ho bieu chanh khoc tham

Khóc th m 1 www.hobieuchanh.com

Khóc th mH Bi u Chánh

I - Khách l n nhà

Em i, em! Hu v i lài b a nay tr bông h t, thi t là p ra ây coi ch i, em!y là m y l i c a m t cô m n , m i m i chín tu i tên là Ðoàn Thu Hà, l i

b n gi chi u, ng gi a v n hoa tr c nhà, kêu mà nói v i em trai Ðoàn CôngC n. Công C n ã c m i l m tu i r i, nh ng vì trò nh x ng, nh vóc nênng i không quen bi t, ai th y trò c ng t ng trò ch ng l i m i ba tu i mà thôi.Trò ch ng tay ng d a lan can tr c c a, ng nh p chân hút gió, b ng nghe chkêu, li n day qua ngó ch mà c i, r i th ng th ng b c xu ng th m i ra sân.

Thu Hà v i Công C n là con c a th y H i ng Ðoàn Công Chánh MTh nh, nhà c t d a ng Th t N t i Long Xuyên, Thu Hà h c tr ng N h c

ng trên Sài Gòn, hôm tháng tr c thi u luôn hai khoa, l y c Diplôme vàBrevet Élémentaire. Còn Công C n thì h c tr ng Chasseloup Laubat, ã c m t n mth nh t r i. Vì ch ã thi u r i, em l i g p d p bãi tr ng nên ch em d t nhau vnhà m y tu n nay mà vui ch i v i cha m .

Tr i chi u man mác, ng n gió lao rao. Trong v n hoa, u này bông ph nkhoe màu nâu, u kia lài khoe màu tr ng, bông nâu coi thi t p mà bông tr ng coicàng xinh. Ðã v y mà t i c a ngõ có x hai bên hai cái ng nh ch y dài vô sân r igiáp nhau tr c th m nhà. D c theo hai ng y, m t mé thì tr ng lan, m t méthì tr ng hu u tr bông, nên ng i trong nhà ngó ra thì th y m i bên m t l n lòm i v i m t l n tr ng nõn.

Tuy cái sân c a th y H i ng Chánh kêu là v n hoa, nh ng mà v n hoakhác trong Nam Vi t, ngh a là có tr ng bông, mà c ng có tr ng cây trái nhi u thn a. Tr c th m nhà có hai hàng ôn1 trên m i cái u có m t ch u ki ng, kimquýt, s n tùng, c n l ng, bùm s m, b i thì u n nhánh k khôi, b i thì t a lá y u i u.Hai bên thì cam m t, quýt ng tr ng ngay hàng, nhánh lá sum sê, mà bông tráich a tr . Phía ngoài thì lý tr ng xen v i m n dày b t, l i thêm tr ng m t hàng ràob ng bông l ng èn2, nên h óng ch t c a ngõ r i, thì ng i i ngoài ng khôngth y trong v n c. Thu Hà mình m c áo tím qu n tr ng, ch n mang giày nhung xanh, tay trái

eo m t chi c huy n3, tay m t eo m t chi c vàng h t xoàn, tai eo m t ôi bôngc ng nh n h t xoàn, c eo m t s i dây chuy n nh , tuy không có trang i m nhm y con gái nhà giàu có h c kia, nh ng cô v a có s c v a có c, l i thêm có vthi n ch n, nên g ng m t coi v a nghiêm trang v a thanh l ch, ít cô gái nào bì k p.

1 gh làm b ng g m không ch d a, dùng ng i hay kê nh ng ch u ki ng2 còn g i là bông b p3 vòng tay b ng á en


Cô n m chùm bông hu r i cô cúi xu ng, kê m t vô mà h i, bàn tay cô d unhi u, da m t cô tr ng ng n. Bông k m t cô bông lúc l c o t òa, còn cô h i bông r i,cô v a lòng nên cô c i chúm chím. Cô th y Công C n ra g n t i, cô buông chùmbông ra mà nói:

- Bông t t mà l i th m quá.Công C n c i và áp r ng:- Ch c là bông nghe ch thi u, nên r nhau n h t th y ng m ng ch ó

a ch Hai.Thu Hà li n tr l i r ng:- Em nói ó có l ph i a. Thu nay ch th ng bông l m, h bãi tr ng

nhà ch vô phân t i n c cho nó hoài, nay ch thi u t nhiên nó ph im ng ch ch .

Thu Hà nói và c i, núng hai bên gò má hai ng ti n, bày hai hàm r ng tr ngtrong và khít r t, m t ngó thi t là có c, mi ng nói thi t là có duyên. Ðã v y mà l ithêm gió ph t cái áo tím m ng c a cô bó sát trong mình, làm cho th y rõ cái vóc c acô y u i u thanh tao, r i bay hai lai qu n lên, làm cho lòi hai bàn ch n no vun, bàyhai c m ch n tròn no và tr ng nõn.

Vì Công C n là em, nên trò không th y dung nhan tu n tú c a ch , l i trò cònkh , nghe ch nói ch i nh v y, trò không bi t l i chi mà i áp, trò m i l a m tchùm bông hu n u, trò n m mà h i r i b i t i. Thu Hà i theo sau, gió ph tmái tóc làm cho n m ba s i ph xu ng m t, cô l y tay mà vén, ngón tay d u dàng,

u tóc en m t.Hai ch em i t i ám bông lài, bèn ng l i mà tr m tr . Công C n v i tay

ng t m t bông. Thu Hà la lên r ng:- Ý! Ð ng có hái, em. Ð ng có hái, hái chi v y? U ng quá.Công C n h i bông r i trao l i cho ch , Thu Hà l y bông l i c m mà coi, s c

m t bu n hiu, mà nét bu n coi còn xinh p h n h i nãy n a. Cô ngó cái bông r itrách em r ng:

- Bông t t nh v y mà em hái chi v y. Ch ti c quá. Ð ng có hái n a nghehôn em.

Công C n g t u c i và nói r ng:- Ch không cho tôi hái bông, tôi ki m trái lý n ch i.Trò nói d t l i thì b n b i t i m y cây lý. Thu Hà th ng th ng i theo em.Cô ngoái l i trong nhà r i kêu em mà nói:- Có ba v i má kia, em. Em hái ng có làm gãy nhánh ba r y a.

V a lúc y hai v ch ng th y H i ng Chánh ng b c xu ng th m mà rasân. Ông H ng ch Lung là chú ru t c a th y H i ng, nhà d i phía Bò Ót,ông lên th m h i tr a, vì v ch ng th y H i ng c m quá, nên ông ph i l i ch iv i cháu, ông c ng i theo ra tr c th m mà h ng mát.

Th y H i ng Ðoàn Công Chánh n m nay ã c b n m i l m tu i. Th yg c gác M Th nh, cha m khu t h t, trong thân t c duy còn có m t ng i chú làông H ng ch Lung ó mà thôi. Còn v là cô Lý Th C , nh h n th y hai tu i, v nlà con c a m t bà Cai t ng c u d i Ô Môn thu c t nh C n Th .


Hai v ch ng có danh giàu có và nh n c mi t Cái Sao, Cái S n. Cái danhy không ph i là danh gi , b i vì th y H i ng ng b h n n m tr m m u i nh ng nh t, m i n m th y thâu huê l i g n hai ch c ngàn gi lúa, mà v ch ng th y r ng rãi, tá i n, tá th a nào túng ti n ho c là túng lúa thì th y cho m n chch ng h th y ch u cho vay, còn trong làng trong xóm ai g p ho n n n thì th y c ugiúp cho h t th y. Th y H i ng Chánh không bi t ch Tây, mà th y thông ch Tàu; nh ngsách Tàu g i là tân th , thì ch ng có b nào trong nhà th y không có. L i các th t pchí, nh t báo qu c âm, th y mua h t, th hay c ng mua mà th d c ng mua;th y nói r ng n u ng i ta ngh lu n úng thì mình ph i bi t mà khen, còn n ung i ta ngh lu n sai thì mình c ng ph i bi t mà cãi ch mình chê d mà không

c, thì mình có bi t d ch nào mà tránh. Vì th y c tân th và nh t báo nhi u, nên tuy th y không h c ch Tây, songki n th c c a th y c ng r ng rãi nh ng i có h c. Thi t th y không ch u can d

n qu c s , nh ng mà th y tôn tr ng quê h ng, th y yêu m n ng ch ng, l ith y hay ch m nom nh ng v n thu c v khai thông dân trí, ho c b o th l iquy n cho ng i Vi t Nam. H i nào l p ra c ng có th y hùn h t th y. Có h i b l ,nên tan rã, th y m t h t v n hùn mà th y không gi n, l i nói r ng: V n s kh i unan; m i t p i thì ph i v p té nhi u l n, r i m i i v ng c ch . Th y ã bi t lo giúp , mà may l i c g p m t ng i v hi n. M y n msau ây, th C mang l y b nh ho, th y thu c c m lo n vi c nhà, ch ng làm chi; h itr c cô còn m nh m , cô th cho ch ng mà xem xét trong nhà ra n ngoài ru ng in a, mà ch ng làm vi c chi, d u t n hao bao nhiêu cô c ng ch ng có m t l i phi ntrách. Cô H i ng thu c v h ng àn bà bi t kính tr ng ch ng, bi t tr ng chí4 choch ng, nên ch ng h khi nào có ng n tr vi c c a ch ng làm. Mà th y H i ngthu c v h ng àn ông th ng yêu v , bi t lo vi c nhà, nên ch ng h bao gi th ylàm cho v bu n, mà c ng ch ng h khi nào th y ph m danh giá. V ch ng sanh có m t a con trai v i m t a con gái ó mà thôi. Lúc concòn nh thì v ch ng ã c nguy n cho chúng nó n h c cho n cùng, ng chúngnó t cách, trí th c mà m ng v i th cu c. Ph n Thu Hà là gái nên h ctrong n c c ng r i, còn ph n Công C n là trai ph i h c cho cao m i c. N mngoái Công C n thi l y b ng s h c xong r i thì th y H i ng Chánh mu n cho tròqua Tây mà h c. Vì b i th C than cô b nh ho n, l i con còn nh quá, nên th y H i

ng s v bu n, mà ph i d n lòng cho con h c t p theo trí th c h l i nh ng i. Mà cha m bi t lo l ng cho con, l i g p con c ng bi t làm v a lòng cha m .Thu Hà thu nay c n c 5 l m, nên bây gi m i thi u l y luôn hai b ng c p trongm t n m. Còn Công C n m i vào tr ng l n n m u, mà hôm bãi tr ng cth ng n m cu n sách t t. V s n h c thì hai tr ã làm cho cha m vui lòng r i, mà v s n thìchúng nó c ng làm v a ý cha m l m. Công C n còn nh nên v nhà c lo ch i màthôi, song cách ch i c a trò th ng êm th m, th y ngu i l n bi t cung kính, th y k

4 khuy n khích làm cho ý chí l n lên5 siêng n ng và ch u khó


nghèo bi t th ng yêu ch không ph i vúc v c6 ngang tàng nh con nhà giàu khác.Còn Thu Hà, cô ã n m chút nh mùi tân h c, mà cô không ch u làm theo nh ngthói tân n nhi. Cô ghét nh ng gái h t tóc c t, i giày cao gót, m c y ph c theo m,cô chê nh ng gái c o ch n mày, môi thoa son lòm, tay xách bóp nh ng nh nh.Thu nay h bãi tr ng thì cô v nhà, lo coi sóc mi ng n mi ng u ng cho cha m , côc t l a may áo may qu n cho em. Cô ch ng h nói n ng ti ng v i tr trong nhà, côth ng hay cho ti n nh ng con nít nghèo trong xóm. Cô có m t t t mà thôi, cái t t ylà cái t t khinh b nh ng k m u l i c u danh, chi t báng7 nh ng ng i n nh hót gid i. Th y H i ng th ng nói v i con:

- Cái t t c a con ó không ph i là x u, song không thích h p v i th i th . Bacoi i bây gi , ai gi d i n nh hót thì m i sang, ai gi i m u l i c u danhthì ng i ta cho là trí. N u con ngh ch nh ng ng i y thì còn ai âu màcon a?

H Thu Hà nghe cha nói v y, thì c i và áp:- Không còn ai thì thôi, ch th gi d i n nh hót, th hi p cô, bi u con

a sao cho c. Chi u hôm y, hai ch em Thu Hà d t nhau ra ngoài c a ngõ, ch xem bông,em hái trái. Th y H i ông xu ng th m r i kêu tr nh c gh ra, ng th y ng ich i v i ông H ng ch Lung. Chú cháu nói chuy n cây trái m t h i, r i ông H ngch Lung h i:

- Con Thu Hà nó thi u r i, thôi, v ch ng bây coi ch nào ph i g ph t nói. Con gái i nay nó l n tu i quá không nên.

Th y H i ng c i và áp:- V ch ng cháu c ng tính có ch nào ph i thì g , ch làm chi, ông

Huy n hàm H , Lai Vung, ng có c y ng i ta nói ó, mà th ngth ng ít b a r i h i d ý nó coi.

Ông H ng ch l y cái kh n r n8 v t trên vai xu ng mà lau mi ng, vu t râu r inói:

- T ng là ai, ch ông Huy n hàm H tao bi t. Ông là ng i giàu có mành n c. M y làm sui v i ng thì x ng l m. Nh ng có c y nói con ThuHà cho con ng, thôi thì g i.

Th y H i ng làm l không nói n a, mà coi s c m t thì bi t th y suy nghtrong trí l m. Cô H i ng nh tr u qu ng d i g c cây, r i cô nói:

- H i hôm tôi có nói v i nó chuy n ó, nó nghe th ng n có b ng c p s h cmà thôi, còn ông già nó làm Huy n hàm, thì nó c i ng t. Tôi coi ý nó chêth ng n h c ít, mà nh t là nó ng o ch c Huy n hàm l m.

Ông H ng ch châu mày mà h i r ng:- Ng i ta làm Huy n hàm, sao l i ng o ng i ta?

Ông h i ch a d t l i, b ng nghe ti ng xe h i ng ng ngoài c a ngõ. Hai vch ng th y H i ng ngó ra, thì th y hai ng i b n Tây b c vô, ng i i tr c,m c qu n áo tussor, là th y T Bá H , ch hãng s a xe h i C n Th , kêu cô H i

6 b m t nghiêng qua nghiêng l i, múa tay múa ch n7 phán oán nghiêm ngh8 l ai kh n s c mà nông dân vùng Châu th sông C u Long hay dùng


ng b ng dì, còn ng i i sau, m c qu n tr ng áo n x m, tay có tang, i giày en,i k t r n, tr c ch ng hai m i l m tu i, g ng m t sáng s a, t ng i khoan thai,

thì l ho c không bi t là ai. Bá H vô kh i c a ngõ r i, th y hai ch em Thu Hà ngd a cây lý bên phía tay m t thì gi nón mà chào và nói:

- Nghe em thi u, nên có d p i Long Xuyên qua ghé m ng cho em. Thu Hà cúi u và áp:

- Cám n anh Hai. Ch Hai m nh ph i hôn anh Hai? Sao anh không cho chHai i v i?

Bá H nói:- Qua i thình lình, khi khác r i qua d t ch Hai em lên th m.

Bá H d t ng i l y i vòng theo cái ng bên t mà vô nhà. Hai ch emThu Hà h n b c noi cái ng bên h u mà vô. T i th m Bá H chào m ng ôngch v i dì và d ng, r i trình i n ng i i theo mà nói:

- Ng i b n cháu ây là Mông x 9 Lê V nh Thái du h c bên Tây, thi u tútài ã hai khoa r i, m i v ch ng m t tháng nay.

Th y H i ng Chánh b t tay V nh Thái và nói:- Tôi l y làm may m n mà c c u Tú tài n nhà, v y tôi xin th nh c u vô.

V nh Thái cúi u m t cái r t thanh nhã, r i ch n b c lên th m, mi ng chúmchím c i mà áp r ng:

- Cháu c bi t ông, cháu c ng vinh h nh l m. Cháu n làm r n cho ôngbà, xin ông bà tha l i.

Th y H i ng l t t nói:- Không, không, tôi vui l m ch ! Có r n chi âu.

Hai ng i khách theo ch nhà mà vô c a, ông H ng ch v i cô H i ngc ng th ng th ng theo sau. Còn Thu Hà và Công C n thì d t nhau i bét qua gócv a lúa, r i vô nhà c u, Thu Hà còn gi t cái bông lài trên u tóc.

9 (Monsieur), ông


II - Lu n àm th s

Nhà c a c a th y Ðoàn Công Chánh c t theo ki u kim th i, nên b ngoài coicó v thanh bai, còn b trong d n có nghi ti t. Phía trong th y t ba bàn th c n

c xa c , lau chùi bóng láng, l ch n èn ng tr ng ánh d u sáng ng i. Phía ngoài,mà chánh gi a th y m t b gh xa lông10, còn hai bên th y lót hai b ván gõ11 .Ð u trên th y d n hai cái phòng khách, còn u d i th y làm phòng n có tbuffet ch ng r u th . Cách ch ng d n trong nhà n a theo tân, n a theo c u, nên khách l b c vô, aic ng bi t ch nhà n theo nay, mà tánh ý theo x a. Th y H i ng d t Bá H v i V nh Thái th ng vô b xa lông m i khách ng i. BáH , V nh Thái ng i m t bên, th y ng i m t bên, còn ông H ng ch thì n m ng atrên cái gh xít- u, phía ngoài mà a lúc l c. Th y H i ng kêu th ng Tùng, là a mà bi u l y ly khui r u sâm banh12, BáH ng d y nói:

- Th a d ng, ng bi u khui r u. Cháu không dám u ng âu. Hai anhem cháu i ch i, cháu c m bánh xe, ch không có em s p ph theo. U ngr u ây r i cháu say và cháu táng b y vô cây mang kh n.

Th y H i ng không thèm nghe, th y c bi u khui r u b n ly. Th y b c ram i chú, thì ông H ng ch l c u nói:

- Cháu u ng v i hai c u i. Tao không a r u Tây. Cô H i ng ng i bên ván th y chú không ch u u ng r u, cô l t t têm mi ngtr u r i bi u con Khéo, là a b h , em cho chú n. Th y H i ng m i khách u ng r u r i b o Bá H :

- Hãng s a xe c a cháu lúc này khá hôn?- Th a, khá khá. Cháu tính mua ch ng n m cái xe l n a b hành

ng này ch i. H có xe a thì ch c là cháu lên trên này th ng. Th y H i ng li c m t ngó V nh Thái r i h i:

- Còn c u Tú v th m nhà r i c u tr qua h c n a hay là thôi?- Th a ông, h i cháu ra i, thì cháu tính l y c cái b ng c p T n s v n

ch ng r i cháu s v . R i quá, cháu m i thi u hai khóa Tú tài, k ôngthân cháu m t, bà thân cháu ánh dây thép bi u cháu v . Cháu v h mnay, bà thân cháu b n b u quá, nên ch c là không cho cháu i n a.

- C u bên Pháp c m y n m?- Th a, b n n m.- C u bi t h c sanh Vi t Nam bây gi b n c ch ng bao nhiêu?- Th a, ch ng ba b n tr m.- Ch , c ng b n há! Thu nay tôi th ng nói hoài, thanh niên là hy v ng c an c nhà. Dân t c ta sau n y có m mang c, là nh m y c u h c sanh

10 (salon), gh bành11 ván ng a b ng cây gõ12 r u b t n i ti ng c a Pháp, s n xu t vùng Champagne


du h c bên Âu M . Ngày nay s h c sanh y ã c ba b n tr m, th thìtrong n m b y n m n a, dân t c mình có l m m t c chút ít.

- Th a ông, l i ông nói không l cháu dám cãi, ch theo ý cháu thì h c sanhc a các n c thi t là hy v ng c a qu c gia, còn h c sanh c a mình là hyv ng c a t u i m trà ình, ch không có ích l i chi cho xã h i.

- Sao v y?- Cháu ây là h c sanh, nên cháu th y tình hình rõ h t. Nh ng h c sanh c a

mình hi n ng bên Pháp bây gi ây, có m t ph n c n c lo h c, cònhai ph n thì ch n ch i, phá ti n c a cha m , ch có h c hành chi âu. Màcái b n qua Pháp ng n ch i ó thì vô ích cho xã h i ta ã ành r i, cònt i lo h c ó c ng không ích chi h t. Nói ra thì h ghét, ch thi t cháu ngh

n m ng v n c a ch ng t c mình ch ng nào cháu càng bu n thêm ch ngn y. Mình làm h c sanh, xu t thân i ngo i qu c mà du h c, mình ph i ghit c trong trí r ng, i v i quê h ng, i v i ng ch ng, mình ph i rènt p t cách, ng ch ng mình tr v mình tô i m cho quê h ng, mìnhm mang cho ng ch ng m i ph i. Có lý nào qua Pháp r i, l i s m áoqu n cho t t, r i khi thì tìm n ch n phi n ba13 mà n ch i, khi thì rangoài m y bãi bi n mà h ng gió. Còn cái b n lo h c thì h c th nào kia,ch h c mà ch trông mong l y b ng c p cho l n, r i c i v m, vô dânPháp, ng tr v gõ trên u b n dân ngu nhà n a, ông ngh th coi,h c nh v y ó áng m ng hay là áng ngán?

Bá H c i mà nói:- Toa14 nói thái quá. C ng có ng i th ng n c th ng dân, ch có l nàoh h t hay sao?

- Ai âu, anh ch th coi?- Toa ó.- Không. Tôi là b mà k gì. Mà d u tôi có th ng dân th ng n c in a, thì m t mình tôi l i làm vi c gì c?

Th y H i ng là ng i có chí lo cho i, nay th y g p V nh Thái còn tr màcó tâm huy t thì hi p ý th y l m, nên th y rót r u ép m i u ng n a. Bá H v i V nhThái ng ch i t không dám u ng nhi u. Th y H i ng ng h ng chí, th y skhách v g p, nên th y kêu v mà nói r ng:

- Má nó coi bi u b y tr d n c m, ng m i th ng Hai, v i c u Tú n ch inhé.

Cô H i ng áp r ng:- Th a, tôi có d n b y tr r i. U ng r u ch i m t lát t i t i r i s n c m,

ch bây gi còn s m quá. Bá H ng d y nói:

- Th a dì, ng có lo c m n c chi h t. Ð cháu ch i m t chút r i cháu v .Th y H i ng can:- Ê, cháu v chi g p v y nà. n c m ch i r i t i s v .

13 ph n hoa14 (toi), anh, m y


- Ð ng xa, v t i khó l m.- Khó cái gì? Tr i có tr ng, mà xe h i có èn n a, i ban êm mát, ch có

sao âu mà s . Không m y thu g p c u Tú, ch i ng c u Tú n c mv i d ng m t b a.

- Th a d ng d y nh v y, cháu ph i v ng.V nh Thái ngó th y H i ng và c i và nói r ng:- Cháu m i n nhà th m ông bà m t l n u, mà ông bà h u ãi quá. N u

cháu t thì mang l i v i ông bà, còn n u cháu v ng thì s e th t l .- n c m ch i, v ch ng tôi m ng l m, có chi âu mà s th t l . C u nói

chuy n nãy gi ó, tôi bi t c u là ng i ý v m ng v n c a n c nhà.Theo i này, nh ng ng i có h c th c, ai c ng lo tranh danh tr c l i, chít ai bi t lo cho quê h ng xã h i. N u b n h c sanh ta mà có chí nh c uv y h t th y, thì n c ta may m n bi t ch ng nào.

- Th a ông, l i ông m i nói ó cháu kính ph c l m. Ð i này ai c ng hamc u danh l i, ch không ai lo tô i m quê h ng. Ngó quanh qu t ch th yng i lo làm quan, k lo làm giàu, th m chí nh ng ng i x ng mình là cótrách nhi m v c n c binh dân, mà h c ng lo danh l i cho h , ch nàoth y h binh v c ai âu. Mà làm quan, mà mua ch c hàm cho l n, muam

ay15 cho nhi u. Ch ph i làm quan ng d y dân cho khôn ngoan, làmgiàu ng c u dân h t cùng kh , thì mình sùng bái, ch mình âu dámkích bác h .

- C u lu n tình hình xã h i thi t là úng. Trí não c a ng i bây gi th i v yó. M y n m nay tôi dòm th y nh v y tôi c ng bu n. Mà bu n thì bu n,

ch bi t làm sao?- Th a ông, xã h i ta bây gi nh ng i có b nh n ng. V y thì ph i lo ch y

thu c, ch ng i khoanh tay mà r u hoài thì ng i b nh ch t còn gì.- Ph i có ông th y hay m i c.- Bi t th y hay âu mà tìm bây gi .- Th a, th y nào c ng hay h t th y, mi n là ông th y ph i cho h t lòng mà

thôi.- M y n m nay thi u gì th y lãnh tr b nh cho xã h i, mà nào có th y b nh

gi m chút nào âu?- Th a t i th y không t n tâm, mà c ng t i thu c cho u ng không nh mn a, nên b nh m i dây d a nh v y ó.

- Theo ý c u, bây gi ph i cho thu c cách nào?- Th a ông, cháu còn th u, cháu âu dám lãnh thu c cho xã h i. Cháu có

cái lòng nhi t thành mà thôi, ch có tài trí gì âu mà dám khoe khoang.- Không. Mình lu n nghe ch i, có h i gì.- Theo ý cháu, n u mu n khai hoá cho quê h ng, thì ph i l p m t cái

ch ng trình cho rành r , r i noi theo ó mà thi hành. Cái ch ng trình yph i phân ra làm ba o n:

15 (medaille), huy ch ng


l. Khai hoá tri th c. 2. Ch n h ng kinh t . 3. Tài b i o c.

V o n khai hoá tri th c, thì ph i l p tr ng trung ng, cao ng cho giai c p, c ng nh các n c v n minh v y, ng ào t o nh n tài mà dùng. Ph i l pn quán, th quán r i d ch sách v n ch ng tri t lý, khoa h c l ch s , ti u thuy t mà

truy n bá t t ng hay, tài ngh gi i c a Âu M cho ng i mình hi u. V o n ch n h ng kinh t , thì ph i l p hãng l n góp mua n i hoá màxu t c ng bán cho ngo i qu c, tr th hàng ngo i qu c, mà bán cho dân mìnhdùng. Ph i l p lò công ngh ch t o v t li u c khí. R i c ng ph i l p ngân hàngcho l n giúp v n cho nhà i th ng và nhà công ngh c a mình. V o n tài b i o c, thì ph i ch n m t tôn giáo làm o chung c a dânmình, r i v n ng làm cho m i ng i u tín ng ng, u sùng bái o ó, ngcho dân trong n c m t b ng m t lòng, h t xích mích gi n h n nhau n a. V nh Thái ng i àm lu n, l i nói khi tr m khi phù16, có h ng có ch n17, nch gi n tr n m t n m tay, n ch bu n th ra ch c l i. Ðã v y mà c u nói l i nàonghe c ng có lý, c u tính vi c nào coi c ng cao xa, rõ ràng là m t ng thanh niêntân h c, ã có lòng nhi t thành v i qu c dân mà l i có tài t ch c cu c khai hoá n a. Th y H i ng ng i nghe, th y mê m n, không nháy m t, không c c c a. Ch ng V nh Thái nói d t r i th y m i nói r ng:

- L i c u lu n ó v a ý tôi l m. Thanh niên Nam Vi t nh v y m i ph i, chth i ánh dóc ng xin ti n ó mà thanh niên gì?

Cô H i ng b c l i g n ch ng mà nói nh cho ch ng hay r ng c m ã d nxong r i. Th y H i ng li n ng d y b c ra m i chú r i m i Bá H v i V nh Tháin c m. Ch khách i qua phòng n. Bá H th y cô H i ng v i Thu Hà l ng x ng

coi tr b ng d n mà không ch u ng i n, thì nói:- Th a, cháu m i dì ng i n c m luôn th .

Cô H i ng áp:- Cháu n i, dì ch a ói.

Bá H nói ti p:- Thôi con Hai i n, em.

Thu Hà chúm chím c i và áp:- Th a, anh Hai dùng i em coi b y tr nó d n r i lát n a em s n.

V nh Thái li c m t ngó Thu Hà, r i kéo gh mà ng i, b nghiêm trang t ch nhl m. Th y H i ng còn mu n nghe V nh Thái nói chuy n n a, nên m i ng i n

c vài mi ng thì th y h i:- Cái ch ng trình khai hoá c u nói h i nãy tôi ph c l m. V y mà bao gic u tính c u kh i s thi hành o n nào?

- Ph i thi hành luôn ba o n m t l t m i c.

16 khi tr m khi b ng17 lúc bình th ng, lúc ph n kh i


- M t mình c u mà c u làm sao cho xi t?- Cháu có tài gì âu mà làm c. Cháu v ra ó cho b c cao minh ki n th c

hi p nhau mà làm l y ch .- C u nói ph i. Trong cu c khai hoá, ph i có ông ng i, ch m t mình thì

làm không n i. Mà bây gi c u nói th nghe ch i, nh c u không i h cn a, c u nhà r i c u làm gì mà giúp ích cho ng bào?

Thu Hà ng m t r u mà l y thêm m t chai r u chát, cô nghe cha h inh v y, thì cô kh ng l i, lóng tai nghe coi khách tr l i làm sao. V nh Thái suy nghm t chút r i áp r ng:

- Cháu có làm thì cháu lãnh cái o n khai hoá trí th c mà thôi, ch hai o nkia cháu không c th o cho l m.

- Mà c u lãnh cái o n ó c u tính l p h c hi u hay là l p n quán?- N u cháu có ti n nhi u thì cháu v a l p h c hi u v a l p n quán.

Bá H tr n m t nói r ng:- Toa mu n làm h t, không ng. Làm th nào thì làm m t th mà thôi, ch

làm nhi u vi c r i toa coi sao xi t.- Cái ó có h i gì. Mình t ch c ra r i vi c nào mình c ng t ng i coi sóc

riêng, mình ki m d t v y thôi, ch ph i mình ng i d y h c hay là mìnhng quay máy in hay sao mà s m t mình không xi t. Tr c h t c n l p

m t cái n quán cho l n r i l p nh t báo c ng khuy n khích ngbào. Ph i kích bác cái b n gi d i n nh hót, th quy n. Ph i ánh thói h t t x u, ngh a là ph i g mà qu ng nh ng m t gh c a xã h i i r ix c thu c thì b nh m i lành c.

- Toa ch c ong nó áp nó ánh toa ch t ch .- Ch t l i s sao? Ch t vì n c, ch t vì dân, tôi vui mà ch t l m.

V nh Thái nói câu y mà khí s c coi hùng hào, gi ng nói nghe mãnh li t, làmcho Thu Hà ng ngó trân trân, th y H i ng ng i c i chúm chím, coi b cha con

u kính ph c l m. n c m r i, th y H i ng c ng còn mu n c m khách l i nói chuy n ch in a. V nh Thái c ng không tính v , duy có Bá H nói tr ng ã m c, canh ã khuya,nên t t ch nhà mà i. Th y H i ng a khách ra c a ngõ, khách lên xe i r ith y m i tr vô. Th y th y v con ang ng i ch i trên ván, th y li n nói r ng:

- C u Tú n h c thi t là úng n. C u có ki n th c, có m l c mà l ithêm có lòng nhi t thành v i công ích n a. Ng i nh v y khó ki m l m.

Cô H i ng v i Thu Hà c ng hi p ý v i th y H i ng nên nghe nói nh v ym con u g t u c i. Ông H ng ch Lung ng i bên kia, ông vùng ng d y nói r ng:

- M y ng i nói nhi u quá ó không t t. Th y H i ng ch ng h ng, th y ng ngó chú mà áp r ng:

- C u Tú nói nhi u mà c u nói hay l m, ch ph i nói b y hay sao.- Hay gi ng gì? Làm c kia m i gi i, ch nói, ai nói l i không c? Tao

coi t ng c u Tú ó không c ch n ch t.


- Ng i h c Tây thì b t ng h nh v y h t th y, nh t là c u có bênPháp, cách i ng àm lu n gi ng theo ng i Pháp nên chú coi khôngh p con m t chú ch .

Ông H ng ch b c ra ngoài, ông không cãi n a, mà coi b ông không ch ucho l i c a th y H i ng là ph i. Thu Hà ng i bu n hiu, cô ngó s ng ng n èn m th i, r i cô i m t mình ra sân mà ch i. Ð ng h ã gõ m i gi mà cô c ng còn thth n trong v n hoa, lúc ng ngó m t tr ng, lúc cúi h i bông hu .


III - G con l y ch ng

Làm cha làm m có con gái, h con l n r i thì lo s l m, ã lo d y cho con nócó n t na, mà l i còn s m i hai b n n c không bi t con g p b n trong hay là b n

c. Ðã bi t Thu Hà là gái có s n n t na, bi t tr ng danh ti t nên v ch ng th y H i

ng Chánh ít lo v phía ó. Nh ng mà Thu Hà n m nay ã m i chín tu i r i, connhà giàu n tu i ó, ai c ng ã có ch ng có con r i h t, duy có m t mình cô c loh c hoài, h c gi i ch ng nào l i càng ph i kén ch ng x ng áng ch ng n y, th thìcha m không lo sao c. T b a nghe tin con thi u hai cái b ng c p n nay, thì v ch ng H i ngChánh th ng bàn tính v i nhau v s g con l y ch ng. Ông Huy n hàm H làng i giàu có hi n lành mà làm có ch c ph n, làm sui v i ông thì x ng áng, khôngch nào mà chê c, ng t vì con trai ông ít h c quá. Thu Hà không b ng lòng, n uép mà g l m, ch ng c i r i nó khinh b ch ng thì n v i nhau sao c. Mà inày ai n ép duyên con, hu ng chi con có h c, ép nó không ph i d . V ch ng bàn tính kén ch n h t s c, r i m i hi p ý nhau ki m m t chàng rcho có tài h c x ng v i con gái mình, giàu nghèo không c n, mi n là bi t l ngh a, cóchí khí, th o vi c i thì thôi. Nhà mình giàu có, n u g p r nghèo thì mình giúp chonó làm n, có h i chi âu mà s . Ng i khôn ngoan l ngh a m i quý, ch b c ti nru ng t xá gì, b i vì v ch ng th y H i ng Chánh tính nh v y, nên th y ôngH ng ch Lung xúi làm sui v i ông Huy n hàm H , th y H i ng Chánh m i làml , cho v t ý Thu Hà không ch u cho chú hi u. Sáng b a sau, ông H ng ch Lung v , th y H i ng Chánh nói chuy n ch iv i v con, thì th y nh c nh khen ng i V nh Thái hoài, th y c nói V nh Thái ángm t con trai Nam Vi t, ki n th c r ng, h c h i cao, lu n bi n nay, khí phách c ng,mà l i có lòng nhi t thành v i n c v i dân n a. Tuy trong lúc khách t i nhà, Thu Hà gi l không dám ch ng m t ra mànghe nói chuy n, song cô l c c trong cô nghe h t, không sót m t l i. Cô c ngkhen cách i u àm lu n, cô c ng ph c tâm chí nhi t thành c a V nh Thái l m. B iv y hôm nay cô nghe cha nói t i c u, thì cô nói r ng:

- C u Tú lu n vi c i thi t là úng n. Ba nói ph i l m, ng i nh v ym i áng g i là trai Nam Vi t

Cô H i ng nghe con khen V nh Thái, thì li c m t ngó ch ng mà c i r i nóiv i con r ng:

- C u Tú có úng n thì àn ông con trai ng i ta khen, ch ph n congái con nói làm chi?

Thu Hà nghe m qu , cô h i tâm r i cô h th n, nên cô ng i cúi m t khôngdám ngó ai n a h t. Công C n vùng nói:

- Ba g ch Hai cho c u Tú ó i ba. G ng bãi tr ng con b t c u d y conh c.

Thu Hà b c l i xô vai em m t cái nh nh và r y r ng:


- Ð ng có nói b y né. R i cô b i vô trong bu ng. V ch ng th y H i ng ngó theo Thu Hà r ingó nhau mà c i chúm chím. Th y H i ng Chánh ái m tài n ng, tâm chí c a V nh Thái l m, tuy th ych a nói ra ch trong b ng th y ã có ý mu n g con gái cho V nh Thái r i. Hômnay thình lình Công C n nói b t t , mà Thu Hà m c c , ch không ph i kháng c ,b i v y th y l y làm vui lòng. Ðêm y, th y bàn tính v i v th y h i d coi V nhThái là con c a ai, g c gác âu, có v hay ch a. N u c u ch a có v , mà c u c ng

ành Thu Hà, thì th y s bi u c u c y mai n nói. Cách vài ngày, th y H i ng Chánh i C n Th . Th y ghé hãng s a xe h imà th m cháu là Bá H . Bá H th y d ng thì m ng r h i th m l ng x ng, th y H i

ng nói chuy n dông dài m t h i r i h i:- C u Tú tài cháu d t lên ch i b a h m ó là con c a ai, âu v y?- Th a, con c a th y thông Ti n, h i tr c làm vi c tòa.- Hôm tr c c u nói ông già c u khu t r i, v y ch bây gi bà già c u làm

gi ng gì âu?- Th a, bà già c u v quê quán trong Cái R ng.- C u có v con r i hay ch a?- Th a ch a. T nh chí l n c u i h c, c u bên Tây m i v ch ng m t

tháng nay, v âu mà c i g p nh v y c. D ng h i th m chi v y?- Ch ng gi u cháu làm chi, con Thu Hà h c ã xong, mà nó c ng ã l n r i.

Dì v i d ng mu n ki m ch có h c th c khá khá mà g nó. Hôm n dìv i d ng th y c u Tú tài V nh Thái thì dì v i d ng ng l m. D ngxu ng ây là xu ng h i th m cháu coi c u Tú ó ra th nào, có áng g emc a cháu hay không? Nh nên g , thì cháu bi u c u c y mai lên nói, dì v id ng s g cho.

Bá H ng i châu mày suy ngh m t h i r i m i áp r ng:- Th a d ng, vi c này quan h l m, cháu không bi t sao mà dám nói. H i

nh h c t i tr ng t nh C n Th , thì Mông X V nh Thái h c m t l p v icháu. Ð n sau cháu lên tr ng Tabert, còn c u lên tr ng Chasseloup, c uh c bao lâu ó không bi t r i c u i Tây. Cháu bi t c u là bi t h i nh , c u

bên Tây v h m nay, cháu g p c u có vài ba l n gì ó, nên cháu khônghi u tánh tình c a c u ra th nào, mà dám nói ch c.

- C u nói chuy n nghe ph i l m mà.- Th a ph i, c u h c khá, nói chuy n hay c u có b ng c p tú tài thi t.- V y thì c ng r i. Còn bà thân c a c u là ng i th nào, cháu bi t hôn?- Th a, cái ó cháu không hi u. Cháu có nghe nói nh v y. V ch ng th y

thông Ti n sanh có m t mình c u ó mà thôi. H i tr c th y thông Ti nlàm vi c Tòa, th y có chuy n lôi thôi sao ó, quan trên ng ng ch c th yh t m t lúc, r i th y xin thôi, v c t nhà trong Cái R ng. M y n m nay,th y không, ki m d t m i th y ki n. Th y ch i bài b c lung l m, th khith y m c n nhi u, nên th y ch t r i, ch n ó lên ki n, thi hành phát mãim y ch c m u t c a th y h t. V th y h t ti n, không th c u Tú bên


Tây n a c, nên m i kêu v ó. Bây gi hai m con m t cái nhà lá nh trong Cái R ng.

- S nghèo giàu d ng không c n, mi n là ng i ph i thì thôi. Cháu c ngbi t, s nghi p c a d ng tuy không l n, song c ng mà nuôi con.D ng mu n ki m r có h c th c, có tâm chí, ch ki m ng i nhi u ti nnhi u ru ng mà làm gì?

- D ng ngh nh v y thì ph i l m. Con hai có h c gi i, n u có ch ng Tú tàithì m i x ng v i nó. C u V nh Thái b ngoài coi c r i còn b trongkhông bi t th nào, vì v y cho nên cháu d d m t chút.

- Cách c u nói chuy n ó thì bi t c u có tâm chí r i, cháu còn nghi gi nggì n a?

- Th a d ng, i này thiên h h x o quy t l m. Cháu th y có nhi u ng ihay móc m i b ng c p mà c u v giàu l i còn có nhi u c u hai ti ng áiqu c n i chót l i mà nh b c gi y. Chán ngán quá, nên cháu nhác tinb ng h l m.

- Cháu d t V nh Thái lên nhà d ng ch i mà cháu có nói tr c cho d ngcó con gái hay không.

- Th a không.- N u v y thì c u âu có dè mà c u s p t tr c ng làm cho d ng mêc u.

- Tuy cháu không nói tr c, mà h i vô t i c a ngõ, cháu có g p con Hai,cháu m ng nó thi u, c u th y nó, c u nghe cháu m ng nó, thì t nhiênbi t r i.

Th y H i ng ng i l ng thinh ng m ngh coi b th y d d , không bi t ph inh t nh l nào. Bá H rót n c m i d ng u ng, r i nói r ng:

- Nãy gi cháu nói chuy n v i d ng v s c u V nh Thái ó, là cháu nghing i v y thôi, ch không ph i cháu nói c u là ng i x u. C u v nhà h mnay, cháu không có nghe c u làm vi c gì qu y. Không bi t ch ng tánh tìnhtâm chí c u t t, không ph i nh m y ng i khác. V y xin d ng li u l y,cháu không dám c mà c ng không dám c n.

- Có con gái, mu n g nó, thi t là khó li u! Bi t sao mà l a ch n. Con c amình , mình nuôi nó trong nhà t nh chí l n, mà mình c ng ch a bi tb ng nó thay, hu ng chi là con c a ng i ta, mình làm sao mà dám ch c.

- Vi c c i g thì nh m m t ánh may r i v i Tr i, ch bi t sao cd ng.

- Cháu c ng bi t, thu nay d ng ham lo vi c công ích l m. D ng coi tánhý con Thu Hà, nó c ng gi ng d ng; nó tr ng vi c công h n là vi c t .M y n m nay, dì v i d ng tính ki m m t a h c gi i, có tâm chí, bi t lovi c i, mà g nó, ch d ng không mu n g cho th con nhà giàu mà trínão hèn h , c lo c u danh c u l i. Có ông Huy n hàm H bên Lai Vungc y nói mà c i cho con ng ó, mà nó không ng, dì v i d ng c ngkhông ch u. Nay d ng th y b c u Tú tài n y c, nên d ng m i tính


g nó ó. Mà d ng dòm coi ý con Thu Hà nó c ng ành n a. Cháu nghcoi có nên g hay không''

- D ng mu n g c ng c. V ch ng nh v y thì x ng nhau r i, ng t cóm t i u là V nh Thái nghèo mà thôi.

- Nghèo không ng i gì. Con Thu Hà nó không k cái ó âu.- N u em nó không chê nghèo thì c r i.- Ðâu b a nào cháu g p c u V nh Thái, cháu nói mí th coi c u ch u không.- C u l y ch , sao l i không ch u. D ng cháu h i r i cháu s vi t th chod ng.

- Ð c. Nh c u ch u thì cháu nói cho c u bi t, d ng không òi l v t gìâu mà s . D ng cho i nói, r i ch ng nào c i c ng c, không c n l

gì n a h t. Song d ng giao m t i u này. Dì v i d ng ít con l m. Th ngCông C n m c i h c, n u g con Thu Hà i xa, thì trong nhà qu nh hiu.Ðã v y mà dì c a cháu b nh ho n, c n ph i có con Thu Hà giúp coi sóc vi cnhà, v y d ng g nó thì d ng b t v ch ng nó ph i v i d ng. Cháunh nói vi c ó cho rành r .

- D , d ng an tâm cháu nói. Bá H c m th y H i ng n c m, r i kêu s p ph bi u em xe h i ra mà

a th y v . Khi th y H i ng lên xe th y còn d n v i Bá H r ng:- Cháu nói r i, thì cháu vi t th li n cho d ng bi t nghe.

Th y H i ng v nhà, th a lúc canh khuya v ng v m i thu t vi c mình tínhv i Bá H l i cho v nghe. Cô H i ng c ng ng tình hi p ý v i ch ng nên cô nghe r i cô nói r ng:

- Ð coi nh d i h ch u thì tôi s d ý con nh . Tôi ch c h mình g chn y thì nó ng.

Cách n m ngày, Bá H i v i v lên th m dì d ng. Trong lúc v Bá H nóichuy n ch i v i Thu Hà phía àng sau, thì Bá H nói riêng v i th y H i ng r ng:

- H i s m mai hôm qua, cháu g p V nh Thái cháu t ý mu n làm mai emThu Hà cho c u. C u d c d c coi b không quy t nh. Mà c u d c d c ó,không ph i là c u chê em Thu Hà, y là t i c u xét ph n c u nghèo, s inói mà d ng không g thì x u h . Cháu b o lãnh nói dùm tr c, nh dìv i d ng ch u r i s b c t i. C u ch u, song c u xin c u v th a l iv i bà thân r i m i tr l i. Chi u hôm qua c u tr ra, l i có bà thân c u itheo n a. Coi b cô thông Ti n m ng l m, cô c y cháu làm mai dùm. Cháucó t các ý c a d ng cho cô nghe, thì cô ch u h t th y, song cô nài chophép cô n nhà ng th y m t em Thu Hà và bi t dì d ng m t l n.

Th y H i ng ng i ch m ch mà nghe, ch ng Bá H nói d t l i thì th y c ivà h i r ng:

- Cháu có giao t s d ng tính b t r ó hôn?- Th a có ch , cô thông Ti n ch u, mà V nh Thái c ng ch u n a.

V nh Thái l i nói r ng c u là ngu i có chí lo cho n c nhà. N u may mà g pc cha v v i v c ng có chí ó thì c u ph nguy n, không còn vui gì b ng.


Th y H i ng c ý, li n bi u Bá H d t cô thông Ti n v i V nh Thái lên coiThu Hà, lên b a nào c ng c mi n là ánh dây thép cho hay tr c m t b a ngth y s a so n c m n c mà ãi khách. Bá H v có hai b a thì ánh dây thép nh ngày chàng d t cô thông Ti n v iV nh Thái lên. Vì cô H i ng ã có nói tr c v i con r i nên Thu Hà trang i m rachào cô thông Ti n, l i têm tr u rót n c m i cô. Hai bên u thu n ng h t th y, nên vi c g c i tính d nh ch i. Cô thôngTi n n c m, cô th a d p v ch ng th y H i ng s n lòng cô li n nói i mà xinphép b c t i. Th y H i ng ch u l i. Th y nh cho b a nay là l h i, v y h ch nngày nào tháng nào t t thì làm l c i, ch kh i có l chi n a. Luôn d p cô thôngTi n nói r ng nhà cô có tang nên cô xin làm phòng bên gái ch cô không r c dâu,c i ba b a v ch ng V nh Thái s d t nhau v cúng ông bà. V ch ng th y H i ng c ng b ng lòng nh v y. Thu Hà thu nay lo n h c, ch ch ng h khi nào tính t i s l y ch ng. Thi

u v a m i v nhà thì nghe m th th nói vi c con c a ông Huy n hàm H mu ng m ghé. Cái ái tình c a cô còn trong ng n nh n c lóng, còn tr ng nõn nh bônglài, b i v y m i nghe nói l y ch ng thì cô gi t mình, ch a th y m t, ch a bi t nhàc a ch ng là th nào, mà cô ã kháng c . Nh ng l i cô t v i m mà chê con ôngHuy n hàm h c d , chê ông Huy n Hàm tham danh, tuy b ngoài nghe h u lýnh ng mà b trong thi t cô vì tr ng cái ti t c a cô nên cô chê, ch không ph i cô ch cgì con ông Huy n Hàm là b , ông Huy n Hàm là n nh hót. Ng i nào có bi t tâm lý ph n chút nh, thì c ng oán ch c r ng trong lúccô Thu Hà thi u m i v ó, d u ai mu n nói mà c i cô, thì cô c ng chê h t th y,ch không ph i cô chê m t mình con ông Huy n hàm ó mà thôi. Ð i v i con ôngHuy n hàm thì cô chê h c d , còn i v i trai khác thì cô c ng s có c khác mà chên a. Mà tuy là cô chê ch ng, song cái v n l y ch ng nó ã ch m vào trí c a côr i, nó làm cho cô d u ra v n hoa th th n, d u n m phòng kín m màng, ch ng cólúc nào mà cô quên nó c. Cô ng c m xúc v s l y ch ng, thình lình c u Tú tài V nh Thái t i nhà.C u p trai, c u h c gi i, b t ng c ng c i, v n nói hùng hào mà c u l i có tâm chímu n giúp n c giúp dân n a. Rõ ràng là m t ng i ch ng h m nay Thu Hà ngt ng t ng trong trí. B i v y cô thông Ti n v i V nh Thái v r i, t i l i v ch ngth y H i ng Chánh h i d ý con, thì Thu Hà ch u li n, không chê bai bác b chnào h t. T ó cho t i ngày c i, thì Thu Hà m t mày t i t n, trí não tiêu diêu. Chi umát cô i d o v n hoa, thì cô th m t ng trong ít ngày n a mình s có m t ngu ich ng úng n, lúc tr ng t nh c gh ra ây ng i mà bàn tính vi c công ích v imình. Canh khuya cô th c chong èn trong phòng thì cô tính toán coi ph n s c amình làm th nào mà tr ng cái chí ái qu c c a ch ng, ho c giúp cho ch ng khai hoádân chúng. Thu Hà thì ngày êm tiêu diêu mãn ý v s l y ch ng. Còn th y H i ng thìlo mua m t cái xe h i, lo s n ph t nhà c a ng r c chàng r . C nhà u vui v ,th m chí l i xóm c ng m ng cho Thu Hà.


IV . V ch ng trái ý

Ðám c i nh m ngày m i sáu tháng tám âm l ch. Thu Hà ã có h c th c, màl i vui ch vu quy, nên cô không l y s có ch ng mà h th n nh gái khác. Cô ra ti pkhách, chuy n vãn n u ng nh th ng. Ch ng r i ám hai h v h t, cô l ng x ngph v i cha m mà coi cho tá i n, tá th d n d p c. V nh Thái c ng x r coisóc, ch vi c n y bi u vi c kia. Thu Hà th y ch ng, cô không ái ng i chi h t; có lúc cô

ng g n m t bên ch ng, có chuy n cô ph i nói chuy n v i ch ng, mà d u ng g nhay là nói chuy n cô c ng gi t cách t nhiên, cô ch ng h ké né b ng . Ð n chi u hai v ch ng th y H i ng l y c không ói b ng nên không ch un c m, l i ép v ch ng V nh Thái ph i n v i Công C n. Thu Hà m i ng i n chungv i ch ng m t l n u, nên cô e l chút nh, song cái e l y nó có pha cái v vuim ng ch không ph i e l r i ng i c ng , không dám n, không dám nói. N i nhà ai dòm ý t c a Thu Hà, thì c ng u bi t cô vui mà l y ch ng l m.Ch ng hi u vì c nào qua ngày sau s vui c a cô trong m i ph n b t h t n m ph n,mà ngày ó ã v y r i qua ngày sau n a c ng v y, cô c l c th c phía trong,d ng nh cô s ra ngoài tr c g p ch ng, g p cha, ho c th y lan th y hu . C i ba b a r i, v ch ng th y H i ng Chánh s a so n c cho conr i v Cái R ng mà làm l ông bà. Khi lên xe h i mà i, thì coi s c m t Thu Hàkhông c vui, mà n chi u tr v s c m t c ng không i. T i l i, v ch ng th y H i ng ra ng i t i b gh xa lông gi a nhà. Th y H i

ng kêu con và r ra ng hai bên, r i th y móc trong túi ra m t ngàn ng b c màa cho V nh Thái và nói r ng:

- Ngày nay hai con ã thành hôn r i. Thu nay hai con m c lo h c hành,không ch i b i c. V y nay ba v i má cho phép hai con i ch i m ttháng, mu n i âu tu ý hai con. Cái xe h i ba mua ó là mua cho hai con

i ch i. V y hai con l y xe ó mà i. Còn m t ngàn ng b c này hai condùng mà làm l phí. Nh i n âu mà r i h t ti n thì ánh dây thép v ,ba s g i ti n thêm cho. Hai con mu n d t nhau i Ð Thiên Ð Thích18

hay là i Phan Thi t, Phan Rang gì thì i. Mu n sáng mai i c ng c. Ðich i cho ph chí i, r i s lo làm n, ho c lo giúp i.

V nh Thái l s c vui m ng, n m ch t m i t m gi y x ng19 trong tay mà nóir ng:

- Con nghe nói Ð Thiên Ð Thích t t l m, con t v con lên coi ch i. Ðich ng m t tu n l con v r i s lên Ðà l t.

Cô H i ng day l i thì th y Thu Hà ng bu n thiu, d ng nh ý con khôngmu n i ch i, cô bèn h i r ng:

- Con không mu n i Ð Thiên hay sao?- Th a, i thì i... Con xin ba má cho phép con d t em con i v i con.- c. Hai con d t em nó i cho vui. Thôi, ngày mai lo s a so n cr i sáng m t i cho s m.

18 Di tích l ch s Cao Miên (Campuchea)19 (cent), m t tr m


V nh Thái nghe v òi d t em theo, chàng không c n tr , nh ng mà chàngnhíu ch n mày, coi b không c vui. Qua ngày sau, cô H i ng th y Thu Hà m t mày không t i t n nh khitr c n a, cô l y làm l , nên kêu con l i ng i g n m t bên, cô gi coi th t inh áokhéo hay là v ng, r i cô h i nh con r ng:

- T i sao h m nay con bu n v y con. Tâm s c a Thu Hà tràn tr không th k xi t. T ng l y ch ng, là k t b n v im t ng i nam t ng tài, ng chí, khinh l i, khinh danh, ng chung trí, hi p l cmà dìu t ng bào t n b . Nào dè t ng t ng là gi c chiêm bao, ng i ch ng h cgi i nói hay ó c ng nh ng i khác. M i m t b a u thì ã hi u l y ch ng ngcho ng i ta ôm p, mà thêm m t b a sau n a, l i thêm hi u ng i ta c i mình làvì t i cha m mình nhi u ti n nhi u ru ng, ch không ph i là t i tâm, t i chí, t ingh a, t i tình gì h t. Thu Hà ng ng n ngang trong lòng, ng não n trong trí,b ng nghe m h i, thì cô l y làm c m xúc, cô mu n t tâm s cho m hi u, ng t vì côli c ngó m , cô nh m b nh ho n, không n làm cho m bu n, nên cô c i mà ápr ng:

- Con có bu n vi c chi âu. Cô v a nói v a c i, mà cô a n c m t, nên day m t ch khác, không dámnhìn m . Ð hành lý s a so n xong r i, v ch ng V nh Thái v i Công C n bèn t giãcha m mà i du l ch. Khi lên xe Thu Hà mu n Công C n ng i phía sau v i mình. V nh Thái x m t nói r ng:

- Ð em ng i phía tr c v i s p ph c mà. Ng i sau ba ng i ch t quá,ai ch u cho c.

Thu Hà v n bi t xe t i b y ch ng i, b ngang r ng l n, d u Công C n ng isau c ng không ch t gì, mà vì nghe ch ng nói nh v y, l i th y s c ch ng không vuinên cô nín khe, cho em leo lên phía tr c. Xe qua kh i ch Long Xuyên r i ch y th ng lên Châu Ð c. Bu i s m mai, tr ithanh b ch, gió mát m . Lên t i M c C n D ng, ngó qua phía tay trái thì th y ngr ng m t dãy minh mông, lúa s 20 m t màu xanh lét. xa xa thì m y hòn núi Th tS n s p n m lúp xúp t d i Xà-tón lên t i Nhà Bàn, ch h ng nh ai p, ch caocó khói bay, th y c nh v t l m v h u tình thì nh s c tr i v i tay ng i thi t là dàycông sáng t o. Công C n th y ng r ng núi dài thì kh p kh i trong lòng, nên day l i phíasau mà nói r ng:

- Anh Hai, ch Hai, núi coi t t quá hén? Thu Hà g t u c i vì em, còn V nh Thái ng i d a ng a l ng thinh, khôngthèm h . Thu Hà là gái a tình, trí cô hay c m, lòng cô hay ng. Ðã v y mà tánh ý cô l ihi n hòa, cô không bi t gi n h n ai. Cô ng m c nh r i cô c ng c m h ng, nên dayngó ch ng mà nói r ng:

20 lo i lúa thích ng cho nh ng n i có m c n c cao th p không ch ng


- H có c nh p t nhiên ph i có v n nh n, ph i có thi s . Quê h ng ta cóc nh xinh p nh v y, không bi t t i làm sao mà qu c dân l i h b i quá.

- C nh gì âu mà xinh p?- C nh này coi là p l m r i, còn gì n a.- H ! Th b . Qua bên Pháp coi m i s ng m t ch .

Thu Hà mu n nói chuy n v i ch ng, gi ng nói ã thanh bai, ý t l i caoth ng, mà V nh Thái tr l i r t th p th i, l i ng i khít l i g n r i choàng tay qua sauvai v , làm cho Thu Hà th t v ng, tuy cô không trái ý ch ng, song cô bu n b c, nênng i tr tr h t mu n nói chuy n n a. Lên t i Châu Ð c xe u ngh máy. Thu Hà bi u ch ng d t i ki m nhà hàngn c m cho no r i s i.

V nh Thái nói r ng:- Vô nhà hàng n làm gì? Quân ó là n c p.- Mình vô nó cho n b y b , mà nó chém ba ng i ít n a là n m sáu

ng b c. Ð i mua ít bánh mì, vài h p cá mòi, em lên xe mình n, r ichi u lên Nam Vang s n c m.

V nh Thái b c xu ng xe và bi u v i theo. Thu Hà móc túi a s p ph m tng b c và nói r ng:

- Anh i n c m cháo cho no i, r i còn i n a. Ð ng xa l m anh ph i lotr c ng có ói b ng nhé.

S p ph l y ti n r i i vô ti m cháo. V nh Thái d t v v i em i ki m bánh mìmà mua. Ði kh i xe r i, chàng nói v i v r ng:

- S p ph nó v i mình, n l ng m t tháng t i ba m i l m ng. Ði xethì nó ph i em ti n theo mà xài, ch cho n i gì?

Thú Hà c i và áp r ng:- Nó nghèo nó i v i mình, thì mình ph i cho nó n ch .- Có cho thì cho nó m t hai c c n c m, cho gì t i m t ng b c l n.- Th y nó nghèo, cho nó nh v y nó vui lòng.- Cách mình v i tôi t nh v y ó, nó l t da mình kh i.

Thu Hà không mu n cãi l y vi c n y n a, mà c ng may lúc y V nh Thái th ybánh mì, m c l t t ghé vô mà mua, nên thôi c n r n s v lãng phí. Chàng l a ba bánh mì l n r i h i cô v ch t ng i bán ó r ng:

- Bánh mì n y ch bán bao nhiêu m t v y ch ?- Th ó m t c c th y.- Gi ng gì mà m c d v y. Tám xu c hôn? Nh bán tôi mua cho ba .- Không c âu, th y. Tôi m trong lò chín xu m t , bán cho th y tám

xu sao c. Bán m t l i có m t xu nh ch nhi u n i gì.- Thôi ba hai c c tám c hôn?- H ng c, th y. Ba c c.- H ng bán thì thôi.

Thu Hà ng ngoài ng v i em, dòm th y ch ng ke re c c r c t ng xuv i ng i bán bánh, b c mình mà l i h th n, nên day m t ch khác không ngó.V nh Thái tr ra nói v i v r ng:


- Ði ki m ch khác mua. Bên mình bán bánh mì ngang tàng quá, bán khôngcó cân l ng gì h t, l i nó mu n bán giá nào nó bán. Bên Tây làm nh v ycó c âu, tù ch t.

Thu Hà l ng thinh, riu ríu i theo ch ng, mà s c m t coi bu n nghi n. Mua cóba bánh, hai h p cá mà V nh Thái d t v v i em i giáp ch , v i t i ba b n ti mmua m i c. Ch ng lên xe Thu Hà h i r ng:

- Cha ch ! Không có em a theo làm sao mà n cá mòi ây?- H ! C n gì a. B c v y n c ng c mà. Ði ch i n v y m i ngon ch .B c sang tr ng bên Tây h i ch i h c ng n qu y quá, có c n n a mu nggì âu.

- Bóc xóc-xích21 hay là ram-bon22 thì c, ch cá mòi bóc tay d quá r in c âu mà r a.

- Chùi b y b r i lên Nam Vang r a. Xe ch y t Nhà Bàn vô T nh Biên, Thu Hà th y nhi u cái c nh thi t là p,

nh ng vì cô s nói ra không hi p ý ch ng r i ch ng cãi n a, nên cô ng i nín thinhmà ngó, không dám th l cái tình c m h ng c a cô.

V a t i T nh Biên thì g p m t ám m a l n, n c ào ào, gió th i v t v t.T i ây có m t chi c ò ch xe qua kinh V nh T . Khi xe t i b n ò, Thu Hà th ygiông n a, nên bi u s p ph u xe mà ngh , i h t m a r i s qua sông. V nh Tháinh n d p y m i khui cá mòi r i bi u v v i em n. Công C n ói b ng quá nên l t

t b bánh mì r i bóc cá mòi mà n ng m ngoàm v i V nh Thái. Còn Thu Hà tuy côc ng ói, nh ng mà cô không quen thói bóc h t, nên cô n bánh mì l t mà ch u chkhông n cá mòi. V nh Thái th y v y bèn nói v i v r ng:

- n ch , cá mòi ngon l m mà. n th coi.Thu Hà c i mà áp r ng:- Mình n i, tôi nhai b y bánh mì ch i, ch tôi không ói.V nh Thái thò tay bóc m t con cá c m mà c n, và nói ràng:- Làm cách thì s ch ru t. Không n thì hai anh em ta no b ng.Cách m t h i d u m a l ng gió. V nh Thái n r i bi u s p ph kêu cu li s a

so n ò mà a xe qua sông. B n tên cu li c i23 áo b trong nhà r i i nón lá d mm a ch y ra mà kéo ò cho xe xu ng. Thu Hà th y m y ng i cu li ch ng ò tronglúc m a gió l nh l o cô m i l y m t ng b c mà cho. V nh Thái tr n m t nói r ng:

- Cho cái gì? Chúng nó làm ây có n l ng c a nhà n c, ch ph i làmkhông hay sao mà mình tr ti n công.

Thu Hà áp r ng:- Tr i m a gió, h c c kh t i nghi p, th y h , cho h chút nh h vui lòng.- Ví nh h không vui r i sao? B khi mình là thiên h hay sao, nên g p aic ng cho ti n h t th y?

- Cho ng i nghèo chút nh mà h i gì. Thu nay tánh tôi quen nh v y óh ai có công giúp tôi thì tôi n n cho h .

21 (saucisse), d i22 (jambon), th t lu c chín23 c i


- Nhà n c s m chúng nó cho mình dùng thì chúng nó ph i ch ng ò màa mình, ch n gì. Bên Tây nhà giàu h xài ti n úng l m, nh m chuy n

bao nhiêu h c ng không ti c, còn không nh m chuy n, d u m t ng m ti u h c ng không l i, ch không ph i h xài nh mình v y âu.

- Bên Tây khác, bên mình khác, phân bì sao c. C ng m t lo i v i nhau,ng i có ti n ph i th ng ng i không có ti n ch .

- Ph i, mà sao mình bi t m y a này không ti n. Ai nói v i mình ó?Không ph i Thu Hà không l i mà cãi v i ch ng, nh ng vì cô th y cô m t

ý, ch ng m t ý, d u cãi n ch ng i n a c ng không ích l i gì, b i v y cho nên cônh n d p s p ph ng r x ng, sang s cho xe lên b , cô m i ch m t i mà d n s pph c n th n, cô không thèm nói v i ch ng n a.

Ð n x , lên t i Nam Vang, V nh Thái bi u s p ph ch y trong vòng Châuthành mà ki m khách s n. Xe v a m i ng ng, thì có m t bà già u b c tr ng, vóc m teo, qu n áo langthang m t mày nh n nhín, tay c m cái qu u24 nh , tay ch ng cây g y tre l n b c l i

ng m t bên xe r i a cái qu u nh mà nói r ng:- C u m làm ph c cho ít ng xu mua c m n.Thu Hà th y ng i già y u ói rách, cô ng lòng, nh ng vì t h i s m mai

cho t i bây gi cô cho ng i ta ti n hai l n, u b ch ng tr tr o25, cô s cho n a bch ng r y, nên cô day qua ngó V nh Thái, có ý ch coi V nh Thái có vui lòng c ugiúp bà nhi u ít gì không. V nh Thái ngó bà già r i châu mày n t r ng:

- Ê? Bà già này làm l n x n r i trí ng i ta. Ði ch khác mà xin.Bà già ríu ríu b c dang ra. V nh Thái l m l m ngó theo mà nói r ng:- X mình sao có nhi u ng i làm ngh n mày quá! Bên Tây ai i xin ti n

nh v y, h lính g p thì kéo c em v bót r i gi i tòa b tù m t ki p.Thu Hà nghe m y l i b t nh n c a ch ng thì cô l y làm b t bình nh ng mà cô

d n lòng nói êm ái r ng:- Ng i ta già y u t t nguy n, làm công vi c không n i n a, nên ng i tam i i xin ch .

- Già y u t t nguy n thì ki m vi c nh mà làm, ai l i cho phép i xin. Ð ngcó th ng quân ó, không bi t ch ng ki p tr c h ác l m, nên tr i ph th a. N u mình cho h ti n thì mang l i v i tr i t bi t hôn!

V nh Thái v a nói v a m c a xe mà leo xu ng.Công C n ã xu ng tr c r i, trò móc túi a cho bà già m t c c b c. Bà già

xá trò mà t n r i ch ng g y l n i. V nh Thái th y Công C n cãi l i mà cho n màyti n, thì chàng t c gi n, nên ngó em trân trân, coi ý nh chàng mu n nh y l i mà b ptay m i ã n gi n.

V nh Thái vô khách s n m n Phòng r i bi u v v i em vô mà ngh . Chàngc i áo r a m t và h i v v i em thay s ch s ng i d o ch i m t h i, ki m nhàhàng mà n c m. Công C n n x l trò th y nhà c a m i m i u l m t, trò l y

24 thúng nh25 tr ng tr n, ngó v i dáng gi n d


làm thích ý, nên l t t thay i qu n áo ng i ch i. Còn Thu Hà ng i bu n xotrong lòng h t bi t vi c gì là vui n a. V nh Thái thôi thúc cô s a so n. Cô th ra mà

áp r ng:- Thôi mình v i em i ch i, tôi nhà.- Sao v y?- Ði xe ng xa m t quá, tôi ngh .- R i làm sao mà mình n c m?- Không h i gì, chút n a tôi ói b ng, tôi bi u b i i mua bánh mì cho tôi

n c ng c.- T ý. Thôi tôi i ng tôi ki m mua em theo xe ngày mai mà n.V nh Thái d t Công C n xu ng thang l u mà i. Thu Hà n m dàu dàu, không

tính n u ng chi h t, mà trong êm y cô ng c ng ch ng c.Sáng b a sau, Thu Hà than trong mình không c gi i, nên khuyên ch ng

tr v . V nh Thái t ng v au thi t, nên nghe l i v mà v . Công C n không cth y Ð Thiên Ð Thích, trò ti c quá nên c n r n hoài.

V ch ng th y H i ng Chánh th y con v s m thì l y làm l , ch ng nghenói Thu Hà trong mình không c gi i thì có b ng lo, té ra v nhà r i thì Thu Hà ravô n ng nh th ng, ch ng th y b nh chi h t.

Cách ít b a th y H i ng bi u i ch i n a. Thu Hà nói r ng:- Con ng i xe h i i ng sao hay chóng m t quá con không dám i n a.Th y H i ng t ng thi t nên không ép, mà V nh Thái h , nên chàng c ng

không khuyên m i.


V - CÒN TOAN KHAI HOÁ

M t bu i chi u, n c m r i mà m t tr i ch a l n. V ch ng th y H i ngChánh l c c phía sau, còn V nh Thái v i Công C n thì d t nhau i ch i theo bl .

Thu Hà xách m t cái gh mây em d a m y b i bông lài r i ng i ng m ccây c nh v t trong v n ch i. Bông hu v i bông lài c ng còn ua n , mùi th m bátngát, cây cam v i cây lý c ng còn giành t i, m lá xanh d n. Bông hoa cây cc ng s n26 p nh lóng tr c, nh ng mà Thu Hà nhìn xem thì trong lòng khôngvui v nh khi thi u m i v . Cô ng i t i ây mà trí cô t ng vi c âu, cô suyngh m t h i r i cô c cúi m t xu ng t hoài, n n i gió qu t nhánh lài chùm bông

ng tay cô mà cô c ng không thèm day l i.Cô ng i ch a c bao lâu thì th y V nh Thái v i Công C n i ch i v , hai

chàng b c vô c a ngõ, nói chuy n om sòm. V nh Thái i l i ch cô ng i, r i h ir ng:

- Mình ng i suy ngh vi c gì ó?Thu Hà chúm chím c i mà áp r ng:- Suy ngh vi c i ch i, ch có chi âu.V nh Thái th y Công C n i th ng vô nhà, chàng c ng i theo, song vô t i nhà

r i chàng l i xách m t cái gh tr ra, g n m t bên v và ng i v n vai v mà h ir ng:

- Mình suy ngh vi c i là vi c gì âu, mình nói cho tôi nghe th coi.Thu Hà tay kéo v t áo, m t ngó xu ng t, cô d d m t chút r i m i áp

r ng:- Tôi tính coi bây gi làm vi c chi cho có ích, ch không mà ch i hoài hay

sao.- Làm vi c gì bây gi ?- Làm vi c gì c ng c, mi n có làm m i vui ch không mà ch i hoài thì

vô ích cho i, coi bu n quá.- Ph i. Mình ngh nh v y thì l m l m. Ph i lo làm n ch không mà xàic a cha m hoài hay sao.

Thu Hà nghe m y l i, bi t ch ng không th u hi u ý c a cô, nên cô châu màyngó ch ng mà áp r ng:

- Mình t ng trí tôi ê ti n n n i s mình không, n xài hao t n c a cham tôi hay sao, nên mình nói v y? N u mình t ng nh v y thì mình l mnhi u l m. V ch ng mình u có h c th c. Tôi nói mình ph i lo làm làlàm nh ng vi c gì có ích cho nhà n c, có ích cho xã h i kia ch . Sánh v idân các n c, thì ng i Vi t Nam mình thua sút ng i ta h t th y m i b ,v ph ng di n tri th c c ng thua, v ph ng di n tài ngh c ng thua, màv ph ng di n kinh t c ng thua. V y b n tân h c ph i lo làm sao mà dìud t ngu i mình lên ng t n hoá ng i cho k p ng i ta. Ch n u

26 c t t a v n v nh s n tóc


mang cái danh tân h c mà c lo sung s ng t m thân, không thèm lo khaihoá dân t c, thì i v i mình có t i nhi u l m.

V nh Thái c i ng t r i ngó v mà nói gi ng pha l ng r ng:- Chà chà, àn bà con gái Vi t Nam bây gi c ng bi t lo vi c i, c ng bi t

nói khai hoá ó n a há!- Ðàn bà con gái Vi t lo vi c i, lo khai hoá, làm nh v y là b y l m hay

sao mà mình c i?- Vi c ó là vi c àn ông con trai ng i ta lo, àn bà con gái bi t gì mà nói.- Ph i, m mang trí th c cho dân t c, binh v c l i quy n cho n c nhà, y là

ph n s c a àn ông con trai. Vi c y tôi c ng bi t nh v y, tôi có cãi baogi âu. Ch chi àn ông con trai, h có tri th c ít nhi u m i ng i ubi t lo làm cho tròn ph n s thì àn bà con gái c ng nên chui trong b p màn u c m, c ng nên th t trong bu ng mà cho con bú, có lý nào dám ch ngm t ra ngoài mà nói chuy n khai hoá. Ng t vì àn ông con trai c a mìnhbây gi coi t quá. Có l mình c ng ngó th y ch , ph n nhi u h ch c udanh ham l i ch có m y ng i lo công ích âu. N u àn bà con gái khôngcan d vào ng giúp v i m y ng i àn ông bi t lo ó, thì ng bào tabi t i nào m i m m t.

V nh Thái nghe v nói nh v y thì ng i l ng thinh mà suy ngh . Chàng thòtay ng t m t cái bông lài mà h i r i m i nói r ng:

- Mình nói ph i l m. Ðàn ông con trai c a n c mình là b c . Ch ng kchi m y ng i h c tham lam bên này, th m chí h i du h c bên Phápv , ph n nhi u c ng không ra cóc rác gì h t. Tôi th y i nh v y thi t tôingán quá, nên h t mu n tính vi c gì n a.

- Sao mà ngán ? Ð i t thì mình ph i lo s a l i, ch ngán n i gì?- Thiên h h u tranh giàu sang, n u mình ch m lo làm công ích thì mìnhd i h n h quá.

- Mình nói nh v y sao ph i. Ai có thói ê ti n, ham giàu sang m c ai. Mìnhph i gi cái tánh cao th ng, c lo giúp ích cho ng bào. B n ê ti n yd u có c giàu sang cho m y i n a, th y mình chúng c ng h th n, ch

âu dám chê mình d i.- i! Ð i này h k gì là ph i qu y, h giàu sang là cao, còn nghèo hèn thì

th p. Dân còn ngu quá, h có hi u ai là ng i giúp ích cho h , ai là ng ihãm h i h âu. Mình làm ph i v i h cho m y i n a, h c ng không bi tcông n, mà s e h còn khinh b mình n a ch .

- Phong t c t i t , thì mình n cho cao th ng, ng làm g ng t t chong i ta b t ch c mà làm theo. Dân trí còn u ám, thì mình ph i khai hoá

ng cho ng i ta bi t ng ngay mà theo, n o d i mà ch a.- S a phong t c, khai dân trí, là hai i u khó l m, m t mình lo sao n i.- H mình x ng lên thì t có ng i khác giúp v i mình ch .- Theo ý mình bây gi ph i làm th nào âu, mình nói cho tôi nghe th coi.- Mình h c gi i, mà mình là àn ông n a, vi c y mình thông th o nhi u, tôi

trí th c bao nhiêu mà dám nói.


- y, gi ò nh tôi là th ng ch ng ngu, không bi t vi c chi h t. Bây gimình d y cho tôi bi t cách giúp ích cho i v y mà.

M y l i nói y, ý thì khiêm, mà gi ng thì ng o, b i v y Thu Hà nghe r i côm c c , cúi u l ng thinh.

V nh Thái c i và nói r ng:- Nãy gi tôi mu n cãi v i mình ch i, ch ph i tôi là th ng vô d ng nh b n

tân h c bây gi ó âu. Tôi lo giúp ích cho i t h i tôi còn nh kia. Vì tôimu n giúp ích cho i nên tôi m i i du h c. bên Pháp m y n m tôi lotính h t s c, tôi quy t chí h h c thành tài tr v quê h ng, thì tôi s hysinh cái thân c a tôi cho xã h i mà lo khai hoá ng bào. Mà v t i x sm y tháng nay, tôi dòm th y công cu c trong n c, tôi thám dò thái c a ng i mình, thì tôi b t ngao ngán trong lòng không bi t ch ng nào.Tôi v ng m t m y n m t ng là trình h c th c c a ng i mình nhà

ã c nh c lên cao chút ít, té ra trình c ng v n nh c , mà tâm ccoi ra l i còn s t th p h n x a. Cái óc dân t c mình h r i, khó mà s a chonên l i c. M y tháng nay tôi tính g n nát trí khôn, mà c ng ch a tìm

c cái ph ng châm nào có th giúp cho ng i mình t n hoá c. Nênch i thì ch i tôi bu n l m. Tôi t c quá. Ch chi tôi giàu, có m t hai tri u

ng b c, tôi s làm cho h coi.Thu Hà nghe ch ng nói v y, t ng ch ng thi t có lòng nhi t thành, nh ng

gi n th tình ám mu i nên thán oán, b i v y cô ngó ch ng r i h i r ng:- Làm sao mà có n m t hai tri u cho c?- V y ch mu n làm vi c công ích mà không có ti n, thì làm sao c?- V cu c khai hoá không ph i s c m t ng i mà lo cho n i, mà c ng không

ph i làm m t ngày mà r i h t c. Nh ng ng i có lòng lo vi c công ích,ai tu theo s c n y mà làm. M t ng i lo m t vi c, m t ngày làm m t chút,nh s c ông ng i, nh công nhi u ng i, m i mong thành t u c. yv y, cu c khai hoá mình ph i thong th mà làm, song làm thì ph i làm chocó tu n có t , h t t c l m c ng không nên. Bây gi mình ph i li u s cmình và coi ch nào c n ích g p h n h t thì làm tr c, ch th y cu c ir i chán ngán không ch u làm, thì ai g i mình là ng i có chí, còn làm h tt c quá thì không thành t u c, mình ã th t công l i vô ích n a.

- Bây gi mình mu n cho tôi làm vi c gì?- K x a tôi lén tôi nghe mình t cái ch ng trình khai hoá v i ba, thi t tôi

ph c quá. N u mình do theo cái ch ng trình ó thì hay bi t ch ng nào.- H , nói nghe mà ch i thì d , ch x ng ra mà làm, thì có d gì sao? Kx a, tôi nói cái ch ng trình khai hoá chia ra làm ba o n ph i hôn? Bâygi ph i làm o n nào? Ph i lo khai hoá trí th c, hay ph i lo ch n h ngkinh t , hay là ph i lo tài b i o c?

- Theo ý tôi bây gi c n ph i lo qu ng khai dân trí.- Qu ng khai dân trí ph i làm sao?- Cái ó t ý mình li u, mình mu n l p h c ng hay m nh t báo, hay làl p n quán gì c ng c.

V nh Thái l c u, nh m m t tr môi mà nói r ng:


- Mu n làm vi c ó, m i vi c ph i có v n m t tr m ngàn làm m i c.Mình có ti n hay không? Thu Hà day m t ngó ngay ch ng mà áp r ng:

- H mình làm vi c ph i thì ba giúp ti n, ch tôi làm gi ng gì mà có. Mà cólàm vi c gì thì ch ng n m m i ngàn v y c, ch c tr m ngàn ba giúp sao chon i.

- N u có làm thì ph i làm cho h n hoi, ch làm lôi thôi ai thèm. N m m ingàn ng b c mà làm cái gì, l p tr ng d y con nít trong xóm h c A B ph i hôn?Hay là l p nhà in in gi y ti n? Thôi ng có nói chuy n khai hoá, ng có tínhvi c công ích n a, nghe ghét l m. Ph i lo làm cho có ti n ã r i s hay.

V nh Thái nói ch a d t l i thì chàng ng d y, r i ch p tay sau ít, hu n ãii vòng trong v n bông. Tr i ã ch ng v ng t i, mà l i mây gi ng mù m t trên

nhành lá cây l t s c, trong v n hoa qu phai màu. Thu Hà ng i ngó theo ch ng màth dài, r i cô ng d y xách hai cái gh i vô nhà, m t bu n xo, m t a l y.

Thu Hà g n ch ng có m y b a thì th y tánh ý ch ng trái h n v i tánh ý c acô. Hôm nay ng i àm lu n vi c công ích v i nhau, l i thêm th y khí phách c ach ng không gi ng khí phách c a c u Tú tài n nhà cô h i tháng tr c. Tuy côbu n nh ng mà có Công C n nhà, t i ngày cô theo nói chuy n ch i v i em, nên sbu n c a cô còn có khuây l ng c chút nh.

Cách ít b a sau, t i khai tr ng Công C n i h c r i, Thu Hà không còn ng ithân thi t mà h h n a, t nhiên ph i nói chuy n v i ch ng. Cô g n g i ch ngch ng nào, cô bu n duyên t i ph n ch ng n y. V thì n m ch t lòng thành thi t,ch ng thì chu t ngót ti ng ph nh ph , v thì n m t i27 nói m t l i, ch ng thì nóim t ng tính m t ngã. V ch ng d ng y, làm sao mà g i là loan ph ng hòaminh.

Cô Thu Hà l y làm b c b i trong lòng, nh ng mà cô không bi t t v i ai c.Ðã bi t trong nhà có cha m , mà n u mình than th v i cha m , thì làm cha m bu nb c nh mình n a ch không ích gì. Mà mình than th làm chi? Mình than th r is a tánh ý ch ng mình l i c hay sao mà than th ? Ôi thôi! mà h ng nhan b cm ng, c n s vô duyên thì ch u, than th làm gì.

Thu Hà t i ph n ch a nguôi, thì k r u n i m n a. V a qua mùa ông b nhho c a cô H i ng Chánh ph c phát, cô th huy t luôn ba b n b a r i cô n m li tkhông d y n i. Th y H i ng r c th th y ch y th thu c, mà b nh c ngkhông th y gi m. Thu Hà tuy m c lo s n sóc m , song không quên bu n n i ch ng,m i s u c a cô l i càng r i lên, b i v y cô n ng không c, thân th g y mòn,nhan s c m i ph n gi m h t ba b n.

Cô H i ng nh th y hay thu c t t, nên níu s s ng c a cô l i c ít ngày.Nh ng mà cô mang ch ng b nh hi m nghèo, d u thu c tiên c ng khó mà c u c,b i v y qua tháng m i m t cô không th ch u n i nên ph i nh m m t t bi t ch ngcon mà v âm c nh.

Thu Hà v i Công C n khóc than không ráo n c m t, còn th y H i ngChánh au lòng r i trí nên l l ng nh k không h n. Trong ám tang nh có

27 m t chén


H ng ch Lung v i V nh Thái coi sóc s p t, ch cha con th y H i ng Chánhkhông bi t t i s vi c chi h t.

Cu c s ng chung yên r i, Công C n tr lên tr ng mà h c l i. Th y H i ngbu n r u h t mu n lo vi c trong nhà nên giao cho r coi thâu góp lúa ru ng.

Ð n ngày làm tu n bá nh t cho v , có bà con t u m t, th y H i ng nh nd p y bèn giao h t s s n cho con r cai qu n ng th y i ch i. Ông H ng chLung th y cháu tính nh v y thì nhíu ch n mày mà nói r ng:

- V ch ng con Thu Hà là con nít, cháu giao h t cho chúng nó coi nh v ysao c. Cháu bu n thì i ch i n m m i b a r i v , ch b phú vi c nhành v y không nên.

Th y H i ng áp r ng:- Cháu bu n quá nên tính i du l ch ngoài Trung K , B c K ch i ít tháng,r i sau cháu qua H ng C ng, Th ng H i n a. Không h i gì, v ch ngnó ã l n r i, th coi nhà coi ru ng có khó gì âu mà s .

Ông H ng ch Lung l ng thinh, không c n n a, song coi b ông không vui.Cúng tu n cho v xong r i, th y H i ng Chánh l y n m ngàn ng b c b vàol ng r i t giã con gái và con r mà i du l ch.

Th y H i ng m i i h i s m mai, k chi u l i V nh Thái kêu v bi u achìa khóa t s t cho chàng gi . Thu Hà l y làm b t bình, nh ng vì cô s trái ý ch ng,nên riu ríu móc túi, l y xâu chìa khóa mà a. V nh Thái ngó v c i mà nói r ng:

- Bây gi ba giao cho tôi cai qu n s nghi p, v y tôi làm công chuy nch i.

- Làm công chuy n gì?- Tôi thi hành ch ng trình khai hoá.- M c coi nhà ây, i âu c mà khai hoá.- a, nhà l i làm không c hay sao? Ð tôi ch n h ng kinh t cho mình

coi.Thu Hà ngó quay m t ch ng r i xây l ng i xu ng nhà sau, không nói n a.


VI V a l tánh tình

V nh Thái nói thì làm li n, ch không ch u lâu nh ng i khác. Sáng b asau, v a m i th c d y thì chàng sai th ng Tùng là a trong nhà, xu ng kêuH ng hào Ði u lên cho chàng h i th m công vi c.

H ng hào Ði u có bà con xa xa v i th y H i ng Chánh nên kêu th y b ngchú. Khi anh ta m i c m i l m tu i thì cha m u khu t h t. Th y H i ngth y b m m m ng thi t thà, nên em v mà nuôi ng b ng m s n sóc Công C n.Anh ta càng khôn l n, tánh anh càng trung h u.

V ch ng th y H i ng em lòng th ng nên ch ng anh ta c hai m itu i, m i ng c i th Sen là con gái c a bà H ng giáo Phi n cho anh ta, r i c tcho m t cái nhà lá ba c n, c a ván, c t vuông, phía d i u xóm mà cho ra riêng, l i giúp cho m t tr m ng b c và n m ch c công t mà làm n. Tuy th Senhúng hính a l c c trong nhà mà trang i m, ít ch u b n ch i v i ch ng ngoài ng, nh ng mà nh Ði u siêng n ng, m nh m , sóc vác, nên n m nào n xàir i trong nhà c ng còn d c ôi ba thiên28 lúa.

Th y H i ng th y Ði u bi t lo làm n, l i càng thêm th ng, nên cách ítn m sau th y u cho làm h ng hào, r i t khi cô H i ng có b nh thì th y l ic y ho c ph lo góp lúa, ho c lo coi thâu ti n t giùm cho th y n a. H ng hàoÐi u là ng i bi t n ngh a, giúp vi c cho th y H i ng thì anh ta t n tâm c ng nhlàm vi c c a anh ta, mà th y H i ng c ng là ng i có con ng i, nên phú thác vi cgì cho H ng hào Ði u thì th y không nghi ng chút nào h t. Tình bà con c a haing i thi t là xa, mà cách i ãi v i nhau coi ch ng khác nào chú cháu ru t.

N m nay H ng hào Ði u c ba ch c tu i, c i v ã tám n m r i mà sanhcó m t a con trai n m tu i t tên là th ng Ð ng. Anh ta cao l n v m v , b thìm nh d n, mà tánh thì ôn hòa, l i có t t th ng v c ng con, c b t v nhà nuôicon, không cho i làm vi c chi h t.

Anh ta i th m ru ng m i v , qu n còn t mem, ng ôm con mà n ng, kth ng Tùng xu ng kêu. Anh ta thay m c m t cái qu n lãnh, m t cái áo bà ba l a

en, u b t kh n xéo tr ng r i l t t i v i th ng Tùng. V nh Thái ng ng i t i bàn vi t, ch ng th y H ng hào Ði u b c vô nhà,bèn kêu l i r i bi u ng i cái gh g n ó và nói r ng:

- Ba tôi i ch i, giao h t ru ng t cho tôi coi mà cho m n. Tôi dò trong sthì bi t ng i nào m n bao nhiêu, s lúa ru ng là bao nhiêu, song tôikhông hi u ai làm s nào. Tôi mu n i t i m y s ru ng h t th y, ng cois nào t t, s nào x u. Tôi c ng mu n i coi h t m y s th tr ch cho bi tn a. Tôi nghe nói anh bi t ranh r p ru ng t c a ba tôi h t th y, xin anhlàm n d t tôi i coi ch i c hay không?

H ng hào Ði u c i và áp r ng:- D ng mu n i coi thì tôi d t d ng i. Cha ch , mà i c c l m, d ng in i hay không?

- C c cái gì?

28 100 gi


- Ph i i xu ng nh m i c.- Ði xu ng thì i, h i gì.- Nh d ng ch u c c c thì i. D ng mu n b a nào i?- Kh i s i b a nay. n c m r i i. B a nay anh r nh hay không?- Lúc này lúa thóc làm r i h t, tôi không có làm vi c gì âu mà khôngr nh.

- c. Thôi anh i ki m m t chi c xu ng cho s n i, ng n c m r imình i.

- Có xu ng d i nhà tôi, ch ng nào i thì l y xu ng mà i.- Ai b i?- Tôi b i c ng c.- Thôi, anh ó ch i, i c m chín r i n c m v i tôi, tôi s a so n cây

súng ng em theo, nh g p chim cò mình b n chim.- D ng b n gi i hôn?- Khá khá ch không gi i gì l m.- Cha ch , cây súng ó chú H i ng c ng l m, không bao gi chú ch u cho

ai b n, d ng ng t i ây tôi s chú v chú hay chú r y.- H i gì nà.

n c m r i, V nh Thái b n m t b Tây b ng b xám r i mang súng i v iH ng hào Ði u. Chàng không thèm nói cho v bi t mình mu n i âu, mà Thu Hàth y ch ng i, cô c ng không thèm h i.

Xu ng t i nhà H ng hào Ði u, th Sen l t t ra chào V nh Thái, còn th ngÐ ng nó th y V nh Thái nó s nên nó n m v t áo má nó và ng nép m t bên.

H ng hào Ði u m c l ng x ng lo tát n c chi c xu ng và ôm chi u xu ngmà tr i. V nh Thái ng trong nhà mà ch , chàng ngó quanh qu t m t h i r i b cl i v m t th ng Ð ng và nhìn th Sen mà nói r ng:

- Ch n y ch th ng con ng quá.Th Sen m c c nên cúi m t xu ng chúm chím c i.H ng hào Ði u d n xu ng r i m i m i V nh Thái xu ng i. Th Sen d t con

xu ng b n ngó theo. V nh Thái a tay ngo c th ng Ð ng, mà th Sen m c c nênday m t ch khác.

V nh Thái i coi ru ng t luôn hai ngày, b a nào c ng n n a chi u m i v .B a sau chàng v t i nhà t m r a thay v a r i, thì nghe xe h i ng ng ngoài c angõ. Chàng b c ra mà dòm, còn Thu Hà phía sau c ng b c ra mà ngó.

Có hai ng i m c Tây b c vô sân, m i ng i u có mang m t c p m tki ng i m i, tay có ôm m t cái c p ng gi y t y nhóc. V nh Thái th y khách lnên tr vô gh mà ng i. Hai ng i khách b c lên th m r i gõ c a. V nh Thái ngd y b c ra. M t ng i khách cúi u chào và nói r ng:

- Tôi là Lê H ng Nh n ch bút Qu c Dân báo.Ng i khách th nhì li n ti p mà nói r ng:- Còn tôi là Tr n Công Ngh a ch nhà máy xay lúa hi u Nam Phát ChL n. Hai anh em tôi ghé th m th y H i ng.

V nh Thái n m tay chào khách và nói r ng:


- Tôi c ti p hai ông thi t tôi l y làm may, mà hai ông n th m ba tôi thìhai ông l y làm r i quá, vì ba tôi i du l ch không có nhà.

Lê H ng Nh n c i và áp r ng:- Không h i gì, th y H i ng i kh i mà g p c c u thì c ng không ph i

là r i. Lê H ng Nh n không i m i, li n ng i x trên gh , ôm cái c p trong lòngmà nói r ng:

- Tôi m i hi p v i m y ông b n ng chí mà l p t Qu c Dân báo. Vì tôn cht báo chúng tôi là khai thông trí th c, b o th l i quy n, k t gi i ng tâmch n ch nh phong hoá cho qu c dân. B i v y báo xu t b n m i có m y smà c công chúng hoan nghinh t Nam chí B c. Mà c u c ng bi t t báo

c ông ng i c ch ng nào thì th l c chúng tôi càng thêm m nh,m c ích c a chúng tôi càng mau t ch ng n y, nên chi chúng tôi ráng c

ng thêm hoài, chúng tôi quy t làm th nào cho t báo chúng tôi vô chon t n trong làng trong xóm, các h ng ng i trong ba k , u c xét

nh ng l i ngh lu n c a chúng tôi; có nh v y thì cu c khai hoá quêh ng, là ch h ng c a chúng tôi, m i mau k t qu c. B i ý ó, nêntôi n c y th y H i ng và c y c u mua giùm m t n m t Qu c Dânbáo; l i c y làm n c ng cho anh em m y làng xung quanh ây muagiùm n a. C u giúp cho chúng tôi, ch ng nh ng là chúng tôi mang n màc u l i còn có công v i Vi t Nam xã h i n a.

V nh Thái ng i chim b m mà nghe, ch ng Lê H ng Nh n nói d t r i, chàngáp r ng:

- Ông nói nghe hay l m, mà theo s ki n c a tôi, thì nh t trình qu c ng inu ng gi y m c c m t ngày gi ch không có ích chi h t.

- C u nói nh v y tôi xin l i c u. Nh t báo c ng có nhi u th , ch nàoph i h t th y là gi y gói âu.

- Tôi ch a th y t báo nào h u ích, h t th y l p ra u m ng l n v inhau, ho c xoi bói nói x u chuy n riêng c a thiên h ch ích gì?

- C u ch g p nh v y thì c quá. Ðâu c u mua th Qu c Dân báo m t n mr i c u c coi h u ích hay là vô ích.

- T h i nào cho n bây gi tôi nh t nh không thèm c nh t trình qu cng . Ð c ã th t công, mà còn phát gi n n a. Ð thì gi lo làm vi c kháccó ích h n nhi u.

- C u lo làm vi c gì mà g i là có ích h n? Trong th i k này ng i Vi t Namai có chút tâm huy t, ai có chút h c th c, c ng u ch m nom khai hoán c nhà. C u thu c trong b c thanh niên tân h c mà sao c u không ývào vi c công ích chút nào h t v y?

- Ông ng có nói nh ng ti ng khai hoá và công ích. Tôi i du h c bên Pháptôi v , mà tôi ch a dám nói khai hoá, tôi quy t chí hy sinh tánh m ng tôicho xã h i, mà tôi ch a dám nói công ích. Tôi t ng ph i lo làm là t t h nd n l i mà nói. Nói không c thì nói làm chi.

- Té ra c u i h c bên Pháp m i v sao?- Ph i.


- T ng là c u h c lôi thôi, nên c u không bi t lo khai hoá n c nhà, chc u ã có xu t d ng du h c, thì cái trách nhi m c a c u i v i xã h i cònn ng h n c a anh em chúng tôi nhi u l m. C u ch ng nên công kích báoqu c âm, c u ph i giúp v i chúng tôi, c u ph i u c t âu l ng v i chúngtôi mà dìu d t ng bào lên con ng t n hoá.

- Xin ông ng có t ng nhà so n báo c c quy n khai hoá, ph i làmch bút m i lo khai hoá ng bào c, còn làm ngh khác thì không cphép. Khai hoá là cái ngh a v chung c a b n có h c th c, ch không ph ilà cái trách nhi m riêng c a m y nhà so n báo âu. B n có h c th c m ing i u tu ch c nghi p c a mình mà lo. Ông làm ch bút thì ông lokhai thông dân trí, ông n y làm ch nhà máy thì lo ru ng m ng kinht , tôi làm ru ng thì lo c i l ng ngh nông, ng i khác làm quan thì lod y d dân cho chúng nó h t ngu, ng i khác n a làm th y giáo thì lo rèn

úc tánh tình tr em ng ngày sau chúng nó tr nên ng i ng n. Aicó ph n s n y. Sao ông l i bu c m i ng i u ph i giúp cho ông. Ôngt ng hai m i tri u ng bào ta c mua nh t trình mà c, ng thèmlàm chi h t, s tr nên v n minh c hay sao?

- C u lu n nghe k quá! Tôi có nói m t mình chúng tôi m i c lo khai hoáâu mà c u cãi. Tuy v y mà t báo là c quan c a cu c khai hoá, t báo là

cây th c o lòng dân nóng ngu i c bao nhiêu, t báo là cây u c soi ng cho qu c dân t n b . Trong hoàn c u ai mà ch ng tr ng báo

gi i, ai mà ch ng công nh n s ích l i c a báo gi i. Ph i, c u nói ph i l m.B n có h c th c ph i tu ch c nghi p c a mình mà lo làm nh ng vi c côngích. Nh ng d u làm vi c gì c ng ph i nuôi t báo c a mình, ng cho tbáo có th l c mà bênh quy n l i c a mình, mà khai ng d n l i chong i mình ch không ch u ph giúp cho t báo ch t thì c ng nhmình d p t t cây u c r i còn th y ng âu mà i t i.

- H ! Báo qu c âm mà kêu là cây u c v n minh sao c. Tôi cãi n a s emích lòng ông. Tôi xin t v i ông m t l i này: ông nói t báo c a ông là ih u ích cho qu c dân. V y ông thong th cho qu c dân xét, nh thi t cóích thì ng i ta mua, ch ng c n ph i khuyên m i ép u ng.

- Ph i mua mà c th r i m i bi t h u ích hay vô ích, ch không mua màc thì làm sao bi t c?

- Ð c mà làm gì! Ch chi c báo r i khôn ngoan kh i h c, c báo r i giàucó kh i làm, c báo r i r ng r m hoá ra l ng i n, c báo r i ti m c akhách trú29 hoá ra ti m c a ng i Vi t c h t thì tôi mua li n, ch ng c ngì i ông n nhà mà m i.

Lê H ng Nh n rùng vai r i day m t ngó ra sân, coi b b t bình l m. V nh Tháic i mà nói r ng:

- Xin l i ông, nãy gi tôi mu n cãi v i ông cho ra ch n lý mà thôi, ch tôikhông ph i phi n trách vi c chi, nên ki m l i kích bác ông. Tôi nói thi t v iông, tôi ây là ng i có nhi t tâm v s khai hoá l m. Nh ng mà tôi bên

29 ng i Tàu Vi t Nam, còn c g i là « các chú »


Pháp tr v m y tháng nay tôi ch tâm v cu c ch n h ng kinh t chong bào, trí tôi ch m lo s y mà thôi, không thèm tính t i vi c gì khác.

Ông l p nh t báo, ý tôi quy t khai thông dân trí, tôi lo ru ng v n, ý tôiquy t ch n h ng lý tài. Tuy chúng ta m i ng i i m t ng, m i ng ilo m t vi c, nh ng mà m c ích c a chúng ta c ng nh nhau. Chúng tach lo khai hoá ng bào, ch không ph i tranh danh tr c l i chi ó. V ytôi chúc cho ông v i tôi u c thành công, ngõ kh i h th n v i n cnon, ngõ c v n toàn ph n s .

Lê H ng Nh n v a mu n tr l i thì k Tr n Công Ngh a a tay mà c n vànói r ng:

- Ông ch bút không nên ép c u mua nh t báo. C u là m t nhà tân h c av n qu ng ki n, c nh t báo qu c âm có b ích cho c u ch nào âu.Hu ng chi c u ã nói trí c u m c ch m lo h ng ch n kinh t thì c u cóthong th âu mà c y c u giúp khai thông dân trí.

Tr n Công Ngh a ng ng l i mà t ng h ng, r i ngó V nh Thái mà nói r ng:- C u nói c u lo ch n h ng kinh t thì c u ng chí v i tôi. V y tôi bàn

vi c n y v i c u.- Vi c chi ó?

Tr n Công Ngh a m c p l y m t m gi y in mà nói r ng:- Vi c tôi s nói ây là m t vi c i công ích, n u mà thành c, thì s có

nh h ng n cu c kinh t c a ng i mình nhi u l m. C u là ng i ch mlo kinh t , h tôi nói ra thì ch c là c u ch u l m.

- Tôi có bi t vi c gì âu mà ch u.- y, th ng th ng r i tôi nói cho c u nghe mà, c u g p quá. Tôi chen vàon i th ng tr ng mà c nh tranh quy n l i v i khách ngo i bang m yn m nay, tôi dòm th y có nhi u ch ng i mình b è b ép, thi t tôi t cl m. C u d bi t, lúa g o là th s n nhi u nh t c a x Nam Vi t ta. Lúag o y c a ng i mình làm ra, mà ch ng bán thì h h nh giá nào thìbán giá n y, ch mình không có quy n nh giá. H mua lúa c a mình thìr , h xay ra g o r i h bán cho ngo i qu c và cho mình thì m c, té ra mìnhlàm m hôi xót con m t, mà cái l i thì h chi m ph n nhi u. Tôi có nhàmáy xay lúa m y n m nay, tôi m i th y ch c ó c b i v y tôi tính rng i mình hi p nhau mà l p m t công ty cho l n, v n ch ng n m ch cmuôn, ng l p nhà máy l n r i mua lúa xay ra g o mà bán th ng chongo i qu c. Tôi nh v n n m ch c muôn là nh ng làm th , n u trongít n m mà th y khá thì kêu hùn thêm mà làm l n h n n a. Tôi tính r i nch l c t nh hùn vô h t th y, ng lúa c a mình thì bán cho công ty c amình, kh i s khách trú mua giành gi t. M i ph n hùn nh s n m tr m

ng, v y xin c u hùn giùm ít ch c ph n, ng chung lo vãn h i quy n l ic a mình, k o thiên h h h ng u ng quá.

- i! Vi c hùn hi p khó l m. Ng i mình lôi thôi, làm b y kh i m t v nh t.

- Sao mà lôi thôi? Vi c buôn bán lúa g o tôi th o l m, không th nào lc.


- Nói gi i sao c! Khách trú h th o b ng m i mình, mà nhà máy htrên Ch L n còn b khánh t n hoài ó, ông không th y hay sao?

- Cái ó là t i h mu n gi t, ch có ph i l i mà s p nhà máy âu.- N u nói h gi t, còn ng i mình ra làm l i ch c mình không gi t hay sao?- Ðâu ó có s sách h n hòi, gi t sao c.- S sách, s sách ! Ch ng mu n gi t s sách l i c n c hay sao? Thu nay

tôi ghét hùn hi p l m. Làm vi c gì thì làm m t mình d h n.- C u mu n ch n h ng kinh t , mà c u không ch u k t oàn th , c u tính

làm m t mình, th thì c u s c mà kinh doanh cho l n c âu, cònmong gì ch n h ng kinh t .

- Mình không s c thì ban u mình làm vi c nh , l n l n mình s làml n.

- Ph i hùn hi p m i c. Mu n c nh tranh quy n l i thì ph i l p h i, chkhông nên làm m t mình. C u ph i hùn vào công ty c a tôi ng làmg ng cho m y i n ch trong t nh.

- Không c. Làm s gì c ng ph i kh o c u cho k l ng, ch nh m m tmà làm nh v y có c âu.

- C u nói nh v y, thôi tôi l i ây cho c u m t m i u l v i m t m tb cáo ng c u coi. C u có g p ông i n ch nào, xin c u làm n ch giùmcho h coi v i. C u kh o c u i, trong ít ngày r i tôi s tr l i. Tôi ch c c ucoi r i c u ng hùn l m.

Tr n Công Ngh a m t m gi y in trên bàn, V nh Thái ngó l , coi b khôngchú ý n. Hai ng i khách ôm c p ng d y cáo t mà i. V nh Thái a ra c a.Lúc b t tay t giã, Lê H ng Nh n c i mà nói r ng:

- Tôi ti c quá, không g p c th y H i ng.V nh Thái c ng c i mà áp r ng:- Tôi c ng ti c cho hai ông r i l m.Khách i r i, Thu Hà b c ra m i ch ng i n c m. V a ng i l i bàn n thì

V nh Thái c i ng t, r i nói v i v r ng:- T i ó i nói dóc ki m ti n, b tôi y xa l c.- Sao mình không mua giùm m t n m nh t trình cho ng i ta?- Mua làm gì? Ti n âu mà mua t m b y nh v y?- Cu c khai thông dân trí mình làm không c, ng i ta ra ng i ta gánh

vác, mình ph i giúp s c cho ng i ta ch .- M i kh khô ch khai thông dân trí! Bày t ng khai bóp ph i thiên h

ch khai gi ng gì.- Ng i nào, mình c ng chê è, vi c nào mình c ng bác b h t, thôi có làm

gi ng gì âu mà công ích.- Mình ng có bi s , tôi ch n h ng kinh t cho mình coi mà.- Mình nói mình lo ch n h ng kinh t , sao h i nãy mình không ch u hùn

ng l p nhà máy xay lúa?- Hùn ng cho nó n.- Có lý nào, vi c hùn hi p thì có s sách, h n gian thì h tù ch .


- Tr c khi lo ích l i chung, thì mình ph i lo l i riêng cho mình ã. N umình không lo cho mình tr c, thì ch t ói r i làm sao lo cho thiên h

c.- Hôm tr c mình cãi v i tôi, mình nói n u mu n thi hành ch ng trình

khai hoá thì ph i có v n cho l n mình m i làm c. B a nay ng i ta nr mình hùn ng có v n cho l n, sao mình l i không hùn?

- Ð mình lo làm cho có ti n nhi u ã, r i s tính t i vi c khai hoá, bi t hôn? Thu Hà v a mu n áp n a, thì k H ng hào Ði u b c vô. V nh Thái th ym t H ng hào Ði u li n nói r ng:

- Anh ph i nh nghe hôn, anh H ng hào? Nh kêu tá i n, tá th , tr a m tt u l i ây cho m t, ng sót ng i nào. Còn mai n y anh bi uth ng Mau v i th ng Tùng c m dây cho anh o m y mi ng t th c h tth y. Ng i nào vuông v c bao nhiêu anh biên cho rành, theo nh l i tôid n anh h i tr a ó, nghe hôn? , nh kêu bà con m y cái m ó n anghe.

Thu Hà nghe ch ng d n H ng hào Ði u l ng x ng, không hi u ý ch ng tínhvi c gì, nên ng i ngó trân trân.


VII Th y rõ tâm chí

Y l i d n tr c, n b a òi tá i n tá th thì H ng Hào Ði u bi u v n uc m n s m r i x m x m lên nhà th y H i ng Chánh ng coi h có t i haykhông. Anh ta b c vô th y th ng Mau ng chùi lau bàn gh , anh ta m i h i th mcoi V nh Thái i âu. Th ng Mau nói V nh Thái ng thay áo qu n trong bu ng.H ng hào Ði u bèn i th ng xu ng nhà sau.

V a xu ng t i nhà c u H ng hào Ði u g p Thu Hà d i nhà b p b c lên.Thu Hà ng l i mà h i r ng:

- nhà tôi30 bi u anh kêu tá i n tá th t u l i làm chi v y?H ng hào Ði u l c u nói không bi t. Thu Hà châu mày ng ng m ngh

m t h i r i h i r ng:- V y ch nhà tôi bi u anh d t i âu, mà i tr n hai ngày ó?- D ng Tú bi u tôi d t i ng ch h t m y s ru ng, m y mi ng t chod ng coi.

- nhà tôi không có nói v i anh chuy n gì hay sao?- Không. D ng có nói chi âu. D ng bi u tôi òi tá i n tá th , bi u tôi o

cho k m y cu c trong mi ng t th tr ch; d ng bi u tôi v y tôi hayv y, ch tôi có bi t chi âu.

Hai ng i nói chuy n t i ó, k V nh Thái trên nhà trên b c xu ng, m c Tây coi àng hoàng, v a th y H ng hào Ði u thì h i r ng:

- Anh biên m y cu c c a tá th âu, anh a tôi coi.H ng hào Ði u l t t rút x p gi y trong túi mà a.V nh Thái li n tr lên nhà trên, l i ng i n i bàn vi t, r i l y gi y vi t ra mà

vi t. Chàng ng i biên chép hoài cho t i ch ng c m d n r i, th ng Tùng lên m i, màý chàng c ng ch a mu n i n.

Lúc ng i n c m, trong trí chàng m c lo tính chuy n gì không bi t, nên l ll ng l ng không mu n nói chuy n v i v . Tá i n, tá th r i rác kéo t i nhà, ng i nào c ng b c vô xá v ch ng V nhThái r i ng x r d a xó c a. Thu Hà th y ai c ng chào h i, m i ng i r i h i m y

a l y tr u n. Còn V nh Thái thì ng i nghiêm ngh , ai xá thì g t u mà thôi,không thèm nói chi h t.

n c m r i V nh Thái d n H ng hào Ði u coi ch ng nh ai n y có t i thìcho mình hay, r i chàng b i lên bàn vi t mà ng i n a.

G n m i gi , tá i n tá th m i n . V nh Thái ôm gi y t s sách em l i bàn gi a mà ng i, bi u tá i n ng qua m t bên, tá th ng qua m t bên cho

phân bi t.H ng hào Ði u b c l i nói r ng:- M y ng i tá th u là tá i n h t, ch có ai trong t mà không m n

ru ng âu. V nh Thái c i. Chàng l t s ra mà coi r i kêu Phó lý Thâu bi u l i ngngang tr c m t mà h i r ng:

30 ch ng tôi


- Mùa r i ây chú ong lúa ru ng còn thi u n m ch c gi ph i hôn?- Th a d ng, ph i.- Tôi k cho chú trong ba ngày chú ph i em mà ong cho t t. N u chú

không v ng l i thì tôi lên tòa óng b c vào n mà ki n r i tôi phát mãi c h t, l i tôi b t mà giam thân chú n a a, nói cho chú bi t.

- Th a d ng, hôm tr c tôi có b m v i th y H i, tôi xin mùa t i tôi song. Th y H i b ng lòng r i. Bây gi d ng bi u tôi ong, tôi còn có vài

ch c gi n, có lúa âu mà ong.- Không c. Ba tôi không có nói v i tôi chuy n ó. Tôi th y trong s ba

tôi ghi chú còn thi u n m ch c gi thì chú ph i ong. N u chú c ng nh,tôi b tù chú, mà tôi l y ru ng l i cho ng i khác m n, không cho chúlàm n a.

- Th a d ng, t i nghi p tôi quá!- T i nghi p cái gì? Chú mu n gi t nên chú không ch u ong cho ch . Tá

i n g n m t tr m ng i ai c ng ong h t, duy có m t mình chúnghinh ngang, chú không ch u ong, tôi làm cho chú coi tôi.

- Th a d ng, d ng h i h t th y bà con ây coi. Mùa r i ru ng c a aic ng trúng h t, có m t mình tôi b chu t c n phá nên tôi th t quá, khôngcó mà ong lúa ru ng, ch ph i tôi dám c ng nh hay sao. Thu naytôi nh th y H i ng mà no c m m áo, có l nào tôi dám nh v y. Tôilàm ru ng c a th y h n m i n m r i, m i có n m nay r i th t quá nên tôim i thi u ó.

- H i làm t tá, chú có giao h lúa b chu t c n thì ch i n ph i b t lúaru ng hay không?

- Th a không.- À còn nh mùa r i ru ng chú trúng quá, ch i n có bu c chú ong thêm

lúa ru ng hay không?- Th a không.- À, phàm làm ru ng h trúng thì nh , còn r i th t mùa thì ch u, ch ch i

cãi cái gì. Không bi t, chú làm sao thì làm, tôi k cho chú trong ba b a ph iem n m ch c gi lúa mà ong cho . N u tr m t ngày tôi c ng b tù

và l y ru ng l i n a.- Th a d ng, xin d ng th ng tôi. Thi t tôi có bi t làm sao cho có n m

ch c gi lúa ong bây gi .- Thì chú bán nhà bán c a, bán bán c, làm sao chú làm, tôi bi t âu.Phó lý Thâu a n c m t, ng nín khe m t h i r i than r ng:- Bán nhà r i nhà âu mà . Còn c trong nhà có món nào x ng áng

âu mà bán c.- Nh không có mà bán, thì v con làm sao thì làm ch .- Ch ph i ai ch u m n th ng nh tôi thì tôi c ng nó.- Th ng nh chú c bao l n?- Th a, m i chín tu i.- H i th m y ng i này có ai ch u m n không?


Ai n y u nín khe, không ai ch u m n. V nh Thái tr m ngâm m t h i r i nóiv i Phó lý Thâu r ng:

- Thôi chú em con chú lên v i tôi mà làm công vi c nhà. Ch ng nào chúcó n m ch c gi lúa em ong r i tôi s cho nó v .

- D .- S m mai chú ph i d t nó lên ây a, nghe hôn?- D .

V nh Thái ng i d a ng a lên gh , li c m t ngó tá i n r i ch m rãi nói r ng:- B a nay tôi kêu m y ng i t u l i ây là vì tôi có chuy n mu n nói v im y ng i. M y ng i c ng bi t, thu nay ba tôi v i m y ng i t tl m. Bây gi ba tôi bu n, ba tôi không mu n bi t t i vi c ru ng t n a, batôi giao h t cho tôi coi. Tôi mu n k chí c a ba tôi, nên tôi c ng l y lòngnh n c mà v i m y ng i. Mùa này tôi mu n kh i s thí m t cái ncho m y ng i ch i. Tôi nghe nói thu nay, n m nào c ng v y, m y ng i h t ti n lúa ch ys p ch y ng a, vay u n y h i u kia, b ng i ta bó bu c n l i c th ng. Tôi làm ch i n mà cho tá i n tôi i vay c a ng i khác nhv y thì t i nghi p cho h mà c ng h danh giá c a tôi n a. y v y tôimu n m y ng i l y b c l y lúa c a tôi mà xây d ng, ch ng i h i c ang i ngoài h c i tôi. Tôi nh t nh h ai m n m t tr m công t thìtôi giúp cho ho c n m ch c ng b c ho c n m ch c gi lúa, tu ý ai mu nl y b c thì l y, ai mu n l y lúa thì l y. Nh ai m n hai tr m công thì tôigiúp s b ng hai, ai m n ba tr m công thì giúp s b ng ba. M y ng i c ng ngh cho tôi, không l tôi giúp v n cho m y ng i làmn, mà m y ng i không tr ti n l i cho tôi chút nh. mi t này ch i n

cho tá i n vay, thì ai c ng n l i quá l h t th y, cho m t gi lúa t i ngàyh òi hai gi , cho m t ng t i ngày h òi hai ng. Tôi nh n c, tôikhông ành c t c m y ng i quá nh v y âu. Tôi nh cho n m ch c gilúa, t i ngày m y ng i ong v n và l i tám ch c gi mà thôi, b c c ngv y, h n m ch c ng thì t i ngày v n và l i tám ch c ng. V y h umùa m a thì m y ng i ph i thay t tá h t th y. Lúa ru ng thì tôi y sc , ch tôi không t ng. Nh ng h làm t tá thì ph i làm luôn cái gi y h ib c ho c h i lúa, ai m n t nhi u thì h i nhi u, ai m n t ít thì h i ít,tu theo s t mà làm t tá, và mu n l y b c hay là l y lúa tu ý mình, cái

ó tôi không ép. M y ng i hi u hay không'?M y ng i tá i n d rân. Có ông c u H ng s Nhân râu le the, tóc b c hoa

râm, m c qu n lãnh en, áo quãng ông l c so n tam công, ông b c ra nói r ng:- D ng v i tá i n nh v y thì t t thi t. Nh ng mà ai có thi u th n

ho c lúa n, ho c b c xài, thì m i l y, còn ai không c n dùng thì thôi, chd ng bu c ai c ng ph i h i b c ho c h i lúa h t hay sao?

- H t th y, ai c ng ph i l y.- Nh tôi không c n dùng, tôi l y làm chi mà ph i ch u s l i.- Sao l i không c n dùng? Ph i l y m i c.


- Tôi không c n dùng, tôi xin không l y. Tôi làm t i ba tr m công t, n utôi ph i l y m t tr m n m ch c ng b c em v ó r i t i ngày tôiph i tr ti n l i t i chín ch c ng thì oan cho tôi quá.

- Ai không ch u l y b c ho c l y lúa, thì tôi l y t l i, ng i ta b ng lòngh t, có m t mình ông nhi u chuy n, ông k quá. Ông không b ng lòng thì

i m n t ru ng khác mà làm.- Ông c u H ng s Nhân b r y, ông x i l , không dám kêu nài n a. Ain y c ng l ng l không còn dám cãi.

V nh Thái kêu th ng Tùng bi u rót m t chén n c trà cho chàng u ng r ichàng nói ti p r ng:

- Vi c ru ng tôi nói r i, bây gi tôi nói qua th tr ch. M y b a rày tôi h ith m tôi m i hay thu nay m y ng i c t nhà c t c a, tr ng cây tr ng c i,choán trong t c a ba tôi, mà không có óng ti n chi h t. Tôi m i coiru ng t c a ba tôi, tôi c ng không bó bu c m y ng i làm chi, ng t vìn m nay nhà n c ánh thu t th tr ch m c l m, ã thâu thu theo ssào m u r i còn thâu thu nóc gia n a. M y ng i c ng hi u, tuy là tth tr ch song h i tr c ba tôi c ng xu t b c ngân mà mua, ch ph i ai chokhông hay sao. N u dùng l p vu n mà tr ng cây trái thì huê l i c ng nhi u. Ba tôi

cho m y ng i c t nhà tr ng rau tr ng chu i mà dùng, thì ba tôi ãth t l i r i, bây gi còn ph i óng thu n a, thì thi t h i lung quá. V y tôixin m y ng i ph i chung nhau mà ch u s thu ó. Mà bây gi chom y ng i chia thu thì c ng khó, nên tôi m i c y anh H ng hào i o

ng tôi chia cho công bình, ai choán nhi u t thì ch u nhi u, ai choán ítthì ch u ít. Ð t Sài Gòn, Ch L n ng i ta cho m n m i m t th cvuông m t n m t i n m m i ng. Mình ru ng, không l òi m c quánh v y. Tôi nh m i th c vuông, m y ng i ch u n a ng xu m tn m mà thôi. M i ng i choán bao nhiêu t, tôi ã o và biên vào s r i,ch ng nào làng h thâu thu tôi thì tôi s kêu m y ng i em óng chotôi, ng tôi óng l i cho làng. Vì s n y thu nay không có, nên tôi ph icho m y ng i hay tr c.

Tá i n tá th u l ng thinh, ngó nhau mà ch u. Có m t ng i h i r ng:- Th a d ng, không bi t ph n tôi ph i óng ch ng bao nhiêu.- Chú tên gì?- T Ð .V nh Thái l t s coi r i nói r ng:- Chú choán tám tr m b n ch c th c. Chú ph i óng b n ng b c.T Ð le l i l c u. V nh Thái nói r ng:- Nhà chú thì nh mà t i chú choán t tr ng nên ph i óng nhi u ch

sao. Hôm qua tôi mu n cán u v i nhau mà ch u. Mà r i tôi ngh ng ichoán t nhi u k choán t ít, b t ch u ng v i nhau thì không côngbình.

V nh Thái x p s l i r i h i r ng:


- Còn m òi m y cái m chôn ngoài ru ng phía trên u xóm ó, là m c aai v y? Ðâu ai bà con v i nh ng ng i n m ó thì b c ra ng riêng m tbên ây coi.

G n hai m i ng i b c ra phía tay m t mà ng, n ông có, n bà c ngcó. V nh Thái ngó m y ng i mà nói r ng:

- M y ng i p gò m trong ru ng, h ru ng h t. Tôi mu n m y ng inh n mùa n ng n y mà l y c t nh ng m y em chôn ch khác.

M y ng i u r p nhau mà nói ã chôn l r i, bây gi l y c t bi t em iâu mà chôn. V nh Thái ng i ng m ngh r i nói r ng:

- M y ng i nói c ng ph i. M y ng i không có t riêng, n u b t l y c tr i m y ng i bi t em vô t nào mà chôn. Mà ó hoài thì thi t h icho tôi nhi u l m. V y tôi nh m i cái m m i n m ph i óng cho tôi m t

ng b c. Không ph i là tôi làm g t, y là m y ng i b i th ng s thi th i cho tôi ó thôi. Nh ng i nào chê m c, thì thong th mu n l y c t

em qua t khác mà chôn c ng c. Tôi không ép.Ai n y u nói r ng:- Ðóng m t ng b c thì óng ch bi t làm sao bây gi .V nh Thái ng d y nói r ng:- Tôi nói chuy n xong r i, thôi m y ng i v i. N y, mà ph i nh h u

tháng t n y thì thay t tá h t th y a, ng có l y b c l y lúa. Ð tôim n in s n t tá v i gi y vay, ng m y ng i kh i th t công vi t.

Tá i n tá th cúm rúm kéo nhau ra v . Khi h ra ngoài sân r i, V nh Thái cònkêu Phó lý Thâu mà nói vói r ng:

- Phó lý Thâu, sáng mai chú ph i d t con chú lên a, nghe hôn.Phó lý Thâu d , mà m t mày bu n hiu.V nh Thái vô nhà, th y còn có m t H ng hào Ði u ng ó, thì chàng và

c i và b c l i v vai anh ta mà nói r ng:- Anh coi tôi tính nh v y có l i nhi u hay không, h ? Anh ráng cho tôi h t

lòng. Tôi s th ng công anh x ng áng l m. Anh c ng ph i làm b l ylúa vay nh h , song t i mùa tôi không n l i anh âu. Còn ti n th c tôic ng tha anh n a, không sao âu mà s .

Thu Hà t nh chí l n h i h c thì thôi, ch v nhà thì nghe nh ng l i hi nl ng, th y nh ng chuy n nh n ngh a. Vì cô sanh tr ng trong cái nhà nh v y, nêntánh cô ã không kiêu c ng, mà lòng cô l i hay th ng ng i nghèo kh .

Thu nay cô coi tá i n tá th c a th y H i ng c ng nh bà con, ai ánganh cô kêu anh, ai áng chú cô kêu chú, ai áng bác cô kêu bác. Ðã v y mà cô ngheai th t mùa cô li n xin cha m ch gi m, cô th y ai ói rách thì cô th ng l y ti n,xúc lúa mà cho.

B a nay cô th y ch ng cho òi tá i n tá th t i, cô không hi u có vi c chi, nêncô ng i thêu d a c a s trong bu ng mà cô lóng tai nghe ch m ch coi ch ng nóichuy n gì. Ch ng cô nghe ch ng bó bu c Phó lý Thâu v n m ch c gi lúa, thì côb y gan a m t, cô buông cái bàn thêu mà ng d y. Cô mu n b c ra ngoài mà nóiv i ch ng r ng: Chú Phó thi u lúa tôi, ch không ph i thi u lúa c a mình mà mình

òi. Tôi cho chú a, mình không c phép mà òi chú n a.


Mà m i b c c vài b c r i cô ngh : Ch ng mình ng nói chuy n v ing i ta, n u mình ra b s , thì còn gì là th di n c a ch ng mình. H mình khôngtr ng ch ng mình thì thiên h coi ch ng mình ra cóc rác31 gì n a.

Cô ngh nh v y nên tr l i ng i mà thêu. Mà ng i thêu, cô nghe cái gi ng gid i c a ch ng nói v i tá i n, cô nghe cái cách x o trá c a ch ng tính mà n c pdân nghèo kh , thì cô b c mình t c gi n quá, nên cô thêu không c, mà ng i c ngkhông yên. Cô ng d a c a bu ng lóng tai mà nghe không sót m t l i nói. Cômu n b c ra m y l n, mà l n nào cô c ng vì th di n c a ch ng nên cô không n .

Ch ng th y tá i n v h t, V nh Thái ng v vai H ng hào Ði u và nói vàc i, thì cô i ra mà h i ch ng r ng:

- Cách khai hoá c a mình nh v y ó ph i hôn? V nh Thái ngó v và c i và áp r ng:

- Ph i. Ðây là v cái o n ch n h ng kinh t .- Thôi, thôi, ng có nói n a. Tôi m c c l m.- M c c cái gì?- Tôi m c c cho mình, ch m c c cái gì?- Tôi làm sao mà mình m c c cho tôi?- H i nào mình nói nghe êm tai l m. Mình nói mình s hy sinh tánh m ngc a mình ng ánh quy n th nhà giàu mà binh v c cho b n nghèonàn. Sao bây gi mình l i kh c b c nhà nghèo quá nh v y?

- a. Ng i khôn thì ph i tu c ng bi n ch . G p h i nào làm theo h i y,cái ó là l t nhiên.

- Mình i tánh, mình nói nghe k quá.- Con ng i ai mà gi m t tánh t i già c. V y ch mình không nghe câut c ng : n theo thu , theo thì ó hay sao?

- Mình d n nói quá?- Sao mà d n, sao mà nhát?- Thôi tôi hi u tánh ý mình r i. Cãi làm chi cho th t công. Song tôi nói cho

mình bi t tr c r ng tôi cho t chú Phó lý Thâu n m ch c gi lúa ó a,mình ng òi n a, mà c ng ng có bi u con chú lên . Còn tá i n ai cóthi u lúa thi u b c n ây mà h i thì mình s giùm cho ng i ta, ai khôngh i thì thôi, mình không nên ép. Mà giùm lúa giùm b c thì cho m n ch

ng có n l i, tôi không ch u âu. Tôi c ng không mu n cho mình òiti n th c c a ai h t. Cha m tôi không giàu bao nhiêu, song c ng khôngtúng r i n n i c n s y32 mà òi ti n c a ng i nghèo nh v y. L i nh ngm m trong ru ng ó là ba tôi cho chôn a, mình không c phép ngt i ng i khu t m t.

Thu Hà gi n nên nói ti ng nghe h m hè l m. V nh Thái th y v ng n tr vi cc a mình làm, thì châu mày tr n m t mà nói r ng:

- Vi c c a tôi làm, mình là àn bà, mình bi t gì mà xen vô.

31 c rác, không x ng áng32 l m l t nh ng c a th a th i, v n v t


- Ph i, tôi là àn bà, tôi không bi t chi h t song tôi bi t th ng loài ng i,tôi bi t th ng k nghèo, n u tôi không bênh v c giúp cho ng i ta

c thì thôi, ch tôi không ành l i d ng quy n th mà bó bu c hi p ápng i ta nh mình v y.

- Mình không hi u, tôi c t ngh a cho mình nghe. Tôi có bó bu c hi páp ai âu? Tôi l i không bi t th ng nhà nghèo hay sao? Nh ng mà mình

làm ch i n mình ph i cho h n hòi, tá i n h m i s . N u có m tng i c ng nh không ch u ong lúa ru ng, mà mình không làm g t,thì m y ng i khác h b t ch c h ong thi u h t th y, r i làm sao. Cònvi c cho vay y là tôi c u giúp h , có cái gì âu g i là hi p áp. Tôi nh sl i nh h n thiên h h t th y, ch ph i tôi c t c tá i n hay sao? Tôi òiti n thu th c v i m mã, là tôi òi s ti n thi t h i c a mình l i, có b tnh n ch nào âu. Ch ng ba v ba nghe m y vi c c a tôi làm ây ch c làba ch u l m, ph i hôn anh H ng hào? Tôi nói cái n y cho mình bi t, n umình mu n khai hoá n c nhà, thì tr c h t mình ph i làm sao cho có ti n

ã ch . Mình ph i cho tôi làm, sao mình l i c n tr ?- Xin mình ng có nói chuy n khai hoá n a, tôi m c c l m. Khai hoá cái

gì, mà ng i ta m i mua nh t trình không ch u mua, ng i ta r hùn nhàmáy không ch u hùn, r i bày m u sâu k c ng gi t b n nhà nghèo, màcòn dám nói khai hoá!

Thu Hà nói d t l i li n b i xu ng nhà sau,V nh Thái ngó H ng hào Ði umà nói r ng:

- Anh xu ng bi u s p ph em xe ra r i tôi v i anh i lên Long Xuyên ch i.


VIII- Nhà nghèo nh n nhà giàu

Ch ng có vi c chi bu n b ng v ch ng không hi p ý nhau. V nh Thái lên xeh i i ch i r i thì Thu Hà ra n m trên gh xích u mà ngó ra v n hoa, trí l ng ngl , m t n a nh m n a m .

Tr c th m g ch n ng r i sáng qu c, ngoài rào cây b t gió im lìm. Con chóvàng n m khoanh d a cánh c a mà ng , b ng th hoi hóp; con gà c i d ng dngoài sân r i p cánh gáy ó o; Th ng Mau v i th ng Tùng m i a ng i d i chânm t cái bàn, tay c m nùi gi mà lau b i.

Thu Hà n m lim dim cho n x , b ng âu con chó vàng trong c a nh yxu ng th m mà s a vang rân. Thu Hà gi t mình m m t ngó ra sân, thì th y Phó lýThâu i vô l i d t th ng con trai i theo n a. Phó lý Thâu v a b c lên th m, thì ThuHà v t h i r ng:

- Chú i âu ó chú Phó lý?- Th a cô, hôm tháng giêng tôi ong lúa ru ng còn thi u h t n m ch c gi .

Tôi xin v i th y qua mùa t i tôi s ong. Th y cho r i, mà b a nayd ng Hai bu c ph i ong cho , b ng không thì ph i em th ng con lên

. N m nay tôi th t quá, có lúa âu mà ong. H i s m mai d ng d yngày mai ph i d t th ng con tôi lên. Tôi ngh nay c ng v y mà mai c ngv y, l i b a nay t t ngày nên tôi d t ph t nó lên ng cho nó v i cô vàd ng.

- Không. Th y Hai th y s tá i n h d ng i. H i s m mai s n có m tth y làm g t v i chú nh v y ng cho h th y h s , ch b t con chú mà làm gì. trong nhà b n trai thì có th ng Tùng v i th ng Mau r i,còn m n thêm chi n a. Chú em nó v ng nó giúp cho chú.

Phó lý Thâu ch ng h ng, không bi t nói sao c. Thu Hà th y b anh tal ng kh ng thì c i và nói ti p r ng:

- Tôi nói thi t ó, chú em nó v i.- Cha ch , n u cô không cho nó , r i d ng òi lúa tôi, tôi bi t l y chi tôi

ong?- Thôi n m nay chú th t mùa thì nh ông bà n m t i chú có trúng chú s

ong.- Cô nh n c quá? Tôi nói thi t v i cô, tôi có m t mình th ng n y là l n, tôi

nh nó lung l m. N u cô d ng b t nó , thì tôi c t tay.- Th y Hai, th y nói ch i v i chú, ch b t nó lên mà làm gì.

Phó lý Thâu m mg quá, nên bi u con vô xá Thu Hà mà v . Cha con Phó lýThâu b c ra kh i c a r i, th ng Mau nói r ng:

- Cô t t v i nhà nghèo quá, còn d ng g t th t kinh. H i s m maid ng bi u thi t a cô, ch không ph i bi u ch i âu.

Thu Hà c i mà áp r ng:- Chú Phó lý nghèo g n ch t, làm g t t i nghi p chú, ai n làm cho c.

Ng i có c h m mi ng ra thì nói nh ng l i hi n t , khi n cho th ng Maulà a li ng xáo, mà nghe r i nó c m, nên nó nói r ng:


- Thi t, trong làng n y ai c ng ph c cô h t th y. Cô h i th th ng Tùngmà coi, ch không ph i tôi nói lùa âu.

Thu Hà gi ò không nghe, cô ng y mà i xu ng nhà d i.V nh Thái i ch i v i H ng hào Ði u n t i mò m i v . Khi ng i l i n c m,

chàng n i v i v r ng:- B a nay i ch i mà có ích l m. Tôi i coi t trên M c C n D ng. Mi t tr n

t hoang, coi th còn nhi u. Ð tôi xin kh n ít tr m m u ch i.Thu Hà l ng thinh mà n, d ng nh cô không mu n nghe l i ch ng nói.Sáng b a sau, V nh Thái th c d y s m, chàng bi u s p ph em xe h i ra cho

chàng t p c m tay bánh. Chàng t p cho t i tr a chàng m i tr v . Khi b c vô c achàng v t h i l n r ng:

- Phó lý Thâu có em con lên không h ? Th ng Mau th a r ng:

- Chú có d t lên h i x hôm qua, mà cô Hai không cho , nên chú d t nó v .V nh Thái n i gi n i ri t ra sau ki m v mà h i r ng:- Sao mình dám cãi l i tôi? Tôi bi u Phó lý Thâu em con lên , sao mình

u i v i h ?Thu Hà th y ch ng gi n thì cô c i mà áp r ng:- Chú nh có m t th ng con l n, n u mình b t nó thì t i nghi p chú quá.

Chú có h a v i tôi mùa t i r i chú s ong lúa thi u mùa này, nên tôibi u chú d t con chú v .

- Mình ngu quá, mình d v i tá i n ây, kh i mình b h l t da mình.- Ng i nghèo, mình bó bu c ng i ta làm chi.- a, nghèo thì ch u, ch nghèo r i gi t c a ng i ta nh v y hay sao? Thâyk , tôi b t làm gi y, qua mùa ph i ong m t tr m gi .

- Mình làm m t tr m cái gi y i n a, c ng không có ích gì.- Sao v y?- Tôi bi t ch ng h khi nào ba ch u n l i nh v y âu. C u cho có lúa ng i

ta ong s thi u ó mà thôi, n l i làm chi. Còn mình bu c ng i ta làmgi y, n u t i ngày ng i ta không có lúa mà ong r i mình gi t ng i tahay sao.

V nh Thái rùng vai ngoe ngu y b i ra àng tr c không thèm nói v i vn a. Thu Hà th y b ch ng nh v y thì cô ng ngó theo, mi ng chúm chím c i,mà n c m t r ng r ng ch y.

L i ba gi chi u, V nh Thái ng tr a th c d y t m r a thay r i i nón it p c m bánh xe n a. Chàng men men i xu ng nhà xe, th y th ng Mau ng ng ich m h m mà nói chuy n v i s p ph , chàng m i i bét ra ng d a vách mà ti uti n và lóng tai nghe th coi hai a nói chuy n gì. Hai a u ng i day l ng raphía ngoài c a, nên chúng nó không th y V nh Thái. Th ng Mau h i s p ph r ng:

- Anh t p d ng Hai c m tay bánh c ch a?- M i t p m t bu i s m mai n y mà c m sao c. Có gi i nào c ng ph in m b y b a ch .

- Nè, anh ng có t p. Anh t p cho d ng bi t c m tay bánh lái thì h i choanh l m a.


- Sao v y?- Tôi bi t ý d ng. H d ng bi t c m tay bánh r i d ng u i anh li n.- i, c n gì m y, ch này không c thì i ch khác, thi u gì ng im n mà lo.

- D ng có h a v i anh h t p cho d ng bi t c m tay bánh r i d ng choanh bao nhiêu ti n hay không?

- Không.- N u d ng không h a cho ti n, thì anh d i gì mà d y u ng công.- D ng là ng i sang tr ng giàu có, h t p cho d ng xong thì t nhiênd ng cho ti n ch c n gì ph i nói.

Th ng Mau tr môi l c u mà nói r ng:- Anh l m r i! D ng không ph i nh cô Hai v y âu. Cô Hai t t , cô bi t

th ng yêu nhà nghèo, cô bi t xét công cho a . D ng g t gao ác cl m, không bi t th ng ai h t. D ng tính vi c nào thì d ng c ng mu ngi t con nhà nghèo. Ph i mà hôm qua anh nghe d ng nói chuy n v i táth thì anh m i ghê. Cô Hai t t , cô g p th ng ch ng gì b p tr m quá nhv y không bi t.

Th ng Mau nói t i ó, thì V nh Thái b c vô d ng m t p ngang hông té l ncù. V nh Thái m ng r ng:

- Quân chó , cho n ng p m t còn nói lén ch nhà. Tao ánh ch t cha m ycho tao.

V nh Thái và nói và n m u th ng Mau mà kéo d y, r i tay thì thoi, ch n thìá, làm cho th ng n s ng m t s c máu m i. Th ng Mau mu n ch y, nh ng b n m

u nên không th ch y c, nó mu n la nh ng s b ánh n a nên không dám la.V nh Thái ánh th ng Mau r t lâu, th ng n c ôm m t a u mà ch u, ch

không dám ch ng c chi h t, song V nh Thái lúc y c ng nh con chó iên, khôngbi t th ng xót ng i ng lo i, ch ng thèm xét nh ng l i chúng nói hành mình óh u lý hay là vô lý, chàng c ánh p hoài, ánh cho n ch ng v hay, v ch yxu ng mà kéo chàng ra rôi d t chàng i lên nhà trên chàng m i thôi. Mà khi i theov , chàng còn day m t l i và a tay h m th ng Mau r ng:

- Ð r i m y coi tao. Tao không h i m y c thì tao không ph i là conng i, nói cho m y bi t.

Thu Hà d t ch ng lên t i nhà trên r i cô nói r ng:- Có vi c gì thì th ng th ng mà nói, làm gi ng gì mà ánh ng i ta d quáv y?

- Tôi làm cho nó ch t tôi m i nghe! Th y t nói hành ch nhà mà bi ung ánh sao c?

- Nó kh d i thì mình r y nó, ch ánh p làm chi?- Ðã hai m i m t tu i r i còn kh d i gì n a? Nó khôn h n mình n a ch ,

ng có nói nó d i.- Nó có t t li ng xáo hay nói b y nói b , h i nào mà gi n nó.- Thì nó nói b y m i ánh.- Mình sao ham ánh ng i ta quá! Ai ánh mình nh v y mình bi t au

hay không, sao mình n ánh ng i ta.


- Tôi làm vi c gì mình c ng bác b h t th y. Th khi mình khôn mình gi ih n tôi l m hay sao không bi t?

- Tôi nói ph i qu y cho mình nghe, ch có bác b chi âu. Mình nói nh v y,thôi mình gi t ch t ng i ta cho h t i, tôi không nói n a âu.

Thu Hà b i vô bu ng ki m mà may. V nh Thái ch p tay sau ít i qua il i tr c hiên, b m t h m h , coi th chàng còn gi n hung l m.

Th ng Mau b ánh s ng m t s ng mình, l i mi ng m i u cháy máu, nênn m ngo o trong nhà xe mà rên. B n nhà nghèo th ng hay th ng nhau. S p phl y kh n em nhúng n c mà lau máu cho th ng Mau, r i l i ki m d u T bi màthoa m y ch s ng, m y ch b m.

Th ng Mau nghe V nh Thái h m thì nó s b ánh n a, nên l n i ra sau v nchu i, l a m y b i r m mà tr n.

Ð n chi u, Thu Hà lén a cho th ng Tùng m t ng b c và bi u nó ki m coith ng Mau n m âu mà s n sóc giùm nó và mua thu c cho nó u ng. Th ng Tùng iki m cùng nhà xe, nhà v a, r i ra b p, nhà gà mà không g p. H i th m s p ph , s pph c ng không bi t âu mà ch . Th ng Mau núp ngoài v n chu i nghe ti ngtrong nhà ki m mình, t ng V nh Thái sai ki m ng ánh n a, b i v y nó s quá.T i l i nó lén v ch rào chun phía sau mà ra ru ng r i l n mò i v nhà cha nó là HaiS u làng V nh Trinh.

Ông Hai S u tu i ã g n sáu m i, hai v ch ng sanh có hai th ng con traimà thôi, th ng l n tên Ch m, nó ã có v có con, nó chung v i ông mà làm ba ch ccông t m n; còn th ng Mau là nh , thì ông cho nó v i th y H i ng Chánh,m i n m th y H i ng cho ti n công ba ch c ng b c.

Ðêm y trong nhà u ng h t, thình lình nghe ti ng v c a mà kêu r ng:- Anh Hai i, anh Hai m giùm c a cho tôi vô chút anh Hai.ông Hai S u ã tr ng tu i nên ông ng s th c33. Ông v a nghe ti ng kêu thì

ông h i r ng:- Ð a nào kêu chi ó?

ngoài có ti ng áp l i:- Tôi là th ng Mau. M c a dùm chút tía.Ông Hai S u và i th m l i m c a và h i r ng:- V chi ch ng n y nè?Th ng Mau không tr l i, nó i cha nó m c a r i nó chun vô. Ông Hai S u

kêu th ng Ch m mà h i h p qu t ng t èn, ông nói um làm cho bà và v ch ngth ng Ch m và s p con nh c a nó u th c d y h t th y. Ch ng t èn lên r i ôngHai S u l i h i con v làm chi n a êm. Th ng Mau khóc mà nói r ng:

- D ng Hai ánh tôi lung quá, bây gi trong mình tôi au cùng h t. D ngl i h m d ng gi t tôi ch t, nên tôi s tôi tr n v ây.

Ông Hai S u châu mày nói r ng:- Mình v i ng i ta thì làm công chuy n cho ng i ta, ai bi u bi ng nhác

làm chi cho ng i ta ánh. n ng ti n c a ng i ta có ph i d gì hay saonên l p l ng.

33 d th c


Th ng Mau ng i ghé trên u ván mà khóc không nói n a.Anh nó b ng chong èn em l i g n, th y áo nó dính máu thì th t kinh h i

r ng:- Ðánh b ng cái gì mà có dính máu ây nè?Bà Hai S u nghe nói l t t ch y l i coi, bà th y con bà m t mày s ng vù,

mình m y ch u ch b m thì bà a n c m t. Bà r con mà nói r ng:- Ðánh nh v y thì ch t ng i ta còn gì! Bây gi con au ch nào âu con?Th ng Mau r ng c r i ch ng tay bên hông t mà nói r ng:- Cái ng c t c quá mà bên hông ây c ng au n a.Bà Hai S u bi u con n m xu ng mà ngh . Bà ng i khoanh tay m t bên nó, bà

c ngó con mà th ra, au n trong lòng quá nên không bi t sao mà nói.Ng n èn leo lét, trong nhà im lìm, ch nghe ti ng th n l n ch t l i v i ti ng

th ng Mau rên nho nh mà thôi. Thình lình th ng Ch m c t ti ng nói r ng:- Quân có ti n nó quá, coi m ng ng i nh con chó. Ð th ng Mau nó ch t

ây r i coi tao.Ông Hai S u quay l i ngó con mà nói r ng:- Ð ng có nói b y mà mích lòng th y H i ng.- Tôi có nói th y H i ng âu mà tía s mích lòng. Cha ch , n n i này

mà còn s mích lòng gì n a.- Th y H i ng t t l m.- Ph i, th y t t mà r th y quá nh v y sao c.- T i th y i kh i ch . Mà ch c là c ng t i th ng Mau làm sao ó nên d ng

Hai d ng gi n, ch có l nào khi không mà d ng ánh nó. Thôi, sángmai tao d t nó ra ng nó l y mà xin l i d ng. Ðã l y ti n c a ng i tar i, thì ph i g ng công mà cho ngày tháng n a ch ng mà tháo trútv y sao c, tù ch ph i ch i âu.

- Tôi dóa34 quá! Ð n ch c c m c a v mà còn làm phách n a. Th ng Mau v i th y H i ng, ch nó v i d ng hay sao mà d ng c phépánh nó.

- D ng là con r , sao d ng ánh l i không c. Ð ng có nói li u màmích lòng cô Hai. Cô Hai, c c ng t t l m.

Th ng Ch m b i l i võng mà n m và nói l m b m r ng:- ác l m, có b a chúng âm ch t, kh i.- M y nói gi ng gì ó?- Ch tía không có nghe hay sao? M y b a rày tá i n c a th y H i ng h

kêu rêu quá.- Kêu rêu gi ng gì?- Th y H i ng i ch i, giao ru ng cho r th y coi, nhà r th y bó bu c tá

i n tá th quá, mu n ào m cu c m ông bà ng i ta, nên h kêu rêu,ch kêu rêu gi ng gì.

- i! Chuy n c a ng i ta n thua gì v i m y mà m y nói. M y s cch ng c v i ng òi ta hay không? Nói b y nói b r i mang h a a. Ph n

34 gi n


mình nghèo thì lo làm n, ráng ít tháng n a th ng Mau nó r i, taoem nó v , tao m n thêm ít ch c công t c a bà ch Di n cho nó m nm t vài n m, may có d chút nh r i lo v cho nó. N m nay nó ã haim i m t tu i r i. Ph n m y ã xong bây gi ph i lo cho nó ch .

Ð a con nh c a th ng Ch m ng ng trong bu ng vùng ré khóc vang rân.V th ng Ch m ph i hát ra rít mà d nó.

Cái chong èn h t d u nên lu l n l n, ông Hai S u s t t, m i bi u Ch m igài c a r i vô ng . Th ng Mau c ng n m rên hoài, mà bà Hai S u c ng ng i khoanhtay m t bên con. Tuy èn t t, trong nhà t i om, song n c m t c a bà c ng c ch yra hoài, không ráo c.


IX Nhà giàu h i nhà nghèo.

V a m i t ng sáng thì ông Hai S u ã h i con dâu n u c m cho ông n ngông vô xóm. Th ng Mau tuy còn t c cái ng c và rêm cùng mình h t, song m nó épquá nên nó ph i ráng ng i d y mà n m t chén c m.

n c m r i, ông Hai S u bi u th ng Mau i v i ông ra nhà th y H i ngng l y V nh Thái mà xin l i. Th ng Mau l c u nói r ng:

- Tôi au mà i gi ng gì c. Tía ra ngoài tía nói sao ó tía nói. Ch ng nàoth y H i ng v tôi s ra tôi , ch bây gi tôi ra d ng Hai d ng ánhtôi ch t.

Bà Hai S u c ng nói ti p r ng:- Con nó b ánh, bây gi nó au, mà ông bi u nó i âu. Ð nó nhà ng

ki m thu c men cho nó u ng ch . Ông ra th a v i cô Hai mà xin phép chonó ngh ít b a.

Ông Hai S u nghe v con nói nh v y thì ông không bi u con i n a. Ông l ycây dù cán tre mà c p trong nách r i i ra m t mình. Ra t i nhà th y H i ng, ôngv a b c vô sân thì th y cái xe h i u ó.

Ông vô t i th m l i g p V nh Thái i nón i ra. Ông l t kh n xá V nh Tháimà nói r ng:

- Th a d ng Hai, hôm qua d ng ánh th ng nh tôi, r i nó s nên nótr n v trong tôi. Tôi tính d t nó ra ng nó l y mà xin l i d ng, ng t vìnó au b n, nó i không c nên tôi ra xin d ng làm ph c cho nó nghít b a ng nó d ng b nh. Ch ng nào nó m nh r i tôi s em nó ra .

V nh Thái ngó ngang ông n mà h i r ng:- Chú là cha c a th ng Mau ph i hôn?- Th a ph i.- Nó âu bây gi ?- Th a, nó v trong nhà tôi.- Chú v nói cho nó bi t, tôi không mu n th y cái b n m t c a nó n a. H

tôi g p nó thì tôi ánh nó ch t. Chú ph i v ch y cho ba ch c ng b cem tr l i ây cho mau, n u không có thì tôi làm nó tù a, nói cho chú

bi t.- Th a d ng, t i nghi p tôi quá, tôi nghèo mà ti n b c âu có...- Thây k , làm sao thì làm, không bi t. Tôi k cho chú ba ngày, n u không có

ba ch c ng b c thì chú coi tôi.V nh Thái và nói và leo lên xe h i mà i. ông Hai S u ng n ng , ng ngó

theo, không bi t li u làm sao c. Ông còn ôm cây dù rách, n m cái kh n r n ngx r d i th m, b ng nghe ti ng Thu Hà trong nhà kêu ông mà bi u r ng:

- Ông Hai, ông i âu ó? Vô ây ng tôi h i chút coi nào.Ông cóm róm b c lên th m r i vô ng d a c a. Thu Hà m i ông ng i và

h i r ng:- Th ng Mau nó có v trong nhà ông hay không?- Th a có.


- Th ng d i quá. Hôm qua nó nói b y nói b làm cho th y Hai, th y gi nth y ánh nó. Ông ph i r n d y nó, ng có nó d i nh v y n a. Nó vtr ng, nó có nói v i ông t i sao mà nó b òn hay không?

- Th a không. Nó c n m rên hoài, nó có làm vi c gì c âu. Mà tôic ng không thèm h i làm chi, t i nó d i nên nó m i b òn, ch gi ng gì ómà h i.

- Sao mà nó rên.- M t mày nó s ng chù vù, mình m y nó b m en, mà nó l i nói nó lói trên

ng c, v i au cái hông n a.- Ông ki m d u ki m thu c r u mà thoa bóp cho nó. Ông h t vài thang

thu c b c cho u ng n a, nghe hôn.- D !Thu Hà móc túi l y ra m i ng b c mà a cho ông Hai S u và ti p r ng:- Ðây nè, ông l y ti n ây em v h t thu c cho nó u ng, ít b a nó m nh r i

ông ra nói cho tôi hay.Ông Hai S u ch ng h ng, ông c m hai t m gi y n m ng ng lo le m t h i

r i nói r ng:- Th a cô Hai, cô th ng th ng nh tôi nên cô cho ti n, thi t tôi i n cô

nhi u quá. Mà h i nãy d ng Hai bi u tôi em th i ba ch c ng b cl i. Tôi không bi t làm sao.

- Th i b c gì?- D ng Hai nói d ng không cho nó n a, nên ph i em b c tr l i.- i, th y Hai th y gi n nó nên th y nói nh v y, không sao âu, ông ng

có lo. Ông v ki m thu c cho nó u ng, ít b a nó m nh r i ông bi u nó ra l i.

- Th a, d ng Hai d ng nói d ng ghét nó l m, h d ng th y m t nó thìd ng ánh nó ch t.

Thu Hà ng suy ngh m t giây lâu r i cô nói r ng:- Thôi, mà d u cho nó có m nh r i ông c ng bi u nó tr ng mà ch ch ng

nào ba tôi v r i nó s tr ra l i.Ông Hai S u xá Thu Hà mà v . Ch ng v t i nhà, ông thu t chuy n l i cho v

con nghe, ông khen ng i, c m m n cái lòng khoan nh n c a Thu Hà hoài.Ông a cho th ng Ch m m t cái gi y n m ng mà bi u nó i h t thu c cho

th ng Mau u ng. Ông l i nói r ng:- M y th y hôn? Tao nói cô Hai t t l m. Ð ng có nói b y n a, c nghe c

gi n, nghe hôn.Trong ba b n ngày k ó, V nh Thái m c lo ki m t trên phía M c C n D ng

mà mua, nên chàng quên l ng vi c th ng Mau. M t b a n , chàng i v , chàng s cnh l i bèn kêu v mà h i r ng:

- H m nay tôi m c i hoài. V y ch cha th ng Mau có em ba ch c ng b cmà th i l i hay không v y mình?

Thu Hà b c ra h i r ng:- B c gì mà th i?


- Nó m t n m ba ch c ng. B c nó lãnh tr c r i, có làm gi y t h n hòi.Bây gi nó tr n không ch u n a, thì nh n h y công, ngân h y l i, nó ph i

em s b c mà th i l i, ch b c gì.- Ông Hai S u ng nghèo quá, ti n âu mà th i.- a? Nói nó nghèo r i bây gi mình b ti n mình hay sao?- T i mình ánh nó g n ch t, r i mình còn h m he nó n a, nên nó s nó v

tr ng, ch ph i khi không mà nó tháo trút hay sao nên mình òi ti n l i.- H ng bi t? Nó ph i em ba ch c ng b c mà tr l i ây n u không có

thì nó s coi.- Ðánh ng i ta g n ch t mà còn òi ti n l i n a.- Ch ng nào nó ch t tôi m i ch u b s b c ó, ch nó còn s ng thì nó ph i

th i , n u c ng nh thì tôi làm tù.- Mình ánh nó bây gi nó au, nên tôi cho phép tía nó em v mà ch y

thu c cho nó. Ch ng nào nó m nh thì s ra n a, th i b c làm chi?- Tôi không mu n cho nó b c ch n t i nhà này n a.- Không mu n thì thôi. Ðu i ng i ta mà còn bu c th i b c n i gì?- , r i coi.V nh Thái b i ra ngoài sân, không thèm nói chuy n v i v n a. T i l i chàng

vi t m t t c khai là th ng Mau có làm gi y m t n m ba ch c ng b c, lãnh tr ct t s r i, mà nó m i có tám tháng r i nó tr n, l i n c p m t cái ng h vàng giá

áng m t tr m hai ch c ng, m t b mát b ng l a tr ng giá áng m i ng v im t cái nón n xám giá tám ng r i.

Sáng ngày chàng b t H ng hào Ði u v i th ng Tùng ng ch ng, r i bi uH ng hào Ði u em cho H ng qu n và Xã tr ng th nh n ch y t n cho quanBi n lý.

Cách m i b a, V nh Thái nghe ng i trong xóm nói có g p th ng Mau ich i, chàng bi t nó ã m nh r i, nên chàng vi t m t lá n b ng ch Tây, ghim t ctheo, r em n h u quan Bi n lý mà xin b t th ng Mau tr n t i nhà cha nó làngV nh Trinh.

Quan Bi n lý th y t c có làng th nh n phép, bèn xu t trát cho H ngqu n làng V nh Trinh b t tên Mau mà gi i n p.

Vì có l i c a Thu Hà d n, nên cha con ông Hai S u v ng b ng không lo s chih t; tuy th ng Mau u ng thu c lành m nh r i, song nó c ng c nhà ch ch ng nàoth y H i ng v nó s ra l y mà xin l i.

Còn Thu Hà c ng t ng ch ng gi n th ng Mau nên h m he nh v y r i bqua, ch không bó bu c y t c a cha mình, nàng không dè chàng l p m u gian k

c mà h i cho nó tù.B a n n c m s m mai v a r i, v ch ng V nh Thái ang ng i phía tr c mà

ch i, thình lình ông Hai S u ch y ào vô và l y và khóc và nói r ng:- T i nghi p con tôi l m cô d ng i! Không bi t cô d ng th a làm sao mà

trát tòa d y H ng qu n b t còng con tôi mà gi i i r i. Thi t n u con tôi tù thì ch c v ch ng tôi ch t. Xin cô d ng làm ph c c u giúp giùm nót i nghi p.

Thu Hà ch ng h ng ngó ch ng mà nói r ng:


- Ai mà th a ki n nói h i nào âu? Mình có th a th ng Mau trên tòa v vi cgì hay sao?

V nh Thái c i g n và g c g c u mà nói r ng:- Bi t âu, thì gi i nó lên tòa coi quan Bi n lý nói làm sao r i s bi t mà.Ông Hai S u cóm róm khoanh tay ng d a c a nghe V nh Thái n i nh v y,

ông m i nói r ng:- H i nãy H ng qu n b t nó, H ng qu n có nói nó b d ng Hai cáo nóv t i n tr m và sang o t. T i nghi p quá! Xin d ng th ng, nó có ntr m sang o t v t gì c a cô d ng âu.

Thu Hà châu mày ngó ch ng, s c m t cô gi n l m. Còn V nh Thái thì h n hnh th ng, chàng chúm chím c i. Ông Hai S u ng khóc, ch không còn l i nàonói n a. Thu Hà hi u r , cô bi t t i ch ng cô lên tòa báo cáo sao ó, nên quan Bi n lým i d y b t th ng Mau, b i v y trong lòng cô khinh b ch ng vô cùng, nh ng vì cóông Hai S u ng ó, cô không th l cái s b t bình c a cô ra c, cô ph i d nlòng mà nói r t d u ng t v i ông Hai S u r ng:

- Thôi ông v i, quan có b t th ng Mau thì b t, ch không h i chi âu màs . Nó v i ba tôi, ba tôi i kh i nó nhà làm qu y cách nào i n a thì vch ng tôi c ng i ba tôi v r i s hay, ch không l v ch ng tôi gi t nó

âu mà ông s .Ông Hai S u cúi u l y n a, ông v a l y v a nói:- Xin cô d ng th ng giùm nó k o t i nghi p. Nó có tánh li ng xáo ch

không khi nào gian gi o. H m nay nó m nh r i tôi mu n d t nó ra ngnó l y cô d ng mà l i. T i nó s d ng còn gi n, d ng ánh nó n a,l i cô c ng có bi u thôi, ch ng nào th y H i ng v r i nó s ra, nêntôi m i nó nhà.

Thu Hà khoát tay bi u ông n i v , ó cho cô tính b i v y ông xá vch ng V nh Thái r i lau n c m t mà b c ra c a. Thu Hà ng i i ông Hai S u rakh i sân r i cô m i h i ch ng r ng:

- Mình th a th ng Mau trên tòa, mình nói làm sao mà quan b t nó ó?- Vi c tôi làm, mình không c n gì h i.- Ph i, vi c c a mình tôi không c n bi t làm gì mà vi c này không ph i là

vi c c a mình, th ng Mau là a b n c a ba, d u nó có qu y cho m y in a, thì mình c ng ph i ch ba v r i mình th a cho ba hay ng ba li u

nh, ch sao nhà mình t l nh mà h i nó?- Ba giao cho tôi cai qu n vi c nhà. Tôi có quy n mà làm vi c, có c n gì

i ba âu.- D u ba giao cho mình cai qu n vi c nhà i n a, mình l i làm nh v y hay

sao?- Ðày t nó khi d tôi, mình không cho tôi tr ng tr nó hay sao h ?- D u có tr ng tr thì tr ng tr b ng cách nào, ch mình ánh ng i ta g n

ch t, r i ki m chuy n cáo gian cho ng i ta tù n a, tôi nín làm sao choc. Th ng Mau nó l y c a mình v t gì, nó gi t c a mình bao nhiêu, mà

mình cáo nó n tr m và sang o t?


- Nó ngay hay là gian ch ng tòa x r i s bi t.- Mình làm cho ng i ta tù, có l i gì cho mình hay sao, mà mình h m h md v y?

- H ai khinh khi tôi thì tôi gi t h t th y.- Mình nói chi nh ng ti ng c ác nh v y? H i nào mình nói mình ghét

nh ng b n giàu sang th mà húng hi p nhà nghèo, mình quy t hy sinhtánh m ng c a mình ng bênh v c h ng ng i nghèo kh , sao bây gimình làm vi c gì, mình nói ti ng gì mình c ng c ý mu n gi t b n nhànghèo v y?

- , h i tr c khác, bây gi khác ch ?- Khác là sao?- Mình thu c trong h ng nào, mình ph i binh quy n l i cho h ng n y ch

sao.- Mình nói sao ó, tôi hi u ý ch a rõ. Có ph i mình nói h i tr c mình

nghèo, nên mình ph i binh nhà nghèo mà ghét nhà giàu. R i bây gi mìnhgiàu, nên mình binh nhà giàu mà ghét nhà nghèo hay không?

- Ph i. y là l t nhiên.Thu Hà v a nghe nói m y l i, thì cô li n ng d y ngó ngang ch ng mà nói

r t nghiêm ch nh r ng:- Bây gi tôi m i bi t ch c mình là m t ng i vô l ng tâm, mình là m t

chú b m bãi m n hai ch ''ái qu c'' ngoài chót l i mà ki m g o.Cô nói d t l i, cô b i ri t xu ng nhà sau, ngoài m t thì bu n, còn trong lòng

thì khinh b ch ng vô cùng. Có l V nh Thái m c c hay sao, mà chàng ng i nín khe,không dám nói l i m t ti ng nào n a h t.

T i b a ó, Thu Hà bu c ch ng ph i lên tòa mà xin rút n ra và xin thth ng Mau. V nh Thái d c d c không ch u nghe l i. Thu Hà nói r ng n u không làmy theo l i cô bi u, thì cô s lên quan Bi n lý mà kêu oan cho th ng Mau. V nh Thái sv lên tòa nói lôi thôi r i lòi s cáo gian c a mình, nên c c ch ng ã chàng ph i ch u.

Sáng b a sau, V nh Thái lên tòa. Tuy không ph i chàng h t gi n th ng Mau,chàng i ây là vì s mang ti ng mà ph i i, song lên tòa chàng thi t h t lòng mà xinbãi n i. Ng t vì quan Bi n lý không cho, ngài nói r ng th ng Mau b ph m lu t hình,quy n bu c t i v ngài ch không ph i v tài ch , b i v y V nh Thái tr v m t màybu n hiu. Chàng thu t nh ng l i c a quan Bi n lý l i cho v nghe. Thu Hà khôngtin, V nh Thái ph i th nhi u ti ng r t n ng n , chàng l i h a r ng n b a tòa xchàng s ki m th mà g t i cho th ng Mau, ch chàng không bu c nó n a.

Vì s mang ti ng v i i, mà c ng vì s trái o làm v , nên Thu Hà ph i d nlòng làm lãng nh ng mà s khinh b ch ng là m t ng i gi d i, là m t ng i c ácthì không th nào b t c. Vì là ch ng, nên cô ph i ép mình mà n chung m tmâm, chung m t nhà song n thì n, thì , và tr c m t tôi t thì cô làm b kínhtr ng ch ng, còn riêng trong trí cô thì cô th ch ng không b ng m y a .

Cách ít ngày có trát tòa òi V nh Thái h u, ng tòa x v tên Mau. Ð n b ai h u, Thu Hà òi i theo. V nh Thái s v nghe nh ng i u cáo gian trong n c a

chàng, r i b t bình mà nói b y gi a tòa thì mình có t i, nên chàng n n n v i v , xinv nhà, chàng l i h a b ng r ng th nào chàng c ng xin cho th ng Mau kh i tù.


Thu Hà tuy khinh b ch ng, song không có lòng làm nh c ch ng. Ban u cômu n i theo lên tòa ng lóng tai nghe coi nh ch ng không thi t tình, ch ng cònkhai gian mà h i th ng Mau, thì cô s i n i mà c u nó. Mà r i cô ngh h nínkhông c, cô nói ra thì còn gì ch ng, d u tòa không bu c ch ng v t i ánh th ngMau có th ng tích và t i cáo gian cho nó i n a, thì ch ng c ng m t th di n v ithiên h , cô là v mà cô khai t i ác c a ch ng tr c m t công chúng thì ai coi cô ra gì.B i cô ngh nh v y nên cô không òi i theo n a.

V nh Thái i h u n tr a chàng m i v . Thu Hà nghe ti ng xe h i vô sân, côb c ra có ý mu n bi t coi tòa có tha th ng Mau hay không. V nh Thái th y v thìc i ng n ngo n và nói r ng:

- Tôi xin h t s c mà không c. Tòa kêu án nó b n tháng tù.Thu Hà châu mày áp r ng:- Nó vô t i mà l p m u h i c nó nh v y, coi mình c ác là d ng nào.- Tôi xin không c, t i tòa kêu án nó, ch ph i t i tôi hay sao?- D u b a nay mình có xin cho nó i n a, mình c ng không chu c cái t i ácc a mình c. Tôi s e mình không kh i cái qu báo này âu.

- H , qu báo cái gì? Nó khinh khi tôi thì nó ph i tù. Có v y nó m i t n.- Nó d i nó nói b y, thì mình ã ánh nó g n ch t r i, ch a v a hay sao?- Tôi không hi u t i sao mà mình binh th ng Mau quá.- Ph i. Tôi binh th ng Mau. Tôi binh nó là vì nó vô t i. Duy có h ng ngu i

gi d i c ác nh mình ó thì m i không bi t tb ng ai h t, c ki mchuy n mà ch t u l t da ng i ta, bi t hôn?

V nh Thái rùng vai b i thay áo. Thu Hà ngó theo ch ng, cô gi n lung l m.Ð n x hai v ch ng ông Hai S u d t nhau ra ki m Thu Hà mà khóc k n i

oan c a con. Thu Hà ã ng lòng mà l i b i r i, cô không bi t li u ph ng nào màlàm cho hai v ch ng ông Hai S u b t bu n, cô m i m t l y m t tr m ng b cmà a cho và nói r ng:

- Vi c ã l r i. Thôi, hai ông bà ng có bu n, b n tháng tù c ng khôngch t âu mà s . Ai ngay ai gian có tr i t làm ch ng cho. Vì nó v i ba tôi nên nómang h i ó. V y tôi cho ông bà m t tr m ng b c mà th ng b n tháng tù ó. Haiv ch ng ông Hai S u l y b c i v , mà c ng không h t khóc.


X Cha Trách con

M t cô thi u n , có s c có h nh, có h c th c ít nhi u, có lòng th ng nòigi ng, mà cha m l i giàu có n a. Làm ng i mà c nh v y, thì s vui s ng ãth y tr c m t, có ai dám oán m t ngày kia ph i ch u kh não bao gi .

T i nghi p cho Thu Hà! Cô th y vui s ng mà r i cô không c h ng? Côt ng là kh i kh não, té ra bây gi cô ph i mang. Khi ch ng m i i nói, cô vuim ng không bi t ch ng nào. Ch ng nh ng là cô vui m ng c l y ch ng h c gi imà thôi, cô l i còn vui m ng c k t ngh a tr m n m v i m t ng i bi t th ngn c th ng dân, bi t lo binh v c b n y u hèn, không ch u lòn cúi mà mua danhchác l i. H i ôi! S vui m ng c a cô ó mau tan c ng nh b t n c, mau rã c ngnh mù s ng. Ng i ch ng mà cô quy t kính tr ng tr n i ó, bây gi cô m i haynó là m t a b m bã r t c ác, nó ã không bi t th ng ai, nó ã không bi t binhai, mà nó l i còn gi d i hung b o h n b n tá i n c a cô h t th y. Mà ng i ch ngy cô ph i n v i nó cho n mãn i, cô ph i v ng theo ý nó luôn luôn, n u côb t dây cang th ng thì cô mang ti ng l n ch ng35, n u cô n ng l i ph n i thì cômang ti ng v d ! Tình c nh nh th , còn gì mà mong vui s ng. C n s nh th ,làm sao mà không s u não.

Ng i ta bu n, ng i ta còn có ch em phân tr n than th , may c ng có thmà khuây l ng c chút nh. Th m thay! Thu Hà không còn m mà c ng không cóch em, cái kh tâm n y bi t t v i ai, bi t cùng ai mà than thân trách ph n. Mà tlàm gì, than làm gì. Mình t c ch ê ti n c a ch ng cho ng i khác bi t, thì mìnhl i t t gì? Mình than thân mình vô duyên vô ph c v i ng i khác, r i h làm chomình h t s u h t th m c hay sao?

B i Thu Hà ngh nh v y, nên cô ôm s u p th m trong lòng, ch ban êmcô úp m t trên g i mà khóc th m ó thôi ch không có nói m t ti ng gì, ho c làmvi c gì t ý khinh b ch ng cho tôi t ho c tá i n th y c.

T n y cô coi cái thân cô c ng nh khúc cây, n v i ch ng mà không có tìnhngh a chi h t. T n y cô coi ch ng cô c ng nh không có, cô mu n tính vi c gì t ýcô, ch ng mu n làm vi c gì t ý ch ng, cô không bàn lu n, cô không khuyên gi ichuy n gì h t. V nhThái th y v không cãi l v chuy n c a chàng làm n a, thìchàng ph n chí quy t s thi hành cái ch ngh a ch n h ng kinh t c a chàng. Thu Hàkhông thèm nói t i, song cô d n riêng tá i n tá th h ai b V nh Thái bó bu c ho chi p áp, thì t i nói cho cô hay.

Thu Hà h t trông mong c i l ng xã h i, khai hoá ng bào c n a, thì côl i quy t l y s c riêng c a cô mà giúp ích cho bà con nhà nghèo trong làng. Cô d ncái nhà d i cho tr ng, r i cô bàn gh làm c ng nh m t cái tr ng h c. Côbi u h t th y nh ng ng i trong xóm, ai có con em n ng cô d y cho chúng nóh c. M i b a u mà con nít ã t u n ông n t, và trai và gái k h n ba m i

a. Cô th y có a qu n áo rách t t i, cô ch u không c.Chi u l i cô ng i xe i lên ch , cô mua v n, mua gi y, mua vi t, mua m c, mà

cô l i còn mua v i en v i tr ng r t nhi u n a.

35 b , ph n ch ng


Sáng b a sau, con nít t u t i cô phát cho m i a m t cu n v n. Cô l i kêu ítng i v tá i n g n t u t i r i cô a v i ra bi u c t mà may áo qu n ng cô chom y a nh rách r i ó b n. Cô ng i mà d y con nít h c AB, tuy là m t song côquên h t s bu n c, nên cô làm n con nít nhà nghèo, mà cô l i cám n chúng nóvô cùng.

V nh Thái th y công vi c c a v làm, tuy chàng không c n, song chàng rùnvai tr môi mà nói r ng:

- Khéo làm chuy n ba láp36.Thu Hà m tr ng d y h c m i c ít b a, k v ch ng Bá H d ói C n

Th lên th m. Thu Hà nghe xe h i ng ng tr c c a, không bi t là xe c a ai. Cô saith ng Tùng ch y ra coi r i nó tr vô th a r ng xe c a v ch ng Bá H . Cô l t t lêntrên nhà trên mà ti p khách, ch ng dè cô v a m i ng d y, thì v Bá H ã xu ngt i ch cô d y h c. V Bá H th y con nít ng i vây xung quanh Thu Hà thì nàng c ing t r i nói r ng:

- Cô làm cái gì ó. D y h c trò hay sao?Thu Hà c ng c i mà áp r ng:- Th a, em d y h c. Bu n quá nên d y tr em c a l i xóm ch i. X a rày anh

Hai ch Hai m nh h ? Có anh Hai lên không?- Có. Cha ch ! Cô có ch ng r i cô rút trong nhà hoài, không ch u i âuh t. Sao không xu ng C n Th ch i v y h ?

- Thi t x a rày em không xu ng th m anh Hai ch Hai c, em l i lungquá. Song em xin ch Hai xét l i mà tha l i cho em. Ba em i du l ch, giaoh t vi c nhà cho em, vì v y em m i không i âu c ch không ph i emvô tình v i ch .

- D hôn! Nhà có xe h i, ch y i ch i m t ngày m t bu i r i v , ai b ng nhàem i âu hay sao mà s nên bo bo nhà mà gi hoài v y.

- Ðã bi t nh v y ó ch . Ng t vì i mà không yên trong lòng thì có vui vmà i... Ðâu em lên nhà trên chào anh Hai. M i ch lên trên này.

Hai cô d t nhau tr lên nhà trên. Thu Hà chào m ng Bá H r i m i v Bá Hl i ván ng i u ng n c.

Bá H v i V nh Thái nói chuy n và c i om sòm.Cách m t h i hai chàng d t nhau ra ngoài sân mà coi xe h i. V Bá H ngó m t

Thu Hà và h i r ng:- Cô làm gi ng gì, mà lúc n y cô m d v y?- Em bu n quá, nên ph i m.- Sao mà bu n? Bu n vi c gì? V ch ng có r y là v i nhau hay không?Thu Hà nghe câu h i sau ó cô l y làm c m xúc. Cô a n c m t, mu n nh n

d p này mà bày t tâm s cho ch nghe. Mà r i, cô ngh d u v ch ng Bá H bi t cc n nguyên s bu n c a cô, thì c ng không s a tánh tình, ý chí c a V nh Thái c,b i v y cô d n lòng gi vui mà áp r ng:

- T khi má em m t n bây gi , em th ng nh hoài, không nguôi tronglòng c. Em ng i vi c ó ch có bu n vi c chi n a âu.

36 b y b


- T i s tr i nh dì t i t ng tu i ó mà thôi, em ch ng nên bu n chi l m.Em bu n r i dì s ng l i c hay sao?

- Ch nói c ng ph i. Ng t vì h i má em còn sanh ti n, em th ng má eml m, nên bây gi em khó nguôi. Ch chi má em còn s ng...

Thu Hà m i nói n a câu sau, r i cô ch y n c m t, nói không c n a. VBá H th y v y, m i l a l i khuyên d , r i ki m chuy n vui mà nói cho Thu Hà quênn i bu n.

Bá H tr vô nhà r i th ng l i ch Thu Hà ng i mà h i th m tin t c c a th yH i ng Chánh. Chàng nói chuy n v i Thu Hà vui v vô cùng, l i ng i v c ngxen vô, v ch ng pha l ng v i nhau, coi b tâm u ý hi p, t ng thân t ng ái l m.

Thu Hà c m khách l i n c m chi u r i s v . Bá H nói mình ã có h n lv i ng i ta ng nói chuy n hùn a xe h i, b i v y úng b n gi , chàng t giã vch ng V nh Thái r i h i v lên xe mà v . Thu Hà a khách ra xe, v Bá H còn kêumà nói vói r ng:

- B a nào r nh, hai ông bà xu ng ch i nghe hôn. Tôi trông l m a.Thu Hà g t u mà cô a n c m t. Cô tr vô nhà ng i d y con nít, cô nh v

ch ng Bá H thân ái v i nhau, r i cô ngh n ph n cô thì cô l y làm au n tronglòng. Cô ch ng tay cúi m t xu ng bàn mà khóc. S p con nít dòm th y, ch c là chúngnó bu n, nên ng i l ng trang không h c, không gi n nh h i nãy n a. Cô khóc m th i, r i cô lau n c m t và h i s p nh h c.

Cu i tháng ba, tr i b t u m a m t ám r t l n, nông phu ai n y u lo s ms a phãng, cày, b a, tr c, ng ch ru ng có n c mà d n t gieo m .

V nh Thái xu ng nhà H ng hào Ði u cb i và bi u anh ta i nh c tá i nng h n vay b c ho c vay lúa. Tá i n có l i c a Thu Hà d n tr c nên có vài

ng i túng ti n, h m i n làm gi y mà l y b c, còn bao nhiêu, h nín h t khôngthèm n.

Th y H i ng Chánh du l ch ngoài Trung k r i l n l n th y i th ng ra B ck . M i tu n l th y u có g i v cho con gái và r m t b c th , cho chúng nóbi t th y i t i âu. B c th chót th y g i t i H i Phòng và th y nói th y s i xemV nh H Long. Ðã h n hai tu n r i, Thu Hà không c tin c a cha n a.

M t bu i s m mai, V nh Thái ang r y vài ng i tá i n nhà trên, v skhông ch u h i b c, còn Thu Hà thì m c d y s p con nít d i nhà d i cho chúngnó c v n, thình lình có m t cái xe h i ch y vô c a, r i th ng Tùng la om r ng:

- Th y v ? Th y v ? Thu Hà l t t i lên nhà trên, th y cha xu ng xe r i mà còn ng ngngoài c a ngõ, thì cô m ng quýnh, cô ch y ra chào cha r i coi th ng Tùng vác hànhlý em vô. V nh Thái thôi r y tá i n n a, chàng c ng ch y ra c a mà m ng th yH i ng.

Th y H i ng Chánh t m r a, thay áo i qu n r i th y m i thu t l i cu chành trình cho con r nghe, th y n ch nào, c th y phong t c gì, c xemth y c nh gì, th y thu t h t. Sau rót th y l i nói r ng:

- Có i ch i m i th y rõ hi n tr ng c a n c nhà. Ba th y ba bu n quá? TNam chí B c quy n l i v th ng mãi và công ngh thì ng i ngo i qu ch choán mà h ng h t. Ð ng bào ta n u không loi nhoi trong ch n ru ng


r y, thì là làm m n cho thiên h . Tình c nh nh v y, bi t ch ng nào m ileo lên c mà ng i cái a v ch nh n ông.

Thu Hà tuy m ng cha, nh ng mà nghe cha than m y l i thì cô bu n hiu. CònV nh Thái, chàng hí h n nh th ng, nghe s au n chung nh v y chàng ãkhông ng lòng, mà chàng l i buông l i nói r ng:

- Ng i mình còn ngu quá, sánh v i Ch t, mình còn thua xa, ch ng lu nng i Âu châu.

Thu Hà châu mày ng d y i li n, cô không mu n nghe ch ng nói n a.Ð n b a c m th y H i ng nói chuy n v i con r , th y t ý r ng trong vài

tháng n a th y s xin gi y thông hành i du l ch m y n c mi n c c ông nh :Trung qu c, Nh t B n, L T ng37, Xiêm La. Thu Hà v a nghe cha tính i n a thì cônói r ng:

- Ba nhà, ba i chi n a ba.L i cô nói nghe r t bi ai, b cô ng i coi r t bu n th m. Ng i có ý, ai nghe l i

cô nói, ai th y b cô ng i thì c ng bi t cô s cha i ch i n a l m, nên xin cha nhà.B i vì th y H i ng vô ý, l i th y không dè nhà có chuy n chi nên th y c i vànói r ng:

- Có sao mà s , mình bi t n c mình, mà mình c ng ph i bi t n c ng in a, r i mình so sánh cái nào d c a mình mà ch a, cái này hay c a h màh c ch .

Th y H i ng ngh vài ngày kh e r i, th y m i bi u s p ph em xe ra choth y i Bò Ót mà th m ng i chú là H ng ch Lung. Khi s a so n ra i, th y h iThu Hà r ng:

- a? Th ng Mau i âu, mà m y b a rày ba v , ba không th y m t nó v ycon?

- Th a nó tù.- Sao v y?- Nó nói lén anh Hai v i th ng C n sao ó, không bi t, nên ánh nó r i

th a nó v i tòa b tù nó.- D hôn! Nó có nói lén thì r y cho nó s mà thôi, sao l i làm cho nó tùl n?

Thu Hà day m t ch khác, không mu n tr l i, mà c ng không dám ngó cha.Th y H i ng i ch i, ch ng hi u tên s p ph hay là H ng ch Lung nói

v i th y làm sao, mà chi u th y v , s c m t bu n xo. Ng i n c m th y không nóichuy n, l i ch ng n c m r i, th y kéo gh xích u ra tr c hiên mà n m, th y cgác tay qua trán mà suy ngh , không nói t i ai h t.

Th y ch n t i, th y kêu con và r ra ng hai, bên, r i th y h i bông lông,không bi t h i con hay là h i r :

- Ba i kh i, con nhà làm sao mà h than van quá v y h ?Thu Hà cúi u l ng thinh, không tr l i.V nh Thái c i ng n ngo n và h i l i th y H i ng r ng:

37 o Luçon, tên o l n nh t c a Phi Lu t Tân. Thành ph Manille (Manila) n m trên o n y.


- Th a, ba i kh i, con nhà lo qu n su t vi c nhà. Con tính làm côngchuy n b n b n. Con có nh c i l ng cách cho m n ru ng t l i. Màcon làm âu thì trúng lu t ó, có cái gì mà h than van?

- Ph i. Theo l i ng i ta nói thì con c i l ng cách cho mu n ru ng tthi t. Ng t có m t i u này: ch chi con c i l ng cho tá i n tá th ng ita nh thì ba c ng c u, cái n y con c i l ng ng l t da ng i nghèo thìt i nghi p cho ng i ta quá, sao con n làm nh v y?

- Th a, con l t da ai âu?- H ! V y mà còn cãi n a sao? Ð ba h i con: có ph i nhà con bày h ai

làm m t tr m công ru ng thì ph i vay n m ch c gi lúa, ho c n m ch cng b c hay không?

- Th a, ph i!- Lúa n m ch c gi t i k ph i tr tám ch c gi ! B c c ng v y, vay n m ch c

ng t i ngày ph i tr tám ch c ng!- Ý con mu n giúp cho tá i n làm n, h kh i i vay i h i ng i ngoài b

bó bu c d n thúc. y là con làm n cho h ch .- C t h ng ng i ta mà n l i, làm n n i gì? Ng i ta không c n dùng, màc ng ép ng i ta ph i vay, thì là hi p ngu i ta quá!

- Th a ba ngh l i mà coi. H t th y ch i n h cho vay v n m t tr m h nl i m t tr m, con nh s l i có sáu ch c mà c t h ng cái gì?

- H là xã tri38, h không bi t th ng nhà nghèo, h không k nòi gi ng, hlàm sao thây k h , mình phân bì v i b n qu y nh v y mà làm gì?

- Có i tu thì m i làm ph c, ch h ra làm n thì ph i tính l i ch . bênTây c ng v y, h g p cái gì có l i thì ph i làm, ch nh n ngh a quá thìlàm giàu sao c.

- Thu nay ba th ng con nhà nghèo l m, gi t nhà nghèo ng mà làm giàu,ba không th làm c. Còn tá i n c a mình, thì mình ph i t chong i ta , con bày t thâu ti n t ng i ta chi v y?

- Th a, t ba mua c ng b c ngàn ch ! L i nhà n c ánh thu ch cóchu n mi n cho ba âu. N u ba cho thiên h h thí, r i ba l y ti n âumà óng thu .

- H ! Ðóng thu l i ph i h t bao nhiêu ó mà ph i cán cho tá i n ch u!Mình óng thu cho nhà nghèo h c yên n l i h i gì hay sao!

- Tr i ôi! Ba nh v y thì gia tài c a ba nhà nghèo h n h t còn gì?- Theo l t nhiên, k khôn thì ph i th ng k d i, k giàu ph i giúp ng i

nghèo ch . N u không th ng, không giúp nhau thì sao g i là ngh a ngbào ng lo i cho c. Mà con bu c vay và con thâu th c c ng ch a áccho l m. Con bày ào m cu c m em chôn ch khác, b ng không thìph i óng cho con m i cái m m i n m m t ng b c, cái ó b y quá,ng i ta h n con là t i cái ó a. G t gao chi l m v y h ?

38 g c ng i n, chuyên cho vay m n, n l i.


- Th a, không ph i g t. M m thì ph i chôn theo ngh a a ch chôn b ychôn b thì h ru ng t h t còn gì. Ru ng t giá m t ngày m t thêmm c, n u không gìn gi cho h phá tán, thì m t giá còn gì.

- Thà là ru ng c a ba m t giá, ch ba không n ào m cu c m ông bàng i ta âu con.

Th y H i ng nói r t nghiêm ch nh, làm cho V nh Thái không dám cãi n a.Th y l ng thinh suy ngh m t h i r i th y nói r ng:- Ba t ng con là a bi t lo b i p quê h ng, bi t lo giáo hoá ch ng t c.

Té ra con m i làm th mà ba ã th y chí con quy t gi t nhà nghèo mà làmgiàu, th thì làm sao mà ba dám phú thác vi c nhà cho con c. Con ph i

i tánh i, con ph i làm theo nh ng l i con nói chuy n v i ba h i con nth m ba l n u ó. V y thì m i ph i là thanh niên tân h c, m i ph i làcon nhà Vi t Nam, ch nói m t ng r i làm m t ngã thì u ng cái côngcon n h c l m.

V nh Thái l y làm h th n, nh ng mà chàng không mu n ch u thua, nên c tti ng áp r ng:

- Th a ba, con là b c thanh niên tân h c, khai hoá quê h ng là m c íchc a con

Chàng m i nói m y ti ng thì th y H i ng khoát tay nói r ng:- Thôi! Thôi! Con ng nói gì n a h t. Con ph i xét mình mà s a tánh tr c

i ã. Ba mu n th y con làm, ch ba không mu n nghe con nói n a âu.Thôi, hai con vô ng i.

V nh Thái riu ríu i vô. Thu Hà bu n hiu, cô c ng theo ch ng mà vô nhà.Sáng b a sau, có m y m i tá i n kéo n mà xin v i th y H i ng ng

kh i vay b c ho c vay lúa. Th y H i ng c i và nói r ng:

- Th ng Hai nó nói ch i v i bà con ch nó có ép ai âu. Ai c n dùng thì tôigiúp b ng không c n thì thôi. Tôi c ng không thâu th c , không thâu mm chi h t. Bà con hãy yên tâm. T rày s p lên tôi không i ch i n a âumà s .

V nh Thái nghe cha v nói nh v y thì càng bu n mà l i có s c gi n n a.


XI V phi n ch ng

Th y H i ng Chánh không tính i du l ch n a. Th y nhà ng l y cáiquy n cai qu n ru ng t l i, cho V nh Thái h t ph ng làm h i con nhà nghèo.

Có m t b a, th y t ý mu n cho Công C n i Tây mà h c cho mau. Thu Hàv a nghe cha nói nh v y thì cô c vô r ng:

- Ba tính cái ó hay l m a ba. H m nay con c ng mu n xin v i ba cho emcon i, nh ng vì s ba không vui lòng nên con ch a dám nói.

Th y H i ng li n i lo xin gi y t , r i th y lên tr ng em Công C n v nhà ch i ít b a ng có xu ng tàu.

Thu Hà l ng x ng lo may áo qu n, lo mua r ng tráp s a so n hành lý cho emi. G n t i ngày tàu ch y, th y H i ng v i v ch ng V nh Thái u a Công C n

lên Sài Gòn.V nh Thái v i th y H i ng m c i mua gi y tàu và i ít tr m quan ti n Tây

cho Công C n b túi xu ng tàu mà xài. Thu Hà trong khách s n v i em, cô th ad p v ng ch ng, v ng cha, cô m i nói v i em r ng:

- Ba má sinh có hai ch em mình mà thôi. Ph n ch là gái, ch ng k chi.Có m t mình em là trai, em ph i g ng s c mà h c cho thành công, ng ngàykia em tr v , em lo b i p cho quê h ng, em làm r ràng cho dòng gi ng.Em ph i ghi trong trí mà nh luôn luôn r ng em i du h c là h c cho quêh ng, h c cho ch ng t c, ch không ph i h c cho có trí th c ng d ki mg o, ki m ti n, ho c h c cho khôn ngoan ng hi p k ngu d i nh h v y.Cái thân ch bây gi còn c ng nh m t, s ng mà không có ch h ng, khôngcó m c ích, g m ch ng khác nào m t khúc cây khô, ã không có ích chi cho

i mà s e ngày kia ch ng kh i làm bu n cho ba n a. Ch ngh t i ph n sc a ch , thi t ch t c không bi t ch ng nào...Thu Hà nói t i ó r i cô khóc d m d , không nói c n a. Công C n không

rõ tâm s c a ch , nh ng mà trò nghe ch than bao nhiêu ó thì hi u ch bu n v n ich ng. Trò ng i suy ngh m t h i r i nói r ng:

- Ch chi h i ó ch ng thèm l y ch ng, bây gi ch em mình i h tqua bên Tây mà h c, thì vui quá.

Thu Hà ng c m t lên ngó em trân trân, n c m t còn ch y ròng ròng mà côkhông lau, cô nhìn em m t h i r i cô th ra mà nói r ng:

- Ch có dè âu. Bây gi bi t n n n thì ã mu n r i.Tàu g n ch y, nên lo ch c a Công C n xu ng tàu. V nh Thái nói v i

Công C n tía lia, d y cách i d c ng, d n cách n bên Pháp, làm cho th y H ing v i Thu Hà không nói chi c h t. Lúc tàu g n kéo neo, Thu Hà nói v i em

m y l i n y:- Thôi em i m nh gi i. Em ph i nh m y l i ch d n ó nhé.Cô nói r i li n theo ch ng v i cha mà tr lên b , v a i v a lau n c m t.C t ti n, bán lúa, cho vay b c, hay là cho m n, vi c nào th y H i ng c ng

b n thân lo l ng h t th y, ch th y không bi u con mà c ng không c y r làm giùm.V ch ng V nh Thái c n không.


Thu Hà nh có cha nhà nên cô b t bu n, l i nh m y m i con nít trongxóm n h c ó n a, cô m c d y d s n sóc chúng nó, nên cô quên n i ni m tâm s

c chút ít.V nh Thái m t quy n cai qu n, chàng l y làm phi n, chàng ngh v k v ch

v i cha nên cha m i h t tin c y, b i v y tuy chàng không nói ra, song trong trí chàngoán v l m.

Th ng b a chàng hay c m bánh xe h i mà i ch i m t mình. Còn b a nào nc m chi u r i, tr i t i thì chàng i ra l r i men men xu ng nhà H ng hào Ði u mànói chuy n.

Thu Hà coi ch ng c ng nh không có, b i v y ch ng i âu t ý ch ng, côkhông h h i th m t i.

M t êm n , nh n d p th y H i ng nói chuy n v i con r , V nh Thái m inói r ng:

- Th a ba, lúc ba i kh i, con nhà con có i ch i trên phía M c C n D ng,con th y mi t tr n ru ng t t mà giá r , nên con có mua n m ch c m u. Tuycon mua n m ch c m u nh ng bây gi thành t i m t tr m n m ch c m u,b i vì có hai mi ng t c p hai bên ó, c ng l i m t tr m m u, h khai phátr ng t a h t r i, song h chi m t qu c gia mà h không có kh n, con dch c r i nên con ã vô n xin kh n t i quan ch t nh. S m mu n gì haimi ng t y c ng s v con n a. Con tính không c ng vô ích, v y conxin ba cho con m n m t ngàn ng b c ng con làm v n lên M c C nD ng cày c y s t c a con ó ch i. Mùa r i h làm lúa s trúng quá, conch c s làm c, l i có anh H ng hào Ði u nh h a coi giùm cho con thìcon không lo chi n a.

Th y H i ng lóng tai nghe rõ r i th y n i hu n ãi r ng:- Con mu n làm n thì ba giúp ti n cho, cái ó thì c. Nh ng ba khuyên

con ng có tính gi t t c a ng i ta. Cái ó ác l m. Ng i ta m hôi,xót con m t m i khai phá c m t kho nh t mà c y lúa. N u con l pm u k mà l y c a ng i ta nh v y t c ng i ta, h không dung con âu.

V nh Thái c i và áp r ng:- Th a ba, vi c ó không h i gì. H mình làm phép thì thôi. Mà nh ba

không mu n cho con kh n thì con làm th n m ch c m u t c a conó trong m t mùa coi nh khá thì con ki m t xung quanh mà mua thêmn a, m i n m mua thêm m t mi ng, có l m t ngày kia c ng s nhi u

c. Bây gi con ph i kh i s c t m t cái nhà, mua vài ôi trâu.Th y H i ng g t u nói r ng:- Nh con mua t mà làm thì c. Ba s giúp v n cho con ng c t nhà

mua trâu. Bây gi con mu n l y bao nhiêu ti n.- Th a, m t ngàn.- Ð sáng r i ba s a cho. Mà con nói th ng H ng hào Ði u nó s giúpv i con; nó i lên tr n r i, ai làm ru ng cho nó d i n y?

- Th a, nh lên xu ng, h d i này có vi c làm thì nh v , ch ng nào r nhthì nh ch y lên tr n coi dùm cho con. Ru ng d i n y d , ch mu n ng ita làm c ng c, không c n gì có nh.


- N u nó li u giúp c cho con thì càng t t. Nó là a trung tín, con tin c yc, ch a khác không xong âu.

- Th a, nh ã h a ch c v i con r i. Con l i có h a h ch nào h có bánn m m i m u con s th a v i ba giúp b c cho nh mua ng nh làmriêng. nh nghe nói nh v y coi b nh ham l m.

- Mùa màng ã t i r i. N u mu n làm thì làm ri t, ch không thì tr còn gì.- Th a, h ba a b c thì con i làm li n.- Ð sáng r i ba a.Sáng b a sau th y H i ng a cho V nh Thái m t ngàn ng b c. V nh Thái

b n thân i xu ng kêu H ng hào Ði u lên s a so n i M c C n D ng. Th y H ing th y H ng hào Ði u thì th y nói r ng:

- M y th o công vi c làm ru ng. M y ráng giúp s c v i th ng Hai: h nó cóc m thì t nhiên m y có cháo. Làm i, làm th m t mùa coi, nh có kháthì tao giùm b c cho m y mua m t mi ng t mà làm riêng n a.

H ng hào Ði u nghe chú h a giúp b c mua t thì anh ta l y làm c ý, nêncoi b s t s ng s a so n mà i l m.

n c m s m mai r i, V nh Thái l y xe h i mà ch H ng h o Ði u i M cC n D ng.

Lúc ban u, l p thì lo quy t tá i n, l p thì lo c t chòi c t tr i nên V nh Thái H ng hào Ði u trên ru ng r i m t vài ngày chàng ch y lên th m ch ng và c

s c m t l n. Vì ru ng d i M Th nh c y tr , H ng hào Ði u ch a có công vi cgì làm d i này, nên anh ta không c n v nhà, c mi t trên M c C n D ng.

Có b a V nh Thái i th m ru ng v , r i t i l i chàng i xu ng nhà H ng hàoÐi u chàng nói r ng, H ng hào Ði u có nh n l i v i v nên ph i xu ng nói l i v ich ta. Vi c nh v y có l kêu v H ng hào Ði u lên nhà mà nói c ng c, songanh ta không kêu l i ch u c c ra i. Mà vi c nh v y có l nói ch ng vài phút ngh c ng xong; anh ta nói cách nào không bi t mà g n trót gi m i ch u i v .

Có b a V nh Thái l i ch v con H ng hào Ði u i lên ru ng, chàng nói r ngH ng hào Ði u nh con nên c y em lên cho anh ta th m.

Mà h có v con H ng hào Ði u i, thì chàng c m bánh xe mà a i, chkhông cho s p ph theo, l i ch ng v thì h t canh m t m i v t i nhà, ch khôngch u v s m nh m y b a khác.

Ði th m v H ng hào Ði u trong lúc ban êm và ch v H ng hào Ði ulên th m ru ng th ng l m, cái c ch nh v y thi t là d cho ngu i ta nghi.

Nh ng vì th y H i ng vô ý, còn Thu Hà thì cô không k t i ch ng, nêntrong nhà không ai nói ti ng gì, V nh Thái m i t do không ái ng i chi h t.

Lúa trên M c C n D ng s xong r i, H ng hào Ði u m i tr v ng d nnhà mà c y t c a mình làm d i M Th nh. Có H ng hào Ði u v , V nh Thái l icàng xu ng nhà ch i th ng h n n a; có H ng hào Ði u nhà, chàng c ng nóichuy n, mà d u H ng hào Ði u có m c i ra ru ng i n a thì chàng c ng c vi c ch i.

Trong lúc sau ây v H ng hào Ði u l i càng trang i m h n h i tr c n a,t i ngày th ng i giày i gu c m c qu n lãnh áo l a, g u láng nhu t, ánh r ngtr ng trong, l i có mua xà bông th m r a tay, mua n c th m r a m t. Còn


th ng Ð ng là con c a H ng hào Ði u, bây gi nó l i có nón Tây mà i, nó l i cótrái banh mà ch i; h nó òi n bánh thì má nó l i có bánh mì h p mà cho nó n n a.

V nh Thái thân thi t v i H ng hào Ði u, t nhiên v con H ng hào Ði uc sung s ng; ng i trong xóm không ai nghi vi c chi h t, mà d u ai có nhi u

chuy n, mu n nghi b y b i n a, thì c ng nghi b ng ch ch ng dám nói ra.M t bu i s m mai, ông H i ng Chánh m c i ám gi d i nhà ông H ng

ch Lung. Bá H d t m t ngu i anh em b n d i C n Th lên th m V nh Thái r ir V nh Thái i lên Châu Ð c ng xem núi Sam ch i. V nh Thái thay r i lên xeBá H mà i, tính lên Châu Ð c s n c m.

Thu Hà nhà m t mình, cô d y s p con nít t i m i gi r i cô cho chúng nóv . Cô n s s a ba h t c m r i i ra i vô m t h i, trong lòng sanh bu n, nên cô l ycái kh n ng thêu n a ch ng, cô em ra phía tr c n m trên gh xích u mà thêu.

Gió th i hiu hiu, trong nhà l ng l , m y a u l c c phía d i nhà sau,a thì ki m ch ngh ng i, a thì xách n c r a chén. Thu Hà tay thì l i kim rút

ch , m t thì ch m b m ngó ng thêu, mà trí l i ngh n duyên ph n c a mình.Thình lình có th y bóng ng i b c lên th m, cô day m t ngó ra, thì là H ng

hào Ði u b c vô, có d t th ng con là th ng Ð ng theo n a. Cô không ng i d y, cn m và thêu và h i r ng:

- Ði ch i, anh H ng hào. Th ng nh anh tr ng n há? Qua sang n m anhcho nó lên trên n y tôi d y giùm nó h c.

H ng hào Ði u ng ngó d n dác, d ng nh không nghe m y l i c a ThuHà nói; anh ta ã không tr l i mà l i h i r ng:

- H i nãy tôi th y d ng Hai i xe h i v i ai ó, ph i hôn cô?- . Anh Hai tôi d i C n Th lên r i r nhau i âu ó không bi t.

H ng hào Ði u ng x r , ngó quanh qu t m t h i n a r i nói r ng:- Chú có nhà không cô Hai?- Ba tôi i ám gi d i ông tôi. Anh h i ba tôi chi v y?

Thu Hà li c m t th y H ng hào Ði u m t mày bu n xo mà n c m t l ir ng r ng ch y, cô l y làm l bèn ng i d y ngó ngay H ng hào Ði u mà h i r ng:

- Anh có vi c chi mà coi b anh bu n d v y?Có l s bu n c a H ng hào Ði u nó tràn tr trong lòng không th ng n

ch n l i c n a, nên anh ta v a nghe h i nh v y thì n c m t tuôn d m d . Anhl y v t áo và lau n c m t và nói r ng:

- Tôi có vi c bu n quá, nên tôi th y d ng Hai i kh i, tôi tính lên ng nóichuy n cho chú nghe.

- Anh bu n v vi c gì? Ðâu, anh nói cho tôi nghe r i ba tôi v tôi th a l i v iba tôi, c hôn?

H ng hào Ði u d d không mu n nói. Anh ta và khóc và nói r ng:- D ng Hai b y quá. D ng nhè d ng l y v tôi.Thu Hà nghe m y ti ng y vang tai, ch ng khác nào sét ánh. Cô b hai ch n

xu ng t, m t ngó s ng H ng hào Ði u, ngh n c ng trong c , không bi t sao mànói c. H ng hào Ði u ng khóc r m r c. Thu Hà ch ng tay lên c m, day m tngó ngoài sân, mà n c m t c ng ch y ròng ròng.


Th ng Ð ng buông tay tía nó ng ch y ra tr c hiên mà ch i. Trong nhà imlìm, trông ra s bu n th m ã lai láng cùng h t.

Thu Hà ng i tr tr m t giây lâu r i h i nh H ng hào Ði u r ng:- Sao anh bi t th y Hai l y v anh? Anh có b t c hay là anh nghe ng i

ta nói?H ng hào Ði u áp r ng:- Thi t là tôi không th y. H i chi u hôm qua v tôi i ch i àng xóm, tôi

nhà n m nói chuy n ch i v i th ng nh tôi. Nó th th h c l i tôi m i hay.Nó nói m y l n d ng Hai ch nó v i má nó lên trên ru ng, i v d c

ng d ng Hai hay b t nó ng i coi xe, r i d ng d t má nó vô nhà nàokhông bi t, mà tr ng lâu l m r i m i ra. Cái ó c ng ch a ch c mà tin,nó còn nói nhi u l n tôi không có nhà, d ng Hai xu ng ch i r i d ngHai vô trong mùng mà n m v i má nó. Có nó ó, n u không tin, cô kêu nóh i th coi.

Thu Hà l c u mà nói r ng:- Con nít nó nói b y nói b , h i s c nào mà nghe.- Con nít th y sao nói v y, ch nó bi t gi ng gì mà t chuy n. Ðâu cô kêu

nó cô h i r i nó nói h t cho cô nghe mà.H ng hào Ði u kêu th ng Ð ng r i nói v i nó r ng:- Con th y d ng Hai v i má con làm sao âu, con nói l i cho cô Hai nghe

i con.Th ng nh l c u không ch u nói. Cha nó thúc ri t nên nó m i n i r ng:- Má d tôi ng , d ng Hai vô mùng d ng Hai n m r i d ng Hai ôm má.

Tôi th y má có hôn d ng Hai n a.Thu Hà khoát tay, ý không mu n cho nói n a. Cô ch y n c m t ròng ròng,

cô l y kh n trong túi ra mà lau, r i nói v i H ng hào Ði u r ng:- L i con nít mà tin sao c. Anh h i ng i ta r i ng i ta nói anh bày t

xúi nó nói nh v y, anh m i làm sao? Anh có b ng c nào âu mà i n i?- Không, tôi có tính i n i chi âu. Thu nay tôi nh có chú b o b c nuôid ng r i c i v cho tôi. Tôi có nhà , tôi có c m n, tôi c ng nh chú.Ngày hôm nay d ng Hai không ngh , d ng làm vi c nh v y, tôi lên

ây tôi l y chú mà giao nhà c a l i, ng tôi d t v con tôi i x khác màlàm n.

- Ch nh v y mà anh còn d t i âu?- V ch ng ã có con r i, tôi b nó sao c.- Ch h nh v y mà anh còn th ng ch hay sao?- V ch ng sao l i không th ng.Thu Hà l c u th ra. Cô ng i suy ngh m t h i lâu r i cô h i r ng:- Bây gi anh i âu? Anh i ra r i làm ngh gì mà n?- Tôi tính lên Sài Gòn, Ch L n ki m ch làm thuê làm m n mà n c ng

c.- Anh tính nh v y qu y l m. Ch có h thì anh b ch mà ki m v khác, ch

chuy n gì l i ph i b x mà i.


- V ch ng v i nhau tám chín n m r i, bây gi b sao c. Mà b nó, tôinói làm sao mà b ?

- Anh khai t i ch ra, r i anh u i ch i âu ch i, có khó gì âu.- Nh nó ch i r i làm sao?- N u ch ch i thì anh rình b t ch , anh làm cho v l ra, thiên h th y rõ, thì

ch h t ch i ch gì.H ng hào Ði u châu mày, l ng thinh, ng g c m t xu ng t mà suy ngh .

Cách m t h i anh ta m i nói r ng:- Cô nói ph i, không bi t ch ng con nít nó nói b y. D ng Hai th ng tôil m, l i d ng là ng i h c gi i n a, có l nào d ng qu y nh v y. Xincô ng nói l i d ng, mà c ng ng th a v i chú bi t chuy n này làmchi. Ð th ng th ng tôi d tình ý con v tôi coi.

Thu Hà g t u. H ng hào Ði u d t con i v . Thu Hà ngó theo, cô au ntrong lòng, nh gan teo, nh ru t th t. Ch ng kh n n n n n c này à?


XII - V nh Thái b gi t

M t bu i s m mai, th y H i ng Chánh ng x n b n phía tr c mà coith ng Tùng vô phân m y b n bông hu . Có ba ng i l m t ng ngoài c a ngõdòm vô, m t ng i tóc b c r ng r ng, b n áo xuy n dài, còn hai ng i còn trai b náo v n qu n v n. Th y H i ng ngó th y li n kêu mà h i r ng:

- Ai ó? Ði có vi c gì thì vô ây.Ba ng i th ng th ng i vô sân, ng i b n áo dài i tr c, còn hai ng i b n

áo v n i sau. Khi m y ng i vô t i r i, th y H i ng h i r ng:- M y bà con i âu? Có vi c gì hay không?Có m t ng i b n áo v n áp r ng:- Anh em tôi trên M c C n D ng xu ng ki m th y Hai.Th y H i ng bi t là tá i n c a V nh Thái, nên th y d t h t vô nhà, r i kêu

V nh Thái ra nói chuy n.V nh Thái trong bu ng b c ra, bi t hai ng i b n áo v n là tá i n c a

mình, nên h i r ng:- Hai ng i xu ng có vi c chi?Hai ng i y xá V nh Thái r i m t ng i nói r ng:- B m th y, hai anh em tôi th y th y lâu lên nên xu ng tr c là th m th y,

sau cho th y hay lúa lóng n y t t l m. Mùa t i ây m t công ch c khôngm t m i l m gi . Ng t vì lóng n y anh em tôi h t lúa n, nên xu ng b mth y làm n giúp cho anh em tôi m i ng i ch ng m i gi mà n , r it i mùa anh em tôi tr l i.

V nh Thái châu mày áp r ng:- M y ng i làm ru ng coi lôi thôi quá mà c h i ti n h i lúa hoài. Hai

ng i thi u lúa n, còn m y ng i kia thi u hôn?- B m, ai c ng thi u h t. Hai anh em tôi i ây, h c ng c y h i giùm cho hn a.

- Gi ng gì mà t i m i gi , tôi phát cho m i ng i n m gi mà thôi, thi u làm sao thì làm l y. M y ng i i v i, mai m t tôi bi u H ng

hào, nh ch lên phát cho.V nh Thái day qua h i ông già b n áo dài en ó r ng:- Còn ông n y i âu ây?- Th a th y tôi là Nguy n V n Kh e, tôi làm mi ng t giáp v i t th y

mua ó.- , mà ông xu ng d i n y làm gì? Ông mu n h i lúa hay sao?- Th a không, tôi xu ng nói chuy n v i th y. Tôi nghe làng h nói th y vô

n th y kh n mi ng t c a tôi r i. T i nghi p tôi l m th y! Tôi chi m ckhai phá mi ng t ã h n m i n m nay, n u th y kh n thì th y gi t tôicòn gì. H nói h th y kh n r i thì th y u i tôi. Cha ch ! Th y làm nhv y thì thà th y c t c tôi ch t cho r nh.

- Tôi có bi t âu. N u ông nói t c a ông thì ông ph i có bài v nh vi n. Tôikh n là kh n t qu c gia, tôi có kh n t c a ông âu.


- , n u th y kh n t qu c gia thì tôi có tranh c n làm chi. Tôi s th y kh nch ng39 lên t tôi, nên tôi m i nói ch .

- Ông nói chuy n lôi thôi v y sao c. N u ông có bài b thì tôi làm sao màkh n c kia.

- B i tôi ch a có bài b , nên tôi s th y kh n ch ng ch .- Ông v i, không có âu. Ð b a nào tôi i lên tr n, ông ch t cho tôi coir i s hay.

V nh Thái b i ra ngoài ng hút gió không thèm nói chuy n n a. Th y H ing th y v y, nên m i ba ng i y n tr u. Ba ngu i c ng không dám ng i, ng

l láo m t h i, r i xá th y H i ng và ra xá V nh Thái mà v .V nh Thái h i th y H i ng mà m n sáu ch c gi lúa ng phát cho tá i n.

Th y H i ng cho, V nh Thái sai th ng Tùng i kêu H ng hào Ði u lên nhà màc y anh ta ch lúa lên M c C n D ng ng phát cho tá i n m i ng i n m gi .H ng hào Ði u ch u i.

H ng hào Ði u m n ghe và m n hai tên b n r i b a sau em l i nhà th yH i ng mà ch lúa.

Ð n m i hai gi tr a ghe lúa lui. V nh Thái a H ng hào Ði u xu ng ghe,chàng h i r ng:

- N c này ghe ch ng nào m i lên t i ru ng v y anh H ng hào?- Khuya t i.- D hôn! Ði gì lâu quá v y?- Ð ng xa mà b n c n a, i mau sao c.- N u khuya này t i, thì bu i s m m i mai, anh phân phát lúa cho h r i

chi u mai anh v t i ch gì.- D hôn, c u sáng m t bi t v t i hay ch a mà.Ghe i c ch ng vài gi ng h V nh Thái m i th a v i th y H i ng l y

xe h i mà i Cái R ng th m m , chàng nói chàng xu ng d i ch i m t êm r i tr amai chàng s v . Chàng h i r i li n l y xe ra, b n thân c m bánh mà i, không thèm

em s p ph theo. Ð n chi u ông Hai S u d t th ng Mau ra nhà th y H i ng. Haicha con b c vô c a, th y H i ng ng ng i c nh t trình, ông Hai S u li n l tkh n xá th y mà nói ràng:

- Th a th y, th ng Mau tù mãn r i nó m i v h i tr a, nên tôi d t nó rang l y th y. Tôi nghe th y v h m rày, mà tôi m c có b nh, nên không có

ra c mà nói chuy n cho th y nghe.Th y H i ng b t nh t trình, ngó th ng Mau mà h i r ng:- M y v i tao c m y tháng, coi b m y t t , ch không có vi c gì, mà

sao tao m i i kh i, m y nhà làm gi ng gì mà l n x n nh v y h ? Th ng Mau khóc v a khóc v a nói r ng:

- Th a th y, con có dám làm vi c chi l n x n âu. Xin th y cho phép conc công chuy n cho th y nghe. Th y i ch i, th y giao quy n cho d ng

Hai, d ng nhà d ng hà kh c v i tá i n tá th h t s c. B a ó conxu ng nhà xe ch i. Con ng i nói chuy n v i anh s p ph , con nói cô Hai

39 kh n t bao g m t ã c khai phá


t t còn d ng Hai g t gao l m. D ng rình nghe, d ng nói con nói x ud ng, nên d ng ánh con s c máu, b m mình, s ng m t, r i d ng cònh m d ng gi t con cho ch t d ng m i thôi. Con au quá mà l i sd ng ánh n a, nên con tr n mà v nhà tía con, ng con ki m thu cu ng. D ng làm t c mà phao con tr n có l y , nên tòa b t b tù con.

Th y H i ng ch ng h ng, th y ch a k p h i n a, thì ông Hai S u ti p nóir ng:

- Th a th y, thi t c quá. Th ng Mau nó v h i t i thì sáng ngày tôi l t tch y ra xin l i v i d ng Hai, và xin phép cho nó nhà ít b a ng nóu ng thu c. D ng ánh nó b nh nhi u quá. D ng h ng ch u, d ngbu c tôi ph i em ba ch c ng b c mà tr l i, d ng không cho nó n a. Tôi n n n v i cô Hai. Cô Hai a cho tôi m i ng b c bi u v h tthu c cho nó u ng, cô l i bi u tôi nó luôn tr ng, ch ng nào th y v r itôi s d t nó ra. Ch ng bi t t i làm sao khi không r i d ng Hai phát nlên tòa th a th ng con tôi, d ng nói nó n tr m mà tr n. Thi t là oanh t s c. T i nghi p, cô Hai c bi t th ng nh tôi tù oan nên c th ng cm i cho tôi m t tr m ng b c.

Th y H i ng châu mày ng i suy ngh m t h i r i th y h i ông Hai S ur ng:

- Té ra con Hai nó có cho ông m t tr m ng b c hay sao?Ông n áp r ng:- Th a có. V y ch th y v h m nay cô Hai không có h c chuy n này l i cho

th y nghe hay sao?Th y H i ng l c u r i kêu Thu Hà om sòm.Thu Hà v a ra t i th y h i r ng:- nhà nó làm vi c gian mà h i ng i ta, sao con không c n nó?- Th a, con c n h t s c mà không c.- N u con c n không c thì b a tòa x , con lên gi a tòa mà làm ch ng

cho ngay th ng minh b ch, sao con làm thinh, cho tòa ph t th ng Maut i b n tháng tù.

- Th a ba, hôm ó con c ng có tính nh v y, mà r i con ngh n u con iminh oan cho th ng Mau, thì t nhiên con ph i khai s qu y c a ch ngcon ra. Làm v mà khai s qu y c a ch ng gi a công ng thì trái ongh a quá, vì v y nên con ph i làm thinh mà cho th ng Mau tù.

Th y H i ng gãi u, ng i nín thinh m t h i r i th y h i n a r ng:- H m nay ba v sao con không c rõ công chuy n l i cho ba nghe?- Th a, c l i cho ba nghe thì làm bu n cho ba n a, ch có ích chi âu. Vi c

ã l r i, bây gi bi t làm sao...Thu Hà nói t i ó, cô a n c m t. Th y H i ng ng i suy ngh , m t coi

bu n hiu. Ông Hai S u xin th ng Mau l i ng cho m i hai tháng công.Th y H i ng nói r ng:- Thôi, tôi cho nó v luôn n a làm chi. S b c con Hai cho ông k x a ó

còn hôn?Ông Hai S u áp r ng:


- Th a tôi còn gi nguyên, tôi có dám xài âu. V ch ng tôi tính dànhng ch ng nó cho th y mãn r i, tôi em nó v mà lo v cho nó.

- Thôi ông em nó v lo v cho nó i. N m nay l mùa r i. Nh nó mu nlàm ru ng thì qua sang n m tôi cho nó ít ch c công t nó làm.

- Th y t t quá. Cô Hai c ng v y. Có m t mình d ng Hai, thi t là khó.Cha con ông Hai S u t giã ra v . Th y H i ng b ra tr c sân. Thu Hà

bu n so, cô mu n i theo cha, nh ng mà ra t i c a, cô suy ngh th nào không bi t,mà cô l i không i n a, cô tr vô l y cái hình c a m , em l i gh ng i mà nhìn.

T b a Thu Hà nghe H ng hào Ði u than phi n v s V nh Thái l y v c aanh ta, thì cô chua xót trong lòng, n ng h t c n a. Không ph i cô ghen. Không,cô không có ghen. Cô ã khinh b ch ng lâu r i, cô không còn m t chút tình gì v ich ng n a. Ch ph i cô th ng yêu l m hay sao mà ghen. Cô chua xót trong lòng làchua xót ph n cô vô duyên, ng nh m m t th ng ch ng ã gi d i, ã hung b o, ãác nghi t, ã ê ti n, mà l i không bi t cang th ng luân lý n a. Cô chua xót tronglòng là chua xót cho ph n c a H ng hào Ði u vì cô mà gieo cái h a trong nhà.

R i ây có l gia o tan tành, v ch ng r i rã. S bu n r u c a cô, cô khôngcó th nói ra cho ai bi t c. S bu n r u c a cô, cô không bi t ngày nào m i g choxong, vì v y nên cô th t chí ngã lòng, ban ngày còn l ng khuây, ch h ban êm thìd m d gi t l y.

Ðêm nay tr i m a r r , nh ti ng n th m, nh gi ng hát s u. Sau v n,nh ng kêu uênh oang, trên vách th n l n ch t l i. Thu Hà n m m t mình trong

phòng nh nh ng h i còn i h c, lòng son cao v ng, vóc ng c trong ng n, r i bâygi lòng ã l nh tanh, vóc l i nh nhu c, thì cô chán ngán cu c i, cô phi n trácht o hoá.

Ð ng h treo phía tr c gõ m i m t gi . Thu Hà ng m màng, b ngnghe có ng i v c a tr c mà kêu:

- Cô Hai i. Cô Hai!Cô không bi t là ai nên b c xu ng t, r i b ng èn i ra. Khi ra t i c a

phòng, thì th y th y H i ng c ng ng b ng èn ra phía tr c, mà ngoài c a l ic ng có ti ng kêu: Cô Hai ! hoài. Th y h i ng h i r ng:

- Ai kêu ó ? Ch ng n y kêu mà làm gì? ngoài có ti ng áp r ng:

- Th a, tôi.- Tôi là ai ? Th ng H ng hào ph i hôn?- Th a ph i. Chú m c a giùm chút chú.- M y i ch lúa sao m y tr v ?- Tôi p ch t d ng Hai r i.- H ? M y nói gi ng gì v y?- D ng Hai l y v tôi, tôi b t c, ánh ch t h t r i.- Úy! Tr i i!Th y H i ng lính quýnh m c a không c. Thu Hà kinh tâm, cô b ng cái

èn trong tay, cô ng trân trân, không b c t i c n a.


C a m c r i, H ng hào Ði u b c vô, u tóc x x p m t mày tái xanh,qu n áo t mem, tay l i có xách m t cây t m vông dài ch ng m t s i. Anh ta v angó th y Thu Hà thì khóc và nói r ng:

- Tôi b t c qu tang r i. Tôi làm b i ch lúa lên t i ch Long Xuyên, tôiu ghe l i tôi ch tr i khu t mình r i tôi i b v tôi rình. Tôi núp phía

vách sau. Tôi th y tr i m a hoài, tôi t ng không có. Té ra d ng Hai âu phía d i Th t N t i xe h i lên, d ng ng ng xe ngang ch b i g al n ó, r i d ng l i nhà kêu c a. V tôi ra m c a. D ng bi u v tôi ich . V tôi nói b con nhà m t mình không c, nó bi u d ng ómà ng . Hai àng nói chuy n dang ca v i nhau m t h i r i d t nhau vômùng. Tôi rình ngoài tôi th y h t tr i. Tôi gi n quá, nên tôi tông c a tôivô. V tôi ch y ra, tôi p cho nó m t cây nó té nhào. D ng Hai áp ra gi tcây mu n ánh tôi. Tôi càng thêm gi n nên tôi p ùa d ng n a. Tôi

ánh hai ng i ngã h t, còn n m hai ng d i nhà, cô xu ng cô coi.Thu Hà lo n trí, cô không khóc mà c ng không nói m t ti ng chi h t, c b ng

èn ng ch t trân.Th y H i ng h i H ng hào Ði u:- V y mà nó ch t hay không?- Ai?- Hai a kh n n n ó ch ai?- Ch t hay ch a, không bi t. Cây này ây mà tôi p m t ng i l i hai ch c

cây l n, máu ch y lung quá n m êm ru, h t c c c a n a, r i tôi m i i ây.Th y H i ng l y cây t m vông c a H ng hào Ði u em d ng d a bàn

vi t, kêu th ng Tùng bi u t m t cái l ng èn, r i th y i xu ng nhà H ng hàoÐi u, th ng Tùng xách l ng èn i tr c, th y i gi a, H ng hào Ði u i theo sau.

Tr i ã d t h t m a r i, mà mây còn v n v , nên t b t i en. Thu Hà th ycha i, cô m i cái èn trên bàn, r i cô ra c a i theo xa xa. Xu ng t i nhà H nghào Ði u, khi b c vô thì cô nghe th y H i ng nói v i H ng hào Ði u r ng:

- Hai a ch t h t r i còn gì. D i quá, tù ch t.Th y H i ng l i bi u th ng Tùng vác cái mõ ra sân mà ánh h i m t chobàn c n v i làng ch y t i.H ng hào Ði u nghe ti ng mõ, anh ta s , nên ng i d a g c c t, ôm m t mà

khóc. Th ng Ð ng ng x n b n bên cha nó, tuy nó không hi u án m ng quan hth nào, song nó c ng s , nên m t mày tái xanh, không dám nói chi h t.

Thu Hà nh iên, cô ng ngó thây c a ch ng n m d i t, máu ch y cáiáo tr ng, cái qu n tr ng, m t m trao tráo, m t s ng chù vù. Cô l i ngó qua thây c ath Sen, r i cô ngó H ng hào Ði u, th y quang c nh ghê g m, cô rùng mình r n óc.Cô b i ra ngoài sân, ch ng y n c m t c a cô m i ch u tuôn ra d m d , nh ng màkhông ai bi t ch c vì cô au n n i ch ng b gi t, hay là vì cô t i nghi p ph nH ng hào Ði u b t i, hay là cô h th n ph n cô vô duyên mà cô khóc.

Làng xóm ch y t i, h i s công chuy n r i b t H ng hào Ði u còng l i. Th yH i ng d t Thu Hà v , th y bi u s p ph xu ng cây g a l n mà em xe h i v , r ith y sai Thu Hà ng i xe xu ng Cái R ng mà báo tin cho cô thông Ti n hay.


X III Thu Hà ân h n

Tr i v a m i h ng sáng thì Thu Hà ã r c cô thông Ti n lên t i. Có ai kêukhông bi t mà H ng giáo Phi n c ng ra t i m t l t.

Cô thông Ti n ôm V nh Thái, bà H ng giáo Phi n ôm th Sen, hai bà khóc knghe r t th m thi t, H ng hào Ði u c ng khóc, mà Thu Hà c ng khóc. Tuy c b n

u khóc, nh ng mà m i ng i bu n r u au n khác nhau, l i cái án m ng n y nócan h n danh d c a m i ng i, nên khóc than thì khóc, mà không có m t l i nàooán trách H ng hào Ði u h t.

H ng qu n lên tòa báo cho quan Bi n lý hay. Quan Bi n lý d t quan th ythu c xu ng khám xét t thi, h i s H ng hào Ði u v i th y H i ng Chánh, l ycây t m vông làm tang v t, b t H ng hào Ði u d t v và cho phép chôn thây c aV nh Thái và th Sen, H ng hào Ði u b còng em lên xe, anh ta và khóc và g ith ng Ð ng l i cho th y H i ng, làm cho làng xóm ai th y c ng u a n c m t,duy có cô thông Ti n v i bà giáo Phi n ng b ng l m mà thôi.

Th y H i ng ng c i th Sen cho H ng hào Ði u mà th y c ng ng gcon gái th y cho V nh Thái n a, b i v y th y lãnh lo chôn c t luôn hai cái t thi. Vìch t m t cách r t ghê g m, mà l i ph m n danh d n a, nên cô thông Ti n v i bàgiáo Phi n xin làm s sài mà chôn ph t cho r i. Th y H i ng nghe l i nên khôngdám lâu. Quan Bi n lý cho phép b a tr c thì sáng b a sau chôn li n, chôn hai cáim chung trong m t ám ru ng. V ch ng Bá H v i H ng ch Lung hay tin, ucó lên th m và luôn mà a ám ma. Tá i n tá th c ng u t u n m t h tth y, song trong nhà thì h làm b bu n, còn h b c ra ngoài mà hai ng i g pnhau thì h x m xì mà c i.

H khoán xong r i, d t nhau tr v Thu Hà m c tang i v i v Bá H thìnhlình cô nghe sau l ng có ti ng nói:

- V y, cho yên ph n cô Hai, k o c bu n hoài, t i nghi p quá!Cô day l i thì th y th ng Mau ng nói chuy n v i th ng Tùng. Hai a b

cô ngó, chúng nó s , nên nín khe, r i s t l i sau, không dám i g n n a.Ð n tr a cô thông Ti n theo xe Bá H mà v . Khi cô t bi t, cô ôm Thu Hà mà

khóc và nói r ng:- Con c a má nó ngu l m. V nh v y mà nó làm chuy n nh v y, hi hi, hu

hu...Cô nói không c n a, c l y kh n y m t mà lên xe.Khách v h t, duy còn có m t mình ông H ng ch Lung l i mà thôi. T i l i

th y H i ng Chánh n m gác tay qua trán, b bu n hiu. Ông H ng ch Lung bènnói r ng:

- Cái bu n n y là t i n i m y. H i ó tao ã nói th ng ó tao coi b t ngkhông c, m y cãi tao, m y nói nó gi i, nó có chí. H , chí gì v y.

Th y H i ng th dài và áp r ng:- Kén r thì kén nh v y ch kén làm sao n a. T i nhà tôi vô ph c nên

khi n g p vi c không may, bi t làm sao bây gi ?


Thu Hà nghe cha v i ông ng bàn vi c nhà, cô bèn ng ra tr c m t cha,r i khóc t m t c t m t i mà nói r ng:

- Con là a có t i l m. Ch ng c a con ch t ó là t i con, v c a anh H nghào Ði u ch t c ng t i con, mà anh H ng hào Ði u bây gi tù c ng t icon, xét l i thi t con c ác l m. Con ph i ch t thì con m i kh i n n n.

Th y H i ng l m c m ng i d y ngó con mà h i r ng:- Con nói cái gì v y?- Thi t, t i con nên m i gây ra cái h a l n ngày nay ó.- T i sao v y, con nói cho ba nghe th coi.- Hôm tr c anh H ng hào Ði u hay v nh l y th y Hai, nh lên nói v i

con ng d t v con nh i x khác làm n. Con c n, con không cho i, conbi u nh b v nh, nh s không b ng c , nh nói b v nh không c.Con m i bày chuy n xúi nh rình b t làm cho v l ng cho có tangch ng mà b ch . Ba coi có ph i là t i con, nên m i sanh s hay không?N u con không c n, con cho nh d t v con nh i, thì không có chuy ngì h t.

- Con xúi nó b t, mà con có bi u nó ph i p ch t b n dâm bôn hay không?- Th a, không!- N u con không bi u nó gi t ng i ta, thì con có l i gì âu mà n n n?- Anh H ng hào Ði u là ng i không có h c th c. nh l i th ng v nhl m n a. H nh b t c, t nhiên nh không bi t d n lòng. Con xúi nhb t y là con a ao cho anh chém ng i ta. Ðã bi t theo lu t pháp thìcon không có t i, nh ng mà l y theo l ng tâm thì cái t i c a con n ngl m. Vì v y nên hai b a rày con n n n quá, n u con không ch t thì connh cái t i ác ó hoài, không th nào con an tâm c.

- Hôm tr c th ng H ng hào Ði u nó hay, nó lên nói v i con, sao conkhông nói l i cho ba bi t?

- Con th y ba vì con mà ba bu n ã nhi u r i, nên con gi u không mu nlàm cho ba bu n thêm n a.

Nãy gi ông H ng ch Lung ng i l ng thinh mà nghe, ch ng Thu Hà nói t ió, ông m i c t ti ng mà cãi r ng:

- Cháu có cái gì mà n n n âu. Cháu c ng không nên bu n. Th ng ch ngc a cháu nó làm b y, nó l y v ng i ta, thì ng i ta gi t nó áng l m. Nót t gì ó mà ti c.

Thu Hà ch m rãi áp r ng:- D u không t t , c ng là ch ng. Làm v mà xúi ng i ta gi t ch ng mình,t c nhiên c ng nh mình gi t, ông bi u ng n n n, cha ch ! Không nn n sao c.

- Cháu ng nói b y. Cháu ph i nghe l i ông, cháu b i, ng có thèm nht i chuy n ó n a.

- Cháu ch t h a may cháu m i h t nh s y.- Ê! Chuy n gì mà ch t n a! Công n h c thu nay, bây gi vì th ng ch ng

kh n n n nh v y mà ch t theo nó hay sao? Cháu coi th ng ch ng ótr ng h n cha cháu h ?


Thu Hà nghe ông chú qu trách thì cô châu mày r i th ng th ng tr vô bu ng.Mình bu n c ng ph i, mà ông chú qu c ng ph i. Mình làm v , tuy không

ph i mình c m dao gi t ch ng, song mình xúi ng i khác, t c nhiên c ng nh mìnhgi t, th thì d u mình có s ng, mình c ng h v i l ng tâm tr n i. Mà bây gimình ch t ngh c ng khó l m. Cha mình sanh ra có hai ch em mình mà thôi. Cái hyv ng, cái th ng yêu c a cha m thu nay d n v hai ch em mình. Nay em mình idu h c, mình nhà mà ph ng s cha. N u mình ch t i, b cái bu n r u l i cho chathì mình l i c ng nhi u l m.

Có hai v n ó, m t là n n n v s xúi H ng hào Ði u rình b t dâm bôn,hai là lo s v s t v n ph i mang l i v i cha, mà nó làm cho Thu Hà t bàng hoàng

êm ngày, n ng không c, không bi t ph i gi i quy t th nào cho h p v i l ngtâm mà c ng cho tr n ni m ph t .

Ban ngày cô m c d y s p con tá i n mà còn m c s n sóc giùm th ng Ð ngn a, nên cô khuây l ng c chút nh. Th m thay! Trong lúc ban êm cô n mqu nh qu m t mình trong phòng, cô nghe ti ng d , cô nh t i vi c cô h i ch ng, côngh t i ti n trình u ám, s ng thì ph i ch u o não, mà l i không có m c ích gì, ch tthì yên thân ng t mang l i v i trên tr c b i v y cô b i r i trong trí, l nh ng t tronglòng, c n m gác tay lên trán mà th ra hoài. M t ngày cô m thêm m t chút, làmcho th y H i ng th y v y th y lo s , nên th y ki m l i mà khuyên gi i. Ngày l n tháng qua, V nh Thái m i ch t ó mà ã t i k làm tu n bá nh t.Tòa Ð i hình òi th y H i ng Chánh lên làm ch ng v H ng hào Ði u sát nh n.Th y i li n, th y l i d t Thu Hà i theo. H ng hào Ði u ng gi a tòa mà khai rõm i vi c. Thu Hà nghe ng i ta l p i l p l i cái tên c a ch ng mình không bi t m yl n, mà ng i ta nh c chuy n x u ch không ph i chuy n t t, b i v y cô l y làm hth n, cô lén b i ra ngoài xa, không mu n ó mà nghe n a. Tòa x r i, th y H i

ng Chánh ra ki m con mà nói r ng:- Tòa ngh vì H ng hào Ði u b i s ghen mà ph i t i sát nh n, l i nó ng

sát ch không ph i c sát nên kêu án nó có m t n m tù.Thu Hà th ra và áp r ng:- V y c ng là may, ch n u Tòa kêu án nh n ng thì con càng n n n nhi uh n n a.

Khi v t i nhà, th y H i ng m i nói v i con r ng:- Thôi vi c ã yên r i h t, con ng có bu n chi n a. Con Sen là àn bà h ,

nó ch t áng l m. V nh Thái x o trá mà l i gian dâm, tr i khi n nó ph ich t m t cách kh n n n nh v y thì c ng ph i. Còn th ng Ði u tuy nó gi tt i hai m ng, song hai m ng y ch t áng l m, nó làm nh v y mà r nthiên h , nên tòa kêu án nó nh ngh c ng ph i. Con ng có bu n r un a. Con ph i trí mà lo giúp ích cho i. Không l ba nói ch ng conch t ó là ph c c a con, nh ng n u nói thi t mà nghe, th ng ó nó s ngthì nó h i xã h i, ch không ích chi âu mà ti c. Con ngh th coi ba nóiph i hay là qu y.

Thu Hà ngó cha trân trân m t h i r i cô khóc và áp r ng:- L i ba nói ó thi t là ch n chánh. Nh ng mà con ã l làm v ng i ór i...


- Ph i, ba hi u l m. Ph n con là gái, tr m n m m t ch ng, may g p ch t tthì nh , r i g p ch x u ph i ch u. Ch chi ch ng c a con còn s ng mà baxúi con b nó thì là ba qu y; nay nó ch t r i, mà nó ch t m t cách nhnhu c quá th thì ba bi u con quên nó, ba không có l i chi h t, mà connghe l i ba con quên cho r nh, con c ng không có l i gì.

- T i con nên ch ng con m i ch t.- Mà c ng t i ch ng con nên con m i bu n r u, ph i hôn? Ba g con l y

ch ng, ba t ng ch ng c a con bi t th ng ng i, bi t giúp i, té ra nóã không th ng không giúp ai mà nó l i còn báo thiên h n a.

Thu Hà ng i suy ngh m t h i lâu r i cô nói r ng:- Ý con c ng nh ý ba v y. N m ngoái con l y ch ng là vì con t ng k t b nv i m t ng i có tâm chí ng chung lo giúp ích cho i. Té ra con l m,nên h n m t n m nay con bu n h t s c, song con bu n thì con c n r ngmà ch u ch bi t nói v i ai... Con nh l i em c a con nó nói thi t là ph il m...

Th y H i ng li n h i r ng:- Nó nói gi ng gì?- B a nó xu ng tàu, nó th y con bu n, nó m i n i r ng: Ch chi con khôngl y ch ng, ch em d t nhau qua h t bên Tây mà h c ng ngày sau tr vchung lo khai hoá n c nhà, thì t t không bi t ch ng nào.

- Ph i, n u ba dè duyên con l d nh v y thì h i ó ba g con l y ch nglàm chi, cho con i du h c còn có ích h n nhi u. Em c a con nó nói ph il m ch .

- Bây gi con mu n ba cho con i.Th y H i ng ng i l ng thinh mà suy ngh . Thu Hà nói ti p:- Cái m c ích v s s ng c a con là giúp ích cho i. Vì ph n con là gái,

không bi t làm sao mà t n cái m c ích y c, nên con m i tính l ych ng. T ng là có ch ng ng giúp v i ch ng mà làm vi c công ích, té rathiên h có mi ng mà không có lòng. M n ti ng công ích ng ki m c mn, ch k thi t là h công h i. Bây gi con không tin ai n a h t, con ch tinb ng con mà thôi. Con xin ba cho con du h c ít n m, con m r ng ki nth c, con luy n t p tài ngh . Con nguy n ch ng con h c thành công r icon tr v , con s làm àn ông mà lo vi c khai hoá. Ð c nh v y thì ss ng c a con m i có m c ích, h a may con m i h t bu n r u c.

Th y H i ng g t u mà nói ch m rãi r ng:- Con mu n nh v y c ng c.Thu Hà i Tây. Cô h c hai n m l y c b ng tú tài. Hi n nay cô ng

tr ng Lu t khoa i h c t i Paris; h c sinh th y u kiêng n tài h c c a cô, mà l ic ng kính tr ng tâm chí c a cô n a.

An Tru ng, Septembre 1929.

ho bieu chanh khoc tham

Documents