ئەبوبەکر عەلی: هاوکێشە سیاسیەکان و جۆری

هاوپەیمانیەکان، ڕێگرن لەهەر چاکسازییەکی راستەقینە

ئەو یاسایانەی پێویستە هەموو کەسێک بیانزانێت

173

باڵوکراوه یه کی ئازاده، یه کێتی الوانی دیموکراتی کوردستان مانگی دوو جار ده ری ده کات. سێشه ممه 2013/2/19

هەر لەبیستەکانی سەدەی ڕابردووەوە شاری خانەقین زیاتر لەژێردەستی داگیرکەراندا بووەو لەالیەن حکومەتە یەک لەدوای یەکەکانی عێراقەوە چەوسێنراوەتەوەو مافەکانی لێ زەوت کراوە، یەکێک لەوانە مافی خوێندن بووە بە زمانی کوردی و خەڵکی شارەکە بەناچاری بە زمانی عەربی خوێندویانە، بۆیە لەمرۆدا خوێندن بە زمانی کوردی بۆتە یەکێک لەکێشەکان. هەر چەندە لەالیەن حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە هەوڵدەدرێ گەشە بەخوێندنی کوردی بدرێت، بەاڵم تاکو ئێستا خوێندن بەزمانی کوردی

الوازەو خەڵکی زیاتر منداڵەکانیان دەخەنە بەرخوێندنی عەرەبی.

کێشەی خوێندنی کوردی لەخانەقین

سەالح دەلۆ: وەزارەتی ناوخۆی عێراق بەناوی پرسینەوە لە

ئەفسەرەکانی پۆلیس ئیهانەی کورد و تورکمان دەکات

کەرکووک، پارێزگای لە پارتی سەرکردایەتیی ئەنجوومەنی بەرپرسی دەلۆ، سەالح ناوی بە عێراق، ناوخۆی وەزارەت��ی دەڵێت: گشتی بە کەرکووک رەوشی دەرب��ارەی پرسینەوە لە ئەفسەرەکانی پۆلیس، ئیهانەی کورد و تورکمان دەکات. لەبارەی ئاسایشی ئەنجوومەنی بە پەیوەستن یەکێتی، و پارتی ئاسایشی هەردوو دەڵێ: کەرکووکەوە ئاسایشی کوردستانەوە و گرفتی دوو ئاسایشی نەماوە و فەرمان لە یەک شوێن وەردەگرن.

وەاڵمەکەی ئۆپۆزسیۆنشتێکی تازەی تێدا نەبوو

ل5

ل3

ل7 ل8

ل2

www.lawanikurdistan.com ژماره 173 22013/2/19

پ: هۆکاری زیادبوونی تەقینەوەو بارگرژییەکانی کەرکوک چۆن لێکدەدەنەوە؟ یاخود تاچەند فەرماندەیی ئۆپراسیۆنەکانی دیجلە،

کاریگەری لەسەر رەوشی ئەمنی کەرکوک هەبووە؟و: بەداخەوە کەرکوک لە مێژووی خۆیدا خەڵکەکەی ئاسوودەیی بەخۆوە نەبینیوە، بەردەوام لەژێر فشاردا بووە، بەتایبەتی کورد لەناوچوونی دوای بووە، راوەدوون��ان و کوشتن و گرتن بەشی خەڵکی دەب��وو پێوەرێک بەهەموو کە حوسێن س��ەدام رژێمی وادەرنەچوو، زۆری بژیت، ئەویش بەئاسودەیی و خۆشی عێراق بوونەوە، رەشەکوژی و تیرۆر رووب��ەرووی عێراق نەبرد خەڵکی وەک دەیبینین، رۆژانە کەرکوک و شارە کوردستانییەکانی تری دەرەوەی هەرێم دەبنە ئامانجی کردەوەی تیرۆریستی و ناوە ناوە بێگوناح لەئەنجامدا خەڵکی سڤیل و خەڵتانی خوێن دەکرێن و

دەبنە قوربانی.کەرکوک، لە تیرۆریستی کردەوەی زیادبوونی بۆ زۆرن هۆکار هەروەها تیرۆریستییەکان گروپە و دەرەک��ی دەستی لە جگە ئەم هاتنی پێش چونکە بوونە، هۆکار دیجلەش ئۆپەراسیۆنی ئۆپەراسیۆنە فرقەی ١٢ لە سوپای عێراق کە لە سنووری کەرکوکە کەرکوک ئاساییشی و پۆلیس هێزەکانی لەگەڵ هەماهەنگی بە بەردەوام لەبەرگری و موداهەمەدابوون لە سنوورەکە و تاڕادەیەکی و تیرۆریستییەکان گروپە راونانی لە باشیان هەبووە رۆڵی زۆر دورخستنەوەیان لە کەرکوک. بەاڵم لەدوای جێگیربوونی فەرماندەی ئۆپەراسیۆنەکانی دیجلە لە سنووری کەرکوک و بەستنەوەی فرقەی ١٢ بەو فەرماندەییە ئەو هەماهەنگییەی جاران نەما، بۆیە ئەگەر تەماشا بکەین ئێستاکە بۆشاییەکی ئەمنی گەورە هەیە لە سنووری فەرماندەی دیجلە و فرقەی ١٢ کە سنوورێکی قواڵیی زۆرە بەرەو

حەوێجە و شوێنەکانی تر.یەک و پارتی و یەکێتی ئاسایشی دوو هەبوونی دەوترێ پ: نەبوونی یەکێتی و پارتی کاریگەری سلبی کردۆتەوە سەرکەرکوک و رادەی زۆربوونی کردەوە تیرۆریستییەکان و تێکچوونی رەوشی

ئەمنی شارەکە؟بە پەیوەستن ئاساییش ه��ەردوو ئاساییش، بە سەبارەت و: ئاساییشی دوو گرفتی و کوردستانەوە ئاساییشی ئەنجوومەنی پ��ارت��ی و ل��ەی��ەک شوێنەوە وەردەگ����رن، ن��ەم��اوە و ف��ەرم��ان لەوە جگە نییە، کەرکوک لە ئەوتۆمان کێشەیەکی یەکێتیش هەردووالمان بەپێی ئەو ئیتیفاقییەی هەمانە لەیەک سەنگەرداین

و یەکهەڵوێستمان هەیە بەرانبەر پرسەکان، لە کەرکوکیش نەک تەنها لەگەڵ یەکێتی بەڵکو لەگەڵ گشت حزبە کوردییەکان یەک

دەنگ و هاوهەڵوێستین و بەردەوامیش دەبین.پ: ناوە ناوە نوری مالیکی بڕیار دەردەکات و ئاڵ و گۆڕ بە کەسەکان و پۆستەکانی کەرکوک دەکات، کە زۆرینەیان کوردەکان

بەر ئەو ئاڵوگۆڕە دەکەون، خوێندنەوەتان بۆی چییە؟و: بەڵێ ماوەیەکە بەشێوەیەکی ئیستیفزازی ناوبەناو وەزارەتی ناوخۆی عێراق بەناوی پرسینەوە لە ئەفسەرەکانی پۆلیس لیژنە رەوانەی کەرکوک دەکەن، بەبیانووی جۆراوجۆر لێکۆڵینەوە لەگەڵ

ئەفسەرەکان دەکەن و زیاتر ئیهانەی کورد و تورکمان دەکەن.پ: دەوترێ لەوەتەی کورد پۆستی سەرۆکی ئەنجومەنی کەرکوکی

داوەتە تورکمان، ئێستا نێوانی کورد و عەرەبەکان تێکچووە؟و: بەڕای ئێمە جێگەی خۆیەتی برایانی تورکمان ئەو پۆستەیان لە کەرکوک هەبێت یان هەر پۆستێکی تری سیادی، نابێتە گرفتیش

بۆ برایانی عەرەب. واقیعدا لە بەس بەستووە، ١٤٠ مادەی بە پشتی کورد پ: دیارە حکومەتی ناوەندی جێبەجێی ناکات، بەدیلی ئێوە چییە بۆ

گەڕاندنەوەی کەرکوک بۆ سەر هەرێم؟لە حکومەتی دەستوور شەریکین بەپێی کورد وەکو ئێمە و: عێراق، ماددەی ١٤٠ ماددەیەکی دەستوورییە و دەبێت جێبەجێ بکرێت، سەرەڕای باوەڕمان بە برایەتی و ژیانی خۆش لەگەڵ باقی یان بکرێت جێبەجێ ١٤٠ ماددەی کەرکوک، تری پێکهاتەکانی

دەست لە کوردستانیەتی کەرکوک هەڵناگرین. بۆتە بەغدا و هەرێم ملمالنێی لەنێوان کەرکوک دەوترێ پ:

قوربانی؟و: کەرکوک قوربانی نێوان هەرێم و بەغدا نییە، بەڵکو بەدرێژایی مێژوو خاڵی خیالفی نێوان کورد و رژێمەکانی بەغدا بووە، دیوە راستەقینەکەی ئەوەیە کورد بەرگری لە کوردستانیەتی کەرکوک

دەکات و دەستی لێ هەڵناگرێت. پ: پارتە کوردییەکان بۆ یەکلیستی و هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی کوێ بە ئامادەکارییەکان و ک��ردووە چیان عێراق پارێزگاکانی

گەیشتوون؟بەیەک ئامادە کردووە پارتە کوردییەکانی کەرکوک خۆیان و: لیست دادەبەزن لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان، ئەوەش لە یەکنەبوونمان رابوردوومان ئەزموونی بەپێی ئێمەیە، مافی

هەڵبژاردنەکان زیانی گەورەی لێکەوتەوە، و نابێت ئەمە دووبارە بکرێتەوە.

تاچەند ئەمە ئامانج، کراوەتە لە کەرکوک پارتی دەوترێ پ: راستە و بۆچی؟

تیرۆریستەکان بێت، تیرۆریستی ئامانجی مەبەستت ئەگەر و: و ئاڵۆزی مەبەستیان ئ��ەوان ناپارێزن، الیەک هیچ لە دەست تێکدانی دۆخەکەیە، دیارە هەرجارە و الیەن یان شوێنێک دەکەنە ئامانج، بەاڵم گومان لەوە نییە تا پێیان بکرێت کورد لە ئەولەویەتی

ئامانجەکانیانە لە کەرکوک.پ: لەئێستا رەوشی پارتی و جەماوەریبوونی لە چ ئاستێکدایە؟

و: رەوشی جەماوەری پارتی هیچ گرفتی نیە و لەوپەڕی جێگیری دایە.

سەرکردایەتی ئەنجومەنی سستبوونی لە رەخنە زۆرج��ار پ: دەشوترێ دەک��رێ، وەسف نائەکتیڤ بە و دەگیرێت کەرکوک دەسەاڵتی ئەنجوومەنەکان دیارنین و لەگەڵ لقەکان تێکەڵ بوونە؟

رەخنە لە مەبەستت نازانم ب��ەاڵم ئاساییە، رەخنەگرتن و: دەستەاڵتی چییە؟ کەرکوک لە سەرکردایەتی لەئەنجومەنی ئەنجومەنەکان و لق و ئۆرگەکانی تری حزب لەپەیڕەودا دیاریکراوە، هەریەکە و دەستەاڵت و کارەکانی دیارە و هیچ تێکەڵبوونێکیش و لقەکان بۆ باشە پاڵپشتێکی ئەنجوومەن بەپێچەوانەوە نییە، نزیکبوونەوەی بەشێکی سەرکردایەتییە لە جەماوەری سنورەکە و

مەیدانی سەرپەرشتی کارەکان دەکات.پ: بەپێی زانیارییەکان پارتی لیژنەیەکی پێکهێناوە و بەنیازە چاو بە ئەنجوومەنەکان بخشێنێتەوە، ئەمە تاچەند راستەو بۆچییە؟و: ئەو لیژنەیە بەتەنها بۆ چاوخشاندن بە ئەنجومەنەکاندا نەبوو، بەڵکو پرسینەوەیەک بوو لە تەواوی ئیش و کارەکانی پارتی و

بەئەرکی خۆیان هەڵسان و کاریان تەواو بوو.پ: وەک پارتی پەیوەندیتان لەگەڵ پارتە تورکمان و عەرەبەکانی

پارێزگای کەرکوک چۆنە؟و: ئێمە وەکو پارتی لەگەڵ گشت پارت و الیەنێک و کەسایەتییە دایە لەگەشەکردن بەردەوام و باشە پەیوەندیمان تورکمانەکان و پێمان خۆشە لەگەڵ حزب و الیەنە عەرەبیەکانیش پەیوەندی باشمان هەبێت، چونکە کەرکوک پێویستی بە برایەتی و ژیانی هاوبەش هەیە، ئەمڕۆ بێت یان سبەی پێکهاتەکانی کەرکوک دەبێت

رێککەون و هەوڵبدەن بەخۆشی بژین.

وەزارەتی ناوخۆی عێراق بەناوی پرسینەوە لە ئەفسەرەکانی پۆلیس ئیهانەی کورد و تورکمان دەکات

سەالح دەلۆ، بەرپرسی ئەنجوومەنی سەرکردایەتی پارتی لە پارێزگای کەرکوک:

لە پارتی سەرکردایەتیی ئەنجوومەنی بەرپرسی دەل��و، س��ەالح کەرکووک تیرۆریستییەکانی رووداوە دەربارەی کەرکووک، پارێزگای بە عێراق، ناوخۆی وەزارەتی دەڵێت: بە گشتی کەرکووک رەوشی و تورکمان و کورد ئیهانەی پۆلیس، ئەفسەرەکانی لە پرسینەوە ناوی دەکات. لەبارەی ئاسایشی کەرکووکەوە دەڵێ: هەردوو ئاسایشی پارتی و یەکێتی، پەیوەستن بە ئەنجوومەنی ئاسایشی کوردستانەوە و گرفتی

دوو ئاسایشی نەماوە و فەرمان لە یەک شوێن وەردەگرن.

دیمانە: پرس، کەرکوک

کورد بەرگری لە کوردستانیەتی کەرکوک دەکات و دەستی لێ هەڵناگرێت

www.lawanikurdistan.com2013/2/19 173 3ژماره

پرس: سەردانی کردنی سەرکردەکانی ئۆپۆزسیۆن بۆ الی سەرۆکی هەرێم بە دەستپێشخەری کێ بوو؟

بوو وەزعەکە جواڵندنی نەبوو، دەستپێشخەری عەلی: ئەبوبەکر لەالیەن ئۆپۆزسیۆنەوە، پێمان وابوو کە بارودۆخی هەرێمی کوردستان ئاڵوگۆڕی دەوروبەرەکانیشمان و تێدایە بەستویی چەق لە جۆرێ ئەخاتە کوردستان هەرێمی و دەدات ڕوو تێدا گ��ەورەی سیاسی دەرفەتانەشی ئەو دەرەوەو هەڕەشەکانی نوێوە، دوڕیانێکی بەردەم کە دێنە بەردەم هەرێمی کوردستان بەس نییە بۆ ئەوەی کە جۆرێ دەستکەوتی ئەبێت بەڵکو هەبێت، کوردی ناوماڵی لەرێکخستنەوەی سیاسی و گۆڕانکاری لەناوخودی هەرێمی کوردستانیشدا ڕووبدات، بۆ ئەوەی بەجۆرێ لە جۆرەکان النی کەم ئەوەی کە پێویستە بۆ کۆدەنگی نیشتمانی بێتەدی و هەرێمی کوردستان زۆرترین سود وەرگرێت لەو ئاڵ

و گۆڕی و دەرفەتانە.ئۆپۆزسیۆن بە هاوبەشی وەرەقەیەکیان ئامادە کردو لەگەڵ سەرۆکایەتی هەرێم دانیشتن بۆ ئەوەی چەند چاکسازیەکی سیاسی روبدات، هەروەها لە مەسەلە نەتەوایەتیەکەشدا جۆرێ هاودەنگی نیشتمانی لەسەری پەیدا ببێت و چوارچێوەیەکی نیشتمانی بێتە دی بۆ ئیدارەکردنی ملمالنێکان

لەسەر ئاستی عێراق و ناوچەکە.پرس: ناوەرۆکی وەرەقەکەی ئۆپۆزسیۆن چی لەخۆ گرتبوو؟

بدرێت ئەنجام ک��ۆب��وون��ەوەک��ە ئ���ەوەی پێش ع��ەل��ی: ئەبوبەکر مامۆستا بەڕێز ئۆپۆزسیۆندا سەرکردەکەی هەرسێ لەکۆبونەوەکەی عەلی باپیر راسپێردرا کە ئەو وەرەقە بگەیەنێت بە سەرۆکی هەرێم، بۆ ئەوەی رەزامەندی مەبدەئی لەسەر ناوەرۆکی ئەو وەرەقە هەبێت، تاکو دانیشتنی سەرکردەکانی ئۆپۆزسیۆن و سەرۆکی هەرێم ئەنجام بدرێت، یەعنی بە جۆرێ لە جۆرەکان مامۆستا عەلی باپیر وەرەقەکەی برد و سەرۆکی هەرێم باسی لەوە کردبوو کە هیچ هێڵێکی سوری نییە، ئەکرێت مناقەشەی هەموو ئەو بابەتانە بکەین و لەگەڵ مەکتەبی سیاسی هەردوو )ی ن ک ( و )پ د ک( دائەنیشێت و دواتر بە فەرمی وەاڵمی ئێمە درایەوە، وەاڵمەکەشیان ئەوە بوو وەفدی هاوبەشی هەردووال سەردانی الیەنە ئۆپۆزسیۆنەکانیان کرد، لەسەردانەکەیاندا سێ بژاردەیان خستە فراوان، لەحکومەتێکی بەشداریکردن ئۆپۆزسیۆن، هێزەکانی بەردەم ڕێکخراوەکانی و پارت سەرجەم بەرباڵوی کۆبونەوەیەکی هەروەها

کوردستان یان ئیشکردن لەڕێی کوتلە پەڕلەمانیەکانەوە بێت.لەدانیشتنەکانیشدا وەاڵمەکەی ئۆپۆزسیۆن لەچوار خاڵ پێک هاتبوو، لەسەری ڕێکەوتن و هەرێم دەسوری ڕەشنوسی پڕۆژەی گێڕانەوەی کەرەهەندی یاسایانەی ئەو هەموو لەسەر کردن تەوافق بەتەوافق، نیشتمانیان هەیە، پێکهێنانی کۆمسیۆنی بااڵی هەڵبژاردن و دەرکردنی یاساکەی بە تەوافق، هەروەها ئەنجامدانی هەڵبژاردن لەکاتی خۆیدا. بۆ مەسەلە نەتەوایەتیەکانیش پەیوەست بوو بە داڕشتنەوەی ستراتیژیەکی

نەتەوەیی سەربەخۆ بۆ سازدانی نیشتمانی. هەروەها بەئەولەویەت دانانی پرسی جێبەجێکردنی ماددەی ١٤٠ لەهەموو ئەو پەیوەندیانەی هەرێمی

کوردستان و عێراق.پرس: هۆکاری سەرەکی بەشداری نەکردنتان لە حکومەتی بنکە فراوان

چیە؟ئەبوبەکر عەلی: لەبەر ئەوەی لە بنەڕەتەوە پرسێ لەالی ئۆپۆزسیۆن نییە بە ناوی بەشداریکردن لە حکومەت، ئێمە پێمان وایە لەبەردەم الیەکمانەوە هەموو بە پێویستە هەڵبژاردنداین، نوێی ئیستحقاقێکی بەتایبەت هێزە فەرمانڕەواکان زەمینەسازی بکەین بۆ هەڵبژاردنێکی پاک و بێگەرد لە هەرێمی کوردستاندا بۆ ئەوەی دەستکاری ئەو بارودۆخە چەقبەستوییەی ئێستا بکرێت لەڕێی هەڵبژاردنێکەوە، بەڵکو ئاڵوگۆڕێک بەسەر هاوکێشە سیاسیەکان و جۆری هاوپەیمانیەکان بێت، کە ئێستا

ڕێگرن لەهەر چاکسازییەکی راستەقینە لەهەرێمی کوردستاندا.ئۆپۆزسیۆن پێی وانییە بەشداریکردن لە حکومەت ئامرازی گەیشتن بێت بۆ چاکسازی، ئۆپۆزسیۆن لەپێناو ئیمتیاز و الیەن و حزبەکانی حکومەتدا لە بەشداری لەکاتێکا تەنها ناکات، حکومەت بەشداری ئەکات کە ئەو بەشدارییە ببێتە هۆی بەدیهێنانی چاکسازی راستەقینە، ئەبێت، سڕ لەکوردستاندا ئۆپۆزسیۆن ناڕازیی دەنگی ئەوەیە تەنها ڕیشەیی چاکسازییەکی جێگرەوەی و ئەڵتەرناتیڤ ئ��ەوەی بەبێ راستەقینە بێت لە هەرێمی کوردستاندا. لە هەرێمی کوردستاندا هیچ زەمینەسازییەک نەکراوەو هەنگاوی چۆنایەتی لەسەرە ڕێی چاکسازیدا نەنراوە هەتا متمانەیەک بۆ ئۆپۆزسیۆن دروست ببێت کە بەشداریکردنی بەهۆی لەهەرێمدا چاکسازی رەوت��ی بزوتنەوەی تر بەشەکەی ئەو

بەشداری ئەو لە حکومەتدا تەواوبێت.پرس: کەواتە لەبەر خۆئامادەکردنتان بۆ هەڵبژاردن بەشداریتان لە

حکومەتدا نەکرد؟یەکێک بگرین، هەڵبژاردنەکان کاتی لە ڕێز ئەبێ عەلی: ئەبوبەکر دوایش و کۆبونەوەکانی خۆیاندا لە ئۆپۆزسیۆنیش لە سەرکردەکانی لە کۆنگرە رۆژنامەوانیەکەی خۆیاندا جەختیان لەوە کردەوە کە ئەبێ لەکاتی ڕێزگرتن بۆ هەبێت یاسایەک تەنانەت کوردستاندا لەهەرێمی هەڵبژاردنەکان، ئەبێ لەکاتی خۆیدا هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان و سەرۆکایەتی هەرێم و هاوکات هەڵبژاردنی پارێزگاکان بەڕێوە بچێ، بۆیە ئێستا کاتی ئەوەیە هەموومان بیر لەوە بکەینەوە کە ئەو هەڵبژاردنە بەڕێوە بچێ، ئەم وەرەقەیەی کە ئۆپۆزسیۆن پێشکەشی کردووە ئەگەر زەمینە و ئومێد و لەگەشبینی جۆرێ ئەوا بکرێت لەسەر تەوافقی

سازکردن بۆ هەڵبژاردنەکان دێتە کایەوە.پرس: لەپەرلەمان چوار حزبن بەاڵم بۆ تەنها ئەو سێ الیەنە کۆبونەوە

ئەنجام دەدەن؟ئەبوبەکر عەلی: ئێمە هەتا ئێستا ئیتیفاقمان کردبێ لەسەر ئاستی

پەرلەمان وەک چوار حزب مامەڵە ئەکەین و ڕێگری نییە لە چوارچێوەی لیژنەی هەماهەنگی ئۆپۆزسیۆنیشدا ئەو مەسەلە باس بکرێت.

پرس: وەاڵمی ئۆپۆزسیۆن بۆ دەسەاڵت نابێتە هۆکاری دورکەوتنەوە بوونەوەیەک نزیک جۆرە کەم ماوەیەکی ئەوەی پاش یەکتری، لە

دروست بوو؟ئەبوبەکر عەلی: ئەگەرێکە لەبەردەم هەمووماندا، من هەردەم ڕای خۆم هەرێمدا سەرۆکی لەگەڵ ئۆپۆزسیۆن سەرکردەکانی دانیشتی وابووە چەند دەرفەت ئەخاتە بەردەممان بۆ لەیەکتر نزیک بوونەوە و جۆرە ئەندازەش بەو ببێت، دروست هاوبەش کاری و تازە تێگەیشتنێکی مەترسییە جارێکی تر کە جۆرێ نائومێدی و لێک دورکەوتنەوە دروست و جۆر بە پەیوەستە زۆر تارادەیەک شتێکە ئەمە من بەرای بێت. وەاڵمی هەردوو پارتە فەرمانڕەواکە بۆ ئۆپۆزسیۆن، ئەگەر وەاڵمەکەی ئیجابی بێت و ئامادەگی ڕەنگ بداتەوە بۆ گەیشتن بەڕێکەوتن، ئەگەر رۆحی تەوافقیان بەهێز بێت و چرای سەوز هەڵکەن بۆ فراکسیۆنەکانیان بگات ئۆپۆزسیۆن لەگەڵ کە کوردستانی فراکسیۆنی بۆ بەتایبەت بۆ درێژەپێدانی ئەکات ئەوە زەمینەسازی بڵێم ئەتوانم بە رێکەوتن، گفتوگۆکان و گەشبینی و ئومێدی زۆرتریش لە کوردستاندا زۆرتر ئەکات.بەاڵم بەپێچەوانەوە ئەگەر وەاڵمەکە بەوجۆرە نەبوو رەنگە جۆرێ لە دووپارتە و هەرێم سەرۆکایەتی و ئۆپۆزسیۆن لەنێوان دورکەوتنەوە قۆناغی کەلە بێمتمانەیەی ئەو و جۆرێ ببێت دروست فەرمانڕەواکە بەو بارودۆخەکە هیوادارین کە بێتەوە، قوڵتر رەنگە هەبوو رابردودا

عاقارەیەدا نەشکێتەوە. پرس: نزیک بونەوەی یەکگرتوو لەگەڵ کۆمەڵ بۆ بوون بە یەک جزب

بەکوێ گەیشتووە؟ئێستا کە هەبووە هاوبەشمان کاری لیژنەی ئێمە عەلی: ئەبوبەکر بوژێنراوەتەوە، ئەرک و ئامانجی لیژنەکە هەماهەنگی و هاوهەڵوێستییە گیانێکی کردنی دروست و بەیەکتر راوێژکردنە و سیاسیدا کاری لە ئیجابی لەنێوان ڕێکخستنەکانی یەکتریدا و سڕینەوەی هەر پاشماوەیەکی هەستی سلبییە ئەگەر مابێ لەنێوان رێکخستن و ئەندام و جەماوەری هەردووالدا. خەڵکیش هەن لەناو هەردووال و پێیان خۆشە ئەم هەنگاوانە لەدواڕۆژدا ئەوەندە گەشە بکەن کە بیر بکرێتەوە کە ئایا ئەکرێت ئەم دوو هێزە لە چوارچێوەی هێزێکی سیاسی نوێدا جێیان بێتەوە یان نا؟،

بەاڵم بۆ ئێستا شتێکی وا لەگۆڕێ نییە.پرس: پەیوەندیتان لەگەڵ بزووتنەوەی ئیسالمی چۆنە؟

هاوکاری لیژنەیەکی ئێمە ئاساییە پەیوەندیمان عەلی: ئەبوبەکر ئیسالمیمان لەگەڵ ئەوانیشدا هەیەو هیچ گرفتێکمان لەگەڵیاندا نییە، دیارە جیاوازیمان تەنها ئەوەندەیە ئەوان لە حکومەتدان و جۆرێ لە خیتاب و ئەرکی تایبەتیان بۆ دروست ئەبێت، بەاڵم ئێمە ئۆپۆزسیۆنین

بە شێوەیەکی گشتی ناکۆکی و کێشەمان نییە.

هاوکێشە سیاسیەکان و جۆری هاوپەیمانیەکان، ڕێگرن لەهەر چاکسازییەکی راستەقینە لەهەرێمی کوردستاندا

ئەبوبەکر عەلی، ئەندامی مەکتەبی سیاسی یەکگرتووی ئیسالمی و ئەندامی لیژنەی هەماهەنگی ئۆپۆزسیۆن:دیمانە: سەرکۆ بەخیتار، سلێمانی

ئەگەر وەاڵمەکەی دەسەاڵت ئیجابی نەبێ، رەنگە جۆرێ لە دوورکەوتنەوە لەنێوان ئۆپۆزسیۆن و سەرۆکایەتی هەرێم و دووپارتە فەرمانڕەواکە

دروست ببێت

www.lawanikurdistan.com ژماره 173 42013/2/19

*لە لێداونێکی بەرپرسێکی بااڵی وەزارەتی پەروەردەدا هاتوە »لە ماوەی سێ ساڵدا تەنیا یەک خێرخواز داوای کردووە قوتابیخانەیەک

دروست بکات«.)فەقیرحاڵ لە وەزارەتی ئەوقاف ئەو نەفەرەش نەبووە!!!!!!!(.

*کۆمپانیایەکی دروستکردنی یەکەی نیشتەجێبوون بە کەمتەرخەمی خانووەکانی دروست کردوون، دانیشتوانەکەشی ناڕەزاییان دەربڕیوە.

)کاکە باش نییە ئەوەندەشی کردووە(یەکێیان هەبوو، میوانی دوو کە تەلەڤزیۆنیدا بەرنامەیەکی *لە یەکێتی و ئەوی تریان یەکگرتوو بوو، کابرای یەکگرتوو هەر نەیدەکرد

و نەیدەبرد نموونەی بە )محەمەد مۆرسی دەهێنایەوە(.)بۆ رەچەڵەکی خۆی گەڕاوەتەوە، پێشینیان واتەنی »رێوی لە

کونی خۆی هەڵگەڕێتەوە، گەڕ دەبێ«(*نووسینگەی تایبەتی سەرۆک کۆماری عیراق رایگەیاند کەوا مام

جەالل وردە وردە تەندروستی بەرەو باشتر دەچێت.)خوا بکا وا بێت(

دانا، نەخۆشخانەی سێ بناغەی بەردی تەندروستی *وەزارەتی تەواو سلێمانی قەرەوێڵەییەکەی ٤٠٠ نەخۆشخانە هێشتا کەچی

نەبووە.)پەلەتان چییە ئەویش تەواو دەبێ(

*زۆربەی هەرە زۆری دووکانەکان و فرۆشگاکانی کوردستان مەرجی بەرگریی رووداوی ئاگرکەوتنەوەیان نییە، بە جۆرێک بە پاڵیەکەوە

دروست کراون مەحاڵە ئاگرکەوتەوە کۆنترۆڵ بکرێ.)کەچی گلەیی لە تیمەکانی ئاگرکوژێنەوە دەکەن(

دەیان کەس کردووەتە سەر ئەوەی دەسدرێژی سێکسی *پاش ئەوجا ئاسایش توانی تاوانبارەکە دەستگیر بکات، کەچی ئەوەیان بە

دەستکەوتێکی مەزن بۆ خۆیان دەژمارد.)لە کوردستان ئەوانە نەک دەستکەوتن، بگرە ئۆپەراسیۆنن(

بێ رووتووش

ب��ۆ ق��س��ە ک���ردن ل��ەس��ەر رەوش����ی رۆژن��ام��ەن��ووس��ی و پێشێلکارییەکان و رووداوەکەی ئێن ئارتی، ئازاد حەمەئەمین پرسیارەکانی وەاڵمی کوردستان، رۆژنامەنووسانی نەقیبی

هەفتەنامەی پرس دەداتەوە.یان بوو ٢٠١٢چۆن لەساڵی رۆژنامەنووسی رەوشی پرس:

چۆن هەڵیدەسەنگێنی؟بەرەوپێشەوە رۆژنامەنووسی رەوشی حەمەئەمین: ئازاد سوود و دەبێت پەیدا پرۆفیشناڵی کاری بەرۆژ رۆژ چووە، دەبێ پەیدا خەریکە سکەیەک و وەردەگیرێت تەکنەلۆژیا لە

کەتەنیا سوار چاک لە مەیدانەکە دەمێننەوە.بەراورد بە ٢٠١١ لەساڵی ٢٠١٢ رەوشی رۆژنامەنووسی باشتر بوو و پێشێلکاری کەمتر بوو، ئەمەش پەیوەندی بە کۆمەڵێک فاکتەرەوە هەیە. لەبەرئەوەی دۆخی رۆژنامەنووسیی پەیوەستە بە رووداوو و رەوشی سیاسییەوە، هەمیشە لەوەختی روداوەکان الیەنی و رۆژنامەنووس لەنێوان دەبێ پەیدا بەریەککەوتن نەبوو، رووداو رابردوو مانگی شەش لەماوەی پەیوەندیدار.

بۆیە پێشێلکاری کەم بوو.هەستیش دەکەم دام و دەزگاکان پیشەییانەتر مامەڵە لەگەڵ یاساکەی هەبوو حاکم پێشتر دەکەن، رۆژنامەگەری یاسای

نەدیبوو.لەماوەی رابردوو وەزارەتی ناوخۆیش خول و ۆورک شۆپی زۆری کردۆتەوە بۆ کارمەندەکانی بۆ چۆنییەتی مامەڵە کردن لەگەڵ لەداهاتوودا ئێمەش وابڕیارە رۆژنامەنووسان. لەگەڵ وابڕیارە هەروەها بکەین، شۆپێک ۆورک چەند الیەنانە ئەو بۆئەوەی بکەین، دابەش رۆژنامەنووسی بە تایبەت هێلەکی لەکاتی هەر رووداو و خۆپیشاندانێک رۆژنامەنووس و هاواڵتی

لێکجودا بکرێنەوە.روودەدات کە ئەوەی هەیەو نیگەرانیمان ئەوانەشدا لەگەڵ قەبەتر لەخۆی شت نامانەوێ بەاڵم دەیگوازینەوە، وەکخۆی

بکەین.سەنتەری راپۆرتەکەی ئێوەو راپۆرتەکەی لەنێوان پرس: میترۆدا، جیاوازی داتا و جۆریی حاڵەتەکان هەبوو، بەتایبەتی ژمارەی پێشێلکارییەکان الی ئێوە زۆر کەمتر و لە میترۆ، ئەم

جیاوازییە لەچییەوە سەرچاوەی گرتووە؟ئازاد حەمەئەمین: تۆمار کردنی پێشێلکارییەکان وەکو الیەنی

فەرمی ئەرکی ئێمەیە، ئیدی نابێ وای لێبێ هەر رێکخراوێک هەستێ نان و پیاز بەناوی ئازادی رۆژنامەنووسییەوە بخوات. نەخۆشخانەی لەبەردەم رۆژنامەنووس ١٥ ئەگەر نموونە بۆ یەک ئەوە کرا، بەرامبەر پێشێلکارییان رۆژئاوا فریاکەوتنی چونکە پێشێلکاری، حاڵەتی ١٥ نەک پێشێلکارییە حاڵەتی دادگاو دەچنە کە کەیسانە ئەو هەروەها بووە. رووداو یەک نییە ئێمە یان ئ��ەوان ئیشی ئ��ەوە نەکراونەتەوە یەکالیی پێشوەخت بڕیاری لێوە بدەین، ئەوە کەیسێکی یاساییە ناکرێ یاسا لەسەروەری باس ئێمە مادام پێشێلکاری، بوترێ پێی دادوەر فرمانی بەبێ رۆژنامەنووسێک ئەگەر بەاڵم دەکەین. رۆژنامەنووس دادگا بەبڕیاری بەاڵم پێشێلکارییە، ئەوە گیرا بانگ بکرێ بۆ دادگاو کەیسی بۆ بکرێتەوە، ئەوە ناکرێ پێی

بوترێ پێشێلکاری.ئیش وەهمی شتی لەسەر ئێمە کە ئەوەیە تر الیەنێکی ناکەین، بۆ نموونە رۆژنامەنووسێک دەڵێ بە ژمارە موبایلی....هەڕەشەم لێکرا، ئەوە هەر لە گۆترە نابێ، دەبێ ئەو کەسە بەس رۆژان��ە دەبێ ئەوا وانەبێ ئەگەر چونکە بیسەلمێنێ، بە شتێک هەموو ئێمە الی بکەین. ئیش ئیدیعائات لەسەر نووسین و بەڵگەوە تۆمار دەکرێ، رۆژنامەنووسەکە دەبێ بێتە ئەو کە پێبێنێت قەناعەتمان بکات، تۆمار ئێمە، سکااڵ الی پێشێلکارییەی بەرامبەر کراوە، ئەوجا تۆماری دەکەین، بۆیە

ئێمە بە ئیدیعات ئیش ناکەین و دەمانەوێ پیشەییانەبین.پەیوەندییە ب��ۆ هەڵسەنگاندت خ��وێ��ن��دن��ەوەو پ���رس:

تەلەفونییەکەو رووداوەکەی کەناڵی »NRT«ی چییە؟ئازاد حەمەئەمین: ناکرێ رۆژنامەنووس بەهیچ پاساوێک خۆی کەناڵەکە بەڕێوەبەری بدزێتەوە. رۆژنامەنووسی ئیتیکی لە لەوانەی کرد لێبوردنیش داوای کردو چارەسەر کێشەکەی کە پارتین یان رەمزی ئەوانن. لەهەر کەناڵێک کە سوکایەتی بە الیەنێک دەکرێ و الیەنی بەرامبەر ناڕەزایی دەردەبڕێت و گردبوونەوە دەکات، ناکرێ بوترێ ئەوە هێڕش کردنە بۆ سەر ئازادی، بۆیە ئێمە پێویستیمان بە هەندێک پرەنسیپ و رێکاریی کوڕییەکان و کەم لە یەکێک هەیە، رۆژنامەنوسی پیشەیی نەبوونی یاسای میدیایە. لەواڵتان ئەنجوومەنی راگەیاندن هەیە بەرنامە و کاتی دادەنێت و جۆریی رێنماییەکان رێکار و کە بەاڵم دەکات، چاودێریان و دەکات دیاری تیڤییەکان رادیۆو

ئێمە میدیامان تێکەڵ بە سیاسەت کردووەو بەهەندێک شت ناشرینمان کردووە

ئازاد حەمەدەمین، نەقیبی رۆژنامەنووسانی کوردستان:دیمانە: پرس

پێداچوونەوە بە ژمارەو ئەندامێتی رۆژنامەنووسان دەکرێ

هەر رۆژنامەنووسێک ئابوونە نەدات لە ئەندامێتی دەسڕێتەوە

بەراورد بە 2٠١١ لەساڵی 2٠١2 رەوشی رۆژنامەنووسی باشتر بوو و پێشێلکاری کەمتر بوو

کردووەو سیاسەت بە تێکەڵ میدیامان لێرە ئێمە بەداخەوە بەهەندێک شت میدیامان ناشرینمان کردووە.

پرس: باس لەوە دەکرێ کە بەنیازن چاو بەژمارەی ئەندامان و رۆژنامەنووساندا بخشێننەوە، ئەوە بەکوێ گەیشتووە؟

ئازاد حەمەئەمین: ئێستا زیاتر لە شەش هەزار رۆژنامەنووسمان هەیە، دەستمان بە پرۆسەکە کردووە، رەنگە هەتا مانگی چوار ئەندامی لە گوازبێتەوە خزمەتی راژەی ئەوەی ببین. تەواو »کارا«وە کردوومانە بە »بەشدار«، نزیکەی ٥٠رۆژنامەنووس وەفاتیان کردووە، هەیە لەمێژە ئابوونەوەی نەداوە هەتا ٣/١/ لە ناوی نەدات ئابوونە کەس هەر بدات، ئابوونەکەی دەبێ تۆمار نامێنێ، ئەگەر دواشکەوت ئەوە بۆی هەیە بە دووقات ناوی کەسێک هەر ئەگەر دەنا ،/٤/١ هەتا بکات ئابوونەکە

رەشکرایەوە دەبێ سەر لەنوێ مامەڵە بکاتەوە.

بەگوێرەی راپۆرتەکانی ژمارە ٩و١٠ی سەندیکای رۆژنامەنووسانی کوردستان، لە ساڵی ٢٠١٢دا ٦٣حاڵەتی پێشێلکاری بەرامبەر بە ١٠٥رۆژنامەنووس کراوە. بەگوێرەی راپۆرتەکانی سەندیکا لە ماوەی ١٢مانگدا، ٨حاڵەتی لێدان بەرامبەر بە ٢٠رۆژنامەنووس، ١٢حاڵەتی هەڕەشە کردن لە ١٦رۆژنامەنووس، ١٨حاڵەتی رێگەنەدان بە ٣٦ ٢٧رۆژنامەنووس، بە بەرامبەر ١٩حاڵەت راگرتن رۆژنامەنووس، بێسەروشوێنکردن یەک حاڵەت کە یەک رۆژنامەنووسە، غەرامەکردن ٢حاڵەت کردن دەستگیر ٢رۆژنامەنووس، بە بەرامبەر ٢حاڵەت بەرامبەر بە ٢رۆژنامەنووس، هەروەها یەک حاڵەتی زیندانی کردنی

یەک رۆژنامەنووس هەبووە.

www.lawanikurdistan.com2013/2/19 173 5ژماره

لەوەاڵمەکەی رەخنە سیاسیەتوانان و رۆژنامەنووسان ئۆپۆزسیۆن پێیانوایە و دەگ��رن دەس��ەاڵت بۆ ئۆپۆزسیۆن دۆخەکە دەکەن پێشبینیش وتن. بۆ پێنییە تازەی شتیکی

وەکخۆی بمێنێتەوە هەتا هەڵبژاردنی داهاتوو.دوای ئەوەی شاندی یەکێتی و پارتی بەسەرپەشتی نێچیرڤان ئۆپۆزسیۆنیان الیەنەکانی سەردانی بەرهەم دکتۆر و بارزانی کردو کارنامەیەکی سێ خاڵیان وەک مێکانیزمی دەستپێکردنی چاکسازی پێشکەش بەئەوان کرد، ئۆپۆزسیۆن لە وەاڵمەکەی خۆیدا بۆ دەسەاڵت بەشداری کردنی لە حکومەتی بنکەفراوان و دیالۆگی سەرجەم الیەنە سیاسییەکانی رەتکردەوەو داوا دەکات و پەرلەمانییەکان کوتلە دەست بدرێتە چاکسازی پ��رۆژەی

بەسازانی سیاسی یاسا نیشتمانییەکان پەسەند بکرێن.ناو »نوکتە« بە ئۆپۆزسیۆن وەاڵمەکەی رۆژنامەنووسێک لەرێگەی باچاکسازی لەوەدەکەن »کەباس دەڵێت و دەبات نوکتەیەکی ئەمە بەڕاستی بکرێت، پەرلەمانەوە کوتلەکانی بەم بوون ئۆپۆزسیۆن و کردن سیاسەت بەراستی تازەیە، ناکرێت، چونکە ئەوان دەڵێن پەرلەمان پەرلەمانێکی شێوەیە حیزبیە، باپەرلەمان هەڵبوەشێتەوە، پەرلەمان شەرعیەتی خۆی لەرێگەی باچاکسازی دەڵێن ئێستا خێرە ئەی لەدەستداوە، قسەی قسانە ئەم بەراستی بکرێت، پەرلەمانەوە کوتلەکانی

سواو قەوانی لێدراوەن«.بەبڕوای هێمن مامەندی رۆژنامەنووس هەم دەسەاڵت و هەم ئینتیخابی ئۆپۆزسیۆن کات دەکوژن و موزایەدەی سیاسی و تاهەڵبژاردنی مامەند، هێمن لێکدانەوەی بەگوێرەی دەکەن. بەستوو دەبێت. ئێستا چەق بەم شێوەیەی داهاتوو دۆخەکە دەشڵێت » کۆبونەوەکان و دەرئەنجام و وەاڵمەکانیان دووبارەو

سەدبارە دەبێتەوە و هیچی لێ سەوز نابێت«. مامۆستایەکی زانکۆش جەخت لەوە دەکاتەوە کەوەاڵمەکەی ئۆپۆزسیۆن شتی نوێی تێدا نەبوو. ئەمین فەرەج، مامۆستای لەلێدوانێکیدا سەالحەدین زانکۆی لە سیاسییەکان زانستە ئۆپۆزسیۆن »وەاڵم��ەک��ەی گوتی پ��رس هەفتەنامەی ب��ۆ هیچ ئەوانیش کە پارتییە، و یەکێتی هەڵوێستی کاردانەوەی ئامادەگیان تەنیا نەبووە، پێوەدیار بەرەوپێشچوونێکیان دەربڕی بوو بۆ گفتوگۆو دانووسان. بۆیە هەم دەسەاڵت و هەم ئۆپۆزسیۆن هیچ شتێکی نوێیان پێنەبوو«. هەروەها گوتیشی تا بۆیە رووب��دات، دۆخەکە لە گۆڕانکاری ناکەم »پێشبینی الیەنەکانی و ئۆپۆزسیۆن پەیوەندیی داهاتوو هەڵبژاردنی

حکومڕان لە هەڵکشان و داکشان دادەبێت«.راب���ردوو ل��ەم��اوەی ک��ە ک��رد ل���ەوەش باسی مامۆستاکە و یەکێتی پێشکەشی چاکسازی پرۆژەیەکی ئۆپۆزسیۆن چاکسازیان پرۆژەیەکی وەاڵمێک وەک ئەوانیش کردو پارتی دووالی��ان ه��ەر ک��ەوات��ە ک���ردەوە، ئۆپۆزسیۆن پێشکەشی بکەن، جێبەجێی بەهاوبەشی کە هەیە چاکسازیان پرۆژەی حکومەتی بە پێویستی هاوبەشیش پرۆژەی جێبەجێکردنی رەتیدەکاتەوە، لەبنەڕەتەوە ئۆپۆزسیۆن کە هەیە، هاوبەش متمانەی حکومەت لە کردنی بەبەشداری پێیوایە چونکە بەشداری بەبێ پێیوایە دەسەاڵتیش لەدەستدەدات، خەڵکی ئۆپۆزسیۆن چاکسازی ناکرێ، ئەمە جیاوازی بیروبۆچوونەکانە. چارەسەرییەکیش و دەبینرێت ه��ەردووالوە لە کێشەکە بۆیە

پێویستی بە هەردووالیە.ئەمین فەرەج، مامۆستاکەی زانکۆ راشیگەیاند »لەبەرئەوەی دەسەاڵتیش نییەو دەس��ەاڵت تەواوەتی بەدیلی ئۆپۆزسیۆن رێکەوتن بەبێ بۆیە بدات، ئەنجام چاکسازی ناتوانێ بەتەنیا لە نێوان دەسەاڵت و ئۆپۆزسیۆن چاکسازی ئەستەمە، ئەمەش بکات، حکومەت بەشداری ئۆپۆزسیۆن کە نییە ئەوە مانای

بەڵکو پێویستە سیغەیەکی هاوبەش بدۆزرێتەوە بۆ چاکسازی کردن«.

بەبڕوای رۆژنامەنووس بەهرۆز جەعفەر، دەسەاڵت نەبەرنامە ن��ەپ��رۆژەک��ەی ک���ردووە، جێبەجێ خ��ۆی چاکسازییەکەی ئۆبۆزسیۆن. سەرباری ئەوەش بڕیاری ژمارە ٢ی پەرلەمانیش نەکراوە. جێبەجێ شوبات ١٧ی بەخۆپیشاندانەکانی تایبەت نێوان دانوستانی نامەگۆڕینەوەو هەرچی راشیدەگەیەنێت دەسەاڵت و ئۆبۆزسیۆنیشە هیج ئەنجامێکی ئەرێنی ئەوتۆی لێ نەکەوتۆتەوە. وەک خۆی گوتی »ئەمە رەشبینی نییە، بەڵکو

واقعەکە وامان لێ دەخوازێت«.جەعفەر بەهرۆز هۆشداری لە دۆخەکە دەدات و رایدەگەیەنێت »رەنگە ئەم دۆخە لەشوێنێکدا بتەقێتەوەو نەگاتە هەڵبژاردن، لەوەشگەڕێ کە رەنگە کات و ئالیەت و ژمارەی هەڵبژاردنەکان

لەرۆژێکدا هەر بۆ خۆی هۆسەیەکی بەدوادا بێت«.ئەندامی سەرکردایەتی یەکێتی نیشتمانی کوردستان ئاماژە ئۆپۆزسیۆن و دەس��ەاڵت قۆناغ لەهەندێک کە دەک��ات بەوە دەبێت، جیاوازیان قۆناغیش هەندێک لە و یەکتری دەگەنە هەتا هەڵبژاردنی داهاتوو. بۆیە ئەو جۆرە وەاڵمانەیان بە الوە

ئاساییە. ئارێز عەبدواڵ، ئەندامی سەرکردایەتی یەکێتی لەلێدوانێکیدا بۆ پرس لەبارەی وەڤالمەکەی ئۆپۆزسیۆنەوە گوتی »وەاڵمەکەی گوت ئەوەشی بوو«. کراو چ��اوەڕوان ئێمە بۆ ئۆپۆزسیۆن »پێموایە دۆخەکە وەکخۆی دەمێنێتەوە«. پێشبینیش دەکات ئۆپۆزسیۆن فشاری زیاتر بکات، وەکخۆی گوتی »لەبەر ئەوەی داهاتوو لەماوەی لەوانەیە نەماوە، زۆری هەڵبژاردن کاتی زیاتر فشاری هەڵبژاردن هەڵمەتی بۆ ئۆپۆزسیۆن الیەنەکانی

بکەن و هەندێک بایەتی تر بێننە بەرباس و لێکۆڵینەوە«.رۆژنامەنووس ئەنوەر عەرەب، پێیوایە وەاڵمەکەی ئۆپۆزسیۆن شتی نوێی تێدا نەبوو تەنها دووبارەکردنەوەی داواکارییەکانی پێشوو بوو. ئەو گوتیشی »وەاڵمەکەی ئۆپۆزسیۆن چاوەروانکراو ئۆپۆزسیۆندا و دەسەاڵت لەنێوان نێوانەی ئەو چونکە بوو، دروستبووە، هیچ ئومێدێکی بۆ بڕوا بوون بەیەکتری نەهێشتووە،

بەدڵنییاییەوە قەیرانی بێ متمانەیی لە هەرێمدا هەیە« نوێی شتی دەس��ەاڵت بۆ ئۆپۆزسیۆن وەاڵمەکەی م��ادام و بگۆڕدرێت دۆخەکە ناکرێ چ��اروەڕوان بۆیە نەبووە، تێدا هاوکێشەی نوێ بێتە ئاراوە، رۆژنامەنووسەکەش لەسەر هەمان رایە و دەڵێت »پێموایە بەمشێوە مامەڵە سیاسیەی هەردووال

چونکە هەڵبژاردن، تا دەمێنێتەوە خۆی وەک بارودۆخەکە کەسیان سازش بۆ کەسیی تریان ناکات و هەردووال چاوەڕێن بە هەڵبژاردنەکان و دەنگی جەماوەر وەاڵمی یەکتر بدەنەوە و

بیکەنە سەنگی مەحەک«.لەدوای رووداوەکانی ١٧ی شوباتی ٢٠١١، کۆبوونەوەی پێنج لەنێوان سێ حزبەکەی ئۆپۆزسیۆن )کۆمەڵی ئیسالمی قۆڵی دەس��ەاڵت و ئیسالمی( یەکگرتووی و گ��ۆڕان بزوتنەوەی و هاتە هەرێم لە چاکسازی پرسی لەمەڕ پارتی( و )یەکێتی شەش کردنی پێشکەش کۆبوونەوەو چەندین وێرای ئ��اراوەو دەس��ەاڵت بۆ ئۆپۆزسیۆنەوە لەالیەن چاکسازی پاکێجی ساڵ دوو دووای کەچی پاکێجەکان، بۆ دەسەاڵت وەاڵمی و لەبارەی هاوبەش. خاڵی و رێکەوتن نەگەیشتوونەتە هێشتا وتەبێژی ئیمینکی، جەعفەر ئۆپۆزسیۆنیشەوە، وەاڵمەکەی پارتی رایگەیاندووە، پەلە ناکەن لە وەاڵمدانەوەی ئۆپۆزسیۆن. باسی لەوەش کردووە کە مەکتەبی سیاسی هەردووال کۆبوونەوە ئەمە دەدەن��ەوە. ئۆپۆزسیۆن وەاڵم��ی فەرمی بە و دەک��ەن ماوەو مانگی شەش تەنیا حەوتەم کابینەی کە لەکاتێکدایە پەرلەمانی هەڵبژاردنی هەشت لەمانگی دەبێ یاسا بەپێی

کوردستان ئەنجام بدرێت.

رۆژنامەنووسێک: باچاکسازی لەرێگەی کوتلەکانی

پەرلەمانەوە بکرێت، بەڕاستی ئەمە نوکتەیەکی تازەیە

مامۆستایەکی زانکۆ: وەاڵمەکەی ئۆپۆزسیۆن کاردانەوەی هەڵوێستی یەکێتی و پارتییە، کە ئەوانیش هیچ بەرەوپێشچوونێکیان

پێوەدیار نەبووە

وەاڵمەکەی ئۆپۆزسیۆن شتێکی تازەی تێدا نەبوو»چاوەڕێی دەکرێ تاهەڵبژاردنی داهاتوو دۆخەکە وەک خۆی بمێنێتەوە«

ئا: پرس

www.lawanikurdistan.com ژماره 173 62013/2/19

پ: پرۆژە یاسای بودجە لەپەرلەمان موناقەشەی زۆریی لەبارەوە کراو پەسەند کرا، ئایا تاچەند شێوازی ئامادەکردنەکەی و شێوازی رەخنە و سەرنجدانی پەرلەمانتاران لەو ڕووەوە یاساییە و گونجاو

بووە؟ژمارە زمانی بە دەوڵەت گشتیی سیاسەتی بودجە وەیسی: نیشان دەدات، بودجە مێژووییەکی زۆری کێشمە کێشی بڕیوە، تا دواجار لە دەستی فەرمانڕەوایان هاتەدەرێ و، وەک موڵک و مافی

میللەت مامەڵەی لە گەڵدا کرا. ئەزموونی کوردستان هەر لە ئامادەکردن و گفتوگۆکردن و دانانی پالن و راستاندن و دواجار جێبەجێکردن و ئینجا چاودێریکردن، وەک زۆر لە پرسە دیموکراسییەکانی تر کێشەی هەیە. بەاڵم ساڵ

بۆ ساڵ لە بەرەو پێشچووندایە.لە الیەک ئەزموونی واڵتان زۆر لەو گفتوگۆیانەیان تێپەڕاندووە کە ئەمڕۆ لە کوردستان قسەو باسە، بەاڵم لەهەر سێ روی داهات و خەرجیەکان و ئینجا بە دیهێنانی ئامانجەکان و چاودێریکردن، ئێمە لە واقیعێکدا دەژین کە لەرووی لۆژیکی ئەمری واقیع دەبێ قبوڵی بکەین و بە ئاسایی و بگرە بە دروستی بزانین. ئاسان نییە بەو میتۆدانەی لە دووتوێی کتێب یان لە واڵتانی پێشکەوتوو هەیە ئێمە

بتوانین پیادەو پەیڕەوی بکەین. بەاڵم لە هەموو روویەکەوە پێشکەوتنی بەرچاو بە بودجەو پڕۆژە یاساکەوە هەیەو، گفتوگۆکانیش بە گشتی مایەی خۆشحاڵین، ئەگەر چی لە هەندێ رووەوە لەبواری زانستی دارایی گشتی دەرچوون و

الدان و تەنانەت بێئاگاییش بەدیدەکرا.بۆ دەستوور گەڕانەوەی لەسەر جەخت زۆر ئۆپۆزسیۆن پ: پەرلەمان و هەموار کردنەوەی دەکات، لەرووی یاسا تاچەند ئەمە

رێگە پێدراوە و یاساییە؟بدەمەوە، پرسیارە ئەم وەاڵمی نامەوێ راستیدا لە وەیسی: چونکە خودی ئەم پرسەو ئامانجەکانی هێندە بێتام و بێمانا بوون کە قسەو باسیش لەم روەوە )لە گەڵ رێزو حورمەت بۆ ئێوەو بۆ ئەوانەش کە بە مەبەستی جیا ئەم پرسە لەم چوارچێوەیەدا شەن و کەو دەکەن( زۆر بێمانایە، بەاڵم یەکەم و دوا بەرپرس دەسەاڵتە کە کوردستان بێ بەڵگەنامەی دەستورە، لە گەڵ ئەوەی کە لەگەڵ زۆرێک لە پێشنیازەکانی ئۆپۆزسیۆندا نیم. لەوانەیە باشترین کارێک ئەوە بێت کە چیتر لەم روەوە کەسمان نەبینە ئەرستۆ پۆلێنی دەستورو سیستەمە سیاسیەکانمان بۆ بکات، پەنا بۆ یونامی ببەین

و هەمو الیەک بە دادوەری ئەوان رازی بین باشە.

تۆ بڵێی دەقی گوتەی »یاساییەو یاسایی نییە« شیکردنەوەو تێگەیشتنی هێندە ئەستەم بێت کوردستانیان لە هەزارەی سێیەم لێی تێنەگەن؟!!!!!! تەنها وەاڵمی سادەو ساکار وەک گوتەی »لە

چاوی پیس بە دووربین«ی دەوێت.هەندێ بە کە خۆی دەگیرێ پەرلەمان لە ئەوە رەخنەی پ: یاسای ناپێویستەوە سەرقاڵ دەکات و یاسا گرنگ و هەنووکەیی و پێویستییەکانی ئەمڕۆی کۆمەڵگەی کوردی فەرامۆش کردووە. رای

تۆ لەوبارەوە چییە؟پەرلەمان لە گفتوگۆ و بەرباس دێنە کە قانونانەی ئەو و: بەپلەی جۆراو جۆر مایەی بایەخن، بەاڵم بە تێگەیشتنی سادەیی قانونەکان بەگەڕخستنی هەم و داڕشتن میکانیزمی هەم ئێمە، پەرلەمان هەمیش هەیە، کوڕی و کەم بە گشتی کوردستان لە گیرۆدەی واقیعی سیاسییە کە ناپڕژێتە یان ئەو قانونانەی کە زۆر گرنگن بۆ رێکخستنی سیستەمی سیاسی و زۆر کاری تر کێشەو

دواکەوتنیان تێدەکەوێت.پ: هەمیشە دەوترێ پەرلەمان ئەکتیڤ نییە و حزب کۆنترۆڵی

کردووە، چۆن دەکرێ پەرلەمان ئەکتیڤ و کارا بکرێ؟وەیسی: وا دەزانم وەزیفەکانی پەرلەمان لەرووی قانونی و بۆ رەوتی مێژوویی خەڵکی کوردستان زۆرن، ئەکتیڤ بوونی پەرلەمان لەم قۆناغەدا، کە بەردەوامیش لە بەرەو پێشچووندایە، پەیوەندی دیموکراسی پرسە پێشچوونی ب��ەرەو ئەگەری بە راستەوخۆی قۆناغی لە ئێمە دەزان��م وا هەیە، مەدەنییەکانەوە سیاسی و راگوزەرداین، پێم وایە ئۆپۆزسیۆن دەوری زۆر باشی بینیوە کە حزبەکان بە گشتی قۆناغ لە دوای قۆناغ بە چاوێکی تر سەیری پەرلەمانی کاری ماهیەتی لە تر دیدێکی بە و، بکەن پەرلەمان

بڕوانن.پ: یەکێک لەئەرکەکانی پەرلەمان، چاودێری کردن و لێپرسینەوەیە لە حکومەت و بەدواداچوونە بۆ چۆنییەتی جێبەجێکردنی بڕیارو لەمڕووەوە نەگێڕاوەو رۆڵەی ئەم دەوترێ وەک بەاڵم یاساکانی، بێدەسەاڵت ماوەتەوە. ئەم دۆخەی پەرلەمان چۆن هەڵدەسەنگێنی؟و: پرسی چاودێریکردنی پەرلەمان، ئەگەر چی بەرەو پێشچوونی هەیە، بەاڵم پێم وایە حکومەتی ئیتیالفی لەم روەوە هەمیشە ئەم ناو نەێیتە ئۆپۆزسیۆن الیەک لە هیوادارم و، دەبێت کێشانەی دەسەاڵتی راپەڕاندن و، لە الیەکی تر پرسی بە دواداچوون زیاتر بە

هەند وەربگیرێ لە الیەن فراکسیۆنی دەسەاڵتەوە. بە و ناودارترین و گەورەترین نەچێت بیرمان لە هەروەها

لەم هەموو بەریتانیایە لە جیهاندا کە هی ئەزمونترین پەرلەمان کێشمەکێشانەی سەدەی بیستەمدا تەنها دووجار توانیویەتی متمانە وەربگرێتەوە لە حکومەت، کە ئەمەش ئەوپەڕی الوازی پەرلەمان لە

پرسێکی وادا نیشاندەدات.نابێ لە بیرمان بچێت کە دەسەاڵتی سیاسی هەمیشە بەشێکی

یەکجار گرنگی لە ناو دنیای »ما هو کائن« دا کار دەکات.دەگرێ، دەسەاڵت لیستی لە ئەوە رەخنەی ئۆپۆزسیۆن پ:: کە بە هۆکاریی زۆرینە و کەمینە یاساکان تێدەپەڕێنێت و حیساب بۆ رای ئۆپۆزسیۆن ناکات، ئەم کەمینە و زۆرینەیە تاچەند وارد تاچەند رەخنەکەی یاخود پەرلەمانیدا، لە کاریی رێگەپێدراوە و

ئەوان بەجێیە؟سیمای جوانکردنی لە ب��ووە ئەرێنی رۆڵ��ی ئۆپۆزسیۆن و: دیموکراسی و پەرلەمانی کوردستان، زۆر جاریش شەڕی سیاسییان تر الیەکی لە و ئاسایی الیەک لە کە ئەنجامداوە، پەرلەمان لە زۆرینە پرسی لەهەندێ حاڵەتیشدا کردووە. زیاتر پەرچەکرداری خراپ بە کارهێنراوە. زۆر جار بەکارهێنانی ئەم چەکەش پەیوەندی بە گرفتی سیاسەتی حزبی و تەنانەت وێنەی بەرپرسە پلە یەک و

دووەکانی حزب لە بەرامبەر یەکترەوە هەبووە.رەهەندی و دەستوری کە سروشتی پرسانەی ئەو کورتی بە کەمینە زۆرینەو بە شێوەیەک هیچ بە نابێ هەیە نیشتمانیان مامەڵەیان لە گەڵدا بکرێت. مەرج نییە ١٠٠% هەموو کۆک بن، بەاڵم لۆژیکی گشتیی هەیەو ئامانجی گشتی هەیە، کە دەبێ سیاسەتی

تەشریعی لە بەرچاوی بگرێت.دەبێ دەسەاڵت بزانێ، مێژوو و خوێندنەوەی بۆ پرسەکان، تەنها بۆ ئەم ساتە وەختە نییە، بەڵکو تۆمارەکانیش گرنگن. لە زانستی یاسادا فەرمانڕەواکان نمایندەی گەلن نەک خاوەنی چییەتی الیەنە

ماددی و مەعنەویەکانی خەڵک.

ئۆپۆزسیۆن دەوری زۆر باشی بینیوە کە حزبەکان بە دیدێکی تر لە ماهیەتی کاری پەرلەمانی بڕوانن

ئۆپۆزسیۆن رۆڵی ئەرێنی بووە لە جوانکردنی سیمای دیموکراسی و پەرلەمانی کوردستان

ئەو پرسانەی کە سروشتی دەستوری و رەهەندی نیشتمانیان هەیە نابێ بە هیچ شێوەیەک بە زۆرینەو کەمینە مامەڵەیان لە گەڵدا بکرێت

دکتۆر عوسمان عەلی وەیسی، مامۆستای زانکۆ و پسپۆری بواریی یاسا:دیمانە: پرس

میکانیزمی داڕشتن و بەگەڕخستنی قانونەکان کەم و کوڕی هەیە

هیوادارم ئۆپۆزسیۆن نەێیتە ناو دەسەاڵتی راپەڕاندن

www.lawanikurdistan.com2013/2/19 173 7ژماره

لەبەر گرنگی ئەو ماددەیەی سەرەوە پێویستە کە خوێنەران هۆشیار بن، چونکە لە یاسادا بنەمایەک هەیە کە بە کوردیەکەی دەڵێ )هیچ عوزرێک بە نەزانینی یاسا پێی وەرناگیرێ( واتا نابێ کەس بڵێ من ئاگام لەم ماددەیە نەبووە یاخود شارەزای یاسا نیم، نەزانینی یاسا نابێتە پاساو لە بەرامبەر دادوەر، بۆیە پێویستە زانیاریمان لە سەر

یاسا هەبێت یان بە النی کەم ماددە گرنگەکان بزانین.کردنی دادگایی بنەمای یاسای لە کە ٣ م��اددە تاوانەکانی سزایی عێراقی هاتووە هەندێ تایبەتمەندی خۆی هەیە، یەکێک لەو تایبەتمەندیانە ئەوەیە کە ماوەی جواڵندنی داوا تەنیا ٣ مانگە، واتا لەو ڕۆژەوەی کە تاوان لێکراو بە تاوانەکە دەزانی تا ٣ مانگیتر بۆی هەیە شکات لە تۆمەتبار بکات، ئەگەر نا مافەکەی دەفەوتێ، ناتوانێ تەهدیدی کەسێک ئەگەر بەاڵم بکات، شکات مانگە ٣ ئەو دوای کردبوو کە شکات نەکات یاخود هەر هۆکارێکی تر کە ڕێی لێگرت بۆ ئەوەی شکات بکات، ئەوا دەتوانی دوای ئەو ماوەیەش شکات بکات

بە مەرجێ »بیسەلمێنێ« کە نەیتوانیوە شکات بکات. تایبەتمەندی دووەمی ئەوەیە تەنیا تاوان لێکراو دەتوانێ شکات بکات یان وەکیلەکەی دەتوانێ بە وەکالەت شکات بکات، ئەگەر نا لەم تاوانانە کەسی تر ناتوانێ شکات بکات، هەتا ئەگەر تاوانەکەش بە بەر چاوی ئەو ڕوویدا بێ، چونکە ئەو تاوانانە تەنیا حەقی شەخسی

تیایە، واتا حەقی عامی تیا نیە.

ماددەی 3 پێک هاتووە لە 7 بڕگە کە ئەمانەن:یان فرە ژنی بە پێچەوانەی یاسای ١-)زینا کردنی ژن و مێرد

باری کەسی(یان پێچەوانەوە بە و بکات زینا مێردەکەی ژنێک ئەگەر واتا

مێردەکەی ژنی بەسەر بێنێ بێ ئەوەی ژنەکە ئاگادار بێ.٢-بوختان یان جوێن دان یان ئاشکرا کردنی نهێنی یان هەواڵدان بە درۆ یان هەڕەشەکردن یان ئازار دان، بەاڵم ئەگەر هاتوو ئەو کەسەی فەرمانبەری لێکراو تاوان واتا دراوە، ئەنجام لەگەڵ تاوانەکەی کە یان بە نەدابێت لەکاتی دەوام ڕووی تاوانەکەش نەبێت و حکومی شێوازێک ڕوی نەدابێت کە پەیوەندی بە وەزیفەکەی هەبێ، ئەگەر نا ئەوا ئەو مادەیە نایگرێتەوە، چونکە لەم حاڵەتەدا حەقی عامی تیایە،

واتا هەرکەسێک و هەر کاتێک دەتوانێ شکات بکات.٣-دزیکردن یان زەوت کردن یان دەست پیسی یان فێڵ کردن بە مەرجێ تاوانبار و تاوان لێکراو ژن و مێرد بوون یان تاوانلێکراو لە بنەچەی تاوانبار بوو واتا باوانی بوو یان نەوەو منداڵی بێ، بەاڵم کاتێک هەر لە کەسێک هەر ئەوا دی نەهاتە مەرجە ئەم ئەگەر

دەتوانێ شکات بکات.٤-لە ناو بردن یان تێکدانی سامان بە مەرجێ سامانی دەوڵەت

نەبێ، چونکە سامانی دەوڵەت حەقی عامی تیایە..٥-پێشێڵ کردنی پیرۆزی موڵکایەتی یان چونە ناو زەوی چێنراو یان ئامادەکراو بۆ چاندن یاخود ڕێگە بە ئاژەڵەکانت بدەیت بچنە ناو

زەوی چێنراو.٦-بەرد هاوێشتن بۆ ئامێرەکانی گواستنەوە یان هەر شتێکی تر کە کار لە ئامێرەکانی گواستنەوە بکات وەکو ئۆتۆمبیل و پاپۆر و.. یان

بەرد هاوێشتنە مااڵن و یان باڵە خانەو باخچەکان.٧- هەر تاوانێکی تر کە بە ئاشکرا لە دەقی یاسایەکدا هاتبێت کە

بڵێت تەنیا تاوانلێکراو بۆی هەیە شکات بکات.

مەبەست و حاڵەتەکانی دەست گیر کردنتاوانی کردبێت زۆر جار گوێمان لێ دەبێت کەسێک بێ ئەوەی دەستگیر دەکرێ و دوای لێکۆڵینەوە ئازاد دەکرێت، یاخود کەسێک ڕوون بابەتە ئەم ئەوەی بۆ ناکرێت، دەسگیر داوە ئەنجام تاوانی بێتەوە، پشت دەبەستین بە یاسای بنەماکانی دادگایی کردنی سزایی کە باسی ئەم بابەتە دەکات بەم شێوەیە )دەست گیر کردن بریتیە لە سنور دار کردنی ئازادی دەستگیر کراو و دانانی لە ژێر دەستی ئەو الیەنەی دەسەاڵتی دەست گیر کردنی هەیە، بۆ ماوەیەکی کاتی

الیەنە الیەن لە پرسینەوەی لێ مەبەستی بە ڕانەکات ئەوەی بۆ لەگەڵ جیاوازە کردن دەستگیر فەرمانی کەواتە تایبەتمەندەکان(. بوون ئامادە فەرمانی لە چونکە )تبلیغ( بوون ئامادە فەرمانی کەسەکە تەنیا پێی ڕادەگەیەنرێت کە ئامادە بێت لە بەردەم دادوەر

بە مەبەستی لێکۆڵینەوە.

ئەو الیەنەی فەرمانی دەستگیر کردن دەردەکاتکە هاتووە کردن دادگایی بنەماکانی یاسای لە ماددەی ٩٢ لە دروست نیە هیچ کەسێک دەستگیر بکرێت یان ڕابگیرێت)توقیف( دادوەری کەواتە نەبێت، دادگا یان دادوەر فەمانی پێی بە تەنیا سەرەتایی لێکۆڵینەوەی قۆناغی لە کە الیەنە تاکە لێکۆڵینەوە دەسەاڵتی دەرکردنی فەرمانی دەستگیر کردنی هەیە. ئەویش هەر دادوەرێک یان هەر دەسەاڵتێکی تر دەگرێتەوە کە دەسەاڵتی دادوەری لێکۆڵینەوەی هەیە، بۆیە دەسەاڵتی دەستگیر کردن تەنیا بە دادوەری ئازادی بە زیان و مەترسیدارە کارێکی چونکە دراوە، لێکۆڵینەوە

تاکەکان دەگەیەنێ.

حاڵەتەکانی دەرکردنی فەرمانی دەستگیر کردنفرمانی دەستگیر کردن ئەو کاتە دەردەکرێت کاتێ کەسێک سکااڵی لێکۆڵینەوە دادوەری ب��ەردەم لە ئەوەی بۆ کراوە تۆمار سەر لە ئامادەبێت بە مەبەستی لێپرسینەوە بۆ ئەوەی بزانرێ ئاخۆ تاوانبارە یان نا، جا ئەگەر دەرکەوت کە تاوانبارە ئەوا حوکم دەدرێت، ئەگەر

بێ تاوانیش دەرچوو ئەوا ئازاد دەکرێت.لە ماددەکانی ٩٧ و ٩٩ لە یاسای بنەماکانی دادگایی کردن هاتووە لەو کردن دەستگیر فەرمانی دەرکردنی حاڵەتەکانی دەکرێت کە

خااڵنەی خوارەوە کورت بکرێنەوە:هەتا کردنی بەند یان سێدارەدان لە سزای تاوانەکە ئەگەر -١هەتایی بێت، پێویستە لەسەر دادوەری لێکۆڵینەوە بۆ ئەو کەسەی کە بەم تاوانە تۆمەتبارە فەرمانی دەستگیر کردن دەربکات، ناتوانێ

فەرمانی ئامادە بوون )تبلیغ( دەربکات.٢- ئەگەر تاوانەکە سزای حەپس کردن بێت بۆ ماوەی زیاتر لە یەک ساڵ، لە بنەڕەتدا دەبێ دادوەری لێکۆڵینەوە فەرمانی دەستگیر کردن دەر بکات، بەاڵم ئەگەر پێی باشتر بوو دەتوانێت فەرمانی ئامادە

بوون )تبلیغ( دەربکات.لە چونکە یەکەم، خاڵی لەگەڵ جیاوازە حاڵەتە ئەم کەواتە حاڵەتی یەکەم دادوەر فەرزە لە سەری تەنیا فەرمانی دەستگیر کردن دەربکات، بەاڵم لە حاڵەتی دووەم دوو هەڵبژاردنی لە دەستە، ئەمەش

بە پێی ڕادەی ترسناکی تاوانەکەو تاوانبار بڕیار دەدات.کەمتر ماوەی بۆ بێت کردن حەپس سزای تاوانەکە ئەگەر -٣لە ساڵێک ، ئەوا لە بنەڕەتدا نابێ دادوەر فەرمانی دەستگیر کردن داوای ئامادەبوون فەرمانی دەرکردنی ڕێگەی بە بەڵکو دەربکات، لێدەکرێت کە ئامادە بێت. بەاڵم لێرەشدا لە چەندین حاڵەت دادوەری ئەویش دەربکات کردن دەستگیر فەرمانی هەیە بۆی لێکۆڵینەوە

ئەمانەن:ا- ئەگەر هاتوو دوای ئەوەی دادوەر فەرمانی ئامادەبوونی بۆ دەر

کرد، بەاڵم ئەو کەسە بە بێ هیچ عوزرێکی مەشروع ئامادە نەبوو.ب- ئەگەر مەترسی ڕاکردنی ئەو کەسە لە ئارادا بێت.

ج_ ئەگەر ترسی ئەوە هەبێت کە ئەو کەسە کاریگەری هەبێت کاریگەری کە هەبێت ترس واتا لێکۆڵینەوە. بەڕێوەچوونی لەسەر

هەبێت بە سەر شایەدەکان یاخود بەڵگەکان لە ناو ببات.د_ ئەگەر تۆمەتبارەکە شوێنی نیشتەجێبوونی دیار نەبێت.

٤- هەر دادوەرێک دەتوانێت فەرمانی دەستگیر کردنی هەر کەسێک دەر بکات کە بە ئامادە بوونی ئەو دادوەرە تاوانەکەی ئەنجام داوە.

لە دادوەر هەر بینراو. مەبەست تاوانی کە ئەمەش پێی دەڵێن دادوەرێکە دادوەری لێکۆڵینەوە بێت یان هەر دادوەرێکی تر بێت.

سەرچاوە: یاسای بنەماکانی دادگایی کردنی سزایی عێراقی.

ئەو یاسایانەی پێویستە هەموو کەسێک بیانزانێتحاڵەتەکانی دەستگیر کردن چین؟

مافپەروەر ناز ڕزگار شێخانی

www.lawanikurdistan.com ژماره 173 82013/2/19

یەکێک لە دیاردە ناشیرنەکانی کۆمەڵگای ئێمە ئەوەیە، هەندێک کەس لەسەر دیواری ماڵەکان و قوتابخانەکان و شوێنە گشتییەکان و دەرگای تەوالێتی مزگەوتەکان و زۆر شوینی تریش، شت ئەنوسن، بەبێ ئەوەی کەس لێیان بپرسێتەوە. بەو هۆیەشەوە سیمای زۆربەی شوێنە گشتییەکانی و لەناشارستانی کەگوزارشت ناشرینکراون، تر شوێنی زۆربەی شارو دەربارەی نوسینەکان زۆربەی دەکات. کۆمەڵگە تاکەکانی ناڕۆشنبیری

خۆشەویستییە بۆ کچێک یاخود بۆ یاری و یاریزانێک.ئەمەش والێکردین کەبەدواداچوون بۆ ئەم بابەتە بکەین و چەند کەسێک ن��ەدراوە، سزا ئەوە لەسەر کەسێک هیچ هەتائێستا چونکە بدوێنین. ئەمەش رێخۆشکەر بووە بۆ زیاتر بەردەوام بوون لەسەر ئەم کارە ناشرین

و ناشیاوە٠ بەبڕوای سەمیرە ئیبراهیم بەڕێوەبەری قوتابخانەی مەولەوی کۆن، شت نوسین لەسەر دیوارەکان ئیشی ئەو کەسانەیە کە مناڵن یاخود لەتەمەنێکی هەرزەکاری دان. ئەو کە بەڕێوبەری یەکێک لە قوتابخانەکانی هەولێرە، دان بەوەدا دەنێت کە زورکات قوتابییەکانی شت لەسەر دیوارەکان ئەنوسن٠ ئەو نموونە بەخۆی دێنێتەوەو دەڵێت »ڕۆژێک یەکێک لە کارگوزارەکان بانگی کردم وتی مامۆستا وەرە بزانە قوتابییەکان چیان نوسیوە، کاتێک چوم سەیرم کرد هەرچی شتی ناشرینە نووسیویانە، کەشایەنی باسکردن

نییە«. بەبڕوای بەڕێوەبەری قوتابخانەکە، چارەسەر کردنی ئەم کێشەیە بەوە ئەبێت کە لەمناڵییەوە مناڵەکان یاخود قوتابییەکان بەجوانی پەروەردە

بکرێن کە شت نوسین لەسەر دیواری ماڵ و قوتابخانە و شوێنە گشتییەکان کارێکی خراپە نەیکەن.

پرس بۆ محەمەد، شادڵ بەناوی تر خاتوونێکی لەمبارەوە، هەر گوتی »بەبۆچوونی من شت نوسین لەسەر دیوارەکان کاری گەنجەکانە، بەوجۆرە کە خۆشەویستەکانیانە و خۆشەویستی دەربارەی هەندێکیان و یاریزانەکانە و یاری دەرب��ارەی هەندێکیان دەرئەبڕن. خۆیان ناخی

خۆشەویستی بۆیان، یاخود ڕق لێبونەوەیان«.وەک کەسابەتە، بۆ هەندێکات کە دەک��ات ب��ەوەش ئاماژە ناوبراو وەستاکان کەژمارەکانی خۆیان لەسەر دیوارەکان ئەنوسن بۆ ریکالم کردن. راشیگەیاند »بۆ بنبڕکردنی ئەم دیاردەیە پێویستە بەخۆماندا بچینەوە و

ئیتر وازی لێبهێنین و بەردەوام نەبین«٠راگەیاند پرسی بە لەوبارەوە عەلی، شاز بەناوی قوتابییەک کچە پەروەردە خێزانەکانیانەوە لەالیەن بەسەقەتی کە کەسانێکن »ئەوانە کراون«. گوتیشی »لەسەر ئەو تەختەیەی کەمن لە قوتابخانە لەسەری دائەنیشم، هەندێک شتی لەسەر نوسراوە زۆر جار خەیاڵم ئەڕوات بۆالی ئەو نوسینانە و خەیاڵم الی مامۆستا نامێنێت«. پێشیوایە هەندێک کەس

بۆ مانەوەی یادگاری ئەو شتانە دەنووسن.قوتابییەکە پێشنیار دەکات حکومەت دیوارێکی تایبەت دروست بکات بۆ شت نوسین، هەر وەک چۆن لە چەندین واڵت ئەم دیوارە هەیە بۆ ئەو

کەسانەی کە حەزەکەن لەسەر دیوار شت بنوسن٠کرمانج خدر، هۆکاری نووسینی ئەو شتانە دەگەڕێنێتەوە بۆ ناوشیاری

کەسەکان و دەڵێت »ئەو کەسانە ئاستی ڕۆشنبیریان نزمە و مەبەستییان ئابڕوبردنی خەڵکە، بەنوسینی ناو و ناونیشانی کەسەکان، یاخود نوسینی ژمارە مۆبایلی ئافرەتێک یاخود هەر شتێکیتر بێت«. بەبۆچوونی ئەو، بۆ ئەوەی ئەم کارە ناشیرنە نەمێنێت، پێویستە ئەو کەسانەی ئەم کارە

ئەکەن بدرێنە دادگا و ڕوبەڕوی یاسا بکرێنەوە٠ قوتابییەکی تر بە ناوی مژدە عارف، دان بەوەدا دەنێت کە کچانیش هەمان شت دەکەن و لە قوتابخانە تەختە و دیوارەکان دەنووسن و تەعبیر لە ناخی خۆیان دەکەن بۆ کوڕان. داواش دەکات لە ڕاگەیاندنەکانەوە باسی ئەم دیاردە ناشیرینە بکرێت و مامۆستایانی ئایینیش لەخوتبەی ڕۆژی هەینی دا باسی بکەن٠ و خەڵکی وشیار بکەنەوە بۆ بنبڕکردنی حاڵەتەکە.

»من کرێنم هەیە و خاوەن ئیش و کارم، لەزۆربەی شوێنەکان ژمارەی خۆم لەسەر دیوارەکان نوسیوە، بەاڵم من لەبەر بەرژەوەندی خۆم و دەست کەوتنی ئیش ئەم ژمارەیە ئەنوسم و باڵوی ئەکەمەوە«. ئەمە بەشێک بوو لە قسەکانی موڕاد عوسمان. ئەو زێتر دووا و گوتی »زۆرجار مۆڵەت لە بەڕێوبەری ئەو دەزگایە وەرئەگرم کە ژمارەکەم لەسەردیواری دەزگاکە خاوەن ژم��ارەی ئەوەیە داخە، جێگای »ئ��ەوەی گوتیشی ئەنوسم«. پیشەکان لەگەڵ ژمارەی ئەو کەسانەی کە بۆ مەبەستێکی تایبەتی خۆیان شوێنێک حکومەت دەکات پێشنیار بۆیە جیاناکرێتەوە«. نوسن ئەی دابین بکات بۆ خاوەن پیشەکان تا ژمارەی خۆیانی لێ بنوسن و ڕیکالم بۆ خۆیان بکەن، نەک ئەوەی بەئارەزوی خۆیان لەکوێ بیانەوێت ژمارە

بنوسن و سیمای شار ناشیرین بکەن٠

هەر لەبیستەکانی سەدەی ڕابردووەوە شاری خانەقین زیاتر لەژێردەستی داگیرکەراندا بووەو لەالیەن حکومەتە یەک لەدوای زەوت لێ مافەکانی چەوسێنراوەتەوەو عێراقەوە یەکەکانی کراوە، یەکێک لەوانە مافی خوێندن بووە بە زمانی کوردی و خەڵکی شارەکە بەناچاری بە زمانی عەربی خوێندویانە، بۆیە لەمرۆدا خوێندن بە زمانی کوردی بۆتە یەکێک لەکێشەکان. هەر هەوڵدەدرێ کوردستانەوە هەرێمی حکومەتی لەالیەن چەندە خوێندن ئێستا تاکو بەاڵم بدرێت، کوردی بەخوێندنی گەشە دەخەنە منداڵەکانیان زیاتر خەڵکی الوازەو کوردی بەزمانی

بەرخوێندنی عەرەبی.جێگری حوسێن، حەسەن فەالح ئاریشەیە، بەو سەبارەت بەڕێوەبەری پەروەردەی خانەقین، لەلێدوانێکیدا بۆ هەفتەنامەی شارەدا لەم خوێندن ساڵە دەیان ئەوەی »لەبەر وتی پرس جیاوازە، ناوچەیەش ئەم شێوەزاری بووەو عەرەبی بەزمانی بۆیە سەخت دەبێ خوێندن بە کوردی«. راشیگەیاند »لەوانەیە ئەوەی بۆ نەزانن کوردییەکە بەرێکوپێکی مامۆستاکانیش بایەخ زیاتر گوتیشی »دەبێ قوتابیان«. بگەیەننە پەیامەکە

بەکردنەوەی خولی زمانی کوردی بدرێت«.ئەوەشی بۆ پرس ئاشکرا کرد کە )٨١( قوتابخانەی کوردی و )٥١( قوتابخانەی عەرەبی لەو سنورەدا هەیە. لە قوتابخانەکانی زمانی کوردی )٨٩٧٠( قوتابی لە هەموو ئاستەکان دەخوێنن و لە قوتابخانەکانی زمانی عەرەبی نزیکەی )١٤٠٦٨( قوتابی کەمەو زۆر ک��وردی خوێندنی رێ��ژەی پێشیوایە دەخوێنن.

دەشڵێت »ئەرکی هەموو الیەکمانە چارەسەری بکەین«.شەمسەدین حەسەن نوری، سەرپەرشتیاری پەروەردەیی لە خانەقین، لەوبارەوە بە پرسی راگەیاند »پەروەردە و فێرکردن الیەنی پێویستە بۆیە هەر گشتگیرە، و بەردوام پرۆسەیەکی شیوەیەک هیچ بە و بدات پێ ت��ەواوی گرنگی پەیوەندیدار »جێی گوتیشی سەرپەرشتیارەکە نەخرێت«. پشتگوێ ئیدارەی هەریم لەناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی داخە کە

بواری لە نەدیوە بەخۆوە گۆڕانکارییانەی ئەو پێویست وەکو لەوڕووەوەش کراوە«. کوردستان لەهەرێمی کە پەروەردەدا، نەکردنی دابین لە بە کەمتەرخەم دەزانێت حکومەتی عێراقی کەلوپەلی و ماموستایان دامەزراندنی و قوتابخانە بینای

قوتابخانەکان و کتێبی خویندن و... کەخەڵکی سەرەکی هوکارێکی سەرپەرشتیارەکە بەبڕوای خانەقین منداڵەکانیان دەخەنە بەرخوێندنی عەرەبی، نەبوونی وەکو ناتوانن بابەتەکاندا لەسەرجەم کە پسپۆرە، ماموستای کەمی لەگەڵ بڵێنەوە، وانەکان ک��وردی بەزمانی پێویست

سەرپەرشتیاری پەروەردەیی بەپێی پسپۆرییەکان.کێشە ک��وردی، زمانی لە پسپۆر ئەحمەد، عەلی ماهیر دەڵێت و دەخاتەروو کوردی زمانی ب��ەردەم سەرەکییەکانی

کەمی لەناوچەکەو ک��ورد زمانەوانی پسپۆری »نەبوونی لە ک��وردی زمانی ماموستایانی ئاستی کەمی س��ەرچ��اوەو، قوتابخانە و خویندنگاکاندا، کە وا دەکات قوتابی و خوێندکار خویندنی ئاستی وایکردووە ئەمانە وەربگرێ، سوود نەتوانێ

کوردی ئاستی دابەزێ«.بەسەر عەرەبی کەلتوری و زم��ان زاڵبوونی پێشیوایە روشنبیری دەزگ��ا ڕۆڵ��ی الوازی و ش��ارەک��ە دانیشتووانی لە ترە یەکێکی ئاستەکان، هەموو لەسەر راگەیانەکان و

هۆکارەکان.و لەوەرنەگرتن خێزانەکانیش سەرەکی »گرفتی دەشڵێت ناخەنە منداڵەکانیان بۆیە هەر منداڵەکانیانە، دانەمەزراندنی

بەردەم خوێندنی کوردی«.

ژیلوان کانەبی

ئا: سەربەست برزۆ

نووسینی دیوار و شوێنە گشتییەکان سیمای شاریان ناشیرین کردووە

کێشەی خوێندنی کوردی لەخانەقین

»داوا دەکرێ دیوارێک بۆ نووسین دروست بکرێت«

www.lawanikurdistan.com2013/2/19 173 9ژماره

بەشی پێنجەم و کۆتایی»بارزانییەکان تاساڵی ١٩٨١ لەباشوور مانەوە، ئەو ساڵەی سەرلەنوێ بۆ ئۆردوگای قوشتەپە لەدەرەوەی هەولێر گوێزرانەوە. بارزانییەکان لەپەنجا هەزار تکریتی بەرزان لەساڵی ١٩٨٣ لێمایەوە. کەسیان هەزار تەنیا ٢٠-٣٠ کەس چاوپێکەوتنانەی ئەو بەشداریی – یەکگرتووەکان لەنەتەوە عێراق نوێنەری و بەستراوە- مرۆڤ مافی بۆ یەکگرتووەکان نەتەوە لیژنەی لەگەڵ کردووە وەتبانی برای سەددام حسێن وتیپێکی موخابەرات ویەکەیەکی تایبەت لەسوپا چەند هەزار نێرینەیەکیان لەئۆردوگاکە کۆکردەوە، ئەوانەی تەمەنیان لەسەرووی باشوور بەرەو بەماشێن خەڵکەیان ئەو دەیووت: شاهیدێک بوو، ١٢ساڵەوە گوێزایەوەو دواجاریش لەدەوروبەری شاری بەغداد بینراون، ئینجا بێسەرو شوێن کران«. »٢١«. تاوانی بەکۆمەڵکوشتنی بارزانییەکان وەاڵمدانەوەبوو بۆ ئەو بەهاوبەشیی کوردستان دیموکراتی پارتی مەفرەزەکانی چاالکییەی زنجیرە لەگەڵ سوپای ئێران لەسنووری حاجی ئۆمەران ئەنجامیاندا بوو، بەاڵم هیچکات بەعس رەوایی نەبوو لەبەرامبەر هێرشی پێشمەرگەدا چاالکیی وزەبری تۆڵەسێنی لەبەرامبەر هاوواڵتیانی بێ دیفاع ئەنجامبدا. ئەم پرۆسەیە هەر بەوەوە نەوەستا سنووری ناوچەیەکی دیاریکراو بگرێتەوە بەڵکو لەسەرەتای ساڵی ١٩٨٨ گەیشتە چوون لەدیرۆکدا، ساڵە رەشتترین عێراق سوپای بۆ ساڵی ١٩٨٨ ترۆپک. ئەو ساڵە، ساڵی پیادەکردن وبەڕێوەچوونی هەر چوار قۆناغەکەی شااڵوەکانی ئەنفالی گەلی کوردستانە کە لەرۆژی بیست وسێی شوباتەوە دەستیپێکردو تاکو

شەشی ئەیلوولی هەمان ساڵی خایاند.لەم پرۆسەیەدا کەدەتوانرێت بەجینۆساید بناسێنرێت وبەهاوشانی قەتڵوعامی ئەرمەنەکانی ساڵی ١٩١٥و هۆلۆکۆستی جووەکان دابنرێت، زیاتر لە١٠٠ هەزار مرۆڤی کورد لەناوبران، لەپەنایدا هەزاران گوندو مزگەوت وقوتابخانەو کەنیسە وێرانکران، ئەمە جیا لەوەی بەملیۆنەها گیانلەبەرو باڵندە قڕکران وزۆرینەی باغ بیابانی کاکی بەکاکیی. ئەندرو وایتلی ودارستان وناوچە سەوزاییەکان کرانە لەپێشەکیی راپۆرتەکەی »میدڵ ئیست وۆچ« کەیەکێکە لەسەرچاوە نایابەکانی ناساندنی ئەنفال بەدنیا، دەنووسێت »بەخەمڵ وبۆچوونی ئێمە الیکەمەکەی ٥٠ هەزار یان ١٠٠ هەزار کەس کەزۆربەیان ژن ومنداڵ بوون لەنێوان شوبات

وئەیلوولی ١٩٨٨ کوژرابن«. »٢٢«.ژم��ارەی نییە لەبەردەستدا وکۆنکرێتی فەرمیی ئامارێکی هەرچەندە ئەنفالکراوەکان ئاشکرا بکات، بەاڵم ئەوندەی دەزانرێت ژمارەکە النیکەمەکەی ١٠٠ هەزار کەسە، عەلی حەسەن مەجیدی سەرپەرشتیاری پرۆسەکەدا لەدوو جێگەدا، بەڵگەی ئەوە بەدەستەوە دەدات، ژمارەی ئەنفالکراوەکان لە١٠٠ هەزار کەس زۆرتربووە، ناوبراو لەیەکێک لەنامەکانیدا بۆ سەددام ئاماژەیکردووە بەوەی تەنانەت سابوونیش ناکەوێت فریا هەر وحکومەت کەسن هەزار لە١٠٠ زیاتر بەسەریاندا دابەش بکات بۆیە هەموویان لەناوبراون. لەجاری دووەمدا »لەمایسی ١٩٩١دا کاتێ دەسەاڵتداری بێسنووری ئەنفال، عەلی ئەلحەسەن مەجید، کەدواتر سەرکردە لەگەڵ نەزۆکدا لەدانوستانێکی بەرگریی، وەزیری بۆ بەرزکرایەوە کوردەکاندا کۆبووەوەو دەیزانی چۆن قسە دەکات! کاتێ رووبەڕووی داواکاریی کوردەکان بووەوە کەچارەنووسی کوردە سەرنگومکراوەکان روون بکاتەوە – ئەو ژمارەیەی ئەوان دایاننابوو ١٨٢ هەزار کەس بوو- ئەم بەتووڕەییەوە وایدەربڕی تێکڕای ئەو ژمارەیەی لەئەنفالدا کوژراون بەهیچ جۆرێک لەسەد هەزار کەس زیاتر نەبووە«. »٢٣«. بەجیا لەزیانی گیانیش لەرووی ماددییەوە کوردستان هەڵتەکێنرا، ئابوورییەکەی ژێرخانە وێرانکراو بەتەواوەتی سوپاوە لەالیەن چەندان ئاوەدانی چۆڵ و وێرانکران، بەبەهای ملیارەها دۆالر زیانی ماددیی بەر تێکڕای کوردستان کەوت کە تاکو هەنووکەش ئاسەوارە خراپ ونێگەتیڤەکانی ١٩٨٨و لەساڵی تەنیا بەڵگەنامەیەک، ئامارو بەپێی هەیە. بەردەوامییان کراون. وێران شار گوندو ٢٨٣٩ »یەکەم: ئەنفالدا هەڵمەتەکانی لەمیانەی دووەم: ١٧٥٧ قوتابخانە کاولکراون. سێیەم: ٢٤٥٧ مزگەوت وجیگەی ئاینیی پێنجەم: وێرانکراون. تیمارگە نەخۆشخانەو ٢٧١ چوارەم: کراون. وێران تر ٢١٩٨٢٨ خێزان لەسەرجەم ناوچەکانی کوردستاندا راگوێزراون«. »٢٤«. هەر لەساڵی ١٩٨٨ و لەچوارچێوەی پالنی قڕکردنی گەلی کورد هێزە ئاسمانییەکانی سوپای عێراق بەچەکی خنکێنەر شارۆچکەی »هەڵەبجە«یان بۆردومانکرد، جیا لەکاولکردنی شارەکە، نزیکەی پێنج هەزار هاوواڵتی کوژران ودوو بەرابەر بەو ژمارەیەش زامداربوون، لەگەڵ ئەوەشدا هەزاران هەڵەبجەیی ئاوارەو پەڕاگەندەی شارەکانی کوردستان ودیوی ئێران بوون. لەساڵی ١٩٩١، دوای راپەڕینی گەلی کورد لەباشووری کوردستان وشیعەکان لەباشووری عێراق، جارێکی دیکە سوپا رۆڵێکی دڕندانە وتوندی هەبوو لەسەرکوتکردنی راپەڕینی گەالنی عێراق. ئەگەر لەکوردستان بەهۆی کۆڕەوی میلۆنیی گەلی کوردەوە زیانە گیانییەکانی کورد کەمتر بووبن بەبەراوورد بەقۆناغەکانی تر، ئەوە لەناوەڕاست وباشووری عێراق سوپا زۆر بەتوندیی شیعەکانی سەرکوتکرد، لەم پرۆسەیەدا هەزاران هاوواڵتی لەگەڵ زەوی ئاینیی وهەزاران ماڵ راپەڕیوی شیعە کوژران وسەدان جێگەی

یەکسان کران.بەکورتییەکەی سوپای عێراقیی لەمێژووی ژیانی تایبەتیی خۆیدا، تۆمارێکی واڵتەکەیدا، هاوواڵتیانی ولەناوبردنی لەکوشتار هەیە ودزێوی رەش ئێجگار رەنگبێ لەمێژووی میللەتان ودەوڵەتاندا نموونەیەکی تر نەبێت، کەسوپای واڵتێک بەو قەبارە ترسناکە سەرکوتی هاوواڵتیانی واڵتەکەی کردبێت. هەروەک چۆن لەتەواوی دیرۆکدا دەستناکەوێت هیچ واڵتێکی هاوچەرخ بەقەدەر عێراق زۆرترین پرۆسەی کاولکاریی لەنێو دەوڵەت و ئاوەدانییەکانی خۆیدا بەڕێوە بردێت، ئەم حاڵەتە یەکێک لەدەگمەنترین حاڵەتەکانە کەپێویستیی بەپانتایی زیاترو فراوانترە بۆ شرۆڤەکردنی ئەکادیمیی وهەمەالیەنە. لەپوختترین دەربڕینیشدا سوپای عێراق لەمەیدانی هیچ جەنگێک لەگەڵ دەوڵەتان سەرکەوتوو نەبووە، تەنێ لەسەرکوتی

ناوخۆیدا نەبێ، کەبەبڕوای من دۆڕانی حەتمی وراستەقینە ئەوی دووەمییانە. سوپای نوێی عێراق لەدوای بەعس

پرۆسەی »ئازادیی« عێراق ئەو وێستگەیە بوو سوپای عێراقی دوای هەشتاو دوو ساڵ لەتەمەن بەتەواوەتی هەڵوەشاندەوە، لەگەڵ رووخانی پەیکەرەکەی دیکتاتۆر لەساحەی فیردەوسی بەغدادو هاتنە ناوەوەی سوپای هاوپەیمانان بۆ ناو شارەکە، ئیدی شتێک نەما پێبووترێت سوپای عێراق. لەرووی یاساییەوە بەعس راشیانگەیاند ئۆپەراسیۆنەکەیان، راگەیاندنی کۆتایی لەگەڵ ئەمەریکا وسوپاو وەزارەتی بەرگریی ودامودەزگاکانی رژێم هەڵوەشاونەتەوەو لەمەو بەدوا بوونیان یاساغە. ئەوە یەکەمجار بوو دوای هەشت دەیە سوپای دەست وچنگ خوێناویی عێراقیی سکوت بکات ولەسەر شانۆی رووداوە گەرمەکان نەک رۆڵی بەڵکو بوونیی فیزیکیشی بسڕێتەوە. دوابەدوای وەرگرتنەوەی ئیدارە لەالیەن ئەمەریکییەکان وبەئامادەیی رێنمایی لەژێر دیکە جارێکی عێراقییەکانەوە، سنووردارەو سوپایەکی سوپایە ئەم دامەزرایەوە. عێراقی نوێی سوپایەکی ١٤ م��اددەی پێوەندکراوە. بەدەستوور جموجۆڵەکانی وهەموو گەشەکردن کەسوپای تێدایە راستەوخۆی ئاماژەدانێکی عێراق هەمیشەیی لەدەستووری عێراق دەبێت هەموو پێکهاتە جۆراوجۆرەکانی ناو عێراق لەخۆ بگرێت. بەپێی لە١٦-٩- کە csis نێودەوڵەتیی ستراتیژیی دیراساتی سەنتەری راپۆرتی ٢٠٠٨دا باڵویکردۆتەوە، سوپای عێراق لەئابی ساڵی ٢٠٠٨دا ژمارەکەی بەگشتیی ١٨٠٢٩٦ سەرباز بووە، واتە بەژمارە لەو هێزەی ئەمەریکا لەوکاتەدا لەعێراق هەیبووە زیاتر بووە »هێزەکانی ئەمەریکا لەتەمووزی ٢٠٠٨، تەنیا ١٤٦ هەزار سەرباز بوو«، بەپێی هەمان راپۆرت تەنیا دوو لیوا هەن لەکوردەکان پێکهاتبێت تێناپەڕێت. لە ٩٠١٠ سەرباز لیوایە وتێکڕاش ژمارەی سەربازەکانی ئەو دوو لەرووی چەک وچۆڵیشەوە وردە وردە سوپای عێراقیی بەرەو پێشکەوتن وخۆ بەبەهای بۆندی چەندان مەبەستەش ئەو بۆ دەنێت، هەنگاو چەککردن پڕ ملیارەها دۆالر لەگەڵ کۆمپانیا ئەمەریکییەکان واژۆ کردووە بەمەبەستی کڕینی چەک وتەقەنیاتی پێشکەوتووی سەربازیی. رۆژنامەی »واڵستریت جۆرناڵ«ی ئەمەریکیی لەراپۆرتێکیدا لەمانگی ئەیلوولی ساڵی پار باڵویکردۆتەوە، بۆندێک فڕۆکەی ٣٦ کڕینی بۆ ک��راوە واژۆ وئەمەریکا عێراق حکومەتی لەنێوان لەالیەن سوپا تریشەوە لەالیەکی .»F١٦« لەجۆری ئەمەریکیی جەنگیی ئەمەریکییەکانەوە راهێنانیان پێدەکرێت لەسەر چۆنێتی بەشدارییکردنی جەنگ و رووبەڕووبوونەوەی پەالماردانی تیرۆریستیی. دیمەنەکە وەهایە: هەوڵێکی چڕوپڕ ونۆیەمین بیست کەئێستا سوپاکە عێراق بوژاندنەوەی سوپای بۆ لەئارادایە سوپایە لەئاستی جیهاندا، بەرپرسانی عێراقیی دەخوازن خێراتر لەوەی هەیە سوپا گەشە بکات ودامەزراوە سەربازییەکانیش بەپەلە بنیاتبنرێنەوە بەحوکمی ئەوەی سوپای هاوپەیمانان لەئامادەکارییدان بۆ کشانەوە، بەم پێیەش ئەرکی سوپای عێراقیی سەختتر وگرانتر دەبێت لەدابینکردنی سەقامگیریی بۆ خەڵک.

وئابووری وەبەرهێنان بنیاتنانەوەو لیژنەی ئەندامی عەلوانی« »ئەحمەد لەئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق، لەشوباتی رابردوو رایگەیاند: توانای لۆجیستی وپیشەسازیی سەربازیی عێراق لەئاستێکی نزمدایەو پێویستە حکومەتی نوری مالیکی کاری جیددی بکات بۆ سەرلەنوێ بوژاندنەوەی پیشەسازیی سەربازیی. عەلوانی بەپێویستی دەزانێ هەمان وەزارەتی پیشەسازیی سەربازیی سەردەمی هەیە پێشکەتوو کادری »هەزاران پێیوایە بکرێتەوەو زیندوو پێشوو رژێمی شارەزاییان لەو بوارەدا هەیە، بەاڵم تائێستا سوودیان لێ وەرنەگیراوە، بۆیە ببەستێت خۆماڵیی بەشارەزایانی پشت ئەوەبکات بۆ کار حکومەت دەبێت کابینەکەی ساڵی چوار ببووژێنێتەوە«. سەربازیی پیشەسازیی وکەرتی »نوری مالیکی« بەچوار ساڵی بنیاتنانەوەو گەشەکردنی سوپای عێراق دێتە هەژمار، مالیکی زیرەکانە توانی پەرەبدات بەتوانای سوپاکەی وبارهێنانیان بۆ

رووبەڕووبوونەوەی تێرۆر.ئەگەرچی هەندێک گلەیی وناڕەزایی هەیە لەسەر پتەوبوونەوەی سوپای عێراق، بەئاشکرا بۆیەکا نەبووە، شاردنەوە شایانی کوێتییەکانەوە لەالیەن ئەمەش کوێتییەکان ناڕەحەتیی خۆیان نیشان دەدەن لەمەڕ ئەو رۆڵ پەیداکردنەوەی پڕ خۆ رایدەگەیەنن عێراقییەکان سەرکردە لەبەرامبەردا عێراقیی. سوپای چەککردنەوەو پتەوکردنی سوپا پاساوی خۆی هەیە، یەکێک لەهەرە دیارترینیان

رێکخراوی ورووبەڕوبوونەوەی ناوخۆ تیرۆریستییەکانی شانە لەگەڵ جەنگانە دووپاتی عێراق کاربەدەستانی ترەوە ولەالیەکی لەالیەک ئەمە ئەلقاعیدە. دەکەنەوە ئەم سوپایە نابێتە سوپاکەی بەعس، هەروەک چۆن لەنیەتدا نییە بەرێگاکەی پێشوودا بڕواتەوە. هەندێکیش جەخت دەکەنەوە، دەبێت سەرکردەیی سوپا بەدەستی کەسە مەدەنییەکانەوە بێت، بۆ وێنە »سەلیم جبوری« وتەبێژی عێراق سوپای سەرکردایەتی »پێویستە پێیوایە سووننە تەوافقی بەرەی بەدەست مەدەنییەکانەوە بمێنێتەوەو تاوەکوو دەستدرێژیی نەکاتە سەر مافی

مرۆڤ وگەالنی عێراق«. کوردەکانی عێراقیش سەرەڕای بەشدارییان لەو سوپا نوێیەدا، ترسیان لەپڕ چەککردنەوەو پتەوبوونی سوپا هەیە، بەرپرسانی باشووری کوردستان نیگەرانیی خۆیان لەچەندین جێگە وبۆنەدا پیشان داوە لەبەهێزیی ورۆڵ پەیداکردنەوەی سوپا، تەنانەت سەرۆکی هەرێم »مەسعوود بارزانی« بەنیگەرانییەوە دەڕوانێتە ئەو پرسەو دەڵێ »پێکهاتەی سوپای عێراقیی مانای پەڕاوێزخستنی کوردە«، چەندان سەرکردەی تری سیاسیی کورد هەمان بۆچوونیان هەیە، لەبەرامبەریشدا گروپی دووەم هەن، لەو بڕوایەدان مادام دەستوورێک هەیە ئەرک ورۆڵی سوپای دیاریکردووە ومافەکانی کوردیشی چەسپاندووە، مادامیش کورد خۆی بەشدارە لەپێکهاتەی سوپادا هیچ مەترسییەکی ئەوتۆ نییە بۆ سەر مافی کورد. فریاد رواندزی ئەندامی کوردی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراقیی هەمان ئەو بۆچوونەی لەکاروباری دەست نابێت سوپایەکە عێراق »سوپای رایدەگەیەنێت هەیەو ناوخۆی واڵت وئیدارات وناکۆکییە سیاسییەکان وەربدات، بۆیە هیچ مەترسییەک لەپڕ چەککردنەوەی سوپای عێراقدا نابینم، بەتایبەتی سوپای ئێستای عێراق بەڵکو کوردو سووننەو تەنیا کەسێکدا بێ، لەژێر دەسەاڵتی نییە سوپایەک گرنگی پۆستی چەندین عێراقییدا لەسوپای کورد هەروەها تێدایە، شیعەی هەیە، ئەو پۆستە گرنگانەش وا دەکات هیچ مەترسییەکی لێ بەدینەکرێت«. بەشێکی تر لەکوردەکان وتەنانەت عەرەب عێراقییەکان وچاودێران لەوە نیگەرانن بەهێزبوونەوەی سوپا ئەگەری کودەتای سەربازیی دەهێنێتە پێشەوە، هەروەک کودەتا وئەگەری عێراق سوپای »بەهێزکردنی دەڵێ دینزلۆ« »جەیمس لەساڵی واڵتە لەو بەریتانیا دەرچوونی لەگەڵ تەریبە دەیسەپێنێت ئەوەی ١٩٤٨دا، شۆڕشی ١٩٥٨ وهاتنی حکومەتە سەربازییەکەی عەبدولکەریم قاسم نابێت راستییانە ئەم لەهەموو بەدەر هات«. ب��ەدوادا عارفی وعەبدولسەالم نادیدەی بگرین، جیهان گۆڕاوەو ئێستا نەک پەنجا ساڵ بگرە پێنج ساڵ پێش ئێستا نییە، ئەوەی لە١٩٨٨ بۆ سوپای عێراق وحکومەتی سەددام دەچووە سەر مەحاڵەو لەزەحمەت زەحمەتترە بۆ ئەم سوپا نوێیەو نوری مالیکی یان هەر سەرۆک وەزیرێکی تری عێراقیی بچێتە سەر، بەبۆچوونی من سوپای عێراق چەندیش بەهێزبێت، لەئاستی ئەو چاوە تیژەی لەسەر عێراقە هێشتا هەر الوازە.

دوایین وتەلەکاتی خوێندنەوەو تاوتوێکردنی ئەو سەرچاوانەی بۆ ئەم باسە بەکارمهێناون، ساڵدا هەشتا لەماوەی وکارەساتەی رووداو هەموو ئەو رۆیشتنی لەگەڵ لەسەردەستی سوپای عێراق بەسەر گەالنی ستەمدیدەدا هێنراوە، الی خۆمەوەو لەدەرەوەی واقیعی کارەساتەکانەوە تووشی جۆرێک لەتۆقین بووم، لەرێگەی ئینتەرنێتەوە چەندین وتارو لێکۆڵینەوەم لەسەر سوپای دەوڵەتانی تر پەیداکردو خوێندمەوە، هێشتا نەمبینی هیچ کۆمەڵگەیەک لەتەواوی سەدەی بیستدا بەدەر ودەستڕۆیشتوویی مەیدانی جەنگ بووبێتە عێراق هێندەی نازی لەئەڵمانیای سوپاو کاولکاریی ناوخۆیی. تەنانەت لەسەردەمی بەعسدا »دروستتر وایە بڵێین بۆ گۆڕا نۆرماڵەوە لەکۆمەڵگەیەکی بەتەواویی عێراق س��ەددام«، سەردەمی سەربازگەیەکی گەورە، هەڵمەتی بەسەربازکردن تەنێ لەسنوورێکدا نەمایەوە، پیرو مندااڵن وژنان وتەکنۆکرات وهەموو چین وتوێژێکی عێراقی گرتەوە، هونەر بوو بەهونەرێکی سەربازیی، شیعرو ئەدەب وتەنانەت ژیانیش رەنگی خۆیانیان لەدەستداو بوونە کەرەستەیەک بۆ پێگەیاندنی سەرباز، دایکی هەرە ئازا ئەوەبوو تەجنید فەرمانگەی بخاتەوە، سەرباز زۆرترین بابڵێین یان منداڵ زۆرترین لەهەموو شوێنێک قەرەباڵغتر بوو، بەردەوام جمەی دەهات، ئەم فەرمانگەیە خوازیاربوو ژنە سکپڕەکانیش سەردانی بکەن تا ناوی منداڵە لەدایکنەبووەکەی ناو سکیشیان بنووسن وەک سەربازی »دواڕۆژ«. جەنگ و مانۆڕی سەربازیی تامی هەموو شتێکیان ناخۆش وگۆڕیبوو، جەنگ تەنانەت پارەو پیتاکی مندااڵنی قوتابخانەکانی هەڵلووشی، عێراق لەماوەی ئەو جەنگە هەشت ساڵییەدا لەگەڵ ئێران، تەواو قەرزار بوو، ژمارەی قەرزەکانی لە١٠٠ بیلیۆن دۆالر تێپەڕی، کەزیاتر لە٤٠ بیلیۆنیان بۆ چەک وتەقەمەنی بەهەدەر درابوون، ئاکامی جەنگیش جگە لەدۆڕاندنی عێراق وکوژرانی ٢٠٠ هەزارو برینداربوونی ٥٠٠ هەزار کەسی دیکەی عێراقیی بەرهەمێکی تری نەبوو. سوپا کارەکتەری هەموو ئەم نەهامەتییانە وانەیەک ببێتە عێراق سوپای مێژووی دەزان��م بەباش وای لەبەرئەوە بوو، لەقوتابخانەکاندا بۆ ئەوەی تا دنیا دنیایە لەبیرمان بێت سوپایەک هەبوو لەم

رەنگەو لەو چەشنە.تێبینی: ناوی سەرچاوەکان الی هەفتەنامەی پرس پارێزراون.

سوپای عێراق.....لە فەرمانڕەوایی شا فەیسەڵەوە تا نوری مالیکی

ستیڤان شەمزینانی

www.lawanikurdistan.com ژماره 173 102013/2/19

هۆکارێک چەند بەڵکو نابێ، بەرپا لەخۆیەوە هەر کولتووری گۆڕانی هەن هەریەکەی بەڕێژەیەک گۆڕانەکە چاالکتر و حەتمی تردەکەن، گۆڕانی گۆڕانە ئەو ڕەنگە کۆمەڵگاکانە، هەموو گشتی دیاردەیەکی کولتووری هۆکارانە ئەو بێت، هەمووەکی یان بەشەکی بێت، یان سست خێرابێت لەکۆمەڵگایەک بۆ کۆمەڵگایەکی تر جیاوازە، هەر لەزەمەنێک بۆ زەمەنێکی تر گۆڕانی بەسەردادێت، فاکتەری »ماوە«ڕۆڵێکی بنەڕەتی دەبینێت، هیچ کۆمەڵگایەک ناتوانێ تا سەر کولتوورەکەی بپارێزێ، هەر ئەوەش وایکردووە

ملمالنێی نەوەی کۆن ونوێ بێتەئاراوە.گۆڕان

گۆڕان بە یەکێک لە دیاردە گشتیەکان دادەنرێت کە ناسنامەی کۆمەڵگاو میللەتەکانە، هەر لەوکاتەی مرۆڤ بوونی هەبووە گۆڕانیش بوونی هەبووە، بەاڵم ڕادەی گۆڕانەکان بەپێی جیاوازی کات و شوێنەکان جیاواز بووە، دەستنیشانی )Wilam Ogburn()ئۆکبێرن )ولیم یەکەمجار بۆ چەمکی گۆڕانی کردووە، کاتێک پەرتوکێکی بەناوی )گۆڕانی کۆمەاڵیەتی( لەساڵی ١٩٢٢باڵوکردەوە، دەستنیشانی چەمکی گۆڕانی کردووە، هەروەها بایۆلۆژی و ڕاڤەی هۆکارە تاوتۆی چەمکی گەشەسەندنی کۆمەاڵیەتی و کولتووریەکانی کردووە. یەکەم کەس بووە کە گریمانەیەکی پێشکەشکردووە بەناوی )دواکەوتنی کولتوورCultural Lag(( لەنێوان کولتووری مادی و نامادی، بۆیە چەمکی گۆڕان بەستراوەتەوە بەو گۆڕانە کۆمەاڵیەتیانەی لە جۆری پەیوەندیە کۆمەاڵیەتیەکان لەبارو دۆخێکی کۆمەاڵیەتی دیاری کراو بەدیاردەکەوێت، لەکاتێکی دیاری کراودا. هەر بۆیە گۆڕان سیماێیکە یان خەسڵەتێکە لە خەسڵەتەکانی کۆمەڵگای مرۆڤایەتی، لەهەمان کاتدا گۆڕان بەحاڵەتێکی سروشتی دادەنرێت کە هەموو الیەنەکانی ژیانی کۆمەاڵیەتی گۆڕانیان بەسەردادێت، بەاڵم مەرج نییە گۆڕانەکان هاو تەریب بن، هەندێک الیەن خێراتر گۆڕانیان بەسەر دادێت و ماوەی کەمی دەوێت، هەندێکی تر

ماوەی زیاتری دەوێت بۆئەوەی گۆڕانکاری دروست بکات.کەس یەکەم زمل( )جۆرج ئەلمانی کۆمەڵناسی زانای تر لەالیەکی بوو کە گۆڕانی کۆمەاڵیەتی بە دیاردەیەکی کۆمەاڵیەتی وەسف کردووە، پێوابووە نابێت ئێمە گۆڕان بەحاڵەتێکی خراپ دابنین لەناو کۆمەڵگادا، ئەمە بینی، بەخۆوە ڕێژەی سەقامگیریەکی کۆمەڵگا هەرکاتێک بەڵکو کۆمەڵگا تێکەاڵوبوونی لەهۆکارەکانی بەهۆکارێک کاتییە شێوەیەکی بە بنچینەی لەسەر بکەین گۆڕان دیراسەی ئێمە دەبێت بەڵکو دانانرێن،

تێگەیشتنمان بۆ دیاردە کۆمەاڵیەتیەکان.دیاردەی گۆڕان لەگشت شوێن و کاتەکان ڕوودەدات. گۆڕانیش بەمانای دیاری لەکاتێکی کۆمەاڵیەتیەکان دی��اردە لەسەر کە جیاوازیانەی ئەو کە بکرێت، گۆڕانەکانیش وپێوانەی تێبینی دەتوانرێ ڕوودەدەن، کراودا ئەو گۆڕانانە ڕوو دەدات بەهۆی ملکەچی هۆکاری دەرەکی و ناوەخۆیین، وەکو دۆزینەوەی کەرەستەکانی بەرهەم هێنان و کۆچکردن و باڵوبونەوەی

خوێندەواری.کە کۆمەاڵیەتی( )گۆڕانی چەمکی بە بەستراوەتەوە گۆڕان چەمکی سیستەمی دانیشتوان، پێکهاتەکانی لە گۆڕانێک هەر بەمانای ئەمەیان پێوەرەکان، لەبەهاو یاخود کۆمەاڵیەتیەکان، پەیوەندیە کۆمەاڵیەتی،

کەئەمانە کاریگەریان دەبێت لەسەر ڕەفتاری تاک لەکۆمەڵگا.کەواتە گۆڕان واتە جیاوازی نێوان حاڵەتی کۆن و نوێ، یان جیاوازی شتێکە لەماوەیەکی دیاریکراو، هەروەها گۆڕان بەهۆی دوو هۆکارەوە بەرپا ناوەخۆییە، ئەو دوو هۆکارە دەبێ، ئەویش هۆکاری دەرەکی و هۆکاری هەریەکە بەڕێژەیەک کاریگەریان دەبێ لەسەر ڕەفتاری تاک لەکۆمەڵگادا. لەو پێودانگەوە لە ڕوانگەی ئایینیەوە گۆڕانی کولتووری، کۆمەاڵتی پەیوەست بە دید و ئەقڵیەت وبیرکردنەوەی خەڵکەوە، چونکە ئەوە خەڵکە دەشێت لە)خراپەوە( بگۆڕدێت بۆ)باشتر( یان بەپێچەوانەوە، لێرەدا گرنگە جەخت لەسەر هەژموونی ئایین بکرێ، چونکە ئەوە ئایینە خوێندنەوەی دینامیکی

بۆ دەروون وبیر وجیهانبینی مرۆڤ دەکات وئاراستەی دەکات.کولتوور

لەڕووی زاراوەناسیەوە:هاتووە، وش���ەی)Cult(ەوە لە بیانیە وشەیەکی )کولتوور( وشەی وشەی بەرامبەر کولتوور چاندویەتی، کۆمەڵگا کە شتەی ئەو بەمانای کەلچەری )Culture( ئینگلیزی و )الثقافە( عەرەبیەوە وەرگیراوە، زۆر لەزمانی کوردیدا وشەی )ڕۆشنبیری( لەبەرامبەر وشەی )کولتوور( جار

یاخود )فەرهەنگ( بەکاردێت.))ڕێوڕەسمی بەواتای یەکەمیان هاتووە، بەکار واتا بەدوو کولتوور ئایینی(( دووەم بەواتایی کشتوکاڵ کردن لەسەر زەوی، بەاڵم بۆیەکەمجار بیرمەندان و هزرڤانانی سەردەمی ڕێنسانس بوون کە وشەی کولتووریان بە

ڕەهەندە )مەعنەویەکەیدا( بەکارهێناوە.لەڕووی واتاسازییەوە:

کولتوور یەکێکە لەپێکهاتە گرنگەکانی پێشینەی کۆمەاڵیەتی. کولتوور هونەرەکان، وەک دەگرێ وەریان لەکۆمەڵ تاکەکەس کە شتانەیە ئەو دەگرێتەوە نامادیەکان و م��ادی الیەنە هەروەها ڕا بیرو زانستەکان،

لەنەوەیەکەوە بۆ نەوەیەکی تر دەگوازرێتەوە.دەگرێتەوە پێکهاتانە ئەو هەموو کولتوور پێیوایە تایلور( )ئ��ەدوار بەو تاک کە و سیمبول... بەها و هونەر و ئایین بیروباوەڕو لەزانیاری

پێیەی ئەندامی کۆمەڵگایە وەری دەگرێت.بەاڵم لێکدراوەتەوە، بەمانایی)ڕۆشنبیری( تەنیا کولتوور پێشتر سەرجەم کە فراوانترە لەوە وشەیە ئەم م��ەودای و سنور لەگەوهەردا بوارەکانی )ڕۆشنیری و زمان وداب ونەریت و ئایین وپانتایی هۆشیاری وناهۆشیاری و کەش و نەسەقەی کۆمەاڵیەتی و ئایینەکان وفیکرو ئەدەب

وهونەرو مێژوو( دەگرێتەوە.کولتوور پێکهاتەیەکی زۆر ئالۆزە لەئەنجامی پرۆسەیەکی زیندەگیانەی دەکرێت، پراکتیزە نائاگاییانە بەشێوەیەکی باردا لەزۆرترین کە مێژوییە یاخود کولتوور هەموو ئەونەخشە داڕێژراوە مێژوییانەن کە ڕێڕەوی ژیان دیاری دەکەن، وەکو نەخشەی دیارو ئاشکرا و نادیار و شاراوە، عەقڵی کاتێکی هەموو لە ئەوانە مادییەکان، شتە لەگەڵ ڕەفتار و ناعەقڵی و دیاریکراودا بوونیان هەیە و خاوەنی تواناکارییەکی بەهێزن بۆ ئاراستەکردنی

ڕەفتاری خەڵک و ڕێنمایی کردنیان.کولتوور بەبێ کۆمەڵگایەک هیچ بەکۆمەڵگا بەستراوەتەوە کولتوور نابێت هیچ کولتوورێک بەبێ کۆمەڵگا نابێت، ئەمەش وەکو دوو ڕووی یەک دراو سەیر دەکرێت. کۆمەڵگا بەهۆی کولتوورەوە ڕێک دەخرێت و مرۆڤ هۆکاری کولتوور کۆمەاڵیەتی، بەبونەوەرێکی دەبێت کولتوورەوە بەهۆی پەیوەندی کردنە ئەگەر کۆمەڵگا سیستەمێکی پەیوەندی کردن بێت ئەوا

ئەم پەیوەندی کردنە بەهۆی کولتوورەوە دیاری دەکرێت. بەگشتی کۆمەڵ بۆ ناسنامەیەکە کەسایەتی، لە بەشێکە کولتوور مرۆڤەکان بەتایبەتی کەخۆیان لەوەی دیکە جیا دەکەنەوە، کەواتە کولتوور چەند هۆکاری خۆناسینە هێندەش هۆکاری خۆجیاکردنەوەیە لەوانی تر، بۆیە کولتوور ڕێگا و شێوازی ژیانە، هەر کۆمەڵگایەکی مرۆڤایەتی کولتوورێکی

تایبەت بەخۆی هەیە، کە دەگوازرێتەوە بۆ نەوەیەکی تر.گۆڕانی کولتوور

گۆڕانی کولتووری هەموو ئەو وەچەرخان و گۆڕانانەیە کە لەهەر بەشێکی کولتووردا ڕوودەدەن لەهونەر، زانست، فەلسەفە، تەکنۆلۆژیا .. هەروەها هەموو شێوە یاساکانی گۆڕانی کۆمەاڵیەتی، لەوە مەزنتر هەموو جۆرەکانی گۆڕانی شێوە یاساکانی سیستەمی کۆمەاڵیەتی دەگرێتەوە، یاخود گۆڕانی کولتووری بریتییە لەپرۆسەیەکی گۆڕانکاری گشتگیر کە سروشتی کولتوور

دەگرێتەوە، بۆیە لەبنەڕەتدا گۆڕانێکی جۆرییە.گۆڕانی کولتووری گۆڕانێکی مرۆییە، لەکاتی گۆرینیدا کار بۆگۆڕینی ئەو مرۆڤە دەکات کە بەکاری دەهێنێت، بۆیە گۆڕانی کولتوور لەپاڵ ئەوەدا

کەخودییە ئەوا هاوکات جۆریشە.تایبەتمەندیەکانی و لەخەسڵەتەکان بەخەسڵەتێک کولتوور گۆڕانی لێدەرکردنی یاخود کردن زیاد واتە کولتوور گۆڕانی دادەنرێت، کولتوور هزرەکان و شێوازە کولتوورییەکان ئەو پراکتیکیانەی کەپێوەی پەیوەستە

بەشێوەیەکی لەخۆوە یاخود نەخشە بۆکێشراو.ئەوەی جێگەی باسە کولتوور هەمیشە لەحاڵەتی گۆڕاندایە، تەنانەت گۆڕان بەرچاو دێنە جوڵە کەم و وەستا کە کۆمەڵگایانەش ئەو لەناو لەبەشێکی کولتوور دەبێتە هۆی گۆڕان لەبەشەکانی تردا، چونکە ئەگەر

بەشەکان بەیەکەوە نەگۆڕدرێن ئەوا دەبێتە دواکەوتنی کولتوور.کە دەگرێتەوە شتانە ئەو هەموو کولتووری گۆڕانی بڵێین دەتوانین دەگۆڕێن لەکۆمەڵگا، جا ئەو گۆڕانە سنوردار بێت یاخود فراوان گشتگیر ونەریت داب مەعنەوی،پەیوەندیەکان، یاخود مادی لەالیەنی وەکو بێت،

وبەها...)مادی کولتووریەکان لەڕەگەزە گۆڕان بۆ ئاماژە کولتووری گۆڕانی

ونامادی( دەکات لەنمونەی داهێنراوەکان، ڕێکخستن، بەهاکان..گۆڕانی کۆمەاڵیەتی

لەڕوانگەی ئەوەی گۆڕانی کۆمەاڵیەتی و گۆڕانی کولتووری پەیوەندیەکی بەکاردێن، هاوواتا زاراوەی دوو وەکو زۆر جار بەیەکەوە هەیە، پتەویان بەاڵم هەردووال یەک نیین، بۆیە وەک یەکەیەکی سەربەخۆمان دانا. گۆڕانی یاخود کۆمەڵگا، بونیادی و پێکهاتە لە هەرگۆڕانێک واتە کۆمەاڵیەتی ڕێکخراوی کۆمەاڵیەتیدا ڕووبدات بە گۆڕانی کۆمەاڵیەتی ناودەبرێت، هەروەها لە ئەرکەکان و ڕۆڵەکان و داب و نەریت وپەیوەندیە ئەو گۆڕانانەی کە

باڵوەکانی ناو کۆمەڵگا ڕوودەدات.گۆڕانی کۆمەاڵیەتی بریتیە لەهەر گۆڕانێک لەڕووی فەرمان و بەها و ڕۆڵە کۆمەاڵیەتیەکان لەماوەیەکی دیاریکراودا بەسەر بونیادی کۆمەاڵیەتیدا دێت،

رۆژ لە دوای رۆژ رەوشی عێراق ئاڵۆزتر دەبێت، لەچەند ساڵی دەبێت رایگەیاند کردو لەسەر قسەی سەرۆک جەنابی رابردوو بەرەو سیستەمی حکومڕانی بەرێوەبردنی لە بکرێت رێگری دیکتاتۆرییەت و بڕیاردانی مەرکەزی لە چوارچێوەی تاکحزبی و عێراق کە دەبینین ئەمرۆ داخەوە بە زۆر بەاڵم دا، تاکەکەسی و شیعە، عەرەبی سونە نێوان لە تایفەگەری عێراقێکی دەبێتە کوردیش الیەنی سێیەم. ئەوەی من تێگەیشتووم کە دەبێ عێراق یەکپارچە بێت، ئامانجی حزبی حکومڕان لەم دروشمە ئەوەیە کە سیاسەتی بە بەاڵم ، دەستی خۆی بن رایکێشێتە کورد گەلی حەکیمانەی جەنابی سەرۆک رێی پێنەدا ئەو مەرامە خراپانەی کە

مەبەستی دیکتاتۆریەت بوو پێیبگات.رۆژانە دەکات، گوزەر تێیدا عێراق ئێستا کە رەوشەی ئەو بۆ تیرۆر بەناوی کردن دروست کەیس و تیرۆرستی کردەوەی وەزیرەکان کردنی تۆمەتبار و سیاسییەکان الیەنە سەرکردەی و جوڵە پێکردنی هێز بۆ سەر ناوچە کوردستانیەکانی دەرەوەی و سوریا رژێمی پاڵپشتی و حزبەکان لێکترازانی و هەرێم و کوردستان لە نەوت دەرهێنانی کۆمپانیاکانی بۆ کێشەنانەوە جیاجیاکانی لەناوچە خزمەتگوزارییەکان پرۆژە ئەنجامنەدانی عێراق و پەنابردنەبەر واڵتە زلهێزەکان بۆ کڕینی چەکی قورس، کە لە کۆبونەوەیەکی خۆیدا، مالیکی وتوویەتی هەر کە ئەم چەکانە

گەیشتن ئەوە لەماوەی یەک سەعات دا کورد لەعێراق نەهێڵین. سەیرە ئەم کابرایە )نوری مالیکی( هێشتان قورسایی کوردی ئەجەلی بزن )ئەگەر دەڵێت هەیە کوردی پەندێکی نەزانیوە، هات نانی شوانی دەخوات ( وەک ئەم پەندە دێتە پێش چاوم، کورد لە عێراق الیەنی یەکالکەرەوەی کێشەکانە، بەاڵم دەبێ پەلە نەکەین و بە پێش رووداوەکان نەکەوین، چاوەرێی هەڵوێستەکان و پێشهات و گۆڕانکارییە ناوخۆیەکانی هەرێم و نێودەوڵەتییەکان

بکەین، سەبارەت بە کوردستان و عێراق و ناوچەکە.

هۆکارەکانی گۆڕانی کولتوور

کام ناو بۆ عێراق پەسەندەعێراقی فیدراڵ یان عێراقی بەرەو تاریکی لە حکومڕانی دیکتاتۆرییەت؟

هێرۆ جەمیل*

شەمسەدین هەرکی

دەکرێت گۆڕانەکە بەرەو پێشکەوتن بێت و دەشکرێت بەرەو دواکەوتن بێت. ڕەها بەشێوەیەکی کۆمەاڵیەتی هەمیشە گۆڕانی نییە مەرج واتایەی بەو بەرەو پێشکەوتن یان دواکەوتن بێت، هەروەها دەکرێت گۆڕانەکە لەخۆوە لەوانەیە گۆڕانەکە هێواش و )تلقای( بێت، دەکرێ بەپێی پالنێک بێت،

لەسەرخۆ بێت یان بەپێچەوانەوە خێراو شۆرشگێڕانە بێت. خەسڵەتەکانی گۆڕانی کۆمەاڵیەتی

١-گۆڕانی کۆمەاڵیەتی دیاردەیەکی گشتیە، لەنێوان تاکەکانی کۆمەڵگادا ڕوودەدات.

بەواتای ڕوودەدات، دیاریکراودا لەماوەیەکی کۆمەاڵیەتی ٢-گۆڕانی پرۆسەیەکە سەرەتایەکی هەیە لەکاتێکی دیاریکراودا کۆتایی دێت.

٣-گۆڕانی کۆمەاڵیەتی لەبونیادی کۆمەاڵیەتی ڕوودەدات بەواتای کاریگەری گۆڕانانەی ئەو وەک دادەبێت، کۆمەاڵیەتی سیستەمی لەسەرهەیکەلی لەبونیادی خێزان، یان سیتەمی ئابووری یان سیتەمی سیاسیدا ڕوودەدەن.

*کۆمەڵناس

www.lawanikurdistan.com2013/2/19 173 11ژماره

یه که م: بریتنی سپیرز شوی به جایسۆن ئه لکسانده ر کرد، به اڵم دوای ٥٥ کاتژمێر جیابوونه وه

تۆماس جیرمی له گه ڵ هاوسه رێتی باریمور درو چ��واره م: پێکهێنا دوای ١٩ رۆژ له یه ک جیابوونه وه

پێکهێنا، کیدج نیکۆالس له گه ڵ هاوسه رێتی لیز حه وته م: به اڵم دوای سێ مانگ له یه ک جیابوونه وه

ئه ڵمان گریگ له گه ڵ هاوسه رێتی شیر گۆرانیبێژ دووه م: پێکهێنا و دوای نۆ رۆژ له یه ک جیابوونه وه

پێنجه م: بامێال ئه نده رسۆن هاوسه رێتی له گه ڵ ریک سالمۆن پێکهێنا، به اڵم دوای ٦٠ رۆژ جیابوونه وه

کرد، کوبر برادلی به شوی ئیسبوزیتو جینیفر هه شته م: به اڵم دوای چوار مانگ له یه ک جیابوونه وه

سێیه م: ئیدی مێرفی هاوسه رێتی له گه ڵ ترایسی ئدموندز شه شه م: کیم کاردشیان هاوسه رێتی له گه ڵ کریس هامفریز پێکهێنا ، به اڵم دوای دوو هه فته جیابوونه وه

پێکهێنا، به الم دوای ٧٢ رۆژ جیابوونه وه

نۆیه م: کارمن ئه لکترا شوی به دینیس رودمان کرد، به اڵم دوای نۆ رۆژ کێشه که وته نێوانیان به اڵم ئاشتبوونه وه دوای

٤ مانگ و نیو جیابوونه وه

ده یه م :هونه رمه ند رینیه زیلویگر شوی کرد به کینی تشیسنی له که شێکی رۆمانسیدا ، به اڵم ئه م که شه رۆمانسیه زۆری

نه خایاند دوای ٧ مانگ و نیو جیابوونه وه .

خاوەنی ئیمتیاز:ئومێد خۆشناوسەرنووسەر:

ئاڤان حه مه ساڵح0750-446 1301

جێگری سه رنووسه ر: شاخه وان عومه ر سلێمان0750-448 0225

به ڕێوه به ری نووسین: فەرەیدون بێوار0750-414 1910

f_bewar@yahoo.com

ناونیشان: هەولێر- بارەگای مه کته بی سکرتارییه تی یەكێتی الوانی دیموكراتی كوردستان–پشت ئه نجومه نی وه زیران

یان له رێگه ی ئه م ئیمه یله وه بابه ته کانتان بنێرن:shaxawanjournalist@yahoo.com

کورتترین ماوه ی هاوسه رێتی له نێوان ئه ستێره کان

سەرچاوە: ماڵپەڕی خەندان

یەکێ لە بنەماخراپەکانی داگیرکردنی کوردستان ئەوەیە تەنها لەالیەن یەک واڵت و یەک نەتەوە داگیرنەکراوەو نەچەوساوەتەوە، بەر پارچەیەکی هەر بەشێک و پارچە بەچەند ک��راوە بەڵکو هەریەکە واڵتانەش ئەم کەوتووە. نەتەوەیەک و دەوڵەتێک شارستانیەتێک و شێوە دەوڵەتێکی هەیە، لە چۆنیەتی تێڕوانین بەرامبەر بە کێشەی کوردو مامەڵەکردنی جیاوازی هەیە لەگەڵ دەوڵەتەکانی تری زاڵ بەسەر کوردستان. بەاڵم لە کۆتاییدا هەر داگیرکەرە. دەوڵەتی تورکیای نوێ واتە سەردەمی دەست پێکردنی سیستەمی کۆماری لە ساڵی ١٩٢٣ەوە بە شێوەیەکی بنەڕەتی، واتە لە چوارچێوەی دەستووری هەمیشەیی واڵتەکەیەوە نکۆڵی لە بوونی نەتەوەی کورد دەکات. بۆیە کورد لەم بەشەی کوردستان خەباتەکەی زۆر قوڕس بوو، چونکە سەرەتا بەوە دەستی پێکرد ناسنامە زیندوو لە ڕووی زمان و فەرهەنگ و تاکو نەتەوەیەک بکاتەوە، ئینجا هاتە سەر ماف. بەاڵم لە بەشەکانی تری کوردستان واتە ئەوەی بەر عێراق و ئێران کەوتووە، کێشەکەی لە وەرگرتنی گەلی خەباتی پێشی هاتنە لەگەڵ لەئێستادا ب��ووە. مافەوە کورد لەباکوری کوردستان لەسەر هەموو ئاستەکانی سیاسی و کەلتوری و چەکداری وایکردووە دەوڵەتی تورکیا بێتە سەر هێڵی هەروەها کورد. کێشەی چارەسەرکردنی و ئاشتی بۆ وەستان جێگیر بوونی هەرێمی کوردستان لە ڕووی ئەمری واقع و لە ڕووی بەرژەوەندیەکی بوونی لەناوچەکەو دەستوورییەوە و قانوونی بااڵو گەورەی ئابووری واڵتی تورکیا لەم هەرێمەو گۆڕانی ڕەوشی سیاسی لەواڵتانی ناوچەکە هەمووی وایکردووە تورکیا بە جدی تر بیر لەکێشەی کورد بکاتەوە. بەاڵم بەڕێگایەکی تازەبابەت کەوا ڕێگا لەو دوور هەبێ، سوودی بە ئەنجامی بێت، چارەسەرێک چارەسەریانەی کە جاران دەیگرتەبەر، ئەویش تەنها ڕێگا چارەی شەڕ و کوشتن بوو، کەوا هیچ جارێکیش ئەنجامی نەبووە. بەڵکو بەپێچەوانەوە هەمیشە بزووتنەوەی چەکداری و سیاسی کوردی

پێ بەهێزتر بووە.سەرۆکی ئاالنی ئۆج عەبدوال ١٩٩٩/٢/١٥ لە بینیمان وەک بەپیالنێکی کرد دەستگیر کوردستانیشی کرێکارانی پارتی بۆیە بکات، بنبڕ کێشەیە ئەم نەیتوانی کەچی نێودەوڵەتی، بەباشی زۆر فەرمانڕەوا گەشەپێدانی دادو پارتی لەئێستادا ئاشتی بەئاراستەی هەنگاو بۆیە خوێندۆتەوە، ڕەوشەکەی دەهاوێژێت. گەرچی هێشتا ڕێگایەکی زۆر ئاڵۆزو پڕ لە هەڵدێر لەبەردەم ئەم پڕۆسەیەدایە. بەاڵم گۆڕانێکی زۆر گەورەیە، کاتێ دەوڵەتی تورکیا هاتۆتە سەر هێڵی گفتووگۆو جیهانی بەهێزیش پشتوانی لێدەکات، بەاڵم لە هەموو گرنگتر یەک هەڵوێستی کوردە لە ئاستی سەرکردەو گروپە سیاسیەکان و ئاستی میللی لەهەموو پارچەکانی کوردستان بۆ چارەسەری ئاشتی و وەدەست هێنانی مافەکانی لەم واڵتەدا، کەواتە ئەوەندی تورکیا بیر لەبەرژەوەندی ک���وردەوە، کێشەی چ��ارەس��ەری لەڕێگای دەک��ات��ەوە خ��ۆی یەکگرتوویی کوردیش ئەوەندە کارتێکی بەهێزو کاریگەرە لەسەر ئەم واڵتە بۆ ئەوەی ناچاربێت بێتە سەر مێزی گفتوگۆی ئاشتی، چونکە تورکیا لە ئێستادا لەگەشەکردنێکی زۆر خێرای ئابووری و سیاسییە بە ئاراستەی ڕۆژهەاڵت و ڕۆژئاوا، بەاڵم بەربەستی و بەئارامی بۆئەوەی بۆیە ک��وردە. گەشەکردنە ئەم سەرەکی بپەڕێتەوە دەرەوەی سنورەکانی هەر دەبێ کورد لەکێشە دوور ڕازی بکات و بیکات بەهاوبەشی خۆی لە کاروانەکەدا. داواکاری کوردیش لە ئێستادا ئەوەندە نییە جێ بەجێ نەکرێ. بۆیە ئێستا

هەنگاوبنێ باشترە لەبەیانی.ئاراستەیە ب��ەم تورکیا واڵت��ی ل��ەن��او گ���ەورە گروپێکی ئەوە دەهێنێ بەدەست سەرکەوتن چەند بەاڵم بیردەکاتەوە.

ئەنجامی هەنگاونانەکەیان دەریدەخات .

تورکیا لەسەر هێلی ئاشتی دا

گۆرانی بێژ نیلیسا:

پرس: چۆن بوو هونەری گۆرانی وتنت هەڵبژارد؟نیلیسا: ئەوە حەزێکی منداڵیم بوو، لەمنداڵیەوە حەزم لەهونەری

گۆرانی بوو، لەکۆتاییەکەشی گەیشتم بە ئاواتەکەم.زۆر ماوەیەکی بۆچی دەژی��ت، بەریتانیا لەواڵتی خۆت پرس:

لەکوردستان ماویتەوە؟نیلیسا: هۆکاری ئەوەبوو کە کوردستانم زۆر خۆشدەویست، بۆیە

حەزم کرد لەکوردستان بمێنمەوە.ئایا بکەیت، بۆ منداڵیمان باسی کەمێک بکرێت ئەگەر پرس:

منداڵێکی بزێو بوویتە یاخود هێمن و لەسەرخۆ؟نیلیسا: وەک هەموو مناڵێکی تری ئاسایی بووم، بەاڵم منداڵێکی هێمن و لەسەر خۆ بووم و خولیای هونەرم هەبووە هەر لە مناڵییەوە. پرس: چ شتێک نیلیسا توڕە دەکات؟ یاخود چ شتێک دڵخۆشت

دەکات؟دڵناخۆشم مرۆڤ ناراستی و ناخۆش شتێکی هەموو نیلیسا:

دەکات، کاری باش و سەرکەوتنم لەکارەکانمدا دڵخۆشم دەکات.پرس: بڕیارت نەداوە گۆرانییەک بۆ هاندەرانی بەرشەلۆنە یاخود

ریال مەدرید تۆماربکەیت؟نیلیسا: نەخێر، ئەگەر بیڵیم بۆ یانەیەکی کوردستانی ئەیڵێم نەک ئەو یاریانە، ئەبینم ئەو خەڵکە چۆن بەشەڕ دێن، یاخود گرەوی لەسەر دەکەن، بۆیە حەز ناکەم بەسەر ریال و بەرشەلۆنە گۆرانی

بڵێم، بەاڵم بۆ یانەی کوردستان حەزەکەم گۆرانی بڵێم.پرس: خۆت هاندەری کام یانەی؟

نیلیسا: زۆر سەرقاڵ نیم بە یارییەوە، چونکە خۆم زیاتر بە کاری هونەر خەریک دەکەم، یاخود رۆژانە گۆی لە موزیک دەگرم.

بەکەمی زۆر ئێوە کلیپەکانی پرس: بۆچی کەناڵە کوردییەکان پەخش دەکەن؟

لەبەر الیەنەکانیش بنەمان، بێ زۆر ڕاگەیاندنەکان نیلیسا: سیاسەت ئاگاداری هونەرو کلتور نین، بۆیە کلیپەکانی ئێمە زۆر

بەکەمی پەخش دەکرێت.پرس: الی تۆ هونەری رەسەن چ پێناسەیەکی هەیە؟نیلیسا: من بڕوام بە شتێک نییە پێی بوترێ ڕەسەن.

گۆڕی، خۆت ڕاستەقینەی ناوی کارکردنت سەرەتای پرس: هۆکارەکەی چی بوو؟

نیلیسا: پێم باش بوو نازناوێکی هونەریم هەبێت کە گونجاو بێت لەگەڵ فۆرمی کارەکانم.

پرس: ئایا دەزانی خواردن درووست بکەیت؟نیلیسا: نەخێر، باش نیم لەخواردن درووست کردن، بەاڵم وا هەوڵ

دەدەم فێری بم، ئێستا دەزانم هەندێک خواردن دروست بکەم.پرس: دەڵێن زۆربەی گۆرانیبێژە کچەکانی ئێستا تەنیا بەجلی نەک رادەکێشن خەڵک سەرنجی کردنەوە رووت خۆ و ج��وان

بەگۆرانی، تۆ رات چییە لەسەر ئەو قسەیە؟نیلیسا: ئەوە راستە، کە هونەرمەند جلی کراوە لەبەر دەکەن، بەاڵم تائێستا کەس بەرووتی نەهاتۆتە سەر کەناڵەکانی راگەیاندن، چونکە ناتواندرێت کەلیمەی رووت بەکار بهێندرێت، بەاڵم هەرکەسەو بەستایلێک و شێوازێکی تر دێتە سەر کەناڵەکان، بەاڵم من لێرەوە دەڵێم هەر کەسەو بەهەر شێوەیەک خزمەتی هونەرکەی خۆی بکات،

هیج رەخنەیەکم لێی نییە.پرس: زۆربەی هونەرمەندەکان لەبەر کۆپی کردن وازیان لەکاری

ئەلبوم هێناوە، ئایا تۆ لەسەر ئەلبوم بەردەوام دەبیت؟نیلیسا: ئەگەر یەکێک هونەرەکەی خۆی خۆش بوێت، لەبەر کۆپی راستەقینەی جەماوەرێکی ئەگەر ناهێنێت، ئەلبوم لە واز کردن

هەبێت ئەوا سیدی کۆپی ناکات.پرس: بە بەراورد لەگەڵ لۆکە و دەشنێ و میرا، زۆر کەمتر لە

راگەیاندنەکان دەردەکەوێ، بۆچی؟دا، هەروەها سەردانی ئەنجامم بوو پڕۆژەم یەکەم نیلیسا: من لەندنیش دەکەم، هیوادارم بتوانم زیاتر گرنگی بەکارە هونەرییەکانم

بدەم تا چاالکیی بەردەوامم هەبێت،.بەڕاستی تەلەفیزیۆنەکانیش ئومێدی هونەرمەند کەم ئەکەنەوە، رەنگە ئەوەش فاکتەرێک بێت، چونکە کەسی نەشارەزا میدیاکان

بەڕێوە دەبەن.پرس: جگە لەهونەری گۆرانی وتن، خولیای چیترت هەیە؟

نیلیسا: ئەوەی خولیای من بێت تەنها هونەرە، بیرم لەشتی تر نەکردۆتەوە، بەاڵم سەفەریشم زۆر پێ خۆشە، بۆیە حەز دەکەم زوو

زوو سەفەر بکەم.بێتاقەتی و دەک��ات دڵگران نیلیسا شتێک چ بابزانین پرس:

دەکات؟و بێتاقەت زۆر شت هەیە کە من بێت راستی ئەوەی نیلیسا: بێ و باوک بێ منداڵێکی ئەوەیە کە لەوانە یەک بکات، دڵگران دایک یاخود منداڵێکی هەژار دەبینم، ئەوانە زۆر کارم لێ دەکات و

بێتاقەت دەبم.

بڕوام بە شتێک نییە پێی بوترێ هونەری رەسەندیمانە: ئەحمەد تاریق

کەسی نەشارەزا میدیاکان بەڕێوە دەبەن

ەنەس

حەال

ن مدما

شا