra hai

p A và B. Xuân h c l p A, còn Ch n n c l p B.Chi u b a ó h c trò c và m i trong hai niên khóa u t i . M i l u có m t th y

gác gi tr t t . Sáng b a sau, h c trò coi theo gi y mà vô l p, r i ng i ta phát sách, v ,c, vi t. Các vi c xong r i thì m y giáo s ng i Pháp b t u d y li n.

Cái ngày V nh Xuân trông trót hai tháng nay ã t i.u c h c ch c ch n r i. Bây gi ch lo h c, h c cho siêng, h c cho gi i, ng m

già c vui lòng, ng tình nh n kh i th t v ng.Cách vài tháng sau, nhà tr ng phát áo qu n, giày nón, h t. Sáu ch c c u h c n m

th nh t m i c lãnh y ph c, có d u hi u c a nhà tr ng b n qu c, h lên l u ngh tr a thìy ra s m soi. Ban êm có c u i th y gác ng r i, thì lén d y b n th m i coi v a hay

không, r i nh m nhíu coi hình dáng p th nào.nh Xuân quen tánh ôn hòa th n tr ng, nh ng c ng không kh i trông cho mau t i

chúa nh t ng b n s c ph c m i mà i ch i.c có b n tháng r i thì t i bãi tr ng n a n m, h c trò c v ngh 20 ngày. Tuy

th i gian h c t p ng n ng i, song V nh Xuân ã s n chí t n th , l i c ng ã c m y giáo sng nh các b n h c trong l p nh n th y V nh Xuân có ng gi t gi i nh t hay nhì cu im.

Xuân ã k t b n thân v i m t trò nhà bên Ch C , nên bãi tr ng Xuân em r ngi m n chi u qua nhà b n mà g i, ngh v nhà không t i ba tu n nên ch ng c n ch r ng v

làm chi. Xuân tr i ch n gói hai b c a Cúc H ng may cho v i các áo qu n c a nhà n ci phát, ng v c y m k t nút m y b tây cho ch c ch n và c t s a m y b mát l i

ng b n cho v a. C u ngh nh nhà b n m t êm r i sáng ki m ò ch Gi ng, c u m i kêuxe kéo ch gói áo qu n v i gói sách v c n ích qua ò mà v . Ch ò ã có a c u lên hômtháng giêng r i, ã quen v i c u, bây gi th y c u i v , m c tây àng hoàng, áo n nút

ng thau, bâu áo và trên nón có thêu lá cây b ng kim tuy n, không dám xem c u là ng ikhách th ng, nên b i buôi, ni m n h t s c.

Nghe ò còn c gi n a m i lui, Xuân trong mui ng lên ch n u ng cho noi s tr l i. C u ngh ã n a n m r i, mà mua và n hàng ch a t i 4 ng b c, th thì

không c n ph i ti n t n thái quá. C u vô ti m cháo n t i hai tô mì, mua hai bánh mì v i haip l p x ng chung m t gói, bu c ây ch n ch n r i xách i. C u ghé ti m trà mua m t gói

trà i H ng m t c c, v i phong bánh in m t c c n a. C u i ngang ti m Chà th y có ch nbán th . C u tr giá l a mua m t cái ch n m i sáu c c ng gói cho r ng rãi.

Tr xu ng ò, Xuân th y có m t bà già mà thôi, hành khách ch a l i ông. C u mócgói bánh mì l p x ng trên mui ghe r i c i giày thay áo qu n m c mát ng n m ng i choti n.

Chuy n n y c u m i ch u m c b hàng tr ng còn m i tinh. C u so n l i, s p h t c a nhà tr ng phát vào cái ch n m i mà gói riêng. Còn m t b mát b ng v i tr ng v i

kh n bàn, mu soa, ki ng, l c, bàn ch i, thì c u gói vào cái ch n c v i trà tàu, bánh in vàsách v . C u riêng m t cu n sách ngoài ng n m c ch i, còn m y gói v i giày c u

y vào m t góc cho tr ng ch .Hành khách xu ng thêm hai ng i n a, m t ng i àn ông, m t ng i àn bà. Ch ò

nói b a nay ò r ng, bi u à công th i tù và m t c p chót r i có lui cho thu n n c. Thi t qu



có m t ng i gánh l i g i hai gi th m cho m t b n hàng Ch Gi ng, tr ti n ch , chkhông i theo, nhà c ng không có ai i ò thêm n a.

ò lui. Hành khách ch có b n ng i nên r ng rãi, ai c ng n m c.p n c xuôi l i có gió xuôi, b i v y ra kh i vàm r i tr o phu tr ng bu m mà ch y,

kh i chèo. M t tr i v a tr t bóng ò ã t i Vàm Gi ng, g p n c l n i vô vàm i xuôi n a.Ch ò ón tr c b a nay v t i Ch Gi ng s m l m, ch ng n a bu i chi u.

nh Xuân nghe nói nh v y bèn ng i d y. Bây gi ò vô r ch Vàm Gi ng, hai bêncây c i r m r p, án gió không b c bu m c n a. Tr o phu h bu m r i gay chèo mà chèo,nh n c xuôi nên ghe i l l m.

Ly h ng ã g n n m tháng, hôm nay c tr v nhà, lúc g n t i, t nhiên V nhXuân khoan khoái, trông n cho mau ng m ng m , th y ng i yêu, cho ph tình hoài

ng.Vô kh i Ch M i, ch ò xin ti n ò. V nh Xuân bi t ò ã g n t i r i, m i thay ,

n s c ph c h c sinh tr ng b n qu c mang giày, i nón, ra ng d a mui mà ngó hai bên.u nh gói bánh mì l p x ng mua h i s m m i, nh ng s vui m ng tràn ng p cành hông,i v y c u không mu n n th gì h t. C u ng ngó v n t c, ngó nhà c a dài theo mé

sông, ngó ng i ta i trên b l , ngó th gì c ng vui, c ng p.ò g n t i b n ch . Anh à công c m tù và túc vài h i. Trên b tr nh ch y theo la:

ò v ”. Trong ph ng i ta b c ra ng ngó. Hành khách s a so n hành lý. V nh Xuân vóiy cái gói bánh mì nhét vào gói ch n c , r i ch ng ò c m sào, c u xách hai tay hai gói, t

giã ch ò mà lên b . C u do con ng bên hông ch i lên phía nhà vi c ng v xóm CâyMe L n.

Tr i chi u mát m , V nh Xuân hân hoan. Hai bên ph ai th y Xuân i ngang c ng li ct ngó, mi ng Xuân chúm chím c i.

Bây gi c u m i s n b c, i ri t v nhà ng th m m .Bà H ng v n Thanh b ng thúng n p i ra sau hè tính vút cho ráo ng khuya xôi mà

bán. Nghe ti ng giày l p c p ngoài l , bà xây m t ngó ra. Bà th y con, bà v t la l n: “Xuân!”.nh Xuân c ng la l n: “Má”.

nh Xuân xách gói i ri t vô sân. Bà H ng v n b ng luôn thúng n p ra ón, m connhìn nhau, m ng vui không k xi t.

Bà tía lia h i:- Bãi tr ng hay sao mà con v ?- Th a, bãi tr ng n a n m.- Ngh c bao lâu ?- Hai m i ngày.- Thôi, vô... Vô nhà r i s nói chuy n.

nh Xuân xách hai gói vô trên ván và i và h i:- y tháng nay má nhà m nh gi i luôn h má ?- , má m nh luôn luôn. Con h c bình yên hay không con?- Bình yên l m.- nhà n c phát cho con b n ó ph i hôn ?- Th a, ph i.- t quá.- Ng t tây h k t nút s s a nên sút hoài. Còn hai b mát h may r ng rinh,

n coi k quá. Con em h t v ng m n má k t giùm nút l i cho ch c. Còn ng thì xin má c t s a l i.cho v a b n m i c.

nh Xuân l t nón máng vào cây inh óng s n trên c t nhà r i c u m gói áo qu nnhà tr ng phát, l y hai b mát a cho m coi.

Bà H ng v n ng i x d a hai bên cái gói. Bà y thúng n p vô xa, r i x m t bmát ra coi. Bà nói: “V i không c dày l m, nh ng b n mà h c c ng c. Cha ch , màqu n l i may ki u x áy, d sút ng ch quá. Còn áo r ng quá, mà l i may tay xùng xình,



n coi nh th y bán qu . Tuy v y mà không sao âu. má s a cho con b n. Mình nghèon có nh v y mà b n ch chê n i gì”.

nh Xuân m gói th nhì l y ra mà nói: “Con có mua m t gói trà v i m t phongbánh in ây. n u n c ch trà cúng cha r i má n bánh in mà u ng trà. , còn gói bánh mìây n a. H i s m m i n u ng r i con mua t i hai bánh mì v i hai c p l p x ng, tính em

xu ng ò tr a ói b ng có s n mà n. Té ra c v th m má, con m ng quá quên ói, nêncòn y nguyên. Má c t r i lát n a n.

Bà H ng v n nói:- Con xài l n quá, mua t i trà bánh em v làm chi. Ph i dành ti n ng n mà

c ch .- Con có xài gì âu mà má nói con xài l n. M y tháng nay con xài có n m ng m y

c. Mà xài t i s ó là t i con ph i mua chi u, mua ch n, mua thau, mua ca, v ii ò n a. V n u ng con ch c không t i hai ng.

- y thì ti n con còn i h c t i mãn n m.- Con còn g n m i ng. Mà bây gi kh i mua gì n a h t.- Má cám n con Hai T quá. Nó bao cho con n h c, mà hôm tháng ba nó còn mua

em vô cho má m t vóc xuy n en. Má không ch u lãnh. Má nói nó giúp cho conn h c, n ã l n l m r i, má không dám ch u n h n n a. Nó c ép má ph i l y

vóc xuy n may áo mà b n ng i xóm có áo m c cho lành l v i ng i ta. Nó nóith ng con c ng nh em ru t nó v y. Nó giúp má ng con yên lòng mà h c.Ch ng con h c nên danh r i con s n n l i cho nó. Nó bi u má ng ng i chi

t. Mua bán có thi u h t chút nh thì cho nó hay, nó s giúp cho. Con Hai Tthi t là t t . Con v ây con ph i i th m nó nghe hôn con.

nh Xuân hi u Cúc H ng giúp mình, mà còn m n tay Hai T giúp m mình n a,i v y c u c m ng h t s c, nh ng ph i d n lòng nói d i v i m : “Ch Hai T th y con

nghèo nhà ham h c nên ch th ng con, ch không có ý chi h t. V y con i h c, nhà má cóvi c chi r c r i, má cho ch bi t, ch c ch s n lòng g r i cho má. Con còn nhà lâu, mai

t con s i th m ch ”.Bà H ng v n vói b ng thúng n p mà nói: “Thôi, má vút ba h t n p r i lo n u c m

cho con n. Có l p x ng con em v ây thêm c m t món n a”.Bà b ng thúng n p ra phía sau.

nh Xuân em trà v i bánh in trên bàn th , l y b v i tr ng vô bu ng thay màn cho mát. C u so n sách v m t bên ó r i x p h t áo qu n gói c t. Th y m c m c iu c m, c u i vô nhà b p ng i nói chuy n ch i v i m .

u thu t chuy n h c t p cho m nghe, c u nói c u s c theo chúng b n và xin mng lo c u thua ng i ta; n u Tr i Ph t phò h cho m m nh kho ng c u h c b nm, thì ch c ch n c u s nuôi m , không cho m c c kh n a.

i c m g n chín, bà H ng v n nh trong nhà ch còn có ít cá s t nh kho m n cho bà n bu i c m chi u, nên bà tính ra quán mua vài tr ng v t v chiên cho con n. V nhXuân can không cho m i mua thêm. C u l y gói bánh mì l p x ng a cho m ng x t

p x ng n c m c ng c.a c m chi u s sài nh v y, nh ng m con g p nhau vui m ng nên n ngon nh

mâm c y. Bà H ng v n lâu n bánh mì, nên bà n g n h t m t , bà khen ngon, còn baonhiêu bà dành ng khuya bà n n a.

n c m r i thì tr i c ng v a t i. Bà H ng v n d n d p, còn V nh Xuân t èn, l ybình b trà, ch n c sôi, r i em lên bàn th m phong bánh in và rót trà cúng cha.

êm y m con ti p nói chuy n v i nhau n a, nói chuy n hi n t i thì m con h ng háivui c i, r i bàn n chuy n t ng lai thì con c ng quy t n l c v t lên cao, tr c tr th ocho m cha, sau kh i h v i t n c.



nh Xuân cúng cha r i, c u b ng bình trà v i bánh in trên ván m i m n u ng.Bà H ng v n mu n làm vui lòng con, nên bà n vài mi ng bánh in r i u ng m t tách trà. Bànói khuya r i, bà bi u con i ngh , bà lo chõ xôi và bánh bèo ng sáng có mà bán.

nh Xuân i ò b n ng gió, r i v nhà m ng ng không c, nên sáng b a sau c uy tr , m ã b ng xôi bánh mà i ra ch bán r i. C u r a m t, ch i u, thay mà m c s c

ph c c a nhà tr ng, r i n h t m t chén xôi, khép c a g i nhà cho ông Hai bên kia ngng i th m ông Giáo Huân.

Ông Giáo Huân th y Xuân vô c a, ông m ng quá, kêu bà v ra coi h c trò tr ng trênc y ph c h n hòi, ch không ph i lem lu c nh h c trò tr ng làng. V ch ng ông c u

chúc cho Xuân thành công r c r , m c d u ông bi t ch c Xuân thông minh l i ham h c, nênu h c ch nào, h c ch gì Xuân c ng gi i h n các b n.

Th m th y r i, V nh Xuân i luôn ra ch ng th m ch Hai T v i Cúc H ng. Chng nhóm ông, ai th y c u n m c khác th ng c ng ng ngó r i tr m tr v i nhau. C u

còn i trên u ch mà Cúc H ng ã ngó th y r i nên kêu ch Hai T ch mà nói: “ ó, chi uhôm qua em ng ch khúc quanh, em th y d i ò i lên, b n nh v y ó, nên h i s m

i em m i nói v i ch ch . Em th y rõ em m i nói, ch âu ph i chiêm bao. Ch coi ph ihôn ?”

Hai T c i..nh Xuân l i t i, d nón chào Hai T v i Cúc H ng. C u ngó Cúc H ng v i c p

t chan ch a ân tình, nh ng không dám nói chi h t. Còn Cúc H ng li c ngó m t c u, ngóc ph c c a c u thì cô hãnh di n mà t hào, d ng nh ý cô mu n h i thiên h c ch , ng i

yêu c a tôi nh v y ó, bà con coi có ai h n hay không ?Ch Hai T h i:- Em v ò h i chi u hôm qua ph i không ?:- Ph i. Sao chi bi t ?- Có ng i trông em, h rình h ngó th y r i h i sáng h cho ch hay.- Có v y hay sao ? Em không dè, nhà m nh gi i h t th y ph i không ch Hai ?- nh h t, l i nh c nh em hoài. Bãi tr ng hay sao mà em v c ?- Bãi tr ng ngh 20 ngày.- Ngh lâu nh v y c ng d ch u. Thôi em i ch i. Bu i chi u có r nh ra nhà ch

ng chi h i th m vi c trên M m t chút.nh Xuân th y Cúc H ng không b i bu i c i nói nh khi tr c, r i l i nghe ch

Hai T bi u mình i ch i, thì hi u ý hai ng i th y mình v tuy m ng, song không mu nmình chà l t tr c gian hàng, nên ch Hai T m i bi u mình chi u ra nhà ch r i s nóichuy n. V nh Xuân t giã i li n. Cúc H ng ng i ngó theo v i c p m t t hào, t c.

Th y còn s m,. V nh Xuân i th ng vô phía chùa Ph t vi ng m cha, r i ch ng tr vnhà thì m ng l c c n u c m trong b p. Bà H ng v n h i con i âu t s m m i t igi . Xuân nói thi t i th m th y, th m ch Hai T r i i vi ng m cha. c u l i nói ch Hai T

c buôn bán nên ch a t l i cám n ch c, chi u s ra nhà ch mà nói chuy n dôngdài.

Bà H ng v n l y a cho con m t ôi gu c m i mà nói: “Má có mua cho con m tôi gu c ây. Con mang cho s ch ch n”.

n x mát, V nh Xuân th y m ng gói bánh ú, bánh ch ng, c u m i h i:- Sao b a nay má l i gói bánh n y, mà không bán xôi n a ?- Má ch c con thèm bánh ú, bánh ch ng, nên má làm má bán ng cho con n luôn

th .- Má lo cho con làm chi. H i s m m i má chén xôi con n c ng c.- trên tr ng s m m i h có cho n lót lòng hay không con ?- Có. Cho n cháo tr ng.- n cháo mà ch u n tr a sao n i ?- n ít b a quen b ng r i ch u c ng c.



- Trong tr ng có bán bánh trái gì hay không ?- Th a, có. Mà h bán m c l m má i. M t mi ng chu i khô tr i trên m t mi ng

bánh ph ng s ng r i cu n tròn l i, mà h bán t i 5 ng xu, thì n làm sao n i. Màn nh v y có no, có b ch nào âu, b i v y ói con rán ch c m, con không

thèm n gì h t. Thôi, má nhà gói bánh, con ra th m ch Hai T m t lát.nh Xuân m c b hàng tr ng, u i nón, ch n mang gu c ra i. C u nghi Cúc

ng có th l i nhà ch Hai T ch i ng g p c u. Té ra b c vô nhà c u th y m t mình chHai T n m trên ván, có ch àn bà gánh hàng ng c m ch i quét nhà.

Hai T m ng r , ng i d y m i Xuân ng i cái gh g n b ván r i xít l i m t bên mànói nh : “H i s m m i c n T th y em nó m ng quá. Nó nghe ch m i em chi u nay ra nhàch ch i, ch ng em i r i, nó tính nó c ng vô ây ng g p em mà nói chuy n”.

- Hèn chi h i s m m i cô không nói chi h t. Em t ng cô phi n em ch .- Có chuy n gì mà phi n. Nó t ng nh em d l m ch . Cách m y b a tr c nó

nghe h c trò tr ng t ng nói g n bãi tr ng. Nó m ng, nó khoe v i ch r ng emp v . H i s m m i ra ch v a g p ch thì nó cho ch hay em v ò h i chi u hôm

qua r i. Ch h i t i sao nó bi t. Nó nói nghe bãi tr ng nên m y b a rày h ò vtúc tù và thì nó i l i khúc quanh ng coi ch ng. Chi u hôm qua nó th y em

i ò xách gói i lên, nó m ng d quá.- i nghi p ! H u tình quá ! V y mà em vô ý, em không th y ch . cô vô ây

em s xin l i v i cô.- Không. Nó không vô âu.- Sao h i nãy ch nói cô tính vô ây nh g p em.- Nó tính nh v y mà ch c n, ch bi u ng vô. Em m i v , ai c ng dòm ngó em.

i sáng em tu t ra ch mà th m, ch s ng i ta nghi r i. N u chi u nay cho haiem g p nhau t i nhà ch n a, thì ch ng kh i ng i ta x m xì r i hai em mangti ng, mà ch c ng không kh i b ng i ta trách làm mai, làm m i. Em nhà lâu;

th ng th ng ít b a r i s g p nhau, có mu n gì. Nó m n ch h i em coi ti nc còn xài hay không ?

- Còn nhi u. Tuy em có s m chút nh ng vô tr ng, song em c ng còn g n 10ng.

- Th thì em không n bánh n hàng gì h t hay sao, mà ti n còn nhi u v y ?- Em quy t i h c ng l p thân, ch ph i i ch i hay sao. Em có ti n, n u thi u th

gì c n ích l m em m i mua, em không dám xài b y. Ch làm n nói giùm v i côCúc H ng, em còn ti n nhi u. Còn v s h c t p thì em c g ng nên không thuasút ai h t.

- Con T nó bi t tánh em, nên nó ch c em h c gi i, nó không lo vi c ó.- Em v nghe má em nói ch có cho má em m t cái áo xuy n dài. Em xin cám n ch

chi u c n má em. Ch ng em làm nên em không dám quên n ch .- Vóc xuy n ó c a con T nó mua, nó m n ch em cho thím H ng v n và ph i

nói c a ch ng tránh ti ng cho nó.- y hay sao ? Lo cho tôi n h c, r i lo cho m tôi kh i rách r i n a !- Nó còn bi u ch d n thím H ng v n n u mua bán có thi u h t thì c cho ch hay.

Ch c giúp thím, r i nó tr l i cho ch .nh Xuân xúc ng nên a n c m t.

Hai T nói:.- Con T nó th ng em thi t tình, nó s thím H ng v n nghèo kh quá, em bu n

i em h c không c, nên nó lo t chút.- Ng i i ãi v i em tình, ngh a nh v y, em bi t làm sao n áp cho v a.

Em c y ch Hai nói giùm v i cô Cúc H ng, em nguy n làm tròn các u em h an v i cô d u ph i nát thân em c ng không dám l i h n.



- Ch th y hai em yêu nhau mà yêu m t cách khác h n thiên h , yêu cao th ng, yêutheo ng i có h c, thi t ch khen quá. Trai v i gái yêu nhau nh v y thì nên, ch

hay sao mà s . Ch d n em ng có ra ch th ng n a. b a nào con T nóvô nhà ch mà ch i thì ch s cho em hay r i em ra ây nói chuy n v i nói m t lát.

nh Xuân nói chuy n v i Hai T n m t tr i g n l n m i v .y b a sau c u không i ch i n a, c n m nhà h c bài v c l i cho nhu n r i d

sách coi tr c nh ng bài ch a h c ng ch ng khai tr ng h c bài m i c u kh i b ng .Thi t có b a c u t ng nh Cúc H ng, nh ng c u s c nh l i ch Hai T khen cách

yêu cao th ng hôm n thì c u d n lòng, không mu n léo hánh ngoài ch , mà c ng không ny Hai T nh n v i Cúc H ng cho c u g p m t chút, tr c khi c u i h c.

Còn có n m ngày n a thì V nh Xuân ph i xu ng ò n M Tho ng nh p tr ng.i n a chi u c u ng ng i h c, b ng có ch gánh hàng cho Hai T vô nói Hai T m i c u

có r nh ra nhà ch ch i m t lát.nh Xuân bi t có Cúc H ng vô, nên bi u ch àn bà y v tr c r i c u b n áo và

th a v i m mà i li n.Thi t qu ra t i nhà Hai T c u th y c a m có m t cánh, còn khép m t cánh. C u

c vô, th y Cúc H ng ng i phía trong vách, sau cánh c a khép, nên ng i i ngoài ngkhông th y cô c.

Còn ch Hai T thì ng i t i u ván ngó ra. Hai ng i ng n th m mà nói chuy n.nh xuân v i Cúc H ng m ng nhau. Hai T ch cái gh g n ch , m i V nh Xuân

ng i n th m ch i.Cúc H ng h i V nh Xuân:- Ch ng nào anh i h c ?- Còn n m b a n a.- Vì s thiên h àm ti u, nên h m nay ch Hai không mu n anh ra ch ng g p

em. Em ngh n u anh i mà không g p em ng t giã nhau, ch c anh bu n, b iy em vô ây r i m i anh ra ng em h i th m m t chút. Theo l i ch Hai nói thì

anh ti n t n quá. H c ã n a n m r i, mà anh xài m i có n m ng. Ph i n xàinh ng i ta. Nh có thi u em a thêm, c n gì ph i hà ti n d v y.

- Qua i h c ch ph i i xài ti n âu em, nh t là ti n em buôn bán m t nh c. Qua ãcó nói v i em, m i n m qua có 10 ng thì cho qua l p thân c.

- Anh ng ng i chi h t. N u anh mu n mua th gì thêm thì anh l y thêm ti n màmua.

- Qua có c n dùng r i, có mua gì n a âu. Mà qua còn h n 9 ng, h c n am sau d d t. Qua nghe nói em lo cho t i má qua nhà thi t qua c m c, c m

tình em h t s c.- Anh m c i h c. Em nhà ph i ch m nom bà già giùm cho anh ch sao.- Cám n em. Qua nói thi t v i em, vì qua mang tình ngh a c a em n ng quá, nên

qua lo h c ngày, h c êm cho thành công ng n b i l i cho em. S nên h udo n i m ng Tr i, qua không dám oán tr c. Nh ng riêng v b n ph n c a qua,thì tr c m t ch Hai ây qua dám h a ch c v i em trong s h c t p, b t lu n mônnào, qua không nh ng chúng b n c a qua. Em c tin l i qua, ng s qua thuasút h .

- vi c h c thì em bi t tr c có th nào h qua m t anh n i mà em lo. Em ch c uchúc cho anh m nh kh e mà h c luôn luôn cho mãn b n n m r i t nhiên anh hi n

t.Ch Hai T nghe hai tr nói chuy n, l i nào c ng thân yêu nh ng chánh áng ch

không nh m nhí, thì ch r t vui lòng. Bây gi ch m i chen vô mà nói: “Vi c tình duyên c ahai em là vi c lâu dài. Ch khuyên hai em rán gi m t m c bình t nh mà i ãi v i nhau.Ng i ta hát: “Khi th ng th ng v i, khi lìa lìa xa”. V y hai em ph i tránh cái “v i” chokh i b cái “lìa”. Hai em không g n g i nhau th ng. B a nay g p nhau ây t bi t nhau luôn,



ch ng c n g p nhau n a làm chi. M i k bãi tr ng h i hi p v i nhau m t l n ng nóichuy n, ngh c ng . Làm l ng quá, r i b chuy n s e khó lòng”.

Cúc H ng nói: “Ch Hai nói ph i l m. N u b , má tía em hay thì khó cho em. Emnói khó ch ng ph i em s ph i lìa xa anh Xuân. ã có ông T mách b o l i còn thêm ôngQuan ch ng minh, ai làm sao lìa xa nhau c. Em ch s b r i em b bó bu c, khôngcòn ph ng ti n lo l ng cho anh Xuân n cùng, t th y chí chung nh l i em h a h n. V ythì b a nay g p nhau ây, em nói chuy n r i, em không còn chuy n gì n a. Em ch xin anhXuân b a anh xu ng ò i h c, anh i ngang gian hàng c a em ng anh em th y m t nhau,th y mà thôi, ch không c n nói, th y r i r phân, k ng i i, m t ng i m t ng . Em c ngxin anh Xuân vào tr ng, n u có vi c chi b i r i thì anh c nh em. H nh t i em thì anh

nh t nh tâm h n mà v t các khó kh n, quên h t phi n não”.nh Xuân nói: “Qua s làm y theo l i em d n. Qua chúc em v i ch Hai nhà an vui

nh kh e luôn luôn, Qua i tháng ch p, bãi tr ng cu i n m qua v r i chúng ta s g p gi n a.

Cúc H ng ng d y nói cô i ch i ã lâu r i, nên cô cáo t mà v , vì s lâu cha msai ng i i ki m. Ch Hai không n c m. Cúc H ng nhìn V nh Xuân v i c p m t thân yêucô a n c m t mà nói: “Thôi, em chúc anh Xuân i h c m nh gi i. Nh m y l i em d n h inãy nghe hôn. Em v nghe ch Hai”.

Cúc H ng c m kh n b c ra c a, day l i ngó V nh Xuân m t l n n a r i m i i.Ch Hai T m i V nh Xuân n th m. C u v tình n m t mi ng, u ng l t tách n c trà,

i t giã ra v , h a s ra th m Hai T m t l n n a, tr c khi xu ng ò.Gi l i h a, còn m t b a n a thì i, V nh Xuân ra th m Hai T , xin ch nhà an i

cho Cúc H ng vui lòng. Ch bi u Xuân c lo h c t p, ch s ch m nom vi c nhà giùm cho,ng lo chi h t.

Sáng b a sau V nh Xuân m c s c ph c nhà tr ng, n u ng no r i, m i m n ng ii xóm xách giùm hai gói xu ng ò. Bà H ng v n g i theo m t òn bánh tét nh ng tr a

con có ói thì n. Bà mu n a con xu ng ò. V nh Xuân không cho, nói r ng c u ã l n r i, ch ng nên a r c nh tr nh .

nh Xuân ra t i ch , th y Hai T v i Cúc H ng ng ngó, c u d nón chào r i ith ng xu ng ò.

Ch ò th y c u thì ni m n nói b a nay i g p n c xuôi ch c b n gi chi u s t i Tho. V nh Xuân nghe nh v y thì m ng th m, ngh t i 5 ho c 6 gi vô tr ng c ng k p.

Chuy n n y hành khách có b n ng i, xu ng r i thì ch ò bi u túc tù và ng mdây i cho k p n c.



(7) II

nh Xuân b nho h c mà theo tân h c, ph i lãng l n n p c truy n ng ch m chúp h c th c Tây Âu, là t i nghèo. Ph i i theo tân h c m i gi i thoát cái nghèo c, mà

tr n sanh thành và th a mãn ân tình. hai m c ích u quan tr ng, vì m t là hi u, hai là tình: ph i t cho c c hai

c ích y thì n i m i tr xong, ân tình m i v n v .i h c l n n y, V nh Xuân c bi t Cúc H ng ch ng nh ng lo l ng cho c u, mà

nhà cô còn ch m nom giúp luôn cho m già n a, b i v y lòng c u nh nhàng, quy t chíc cho thành công r ràng, cho x ng áng v i m ý c a ng i yêu ng mong m i.

u t n tâm n l c h c ngày h c êm, h c ng l y danh m t trò gi i nh t, trong l pkhông có m t b n nào theo k p. Thi t qu n a n m sau, V nh Xuân h c gi i h n h t trong

p, thi môn nào c u c ng gi t gi i nh t luôn luôn.Còn vài tu n r a thì bãi tr ng, trên phòng v n c a ông c H c ng i ta so n nh ng

bài thi ng l p s phát ph n th ng. M t giáo s , ng i Pháp, yêu Xuân, ông l y s ph nth ng mà biên r i cho Xuân coi. Xuân c m t ph n th ng danh d , m t ph n th nggi i nh t, và tám ph n th ng theo bài thi: h ng nh t các nôn, Pháp v n, toán pháp, a dv. v.

Xuân l y làm vui lòng th y công lao c g ng c a mình k t qu m mãn,. k t qu quáhy v ng m t n m nay,

n t i bãi tr ng, các giáo s ã d y bài v d t h t r i, nên vô l p m y ng gi ng.bài ngo i ch ng trình cho h c trò nghe ch i. Có khi m y ng c c c h i Xuân m t haichuy n ch a d y t i. Xuân suy ngh r i tr l i trúng, thì m y ng khen ng i, làm cho Xuân

c thêm danh giá r t cao.Còn 12 b a n a phát ph n th ng r i bãi tr ng. Chánh nh m ngày r m tháng 11 theo

âm l ch, còn theo d ng l ch thì là 12 tháng ch p. Ngày y l i nhân ch nh t, không có h c.nh Xuân c sách và nói chuyên ch i v i các b n t i ngày. êm y c u kh e trí vui lòng,

không còn lo vi c chi h t, ch trông cho mau t i ngày bãi tr ng. ng m sách th ng v cho già ph chí và ng i yêu an tâm.

Gi a lúc V nh Xuân v i h c trò c l u u ngon gi c, t b v ng v , trên d i im lìm,thình lình V nh Xuân th y Cúc H ng hi n ra ng trên u gi ng c a c u, a tay v m t

u và kêu mà nói: “Anh Xuân ! Anh Xuân ! Th c d y ng em nói cho anh hay: Em ch t r i.Ch ng nào anh v , anh ra nhà ch Hai T , ch s thu t chuy n t i sao em ch t cho anh nghe.Anh ng bu n r u, c lo h c t p cho thành công, theo nh l i anh ã h a v i em. V ph nem thì ã s p t s giúp cho anh n h c b n n m. Anh kh i lo vi c ó. Em ch t oan c

m. Em s xu ng Diêm ình em ki n v v ng i ta phá c n duyên c a ôi ta. Em yêu c uDiêm V ng cho phép em theo phò h anh n h c cho nên danh và ch p n i ch u c a ôita l i. V y anh c lo n h c. Ch t c ng nh s ng, s có em m t bên anh luôn luôn. Anh

ng lo, ch ng s m thì mu n th nào ôi ta c ng s sum hí p. Thôi, em cho anh hay m t chútó thôi, em m c i ki n, em lâu n a không c. Em chào anh“.

nh Xuân l m c m ng i d y, a hai tay ra ch p Cúc H ng. Hai cái èn treo trênu gi i y ng sáng kh p các hàng gi ng, nh ng V nh Xuân không th y hình d ng Cúc

ng, không bi t cô i ng nào, ch gi ng cô nói v n còn nghe v ng v ng bên tai.Tr i ã l p ông, êm khuya mát l nh, th là V nh Xuân m hôi d m d , ch y n c

t t m t. C u ng i ngó trân t phía, n a m , n a t nh, d ng nh k m t trí, m t th n.Cúc H ng ch t ! Cúc H ng ch t r i hi n h n ki m mà cho mình hay ! T i s o l i

ch t ? Không có lý. Ch t r i thì làm sao mà nói ài nh v y c. Mình không nên tin. Ch clà mình c m t ng Cúc H ng, nên chiêm bao th y cô, ch không ph i thi t s .

Mà chiêm bao thì th y Cúc H ng ho c ng i buôn bán, ho c nói chuy n v i mình,ch sao l i th y cô kêu mình mà cho hay cô ch t. Cô l i bi u ch ng v thì h i ch Hai T , ch

thu t chuy n cho mà nghe. Mình có ngh n s cô ch t h i nào âu nên chiêm bao th y côch t.



u thi t qu .Cúc H ng ch t, thì mình làm sao mà h c cho t i cùng. Mà h c thêma làm chi ? Mình vì cô nên h c thêm ng l p thân cho cao t o h nh phúc gia ình

mà chung h ng v i cô. N u cô ch t, mình xây h nh phúc gia ình ng h ng v i ai mà h ca. Tr th o cho m , mình làm giáo t ng c ng có l ng nuôi m m no, c n gì ph i h c

cho nhi u mà b m nhà nghèo nàn c c kh .Nh ng không có c gì mà tin Cúc H ng ch t c. Cô yêu mình, cô tin có l i ông

mách b o n duyên, c l i ép n tr c ông Quan mà th nguy n n a. Cô c ng quy tlà v ch ng v i mình, vì v y nên cô n i giúp ti n cho mình h c thêm cho cao, cô m i lãnhch m nom m mình ng mình yên lòng kh e trí mà h c cho tinh t n. Cô nuôi hy v ng, th ycó mòi thành t u, ch có m nào gieo r c nghi ng âu mà th t trí n n i quyên sinhKhông có lý mà tin Cúc H ng ch t c. Chiêm bao m ng m , không nên tin b y mà bu n

u.nh Xuân l y kh n lau n c m t r i n m l i, tín ng cho kh e, không thèm nh

chuy n chiêm bao n a. b v n im lìm. Canh khuya v n v ng v . Tr ng r m v n thinh thinh.

Tuy V nh Xuân ngh chiêm bao không áng tin, song n m nh m m t thì c u th y hìnhng Cúc H ng c v n v tr c m t, c u nghe l i Cúc H ng nói c v ng v ng bên tai, c ui h i trong lòng hoài, không th ng c.

u nh Cúc H ng d n ch ng v thì ra nhà ch Hai T , ch s nói cho bi t t i sao màcô ch t. Cô l i bi u h c ti p cho nên danh, ng bu n r u mà b d ng công danh. Cô l inói cô ã s p t mà giúp cho c u h c n cùng. V y ph n c u c ng ph i gi l i không c

th t c. Cô l i còn nói cô i ki n, i th a, th nào v ch ng c ng s sum hi p, ng lo chit.

u Hai T bi t duyên c v cái ch t c a Cúc H ng, sao ch th ng Cúc H ng nhem, mà ch không ng n c n, không l p th gi i c u, l i cho Cúc H ng ch t ?

u Cúc H ng s p t giúp cho c u có ph ng th h c n cùng ng l p thân thì nhiên Cúc H ng bi t tr c cô ph i ch t. ã yêu c u nên lo xa nh v y, sao l i b mà

ch t? Ph i cô mang b nh au tr m tr nhi u ngày, nên cô bi t s p ch t hay sao mà cô lo l ngtr c nh v y?

Cúc H ng nói cô i ki n v i Diêm ình, cô ch t có oan c gì hay sao mà th a ki n ?Mà th a ki n ai ? Ai làm cho cô ph i ch t hay sao mà cô ki n ?

Mà cô ã ch t r i, sao cô còn nói chuy n sum hi p, cô d n ng bu n, ng lo.Chuy n gì mà th c m c quá, hi u làm sao cho c.

nh Xuân cho là chuy n m ng m không áng tin, tuy v y c u v n n m tr n tr hoài,ng không c. C u n m m i r i thì c u ng i d y, mà ng i c ng nh n m, trong trí c u cnh m chiêm bao k quái ó hoài, nên c u th c luôn t i sáng.

Trót m y ngày sau c u c ng ng n, trong m y gi ch i c u c th th n i riêng m tmình, bi ng nói chuy n; h t vui c i, h c h ng nh t trong l p s lãnh sách th ng c ch ng,nh ng c u b t m ng, b t khoái, c trông cho mau t i ngày bãi tr ng ng v coi chuy nchiêm bao thi t gi l nào.

Trông thì lâu, mà r i c ng t i. S m m i 24 tháng ch p ng l ch, tr ng làm l phátph n th ng. V nh Xuân lãnh m t mình t i m i quy n sách bìa , quy n l n có, quy n nhcó, quy n nào c ng t t p vô cùng. Trong lúc vinh di u c ông c H c, m y giáo scùng quan khách ng i khen thì V nh Xuân hân hoan, mà ch ng ôm sách lên phòng ng , s cnh l i m chiêm bao thì s hân hoan ó tiêu tan, r i trong lòng b t ng m ngùi áo não.

Lúc n c m tr a có hu n l nh c a ông c H c truy n xu ng r ng tuy chi u m i bãitr ng, nh ng sách ã góp r i, mà ph n th ng c ng ã phát r i, v y bu i chi u h c trò cthong th i ch i, ho c mu n i v c ng c.

nh Xuân mu n v g p. Ng t bu i chi u không có ò ph i ch n sáng b a sau ii c. Bu i chi u c u lo gói sách, gói t p, x p áo qu n vào r ng. n 5 gi chi u c ui ra b n ch , ki m ò mà h i cho ch c coi sáng b a sau ò lui gi nào.



nh Xuân ki m không có ò Ch Gi ng mà l i th y có ò Ch Dinh. C u h i ò ChGi ng lên ch a t i hay sao ? Ch ò Ch Dinh nói ò Ch Gi ng ã ngh a c tháng r i vàkhuyên c u i ò bao nhiêu và v t i Ch Dinh m y gi .

Ch ò nói: “ ò c a tôi m t b a lên, m t b a xu ng. Sáng mai l i 8 gi r i ò lui;ch ng 2 gi , có tr l m là 3 gi thì v t i Ch Dinh. Ti n ò 4 c c. T i Ch Dinh c u m nxe ng a vô Ch Gi ng, i m t mình thì 4 c c n a”.

nh Xuân g c u nói sáng mai, l i 8 gi , c u s ch r ng ra mà i.êm y nh m l Giáng Sanh (Noel). Tr c nhà th Thiên Chúa giáo ng i ta treo èn

màu. Mà m y nhà có o c ng kình nhau t èn coi cho p. Ngoài ng thiên h i coièn d p dìu, ph n ông là nam thanh n tú, y ph c nh n nha, vui c i ngã ng n.

i chi u duy có h c trò M Tho thì ra tr c. H c trò g c Tân An, Sài Gòn vàCh L n thì i xe l a c ng v r i. Còn l i s ông thì ch b a sau có tàu, có ò ho c có xe

i v c. M y c u s a so n áo qu n r i r nhau i coi l r n r n. V nh Xuân so n màgói ng sáng ch i cho g n.

Vính Xuân nóng lòng mu n v cho mau. C u n m dàu dàu, c ph n th ng nhi un chúng b n mà không m ng, g p l Giáng Sanh mà c ng không ch u i xem ch i v i

chúng b n.Sáng b a sau, m i 7 gi , V nh Xuân ã kêu xe kéo ch r ng, sách, chi u, m n em

xu ng ò. C u i n cho no b ng, r i nh l n tr c m n bánh mì l p x ng m khen ngon,u c ng mua vài c p l p x ng, vài bánh mì v i thèo lèo và trà tàu em v cho m .

Ch ò nói không sai. Hai gi r i ò v t i Ch Dinh. V nh Xuân lên m n xe ng ai Ch Gi ng. H òi 5 c c. C u g p i không thèm kèn c a, bi u b t k xe em li n l i b nò r i ch mà i.

Bà H ng v n Thanh th y con v bà m ng, nên l t t b c ra h i: “Con v ng nàomà i xe ng a ? Con m n xe trên M Tho a con v ây hay sao ? ò Ch Gi ng thì h t

a g n m t tháng nay làm má lo quá, không bi t bãi tr ng con làm sao mà v ”.nh Xuân v a xu ng xe v a nói: “Con v ò Ch Dinh, r i m n xe ng a v ây”.

Bà H ng v n nói: “Có ò Ch Dinh, v y c ng ti n”.Anh Xa phu b ng r ng và c xu ng. M con bà H ng v n r c xe vô nhà.

nh Xuân l y ti n tr ti n xe và cám n. Anh xa phu t giã lên xe mà i.nh Xuân l t nón và c i áo b trên ván r i h i m :

- Cô T , con c a Hia M , buôn bán g o u c u s t, cô ch t r i ph i hôn má ?- , sao con hay ?- Con i ò con nghe h nói.- Con ó h c ch nho v i ông Giáo Huân ó mà. Nó ch t ch ng m i m y b a r i.- Tr i t i ! Thi t v y hay sao má ?- Thi t ch .

nh Xuân kéo gh mà ng i r i hai tay b m m t khóc r ng lên.Bà H ng v n ng c nhiên nên b c l i g n mà h i: “Con quen v i nó nhi u l m hay

sao, mà nghe nó ch t con khóc d v y ?”nh Xuân c khóc, c u không tr l i.

Bà H ng v n tuy không bi t tâm lý h c, song th y con ng bu n th m bà khôngi n a, cho con khóc ng nguôi b t n i lòng r i s nói chuy n.

Bà i ra sau, tính n u c m cho con n vì i t s m m i t i gi ch c n bánh ch ch acó h t c m trong b ng.

nh Xuân không d n d p hành lý, c ng i khóc r t lâu, r i ch ng tay trên bàn màngó ra ngoài l , m t.bu n hiu, trí suy ngh .

Bà H ng.v n th y c m c n r i bà m i tr ra tr c, coi con ã h t bu n r u hay ch a.nh Xuân th y m li n h i:

- Má có bi t cô Cúc H ng au b nh gì mà ch t v y không má?- Tên nó là Cúc H ng hay sao ?



- Cô h c ch nho v i con t i tr ng ông Giáo Huân. Th y con th y cô h c gi i nênt hi u Cúc H ng cho cô, kêu cho thanh nhã.

- Má bi t m t nó, ch không quen. Má nghe h nói cha m nó ép g nó cho con nhàgiàu nào ó trong V nh H u. Nó không ch u. Hia M ánh p rúng ép. Nó t ctrí nên t v n mà ch t.

- y à ! Má nh cô ch t b a nào hay không ?- Má không nh n i. Ch ng m i m y b a ch không lâu, nh ng không bi t ch c

a nào.- Con xin th a thi t cho má rõ: cô Cúc H ng là tình nh n c a con. Con v i cô có

n chùa ông Quan th nguy n k t ngh a v ch ng v i nhau. Cô lo buôn bánmà nuôi con n h c. Ch ng nào con h c nên anh r i con s c i cô.

- y hay sao.?- Thi t v y, con nói gi u v i má r ng ch Hai T bao cho con ch thi t là cô Cúc

ng. Cô ã a 15 ng cho con i h c n m nay ó. Hai b qu n áo may chocon ó là c a cô, mà vóc xuy n ch Hai T em cho má ó c ng c a cô n a.

- Tr i Ph t i ! Nó th ng con t i nh v y l n sao ? Nó ã lo l ng cho con n h cmà nó còn lo cho má n a.

- Cô s má nghèo nàn rách r i, con bu n con b h c nhà làm th y giáo mànuôi má. B i v y cô lãnh giúp luôn má n a. Cô s mang ti ng, nên ph i c y chHai T ra m t làm giùm.

- Hèn chi con Hai T d n má n u có thi u h t, ho c có chi b i r i, thì c cho nóhay, nó s giúp má. M con mình nghèo, mà có ng i th ng yêu, lo giúp nh

y thì may quá. Con nghe nó ch t con khóc ph i l m. Bây gi má hay cu c tìnhduyên c a con v l má c ng ng lòng. Cha ch , con còn h c t i ba n m n a.Cúc H ng ch t, con làm sao mà h c ti p cho c.

- Con b n r n tay ch n, tán lo n u óc, con h t mu n h c hành gì n a.mh Xuân b c l i ván m gói sách ph n th ng trình cho m coi và nói: “Vì con

mang n ng ân tình c a Cúc H ng nên trót m t n m nay con c g ng h c ngày, h c êm,không thèm vui ch i chi h t. Con thành m t h c trò gi i nh t trong l p, cu i n m con m i

c lãnh ph n th ng nhi u ây. Ch chi con bi t tr c s có vi c au kh nh v y, n mngoái con xin làm giáo t ng ng giúp má, kh i h c thêm m t n m mà Cúc H ng c ngkh i b c t c n t t ”.

nh Xuân nói t i ó r i khóc n a.Bà H ng v n nói:- i v ch ng Hia M ham giàu ép g con nên m i sanh tai h a. th ng th ng

nghe coi ép g cho con nhà giàu nào âu và ép cách nào mà con nh b c trí n v n.

- t i con ra th m ch Hai T , con h i l i cho rõ ràng r i s li u.- ch c con Hai T bi t rõ.- êm r m tháng 11 n y con ng , l i n a êm con m màng th y Cúc H ng ng

trên u gi ng v m t kêu con mà nói cô ã ch t r i, cô bi u con v h i ch Hai thì s bi t t i sao cô ch t. Cô khuyên con c ti p t c h c, ng bu n r u, ng

th i chí. Cô ã s p t giúp con h c n cùng theo nh l i cô ã l a v i con. V ycon ph i h c cho nên danh ng sau v ch ng sum hi p.

- Ch t r i mà sum hi p n i gì ?- Con không hi u t i sao cô nói k c c nh v y. Con không tin. Con cho chiêm bao

là m ng m . Ch ng v ây nghe má nói Cúc H ng t v n, còn ch t ng. Thi tcon không dè nhà có vi c r c r i b t ng nh v y. Con không có ngh nchuy n cha m cô ép g cô r i cô t v n. Cha m g , cô không ch u thì thôi, chsao l i h y mình i. Gi n mà làm nh v y thì thi t thân mình, ch có h i cho ai.

- Con không nên trách nó. Cha nh bi u mà nó không vâng l i sao c con.



- A ! T i “Tam tùng” nên Cúc H ng ch t. Con hi u r i !nh Xuân khóc n a.

Bà H ng v n nói: “C m ch c chín r i. má i hâm d n cho con n r i ra h icon Hai T cho rõ công chuy n. V nh Xuân m gói bánh mì l p x ng, trà tàu và thèo lèo acho m .

Bà H ng v n em h t trên bàn th , ch l y m t bánh mì v i m t c p l p x ngem vô trong ng n ng l p x ng mà d n c n.

nh Xuân tính n c n r i thì i th m Hai T li n, nên c u không thay mát. C u iqua i l i mà suy ngh . Th y mình th ng nói nho h c giúp cho con ng i n m gi thu nphong m t c. Cha ch , àn bà con gái n u gi cho tròn tam tùng t c thì có khi nguy h iquá. Cúc H ng c m nhi m nho giáo, cô b câu: “t i gia tùng ph ” cô không c phép trái ýcha m , nên cô b i r i, không bi t làm sao cho kh i l i v i cha m , mà c ng kh i th t c v imình. Ch c t i nh v y nên cô quyên sinh cho tr n hi u v n tình ch có gì âu. Ng i h cgi i, h c nhi u, bi t tr ng nhân ngh a, bi t suy th p cao, nhi u khi x s không b ng k th t

c, h c do tình c m, ho c do l i danh, mà làm li u r i h c vi c.Bà H ng v n b ng mâm c m ra trên ván r i kêu con l i n. V nh Xuân kéo gh

i ng i n v i m , mà vì trong lòng au kh , ph i n cho ói, ch không bi t ngon chútnào h t. C u rán n cho h t chén c m c a m xúc, n thêm m t khúc bánh mì v i l p x ng

a, r i buông a i u ng n c.i m i v , V nh Xuân tính i t i r i s ra nhà Hai T h i th m v Cúc H ng.

Nh ng nghe m nói Cúc H ng b cha m ép g cho con nhà giàu, cô không ch u, nên cô t, thì c u nóng n y quá, mu n bi t chuy n cho g p. B i v y n c m r i, m t tr i ch a l n màu m c s c ph c c a nhà tr ng và trình v i m mà i, th m ngh cúc H ng vì mình mà

dám ch t, thì mình không c phép s thiên h n d d không ám i h i th m. Bây gimà còn s ai n a.

Bà H ng v n ng trong c a ngó theo con, th y b con áo não l ng l , thì bà châumày, th ng ái tình c a con v tan, mà t ng lai c a con c ng s p .



(8) III

Ch Hai T ng ng i n c m chi u v i ch ng là chú tài phú S m phía sau. Ch nghecó ti ng giày l p c p ngoài tr c, ch b c ra c a bu ng mà dòm. Ch th y V nh Xuân ang

ng ngoài c a thì ch la l n:- a ! Em Xuân, Em v bao gi ?- Em m i v t i h i b n gi chi u ây.- Cha ch , con T m t r i em à !- Em hay.- Thím H ng v n nói ph i h n ?.- Ph i.- Nó m t ch th ng quá, ch ch t ng trong b ng. Ch mu n cho em hay, mà

không bi t làm sao. Em có nói tháng ch p bãi tr ng. G n h t tháng 11 r i, nênm nay ch có ý trông em. Thôi, em ng i ó ch i, ch ch n c m m t chút r i

ch nói chuy n cho nghe. Chuy n dài l m. Kéo gh ó mà ng i em.nh Xuân nón trên bàn ng i ngó ra l , nghe v ch ng ch T n c m và nói

chuy n nho nh v i nhau phía sau. C u dòm trong nhà, c u nh l i hôm g n khai tr ng,Cúc H ng ng i trong nhà n y mà nói chuy n v i c u r t lâu, cô ng i cái gh phía saucánh c a ó, c u ng i ch n y ây, ch T ng i t i u ván kia. Có l cô c m t ng s p có cáibu n v nh bi t hay sao mà cô tr m t nh nhu mì, ch không c i nói tía lia nh h i tr c. Có lcô bi t tr c l n g p g ó là l n chót hay sao, mà ch ng cáo t ng i v , cô b n r n khôngmu n i, ch ng ra ngoài c a r i cô còn ng l i nhìn c u và d n ph i nh m y u cô nói.Có l cô mu n th y m t nhau m t l n cu i cùng r i s r phân âm d ng hai ng hay sao, nêncô nài c u b a xu ng ò mà i h c, c u ph i i ng ch , i ngang gian hàng c a cô ng côth y m t c u m t l n chót cho vui lòng. C u nh b a ó Cúc H ng v i Hai T ng d y màngó c u. Cúc H ng m c áo dài hàng en, cô th y c u d nón lên mà chào thì cô chúm chím

i, trong n c i y có duyên dáng, có thân yêu, có n ng nhi t ái tình, có tràn tr hy v ng.nh Xuân nh hình d ng c a Cúc H ng, c u ngh hình d ng y t ây không còn

th y c n a, thì c u au n, t c t i nên ch y n c m t. C u ng l y kh n trong túi ralau gi t l y, thì tài phú S m n c m u ng n c r i, chú phía sau i ra. Th y V nh Xuânng i, chú h i:

- Em h c ch pháp trên tr ng M Tho ph i hôn ?- Ph i.- Nghe nói em h c ch tàu gi i r i, bây gi em h c c ch Pháp n a thì quí l m.

Ng i các chú mà bi t c hai th ch nh v y, thì n ti n nhi u l m. Ng i YNam (Vi n Nam, phát âm theo ti ng Tri u Châu) bi t ch Pháp gi i thì làm th ythông, th y ký c ng no l m.

Câu chuy n c a tài phú s m ngoài xa t t ng c a V nh Xuân trong lúc n y, b i v ynh Xuân làm l không mu n áp.

Tài phú S m móc gói thu c trong túi ra, l y m t u mà ng m, r i qu t h p quet thút. Chú nói: “Thôi, em ng i ó ch i. Tôi m c i ra ti m, ra tính s ng mai i b hàng”.

Tài phú S m i r i thì ch Hai T b ng cái gi tr u cau ra trên bàn. Ch ng i t i uván têm tr u mà n. Ch bi u V nh Xuân kéo gh l i ng i g n r i ch nói:

- Con T nó ch t t c quá em i ! Thi t ch không dè chút nào h t.- Má em nói ng i ta n cha m cô ép g cô cho con nhà giàu nào ó. Cô không

ch u mà cha m c rúng ép, nên cô t c gi n, cô t t , ph i v y hay không ch Hai ?- Ph i. r i qua nói có u có uôi cho em nghe.- Khoan ! Xin ch cho em bi t coi Cúc H ng t v n cách nào ?- Nó u ng á phi n, gi m.- Ch có nh Cúc H ng ch t b a nào, h i gi nào hay không ?- Sao l i không nh . Nó ch t trên tay ch r m tháng 11 nhóm h ng 16 a dâu.

êm r m ó nó lén vô bu ng u ng gi m v i á phi n, u ng h i gi nào không bi t.



n 10 gi t i bà con trong nhà m i hay r i hô ho ng lên, ch y i ki m thu c màgi i, làm v l c ch . Ch hay, ch ch y ra thì nó n m nh m m t mà th d c. Chnh y lên gi ng, ch ôm ch kêu nó. Nó diu o t, nh ng không bi t gì h t, qua m tgi khuya nó th y u l n l n, r i t t h i luôn. Ch ra ngoài ch ngó ng h thì là 2gi r i.

- u v y thì ph i r i. Em không có ng h nên em không bi t h i Cúc H ng kêuem ó là m y gi . Mà em ng i ch lâu quá m i sáng, em nh h i cô kêu em ó

I 2 hay 3 gi khuya.- Nó có kêu em hay sao? Kêu nói gi ng gì ?- em nói ch nghe. T mùng 10 tháng 11, em hay em có sách ph n th ng nhi u,

nên em vui m ng h t s c. Không bi t t i sao qua ngày r m em l i b t r t tronglòng, h t vui n a, mà l i mu n v cho mau. T l i, t i gi ng , em c n m th nth c lâu l m m i ng c. n khuya em chiêm bao th y Cúc H ng ng trên

u gi ng em, v m t em mà nói cô ã ch t nên cô lên cho em hay.- Úy ! Linh d v y hay sao ? Nó ch t r i h n nó xu t mà báo tin cho em hay li n !

Vì nó th ng em quá, mà l i ch t oan, nên nó hi n hình cho em th y. Nó nói gìa hay không ?

- Cô không có nói t i sao cô ch t. Cô bi u em bãi tr ng v h i ch thì bi t. Cô nóicô có s p t gi v n l i h a h n v i em. Cô c n d n em ng bu n r u, ngth i chí, c ti p t c h c cho n cùng ng r ng r thân danh. Cô s âm th m theong h luôn luôn và cô s th a ki n t i Diêm ình, ng c n duyên kh i v tan, v

ch ng c sum hi p.- Tr i i ! Nó ch t mà h n nó khôn quá, hi n v kêu em cho em hay li n, l i còn d n

u h t. Nó tính th a ki n ph i l m. Oan c quá mà !- Mà cha m cô ép g cô cho ai ? T i sao cô không thú thi t cô ã th nguy n v i

em, l i gi n l y t t mà ch t? Ch Hai làm n thu t rõ u uôi cho em bi t m tchút.

- Mà em n c m r i hay ch a ? Nh ch a n thì ch sai i mua mì cho em n.- ng, ng. Em n c m r i. Em v h i n a chi u. Em nghe má em nói, em b n

n tay ch n. Tuy chiêm bao th y nh v y em bu n, mu n v cho mau, song emng m ng m , nên không tin cho l m. Ch ng v t i nhà, hay Cúc H ng ch t

thi t, em mu n ch y ra h i th m ch li n. Ng t au n quá, em c ng i mà khóc.Ph n thì má em l i lo n u c m d n cho em n. Em m i tính d n lòng mà ch u, i

i r i em s i ra ây. Té ra au lòng quá, n u ng gì c. Má em ép quá, emph i rán n cho h t chén c m r i i ây, không c n i t i .

- y thì ch nói rõ công chuy n nhà cho em nghe. Bãi tr ng tr c em v emkhông có g n g i v i con T cho l m. M i v t i, em ra ch ng bên gian hàng

a ch mà th m chi và th m nó có m t chút. Ch s ti ng th phi, ch bi u em ranhà ch mà nói chuy n. Ch d n em ng léo hánh ng g p nhau gi a ch n a.Ch ng g n khai tr ng, con T c y ch m i em ta ây ng nó nói chuy n m t lát.Thi t nó ng i có m t chút r i l t t t giã nhau. Không bi t ai ngó th y nên thêu

t sao ó mà em i h c c ít b a r i v ch ng Hia M r y con T , nói sao nódám núp lén trai gái v i em. Nó ch i, nó nói không có. Nó thu t chuy n ó cho chnghe. Ch khuyên nó c ch i và v sau ph i dè d t, bãi tr ng em có v thì ch ngnên g p thau th ng, hai àng mu n nói chuy n gì, v i nhau thì nói v i ch , r i chtrao l i l i giùm cho. Cách h n m t tháng, con T cho ch hay cha m nó bàn so n

nó l y ch ng ph t cho r i, ng kh i mang ti ng. Nó h i ch nh cha m ép gnó l y ch ng thì nó ph i làm sao ? Ch khuyên nó n u cha m ép g thì nó ph i nóithi t nó th ng em t h i nh , hai àng có n tr c m t ông Quan mà thnguy n v i nhau. N u nó b em mà ng ch ng kh c thì ông Quan s v n h ng



nó ch t. Ch ngh hia M là con cháu ng i khách t nhiên kính tr ng ông Quan, nói nh v y ch c hia không dám ép g cho ng i khác.

- Ch khuyên nh v y thì ph i l m. Thà nói thi t ph t cho r i ng yên n mà chnhau.

- Té ra cách ít ngày con T cho ch hay v ch ng Thôn Khoa, trong V nh H u, c ymai nói c i nó cho con. Thôn Khoa giàu l n ru ng v n nhi u, có t i b n acon gái, mà ch có m t th ng con trai ó mà thôi. Theo l i bà mai nói thì th ng contrai mu n c i con T ó 20 tu i, tên Ti n. V ch ng Hia M nghe Thôn Khoagiàu thì mê, nên tính g con T cho r i, không c n d ý nó ng hay là không ng.Ch xúi nó ch ng c ng ch u l y ch ng, d u g cho con Thôn Khoa hay là chong i nào khác c ng v y. Nó nghe l i ch , ban u nó chê con Thôn Khoa d t nát,không có h c. V ch ng Hia M nói ng i ta không có h c, mà ng i ta có ti n,có ru ng v n có nhà c a. Ng i ta ch có m t con trai, mình ng con trai y thìngày sau mình h ng phân n a gia tài. M i bu i s m m i ra ch ng i bán, n utrong nhà có bàn tính vi c gì thì nó h c l i v i ch h t. Ch xúi nó nói ã có thnguy n v i em. Nó cùng th r i nó m i nghe l i ch mà t thi t nó ã có h a h n

i em. V ch ng Hia M n i gi n r y la nó, nói không th nào g nó cho emc. N u nó cãi l i thì s ánh nó ch t r i th trôi sông.

nh Xuân b c t c quá, d n lòng không c, nên ch n mà nói: “Em bi t tr c s có tr c tr ó, nên em ã nói v i Cúc H ng. T i cô c xem h c th c quí h n ti n b c, nên

bây gi em ph i b ng i ta nh c m ”.Hai T th y trong nhà ã t i r i nên l y èn t a ng trên bàn mà t, r i l i m t

y ra m t gói c ng trên bàn. Ch ng i l i v a têm tr u, v a nói ti p:- Chi hay h khinh khi em, ch gi n h t s c. Ch c nó c kháng c ; cha m nó

gi n nói nh v y ch không dám p ch t âu mà s . Thi t nó kháng c h n hòi, nói có th th t v i em, n u nó ng ng i khác thì ông Quan v n h ng nó

ch t. V ch ng Hia M mê giàu nên ám mu i quá. Con nói nh v y mà không k , ch u g nó cho con Thôn Khoa. L i mu n g cho mau, nên cho i l h i r inh ngày 16 tháng 11 thì làm l c i.

- Cha m áp b c quá nh v y sao Cúc H ng không n làng th a, ho c b nhàtr n i ch khác ?

- Ch có bày cho nó nhi u cách mà nó th i thoát. Nó khóc mà nói làm con l nàodám t cáo cha m . Còn ph n gái b nhà i thì ng i ta còn coi ra gì.

- Thi t qu t i Cúc H ng có h c, mà l i h c gi i nên m i ch t ! Tam tùng, t cgi t Cúc H ng rõ ràng.

- Ch không dè nó t v n chút nào h t em. N u ch bi t thì ch khuyên gi i nó ch .Cha me nh ngày c i r i, m i b a ra ch ng i bán, nó khóc v i ch hoài. Nó nói

o cha con v i o v ch ng u tr ng h t c hai. Mà ph i có cha con r i m i có ch ng c. V y mu n tr n o cha con thì ph i l i o v ch ng, ch bi t làm

sao. Thôi, ki p n y nó không tr n ngh a v i em, thì nó h n ki p sau s n áp.nh Xuân t c t i, n c m t tuôn d m d .

Hai T xúc ng nên ng ng l i, có ý ch V nh Xuân bình t nh l i r i s nói ti p.nh Xuân nói:

- Ch c nói ti p i ch Hai. Cúc H ng nói nh v y thì ý cô nói cha tr ng h nch ng, nên thà l i v i ch ng, ch không nên l i v i cha. Nói nh v y mà sao l i t

n.- Ch c ng hi u nh v y. Ch t ng nó nghe l i cha m mà ng con Thôn Khoa ch ,

i v y ch không ám xúi nó c ng nh n a. B a mùng 5 nó nói má nó bi u ngh ,ng d n hàng ra ch ng i bán n a, nhà d ng s a so n ám c i. Nó xin cho

nó rán bán t i mùng 10 ng t y cho h t . B a mùng 8 nó ra ch nó a cho chcái gói n y ây. Nó c y ch c t giùm ch ng bãi tr ng em v ch trao l i cho em.



Nó nói nó mu n vi t th mà xin l i v i em, nh ng nó không bi t ch qu c ng , l icâu chuy n th c m c quá, không th nào vi t cho h t ý c. Vì ch bi t rõ udây m i nh h t, nên nó c y ch thay th cho nó, ch ng em v , ch thu t chuy n l icho em nghe. Nó nói trong cái gói nó có vi t ít ch cho em ng nh bút tích

a nó. Có 50 ng b c cho em n h c ba n m n a cho kh i b d n a ch ng,vì nó h a bao cho em h c b n n m, nên d u nó không c làm v em, nó

ng ph i gi l i h a. L i có m t vóc xuy n v i m t qu n lãnh nó xin em traodùm cho thím H ng v n và th a v i thím r ng d u nó không có ph c mà ph ng

thím, nó c ng k nh t ng thím l t vóc áo, m t vóc qu n t t m lòng hi u k nha con âu x u s .

Hai T c m cái gói a cho V nh Xuân, gói có bu c dây gai k l ng.nh Xuân v a khóc, v a m gói ra, th y trên h t có m t mi ng l a tr ng, b dài

ch ng m t gang còn b ngang b ng ba ngón tay, có vi t m t hàng 5 ch nho l n “xá sanh nhith ngh a” d i có vi t hàng ngang 2 ch “Cúc H ng”,

nh Xuân v a th y mi ng l a y thì la l n: “Tr i i ? Cúc H ng vi t câu nh v ythì bi t cô ã quy t nh t t r i ! V y ch ch không m gói ra coi hay sao ?”.

Hai T ng c nhiên áp:- Không. Nó ã k m y món trong ó cho ch nghe r i, còn m ra làm chi. Mà ch

không bi t ch , d u m ra ch c ng không hi u.- Chú tài phú coi chú hi u ch .- Mà nó vi t nó nói làm sao nên em bi t nó quy t nh t t ?- Cúc H ng h c sách M nh T m t l t v i em. Th y c t ngh a câu xá sanh nhi

th ngh a rành l m. Nay cô vi t 5 ch ó mà g i l i cho em, t c th cô mu n nóicho em bi t: m t bên là i s ng, còn m t bên là i ngh a. Thà b i s ng màgi i ngh a. Ý cô nói cô ph i ch t cho tr n ngh a v i em, ch có gì âu. Vì emmà Cúc H ng ph i ch t ! Em s ng làm sao c ch Hai ?

nh Xuân buông mi ng l a, hai tay b m m t mà khóc.Hai T l y mi ng l a c m coi r i nói: “Á, hôm con T t t h i r i, má nó móc kh n v i

ti n b c trong túi nó ra thì c ng có m t mi ng l a vi t ch y nh v y”.nh Xuân h i:

- Bà con trong nhà coi r i h có bàn lu n l nào hay không ?- có hi u gì âu mà bàn lu n.- a nhóm h có ch ó hay không ?- Có ch . B a mùng 10 nó thôi bán. Nó c n d n ch th nào chi u r m nhóm h ch

ng ph i l i ch i v i nó ng nó v nhà ch ng. X ch l i. Con T th y ch thìng r . Nó vô ra nói chuy n vui v nh th ng. G n t i ch mu n t mà v thì

nó m i ch vô bu ng r i nó khóc mà d n ch ch ng em v thì ch a giùm gói y cho em, thu t rõ t i sao mà nó ph i xa em…

- ó ! Cô nói “xa” ch không ph i “ph b c” hay là “l y ch ng khác”. Ch th ych a ? Cô mu n ch t rõ ràng quá.

- Ch không dè. Nó c n d n ch rán an i bi u em ng bu n r u, ph i chí công h ccho thành danh, r i sau v ch ng s sum hi p.

- Em còn u óc gì n a mà h c, ch Hai.- Em ng có th t chí ch . Làm trai ph i h c ng l p thân. Hu ng chi em trong

nh nhà nghèo, l i còn ph i nuôi m già, em c n ph i h c h i h n ng i ta ngtr c hi n t thân danh cho h h t khinh khi, sau giúp m già mà báo b côngsanh thành, d ng d c. Con T nó lo vi c y l m. Nó c c n d n th nào em c ngph i ti p t c h c cho b n n m, ng có bu n r u mà b . Nó th ng em l m, nómu n cho em nên danh, nó m i c n d n nh v y, mà nó còn g i ti n l i cho em n

c n a. Nó không ph l i nó h a v i em. Nó ch t r i, có l nào em ành làm tráiý t t c a nó. Em ph i suy ngh l i.



nh Xuân ng i tr m ngâm m t h i, l y mi ng l a có bút tích c a Cúc H ng vàotúi và a 50 ng b c cho ch Hai T mà nói: “Em xin ch Hai c t giùm s b c n y l i. ít

a b t bu n r u, em suy ngh coi nên h c n a hay không r i s hay. Ch c t ti n b c giùmcho em. Còn xuy n, lãnh ây thì em xin em v trao cho má em, ng má em th y lòng th o

a cô Cúc H ng, tuy ch a c làm dâu chánh th c song quy t t v n mà cô c ng khôngthi u sót o dâu con, ã lo cho ch ng mà c ng không quên m ch ng, Con ng i hi u, ngh a, tình nh v y mà ch t m t, thì tôi h c cho gi i ng ng i cho cao, r i vui h ng phúquí v i ai mà ph i c n lo h c n a !”.

nh Xuân gói vóc lãnh v i vóc xuy n l i r i h i Hai T :- Ch Hai bi t m m c a Cúc h ng n m ch nào hay không ?- Bi t ch . Ch có a ám ma, ch i t i ch . Ch t i h khoán xong r i m i v .

Chôn trong t chùa, d a bên ng vô Long H u.- Xa hay g n ch ?- Không xa gì l m. i m t chút thì t i.- Em h i xa hay g n, ý em mu n c y ch d t giùm em ng ch m cho em vi ng

t chút. N u xa thì em m n xe cho ch i.- i b c ng c. G n mà. M n xe làm chi. Nh em mu n i thì x mai ch i

i em. X mát em thay r i ch vô ch kêu i. T nhà em i vô m t chút, h txóm r i thì th y. ch mua nhang, èn và gi y ti n vàng b c giùm cho em cúng.Em kh i mua.

- ám ma làm t t hay không ch Hai ?- Khá. Làm coi c ng c. Ch ng con T ch t r i, v ch ng Hia M m i sáng con

t. Cha ch , v ch ng khóc d . Th ng con th Hai c n r n, nó nói con T ã cóth th t v i em thì thôi, giàu nghèo nó ch u. Ép g nó ch khác làm chi cho nó b c

c n t v n. N i ch n y ai c ng chê Hia M d i t, ham giàu làm chi cho ch tcon. H bi t em h c gi i. H nói sao không sau g cho em, l i g chi cho công

b t.- Em nói thi t v i ch , ngày tr c em yêu Cúc H ng m t ph n. Cái ch t c a Cúc

ng, ch t vì tình vì ngh a, làm xúc ng tâm h n em quá, nên bây gi em t ngnh cô n m i ph n. Thôi, Tr i khi n em không c Cúc H ng làm v ch cem c thân t i già, em không c i v nào khác. Làm sao em ki m c m tng i nh Cúc H ng v y n a mà c i.

- Em bu n, em nói nh v y, th ng th ng nguôi ngo i r i em c ng s có v nhng i ta. Con T ch t r i thì thôi, tuy t ng nh nó thì t ng nh , song tìm ng inh nó làm sao cho c.

- Thôi, em v cho ch ngh . Ch c t giùm 50 ng b c ó .nh Xuân ôm gói hàng, cáo t r i I nón b c ra c a. Hai T i theo nói: “X mai

i 4 gi ch s vô ng t em i vi ng m con T ”.Vô t i nhà, V nh Xuân th y m ng ng i x p lá gói bánh ch ng, c u gói hàng

a bên m mà nói: “Tr c khi Cúc H ng u ng gi m v i á phi n mà t v n, cô có mua m tvóc lãnh v i m t vóc xuy n g i cho ch Hai T , cô d n ch i con v trao l i cho con ngmay áo qu n cho má. Ch t mà lo vi c v sau h t, mua áo qu n cho má, g i ti n b c chocon n h c b n n m, s p t rành r l m”.

Bà H ng v n nói: “T i nghi p d hôn”. Bà xô x p lá chu i ra xa ng m gói hàngmà coi.

nh Xuân i vô bu ng thay mà b n mát. Ch ng c u tr ra, bà H ng v n nói:“Nó mua t t d . S p t ng t v n mà nó không quên má, thi t nó làm cho má c m quá

u nó s ng mà làm dâu má, ch c nó th ng má lung l m. Con Hai T nói chuy n nó ch tlàm sao âu, con ng i nói l i cho má nghe coi”.



nh Xuân ng i tr c m t m , th ng th ng thu t u uôi câu chuy n l i cho mnghe. Bà H ng v n ng i gói bánh ch ng, nhi u lúc bà nghe r i ng lòng n r i n c m t.Mà V nh Xuân nh c l i nhi u n c u c ng m c r i khóc d m, nói không c.



(9) IV

Trót m t n m tr i, V nh Xuân say s a mê m n cái c nh t ng lai v a r c r , v a mêm. Ngó ti n trình c u th y chán ch t i c i, ch thì b ng th ng nh ru ng lúa s p mbông, ch thì vòi v i nh non cao, ch thì thinh thinh nh bi n r ng. C u c bình t nh an vuimà th b c, tin ch c r i ây c u s thoát kh i th n thi u b n hàn và vui h ng m no thth i, v i bà m già ch n ch t hi n t và ng i v yêu, n ng mang tình ngh a.

Thình lình.gió ông b t tr c làm s p h t m t kho ng ng c a c u ng i. Bâygi ph i làm sao ? Ph i th i lui ng tìm ng khác mà i, hay là ph i ngó l c nh th m kh

iêu tàn, ph i l t tr c tr , v t chông gai mà ti n b c tìm h nh phúc.Còn h nh phúc gì n a mà tìm ?Thu t chuy n Cúc H ng h t cho m nghe, c u th y m th ng ti c, m c ng khóc,

thì c u càng thêm bu n r u, càng thêm chán n n. êm y c u ng không c, nh tìnhduyên thì au n, nhìn t ng lai thì t i en. Tinh th n c u u o i, ngh l c c u tiêu tan; c u

m c th dài, tâm chí t d , l i danh l lãng.Có khi V nh Xuân nh m m t, tính ng ph t ng quên h t n i lòng, mà h nh m. m t

thì c u th y hình d ng Cúc H ng v n v , r i gi t l tuôn r i, t m lòng th t th o.a th c, n a ng , th c thì au n, ng thì m màng, V nh Xuân. th y tr i h ng

sáng, và nghe m m c a ng i bán bánh.u ng i d y s t s . Bà H ng v n day l i nói: “Má có m t cái bánh ch ng trên

bàn ó. Con lót lòng i. Má bán m t lát r i má mua v n u c m cho con n”. Bà nói r ing thúng bánh mà i.

nh Xuân r a m t ch i u r i ra bàn mà ng i. C u không n cái bánh ch ng c a m, mà l i móc túi l y mi ng l a di bút c a Cúc H ng tr i lên bàn mà nhìn.

Ngó 5 ch “Xá sanh nhi th ngh a” v i 2 ch nh “Cúc H ng” c u m t châu mày,ru t gan l nh ng t. C u ngh ng i b s s ng cho tr n o ngh a, lúc c m bút mà vi t, khôngbi t tâm h n au kh bao nhiêu, ch ng i mang ngh a n ng c a k hy sinh thì bây gi tâm

n ng n ng b ngh , bi ng n, m t ng , s ng c ng nh ch t, s ng c ng nh t ng g ,không bi t vui m ng, không bi t ham mu n.

Trong m n c sôi n u h i lên nhi u quá nó tung m nh, n p m c ng ph i r t. Bu nu c ng v y, h bu n c c m thì nó hoá sanh b c t c trong lòng.

nh Xuân th ng ti c Cúc H ng thái quá r i c u gi n. C u gi n Cúc H ng g i áitình, gây duyên n , gieo ân ngh a làm chi, nên bây gi ph i ch u k m t ng i còn, k m t ãan thân, ng i còn au t ru t. C u gi n h c thuy t M nh t bày “Xá sanh nhi th ngh a”làm chi cho Cúc H ng b c m hoá n tr ng ngh a quyên sanh. R i c u gi n t i v ch ngHia M ham giàu có làm chi, ép duyên con cho nó b c t c mà t v n.

Nh c t i Hia M , c u nh l i Hai T nói Hia M khinh r ph n c u.Nh t i vi c ó, c u tr n m t ng d y i ra i vô. A ! Ng i ta khinh mình ! Hèn chi

Cúc H ng bi t th tình nh v y nên chiêm bao d n mình rán h c ti p ng l p thân, mà tr ii Hai T c ng d n dò mình b d p bu n r u lo h c. Nh cái gi n ó mà V nh Xuân b t

bu n. C u m bánh ch ng ra n, m t li c ngó bút tích c a Cúc H ng, trong trí v n ng mngùi, t ng nh .

Bà H ng v n bán h t bánh r i bà mua chút nh th t cá b ng v kho n u ng n v icon. B c vô c a bà th y Xuân ng ng i c sách, bà bi t con ã b t bu n r i nên bà vui

h i con:- Má l i m t cái bánh ó, con có n hay không ?- Con n r i h i s m m i.- u v y thì con không ói. Má không c n ph i l t t n u c m cho mau.- Xin má th ng th ng mà n u. Con n bánh ch ng ó n chi u c ng ch a ói.- Con có i lên th m ông Giáo hay không ?.- Th a, không. Con bu n quá nên con ch a mu n i âu.- Chi u nay con lên th m ng m t chút.



- Chi u nay ch Hai T d t con vô vi ng m Cúc H ng. b a khác con s ith m th y con. Con còn nhà lâu nên không g p gì l m.

- Té ra con có h n v i Hai T ng i vi ng m nó. , c l m. Nó v i m conmình có ngh a quá. Con ph i vi ng m nó ch sao. B y quá, ph i má hay h i nãymá mua nhang èn cho con kh i th t công ra ch n a.

- Má kh i lo. Cho Hai T có nói ch mua cho con.- y thì xong.Bà H ng v n vô b p lo n u c m. V nh Xuân quy n sách tr c m t, nh ng c ít

hàng r i ng i l ng l suy ngh . n x mát, V nh Xuân s a so n ng i Hai T vô r i ivi ng m Cúc H ng. Ban u c u mu n b n mát i cho g n, mà r i c u ngh Cúc H ngtr c kia nài ép r i bao ti n cho mình i h c tr ng l n, ch ng ch t c ng còn l i c n d nmình ph i ti p t c h c cho n cùng; n u vi ng m cô mà mình m c mát có l cô khôngvui lòng. Ngh nh v y nên c u thay s c ph c nhà tr ng mà m c.

n 4 gi chi u, Hai T che dù i vô, tay c m m t gói nhang èn.Bà H ng V n ra m i ghé nhà ch i m t chút. Bà nói h i hôm Xuân v thu t chuy n

i cho bà nghe và trao gói hàng c a Cúc H ng g i. Tình sâu ngh a n ng c a gái b t h nhlàm cho bà c m ng n r i n c m t. Bà ch c không th nào Xuân c i v khác mà bi ttb o thu n, bi t th ng m ch ng cho b ng Cúc H ng. Hai T nh c x p xuy n c a ch ahôm tháng ba ó là áo c a Cúc H ng mua r i c y ch nói d i mà hi n cho bà. Cúc H ng l icòn c n d n khi nào bà có thi u h t thì c cho hay ng giúp cho Xuân an lòng n h c. Bànói h i hôm Xuân thu t chuy n ó bà m i hay, b i v y bà c m ng n r i n c m t.

i ó bà H ng v n v i ch Hai T hi p nhau trách v ch ng Hia M d i d t hamgiàu, không k l i nguy n c tr m n m c a con, m i gây tai h a cho hai tr .

nh Xuân ngh mình s a so n i vi ng m ni m ân ngh a c a Cúc H ng, màtrách móc cha m cô thì th t l , b i v y c u thôi thúc Hai T ch m d t câu chuy n ng icho s m. Bà H ng v n h i có mua nhang èn em theo t ng vái vong linh Cúc H ng

ch ng chi u lòng thành c a Xuân hay không. Hai T a cái gói mà nói có mua h t,ng có h p qu t n a.

nh Xuân l y gói nhang èn mà c m r i i nón ra i v i Hai T .Tuy tr i còn n ng, song nh có gió ch ng th i lai rai, nên hai ch em i b mà không

bi t nóng n c.nh Xuân l ng thinh ngó xu ng l , l m l i i m t khúc ng r i nói v i Hai T :

“Em ngh cu c i ch ng khác nào m t ám hát, còn ng i i d u trai, d u gái, d u tr , d ugià, n là ào kép h t th y. Tr i phân ng i làm t ng, k làm quân, ng i làm quan, k làm

, ng i làm trung, k làm n nh, ng x ng ca nh y múa m t h i cho h t vai tu ng r i grâu, c i áo, l t mão, b hia, ra ng i góc ch , xó ình, n xôi, n cháo. Mà i s ng c a conng i c ng nh gi c chiêm bao. Lo h c cho r ng, lo làm nhân ngh a cho tròn, lo x s chokhôn ngoan, lo ng i cao h n thiên h , chung cu c r i khôn d i, giàu nghèo, th p cao, l n nh

ng ph i ch t nh nhau, không ai tránh kh i. y v y, Cúc H ng ch t s m, vai tu ng c a côã d t r i, cô c ngh ng i. Ph n em còn s ng ây, s ng ng tr cho d t n i, s ng ngng x ng chi u chu ng th l c nh n tình, ch có ích chi cho em âu mà s ng”.

Hai T day qua ngó xuân mà h i: “Sao em l i ngh b y nh v y ? Em tính ch t theocon T hay sao ? Em tính cái ó qu y l m. Em s ng sao l i vô ích. Em có m t bà m giànghèo kh , ng th ng yêu em, t t t c hy v ng vào s n h c c a em. V y i s ng c aem có cái ý ngh a t t p quá, s ng ng l p thân danh mà nuôi m ”.

nh Xuân áp: “Em có quên âu. Vì em nh , nên em hay Cúc H ng ch t cho tr nngh a v i em, mà em v n còn s ng c ây. êm h i hôm, em t ng nh tình ngh a c aCúc H ng, em ng kh ng c em tính ã m i ng, mà ch a th y ph i i ng nào

i n áp tình ngh a y cho x ng áng. Em nói thi t v i ch Hai, lát n a t i m , em s váivong linh Cúc H ng v ng em xin l i. Em xin cô ch ng nh n lòng k nh ái c a em, vì còn

già nên em không th ch t theo cô c. Em c ng s xin cô châm ch cho em thôi h c, vì



nuôi m già, em làm giáo làng, giáo t ng, ho c làm m n, làm thuê c ng nuôi c, ch ngn ph i h c cho nhi u, h c nhi u r i vui s ng v i ai, h c nhi u r i c ng làm tay sai cho

thiên h ”.i T c i mà nói: “Cha ch ,. em xin cái gì, ch nói v i con T ng b h c, ch c

nó không ch u. Nó c n d n vi c ó lung l m. Nó c bi u em ph i h c cho n cùng. Ý nómu n nh v y, nên nó m i g i ti n b c cho em n h c ó ch ”.

nh Xuân h t cãi n a.Ra kh i xóm r i, Hai T a tay ch phía tr c mà nói: “Mi ng t chùa ngó th y r i

ó n m d a l , v phía tay trái, ch có m lúp xúp ó”.nh Xuân nói: “V y thì g n l m. M c a cha tôi n m trong xa n a, bên phía tay m t.

Hai ng i i m t chút n a thì t i th m c a chùa. Hai T do m t b nh mà vô, chi tr c, V nh Xuân theo sau. V nh Xuân bu n hiu, m t ngó các m , có ý mu n ki m coi Cúc

ng n m ch nào.Hai T d t i quanh co l i t i m t cái m m i p, t b tr i n ng rên núm m n t

ng ngang, ng d c, phía trên u có c m m t m chí b ng á xanh. Hai T m i nói ólà m c a Cúc H ng. V nh Xuân c m chí th y kh c tên Lý Th T thì c u d n lòng n akhông c, nên b c t i ôm núm m v a khóc v a nói: “Cúc H ng em ôi ! Qua v âyem! M t ph n c ng vì mu n n áp tình ngh a c a em nên qua rán h c êm, h c ngày. Cu i

m qua c th y thành công m mãn, mong mau t i ngày bãi tr ng ng v nói cho emvui m ng. Té ra v thì em không còn n a ! Qua không th y vui m ng mà l i th y au kh !

c quá ! Ch u sao cho n i !”nh Xuân ngh n c , nói không c n a.

Hai T l y gói nhang m ra qu t h p qu t t hai cây èn c y c m tr c m , m l nnhang th m t n a mà c m gi a hai cây èn. Ch t luôn vài lá vàng b c v i vài t gi yti n mà vái: “Có V nh Xuân v c y ch d t vô vi ng em ây, em T . H n em linh thiêng thì vch ng chi u lòng thành c a Xuân và nghe Xuân khóc k .

Hai T l i n m cánh tay Xuân d t ng tr c nhang èn r i bi u c u vái.nh Xuân ch y n c m t ròng ròng, th ng th ng i l i ng tr c ch nhang èn, l t

nón qu ng xu ng t r i ch p hai bàn tay a lên ngang trán mà vái: “Qua là Phan V nhXuân, h c trên tr ng M Tho, nh n d p bãi tr ng nên m i c v ây. Qua tha thi t kh n

u vong h n c a em Lý th T , bi t hi u Cúc H ng, hi n hích v ây nghe qua bày t n ini m au kh ”.

m xúc quá nói không c n a, l i th y Hai T ng i b p xu ng t m t bên ókhóc thút thít, V nh Xuân càng thêm c m, nên x p ch n quì g i mà khóc r ng lên.

Hai T vói l y vài lá vàng b c mà t n a.nh Xuân móc trong úi l y mi ng l a có bút tích c a Cúc H ng ra tr i tr c m t r i

nói: “Cúc H ng em ôi ! Em rút trong sách M nh T vi t 5 ch mà bút tích l i cho quaxem. Xem câu ó thì qua hi u rõ tâm chí c a em. Ph n em th ngh a ã xong r i, còn ph nqua áp ngh a, qua ph i làm sao ? Qua còn m già, l i m nghèo kh , qua không phép “Sátthân vi thành nhân” cho c. V t i nhà t chi u hôm qua, hay tin ch c ch n em ã ch t,ch t ng v n toàn tình ngh a v i qua, thì tinh th n qua tán lo n, tâm chí qua o iên khôngcòn bi t âu là ph i âu là qu y, sao là nên sao là h mà tính. N u vong linh em hi n hích, xinem mách b o cho qua bi t ng l i mà i. Em c c n d n qua ph i ti p t c h c cho ncùng; trong gi c chiêm bao em ã bi u nh v y, mà tr i v i ch Hai em c ng bi u nh v y,em l i g i ti n cho qua n h c b n n m. H c làm gì n a mà em bi u qua h c ? Tr c kiaqua h ng hái h c thêm là vì có hai ngh a v : th nh t giúp cho má qua h t c c kh , th nhì làlàm cho ôi ta th a mãn tình yêu. Nay em ã m t r i, còn tình yêu gì n a âu mà ph i lo làmcho th a mãn ? Còn vi c nuôi m thì qua ã s c r i, d u làm ngh gì qua c ng nuôi c,không c n h c cho nhi u h n n a. V y qua xin em vui lòng cho qua trái ý em v ch ó.Trót m t n m r i, qua vì em nên qua c g ng, qua h c gi i nh t trong l p. Em không còn

ng mà hãnh di n v s thành công r c r c a qua. Lò l a tinh th n c a qua ã ngu i l nh



i, ngh l c ti n th c a qua ã gi m suy r i, làm sao qua h c cho c gi i n a mà emmu n cho qua h c. Thôi em, qua không còn ham mu n phú quí, l i danh gì n a h t. T ràyqua ch lúc l c theo i ng nuôi m mà thôi, i h t vai tu ng r i qua ngon gi c”.

Hai T l y vàng b c, gi y ti n t thêm n a r i ch vái ti p: “T d n chi nh ng u gìthì h i hôm ch có nói l i cho Xuân nghe h t. Xuân lãnh gói hàng v i mi ng l a T có vi tch ó. Còn 50 ng b c thì Xuân g i cho ch c t, nói r ng h t mu n i h c n a. Y theo l iem d n, ch có khuyên Xuân ng bu n r u mà b h c. D u th nào c ng ph i h c cho

n n m, ý em mu n nh v y, Xuân còn d d nói suy ngh l i. ó các vi c em d n ch ãlàm xong r i h t”.

nh Xuân l y mi ng l a, v a ng d y, v a nói: “Em ch t mà em l i cho quanh l a n y, ch ng nh ng là em bút tích c a em cho qua nh mà thôi, mà ý em còn t trí

ý c a em cho qua bi t n a. M nh l a n y qua xem nó quí giá ch ng có chi b ng. Qua s c t l ng dành làm lá bùa tu d ng. Ch ng qua có nhà c a, qua s óng khuôn l ng ki ng

treo trong phòng qua ng , th y nó c ng nh th y em. Thân m n nhau trót hai tháng khi h cnh T v i th y r i th m yêu tr m nh nhau t i hai n m nay n a, h nh phúc y không cho

phép qua h i h n v cu c g p g r i nguy n c cu c tr m n m. Nh ng qua ngh l i cái h nhphúc ngày b a ch không b n dai mà ôi ta ph i mua v i m t giá m c quá. Em ngh coi, ph i

y i s ng c a em mà i v i cái h nh phúc nh v y, thì u ng thân ph n em bi t ch ng rào. bu i chi u hôm qua cho n bây gi qua n n n v s h t t c c a qua. Ch chi khi nghe

em nói chuy n chiêm bao th y ông T mách b o duyên n c a em, qua làm l i, thà tr mnh th m yêu v y thôi, ng h a h n tr m n m, ng d t nhau vào chùa Ông mà th th t.

ôi. ta có yêu nhau thì b ng. N u ph i duyên n nên sau Tr i khi n c ph i hi p cùngnhau thì t t, còn n u có s tr c tr nên ph i r phân thì thôi, b t quá ôi ta bu n ít ngày r inguôi ngo i. T i qua thi u th n tr ng, qua nói v i em b n phú b t ng, nên s có ch khó, t iqua bi t tr c nh v y mà qua không có ngh l c àn áp ái tình ái tình lôi cu n r i h a

n th nguy n nên bây gi m i sanh h a, làm cho em.ph i xá sanh mà th ngh a. Em ch t t iqua. T i c a qua l n l m”.

nh Xuân ng i xu ng t khóc n a. Hai T l i ng i m t bên mà an i. Hai ng i nóichuy n v i nhau, mà ch ng nói chuy n chi khác h n là nh c nh c tánh c a Cúc H ng,th ng ti c ng i nh v y mà m ng l i v n.

t tr i chen l n. Nhang èn ã t t h t r i.Hai T qu t h p qu t cho V nh Xuân t h t gi y ti n vàng b c r i ch em m i vái

vong linh Cúc H ng mà v .n c m t i r i, th y con ch a thay , bà H ng v n bi u con lên th m ông Giáo

Huân m t chút, k o ông hay v lâu mà không th m, ông bu n.nh Xuân nghe l i m m i i th m ông Giáo. V ch ng ông th y Xuân thì m ng r

vô cùng. Ông Giáo bi u ng i r i ông h i th m vi c h c. V nh Xuân t thi t trong n m r i nhu c g ng nên c u gi i nh t trong l p, hôm bãi tr ng c u c ph n th ng các môn.

Ông Giáo nói: „Cháu thông minh l i m n cán, b i v y th y bi t tr c d u h c ch gìcháu c ng gi i h n ng i ta. Th y d y m y n m nay, th y th y con trai thì có cháu, côn congái thì có Cúc H ng, hai a thi t thông minh. Á, con Cúc H ng ch t r i. Cháu v cháu cónghe nói hay không ?“.

nh Xuân d d r i áp: „Th a, con có nghe nói“.Ông Giáo nói: „Hia M d t nát, ham ti n r i làm b y. Con có n h c thì ch n ng i

có n h c mà g . Ép g nó cho th ng b t, nó b c t c t nhiên nó ph i t v n. N m cháu v iCúc H ng h c M nh T , th y th y hai a u ham h c, l i x ng ôi v a l a, th y có tính

ít n m cháu h c xong r i, th y làm mai ng cháu c i Cúc H ng. Hai a ph i hi p v inhau ch c ch n gia ình êm m l m. T i v ch ng Hia M làm b y nên con nh ch t, u ngquá“.

nh Xuân nín khe.



Bà Giáo h i: „Hôm Cúc H ng ch t, ng i ch mình h n rùm. H nói Cúcng có h a h n tóc t v i cháu, có t nhau vô chùa Ông mà th . Khi v ch ng Hia M

tính g nó cho con Thôn Khoa, nó có thú thi t tình riêng c a nó. Cha m nó chê cháu, làm chonó phi n nên nó m i t v n. Thi t nó có h a h n v i cháu, hai àng có th th t v i nhau, haylà thiên h n huy n v y cháu ?“.

nh Xuân ú m t chút r i m i áp: „Th a, h n ó úng ch không ph i nhuy n“.

Ông Giáo tr n m t ngó V nh Xuân mà h i:- Thi t hai a có yêu nhau và có th nguy n v i nhau hay sao ?- Th a, yêu nhau r i th ch ng khôn l n s k t ngh a v ch ng v i nhau v y thôi,

ch không ph i trai gái.- Th y hi u. Còn nh thì trai gái mi ng, trai gái con m t, ch bi t gì mà trai gái. Mà

yêu nhau, nh ng không g n nhau, tình yêu nh v y m i m n n ng. Hia M d iquá. Con ã thú thi t sao l i r y nó. Bi t con có tình riêng thì th ng th ng ta d coitình con m l t th nào, ng i con yêu tánh n t ra sao, r i ta li u n u con kh d iyêu a hoang àng thì ta l p th làm cho kh i tình tan rã, còn nh tên trai ó ph ing i, thì ta tán thành ý c a con, làm nh v y con mình nó mang n, mà th ng r

u có nghèo thì nó càng kính tr ng mình th p b i. Sao nghe con nói thì v i chênghèo, không k tánh tình, không màng h c th c, ph i h t em con mà bán vàonhà giàu, làm nh v y thì ngu q á. Nghe nói nó chê cháu nghèo th y gi n l m.Ng i nghèo có ph i là b âu mà khinh khi. Cháu rán h c cháu, h c cho ncùng ng ng i trên c h , c i v giàu b ng m i h cho h sáng con m t m tchút.

nh Xuân ng i êm r , không nói chi h t.Ông Giáo nói ti p: „Th y không bi t coi t ng, nh ng th y bi t tánh tình và trí não

a cháu, th y h c cháu h c trong ít n m n a cháu s nên danh r c r . Cháu rán làm cho vch ng Hia M ti c ch i“. V nh Xuân không dám th l ni m riêng v i th y, nên ng i ngheth y nói và c vâng d v y thôi, Ch ng th y b t nói r i c u m i cáo t mà v , nói v cho th yngh .

Bà H ng v n th y con v , bà h i ông Giáo có nói chuy n Cúc H ng t t baykhông. V nh Xuân thu t câu chuy n l i cho m nghe; c u nói r ng bà Giáo hay c u v i Cúc

ng có h a h n v i nhau, khi cha m nh g l y ch ng, Cúc H ng có t thi t tình riêng.i Hia M chê c u c ép g con cho Thôn Khoa nên Cúc H ng m i t v n. Ông Giáo nghe

nói Hia M chê c u nghèo thì ông n i gi n, nên khuyên c u rán h c ng sau c i v giàun Hia M cho hia sáng m t ra.

Bà H ng v n nói: „ n ông Giáo mà nghe chuy n ó ông c ng gi n. Ông khuyêncon nh v y ph i l m ch .

nh Xuân thay ng ng .êm ó V nh Xuân n m suy ngh , c u nh l i thì ai c ng c c u ph i rán h c cho

cao. Cúc H ng tr i mà d n c u ph i ti p t c h c cho n cùng, l i ti n cho c u n h cba n m n a. M c u v i Hai T u khuyên c u ph i h c ti p. Bây gi ông Giáo Huân c ngép n a, ông bi u ph i h c cho nên danh ng h h t khinh khi.

Chí t n th g p c n ngao ngán có th làm lung lay, còn lòng t ái, d u gi a hi m nguyhay au kh , bao gi c ng v ng vàng, c ng c i.

khinh khi, V nh Xuân t c gi n r i lò l a tinh th n t hôm qua ã ngu i lanh, naynh th y v i m khêu g i, nên l n l n ngún l i ít nhi u. ã v y mà h i chi u vi ng m Cúc

ng, kh n vái r i th l thâm tình, V nh Xuân nh b t n i lòng, b i v y êm nay c ukhông th n th c nh êm tr c n a, c u n m êm r i ng quên, ng r t ngon gi c.

Vì trí c m t ng mà xác l i m t m i, nên n canh khuya v ng v , V nh Xuânchiêm bao th y Cúc H ng kêu mà t n v cu c vi ng m h i chi u. Nàng vui v nói: „Em

y làm vui m ng c th y rõ ràng vì yêu quí em nên khi em còn s ng anh g ng s c n h c



c k t qu t t t i; r i khi hay em m t anh bu n r u th m thi t. Nh ng em b t mãn uy: Em ph i ch t ng tr n ngh a v i anh. Anh th ng ti c thì t ng nh nhau v y thôi. T i

sao anh bu n r u r i th i chí, chán i n tính b h c ? Em ch t thì anh c n ph i h c nhi un n a ch . Anh ph i h c ng thân c cao sang, danh c hi n t, cho ng i ta h t

khinh r anh n a. Anh ph i h c ng nuôi m già, cho m h ng sung s ng v i ng i ta,kh i mua gánh bán b ng c c kh n a. Vì anh nghèo nên em m i ch t, không c ph i hi p

i anh. ó là hai ng l c giúp cho anh ph n chí mà h c ti p. ó là ng l i ã v ch s n cho anh i. Anh không th y hay sao, nên anh còn bi u em ch d n. Vì em mu n anh ph i i

ng l i ó là ng l i gi i thoát b n hàn ti n t i hi n t, nên em ân c n c n d n anhph i ti p t c h c hoài, và có g i ti n b c l i cho anh ph ng ti n mà n h c. T ng nhem thì c, mà t ng nh chán n n b h c, cái ó em không vui lòng. Anh ph i d p chán

n và ph i ph n chí mà h c. H n em s m t bên anh luôn luôn. Anh ng lo chi h t”.nh Xuân m ng quá, ch p r m tay Cúc H ng. Nàng gi t tay b c l i c a r i bi n

t. Chàng la lên m t ti ng l n r i l m c m ng i d y.Bà H ng vãn ng ng , bà nghe con la, l t t qu t h p qu t t èn b c ra coi.

Bà th y Xuân ng i th d c, m t m hôi. Bà h i t i sao mà la. Xuân nói chiêm bao th yCúc H ng v bi u phài t p t c h c cho n cùng, không c b l d , s có linh h n nàngtheo phò h luôn luôn. Xuân l p l i các l i c a Cúc H ng cho m nghe. Bà H ng v n nóivì Cúc H ng ch t oan nên h n linh khôn ngoan.

Bà khuyên con ph i làm theo, không c cãi. Ý Cúc H ng c ng hi p v i ý bà và ýông Gláo. V y thì Xuân không nên d d n a. Hu ng chi Cúc H ng ã có ti n b c l i, r ilinh h n theo ám tr n a thì còn d d n i gì.

nh Xuân ng i nghe m nói, c u không cãi, d ng nh m i ph n ã xuôi theo h ttám ph n r i.

Sáng b a sau, bà H ng v n i bán bánh r i thì V nh Xuân m c mát, i nón rakhép c a ng g i nhà mà i. B a nay c u i th ng vô phía trong th m m cha. B n v c u

i ghé m Cúc H ng r i ng i m t bên mà t ng nh . C u ng i r t lâu, ng i t i m t tr ilên cao, n ng gi i nóng g t c u m i ch u v .

Bu i chi u c u ra thà Hai T thu t chuy n chiêm bao h i hôm cho ch nghe, r i nóith y v i m c u c ng nh Cúc H ng ng ý khuyên c u ph i i h c ti p cho b n n m.

Hai T nói ai c ng bi u ph i i h c n a, h c ng cho chúng h t khinh khi. n Cúcng c ng hi n v bi u ph i h c cho n cùng. V y thì Xuân ph i nghe l i, không c

phép trái ý ng i yêu ã khu t m t.Ch l y gói b c giao cho Xuân.Xuân nói: “Nh ng ng i yêu tôi u hi p nhau khuyên tôi ph i ti p t c h c n a. V y

tôi ph i vâng l i. Nh ng g n cu i tháng giêng m i khai tr ng, nên tôi không l y ti n b c làmchi bây gi . Ch ng g n i tôi s l y, l i m i n m tôi l y 10 ng mà thôi. Xin ch Hai c tgiùm m i n m phát cho tôi 10 ng.

Hai T th y Xuân b t chán n n, thì ch m ng. Ch ng Xuân v , ch i theo ra c a mànói: “Em th ng con T thì c i h c cho nó vui lòng. Em ng lo cho thím H ng v n nhà. Bây gi con T m t r i thì còn chi ây. Em d n thím khi nào có túng r i thì thím cho chhay. Ch s ti p giúp cho. Sau em làm nên em s tr l i.

nh Xuân ng l i ngó Hai T và nói: ”Em cám n ch . Em s rán làm nên”. bãi tr ng n y V nh Xuân c nhà coi sách, không thèm ra ch ch i. H nh Cúc

ng thì ra nhà Hai T nói chuy n, ng cùng nhau nh c nh ng i quá vãng ho c ôm sáchi vô m Cúc H ng ng i mà c, s m m i c t i tr i n i n ng, bu i chi u c t i tr i s pi m i ch u v . n T t tinh th n V nh Xuân v ng l i nh x a, chí t n th h ng hái tr l i,

duy s c m t có v bu n, c p m t l m l m nh gi n.n t i ngày khai tr ng có ò khác ra a hành khách i M Tho. V nh Xuân kh i i

ò Ch Dinh mà ph i t n thêm ti n xe. C u s p t sách v áo qu n r i i th m ông GiáoHuân v i ch Hai T mà t giã.



Hai T l y gói b c mà a. V nh Xuân m l y 10 ng mà thôi, còn bao nhiêu thì g ii, Hai T nài ép l y 15 ng, Xuân nói ti n c còn ít ng, nên không c n l y nhi u.

Bu i chi u Xuân mua m t l n nhang em vô m Cúc H ng t mà vái, l m th mnguy n c v i vong linh ng i yêu r ng s t n tâm n l c mà h c ng l p thân danh chocao, cho thiên h bi t núi ch ng c u cao, h có tiên thì có danh, sông ch ng c u sâu, h có

ng thì linh thiêng, Ph t vàng th trong chùa rách c ng xong, chí s n n trong l u tranh c ngquí.



(10) V

Th tr i thi t là khéo léo, hoá sanh muôn loài, không b sót m t loài nào, ã sanh convoi to, mà còn sanh con mu i nh , ã sanh c p hùm gi t ng i, mà còn sanh bò heo nuôi ng i.

Mà th tr i c ng thi t tr trêu, m i loài l i sanh nhi u th , hình dáng, màu s c, tánhch t u không gi ng nhau, sanh r n c mà c ng sanh r n hi n, sanh hoa th m mà c ng sanhhoa thúi.

Sanh loài ng i, T o hoá cho có m t, có m i, có tay, có ch n, có gan, có ru t nhnhau, mà c c c s n cho nhi u màu da, ng i thì tr ng, k thì vàng, ng i thì en, k thì .Mà d u ng m t màu da v i nhau i n a, tâm tánh c ng b t ng, k hi n ng i d , k ngayng i gian, k d i ng i khôn, k sáng ng i t i.

Có m t m, loài ng i d u en, , tr ng, vàng, d u d , hi n, khôn d i, ph n nhi uu gi ng nhau, y là thói say mê ti n b c, say mê n n i không k t i l i, không bi t thúi

hôi, không s chê khen, không màng qu y ph i, áp nhau bu l i mà gi t giành, n u gi t choc r i ch t c ng vui lòng mà n u gi t không c.l i ph i ch t c ng không s .

nh Xuân n m d i ò tr lên M Tho mà h c n m th nhì, khi ò ra sông C a Ti u,p con n c l n ch y cu n cu n l i nh ng n gió ch ng ph t lai rai, c u ngó n c, ngó

tr i, r i c u th m ngh máy t o, ngh lòng ng i, ngh th cu c nh hí tr ng, ngh ái tình nhgi c m ng, thì c u chúm chím c i, nh t là c i cái ti n b c là quí không có th gì bì k p.

ã bi t không ph i t t c m i ng i u ham ti n, c ng có ng i ham th khác,nh ng s ng i ham ti n là s ông, còn s ng i không ham ti n là s ít.

ng i ham ti n h ch lo ph n h , lo cho hi n th i c lên xe xu ng ng a, cn m c r c r , c nhà c a kinh dinh.

ng i không ham ti n h cho th cu c là hí tr ng, nh n gian tà kh h i, b i v y lo tu tâm, d ng tánh, h lo cho vi c cao xa, h lo t ng lai h n hi n t i, b i v y h không ý n b n .

Ng i ham ti n cho ng i không ham ti n là ng i m m ng, r i h chê là d i, khôngbi t h ng thú vui c a i.

Ng i không ham ti n cho ng i ham ti n là ng i c m nhi m v t ch t, r i h chê làgian tham, không k ngh a nhân, h a ph c.

Hai àng chê bai khinh r l n nhau, ai c ng giành ph n ph i, làm cho ng i vô canph i l ng l , không bi t l ph i bên nào, th y ám ham ti n ông h n, ông h n nhi u, l i

n r , r c r thì nh y b theo cho ông thêm n a, thành th phe ham o nhân ngh a l thi rác, nói l ph i không ai thèm nghe, r i b chúng khinh khi, è ép.

nh Xuân ngh t i hoàn c nh xã h i loài ng i nh v y thì b c t c, l m c m ng iy ngó ra ngoài sông. Tr i cao, sông r ng gió ùa m t n c lao xao p vào thuy n nghe

ch x ch. C u nh c u thu c trong phe ham o c, nhân ngh a nên c u b phe ham ti n b ckhinh r , b Hia M chê bai, c u n i gi n quy t v y vùng cho thiên h h t khinh khi, quy t

t cao cho kh i sình l y, b i b m.nh Xuân ng gi n r i l i nh Cúc H ng, nh h i m u gây cu c tình duyên,

u có than s b n phú b t ng, s tình duyên không thành t u. Cúc H ng có nói nhà nàngcó ti n b c nhi u, còn chàng có tài h c gi i. H c gi i m i quí, ti n b c sánh sao cho b ng.

u nh m y l i nàng nói nh v y thì c u h t gi n, mi ng chúm chím c i, th m ngh cha quítr ng b c ti n, không hi u ngh a nhân hay h c th c là cai quái gì, nh ng con l i bi t quí tr ng

c th c, dám “xá sanh nhi th ngh a” v y thì c ng chu c l i cho cha r i, mình còn phi nông cha mù quáng ó làm chi n a. N u mình c ch p nh t gi n h n thì mình có l i h p hòimà l i còn không v b ng ng i yêu ã ch t ng cho tr n tình, v n ngh a. Mình ng thèmgi n thói i, ng thèm k h t c, c che m t bít tai mà tu tâm khai trí, c lo h c cho thànhcông ng ng i b n yêu d i su i vàng kh i th t v ng, ng bà m già trên d ng tr n h tlao kh , ng thân danh mình v t lên cao, kh i v ng sình l y, kh i b khinh r , v y thìxong, ch ng c n ngh t i vi c gi n h n, thù oán làm chi n a.



ã nh tâm, ã l p chí ã v ra con ng t n th xong r i, V nh Xuân h t chán n n,tinh th n gom l i , quy t t n b m nh nh x a.

Ng i có tánh c ng quy t h nói thì làm, không d d n a d u c c nh c hay khókh n bao nhiêu c ng không n i. Thi t h c n m th nhì, V nh Xuân c ng t gi i nh t trong

p n a. Sau lên Sài gòn hai n m c u c ng c gi cái m c y luôn luôn, chúng b n không làmsao qua m t c u cho n i.

i k bãi tr ng v ngh thì hai ba ngày V nh Xuân i vi ng m Cúc H ng m tn, mà l n nào Xuân c ng cà rà ng i t ng nh trót m t hai gi , d ng nh quy n luy n

không n r i nhau, m t t ng nh còn, ch t coi nh s ng.Hai n m sau lên Sài gòn h c, m i n m V nh Xuân c ng l y c a Hai T 10 ng b c

mà thôi. Hai T nài ép th nào c u c ng không ch u l y thêm n a.c mãn b n n m, thi b ng thành chung, V nh Xuân gi i nh t t nhiên chi m th

khoa.Ch r ng ra v , trong lòng V nh Xuân ph i ph i nh nhàng, m ng h c c thành

công r ràng, kh i ph tình ng i b n quá vãng. t i nhà, V nh Xuân l y làm hài lòng nh n th y s thành công c a mình làm cho

ng i quen bi t ai c ng vui m ng. Bà H ng v n Thanh t nhiên vui nhi u h n h t, mà chHai T v i v ch ng ông Giáo Huân vui c ng không ít.

nh Xuân i th m ông Giáo Huân tr c h t. V ch ng ông m ng r , khen ng i, vui vô cùng. Ông Giáo nói: “Th y bi t tr c, h ch u h c thì cháu thành công r ràng, b i v y

hay cháu u th khoa, th y cho là l t nhiên không l chi h t. Th y có môn nh cháuth y l y làm hãnh di n. Th y ti c n m tr c v ch ng Hia M làm b y nên con Cúc H ng

v n. Ch ph i nó còn thì bây gi làm b n v i cháu, th y vui l m v y. H c xong r i, bây gicháu tính làm vi c gì ? Ph i i nhà n c b m i i làm hay là cháu ph i ki m ch xin màlàm ?”.

nh Xuân áp:- Th a th y, bây gi nhà n c không b n a. Mình mu n vô làm s nào ph i xin mà

làm. Có s vô ph i thi, có ch kh i thi. Nhà n c m i thông cáo trong m t thánga s m cu c thi t i dinh Th ng Th ng tuy n 12 th y ký l c b i tùng v i Tham Bi n các t nh. Có anh em r nên con có làm n g i xin d thi. Con

ngh t i tháng sau con s lên Sài gòn thi, nh u thì nhà n c b i làm t nh nàotu ý.

- Cháu thi thì u ch c trong tay. Trong ít ngày ây cháu s làm th y thông, th y kývinh hi n bi t ch ng nào. ây r i v ch ng Hia M m i ti c hùi h i cho mà coi.

i thi thông ngôn, ký l c ph i n m c cho àng hoàng. Cháu ã h t cái l p h c tròi, còn m c s c ph c nhà tr ng n a sao c. Cháu có s m áo dài hay không ?

Ph i b n áo dài, ch không l i thi làm th y mà b n áo v n.- Th a, con ch a có áo dài. con xin má con may cho con.- Thôi, cháu ng làm r n cho ch H ng v n. Cháu thi u th y m ng. V y th y

th ng cháu m t vóc xuy n ng cháu may áo dài mà b n nh ng i ta. sángmai thím cháu ra ch l a mua m t vóc xuy n cho thi t t t r i th y g i xu ng cho.

- Con cám n th y quá.Bà Giáo nói: “Có gì âu mà cám n. Cháu côi cúc, m l i già, mà cháu n h c c

nh v y áng th ng l m. Th y cháu th ng cháu m t cái áo dài. Thôi, v ph n thím, thímth ng cháu m t áo c gi a v i m t qu n v i tr ng ng b mà b n v i áo dài, cho ch

ng v n kh i lo.nh Xuân cám n n a r i m i cáo t mà v . Th y ch a t i, c u i th ng ra th m ch

Hai T , gây m t cu c vui m ng t ng b ng h n n a.Hai T nh c Cúc H ng, nói ch c Cúc H ng ph chí vui lòng, r i nh c t i Hia M

ng nói nh ông Giáo, nói ch c v ch ng Hia M ti c không còn Cúc H ng mà g .



nh Xuân m i Hai T nh chi u b a sau có r nh thì i v i c u vô vi ng m Cúcng. Hai T ch u i, V nh Xuân d n cho c u mua nhang èn ng c u t t m lòng thành

thi t tri ân ng i b n tr m n m b c m ng.Hai T m t l y 20 ng b c a cho V nh Xuân mà nói: “Em h c xong r i, mà b c

a con T g i l i bây gi còn d 20, ch ph i giao cho em. Em ph i l y ng s m áo qu nmà m c, ch không l b v cho ch . B c nó g i ng giao cho em thì em ph i l y ch ”.

nh Xuân ng i suy ngh r i nói: “Em ngh l i em mang n c a Cúc H ng n ng quá.Nh có cô lo cho em m i ph ng di n, ã giúp ti n b c, l i còn lo làm cho em ph nkh i tinh th n, nên em h c m i c ây. Mà ti n b c l i cho em n h c cô d , có l côbi t tr c em còn c n dùng nhi u vi c khác n a. Tháng sau em ph i lên Sài gòn mà thi ký l c.

i nãy th y em nh c ph i s m áo dài ng b n nh ng i ta. May th y em bi u em ng lovi c ó, th y em th ng em m t vóc xuy n cho em b n, r i thím l i h a mua v i th ngem may m t b tr ng mà b n v i áo dài. Thi t là may cho em l m, ai c ng th ng, ai

ng giúp . Bây gi còn 20 ng b c ây em ph i lãnh làm l phí mà i thi. Em ch u na Cúc H ng cho n cùng, r i ki p sau em s n áp l i cho cô”.

nh Xuân l y b c b vào túi.Hai T vui v nói: “Ông Giáo, bà Giáo h a mua xuy n, mua v i th ng em. V y

ch ng nào có thì em em ra ây ng th c y con Ba u nó may giùm cho. Ba u maykhéo, h i tr c nó c ng thân v i con T l m. Nó may giùm cho em, ch c nó không n ti ncông âu”.

nh Xuân v thu t cho m nghe s v ch ng ông Giáo Huân h a cho hàng cho v i,và ch Hai T h a m n may giùm, thì bà H ng v n nói: “Nhà mình thi t là có ph c, nênkhông ph i bà con mà ai c ng th ng, ai c ng lo giúp m con mình. Con ph i ghi nh vi có. Nay mai con i làm th y thông, th y ký, con th y ng i nghèo, con ph i giúp cho h

nghe hôn con. ó là cách con tr n cho ng i ã giúp con”.Sáng b a sau bà H ng v n i ra ch bán bánh. V nh Xuân d n m mua giùm nhang

èn v i gi y ti n vàng b c ng bu i ch u c u i vi ng m Cúc H ng mà t n.n tr a hai m con ng n c m, thì có m t h c trò gái ôm vô a cho V nh Xuân

t gói, nói bà Giáo sai em cho Xuân. Bà H ng v n m li n ra coi, th y có m t x p xuy nen v i nu t x p v i tr ng. V nh Xuân d n con nh v th a l i c u cám n ông Giáo, bà Giáo

vô cùng.i n a chi u Hai T vô t i, V nh Xuân l y nhang èn i li n v i ch vô m ng t

n Cúc H ng. V nh Xuân c m th y ph n m bây gi c ch m c bao trùm, c u t nhangèn và gi y vàng b c r i ng tr c m mà vái: “Em Cúc H ng, qua h c xong r i. Qua thiu r ràng, nên qua v ây mà t n em. Em có công g ng vó lo cho qua n h c thành danh.

Qua v a theo ý em, nên qua ph i gi v n l i h a. Qua h c thành công r i, nh ng em khôngcòn cho qua n n áp ngh a. V y qua c mong ki p khác ôi ta tái ng ng qua tr ncho em”.

nh Xuân vái mà c u a n c m t.Cúng vái xong r i, Hai T v i V nh Xuân ng i d a bên m mà nói chuy n.Gíó chi u hiu h t, ng n c ph t ph . Phía tr c nh ng th t v n cau, d a liên ti p

nhau tr ng c nh xanh lè, phía sau nh ng ám ru ng lúa chín n m l i r i ph i màu vàng chói.Chim v bay kêu chéo chét, ng i i ng s n b c xung x ng.

Nh m c nh ng tình, V nh Xuân ng i t ng nh ng i quá c . Hai T nh c tánh n tCúc H ng th ng ngay c ng quy t, a làm ngh a, dám c u ng i không k th phi khôngch u gian d i.

nh Xuân than không th nào trong i n y c u còn g p c m t Cúc H ng thnhì, mà d u g p c có l c u c ng lãng l vì l a tình ã t t, kh i tình ã tan, trót ba n m r i

u s ng v i quy n sách ho c bài v n, c u vui v i v ng mây ho c ng n gió, c u ã quen r i,không bi t thích th gì khác.



Hai T ngó c u mà c i r i cùng nhau i v . Xuân nói bà Giáo ã g i xuy n v i v icho r i. H i T m i ghé nhà Xuân l y em v m n may giùm. Bà H ng v n có gói theo

t b v i c c a Xuân cho th may coi bi t kích t c.Cách 10 b a sau may xong. Hai T ôm lên giao cho Xuân b n th . B tr ng

ng nh áo xuy n b n ngoài, cái nào c ng v a h t. Xuân b n i qua i l i cho m v i Hai Txem c u ra dáng th y thông th y ký rõ ràng, nên bà H ng v n vui lòng c c m.

Hai T có em theo m t gói. n a. Bây gi ch m i m gói ó ra l y a cho Xuânnu t b v i tr ng v i m t b l a tr ng mà nói: “Con T không còn mà lo s m áo qu ncho em ì làm vi c. Ch là chi c c a hai em. V y ch thay m t cho con T may thêm cho emhai b n a. y là ph n c a ch th ng em. Ch ngh m t b tr ng b n i làm vi c không

, nên ch may thêm m t b n a ng có mà thay i. Còn b hàng lúc r nh rang emn i ch i”.

con bà H ng v n c m tình nói không xi t.Cách ít ngày n a V nh Xuân c th c a ng i b n h c Sài gòn cho hay ngày thi

ã nh ch c r i và d n ph i lên tr c m t b a, lên nhà ng i b n, ng anh em bàn so ni nhau mà i thi.

n t i ngày thi, V nh Xuân i thi, ã có áo qu n, có s n ti n b c trong l ng, l i cónhà b n mà ng ít b a, kh i t n hao chi h t, b i v y Xuân v ng b ng, không lo chi n a.

Thi ký l c, Xuân u n a, c ng u cao. M c ích l p thân ã t c r i. Công laoc t p thành t u, viên mãn. ã b c nh i b n s mà b c qua c nh i th y ký, th y thông.nh i m i th nào ? Ch a bi t c. M ng mà c ng lo.

nh Xuân v t i nhà, bà H ng v n vui m ng, ch Hai T vui m ng, v ch ng ôngGiáo Huân vui m ng. Mà ông Giáo hãnh di n h n h t. Ông i khoe cùng ch , khoe môn

a ông danh giá l y l ng, khoe tài ông oán tr c không sai, khoe con nhà nghèo có tâm chíthì quí h n con nhà giàu th p b i.

y ng i buôn bán x m xì chê v ch ng Hia M d i, ch chi ng ép g con T , bây gi g nó cho V nh Xuân, nó c làm cô ký, cô thông sung s ng m t i, vinh vang

t c a. V ch ng Hia M h th n nên ban ngày rút phía sau, không mu n ló ra c a.Chi u b a ó, V nh Xuân m t mình i vi ng m cha và m Cúc H ng. M i ch c u

ng i m c ni m giây lâu, v i cha thì t n sanh thành, v i Cúc H ng thì c m tình c m ngh a.i l i, V nh Xuân ng , chiêm bao th y Cúc H ng v th m, nàng vui v nói: “Em v

ng anh h c ã thành công theo ý anh nh tr c, mà c ng theo ý em mong m i. Em c ngcho anh hay l i em h a v i anh âu ó ã vuông tròn. V y anh th y em l n n y là l n chót,

i vì ba n m nay h n em theo phò h anh cho anh n h c. Em xin v i Diêm Chúa nh v y.Nay anh n h c ã xong, l p thân ã xong, nên Diêm Chúa d y em ph i i u thai, không cho h n em theo anh n a V y t rày v sau anh t ng nh em thì c, nh ng ng vái vanmong th y m t em. Em không th cho anh th y em n a c. Thiên c ã nh nh v y. Xinanh ng bu n. Diêm chúa có mách cho em bi t ki p sau ôi ta s g p nhau. V y ki p n yanh ph i c i v ng có ng i lo c m n c cho anh. T nh chí l n má c c kh lung l m.Bây gi má già r i, t nhiên má m i m t. Anh i làm vi c, h ki m nhà yên r i, thì r c má

mà nuôi. Nuôi má thì ph i má không i ch i. Anh ng có má ph i lo c m n ccho anh n a. Anh ph i c i v ng v anh lo ph ng s anh và má. Thôi, em c u chúc cho

ng công danh c a anh càng ngày càng thêm r ng r , trong gia ình thu n th o, ra ngoàithiên h kính nh ng, ngó lên không h , ngó xu ng không phi n, chí t n th không kh n,lòng háo ngh a không m i. Ng i ta thôi thúc em ph i i cho k p gi . V y em xin anh nhìnem m t l n chót r i cùng nhau v nh bi t. Em kính chào anh“.

nh Xuân la m t ti ng l n, ch n v n ng i d y, a tay nh mu n níu Cúc H ng. Téra không th y ai h t, ch có ng n èn leo lét trên bàn th v i ti ng gà c gáy vang trong xóm.

Bà H ng v n nghe con la l n, bà b c ra th y con ng i tr trên ván. Bà h i t i saocon la. V nh Xuân thu t m chiêm bao l i cho m nghe. C u nói Cúc H ng v mách b o

ng nàng xin phép Diêm V ng h n u thai ba n m ng linh h n nàng theo phò h cho



u n h c hoàn t t. Nay c u h c ã thành công r i nên Diêm ình bu c nàng ph i i u thai,i ki p khác s c ph i hi p. Nàng l i c n d n h i làm vi c, d n nhà c a yên r i thì

ph i c i v ng có ng i lo c m n c cho m ngh , vì m già m i m t, không nên mc nh c n a.

Bà H ng v n c m th y h n ma mà c ng bi t hi u o, s p i u thai mà c ng còn locho m con bà, thì bà xúc ng n a n c m t. Bà t m t cây nhang c m trên bàn, vái cholinh h n Cúc H ng u thai vào nhà giàu có sang tr ng cho nàng sung s ng t m thân.

i ó m con chong èn ng i mà bàn tính i s ng t ng lai v i nhau. V nh Xuânnói coi nhà n c b i làm vi c x nào. H t i ó c u m n ph r i c u s vi t th cho mhay ng m bán nhà, bán theo v i c u cho m con kh i cách bi t. Nh có th ch i

c thì l a th nào c n nh bàn th , gi ng, ván, thì m n ghe ch i, còn l t v t khôngng áng thì l i cho bà con l i xóm ai c n dùng th gì h l y mà dùng.

con t ng còn ph i ch lâu, té ra ch a t i 10 b a thì có trát Tham bi n su t chong ch c làng V nh L i ph i truy n cho th y Phan V nh Xuân hay, quan Th ng c ã c p

ng cho th y làm ký l c chánh ng ch và b th y tùng s v i quan Tham Bi n, ch t nh MTho. V y th y ph i n Tòa B Gò Công lãnh c p b ng và l y gi y i tàu i xe l a lên MTho mà làm vi c.

ng ch c hay V nh Xuân c nhà n c c p b ng làm ký l c, l i th y quan thamBi n g i b ng th y thì kiêng n , nên c y H ng hào l i nhà bà H ng v n m i th y ký Xuân

n nhà vi c Gi ng ng lãnh trát c a quan Tham Bi n.nh Xuân m c áo dài àng hoàng i l i nhà vi c làng. H ng ch c ni m n nh c gh

i ng i, r i l y lá trát c a quan Tham Bi n trao cho Xuân. i Xuân xem trát r i thôntr ng m i nh nh t l i khen ng i Xuân n h c gi i, c ch c v cao, làm r ràng cholàng V nh L i. H ng hào ti p h i th m cách n h c, cách thi c . H ng giáo h i v l ng

ng. Còn H ng thân ti c Xuân không c b làm vi c tai Tòa B Gò Công cho h ngch c c nh che ch .

nh Xuân th y c b M Tho, không xa x s cho l m thì m ng th m, mu n vli n ng báo tin cho m hay, mà b h ng ch c h i cù nhây làm c u ph i m t h n n a gi

ng h .Ch ng V nh xuân v , bà H ng v n hay tin con c làm vi c t i M Tho thì bà

ng mà nói Ch Gi ng có ò i M h ng ngày, bà lên xu ng th m con r t t n. Xuân nóinh có ò nên ch ng Xuân m n c ph r i m bán nhà và ch lên mà , kh i t n haoti n ch chuyên nhi u.

nh Xuân tính tr a mai ph i xu ng Tòa B Gò Công mà lãnh c p b ng v i gi y itàu i xe, ki m nhà quen ngh m t êm r i sáng m t xu ng tàu lên Sài gòn ng i xe l aqua M .

u ra nhà Hai T cho ch hay và cáo t v i ch mà i làm vi c. Hai T h i c u ra imà còn ti n hay không. Nh c u c n dùng ti n bao nhiêu thì nói cho ch bi t, ch s cho

n. Xuân nói hôm i thi c u xài ti n c nên s b c 20 ch c ng c a chi giao hôm n v ncòn nguyên. Bây gi i làm vi c, nhà n c cho gi y i tàu i xe kh i t n ti n, b i v y c ukhông c n dùng tiên thêm làm chi.

nh Xuân i th ng lên t giã v ch ng ông Gi o Huân. Hai ông bà nghe Xuân c M Tho c ng m ng l m. Bà Giáo h i Xuân i làm vi c, v y mà em bà H ng vãn theo

hay không. Xuân nói lên tr n ki m ph m n c r i s r c m lên. Bà Giáo nói xu tthân i làng vi c, t i x l quê ng i trong l ng ph i có s n ti n m i kh i b i r i. V y bàcho m n m t s ti n em theo mà xài, vì l ng ph i cu i tháng ng i ta m i phát, n ukhông có ti n thì l y chi n ng ch ngày lãnh l ng. Xuân nói ã có 20 ng, xài m t thángkhông h t. Bà Giáo nói: “Thím có m t d a con, tu i c tu i cháu. Nó c ng m côi cha nhcháu mà nó bên Tàu, thím không châu c p cho nó c, không bi t nó no ói th nào. Thímth y cháu côi cút l i b n ch t thím th ng c ng nh con thím v y. V y thím giúp cho cháu

t s ti n ng nh âm c khi n cho có ng i khác giúp con thím”.



Bà Giáo l y a cho Xuân 30 ng b c. Xuân c t không ch u l y. Ông Giáo ph ican thi p, ép Xuân l y ng trong l ng có ít n a là 50 ng, ch ng nào làm có ti n d r i str l i, mà d u không tr c ng không sao, b i vì bà Giáo tính làm ph c ng con bà nh âm

c.Xuân nghe nh v y nên m i ch u l y ti n.Ông Giáo h i ch ng nào i. Xuân nói ngày mai xu ng Tòa B lãnh gi y t r i i luôn.Ông Giáo m i nói: “V y thì b t u ngày mai cháu s lìa c h ng, s xa th y, xa b n

mà b c ch n vào ng i, s ng trong c nh i khác h n v i c nh i thu nay. Cháukhông ph i là m t a h c trò nghèo n a. Cháu là th y thông, th y ký, k b m, ng i d , k

, ng i c u thân. V y tr c khi cháu xa th y, th y gi ng cho m t bài h c cu i cùng,bài h c làm ng i s ng v i cu c i th c t . Cháu có h c T Th , cháu bi t thánh nh n cónói nh v y: s ng trong i thái bình, xa g n u l c nghi p an c mà mình a v nghèohèn, ó là m t u áng h . Còn s ng trong i ly lo n, n c nghiêng nhà nát, tr m h l mthan, mà mình ng i a v giàu sang, ó c ng là m t u áng h . Nay n c mình ã m t chquy n, mà vì c m áo ph i m no, l i vì th o thân ph i toàn v n, nên c c ch ng ã cháu ph i

nho h c mà theo Âu hoá, ng làm th y ký, th y thông. X a thánh nh n nói ra làm quan làvì mu n thi hành o h c, ch không ph i vì nghèo, nh ng có khi c ng vì nghèo mà ph i làmquan. Mà n u vì nghèo nên ph i ra làm quan, thì nên lãnh m t ch c v nh m n nh ánhtr ng canh c ng c. Ch c v th y thông, th y ký không có gì h tr ng, nh ng ng i c mquy n không bi t ti ng Vi t, còn th y thông, th y ký thì bi t ti ng Pháp. Ch c v nh m n mànó thành tr ng h là t i tr ng h p ó, t i quan Pháp không biêt ti ng Vi t, dân Vi t khôngbi t ti ng Pháp, cháu làm thông ngôn, ký l c, cháu nói và hi u c c hai th ti ng, t cnhiên cháu ng làm trung gian gi a quan v i dân. Cháu nói sao thì quan tin v y, cháu bi usao thì dân làm v y. Cháu th y cái m quan h ó hay không ?.

nh Xuân g c u mà áp:- , con th y.- , ch c v c a cháu l i h i cho làng cho dân l m, t i ph c trong ó, ghét

th ng c ng trong ó mà phát sanh. M y m i n m nay th y thông, th y kýph n nhi u làm gió, làm m a, làm s ng, làm ch t, b i v y m y ng c dânkiêng n chi u chu ng, dua b , út nhét, nh v y nên m y ng giàu có, sang tr ng

n ng i. M y ng không nh n c ngã, dân nghèo, c lo cho vinh thân, phì gia,n ngon, s ng mà thôi. ó c nh i th c t c a th y thông, th y ký trong bu iy là v y ó. Vì v y nên t b a hay cháu thi u ký l c th y gi t mình, th y lo

cho cháu s b ti n b c nhem thèm, r i còn b b lôi cu n mà cháu c ng ph i sangã vào ng b t công, b t chánh v i h .

- Th a, con không th làm nh h c. S a so n b c ch n lên ng i, con ãch n b n ch “Thanh cao chánh tr c” làm tiêu bi u ng ngó ch ng mà i t i.

- Thanh cao chánh tr c ! c v y thì hay l m. Nh ng không ph i d mà làm câu cháu. Cháu chung ch v i m t ám ng i, c th y u ph i b ng ngang qua

t v ng bùn l y, d u cháu không ch u l m ch n, cháu c ng không làm sao chokh i l m c. N u cháu không ch u l i qua, thì cháu trái ý v i các b n, làm saocháu chung ch n a c. Thanh liêm, cao th ng, chánh tr c ph i hi n nh n, chí

m i làm c. Cháu nh tu i, l i h c ít, th y s e cháu khó mà t c m yc tánh ó. V y th y khuyên cháu i d u g p tr ng h p nào cháu c ng ng

quên o nhân ngh a c a Kh ng M nh. Cháu ng dua b b trên mà c u thânng d bóc l t k d i mà th l i. Cháu ph i g t gao v i cháu và r ng dung cho

ng i, cháu ph i th ng yêu c u giúp ng i y u hèn, nghèo kh . Ti n b c b tngh a cháu ng thèm, nh ng thói xa hoa cháu ng t p. Cháu ph i tu tâm d ngtánh, giúp ng i ch ng h i ng i. c nh v y c ng ã khá l m.

- Con s rán s c làm theo l i th y d y.



- Cháu ph i nh u n y n a: m c d u v t i sao d i, cháu là ng i Vi t, thì baogi cháu c ng là ng i Vi t, không l t da mà làm ng i gì khác c. Cháu cóbi t câu hát n y không ?

Huy n ng mãn, nha môn b t mãn,Bìm bìm leo, thúi ch ng leo,Chi chi c ng ki p th ng Tèo,

c th i h ng hách, nghiêng nghèo ai th ng ?(thúi ch: lo i dây leo m c mé sông chung l n v i a n c, mùi thúi

t. Ng i mi n Nam ép lá thúi ch l y n c tr n v i b t g o làm “bánh thúi ch”, bánh cómàu xanh trung tâm và màu tr ng rìa, n v i ng cát (ng t) ho c v i m m kho (m n))

Cháu hi u ý câu hát ó hay không ?- Th a hi u.Ông Giáo chúm chím c i r i ông a tay ch ngoài sân mà h i: “Cháu th y hai ch u

môn c a th y tr ng thu nay kia hay không ?”.nh Xuân th y hai ch u môn hai gi ng khác nhau: m t gi ng lá xanh mà có m

tr ng xen l n, còn m t gi ng lá xanh ngoài rìa, mà tròng gi a thì lòm. C u khônghi u ý th y h i chi v y, song c u c ng áp:

- Th a m y n m nay con th y hai ch u môn ó loài.- Sách v nói cây trúc t ng tr ng ng i quân t . Mà th y coi môn có tánh ch t

quân t h n. Th y tr ng ó ng mai chi u th y ra ngó mà tu tâm, d ng tánh.Cháu nh coi, m i b môn, cái c ng thì th ng ngay suôn t, mà trong thì có lthông t d i lên trên, không có gai, mà c ng không có nhánh. Còn c b i môn thìlá n m trên che g c kín mít, coi có v n ch t l m v y. N m tr c th y ngómôn r i th y t m t c p i nh v y:Trung thông ngo i tr c, vô m ng vô chi,Th ng cái, h tàn, h u v n h u ch t.Ph i hôn ? Trong thông, ngoài th ng, không có gai, không có nhánh. Trên che ycho d i c m êm, ra v v n, ch t nh ng i quân t .

- Th a, th y t tánh ch t môn nh v y thì trúng l m.- , ch ng cháu có nhà c a, cháu ki m môn tr ng nh th y ra vô dòm th y ng

nh mà tu d ng.- Con vâng l i th y.- Thôi, cháu v s a so n hành lý ng mai có i làm vi c. H i x a a b n i làm

quan ng i ta t ng cây qu t ph t gió nhân cho dân gian c g i nhu n. Naycháu i làm vi c, th y c ng chúc cháu r i nhân c cho dân chúng u c h pth .

Bà Giáo ti p nói: “Cháu i m nh gi i. Ch ng ch H ng v n theo lên tr n v i cháui, lúc nào cháu có d p v vi ng m , thì cháu ghé nhà th y thím ây , ng ng i chi h t”.

nh Xuân cám n, chúc th cho v ch ng ông Giáo r i t mà v .Bà H ng v n l ng x ng lo c m cho con n. Bà h i i th m h t ch a. V nh Xuân

nói th m xong r i h t, l i thu t chuy n bà Giáo ép cho m n 30 ng b c cho m nghe. Bànói bà dành d m x a rày c 10 ng, tính ch ng con i bà s a cho con em theo. V nhXuân nói bây gi con ã có t i 50 ng, còn l y thêm làm chi n a. C u xin m c t dành nhà xài.

Bu i chi u, Xuân i vi ng m cha v i m Cúc H ng m t lát, r i x p qu n áo b vông s a so n mà i.

a sau, bà H ng v n ngh bán bánh, nhà lo c m n c cho Xuân, r i bà m nng i vác r ng ra xe t , bà c ng theo a con i làm th y ký l c.




N TH BANG L DUYÊN M I

(11) Ii cách c quan hành chánh, nhà n c s p t l n l n trong m y m i n m, n lúc

y ng i ta ã nh n th y có nhi u t c c b th tiêu và có nhi u cách m i c phát hi ntrong x .

Hai m i h t t ch c h i ban u, bây gi g i là hai m i t nh. Tham Bi n cai tr m inh thì g i là Tham Bi n Ch T nh.

Nhà n c c ng ã ban hành o lu t g i là „T ng Lý qui u“ ch nh cách tuy n cng ch c H i t trong m i làng và cách thâu xu t gi gìn ti n b c công nho.

Tr ng h c c a làng thì chuyên d y ch qu c ng ch không c d y ch nho n a.Nh n dân n Tòa B ho c Tòa án yêu c u hay th a ki n vi c chi, thì n t ph i vi t b ngch qu c ng m i c quan ch p tra xét.

quan y t ã b t u t ch c.Chánh sách b t u, p l giúp thu n ti n cho cu c giao thông, có l t i ngân sách

eo h p nên ch a áp d ng. Lúc y ng i ta ch th y có:l) t ng xe l a t Sài gòn xu ng M Tho, kh i công ki n trúc h i n m

1885;2) M t ng xe l a nh t Sài gòn vô Ch L n, ch y ngang Ô Ma (Camp des

mares-g i t t: aux mares, có lúc là tr s y ban qu c t ki m soát ình chi n, sau là tr s t ng cu c Công an C nh sát);

3) t ng xe l a nh t Gò V p ra Sài gòn r i th ng vô Ch L n, ch y d ctheo mé sông;

4) ng xe l a xuyên ông D ng, kh i công t n m 1900, ch m i a hànhkhách t i Bên Hòa mà thôi.

Còn l giao thông liên t nh, vì ch a có xe h i, nên không c n thi t, b i v y t ch ccu c giao thông ng th y th y ti n l i h n.

i ngày ng Ch L n xu ng Gò Công và ng Sài gòn lên Th D u M t u cótàu i tàu v .

ng Sài gòn i V ng Tàu, Bà R a, m i tu n có hai chuy n tàu ch y.ng Sài gòn lên Tây Ninh m i tu n có m t chuy n.ng Sài gòn lên Nam Vang m i tu n có hai chi c tàu l n ch y ngã sông C a Ti u,

ghé M Tho.ng Sài gòn xu ng vùng Ti n Giang và qua H u Giang thì m i tu n ba chuy n, có

tàu l n g i là Tàu L c T nh ch y ngã kinh Ch G o, c ng ghé M Tho.Hành khách L c T nh lên Sài gòn hay là Sài gòn v L c T nh th y u ph i i

ngang qua t nh l M Tho. Mà n 95% b n lên t i M Tho r i ng i ta i xe l a cho mau vàn v ng i ta c ng i xe l a xu ng M Tho r i m i i tàu.

Vì v y nên ng i ta m nhi u ng th y l cho tàu nh ch y a r c hành khách t nh l M Tho xu ng m y t nh mi t d i, m i ng u có tàu c a hãng ng i Pháp mài có thêm tàu Hoa Ki u. M i ngay có tàu i tàu v ng B n Tre, ng Trà Vinh, ngn Th , Sóc Tr ng, B c Liêu, (t i ai Ngãi ph i sang tàu khác), ng V nh Long, Sa Déc,

Long Xuyên, R ch Giá.y v y t nh l M Tho chi m v trí trung tâm v cu c giao thông gi a Sài gòn và L c

nh. Tàu L c T nh vô t i ó ph n nhi u nh m ban êm. Hành khách ph i trú ng i nn sáng m i có xe l a ch y lên Sài gòn. Khách s n m ra r c khách r t nhi u, mà luôn luôn



có khách ra vào, không bao gi , b i vì có ng i i Sài gòn v , n u h có mua nhi u, hxu ng tr c bu i chiêu ó ngh m t êm ng sáng em xu ng tàu cho ti n, kh i ph i

t t s h t tàu.Tuy v y mà m i ngày úng 8 gi r i s m m i, kho ng ng t nhà ga xe l a l i

n tàu, thiên h r n r , l i qua náo nhi t. C ch c chi c tàu u ch c d i b n t l a chonóng máy s n sàng, ch khách xu ng ng m dây ch y li n, chi c nào c ng mu n ch ytr c ng giành r c khách d c ng. H nghe xe l a síp lê ng vô ga, thì các tàu mésông u ua nhau súp lê vang d i. Hành khách lóng nhóng ch xe ng ng thì chen nhau nh yxu ng r i ng i d t con, k xách i ri t l i b n tàu, gây ra m t quang c nh om sòm l t t,kêu réo l ng x ng, làm cho ng i vô s ng coi c ng ph i m t.

Phan V nh Xuân có h c hai n m t i M Tho, th y ã t ng xem cái quang c nh náonhi t n y.

Sáng hôm nay th y ng i xe l a t trên Sài gòn i xu ng d i M tho t u ch c, có gi ynhà n c cho th y i h ng nhì, nên trong toa xe không có hành khách ông nh bên h ng ba,ch có m t bà s n s n v i m t thi u n sang tr ng ng i trong m t góc. Th y không dám ngó,không th gì nói chuy n c, nên th y l t cái nón tr ng m i mua trên Sàigòn h i chi u hômqua mà c m trong tay, c day m t ra c a s xem ng ru ng v i xóm nhà d c theo ng.Th y tính trong trí coi ch ng xu ng t i M Tho th y s p t b n cách nào, ph i ki m n itrú ng ít b a r i m i m n ph mà c. Trú ng nhà ai ? Th y ch quen có m t anh

n h c bên Ch C . Mà anh b n ó không có i thi ký l c. Anh i làm vi c gì âu ? Anhcó nhà hay không ? N u mình ch r ng i th ng qua ó, r i không có anh b n nhà thìlàm sao xin u cho c.

nh Xuân suy ngh r i quy t nh xu ng t i M Tho th y s m n m t c n phòngtrong khách s n mà r ng ng i trình di n. Tr a th y n c m ti m. Chi u th y s quaCh C tìm b n r i c y s p t giùm ch n ít b a.

Ngh t i khách s n, V nh Xuân ch ng kh i nh t i quang c nh t ng b ng náo nhi tkhi xe l a t i ga, tàu xúp lê vang rân, hành khách chen nhau i ri t, hè h i, l ng x ng, ng i

ng con, k xách gói. Nh c nh ó nh th y tr c m t, th y day vô ngó bà v i cô ng i tronggóc mi ng th y chúm chím c i. Bà n t ng th y c i là mu n làm quen, nên bà nhìn th ytrân trân, không dè th y c i là vì th y ngh ch ng xe t i th y kh i xung x ng, l t t nh h .

Thi t v y ch ng xe ch y ngang ngh a a th i xíp lê thì hành khách trên m y toa xelao nhao, k ng d y so n ng i bi u con i nón. Ch ng xe ng ng, V nh Xuân bình t nhch ng tay d a c a s mà ngó. Bà v i cô i h ng nhì v i th y, xách i xu ng, b i c ng

m h nh ng i ta. Th y ngh i ch ng có chi vui s ng cho b ng mình vô s , trí khônglo, lòng không s , ng nhìn thiên h xâu xé tranh ua nhi u khi l t t, l ng x ng mà r ikhông mau h n ai, không ích chi h t.

i ng i ta i h t r i, V nh Xuân m i kêu m t anh phu m n vác r ng em vôkhách s n ngang nhà ga. Th y l y m t c n phòng nh r ng r i r a m t thay s ch s .Th y m c qu n l a tr ng m i v i áo xuy n dài, u i nón tr ng, ch n mang giày en, l i

ng tr c cái ki ng nh m nhía r i khóa c a phòng i Tòa B , y ph c àng hoàng, t ng ing c i ph i u th y thông, th y ký l m.

Gi ó t i Tòa B làng dân ng h u r t ông, làng b t kh n en, b n áo dài, còn dânthì m c áo v n, u tr n nên d phân bi t.

nh Xuân i ngoài hành lang phía tr c, i giáp ba phòng, th y phòng nào c ng cóy ông, m y th y ng i làm vi c, c th y u m c áo dài nh ng ng i b t kh n en, ng i b t

kh n u rìu xanh, mà c ng có ng i không b t kh n gì h t. Trong cái phòng gi a r ng l n,có n m sáu th y ng i hai hàng bàn t hai bên. Phía trong sâu, có m t bàn l n. M t ông quanPháp, râu bó hàm ng i day m t ra ngoài, ng hút thu c và nói chuy n v i m t ông quanPháp khác, tr tu i h n, ng t i u bàn bên tay trái.



nh Xuân nh m nhía mu n vô, nh ng vì m i lãnh ch c th y ký nên còn b ng , l ikhông bi t hai ông quan Pháp n y là ai, t nhiên ng d d . May có chú cai h u trongphòng i ra, hai tay áo có g n lon vàng cháy. V nh Xuân ch n chú l i mà nói:

- Tôi là ký l c, có gi y b tôi làm vi c t i ây. Tôi mu n trình di n v i quan ChánhTham Bi n. Hai ông ng nói chuy n trong phòng ó ông nào là ông Chánh ?

- Té ra th y i l i ây. Xin l i th y tôi không dè. Hai ông ó không ph i quan l nChánh. Ông có râu ng i ó là quan Phó nh t, còn ông nh ng m t bên ó làquan Phó nhì. Quan l n Chánh ng i phòng phía trong n a. Ph i i vòng vô phíasau m i h u ngài. Mà th y m i i l i, nên trình di n v i quan l n Phó nh t, r i svô quan l n Chánh. Cho h u r i, bây gi hai ông nói chuy n ch i. Th y c vô i

i, vô trình gi y cho quan l n ng i gi a ó.nh Xuân nghe nói nh v y m i l y gi y c a quan Tham Bi n Gò Công phát cho i

ng mà c m trong tay, r i l t nón i ngay vô, cúi âu chào h t hai ông và a gi y ing cho quan Phó nh t.

Quan Phó coi gi y r i vui v h i V nh Xuân ph i m i thi u k n y và ph i g c GòCông hay không. V nh Xuân nói ph i. Ông ng d y kêu cai h u, h i quan l n Chánh h i

m m i ng i xe i quan sát vùng Ch C ã v r i hay ch a. Cai h u b m quan l n Chánhã v nãy gi r i.

Quan Phó nh t bi u V nh Xuân i v i ông r i ông m c a phía sau l ng, d t Ký Xuânqua trình di n v i quan Chánh Tham Bi n.

Khác h n v i quan Phó, quan Chánh l n tu i, nh ng nh vóc, nghiêm ch nh, nói ít l inói ch m.

Quan Phó gi i thi u th y ký m i, r i quan Chánh ngó qua V nh Xuân mà nói r ngquan Phó s chia vi c cho th y làm. Còn nh tu i, m i t p s , th y ph i siêng n ng, h ng háilo cho tròn b n ph n, ng tr n i, nh t là ng ki m cách làm khó cho làng, cho xã, ng nti n, b i vì n h i l là t i tr ng, lu t pháp s tr ng tr th ng tay.

i xu t thân mà nghe l i h m d a, V nh Xuân th y h th n. Th y mu n cãi r ngkhông ph i quy t chí bóc l t nên th y thi mà làm ký l c, nh ng th y Quan Chánh oai quá,th y ph i n nh n mà nói th y s c g ng làm vi c, làm vi c siêng n ng, ngay ng n cho plòng quan trên, không dám l i ph n s .

Quan Chánh g t u, khoát tay, t ý câu chuy n ã ch m d t. Quan Phó d t Xuân trra, kêu th y Khuê, ng i tr ng tu i, b t kh n en, ng i cái bàn g n ó, bi u d t Xuân i gi ithi u v i m y ông, m y th y trong Tòa B .

Tr c h t th y Khuê d t Xuân qua trình di n v i quan Ph , ng i trong phòng phía taytrái. Quan Ph b t kh n en, không có râu, m y u, m t thon, n c da mét nh ng i có b nh.Tu i ông ã quá 50, tánh ôn hòa, ti ng nói nh , ít hay c i. Ông nói ít l i r i có H ng ch cvào ch u, nên ông bi u th y Khuê d t i gi i thi u v i m y th y, b a khác r nh ông s nóichuy n dài.

Th y Khuê d t ra bàn quan Huy n, ông ng i phía tr c. Quan Huy n cao l n, m pp, râu ng nh trê b t kh n u rìu xanh, tu i ã trên 40, t ng kh e m nh. V a nghe th y

Khuê ti n d n th y ký m i thì ông vui v a tay ra b t tay V nh Xuân kêu p h u bi u nh ci hai cái gh , ép V nh Xuân ng i và h i Xuân:

- Th y ký ra tr ng n m nào, th y c bao nhiêu tu i ?- Th a tôi m i ra tr ng k r i ây. N m nay tôi c 22 tu i.- Có v hay ch a ?- Th a, ch a.- Làm ít tháng r i c i v . t n y thi u gì gái p. L a cô nào có s c, l i có ti n,

thì em v c t nhà c a nhà , s m xe ng a i ch i. Làm vi c Tòa B nhà giàu hgiành mà g con, lo gì v . Cha m còn song toàn lay không ?

- Th a, tôi m côi cha, còn bà m già.- Th y l i ây h i nào ? Tính m n ph d n nhà hay là u v i ng i ta ?



- Th a, tôi i xe l a m i t i h i 8 gi r i ây. Tôi ghé khách s n m n phòng mà r ng. chi u tôi i h i th m coi có nhà nào ch u n u c m tháng cho tôi thì

tôi xin u ít ngày, i ki m ph m i c r i s riêng.- khách s n r y rà quá, ngh sao c. L i làm th y thông, th y ký mà nh v y

khó coi. Nhà tôi ông quá, nh t là có b y cháu ngo i gi n tr ng r y rà d . Ch chinhà tôi r ng, tôi m i lên nhà tôi mà . Mông x Khuê coi trong Tòa B th ynào có nhà r ng, thì nói giùm cho th y ký u. Anh em thu c m t ty ph i giúpnhau. ó là cu c n công. Bây gi mình giúp th y ký ây, sau mình i qua t nh

, thì s có th y khác giúp mình l i.Th y Khuê suy ngh m t chút r i nói: “M y th y ai c ng có gia ình ông quá. Duy

ông Kinh L ch L ng có l ng cho Mông x Xuân ùm u c. Ông m t c n phng rãi mát m , mà nhà ch có hai ông bà. Con gái l n c a ng có ch ng v d i Bình i.

Còn ng i con trai thì làm thông ngôn Tòa án trên Long Xuyên. Ông cho th y ký n c mi ng thì ti n l m”.

Quan Huy n nói: “ âu th y m i ông Kinh qua ây ng tôi nói giùm th coi ng ch uhay không ?”.

Th y Khuê i m t chút r i d t ông Kinh L ng qua.Quan Huy n nói:- Ông Kinh, th y ký Xuân m i c b l i làm vi c v i mình ây.- Th a, h i nãy tôi th y vô trình di n v i quan l n r i.- , quan Phó bi u th y Khuê d t i trình di n v i m y ông, m y th y. M i i t i

ây ch a k p qua ông. Tôi h i th m m i hay th y không có quen v i ai h t th yph i m n phòng ngoài nhà ng . nh v y không coi c. Tôi nghe nhà ôngch có hai ông bà. V y ông làm n cho th y ký Xuân u ít ngày ng th yki m ph c r i th y d n nhà. Th y áng em cháu, ông bà n gì thì th y n n y.Làm m t ty v i nhau, c ng nh bà con m t nhà, n u giúp th y trong b c u,Th y không quên n âu.

- Tôi có m t c n ph , tôi s ch t h p b t ti n cho th y. Nh th y b ng lòng tá túci tôi thì v ch ng tôi vui mà cho th y ng có ng i h h ch i.

- c l m, c l m. V y thì xong r i.Xuân cám n ông Kinh, cám n quan Huy n, th y ai c ng chi u c s n lòng giùm

giúp th y m ng h t s c.Ông Kinh L ng bi u Xuân i tan h u r i ông s d t v nhà v i ông.Xuân cám n quan Huy n m t l n n a, r i theo th y Khuê i th m h t m y th y trong

Tòa B .Ch ng th m r i, quan Phó kêu Xuân mà nói b a nay th b y, v y bu i chi u ông

cho Xuân ngh nhà ng lo b n cho yên r i sáng th hai s b t u làm vi c.Xuân cám n r i l i bàn ông Kinh L ng ng i nói chuy n.Ông Kinh L ch L ng ã trên 50 tu i, râu le the, tóc râu u m b c, t ng i

khoan thai, nói chuy n hòa h n. V n nhà nho h c nên y ph c àng hoàng, u v n kh nnhi u en, mình m c áo xuy n en trong có áo dài tr ng. Ông b n qu n nhi u tr ng, ch nmang gi y tàu, ki u h c mã v .

Xuân th y ông ang ng i d ch m t t bán t ch nho ra ch qu c ng , m i h i ôngch chi v y, bây gi ng i ta còn c vô n t b ng ch nho hay sao.

Ông Kinh c t ngh a r ng m y n m nay n t ph i vi t ch qu c ng , ho c ch Langsa, ch không c vi t ch tàu n a. Nh ng có nhi u gi y t c thu c u trào l p b ng chtàu, nh t chúc ngôn, t t ng phân, t n mãi n th , t hôn th , bây gi có ng i emnh ng gi y t y n xin óng bách ph n c u ch ng ng n p cho Tòa. M y th y bây gi h cgi i ch Tây mà không bi t ch nho, làm sao hi u cho c mà làm vi c, Vì v y nên m i Tòa

ph i có m t v Kinh L ch ng d ch gi y t ch nho cho m y th y. L i m y t cáo th n u



làm b ng ch qu c ng thì ít ng i c c. Ph i d ch ch nho m t bên ph thông kh pdân gian.

Xuân h i làm Kinh L ch c n ph i bi t ch tây hay không. Ông nói không c n, nh ôngthì ông bi t ch nho v i qu c ng mà thôi. N u t nào quan l n mu n hi u cho rõ thì th ythông ngôn coi b n qu c ng c a ông r i d ch ra ch Tây. úng 11 gi nghe tr ng tan h u,

y th y u d p i v n c m. V nh Xuân i theo ông Kinh L ng. Ra ngoài ng ôngi Xuân v y ch hành lý âu, nên l y em luôn l i nhà ông cho r i. Xuân d t ông l i

khách s n, tr ti n phòng r i kêu xe kéo ch r ng vô nhà ông Kinh.Ông Kinh L ng ng t c u tàu L c T nh ch y vô tr ng h c, qua kh i Tòa Án

t i, có dãy ph bên phía tay m t, ông c n th nhì.Ông d t Xuân vô nhà, kêu xa phu bi u em r ng vô, ch khách nói chuy n lao xao.

Bà Kinh sau b p coi cho ch b p d n c m. Bà nghe nói chuy n phía tr c, bi t ông i h u nh ng không bi t ông nói v i ai, b i v y bà x ng x m i ra tr c mà coi.

Ông Kinh ng c i áo dài, ông th y bà ra thì ch th y Xuân mà nói: “Th y thông âyi thi u, quan trên b xu ng làm vi c t i Tòa B mình. n ây th y không quen v i ai

t. Quan Huy n nói th y nhà ng và n c m ti m coi k quá, nên ngài h i tôi có s nlòng cho th y t m, i ki m ph m n c r i th y s d n nhà. Tôi ngh nhà mình tuykhông r ng, song có 2 v ch ng chen ngo n, cho th y u không h i gì, b i v y tôi r cth y vô ây. Bà nó coi c m r i thì d n n”.

Bà kinh m ng r nói: “C m g n r i a. Thay r i thì con b p s p t c ng r i. Ôngnó r c th y thông vô v i mình thì ph i l m, ch ngoài nhà ng coi k quá. Th y ngng i gì h t th y thông. Không bi t nhau ch ng nói làm chi, ch làm chung m t ch c ng nhbà con trong nhà. Th y c ng nh em cháu. Th y m i t i còn ch n t, ch n ráo, không quen

i ai. Thôi thì ây cho vui. M i b a th y i làm v i ông Kinh. T i tôi gi ng mùng cho th yng b ván tr c ây. Còn c m n c, không có th y, tôi cùng n u cho ng n v y. Có th ythì thêm m t cái chén v i m t ôi a, ch có th t công gì âu. Thôi, th y thay mát i,thay r i tôi bi u nó b ng c m lên.

nh Xuân cám n bà, th y bà ni m n s n lòng nh ông, th y vui m ng h t s c.Bà Kinh i vô trong coi d n c m.Th y Xuân m r ng l y mát ra thay. Th y dòm trong nhà th y trong ngoài s ch

, vén khéo, gh bàn t t, t ván bóng ng i, có m t t sách nh , l i có treo n kìm, ntranh, n cò v i m t ng tiêu trên vách. Trên bàn có m t b chén u ng trà v i m t bìnhnh . Th y nh v y th y bi t ông Kinh a thú phong l u, tr a u ng trà, t i kh y n, không kth phi, không màng danh l i.

Ông Kinh vô trong thay r i ra tr c th y th y Xuân m c b mát, ch n manggu c, ng ng t i c a ngó ra ng. Ông kêu mà nói: “M i th y vô th y thông, vô ngtôi d t i t tr c ra sau cho th y bi t. Vô ng r a m t r i n”.

Ông Kinh d t th y Xuân vô trong, ch cái gi ng mà nói v ch ng ông ng ch ó,ch có bàn t i c a s phía sau nói ch ó n c m, g n ó có lót m t b ván gõ nh n mch i ho c ông ngh tr a. Ông d t luôn xu ng nhà b p, m c a sau ch ch i i ti n ho cti u ti n cho Xuân bi t r i tr l i ch thau n c cho Xuân r a m t.

Th y Xuân nh n th y nhà tuy ch t h p, nh ng t tr c ra sau, ch nào c ng s ch s ,c có dùng, trong có ch ng ch n, ngoài có bàn ti p khách u ng trà, l i có ván

m ngh . Xuân mong mu n c nh v y thì m con thong th .Ch b p b ng mâm c m d n lên trên bàn. Ông Kinh m i th y Xuân ng i l i n c m

i ông bà. Mâm c n có m t t canh, m t d a thit, m t d a cá v i m t d a rau ch không cóph m th c gì quí, nh ng n u khéo l i chén a s ch, nên n ngon vô cùng.

Trong lúc n c m, bà Kinh h i th m g c gác và gia o c a Xuân. Th y l y s thi tmà t ông bà, c ng nh th y ã t cho quan Huy n trong Tòa B nghe h i s m m i. Th y

ng không gi u ph n th y là con nhà nghèo, m t m m t con, m già h m hút ph i bán bánhtrái mà nh t. Vì v y nên t nh th y ph i g ng công h c t p ng l p thân mà nuôi m .



Th y c y bà Kinh coi có c n ph nào r r ch giùm cho th y m n ng r c m lên v ith y, không c n m n ph t t và g n ch , b i vì l ng h ng không bao nhiêu, ph i ti n t ncho kh i thi u h t.

ch ng ông Kinh th y Xuân khiêm nh ng l i thành thi t thì em lòng th ng. BàKinh nói: “Làm th y thông, th y ký ph i ph khá khá m i c, ch m n ph cho r ti nthì ph i ngoài xa l i ph i chung ch v i h ng bình dân, r y rà t i ngày ch u không n i âu.

y th ng th ng ki m cho ph i ch r i d n mà , không nên g p l m. Th y thông ng áing i chi h t. Th y ây v i v ch ng tôi, bao lâu c ng c mà. V ch ng tôi có hai acon, a l n con gái, ng g l y ch ng, nó theo bên ch ng nó Bình i m y n m nay.Còn a, nh , con trai, n m ngoái nó thi u thông ngôn Tòa án, nó i lên làm vi c trênLong Xuyên. Ch t h p, mà có th y ùm u v ch ng tôi vui, ch có sao âu bà ng i”.

nh Xuân nói:- n x l quê ng i mà tôi g p c ông bà em lòng th ng tôi nh con cháu,

thi t tôi c m c lung l m. Tôi xin n m ba ngày ch lâu c c lòng ông bà,nh t là bà ph i lo c m n c nhi t tôi không dám.

- y, tôi nói không có c c lòng ch h t. Th y ng ng i, th ng th ng coi g n g nây có ph tr ng r i s m n ng th y t i lui cho ti n.

n c m r i, ông Kinh v i th y Xuân ra bàn phía tr c ng i u ng trà. Xuân ngó m ycây n treo trên vách r i h i ông Kinh.:

- Ông n cây hay không ông Kinh ?- Tôi chuyên v cây kìm. Còn m y cây kia tôi không thích nên n c, nh ng

ngón không t i.- Sách nho ông có nhi u quá.- Nhà nho thì có sách nho ch sao ? Th y h c Tây, mà có bi t nho chút nh gì hay

không th y thông ?- i tôi còn nh , ông thân tôi cho tôi i h c ch nho. Ch ng tôi c 13 tu i, ông

thân tôi m t, ông c u tôi ép bà già tôi ph i cho tôi h c ch Tây ng l p thân v ing i ta, ch h c nho nhi u không ích gì. Bà già tôi nghe l i m i bi u tôi b nhomà i h c Tây.

- u v y thì th y bi t ch nho.- Tôi có nghe gi ng tr n b T Th .- y à ? H c h t b T Th thì khá l m. Th y h c v i ai ?- Th y tôi là ông Giáo Huân ch Gi ng Ông Huê.- Chà Th y h c v i ông Giáo Huân ? Tôi không bi t ng nh ng tôi có nghe danh

ng h c r ng l m. Th y coi truy n c hay ch a ?- ngày qua h c ch Tây, tôi không c n ch nho n a. d n nhà yên r i tôi

t p l i.- Tôi có truy n th . Th y có bu n thì c l y mà c. Th y nên c Tam Qu c,

ông Châu, Tây H n, Thu H cho bi t. Th y có t p làm thi hay không ?- Ch a.- th ng th ng tôi ch th th c giùm cho, r i anh em mình x ng (x ng) h a v i

nhau ch i, th y c ng nên h c n ng d ng chí phong l u. U ng trà ngon, làmt bài thi r i n ch i vài bài, thú v bi t ch ng nào. Tôi thích s ng v i c nh i

ó.- nh i ó là c nh i phong l u nhàn l c, tôi c ng thích l m.- y thì anh em mình là ng thinh, ng khí mà. Tôi m ng l m. tôi t p cho

th y bi t n, bi t làm thi phú, ng vui h ng thú v thanh cao v i nhau ch i.- Trong Tòa B có th y nào gi i ch nho nh ông v y hay không ?- Không có, b i v y tôi bu n quá. Có vài th y tr ng tu i nh th y Khuê h i s m

i ó, h h c l m ít câu trong sách Minh Tâm, r i t i ám ti c h nói ch l pp, không dùng c vào ch nào h t. Bây gi m y ng i x ng là nhà nho ó thì



ai c ng h c ch nho chút nh ch có h c o nho âu, b i v y nhà nho i naykhông hi u tâm c a thánh h n, không hi u ngh a lý sâu xa c a o h c nên x

h làm nhi u vi c ch ng tai gai m t h t s c. Th y còn tr tu i, m i b c ch nvào ng i, th y ch a th y i ê ti n. r nh r i tôi s nói cho th y nghe.Chi u nay th y c ngh mà tôi m c i làm. mai chúa nh t, tôi s d t th y ith m m y ông m y th y, ph i th m cho h t. M i i l i ph i th m k b trên

i b n ng liêu, th m nh v y ng i ta m i cho th y là ng i bi t l .- Quan Ph tên gì v y ông Kinh ?- Tên H u, Nguy n Trung H u. Ngài a l p nghiêm l m, l i có b nh hút nên hay

qu u qu . Còn quan Huy n tên Lê Thành Kiên. Ngài có t t u ng r u, tánh tìnhvui v , gi n d bi t th ng k d i, nên ai c ng yêu ngài.

Nhà còn l mà ng i c ng ch a quen, th y Xuân n m lim dim mu n gây gi c ng mà thao th c hoài. Th y nh th y vào Tòa B trình di n h i s m m i, quan chánh, quan phóu d ch u, còn m y ông, m y th y vui v , hoan nghính. Th y th y b c u trong ngi ã có mòi d dàng, duy có l i quan l n Chánh Tham Bi n d n ng h i l , l i y làm cho

th y h th n. R i th y nh t i ông Kinh nho nhã, bà Kinh bãi buôi, v ch ng u s n lònggiúp, dìu d t th y, thì th y l i càng thêm m ng. Nh ng th y ngh không l ùm u v i ng ita nhi u ngày, th nào c ng m n d n cho mau, tr c kh i làm nh c lòng v ch ng ôngKinh, sau r c m lên ng m con kh i phân cách.

Hai gi ông Kinh th c d y t m r a r i thay i làm vi c. Ông m t l y b truy nTam Qu c Chí trên bàn, d n Xuân nhà có bu n thì c th ch i mà gi i mu n.

Ông i r i, bà c theo nói chuy n v i Xuân, h i chuy n h c hành, nói chuy n ki môi b n, h c chuy n m y th y làm vi c ây u khá h t, bà t ý mu n cho Xuân hi u cách

i c a thiên h trong th i i kim ti n n y.Câu chuy n càng kéo dài bà Kinh càng t tình thân thi t. Xuân c ng i nghe bà gi ng

y, d u có u không h p ý th y c ng c i ch không dám cãi, vì th y không mu n trái ýbà là ng i tr ng th ng sáng su t tình i.

n 3 gi r i, Xuân m i thay th a v i bà Kinh th y i vi ng nhà tr ng là chth y có n h c hai n m, r i qua ch C tìm m t ng i b n h i tr c coi còn ó hay ã d i

i ch khác.nh Xuân i nón i vô tr c trung h c M Tho, ng ngó m t h i r i tr ra ch , lên

u quây mà ra Ch C . Vào nhà c a ng i b n c h i th m, thì ng i nhà nói anh b n xinlàm giáo viên nên quan trên ã b i d y h c tr ng t nh bên Tân An. Xuân th m ngh , n u

i s m m i mình ch r ng qua dây thì b v vô ích. Th y càng th y ph i có ph c m ic g p ông Kinh L ng. Th y càng kính m n hai ông bà, c hai u h o tâm làm ngh a.

Th y i xem ph hai bên ng, th y dãy nào c ng t quá, ph lá thì nhi u, còn phngói thì c l i c n nào c ng có ng i ta buôn bán l t v t, th p th i, d áy không ph ich m y th y c.

Th y tr l i c u quây r i i d c theo mé sông mà ch i. Th y vô m y ng trong có ýki m ph tr ng, té ra ãy nào c ng có ng i ta , không th gì chen vô c n a.

n 6 gi , V nh Xuân m i v t i nhà. Tan h u h i 5 gi , nên ông Kinh v ã lâu r i,ông n m trên ván coi truy n Tam Qu c Chí, còn bà Kinh ng d a bàn têm tr u n.

Th y Xuân b c vô, ông Kinh ng i d y h i Xuân i ch i phía nào. Xuân nói th mtr ng c r i qua Ch C ki n ph , sau tr ra phía nhà ga n a.

Bà Kinh nói: “Ph bên ch c t quá, th y sao c mà ki m. Còn phía ngoài ga baogi có tr ng mà mong. Tôi bi u th ng th ng v y mà, g p làm chi. Tôi nghe phong phanhdãy mình ây có m t ng i tính i, h v An Hoá. V y i h i r i tôi s m n giùm choth y, ng bà con mình g n nhau cho vui”.

Xuân nói: “N u c v y thì t t l m”.Bà Kinh nói: “Ph n y s ch s l i th t , mà m t tháng có n m ng, r quá”.



Ông Kinh nói: “Bu i chi u nay vô nhà h u, tôi có nghe m t chuy n ng ng . S làthu nay th y Sung coi inh (dân c , thu thân) mà coi luôn b sanh ý (ng nghi p, thuhành ngh ) n a. Bây gi buôn bán th nh phát, dân s n xin sanh ý n m n p. Th y Sunglàm t i hai vi c th y làm không xi t, bê tr ng i ta kêu nài hoài. Quan Phó nh t m i nói

i quan l n Chánh xin thêm m t th y ký n a ng chia công vi c v i th y Sung. H m nayc m y quan trên c p b ng th y xu ng ây ai c ng t ng quan Phó s chia cho th y ho cinh, ho c b sanh ý. H i s m m i th y vô trình di n v i quan Phó, r i ng d t th y vô

quan l n Chánh. Ch ng tr ra ng bi u Th y Khuê d t th y i gi i thi u v i m y ông, m yth y trong nhà h u. H i nãy i v chung m t khúc ng v i th y Hu n coi v n th , th ynói nh v i tôi r ng quan Phó nh t s b t th y ng thông ngôn cho ông ch không ph i coi

inh hay là sanh ý”.nh xuân la l n :

- Tr i i ! Tôi m i vô làm vi c, tôi ch a bi t gì h t, tôi ng thông ngôn sao n i.Ph i tôi t p s lâu lâu cho tôi thông th o vi c nhà n c ã ch . Mà sao th yHu n bi t vi c ó nên th y nói v i ông.

- Th y nói lúc th y Khuê a th y i chào m y ông m y th y ó thì quan Phó nhìqua nói chuy n v i quan Phó nh t; hai ông ng khen th y ký m i nói ti ng Tây

t thi p rành r . Quan Phó nh t l i nói ng s b t th y ng thông ngôn th choth y Khuê vì th y Khuê ch m l t, nói ti ng Tây không ch y.

- Th a, không c. N u quan Phó bi u thì tôi xin t , cho tôi làm vi c gì d dng tôi h c t p. Tôi ch a hi u vi c nhà n c mà ng thông ngôn n i gì. Làm

không kham nói b y b h c i ch t.- Thông ngôn v i quan Phó có gì âu mà khó. H h u ng xin sách ghe, óng sanh

ý, mua bán trâu bò v i n th , ho c xin phép v vi c l t v t v y thôi. M y vi cn thì h u trong quan l n chánh. Th y ng thông ngôn ch ng m t tu n l th y

th o h t.- Tôi c ng ph i t , vì n u tôi ch u, té ra tôi gi t ch th y Khuê.- i l nh quan Phó nh, ch có ph i th y xin hay sao mà s mích lòng. Th y Khuê

giao vi c c a th y cho th y làm thì th y coi sanh ý hay là b inh c ng có l i v y,tuy thua b thuy n m t chút. N u th y ng thông ngôn thì th y coi b thuy n,gi y súng v i n xin phép l t v t, th y làm n u có vi c chi ch a hi u tôi ch giùmcho, ng lo chi h t. Th y thay r i i n c m.

nh Xuân thay mà s c m t bu n xo.Bà Kinh ngó ông mà nói:.- Quan Phó th y có tài nên b t ng thông ngôn, vinh vang h t s c mà th y thông

không vui, cái ó m i là k .- Vui hay bu n c ng v y, mình tùng s v i quan Tham Bi n, quan mu n bi u mình

làm vi c gì, mình ph i làm ch cãi sao c. n c m r i tôi s c t ngh a tcách c a th y thông ngôn ký l c cho th y nghe. Bà i d n c m i.

h i tr a n gi , bà Kinh th y V nh Xuân m m m ng, nh nhoi hi n lành, thànhthi t, bà em lòng yêu, l i nghe nói nhà nghèo, m góa con côi nên th y rán n h c ng làmvi c mà nuôi m thì bà ph i ng t tâm, bà quy t giúp th y ng làm n, làm ngh a. Bâygi bà nghe ông Kinh nói quan Phó nh t khen V nh Xuân b t thi p, nói ti ng Tây g n gh ddàng; ng nh b t th y ng thông ngôn th cho th y Khuê lù mù, ch m ch p thì bà thêm

n tài h c c a th y n a. Bà th m ngh , th y m i ch n vào ho n l , thì c quan trênyêu chu ng li n; n u không h c gi i, không nói hay h n ng i, thì làm sao mà c v y.Th y thông tr tu i n y không ph i là ng i t m th ng, th y s i xa, s v t lên cao, r iây th y s l n lên thông ngôn cho quan l n Chánh, s b c t i a v ông Huy n, ông Ph

cho mà coi. Giúp th y không u ng công âu.Ng i n c m, bà th y V nh Xuân v n còn s c bu n bà m i c i mà nói:



- y th y i làm vi c, ai c ng mong m i c ng thông ngôn cho vinh vang.Nhi u khi h dùng cách cúi lòn, b , ho c âm m u h i b n ng gi t cái a vó. Th y thông m i l i t i, quan Phó t nhiên mu n b t th y ng bàn, th y không

không âm m u giành gi t ch c a ai. Dày công n h c gi i h n ng i, tnhiên th y c ph n th ng, ch có gì âu mà th y lo ng i nên bu n n mu nthoái thác.

- Th a bà, vì nghèo nên c c ch ng ã tôi ph i theo tân h c ng làm vi c lãnhng mà nuôi m . Tôi c mong c ng i yên trong m t góc bàn mà biên chép,

ch cu i tháng lãnh t ng n v y. Tôi th a thi t v i ông bà, tôi không ham danh,ham l i chút nào h t, nh t là danh không chánh áng và th l i không h p ngh a.

- Không ra làm th y thông, th y ký thì thôi ch th y ã mang cái l p th y thôngthây ký thì còn n cái gì n a. Th y ã vào tr ng danh l i r i thì ph i chen l ntranh ua v i ng i ta, không nên thua sút h . Tu i th y áng em cháu c a vch ng tôi, v y tôi nói s thi t cho th y nghe. Th y côi cút nhà nghèo, ph i nuôi

già l i ch a có v . Th y c n ph i có ti n, có danh h n ng i ta, ch sao l ichê. Ph i có ti n ng nuôi m cho sung s ng, ph i có danh ng c i v chsang giàu. Tôi khuyên nh p gia tu t c, ng i ta làm sao, th y c làm v y, ngthèm ng i chi h t. V i tài h c ã cao c a th y, ch c th y s hi n t mau l .

- Hôm tôi c trát òi i làm vi c, tôi có n t giã ông th y c c a tôi là ông GiáoHuân. Th y tôi có gi ng d y vi c i cho tôi nghe, có nh c i quân t theo trongsách r i ch i th c t theo bây gi . Th y tôi c n n d u vi c chi c ng ngquên o nhân ngh a c a Kh ng M nh, m c d u ng i i nay h chê o y ã lth i, là th i hoá. Tôi ã có h a v i th y tôi, d u ph i nghèo kh , d u b ho n n n,tôi c ng ch ng dám b nhân ngh a, là c n b n t n hoá c a ng i Vi t nam. Tôi l iquy t nh l y b n ch „Thanh cao chánh tr c“ làm tiêu bi u, nh m vào ó mà

c t i. Tôi ngh ã làm thân trâu ng a thì còn k danh l i làm chi. S ng gi a in n thì giàu sang càng thêm h .

Nãy gi ông Kinh ng i n lóng tai nghe bà Kinh v i V nh Xuân bàn cãi, ông khôngmu n chen vô. n ây ông m i c i và nói:

- Tôi hi u tâm trí c a th y thông r i. Môn c a ông Giáo Huân d u hèn c ng th ,có l nào thua sút ng i ta. Câu chuy n th y nói v i bà nó ó tôi xin th y ình l i,

th y làm vi c ít ngày cho th y th y th thái nhân tình, cho th y n m mùi icay ng r i tôi s bàn lu n v i th y. Bây gi tôi xin cãi v i th y v m n y:th y nói ã làm thân trâu ng a thì còn k danh l i làm chi. Th thì quan Phó mu nthá ví phía nào thì th y ph i i phía ó, ch sao th y c n , d u i qua sình l y,th y c ng ph i rán mà b c, làm sao mà cãi c.

nh Xuân suy ngh m t chút r i nói:- Thi t v y, ã làm tay sai thì ng i ta bi u làm gì thì mình ph i làm theo, ch âu

c phép cãi. Nh ng n u vi c ng i ta bi u mình làm ó quá s c c a mình thìmình ph i nói tr c cho ng i ta bi t ng kh i trách mình.

Ông Kinh g c u nói:- Nói nh v y thì ph i. Làm vi c mà th y bi t dè d t nh v y thì ai dám khinh khi.

n c m r i thì tr i ã t i. Ông Kinh t cái èn treo cho sáng, r i ông v i V nh Xuânng i t i bàn mà u ng trà. Không hi u vì mu n khoe ngón n t i, hay là vì c m h ng g p

n ng o, mà ông Kinh u ng vài chung trà r i ông l y n kìm treo trên vách, em l iván ng i vít c (khêu tim èn) mà lên dây. B t u ông n nu t b n nam xuân r i s a dây

n m t b n l u th y. Sau h t ông i dây oán, n thêm l t b n t i n a..nh Xuân ng i nghe, vì ngón n giéo gi t, ti ng n thanh tao, nên th y mê m n

tâm th n. Th y li c m t ngó ông Kinh, th y ông n mà s c m t ông vui s ng nh n ngmây mà bay, nh ng i trên nh núi cao nhìn xu ng ng áng. Phong l u bi t ch ng nào !Thú v bi t ch ng nào !



Ông Kinh n m y b n r i ông cây n trên ván, l i rót chung trà mà u ng. Nghenh Xuân khen ông n t i, ông h ng chí l y ng tiêu ng i ngang th y mà th i ch i ít bài.

nh Xuân càng mê m n h n n a.Ông Kinh ng tiêu trên bàn mà nói:- Th y thông ã th y i s ng c a tôi v b ngoài r i. tôi d b trong cho th y

xem luôn. Tôi c ng nh th y, tôi không màng danh l i. Làm vi c thì tôi i únggi , không khi nào bê tr . Mà làm vi c là có ý lãnh l ng cho v ch ng s ngthong th mà thôi, không c n d . Gi xã giao l , ám ti c m i ph i i. Khôngham th i ch i. Thú vui c a tôi là lúc r nh rang, u ng trà ngon, ngâm ít câu thi,

n ch i vài b n, r i n m c truy n, c sách. Ai tranh ua danh l i m c ai, tôi gi thú vui c a tôi, ai nói khôn không m ng, ai chê d i không gi n.

- , c x c a ông nh v y thì ông là quân t r i.- Tôi không dám lãnh l i th y t ng ó. Tôi ch lo th ph n cho an thân v y thôi.- Tôi c mong c nh ông thì nguy n v ng ã th a mãn. N u tôi d n nhà c a

yên r i và n u ông s n lòng v i tôi thì tôi s xin th gáo ng ông d y tôi n kìm,vì tôi nghe ti ng n kìm sao tôi thích quá.

- c ch . Tôi s n lòng ch cho. Tôi mu n th y h c n mà c ng t p thi phú ch ia. Kh y n ngâm thi là thú phong l u cao th ng nh t, ng i có h c aing ph i bi t th ng th c cái thú y. i ít b a th y lãnh vi c làm quen r i thìt u t p li n, c n gì ph i ch d n nhà.

Ông Kinh m t l y t p thi c a ông làm thu nay a cho V nh Xuân xem. Hai ng ic và bình lu n v i nhau n khuya m i i ng .

Sáng b a sau, ông Kinh L ng d t th y V nh Xuân n th m m y ông, m y th ytrong Tòa B , th m h t không b sót m t nhà nào.

Qua sáng th hai, V nh Xuân b t u theo ông Kinh i làm vi c.Quan Phó nh t l i nhà h u, v a ng i thì ông kêu th y Khuê, th y Sung v i V nh Xuân

i mà nói ông nh t nh b t th y Xuân ng thông ngôn cho ông. Ông bi u th y Khuê giaovi c c a th y cho Xuân làm, còn th y Sung thì giao b inh cho th y Khuê coi.

nh xuân nh nh nói v i quan Phó r ng mình m i vô làm ch a hi u công vi c nhàc, nên xin cho ph v i m t th y nào ó, t p s m t th i gian cho quen, r i làm m t

mình m i c. Ông Phó nói không có gì khó, làm trong ít b a thì quen. Ông d n th y Khuêph i ch cách th c m i vi c cho Xuân bi t. Xuân không dám cãi n a.

Th thì l i ông Kinh nói không sai. M i vô lãnh vi c V nh Xuân ã c ng thôngngôn cho quan Phó và coi b thuy n v i gi y súng. Trong nhà h u ai c ng n , vì l nh c aquan B nh t ã nh, nên không ai dám bàn lu n gì h t.

Ch ng tan h u i v d c ng, ông Kinh m i th th nói cho V nh Xuân hay r ngtheo l i ng i ta n thì quan Phó nh t i thông ngôn thi t c ng t i th y Khuê nói ti ng Tâykhông rành, mà ph n nhi u là t i th y Khuê phát gi y súng th y n ti n sao ó th u t i taiquan Phó nên ng m y (m i) i th y qua coi b inh.

t i nhà ông Kinh kêu bà mà cho hay quan Phó ã b t V nh Xuân ng thông ngônth cho th y Khuê r i. Bà vui m ng mà nói: “Có ph c thì có ph n. H u tài t t c d ng”.

nh Xuân nói: “Th nào tôi c ng không quên tiêu bi u c a tôi: “Thanh cao chánhtr c”.



(12) II

Ng i có danh th ng hay th n tr ng, d u danh l n hay nh c ng v y, ph i lo gi gìnng c ; không ch u cho ng i ta chê “h u danh vô thi t”, ph i làm sao cho ng i ta công

nh n “danh b t h truy n”.nh Xuân h i nh h c ch nho v i ông Giáo Huân, c ông Giáo khen thông minh,

n cán, ông cho là ngôi sao r ng r trong tr ng ông. Ch ng b nho h c mà theo Tây h c,thì t Ch Gi ng xu ng Gò Công, sau lên M Tho, Sài gòn c ng v y, h c tr ng não c ng

c cái danh gi i nh t trong l p.Nay xu t thân i làm vi c v a m i vào Tòa B M Tho trình di n, li n c quan Phó

Tham Bi n khen th y b t thi p, nói ti ng Tây d dàng nên ch n th y ng thông ngôn. D umu n d u không th y c ng ph i vâng ch u không c phép ki m k mà t ch i.

Tr a v n c m, V nh Xuân nói v i ông Kinh:- ng i có nhi u kho ng gay go. Bây gi tôi m i th y gay go thi t. Thi ng

làm ngh ký l c tôi t ng tôi ng i biên chép r i cu i tháng lãnh l ng mà n v ythôi. Tôi có dè ph i làm vi c khó quá nh v y âu.

- Có khó chi âu. Tôi bi t th y d s c. Th y ng lo chi h t. H i s m m i quan Phócho dân vô h u. Th y ng thông ngôn l n u, mà m y th y lén coi ai c ng choth y thông ngôn v ng vàng, không b ng , không l i i chút nào h t. Ng i taoán trong ít lâu th y s lên ng thông ngôn cho quan l n Chánh cho mà coi.

- Làm vi c gì c ng v y, h có thi n chí t nhiên ph i thành công. Tuy ch a th ovi c, song tôi c g ng, có l tôi c ng s làm cho quan trên v a lòng c. Có m t

u làm cho tôi ái ng i quá nên h t s t s ng.- u gì ?- i nãy i v d c ng ông nói ông nghe rõ l i thì quan Phó không th y Khuê

thông ngôn n a là t i th y n h i l sao ó nên m t tín nhi m.- i th y làm l ng quá nên m i b ch . Làm vi c ai l i kh i qu quào chút nh.

Nh ng ng i ta làm kín áo có sao âu.- Tôi nghe nh v y tôi bu n quá. Hôm th b y vô trình di n v i quan l n Chánh,

ng d n tôi làm vi c ph i siêng n ng, mà ng còn khuyên tôi ng h i l . Tôi h i có danh hay sao mà ng khuyên nh v y ? L i khuyên ó nh c tôi quá, b i v ym nay tôi phi n không bi t ch ng nào. Tôi nói thi t n u nhà tôi có c m ti n ng thì hôm ó tôi nói ti ng cho ng nghe r i tôi i v . Vì nghèo nên ph i làm tay

sai cho ng i ta, mà còn cho ng i ta nh c m n a thì ch u sao c.- Th y ng phi n. Có l t i quan Phó ã cho quan l n Chánh hay th y Khuê lôi

thôi sao ó và ã có tính h th y vô làm vi c thì b t th y th cho th y Khuê, nênquan l n Chánh m i khuyên nh v y, ngh a là khuyên ng có làm nh th yKhuê, ch không ph i c ý nh c th y.

- u v y thì m t th y h i l r i cho t t c m y th y u h i l h t hay sao mà d nnh v y ?

- Vi c ó tôi không mu n nói. th y làm lâu lâu r i th y s hi u l y- Ai làm sao thì làm. Tôi l p chí thanh cao chánh tr c nh tôi ã d n lòng tôi, mà tôi

ng ã h a v i th y tôi nh v y.- c v y thì quí l m.- i hay khôn chung cu c r i m i bi t.- Th y theo sách ch không ch u theo i.- Sách hay i c ng v y, có cái ph i mà c ng có cái qu y. Tôi quy t n theo l

ph i mà thôi, không k i hay sách.- c l m, c l m. Cu c i bi n chuy n, con ng i t n hoá. Ph i dung hòa c

i m i cho hi p th i. Duy có l ph i bao gi c ng là l ph i, không làm sao thayi c. N u cái ph i mà cho là qu y, còn cái qu y l i cho là cái ph i, thì tr t to iên, Ph t Tr i s p còn bi t âu mà n ng d a n a. Tôi khuyên th y thông



l y l ph i nhà x s ; n nh v y thì không ai dám khinh khi, mà c ng kh ilo ai oán h n.

- Quan Phó gây chuy n r c r i cho tôi quá. Ch chi ng giao b inh cho tôi coi thìtôi kh e, tôi m i lo ki m ph m n mà d n ch n c.

Bà Kinh ch n mà nói:- Th y thông lo d n nhà g p làm chi; ây v i v ch ng tôi c mà.- ôi ba ngày không nói gì, ch lâu quá tôi làm nh c lòng ông bà. Tôi âu dám.- Th y ây v ch ng tôi vui l m, có nh c lòng gì âu. Th y m y tháng c ng

c.- Tôi mu n d n nhà ng r c bà già tôi lên. Hôm ra i tôi có h a; n u lâu quá

bà già tôi trông.- À n u có vi c ó n a thì tôi không cãn. Mà tôi mu n th y g n ây ng t i lui

ch i cho ti n. Tôi h i l i thì ch c có ng i dãy ph n y h s d n i. V y th yvi t th th a cho bà ch hay, i tháng sau có l s có ph tr ng mà d n nhà c.

tôi nói tr c v i ch ph , h ng i ó tr ph thì ph i giao chìa khóa cho tôi,Ch ph làm H ng c làng n y. Nghe nói th y thông ng bàn quan Phó m nph , ng ph i b ng lòng, âu dám cho ng i khác âu mà s .

Ông Kinh ti p nói: “Th y mu n h c n, t p làm thi v i tôi thì ph i g n nhau choti n. Th y rán ch ít ngày. ây v i tôi c mà. Th y t i ch ng nào c ng không saoâu mà ng i”.

Hai b a nay v ch ng ông Kinh th y V nh Xuân m i vô làm li n c ng thôngngôn thì bi t th y h c gi i thi t. ã v y mà th y tánh tình ôn hòa, khiêm nh ng, song c ng

i th ng ngay, v ch ng em lòng yêu, mu n ch a th y lâu lâu cho vui.Còn V nh Xuân ch a th o vi c trong nhà h u, c ng mu n c y ông Kinh ch d n, nên

không òi d n nhà g p n a, vi t th cho m hay r ng ch a ki m c ph tr ng, nên xin chqua tháng sau m i có th d n nhà.

Bây gi m c lo làm vi c b n ph n vuông tròn, V nh Xuân ch a dám nói t i vi c h cn và vi c làm thi. Vô nhà h u thì ph i so n các ngh nh và hu n l nh c a quan trên nói v thuy n mà xem cho hi u thuy n chia làm m y h ng, thuy n l n ph i làm sao, cách th c o

thuy n mà tính ra tr ng t i th nào, tính s thu cách nào, ghe tân t o ph i làm sao mà chosách, ghe gi i b n ph i làm sao mà bôi h .

Th y c ng ki m xem hu n l nh v phép b n súng, xem coi tính c bao nhiêu gi yphép, bu c ng i xin phép b n súng ph i có u ki n gì, ng i có súng n u ch t, thân nh nph i làm sao.

Trong hai ngày thì V nh Xuân ã bi t h t công vi c c a th y làm, n u có ch nào ch ahi u rõ thì th y Khuê ch thêm cho.

nhà ban êm nói chuy n v i ông Kinh thì V nh.Xuân h i t i vi c c a m y th ykhác làm. Ông Kinh làm vi c lâu n m nên ông th o h t. Ông c t ngh a các s c thu ; thu qu n

t, thu a h t, ph công nho. Ông ch các s c b : b inh, b n, b v u, b th tr ch, sanh ý, b trâu bò. Ông c ng nói luôn cách c H i ng a h t, cách c H ng ch c h i

và cách c m y Bang tr ng v i th l thâu thu Hoa ki u.t bu i s m m i, ông Kinh trong, V nh Xuân ngoài, hai ng i ng thay

ng i làm vi c. Có hai ng i c m gi y t trong tay, lúm cúm b c vô c a, th y V nh Xuânng ng i út giày vô ch n mà mang thì cung k nh xá mà h i th y thông coi b thuy n

ây hay không. Xuân nói ph i và h i l i hai ng i có vi c chi mà ki m nhà th y thông coi bthuy n. M t ng i nói m i m n óng r i m t chi c ghe nên em xu ng xin cho ng lãnhsách v i bài ch . Còn ng i kia nói m i mua m t chi c ghe ch lúa nên em nh mua bánxin óng bách ph n ng sang b s a sách.

nh Xuân nói vi c nh v y thì vô Toà B mà h u, ch ây là nhà riêng, không bi tvi c c a nhà n c. Hai ng i u nói theo t c l ph i th a tr c v i th y thông r i s vô Tòa

h u sau.



nh Xuân c i mà nói: “Tôi coi b thuy n h m nay. Tôi ã b t c l c r i. Hai anhi ngay vô Tòa B mà h u, kh i nói tr c v i ai h t. H vô n r i t nhiên tôi làm cho.

i li n i, g n t i gi h u r i”.Hai ng i m gói l y ti n.

nh Xuân la l n: “Ê ! Ê ! Hai anh mu n làm cái gì ó ? Tôi ã nói nh v y, hai anhch a hi u hay sao ?”.

t ng i nói: “Th a ki n ti n n c cho th y”.nh Xuân nói: “Nhà n c tr l ng cho tôi ng tôi làm công vi c cho dân. Tôi

không c phép l y ti n c a dân, mà dân c ng không c phép em ti n cho tôi. Hai anhlàm sái phép tù ch t a. ng có làm qu y nh v y n a nghe hôn. Thôi i, i”.

Hai ng i ngó nhau, b b i r i. V nh Xuân ng d y thôi thúc bi u i.Ông Kinh L ng b c ra nói: “Th y thông ã bi u nh v y thì hai anh em i lên Tòa

i, sao l i còn d c d c”.Hai ng i nghe nh v y m i ch u xá mà ra c a.Ông Kinh c i mà nói v i V nh Xuân:- i có t c l nh v y nên h n i n ây mà ki m th y ó. Th y th y ch a ? Vì

th y m i lãnh vi c h ch a bi t nên m i t i có vài ng i. Lâu lâu h bi t r i m ia h t i c ch c cho mà coi. S m m i th y i th m t vòng mà coi, m y th y

coi b trâu bò, n th , sanh ý, bách ph n, nhà nào c ng có khách vô ra n mp.

- Có nh v y nên ng i ta khuyên h tôi, ngh c ng ph i. Mà xét cho chí lý thì b nhi l n y sanh ra c là t i dân. N u dân ng thèm cho ti n thì sao mà h i l

c.- Không cho ti n thì h làm khó. H b t b t chút, h làm t gi y l i, h b t ch

i c ngày thì b t ti n quá. Thôi, ra ph t ít ng b c ng xong chuy n cho mau.- u ng i ta làm khó thì mình th a.- Th a v i ai ? Dân có bi t ti ng Tây âu mà th a v i quan. Ph i nh th y thông nói

giùm. N u th y thông binh v c àng kia, th y thêm b t r i mình mang h a.nh Xuân suy ngh m t chút r i m i nói:.

- Hôm tôi thi u, th y tôi có nói thông ngôn ký l c là h ng công b c không cóquy n hành gì, nh ng làm trung gian gi a dân v i quan nên có trách nhi m quan

l m.- Thi t v y. Làm s ng làm ch t c ch ch i sao.- Dân thi t thà, l i nói ra quan không hi u, t nhiên c thì rán mà ch u, không dám

môi. Ng i ta th a tình th ó m i làm m a làm gió mà hóng hách b c l t. Cáin n y ph i làm sao mà tr , ch hoài nh v y thì nguy cho dân quá.

- Tôi không th y ph ng pháp nào h t.- Có ch . Mu n tr cái n n áp b c, b c l t thì c d y dân cho khôn, cho d n, cho

ng, ng ch u ai hi p áp, ng ai b c l t, h c trí thì ch ng c h n hòi, hsái phép thì kêu nài m nh m . Làm nh v y thì g n n cho dân m i c.

- Ai ch u d y dân ? Ng i có h c th c h mu n cho dân d t nát, ám mu i ng sai khi n.

Th y g n t i gi h u, hai ng i t m d t câu chuy n ng i làm vi c.nh Xuân nh có s n khi u thông minh, l i nh quen tánh a tìm hi u, b i v y làm

vi c trong vài tu n thì bi t rành r công vi c thu c ph n s c a th y, mà th y c ng hi u sc các công vi c c a m y th y khác trong Tòa B . Th y còn c bi t các ngành ho t ng

ch c v m t hành chánh trong t nh và kh p trong x . Vì v y nên bây gi thì th y ngthông ngôn r t bình t nh, v ng vàng, ng i làm vi c thì l làng, còn nói chuy n thì ho t bát,không khác nào m t th y thông ngôn giúp vi c nhà n c ã nhi u n m. Các b n ng liêu aith y th y thông th o mau l nh v y, thì d u không th ng c ng ph i khen tài, mà l i th yth y c quan Phó càng ngày càng thêm thân yêu, nh ng th y c m t m c nh nhoi khiêm



nh ng, h i ng h c ch không khoe khoang thì ai c ng ph i kiêng n . Có m t u th ylàm cho b n ng liêu x m xì r i ái ng i là th y không ch u h i l , ai có chuy n em ti n t ilo v i th y thì th y i i h t; n u còn nài n thì th y h m kêu lính b t ng gi i Tòa. Khôngch u h i l sao không làm th y giáo, l i làm th y thông ? Làm thông ngôn ký l c mà th ykhác ý v i b n ng liêu thì làm sao mà thu n hòa v i nhau cho c ?

p s xong r i, vi c làm ã d , bây gi V nh Xuân kho trí m i tính t i vi c m nph d n nhà.

Bà Kinh cho th y hay bà Sáu cách bà m t c n m i cho ch ph hay b a r m thángi ngh a là còn 20 ngày n a bà s tr ph ng d n v An Hoá mà v i cháu. Bà Kinh ã cón ông ch ph r i, h bà Sáu d n i thì ph i giao chìa khóa cho bà ng bà a cho th y

thông ng bàn quan Phó d n v mà . Ch ph ã h a ch c v i bà r i, v y k t ngày r mtháng t i thì s d n nhà c.

Ông Kinh h i s ch c d i Gò Công lên mà d n nhà hay là ph i mua m itrên n y. V nh Xuân t thi t vì nhà nghèo nên c lôi thôi không có th chi quí giá. Th ycó d n m ch ng nào m n ph c r i, th y g i th cho m hay, thì m bán cái nhà, còn

c th gì xài c và c n ích thì ch ghe ò em lên mà d n, th nào không x ng áng thì, lên trên n y s s m thêm.

Bà Kinh nói n u không bàn gh hay gi ng ván thì bà ki m m n giùm cho màn r i sau s mua s m thêm ng lo vi c ó.

nh Xuân vi t th cho m hay ch c r m tháng sau s có ph và xin m s p t choxong, ng qua ngày r m thì ch lên.

Ông Kinh ã th y V nh Xuân ã an lòng kh e trí r i, ban êm m i b t u ch choth y hi u các th thi, ch niêm v n và bình tr c theo th th t ngôn bát cú. Nghe th y nói th ythích n kìm, ông l i ki m m n thêm m t cây kìm kêu ti ng t t mà treo trong nhà ng t pcho th y n.

ó m i êm V nh Xuân h c làm thi m t h i r i t p kh y n, th y s t s ng rèn t p,ông Kinh c ng t n tâm ch d n, êm nào hai ng i c ng th c ho c n ho c làm thi n 12gi m i ch u ngh .

n b a r m thi t qu bà Sáu ch c xu ng ghe i v An Hoá, giao chìa khóa c nph cho bà Kinh L ng.

Tr a bà Kinh d t V nh Xuân l i coi ph . Bà chê vách d , ch g ch b h t vài t m, bànói bà xin ông ch ph s n ph t, s a g ch l i cho àng hoàng. Bu i chi u ông Kinh v i

nh Xuân i làm vi c r i thì bà Kinh che dù i vô nhà ông H ng C ch ph , bà nói thnào không bi t, mà b a sau, m i t ng sáng, thì ông ch ph ra nhà ông Kinh ng th m th ythông V nh Xuân.

Nói chuy n qua l i theo l xã giao xong r i, ông ch ph h i chìa khóa và m i th ythông l i coi c n ph . Ông nói ông l y làm vui lòng mà c m t c n ph cho th y thông

. ch ng ông Kinh i theo m c a ng cùng nhau coi. Ông ch ph nói th y thông

mu n s n ph t màu gì, mu n s a ch a ch nào thì ch cho ông bi t ng ông bi u th h làmi cho s ch s r i s d n. V nh Xuân ch a k p nói thì bà Kinh giành xin ông ch ph cho thayt m y t m g ch b t nhà trên xu ng nhà b p, s a khóa c a tr c, c a sau cho ch c, cònn vách thì nên s n làu tr ng gà, b t ch màu xanh m. Ông ch ph ch u h t. Ch ng coi r i

ra v ông nói v i thây thông r ng trong nhà ông có bàn gh t ván dùng không h t. V y d nnhà th y thông có c n ùng th gì thì cho ông hay ông s bi u tr nhà em ra cho m n màdùng ch ng c n ph i mua ho c t cho th óng, t n ti n nhi u l i cây không t t.

Ch ph v m t lát thì có th h , th m c ra làm l ng x ng, ng i thay g ch b , trámy l óng inh, k thì s a khóa c a, làm thông h ng ng óng c a cho ch c.

Bu i chi u h b t u c o vách ng s n, s n nhà trên mà c ng s n luôn nhà b p n a.Th làm trong hai ngày thì xong r i h t. T i phiên ba ng i trai m nh m , hai ng i gánh



c cho m t ng i c m ch i quét r a g ch cho thi t s ch. H làm m t chút thì r i. Nh ng bàKinh không cho óng c a, có h i gió vô ng khô vách, khô g ch cho mau.

n x c ng ba ng i r a nhà h i s m m i ó y xe tay ch ra m t cái gi ng cây,t b ván gõ ba t m m ng nh ng gi ì láng bóng, m t bàn vi t, m t t áo v i m t bàn nh

có kèm hai cái gh .Bà Kinh nghe h l i h i khiêng vô, bà li n l i mà ch lót cái gi ng trong bu ng, cái

bàn nh v i hai cái gh thì tr c b ván, bàn vi t t nhiên d a c a s bên tay m t. Còncái t áo bà ng nh m nhía coi ph i âu. Bà suy ngh r i bi u khiêng trong bu ng ng

ng qu n áo mà thay cho ti n.Chi u ông Kinh v i th y thông v , bà Kinh m i l i coi bà d n nhà.

nh Xuân b c vô th y bàn gh , ván t h t thì ch ng h ng, h i âu có màn h t nh v y. Bà kinh m i nói:

- Ông ch ph cho b n c a ng ch ra mà d n ó.- a h m ông có nói n u d n nhà mà thi u th gì thì cho ng hay, ng s cho

n. Tôi l ng thinh, vì ch a quen v i ng mà h i m n thì k quá. Sao b anay ng l i ch th mà d n nh v y ?

- ng nhà l n, l i giàu x a, nên c thi u gì. ng th y th y m i i l i, d nnhà mà không có , nên ng cho m n , có sao âu mà ng i. Hôm tôi lên nóimà l y chìa khóa c n n y, tôi nói tôi m n giùm cho th y ng bà con g n v inhau cho vui. ng nghe nói m n cho th y thì ng s n lòng l m. ng khen ng ikính m n th y quá. ng nói th y m i i l i mà ai c ng khen th y tr tu i, h cgi i, vui v , khiêm nh ng, nh t là thanh liêm, làm vi c mà không thèm n h i l

a dân, cái ó làm cho ng kính ph c h n h t. Có l vì v y nên ng giúp cho th yn nhà mà cho àng hoàng nh ng i ta ch có gì âu.

- Tôi không n h i l mà tôi th lãnh c nh v y thì t i c a tôi còn n ng h n l yti n b c n a.

- Ông ch ph cho th y m n mà dùng , ch ph i cho t hay sao mà g i là h i ? H n n a, ng kính ph c tài c c a th y nên ng giúp cho b n c

ph ng ti n, ng có c u th y làm vi c chi cho ng âu mà nói ng lo lót.nh Xuân suy ngh r i ngó ông Kinh v a c i v a nói: “Mình không nh n ti n b c,

mà nh n c a ng i ta cho m n, ho c i T t, ho c l chi ó, nh n nh v y có ph i h i hay không ? ó là m t v n c n ph i suy ngh ng gi i quy t cho úng v i phong hoá

và pháp lu t”.Ông Kinh nói: “Theo phép l ch s c a xã giao, hai ng i quen nhau nên thù t c cho

nhau , có ph i h i l âu. Còn vi c ông ch ph cho m n ng d n nhà l i còn khôngph i n a. Ôi ! Ông ch ph có d dùng, ng cho m n thì th y c lãnh, ch ng nào h tdùng thì ph i tr l i cho ng. ó là vi c ân ngh a, ch âu ph i hôi l mà th y ng i”.

nh Xuân nói: “Có h t, n c n r i tôi i mua m t cài èn, ng t i nay tôi ng nhà m i. Nh ng xin ông bà ti p cho tôi n c m t i chùng bà già tôi lên, tôi s n c m

nhà”.Ông Kinh nói: “Ph i l a ngày t t m i v nhà m i ch . t i tôi coi ngày nào c

i s v . Còn vi c n c m thì th y c n v i tôi, lo làm chi”.Bà Kinh khóa c r i ba ng i d t nhau v n c m. Câu chuy n h i l , ho c v i b c

ti n, ho c v i l v t, còn kéo dài thêm n a. V nh Xuân t ý lo ng i v s ng i ta có th c ytr c làm ân làm ngh a mua lòng thi n c m c a k có quy n hành ho c có th l c, mà nhnh i v sau, b i v y ng i có chút quy n th ph i sáng su t, ph i phòng, không nên chong i ta l i d ng hai ti ng ân ngh a mà che y d c v ng âm th m ng h ng v ng khác.

Ông Kinh c m th y V nh Xuân tr tu i, l i m i b c vào ng i là th y bi tnh n tình th thái r t châu áo, thì ông càng kiêng n , nên ông c i ch không ám cãi.

Còn bà Kinh, thì bà không dám xúi h i l , song bà không mu n nghe bài bát vi c y làch ng b nh chung c a th i i, b i v y bà c tâm kéo câu chuy n qua s d n nhà là vi c c n



kíp c a V nh Xuân, Bà khuyên ông Kinh l y l ch Tàu ho c sách Ng c H p coi ngày nào t ti s cho V nh Xuân b t u v nhà m i mà ng . Bà khuyên V nh Xuân vi t ti p m t b c

th n a cho m hay ã m n ph xong r i nên m i m lên mà .n c m r i, V nh Xuân ng i vi t th cho m . Ông Kinh m t l y cu n l ch Tàu ra coi

ngày. Bà Kinh t m t cái èn nh b ng l i trong c n ph m i m n, bà nói r ng d ni mà t i mò, l nh l o nh v y không nên.

Ông Kinh l t l ch coi m t h i r i ông nói v i V nh Xuân n u th y mu n v ng nhài thì nên ch ngày mai là ngày 20, v ngày ó m i h p v i s d i ch .

nh Xuân vi t th r i thì bà Kinh tr v , tay có b ng m t cây èn t a ng m i tinh.Ông Kinh h i èn âu v y. Bà nói: “Tôi t cái èn nh ng nhà th y thông r i i luônra ti m ki m mua giùm cho th y m t cây èn ây. èn tr ng n; ban êm có khách thì tmà nói chuy n c. Có ng khói, có tim , mà tôi mua có m t ng m t, r quá. n y mà

cho àn ông i mua, không bi t kèo nài, khách trú nó òi t i m t ng r i, ho c m t ngba”.

nh Xuân khen r , l y m t ng m t tr l i cho bà Kinh. Bà b ng cái èn vô trongrót d u t th r i b ng tr ra trên bàn cho ông Kinh v i V nh Xuân coi. V nh Xuân khen

t. Bà d n th y mu n mua v t gì thì nói v i bà ng bà mua giùm cho vì th y không bi t giá, th y mua m c l m.

Ông Kinh nói t i mai V nh Xuân m i v nhà m i c. Bà Kinh nói: “V y thì chi umai tôi bi u con b p b ng m t cái lò l i ng ng tôi nhúm m t b p l a cho m áp. Theophép thì v nhà m i ph i có b p l a. Không nên b t c l ông bà”.

Chi u b a sau i h u v , V nh Xuân th y c n nhà c a th y m c a, th y i th ng l ió, th y bà Kinh ng nhúm m t lò l a trong b p, mà b ván ng tr c l i có tr i chi c

chi u bông. Cái èn t a ng mua hôm qua c ng có trên bàn.nh Xuân tr v nhà ông Kinh, thay mát, r i b ng cái r ng áo qu n em l i, d n

v nhà m i.Bà Kinh sau b p i ra, th y V nh Xuân b ng r ng, thì bà la l n: “Sao th y không

bi u con b p nó b ng giùm cho ?”.nh Xuân c i mà áp:

- Tôi b ng c, c n gì ph i c y ch b p.- Làm th y thông mà b ng r ng, chòm xóm ngó th y h c i ch .- ng c a tôi thì tôi b ng, sao l i c i tôi. N u h c y thì tôi b ng giùm cho h

ng c. Có lu t l nào c m th y thông b ng âu.- Thôi, th y b ng luôn vô trong ng s p áo qu n vô t cho r ng rãi. T có chìa

khóa h n hòi, r i khóa l i ti n l m. Tôi l y chi c chi u c a tôi mà tr i thtrên b ván coi v a quá th y hôn th y thông. Tôi cho th y m n ng ít ngày r i

ki m chi u mà mua. tôi v tôi ôm l i mùng m n l i giùm cho.- Cám n bà. m t lát t i r i tôi d n c mà.- Th y có m t mình, tôi ph v i ch .Bà Kinh i v .

nh Xuân m r ng l y s p vô t . Áo qu n không có bao nhiêu nên khônggiáp m t ng n t .

Bà Kinh ôm mùng m n em l i, có ông Kinh i theo. Bà h i V nh Xuân mu n ng cáigi ng trong bu ng hay là ng ngoài ván. V nh Xuân tính cái gi ng cho m n m, th yng ngoài ván cho mát. Bà Kinh tr v l y inh v i dây gai em l i r i ông Kinh ph v i

nh Xuân óng inh, gi ng mùng th r i v t lên, i ch ng nào ng s b xu ng.Cu c d n nhà ch có bao nhiêu ó thì xong. C tháng nay V nh Xuân lo l ng êm

ngày, may nh cách khôn ngoan, lanh l c a bà Kinh nên V nh Xuân c m t c n nhà t ti, s ch s , có dùng, mà ch t n có m t ng m t mua cái èn mà thôi. Xuân không

tính mua v t chi n a, i m lên coi m mu n mua thêm th nào thì m mua.



êm y n c m r i ông Kinh bi u bà ch bình trà ngon em l i nhà V nh Xuân r i ôngxách cây n kìm l i ó ng i u ng trà mà n giéo gi t m y b n hay c a ông m ng th ythông v nhà m i.

Ng i phía tay trái, khít m t bên V nh Xuân, !à thím Son, m t góa ph bán hàngngoài ch . Tu i thím trên 40, thím có hai a con, a trai tên L c 15 tu i, a gái tên Xuy n13 tu i, hai a u i h c tr ng nhà n c.

Còn ng i c n phía tay m t r i t i ông Kinh, là ông Ho ng, th y thu c nam, tu in 60, làm thu c c t ãi, nên có b nh r c h ng ngày, và m i b a ng i ta ra vô h t

thu c c ch c thang. Ông nghe th y thông d n nhà m i, có ông Kinh l i n ch i, ông m c áodài qua m ng th y thông ng làm quen.

Vì có hai cái gh không ng i, ông Kinh ph i v nhà nh c thêm m t cái gh em l icho m n. Ch khách ng i nói chuy n v i nhau. V nh Xuân l y làm vui mà c lân c n v i

t danh y mà c ng là m t nhà nho h c. Bà Kinh bi u ch b p ch bình trà l n xách l i vàem thêm tách ng ch khách u ng trà mà nói chuy n.

nh Xuân nh n th y ông Ho ng h c nho thì bi t ch v y thôi, ch không hi u thu ntuý c a o nho, so sánh v i ông Kinh L ng hay ông Giáo Huân thì lù mù, còn sau xa l m.

Nói chuy n ch i trót gi r i ông Ho ng v . Ông Kinh ng i n hoài g n 11 gi ôngi v ngh .

nh Xuân b ng bình, tách em l i tr r i óng c a, v n èn lu lu, và b mùng xu ngmà ng . Th y ngh l i thì b c ch n vào th cu c, nh c m i ng i th ng yêu, nên vi cgì khó c ng hoá ra d . S làm vi c ã yên n l i, nhà c a d n c ng xong xuôi, bây gi ch ibà m lên n a, thì m i vi c u vuông tròn.

Ban ngày làm vi c, ban êm h c n và t p làm thi; ti n t n ng s l ng cho mcon s ng thong thà v y thôi, bao nhiêu ó th a mãn chí h ng, ch ng c n mon m i r c r ,vinh quang trong lúc chung quanh mình k khóc ng i than, k khòm l ng, ng i m i g i.

Chi u b a sau, tan h u, V nh Xuân bi u ông Kinh v tr c cho th y i vòng ngmé sông coi ò ch Gi ng lên hay ch a ng th y nh n cho m lên. Ông Kinh nói ông i

i cho vui.Hai ng i xu ng mé sông, V nh Xuân ghé ti m bán h c trò th y mua vài manh

gi y, m t x p bao th , m t bình m c dành trong nhà, còn cán vi t, ngòi vi t v i vi t chì,thì th y có s n nên kh i mua.

May quá, ò ch Gi ng lên r i. V nh Xuân kêu ch ò mà c y v ch Gi ng làm nvô nhà bà H ng v n nói giùm th y ã d n nhà xong r i, nên xin bà lên g p, h m nay th ytrông bà l m.

Vì V nh Xuân có i ò n y m y l n nên ch ch ò bi t th y, v a nghe th y nh n thìch ò nói:

- Bà H ng v n nói m t, 24, bà lên th y à. Nh ng th y nh n nh v y, mai ò v ,tôi c ng vô nhà tôi nói l i giùm cho.

- Sao ch bi t m t má tôi lên ?.- i hôm bà H ng v n có xu ng ò tôi coi ò có ch c chút nh c hay

không. Bà nói có c th th y bi u lên g p. Nh ng bà còn ph i d n d p cnên ch a i chuy n ò b a nay k p. Mai ò v , m t bà s ch i.

- u v y thì chi u m t tôi s xu ng ây tôi r c. Ch nh m coi m t ch ng gi nàoò m i lên t i.

- Cha ch , m t b ng c n c nên ò có i gi i l m thì c ng ph i m t tr i l n lêni t i ây. Tôi s t i èn không bi t ch ng.

- Má tôi có ch chút nh, ch làm n ch giùm nghe hôn. Ch n ti n ch baonhiêu lên ây tôi tr cho.

- c mà. Bà con m t ch ch chút nh, bà mu n cho bao nhiêu c ng c, cóchi âu mà lo.



- Hai anh chèo, có anh nào ch làm n cho nh i theo tôi cho bi t nhà ng m t nhò t i s m, tôi xu ng không k p, thì nh lên cho tôi hay. Tôi ng sau ch ây

- c anh chèo m i i v i th y.- À, nh m t có , tôi c y hai anh chèo em giùm lên nhà r i tôi cho ti n, c hay

không ch ? c nh v y thì tôi kh i m n ng i ta.- c ch . ò t i thì hai ng i ngh ch có làm gì âu. em giùm, th y cho

ti n mua thu c hút thì hai nh m ng l m.- nh Xuân c tin m t m lên, thì th y m ng l m, t gi ch ch ò, r i cùng v i

ông Kinh i ri t v ng cho bà Kinh hay.n b a c n t i ó, V nh Xuân vui v , nói chuy n không ng t, mà ch ng nói chuy n

chi khác h n chuy n m con sum hi p, t ây con âu thì m ó, h t xa nhau n a. Vch ng ông Kinh L ng th y v y thì bi t Xuân k nh ái m ch không ph i nh h ng ng i

t hi u, h h c gi i làm nên r i thì quên ân ngh a sanh thành, không thèm ngó ngàng t i mcha n a.

Nhân d p n y bà Kinh m i m th lòng V nh Xuân, nên bà nói:- Th y thông làm vi c ai c ng ch u h t. i n âu c ng nghe ng i ta khen rùm,

khen h c gi i, làm vi c b t thi p, n nói nh nhoi, tánh tình vui v , nh t là khenthanh liêm, cái ó làm cho ng i ta kiêng n h n h t.

- Có gì âu mà kiêng n . Nhà n c m n tôi làm công vi c c a dân, nhà n c ã trti n công cho tôi r i. Tôi bu c dân ph i tr ti n cho tôi n a sao c. Bày chuy nnói n n. Tôi có làm n gì âu mà n ? B n ph n c a tôi bu c tôi ph i làm, chtôi có giúp ai âu.

- y th y khác h có nói nh th y v y âu.- Ai nói sao t ý h . Riêng v ph n tôi thì tôi c do l ph i mà nói ngay ra.- Thôi, chuy n ó tôi không dám cãi v i th y. Bây gi vi c làm thì th y ã thông

th o h t r i, trên c quan yêu, d i c dân chu ng. Th y còn tr tu i, l i m ira làm mà th y ã c danh v ng r t l n. Nhà c a d n c ng ã yên r i. M t âybà ch lên thì m con sum hi p m t nhà. Th y ch còn thi u có m t vi c tôi mu nth y ph i ngh t i cho s m m t chút.

- Th a bà, còn vi c chi ?- Vi c l p gia th t. Th y nên l a con nhà t t mà c i ng có ng i n i tr , lo

m n c cho th y v i bà ch , ch không l th y r c bà ch lên ây r i b t bà chi ch n u n.

- Vi c c i v thì tôi ch a tính. Mà ch c tôi không tính âu. Nh ng vi c i ch n un thì tôi ã có tính r i. Tôi ch a dám nói v i bà là vì tôi i má tôi lên, tôi th a

i má tôi, r i tôi s nói. H m nay tôi mu n c y bà ki m m n giùm cho tôi m tng i i ch n u n, ch c i, xách n c, làm công vi c l t v t trong nhà. Thu naymá tôi c c kh quá, vì nhà nghèo nên ph i nh c thân. Bây gi má tôi già r i, tôiph i ép má tôi ngh . Kh ng bi t ây m n m t ng i giúp trong nhà m itháng ph i tr ti n công bao nhiêu bà ?

- Ng i l n tu i, n u n gi i h òi t i 5 ng. Nh m n a nh , làm công vi ctrong nhà c, nh ng d vi c b p núc, thì vài ba ng. bà ch lên r i tôi ki mgiùm cho m t a bi t n u c m, n u n c chút nh v y thôi, bà ch ch cho nólàm, thì tr ch ng ba ng c.

Ông Kinh L ng ch a V nh Xuân trong nhà c tháng nay, ông ã nghe V nh Xuân.nói chuy n nhi u, ông ã th y cách Xuân x s , ông bi t chí h ng, ông hi u tánh tình, ôngch ng nh n l i nói không bao gi trái v i vi c làm, mà vi c làm c ng không bao gi r i xanhân ngh a, ông c m th y V nh Xuân không ph i thu c trong h ng thanh niên c y tài h c mà

ng hách bóc l t hi p áp, h c l r i thì mong h t ti n cho nhi u, c i v thi t giàu, thi tp ng lên xe xu ng ng a, n cao sang, mi n mình c sung s ng thì tôi, ai th m khc k . V nh xuân c quy n th l i không ch u n h i l , nhà nghèo l i không ham b c



ti n, h m nay làm vi c yên r i thì mong m n ph d n nhà ng r c m v nuôi, ch ng htính t i vi c c i v , c nói s p t b n cho yên ng h c n kìm, t p làm thi, h ngthú phong l u, lánh xa danh l i. Th y con ng i d k nh v y, ông Kinh c ng kiêng n nh

y th y trong nhà h u, ông không dám bàn t i vi c l i danh, i bà H ng v n Thanh lêncoi m con có nói t i vi c t tóc tr m n m c a V nh Xuân hay không, r i ông s li u mà

ng d n. Hôm nay tình c bà Kinh d chuy n c i v ra mà nói v i V nh Xuân, V nhXuân l i g t ngang mà xoay câu chuy n qua h ng khác, ông Kinh không th nín n a c,

i v y ông hai ng i bàn t câu chuy n m n a r i, ông m i chen vô mà h i:- Theo ý tôi, th y thông d n nhà c a xong, m con sum hi p r i, thì th y ph i lo

ki m ng i n i tr ng nuôi m , ch sao th y l i nói vi c c i v ch c th ykhông ch u tính.

- Nhà nghèo l ng ít, c i v ph i t n thêm m t mi ng n n a tôi lo sao cho kham,ông Kinh. Tôi ph i lo nuôi m ng áp ngh a n n ã ch . N u tôi ã có ch u

n ngh a c a ng i v thì tôi m i lo tr . Tôi không có vay mà b t tôi tr n thì t inghi p cho tôi quá. Ông bà ngh th coi.

- i v là n i dòng có ng i giúp vi c trong nhà. Sao th y l i nói c i là tr n .

- Ng i ta nói v ch ng là duyên n , v y thì v là n ch gì. Hu ng chi c i vph i lo nuôi v , t c th là tr n .

- i v n u mu n kh i nuôi, thì ta l a ng i có ngh nghi p làm ra b c ti n, ho cng i có tài s n nhi u, có huê l i l n, ta c i v nh v y ta kh i nuôi, mà nó cònnuôi ta l i.

- i v mà c u cho v nuôi thì h quá.- Th y có nói h c tr n b T Th , l i ông Giáo Huân có gi ng M nh T cho th y

rành l m. V y tôi xin nh c th y câu n y: “Thú thê phi vi d ng nhi h u th i h ving”. R t i th y M nh còn nói: “C i v là vì ph i l p gia ình, ph i n i tông

c, ch không ph i c i v là vì c n ph i có ng i nuôi mình, nh ng có nhi u lúcng c n ph i có ng i nuôi nên m i c i v ”. Th thì c i v ng có ng i

nuôi, làm nh v y có l i v i o thánh hi n âu mà h th n.- Ý th y M nh nói câu ó tôi t ng th y mu n nói c i v không ph i c u v nuôi

nh ng khi au m, ho c r i b t t nguy n thì có ng i d ng nuôi s n sóc. Tôinh kh e mà tôi l a ng i có tài ngh tôi c i, ng v tôi làm mà nuôi tôi v y

thì tôi l ng công ng i ta. H l m, ch sao không h ? Còn l a con nhà giàu cómà c i ng h ng gia tài, thì tôi s mang ti ng ào m , làm nh v y càng x u

h n n a. Tôi nghèo, thôi tôi lo tr th o cho bà già tôi mà thôi, c i v làmchi mà ph i thêm m t m i lo n a.

- Th y trong nhà g n m t tháng r i, th y bi t v ch ng tôi yêu m n th y nh emru t v y, yêu m n mà l i quí tr ng n a. Bây gi không có ai, tôi xin phép t thi tvi c nhà c a th y theo ý tôi nh n xét. Th y có nói th y là con nhà nghèo thu naybà già ph i làm c c kh mà nuôi s ng. Bây gi th y làm vi c ch c là th y ch nh

ng b ng mà s ng, ch không có huê l i nào khác. Mà th y m i vô làm thìng m i tháng có 20 ng, l i b tru t m t ng cho kho h u trí, thì còn có 19

ng. Trong s ó ph i tr ti n ph h t 5 ng, ti n m n ng i 3 ng, thì còn có11 ng, làm sao mà s ng. H m rày v ch ng tôi lo cho th y v ch ó lung

m. Ch chi vi c làm mà th y ch u nh n ti n b c c a g i ta n n, không épbu c ai, ai mu n n n bao nhiêu tu h , thì có l m i ti n mà s ng. Trái l ith y không ch u n h i l nh ng i ta thì làm sao ? Tôi th y ch có cách c i vgiàu ng bên v giúp .

- Cám n ông bà. Ông bà th ng tôi nên m i c t ngh a chí lý nh v y. Vi c ti n b ctôi ã có suy ngh r i. Tôi tính bà già tôi lên yên r i thì tôi ki m h c trò tôi d y



riêng t 6 gi t i 8 gi , m i tháng tôi ki m thêm t 15 t i 20 ng thì m conng thong th .

- Làm vi c mà v nhà còn ph i d y h c n a thì m t l m.- Tôi còn tr tu i, s c kho còn d , nên không m t âu.- Th y l p chí thanh cao chánh tr c. Chí y tôi kính ph c l m v y. Tôi mu n chí y

c th a mãn, nên thi t h m nay tôi ng tính ki m làm mai cho th y c i m tng i v có s n gia tài, ng lo cung c p ti n b c dùng trong nhà, giúp choth y tr n th o v i m già, nuôi c chí thanh cao và h ng phong l u thú v .

- i v ng nh v thì k quá. Tôi cám n ông. Nh ng tôi không th làm nhy c.

- i mu n bên n y y thì bên kia ph i l ng m t chút. Mu n c thanh liêmhoàn toàn, thì ph i c i v giàu ng có ti n mà n m i thanh liêm c ch .

- Tôi xin th a thi t v i ông bà, tôi ã quy t nh không c i v i s ng c a tôithong th mà gi thanh cao chánh tr c, ông bà th ng nên lo giùm cho ph n tôi thìtôi cám n, nh ng thi t tôi không th vâng theo ý ông bà c.

Bà Kinh c i ma nói: “Th y nói nh v y, m t bà ch lên ây coi bà ch có hi p ýi th y hay không?”.

i v ch ng ông Kinh khuyên V nh Xuân c i v nên êm y Xuân n m nh l i Cúcng. Th y ti c ngày nay công thành, danh to i, nhà c a àng hoàng mà Cúc H ng không

còn ng sum hi p m t nhà, cho ch ng yêu v , v giúp ch ng, v ch ng ng chí ng tâmmà nuôi m già, làm nhân ngh a. Th y c ng ti c Cúc H ng ã i u thai r i, nên không choth y chiêm bao th y m t n a. Th y nh Cúc H ng có d n th y ph i c i v ng có ng ilo c m n c và ph ng d ng m già. D n thì d n ch tình c a Cúc H ng thi t n ng, ngh a

a Cúc H ng thi t dày, ngày nay th y nên danh là nh Cúc H ng, n u không tr ngh aáp tình v i nàng c thì làm sao mà c i v .

Chi u b a 24, V nh Xuân ra kh i Tòa B r i thì th y i th ng xu ng b n ch coi òCh Gi ng ã t i r i hay ch a. Hôm n ch ò nói b a nay ò lên tr , té ra ò ã lên t i r i,

nh xuân th y hai tr o phu ng khiêng ván trên b c th ch, d a mé sông. Th y h i mth y có lên hay không thì ch ch ò b c ra nói ch t ng ò lên tr , may nh có gió xuôi òch y bu m c nên t i s m, hai ng i chèo ò ã xách l t v t a bà H ng v n lên nhà

i, bây gi ch còn khiêng hai b ván v i hai cái bàn n thì xong.nh Xuân m ng quá, h i ti n ch n bao nhiêu ng th y tr . Ch ò nói bà

ng v n ã cho ti n r i. V nh Xuân d n hai ng i chèo em giùn lên h t r i thì s nn. Th y i ri t v nhà ng m ng m .

t i u dãy ph , V nh Xuân th y t i c n c a th y thì c a m bét h t hai cánh cònông Kinh thì ng tr c c n nhà ông. Th y th y i t i thì ông Kinh kêu mà nói: “Ghé âyth y thông. Có bà ch ây. Ph i th y i v luôn v i tôi, thì th y ã g p bà ch tr c r i”.

nh Xuân b c vô th y m ng ng i u ng n c trà nói chuy n v i bà Kình, th yvui v m ng m , nói th y xu ng b n ò mà ón, té ra m y ng i chèo ò nói ã a m lênnhà r i. H ng em d a mé sông r i s vác lên.

Bà H ng v n h i con:- âu mà con d n th h t v y ? Ph i má dè có nhi u r i thì má bán h t

c a mình, lên trên n y có thi u th gì thì mua thêm. không áng gì mà chi kình càng quá.

- Má ch lên nh ng gì ó má ? Con th y có hai b ván nh v i bàn th .- , bàn th t t hay x u c ng ph i em theo, ch không l b . Má ch b ván d u

phía tr c v i b ván nh nhà b p, cái bàn n, hai cái gh còn ch c và mùngchi u chén bát. Có vài cái lò v i cái lu nh n a. Còn l t v t má l i cho chòmxóm h dùng.

- Má ch g n h t trong nhà còn gì n a. Thôi, con l i con coi cho h .



nh Xuân i v nhà thay r i thì hai ng i chèo vác b ván d u lên t i. Bà H ngn v i v ch ng ông Kinh l i coi .

nh Xuân bi u vác th ng b ván d u vô lót trong bu ng, b ván nh lót d i nhà b p.Bàn n thì trong bu ng sát v i b ván. D i b ván gõ c a ch ph cho m n qua lót m tbên vách, ch a ch tr ng chính gi a ng t bà th . Còn các l t v t thì em xu ng h tnhà b p.

Bà Kinh v lo b a c m t i ng ãi khách. Ông Kinh ch y i ch y l i cho V nhXuân coi s p t c theo ý th y. Bà H ng v n m i cho con bi t cái nhà bà bán chong i ta c 50, còn l t v t bán c 30 n a.

n èn thì ã d n xong r i h t. Bà H ng v n nói ti n ch ch ò xin 2 ngbà ã tr r i. Bây gi bà cho hai ng i em lên nhà m i ng i l ng. V nh Xuân cho haing i thêm 1 ng n a. Hai ng i cám n r i t giã mà xu ng ò.

Bà Kinh l i m i n c m. V nh Xuân m theo bà Kinh i tr c. Th y khóa c a r itheo sau.

Trong lúc n c m bà H ng v n t l i cám n v ch ng ông Kinh l y lòng háo ngh amà cho V nh Xuân ùm u trong nhà c tháng nay, n y không bao gi bà quên c. BàKinh nói anh em m t ty m t s v i nhau, ng i c ph i giúp ng i m i. ó là vi c v ncông v i nhau, ng sau nh ông Kinh i i t nh khác thì có ng i khác giúp ông. ÔngKinh nói V nh Xuân lên t i thì mu n m n ph ng d n nhà li n. V ch ng ông cãn, bi uch ít b a dãy n y có ph tr ng s m n ng anh em g n nhau ch i cho vui.

Bà H ng v n tính ngày sau bà s lo c m n c cho V nh Xuân li n, không dám làmc lòng bà Kinh lâu n a. Bà Kinh không cho. Bà nói hai m con ph i n ng nhà bà thêmt ngày n a ng có thì gi mua g o, mua c i, m n gánh n c và mua l t v t r i m t s

u c.nh xuân c y bà Kinh ki m m n giùm m t ng i làm công vi c nhà ng tay

cho m và xin bà s n lòng giúp m trong lúc ban u, vì m ch a bi t ch m Tho, n u mu nmua c n ùng thì không bi t ch nào mà mua. Bà Kinh khuyên V nh Xuân ng lo, bà s nlòng giúp m i vi c trong lúc u.

a sau bà H ng v n theo bà Kinh ra ch mua lu ng n c, mua thêm n i, , muao, c i, d u l a, n c m m, h t r i b a sau n a bà m i i ch mua cá th t n u riêng ng

nhà ng m con n v i nhau.a ó nh m cu i tháng, Tòa B phát l ng r i. T i l i V nh Xuân em l i 10 ng

c mà th a v i bà Kinh cho phép th y chung u chút nh trong s ti n mua cá th t c thángnay. Th y xin bà vui lòng ch p nh n ít ng b c n y, tuy không vào âu song có v y th y

i b t ái ng i.Bà Kinh không ch u l y 10 ng b c ó. Bà nói r ng bà giúp anh em làm ngh a, ch

không ph i n u c m quán cho th y n mà tr ti n.Ông Kinh m i ti p mà nói h n hòi: “Th y thông n y, th y bi t v ch ng tôi th ng

th y nh em ru t v y. Anh em mình còn g n g i v i nhau lâu dài ch không ph i m t ngàyt bu i r i thôi. Nay th y b ng trong b c u thì v ch ng tôi giúp th y. Mai m t r i tôi

sa ch n s y b c th y giúp tôi l i. Th y có h c nho th y hi u i nh n ngh a m i quí, chti n b c có quí gì âu. Th y n c m v i tôi m t tháng nay không n n i tôi nghèo, mà th ykhông n tôi c ng ch a giàu c. Th y c t ti n i, ng nài n mà làm cho v tôi bu n”.

Ông l y 10 ng b c nhét vào túi V nh Xuân r i ngâm:Danh l i m t l tròng m t c p,Non sông gánh n ng o ba gi ng.

Ông v a ngâm thi, v a b c l i l y cây n kìm, lên dây, r i n ít b n cho V nhXuân nghe.



(13) IIIy b a r i, nh ng ng i trong dãy ph bình an thanh t nh n y th y u công nh n

duy có c n nhà c a th y thông V nh Xuân là xinh t i vui v h n c .Không xinh t i sao c ? Ch ph chú ý lo l ng c bi t, ã cho th d m vá, s n

ph t nh ph m i, ã cho dân r a quét s ch s , l i còn ch cho m n d n àng hoàng.Không vui v sao c ? V nh Xuân xu t thân i làm vi c trong l ng có s n t i 50

ng. Trong m t tháng r i mua s m n xài ch hao có m i m y ng. M i lãnh l ng r i trti n c m thì v ch ng ông Kinh l i không ch u l y, thành th trong t c a V nh Xuân còn h n50 ng b c, làm sao thi u h t c mà lo. Hu ng chi bà H ng v n bán nhà và c tomgóp em lên thêm t i b y tám ch c n a. Ti n b c ã d i dào, mà n xài thì ti n t n, n u xài cóthâm th ng thì c ng lâu l m m i h t ti n. ã v y mà b a m lên t i, t i l i m con to nh bàntính vi c nhà, V nh Xuân than s l ng ít quá, không s ng th nh th i, th y tính ki m h ctrò mà d y riêng ban êm ng ki m ti n thêm m t hai ch c m i s ng c thì m khuyêncon ng lo v i, th ng th ng bà coi r i bà s li u cho.

cách bình t nh, l c quan c a bà H ng v n làm cho V nh Xuân vui lòng an chí, nêny b a r i ban ngày th y h ng hái làm vi c, ban êm th y t èn sáng r r i ông Kinh l i

y n và t p làm thi làm phú mà ch i.Còn bà H ng v n, bà nh bà Kinh m n dùm cho bà c thím T Cam, thím ã

m m i tu i r i nh ng còn m nh m , nh m l , siêng n ng, vui v . Thím pha phách, d np trong nhà l i i ch n u n, tuy không khéo, song c ng d n, mà m i tháng thím ch òi

có 3 ng và xin cho thím tr u cau ng thím n v y thôi.Có ng i ph giúp, bà H ng v n r nh rang. S m m i bà i ch mua th t cá v ch

cho thím T Cam kho n u. Nhi u b a bà Kinh l i r bà i ch ng ch cho bà bi t ch nàobán th gì, i vài l n thì bà ã th y h t. i m t mình thì bà H ng v n th ng ngh ungh n l i hàng bánh, coi h bán chè, cháu, xôi, bún, bánh cam, bánh tét, bánh ch, bánhch ng. Bà c ng hay i d o hàng bán trái cây coi th nào nhi u, th nào r .

ã quen ngh bán bánh trái thu nay, b i v y bà s n có c p m t sáng su t, li c qua thìbà th y th nào bán c, th nào bán , bà nh n th y có hai vi c bà làm thì ch c có l i: thnh t c y ch ch ò th ng thuy t v i m y ng i bán trái cây ch Gi ng r i bà mua trái cây

i theo ò ch v cho h bán. H tr ti n ch và ch u ti n u cho bà; th nhì gói bánh úbánh ch ng, bánh tét mà m cho b n hàng ng i ch ho c b ng ra b n xe, b n tàu mà bán,gói nh ng bánh y thì l a n p thi t t t, xào nh n thi t ngon, m i ngày gói 100 bánh ú, vàich c bánh ch ng và m t ch c bánh tét, thì ch c ch n có l i không d i ba ng b c.

i lên ch a t i 10 b a, mà bà H ng v n ã quen h t v i các ng i trong dãyph . ã s n cách b i buôi mua bán, l i thêm tánh gi n d , bình dân, bà chinh ph c thi n c m

a t t c m i ng i, n m y ch bán bánh, bán trái cây ngoài ch , d u h ch a bi t bà là ma th y thông ngôn ng bàn quan Phó.

t êm, trong lúc ông Kinh l i d y V nh Xuân h c n, thì bà H ng v n qua nhàbà Kinh n m nói chuy n ch i. Hai bà ã thân thi t v i nhau r i, nên nói chuy n v i nhau thì

y thi t tình mà nói, không c n ph i dè d t hay gi u gi m.Bà Kinh m i d chuy n v ch ng bà th y V nh Xuân n l ng ít, l i quy t gi thanh

liêm nên tính ki m ch giàu làm mai cho th y c i v , ng th y nh c y cho kh i b n ch ttrong vi c n xài.

Th y nói th y không th c y nh ng i àn bà nuôi th y, mà th y ã quy t nh th ykhông c i v , nên th y xin ng có tính t i vi c ó. N u ti n l ng không n thì th y ski m h c trò mà d y riêng ban êm, có thêm ti n nuôi m , th y s rán s c m t chút, tnhiên s có ti n xài, ch ng c n ph i c i v ng nh v . Bà Kinh khuyên bà H ng v nnên c t ngh a cho V nh Xuân nghe, V nh Xuân m i làm vi c mà c quan yêu dân chu ng,

ng thông ngôn mà không n h i l , b i v y danh giá n i nh c n. Nhà giàu ây ai c ng



nh ái, ai c ng mu n g con. V y V nh Xuân nên th a nh n tâm ng quí tr ng ó mà c i giàu, ng có s n ti n b c mà xài m i nuôi tánh thanh liêm c.

Bà H ng v n n m êm mà nghe cho h t câu chuy n r i bà m i c i mà nói:- Ép nó c i v không c âu bà. Vì nó có m t chuy n riêng, nên ba b n n m

nay nó th ng nói nó không c i v . Còn chuy n l ng ít không xài, nên nótính d y h c ban êm thì b a tôi m i lên, t i l i nó có bàn v i tôi. Tôi ã c n nó,tôi nói ban ngày làm vi c r i t i còn ph i d y h c n a thì m t l m, th ng th ngcho tôi tính ít b a r i tôi s li u cho. Tôi không dám gi u bà, thu nay tôi có cáingh bán bánh trái ã quen r i. Bây gi n u n r i n m co tôi ch u không n i. H mnay i ch i ngoài ch tôi th y có hai cách buôn bán kh e l m mà l i có l i: ho cmua trái cây ây g i ò ch xu ng ch Gi ng cho b n hàng bán, mình n ti n

u, ho c gói bánh ú, bánh ch ng, bánh tét m cho b n hàng h bán ngoài chi b n xe, b n tàu. ây m y th bánh ó h gói d quá. Mình gói cho ngon t

nhiên bán c. Bán trái cây có khi l i, khi l , ch bán bánh tôi ch c m i ngày l ihai ba ng d nh ch i.

- Gói bánh mà bán thì c c ch l m.- Có thím T Cam thím ph thì có c c chi âu. u c n nh t là ph i có n p cho t t,

và ph i có lá chu i cho s n, cho mình gói bánh h ng ngày. Không bi t trên ây có bán n p t t hay không. N u không có thì ph i m n ch ò mua giùm d i

ch Gi ng ch lên.- p trên n y t t l m. Tôi có quen v i ti m g o, n u ch c n dùng m i tu n ho c

i tháng bao nhiêu thì tôi d n tr c ti m g o h ki m mà tr s n ng bán choch . Còn lá chu i thi u gì mà lo. Chung quanh ây là v n, nh t là bên phía Ch

, ch mu n dùng bao nhiêu c ng có.- y thì xong l m. tôi s m chã ba, s m h p bánh cho b v n r i tôi c y bà

ti n n cho tôi làm quen v i ti m g o ng tôi mua n p mà làm.- Gói bánh r i ph i gánh ra ch ng i bán hay sao ?- Không. Mình m cho b n hàng h vô nhà l y mà i bán ch . H mua m t ch c,

mình ph i thêm cho h hai bánh ng h có l i. Tôi có nói chuy n v i vài ng ii. H ch u lãnh bánh c a tôi h bán. Thím T Cam thím nói có vài a cháu gái,

thím s bi u nó lãnh b ng i bán theo b n xe, b n tàu- Còn h i nãy ch nói th y thông có chuy n riêng, nên th y không ch u c i v ,

không th gì ép th y c. Chuy n riêng là chuy n gì v y. B th y ã h a h n v iai r i hay sao chí ?

- i v y ó. Mà h h ng r i, nên nó n n chí th t tình m i ghét con gái, không thèmi v .

- A ! T i v y à ! Hèn chi l i ây h n m t tháng r i ông Kinh ý không khi nàoth y thèm ngó con gái.

- Không ph i tình nhân nó ph b c nên nó gi n r i oán h t con gái. Tình nh n nó vìth ng nó mà ph i t v n, làm cho nó b c t c và t ng nh êm ngày, khôngành c i v nào khác.

- Th ng sao l i t v n i ?- Chuy n k c c l m; tôi nói cho bà nghe. Nh ng xin bà ng có nh c l i v i nó.

Nh c t i nó bu n l m. Con nh ó ích áng thi t. Nói t i tôi c ng ng lòng. Tôich c không th nào tôi ki m con dâu nó bi t th ng th ng Xuân và bi t lo cho tôi

ng con ó. S là n m tr c bãi tr ng nó i h c thêm ch nho. Nó g p con Cúcng, con gái c a m t ng i buôn bán giàu có trong ch . Con n h c chung

i nó mà c ng h c gi i nh nó. Hai a th ng nhau r i lén th th t v i nhau thnào tôi không hay. Ch ng Xuân thi u h c b ng c h c thêm b n n m ngsau làm th y thông th y ký, tôi m i than v i con r ng tuy nhà n c ch u c m, ch uáo qu n, song con c ng ph i có ti n mà n bánh, s m , i xe, i tàu. Nhà nghèo



tôi bán bánh trái ki m l i nuôi s ng h ng ngày, tôi làm sao có ti n mà nuôi con ic xa, l i ph i h c t i b n n m. Tôi khuyên nó thôi, b h c xin làm giáo t ng

lãnh l ng n cho ti n. Nó bu n, nó nói mình nghèo, ph i h c cho nhi u m ip thân danh c. N u tôi nhà mua bán n thì cho nó nói v i th y nó bao

ti n dùm cho nó h c b n n m, sau nó ra làm vi c r i nó s tr l i. Cách ít b anó nói v i tôi có con Hai T , bán hàng ngoài ch , nghe nó h c gi i mà nghèo, thìth ng nó nh em ru t, nên ch u ra ti n cho nó n h c n cùng. Nó c y giúp m i

m 10 ng, Hai T chê ít nên a cho nó 15 ng ng s a so n i h c n mu, sau m i n m c giúp m t s nh v y hoài.

- Chà, ng i có ti n mà bi t làm n làm ngh a nh v y thì s c ph c l m.- Tôi c ng ngh nh v y. Tôi c m n Hai T l m. Xuân i h c c vài tháng, hai

em vô nhà cho tôi m t vóc xuy n may áo b n i xóm cho lành l v i ng ita. Nó l i d n tôi n u có túng r i thì cho nó hay, nó s giúp , ng ái ng i chi

t. Tôi càng c m n h n n a.- y thì ch Hai T n y t t quá, ít ai c v y.- Khoan. tôi nói t i cho bà nghe. Ch ng bãi tr ng cu i n m Xuân v , v a b c

vô nhà thì nó li n h i tôi ph i Cúc H ng là con Hia M ch t hay không. Tôi nóiph i, vì cha m nó ép g l y ch ng ch giàu có, mà nó không ch u, nên t v n.Xuân nghe nh v y thì ré lên khóc d quá. Nó m i ch u nói thi t v i tôi nó cùngCúc H ng ã có th nguy n k t ngh a v ch ng v i nhau, thi t Cúc H ng buônbán ki m l i ng bao cho nó i h c. Cúc H ng c ng mua cho tôi vóc xuy n, có

y Hai T ra m t ng tránh ti ng cho nó mà thôi.- Ng i có tình, có ngh a nh v y tôi nghe tôi c ng c m. Th y thông th y t ng

nh , không ành c i v , ngh c ng ph i.- Xuân nh con Cúc H ng nó m i h c c mà làm th y ký, th y thông ây, b i

y hôm tôi m i lên, nó m ng, nh ng t i l i nó nh con n nó khóc mà ti c bâygi thành công danh to i, m con sum hi p mà thi u Cúc H ng ng chung vuicùng nhau cho ph tình mãn nguy n.

- Mà bãi tr ng th y thông v th y hay cô n ch t. Th y có h i coi t i sao cô nch t hay không ? Cha m ép g l y ch ng, ta không ng thì thôi, ho c ta b nhàmà i, d i gì mà t v n.

- Có chuy n n y hi n hích l m bà à. Xuân nói êm r m tháng 11, còn có vài tu na t i bãi tr ng nó ng ng , n khuya nó chiêm bao th y Cúc.H ng ng

trên u gi ng v m t kêu mà nói cho nó hay cô ã ch t r i; cô bi u v h i Hai s bi t t i sao cô ch t. Cô l i c n d n ng có bu n r u mà thôi h c, ph i h c

cho b n n m, cô ã s p t tr c r i cô m i ch t, nên không có u chi trng i h t. Xuân lo s , nh ng t ng chiêm bao là m ng m . Ch ng v nghe tôi nóich t thi t, nó m i ch y ra h i Hai T . Theo l i Hai T thu t l i thì cha m Cúc

ng ham giàu nên ép g cô cho con trai c a m t n Ch . Nó không ng. Nónói thi t nó ã th ng Xuân và có th nguy n k t v ch ng v i Xuân. Cha m nóchê Xuân nghèo, c ép g nó. Nó không ành b i c v i Xuân, mà c ng khôngdám cãi l nh cha m , nó m i tính t v n. Nh ng mà nó không ch u nói cho Hai Tbi t. Cha m nó nh b a r m tháng 11 nhóm h r i sáng 16 a dâu. Cúc H ngem m t gói mà g i cho Hai T , d n Xuân v thì a l i cho Xuân, bi u Xuân

ph i h c cho n cùng, vì trong gói ó nó có 50 ng b c cho xuân n h cba n m n a, l i có g i cho tôi m t vóc lãnh ng tôi may tôi b n, Xuân kh i lo tôirách t i. ây xuy n v i lãnh nó l i cho tôi n m nay v n còn, tôi ng b nây.

- i nghi p quá ! S p ch t nhà c ng còn nh t i m ch ng.- i v y tôi nói không th nào tôi ki m con dâu khác b ng nó c. Con Hai T

nói chi u r m nó có i ám nhóm h . Cúc H ng ra vô nh th ng. Hai T t ng



nó g i gói và d n công vi c là d n ng i l y ch ng, ch có dè tr i ng ch tâu. n t i Hai T t giã ra v thì Cúc H ng m i nó vô bu ng khóc mà t bi t

và c n d n ph i rán an i cho Xuân ng bu n r u, bi u Xuân ph i h c cho nêndanh ng tr c nuôi m sau kh i b ng i ta khinh khi nghèo hèn n a. Hai T v .

n n a êm nghe ng i ta r c th y ch y thu c làm v l , nói Cúc H ng u nggi m v i á phi n mà t v n. Hai T ch y l i thì con n mê man không bi t gì n a

t, r i mòn h i l n l n, n khuya thì ch t.- Ch t r i h n xu t i lên nhà tr ng kêu th y thông mà cho hay ó ch gì. V y thì

linh quá.- Còn cái n y m i linh n a ch . Xuân nghe rõ công chuy n r i nó th i chí, nh t

nh không h c n a xin làm giáo t ng ng nuôi tôi. Nó m n Hai T d t chng nó cúng vái: T i l i nó chiêm bao th y Cúc H ng v bi u nó ph i h c

cho b n n m ch không c b . Cúc H ng l i nói nó ã ki n d i DiêmChúa nên Diêm ình hu n u thai cho nó, h n theo phò h cho Xuân h c

n n m. Có v y nên Xuân m i ch u ti p t c h c luôn. Mà hôm Xuân thi u kýc r i, còn chiêm bao thây Cúc H ng v m ng cho Xuân và t giã ng i u

thai, nói r ng t ó h n không còn theo Xuân n a c, d n Xuân ph i c i vng có ng i giúp nuôi m và lo c m n c cho, còn duyên n thì ki p sau r i t ng h i.

- n Cúc H ng bi u th y thông ph i c i v ó ch có c n âu.- y mà nó không ch u. Nó còn th ng nh con n quá, nên nó không mu n ai h t.

Tôi t ng ph i ôi ba n m ng nguôi ngoai r i ông Kinh giúp c t ngh a giùm,có l nó s h i tâm mà lo l p gia th t nh ng i ta..

- , thôi th ng th ng coi r i v ch ng tôi s li u mà an i th y. Thi t ángth ng h t s c. Nh tu i, h c gi i, bi t u, có thi n chí, m ngh a nhân, mà bcái h a làm cho th t tình chán n n, t i nghi p quá. Ông ch ph ái m , ng mu n

con, nên ng s a ph và cho m n mà d n nhà ó.- y hay sao ?- Mà không c ch à. Ông ch ph thì nhi u ti n, nh ng con gái ng kém b nhan

c quá. Thi u gì con gái khác c ng có ti n, mà l i có s c n a.- Hai ông bà nói làm sao cho nó ch u c i v , thi t tôi mang n l m.- Chi v ch ng tôi lo cho.Qua b a sau, nh m chúa nh t, s m m i bà H ng v n i ch v , bà th y V nh Xuân

ng thay bà h i th y tính i âu. Th y nói th y i vòng xu ng mé sông coi có bán sáchgì ng c thì mua c ch i.

nh Xuân i m t h i r i tr v a cho m m t gói trà, còn m t gói l n n a th y trên bàn vi t. Th y thay r i ra ng i t i bàn vi t mà m cái gói l n ó. Té ra trong gói ch có

t khuông ki ng l ng hình, ch ch ng có v t chi khác. Th y l y gi lau ki ng s ch s , r ii em mi ng l a tr ng c a Cúc H ng vi t hàng ch nho mà l i h i n m tr c ó, th y vào khuông ki ng và treo ngay tr c m t mà nh m.

nh Xuân ng ng i xem di bút c a ng i b n yêu quá vãng thì ông Kinh L ngc vô. Ông th y cái khuông ki ng l ng t m l a vi t hàng ch “Xá sanh nhi th ngh a” d i

i có hai ch “Cúc H ng”. H i hôm ông d y V nh Xuân h c n, ch ng ông vô bà Kinh ãcó thu t tâm s c a Xuân cho ông nghe, bây gi ông th y ch vi t trong t m l a ó thì ônghi u, nh ng ông c ng c h i:

- Th y l ng ki ng mà treo câu ch n y làm chi v y th y thông?- ó là di bút c a ng i b n h c thân yêu v i tôi ã quá vãng nên tôi l ng ki ng

n m, th y ch c ng nh th y ng i.- Mà di bút l i vi t câu c a M nh T nh v y, ch c ng i b n c a th y mu n cho

th y hi u ý ngh a sao ó, ch không ph i vô c mà vi t li u âu.



nh Xuân l ng thinh, l y cây n trao cho ông Kinh r i l y gói trà m i mua, tính btrà ch n c cho khách u ng. Ông Kinh c n mà nói m i u ng trà v a r i nên không khát và

i Xuân l i nhà n ch i.Hai ng i xách n i qua nhà ông Kinh, n c m t b n r i, ông Kinh cây n

trên ván mà h i:- Th y thông, nghe nói bà ch tính làm bánh mà bán, ph i hôn ?- Ph i. Má tôi nói n không thì bu n quá, nên tính ki m công vi c mà làm cho vui.- Tôi s coi không c.- Sao l i coi không c ? L ng ít quá, không xài. Hôm tr c tôi có h i th

ông Phó v y ch tôi làm vi c mà ban êm tôi c phép d y riêng h c trò haykhông. Ông nói ngoài gi h u ai mu n h c thì tôi d y, không có lu t nào c m vi có, d y riêng n m m i a nh trong nhà có h i gì âu. Má tôi lên tôi nói cho má

tôi hay, tôi ph i d y h c ban êm m i có ti n mà s ng. Má tôi s tôi m t nênkhông cho: Má tôi nói má tôi gói bánh ú bánh tét m cho b n hàng h i bán,làm nh v y kh e mà có l i nhi u. Tôi s làm vi c mà cho m mua bán thì tráilu t. Tôi m i hói th ông Phó, ng nói tôi làm vi c thì riêng ph n tôi, còn cha mmua bán thì riêng ph n c a cha m . Ví nh ng i ta ng làm ngh buôn bán,ng i ta cho con n h c nó c vô giúp vi c nhà n c r i nhà n c b t bu cng i ta ph i d p ngh buôn bán hay sao. Có v c a ng i làm vi c thì không

c, vì s v c y oai quy n c a ch ng mà c nh tranh v i b n buôn bán khác. Mànói chuy n buôn bán ây là m ti m l n bán hàng hoá nhi u kìa, ch l ng ít, cha

, v con làm bánh mà bán ng ki m l i cho s ng kh i sanh tâm h i l , cáió ng i ta khen l m, ai mà c m bao gi .

- Té la th y có nói chuy n tr c v i ông Phó hay sao ?- Có. Hôm n r nh, ng nói chuy n ch i v i tôi. S n d p tôi h i ông cho kh i trái

lu t.- Hèn chi quan Huy n nói ông Phó nói th y n l ng không s ng, mà không ch u

i l , hôm n tính d y h c trò ban êm ng ki m ti n thêm cho n, r i bâygi l i tính m làm lánh mà bán. Ông Phó quy t nh th y làm mãn n m th nào

ng c ng xin cho th y lên ch c ng s l ng t ng thêm 10 ng n a cho th y ng. Ông yêu th y l m. Trong nhà h u ai c ng bi t h t.

- Có l ó là hoa qu c a nh ng cây “Thanh cao chánh tr c” tôi vun phân t i n cng ngày, ch có gì l âu ông Kinh.

- Thi t nh v y. Không thèm ng ti n phi ngh a thì c k yêu ng i chu ng.Th y thông còn nh mà bi t ch n con ng th ng ngay, xán l n ng ti n b c.Th y gi i quá. V y thì c n gì ph i n h i l hay là ph i c i v giàu làm chi.

nh Xuân không nói n a, l y cây n ng i t p n.Cách ít b a sau, bà Kinh ti n d n bà h ng v n làm quen v i ch ti m g o ng bà

ng v n mua n p, r i bà còn d t ch ti m cho bi t mà mua u. Bà c ng ch v n cho thím Cam i mua lá chu i ng gói bánh mà bán.

Ban u bà H ng v n không dám làm nhi u. Bà gói 100 bánh ú, 20 bánh ch ng v i 5òn bánh tét mà m cho b n hàng b ng i bán th . M i bán vài b a u, ai n c ng khen

bánh ngon, nên b n hàng bán m t lát thì h t ráo. H kêu nài xin làm cho nhi u ng có báni ngày. Bà H ng v n ph i gói thêm m i b a t i 250 bánh ú r i l n l n t i 300, còn hai th

kia t n n p v i nh n nhi u, t nhiên giá bán cao h n nên khó bán, b i v y nên m i b a chgói có 30 bánh ch ng v i 10 òn bánh tét.

Bán trong m t tháng, bà H ng v n tính s l i ã lên 50 ng, h t lo ti n xài thi ut. Mà bà nh n th y thím T Cam c c quá, khuya phân phát bánh cho b n hàng xong r i,

thím ph i qua v n gánh lá chu i em v . Bà H ng v n i ch mua cá th t. H thím T Cam t i thì ráp vô b p lo n u n r i còn vút n p, n u nh n, ph i lá. X bà H ng v n b t u



gói bánh thì thím ph i ph v i bà, r i t i h p bánh t i ba lò thì thím ph i th c canh ch ng l ai.

Bà H ng v n th y bán bánh có l i nhi u mà thím T Cam thì c c quá, bà m i t ngti n công c a thím lên 5 ng và bi u thím ki m m n giùm thêm m t a nh ch ng 15 tu i

ph giúp thím nh i gánh n p, gánh lá chu i, quét nhà, ch cúi, ch m l a.Thím T Cam th y ch nhà bi t xét công lao c a thím thì thím c m ngh a, nên thím n

c gia công mà giúp ch . Thím m n giùm cho bà H ng v n m t a con gái m i tháng 2ng. i gánh lá chu i thím d t nó theo vài l n cho nó quen r i s m m i thím giao vi c ó

cho nó, thím nhà i ch mua n th cho bà H ng v n. X gói bánh thì thím t p gói. Nh cóbà H ng v n ch bi u nên thím gói ít b a r i quen tay, thím gói l làng và coi.

Tuy bà H ng v n làm r n r nh v y, song bà bi t s p t cho vi c làm có gi , cókh c, nên trong nhà êm m, b bà kh e ra. T i h p bánh thì có thím T Cam coi, nên bà c ng

i n m nói chuy n i v i bà Kinh mà ch i thong th .nh Xuân nh cái ngh c a m giúp cho th y kh i b i r i v ti n b c n a, thì th y

kh e trí, ban ngày i làm vi c cho nhà n c mà lãnh l ng, ban êm t p n, ngâm thi v iông Kinh, vui h ng thú phong l u, không thèm ghé m t n cu c c nh tranh danh l i.

Th y nh l i c a ông Giáo Huân d n, th y ki m xin hai th môn em v tr ng haich u tr c th m. i ra, i vô th y hai ch u môn, th y hay ngâm hai câu c a ông GiáoHuân nh khi u quân t :

Trung thông, ngo i tr c, vô m n vô chiTh ng cái, h tàn, h u v n h u ch t.

Mà ng i l i bàn vi t, th y ngó bút tích c a Cúc H ng câu “Xá sanh nhi th ngh a”thì th y áo não ng m ngùi, t c cu c i h u th vô chung, th ng b n ng c dám quyên sinhcho tr n ngh a.



(14) IVNhà v n g p h i c m h ng nên nói: „Ngày vui ng n ch ng y gang“. T i vui nên nói

ng cho xuôi câu v y thôi, ch ngày tr i n u có v n hay dài thì v n dài chút nh, âu cón quá nh v y.

Trong x mình có câu t c ng : Tháng 5 ch a n m thì sáng, tháng 10 ch a c i thì t i.Nói nh v y thì trúng, ch không ph i nói b ng. Trái t v a l n tròn, v a xây xung quanhng t tr i, r i có tháng n m ngay, có tháng n m xéo. Tháng 5 x mình n m ngay, c m ttr i gi i lâu, nên ngày dài h n êm. Mà s dài hay là v n ó b t quá khác nhau l i m t gi

ng h , ch không lâu h n, nh t là không th thâu ng n còn không y m t gang c.Tuy v y mà thi t khi mình c th nh th i c th , sao mình th y ngày tháng i qua

mau l vô cùng, m i u tháng ó r i t i cu i tháng, m i n T t ó r i l i th y g n t i T ta.

con V nh Xuân sum hi p an vui cùng nhau trong m t c n ph nh mà không ch t,không t t mà c ng s ch h n cái chòi lá d i ch Gi ng Ông Huê. M vui mà gói bánh bán

y l i cung c p cho gia ình. Con vui mà làm vi c m i tháng lãnh l ng ph thêm cho. M con an thân kho trí mà s ng v i chu i ngày th nh th i, sung s ng, vô t , vô l , t

ho c, b t c (không nghi, không s ), ngày làm t i ng , không trông mau t i mà c ng khôngmu n mau sáng làm chi, thì ngày tháng l i trôi qua, mà qua r i k l i n a, l làng h t s c, m ió mà ã c 5 n m r i.

Bà H ng v n rèn t p cho thím T Cam gói bánh ú, bánh tét khéo và ngon c ng nhbà. ã lâu r i bà ch ra ti n cho thím mua n p, mua u mua c i, mua lá chu i v i dây lác r ithím làm m t mình, bà coi ch ng v y thôi, khi nào vui hay g p bà m i ra tay mà ti p v ithím. Th y bán bánh l i m i tháng trên 50 ng luôn luôn, bà t ng ti n công l n l n cho thímlên t i 10 ng, thím khoái chí vui lòng nên c n m n công vi c, lo l ng nh vi c c a thím mà

a s giúp bà n mãn i cho tròn ân ngh a.Bà H ng v n ã có tr v ch Gi ng hai l n, l n u V nh Xuân c y v th m Hai T

i v ch ng Ông Giáo Huân, luôn d p th m m m c a ông H ng v n v i Cúc H ng vàtr 30 ng b c l i cho bà Giáo.

Bà có ti n d r i, bà c y bà Kinh d t bà vô nhà ông ch ph mà nài ph t t , gi ng,ván, gh c a ông cho m n n m tr c. Ông ch ph nói chút nh, không áng giá baonhi u, nên ông xin bi u luôn cho th y thông dùng, ông không l y ti n, mà c ng không òi l i.Bà không bi t nói th nào mà tr ti n cho c, nên ph i thay m t cho con t l i cám n r i i

v i bà Kinh.Bà ngh con bây gi ã có ch c ph n v i ng i ta, m y ông, m y th y hay t i nhà

th m, v y s a d n trong nhà ng cho khách t i r c t t .Không thèm nói cho V nh Xuân hay, bà t óng m t cái t th b ng cây gõ thay

cho cái bàn th cây d u c k khó coi. Bà mua l v i ch n dèn thau mà ch ng coi cho p.Bà mua m t cái èn treo ng ban êm t cho sáng. M i tháng bà mua thêm l t món,

thành th trong m y n m thì trong nhà có ng h treo gõ gi nghe bon bon, có t ki ng chonh Xuân ng sách, có bàn gõ v i 6 cái gh cho khách ng i, có thêm m t b ván gõ l n

lót trong bu ng n m ch i cho mát.Còn V nh Xuân làm vi c mãn n m u thì c th ng ch c, l ng lên m i tháng 30

ng. Cách hai nãm sau c th ng ch c l n th nhì, l ng thêm 5 ng n a là 35 ng, trti n h u trí h t 1$75, còn lãnh l i tháng c 33$25, d u m b ngh bán bánh i n a c ng có

ti n cho m con s ng thong th .ã v y mà n m sau th y S , ng thông ngôn cho quan Chánh Tham Bi n, b i v

Sàigòn. Quan Tham Bi n ch n V nh xuân làm thông ngôn th cho th y S .ó V nh Xuân ít có ti p xúc v i h ng bình dân n a, ng i h u m i ngày là làng,

ng v i n ch , còn làm vi c thì ph n nhi u làm công vi c hành chánh c a t ng v i c alàng.



t êm V nh Xuân hòa n v i ông Kinh L ng m t h i r i hai ng i u ng trà nóichuy n ch i. Ông Kinh L ng nói:

- Th y ng thông ngôn cho quan l n Chánh x a nay làng t ng h ch u.quá. H nóith y vui v , không có d a n t làng, chuy n gì th y c ng c t ngh a rành r nên dlàm vi c l m.

- Lên ó tôi bu n quá. d i ông Phó tôi ch u h n.- Sao v y ? c ng thông ngôn cho quan l n Chánh danh v ng l n quá, ai c ng

mu n, sao th y l i bu n ?.- d i Ông Phó, tôi c ti p xúc v i h ng tay l m ch n bùn, tôi có th d y d

, nên có ích h n nhi u.- Thì lên trên th y d y d làng, t ng.- Tôi nh n th y h ng ó khó giáo hoá l m. Làng thì c nghe l i t ng, t ng bi u sao

làm v y, không dám cãi. Mà t ng thì c d d vâng vâng, mu n cho làng vàdân c ngu d i hoài ng d sai khi n. Tình th nh máy làm sao mà giáo hoá

c.- Ai làm sao m c h , th y ã gi c thanh cao chánh tr c, ai c ng quí tr ng th y

ch có ai nói x u th y âu.- Tôi nghe có ng i chê tôi d i ch .- Ôi ! Th chim y n chìm t c x n b n theo hàng rào, gi ng ó làm sao mà bi t n i

tâm chí c a chim h ng, chim h c bay li ng trên mây xanh. Th y quên câu: “Thiênnh n chi n c n c b t nh nh t s chi ng c ng c” hay sao ? M t cái g t u c a m tng i quân t quí h n lòng d c a m t ngàn a ti u nh n, th y c th ph nchánh tr c thanh cao c a th y mà vui thú phong l u, ng thèm ngó vi c i làmchi mà b c t c.

m nay V nh Xuân ã n c b n, nh p ch c, ngón t i. Còn thi thì th y làmã tao mà l i l , b i v y ban êm nh không hòa n thì c ng h a thi v i ông Kinh ho c xem

truy n r i ngh lu n nh n v t x a mà u ng trà.Lúc y có c Hu n Trai, ng i Gò Công có danh xuy tiêu réo r c h n h t trong t

Vi t Nam, c m i sang làm ch m t khách s n t i M Tho d ng nhàn. C nghe ôngKinh L ng v i th y Xuân thi hay n gi i, c n làm quen. Ba ng i hòa n h a thi v inhau nu t b a, t ng nhau là ng chí tri âm, r i lâu lâu m i nhau h i m lu n àm kim c .

N m Di m, Ch Gi a, c hay v cây t bà, có khi c c ng c ông Kinh m ixu ng hòa ch i. Mà có c M ng Liêm, m t danh nho Sa éc, c c ng lui t i ng àm tâm,ngôn chí.

m ó, êm Trung Thu, l i nh m t i th b y. C Hu n Trai tính qui t m y cây nhay trong t Gia nh ng xu ng thuy n d du trong sông C u Long m t êm hòa nvà ngâm thi ch i. C vi t th m i: c Ký Hi p Bà Chi u hay v cây c huy n, ông T Th c

R ch Lá hay v c y n tranh, ông T Khôi Ch Gi ng hay v cây n cò, c N m Di m Ch Gi a hay v cây t bà, c Ký Qu n Long H hay v cây n kìm. M y nh c s u

tr l i ch u h t.Cu Hu n Trai m i m i ông Kinh L ng v i th y thông Xuân, chi u r m ra khách s n

ng d ti c v i khách xa, r i xu ng thuy n i du h sáng êm mà th ng nguy t.i b a ó bà H ng v n coi thím T Cam h p bánh r i bà bi t ông Kinh ã i n ti c

i Xuân, bà m i l i nhà bà Kinh n m nói chuy n ch i. Hai bà tánh ý gi ng nhau nên 5 n mnay g n nhau thì hòa thu n v i nhau luôn luôn.

Nói chuy n dông dài m t h i r i bà Kinh s c nh chuy n bà g p g tình c h i s mi, bà li n ng i d y mà nói:

- i s m m i tôi i ch tôi g p bà Ch Thi u. Bà nói b a nào bà rãnh qua nhàtôi r i c y tôi d t l i th m ch .

- Bà Ch Thi u là ai âu, tôi không bi t.- Bà bên Ch C , góa ch ng mà giàu l m.



- Thu nay tôi không quen.- u ch không quen mà b mu n n th m thì ch c là ho c b mu n làm sui, ho c

có vi c r c r i sao ó, b mu n c y ch nói v i th y thông giúp b .- Hai chuy n ó mà nói v i tôi thì ch c n trét h t. Nói chuy n làm sui sao c.

y n m nay bà th y cháo chan. Xuân có t ý mu n c i v âu. Nó ã khôn l ni ch âu ph i còn nh hay sao mà tôi ép c. Còn n u mu n c y nó giúp vi c

gì thì nói ngay v i nó. Thi t tình tôi không dám xen vô vi c c a nó.- Vì th y thông có ti ng thanh liêm, bà Ch s nói không c nên m i c y ch . Mà

vi c ó ch không ch u giúp là ph i, b i vì ng i ta c y giúp ch c là vi c khôngc ngay ng n, mình giúp mình mang ti ng. Còn vi c làm sui, cái ó tôi ngh mà

thôi, ch không ch c. Bà Ch Thi u có b n n m ng i con, nghe nói ã có v , cóch ng r i, không bi t b còn con gái nh hay không. H i s m m i g p gi a ch ,

i tình c quá, nên tôi b t ý tôi không có h i.- mu n th m tôi thì cho b th m có h i chi âu. B có c y vi c chi, n u mình

li u ph i thì mình s giúp, còn không ph i thì thôi.- , b qua th m coi b mu n vi c gì. Mà nh c t i vi c tr m n m c a th y thông,

tôi ngh cô n ch t ã lâu r i, có l s th ng nh ã nguôi ngoai r i ch . Sao chkhông m th lòng th y coi. Ch ã già r i th y ph i c i v ng ch có cháu

i n ng n u ch i cho vui. Ng i ch t r i thì thôi. S ng l i sao c mà ch .- y n m nay tôi có nói v i nó m y l n. Tôi nói có th ng con Cúc H ng thì

ng, b nào c ng ph i lo l p gia th t v i ng i ta. M i l n tôi nói thì nó ng i l ngthinh r i bu n hiu, vì v y nên tôi ít mu n nói t i vi c ó.

- có d p tôi s g i ra tôi nói. Mà tôi nói thì ch ph i ti p v i tôi nghe hôn.- âu, bà có gi i thì b a nào bà nói th coi. Bà nói r i tôi ti p v i. Tôi c ng mu n

nó có ôi b n ng tôi bi t con dâu m t chút.i ó hai bà bàn v i nhau v s c i dâu giàu hay nghèo, l n tu i hay nh tu i, lanh

i hay thi t thà, nói chuy n n l l gi khuya m i phân tay i ng .nh Xuân v i ông Kinh th ng nguy t Trung Thu n g n sáng m í v . Hai ng i

t vui lòng mà c hòa n v i nh c s tr anh, c x ng h a v i v n nh n thi bá, u ngtrà nói chuy n coi bô th c c êm mà không bi t m t.

m m i th hai, bà Kinh i ch m i v , bà ch a k p thay áo thì th y bà Ch Thi ung i chi c xe ng a hai bánh b c cao su ng ng ngay c a, r i bà leo u ng i vô nhà.

Bà Kinh m ng r , ra c a ti p r c m i ng i, kêu ch b p em tr u n c ãi khách.Anh xa phu xách vô m t gi xoài. Bà Ch Thi u nói:

- v n i th m ch em, không có v t gì mà cho. May h i chi u hôm qua th y cócây xoài voi trái v a m i chín, tôi bi u b y tr l a hái vài ch c ng em cho ôngbà nu t ch c và cho bà già th y không m t ch c ng làm quen. Cây xoài n yngon l m, bà n th mà coi.

- n c a bà xoài nhi u l m mà.- a v i cau thì nhi u, còn xoài có n m sáu cây mà thôi. Bà cho tôi m n vài cái

a bàn ng tôi s p ra cho bà m t ch c.Bà Kinh kêu ch b p bi u em ra hai d a bàn. Bà ch s p m i d a 6 trái xoài voi, trái

nào c ng n ng n ng no tròn và chín .Bà Kinh ngó hai d a xoài mà nói:- Xoài u mùa mà t t trái quá.- Nh t t t. L i h i tr c ông Ch tôi ng l a gi ng xoài ngon ng ng mà tr ng

nên m i t t trái nh v y ó.- a h m bà nói bà mu n i th m bà già th y thông Xuân. Tôi v tôi có nói chuy n

i v i b .- Không bi t b a nay có b nhà hay không.- Có l có mà. tôi bi u con b p l i h i coi.



Bà Kinh kêu ch b p bi u l i coi có bà H ng v n nhà hay không. Ch i coi r i vnói bà H ng v n ng n m.

Bà Kinh nói: “Ch ó s m m i hay i ch l m. Nh bà Ch mu n th m ng làmquen thì i li n, s d n dà ch i kh i. Ch c ng vui v l m. Bà g p ch c bà a li n”.

Bà Ch Thi u xách gi xoài i theo bà Kinh mà l i nhà bà H ng v n.i nãy bà H ng v n th y xe ng ng ngay nhà bà Kinh r i m t bà n m c sang tr ng

i vô thì bà phát nghi. Ch ng ch b p l i h i coi có bà nhà hay không ng khách l i màth m thì bà bi t ch c bà Ch bên Chô C mu n n làm quen, b i v y bà quét bàn, quét ván,

a so n ti p khách.Bà Kinh b c vô ti n d n: “Có bà Ch bên Ch C qua th m tôi. Nghe ch g n ây

nên c y t i d t l i th m ch ng ch em bi t nhau, vì ch lên ây m y n m r i mà không cóp g p nhau”.

Bà H ng v n c i và nói: “Tôi. kinh chào bà Ch , ch em t ng tình n th m nhau,thi t tôi c m n h t s c. M i bà Ch v i bà Kinh ng i bên ván ây, ng i n tr u. Tôi ít i âu,nên v ây ã 5 n m r i mà ch a quen v i m y bà”.

Thím T Cam b ng chén v i bình trà ra. Bà Ch nói nh bi u cho m n vài cái d ai s p ch c xoài voi mà bi u bà H ng v n, nói xoài nhà m i chín c m y cây, nên em

cho bà Kinh v i bà H ng v n m i nhà m t ch c n l y th o.Bà H ng v n cám n, khen xoài t t trái, m i khách u ng n c r i h i:- Bà ch bên Ch C mà l i nào ?- Nhà tôi d a ng i B n Tranh, t ngã t l i ó ch ng vài tr m th c, bên phía

tay trái.- Ch c có v n l n, vì phía ó là phía v n.- Th a ph i. V n tôi phía sau giáp v i mé sông.- y thì v n l n l m. Bà Ch có con cháu ông hay ít ?- Tôi c hai trai hai gái. Con gái l n tôi g nó l y ch ng làm th y giáo trên Sài

gòn. Th ng con trai k ó tôi c i v cho nó r i b t nó v i tôi m y n m nay.Th ng con trai nh tôi c ng lo v cho nó h i nãm ngoái r i c t nhà cho nó ra riêng

bên B n Tranh ng nó coi mi ng v n và s ru ng c a tôi b n. Còn con gáiút tôi cho nó lên v i ch nó trên Saigon i h c ba n m r i tôi m i em v ng

p cho nó bi t công vi c trong nhà. Con gái h c ch cho bi t v y thôi, không c nph i h c nhi u.

Bà Kinh h i:- Cô út n m nay c bao nhiêu tu i ?- Nó m i 19 tu i.- Tu i ó ã g l y ch ng c r i.- Nó còn kh quá bà à. Ph i t p cho nó bi t n u n ng vá may r i m i dám g nó

ch .- i nay nhà có ti n thì m n b p n u n, áo qu n thì có th may, c n gì mà ph i

bi t n u, bi t may.- u không gi i, mình c ng ph i bi t ng bày bi u cho ng i ta làm ch .Bà Ch Thi u l i day qua h i bà H ng v n:- Không bi t bà ch ây c m y ng i em ?- Tôi có m t a chen ngo n ó.- Té ra bà ch có m t mình th y thông ?- Tôi sanh có m t mình nó, ch ng nó c 13 tu i ng m t r i thôi.- Bà ch có m t ng i con mà ng i con ích áng quá. V y c ng là có ph c, c n

gì ph i có con ông. M y n m nay ây t nh n dân n làng t ng ai c ng khenng kính h t s c, h c gi i, b t thi p, mà l i vui thanh liêm, quí không bi t

ch ng nào.



- Nh h i nh nó h c ch nho r i th y nó t p tánh cho nó nh v y ó. Lên ây nón ông Kinh. Ông d y thêm nó h c n h c làm thi, nó mê m t r i không mu n

gì n a.- Tôi xin m i bà ch v i bà Kinh khi nào r nh i qua nhà tôi ch i cho bi t nhà.- Có bà Kinh i thì tôi i theo, ch tôi có bi t nhà âu.- Nh ch c b a nào i c thì nói cho tôi bi t r i tôi bi u tr em xe qua r c.Bà Kinh nói:- Ch a ch c b a nào i c, nên không dám h n. Thôi, xe r c làm chi. H b a

vào i thì ch em tôi kêu xe kéo mà i c ng c.Nói chuy n dông dài m t h i n a r i bà Ch Thi u t mà v . Bà xách cái gi không i

tr c. Bà Kinh v i bà H ng v n a ra t i xe. Bà Ch ân c n m i qua nhà n a r i m i lênxe mà i.

Hai bà tr vô, bà Kinh m i nói v i bà H ng v n:- Không có c y vi c chi h t, thì ch c là mu n làm sui ch gì.- Không có âu bà. H i nãy bà m h i nói con út ã g c, thì bà Ch nói nó còn

kh , r i nói qua th ng Xuân, thì b không ng t i chuy n v con th ng n . Ththì b không ý t i vi c làm sui âu.

- , r i ch coi mà. Tôi nói v y mà có a. Ng i khôn lanh h có m u kki u. M i nói chuy n v i ch l n u, b ch a dám ló mòi cho ch hi u ý sâu c a

, b m i ch qua nhà ch i, b b o con b cho ch th y r i i coi ý ch th nào bi nói ch .

- Xuân tôi n m nay t i 27 tu i. Còn con nh c a b m i 19, nh h n Xuân t i 8tu i, có l nào b mu n g . Ch không tin l i tôi, thôi mai m t tôi v i ch qua nhàth m bà Ch ch m t l n coi. Mình i ch i m t lát, coi con nh ra làm sao. ngnói cho th y thông bi t chuy n gì h t. Ng i ta th m mình thì mình th m l i màtr cho kh i th t l .

- c B a nào r nh bà i c thì tôi i v i bà. i ch i cho bi t v y thôi, có h igì.

Cách vài b a sau, s m m i ông Kinh v i V nh Xuân i làm vi c r i, bà Kinh l i r bàng v n i qua Ch C ch i. Hai bà thay r i kêu hai chi c xe kéo mà i.

Bà Kinh bi t nhà nên t i c a ng bà bi u xa phu qu o vô sân.t ngôi nhà nguy nga hi n ra tr c m t bà H ng v n Thanh, nhà l n, nhà c u, nhà

i, l m lúa, kho ch a d a khô; chung quanh thì v n t c sum sê, trong sân thì bông hoa màu, th .

Hai bà xu ng xe và bi u xa phu ch . Hai bà b c lên th m. Có m t c u trai t 25 t i30 tu i, b c ra chào và nói: “Cháu xin m i hai bà vô. Má cháu ng sau. Xin hai bà ng i

m ây ng cháu vô th a cho má cháu hay”.Bà H ng v n ng ngó quanh qu t trong nhà thì th y c h c h , gh bàn t ván

th gì c ng l ng l y. Thi t là m t nhà giàu có sang tr ng, thu nay bà ch a h b c chân vàocái nhà nào t t p nh v y.

Hai bà ng ng coi c thì bà Ch Thi u, m c áo c t l a tr ng, d i nhà c ui lên. Bà th y hai bà khách quen thì bà m ng r , h i ng i con trai l y áo dài cho bà, m i

khách vô b ván l n phía trong mà ng i, kêu ng i nhà em tr u n c.Bà ch ng và m c áo dài cho l . Bà Kinh b c l i coi cá lia thia tàu nuôi trong

cái thùng ki ng nó l i v n v . Bà H ng v n r r m b ván gõ l n, dày cui, mà thành chungquanh l i c n c xa c coi thi t p.

t cô thi u n m c qu n l a tr ng, áo tím dài, tóc b i vén héo, ch n mang giày thêu,cô b ng m t mâm em ra, có ba cái tách v i m t bình trà; cô trên ván r i ch p tay xá haibà khách. Cô tr vô trong b ng ra m t ô ng ng tr u cau v i bình vôi và h p thu c x a,cau t i b a s n, ru t tr ng non th y mu n n.



Hai bà khách ng i ngó trân cô n , m t mày sáng r , t ng i d u dàng môi nhthoa son, m t tr ng nh gi i ph n.

Bà Kinh h i bà Ch :- Ph i cháu út ây hay không ?.- Nó ó.- Bà nói 19 tu i mà vóc cháu ã tr ng n.- Nó gi ng ng h i tr c. ng cao l n ng i d .- Còn c u h i nãy, ph i con l n c a bà hôn ?.- Ph i. V ch ng nó v i tôi.Bà Ch th y có ng i i qua i l i ngoài v n hoa, bà kêu con bà nói: “C m Nhung à,

con ra coi ai ng tr c kia con”.Bà Kinh ngó ra r i nói: “Hai ng i kéo xe c a hai ch em tôi”.Bà Ch nói: “Té ra hai bà i xe kéo. C m Nhung a. Con ra tr ti n xe r i bi u h v i

con, hai bà ây ch i lâu lâu, ch ng. v b y tr a xe nhà cho hai bà v ”.Bà Kinh c n không c. C m Nhung c vâng l i m mà tr ti n xe cho xe i.Bà H ng v n th y nhà c a kinh inh, p quá, bà ái ng i nên ít nói chuy n. U ng

c n tr u r i bà Kinh t ý mu n i xem v n ch i. Bà Ch m i khách i xu ng nhà c ui b ng qua nhà b p mà ra v n. C m Nhung v i ng i anh trai i theo sau.

Lúc i ngang qua nhà b p, bà H ng v n th y nhà c a minh mông, mà t trên xu ngi u s ch s thì bà kính ph c vô cùng. Ch ng ra v n bà th y d a tr ng ngay hàng, có

cau chen l n, mà cau hay d a c ng u có trái sai o n, l i v n l n ngó mút con m t. Cònchung quanh nhà thì tr ng xoài, mít, m n, quít, cam có m t cây xoài thanh ca trái chín , còn

y cây mít thì trái lòng thòng t trên xu ng d i.Bà Ch kêu ng i con trai mà nóí: “Cây xoài thanh ca chín r i kia con. Con bi u b y

tr l a m y trái chín u b vài ch c ng cho hai bà em v n th . Mít coi b c ng có chín.Con l a n vài trái nghe hôn con”.

Bà d t khách i vòng ra tr c sân mà xem bông, xem ki ng. Bà H ng v n mê m t,th m ngh nhà giàu h n sung s ng nh th n tiên, mình nghèo ph i ch u d dáy c c, khlàm sao mà bì v i h cho c.

Ch ng tr vô nhà, bà Ch m i hai bà khách n c m r i xe s a v . Bà Kinh tch i, nói i không có d n tr c nhà, s ông Kinh ch v n c m. Bà Ch nói bà saing i c i xe máy cho hai nhà hay. Hai bà khách u cãn, nói khi khác, vì i không có s p

t tr c nhà.Bà Ch m i nói: “Thôi, b a nào tôi qua tôi m i tr c r i tôi cho xe qua r c hai bà

qua n c m ch i v i tôi m t ngày nghe hôn. Tôi bên n y bu n quá, mu n có ch em t i luinói chuy n ch i cho vui”.

Bà Kinh òi v ng lo c m n c cho ng.Bà Ch kêu con bi u ng i ánh xe b t k xe ng a em ra ng a khách v , trên xe

ã có s n m t gi xoài v i hai trái mít l n,Khách t giã lên xe. Bà Ch v i hai con a khách ra xe. Bà th y xoài v i mít thì nói

hai bà v chia v i nhau, i v n v ph i có trái cây chút nh coi m i c. Bà s c nh nhánhcau n h i nãy bà Kinh khen ngon, bà h i C m Nhung vô c t ít ch c trái mà g i cho hai bà.

Có xoài, mít và cau h t r i xe m i ch y.Xe ng ng ngay c a thì hai bà th y ông Kinh v i V nh Xuân ã v tr c r i, ng

ng trong nhà mà ngó. Hai bà leo xu ng ph v i anh ánh xe em vô. Ông Kinh b c rai i âu mà có xoài, mít th nh v y. Bà Kinh nói b a h m bà Ch , bên Ch C , qua

th m cho xoài voi. B a nay hai ch em qua th m bà l i. Bà c c m nói chuy n bi u con háixoài mít mà cho, r i m i cho xe a v .

Bà H ng v n l y thúng sang xoài qua ng tr cái gi cho anh ánh xe em v .Ông Kinh v i V nh Xuân khen xoài t i và l n trái. Hai bà chia hai ra, r i ai em

ph n n y vô nhà.



Trong lúc n c n tr a, bà H ng v n thu t chuy n i th m nhà bà Ch Thi u cho connghe, bà khen nhà c a nguy nga, c l ng l y, v n t c r ng l n, b n sung s nggiàu sang. Bà khen u nh ng không nói bà Ch Thi u có a con gái út m i 19 tu i, tên

m Nhung, p l i bãi buôi, n nói d th ng, i ng y u u.Còn ng nhà bà Kinh thì bà nói chuy n v i ông, bà khen bà Ch Thi u giàu sang,

khen C m Nhung có s c p. Bà nói có l bà Ch Thi u mu n làm sui v i bà H ng v n,nh ng ch a dám nói ra, tuy V nh Xuân l n h n C m Nhung t i 8 tu i, song c p ó x ng l m,trai h c cao, gái có s c, trai có danh d , gái có b c ti n, không ai thua kém ai, có ti n bi ttr ng tài danh, có c c h ng h nh phúc. Ông Kinh nghe nói nh m lý thì ông xuôi theo,nh ng ông khuyên, bà ph i dè d t., th ng th ng bàn v i bà H ng v n, xúi bà l y ch hi umà khêu g i lòng th o thu n c a V nh Xuân, nói ch hi u tr ng h n ch tình, mà c ng ngtr c ch ngh a. Ph i nói th nào cho V nh Xuân ch u c i v , r i ó ông s p t cho.

Cách ít b a, bà ch Thi u qua th rn bà Kinh v i bà H ng v n n a. L n n y bà nóin m t là ngày gi ông Ch . Bà xin th nh hai bà qua n c m v i bà m t b a. S m m i bà

cho xe qua r c n c n r i ch i t i chi u tr i mát xe s a v . Vì bà góa b a, con thì khkh o, nên ám gi ch có con cháu trong nhà mà thôi, ch không có ng i ngoài, b i v y bàkhông dám m i ông Kinh v i th y Thông, s không có ng i x ng áng ti p ãi khách.

Bà H ng v n c ng nh bà Kinh th y bà Ch càng ngày càng mu n nhen nhúm tìnhthân thi t, hai bà tính i th ng t i ng dò xét thâm tâm c a bà Ch , nên c hai u ch pthu n l i m i, không làm b ng i ngùng, không m i h i t ch i.

n b a h n, m i 8 gi thì có xe qua r c. Hai bà d n hai ch b p nhà lo c m n ci thay lên xe mà i.

Thi t qu không có khách nào l , tr ra v ch ng ng i con trai tên là Ba Khai, v im Nhung trong nhà, ch thêm có cô Hai Bình là con gái u lòng, cô có ch ng làm th y

giáo trên Sài gòn, cô v cúng cha, có v ch ng ng i con trai nh , là T Thông, bên B nTranh v và có ng i em trai c a ông Ch là H ng Thân Hu d i Ch G o lên mà thôi.

Bà Ch ti p r c hai bà khách r t ni m n . Bà d n C m Nhung ph i x n b n g n bàng h u trà n c cho m y ch coi n u n ng và m y anh lo cúng qu i.

m Nhung ã tr ng s n b a nay l i m c m t b hàng tr ng, hàng t t, may khéo,eo m t cây ki ng vàng ch m v i m t s i dây chuy n, m t tay eo m t chi c vàng, m t

tay eo m t chi c neo, nên s c càng t ng v p, b úng b c sang giàu.Bà H ng v n tuy không co ý ph b c Cúc H ng, song bà ngó C m Nhung, ngó nhà

a, r i bà ch ng kh i so sánh, ngh i xét l i thi t C m Nhung p h n Cúc H ng nhi u mànhà bà Ch c ng giàu có sang tr ng h n Hia M th p b i. N u V nh Xuân c i c C mNhung r i d t nhau v Ch Gi ng mà th m Ông Giáo Huân v i Hai T thì thiên h m i th yrõ nhà nghèo h c gi i quí h n nhà giàu, l i v ch ng Hia M m i ti c con mà thêm h th n

a.Làm m ai c ng mu n cho con c giàu sang vinh hi n. Bà H ng v n ngh con bà

ng thông ngôn cho quan Chánh Tham Bi n, vinh vang t M Tho, n u nó c i C mNhung, ã có s c p l i có ti n nhi u, thì danh nó càng n i lên cao, thân nó càng c sung

ng. Mu n khoe khoang v i ng i x s , nh t là mu n làm b m t k khinh khi con nhànghèo, hai cái mu n ó c tr o tr c trong lòng bà, khi n cho bà th m vái vong linh Cúc

ng xúi gi c bà Ch g C m Nhung cho V nh Xuân ng ki p n y V nh Xuân c h ngt chút mùi i, r i ki p sau s cùng Cúc H ng sum hi p.

Cúng r i bà Ch bi u d n m t mâm trên ván nhà trên cho bà ãi hai bà khách, còny mâm thì d n trên bàn nhà c u cho con bà ãi ông chú và n chung v i nhau cho vui.

Lúc n c m bà Ch ép khách m i bà u ng h t n a ly r u chát tr ng, nên m t ph ng ph ng. n r i ng i nhà b ng d n h t, ba bà m i n m chung trên b ván nói chuy nch i. Bà H ng v n có chén nên n m m t chút thì bà ng khò, không nói c chuy n gì h t.



Bà H ng v n ng môt gi c thi t dài h i r u ã tan h t, bà m m t òm trên v nphòng không có bà ch nhà mà c ng không có bà Kinh. Trong nhà v ng hoe, ch nghe phíanhà d i có ti ng nói chuy n nho nh . Bà khát n c nên ng i d y rót m t tách n c mà u ng.

m Nhung nhà c u i lên, th y khách u ng thì l t t i ri t l i mà nói: “Th a, con ch n c nóng cho bà u ng “.

Bà a tay mà cãn, v a c i, v a nói:- Thôi con. N c còn nóng. Bà u ng r i. N m ng quên m t chút, hai bà d y i

âu m t.- Má con v i bà Kinh i ch i sau v n.- n l n mà l i g n ch . Quí quá. Huê l i ch c nhi u l m.- Th a, con không hi u c bao nhiêu. Má con v i anh Ba con bi t.Bà Ch v i bà Kinh tr vô, th y bà H ng v n ã th c d y, bà ch bi u C m Nhung

ch bình trà m i vá b ng bánh ra ng n u ng n c.Bà H ng v n nói u ng chút r u nên bu n ng n m ng quên. Bà Kinh nói: “Th y

ch ng , hai chi em tôi i coi v n ch i”.Ba bà n bánh u ng n c, nói chuy n ru ng t, v n t c, n x mát r i bà Kinh

xin cho cáo t mà v .Bà Ch bi u C m Nhung kêu th ng xe r i hai m con a khách lên xe mà i. Xe v

i nhà, ng i ánh xe b ng vô m t qu bánh, nói bà Ch g i ki ng hai bà. Bà Kinh c i, cy hai cái d a l n mà s p ra hai ph n, r i tr qu cho ng i ánh xe em v .

Bà Kinh thay r i bà th y còn s m m i b ng d a bánh l i cho bà H ng v n. Bàng i m t bên bà H ng v n mà nói nh : “Rõ ràng r i ch à. Bà Ch mu n làm sui v i ch .

i tr a ch ng ó, b m i tôi ra sau v n ch i, r i b t thi t ng i con trai l n c a b yêutánh n t c a th y thông, nên c theo nói b nên g C m Nhung cho th y thông. B c y tôi dý ch , nh ch u thì v ch ng tôi ng làm mai giùm, b s g li n”.

Bà H ng v n l s c m ng mà nói:- Con nh thi t d th ng quá bà há ? L n tr c qua ch i, tôi không ý cho l m.

n n y nó x n b n m t bên hoài, tôi ngó nó k l ng, tôi nói chuy n v i nó r itôi ng lòng th ng nó. N u bà ch mu n g mà C m Nhung không chê Xuân

n tu t, thì tôi ng b ng l m. c dâu nh v y thì quí l m r i, còn kén ch n âu cho h n n a c. Ng t nhà bà Ch giàu có, còn ph n m con tôi thì không có

ti n. Làm sui v i b ph i s m l v t cho x ng áng, ph i làm ám c i cho h nhòi, tôi theo b tôi s m t l m.

- Ch ng lo. Tôi ã nói tr c v i b r i. Tôi nói th y thông thanh liêm không ch uc l t làng t ng, không thèm v vét c a dân, b i v y th y vui mà ch u nghèo, làm

vi c lãnh l ng nuôi m mà thôi, ch không có s c nuôi v n a c, vì v ynên thu nay th y không tính c i v . Bà Ch nghe tôi nói nh v y thì b c ing t. B nói m y n m nay b kính ph c th y thông là vì b nghe tánh thanh liêmó nên b m i g . B nói b g d l m, b không òi n trang hay b c ti n chi h t.

- nói nh v y, nh ng Xuân c i v nó cung ph i s m l v t coi cho c ch .- nói t n tình nh v y: tr c b a c i b trao bông tai v i vòng vàng cho mình

em qua trình gi a hai h cho ng i ta ngó th y. B s a ti n cho ch mua áo.Còn th y thông mu n t ti c ngoài nhà hàng mà ãi m y ông m y th y thì b ch uti n cho. B không mu n cho th y thông t n hao chi h t. Còn vi c th y thông

không ti n nuôi v , vi c y th y c ng kh i lo. B s cho con gái b m itháng ôi ba tr m ng nó ph v i th y v vi c n xài trong nhà. B còn nói ý bmu n th y thông h c i r i thì v ch ng v nhà l n , m i bu i h u có xe ath y i, r c th y v . N u th y chê b n xa thì bà Ch s ki m mua bên nây m tcái nhà ho c m t c n ph l u cho v ch ng th y c ng c.

- u b g con mà b làm d cho mình nh v y thì kho cho mình l m. Mà t i sao d quá nh v y.



- b ái m tánh n t th y thông ch sao.- làm nh mua r tôi s Xuân nó không ch u.- Chuy n tôi nói v i ch nãy gi ó mình b ng, hai ch em mình bi t mà thôi, nói

cho th y thông hay làm chi. Làm ám c i thì tôi v i ch lo, bi u th y ng lo gìt.

- Vi c ó sau r i ch em mình s li u làm cho kín áo cho Xuân không bi t, màng i ngoài c ng không hay gì h t. Bây gi u mình ph i lo tr c h t là nói làmsao cho Xuân ch u c i v ã. Bà mu n nó c i C m Nhung, tôi c ng ành b ng

i, n u Xuân c t ch i, không kh ng c i v , thì mình làm sao c.- Khó là t i ch ó. Tôi tính nh v y: t i th b y t i ây tôi m i ch v i th y

thông l i nhà tôi ch i. Tôi nói tr c cho ông Kinh bi t r i v ch ng tôi kh i unói chuy n tr m n m c a th y. Ch th a d p nói tì p v i v ch ng tôi. Nh th yth i thác, không ch u tính ôi b n thì ch làm gi n làm bu n, ch b t t i khôngth ng m cha, tính b cho tông môn tuy t h u, ch l a l i ki m th mà nói choth y ng lòng. Ch ng th y nghe l i ch th y ch u c i v , ch ng ó tôi m i chch c con gái bà Ch r i v ch ng tôi lãnh làm mai dông.

- Bà tính nh v y thì c l m. th b y làm th coi. Tôi nói thi t v i bà, l n n ytôi s làm d , n u nó không ch u thì tôi s l y quy n bà m mà rúng ép cho ctôi m i nghe.

- , ch ph i nói cho g t, th y m i s mà nghe l i ch . Hu ng chi cô gì ó c ch tã lâu r i, ch ph i còn s ng hay sao mà ch c .

- m ó thi u, con n có cho nó chiêm bao mà d n nó ph i c i v ng nuôi. Vây mà ch gi ng gì n a.

- , còn vi c ó n a. Ch nh c l i cho th y nh .- Tôi s nh c. ó là m t c nó h t cãi c.Bà Kinh th y d ng ông Kinh m i V nh Xuân i làm v g n t i, bà l t t i vô nhà.



(15) V

Thu y, nh ng nhà nho h c có bày nhi u cách ch i phong l u nh b n giàng hayánh h , hay gát cu t, vui ch i ng gi i trí.

Hu n Trai, ch khách s n ngang nhà ga xe l a M Tho, c xuy tiêu réo r t vôsong, mà c còn có tài ánh h c ng thi t gi i. C có m t b ánh h c a ông bà l u h ,

m m t cái bình, m t con cóc v i n m cây a toàn b ng c m lai, nh ch i nhi u i nênláng nhu t, xem p l m. Cách ánh h là c m n m a gõ t ng cây vào con cóc và buôngcho a nh y v t vào bình. Ai ánh vô bình c n m cây là gi i nh t.

Trong vài n m sau ây, h t i th b y thì ông Kinh L ng v i V nh Xuân th ng l ikhách s n ng ánh h ch i v i c Hu n Trai r i u ng trà, hòa n ho c ngâm thi n 11ho c l2 gi m i v ng .

Th mà t i th b y n y n c m r i, Kinh L ng ra l i qua i l i mà h ng mát, coi không tính i ch i.

nh Xuân ng trong nhà ngó th y m i b c ra h i ông Kinh :- Tu n n y không i ánh h ch i hay sao ông Kinh ?- Hu n Trai i Sài gòn không có nhà.- y hay sao ?- , hôm tu n tr c c có nói v i tôi.- Th thì êm nay mình ph i n m nhà c sách.- Vô nhà tôi r i u ng trà nói chuy n i ch i.Hai ng i d t nhau vào nhà ông Kinh.Bà Kinh l y bình trà em súc ng b trà m i ch cho ông u ng.Bà H ng v n y theo l i h n, bà men men i l i nhà ông Kinh r i i th ng vô trong

nói chuy n v i bà Kinh.t lát bà Kinh v a i ra ngoài tr c v a nói: “M i ch ra ây n tr u. êm nay hai

ng i không i ch i, h u ng trà r i ch c h hòa n v i nhau ch gì. Ra n m r i nghe nch i”.

Hai bà ra ván mà ng i.Ông Kinh u ng h t chung trà r i day m t ngó ra ng mà nói v i V nh Xuân:- Ng i ta mà c cái a v c a th y thì trong nhà r n r vui l m. Nhà th y bu n

hiu. Th y không tính làm sao cho vui vui m t chút v y th y thông ?- Nhà tôi vui l m, có bu n h i nào âu.- Có hai m con chanh ngo nh mà vui n i gì.- ng n y c ng có hai ông bà chanh ngo nh mà c ng vui v y.- Tôi có con trai con gái , l i có cháu ngo i n a. Tuy chúng nó không chung v i

tôi, song trong trí tôi v n bi t có con cháu nên vui c. Th y ch có bà m , khôngcó ai n a h t, th thì làm sao mà vui.

- Thi t h i m i i làm vi c n m u tôi không vui, mà l i th i chí n a, b i vì l ngít quá, mà tôi ph i c c, l i th y th t c suy i lòng tôi chán n n. M y n m sau ây

ng tôi t ng thêm xài, má tôi b t c c, tôi theo ông mà h ng thú thanh cao, cho thiên h làm sao m c h , thì lòng tôi th th i l m, tôi có bu n n a âu.

- Th y không bu n nh ng tôi có ý dòm coi, tôi th y ch H ng v n bu n l m.- Má tôi c ng v y, có bu n vi c chi âu.Bà Kinh ti p v i ông mà nói:- Th y thông t i ngày m c i làm vi c, h v nhà thì mê m t v i m y cu n sách,

y cây n, c v nh phú ngâm thi, th y không ý t i vi c trong nhà, trong c a.Tôi nhà, tôi g n g i v i bà ch hàng ngày, h ng gi , tôi th y bà ch bu n l m,th y thông à. Th y ngh l i mà coi, bà ch tu i ã g n l c tu n r i, mà ch a cócháu ngo i hay cháu n i b ng m, n ng n u ch i v i ng i ta thì làm sao màvui c. Nhi u khi tôi th y có bà già nào b ng cháu nh l i m y nhà g n ây ch i



thì bà ch nhìn a nh trân trân r i a n c m t. Th y làm con, th y v i mthi t là chí hi u, th y lo cho m t chút, tôi v i ông Kinh khen th y hoài. Th y v ncon nhà nghèo mà th y có chí, h c hay, làm l n nh ng ôm p nh n ngh a, gi gìnthanh liêm, làm r ràng cho tông môn, v i m th o thu n. Th y t p c tánhthanh cao nh v y nên ai c ng kính tr ng th y. Nh ng tôi c ng nh bà con trongnhà, tôi ph i nói thi t th y còn thi u sót m t vi c, th y ph i b i b cái thi u sót óthì danh gíá th y m i v n toàn.

- Tôi thi u sót ch nào ?.- Th y có hi u v i m , th y kính m n m , rnà th y cho m bu n b c hoài, không

ch u làm vui lòng m . Con có hi u ch ng nh ng lo cho m no m mà thôi, cònph i làm cho m vui lòng n a m i c.

nh Xuân ng i l ng thinh.Ông Kinh nói: “Th y có h c T Th , th y th y cái hi u c a Ông T ng Sâm là th nào.

i b a dâng c m cho cha n, ông ng h u m t bên coi cha n c hay không. Ch ng chan r i có món nào còn d thì ông h i ý cha mu n cho ai món ó ng làm theo ý cha. Ng i

a gi ch hi u ch ng nh ng là nuôi cha m cho no mà thôi, mà còn t ng tâm chí c acha m n a. V y th y thông ph i làm sao cho ch H ng v n c vui lòng thì ch hi u c ath y m i viên mãn”.

nh Xuân th ra m t h i dài mà nói: “Ông bà nói tôi không bi t làm cho má tôi vui,ch c bà trách tôi không ch u c i v ch gì. Tôi vì m t vi c i ân, i ngh a nên tôi không

i v c. Vi c ó má tôi hi u rõ, b i v y không n ép tôi c i v bao gi . N u má tôi cóbu n là bu n v vi c nào khác, ch không ph i vi c ó”.

Bà Kinh c i mà nói: “Bà ch có than v i tôi. Bà ch bu n vì vi c ó, ch không ph ivi c nào khác âu”.

nh Xuân châu mày, g t u không cãi n a.Bà Kinh ngó bà H ng v n mà ra u, t ý xin bà ti p mà nói vô.Bà H ng v n m i t ng h ng r i ch m rãi nói: “N y con, b a nay tình c ông Kinh bà

Kinh th ng m con mình, nên d chuy n nhà c a mình ra mà nói ph i, nói trái v i con. S np ây má t ng nên t ý cua má m t l n cho con bi t. Con v i Cúc H ng h i nh núp lén

th th t tr m n m v i nhau, ch má không có c m tr u, c m cau mà nói nó cho con. Tuy v ymà nó n ng tình n ng ngh a v i con, n i v i má nó c ng tr n o dâu con trong nhà. Nólo cho con n h c mà nó còn lo cho má m no. Con th ng nó, má c ng ti c nó l m. Máth ng có than th v i con không th nào má ki m m t con dâu th o thu n cho b ng Cúc

ng c. Vì th ng con nó dám quyên sanh ng gi tr n ngh a v i con. Mà s a so nng ch t nó còn s p t cho con n h c n cùng và cho má kh i lang thang rách r i”.

Nghe nh c chuy n c , V nh Xuân xúc ng nên n c m t ch y ròng ròng. Bà H ngn th y con d t bà c ng khóc.

ch ng ông Kinh ngó nhau, trong lòng ai tru t nên khó ch u, không bi t có nên s ni mà phá tan tình sâu, ngh a n ng c a ng i hay không.

Bà H ng v n lau n c m t r i ti p: “Vì tình ngh a c a Cúc H ng nh v y nên tkhi con h c xong r i má ánh ch làm thinh, không n khuyên con c i v ng l p gia th t

i ng i ta”.nh Xuân nói: “H ai h i con sao không tính c i v , thì con au lòng quá má à”.

Bà H ng v n nói: “B i bi t nh v y nên má không dám nh c con. B a nay nh n cóông Kinh bà Kinh nh c nên má m i nói: Má m t ngày m t thêm già không bi t s ng ch t b anào, má nh t i vi c v sau r i má bu n quá. Ch chi má có c vài a con trai, n u conkhông có v có con, thì a khác có, ngày sau c ng còn con cháu, cúng qu i ông bà. Má có

t mình con mà con không c i v thì mãn i con r i có ai mà cúng qu i ông bà và thph ng cha con v i má. Má nh t i m hoang, h ng l nh thì má bu n quá, nên có khi máthan th v i bà Kinh là t i v y ó”.



nh Xuân nói: “Tôi c i v còn cái khó n y n a, ông Kinh à. C i ng i ta theo l nhiên, lôi ph i th ng ng i ta. Tôi bi t cái lòng tôi ngoài cô Cúc H ng, tôi không còn

th ng yêu ai h t. N u tôi c i v khác em v r i tôi không th ng, tôi l lãng ngu i l nhi ng i ta, thì tôi có t i l n l m: t i g t g m m t ng i thi u n có l s n lòng yêu tôi nêni ng trao thân g i ph n cho lôi.

Ông Kinh nói:- Vi c riêng c a th y thu nay tôi không dám t c m ch h i t i. Nãy gi tôi nghe nói

i th y n ng tình n ng ngh a v i cô Cúc H ng, ngoài cô thì th y không bi tth ng ai khác, v y tôi xin vô phép mà h i th y: ph i cô Cúc H ng là ng i vi tcâu: “X sanh nhi th ngh a” mà l i cho th y nên th y l ng khuôn ki ng treo t ibàn vi t m y n m nay ó hay không?”.

- Th a, ph i.- m th y m i d n nhà, tôi th y khuôn ki ng ó tôi h i, th y nói m y ch ó là di

bút c a ng i b n h c m t r i. Th y nói nh v y mà tôi có ý nghi, vì tu ng chvi t không c c ng nh con trai, l i d i ký hai ch Cúc H ng, tên ó là tênàn bà con gái. Tôi nghi th y au kh vì tình, vì ngh a nên th y không ch u c i.

- Chánh t i v y ó.Bà H ng v n ti p nói: “ tôi nói luôn h t cho ông Kinh bà Kinh nghe. Tôi nghèo

không s c cho Xuân i h c thêm b n n m tr ng trên. Cúc H ng buôn bán ki m l ing bao cho xuân n h c. Xuân h c m i c m t n m thì cha m Cúc H ng g nó 1 y

ch ng. Cúc h ng ph i thú thi t là nó ã h a h n tr m n m v i Xuân r i. Chà m nó chêXuân nghèo, ép g b ng con n cho nhà giàu. Con n gi n m i u ng gi m v i á phi n màch t. Tr c khi t v n nó có g i m t s ti n l i cho m t ng i quen d n trao cho Xuân ngn h c b n m. Nh v y Xuân h c m i thành công”.

Ông Kinh g i u mà nói:- Ng i nh v y hèn chi th y thông t ng nh hoài c ng ph i.- Còn v y n a ông à. N m Xuân thi u ký l c r i ó, nó có vô m con n mà t n.

i nó l i n m chiêm bao th y con n t giã nó ng i u thai. Con n c n d nnó bi u ph i c i v ng nuôi m già và lo c m n c cho ch ng có b t m

c kh n a.- ! Cô Cúc H ng có d n rõ ràng nh v y, ã mu n th y tr ng hi u h n tình sao

th y l i trái ý cô v y th y thông ?.nh Xuân nói:

- Ng i ta bi t th ngh a v i tôi thì tôi ph i bi t th ti t v i ng i ta ch .- Tôi nghe m y ng i tân h c h nói: “Không nên b o hoàng h n ông vua”. Cô Cúc

ng bi u th y c i v ng báo hi u ngh a là không mu n th y th ti t, màth y th ti t làm chi. Th ti t thì trái ý c a b n, l i th t hi u v i cha m n a.

- Ng t tôi không có tình gì v i ai h t, tôi s c i ng i ta r i tôi không th ng, té ratôi báo h i ng i ta.

- Ng i mình c i v thu nay có ai th ng tr c bao gi . Cha m ành ng i nàothì c y mai nói c i cho mình. Nhi u khi n b a c i mình m i th y m t v chánch ng. V ch ng n v i nhau b t u gây ngh a r i l n l n gây tình. V y mà

t th y u i v i nhau t i già sanh con cháu c b y, có sao âu.- Bây gi má tôi v i ông bà u mu n tôi c i v . Tôi bi t ai âu mà c i.Bà Kinh nghe câu ó, bi t V nh Xuân ã xiêu lòng r i, nên bà ch p mà nói: “N u th y

ch u thì tôi v i ông Kinh m i d d m h i th m coi ai có con gái. N u li u ph i ch thì tôi d tbà ch i coi m t. Nh coi c ông Kinh s d t th y i coi chánh th c. Ch ng nào th y ch u

i v ch ng tôi m i kh i u làm mai. Tôi làm mai hay l m. B t lu n ch nào, h th y ànhthì tôi nói c h t. Tôi nói thi t a”.

nh Xuân d d m t chút r i nói:



- th ng th ng cho tôi suy ngh l i coi.- Suy ngh ã m y n m nay còn suy ngh gì n a ? Th y ã 27 tu i r i, ph i làm ri t,

ch trì hu n th y già, r i c i con gái s o c… , th y thông, bà Ch Thi ubên ch C , b có m t con gái út d th ng quá. tôi d ý b coi nh b tính gcon nh l y ch ng thì ông Kinh d t th y qua ch i ng coi m t.

- th ng th ng coi. Ph i bà ch cho xoài hai l n, r i m i n gi ó hôn ?.- Ph i a.- u v y thì b có n ý, nên b m i n làm quen v i má tôi, r i m i n gi ó ch

gì.- Không có ý gì âu th y thông. Tôi quen v i b lâu r i, mà tôi không dè b có con

gái út. L n u tôi v i bà ch qua th m, tôi không th y con nh ó. B a ám ginó ra h u tr u n c tôi m i hay.

Bà H ng v n th y bà Kinh tráo tr lanh l quá thì bà chúm chi m c i.nh Xuân l l ng vói l y cây kìm mà n, không nói n chuy n c i v n a. Tuy

y mà bà Kinh v i bà H ng v n th y m u k c a mình m i ph n ã có mòi th ng l i t isáu b y ph n r i, nên hai bà vui lòng n m nghe n, th m tính m i b a nói thêm nu t chút,ch ng s m thì mu n th nào c ng thành công.

Còn ông Kinh thì làm b nh ng i trung l p, ông lý lu n theo sách mà thôi, ch ôngkhông nài ép, cho V nh Xuân tin b ng ông thành th t, không dè ông c ng a ý v i hai bà rùqu n Xuân l p gia th t ng n m mùi phú quí vinh hoa v i thiên h .

y b a sau Xuân i làm v n c m r i không kh y n, không làm thi, c ng i t ibàn vi t ngó bút tích c a Cúc H ng r i bu n hiu. Mà h th y th y m vô ra, tóc b c h t phân

a, r ng r ng ã b n r i, th y nh l i m than h tuy t t thì m hoang h ng l nh, thì tronglòng th y chua xót ng m ngùi.

Ch hi u n ng h n ch tình. Thi t qu nh v y. n b a th n m tu n ó, lúc ng i nm tr a v i m , V nh Xuân th y m bu n, th y x n xang khó ch u, nên thình lình th y v t

nói: “Má mu n c i v cho con thì má ki m i. Má ành âu con ch u ó. Con không ch na chi h t”.

Bà H ng v n ng ki m ch c mà d d con, tình c nghe con xuôi thu n d dàngnh v y thì bà h n h , nên m t nhìn con r t thân yêu, v a c i v a nói: “Con b ng lòng c i

thì má vui l m. Trong i má ch còn mong c có b y nhiêu ó, con c i v ng ki mcho má vài a cháu n i. Con ch u thì má c y bà Kinh d h i coi có ch nào r i má s coi.Con th ti t v i Cúc H ng ã tám n m r i, v y c ng . Hu ng chi khi con thi u, nó tbi t con, nó có bi u con ph i c i v . Con d d cho t i n m n m, không n ph tình b ingh a v i nó, thì nó ã bi t lòng d c a con r i, có gì âu mà ng i”.

nh Xuân vì kính yêu m nên ch u c i v , nh ng trong lòng không ham mu n chútnào, b i v y th y l ng thinh. D ng nh ch hi u ép bu c th y ph i ành li u nh m m t ach n, th y không c n nói nhi u n a.

n x , V nh Xuân v i ông Kinh i làm vi c r i, thì bà H ng v n l t t i thông tincho bà Kinh hay. Hai bà m ng r h t s c. Bà Kinh nói bà cho ông Kinh hay ng chúanh t ông r V nh Xuân i qua Ch C ch i mà coi m t con gáí út c a bà Ch Thi u.

Ch u th sáu i làm v d c ng, ông Kinh r V nh Xuân sáng chúa nh t i qua phíaCh C xem v n t c ch i.

nh Xuân nghi Ông Kinh có ý mu n th y i coi v , nh ng ã quy t ánh li u nh mt a ch n cho m vui lòng, nên th y ch u li n, không ái ng i chi h t.

Bà Kinh ng i xe kéo qua thông tin cho bà ch Thi u hay tr c.Sáng chúa nh t, n lót lòng r i, ông Kinh v i V nh Xuân thay y ph c, kêu hai chi c xe

kéo l i r i m i ng i ng i m t chiêc mà i. T i nhà bà ch Thi u, ông Kinh bi u xa phu qu ovô sân.



Ba Khai, con trai l n c a bà Ch Thi u, m c áo dài ch c s n trong nhà, nên v a th yhai chi c xe kéo ng ng thì c u v i vã b c ra chào khách và m i vào ng i cái bàn m t tròn

n c xa c , ch n ti n thi t khéo, bàn gi a nhà có sáu cái gh s p chung quanh.Bà Ch Thi u ang ng i b ván phía trong, bà th ng th ng b c ra chào khách, h i

th m s c kh e c a bà Kinh v i bà H ng v n, nghe nói danh th y thông ã lâu r i, b a nayi bi t, r i bà kêu ng i nhà mau mau b ng trà ra ãi khách. Bà vui v nói nói c i c i,c l i cái gh d a góc c t mà ng i ng h u chuy n v i khách.

Ba Khai i vô trong m t lát, thì C m Nhung m c m t b l a tr ng, b ng m t ktrà ra trên bàn, ch p y xá ông Kinh và V nh Xuân r i tr vô trong. Ba Khai xách bình rarót. Bà Ch m i khách gi i khát.

Ông Kinh h i bà Ch c m y ng i con, v n bà c bao nhiêu sào, m u và lúcy d a có giá hay không.

nh Xuân ng i ngó trong nhà, không nói chi h t.Ông Kinh t ý mu n i xem v n. Ba Khai m i d t hai ng i khách ra sân xem hoa,

xem ki ng r i i th ng vô phía sau cho th y v n. Xem ch i m t chút r i khách tr vô nhà tgiã bà Ch mà v .

Tuy V nh Xuân ã có nghe m tr m tr khen nhà bà Ch Thi u l n, c t t, v nc minh mông, song th y không dè bà Ch giàu có n m c v y, b i v y v c ng th y

chúm chím c i, th m ngh th y không th nào làm con r m t nhà c phú c. t i nhà thay r i, v ch ng Ông Kinh l i nói chuy n ch i v i m con V nh Xuân.

Bà pha l ng h i V nh Xuân;- Ông Kinh d t th y qua nhà bà Ch Thi u ch i, nghe nói bà Ch có cho con gái b

ra chào ph i hôn th y không ?- Th a có.- u v y thì b mu n g con ch gì. Th y i ch i mà b mu n th y coi con b , nên

m i cho ra chào. Sao ? Th y coi cô ó c hay không ? B ã cho coi, n uth y ch u thì tôi làm mai ch c b g .

nh Xuân suy ngh r i nói c t ng n:- Tôi coi không c bà à.Bà H ng v n v i v ch ng ông Kinh ngó nhau ng c nhiên l i b i r i.Hà Kinh ch a ch u thua nên bà h i:- Th y thông coi không c v ch nào ? âu th y nói nghe th m t chút.- Cô ó có s c p quá, l i nh tu i h n tôi nhi u.- Tr i Ph t i ! Ng i ta i coi v , n u có chê là chê x u. Th y coi v , th y th y p

mà th y l i chê, cái ó thi t là l i. Còn nh tu i h n th y, cái ó có chê thì ànggái h chê, ch th y chê n i gì. T i thu nay th y không tính c i v , nên th ych a ngh t i chuy n v ch ng. àn bà mau già h n àn ông l m. N u c i v màtu i ch ng v x p x v i nhau, ng i v vài l a r i coi già h n ch ng nhi u

m. V y con C m Nhung nh h n th y tám tu i, trong ít n m ây v ch ng. sa v i nhau, nó kh i già r c th y ch có h i gì âu.

- Má tôi mu n c i v ng má tôi có cháu n i. V y thì tôi c n gì ph i c i v p.Ng i ta nói : “H u nhan s c, h u ác c”. T i s “s c n ng b i c” nên tôingán. Còn m t u n y n a: nhà bà Ch giàu sang quá, còn nhà tôi nghèo. Haibên không x ng nhau.

- u h bi t th y nghèo mà h ch u g , thì th y s gì mà không ám c i ?- Ng i giàu h hay kiêu l m. H k ru ng v n ti n b c ch h có k o c tài

ng là gì âu. Mà d u h không dám khinh khi tôi, thì h c ng khinh khi má tôi.Tôi nói thi t n u h c ng khi má tôi thì không th nào tôi ch u c.

Bà H ng v n nói: “Bà Ch bi t u l m con à. Má qua nhà ch i hai l n, b kínhtr ng má ch có khi âu. M y ng i con b c ng v y. Nhà ó là nhà ch n ch t l ngh amà !”.



Ông Kinh nói: “C i v nên l a nhà phúc c. ây ai c ng bi t nhà bà Ch Thi u lànhà giàu x a, giàu t l p ông bà, ch không ph i m i giàu ây mà mình s “vi phú b t nh n”.Mà v ch ng là cái o c a ng quân t . C i ch ý n i nghi p tông môn, ch không ph i ctâm chia ru ng v n vàng b c. B i v y c i v nhà giàu hay nhà nghèo không ph i là v n .Có khi nghèo mà t t còn giàu l i không ra gì. Nhi u khi trái ng c l i c ng có. V y th ythông ng v i khen chê, nên ch H ng v n v i bà nó d d m l i coi nh thi t bà Ch

n tài, m n c c a th y nên bà mu n g con thì th y nên ch u ch không nên chê giàu, chêp. L i n u g thì ph i cho mình tu ti n làm l c i không nên eo xách quá, òi l c, òi trâu khiêng, r u ché, heo c i, ti n ng. N u bà làm khó thì b g cho ng i khác,

mình ng thèm b c t i”.nh Xuân nói: “Th t v y, n u làm khó thì tôi xin ki u”.

Bà H ng v n nói: “Nhà tôi ch t h p quá. N u làm rình rang thì có ch âu cho kháchng i”.

Bà Kinh nói: “Không g thì thôi, còn th ng nên ch u g thì ph i ch gi m ch . Chng lo, tôi bi t làm mai mà. B a nào ch qua nói chuy n làm sui công khai i: H bà Ch

ch u g thì c cho lôi nói chuy n v i b . Tôi s làm d àng cho c ôi bên”.Công vi c bàn tính xong r i ai c ng an lòng. Ông Kinh r V nh Xuân l i nhà hòa n

ch i.Hai bà con ng i to nh bàn ti p câu chuy n hôn nh n, c hai u vui th y V nh Xuân

ch u c i v , l i c v giàu và p. b a sau, hai bà kêu xe qua nhà bà Ch Thi u. Bà Kinh m u cho bà H ng v n

chánh th c c u hôn. Bà Ch ch u g . Bà H ng v n nói nhà n chi c ch t h p, xin bà Chth ng gi m b t hôn l , làm cho gi n ti n. Bà Ch nói bà g C m Nhung cho V nh Xuân là vì

con bà ái m tài c c a Xuân, b i v y bà không tính i nhi u l , mà c ng không mu nòi n trang.

u àng trai c y v ch ng ông Kinh làm mai, àng trai mu n làm cách nào cho thu nti n thì c t thi t v i bà mai ng bà mai trao l i r i bà s bàn tính v i bà mai.

Chi u ông Kinh v i V nh Xuân i làm v , bà Kinh li n cho hay h i x hai bà qua nóichuy n làm sui thì bà Ch ã ch u g r i và h a hôn l bà làm cho gi n ti n, àng trai mu nth nào c nói cho bà mai bi t ng bà bàn v i àng gái.

n c m t i r i, v ch ng ông Kinh m i m con V nh Xuân l i u ng trà mà bàn vi ci c i.

Ông Kinh nói theo x a, nhà t t c i g ph i i sáu l , bây gi ng i ta ch gi mcòn l h i và l c i mà thôi. Mà ông ngh l h i c ng không ích gì. Bây gi nên i m t l c uthân. H àng trai i n m ba ng i v y thôi. y là l cáo báo trai v i gái ã h a hôn nh n r i

ng ng i khác h t g m ghé c u hôn n a. L y i tr u mâm, r u ve v y thôi, mà àng gáilo s m dùm tr u r u s n trong nhà c ng c. Nh ng àng trai ph i i r u trà; bánh trái, ítnh t là b n mâm v i m t ôi hoa tai nh mua cái hoa con gái. L n y r i dâu v i r cphép g i cha m hai bên là cha m . T ó cho t i ám c i chàng r ph i n vi ng bên v ,

i là “làm r ” m y ngày n m t l n tu cha m v nh.nh Xuân h i i m t ôi hoa tai ph i t n bao nhiêu ti n.

Bà Kinh nói vi c ó cho bà v i bà H ng v n li u mà mua, Xuân ch ng c n ph ilo.

Còn l c i thì ông Kinh nói c ng ph i i bánh trái, trà r u v i mâm tr u àng gáixây giùm tr c c ng c. Nh ng ph i i cho cô dâu m t m áo v i m t ôi vàng.

Bà Kinh r c nói l v t, vàng và áo c ng cho bà v i bà H ng v n lo.Bây gi ông Kinh h i V nh Xuân ám c i ph i m i khách nhóm h ãi n b a tr c

hay là r c dâu v r i t i m i ãi ti c.nh Xuân nói m t c n ph nh , ch t h p, nhóm h và ãi ti c có ch âu cho

khách ngh . N u l a m i nhóm n m ba ng i thì ng i khác phi n. Còn m i ãi ngoài hànhlang thì làm rùm beng quá, s ng i ta d ngh . Hu ng chi ám c i là cái l gia ình. V y l



u thân c ng nh l c i, ch m i ít ng i thân thi t i h giùm v y thôi, không nhóm h ,không ãi ti c. Th y s m n in tbi p g i báo tin cho m y ông, m y th y các s hay ngày nàoth y k t hôn v i ai âu v y thôi ch không m i.

Ông Kinh hi u ý V nh Xuân, m i tính g n nh v y: l c u thân thì i sáu ng i: chàng, bà sui trai, v ch ng ông mai, m i thêm ông v i bà Hu n Trai n a thì . H qua àng gái

làm l r i n bánh u ng n c v c ng c. V hai nhà g n thau quá, nhà nào ãi c m thìãi m t nhà mà thôi, ch m i n bên kia không l v bên n y n n a c. V y bà mai nên

nói v i sui gái s n có nhà r ng thì àng gái lãnh ãi hai h , ch ng r c dâu v àng trai thì nbánh u ng n c trà, ho c r u v y thôi.

nh Xuân khen cách ông Kinh bày g n gàng l i êm th m, nên th y ch u làm nh v y.Bà Kinh lãnh th ng thuy t v i bà sui gái ng hai bên th a thu n v i nhau.Bà Ch Thi u ái m V nh Xuân, quy t g C m Nhung cho th y, nên bà Kinh làm mai

bày cách nào bà c ng vui lòng mà ch u h t.Tháng sau i l c u thân, bà H ng v n s m b n qu r u và bánh trái mà thôi. Bà

Ch lãnh xây mâm tr u và lén a cho bà Kinh m t ôi bông tai nh n h t xoàn ng i l ,kh i mua t n ti n. Bà l i xin h àng trai qua làm l xong, bà ãi n m t ti c r i s v .

Tr c khi lên xe ng a mà i, V nh Xuân không quên Cúc H ng. Th y l i ng tr ckhuôn ki ng l ng di bút c a nàng mà vái l m th m r ng vì ch hi u nên th y không th ti t

i nàng c, ch không ph i th y ph b c.Cách ba tháng sau, ngày c i nh r i, V nh Xuân in thi p t i b a c i s g i cho

y ông, m y th y trong t nh mà báo tin. Th y có g i th xu ng Ch Gi ng m i v ch ngÔng Giáo Huân v i Hai T , nh ng hai nhà u tr l i chúc m ng, vì xa xuôi i không ti n.

i r c dâu thì th y có m i thêm v ch ng th y Giáo Thôi, là b n h c c m i i l iy l p nh t tr ng t nh M Tho.

Bà Ch Thi u nói nhà bà r ng rãi nên b a c i bà xin ãi hai h ; ch ng a dâu quaàng trai làm l r i h àng gái u ng trà v y thôi. Bà ch u lãnh xây mâm tr u và ch u mi nng. Bà l i lén a cho bà Kinh m t m áo, m t ôi neo, m t ôi vàng ch m, ng b a c i

trình l v t cho d coi.Có m t vi c r c r i x y ra thình lình là quan Huy n Lê Thành Kiên hay V nh Xuân

a so n c i v , nh ng vì nhà nghèo lo s m l v t ã m t r i, không dám ãi ti c, ch báo tincho m y ông, m y th y hay v y thôi. Quan Huy n h o tâm m i vi t gi y nói r ng th y thông

nh Xuân s p c i v , nh ng vì nhà c a ch t h p nên không dám m i m y th y. Ông nghnh Xuân là anh em, th y làm l thành hôn m y ông m y th y không l làm l , không chúcng cho th y. V y ông mu n hùn v i nhau mà t m t ti c t i nhà hàng ng chi u b ai m i v ch ng V nh Xuân n d ti c mà t l i chúc m ng cho th y long ph ng hòa

minh, s t c m h o hi p. Quan Huy n d n th y nào chiu hùn ãi ti c thì ghi tên vào t ngbi t s mà t ti c.

y th y trong Toà B u biên tên h t. Có nhi u th y làm s khác, Giáo hu n, Ngânkh , Công chánh và Tòa Án c ng xin ghi tên ch u ãi ti c, thành th s ng i chung u màchúc m ng cho V nh Xuân lên t i 60 th y. Quan Huy n l y làm m ng mà th y m y th y hoannghinh ý ki n c a ông. Ông m i t cho th làm m t t m hoành thêu kim tuy n b n ch l n:“S t c n h o hi p” b a ti c trao cho v ch ng V nh Xuân k m m ngày vui.

nh Xuân hay chuy n y th y r t ái ng i.Ông Kinh L ng nói quan Huy n th ng, nên bày làm nh v y, mà làm ó là ph i

m, anh em chung u mà n m ng v i nhau m t b a, ch ph i ng i ta hùn ti n mà i chomình hay sao nên ái ng i. B a ó, anh em chúc m ng cho mình thì mình t l i cám n th nhtình c a m y ông, m y th y v y thôi.

nh Xuân nghe nh v y m i an lòng.ám c i làm y theo ch ng trình ã nh tr c. S a so n i r c âu, V nh Xuân

ng vái Cúc H ng r i m i lên xe mà i. M áo v i vòng vàng thì bà Kinh cùng bà H ng



n s p t làm êm, V nh Xuân không hay gì h t. Cô dâu v nhà ch ng eo vàng tay, ceo ki ng, ng c eo h t xoàn, u gi t trâm rung, coi thi t p.

Bà Ch Thi u hay t i b a ó m y ông, m y th y t ti c ãi v ch ng V nh Xuân t inhà hàng thì bà c chí h t s c. Ch ng h àng gái v bà nói cho v ch ng V nh Xuân haychi u bà s cho xe cao su qua tr c ng a v ch ng i d ti c và ch ng r c v .

ám c i thì xuôi thu n. Còn ti c ãi thi t là vui. M y th y ai c ng x m xì V nh Xuâncó ph c nên c i v giàu l i p.

Ti c mãn r i, quan Huy n ng lên thay m t cho m y th y chúc m ng v ch ng V nhXuân tr m n n b n ch t tóc t , m t c a d y y h nh phúc. Ông bi u gi ng t m hoành thêu

n ch : “S t c m h o hi p” cho v ch ng V nh Xuân xem r i giao cho th y treo trong nhà làm v t k ni m.

nh Xuân c m ng ng d y t n quan Huy n v i t t c b ng b i. Th y cáo l i vìnhà ch t, nên không dám m i m y ông m y th y. Sau h t th y nói th nh tình c a m y ông

y th y ây không bao gi th y quên.y ông m y th y ai c ng l i b t tay V nh Xuân và cúi u chào C m Nhung mà t

giã. ch ng V nh Xuân ng ch khách i h t r i m i ôm t m hoành lên xe mà v .




N TH T

C C M L I NH P(16) I

Trong sách nho có câu: „Th trung h u kim ng c“ ngh a là trong sách có vàng cóng c.

Ng i d ng tâm khuy n khích b n tr ph i ráng c sách nên m i vi t ra m t câu nhy, h không dè ý t câu trái ng c v i nho giáo mà c ng không h p v i luân lý.

Môn c a Kh ng Phu T k n s ba ngàn, c th y vì ham o c, ngh a nhân nêntheo nghe gi ng d y, ch âu ph i vì ham ng c ngà, vàng b c. Ng i i h c c mong h nggiàu sang thì hèn quá, th p quá. N u mu n có vàng ng c cho nhi u thì n tr m, n c p c ngcó c c n gì ph i h c.

y v y khuyên b n tr ph i ham c sách, l i l y vàng ng c mà nh m thèm thì khônghay ho chút nào h t.

Xúi b n tr h c gi i cho ng:- Làm quan r i b c l t mà làm giàu ch ng ?- Hay là làm quan ng c i v giàu mà nh ch ng ?Không bao gi ông Giáo Huân d y V nh Xuân mà nói n câu „th trung h u kim

ng c“ hay là câu „th trung h u m n “. V nh Xuân ham h c là vì nhà nghèo mu n thoátkh i c nh ói rách, và vì th y m c c nên mu n làm mà nuôi m cho sung s ng t m thân.Ch vì hai m c ích ó, sau l i còn b Hia M khinh r n a, nên V nh Xuân m i gia công mà

c cho thành danh, ch không ph i h c cho cao ng b c l t, ho c c i v giàu.c thành công r i, V nh Xuân ph i làm thông ngôn là b t c d , r i sau n y còn ph i

i v giàu và p ó c ng là b t c d n a. V nh Xuân th t tình r i t c, nên có mu n ti nnhi u, v p là chi âu. Làm ti c thì th y l p chí chánh tr c thanh cao, nhà thì th y c tâmnuôi m tr n o.

Vì mu n cho m c vui lòng nên th y ph i vâng l i m lo v cho th y, b i v yc v có s c p coi b th y không bi t vui mà th y v eo vàng nhi u d ng nh th y h

th n.êm y v ch ng V nh Xuân i ra nhà hàng d ti c c a m y ông m y th y ãi, ch ng

tr v nhà, Xuân t m hoành thêu trên bàn vi t, th y m ng n m trên b ván nh thìc l i h i:

- Má m t hay không má ?- i làm gì âu mà m t. Má d n cái gi ng trong bu ng cho v ch ng con ng .

Má ng ngoài n y.- Làm v y sao c má. con ng ngoài n y m i ph i ch .- ch ng m i c i ph i trong bu ng. Con thay mà ngh ng có cãi má.

nh Xuân không dám trái ý m , vô trong thay mát r i v n m ngh , th y tr rabàn vi t m t m hoành trình cho m xem. Th y ng i ngó trân trân di bút c a cúc H ng ngùi

ng tình x a, quên l ng duyên m i.Bà H ng v n s con dâu m i nó bu n, bà ph i nh c V nh Xuân n hai l n, bà nói

khuya r i, th y m i ch u i ngh .Sáng b a sau, V nh Xuân i làm vi c li n. B a ph n bái, th y nói tan h u v r i s

i ch th y c ng không ch u xin ngh .Ông Kinh l i ch i, ông th y t m hoành ông d ra mà xem. Ông c V nh Xuân ph i

óng inh mà treo trên vách, vì c a m y ông, m y th y chúc t ng, n u không treo thì ng i ta



bu n. Ông ki m trúc làm nuông r i ph v i Xuân óng inh mà treo lên vách. Ông c b nch „S t cam h o hi p“, V nh Xuân day m t ch khác, mi ng chúm chím c i.

Con sen mà thím T Cam m n dùm n m tr c bây gi nó ã hai m i tu i r i, nhcó bà H ng v n t p rèn nên nó i ch n u n c. Bà H ng v n ã t ng ti n công cho nólên b n ng.

Ph n bái l i r i, thím T Cam xin cho thím gói bánh l i mà m cho b n hàng. Bàng v n th ng ph gói bánh v i thím. C m Nhung th y bánh ú gói c ng, cô h i gói

làm chi mà nhi u d v y. Thím T Cam nói gói ng m cho b n hàng em i bán. C mNhung c i. Bà H ng v n nói: „Xuân làm vi c l ng không n mà nó không thèm c a

i l . Má v i thím T ph i ch u c c m t chút, nh v y nên m y n m nay trong nhà kh ithi u h t, mà Xuân c ng gi c tánh thanh liêm“.

u Cám Nhung là gái khôn ngoan, cao ki n, nghe m ch ng nói v y cô h ng hái phcông, nh x p lá ho c trao dây, thì n n nh p, n c xuôi dòng. Té ra nghe nh v y cô l ingó l b lên gi ng mà n m. Thím T Cam li c mà ngó bà H ng v n, th y bà bu n thìthím nói: „Bà i lên nhà trên n m ngh th ng th ng tôi gói, có g p gi âu“. Bà H ng v n

ng thinh c ng i ti p gói.nh Xuân i làm thì C m Nhung nhà ra vô bu n hiu. Bà H ng v n th y v y m i

bi u C m Nhung h nh nhà hay nh ch sui thì kêu xe kéo v th m. C m Nhung th a ý mch ng r ng rãi, cô v Ch C m i ngày, khi i s m m i khi i bu i chi u, có b a cô xin v n

m v i m .nh Xuân hay m cho v v th m nhà h ng ngày, th y không c n tr . Còn v ph n

th y thì chúa nh t m th y có nh c th y m i i th m m v , mà qua th m m t chút r i v ,ch không l i. êm nào c ng nh êm n y , th y c eo theo ông Kinh làm thi ho c n.Th b y thì d t nhau xu ng khách s n u ng trà, àm lu n v i c Hu n Trai.

t b a C m Nhung th y ch ng ng i nhìn di bút c a Cúc H ng, cô c m mà coi r ii l ng ki ng m y ch nho ó làm chi v y.

nh Xuân nói m y ch nho ó có ý ngh a nhi u l m. Cô không tìm hi u thêm, mà côi ch hai ch u môn tr c th m mà h i:

- Sao anh không tr ng bông, tr ng chi hai b i môn x u ho c v y ?- Qua tr ng môn ng ra vô ngó th y mà nh t cách c a ng i quân t .- cách quân t là cái gì ?- cách quân t là thanh cao chánh tr c kín áo, c trên ph i che ch cho

i, a làm n mà c ng ph i có oai, khi nên m m thì m m, khi ph i c ng thìng.

- Em không hi u. Mà nh ng chuy n nh v y âu trong b i môn mà anh tr ngng ngó.

- Em không có h c, em hi u sao n i mà c t ngh a.Thi t v y, m t tr ng v i m t en khác nhau nhi u quá, m t tr i v i m t v c cách

nhau xa quá, làm sao hi u nhau c mà nói chuy n.nh Xuân h c nhi u mà b th t tình chán n n nên th y khinh th ng o v t, không a

lòe l t, không ham b c ti n, th y thích bài v n c ng, ngón n t i, th y yêu c m mây xanh,ng tr ng t .

Ch ng mang ch ng b nh chán i, n u v khôn ngoan sáng su t d d m cho hi u tâmn c a ch ng, bi t au kh ch nào, r i c y s c p thiên nhiên, t tình yêu thành thi t l n

n ch a b nh cho ch ng, th ng th ng khuy n d ch ng n m th l c thú c a th gian, lâu ngàych y tháng có l ch ng s yêu thích mùi tr n r i khuây lãng chuy n xa xuôi mà vui s ng v i

nh i tr c m t.m Nhung có s c p h n Cúc H ng b i ph n, mà ti n cô c ng có nhi u h n. N u

cô bi t dùng nhân ngh a mà gieo c m tình cho V nh Xuân thì ch c cô s làm cho V nh Xuânquên Cúc H ng mà dan díu v i cô c.



Ti c vì C m Nhung có s c, có ti n mà không có trí. ng V nh Xuân cô t ng s c v iti n c a cô d n V nh xuân, cô ch ng c n lo cho m t. ã v y mà h c l c c a cô ch bi t cvà bi t vi t ch qu c ng mà th i. Cô ch a nghe nói giáo d c gia ình, cô c ng ch a hi u

c luân lý xã h i. T b a bà Ch g cô cho V nh Xuân thì c nhà t bà m xu ng t i anhch ai cùng nói cô s làm „cô thông“ mà không c t ngh a cách làm cô thông là th nào, c ngkhông ai d y cho cô hi u o làm dâu, o làm v , o làm m ng khi v nhà ch ng bi tth o thu n, ch ng sanh con bi t ch m nom nuôi con, có l t i c nhà u t ng gái có s c, cóti n thì ch ng yêu, m ch ng chu ng, ch ng c n o ngh a gì h t.

Khi bái t ng ng lên xe mà v nhà ch ng, C m Nhung th m t ng cô s p b cvào c nh thiên àng ho c t nh , cô s vui nh th n n , nh tiên nga, v t gì c ng t i c i,ng i nào c ng chi u chu ng. Té ra b c vô nhà cô th y lúng túng ch t h p, c x u xa,ván gi ng t l u. Cô b t u th t v ng. Mà ch ng dòm th y ông ch ng ngu i l nh chkhông h ng hái, còn m ch ng ph i gói bánh ú, bánh ch ng mà bán m i có c m g o nuôi s ng h ng ngày thì cô h t vui, l i có mòi h i h n. Làm cô thông là v y ây hay sao ? Cóvui s ng sang tr ng gì âu mà m mình nong n mu n cho mình làm cô thông, cô ký.

ch ng V nh Xuân khác nhau t tâm h n cho n tham v ng. Trong vài mgày uthì V nh Xuân ã nh n th y rõ ràng. Vì s m bu n nên th y không nói ra, tính th ng th ngquen r i thây s t p cho v bi t cái thi t cao, thi t quí, k o v còn l m l n cái th p l i cho làcao, cái hay l i t ng là d .

t êm V nh Xuân l i nói chuy n ch i v i ông Kinh. Bà Kinh nói: „B a nay tôi cóqua Ch C th m bà ch . Bà ch nói cô thông v b n cô than bên n y ngày êm n m tiu hiu,nên cô bu n quá. Sao ban êm th y không t cô i ch i cho cô vui chút nh v y th ythông?“

nh Xuân chau mày h i l i.- ây có ch nào vui âu mà ch i ?- i coi hát, ho c i th m m y th y, ho c i xu ng c u tàu h ng gió.- Bà th y m y n m nay tôi có i ch i nh v y h i nào âu ? Thú vui c a tôi là hòa

n àm lu n, h a thi ch i v i ông Kinh và ông Hu n Trai, ho c n m nhà csách. V tôi nó có bi t vui v i m y thú ó âu. Thú vui c a nó có l khêu g i m i

u cho tôi. n u tôi d t nó i ch i cho vui, mà tôi ph i ôm s u ng i ch b m tbên, thì t i nghi p cho tôi quá.

- Thôi thì th b y, chúa nh t v ch ng i lên Sài Gòn ch i.- Tôi không có quen ai trên Sài Gòn, lên tr n r i ch âu là ngh ?- Nhà hàng thi u gì. Cô thông có ng i ch th hai có ch ng làm th y giáo trên Sài

Gòn. Th y lên th m r i nhà ch v c ch .- Ng i ta ph ch t h p. Mình t i làm nh c lòng ng i ta.- Nghe nói nhà cô hai Bình r ng rãi l m. V ch ng t i hai c n ph l n. c t t

m.- Theo ý tôi, nhà nào c ng không b ng nhà c a mình, m c d u nhà h t t, nhà mình

u. nhà mình thì thong th kh i b k m ch .- Nói nh th y v y, thôi có ai i ch i âu; ai nhà n y, không ai t i lui th m ai h t.- Ph i ng tâm, ng chí v i nhau thì t i lui m i có chuy n mà nói, ch t i ch i

i nhau mà m i ng i m t th , không hòa hi p v i nhau, tôi s sanh cu c cãi l y,có vui gì mà t i. Tôi t ng nên tránh tr c thì t t h n.

- y, bà Ch còn trách th y, bà nói sao th y ít qua Ch C quá.- Má tôi cho v tôi v th m h ng ngày, tôi còn qua n a làn chi. Tôi m c làm vi c,

tôi i v i v tôi sao c. Chúa nh t nào r nh tôi m i i th m. Tôi t ng x nhy c ng l . Theo cách xã giao, không nên thi u, là c ng không nên d . Thi u

thì l i, còn d thì nh c. Làm sao cho v a trúng l .Ông Kinh xen vô khen: “Th y nói nh v y tôi ch u l m. Ai hay th y c i con bà Ch

ng khen th y có ph c, nghèo mà h c gi i nên c nhà giàu kêu g con. N u th y t i lui



th ng quá, thì ch ng kh i ng i ta nói b ng nh nhõi. Tôi bi t tánh ý th y. Th y c i là vì hi u ch không ph i vì ti n. Nh ng thiên h h có hi u nh tôi v y âu. H mê ti ni h t ng ai c ng nh h v y h t”.

nh Xuân c i mà nói: “Xin l i ông bà, tôi không dám nói phách v i ông bà, itôi ã l p chí v ng vàng, tôi c theo ó mà x s . Tôi không s ai chê, mà c ng không c u aikhen, vì l i chê khen i n y không úng chánh ngh a. H hay tôi c i v giàu, h cho tôi cóph c, h có hi u ph c là gì âu. H t ng ti n nhi u ó là ph c, h không dè l m khi ti nnhi u là h a. Ông bà l n tu i l ch lãm vi c i, tôi ch c ông bà ã t ng th y h a ph c v nxây, ông bà không cho tôi nói iên”.

Ông Kinh nói: “Th y nói úng l m ch . L i danh nh mây n i, m i th y ó r i m tó, có ch c ch n gì âu. Duy nh n ngh a, duy o c m i b n dai, m i áng k ”.

Bà H ng v n v i C n Nhung b c vô. Bà Kinh vui v ti p m ng và m i i th ng l iván ng i ch i. Bà nói: “Tôi c n nh n th y thông nãy gi . Có v mà không ch u d t v i ch i,

bó r nhà, coi b cô thông c bu n”.Bà H ng v n nói: “Thi t nó nh con gái, i làm v c l c c nhà, ho c i l i ng

y ch i v i ông Kinh, không ch u i âu h t.Ông Kinh c i và nói: “Tôi th y có th y ham i ch i quá, êm nào c ng i, có khi i

i hai ba gi khuya m i v , thì v c n nh n. Th y thông không i âu h t nên th y c ng btrách sao không i, thì th y m i bi t làm sào cho v a lòng c. Tôi t ng cô thông mà g png i ch ng không ch u i ch i ó là may m n l m, cô thông không nên bu n”.

Bà Kinh cãi:- i ch i v i v có h i gì âu, ch ph i i m t mình, i ta bà hay sao mà v c n

nh n.- Ban u i v i v ; i quen ch n r i b a nào v b n vi c thì i m t mình, i ri t r i

nhiên sanh chuy n.- i ch i àng hoàng thì thôi, t i i b y ba m i sanh chuy n.- Ai i ch i c ng nói ch i ph i, có ai ch u nh n mình ch i b y âu. Ch ng b r i

i té nghiêng, té ng a.- Ông khéo ki m chuy n binh th y thông.- Không ph i tôi binh. Tôi s h u qu c a s ham i ch i nên tôi nói ngay ra ch .

Theo tôi h có v thì nhà vui thú gia ình t t h n là ki m thú vui khác.- àn ông bi t n, bi t làm thi, bi t c sách thì nhà ch i v i m y thú ó kh i

bu n. Còn àn bà không bi t m y vi c ó, n r i n m co bu n thúi ru t.- àn bà không bi t hòa n làm thi, thì thêu giày, thêu g i, may áo, may qu n, làm

t, làm bánh c ng vui v y c n gì ph i i ch i.Bà H ng v n hi u ý ông Kinh mu n d y dâu bà v n công, n h nh, nên bà h ng

ng ti p nói: “Ý tôi gi ng ông Kinh. àn ông hay àn bà c ng v y, i ch i vô ích mà có khii sanh h i. N u m t trí, m t xác l m thì m i i ch i m t chút ng gi i khuây v y thôi. i

th ng quá, i ng b o hình, b o d ng, khoe áo khoe qu n, làm nh v y thì không nên”.nh Xuân b c l i l y cây n kìm ng i n. Ông Kinh nghe m t h i, ông ng a

ngh nên l y ng tiêu th i hòa theo, ti ng kìm thanh tao, ti ng tiêu giéo gi t, làm cho haing i b sung s ng nh ng i trên mây bay theo gió, gi s ch c h ng tr n, trút h t b u t c

y.Hai ng i hòa n v i nhau m t h i r i u ng n c trà mà lu n vi c i.Bà H ng v n th y C m Nhung bu n ng , bà m i d t dâu mà v V nh Xuân l i

nói chuy n v i ông Kinh.Nh c h i thu n ti n, bà Kinh n i nói v i V nh Xuân:- Th y thông th y hôn ? Cô thông bu n quá. H i cô ch a có ch ng, tôi v i ch

ng v n qua th m bà Ch thì cô vui v , nh m l l m, ch có ph i ng i bí s nhbây gi âu. Th y ph i làm cho cô vui m i c.



- Tôi bi t làm sao bây gi ? V ch ng tôi không gi ng nhau ch nào h t, tâm chít ng, h c th c b t ng, giáo d c c ng b t ng, b i v y cái tôi vui thì v tôi

không th thích. Có l t i v y nên v tôi bu n. Mà l i còn nhi u c khác n a làmcho nó chán n n, không th nào vui c. Thu nay nó sanh s ng trong m t tòanhà nguy nga l ng l y, nó quen h ng sung s ng cao sang. V nhà tôi nó th y cái

nh ch t h p b n hàn, ch ng không c m êm, b a n không có m v , má tôiph i gói bánh là bán m i nuôi s ng trong gia ình. H i ông Kinh d t lôi i coi

r i v , bà h i tôi ành hay không. Tôi tr l i li n, tôi nói không c, m t là vìcô p quá l i nh tu i h n tôi nhi u, hai là vì cô là con nhà c phú, không th vch ng hi p hòa v i nhau c. Ông bà vi n lý l mà bác hai cái thuy t c a tôi.Ông bà c nói ng i ta p và nh mà ng i ta ng mình, ng i ta giàu có màng i ta ch u g , thì mình s gì mà không dám c i. Tôi s hai u: m t là v tôith t v ng r i nó bu n, hai là v tôi khinh r m con tôi. u th nh t tôi s ó ãphát hi n r i. V tôi th y nhà tôi nghèo nên nó bu n. Còn u th nhì n a, n u

u ó mà phát hi n thì ch c ch n h t mong sum hi p, b i vì tôi không th choai c khinh r tôi ho c má tôi.

Bà Kinh nghe l i V nh Xuân nói chí lý, gi ng th y c ng quy t b th y nghiêm trang,bà kính n l i thêm b i r i, nên không dám cãi ùa.

Ông Kinh th y v y m i nói: „H i bà nó nói chuy n con gái út c a bà Ch , v ch ngtôi có th làm mai cho th y c, tôi xuôi thu n tôi còn c vô, tôi d t th y i coi, là vì tôi

ng bà Ch có qua nhà th y mà th m ch H ng v n, bà bi t gia o c a th y. N u bà ch u con cho th y thì ch c bà ái m tài c c a th y, bà không k s giàu nghèo, Tr c khi cho

i, bà ph i nói tr c b n c a th y cho con bà bi t, r i bà n dò con, bà d y con v nhàch ng ph i làm sao cho ch ng c m, m ch ng yêu. N u bà ch có d y tr c, ho c n u cô

m Nhung là gái khôn ngoan thì cô d làm cho bên ch ng m n c, c m tình quá. T i tôingh nh v y nên tôi m i h ng hái làm mai c c i. Bây gi cô C m Nhung bu n, ch c t ibà Ch không có d y khôn cho con. Cô C m Nhung ng có l cô tính cô s làm cô thông, v

a th y thông ngôn ng bàn quan l n. Cô s sang tr ng, c t ng làng kính n . Té ra vnhà ch ng, cô không th y ai kính n gì h t, ch th y nhà c a lôi thôi, b c ti n eo h p, làm saomà cô không bu n. Tôi v i bà nó ng làm mai, v ch ng mình có trách nh m. V y mìnhph i lo b i b ch thi u sót, s a ch a ch l m l c, soi sáng ch t i t m. Tôi m c làm vi c, l iàn ông khó nói chuy n v i àn bà. Bà nói d h n tôi. B a nào tôi v i th y thông i làm vi c,

bà nó nhà m i cô thông l i, r i thì th m c t ngh vi c i cho cô hi u. Ph i nói tánh tình c ath y thông là tánh tình thanh cao, hi u ngh a, ngay th ng, nh n t , không ai bì k p, vì v y nênth y m i c m i ng i kính m n. Cái nghèo c a th y thông th m tho quí báu, ai mu n emcái giàu mà i th y c ng không thèm i âu. Có c ng i ch ng h c gi i, khôn ngoan,thanh liêm, chánh tr c nh th y, thì cô có ph c l n, ch không ph i th y c i c ng i

nhà cao, v n r ng, nhi u lúa, nhi u ti n nh cô mà th y có ph c âu. Cô ph i d ng tìnhng ngh a mà chinh ph c m n yêu c a th y, không nên th y nhà ch ng nghèo mà bu n r u,

khinh r . Bà nó c ng qua Ch C mà c t ngh a cho bà Ch nghe, khuyên bà h cô thông có vth m thì bà d y d cô, d y cho cô quí tr ng, chi u chu ng ch ng v i m ch ng cho tr n ong i v hi n, con dâu th o“.

Bà Kinh h a bà s gia công c t ngh a ch cao ch th p cho cô C m Nhung v i bà chThi u hi u, bà s g n cho khít m y ch h , hâm cho m tâm tình c a ôi bên.

nh Xuân nói: „H m nay n m ngó t m hoành c a m y ông, m y th y chúc t ng tôithì tôi b t t c c i. Thêu b n ch „S t c n h o hi p“ coi nh th không trúng. Ph i m nthêu „S t c m l i nh p“ thì trúng ngay“.

ng Kinh c i mà cãi.: „Chúc t ng thì ph i chúc vi c t t, ch l nào mà chúc vi c x ucho c. Mà d u có l i nh p thì mình s a ch a, mình gia công t p luy n m t ít lâu r i nó sn nh p ch có khó gì âu. Ban u ch a quen t nhiên kèn tr ng ph i chinh l ch. Ch ng queni s n r p ch gì“.



Bà Kinh nói: „Tôi s rán làm cho n r p“.nh Xuân nói: „Nh c s rán t p luy n mà ng i c m n c ng ph i quy t chí, thì có

m i thành công. Ch bà s t s ng d y mà môn không s t s ng t p, thì không có hi u quchi h t“.

Ông Kinh nói: „ th ng th ng coi. Không nên bi quan”.nh Xuân v ngh .



(17) IIBà Kinh L ng tuy không có h c, song bà g n ông Kinh ã m i m y n m, bà ã

m nhi m tâm h n tánh ý c a ông, nên bà bi t quí tr ng ngh a nhân o c. Ông r c V nhXuân v ch a trong nhà, bà th y ng i tr tu i h c cao, mà l i thanh liêm chánh tr c, thì bàyêu m n kính ph c.

Nh ng ã th khí phách àn bà, bà Kinh không r t b c tánh ý thiên nhiên c a nu th t h c. Yêu m n tánh n t V nh Xuân, kính ph c tài c V nh Xuân, bà càng mu n V nh

Xuân c cao sang sung s ng, sung s ng h n m y th y khác h vúc v c, qu quào, hkhông có tài c b ng V nh Xuân, mà h có ti n nhi u, nhà t t, r i h lên m t l n ti ng,làm gai m t chát tai, khó ch u h t s c.

Ban u bà ch u khó v n ng cho V nh Xuân có m t c n nhà mà cho àng hoàng lài v y.

Mà m y n m nay bà c theo òn khuyên V nh Xuân ch u c i v ng bà ki m nhàgiàu có mà làm mai thì c ng t i v y.

Không ph i bà mu n V nh Xuân có nhà t t, có v giàu, ng bà có l i. Bà không có ýó, bà không tính ki m l i cho bà. Bà ch nong n giúp cho V nh Xuân h n ng i ta ng bà

th a mãn tình m n yêu kính ph c mà thôi.Khuyên gi i cho V nh Xuân ch u c i v r i làm mai cho V nh Xuân c i c C m

Nhung, bà Kinh h m nay h n h vui m ng, m ng xây d ng c cho V nh xuân m t c nhi v a r c r v a m êm, c ng nh vui làm c m t âm c cho con cháu i sau an

ng.i hôm nghe V nh Xuân than th v s v ch ng không c ng tâm hi p ý, thì bà

Kinh gi t mình. Cái nhà bà xây d ng xong r i sao l i nó c rung rinh ? V y bà ph i ch ngch i, s a ch a cho mau ng nó b n v ng tr m n m, không th s p c.

Sáng b a sau ông Kinh v i V nh Xuân i làm vi c, bà Kinh men men l i nhà bàng v n, th y cô C m Nhung ng i bu n hiu, bà nói.

- Có má cháu nhà hay không ?- Th a, không có. Má cháu m i i ra ngoài ch .- y thì cháu l i nhà dì ch i. Ng i chi có m t mình bu n xo ó. i cháu, l i ng

cho dì n i chuy n m t chút.Bà kêu thím T Cam mà d n, n u bà H ng v n i ch v có h i cô thông thì nói l i

nhà bà.Bà Kinh d t C m Nhung v nhà, bà bi u i th ng vô trong, ch b ván nh mà m i

ng i, bà ng i m t bên mà h i nh nh .- m nay dì th y cháu có s c bu n. T i sao v y ?- Th a, cháu có bu n âu.- ! s c m t bu n hiu, dì th y rõ ràng. Sao cháu l i gi u dì ? Có vi c chi không

a lòng cháu thì cháu ph i nói thi t cho dì bi t, ng dì li u mà làm cho cháu anvui ch .

m Nhung c n móng tay, ng i l ng thinh.Bà Kinh nói t p:- Dì làm mai, l i g n. Bà Ch g i g m cháu cho dì. Có vi c chi khó kh n, cháu c

cho dì hi u ng dì khuyên gi i cho v ch ng hòa thu n. Th y thông có nóing nh gì hay sao mà cháu bu n ?

- Th a, không có.- Ch H ng v n có nói gì hay không ?- Th a, kkông.- y ch sao mà bu n ?- i cháu v bên n y l nhà, l i không quen v i ai h t nên cháu không vui.



- Ch H ng v n d quá, dì th y b a nào ch c ng có cho cháu v bên nhà mà ch i.y thì còn bu n gì n a ?

m Nhung tr l i không c.Bà Kinh h i n a: “Hay là v bên nây cháu th y nhà c a ch t h p, b n không c

sung s ng nh bên nhà, nên cháu bu n, Ph i v y hay không ?”m Nhung c l ng thinh.

Bà Kinh ngó C m Nhung r i bà nói: “N y cháu, th y thông là con nhà nghèo. Có li g cháu, bà Ch có nói tr c cho cháu bi t ch . Th y nghèo mà th y có thanh danh l n

m cháu à, ng i giàu sang u kiêng n th y ch không ph i ch i âu. Th y h c gi i, ngthông ngôn cho quan l n, th y có oai quy n th l c, th y mu n ai s ng thì s ng, mu n ai ch tthì ch t, b i v y t ng làng s th y khi p vía. Nh ng th y là ng i có o c, ham nh nngh a, th y c u ng i, ch không bao gi h i ng i. Th y l i ngay th ng, nên không v ai, màth y còn thanh liêm, nên không thèm th c a ai m t ng xu, m t c c b c. Ai t i nhà tính lolót th y i i không k p, n u ng nói rán th y h m kêu lính b t. T i nh v y nên h m naycháu v bên nây, cháu không th y ai dám t i nhà h t. Mà c ng t i nh v y nên th y ch unghèo, th y nhà x u, ch H ng v n gói bánh ú mà bán. Cái nghèo c a th y thông quí giá

m a cháu. Giàu m y m i mu n i th y không thèm i âu. T i cái nghèo ó nên thiên m i th ng yêu, kính ph c. Vây cháu ng th y ch ng nghèo mà bu n, vì ch ng cháu

không thèm dùng cách nhu c nh tàn b o mà làm giàu, ch không ph i b t tài hay là kh d inên ph i ch u nghèo âu. T i cái nghèo ó nên bà Ch ái m m i g cháu. Cháu c ng ich ng nh v y dì t ng cháu có ph c l m. Cháu i ra, cháu x ng là v c a th y thôngXuân, thì tr già u k nh m n, k nh m n th t tình, ch không ph i tr c m t làm b k nh

n r i sau l ng h xì xào, h r a lén.Bà Kinh th y C m Nhung ch m ch lóng tai mà nghe, bà bèn nói thêm : “Vì dì th ng

cháu, l i bà Ch có g i g m, nên dì ph i th l gia o c a th y thông cho cháu rõ. Nh cháukhông tin thì cháu v b n h i má cháu coi ph i nh v y hay không. M y n m nay th y thông

m t bên dì, êm nào th y c ng hòa n, làm thi ch i v i ông Kinh. Dì bi t rõ tánh tình th ym. Thu nay th y không ch u ngó àn bà con gái. Th y lo h c thêm không mu n c i v .

Th y bà già th y l n tu i r i, bà than th không bi t làm sao có chút cháu n i mà n ng nhng i ta, dì v i ông Kinh nói cách, th y m i xiêu lòng mà ch u c i v ó. Còn m t u

y n a, dì ph i nói cho cháu bi t. Th y thông v i m chí hi u. V y cháu ph i l u tâmchi u chu ng ch H ng v n, ng có th t l v i ch mà th y thông th y phi n. Dì c mongcháu hi u rõ m i vi c r i thì cháu vui ch ng bu n n a”.

Cô C m Nhung nói:- Nhà má cháu r ng rãi, mà ch có má cháu v i hai v ch ng anh Ba cháu . Ý má

cháu mu n v ch ng cháu v b n mà cho vui. Má cháu bi u cháu h i th th ythông coi th y b ng lòng hay không.

- Cháu h i hay ch a ?- Th a, ch a.- Cháu ng h i. N u má cháu mu n nh v y thì cho má cháu nói.- Dì nh m coi th y ch u v b n mà hay không ?- Dì dám gói ch c không bao gi th y ch u r i m mà i ch khác.- ây ó c ng g n mà.- Áy, mà không khi nào th y chiu i âu. Cháu không tin thì xin v i má cháu h i

th th y mà coi. R nào ch r ó không ph i th y nhà t t mà ham âu cháu.- Th a bà, v y ch ham gi ng gì ?- Ham nhàn, ham ngh a.Cô C m Nhung c i.Bà H ng v n i ch v , bà l i nhà bà Kinh mà ki m dâu. Nói chuy n ch i m t chút

i m con d t nhau v .



Bu i chi u bà Kinh s a so n, tính i qua Ch C ng th m bà Ch Thi u và nóichuy n nh l i ông Kinh n. Bà m i l y áo ra thì th y cô C m Nhung kêu xe kéo mà i. Bàbi t cô th m m , nên bà ình l i, ý mu n cho cô C m Nhung h c nh ng l i bà nói h i s m

i cho ba già cô nghe r i bà s qua sau.Thi t qu , sáng b a sau bà Kinh qua th m bà Ch , bà v a ng i, thì bà Ch li n cám n

nh ng l i d y C m Nhung.Bà Kinh c i mà h i:- Cháu v bên nây nó có thu t cho bà nghe nh ng chuy n tôi nói v i nó hay sao ?- Nó có thu t h t. Bà g n, bà ch d n cho nó hi u m i vi c bên nhà ch ng nh

y, tôi cám n h t s c.- Tôi làm mai, tôi ph i ch m nom cho v ch ng hòa thu n v i nhau. H m nay tôi

th y cháu có s c bu n. Tôi h i nó t i sao mà bu n. Nó không ch u nói thi t v i tôi.Tôi nghi nó th y nhà ch ng nghèo nên nó không vui. Tôi m i nói cho nó hi u cáinghèo c a th y thông Xuân quí l m ch không ph i hèn. T i cái nghèo ó mà

c thiên h kính tr ng. Mà c ng vì ái m cái nghèo ó nên bà m i g cháu.- Thi t con C m Nhung còn kh quá, nó không th y xa nh mình. Nó thu nay n

sung s ng quen r i. Nay v ch ng nó không còn sung s ng nh v y n a, rên nóbu n ch có gì âu. H m nay nó nói v i tôi m y l n, nó mu n v ch ng nó v bênnây mà . Tôi nói không c. Ch ng nó không ch u âu nhà nói th t công.

- Nói không c âu. Cháu có v th m, bà rán c t ngh a cho cháu hi u. Có ch ngnh v y, m i ngày c v bên nây ch i hoài, v y thì thôi còn bu n gi ng gì.

- a nào nó v tôi c ng khuyên nó luôn luôn, tôi bi u ng th y ng i nghèo màkhinh khi ph i chi u chu ng, ph i cung kính m ch ng, ph i gi cho tr n o làmdâu.

- Ch H ng v n d l m, ch có g t gao gì âu. H th y thông i làm vi c, ch th y cháu bu n, thì ch bi u ch y v bên nây ch i. M ch ng d nh v y còn bu n gìa. Có th y thông thì h i khó m t chút. Th y khó là khó cái n y: cái nào ph i, cái

nào qu y, th y nghe tho ng qua thì th y bi t li n. Nh ng th y t p tánh tr m t nh,ôn hòa, nên bi t thì th y b ng, không ch u nói ra. Mà s n tánh ngay th ng, hquá b ng th y, nên th y ph i nói, thì th y nó h n hòi, không v ai h t. Ng i ta sth y t i cái ó.

- Nó khó nh v y hay sao ?- Khó nh v y. H i m i i l i ây th y u trong nhà tôi, th y nói v i ông Kinh

ng i th y quy t l y b n ch “Thanh cao chánh tr c” mà x s . Thi t trótm sáu n m nay th y m t bên tôi, v ch ng tôi th y th y nghinh nh n ti p v t

không bao gi th y xa b n ch ó. Thanh liêm ngay th ng luôn luôn, không nhn, không th p hèn, không s ai, không b ai. B i v y ng i nào không úng n

thì kiêng n th y l m, m c d u ai làm qu y m c ai, th y không thèm nói t i.- i ph i v tình nhau m i vui, ch g t quá không k ai h t, thì làm sao mà thân

thi t v i nhau cho c.- Th y th ng nói làm vi c gì hay i v i ai th y c ng do l ph i mà c x . Ai

th ng th y không c n, mà ai gi n th y c ng không k .- Nói nh v y sao c. Ví nh bà con trong thân r i ro b chuy n gì, nó c ng

không v tình mà giúp n a sao.- Tr ng h p ó tôi ch a nghe th y nói t i, b i vì th y m i c i v ây ch th y

c gác Gò Công, th y có bà con x n y âu.- âu c ng v y, h lâu r i thì gieo tình gây ngh a, t nhiên ph i vì tình, vì ngh a,

ch bình th ng thì t t , ch ng ng i có chuy n thì tr m t ngó l , n nh v ycoi sao c.

- Th y th ng nói th y giúp ng i, ch không bao gi th y h i ng i. N u ai ph imà r i ro b tai n n thì th y c u ch , ng i d ng th y còn c u hu ng chi là bà con.



- Còn nh bà con l làm qu y r i b h a nó c u hay không ?- Cái ó tôi không hi u. Tôi ch a nghe th y nói chuy n nh v y.- Ph n tôi góa b a, l i nhà có ru ng, có v n, nên hay có chuy n n y, chuy n kia

i tá n, tá th . Hai th ng con trai tôi không bi t nói ti ng Tây. Con Hai tôi cóch ng th y giáo, nó không hi u pháp lu t, l i trên Sai gòn. Tôi nong n g con

m Nhung cho V nh Xuân thi t tôi có ý nh c y th y thông h c gi i, có oai, cóth , ng trong nhà có vi c chi thì lo l ng giùm cho tôi. N u tôi ho c bà con trongdòng h có vi c chi mà ch ng con C m Nhung c ng ngó l không ch u giúp, thìcòn gì âu mà k .

Bà Kinh th y thâm tâm c a bà Ch r i thì bà không c vui, nh ng b ngoài bà ph irán làm vui, nên bà c i ngã ng n mà nói: “Nói chuy n mà ch i, ch n u nhà bà có chuy nmà th y thông làm l , th y không ti p giúp, thì s p tr i l t còn gì. Bà lo chuy n ó làmchi”.

Bà Ch c ng c i r i b t qua chuy n khác mà nói.Bà Kinh v , bà s V nh Xuân bu n, nên không dám em câu chuy n c a bà Ch mà

thu t l i cho V nh Xuân nghe. Nh ng bà th th h c v i ông Kinh, nói C m Nhung bu n là vìth y nhà ch ng nghèo, nên cô mu n v ch ng v bên nhà bà Ch mà cho sung s ng; cònbà Ch ã ló uôi bà nong n g C m Nhung cho V nh Xuân, c tâm l i d ng tài h c v iquy n th c a th y, ch không ph i ái m o c, tánh tình chi h t.

Ông Kinh nghe nh v y thì ông châu mày mà nói: “Nhà giàu u óc c a h gi ngnhau h t th y, làm vi c gì c ng v y, ngoài mi ng thì h nói nhân ngh a nghe êm tai l m, màtrong b ng thì h tính ph i có l i cho h , h yêu ti n b c, ch có bi t yêu th gì khác âu.Tâm chí hai bên khác nhau xa quá, tôi s không b n. Mà thôi, m y v c ó không nên choth y thông bi t làm chi. Mình bi t thì b ng, i có x y ra vi c chi b t hòa r i mình skhuyên gi i”.

Chi u th b y C m Nhung i bên Ch C v , cô th a cho bà H ng v n hay và nóitr c m t V nh Xuân r ng bà Ch nh n sáng chúa nh t c hai v ch ng cô qua b n ch i và n c m tr a t i x mát s v .

Bà H ng v n nghe nh v y thì nói: “Chúa nh t r nh, hai con qua b n ch i và nn cho ch vui”.

nh Xuân không có lý gì mà t ch i, nên sáng chúa nh t thay r i thì có xe cao xuqua: v ch ng lên xe mà i qua Ch C .

c vô nhà, V nh Xuân th y anh v là Ba Khai, ng ng i t i phòng ti p khách mànói chuy n v i chú v là H ng Thân Qu , cùng m t ng i n a, V nh Xuân không bi t là ai.

ba ng i u ng d y mà chào. Vành Xuân áp l , r i i th ng vô trong nhà mà trìnhdi n v i má v .

Bà Ch m ng r h i th m s c kh e c a ch sui r i nói: May quá, b a nay có chúi con i ch , chú ghé th m má, r i l i có th ng Hai Th ng bên B n Tranh nó qua th m

a. Má nói b a nay chúa nh t có v ch ng con v ch i. Má c m hai ng i l í n c m chovui, Th ng thông ra nói chuy n ch i v i chú M i i con. Không m y khi có chú cháu c

p nhau. Còn th ng Hai bên B n Tranh ó, nó là cháu c a má, v n c a nó giáp ranh v in th ng T b n.

nh Xuân tr ra phòng khách.Ba Khai m i ng i m t bên, c u rót n c trà ép u ng, h i th m lúc n y làm vi c khó

t th nào.nh Xuân h i H ng Thân Qu mùa n y vùng Ch G o n m nay trúng mùa hay th t,

lúa bán có giá hay không, r i l i h i Hai Th ng i qua ây b ng cách nào, i thuy n hay là ixe, ng b t t hay x u.

Ba bà con th y th y thông V nh Xuân vui v , chi u c n m i ng i thì h t s t sè áing i nh h i m i g p.

Th a tình c m ng n ng nàn, c u Ba Khai m i nói v i V nh Xuân:



- Theo l i chú M i nói chuy n h i nãy, thì làng Bình Phan l n nào c H ng ch c c ng c phe ng c a h , không k lu t phép gì h t d ng N m à. Nh h i

tr c chú M i làm H ng Hào hai n m r i, khuy t ch c Thôn Tr ng, tnh ên nh c chú lên ch c ó m i ph i. H v ông C , h c con ng làm ThônTr ng m c d u ch a làm ch c H ng Hào. Còn chú M i thì h a chú lênch c H ng Thân. Mãn ba n m r i, s p c Thôn Tr ng n a, chú M i mu n tr

i ch c ó, coi b H i T không ch u, h bàn so n c con H ng S , b r i chúi n a. H làm nh v y thì c chú M i quá. D ng N m ngh coi ph i làm

sao, ch h hi p bà con mình quá.- Theo T ng lý qui u thì vô H i T ph i làm H ng hào hai n m r i lên Thôn

Tr ng. Nh ng Thôn Tr ng có thâu xu t, t nhiên ph gi công nho trong t ,i v y ph i l a th hào v t l c m i c làm Thôn T ng. Chú M i có v n

ru ng hay không ?- Chú ng b n chút nh, không t i hai m u.- Có l H i T s chú r i ro thâm th ng chú không s c th ng, nên không dám

chú.- Con ông C có ng b n m u nào âu. Bây gi con H ng S c ng v y.- Ch c ông c v i Hu ng S có làm t b o ki t, h con có thâm th ng thì cha

th ng.- u mu n có ng i b o ki t thì chú m i có ông già chú c ng s c b o ki t cho

chú làm Thôn Tr ng vây. D ng ph i giúp giùm, ch ng i ta h p chú hoàithì t i nghi p chú quá.

- H ng ch c thu c quy n c a H i T , tôi làm sao mà giúp c.- ng kêu th y Cai d ng d n ph i c chú làm Thôn Tr ng thì h h t dám l n

n.- Làm nh v y g i là l ng quy n. Ph m lu t hình, ch không ph i d âu.- kiêng d ng quá, ai dám nói gì mà s . D ng làm n giùm cho chú M i, k o

khi chú quá.- coi. N u h hi p thì tôi can thi p. Còn nh h làm theo lu t thì tôi không th

nói c.- Còn anh Hai ây, nh b ng i ta l n ranh t, nh c ng mu n h i th m d ng coi

bây gi ph i làm sao. Chuy n c a anh sao âu anh nói cho d ng N m nghe r ing d y cho.

Hai Th ng m i nói: “V n c a tôi m t bên thì giáp v i v n c a dì ây, bây gi chú Thông ó, còn bên kia thì giáp v i v n c a tên u. Ranh hai bên u có khai m ng

rành r . Thu nay v n ai n y n, không ai cãi l y ranh r p gì h t. N m ngoái tên u Ch t. tên u bán s v n cho tên Thân. Tên Thân v ó m y tháng r i qu th n gì xúi gi c

nó không bi t, mà khi không nó làm n th a v i làng, nó nói tôi l n ranh v n c a nó. Anhnó làm H ng Qu n trong làng, nên ch p n ng tra xét. H ng Qu n n o m t ti n

n tên Thân, c ng o luôn m t ti n v n c a tôi n a, r i nói tôi l n qua v n c a tên thânn hai th c, x tôi ph i tr l i cho tên Thân và giao m t hàng d a c a tôi tr ng trên ph nt tôi l n ó. Làng x nh v y thì c tôi quá. D a tôi tr ng ã chín, m i n m r i, còn tên

Thân m i mua v n h i n m ngoái ây. Tôi l n ranh c a tên Thân làm sao c. Tôi khôngch u giao gì h t. H ng Qu n h m gi i Tòa cho tôi tù. Tôi s quá, không bi t chuy n nh

y tôi có t i hay không ? Nghe nói d ng N m gi i l m, d ng thông pháp lu t h t th y.y xin d ng làm n d y cho tôi bi t coi tôi ph i giao hàng d a cho tên Thân theo l i

ng Qu n x , hay là không nên giao ?”.nh Xuân h i:

- Thu nay ru ng v n trong làng có quan Kinh Lý c a nhà n c sai xu ng o haych a ?

- Ch a có, thu nay tôi không th y ai o t h t.



- i tên Thân mua s v n c a tên u, tên Thân có m n Kinh lý o r i m ilàm gi y mua hay không ?

- Th a, không có.- y thì anh ng giao gì h t.- Tôi s H ng Qu n nói tôi không tuân l nh làng r i b t tôi mà gi i tòa.- Không phép. L n ranh t thu c v h ch không ph i vi c hình mà gi i Tòa. Vi c

t v t trong làng, H ng Ch c cho phép x , nh ng x theo cách hòa gi i v y thôi.u tiên cáo ho c b cáo, àng nào không b ng lòng l i c a làng phân thì àng kia

ph i vào n t i Tòa H mà ki n. Làng không còn quy n hòa gi i n a, ph i iTòa H lên án phân àng nào ph i, àng nào qu y r i H ng Hào tuân theo án ómà thi hành.

- Nh ng H ng Qu n rúng ép b t tôi mà giam r i làm sao ?- Anh c i mà cho H ng Qu n giam. Ch ng h th anh ra, anh làm n a ra

quan Bi n Lý mà ki n v t i giam trái pháp lu t.- Ki n lên quan Tham Bi n c hôn ?- Không c, vì t i giam trái phép thu c v lu t hình, ph i Tòa Án lên án ph t tù,

ho c ph t v r i bên Tòa B m i chi u án ó mà cách ch c.u Ba Khai nghe c t ngh a rành r , c u khoái quá. C u khuyên Hai Th ng v bi u tên

Thân mu n nói Th ng l n ranh thì ra Tòa mà ki n, ch ng nào có án Tòa r i s giao. N ung Qu n làm ngang b t giam thì ra cho hay r i V nh Xuân ch cách cho mà ki n H ng

Qu n.nh Xuân b c ra v n hoa th c sân, i th ng th ng xem hoa ch i.nh Xuân i d o m t h i tr vô nhà th y bà m v ng ng i t i phòng khách nói

chuy n v i Ba Khai, Hai Th ng và H ng Thân Qu , ch khách th y u h n h , vui c i.Bà Ch Thi u bi u V nh Xuân ng i và bà h i:- Th ng Ba nó s a so n v n hoa nh v y, con coi c hay không ?- Th a v n hoa tr ng th hoa trong x v y thôi. X mình nóng n c, m i n m

a d m d n 6 tháng, r i n ng chang chang n 6 tháng, b i v y hoa không tht c. Ph i x ôn i hoa m i t t c, b i v y có th hoa tr ng mình thì

nó còi c c, tr bông nh xíu. Có th h ng ph i tr i l nh nó n i tr bông, tr ng xmình vun phân t i n c thì nó s ng, nhánh lá sum sê, góc b ng c ng cái, màkhông ra bông c.

- Nó tr ng bông trang, bông b p, n ngày, tý ng , là bông trong x , ch làm sao màcó th l . G n T t nó m i ng v n th , móng tay, m ng gà.

- Th a, tr ng hoa s a ki ng, p hòn non, là nh ng thú ch i c a ng i x a ch ing gi i trí. M i th ch i ó u có m t u riêng. Con nghe nói nh v y mà

con m c làm vi c ng nuôi s ng, con không r nh mà n m m y th gi i trí ó.- Ph i con v bên nây con coi tr ng hoa, s a ki ng mà ch i cho vui. Anh Ba con

nó không hi u cách tr ng hoa ph i tr ng th gì xem cho p. Còn m y ch u ki ngó là c a cha con h i tr c l i. Anh Ba con t i n c vô phân cho s ng v y

thôi, nó không bi t u n, không bi t s a, nên cây lên lùm tùm, coi không c. Con bên nây thì anh Ba con nó giao v n hoa ó cho con. Con mu n s a th nào t

ý con.- Th a con v bên nây không c. i làm vi c xa quá.- Nhà có xe. i làm thì xe a i. G n tan h u thì xe qua r c v . Má mua thêm m t

con ng a n a thay i mà i. Hay là con mu n i xe kéo, thì má s mua chot chi c, r i m n m t a nó a r c con.

- Th a, không c âu, có l nào con b má con b n m t mình mà v bên nâyc.

- Có b bê gì âu. M i b a i tàm vi c, con ghé th m ch m t lát. Con bên ó chph i to c m n c, c c ch quá. Con v bên nây thì ch kh e h n.



- Th a, không th c. Con không phép r i má con.- Con C m Nhung nó nói b n bu n quá, nên nó mu n v bên nây . Nhà bên nây

ng minh mông. N u con ch u v bên nây thì d n anh Ba, ch Ba con khúcbên tay trái, má gi a, h t khúc tay m t cho v ch ng con. Má d n cho m tphòng ng , m t phòng ti p khách và n m ch i. Có khách ông thì ti p phòngkhách l n ây, thi u gì ch .

nh Xuân không tr l i n a.Bà Ch nh n th y bà càng khuyên d thì V nh Xuân càng bu n thêm, bà không mu n

nói n a, tính th ng th ng r i s l p th khác mà d .Bà i vô trong.Ba Khai h i: “D ng N m h c n v i ông Kinh ph i hôn D ng Nãm ?”.- Ph i.- ng m i h c có m y n m mà ng i ta n d ng n hay l m, n b n,

ch c nh p, ngón t i.- nói quá áng. Tôi n v a c, sao dám sánh v i m y tay nhà ngh .- Ng i ta khen d ng gi i l m, ch i hay là làm th gì c ng h n thiên h .- Anh ch ng nên nói nh v y. Tôi c ng nh ng i ta, có gi i h n ai âu.

m Nhung ra m i vô n c m, bà Ch m i nói v i V nh Xuân:- Ch Hai con g i th nó nói nó b nh. Má tính mai má i Sài Gòn th m nó và ch i

vài b a. Má mu n em C m Nhung theo. Con cho C m Nhung i v i má haykhông con ?

- Th a, c ch . nhà có làm gì. Ch ng nào má i thì v con qua i v i má.- i xe khuya l p ch p l m. i chuy n 4 gi m y ti n h n, v y C m Nhung s a

so n r i tr a mai qua ây i v i má nghe hôn con.n c m r i, H ng Thân Qu v i Hái Th ng t mà v tr c.

ch ng V nh Xuân ch i n x mát xe m i a v .



(18) III

Chi u th hai, cô C m Nhung i Sài gòn v i bà Ch i th m ch là cô Hai Bình.i n c m r i, V nh Xuân l i nhà ông Kinh L ng ch i.

Th y b c vô thì bà Kinh h i:- Nghe nói cô thông i Sài gòn ph i hôn th y thông ?- Th a ph i. i v i bà gia tôi lên th m ch Hai tôi b nh.- i ch ng nào v ?- Bà gia tôi nói ch i vài b a.- Ng i u ng n c th y thông. Hôm qua hai ông bà qua Ch C ch i t i chi u m i

, ch c bà Ch vui l m h ?- Th a, vui. Mà v b n b v tôi c ng vui n a.- Tôi d ý d ng nh bà Ch mu n v ch ng th y v b n mà .- Bà gia tôi mu n là t i v tôi bày t. Bây gi tôi hi u bên v tôi bu n là t i tôi

nghèo, nhà c a không sang tr ng, n không sung s ng.Ông Kinh tr n m t là h i:- i sao th y hi u c ?Hôm qua v b n, bà gia tôi m u nói chuy n ó. Ban u bà nói tôi a thú phong

u, ch chi tôi v b n mà , r i tôi coi t ch c v n hoa l i cho p và u n s a ki ng chotrúng u ng th ng th c cho vui. Tôi nói b n i làm vi c xa. Bà nói có xe a r c. Tôiph i th a thi t tôi không th b m mà i ch khác c. Tôi nói ngay ra nh v y mà bà giatôi không hi u, c theo nài n hoài. Bà nói m i b a i làm vi c tôi ghé th m c, ch âu có

bê. Hu ng chi v bên Ch C má tôi kh i lo c m n c cho v ch ng tôi, thì m tôi ckh e. Nghe lý lu n nh v y, tôi bu n tôi không thèm cãi n a. Bà gia tôi m i nói cho tôi nghecách bà s p t ch cho v ch ng tôi r ng rãi thong th , sung s ng. Bà nói thi t r ng v tôi

bên nây nó bu n vì ch t h p khó ch u, nên nó m i mu n v v i bà gia tôi. T i nh vâynên tôi m i bi t v tôi bu n là vì nhà tôi nghèo nên nó chê. nó không mu n , nó xúi bà giatôi xay chuy n mà phân r m con tôi. V tôi thi u hi u h nh nên m i xúi nh v y. Còn m

tôi thi u thông minh nên m i nói v i tôi; tôi mu n cho c m con u không dè bàychuy n ó n u tôi ch u thì tôi m t h t danh d mà l i l i o làm con n a. Hôm qua tôi d nlòng, tôi không n nói ho ch to t ra cho m con hi u; nh ng tôi bu n quá, bu n th y nhà giàucó, không hi u sao là th p, sao là cao, h ch bi t cái vui v t ch t, h không dè có cái vui tinhth n, có cái vui o ngh a, d u h có b c tri u, b c c, h c ng không mua c.

Bà Kinh h i:- y mà b a h m cô nói v i tôi r ng bà Ch mu n cho v ch ng th y v b n ,

nên xúi cô nói v i th y, nh ng cô không dám nói. Tôi c n, tôi bi u cô ng nói. Vìtôi bi t không bao gi th y ch u. Tôi có nói n u bà Ch mu n nh v y thì nên cho bà nói v i th y. Hôm tôi qua th m, bà Ch có d chuy n ó nói v i tôi. Tôi

ng thinh, tôi t ng b hi u ý tôi không mu n nghe chuy n ó là chuy n khôngnên nói. Ai dè hôm qua bà l i nói v i th y.

- Ng i có ti n h t ng ai c ng mê ng ti n c a h h t. H h em ti n ra mànhem them thì h mua c t t c m i ng i, ho x m i d t i âu, ng i ta c ngph i thco h . Tôi càng th y nh n tình, tôi càng chán mùi i. Bây gi tôi hi u rõ

i. M y n m. nay ông bà th ng nói nhà giàu nào c ng mu n g con cho tôi. Hmu n g con, h bày t nói ái m tài c, ham mu n ngh a nhân, k nh ph c thanhkhi t c a tôi. H nói dóc. H mu n g con cho tôi là vì h th y tôi bi t nói ti ngTây, tôi ng thông ngôn cho quan l n, h tin c y oai th c a tôi mà làm l i íchcho h , h mu n tôi binh v c, lo l ng m i vi c tr ng nhà và trong vòng bà con c a

. Rõ ràng hôm qua m i tôi n c m, tôi qua n nhà thì ã có hai ng i bà conch c s n, m t ng òì c y tôi nói v Cai T ng ng cho làm Thôn Tr ng, còn m tng i ng ki n th a v tranh t nên c y tôi ch giùm cho h bi t ph i làm sao



cho ng ki n. Tôi không h i l , mà b a nay bi u tôi giúp vi c n y, ngày mai xintôi lo vi c kia, thì c c trí tôi quá, l i t h n h i l n a.

- Hôm qua th y có ch u giúp hai ng i ó hay là th y kháng c ?Tôi m i ng i thu t chuy n cho tôi nghc. Tôi nh n th y hai ng i d ng nh b

hi p áp, nên tôi nói tôi coi l i, ch không h a gì h t. N u th t hai ng i b hi p, thì tôi sbinh v c, binh v c ng i thi t thà b hi p, ch không ph i binh v c ng i bà con bên v , Cònnh h không có lý mà m n c y tôi làm cho h c vi c, tôi nói thi t d u bà gia tôi i n a,tôi c ng không th binh c, ch ng lu n là bà con bên v .

Ông Kinh th dài mà nói:- Th tình v y ch sao. H c r có oai quy n thì h c y th mà th l i, ho c

húng hi p.- y thì h khinh r chú r quá.- Không ph i khinh r . H quí tr ng, h chi u chu ng l m ch , chi u chu ng ng

sai khi n cho d , ng h b t làm m i cho h .- Tôi nói thi t, d u h khinh r tôi c ng ít gi n. Tôi phi n là phi n v tôi mu n r i

bà già v tôi bi u tôi v b n mà ó. Sao l i dám xúi tôi ph i th t hi u v i má tôi?Sao l i n bi u tôi ph i b m i theo v ng n cho cao sang, sung s ng ?Ng i hèn quá, có ti n b c mà không có nhân ngh a. Tôi không th th ng yêukính tr ng c.

- i thi u h c nên không hi u o ngh a, không bi t qu y ph i. th ng th ngth y d y d cô thông, ch cao th p cho cô bi t, gi n làm chi.

- hôm qua n nay tôi gi u bi t, tôi không dám nói cbo má tôi hay.- Nói làm chi. Th y không ch u thì thôi. Ch chi th y ch u v b n mà thì m i nói

ch .- Tôi không dám nói, là vì tôi bi t má tôi hay má tôi bu n l m. Má tôi ch ng kh i

nh cô Cúc H ng h i tr c, r i so sánh v i nàng dâu sang tr ng bây gi Cúcng h i tr c ng i bán hàng ngoài ch , con nhà buôn bán, tuy có ti n song

không ph i giàu sang, xinh p nh C m Nhung. Cô h a h n cu c tr m n m v itôi, lén nhà h a h n, nên má tôi không hay chi h t. Tôi i h c. Má tôi trong m tchòi lá làm bánh m i b a b ng ra ch ng i bán ng ki m l i mà nh t. Th màCúc H ng ch a ph i là dâu chánh th c, cô th ng tôi r i cô c ng th ng luônmá tôi. Tôi i h c, cô nhà th y má tôi rách r i, cô ng lòng, cô mua m t vócxuy n r i c y ch Hai T em cho má tôi, d n ch nói c a ch mua cho ch ngnói c a cô, vì cô s ti ng th phi nhi u chuy n.

nh Xuân nh c chuy n cách tám chín n m tr c, mà nh c l i ây th y xúc ng quánên ch y tr c m t.

Th y ng p ng ng lau n c m t r i nói ti p: “M t vóc xuy n giá áng m y ng b c,không ph i là nhi u nh ng cách d ng tâm quí báu vô giá, nó làm cho ng i ta ph i c m tình

n ngh a c i không th quên c. ã v y mà cái ngày Cúc H ng ph i quyên sanh chotr n ngh a v i tôi, cô lo cho tôi v sau, mà cô c ng không quên má tôi. Cô mua mà g i l i chomá tôi m t qu n lãnh v i m t áo xuy n n a, cô còn c y chi Hai T giúp giùm má tôi tronglúc tôi m c i h c. Ch ng Cúc H ng ch t r i, má tôi hay vi c y, má tôi c m xúc quá nênkhóc mà than nh v y: “Cúc H ng ch a c làm dâu má, mà i v i má nó bi t hi ungh a, ã bi t kính m n má, ã lo cho má. Nó l i ch t m t. Thôi, ngày sau má có c i con dâunào khác, má c ng không ch c nó bi t th ng má nh con Cúc H ng”. ã v y mà còn vi c

y làm cho má tôi c m ngh a không th quên cô Cúc H ng c. N m tôi h c xong r i, tôithi u ký l c, Cúc H ng cho tôi chiêm bao th y cô v t giã tôi ng i u thai. Cô nóiDiêm V ng cho phép cô hu n u thai ba n m ng vong h n cô theo phò h cho tôi h c

n cùng. H n k ã mãn r i. Cô không c phép thco tôi n a. V ch ng n u thi t có c nduyên v i nhau thì ki p khác s sum hi p. Cô c n d n tôi h i làm vi c thì ph i c i v ngcó ng i lo c m n c, áo qu n cho tôi và ph c s má tôi. Tôi ch ng nên tl ng nh , ch i



cô mà không ch u c i v , b i vì thu nay m c c kh lung l m, bây gi m ã già r i, nênt m i. Tôi ph i nuôi l i m tôi cho m ngh , không nên b t m lo c m n c cho tôi n a.

Ông bà ngh coi, h n ma mà còn bi t th ng má tôi, bi t lo cho má tôi t ng chút nh v y.Bây gi má tôi có con dâu giàu có, sang tr ng, má tôi lo c m n c cho tôi và cho nó; nó n

i n m ch i ho c v th m nhà, mà nó ch a v a lòng, còn mu n tôi ph i b m theo v i nócho sung s ng, má tôi c c kh , qu nh hiu m c k . N u tôi nói vi c n y cho má tôi hay, mátôi nh l i tánh tình c a Cúc H ng, r i ngh t i ý t c a con dâu bây gi , thì làm sao mà yêucô C m Nhung n y cho c. Con dâu ã không k n m ch ng r i m ch ng khôngth ng con dâu, thì còn gì tình m con. Mà n u tình m con ã không n ng nàn thì tình vch ng làm sao mà b n v ng cho c, ph i r i rã, ho c s m, ho c mu n, ho c âm th m, ho c

ng b ng”.Ông Kinh ch n nói: “Cô thông mu n th y v b n mà , th y không ch u thì thôi. Th y

ch ng nên cho bà ch hay. Cho hay thì bu n, ch không có ích gì”.Bà Kinh ti p nói: “B a tôi m i cô C m Nhung l i ây, tôi có c t ngh a ph i qu y cho

cô nghe, ng cô h t bu n. Tôi nói dài l m. Tôi nói cho cô bi t th y thông là ng i th m chíhi u. Tôi n ph i cung kính ch H ng v n, ph i chi u chu ng, ph i ph c s ch , ng cólàm cho ch bu n. Tôi d n tr c mà vì cô C m Nhung kh quá, l i thêm bà Ch vô ý, nênth y thông m i phi n. Thôi, xin th y thông ng bu n. cô c m Nhung v r i tôi s ch cáiqu y c a cô cho cô hi u. Cô còn nh , th ng th ng mình d y cô, m t ít lâu ch c cô s hi u ongh a r i không làm l i nh v y n a”.

nh Xuân nói: “Tôi bi t tôi không th c i v nào mà nó bi t th ng má tôi nh Cúcng, b i v y m y n m nay tôi không ch u c i v , m c d u Cúc H ng có c n d n. Mà

má tôi c ng bi t nh v y nên không mu n ép tôi. N m nay má tôi già nên lo ngày sau khôngng i ph ng t . Tôi th y má tôi bu n nên tôi ph i vâng l i c i v cho má tôi vui lòng. Có lông bà còn nh . B a ông Kinh d t tôi i coi v , ch ng v bà h i tôi ành hay không. Tôi d

r i nói không mu n là vì nhà giàu mà cô n p l i nh tu i. Tôi k m y iêu ó là vì nókhông h p v i o v hi n, dâu th o. Bây gi rõ ràng không h p ó. Ông bà th y ch a ? Theoý tôi h th y mòi không hi p ý ng tâm thì rã tr c ng ai i ng n y t t h n là eo i

i ph i ch u cái bu n sau n ng n , có khi au n”.Ông Kinh nói: “Ý ! Th y ngh chuy n gì k c c v y ? M i khác ý nhau chút nh,

ch a cãi l y, r y rà, có gì âu mà tính vi c r i rã. Th y ng ngh nh v y không nên. Th y v ch ng tôi c t ngh a cho bà Ch v i cô C m Nhung hi u, ng ng có mu n chuy n

qu y nh v y n a thì thôi. C m Nhung nh tu i nên còn kh . Th ng th ng d y d cô, r i công có th tr nên ng i v hi n, ng i dâu th o nh ng í ta v y ch ”.

nh Xuân m m mi ng, rùn vai, t ý không tin r i b c l i l y cây n kìm v a lêndây v a ngâm:

i áng chán hay không áng chán ?Gióng dây n xin h i b n tri âm.

Ông Kinh c i. Ông c ng l y cây tranh lên dây mà hòa v i V nh Xuân.Bà Kinh b ng bình vô trong mà ch m t bình trà m i cho hai ng i n r i có s n trà

mà gi i khát. Hu n Trai i h ng mát, tình c c nghe có ti ng n hòa réo r t, c ghé vô. Ông

Kinh v i V nh Xuân m ng r m i ng i cùng nhau u ng vài chung trà ngon, r i c Hu n Traixuy tiêu h a thêm v i hai b n, gây ra m t d h i âm nh c du d ng mà tao nhã, nhàn l c màhùng hào, n ng cang n ng nhu, càng nghe càng say s a mê m n. Cu c hòa n kéo dài n 11gi khuya, ch khách n m t u ng trà m t hi p n a r i phân tay mà ngh .

Bà ch Thi u nói i Sài gòn th m cô hai Bình và ch i vài b a mà n n m b a côm Nhung m i v bên ch ng. Tuy bà H ng v n v i V nh Xuân h i t i sao cô ch i lâu dy, song v a b c vô nhà thì t nhiên cô nói t ng ch Hai cô au s s a, ai dè ch au banng quá, lên t i th y ch n m mê man, không n u ng c. Hai m con cô ph i ng ki m

th y h t thu c cho cô Hai Bình u ng, nên t i n m b a, b nh gi m nhi u nên m i v c.



Bà Kinh nghe nh v y bèn r bà H ng v n i th m bà Ch , bà nói r ng làm sui m tnhà bi t ra c h , nghe con gái l n c a bà Ch au nhi u mà mình không i th m thì té ramình vô tình. Bà H ng v n s t s ng ch u i.

Sáng b a sau, i ông Kinh v i V nh Xuân i làm r i, bà Kinh v i bà H ng v n s aso n i Ch C , Hai bà bi u cô C m Nhung i theo cho vui.

Bà Ch Thi u n ng r ti p khách. Bà Kinh mau m n nói:- Nghe cháu i Sài gòn v i bà v nói cô Hai b nh lên hai ch em tôi qua th m m t

chút ng h i coi b a nay cô Hai thi t m nh hay ch a ?- Cám n hai bà. B a nay nó khá nhi u r i. n c m c. Ra vô trong nhà c ng

c. Hôm m i lên th y nó mê man tôi s quá. May có ông th y “các chú” gi iquá, th ng Giáo r c ông coi m ch u ng ba thang thu c nó m i ch i h i. Tôi tínhlên th m ch i vài b a, té ra con Hai nh v y, ch ng nó m c i d y h c, tôi b mà

không ành, ph i rán v i nó t i n m b a. Tôi còn mu n thêm vài b a n a.Con C m Nhung nó s th ng Thông nhà trông, không bi t có chuy n chi hay saomà không v , nên tôi ph i v v i nó.

Bà H ng v n nói: “Thi t th ng Xuân có ý lo, vì hôm i ch có nói cô Hai b nh nênlên th m. Ch ng th y lâu, nó s cô Hai b nh nhi u. Nó lo là lo ch ó”.

Bà Kinh nói: “Thôi, eô Hai b nh mà nay m nh r i. V y c ng nên m ng”.Bà ch nói: “Thi t nó m nh c tôi m ng h t s c. Mà có chuy n n y n u hai ch hay

ch c hai ch còn m ng v i tôi n a”.Bà Kinh h i: “Chuy n gì ?”.Bà Ch xít l i g n hai bà khách mà nói nh : “ êm hôm qua con C m Nhung n m v i

tôi, nó th th h i tôi t i sao t hôm u tháng t i nay nó không có ng kinh nguy t nhi tr c n a.

Bà H ng v n m ng nói: “V y thì nó có nghén r i ch gì. Tôi có ph c quá ! Tôi váinó sanh cho tôi m t a cháu n i trai thì tôi ph nguy n. Tôi ít con cháu. nên tôi ao c có

y nhiêu ó”.Bà Kinh nói: “Ch n hi n lành, ch s có cháu n i trai. Ch ng lo”.Bà Ch nói: “Ch sui tôi ch có m t mình th ng Thông nên ch c n ph i có cháu n i

trai, ch tôi là bà ngo i, trai hay gái tôi c ng ch u h t”.i ó ba bà vui v bàn lu n v v C m Nhung có nghén, bà bi u ph i u ng thu c

ng thai, bà khuyên ng i xe ng a, bà nói c n ph i kiêng c n u ng.t lát bà Kinh th y bà Ch i xu ng nhà c u, bà m i i theo mà nói nh : “Hôm chúa

nh t th y thông qua bên nây ch i. Bà bi u v ch ng th y v bên nây cho r ng. H m nayth y bu n l m. Tôi cho bà bi t th y v i m chí hi u, không bao gi th y ch u r i m âu.Xin bà ng nói v i th y v chuy n ó n a. Th y nghe th y phi n l m”.

Bà Ch ng c nhiên h i:- bên nây sung s ng l m. Sao l i phi n ?- y ! Ý th y nghi bà bi u nh v y là xúi th y b m mà theo v , làm cho th y

mang t i th t hi u, l i b thiên h chê c i, nên th y bu n ch sao. Ông Kinh bi utôi d n bà ng nói t i chuy n ó n a. t i ho c mai tôi c ng d n cháu C mNhung n a.

Ba Ch không nói n a nh ng bà h t vui.Hai bà khách nói chuy n ch i m t chút n a r i kêu C m Nhung bi u s a so n v . Bà

ch bi u th ng xe ng a a ba ng i v , có g i theo m t nhánh cau gi y v i m t quày d axiêm.

Tr a b a ó, ông Kinh thì nh v , V nh Xuân thì nh m , nên c hai ng i u haym Nhung có thai.

nh Xuân th y m h n h vui m ng v cái tin v th y có thai ó quá, l n l n th y b tphi n v và m v . Mà bà Ch c ng nh cô C m Nhung, c hai u nghe theo l i bà Kinh



n, không dám nói l i vi c V nh Xuân qua Ch C nhà c a bà Ch n a, b i v y câuchuy n lâu r i nguôi ngoai, ch ng v hi p hòa, m con thu n th o.

nh Xuân th y v có ch a, b ng m i ngày m t thêm l n, bèn th a v i m cho vth y thong th v Ch C ch i, có nhà r ng rãi, kho ng khoát, có sân xem hoa, có v n

ng m c nh, mai chi u có ch an nhàn thanh t nh mà gi i trí d ng thai.Bà H ng v n làm theo ý con, m i cho dâu v Ch C v i bà Ch , n m b y b a tr

qua ch i m t êm ho c m t bu i r i v . Bà H ng v n c ng i th m dâu th ng. Còn V nhXuân h chúa nh t thì th y qua th m v ho c qua s m m i, ho c qua bu i chi u, mà h th yqua thì th y n c m r i m i v .

Qua tháng 6 n m sau, cô C m Nhung sanh c m t a con trai, y theo l i bà H ngn c u nguy n.

Bà h ng v n m ng h n ai h t. Bà c ng i m t bên cháu n i mà nhìn trót gi , khôngthèm i n tr u hay i u ng n c.

Bà Ch tính t ngày c i cho t i ngày sanh c m i tháng r i nên bà nói nh v ythì g i là mau con.

nh Xuân sai m i Chánh L c b ng khai sanh cho con: th y t tên là Phan V nhTân.

Bà Ch c ng con, s con cho em bú thì c c nh c nó. Bà m i nói v i ch sui:- Con C m Nhung kh quá, tôi s nó không bi t nuôi con. tôi h i coi trong xóm,

trong làng có a nào sanh con so, và s a t t tôi m n nó vú, ng nó cho em búcho mau l n.

- b n có tôi ch m non. Xin ch ng lo. M n vú mà chi cho t n ti n.- Th a ch , t n hao chút nh không h i gì. T i cho nó ti n m n vú. M t n m

ch ng n m sáu ch c, có m c l m là 80 ch bao nhiêu mà lo.- nói con nít mà m n vú cho bú, nó cho vú b ng m, s n sóc, nó quen theo

tánh n t con vú, sau khó s a.- Không có v y âu ch . Tôi có b n a con, hai a sau tôi m n vú nuôi nó c ng

gi ng tôi nh hai a l n, có gi ng vú âu.May lúc y trong t c a bà Ch có m t thi u ph tên ê, 25 tu i, cao l n, manh m

i sanh m t a con so c vài tháng. Nhà nghèo, cha ch ng b nh, s p em ch ng còn nhy n m nay ê ph i làm m n, ào m ng, cu c t, n chu i, gánh cau, ph v i ch ng

nuôi s ng c gia ình. Bây gi có con m c gi con, không làm m n c nên c m ti nthi u h t, v ch ng ê m i bàn tính cho a con nh ng ê r nh tay i làm mà ki m thêmti n.

Ng i bà Ch sai i ki m vú, hay gia o c a ê nh v y, m i nói l i v i bà Ch . BàCh cho kêu m ch ng c a ê vô nhà, l i d n ê ph i b ng con n cho bà coi. Bà th y ê

nh m , s a nhi u, a nh c ng quành, thì bà v a lòng l m. Bà nói v i m ch ng c a êu ê cho con ng ng i khác nuôi, ê vú n ôi con C m Nhung, thì bà cho m i n m

60$00 v i qu n áo, mu n tr c phân n a s ti n hay là lãnh luôn tr n n m c ng c. Mcon ê xin cho v bàn tính.

Cách hai ngày sau, ê tr vô nhà bà Ch cho hay r ng ã cho ng i ta con r i và ch u vú nuôi con cho cô N m C m Nhung, xin cho lãnh ti n tr c sáu tháng. Bà Ch cho kêu

ch ng c a ê vô làm gi y lãnh ti n, r i ê luôn cho em bú.Tr n tu n u bà H ng v n qua Ch C th m dâu v i cháu n i h ng ngày, có b a i

i bà Kinh, có b a i m t mình. Tuy bà không mu n m n vú nuôi cháu, song ch sui ra ti nmà m n, l i s a c a ê nhi u, V nh Tân bú không h t nên bà c ng xuôi thu n cho êm.

a cúng y tháng, nh m chúa nh t nên V nh Xuân qua d l c. Bà H ng v ni bà Kinh ã qua tr c r i, ch ng th y V nh Xuân t i, bà Kinh m i b ng V nh Tân ra khoei th y mà nói cha con gi ng h t, h th y thì bi t li n.

Tr a n c m r i, V nh Xuân th a v i bà Ch mà xin phép r c v con v . Bà ng cnhiên vì bà t ng V nh Xuân v con luôn bên nây, nên bà có tính lâu lâu bà s l p th



mà d cho V nh Xuân qua n a. Nghe Xuân xin r c v con, ngh a là phá tan m u ch ca bà, thì bà b i r i nói: “Có r c c ng th ng th ng cho m con nó c ng cáp ã ch . L i

ph i coi ngày cho s ch s r i s r c, con ng có làm ngang nh v y không nên”.nh Xuân nói: “ v con c y ông Kinh coi ngày r i con th a cho má hay”.i l i, ông Kinh gi l ch mà coi. Ông nói trong ba b a n a, nh m ngày 28, h p v i s

i ch và nuôi con, nên ông khuyên, n u có r c thì r c b a ó.nh Xuân tính b a ó m c làm ti c không i r c v con c. Th y c y bà Kinh

làm n b a ó i v i bà già th y qua nói mà r c giùm. Th y nói chi u mai th y s qua th mtr c, cho me v hay ng bi u v s a so n cho s n.

Bà Kinh c i mà nói:- Cha ch , r c m con cô thông v bên nây ch c bà Ch phi n l m. H i tr a th y

xin r c thì tôi dòm th y s c bà h t vui.- i sao mà phi n ?- Ý bà mu n níu luôn m con cô thông b n ch sao.- âu c. Bà già v tôi có lý gì mà phi n tôi. àn bà h xu t giá thì tùng phu. H

ng làm v ng i ta thì d u ch ng trong cái chòi rách c ng ph i theo mà . N u luôn bên Ch C thì má tôi v i tôi phi n. Bà già v tôi mu n cho má tôi v i

tôi phi n hay sao. Hôm g n ngày sanh tôi cho v tôi v b n cho r ng rãi, mát mmà d ng thai. Má tôi l i nói ai c ng v y có con gái sanh l a u th ng em con

sanh t i nhà ng có m m t bên cho con v ng b ng. Nghe nh v y tôi m i b n mà sanh. Bây gi y tháng r i, nên tôi ph i r c v . Má tôi mong m i có

t chút cháu n i. Vì mu n làm vui lòng má tôi nên tôi m i ch u c i v . Nay mátôi nh ph c c ông bà nên có c m t a cháu n i, có lý gì má tôi nh ngcho bên ngo i nuôi. Không th c. N u mu n xin v tôi b n thì c, t ich ng nào tôi c ng ch u h t, nh ng con c a tôt thì b a 28 ph i ch vú m vbên nây cho tôi nuôi, có má tôi ch m nom êm ngày, không có sao âu mà s .

- Th y nóí g t quá, bà Ch h t dám c n .- a r c n u bà già v tôi có cãi l y mà c m l i thì bà c nói ngay các l i tôi m i

nói ó cho bà già v tôi nghe. N u bà không ch u thì s li u nh.Chi u b a sau, tan h u, V nh Xuân i luôn qua Ch C th a cho bà Ch hay, ông

Kinh coi ngày 28 h p l m nên b a ó th y s c y bà Kinh i v i bà già th y qua r c v conth y, vì th y m c làm vi c nên i không ti n.

Bà Ch than r c g p quá.nh Xuân nói theo l thì sanh ch ng m i b a ho c n a tháng ã r c r i. Th y

i giáp tháng lâu quá, th y không dám làm nh c lòng m v nhi u h n n a.Bà Ch bu n, nh ng nh l i bà Kinh d n nên bà không dám ki m lý mà c m con v i

cháu.a 28, bà H ng v n v i bà Kinh qua r c. Bà ch h i C m Nhung s a so n i s m

cho kh i n ng em. Ch ng a ra xe, bà xin ch sui cho C m Nhung v ch i th ng th ng, vìcô còn non ngày, không nên cho cô bu n, l i c n ph i cho h ng thanh khí ng b i b

c kh e.Bà H ng v n nói em có vú nuôi, thì cô C m Nhung thong th , cô mu n v ch i h ng

ngày c ng c, mà êm bên nây c ng không sao, vì có bà ch m nom v i con vú.



(19) IV

Bà H ng v n Thanh có m t a cháu n i trong nhà cho bà m b ng n ng n u thìbà mãn nguy n. Bà c eo theo cháu n i, phú t t c vi c thà cho thím T Cam, gói bánh bánhay là i ch n u n u giao h t cho thím.

Bà vui, bà mu n cho m i ng i c ng vui nh bà. Bà mua v i tr ng may áo bà ba chocon vú b n ng b ng em cho s ch s . Bà c nh c C m Nhung h có bu n thì kêu xe v Ch

mà ch i, em cho con vú v i bà ch m nom, không có sao âu mà s .Cô C m Nhung th y m ch ng cho phép cô thong th , thì cô không còn ph i ng i

ngùng, b i v y cô v Ch C h ng ngày có b a i s m m i ch i t i ch u t i cô m i v , cóa g p m a gió cô luôn mà ng v i m .

nh Xuân th y m c ph tình mãn nguy n c vui say h nh ph c gia ình, th yngh th y ã làm tròn hi u ao, m nong n khuyên th y c i v ng sanh cho m m t chútcháu n i cho m h t lo h ng l a v sau, th y ã làm y theo ý m ao c, b i v y th y c nghài lòng, không còn ph i lo l ng vi c gì n a.

ng nh m , V nh Xuân c vui, th y không mu n cho ai ph i bu n, b i v y mvui mà cho phép C m Nhung thong th , mà C m Nhung c ng vui c g n m h ng ngày thìth y không phi n trách, l i c ng không ng n ng a chi h t.

Trái l i i t i v th y c ng r ng dung h n h i tr c, th m ngh v có công giúp th ybáo hi u cho m già, công y th y ph i n áp; n u v ch u con bên nây cho vú cho búvà cho m ch m nom, v xin v nhà l n bên Ch C chung h ng giàu sang sung s ng

i m và anh ch , th y c ng s n lòng xuôi thu n.Th a trí ý c a ch ng d dàng nh v y, cô C m Nhung, sanh tr ng trong ng b c

ti n, cô ã quen thói vui ch i cho sung s ng ngoã nguê, cô xê xít m i ngày thêm m t chút,n b c mà m r ng vòng c ng t a t h i còn th bé. Thi t cô không có tính b ch ng conng tr v v i m . Mà bà Ch Thi u v i v ch ng Ba Kha c ng không mu n nh v y bao

gi . N u v ch ng C m Nhung v h t thì ai c ng vui, ch C m Nhung r i ch ng v m tmình thì không ai ch u.

Tuy v y mà cô C m Nhung c thong th m t chút r i l n l n cô mu n c thêmnhi u h n. Ban u cô qua th m m m t bu i ho c m t ngày r i cô v . L n l n cô luôn t iban êm. Ri t r i cô nói tr c v i m ch ng mà t i hai ba ngày, nhi u khi i Sài gòn tróttu n m i v , nói ch Hai c m l i ch i v i ch .

nh Xuân không ý t i cách i t do c a v , th y ch dòm ch ng s c kh e c acon mà thôi. H b a nào con m u, l làm cho bà H ng n có h i bu n lo, thì th ych y qua c y th y thu c Hoàng m t bên coi giùm ng cho thu c thoa ho c u ng.

con vui ch i, bú thi t no, ng th ng gi c, bà H ng v n h n h t i c i, thì th yan lòng, ban ngày s t s ng i làm, ban êm ho c hòa n, ho c h a thi v i ông Kinh, làmkhông phi n, ch i không chán.

t b a ng ng i n c m, bà Kinh th th nói v i ông Kinh:- ngày ch H ng v n có cháu n i n gi sao ch d quá.- cái gì ?- Ch c ng dâu r i ch th l ng cho cô thông thong th quá.- Bà nó không hi u t i c nào mà ch d nh vây hay sao ? Ch kh n vái cho c

t chút cháu n i. Nay ch c cháu n i, l i cháu n i trai b a, ch th a mãnnguy n v ng. Ch vui m ng r i ch không nu n làm bu n cho ai h t, nên ch chodâu thong th , mu n v bên nhà ch ng nào c ng c, và v bao lâu, c ng c.

i v y ch có gì âu.- Cô thông còn nh quá, không nên thong th nh v y. Mà th y thông c ng k .

i c i v trong m y tháng u, bà Ch bi u v ch ng v b n mà . Th y khôngch u mà th y còn gi n v và phi n bà Ch n a. Sao bây gi th y l i cho v i

b n luôn luôn, có khi t i ôi ba b a mà th y không nói gi h t.



- Tôi hi u t i sao th y không nói. Bi u th y v b n mà thì không c, ch còn vth y d u v luôn có l th y c ng không thèm nói.

- ch ng mà riêng m i ng i m t nhà nh v y sao c.- Theo ng i th ng thì không c, ch còn th y thông thì th y k gì. Th y c i

là t i th y mu n làm cho vui lòng m . Nay th y làm cho m có cháu n i màng tiu r i, v th y d u v b n mà luôn, có l th y c ng không cãn.

- Có con thì có, ch có con r i b v hay sao. Hu ng chi có v nh vây, ã giàu mài p, ta c n ph i gi gìn ch .

- Bà nó không nh hay sao ? H i tr c mình x i th yc i v . Th y có nói c i vn thêm mi ng n ch không ích gì. Tình th y ã c n khô r i, th y không còn bi t

th ng ai n a. C i v th y làm bu n cho v thì t i nghi p, b i v y th y khôngtính c i.

- Th y c i cô C m Nhung, n v i nhau g n hai n m r i, có sanh c m t m tcon, thì d u tình không gây c, ngh a ã k t r i, l nào bây gi l i lãng l mà cho r i rã.

- Gi ng gì mà t i r i rã. ây v i Ch C có cách nhau bao xa. Mà hai àng u i m , ch ph i i âu hay sao.

- Th y thông thì tôi không lo. Th y là ng i ng n, không bao gi th y lãng tìnhngh a. Ng t cô C m Nhung còn nh , mà cô l i có s c, có ti n. i n y h yêu ma

m, tôi s h d d ch .- Cô C m Nhung có ch ng là th y thông V nh Xuân mà bà nó còn s ng i ta d

n cô mê mà b V nh Xuân c hay sao ?- Bi t ch ng âu.- u ng i ta d c thì t c th cô ngu quá, b cho r i, còn ti c làm chi.- b a nào th y thông vui, tôi s khuyên th y ph i gi gìn cho kh i mang ti ng.

kho n n y thì trí ý c a v ch ng ông Kinh không h p nhau. Mà ai ph i, ai qu y ?Bà lo s có lý, mà ông cãi l i c ng có lý.

Ng i ta ã b t u àm lu n gia o c a V nh Xuân. Th mà V nh Xuân c ng nh bàng v n, m con t nhiên vui ch i v i em bé V nh Tân, không ý t i s i hay v c a cô

m Nhung chút nào h t.Ba tháng r i V nh Tân bi t c i, bi t làm b t ngoài môi, thì m con c theo ch c

gh o cho em c i và nói gi n cho em .i bu i V nh Xuân i làm v th nào th y c ng b ng con ch i m t lát. Còn bà

ng v n h em ng thì thôi, ch em th c mà bú r i, thì bà giành vú mà b ng ho c ng i m tbên mà nói chuy n.

Nh s a t t nên V nh Tân s s a, tay ch n c ng quành. L n l n bi t l t, bi t tr n, r ibi t ng i, m i cái bi t c a em giúp thêm m t cu c vui m ng cho bà H ng v n, nh t là khiem n t c vài cái r ng thì bà i khoe cùng xóm.

nh Tân càng l n càng l nhi u nét gi ng cha càng rõ. Nhi u khi bà Ch qua th mcháu ngo i, bà ch i n m t hai gi . Có b a tr i t i bà H ng v n c ng cho vú b ng em ich i theo m y ng mát m .

Ngày n thôi nôi t nhi n có cô C m Nhung nhà. Bà ch , bà Kinh c ng t l i màng cho cháu và vui th y cháu h ng hái a l i ôm cu n sách. Ai c ng oán ch c ch ng khôn

n, V nh Tân sê ham h c nh cha.Ngày qua tháng l i, V nh Tân l n làn t p ng ch ng, r i i, t p nói. H th y cha i

làm v thì ch y ra c a mà m ng r i s n b n theo m t bên cha, h i chuy n n y, nóichuy n n . Bà H ng v n ng i ngó, bà sung s ng c c m, s vui c a bà d u ai em b cngàn, b c muôn mà i bà c ng không thèm. Công bà c c kh v i ch ng con m y m i n m,bây gi bà c m t ph n th ng tinh th n quí báu vô giá.



Cô C m Nhung v n i i v v , cô ít nhà, b i v y V nh Tân th y m thì l t l o chkhông trìu m n nh i v i cha. Mà cô C m Nhung không ý t i vi c ó, thành th tình mcon m i ngày m t thêm l t, n u không lo tr c ch ng kh i nó s d t.

Lúc con vú g n n m, bà H ng v n có bi u nó nh n ch ng nó qua r i bà nói màn nó giùm thêm m t n m n a. V ch ng nó ch u, nên lãnh ti n r i luôn mà s n sóc

em.t êm, V nh Xuân l i nhà ông Kinh ng i nói chuy n ch i. Bà Kinh nh n d p không

có ai, bà m i h i th y:- m nay sao không th y cô thông v bên nây ch i v y th y thông ?- c i Sài gòn v i bà gia tôi.- i chi mà lâu d v y ?- Nghe nói bà gia tôi không c m nh, nên lên trên ch hai tôi ng u ng thu c.- Có b nh thì lên cho th y coi m ch cho toa, r i v d i n y h t thu c mà u ng, c n

gì ph i tr n lâu.- Có l c n ph i g n th y ng i toa cho d , kh i lên xu ng th t công.- Tôi nh cô thông không có v bên nây trót c tu n r i.- Lâu h n ch . Nh ng tôi không nh i b a nào.- Cô b i và (hoài, mãi) nh v y cháu V nh Tân không nh cô sao ?- Có g n g i th ng nh âu mà nó nh . i nó không h i mà v nó c ng không

ng.- Có con u lòng mà b i và c thi t gi i quá. Mà th y có v , th y v v b n

mà , r i mu n i âu t ý, th y c ng d quá.- tôi nó vui nh v y, tôi n lòng nào mà c m c n làm cho nó m t vui. Hu ng chi

bà già v tôi c ng mu n cho v ch ng tôi h ng thú giàu sang, tôi không ch ung thì thôi, ch n u tôi không cho v tôi h ng thì tôi h p l ng, l i áp ch

quá. Ti n b c c a ng i ta mà mình ng n cãn không cho ng i ta xài, u t c r isanh oán h n.

- Tôi s th y th y ng i ta ng xun x n i xu ng d c, th y bi t s r t xu ng h ,mà th y không làm n kêu tr l i, ch ng ng i ta sa xu ng h r i, ng i ta b oán

n th y ch , oán h n v s ác c c a th y.Nghe nói t i câu ó, V nh Xuân châu mày suy ngh , m t có nét lo.Ch ng V nh Xuân v r i, ông Kinh m i nói:- Bà nó c t ngh a coi b th y thông th y n n n.- Không n n n sao c. Có v giàu l i p, mà cho nó thong th , ta bà quá, r i

nó sa ch n s y b c, nh anh ti t r i làm sao.- Không ph i th y s m t con v giàu, v p nên th y n n n âu bà. Th y là

ng i bi t nhân ngh a. Th y gi t mình là vì th y s l i o làm ch ng, có v mà lãng không ngó ngàng n v , cho v ph i h thân, nên th y n n n ó ch .

- Thi t C m Nhung thi t thà, ch không ph i là gái x nh xe, n u ch ng bi t chi uchu ng làm cho cô vui lòng, thì cô có th làm ng i v trung thành, làm ng i mthân ái nh gái khác. T i g p th y thông th y không th ng, thành ra cô bu n, r icô mmói l t l t v i ch ng con.

- Thôi, th ng th ng coi r i l p th làm cho v ch ng sum hi p l i, cho kh i u ngcông v ch ng mình mai m i.

Cách vài b a, cô C m Nhung v th m ch ng con. Cô ôm V nh Tân mà hun, cô nóing x ng, cô i Sài gòn chuy n n y cô ph i lâu là vì bà Ch b nh nên ph i mà s n sóc bà.

Bà H ng v n v i bà Kinh h i th m b nh bà Ch thì C m Nhung nói c tháng nay bà Chxây x m hoài n ng không c. Lên Sài gòn ban u nghe l i cô Hai Bình r c th y thu ccác chú coi m ch h t thu c. U ng n n m sáu thang th y b nh không gi m chút nào h t, th ygiáo là ch ng Hai Bình m i em bà Ch n cho c t Tây coi m ch. c t nói bà Ch dmáu, phái tiêm thu c cho lâu, l i ph i c n, n rau, n cá, ch ng n th t. Ông c t tiêm



n 10 m i thu c và bà Ch ph i c n, nên m i h t chóng m t. Ông c t cho v và muathu c em v u ng, song ông d n m i tu n ph i n cho ông cân máu và coi ch ng.

Bà H ng v n nghe ch sui au nhi u, l i ch a thi t m nh, thì r bà Kinh n x quath m m t lát.

nh Tân ã c 20 tháng r i, bi t i bi t nói, l i c ng b bú r i n a. Nó th y má thì láo ch không m ng r nh th y cha.

Cô C m Nhung ch i, i tan h u V nh Xuân v ng g p ch ng. Cô c ng thu t b nh máu c a m cho ch ng nghe. n c m r i cô xin v li n, ng rót thu c cho m u ng, vìc t cho t i hai th thu c, th thu c n c u ng tr a, th thu c viên u ng t i, cô ph i ch m

nom coi gi mà cho u ng, không dám giao cho ng i khác.n x bà H ng v n bi u kêu hai chi c xe kéo ng bà i v i bà Kinh. Bà bi u con

vú nhà, bà d t Vinh Tân i v i bà ng cho nó th m bà ngo i nó.Bà Ch m ng khách, m ng cháu ngo i, r i bà c ng thu t ch ng b nh c a bà nh l i

m Nhung ã nói. Bà còn nói thêm r ng theo l i c t thì ch ng b nh c a bà nguy hi mm. N u không tr , máu tràn lên óc, làm t m y gân máu thì mê man r i ch t. V y nên bà quá, ph i cho c t tiêm t i 10 m i thu c, bà h t chóng m t nên bà n i dám v nh ng

ph i mua hai ba th thu c em v u ng hàng ngày, r i còn ph i tr lên ng tu n m ch l i.Bà Kinh tính v i ông Kinh b a nay qua s n có m t hai sui gia, bà s em vi c v

ch ng V nh Xuân ra mà nói, ng khuyên ph i sum hi p, không nên phân ly hoài n a. Ch ngnghe bà Ch than bà mang ch ng b nh nguy hi m thì bà Kinh d i, không bi t ph i nói cáchnào cho c vi c mà kh i mích lòng. Bà suy ngh m t h i r i m i têm tr u mà n và nói v ibà Ch :

- n m ngoái n gi cô thông bên nây th ng h n b n. Tôi nh n th y ý th ythông tuy không nói ra, song th y không vui. V ch ng còn nh mà phân cách v inhau, ch ng m t n i, v môt ch , làm sao mà không bu n c.

- Tôi c ng bi t nh v y. N m ngoái con C m Nhung v mi t bên nây, tôi r y nó , tôibi u ph i v v i ch ng con. Nó có nh tôi thì v th m m t ngày m t bu i v ythôi. C m Nhung nói ch ng nó mu n nh v y, bi u nó ph i v bên nây choth ng ng nh c thanh khí kho n khoát, mát m mà b i b s c kh e. Sau th ngthông qua th m, tôi h i nó, thì nó c ng nói y nh v y, ý nó mu n cho v nó thongth sung s ng, T i nh v y nên tôi m i C m Nhung ó ch . Mà tôi ngh ây

i ó không xa xuôi gì; v ch ng nó mu n g p nhau h ng ngày c ng c, cósao âu mà ng i.

- Tôi v i ông Kinh s v ch ng còn tr mà cách b c, m i ng i m t nhà, lâu ngàyi tình v ch ng s l t l t.

- Bà s nh v y c ng ph i. Ng t lúc n y tôi b nh. Tôi c n ph i có nó m t bên ngcho tôi u ng thu c. ã v y mà t ây m i tu n tôi ph i i Sài gòn m t l n cho

c t tu n m ch và cân máu. Còn ch ba nó thì m c con nh , i theo tôi khôngc. Anh Ba nó thì m c gi nhà. Còn con ch hai nó thì nh ng ng c, lo cho

ch ng con nó mà c ng ch a xong, có bi t gì n a âu. Duy có C m Nhung r nhrang, lai nh m l , nó ph i theo tôi luôn luôn ng s n sóc giùm tôi. Tôi xin v i chsui vui lòng C m Nhung v i tôi thêm ít ngày; ch ng tôi m nh s v b n.

Bà H ng v n không hi u ý c a v ch ng ông Kinh, bà nghe bà Ch n i nh v y thìbà v i vã áp: “ c mà. Ch b nh thì nó bên nây ng nó nuôi ch ch . Nó v b n n r ing , ch có làm gì âu. V nh Tân l n r i. Con vú ch theo coi ch ng cho nó ch i. Ít tháng n acon vú mãn h n, ch c nó thôi . V nh Tân ch i v i tôi ho c con Sen trong nhà c ng xong. Nóbi t nói r i, nên d l m”.

Nãy gi V nh Tân c x n b n theo bà n i. H i m i vô m nó b ng i l y bánh cho nón, nh ng h i vi c gì nó c ng không ch u nói. n r i nó tr l i ch bà n i ng i mà òi u ng

c. Bà ngo i nó kêu thì nó ngó bà trân trân, nh ng không ch u l i. Bà n i nó ph i b ng mà



nó ng i m t bên bà ngo i nó cho bà r r m hun hít cho vui. Mà r i nó c ng i qua ng i v ibà n i.

Bà Kinh v i bà H ng v n s a so n v . Bà Ch kêu C m Nhung bi u th ng xc ng aa hai bà v i V nh Tân, c ng có g i cau, d a, chu i nh m y l n tr c.

Chi u, tan h u, V nh Xuân kêu xe kéo i luôn qua Ch C th m m v . Bà ch nóii r C m Nhung bên nây thêm ít ngày, ng cô ch m nom thu c men và d t bà i c. V nh Xuân vui v ch u li n, không l ý phàn nàn chút nào h t.

ch ng v i ch ng u xuôi thu m cho C m Nhung v v i m rõ ràng ch cóphi n trách chi âu. T i sao bà Kinh l i mu n cho C m Nhung v nhà ch ng mà ng ch uch t h p, b c b i.

u bà ch sáng su t thì nghe câu chu n c a bà Kinh r i h i x bà ph i gi t mình h in r i lo tìm ph ng th mà s a ch a ho c ng n ng a. T i bà có ti n mà bà mù quáng quá,

bà không th y xa, nên c nghe ch sui xuôi thu n cho C m Nhung luôn bên nây mànuôi b nh, ti p theo l i th y chàng r c ng không làm khó, thì bà vui m ng r i mu n trách bàKinh vô can mà bày chuy n.

Bà Ch m i tu n ph i i Sài gòn v i C m Nhung ng c t th m m ch l i. Mà ia tr c thì ph i m t êm r i b a sau m i v , vì s bà Ch m t nên không dám v li n.

Ph i i nh v y n g n ba tháng và ph i u ng thu c ngày êm thêm n a, m i th y huy t t xu ng nhi u, h t lo nguy hi m. Nh ng c t còn c n d n ph i n rau, n cá, ch ng n

th t, và m i tháng c ng ph i n cho ông th m m ch l i m t l n cho v ng b ng.Cô C m Nhung trong m y tháng i Sài gòn th ng ó, h i v thì qua th m ch ng

con. Nh ng m c lo coi cho m u ng thu c, nên qua ch i m t lát r i v , d u con vú mãn haim ã thôi r i. V nh Tân t i ng v i bà n i, ch cô c ng không êm mà ng v i con c.

Cách ít lâu, V nh Xuân ng ng i làm vi c trong tòa B , m t anh lính tr m c a sDây Thép em phát cho th y m t phong th , ngoài bao tên h , ch c ngh p và a ch c ath y rõ ràng, l i có dán cò theo lu t và có óng con d u c a S B u n Sài gòn. Th y l ycon dao r c bao và rút cái th ra mà coi. Th vi t nh v y:

Th a th y,Em không có vinh h nh c giáp m t v i th y l n nào. Nh ng em t ng nghe ng i tatán t ng tài c c a th y, khen th y h c gi i mà thanh liêm, áng m t giai nhân quân

.Vì em quí tr ng danh giá c a th y, em không cho ti u nh n bôi l nên em ph i

ng t th a riêng cho th y hay: cô C m Nhung s p em danh giá cao quí c a th ymà b vào ng rác hôi thúi. Th y v y em b t bình, nên ng t mách tin cho th yhay. Xin th y c m tuy t ng cho ng i v th y lên Sài gòn n a thì m i tránh ti ng

u c.Trân tr ngg kính chào th y.

t ph n bi t kính tr ng danh th m c a quân t .

Th ký tên l ng qu ng c không c, mà c ng không có biên a ch c a ng i g i.nh Xuân ng i coi i coi l i t i ba l n, r i út th vào bao, x p vào túi, m hôi r n

t trán, th y ng n ng , c ng i suy ngh , không làm vi c n a c.Th y là ng i sáng su t, ngày xu t thân i làm vi c cho t i bây gi g p chuy n chi

u r c r i cho m y i n a, th y c ng phân oán d dàng. Mà n vi c n y thu c v gia o, danh d c a th y, thì th y l i b i r i, không bi t thi t hay gi , qu y hay ph i.

Th y nh cách m y tháng tr c bà Kinh có trách th y v thong th quá. Ph i vth y xu ng d c ã g n r t vào h , nên ng i ta th ng th y m i cho th y hay ng th y níu

i hay không ? Hay là ng i ta ghét th y ho c ghét v th y, nên r i th làm xào xáo trong giaình c a th y ? N a tinh n a nghi, th y không dám quy t oán, s oán l m mà m c m u k



gian. Th y ngh ông Kinh l n tu i l i l ch lãm nh n tình, v y t i bàn tính v i ông r i sli u.

Tuy ã nh t nh nh v y mà V nh xuân c ng ch a an trí, tr a v n c m không bi tngon, r i n m ng c ng không c, c nh n b c th ác nghi t ó hoài.

Có ph i vì ng i ta thi t th ng mình, th y v mình lên Sài gòn ta bà sanh chuy n t i sao ó, nên ng i ta lén cho mình hay riêng, ng mình bi t mà phòng hay không ? Hay

là vì ng i ta ghét mình, m n phá r i gia o mình, nên bày chuy n mà làm cho ch ng nghi tr c n t, v phi n ch ng nói gian, v ch ng r y rà r i r i rã.

Th g i t i nhà Dây Thép Sài gòn. Mình có ng i b n. thân nào trên Sa gon âu, màn th ng nên em vi c quan h nh v y mà nói giùm cho minh bi t.

Thinh anh c a mình có l n lao gì n n i ng i xa xuôi, t i trên Sài gòn c ng kínhtr ng nên gia công bào ch a ?

c th n y có th ng i M Tho vi t r i em lên nhà Dây Thép Sài gòn mà b vàothùng th c ng c v y.

nh Xuân suy ngh cách nh ng không dám ch c cách nào là ph i, ành d n lòngi t i r i s bàn v i ông Kinh L ng.

n c m chi u r i, V nh Xuân ng i t i bàn Vi t, l y th h i s m m i ra mà xem l ia. Th y c th r i, ngó m y ch di bút c a cúc H ng, th m vái nàng giúp cho th y sáng

su t mà g r i cho kh i lem lu c thinh danh, mà c ng không oan c ai h t.i bà H ng v n em V nh tân vô trong mà d ng , th y V nh xuân m i x p b c th

vào túi r i khép c a i l i nhà ông Kinh. ch ng ông Kinh ng n m trên ván mà nói chuy n, ông ng i d y ti p V nh Xuân,

bà vô trong bi u n u n c ng ch trà m i.nh Xuân v a ng i li n rút phong th trong túi ra mà a ông Kinh, không nói chi

t.Ông Kinh h , không hi u th c a ai g i, nói cbuy n gì. Ông xem s ngoài bao r i

rút b c th ra mà c. V nh Xuân ng i ngó ông trân trân, th y ông nhíu ch n mày, xem th t, xem h t r i xem l i m t l n n a. Ông m i b c th tr c m t và bình t nh h i:

- Th y thông c th n y bao gi ?- c trong bu i h u s m m i.- Th y coi ch ký tên ây, th y bi t ai g i không?- Ký b y b , l ng qu ng làm sao mà bi t cho c. H r i th , h âu dám ký tên

thi t, l i c ng không có biên a ch cho tôi bi t. N u tôi bi t tên ng i g i là ai ch nào, thì tôí s tìm n mà h i c n k . T i không bi t nên t h i s m m i t igi tôi r i trí quá, không bi t nên tin hay là nên xé b .

- Xin th y ng nóng, th ng th ng mà suy ngh cho k .- Tôi xét m i b . Tôi dòm b nào c ng t i en. Tôi không bi t thi t hay gi . Tôi

mu n h i ý ki n ông coi bây gi tôi ph i làm sao.Ông Kinh suy ngh r i c m b c th xem n a. Bà Kinh b ng bình trà ra rót b n chén

chung. Bà th y ông c th , bà h i th c a ai âu mà l i ban êm. V nh Xuân m i thu t scâu chuy n cho bà nghe, th y nói r ng th c a ai trên Sài gòn g i h i s m m i cho th y hay

th y toan làm lem lu c danh d c a th y và khuyên th y ng cho v th y i Sài gòn n a.Bà Kinh nghe nói nh v y, bà v a kéo gh mà ng i v a nói nho nh :- Th y thông th y ch a ? Cách m y tháng tr c tôi s sanh chuy n không t t, nên

tôi có khuyên th y ng cô thông thong th quá nh v y. Coi b th y không tintôi. Bây gi có chuy n lôi thôi r i ó.

- tôi v n con nhà giàu sang, t nh chí l n sung s ng quen r i. v i tôi thìch t h p tù túng rên nó mu n v bên Ch C mà ti p d ng s c kh e. Ph n tôinghèo, tôi ph i ch u c c ã ành. V tôi có t i gì mà tôi bu c nó ph i ch u c c kh

i tôi. M y tháng nay bà già tôi au, bà xin v tôi b n ng ch m nom thu c



men cho bà và d t bà i coi m ch. Tôi n lòng nào mà c m c n không cho v tôinuôi bà già nó âu.

Ông Kinh c i mà nói:- u nói cho ngay thì thi t th y không màng gì n v nên th y m i d quá nh

y.- Không, ông Kinh à. Thà tôi m t v , ch tôi không ch u làm bu n cho v , mà c ng

không ch u b t ngh a v i m v . Tôi mu n vui có l nào tôi l i ép ng i ta ph ibu n. Tôi mu n có hi u v i m tôi, có l nào tôi ép ng i ta ph i th t hi u v i

ng i ta. Ch mình không mu n, mình ch ng nên bu c ng i ta ph i mu n.y m i công bình ch .

- Th i, bàn v b c th n y coi. Bây gi th y tính làm sao âu, th y nói nghe thcoi.

- Tôi tính không ra, nên tôi m i em l i mà c u ông bà phân x giùm.Bà Kinh nóng n y, nên bà nói: “Có gì âu mà tính không ra. Th y thông em th a

cho bà Ch xem r i b t cô thông bên nây, và không cho cô i Sài gòn n a. Làm nh v y thìt chuy n. N u bà Ch bi t s x u h thì bà ch u li n, ch u mà l i m ng n a, Còn n u bà cãi

y và binh con, t c th bà có ý xúi con h , thì th y thông làm êm mà v , ng thèm c t ngh aph i qu y gì h t. Có ch a thì ph i . Sau có b tùm lùm thì bà Ch lãnh trách nh m. Nóithi t mà nghe, n u ng i ta có chê c i x u h thì m con bà Ch mang x u, ch th y thông

i ch H ng bên nây không x u gì”.Ông Kinh nói: “Nóng quá nh v y không nên. Th vi t mà không biên tên cho rõ

ràng, l i c ng không biên a ch , t c th là th r i. Th r i không áng tin. Không bi t ch ngng i nào ó h gi n bà Ch , ho c ghét cô C m Nhung, nên t chuy n mà phá ám. Mìnhkhông xét cho k , em th cho bà Ch coi, làm l v , bà Ch v i cô C m Nhung h th n v ith y thông, mà th y thông c ng mang ti ng ghen t ng, hai bên nghi k nhau, m t h t ni mhòa khí. Té ra mình m c m u gian c a th ng m nào ó”.

nh Xuân nói:- Gi ng nói trong th d ng nh gi ng nói àn bà.- Ng i ta yêu ma l m, tin làm sao c. àn ông mà h gi gi ng àn bà không

c hay sao ? Nh ng th tuy g i t i Sài gòn, song tôi ch c ng i M Tho vi t.Trên Saigon làm sao h bi t rõ tên h c a th y v i cô C m Nhung, làm sao h bi tch c nghi p v i a ch c a th y, làm sao ho bi t C m Nhung i Sài gòn th ngnên xin th y c m. Tôi ngh ng i vi t th ó bên phía Ch C , B n Tranh ho cCh Gao, là m y ch có bà c n bên v th y . Có l m y bà con ó m n oai th

a th y mà h ng hách thiên h , nên ng i ta dùng k ly gián làm cho th y b vng bà con bên v h ng giò ch i.

- Ông nghi cái ó có l úng. Nh lúc tôi m i c i v c ít tháng, chú H ngthân Qu c y tôi nói v i th y Cai cho chú làm thôn tr ng, còn anh hai Th ng bên

n Tranh c y tôi giúp v viêc nh tranh ranh v n v i ng i ta. Tôi có nói giúpgì âu, mà cách ít ngày H ng Qu n B n Tranh xin l i tôi, nh nói nh không dèHai Th ng bà con v i v tôi, ch ng nh hay thì nh x êm r i, không dám ng

i ranh t Hai Th ng n a. Còn th y Cai Ch G o cách vài tháng sau th y cho tôihay th y ã bi u c H ng Thân Qu làm Thôn Tr ng xong r i. Rõ ràng h l i

ng oai th c a tôi quá.- Còn vi c cái th n y tôi mu n th y c t dành ng d tánh tình cô thông l i r i

hay ng nói cho ai bi t gì h t. N u thi t cô thông có ngo i tình, th y d th ybi t c mà.

- Có bên nây âu mà d . Ch ng b n tháng nay có v thì v ch i m t lát r i i,không có ng bên nây êm nào h t.



- Thôt thì b a nào cô có v th y nói cho cô bi t th y không b ng lòng cô i Sàigòna. Th y nói mà ph i li t m t có s c m t cô th nào. Ng i có t t h nói ng t i

nh c m c a h thì h bi n s c.- tôi i Sài gòn m i v hôm kia. Nó qua th m nó nói kh i i Sài gòn m i tu n

a. c t bi u i úng m t tháng s lên cho ng th m m ch l i.- Th y c c m. ng cho i, bi u ki m ng i khác i th coi cô ám cãi hay không.

y ch Ba Khai i v i bà Ch không c hay sao.- c. tôi d th coi. Chuy n n y tôi v i ông bà bi t mà thôi. Tôi xin gi u má

tôi, ông bà ng nói chi h t. Má tôi hay má tôi bu n, ch kh ng ích gì.nh Xuân x p th b và túi, u ng ít chén n c r i v .

Cách n m ngày sau cô C m Nhung i xe ng a qua th m ch ng con. V nh Xuân i làm th y th y v thì ngó ngay m t v mà h i:

- rn nay em có i Sài gòn n a hay không ?- Không. Mà h m nay m i c có m t tu n l . Ông c t d n úng m t tháng r i

má s lên ng ng coi m ch l i. Còn h n ba tu n n a em m i i v i má.- Ch ng má i n a, em c y anh Ba hay là ng i nào khác i v i má. Em ki m c

má xin l i nhà, em ng i.Cô C m Nhung ng c nh ên. Cô ngó ch ng, th y ch ng c ng ngó nhìn cô trân trân, thì

cô bi n s c, và day m t ch khác mà h i:- i sao anh không cho cm i v i má n a.- Không ph i qua không cho em i v i má. Qua kbông mu n cho em i lên Sài gòn

a ch .- i sao v y ?- Vì có t ng n nhi u chuy n l m. Qua s em mang ti ng, nên qua khuyên cm

tránh Sài gòn thì t t h n.Cô C m Nhung bu n hiu cúi m t ngó xu ng g ch nói nh :- Em có làm gì âu mà h n. i d c ng thì i v i má, lên tr n nhà anh Hai,

ch Hai. i coi m ch thì có má r i i mua thu c c ng v y. Anh h i má coi, có ph iy hay không?

- i làm chi ? Ti ng n th u tai qua, nên qua d n tr c cho em tránh. N u cmkhông s ti ng n ó, thì em c i.

- Anh ã nói nh v y em còn i làm chi n a, tháng sau má i, em c y anh Ba i v imá. Em nhà coi nhà th cho nh.

nh Xuân vô trong thay ng n c m.Cô C m Nhung nói tr c khi lên xe qua ây cô ã n c m s m bên nhà r i, nên cô t

giã mà v ng l y thu c cho m u ng. V nh Xuân ng trong nhà ngó theo v , th y v lênxc mà ng i, m t bu n nghi n, nh con chim b tên.

nh Xuân bi t ã b n trúng ch nh c c a v r i thì th y b t nh n, vì ng lòng tr cn nên ng i n c m v i m th y c ng m t vui.

n t i th y l i thu t chuy n th lòng v cho ông Kinh và bà K nh nghc, th y nói b cth ng i ta g i cho th y ó không ph i là th cáo gian, còn v th y ã r t xu ng v ng sình

y r i, làm sao mà v t lên c, mà v t r i ng i âu. ba ng i u b r i, không bi t ph i x trí cách nào cho cao mà c ng cho êm. Ông

Kinh v i V nh Xuân thì ôn hòa nên mu n th a thu n. Còn bà Kinh thì nóng n y nên mu nkhu y r i ng bõ ghét. Ba ng i bàn tính g n n a êm mà ch a tính ra m t gi i pháp nàocho v a ý.

nh Xuân m i nói: “Chuy n ó còn có ó. Không nên tính g p r i sau n n n. V ytôi xin hu n ít b a cho trí bình t nh, r i s l y công tâm nhà x . Hu ng chi v tôi ã có nói nókhông i Sài gòn n a. V y thì nên i coi tháng t i bà già tôi i tu n m ch, v tôi ch u nhành l i tôi nói ó hay không”.



Qua tu n sau, b a th n m, V nh Xuân ti p c m t phong th n a, th c ng có dáncò h n hòi và c ng óng con d u t i s B u n Sài gòn. Th vi t nh v y:

Th a th y,Cách ch ng 10 b a r i, em có g i cho th y m t cái th yêu c u th y ng cho cô

m Nhung lên Sài gòn n a. Em ch c th y không t i tay th y, b i vì s m m ith hai tu n n y cô C m Nhung còn i Sài gòn n a, l n n y cô i m t mình, chkhông có m , cô n sáng th ba cô m i v .

t l n n a, em trân tr ng yêu c u th y óng chu ng mà nh t cô C m Nhung l i,ng cô h t phá gia cang c a m t c p v ch ng ng i b n c a em, ng th ng

yêu m m v i hai a con th ngây kh kh o.Em thua thi t, vì em kính ph c danh giá c a th y l m, nên sáng th ba em m i

u tóc cho C m Nhung i v . N u cô còn lên Sài gòn m t l n n a thì cô s v v iu tr c.

Trân tr ng kính chào th y.t ph n kính tr ng th y.

c b c th tr c, V nh Xuân còn nghi ng ch a ch u tin. Ch ng g p v , th y d ý,th y s c n c a v th t th n thì th y h i ôi qu quy t, không còn nghi gì n a. Bây gi cthêm b c th n y thì th y t nh quco, không b i r i chi h t, b i vì lúc n y th y c ng nh ng i

cháy nhà. Th y ã th y ng n l a b c lên cháy mái tr c r i, n u ng i ta cho hay thêm l acháy luôn mái sau n a thì th y d bi t ó là s d nhiên, không có chi l .

nh Xuân bình t nh ml th ng. n t i m i l i a b c th th nhì n y cho vch ng ông Kinh xem. C m Nhung h a không i Saigon v i m n a, mà ng i ta cho haysáng th hai n y cô lên Saigon m t mình t i sáng th ba m i v . Thi t cô có i nh l ing i ta nói trong th ó hay không ? Bà Ch có sai cô i hay không ? i có chuy n gì ? Haylà cô ki m c mà i thông tin cho nh n tình hay vi c kín ã b , và h i coi bây gi ph i làmsao. c bi t tình nh n c a cô ã có v l i có t i hai a con. Ai ó ? Tên gì ? Làm ngh gì?

Có m y câu chuy n ó mà V nh Xuân bàn cãi v i v ch ng ông Kinh g n hai ging h . Rút cu c ba ng i th a thu n v i nhau nh v y: sáng b a sau bà Kinh i m t mình

qua nhà bà Ch , nói d i r ng qua Ch C có vi c, r i s n d p ghé th m bà, nên không có r bàng v n i. Nói chuy n r i d d m coi thi t th hai C m Nhung có i Sài gòn t i th ba

i v hay không ? i v i ai ? i có vi c chi ? D vi c ó cho ch c ng thêm b ng c m it t i C m Nhung th t ti t v i ch ng c.

Bà Kinh tuy tr ng tu i, song bà v n còn lanh l nh lúc thanh xuân, làm vi c chi bàng h ng hái t n tâm, nh t là vi c c a V nh Xuân, bà coi c ng nh vi c nhà c a bà, b i vìy n m nay v ch ng bà yêu quí V nh Xuân ch ng khác nào em cháu trong nhà. V nh Xuân

bu n thì bà không th vui c.Sáng b a sau, ông Kinh i làm vi c r i thì bà Kinh tu t qua Ch C mà th m bà Ch

Thi u. i d c ng bà suy ngh coi ph i làm cách nào mà d d m ng bi t cô C m Nhungcó i Sài gòn hôm th hai hay không. Vi c tuy d mà khó, b i vì n u h i ngay s ng i tanghi r i h gi u. Khi b c vô nhà, bà không ch c s d d m c a bà c a bà s c thànhcông. Ch ng dè cà rà nói chuy n minh mông ch i v i bà Ch , r i lân la l i ng i g n m tbên C m Nhung rnà thu t cách cháu V nh Tân khôn ngoan, bà Kinh c nghe, c th ynhi u u quá s mong m i. S nghe th y ó làm cho bà a gan, x n m t, nên bà v t i nhà

h i 10 gi , b c t c, phi n não, gi n h n, n m ng không c, c ra mà ngóng trông ôngKinh v i V nh Xuân.

Bà Kinh d a c a ng ngó ra ng, m t mày khi gi n, khi bu n. Không gi n khôngbu n sao c. Nói cho V nh Xuân chuy n c i v , bà ã m t trí h t s c. Mai m i cho V nhXu n c i c gái p và giàu, bà còn ph i phí công lao nhi u l m n a. Bà giúp cho V nhXuân c t c m t tòa nhà p , bà ch c V nh Xuân s c an vui tr m n m; nào dè cái



nhà y tình c s p làm cho công phu c a bà hoá ra vô ích, th thì làm sao mà bà khôngbu n, không gi n.

Th y ông Kinh v i V nh Xuân v g n t i, bà Kinh b c ra nói: “Th y i th ng vô ây,th y thông, vô ng tôi nói chuy n m t chút”. Bà xây l ng i li n vô nhà, i hai ng i vô

i, bà l c u mà nói: “H h t r i, th y thông i ! Còn gì n a mà k !”.nh Xuân châu mày, v a kéo gh mà ng i, v a h i:

- Sao mà h ? H cái gì ?- a th hai con C m Nhung có i Saigon, i m t mình.- Ai nói v i bà ?- Bà Ch . Tôi qua tôi th y có m y ve thu c. Có ve ch a khui mà u ng. Tôi h i

thu c n y Ch M có bán hay không. Bà Ch nói không có, ph i lên Sài gòn màmua, r i bà vui mi ng bà nói có hai th thu c g n h t, nên hôm th hai bà ph i sai

m Nhung i Sài gòn mua em v ó.Ông Kinh nói: “N u v y thì b c th th nhì áng tin r i”.Bà Kinh nói: “Còn vi c n y n a. Tôi nh b n n m tháng nay C m Nhung không có

ng bên nây êm nào h t, ph i hôn th y thông.?nh Xuân g c u nói: “Ph i. Ban ngày có qua thì c ng ch i giây lát r i v , ch

không lâu”.Bà Kinh nói: “Cha ch . V y mà C m Nhung có nghén r i th y thông à !

nh Xuân tr n m t mà h i:- Thi t hôn ?- Thi t ch . Có ch a h n ba tháng r ì. Tôi qua thì C m Nhung b n áo v n, nên chi

th y b ng. Tôi l i ng i m t bên. Th y c p m t chao vao, còn ch n th y nhay xoixói. àn bà có thai th y thì bi t li n.

nh Xuân v t ng d y i vô, không nói gì n a h t.Ông Kinh i vô trong thay . Bà Kinh coi d n c m. Ông Kinh nói l m b m. ”Giàu

sang ! Giàu sang! V y mà thiên h mê d ! Kh n n n ! Kh n n n c c m !” .



(20) V

a ó c ng nh th ng l , n x ông Kinh L ng thay r i ng i ch V nh Xuâni ng i làm vi c v i nhau m t l t cho vui. G n t i gi h u mà ch a th y V nh Xuân, ông

bèn b c l i kêu th y. V nh Xuân c ng ã thay r i, nh ng th y ng i t i bàn vi t, ngchong m t nhìn bút tích c a Cúc H ng, d ng nh m c ni m mà trông c y b n khu t m tch giùm ng l i ng i cho kh i l m, kh i l c. Th y d ng ông Kinh ngoài c a, th y gi tmình nh l i cu c i c m áo h ng ngày, th y l t t ng d y i li n v i ông Kinh, c ngótr c m t mà i, không nói chi h t.

Ông Kinh bi t V nh Xuân ng b i r i, ông không dám nh c t i vi c C m Nhung.Ch ng i g n t i c a Tòa B , thình lình V nh Xuân nói: “T i nay tôi s c y ông bà phân xgiùm vi c nhà c a tôi. Thi t khó quá, tôi không bi t ph i x trí cách nào cho th a thu n mà rphân, tôi kh i mang ti ng d i kh , mà ng i ta c ng kh i b chê c i x u h ”.

Ông kinh nói: “Mình lo ph n mình, còn chuy n c a h thì h làm sao h làm, h i nàomà lo”.

Chi u n c m r i, v ch ng ông kinh i t i m t lát m i l i nhà V nh Xuân. Ông Kinhthì bình t nh nh th ng, còn bà Kinh thì s c m t m m, không còn nh ng nét b i bu i,vui v nh c .

Ch ng ông Kinh b c vô thì th y V nh Xuân ng i t i bàn vi t, V nh Tân ng m tbên, hai tay ôm b p v cha mà nói chuy n líu lo, còn bà H ng v n thì Ng i trên ván ngó conngó cháu vui c i, hí h n.

Trông quang c nh gia ình m m nh v y, ông Kinh b t nh n nên l nh ng t tronglòng, th m ti c h nh phúc c a ng i b n tri âm r i ây s tiêu tan, ch l i thêm m t v tth ng tâm ph i mang tr n i, c ng nh v t th ng c hàn không lành, ch a không d t.

nh Xuân l t t ng d y m i ông Kinh ng i bàn gi a, V nh Tân b cha ch y l ing m t bên bà n i. Bà Kinh vói b ng cháu trên ván, r i ng i m t bên vu t ve.

Bà H ng v n bi u V nh Tân n m ng bà qu t cho mà ng , r i bà h i bà Kinh:- i s m m i th y bà kêu xe i âu ó v y ?- i qua bên Ch C .- Ph i tôi hay bà qua Ch C tôi i v i bà ng em Tân qua th m ngo i nó.- Thôi, th m vi ng làm chi. Bà Ch có nh cháu ngo i thì b qua ây. Có lu t gì

bu c ch ph i em cháu i th m b .Ông Kinh h i V nh Xuân:- m nay th y thông có nói chuy n th t ó cho ch H ng v n nghe hay ch a ?- Ch a. Tôi s má tôi bu n nên tôi không dám nói.- Nói ph t cho r i, còn gi u làm chi l a.Bà H ng v n h i bà Kinh:- Chuy n gì v y ? Sao l i gi u tôi ?- th y thông th y nói cho ch nghe. M ph t m c gh i th y thông. Còn mong

i s gì n a mà dung d ng. Nó ã t y u y r i.nh Xuân bu n b c nó: “Th a má, vi c nhà r i l m. Vì con s má bu n nên h m nay

con không dám nói cho má hay. Mà c ng vì h m nay con nghe phong phanh ch ch a dámch c. B a nay con có b ng c r i, không s nghi l m n a. V y con ph i t thi t cho má rõ.

th ng Tân l y trai má à …”Bà H ng v n la l n:- Úy ! Tr i t i ! Có thi t nh v y hay không con ? ng nói oan cho nó, x u h

nó t i nghi p l m.- Con s oan, nên con dò h i k l ng l m. con nói má nghe. T ngày v con

sanh th ng Tân r i thì nó l y c c n dùng thanh khí ng b i b s c kh e, nên banu nó v bên nhà th ng h n bên nây. Trót n m sáu tháng ây bà gia con b nh,

nó xin luôn bên nhà ng s n sóc và m i tu n a lên Sài gòn ng c t tiêmthu c. Cách ch ng m i b a rày con có ti p c th , c a m t ng i nào trên Sài



gòn không bi t, g i cho con hay v con lên tr n làm vi c t i b i và khuyên conu mu n gi danh giá cho v n toàn, thì ng cho v con i Sài gòn n a. Vài b a

sau, v con qua th m. Con d n ng i Sài gòn n a. Nó nghe d n nh v y thì nótái m t, làm cho con phát nghi ã ng ch m n ch bí m t c a nó r i. Nó b i r i,nh ng nói bà gia con m t tháng m i i tiêm thu c m t l n, ch kh i i m i tu n

a. Nó l i h a tháng t i bà gia con i thì nó c y anh Ba nó a i, nó nhà coinhà. Té ra hôm qua con có c cái th th nhì c ng trên Sài gòn g i nói b ath hai v con có lên, nó i m t mình, t i sáng th ba m i v . Trong th ng ita nói vì s ph m danh giá c a con nên ng i ta cho nó v . N u nó còn lên n a,thì thì ng i ta s x n u tóc c a nó, không v tình con n a.

- g i th nói nh v y mà bi t có i hay không. Nó ã h a v i con r i, c l nàonó dám i.

Bà Kinh t c quá, bà d n không c n a, nên bà nói:- Có i thi t ch à. H i s m m i tôi qua b n tôi d , bà Ch nói v i tôi ây không

ch c hay sao. Tôi h i th m thu c men. B nói d i n y không có bán. H h tthu c thì ph i lên Sài gòn mà mua. C m Nhung m i i hôm th hai, nó mua em

ó.- Nh v y thì ch c r i.- Còn gì n a mà s oan c ?- Mà m th ng Tân l y ai trên Sài gòn ?- Th không có nói l y ai, ch nói phá gia cang c a m t ng i có hai a con th .- Chuy n k c c quá. Thi t tôi nghe nh sét ánh bên tai v y.- Cái n y m i kh lung n a ch . C m Nhung có ch a ch à. H i s m m i qua b n

tôi ng i m t bên nó, tôi th y rõ ràng. Nó có ch a h n ba tháng.- Bà th y v y hay sao ? Hôm qua nó th m l n chót ây, tôi th y b t ch nó tôi c ng

nghi có thai. Nh ng tôi ngh m y tháng nay nó có g n g i v i ch ng nó âu mà cónghén c, ngh nh v y r i tôi b qua.

- Th y thông nói b n n m tháng nay C m Nhung v th m giây lát r i i v b n chng bên nây êm nào âu. V y thì nó l y trai nên có ch a ó ch gì. Mà coi th nómê l m, b i v y nghe th y thông c m không cho i Sài gòn n a, v y mà c ng lén

i cho c, ch c i ng thông tin cho tình nh n hay ch ng ã nghi r i khôngcòn c thong th n a.

- Cha ch , vi c r i r m quá, bây gi ph i tính làm sao ây ?- Ch là m ch ng. Quy n quy t nh v ph n ch , b i v y tôi v i ông Kinh l i cho

ch hay coi ch li u l nào.Bà H ng v n b i r i, ngó xu ng ván th y V nh Tân ã ng r i, n m coi th th i, vô

u vô l . Bà qu t cho cháu ít qu t r i nói: “Thi t khó li u quá. Nh ông bà làm mai, tôi cm Nhung cho Xuân, tôi m ng h t s c. Tôi nghèo mà làm sui v i nhà giàu có sang tr ng.

Ch sui t t , con dâu d th ng, c nh v y ã có ph c l m r i, còn c m s gì n a.Không y m t n m, dâu tôi nó sanh cho tôi m t a cháu n i, ph c nhà tôi càng thêm l n,lòng tôi càng quí tr ng con dâu. Tôi c vui, tôi không n làm cho dâu bu n, b i v y i v inó tôi c x h t s c d dàng, tôi cho nó thong th , mu n v bên nhà ch ng nào c ng c, v

i mu n qua ch ng nào c ng c. Tôi có dè s d dàng c a tôi mà sanh tai h i nh v y âu.Tôi nói thi t, m t con dâu quí tôi ti c l m, ng t ng i àn bà có ch ng mà sanh ngo i tình, thìch ng làm sao dám lân la g n g i n a, g n g i r i thiên h coi ra gì. H i tr c ông v i bàth ng con tôi, nên xe t k t tóc giùm cho nó. Bây gi r i có chuy n nh v y, xin ông bà

ng làm n g r i giùm, cho Xuân tôi kh i x u h , kh i bu n r u. Ngh vi c i tôi d ngng d ng. Ch ng con s s ó mà ành b h t i l y ng i khác c. Lòng d nh v y

không bi t sao mà nói. Con nhà giàu sang mà còn v y, n h ng nghèo hèn m i sao ? Phonghoá bi n i n th n y thì cang th ng luân lý còn gì âu mà k ?”.



Bà Kinh nóng n y, bà rán bình t nh ng i nghe, nh ng l a ph n u t h ng h c tronglòng, b i v y bà H ng v n v a d t l i thì bà không cho ông Kinh tr l i, bà h t mà nói:“Th àn bà h , ã có ch ng, có con mà còn l y trai thì c o u mà tr n n c nó cho r i, c ngì mà ph i li u. H i c u trào, th àn bà ó b x n ng l m. Ng i ta bu c hai ch n vào haicon voi r i ánh voi i ng xé thây làm hai. i nay d quá, nên m i sanh t i b i. Theo ý tôi,thì con C m Nhung ã h , không bi t th trinh, th ti t v i ch ng, thì th y thông nên p ítnó cho r i, còn ngh tình ngh a v ch ng làm chi n a. Nh ng không l y thì ph i khu y chohôi. Ph i làm cho c dòng h nó mang x u r i s b . Ph i tr thói gian dâm cho th ng tay ngnêu g ng cho ng i khác s mà ph i gi ti t trinh, gi o làm v . C m nhung là con nhàgiàu, ngày sau nó h ng m t ph n gia tài c a cha m . Gia tài ó có m t âu mà s . Nó cócon, thì ngày sau V nh Tân c ng c h ng gia tài c a m nh m y a con khác. Có m tph n âu”.

Ông Kinh nói: “Ng i ph i m i quí, ch gia tài quí gì mà k . th ng th ng mà tính.Bà nó không nên nóng quá r i sau ph i n n n. C m Nhung nó th t ti t v i ch ng, thì th ythông ph i ly d ã ành. V l y trai, nó ã h t th ng mình, nên nó m i th ng ng i khác

c, th thì còn tình ngh a gì mà n v i nó. D u mình nó c n ng c hay ph t vàng i n a,ng không ai thèm. Ng t theo lu t c a mình t i H ng c sau lu t Gia Long c ng y

nh v y, ng i àn bà có ch ng, n u ph m m t t i nào trong b y t i có nh trong lu t, thìch ng m i c b . ã v y mà n u ng i v ã có ch u tang cho cha m bên ch ng, ho ckhông còn cha m , anh em ng tr v mà n ng d a thì lu t không cho ng i ch ng b .Bây gi tuy Tòa Tây x hình, x h h t th y, song s v ch ng ly d , Tòa c ng c chi u lu tth t xu t c a mình mà phân x . C m Nhung l y trai, thì ph m m t t i trong lu t th t xu t,ch ng c ng có th ki n mà phá hôn thú c. Nh ng trong v b , Tòa th ng ch m nom

ph n c a ng i v , nên ki m cách mà hòa gi i. B i v y v khó l m, ch không ph iâu. Bà nó t ng mu n v thì làm n nói v l y trai r i Tòa cho li n hay sao. âu

mà c. Ph i tr ng b ng c v l y trai m i c ch ”.Bà Kinh t c gi n nói :- Th y thông trình hai b c th ó cho Tòa xem. Nài tôi làm ch ng, ng ra gi a Tòa

tôi khai bà Ch có nói v i tôi b a th hai ó c m Nhung có i Sài gòn.- ng c và ch ng khai nh v y ch a cho Tòa tin. Ng i ta ghét C m Nhung,

ng i ta r i th mà cáo gian, ho c ch ng mu n v , nên vi t th m n ng ilên Sài gòn mà g i c ng c v y. C m Nhung i Sài gòn mua thu c cho m u ngthì có l i gì ? L y trai mình ph i b t c qu tang, l i ph i có nhà ch c trách làmch ng, ho c mình b t c th tình c a v g i cho trai hay là c a trai g i cho v ,

i thành b ng c c ch .- Nói nh ông v y, thì th y thông ph i khoanh tay cho C m Nhung l y trai hoài

hay sao ? ây r i nó sanh con, th y ph i b ng mà nuôi n a sao ? v y mà x u quá ch u sao c. L i nó có ch a n a, ph i làm sao cho th y thông kh i manga con t i l i ó ch .

Bà H ng v n nói: “Tôi ngh l i tôi ti c con C m Nhung quá. Thi t ba n m nay, ii tôi, nó không có làm u chi cho tôi c m tình hay c m ngh a nh con Cúc H ng h i

tr c. V tình ngh a thì nó không b ng Cúc H ng thi t, nh ng nó không th t l v i tôi,không dám t ý khinh khi tôi chút nào. Mà nó l i sanh cho tôi c m t a cháu n i, baonhiêu ó cho tôi cám n và yêu m n. N u nó kh kh o, r i qu y v i ch ng nó chút nh,nó bi t n n n qua xin l i v i tôi và ch ng nó, thì tôi có l ng lòng mà h x cho nó, b t nó

bên nây v y thôi, ng ch ng v hi p hòa, m con thân ái cho xong.Bà Kinh cãi:- x sao c ch ? Nó l y trai ã có ch a r i, ch b t th y thông ph i r c v mà

nuôi hay s o ?



- Tôi dòm th ng Tân, tôi b t nh n quá bà à ! Nó có t i l i gì mà m i bây l n mìnht nó ph i lìa xa m , ph i d t tình m u t ! Ng t C m Nhung ã mang b ng ch a,

mình dung cho nó sao c.- i v y m i khó li u.Bà H ng v n l y v t áo lau n c m t r i qu t mu i cho V nh Tân.Ông Kinh nói: “Cái h c a C m Nhung ã n c c m r i, không th nào r ng dung

cho c. D u ch H ng có th ng nó cho m y i n a, th y thông c ng ph i phân r . N u nó lân la t i nhà n a, thì thiên h chê c i. H s nói th y thông mê v giàu, n v b iy trai mà th y c ng còn eo theo, không ch u n tuy t. y v y th nào th y thông c ng

ph i ki m c mà v cho toàn danh ti ng. Nh ng theo ý tôi không nên làm l v cho thiên hay làm chi. Mình nên li u th nào r i nhau m t cách êm th m thì t t h n. Qu y tùm lumng cho ng i ta mang x u có ích gì cho mình ? Mình l y bùn mà bôi lên u, lên m t ng i

ta, mình c ng ph i l m tay chút nh ch kh i áo c. Th y thông ngh coi tôi nói nh v ycó ph i hay không ? Ý bà nói v y nên mu n làm rùm beng cho c dòng h nó mang nh c.Làm chi vây ? Bà Ch có con, d u b c ng con, có l nào b xúi d c cho con h hay sao màoán b ? Bà con dòng h c ng v y, m y n m nay ai c ng quí tr ng th y thông, tôi t ng có aimu n cho v th y h làm chi, mà mình tính làm cho h mang ti ng x u. Ý th y ngh sao âuth y nói nghe th coi th y thông ?”

nh Xuân nghiêm ngh , ôn hòa, th ng th ng nói: “Tôi hi p ý v i ông Kinh l m. Nãygi tôi ng i nghe ông bà v i má tôi bàn tính, tôi suy ngh k r i. V tôi ph m t i l n quá, tôikhông th nào còn mang cái danh ch ng chánh th c c a ng i àn bà nh v y n a c. D umá tôi có mang n C m Nhung hay là có th ng ph n V nh Tân cho m y i n a, c ng khôngth h x cái t i l n c a v tôi ó c. Còn ý bà Kinh mu n qu y cho x u t t c thân t c c a

tôi, cái ó tôi ngh không nên, b i vì i ai c ng mu n t t, ch ai mu n x u làm chi. Vtôi sa ngã, tôi mu n cho ó là s r i ro, ó là tai h a x y ra trong gia ình, c ng nh tôi khôngtránh kh i, mà bà già tôi, c ng nh m y anh m y ch , không ai m n h t. B i ngh nh v y nêntôi không gi n v tôi mà tôi c ng không n phi n ai h t”.

nh Xuân nói t i ó r i ng ng l i, m t ngó ng n èn, b t l d ng nh tìm nhvi c d vãng xa xuôi.

ch ng ông Kinh v i bà H ng v n u chong m t ngó th y, có ý i coi th y xtrí th nào mà l i nói không gi n, không phi n ai h t.

nh Xuân nín m t chút r i ng i xõng l ng lên nói m t cách m nh m : “V tôi sanhtr c n t, nó th t ti t v i ch ng, là có l i n ng. Vi c y ã ành nh v y. Nh ng n u x chocông bình, thì tôi ph i nh n nh l i y t i tôi gây ra, t i tôi xô y cho v tôi té xu ng h mxu ng h . Tr c khi ch u c i v , tôi ã bi t lòng tôi ã khô, tình tôi ã c n. Th mà mu ncho m vui, tôi c i v v , tôi không lo nhen nhúm l i b p l a tình, tôi không bi t dan díu, tôikhông thèm ngó ngàng n con v m i l n lên, nó ng khao khát th ng yêu; nó mong i

tôi không c, t nhiên nó ph i i tìm n i khác. N u tôi n nh muôn ngàn ng i ch ngkhác, c kh n khít v i v , ch m nom, khêu g i tình yên c a v , thành tâm xây d ng h nhphúc gia ình ng v ch ng chung h ng v i nhau, thì con v tôi nó s là m t ng i v hi nnh ai, có l nào nó ành ph rãy ng i ch ng thành th t thân yêu mà ôm c m sang thuy nkhác. y v y v tôi h , tôí có l i trong ó ít l m là phân n a. Tôi không c phép gi n h nphi n trách con v tôi”.

Bà K nh nghe V nh Xuân nói xuôi x , bà không th nín c, nên bà ch n mà h i:- Th y thông nói nh v y thì bây gi b qua chuy n n y hay sao ?- Không th b qua c. Tuy tôi nói v tôí h , tôi có l i trong ó, song l i c a v

tôi c ng l n quá, không th dung c. B nào v ch ng tôí c ng ph i rã r i, cònt m i nào mà th y nhau n a. Nh ng ý tôi mu n rã r i m t chách êm th m,

ch ng c n h n gi n nhau, ch ng nên nói x u cho nhau.



- Ph i th a ki n m i b c. H th a ki n thì ph i k t i l y trai, ch gi u saoc. Mà k t i t c ph i nói x u, r i t nhiên ph i gi n h n làm sao tính êm choc.

- Tôi không mu n x ng ra mà ki n xin . Tôi ki n, tôi ph i hài t i c a v tôi, tnhiên nó ph i mang ti ng x u. B v , mình không nên nói x u cho nó, ph i chonó có th l y ch ng khác. Tôi mu n v tôi nó vô n xin t t h n tôi.

- y c gì mà ki n th y c ?- Có v ch ng khác tánh ý nên không thu n hòa làm cho gia o xào xáo. Vì v y

nên v ch ng th a thu n phân r ng ai n y i. Tòa òi tôi mà h i, tôi c ng ngthu n r phân. Tuy tòa ki m th gi i hòa nên ph i dây d a vài tháng, nh ng r tcu c tòa c ng cho c.

- Nh àng gái h không ch u x ng ra mà ki n thì làm sao ?- Ph i nói v i h , n u h không ch u ki n thì tôi ph i ki n, n u tôi ki n t nhiên tôi

ph i hài t i l y trai, mà tôi còn ph i ng n c m ch ng sanh a con ng mangtrong b ng không c tên tôi là cha. Tôi ki n thì tôi ph i nói tùm lum, x u h

m. H mu n che y cái nh c, t nhiên h ph i nghe l i mà ki n, âu dám cho tôi ki n …

- Bây gi ai i nói v i C m Nhung ây ?- Tôi c y bà ch bi t c y ai.Ông Kinh nói: “Th y thông tính nh v y thì h p v i o quân t . Th y thông không l

mang m t qua Ch C mà nói chuy n n y c. Tôi c ng không th i th cho th y. Ch chiông Ch Thi u còn s ng thì tôi m i qua bàn tính v i ng c. Có m t mình bà nó i thì ph i

n h t. H i tr c bà nó làm mai. Bây gi c m không lành, canh không ngon, thì bà nó ph ihòa gi i”.

Bà Kinh áp:- Ông nó mu n tôi i thì tôi i. Tôi có n gì âu. Nh ng qua nói làm sao, ph i d y

cho tôi bi t ng tôi nói cho trúng ý.- Bà nó qua nói chuy n riêng v i bà Ch , ng cho C m Nhung hay là ai trong nhà

nghe. Bà nó ph i em h hai cái th theo ng n u bà Ch không tin, thì c cho nghc.

- Tôi có bi t ch qu c ng âu mà c.- À còn chuy n tr c tr ó n a. Bà không bi t c thì l y ra l m le cho bà Ch th y

i thu t s m i b c th cho bà y nghe. Nh b mu n bi t rõ thì b kêu con bc, mà th nào c ng ng cho b l y hai th ó, ph i em v tr l i cho th y

thông ng ch ng ki n ra tòa n u có c n dùng thì th y trình ra cho Tòa xem. Cònvi c c a C m Nhung, bà bi t cháo chang. Bà c thu t có u có uôi cho bà Chnghc. Sau r t bà nói ý th y thông ã nh t nh phân r , vì v th y ã l y trai cóch a, th y không th dung tha c. Song th y không mu n làm tùm lum cho vth y mang x u, nên th y khuyên v th y vô n xin phá hôn thú. Bà nói y theo ýth y thông nói h i nãy ó.

- u bà Ch binh con, bà cái l y nói con b chính chuyên, không có l y ai h t, nón v i th y nên có thai nghén ó, ch không ph i l y trai, thì tôi ph i làm sao

th y thông ?nh Xuân châu mày áp.

- u có l i mà còn c ng lý, không ch u nh n l i, thì bà nói cho bà gia tôi bi t, tôi vô n ki n li n. Mà tôi ki n thì tôi ph i nói ngay v tôi l y trai và tôi xin Tòa

ch ng nh n cái thai trong b ng không ph i là con c a tôi. Tôi khai tùm lum x u hthì ch u l y.

- c tôi hi u r i. Nh bà Ch ch u cho C m Nhung ki n xin phá hôn thú, thì th ycó bu c u chi n a không ?



- Tôi bu c hai u n y: th nh t không c xin b t con, ph i V nh Tân cho mátôi nuôi, th nhì không b t tôi ph i ch u ti n c m cho v tôi m i tháng trong lúcTòa ch a lên án cho ly d , b i vì tôi nuôi c m ng n no r i i l y trai thì k quá.

- Giàu có mà òi ti n c m n i gì. Th y giao hai phong th cho tôi ng lát n a tôin ông Kinh c l i cho tôi nh r i sáng mai tôi i.

nh Xuân l i bàn vi t m t l y hai phong th trao cho bà Kinh.Bà H ng v n nói: “Mi n tôi c V nh Tân v i tôi thì thôi. M t con dâu tuy bu n,

song dâu h không áng ti c. Có v y m i th y rõ dâu nh con Cúc H ng h i tr c thi t làkhó ki m. Xuân tôi không ch u ki m v khác ngh c ng ph i l m. N u Cúc H ng còn s ng,thì nó âu có làm c c lòng nh v y.

Ông Kinh ng d y nói: “Thôi, lôi v tôi ch cách cho bà nó bi t, ng sáng maiqua nói chuy n v i bà Ch cho h n hòi”.

ch ng ông Kinh d t nhau i v .Bà H ng v n b ng V nh Tân em vô mùng cho nó ng .

nh Xuân b ng èn l i bàn vi t, ng i ngó di bút c a Cúc H ng, ngó c gi r i m ióng c a i ngh .

t lu n không khí bu n b c bao trùm t dãy ph ch V nh Xuân qua n s v na bà Ch Thi u.

Bu i s m m i ó, bà Kinh L ng ng i xe kéo sang th m bà ch Thi u v i s n ngtruy n m t tin t c h c a, h i nhà. Bà bi t l n i th m n y bà s x c gi n, gây bu n, chkhông ph í em chuy n vui v mà nói v i bà b n già nh l y l n tr c. Tuy bi t nh v ysong bà ng gi n C m Nhung tràn tr trong lòng, nên bà hâm h quy t trút ph t cái b uphi n não ó cho r i ng xem coi cu c tóc t c a bà gây ra nó s p th nào, nh t là coi bàCh Thi u s che y thói h thúi c a con, hay là bà c ng bi t n n n h i h n.

Xe d ng tr c th m, bà Kinh th y ngoài sân im lìm, trong nhà v ng v . Bà không d, m nh b c lên th m mà vô c a.

Bà Ch ng n m m t mình t i b ván l n phía trong. Bà l m c m ng i d y, th y bàKinh thì bà nói: “M i bà i th ng vô ây”. B bà không m ng r nh tr c, mà coi mòi ng cnhiên và ái ng i.

Bà Kinh vô t i không i ch nhà m i, bà c ng i và h i: “B a nay bà m nh ?”. Bànói không c m nh. Bà kéo gi bình rót m t chén trà m i khách.

Bà Kinh ngó quanh qu t, không th y C m Nhung, mà c ng không có ai h t. Bà h i:- Cô thông i Sài Gòn hay sao mà bà n m có m t mình ây ?- Không. Nó i ra sau v n.- Th y v ng t ng c i Sài gòn.- Có vi c chi âu mà i.Bà Kinh mu n m u nói chuy n, nh ng th y bà Ch bu n, nên bà không n nói g p

có ý i coi bà Ch có h i th m t i r hay cháu ngo i r i bà s ch p l y ó mà truy n tinch ng lành. Bà ch lâu quá mà không th y bà Ch h i t i r con, bà m i kh i u mà nói:„B a nay tôi qua ây tr c th m bà, sau nói chuy n nhà c a th y thông cho bà nghe“. Bà li c

t th y bà Ch bi n s c và ngó bà trân trân, không nói chi h t, d ng nh ch nghe coikhách s nói chuy n gì.

Bà Kinh khi ra i thì hâm h c ng quy t, mà n vi c thì bà b t nh n, nên d d , vóiy lá tr u têm r i nói: „Th y thông c y tôi qua ây th a thi t cho bà hay, v th y i Sài Gòny tháng nay làm vi c t i t th u t i tai th y. Th y bu n quá, th y mu n qua bàn tính v i bà,

nh ng nói ra càng thêm au lòng, th y không n nói, b i v y th y c y tôi thay m t nói dùm“.Bà Kinh ng ng, có ý d coi bà Ch có bi t vi c con h hay không. Bà Ch h i: “Th y

thông nghe v th y làm vi c chi t i t mà th y c y bà qua nói chuy n ?“a ã m r i, bà Kinh ph i i s n vào, không còn d d n a c. Bà m i xích g n

i bà Ch r i to nh k chuy n c a V nh Xuân và C m Nhung cho bà Ch nghe. Bà nói bàng v n th ng dâu, còn V nh Xuân tin v , nên m y n m nay m con cho C m Nhung



thong th v v i bà Ch , tr c bà vui lòng, sau cô sung s ng t m thân. M y tháng nay vìbà Ch b nh nên cho C m Nhung theo s n sóc bà ng a bà i c t và êm ngàych m nom thu c men cho bà. Cách m i m y b a tr c, V nh Xuân có c th t Sài gòn

i xu ng cho hay C m Nhung lên tr n làm u t i b i và khuyên ng cho cô i Sài Gòna mà th y ph i mang ti ng x u luôn v i cô. B a sau cô qua th m. V nh Xuân không r y la,n gi n, ch êm th m khuyên v ch ng nên i Sài gòn n a. Cô h a ch c cô s vâng l i. Th

mà tu n sau, V nh Xuân c th n a nói C m Nhung còn lên tr n n a, lên sáng th hai t ith ba m i v . Ng i ta nói vì s ng t i danh giá c a Xuân; nên không n x n u Nhung,

cho cô v . Nh ng n u còn mang b ng ch a léo lên m t l n n a, thì ng i ta không dung.Th l i nói tình nh n c a Nhung có v l i có t i hai con. Th mà Nhung mê, n n m ã cóthai h n ba tháng, V nh Xuân nh ã g n n m tháng r i v ch ng không g n g i nhau. V ythai y không ph i là con c a Xuân, nên th y c y bà Kinh qua cho bà Ch hay và xin bà li u

nh dùm cho g p, ng th y kh i b thiên h c i chê x u h .Bà Kinh móc túi l y hai phong th ra mà cho bà ch coi. Bà Ch ng i khóc r m r t,

không c n coi th , nên bà Kinh b vô túi l i.Bà Kinh th y bà Ch c khóc, không nói chi h t, bà ph i nói: „H i hôm th y thông

i v ch ng tôi l i mà nói vi c nhà, r i c y v ch ng tôi tính dùm. Th y nói àn bà ã bch ng l y trai n có ch a thì còn gì mà mong ch ng tha th . S phân r ã ành r i. Nh ngth y kính m n bà, th y ngh tình m y anh; m y ch , l i tuy v có l i v i th y, song có sanhcho th y m t a con trai, b i v y th y không n qu y cái qu y c a v ra tùm lum cho c bàcon anh ch bên v ph i b h c i chê x u h . V ch ng tôi có bi t tính làm sao âu. V l i

i tr c tôi làm mai cho v ch ng k t tóc se t . Bây gi d u ph i rã r i, tôi c ng lãnh quabàn tính v i bà. Th y thông nói nh v y c ng d . Th y nói n u th y vô n ki n xin phá hônthú thì th y ph i hài t i c a v , làm nh v y bên v ph i mang ti ng t i nghi p. Th y mu n

th y vô n ki n th y mà xin . Tòa òi h u th y ch u li n thì xong chuy n. V y bàtính dùm cho êm thì t t h n. Th y bu c có m t u là V nh Tân cho th y nuôi. Th ykhông làm khó gì h t“.

Bà Ch Thi u c ng v n khóc hoài. Nh ng bây gi bà ã bi t c ý t c a V nhXuân, v h thì b v , ch không phi n m v , c ng không gi n lây anh ch bên v , thì bành b t n i lòng, nên bà ch m rãi nói: „Tôi c r bi t u, tôi t ng tôi có ph c l m r i.Tôi có dè con C m Nhung ngu d i quá, nó sanh tâm tác t nh v y âu. Tôi xin bà nói dùm

i v i th y thông, sanh con ai c ng mu n nó nên, ch ai d i gì mà xúi nó h . Th y thông bi tngh , nên không gi n tôi v i m y anh c a C m Nhung, thi t tôi c m c, c m tình lung l m.Tôi th a thi t v i bà, C m Nhung là con út, nên tôi c ng h n m y a l n. G nó l y ch ng,tôi mu n v ch ng v v i tôi cho sung s ng. Th y thông không ch u tôi có ý bu n. Ch ngnó sanh c m t a con, ch sui tôi vui m ng, mà th y thông c ng r ng rãi, cho nóthong th mu n v bên nây ch ng nào c ng c. V ch i m y b a c ng c. Nó th y dnên bên nây th ng h n b n. Vì c ng con nên tôi mù quáng không th y cái h i c a o

ch ng, tôi ch a nó trong nhà, không n i nó theo ch ng, cho tr n ngh a. M y thángtr c tôi b nh nhi u ph i i Sài gòn m i tu n ng tiêm thu c. Th y C m Nhung r nh rang tôi

i xin nó luôn bên nây a tôi lên xu ng trên Sài gòn và êm ngày ch m nom cho tôing thu c. Nó i v i tôi lên Sài gòn nhà ch Hai nó. Thi t nó ham coi c i l ng, hát b i,

hát bóng th nào c ng a h t. Lên tr n ban êm nó hay r con ch nó i coi hát. Có khi conch nó m c, thì nó kêu xe i m t mình. Tôi t ng nó ham vui nên không ý“.

Bà Ch nói t i ó, bà l y kh n lau n c m t, l s c gi n rõ ràng. Bà Kinh mu n nghe coi bà Ch x trí cách nào, nên bà ng i ch không nói chi h t.

Bà Ch têm tr u mà n r i m i nói ti p: „Con cháu i nay b ng d nó k l m, chkhông nh ch em mình h i nh . Nó ham vui ch i, ham loè lo t, không k o c, ngh anhân gì h t. Tôi banh da x th t mà con C m Nhung, tôi ch c tánh ý nó gi ng tôi nên tôikhông lo ng i chi h t. Mà ngh nó ã có ch ng, có con, ch ng nó là ng i x ng áng, ai c ngng i khen, kính ph c, ch ph i ng i b y b hay sao, b i v y tôi không có nghi nó sanh ngo i



tình c. Hôm qua bà qua th m, bà ng i nói chuy n v i nó m t h i, ch ng bà v tôi v i nóa bà ra c a. Tôi dòm th y cái b ng nó lùm lùm. Tôi tr vô và kêu nó l i g n mà h i nó có

ch a hay sao. Nó ã b t ng kinh nguy t hai k r i. Tôi nh l i thì ngày tôi có b nh nó luôn bên nây, g n n m tháng nay không có ng bên ch ng nó êm nào, mà sao nó l i có ch a.Tôi s quên, tôi kêu th ng anh Ba nó mà h i l i, thì th ng Khai c ng nói n m tháng nay conNhung ng luôn bên nây. Tôi c nh h i con Nhung không g n v i ch ng mà sao l i có ch a

c. Nó c l ng thinh không ch u nói. Th ng Khai gi n nên ánh nó m t b t tai, h i v y chnó l y ai. Con Nhung khóc, nh ng c ng không ch u nói thi t. Tôi r ri t tay ch n, kêu vantr i t. Th ng Khai m ng nhi c nó là h , có ch ng con mà còn l y trai, làm nh c nhã tôngmôn, n i nóng gi t cây gài c a mu n p ch t nó cho r i. Tôi Can gián, tôi nói tai h a t i thìph i rán bình t nh mà lo, không nên nóng n y mà gây thêm tai h a khác n a. Th ng Khai gi n

nhà mà i. Tôi d con Nhung mà h i nó l y ai. Nó ch u có l y trai, nh ng không ch u chtình nh n c a nó. Nó khóc mà nói nó l d i làm x u cho tông môn, v y nó t v n mà ch t

ng n t i nó th t ti t v i ch ng và làm nh c cha m “.Bà Kinh bi t c ý t c a bà Ch , con h bà không ch a l i cho con, mà còn t thi t

cho bà nghe. Bà m i h i:- u v y cô C m Nhung sa ng , nên r i bây gi cô bi t n n n hay sao ?- Nó n n n, nên c òi ch t hoài. Bà ngh coi, làm m n u con có l i thì r y la

ng nhi c ch n lòng nào xúi nó ch t cho ành. Tôi ph i d u b t ng c u sanhng cho nó.

- y ch sao. D u cô t v n, b t quá t ý n n n, ch có g ti ng x u âu, b i v y cho cô ch t không ích gì.

- Th ng anh ba nó còn gi n quá. H i hôm nó v ng , n khuya nó th c d y s m mài n a. êm nay tôi th c sáng êm. Có ng nghê gì âu. R u quá ng gì c. H i

sáng tôi không th y th ng Khai, tôi h i nó i âu, thì v nó nói th ng Khai i Sàigòn ng h i ch Hai nó coi có bi t con Nhung l y ai không.

- Tôi t ng vi c ã l r i d u bi t c trai gái v i ai c ng không ích gì. Lo thâu x pviêc ch ng con c a cô ây cho êm thì t t h n.

- Tôi c ng ngh nh v y. êm nay tôi lo vi c ó quá. Không bi t th y thông th yhay r i tôi nói làm sao v i th y. H i n y th y bà qua, tôi có ý m ng, tính nói thi tchuy n nhà cho bà nghe r i c y bà làm n n n n dùm v i th y thông. Chuy n ãtùm lum tôi âu dám xin th y h x , tôi ch mong th y th ng tôi v i anh ch nómà tính êm cho x u h m con tôi v y thôi. Th y mu n sao tôi c ng ch u v y

t. Tôi nói thi t, n u th y òi th ng th di n m y ngàn ng tôi c ng s n lòngch u.

- Không có âu bà, th y thông tr ng nhân ngh a, kh y có thèm ti n b c âu. Th ybu c có m t u là V nh Tân cho th y nuôi, d u có b , cô C m Nhung ngnài xin b t con.

- Th m h mà nài n b t con n i gì. Mà n u th y không mu n ti n b c, thôi th ycoi có cái nhà nào h bán thì tôi mua cho cháu Tân ng b ng cha con v inhau.

- Còn chuy n b , th y mu n tránh ti ng x u cho bà nên th y bi u C m Nhung vôn ki n phá hôn thú. Chuy n ó bà ngh sao xin cho tôi bi t ng cho tôi tr l ii th y. Th y nói n u th y ki n thì th y ph i l y c v có ngo i tình nên th y

xin . Làm nh v y thì thiên h hay h t.- Bà nói dùm v i th y, con tôi l i v i th y, b i v y th y mu n cách nào tôi c ng

ch u h t. H th n quá nên tôi không th qua nói chuy n ph i qu y v i th y c. th ng Ba tôi i Sài gòn v , tôi s bi u nó qua bàn tính v i th y. Th y mu n làm

sao thì th y ch cho nó làm.Bà Kinh ngh câu chuy n nói ã r i, t ng g p ph i khó kh n, té ra bà Ch bi t l i

nên bà xuôi thu n h t. Bà Kinh i kh n t mà v .



Bà Ch a khách ra c a, tay bà v n vai bà Kinh v a khóc, v a nói: “Bà v làm n nóii v i th y thông r ng v ã h thúi mà th y còn th ng tình tôi v i m y a con tôi, th y

không n qu y cho x u h , thi t m con tôi c m n c c a th y lung l m; th y b con v hth y không ti c, ch tôi m t chàng r quí thi t tôi bu n vô cùng, v y d u th nào tôi c ng xinth y ng quên câu sanh con há sanh lòng. Còn v ph n tôi thì bao gi tôi c ng quí tr ngth y. M y anh nó c ng v y”.

Bà Kinh v , n tr a bà thu t rõ tình c nh u s u, b c t c bên nhà bà Ch cho m connh Xuân v i ông Kinh nghe. Bà nói bà Ch vô ý không è con làm x u nh v y. Hôm qua

tình c b th y Nhung có b ng, b c ch h i, thì Nhung khóc mà ch u có ngo i tình, nh ngkhông ch u ch tình nh n. Bà Ch m ng nhi c, Ba Khai gi n mu n p ch t, Nhung n n nòi t v n. Bà Ch khóc quá, bà ch u l i v i r , ch không binh con. Bà m n ti c V nh Xuân,

cám n Xuân còn ngh tình ngh a, không n làm x u cho nhà bà, Xuân bu c cách nào bà c ngch u h t, mu n m y ngàn bà th ng danh giá bà c ng cho, hay mu n có nhà mà v i V nhTân bà c ng mua cho Tân ng b . Còn vi c b thì bà h th n v i r và ch sui nên bàkhông ám ch ng m t qua mà nói chuy n, Ba Khai i Saigon v bà s sai Khai qua xin

i, r i Xuân mu n làm sao thì d y cho Khai làm, mi n phân ly mà không oán h n.Ai nghe nói thái c a bà Ch nh v y, thì c ng xúc ng, nên không n phi n trách

gì n a, n bà Kinh h i hôm bà nóng n y quá, mà th y tình c nh nhà bà Ch , nghe bà Chkhóc và n n n thì bây gi bà c ng d u r i, không còn mu n gây g n a.

i b a sau, n c m r i, m i èn m t lát thì V nh Xuân th y xe ng a ng ng tr cnhà. Ba Khai b n dài xu ng xe i vô. V nh Xuân ti p chào, m i ng i. Th y bình t nh, gi

l , không m ng r , mà c ng không l v t kiêu. Th y kêu con sen bi u cho m t bình trài h i Ba Khai:

- Má b a nay kh e hôn anh Ba ?- Hai êm nay ng không c, nên không c kh e.Bà H ng v n d t V nh Tân trong i ra. Bà chào Ba Khai, h i th m s c kh e c a

ch sui n a, r i bi u V nh Tân l i xá c u Ba.Th y bình trà em lên, V nh Xuân rót m t tách mà m i anh V . Bà H ng v n nu n

cho hài ngtr i nói chuy n thong th , nên bà d t V nh Tân ra tr c r i i luôn l i nhà bàKinh.

Ba Khai ké né, mu n kh i câu chuy n, nh ng b ng nên ng i d d m t h i lâu r ii nói: “Con C m Nhung không nên n t, nó làm l i o cang th ng, hai b a rày má bu n

u, x u h , n ng không c, nên má mu n au. Tôi v i th ng T t c gi n quá, mu n pch t nó mà th trôi sông cho khu t con m t. Tai h a n thình lình, c nhà ng s u th m,

c t c, bà Kinh qua nói chuy n v i má. Má hi u c tánh ý c a d ng, v h mà d ng loche y giùm cái x u c a v , d ng c ng không phi n trách má v i anh em tôi. Má c mngh a nên hai b a rày má khóc hoài, càng m n c d ng thì càng oán ghét con C m Nhung.Má i không c nên má bi u tôi thay m t cho má qua tr c cám n d ng, d u ph i xa vsong d ng không quên tình m con, anh em, sau xin d ng bi t giùm b ng má và anh em tôikhông bao gi ch u cái thói b i ngh a b c tình c a con C m Nhung ó”.

nh Xuân nói: “Mía sâu có t, nhà d t có n i. V tôi nó v i tôi không tr n o, vìi c a nó n ng quá, tôi không th tha th c, nên tôi ph i tính phân tay r tóc, ai i ngy cho kh i xào xáo trong gia ình. Nh ng tôi ngh v ch ng n v i nhau d u không có

tình c ng có ngh a. Hu ng chi nó sanh cho tôi m t a con trai, ó là m t cái n hi n nhiêntr c m t. Th ng con ph i nh t i m : V tôi còn tr tu i, d u phân r tôi c ng ph i giúpph ng ti n cho nó l p gia ình khác mà h ng h nh phúc trên i, b i v y xa nhau tôikhông n bôi l trên m t nó. Tôi mu n cho cu c r i rã n y do n i m ng s . V tôi gieo nh nnào thì nó hái qu n y. Vi c ai làm n y ch u, má v i m y anh có can c chi âu mà tôi phi n.Xin anh Ba v th a v i má, d u tôi ph i xa v , mà a con tôi còn ó, nó ch m d u kho ng

i vui v c a tôi. Ra vô tôi th y nó, làm sao tôi quên má v i m y anh ch cho c, bao gitôi c ng kính cha m luôn luôn”.



Ba Khai c m ng nên a n c m t mà áp:- n n c n y mà d ng còn gi nhân ngh a hoài, tôi ngh l i thi t tôi gi n con

m Nhung h t s c. Tôi không mu n k t i kh n n n c a nó cho d ng nghe…- Thôi, anh Ba. Vi c không t t k ra làm chi. Tôi coi nh chuy n chiêm bao. Tôi

mu n quên h t cho an trí.- ng thi t áng m t quân t . Tôi xin t thi t v i d ng, không còn cha thì tôi là

con trai l n trong nhà, tôi có quy n nghiêm tr các em. Tôi h a ch c v i d ng,m Nhung gây t i, nó ph i n t i.

- Anh Ba gi n làm chi, nên xem ó là tai h a b t ng nên tránh kh i v y thôi. Logi i hòa t t h n là h n gi n.

- Không c d ng à. Làm t i thì ph i n t i ch . H m nay nó bi t x u h nên nóòi t v n cho r i. c u. Làm t i r i ch t, ó là tr n tránh, ch âu ph i ni. Ph i s ng mà n cho h t t i m i c. Mà vi c ó là vi c c a tôi. D ng

cho má v i tôi x trí. Bây gi tôi xin nói vi c c a d ng. Má mu n qua cho giápt ng t n i lòng c a má cho bác v i d ng nghe. Ng t con C m Nhung làm

cho má bu n r u l i thêm h th n quá, nên má i không c. Má bi u tôi qua nóii d ng r ng C m Nhung làm vi c t i t nh v y, d ng tính cu c phân ly là

ph i. V ã l y trai có b ng c rõ ràng, còn g n g i làm sao cho c n a, b i v ymá không dám xin d ng che ch giùm cho má v i anh em tôi kh i b thiên h

i chê. Nghe l i bà Kinh nói hôm qua thì má c m n c c a d ng lung l m,i v y d ng d y l nào má c ng ch u h t, d ng mu n th gì má c ng s làm

cho d ng v a lòng.- Tôi có mu n gì âu. Tôi ch tính phá hôn thú cho v tôi thong th , song phá m t

cách êm th m cho nó kh i mang ti ng x u. N u tôi vô n mà ki n thì tôi ph i hàii c a nó, nên tôi kh ng ành. Tôi mu n nó vi n lý phu ph h t hòa, nó vô n

xin . Nó vô n tr c r i tôi c ng vô n nói nh nó mà ng thu n b . Tòaòi hai àng, Tòa ki m th hòa gi i, hai àng c quy t rã r i. Tòa hòa gi i ít l n

không c t nhiên Tòa s lên án cho , mà kh i mang ti ng chi h t.- Cha ch , ph i làm n cách nào ? Cái ó thi t tôi không hi u.- th t c theo pháp lu t anh hi u không n i âu. Ph i ch u t n ít tr m m n

Tr ng s làm cho m i c. Vi c s dây d a ít tháng, ph i có Tr ng s i h ung cãi l cho.

- n thì ch u t n ch sao.- Anh ra m n Tr ng s , anh c t ngh a cho ng nghe nh tôi m i nói ó, thì ng

hi u li n.- v tôi th a cho má hay r i mai tôi i m n Tr ng s . Mà d ng c ng ph i vô

n xin , d ng c ng ph i m n Tr ng s . tôi em ti n qua cho d ng trn phí.

- Kh i. Tôi không c n m n Tr ng s . Tôi vô n, tôi xuôi thu n theo v tôi, tôich u b , tôi có ch ng c gì âu mà phái có Tr ng s cãi l .

- Má có d n tôi nh v y: d ng mu n cái gì, tôi c ng ph i ch u h t, mu n có m t sti n nuôi cháu Tân hay mu n có nhà c a cho cháu r ng rãi c ng c. D ngmua m y ngàn má c ng cho, hay mu n nhà nào má s mua cháu Tân ng b .

- Xin anh th a l i v i má, tôi cám n má l m, nh ng tôi không mu n gì h t. V nhTân là con c a tôi t nhiên tôi ph i nuôi nó. Cha con tôi ph nh v y c ng an

i, c n gì ph i có nhà c a. Tôi ch xin m t u là v tôi vô n xin , nó ngnài b t V nh Tân v mà nuôi.

- i. Cái ó d ng kh i bu c. Th m h mà nài b t con n i gì. Tôi b o lãnh vi có. D u Tòa có d y d ng ph giao con cho nó i n a, tôi c ng b t cháu em tr

cho d ng nuôi. Thôi tôi th a l i cho má hay r i mai tôi i nói chuy n v iTr ng s .



- Tr ng s vô n r i thì anh cho tôi hay ng tôi vô n ti p theo.- Làm vtêc gì tôi c ng do n i d ng. Tôi s ghé th ng.Ba Khai cáo t . V nh xuân a anh v ra t i xe. Ba Khai nói: má có nói d u v ch ng

ng có r i rã i n a, má c ng v n coi d ng là r quí c a má. Còn ph n tôi i v i d ng,tôi th có Tr i t ch ng minh, tình anh em th y chung nh nh t, không bao gi phai l t.

nh Xuân c m ng không nói c.Ba Khai lau n c m t lên xe mà i.

nh Xuâu i th ng l i nhà ông Kinh mà thu t cu c h i àm ó cho m và v ch ngông Kinh nghe. Ai c ng khen bà Ch Thi u v i Ba Khai bi t u và ti c m ng s khi n C mNhung gây tai h a ng d t tình thân ái.

nh Xuân bu n mà nói: “T i m ng s c a tôi khi n cho tôi không có v , ch khôngph i t i ai h t. Tr c kia Cúc H ng là con thà giàu, cô kh n khít v i tôi, thì Tr i khi n cha

cô chê tôi nghèo làm cho cô ph i tìm cái ch t ng tr n ngh a v i tôi. Sau tôi c i C mNhung, c ng con nhà giàu, mà m v v i anh v quí tr ng cái nghèo c a tôi, thì Tr i khi ncho cô h , ng v ch ng tôi r i rã. Cu c i tr trêu quá ! y v y muôn vi c u t i Tr i.Mình c ng ngay th ng mà i, ng ham mu n mà c ng ng u phi n chi h t

Ông Kinh nói: “L i o c quá !”.Bà H ng v n nói: “Giàu nghèo hay còn m t, tôi không c n. Tôi có chút cháu n i ây

thì cho tôi vui”. Bà d t V nh Tân v d ng .Ông Kinh v i V nh Xuân u ng trà r i n ch i. Vi c v ch ng V nh Xuân vào n t i

Tòa l y c phu ph b t hòa mà ly d , Tòa gi i hòa ba l n không c, nên cách vài tháng sauTòa lên án cho phá hôn thú, giao V nh Tân cho cha nuôi. Nhà bà Ch Thi u kh i mang ti ngthiên h c i chê. M con bà c m c m n tình V nh Xuân h t s c.




N TH N M

MÀNG NG I X A(21) I

Th y Phan V nh Xuân làm ký l c t i Tòa B M Tho h n 8 n m, th y ng thôn ngônvà làm vi c c ng nh m y th y ký khác, th y không co quy n mà tr ng tr ai, c ngkhông có th mà nâng ai, th y ch gi b n ch “thanh cao chánh tr c” d u g ptr ng h p nào th y c ng không quên b n ch ó.

Ng i ta ng than phi n v thói bóc l t thì V nh Xuân gi thanh liêm, ng i ta ngau kh v i s hi p áp thì V nh Xuân gi chánh tr c, ng i ta ua nhau h ng hách xa hoa

thì V nh Xuân an ph n thanh b n, vui thú phong l u, ch i cách cao th ng.nh Xuân c x trong vòng ngh a nhân, ki m c, khiêm nh ng, ôn hòa, giúp ng i

ch không h i ng i, ai ph i thì g n, ai không ph i thì lánh xa, không dua b , n nh hót ai,không thù oán, gi n l n ai, th y ch n nh v y ó mà thôi, ch không mong h c thói anhhùng hay quân t gì h t, mà c ng c công chúng xa g n ng i khen kính m n, th m chí m yng i x m xì chê th y kh kh o không bi t th a c h i mà làm giàu, nh ng tr c m t h

ng ph i kiêng n , ph i s t sè nh g b c.Khi V nh Xuân c i c v giàu mà th y không i cách n thì ng i ta ch a nói gì

n ch ng th y ng thu n b ng i v quí y, quí là t i có gia tài sau l ng, b màth y không có chút bu n ti c, ch ng ó ng i ta m i ch c l i l c u, m i hi u th y ái mth gì quí h n b c ti n, v n ru ng.

Mà thi t V nh Xuân r t b C m Nhung c r i, th y không bu n, không ti c, khônggi n, không phi n chút nào h t. th y g r i x p mà c t t m hoành có thêu b n ch „S t c m

o hi p“ c a m y ông m y th y chúc m ng cho th y lúc c i v , th y cho m vui ch in sóc V nh Tân, ch m nom d ng cho cho n, th y hòa n, làm thi v i ông Kinh L ng,

vui ch i hoài không nhàm không chán.êm nào không n không làm thi, thì V nh Xuân chong èn ng i t i bàn vi t, ho c c

sách, ho c xem lu t l hành chánh m r ng ki n th c và rành r ngh nghi p thêm mà hng i l i bàn vi t thì th y ch ng kh i nhìn bút tích c a Cúc H ng, có khi nhìn trót n a gi ,nhìn r i l l ng th m h i Cúc H ng u thai trong nhà nào, âu, n m nay cô c baonhiêu tu i ?

m nay V nh Xuân n l ng l n r i, s l ng châu c p cho gia ình xài không h t thmà bà H ng v n v n còn gói bánh ú, bánh tét mà m cho b n hàng hoài, vì thím T Cam

theo nói gói bánh không c c kh gì, l i bánh ngon bán c, m i tháng có l i n b n n mch c ng, n u d p ngh thì u ng l m.

Ba Kha qua th m V nh Xuân th ng th ng, l n nào qua c ng có cho , khi thì cho tràngon khi thì cho xoài mít ho c cau d a, anh em g p nhau c ng vui v thân thi n, nh h itr c, nh ng c hai ng i không bao gi nh c t i C m Nhung.

Bà Ch Thi u c ng có qua th m ch sui v i cháu ngo i, l n u vì th n thùa nên bà bng không vui ch ng th y ch sui v n ni m n nh x a, mà chàng r i làm vi c v c ng chào

ng l , thì bà h t ái ng i n a, nên vài ba tu n bà qua th m m t l n, qua th ng t nhiênquen v i V nh Tân, r i bà ngo i v i cháu ngo i vui v nói chuy n v i nhau, gây c c mtình, không còn ng n ng i gì n a.

Bà H ng v n th y con ã v , song v n còn thân thi n v i m v nh x a, l i th ybà Ch qua th m th ng, n u mình không th m l i thì th t l , nên r bà Kinh i th m bà Ch

ng em V nh Tân qua bên ngo i nó ch i. Hai bà qua Ch C m y l n, mà không l n nàoth y d ng C m Nhung, l i c ng không nghe bà Ch nói t i.



Bà Kinh có tánh hay l c l o, nh ng th y bà Ch không nh c t i c m Nhung, bà không b i ng tro tàn vì s nó bay b i nh ng bà c tìm ng i quen mà dò d m trót c n m tr ii nghe tin t c ch c ch n mà nói l i cho bà H ng v n hay. Theo l i ng i trong xóm nói

i bà, thì c án Tòa cho phá hôn thú r i, C m Nhung qua v i anh là T Thông bên B nTranh. Cách ít ngày cô sanh m t a con gái nh ng vì cô bu n r u nên thai không c

nh. a gái t i l i ó sanh c có m y ngày r i nó ch t. Cô C m Nhung au luôn m ttháng, ch ng cô m nh r i Ba Khai m i cho xe qua r c cô v Ch C mà . T y n nay

m Nhung m c v i, t i ngày nhà c u ho c nhà b p, ch không c léo lên nhà trên.Bây gi cô m teo, hai má cóp, c p m t sâu, cái s c p ngày tr c m i ph n, bây gi chcòn vài ba ph n. M i l n bà H ng v n em V nh Tân qua th m bà Ch thì cô C m Nhungch y ra v n mà tr n, không dám cho con v i m ch ng c th y m t cô.

Bà H ng v n nghe nh v y thì bà ng lòng bà khen Ba Khai tr gia thi t nghiêm, emph m t i ph i s ng mà n t i, nh ng s ng hèn h , u s u, ch không c s ng cao sang,vui v n a. Mà bà t i ngh êp cho thân ph n C m Nhung, r i sa ch n s y b c mà c nh i

i c i hoá ra c nh i thê th m.Th y thu c Ho ng c n ph gi a ông Kinh v i V nh Xuân, th y tr ph ng lên C u

Kho trên Sài gòn m ti m coi m ch và h t thu c b c v i cao n hu n tán. Bà H ng v n ãcó ti n d c b n n m tr m, th y con hay có khách t i ch i, mà m t c n ch t h p ti pkhách b t ti n. Bà bàn tính v i bà Kinh, t ý mu n m n luôn c n c a th y Ho ng ng d n hai c n cho r ng rãi. Bà Kinh tán thành vi c y l m, bà nói m n thêm c n ó riêng cho

nh Xuân, hai ng i qua n ch i v i nhau thu n ti n không bi t ch ng nào. T i b a ó haibà nói cho V nh Xuân v i ông Kinh hay, hai ng i n y ch u li n. Bà Kinh m i lãnh i nói v ich ph mà m n.

m mai, Ba Khai i ch , ghé giao bánh trái c a bà Ch g i cho V nh Tân. C u g p tha ch ph sai ra coi ng d m vá và s n ph t c n nhà tr ng cho s ch s ng th y thông

. C u khuyên bà H ng v n nh n d p có s n th , bà bi u phá vách phía trong làm c a nghai c n thông v i nhau, qua l i cho ti n. Bà ch u. C u ch cho th tr c a r i c u v .

n x mát bà Ch Thi u qua n a. Bà th m ch sui v i cháu ngo i. Bà qua coi c n nhàth ang làm, r i i luôn qua th m bà Kinh. Th a lúc không có m t ch sui, bà Ch m kh nnh l y 10 t m gi y s ng trên ô tr u mà nói v i bà Kinh: “Thu nay tôi có ý mu n giúpcho th y thông s p t b n cho sung s ng. Mà nói cách nào th y c ng không ch u. B n

ch ng ph i lìa nhau tôi mu n cho th y n m ba ngàn ho c mua nhà cho th y , mà th ng Batôi nói h t s c, th y c t ch i hoài. Hôm nay th y ch u d n m t c n riêng ng cho thongth mà ti p khách. Th y ph i mua s m c cho t t ng d n coi cho c. Tôi mu n ch uti n cho th y mua s m mà h i tr c th y còn không ch u th ng ti n c a tôi, bây gi tôinói ra tôi s th y t ch i n a. Nói v i ch sui tôi, thì tôi s ch c ng không ch u. Th y thôngthanh b ch nh v y, l nào ch sui tôi làm trái ý th y. V y tôi xin g i m t ngàn cho bà. Bàth a lúc nào ch sui tôi vui, bà to nh c t ngh a s thành tâm h o ý c a tôi cho ch bi t, r i haibà dùng s ti n n y mà s m cho thi t t t ng d n coi cho vui. N u ph i c n dùng thêm

t hai ngàn n a m i mua thì bà c cho tôi hay, tôi s a thêm n a. Th ng Ba tôi nó ctheo c n d n ph i mua cho t t, ng hà ti n. N u mu n mua bàn gh hay t gi ng th gì

ây không có thì bà cho nó bi t, nó s lên Sài gòn mua ch v cho. Nó mu n lãnh d n nhàcho th y thông h n hòi, nh ng nó s th y thông không ch u, nên nó không dám ra m t, vì v ynên tôi ph i c y bà l p th làm giùm cho êm”.

Bà Kinh bi t bà Ch v i Ba Khai thành thi t quí tr ng V nh Xuân và h o tâm giúp lòng m n ti c, ch ch ng có ý chi khác, b i v y bà ch u lãnh u ình v i bà H ng v nng lo d n nhà cho V nh Xuân mà không cho th y bi t có m con bà ch nhúng tay vào. Bày m t ngàn ng b c mà c t, s r i bà H ng v n l i bà th y thì b i l m u k .

Trong lúc g n d n nhà, bà Kinh m i t riêng s bà Ch giúp ti n cho bà H ng v n hayvà gi kín ng cho V nh Xuân bi t.



Ba Khai qua h ng ngày d t hai bà i l a mà mua. M Tho thì có bàn gh t vánmua c. Ba Khai lãnh lên Sài gòn mua m t gi ng s t, m t ng h treo v i m t b r a

t mà ch v . Nh ba bà giúp m t, thành th c n nhà c a V nh Xuân thi t p , có , bên c n c em qua ch có cái bàn vi t, cái t sách, v i cái khuôn li ng l ng bút tích Cúc

ng mà thôi.nh Xuân th y càng b a càng có thêm mà nào c ng quí giá, thì h i m ti n âu

mà mua nhi u d v y. Bà H ng v n nói ti n bà bán bánh có l i dành m y n m naynên bây gi có d p thì xài, c t làm chi n a. V nh Xuân không tin, có ý nghi m vay m n c ang i khác, ho c có bà Ch ti p giúp. Th y h i bà Kinh thì bà Kinh c ng nói nh bà H ng

n, b i v y th y bít l i, h t nói n a c.Vì bây gi t i hai c n mà con Sen l i xin thôi, bà H ng v n ph i m n th ng Ca 17

tu i, ph v i thím t Cam, gi t cho V nh Xuân và ban êm có khách nó lo trà n c choti n. Th ng nh thi t gi i, l làng vui v , mua lá chu i, i ch , ph n u c m, quét nhà, gi t

, làm vi c nào c ng g n.nh Xuân c s ng t do m t mình trong m t c n nhà có ti n nghi mà rèn t p v n

ch ng, nhóm b n c m thi, th y l u tâm vào èn sách công phu, mê m n v i phong l u thú.

êm nào ông Kinh c ng qua mà àm o r i khi ngâm câu tao nhã, lúc to nh ti ngn, b a nào có c Hu n Trai vô thì thêm gi ng tiêu nghe ph i ng can tr ng, hi p v i

ti ng kìm g i n i ni m s u th m.n ã thanh tao, n ã thi n ngh , V nh Xuân m r ng giao thi p càng ngày càng

ng thêm. Ch ng nh ng nh c s t ph ng nh các c N m Diêm, Ký Qu n, Ký Hi p, TTh c, T Khôi lui t i th ng th ng mà thôi, mà nh ng v n s có danh trong L c T nh nh

y c M ng Liêm, Tòng Khuê, Ngu n Tiêu, Thanh Phong, Lê Sum, Bá Nghiêm, Ho ngTiêu u là khách tri âm, ng chí c a V nh Xuân h t th y.

Trót m y n m, V nh Xuân s ng v i chu i ngày th nh th i, kh e kho n, t c l y tránhkh i, nhi m v gi xong. Ch ng V nh Tân c 7 tu i, th y cho nó n tr ng mà h c, cóth ng Ca a i r c v m i bu i.

m V nh Xuân c 35 tu i, th y có u ki n d thi ch c Tri Huy n. Thi t th ykhông ham tranh danh, ch mu n an nhàn ng d ng chí và nuôi m mà thôi, mà m y th y

theo c hoài, nh t là v ch ng ông Kinh L ng nói không làm vi c nhà n c thì ch ngnói làm gì, ch ã ch n quan tr ng thì ph i ti n b c v i ng i ta, t i sao l i mu n th ithoát. Hu ng chi th y vi t Pháp v n d dàng, nói ti ng Pháp nh m l , hi u bi t các c quanhành chánh, áng m t làm quan Huy n, t i sao l i không ch u làm ? D u th y không mu n,th y c ng làm cho bà m già vui lòng c th y a con bà d ng d c dày công, nay nóchi m c m t a v kh quan trong xã h i.

Ông Kinh L ng gi i thi t. Ông bi t V nh Xuân là ng i chí hi u, ông em cái thuy tó mà nói làm cho V nh Xuân xiêu lòng li n.

nh Xuân làm n xin d thi ch c Tri Huy n. Thi t th y thi u d dang, l i gi t danhth khoa n a.

y th y M Tho hùn ti n t ti c ãi V nh Xuân mà m ng cho th y g i b c ngmây r ng rãi.

Bà Ch Thi u hay tin thì tr a bà qua li n mà chúc m ng cho V nh Xuân, r i t i Ba Khain qua mà m ng riêng ph n c u n a. Th a lúc có bà H ng v n v i ông Kinh, bà Kinh t, Ba Khai m i ng d y mà nói: “Má ôi hay rg N m thi u Tri Huy n, má tôi m ng

quá, h i nãy má tôi hay tôi qua th m d ng N m, má tôi bi u tôi thay m t m i d ng N m,i bác v i ông Kinh, bà Kinh n a, b a chúa nh t qua nhà n c m tr a v i má tôi m t b a,

không ph i y n t êc gì, y là b a c m thân m t trong gia ình má tôi t lòng m ng chong công danh c a d ng N m hi n t ch không có ý chi khác. V y tôi cúi xin bác, ông

Kinh, bà Kinh v i d ng N m vui lòng ch p thu n, ch n u t ch i thì má tôi bu n l m”.nh Xuân d d , ng i l ng thinh, suy ngh .



Bà H ng v n nói: “T ngày có chuy n, ch sui v i c u Ba qua th m hoài, mà conkhông th m l ng tr l m t l n nào h t, hôm nay con c hi n t, ch sui mu n cho conqua nhà n c m v i ch m t b a. V y con không nên ch i t . B nào c ng là tình me con, chsui b n là bà ngo i c a th ng Tân. Con thi u má m ng thì ch sui b n c ng m ng. Conkhông c phép ph tình ch sui v i c u Ba, d u m y n m nay v ch ng xa nhau, song chsui c ng v n ãi con là con r , không i ý thay lòng chút nào h t.

Ông Kinh v i bà Kinh ti p vô mà nói, th nào V nh Xuân c ng ph i nh m l i c a bàCh m i, không c t ch i. V nh Xuân th y ai c ng ng ý ch p thu n h t nên th y ph ixuôi theo, c y Ba Khai v th a v i bà Ch r ng tr a chúa nh t bà con bên nây s qua n c m

i bà Ch m t b a cho vui lòng. Ba Khai h t s c vui m ng, h a chúa nh t, l i 9 gi , s choxe r c bà H ng v n, bà Kinh v i V nh Tân qua tr c r i xe tr l i r c ông Kinh v i V nhXuân i chuy n sau.

Ba Khai v r i, m y ng i m i bàn lu n thái c a bà Ch và Ba Khai. Ai c ng côngnh n m con bà Ch thi t tình m n tr ng V nh Xuân, tr ng ng i bi t o ngh a, ch khôngph i có ý lân la ng c y quy n, c y th . V nh Xuân h i m y n m nay C m Nhung có ch ngkhác hay không và làm ngh gì âu, sao không nghe bà Ch ho c Ba Khai nh c t i. BàKinh m i t cho V nh Xuân bi t tin t c c a bà lóng nghe, bà nói khi phá hôn thú r i, Ba Khai

i dùng quy n anh l n mà tr t i em h . a C m Nhung qua B n Tranh v i anh là TThông. Sanh con gái, a nh ch t, m b nh n ng. Ch ng C m Nhung m nh r i, Khai m icho r c v nhà bên Ch C , b t Nhung m c v i, ch không cho m c hàng l a n a. nhà c u v i nhà b p, ch không c leo lên nhà trên, không i ch i, mà ai t i c ng không

c nói chuy n. M y l n bà Kinh hay bà H ng v n em V nh Tân qua th m bà Ch , thìm Nhung s t ra sau v n mà tr n, không c th y m t con hay m ch ng. Bà Kinh khen

ba Khai th quy n cho cha mà tr o nhà thi t là nghiêm kh c; mà theo ý bà ph i g t gao nhy n i duy trì m t c thu n phong.

Ông Kinh không hi p ý v i bà, ông nói ng i có t i ph i n t i thì ã ành, nh ngcách Ba Khai làm có h i quá l . V nh Xuân bu n hiu, không nói chi h t. Sáng chúa nh t xequa s m r c bà H ng v n, V nh Tân v i bà Kinh i tr c. Tuy xe tr qua li n, song V nhXuân bi u xa phu ch , n 10 gi th y m i i v i ông Kinh.

Xe ng ng thì có Ba Khai v i T Thông, hai anh em m c áo dài àng hoàng, ch c s nngoài sân mà ti p khách.

ã m y n m r i V nh Xuân không eó ch n n ây n a, nh ng mà hôm nay th ykhông b ng , b t tay chào hai anh v c , r i x ng x m b c lên th m mà vô nhà.

nh Tân l t t ch y ra ó ón cha.nh Xuân th y bà Ch ng ng i trên b ván l n phía trong v i bà Kinh và bà

ng v n. Th y n m tay V nh Tân d t i th ng vào ó. Ông Kinh c ng i theo sau.Bà Ch leo xu ng ván ng chào khách.

nh Xuân l i g n ch p tay chào m v c và h i: “Th a má, b a nay kh e m nh haykhông ?”.

Nghe chàng r c , bây gi là quan Huy n, c ng v n g i bà b ng má nh h i tr c, bàCh vui bu n l n l n, bà c m xúc c c m, nên mi ng thì c i mà nói: “ , b a nay mákh e, má vui l m”, mà hai gi t n c m t ch y t hai gò má c a bà.

ã có cái bàn nh v i hai cái gh s n tr c b ván, bà Ch m i ông Kinh v i V nhXuân ng i ó ng g n v i m y bà nói chuy n cho .

Thông b ng m t bình trà m i em lên, ba Khai r c l y mà rót hai tách, v a rót v anói: “Tôi bi t ông Kinh v i d ng N m a u ng trà ngon, nên hôm qua có d p i Sài gòn, tôivô Ch L n ki m mua trà th ng h ng m i ông Kinh v i d ng N m u ng th coi thi t tràngon hay không, m c tôi không quen u ng trà tôi không hi u ngon, d ”.

Ông Kinh u ng th , ông khen trà thi t ngon. V nh Xuân c ng khen ngon và h i trà hi ugì.T Thông em h p trà a cho V nh Xuân coi, V nh Xuân v a ngó th y thì nói: “Trà Thi cQuan Âm mà, ây không có bán, vì ít ai mua, ng i không quen u ng trà, h chê nó ng



i giá m c b ng hai Trung qu c k ch ng. Có m t mình c Hu n Trai a, c c ng ph i g imua trên Ch L n m i có”.

nh Tân c x n b n ng m t bên cha. Bà H ng v n kêu l i ván mà ng i cho chanói chuy n. Tân không ch u i. T Thông th y v y m i nh c thêm m t cái gh d a bên

nh Xuân r i Tân lên ng i ch i.Bà Ch ngó r , ngó cháu ngo i, trong lòng hân hoan vô cùng, song c p m t bà t r t.Ba Khai lo c m khách, còn T Thông thì coi s p t bàn n, d n n t i cái bàn tròn

gi a nhà, ch ti p khách quí.nh Xuân nói chuy n vui v , thân thi t nh h i tr c, không thay i chút nào. Nói v i

bà Ch th y c ng x ng con và c ng g i b ng má. Cái dó làm cho bà h t th n thùa, h t b ngnên bà vui v g i V nh Xuân b ng con v i gi ng ng t ngào êm m, y tình ngh a, yth ng yêu. Bây gi bà th y rõ tai h a n m tr c x y ra trong nhà, bà t ng nó ã phá h nhphúc gia ình c a bà tiêu tan h t, không dè nh lòng qu ng i c a chàng r , ham nhân ngh a

n ti n b c mà h nh phúc v n còn l u l i cho bà c ít nhi u, bà vui h ng lúc già y u.Bàn t xong r i n d n lên r i, Ba Khai bèn l i th a cho bà hay.Bà Ch ng d y m i khách dùng b a, dùng m t b a c m thân m t gia ình ng m ng

cho r c c a bà là b c qu ng i nên c Ph t Tr i ban th ng thân danh hi n t.Tuy d n n trên m t bàn tròn, song bà Ch mu n s p ng i àn ông v i àn bà phân bi t.

Bà m i bà Kinh ng i tr c, k ó là bà H ng v n, V nh Tân ng i ti p theo, r i n bà Ch .Làm nh v y cho cháu Tân ng i gi a m t bên bà n i nu t bên bà ngo i. Còn phía àn ông thìông Kinh ng i giáp v i bà Kinh r i t i V nh Xuân, Ba Khai ng i ti p theo ó n a. T Thôngph i ng ngoài coi n.

nh Xuân nói b a c m gia ình thì hai anh ph i ng i , th y nài T Thông c ng ph ing i n chung cho vui, n u có thi u v t chi thì sai ng i nhà i l y. T Thông ph i nh c thêm

t cái gh mà ng i gi a bà Ch v i ba Khai.Tuy nói b a c m gia ình song n quí, l i nhi u, có y n, có bào ng , có heo con

quay, có vi cá, c ng nh d n c .Ông Kinh v i V nh Xuân khen n ngon, l i nhi u quá, làm cho bà ch vui lòng, bà

kh ng c n ph i dè d t hay kiêng n n a. Lúc g n mãn ti c, bà Ch ngó V nh Xuân r i nghiêmnét m t mà nói: „N y con, b a nay s n có ch v i ông Kinh, bà Kinh, má xin phép nói v i con

t chuy n. Bây gi con ã làm ông quan r i, con nên tính b ch p n i tóc t ng con cóng i n i tr cho ch kho và cho con an trí mà lo d y dân. Con coi ch nào bi t nh n ngh athì con c i, ch ng c n giàu hay nghèo. Má s ph v i ch mà lo gia th t cho con, h có òi

trang v i ti n ng bao nhiêu thì má s giúp h t, con kh i lo vi c ó“.nh Xuân châu mày, ngó ngay bà Ch mà áp:

- Th a má, con r t cám n má có lòng lo cho ph n con. Nh ng con ph i th a thi t v imá, t ngày con v con r i, thì con ch ng h tính c i v khác. C i v làm chi

a ? Con c i cô C m Nhung, con gây tai h a cho cô, vi c y làm con h i h n vôcùng. N u con c i v khác, con s gây tai h a thêm cho m t ng i n a, ch có íchchi mà c i. Cô C m Nhung ã giúp cho con có c m t a con trai, bao nhiêuó ã r i, con còn mong m i s gì n a mà c i v .

- i con C m Nhung tr c n t, nên nó gây tai h a, ch nào ph i t i con gây ra âu màcon h i h n ?

- Xét trên ng n, ngó b ngoài, thì ai c ng th y l i t i n i cô C m Nhung, nh ng n uxét t i g c, dòm t n b trong thì con th y l i c a cô C m Nhung v n t i n i con, cô

i gây ra c. B a nay con xin phép t thi t v i má và hai anh c a con ây, n umá g cô C m Nhung cho m t ng i ch ng nào khác, thì có l cô s làm m t ng i

trung thành, úng n, ch không n n i h nh v y.- Con nói m c m quá, má hi u không n i. Nó có ch ng nh con là ph c c l n

m r i, ch còn ch ng b c nào n a ?



- Th a má, thi t con ngay th ng, con l y nhân ngh a mà i ãi v i m i ng i nh nglàm ch ng thì con thi u t cách, thi u nhi u. Có m t ng i v tr tu i l i p ,con không bi t dan díu, chi u chu ng, con ngu i l nh, l là, con v thong th ,không thèm ngó ngàng t i, th thì làm sao mà v con kh i h ? T i nh v y nên vcon h , con xét k thì con n n n, con không n gi n nó. Tánh t nhiên c a con

ng còn v y hoài, th thì c i v n a, con s làm cho m t ng i khác h n a.- Con là ng i qu ng i, con giành t i l i v ph n con, ng tha th cho v . Ng i

àn bà ph i l y ch trinh làm tr ng, d u ch ng b c ng ph i th ti t v i ch ng.Hu ng chi ch ng ó, con ó, mà ành i l y trai, thì c gì mà tha l i cho c.

- Th a má m y n m nay v ch ng con phá hôn thú r i, con v n t ng ng i làm chocô C m Nhung té xu ng v ng sình l y, h có l ng tâm, h ã v t cô lên mà t m

i cho cô. M i vài b a ây con hay không ph i v y. Trên thì má, d i thêm haianh, l y gia pháp mà tr t i cô C m Nhung thi t g t gao, thi t n ng n . Con nghenh v y con bu n quá. Ph m t i thì ph i n t i ã ành nh v y, Nh ng hình ph t

ng có h n k : t i c a cô C m Nhung không áng t i phái ch u ph t chung thân.y con xin má và xin hai anh dung ch cho cô C m Nhung. Ph t b n n m n m nay

ã nh u l m r i. N i tay cho cô vui h ng mùi i chút nh.Ba Khái l c âu mà nói.- ng N m, lúc u d ng v , tôi tr m xem ý d ng không phi n không trách

, mà l i còn l p th che ch cái x u c a v n a. Tôi t ng d ng h c nho gi i,ng x s theo cách quân t . B a nay d ng l y c t bi mà xin t i cho em tôi

a, té ra d ng là Ph t s ng n a mà.- Tôi không ph i quân t , mà c ng không ph i ph t. i tôi v n gi lòng ngay th ng

mà thôi. X s tôi hay tìm lý. Ng i ta qu y v i tôi, tôi tìm coi t i sao mà h n nh v v. T i tôi sao ó nên h m i qu y v i tôi ch . Tôi ph i xét mình tôi tr c,nh tôi không có l i thì m i c phép trách ng i. N u ng i làm l i mà c ng t itôi ít nhi u thì tôi trách ng i, tôi t i h t cho ng i sao c. Cô C m Nhungph m t i, cô n t i ã m y n m r i. Hu ng chi cô có con mà cô không c g ncon, l i ng i ch ng c a m v i anh nh bây gi c hi n t mà cô không phépchung vui. Bao nhiêu ó cho cô th y l i c a cô có nh h ng au n l m r i,ch ng c n hình ph t nào khác n a.

- ham mu n c a con ng i không gi ng nhau. Ng i mu n c thanh cao, k athói ê ti n. Ai thích thú nào, mình ph i s p h thú n y, v y m i công bình.

- Xin l i anh Ba, con ng i n u không ph i là thánh nh n thì làm sao n cho tr nlành, t t c. i có khi mình không mu n mà ph i làm, ph i v p. N u mình l

m mà bi t n n n, thì ng i ta c ng ng lòng mà dung ch cho mình ch .Bà Ch ng i lóng tai nghe chàng r c bào ch a cho con v h thì bà ng lòng nên

bà nói: “Thôi, con n c m i ch k o n ngu i h t. Vi c nhà c a má r i má li u nh v i th ng Ba, th ng T .

n c m r i ông K nh v i V nh Xuân xin cho v tr c ng ngh tr a. V nh Tân òitheo cha, không ch u sau v i bà n i, nên V nh Xuân d t con v tr c.

n x , bà Kinh v i H ng v n m i v . Hai bà u nói V nh Xuân qua n c m, mcon bà Ch m ng quá, m ng h n c b c muôn. Nh t là V nh Xuân xin t i cho

m Nhung, ba m con c m ng h t s c, nh ng bà ch v i Ba Khai bàn tính si tay cho C m Nhung m c hàng l a, c lên nhà trên, nh ng không c i

ch i thong th .Tháng sau, V nh Xuân c c p b ng làm Tri Huy n, c ng còn tùng s t i Tòa B M

Tho, nh ng không ng thông ngôn n a, bây gi lãnh i xét công nho và thu vcác làng và phân x nh ng vi c ki n th a trong làng trong t ng.



nh Xuân làm quan ti p khách c m thi càng th ng h n n a, say s a mùi âm nh c,mê m n thú v n ch ng, êm nào c ng u ng trà ngon r i hòa n ho c h a thi v i

n.Ba Khai v i bà Ch th ng qua l i nh em, nh r trong nhà. Ba Khai l i hay cho trà

Thi t Quan Âm ãi khách.nh Tân h c siêng l m, m i n m lên m t l p, mà ng i l p nào c ng không thua ai.

Cách ít n m sau, ông Kinh L ng già quá nên c gi y quan trên cho h u trí. Ng icon trai c a ng làm thông ngôn t i Tòa Án Long Xuyên mu n r c v ch ng ônglên tr n mà . V ch ng ông M Tho ã g n 30 n m, quen bi t nhi u nên tính luôn ây cho vui. Ông bà có v n c ít ngàn, có ti n h u b ng, l i m i tháng con

i ti n c p d ng n a nên v ch ng ông s ng th nh th i kh i lo thi u h t.m V nh Xuân c 40 tu i, ông v a m i c th ng ch c Tri Ph nh h ng thì li ncó ngh nh i thông qua tùng s t i Tòa B C n Th .

M Tho ã h n 17 n m, bây gi lên ch c Tri Ph ph i thuyên b qua t nh khác,u ó ch ng c gì. V nh Xuân lo thâu x p nhà c a và giã t b ng h u, s a so n

mà i.Ông Kinh L ng v i c Hu n Trai có h i bu n.Bà Ch Thi u v i Ba Khai hay tin, m con l t t qua h i th m. V nh Xuân than

c nhi u quá, ch i b t ti n. Ba Khai nói: “D ng ng lo vi c ó, d ng bqu n áo vô hoa ly d ng i tr c i, bác v i cháu Tân l i ây. Qua b n

ng m n nhà hay m n ph c r i, d ng ánh dây thép c y ông Kinh chotôi hay, r i tôi m n ghe ch em qua mà d n nhà. Tôi bao lo giùm cho d ng,

ng kh i lo vi c ó. H ch h t r i tôi s a bác xu ng tàu ng bác i v icháu Tân. N u bác s , tôi s a bác xu ng t i C n Th “.

nh Xuân cám n Khai và nói i i kh i M Tho có m t u b t ti n là V nh Tânã 12 tu i r i, n m nay s lên l p nh t, cu i n m s thi h c b ng vào tr ng trungc M Tho. Bây gi i i, qua sang n m n u Tân thi u thì nó b v m t mình

trong tr ng t i nghi p. Ba Khai nói: „D ng c ng kh i lo vi c ó. Không cóng ây thì có tôi. Tôi ch m nom cho cháu. Chúa nh t tôi r c ra ch i r i

chi u tôi a vô. D ng quên tôi là c u c a Tân hay sao ?“Hai anh em ngó nhau mà c i.

y th y trong t nh thi t ti c ti n hành quan Ph . C Hu n Trai v i ông Kinh L ngng nhóm b n c m thi n u ng r i ngâm thi hòa n ch i v i nhau m t êm.

Quan Ph V nh Xuân n ngày chót m i qua nhà bà Ch Thi u n c m và t gi ngi phó nh m.

Sáng b a sau, m con bà Ch qua s m hi p v i bà cháu bà H ng v n mà a V nhXuân xu ng tàu. C Hu n Trai v i ít th y ch c s n t i c u tàu mà t bi t quanPh .

Ba Khai ng c n d n V nh Xuân an lòng, c giao vi c d n nhà và ch cho c u lo,c giây thép nói có nhà thì c u làm li n, nói ch a h t l i thì xe l a Sài gòn

xu ng t i. Tàu ua nhau súp lê c tai, nói chuy n không c n a. Hành kháchn r giành nhau mua gi y, k i tàu kia, ng i i tàu n , l n x n, l ng x ng.

Tàu i C n Th m dây ch y tr c. V nh Tân ng ngo t tay kêu cha. Bà H ng v ni bà Ch ngó cháu mà c i v i n c i v a thân yêu v a c chí.



(22) II

Phan V nh Xuân t ch c ký l c, thông ngôn l n l n th ng t i ch c Tri Ph . Trót m tkho ng i g n 18 n m, luôn luôn ông tùng s Tòa B M Tho. T ch c nh t ich c l n, trong quan tr ng ông gi m t m c thanh liêm chánh tr c, th ng dânquê nên không n h i dân quê, lo ph n s nên không l i v ph n s .

Còn v i t c a ông, thì ông không a lòe l t, không ham b c ti n, vui ch i v i thúm thi, k t b n v i ng i quân t . Ông tu tâm d ng tánh, không màng l i danh, ôm nhân ngh a, không b ai mà c ng không s ai, không v ai mà c ng không

ghét ai.i v i ng i c ng nh i v i ông, ông ch làm bao nhiêu ó mà thôi. B n chí thanhcao lánh xa t c l y.

Th mà trong xóm ui mù, ng i nào còn c m t con m t thì ng i ó làm chúa t .nh Xuân sáng su t h n ng i chút nh, mà danh th m bay kh p g n xa.

C n Th ng i ta ã nghe danh V nh Xuân làm quan thanh liêm ngay th ng, h cgi i, v n hay, n ngón t i, thi tao nhã. Hay tin V nh Xuân s p i l i, ám quantr ng c ng nh h ng n ch ai c ng trông coi quan Ph m i x dân kh c k thnào mà c ti ng thiên h ng i khen n th .

Quan Ph V nh Xuân i tàu qua t i C n Th m i 2 gi chi u. Ông kêu hai chi c xekéo, m t chi c ch các hoa ly, còn m t chi c ông ng i, tay c m cây n kìm yêuquí thu nay nên ông em theo ng lúc nào bu n thì có s n mà gi i mu n. Ôngbi u xe ch y l i nhà hàng bun-ga-lô, ông vô nói v i ch nhà hàng, ng i Pháp, choông m n m t cái phòng r ng rãi, mát m , ng ông n m ba b a. Ông c ngcho hay ông s n c m t i nhà hàng, nh b a nào ông không n thì ông s nóitr c.

Ch nhà hàng kêu b i và a chìa khóa bi u d n m t phòng l n trên l u. B i em hoaly và n lên l u. Quan Ph tr ti n xe r i i lên sau v i ch nhà hàng.

nh Xuân coi phòng r i ngó ra phía mé sông H u Giang, th y sông r ng, n c mênhmông thì c chí nên cám n ông ch . Ông ch h i khách l i ây ch i hay có vi cchi. V nh Xuân nói ông là Tri ph , i l i làm vi c v i quan Ch T nh. Ch nhàhàng c bi t khách là m t công ch c cao c p thì ni m n , d n b i ph i ch mnom t t , khách c n dùng th chi thì ph i làm cho khách v a lòng luôn luôn.

nh Xuân thay i t m cho mát, r i bi u b i cho m t ly s a n c á. Ông n mngh g n 4 gi m i thay , b t kh n en àng hoàng, kêu xe vô tòa B ng trìnhdi n v i quan Ch T nh.

Quan Ch T nh ti p quan Ph V nh Xuân r t vui v , ông nói C n Th chia ra n mqu n, ã m y r m r i qu n nào c ng có t quan Vi t ch m nom làng t ng, nh ng

i tòa B c n ph i có m t viên quan Vi t thông th o, gi i gi n ph trách v iông mà xem xét chung công vi c c a các qu n, các t ng, các làng, ng ch nàobê tr thì thôi thúc cho mau, ch nào l m l c thì s a i cho úng n. T i nh v ynên ông m i xin v i quan trên b thêm m t viên Tri Ph tr tu i và nh m l . Ôngxin quan Ph h t lòng ph tá v i ông ít n m ng s p t c quan hành chánhtrong t nh c chu áo. Ông l i nói ông ã nh c p cho quan Ph cái nhà l u nhnh n m phía sau Toà B . Ông ã có d y s Công Chánh s n ph t l i s ch scho quan Ph d n , ông li n dùng dây thép nói mà h i quan Tr ng Ti n ã kh icông s a so n cái nhà l u cho quan Ph hay ch a. Quan Tr ng Ti n tr l i r ngth ã kh i công hai b a r i, trong ba ngày n a thì d n c.

Quan Ch T nh d t quan Ph xu ng t ng d i mà gi i thi u v i quan phó Ch T nhi luôn p em ông i coi cái nhà nh c p cho ông.

y th y trong Tòa B th y quan Ph còn tr quá nên li n cãi v i nhau, ng i nóitu i ch ng 30, k oán 35, không dè V nh Xuân l i t i t tu n, nh ng nh n u



, không u ng r u, không hút thu c, không ta bà sáng êm, không sa mê ongm, nên s c kho v n y , tinh th n v n tráng c ng, không già, không m i.

Ch ng tr l i Tòa B , quan Phó m i d t ch phòng làm vi c c a quan Ph . QuanChánh kêu th y áng là thông ngôn c a ông, bi u em quan Ph i gi i thi u v i

y th y r i ông t giã nói quan Ph mu n b a nào b t tay vào vi c c ng c.Quan Phó nói ngày mai ông bi u s Công Chánh cho ng i d n d p phòng gi y

a quan Ph cho àng hoàng r i m t s làm vi c.Tan h u, V nh Xuân tr v nhà hàng, l y gi y vi t m t tin n ng sáng b a sau

ánh v M Tho cho ông Kinh L ng hay, nhà n c ã c p cho m t nhà l ung s n ph t trong ba ngày n a thì c. Ông c y ông Kinh cho Ba Khai hay

và bi u d n ch qua li n, h t i thì nhà c ng s n xong.Lúc n y bun - ga - lô không có khách ông, ch có hai v ch ng ng i Pháp v i m t

ng i Pháp khác ã già, coi máy n trong châu thành n c m tháng t i nhà hàng.n c m t i r i, ba ng i Pháp ng i t i phòng khách ánh c u ng r u ch i

gi i trí.nh Xuân lên phòng thay mát, th y m t tr ng t r ng ã lên cao c vài sào, d iánh sáng xu ng vàm sông C n Th làm r c r m t n c ng lao xao d i gió.Ngoài vàm là sông H u Giang, r ng l n mênh mông, nao nao dòng n c . M tchi c tàu kéo m t oàn ghe i ng c n c, th i súp lê vang rân. Vài cánh bu mtr ng th y xa xa, n ng theo chi u gió mà ti n.

Nhìn quang c nh, V nh Xuân c m h ng ông m i kéo cái gh xít u ra ngoài hànhlang r i l y tây n kìm ra n m ngó tr ng, ngó n c mà n. Gi ng to réo t t,ti ng nh rì rào, hi p nhau làm mê m n tâm h n c a ng i nghe, r i d ng nh

a trí ng i ra bi n c xa xuôi, ho c lên mây xanh vòi voi.nh Xuân ng say s a v i c nh thú, không hay có hai ng i lên thang l u r i nh

c i l i ch ông n m n. Ch ng ông nghe ng, ông day m t l i, thì th y th yáng, thông ngôn c a quan Chánh Ch T nh, m c âu ph c i v i m t ng i l n

tu i b t kh n en m c áo dài.Ông buông n, ng d y ti p chào. Th y áng nói: „Th a quan l n, em ra th m coi

quan l n ây có u chi b t ti n hay không. Th y Cai T ng s t i hay quan l ni l i nên theo em ra m ng quan l n“.

Quan Ph b t tay cám n th y áng v i th y Cai, m i khách vô phòng mà ng i, kêui bi u l y ly v i la de n c á ng ãi khách. Ông nói t i ây ít b a, i ch xu ng r i s d n nhà. ây r t thanh t nh, l i có c nh nên th . B i v y

ông v a lòng l m. Th y Cai nói n u ây có u chi b t ti n thì th y xin m iquan Ph vô nhà th y mà ng ch s n nhà. Quan Ph cám n, nói ây ti n

m. R i ó ông h i th m nh ng thân hào, ch c s c t i châu thành, h i cho bi tng ch ng s p t b n xong r i, ông s i th m cho bi t nhau.

Th y áng c òi mà nói:- y n m r i anh em tôi có nghe danh quan l n a thú phong l u, n t i, thi c ng.

i nãy lên thang hai bà con tôi nghe ti ng n, có ng l i lóng nghe nu t chút,thi t quan l n n hay quá.

- M Tho bu n, tôi t p n gi i mu n. May ó nh m ng qua l i c a m yông nh c s . Tôi nh m y ng ch giùm, tôi t p nhi u n m r i n nghe c.Không bi t ây có ai h c nho gi i, n hay, thi tao nhã hay không th y Cai ?

Th y Cai T ng áp:- m, không có. Bên Trà M n có vài ng i h c nho, nh ng khá khá v y thôi, ch

ch a dám sánh v i b c danh nho thi bá. Tôi nghe nói thu x a quan thanh liêm iphó nh m ch có m t cây n c m v i m t con h c, th mà t i âu c ng b c chodân l c nghi p an c . i nay không có h c thì quan l n i phó nh m v i m t cây

n, tôi t ng c ng r i ân c cho nh n dân x C n Th nhu n g i.



- Th y Cai em tôi mà sánh v i quan i x a sao c. N c ã m t ch quy n, dânã thành tôi m i. Tôi làm quan, song c ng là m t tay sai c a ng i ta, l nh trên d y

ph i làm sao, tôi ph i làm theo nh v y. Tôi c ng nh anh u b p n u c m, chnhà a m m mu i bi u ph i nêm cho thi t m n. Tôi tráo tr làm cho l t b t ng

n. ó c ng nát trí khôn r i. Kh i b r y, b qu y là may, mong gì làm chong i n khen canh ng t ngon c.

- Thu nay m i c nghe l i o ngh a. Quan l n nói nh v y thì bi t t ng làngdân gi s nh c quan l n nhi u. Hèn chi danh th m c a quan l n bay kh p L c

nh thi t ph i l m.Th y Cai T ng v i th y áng nói chuy n m t h i n a r i cáo t mà v cho V nh

Xuân ngh .Sáng b a sau, V nh Xuân kêu xe kéo l i s B u n ánh dây thép cho ông Kinh

ng r i i d o châu thành m t vòng.Tr a b a ó, ông Kinh c dây thép. Ông bi u th ng Ca v i bà H ng v n c m

qua Ch C a cho Ba Khai coi.Ba Khai th ng xe qua li n. C u nói ghe b n c u ã s p t s n sàng, ghe thì ghe nhà,

còn b n u là tá n, tá th c a c u. C u bàn tính v i bà H ng v n và v ch ngông Kinh r i nh sáng b a sau c u cho ghe b n qua d n mà ch , n chi u ghelui i tr c. Trong hai ngày ghe s qua t i C n Th , thì nhà ã s n ph t xong, b n

n lên c. Bà H ng v n v i cháu Tân bên nây n b a kia c u s a itàu ng coi d n nhà giùm cho quan Ph . Bà H ng v n nói thím T Cam v ith ng Ca u ch u i theo, v y nên Ca thco ghe ch , còn thín T Cam thì itàu v i bà.

Ba Khai v ng gom b n. n x bà Ch Thi u qua m i bà H ng v n, h mai d n thì ch sui v i cháu Tân qua nhà bà mà , r i Ba Khai s a i sau. Bà h ngn t ch i xin bên nây v i bà Kinh, nh ng bà h a tr c b a xu ng tàu mà

i, bà s qua ch i v i ch sui m t ngày ng t bi t.Sáng b a sau, Ba Khai qua coi d n . l t v t thì vô thùng ng ch cho g n. n

ch xong h t, Ba Khai a ti n cho à công em theo ng mua n d cng, r i cho lui ghe, có th ng Ca theo. à công nói tr a m t ghe s t i C n Th .

Ba Khai m i bà H ng v n v i v ch ng ông Kinh sáng mai qua nhà ch i m tngày. Ông Kinh than già y u, ng i lâu không ti n, nên ông cáo t , bà Kinh i

i bà H ng v n.Sáng m t lát, xe qua r c hai bà v i V nh Tân. Bà Ch Thi u ti p khách v i t m lòng

thân ái, vui v c c m.Hai bà khách v a ng i, bà Ch kéo V nh Tân l i ng m t bên ng vu t ve cháu

ngo i, thì cô C m Nhung trong bu ng b c ra, cô m c qu n lãnh en v i áoxuy n en. Cô xá bà H ng v n v i bà Kinh, n c m t tuôn d m d , không mmi ng nói c. Cô ng ngó V nh Tân trân trân, r i t c t i r i kéo con l i cái gh

n ó, cô ng i, con ng tru c m t. Cô v a khóc, v a nói: „D quá! ã támchín n m r i, má m i c giáp m t v i con ây! Mà c ng nh có ba con xin xá

i cho má, nên hôm nay má c h ng cái ph c n y !“.m Nhung khóc quá, nói không c n a.nh Tân ng tr tr nhìn m , d ng nh nhìn ng i d ng, không hi u chi h t.

Bà H ng v n v i bà Kinh u c m ng, th y C m Nhung n m nay m y u, má cóp,c phai, ch không ph i p ph ng phi nh tr c n a.

m Nhung n m tay con mà nói ti p: „Má có l i v i cha con, l i l n l m, không ththa th c nh ng mà ba con qu ng i, ba con xin gi m hình ph t cho má. Conlà máu th t c a má, má xin con ngh công má mang n ng au, con ng khinh

má t i nghi p nghe hôn con. Tám chín n m nay má au kh nhi u l m r i. Mán bi t, d u ba con xá t i cho má, ph n má thì c ng ph i n t i n già, ki p n y



má không c phép mong m i vui s ng n a. Má ch xin con ng phi n má, lâulâu cho má g p m t ng má th m m t chút v y thôi. Tô n c ã xu ng t r i

t l i làm sao cho y c. Má không dám ép con ph i kính, ph i th ng má,má ch xin con ng khinh r , ng gi n h n v y thôi“.

Cô nói d t l i li n kéo V nh Tân mà ôm trong lòng, k m t hun hai gò má con, r ibuông ra, ng d y xá bà H ng v n và bà Kinh mà tr vô bu ng.

Bà H ng v n th y C m Nhung b hình ph t tinh th n còn n ng n au n h n hìnhph t c a m và anh gia cho cô n a, b i v y bà ng lòng quá, ch u không n i, nênbà kêu cô mà nói : „Con ng l i cho má nói m t ehút. Ngày v ch ng con ph i xanhau, thì th ng Tân m i d c có ba tu i. Má ngh tình m con c a Tân, thì má b tnh n, nên má than v n th dài. Ng t tai h a l n quá ép bu c v ch ng ph i r i rã,nên ph i ch u v y, ch má c ng nh cha th ng Tân không n h n gi n con. Bâygi má bi t con au kh nhi u l m, mà con l i n n n h i h n. V y má v i chath ng Tân không d t tình m u t c a con âu. Mai nó i v i má qua C n Th . Con

l i m nh gi i, ng bu n r u n a. Má h a, má s d y d Tân cho nó bi t côngn sanh thành, nó không ph tình m u t . H có d p tr l i ây, thì má s d t Tân

theo ng nó th m bà ngo i, m và m y c u m nó, con hãy an lòng“.m Nhung c m n m ch ng c và khóc mà i vô bu ng.

Tân theo ch i v i Ba Khai. Bà H ng v n v i bà Kinh ch i n chi u x m i a. Bà ch v i C m Nhung a khách ra xe. Bà H ng v n bi u V nh Tân xá bà

ngo i v i m mà t giã. Bà Ch cho Tân 200$,00, bi u dành mua bánh n ic. C m Nhung ôm con hun hít m t h i r i m i cho con lên xe.

Ba Khai h a sáng b a sau c u s qua s m.Thi t b a sau m t tr i ch a m c thì bà Ch v i Ba Khai ã ng i xe qua t i.

c c a bà H ng v n ch còn có hai cái r ng nh . G n 7 gi r i, Ba Khai v ithím T Cam l y xe ch em tr c xu ng tàu C n Th . Ba Khai thím T Camng i coi ch ng . C u lên mua gi y tàu r i ng i xe tr l i nhà ông Kinh. ÔngKinh tr t ch n i a không c. Ông nh n v i bà H ng v n nói v i quan Phông có g i l i c u chúc ho n l thanh bình, quan yêu dân chu ng.

Ba Khai kêu thêm m t chi c xe kéo ng c u i v i V nh Tân, xe ng a cho ba bài. Bà Ch v i bà Kinh quy n luy n v i bà H ng v n và V nh Tân, n lúc xea l i, hai bà m i t bi t tr lên c u, cho Ba Khai a qua t i C n Th .

Hai gi chi u tàu t i C n Th thì ghe ch c ng v a m i t i. Ba Khai coi em lên c u tàu, bi u thím T Cam ng i ó coi ch ng . C u kêu xe kéo i v i bà

ng v n và V nh Tân l i bun - ga - lô ki m quan Ph .nh Xuân ngh tr a m i th c d y, th y m , th y con, th y anh v b c vô thì m ngquá, h i ói b ng hay không ng bi u bi d n n. Ai n y nói có n d i tàu nênkhông ói. Ông m i bi u b i làm b n ly cà phê s a r i u ng v i nhau mà nóichuy n.

Nghe nói ghe c ng ã t i r i và thím T Cam còn ng i gi r ng ng c u tàu.nh Xuân nói nhà s a so n xong r i t hôm qua, tr ng h u ánh, ông s xini y xe em d n li n. Ông bi u m t ng i b i l i c u tàu h i thím T Cami kêu xe kéo ch r ng v i thím l i nhà hàng. Ông l i d n m thêm m t cái

phòng n a cho bà con t i ây, mai d n xong r i s v nhà m i.Ông thay ng l i Tòa B mà xin t i d n nhà, bi u Ba Khai i theo cho bi t nhà

i.Xu ng t ng d i, V nh Xuân d n ch nhà hàng cho thêm m t phòng n a và chi u nay

có thêm ba ng i n c m.Ông d t Ba Khai l i coi cái nhà l u c p cho ông. Ba Khai khen nhà t t, tr c có sân

tr ng hoa, chung quanh nhà có cây sao l n cho tàn mát m . Ông d t luôn l i Tòa nói v i quan Phó cho t i xu ng mé sông xe lên d n nhà.



Ba Khai xin v ng ki m ch d i ghe u g n nhà mà em lên cho, mau.i xe lên, Ba Khai v i ba ng i b n chèo ch c s n trên nhà mà s p t th nào trên l u, th nào t ng d i. Th ng Ca v i thím T Cam c ng l i ph coi d n,thím T Cam c bi t lo d n trong nhà b p, nhà chia ra nhi u c n, có ch n un, có ch b i b p ng , có kho ch a g o, c i.

n chi u V nh Xuân v , ghé coi thì c ã d n xong r i h t. Th ng Ca l i nhàhàng ch r ng và r c bà H ng v n v i V nh Tân l i coi nhà m i. Bà H ng

n th y nhà c a t t, r ng rãi, mát m thì bà m ng vô cùng. T ng d i, phíangoài, có phòng ti p khách, m t bên là phòng vi c và c sách, phía trong m t bênlà phòng n, có phòng ti p khách àn bà, còn m t bên là phòng ng .

nh xuân nh ông s t ng d i, t ng l u th ông bà và bà H ng v n v i V nhTân ng . Ba Khai do theo ý ó mà ch cho m y ng i b n khiêng d n, n t i ãxong xuôi h t.

n èn n cháy các phòng t nhà l u xu ng nhà b p sáng tr ng. Thím T Cam v ith ng Ca vui lòng h t s c.

nh Xuân a ti n cho thím T Cam d n thím sai th ng Ca ra ch mua c m và n hai ng i n và coi nhà. Ông nói ngày mai bà con còn ph i n c m nhà

hàng tr n ngày ng bà H ng v n có thì gi mua g o c i, n c m m. T i mai sng nhà m i r i ngày m t s i ch n u n t i nhà.

nh Xuân nói nhà ã d n xong, ông h i ti n ch t n hao bao nhiêu ng ông tri cho ghe v . Ba Khai nói: “Ghe nhà, b n nhà, không t n chi h t. Mà tôi ã h a

ch qua cho d ng, thì d ng còn nói làm chi“. V nh Xuân nói thôi ôngth ng công m y anh em. Ba Khai nói c u ã cho ti n n m ng i r i ngkhuya h lui ghe mà v , kh i cho n a. V nh Xuân không nghe c l y 50 ng acho à công bi u chia cho m y anh em, nói ó là c a ông th ng riêng.y ng i b n cám n r i t giã xu ng ghe ng khuya nh sào lui cho s m.

nh Xuân m i m v i Ba Khai tr l i nhà hàng n c m. V nh Tân c nhà t t thìvui m ng, nh ng c theo h i cha ch ng nào m i i h c c và tr ng g n hayxa.

n c m t i r i, bà H ng v n v i V nh Tân ng chung m t phòng, còn Ba Khai ngchung v i V nh Xuân. Khai v i Xuân kéo gh xít u ra hành lang n m h ng gió,

ng tr ng, nhìn tr i, xem n c, àm o v i nhau r t khuya.Ba Khai c m xúc nên nói: „D ng l y nh n ngh a mà i, l y qu ng i mà x s ,

nên ngày nay Tr i, Ph t m i ban cho d ng m t ph n th ng r t x ng áng, trênc quan yêu d i c dân m n. Tôi th y d ng hi n t, tôi vui m ng vô

cùng. B a nay tôi t thi t v i d ng vì tôi ái m thanh liêm ngay th ng c a d ngnên ngày tr c tôi m i c má g C m Nhung cho d ng. T i m ng s nó vôph c nên Tr i, Ph t khi n cho có tai h a ng v ch ng xa nhau và ng nókhông c chung h ng vinh hoa v i d ng. Nó có t i, tôi v i má l y gia phápmà tr nó r t g t gao. N m d ng thi u Huy n, d ng xin tôi v i má h x chonó. Th theo lòng qu ng i c a d ng, m y n m nay tôi dung ch nhi u, cho nó

c hàng l a và cho nó c lên nhà trên, nh ng không cho i ch i âu h t. Thi tnó bi t thân, mà l i n n n, nên ch ng mu n i âu, h t ham vui ch i. Hôm ghech i, má có m i bác em V nh Tân qua mà ch i m t ngày. C m Nhung xinmá cho nó th y m t con nó m t chút r i m con lìa nhau. Nó g p con nó thankhóc, làm cho bác v i bà Kinh u c m ng. Nó xin bác lâu lâu cho phép nó g pcon nó m t l n, ng nó b t au kh . Bác c m lòng không u, nên bác ch u cho.

y tôi xin d ng li u coi có nên cho V nh Tân nhìn m nó hay không. ó làquy n c a d ng. Tôi th y rõ V nh Tân th y m thì nó l lãng nh th y ng i

ng, còn C m Nhung au kh n ng n h n là cách tôi v i má ph t nó n a“.



nh Xuân suy ngh r i ng i d y mà nói: „Tình m con là tình thiên nhiên, n u mìnht thì mang ti ng ác. Hu ng chi V nh Tân là con trai l i l n r i, d u g n m c ng

không h i gì. V y t rày s p t i h có bãi tr ng thì tôi xin má tôi em nó qua ch i v i bà ngo i nó ít b a ng nó g n m nó“.n n a, anh Ba v kêu th ch p hình, ch p ch n ung c a cô C m Nhung mà g icho tôi m t t m. Tôi s c y má tôi giao cho V nh Tân c t, ng nó nh hình d ngcua m nó cho quen”.

Ba Khai cám n và h a v s làm y theo l i d n.Sáng b a sau, bà H ng v n v i V nh Tân òi v nhà m i mà , n gi n c m thì

i nhà hàng n mà thôi. Ba Khai c ng i theo ng coi s p t c cho ànghoàng.

nh Xuân tr b t m t cái phòng, ch h m t cái ng ngh tr a v i Ba Khai r ichi u t i n c m r i s tr luôn mà v nhà m i.

Quan Ph i làm vi c. Bà H ng v n d t thím t Cam i mua g o, mua c i, lo mua ng b a sau n u n.

Ba Khai d n th ng Ca coi nhà, c u d t V nh Tân i ch ch i. C u th y có bàn vi t nhcoi p l i v a cho V nh Tân ng i h c. C u mua li n cho cháu, l i mua m t cáièn n ng trên bàn vi t cho ban êm cháu h c. C u m n xe ch v d n

trên l u m t ch yên t nh cho cháu ng i h c th nh th i, g n c a phòng ng c acháu.

n c m t i ngoài nhà hàng r i, V nh Xuân tr ti n c m, ti n phòng m y b a r i kêuxe ch hoa ly và cây n v nhà mà ng .

Ba Khai l c l o h i chi u ki m mua c m t h p trà Thi c Quan Âm, v nhà m iu bi u th ng Ca n u n c, c u b trà m i mà ch m t bình r ng i t i phòngc sách u ng v i V nh Xuân.

nh Xuân c ý l y n mà n vài bài. êm y hai anh em th c nói chuy n ch i v inhau n 11 gi r i ph i ngh , ng khuya Ba Khai d y s m xu ng tàu mà v .

Bánh mì v i cá h p ã có mua s n h i chi u. Nghe ng h gõ 5 gi , bà H ng v nkêu thím T Cam v i th ng Ca th c d y n u n c ch cà phê và d n cho BaKhai lót lòng.

Quan Ph v i V nh Tân c ng th c d y n u ng v i Ba Khai. Bà H ng v n th y Khaithành thi t lo l ng cho con cháu bà, nên bà quy n luy n theo nói v i Khai. Bà có

i c u chúc ch sui an vui, m nh kho và m i ch sui khi nào r nh rang thì quan Th ch i ít b a v i bà.

Cha con V nh Xuân a Ba Khai xu ng tàu. Lúc phân ly, Ba Khai c p dang díu n mtay V nh Tân ráng noi g ng cha mà h c cho gi i, n thanh cao, cu i n m nayph i thi u ng tr qua h c tr ng l n M Tho có c u v i bà ngo i ch m nom,

o b c.nh Xuân c ng g i l i kính chúc bà Ch cùng bà con l n nh m nh kho , r i tàu súplê m ây ch y ra vàm.

Th y còn s m, V nh Xuân d t con i d o ch i m t vòng, d t i ngang tr ng h c chcho con coi, r i d t tr v nhà, do nh ng ng t t cho g n ng con bi t mà i

c.n sáng th h i, V nh Xuân m i em V nh Tân l i t ng xin ông c h c ghi tên convào s cho con h c l p nh t ti p theo tr ng M Tho.

Th thì hai cha con u nh p t ch theo ng i C n Th , con i h c.



(23) III

Bà H ng v n Thanh tu ã g n 70 mà s c kho v n còn y . Bà a ho t ng, l iquen c n lao, nay làm m quan Ph nhà l u n r i n m co m t mình, con m c ilàm cháu m c i h c, nên bà bu n b c khó ch u. i ch ch i, i d o ph ít l n r ibà chán, nên l c c nhà ki m chuy n nói v i thím T Cam ng gi i khuây.

Thím T Cam lâu, thím m n ch nhà, mà ch nhà t t ãi thím nh ng i trongthân, b i v y thím i ch n u n, xem xét m i vi c c ng nh ng i qu n gia cch hoàn toàn tín nhi m. Th y bà H ng v n bu n, thím nh c vi c gói bánh ú,bánh tét mà bán nh m y n m M Tho.

Bà H ng v n ý, nên lúc n c m t i bà nói v i con r ng thím T Cam mu n xingói bánh mà bán. V nh Xuân c i và nói: “Không ph i con s làm vi c ó x u h .Nhà nghèo c m con u ph i ra công làm ng có ti n mà s ng v i cu c s ngtrong s ch th ng ngay, thì có x u h chi âu mà s . Vì h i tr c l ng con còn ítnên má ph i ch u c c ng ki m thêm ti n cung c p cho gia ình. Con ph i bóp

ng cho má c c. Hôm nay má ã già y u mà l ng c a con c ng nuôi s ng nhà, v y con xin má ngh vui ch i v i con cháu ít n m, ng lo, ng làm

vi c chi h t. Má có bu n thì kêu xe i ch i ho c i s m m i ho c i bu i chi u,ng h ng gió mát.

Bà H ng v n cùng lý không cãi c, nên bà c i mà b d t ngh c , không nói t ia.

nh Xuân s p t v n phòng àng hoàng, t sách ch a sách ch Tây, ch Tàu vàch qu c ng . Có bàn vi t r ng l n ng i làm thi. Có ván gõ n m c sách.Có gh xích u n m mà n. Có bàn nh ng i u ng n c.

Cái khuôn ki ng l ng bút tích c a Cúc H ng ông v n treo ngay bàn vi t ông ngóth y h ng ngày. Hai ch u môn ông c ng trên th m ng ra vô nh l i th y d nmà gi t cách quân t .

Trong m y tu n u, công ch c trong t nh ã thi t ti c m ng quan Ph m i r i. M ynhà thân hào c ng ã có t i th m r i. Quan Ph ã i v i quan Chánh Ch T nhvi ng m y qu n r i. Trong m t tháng thì V nh Xuân ã có vi c ti p xúc v i Hu ngch c m y làng l n nh Tân an, Th ng th nh, Th i th nh, Long tuy n. Vì làngLong tuy n có n ki n th a v v cho m n công n, nên ông ph i òi H ngch c làng n y h u ã hai l n ng ông tra xét. V nh Xuân nghe nói làng Longtuy n có ch Bình Th y th nh v ng, có r ch p , d c hai bên dân c trù m tgiàu có, nhà t t, v n nhi u.

m m i chúa nh t, n lót lòng r i, V nh Xuân mu n em con i th m ch Bình Th ycho bi t. Hai cha con m c âu ph c r i kêu m t chi c xe kéo ng ng i chung mà

i.Lên t i Bình Th y nh m gi ch ng nhóm ông, V nh Xuân ng ng xe, bi u xa

phu ch , r i t con i vô ch . Vì chúa nh t nên H ng ch c không có trongnhà vi c, l i vì quan Ph m i i l i nên nh n dân ch a bi t m t, b i v y V nhXuân i thong th , không c n ai bi t làm chi.

i g n t i hàng rau c i, tình c V nh Xuân th y m t cô thi u n ng d y ngó ôngtrân trân, tay b ng cái thúng, m c qu n en, áo en, vóc d c b ng cô Cúc H ng

m cô t v n, mà m t mày b t ch c ng gi ng h t Cúc H ng không khác m ty. Cô thi u n ó ngó V nh Xuân r i ch ng ông i t i thì cô l i b ng thúng

ngoe ngo y s t lui mà i ra ng.nh Xuân l y làm l mà th y cô n t ng i c ng gi ng Cúc H ng. Ông bi n s c

i h p, d t con i theo coi cô i âu và l p th h i cô tên chi.Cô n xu ng ng mé sông r i qu o qua phía tay m t mà i vô, i theo con ng

a mé sông. Cô day m t l i mà ngó V nh Xuân, mi ng chúm chím c i.



nh Xuân mê m n tâm h n, m màng t ng Cúc H ng hi n h n v mà gh o mình,nh ng ông ngh gi a ban ngày, l i gi a ch ông, h n ma làm sao mà hi n ra

c, b i vây ông c i theo, cách n m b y th c, tính ki m c kêu h i cô n làai. Ng t bên tay m t nhà liên ti p, còn trên ng thì ng i ta i không ng t,ông li u khó mà nói chuy n c. Ông n m tay V nh Tân, c d t i theo cô.

n c u R ch Cam, ch ó nh m kho ng tr ng, không nhà, l i ngoài ng c ngkhông có ng i ta i, V nh Xuân m i kêu mà nói: „Em Cúc H ng ! Em Cúc

ng ng l i cho qua nói chuy n m t chút”.Cô n ch m b c, day l i v a c i, v a nói: „Anh có th ng em, thì nói v i cha m

em r i xin c i, ch có chuy n chi mà nói“.nh Xuân ng c nhiên vì ti ng nói c ng gi ng nh ti ng c a Cúc H ng. Ông li n

i: „Nhà cm âu ?“Cô a tay ch mà nói: „ tr c kia“ r i cô i n a. V nh Xuân v n i theo coi nhà cô

ch nào.i ch ng m t tr m th c thì t i m t th t v n không l n nh ng s ch s , d a l có

hàng rào b ng cây trà, trong sân có tr ng hoa, có ch u ki ng, r i sau cái sân y cót nhà lá ba c n xông, vách ván, c a ván, n n cao, hai bên nhà d a v i m n

tr ng sum sê, còn phía sau thì cau chu i t ch m ch.nh Xuân th y cô n m c a rào mà vô sân nh ng không khép c a l i d ng nh cóý cho ông vô. Ông ng ng n ng ngoài l mà ngó theo cô, th y cô vô nhà r i

t d ng, l i trong nhà v ng hoe, không có ai h t.Ông ng ngó m t h i r i i t i n a, tính ki m ng i mà h i th m coi nhà n y là nhà

a ai, cô m i vô ó tên gì, ã có ch ng hay ch a.i qua kh i vuông rào n y r i, V nh Xuân th y m t tòa nhà ngói l n và c , c t theo

ki u x a, ba c n hai chái b t v n, nên r ng l n, song th p th i. Tr c nhà ch at sân l n tr ng ki ng, hai bên tr ng cây le the, nh ng phía sau có m t v n

m r p c ng tr ng d a chu i, cau tr u nh các v n trong r ch n y. M t ng i tr n, b n qu n v i en, ng lum khum vun t trong ch u ki ng ngoài sân.

nh Xuân d t con i l n t i tr c nhà y. Ông ch a k p h i thì ng i àn ông ó dayqua ngó th y, li n buông dao, ch ng l ng ng d y r i i ra c a ch p tay xá V nhXuân và nói: „B m quan l n i ch i t i trên n y. M i quan l n vô u ng n c”.

nh Xuân l y làm l không hi u ng i là ai mà bi t mình nên cung kính chào m inh v y. Ông h i:

- Anh là i mà bi t tôi ?- m quan l n, tôi là H ng hào Thi làng Long tuy n, tôi có h u quan l n hai l n

i. Ch c quan l n quên ?- Tôi m i i lai, còn H ng ch c i h u thì nhi u ng i nên tôi nh không h t.- m, tôi m i quan l n vô nhà ng tôi bi u n u n c u ng.

nh Xuân b c vô sân. H ng hào Thi tránh cho ông v i V nh Tân i tr c. Anh tatheo sau mà h i:

- m, c u ây ph i là con quan l n hay không ?- Ph i.- m, quan l n có m y c u, m y cô ?- Tôi có m t th ng n y mà thôi.- Quan l n lên trên n y ch i hay có vi c chi ?- Chúa nh t nên d t th ng nh i ch i cho bi t Bình Th y, ch không có chuy n chi

t.Vô t i nhà, H ng hào l t t kéo hai cái gh m i quan Ph v i c u Tân ng i, r i xin

phép vô b n áo. Anh ta kêu nhà sau bi u n u n c ch m t bình trà mau mau. Anhta i l n x ng, m t l y áo xuy n dài mà b n.

nh Tân i ra c a ng xem bông.



nh Xuân th y H ng hào i r t r t mu n xu ng nhà sau thôi thúc n u n c, thì kêumà nói: “Anh H ng hào, anh ra ây cho tôi h i th m m t chút. Tôi không khát

c, v y ch ng c n lo trà n c làm chi”.nh Xuân a tay ch mà h i:

- Cái nhà d a bên r i m i t i nhà anh ây là nhà c a ai v y ?- m, nhà lá vách ván ó ph i hôn ?- Ph i.- m, nhà ó là nhà c a chú H ng nhì T n.- Ông H ng nhì ó c ch ng bao nhiêu tu i.- m, chú già r i, tu i trên 60.- Có v con gì hay không ?- m, có. Thím h ng nhì c ng già, nh ng còn m nh gi i, v ch ng sanh có m t

a con gái mà thôi.- Ng i con gái ó c bao l n ?- m, l i 18 hay 19 tu i, tôi không ch ch c.- i nãy tôi th y có m t cô gái c tu i anh nói ó, ngoài ch i v . Cô i tr c tôi,

tay cô b ng cái thúng, cô qu o vô nhà ó. Không bi t ph i con gái c a ông H ngnhì hay không ?

- Ch c là ph i. H i t ng sáng tôi th y con H ng b ng thúng rau ra ch mà bán. Ch cnó bán hàng r i nó v ó.

- Cô ó tên H ng hay sao ?- m, ph i.- Cô có ch ng hay ch a.- m, ch a, Còn nh mà.- Anh nói v ch ng anh H ng nhì già, mà sao con còn nh v y ? Sanh mu n hay

sao?- m, sanh mu n. T i nghi p hai v ch ng ch n ch t, thi t thà mà không có con.

m nào thím c ng i chùa c u Tr i kh n Ph t n ngoài 40 tu i thím m i sanhc chút gái ó nên hai v ch ng c ng d l m. Mà con c a Tr i, Ph t cho nên con

nh khôn ngoan d th ng. M i b n n m tu i mà nó nói chuy n rành r c ng nha 10 tu i. Chú th y v y chú cho nó h c tr ng R ch Cam. Nó sáng láng, h c gi i

quá. Ch ng nó c 12 tu i, nó òi xu ng C n Th nó h c. Chú m i g i nó nhàng i em v h c m y n m. Nó thi u b ng s h c r i nó òi lên Sài gòn mà h c

a. V ch ng c ng, không ch u cho i xa, nên b t v nhà ch ng vài n m nay.- u v y cô H ng ó có h c.- m, h c gi i. Nó mu n xin làm cô giáo. V ch ng chú H ng nhì th ng con, s

làm cô giáo ph i i i xa, nên không cho làm, b t nhà ó.- Có chuy n nh vây nên tôi m i rõ. Tôi lên ch Bình Th y coi cu c mua bán th nào,

tình c tôi th y cô H ng gi ng h t m t cô quen v i tôi bên t nh Gò Công, m t màygi ng, t ng i ng gi ng, n ti ng nói c ng gi ng n a. Vì v y nên tôi i theo cômà h i th m g c tích c a cô. Tôi mu n g p ông H ng nhì T n ng tôi h i. Anh

ng hào có th d t tôi qua nhà ng và gi i thi u tôi cho ng bi t ng tôi h ith m m t vài chuy n c hay không.

- m, c ! Mà h i s m m i tôi th y chú H ng nhì vác dù i ngang ây, khôngbi t chú i s m ã v hay ch a. tôi sai ng i nhà i h i coi.

t ông già b ng bình trà nhà sau i ra. H ng hào x t b ng, bi u ông già qua nhàng nhì h i coi có ng nhà hay không r i tr v cho hay li n. Ông già ra i,ng hào l y hai cái tách lau s ch s , b ng l i rót hai tách trà m i quan Ph u ng

và ra c a m i V nh Tân vô gi i khát. Quan Ph u ng m t h p trà cho vui lòng chnhà r i h i th m v n t c mà ch ông già.



t lát ông già tr v nói ông H ng nhì i qua Giai Xuân chi u m i v , còn bàng nhì thì ng coi b cau sau v n.

nh Xuân m i nói: “Thôi, vi c không g p gì, chúa nh t sau tôi lên h i c ngc”.

ng hào nói: “Quan l n mu n h i u chi quan l n cho tôi bi t, ch ng ng v tôii và tôi xu ng b m l i v i quan l n”.

nh Xuân, ng d y, suy ngh r i nói:- Tôi mu n bi t ch c coi cô H ng sanh n m nào, tháng nào, ngày nào và vào gi

nào. N u bi t ngày Tây và ngày mình càng thêm t t.- m, c mà. tôi h i, tôi biên rõ tàng r i tôi c m xu ng cho quan l n coi.- u anh có vi c i C n Th thì anh tr l i. Còn nh m c vi c thì chúa nh t sau tôi

lên n a. B nào tôi c ng ph i lên cho gáp m t ông và bà H ng nhì ng tôi h icho rành r . Anh nh h i gi sanh c a cô H ng n a nghe hôn.

- , tôi nh .nh Xuân t giã H ng hào Thi r i d t con i v . H ng hào a ra l r i a luôn

i nhà H ng nhì T n. V nh Xuân th y d ng cô H ng l p ló sau c a s mà dòm.Ông bi u H ng hào tr l i, nh ng anh ta rán a quan Ph qua kh i c u R chCam có nhà c a liên ti p r i m i t mà v .

Cha con V nh Xuân i theo mé sông coi ng i ta xúc c g o ch i r i m i ra ch lênxe kéo mà v Cân Th .

Tr a ng t n c m v i m và con, V nh Xuân l l ng c nh hình d ng c a cô H nghoài, không hi u t i sao cô gi ng Cúc H ng t m t mày, cho n t ng i, t iti ng nói, mà cô c ng m c qu n lãnh, áo xuy n nh c nh c nh Cúc H ng h itr c th ng b n ra ch ng i buôn bán. V nh Tân vui v thu t vi c h xúc c g otrên Bình Th y cho bà n i nghe, thì bà nói bà s lên coi cho bi t.

Bà cháu n c m r i d t nhau lên l u. V nh Xuân vào th phòng kéo gh xít u n mngó bút tích c a Cúc H ng. Ông m màng th y Cúc H ng tr c m t luôn luôn.Ông khoan khoái b i h i, khó ch u, m i l y cây n mà n nho nh , n ai oán

t tình th ng yêu mà b c t c v s ph n c a ng i x a.Ông mu n lên l u thu t vi c g p g h i s m m i cho m nghe, mà r i ông ngh không

nên v i l m, t t h n là dò h i ngày sanh tháng cho ch c ch n r i s nóichuy n. Ông óng ch t c a th phòng n m m t mình r i lúc im lìm t ng nhCúc H ng, lúc r r lãng khuây áo não.

Bu i chi u th hai, V nh Xuân ng ng i làm vi c t i Tòa B , b ng th y H ng hàoThi ng l ng kh ng ngoài c a phòng. Ông kêu vô mà h i:

- Anh có h i ông H ng nhì T n v v ó hay ch a ?- m, h i hôm tôi qua nhà, có v ch ng chú, tôi h i t ch t r i. Thím sanh con

ng n m 1906, tháng giêng, ngày 25 d ng l ch tính ra thì nh m ngày 27 thángch p n m T c a mình. Chú H ng nhì có cho tôi m n t khai sanh trình choquan l n xem cho ch c.

ng Hào d túi, rút t khai sanh a cho quan Ph .Ông bi n s c, tán lo n tinh th n, nh ng g ng ch cái gh m i H ng hào ng i r i

th ng th ng tr i khai sanh ngày 25 tháng Janvier n m 1906, không có biên ngàytheo âm l ch. Nh ng ngày khai cho Chánh L c b em vào b sanh là ngày 28Janvier 1906 có ng nh ngày tháng theo âm l ch là ngày 30 tháng ch p n m T .

Quan Ph ng i suy ngh r i nh l i thì ông thi ký l c ngày 18 Janvier 1906. Ông ui v t i nhà ngày 23 Janvier, nh m ngày 25 tháng ch p. B a sau ông i vi ng m

Cúc H ng. êm ó ông ng n khuya chiêm bao th y Cúc H ng d n dò r i tgiã mà i u thai. N u bà H ng nhì T n sanh cô H ng trong êm 24 Janviermà quá 12 gi r i thì t c th Cúc H ng u thai làm cô H ng ây. Ông suy ngh

r i m i h i H ng hào:



- Anh H ng hào có h i giùm coi bà H ng nhì sanh cô H ng ngày 27 tháng ch pm T , mà sanh h i gi nào hay không ?

- m, có. Chú H ng nhì nói nhà không có ng h nên chú không bi t gi , nh ngchú nh ch c sanh h i h t canh t b c qua u canh n m.

- y thì l i 3 gi khuya.- m, ph i.- Anh v nói v i ông H ng nhì t khai sanh cho tôi m n ít b a r i chúa nh t t i

ây tôi s lên tr l i.- m, quan l n có c n dùng thì bao lâu c ng c. N m con H ng i thi nó xin

khai sanh ng n p cho ông c coi. Bây gi có c n làm chi n a âu.- Th nào chúa nh t tôi c ng lên. Có l tôi s m i bà già tôi i v i tôi lên coi h xúc

c g o và coi v n t c vùng Bình Th y ch i. Anh H ng hào nói giùm v i ôngng nhì, chúa nh t t i hai ông bà v i con nhà ng tôi ghé th m và h i thêm

chuy n m t chút.- m, quan l n có c bà ây v i quan l n ?- . Tôi có bà m già nên tôi âu c ng ph i em theo ng tôi ph ng s .- m, chúa nh t tôi s ón ti p quan l n.- Kh i mà. ng ón m t công. Tôi bi t nhà anh r i thì tôi i ngay vô ó. Anh nhà

ch tôi ng ti n d n tôi cho ông H ng nhì bi t.ng hào Thi t giã ra ngoài m xe máy p i v .

Quan Ph c ng i l t qua, l t l i t khai sanh c a cô H ng mà xem, xem r i l l ngsuy ngh n tan h u m i x p l i b vào túi mà v .

n c m tôi r i, V nh Xuân th y m ng ng i ngoáy tr u mà n, ông l i ng m tbên mà h i:

- Má nh n m, con thi u ký l c ó là n m nào hay không má ?- Sao l i không nh . Con ra tr ng và thi ký l c n m T .- Tháng nào, ngày nào, má nh hôn ?- Con i thi ký l c ngày 20 tháng ch p, con v t i nhà chi u 25. Mùng 10 tháng giêng

m Ng con i làm vi c.- Ph i r i. Con c ng nh nh v y, nh ng s l m l n nên con h i má l i cho ch c.- Ph i gi ng gì ?- ít b a con d coi cho thi t ch c r i con s nói cho má bi t. Con mu n chúa nh t

i má v i con lên Bình Th y ch i.- , c. Lên coi h xúc c g o ch i. Nghe th ng Tân nó nói mà ham, c âu d i

mé sông mà h kê r h xúc lên m i l n c r h gi u r a r i vô ghe, coi d quá.- Thi t v y a má, má lên coi cho bi t. Mà hôm qua con có g p m t ng i sao gi ng

ng i Ch Gi ng h i tr c quá. má lên coi má bi t hay không ?- àn ông hay àn bà ?- Th a, àn bà.- Sao con không h i ng i ta coi ph i g c ch Gi ng hay không ?- c àn bà nên con không h i.- âu má lên má coi.

nh xuân không ch u nói rõ v cô H ng cho m nghe tr c là vì ông c ý tình c th y cô H ng coi m có nhìn nh n cô gi ng Cúc H ng hay không. Tuy ông

không nói ra, song ông r n r c trong lòng, trông cho mau t i chúa nh t ng th ý và luôn d p h i v ch ng H ng nhì T n coi sanh cô H ng trong tr ng h p

nào.Sáng chúa nh t, V nh Xuân n lót lòng v i m và con thì ông sai th ng Ca i kêu hai

chi c xe kéo l i ch c s n. n u ng r i bà H ng v n ng i m t chi c, V nh Xuâni con ng i chung m t chi c mà i lên Bình Th y.



i u ch , V nh Xuân th y H ng hào Thi v n xe máy ng ch . Ông bi u xe kéong ng l i. H ng hào xá m con quan Ph r i lên xe máy p ch m ch m theo haixe kéo. T i ch xúc c g o, V nh Xuân bi u xe ng ng cho m coi ch i m t chút

i m i i vô nhà H ng hào. Vì ã có cho hay tr c nên b a nay H ng hào s pt cu c ti p r c quan Ph v i bà c h n hòi, nhà c a d n d p àng hoàng, ván

có tr i chi u bông, bàn có tr i kh m. Tr u n c ã s m s n. V H ng hào m c áodài ch c t i c a chào khách và m i bà c lên ván mà ng i, ch l ng x ng lo ãi bà

, cho ch ng lo h u quan Ph .nh Xuân nói v i H ng hào:

- i n u ng r i i ây Anh H ng hào kh i lo trà, anh ã có cho ông H ng nhìhay ng nhà hay không ?

- m, có hai ông bà ch bên nhà. Tôi có d n cô H ng c ng nhà n a.nh Xuân mu n qua nhà H ng nhì li n, nh ng th y m ng u ng trà và h i v

ng hào v v n t c nên rán ng i ch m ngoáy tr u n r i ông m i ng d yi m i qua nhà m t bên ây ng g p ng i gi ng nh ng i quen Ch

Gi ng.Quan Ph c y H ng hào i tr c, r i m con t giã v H ng hào mà theo sau v i

nh Tân.Hai anh xa phu ngoài l t ng v nên l t t ng d y s a so n xe. H ng hào nói:

“Còn qua bên nhà n y m t chút. Hai anh kéo xe theo mà ch ”.Bên nhà H ng nhì T n v ch ng chú c ng s a so n s n ch ti p quan l n. Vô t i

gi a sân, H ng hào th y v ch ng H ng nhì ra c a thì nép qua m t bên chonh Xuân i tr c v i bà H ng v n m t bên và V nh Tân m t bên. V ch ng

ch nhà b c t i chào khách r t cung k nh r i m i vô nhà.nh Xuân th y v ch ng H ng nhì u già, tóc b c nhi u, r ng r ng b n, nh ng s ccòn kh e, b ch n ch t thi t thà. Ông mu n cho H ng nhì kh i s t sè e ng i, v a

c lên th m v a nói: “Hôm chúa nh t tr c tôi lên ây ch i, tôi mu n qua th mông nh ng ông i s m không có nhà, nên tu n n y tôi tr lên ng h i th m ôngbà m t chút chuy n”.ng nhì nói: “D hôm tr c tôi m c i qua bên Giai Xuân, ch ng v nghe ông

ng hào nói quan l n lên có h i tôi mà tôi không có nhà ng h u quan l nthi t tôi l i quá”.

nh Xuân c i mà áp: “Ông có l i chi âu. Tôi i tình c làm sao ông bi t ng nhà mà ti p tôi. Thôi, hôm tr c không g p nhau thì b a nay g p, l i có bà già tôicàng thêm t t”.

Vô kh i c a r i, H ng nhì kéo hai cái gh m i quan Ph v i V nh Tân ng i, còn bàng nhì thì bà m i bà c ng i bên ván có tr u n c s n.

Bà H ng v n nói bà ng i chung t i bàn v i quan Ph , ng nói chuy n ch i chovui.ng hào l t t nh c gh cho bà c ng i ngang v i quan Ph . Bà c ngó v ch ng

ch nhà r i h i quan Ph : “Con nói ai gi ng ng i Ch Gi ng âu ? Sao mákhông th y ?”

nh Xuân nói: “Xin má ch l t chút”.Bà H ng nhì kêu con bi u ra ph b ng tr u bên ván em qua bàn. Cô H ng b n b

en phía sau b c ra, ch p tay xá quan Ph , r i xá bà c .nh Xuân ngó m mà h i: “Má coi cô em ây có gi ng ai hay không ?”.

Bà H ng v n ngó theo cô H ng ng i l i b ván b ng b k trà em qua bàn.Bà v t la lên: “Con T Cúc H ng là con c a Hia M ây mà ! Thi t v y ch !”

Lúc y cô H ng v a k trà tr c m t bà, cô s p tr qua b ng bình trà, thì bà níutay cô ng l i mà h i: “Cháu tên gì ? N m nay m y tu i ?”.

Cô H ng bình t nh ngó bà mà áp: “Th a bà, cháu tên H ng, n m nay 18 tu i”.



Bà buông cô ra và ngó V nh Xuân mà nói: “M i tám tu i, thì là tu i T sanh n mcon thi u ó. M t mày b t ch i ng gi ng con Cúc H ng nh khuôn úc, màti ng nói c ng gi ng n a, thi t là k !”

Cô H ng b ng bình trà l i n a. Bà H ng v n kéo cô ng sát m t bên mà nhìn. Bàng nhì l y bình trà mà rót ra chén chung b n chén r i bà i b ng ô tr u

em qua n a.Bà H ng v n nhìn r t lâu r i h i bà H ng nhì:

- Cháu ây con c a ai v y bà H ng ?- , nó là con c a tôi. V ch ng tôi có chút ó. Tôi n 42 tu i m i sanh nó.- Ph i cháu tu i T hay không ?- Th a, ph i. Nó tu i T , mà nó ch u oan m t tu i, b i vì tôi sanh nó ngày 27 tháng

ch p, h i au canh n m, sanh có ba b n b a mà ph i ch u oan môt tu i.nh xuân nói: “Má nh hôn ? Con i thi v chi u 25. Chi u 26 con i vi ng m .Khuya l i, t c th là 27 con chiêm bao th y Cúc H ng t bi t con mà i u thai.Má hi u ch a ?”.

Bà H ng v n v i vã áp: “Hi u, hi u, má hi u r i”. Bà nói mà bà n m tay cô H ng,không ch u buông ra. Cô H ng ngó m , b l lãng, d ng nh không hi u gì mà

c r i nh v y.nh Xuân nghe h ng hào v i H ng nhì ng sau l ng ông, hai ng i nói x m xì,ông móc túi ra l y t khai sanh c a cô H ng mà tr i lên bàn r i kêu H ng nhì

i g n mà nói: “Có chuy n n y k quái quá l m, tôi nói cho hai ông bà hi u.Má tôi có m t ng i cháu gái tên là Lý th T bên Gò Công. Cô h c ch nhogi i nên th y t tên riêng cho cô mà g i là Cúc H ng. N m cô c 17 tu i, côch t i, ch t vì u t c vi c riêng trong gia ình. Qua n m T , chánh êm 26 r ng

t, 27 tháng ch p, lúc g n sáng tôi n m chiêm bao th y cô v nói tôi mà t giãng cô i u thai. T y n nay tôi không có chiêm bao mà th y cô n a. Hôm

chúa nh t tr c tôi lên ch Bình Th y ch i, tình c tôi th y cô H ng ây saogi ng h t cô Cúc H ng, gi ng t m t mày, hình dáng cho t i ti ng nói cái gì

ng gi ng h t. Tôi l y làm l , i theo coi cô âu, con ai. May g p anh H nghào, tôi h i th m c bi t g c tích c a cô, tôi m i c y h i ngày tháng . Nhanh H ng hào em khai sanh cho tôi coi m i th y rõ ngày gi bà H ng nhì sanhcô H ng chánh là ngày gi cô Cúc H ng cho tôi chiêm bao ng cô t giã mà i

u thai. Tôi ch a dám tin. Nên b a nay tôi em bà thân c a tôi lên ch i coi bà cónhìn nh n s gi ng ó hay không. Bà thân tôi c ng nhìn nh n nh tôi. Th thì cô

ng n y ti n ki p là cô Cúc H ng, không còn nghi ng gì n a”.ng nhì ngó v mà nói: “Quan l n nói nh v y thì té ra con H ng tôi nó ki p

tr c là cháu c a bà c . V y thì nó có ph c l m”.Bà H ng v n nói: “H i tr c tôi th ng con Cúc H ng mà nó c ng th ng tôi nh

nó v y. Nó ch t mà nó u thai làm con cháu ây. L i bây gi tôi c g n.y thì Cúc H ng ch t, tôi coi c ng nh n s ng l i, T nay s p lên h có bu n

tôi lên ây th m con cháu c ng nh th m Cúc H ng”.Bà H ng nhì nói bà c có bu n thì lên trên n y ch i. v n mát m l m.Bà H ng v n buông cho cô H ng i vô trong. Bà ngó theo r i c i mà nói: “Thi t

gi ng h t, ng nh chuy n Cúc H ng ch t, thì ngó th y tôi nói nó là Cúcng. Bà H ng nhì b a nào có d p i xu ng C n Th thì ghé nhà tôi ch i, có i

thì d t cháu theo cho nó quen ng h t b ng n a”.Bà H ng nhì h a h có i C n Th thì bà ghé th m.

nh Xuân tr t khai sanh c a cô H ng l i cho ông H ng nhì.Bây gi bà H ng v n m i u ng n c r i têm tr u ngoáy mà n m t mi ng. Bà khen

cau ngon. Bà H ng nhì kêu cô H ng bi u xách nhánh cau ngon m i b h i s mi ó em ra ng ki ng cho bà c em v n tr u. Bà H ng v n không chiu



lãnh, nói r ng m i làm quen không l bà làm t n hao cho bà con. H ng nhì v ing hào nói v n m t nhánh cau có áng giá bao nhiêu mà s hao t n.

Quan Ph ng d y xin m cáo t mà v . V ch ng H ng nhì v i H ng hào nga khách ra xe. Cô H ng xách nhánh cau i theo sau. Ch ng bà H ng v n lên

xe, cô nhánh cau d i ch n bà r i ch p tay xá. Bà níu cô mà nói: “Bà th ngcháu l m. B a nào cháu i v i má xu ng nhà bà ch i”.

Cô H ng cúi u.nh Tân b n v òi ng i chung v i bà n i, nên bà ph i buông cô H ng mà kéo Tânlên xe. Hai xa phu rút ch y, xe bà c i tr c, quan Ph theo sau. M y ng i ngngó theo. Cô H ng c i, V nh Xuân day l i c ng c i.

Bà H ng nh T n nói: “Bà c t t quá”.Ông H ng nhì nói: “Quan Ph tu i tr , nói chuy n nghe rành r . Ông thu t chuy n

ki p tr c c a con H ng thi t là k ”.ng hào nói: “N u thi t v y thì em H ng c thân c n v i nhà quan, ch có h i

gì mà lo”.ng hào i v . V ch ng H ng nhì cùng con tr vô nhà, vui c hân h nh ti p

quan m c d u nhà mình không giàu, mà mình c ng không c d trong bàn H i.

Còn quan Ph v i m i v , qua kh i c u Bình Th y r i, th y ng tr ng, ông bi uxa phu x m t i ng hai xe ch y c p kè v i nhau.

Bà H ng v n c i mà nói:- Chuy n n y má ngh thi t là k . Con nh gi ng Cúc H ng không sai m t m y mà

ngày gi nó sanh l i úng v i ngày gi Cúc H ng t giã con ng i u thai. Conlàm sao mà tìm c nh v y thi t c ng gi i.

- Con i ch i tình c con g p, ch bi t âu mà tìm. M t tu n nay con gi u má, là vìcon mu n cho má th y thình lình coi má có nh n nh con v s cô H ng gi ngCúc H ng hay không.

- Gi ng r i a. Ch c Cúc H ng u thai vào nhà H ng nhì ó, má không nghi gìt. Bây gi con tính làm sao ây ?

- Con r i trí quá. th ng th ng con suy ngh coi.- Bà H ng v n nói qua chuy n xúc c g o, không nh c chuy n cô H ng n a.



(24) IV

Luôn hai chúa nh t quan Ph V nh Xuân lên nhà H ng hào Thi hai l n, là l n sau l icó qua nhà H ng nhì T n rnà ch i n a. H ng hào mu n m t mình anh thân

n v i quan mà thôi, nên không cho H ng ch c bi t vi c ó, song l n tr c anhcó a ra t i ch R ch Cam, r i l n sau anh l i ra t i ch ón ti p, s y có nhi ung i dòm th y, r i c xóm, c làng u hay.

Có ng i h i H ng hào có bà con v i quan Ph hay sao nên quan Ph n th m ch iy. H ng hào mu n lên m t v i ng i trong làng, nh t là mu n c H ng

ch c l n kiêng n , nên anh gi bí m t, ai h i thì anh chúm chím c i r i nói theou úp m , không ch u bà con, mà cho ng i ta t ng bà con, không khoe thân

thi t mà làm cho ng i ta nghi thân thi t.Có ng i khác h i H ng nhì T n có vi c chi mà quan Ph n nhà thì H ng nhì

thi t thà nên nói ngay ra t i cô H ng gi ng cháu c a bà c m t h i tr c nênquan Ph d t bà c n xem, ch không có vi c chi h t.

Trên Bình Th y ng i ta h i on ren nh v y mà quan Ph V nh Xuân v r i êm ru,ng nh không ý n vi c cô H ng n a. M i ngày i làm vi c h ng hái nh

th ng. Tr a v n r i ông vào th phòng n m c sách m t chút ng tìm gi cng . Ban êm ông l i th c khuya, khi ng i ngó bút tích c a Cúc H ng trót gi ,khi n n n r r nh than, nh khóc.

ã trót vài tu n, bà H ng v n không nghe con nh c t i cô H ng. ng lúc n c mi, bà m i h i con: “Vi c cô H ng con ã tính l nào hay ch a ?”.

nh Xuân th dài, d d nu t chút, r i m i áp:- Vi c khó tính quá. Con không bi t tính làm sao cho ph i.- Có gì khó âu. Con Cúc H ng cho con hay nó i u thai, r i nó sanh trong nhà

ng nhì T n ó ch gì. Con H ng ki p tr c nó là Cúc H ng. H m nay másuy ngh k r i, má ch c nh v y. N u con th ng Cúc H ng thì con c y mai m i

i con H ng cho duyên n vuông tròn, th y chung v n v .- ã bi t ngày gi con chiêm bao v i ngày cô H ng sanh thì n r p v i nhau l m,

i cô H ng gi ng h t cô Cúc H ng ngày tr c, nên mình oán Cúc H ng ki ptr c hoán thân làm cô H ng ki p n y. Mà mình oán ó do cái thuy t luân h i

a nhà Ph t, không có c n c khoa h c mà dám tin ch c. Ví nh mình do thuy thuy n bí d oan mà oán l m r i m i làm sao ? Kh cho con l m, ã h v i vonglinh c a Cúc H ng, vì không bi t “th ti t” ng n áp v i “th ngh a”, mà còn

v i ng i i, vì l n tu i r i mà bày chuy n ng c i con gái nh .- Má nh Cúc H ng có d n con ph i c i v ng có ng i nuôi má và lo c m r c

áo qu n cho con; i ki p sau r i v ch ng s ph i hi p, vì Diêm chúa có nói thi t,hai àng có duyên n v i nhau. N u con c i con H ng mà có l m i n a, conkhông trái ý c a Cúc H ng thì có chi âu mà h . Còn i v i ng i i, con làmquan l i ch a già, con mu n c i v giàu hay là v tr , h ng i ta ng thì con c i,có l i v i ai âu mà s h . Hu ng chi Cúc H ng có nói con v i nó có duyên n ,ki p sau s c sum hi p. N u thi t nó u thai làm con H ng ây là ki p sau c anó ch gì. B i có duyên n nên Tr i Ph t m i xui khi n cho con i ch i mà g p ó.

nh Xuân ng i l l ng r i nói:- Khoan ã má, th ng th ng con suy ngh l i coi.- Mình bi t m t mày, hình d ng và ti ng nói c a H ng u gi ng Cúc H ng r i,

bây gi má còn mu n bi t tánh n t c a con H ng coi th nào. H i tr c con h cchung v i Cúc H ng t i m y n m, con bi t tánh n t nó sao âu, con nói cho mánghe m t chút.

- Cúc H ng có tánh nóng n y th ng ngay, cang c ng, quy t oán, g p vi c ph idám làm, không kiêng không s chi h t.



- Tánh nh v y nên cha m áp b c nó m i t t ng tr n ngh a v i con. c, má coi con H ng có gi ng tánh n t ó hay không. N u tánh n t c ng v y thì thi t

nó là h u ki p c a Cúc H ng rõ ràng. M t nh m th n m, Tân ngh h c, má mu nem nó lên Bình Th y ch i.

- c l m. Má kêu xe kéo r i bà cháu i v i nhau ng h ng gió. Má bi u th ng Caki m kêu m t chi c xe ã có i r i b a h m. Má ng i xe ng a, vì r i g p ng a cóch ng thì nguy hi m.

Sáng th n m bà H ng v n v i V nh Tân ng i xe kéo i lên Bình Th y th m công. n 11 gi tan h u V nh Xuân v thay r i, hai bà cháu m i t i.

nh Tân xu ng xe ch y ri t vô nhà, hai tay có c m hai gói. V nh Xuân ch n l i mài:

- Con c m hai gói gì o ?- Th a, m t gói chu i ph i khô v i m t gói trái lu cu ma.- Con mua âu v y ?- Cô H ng cho con ch không có mua.

Bà H ng v n b c vô ti p nói: “Lên tr n con H ng l y chu i khô m i nó n. Nókhen ngon. Con n gói cho nó m t gói ó. B a nay Tân i theo H ng ra v nch i, coi b nó vui d . Nó th y lu cu ma có trái nó t m tr . Con n l a ít trái chínhái cho nó. Nó m ng quá, ca c m nói em v cho ba nó”.

nh Xuân chúm chím c i.Bà H ng v n v i V nh Tân lên l u thay r i xu ng n c m.

- a nay má lên có hai v ch ng ông H ng nhì nhà hay không ?- Có h t. V ch ng ch n ch t thi t thà d . Th y má lên m ng quá. Con H ng

ng v y. Con nh d n d . Nó d t má v i Tân i ra sau v n. V n không l nnh ng s ch s l m. Nó nói huê l i cau v i d a n xài không h t.

- Má coi tánh n t cô H ng th nào ?- Ch a bi t c. Ph i lâu lâu cho nó quen r i m i th y ch n tánh ch . Má coi i coi

i thi t nó gi ng Cúc H ng quá.- Má có qua nhà anh H ng hào hay không ?- Không. Nghe H ng nhì nói th y H ng hào p xe máy i ra ngoài nhà vi c h i

m m i, nên má không qua.nh Tân ti p nói: “Hai bên nhà ông H ng nhì có m y cây m n l n h t s c ba à. Cô

ng nói m n ó ng t l m, lúc n y ng tr bông, ch ch a có trái. Cô H nga ch ng nào có trái n c cô s hái em xu ng cho con”.

Bà H ng v n nói: “Tân ã quen v i H ng r i, d t nhau i ch i cùng v n, coi bthân thi n nhau d ”.

nh tân nói: “Cô H ng bi u con chúa nh t ngh h c thì lên tr n ch i. Lên v n mát, ch ch n c n i l m”.

Cách m i b a V nh Tân nh c bà n i i lên v n ch i. Bà H ng v n s n lòng mu ni, nên chúa nh t hai bà cháu t i Bình Th y n a và c ng ch i c bu i, mà

chuy n n y l i có mua bánh em theo mà cho cô H ng.Bà cháu v có ch m t quày chu i cau v i m t quày d a xiêm, mà l n n y coi b vui

h n l n tr c n a. T i l i bà H ng v n to nh v i con r ng bà có nói chuy ndài dài v i H ng, bà nh n th y cô n có tánh nóng n y, l i c ng c i. Hai m óã l ra r i, còn m y m khác ch a th y c. Tuy không nói h n, song bà nói

xa g n làm cho con hi u bà mu n c i ph t cô H ng cho r i, vì bà tin ch c cô nlà h u ki p c a Cúc H ng, mà Cúc H ng ã nói ki p sau s sum hi p thì khôngcòn c gì mà s l m n a.

nh Xuân không dám cãi v i m , song ông c l ng l không xuôi thu n mà c ngkhông ch i t .



Cách ít ngày, bà H ng nhì T n ngh bà H ng v n ã lên th m n y l n r i, mà l nnào c ng có m i m con bà xu ng nhà ch i, tuy bà thi t thà, t i nhà quan Ph bàcó ý ái ng i, song n u không i th m l i thì có t i vô l . Bà than th v i ch ng thìông H ng nhì thôi thúc bà ph i i th m không nên th t l v i ng i trên tr c.

n có m y trái lu cu ma v a chín, l i có m t quày chu i cau ã chín bói, hai mcon n u c m n s m, kêu l t chi c xe ng a r i n chu i hái lu cu ma i C n Thth m bà c mà tr l . con bà H ng nhì xu ng t i thì ã g n 10 gi r i. Bà H ng v n ni m n vui

ng, th y cô H ng xách quày chu i v i m y trái lu cu ma vô thì bà nói: “Chach , th ng Tân tôi i h c v nó th y m y trái lu cu ma ây nó m ng l m. M i gi

i, nó g n v a”.Bà H ng nhì ng d y ch p tay nói: “Xu ng th m c bà mà v n không có v t chi

quí, nên em quày chu i xu ng cho c bà t lòng th o c a em cháu và cho c uTân ít trái lu cu ma c u n ch i”.

Bà H ng v n cám n, nói r ng quí t i lòng, không ph i t i l v t, bà coi quày chu ii m y trái lu cu ma ó là quí l m v y.

Bà bi u th ng Ca em quày chu i vô trong mà treo cho nó chín kh i b m gi p r i l ya s p m y trái lu cu ma dành cho Tân.

i u ng n c n tr u r i bà m i d t m con bà H ng nhì lên l u ng coi ch bàng và ch V nh Tân h c. Ch khách còn nói chuy n trên l u thì V nh Tân i h c

. C u th y m y trái lu cu ma thì c u m ng quá nên nói om. Nghe Ca nói trênBình Th y n i em xu ng cho, khách còn ch i trên l u, thì c u ôm c p tu t lênchào bà H ng nhì và m ng cô H ng. C u d t cô H ng mà ch phòng c u ngvà ch bàn c u ng i h c cho cô H ng bi t, hai tr trò chuy n vui v v i nhau nhã thân thi t lâu ngày r i.

Bà H ng v n m i khách tr xu ng xem t ng d i. Tân n m tay H ng mà i theoch phòng cha ng , ch phòng cha c sách, ch t sách, r i ch cây n kìm màkhoe: “Ba em n hay l m, ai c ng khen. Ban êm h bu n thì ba em n, n 11,12 gi m i ngh ”.

Cô H ng c i.nh Tân d t cô ra ngoài c a ng xem bông hoa tr ng ngoài sân. C u nói khôngng t, vì không m y khi có ng i quen n ch i nên c u nói hoài không bi t m t.

Bà H ng nhì kêu cô H ng vô ng s a so n v . Bà H ng v n c n ngay. Bà nóikhông m y khi xu ng, ph i n c m v i bà, không c phép v nh v y. G n

i b a c m r i, ch m t chút quan Ph v r i n c m. B nào c ng ph i ch quanPh cho ng th m m t chút.

Bà H ng nhì nói hai m con n c m r i m i i, nên không th n n a c. Bàng v n nói n s m m i là n lót lòng, nào ph i n c m tr a.

Hai bà ng nói dang ca thì quan Ph V nh Xuân v t i. Ông m ng bà H ng nhìi cô H ng, h i th m ông H ng nhì m nh kh e th nào, t l i cám n m con

bà H ng nhì xu ng th m. Ông nói bà c m i l i ây không bi t ai, c nhà hoàinên bu n l m. Ông xin bà H ng nhì h r nh thì xu ng nói chuy n ch i cho bà cvui.

Nghe m nói có m i m con bà H ng nhì n c m r i v , mà bà c t ch i nói nm r i. V nh Xuân ti p v i m mà m i n a, c ng quy t không cho v . Ông nóiu có no c ng ph i n v i ông m t chén r i m i v c. Bà H ng nhì ã kiêng quan Ph , mà l i thi t thà, ki m không ra l i mà cáo t , nên ph i vâng ch u,

không dám cãi.nh Xuân thay mát ng n c m; ông ng i ngoài u bàn r i m i bà H ng nhìng i bên tay trái, i di n v i bà H ng v n bên tay m t, ti p theo ó thì cô

ng i di n v i V nh Tân.



Vì b n tánh thi t thà, th y âu nói ó, nên bà H ng nhì v a ng i thì bà h i li n:“B m quan l n, bà l n i âu v ng, mà nãy gi tôi không c chào, r i n c m

ng không c th y ?”nh Xuân, c i mà áp: “Tôi không có bà l n, bà nh nào h t. Tôi có m t bà m già

i m t th ng con nh ây mà thôi”.Bà H ng v n th y bà H ng nhì day ngó V nh Tân, thì bà ti p mà nói thêm: “H i nó

thi u làm vi c t i M Tho c n m n m, tôi có lo v cho nó. V ch ng sanhc th ng Tân cho tôi ây r i v ch ng không h p ý v i nhau, nên vào n xin

i Tòa cho phá hôn thú. Lúc y Tân m i c 3 tu i. V ch ng nó b xongi, thì tôi nuôi cháu n i tôi ch không có m . B i v y nó tríu tôi v i cha nó l m,

i âu nó c ng theo, không ch u r i xa”.Bà H ng nhì h i: “Má c a c u Tân còn m nh kh e ? Th a bà ã l y ch ng khác hay

là v y ?”- v i m bên M Tho. Không nghe nói có ch ng khác. Chín n m hay tôi không có

p dâu c , mà Tân c ng không th y m t m nó. Lúc con tôi i qua bên nây, nó itr c r i hai bà cháu tôi l i sau m i g p c. Mà Tân l lãng nh g p ng i

ng. Nó không có tình m con chút nào h t.- Quan Ph n m nay c bao nhiêu tu i ?- n m i r i.- y mà bên Bình Th y h nói quan l n ch a v i 35 tu i.

nh Xuân c i mà nói: “Nh cha tôi h i tr c t tên là V nh Xuân nên tôi lâu già.Tên c a cha m t nó có nh h ng v i c nh i c a mình nhi u l m, b i v y ttên con ph i l a ch , không nên t tên x u, vì tên x u có th làm suy i s ng c acon. Ông bà có m t ng i con gái mà t tên H ng, ch c là có ý mong con ngàysau c h ng h nh phúc gì ó”.

Bà H ng nhì c ng c i mà nói: “Cha nó t b t t ch có hi u gì âu.nh Xuân ngó cô H ng r i h i:

- Nghe anh H ng hào nói cô H ng h c gi i l m. Ph i v y hay không cô H ng ?- , con l c c t qu t ít n m, có gi i chi âu.- Nghe nói cô thi u b ng s h c.- , có.- Cô bi t ch nho hay không ?- m, không. Tr ng con h c thì d y ch qu c ng r i d y chút nh ch Pháp ch

không có d y ch nho.- Ph i. Vài m i n m nay tr ng nhà n c không có d y ch nho n a. Mà ây c ng

nh bên M Tho, tôi không th y tr ng t d y ch nho. V n hoá n c nhà ã b tu xây h ng.

- Con th y d u xây h ng c ng không l i gì. H i x a h c nho thì c n n ng êmt ch . Bây gi theo tân h c thì bi t ho t ng nh ng ho t ng nh cái máy hát,

ng i ta quây thì ca hát om sòm, ch ng ng i ta ng ng thì im lìm, l ng l .nh Xuân nghe m y l i y thì ng c nhiên, châu mày ngó cô H ng. Ông th trí th c

a cô nên nói: “Cô nói h c nho thì n m ng êm m t ch . Hi u o nho nh v y làhi u l m. o nho d y: “C u nh t t n, nh t nh t t n, h u nh t t n”. Th thì h cnho cho ho t bát, t t n hoá l m, duy có m y chú h nho m i n m ng êm c.

p x a ông bà ta c theo nho h c, có bi t âu h c là gì âu, nh ng c ng t n btheo i, c ng t ch c qu c gia r ràng, c ng ch ng c xâm l ng r t hùng dõng

y”.Cô H ng c i mà nói: “B m quan l n theo i bây gi h c nho có dùng vào âu. Ai

ng ph i i theo âu h c m i có c m mà n, có áo mà m c”.nh Xuân l s c th n thùa, nh ng gi c u mà khen: “Cô bi t t i nh vây thì gi i

m. Anh H ng hào nói úng, ch không ph i nói quá áng âu”.



n c m r i, bà H ng v n m i bà H ng nhì l i ván ng i u ng n c n tr u.nh Xuân mu n th cô H ng nên ông vào th phòng r i kêu Tân bi u ra m i cô

ng vào ng cho ông h i th m m t vi c. Ông ng t i bàn vi t mà ch . Ch ngth y cô H ng vào, ông a tay ch khuôn ki ng l ng t m l a di bút c a Cúc

ng, v a nhìn cô H ng, v a h i: “Cô bi t c m y ch n y hay không ?”Cô H ng nh ch mi ng c i mà áp: “B m con không bi t ch nho”.

nh Xuân c nhìn m t cô mà nói: “Thôi, tôi c cho cô nghc, r i c t ngh a. Hàngch l n ó là “X sanh nhi th ngh a” còn hàng ch nh d i ó là ch ký tên“Cúc H ng”. Ông c hàng ch “X sanh nhi th ngh a” ông th y nhãn quan c acô H ng d ng nh h t sáng, r i nghc t i hai ti ng “Cúc H ng” l i càng sángthêm n a. Ông nín êm coi có ph n ng gì khác n a hay không thì th y cô

ng ng ngó trân cái khuôn ki ng r i day qua ngó ông, ngó nh v y n ban, nhãn quan l u l i l n l n r i cô nói: “Theo con hi u thì “X sanh nhi th

ngh a” ý nói m t bên là s s ng còn m t bên là cái ngh a, thà b s s ng mà giy ngh a, b m quan l n, ph v y hay không ?”

nh Xuân châu mày g c u mà áp: “Ph i. Gi i l m. Thôi ra ngoài n y ch i”.Ông tr ra phòng khách. Tân n m tay H ng i theo sau.Bà H ng nhì th y H ng thì kêu cô l i r i ng d y xin phép bà c mà v ng cho

quan l n ngh . Bà c không c m n a, nên a khách ra c a. Ch ng m con bàng nhì ra t i phòng khách thì V nh Xuân ng d y nói: “Bà già tôi nhà có

t mình bu n quá, v y lâu lâu bà v i cô xu ng nói chuy n ch i cho bà già tôivui. Xu ng m t ngày r i chi u s v ”.

nh Xuân a khách ra t i c a mà thôi, cho bà H ng v n v i V nh Tân i theoi ngoài l .

Khách v r i, ông vô th phòng mà n m. Ông suy ngh cách ông th cô H ng h inãy. Cô không có h c ch nho trong ki p n y, nên cô không bi t ch nho thì ãành. Mà sao ông c di bút c a Cúc H ng cho cô nghe r i, d ng nh cô gi t

mình, m t hào quang mu n nh chuy n x a mà r i nh không n i, l l ng ngóm l a v i hàng ch , ngó qua ông, ngó n m y l n nh v y ? Không bi t ch

nho mà sao cô l i c t ngh a câu “X sanh nhi th ngh a” c rành m ch v y ?y cái k quái n y ã ch ng cho mình ph i tin cô Cúc H ng u thai vào nhà bà

ng nhì T n ng bà sanh cô H ng ây hay không ? Thi t có ph i Cúc H ngcó c n duyên v i mình nên khi cô H ng v a n tu i có ch ng c, Tr i Ph tkhi n cho mình i qua C n Th , l i tình c khi n cho mình g p cô ng tính cu ctr m n m t tóc hay không ? N u ti n ki p c a cô H ng không ph i là Cúc

ng sao cô gi ng Cúc H ng nh khuôn úc, gi ng hình d ng, gi ng m t mày,gi ng ng i, gi ng t i ti ng nói ? N u không ph i nh n duyên sao g p mìnhgi a ch cô ngó mình cô c i, r i mình i theo cô i R ch Cam mình kêu Cúc

ng mà cô day l i và bi u n u có th ng cô thì xin v i cha m cô mà c i ?Ng i có tánh d dàng mau m n nh bà H ng v n, thì n i hình s c gi ng h t v i

ngày gi sanh phù h p c ng tin cô H ng là h u ki p c a Cúc H ng. T i V nhXuân quen tr m t nh và th n tr ng nên có nhi u m khác n a mà ông c ngàing i hoài, không dám quy t nh. Có ph i t i ông th ng nói v i v ch ng ôngKinh L ng, r i sau ông còn nói v i bà Ch Thi u n a, ông c tuyên b ôngkhông tính c i v nên bây gi ông ng ngàng không dám b c t i ch ng ? Haylà t i ông nhi m o nho, ông không thích o Ph t, nên ông không tin thuy tnh n duyên v i thuy t luân h i mà ông l lãng ó ch ng ?

C n Th , V nh Xuân ch a g p b n tri k , nên ông không t tâm s c a ông v i aic, b i v y không ai hi u thâm ý c a ông.

Trót m y tháng, bà H ng v n thôi thúc ông c y mai nói v i v ch ng H ng nhì T nmà xin c i cô H ng, thì ông c l ng thinh. Mà nh t i Cúc H ng t nhiên ông



nh cô H ng. Trong lòng ông b i h i, ông buông cây n i l i bàn vi t ng i vi tth th m ông Kinh L ng. Trong th ông thu t rõ u uôi s ông g p g cô

ng, ông ch các c làm cho bà H ng v n oán ch c cô H ng là h u ki pa Cúc H ng nên c thôi thúc bi u ông ph i c i, nh ng vì ông s l m r i ông

không th ng mà làm au kh cho cô H ng n a, nên ông d c d c không dámc t i.

Cách ch ng m t tu n, V nh Xuân ti p c th ông Kinh L ng khuyên c i công, tr c cho bà H ng v n vui lòng, sau kh i l i h n v c n duyên. Ông

Kinh l i nói n u H ng mà gi ng h t Cúc H ng thì không th l m mà ng i, nêni r i d t v Gò Công cho th y l i c nh c , g p l i ng i quen ho c may b t trí

sáng ra mà nh l i i s ng v ki p tr c. Mà d u ng i ó không th nh ti nki p i n a, thì hình dáng, m t mày, ti ng nói, th y u là Cúc H ng thì làm saokhông yêu c mà ng i.

c th c a ông Kinh xúc ng tâm h n c a V nh Xuân l i thêm r i sáng ch u ámcho ông th y n a.

nh Xuân ng tính coi bây gi ph i làm sao mà nói v i v ch ng H ng nhì T nng xin c i cô H ng và n u ng i ta ch u g thì ph i làm ám c i cách nào.

Ông còn ng tính thì t i bãi tr ng n a n m. Bà H ng v n mu n nói chuy n công cho v ch ng ông Kinh nghe, nên bà òi i M Tho ng bà th m v

ch ng ông Kinh, còn V nh Tân th m bà ngo i.n Th qua M Tho có tàu v ng vàng, l i ng i thu n ti n, nên V nh Xuân b nglòng cho m em V nh Tân i ch i.

Qua M Tho, bà H ng v n thu t rõ vi c cô H ng cho v ch ng ông Kinh nghe n a.Bà Ch Thi u l y làm vui mà c ch sui v i cháu ngo i tr qua th m. Ba Khai v i

m Nhung m ng quá, theo n n n xin bà H ng v n bên nhà ch i ít b a chonh Tân quen bên ngo i. Vì tình, vì ngh a, bà H ng v n không n t ch i nên

ch u .m Nhung quy n luy n v i con, d t con vô bu ng, m con ru rì nói chuy n. Cô l yhình cô m i ch p mà a cho con coi và nói ch ng con v cô cho m t t m ngcon c t dành cho nh m t m . Cô l i d n con n u có ch p hình thì g i cho cô

t t m lúc nh con cô l y ra mà nhìn.i l i C m Nhung d n b ván nh trong phòng cô, r i gi ng mùng cho V nh Tân ng

ng m con g n nhau ít b a.êm y Ba Khai ra ng i nói chuy n v i bà H ng v n, h i th m dân tình, h i cách

làm vi c. Bà Ch thì h i V nh Xuân ã có tính ch p t n i tóc hay không. Bàng v n ng u t v vi c ó, nên nghe h i thì bà không th gi u c. Bà m i

ng i k s cho bà Ch v i ba Khai nghe chuy n Cúc H ng th c r i t v n màch t h i tr c. Bà k luôn chuy n xu ng C n Th , i xem ch Bình Th y tình c

p cô H ng gi ng h t Cúc H ng h i tr c. Xem xét khai sanh c a cô H ngthì ngày gi sanh úng y ngày gi Cúc H ng cho V nh Xuân chiêm bao th y cô

t giã ng i u thai. M y tháng nay bà có khuyên con c y mai m i mà c icô H ng là h u ki p c a Cúc H ng, mà V nh Xuân c d c d c hoài không ch u

i.Bà Ch , Ba Khai u nói ã có duyên n , l i có l i th c không nên làm l , th nào

ng ph i c i. Hai ng i xin bà H ng v n rán khuyên quan Ph ph i làm chotình ngh a vuông tròn. Bà H ng v n nói bà ã khuyên h t s c mà không c. Bàã có Cháu n i r i v y con mu n c i v n a hay là không c i bà c ng khôngn.

Bà Ch bi u Ba Khai vi t m t b c th cho quan Ph , nói bà hi p ý v i ch sui màkhuyên ph i c i cô H ng cho kh i l i th c, kh i l c n duyên, vi t th r i



ch ng ch sui v thì g i cho ch c m v . Bà d n trong th ph i nói cho g t và h agiúp n trang cho quan Ph i l c i.

Ba Khai nói h quan Ph ch u c i và nh ngày r i thì bi u V nh Tân vi t th cho c uhay ng c u xu ng tr c mà giúp s p t ám c i.

Bà H ng v n ch i v i sui gia c n ba b a r i m i cáo t i qua ch ch i v i bàKinh m t b a n a ng có v C n Th cho V nh Xuân kh i trông.

Ba Khai a m t phong th cho bà H ng v n, c y bà em v cho quan Ph . C u c nn bà, n u quan Ph ch u c i v thì bi u V nh Tân vi t th cho c u hay ngu qua.

Bà Ch cho V nh, Tân 200$00 n bánh mà i h c. Bà nói n m nay bà già y u, nênu ám c i thì có l bà ph i sai Ba Khai i th , ch bà i không c.

m Nhung gói m t t m hình mà giao cho con k ni m. V nh Tân bây gi l n r i,bi t m , bi t c u, bi t bà ngo i, nên nói chuyên vui v ch không ph i l t l t nh

i tr c n a, b i v y C m Nhung b t au kh n i lòng, nh n th y ng i ch ngi nên tha th , cô m i gây tình m u t l i c.

Bà H ng v n d t cháu n i tr qua ch i v i bà Kinh m t b a n a. Ch ng bà s aso n xu ng tàu v C n Th , thì ông Kinh a cho bà m t phong th c y em vcho quan Ph . Ông nói th y khuyên quan Ph c i cô H ng n a, thí nghi mthuy t nh n duyên v i thuy t luân h i c a nhà Ph t.

Bà Kinh a bà cháu bà H ng v n xu ng tàu, c c n d n n u quan Ph ch u c i vthì ph i cho hay ng ông Kinh qua, nh ông i không c thì bà i th .

Bà H ng v n v a h t hai phong th cho quan Ph . V nh Xuân c r i thì c i mànói: “Ai c ng mu n tôi c i cô H ng thí nghi m m y thuy t c a o ph tgiáo; v y tôi s làm, mà tôi làm ây là vì trong gi c chiêm bao Cúc H ng có nói:“Ki p sau s sum hi p” nên tôi ph i t n tâm v i nàng, nh nàng ã t n tâm v i tôi,ch không ph i tôi mu n thí nghi m thuy t nào h t”.

Cách vài b a, quan Ph V nh Xuân vi t th m i H ng hào Thi chúa nh t xu ng nhàông cho ông nói chuy n riêng. Ông t thi t v i H ng hào r ng lúc còn i h c ôngcó th c tr m n m v i m t thi u n bên Gò Công tên Cúc H ng. Ông còn h cthì nhà cha m nàng ép g nàng cho con c a m t v n ch giàu. Nàng khôngch u nên u ng thu c c mà ch t; l i hi n h n lên nhà tr ng báo tin cho ông hay,

a vong h n s theo phò h cho ông h c thành công. Khi ông thi u r i, nàngcho ông trong gi c chiêm bao th y nàng n t giã ng i u thai, l i nói vì có duyên n v i nhau nên h n ki p sau sum hi p. Tình c n ch Bình Th y ông g pcô H ng gi ng h t nàng Cúc H ng h i tr c. Xem xét khai sanh thì nh n th yngày gi cô H ng sanh trong nhà ông H ng nhì T n phù hi p v i ngày gi nàngCúc H ng t bi t ng i u thai. M y tháng nay bà H ng v n v i m y bà conthân thi t c theo thôi thúc c i cô H ng là h u ki p c a nàng Cúc H ng, ph i

i ng kh i ph l i th c và cho hi p v i duyên n n a. V y ông c y H nghào v thu t chuy n c a ông nh v y cho v ch ng H ng nhì T n nghe và mth coi n u ông c y mai nói xin c i cô H ng thì v ch ng H ng nhì b ng lòng

hay không.ng hào Thi v r i b a sau tr xu ng b m r ng v ch ng H ng nhì i ít b a

ng bàn tính v i con coi ý con th nào m i tr l i c. Té ra b a chi u H nghào xu ng cho hay li n cô H ng ng và v ch ng H ng nhì c ng b ng lòng g

i.Quan Ph V nh Xuân d t H ng hào v nhà th a vi c ó cho m hay. Bà H ng v n

vui m ng, bà bi u ph i c y ng i tu i tác ng làm mai dong, H ng hào làmmai tay trong. V nh Xuân kêu xe kéo i lên Bình Th y c y H ng c Long Tuy n

ng làm mai. H ng c ch u li n.



Làm quan mà c i con dân thì d l m, mu n th nào c ng c h t. V nh Xuân xinp m t l cho ti n và nh l c i làm l thân m t trong gia ình, không nhóm h ,

không m i khách rình rang. Mâm tr u xây àng gái. H àng trai i n m ba ng ilên làm l r i u ng n c mà r c dâu v bên àng trai s ãi n. H àng gái adâu c ng i n m b y ng i cho l v y thôi.

ch ng H ng nhì ch p thu n làm theo ý quan Ph mu n.Ngày c i nh ch c r i.Bà H ng v n bi u V nh Tân vi t hai b c th , tên bà ký, ng cho bà Ch v i Ba

Khai và cho v ch ng ông Kinh hay, m i hai nhà qua d l c i.nh Tân bi t c u ba s p qua ám c i nên i ch p hình ng g i c u em v cho bàngo i.

Tr c l c i hai b a, Ba Khai qua t i. C u nói bà Ch không c kh e nên bi u c uthay m t qua giúp quan Ph .

u a cho bà H ng v n m t ôi bông nh n xoàn v i m t ôi vàng ch m, nói c a g i ph cho quan Ph i l c i.

a sau bà Kinh L ng qua t i n a, nói ông Kinh y u ch n i không ti n, nên sai bài môt mình ng m ng cho quan Ph g ng b l i lành, t t n i l i.

àng gái thi t là d , không òi n trang, áo m i, ho c l v t chi h t, l i dành xây mâmtr u n a. Nh ng cô dâu bu c g t m t u là bên trai ph i d n phòng kín và trongphòng t bàn th t h ng ng v hi pc n dâu r cúng mâm t h ng r i m i bái

t t ng.ám c i thi t thân m t. H àng trai ch có bà H ng v n, bà Kinh L ng, Ba Khai

i v ch ng Cai T ng s t i mà thôi. Tuy àng gái không òi, song bà H ngn c ng i b n mâm bánh trái, trà r u ng cúng ông bà và cho dâu môt ôi

bông tai xoàn, m t ôi vàng ch m v i m t m áo.Bây gi C n Th ã có xe h i cho m n nhi u r i, nên V nh Xuân m n ba chi c i

c dâu; hai chi c cho h i, còn m t chi c cho dâu r .àng gái thì ch có ông sui, bà sui gái, v ch ng h ng c v i v ch ng H ng

hào, nên m n hai xe h i mà thôi.c dâu v t i nhà, dâu r i th ng vào phòng kín ng cúng mâm T h ng. H ng

Long Tuy n là ng i tu i tác, l i làm mai dong nên ông i theo vô phòng kínng lên èn cho dâu r l y r i ông tr ra ngoài li n.

Cô H ng l y ch m mà ch V nh Xuân. Ch ng v ch ng ng d y xá bàn th Tng, m t l t, thì cô H ng th y ông ã ra ngoài r i cô m i h i: “Bây gi anh

tin có ông T , có duyên n hay ch a ?”.nh Xuân ng c nhiên, nhìn cô trân trân, tinh th n tán lo n, không nói c.

Cô H ng chúm chím c i r i h i ti p: “Sao anh không l y cái khuôn ki ng l nghàng ch nho “X sanh nhi th ngh a” mà treo trong phòng n y ?”

i câu h i ó thì V nh Xuân m ng quá, h t nghi ng gì n a, nên l i ôm cô H ng mànói: “Em Cúc H ng ? Té ra thi t em mà qua có dè âu mà c h nh phúc nh

y ?”Cô H ng c i mà nói: “Thôi, i ra ngoài ng làm l t ng k o ng i ta ch ”.

nh Xuân vén màn, m c a r i v ch ng b c ra, c hai u có nét vui v t i c itrên m t. Bà H ng v n d t dâu r lên l u l y bàn th . Ba Khai v i v ch ng

ng nhì i theo sau.Làm l xong r i dâu r vô phòng c i áo r ng. Ba Khai i coi khách trú d n ti c. Có t

cao l u n u ba c nên khi m i nh p ti c thì m y bà ng i m t bàn, còn m y ôngchia ng i hai bàn r ng rãi.

n 2 gi chi u ti c m i mãn. H àng gái v . V ch ng th y Cai T ng c ng v .Ba Khai coi cho h d n d p bàn gh l i nh c .



Cô H ng x n b n chung quanh b ván, ch bà H ng v n v i bà Kinh ng i ng coitr u n c. Bà Kinh c ngó cô hoài. Bà H ng v n nói nh : “Con kia h i ó c ngbây l n v y, gi ng h t, gi ng t i li ng nói n a. B i v y hôm tôi m i th y l n utôi t ng con kia hi n hình v ch ”.

nh Xuân thay mát r i qua th phòng g l y khuôn ki ng có bút tích c a Cúcng mà em qua phòng ng , d ng ng lên bàn th T H ng, r i ông tr ra

kéo m t cái gh ng i g n m mà u ng n c. Th y Ba Khai i ngang ông kêu mài u ng trà.

Ba Khai c ng kéo gh mà ng i. Bà H ng v n kêu th ng Ca bi u ch bình trà cho haianh em u ng.

Bà Kinh h i Ba Khai ch ng nào v . Khai nói công vi c xong h t r i nên tính sáng b asau v , vì nhà không có ai. bà nói bà c ng v . Bà h i V nh Xuân có nh n chuy nchi v i ông Kinh hay không.

nh Xuân suy ngh r i áp: “Bà v th a v i ông Kinh r ng tôi h t s l m, bà nói nhy thì ông hi u”.

Bà Kinh v i bà H ng v n ngó nhau mà c i.nh Xuân nói ti p: “Còn anh Ba th a v i má r ng tôi l y làm c m ng mà c mángh tình nên g i n trang cho tôi c i v . C ch y không ph i có th ng c.Thu nay tôi không th ti n b c c a ai. Nh ng ã c a má g i, tôi không dám t .

ch ng tôi gi k ni m tình ngh a m con. S d hôm nay tôi c i v ây lài hai má v i ông Kinh, bà Kinh tin t ng giáo lý c a nhà Ph t r i hi p nhau thôi

thúc tôi, nên tôi m i thí nghi m. N u không ai c thì ch c tôi b vu t. S thínghi m ã b t u có hi u qu . Trong 10 ph n thôi i trúng ng ã 8 ho c 9ph n r i. Nh ng ph i i m t th i gian ít tháng r i m i dám qu quy t.y ng i u vui.n t i V nh Tân l y hai t m hình c a c u m i ch p mà b vào bao th r i g i cho BaKhai em v cho m v i bà ngo i.

Sáng b a sau, v ch ng V nh Xuân v i bà H ng v n và V nh Tân a bà Kinh v iBa Khai xu ng tàu mà v .



(25) V ph n bái ã xong.

Cô H ng ã thành bà Ph V nh Xuân. Nh ng vì cô còn tr quá, nên trong vùng BìnhTh y ng i ta g i cô là cô Ph , ch không g i là bà Ph . y c ng t i v ch ng

ng nhì T n khiêm nh ng, s th t c cho con lên không mu n ng i tai là bà, nói r ng bà gì m i 18 tu i.

n c m t i r i, V nh Tân rút lên l u mà h c bài. Bà H ng v n mu n cho c p vch ng m i thong th nói chuy n ng quen nhau r i gây tình thân ái nên bà c nglên l u n m ngh .

nh Xuân kêu th ng Ca bi u ch cho m t bình trà nh trong th phòng. Ông quy ta nay th y (g i) cô H ng l i coi cô còn nh ki p tr c c a cô hay

không, ch sao b a nh p phòng cô nh c chuy n ông T r i cô h i qua bút tích,ngh a là cô có ý làm cho ông bi t cô là h u ki p c a Cúc H ng, mà hai b a rày côkhông làm cho ra v Cúc H ng n a, l i ông nh c t i vi c tr c thì cô s ng s ,

ng nh không hi u chi h t.Th y th ng Ca em bình trà trong th phòng r i, V nh Xuân m i cô h ng i v i

ông vào ó u ng n c nói chuy n ch i. V ch ng vào r i, ông khép c a phòng l icho kín, d t v i ngay l i t sách. Ông m bét hai cánh c a t ra v a ch v a nói:“T sách c a qua có ba t ng riêng bi t. T ng d i qua sách nho, t ng gi a sáchqu c ng , còn t ng trên h t thì sách ch Tây. T qua không khóa. V y qua i làmvi c, em nhà thì l y sách ó mà c, mu n c th nào tu ý. Trong l p sáchnho, có b M nh T qua lên trên ây”.

Ông vói l y b sách M nh T a cho cô H ng mà c p m t ngó cô trân trân, có ýmu n bi t coi cô còn nh chuy n h c Manh T h i tr c hay không.

Cô H ng c i và nói: “Em có bi t ch nho âu mà c. Em có c thì c sách qu cng ây. T sách mà anh sách theo th t nh v y thì có ý ngh a nhi u l m. Aixem qua c ng bi t c trí ý c a anh v v n hoá”.

nh Xuân nghe nh v y thì l y làm k , vì s p sách vào t thì ông s p m i th m tng khác nhau cho kh i l n x n, ch không có ý chi h t. Ông bèn h i cô:

- i sao ng i ta bi t trí ý c a qua v v n hoá ?- Anh s p sách nho t ng d i h t, t c th anh mu n ch nho h c là c n b n v n hoá

a n c mình, nh c n b n ó m i n y sanh qu c v n t ng k còn Âu h c là cáing n nên trên cao m i sanh bông sanh trái c. V n hoá c a mình ph i có g c,có nhánh, r i có ng n nh v y, m i l p u v ng b n, ch c ch n, m i có h ng hoaqu muôn i c, ch tr ng cây mà không có g c anh ch t nhánh mà c m, thì làmsao nhánh c mát m t t t i mà m lá m ch i, ho c anh n ng n mà tr ng,không có g c r chi h t, thì d u ng n y tr bông i n a, bông c ng không t i, d ucó sanh trái i n a, trái c ng không ngon ng t.nh Xuân ng c nhiên mà nói: “Vi c qua làm mà em hi u ý c, th thì v ch ng talà b n ng tâm, ng chí rõ ràng. Qua m ng l m. Tuy em nói em không có h cch nho, song qua th y em có nho h c trong trí. V y c ng hi p hòa v i nhau

c”.nh Xuân b M nh T t ng d i, rút m t t p t ng gi a a cho cô H ng mànói: “T p n y là t p thi c a qua làm trong m i m y n m nay. Xem ó thì rõ tâm

n c a qua. V y có r nh em l y mà c, r i em cho qua bi t trí ý c a em i v ithi v n c a qua th nào. Thôi, l i ây u ng trà nói chuy n ch i”.

nh Xuân khép t sách r i i l i cái bàn nh ng i, v ch ng i di n nhau. Ông tróttrà m i cô u ng v i ông, r i ông nhìn cô mà nói: “H i nh qua Ch Gi ng ÔngHuê bên Gò Công… Qua h c ch nho v i ông Giáo Huân… Nhà ông Giáo Huân



m d a bên ng vô V nh H u… Tr ng h c phía sau nhà… Em nh hôn ?… Em bi t ông Giáo Huân mà...“.

Cô H ng ng i lóng tai nghe. Cô ngó vách t ng, b suy ngh lung l m. Có lúc cônh ch mi ng d ng nh mu n nói, mà r i cô bình t nh l i, nhíu ch n mày suyngh n a.

nh Xuân ti p n a: “Ông Giáo Huân ch Gi ng...Ông d y ba b n m i l c trò,phân ra ng i ba bàn. Có b ván lót ngay u bàn gi a. Ông nói sách r i ông ng ió. Có lúc ông l i võng mà n m...“

Cô H ng l l ng m t h i, r i cô l c u; sè bàn tay ra b m m t và trán mà nói: „Emkhông bi t ông Giáo Huân... Em không hi u gì h t“

nh Xuân th t v ng. Ông rót m t chung trà mà u ng. Ông th y b cô H ng m t.Ông n m tay cô d t l i b ván bi u cô n m nghe n ch i. Ông l y cây n kìmem l i ng i tr c m t cô, lên dây n m t b n nam xuân qua nam ai. Ông ng ngi mà h i cô:

- Em thích nghe n hay không ?- Thu nay em nghe n trong máy hát, ch a nghe ai ng i n nh v y mà sao em

nghe n em bu n quá, bu n mu n khóc.- i qua n dây nam nên bu n.- Dây nam sao l i bu n ? Có dây gì vui hay không ?- Âm nh c c a mình có ba gi ng, ng i ta g i là ba th dây: dây b c l làng, r t r c

nên nghe vui vui. Dây oán réo r t gi ng nh th than phi n trách còn dây nam thìu não gi ng nh au kh , nh bu n r u. qua n m i gi ng m t b n cho em

th y s phân bi t khác nhau.nh Xuân nói tr c ông s p n dây b c, r i ông n m t b n L u Th y. Ông ng ng

t chút r i ông n m t b n T i. Ông nói ó là dây oán. Sau h t ông n m tn nam xuân r i qua nam ai. Ông m i buông n mà h i cô:

- n ba gi ng r i, theo ý em thì em a gi ng nào ?- Gi ng nào c ng y u x u, nghe bu n mu n ch t nên em không a gi ng nào h t.

nh Xuân nh n m t. Ông ngó cô mà h i thình lình: “À ! Em bi t ch Hai T haykhông? …Ch Hai T bán hàng ngoài ch , v tài phú S m ó” Cô H ng l l ngnói: “Ch Hai T …Ch Hai T … In là em có nghe tên ng i n y… nh coinghe h i nào… Cha ch ! Nh không n i r i”.

nh Xuân l c u, th t v ng c c m. Ông l y n mà n n a, ng i n ây làtrí t ng âu, n mà không h ng hái không vui v chút nào h t.

Cách vài b a sau, tan bu i h u chi u r i V nh Xuân i v nhà. Ông th y cô H ng v inh Tân ng ng ngoài sân coi th ng Ca tr ng bông hu . Ông vô nhà th y m

ng i m t mình, ông m i l i g n mà nói: “H m nay con th v con cách h t.Ki p tr c nó là Cúc H ng, u ó ch c ch n r i không còn nghi ng i gì n a.Hôm m i vô nh p phòng cúng bàn T h ng r i, thì nó sáng su t, nó nh con h itr c không tin có ông T , c ng không tin có duyên n . Nó h i con bây gi ch utin hay ch a. Con m ng quá, con ch c ki p n y tuy nó u thai làm cô H ng,song nó c ng s k n i kh tâm c a Cúc H ng cho con nghe, nó s t tình ngh a

a nó i v i m con mình. Té ra t b a c i r i t i nay nó không nói chuy nCúc H ng chút nào h t. Nhi u l n con g y ra mà nói, con nh c ông Giáo Huân,con nh c ch Hài T , thì nó l l ng d ng nh nh mài m i nh ng r i l i m m tnói không c. Ch c là u thai ng s ng ki p n y nó không th nh chuy nki p tr c c. Nh ng con mu n làm sao cho nó nh chuy n ki p tru c ng nólàm Cúc H ng hoàn toàn thì con m i thi t ph tình. Con tính con ph i th nó m tcách n y n a. Bây gi có ng giao thông kh p h t m i n i, xe h i ch y c

t. C n Th lên Sài gòn, M Tho qua Gò Công, mà Gò Công lên Sài gòn c ngc n a, con mu n xin phép ngh ít b a. Con m n xe h i em v con v Ch



Gi ng cho nó g p ông Giáo Huân, g p ch Hai T , nh t là g p cha m ho c anhem c a Cúc H ng coi nó nh l i ng i x a hay không. Con s d t nó l i ch nó

, ch nó ng i h c, ch nó d n bán hàng h i tr c, ng m trí coi nó bi t haykhông. Nh n d p y con th m m cha luôn th . Má mu n i v i con hay không ?

Bà H ng v n nói:- Má mu n i l m ch , v Ch Gi ng th m ng i quen h i tr c ch i, ng t t hôm i

Tho v n nay má nghe trong mình không c kh e, ng i xe i ng xa quámá s b nh. Thôi hai v ch ng con i, má nhà v i th ng Tân.

- Con mu n em Tân theo mà còn m y tháng n a t i thi, nó ph i h c rút. V y n u má nhà, thì con nó l i v i má ng nó i h c.

- Con coi tánh n t v con gi ng Cúc H ng hay không ?- Gi ng, mà H ng l i thông minh ho t bát h n Cúc H ng nhi u. Cúc H ng h c

nho nên thi t thà, H ng có tân h c nên lanh l i, tráo tr h n. Hai ng i u hamcãi l , a tìm hi u nh nhau, nh ng H ng khôn ngoan h n, nên cãi có lý l m.

- Con mu n i Ch Gi ng thì xin phép ngh mà i ít b a, v th m m c a cha conluôn th . Mà i ngang M Tho, con ph i ghé th m v ch ng ông Kinh và th m bàCh v i Ba Khai m t chút.

- ch ng con ph i th m ch . N u không th m thì th t l .Sáng b a sau th y Cai t ng s t i có vi c vào Tòa B , r i ghé phòng quan Ph mà

th m ông. V nh Xuân nói ông tính m n xe h i i v th m m bên Gò Công íta. Mà qua M Tho ph i th m anh em, ch c ph i ó m t ngày. R i xu ng Gò

Công, có l ph i vài ba ngày. B n v không bi t ch ng i ngã Sài gòn, ng lênó mua chút nh r i m i v . M c i không nh t nh m y ngày c, l i

không ch c nên lên Sài gòn hay không, b i v y không bi t m n xe cách nào. Ôngy th y Cai T ng h i giùm m y ch có xe cho m n coi h có ch u cho n n

ngày hay không. H cho m n xe v tài x , mình s ng mà i. Ngày nào xeu, vì mình không i âu, mình c ng tr ti n. H i th coi h tính m i ngày mình

ph i tr ti n bao nhiêu.Th y Cai T ng ch u lãnh i m n xe giùm.

n 4 gi chi u, th y H i ng o, là em c a th y Cai T ng, vô Tòa B th m quanPh V nh Xuân. Th y nói: “Tôi m i g p anh tôi m n xe giùm cho quan l n ich i ít b a. Không c âu quan l n. Xe cho m n b mua xe c , máy móc lôithôi l m. Ch y cà r t cà tang, g n g n nh ây qua V nh Long ho c lên LongXuyên, ho c xu ng Ph ng Hi p, Sóc Tr ng thì c, ch quan l n i xa quá, snó n banh nó b quan l n n m d c ng b t ti n l m. Tôi c n anh tôi ng thèm

n, tôi cho quan l n m n xe tôi quan l n i, v y cho v ng b ng, l i ch ibao nhiêu c ng c. Xe tôi còn m i, v ru t t t, máy m i rà, tài x gi i, quan l nkh i lo gì h t. Quan l n nh t nh ch ng nào i thì tôi em xe l i cho quan l n i,

ng ng i chi h t”.nh Xuân d d không mu n m n xe mà ph i mang n. H i ng o thi t tìnhmu n cho m n, c theo nài ép, nói r ng lúc n y xe n m nhà th y không c n dùng

i âu h t, quan l n i m y b a c ng c, m i ngày quan l n cho tài x ti n nm, h t s ng quan l n a ti n cho tài x i . Không m y khi quan l n v th m

quê quán, em út giúp xe ng quan l n i cho ti n, ch không có n gì l m màph i ng i. V nh Xuân th y nài n quá, l i nghe i xe m n hay n m ng, nênông ch u m n xe và nói s p t xong r i s cho th y H i ng bi t i ngàynào, gi nào. V nh Xuân xin ngh m t tu n l , nh sáng chúa nh t úng 7 gi i,

i cho th y H i ng hay. Thi t n b a ó m i 6 gi r i, H i ng o ng ixe lên giao cho quan Ph m n, th y nói s ng y r i, i xu ng t i Gò Công

ng còn d nhi u. Th y d n tài x i v i quan l n ph i ch y k l ng, quan l nmu n i âu và bao lâu c vâng l i, không c cãi.



Th ng Ca xách hoa ly áo qu n ra xe. V ch ng V nh Xuân t giã m v i V nh Tân,cám n th y H i ng r i lên xe i.

Vì ph i qua t i hai cái ò nên g n 10 gi xe m i t i M Tho. V nh Xuân ch ngcho tài x u tr c nhà ông Kinh L ng. V ch ng ông Kinh L ng m ng quá,

m v ch ng quan Ph n c m tr a. V nh Xuân mu n i th m c Hu n Trai thìông Kinh nói c i Sài gòn không có nhà. V nh Xuân a ti n cho tài x i n

m r i thêm s ng cho y ng x i Ch Gi ng, vì s ch nh không có bánng.

Bà K nh lo ti p ãi cô Ph , sai ch n u n i mua thêm ng ãi khách.Ông Kinh m ng b n tri âm thì lo ch trà ngon u ng v i nhau r i hòa n ch i m t

ch p. V nh Xuân t m c ích i Gò Công cho ông Kinh nghe, nói r ng cô H ngch c ch n là h u ki p c a Cúc H ng, nh ng cô không nh chuy n ki p tr c

c, nên ph i em cô xu ng Ch Gi ng Ông Huê ng cô th y c nh c ng ia coi cô có h i tâm nh trí mà nh l i chuy n c hay không.

nh Xuân c t ngh a cho v hi u lúc m i xu t thân làm ký l c, lãnh l ng m i tháng19$00, v chông ông Kinh nuôi trong nhà h n m t tháng, không ch u l y ti n

m. Ch ng m Ch Gi ng lên thì m n ph cách ây m t c n, ông h c n,c làm thi v i ông Kinh, còn m gói bánh ú, bánh ch ng, bán ki m l i mà phi l ng m i nuôi s ng. Khi ly d v i m th ng Tân r i m n thêm m t c na mà cho r ng, dãy ph n y g n 18 n m.

Cô H ng nói: “Ph i c c tr c r i sau m i s ng, ph i có bu n thì m i bi t vui”.Ông Kinh c i mà nói: “Cô Ph nói theo thuy t c a o giáo. H a h phúc s ý”.

n c m r i nói chuy n ch i n 2 gi . V nh Xuân t giã v ch ng ông Kinh ng quath m bà Ch Thi u v i Ba Khai m t chút r i i luôn xu ng Ch Gi ng. Ông Kinh

i b n v ghé ch i. V nh Xú n nói nh v ng n y thì ghé, còn nh lên Sài gònthì ch c v luôn.

ch ng V nh Xuân qua th m bà con bên v c thì bà ch Thi u v i Ba Khai m ngm, có v y m i th y rõ lòng th c thà c a quan Ph tr c sao, sau v y, tuy ã có song tình ngh a không phai.

Ba Khai mu n c m ch i t i sáng b a sau s i, nh ng ngh Xuân ây C m Nhungph i au kh , mà s cô H ng c ng không vui, nên không dám c m.

n 3 gi r i, V nh Xuân cáo t r i cùng cô H ng lên xe v th m quê quán.n 5 gi chi u, xe ã xu ng t i Ch Gi ng. V nh Xuân mu n th v li n, nên d n tài

ch y thi t ch m ông ch ng cho mà i, xe lên c u s t ông d n quanh quatay m t, có ý ch y ngang nhà Hia M . Ch ng xe t i ó, V nh Xuân m t tay v vaicô H ng, m t tay ch nhà Hia M .

Cô H ng ngó trân r i nói: “Ý ! In là em bi t nhà n y. Ph i em có ây hay không?”.

nh Xuân m ng nên c i mà áp: “Ph i, ph i h i tr c em ó”.Xe ch y luôn r i qu o qua m t ch , v n ch y ch m ch m. T i nhà l ng ch , V nh

Xuân ch ch cúc H ng v i Hai T ng i bán hàng h i tr c mà h i v : “Em bi tch n y hay không ?”.

Cô H ng c i mà áp: “Bi t em nh r i”.nh Xuân nói: “ r i s tr l i ó”.

Xe vô t i nhà vi c làng. V nh Xuân d n tài x h t i ngã ba ch góc nhà vi c thì iphía tay m t. Xe v a quanh thì cô H ng a tay ch và nói: “Nhà vi c ây…Chùa ông bên nây ây… Em bi t mà…”.

nh Xuân m ng nói: „Em gi i quá !... qua vui l m ... qua em em th m th y mìnhi tr c. Ông Giáo Huân...Em bi t ch ?...“.

Cô H ng nói: „ÔNG Giáo Huân ?...“.



Ông giáo Huân ã 70 tu i r i, tóc b c tr ng, r ng r ng h t, mà nh có bà v lo ti png m y n m nay, s ông m t không cho ông d y h c n a, nên s c kh e c a

ông ch a suy l m. Còn bà v , là thím H ng, tu i ch a t i l c tu n nên ch a thi tgià.

Bu i chi u n y bà Giáo lo c m n c trong nhà sau, còn ông Giáo m t mình th th ntr c sân, s m soi hai ch u môn còn t t t i, v i hàng bông tr ng dài theo hàngrào d a t ng.

Thình lình nghe xe h i ch y r i t i ng ng ngay tr c c a, ông Giáo Huân ngó ra th yt ng i àn ông v i m t ng i àn bà ng m c a xe leo xu ng, r i cùng

nhau song song i vô c a ngõ.Ông Giáo ngó r i la l n: „Ai ó v y ? Ph i cháu V nh Xuân hay không ?“

nh Xuân áp: „Th a ph i. Con là V nh Xuân ây“.Ông Giáo nói: „D qu . G n 20 n m th y trò m i g p nhau c. Cháu i v i ai ây ?

a ! Con Cúc H ng mà… ph i hôn ?”.nh Xuân áp: “Th a ph i. Trót 18 n m nay con i tìm Cúc H ng h t s c. Con m itìm c nên d t nhau v th m th y thím”.

Bà Giáo phía sau, nghe nói l n x n tr c sân, bà i ra coi ông Giáo nói chuy n v iai. Bà v a th y v ch ng V nh Xuân thì bà bi t li n, nên nói: “Cháu Xuân mà. Vbao gi ? a ! Mà có Cúc H ng n a ! Sao mà k v y ? S ng l i hay sao ?”.

nh Xuân không tr l i v i bà, xô l ng cô H ng b c i và nói: “Th y v i thím c amình h i tr c ây. Em nh hôn ? Ông giáo d y mình h c ch nho ó“.

Bây gi H ng m i ch p tay xá v ch ng ông Giáo nói: „Th a th y, con nh th y r i.Th y già quá, tóc b c h t. Thím ch a già l m“.

Bà Giáo nói: “Mà t ó t i gi lâu quá, g n vài m i n m, sao Cúc H ng còn nhhoài v y nè ?”.

Ông Giáo nói: “Thôi, vô nhà ch , vô r i s nói chuy n. Cái gì mà quái l nh v y ?Ch t r i sao mà s ng l i !”

Ông Giáo i tr c, v ch ng V nh Xuân b c lên th m, th y bà Giáo còn ng ó màngó cô H ng trân trân, V nh Xuân m i nói: “Hai con v ây th m th y v i thímcho con ây vài b a”.

Bà Giáo nói: “V thì ây ch sao. H i cháu i làm vi c thím có n nh v y. Màm ch H ng v n v th m, thím c ng có d n n a. Nhà th y thím r ng. V thì

ây ch i. Ch H ng v n m nh h cháu ? Có xe sao ch không v v i cháu ?”nh Xuân v a vô nhà v a nói: “Má con n m nay y u, s i xa m t, nên con m i imá con không ch u i”.

Ông Giáo bi u:- Ng i cháu, ng i cho th y h i m t chút. Cháu không còn M Tho n a hay sao mà

i xa?- Th a, con i qua C n Th m y tháng nay, th ng ch c Tri Ph r i i i.- Té ra cháu là Ph r i. S ng quá. N m tr c có th y thông d i Gò Công lên

ch i. Th y nói cháu làm ông Huy n trên M Tho, thanh liêm, ngay th ng, nênc lòng dân l m. Th y nghe nh v y th y m ng cho cháu. Cháu th ng Tri Ph

th y không hay. c v y càng vinh vang cho th y nhi u h n n a.- u con c ng i ta yêu, thì thi t nh th y d y d , b i v y con không bao gi

quên n th y thím.Ông Giáo bi u bà kêu ng i nhà b t gà làm th t ng d n c m khách n.

nh Xuân kêu tài x m n xách giùm hoa ly em vô nhà. Ông t cô H ng i vôtrong, ý mu n ch ch ng i h c h i tr c cho cô th y. Ông Giáo nói m y n m nayông ngh d y, nh ng cái nhà v n còn.c vô nhà sau, cô H ng nh li n. Cô ch ch bàn cô ng i, ch lót b ván c ath y, ch gi ng võng th y n m ngh l ng, ch trúng h t.



ch ng ông Giáo l y làm l , h i Cúc H ng ch t mà sao s ng l i c và t i sao l icòn tr nh h i t v n.

nh Xuân thu t s s ông c p cô H ng t i ch Bình Th y, th y cô gi ng t c Cúcng m i xin coi khai sanh, d ch c Cúc H ng u thai nên sanh cô H ng

nh ng cô H ng c m m , không rõ chuy n ki p tr c, nên ông em vô ây chocô th y l i c nh c ng i x a coi trí có sáng l i hay không. H i nãy i ngang nhàCúc H ng cô bi t, t i ch Cúc H ng ng i ch bán hàng, t i nhà vi c và chùaông, cô c ng nh n a. Bây gi t i nhà ông Giáo, cô c ng nh l i vi c x a r i. V ythì ch c ch n cô H ng là h u ki p c a Cúc H ng rõ ràng, không còn nghi gì

a.nh Xuân h i th m v ch ng Hia M v i Hai T thì bà giáo nói v ch ng Hia M

u còn s ng, nh ng thôi mua bán lúa g o, vì ã già r i. Còn Hai t thì ch ng làTài phú S m v Tàu vài n m nay, không th y tr qua, ch ta v n còn c n nhà h itr c và v n bán hàng ngoài ch .

nh Xuân nói riêng v i bà giáo r ng sáng mai c n ph i cho cô H ng thình lình g pHai T t i ch bán hàng h i tr c coi cô còn nh ch ta hay không. Tr i ch a t i

i còn làm th t gà lâu, v y V nh Xuân tính cô H ng ây, ông i th m chHai T ng d n tr c ch Hai mà s p t cu c g p g sáng mai.

ch ng ông Giáo bi u i m t chút r i tr v n c m.nh Xuân bi u v thay nhà ch i. Ông lên xe i ra nhà Hai T .

Hai T nghe xe h i ng ng tr c c a thì ch l t t b c ra coi. Ch th y V nh Xuântrên xe b c xu ng ch m ng quá, ch la l n, ch y ra n m tay ông mà d t vô nhà.

nh Xuân a ti n cho anh tài x bi u ra ch n mì, cháo cho no, s ch nh khôngcó bán c m bu i chi u. Ông d n n r i em xe l i ây ng r c ông tr v nhàông Giáo n c m.

nh Xuân ng i k t t c u uôi m i vi c c a ông trong 18 n m nay cho Hai Tnghe, vì m bu n nên 27 tu i ông ph i vâng l i m mà c i v ; sanh c con trai3 tu i r i v ch ng không ng tâm chí, nên ph i b . u n m nay c th ngch c Tri Ph r i i qua C n Th , tình c ông g p m t thi u n gi ng t c Cúc

ng. H i ra thì cô n y tên H ng, sanh úng ngày gi cúc H ng hi n hìnhtrong gi c chiêm bao mà t giã ông ng i u thai. Vì nh l i Cúc H ng nóiduyên n v n còn, ki p sau s sum hi p, nên ông c i cô H ng. Ti c vì cô

ng khôn lanh mà trí nh l i mù m t, h i chuy n ki p tr c, cô không nhc, b i v v em cô v ây cho cô g p ng i c , th y c nh x a, ho c may trí cô

t lên sáng su t thì nh l i vi c ki p tr c. V nh Xuân nghe Hai T còn bán hàngngoài ch nên ông n cho ch hay tr c ng sáng b a sau, lúc ch nhóm ông,ông d t cô H ng l i gian hàng coi cô nhìn ch c hay không ?

Hai T nghe rõ nh v y thì ch m ng quá, ch h n sáng mai d n hàng và m c c ngnh h i tr c. Ch vái cho cô H ng nhìn c, ch cho thiên h bi t nh n duyêntr i nh không nên phá r i, vì ch t v ng v n, d u b t i nó c ng n i l i nh

a.Xe h i tr l i. V nh Xuân t mà v k o v ch ng ông Giáo ch n c m. Hai T h i

ch ng nào m i v C n Th . V nh Xuân nói sáng mai thí nghi m r i i th m mcha, có l còn i Vàm Láng ki m th m ông c u r i m i v . Hai T ân c n m ichi u mai v ch ng n m t b a c m v i ch cho ch vui m ng cu c tái hi p hômnay.

nh Xuân không n t ch i nên ph i h a chi u mai l i n c m v i ch .nh Xuân m ng th y v nhìn c nh c m trí c r i, ã nh v ch ng ông GiáoHuân thì ch c sáng mai c ng s nh ch Hai T . Tr v nhà ông Giáo n c m. Ôngvui v h t s c, vui n i l i duyên a, vui tr c ngh a n ng.



Ông Giáo kêu anh tài x bi u em xe vô sân u, r i trong nhà mà ch i, lát n a nm. Tài x nói quan l n có cho ti n n mì no r i, và ng ngoài xe c. Ông

Giáo không cho, nói ch nh không có ti m c m, mà quan l n ch i t i n m bangày, anh n mì hoài ch u sao n i. Xe u trong sân, không ai dám phá âu màph i ng gi xe.

Bà Giáo nói có bi u tr d n c m trong. Vô ch i r i n. Quan Ph kêu bi u n a, rênanh tài x h t dám cãi, em xc vô u d a vách xong r i vô nhà trong mà ch i.

n c m r i v ch ng ông Giáo v i v ch ng ông Ph ng i chung m t bàn và nóichuyên.

Nh n d p n y V nh Xuân m i em chuy n ông k t tình và th th t v i Cúc H ng màthu t rõ l i cho cô H ng v i v ch ng ông Giáo nghe, vì t ngày c i n nayông ch a h nói chuy n ó cho v bi t, mà tr c kia ông c ng không nói rõ vch ng ông Giáo. Ông k chuy n Cúc H ng lãnh bao ti n cho ông n h c b n

m, chuy n nhà cô mua áo c y ng i cho m , chuy n v ch ng Hia M hamgiàu ép Cúc H ng g cho con Thôn Khoa, cô thú thi t ã có th nguy n v i ôngnên không th ng ng i khác c. Cha m cô cho ông nghèo, c ép g l ych ng. Cô không dám ch ng c . G n ngày c i cô g i cho ch Hai T m t gói,

n ch ng bãi tr ng thì giao l i cho ông. Hai T em v c t trong t , t ng côi cho l n chót ng v nhà ch ng nên không ngh chi.

Ch ng dè nhóm h ng sáng a dâu, n khuya Cúc H ng u ng d m v i á phi nmà ch t. úng gi cô t t h i thì trong tr ng Trung h c M Tho ông chiêm baoth y có cô kêu cho hay cô ã ch t r i, bi u v h i hai T s bi t t i sao cô ch t và

n d n ng bu n r u, ph i h c ti p ba n m n a cho thành thân, cô ã có g i ti ni cho ông n h c theo l i cô ã h a. Ông không tin m chiêm bao cho l m,

song trông mau bãi tr ng ng v coi. Thi t qu m i m y b a sau ông v nghech t thi t. Ông ra nhà Hai T h i th m thì Hai T thu t rõ m i vi c cho ông nghe,nói ngày gi ch t thì úng v i ngày gi chiêm bao. Hai T a gói c a Cúc

ng g i, Trong gói có m t vóc xuy n v i m t vóc lãnh g i cho m , 50$00 cho ông n h c ba n m n a, l i có mm t mi ng l a tr ng chánh tay cô vi t n mch : “X sanh nhi th ngh a” r i ký tên “Cúc H ng”.

Cô H ng h i ph i t m l a ông l ng ki ng ông c cho cô nghe cách m y tháng tr ci bây gì ông treo trong phòng ó hay không ? Ông nói ph i. Cô c i.

Ông Giáo nói: “Cúc H ng ch t cho tròn ngh a, áng th ng ! S hành phù h p v i h c, v y là ph i”.

nh Xuân nói: “M i có m t chuy n làm cho con b i r i t h i chi u t i gi . H ì t iây con ch cho tài x ch y ch m ch m tr c nhà Hia M . Con ch nhà cho v con

th y thì v con nh h i tr c có ó. Con không bi t sáng mai con có nên em vcon n th m cha m Cúc H ng hay không, vì v ch ng Hia M là ng sanhthành c a v con ki p tr c”.

Cô H ng nói c ng c i: “Th a anh, v ch ng ta không nên n th m vì l ng i ta ãkh nh r anh thì anh có tình ngh a gì mà lui t i. Còn ph n em, n u em nhìn bi tông bà y thì em l i v i cha m em. T t h n h t là anh ng cho em g p. Vch ng ng i y không ph i là ng sanh thành d ng d c em”.

Ông Giáo Huân ã s n lòng không a v ch ng Hia M , thu nay th ng trách t i ólà tr c phú, ham giàu gi t ch t Cúc H ng, u ng công ông d y d m y n mtr ng, làrn cho c p môn cao quí c a ông au kh không c ph i hi p. Hômnay nghe cô H ng nói nh v y thì ông l y làm hài lòng nên ông li n ph theo mànói: “L i cô Ph nói ó úng l m. D u Cúc H ng là ti n ki p c a cô, v ch ngHia M không ph i là ng sanh thành cô. N u cô g p v ch ng Hia M mà côlàm l , thì té ra cô ph b c ngh a x a, n u cô nhìn bi t thì cô l i v i cha m côtrong ki p n y. V y ng cho cô Ph g p v ch ng Hia M là ph i”.



Bà Giáo ti p nói: “ i ! Sang ki p nào thì bi t cha m v ki p ó mà thôi. Nêu ph i ki ki p tr c, ví nh mình s ng c nh m i ki p r i, mình ph i có c ch c cha, ch c m hay sao. Hu ng chi v ch ng Hia M ã không bi t th ng con, rúng

ép làm cho Cúc H ng ch t r i thì thôi, o làm con ã ch m d t, còn tình ngh agì mà k ”.

nh Xuân nghe cô H ng v i v ch ng ông Giáo ng ý không mu n cho g p vch ng Hia M thì ông xuôi theo, không quan tâm t i vi c ó n a.

Bà Giáo h i qua Chuy n V nh Xuân n m tr c c i v t i M Tho r i sao thôi i.nh Xuân nói ông quy t th ti t áp ngh a v i Cúc H ng, m bu n quá s

ngày sau không có ng i lo h ng l a, nên ông ph i cho m nh ôi b n. Vlà con nhà giàu, v ch ng v i nhau sanh c m t a con trai, m vui m ngch ng xi t. Ch ng con c ba tu i, vì tâm trí b t ng nên v ch ng làm n nTòa xin phá hôn thú, ai i ng n y t ó n gi . V nh Xuân gi u, không ch unói vì mình không có tình v i C m Nhung làm cô bu n mà th t ti t, nên v ch ngph i r i rã.

Hôm nay cô H ng c bi t tâm s c a ch ng, cô m i hi u t i sao khi g p nhau thìn bó, mà c xem xét d c d c n m y tháng m i ch u c y mai nói mà c i cô.

Bà Giáo s cô Ph i ng xa cô m t nên kêu ng i nhà ra bi u d n b ván l n r igi ng mùng và m n g i cho cô ngh .

Ông Giáo v i V nh Xuân c ng i nói chuy n. V nh Xuân t cách c x v i thú vuich i c a mình cho ông Giáo nghe. Ông nói ch ng h ông b b n ch “Thanh caochính tr c” và ông c ng có nuôi hai b i môn nh th y d n. Làm quan c ng nhlàm ng i luôn luôn ông l y o nh n ngh a làm g c.

Ông giáo c chí, nên ông nói: “Th y r t hài lòng mà un úc c m t môn bi tch n con ng cao quí mà i, không thèm ch u theo th t c mà hi n t h n thiên

”.Nói chuy n n khuya, th y trò m i ch u phân tay ì ngh .Sáng b a sau, bà Giao d n cháo n lót lòng r i, V nh Xuân bi u cô H ng thay

ng ra ch ch i r i i th m m cha. Ông cho bà Giáo hay tr a ông s v n c m,còn chi u thì ông ã h a l i n v i ch Hai T nên bà kh i lo b a c m t i. Vch ng V nh Xuân lên xe i, t i tr c chùa Ông Quan , bi u tài x ng ng l i, r i

ch ng vô chùa t nhang mà xá. Ch ng tr ra c a V nh Xuân h i v : “Em nhch n y hay không ?”. Cô H ng c i mà áp: “Ch anh th nguy n v i Cúc

ng h i tr c”.nh Xuân g c u, vui th y trí v ã b t sáng hoàn toàn. ch ng lên xe r i, V nh Xuân bi u tài x ch y ra ch . T i nhà l ng ch ông bi ung ng xe. Ông a ti n cho tài x i n lót lòng. Ông d t cô H ng i trong nhà

ng, b t u trên i xu ng l u d i.Ch v a nhóm ông. Tr nh ng i l n ai th y xe h i c ng ngó, vì thu y ít có xe

i nên ngó r i thì bu l i mà coi.nh Xuân v i cô H ng song song i th ng th ng gi a nhà l ng, ngó hàng d n bánhai bên. Ai th y ng i l c ng li c m t ngó, nh ng ai ngó m c ai, v ch ng không

ý. i g n t i ch Hai T ng i bán hàng, cô H ng ra tay ch r i day qua h inh ch ng: “Ph i ch Hai T ng i kia hay không ?”

nh Xuân g c u.Cô H ng i ri t l i mà kêu: “Ch Hai !”Hai T ng d y la: “Em T ! Em còn nh ch hay sao ? Gi i quá ! Ch m ng l m”.Hai ch em ôm nhau, c m xúc n a n c m t c hai.

nh Xuân ng ngó mà c i, trong lòng sung s ng c c m.Hai T buông cô H ng ra r i kêu V nh Xuân mà nói: “Quan Ph b c xê l i ây

ch i thi t gi ng h t nh h i ó, không sai m t m y nào h t”.



Cô H ng nói:- Chi già r i.- Hai m i n m r i, làm sao không già, ph i làm nh em m i kh i già ch .- Sao ch bi t ?- Chi u hôm qua quan Ph ã có nói h t cho ch nghe r i.- A ! Té ra h i chi u hôm qua i th m ch ó hay sao ? Ph i nói cho em bi t, em c ng

i n a.- th em, bi t hôn ?- n ây, xe qua c u r i thì em nh h t c n gì ph i th . Ch còn ch c hay

không ?- Còn. Chi có m i chi u nay quan Ph v i em s l i nhà n c m v i ch .- y à ? Thì chi u r i s nói chuy n. ng gi a ch ông h ngó quá.- Bây gi ch ng làm quan Ph còn s ai n a ?

Cô H ng ch ch Cúc H ng ng i bán h i tr c. V ch ng ngó nhau mà c i, r i tgiã Hai T mà i.

Hai T k mi ng vào tai cô H ng mà h i nh : “Em mu n ch cho ng nhà hay hôn?”

Cô H ng khoát tay nói: “ ng, ng, không nên”. Nói d t l i li n kéo ch ng i. ch ng V nh Xuân i giáp m t vòng ch , i tài x n lót lòng r i m i lên xe ith m m ông H ng v n Thanh.

Vô ó th y m b lâu n m không ai s n sóc, núm m mu n l ng, nên V nh Xuân vôxóm g n ó ki m ng i m n p l i cho cao. Có ng i ch u làm, V nh Xuân d tra ch m và t ý mu n p núm lên t i c nào. Ng i y xin cho 6$00 ti n côngvì ph i kêu thêm m t ng i gánh t.

nh Xuân l y 6$OO a li n và nói p ch ng nào r i. Ng i y nói tr a mai thìxong h t. V nh Xuân d n p cho t t , chi u mai ông tr vô ông coi r i ông scho ti n thêm.

n v V nh Xuân ghé vi ng m Cúc H ng, ch m chí kh c tên Lý Th T cho công bi t. M ã lâu n m nh ng có l v ch ng Hia M ch m nom nên núm v n

cao ráo s ch s . V nh Xuân kh n vái r i v ch ng ra xe mà v nhà ông Giáo Huân.Còn ngoài ch h i s m m i v ch ng V nh Xuân t giã Hai T mà i r i thì thiên h

xôn xao xúm l i h i quan Ph nào mà quen v i Hai T nh v y. Hai T nói:“Quan Ph ó là con c a bà H ng V n Thanh h i tr c trong xóm Cây Me l n,

bán bánh, bán trái t i ch mình ó”.Có ng i nói: “Té ra c u h i tr c i h c m Tho Sài gòn ó ch gì. Cha ch , bây gi

làm t i ông Ph i xe h i có ph c quá há !”.t bà bán hàng ng i ngang Hai T l i nói: “Quan Ph có v còn nh quá, mà sao cô

ó gi ng h t con T là con c a Hia M h i tr c ng i bán hàng g n con hai v y ?”t ng i khác cãi: “N m ó con T u ng thu c c ch t, chôn m t t r i, âu ph icon T mà nói”.t ng i khác n a nói: “Ph i mà. Con T rõ ràng. Tôi coi k l m. H i thím Hai Tcon ph i hôn. H i m i l i tôi nghe thím Hai T kêu “Em T ”, còn cãi gì n a”.

Hai ba ng i xúm l i h i Hai T , ph i cô Ph ó là cô T , con c a Hia M ph i không?

Hai T chúm chím c i mà nói không bi t, ch không ch u nói ph i hay là khôngph i. Thái y làm cho ng i ta nghi có vi c bí m t nên Hai T d u. Ai n y cbàn lu n cãi l y v i nhau làm c ch u hay h t, hay con T là con gái c a Hia

, nó làm b ch t cho con Thôn Khoa c i không c, r i bây gi nó có ch nglà ông Ph con c a bà H ng v n Thanh.

Ng i ta n rùm chuy n nh v y. n tr a có ng i thân thi t v i nhà Hia M m iem chuy n n y mà thu t cho bà Phú là v Hia M nghe. Bà nói l i cho ch ng hay



x bà che dù vô nhà Hai T h i l i cho ch c coi có ph i h i s m m i có vch ng ông Ph ra ch th m Hai T và ng i v là con T con gái c a bà, ph i v yhay không ?

Hai T c i và nói: “Có. H i s m m i có quan Ph V nh Xuân, con c a bà H ngn Thanh, có l bà bi t bà H ng v n Thanh mà, h i tr c b trong xóm Cây

Me L n, b bán xôi bán bánh, bán trái cây ch mình ây. , con b h c gi i nênbây gi làm t i quan Ph c ng i xe h i v th m m mã, ng b v trên nhà ôngGiáo Huân. H i s m m i v ch ng ng i ch i ng ghé th m tôi v y thôi, ch cógì âu. Bà v còn nh , m t mày gi ng con T h i tr c thi t. Ông làm vi c bên

n Th . Ông c i v là con ai bên ó tôi không bi t”. Hia M th t v ng suy ngh m t chút r i nói:

- y mà h n ch c ch n v ông Ph ó là con T tôi. H nói t i h i tr c tôi gcon T l y ch ng, nó không ch u, nó làm b u ng thu c c mà ch t, r i tr n theocon bà H ng v n.

- Ch t thi t ch làm b n i gì. Nó ch t trên tay tôi.- ch t thi t mà. H i li m có tôi. i chôn c ng có tôi. V y mà h nói nó tr n theo

con bà H ng v n, nên bây gi nó c làm bà Ph ó.- Cái ó tôi không hi u. Mà con T ch t ã h n 20 n m r i. n u nó làm b ng tr n

thì n m nay nó ph i g n 40 tu i. bà Ph n y còn nh l m. Tôi coi l i 17 t i 20 tu ilà nhi u.

- Nh d v y hay sao?- Nh thi t mà. Song cô gi ng con T h i nh l m. Tôi th y thì tôi kêu con T li n.- Có l t i v y nên h n con T s ng l i ch gì. Thím nói v ch ng ng trên ông

Giáo ph i hôn ?- Tô h i thì nói tr n.- Thôi, tôi v . Không bi t ch ng tôi lên coi th xem.- . Bà lên tr n mà coi. N y, mà ng i ta làm t i bà Ph ch không ph i ch i. Bà g p

thì ngó v y thôi, ch ng nói nùi ng i ta b t l i.- Ai dám nói gi ng gì.

Hia M v . Hai T vô trong d n dò hai ch b p rán n u cho ngon ng ãi vch ng quan Ph m t b a cho x ng áng. Hai T ng c i th m v ch ng Hia

d i, ch chi ng ham giàu ép g con thì bây gi con r v ch i nhà mình r imình làm cha m v quan Ph vinh vang bi t ch ng nào.

Hai T ng suy ngh thì nghe ti ng xe h i ng ng ngoài l . Ch b c ra th y vch ng V nh Xuân xu ng xe. Chi ti p m ng, m i vô nhà và nói bà m Cúc H ngnghe ng i ta n h i tr c Cúc H ng làm b ch t gi cho kh i v nhà ch ng

ng tr n theo V nh Xuân, bây gi làm bà Ph , v ch ng v th m x s .Cô H ng c i ng t, khen ai bày cái thuy t gi ch t ng kh i v nhà ch ng thi t là

hay. V nh Xuân nói: “N u h bày thêm cái thuy t tôi bi t thu c cho u ng ng“ph n lão h n tráng” thì còn hay h n n a. M y ch em c i v i nhau. Hai T nóibà M có l s lên nhà ông Giáo ki m th m v ch ng quan ph . Ch ti c bà H ng

n không v ch i.nh Xuân h i th m Tài phú S m thì Hai T nói v Tàu g n hai n m r i mà khôngbi t t i sao b t tin.

Hai T l y làm l mà th y cô H ng thi t gi ng Cúc H ng không có m t m nàokhác, gi ng m t mày tay ch n, gi ng b i t ng ng, gi ng tánh n t nh m l ,gi ng gi ng nói ti ng c i, gi ng ráo h t th y.

nh Xuân nói:- Ng i ta làm cúc H ng c a tôi ch t oan, thì ph i tr l i nguyên cho tôi ch sao ch .- i thêm l i n a ch .



- Ph i l m. Làm m t c a tôi h i tu i ó, ph i tr l i cho l i c ng tu i ó, tôi m i ch uch .

Cô H ng nói: “Làm nh v y thì v n ch âu có l i, Ch Hai nói anh l i là l ithêm V nh Tân kia ch !.

nh Xuân c i mà nói: “À, à, ph i”.Ba ng i nói gi u ng c i v i nhau thì v Hia M b c vô nói: “Tôi chào quan

Ph , cô Ph . Nghe thím Hai ây nói có hai ông bà v ch i trên nhà ông Giáo.Tôi t ng có ch H ng v n nên tôi lên ki m mà th m. Té ra bà Giáo nói không cóch H ng v n, còn hai ông bà m i i ch i, i phía d i n y. Tôi tr v , th y cóxe h i u, tôi ch c ây nên ghé th m m t chút.

nh Xuân kéo gh m i bà M ng i. Bà ngó cô H ng trân trân, r i l i ván mà ng i,Hai T b ng tr u m i n. Cô H ng không quen, nên ng d y b c ba ngoài

a. Bà M m t c ngó theo c a mà mi ng thì h i V nh Xuân.- Quan Ph v ch i ch ng bao lâu ?- Vài b a. Mai tôi i Vàm Láng ki m th m c u ba tôi. Chi u tôi tr l i dây coi nh h

p m m xong r i thì sáng m t tôi v C n Th .- Sao không ch i lâu lâu ?- Tôi còn làm vi c, lâu sao d c.- Quau Ph c i cô Ph c bao lâu r i ? Có con hay ch a ?- Th a ch a, m i c i h n m t tháng nay.- i bên C n Th , hay là âu ?- Bên C n Th , con ông H ng nhì g n ch Bình Th y.- Làm quan Ph mà c i con H ng nhì v y thôi.

Cô H ng tr cô ng i ngang V nh Xuân, m t có nét b t bình.nh Xuân nói: “Tôi là con H ng v n. Tôi c i con H ng nhì v y là ng môn

i h l m ch . Tôi nghèo mà…”nh Xuân b t ngang không n nói cho h t câu. Hai T hi u ý nên ch chúm chím

i. Bà M không th n, ái ng i, nên còn nói ti p: “Cô Ph n m nay c baonhiêu tu i ?”

Cô H ng giành áp: “Tôi 18 tu i. Bà có ý chi mà h i k d v y”.Bà M th y cô H ng có s c gi n, nên ú nói: “H i cho bi t, ch có ý chi âu. Tôi

mu n m i hai ông bà ra nhà tôi ch i”.nh Xuân nói: “Cám n bà khi khác. L n n y tôi không r nh. Không th th m bà

c, tôi ti c l m.Cô H ng ng d y r V nh Xuân i vô m coi h ã kh i công p hay ch a. V

ch ng cáo t bà M v i Hai T ra xe mà i. Hai T hi u ý cô H ng mu n tránhbà M nên không nói gì h t.

ch ng V nh Xuân i ra. Bà M công nh n cô Ph sao gi ng con T , hai ng i nhnu t. Bà ti c không m i ra nhà c cho ông M th y. Bà n tr u r i t mà v .

Cách m t lát v ch ng quan Ph tr l i.Hai T nói: “H i nãy c u Ph nói ng môn i h nghe c quá. C u mu n nh c

ng i ta chê c u nghèo, sao c u m i m ra r i c u l i ng ng i ?”nh Xuân nói: “Tôi b t nh n ch Hai à. Bà M h i h n nên nghe ng i ta nói, bà itìm coi ph i con bà hay không. Bà g p mà con r b ng l ng, v y c ng ph t bà

i, còn nói chi n a”.Cô H ng nói: “Cái thói ham giàu sang c ng ch a b c. Anh ph i nói ng d y

ng i ta ch ”.nh Xuân nói: “Ph i l y nhân ngh a mà i. Ng i ta ã ngã mà mình còn pthêm n a thì mình b t nhân. Còn m c a Cúc H ng mà tôi nói n ng l i thì tôi

t ngh a. Vì v y nên tôi không n ”.



n u xong r i d n lên bàn. Ba chi em n u ng nói chuy n vui c i, r i v ch ngnh Xuân cáo t tr v nhà ông Giáo mà ngh .

Sáng b a sau, v ch ng V nh Xuân i xu ng vàm Láng ki m th m ông c u là Ba Cao.Ng i ta nói v ch ng Ba Cao thôi Vàm Láng ã lâu r i, không bi t bây giâu.

ch ng mua ít con cá ch m, tr lên Gò Công n c m, mua trà v i bánh r i v nhàông Giáo cho bà Giáo cá v i trà bánh.

Bu i chi u vô m coi thì h p xong r i, p thi t t t. V nh Xuân cho ng i lãnh d pthêm 4$00 và cho riêng 10$00 n a c y coi ch ng dùm m .

nh Xuân r t vui m ng d c th y cô H ng ã m trí, nh c ng i và chuy n h iki p tr c. Ông tính em v lên Sài gòn ch i vài b a r i s v .

n t i v ch ng ông ra th m Hai T ng cáo bi t r i t ng sáng t giã v ch ng ôngGiáo Huân lên xe i Sài gòn.

Sài gòn t i hai b a, v ch n i ki m sách c n mà mua, sách nho sách Tây và sáchqu c ng , th nào c ng mua c ch c quy n. V nh Xuân c ng có em cô H ng ixen kh p Sài gòn Ch L n, xem lâu ài, xem th ng c nh, xem cu c buôn bán, xen

n tàu ò, xem h t r i m i v . nhà, u V nh Xuân nói cho m hay tr c h t là có m n p m cha r i m i nóicô H ng qua Ch Gi ng cô th y c nh c , ng i x a thì trí cô b ng sáng, nên côbi t h t, nh h t. Qua M Tho n b a c n tr a v i ông Kinh, có ghé th m bà Ch

i m i i Gò Công Xu ng Ch Gi ng nhà ông Giáo Huân. Hai T có m i nt b a c m. V Hia M có l t l i làm quen, ch ý xem cô H ng. Vì cô H ng

không ch u nhìn nên h th m mà i v . Có xu ng t i vàm Láng ki m th m c u BaCao, nh ng v ch ng c u ã i x khác không ai bi t i âu, nên không tìm c.

Bà H ng v n nghe con thu t chuy n bà vui vô cùng, nh t là bà m ng bi t công thi t là h u ki p c a Cúc H ng, bà tin ch c dâu bà s v i bà tr n o.

Chi u mát, V nh Xuân l i th m H i ng o mà t n cho m n xe.i l i ông vi t th cho ông Kinh L ng v i Ba Khai m i ng i m t b c th mà cáo

i r ng Gò Công ông lên Sài gòn r i th ng ng ông v luôn, không ghé MTho c. Th g i cho ông Kinh, ông có vi t thêm r ng cô H ng nhìn c nh c côbi t, r i g p ng i x a cô nh h t. y v y qu thi t là c n duyên nên m i v ng

n s i t h ng nh v y.



(26) H U QU

ch ng V nh Xuân v C n Th , ch ng bi t ch c ki p tr c c a v , còn v hi uc tình ngh a c a ch ng, thì trong gia ình vui v o x ng tu , th o thu n

niêm m u t . Nào có dè v ch ng lên xe i kh i nhà ông Giáo Huân r i, thì c chGi ng Ông Huê thiên h xôn xao, nh t là trong gi i àn bà, ng i ta bàn lu n cách v con gái c a Hia M c ng t ng ch t. Té ra còn s ng nh n, s ng mà l i

c làm v ông Ph , i xe h i, sang tr ng h t s c. Ng i n y nói v y, ng i kiacãi khác, m i ng i m t chuy n riêng không phù hi p v i nhau, b i v y m i gâyra m t cu c tranh bi n sôi n i.

Có ng i tính hòa gi i nên nói v ch ng V nh Xuân v m y b a, t i nhà ông GiáoHuân, có l i th m và n c m nhà Hai T , l i có bà M , là m con T , n ó, mcon g p nhau n a. V y n u mu n bi t rõ s thi t thì ph i h i: bà M , thím Hai T

i bà Giáo Huân t nhiên ph i bi t c.Có ng i ch p cái thuy t ó mà cãi: “M y ch th y rõ ch a ? Ta nói không ph i con

mà. N u v ông Ph ó là con T , thì sao v ch ng v ây không nhà Hia, l i trên ông Giáo Huân ? Bao nhiêu ó bi t r i”.

t ng i khác cãi: “T i h i tr c ép g nó cho con Thôn Khoa, nó gi n, nên bây ginó không thèm t i nhà ch sao. Bà M l i nhà hai T khóc lóc n n n h t s c mànó c ng không ch u v .

m ba ng i i l i nhà bà M h i bà Ph v ó có ph i là con T c a bà hay không.Bà M : “Tôi nghe ng i ta n con T h i tr c làm b u ng gi m v i á phi ngi ch t ng chôn nó r i có ng i c y hòm em nó i gi u, sau m i g nó chocon bà H ng v n Thanh. Vì v y, nên bây gi v ch ng nó m i v ó. Tôi i ki mtôi coi ph i không. Tôi g p v ch ng nhà Hai T . Thi t cô Ph gi ng h t con

tôi n m nó ch t ó, gi ng m t mày, tay ch n, b i, ti ng nói, cái gì c ng gi ngt th y, nh ng tu i nh quá. Tôi h i thì cô nói m i 18 tu i. N u con T tôi cònng thì n m nay nó 39 tu i, ch âu mà nh nh v y c. Cô không bi t tôi. Tôii ông Ph c i v âu thì ng nói c i con H ng nhì nào bên C n Th ,i c i h n m t tháng nay. V y thì âu ph i con T mà m y ch h i”.

y ch ra v mà không ch u tin, nói r ng bà M ki m con n n n bi u nó v nhà, nógi n nó không thèm nhìn m con, r i m c c nên bày chuy n nh tu i, con H ngnhì, H ng nh t âu bên C n Th ng x u.

Có m t t p àn bà l i nhà Hai T mà h i g c tích cô Ph ó. Hai T ngh v ch ngông Ph V nh Xuân ã i lên Sài gòn r i, không c n ph i gi u n a, nên ch nóithi t: “Cô Ph ó ki p tr c là con T , nh ng ki p n y không ph i. Con T ch t

i nó u thai vào nhà ông H ng nhì bên C n Th . Ông Ph th y gi ng con Ti tr c nên ng xin c i. S thi t là v y ó. Cô n y tên H ng. Ti n ki p là con. Vì con T có duyên n v i V nh Xuân, ki p tr c b v ch ng Hia M ham

giàu làm cho nó gi n mà t t , nên Tr i khi n ki p n y hai ng i g p nhau ngph i hi p v i nhau”.

Hai T c t ngh a rành, nh ng m y ch àn bà có bi t nhân duyên, có hi u luân h i gìâu mà m y ch tin. M y ch m i i h i v ch ng ông Giáo Huân.

Ông Giáo s n ghét thói ham b c ti n c a v ch ng Hia M , nên v a nghe h i thì ôngnói li n: “Cô Ph Vmh Xuân, dâu cua bà H ng v n Thanh ó, là con gái c a Hia

ch ai. T i h i tr c v ch ng Hia M rúng ép con t m b y, nên bây gi nókhông thèm nhìn cha m ch có gì âu”.

Ông Giáo là ng i k lão, l i có danh h c gi i. Nghe ông nói nh v y thì nh ng ng iqu quy t cô Ph là con T , h th a mãn, khoe mình không nói l m, còn nh ngng i bên phe ngh ch thì không dám cãi m nh n a.



n l n l i m nh m c a ông giáo Huân nh phép truy n kh u c a qu n chúng nênc l u thông kh p trong ch , ngoài ng, làm cho m i ng i u khinh b v

ch ng Hia M ngu mu i, ham giàu b m t a con gái, bây gi nó có ch ng làmi quan Ph r i nó không thèm nhìn cha m , tr v x nó không ch u b c ch ni c a.

ch Gi ng ông Huê d lu n r n r c r i phê bình c ch c a v ch ng Hia M r tnghiêm kh c nh v y, mà bà H ng v n Thanh v i quan Ph V nh Xuân xa nênkhông hay gì h t.

Mà hay làm ch ?Bà H ng v n Thanh ng vui s ng mà th y cô dâu m i c a bà là H ng n y khác

n v i cô dâu tr c là C m Nhung; cô dâu m i bi t ch m nom tr u cau, trà bánhcho bà, bi t lo mi ng n ch ng cho bà, ban ngày ch ng m c làm vi c h th y bàbu n thì l y truy n c cho bà gi i khuây, h th y qu n áo c a V nh Tân có d thìgóp bi u th ng Ca gi t i s ch s cho em b n i h c. ã lo cho m ch ng, mà cònbi t lo cho con ch ng, cái ó làm cho bà c m ng h n n a.

Có êm bà H ng v n n m m t mình trong phòng bà v ng v ng nghe ti ng V nh Tânc bài phía bên kia, r i nghe V nh Xuân n réo r t t ng d i, bà sung s ng

mà nh n th y c nh i lao kh c a bà h i ch Gi ng bây gi nó bi n ra c nh ith n tiên. Bà h t chòi lá, t i gói bánh sáng ra ch ng i bán. Bây gi bà c nhà l u, ng n m m, chung quanh có con th o, có dâu hi n, l i có cháu n ith ng yêu dan díu. Bà nh h i tr c hay Cúc H ng ch t bà có than không thnào bà c i con dâu khác mà nó bi t th ng bà nh Cúc H ng. Có l l i than yth u t i tai Cúc H ng nên nàng tr l i v i bà cho bà h ng h nh phúc lúc già c .

Còn V nh Xuân t ngày i Gò Công v , ông bi t ch c cô H ng là h u ki p c a cúcng thì ông yêu quí cô không gi i h n, yêu quí ng i n mà c ng là ng i

ngh a vì Cúc H ng ã giúp cho ông l p thân danh, mà còn gi ngh a v i ông toànn.

c ch ng yêu chu ng, cô H ng ã không nhõng nh o nh h ng gái t m th ng,trái l i cô càng lo ph ng s ch ng h t lòng, lo s p t áo qu n, lo tài b i tâm trí.Ban êm h V nh Tân lên l u mà h c và bà H ng v n i ngh , thì cô H ng b nthân i ch m t bình trà ngon b ng trong th phòng cho ch ng.

Còn V nh Xuân êm nào ông c ng bi u v vô th phòng n m ch i v i ông. Ông l yp thi phú c a ông làm, ông bi u v c l i cho ông nghe, r i có lúc ông ngâm

nga m t bài, có lúc ông n ch i vài b n. V ch ng âu y m, tình ngh a m n n ng, ch ng ông s ng v i chu i ngày m m, thu n hòa, s ng v i c nh i thung

dung trong s ch.Vì C n Th , V nh Xuân ch a g p c b n c m thi mà àm lu n, nên ông xem

ng i v c ng nh tri âm.t êm V nh Xuân ngâm ch i m t bài thi c a c Phan L ng Khê r i ông h i v :

- y tháng nay em ã h c h t t p thi c a qua hay không ?- Em c i c l i n m y l n. Có nhi u bài em thu c lòng n a, ch em nhà có

làm gì âu. Em c hoài t i ngày.- Tâm h n c a qua phát hi n rõ ràng trong t p thi ó. Theo ý em thì tâm h n c a qua

cao th p th nào. Qua mu n em phê bình cho qua nghe th coi.Cô H ng ngó ch ng mà c i.

nh Xuân c theo nài n v ph i phê bình tâm chí c a ông.Cô H ng nói:

- Em không bi t làm thi, em c ng không có h c ch nho. Còn ch Pháp thì em clem nhem ch a bi t ch thâm thúy. Em âu dám phê bình v n ch ng nh t là v nch ng và tâm chí c a anh ã c ng i ta yêu m n tán t ng lung l m.



- qua nói tâm chí c a qua cho em hi u ng em phê bình. Qua sanh tr ng trongnhà b n hàn. Nh Cúc H ng tr ng chí và giúp ti n cho qua nên qua m i n h c

c. Qua i h c v i m c ích h c cho gi i, l p cho c thân danh ng thoát kh icái kh nghèo hèn, mà lên cái a vi khá khá nu t chút. Thi t h i nh qua mu n theo

c nho h c h n tân h c, ng t ai c ng nói i nay nho h c vô d ng. Ai c rg xúi quaph i i ng m i, Cúc H ng c ng ng ý ó. Ch ng dè qua h c n a ch ng thìCúc H ng ch t i. Qua chán n n mu n b vì qua có m già nghèo kh , l i thêmCúc H ng ch t mà c theo c n d n ph i h c cho n cùng, g i ti n l i cho quan h c, nên qua ph i rán. Khi h c thành công r i, qua lãnh ch c thông ngôn, ký l c,

qua quy t chí tu tâm d ng tánh, qua l y “thanh cao chánh tr c” làm c n b n, làmth y làm quan thì th ng ngay, trong s ch, không h i l , không bóc l t, không hàhi p, không dua b , không n nh hót. Ai hung d tham lam m c ai, qua c gi hi n

ng nhân ngh a. c làm quan mà qua không c n ph i giàu ti n b c nh ng ita, qua ch mu n vui thú phong l u trong s ch, b i v y qua h c n d ng tâm,

p làm thi ngôn chí. Qua ghi rõ tâm chí c a qua trong t p thi ó. Qua mu n bi tcoi ý em có hi p hòa v i tâm chí c a qua không ?

- u em nói thì em ph i nói ngay. Mà nói ngay thì s anh cho em không ng tâm,ng chí.

- Không ph i v y. Thu nay qua tôn tr ng l ph i. N u em nói úng v i l ph i thìqua ph i kính ph c em ch .

- Anh tu tâm d ng tánh, anh l y b n ch “thanh cao chánh tr c” làm ch ích thìhay l m. Anh vui ch i thì anh h c n, t p thi, ng n m thú phong l u, c ng hay

a. Còn làm th y, làm ông thì anh ghét b c l t, h ng hách, anh không ch u làm nhthiên h , anh mu n nghèo mà s ch s , ch không mu n giàu mà d dáy, cái ó ángkhen thi t. c h t thi vãn c a anh, tuy em thi u h c, song em c ng nh ng i khác,em nh n th y tâm h n ng c i, thoát t c c a anh phát hi n m t cách rõ ràng.Nh n th y r i, t nhiên em c ng ng i khen kính tr ng anh nh ng i khác. Nh ngmà …

- Nh ng mà … sao n a ? Em c nói ngay ra. Không h i gì âu mà em ái ng i, nênkhông dám nói cho h t lý.

- Em nói thì anh ng bu n nghe hôn. Có v y thì em m i dám nói.- Không. Qua không bu n âu. D u tâm chí c a qua có ch nào d , em dòm th y, em

ch cho qua bi t, ng qua s a i l i, thì qua suy ngh mà li u nh. V ch ng ta sbàn lu n mà t ch c m t c nh i hoàn toàn cao v i s ng chung v i nhau, v y thìcàng hay ch có sao âu mà bu n.

- Nghe gi ng n c a anh, r i c thi v n c a anh n a, em nh n th y mang tâm h nbi quan n ng n , nên anh gi tánh khí th ng v ng ch c. Anh là ng i a s u, a

m, nên t ngón n n câu v n, th y u là gi ng than khóc, ti ng u phi n.Nghe gi ng n c a anh thi t em mu n ch t cho r i. c bài v n c a anh thi t emth t th o gan ru t. Anh ngh coi, n mà c “ai” c “oán” thì làm sao mà vui c,làm sao mà ph n kh i chí khí, m nh d n c nh tranh ng ti n b c v i thiên h .Còn t c nh thì anh t “Tr ng lu l ”, “ êm m a r r ”, “Ti ng d ngoài hiên” thì nh

y, h c thì r ri t tinh th n, tiêu tan h ng hái h t.nh Xuân ng i ch m ch nghe. Th y cô H ng ng ng thì ông bi u:

- Còn th y gì n a, em c nói h t i mà.- Em nh trong sách c có nh ng câu v n nh “G m àn n a gánh non sông m t

chèo” nh “N m tay nhau lên ch n võ ài cho rõ m t anh hùng th gi i”. V n ph inh m nh v y, ng i ta c m i ph n kh i c ch . Em d t, em không bi t

ch cao xa, em th y sao thì em nói v y. N u em nói b y thì anh d y giùm cho embi t cái hay c a âm nh c cái cao c a v n ch ng, ng ern th ng th c v i anh.



- Không. Tuy ý c a em khác v i ý c a thiên h , song em ch trích m y m ó thìtrúng l m, ch ph i nói b y âu.

Cô H ng vô tâm hay là h u ý không hi u, mà cô âm ngay cây dùi nh n trúng cgan ru t c a V nh Xuân, làm cho ông châu mày nh n m t. Ông b c l i bàn ng irót u ng vài chung trà r i ch ng tay lên trán mà suy ngh .

Ông ng i tr m ngâm m t h i r i kêu cô H ng bi u l i ng i cái gh ngay m t ông vàông nói:

- Thu nay qua ch a h ngh t i nh ng u em m i nói ó. Qua l y làm au kh non sông s p , qu c gia tiêu vong, n c m t dân nguy, hoa s u c héo. Vì

qua có h c ch nho nên b c chân vào ng i, qua ã bu n v vi c ó, mài còn bu n thêm n i r i rã tình duyên n a. Ch c là t i cái bu n d n d p y unúc tâm h n qua a c m, a s u, coi c nh i t i en, ng i bít ch t, thành

th qua có u óc bi quan, r i nó phát hi n ra câu v n, gi ng n, nên em m ith y c. Mà em th y cái thu nay các b n c m thi c a qua ch a ai th y, thi tqua khen em l m, khen trí sáng su t ó.ây V nh Xuân càng yêu quí cô H ng h n n a, yêu quý vì cô h c ít mà thông

minh.êm nào c ng v y, h n r i v ch ng i ngoài sân ch i ít vòng r i rút vô th phòng

ng trà c sách, ho c bàn lu n vi c i, hi p ý ng tâm, trên hòa d i thu n.nh Tân h c mãn niên khóa thi u b ng s h c. Nhà n c ã có tính m r ngtr ng C n Th ra làm tr ng trung h c, nh ng nhà c a m i b t u c t, có l m t

m n a m i m d y c.Không l b t V nh Tân n n không mà ch , nên V nh Xuân ph i làm n xin cho con

thi vào tr ng Trung h c M Tho.m nay bà H ng v n ã già y u i xa không ti n, nên V nh Xuân vi t m t phongth cho anh v , là ba Khai, hay tr c, c y ch m nom giùm cho V nh Tân thi, r isai th ng Ca c m th a V nh Tân qua m Tho.

nh Tân thi u n a.nh Tân h c tr ng M tho g n mãn n m thì cô H ng sanh c m t a con trai.Bà H ng V n m ng quá, V nh Xuân t tên là V nh Thái.

i bãi tr ng, Ba Khai b n thân a V nh Tân v , ng th a d p qua th m bà H ngn và m ng cho v ch ng ông Ph m i c thêm con trai n a.

i l i Ba Khai m i t v i bà H ng v n và V nh Xuân r ng V nh Tân th y vài anhem b n c cha m cho qua Tây mà h c. Nó nôn quá t ý mu n i. Ba Khai dòmth y ý m con bà H ng v n d d , m i nói ti p: “Má tôi th y cháu ham h c, l ingh d ng Ph m i c thêm m t a cháu n a, nên má tôi bi u tôi th a v ibác và d ng Ph vui lòng cho cháu Tân xu t ng du h c nh chúng b n. Mátôi nói cháu ngo i hay cháu n i c ng là cháu, v y má tôi xin cho phép má tôi ch ucác h c phí c a cháu, d ng Ph kh i lo vi c ó. Ph n tôi thì tôi có t i ba a congái mà không có con trai. V y tôi c ng ph nuôi cháu Tân n h c cho n cùng

ng ngày sau cháu kh i thua sút thiên h ”.nh Xuân ã có ý mu n cho con qua Pháp mà h c nên không ph n kháng.

Bà h ng v n ã có thêm m t a cháu n i n a trong nhà nên bà d c d c r i c ng cho V nh Tân i.

Vì v y nên trong lúc bãi tr ng n y V nh Tân c i Tây mà h c, qua cho k p khaitr ng d y v niên khóa m i.

Cách sáu n m sau, V nh Tân có b ng tú tài r i và ã thi u c vào h c tr ng báchngh k thu t.

Saigon, 24-6-1955

CHUNG


ho bieu chanh to hong vuong van

Documents