ho bieu chanh y va tinh

Ý và tình 1 www.hobieuchanh.com

Ý và Tình Bi u Chánh

Ph n th nh t(1) I

m 1929, gi a tháng sáu, sau m t c n h n kéo dài h n 10 ngày, r i liên ti p m ya gi t m a chan t i u h t làm cho ng ru ng ch nào c ng có n c y . Nông gian h , ai c ng lo làm cho k p th i. Cái quang c nh ngoài ng, mi n H u Giang, có v

náo nhi t khác th ng, vì âu ng i ta c ng l ng x ng ho t ng, vui v c n lao, ch thìcào phát, ch thì cày b a, ch thì nh m ch i, ch thì lum khum c y lúa.

i hai gi tr a, trên khúc liên t nh t Sóc Tr ng qua B c Liêu, có m t chi c xe h inh , 2 ch ng i, phía Sóc Tr ng ch y vô, xe s n màu và c xì, máy kêu r y rà, thùngkhua l ch c ch. Khi g n t i Phú L i thì giàn máy chúng ch ng, không mu n quay n a, b i

y xe lúc ch y c, lúc r r , gi c gi c m t h i r i ng i p-ph 1 khó ép bu c giàn máyráng n a c, nên ph i ành ng ng sát bên l ng m c a leo xu ng.

t c u trai, ch c ch ng ôi m i tu i, g ng m t sáng s a, b t ng m nh m ,mình m c m t b Âu ph c b ng b xám may thi t khéo, mà trên cánh tay trái l i có cu n

t mi ng n en, c u c ng m c a xe phía bên kia mà b c xu ng g n gàng. C u th yp-ph ng lum khum dòm vô giàn máy thì c u h i:

– Sao mà gi c gi c v y? Ngh t x ng ph i không?– Th a, không ph i, x ng xu ng u l m, ch c thi u l a, tôi coi l i coi.– y b a ám ma, anh i ch hoài, có gi c gi c nh v y hay không?– Th a, không. H m nay ch y êm l m mà. Xe tuy c nh ng mà nh ông ít i, nên

máy còn t t, có h âu.– Anh ráng s a, ch n u n m ng ch n y thì kh l m a.– Th a, có l nào mà n m ng. C u ch i m t chút i tôi ki m coi h cái gì mà

tr c tr ây.u trai n y là c u Xuân, con c a H i ng Kinh trên Bình Thu , thu c t nh C n

Th . C u là con m t, m côi m t h i m i hai tu i, h c ã u tú tài Ph n th nh t, r ii ây ông H i ng l i t tr n, làm cho c u t còn non n t, ng ch m chú v èn sách,

ch ch a ý n vi c i, mà bây gi tr tr i có m t mình, trong nhà không còn cha m ,i c ng không có anh em, nên c u ph i lo l ng m i b , ph i s p t các vi c.

u th c hai tay vào túi qu n mà i qua i l i trên l , trong trí t l r i s lo bi u lra ngoài, nên s c m t coi r t nghiêm trang.

Tr i ui ui ch không n ng, l i nh ng n gió Tây th i lao xao, b i v y không khíc mát m r i làm cho con ng i kho kho n. C u Xuân ng c m t mà ngó t h ng,

th y d i ru ng ch ng cách l bao xa, có m t ám àn bà, u i nón lá, qu n x n lên t ip v , ng lum khum c y lúa. M i ng i u ch m chú v công vi c c a mình, h tay

âm cây n c2, thì tay rút tép m mà giâm3 li n, làm r t l làng, làm hoài không m i. G n ói có m t ám àn ông tr n ph i l ng en tr y, ng i thì em ám m r i trên ru ng ãn d p s ch s r i, ng i nào mình m y c ng l m lem, song ai c ng h n h vui c i, ch

không phi n v vi c c c nh c.

1 tài x2 ng c b ng g dùng c y lúa vùng Ti n- H u giang. S d ng cây n c, công c y có th c y t t c

t cao so v i k thu t c y tay không Trung và B c:3 m m vào

http://www.hobieuchanh.com


Phía bên n y l có hai c p trâu ng tr c ng d n t c y, hai ng i ng tr c tayhu i ng n roi mây, mi ng la thá ví4 om xòm. G n ó có m t a tr c i m t con trâu, tay

t theo m t con n a, nó ng i trên l ng trâu, qu n áo t t i, mái tóc x p x i, mà có l nó vuilòng c ý l m, nó nghêu ngao hát:

“Em i ám b p tr c ,ám d a tr n , em ch mà n”

u Xuân l ng nghe l i l r t th t thà, khác h n v i gi ng du d ng, t dâm d t, c anh ng câu hát thành th , c u chúm chím c i, ng ngó trân trân theo a c i trâu angth ng th ng i l n vào xóm. Mà trong xóm bây gi l i có khói bay là à trên mái lá c a m ynhà nh d a mé ru ng, c u th y v y thì tin ch c trong nhà lo nhúm l a n u c m ng g n

i gi m y ng i i tr c, c y và nh m n y v có s n mà n.u Xuân tuy sinh tr ng n i ch n n viên, nh ng mà v a l n lên thì c u m c i

c, lúc bãi tr ng v nhà thì c u m c i ch i. ã bi t c u có th y ng i ta cày, tr c, c y,nh m và g t lúa, song th y là th y thoáng qua tr c m t, ch c u ch a quan sát cho t ng

n nh ng công vi c c c nh c c a nông phu.Hôm nay tình c mà c u ph i ng lâu gi a ng, ng r i t nhiên ngó ch i m y

vi c c a nông phu ng làm, c u ngó m t h i sanh c m, trí b t u suy ngh n s s nga k ch n thôn quê. T a nh c i trâu kia, cho t i ám àn bà c y lúa n y, t i m y

anh àn ông ng tr c và nh m ó, m i ng i u dãi n ng d m m a c n m, m i ng iu c c thân nh c xác t i ngày, mà coi b ai ai c ng vui v h ng hái, c c mà ch ng h than

phi n, nh c mà ch ng h th i chí.t mùa c y r i t i mùa g t, h t mùa khô r i qua mùa t, quanh n m c chuyên

làm cho ra h t lúa hoài. Nh may c trúng mùa lúa t t, h t nhi u nên vui mà làm n a, ych ng l chi; r i g p th t mùa, huê l i không x ng v i công phu c c nh c, mà c ng v n

ng hái làm n a, y m i thi t mà kiên tâm b n chí.Rõ ràng nông phu n c mình là h ng ng i vui v mà chuyên c n lao, t n t y v i

ngh nghi p, s ng thác v i v n ru ng, ai giàu sang m c ai, ai khôn khéo m c ai, mi n làmình an ph n th th ng, lòng bình t nh, trí th thái thì thôi. Con ng i mà có c tánh nh

y, thì s s ng t nhiên vui v kh i bu n, kh i lo, l i có th giúp nhà thêm giàu, n cthêm m nh.

u Xuân ngh t i ó thì phát tâm yêu m n kính ph c nông phu, r i nh t i ph nmình ng h ng hái h c t p tài trí ng tranh khôn, tranh khéo v i i, thì trong tríph ng ph t chút ít s h i ng . Mà v a h i ng thì c u li n ngh nông phu có cái thú thongth thi t. Nông nghi p là m t ngu n l i l n c a n c nhà thi t, song n u mu n dân giàu

c m nh, thì c n ph i g y d ng công ngh , m r ng th ng tr ng n a m i c, ch ci ng i chuyên cày sâu cu c b m, thì n n kinh t khó mà th nh v ng. i t n hoá thì

ng i ph i t n hoá theo…u Xuân ngh ch a h t ý, k nghe xe h i r x ng.u m ng r ch y l i ch xe u mà h i:

– Ch y c r i h ?p-ph l c u áp:

– Th a, ít l a quá.– Sao máy ch y c ó?– Tuy ch y c, nh ng ch y không u, h h t l a là t t.– Bây gi làm sao?– ráng ch y th coi.

4 i lui,m t trái



– , anh ráng ch y cho t i B c Liêu. N u t i thì tôi ghé nhà anh Tri u tôi ngh , anh s a máy cho t t r i ngày mai mình s i Cà Mau.



(2) IIn chi u, m t tr i ló ra m t chút r i chen l n l n l n vào m t vùng mây en k t,

gi ng s ng s ng nh m t dãy núi cao bên h ng Tây.i t i nhà Ông T T t, ngoài châu thành B c Liêu, d a bên l ng i Cà Mau,

xe c a c u Xuân m i qu o vô sân r i u ngay tr c th m. C u Xuân th ng th ng m c ara b c xu ng, s p-ph r x ng, máy kêu , khói ra nghi ngút.

Ông T T t, ã g n 50 tu i, ng ng i trong nhà c truy n “ ông Châu li tqu c”, b ng nghe có ti ng xe h i vô sân, thì ông l n t n b c ra c a ng ngó, mình m c

t cái qu n lãnh en m i tinh, v i m t cái áo lá l a tr ng, tr ng hai cánh tay r t c ngi m nh m .

u Xuân v a th y ch nhà thì v i vã cúi chào r t hi p l , nhích mi ng c i, ôimôi lòm nh thoa son, hai hàm r ng tr ng trong và khít r t.

Ông T T t mau m n h i:– Cháu có vi c gì hay sao mà i t i nh v y?– Th a, cháu i Cà Mau nên ghé th m chú thím v i anh Tri u.– Cháu i th m ru ng ph i không?– . Th a chú, không bi t có anh Tri u nhà hay không?– Không có. Nó i ch i ngoài à L t.– a? nh tính lên à L t mà sao hôm lên ám ba cháu nh không nói cho cháu

hay! Th a, nh i h i nào?– Nó m i i hôm qua. Lúc n y bãi tr ng, có hai th y giáo mu n ra ngoài ó ngh

ch i ít ngày, h r nó, nên nó i v i h . Nó nói nó i ch ng g n khai tr ng r inó s v mà i h c.

– Anh n y thông th quá! Còn g n m t tháng n a m i khai tr ng. N u v y thìanh Tri u s l i à L t lâu l m.

– Ph i. Nó nói nó vài m i ngày. Cháu i Cà Mau, mà bây gi g n t i r i, ilàm sao c?

– Cháu th a thi t v i chú, nhà cháu i h i 12 gi tr a, tính chi u ch c xu ng t iCà Mau, không dè cái xe b t nh n quá, máy thi u l a, nên t Phú L c qua ây

gi c gi c hoài, nên bây gi cháu m i t i ây. ng i Cà Mau còn t i 60cây s , mà tr i ã t i r i, n u xe n m ng thì cháu ch c s nh n ói, mà l i bmu i c n n a. V y cháu xin chú cho cháu ngh ây m t êm, cho s p-ph s amáy cho t t r i sáng mai cháu s i.

– c, c. Cháu vô nhà…Anh H i ng m i m t mà cháu ã bi t i th mru ng nh v y thì c l m. Chú khen a. Cháu ph i nong n 5, ch ng có bph nh anh H i ng thì u ng l m. Có t mà không lo khai phá, thì làm saothành n cho có huê l i c…Thôi, vô ây cháu, vô ch i m t chút r i thímcháu s v n c m.

– Té ra c ng không có thím nhà?– i v i con Quyên vô trong ch , i t h i 4 gi , ch c c ng g n v .

u Xuân vui v day l i kêu s p-ph bi u ki m ch xe và d n ph i ráng s a máy s m mai i kh i tr c tr c n a.

Ông T T t ch m t cái nhà tr ng bên phía tay m t mà bi u s p-ph em xe vô ó,i ông m i d t c u Xuân vô nhà.

Ông T T t m t toà nhà r ng l n, n n úc cao ráo, sau có nhà c p, hai bên có haim lúa, coi r t s . Tuy ông g c con cháu khách, song ông c lo làm giàu, ch không

5 h m h , quy t làm cho c



ch u khoe khoang kiêu hãnh nh m y ông nhà giàu m i trong x , b i v y ki u nhà ngoàitrông không có v m thu t mà trong nhà bàn gh c ng lôi thôi, không có v thanh nhã.

u Xuân vô nhà, v a ng i thì li n h i theo l th ng c a h ng ng i có giáo d c:– Th a, chú thím d i n y m nh gi i?– Thím c a cháu thì m nh. Còn chú t hôm a ám tang c a anh H i ng v r i

hai cái vai nó nh c d quá, nh c g n 10 b a ng i không c, m i b t vài b arày ây.

– Ch c t i chú lên m y b a ó chú ng i hoài nên m t m i r i nh c vai ch gì?- Có l t i v y ó. M t i ng i có m t l n ch t mà thôi. Anh H i ng là anh

em thu nay yêu th ng nhau, r i nh t tr n, chú ph i mà a nh lên ngcho b o mãn, ch lên th m nh u nháo6 r i b v sao c. Vì m y b a ó kháchkh a ông ph i ng i nói chuy n v i ng i ta, nên có m i m t chút nh.

– Chú tr ng tu i mà chú ráng ng i luôn m y b a t nhiên ph i b nh.– Không n n i b nh. Nh c m i hai vai chút ít v y thôi. Anh H i ng m t r i,

bây gi cháu còn có m t mình, nhà c a minh mông m i làm sao ây? Ai coitrong, ai lo ngoài? Ch c cháu ph i thôi h c và lo c i v ng có ng i giúp coinhà c a cho cháu, lo v ru ng v n m i c.

– Th a, cháu không th thôi h c c. Cháu c ng nh anh Tri u, thi Tú tài ã ut ph n th nh t r i. V y ph i ráng h c thêm m t n m n a ng thi ph n th

hai cho xong r i s hay. Mà d u th nào thì cháu c ng không c i v .– Sao v y?– Cháu mu n thong th ng bay nh y v i i. Có v con lòng thòng khó mà lo

vi c l n cho c. Cháu ch c cái i c a cháu là i cô l p, ch ng bao gi cháucó v âu.

– Cháu nói k c c quá! Ng i i có ai mà không có v .– Th a chú, có ch . Cháu th y có nhi u ng i h m t mình, không thèm c i

, b i v y h thong th mà kinh dinh s nghi p c. Cháu mu n b t ch clàm theo nh ng ng i y.

– Cháu nói qu y. Không ph i v y âu. D u âu c ng v y, ai c ng ph i coi giaình là m t u quan h , c n thi t h n h t c a con ng i. Ph i có gia ình m i

có Qu c gia. N u b gia ình thì l y chi mà duy trì ch ng t c. Mà n u ch ng t ctiêu tuy t thì còn chi mà l p thành Qu c gia. y v y d u cháu h c gi i n b cnào i n a, cháu c ng ch ng nên quên s y. Cháu ph i tôn tr ng gia ình, cháuph i lo g y d ng gia ình, r i mu n làm vi c chi s làm. Muôn vi c i ph icó g c r i m i có ng n. Cháu mu n làm vi c l n mà cháu không lo b i p cái

c tr c cho v ng ch c, thì d u làm vi c gì c ng khó nên c.u Xuân không cãi mà l i chúm chím c i làm cho Ông T T t th y rõ ý c u

không ph c l i ông gi ng d y ó. Ông là m t ng i nuôi ch ngh a th c t , l i có tánh kiênnh n y , b i v y ông không ngã lòng, c ch m rãi nói ti p: ”Theo ph n c a cháu thìcháu c n ph i lo l p gia ình h n ng i khác. Anh H i ng sanh có m t mình cháu. Cháuph i lo c i v ng có con mà ph ng t ông bà, n i nghi p v sau ch . Theo phong t cng i mình, t hi u h u tam, vô h u vi i. Cháu không nh câu ó hay sao? ”.

u Xuân châu mày suy ngh m t chút r i áp:– nào thì cháu c ng ph i lo h c ng l y cái b ng c p Tú tài ph n th nhì r i s

hay.– Cháu i h c n a, r i b nhà c a, ru ng v n cho ai coi?– Cháu ã có c y bà cô v i ông d ng c a cháu v coi nhà dùm cho cháu.– Cô ru t ph i không?

6 u láo:qua loa



– Th a, không. Cô bà con m t h , thu nay g n m t bên nhà cháu. Cháu h acho huê l i trong v n nên v ch ng cô b ng lòng.

– Nghe nói nhà cháu ó là nhà th ph i hôn?– Th a, ph i.– Ng i ta nói m y n m sau ây, anh H i ng có bán t c c a nh trên Bình

Th y. V y ch bây gi nh còn ru ng t tr n c bao nhiêu, cháu bi tkhông?

– Th a, không còn chi h t. Ba cháu ã bán h t mà tr n , bây gi còn m t m un là t h ng ho ch nhà th ó v i m t ngàn m u t mua c a Nhà n c

trong làng Tân H ng, d i Cà Mau mà thôi.– t d i Tân H ng thì chú bi t, b i vì chú c ng có m t s giáp ranh ó. S

t ó t t l m. T i anh H i ng có b nh, nh không xu ng c qui t tán mà khai phá, nh cho H ng thân Kiêm nó hoá7, m i n m nó óng cho nh

vài ba ngàn gi lúa, thi t u ng h t s c.– Th a chú, lúa ru ng c a chú ch c là nhi u l m?– Chút nh, chú góp không t i 50 ngàn gi .– Tr i i! N m ch c ngàn gi mà chú nói là chút nh.– Ng i ta góp t i m t hai tr m ngàn gi kia ch .– Cháu c u c nh chú thì sung s ng l m r i, không c n nhi u h n n a.– Cháu mu n c s lúa g o b ng c a chú, thì cháu ph i lo khai phá t d i

Tân H ng ó i. H cháu lo làm n thì t nhiên cháu s giàu, ch c ch n nh v y.Có t s n, n u bi t c n m n, bi t b n chí thì làm giàu d nh ch i,

u Xuân không mu n kéo dài câu chuy n y n a, nên c u tr mái mà h i:- h i bãi tr ng n m ngoái t i gi , cháu không có xu ng d i n y, nên không

có g p em Quyên, không bi t n m nay em còn nhõng nh o hay không?- Vì má nó c ng nó quá, nên nó nhõng nh o lung l m, làm sao mà h t c. Nó

c tr ng con gái ây n m nay lên t i l p nh t r i ó. Nó th y con ng i tai h c trên Sài Gòn, nó c òi i. Thím c a cháu s nó i xa r i nh nó, nên

không ch u cho nó i. Nó làm gi n làm h n h m nay.- Cho em lên Sài gòn h c mau h n ch .- Chú c ng mu n nh v y, ng t vì thím c a cháu không ch u r i nó ra. Thôi, nó

c l p nh t d i n y cho có b ng S h c r i s hay.- c da c a em còn en không?- Nó là “Ti u th m t l ” làm sao h t en cho c.- Con gái mà en quá, ch ng em l n làm sao mà g l y ch ng.- Lo gì cháu! Nghèo kia m i s , ch h có ti n thì nó bao ph , r i có th y en hay

tr ng gì âu.- Chú nói úng l m. i nay thiên h h coi ti n là h n h t.Ông T T t c i. C u Xuân c ng c i.Tr i ã t i. Gia d ch t èn b ng ra. S p ph xách va ly c a c u Xuân em vô nhà

cho c u.Bà T t v i con gái là cô Quyên i ch v . Khi b c vô nhà th y Xuân thì bà m ng

, r i bà day l i h i con:” Con có bi t anh nào ó hay không?”Cô Quyên nay ã 15 tu i, n c da bánh ch l i m c en, nên coi g ng m t t i

hù. Cô nghe m h i thì c i và áp: ”Anh Xuân là con bác H i ng trên C n Th ch ai.”Bà T t vui v h i Xuân:– Cháu xu ng h i nào?– Th a, cháu xu ng h i chi u.

7 cho m ón



– Sao cháu không i s m mai? Cháu i t i r i b nhà c a ai coi cho cháu?Ông T T t h t mà áp:– Cháu nó nói có bà cô v i ông d ng v coi nhà dùm. Nó i Cà Mau, b xe tr c tr c

t i nên ghé ây mà ngh r i s m mai s i. Má nó bi u b y tr d n c m ri t i ng cháunó n v i.

Bà T t nghe nh v y thì v i vã i th ng vô nhà sau.Cô Quyên, tóc còn b xoã sau l ng ch ch a b i, cô ngó c u Xuân mà c i r i i

theo m vô trong.Cách ch ng bao lâu cô Quyên tr ra m i cha và c u Xuân vô trong dùng c m.

n ng i ng i chung quanh m t cái bàn tròn, Quyên ng i g n Xuân c ngó Xuânmà c i.

Bà T t h i Xuân:– Cháu i Cà Mau th m ru ng hay có vi c chi?Xuân d d m t chút r i m i áp:– th a… c ng vì vi c ru ng t ó nên cháu m i i.– Cháu mu n ki m ng i khác mà cho hoá ph i không? Bây gi l mùa r i, mu n

i ng i hoá thì ph i ch cho qua tháng giêng g t r i m i i c. Mà theo ýthím, thì cháu nên xu ng ó c t nhà c t l m mà r i qui t tá n, b n thâncháu khai phá thì t t h n. H hoá t, h lo ki m c m h n, ch h có lo làmru ng mình t t âu. N u cháu không cho H ng thân Kiêm hoá n a, cháu ing i khác thì c ng v y. t c a chú thím c ng mua m t l t v i t c a anh

i ng. Nh chú thím ra công khai phá, nên bây gi thành n h t r i. Thímc d i g n m t tháng, thím coi c y xong, thím m i tr v ba b a nay, ch

không thím i theo cháu ng thím ch cho cháu coi. M t ngàn m u c a chúthím n m nay c y giáp h t. Thím cho m n t i hai gi m t công. M y ch t t t ihai gi r i. Cháu ra công mà làm, trong ít n m n a r i t c a cháu c ng thành

n t t nh v y.– Cháu không bi t làm ru ng l i không có v n, nên khó mà làm c.– Cháu không bi t thì chú thím ch cho; còn nh thi u v n thì chú thím giúp cho.– Cháu xin th a th t v i thím, không bi t ngày sau nh th nào, ch hi n gi cháu

không thích ngh làm ru ng chút nào h t, cháu mu n h c cho có tài r i làmnh ng vi c v i kìa.

– Cháu không thích làm ru ng, là vì cháu ch a t ch n vào ngh y. Ngh làmru ng vui l m cháu. Lúc c y r i, lúa lên t i t t, s m mai ho c chi u mình ngóvô ru ng thì trong lòng kho kho n không bi t ch ng nào. Lúc lúa tr u r i,hay là lúc lúa chín c ng v y, nhà nông vui v vô h i. L i ru ng, mình tr ngcây trái chung quanh nhà, mình nuôi gà v t, mình tr ng c i rau, mình ào ao nuôicá, m i ngày mình ch m sóc thú mình nuôi, mình vun phân t i n c mìnhtr ng, vui bi t bao nhiêu. Ch n n viên có nhi u thú vui l m cháu.

– Cháu th a thi t, tâm h n c a cháu ch a bi t thú vui y.Ông T T t c i và nói:– i chi u cháu nói cháu không thèm c i v , ngh a là cháu nói cháu không bi t

yêu thú gia ình. Bây gi cháu l i nói cháu không thích thú n viên. Thi t chúkhông hi u ý cháu mu n s gì. Cháu không ch u làm ru ng, v y ch cháu xu ngCà Mau làm chi v y?

Xuân l l ng m t chút r i th ng th ng áp:– Cháu xin t th t v i chú thím, có ông C Bình d i Cà Mau lên h i cháu mà

mua s t c a ba cháu ó. Vì v y cháu i xu ng ó ng tính th coi.Ông T T t nghe m y l i y thì ông ch ng a ngó Xuân trân trân và h i:- Cháu tính bán s t ó hay sao?



- Th a, t xa quá, l i n c m n, ph n thì cháu không th o ru ng n ng, b iy cháu tính n u h mua ph i giá thì bán cho r nh.

- ! Anh H i ng m i m t m y b a rày, cháu làm gi ng gì mà g p d v y?- Cháu không bi t làm ru ng, n u ru ng thì không có ích chi.- Ru ng mà cháu nói không có ích, th thì còn th gì có ích n a âu! Anh H i

ng m t, nh không có chút ít ti n b c gì cho cháu hay sao, nên cháu ph i bánt mà xài?

- Th a, hôm ba cháu m t, cháu m t s t thì còn m t ngàn b y tr m ng, t ngtáng ba cháu thì ch t n có 900 00, trong nhà còn d l i c 800 00.

- Còn d ti n sao l i l t t bán t? Ng i có chí c n ki m, n u h có v n támtr m ng, thì h làm r i có th gây d ng s nghi p l n c. H i chú c i v

i ra riêng, chú ch có n m tr m ng mà thôi, ch nhi u nh i gì. Cháu bâygi có t i tám tr m ng, l i có m t ngàn m u t, có nhà c a v n t c s nsàng n a. Cháu có ph ng th làm giàu, sao cháu không tính b i p mà l itính phá ho i?

Xuân th y s c ông T T t không vui, l i không ki m c l i mà áp v i m y câuu lý c a ông, b i v y c u không cãi n a.

m c m r i, bà T t bi u Xuân thay mát và bi u ng i nhà tr i chi u gi ng mùngn t i b ván l n Xuân ngh .

Ông T T t ng i t i bàn gi a mà n tr u, có cô Quyên cà rà ng i m t bên. Ch ngông th y Xuân thay mát r i, ông m i kêu c u l i ng i ngay tr c mà h i: “H i chi ucháu nói d u th nào cháu c ng i h c n a, ch cháu không ch u b h c c i v mà lovi c nhà. N u cháu i h c n a, mà cháu bán t r i cháu l y ti n b c làm vi c gì âu, cháunói chú nghe th coi.”

Xuân suy ngh m t chút r i áp:– Cháu bán t l y b c g i h t vào ngân hàng, m i n m cháu rút s ti n l i mà n

c. Ch ng nào cháu h c thành tài r i, cháu s dùng s b c y làm v n màlàm n.

– y cháu gi nguyên t y, m i n m cháu l y huê l i mà n h c không csao?

– Huê l i ít quá, l i n u t thì m i n m ph i lo óng thu , ph i lo cho m n,ph i lo thâu góp lúa ru ng, c c lòng mà l i t n hao n a.

– Cháu c n dùng ti n mà n h c m i n m ch ng bao nhiêu?– Th a, ch ng vài ba ngàn.– c gì mà l i t n hao d v y?– Cháu tính h l y hai b ng Tú tài r i thì s i Tây mà h c thêm n a, h c cho

i b c cao ng.Ông T T t gãi u, châu mày r i nhìn v n m bên b ván ngang ó.Bà T T t nói:– Cháu nói m i n m cháu c n dùng ba ngàn ng b c mà n h c. V y thôi cháu

ng bán t; cháu thím m n, m i n m thím trao cho cháu ba ngàn, thu vthím óng cho h t th y.

Xuân ng i l ng thinh suy ngh . Cô Quyên ngó c u mà c i, song c u c ng gi m tc nghiêm ngh .

Ông T T t h i:– Anh H i ng m t, mà nh có n n n gì hay không? Cháu nói thi t cho chú

bi t.– Th a, không. Ba cháu m c n n m ngoái ã bán t Bình Thu mà tr d t r i,

không còn thi u ai ng nào h t.



– u không có n sao l i l t t bán t? N y cháu, tuy anh H i ng v i chú làanh em b n, ch không ph i anh em ru t th t, song thu nay chú th ng nhlung l m. Vì th ng nhau nên n m tr c chú m i xúi nh u giá mua t CàMau ó. Chú mua m t ngàn m u, nh mua m t ngàn m u, hai anh em tính hi p

c mà khai phá. Vì b h giành mua nên m i m c m t chút.– Cháu có coi gi y t , mua s t ó t n g n 30 ngàn.– Ph i, tuy nói m c, song theo giá bây gi thì không m c âu. Ti c vì mua m i có

t n m k nh có b nh, r i nh ph i hút, nên không th ch u c c xu ng Cà Mau mà khai phá c. Nay nh theo ông, theo bà, cháu là con trai thôi ng i h ca, cháu c i v r i xu ng Cà Mau, lo qui t tá n mà m t. Chú dám nói

ch c, cháu khai kinh p p, lên b , làm trong n m n m thì cháu s tr nên m tn ch l n, có ôi ba ch c ngàn huê l i. Nh cháu ch u làm thì chú s bày

o giùm cho, có c n dùng ti n mà ào kinh c t nhà, ho c mua lúa mà nuôi tán, thì chú s giúp cho. Chú th ng cháu c ng nh th ng Tri u nên chú m i

ch b o nh v y; cháu ph i nghe l i chú.Xuân ng i c y móng tay mà suy ngh .Cô Quyên m i l y m t cái vú cau mà li ng trúng cánh tay Xuân mà c i ra ti ng. Bà

t th y v y thì trách con: ” ng có vô phép nh v y con. anh con nói chuy n ch .”Xuân l m cái vú cau mà qu ng l i cô Quyên r i c i và áp v i ông T t:– Chú c xúi cháu c i v hoài. i n y b n thanh niên nh cháu u mu n

ng tr n quy n t do c a mình ng ho t ng cho d . C i v r i thì v conràng bu c làm cho b c ng i lúng túng, khó mà tính vi c cao xa v i cho

c.– Cháu không mu n c i v thì thôi. Mà b nào cháu c ng ng bán s t ó,

bán u ng l m. t n m t ngàn m u, d gì ki m hay sao cháu. ó là cái c s giúp cháu làm giàu, l i làm giàu l n n a. H t lúa quí l m, c b u tr i âu âung c n dùng. Mình nh m ch t n phì nhiêu, t nhiên mình ph i làm có

lúa cho nhi u ng mà l y l i. Ngh nông l i l m, l i thong th n a.– Cháu c ng bi t ngh nông thì l i l m. Mà bây gi cháu còn nh nên cháu mu n

i h c, ch ch a mu n làm ru ng. Cháu ph i h c cho r ng trí th c tài ngh ,ng nh có làm ru ng thì làm theo cách v n minh, dùng máy móc, làm cho cót lúa nhi u, h t lúa n ng cân ng bán cao giá.

– n minh làm gì cháu. Cháu làm theo cách quê mùa thu nay ó thì c ng có lúac v y.

– Ngh gì c ng v y, ph i t n hoá ch .Ông T T t có tánh ng s m, nên ông không cãi n a, ng d y i u ng n c, s a

so n ng .Cô Quyên li n h i Xuân:– Khai tr ng anh c ng lên Sài gòn mà h c n a nh anh Hai tôi ph i không?– , qua h c n a.– Tôi mu n lên tr n tôi h c quá, má tôi không ch u cho i. H c d i n y c lù ù

quá.– Ph i, tr ng d i n y nh t nhiên b c h c ph i th p. Nh ý em mu n lên Sài

Gòn thì em th a thi t cho má em nghe, ch c má em d u th ng nh em n âui n a c ng không l không cho em lên tr n mà h c.

– Hay anh nói dùm v i má tôi i.– Em mu n thì em lên xin v i thím, qua âu dám nói.Bà T t nghe hai tr nói chuy n, bà h i: “Con Quyên nó nói gi ng gì ó?”Xuân c i và áp:– Em Quyên c y cháu xin v i thím cho em lên tr ng Sài Gòn em h c.



– Tr i i! en thui mà òi h c tr ng Sài Gòn.Cô Quyên cùn qu ng nói:- Con en m c k con. Sao h i con má không cho tr ng, r i bây gi má tr

i má c i con.Bà T t c i ng t và ng i d y mà áp:- Ai bi t làm sao mà cho tr ng c. i! Má nói gi u ch i, ch en hay tr ng

ng không c n, mi n là mình gi i mà thôi. Khuya r i, thôi i ng con. choanh con ngh s m, vì ngày nay i xa nó m t. con bà T t d t nhau i vô bu ng.

Xuân th y d ng ông T T t còn th th n ngoài hàng ba, c u s ông tr vô gi ngluân lý n a, nên c u l t t chun vô mùng mà n m.



(3) IIISáng hôm sau, c u Xuân th c d y, nghe s p-ph ã s a xe xong r i, bây gi máy có

a , h t s tr c tr c n a, thì c u li n thay s a so n i Cà Mau.Ông T T t th y v y m i h i:– Cháu i âu mà s a so n thay ?– Th a, i Cà Mau.– i hôm qua chú thím nói nh v y mà cháu không ch u i ý, c quy t bán t

hay sao, nên i Cà Mau.– Cháu tính n u không bán t, thì cháu không th h c n a c.– Cháu có cái trí mu n h c cho cao thì t t l m. Thôi thì cháu cho thím cháu m n

t ó, m i n m thím óng cho cháu ba ngàn ng b c ng cháu n h c c ngc, c n gì ph i bán.

– Cháu ngh làm nh v y không ti n.– Sao mà không ti n? V y ch h mua bao nhiêu mà cháu ham l i, nên b n b

bán g p v y.– Th a, ông C Bình lên ki m cháu mà tr giá 30 ngàn, cháu òi 50 ngàn. ng tr

thêm 5 ngàn n a là 35 ngàn. Vì bán giá ó th p h n giá mua h i tr c thì bánlàm sao c. Cháu tính xu ng nói v i ng n u thi t b ng ng mu n mua, thì ítnào 40 ngàn cháu m i bán.

– Thi t cháu nh bán và cháu d t giá 40 ngàn hay sao?– .Ông T T t châu mày ngh m t h i lâu r i th dài mà nói:– Chú không b ng lòng cho cháu bán t. S nghi p c a anh H i ng bây gi ch

còn có s t ó mà thôi. Cháu bán r i còn gì n a âu! N u cháu không nghe l ichú, cháu nh t nh bán, thôi thì chú mua. Cháu bán cho ng i ta giá nào thì chúmua giá ó. Thà là chú mua, ch chú không ành t y v tay ng i khác.

Xuân chúm chím c i mà áp:– Nh chú mu n mua, thì cháu ph i bán cho chú, ch có l nào cháu bán cho thiên

.– Không ph i chú mu n mua. Chú nói n u cháu quy t bán thì chú tranh mà mua,

vì chú không ch u l t vào tay ng i khác. Còn nh cháu mà làm, thì chú sgiúp cho cháu ng khai phá cho thành n, ch chú mua làm chi.

– Cháu nh t nh bán, b i vì cháu tính i h c nhi u n m n a, không th c.– Cháu nói nh v y thì chú mua. Cháu nh 40 ngàn thì chú mua 40 ngàn, chú

không b t.– Còn 4 tu n l thì t i khai tr ng, cháu ph i i h c. V y n u chú mua thì chú làm

gi y t cho g p g p, ch khai tr ng e b t ti n cho cháu.– c, cháu mu n làm gi y t g p thì làm. Mình vô nói v i v i ông L c s Nô-

te8, ng làm gi y t trong m y b a thì xong. Mà cháu có em b ng khoán t itheo hay không?

– Th a, có h t, có b ng khoán, có b n . Mà cháu c ng sao l c khai t c a bacháu và có l p t tông chi s n sàng rành r n a.

– c l m. Cha ch , mà cháu còn nh , không bi t Nô-te h có nài ph i có tr ngc ng hay không?

– Th a, không. Cháu úng 21 tu i r i, c n gì tr ng t c. Cháu c ng có em khaisanh c a cháu theo trong va ly.

8 công ch ng



– Cháu s p t thi t s n sàng, rành r . Th thì cháu ã quy t bán t ã lâu r i haysao ch ?

– Th a không. Hôm ông C Bình lên nói r i cháu m i l c gi y t ó.– Anh H i ng nh ch n ch l m. Còn cháu bây gi l i mau m n quá. Cháu

không gi ng nh ch ó.– Tánh ngày x a khác h n tánh ngày nay. H ng thanh niên bây gi th y h t u

ng quy t, làm vi c gì c ng v y, h nh t nh là làm li n, không ch u d d .– i v y nên th ng hay l m.– Th a chú, mà nhi u khi kh i m t c h i t t.Bà T t bi u gia d ch d n n lót lòng. Xuân c nh ý mu n, mà kh i i Cà Mau

mà bàn v s bán t v i ông C Bình thì c u vui v ng i n mà c gi n v i cô Quyên.n u ng xong r i, Xuân m i l y gi y t ra xe h i mà i v i ông T T t vô toà c y

ông L c s Nô-te l p t bán t. Th y m i h u, ông L c s Nô-te ti p r t h u, xem xét gi y r i ch u lãnh làm li n và h a s làm mau mau.

Ch ng v nhà, ông T T t m i luôn Xuân d i n y i b a nào gi y t làm xongthì ký tên li n cho kh i tr . Bà T t v i cô Quyên c ng ân c n c m l i, nói r ng nhà ã có

n ng i coi, nên không ph i c n v làm chi. Xuân ch u , m i sai s p-ph i xe ò vBình Thu l y thêm áo qu n và l y luôn cái máy ch p hình em xu ng cho c u.

Cô Quyên là con c ng nh t trong nhà nên tr ra i h c m i i ch i b i v i ch emtrong tr ng, còn v nhà cô không có b u b n nào h t, vì Tri u m c h c trên Sài Gòn,không nhà. Nay nghe Xuân ch u ch i, thì cô m ng quá cô c eo theo m t bên Xuân,

y Xuân d y cô h c, r Xuân ra v n ch i.Tr a b a sau anh s p-ph em xu ng. Xuân l y máy ch p hình ra mà chùi, tính

chi u mát m i ki m c nh p mà ch p l y hình dành ch i.Cô Quyên òi i theo Xuân ng coi ch p hình. V ch ng ông T T t c ng con,

không mu n làm cho con bu n, l i ngh con v n còn kh d i, còn Xuân nh con cháu trongnhà, m t th v i Tri u, b i v y ông bà u ch u cho i, song c n d n con ph i m c qu n áocho t t và lên xe ng i t ch nh, ch ng nên li n xáo9.

n x mát, Xuân thay y ph c, m c b Tây, Quyên m c áo qu n toàn l a tr ngng m i, tóc ch i láng m t, ch n mang giày thêu, hai tr vui v d t nhau lên xe h i. Vì xe

có hai ch ng i nên Xuân bi u s p-ph nhà, c u c m tay bánh Quyên ng i m t bên,n Quyên ôm giùm cái máy ch p hình, r i m i m máy cho xe ch y ra l . Quyên c ý,

li c m t ngó Xuân, mi ng chúm chím c i. V ch ng ông T T t ng bên th m ngó theo,tuy m t t i c i, song lòng có chút lo ng i.

Xuân không thông th o ng sá t nh B c Liêu, nên c u vào ch r i c u b ngkhông bi t ph i i ng nào m i có c nh p mà l y hình. C u day qua h i Quyên thì cô ú

không bi t ng nào mà ch . C u i nh u, té ra nh m ng qua H ng H i.Ra kh i châu thành thì hai bên ng ru ng lúa c y ã h n m t tháng, lúa n b i t t

i, lá ph i màu xanh lét, tr i ngay tr c m t là m t b c tranh thiên nhiên g m c nhqu ng i và c nh u nhàn.

Cô Quyên có tánh c ng li n xáo, song cô có lòng a c m, b i v y th y c nh p côch ng kh i ng lòng. Ti c vì cô không l i t c nh t tình, b i v y cô ch nói v igi ng r t thi t thà r ng:

– Lúa coi xanh t t quá, anh Xuân h ?Xuân không hi u ý cô, nên g t u mà thôi, không nói ti ng chi h t, làm cho cô th t

ng ng i bu n hiu.Xe ch y m t h i thì t i xóm Th 10, kêu là Sóc n.

9 hay ùa gi n10 xón ng i Khmer



Xuân th y d a trên ng có m t c nh chùa Th , chùa tuy không t t l m songchung quanh có cây cao tàn l n, làm cho c nh xem r t huy n o, áng l y hình dành ch i.

u ng ng xe bên ng mà leo xu ng.Cô Quyên xách máy ch p hình c ng leo xu ng, r i hai tr song song d t nhau i trên

, l a ch thu n ti n mà ch p hình.Xuân mu n l y cái chùa và l y luôn cho c vài cây l n vào trong hình nên ng

i mà nh m. Quyên trao cái máy cho c u, r i ng khít m t bên, tay v n vai c u, m t dòmtheo ch c u nh m. Xuân ch p cái chùa r i day qua ngó Quyên và c i mà h i:

– Qua mu n em l i ng tr c lùm cây kia ng qua ch p mà l y hình c a em.Em ch u không?

– É! Không dám âu…– Sao mà không dám?– Tôi s l m.– Có qua ây mà s cái gi ng gì?– Anh ng v i tôi thì tôi m i ch p.– Qua m c c m máy mà ch p, làm sao mà ng v i em c. Em l i ng ó i.

Qua ng tr c m t em ây, ch ph i i âu mà s .Cô Quyên ng suy ngh r i h i:– Anh mu n ch p hình tôi l m h ?– . Ch p ng l y hình “Ti u th m t l ” dành ch i.Cô Quyên châu mày x m t, ngoe ngo y b i l i phía xe u.Xuân l t t i theo, v a c i v a h i:– Qua nói ch i, mà em gi n qua hay sao?Quyên ch b không tr l i.Xuân l y tay gõ gò má Quyên mà nói:– Thôi d ng gi n n a. Gi n r i cái m t trông x u quá.Quyên c i mà nói:– Anh ph i n n n tôi m i ch u.Xuân nói:– Hay h n mát quá! …Thôi qua xin l i. Vì hôm qua chú kêu em là “Ti u th

t l ” nên qua b t ch c mà nói ch i, ch không ph i có ý ng o em, v y xinem ng gi n qua n a, l i ng ng qua ch p hình em làm k ni m.

Quyên cùng qu ng áp:– Nói nh v y tôi không ch u.Xuân l c u chúm chím c i và nói:– Tr i i! V y ch ph i nói th nào em m i v a lòng? Thôi, qua hun em m t

cái, c ng nh anh Tri u hun em v y, ng qua chu c t i nói mích lòng em, emch u không?

Quyên c i.Xuân bèn k m t mà hun gò má Quyên, c ng nh a em gái c a mình, r i l i d t

Quyên ng tr c lùm cây, m máy nh m mà ch p hình. Bóng tr i chi u r i m t Quyên,coi cô r t vui v th thái.

Ch p hình r i Xuân khoá máy và nói:– Hình c a em ch c t t l m vì bóng, v a không n ng nhi u, mà c ng không mát

m.– Ch c t t h ? Ph i anh ng ch p chung v i tôi ch i.– Làm sao c. Có ai âu mà m n h ch p.– Thôi v nhà, tôi v i anh ng r i c y tía tôi ch p c không?– chú không bi t r i ch p h ch .



– Anh ch tr c thì bi t ch gì. Coi b d mà. tôi bi u anh Hai tôi mua cho tôit cái máy ng tôi ch p ch i. Anh d y tôi tr c i. Nghe không?

– ! v nhà r i qua ch cách ch p cho em bi t.Hai tr d t nhau i dài theo l mà ch i. Xa xa d i ru ng, có m y ng i àn bà Th

i hái rau chóc, i thúng rau trên u n c ch y xu ng m t t nhem.t tr i chen l n, Xuân r Quyên tr l i mà v , Quyên gi c gi c, d ng nh quy n

luy n c nh ng ru ng lúa xanh, vui khí tr i mát m kho kho n, ham nghe ti ng d kêuchéo chét quanh mình, nên không n b mà v , c ng ngóng trông.

Xuân th y v y m i h i:– Em a ru ng l m hay sao?– Tôi a l m.– Ngoài ng bu n xo mà a n i gì?– Ngó ru ng ch i, vui l m ch . Anh không a hay sao?– Qua a i ch i trong ch . Ngoài ru ng bu n l m, qua ch u không c.– Tôi a ru ng ch không a ch .– i em có óc ”Nhà quê”.Quyên c i r i i theo Xuân tr l i xe mà v . Tr i ã ch ng v ng t i.Khi xe vô sân r i èn thì th y v ch ng Ông T T t ng ng trên th m nhà mà

ch . Xe v a ng ng thì bà T t nói: “ i âu xa l m hay sao nên v t i d v y.”Cô Quyên l t t leo xu ng xe và vui v nói:– i ra ngoài ch nào ó không bi t, ru ng lúa thi t t t l i có chùa Th ng l m

má à. Anh Xuân ch p hình chùa r i có ch p hình con n a. Mai con i n a.Ông T T t nói:– Có i thì ph i v s m s m; v tr nhà lo s h t s c. Ch c là i ra ngoài Sóc

n ch gì, nên m i có chùa Th . Thôi, i thay r i n c m.Sáng b a sau, v a th c d y thì Quyên nài Xuân ph i d y cô ch p hình. Xuân c m

máy ra ng tr c sân r i ch cho cô Quyên bi t cách nh m, bi t cách ch p. Quyên l y làmc ý, bi u Xuân ch p cái nhà l n, ch p hai l m lúa, ch p cái xe h i có cô ng m t bên.

Quyên kêu cha m ra coi. Luôn d p Xuân ch p ông T t, bà T t, r i ch p luôn côQuyên ng i trên th m nhà.

Quyên bi u Xuân c y ông T t nh m ng ông c m máy mà ch p cô v i Xuân ngchung. Ban u ông T t không ch u, mà b con ép quá, nên r i ông c ng ph i làm theo ýcon.

Ch p xong r i Quyên mu n làm sao có hình cho mau ng cô coi. Xuân ph i vô chki m ti m ch p hình mà m n h r a.

Chi u l i, Quyên òi i ch i n a. Hai tr m i ng i xe h i i vô ch l y hình v . T mhình nào c ng t t h t th y, mà nh t là hình Quyên ng tr c lùm cây và hình Quyên v iXuân ng chung thì rõ ràng p l m. V ch ng ông T t l y làm vui lòng, bi u ti m r athêm n a, m i th làm ra 5 t m ng dành ch i.

y Quyên càng dan díu v i Xuân, t i ngày không ch u r i Xuân m t giây phútnào h t. Cô m c qu n áo m i luôn luôn, g u b i tóc vén khéo, ch không b tóc xoãxu ng l ng nh tr c n a. H x mát thì cô n n n Xuân em xe h i i ch i, Xuân khôngth không làm theo ý mu n c a cô c, nên b a nào c ng ph i c m bánh xe ch cô ich i. Khi i Phú L c, khi i Hoà Bình, khi i Sóc n, khi i Om Trà C .

Có b a ra ng tr ng v ng v , cô bi u ng ng xe l i, r i cô leo xu ng, ho c ng i d ac cây, ho c quì g i trên c mà c y Xuân ch p hình cô. Có b a cô mang theo bánh trái, r i

ra ng c m gói bánh ra trên ám c non xanh lè n chung v i nhau, nói nói c i c ithi t là hoan l c.

Xuân i 10 ngày m i ký tên bán t c. Ông T T t ch ng b c cho c u 40ngàn, r i c u s a so n mà i v .



Quyên hay tin Xuân tính v thì cô bu n hiu, ra vô dàu dàu. Cô th y Xuân ng cót mình cô m i h i:

- Anh v hay sao?- ! Qua v .- Tôi mu n anh l i ch i.- Sao c, qua ph i s a so n ng lên Sài Gòn mà h c ch .- Tôi c ng s lên Sài Gòn mà h c n a.- ! Em mu n thì nói v i chú thím em lên tr n cho em h c. Có anh Tri u dìu d t

em c ng ti n.- Ch ng khai tr ng anh xu ng ây r i i cùng m t l t v i tôi và anh Hai tôi

c không?- không c, b i vì qua có công vi c nhi u l mQuyên châu mày m t, mà Xuân m c lo s a so n hành lý nên không ngó th y.Lúc Xuân t giã v ch ng ông T t và cô Quyên r i lên xe mà i v , thì cô Quyên

ng tr c c a ngó theo, n c m t ch y r ng r ng.



(4) IVy n m nay nhà nông trong x làm ru ng trúng mùa luôn luôn. Mà bán lúa c ng

ng cao giá n a. Cu c th ng m i nh ó mà tr nên th nh v ng, b i vì m i ng i ulàm d ra ti n r i ai c ng mua dùng trong nhà, ai c ng s m áo qu n loè lo t. B n c abình dân thì r ng rãi, còn c a phú gia thì xa x , nh t là m y châu thành, s n xài quá phát hi n rõ h n h t.

i Sài Gòn, trong dãy ph tr t ng Lagrandière bây gi là ng Gia Long,giáp v i ng Verdun bây gi là ng Lê V n Duy t, c n nào c ng ch ng d n h c h .Nh ng mà có m t c n d n vén khéo, c t t p h n h t. Trên hai lan can phía tr c có

hai cái ch u, m i ch u tr ng m t b i cau, lá sum sê, c ng vàng t i. T i c a gi a có treot t m màn màu tr ng gà, r vén hai bên ng ra vào cho ti n. Hai c a s có gi ng hai t m

màn ren c ng màu tr ng gà ng n cát b i, ch không ng n ánh sáng m t tr i.Trong nhà, phía tr c m t cái bàn nh v i 4 cái gh , trên bàn có m t bình

bông, còn m t gh thì có lót n m gòn ng khách ng i cho êm; phía trong, ng váchbu ng, có m t cái i v ng, trên c ng tr i n m m ng còn chung quanh thì óng h c mà

. Hai bên vách c ng không b tr ng, m t bên thì m t cái t nh , trên t có m t cáimáy hát.

Phía trong bu ng có gi ng s t, gi ng mùng, tr i “drap”11 tr ng mu t; có bàn vi t,có t áo, có t s t, l i d a c a s có lót m t cái bàn n c m cho mát.

n nhà p n y là nhà c a c u Xuân m n m y tháng nay ng m i ngày vôtr ng Chasseloup Laubat mà h c cho g n.

t b a ch nh t, l i 4 gi chi u. Xuân m c m t b mát b ng l a tr ng, c u rang d a c a s r i kêu th ng Chí, là a nh làm b i, mà bi u nó nh c cái gh xích u

em ra trong hàng ba.u tr vô l y m t cu n sách r i n m trên gh mà c.t tr i ng bóng l n l n, tr c c a bây gi mát r i, còn ngoài ng thì ng i và

xe i l i n m n p.Th ng Chí xách n a thùng n c em t i hai b i cau vàng. Nó m i tr vô thì ch

chín Thi n là ng i i ch n u n, ch trong l i b c ra kh i th m r i ng nói om xòm:“B a nay ch ngh may ph i không ch Hai? Có cô Hai nhà hay không?”

i cau r i nói chuy n, nh ng s y làm cho Xuân lo ra không th c sách c.u m i x p sách ng d y r i b c ra ng tr c th m. Lúc y dì Hai Oanh, là th may,

tu i trên b n m i, cách Xuân m t c n ph , ng th ng th ng i l i. M y tháng nayXuân g n ra vô th ng g p m t dì Hai Oanh, nên v a th y dì là Xuân cúi u chào li n.

Dì Hai Oanh áp l , vui v h i Xuân:– Chúa nh t ngh h c, c u không i ch i sao?– , cháu m i i h i s m mai r i, bu i chi u nhà h c bài. M i dì vô nhà u ng

c.– c u h c ch , có l nào tôi dám làm r n c u.– Th a, không. Có b n r n chi âu. Cháu h c bài r i, nãy gi không xem sách

ch i.Ch Thi n b i buôi ti p l i:– Vô nhà ch i ch Hai… vô u ng n c. Tôi m i ch m t bình trà còn nóng h i.Xuân coi b dì Hai Oanh ch u vô, thì c u th i lui ng nép m t bên. Dì Hai Oanh i

tr c, ch Thi n i theo sau mà vô nhà. Xuân ti p theo sau n a, và kéo m t cái gh m i dìHai Oanh ng i. Ch thi n lo rót n c trà mà ãi khách.

Xuân l i ng i trên i v ng r i h i dì Hai Oanh:

11 kh n gi ng



– Dì may coi th t m i d . Cháu th y có ng i ta n th ng th ng hoài.– Không m y khá c u à. Tôi lãnh may c a m y cô quen thu nay, ch ng i l h

có bi t tôi âu mà a cho tôi may.– Dì có m n ng i ph v i dì ch ?– Tôi có m n m t ng i luông12 cho tôi may. có nhi u âu mà ph i m n th

ph .– Dì l p ti m, lãnh bài sanh ý13, treo b ng và rao trong báo, thì ng i ta m i bi t

mà t may ch .Dì Hai Oanh ngó Xuân và chúm chím c i mà áp:– p ti m ph i có v n b y tr m ho c m t ngàn. Vì không có v n, nên tôi không

dám tính t i vi c ó, tôi may nhà v y thôi.– Dì may nhà thì làm sao có l i tr ti n ph và ti n n xài?– Ti n t n thì c ng . Tôi có con cháu i thêu, nó ph giúp v i tôi.Ch Thi n ng v n cái máy hát, ch ti p mà c t ngh a:- Ch Hai ây có m t ng i cháu gái là cô Hai Qu thêu khéo l m c u. Cô i thêu

cho nhà hàng ngoài ng Catinat lãnh l ng m i tháng t i 5,6 ch c.Xuân h i:- Cô thêu th chi? Thêu l i Vi t Nam hay l i Tây?Ch Thi n làm lanh mà r i bít l i, không tr l i c.Dì Hai Oanh m i th mà áp v i Xuân:– i con em tôi còn sanh ti n, có cho cháu tôi h c tr ng N h c ng c hai

m, b i v y nó bi t thêu theo l i Tây. Ch ng em tôi khu t r i, tôi em cháu tôi v i tôi, thì tôi cho nó h c thêm l i Vi t mình n a. Nh v y nên nó bi t thêu

hai u. Nó thêu m t giày, kh n tay, thêu màn, làm ren, thêu bông vào áo choy ông, m y bà, thêu th gì c ng c h t.

– Gi i d há. Có ngh nh v y thì s s ng m i v ng vàng, kh i lo thi u th n.– Ph i, nó kh i lo ói rách. M y ti m may l n h giành nhau mà m n nó.– u dì có ti m may l n, dì cho cô lãnh ph n thêu thì ch c ti m phát t l m.– Nói gì cái ó.Dì Hai Oanh dòm cùng trong nhà r i nói ti p:– u có m t mình mà d n nhà p quá.– i tánh tôi a s ch s vén khéo.– u g c t nh nào?– Tôi là ng i C n Th .– Nghe nói C n th là t nh giàu nh t…Ông c , bà c còn song toàn ch .– Th a, ba má tôi u khu t h t.– i nghi p d hôn! M côi s m quá.– i cái m ng c a tôi nh v y, bi t làm sao bây gi .Dì Hai Oanh r bình bông trên bàn mà nói:– Trên bàn n y thì l c u ph i m t t m thêu tròn, ho c h t soài, r i bình

bông chính gi a coi m i p.Xuân áp:– Hôm tr c có m t ng i b n h c c a tôi c ng nói nh v y. b a nào r nh r i

tôi s ki m tôi mua.Ch Thi n chen vô nói n a:- u c y cô Hai thêu cho.Dì Hai Oanh ti p l i:

12 cách may gi u ng ch m t bên13 sanh ý: ngh nghi p, bài sanh ý: môn bài



- Con cháu tôi nó thêu th n y hoài, thêu l l m, ch ng ít b a thì r i.Xuân d d áp:- Cô Hai m c i thêu cho ng i ta, có th i gi âu mà thêu cho tôi.- Không. Ai t riêng thì nó thêu ban êm nhà. C u mu n thêu cách nào,

thêu bông gì thì v ki u cho c u coi, nh c u ch u r i nó thêu cho.- Thi t tôi d t v khoa ó. Tôi không bi t ph i thêu b ng cách nào mà nói.- Th tr i bàn ây, tôi th y có s n nhi u ki u. nó a ki u cho c u l a, c u

ch u ki u nào nó thêu ki u n y cho c u.Ch Thi n nói:- Ch Hai, tôi l i tôi kêu cô Hai Qu em ki u cho c u tôi coi.Ch nói d t l i thì i li n. Xuân nói v i dì Hai Oanh:- Tôi làm nh c lòng dì, mà l i m t công cho cô Hai n a, tôi ái ng i quá.- Không có nh c lòng âu. Dì cháu tôi là th may th thêu. C u t cho chúng

tôi thêu, y là c u giúp cho chúng tôi ch .- Dì nói nh v y thì tôi m i dám.Cô Hai Qu i theo ch Thi n l i t i c a. Cô b c lên th m r i d d , ch a dám vô.

Cô v a c 20 tu i, ch n mang gu c, mình m c y ph c t m th ng, áo l a en, qu n lãnhen, không d i ph n thoa son, tay trái cô eo cà rá nh n m t h t ng c màu b m, ch

không có n trang nào khác, nh ng nh da tr ng má b u, nh g ng m t sáng r , nh c pt có c, nh hình vóc dong d y, nh t ng i d u dàng, nh t là nh v p thiên nhiên,i v y ai th y cô c ng u cho cô có qu c s c.

Ch Thi n m i cô vào, mà dì Hai Oanh trong c ng kêu cô, b i v y cô ch m rãic vô nhà.

Xuân ng d y chào cô. Cô cúi u áp l , m i c ng u duyên dáng.Dì Hai Oanh nói:– u ây mu n t cho con thêu m t t m tr i trên bàn ng bình bông coi cho

p. Con có ki u nào hay thì em l i cho c u coi.Xuân m i cô Qu ng i, mà cô c ng ngó cái bàn, m t t nh táo mà suy ngh m t

chút r i m i nói: ”Cái bàn n y vuông. Theo ý con thì t m thêu c ng c t hình vuông theochi u bàn coi m i c; song chính gi a ph i có m t tr ng tròn ng cái bình bông. ”

Dì Hai Oanh h i Xuân:– Còn màu thì c u mu n màu nào?Xuân b ng nói:– Tôi không bi t màu nào p.Lúc y a t gái c a dì Hai Oanh ch y l i cho dì hai hay r ng có bà l c s ghé

ng may áo và bi u m i dì v nói chuy n. Dì Hai Oanh li n t giã Xuân và ch Thi n vàn cô Hai Qu ó bàn vi c thêu v i Xuân r i dì l t t ra v .

Cô Qu ng ngó cùng trong nhà, Xuân kéo m t cái gh ra và m i cô ng i n t l na. Bây gi cô ng i. Xuân ng i phía bên kia bàn, ngang m t cô, ch Thi n i vô trong, vì

ã chi u r i nên ph i lo n u c m.Cô Qu khiêm nh ng h i Xuân:– u mu n thêu hàng hay là thêu v i và mu n màu nào?– Cha ch , tôi không th o vi c n y r i! Xin cô li u dùm coi th nào t t thì cô làm

cho tôi.– Theo ý em, t m thêu màu c ng ph i m t màu v i m y t m màn coi m i có v

thanh nhã.– Cô nói ph i l m.– Tr i bàn ch ng c n ph i dùng t l a, làm b ng v i c ng c. Ch ng nên thêu

n r c, thêu b n phía b n nhành mai, lan, cúc, trúc thì p.– Tôi ch u, xin cô thêu i.



– em v v ki u cho c u xem tr c.– Kh i, kh i mà. Cô li u dùm mà làm coi cho c thì thôi. Cô thêu ch ng nào

i xong?– Ch ng n m ba b a.– Không g p gì. Cô thêu m t tu n r i c ng c. Song cô thêu giùm cho khéo

làm k ni m ch i.Cô Qu chúm chím c i, m t mày càng ng nh hoa h ng m i m n . Cô ngó

Xuân mà h i:– u nói thêu cho khéo làm k ni m. V y ch k ni m vi c chi? Nên cho em

bi t ng em li u coi nh c n ph i s a cho h p v i vi c làm k ni m.Nghe Xuân dùng hai ch “K ni m” không bi t cô Qu có nghi c u không thông

ngh a nên dùng ùa, nh là c u thanh niên i nay, hay là cô nghi c u chú ý mu n gh o tìnhcô, nh nhi u c u trai a tình lãng m n, mà cô g n h i nh v y làm cho Xuân b i r i, s c

t th n thùng m t lát r i m i nói:– Tôi m i phác m t ý riêng, tôi mu n k ni m cái ý y. Tôi t ng d u tôi có t cái

ý riêng y cho cô hi u, có l ch ng h i gì mà c n ph i gi u cô. S là m y n mnay, trong tr ng, tôi có k t b n thâm giao v i hai ng i b n h c m t l p.

Ba anh em tôi tính ki m thêm m t ng i n a cho b n ng làm b n “mai, lan,cúc, tr c (trúc?)” tiêu bi u m t tánh ch t t th i. Chúng tôi ch a g p m t ng i nào

ng tâm ng chí áng nh n làm ng i th t .Hôm n m t anh b n tôi có t ý n u ki m b n nam nhi không ra thì chúng tôi có l

ch n m t cô gái làm ng i th t c ng c. Ng i b n tôi t ý nh v y, tôi t ng làmu n gi u c t, ch ng dè hôm nay cô tính thêu “mai, lan, cúc, tr c”, mà cô l i là gái n a,y v y h bi t ch ng cô là ng i th t trong ám b ng h u, mà ng i b n tôi ã oán

tr c hôm n . Tôi mu n cô thêu k ni m cái ý y.– Em l a ki u thêu, thi t em không dè ki u y l i thích h p v i vi c riêng c a c u.

y em c ng thêu ki u ó, kh i c n ph i s a i, mà em l i ráng thêu cho p, bi u hi n cho x ng áng cái tình c m c a c u.

– Tôi r t cám n cô. Cô c n ph i l y ti n tr c ng mua hàng, mua ch thêu haykhông?

– Th a, không.– y n m nay ba anh em tôi kêu nhau nh v y: Tôi tr tr i m t mình, không có

anh em, l i nh t nh không c i v , b i v y m y b n tôi cho tôi là Mai. AnhTri u, ng i g c B c Liêu, anh tha th t, y u i l m, nên anh là lan. AnhQuan g c Trà Vinh, anh l ng kh ng m y u mà tánh tình l i ghét cái d , cáith p, cái b y, nên cho anh là quân t Tr c.

Còn Cúc, thì ch a có ai. Cúc bi u hi n cho ng i n d t mà th m tho xinh p. Côlà ng i n núp trong h ng bình dân, mà cô l i có s c p, có danh th m, n u cô vui lònglàm bi u hi n cho Cúc thì chúng tôi hân h nh l m.

Cô Qu nghiêm nét m t mà suy ngh m t chút, r i cô ngó ngay Xuân mà áp:– Em r t c m n c u. Em không dám.– Sao mà cô không dám? Cô ng i s nam n làm b n v i nhau r i mang ti ng ph i

không?– Th a, không. Nam n làm b n v i nhau r i mang ti ng x u, y là t i tánh tình

th p th i, r i gây ra nh ng chuy n không hay, nên m i mang ti ng x u, chng i ã quy t l p tánh tình cao th ng nh : Mai, Lan,Tr c thì quí l m. Em

c làm b n, em có ng i chi âu. Em nói em không dám là vì em s em khôngng áng ngang hàng v i m y c u là b c giàu có sang tr ng ó mà thôi.

– i cô nói ó là l i khiêm nh ng, ch tôi ch c cô d bi t theo ý chí c a ng iquân t , thì nhân ngh a, o c m i quí ch không ph i là giàu sang mà quí



âu. Mà b n anh em tôi không ph i giàu sang gì c , có ng i c ng nghèo khm ch .

– y c u h c gi i còn ph n em d t nát quá, em ph i i thêu m n m i có c mmà n.

– . Theo ý tôi, d u c m cây vi t hay là cây kim c ng v y, h nghi p ngh mìnhc chí thi n, t n m thì quí nh nhau, ch không ph i ng i c m vi t mà sang

n ng i c m kim. Chúng tôi h c ch , ví nh chúng tôi có tài vi t v n hay; cònnh cô i thêu m n mà cô có tài thêu khéo. Cái hay i v i cái khéo thì b ngnhau ch có cao th p chi âu.

Cô Qu c i mà thôi, ch cô không tr l i n a. Cô ng d y d m t mà v , Xuânbi t ý li n nói:

- i cô ng i nói chuy n ch i m t chút n a.- Em s làm m t th i gi c a c u.- Không, không …Cô nói chuy n nghe có ích l m. Chúa nh t không i h c, tôi

nhà tôi bu n h t s c. Nãy gi có cô nói chuy n, tôi vui không bi t ch ng nào.- Em m i n nhà c u l n u, mà em nói chuy n nhi u quá em s khi m nhã.

y em xin t c u mà v , khi khác có l em s ng i lâu h n.- Cô s ng i ch i lâu r i dì Hai không vui hay sao?- Th a, không. Dì Hai em bi t tánh tình c a em, nên ch ng bao gi hi m nghi ch

ó.- Còn t m thêu cô ch c b a nào thêu r i?- u cho em m t tu n thì mãn tu n r i em s em l i.- a nay chúa nh t, té ra chúa nh t tu n sau tôi s có t m thêu mà tr i bàn.- Th a, ph i.Xuân ng d y mà suy ngh , r i nói ti p:- Xin cô cho bi t cô có ch u làm Cúc, theo nh l i tôi nói h i nãy ó hay không?- Xin c u cho em suy ngh ít b a r i em s tr l i.- c. Tôi mu n sáng chúa nh t cô em t m thêu l i c hôn.- Th a, c.- Tôi s cho hai ng i b n tôi hay, ng hi p v i tôi mà ti p r c t m thêu ó. Cô

Hai, tôi mu n m i cô s m mai chúa nh t cô l i ch i r i n c m tr a v i baanh em tôi, c không? Tôi s l i nhà cô mà xin phép v i dì Hai cho.

- u v y thì có l c.- mai m t r i tôi s xin phép v i dì Hai mà m i cô n c m.Cô Qu c i r i t mà i v . Xuân a khách ra t i th m r i mà còn ng ngó theo,

và mi ng chúm chím c i.



(5) VChúa nh t tu n sau.

i b y gi r i s m mai. Tri u là con c a ông T T t B c Liêu, v i Quan là cont bà s ng ph Trà Vinh, c hai u h c t i tr ng Chasseloup Laubat, n ng trong

tr ng và là b n thâm giao c a c u Xuân, y theo l i Xuân m i nên hi p nhau ra nhà Xuân.Khi b c vô c a, hai c u có ý s t sè, vì s có khách l ã t i tr c r i. Ch ng th y

có m t mình Xuân t trong i ra, y ph c àng hoàng, m c tr ng m i i th ng b ng, cth t n en, u ch i láng m t thì Tri u c i mà h i:

– Cô Cúc ch a l i hay sao?– Ch a, m i hai anh ng i. Có l 8 gi r i cô m i l i.– Cô h a ch c không?– Ch c ch . Hôm th n m, moa có l i nhà mà xin phép v i dì c a cô. Dì cô b ng

lòng, mà cô c ng h a l i n a. T i sao mà toa nghi nên toa h i nh v y.– Con gái hay m c c . Moa s cô ái ng i không dám n c m v i mình ch .– Không, i nay con gái Vi t mình d n d lanh l l m, ch ph i nh con gái i

a hay sao?– Cô ch u k t tình b ng h u v i ba anh em mình hay không?– Vi c ó cô ch a có h a. Cô nói cho cô suy ngh ít b a.– Moa s n n n v i cô.– n n làm chi?– Toa ngoài n y toa bu n; toa n n n cho toa có m t ng i b n ng nói

chuy n ch i cho vui.Nãy gi Quan ng i im lìm. Ch ng nghe Tri u nói nh v y Quan m i nói: ”Anh

Tri u bày chuy n quá! Anh mu n làm cho anh Xuân vui r i cu i n m nh thi r t cho màcoi.”

Tri u ngoe ngo y h i Quan:- Vui mà sao l i thi r t?- c vui nên c ch i hoài, h c có c âu mà thi u.- Con ng i ph i làm vi c, mà c ng ph i gi i trí, n u làm vi c hoài mà không gi i

trí thì ph i b nh, ho c ph i iên.- Gi i trí có nhi u cách. Ta i ch i ngoài ng, ta i xem hát. Gi i trí nh v y d u

không có ích thì c ng không h i. Ch ki m con gái mà làm b n, ng nóichuy n gi i trí. Tr i i! Hi m nghèo l m, moa s có h i ch không có l iâu.

- Toa t ng kinh cho hai a moa nghe h ?Xuân can hai ng i:- Hai anh ch ng nên cãi. Tri u s moa bu n, còn Quan s moa h , hai ng i u

lo cho moa h t. V y moa cám n. Song moa xin Quan ch ng c n ph i lo chomoa l m, b i vì moa nh m t g c cây, không bi t nhi m ái tình, không ý ngia th t, b i v y moa g n àn bà con gái không h i gì âu mà s .

Quan rùng vai mà áp:- n ph i thí nghi m r i s oan ch c.- Ba anh em bàn lu n t i ó, k cô Qu b c vô, tay cô c m m t gói gi y màu

tr ng h ng. B a nay cô m c m t b y ph c b ng l a tr ng m i tinh, may thi tkhéo, tuy cô không trang m cho l m, song nh có v p thiên nhiên, nên côthi t có duyên, l i có s c n a.

Ba c u ng d y chào cô. Cô cúi u mà áp l , v a oan trang, v a nghiêm ngh .Xuân mu n ti n d n hai ng i b n cho cô Qu bi t, nên nói:



– Anh n y là Tri u, tiêu bi u cho Lan; còn anh n y là Quan, tiêu bi u cho Tr c,hai ng i b n thi t tôi ã nói cho cô nghe hôm tr c.

Cô Qu chào hai ng i m t l n n a r i nói:– Còn cô Qu 20 tu i mà thôi. H t th y ph i tôn Tri u làm anh c , còn cô Qu

ành ch u làm em út.Xuân h i Tri u v y ch c ch c anh c sao không ãi ti c ho c làm l gì, ra

t ng i l n. Tri u suy ngh r i kêu th ng Chí a cho 5 ng b c và bi u nó i mua haing b c bánh ng t còn bao nhiêu thì mua n c cam v i n c á ng ãi các em. Xuâni Quan v tay mà khen c ch x ng áng.

Lúc i th ng Chí i mua n u ng thì Xuân m i h t anh em i cùng trong nhà ttr c ra sau, ng anh em th y cách s p t ch n c a mình. Tri u khen cái n y chê cái

, nói vang rân, duy có Quan v i cô Qu i theo mà không nói chi h t. Xu ng t i nhà b pth y ch Thi n ng l ng x ng n u n ng, Tri u ki m soát các v t th c coi ch nhà s ãimón gì, r i móc túi l y ra m t ng b c mà cho ch Thi n và nói: “Ch n u cho ngon, nghekhông. N u tôi n ngon thì tôi còn th ng.”

Quan c i nói v i Xuân:– Anh Tri u b a nay r ng rãi quá.– c ch c “anh c ” ng i ta khoái, nên xài l n.Xuân m i tr ra tr c ng nghe v n “ra ô”. Cô Qu xin cho cô ti p tay v i ch

Thi n lo n u n. Anh em u không ch u, ép cô ph i ch i, ch không c làm.ng hát trong máy thu thanh thì th ng Chí, cô Qu i l y d a mà s p bánh, còn

Xuân v i Quan thì vô trong lau ly và coi th ng Chí ch t n c á, duy ch có Tri u c ng inghe hát, làm ra tu ng anh c các em lo cho mình. Ch ng bánh v i n c cam d n raxong r i, Tri u m i t t máy thâu thanh, bu c m i ng i ph i ng i ngay hi u c a mình.

Xuân v i tay tính l y m t cái bánh, Tri u li n c n mà nói:– Khoan ã! Ph i cho anh c c ích cua14 r i m i c n u ng.Quan có tánh tr m t nh h n h t, mà nghe nói nh v y thì v tay và nói:– ích cua ch c hay l m. V y tôi v tay tr c.Tri u không thèm ý n l i châm bi m c a Quan, c u th ng th ng ng d y, b

coi r t nghiêm ngh , m t ngó t m thêu trên bàn r i nói l n:– Các em. B t th i c a chúng ta m y n m nay ch có ba t m mà thôi là Mai, Lan

và Tr c , còn thi u m t t m Cúc chúng ta tìm không ra. Hôm nay chúng ta m itìm c m t b i Cúc. Mà Cúc n y v a th m tho, v a t i p, thi t chúng ta cóph c không bi t ch ng nào. V y chúng ta m i ng i ph i n vài cái bánh, u ng

n m t ly n c cam, ng chào m ng b i Cúc xinh p m i tìm c, c u chúccho tình Mai, Lan, Cúc, Tr c c a chúng ta tr m n m b n v ng, nh t là th tâmgìn gi thái và tánh tình cho cao th ng c ng nh b n th cây bi u hi n cho

a chúng ta.Tri u nói d t l i li n l y m t cái bánh n. Anh em u v tay l p b p r i n u ng.Xuân nói:– Lan m ng Cúc, theo phép l ch s thì Cúc ph i cám n. i nghe em Qu nói sao

ây.Cô Qu nghe l i khiêu khích nh v y, thì cô ng d y, b r t y u u, mi ng chúm

chím c i r t duyên dáng. Cô ch m rãi nói:– Kính th a ba anh, ph n em hèn m n, em có ph c nên c ba anh h c , kh ng

t ngh a kim b ng v i em, cái n y dù ngàn n m em c ng ch a quên c. Emlà em út, v y em xin ba anh d y b o cho em, n u em có s sót ch nào xin baanh dung th . Em nguy n s gi gìn b n tánh nh Cúc, c ng nh ba anh h a gi

14 di n v n



gìn tánh tình nh Mai, Lan và Tr c v y. Em van vái ba anh n h c, công s mthành, danh c to i, r i chung l n v i i mà làm nh ng vi c ích qu c l i dân,ngh a là em tài hay c t t làm cho dân t c ta c ti n b , c v n minh,ngang hàng v i nh ng dân t c tiên ti n trên th gi i.

Ba c u v tay m t h i r t lâu, r i m i ng i u cúi u và a tay n m tay cô Qu , bi u hi n tình b ng h u k t ch t t ây.

Ch ng ng i n u ng l i, Tri u m i nói:– a nay vui quá. thi t tôi không dè em Qu ch n ch t mà l i d n d n th . T

rày s p lên, h chúa nh t thì anh em mình t u nhau l i ây ng n u ng àmlu n ch i cho vui, toa ch u hay không, Xuân?

Xuân áp ngay:– Ch u l m.Tri u suy ngh m t lát r i nói ti p:– Mà àm lu n thì ph i nói chuy n có ích, ch không nên nói chuy n pha l ng b y

, ã m t th i gi , l i t n c n a. Moa là anh c s coi ch ng, n u ai nóichuy n qu y ho c vô ích, moa s r y th ng tay. B a nay là bu i nhóm u tiên.

y m i ng i nên t cho anh em bi t quan ni m v s i c a mình nh thnào.

Ai n y u nín khe.Tri u bèn nói l n:– Xuân, toa nói tr c i. Toa nói cái ý toa mu n ng t ng lai c a toa ra th

nào.– Anh c ph i nói tr c ch .– y em nói tr c r i anh c s nói sau.– u mu n tôi nói tr c thì tôi nói…T ngày tôi có trí khôn, tôi th y xã h i

Vi t Nam mình, tôi bu n l m. Xã h i gì mà có r t ít ng i bi t lo cho dân khônngoan, lo cho n c c ng th nh, m i ng i ch lo ph n mình, ai c c ch t m cai, n c nghèo n c y u m c n c. Gi a lúc trong hoàn v ng i ta l y chngh a Qu c gia làm m c ích, còn mình c ôm th ch ngh a cá nhân. Tôi coith Qu c gia mình c m i ngày m i nghèo y u, tôi th y xã h i mình ngày càngthêm suy b i, ch không th phát t n i, d u v t ch t hay là tinh th n c ng v y.Vì th y tình c nh nh v y nên tôi nh t nh ráng h c cho cùng ng, h c thànhtài r i c ng không thèm l p gia ình, tôi h t trí l c tài n ng mà lo ch n h ngxã h i, lo nâng cao trình cho qu c dân, lo làm cho Qu c gia c giàu c

nh.– ! Chú nó có cái óc tham lo qu c s , tính thí thân i lo cho n c cho dân. N y,

ng i ta nói gia ình là n n t ng c a qu c gia, c a xã h i. N u mu n cho qu cgia c phú c ng, xã h i c cao th ng, thì tr c h t ph i lo b i p tô

m gia ình, ch sao toa l i nói toa không thèm l p gia ình? Toa cày ru ngmà toa l i cày i tr c con trâu, thì làm sao toa cày c? Toa ph i suy ngh

i. Mà toa quy t h c cho cùng ng v y ch toa h c khoa nào?– Vi c ó moa ch a quy t nh, l y hai b ng Tú tài r i s hay.– c. Toa có ý mu n lo vi c công ích, lo b i p Qu c gia thì c ng c. Song

moa khuyên toa ph i nh r ng ch ngh a gia ình là ch ngh a t i y u, d u làmvi c gì c ng ph i n ng theo g c y m i c… Còn Quan, toa có s p ti n trình

a toa r i hay ch a?Quan chúm chím c i và th ng th ng áp:– Ph n tôi m goá con côi, trong nhà v a n ch không có d d , b i v y quan

ni m v ti n trình tôi không dám nuôi chí vi n i. Tôi mong h c thi cho u hai



ng Tú tài r i tôi ki m chút công vi c làm nuôi thân, cho má tôi và anh tôikh i t n hao v i tôi n a.

– Toa làm vi c r i toa c ói v , hay là toa c ng không thèm l p gia ình nh Xuâny.

Nghe Tri u h i nh v y, Quan l s c m t m c c , li c ngó cô Qu , r i cúi m t màsuy ngh .

– Toa nói i cho anh em nghe ch i, có chi âu mà m c c .– u tôi làm vi c mà có ti n d thì tôi s c i v . Mà c i v thì tôi ch ng c n

ki m con nhà giàu sang, tôi ch l a ng i b n tr m n m có c, có h nh, hamn lao, bi t t n ti n, bi t quí tr ng ch ng, bi t d y d con cái v y thôi, t op m t gia ình thu n hoà vui v , mà h ng h nh phúc i. Gia ình c a tôi

ch ng c n giàu, mi n c xum hi p trong m t c n nhà lá cao ráo s ch s , chungquanh có m t mi ng t tr ng cây, ho c tr ng rau c i, r i s m mai và bu ichi u, tôi t i cây, t i rau ch i cho gi i trí. Tôi hy v ng nh nhen th p th mnh v y song không bi t có c mãn nguy n hay không?

– Moa bi t tánh ý c a toa. Moa ch c toa s mãn nguy n. Toa có mu n giàu sang gìâu mà th t v ng… Còn em Qu quan ni m c a em v i t ng lai nh th

nào, em nói cho m y anh nghe th coi.Cô Qu c i mà áp:– Em không có tính t i vi c t ng lai. Ph n em nghèo, nên em m c lo b hi n t i.– Em có tính l y ch ng ng lo làm n ch ?– Vi c y không ph i vi c c a em ph i tính. Mà em c ng ã nh t nh không thèm

tính.– Ph i, con gái d u mu n l y ch ng mà không có chú trai nào xin c i thì làm sao

y ch ng cho c mà tính. Anh mu n bi t ví nh có m t chú trai nào xin c iem, v y ch em có ch u l y ch ng hay không?

– Anh h i nh v y, em không tr l i c. V ch ng ph i tâm u ý h p thì giaình m i có h nh phúc. Anh nói có m t ng i trai xin c i em, mà em không

bi t ng i y hay d , cao th p th nào, làm sao em ng c? Mà i nay ànông con trai ph n ông u gi d i, h có bi t danh d , có k gia ình là gì.

– Anh hi u r i. Em c ng tr ng ch ngh a gia ình nh Quan, song em kén ch nng i b n tr m n m ph i tâm u ý hi p em m i ng, ch không ph i nuôi ý t ng “vô gia

ình ” nh chú Xuân.Xuân rùn vai mà cãi v i Tri u:– Mu n h i em Qu v vi c t ng lai thì h i coi em tính làm n cách nào, ch sao

toa l i h i vi c v ch ng. C ch c a toa coi khi m nhã.– Chú Xuân quên tôi là anh c hay sao nên kêu tôi b ng “toa” v y h ?– Thôi, kêu b ng “anh c ”. V y xin anh c h i em Qu có tính vi c làm n th nào

hay không? Hay là c i thêu m n cho t i già.Tri u g t u và ngó cô Qu mà nói:– Em tr l i v i Xuân i.Cô Qu suy ngh m t chút r i m i áp:– n lao là ch h ng c a em thu nay, b i vì em ngh sanh làm con ng i thì

ph i làm vi c; l i có làm vi c c c nh c thì trí m i m mang, thân m i trángki n. Ng t vì thêu m n cho ng i ta mà n ti n ngày ti n tháng, thì t m thân cóhèn h ôi chút. Vì v y em tính ti n t n dành ti n, ng ngày nào em có chútít v n, em l p m t ti m may nho nh , em thêu em bán, em làm ch thân em,cho kh i cái th p hèn tôi t . Hy v ng c a em ch có b y nhiêu ó.

Quan ng i tr tr mà s c m t coi t l l m.Xuân nói:



– Ba em ã nói r i. Bây gi t i phiên anh c . Anh nói i.Tri u t ng h ng r i m i ch m rãi nói:– anh tóm t t ch tr ng c a ba em coi r i anh nói t i vi c anh tính. Xuân thì

ch h ng v Qu c gia xã h i. Quan thì ch h ng v gia ình. Còn em Qu thìch tr ng v c n lao. Ba em tuy chí khác nhau, song b n tâm ng i nào c ng

t h t. Còn ph n anh bây gi mu n cái gì nào. Mình nh m x ru ng, l i connhà làm ru ng. Thu nay anh thích ngh nông l m. Mình gieo m t ám m ,trong ít ngày m lên t t, ph i màu xanh l c lìa, xem kho con m t bi t ch ngnào. Ch ng cày c y r i c ng v y, lúa n b i coi vui quá. Còn nói gì lúa tr , s mmai mình i th m ru ng, mình h i mùi th m tho l th ng, t i ch ng lúa chínmình ngó ám ru ng, mình th y m t màu vàng t i, mình m ng h t s c, m ngvì công phu c a mình c k t qu và nh t là m ng vì lúa s làm cho mình cóti n nhi u. y v y h c xong r i có l anh s v nhà c i v r i lo làm ru ng

ng có lúa cho nhi u mà nuôi thiên h .Xuân c i và nói:– Anh nuôi ng i ta, mà ng i ta ph i tr ti n cho anh.– Ch sao!... Tr ti n m t n a à!– Tôi thay m t cho dân làm ru ng mà c m n anh!– u tránh s anh bán lúa m c thì h t th y ra làm ru ng nh anh ng có lúa mà

n kh i i mua.– u dân c n c u làm ru ng h t thì ai bán cá th t, rau c i cho mà n, làm sao

có áo qu n mà m c, làm sao có xe c mà i?– Ch a gì mà toa ã bàn v v n kinh t , toa mu n binh xã h i r i ó. Khoan ã,

sau r i s hay. B a nay mình nói ch tr ng c a mình cho anh em nghe ch ich có vi c chi âu mà cãi. Nh ng mà trong b n có ba ng i bi t yêu ch ngh agia ình, duy có m t mình toa khác ý. Toa ph i suy ngh l i ch ó.

– Tôi nh t nh không c i v . Ch c ch n nh v y.– Không ch c ch n âu, sau r i s bi t.

ng ch 11 gi , ch chín Thi n n u n ng ã xong, th ng Chí b ng d n lên bàn n trong, r i ra nói nh cho ch hay.

Xuân bèn ng d y m i khách vô dùng c m. Ch khách ng i chung quanh bàn n,ng theo th t Mai, Man, Cúc, Tr c, t c thì cô Qu ng i i di n v i Xuân bên tay tráia cô thì có Tri u, còn bên tay m t thì có Quan.

a n n y trong m t b u không khí v a vui v v a thân m t. Tuy Xuân thì cótánh nghiêm ngh , còn Quan a tr m t nh l i khiêm nh ng, nên hai ng i ít c i, song nhcó Tri u lanh l i bãi buôi, nên câu chuy n kéo dài, mà ch ng bao gi khi m nhã.

n m t gi tr a, n c m r i, cô Qu m i t ba c u mà v . Vì m y anh theo nài xin,nên cô ph i h a cô s xin phép v i dì cô ng m i chúa nh t cô l i nhà Xuân nói chuy nch i cho tr n ni m b ng h u.



(6) VITrót m y tháng tr ng, b n b n Mai, Lan, Cúc, Tr c, h chúa nh t thì h i nhau l i

nhà c u Xuân mà ngh lu n, ho c v nhân tình th thái, ho c v v n ch ng, r i khi thì nm v i nhau, khi r nhau i ch i, ho c lên mi n Lái Thiêu, ho c vô trong Ch L n. ii cô Qu thì Xuân, Quan và Tri u u gi m c cung kính, b i v y cô Qu không ái ng i,

không s t sè chi h t, cô tr ng ba c u c ng nh anh ru t c a cô. Vì g n g i nhau nh v ynên tình b ng h u ngày càng càng thêm m n n ng, và tuy cãi l v i nhau, song m i ng i

u gi v ng cái ch h ng c a mình, không ai ch u vì ai mà thay i tâm chí.n t i ngày thi Tú tài k nhì, Tri u, Xuân và Quan lo h c êm h c ngày, h chúa

nh t ch ng nói chuy n chi khác là sách v . Cô Qu s m y anh vì cô mà lo ra r i l ãng sc, b i v y cô xin m y anh cho phép chúa nh t kh i h i n a, i ch ng nào thi xong r i s

tái hi p mà àm lu n vi c i. M y c u c ng nh t nh ình cu c h i hi p.t b a chúa nh t, Xuân ng ng i h c ôn nh ng bài v tri t lý, thình lình Quan

c vô, s c m t bu n hiu. Xuân ch gh m i b n ng i và h i:- Toa ã nh t nh luôn trong tr ng mà h c, mà sao toa còn ra ây?- y tu n nay luôn trong tr ng, trí v a m t l i th y bu n hiu, vì v y moa i

gi i trí m t chút. Toa h c tri t lý ph i không?- Ph i.- Quan châu mày, ngó cùng trong nhà r i h i:- Em Qu b a nay không l i ch i hay sao?- Không. Mình ã nh t nh ình cu c h i hi p, nên m y tu n nay em Qu không

có l i ch i n a.- À, ph i. Moa m t mà ra ây th y toa ng i h c moa càng thêm m t.Quan d t l i li n ng d y i qua i l i. Cách m t h i lâu c u h i Xuân:- Toa m t hay không?- Không. Toa h i chi v y?- ng toa h c m t thì anh em th i ch i m t chút mà gi i trí.- i âu?- i âu c ng c, th i b y ngoài ch , hay là i th m em Qu ch i.- Toa mu n th m em Qu à?- ! Th m ch i m t chút.- i ngày em i ngang c a nhà moa, nên moa th y em luôn luôn, có c n gì ph i

th m em, n u toa mu n i thì moa i dùm cho.- Không… Không ph i moa mu n.Quan ch p tay sau l ng, i qua i l i n a. Ch ng hi u c u ngh th nào mà thình lình

u nói: ” ! Bu n quá. Thay ng l i th m em Qu ch i toa ”.Mu n làm vui lòng b n, Xuân x p sách i thay y ph c.Cô Qu ng ng i ch m ch thêu t i hàng ba. Cô m c áo bà ba l a tr ng, qu n lãnh

en, không trang m chi h t, nh ng mà g ng m t sáng r nh tr ng r m, mi ng p nh oá hoa h ng m i n , c p m t thanh b ch bi u l lòng vô t l .

Xuân v i Quan t i ngang c a bèn ng ngoài c a mà ngó vô. Có l hai c p m tchong ngó có n l c m nh m l m hay sao, mà cô ng ch m ch trông bàn thêu thìnhlình cô l i ng c m t lên ngó ra ng. Th y Xuân và Quan thì s vui v li n phát hi n ra

t mày cô, làm cho di n m o cô t i t n l i càng t ng thêm v p. Cô buông bàn thêu,i vã ng d y, v a c i v a h i l n: “Hai anh i âu ó? Ki m th m em ph i không? Em

xin m i hai anh vô ch i m t chút”.Xuân v i Quan i vô, Xuân i tr c ch m h m b c lên th m, còn Quan theo sau

trong lòng ng n ng i nên b c không c m nh m .



Cô Qu vui v nói:- Hai anh l i th m em, thi t em m ng l m. Em m i hai anh vô nhà.Xuân ngó vô nhà mà h i:- Có dì Hai nhà hay không?- Th a, có. Dì em nhà sau. M i hai anh vô ch i, r i m t chút dì em s ra. Anh

Quan nh luôn trong tr ng mà h c cho n ngày thi, sao anh ra?Quan ng c m cái bàn thêu a lên mà coi, m t ch m ch ngó t m thêu, ch ng cô

Qu h i nh v y thì c u b i r i áp:- Tôi nh luôn trong tru ng song hôm nay h c m t quá, nên i ra ch i m t chút.Xuân nói:- Tôi ng h c, Quan ra r i bi u tôi thay ng l i th m em, nên hai a tôi

i l i ây.Cô Qu ngó Quan v a c i v a nói:- Té ra nh anh Quan ch m u, nên m i có cu c g p g n y. Em r t cám n anh

Quan.Quan b i r i, không áp theo ý cô Qu , m t c ngó t m thêu mà h i:- Em thêu hình chi ây?- Em m i b t u thêu t h i sáng nay nên ch a ra hình chi h t. ch ng em thêu

xong r i hãy cho m y anh xem. Có l ch ng ba anh thi u thì em thêu c ng r i.- Mà em tính thêu c nh chi ây ch ? Em nói tr c nghe ch i.Cô Qu b c l i ng khít m t bên Quan r i ch vô t m thêu mà nói:- Em tính gi u m y anh mà gi u không c. Em ng ý mu n thêu m t cây thông

già, trên ng n có m t c p chim ph ng hoàng u mà ngó mông ra m t kho ngtr i r ng minh mông, trông mút m t. ng không b ng ph ng, ch cao ch th p,mà ch nào c ng c non ua m c, ph i màu xanh m t nh g m nh nhung. xa thì có m t dãy núi lúp xúp, song th y dàng d ng mà thôi, ch không t rõ.

- Em b t u thêu cây thông ây ph i hôn?- Th a, ph i. Em thêu cây thông g c n y, d ch cho nhi u ng thêu kho ng

ng v i dãy núi.- Dãy núi n m ch nào?- Phía trên ây.- Cái c nh em nói ó thi t là c nh ch a chan thi v . Cha ch , mà thêu ra c nh ó

có l h i khó, ch không d âu. N u mình v thì mình li u mà cho màu, có lc, ch thêu mà làm cho ra c non, cho ra dãy núi th y m m àng xa, cho ra

màu da tr i, thi t là khó. Ph i có cái tâm h n m thu t y thì thêu m i c.- hay thêu c ng v y, n u không có tâm h n m thu t thì làm sao cho ra c nh

t c. T m tranh em tính thêu ây thi t là khó, nh ng em ráng h t tâmn trí ý c a em vô ng thêu th coi c hay không?

Xuân g t u h i Qu :- m tranh n y em thêu ng bán hay là thêu ch i?- Trong m t tu n l , em ph i làm vi c cho ng i ta n 6 ngày, l y ti n mà

nuôi s s ng, còn có m t ngày chúa nh t em r nh rang, em ph i dành ngày yem ch i, em có thèm tính làm ng bán l y ti n thêm âu.

- Em t ng t ng c nh thêu nh v y ó, có l em còn n ý gì ch ch ngkhông. Tôi mu n bi t ch ó.

Cô Qu ngó ngay Xuân mà ch m rãi áp:- Anh mu n hi u ch ó thì em nói cho anh nghe. M y tháng nay em c ba anh

c , cho em làm b ng h u r i àm lu n vi c i v i nhau, m y anh làm choem suy ngh n nh ng vi c mà thu nay em không ý. M y anh v ch t mmàn th s ra cho em dòm th y b n thanh niên hi n th i, dù trai gái c ng v y,



ng i nào c ng xem ng i cùa mình ch n ch hy v ng, song nó minh môngi l m quá, không bi t ph i theo h ng nào mà i cho t i c nh h nh phúc. T i

em th y nh v y nên em h i ý, mu n thêu b c tranh n y ghi t c tâm h nthanh niên trong lúc n y ch i.

Quan g t u khen:- Em ã s n tâm h n m thu t, em còn có thêm tâm h n thi s n a, hai tâm h n y

i h ng v xã h i, gái nh em m i áng lãnh ch c “gái ti n ti n”.Cô Qu l t t xua tay và nói v i:- Anh ng quá khen em. Anh khen nh v y, m t là em t th n r i không dám

làm, hai là t c r i em không ráng s c, thua sút ng i ta còn gì.Quan ch a k p tr l i, k th y dì Hai Oanh t nhà sau i ra. Cô Qu nói:- Dì c a em kia. M i hai anh vô ch i.Xuân v i Quan cúi u chào dì Hai Oanh. Dì Hai Oanh bi t Xuân, nên vui v nói:- Tôi chào hai c u. Con d i quá, sao con không m i hai c u vô nhà, ng ngoài

hàng ba mà nói chuy n? Tôi m i hai c u vô nhà ch i.Xuân v i Quan vô nhà. Cô Qu nh c gh m i khách ng i r i lo rót n c trà ãi

khách.Xuân và Quan ngó trong nhà thì th y g n c a có m t cái máy may lau chùi sáng

ng i, d a vách bu ng có m t cái t ki ng nh , trong t có hàng l a nhi u màu, l i cóy gói vuông p . Trên b ván gõ, ch dì Hai ng i thì có treo hai khúc t m vông láng

y, m i khúc có áo v t lòng thòng.Dì Hai Oanh nói:– Cách m y tháng tr c, con nh tôi có th a cho tôi hay r ng ba c u th y nó

nghèo nên chi u c n nó, mu n k t tình b ng h u v i nó, r i chúa nh t h inhau mà d y cho nó bi t cách i. Nó h c ít, mà c hai c u d y d thì quíbi t ch ng nào. Tôi vui lòng mà cho phép nó li n. ã bi t theo l ngh a c a Vi tNam mình thì con gái không c g n g i v i con trai nh v y. Nh ng mà tôingh sanh i nào ph i theo phong t c i y. i nay mà gi l x a thì b t

p th i. ã v y mà m y c u là ng i h c gi i, l i tôi bi t tánh ý con nh tôi,nh t là nó có eo chi c cà rá c a m nó ó, thì tôi không c n ái ng i.

Lúc y cô Qu ng b ng hai tách n c trà em l i trên bàn, ch khách ng i.Xuân v i Quan ngó tay cô, thi t cô eo m t chi c cà rá vàng nh n h t ng c b m.

Cô Qu b c lui l i u ván mà ng i, tay r r m, m t ngó trân vào chi c cà rá, s ct bu n th m ch không vui v nh h i nãy n a.

Bây gi trong nhà im lìm, m t làn không khí s u não ph ng ph t làm cho ch kháchu không an.

Trong lòng n n n v m y l i nói ó, dì Hai Oanh li n nói ti p:– nh c t i chi c cà rá là nó bu n. Hai c u l i th m ch i mà tôi vô ý tôi nh c t i

chi c cà rá nên m t vui.Cô Qu nói:– t ng c g n trong chi c cà rá n y là máu c a má con. Dì nh c t i thì con

làm sao vui cho c.Quan không th nín c, nên h i dì Hai:– Theo l i c a dì Hai và l i c a em Qu nói, thì d ng nh chi c cà rá mà em Qu

eo ó có m t s tích bí m t. Không bi t anh em tôi có nên bi t s tích ykhông?

Cô Qu nói:- Chi c cà rá mà con eo ây là cây nêu, là èn r i, con nh m mà i trong

ng i. Dì c nói cho hai anh con bi t, có h i chi âu mà ng i.Dì Hai Oanh ngó hai c u mà nói:



- Chi c cà rá ó là chuy n không p trong thân t c. Nh ng mà hai c u ã là anhem v i cháu tôi, ch c hai c u bi t chuy n không l hai c u chê c i. V y tôinói cho hai c u hi u. Ch em tôi là con nhà nghèo, t nh chí l n ph i chuyênngh may m n mà nuôi thân. Em tôi, là má c a con Qu ây, h i nh có nhan

c, ai th y c ng ng m nghé. Chúng tôi v n bi t ph n mình nghèo hèn, chúngmu n là mu n ch i qua ng, ch có ai tính k t ngh a tr m n m v i mình baogi . Em tôi bi t s ph n nh v y, nên nó gi gìn t i 20 tu i không chút b n nh .

t lúc n , có m t ng i thu c v h ng th ng l u ch không ph i m àngdu ãng c theo d d rù qu n nó, nói nhân ngh a nghe hay l m, mua cho nóchi c cà rá ó, h a h v 15 xong r i thì c i nó. Em tôi t ng ngh a tr m

m, không c n dè d t, nên k t tình v i ng i y r i sanh con Qu ó. Lúc sanh,em tôi nài n ng i y ng khai sanh giùm cho con Qu có cha. Ng i y nói vì

v ch a xong, nên ng khai sanh thì trái lu t, b i v y ph i i v xongi thì s ra Toà mà nhìn nh n con, ch ng mu n gì. Ch em tôi không bi t lu t,

nên t ng thi t nh v y, không nghi ng i chi h t, ch ng dè ch ng ng i y c r i, l i ki m c khác mà nói, c l n l a hoài, không ra Toà nhìn con

Qu là con, mà c ng không em m con nó v chung. n ch ng con Quc 10 tu i, ng i y l n l n không t i lui n a, r i sau l i i c i v , c i con

t ông n ch d i v n, b d t m con Qu . Em tôi bu n r u h t s c, nng không yên. M t êm con Qu ng ng , em tôi kêu con nh th c d y khócmà nói h t s b c b o c a cha nó cho nó nghe, l y chi c cà rá eo vào tay connh , r i l y dao c t h ng mà ch t. Em tôi nó tr i v i con nhi u l m, làm cho connh c m ng, nên t ó n nay con Qu gi chi c cà rá ó hoài, không khi nào

i ra. Th y g ng c a m nó nh v y, con Qu nó oán h t àn ông con trai,y n m nay trai nào ch c gh o nó u b nó t nan h t th y. S tích chi c cà rá

là v y ó.Quan tr m t nh, song ngay th ng, b i v y nghe dì Hai Oanh thu t chuy n thì nóng

gi n không th d n c. Ch ng dì Hai nói d t l i, Quan châu mày h i: “Th a dì, ôngth ng l u b c tình gi t àn bà ó, ch ng hay tin ng có n n n hay không?”

Dì Hai l c u áp:- Ng i ta có thèm t i lui gì âu mà mình bi t ng i ta n n n hay không n n n.- ã c m t bài h c i r t th m th ng nh v y, ít n a c ng ph i h i h n

mà nhìn nh n em Qu là con ch .- Không. Có nhìn âu.Cô Qu vùng nói l n:- u có mu n nhìn i n a em c ng không ch u. M t ng i cha nh v y mà mình

nh n là cha làm chi. Không áng cho mình kêu là ng i n a kìa.Xuân nói:- Anh kính ph c m y l i em nói ó l m.Quan nói v i dì Hai Oanh:- Dì Hai coi hai cháu c ng nh con cháu trong nhà, nên m i em vi c gia ình mà

nói cho hai cháu bi t. Bây gi anh em cháu c bi t s th ng kh c a em Qu ,thì anh em cháu l i càng quí tr ng kính m n h n n a, quí m n th p b i ph n.

Dì Hai Oanh nói:- Xin m y c u th ng giùm ph n nó.Xuân ng d y mà áp:- Ba anh em cháu h a ch c ch n v i dì, anh em cháu s t n tâm mà b o h em

Qu , b o h luôn luôn, không ai g t g m em Qu c âu.

15 ly d



Dì Hai g t u c i và nói:- Cám n các c u.Xuân và Quan t mà v , s c m t bu n hiu, nh t là Quan.



(7) VIIt bu i chi u tr i chuy n m a, mây gi ng mù m t, gió th i ào ào. Th y th ra kh i

, ngó th y quanh c nh nh v y thì s m c m a, nên b n b i ri t v nhà. Ngoài ngng i ta i d p dìu, l i thêm xe h i, xe ng a, xe máy, chi c xu ng chi c lên, ti ng chuôngleng keng, ti ng còi te tét.

Cô Qu i thêu ngoài nhà hàng, cô c ng i v nhà nh ng i ta và c ng nh ng ita cô i x ng x m, b nh s m c m a. Th mà cô không i th ng v nhà, cô l i ghé vô nhà

u Xuân. Th y c a gi a óng ch t, cô l i ng ch c a s mà kêu th ng Chí.Ch Chín Thi n ra m c a và nói:- Cô Hai i thêu v s m d . Th ng Chí m i i ra ch mua bánh mì. Cô Hai c n

dùng nó i âu hay sao?Cô Qu mau m n áp:- Không, không… Anh Xuân ch a v hay sao?- Th a, ch a. C u tôi i thi trong tr ng.- Tôi bi t… Thi ã c tu n r i ch . B a nay vô tr ng ng nghe x ng danh coi

u hay r t, sao t i ch ng n y mà ch a v !- Tôi c u kh n cho c u tôi u.- Tôi c ng mong c nh v y. Tôi vái van cho u h t, n u có ng i nào r t tôi

bu n d l m.- i cô hai vô nhà ch i. T i r i ch c c u tôi g n v …- Dì i n u c m i dì Chín. tôi ng ngoài n y tôi ch i m t chút.Ch Chín tr vô b p, cô Qu ng tr c hàng ba ngó ra ng có ý trông c u Xuân.Th ng Chí i ch v , tay c m m t bánh mì.Cô Qu th y nó b c vô thì nói:– Em coi nhà nghe không em Chí. qua v m t chút r i qua tr l i.Thi t qu cô v ch ng bao lâu thì cô l i n a.Bây gi tr i ã tan mây l ng gió. Th ng Chí th y ã t i r i, nên v n èn trong nhà

cho sáng. Th mà cô Qu không vô, cô ng trên th m nhà ngó mông, b ng th y Xuân v iTri u ng xa i l i, b i ch m rãi d ng nh không mu n t i nhà cho mau.

Cô Qu nóng n y, mu n hay tin li n v cu c thi, nên cô b c ra ng mà ón haiu. Ch ng hai ng i i g n t i thì cô l t t h i: “ u hay không?”

Tri u l c u và chúm chím c i và áp:– t!– ? R t h t sao?– t h t!– Tr i i! Anh Quan c ng r t n a à?– Quan mà r t sao c. Nó u mà còn c l i khen c a ban giám kh o n a

ch .Ba ng i t nhau vô nhà.Xuân bu n hiu, qu ng cái nón lên bàn r i n m ng a trên gh xích u, m t lim dim,

không nói m t ti ng chi h t, Tri u quay máy hát d a “Tr m Tr nh Ân”, ng hát t nhiên,ng nh không quan tâm n vi c thi r t.

Cô Qu th y c u Xuân bu n thì nói:– Ng i ta th ng nói “ c tài thi m ng”. K n y r i r t thì ráng h c thêm n a

ng k sau thi l i. Ph i kiên nh n, ph i c g ng, ph i ph n chí luôn luôn, ch ngnên ngã lòng.

Xuân c n m thiêm thi p. Tri u c ng nghe máy hát.



Cô Qu mu n gi i n i bu n cho hai c u, cô bèn b c l i ng ng máy hát, m i Tri ung i, kêu th ng Chí bi u d n c m. Cô i l ng x ng, cô nói không ng t ch không t ch nhnghiêm ngh nh tr c n a.

Th y Xuân c n m tr tr , cô m i kêu mà nói:– Anh Xuân d y i thay r a m t r i n c m ch . Em có th a cho dì em r i, b a

nay em àng n y ng em n c m v i anh. Em ói b ng quá, d y n c m ngem n v i ch .

Tri u nói ti p:– y n c m toa, Xuân. Moa c ng ói b ng n a.Xuân th ng th ng ng d y mà nói:- Tôi h t mu n n c m.Cô Qu c i và nói:- Tr i i! Thi r t r i tính tuy t th c hay sao? Làm trai mà y u trí quá v y? Thanh

niên tân h c ta ph i có trí kiên nh n, có óc hùng c ng. ng i ng nhiêncó chông gai nhi u, mình ph i l p th tránh mà i t i n i t i ch n m i h p. ãbi t thi r t là m t vi c tr c tr áng ti c l m. Nh ng mà s tr c tr y nh m nkhông áng cho mình s u não. Thi r t thì h c thêm ng thi l i, h c hoài cho t ithi u m i nghe. Ph i có cái trí nh v y m i c. Làm trai n u g p vi c khókh n r i bu n r u th t trí nh th có h n àn bà con gái ch nào âu!

Có l m y l i c ng c i y làm cho Xuân ho c ph n chí ho c h th m, b i v y c umau mau i r a m t không ng n ng dã d i n a.

Tri u ng i hút gió r i nói:- Ai h c n a thì h c, tôi xin ki u; v c i v , r i làm ru ng ng làm giàu i xe

i ch i.Thình lình Quan t ngoài b c vô nói:- Hai anh r t, tôi bu n quá, ph i hai anh u h t tôi m i vui.Cô Qu m ng nói:- Em nghe anh u, em vui quá. Em m ng cho anh.- Cám n em.- Anh Xuân v i anh Tri u nãy gi bu n hiu. Em xin anh n c m nói chuy n cho

hai anh ó b t bu n m t chút.- Thình lình quá, âu có c m s n mà n.- Có mà. em s p t mà mua n thêm.Cô Qu b ba c u ngoài nói chuy n, cô i vô trong lo b a c m. Cách m t h i

cô tr ra m i ba c u i n c m, n ã d n h t. B n ng i ng i n c ng theo th tMai, Lan, Cúc, Tr c.

Tri u h i Xuân:– Bây gi toa tính sao ây Xuân? Toa nói nghe th coi.– Tính gi ng gì?– Toa nghe l i em Qu toa h c n a hay sao?– Moa ch a nh t nh, suy ngh ít b a r i s hay.– Moa tính nh v y hay l m toa. Toa v C n Th mà , moa v B c Liêu moa xin

i tía moa ki m hai cô con gái con nhà giàu, nói mà c i v cho hai anh emnhà mình, r i mình lo làm ru ng, buôn lúa, ng làm nhà giàu.

– Moa không có chí làm nhà giàu.– Toa c tính chuy n vi n vông hoài!– Không ph i vi n vông. Thu nay moa i h c, moa quy t h c thành tài, ng moa

dùng tài h c cùa moa mà m trí ng bào, c i l ng xã h i, làm cho qu c dâncao th ng, làm cho n c nhà ch n h ng. Moa ã nói v i toa, moa nh t nh



không c i v mà moa c ng nh t nh không làm giàu. V y toa mu n làm vi cgì thích ý toa, toa c làm, ng r moa.

– Toa thích làm vi c minh mông, ã m t trí l i không ích gì cho toa h t.– u m i ng i u ch bi t lo cho mình, xã h i còn ra gì n a. Moa gi n r i, có

moa ph i i Pháp mà h c.– ý toa. Moa ch xin nh c cho toa nh r ng lúa g o là v t báu tr i ban cho x

mình có nhi u. V y mình c níu cái h nh phúc y mà s ng, ch ng c n ph i lominh mông cho nh c trí.

– Cái tâm h n c a toa là tâm h n nhà quê. Toa không th hi u chí h ng c a moai. ng có nói chuy n y v i moa n a.

Tri u rùn vai mà h i Quan;- Quan, toa thi u r i bây gi toa tính làm vi c gì?- Có l tôi s ki m ch mà làm vi c nhà n c.- Làm vi c gì?- Bi t âu. i c h i m k thi vào ng ch công ch c nào thì tôi s l p n d

thi ch bây gi bi t âu mà nói tr c c.Xuân li n nói v i Quan:- Toa i Tây mà h c thêm v i moa.- ! Ph n tôi nghèo, tôi âu dám èo b ng quá nh v y.- Moa còn ba m i b y ngàn b c g i d i b ng. S b c y không cho hai a

mình n h c bên Pháp n m m i n m hay sao? Toa i v i moa thì moa bao chotoa.

- Cám n. Ph n tôi m goá con côi, tôi không th tính vi c xa v i.- Toa là ng i không có i chí, toa không có l i ích cho n c nhà chi h t.- i mình làm vi c chi c ng ph i l ng s c mình ch .- Moa ti c cho toa l m, ti c vì tài l n mà chí nh . Ch chí toa mà chí l n nh

moa, thì toa quí không bi t ch ng.Bây gi cô Qu m i xen vô:- Ba anh m i ng i có m t chí riêng, không ai gi ng ai h t. M i có ba ng i, l i

là ba anh em thân thi t v i nhau, mà c ng ch a ng tâm c, th thì m iy tri u ng bang làm sao mà hi p ý cùng nhau.

y l i c a Qu ây là l i bình lu n nghe ch i cho vui, ch không có ý chê bai haynh o báng. Th mà ba c u trai nghe qua, d ng nh n n n hay h th m nên li c m t ngónhau r i ng i g m mà n không nói thêm m t ti ng chi n a h t. Có l l i bình ph m y

ng t i Xuân nhi u nh t, b i vì Xuân châu mày cúi m t tr m t nghiêm ngh l m, làm chokhông khí thêm n ng n .

Cô Qu dòm th y cái l i c a cô, thì cô n n n mu n ki m th mà gây cu c vui vi, song cô không tìm ra ch c, b i v y kho ng sau b a n có v lãng m ìu hiu.

m c m r i, Tri u v i Quan t giã i vô tr ng lo s a so n hành lý ng sáng maii v nhà. Xuân v i cô Qu a ra c a. Ch ng hai c u i r i, cô Qu th y Xuân có s c tr m bèn h i c u:

- Anh nh t nh i qua Pháp h c n a hay sao?- ó là con ng qua ch n lâu r i. Tr c sau gì r i qua c ng ph i theo con

ng y. V y nên i li n bây gi thì ph i h n.- u anh có trí un úc cho có tài cao, thì anh qua Pháp mà h c là ph i. H c cho

thi t cao m i có ích.- Em ng ý v i qua hay sao?Cô Qu nh ch mi ng c i r t có duyên; tuy ngoài hàng ba không có èn, song Xuân

th y cô ng c m t ngó mình và nói:



- Không ph i em ng ý. Vì anh có chí nh v y nên em ph i tr ng chí cho anhch .

Xuân th dài mà nói:- Cám n em.Cô Qu mu n nói chuy n n a, nh ng cô ngh th nào không rõ, cô ng d d r i

nói:- Thôi, em v cho anh ngh . Em chào anh.Cô Qu b c xu ng th m. Xuân ng ngó theo t l châu mày.



(8) VIII

n 6 gi chi u, èn ngoài ng ph c cháy lên làm cho quang c nh châu thành SàiGòn n m gi a lúc giao th i, n a sáng n a t i.

Xuân thay mà i t h i 3 gi , i xu ng nhà b ng, i qua hãng tàu. C u v nãygi , song c u ng i không yên, c i ra i vô hoài. Bây gi c u m i b c ra ng r i th ngth ng i bách b , có ý ón cô Qu i thêu v . Ch ng th y dáng cô i xa xa, thì c u m ngth m nên chúm chím c i, ng nép bên ng mà ch cô.

a g p nhau thì cô Qu h i:- Anh làm gì ng ây?- Qua ón em.- n gì ph i ón. Có vi c chi g p hay sao?- Có. Qua có m t vi c riêng c n nói v i em.- y thì tr v nhà.Hai ng i d t nhau i v nhà Xuân. Cô Qu v a i v a nói:- Có vi c chi quan h l m hay sao mà anh ph i ón em, anh làm em lo s quá.- m t chút r i qua s nói.- Vi c không g p, v y thì em v r i thì anh s l i nhà em anh nói, ho c anh sai

th ng Chí kêu em c ng c, c n gì ph i ón ngoài ng?- Vì qua b i r i trong trí quá, không th ng i yên c nên ph i i ra ng.- y h ? Anh có h i th m ch c ch n b a nào tàu ch y hay ch a?- i r i. Sáng m t úng 6 gi tàu kéo neo.- y thì ch ng nào anh ph i xu ng tàu?- Qua tính t i mai, ch ng 10 gi qua xu ng tàu.- y t i mai em a anh xu ng tàu, r i sáng m t lúc tàu g n ch y em s qua

n tàu mà t giã anh.Vô nhà r i, cô Qu ng i li n, còn Xuân thì c i qua i l i, dòm s c m t thì c u lo

lung l m. Cô Qu ái ng i, không mu n bi t g p vi c riêng làm cho c u ph i ón mình, nêncô ng i l ng thinh. Thình lình cô nh n vi c c u Quan cô li n h i:

- À, hôm qua anh nói anh có c th c a anh Quan. nh nói hôm tháng tr cnh thi vô làm vi c trong dinh c lý ã u r i mà m i c l nh òi i làm,

nên mai nh s lên. Không bi t nh lên k p mà a anh xu ng tàu hay không?- Quan lên t i r i.- i nào?- i tr a. Nó có ghé nhà qua.- May d ! nh i âu r i?- i tr a nó ghé m t chút r i i ki m ch u mà làm vi c. Nó nói t i nay nó

tr l i.- Ch ng nào anh Quan tr l i anh ph i cho em hay. Em mu n chi u mai em m i

anh v i anh Quan n c m v i em m t b a. B a c m y là b a l ti n bi t anh vàlà l m ng anh Quan b c chân vào i.

- Thôi, ãi ng làm chi. Em ch ng nên nh c lòng. Mà em c ng ch ng nên làmcho qua nh c lòng thêm n a.

- Em có làm nh c lòng anh hay sao?- Nh c lòng l m.- Em không dè. Em xin anh tha l i cho em. V y ch tr c khi anh i, anh có th

cho bi t l i c a em ng em n n n tr c m t anh hay không?



- làm nh c lòng qua ó không ph i l i c a em. Mà qua m i em ghé ây, chánhqua mu n t s y cho em bi t.

- y thì anh nói i.- Nãy gi qua d d là vì vi c y khó nói quá, nói ra s em phi n.- Anh thi u can m, mà c ng thi u trí quy t oán. Anh tính qua Pháp h c, mà

n ngày xu ng tàu, anh th i chí, không mu n i hay sao?- Không, không… qua có th i chí bao gi âu, qua quy t i l m ch .- u anh quy t i thì anh ph i h ng hái lo mua s m ng xu ng tàu i, ch

còn d d n i gì. Em nói thi t, em không mu n anh d d .- Vì qua có m t vi c, qua mu n tính cho vuông tròn, r i qua s i.- Vi c chi? Anh có th nói cho em bi t hay không?Xuân kéo gh ng i m t bên cô Qu mà áp:- Qua s nói. Ch còn có hai êm v i m t ngày n a thì qua s t bi t quê cha t

mà g i thân n i x l . Vi c t ng lai không bi t nó ra sao. Ch ng nào qua tr x ? Mà qua s v hay, hay không? L i qua s có ph c mà g p lai em n a

hay không? ó là nh ng câu h i làm cho qua nh c lòng kh trí h t s c.- i ph i nuôi tâm h n l c quan thì trí m i th th i c.- i qua hay lo xa, mà c ng t i qua th ng thân ph n em út, nên qua bi quan nh

y.- Thân ph n c a em an n l m, có làm sao âu mà anh ph i th ng.- qua nói rõ cho em hi u. Ba anh em k t tình b ng h u v i em g n m t n m

nay, qua không hi u ý c a Tri u và Quan nh th nào, ch riêng qua thì quath ng em l m. Qua nói thi t n u qua không l p chí hi n thân cho T Qu c, quathích thú gia ình nh Tri u v i Quan, thì qua th a v i dì Hai mà xin c i em.

- Cám n anh.- Ng t vì qua nuôi cái chí vi n vông quá, n u c i em thì qua s làm cho em nh c

lòng ch không h nh ph c chi h t. Qua ã th ng em mà ngày n qua nghe dìHai k chuy n th ng tâm c a em n a thì qua càng yêu m n em, nên qua có h a

b o h thân em n cùng. Ngày nay qua ph i b x lìa em mà i, thì làm saoqua b o h em n a c. Ch qua nh c lòng là ch ó.

Cô Qu nghe nh ng l i ch a chan tình ngh a, thì cô c m ng, nên hai hàng n ct ch y ròng ròng.

Xuân c ng c m ng, song ph i g ng g ng mà nói ti p:– i tr a qua có c y Quan nhà b o h giùm em. r i qua c ng ph i vi t th

cho Tri u mà g i g m thêm n a. Tuy v y mà qua c ng ch a yên lòng. Qua nhngày n em có nói v i qua r ng em hy v ng có c m t ti m may nho nh

ng làm ch , kh i i thêu m n c c nh c mà hèn h . Em quy t ti n t n ngth c hi n hoài v ng y. Em ti n t n n ch ng nào m i có s v n l p ti mcho c? Lâu l m. V y nay qua g n i, qua mu n l i cho em m t ngàn ng

c ng em d n ti m li n, kh i i thêu m n n a. Xin em vui lòng lãnh s b cy, n u em t ch i thì qua bu n l m.

Cô Qu lau n c m t r i ngó ngay Xuân mà áp:– Em r t cám n anh. Anh th ng em nên em mu n giúp em nh v y, em c m tình

anh không bi t ch ng nào. Nh ng mà có nhi u c khi n em không th nh n sti n anh cho c. Th nh t, anh qua Pháp mà h c, ph i h c lâu nên t n haonhi u; V y thì anh ph i dành ti n mà n xài, không nên l i cho em. Thnhì, em nghe nói nh ng ng i g n g i v i anh u c th ng công x ngáng. Anh cho dì Chín Thi n m t tr m, cho th ng Chí n m ch c ng n công c c nh c v i anh trót m y n m nay. Bây gi anh cho em ti n n a, té ra anhng th ng công em làm cho anh vui x a nay ó hay sao?



– Hai c em nói ó u sai h t. Hi n bây gi qua có t i ba m i b y ngàn ngc; qua l i cho em m t ngàn, c ng còn 36 ngàn, không n h c hay sao?

Còn em vi n c th ng công, cái lý do không chánh áng nên qua xin phép quacãi l i. Qua mu n l i cho em m t ngàn, y là vì qua mu n tính giúp em ctho mãn ch m c c a em, ch có th ng công gì âu. Mà s ti n y c ngnh s ti n qua g i em em c t giùm cho qua; ã làm anh em, sao em còn áing i u nh m n y?

Xuân li n thò tay vào túi l y ra m t cái bao th ng m i t m gi y m t tr m màa cho cô Qu và nói ti p:

– Em hãy l y mà c t i. Nêu em t ch i thì qua bu n l m v y.Cô Qu châu mày ng i l ng thinh mà suy ngh m t chút, r i cô ng d y nói x n

m:– Anh nói nh v y thì em ph i nh n l y s ti n n y, mà em xin phép h i g t anh

t câu: Anh m t ngàn ng b c l i cho em là vì anh mu n giúp em làm nch không có ý gì khác ph i không?

Xuân c ng ng d y mà nói c ng c i:– Thi t nh v y. Qua ch có ý ó mà thôi, ch không có ý nào khác.Cô Qu ch y n c m t m t l n n a. Cô l y cái bao th c a Xuân r i th ng th ng

nói: ”Anh mu n làm ngh a v i em. Vì tình anh em nên em ph i l y s b c c a anh.”Xuân h n h nói:– Em làm cho qua h t bu n. Qua vui l m, qua cám n em. Còn m t vi c n y n a:

c trong nhà ây qua không bi t làm sao. H i tr a qua khuyên Quan vây mà làm vi c thì nó nói l ng nó ít, nó không có s c n i m t c n ph , nó

ph i i u v i anh em; qua nói h t s c mà nó c t ch i hoài. Bây gi chi bán coi k quá. Còn ch Chín Thi n v i th ng Chí, thì qua ã có cho ti n r i,

không l qua còn cho thêm c n a. V y qua xin g i h t c trong nhà c aem. H qua i r i, thì em em c v nhà mà dùng r i tr ph l i cho ch .Ti n ph qua ã tr tháng n y r i.

Cô Qu nói:– Ch chi anh Quan v ây, nh gi giùm cho anh thì ti n l m.– Qua nói h t l i mà nó không ch u. Mà nó không ch u c ng ph i, b i vì ti n ph

c quá, nó n l ng thì ít ch u sao n i. Vì v y nên qua không dám ép.– Anh Quan không ch u lãnh thì em gi giùm cho anh, ch bi t làm sao bây gi .– Cám n em. S bu n s lo c a anh gi ã bay h t. Qua vui l m. Qua mu n em

th a cho dì Hai hay, r i ng n y n c m v i qua.– Có anh Quan v n c m hay không?– Nó không có h a.– y em v th a cho dì hay r i em tr l i.Cô Qu b c ra c a thì g p Quan vô, hai ng i m ng nhau r i cô Qu i v , cô h a

lát n a cô tr l i n c m.Thi t qu cách ch ng bao lâu cô Qu tr l i, mà bây gi cô r a m t s ch s , b i u

vén khéo, l i b n m i ch không ph i b c b n i làm nh h i nãy. V a b c vô, côtrách Quan:

- Anh Quan lên làm vi c mà anh không thèm ghé nhà em ch i.- Tôi m i lên t i. Nên ch a k p th m em.- Ch ng nào anh b t u i làm?- Sáng mai.- Anh s âu?- Tôi u nhà ng i quen trên ch i.



Anh em nói chuy n t i ó, k th y m t chi c xe h i l n d ng ngay tr c c a r i ban ng i m c a leo xu ng xe.

Xuân dòm ra r i nói: „ Ý! Anh Tri u lên kìa! Có tía má nh n a ch .”Ba ng i trong nhà u ng d y. Tri u b c vô tr c, theo sau là v ch ng ông T

t và cô Quyên. Xuân chào m ng. Tri u ti n d n cô Qu v i Quan cho cha m bi t. M ing i chào nhau r i Xuân m i ng i r i kêu th ng Chí bi u rót trà ãi khách. Xuân l i ng

n cô Quyên, ngó cô m m c i và nói: “Em Quyên i Sài Gòn, tôi không dè chút nào h t.Em lên trên n y ng ch p hình h ”.

Cô Quyên ngó Xuân, nét m t h n h , cô c i và áp: “N u ch p hình thì anh ch pcho em, ch em không ch u ng i khác ch p.”

Xuân c i và h i ông T T t:– Chú thím lên t i h i nào? i Sài Gòn ch i hay là có vi c chi?– i lên h i x . Con Quyên c òi em nó lên trên n y cho nó h c. B i v y chú

thím d t nó lên tr ng Nhà Tr ng ng nó coi nh nó ch u, thì xin cho nó m tch khai tr ng nó nó h c.

– Chú thím ã d t em i coi hay ch a?– i coi h i chi u r i. Nó ch u, nên chú thím c ng ã xin ch cho nó r i n a.- Chú thím âu?- n phòng ngoài khách s n. Nghe th ng Tri u nói cháu tính i Tây mà h c

a ph i không?- Th a, ph i.- Té ra thi t cháu không ch u nghe l i chú? Thi t cháu nh t nh i Tây hay sao?- Th a, cháu nh t nh i Tây, cháu xin gi y thông hành và mua gi y tàu r i. Sáng

t tàu ch y.Ông T T t ngó Xuân r i l c u, s c m t không vui. Cô Quyên nghe nói thì ch ng

ng; cô c ng ngó Xuân trân trân và a n c m t mà h i:- Sáng m t anh i Tây hay sao?- Ph i, sáng m t anh i.- ng lên trên n y h c cho g n anh, té ra anh i Tây!Tri u h i Quan:- Toa lên h i nào?- i lên h i tr a.- Toa lên ng a Xuân xu ng tàu ph i không?- Không. Moa lên ng làm vi c.- Làm âu?- Dinh c lý.- Moa m ng cho toa. moa xin tía má moa nán l i ng sáng m t a Xuân

xu ng tàu.Cô Quyên v i nói:- Tôi c ng n a.Ông T T t c i và nói:- Mu n thì . a cháu Xuân xu ng tàu r i s v . N y, cháu Xuân, chú m i

cháu chi u mai ra nhà hàng n c m v i chú thím m t b a r i s i.Xuân b ng áp:- i chú bi u cháu không dám cãi. Mà n u vâng ch u thì có ch b t ti n cho

cháu.Bà T ch n h i:- Sao mà b t ti n?- , cháu tính t i mai cháu n c m v i cô Qu và anh Quan ây r i cháu xu ng

tàu.



- ng ai âu l , ch anh em v i th ng Tri u thì thím xin m i h t chi u mai nm chung v i nhau cho thím vui. Thím xin m i h t anh em.

Tri u ng d y nói l n:- i Mai, Lan, Cúc, Tr c nhóm i h i, không ai c phép v ng m t. L i c a

tr ng h i truy n. Chi u mai anh em t l i ây r i tôi em xe vô r c i. nm r i mình s tính vi c a Xuân xu ng tàu. À, Xuân, toa hay chuy n moa ã

nói v hay ch a? Xuân c i mà h i l i:- Nói v âu?- Bên Long M , con gái m t v n ch , p l i giàu.- Ng i ta ng g hay không?- Sao l i không ng?- u v y thì toa g n t c m c ích c a toa r i.- Ph i, ch chi toa làm nh moa thì xong quá, kh i i h c t n c a t n công.- Ai có chí n y…Bà T t nói:- Thi r t r i v nhà nó òi c i v , chú thím ph i lo nói v cho nó. Ch ó ng i

ta ch u g r i, song ra giêng m i c i.Xuân v i Quan b t tay m ng cho Tri u.

ch ng ông T T t ch i m t lát r i tr ra khách s n mà ngh v i hai con, ân c ni Xuân, Quan và cô Qu chi u mai ph i ra nhà hàng mà n c m, không ai c t ch i.

Khách i r i, Xuân li n h i Ch Thi n d n c m ng n v i Quan và cô Qu . Bang i n u ng nói chuy n ch i t i 10 gi r i cô Qu v . Còn Quan ó ng v i Xuân.

Chi u b a sau Tri u em xe h i vô nhà Xuân mà r c anh em. Cô Qu i thêu v ,cô thay i y ph c, trang m chút nh r i lên xe i v i ba c u ra nhà hàng.

Trong b a n, cô Qu nói chuy n khôn ngoan vui v , làm cho v ch ng ông T T ti quen mà c ng yêu m n cô nh ã quen lâu r i.

Còn cô Quyên ng i m t bên Xuân, cô c ngó Xuân hoài, s c m t bu n hiu, khôngnói chi h t.

n c m r i, v ch ng ông T T t v i cô Quyên s a so n lên xe i v phòng. M yanh em a ra xe. Cô Quyên h i nh Xuân:

– Anh i bên Tây ch ng nào anh v ?– c xong anh m i v .– Ch ng m y n m.– m m i n m, không bi t tr c c.– Lâu quá!..Anh em m y t m hình c a em theo hay không.– À, quên. lát n a v nhà r i anh s l y mà b trong r ng.– Anh ph i nh a, nghe không.– Nh ! Em hãy an tâm.Xe a v ch ng ông T T t v i cô Quyên v phòng r i tr l i nhà hàng. Tri u m i

Xuân, Quan và cô Qu lên xe tr v nhà tr c. B n ng i u vui v , tính b êm y khôngthèm ng , trò chuy n ch i v i nhau. em xu ng tàu xong r i b n ng i bèn lên xe iTh c n nem.

Xuân nhân d p y m i g i g m cô Qu cho Quan và nh t là c n d n Quan Sài Gònph i h t lòng b o v cô, ph i gi cho tr n ngh a kim b ng.

n ba gi khuya m y ng i m i tr v Sài Gòn. Tri u a Xuân, Quan và Quxu ng b n tàu r i tr v khách s n mà r c cha m . G n 5 gi sáng, v ch ng ông T T t

i cô Quyên m i xu ng t i. Ch Chín Thi n v i th ng Chí c ng qua b n tàu mà a ch .Lúc tàu g n kéo neo, Xuân t giã m i ng i ng lên tàu. Cô Qu chúc Xuân lên

ng bình an, chúc h c mau thành tài, cô vui v nh th ng, ch ng b n r n chi h t. Riêng



cô Quyên thì cô khóc mùi, cô n m cánh tay Xuân ch t c ng, d ng nh không mu n Xuân i song cô không nói ra c.

Tàu rút ch y. Lúc n y là lúc c m ng h t s c, c m ng gi a k ng i i. Ng ii tàu a tay mà ngo c; ng i trên b c ng ngo c l i, và ai ai c ng ngó theo chi c tàu,

song có ng i bu n mà c ng có ng i vui, b i m i ng i có m t tâm s riêng mà không aith u hi u c a ai c.



Ph n Th Nhì

(9) I

Cách b y n m sau.t bu i chi u tháng giêng, b u tr i sáng trong, gió th i mát m . Tan h u, m y ông

y th y t các s i ra, ai c ng mu n th l u b u trên ng Catinat, ho c i chung quanhCh M i mà h ng gió xem hàng, duy có ng i nào có vi c nhà m i v i vã v g p.

Ông Còm-mi Quan ra kh i c a dinh c lý thì b c lên chi c xe nh ba ch ng i,tay c m tay lái, chân p máy, cho xe ch y xu ng ng Espagne bây gi g i là ng LêThánh Tôn. T i tr c ti m may “Xuân Quan” xe ng ng sát l ng. Quan t t máy r i

c xu ng xe mà i vô ti m may.Dì Hai Oanh ng ng i ti p chuy n v i ba ng i khách t may áo, v a th y Quan

vô thì vui v h i:- Tan s r i hay sao con?- , tan s r i.- Hôm nay tan s r i mà tr i còn s m quá.Dì li n day vô nhà trong mà nói tr ng: “ a nào không ó thì cho cô Hai hay

ng v k o s p nh nó trông.“Cô Qu t i c i i xu ng thang và v i vã nói v i ch ng:- c, c. Em ang l t t xu ng v cùng anh ây.- s m ng qua t i m t chút, vì b a nay tr i n ng quá, s v n hoa khô

héo h t.- Anh s v n hoa khô héo, còn anh không s hai con trông hay sao?- Quan ngó v r i c i mà áp nho nh : “S h t c hai.”Cô Qu càng thêm vui v , màu h nh phúc càng chói loà m t mày cô.Quan v i Qu d t nhau i ra, t i ch dì Hai Oanh ng i nói chuy n v i khách, thì

ng ng l i t giã r i m i lên xe. Dì Hai Oanh ng i ngó theo hai tr b ng c p m t ch a chanthân ái.

t bà khách h i dì Hai Oanh:- Con và dâu bà ó ph i không?- Th a, không. Con nh là cháu g i tôi b ng dì, ch không ph i là con, còn ch ng

nó hi n làm Còm-mi trên dinh c lý.- Hèn chi hai v ch ng không chung v i bà.

t bà khách quen v i dì hai ã lâu nên bi t gia o c a dì, bèn r c áp:- ch ng cô Hai có nhà trên Phú Nhu n, m i b a cô xu ng coi thêu r i chi u cô

, ch d i n y sao c.Dì Hai Oanh ti p l i:- Nó có t i hai a con, b a nay có thêu g p, tr a nó ph i l i mà thúc cho th

thêu, mà nó nh y nhót nh con ng i không an. Nó là ch ti m mà nó b phúcho tôi. Ph n lúc n y nhi u, nên tôi m t h t s c.

Thi t nh v y, ti m may “Xuân Quan” n y là ti m c a cô Qu . Còn Quan là ng in trong nhóm Mai, Lan, Cúc, Tr c h i tr c ó là ch ng c a cô.

là khi Xuân xu ng tàu i Tây r i, thì cô Qu không i thêu m n n a, cô dùngt ngàn ng b c Xuân l i cho cô ó mà m n ph d n ti m may. D n ti m may xong

i, cô không bi t ph i t hi u ti m th nào, cô m i l y tên c a hai ng i b n thi t là Xuânvà Quan mà t, ý mu n k ni m tình thân ái c a cô v i hai anh b n.



Trong ti m thì cô Qu qu n xu t v ph n thêu, còn dì Hai Oanh ch tr ng v ph nmay. Thêu thi t t i mà may c ng thi t khéo, b i v y ti m "Xuân Quan" l p ra trong vòng

y tháng thì danh ti ng l y l ng kh p Sài thành. M y bà m y cô m c qu n áo hay là igiày thêu mà không ph i c a "Xuân Quan" may hay thêu thì ch a ph i là ng i bi t n m c

ng n. Hàng ngày khách n ti m may áo may qu n ho c t thêu m t g i n m n p.Dì cháu cô Qu ph i m n n hai m i ng i th ph thêu và may m i k p.

Vì Quan ã h a bão h cô Qu , mà l i có l i Xuân c n d n thêm n a, nên Quan làmvi c Sài Gòn th ng hay ghé l i ti m mà th m. M i l n Quan ghé thì cô Qu ni m n vui

, cùng nh c nh Xuân luôn luôn. Quan m ng cho cô Qu làm n th nh phát, cô Qu cámn t c hy v ng cô ôm p t lâu.

i lui g n g i nhau th ng, tình c a Quan v i Qu càng thêm dan díu. Có khi ng inói chuy n ch i r i Quan t giã ra v , ch ng ra ng Quan t h i th m trong trí: ”Có ph icô Qu là ng i b n tr m n m c a ta hay không?”

Còn cô Qu khi thanh v ng n m m t mình, cô nh t i Xuân và Quan, cô c ng thìth m trong trí: “Anh Xuân nh t nh không l p gia ình. Còn anh Quan trái h n, nh gich ngh a gia ình, song nh i ng i ng tâm, ng chí nh m i ch u ph i hi p. Khôngbi t mình có ph i là ng i ng tâm ng chí ó không?”

Hai ng i tuy có ý t i s hi p nhau d ng gia ình, xây h nh phúc, song ho c cònái ng i, ho c ch a quy t nh, nên ai gi kín ý n y, không t cho nhau bi t.

làm n c a cô Qu thi t mau phát t. D n ti m m i có m t n m mà trong t cóôi ba ngàn ti n d . Cô Qu ã có s c có h nh, l i có ti n n a thì càng thêm duyên. B i v y

có nhi u ông sang tr ng g p ghé mu n c y mai m i mà c i cô.t êm Quan ghé th m. Dì Hai Oanh m t m i nên ã ngh r i. Cô Qu m i Quan

lên l u. B a nay cô Qu có s c nghiêm tr ng ch không vui v nh lúc tr c. Quan l y làm, ng suy ngh thì thình lình cô Qu nói:

- Em có m t vi c riêng mu n t v i anh.- Vi c chi thì em c nói cho qua nghe.- Có m t ông c-t mu n c i em.- Em ng hay không?- Em ch a nh t nh. Em mu n h i anh coi ý anh ngh th nào?Quan châu mày ngh m t chút r i m i h i l i:- Em bi t tánh tình ông c-t ó hay không?- Em bi t m t ch không bi t tánh tình.- ch ng thì ph i ý hi p tâm u thì m i i v i nhau c. Em nên d tánh

tình c a ng i cho rõ r i s nh t nh. Qua không quen v i ng i y, nên quakhó mà t ý ki n c a qua v cu c tr m n m c a em.

Cô Qu tr m ngâm r i cô a tay ch vào chi c cà rá mà nói: “Chi c cà rá n y nólàm cho em ng n ng i nhi u l m. Em không dám tin ng i àn ông nào h t, tr ra anh v ianh Xuân.”

Quan ch ng h ng, ng c m t ngó ngay cô Qu và h i:- Thi t nh v y hay sao?- Thi t nh v y.- i sao em l i tin qua v i anh Xuân?- i em th u hi u tánh tình c a hai anh.Quan l l ng m t h i r i m i nói:- Xuân không ch u l p gia ình.- Ph i… nh quy t nh nh v y.- Còn qua thì tr ng gia ình… Ví nh hai anh em mình hi p nhau mà l p gia ình,

theo ý em, cái gia ình y có th có h nh phúc hay không?- có h nh phúc nhi u l m.



- y thì chúng ta s lo l p gia ình y, l p cho mau.Cô Qu g t u và ngó Quan mà c i.Quan khoan khoái trong lòng không ng i yên c n a nên ng d y i qua i l i

mà nói:- Chúng ta s thành m t c p ph ng hoàng ng trên cây tùng già ngó mông ra

kho ng ng ru ng mênh mông nh trong t m thêu c a em n m ngoái.Cô Qu nói:- Ch ng nh ng c p ph ng hoàng y u trên cây tùng r i ngó mông mà thôi, nó

còn kêu mà ch ng h nh phúc cho thanh niên nam n khác n a.Quan h t s c vui m ng sung s ng, ng ngó cô Qu mà nói;- Qua c ng b t u n m mùi h nh phúc r i.- Em c ng v y.- Cha ch , Xuân bi t chúng ta ph i hi p tr m n m ây ch c nh không vui.- Sao l i không vui? nh không ch u l p gia ình thì thôi, nh mu n ng i khác

ng ph i theo nh sao c. Mà em mu n chúng ta ng cho nh bi t cu cph i hi p c a chúng ta. Chúng ta vi t th cho nh thì nói vi c th ng mà thôi,ch ng nói t i vi c n y. Ch ng nào nh v r i thì nh hay ch ng mu n gì. Anhch u nh v y hay không?

- Ch u. Em tính nh v y thì hay l m. nh m c lo h c. Mình ph i cho nh yênchí, ch ng nên làm r n cho nh. Hu ng chi nh ngh ch v i ch ngh a gia ình,thì ám c i ch ng c n ph i cho nh hay.

Ng i ta th ng nói ph i có duyên n m i k t thành v ch ng c. Không bi t cáilý thuy t y có chánh áng hay không, nh ng mà i v i cô Qu và Quan ây thì nó úng

m. Cô Qu k t b n v i Quan và Xuân, vì Xuân có tánh a s u a c m, còn Qu có tánhth n tr ng tr m t nh, nên cô t ng Xuân có tình v i cô nhi u h n Quan, ch ng dè tình ý bâygi l n ng c, làm cho ng i mà cô ý l i không có tình, còn ng i cô không ý l i cótình. ó không ph i là duyên n hay sao?

Ngày l Quan v Trà Vinh th a v i m và anh hay, r i chánh th c t v i dì HaiOanh mà xin c i cô Qu . ám c i làm n ti n, m i bà con mà thôi, n Tri u mà Quan

ng không cho hay. C i r i Quan v chung t i ti m may mà i làm vi c. Tình v ch ngngày nay c ng nh tình b ng h u h i tr c, v n m t m c chân thành ái kính luôn luôn. Ynh l i cô Qu oán tr c, gia ình thi t là m m, ch ng yêu v , v kính ch ng, m ing i u gi nhi m v vuông tròn nên b u tr i c thanh b ch, ch ng bao gi có m t c mmây ph ng ph t.

Cái h nh phúc c a Quan v i Qu càng b a càng l n thêm hoài. Ch ng nh ng ti mmay c th nh l i h n mà thôi; mà v ch ng c vài n m thì sanh c m t a contrai t tên là Minh, r i m i n m ngoái ây l i còn sanh thêm m t a con gái n a, t tênlà Ph ng. Minh và Ph ng là k t qu c a ni m ân ái v a n ng nàn v a thanh b ch gi aQuan và Qu , mà c ng hai óa hoa t i p v a m i n y n thêm duyên thêm quí chogia ình tr n y. B i v y Quan v i Qu trân tr ng êm ngày, tuy v ch ng ph i i làm vi c,song ch ng có lúc nào hình nh hai tr không có v n v trong trí.

m ngoái, khi sanh Ph ng r i, cô Qu m t là mu n m ch ng c chung h ngnh phúc gia ình, hai là mu n em cái h nh phúc y mà vào m t c nh thanh t nh tiêu

diêu, nên cô than th xin ch ng ki m mua m t mi ng t g n Sài Gòn c t m t cái nhà nhonh mà cho con ch i thong th và ng r c m ch ng v chung cho vui.

Có m t c n nhà, không c n m l , song ph i cao ráo mát m , gi a m t mi ng tcó hoa qu , c i rau, y là cái hy v ng c a Quan thu nay. Hôm nay Quan th y v c ng hi pý v i mình, l i trong nhà bây gi có d n n m b y ngàn ng b c, b i v y Quan không d

, quy t tán thành nguy n v ng c a v mà c ng là s m c c a mình.



Lúc y chung quanh Sài Gòn t tr ng có nhi u mà bán giá r . Nh có anh emquen ch d n, Quan mua bên Phú Nhu n, d a trên ng lên L ng Cha C , m t mi ng t

ng h n m t m u mà giá ch có m t ngàn ng thôi. Mua t r i Quan t c t m t cái nhàngói ba gian vách ván, có nhà b p, nhà xe, có l ng b câu, có gi ng n c ng t, các cu c t nhao h t hai ngàn n a.

Nhà c t xong r i, v ch ng Quan d n h t nh ng c a Xuân l i mà em v ó,có thi u bàn gh t gi ng thì mua thêm, r i v ch ng v v i con và Quan c ng r c mlà bà H ng s Huy lên v i mình.

Quan mua m t chi c xe h i nh m i ngày, s m mai c ng nh x chi u, v ch ngxu ng Sài Gòn, ch ng làm vi c, v coi ti m. nhà th ng Minh có a gi , con Ph ng cóvú nuôi, l i có bà H ng s coi sóc trong ngoài, c ng nh d i ti m có dì Hai Oanh nên

ch ng Quan kh i nh c lòng c c trí.Mi ng t r ng quá. Quan li u khó mà tr ng cho giáp h t c, b i v y Quan chia

hai ra r i phía sau cho ng i ta tr ng thu c, tr ng u, tr ng b p, tr ng khoai. Quan ra v nmua gi ng, mua phân r i giao cho h tr ng, h ra công m tr ng, vô phân r i t i n c,ch ng bán c bao nhiêu ti n thì h chia cho Quan phân n a. K có c a ng i có công,hai àng u vui lòng, Quan xu t v n thì có l i, mà h ra công c ng không thi t h i.

Còn phân n a mi ng t n m v phía tr c, thu c chung quanh nhà thì Quan m nng i coi tr ng. Tr c sân tr ng th bông, d c theo mé quan l tr ng m t hàng mít, haibên nhà tr ng rau tr ng c i, tr ng t, tr ng nhãn, tr ng tr u, còn phía sau nhà tr ng mtr ng khoai lang, có khi c ng thay i mà tr ng b p, tr ng mía.

Trót m t n m nay gia ình Quan yên t nh c ng nh m t bi n lúc tr i còn êm, h nhph c c a cô Qu nh mùa xuân tr ng t . Chung kính m , chung kính dì, chung yêu con,chung làm vi c, v ch ng Quan ch ng m c u chi khác n a, ch mong làm sao chochu i ngày h nh phúc n y kéo dài cho mãn i.

Chi u hôm ó Quan ghé ti m “Xuân Quan” mà r c v ch y ri t v nhà. Xe vô sâna ng ng thì th ng Minh ch y ra kêu ba má líu lo, còn con Ph ng còn n m trên tay ch

vú, song nó c ng a hai cánh tay m m m i non n t ra òi má m. Quan b ng Minh, Qum Ph ng cùng i vô nhà, v a i v a hun con, v hân hoan chan hoà trên các m t, t cha

cho n hai con. Bà H ng s ng i ch i tr c hàng ba, bà th y con cháu tràn tr thân áinh v y thì bà vui lòng khôn t , nên bà chúm chím c i mà vì bà c m ng quá nên bà a

c m t.Gia ình h nh phúc là ó!

c tranh thêu c p ph ng hoàng ng trên cây tùng già ngó th ng ra ng ru ng bátngát kêu mà ch ng h nh phúc cho thanh niên nam n là ó.

Quan n ng n u Minh, k m t Ph ng mà hun r i i thay ng ra ti p v i hai a t i hoa t i ki ng. Quan m c qu n v n, i chân không, tay xách thùng n c i t i cây

coi g n gàng m nh m . Th ng Minh l m m ch y theo cha, tay c m m t chi c lon mà b tch c cha t i n c coi r t ng ngh nh.

m t i r i thì tr ng m c ã cao.Ch vú em em bé Ph ng vô bu ng mà d ng .Bà H ng s và cô Qu d t Minh ra ng i trên b ng á gi a sân mà th ng

nguy t nhìn hoa.Còn Quan thì c ng nh m i bu i t i, h n c m r i thì ng i t i bàn vi t hút thu c và

c báo, c cho h t r i m i ch u ra ngoài i bách b mà hóng mát.Bóng tr ng tròn t r ng, mùi hoa th m ngào ng t, h i gió th i lai rai, nhành cây a

lúc l c.Minh ng ôm b p v m mà nói nhõng nh o: “Mai má cho con xu ng ti m nghe

hôn má.”Cô Qu vu t tóc con mà áp:



– Con xu ng ti m chi con? nhà ch i v i bà n i ch .– Con ch i v i bà n i h m nay. Con mu n xu ng con ch i v i bà ngo i.– Con mu n i thì con ph i xin phép v i bà n i. Nh bà n i cho thì má s d t i.Minh buông m ra mà b c qua bà H ng s mà nói: ”Bà n i cho con i, nghe bà

i”.Bà H ng s ôm cháu hun kh p m t mày r i nói:– , mai con i theo ba má xu ng th m bà ngo i. H m nay con lâu xu ng ch c bà

ngo i nh l m.Thình lình trong nhà Quan c t ti ng kêu và nói l n: ”Em i em, anh Xuân v g n t i

i.”Cô Qu ch ng h ng v a ng d y i vô nhà v a nói: ”Anh Xuân v ?...Ai nói v i

anh mà anh bi t.”Quan c ng i trong nhà mà áp: ”Qua th y trong nh t trình ây. Em vô coi”.Cô Qu b n b vô nhà, Quan v a ch vào t nh t trình v a vui v nói: “Nh t báo

ng hành khách i chi c tàu "ARAMIS", Marseille ch y b a 10 tháng 2. Trong shành khách có tên Xuân, k s nông h c rõ ràng ây. M y n m nay tuy anh Xuân ít g i thvà gi u kín không ch u cho mình bi t nh h c khoa nào, song qua có h i m y ng i bênTây v , thì h nói nh h c tr ng Nông Ph Nogent– sur– Marne. Tên Xuân k s nông

c i chi c "ARAMIS" ây, thì nh ch ai ”.Cô Qu cúi xu ng xem k l i r i c m xúc nên th ng th ng nói: “Ph i r i…Ch c

nh…”Cô Qu l i ng i cái gh tr c bàn vi t, m t ngó ch ng trân trân và nói ti p:- Anh Xuân v !... Em m ng quá!...- Qua c ng m ng…- Ph i ón tàu mà r c nh. Không bi t ch ng nào tàu t i?- Marseille i b a 10 tháng 2, ch ng 7 tháng 3 s t i Sài Gòn. B a nay ã ra

kh i Bi n r i. g n t i qua s h i th m hãng Nhà R ng coi ch c gi nào,ngày nào v .

- Nên cho anh Tri u hay ng nh lên mà r c v i mình hay không?- Thôi, lúc n y ng g t hái anh Tri u m c lo góp lúa ch ng nên làm r n nh.- Nhóm Mai, Lan, Cúc, Tr c ph i h i i h i ch … ã b y n m r i.- Xuân v mình ph i d coi ý nh th nào r i s hay.T ngày nh i Tây, c

m nh m i g i cho mình m t t m b u thi p vi t ít ch s sài, không ch c tìnhng h u nh tr c n a. V y mình c ng ch ng nên nói chuy n ó làm chi.

- Ph n em có th n c a anh Xuân: nh có m t ngàn ng c a nh, em m i leolên a v ch nh n r i làm n khá ây, d u th nào v ch ng mình c ng ph i lo

n b i n y.- ó là l d nhiên. n ngh a ph i lo n áp, quên làm sao c.- Em coi ý anh Tri u không thích anh Xuân; nh th ng v ch ng mình h n. Anh

nh không? Lúc v ch ng mình m i c i c vài tháng, anh Tri u có d p lênSài Gòn nh ki m mình nh th m. nh hay hai anh em mình k t ngh a tr m n mthì nh m ng l m, nh khen mình quá, còn nh nói h i nh ghét anh Xuân.

- Anh Tri u xu h ng v ch ngh a gia ình. Mình ng ý v i nh nên nh thích.Còn nh nói anh Xuân là ng i “Vô gia ình” nên nh không a.

- Anh Xuân h c xong r i, ch ng v x ch c nh c ng c i v nh ng i ta chgì?

- Cái ó qua không dám bi t. Anh Xuân nuôi ý khác m i ng i. nh mê m n v ich ngh a ch n h ng xã h i. nh quy t hy sinh i nh lo khai phá. Khôngbi t m y n m nay nh i ý ch a?



- Em ti c cái nhóm “Mai, Lan, Cúc, Tr c” không sum hi p c nh h i x aa.

- Qua c ng ti c nh em. Cu c i th ng thay i, lòng ng i c ng v y. th ng th ng coi…

Bà h ng s d t Minh vô nhà. Minh l i ng tr c cha m và khoanh tay xin phépi ng . V ch ng Quan ôm con mà hun m t h i r i Minh m i i theo bà n i mà i ng .

Bóng tr ng càng thêm t , khí tr i càng thêm mát, tuy gió vàng ã l ng êm, ng n câyu ng s ng.

Bây gi v ch ng Quan m i v n cho lu èn trong nhà r i cùng nhau i ra gi a v nhoa th m r c r ng i mà bàn ti p chuy n Xuân, tính coi ph i r c Xuân nh th nào, ph ilàm cách nào cho ch ng h ng, ph i m i Xuân âu, ph i làm sao mà em trí ý th c tthay cho u óc m m ng c a Xuân, nh t là ph i li u ph ng nào gây l i tình b ng h uthu x a.

ch ng bàn tính t i khuya m i i ng .



(10) II

Bu i s m mai, s Th ng kh u dán cáo th nói chi c tàu "ARAMIS" 3 gi chi u sp b n Sài Gòn.

Quan xin phép s ngh bu i chi u, còn cô Qu lo mua th c ph m ti p r c ãiXuân

i 2 gi chi u mà v ch ng Quan ã ng i xe h i qua b n Nhà R ng r i. Nh ngng i i r c bà con anh em nh Quan, h l n l t t u t i c ng ông.

c l n y mà chi c "ARAMIS" cao vòi v i, s n tr ng toát, quanh theo cái doingang L ng-tô, r i nh m ch y vô b n, hình dáng oai nghiêm, s .

Cô Qu v i Quan ng ngó, trong lòng kh p kh i, v a vui th y chi c tàu, v a trôngp b n c . Vì c m xúc nên cô Qu n m tay Quan, Quan ngó v mà c i, r i c ng n m ch t

tay v , d ng nh mu n trình l n cho Xuân còn trên tàu c bi t r ng mình theo th c tp tánh gi n d , nên mình c ng c h ng h nh phúc, ch ng c n l n l i ki m tìm.

Tàu c p b n. V ch ng Quan dòm hành khách có ý ki m Xuân mà không th y. T isao v y? Xuân m c d n d p hành lý, hay là Xuân v Xuân không cho ai hay, Xuân ch ckhông có ai r c, nên không c n d a mé tàu cho trên b th y?

Thang b t xong, hành khách chen nhau mà xu ng tàu n m n p. V ch ng Quant tay nhau l i ng g n c u thang mà ón Xuân. Ch ng bao lâu hai ng i th y Xuân

th ng th ng i xu ng, hình vóc cao l n m nh m , tay xách m t cái va ly, sau l ng l i cóng i ph vác r ng i theo.

Cô Qu kêu l n:– Anh Xuân, có em i r c anh ây!Xuân ng l i ngó, th y Quan v i cô Qu thì chàng nhích mi ng c i r i ph i trôi

theo l c sóng ng i mà xu ng c u, không th d ng l i c mà c ng không nói m t ti ngchi h t.

Xuân xu ng h t c u thang thì g p Quan v i cô Qu ng ch c s n n i ó. Xuân b ttay m ng b n c và h i Quan:

– Sao toa v i em Qu hay moa v nên xu ng b n mà r c moa?– c nh t báo.– À!... Nh t báo!Ng i phu vác r ng n ng, s Xuân ng nói chuy n lâu nên thúc: “ em xe l i xe

kéo ph i không ông ”Quan h t mà áp: “Không. em l i xe h i kia ”. Quan v i vã d t ng i phu l i xe

i, coi r ng lên xe t t r i móc ti n mà n công vác.Xuân v i Qu th ng th ng i theo sau. Cô Qu th y Xuân v n nghiêm ngh , c p m t

n sâu xa nh h i tr c, duy hình vóc l n h n và d i tàu g n m t tháng nên b n ngbi n táp, gió th i ùa nên n c da s m h n mà thôi. Lìa quê cha t t ã trót b y n m, hômnay m i c ch n lên cõi thân yêu mà ng i g p tr c nh t là hai b n c giao, b i v ytuy Xuân có tánh tr m t nh song trong lòng c m ng nao nao.

Cô Qu d t Xuân l i t i xe h i, Quan r c l y va ly mà b lên xe n a. Xuân h itr ng: “Xe c a ai ây?”. Cô Qu c i mà nói: “Xe c a anh Quan.”

Xuân ngó Quan d ng nh mu n h i Quan làm vi c có d ti n l m hay sao mà s mxe h i.

Quan hi u ý, không mu n Xuân d ngh nên v t nói:– Xe có 3 ch ng i, mà b r ng v i va ly choán h t, bây gi làm sao mà i c.

Thôi, tôi tính nh v y: hai ng i ây, tôi ch hành lý v tr c, r i tôi str qua mà r c.



Cô Qu nói:– Không. Anh c ch i i. Em kêu xe kéo em i v i anh Xuân. Anh kh i tr

qua n a.Quan li n kêu l i hai chi c xe kéo mà giao cho cô Qu r i lên xe h i c m bánh i

tr c.Dì Hai Oanh th y Quan ng ng xe thì b c ra h i:– Còn c u Xuân âu con?– nh i xe kéo, m t chút n a nh s t i.Quan kêu m t ng i trong ti m mà d n:- Ch ng khách vô ti m r i, anh kêu m t chi c xe kéo l i anh ch giùm r ng v i

va ly em tr c lên nhà tôi, anh nh không?Ng i cúi u áp:- Th a nh .- , mà ph i ch tôi vô ti m r i ngoài n y anh s làm nghe không. ng có cho

khách th y.- .- Xe kéo c a Xuân và cô Qu qua t i, ng ng sau xe h i. Xuân th y dì Hai Oanh

c ra thì m ng, l t t cúi u chào và h i:- Dì Hai nhà m nh?- Cám n. C u i m y n m nay m nh gi i?- cháu m nh luôn luôn.- Cô Qu vui v nói:- Ti m may c a anh ó; dì cháu em nhà l p giùm cho anh m y n m nay, song

gi u kín không cho anh bi t.Xuân châu mày rùn vai, ngó lên th y t m bãng hi u “Xuân Quan “ r i g t u chúm

chím c i.Dì Hai Oanh nói: “Thôi m i c u vào ti m ch ”.Quan bàn tay lên l ng Xuân mà xô nhè nh a Xuân vào ti m, dì Hai v i cô

Qu ti p i theo, Xuân th y th may ng i h n m i ng i, hàng ch t y t , áo treo ynhà, thì ng ngó và suy ngh .

Quan nói:– ng d i ây là may, còn thêu thì trên l u. Toa i luôn lên trên xem cho bi t.Quan d t Xuân l i thang mà lên l u, cô Qu v i dì Hai c ng i theo sau song không

nói m t l i nào c .Trên l u Xuân th y c ng có c ch c ng i th ng ng i ch m ch thêu. C u i

vòng coi ch i r i g c g c u.Cô Qu b c t i nói v i Xuân:– Anh xu ng tàu mà i Tây r i thì em vâng l i anh d y em dùng m t ngàn ng

c c a anh mà l p ti m Xuân Quan n y. Ph n may t ng d i thì v dì em coisóc, còn ph n trên n y thì chính mình em qu n xu t. Nh tr i ph t nên m y

m nay ti n Xuân Quan phát tài luôn luôn. Nh anh mà em c leo lên a vch nhân, n y ch ng bao gi em dám quên.

Xuân châu mày áp:- Qua không nh ti n b c gì h t. Qua cho em m t ngàn ng b c bao gi âu?- Anh mu n gi u ch i h ? Em bi t anh là ng i thành th t, k l ng, hay tính

tr c hay lo xa. Có l nào lìa quê h ng m i b y n m mà anh i tánh n th .y l i y làm cho Xuân n n n nên l t t nói l i:

- Qua nói ch i. Mà c ng t i em làm cho qua b c ra ngoài vòng ch n chánh.- Sao v y? Em làm sao mà anh t i cho em?- Ai bi u em nh c chuy n c làm chi?



- Không nh c sao c.- Xin em ng nh c.- Cô Qu v a mu n cãi n a thì Quan nói: “Thôi mà, anh Xuân m i v t i, chúng

ta nói chuy n m i nghe cho vui, em nh c chuy n c làm chi. Coi ti m XuânQuan r i, thôi bây gi m i anh Xuân lên Phú Nhu n ch i”.

Xuân h i Quan:- Lên Phú Nhu n làm gì?- y! C i mà. Làm chi r i s bi t.- tôi m n phòng ng mà c t hành lý r i i âu s i ch .- ng lo chuy n y.Quan li n c p tay Xuân mà xu ng l u. Dì Hai Oanh v i cô Qu ngó nhau mà c i.

Xu ng t ng d i r i Quan nói v i dì Hai: ”M i dì lên Phú Nhu n ch i v i m y cháu.”Dì Hai ngó vòng m y ng i th may r i nói:– Không ti n. may g p l m, dì ph i thúc cho h may, không dám i ch i. M y

cháu i i. C u Xuân i ch i, b a nào c u r nh r i r i tôi s nói chuy n v iu, vì tôi có nhi u chuy n ph i nói, mà l i nói dài l m.

Ba ng i cúi u t giã dì Hai r i n i nhau ra c a. Xuân th y xe h i còn u ngaya song không có hành lý c a mình thì h i Quan:

– a, c c a moa ai em i âu r i?– Moa ã sai ng i ch tr c lên Phú Nhu n.– Chi v y?– em lên tr n cho toa ch có chi âu.– Bí m t quá.– Có gì là bí m t âu.Xuân rùn vai mà trong trí suy ngh lung l m.Cô Qu m c a xe h i leo lên ng i phía sau, Quan lên ng i ng tr c, bi u Xuân

lên ng i m t bên mình, r i c m bánh cho xe ch y lên Phú Nhu n.Cách b y n m tr i m i th y Sài Gòn, Xuân ng i xe c ngó hai bên, không mu n nói

chuy n. Cô Qu ng i phía sau cô vui v h i:– Anh Xuân, anh coi Sài Gòn bây gi có khác h n h i tr c hay không?– Bên Khánh H i thì khác nhi u. Phía Ch M i ng i ta ông o và buôn bán

th nh v ng h n. Còn phía trên n y thì nhà c a c ng nh c , ch không thay ichi h t.

– Qua kh i c u Ki u r i thì anh s th y i nhi u. r i anh coi.Thi t khi xe qua kh i c u Ki u r i thì Xuân th y ng i ta ông o r n r , nhà ph

hai bên c t giáp h t, ch không ph i là ng qu nh hiu, nhà s sài d dáy nh h i tr c.Cô Qu h i Xuân:– Ph i khác h n h i tr c hay không anh Xuân? Em nh h i tr c chúa nh t m y

anh d t em i ch i phía trên n y, có ph i nh v y âu.– ch Tân nh tr lên phía trên n y ng i ta ông quá.– Ph i. Nh chánh ph làm ng xe l a t B c vào Nam, ng bào ta ngoài B c

Vi t, Trung Vi t có th vào trong n y d dàng, nên buôn bán làm n. T i nhy nên bây gi Sài Gòn dân s t ng lên vùn v t, ph i tràn ra mà các vùng

chung quanh châu thành.– ó là s ti n hoá c a quê h ng v m t kinh t . áng m ng l m.– . Ti m may, ti m óng giày, ti m bàn gh , ti m gi t i bây gi toàn là c a

ng i mình h t anh .– y h ? c v y thì qua m ng l m. ó là m t s qua ao c t thu nh .– Vi t Nam mình l p ti m buôn bán nhi u, r i anh i ch i anh s th y.



Xuân m c nói chuy n, ch ng th y xe h i quanh vô nhà thì ch ng h ng h i: ”Nhà aiây?”

Quan v i cô Qu d ng nh không nghe nên không tr l i. Xe ng ng bên nhà. Quani Xuân xu ng, Xuân h i n a; “Nhà ai ây?”

Quan chúm chím c i và áp:– Nhà c a moa ch nhà ai.Xuân không dè Quan có xe h i, mà l i còn có nhà, nên ng ng c nhiên. Quan m i

Xuân lên hàng ba ng vô. Bà H ng s n m tay cháu Minh ng s n t i c a gi a, mà chvú b ng cháu Ph ng c ng ra ng g n ó.

Quan th y m li n ti n d n v i Xuân:- Má c a moa. Th a má, b n c a con là anh Xuân bên Pháp m i v t i.Xuân cúi u chào nói:- Cháu kính chào bác và chúc bác an kh ng.Bà h ng s áp:- Tôi m ng c u. M y n m nay th ng Quan tôi nh c nh c u hoài. T nay anh em

c g n nhau, tôi l y làm vui l m.Quan b c t i a tay b ng cháu Ph ng mà hun. Th ng Minh th y có khách l nên

nãy gi ng êm, ch ng th y ba nó b ng em nó, thì nó buông tay bà n i r i l i ôm ba nó.Xuân th y v y thì h i Quan:

- Con c a toa?- Ph i. Con c a moa.- c m y a?- Có hai a ây.Quan bi u Minh:- Con xá bác i con.Minh ch p tay cúi u chào Xuân. Xuân c i a tay n m ch t tay m t c a Minh,

i ngó vô nhà r i h i Quan: „Toa làm n ti n d n Madame Quan cho moa bi t”. Lúc y côQu ng sau l ng Quan chúm chím c i. Quan day l i ch v mà nói: „Madame Quan ây.Toa quen tr c moa nên moa không ti n d n.” Xuân ng c nhiên ngó cô Qu , ngó Quan, ngóhai cháu nh , r i g t u và ch m rãi h i Quan:

- lùng quá. Moa không dè chút nào h t! Toa làm nh v y hay sao? Toa c iem Qu h i nào?

- Toa i m t n m r i moa c i.- Sao không cho moa hay?- Toa không a gia ình thì cho toa hay ích chi? Khi ra i toa d n moa nhà ph i

o h em Qu . Moa suy ngh mãi, sau moa nh r ng ph i c i em Qu thì m io h em c, nên moa c i.

Xuân vui v b t tay m ng cho b n:- Toa cao th ng mà l i gi n d quá. Moa m ng cho toa mà moa c ng kính ph c

toa.Xuân day qua nói v i cô Qu :- Qua c ng m ng cho em l m. Em v i Quan u kính tr ng ch ngh a gia ình,

hai ng i ph i hi p, gia ình t nhiên m m. Qua m ng l m. Qua vui l m. Emkh i ph i eo chi c cà rá m t n a.

Cô Qu a bàn tay cho Xuân xem. Thi t qu không có chi c cà rá m t . Cô c ivà nói: „Anh Quan không cho em eo chi c cà rá ó mà anh l i bi u em m t chi c dâychuy n có trái tim vàng em eo luôn luôn tr c m t em ây. H i anh ra i thì hai a emcó tình b ng h u mà thôi ch ch ng có ý gì khác. Vì g n nhau r i l i th y tâm u ý hi pnên l n l n m i gây tình v ch ng. Nh có tình v i ý y chung l n nên v ch ng em m i

o c h nh phúc mà h ng m y n m nay.”



Xuân v i vã nói:– nh phúc y em s h ng hoài, h ng t i già, h ng tr n i.

i ng i u hân hoan, cô Qu r c bé Ph ng mà b ng. Bà h ng s m i h t vônhà.

Xuân ng gi a phòng khách ngó cùng nhà, b c ý l m. C u th y t m thêu c pchim ph ng hoàng u trên cây tùng già bây gi l ng ki ng óng khuông treo t i c a gi angó th ng ra ph ng khách thì c u ch và h i: “T m thêu n m tr c y ph i không?”

Cô Qu áp:– Ph i. Mà em v i anh Quan làm cho c p ph ng hoàng ngó th ng ra kho ng tr ng

ó bây gi bi t kêu, kêu thanh niên nam n mà ch giùm ng h nh phúc…Xuân ngó Quan mà h i:– Thi t nh v y hay sao, Quan?Quan g p u áp:– Thi t nh v y… Bây gi tr i mát r i moa m i toa i xem v n t c a moa

ch i.Quan d t tay Xuân ra v n qua phía tr c, r i d t i xem nh ng rau, t, tr u, khoai

a Quan coi cho ng i ta tr ng chung quanh nhà. Quan không bi t nông h c là gì, nh ngt ch c thiên h tr ng thu nay, vô phân t i n c s n sóc hàng ngày, r i hoa coi c ngi, rau tr u khoai c coi c ng s n s m nh m . i coi n âu Xuân c ng khen n ó

làm nông16 chí Quan thêm, nên Quan d t i vô mi ng t phía sau, là ch Quan ra v n chong i ta tr ng. Chi u ng i ta ng t i tr ng, b i v y àn ông, àn bà, con nít l ng

ng. u n y tr ng thu c, u kia tr ng cà, bên kia tr ng b p, th nào c ng t t xem rango n m c.

Quan ch mà nói v i Xuân:– Mi ng t c a moa c h n m t m u. Moa phía tr c moa tr ng, còn phía

sau moa ra v n cho ng i ta tr ng. Moa bây gi làm b y b nh v y mà ba b ngia ình no c m m áo.

Xuân nghiêm nét m t mà áp:– Làm nh v y sao g i là b y. ó c ng là m t vi c công ích ch . Ti c vì toa làm

nh nên không c m y ng i. Ph i làm l n m i c, làm sao cho m i ng ic nh thì m i quí.

– Moa làm theo s c moa, moa không dám nuôi vi n v ng.– Toa v n gi tánh t n m n hoài!– Làm nh mà thành công có l t t h n làm l n mà th t b i. N u m i cái nh u

thành công h t, mình gom l i thì c ng b ng cái l n thành công.– y là lý lu n c a ng i dè d t. Con ng i có chí vi n i thì lý lu n khác.– Toa c ng còn nuôi vi n chí hoài sao?– u óc c a moa nh v y làm sao moa i c?– Toa ph i i. Moa khuyên toa ph i i.– Moa nh t quy t gìn gi v ng vàng.– Toa s h i h n.– Toa không ph i nhà tiên tri. Mà d u toa là ng tiên tri oán s m ng cho moa

nh v y, moa v n c ng không d i i.– Moa l p l i l n n a, toa nên i chí. y là moa nh n xét theo kinh nghi m.– Cám n.Hai anh em i d o v n và nói chuy n n t i m i tr vô nhà.

16 nung



èn ã b t sáng, bàn n c ng t s n. Quan ã bi u d n tr c cho Xuân m t c nphòng phía ngoài, trong phòng c c a Xuân h i tr c, và h i chi u c ng em

ng v i va ly vô ó r i, b i v y Quan m c a phòng mà nói v i Xuân:– Phòng n y c a toa, có c s n sàng h t. Toa r a m t thay r i m c m.– Toa b t moa ây hay sao?– ây thì toa v i moa ch sao?– Không c.– Sao v y? T i sao toa không mu n v i moa?Xuân d d m t chút r i m i áp: “ trên n y xa quá?”Quan hi u câu tr l i y không thành th t, nh ng không mu n cãi v i b n, nên rùn

vai mà nói: “Thôi, toa r a m t thay i; r i chúng ta s nói chuy n.” ch ng Quan coi d n c m, ch ng Xuân tr ra, li n m i dùng b a t i. Bà H ng

v i cô Qu ng i m t bên, còn Quan v i Xuân ng i m t bên. Minh ã n c m tr c h ichi u, song c ng òi ng i u bàn ng g n cha m .

Nh ng c nh Xuân trông th y t h i x n gi , nào là ti m Xuân Quan r n r th nhphát, nào là gia ình cô Qu m m sum v y, nào là v n t c c a Quan s ch s t t t i,

u là c nh l lùng tr c m t, mà c ng l lùng v i trí n a, b i v y Xuân l y làm c m xúc,ng i n c m mà b c l l ng nh ng i trên cung tr ng r i xu ng d ng tr n. Xuân ngóbà H ng s hi n lành, ngó v ch ng Quan vui v , ngó cháu Minh nói ngây th v i

, ngó bé Ph ng ch vú b ng ng ng d a èn, thì trong lòng thi t là m ng cho b nthân yêu c h nh phúc nh ng không hi u vì sao m ng mà l i ái ng i, m ng mà l i b i

i, m ng mà l i b t suy ngh .Thình lình Xuân l i nói v i Quan:– Toa mu n moa ây v i toa. Moa c m cái th nh tình c a toa l m, song moa

ch i v i v ch ng toa n m m i b a, n a tháng thì c, ch không th luôn.Bà h ng s nói:– ch ng nó là b n thi t c a cháu, thu nay hoài v ng cháu luôn luôn. Cháu

không có v thì chung v i nhau cho ti n, nhà tuy nh , song mát m , cháuch ng nên ái ng i.

Xuân áp:– Th a bác, cháu v ây cháu ã th y hai ng i b n thi t c a cháu ã ph i hi p

i nhau mà l i c h ng h nh phúc hoàn toàn thì s vui m ng c a cháukhông bi t l y chi ví cho x ng. Thi t cháu không ái ng i chi h t. Cháu khôngch u chung v i Quan là vì cháu th y gia ình h nh ph c c a Quan và em Qu

ng y d y tràn tr , ng n ng nàn m m, cháu ph i ch p tay mà xá r inhè nh b c dan ra, ng xa mà nh m coi cho vui ngh c ng r i, không nênchen l n vào mà làm cho cái c nh h nh ph c cao quí y th t th ng r n r c.Cháu không ch u là t i v y ó, ch không ph i là ái ng i.

Quan li n h i Xuân:– Toa nhìn nh n h nh phúc gia ình là cao quí, v y toa h t chê ch ngh a gia ình

ph i không?– ó là m t vi c khác. M i ng i theo i m t s thích riêng. Toa nh l i mà

coi, ch ng bao gi moa cám d toa theo s thích c a moa. V y thì toa c ng nêntôn kính giùm chí ý c a moa, ng khuy n khích theo s thích c a toa m i ph ich .

Cô Qu s Xuân phi n nên nói ti p:– Có l t i anh Quan nói ch a h t ý, nên anh t ng nh cám d anh l p gia ình.

Không ph i v y âu. S thích c a anh, v ch ng em không dám á ng. Songi nãy anh nói v ch ng em tràn y h nh phúc, anh mu n lánh xa v ch ng

em tr n h ng… Em cám n anh, cám n cái lòng thanh nhã cao th ng c a



anh. Nh ng em xin phép anh nói thêm r ng cái h nh phúc gia ình mà v ch ngem gây d ng c ây nguyên b i anh mà có. Có anh, em m i c bi t anhQuan và anh Quan m i c bi t em; có anh ám tr nên v ch ng em m i gây

ng c h nh phúc n y. Em mu n anh chung v i v ch ng em ng chungng m t chút h nh phúc anh làm ra ó. Em mu n nh v y có l không ph i

em c u k . Xin anh ngh l i.– Cám n em. Qua nói thi t v i em, nh ng vi c qua làm u do l ng tâm mà làm

ch không mong h ng ph n th ng. H i làm qua không dè có k t qu n y.Hôm nay qua th y nh có công qua chút nh, mà Quan ái m gia ình, bây gi

ng c m t ng i b n tr m n m có c có h nh, bi t tr ng ch ng bi tth ng con: còn em là gái côi cút nghèo nàn em c m t ng i b o h chânchánh th n tr ng x ng áng tu mi nam t . Qua vui l m, qua m ng l m, vui

ng y là ph n th ng cao quí h n vi c c a qua làm l m. r i em , em kh ilo n n áp ngh a chi n a. Qua c mong cho Quan và em duy trì h nh phúcgia ình n y cho b n v ng tr m n m, cho kh i trái v i chí ý c a t m thêu c pph ng hoàng kia, t lòng em ngh ra, r i Quan còn thêm ý ngh a sâu xa h n n a.Qua không hi u t i sao u óc c a qua không gi ng nh u óc c a Quan, vìkhông gi ng nên qua không th h ng thú h nh phúc c a Quan h ng, mà ch cch n Quan c ng không bi t th ng th c cái h nh phúc c a qua t ng t ng.

Cô Qu nghe nh ng l i l cao th ng nhân ngh a y thì cô c m xúc quá, ki mkhông ra l i mà nói v i Xuân n a. Quan mu n ti p v mà bi n lu n, nh ng ngh ch a ph i

h i, nên kéo câu chuy n qua ngã khác và h i Xuân:– i sao m y n m nay toa gi u kín, không ch u cho v ch ng moa hi u toa h c v

khoa nào?– Cho toa hi u làm chi? Toa i m t ng, moa i m t ng , n u nói cho toa bi t

ng c a moa i, chi cho kh i toa làm m t “th y i”, toa khuyên l n, toa can d tcàng r n trí moa. Còn t i sao toa c i em Qu mà toa không cho moa hay?

– Toa ghét ch ngh a gia ình, cho hay ích gì. Moa ã nói h i chi u r i.– c. Toa c t ngh a nh v y nghe có lý.– Chuy n moa gi u toa bây gi toa bi t r i. Còn chuy n toa gi u moa bây gi toa

n gì ph i gi u n a. Ph i toa h c nông ph , toa u k s r i hay không?– Ph i. Moa h c tr ng Nogent– sur– Marne, u k s nông ph . Chánh ph c p

ng cho moa làm bác v t canh nông, phái moa v n c kh o c u v n ch nng nông nghi p trong Nam Vi t. Ngày mai moa s trình di n v i S Canh

nông, r i b t u làm vi c.– u v y thì toa s Sài Gòn, g n g i v ch ng moa.– Ph i, mà moa s m n ph riêng m t mình ng thong th mà lo vi c khác.– Lo vi c khác là vi c gì?– r nh r i moa s c t ngh a cho toa nghe.

n c m r i Xuân v i Quan ra tr c sân i bách b mà h ng mát. Bà H ng s quenng s m nên s p nh ng r i thì bà c ng i ng .

Cô Qu bi u gia d ch t m t cái èn l ng treo gi a v n hoa, nh c gh , b ng bìnhtrà em ra ó, r i thì m i Xuân và Quan l i ng i u ng trà nói chuy n ch i.

Th i k ph nh ph nhau ch i cho vui ã qua r i. Bây gi ba ng i ng i d i bóngèn, chung quanh hoa ua n , trên tr i sao t gi ng. Xuân nh ni m Mai, Lan, Cúc, Tr cm x a, m i h i th m Tri u: “Còn anh c c a mình m y n m nay nh làm vi c gì? Bây

gi nh ra sao?”.Cô Qu nghe h i t i Tri u thì cô c i l n mà áp:– Anh Tri u có v có con, m p ú, en thui. Bây gi nh thành chú làm ru ng tr m

ph n tr m. Anh th y xa ch c anh nh n không ra.



– Qua nh h i ó nh nói v d i Long M , con c a ông i n ch nào óph i không?

- Không có. nh c i con ông gì ó, t i ch B c Liêu c ng giàu l n l m.- Sao v y?- nh nói ông n ch Long M ó ban u ch u g , r i sau nghe l i nh không

có hai b ng tú tài nên mu n làm khó. nh gi n nh b mà c i ch khác.- Cu c i bi n i mau quá, không ai dám nh tr c. Em v i Quan có hay g p

anh Tri u hay không?- nh vô Sài Gòn thì nh hay ghé th m em. nh có lên nhà n y m t l n. M y

tháng nay ch c nh m c góp lúa nên không th y nh lên n a.- nh c ng là ng i ái m gia ình. nh l p gia ình mà không bi t nh có h ng

nh phúc ch ng?- nh ph n chí hân hoan l m ch không than phi n chi h t. Ch c i nh c ng

i c i nh nh.Xuân kêu Quan mà d n:- y Quan, toa ng cho Tri u hay moa v nghe không?- Sao v y?- u cho hay thì moa ph i i th m ông và bà già nh. Moa m c lo vi c quan h

m, không th th m c. sau r i s hay.- i n c m toa nói toa mu n riêng cho thong th ng lo vi c khác. Ch c toa

ng tính vi c gì l n l m. Toa có th nói cho v ch ng moa bi t i ý ckhông?

- Moa nói thi t v i toa, v khoa nông ph moa h c ã g i t m hoàn toàn mà moacòn kh o c u v nông nghi p trong Nam Vi t c ng k l ng r i n a. Moa lãnhch c bác v t canh nông ây là lãnh t m mà thôi. Moa tính moa s c ng cho

n ch trong Nam Vi t hi p cùng moa mà c i l ng nông nghi p, làm ru ngtheo ph ng pháp v n minh ng giúp cho dân mình t n ch t i nông dân

u c giàu có ch n c mình có ru ng t phì nhiêu, mà không giàu m nhnh thiên h thì t c quá.

- Vì tình ngh a anh em thân thi t nên moa ph i t thi n ý c a moa. Vi c toa tínhó nghe thì ph i, nh ng làm thì khó l m. Moa nói khó là b i vì m y l n y: 1)

Ng i mình có tánh ích k , ch a dám hi sinh t l i tán thành công ích; 2)y n m sau n y có nhi u nhà trí th c m n công ích hô hào r ren nh n dân

hi p b n khai th ng m i, l p công ngh , kh n n a, mà vi c nào c ngth t b i h t th y làm cho ng i ta chán ngán, không dám tin c y ai n a. Vì hai ly mà c ng còn nhi u l khác moa không mu n k h t, nên moa s vi c toa tínhó khó thành.

- Moa s vi t sách, moa s m n nh t báo c ng gây thành phong trào ch nng kinh t , cho ng bào ham công ích r i hi p v i moa làm cho dân cho

c c giàu.- Moa nói theo ý riêng c a moa cho toa nghe mà thôi. Còn vi c c a toa làm thì t

toa li u nh, moa không dám c n.- Moa tin ch c vi c c a moa tính ó s thành.- u c thì moa m ng l m. Mà mình là anh em v i nhau, moa l y lòng thành

thi n mà nói v i toa chuy n n y: tr c khi i Tây toa có cho v moa m tngàn ng b c. Nh có s b c y m i có ti m may Xuân Quan. Ti m may bâygi có l i nhi u, trong t có t i b y tám ngàn. V ch ng moa mu n h i coi toacó c n dùng thì l y s b c y l i mà xài.



- Nh v n c a moa mà em Qu làm ra l i nh v y, moa nghe moa m ng l m.Moa không c n dùng ti n. S b c bán t h i tr c, moa n h c bên Tây tuy t nhao nhi u, song bây gi c ng còn c m i m y ngàn.

Cô Qu ch n nói:- u anh không c n dùng ti n em c ng xin anh l y s v n y l i.- Em c t giùm cho qua.- Anh nói nh v y em không dám nài ép n a. Còn n u anh không ch u v i v

ch ng em, anh mu n d n nhà riêng cho thong th thì em xin tr c c a anhi tr c l i cho anh dùng. Nh ng y em còn gi h t.

- Em không mu n có v t gì c a qua trong nhà em hay sao, nên em xin tr ?- Không ph i nh v y, em mu n tr cho anh dùng ch .- Qua ó làm v t k ni m. V ch ng em hàng ngày th y y c ng nh th y

qua. Không bi t ch chín Thi n th ng Chí còn Sài Gòn hay không?- Lâu lâu em có g p hai ng i y m t l n, ch c còn Sài Gòn. sáng mai em

bi u ng i i h i coi h âu.Ba ng i nh c chuy n c n vi c m i t i khuya r i m i i ngh .



(11) IIITháng b y tr i m a d m d luôn m y ngày, n b a nay m t tr i m i ló d ng,

nh ng ánh sáng d ng nh còn nhút nhát, nên n ng v a m c ch ch a làm khô cng bùn l y, ng còn t át.

Ông T T t c ng nh các nông gia thôn quê, ban êm ng s m, khuya th c d ym, ch ng bao gi ông bi t ngh tr a, b i v y m t tr i ng u mà ông m c áo lá ng

ng i ngoài l m lúa coi cho th d n quét, b i vì hôm qua ông ã bán h t lúa bây gi l mtr ng, nên ông không mu n b i tr u d dáy trong l m.

Thình lình có m t chi c xe h i ng ng ngoài c a ngõ. Ông ngó ra th y ông H i ngQuì, Ngã B y, ng i ông quen thu nay, xu ng xe r i i vô sân, tóc râu b c ph u, y ph c

ch nh.Ông T T t l t t ng d y i vô nhà l n ón ti p khách. Ông m i khách vào

nhà, l y áo dài m c cho l , kêu a bi u ch n c l y tr u, r i nói chuy n v i khách.Nh ng câu chuy n c a ch khách nói v i nhau hôm nay là nh ng câu chuy n chung

th ng nghe trong các làng các xóm, khi hai v nông gia g p nhau. Ban u h i th m nhau s m nh gi i, r i l n t i giá bán lúa. Có m y câu chuy n y mà ch khách có th kéo dàii t i v n ch a d t, nh ng ông H i ng Quì có tánh thi t th c, b i v y nói chuy n ru ng

ng lúa thóc m i c ch ng m t gi thì ông xây qua ngã khác mà h i th m gia ình r inói chuy n làm sui.

Ông T T t nói chuy n ru ng n ng thì ông h ng hái bao nhiêu ch ng nói chuy nlàm sui ông l i dè d t b y nhiêu. Ông dè d t n n i không nh t nh, không c quy t chútnào h t, ch nói nh ng câu: „ r i coi” ho c: „Th ng th ng r i s tính”, ho c: „Anh nói

y hay v y”. S dè d t ngu i l nh y làm cho khách b t mãn nên ph i t mà v , song khira c a khách còn mu n nuôi chút hy v ng nên nói v i: “Ch ó x ng áng l m. Xin ôngsuy ngh l i, ch ng c n ph i tr l i v i. Ông suy ngh coi c hay không r i b a nào r nhông vi t th cho tôi bi t. N u c thì anh em mình có d p g n nhau th ng”.

Khách lên xe i v r i Ông T T t th ng th ng tr vô nhà trong, trí t l , nên s ct nghiêm trang.

Bà T t n m nay tóc ã b c hoa râm, bà nhà sau i lên, v a th y ông thì bà h i:– Khách nào ó mà nói chuy n dai chi d v y ông?– Anh H i ng Quì trên Ngã B y.– i ng Quì nào? Ph i sui gia v i bà Sang bên Cái Gi y hay không?– Ph i.– ng xu ng th m ch i hay là có vi c chi?– nh mu n làm mai.– Làm mai cho ai?– nh nói th y Cai Hoà trên R ch Giá mu n làm sui v i mình, nên th y c y nh

nói tr c giùm xin mình nh ngày ng th y em coi trai th y xu ng coi conQuyên.

– Coi con Quyên? Nó c mi t d i ru ng, nó có nhà âu mà coi. Ng i ta nóinh v y mà ông có h a hay không? N u có h a thì ph i sai ng i xu ng Cà maumà kêu nó v .

– Không. Tôi không có h a chi h t. Tôi nói nó còn nh , mà coi ý nó ham làmru ng h n l y ch ng. Anh H i ng Quì nài n , c khoe th y Cai Hoà giàu có

n mà v ch ng nh n c, tôi nói tôi tính l i r i s tr l i.– Con Quyên n m nay 23 tu i r i, có ph i nh âu. N u coi ph i ch nào thì c ng

nên g ph c cho r i, nó l th i r i thì làm sao mà g .



– Bà nó khéo lo d ! Có ti n bà ng s con nó ch ng. Bà không nghe th ngTri u nói b a h m hay sao? Nó nói k s , bác s h ng r m r m kéo xu ngmi t v n mà ki m v . S m mu n gì thì h c ng mó t i cho coi. Bà ng lo mà.

– Con th y Cai Hoà có h c hành gì hay không?– Nghe nói u tú tài hai k , mu n i Tây h c song th y Cai không ch u, nên

t c i v .– c t i b c tú tài c ng r i. Ông èo bòng làm chi?– Không ph i tôi èo bòng. G con tôi mu n ch n th ng r lo làm n ch không

màng ch c t c hay b ng c p âu. Ng i không có chí c n lao d u h c gi i haylàm l n t i b c nào i n a c ng không quí.

– Sao ông bi t con th y Cai không lo làm n?– Tôi có bi t âu. Song tôi ngh con nhà quan, sung s ng t nh chí l n quen r i,

nó bi t lo làm n âu, vì v y nên tôi gi c gi c ch .– Có con gái mà ông ngh th nh v y, tôi s e t i già nó c ng ch a có ch ng

c. Ch ng con là cái duyên c a con gái. Ng i ta xin coi con Quyên thì chong i ta coi. g hay không, t n i mình. H coi r i mình s d d m l i, nhth ng r tánh n t c thì mình g , b ng không thì thôi, cho coi có bu c mình gâu mà s .

– Tôi không mu n nh v y. Bà mu n cho h coi hay sao?– Tôi không mu n chi h t, nh ng có con gái h h xin coi thì ph i cho coi.– ý bà. Thôi b a nào con Quyên nó v , tôi h i nh nó ch u cho ng i ta coi

thì tôi vi t th h n ngày v i anh Quì.Hai ông bà ng cãi nhau k cô Quyên d i Cà Mau i xe ò v t i.Cô Quyên bây gi là m t cô gái 23 tu i, khác h n v i cô Quyên b y tám n m tr c.

Tuy n c da ngâm ngâm c a cô v n còn ngâm ngâm nh c , tuy g ng m t vui v c a côn vui v nh th ng, song bây gi cô tr mã con gái hoàn toàn, nên nét m t c a cô có u

n thi n ch n, hình vóc cô coi dong d y mà l i u n.Cái gi ng nói c a cô l i trong tr o, t ng i c a cô l i thanh nhã, b i v y n c da

bánh ch ng t c a cô b t quá làm cho cô không c mang danh gái m mi u mà thôi, chkhông n n i li t cô vào h ng gái thô hay là gái x u c. Nh có h c c m y n m trênSài Gòn nên cô nói ti ng Tây làu, cô thêu khéo, cô d n d , cô lanh l .

cái tánh li ng xáo h i tr c, bây gi cô ch nh t nghiêm ngh . B cái tánh ngnh, c n r i ch i nh h i tr c, bây gi cô bi t tôn kính cha m , cô c n m n xem xéti vi c trong nhà, cô còn giúp ch dâu t vi c n u n cho t i vi c may vá. V ch ng

ông T T t có m t chút gái nên ông bà c ng thi t là c ng, mà th y con n t na nh v y ôngbà càng yêu chu ng h n n a. Mà còn có m t u làm cho ông bà vui m ng h n h t, là ba

m nay cô Quyên thôi h c nhà, cô l i a thích ngh nông, cô xin v i cha m cô lãnhcoi khai phá s t mua c a Xuân n m tr c.

Ông T T t nh c n lao mà làm giàu, nay th y con gi ng tánh, ông th y v a ý nênông ch u li n, th m tính s ch b o dìu d t cho con làm mau thành n mà h ng l i. Vì

y m y n m nay cô Quyên d i ru ng nhi u h n trên nhà, nh t là trong mùa c y vàt thì cô ch ng h r i s t.

trong ru ng cô s ng chung v i nông phu, cô th y t n m t s c c nh c và tánhgi n d c a nh ng con ng i y, r i cô em lòng th ng. Vì cô bi t th ng ng i, t nhiênng i th ng l i, b i v y cô êm m thu n th o, cô lo cho ng i, ng i c ng giúp l i cô. Hôm nay c y xong r i nên cô m i tr v nhà th m cha m .

Bà T t th y con vô sân thì bà m ng r , l t t b c l i c a mà nói l n: “M i nh có thì con v li n”

Cô Quyên m i b c lên th m thì ông T t h i:- y xong r i h t, ph i không con?



- , xong r i h t.- a h m tía s lúa s t, nên l t t v tr c mà bán, té ra v c ng không k p.- Giá lúa s t nhi u l m hay sao tía?- t t s t t i hai c c.- Hôm tháng tr c con xúi tía bán, tía không ch u nay tía bán l th y không?- Chút nh…Không sao.- Bà T t ti p h i con:- Tía con nói ph n t c a con n m nay c y giáp h t, ph i không con.- Th a, giáp h t.- Gi i a.- Có tía ph ch con tài gì mà má khen… Anh hai ch hai v i s p nh i âu v ng

y má?- ch ng con cái nó m i i Sóc Tr ng h i s m mai.- i chi v y?- i th m c u T con.- u T sao mà th m?- Nghe nói trúng s 10 ngàn.- Chà! C u T hên d à! Còn anh hai con i ch i kho quá. nh không thèm i

con v con i v i nh ch .- Ngoài C Cò c ng m i c y r i. Anh Hai con m i v hôm kia. Nó có dè con v

a nay âu mà ch con.Cô Quyên thay áo r a m t r i cô i cùng trong nhà xem t tr c ra sau, s c m t hân

hoan h n h .n l n m t tr i d u n ng, cô i vòng ra phía tr c ng ngó mông. Cái sân r ng l n

ng ph ng, cô mu n ra ó mà r i th y t ch a c khô nên cô ph i ng l i. Ông T T tng ch cho ng i ta s a vách l m lúa, cô mu n qua nói chuy n, mà r i cô th y m t

ng i b n già ng quét b i bay t ng b ng nên cô h t mu n i.Thình lình có m t chi c xe h i ch y ngang ngoài l . Cô Quyên ngó ra th y m t

chi c xe gi ng h t chi c xe c a c u Xuân n m x a thì trong d b i h i.Cô ng n ng m t h i r i b c lên th m mà vô nhà.Trong nhà v ng hoe, cô i th ng vô phòng riêng c a cô, m t l y m y t m hình

Xuân ch p h i tr c r i em l i ng d a c a s mà xem. Cô xem t ng t m, mà t m nào cônhìn c ng lâu. Cô ng th ng th c cái kho ng i niên thi u b ng nghe m i ch v nóiom xòm àng tr c. Cô li n m y t m hình l i trong t , r i th ng th ng i ra.

Vì con d i ru ng trót tháng không có bánh hàng mà n, bà T t s con thèm nênbà bi u m t a gái l y r i ch v i bà ng mua cho con n. Tr c khi i bà l i kêung i n u n mà d n: “Chi u n u c m cho s m nghe không. B a s m mai ch c cô Ba n s

a r i i ch c cô ói b ng. Tao i ch m t chút tao v li n.”Bà T t i r i cô Quyên ra sau nhà th m chu ng gà, chu ng heo, r i l n qua coi m y

ám rau th m, m y cây t hi m c a cô tr ng h i tr c. Cô vui mà th y m y con gà máim p, th y m y con heo en ú nú, cô hái m y trái t chín c m tay. H m nay trong ru ng

cô say c nh n viên, bây gi v nhà cô c m thú gia ình, b i v y tâm h n cô an n th ntiên, ch ng b n chút h ng tr n, nh t là ch ng ngh t i vi c th t gia, là vi c th ng làm r ntrí h ng gái t i tu n c p kê.

Bà T t th y con thì nói:- Con l y d a bàn ng s p bánh ra mà n con. Má có mua bánh bàn bánh thèo lèo

th . Con n r i lát n a n c m. Ch chi u h không có bán th gì ngont. Má ph i mua xá xi u th t quay cho con n r i s m mai s hay.

- Cô Quyên v a i l y d a ng s p bánh v a nói:- Má lo làm chi! Có gì con n n y mà.



- trong ru ng thèm khát, v nhà ph i n ch .- Má nói nh v y, ch ng i ta trong ru ng n m n y qua n m n ó sao. H

ng s ng c v y.- y l i y bi u l tánh gi n d c a cô Quyên, b i v y bà T t nghe thì bà c m

t s c, ng i ngó con v i c p m t chan ch a tình thân yêu.- Cô Quyên tuy nói v y, song cô không mu n ph cái h o ý c a m , b i v y cô

gói thèo lèo cô b c vài c c b mi ng r i m i s p vô d a.- Ông T T t ngoài b c vô, th y con v a s p bánh v a nhai thì ông nói:- Bà nó khéo làm l u! Sao không mua bánh h p cho con n, bà mua ó r i nó

au b ng cho mà coi.Bà c i và áp:- Bánh m i ra lò còn nóng h i, ngon l m mà, gi ng gì t i au b ng l n. Thu nay

nó n hoài, có sao âu.Bà m i nói t i ó, k nghe ti ng xe h i quanh vô c a ngõ. Cô Quyên ngó ra và nói:

„Anh Hai ch Hai v kìa!”Thi t qu xe c a v ch ng Tri u v , m t chi c xe h i b y ch ng i, l n thình lình

quanh co êm u mà u d i th m. Cô Quyên l t t b c ra m ng anh ch và r c ba cháu.Tri u m p m p, cao l n, m nh m , n c da en hù, chánh là m t anh làm ru ng

tr m ph n tr m. V Tri u th y cô Quyên c ng m ng h i: „Cô Ba v bao gi .”Quyên áp: „Em m i v t i h i nãy.”. Cô v i b ng cháu nh h n h t, là con Kim

i giáp thôi nôi. Hai a cháu l n là th ng Ng c 6 tu i, con Ngân 4 tu i, th y v y c ngchen nhau xu ng xe r i c ng áp ôm cô mà m ng, bi u l rõ ràng tình cô cháu th ng yêudan díu.

ch ng Ông T T t ng trong nhà ngó ra, ng m b c tranh con cháu thu n hoàthì lòng tho thích l ra ngoài m t.

Tri u nói v i Quyên:- Ph i qua dè b a nay em v thì qua s mai s i th m c u T ng em i luôn

t l t.Cô Quyên châu mày trách:- Anh lén em anh i, còn nói n a! C u T trúng s ph i không?- !.. Trúng 10 ngàn.- Lãnh ch a?- Ch a. C u n p gi y s t i kho b c r i.- u m ng d h ?- ng l m.- u T th ng vái trúng s ng i B c ch i. Ch c c u s a so n i.- Không. C u i ý r i. Bây gi c u tính s b c y c t nhà l i.- Ng i ta nói có ti n thì hay hà ti n. C u T có ti n nên h t mu n xài!- T còn tính cao h n n a. M không cho c t nhà, m bi u mua ru ng

ng có huê l i.Anh em cha m vui c i r i d t nhau vô nhà.

Tri u v i cô Quyên coi d n c m chi u r i m i cha m vô n.t b a n vui v h t s c. Thình lình bà T t nói: “Có con Quyên v ây. V y ông

nó tr l i cho ông H i ng Quì ng ng i ta có mu n xu ng coi thì xu ng mà coi.”Tri u nghe nh v y li n h i m :- Có ai xin coi con Quyên hay sao?- Có, h i tr a có ông H i ng Quì Ngã B y xu ng th m, r i mu n làm mai con

Quyên cho con th y Cai Hoà trên R ch Giá. ng xin nh ngày ng ng i tan coi.



- Con bi t nhà th y Cai Hoà d a bên l Long M . Nhà t t d . Mà không bi tcon th y Cai ra th nào?

- Thì ng i ta t i ây r i thì mình s th y ch .- Tía ch u cho coi hay không?Ông T T t th ng th ng nói:- Con h i em con ch . Nh nó ch u thì tía m i cho, còn nh nó không ch u thì cho

coi làm sao c.Tri u ngó ngay cô Quyên mà h i:- Em ch u ch ng coi hay không em?- Cô Quyên nghiêm nét m t áp c t ng n:- Không.- Sao v y?- Coi làm chi?- Coi nh ph i ch tía má nh ôi b n cho em.- Em ch a l y ch ng âu.- i sao v y?- i em ch a t i h i l y ch ng!- y ch ch ng nào m i t i h i em l y ch ng?- Em c ng không bi t c.- Em nói nghe k quá. Em l n r i ph i tính t i vi c gia th t ch lôi thôi sao c.

Em quy t chôn i em d i ru ng Cà Mau, em không ch u l y ch ng hay sao?- Không. Em có nói em không l y ch ng âu. Em c ng s l y ch ng nh thiên h

y, nh ng không ph i ch ó.- y ch ch nào?- Ch nào ph i duyên n em m i ng.- Bi t ch nào là duyên n ?- Em c ng ch a bi t.Ông T T t ngó bà mà nói:- Bà nó th y hôn? Tôi s có không ch u, nên h i tr a tôi không dám h a gì h t.

Ph i b ng thì b y bi t ch ng nào.Bà T t l s c bu n, song không cãi v i ông, mà c ng không ép con. Vì v y không

khí hoà l c h i nãy bây gi tr nên n ng n nghiêm tr ng. b a sau, v Tri u r Quyên i ch ki m hàng mua may áo. Cô Quyên nài n ph i

em s p cháu theo ch i, r i kêu s p-ph em xe i v i cháu.Trong nhà v ng teo.Tri u n m trên gh xích u mà c nh t trình. Bà T t n tr u b ván g n c a s .

Ông T t i d o sau v n r i vô ng t i b gh gi a rót trà mà u ng.Bà h i ông:- Ông bi t t i sao mà con Quyên không ch u cho con th y Cai Hoà n coi nó hay

không?- Ông ng i xu ng v a c i v a áp:- Con nó ham ru ng, nó mu n m t mình thong th làm ru ng cho vui, nó không

ch u l y ch ng, ch có gì âu?- Không ph i v y. H i hôm tôi d tôi h i nó. Nó thú th t v i tôi r i.- Nó thú ra sao?- Nó nói nó ch th ng Xuân, nên nó không ng ai h t.- i sao mà nó l i ch th ng Xuân?- Nó nói nó th ng nh th ng Xuân m y n m nay. Nó nh t nh làm v th ng

Xuân mà thôi. Nh th ng Xuân không c i nó thì thà nó m t mình mãn i,ch nó không ng làm v ng i nào khác.



- Th ng Xuân i Tây b y tám n m nay bi t tích, nó âu ây mà th ng v i nh ?- i v y m i k .Tri u nghe cha m nói v y thì buông nh t trình b c l i nói: „Xuân ã v m y tháng

nay r i, làm bác v t canh nông trên Sài Gòn, tía má không hay hay sao?” Ông bà u ch ngng. Ông h i Tri u:

- Ai nói v i con là th ng Xuân làm bác v t canh nông trên Sài Gòn?- Con th y trong nh t trình. M y tháng nay, nó vi t báo khuyên n ch hãy oàn

t m mang kinh t . Nó vi t luôn luôn trong hai ba t báo, nó c ng d l mmà. Con t ng tía hay ch .

- Tao có hay tin âu. Th ng v y ó! Nó i Tây v mà nó không thèm xu ng âyth m mình ch .

- Con ghét, nên con c ng không thèm ki m mà th m nó. T i sao mà em Quyên l ith ng nó?

- Con Quyên có g p nó hay sao?- Th a, không. T h i trong n m n gi em Quyên có i Sài Gòn âu mà g p.Bà T t nói:- Không có g p âu. Theo l i con Quyên nói v i tôi h i tr a thì nó c ng hay Xuân

r i, mà nó l i trách Xuân không nh t i nó.Ông T T t l c u nói:- Chuy n gì mà k v y? Nó không g n th ng n mà sao nó l i th ng?- Nó nói nó th ng tr c ngày th ng Xuân i Tây l n.- Mà ng i ta có th ng nó hay không? Có h a c i nó hay sao mà nó ch ?- Nó nói nó không c bi t. Th ng n không h a h n chi h t.- y thì th ng n i gì?- Nó nói h i tr c Xuân xu ng nhà mình ch làm gi y t xong ng ký tên bán

t ó, m i b a Xuân ch nó i xe h i, Xuân ch p hình nó, r i t ó n gi nóth ng Xuân. Tôi th ng th ng d nó nên nó ch u thú thi t nh v y. Bây gimình ph i tính làm sao nè.

Ông T T t ng i ngó s ng ra sân mà suy ngh .Tri u h i cha:– Em Quyên thi t th ng Xuân, nên m i th l v i má nh v y. Ví nh Xuân xin

i em, thì tía g không?– Bi t nó th ng con n hay không mà g . Nó là con cháu, mà nó làm bác v t r i

coi b nó tr m t, nên v m y tháng nay nó không thèm b c chân n ây th mmình. Tao ch c nó có k gì n con Quyên âu mà tính.

– Không ch ng nó m c b n vi c nên ch a xu ng c. ít b a n a r nh rangcon i Sài Gòn ki m Xuân ng con d ý nó coi nó có th ng con Quyên haykhông.

– Ph i nó thi t th ng tao m i g . Ch nó không th ng mà mình ép mình g , r ii v nó h t h i con nh tao không ch u âu.

Bà T t ti p nói:- Ông nói ph i l m. D u nó làm ông gì c ng v y, nó ph i th ng con Quyên thì

tôi m i ch u g .Tri u nói:- th ng th ng con d ý em Quyên r i con s tính. N u thi t em th ng thì con

i Sài Gòn mà ki m Xuân.Ông T T t nói:- Ch ng con i Sài Gòn có l tía má c ng i n a… Con Quyên có tình v i Xuân,

hèn chi nó h c r i m y n m nay nó lãnh ph n lo khai phá s t c a anh H ing h i tr c, nó làm d quá. Bây gi mình m i hi u.



Tri u suy ngh r i nói:- Xuân h i còn h c th ng nó nói nh t nh không l p gia ình. Không bi t nó có

i ý hay không?Ông bà T T t ng i tr m ngâm t l



(12) IV

m mai ch nh t, m t tr i chói loà. Quang c nh trong châu thành Sài Gòn ã có vxanh t i t nhiên, mà nh nam thanh n tú áo qu n loè lo t, ng i i b , k ng i xe, ngh ungh n cùng ng nên cái v xanh t i y có thêm cái nét ki u di m là nét th ng làm rung

ng tâm h n ho s .Th mà bác v t Xuân, m y tháng nay m i m n m t c n ph l u d n n i ng

Testard, s m mai n y u không ch i nên tóc chôm bôm, ông c ng i ghì t i bàn vi t trênu, m t ch m ch ngó m y t gi y ã vi t trong êm h i hôm, c tâm h n u trút h t vàoó, không k nh ng quy n sách l n x n trên bàn v i m y t nh t trình n m tàng lang

gây ra cái c nh h n lo n mà thu nay nh ng ai a tr t t trong nhà th ng b c t c trái taigay m t, không th ch u c.

Th ng Chí, c ng nh ch Chín Thi n ã tr l i giúp vi c cho Xuân m y tháng nay,ng ly cà phê v i a bánh mì n ng em lên l u cho Xuân lót lòng. Th y trên bàn vi t

ch ng còn m t ch tr ng nó bèn cà phê và bánh mì trên cái bàn tròn gi a phòng r ich p tay nói: “B m ông, xin ông lót lòng k o cà phê ngu i.”

Xuân day l i ngó th ng Chí v i c p m t ch ng h ng, l n l n nh t i s s ng th c ti ng d y i l i bàn n lót lòng.

Th ng Chí l y m t t báo, tính s p l i bàn vi t cho có th t .Xuân la l n:- ng! Ð ng ng n trên bàn vi t. Thây k , ó.Th ng Chí gi t mình, th t tay, r i b i l y ch i quét nhà, v a quét v a nói: “B m

ông, áo qu n tôi l y ra s n trong phòng ng . Ông lót lòng r i r a m t thay .”Xuân ngó th ng Chí mà không tr l i, ngó m t h i r i h i:- y có b nh hay sao mà b a nay m t m y coi tr m l 17 v y Chí?- m, tôi không có b nh chi h t. B th ng con tôi nó b nh hai êm nay tôi ph i

thay phiên v i v tôi ng th c mà d nó. Tôi thi u ng lên m t m t chút.- Con m y au hay sao?- m, nó m u r i nhõng nh o ch không au gì l m.- Nghèo mà bày t có v có con làm chi cho thêm c c kh .- m ông, ng i mình h hay nói: “ Con là n , v là oan gia”. L i y tôi ngh

thi t là úng. V con thi t là m i n c a tr i, tr i nh cho àn ông con trai ph itr , b i v y ai c ng ph i có v con. N u mình tr n lánh, hoá ra mình trái l nh tr i

nh.- y khéo nói gi u! Tr i nào b t bu c m y ph i có v con. T i m y mu n mang

i n vào thân, nên m y ph i ch u c c kh ó ch .- m ông, có v có con c c kh thi t. Nh ng nhi u khi v con nó c ng làm mình

vui v l m, nó làm mình quên c c kh h t.- Vui l m hay sao?- m, vui l m. Có b a tôi làm m t, v th y con nó c i mà m ng tôi. Tôi ôm mà

ng con mà s m t nh c tiêu tan m t h t. Có khi tôi bu n chán vi c i banêm than th v i v . V tôi th th khuyên gi i, nh t là nó nh c t i con, r i

trong trí tôi quên h t thân ph n c a tôi, ch bi t s ng cho v con, nh v y mà tôing hái làm vi c không ngao ngán dài dài n a. B i v y, có v có con tuy c c

song vui l m. T i ông c m t mình lên ông ch a n m c cái vui y.- u c cái vui gia ình thì ph i c c. Thì ta ki m th vui mà kh i c c ta mua,

há ch ng l i h n sao?

17 th t sâu và



- m, i có c c m i có vui. Tôi t ng ch ng có thú vui nào kh i c c mà muac.

Xuân nghe th ng Chí lu n m t cách th t thà mà n ý cao xa thì ng i l l ng.Th ng Chí nói ti p: “Ông Còm-mi Quan có v con r i coi b ng vui d .”

i nói n y càng làm cho Xuân thêm khó ch u nên b ng u ng c n ly cà phê r i ngy i vô phòng ng mà r a m t thay .

Th ng Chí quét nhà r i b ng ly và d a xu ng t ng d i mà r a và c t.Xuân ch i u láng bóng, m c b tr ng m i i tr ra bàn vi t dòm gi y t trên

bàn r i rùng vai i th ng ra ng d a lan can l u phía tr c mà ngó xu ng ng. M t côthi u n m c áo xanh, che dù , m t d i ph n tr ng toát, môi thoa son lòm, c p tay m t

u thanh niên, i l ng th ng v a nói v a c i, b hân hoan tho thích. M t a nh manggi bánh tây i bán rao bánh om sòm. M t chú khách ng i trên xe kéo ph i b ng changbang, è n ng phu xe lê l t ch y không mu n n i.

Xuân ng ngó mà trí l l ng, v a t h i riêng: “Bây gi mình làm vi c gì?” thì l ith y Quan c m bánh chi c xe h i nh , phía d i ch y lên, b t máy rà sát l ng r i ungay tr c nhà.

Xuân ng trên, th y b n i có m t mình thì kêu h i l n: “Toa i âu ó?”Quan ng c lên nhích mi ng c i r i i th ng vô nhà không thèm tr l i. Xuân bi t

Quan n thì i luôn lên l u, nên tr vô ng t i c a l u mà ch , không c n ón ti p. Thi tqu Quan lên l u. Hai anh em b t tay m ng nhau.

Quan ngó ra bàn vi t r i h i:– Toa v n c lo vi c ó hoài hay sao?Xuân th dài, r i l i ng i xu ng ch ng tay lên bàn tròn mà áp:– Moa phi n l m, moa mu n b h t, không thèm lo tính n a. Ng t vì moa ngh

mình s ng gi a m t ám ng i mù, duy ch có m t mình mình sáng; n u mìnhkhông ch dùm ng cho ng i ta, mình không dìu d t ng i ta, thì mình có

i. T i nh v y nên moa mu n nghe l i toa mà b h t, song vì l ng tâm c nt nên moa b không ành.

Quan kéo gh ng i ngang b n, v a c i v a nói:– Toa nh không? Ngày x a bên tây m i v , moa khuyên toa i tánh ý, nên chú

tr ng vào vi c th c t , ch ng i theo chuy n vi n vông. T i toa không ch unghe l i moa, nên bây gi m i th t v ng mà chán ngán ó.

– Ph i, moa nh . Toa khuyên moa làm công ích nho nh . Theo ý c a toa thì tr ct nên khuyên ng bào m i ng i u bi t lo công ích nh v y ã; ch ng nàoo chí công ích c a m i ng i c r i, thì s x ng các v n l i ích qu c

gia.– , khai hoá thì ph i l p ch ng trình cho có th t , b t u t ch g n i n

ch xa, t ch th p lên t i ch cao m i c. Toa mu n c t m t toà nhà l u,tr c h t toa ph i lo xây cái n n cho ch c ã ch . Toa không k n n, toa c xây

ng l u tr c, thì cái nhà ng làm sao c.– bên tây b y n m, moa c c m c i lo h c cho có tài. Moa t ng nhà anh em

ng bào c ng lo ung úc trí tu nh moa, c ng ã h ng hái nhi u ít trên ngti n hoá, ch moa có ng âu ng i ta quá ngu i l nh b th quá nh v y.

– Moa ã nói tru c v i toa: Ng i mình có ti n hoá ch ch ng không, song ti nhoá trong nh ng ng trái h n v i ng toa ham mu n. H ti n hoá trong

ng ích k , trong ng v t ch t, trong ng hoan l c. M i ng i m c loki m ti n cho nhi u, mi n có ti n thì thôi, d u dùng ph ng pháp nào c ng

c. Có ti n ng m c y ph c cho loè lo t, ánh bài b c cho to l n, s m xe h icho l ng l y, c t nhà c a nguy nga, n xài ngo nguê, ch i b i phóng túng, chkhông ph i có ti n ng lo giúp dân giúp n c chi h t. V i nh ng ng i y



lòng ích k h ch cho ph n h sung s ng, h ch lo loè con m t thiên h ngvinh mày vinh m t, mà toa em vi c công ích toa nói thì h có hi u gì âu? Hkhông thèm hi u mà h còn c i toa nói b y là khác. T i nh v y nên m y thángnay toa nh c công vi t sách, toa t n ti n m n nh t trình c ng s ch n h ngnông nghi p, toa t n tâm mà không công hi u gì h t. Nh ng ý t t t, nh ng l inói hay c a toa c ng nh n c lá môn, ích chi âu. Moa xin toa hãy d p h tvi c ó i, ng thèm tính t i n a.

Xuân ch ng tay lên trán mà suy ngh , r i th ta mà nói:– d p sao c! Xã h i c a mình tr y l c n n i không thích ng ngay,

không a l ph i n a. Mình là b n thanh niên trí th c, mình ph i làm sao, chmình gi n l y mà b x i, thì còn gì n c nhà, còn gì ch ng t c?

– Thu nay toa có lòng th ng qu c gia, th ng xã h i, n n i quy t hy sinh cnh phúc trong i giúp ích cho n c cho dân, thi t moa tôn kính toa l m.

Toa nh tây h c ung úc trí não toa nh v y, bây gi b o toa ph i i trí s alòng, toa làm sao i s a cho c.

– Không th c. Moa ch u t n công t n c a mà h c cho n cùng, l i vì moamu n có cái h c th c v n minh hoàn toàn c a Âu M , ng em gieo r i vào xã

i mình, d u th nào moa c ng ph i dùng h c th c ó mà khai hoá ng bàoch không ch u th i chí mà b x i, làm th n y không c thì moa ki m thkhác.

– Ch n h ng nông nghi p ã không thành r i, bây gi toa tính làm vi c gì n a?– i nãy toa có t m t ý, moa ngh h u ý l m. Toa nói mu n c t nhà l u, tr c

t ph i lo xây n n cho ch c. Ph i, ph i l m. Khi moa bên tây v , moa t ng nhà ã có xây n n r i, moa c t nh u nhà l u, té ra cái n n ó b ng bùn, ph pph u b r t, nên không ch ng ch u nhà l u n i. Bây gi moa tính lo xây n n l icho v ng ã. Ch ng nào n n c ng ch c r i s lo c t nhà.

– Ph i l m. Mà toa tính xây nhà cách nào âu toa nói s cho moa nghe th coi.– Bây gi ph i lo cho xã h i mình có m t c s luân lý v ng ch c ã. Bài tr

nh ng thói xa x , thói loè lo t, thói hoan l c thói ích k . ng th i, mình ph ip cho m i ng i có lòng thành th c, có tánh kiên nh n, có chí t c ng, bi t

tôn kính cái hay, cái t t, cái ph i, cái cao, bi t chê ghét cái d , cái x u, cái qu y,cái hèn, bi t ham c n lao, bi t yêu tr t t , bi t yêu nhân ngh a, bi t quý canth ng, bi t th ng yêu n c nhà, bi t chu ng nòi gi ng. Ph i d n cho có cái c

luân lý ó thì tr ng cây công ích m i m bông tr trái, nhành lá sum sêc. Ph i có cái n n t ng v ng ch c ó, thì m i c t nhà l u cao chót vót c.

– Ph i r i, ph i r i. Toa làm nh v y thì hay l m. Làm i, tuy moa h c ít, c ngkhông có c a nhi u, song moa s t n tâm mà ti p s c v i toa, ti p n cùng. Màmoa ch c h t th y thanh niên tân h c, là h ng c m nhi m âu hoá, ch ng ai màch ng h p tác v i toa mà c i l ng xã h i v ph ng di n ó.

– Toa ch u cách ch n h ng xã h i nh v y ó ph i không?– Ch u l m. Mà moa ch c em Qu c a moa c ng ch u n a.– y moa suy ngh c n th n r i moa s p m t ch ng trình cho có tu n t

i theo cho mau có hi u qu .Hai anh em bàn lu n t i ó k nghe có ti ng giày lên thang l u. Hai ng i day l i

mà ngó. Th ng Chí hào h n ch y lên th a: “B m ông, có cô Hai và c u Tri u.”Thi t qu cô Qu v i c u Tri u ti p theo sau th ng Chí.Xuân v i Quan th y Tri u thì ch ng h ng.Tri u la l n:



- Xuân, toa h c có b ng k s nông ph , toa làm bác v t canh nông r i toa quênanh em c h t h ? V m y tháng nay toa không xu ng th m moa, mà c ngkhông thèm vi t m t b c th cho moa hay. Làm phách chi quá v y ông Bác v t?

- Xuân ch a k p tr l i thì cô Qu ti p nói:- Anh Tri u ghé ti m em mà h i th m anh Xuân. Em nói anh Quan a em xu ng

ti m r i m i i lên nhà anh Xuân. Anh Tri u b t em lên xe d t nh i ki m. Lêni ây em th y xe anh Quan còn u ó em m i ch c hai anh còn nhà, ch h i

nãy em s hai anh i ch i quá.Xuân a tay ra mu n b t tay Tri u mà nói:Xin anh c tha l i. Moa v b y tám tháng r i, nh ng vì m c công vi c quá nên

không vi ng th m anh em c. Công vi c c a moa Quan bi t rõ.Tri u co tay không ch u n m tay Xuân mà nói:- Moa phi n quá. Moa bi t mà, m y tháng nay toa m c kêu g i n ch hi p v i

toa ch n h ng nông nghi p. Toa kêu thiên h , mà toa không thèm k nmoa. Toa khinh b moa quá. Toa vi t sách vi t báo mà c ng d l m. V y ãthành công hay ch a?

Xuân bu n b c áp:- Không ra cóc rác gì h t. Hai anh em moa m i bàn lu n v i nhau ây.Tri u m m t Xuân mà nói:- Ông già gi n toa lung l m, trách toa sao i tây v không thèm xu ng th m.

ch ng toa g p ông già r i toa coi.- Vi c ó thi t moa có l i nhi u l m. Chú thím d i nhà m nh kho ?- nh luôn luôn.- Cô Qu l ng x ng nh c gh cho anh em ng i và cô bu c ph i ng i theo th t :

Mai, Lan, Cúc, Tr c nh h i x a.Xuân ngó Tri u mà nói:- Hôm m i v moa có h i th m toa. Em Qu nói bây gi toa là m t nông gia hoàn

toàn. Thi t là em Qu nói úng quá.- Ph i. Moa là tên dân làm ru ng mà moa l y làm t hào v ngh c a moa. Moa

không ph i Bác v t bác v o gì h t, mà khá, ru ng c a moa trúng mùa luôn luôn.- Moa m ng cho toa. N m nay toa c m y a con?- Ba a.- Gi i quá.- Không gi i gì l m. Có v g n b y n m mà có ba a con thì có h n ai âu.- i moa s a so n i thì toa ã có nói18 v bên Long M . Nghe nói sau toa

không c i ch ó n a ph i không?- Ai nói mà toa bi t?- Em Qu .- , moa nói ch ó r i moa b . Toa bi t t i sao hay không? H chê moa không

hai b ng tú tài, r i h làm eo sách, nên moa ghét moa i c i ch khác.- Toa ham giàu, ham l p gia ình mà g p vi c tr c tr nh v y toa không chán,

thi t toa b n chí quá.- Chán n i gì? C i ch n y không c ta ki m ch khác. Thi u gì con gái, thiên

h không có b ng c p chi h t mà h c ng c i v c, hu ng chi moa là c u“tú n a”, moa c ng b nh l m ch .

- À, còn em Quyên, ch c n m nay em l n i r i h ?- n i, 23 tu i, nó c ng làm ru ng nên m nh m l m.- Có l em c ng ã có ch ng con r i ch ?

18 h i v



- Ch a…nó ch toa!- ? Ch moa làm chi?- Nó ch toa i tây v r i c i nó!- Tr i i! Toa nói ch i sao ch .- Moa nói thi t a, ch không ph i nói ch i âu.Xuân, Quan và cô Qu nhìn nhau ch ng h ng. Tri u chúm chím c i mà nói ti p:

“Moa không dè m y n m nay em moa nó ch toa nên nó không ch u l y ch ng. Moa m ihay m y b a rày. Moa gi n toa l m nên moa không mu n g p m t toa. Ng t có chuy n conQuyên nh v y nên moa ph i ki m toa ng nói cho toa bi t.”

Quan ngó v mà c i. Cô Qu vui v nói:– Ng i ta nói v ch ng là duyên n . Em ngh ph i l m. Ph i có duyên n tr i

nh thì m i k t ngh a v ch ng c. Nh anh Tri u h i tr c nh tính c i vbên Long M , công chuy n ã xong r i, mà vì không ph i duyên n nên khi ncó chuy n tr c tr cho nh h i ng nh v c i ch Tri u cùng làng. Em v ianh Quan ây c ng v y. H i tr c hai a em âu có ý nh k t ngh a v ch ng.Vì có duyên n nên không tính tr c mà c ng ph i ph i hi p. Anh Xuân c ng

y n a, t i nh có duyên n v i cô Quyên nên b y tám n m nay cô Quyên ph ich nh ch không th l y ch ng khác c.

Xuân châu mày nói:– Bày t chuy n! Duyên n là cái quái gì? Tôi ã nh t nh m t mình mà lo

vi c i, tôi có tính c i v âu.Tri u châm h m áp:– Toa không tính mà con Quyên nó tính!– a! Em Quyên tính sao c…Em t do mà tính cho ph n em, ch em có quy n

gì mà tính cho ph n moa.– Có ch , nó có quy n b t moa ph i c i nó!– i nói ó cao quá trí khôn c a moa, moa hi u không t i.– Có khó ch nào âu mà không hi u. Toa gieo gi ng ái tình trong lòng em moa,

toa làm cho nó mong m i chuy n tr m n m v i toa, b i v y nó nh t nh ch toay tám n m nay không ng ch nào h t. Tình ngh a c a nó n ng n , công i

ch c a nó dài d c, nh v y nó có quy n ép toa ch . Không ph i em moa h hènnên moa ki m l i chu t ngót mà t n cho toa. Moa ch nói cho toa bi t, n u toath i thác không ch u c i con Quyên thì toa là th ng vong tình b i ngh a, d utoa làm ông gì toa c ng không là ng i Vi t n a!

- Moa có gieo tình cho em Quyên h i nào âu? Thu nay moa coi em nh em ru ta moa, i v i em moa ch ng bao gi nuôi m t ý gì ê ti n. Hu ng chi h i

moa ch a i tây thì em còn con nít. B y tám n m nay moa không g p em, moacó d p nào mà gieo tình cho em c?

- Có. Có d p! Nó ch u thi t v i moa h t. N m toa bán t toa trong nhà moa h ni ngày ph i không? M i b a toa c m bánh xe h i ch em moa i ch i v i

toa ph i không?- Ph i…Xuân l l ng ng m ngh chuy n x a r i g t u nói ti p:- Ph i. Moa nh moa có ch p hình cho em Quyên. Hình c a em v n còn trong

cu n “album” c a moa. Lúc moa xu ng t i nhà toa thì toa i à L t. M i bu ichi u moa ch em Quyên i ki m ch ch p hình ch i. Nh ng mà toa ph i bi t,moa ch t tình anh em mà thôi, ch moa ch ng có tình ý chi khác.

- Toa thì vô ý, mà nó l i h u tình, bi t sao bây gi . Moa v i ông già bà già khôngdè có chuy n k c c nh v y. B a h m có ng i c y mai xin cho coi nó. Nókhông ch u. Bà già d h i nó m i nói thi t nó ch toa. Nó l i nói g t n u nó



không c làm v toa thì nó c o u i tu, ch nó không thèm làm v ng inào khác. Chuy n nh v y, toa li u l y.

Xuân nghe rõ r i ng i th dài, không bi t l y chi mà ch a mình n a. Cô Qu m ixen vô nói:

- Cô Quyên n ng tình v i anh Xuân quá. Cô tr n cái i c a cô vào ta anhXuân. nh thong th mu n xây h nh phúc hay là mu n xây th ng kh t ý nh.

u nh vì ch ngh a mà ph r y tình cô Quyên thì t i nhi p cho cô l m. Ph iy hay không anh Quan?

Quan g t u:- Ch sao. Moa ng ý v i em.- Ái tình nguy hi m l m, nhi u khi nó gi t ch t ng i ta ch ch ng ph i ch i.- Thi t nh v y. B i v y anh Xuân là ng i có nhân, nh không n cho cô

Quyên th t tình th t v ng âu.Xuân l c u nói:- Anh em ng có cám d . Làm sao tôi c i em Quyên c. Thu nay tôi ã

quy t chí cô l p, mà i em Quyên tôi l i không có chút tình nào h t. Tâm h na tôi nh v y, n u tôi c i em Quyên thì tôi làm kh cho em ch không ph i

làm ph c. Tôi không th làm nh v y c.Cô Qu r c mà cãi:- Em nghe nói trong o v ch ng nhi u khi ch ng c n ph i có tình. n v i

nhau lâu ngày r i nó sanh cái ngh a c ng s c bu c ch t ni m phu ph ntr m n m v y.

- Em là àn bà tân th i mà sao em l i nói nh v y.- Tân th i là tân v b c x , tân v hình th c, ch l tr i v i o làm ng i mà

tân làm sao c? Cô Quyên ã n ng tình v i anh. D u bây gi anh ch a có tìnhi cô, song ch ng c i cô r i anh th y tình c a cô anh s c m, r i t nhiên anhng s có tình v i cô sau, em ch c nh v y.

- Làm vi c c u may nh th sao c.Tri u b c l i v vai Xuân mà nói:- y Xuân, moa nói thi t v i toa n u toa không thèm c i con Quyên, thì ch ng

nh ng là em moa phi n não mà thôi mà tía má moa c ng gi n toa l m. H m nayông bà bàn tính nhi u chuy n ng h t s c. Moa không mu n nói rõ r i sau toa

bi t!- Không c, nh t nh không c.- Toa là anh em, moa ph i phân c n l i v i toa, ch moa không ép bu c. Song

moa nói tr c cho toa bi t, toa nh li u l nào thì toa lãnh l y trách nhi m. Ph n c a moa là ph i t h t n i lòng c a em moa cho toa hi u thì moa ã làm xongi.

Xuân ng ng n vì trong trí r t b i r i. Quan nói:- Thôi, chuy n ó còn ó. th ng th ng cho Xuân suy ngh , bây gi m i h t lên

nhà tôi ch i r i n c m tr a v i v ch ng tôi.Tri u nói:- Không c, th ng làm ru ng n y lâu i Sài Gòn nên m c công vi c nhi u l m;

ph i i ki m mua ph ng mua cu c mua th . Chi u nay t u nhau mà n c mi thì c. Moa nh t nh m i h t anh em ãi m t ti c kêu là ti c “Mai, Lan,

Cúc, Tru c tái h i”. B y gi t i nay anh em h i viên ph i có m t t i nhà hàngi ng ch mình h i l i lúc a Xuân i tây ó. Không ai c phép v ngt.

Cô Qu nói:- Em mu n m i lên nhà em.



Tri u g t ngang:- Im! Anh c ã nh. Không c phép cãi. Thôi bây gi anh c i mua x ng mua

cu c. Chi u nay b y gi hay n s m h n c ng c. M i ng i ph i ghi nh .Tri u nói d t l i li n i nón r i b t tay m i ng i mà t giã. Ai n y th y cái c ch

c tài c a Tri u u t c c i, ríu ríu d t nhau a Tri u xu ng l u. Tri u h i cô Qu nhmu n v ti m thì Tri u a cô v . Cô nói cô v v i Quan, Tri u không ép, m t mình lênxe mà i.

ch ng Quan theo Xuân tr vô nhà, có l c p ph ng hoàng tính hoà hi p nhaung kêu ch ng cho thanh niên nam n .



(13) V

Chi u b a y, ng h ã ch 5 gi r i mà Xuân v n còn n m d a trên chi c ghxích u, m t l , trí t l . Tuy h i tr a khi v ch ng Quan v , cô Qu h n úng 5 gi cô

i Quan s em xe xu ng r c Xuân i ch i, i dài theo kho ng ng ch g o, An L c,Bình n ng xem m y ám lúa s m ã chín và ng i ta ng b t tay c t p, nh ng màXuân ch a ch u r a m t thay , d ng nh không nh n l i h n c a b n, ho c không vui

i xem lúa, là hai vi c thu nay Xuân luôn luôn h ng hái.Ch ng nghe ti ng còi xe h i bóp te te ngoài c a. Xuân m i châu mày ng d y,

song c ng không l t t i thay , c b c l i c a ng ngó ra ng.Cô Qu ngó th y li n la l n:– Tr i i, anh Xuân ch a thay ! Ph i vô thúc nh m i c.

ch ng Quan m c a xe leo xu ng r i n i gót b c vô nhà. Bây gi Xuân m ich u i r a m t.

Quan la l n:– Ri t i toa. i s m ng coi lúa chín ch i. H nói n m nay lúa sa-mo19 trúng

m. Mình i s m ng 7 gi v cho k p mà d ti c c a anh Tri u.Xuân nói:– , , ch moa m t chút, không tr âu mà s .Nói xong Xuân li n lên l u thay .

ch ng Quan bi t Xuân ng ng p l n gi a l n sóng kh ng ho ng tinh th nnên không mu n thúc n a, ch ngó nhau mà c i r i i xem m y t m nh treo chung quanhphòng khách. Phía trong có hai t m hình r i ra l n và l ng trong khuôn ki ng ch m khéo.

y là hình ông và bà h i ng, hai ng sanh thành c a Xuân, nay ã hoá ra ng i thiên. Phía ngoài c ng có m t t m hình r i ra l n, mà là hình c a m t ng i pháp, tu i trênm m i y là v giáo s ã t n tâm d y d Xuân nên Xuân luôn luôn m n yêu tôn kính.

Cô Qu xem cùng h t, r i cô v n vai Quan mà nói:– Ba ch quân s ph ã thâm nhi u trong u óc ng i mình t ngàn x a. Anh

Xuân tuy không nói t i quân v ng song anh tr ng qu c gia thì c ng v y, b i vìquân v ng n u c t ngh a r ng thì là qu c gia ch gì. Còn trong nhà mà treohình suy ni m công n cha m v i th y, thì rõ ràng anh bi t tr ng hai ch svà ph . Ng i có tâm h n nh v y mà không ch u l p gia ình, thi t em khônghi u ý làm sao.

Quan áp nho nh :- Anh Xuân b ch ng b nh v tinh th n. Qua hi u r i, em ng nói chi h t, qua s

p th tr b nh cho nh. Qua s tr c.Cô Qu i v i ch ng có m t c tin r t v ng vàng, b i v y nghe ch ng nói qu

quy t thì cô m ng nên cô g t u mà c i và kêu l n: „Anh Xuân! Ri t i ch ? Em nóng ixem ru ng quá mà”.

Xuân thay r i tr xu ng t ng d i, nét m t nghiêm trang, c theo v ch ng Quanmà lên xe, không nói m t ti ng chi h t.

u tr i xanh lét, m t n c khô queo, cây c hai bên ng khoe v t i c i, ng axe ch y trên l ua nhau r n r c. Quan c m bánh cho xe ch y, có Xuân ng i m t bên, l a

ng th ng mà i ri t vô ch g o. Quan mu n y20 cho Xuân nói chuy n, nên day quanói: “Tr i mát i ch i vui quá h ?” Xuân không áp ch g t u mà thôi, làm cho Quan b t

ng g y chuy n.

19 tên m t gi ng lúa c tr ng r t nhi u mi n Nam20 kh i màu, g i



Xe qua kh i Phú Lâm r i thì m t tr i g n l n, chói ánh sáng loè trên ng ru ngphân nhi u màu, ch lúa m i ng cái21 thì xanh r n, ch lúa ng tr bông thì xam xám,ch lúa g n chín thì vàng t i.

Cô Qu ng i phía sau kêu Xuân mà nói:- Anh Xuân, c nh nhà quê coi p quá th y không? N u em có m t ám ru ng lúa

n chín kia và có m t cái nhà u xóm giáp v i ám ru ng ó thì em vui l my. Em s giành v i anh Quan mà i th m lúa m i ngày. n ch ng g t emng giành mà coi cho h g t. Em l y làm ti c cho cái m ng c a em không c

sanh n i ch n thôn quê. Em làm àn bà quê ch c em m nh và vui l m.y l i c m ng y làm Xuân ng lòng nên c u quay l i nói:

- Em sanh tr ng n i ch n th thành, mà sao em l i thích c nh thú ng ru ng?- Em thích nh v y, có l vì c nh thú y phù h p v i tâm h n c a em.- y thì em ráng làm cho có d ti n r i bi u Quan mua m t s ru ng g n Sài

Gòn em lui t i th m ch i.- ó là hy v ng c a v ch ng em, song ch a có ti n nên không dám nói ra.- Em mu n nh v y không ph i là quá áng, v i tánh c n ki m c a Quan và c a

em có l s mu n y s thành s th c.n n An L c cô Qu th y m t ám ru ng ng i ta ng g t, cô la l n: “Ng ng

i anh Quan, ng ng ng em coi g t ch i.”Quan li n ng ng xe d a l ng. Cô Qu r Quan và Xuân leo xu ng coi ch i. Tuy

tr i ã g n t i r i, song ám ru ng không còn lúa bao nhiêu nên n m sáu ng i còn g tráng, tính g t cho h t r i ngh .

Cô Qu ng coi ng i ta g t, cô vui v t i c i. Cái c nh y không l gì v i Xuânvà Quan, nên hai c u d t i ch i dài theo l .

Quang c nh yên t nh thôn quê nó th ng làm cho ng i ta th th i trong lòng r iquên h t mùi l i danh mà c ng quên h t c nh tranh. Ch c là t i nh v y nên Xuân ngómông trong cánh ng mà th dài mà nói v i Quan:

– Ngh cho chí lý, con ng i lao tâm v i s h n thua, cao th p, hay d thi t là b yquá. Cao làm gì, hay làm gì, chung cu c r i ai c ng ph i ch t, th thì cái cao, cáihay ó có khác chi cái th p, cái d âu.

– , toa th t chí l m hay sao nên toa nói nh v y?– Không, moa có th t chí chi âu. Moa lu n vi c i ch .– Làm ng i, nh t là ng i Vi t Nam vào th i i n y, ch ng nên ph ng

ph t trong trí nh ng ý t ng toa v a m i nói ó. Ph i nuôi chí ti n th , ph i t ptánh c nh tranh m i c ch . B t lu n a v nào, mình ph i vui v i i s ng

a mình luôn luôn, d u sang hay hèn, d u giàu hay nghèo c ng v y. b c nàomình ph i theo b c y, mình nh l y nhân ngh a o c mà làm m c ích thì

r i. Còn s thành hay b i, có hay không, là nh ng hình th c b ngoài, khôngquan h gì l m.

- ó là thuy t c a nho giáo.- y là o làm ng i quân t .Xuân suy ngh m t h i m i nói n a:- Moa kh o c u v n ch n h ng nông nghi p t n công phu nhi u l m, nay vi c

y b t thành, moa bùi ngùi hoài, khó quên c. Vì v y h i nãy moa m i th ly l i làm cho toa nghi moa th t chí, ngh c ng ph i.

- Moa khuyên toa ng bu n, i n y tùy th i mà hành s . Làm ng i quân t g p h i nên nói thì ph i nói, g p h i nên nín thì ph i nín, g p h i nên ra m tng làm vi c thì ph i ra, g p h i nên n tu tâm d ng tánh thì ph i n. N u

21 th i k lúa h t âm ch i m i



vi c ch n h ng nông nghi p không h p th i thì t m ình l i ó, có h i chi âumà bu n. Hu ng chi toa ã nh t nh i ph ng pháp, lo ch n h ng luân lý, soisáng tâm h n cho ng bang tr c r i s lo vi c qu c gia l i ích sau thì ph i

m, sao toa còn b i h i ái ng i làm chi v y?- Theo ý toa, thì bây gi moa nên nín, nên n d t hay sao?- Ph i, nên nín, nên n d t mà ch th i.- Anh hùng ph i t o th i th ch .- Thì lo ch n h ng luân lý, soi sáng tâm h n cho qu c dân, làm phú c ng cho

qu c gia, là t o th i th , ch còn sao n a.Xuân g t u và chúm chím c i, r i ng ngó th ng ra cánh ng bát ngát, không

cãi v i Quan n a mà c ng không cho Quan là ph i.Tr i t i l n l n. Bây gi m y ng i li u th g t không h t lúa k p nên r nhau v

sáng mai s g t ti p.Cô Qu kêu Xuân v i Quan mà nói:– i r i, thôi mình v , k o anh Tri u nh ch .Xuân v i Quan quay tr l i, r i ba ng i lên xe quay v Sài Gòn.

úng 7 gi xe quay tr v nhà hàng i ng. Tri u th y xe ng ng li n ch y ra ti pc.

Tri u n ào bao trùm a v ch và khách, v vai Quan, ôm ch t Xuân, níu kéo h tvô nhà hàng, giành v n áp luôn m t mình, không ch a ch cho anh em nói vô m t l i nào

c.Vào nhà hàng, Xuân th y ông bà T T t v i cô Quyên thì ch ng h ng, ng n ng i,

i có h i th n thùng. V ch ng Quan c ng ch ng h ng nh ng h i ý hân hoan, nên i ri tvô mà chào m ng. Xuân g ng g ng b c t i nói: ”Cháu kính chào chú thím. Có emQuyên n a kìa!…”.

Ông bà T T t g t u c i. Cô Quyên ng chào m ng v ch ng Quan mà ngheXuân nói t i cô thì cô day qua ngó Xuân v i c p m t vui v , ti p theo m t n c i chânthành mà thanh nhã.

Xuân b ng trách Tri u:– Có chú thím lên ch i, v y mà h i s m m i moa h i, toa l i d u moa ch .– Moa có d u âu, h i s m m i toa h i gi ng gì? Toa h i tía má moa có m nh hay

không. Moa nói m nh. Toa âu có h i tía má moa lên Sài Gòn mà moa nói.– Toa khó lòng quá!– Moa d l m, ch có khó âu. Có l toa khó ch không ph i moa. Bao gi moa

ng d luôn luôn.Xuân rùn vai r i nói v i ông bà T t:– Cháu bên tây v ã lâu r i, mà cháu không xu ng B c Liêu th m chú thím

c, thi t cháu có l i v i chú thím nhi u l m, cháu th t l v i chú thím là t i vì Sài Gòn ph i làm vi c li n r i l i còn lo công vi c riêng c a cháu n a, nên

cháu không i c. Cháu cúi xin chú thím tha l i cho cháu.Ông T T t h ch h c áp:– Cháu v lâu r i mà chú có hay âu. Chú m i nghe th ng Tri u nói m y b a nay

ây. Thôi, m y anh em ng i u ng chút r u khai v r i còn dùng b a.y anh em phân nhau mà ng i hai bên. Bên nam thì ông T t ng i gi a, ông bi u

Xuân ng i phía tay m t và Quan ng i phái tay trái c a ông. Bên n thì bà T t ng i gi a, côQu ng i phía tay m t còn cô Quyên ng i phía tay trái c a bà, thành ra Xuân v i Quyênng i ngang nhau, r i Tri u nh c ngh ng i u, gi a Xuân v i Quyên.

Tri u kêu b i bi u em r u khai v . Bà T t vui v nói:– M y cháu t h p nh v y thi t vui l m. Thím m ng l m. N m tr c m y bà con

mình n c m t i ây, bây gi c ng n t i ây n a, mà c ng có m t h t, v y ng l m ch .



Cô Quyên c ngó Xuân mà c i, m t mày h n h , không l l i mà c ng không e lchút nào. Còn Xuân tuy th nh tho ng li c cô m t cái, song th y Quyên ch ng ph i là“ti u th m t l ” n a, mà là m t n nhi t ch nh, àng hoàng, vì n c da en l i dang n ngnên di n m o không r c r m mi u, song hình vóc y n v i duyên dáng thiên nhiêngiúp cho cô kh i ti ng xú n .

Bà T t h i cô Qu :– Cháu n m nay c m y em r i?– , cháu c hai a.– Gi i a!– Th a, cháu d h n anh Tri u.– Tri u c i v tr c cháu Quan, t nhiên ph i có con tr c nên h n cháu m t

a, ch có gi i âu.– Cháu mong cho cô Quyên có ch ng có con thì m i thi t vui.– Nói gì cái ó…!Cô Quyên m c c li c ngó Xuân r i cúi m t xu ng bàn.Ông T t day qua ngó Xuân v a c i và h i:– Nghe nói cháu qua Tây cháu chuyên h c ngh làm ru ng ph i không?– , cháu h c ngh nông.– c l m, mình x làm ru ng, h c ngh làm ru ng là ph i h n h t.Cô Qu nói ti p: “Th a bác, anh Xuân có b ng k s nông ph , nh gi i v ngh

làm ru ng l m bác, nh bi t cách l a gi ng lúa cho h p t, bi t cách gieo m h p th i, bi tcách làm cho mùa màng kh i th t, làm cho h t lúa n ng cân bán cao giá. nh gi i l m.

Ông T t g t u r i h i ti p Xuân:– Bây gi cháu làm Bác v t trong s canh nông ph i không?– .– ng c bao nhiêu?– , m i tháng c ba b n tr m.– Ít quá, có ngh thì ta ra làm ru ng ch c khá h n nhi u.– th a, cháu không có ru ng.– Cháu th y không? Ch chi h i tr c cháu không bán s t thì bây gi cháu

kho l m.– Th a, không bán thì l y ti n âu mà n h c.Cô Quyên nghe nói t i ru ng là vi c cô a cô th o, nên cô chen vô h i Xuân:– Anh mu n làm ru ng mà vì anh không có t nên anh c ng a ch l p nông

nghi p liên oàn ph i không?– Sao em bi t qua l p nông nghi p liên oàn?– Em xem nh t báo.– Té ra em hay qua v hay sao?– Em hay, song em không dám oán ch c. Trong báo anh ký tên: “Xuân, k s

nông ph ”, em nghi là anh mà không bi t có ph i hay không. Anh l p liên oànxong ch a?

Xuân bu n th ra mà nói:- Qua c ng mà vì a ch c a mình ngu i l nh quá nên vi c ó không có hi u

qu . Qua ã b và chuy n công cu c ho t ng sang vi c khác r i.Ông T t nói:- Ru ng c a mình thì mình làm, bày hùn hi p khó lòng l m. T i cháu m c lo vi c

ó nên cháu không i th m chú c ph i không?Xuân th y có c cho mình ch y l i, nên l t t áp:- th a, cháu m c vi c ó.



- Cháu b y l m. N u t i vì m c lo vi c nh v y mà không th m chú c thì chúcàng phi n thêm n a.

- Xin chú tha l i.- Tha không c. Ch chi cháu xu ng th m chú tr c, cháu nói chuy n cho chú

nghe thì chú bày cho cháu làm, h làm thì ch c l i l m, ch có ph i nh v y âu.Tri u nãy gi l ng thinh, c ý d thái c a Xuân, bây gi m i h i Xuân:- Toa lo vi c ó không thành mà l i hao t n nhi u ch ?- n ch ng vài ngàn.- ng h t s c!Ông T t nói:- Làm gì ph i t n, ng có nói u ng. Làm vi c gì c ng ph i t n, ph i t n tr c r i

i có l i sau ch . Tuy vi c ó cháu Xuân làm không thành song ó c ng làt bài h c, bài h c m c m t chút. N y cháu Xuân, chú có m t vi c n u làmc thì l i l m, l i cho ng i làm, mà c ng l i cho nhà n c n a. r nh r i

chú s nói rõ ý c a chú cho cháu nghe.Xuân không tin nên h i:- Th a, vi c chú nói ó thu c v ngh nông hay ngh nào?- Ngh nông, ch ngh khác chú có bi t âu mà nói. Ph i ng i bi t ngh làm

ru ng gi i m i làm c. Cháu h c nông ngi p, có b ng c p k s , có tài n ngbác v t ch c cháu làm c.

- Cháu mu n bi t li n coi vi c y là vi c gì?- Không nên, chú mu n cháu i xu ng B c Liêu ch i ít b a r i chú s t h t

vi c ó cho cháu hi u.- Cháu m c làm vi c, cháu i không c.- Xin phép, cháu xin phép ngh m t tu n ho c m i b a mà i v i chú.Xuân d d . Tri u vui v nói l n:- , c a Xuân. Moa m i v ch ng Quan i n a. Hai ng i xin phép m t tu n

r i i v i moa. Sáng mai xin phép i, moa nhà moa ch .Cô Qu nói:- u anh Xuân ch u i thì v ch ng em i. Em em hai a nh theo ng o v i

con anh Tri u ch i.Quan nói:- Ph n tôi ch c s xin phép c.Tri u thôi thúc:- Kìa Xuân, v ch ng Quan ch u r i kìa. Toa xu ng d i r i i Cà Mau xem s

t c a toa h i tr c. Nè s t ó m y n m nay em Quyên lãnh lo khai phá,mùa n y c y lúa giáp h t, t t l m toa i, toa xu ng toa coi.

Cô Quyên coi b t c nên ngó ngay Xuân mà c i.Ông T t ti p luôn:- Con Quyên không có h c Bác v t canh nông gì h t, mà nó làm coi c ng c.

Lúc n y lúa ng n , cháu Xuân xu ng coi, nh ph i ào m ng p p gì thìch giùm cho nó.

Cô Qu xen vào:- Cháu ham ru ng l m. Xin phép ng i ch i, anh Xuân; i xu ng coi ru ng cô

Quyên ch i mà.Cô Quyên nói:- u c anh Xuân, anh Quan, ch Qu xu ng ru ng c a em mà ch i thì em

ng l m.t th y u áp vô c Xuân, làm cho Xuân không th nào cáo th i c, nên h a

sáng mai s xin phép mà i.



Ai n y u vui v bàn lu n cu c hành trình. Tri u h a s ch Xuân v i Quan xinphép ng i m t l t. Tính ch ng i thì cô Qu s i xe l n c a Tri u, còn Quan, Xuân,Tri u s i xe nh c a Quan ng d c ng nói chuy n ch i cho vui.

n u ng bàn lu n n m i gi m i mãn ti c.



(14) VI

Chi c xe h i c a Tri u ch ông T t và bà T t, cô Quyên, cô Qu hai a con Quanvà ch vú. Xe s c m nh t i 18 mã l c22 l i m i mua có m y tháng nay nên máy còn m i,bánh còn t t, ch y mau nh giông, ã i tr c lâu r i. Chi c xe h i nh c a Quan, Tri udành c m tay bánh, b t Xuân ng i m t bên ch xe ng i phía sau, th ng th ng ch y l ntheo con ng M Tho lúc s m mai m t tr i v a m i m c.

Hai b a rày Tri u không nh c n chuy n duyên n n a, mà cô Quyên v n t nhiên,cô không t v quy n luy n hay thân ái chút nào b i v y Xuân v ng b ng an lòng, t ngTri u bày chuy n nói ch i cho vui, nên không lo n chuy n gia th t ràng bu c n a.

Ba c u tr trai h ng hái, l i c xem c nh t i t t bình minh, t nhiên vui v tràntr , nói nói c i c i, nh c chuy n ã qua, bàn chuy n s t i.

Quá m i gi ba c u xu ng t i C n Th . Bi t chi c xe l n ã i ri t v B c Liêu màn c m tr a, nên ba c u không tính theo n a, ghé vô nhà hàng ki m lót lòng r i s i

sau.Tuy t ngày bên Tây v . Xuân ã có xu ng Bình Th y mà th m nhà c a m m ,

nh ng mà hôm nay t i C n Th , Xuân v n nao nao nh c nh c làng x a, Xuân t ý mu n Bình Thu th m nhà, Quan v i Tri u thu n theo li n, nên n u ng no r i ba anh em m i

lên Bình Th y.Ông d ng v i bà cô coi nhà giùm cho Xuân, vì c h ng huê l i s v n, nên

ân c n lo d n d p tr c sau u s ch s . M m cha m phía sau c ng v y, ông d ng cótr ng bông chung quanh nên quang c nh không n n i âm u s u não. Xuân d t hai b n ixem t trong nhà ra ngoài v n, i vi ng m m , ch i trót gi r i m i lên xe i B c Liêu.

Hai gi chi u xe t i nhà Tri u, c nhà u ra c a ón ba c u. Tri u kêu s p-ph d ycoi mang hành lý vô nhà và em xe vô nhà r i chùi r a cho s ch s ..

Th ng bé Minh ôm m ng Quan, th ng bé Ng c v i con Nhân ôm m ng Tri u, nóiti ng líu lo, t ý m n yêu chân th t, v ra rõ ràng m t b c tranh “Ph t oàn viên” haymu n nói r ng ra là b c tranh “Gia ình sum h p” có nét t i c i pha l n nét m à m tthi t. Ông T t, bà T t ng ngó b c tranh thiên nhiên y, trong lòng khu y ng, càng v ngch c trong cái hy v ng “Ph truy n t k ” mà c ng tho mãn v nh ng công phu “Sángnghi p khai c ”. V Tri u và v Quan c m ng nhi u h n h t, c m ng mà sung s ng,

m ng mà t hào v công lao c a mình ã giúp gây d ng chút h nh phúc y gi a b n mbi n kh .

Cô Qu li c th y Xuân v i cô Quyên ng ngoài vòng cái b c tranh h nh phúc ythì cô nao lòng, nên cô v vai cô Quyên mà an i: “R i ây cô c ng s nh chúng tôi”. CôQuyên ngó Xuân mà c i, cái c i y thân ái, y hy v ng, Xuân cúi m t xu ng khôngnói gì h t, mà nh có h i gió l nh ph t vào tâm can!

Cô Quyên t nhiên h i Xuân: “Xe t i tr , em ch c vì anh Xuân ghé Bình Thu màvi ng m hai bác, ph i v y không anh Xuân?” Xuân g t u, cô Quyên c ý nói ti p: “Emoán trúng th y không ch Qu ?”

Tri u ti n d n v con cho Xuân và Quan bi t, r i Tri u b ng con Kim, Quan váccon Ph ng vô nhà.

t nhà vui v gi a bu i chi u thu m m mà trong xanh. B u không khí thân yêubao trùm các m t c giao hoà hi p. M t lúc sau ai n y u rã ra, ng i xu ng nhà xe, ng ira ngoài sân, ng i ra sau v n mà ch i. Cô Quyên th y Xuân m t mình th th n tr chàng ba, thì cô m t l y m y t m hình c a Xuân ch p h i tr c em ra cho Xuân xem và

22 PS (s c ng a), n v o s c m nh c a máy xe h i



nói: “ ây, anh nh m y t m hình n y không? Em l ng ki ng r i c t trong t luôn, nên hìnhkhông phai, còn rõ nh h i m i ch p.”

Xuân c m xem, ngó hình và ngó cô Quyên, mi ng chúm chím c i.Cô Quyên c ng c i và h i:– i sao anh c i? Có ph i anh th y hình em h i tr c khác v i em bây gi ph i

không?– Khác xa l m.– n r i khác ch sao. M y t m hình anh gi h i tr c, bây gi anh còn hay

không?– Còn ch , qua g n trong quy n “album”. Hôm qua, qua c y Tri u m i chú thím

i em l i nhà ch i cho bi t. Chú thím i, sao em không i? Ch chi có em l ithì thì em ã c th y m y t m hình ó.

– Hôm qua má và tía có bi u, song em không ch u l i nhà anh.– Sao v y?– Anh ph i n nhà em mà th m tr c, r i sau em s th m l i. Làm nh v y m i

trúng l ch .– Bây gi qua xu ng th m em r i ây. Sau em có i Sài Gòn, em ch u ghé th m

qua không?– ây ch a ph i là nhà em, nhà em d i Cà Mau kìa.– Mai m t qua s i v i anh em xu ng d i, xu ng coi tài làm ru ng c a em ra

sao.Cô Quyên c i mà nói: “Gái nhà quê mà tài n i gì?”.Xuân mu n th u hi u t n áy lòng c a Quyên quy t nh thái ch n Quyên

kh i l m, mà ra mình là ng i chân chánh nên Xuân ngó ngay c p m t cô mà h i: “Tri unói v i qua r ng em ch qua. Thi t có nh v y hay không?”.

Cô Quyên day m t ngó ra sân mà c i, ch không tr l i. Xuân ã hi u ý nên thdài. Tr m y t m hình l i cho cô r i nói: “Không nên”.

Cô Quyên quay l i h i ch m rãi:– Sao v y?– Tâm h n c a qua không có u ki n kh d gây h nh phúc cho i em c.– Em s anh hi u l m.– Không l m âu. Qua bi t qua h n là em bi t.– ý anh!Cô Quyên nói ba ch sau v i gi ng au n, v i s c m t u s u làm cho Xuân là

ng i a c m, l y làm khó ch u h t s c. Cô ngó m y t m hình và nói:– y n m nay, chi u b a nào i xe h i v i ch hai, em th ng i nh ng ch mình

ã i h i tr c. Ra m y ch ó em vui quá.– Em có tr l i ch chùa Th ó hay không?– Anh còn nh chùa Th hay sao? Ch ó em n ch i th ng h n h t. Bây gi

chùa c t l i p l m, mà cây c ng ã l n h n h i tr c, nên c nh xem thú v h nnhi u. Sáng mai anh l y xe i ra ó mà coi, tuy khác h n tr c, mà em ngó v nnh c nh h i tr c.

– Có l qua s r Tri u v i Quan i.– Anh nên i l m. Anh hai có máy ch p hình l n. Nh i thì ch c anh em theo

máy ng ch p hình h t anh em k ni m ch i. Kìa, anh hai em vô kìa, emn tr c nh.

Cô Quyên v i Xuân b c xu ng th m ón r c Tri u và Quan ng d i nhà xe i lên.Cô Quyên xúi Tri u sáng mai m i h t anh em ra Sóc n ch p hình, Tri u ch u và nh t

nh sáng mai d y s m ng úng sáu gi r i i. B a c m chi u vui v , mà t i y c ng r t



vui v , các anh ch em hi p nhau trò chuy n, tình hòa nhã chan ch a, ni m thân yêu m nng. Ông bà T t ng i ngó con cháu v y oàn thì hân hoan h t s c.

Ông T t nh ngày mai B c Liêu ch i m t b a, sáng m t c nhà i h t xu ng CàMau r i s ch m i l i l n cho Xuân và Quan bi t. Ông c gi bí m t chuy n ó mà ông

ng ch ng h nói t i nhân duyên c a cô Quyên làm cho Xuân không hi u rõ ý ông nênu ch i mà trong lòng ái ng i.

a sau m i t ng sáng mà Tri u ã thôi thúc d n n lót lòng cho mau, ng ich i cho s m, Tri u l y xe l n em ra b n thân c m tay bánh, b t Xuân và Quan ng i phía tr c, ch a h t phía sau cho àn ph n v i s p nhi ng. Bà T t th y phía sau có bach ng i v i hai chi c gh mà ph i ch t ch a v Tri u, v Quan, cô Quyên, v i n m anh ch t c ng thì bà không b ng lòng. Bà mu n l y thêm cái xe l n c n a bi u s p-ph

m bánh mà i cho r ng. M y cô mu n i chung cho vui nên xin i m t xe, s p nhng i trong lòng m i ng i nên không ch t gì l m.

t tr i ló d ng. Ngoài ng ng i ta i ch d p dìu. Tri u h i i âu thì côQuyên khuyên i Sóc n ng ch p hình l y c nh chùa Th . S m mai gi t s ng ngtrên lá lúa, ánh n ng nh ch a xoá tan, b i v y lúa g n ng cái mà ng n c là à làm choám ru ng b ng th ng trên, b ng th ng mà ph i màu xanh l c lìa, cái xanh thiên nhiên

xem v a vui lòng, v a kho m t.Cô Quyên lãnh ôm c cháu Minh l n cháu Ngân trong lòng, ngó th y gi ng cây Sóc

n xa xa thì cô hân hoan kêu Xuân mà nói: “Anh Xuân, cái chùa Th ch lùm cây cao ó,th y không?”.

Xuân day l i áp: “Qua không nh ch nào h t.”y l i l t l o y làm cho s hân hoan c a cô Quyên gi m i h t phân n a. Tuy v y

mà cô còn g ng mà nói thêm: “Em nh n m tr c, lúc em và anh i ch i ó, thì lúa c yi r i. Bây gi lúa ã g n tr , nên quang c nh t nhiên xem khác. Em nh nh chuy ni v a hôm qua.”

Có l Xuân n n n m y l i vô tình h i nãy, nên l t t áp:– Ph i, ph i. Bây gi qua nh r i. Mình i bu i chi u, qua ch p hình em, r i mình

i d c theo l mà ch i.- , d i ru ng có m y ch Th hái rau chóc, i thúng i v .- Ph i. Em nói em a c nh ng ru ng, em ch i n t i mà em c ng ch a mu n

.- Anh nh h t, v y mà h i nãy anh nói anh không nh ch .- Lâu quá …tám, chín n m r i.Cô Qu c i và nói:- Anh Xuân vô ý luôn luôn! nh không ch u nh chuy n gì h t. Hay là nh làm b

quên, ng g t cho ng i ta nh c chuy n x a cho nh nghe.Quan day l i áp v i v :- Em nói trúng l m.Xuân ng i im, d ng nh không nghe l i châm chích c a v ch ng Quan.Xe t i Sóc n. Tri u ng ng ngay tr c chùa Th . M y anh em leo xu ng i ch i.

Cô Quyên nh c ch p hình. Bây gi m t tr i ã lên cao, có ánh sáng v a ch p hình l m.Tri u l y máy ra. Quan b ng dùm bé Ph ng cho v . Cô Qu n m d t bé Minh. V Tri u

ng bé Kim, cô Quyên d t cháu Ngân và c u Xuân d t giùm cháu Ng c.Cô Quyên ngó quanh qu t r i ch m t chùm cây l n mà nói:– Anh Xuân, n m x a anh ch p hình em tr c lùm cây n y ây. Anh nh không?

Cây bây gi cao l n h n h i ó. V y mình l i ng ó mà ch p n a, ch p chungt, k ni m ch i.

Xuân g t u r i d t cháu Ng c i l i lùm cây. Cô Quyên d t cháu Ngân i theo; haing i i sóng ôi nhau m i ng i có d t tay m t cháu nh .



ch ng Quan còn l i i ch xe u v i v ch ng Tri u, Quan th y Xuân i v iQuyên thì kêu mà nói: “Anh Tri u, coi kìa. C p ó coi ph i quá. Hai v ch ng d t hai acon i ch i. V y là m t gia ình có y h nh phúc ch còn i gì n a. N u Xuân c eotheo ch ngh a “Vô gia ình” thì thi t là iên.”

Tri u v a ráp máy ch p hình, v a áp:– ng thèm nói. Moa th y r i. Con Quyên bây gi không ph i là con Quyên h i

tr c âu. Nó s phá ch ngh a vô gia ình c a Xuân cho mà coi.Cô Qu nói:- Em coi ch ngh a ó ã b t u lung lay r i.Tri u chúm chím c i mà ti p:- Qua ch c xu ng Cà Mau là s p li n ch không ph i lung lay mà thôi âu.Quan nghe v y ng c nhiên nên h i Tri u:- Sao v y? Cà Mau có cái chi bí m t hay sao?- Xu ng d i r i s bi t.Tri u ráp máy r i kêu h t l i ng tr c lùm cây ng l y hình k o tr i n ng. V

ch ng Tri u ng gi a, cô Qu v i Quan ng bên tay m t, cô Quyên v i Xuân ng bêntay trái, m i ng i có m t a nh , thành ra ba ng i àn bà ng gi a hai ng i àn ông.Xuân ng c p v i cô Quyên, duy Tri u m c ch p hình nên vô nhóm anh em không c.

Ch p hình xong r i anh em d t nhau vô chùa Th xem n tr i n ng m i tr v ch .Bu i chi u l i r nhau i ch i lên phía Om Trà Nõ. Lúc xe ng ch y, cô Quyên

kêu Xuân mà ch ch x a hai anh em n bánh trên c . Xuân g t u mà c i ch khôngdám nói hay không n nói quên n a.

n c m t i r i, Tri u i vô ch mua ng sáng mai có em theo xu ng Cà Maumà dùng. Nhóm ph n c ng lo s a so n hành lý vì ông T t mu n i s m k o s p nh b

ng.Xuân th y Quan i b tr c sân thì men ra i v i Quan.

êm nay nh m êm 12 âm l ch, nên m i t i mà tr ng ã lên cao, r i t rõ ánh sáng trong sân ra ngoài ng cái. Xuân r Quan ra l h ng mát, Quan y theo l i nói c a b n,

nghi Xuân mu n t lòng c a mình, nh ng không thèm g i ý tr c, th m tính coi Xuânnói th nào r i s li u mà công kích ho c khuy n d .

Hai ng i th ng th ng i ra kh i g c rào c a ông T T t, t i m t kho ng tr ng, trêntr ng t r ng, d i c nh im lìm. Xuân thình lình than v i b n:

– i ch ng có chi b n lòng b ng mình vu ng m t án l ng tâm.– Toa mu n nói cái gì? Moa không hi u.– Moa mu n nói vi c cô Quyên.– A! Vi c Tri u nói b a hôm ó ph i không?– Vi c ó.– Tri u là m t ng i nhi u chuy n. Moa t ng Tri u mu n gh o toa ng ùa

ch i, ch không có gì h t. M y b a rày moa th y c ch c a cô Quyên t nhiên,mà ông bác bà bác c ng v y, th thì có chi âu mà toa nói toà án l ng tâm.

– Toa l m, Tri u nói thi t ch không ph i nói ch i.– ? Tri u nói thi t? Cô Quyên ch toa m y n m nay không ch u l y ch ng?– .– i sao toa bi t? Cô có nói v i toa hay sao?– Cô không có nói rõ; nh ng mà moa h i cô có nh v y hay không thì cô c i.

Tuy cô không ch u thi t, song cô c ng không cãi. Th thì không ph i Tri u nóich i âu.

– À! nói v y thì toa h i khó x m t chút. Mà cô Quyên ch toa i Tây v , bi t toa lên danh b i v y cô Quyên ch ng lên làm bà k s , bà bác v t hay là vì ái

tình ràng bu c cô không th g c nên cô ch toa, c n ph i bi t rõ u y.



– u y là u tâm lý. Ph i g n g i v i cô Quyên, ph i àm lu n v i cô nhi un thì m i bi t ch c c. Moa s m c b y, moa không dám nói chuy n nhi un v i cô.

– Toa th n tr ng nh v y là ph i l m. Toa ch ng nên thân m t v i cô. S n có emQu c a moa ây, v y moa d n em d ý cô giùm cho toa. N u cô Quyênmu n làm bà k s , bà bác v t, nên cô ch toa, thì không quý báu gì h t…À, còn

u cô Quyên ch toa là vì hai ch “Ái tình”, ái tình trong s ch, thì quan h l mch không ph i ch i âu.

– em Qu d th coi.– , lát n a vô nhà r i moa s d n riêng. Mà d u th ng vì vinh d hay vì ái

tình, tr c h t c n ph i bi t cô Quyên có th ng toa không ã ch .– u không th ng moa thì ch moa làm gì? L i cô i ch i v i mình ngày nay cô

nh c nh ng ch ký tích h i tr c v i moa hoài, c ch y có l ã ch chomoa th y c n i lòng c a cô chút ít.

– Ph i, toa quan sát nh v y là úng l m. Cô Quyên th ng toa nên ch toa, vi cy ch c ch n kh i ph i nghi ng gì. Bây gi ch mu n bi t rõ coi cô th ng là vì

ái tình hay là vì vinh d . Mà ch ng toa c bi t kho n y r i thì toa làm sao?– ó là cái án l ng tâm mà moa v a nói v i toa h i nãy ó.– u cô th ng toa v ph ng di n nào c ng v y h cô th ng toa n n i có

công ch toa b y tám n m, mà bây gi toa ph r y tình cô thì toa ác quá.– Ph i r i. Mà n u cô vì vinh d nên th ng moa thì moa ph cô moa không n

n cho l m. Còn cô vì ái tình mà th ng thì moa khó li u quá.– Khó thi t, nh ng mà c ng d thi t.– Moa không hi u ý toa mu n nói cái gì?– Moa nói khó, là n u cô Quyên l y tình trong s ch mà th ng toa thì khó cho toa

ph cô vì làm nh v y toa s giày p m t t m tình ch n chánh, toa s b g yt c nh i ch n ch c a m t cô gái thân yêu.

– Còn moa nói d , là ng c a toa i ã m s n tr c m t, toa c nh m m t màc t i; d quá, kh i s l m l c, v p ngã chi h t.

– Không ph i v y, toa không hi u ý moa. Moa nói khó li u là vì moa có tâm h nxã h i ch không có tâm h n gia ình. Không th nào moa có v c, b i v ymoa không n làm m t ng i àn bà vì moa mà c nh i ph i lãnh m h

ng, toa hi u ch a? Moa không ph i là ng i s n ác tâm gieo tai ho cho ànbà. L ng tâm c a moa không an tâm là vì cái ó.

Bây gi Quan ã th y tâm h n Xuân r i, Xuân d u ch a có tình v i cô Quyênnh ng ã không n ph cô. Tâm h n b t nh n ã không xa tâm h n thân ái. Tuy bi t nh

y nh ng Quan không nói ra. C u làm m t vô can, nên nghiêm ngh nói: “ ng i c atoa, toa ph i t li u l y mà ch n l a. Moa không dám nói vô hay bàn ra. Nh ng nh có chútkinh nghi m nên moa dám nói qu quy t r ng ái tình nó p , còn gia ình nó ngon ng tlàm sao, có t mình vào m i th ng th c c màu p , mùi ngon ng t y.

Ái tình v i gia ình nó làm cho lòng ng i h p hòi hoá ra r ng rãi, nó làm chí nhbé hoá ra l n lao, nó làm cho t th p thành cao, nó làm cho i ng i có ý ngh a, có m c

ích. Moa tin ch c d u xã h i, d u qu c gia, n u có n y n r c r c y là nh hai ch áitình và gia ình.

Xuân th dài, Quan li c m t nhìn Xuân, tuy lúc y tr ng b mây án, nh ng c ng th yXuân t l . Quan chúm chìm c i r i r Xuân tr v , tính ng s m ng sáng mai i s m.



(15) VII

Ông T T t là m t nông gia Vi t Nam, tánh tình c a ông c ng nh các nông giakhác. Thu nay v n gi m c gi n d , th n tr ng, tr m t nh, kiên nh n. D u làm vi c gì ông

ng tính tr c lo xa; Mà h quy t oán r i, thì ông c g ng n i s thành công, nên h nghái làm ch không h ng hái nói.

Còn bà T t c ng là m t ph n gi ng nh ph n nhi u ph n Vi t Nam ch n thônquê, bà vui v b i buôi, th c khuya d y s m lo cho ch ng con h n lo ph n mình, bi tchuy n trong nhà h n chuy n hàng xóm.

vi c m i khách i xu ng ru ng ch i, thì ông nh c nhà ph i i h t. V conTri u c ng i cho vui. Nh m chi c xe nh c a Tri u ch không h t nên trên Sài Gòn vthì ông ã bi u s p-ph s a so n thêm chi c xe c a ông. Xe c ng l n, ch c b y támng i, xe tuy c nh ng máy còn t t, ông th ng dùng i th m ru ng.

Còn bà thì lo s m ph m th c. Trong nhà s n ti n, l i vui ãi khách, nên bà mua thgì c ng ngon và c ng nhi u, m t tay bà coi mua cho con dâu, con gái thong th mà ch i

i chúng b n.ng sáng ch khách th c d y ng s a so n i Cà Mau thì lót lòng ã d n s n

t bàn dài c m rau, cháo v t, l p x ng, bánh mì, th nào c ng nhi u, bà T t vui m i, ôngt thúc h i n ng có i cho s m.

t tr i v a m c thì ch khách lên xe. Bà T t i xe m i v i m y cô, cháu nh , giaocho s p-ph c m bánh. Còn ông T t i chung v i ba c u trên chi c xe c . Tri u lãnh c mtay bánh và xe ch bùm sùm. M y c u u m c áo s mi, ông T T t thì m c mát,ông nói r ng xu ng ru ng ch ng c n ph i m c y ph c àng hoàng tráng l .

Sài Gòn xu ng B c Liêu cô Qu ã c th y nhi u c nh ng quê r ng l n lành ng v a lúa c a x Nam Vi t. T B c Liêu xu ng Cà Mau ng l i càng l n h n n a,

n mà l i không cây, không xóm, ngó minh mông mút m t, b u tr i m t ru ng giáp nhaui tuy t mù. Cô Qu ng m c nh mà b i h i v công phu c a nông dân khai kh n n ng d y

mà càng b i h i v h ng phúc c a quê h ng ch a y n a phì nhiêu qu ng i. Bâygi cô m i th y cái i c a ng i thôn quê là i l i ích cho mình, l i ích cho ng i, l i íchcho qu c gia. Còn i c a ng i th thành là i húng hính, làm ít ch i nhi u, i l nh l okhông có công v i qu c gia xã h i. Cô ngó cô Quyên mà khen th m, khen cô không nhi mchí ý m i c a ph n tân th i, khen cô bi t ch n thú vui trong s ch mà s ng. Bi t s thóinh m nhí tránh.

Vì hôm qua ông T T t có sai ng i xu ng tr c mà s p t cu c ti p khách nênquá 9 gi xu ng t i Cà Mau, thì ã có hai chi c thuy n nh tr c s n ti p r c khách ch

vô ru ng.i ây thì v a h t c a cô Quyên, b i v y cô l ng x ng sai nha d ch em

xu ng thuy n, cô s p t t chút, cô xem xét m i vi c, bi u l rõ ràng thái c a n ch ,thân thi n v i k d i, vui v trong l i nói làm ng i ta th ng mà kính s , làm cho ng ita c c mà không phi n. Xuân ng rình cô, th y c ch c a cô nh v y thì l y làm k , khác

n v i cô Quyên b ph , ng nh li ng xáo nh h i tr c, nh en khác v i tr ng.Ch khách xu ng thuy n xong r i, hai chi c thuy n m i n i uôi nhau i vào làng

Tân H ng.Thu nay cô Qu ch a b c chân xu ng thuy n l n nào, b i v y ng i trong thuy n

lúc l c, nghe ti ng thuy n l c x c thì cô vui, song trong lòng lo ng i, cô b o ch vú b ng béPh ng cho ch t, d n Quan coi ch ng bé Minh.

Cô Quyên hi u ý nên nói:



- Không sao âu mà s , ch Qu . Em có m t chi c ca nô, dùng i ch cho mau,vì chi c y nh quá không th r c h t c nên ph i dùng thuy n chèo cho

ng.Cô Qu h i:- Cô có s m ca nô hay sao?- Có ca nô nh , i ch ng ba b n ng i.- Xu ng t i nhà r i chi u cô ch tôi i ca nô ch i th nghe hôn?- c, chi u mai r i ch em mình i.- Thuy n i ch ng m t gi ng h thì th y bên phía c t chèo lái có m t toà nhà

ngói cao c ng, hai bên k m hai l m lúa r ng và dài c ng l p ngói lòm.Cô Qu h i:- Nhà c a ai v y cô Quyên?- Nhà ru ng c a tía em c t cho em.- i r i à? G n ch quá!Thuy n v a xuôi chèo ng c p vào c u thang thì trên nhà n i tr ng vang rân, b i

y m y anh em leo lên c u thang ng ngó, trong lòng vui v phi th ng, vui c h ngkhông khí n viên, vui c th y cô Quyên qu n xu t m t ám ng i m t th t thà, s ckho m nh.

Ông T t c ng lên c u mà ng v i khách, r i ông a tay ch mà nói:– Phía trên n y r ch là s n tôi u giá mua c a nhà n c h i tr c. Tôi khai

phá thành n ã h n m i n m r i. Còn s t c a Xuân thì bên kia r ch ó,th y không c u Xuân?y ng i ng ngó thì th y c hai bên lúa n t t t i, ch nào c ng có lúa, không

hoang m t kho ng nào h t; song phía bên n y thì cách quãng có hàng d a tr ng ngayth ng ã có trái r i, còn phía bên kia thì ng b ng m t m c, lúa xanh m t màu, không cócây c i chi h t, r i rác có m t ít chòi lá lum khum trên mé r ch quanh qu o.

Cô Qu c th y c nh ng ru ng thu nay cô ch a bi t nên cô tho thích h n h t,cô h i ông T t:

– Th a bác, m i s n c bao nhiêu m u?– i s kho ng m i ngàn công.– i ngàn công là bao nhiêu? Cháu không hi u.– t ngàn m u.– Cha ch ! Nhi u quá.– Có nhi u âu cháu.– i n m bác thâu lúa ru ng c bao nhiêu ?– t n c m n, l i d i n y ít tá n nên tôi cho m n r . Phía bên n y t c

nên tôi cho m n m i công hai gi . M y n m nay góp c ch ng m y ch cngàn gi . Còn phía bên kia t m i m , con Quyên ph i cho m n r h n. N mnay nó cho m n giáp h t, m i công có m t gi .

– t phía bên kia r ch là c a cô Quyên hay sao?– Nó lãnh khai phá ba n m nay ó.– u v y thì ch ng g t cô Quyên s có n m i ngàn gi lúa.– Ph i nh ng vái tr i cho kh i sâu b , kh i tim, kh i háp, thì t i mùa nó góp m i

ngàn.– Cô Quyên s làm giàu…Sao h i nãy nói t n y c a anh Xuân?– Cô b o c u Xuân c t ngh a cho cô nghe. N m anh h i ng m t, c u Xuân quy t

em s t ó mà bán cho h . Tôi c n h t s c không c, v ch ng tôi bi uthôi cho v ch ng tôi m n ó mà n h c. C u c ng không nghe, c n ng

ng i ki m ng i mà bán. Không mu n c u bán cho h nên tôi ph i mua,i m y n m nay con Quyên lãnh coi làm ó.



Cô Qu v i Quan nghe chuy n ó thì ch ng h ng. t c a Xuân bây gi v côQuyên làm ch , mà cô Quyên l i mu n k t tóc tr m n m v i Xuân. H Xuân thì t bán

hoàn l i c ch . T o hoá khéo gây cu c l ng nh ng quá.Quan h i Xuân:- Sao h i ó toa bán v y Xuân?Xuân có h i th n, ng ng ngùng áp:- Có t mà không bi t dùng thì làm gì?Ông T t s Quan h i nhi u làm phi n lòng Xuân nên ông thôi thúc khách vô nhà. Bà

t, cô Quyên v i v ch ng Tri u ã vô tr c trong nhà. Xuân v i v ch ng Quan th ngth ng b c theo ông T t, th y tr c nhà có m t cái sân r ng l n không tr ng v t chi h t,song hai bên nhà d c theo hai mé r ch thì tr ng mít tr ng chu i, th nào cây lá c ng s n s .

Cô Quyên ti p khách ân c n, bà T t b i buôi, v ch ng Tri u vui v . ch ng Quan r t tho thích v cu c i ch i n y, duy có m t mình Xuân s c m t

bu n bã, không bi t c u bu n v chuy n cô Quyên, hay là bu n v s bán t.Ch i m t lát d n lên b a c m n s , dùng gà v t và m t ít món mang theo mà

thôi. Nh ng vì có l i cô Quyên cáo l i h u duyên, l i nh i ng ói b ng, nên ai n y nngon l m. ng lúc n c m, tá n b t heo ch c huy t, heo la om sòm phía sau. Cô Qu

i cô Quyên: “Làm th t heo hay sao?” Cô Quyên v a c i v a áp: “Không m y thu anhch n ch i nhà em, t nhiên em ph i ãi ch sao?”

Bà T t ti p nói:- ru ng h có khách thì gà v t v i heo ch có gì n a âu. Tôi có bi u ng i qua

m D i ki m s u, k à, cua g ch, n u mua c thì mai m t n ó.n c m r i, Tri u l y ra ba cây c n câu và h i:

- Xuân v i Quan có i câu cá v i moa hay không? Dân làm ru ng không bi t ngtr a. i câu ki m ít con cá trê chi u n u chua n ch i.

i câu cá trê. M t vi c l n a! Quan s t s ng i v i Tri u, Xuân c ng i theo, duycô Qu th y tr i n ng g t, s nh c u nên cô nhà.

Ba c u trai ng câu dài theo mé r ch, vì m i c u u có b t c vài con cá trêho c con cá úc, nên c u nào c ng say mê, ki m ch có bóng cây mà ng, r i c m c n câuhoài mà không bi t m i. Ng i ta nói câu là môn gi i trí, mà k thi t là m t cách giúp tríyên t nh mà suy ngh . Vì v y nên ng i hay lo tính, th ng thích ng i. Hôm nay ba c u trai

y say mê ây, có l c ng có chuy n lo tính trong trí. Xuân lo v n i b n b u c a côQuyên, còn Tri u v i Quan tuy không nói cho nhau bi t, song c hai u tính ph i coi dùngch c nào mà ch a b nh th n kinh cho Xuân, quay Xuân tr v ng h nh phúc gia ình,cho h i Mai, Lan, Cúc, Tr c kh i có ng i l c l i.

n x mát n c l n mà y, cô Quyên d t cô Qu i ki m ba c u. G p ba c u angng i ch m ch câu thì cô Qu c i ng t. Cô kêu Xuân mà nói: ”Anh Xuân, cô Quyên m ianh xu ng ca nô ng i th m ru ng c a cô. Chi c ca nô có ba ch ng i. V y anh i v i chem tôi.”

Xuân d d .Cô Quyên nói:- Em mu n m i ông Bác v t canh nông i xem giùm kinh em ào và p em p

coi có trúng theo nông h c không?Tri u ti p nói:- Toa i i Xuân, moa v i Quan s l y xu ng i theo sau, vì ca nô ch không h t

m ng i.Không hi u Xuân mu n d ý cô Quyên hay là mu n xem tài làm ru ng c a cô mà

bây gi Xuân không d d n a, c u cu n nh , tr câu cho Tri u, r i theo hai cô tr l i c uthang ng xu ng ca nô. Xuân ng i day m t ra phía tr c. Cô Quyên v i cô Qu ng i âu

t v i Xuân. Ng i coi máy quay máy bành b ch r i ca nô phát ch y trong r ch.



Cô Quyên em cô Qu v i Xuân i xem b ê p p vòng theo ru ng c a cônh m ng n n c m n, r i vô kinh cái ào b ng ngang s t, cô ch cho Xuân th y m y cáikinh nh tr ra kinh cái, trên b kinh cô ã b t u tr ng mít, tr ng d a, cô l i ch hai cái

p l n dùng ch n n c, nh p y nên mùa v a r i lúa không b háp. Vì vi c nào cô c tngh a c ng rành r , làm cho cô Qu không th o ngh nông, cô nghe cô c ng r t ph c, màXuân là bác v t canh nông, c u c ng không th y ch nào áng chê.

Xuân c c c h i cô Quyên:– Ai d y em mà em bi t ào kinh p p ây?– Tía em ch .– Chú gi i quá. Công vi c em làm ây qua th y công phu l m. Em tính chôn s ng

i em luôn t i ây hay sao mà em ch u c c làm nh v y?– i âu làm gì? Anh t ng ây không có thú vui hay sao? Vui l m. Anh ây

i anh s bi t. C y xong r i trong ít ngày mình trông th y cây lúa lên t i t t,i n l n lá xanh d n, ch ng lúa tr , s m mai mình vui ng i mùi th m ng t

ngào. n khi lúa chín, mình th y công phu c a mình c k t qu . Ng i làmru ng m i th ng th c c nh ng thú vui y, thú vui êm m, thú vui khokho n, không l n m t m y t t hay c nh tranh. ã v y mà nh ng tá n chung quanh mình, n u mình th ng h , mình giúp h , thì h t lòng bi t n

t cách chân thành, d c m ng l m. Em không có l i mà nói rõ cái s vui ru ng cho anh hi u c. Anh ph i trong ru ng thì anh m i bi t c.

Nh ng l i th t thà t nhiên y ã bi u l tâm h n cô Quyên rõ ràng. Không c n dòxét làm chi n a. Cô Quyên không tính i âu h t, cô quy t ch n n y, ng h ng thú

n viên, ng giúp nông dân. Rõ ràng cô th ng mình chính vì cô n ng tình chkhông ph i vì cô ham mu n làm bà Bác v t. Rõ ràng vì mình nên cô i h t tánh n t, vìmình nên cô lãnh m s t n y, vì mình nên m y n m nay cô ch u dãi n ng d m m a mu imòng c c nh c.

Xuân nghe nh ng l i c a cô Quyên r i ngh l i thì c u rung ng tâm can, ng n ngtrí não. C u là ng i a c m, b i v y c u day m t ngó lên ru ng ch không dám ngó côQuyên, và c u c ng không dám h i chuy n chi khác.

Cô Qu là gái sáng trí, li c m t xem s c m t c a Xuân cô bi t rõ tâm h n c a c utrong lúc n y; cô mu n th c hành cái lý t ng và t m tranh thêu c a cô, nên cô nói: “Theo

i bác nói h i tr a thì s t n y h i tr c c a anh Xuân, bây gi cô Quyên làm ch . N uanh Xuân mu n òi l i, tôi ch c cô Quyên s vui lòng mà giao li n, d u cô ã nh c côngkhai phá cho thành n. Anh mu n hay không anh Xuân? Nh mu n thì n n n v i côQuyên i”

Cô Qu t ng nói ùa nh v y t ng Xuân gi n, té ra Xuân c i.Còn cô Quyên thì cúi m t có s c th n.Xuân nói:- u tôi làm ch s t n y có l tôi ph i thí nghi m, nh c thì tôi lên li p mà

tr ng d a. Ru ng n c m n lúa hay háp, tr ng d a kh i s th t mà l i có huê l inhi u h n.

Cô Quyên ch m h m h i:- Anh ch c tr ng d a l i hay sao?- a bây gi có giá l m, nên l i nhi u h n.- Ng i ta nói tr ng d a s uông. D a c a tía em tr ng bên kia thi t có m t hai

cây b uông n.- a tr ng lai rai thì uông n, ch tr ng nhi u mình gi gìn thì kh i b h i.- d i n y ng ch chuyên xa quá, nên s d a khô khó bán.- Ph i cái ó m t chút. D a t nhiên bán giá nh h n mi t trên.



i giáp vòng r i ca nô tr v c u thang. Tri u v i Quan b i thuy n i ch i trong st bên n y c ng l c th c v t i. V ch ng Quan l ng líu khen t l n, khen lúa t t, nh t là

cô Qu tán d ng tài làm ru ng c a cô Quyên, nói r ng ph i có cái c m tình n ng nàn v in viên ho c ph i say mê v i nhi m v nào ó thì m i làm c nh v y.

Tri u h i Xuân:- Sao? Toa coi em Quyên làm vi c nh v y c hay không?- c l m, c l m.- Toa v tình nên nói v y h ?- Không. Nói thi t ch . Moa ch c n i b n mình ây không ai làm c nh em

Quyên âu.Cô Qu nói v i ch ng:- Em mu n có m t mi ng t nho nh d i n y ng lên xu ng ch i v i cô

Quyên và b t tr c cô Quyên mà làm.- Làm sao mà có t c em?- Mua.- Ý! t m c l m.Cô Quyên nói:- Không m c âu, anh Quan. th ng th ng em h i th m r i em mua giùm cho

vài tr m m u.Tr i g n t i. Trong nhà c m ã d n s n. Bà T t sai ng i ra m i khách ra dùng

m. B a c m t i có làm heo nên n y bàn, ch khách vui v , k nói ng i c i,ti ng nghe không d t, Xuân bây gi c ng h t s t sè ái ng i n a, c u t l i chánh th c khencô Quyên, khen l i kính, ch ng nh ng kính công phu dày d n trong cu c phá r ng c y lúamà thôi, mà còn kính tâm h n siêu phàm tìm thú chân chính mà vui riêng, vui theo hân hoantinh th n trong lúc loài ng i áp nhau tranh giành khoái l c v t ch t.

Tri u, Quan và cô Qu ngó nhau chúm chím c i. Còn cô Quyên cô nghe l i khena Xuân cô không ái ng i hay khiêm t n, trái l i cô ng c m t ngó ngay Xuân v i s c t

hào, tai l ng nghe, mi ng m m c i, mà c p m t t r t.Ông T T t ng i trên u bàn, ông vu t râu dài le the m b c, s c m t v n gi n d

nhiên, không lu n àm, không cãi l . B a n v a mãn, ông bi u m i ng i c ng i y ch cho tôi t d n d p chén d a, r i em tráng mi ng và b ng n c l i ó u ng luôn.

Ông nói t ch nh làm cho cái không khí n ào vui v thành tr ra nghiêm trang annh. Ông m i t ng h ng r i ch m rãi nói:

– a h m chú có nói v i cháu Xuân r ng chú có th y m t vi c n u làm c thìcó l i l m. B a nay cháu Xuân xu ng ây chú nói chuy n y cho cháu nghe. vùng Cà Mau n y t qu c gia còn hoang vu nhi u l m. Bên Khánh An d c theosông c t hoang còn m y ch c ngàn m u. N u mình xin kh n r i ra công ra

a mà khai phá thì trong vòng n m m i n m là thành s n to tát, nuôi côi ba ngàn nông dân. Làm vi c y bây gi chú có v n s n. Ng t vì chú ã l n

tu i r i, l i chú m c lo m y s n c a chú nên chú không th làm c. Cháucó s n tài h c v ngh nông mà cháu l i còn tr tu i ch c cháu làm c. Nhcháu nh hùn v i chú thì chú ra v n cho cháu làm, chú ch u c a, cháu ch ucông, mình hi p nhau mà l p m t s n cho úng n theo cách v n minh, cómáy móc, có k thu t, có c quan nuôi tá n cho i s ng c a h c b t khókh n c c kh , d y tá n cho trí th c c a h c c sáng su t thông minh. Vi cchú tính làm ây, n u c thành thì mình s có l i l n, mà c ng l i cho nhà

c n a. Cháu suy ngh th coi chú tính nh v y có c hay không.Ai n y t ng Xuân d d té ra ông T t v a d t l i thì Xuân h ng hái áp li n:



- Th a chú, c l m, cháu b ng lòng dâng c h c th c, c ngh l c c tâm h na cháu ph ng s và tán thành cái k sách cao quý c a chú m i t ra cháu

nghe ó.Ông T t g t u v a c i v a h i:- Cháu m c làm Bác v t s canh nông thì thong th , âu có lo vi c y cho c?- Cháu s b h t. Cháu s t ch c hi p v i chú mà làm. Cháu th a thi t v i

chú, vì cháu ham giúp ích cho i nên cháu m i bán t mà i h c. Cháu h cthành tài r i tr v x m y tháng nay, em s h c mà giúp dân giúp n c.Ch ng dè n ch c a mình lãnh m v i chuy n công ích, nên cháu ã g n nhngã lòng th t chí. Hôm nay cháu c nghe nh ng l i chú nói, cái chí công ích

a cháu ph n kh i l i, c ng nh b p l a g n t t nh chú thêm c i nên cháybùng lên. Cháu cám n chú nhi u l m. Té ra n ch c a mình c ng có ng ibi t th ng xã h i, bi t tr ng qu c gia, ch không ph i u ích k , u v t

c.- Cháu ch ng nên phi n trách n ch ng i mình, không ph i h không có lòng

công ích. N u cháu nói vi c ph i mà không ai h ng ng, chú ch c m t ph n t i không hi u rõ cái l i, còn m t ph n h dè d t không dám tin ai n a. N u cháu

ráng làm cho thành vi c, h s dòm th y ch hay ch l i mà có ngh a, t nhiên kính ph c r i cháu mu n bày làm vi c công ích nào khác thì h s h ng ngt th y.

- Cháu xin vâng. cháu tr v Sài Gòn t ch c mà làm li n.- Khoan! Chú còn mu n nói v i cháu m t vi c khác. S t cháu bán cho chú ó,

nay con Quyên ã làm thành n r i. H i tr c chú mu n mua là t i vì chúkhông mu n l t vào tay ng i khác, mua ng gi ó cho cháu. Bây gi n ucháu mu n lãnh l i thì cháu bi u con Quyên nó giao cho. Chú còn hai s tkhác, m t s bên n y ây, v i m t s bên C Cò. Chú có hai a con mà thôi.Th ng Tri u coi s C Cò, con Quyên coi s bên n y, hay là chúng nó thay i

i nhau c ng c. Cháu mu n lãnh l i s t c a cháu không? nhà nghe l i ông T t nói u c m xúc. Rúng ng c tâm h n, Xuân tái m t,

th ng th ng tr l i: “Th a chú, chú cao th ng quá! B n thi t c a ông thân cháu, chú coicháu c ng nh con trong nhà, d y d không c, nên chú lo v t ng lai cho cháu. Ôngthân cháu m t, mà chú còn, h nh phúc c a cháu ch ó. Hôm nay cháu m i hay cháu cóhai ng i cha, m t cha sinh thành, m t cha b o b c, ngh a hai cha n ng nh nhau, n haicha dày nh nhau. Chú mu n cháu lãnh l i s t c a ông thân cháu. Tr c khi t ý, cháuxin phép chú thím h i em Quyên có vui lòng cho cháu làm nh v y hay không ã. Nh emvui thì cháu m i ng thu n.

Tri u v i v ch ng Quan u nín th , h m nay th m tính l p k xoay Xuân vgia ình, mà nghe nh ng câu chuy n nãy gi thì c m ng quá không dám chen vô m tti ng.

Cô Quyên ng d y áp v i Xuân:– Tía má em nh nh v y, thì em vui lòng l m. M y n m nay em lo làm ó là làm

giùm cho anh. Song anh ph i b ch c Bác v t tr v ng ru ng dùng tài h cmà giáo hoá tá n, c i cách n a thì em m i ch u.

– m n em. Qua s tr v ây, v s ng v i ng ru ng, vui v i thú n viên,say v i công cu c canh tác ngh nông x mình.

Tri u v tay la l n:- n viên v n tu !Xuân nghiêm nét m t mà nói:- Cháu xin chú thím vui lòng cho phép cháu c i em Quyên ng cháu n b i

ngh a n ng tình sâu c a em i v i cháu.



Tri u v i Quan v tay la l n n a:- Gia ình v n tu .Ông T t hân hoan ng i vu t râu mà c i.Bà T t nói:– Tôi vui quá. ám c i r i, giao luôn hai s ru ng Cà Mau cho v ch ng nó coi.

Nó v a làm v a lo kh n t bên Khánh An thì ti n l m. Con ch u nh v y haykhông Xuân?

Xuân v i Quyên áp m t l t: “Con ch u”.Tri u nói:– ki m mua giùm cho v ch ng Quan m t s t d i n y ng gom h t mai

lan cúc tr c em v m t ch mà chung h ng thú n viên v i nhau.Xuân h t nói ti p:– Và ng chung lo m t m t nâng cao k thu t nông nghi p, m t m t ch n h ng

tinh th n, tài b i n n luân lý cho xã h i Vi t Nam.Cô Qu thêm:– Và ng thêu thêm m t b y ph ng hoàng ngày êm kêu mà ch ng h nh

phúc cho thanh niên nam n .y anh em ph n chí v tay la l n:

Gia ình viên mi n. Xã h i th ng bình. Nông nghi p phú phong. Qu c gia c ng th nh.

nh H i 9 – 193811 – 1942


ho bieu chanh y va tinh

Documents