15

บทท 2 แนวคดทฤษฎ เอกสารและผลงานวจยทเกยวของ

การศกษาวจยเรอง การพฒนาคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธานครงน ผศกษาวจยไดท าการศกษารวบรวมแนวคดทฤษฎ เอกสารและผลงานวจยทเกยวของตางๆ ภายใตแนวคดการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม และแนวคดการพฒนาคมอการทองเทยวส าหรบหนวยงานพฒนาการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรม ชมชน และนกทองเทยว โดยแบงเนอหาตามหวขอการศกษา 6 ประเดน

2.1 การทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรม (Intangible Cultural Heritage Tourism) 2.2 หตถกรรม (Handicrafts) 2.3 การพฒนาคมอการทองเทยว (Tourism Manual Development) 2.4 แผนพฒนาทเกยวของกบการพฒนาคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรม

ดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธาน 2.5 หนวยงานทมสวนเกยวของโดยตรงกบการพฒนาคมอการทองเทยวเชงมรดก

วฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธาน 2.6 การพฒนาคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม

จงหวดอบลราชธาน 2.1 การทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรม (Intangible Cultural Heritage Tourism)

2.1.1 ความเปนมาของมรดกโลก สมบตล าคาทางธรรมชาตและวฒนธรรมทปรากฏอยท วทกมมโลกมากมายหลายแหง

เชน ทหอเอนปซาแหงอตาล ปรามดแหงอยปต เยลโลสโตนแหงสหรฐอเมรกา ทชมาฮาลแหงอนเดย ก าแพงเมองจน แนวปะการงทใหญทสดในออสเตรเลย ฯลฯ สงเหลานถอเปนสงล าคา ทแสดงใหเหนถงวฒนธรรมหรออารยธรรมของมนษย ซงเปนหนาทของทกคนทตองรวมกนพทกษรกษาและปกปอง ดวยเหตผลนในการประชมสมยสามญ ขององคการศกษาวทยาศาสตร และวฒนธรรมแหงสหประชาชาต (UNESCO) ครงท 17 ณ กรงปารสเมอวนท 15 พฤศจกายน 2515 ไดมมตรบรองอนสญญาวาดวยการคมครองมรดกทางวฒนธรรมและธรรมชาตของโลก (The World Heritage Convention) โดยมประเทศตางๆ ใหสตยาบนเพอเขาเปนประเทศภาคดวยความสมครใจ อนสญญาดงกลาวมผลบงคบใชตงแตป 2518 โดยภาคสมาชกเรมแรก 20 ประเทศ จนถงป 2552 ม

16

ประเทศภาคสมาชกรวมทงสน 186 ประเทศมรดกโลกแบงออกเปน 2 ประเภท (กลมงานตดตามประเมนสถานการณ, 2553) คอ มรดกทางวฒนธรรม (Cultural Heritage) และมรดกทางธรรมชาต (Natural Heritage) ซงการทจะไดรบการประเมนคณคาใหเปนแหลงมรดกโลกทางวฒนธรรมจะตองมคณสมบตขอใดขอหนงหรอหลายขอตามหลกเกณฑมาตรฐาน (World Heritage Cultural Criteria) ของอนสญญาวาดวยการคมครองมรดกโลกทางวฒนธรรมและทางธรรมชาต พ.ศ. 2515 ดงตอไปน(ศนยขอมลมรดกโลก, 2556)

1) เปนตวแทนในการแสดงผลงานชนเอกทจดท าขนดวยการสรางสรรคอนชาญฉลาดของมนษย

2) เปนสงทมอทธพลยง ผลกดนใหเกดการพฒนาสบตอมาในดานการออกแบบทางสถาปตยกรรม อนสรณสถาน ประตมากรรม สวน และภมทศน ตลอดจนการพฒนาศลปกรรมทเกยวของ หรอการพฒนาการตงถนฐานของมนษย ซงไดเกดขนในชวงเวลาใดเวลาหนงหรอบนพนทใด ๆ ของโลกซงทรงไวซงวฒนธรรม

3) เปนสงทยนยนถงหลกฐานของวฒนธรรมหรออารยธรรมทปรากฏใหเหนอยในปจจบนหรอวาทสาบสญไปแลว

4) เปนตวอยางอนโดดเดนของประเภทของสงกอสรางอนเปนตวแทนของการพฒนาทางดานวฒนธรรม สงคม ศลปกรรม วทยาศาสตร เทคโนโลย อตสาหกรรม ในประวตศาสตรของมนษยชาต

5) เปนตวอยางอนโดดเดนของวฒนธรรมมนษย ขนบธรรมเนยมประเพณแหงสถาปตยกรรม วธการกอสราง หรอการตงถนฐานของมนษย ซงเสอมสลายไดงายจากผลกระทบจากการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรมตามกาลเวลา

6) มความคดหรอความเชอทเกยวของโดยตรงกบเหตการณ หรอมความโดดเดนยงในประวตศาสตร

2.1.2 ลกษณะขององคประกอบทจะเปนลกษณะมรดกวฒนธรรม (กรมสงเสรมวฒนธรรมรวมกบมลนธสถาบนวจยกฎหมาย, 2556)

1) ใหคณคาทางประวตศาสตร วชาการ หรอศลปะ 2) แสดงใหเหนถงการเปลยนแปลงและพฒนาการของวถชวตของกลมชนและ

สงคมทไดมการสบทอดกนมา 3) มรปแบบดงเดมสามารถสบคนถงทมาในอดตได 4) มลกษณะบงบอกถงความเปนชมชนหรอทองถน 5) หากไมมการอนรกษไวจะสญหายไปในทสด

17

2.1.3 การแบงประเภทมรดกวฒนธรรม (Cultural Heritage) อนสญญาวาดวยการคมครองมรดกโลก (2515) มรดกทางวฒนธรรม หมายถง สถานท

ซงเปนโบราณสถานไมวาจะเปนงานดานสถาปตยกรรม ประตมากรรม จตรกรรม หรอแหลงโบราณคดทางธรรมชาต เชน ถ า หรอกลมสถานทกอสราง ยกหรอเชอมตอกน อนมความเปนเอกลกษณ หรอแหลงสถานทส าคญอนอาจเปนผลงานฝมอมนษยหรอเปนผลงานรวมกนระหวางธรรมชาตกบมนษย รวมทงพนททเปนแหลงโบราณคด ซงสถานทเหลานมคณคาความล าเลศ ทางประวตศาสตร ศลปะ มนษยวทยา หรอวทยาศาสตรทงนในอนสญญาวาดวยการคมครอง มรดกโลก กลาววา มรดกทางวฒนธรรม (Cultural Heritage) คอ (Jokilehto, 2005)

- อนสรณสถาน (Monuments) ซ ง เ ปนงานสถาปตยกรรม , โบราณสถาน , ประตมากรรมและจตรกรรมขนาดใหญ องคประกอบหรอโครงสรางทมลกษณะทางโบราณคด , จารก, ถ าทอยอาศย และแหลงทมองคประกอบหรอโครงสรางลกษณะผสมผสาน ซงมคณคา ทโดดเดนเปนสากลในทางประวตศาสตร ศลปะ หรอวทยาศาสตร

- กลมของอาคารหรอกลมของสงกอสราง (Group of buildings) กลมของสงกอสรางทแยกจากกนหรอเชอมตอกน อนเนองดวยสถาปตยกรรม ความเปนเอกภาพ หรอต าแหนง ของสงกอสรางดงกลาวในสถานท และภมทศนมคณคาทโดดเดนเปนสากลในทางประวตศาสตร ศลปะ หรอวทยาศาสตร

- แหลง (Sites) ผลงานของมนษยหรอผลงานรวมกนระหวางธรรมชาตและมนษย และพนท รวมถงแหลงโบราณคด สถานท ซงแสดงใหเหนถงผลงานของมนษยหรอการท างานรวมกนของธรรมชาตและมนษยและพนทรวมทงแหลงโบราณคดทมคณคาโดดเดนเปนสากลในทางประวตศาสตร ความงาม ชาตพนธ หรอมานษยวทยา

ปจจบนประเทศไทยมสถานททไดรบการประกาศจากยเนสโกใหเปนมรดกโลก จ านวน 5 แหง เปนมรดกโลกทางวฒนธรรม 3 แหง ไดแก

1) นครประวตศาสตรพระนครศรอยธยาและเมองบรวาร (ไดรบการประกาศจากยเนสโกใหเปนมรดกโลกใน ป พ.ศ. 2534)

2) เมองประวตศาสตรสโขทยและเมองบรวาร (ไดรบการประกาศจากยเนสโก ใหเปนมรดกโลกใน ป พ.ศ. 2534)

3) แหลงโบราณคดบานเชยง จงหวดอดรธาน (ไดรบการประกาศจากยเนสโก ใหเปนมรดกโลกใน ปพ.ศ. 2535)

18

และมรดกโลกทางธรรมชาต 2 แหง ไดแก เขตรกษาพนธสตวปาทงใหญนเรศวร - หวยขาแขง (ไดรบการประกาศจากยเนสโกใหเปนมรดกโลกใน ปพ.ศ.2534) และพนทผนปา เขาใหญ - ดงพญาเยน (ไดรบการประกาศจากยเนสโกใหเปนมรดกโลกใน ปพ.ศ. 2548) นอกจากน ยงมสถานทอน ๆ ของไทยทไดเสนอใหบรรจอยในบญชรายชอเบองตน (Tentative List) ของแหลงทจะขนทะเบยนเปนมรดกโลก อก จ านวน 3 แหง ไดแก เสนทางวฒนธรรมพมาย ปราสาทพนมรง และปราสาทเมองต าป 2547 อทยานแหงชาตภพระบาท จงหวดอดรธาน ป2547 และอทยานแหงชาตแกงกระจาน จงหวดเพชรบรป 2554 (เดลนวส, 2556) นอกจากนยงมมรดกภมปญญาทางวฒนธรรมของไทยทไดประกาศขนทะเบยนมรดกภมปญญาทางวฒนธรรมของชาตประจ าปพทธศกราช 2553 อกจ านวน 4 สาขา 25 รายการ คอ 1) สาขาศลปะการแสดงจ านวน 6 รายการ 2) สาขางานชางฝมอดงเดมจ านวน 3 รายการ 3) สาขาวรรณกรรมพนบานจ านวน 15 รายการ 4) สาขากฬาภมปญญาไทยจ านวน 1 รายการ (กรมสงเสรมวฒนธรรม, 2553) ปจจบนปพ.ศ.2556 กรมสงเสรมวฒนธรรมไดประกาศขนทะเบยนมรดกภมปญญาทางวฒนธรรมของชาตประจ าปพทธศกราช 2556 ทงสน 68 รายการซงในสาขางานชางฝมอนน ชมชนท าเครองทองเหลองบานปะอาว และชมชนท าฆองบานทรายมล ไดถกประกาศขนทะเบยนใหเปนมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม สาขางานชางฝมอของไทยเปนทเรยบรอยแลว (กรมสงเสรมวฒนธรรม, 2556) ทงน รายการมรดกภมปญญาทางวฒนธรรมประจ าปพ.ศ. 2556 ทถกขนทะเบยนใหเปนมรดกภมปญญาทางวฒนธรรมของชาต สาขางานชางฝมอดงเดมประกอบดวย (กรมสงเสรมวฒนธรรม, 2556)

2.1.3.1 ผาและผลตภณฑจากผา - ผาทอไทพวน กรรมวธในการผลตทงการมดหม การควบเสน การขด

การจก และการแตมส ทละเอยดออนงดงาม เปนสงถกทอประเภทของใชในชวตประจ าวน เชน ผาหม ผาสไบ ผาปรกหวนาค ยาม หมอนขด ผาปรกหวชางตง หรอธง

- ผาขาวมา ผาขาวมา มรปลกษณะเปนผารปสเหลยมผนผา มความกวางประมาณ 2 ศอกยาว 3-4 ศอก สวนใหญจะทอเปนผาลายตารางเลกๆ จบคส เปนคๆ ทอสลบกนไปจนเตมผนผา

2.1.3.2 เครองจกสาน - ตะกรอหวาย เปนของเลนชนดหนงสานดวยหวาย โดยใชหวายตะคา

หรอหวายกาหลง จ านวน 9-11 เสน สานเปนตาๆ ใหเปนลกกลมดวยลายเฉลว 5 มมม 12 ร 20 จด ตดไขว มเสนรอบเครองจกสาน วง 16-17 นว น าหนกระหวาง 170-180 กรม ใชส าหรบเตะ

- ขวแตะ เปนสะพานไมไผสานขดแตะเวลาเดนจะเกดเสยงดงเอยดอาด นมเทาและเดงได เหมอนมสปรง ใชส าหรบขามแมน า ล าหวย เปนภมปญญาของคนลานนา

19

2.1.3.3 เครองโลหะ - เครองทองเหลอง บานปะอาว เปนผลตภณฑทท าขนจากทองเหลอง

ผลตเปนเครองใชประเภท ลกกระพรวน เชยนหมาก ตะบนหมาก เครองทองเหลองบานปะอาว มลกษณะสมมาตรเทากนทกดาน

- ฆองบานทรายมล เปนเครองโลหะประเภททองเหลองหรอเหลกใชส าหรบตใหเกดเสยงลกษณะกลมมขอบฆอง (ฉตร) เพอใหมความแขงแรงไมบดงอตรงกลางตวฆองมปมใหญ (จมฆอง) ไวส าหรบตดวยคอนตฆอง ซงจะมขนาดเทาๆ กบจมฆอง

- ประเกอมสรนทร ประเกอม เปนภาษาเขมร หมายถง ปะค า เปนค าเรยก เมดเงนเมดทองรปทรงกลมทน ามารอยเรยงกนเปนเครองประดบคอ มขนาดตางๆ กน แกะลวดลาย ทเลยนแบบจากธรรมชาตรอบตวเชนลายดอกบวลายตาราง

- งานคร า งานประณตศลปประเภทหนง ใชเสนเงน หรอเสนทอง หรอเสนนาก ฝงลงในเครองใชทท าดวยเหลก ตกแตงเปนลวดลายบนภาชนะ เครองใชหรอเครองอาวธ

จากเอกสารประกอบการสมมนารบฟงความคดเหนรางพระราชบญญตคมครองและสงเสรมมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม พ.ศ. 2556 กลาวถงมรดกวฒนธรรมไววา มรดกทางวฒนธรรม คอ วฒนธรรมทเปนเอกลกษณและมคณคาในฐานะทเปนเครองแสดงออกถงรากฐาน และความเปนมาของชาตบานเมองซงสมควรทจะชวยกนดแลรกษาไวใหเปนมรดกของคนในชาต เพอน ามาใชประโยชนและใหคนในโลกไดชนชมทงน มรดกทางวฒนธรรมนน องคการการศกษาวทยาศาสตร และวฒนธรรมแหงสหประชาชาต (2003) ไดแบงการคมครองมรดก ทางวฒนธรรมออกเปน 2 ประเภท ไดแก

1) มรดกทางวฒนธรรมทจบตองได (Tangible Cultural Heritage) เปนสงทแสดงใหเหนไดทางกายภาพโดยครอบคลมทงมรดกทางวฒนธรรมทเปนวตถเคลอนทไดและ ทเปนวตถเคลอนทไมได เชน โบราณสถาน โบราณวตถ อนสาวรย เครองแตงกาย ภาพจตรกรรม ประตมากรรม สถาปตยกรรม เปนตน

2) มรดกทางวฒนธรรมทจบตองไมได (Intangible Cultural Heritage) องคการยเนสโกไดอธบายความหมายของมรดกทางวฒนธรรมทจบตองไมไดวา หมายถง ความร ขนบธรรมเนยม ประเพณ หรอแนวปฏบตทกรปแบบ ทงทเปนสากลและของทองถน ซงถกสรางขนและถกถายทอดจากรนสรนไมวาดวยวาจา หรอวธการอนใด ผานชวงระยะเวลาหนง มการพฒนาและเปลยนแปลงไดโดยกระบวนการสงสมความรและประยกตใช นอกจากน อนสญญาวาดวยการคมครองมรดกทางวฒนธรรมทจบตองไมได ยงมการก าหนดคมครองสงซงมลกษณะเปนนามธรรม เชน มขปาฐะ การแสดงออก ภาษา ศลปะการแสดง แนวปฏบตทางสงคม พธกรรมและ

20

งานเทศกาล ความรและการปฏบตตางๆ เกยวกบธรรมชาตและจกรวาล ฝมอชาง แนวประเพณ มรดกทางวฒนธรรมทจบตองไมไดยงเปนสงทถายทอดกนมาจากรนสรน และถกสรางใหม อยเรอยๆ โดยชมชนเพอตอบสนองกบสงแวดลอมธรรมชาต และประวตศาสตรชวยใหชมชน มอตลกษณและความตอเนอง โดยความตอเนองถอเปนลกษณะส าคญของมรดกทางวฒนธรรม ทจบตองไมได

ตวอยางมรดกทางวฒนธรรมทจบตองไมได เชน (กรมสงเสรมวฒนธรรมรวมกบมลนธสถาบนวจยกฎหมาย, 2556)

- ภมปญญาทองถนในเรองของกรรมวธส าหรบการรกษาโรค หรอสวนผสมของยารกษาโรคทไดรบการสบทอดมาจากบรรพบรษในชมชน

- ความรดานการนวดแผนไทยและการแพทยแผนไทย - ความรในการน าพชสมนไพรมาท าอาหารหรอขนม เชน การท าตมย า

ทมสวนผสมของตะไคร ซงมสรรพคณชวยขบปสสาวะ และหอมแดงซงมสรรพคณไลหวด การท าแกงสมดอกแค ซงมสรรพคณในการลดไข

- ความรเชงอดมคตทน ามาสการสรางสรรคงานดานสถาปตยกรรม เชน การสรางเจดยทตองสรางใหมฐานโคงครงวงกลมขนาดใหญ เนองมาจากความรเชงอดมคตทวา เปนการแสดงถงการลดความยดมนในตวตน ชวยใหเหนธรรมชาตทแทจรงของสรรพสง และแสดงถงอ านาจทางการเมองและสภาพสงคมของชวงเวลาทสรางเจดย และทส าคญเปนการสะทอนอดมคตของศาสนาทอยเบองหลงการสรางเจดยนนดวย

- การละเลนพนบาน เชน การเลนสะบา การเลนเพลงเรอ - ประเพณทองถน - ภาษาประจ าชาต ภาษาพนเมอง และการแสดงออกทางภาษา - พธกรรม ความเชอ เชน พธบวชตนไม พธแหนางแมว - พธการทางสงคม เชน การค านบ การกราบแบบเบญจางคประดษฐ ซง

เปนการกราบทแสดงความเคารพอยางสงสดตอบคคลทควรเคารพ - วฒนธรรมสาขาศลปะการแสดง สาขางานฝมอดงเดมสาขาวรรณกรรม

พนบานและสาขากฬาภมปญญาไทย ซงเปนการแสดงใหเหนถงอตลกษณและความหลากหลายทางวฒนธรรมทควรสบทอดใหรนตอๆ ไปไดรบรถงคณคาของวฒนธรรมทอาจสญหายไปได

- ทกษะ ความร ความเชยวชาญดานภาษาพด ดนตร การฟอนร า ประเพณ งานเทศกาล ความเชอ ความลบของธรรมชาตทเกยวของกบวถชวต ความรเชงชาง

21

ท งนเกณฑการพจารณาเสนอรายการมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม เพอประกาศขนทะเบยนของชาต ในประเทศไทยนน มดงน (กรมสงเสรมวฒนธรรม, 2556)

1) เปนมรดกภมปญญาทางวฒนธรรมในสาขาศลปะการแสดง สาขางานชางฝมอด งเดม สาขาวรรณกรรมพนบาน สาขากฬาภมปญญาไทย สาขาแนวปฏบตทางสงคม พธกรรม และงานเทศกาล สาขาความรและแนวปฏบตเกยวกบธรรมชาตและจกรวาล และสาขาภาษา

2) มความโดดเดนเปนเอกลกษณทางดานประวตศาสตรและดานวฒนธรรม และมคณลกษณะบงบอกความเปนมรดกภมปญญาทางวฒนธรรมของทองถนหรอของประเทศชาต

3) มคณคาทางประวตศาสตร วชาการ ศลปะ คณคาทางจตใจ คณคา เชงสรางสรรค หรอผลงานควรคาแกการรกษาไว

4) มการบนทกหลกฐานหรอสามารถอางอง/สบคนองคความรภมปญญาดงเดมของวฒนธรรม

5) มความจ าเปนตองอนรกษไวมใหเกดการสญหายหรอน าไปใชอยาง ไมเหมาะสม

2.1.4 ประเภทของมรดกวฒนธรรมนามธรรม (Intangible Cultural Heritage Characteristics)

การจดประเภทของมรดกวฒนธรรมนามธรรมตามเกณฑการจดประเภทขององคการการศกษาวทยาศาสตรและวฒนธรรมแหงสหประชาชาต หรอองคการยเนสโก เมอป ค.ศ. 2003 ไดแบงประเภทของมรดกวฒนธรรมจบตองไมไดไว 5 ประเภท ดงน (The United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, 2003)

1) วรรณกรรมมขปาฐะและการแสดงออก (Oral Traditions and Expressions) ซงหมายรวมถง ภาษาในฐานะทเปนสอกลางของมรดกทางวฒนธรรมดวยในบทเฉพาะกาลของอนสญญาวาดวยการสงวนรกษามรดกทางวฒนธรรมทจบตองไมได (Convention for the safeguarding of the intangible cultural heritage) ก าหนดใหงานชนเอกในฐานะมรดกทางมขปาฐะ และทจบตองไมไดของมนษยชาต ทไดรบการประกาศไวแลวจ านวน 90 รายการ รวมเปนรายการตวแทนของมรดกทางวฒนธรรมทจบตองไมไดของมนษยชาต (The Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity)

2) ศลปะการแสดง (Performing Arts)

22

3) ธรรมเนยมปฏบตทางสงคม พธกรรม และเทศกาล (Social Practices, Rituals and Festive Events)

4) ความรและธรรมเนยมปฏบตทเกยวของกบธรรมชาตและจกรวาล (Knowledge and Practices Concerning Nature and the Universe)

5) งานชางฝมอ (Traditional Craftsmanship) นอกจากน ในอนสญญาวาดวยการสงวนรกษามรดกทางวฒนธรรมนามธรรมจบตอง

ไมไดป พ.ศ. 2546 ของยเนสโกในบททวไปขอท 2 ยงกลาวอกวา “มรดกทางวฒนธรรมทจบตองไมได” หมายถง การปฏบต การเปนตวแทน การแสดงออก ความร ทกษะ ตลอดจนเครองมอ วตถ สงประดษฐ และพนททางวฒนธรรมอนเปนผลจากสงเหลานน ซงชมชนกลมชน และในบางกรณปจเจกบคคล ยอมรบวาเปนสวนหนงของมรดกทางวฒนธรรมของตน มรดกทางวฒนธรรมทจบตองไมไดน ซงถายทอดจากคนรนหนงไปยงคนอกรนหนงเปนสงซงชมชนและกลมชนสรางขนใหม อยางสม าเสมอ เพอตอบสนองตอสภาพแวดลอมของตนเปนปฏสมพนธของพวกเขาทมตอธรรมชาตและประวตศาสตรของตน (Lupo, 2007) และท าใหคนเหลานนเกดความรสกมอตลกษณ และความตอเนอง ดงนนจงกอใหเกดความเคารพตอความหลากหลายทางวฒนธรรม และการคดสรางสรรคของมนษย รวมถงยงมประเภทของมรดกวฒนธรรมจบตองไมไดตามทส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาตกระทรวงวฒนธรรม ไดจดประเภทไวในโครงการปกปองและคมครองมรดกวฒนธรรมทจบตองไมไดดวย การขนทะเบยนมรดกมปญญาทางวฒนธรรมทส าคญของชาตป พ.ศ.2552 ระบมรดกวฒนธรรมทจบตองไมไดไว 6 ประเภทดงน (ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต, 2552)

1) วรรณกรรมพนบาน (Folk Literature) คอ วรรณกรรมทถายทอดอยในวถชวตชาวบาน โดยครอบคลมทงวรรณกรรมทถายทอดโดยวธการบอกเลา และทเขยนเปนลายลกษณอกษร

2) ศลปะการแสดง (Performing Arts) คอ การแสดงออกซงอารมณความรสก และเรองราวตาง ๆ โดยมผแสดงเปนสอผานทางเสยง ไดแก การขบรองหรอการเลนดนตร และทางรางกาย เชน การรายร า การเชด การเตน การแสดงทาทาง ฯลฯ

3) แนวปฏบตทางสงคม พธกรรม และงานเทศกาลตางๆ (Social Practices, Rituals and Festive Event) คอ การแสดงออกซงแบบอยางทนยมประพฤตปฏบตสบๆ กนมา

4) ความรเกยวกบธรรมชาตและจกรวาล (Knowledge and Practices Concerning Nature and the Universe) คอ พนเพความรความสามารถ ทกษะในการด ารงชวตอยรวมกบธรรมชาตและจกรวาลของกลมชน ชมชน และทองถน

23

5) งานชางฝมอดงเดม (Traditional Craftsmanship) คอ ภมปญญา ทกษะฝมอชาง การเลอกใชวสด และกลวธการสรางสรรคทแสดงถงอตลกษณ สะทอนพฒนาการทางสงคมและวฒนธรรมของกลมชน

6) กฬา การละเลนพนบาน และศลปะการตอสปองกนตว (Sports, Folk Games and Martial Arts) คอ การปฏสมพนธระหวางบคคลหรอชมชน การแขงขน ศาสตรการตอสเพอความสนกสนาน ผอนคลาย การพฒนาดานรางกาย และจตใจซงเปนสงทสะทอนถงชวต สงคม และเอกลกษณของทองถนนน

แตเนองจากองคการยเนสโก ไดอนโลมใหแตละประเทศใชดลยพนจในการจ าแนกและก าหนดรายละเอยดของสาขามรดกภมปญญาทางวฒนธรรมไดโดยไมจ าเปนตองยดสาขา ตามทระบไวในอนสญญา กรมสงเสรมวฒนธรรมปพ.ศ. 2556 จงไดจ าแนกสาขาของมรดก ภมปญญาทางวฒนธรรม (Intangible cultural heritage) ออกเปน 7 สาขา ดงน (กรมสงเสรมวฒนธรรม, 2556)

1) ภาษา หมายถง เครองมอทใชสอสารในวถการด ารงชวตของชนกลมตางๆซงสะทอนโลกทศนภมปญญาและวฒนธรรมของแตละกลมชน ทงเสยงพดตวอกษร หรอสญลกษณ ทใชแทนเสยงพดสามารถจ าแนกตามหนาททางสงคมไดเปน 3 ประเภท คอ ภาษาไทย ภาษาทองถน และภาษาสญลกษณ

2) สาขาวรรณกรรมพนบาน หมายถง วรรณกรรมทถายทอดอยในวถชวตชาวบานโดยครอบคลมวรรณกรรมทถายทอดโดยวธการบอกเลา และทเขยนเปนลายลกษณอกษรแบงออกเปน 7 ประเภท คอ

2.1) นทานพนบาน หมายถง เรองเลาทสบทอดตอๆกนมา ประกอบดวย นทานเทวปกรณ ต านาน นทานศาสนา นทานคตนทานมหศจรรย นทานชวต นทานประจ าถน นทานอธบายเหต นทานเรองสตว นทานเรองผ มขตลก และเรองโม นทานเขาแบบของไทย

2.2) ประวตศาสตรบอกเลา หมายถง เรองเลาเกยวกบประวตการตงถนฐาน การอพยพความเปนมา และบคคลส าคญของชมชน

2.3) บทสวดหรอบทกลาวในพธกรรม หมายถง ค าสวดทใชประกอบในพธกรรมตางๆ เชนบทท าขวญ ค าบชา ค าสมา ค าเวนทาน บทสวดสรภญญ คาถาบทอานสงส บทประกอบการรกษาโรคพนบาน ค าใหพรค าอธษฐาน ฯลฯ

2.4) บทรองพนบาน หมายถง ค ารองทถายทอดสบตอกนมาในโอกาสตางๆ เชน บทกลอมเดก บทรองเลน บทเกยวพาราส บทจอย ค าเซง ฯลฯ

24

2.5) ส านวน ภาษต หมายถง ค าพดหรอ ค ากลาว ทสบทอดกนมามกมสมผสคลองจองกน เชนโวหารค าคมค าพงเพย ค าอปมาอปไมย ค าขวญ คตพจน ค าสบถสาบาน ค าสาปแชง ค าชม ค าคะนอง ฯลฯ

2.6) ปรศนาค าทาย หมายถง ค าหรอขอความ ทตงเปนค าถาม ค าตอบ ทสบทอดกนมาเพอใหผตอบไดทายหรอตอบปญหา เชน ค าทาย ปญหาเชาวนผะหม

2.7) ต ารา หมายถง องคความรทมการเขยนบนทกในเอกสารโบราณ เชน ต าราโหราศาสตร ต าราดลกษณะคนและสตว ต ารายา ฯลฯ

3) ศลปะการแสดง หมายถงการแสดงดนตรร า-เตน และละครทแสดงเปนเรองราว ทงทเปนการแสดงตามขนบแบบแผน มการประยกตเปลยนแปลงและ/หรอการแสดงรวมสมย การแสดงทเกดขนนนเปนการแสดงสดตอหนาผชม และมจดมงหมายเพอความงามความบนเทงและ/หรอ เปนงานแสดงทกอใหเกดการคดวพากษ น าสการพฒนาและเปลยนแปลงสงคม แบงออกไดเปน 2 ประเภท

3.1) ดนตร หมายถง เสยงทเกดจากเครองดนตร และการขบรองทประกอบกนเปนท านองเพลง ท าใหรสกเพลดเพลน หรอเกดอารมณตางๆ โดยมบทบาทหนาทเพอบรรเลง ขบกลอมใหความบนเทง ประกอบพธกรรม และประกอบการแสดงดนตร แบงออกเปนดนตรในการแสดง และดนตรในพธกรรม

3.2) การแสดง หมายถง การแสดงออกทางรางกาย ทวงทา การเคลอนไหว ทาเตน ทาร า การเชด การพากย การใชเสยง การขบรอง การใชบท การใชอปกรณฯลฯ ซงสอถงเรองราวอารมณ ความรสกอาจแสดงรวมกบดนตร และการขบรองหรอไมกได การแสดงแบงออกเปน การแสดงในพธกรรมการแสดงทเปนเรองราวและไมเปนเรองราว

4) สาขาแนวปฏบตทางสงคม พธกรรมและงานเทศกาล หมายถง การประพฤตปฏบตในแนวทางเดยวกนของคนในชมชน ทสบทอดกนมาบนหนทางของมงคลวถน าไปสสงคมแหงสนตสข แสดงใหเหนอตลกษณของชมชนและชาตพนธนนๆแบงออกเปน 3 ประเภท คอมารยาท ขนบธรรมเนยมประเพณ และงานเทศกาล

5) สาขางานชางฝมอดงเดม หมายถง ภมปญญา ทกษะฝมอชางการเลอกใชวสดและกลวธการสรางสรรคทแสดงถงอตลกษณ สะทอนพฒนาการทางสงคม และวฒนธรรมของกลมชน แบงออกเปน 10 ประเภท คอ

5.1) ผาและผลตภณฑจากผา หมายถง ผลผลตทเกดจากการ ทอ ยอม ถก ปก ตเกลยว ยก จก มดหม พมพลาย ขด เกาะ/ลวง เพอใชเปนเครองนงหมแสดงสถานภาพทางสงคม

25

5.2) เครองจกสาน หมายถง ภาชนะเครองใชประจ าบานทท าจากวตถดบในทองถน เชน ไผหวาย กระจด ล าเจยกโดยน ามาจกและสาน จงเรยกวาเครองจกสาน กลวธในการท าเครองจกสาน ไดแก การถกการผก การรด การมด การรอย โดยใชตอก หวายเพอใหเครองจกสานคงทน และคงรปอยไดตามตองการ

5.3) เครองรก หมายถง หตถกรรมทใชรกเปนวสดส าคญในการสรางผลงาน เชน ปดทองรดน า ภาพก ามะลอ ประดบมก ประดบกระจกส ปนกระแหนะ และเขน รกหรอ ยางรก มคณลกษณะเปนยางเหนยว สามารถเกาะจบ พนของสงใดสงหนง ทประสงคจะทาหรอถมทบ หรอเคลอบผวไดดท าใหเปนผวมนภายหลงรกแหงสนท มคณภาพคงทนตอความรอน ความชน กรดหรอดางออน ๆ และยงเปนวสดทใชเชอมสมกหรอสเขาดวยกน

5.4) เครองปนดนเผา หมายถง หตถกรรมทใชดนเหนยวเปนวตถดบหลกในการผลตมทงชนดเคลอบและไมเคลอบ โดยทเนอดนเหนยวตองมสวนผสมของทรายแมน าทเปนทรายเนอละเอยดและชวยใหเนอดนแหงสนท ไมแตกราว ดนเหนยวทใชท าเครองปนดนเผาจากทตางๆ ใหสแตกตางกน

5.5) เครองโลหะ หมายถง สงทมวสดหลกเปนเหลก ทองเหลอง หรอทองแดง เครองโลหะทท าจากเหลก นยมท าโดยการเผาไฟใหออนตว และตเหลกเปนรปทรงตางๆ เครองโลหะทท าจากทองเหลองนยมน าทองเหลองมาเผาจนหลอมเหลวแลวจงน าไปเทลงในแบบตามลกษณะทตองการ แลวน ามาตกแตงสวนเครองโลหะทท าจากทองแดงมการน าทองแดงมาใชเปนโลหะเจอหลกส าหรบผลตตวเรอนเครองประดบโลหะเงนเจอ

5.6) เครองไม หมายถง งานฝมอชางทท าจากไมซงหรอไมแปรรปเปนทอน เปนแผนเพอใชในงานชางกอสรางประเภท เครองสบ เครองเรอน เครองบชา เครองตง เครองประดบ เครองมอเครองใช เครองศาสตรา เครองดนตร เครองเลน และยานพาหนะ โดยอาศยเทคนควธการแกะ สลก สบ ขด เจาะ กลง ถาก ขด และขด

5.7) เครองหนง หมายถง งานหตถกรรมพนบานทท ามาจากหนงสตว โดยผานกระบวนการหมกและฟอกหนงเพอไมใหเนาเปอย และใหเกดความนมนวลสามารถบบงอไดตามทตองการ เครองหนงนยมน าไปใชเ กยวกบศลปะการแสดง รวมถงอปกรณอนๆ ทมหนงเปนสวนประกอบ

5.8) เครองประดบ หมายถง งานชางฝมอทประดษฐขนเพอการตกแตงใหเกดความงดงามเรมตนจากการใชวสดทหาไดงายในทองถน น ามาผลตและพฒนาขนเรอยๆ โดยใช อญมณและโลหะมคาตางๆ

26

5.9) งานศลปกรรมพนบาน หมายถง งานทมการแสดงอารมณสะทอนออกทางฝมอการชางใหเหนประจกษเปนรปธรรม เพอตอบสนองในดานการยงชพและความตองการดานคณคาความงาม เชน ภาพเขยน งานปน งานแกะสลก งานหลอ เปนตน

5.10) ผลตภณฑอยางอน หมายถง งานชางฝมอดงเดมทไมสามารถจดอยใน 9 ประเภทแรกได ซงอาจเปนงานชางฝมอทประดษฐ หรอผลตขนจากวสดในทองถน หรอจากวสดเหลอใช

6) ความรและแนวปฏบตเกยวกบธรรมชาตและจกรวาล หมายถง องคความรวธการ ทกษะความเชอ แนวปฏบต และการแสดงออก ทพฒนาขนจากการมปฏสมพนธระหวางคนกบสภาพแวดลอมตามธรรมชาตและเหนอธรรมชาตแบงออกเปน

6.1) อาหารและโภชนาการ หมายถงสงทมนษยบรโภครวมทงวธการปรงอาหารวธการบรโภคและคณคาของอาหาร

6.2) การแพทยแผนไทย และการแพทยพนบาน หมายถง กระบวนการทางการแพทยเกยวกบการตรวจวนจฉย บ าบด รกษา หรอปองกนโรค หรอการสงเสรมและฟนฟสขภาพของมนษยหรอสตว การแพทยพนบาน หมายถง การดแลสขภาพตนเองในชมชนแบบดงเดมจนกลายเปนสวนหนงของชวตเกยวกบความเชอ พธกรรมวฒนธรรม ประเพณและทรพยากรทแตกตางกนไป ในแตละทองถน

6.3) โหราศาสตรดาราศาสตรและไสยศาสตรโหราศาสตร หมายถง ความรในการท านายโชคชะตา ท านายอนาคตของบคคลและบานเมองโดยอาศยต าแหนงของดวงดาวในเวลาทเกดเหตการณตางๆ ดาราศาสตร หมายถง ศาสตรทเกยวกบการสงเกตและอธบายธรรมชาตของดวงดาวและเทหวตถไสยศาสตร หมายถง ความเชอในสงทเหนอธรรมชาต

6.4) การจดการทรพยากรธรรมชาต หมายถง การจดการระบบนเวศเพอการอนรกษและการใชประโยชนอยางย งยน

6.5) ชยภมและการตงถนฐาน หมายถง ความรและความเชอในการเลอกทอยอาศยทสอดคลองกบสภาพแวดลอม และวฒนธรรมของชมชน

7) สาขากฬาภมปญญาไทย หมายถง การเลน กฬา และศลปะการตอสปองกนตว ทมการปฏบตกนอยในประเทศไทย และมเอกลกษณสะทอนวถไทยแบงออกเปน 3 ประเภท คอการเลนพนบาน กฬาพนบาน และศลปะการตอสปองกนตว

กรมสงเสรมวฒนธรรม (2556) ไดกลาวถงความหมายของค าวา “มรดกภมปญญาทางวฒนธรรม” (Intangible Cultural Heritage) หมายถง การปฏบตการแสดงออกความรทกษะตลอดจนเครองมอวตถสงประดษฐและพนททางวฒนธรรมทเกยวเนองกบสงเหลานน ซงชมชนกลมชน และ

27

ในบางกรณปจเจกบคคลยอมรบวาเปนสวนหนงของมรดกทางวฒนธรรมของตนมรดกภมปญญาทางวฒนธรรมซงถายทอดจากคนรนหนงไปยงคนอกรนหนงน เปนสงซงชมชนและกลมชนสรางขนใหมอยางสม าเสมอ เพอตอบสนองตอสภาพแวดลอมของตน เปนปฏสมพนธของพวกเขาทม ตอธรรมชาตและประวตศาสตรของตนท าใหคนเหลานนเกดความรสกมอตลกษณ และความตอเนอง ดงนน จงกอใหเกดความเคารพตอความหลากหลายทางวฒนธรรมและการคดสรางสรรคของมนษยสอดคลองกบการใหความหมายของ Feilden and Jokileht (1998) ทไดกลาวถงความหมายของมรดกทางวฒนธรรมวา มรดกทางวฒนธรรมนนมอยอยางมากมายหลายประเภททงนไมไดมเพยงโบราณสถาน, พนทประวตศาสตร, สวนและอาคาร เทานน แตยงหมายรวมไปถงสงแวดลอมทอยลอมรอบทงหมดรวมทงทสรางขนมาและทมอยในระบบนเวศ เปนสงทแสดงกจกรรมและความส าเรจของมนษยชาตในอดต ทงน ผลงานทเกดจากปจเจกบคคล หรอกลมคนเหลานไดพฒนาสรางสรรคสงสมและประยกตใชในการด าเนนชวตมาอยางตอเนองซงจะสอดคลองเหมาะสมกบสภาพสงแวดลอมและสงคมของแตละกลมอนแสดงใหเหนถงอตลกษณ และความหลากหลายทางดานวฒนธรรม ซงมรดกภมปญญาทางวฒนธรรมนจะประกอบดวยผลงานสรางสรรคทางสถาปตยกรรม ประตมากรรม หตถกรรม จตรกรรม ศลปะพนบานความรทกษะความสามารถ วถการปฏบตซงแสดงออกทางภาษา ศลปะการแสดง งานชางฝมอ ความเชอ ประเพณ พธกรรม อาหาร เปนตน โดยทสงตางๆ ดงกลาวไดสงผานและสบทอดตอกนมารนตอรน เปนแนวทางปฏบต หรอในบางเรอง เปนเสมอนจตวญญาณทยดถอรวมกนของคนในสงคม (ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต, 2552)

นอกจากนลกษณะขององคประกอบทจะเปนลกษณะมรดกวฒนธรรมนามธรรม (Intangible Heritage) ประกอบไปดวย 4 เงอนไข ดงน (www.oknation.net, 2554)

1) ความเปนวฒนธรรม ความรวมสมย และการอาศยอยชวงเวลาเดยวกน มรดก ท จบตองไมได (Intangible Heritage) ไมไดหมายรวมไปถงเฉพาะการเปนตวแทนของมรดกทไดรบสบทอดตอกนมาจากอดต แตตองรวมถงวถทางชนบททรวมสมย และธรรมเนยมการปฏบตเกยวกบเมองในความหลากลายทางวฒนธรรมของชนแตละกลม

2) ใหความหมายครอบคลมไปถงสงทเกดจากการแบงปนประสบการณทางมรดก ทจบตองไมได ซงความคลายคลงตอการปฏบตในรปแบบอนๆ หมายถง การทสงนนตดตวมากบบคคลตางๆ ทอพยพและเดนทางมาจากทตางๆ หรอการดดแปลงของพวกทอพยพและตงรากฐานในแตละสถานท

28

3) การเปนตวแทนทางมรดกทจบตองไมได ไมใหกลาวถงเฉพาะคานยมทางวฒนธรรมแตเพยงอยางเดยว ในพนฐานของการพนจพเคราะห ส าหรบสงทเปนพเศษหรอคานยม ทยอดเยยมซงเปนพนฐานของความเปนชมชน และการขนอยกบองคความรของแตละวฒนธรรม

4) พนฐานความเปนชมชน ส าหรบมรดกทจบตองไมได ซงสามารถเปนมรดก ไดเมอมการเหนคณคาของชมชน เชน ความเปนสงคม กลมหรอการเปนปจเจกชน ตอการสรางสรรคสงตางๆ ประกอบกบการโอนถายซงทกษะและความร ตารางท 2.1 สรปการจดประเภทของมรดกวฒนธรรมนามธรรม

มรดกทางวฒนธรรมนามธรรม UNESCO (2003)

ส านกงานคณะกรรมการ

วฒนธรรมแหงชาต(2552)

กรมสงเสรมวฒนธรรม (2556)

1. ภาษา √ √

2. สาขาวรรณกรรมพนบาน √ √

3. ศลปะการแสดง √ √ √

4. สาขาแนวปฏบตทางสงคม พธกรรมและงานเทศกาล √ √ √

5. สาขางานชางฝมอดงเดม √ √ √

6. ความรและแนวปฏบตเกยวกบธรรมชาตและจกรวาล √ √ √

7. สาขากฬาภมปญญาไทย √ √

จากการใหความหมายของมรดกวฒนธรรม ผศกษาวจยจงสามารถสรปความหมายของมรดก

วฒนธรรม วามความหมายทกวางและมความสมพนธกนระหวางธรรมชาตและมนษย (The United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, 2011) เพราะมรดกทางวฒนธรรมนนมความหมายไมเพยงแตสงทมองเหนเปนรปธรรม เชน โบราณสถาน อาคารหรออทยานเทาทเปนมรดกวฒนธรรมรปธรรมเทานน (Vecco, 2010) แตยงหมายรวมถงสงทไมสามารถมองเหนเปนรปธรรมได เชน ทกษะ ความรความสามารถของบคล กลมคน การแสดงออกซงวถชวตความเปนอย ความเชอ ประเพณ ตาง ๆ ทเรยกวามรดกวฒนธรรมนามธรรมจบตองไมได (Intangible Cultural Heritage) อกดวย (กรมสงเสรมวฒนธรรม, 2553)

29

จากทกลาวมาขางตน จงสามารถสรปความหมายของมรดกวฒนธรรมนามธรรมวา หมายถง สงแวดลอมทอยรอบตวทงหมดทงทสรางขนมาและทมอยในระบบนเวศ (Feilden and Jokilehto, 1993) เปนการแสดงถงการปฏบตการแสดงออกซงทกษะความร ความสามารถ ศลปะการแสดงออกตางๆ ภาษา ประเพณ เทศกาลตางๆ อนมความโดดเดนซงชใหเหนถงวฒนธรรมอนเปนเอกลกษณเฉพาะในทองถน (ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต, 2552) ซงไดพฒนาสรางสรรคสงสมและประยกตใชในการด าเนนชวตมาอยางตอเนองระหวางมนษยกบธรรมชาต (อนสญญาวาดวยการคมครองมรดกโลก, 2515) เปนปฏสมพนธผคนในพนทกบธรรมชาตและประวตศาสตร ซงจะสอดคลองเหมาะสมกบสภาพสงแวดลอมและสงคมของแตละกลม ทงนลกษณะของมรดกทางวฒนธรรมตองประกอบดวยเงอนไข คอ 1) ใหคณคาทางประวตศาสตร วชาการ หรอศลปะ 2) มลกษณะบงบอกถงความเปนชมชนหรอทองถน (กรมสงเสรมวฒนธรรมรวมกบมลนธสถาบนวจยกฎหมาย, 2556) 3) ความเปนวฒนธรรมความรวมสมย และการอาศยอยชวงเวลาเดยวกน (www. oknation.net, 2554) และ 4) เปนลกษณะการด าเนนงานทแสดงถงภมปญญา การแสดงออก ทกษะและกลวธการสรางสรรคทแสดงถงอตลกษณ สะทอนพฒนาการทางสงคมและวฒนธรรมของกลมชน (ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต, 2552)

กลาวไดวา ประเภทของมรดกวฒนธรรมนามธรรมน น ขนอยกบการใหความส าคญ ของแตละพนท หรออาจจะกลาวไดวา มรดกวฒนธรรมนามธรรม และมรดกวฒนธรรมทเปนรปธรรมมกสงผลสมพนธถงกน เพราะวฒนธรรมนามธรรมในรปแบบของความเชอ รวมถงวถของกลมชนนนจะมกถกหลอหลอมมาจากสงแวดลอมรอบขาง (ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต, 2552) รวมไปถงพนททอาศย ซงมเรองราวมาชานาน ซงสงเหลานมกถกแสดงออกมา และสอความหมายไดในรปแบบของวตถ และสงประดษฐตางๆ ทมนษยเปนผสรางขน ท าใหเราสามารถมองเหนหรอสมผสได (รางพระราชบญญตคมครองและสงเสรมมรดกภมปญญาทางวฒนธรรมพ.ศ.2556, 2556) ดงนน การจดประเภทของมรดกวฒนธรรมนามธรรมในพนทศกษาวจย ในชมชนศกษา 4 ชมชนในจงหวดอบลราชธานนน จงจดอยในประเภทของมรดกวฒนธรรมนามธรรม ประเภทงานชางฝมอดงเดม (Traditional Craftsmanship)

30

ภาพท 2.1 รปแบบของมรดกวฒนธรรม ทมา: ปรบปรงจาก The United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (2003)

2.1.5 คณคาและความส าคญของมรดกวฒนธรรม (Cultural Heritage Significant)

คณคาของมรดกทางวฒนธรรมไมไดอยทลกษณะทางกายภาพเทานน แตอยทความร ทเกยวของกบมรดกทางวฒนธรรมนนดวย โดยเฉพาะความสมพนธกบชมชนในแงของจตใจและจตวญญาณ ซงอาจสรปลกษณะของความส าคญของสงซงสมควรไดรบการยกยองวาเปนมรดก ทางวฒนธรรมไดดงน

31

- ใหคณคาทางประวตศาสตร วชาการ หรอศลปะ - แสดงใหเหนถงการเปลยนแปลงและพฒนาการของวถชวตของกลมชนและสงคม

ทไดมการสบทอดกนมา - มรปแบบดงเดมสามารถสบคนถงทมาในอดตได - มลกษณะบงบอกถงความเปนชมชนหรอทองถนหากไมมการอนรกษไวจะสญ

หายไปในทสดสอดคลองกบ Guidelines for the Establishment of National “Living Human Treasures” Systems (The United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, n.d.) ของยเนสโก ทกลาววาคณคามรดกทางวฒนธรรมทจบตองไมได (Elements of the intangible cultural heritage) เปนการแสดงระบบการใชชวตของมนษยทเกยวของกบเกณฑ ตอไปน

- แสดงคณคาใหเหนถงความคดอจฉรยะทสรางสรรคของมนษย - แสดงคณคาใหเหนรากในวฒนธรรมประเพณและสงคม - คณคาในการเปนตวแทนของปจเจกบคคล ชมชนหรอกลมคน - ความเสยงทจะสญหายไปหากไมมการอนรกษไว นอกจากนในหนงสอ Management Guidelines For world Cultural Heritage Sites

(Feilden and Jokilehto, 1993) ยงกลาวถงคณคาของมรดกวฒนธรรมไววามคณคาเกยวของกบมนษยในระดบตางๆ โดยกวาง รวมไปดวยคณคาใหญๆ คอ ทางวฒนธรรมและคณคาทางสงคมและเศรษฐกจ แบงออกเปน

- คณคาดานการแสดงอตลกษณ (Identity Value) เปนความทรงจ าทเกยวของกบมมมองในสงคมความมเอกลกษณท าใหนกถงและจ าได

- คณคาทเกยวกบการออกแบบ/เทคนค (Relative Artistic/Technical Value) เปนคณคาทมาจากดานการออกแบบ ศลปะ วทยาศาสตรและเทคนคตางๆ ความคดสรางสรรค ท าใหเกดนวตกรรมใหมๆ แสดงถงพฒนาการของความร ในชวงสมยทตางกน

- คณคาดานการหายาก (Rarity Value) มคณคาเกยวโยงถงแหลงมรดกนนๆ - คณคาดานการศกษา (Educational Value) เปนแหลงขอมลในการศกษาหาความร - คณคาทางเศรษฐกจ (Economic Value) มความส าคญเกยวของกบรายไดและความ

เปนอยของสงคม - คณคาทางการเมอง การปกครอง (Political Value) เปนคณคาทเกยวของกบเหตการณ

ส าคญๆในอดตทเกดขนในประวตศาสตร - คณคาเชงจตวญญาณ (Spiritual Significance) แสดงออกและมอทธพลตอความคด

ความนยมชมชอบ สงผลถงวถการด ารงชพการสบสมย เปนความรสกทเกยวของกบประสบการณ

32

ความประหลาดใจ และความชนชม สงผลตอการรบรสนทรยภาพซงท าใหเกดความยนด และประทบใจ

คณคาของมรดกวฒนธรรมตามทไดกลาวไวในกฎบตร Burra Charter 1999 มอยวา มรดกวฒนธรรมนนประกอบดวยคณคา 4 ดาน ดงน (Australia ICOMOS, 2000)

1) คณคาทางดานประวตศาสตร (Historical significance) เปนคณคาทครอบคลมประวตศาสตรของความสวยงามทางดานวทยาศาสตรและสงคม มขอบเขตขนาดใหญทรองรบเหตการณขนตอนหรอกจกรรมส าคญ ส าหรบสถานททก าหนดอยางมนยส าคญมความส าคญ ในการเชอมโยงกบเหตการณการพฒนาหรอขนตอนทางวฒนธรรมทมบทบาทส าคญของมนษยและววฒนาการของประเทศ, รฐหรอชมชน

2) คณคาทางสนทรยศาสตรหรอความงาม (Aesthetic Significance) เปนคณคาความงามรวม ทเกยวของกบการรบรทางประสาทสมผส

3) คณคาทางสงคม (Social Significance) เปนคณคาความนยมทางสงคมสถานท ทไดกลายเปนความส าคญท งตอจตวญญาณ มความส าคญตอทางการเมอง การด าเนนไป ในระดบชาตสวนใหญหรอชนกลมนอย

4) คณคาทางวทยาศาสตร (Scientific Significance) เปนคณคาทางวทยาศาสตร หรองานวจยของสถานทจะขนอยกบความส าคญของขอมลทเกยวของการหายาก การมคณภาพ หรอขอมลทส าคญทสามารถน าไปสขอมลตอไปอกมากมาย

ลาสดในป 2013 NSW Sydney Barbour Foreshore Authority ใน 55-71 HARRINGTON STREETTHE ROCKS Conservation Management Plan 2013 ไดกลาวถงคณคาของมรดกวฒนธรรมเอาไววามคณคาความส าคญ 8 ดานดงน (NSW Government Sydney Harbour Foreshore Authority, 2013)

1) คณคาทางดานประวตศาสตร (Historical significance) แสดงใหเหนถงการเปลยนแปลงและพฒนาการของวถชวต การด ารงชพอยรอดของกลมชนและสงคมทไดมการ สบทอดกนมาแตโบราณเปนสงทมคณคาในฐานะทเกยวของกบบคคลหรอเหตการณส าคญ ในประวตศาสตร

2) คณคาทางดานความสมพนธ (Associational Significance) คณคาทางดานความสมพนธอาจรวมถงคานยมของสงคมหรอจตวญญาณ และวฒนธรรมชมชนทองถน, สถานทโดยทวไป และรวมถงความงาม, ประวตศาสตร ทางสงคมและจตวญญาณ มคณคาส าหรบอดตปจจบนและอนาคต

33

3) คณคาทางสนทรยศาสตรหรอความงาม (Aesthetic Significance) เปนคณคา ความงาม รวมถงแงมมของการรบรทางประสาทสมผส เกณฑดงกลาวอาจรวมถงการพจารณาของรปแบบ, ขนาด, สพนผว และวสดของผา, กลนและเสยงทเกยวของกบสถานทและการใชงาน

4) คณคาทางสงคม (Social Significance) เปนการแสดงถงการรวมกลมกนของวฒนธรรมเปนสงคม แสดงใหเหนถงเอกลกษณในพนท

5) คณคาทางการศกษาวเคราะห (Research Significance) คอ ประโยชนทางการศกษา จากความเปนของแททแสดงถงความนาเชอถอของแหลงขอมล ถนท หรอรปแบบใดรปแบบหนง เปนตวชวยใหองคความรในเรองใดเรองหนงสมบรณขน

6) คณคาทางโบราณคด (Archaeological Significance) มคณคาในฐานะทเปนหลกฐานส าคญทเกยวของกบเหตการณ หรอบคคลส าคญในประวตศาสตร หรอยคใดสมยใด มแนวคดใดในการกอสรางนนทสะทอนถงสภาพเศรษฐกจและสงคมของแตละยคสมย แสดงเอกลกษณทางโบราณสถาน รวมทงประวตศาสตรศลปะ สถาปตยกรรม เปนสงส าคญทเกยวของกบวฒนธรรมในอดตของมนษย

7) คณคาความหายาก (Rarity Significance) ความเปนลกษณะการกอสรางการเกดขนทพบไดยาก การสอความหมายใหเปนทเขาใจไดของแหลง ความมเอกลกษณ และความเปนตวแทนของยคสมย

8) คณคาดานการเปนตวแทน (Representativeness Significance) การเปนสญลกษณแสดงถงความสมพนธระหวางพนทและวฒนธรรม โดยเฉพาะลกษณะทางกายภาพ สงรอบตวทงหมดทเกยวของสมพนธกน หรอภมทศนวฒนธรรมพนท

แตอยางไรกด นอกจากนคณคาความส าคญของมรดกวฒนธรรมดานตางๆ ทกลาวมาขางตน คณคาของมรดกวฒนธรรมนามธรรมนน ยงสามารถแยกเปนระดบของความส าคญ (Levels of Significance) ประกอบดวย (NSW Heritage Office, 1996)

- คณคาความส าคญระดบโลก(World Significance) มความโดดเดนเปนเลศในระดบสากล และไดรบการยอมรบใหเปนแหลงมรดกโลก ทมความส าคญกบอารยธรรมความเปนมนษย ความเจรญงอกงามของมนษยชาตทงหลาย เปนมรดกอนทรงคณคาทมนษยไดรบจากอดต ไดใชและภาคภมใจในปจจบน และเปนมรดกอนล าคาแดมวลมนษยชาตในอนาคต กยอมถอไดวาเปนมรดกของมนษยชาตทงปวงในโลก

- คณคาความส าคญระดบประเทศหรอระดบชาต (Nation Significance) แสดงใหเหนถงพฒนาการของสงคมและกลมคน วฒนธรรมทเปนเอกลกษณและมคณคาในฐานะทเปนเครองแสดงออกถงรากฐานและความเปนมาของชาตบานเมองวฒนธรรมของชาตทแสดงออกถงความ

34

เจรญงอกงาม ความเปนเอกลกษณ ความเปนระเบยบเรยบรอย และความเจรญกาวหนาของชาต โดยจะมการระบไวในรายชอทะเบยนมรดกแหงชาตโดยส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาตกระทรวงวฒนธรรม

- คณคาความส าคญระดบเขตพนท (State Significance) คณคาและความส าคญ ของรฐ และของเขตพนทจงหวด แสดงใหเหนถงความเปนมาของผคน ความโดดเดน และคณคา เชงสรางสรรคของมรดกทางวฒนธรรม คานยมของสงคม การด ารงชวต

- คณคาความส าคญระดบทองถน (Local Significance) รายการมรดกวฒนธรรม ของทองถนมกจะมการระบคณคาความส าคญ ผานการศกษาจากผคนในทองถนผานวฒนธรรม เปนวถชวตหรอแนวทางการด าเนนชวตของคนในสงคม (Local Significance) โดยทวไปแลวชมชนจะมสวนรวมใหความส าคญในการจดการ สามารถอางองหรอสบคนองคความรหรอภมปญญาดงเดมของวฒนธรรมในฐานะเจาของมรดกวฒนธรรมเหลานน

จากในชมชนพนทศกษาทง 4 ชมชนนน มระดบของคณคาความส าคญทแตกตางกนกลาวคอ งานชางฝมอในชมชนท าเครองทองเหลองบานปะอาว และชมชนท าฆองบานทรายมล ไดรบการขนทะเบยนใหเปนมรดกภมปญญาทางวฒนธรรมของชาต มคณคาความส าคญของมรดกทางวฒนธรรมนามธรรมดานหตกรรมในระดบชาตหรอประเทศ (กรมสงเสรมวฒนธรรม, 2556) ในขณะท งานท าเทยนพรรษาแบบตดพมพวดบรพา และการทอผากาบบวบานบอนนน อาจมคณคาความส าคญในระดบจงหวด และบางแหลงมคณคาเพยงในระดบทองถนชมชนเทานน ดงนน ในการจดการมรดกวฒนธรรมนามธรรม ดานหตถกรรมในชมชนศกษาทง 4 ชมชนเหลาน การบรหารจดการยอมมบางสวนทตองอาศยหลกการหรอแนวทางปฏบต ทถกตองและเหมาะสม ทงนเพอใหมรดกวฒนธรรมอนล าคาเหลานนไดรบการรกษาไวซงคณคาและความส าคญไวสบตอไป

มรดกทางวฒนธรรมทเปนเอกลกษณและมคณคาเปนเครองแสดงออกถงความเปนมาของบานเมองประวตศาสตรความเปนชาต โดยเราสามารถสมผสไดทาง โบราณสถาน โบราณวตถท งหลาย ซงลวนเปนสงมคาและควรคาแกการศกษาคนควา ทางประวตศาสตร ศลปะ และโบราณคดมรดกทางวฒนธรรมเหลานเปนเครองแสดงถงความเจรญรงเรองของชาตไทยทมมา แตอดต ควรคาแกการรกษาอนรกษใหคงทนถาวรไวใหเปนสมบตสวนรวมของชาต โดยเฉพาะโบราณสถาน โบราณวตถท งหลายใหคนชาตไทยไดภมใจ ศลปวฒนธรรมนน มคณคาและความส าคญทประโยชนตอประเทศชาตและสงคม 3 ประการ คอ

35

1) ชวยสอบสวนเรองราวทางดานประวตศาสตรใหแนนอนยงขน 2) ชวยใหประชาชนเกดความรกชาต 3) ศลปวฒนธรรมหรอวฒนธรรมทแสดงออกดานสนทรย ประเภทจารต ประเพณ

การมหรสพ วถชวตความเปนอยและวฒนธรรมเชงนามธรรม เปนมรดกวฒนธรรมเชงนามธรรม ทสามารถเปลยนแปลงไดตามกาลสมย ศลปวฒนธรรมมความส าคญตอการด ารงอยของความเปนชาต ในฐานะเปนเครองแสดงเอกลกษณทเปนแผนเฉพาะของตนเอง ไมเหมอนกบชาตอนบางเรองอาจไดรบอทธพลมาจากวฒนธรรมของชาตอน กสามารถน ามาดดแปลงปรบปรงใหเขากบลกษณะโดยเฉพาะของตนเองได (สภทรดศ ดสกล, 2545) นอกจากนแลว มรดกวฒนธรรมยงมคณคาอก 4แบบ คอ 1) คณคาทแสดงนยแหงอดต (Associative or symbolic value) 2) คณคาทางวชาการ (Informational value) 3) คณคาดานสนทรยหรอความงาม (Aesthetic value) และ 4) คณคาทางเศรษฐศาสตร (Economic value) โดยความส าคญทถอวาเปนเกณฑของมรดกโลกทางวฒนธรรม มดงน (www.info.ru.ac.th, 2003)

1) มลกษณะโครงสรางตางๆ สะทอนถงอดต เชน งานทางสถาปตยกรรม ผลงานทเปนอนสรณในเชงจตรกรรม หรอประตมากรรม โครงสรางทางธรรมชาต ทเปนหลกฐานทางโบราณคด ถ าทใชเปนทอยของมนษย หรอลกษณะอนๆ ใกลเคยงซงมคณคาและความส าคญ ในระดบสากลในทางประวตศาสตร ศลปะ หรอวทยาศาสตร

2) เปนกลมอาคารทมความกลมกลนเปนอนหนงอนเดยวกน หรอลกษณะทาง ภมสถาปตย ทมคณคาหรอความส าคญในระดบสากลไมวาจะในทางประวตศาสตร ศลปะ หรอวทยาศาสตร

3) เปนทตงตางๆ ไมวาจะเปนผลงานของมนษยโดยเฉพาะ หรอเปนการรวมกนของทงมนษยและธรรมชาต รวมทงทตงทเปนหลกฐานทางโบราณคด ซงลวนมคณคาและความส าคญระดบสากลไมวาจะในดานประวตศาสตร สนทรยศาสตร ชาตพนธวทยา หรอมานษยวทยาและการทลกษณะทง 3 ขอดงกลาวจะถกจดวามคณคา ความส าคญ และชอเสยงระดบโลก หรอไมนน จะตองเขาเกณฑขอใดขอหนงใน 6 ขอ ดงน

1) เปนสงแสดงถงเอกลกษณของความส าเรจทางดานศลปะซงเปนตนแบบหรอแบบฉบบตอๆ มา

2) เปนสงทมอทธพลตอการพฒนาดานสถาปตยกรรม ศลปะ ผงเมอง หรอ ภมสถาปตยในแหลงอารยธรรมแหลงใดแหลงหนงของโลก

3) เปนหลกฐานเฉพาะทแสดงถงความเปนอารยธรรมหนงๆ ซงสญหายหรอ ลมสลายไป

36

4) เปนรปแบบของอาคาร หรอผลงานดานสถาปตยกรรมทมชอเสยง ซงปรากฏชดเจนชวงส าคญๆ ทางประวตศาสตร

5) เปนรปแบบของการตงถนฐานทมชอเสยง อนสะทอนลกษณะวฒนธรรมในชวงส าคญๆทางประวตศาสตร

6) มความเกยวของโดยตรงกบเหตการณ ความคด หรอความเชอทมความส าคญ และมชอเสยงในระดบสากล (ขอนคณะกรรมการฯ จะพจารณาเฉพาะทเปนเหตการณทพเศษจรงๆ เทานน แตอาจน าไปประกอบกบเกณฑขางตนทง 5 ขอ ดวยกได รวมทงตองมการตรวจสอบวามลกษณะดงเดมทแทจรงหรอไม (www.info.ru.ac.th, 2003)

รายงานสถานการณสงแวดลอมภาคตะวนตก พ.ศ.2551 ของส านกงานสงแวดลอมภาคท 8 ไดกลาวถงคณคา ความส าคญของทรพยากรวฒนธรรม วาเปนสงทมนษยก าหนดขนเปนสงทมนษยใหคา ดงน นคณคาจงอาจแตกตางกนไปตามพนฐานทางสงคม วฒนธรรม ทางประวตศาสตร (เชน ของอยางเดยวกนในบางสงคมอาจเหนวามคณคา มความหมายมาก แตในบางสงคมกไมนาสนใจ) และทางสตปญญาของแตละคนแตสงคม นอกจากนยงขนอยกบบรบทอนๆ หรอเงอนไขทางสงคมและเศรษฐกจดวย ทรพยากรวฒนธรรมทกประเภทมคณคาหรอมประโยชนทงในปจจบนและอนาคต คณคาของทรพยากรวฒนธรรมมหลากหลาย ขนอยกบมมมอง และวตถประสงคในการน าไปใช (ส านกงานสงแวดลอมภาคท 8, 2551)

- คณคาเชงสญลกษณ (Symbol Significance) ทรพยากรวฒนธรรมเปนเสมอนเครองเตอนความทรงจ าหรอสญลกษณแหงอดตซงแตละคนอาจจะมองตางกน คณคาเชงสญลกษณหรอคณคาทตดมากบทรพยากรทางวฒนธรรมนน ยากทจะเลอนหายตามกาลเวลา แมวาจะมการลอกเลยน ท าปลอมขน หรอใชวสดใหม เชน นกโบราณคดเหนขวานหนยคหนเกาจากความรและประสบการณกพอจะเหนความส าคญแตส าหรบคนทวไปอาจจะนกวาเปนกอนหนธรรมดา อยางไรกตามคณคาเชงสญลกษณเปนสอบอกความหมายอะไรบางอยางแกเรา

- คณคาเชงวชาการ (Research Significance) ทรพยากรวฒนธรรมเปนแหลงขอมลส าคญส าหรบการศกษาหาความรดานตางๆ เชน โบราณคด ประวตศาสตร ศลปะ สถาปตยกรรม ฯลฯ ผานการวจยอยางเปนระบบ ผานกระบวนการและวธการศกษาทเหมาะสมและนาเชอถอ

- คณคาเชงสนทรยะ (Art Significance) คณลกษณะบางอยางของทรพยากร เชน รปทรง ลวดลาย (textures) เนอวตถดบ และคณภาพ เปนตน มคณคาเชงความงาม หรอศลปะ และจตใจ ทงน ขนอยกบพนฐานทางวฒนธรรม ความชอบ มาตรฐาน และจนตนาการของแตละบคคลหรอแตละวฒนธรรม

37

- คณคาเชงความงาม (Aesthetic Significance) เปนแรงบนดาลใจ หรอแรงกระตนใหมการสรางสรรคสงตางๆ ทเปนประโยชนตอสงคมตอไป เชน การท างานจตรกรรมฝาผนงของศลปนชอดงหลายทาน ทมแรงบนดาลใจจากหตถกรรมพนบาน เปนตน

- คณคาเชงเศรษฐกจ (Economic Significance) ทรพยากรวฒนธรรมมคณคาในการใชสอยโดยตรง (utilitarian function) เชน ใชเปนภาชนะใสอาหาร เครองมอเครองใชเปนสถานทท างาน ทพกอาศย เปนทพกผอนหยอนใจและเปนแหลงทองเทยวทสรางรายไดเขาประเทศส าหรบหลายประเทศในโลก

- คณคาเชงจตวญญาณ (Spiritual Significance) ทรพยากรวฒนธรรมถกน ามาใช เปนเสมอนเครองแสดงอตลกษณของชมชน เชน สตวสญลกษณประจ าเผา หรอตราประจ าจงหวด เปนตน ทรพยากรวฒนธรรมมคณคาในการสรางความเปนปกแผนของกลมชนตางๆ ทงระดบทองถนและระดบชาต ตวอยางเชน รฐบาลกมพชาไดใชโบราณสถานตางๆ โดยเฉพาะนครวดเปนเสมอนตวแทนของ ชาวกมพชาทงมวลและใชแสดงความเปนชาตทมอารยธรรมเกาแกชาตหนงของโลกนอกจากน เราอาจมองคณคาของทรพยากรตอมนษยในลกษณะเปนกลมใหญ หรอลกษณะรวม

- คณคาเชงการตลาด (Business Market Significance) เชน เกบไวท ามาหากน เปนทอยอาศยคาขายลงทน หรอใหเชา เปนคณคาเชงเศรษฐกจพาณชย เปนตน

- คณคาส าหรบชมชน (Local Significance) เชน ประโยชนทางการเมอง ประโยชนหรอคา ส าหรบชนบางกลม หรอของกลมชาตพนธ หรอคณคาส าหรบทองถน

- คณคาส าหรบความเปนมนษย (Humanity Significance) เชน คณคาเกยวกบสภาพแวดลอมของมนษย และคณคาเชงโบราณคด หรอการศกษาเรองราวในอดตของมนษยชาต

โดยท งนผศกษาวจยไดสรปเปรยบเทยบการใหคณคาของมรดกวฒนธรรมจากแหลงทมาตาง ๆ ดงในตารางท 2.2

ตารางท 2.2 คณคาของมรดกวฒนธรรมนามธรรม

คณคาและความส าคญของมรดกวฒนธรรม

NSW Government

Sydney Harbour

ส านกงานสงแวดลอมภาคท 8 ,

สภทรดศ ดสกล, 2545

(2002)

Australia ICOMOS, (2000)

Feilden and

38

Foreshore Authority (2013)

(2008) Jokilento (1993)

1. คณคาทางดานประวตศาสตร (Historical significance)

√ √ √ 2. คณคาทางสนทรยศาสตรหรอ ความงาม (Aesthetic Significance)

√ √ √ √ 3. คณคาทางสงคม (Social Significance)

√ √ √ 4. คณคาทางวทยาศาสตร (Scientific Significance)

√ 5. คณคาทางการศกษาวเคราะห (Educational/Research Significance)

√ √ √ √ 6. คณคาทางโบราณคด (Archaeological Significance)

√ 7. ความหายาก (Rarity Significance)

√ √ 8. คณคาทางดานความสมพนธ (Associational Significance)

√ √ 9. ดานการเปนตวแทน (Representativeness Significance)

√ 10. คณคาทางดานทางเศรษฐศาสตร (Economic Significance)

√ √ √ 11. คณคาเชงสญลกษณ/อตลกษณ (Symbol/Identity Significance)

√ √ 12. คณคาเชงจตวญญาณ (Spiritual Significance)

√ √ 13. คณคาทางการเมอง การปกครอง (Political Significance)

√ 14. คณคาทเกยวกบการออกแบบ/ เทคนค (Relative Artistic/Technical Value)

√

จากการศกษาคณคาความส าคญของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมดงกลาวขางตน

สามารถสรปไดวา คณคาความส าคญของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม ประกอบดวย คณคาความส าคญทงหมด 14 ดาน ประกอบดวย

39

1) คณคาทางดานประวตศาสตร (Historical significance) หมายถง งานหตถกรรมนนมความส าคญแสดงใหเหนถงการเปลยนแปลงและพฒนาการ

ของวถชวตของกลมชนและสงคมทไดมการสบทอดกนมาแตโบราณเปนสงทมคณคาในฐานะทเกยวของกบบคคลหรอเหตการณส าคญในประวตศาสตร

2) คณคาทางสนทรยศาสตรหรอความงาม (Aesthetic Significance) งานหตถกรรมนนมความเปนเอกลกษณในแงของความงดงามของชมชน ท าใหเกด

ความรสกหรอจนตนาการถงความงาม สามารถสรางความนาประทบใจ นายนดแกผพบเหน

3) คณคาทางสงคม (Social Significance) งานหตถกรรมนนมความส าคญตอการด ารงอยของความเปนสงคมและชมชน ในฐานะ

เปนเครองแสดงเอกลกษณทเปนแผนเฉพาะของตนเองแสดงถงการรวมกลมกนของวฒนธรรมเปนสงคม แสดงใหเหนถงเอกลกษณในพนท

4) คณคาทางวทยาศาสตร (Scientific Significance) งานหตถกรรมนนมคณคาทางกระบวนการศกษาหรองานวจยทางวทยาศาสตรของ

สถานทจะขนอยกบความส าคญของขอมลทเกยวของการหายาก การมคณภาพหรอขอมลทส าคญทสามารถน าไปสขอมลตอไปอกมากมาย

5) คณคาทางการศกษาวเคราะห (Educational/Research Significance) งานหตถกรรมนนเปนประโยชนทางการศกษา จากความเปนของแททแสดงถงความ

นาเชอถอของแหลงขอมล หรอรปแบบใดรปแบบหนง เปนตวชวยใหองคความรในเรองใดเรองหนงสมบรณขน

6) คณคาทางโบราณคด (Archaeological Significance) งานหตถกรรมนนมคณคาในฐานะทเปนหลกฐานส าคญทเกยวของกบเหตการณ หรอ

บคคลส าคญในประวตศาสตร มแนวคดใดในการกอสรางนนทสะทอนถงสภาพเศรษฐกจและสงคมของแตละยคสมย รวมทงประวตศาสตรและศลปะ สถาปตยกรรม

7) ความหายาก (Rarity Significance) งานหตถกรรมนนมลกษณะการท า การเกดขนทพบไดยากการสอความหมายใหเปนท

เขาใจไดของแหลงทมางานหตถกรรม ความมเอกลกษณและความเปนตวแทนของยคสมย 8) คณคาทางดานความสมพนธ (Associational Significance)

งานหตถกรรมนนมคณคาถงคานยมของสงคมหรอจตวญญาณและวฒนธรรมชมชนทองถน, สถานทโดยทวไปรวมถงความงาม, ประวตศาสตร, วทยาศาสตร, สงคมและจตวญญาณ

40

มคณคาส าหรบอดตปจจบนและอนาคต 9) คณคาดานการเปนตวแทน (Representativeness Significance)

งานหตถกรรมนนเปนสญลกษณแสดงถงความสมพนธระหวางพนทและวฒนธรรม โดยเฉพาะลกษณะทางกายภาพ สงรอบตวทงหมดทเกยวของสมพนธกน หรอภมทศนวฒนธรรมพนท

10) คณคาทางดานทางเศรษฐศาสตร (Economic Significance) งานหตถกรรมนนเปนทรพยากรวฒนธรรมทมคณคาในการใชสอยโดยตรง (Utilitarian

function) เชน ใชเปนภาชนะใสอาหาร เครองมอเครองใชเปนสถานทท างาน ใชเปนทพกอาศย เปนทพกผอนหยอนใจและเปนแหลงทองเทยวทสรางรายได เปนตน

11) คณคาเชงสญลกษณ/อตลกษณ (Symbol/Identity Significance) งานหตถกรรมนนเปนเสมอนเครองเตอนความทรงจ าหรอสญลกษณแหงอดตหรอคณ

คาทตดมากบทรพยากรทางวฒนธรรมนน 12) คณคาเชงจตวญญาณ (Spiritual Significance)

งานหตถกรรมนนแสดงออกและมอทธพลตอความคด ความนยมชมชอบ สงผลถงวถการด ารงชพเปนความรสกทเกยวของกบประสบการณความประหลาดใจ และความชนชม สงผลตอการรบรสนทรยภาพซงท าใหเกดความยนด และประทบใจ

13) คณคาทางการเมอง การปกครอง (Political Significance) งานหตถกรรมนนแสดงถงการเกยวของสมพนธกบเหตการณส าคญๆในอดตทเกดขน

ในประวตศาสตร 14) คณคาทเกยวกบการออกแบบ/เทคนค (Relative Artistic/Technical Significance)

งานหตถกรรมนนแสดงถงคณคาทมาจากดานการออกแบบ ศลปะ วทยาศาสตรและเทคนคตางๆ ความคดสรางสรรค ท าใหเกดนวตกรรมใหมๆ แสดงถงพฒนาการของความร ในชวงสมยทตางกน

(ปรบปรงจากAustralia ICOMOS, 2000; NSW Government Sydney Harbour Foreshore Authority, 2013; Australia ICOMOS 1999, 2000; Feilden and Jokilento, 1993; UNESCO, n.d.;ส านกงานสงแวดลอมภาคท 8, 2551)

41

2.1.6 กฎบตรระหวางประเทศ และกฎบตรแหงชาตดานการอนรกษมรดกทางวฒนธรรมCharter and Declarations for the Heritage Conservation (ICOMOS, 2004)

2.1.6.1 กฎบตรระหวางประเทศ และกฎบตรแหงชาตทเกยวของกบมรดกทางวฒนธรรม

ภายหลงจากสงครามโลกครงท 1 ไดมการกอตงองคกรระหวางประเทศ เพอสนตภาพขนโดยภายในองคกรนมสวนทท าหนาทโดยตรงในการดแลมรดกวฒนธรรม ไดแก The International Museum Office ตงขนในป ค.ศ.1926 มการสงเสรมใหมการสมมนาในระดบนานาชาตขนโดยครงหนงทส าคญเปนการประชมเพอการท างานอนรกษท อโครโพลสแหงเอเธนส ณ เมองเอเธนส ประเทศกรซ ในป ค.ศ. 1931 และบทสรปจากการประชมดงกลาวตอมารจกกน ในนามของกฎบตรเอเธนส (The Athens Charter for the Restoration of Historic Monuments: 1931) ถอเปนจดส าคญในการก าหนดแนวทางในการอนรกษสมยใหมขน (วส โปษยะนนทน, 2553) ตอมาเมอสงครามโลกครงท 2 สนสดลงพรอมดวยความเสยหายทมากกวาสงครามโลกครงแรกในป ค.ศ. 1944 รฐบาลโปแลนดไดตดสนใจสรางเมองวอรซอทไดรบความเสยหายขนมาใหมในรปแบบด งเดม เปนแบบอยางใหมการด าเนนการในลกษณะเดยวกนนกบอกหลายเมอง นานาชาตไดรวมมอกนเพอไมใหเกดความขดแยงขนมาอก น ามาซงการกอตงองคกรสหประชาชาตโดยม สหประชาชาต หรอยเนสโก เปนหนวยงานยอยทดแลการศกษา วทยาศาสตรและวฒนธรรม ความรวมมอทางดานการอนรกษโบราณสถานในระดบนานาชาตไดเรมตนขนและน ามาสแนวคดการอนรกษมรดกรวมกนของคนทงโลก และการอนรกษและพฒนาอยางย งยน จากการประชมนานาชาตเกยวกบการอนรกษโบราณสถานทเมองเวนช ประเทศอตาล กลาวไดวา กฎบตรและมาตรฐานระหวางประเทศทเกยวของกบการอนรกษมรดกทางวฒนธรรมในปจจบน มจดเรมตนรวมกนจาก “กฎบตรระหวางประเทศเพอการอนรกษและบรณะโบราณสถานและแหลงทต ง (International Charter for the Conservation and Restoration of Monuments and Sites: 1964) หรอ “กฎบตรเวนส (The Venice Charter)” ซงเปนกฎบตรเพอการอนรกษทงในระดบชาตและระดบระหวางประเทศ ระเบยบ ค าประกาศ ขอบญญต หรอ ขอตกลงตางๆทเปนทยอมรบของสงคมใดสงคมหนงในชวงเวลาตางๆ สามารถสะทอนภาพของสงคม แนวความคด ดานการอนรกษในสมยตางๆได (วส โปษยะนนทน, 2553)

นอกจากน ผลจากการประชมระหวางประเทศ ครงท 2 ของสถาปนกและชางผปฏบตงานเกยวกบโบราณสถาน (The Second International Congress of Architects and Technicians of Historic Monuments) ยงน าไปสการกอตง สภาการโบราณสถานระหวางประเทศ (International Council on Monuments and Sites) หรอ “อโคโมส (ICOMOS)” ในปพ.ศ. 2508 (ค.ศ.

42

1695) อโคโมสเปนองคกรวชาชพทางมรดกทางวฒนธรรมในระดบสากล มเปาหมายการท างานเพอการอนรกษและปกปองคมครองโบราณสถานในลกษณะขององคกรอสระ (NGO) การท างานรวมกนของอโคโมสและยเนสโกน าไปสการพฒนากฎบตรและมาตรฐานระหวางประเทศทเกยวของกบการอนรกษมรดกทางวฒนธรรมประเภทตาง ๆ อกมากมาย (วรรณศลป พรพนธ, 2536)โดยทงนกฎบตรทเกยวของในการทองเทยวทางมรดกวฒนธรรมอาจพอสรปไดดงกฎบตรระหวางประเทศ และกฎบตรแหงชาตทเกยวของกบมรดกทางวฒนธรรม ดงน (www.thaiwhic.go.th, 2554)

1) The Venice Charter - International Charter for the Conservation and Restoration of Monuments and Sites: ICOMOS (1964) เปนหลกการพนฐานทใชเสนอแนะแนวทางในการสงวนรกษาและบรณะอาคารโบราณ ใหแตละประเทศน าไปประยกตใชภายใตกรอบแหงวฒนธรรมของตนแนวคดเกยวกบโบราณสถานตองไมครอบคลมเฉพาะสถาปตยกรรมเทาน น แตรวมถงพนท ทพบหลกฐานอารยธรรมหรอพฒนาการทส าคญ หรอเหตการณประวตศาสตร และไมไดเจาะจงเฉพาะงานศลปะทยงใหญเทานน แตรวมถงงานธรรมดาสามญจดมงหมายในการอนรกษตองอยทคณคาท งความเปนงานศลปะ และความเปนหลกฐานทางประวตศาสตรโดยไมยงหยอนกวากน

2) อนสญญาวาดวยการคมครองมรดกโลกทางวฒนธรรมและทางธรรมชาต พ.ศ. 2515 (World Heritage Convention) (Convention concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage, 1972) (www.thaiwhic.go.th, 2554) โดยมสาระส าคญ คอเปนกรอบพนฐานส าหรบระบบมรดกโลก ประกอบดวยค านยามส าคญ แนวคด โครงสรางการบรหารจดการ และกระบวนการตางๆ รวมถงกระบวนการทเกยวของกบการน าเสนอแหลงมรดกเพอสรางความรวมมอในหมภาค ในการก าหนดมาตรการทเหมาะสม ทงดานนโยบาย การบรการเทคนคและการเงน เพอสงวนรกษาคมครองและสงเสรมมรดกทางวฒนธรรมและธรรมชาตทมความส าคญตอมวลมนษยชาตใหคงอยตอไป ตอมาในป ค.ศ.1976 องคการยเนสโก (UNESCO) ไดจดตงคณะกรรมการขนมา เพอท าหนาทดแล แหลงวฒนธรรมและธรรมชาตทมความส าคญระดบโลก โดยมชอวา “คณะกรรมการมรดกโลก” (The World Heritage Committee) พรอมทงจดตง “กองทนมรดกโลก” ขน เพอเปนแหลงเงนทนในการสนบสนนการอนรกษแหลงวฒนธรรมและแหลงธรรมชาตทไดรบการขนทะเบยนเปนมรดกโลกแลว

3) กฎบตรเพอการปกปองคมครองและการจดการมรดกทางโบราณคด ค.ศ.1990 (Charter for the Protection and Management of the Archaeological Heritage 1990)มรดกทางโบราณคด คอสวนของมรดกทเปนวตถทใหขอมลเบองตนตามวธการทางโบราณคดประกอบดวยรองรอยทงหมดทแสดงถงความมอยของมนษยและรวมทงสถานททเกยวของกบการ

43

แสดงออกของกจกรรมของมนษย ซากทเหลออย และโบราณวตถทอาจเคลอนยายไดทเปนสวนประกอบของแหลงโบราณสถานนนการปกปองคมครองมรดกทางโบราณคดตองตงอยบนพนฐานความรวมมอทมประสทธภาพของบคคลจากหลายสาขาวชาชพเพราะการปกปองคมครองมรดกทางโบราณคดนนไมสามารถตงอยบนพนฐานการใชเทคนคทางวชาโบราณคดเทานน และตองมความรวมมอจากหนวยงานของรฐ นกวจยจากสถาบนการศกษา บรษทเอกชนและมหาชนและสาธารณชนทวไป เพราะ มรดกทางโบราณคดเปนทรพยากรทางวฒนธรรมทเปราะบาง และ ไมสามารถสรางขนมาใหมได นโยบายส าหรบการปกปองคมครองมรดกทางโบราณคดควรเปนสวนประกอบทผสานกลมกลนของนโยบายทเกยวกบการใชทดน การพฒนาและการวางแผน เชนเดยวกบนโยบายทางวฒนธรรม และควรมการทบทวนอยางตอเนองเพอใหทนสมยอยเสมอ และตองเปนแนวทางทสอดคลองกนในทกระดบตงแตระดบทองถน ภมภาค ชาตและนานาชาต(www.learners.in.th, 2556)

4) กฎบตรวาดวยมรดกสงกอสรางพนถน ค.ศ. 1999 (Charter on the Built Vernacular Heritage 1999) (ICOMOS, 1998) มรดกสงกอสรางพนถนเปนสงส าคญ กลาวคอเปนการแสดงออกขนพนฐานทางวฒนธรรมของชมชนและของความสมพนธกบอาณาบรเวณทตงอยในขณะเดยวกนกเปนการแสดงออกถงความหลากหลายของวฒนธรรมในสงคมสงกอสรางพนถนเปนวถแหงธรรมชาตและวฒนธรรมในสงคมนนๆ การด าเนนงานดานการกอสรางควรกระท าดวยความระมดระวงมการวเคราะหเปนอยางด ถงระบบการกอสรางแบบดงเดมและทกษะฝมอชางทมาพรอมกบมรดกสงกอสรางพนถนทเปนพนฐานของการแสดงออกถงลกษณะความ เปนพนถน ความสมพนธทมตอภมทศนทางกายภาพและสภาพแวดลอมทางวฒนธรรม

5) International Cultural Tourism Charter (1999) กฎบตรระหวางประเทศวาดวยเรองการทองเทยวทางวฒนธรรม 2542 ลกษณะเฉพาะของทงมรดกทางธรรมชาตและวฒนธรรมมระดบของความส าคญทแตกตางกน ในขณะทบางแหลงมคณคาความส าคญอยางยงในระดบโลก กยงมแหลงอนๆ ทมคณคาเพยงในระดบชาต ระดบภมภาค และระดบทองถน การสอความหมายตางๆ จะตองน าเสนอถงความแตกตางของระดบความส าคญนแกประชาชนในทองถนและผมาเยอนดวยวธการใชสอรปแบบการศกษาและเทคโนโลยในปจจบนทมความเหมาะสมโครงการและกจกรรมการพฒนาทางการทองเทยว จะตองน ามาซงผลลพธในทางบวก และกอใหเกดผลกระทบใหนอยทสดตอมรดกทางวฒนธรรม ซงความเปนของแทดงเดมและวถชวตของชมชนทองถน ในขณะทพยายามสนองตอความตองการและความปรารถนาของผมาเยอน(www.icomosthai.org)

44

6) Australia ICOMOS (2000), The Burra Charter: the Australia ICOMOS Charter for Places of Cultural Significance (Australia ICOMOS, 2000) Burra Charter เปนกฎบตรทส าคญทวาดวยการอนรกษแหลงมรดกทางวฒนธรรมทส าคญของประเทศออสเตรเลยเอกสารฉบบนพฒนามาจาก The International Charter for the Conservation and Restoration of Monuments and Site (Venice Charter, 1966) และ The Resolutions of 5th General Assembly of ICOMOS (Moscow, 1976) จดท าโดย Australia ICOMOS โดยฉบบปจจบน Charter นจะเปนแนวทางในการอนรกษมรดกสถานท มความส าคญทางวฒนธรรม (Cultural heritage places) ทมาจากหลกการความรและประสบการณของสมาชกใน Australia ICOMOS โดยถอวาการอนรกษเปนสวนหนงของการจดการมรดกสถานทางวฒนธรรม

7) รางกฎบตรประเทศไทย วาดวยการบรหารจดการแหลงมรดกวฒนธรรม (ปรบปรงจากรางกฎบตรอโคโมสไทยเดม) ฉบบปรบปรงลาสด 2554 (อโคโมสไทย, 2554) เกณฑการประเมนคณคา เพอตระหนกถงคณคา ของโบราณสถานและมรดกวฒนธรรมใหถองแทกอนการประเมนคณคาจะตองท าการศกษาวจยในทกสาขาวชาทเกยวของแลวท าการประเมนคณคา ทงคณคาในภาพรวม คณคาเฉพาะแตละดาน เชน คณคาทางสนทรยภาพ คณคาทางประวตศาสตร คณคาทางโบราณคด คณคาทางศลปกรรม คณคาทางสถาปตยกรรม คณคาทางวทยาการและการศกษา คณคาในประเดน ขนาด โครงสรางและวสด การจดล าดบความส าคญการประเมนศกยภาพของแหลงมรดกวฒนธรรม เพอวางแผนรกษาคณคาความส าคญทเดนทสดเอาไว แตตองค านงถงคณคา ความส าคญในดานทรองลงมาดวยตามความเหมาะสม กอนทจะด าเนนการอนรกษหรอพฒนาใด ๆ

(1) การอนรกษมรดกวฒนธรรม ควรพจารณาทกแงมมทงคณคาของภมทศนวฒนธรรม ความส าคญทางวฒนธรรมและทางธรรมชาตทเกยวของ โดยไมเนนเฉพาะ เรองใดเรองหนง

(2) คณคา ของภมทศนวฒนธรรม และความส าคญทางวฒนธรรมทเกยวของกบแหลงมรดกวฒนธรรม ควรพจารณาจากการศกษาผานสหสาขาวชาทควรเกยวของ และไมควรละเลยเรองราวทผานทางค าบอกเลา ต านาน โดยผานการมสวนรวมของทกภาคสวนทเกยวของ

(3) ล าดบความส าคญทางวฒนธรรมน าไปสขนตอนการอนรกษ ทแตกตางกน

(4) เกณฑการประเมนคณคา มไดทงในสวนทประเมนในเชงปรมาณ และเชงคณภาพ ขนอยกบความเหนรวมของคณะผประเมนทไดรบการยอมรบจากทกภาคสวน

45

8) The ICOMOS Charter for the Interpretation and Presentation of Cultural Heritage Sites กฎบตรอโคโมสวาดวยการสอความหมายและการน าเสนอแหลงมรดกวฒนธรรม (The ICOMOS Scientific Committee on Interpretation, 2007)

วตถประสงคของกฎบตรนคอ การก าหนดหลกการพนฐานในการสอความหมายและการน าเสนอในฐานะทเปนสวนประกอบส าคญของความพยายามในการอนรกษและในฐานะทเปนวถทางในการสงเสรมความประทบใจและความเขาใจของสาธารณชนทมตอแหลงมรดกวฒนธรรมโดยตระหนกวาการสอความหมายและการน าเสนอเปนสวนหนงของกระบวนการอนรกษและจดการมรดกวฒนธรรม กฎบตรนจงไดก าหนดหลกการส าคญ 7 หลกการ ซงจะเปนพนฐานของการสอความหมายและการน าเสนอทเหมาะสมในสภาพการณตาง ๆ ไมวาจะเปนการสอความหมายและการน าเสนอในรปแบบใดหรอดวยสอแบบใดหลกการท 1: Access and Understanding (การเขาถงและการท าความขาใจ) หลกการท 2: Soundness of Information Sources (ความเชอถอไดของแหลงขอมล) หลกการท 3: Attention to Setting and Context (การใหความสนใจกบสภาพบรบทโดยรอบ) หลกการท 4: Preservation of Authenticity (การสงวนรกษาความเปนของแท) หลกการท 5: Planning for Sustainability (การวางแผนเพอความย งยน) หลกการท 6: Concern for Inclusiveness (การค านงถงความเปนองครวม)หลกการท 7: Importance of Research, Evaluation, and Training (ความส าคญของการศกษาวจย การประเมนและการฝกอบรม) ตามหลกการทง 7 หลกการ ดงกลาว วตถประสงค ของกฎบตรนจงเปนไปเพอ

(1) Facilitate understanding and appreciation อ านวยความสะดวกในการท าความเขาใจและสรางความประทบใจในแหลงมรดกวฒนธรรม และสรางความตระหนกตอสาธารณชนในความจ าเปนทจะตองปกปองและอนรกษแหลงมรดกวฒนธรรม

(2) Communicate the meaning สอความหมาย ของแหลงมรดกวฒนธรรมดวยการรบรองความส าคญของแหลงอยางรดกม และเปนลายลกษณอกษร โดยวธทางวทยาศาสตรและวชาการทเปนทยอมรบรวมถงวฒนธรรมประเพณทด ารงอย

(3) Safeguard the tangible and intangible values ปกปองคณคาท จบตองไดและจบตองไมไดของแหลงมรดกวฒนธรรมในสภาพแวดลอมทางธรรมชาต และ ทางวฒนธรรมของแหลง และในบรบททางสงคม

(4) Respect the authenticity เคารพความเปนของแทของแหลงมรดกวฒนธรรม โดยสอถงเนอหาทางประวตศาสตรและคณคาทางวฒนธรรมของแหลง และปกปองแหลง จากผลกระทบทเกดจากโครงสรางพนฐานดานการสอความหมายทไมเหมาะสม

46

(5) Contribute to the sustainable conservation สนบสนนการอนรกษอยางย งยนของแหลงมรดกวฒนธรรม โดยการสงเสรมความเขาใจของสาธารณชนตอความพยายามในการอนรกษทด าเนนมาอยางตอเนอง และตองจดใหมการบ ารงรกษาและปรบปรงขอมลของโครงสรางพนฐานดานการสอความหมายในระยะยาว

(6) Encourage inclusiveness สนบสนนความเปนองครวม ในการสอความหมายของแหลงมรดกวฒนธรรม โดยอ านวยความสะดวกใหผมสวนไดสวนเสยและชมชน ทเกยวของไดเขามามสวนรวมในการพฒนา และการด าเนนการตามโปรแกรมการสอความหมาย

(7) Develop technical and professional standards พฒนามาตรฐานดานเทคนคและวชาชพ ส าหรบการสอความหมายของมรดก และการน าเสนอ รวมทงเทคโนโลยการศกษาวจยและการฝกอบรม มาตรฐานดงกลาวนนจะตองมความเหมาะสมและย งยนในบรบททางสงคม

9) พระราชบญญตคมครองและสงเสรมมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม พ.ศ.2556 มวตถประสงคเพอใหการคมครองและสงเสรมมรดกทางวฒนธรรมซงในทนมขอบเขตเฉพาะวฒนธรรมทจบตองไมได เพออธบายความหมาย ค าวา “มรดกภมปญญาทางวฒนธรรม” ซงอาจเปนค าใหมทยงไมเปนทแพรหลายจงไดก าหนดนยาม ค าวา “วฒนธรรม” “การอนรกษ” “พธกรรม” และ “ความเชอ” ซงเปนสวนหนงของ ค าวา “มรดกภมปญญาทางวฒนธรรม” ทงน เพอใหเกดความชดเจนยงขนทงยงไดอธบายรปแบบการบรหารจดการเกยวกบการคมครองมรดกภมปญญาทางวฒนธรรมวากระท าโดยองคกรในรปแบบคณะกรรมการ และมการขนทะเบยนมรดกภมปญญาทางวฒนธรรมขอบเขตการคมครองและสงเสรม รวมถงกระบวนการทเกยวของกบการน าเสนอแหลงมรดกทางวฒนธรรมทจบตองไมไดการแกไขและเพกถอนทะเบยนมรดกภมปญญาทางวฒนธรรมนอกจากนพระราชบญญตคมครอง และสงเสรมมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม พ.ศ.2556 ยงไดกลาวถงมรดกวฒนธรรมเชงนามธรรมทขนชอวาไดขนทะเบยนมรดกภมปญญา ทางวฒนธรรมนนตองมลกษณะตามหลกเกณฑ ดงน (รางมาตรา 20 และรางมาตรา 21) (กรมสงเสรมวฒนธรรม, 2556)

1. มความโดดเดนและคณคาเชงสรางสรรคของมรดกภมปญญาทางวฒนธรรมส าหรบทองถนหรอของประเทศชาต

2. มความเปนเอกลกษณทางดานประวตศาสตร และดานวฒนธรรม 3. สามารถอางองหรอสบคนภมปญญาดงเดมของวฒนธรรม 4. มคณลกษณะบงบอกความเปนมรดกภมปญญาทางวฒนธรรมของ

ชมชนหรอทองถนซงมคณคา

47

5. มความจ าเปนตองอนรกษไวมใหเกดการสญหาย จากการศกษาคณคาและความส าคญของมรดกวฒนธรรมขางตน ผศกษาวจยอาจกลาวไดวา

คณคาของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมของชมชนศกษาทง 4 ชมชนนน เปนสงทคนในทองถนเปนผก าหนดขนเปนส าคญ ทงยงเกยวของกบบคคลภายนอกทมมมมองตอทรพยากรวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมของชมชนนนเปนสงทมนษยใหคาและใหความส าคญตอสงทตนเองไดสมผส ดงนนการใหคณคาความส าคญจงอาจแตกตางกนไปตามความคดเหนของบคคลซงมตอพนฐานทางสงคม วฒนธรรม ทางประวตศาสตรของชมชนพนทศกษา ซงคณคาและความส าคญของมรดกวฒนธรรม มทงสน 14 ดาน ทมลกษณะของคณคาความส าคญในแตละชมชนแตกตางกนไปตามพนฐานทางสงคม วฒนธรรม มมมองและวตถประสงคในการน าไปใชของ แตละคนแตละสงคม รวมถงขนอยกบสตปญญาของบคคล นอกจากนยงขนอยกบบรบทอนๆ อก ประกอบดวย เงอนไขทางสงคมและเศรษฐกจดวย (ปรบปรงจาก Australia ICOMOS, 2000; NSW Government Sydney Harbour Foreshore Authority, 2013; The Burra Charter the Australia ICOMOS 1999, 2000; Feilden and Jokilento, 1993; United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, n.d.)

อาจจะสามารถสรปไดวา คณคาและความส าคญของมรดกวฒนธรรมดานหตถกรรม ในชมชนศกษาวจยทง 4 ชมชน ทมความส าคญไมตางกน คอ วฒนธรรมดานหตถกรรมชมชนศกษาวจยทง 4 ชมชน ในจงหวดอบลราชธานนน มคณคาทางดานประวตศาสตรตอประชาชน ทอาศยอยในชมชนศกษาวจยในฐานะทเปนเครองแสดงออกถงความเปนมาของชมชน เปนสงทแสดงใหเหนถงการเปลยนแปลงและพฒนาการของวถชวตผคนในชมชนนนๆ แตอดต (กระทรวงวฒนธรรม, 2556) นอกจากน มรดกวฒนธรรมดานหตถกรรมเหลาน ยงเปนเสมอนเครองแสดงออกถงเอกลกษณทางประวตศาสตร ศลปะ และโบราณคดของวฒนธรรมในจงหวดอบลราชธาน มคณคาและความส าคญในฐานะเปนเอกลกษณทางภมปญญาทองถน เปนสงทแสดงออกถงวถการด ารงชวตของคนรนกอน ทสามารถน ามาดดแปลงปรบปรงใหเขากบลกษณะปจจบนของชมชนศกษาทง 4 ชมชน (สภทรดศ ดสกล, 2545) แตอยางไรกตาม ความส าคญของมรดกวฒนธรรม เปนสงทถกก าหนดขนโดย คนในทองถนเจาของวฒนธรรมนนคณคาของมรดกวฒนธรรมจงอาจแตกตางกนไปในแตละพนท ซงคณคาของมรดกวฒนธรรมเหลานจะขนอยกบพนฐานทางสงคม วฒนธรรม ทางประวตศาสตรของทองถนทงนเพราะการประเมนคณคาจะตองท าการศกษาวจย ในทกสาขาวชาทเกยวของแลวท าการประเมนคณคาทงคณคาในภาพรวม คณคาเฉพาะแตละดาน (อโคโมสไทย, 2554)

48

ตารางท 2.3 กฎบตรทเกยวของกบมรดกวฒนธรรมและหลกเกณฑสาระส าคญในกฎบตร

กฎบตร สาระส าคญ 1. The Venice Charter - International Charter for the Conservation and Restoration of Monuments and Sites (1964)

เปนหลกการพนฐานทใชเสนอแนะแนวทางในการสงวนรกษาและบรณะอาคารโบราณ ใหแตละประเทศน าไปประยกตใชภายใตกรอบแหงวฒนธรรมของตน แนวคดเกยวกบโบราณสถานตองไมครอบคลมเฉพาะสถาปตยกรรมเทานน แตรวมถงพนททพบหลกฐานอารยธรรมหรอพฒนาการทส าคญ หรอเหตการณประวตศาสตร และไมไดเจาะจงเฉพาะงานศลปะทยงใหญเทานน แตรวมถงงานธรรมดาสามญจดมงหมายในการอนรกษตองอยทคณคาท งความเปนงานศลปะและความเปนหลกฐานทางประวตศาสตรโดยไมยงหยอนกวากน

2. อนสญญาวาดวยการคมครองมรดกโลกทางวฒนธรรมและทางธรรมชาต พ.ศ. 2515 (Convention concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage, 1972)

เปนกรอบพนฐานส าหรบระบบมรดกโลก ประกอบดวยค านยามส าคญ แนวคด โครงสรางการบรหารจดการ และกระบวนการตางๆ รวมถงกระบวนการทเกยวของกบการน าเสนอแหลงมรดกเพอสรางความรวมมอในหมภาค ในการก าหนดมาตรการทเหมาะสม ทงดานนโยบาย การบรการเทคนคและการเงน เพอสงวนรกษาคมครอง และสงเสรมมรดกทางว ฒนธรรมและธรรมชาตทมความส าคญตอมวลมนษยชาตใหคงอยตอไป ท งจดต ง “กองทนมรดกโลก” ขนเพอเปนแหลงเงนทนในการสนบสนนการอนรกษแหลงวฒนธรรม และแหลงธรรมชาตทไดรบการขนทะเบยนเปนมรดกโลกแลว

3. กฎบตรเพอการปกปองคมครองและการจดการมรดกทางโบราณคด ค.ศ.1990 (Charter for the Protection and Management of the Archaeological Heritage 1990)

มรดกทางโบราณคด คอสวนของมรดกทเปนวตถทางโบราณคดประกอบดวยรองรอยทงหมดทแสดงถงความมอยของมนษยและรวมท งสถานททเกยวของกบการแสดงออกของกจกรรมของมนษย ซากทเหลออย และโบราณวตถทอาจเคลอนยายไดทเปนสวนประกอบของแหลงโบราณสถานนนการปกปองคมครองมรดกทางโบราณคดตองต งอยบนพนฐานความรวมมอทมประสทธภาพของบคคลจากหลายสาขาวชาชพ และตองมความรวมมอจากหนวยงานทเกยวของ เพราะมรดกทางโบราณคดเปน

49

ตารางท 2.3 กฎบตรทเกยวของกบมรดกวฒนธรรมและหลกเกณฑสาระส าคญในกฎบตร (ตอ)

กฎบตร สาระส าคญ

ทรพยากรทางวฒนธรรมทเปราะบางและไมสามารถสรางขนมาใหมได นโยบายส าหรบการปกปองคมครองมรดกทางโบราณคดตองเปนแนวทางทสอดคลองกนในทกระดบตงแตระดบทองถน ภมภาค ชาตและนานาชาต

4. กฎบตรวาดวยมรดกสงกอสรางพนถน ค.ศ. 1999 (Charter on the Built Vernacular Heritage 1999)

สงกอสรางพนถนเปนการแสดงออกขนพนฐานทางวฒนธรรมของชมชนและของความสมพนธกบอาณาบรเวณทต งอยในขณะเดยวกนก เปนการแสดงออกถงความหลากหลายของวฒนธรรมในสงคมสงกอสรางพนถนเปนวถแหงธรรมชาตและวฒนธรรมในสงคมนนๆ การด าเนนงานดานการกอสรางควรกระท าดวยความระมดระวงมการวเคราะหเปนอยางด ถงระบบการกอสรางแบบดงเดมและทกษะฝมอชางทมาพรอมกบมรดกสงกอสรางพนถนทเปนพนฐานของการแสดงออกถงลกษณะความเปนพนถน ความสมพนธทมตอภมทศนทางกายภาพและสภาพแวดลอมทางวฒนธรรม

5. International Cultural Tourism Charter (1999) กฎบตรระหวางประเทศวาดวยเรองการทองเทยวทางวฒนธรรม 2542

มรดกทางธรรมชาตและวฒนธรรม มระดบของความส าคญทแตกตางกน บางแหลงมคณคาความส าคญอยางยงในระดบโลก บางแหลงมคณคาเพยงในระดบชาต ระดบภมภาค และระดบทองถน การสอความหมายตางๆ จะตองน าเสนอถงความแตกตางของระดบความส าคญนแกประชาชนในทองถนและผมาเยอนดวยวธการทมความเหมาะสมการพฒนาทางการทองเทยว จะตองน ามาซงผลลพธในทางบวก ตอมรดกทางวฒนธรรม ซงความเปนของแทด งเดมและวถชวตของชมชนทองถน ในขณะทพยายามสนองตอความตองการและความปรารถนาของผมาเยอน

50

ตารางท 2.3 กฎบตรทเกยวของกบมรดกวฒนธรรมและหลกเกณฑสาระส าคญในกฎบตร (ตอ)

กฎบตร สาระส าคญ 6. Australia ICOMOS 1999, The Burra Charter: the Australia ICOMOS Charter for Places of Cultural Significance (Australia ICOMOS, 2000)

Burra Charter เปนกฎบตรทส าคญทวาดวยการอนรกษแหลงมรดกทางวฒนธรรมทส าคญของประเทศออสเตรเลยเอกสารฉบบนพฒนามาจาก The International Charter for the Conservation and Restoration of Monuments and Site (Venice Charter, 1966) และ The Resolutions of 5th General Assembly of ICOMOS (Moscow, 1976) จดท าโดย Australia ICOMOS โดยฉบบปจจบน Charter นจะเปนแนวทางในการอนรกษมรดกสถานท มความส าคญทางวฒนธรรม (Cultural heritage places) ทมาจากหลกการความรและประสบการณของสมาชกใน Australia ICOMOS โดยถอวาการอนรกษเปนสวนหนงของการจดการมรดกสถานทางวฒนธรรม

7. รางกฎบตรประเทศไทย วาดวยการบรหารจดการแหลงมรดกวฒนธรรม (ปรบปรงจากรางกฎบตร อโคโมสไทยเดม) ฉบบปรบปรงลาสด 2554 (อโคโมสไทย, 2554)

เกณฑการประเมนคณคา เพอตระหนกถงคณคา ของโบราณสถานและมรดกวฒนธรรมใหถองแทกอนการประเมนคณคาจะตองท าการศกษาวจยในทกสาขาวชาทเ กยวของแลวท าการการประเมนคณคา ทงคณคา ในภาพรวม คณคาเฉพาะแตละดาน เชน คณคาทางสนทรยภาพ คณคาทางประวตศาสตร คณคาทางโบราณคด คณคาทางศลปกรรม คณคาทางสถาปตยกรรม คณคาทางวทยาการและการศกษา คณคาในประเดน ขนาด โครงสรางและวสด การจดล าดบความส าคญ การประเมนศกยภาพของแหลงมรดกวฒนธรรม เพอวางแผนรกษาคณคาความส าคญทเดนทสดเอาไว แตตองค านงถงคณคา ความส าคญในดานทรองลงมาดวยตามความเหมาะสม กอนทจะด าเนนการอนรกษ

8. The ICOMOS Charter for the Interpretation and Presentation of Cultural Heritage Sites, 2007 กฎบตรอโคโมสวาดวยการสอ

วตถประสงคของกฎบตรนคอการก าหนดหลกการพนฐานในการสอความหมายและการน าเสนอ ในฐานะทเปนสวนประกอบส าคญของความพยายามในการอนรกษและในฐานะทเปนวถทางในการสงเสรมความประทบใจและความเขาใจของสาธารณชนทมตอแหลงมรดกวฒนธรรมโดยตระหนกวาการสอความหมาย

51

ตารางท 2.3 กฎบตรทเกยวของกบมรดกวฒนธรรมและหลกเกณฑสาระส าคญในกฎบตร (ตอ)

กฎบตร สาระส าคญ ความหมายและ การน าเสนอแหลงมรดกวฒนธรรม

และการน าเสนอเปนสวนหนงของกระบวนการอนรกษและจดการมรดกวฒนธรรม

9. พระราชบญญตคมครองและสงเสรมมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม พ.ศ. 2556

การคมครองและสงเสรมมรดกทางวฒนธรรมซงในทนมขอบเขตเฉพาะวฒนธรรมทจบตองไมได (Intangible Culture Heritage) เพออธบายความหมายค าวา “มรดกภมปญญาทางวฒนธรรม” อธบายรปแบบการบรหารจดการเกยวกบการคมครองมรดกภมปญญาทางว ฒนธรรม การขนทะเบยนมรดกภมปญญาทางวฒนธรรมขอบเขตการคมครองและสงเสรม รวมถงกระบวนการทเกยวของกบการน าเสนอแหลงมรดกทางวฒนธรรมทจบตองไมไดการแกไขและเพกถอนทะเบยนมรดกภมปญญาทางหลกเกณฑการขนทะเบยนมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม

นอกจากนกลาวไดวา ในการใหความหมายและคณคาของมรดกทางวฒนธรรมนนเสมอ

เหมอนตวสะทอนววฒนาการของสงคม จากระยะเวลาทผานไป มลกษณะการถายโอนความหมายของค าวา “มรดก” ท เพมมากขน กวางขนทไดใหความหมายของมรดกวฒนธรรมไวอยางหลากหลายดาน ทงทเปนมรดกทจบตองได (Tangible Culture Heritage) จนถงมรดกวฒนธรรม ทจบตองไมได (Intangible Culture Heritage) เพอการคมครองและสงเสรมมรดกทางวฒนธรรมททรงคณคาเหลานไวใหชนในชาต (กรมสงเสรมวฒนธรรม, 2556) เพราะทงนค าวามรดกวฒนธรรมมลกษณะทวไปของการใชค านมกใชในเรองทเกยวกบสถานท เชน อนสาวรยประวตศาสตร ชยสมรภม ทรพยสนและสมบตทางวฒนธรรม อยางไรกตาม เงอนไขทงหมดเหลานจะไมสามารถครอบคลมความหมายเดยวกนไดทงหมดเพราะค าวา มรดกวฒนธรรมเปนความหมายของความคดของผรในแตละประเทศ ดงนนการใหความหมายของมรดกทางวฒนธรรมในประเทศจงเปนการใหความหมายทใกลเคยงกบความหมายทองคกรระหวางประเทศใหไวเกยวกบขอบเขตของมรดกทางวฒนธรรม เทานน (Vecco, 2010)

52

แตอยางไรกตามการใหค าจ ากดความของมรดกทางวฒนธรรม ของสงทจบตองไดและมรดกทจบตองไมไดนนมความหมายขอบเขตทกวางและครอบคลมถงสงตางๆ อยางมากมายทแสดงออกถงความหลากหลายทางสงคม ทเปนวถแหงธรรมชาตและวฒนธรรมในสงคมนนๆ (Charter on the Built Vernacular Heritage, 1999) ไมวาจะเปนกลมอาคารและสถานท กลมของอาคารประวตศาสตร พนทเมอง สภาพแวดลอม รวมถงปจจยทางสงคม ทงนในการใหความหมายของมรดกวฒนธรรมนน มการใหค าจ ากดความโดยกวางๆ ตางกนออกไปในกฎบตรเวนส The Venice Charter 1964น ามาสแนวคดการอนรกษมรดกรวมกนของคนทงโลก การอนรกษและพฒนาอยางย งยนเกยวกบการอนรกษโบราณ การสงวนรกษาและบรณะอาคารโบราณ ใหแตละประเทศน าไปประยกตใชภายใตกรอบแหงวฒนธรรมของตน (วส โปษยะนนทน, 2553)

ทงนเกยวกบความหมายของมรดกทางวฒนธรรม ค าวา อนสาวรยประวตศาสตร “historic monument” ถกตความใหมโดย ICOMOS ในป 1965 เปน “อนสาวรย” และ “สถานทประวตศาสตร” “monument” and “site” โดยยเนสโกในป 1968 เปน “ทรพยสนทางวฒนธรรม” “cultural property”ทใหความหมายรวมถงทรพยสนทเปนทงสงหารมทรพยและอสงหารมทรพย ทงนความหมายทรจกและน าไปใชโดยทวไปนน จะไดจากการใหความหมายขององคกรระหวางประเทศยเนสโกและ ICOMOS ทไดก าหนดมาตรการการดแลรกษามรดกทางวฒนธรรมซงตกลงในหลกการทวาขอบเขตของมรดกทางวฒนธรรมควรจะครอบคลมทงมรดกทางวฒนธรรมและธรรมชาต ซงรวมถงกลมอนสาวรย อาคารและสถานทในฐานะของสถานททส าคญทางวฒนธรรมและประเทศชาต (Ahmad, 2006) การปกปองคมครองจงตองตงอยบนพนฐานความรวมมอทมประสทธภาพของบคคลจากหลายสาขาวชาชพ และตองมความรวมมอจากหนวยงานทเกยวของ (Charter for the Protection and Management of the Archaeological Heritage 1990)

เนองจากมรดกทางธรรมชาตและวฒนธรรม มระดบของความส าคญทแตกตางกน บางแหลงมคณคาความส าคญอยางยงในระดบโลก บางแหลงมคณคาเพยงในระดบชาต ระดบภมภาค และระดบทองถน การสอความหมายตางๆ จะตองน าเสนอถงความแตกตางของระดบความส าคญนแกประชาชนในทองถนและผมาเยอนดวยวธการทมความเหมาะสม (International Cultural Tourism Charter, 1999) แตทงนนน การจดล าดบความส าคญการประเมนศกยภาพของแหลงมรดกวฒนธรรม เพอวางแผนรกษาคณคาความส าคญทเดนทสดเอาไว แตตองค านงถงคณคา ความส าคญในดานทรองลงมาดวยตามความเหมาะสม กอนทจะด าเนนการอนรกษ (อโคโมสไทย, 2554) โดยตระหนกวาการสอความหมายและการน าเสนอเปนสวนหนงของกระบวนการอนรกษและจดการมรดกวฒนธรรม (Lupo, 2007) และถอวาการอนรกษเปนสวนหนงของการจดการมรดกทางวฒนธรรม (Australia ICOMOS, 2000) เพอสงวนรกษาคมครองและสงเสรมมรดกทางวฒนธรรม

53

และธรรมชาตทมความส าคญตอมวลมนษยชาตใหคงอยตอไปตราบนานเทานาน (www.thaiwhic. go.th, 2554)

การใหคณคาและความส าคญของมรดกวฒนธรรมจะเหนไดวาไดมการกลาวไวหลายดาน ทงนกขนอยกบการนยามความหมายของแตละชนชาต การจดลกษณะและประเภททตางกนออกไปในแตละพนท (อโคโมสไทย, 2554) มลกษณะบงบอกถงความเปนชมชนหรอทองถนหากไมมการอนรกษไวจะสญหายไปในทสดสอดคลองกบ Guidelines for the Establishment of National “Living Human Treasures Systems” (The United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, n.d.) ของยเนสโกทกลาววาองคประกอบของมรดกทางวฒนธรรมทจบตองไมได (Elements of the intangible cultural heritage) เปนการแสดงระบบการใชชวตของมนษยทเกยวของกบรากในวฒนธรรมประเพณและสงคมเปนการแสดงคณคาในการเปนตวแทนของปจเจกบคคล ชมชนหรอกลมคนทชใหเหนถงคณคาทางดานประวตศาสตร(Historical significance)และคณคาทางวทยาศาสตร(Scientific Significance) (Feilden and Jokilento, 1993) นอกจากนแลวยงมความส าคญเพราะความหายาก (Rarity Significance) และดานการเปนตวแทน (Representativeness Significance) คณคาทแสดงนยแหงอดต (Associative or symbolic value) (สภทรดศ ดสกล, 2545)นอกจากนแลว มรดกวฒนธรรมยงมคณคาทางเศรษฐศาสตร (Economic value) (www.info. ru.ac.th, 2003) อกดวย

ดงน น จงกลาวสรปเกยวกบการทองเทยวมรดกวฒนธรรมไดวา การทองเทยวมรดกวฒนธรรมนนเปนการทองเทยวทเกยวของกบ มรดกวฒนธรรมทจบตองได (Tangible Cultural Heritage) ทเปนรปธรรมและสมผสได เชน โบราณสถาน กลมอาคารตาง ๆ และมรดกวฒนธรรมทจบตองไมได ทเปนนามธรรม (Intangible Cultural Heritage) เชน วถชวต เรองเลา และประเพณพธกรรมตาง ๆ อยางไรกตาม มรดกวฒนธรรมท งสองประเภทตางมความสมพนธกนอยาง ไมสามารถแยกออกจากกนได กลาวคอ มรดกวฒนธรรมทจบตองไดสามารถสะทอนระบบความคด ความเชอ และภมปญญาของมนษยใหออกมาในรปของวตถอนเปนนามธรรมได ดงนน กระบวนการจดการมรดกวฒนธรรมควรเขาใจวถสมพนธของมนษย และสงแวดลอมสองประเภทนอยางถองแท มกฎหมายทสอดรบกบอนสญญาวาดวยการสงวนรกษามรดกวฒนธรรมทจบตองไมไดขององคการยเนสโก (เจษฎาพร ศรวชย และพรลภส อณาพรหม, 2555) และดวยความหลากหลายของวฒนธรรมในแหลงทองเทยวนนๆ ทมคณคาและโดดเดนทงทเปนศลปวฒนธรรมทองถนทงจบตองไดและจบตองไมได (Tangible and Intangible Cultural) ททรงคณคาตอการอนรกษ รกษา สบสาน และน ามาใชใหเกดประโยชนแกการด าเนนชวตของคนในชมชนได(พระราชบญญตคมครองและสงเสรมมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม พ.ศ. 2556)

54

การทองเทยวมรดกวฒนธรรม จะเกยวของกบการจดการการทองเทยวฉะนนการจดการความรวฒนธรรมชมชน จงนบเปนกระบวนการส าคญอนดบแรกๆ กอนทจะมการถายทอดความร ปรชญา ศลปะของชมชน และในดานการจดการองคความรดานทรพยากรทางวฒนธรรมนน หนวยงานทเกยวของตางๆ จงควรมามสวนรวมในการด าเนนงานในชมชนพรอมทงมการพฒนาคณภาพบคลากรในการรวมก าหนดแผนงาน และกจกรรมดานวฒนธรรมรวมกน (ปรดา พลสน, 2555) การจดการมรดกทางวฒนธรรมโดยการมสวนรวมของชมชนในเมองทองเทยว จะสงผลตอการพฒนาการทองเทยวมรดกทางวฒนธรรมของชมชน โดยการจดการมรดกทางวฒนธรรมแบบไมเปนทางการ ผานกลไกทางสงคมในเมองทองเทยว ซงสงผลตอการคงอยของมรดกทางวฒนธรรมในชมชน ทงน ทรพยากรการทองเทยวทางวฒนธรรมทเปนของชมชนนน ชมชนตองมความตระหนกในคณคาของมรดกทางวฒนธรรมและ/หรอธรรมชาตของตนเอง (ปรชมาศ ลญชานนท, 2554) และขณะเดยวกนกมความพรอมทจะแลกเปลยนเรยนรกบนกทองเทยวผานการท ากจกรรมรวมกนในชวงระยะเวลาหนงซงกจกรรมดงกลาวจะสรางความผกพนระหวางนกทองเทยวกบผทเปนเจาของบานทสะทอนใหเหนถงระบบความคด ความเชอ และภมปญญาทองถนออกมาในรปของวตถอนเปนนามธรรมใหนกทองเทยวเหนและสมผสกอใหเกดความจดจ าและประทบใจอยางลกซงถง “จตวญญาณ” ของการทองเทยวโดยผานประสบการณของนกทองเทยวเอง (สดแดน วสทธลกษณ และคณะ, 2554)

โดยกลาวไดวา สาเหตเพราะในแตละแหลงททองเทยว จะมความหลากหลายในมรดกวฒนธรรมทมคณคาและโดดเดนอนทรงคณคา ตอการอนรกษ รกษา สบสาน ท ง ท เปนศลปวฒนธรรมทองถนทงจบตองไดและจบตองไมได หากชมชนใหการรวมมอกนจดการกบมรดกวฒนธรรมททรงคณคานรวมกนอยางมประสทธภาพ ยอมจะสงผลตอการคงอยของมรดกทางวฒนธรรมททรงคณคาในชมชนแหลงทองเทยวนน (ปรชมาศ ลญชานนท, 2554) อนเปนเอกลกษณ ทสามารถดงดดนกทองเทยวใหมาเยยมชม และศกษาแลกเปลยนประสบการณซงเปนวธการทองเทยวของการทองเทยวเชงวฒนธรรม ดงน น ในการทจะพฒนาคมอการทองเทยวมรดกวฒนธรรมนามธรรมน จ าเปนอยางยงทจะตองมพนฐานความรในวฒนธรรมของทองถนนนๆ เสยกอน (International Cultural Tourism Charter, 1999) เพอทจะใชเปนความรพนฐานของการวางแผนและการจดการ ทงนกเพอท าใหผลประโยชนจากการพฒนานนไดตกถงชมชนโดยตรง ใหคนเจาของชมชนนน ไดมความรความเขาใจในคณคาของมรดกวฒนธรรมน และยงเปนการสรางส านกทท าใหเกดความภาคภมใจในคณคาของ “มรดกทางวฒนธรรม”

55

2.2 หตถกรรม (Handicrafts) ทมาของหตถกรรม (Handicrafts History) หลกฐานการคนควาของการทองเทยวแหงประเทศไทย ป พ.ศ. 2532 บงชวาถนก าเนดเกาแก

ทสดของหตถกรรมอาจเรมขนตงแตสมยกอนประวตศาสตรนบหมนๆ ปมาแลว โดยการทมนษยไดพยายามจะสรางเครองมอเครองใชขนมา เพอสนองความตองการในดานการใชสอยและเพอเปนเครองไมเครองมอทชวยใหสภาพการด ารงชวตทดขนจงมผใหความเหนวาหตถกรรมชนแรกของมนษยนาจะไดแก หนกอนแรกทมนษยเกบมาแลวเอาหนหรอวสดอนๆ ทบกะเทาะใหหนมรปรางผดไปจากเดม เพอใหหนทกะเทาะนนมลกษณะเปนเครองมอส าหรบใชทบสบตดสงอนๆไดตามความตองการโดยนยนถอวาเครองมอหนกะเทาะนบเปน “หตถกรรมหรอประดษฐานกรรม” ทเกดจากฝมอมนษยเปนครงแรกและไดพฒนาเรอยมาสอดคลองกบกระทรวงศกษาธการ (2529) ทไดแบงความส าคญของศลปหตถกรรมพนบานเปน 2 ยค คอ

1. ศลปหตถกรรมพนบานในยคโบราณเปนผลงานทมนษยไดสรางสรรคในยคกอนประวตศาสตรและยคประวตศาสตรซงเปนซากผลงานในอดตเหลอเปนมรดกทางวฒนธรรมไวใหเราไดศกษาเกยวกบเรองของพวกเขาเหลานนในดานตางๆ อนเปนหลกฐานส าคญทางประวตศาสตรแสดงใหเหนถงสภาพความเปนอยของมนษย วฒนธรรมประเพณ พธกรรม และความเชอ ความเปนเอกลกษณเชอชาต และความเจรญ หรอความเสอมของสงคมเมองหรอประเทศ

2. ศลปหตถกรรมพนบานในยคปจจบนไดดดแปลงทงสรางสรรคเพอประโยชนใชสอย เพอเศรษฐกจ เพอการสบทอดทางวฒนธรรม เพอผลทางดานจตใจ และสรางสรรคเพอผลในการพฒนาประเทศ

ในเรองทมาของหตกรรมนนสถาพร ดบญม ณ ชมแพ กลาวไวในป พ.ศ. 2550 ถงทมาของหตถกรรมวามทมา 3 แหลง คอ

1. งานการใชสอยและอาชพของชาวบาน เนองจากสภาพการประกอบอาชพของชาวบานท าใหตองท าเครองมอเครองใชขนเอง หรอมวตถดบใกลตวเปนจ านวนมาก จงน ามาใชใหเกดประโยชน เมอชาวบานประกอบอาชพท านาท าไรกตองสรางไถ คราด แอก กระออม กระพอม ใสขาว คตขาว กระบง ตะกรา ระหด ครกต าขาว เปนตน

2. ความเปนอยและสภาพสงแวดลอม เวลาวางจากการประกอบอาชพหลก คอท านาท าไรแลวชาวบานกจะจบปลา ท าใหมเครองมอจกสาน ไดแก ของ สม อจ แห ยอ ลอบ ไซ อวน เปนตนเพอจบปลาไวกนเพอการด ารงชวต

56

3. ทรพยากรในทองถนชาวบานสรางเครองใชในชวตประจ าวน แทบทกบานเลยงสตว กตองสรางเลาไก กรงไก โดยใชวสดทมในหมบานนนๆ เชน ภาคเหนอใชไมสก ปนโองดน เลยงไหมเพอทอผาไหม ภาคใตตดรมทะเลกใชเปลอกหอยมาประดษฐเปนเครองใชเครองประดบ

ดวยเหตน งานหตถกรรมจงเปนวตถทางวฒนธรรมทไมเพยงแตจะสะทอนวถการด าเนนชวตประจ าวนของผคนบนแผนดนเทานน หากยงสะทอนคานยม ความเชอ ขนบธรรมเนยมประเพณ ภมปญญาทสงสมสบทอดกนมารนแลวรนเลา ทสามารถน าไปสการศกษาวฒนธรรมพนบาน ของแตละกลมชนในทองถนไดเปนอยางด

2.2.1 ความหมายของหตถกรรม (Handicraft Definitions) งานหตถกรรมมกถกผลตขนจากรปลกษณทไมเหมอนกน เปนงานทสรางขนดวยมอ

ของชางฝมอมรปแบบและวสดทหลากหลายแตกตางกนไปตามแตละทองถน ขนอยกบรปแบบของวฒนธรรมและภมปญญาทสงสมมาของทองถนก าเนด ความแตกตางกนของวฒนธรรมในแตละกลมชนอนเปนผลมาจากสภาพแวดลอมทางภมศาสตร เศรษฐกจ สงคม คตความเชอและศาสนา ลกษณะทแสดงออกในงานศลปหตถกรรมของแตละกลมวฒนธรรมยอมมความเฉพาะเปนแบบฉบบของตนเองจนเรยกไดวาเปน “เอกลกษณ” (พนดา สมประจบ, 2554) ท าใหมความนาสนใจ ความเปนตวแทนหรอสญลกษณของทองถน ซงสะทอนคณคาทางวฒนธรรมของกลมชนผเปนเจาของงานศลปหตถกรรมทไดรบการถายทอดมาตงแตบรรพบรษ ดงนน งานศลปหตถกรรมแตละทองถนหรอแตละชมชนจงมลกษณะแตกตางกนอยางมเอกลกษณเฉพาะตว และมค าเรยกใชหลายค า เชน “หตถกรรม” “ศลปะพนบาน” “ศลปะชาวบาน” “หตถกรรมพนบาน” หรอ “ศลปหตถกรรม”

ดงนน หากกลาวถง หตถกรรม เรามกจะเนนความส าคญกบสงประดษฐนนในดานการใหคณคาดานการใชการใชสอย (Functional Value) เปนส าคญ หากสงสงนนมคณคาในดานความงาม (Aesthetic Value) คณคาการแสดงออกทางศลปะและอารมณ (Art Expression and Temperamental Expression) เรากมกทจะเรยกวา การแสดงออกทางศลปหตถกรรม ครนหากหตถกรรมนน ปรากฏออกมาในลกษณะนามธรรมทเปนโครงสรางลวดลายและวสดของสงนน และคณคาทเกดจากลกษณะเฉพาะถน (Local Characteristics) เรากจะเรยกวา ศลปหตถกรรมพนบานเพราะ หตถกรรมพนบาน เปรยบเสมอนสงสะทอนใหเหนความแตกตางของประชาชนในทองถนก าเนดนนๆ เปนภมปญญา เปนองคความร และทกษะทสบสานกนมารนตอรนของชมชน ของทองถนของชาต เนองจาก การท าหตกรรมนนจะท าขนจากรปแบบลกษณะทแตกตางกนของแตละวฒนธรรมและภมปญญาทสงสมงานศลปหตถกรรมมความสมพนธกบวถชวตของมนษย ทงในดานความเชอ ขนบประเพณ และคานยมของชมชนทองถนและชาต ทเปนตวก าหนดรปแบบ

57

และลกษณะของผลงาน งานศลปหตถกรรมของแตละทองถนหรอแตละชมชน ใหมลกษณะแตกตางกนและมเอกลกษณเฉพาะตวเปนผลใหใชค าวา “ศลปะพนบาน” หรอ “ศลปหตถกรรมพนบาน” โดยทงนมผใหค านยามความหมายไวหลายทาน ดงน

สถาบนวจยและพฒนาพนทสง (2556) ไดใหความหมายของ หตถกรรม วา “หตถกรรม” หมายถง การสรางสงของเครองใชดวยมอ เครองมอ ภมปญญา เพอใหไดมาซงประโยชนใชสอยในชวตประจ าวน งานหตถกรรม เปนสงทแสดงออกถงเอกลกษณของกลมชน ซงทงนแตละกลมมเอกลกษณเฉพาะแตกตางกน ซงความประณต งดงาม สะทอนใหเหนถงวถชวต วฒนธรรม ประเพณของกลมชนนนๆ นอกจากนยงไดกลาวถง ปจจยทกอใหเกดงานหตถกรรม ประกอบดวย 5 ปจจยส าคญ ไดแก

1. สภาพแวดลอมทางภมศาสตร 2. ทรพยากรหรอวสดทองถน 3. ภมปญญาหรอประวตศาสตรในแตละทองถน 4. แบบแผนและรปแบบกรรมวธ 5. ขนบธรรมเนยม ประเพณ วฒนธรรม คตความเชอและศาสนา ปจจยตาง ๆ ทงหา

เปนปจจยทมอทธพลตอการผลต การก าหนดรปแบบ ขนตอน และมกรรมวธทสบทอดกนมาจากรนสรน ซงตองใชเวลาในการทดลองปรบปรง พฒนาผานการเรยนรตามภมหลงประวตศาสตร หรอภมปญญาทสงสมอยในทองถนนนๆ จนเกดความลงตวของรปแบบ และกลายเปนแบบแผนการปฏบตทใชถายทอดสบตอกนมา

สมชาย บญพทกษ (2553) หตถกรรมเปนงานฝมอทเกดจากความคดสรางสรรคของมนษยโดยการน าเอาวสดธรรมชาตซงสวนใหญจะมอยในทองถนมาประดษฐเปนสงของเครองใชตางๆ งานหตถกรรมทผลตขนมาในทองถนสวนหนงจะมการสบทอดตางๆ กนมาจนเปนเอกลกษณของทองถนนนๆ การผลตงานหตถกรรมมหลายลกษณะ เชน การท าเครองจกสาน การแกะสลก การทอผา การท าเครองปนดนเผา การปนรปและลวดลายประดบหตถกรรมนนสรางขนจาก ภมปญญาของผผลตผลงานเพอใหเกดประโยชนใชสอยในการด ารงชวต หตถกรรมชนแรก ไดแกเครองมอหนกะเทาะของมนษยกอนประวตศาสตร จากวตถประสงคหลกของการสรางงานหตถกรรม คอ การใชสอย แตในขณะเดยวกนการสรางงานดวยมอคนกมกจะใหความส าคญในเรองของความสวยงามนาใชมคณคาทางจตใจควบคไปกบประโยชนใชสอย ดงนน กระบวนการทางศลปะจงเขามามบทบาทส าคญทท าใหงานหตถกรรมกลายเปนศลปหตถกรรม โดยชางหตถกรรมและชางศลป จะใชประสบการณและทกษะความสามารถของตนเองพฒนางานหตถกรรมอยาง คอยเปนคอยไป โดยมขนบประเพณ คานยม ความเชอของกลมชนเปนองคประกอบก าหนด

58

“รปแบบ” แตแฝงลกษณะเฉพาะตน โดยชางอาจสอความหมายดวยรปเชงสญลกษณ นอกจากนยงตองมความสมพนธเกยวเนองระหวางผผลตและผใชท าใหเกดลกษณะเฉพาะถนเปนหตถกรรมและศลปหตถกรรมพนบาน (วบลย ลสวรรณ, 2539)

วบลย ลสวรรณ (2535) ศลปหตถกรรม คอ ผลงานซงเกดจากฝมอมนษย หรอสงทตองใชมอในการประดษฐ โดยมความงามทางศลปะแฝงอย ทงนอาจใชเครองทนแรงชวยดวยกได สวนศลปะพนบานทเปนงานศลปะตงอยบนพนฐานของชวต ขนบธรรมเนยมประเพณความเชอ และวฒนธรรมของกลมชนทมาจากชวตจตใจของกลมชนเหลานนโดยอาจสนองความเชอเพอความสขทางใจหรอเพอใชสอยในชวตประจ าวน เพอซอขายแลกเปลยนกนภายในชมชนเปนความสามารถทถายทอดกนมาตงแตบรรพบรษ มใชการลอกเลยนแบบหรอไดรบอทธพลจากถนอน ศลปะประเภทนจงมลกษณะเฉพาะถนของตวเองแตถงอยางไรกตาม ท งนลกษณะของงานหตถกรรมทถอเปนมรดกวฒนธรรมนามธรรมทมคณคาและความส าคญนนตองมลกษณะทประกอบไปเกณฑการคดเลอกมรดกภมปญญาทางวฒนธรรมของชาต สาขางานชางฝมอดงเดม ดงน (กรมสงเสรมวฒนธรรม, 2553)

1. มตนก าเนดและถกน ามาพฒนาในชมชนนนจนเปนทยอมรบและมการสบทอด 2. แสดงถงทกษะ ฝมอ ภมปญญา และใชเทคโนโลยอยางเหมาะสม เชน ผลตดวยมอ

หรอใชเทคโนโลยพนบาน 3. มการพฒนาเครองมอ วสดเพอสนองตอกระบวนการผลต 4. ผลตเพอประโยชนใชสอยในวถชวต ขนบประเพณ ความเชอ วฒนธรรม หรอการ

ประกอบอาชพของคนในชมชน 5. แสดงใหเหนถงเอกลกษณ หรออตลกษณเฉพาะทองถน หรอชาตพนธนนๆ และ

เปนความภาคภมใจของคนในชมชน 6. มคณคาทางศลปะ วฒนธรรม เศรษฐกจและสงคม มความหมายและคณคาทาง

ประวตศาสตรทองถนหรอชาตพนธนนๆ 7. เปนงานชางทตองไดรบการคมครองอยางเรงดวนเสยงตอการสญหาย หรอก าลง

เผชญกบภยคกคาม 8. คณสมบตอนๆ ทคณะกรรมการผทรงคณวฒเหนวาเหมาะสมตอการขนทะเบยน จากทกลาวมาในขางตนผศกษาวจยสามารถสรปไดวา หตถกรรม หมายถง งานท

มนษยสรางและประดษฐขนดวยมอ (สถาบนวจยและพฒนาพนทสง, 2556) โดยอาศยองคความร และภมปญญาทองถน ทกษะของชางผท า ทสงสมและไดรบการสบทอดมาอยางยาวนานจากบรรพบรษรนกอนๆ (สมชาย บญพทกษ, 2553) โดยผลงานหตกรรมทถกสรางขนนน มกจะสอถง

59

วฒนธรรม ประเพณและความเชอ คานยมของทองถนก าเนดของผสรางผลงาน รวมถงวตถดบหรอวสดทใชโดยมากแลวจะเปนสงทมและสามารถหาไดภายในชมชน (วบลย ลสวรรณ, 2535) งานหตถกรรมนนจะสอถงรปแบบดานความคด ทกษะ ความสามารถของผประดษฐผลงานสรางสรรค ซงรปแบบลกษณะของผลงานหตกรรมนน จะมรปแบบแตกตางกนออกไปในแตละชมชน แตละทองถนอนเนองมาจากความแตกตางทางภมศาสตร พนท วสด สงแวดลอม และวฒนธรรมวธ ประเพณของทองถน รวมไปถงคานยมความเชอจงท าใหผลงานหตกรรมมเอกลกษณเฉพาะในแตละชมชน แตละทองถนนนทแฝงไปดวยคณคาทางดานสนทรยภาพและความประณตวจตรบรรจง เอาใจใสในทกขนตอนของชางผท าผลงานหตกรรมเอง (วบลย ลสวรรณ, 2539) โดยวตถประสงคของการสรางงานหตกรรมนนจะแตกตางกนออกไปตามแตผสรางงานนนๆ โดยผลงานนนอาจจะสรางขนเพยงเพอสนองความตองการสวนบคคล หรออาจสรางขนเพอการใชสอยในชวตประจ าวน รวมไปถงอาจจะสรางขนเพอการแลกเปลยนกนในชมชน ดงนนงานหตกรรมจงสามารถสอใหเหนถงเอกลกษณเฉพาะของวฒนธรรมชมชนของตนเอง โดยท งนนนลกษณะของงานหตถกรรมท ถอเปนมรดกวฒนธรรมนามธรรมทมคณคาและความส าคญนนตองมลกษณะทประกอบไปเกณฑการคดเลอกมรดกภมปญญาทางวฒนธรรมของชาต 2553 สาขางานชางฝมอดงเดมดวย (กรมสงเสรมวฒนธรรม, 2553)

แนวคดในการพจารณาขนทะเบยนมรดกภมปญญาทางวฒนธรรมสาขางานชางฝมอดงเดมประกอบดวย (กรมสงเสรมวฒนธรรม, 2553)

1. มตนก าเนดหรอถกน ามาพฒนาในชมชนนน จนเปนทยอมรบ (เชน ประวต/ความเปนมา) 2. แสดงถงทกษะฝมอและภมปญญา ตลอดจนการใชเทคโนโลยอยางเหมาะสม (เชน

ใชเทคโนโลยพนบานผลตดวยมอ) 3. มการพฒนากระบวนการ และเครองมอทใชเพอตอบสนองกระบวนการผลต (เชน วสด

ทใชในการผลตผลงาน แหลงทมา เครองมอทใชในการผลต และกระบวนการ/ขนตอนการผลต) 4. วตถประสงคเบองตนในการผลต (เชน เพอประโยชนใชสอยในวถชวต ขนบประเพณ

ความเชอ วฒนธรรมหรอการประกอบอาชพของคนในชมชน) 5. มลกษณะเฉพาะถน หรอเฉพาะชาต หรอเฉพาะพนธ (เชน เอกลกษณหรออตลกษณของ

ผลงานทสะทอนถนทพบเฉพาะทองถนหรอชาตพนธนนๆ) 6. มคณคาทางศลปะและวฒนธรรมของทองถน (เชน ความหมายและคณคาตอประวตศาสตร

ทองถนหรอชาตพนธนนๆการผลตและถายทอดสบตอกนมาความภาคภมใจของคนในชมชน) หรอ 7. คณสมบตอนๆ ทคณะกรรมการผทรงคณวฒเหนวาเหมาะสม (เชน มความเสยงตอการ

สญหายตองไดรบการปกปองคมครองอยางเรงดวน)

60

2.2.2 ลกษณะของหตถกรรม (Handicraft Characteristics) สารานกรมไทยส าหรบเยาวชนโดยพระราชประสงคในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

ฉบบเสรมการเรยนร เลม 6 ป พ.ศ. 2549 กลาวในตอนหนงวา หตถกรรมจดเปนศลปะ ประยกตหรอศลปะทมงประโยชนใชสอยเปนส าคญ แบงเปน 3 ลกษณะ ไดแก

ลกษณะท 1 เปนงานหตถกรรมทชาวบานสรางขนมาเพอใชสอยในชวตประจ าวน ของตนเองสวนใหญเปนเครองมอ เครองใช เครองเลน เครองประดบตกแตงผา เครองนงหม

ลกษณะท 2 เปนงานหตถกรรมทชาวบานสรางขนส าหรบใชกบบคคลอกระดบหนง ไดแก พระมหากษตรย ขาราชการ และขนนาง สวนใหญเปนเครองราชปโภค หรอเครองใชไมสอย เครองศาตราวธ เครองดนตร เครองประดบตกแตง เครองผาททอสวยงามส าหรบใชในงานพธการส าคญ

ลกษณะท 3 เปนงานหตถกรรมทชาวบานสรางขนมาเพอใชประกอบพธกรรมตามจารตประเพณ และในพระพทธศาสนา สวนใหญเปนเครองศาสนปโภค หรอเครองใชไมสอยในวด เครองตกแตงโบสถวหาร เชน พระพทธรป ตพระไตรปฎก ธรรมาสน ระฆง เปนตน งานศลป หตถกรรมพนบานจ าแนกตามลกษณะของการใชงาน ดงน (กระทรวงศกษาธการ, 2529)

1. ประเภทสวนประกอบของบานเรอน ไดแก ฟาก ฝาเพดาน ฝา จว ซงเปนงาน สานดวยไมไผ หรอแกะสลกไม

2. ประเภทเครองเรอน ไดแก เกาอ ชดรบแขก ต โตะ เตยง แคร ชนวางของ 3. ประเภทเครองใชสอยในครวเรอน ไดแก หมอขาว หมอแกง โอง ไห หมอน า ครก

ขน กระบง กระจาด กระเชอ กระชอน ตะกรา กระตบ แอบขาวหรอแอบขาว เสอ สาด หมอนโอ ถวยชาม พด ไมกวาด กระตายขดมะพราว เชยนหมาก กระโถน มด

4. ประเภทเครองใชสอยทวไป ไดแก ปงก ตะกรา กระออม กระช กระเชา หลวเขง เกวยน เรอ รม กระดง กระพรวน

5. ประเภทเครองใชสอยประจ าตว ไดแก เสอ ผานง โสรง ผาขาวมา พด กระเปาถอกระเปาใสเสอผา ตะกรา งอบ หมวก เครองประดบกายตางๆ (สรอยก าไรแหวน)

6. ประเภทเครองใชในงานกสกรรม ไดแก กระบง ตะกรา เขง ปงก ชะลอม จอบ เสยม มด พรา ขวาน ไถ คราด

7. ประเภทเครองมอจบสตว ไดแก ลอบ ไซ สม ของ กระชง อจ กรงนก กรงดกนกแรว ตมลน ชนาง ยอ แห อวน

8. ประเภทเครองเลน ไดแก ตะกรอ ตกตา หมอขาวหมอแกงเดกเลน นกหวด มากานกลวย เครองดนตร วาว พวงระยา ปลาตะเพยน หนากาก หนงตะลง หนงใหญ

61

9. ประเภทเครองตวงวด ไดแก ปอย ลตร แลง ทะนาน ถง สด เกวยน กระบง ปงก 10. ประเภทเครองมอและอาวธ ไดแก มดพก ขวาน พรา ดาบ ธน คนกระสน หอก

แหลน หลาว ฉมวก ไมตะพด สนบมอ หนาไม 11. ประเภทเครองใชในพธการ ไดแก ตกตาเรยบกบาล แผนยนตอกขระ การแทง

หยวกเมรเผาศพ โลงศพ ปราสาท พายบายศร โกศ และบวบรรจกระดก เครองใชในพธการตาง ๆ ศาลพระภม เครองใชในงานบญตางๆ

นอกจากนน งานหตกรรมทค านงถงลกษณะงานทจะใชสอย หรอค านงถงประโยชนในการใชงานแลว งานหตถกรรมยงค านงถงสภาพแวดลอมรอบตว ในทองถนหรอชมชนวา มอะไรทสามารถน ามาใชประโยชนไดบาง โดยผานการทดลองและประสบการณของคนชมชน เมองาน ทประดษฐขนทท าขนมานนสามารถน าไปใชประโยชนไดจรงกจะมการเผยแพรบอกตอๆ กนไปในหมบาน ชมชน จนกลายเปนสงทยอมรบกนโดยทวไป เกดเปนเอกลกษณเฉพาะทองถน ชมชนทสามารถสงเกตเหนไดชดจากวสดทน ามาใช เชน การท าหนงใหญ หรอหนงตะลง เครองจกรสานดวยยานลเภา เปนลกษณะเฉพาะถนของทางใตงานเครองไม เครองรกหรอเครองเขน เปนลกษณะเดนของทางภาคเหนอ เปนตน

ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต (2551) ระบวา งานชางฝมอพนบาน (Traditional Craftsmanship) หมายถง ผลงานของผช านาญในงานฝมอหรอศลปะดานใดดานหนง ทผลตดวยมอ และเทคโนโลยพนบาน เพอประโยชนใชสอยในวถชวต ขนบประเพณ ความเชอ และวฒนธรรมของกลมชนทมลกษณะเฉพาะถน ผลตดวยวสดทหาไดในทองถน และสะทอนถง ภมปญญา เกดคณคาทางประวตศาสตรแบงออกเปน 10 ประเภท ดงน

1. ผาและผลตภณฑจากผา หมายถง ผลผลตทเกดจากการทอ ยอม ถก ปก ตเกลยว ยก จก มดหม พมพลาย ขด เกาะ เพอใชเปนเครองนงหม แสดงสถานภาพทางสงคม ลวดลายผามความเกยวของกบต านานพนถน ความเชอและธรรมชาต ซงลวดลายดงกลาวมกเกดจากเสนพงเปนหลก

2. เครองจกสาน หมายถง ภาชนะเครองใชประจ าบานของคนไทยท าจากวตถดบในทองถน เชน ไผ หวาย กระจด ล าเจยก โดยน ามาจกและสาน จงเรยกวา เครองจกสาน กลวธในการท าเครองจกสาน ไดแก การถก ผก รด มด รอย โดยใชตอก หวาย เพอใหเครองจกสานคงทน และ คงรปอยไดตามตองการ

3. เครองรก หมายถง หตถกรรมทใชรกเปนวสดส าคญในการสรางผลงาน เชน ปดทองรดน า ภาพก ามะลอ ประดบมก ประดบกระจกส ปนกระแหนะ และเขน รกหรอยางรก มคณลกษณะเปนยางเหนยว สามารถเกาะจบพนของสงใดสงหนงทประสงคจะทา หรอถม ทบ หรอ

62

เคลอบผวไดด ท าใหเปนผวมนภายหลงรกแหงสนท มคณภาพคงทนตอความรอน ความชน กรดหรอดางออนๆ และยงเปนวสดทใชเชอมสมก หรอสเขาดวยกน

4. เครองปนดนเผา หมายถง หตถกรรมทใชดนเหนยวเปนวตถดบหลกในการผลต มทงชนดเคลอบ และไมเคลอบ โดยทเนอดนเหนยวตองมสวนผสมของทรายแมน า ทเปนทรายเนอละเอยดและชวยใหเนอดนแหงสนทไมแตกราว ดนเหนยวทใชท าเครองปนดนเผาจากทตาง ๆ ใหสแตกตางกน

5. เครองโลหะ หมายถง สงทมวสดหลกเปนเหลก ทองเหลอง หรอทองแดง เครองโลหะทท าจากเหลกนยมท า โดยการเผาไฟใหออนตวและตเหลกเปนรปทรงตางๆ เครองโลหะทท าจากทองเหลองนยมน าทองเหลองมาเผาจนหลอมเหลวแลวจงน าไปเทลงในแบบรปตามลกษณะทตองการแลวน ามาตกแตง สวนเครองโลหะทท าจากทองแดง มการน าทองแดงมาใชเปนโลหะเจอหลกส าหรบผลตตวเรอนเครองประดบโลหะเงนเจอ

6. เครองไม หมายถง งานฝมอชางทท าจากไมซงหรอไมแปรรปเปนทอน เปนแผน เพอใชในงานชางกอสรางประเภทเครองสบ เครองเรอน เครองบชา เครองตง เครองประดบ เครองมอ เครองใช เครองศาสตรา เครองดนตร เครองเลน และยานพาหนะ โดยอาศยเทคนควธการแกะ สลก สบ ขด เจาะ กลง ถาก ขด และขด

7. เครองหนง หมายถง งานหตถกรรมพนบานทท ามาจากหนงสตว โดยผานกระบวนการหมกและฟอกหนงเพอไมใหเนาเปอย และใหเกดความนมนวลสามารถบบงอไดตามทตองการ เครองหนงนยมน าไปใชเกยวกบศลปะการแสดง รวมถงอปกรณอนๆ ทมหนงเปนสวนประกอบ

8. เครองประดบ หมายถง งานชางฝมอทมนษยประดษฐขนเพอการตกแตงใหเกดความงดงาม เรมตนจากการใชวสดทพบไดงายในทองถนน ามาผลตเปนเครองประดบตามสวนตางๆ ของรางกาย และพฒนาขนเรอยๆ เปนการใชอญมณและโลหะมคาชนดอน

9. งานศลปกรรมพนบาน หมายถง งานทมการแสดงอารมณสะทอนออกทางฝมอการชางใหประจกษเหนเปนรปธรรมเพอตอบสนองในดานการยงชพและความตองการคณคา ดานความงาม เชน ภาพเขยน งานปน งานแกะสลกงานหลอ เปนตน

10. ผลตภณฑอยางอน หมายถง งานชางฝมอดงเดมทไมสามารถจดอยใน 9 ประเภทแรกได ซงอาจเปนงานชางฝมอทประดษฐหรอผลตขนจากวสดในทองถนหรอจากวสดเหลอใช เปนตน

63

ในสารานกรมไทยส าหรบเยาวชนโดยพระราชประสงคในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ฉบบเสรมการเรยนร เลม 6 ป พ.ศ. 2549 ยงไดแยกประเภทของงานหตถกรรมตามวสด ทน ามาใชออกไวเปน 9 ประเภท ดงน

1. เครองไม เปนงานฝมอชาวบานทท าจากไม ซงเปนวสดธรรมชาตนยมใชสราง ทอยอาศย ท าเครองเรอน และเครองมอ เครองใชในชวตประจ าวนมาแตโบราณแลวคอยๆ เสรมแตงใหสวยงาม

2. เครองจกสาน เปนงานศลปหตถกรรมของไทยทผลตในทกภมภาค โดยใชวสดทหาไดในทองถนในการท า เชน ไมไผหวาย ใบลาน เตย กระจด ฟาง ยานลเภา ผกตบชวา กก เปนตน โดยน ามาจก ผา ฉก ใหเปนเสนบางๆ แลวน ามาขด สาน สอด ไขว ขนโครงเปนรปท าเปนภาชนะ เครองมอ เครองใชในชวตประจ าวน

3. เครองปนดนเผา เปนงานทใชดนเหนยวปนขนรป ใหเปนรปทรงทตองการ ตากแหงแลวน าไปเผาเพอใหแขงและทนทาน ปจจบนยงคงท ากนทกภาค

4. เครองทอ หรอเครองผา เปนงานฝมอทชาวบานใชวสด เชน กก ฝาย ไหม มาทอดวยหก ก แบงเปน 2 ชนด คอ งานทอเสอ และงานทอผา

5. เครองรก เปนงานทท าโดยใชยางรก ซงเปนยางจากตนรกเปนสวนประกอบส าคญ เชน ตลายรดน า บานประตหนาตางลายรดน า

6. เครองโลหะ เปนงานทท าเปนเครองมอเครองใช เครองดนตร และวตถบชา ท ากนเกอบทกจงหวดในประเทศไทย แบงเปน 3 ประเภท คอ เครองเหลก เครองทองเหลอง และเครอง ลงหน

7. เครองหนง เปนศลปหตถกรรมพนบาน คอ การแกะสลกตวหนงทใชเชดในการเลนมหรสพประเภทหนงเรยกวา หนงตะลง และหนงใหญ

8. เครองกระดาษ เปนงานทใชวสดกระดาษสรางขนเพอประโยชนใชสอยในชวตประจ าวน เชน สมดไทย รม เครองประดบตกแตงในงานพธการ เชน สายรง ธง ฉตร เครองบนเทงอารมณ เชน หวโขน หนากาก หวโต หม ชาง สงห ตกตา วาว

9. เครองหน เปนงานทใชหนเปนวสดน ามาแกะสลกเพอประโยชนใชสอยตางๆ เชน แกะสลกเปนรปสงโต หน ครก โม ปายจารก ลกนมต และใบเสมา

วบลยล สวรรณ (2535) ไดแบงหตถกรรม ตามกรรมวธการสรางและการผลตเปน 10 ประเภทดงน

1. การปนและเคลอบดนเผา ไดแก ภาชนะดนเผาธรรมดา และดนเผาเคลอบดวยน ายา

64

2. การทอผาและการเยบปกถกรอย ไดแก การทอผาไหม การทอผาฝาย และการทอผาอนๆ

3. การแกะสลก ไดแก การแกะสลกไม และการแกะตวหนงตะลง 4. การท าเครองโลหะไดแก การท าเครองเหลก เครองทองเหลองและเครองทองแดง 5. การจกสานไดแก ไมไผ หวาย ยานลเภา และกระจด 6. การกอสรางไดแก สถาปตยกรรมพนบาน 7. การเขยนภาพ ไดแก จตรกรรม หรองานเขยนระบายส และงานวาดเสน 8. การปนรปและลวดลายประดบ ไดแก พระพทธรป รปเคารพ และตกตา 9. การท าเครองกระดาษ ไดแก กระดาษสา กระดาษขอย การท ารม การท าวาว การท า

หวโขนและการท าหนากาก 10. การหตถกรรมเบดเตลด ไดแก การจดดอกไม การแกะสลกผลไม และการท า

ลกปด ทงน กรรมวธการสรางงานหตถกรรมมกไดรบการถายทอดสบตอกนมาภายใน

ครอบครว หรอแลกเปลยนกนระหวางเพอนบานในชมชน การผลตงานซ าๆ เพอตอบสนองการความตองการในการใชสอยของผคนในชมชน ท าใหชางทสรางงานเกดความช านาญในการสรางสรรคงานนนๆ ความช านาญและประสบการณทไดรบการสงสมบมเพาะมาเปนเวลายาวนานนเอง ทมกน าไปสการสรางสรรคผลงานงานทมคณคาสง และมความงามในทางศลปะ ท าใหจากงานหตถกรรมธรรมดากลายเปนงานทเรยกวา ศลปหตถกรรม ทมความสวยงามและประณตนาใช แฝงสนทรยภาพ และภมปญญาของผสรางสรรคผลงาน ดงสามารถเหนไดจากผลงานศลปะทเกดจากศลปนพนบาน ทมความแตกตางจากงานของศลปนทวไปตรงท คณคาของศลปะในงานมกเกดจากความช านาญ และความรทสงผานทางประเพณการสรางงาน ซงสบทอดมาจากบรรพบรษ มากกวาจะเกดจากอารมณหรอแรงบนดาลใจสวนตน (www.mis.bus.ubu.ac.th, ม.ป.ป.)

จากการศกษาถงความหมายและลกษณะของงานหตกรรมขางตน ผ ศกษาวจยสามารถสรป ไดวา หตถกรรม เปนงานทมนษยสรางและประดษฐขนดวยมอ (สถาบนวจยและพฒนาพนทสง, 2556)โดยอาศยองคความรและภมปญญาทองถน ทกษะของชางผท า ทสงสมและไดรบการสบทอดมาอยางยาวนานจากบรรพบรษรนกอนๆ (สมชาย บญพทกษ, 2553) โดยผลงานหตถกรรมทถกสรางขนนน มกจะสอถงวฒนธรรม ประเพณและความเชอ คานยมของทองถนก าเนดของผสรางผลงาน รวมถงวตถดบหรอวสดทใชโดยมากแลวจะเปนสงทมและสามารถหาไดภายในชมชน (วบลย ลสวรรณ, 2535) ทงนหากแมงานหตถกรรมทถกรงสรรคขนมานนมองคประกอบความงาม ดานศลปะรวมอยดวยแลว เรามกจะเรยกงานหตถกรรมนนวา “ศลปหตถกรรม” โดยงานหตกรรมท

65

สรางขนในสมยกอนและสมยใหมมกจะมความแตกตางกนเพยงวตถประสงคในการผลตผลงาน (พนดา สมประจบ, 2554) ทงนลกษณะของงานหตกรรมนนจะมลกษณะทแตกตางกนไป ตามลกษณะการมงประโยชนใชสอยเปนส าคญ (สารานกรมไทยส าหรบเยาวชนฉบบเสรมการเรยนร, 2549) หรออาจจะจ าแนกตามลกษณะของวสดทน ามาใช เชน เครองจกสาน เครองปนดนเผา เครองโลหะ เครองทอ เปนตน หรออาจจะจ าแนกแบงหตถกรรม ตามกรรมวธการสรางและการผลต (วบลย ลสวรรณ, 2535) โดยงานหตถกรรมมกไดรบการถายทอดสบตอกนมาภายในครอบครว หรอแลกเปลยนกนระหวางเพอนบานในชมชน

จากการศกษาดงกลาวขางตน ผศกษาวจยสามารถสรปไดวาลกษณะของ มรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมของชมชนนนมอย 10 ประเภทแบงตามวสดการผลต คอ

1. ผา หรอเครองทอรวมถงการเยบ ปก ถก รอย เชน งานทอผา 2. เครองปนดนเผา ทงทแบบเผาธรรมดา และแบบทเผาเคลอบโดยมดนเหนยวเปนวตถดบ

หลกในการผลต 3. เครองจกสาน เชน ไมไผ หวาย กระจด 4. เครองโลหะ ทเปนเครองมอใชสอย และเพอพธกรรมส าคญ เชน เครองทองเหลอง เหลก

และส ารด เปนตน 5. เครองรก เปนงานทท าโดยใชยางจากตนรกในการท า เชน ท าลายรดน า เปนตน 6. เครองไมหรอการแกะสลก เปนการใชเครองมอในการสลกลงบนแผนไม ทอนไม 7. เครองหนง เปนงานทท ามาจากหนงสตว เชน หนงตะลง หนงใหญ 8. เครองประดบตกแตง เชน พลอย หน อญมณ เปนงานทท าขนเพอความสวยงาม 9. งานศลปกรรมและจตกรรม งานเขยนภาพ ระบายส งานวาด เปนตน 10. งานหตถกรรมเบดเตลดอนๆ เชน การจดแจกนดอกไมการแกะสลกผลไม เปนตน ทงน ลกษณะงานหตถกรรมนนนอกจากจะมงการจดประเภทตามวสดทน ามาใชแลว ยงม

การค านงถงลกษณะการใชประโยชนตามลกษณะของการใชงาน(กระทรวงศกษาธการ, 2529) และลกษณะกรรมวธการสรางและการผลต (วบลย ลสวรรณ, 2535) อกดวยเชนกน

ท งนจากการศกษาขางตน กลาวไดวา ลกษณะของงานหตถกรรมในสมยกอนน น มจดประสงคหลกทการเนนประโยชนการใชสอยในการด ารงชพมากกวาการหวงเพอดานพาณชยและนนทนาการดงเชนปจจบนและจากการศกษาถงงานหตกรรมโดยละเอยดจะเหนไดวา กระบวนการถายทอดความร ภมปญญาหตถกรรมไทยนน มลกษณะการถายทอดทเหมอนกน คอ มการถายทอดทกษะจากรนสรนเปนการถายทอดองคความรผานระบบครอบครว จากพอสลก พสนอง ดวยการฝกฝนการท าจรง เรยนรจากการลงมอปฏบตตาม แตสงทเปนเอกลกษณของผลงาน

66

นนจะมลกษณะทไมเหมอนกน ท งนเนองมาจากประสบการณและความช านาญในเชงชาง ทแตกตางกนเฉพาะของตวบคคล เฉพาะถนนนๆ นอกจากนแลวรปแบบของงานหตกรรมบางครงยงขนอยกบความตองการของตลาดผลตภณฑหตถกรรมทตางกน รวมถงลกษณะของวตถดบทใชผลตทมเอกลกษณในพนทชมชนทตางกนอกดวย (กรทากร แสงสกล, 2555) แตงานหตถกรรมชมชนนน โดยสวนมากแลวมกจะอาศยวตถดบหลกทสามารถหาไดภายในชมชน หรอชมชนเปนเจาของวตถดบนน เชน หตกรรมจกสานชมชนกจะใชไมไผ หรอหวาย ทปลกอยในชมชนมาผลตงานหตถกรรม เกดการใชประโยชนหมนเวยนจากทรพยากรในชมชนทองถน (ภาสกรโทณะวณก, 2554) ท าใหผลตภณฑหตถกรรมของแตละชมชน นนมความสอดคลอง กบความรภมปญญาดงเดม และความคดสรางสรรคทเปนไปในทางเดยวกนกบวฒนธรรมของชมชน รวมถงสมพนธกบสภาพแวดลอมของทองถนทเปนอย (พระครปลดอนชต สนนช, 2553)

ปจจบนการจะพฒนางานฝมอดานหตถกรรมใหคงอยและสามารถสรางประโยชนใหกบชมชนมากขนนน จงควรเพมโอกาสใหกบสมาชกในชมชนไดมสวนรวมในการผลต ตองมการสงเสรมทกษะความร ความช านาญ (เจษฎา พตรานนท, 2553) และน าความรดานศลปะมาประยกตใหเขากน จงจะสามารถเกดประโยชนจากการผลตงานหตถกรรมโดยแทจรง โดยลกษณะของงานหตถกรรมทถกพฒนานน จ าเปนอยางยงทจะตองรถงความตองการของผใช ตองพฒนางานหตถกรรมนนใหสนองตอความตองการในการใชของผนนใหไดมากทสด (สภา จฬคปต ไศลเพชร ศรสวรรณ และ วจตร สนหอม, 2552) นอกจากน สงส าคญของการพฒนาผลงานหตถกรรมนน มใชเพยงแคการตอบสนองแตความตองการของผบรโภคและนกทองเทยวเพยงเทานน หากแตตองค านงถง เอกลกษณเฉพาะตวของงานหตถกรรมชนนนๆ ซงถอเปนสงส าคญทสดทเปนสงดงดดนกทองเทยวเขามาชนชมในงานหตกรรมชมชนอยางแทจรง (สรยา โชคสวสด และคณะ, 2550)

2.3 การพฒนาคมอการทองเทยว (Tourism Manual Development)

2.3.1 ความหมายของคมอการทองเทยว (Tourism Manual Definitions) การพฒนาคมอ “คมอ” (Manual) อนชต เชงจ าเนยร (2545) ไดอธบายความหมาย

ของคมอวา เปนหนงสอทเขยนขนเพอเปนแนวทางใหผใชคมอไดศกษาท าความเขาใจและงายตอการปฏบตตามไดในการท ากจกรรมอยางใดอยางหนงใหมมาตรฐานใกลเคยงกนมากทสดและท าใหนกเรยนนกศกษามความรความสามารถและทกษะทใกลเคยงกน คลายกบ โกชย สารกบตรและสมพร สารกบตร (2521) ทกลาววา หนงสอคมอ เปนสงพมพทางการศกษาอยางหนง เปนสงทใชตอบปญหาของค าถามขอสงสย ตอบความตองการอยากรค าตอบ หรอตองการใหไดความรในเรองนนอยางรวดเรว เปนสงพมพทท าขนเพอใหเขาใจไดงาย ไมซบซอนโดยมงหวงใหผอานหรอผใช

67

เขาใจและสามารถด าเนนการในเรองนนดวยตนเองอยางถกตอง (โกศล แยมกาญจนวฒน, 2552) เปนหนงสอทใชควบคไปกบการปฏบตในสงใดสงหนง เปนหนงสอทใหแนวทางในการปฏบต แกผใชหรอผศกษา สามารถทจะกระท าสงนนๆได ตรงตามวตถประสงค (ปรชา ชางขวญยน และคณะ, 2539)

“คมอ” (Manual) เปนเอกสารทแนะน าหรอชแนะแนวทางปฏบต ในกจกรรมหรออปกรณเฉพาะอยาง (กรมวชาการ, 2541) เปนสมดหรอหนงสอทใหความรเกยวกบเรองใดเรองหนงทตองการรเพอใชประกอบต ารา เพออ านวยความสะดวกเกยวกบการศกษาหรอการปฏบตเรองใดเรองหนง (พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน, 2542) เพอสรางความรความเขาใจเกยวกบในเรองนนๆ ทงนมกมรายละเอยดทเขาใจไดงาย สามารถรบรไดไมยาก และภายในหนงสอคมอนนมกจะมภาพประกอบอยดวยเปนสวนใหญ (ฉลอง นยฉม, 2542) โดยสวนมากจะเปนหนงสอขนาดไมใหญนก กะทดรด มขนาดประมาณ 5×7 นว หรออาจจะมขนาดทเลกหรอใหญมากกวาน ขนอยกบการออกแบบ ความสวยงาม ความสะดวกสบายในการพกพา และตลอดจนค านงถงการน ามาใช (มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, 2536) รปแบบคมอจงนยามจดออกมาเปนในลกษณะของรปเลม เพอใหสามารถบอกรายละเอยดเกยวกบเ รองน นๆ ไดมากยง ขน สวนดานในคมอมกจะประกอบดวยรปภาพประกอบเนอหาเพอความนาสนใจและดงดดใจ เพอใหเสรมความเขาใจไดงายมากยงขน (กญญา ศรกล, 2532) เปรยบเสมอนเปนเครองมอระหวางผสอสารความหมายกนของและกนทงสองฝาย (Shores, 1960)

จากค านยามทงหลายดงกลาวมาขางตน ผศกษาวจยสามารถทจะสรปไดวา คมอ หมายถง สงพมพตางๆ ทใชสอความหมายของคนสองฝาย (Shores, 1960) เปนวสดสงพมพทมขนาดเหมาะและสะดวกแกการพกพา เปนสอสงพมพทสรางขนเพอสงใดสงหนงโดยเฉพาะเพอใชเปนสงทใชชแนะแนวทางใหผใชสามารถไดรบการสนองตอบความตองการเฉพาะ ชวยคลายขอของใจ ท าใหผใชหาทางออกไดดวยตนเองรวมไปถงมอบความรใหมๆ แกผใชและผทศกษา และดวยเหตนผวจยจงใหความหมายของ คมอการทองเทยวหมายถง สงพมพขนาดพอเหมาะและสะดวกในการพกพาทเกยวของในเรองของการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม และการจดการดานการทองเทยว เปนสอสงพมพทสรางขนเพอสงตอบขอปญหา และขอสงสยในเรองทเกยวกบมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมโดยเฉพาะ เพอใชในหนวยงานทเกยวของกบการทองเทยวจงหวดอบลราชธาน ชมชนแหลงทองเทยว และชมชนเจาของสถานททองเทยวสามารถไดคลายขอของใจไดดวยตนเอง และไดรบความรใหมๆ อกดวย (ปรบปรงจาก โกศล แยมกาญจนวฒน, 2552; อนชต เชงจ าเนยร, 2545; ฉลอง นยฉม, 2542; ปรชา ชางขวญยน

68

และคณะ, 2539; มหาวทยาลย สโขทยธรรมาธราช, 2536; กญญา ศรกล, 2532; โกชย สารกบตรและสมพร สารกบตร, 2521)

2.3.2 ลกษณะของคมอทด (Good Manual Characteristics) ในการจดท าคมอนน จ าเปนตองค านงถงลกษณะของคมอทด ทผใชสามารถน าไปใช

แลวสามารถปฏบตตามไดอยางถกตองและเปนไปตามจดประสงคทตองการมนกวชาการไดอธบายเกยวกบลกษณะทดของคมอไวดงน

เรองชย จรงศรวฒน (2554) กลาววา ลกษณะทดของคมอควรจะตองประกอบไปดวยลกษณะดงตอไปน

1. เนอหากระชบ ชดเจน เขาใจงาย เนองจากมไวใชในการปฏบตงาน มใชเพอคนควา ศกษาวจย ทตองใชเวลาในการอานคอนขางนาน มเนอหาทดตองจดจ าไดงาย และคนหาขนตอน ทตองการทราบไดสะดวกและรวดเรว

2. เปนประโยชนส าหรบการท างานและฝกฝนอบรมเพราะเมอจดท าขนมาแลวตองใชประโยชนใหคมคา บางครงคมอทเราท าขนเอง เราอาจเขาใจคนเดยว ดงนน ตองค านงถงผอาน ทเปนผอานดวย

3. เหมาะสมกบงานแตละกลมทงดานรปแบบ ภาษา และการเขาถง 4. มความนาสนใจ นาตดตาม โดยอาจใชเทคนค ตาราง การใชรปภาพ แผนภม หรอ

ผงงาน (Flow Chart) 5. มความเปนปจจบน (Update) ไมลาสมยโดยการทบทวนและปรบเปลยนขนตอน

หรอรายละเอยดตางๆ ทส าคญตองมความยดหยนโดยการไมระบขอมลทเฉพาะเจาะจงลงไป เชน วนท จ านวน ชอบคคล ซงอาจใชไดไมนานแตลาสมยไดงาย

6. แสดงหนวยงานทจดท า และวนท เพอใหมนใจวาเปนเอกสารของหนวยงานใด ของใคร แสดงถงความไมลาสมย

7. มตวอยาง หรอรปภาพประกอบ เพอเพมความเขาใจ และปองกนความเขาใจทคาดเคลอน

ส านกงานคณะกรรมการพฒนาระบบขาราชการ (2549) ก าหนดไววาลกษณะของคมอการปฏบตการทดคอ คมอทมลกษณะทง 6 ประการ ดงน

1. กระชบ ชดเจน เขาใจงาย 2. เปนประโยชนส าหรบการท างานและฝกอบรม 3. เหมาะสมกบองคกรและผใชงาน แตละกลม 4. มความนาสนใจ นาตดตาม

69

5. มความเปนปจจบน (Update) ไมลาสมย 6. แสดงหนวยงานทจดท า วนทเรมใชถอปฏบต 7. มตวอยางประกอบ ครบน จงวฒเวศย และ มาเรยม นลพนธ (2542) ทไดอธบาย ลกษณะของคมอทดวา

สามารถแบงเปน 3 ดานไดแก 1. ดานเนอหา โดยรายละเอยดในคมอควรตรงกบเนอหาทศกษาและไมยากเกนไป

จนเปนเหตท าใหไมมผสนใจหยบอาน การน าเสนอเนอหาควรใหเหมาะสมกบพนฐานความรของผ ทจะศกษาขอมลทมอยในคมอนนแลวสามารถประยกตใชได เนอหามความเหมาะสมทจะน าไปใชอางองและควรมภาพตวอยางประกอบในบางเรองเพอความเขาใจงายและควรมการปรบปรงใหทนสมยเสมอ

2. ดานรปแบบ ตวอกษร ควรมขนาดอกษรตวโต เหมาะสมและรปแบบทชดเจน อานงาย เหมาะสมกบผใช มรปภาพประกอบ มการจดท ารปเลมท าใหนาสนใจใชภาษาใหเขาใจงายและเหมาะสมกบผใช ระบบการน าเสนอควรเปนจากงายไปหายาก

3. ดานการน าไปใช ควรระบขนตอนวธการใหชดเจนมแผนภมมภาพตวอยางประกอบใหสามารถน าไปปฏบตได มขอมลสามารถใชเพอการประสานงานตางๆ ไดสะดวกบอกสทธประโยชนและขอควรปฏบตใหเขาใจงาย

เอกวฒ ไกรมาก (2541) ไดใหความหมายของลกษณะของคมอทดดงน 1. สามารถเขาใจลกษณะเนอหาขอบขายหรอสงทจะบอกหรอแสดงไดอยางกระจาง

ชด เชน การมองเหนโครงรางเนอเรองทงหมด 2. ชวยใหสามารถด าเนนตามแนวทางและขนตอนตางๆได โดยสามารถดดแปลง

และยดหยนเองไดไมเปนแนวทางบงคบ ตองเสนอแนะแนวทางโดยสามารถใหปฏบตไดคลองขน 3. กจกรรมและขอทเสนอแนะหรอก าหนดไวควรมการทดลองใชและปฏบตได 4. แนวการเขยนตองเนนย าแนวปฏบตทมงสจดหมายอยางตอเนอง 5. ความแปลกใหมของกจกรรมควรสงเสรมแกผปฏบตโดยคอยเปนคอยไป 6. รปแบบและวธการ (ขนตอน) ทเปนแนวทางในการเขยนคงรปแบบและขนตอน

โดยสม าเสมอเพอสะดวกตอการใชเปนตน ปรชา ชางขวญยน และคณะ (2539) ไดกลาววา ลกษณะคมอทดนน เนอหาจะตองม

ความชดเจนและใหรายละเอยดครอบคลมเพอใหผ อานเขาใจถกตองการเขยนคมอทดตองครอบคลมประเดนตางๆอยางชดเจนวา คมอนนเปนคมอส าหรบใครหรอบอกไดวาใครเปนผใช มการก าหนดวตถประสงคทชดเจนวาตองการใหผใชไดอะไรบางคมอนชวยผใชหรอผอานไดอยางไร

70

และไดประโยชนอะไรบาง ควรมสวนทใหหลกการ หรอความรทจ าเปนแกผใช นอกเหนอจากนนแลว เพอใหการใชคมอเกดประสทธภาพสงสดภายในเนอหาของคมอควรมสวนทใหค าแนะน า แกผใชเกยวกบการเตรยมตว มสวนทใหค าแนะน าเกยวกบขนตอนรวมไปถงกระบวนการในการท า และเพอตรวจสอบความเขาใจในการอานคมอจงตองมกจกรรมใหผใชเครองมอท าหรอปฏบตตามขนตอนทเสนอแนะ มการใชภาพการเนนขอความบางตอน และมการใชแหลงอางองทเปนประโยชน ซงอาจเปนบรรณานกรมรายชอบคคลหรอรายชอองคกรทเกยวของ

จากการศกษาเกยวกบลกษณะของคมอทดขางตน ผศกษาวจยสามารถสรปไดวาลกษณะของคมอทดนน จะเปนหนงสอทมงเนนการใหความร ใชภาษาเขาใจงายและอานงาย เหมาะสมกบผใชมรปภาพประกอบ ชวนใหสนใจ (ครบน จงวฒเวศย และมาเรยม นลพนธ, 2542) และแนะน าแนวทางปฏบต มากกวาทจะมงใหความเพลดเพลน การเขยนมล าดบขนตอน เขาใจงายไมยงยาก เนอหาหรอขอความดานในนนมความทนสมย ตรงกบปจจบน มการค านงถงการใชตวอกษรทชดเจน อานงาย และมการใชรปภาพเปนสวนประกอบ (เรองชย จรงศรวฒน, 2554) ค านงถงความเหมาะสมของผใชงานในแตละกลม ค านงถงความนาสนใจชวนตดตาม(ส านกงานคณะกรรมการพฒนาระบบขาราชการ, 2549) และขนตอนของการด าเนนการหรอวธการในคมอทดนน จะสามารถดดแปลงและยดหยนได (เอกวฒ ไกรมาก, 2541) ครอบคลมประเดนตางๆ บอกไดวาใครเปนผใช และจะไดประโยชนอะไร (ปรชา ชางขวญยน และคณะ, 2539)

2.3.3 การพฒนาคมอ (Manual Development) ในการพฒนาคมอนน จดมงหมายกเพอใหคมอเปนเอกสารทสมบรณในการให

ความร ความเขาใจและตอบขอของใจสงสยของผทศกษานนๆ ดวยตนเอง ดงนนขนตอนในการพฒนาคมอจงนบวาเปนขนตอนทส าคญ ซงขนตอนในการสรางคมอจงมอย 3 ขนตอน (อาทตยา โลพฒนานนท, 2535) คอ 1) การวางแผนรางคมอ 2) การเตรยมขอมลในการสรางคมอและ 3) การทดสอบคมอโดยสอดคลองกบการศกษาของ (ครบน จงวฒเวศย และมาเรยม นลพนธ, 2542) ทกลาวถง การจดท าคมอจะตองค านงถงความจ าเปนในการสรางคมอนนวามความจ าเปนอยางไร โดยคมอนนไมจ าเปนตองเขยนโดยผเชยวชาญเฉพาะเปนผสราง เพราะหากเปนถงผเชยวชาญแลว คมอนนยอมไมมความจ าเปนอกตอไป หากเพยงแตผเชยวชาญจะเปนเพยงผใหค าแนะน าตางๆเทานน การก าหนดขนตอนในการพฒนาคมอม 3 ขนตอน คอ

1. การวางแผนรางคมอ โดยมรายละเอยดวา จดมงหมายคออะไร ใครเปนผใชคมอน ขอมลทเกยวกบความตองการของผใช รวมถง คมอนจะใชทไหน อยางไร การน าขอมลในคมอ มาใชท าแบบไหน ก าหนดขอบเขตการด าเนนการ ก าหนดรายละเอยดขนตอน ตลอดจนตองเรยง ล าดบเนอหาในการเขยนคมอดวย

71

2. การเตรยมขอมลในการพฒนาคมอ โดยมรายละเอยดขอมลการเขยนเปนหวขอใหญและหวขอยอย จดอนดบหวขอเหลานน ตองมการวางแนวทางในการวางขอมล จากนนกเรมตนเขยนเนอหา โดยเลอกใชค าทเขาใจไดงาย และสดทายจงวางแผนสาธต ตวอยาง

3. การทดสอบขอมล โดยทดสอบในเรองเนอหาคมอ และรปแบบ รวมถงผลกระทบในการพฒนาคมอขนนนจ าเปนตองค านงถงลกษณะของคมอเปนส าคญ เพราะผทใชหรอศกษาคมอนนจะใหความสนใจหรอไมกขนอยกบลกษณะของคมอทดนนเอง

ปรชา ชางขวญยน และคณะ (2539) ใหทศนะเกยวกบลกษณะการเขยนคมอทดวาคมอจะตองมความชดเจนใหรายละเอยดครอบคลมเพอใหผอานเกดความเขาใจแจมแจงการเขยนคมอตองครอบคลมประเดนตางๆดงน

1. ควรระบใหชดเจนวาคมอนนเปนคมอส าหรบใคร และใครเปนผใช 2. ก าหนดวตถประสงคใหชดเจนตองการใหผใชไดอะไรบาง 3. คมอนชวยผใชอยางไร ผใชจะไดประโยชนอะไรบาง 4. ควรมสวนทใชหลกการหรอความรทจ าเปนแกผใชในการใชคมอเพอใหการใช

คมอเกดประสทธภาพสงสด 5. ควรมสวนใหค าแนะน าแกผใชในการเตรยมตวเตรยมอปกรณ 6. ควรมสวนใหค าแนะน าแกผใชเกยวกบขนตอนกระบวนการในการท าสงใด

สงหนง 7. ควรใชค าถามหรอกจกรรมใหผใชคมอท าเพอตรวจสอบความเขาใจในการอาน

หรอการปฏบตขนตอนทเสนอแนะและเวนวางส าหรบผใชคมอในการเขยนค าตอบรวมทงค าถามหรอแนวในการตอบ

8. ควรใชเทคนคตางๆ ในการชวยใหผใชคมอไดโดยสะดวก เชน การจดท ารปเลมขนาด การเลอกตวอกษร ขนาดของตวอกษร การใชตวด า การใชส การใหภาพ การเนนขอความ บางตอน

9. การใชแหลงอางองทเปนประโยชนตอผอน ซงอาจเปนบรรณานกรม รายชอ ชมรมรายชอสอ รายชอสถาบน รายชอบคคลส าคญ เปนตน

ปทมทพย ดบกค า (2548) กลาววา การพฒนาคมอม 4 ขนตอน คอ1) การส ารวจขอมลพนฐาน 2) การพฒนาโครงรางคมอ 3) การทดลองใชคมอและ 4) การประเมนผลปรบปรงคมอ คลายกบแนวทางการพฒนาคมอของ ประสงค พรจนดารกษ (2541) ก าหนดขนตอนในการพฒนาคมอไว 3 ขนตอน คอ เรมตนขนตอนแรกดวย การวเคราะหขอมลและขนตอนการสรางคมอ

72

ขนตอนสดทายคอ ขนตอนการประเมนคณภาพคมอ สอดคลองกนกบและ (ยพเรศ วงยาฉม, 2540) ทไดก าหนดขนตอนในการพฒนาคมอไว คอ (สกณา ยวงทอง, 2543)

1. ศกษาขอมลเบองตนทเกยวของ เพอวเคราะหเนอหา และรปแบบของคมอ 2. วเคราะหผใชคมอ 3. ก าหนดวตถประสงคของคมอ และขอบขายของเนอหาของคมอ 4. ส ารวจรายละเอยดของการก าหนดจดศกษาของคมอ 5. เขยนเนอหาของคมอ ตามวตถประสงคและขอบขายของเนอหาของคมอ 6. ออกแบบรปเลม ภาพประกอบ จดพมพ ตามกระบวนการในการพฒนาคมอ 7. แกไข ปรบปรง และน าไปใชกบกลมตวอยางเพอเกบขอมล (ยพเรศ วงยาฉม,

2540) บญเกอ ควรหาเวช (2530) กลาววา การพฒนาคมอควรค านงถง 6 สงตอไปน 1. ใชภาษาชดเจนเขาใจงาย 2. ควรออกแบบคมอใหสวยงาม นาหยบมาอาน 3. ควรมภาพ หรอการตนประกอบ เพอใหมความนาสนใจยงขน 4. รปเลมควรท าหนาปกเลมคมอใหมความสวยงาม และมความทนทานในการใชงาน 5. เขยนหนาปกใหมความเดนชด 6. คมอแบบเดยวกนในองคกรเดยวกน ควรใชสเดยวกนเพองายตอการบงชใน

ภายหลง แมจะก าหนดหวขอไวกตาม ผจดท าคมออาจจะตดหรอเพมหวขอตามความเหมาะสมกได ดงนน จากการศกษาเกยวกบการพฒนาคมอดงกลาวขางตน ผศกษาวจยสามารถสรป

ไดวา การพฒนาคมอการทองเทยวนน มจดมงหมายกเพอใหเปนอกสารคมอทสมบรณในการใหความรความเขาใจและตอบขอสงสยใหกบผอานหรอผทศกษา ตลอดจนมสวนชวยใหหนวยงานทเกยวของโดยตรงกบการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน ชมชนเจาของแหลงทองเทยว และนกทองเทยว มแนวทางในการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมดานหตถกรรม และมแนวทางดานการจดการ (อาทตยา โลพฒนานนท, 2535) ซงในการพฒนาคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม ในจงหวดอบลราชธานน จะอยภายใตแนวคดการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม และภายใตแนวคดการพฒนาคมอการทองเทยวส าหรบหนวยงานพฒนาการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรม ชมชน และนกทองเทยว โดยการพฒนาคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมดงกลาวจะมการระบถงเนอหา รายละเอยดทคลอบคลมใน 8 ดานตอไปน คอ

73

1. รปแบบของคมอตองมความเหมาะสมกบความรของผใช 2. คมอควรมวตถประสงค และขอบขายของเนอหาของคมอ 3. ใชภาษาใชตวอกษรทเหนไดชด ชวนอานเขาใจงาย 4. มการใหค าแนะน าแกผใชเกยวกบขนตอนกระบวนการในการท างานหตถกรรม 5. มการใชภาพประกอบ เพอใหนาสนใจ 6. รปเลมคมอใหมความสวยงาม และมความทนทานในการใชงาน 7. มแหลงขอมลอางองทายเลม 8. มค าแนะน า หรอเกรดความรเสรม ทงนอาจกลาวสรปไดวา การพฒนาคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรม

ดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธานน น เปนคมอในเรองทเกยวกบการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมทใชสอความหมายระหวางคนสองฝาย (Shores, 1960) คอ ระหวางผสรางคมอและผทศกษาขอมลในตวคมอ ใหสามารถไดรบการสนองตอบความตองการเฉพาะดานการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมได (เสถยร คามศกด, 2554) ทงนลกษณะของคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม ในจงหวดอบลราชธานนน จะมงเนนการใหความรและคลายขอของใจทเกยวของกบการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมใหแกหนวยงานทเกยวของโดยตรงในการพฒนาการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรม คอ ส านกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน และ ส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธานรวมถง ชมชนทองถนแหลงทองเทยวจงหวดอบลราชธาน และนกทองเทยว ซงเนอหาและการใชภาษาในคมอนนจะเปนเนอหาเขาใจงายมรปภาพประกอบเพออธบายใหผอานเขาใจไดงาย ชวนใหผศกษาสนใจ (ครบน จงวฒเวศย และมาเรยม นลพนธ, 2542)

2.3.4 องคประกอบของคมอการทองเทยว (Tourism Manual Complements)

2.3.4.1 คมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมเพอชมชนและหนวยงานทเกยวของกบการพฒนาการทองเทยว

Institute of Technology Tralee Irish: Academy of Hospitality and Tourism (2013) รวมกบการพฒนาการทองเทยวแหงชาตของประเทศไอรแลนด The National Tourism Development Authority of Ireland จดท าหนงสอคมอการปฏบตการทองเทยว เรอง Developing Food Tourism Networks - A Practical Manual ส าหรบผทเกยวของกบการทองเทยวดานอาหารในประเทศไอรแลนดไดมการพฒนากรอบการด าเนนการ การทองเทยวอาหารแหงชาต ป ค.ศ.2011-2012 ซงเปนกรอบการด าเนนงานทส าคญของการพฒนาและสงเสรมการทองเทยวของประเทศไอรแลนด โดยการเนนใหประเทศเปนแหลงทองเทยวดานอาหาร การผลตคมอการปฏบตการใน

74

การพฒนาเครอขายการทองเทยวอาหารน เปนการใหขอมลเกยวกบการท างานรวมกนภายในเครอขายการทองเทยวดานอาหาร ระหวางหนวยงานในภาครฐ ภาคเอกชน และชมชนแหลงทองเทยว บอกถงหนาทการด าเนนการดานการทองเทยวทมความสมพนธซงกนและกนและคมอนมประโยชนกบหลาย ๆ กลมทสนใจ สงผลตอการท างานรวมกนในการพฒนาการทองเทยวดานอาหารทองถนและภมภาคในการพฒนาดานการทองเทยวของประเทศไอรแลนดในหนงสอคมอการปฏบตการทองเทยวอาหารแบงออกเปน 7 สวนคอ

1) ค าชแจงการใชคมอ (Introduction) และขนตอน (Implementations) 2) เครอขายองคกรทเกยวของกบการทองเทยวอาหาร (Food Tourism

Network) 3) เนอหา (Information) และกรณศกษา (Information) 4) แบบฝกหด (Exercise) 5) ค าแนะน า (Instructions) 6) การวดผลและประเมนผลการท างาน (Evaluation) 7) แหลงขอมลและแหลงอางอง (Reference)

ภาพท 2.2 องคประกอบคมอ Developing Food Tourism Networks - A Practical Manual ทมา: Institute of Technology Tralee (2013)

What is Intangible Cultural Heritage? ในคมอนบอกและกระตนใหหนวยงานทเกยวของกบการอนรกษวฒนธรรมวา มรดกทางวฒนธรรมทจบตองไมได เปนปจจยส าคญในการรกษาความหลากหลายทางวฒนธรรมทเปราะบางในการเผชญกบการเตบโตของโลกาภวตน มรดกทางวฒนธรรมทไมมตวตนของชมชนทแตกตางกนจะชวยใหมการสอสารแลกเปลยนระหวาง

75

วฒนธรรม และกระตนใหเกดการเคารพซงกนและกนมรดกทางวฒนธรรมทจบตองไมไดแสดงออกถงวฒนธรรมของชมชนทองถนนนๆ ทถกสงผานจากคนรนหนงไปยงอกรนหนง โดยผานทกษะการเรยนร คานยมทางสงคม การสงผานความรนมความเกยวของและเปนสงส าคญส าหรบประเทศก าลงพฒนา ในคมอนพบวา มรดกทางวฒนธรรมทจบตองไมไดไมเพยง แตเปนตวแทนของประเพณทสบทอดมาจากอดตทผานมา แตยงรวมไปถงวถการด าเนนชวตของผคนในปจจบนดวย เปนวฒนธรรมแบบรวมสมย ซงมรดกทางวฒนธรรมนมความหมายคลอบคลมถงการแสดงออกของมรดกทางวฒนธรรมทไมมตวตนจบตองไมได ทเกดจากการรวมวฒนธรรม ทไดรบการดดแปลงโดยผคนทตองอพยพและตงถนฐานอยในภมภาคทแตกตางกน ทงหมดนลวนเปนมรดกทางวฒนธรรมทไมมตวตน โดยคมอประกอบไปดวย

- ความหมายและค าจ ากดความ ขอบเขต ของมรดกทางวฒนธรรมจบตองไมได (Intangible Cultural Heritage)

- ชมชนการศกษา โดยในคมอนมการแสดงรปภาพของกจกรรมประกอบในทกกรณศกษา เพอชวยใหผอานสามารถเขาใจถงรปแบบคณคาของการแสดงศลปวฒนธรรม มรดกล าคาทมเอกลกษณทแตกตางกนของแตละประเทศ

- การอางองแหลงขอมลทมา กรมสงแวดลอมและการทองเทยว สาธารณรฐแอฟรกาใต (Department for

Environmental Affairs and Tourism (DEAT), Republic of South Africa) (2002) ไดท าจดท า “คมอการทองเทยวอยางย งยนส าหรบแอฟรกาใต” Responsible Tourism Manual for South Africa โดยคมอการทองเทยวฉบบนมวตถประสงคในการจดท า เพอใหเปนทยอมรบความรบผดชอบในดานการทองเทยวเชนเดยวกบองคกรการทองเทยวชมชน (CBTEs) ทมขอมลเกยวกบ “การทองเทยวและผทรบผดชอบด าเนนการ” เพอทจะน าเสนอการปรบปรงประสทธภาพการด าเนนธรกจการทองเทยวของแอฟรกาใต ทสอดคลองกบหนาทการด าเนนการสามารถใชไดกบธรกจการทองเทยวและสมาคมการทองเทยว ใชเปนขอมลและตวอยางของการปฏบตเพอเปนแนวทางในการด าเนนงานของหนวยงาน โดยทผใชงานคมอนจะเลอกแตตวเลอกทสามารถน าไปปรบใชเพอใหบรรลกจกรรมนนๆ คมอฉบบนประกอบไปดวย 5 สวนดงน

1) ค าชแจงการใชคมอการทองเทยว (Introduction) 2) เนอหา (Information) 3) ขอบเขต (scope) 4) สรป (Conclusion) 5) แหลงขอมลและแหลงอางอง (Reference)

76

โดยในคมอการทองเทยว กลาววาการด าเนนงานการพฒนาการทองเทยวอยางมความรบผดชอบมากขนเพอท าใหอตสาหกรรมการทองเทยวของแอฟรกาใตกาวหนาไปสการเตบโตอยางย งยน และ แอฟรกาใตจะสงเสรม “การทองเทยวอยางย งยน” ผจดท าคมอน ตงใจวาเนอหาของคมอจะมการปรบปรงและพฒนาอยางตอเนอง เพอทจะท าใหมนใชงานไดงาย ทนสมยและมความเกยวของกบแนวโนมและการพฒนาปจจยอนๆ ซงคมอฉบบน ผอานสามารถสงขอเสนอแนะ, ค าแนะน าตวอยางของการปฏบต หรอความคดเหนอน ๆ ไปยงผจดท าไดอกดวย

สถาบนการศกษาUNESCO and Institute for Tourism Studies (IFT) (2007) ไดจดท าคมอการฝกอบรม ผเชยวชาญเรองมรดกวฒนธรรมA Training Manual for Heritage Guides Tourism at Cultural Heritage Sites in Asia Cultural Heritage Specialist Guide Training and Certification Programme for UNESCO World Heritage Sites ส าหรบการจดการมรดกไดบกเบกโปรแกรมการฝกอบรมระดบภมภาค เอเชยแปซฟก คมอการฝกอบรม ผเชยวชาญเรองมรดกวฒนธรรม และโปรแกรมการใบรบรองประกาศนยบตร เพอการแนะน ามรดกมรดกโลก ผเขาอบรมเหลานจะไดรบการอบรมในการด าเนนงานในกรอบของการทองเทยวอยางย งยน และการทองเทยวโดยชมชน ซงเปนการใหประโยชนตอทงสองฝายคอ นกทองเทยวผมาเยอนและเจาของสถานททองเทยวทเปนมรดกโลกโดยคมอจะมการบอกถง ขอบขายและเกณฑการฝกอบรม 3 อยางคอ 1) เกณฑหลกทจะพฒนาความรของผเขารวมการอบรมและความเขาใจในแหลงมรดกโลก การอนรกษมรดกทางวฒนธรรมในความหมายของการจดการ และการมสวนรวมของชมชนในการขยายผลประโยชนจากการทองเทยว 2) ผเขารวมเรยนร และอบรมจะตองเขาใจความรเกยวกบโลกในเชงลกมากขนทเฉพาะเจาะจงกบแหลงของมรดกวฒนธรรมในภมภาคทครอบคลมหลายประเทศ 3) เกณฑทสามประกอบดวยหลกการฝกอบรมใหผเขารวมไดรบทกษะในการด าเนนการในทางเดยวกนในประเทศของตนเองและเพอพฒนาและด าเนนโครงการในระดบชาต กจกรรมในโปรแกรมการฝกอบรมประกอบดวยการบรรยายส น, แบบฝกหด, กจกรรมของกลมและการน าเสนอผลงานจากผเชยวชาญ, การเขาชมเวบไซตและการฝกงานในสถานท การประเมนผลเพอใหแนใจวาผเขารวมในโปรแกรมการฝกอบรมบรรลมาตรฐานตามวตถประสงคในโปรแกรมโดยทงนในคมอปฏบตการน จะประกอบไปดวย 3 สวน ซงกอนทผศกษาจะไดศกษาในสวนแรกจ าเปนตองศกษาในสวนน าเรองกอน คอ การชแจงถงความเปนมาของคมอใหผศกษาทราบ และ วธการใชคมอ นอกจากนทงใน 3 สวนนนจะประกอบไปดวยหวขอยอยทเหมอนกนคอ กรณศกษา, แผนงาน, การปฏบตงาน, เอกสารแนะน าอานทส าคญ, ขอมลอยางยอ, ขอเทจจรงและค าถามทพบบอยโดยทงนในแตละสวนของคมอจะมภาพและตารางประกอบอยดวยเพอความนาสนใจของผอาน

77

The World Tourism Organizationองคการการทองเทยวโลก (2007) ไดท าหนงสอคมอปฏบตการเพอการจดการแหลงทองเทยว A Practical Guide to Tourism Destination Managementซงคมอการจดการการทองเทยวน สรางขนเพอวตถประสงคในการจดการเกยวกบผลกระทบของการทองเทยวในชมชนและสภาพแวดลอม แหลงเจาของสถานททองเทยว เพราะธรกจของการทองเทยวเปนธรกจทมความซบซอนของการบรการการสงมอบคณคาทดจะขนอยกบหลายองคกรทท างานรวมกนดงนนในอนาคต จงตองมแนวทางปฏบตในการจดการแหลงทองเทยวทครอบคลมทกดานเหลานทงหมดอยางเตมทรายละเอยดในสงพมพคมอนมสวนใหอานเพมเตมและเวบไซตทเปนประโยชนและเตมไปดวยค าแนะน าทเหมาะสมและหลกการในการจดการ และมสวนทเปนการวดผลประเมนผลการจดการ ทงนในเนอหาคมอประกอบดวยหวขอ คอ

1) การจดการปลายทางแหลงทองเทยว 2) การวเคราะหสถานการณการประเมนขดความสามารถของการทองเทยว 3) การวางต าแหนงการแขงขน แนวโนมของตลาดในปจจบนการแบง

สวนตลาด 4) เกณฑในการจดกลยทธการตลาด 5) การพฒนาผลตภณฑการทองเทยว 6) ตรวจสอบคณภาพของประสบการณ 7) การจดการขอมล แตอยางไรกตามการจดการแหลงทองเทยวทจะประสบ

ความส าเรจยอมจะอยบนพนฐานของความรวมมอทมประสทธภาพระหวางหลายองคกรทมสวนเกยวของรวมกนจงจะประสบความส าเรจ

ในคมอของ EUROPARC Consulting ไดท าการศกษาเรอง การปฏบต ผลประโยชน การคมครองปองกน กรณศกษา แนวทางในการพฒนาการทองเทยวอยางย งยน ในพนททมการคมครอง Practical, profitable, protected. A starter guide to developing sustainable tourism in protected areas (EUROPARC Consulting, 2012) หนงสอเลมน เปนคมอปฏบตการเกยวกบวธการพฒนาและบรหารจดการการทองเทยวในพนททมการคมครอง โดยคมอเลมนสรางขนเพอวตถประสงค (Objectives) ใหเปนคมอส าหรบผทรบผดชอบการจดการการทองเทยวในพนทคมครอง รวมถงผบรหารในฐานะทเปนผรกษาสถานททองเทยว และรวมถงเจาหนาทองถน หนวยงานสงเสรมการทองเทยวและสมาคมธรกจการทองเทยว ทงน ในสวนของเนอหาของคมอ ยงมการกลาวถงกรณศกษา จากแหลงกรณศกษาตางๆ ทเปนตวอยางในการพฒนาการทองเทยว ซงมการใชตารางและรปภาพประกอบกบเนอหาในแหลงศกษาดวย ในพนททมการปองกนคมครองน จะยดเอาแนวทางของการพฒนาการทองเทยวอยางย งยนเปนแนวทางตนแบบ ซงในคมอไดบอกถง

78

องคประกอบในหลายดานทส าคญคอ ค าชแจงเบองตน (How should I use this book) ขอบขายเนอหา (The concept) และตลอดจนวธการและกลยทธในการจดการการทองเทยว รวมไปถงผลประโยชนทไดจากการทองเทยว (Generating revenue from tourism) และในสวนทายของคมอยงมการอางองขอมลส าคญ ตลอดจนองคกรทเกยวของดวย

ภาพท 2.3 คมอปฏบตการการทองเทยวอยางย งยน Practical, profitable, protected. A starter guide to developing sustainable tourism in protected areas ทมา: EUROPARC Consulting (2012)

Pedersen (2002) ไดศกษาเรอง คมอปฏบตการเพอการจดการการทองเทยวมรดกโลก (Managing Tourism at World Heritage Sites: a Practical Manual for World Heritage Site Managers) พบวา การบรหารจดการมรดกของโลกนนเปนสงทมนษยชาตทกคนตองรวมกนปกปองรกษาและฟนฟสมบตของสงคมโลกรวมกน ในดานอตสาหกรรมการทองเทยวนน สงผลดและผลเสยไปถงมรดกโลก และการทองเทยวในปจจบนใหความสนใจในเรองผลกระทบทไดจากการทองเทยวมากขนใหความส าคญกบการปกปองและรกษาไวซงมรดกของทรพยากร การทองเทยวใหมความย งยน เปนการทองเทยวแบบใหมทใหความส าคญในดานการจดการ การทองเทยว ทงนเพอใหสถานททเปนมรดกการทองเทยวเหลานนเปลยนแปลงไปนอยทสด และใหคงไวซงสภาพเดมไวเพอทเปนจดสนใจทแทจรงทนกทองเทยว ใหนกทองเทยวไดรบรถงประสบการณทแทจรง (“Real” experience with other culture and lifestyle) ผลกระทบจากการทองเทยวจ าเปนตองมการจดการทด เพราะนกทองเทยวเหลานอาจจะเปนสาเหตและผลกระทบใหวถชวตชมชน วฒนธรรมและสงแวดลอมเปลยนแปลงไปในทสด ดวยกนนยงไดกลาวแนะน ากจกรรมทควรปฏบตรายละเอยดชนดของการทองเทยวตรวจสอบรปแบบการเดนทางทองเทยว,

79

กจกรรมและสถานททองเทยวทเขาชมและกจกรรมทเกยวของกบการทจะสงเสรมใหเกดการพฒนาการทองเทยว

ภาพท 2.4 คมอปฏบตการเพอการจดการการทองเทยวมรดกโลก (Managing Tourism at World Heritage Sites: a Practical Manual for World Heritage Site Managers)

ทมา: Pedersen (2002)

กรมสงแวดลอมและการทองเทยว สาธารณรฐแอฟรกาใต (Department for Environmental Affairs and Tourism (DEAT) (2003) ไดท าหนงสอ คมอ Responsible Tourism Handbook (A Guide to Good Practice Tourism Operator) ซงกลาวถง การวางแผนการจดการการทองเทยวและพฒนาการตลาดเพอน ามาเกยวกบการทองเทยวอยางย งยน ความหมายของการทองเทยวกลยทธการจดการและกลาวถงผลกระทบจากการทองเทยว ตอสงแวดลอมเศรษฐกจสงคมวฒนธรรมเจาของและผประกอบการของสถานประกอบการการทองเทยวโดยในหนงสอคมอน แบงออกเปนบทเศรษฐกจสงคม และสงแวดลอมเปนโครงสรางในลกษณะทเรยบงายและงายตอการอาน แตละบทมการสรปปญหา มการใหกรณศกษาทสามารถน าไปใชเพอท างานได มตวอยางเปนรปภาพประกอบการปฏบต มการอางองแหลงทมาของขอมลและมรปแบบการประเมนตนเองรวมอยดวย โดยทจดมงหมายของคมอน คอ ชวยสรางแรงบนดาลใจและใหคมอส าหรบการปฏบต การทองเทยวทดกวา ซงจะชวยใหเจาของและผประกอบการการทองเทยวสามารถเกบเกยวผลตอบแทนของการทองเทยวจากนกทองเทยวอยางมความรบผดชอบโดยในคมอปฏบตการการทองเทยว จะประกอบไปดวย 5 สวนคอ

1) การชแจงของคมอการทองเทยว และมการระบวตถประสงคของคมอ 2) เนอหาของคมอการทองเทยว 3) วธการและขนตอนด าเนนการ ทมการน ารปภาพและตารางมาประกอบ

80

4) ค าแนะน า และขอควรปฏบต นอกจากนในสวนทายเลมยงมการแนะน าความรเพมเตมหนวยงานทรบผดชอบและ

5) การอางองแหลงทมา จากการศกษาเกยวกบองคประกอบของคมอการทองเทยวดงกลาวขางตน ผ

ศกษาวจยสามารถสรปไดวา คมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมทเกยวของกบหนวยงานพฒนาการทองเทยว และชมชนนนภายในคมอจะตองมองคประกอบคอ

1. ค าชแจงการใชคมอการทองเทยว (Introduction) 2. วตถประสงค (Objectives) 3. เนอหาคมอ(Information) หรอพนทศกษา (Case Study) 4. รปภาพ หรอตารางประกอบ (Images, tables) 5. ขอบเขตศกษา (Scope) 6. วธการและขนตอน (Procedure) 7. ค าแนะน า (Suggestion) 8. การวดผลและประเมนผล (Evaluation) 9. เอกสารอางอง (Reference Document) (ปรบปรงจาก Institute of Technology Tralee, 2013; EUROPARC Consulting,

2012; UNESCO, 2011; UNESCO and Institute for Tourism Studies (IFT), 2007; World Tourism Organization, 2007; Department for Environmental Affairs and Tourism (DEAT), 2003; Department for Environmental Affairs and Tourism (DEAT), 2002; Pedersen, 2002)

ในคมอศกษาเรอง What is Intangible Cultural Heritage? ของ (UNESCO, 2011) กลาววา มรดกทางวฒนธรรมทจบตองไมได เปนปจจยส าคญในการรกษาความหลากหลายทางวฒนธรรมทเปนมนตเสนหตอผพบเหนและสมผส ในคมอเลมมกรณศกษา เพอชวยใหผอานสามารถเขาใจถงรปแบบคณคาของมรดกวฒนธรรม ดานตางๆ และมรดกวฒนธรรมดานการแสดงศลปวฒนธรรมล าคาทมเอกลกษณ และแตกตางกนของแตละประเทศ โดยภายในคมอนจะประกอบไปดวย รปภาพของกจกรรมการแสดง วถชวตความเปนอยของชมชนตวอยาง เชนเดยวกบ (Department for Environmental Affairs and Tourism (DEAT), 2002) ทไดท าจดท าคมอปฏบตการการทองเทยวอยางย งยนส าหรบแอฟรกาใตซงเนอหาภายในของคมอฉบบนจะบอกใหผทเกยวของทราบวา คมอนไดจดท าขนเพอวตถประสงคทจะเรมตนจากการมความรบผดชอบในการทองเทยวของทกฝายทเกยวของกบการพฒนาการทองเทยวชวยใหเจาของและผประกอบการของสถานประกอบการการทองเทยวสามารถเกบเกยวผลตอบแทนของการทองเทยวจากนกทองเทยวอยางม

81

ความรบผดชอบเพอใหอตสาหกรรมการทองเทยวกาวหนาไปสการเตบโตอยางย งยน (Department for Environmental Affairs and Tourism (DEAT), 2003) แตอยางไรกตามการจดการแหลงทองเทยวทจะประสบความส าเรจยอมจะอยบนพนฐานของความรวมมอทมประสทธภาพระหวางหลายองคกรทมสวนเกยวของรวมกนจงจะประสบความส าเรจ (World Tourism Organization, 2007)

กลาวคอคมอปฏบตการการทองเทยว (Practical Manual of Tourism) จะเปนหนงสอเอกสารทแนะน าหรอชแนะแนวทางในด าเนนการจดการการทองเทยวใหกบหนวยงานตางๆ ทเกยวของกบการทองเทยวหรอเพอการใหความรชแนะแนวทางการจดการการทองเทยว ใหกบทงผเปนเจาของแหลงทองเทยว ใหมประสทธภาพระหวางองคกรรวมกนคมอปฏบตการเพอการจดการการทองเทยวมรดกโลก Managing Tourism at World Heritage Sites: a Practical Manual for World Heritage Site Managers (Pedersen, 2002) กลาววา การเดนทางทองเทยวไปในททเปนแหลงมรดกวฒนธรรมททรงคณคา ไมวาการทองเทยวนนจะเปนในรปแบบการทองเทยวแบบไหนกตาม หรอจะเปนนกทองเทยวประเภทตางๆ สงทตองค านงถงคอ ผลกระทบทไดรบจากการทองเทยว ตอสถานททองเทยวทส าคญทบงชใหเหนถงประวตศาสตร อารยธรรมของมนษย ดงนนการทองเทยวในรปแบบการทองเทยวทางเลอกตางๆ นน ตองใสใจการจดการการทองเทยวทด เพอใหคงไวซงสภาพเดมของทรพยากรทเปนจดสนใจทแทจรงทดงดดใหนกทองเทยวเดนทางมาชม ใหนกทองเทยวไดรบรถงประสบการณการทองเทยวทแทจรง (“Real” experience) สอดคลองกบ หนงสอคมอปฏบตการเพอการจดการแหลงทองเทยวA Practical Guide to Tourism Destination Management (World Tourism Organization, 2007) ซงคมอปฏบตการการทองเทยวเลมนสรางขน เพอเปนการจดการเกยวกบผลกระทบของการทองเทยวในชมชนและสภาพแวดลอมเจาของสถานททองเทยว ทอยบนพนฐานของความรวมมอกนระหวางหลายองคกรตางๆ ทเกยวของกบการจดการการทองเทยวซงในแตละองคกรเหลานตองมแนวทางปฏบตในการจดการแหลงทองเทยวทครอบคลมทกดานทงหมดอยางเตมทรายละเอยดในคมอนมสวนใหอานเพมเตมและเวบไซตทเปนประโยชนและเตมไปดวยค าแนะน าทเหมาะสมและหลกการในการจดการการทองเทยวรวมถงมสวนทเปนการวดผลประเมนผลการจดการเปนไปในทางเดยวกบคมอการฝกอบรม ผเชยวชาญเรองมรดกวฒนธรรม และโปรแกรมใบรบรองประกาศนยบตร เพอการแนะน ามรดกมรดกโลก ทเปนมรดกทางวฒนธรรมระดบภมภาค เอเชยแปซฟก (UNESCO and Institute for Tourism Studies (IFT), 2007) ทไดจดท าคมอการฝกอบรม เพอพฒนาความรของผเขารวมการอบรมและความเขาใจในแหลงมรดกโลก การอนรกษมรดกทางวฒนธรรม และการมสวนรวมของชมชนในการขยายผลประโยชนจากการทองเทยวปกปองและรกษาไวซงมรดกของทรพยากรการทองเทยวใหมความย งยนสอดคลองกบคมอการทองเทยวอยางย งยนส าหรบแอฟรกาใต Responsible Tourism Manual

82

for South Africa (Department for Environmental Affairs and Tourism (DEAT), 2002) ทมขอมลเกยวกบ “การทองเทยวและผทรบผดชอบด าเนนการ” เพอใหอตสาหกรรมการทองเทยวของแอฟรกาใตกาวหนาไปสการเตบโตอยางย งยน บรรเทาความยากจนและการพฒนาเศรษฐกจอยางย งยน โดยเนอหาของคมอจะมการปรบปรงและพฒนาอยางตอเนอง เพอทจะท าใหมนใชงานไดงาย ทนสมยและมความเกยวของกบเครอขายการพฒนาอนๆ ทเกยวของทเปนตวกระตนการซอขายในตลาดการทองเทยวตลอดจนพฒนาตลาดการทองเทยวทองถนและภมภาคใหดยงขนเหมอนดงในคมอการปฏบตการ เรอง Developing Food Tourism Networks - A Practical Manual (Institute of Technology Tralee, 2013)

ในค มอปฏบตการเรอง การปฏบต ผลประโยชน การคมครองปองกน กรณศกษา แนวทางในการพฒนาการทองเทยวอยางย งยนในพนททมการคมครอง Practical, profitable, protected. A starter guide to developing sustainable tourism in protected areas (EUROPARC Consulting, 2012) น เปนคมอปฏบตการเกยวกบวธการพฒนาและบรหารจดการการทองเทยวในพนททมการคมครอง โดยคมอเลมนสรางขนเพอวตถประสงค (Objectives) ใหเปนคมอส าหรบผทรบผดชอบการจดการการทองเทยวในพนทคมครอง โดยยดเอาแนวทางของการพฒนาการทองเทยวอยางย งยนเปนแนวทางตนแบบ เชนเดยวกบหนงสอ คมอ Responsible Tourism Handbook (A Guide to Good Practice Tourism Operator) (Department for Environmental Affairs and Tourism (DEAT), 2003) ซงกลาวถงวธการการวางแผนการจดการการทองเทยวและพฒนาการตลาดการทองเทยว เพอน ามาเกยวกบการทองเทยวอยางย งยนกลยทธการจดการการทองเทยวและกลาวถงผลกระทบจากการทองเทยว ตอสงแวดลอมเศรษฐกจสงคมวฒนธรรมโดยคมอนอกจากจะบอกจดประสงคและวธการแลว ภายในเนอหาคมอนน จะมการบอกถงองคประกอบสวนทส าคญตางๆ อนอก เชนขอบขายและเกณฑของคมอมการชแจงถงความเปนมาของคมอใหผศกษาทราบ และ วธการใชคมอ นอกจากนยงมหวขอยอยทเหมอนกนคอ กรณศกษา, แผนงาน, การปฏบตงาน, เอกสารแนะน าอานทส าคญ, ขอมลอยางยอ, ขอเทจจรงและค าถามทพบบอยโดยทงนในแตละสวนของคมอจะมภาพและตารางประกอบอยดวยเพอความนาสนใจของผอาน

2.3.4.2 คมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมเพอนกทองเทยว

Vermont Tourism Network (2013) ไดจดท าคมอ “คมอการทองเทยวเวอรมอนท” Vermont 2013 Tour Manual คมอนเปนคมอส าหรบนกทองเทยวทเดนทางมาทองเทยวในเวอรมอนท ทงทางตอนเหนอของ Vermont ทางตอนกลางของ Vermont รวมถงทางใตของเมอง ในคมอนจะบอกถงสงอ านวยความสะดวกทกอยางส าหรบการทองเทยวใน Vermont สถานททองเทยว

83

ทดงดดใจ ทพก โรงแรม รานอาหารแผนททองเทยว เสนทางการสญจรเดนรถ โปรแกรมการทองเทยว การเดนทาง โดยการน าเสนอภายในคมอนจะมการน าเสนอรายละเอยดแบงเปนเขตโดยเรมทเขตทางตอนเหนอ ตอนกลางของเมอง และเขตทางตอนใต นอกจากคมอทองเทยวนจะบอกถงสงตางๆ ในการทองเทยวดงกลาวแลวขางตน ในสวนทายของแตละเขตการทองเทยวนน จะมการอธบายถงเอกลกษณและวฒนธรรมเฉพาะของเมอง Vermont ในเขตนนๆ แหลงทองเทยวทขนชอ ทางประวตศาสตรและวฒนธรรม แหลงโบราณคด และพพธภณฑ งานเทศกาลหรองานเฉลมฉลอง ประเพณนยมทส าคญของเมอง ทงนสามารถแบงสวนประกอบออกเปนสวนๆดงน 1) อาณาเขต ของพนทแหลงทองเทยว และแผนท 2) สถานทและต าแหนง การตดตอยงสงอ านวยความสะดวกในการทองเทยว 3) แหลงทองเทยวทส าคญ สถานทจบจายซอของ 4) ประเพณ วฒนธรรมทเปนเอกลกษณในการทองเทยวในพนท

The European Agricultural Fund for Rural Development (2012) ไดจดท าคมอการทองเทยวเรอง Tourism manual Experience people and culture in Europe “Cult Trips” คมอเลมนเปนผลมาจากโครงการสหภาพยโรป (โปรแกรมความรวมมอในผน าระหวางประเทศ) เปาหมายเดมคอการปรบตวพฒนาวฒนธรรมและนวตกรรมแนวคดการทองเทยวอยางย งยน คมอฉบบนมวตถประสงคเพอใหค าแนะน า และอธบายถงขนตอนวธการในทางปฏบต และวธการด าเนนการตามแนวคดการทองเทยวมสวนรวมโดยอางถงตวอยางการปฏบตทดทสดของกระบวนการด าเนนงาน คมอนถกออกแบบมาเพอผมสวนไดสวนเสยในการทองเทยวชวยใหผบรหารองคกร และสมาคมระดบภมภาค รวมทงชมชนทตองการทจะด าเนนการจดการทองเทยวอยางย งยน โดยภายในคมอจะบอกวธการด าเนนการทละขนตอนตามล าดบ เพอใหผทมสวนไดสวนเสยไดตดสนใจก าหนดขนตอนการปฏบตงานทสอดคลองกบหนาททแตกตางกนในแตละองคกรในการพฒนา ทงน ผทมสวนเกยวของอาจมต งแต ประชาชนในทองถน ผประกอบการทองเทยว หนวยงานการเดนทางและการขนสง กจการรานอาหาร เปนตน ทงนในเนอหาคมอประกอบดวยหวขอตอไปน

1) ค าแนะน าการใชคมอการทองเทยว 2) ค าอธบายความส าคญของคมอการทองเทยว 3) ขนตอนการจดการการทองเทยว กระบวนการการด าเนนงาน 4) เหตผลของการด าเนนงานดวยการมสวนรวม 5) ขอมลทส าคญตอการพฒนาวฒนธรรมและนวตกรรม 6) แนวทางการด าเนนการในอนาคต

84

Federal Registry of Firearms and Explosives Control (n.d.) ไดจดท า “คมอนกทองเทยวเพอการเดนทางเขามาทองเทยว” Manual of Tourist Entry เนองจากการตระหนกถงความส าคญวาการทองเทยวมสวนจ าเปนตอการพฒนาของประเทศ จงไดเรมกระบวนการของการอ านวยความสะดวกในขนตอนการปฏบตทเรยบงายเพอใหนกทองเทยวทงชาวตางชาต และชาวตางชาตทพ านกอยในประเทศสามารถเขาสประเทศเมกซโกไดอยางเพลดเพลนเปรยบเหมอนธรรมชาตวฒนธรรมของตน คมอนคณจะพบขอมลทจ าเปนในการเยยมชมเมกซโกชวยใหนกทองเทยวไดมประสบการณทนาจดจ า คมอนกทองเทยวเพอการเดนทางเขามาทองเทยวในเมกซโกน น าเสนอตอผอานดวยวธการทงายและชดเจน หากนกทองเทยวมปญหา หรอมค าถามใด สามารถโทรไปยงหมายเลขโทรศพททดานหลงของคมอเพอคลายขอสงสยได

โดยในคมอปฏบตการจะประกอบไปดวย 5 สวนคอ 1) การแนะน าและค าชแจงของคมอ 2) รายละเอยดของเนอหาของคมอ ทบงบอกถงความจ าเปนทนกทองเทยว

ตองศกษา 3) ขนตอนการปฏบตตนของนกทองเทยวในกรณการเกดเหตการณทไม

คาดคด 4) ขอควรระวงตางๆ กฎระเบยบ ขอบงคบทส าคญทควรทราบ รวมถง

ค าแนะน าตางๆ 5) ความรเพมเตม ขอมลสารสนเทศและหมายเลขโทรศพทในการตดตอยง

หนวยงานทส าคญ Tourist Facilitation Department (2011) ไดจดท าคมอ “คมอทจ าเปนส าหรบ

นกทองเทยวทเดนทางไปทองเทยวในประเทศเปร” Essential Guide for Tourists Visiting Peru เอกสารคมอนเปนขอมลพนฐานทไดรบการจดท าขนโดยค านงถงความส าคญของการตอนรบนกทองเทยวอยางเปนทางการจากเปร มจดมงหมายเพอใหนกทองเทยวไดชมประเทศเปรไดงายขนและสะดวกขน ไดรถงกจกรรมการทองเทยวในการท ามาเขาพกในสถานททองเทยว ซงจะรวมถงขอมลทจ าเปนเกยวกบขนตอนการตรวจคนเขาเมองและศลกากรดวยวธการเดนทางเขามายงเปรทแตกตางกน (โดยเครองบน ทางบกและทางทะเล สถานทตและองคกรอน ๆ ทเกยวของในกจกรรมการทองเทยวทอาจเปนประโยชนส าหรบการไดรบความสะดวกสบาย และพบกบความสข ตลอดระยะเวลาทพ านกอยในประเทศเปร โดยในคมอนจะประกอบไปดวยขอมล คอ

1) สวนแนะน าคมอและวตถประสงคของการผลตคมอ 2) เอกสาร หลกฐานทส าคญในการเดนทางทองเทยว

85

3) ขอมลส าคญและการปฏบตตนตลอดระยะเวลาทพ านกในเปร 4) ค าแนะน าขอมลสถานทส าคญ สถานททนกทองเทยวสามารถใชบรการ

ความชวยเหลอเรองการทองเทยว

ภาพท 2.5 คมอทจ าเปนส าหรบนกทองเทยวทเดนทางไปทองเทยวในประเทศเปร Essential Guide for Tourists Visiting Peru ทมา: Tourist Facilitation Department (2011)

Canadian Universities Consortium (n.d.) ไดจดท า “คมอเพอการตความ

และสอความหมายของ มรดกชมชนเพอการทองเทยว” A Manual for Interpreting Community Heritage for Tourism กลาววา ชมชนในทกชมชนจะมประวตศาสตรทบอกเลาถงเรองราว เกยวกบประวตความเปนมาของผคนและ มรดกทางวฒนธรรม การพฒนา การตความท าให ชมชนมวธการทจะน าเสนอ เรองราวเหลาน ใหกบผอน และ จะสงเสรมให นกทองเทยวไดชนชม และ เหนคณคาของ มรดกทางวฒนธรรมของทองถนชมชน ในลกษณะเดยวกบทคนทอาศยอยในชมชน สามารถน าไปสความส าเรจในอตสาหกรรมการทองเทยวทมคณภาพ และย งยนของมรดกชมชน มประโยชน ส าหรบการจดการแหลงทองเทยว และการอนรกษ ท งสามารถใชเพอสงเสรมใหนกทองเทยวมความเคารพ และมพฤตกรรมทเหมาะสม รวมทงสงเสรมความรสก ความภาคภมใจและความตระหนกในชมชนการตความของค าวา “มรดกทางวฒนธรรมของทองถนชมชน” ในคมอฉบบน “มรดก” หมายถงท งทจบตองไดและวฒนธรรมทจบตองไมได ซงจะรวมถงรปแบบสถาปตยกรรมและอาคาร, วด, โบสถ ในยคอาณานคมและแหลงโบราณคด, เทศกาล, ต านาน, เทคนคการเตรยมอาหาร, ประเพณดนตรและ การแสดง คมอน จะกลาวถงวธการทแตกตางกนทจะน าเสนอเรองราวของมรดกทางวฒนธรรมชมชน และประวตศาสตรทองถน มนถกออกแบบมาเพอการทองเทยว และการจดการทงหนวยงานภาครฐ และองคการภาคเอกชน หรอชมชนทมสวนรวม

86

ในการพฒนา ผมสวนไดเสยทงหมดควรจะรวมมอกนพฒนาแผน การตความเพอให สอความหมายของมรดกทางวฒนธรรมของทองถนชมชน อยางแทจรงในคมอฉบบนมรปแบบการน าเสนอมรดกทางวฒนธรรมของชมชนทแตกตางกน มการตความ การก าหนดรปแบบทรพยากรมรดกทางวฒนธรรมเพอการทองเทยวอยางย งยนของชมชน ในคมอฉบบนในรปแบบเพอน าเสนอมรดกทางวฒนธรรมของชมชนทแตกตางกนเปนการวางแผนเพอการทองเทยวอยางย งยนของชมชน โดยชมชนเปนผก าหนดรปแบบและการตความของทรพยากรและมรดกทางวฒนธรรมทเปนตวแทนของชมชน ซงในคมอนจะประกอบไปดวย 1) สวนแนะน าคมอ 2) เรองราวความเปนมาของชมชนและแหลงทองเทยวชมชน 3) การพฒนาชมชนจากการทองเทยว 4) การวางแผนและกระบวนการ 5) สถานการณและขอมลทเกยวของ 6) สวนสรปผลการด าเนนการ 7) การอางองแหลงทมาของขอมล

ภาพท 2.6 คมอเพอการตความและสอความหมายของ มรดกชมชนเพอการทองเทยว A Manual for Interpreting Community Heritage for Tourism ทมา: Canadian Universities Consortium (n.d.)

Chrystal Stone and Nicole Vaugeois (2007) ไดจดท าคมอการทองเทยว

เรอง “ยนดตอนรบ คมอการเสรมสรางชมชนและเพมประสบการณแกนกทองเทยวผเขาเยยมชม” Welcome! A Manual to enhance community signage and visitor experience คมอน กลาววาหนงในประเดนทส าคญทสดในการพฒนาการทองเทยวส าหรบชมชน คอ ปายชมชน ปายบอกทาง สถานททใหทศทางและขอมลทมประสทธภาพ ซงไมเพยงแตจะดงดดนกทองเทยวผเขาเยยมชม แตยงมบทบาททส าคญในการเชอมโยงนกทองเทยว ผลตภณฑการทองเทยว และประสบการณในการทองเทยว กบการการตลาดการทองเทยวและ ผลตภณฑ เปนกระบวนการในการพฒนาการทองเทยวทเปนประโยชนตอชมชนทองถนสถานททองเทยวและเศรษฐกจทองถน คมอนเปนคมอ ทไดรบการออกแบบมาเพอใหค าแนะน าส นๆ เกยวกบหวขอของปาย โดยเฉพาะอยางยงเกยวกบ

87

ปายทจะเสรมสรางศกยภาพการทองเทยวทชมชน ทงนเพอใหผน าชมชนและผประกอบการธรกจชมชนไดวางแผนทจะพฒนาเศรษฐกจจากการทองเทยว เพอใหปายบอกทางหรอปายแนะน าสถานททองเทยวในชมชนนเปนจดเรมตนกระบวนการพฒนาการทองเทยวทมาจากชมชน และเพอเปนไปตามความตองการของชมชนกลาวคอ ปายบอกทศทางหรอปายบอกสถานทในชมชนจะมประโยชน คอ

1) ชวยสงเสรมใหการเขาถงชมชนไดมประสทธภาพขน โดยยงสามารถใชในการดงดดนกทองเทยวทเดนทางไปยงสถานททองเทยว, สถานททใหบรการนกทองเทยวภายในชมชน

2) ชวยยกระดบประสบการณของนกทองเทยวผเขาชมและอาศยในชมชน อกท งจะชวยใหนกทองเทยวไดมาถงปลายทางของพวกเขาไดอยางปลอดภย และยงชวยใหนกทองเทยวนนหาบรการทพวกเขาตองการทอยในชมชนได

3) ชวยเพมการดงดดการใชจายของนกทองเทยวมากขน สรางโอกาสทจะอ านวยความสะดวกในประสบการณเชงบวกและอาจน าไปสประสบการณการกลบมาทองเทยวและส ารวจซ าโดยในคมอปฏบตการจะประกอบไปดวย 4 สวนคอ

3.1) การแนะน าและค าชแจงของคมอ 3.2) วตถประสงคและเนอหาของคมอ 3.3) กระบวนการและขนตอนของการด าเนนการ 3.4) ค าแนะน า ความรเพมเตม หนวยงานทเกยวของและการตดตอ

รวมถงมการอางองแหลงทมาในสวนทายน

ภาพท 2.7 คมอเพอการตความและสอความหมายของ มรดกชมชนเพอการทองเทยว A Manual for Interpreting Community Heritage for Tourism ทมา: Canadian Universities Consortium (n.d.)

88

Caribbean Tourism Organization (2006) ไดจดท า “คมอการทองเทยวชมชน” Community Tourism Manual เปนความรวมกนระหวางการทองเทยวอยางย งยน และองคกรการพฒนาทรพยากรมนษยและโครงการการศกษาและวจยเพอการพฒนาองคประกอบของการทองเทยวอยางย งยนในภมภาคแครบเบยน (CRSTDP) ในการพฒนาคมอการปฏบตเกยวกบการรเรมการทองเทยวชมชนในทะเลแครบเบยน โดยมวตถประสงคหลกคอ 1) เพอชวยในการสรางความเขาใจทชดเจนของการทองเทยวชมชน โดยการตรวจสอบและน าเสนอค าจ ากดความของแนวคดน 2) เพอระบและรวบรวมแนวปฏบตทเหมาะสมในการทองเทยวชมชนผานการทบทวนจากศกษาการวจยวรรณกรรมและ 3) เพอพฒนาคมอการปฏบตทดของการทองเทยวชมชนทตงอยในทะเลแครบเบยน ซงจะรวมถงการคนพบของการวจยด าเนนการ และแนวทางปฏบตทส าคญรวมทงมาตรฐานทางการเงน ดานเทคนค ทางสงคม และนเวศวทยา และคมอนจะชวยใหค าแนะน ากบหนวยงานทเกยวของกบการพฒนาชมชนอยางตอเนองหรอในอนาคตนอกจากนแลว คมอการน ยงจะท าหนาทเปนเครองมอทส าคญส าหรบรฐบาลและองคกรภาคเอกชน ภาคการทองเทยว และสถาบนการศกษาทตองการทจะไดรบประโยชนจากบทเรยนทไดเรยนรจากประสบการณในการพฒนาทองเทยวชมชน

จากการศกษาเกยวกบองคประกอบของคมอการทองเทยวดงกลาวขางตน ผศกษาวจยสามารถสรปไดวา การพฒนาคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมเพอนกทองเทยวนน จะเปนคมอหรอเอกสารทจะน าประโยชนในดานตางๆ ใหแกนกทองเทยวเพอการไดรบประสบการณทนาประทบใจในการทองเทยวในวฒนธรรมชมชนทองเทยวนน ๆ และคมอนยงเปนเหมอนขอมลส าคญตางๆ แนวทางปฏบตตางๆ ทเหมาะสมแกนกทองเทยว เปนทางเลอกในการทองเทยวในสถานททองเทยวทมอยอยางหลากหลาย ทงสถานทและวฒนธรรม โดยทงนเนอหาในคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมเพอนกทองเทยว จะมรายละเอยดของเนอหาในแตละชมชนทแตกตางกนเนองจากพนทชมชนตางกน มวถการด ารงชวตและวฒนธรรมทตางกน คมอนจะชวยในการสรางความเขาใจทชดเจน และตรงกนระหวางนกทองเทยวผเดนทางมาบรโภคทรพยากร และเจาของแหลงและทรพยากรการทองเทยวนนนนเอง โดยคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมเพอนกทองเทยว ควรประกอบดวยองคประกอบ ดงน

1. ค าชแจงการใชคมอการทองเทยว (Introduction) 2. วตถประสงคหรอค าอธบายความส าคญของคมอ (Objectives) 3. แหลงทองเทยว (Site) และทรพยากรการทองเทยว (Resource) 4. รปภาพประกอบเพอการทองเทยว (Images)

89

5. ความรเพมเตมค าแนะน าการทองเทยว (Suggestion) 6. ขอควรระวงตางๆ กฎระเบยบ ขอบงคบทส าคญ (Rule) 7. เอกสารอางอง (Reference Document) (ปรบปรงจาก Federal Registry of Firearms and Explosives Control, n.d.;

Vermont Tourism Network, 2013; Canadian Universities Consortium, n.d.; Caribbean Tourism Organization, 2006; The European Agricultural Fund for Rural Development, 2013; Chrystal Stone and Nicole Vaugeois, 2007; Tourist Facilitation Department, 2011)

ดงนน จากการศกษาถงแนวทางในการพฒนา คมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม ขางตน สามารถกลาวไดวา การจะพฒนาคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรม ดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธานนน ตองมองคประกอบทครบถวนสมบรณดงน

1) ค าชแจง/บทน า (Introduction) ประกอบดวย - ค าชแจงคมอ - วตถประสงคของคมอ - ขอบเขตการศกษา - ความหมายและค าจ ากดความ

2) เนอหา (Information) ประกอบดวย - หนวยงานทเกยวของกบการทองเทยวมรดกวฒนธรรมนามธรรม

ดานหตถกรรม - แผนพฒนา กฎบตร นโยบาย ขอบงคบ ส าคญทเกยวของกบการ

บรหารจดการมรดกวฒนธรรมนามธรรม - ประวตความเปนมาของชมชน - มรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม

- วสดและเครองมอทใชในการผลตงานหตถกรรม - ขนตอนกระบวนการผลตงานหตถกรรม

- มรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมกบการทองเทยว - คณคาและความส าคญของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม

ในชมชนหตถกรรมศกษา - ค าแนะน าและขอควรปฏบตในการทองเทยว - ขอมลสารสนเทศทควรทราบเพอการทองเทยว

90

- ลกษณะทตงจงหวดอบลราชธาน - ลกษณะภมอากาศของจงหวดอบลราชธาน - เทศกาลส าคญประจ าป - ประเพณและศลปวฒนธรรมทองถน - แหลงทองเทยวส าคญของจงหวด

- ทพกในเขตเทศบาลนครอบลราชธานและพนทใกลเคยงและหมายเลขโทรศพทในการตดตอเพอการทองเทยว

- บรษทน าเทยวในจงหวดอบลราชธานและหมายเลขโทรศพทในการตดตอ

- สถานต ารวจของจงหวดอบลราชธาน - โรงพยาบาลของจงหวดอบลราชธาน

3) สวนสรป (Conclusion) ประกอบดวย - แหลงอางอง ทบอกทมาของขอมลทผศกษาวจยน ามาใชอางองใน

การเขยนคมอครงน (ปรบปรงจาก Institute of Technology Tralee, 2013; EUROPARC Consulting,

2012; United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, 2011; United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization and Institute for Tourism Studies, 2007; World Tourism Organization, 2007; Department for Environmental Affairs and Tourism, 2003; Department for Environmental Affairs and Tourism, 2002; Pedersen, 2002; Federal Registry of Firearms and Explosives Control, n.d.; Vermont Tourism Network, 2013; Canadian Universities Consortium, n.d.; Caribbean Tourism Organization, 2006; The European Agricultural Fund for Rural Development, 2013; Chrystal Stone and Nicole Vaugeois, 2007; Tourist Facilitation Department, 2011)

91

2.4 แผนพฒนาทเกยวของกบการพฒนาคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรม ดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธาน

2.4.1 รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550 หมวด 3 สทธและเสรภาพของชนชาวไทย สวนท 12 สทธชมชน มาตรา 66 บคคลซงรวมกนเปนชมชน ชมชนทองถน หรอชมชนทองถนดงเดมยอมม

สทธอนรกษหรอฟนฟจารตประเพณ ภมปญญาทองถนศลปวฒนธรรมอนดของทองถนและของชาต และมสวนรวมในการจดการ การบ ารงรกษาและการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอมรวมทงความหลากหลายทางชวภาพอยางสมดลและย งยน (ส านกงาน สส.นพดล พลเสน)

2.4.2 แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 (พ.ศ.2555-2559) แนวคดและทศทางการพฒนาประเทศไดก าหนดทศทางการพฒนาประเทศ โดยการ

สรางสรรคความแตกตางใหกบสนคาและบรการ กระตนใหสนคาและบรการน น มขดความสามารถและศกยภาพในการแขงขนกบประเทศคแขงทางการคาอยางย งยนและมความสมดล ค านงถงการน าตนทนทางสงคม และทนทางวฒนธรรมทเปนจดแขงและมศกยภาพของประเทศมาใชประโยชนแบบบรณาการอยางสรางสรรคและเกอกลกนและน าไปสการพฒนาประเทศ พฒนาคณภาพชวตทดมภมคมกนตอภาวการณการเปลยนแปลงของโลก สอดคลองกบมรดกทางวฒนธรรมทดงามของไทยเปนไปตามความตองการของตลาดภายในประเทศและตางประเทศ(www.nesdb.go.th, 2551)

2.4.3 แผนพฒนาการทองเทยวแหงชาต 2555-2559 แผนพฒนาการทองเทยวแหงชาต 2555-2559 มประโยชนตอการพฒนาการทองเทยว

ของประเทศดงน 1) เปนเครองมอส าคญทจะใชเปนกรอบทศทางในการกระตนและฟนฟภาคการ

ทองเทยวของทกฝายทมสวนเกยวของทงภาครฐและภาคเอกชนในอตสาหกรรมทองเทยว 2) ชวยลดการท างานทซ าซอนของหนวยงานภาครฐในเรองการพฒนาการทองเทยว

ซงจะชวยใหการพฒนาการทองเทยวเปนไปในทศทางเดยวกนภายใตการบรณาการการท างานระหวางหนวยงานทเกยวของ

3) หนวยงานของรฐและองคกรทเกยวของสามารถใชเปนกรอบแนวทางการด าเนนงานโดยน ากลยทธไปแปลงเปนนโยบายและแผนปฏบตการในหนวยงาน/องคกรของตน เพอประโยชนในการพฒนาการทองเทยวอยางถกตองเหมาะสมเพอรองรบการเปลยนแปลงและแกไขปญหาทยงคงมอยในภาคการทองเทยวและแกไขปญหาเรงดวนดานการทองเทยวโดยจะม

92

ความสอดคลองเชอมโยงกบแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 11 และนโยบายสงเสรมการทองเทยวของรฐบาล

4) แกไขปญหาในเชงโครงสรางเพอสรางความสมดลและย งยนสรางระบบภมคมกนใหกบภาคอตสาหกรรมทองเทยวไทยโดยเนนกระบวนการมสวนรวมของทกภาคสวนเพอใหภาคประชาชนภาคเอกชนและชมชนเขามามสวนรวมในการจดระเบยบแหลงทองเทยวไมใหอยในสภาพเสอมโทรมหรอถกท าลายเปนมตรตอสงแวดลอมรวมทงการเปนเจาบานทดมระบบสาธารณปโภคสาธารณปการและสงอ านวยความสะดวกในปรมาณทเหมาะสมสะดวกและบรการ ทมคณภาพ เปนตน

แผนพฒนาการทองเทยวแหงชาต 2555-2559 มงเนนการปองกนแกไขผลกระทบ ดานการทองเทยวใหสอดคลองกบแนวทางแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 11 (พ.ศ. 2555-2559) และวสยทศนประเทศไทยสป 2570 โดยนอมน าแนวคด “เศรษฐกจพอเพยง” และ “คนเปนศนยกลางของการพฒนา” มาใชในการจดท าแผนเพอใหเกดการพฒนาการทองเทยวแบบองครวมทสรางทงรายไดและกระจายรายไดอยางเปนธรรมและย งยน

เพอใหบรรลวสยทศน ภารกจ วตถประสงค และเปาประสงคของแผนพฒนาการทองเทยวแหงชาต พ.ศ. 2555–2559 จงไดก าหนดยทธศาสตร ออกเปน 5 ยทธศาสตร ดงน

ยทธศาสตรท 1 การพฒนาโครงสรางพนฐานและสงอ านวยความสะดวกเพอ การทองเทยว

การพฒนาโครงสรางพนฐานและสงอ านวยความสะดวกเพอการทองเทยวมสวนส าคญในการแกไขปญหาและขอจ ากดในดานการทองเทยวทอาจสงผลใหศกยภาพการทองเทยวของประเทศไทยลดลงโครงสรางพนฐานเหลานไดแก ระบบโลจสตกส ทเชอมโยงการทองเทยว ทงภายในประเทศและระหวางประเทศ รวมถงสงอ านวยความสะดวกพนฐานทอาจเปนอปสรรคส าคญตอการพฒนาการทองเทยวไทย

ยทธศาสตรท 2 การพฒนา และฟนฟแหลงทองเทยวใหเกดความยงยน การขยายตวของการทองเทยวโดยเนนปรมาณนกทองเทยว หรอ การแสวงหารายได

จากการทองเทยวในขณะทการรองรบขยายไปไมทน ท าใหแหลงทองเทยวของไทยมความเสอมโทรมยทธศาสตรจงใหความส าคญกบการพฒนาการทองเทยวเชงอนรกษและฟนฟแหลงทองเทยวอยางมทศทางไมท าลายทรพยากรธรรมชาตวฒนธรรมและเอกลกษณของชาต โดยค านงถงขดความสามารถในการรองรบของแหลงทองเทยวเพอปองกนการใชประโยชนมากเกนไปการก าหนดมาตรการในการแกไขกฎระเบยบและขอบงคบตางๆ ใหแหลงทองเทยวของไทยสามารถมศกยภาพในการรองรบนกทองเทยว

93

ยทธศาสตรท 3 การพฒนาสนคา บรการและปจจยสนบสนนการทองเทยว ยทธศาสตรมงเนนการพฒนาสนคาและบรการทองเทยวใหมมาตรฐานอยางตอเนอง

ครบวงจรความพรอมของภาคบรการและการทองเทยวแมไดรบผลกระทบจากวกฤตเศรษฐกจโลกและความไมสงบภายในประเทศแตมบทบาทส าคญในการขบเคลอนและฟนฟเศรษฐกจของประเทศ ประเทศไทยยงเปนแหลงทองเทยวทไดรบความนยมจากนกทองเทยวตางประเทศและมโครงสรางพนฐานดานการทองเทยว เชนโรงแรม และสปา ทมมาตรฐานสงบรการทองเทยว เชงสขภาพขยายตวอยางรวดเรวนอกจากนเศรษฐกจสรางสรรคไดมบทบาทมากขนในการขบเคลอนอตสาหกรรมการทองเทยว

ยทธศาสตรท 4 การสรางความเชอมนและสงเสรมการทองเทยว ยทธศาสตรนมงเนนใหนกทองเทยวรบรและเขาใจในภาพลกษณทดของประเทศ

สรางความเชอมนใหแกนกทองเทยวในการเดนทางมาทองเทยวประเทศไทย โดยการด าเนนการตลาดเชงรกเพอประมลสทธในการจดงานระดบโลก/ภมภาคเพอเพมจ านวนนกทองเทยวเขาประเทศจดงานแสดงตางๆ (Event) เพอเผยแพรประชาสมพนธแหลงทองเทยวในประเทศไทย ใหเปนทรจกของนกทองเทยวไทยผานสอตางๆโดยมเปาหมายเพอใหนกทองเทยวเดนทางเขามาทองเทยวในประเทศไทยมากขนมการใชจายมากขน

ยทธศาสตรท 5 การสงเสรมกระบวนการมสวนรวมของภาครฐ ภาคประชาชนและองคกรปกครองสวนทองถนในการบรหารจดการทรพยากรการทองเทยว

โครงสรางการบรหารจดการดานการทองเทยวยงขาดความเชอมโยงระหวางทองถนจงหวด กลมจงหวด และประเทศ ขาดการมสวนรวมของประชาชน ภาคเอกชน และการปกครองสวนทองถน ขณะทหนวยงานระดบพนท เชน จงหวด องคกรปกครองสวนทองถน (อปท.)และชมชนขาดความรดานการจดการ ภมทศนและการวางแผนพฒนาการทองเทยว การพฒนากลไกในการบรหารจดการดานการทองเทยวจงเปนแนวทางในการบรณาการการท างานรวมกนการก าหนดภารกจขอบเขตของงานการพฒนาใหชดเจนก าหนดรปแบบการพฒนาการทองเทยวทสอดคลองกบพนทสนบสนนใหเกดการพฒนาการทองเทยวอยางครบวงจร

2.4.4 แผนแมบทวฒนธรรมแหงชาต 2550-2559 กระทรวงวฒนธรรม (2552) ไดจดท าแผนแมบทวฒนธรรมแหงชาต (พ.ศ.2550-

2559) ซงเปนแผนยทธศาสตรทจดท าขนเพอแผนแมบทวฒนธรรมแหงชาตเปนแผนยทธศาสตรทจดท าขนเพอเปนกรอบทศทางการพฒนางานศาสนา ศลปะและวฒนธรรม โดยมเปาหมายส าคญ คอ พฒนาสงคมไทยใหเปนสงคมทมความเขมแขงและมนคงทางวฒนธรรมคนไทยมความภาคภมใจในความเปนไทย มความเปนน าหนงใจเดยวกนทามกลางความหลากหลายทางวฒนธรรม

94

(unity in diversity) มความรคคณธรรมสามารถด ารงภมปญญาของสงคมไทยตลอดจนสามารถปรบเปลยนวถชวตไดอยางเหมาะสมและเทาทนกบการเปลยนแปลงของโลกปจจบนและอนาคต ซงแสดงถงการมภมคมกนและสามารถด ารงตนไดอยางมเหตมผลพอดพอประมาณตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยงอนจะน าไปสการพฒนาประเทศใหเกดความสมดลมนคงและย งยนสบไป โดยมรายละเอยด วสยทศน พนธกจ และยทธศาสตร ดงน

วสยทศน: ใชมตทางศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม ในการขบเคลอนและประสานความรวมมอกบทกภาคสวนเพอสรางสงคมคณธรรม

พนธกจ 1. อปถมภคมครองและสงเสรมศาสนาศลปะ วฒนธรรมของชาตและ

ความหลากหลายทางวฒนธรรมใหคงอยอยางมนคง 2. สนองงานส าคญของสถาบนชาต ศาสนา และพระมหากษตรยใหสบทอดและ

พฒนาอยางย งยน 3. สรางสรรคสงคมสนตสขดวยมตทางศาสนา ศลปะ และวฒนธรรมในทกระดบ 4. สงเสรมใหทกภาคสวนสนบสนนและมสวนรวมในการด าเนนงานทางวฒนธรรม

เพอเชดชคณคาและจตวญญาณของความเปนไทย 5. สรางคณคาทางสงคมและสงเสรมมลคาเพมทางเศรษฐกจดวยทนทางวฒนธรรม เปาประสงค ระดบบคคล 1. คนไทยมความรความเขาใจงานดานวฒนธรรมและสามารถรกษาอตลกษณของ

ตนบนความหลากหลายทางวฒนธรรม 2. คนไทยรเทาทนการเปลยนแปลงมคานยมและปรบปรงวถชวตไดอยางเหมาะสม

กบบรบทของชมชนและสงคม 3. คนไทยมความภาคภมใจในความเปนไทยและมความเปนน าหนงใจเดยวกน

ทามกลางความหลากหลายทางวฒนธรรม 4. คนไทยใชคณธรรมน าความรสรางสรรคสงคมใหเขมแขงและมนคง ระดบชมชน/สงคม 1. สงคมไทยเปนสงคมแหงความสงบสขมความเอออาทรซงกนและกน 2. สงคมไทยเปนสงคมแหงคณธรรมมเครอขายความรวมมอและมความสมครสมาน

สามคคเปนน าหนงใจเดยวกนทามกลางความหลากหลายทางวฒนธรรม

95

ระดบประเทศ 1. ประเทศไทยสามารถเผยแพรวฒนธรรมไทยไปทวโลกและใชวฒนธรรมเปนสอ

ในการสรางความสมพนธหรอแกไขปญหาความขดแยงระหวางประเทศ 2. ประเทศไทยสามารถสรางมลคาเพมทางเศรษฐกจและคณคาทางสงคมดวยทนทาง

วฒนธรรม พนธกจท 1 อปถมภคมครองและสงเสรมศาสนา ศลปะ วฒนธรรมของชาต และความหลากหลาย

ทางวฒนธรรมใหคงอยอยางมนคงประกอบดวย 2 ยทธศาสตร ดงน - ยทธศาสตรท 1 พฒนาระบบบรหารจดการงานศาสนาศลปะและวฒนธรรม - ยทธศาสตรท 2 อนรกษสบทอดและสงเสรมการด าเนนงานดานศาสนา

ศลปวฒนธรรมบนพนฐานความหลากหลายทางวฒนธรรม พนธกจท 2 สนองงานส าคญของสถาบนชาต ศาสนา และพระมหากษตรยใหสบทอด และพฒนา

อยางย งยนประกอบดวย 1 ยทธศาสตร ดงน - ยทธศาสตรท 3 ธ ารง รกษา สถาบนชาต ศาสนา และพระมหากษตรยใหคงอย

คสงคมไทย เปาหมาย สถาบนชาต ศาสนา และพระมหากษตรย เปนศนยรวมทางจตใจของปวงชนชาวไทย

พนธกจท 3 สรางสรรคสงคม สนตสขดวยมตทางศาสนา ศลปะและวฒนธรรมในทกระดบ

ประกอบดวย 1 ยทธศาสตร ดงน - ยทธศาสตรท 4 สรางสงคมคณธรรมในกระแสโลกาภวตน

พนธกจท 4 สงเสรมใหทกภาคสวนสนบสนน และมสวนรวมในการด าเนนงานทางวฒนธรรม

เพอเชดชคณคาและจตวญญาณของความเปนไทย ประกอบไปดวย 1 ยทธศาสตร ดงน - ยทธศาสตรท 5 สรางภาคขบเคลอนการด าเนนงานทางศาสนา ศลปะ และ

วฒนธรรม เปาหมาย ทกภาคสวนผสานพลงในการขบเคลอนกจกรรมทางศาสนา ศลปะและวฒนธรรมอยางมทศทางและเปนองครวมในการสรางสงคมสนตสข

พนธกจท 5 สรางคณคาทางสงคมและสงเสรมมลคาเพมทางเศรษฐกจดวยทนทางวฒนธรรม

ประกอบดวย 1 ยทธศาสตร ดงน

96

- ยทธศาสตรท 6 น าทนทางวฒนธรรม สรางมลคาเพมทางเศรษฐกจ และคณคาทางสงคม เปาหมาย ทนทางวฒนธรรมมบทบาทส าคญในการสรางเพมมลคาทางเศรษฐกจและคณคาทางสงคมดวยพลงของความรวมมอจากทกภาคสวน

2.4.5 ยทธศาสตรวจยของชาตฉบบท 8 (พ.ศ. 2555-2559) แผนยทธศาสตรวจยการทองเทยวแหงชาต (พ.ศ. 2555-2559) เปนปฐมบทของการ

สรางแผนแมบทในการสนบสนนและบรหารการจดการการวจยการทองเทยวทสามารถสรางความเขมแขงแกอตสาหกรรมการทองเทยวไทยสเศรษฐกจสรางสรรคและความย งยนอกทงน าไปสการบรหารจดการงบประมาณการวจยการทองเทยวของชาตทมประสทธภาพและประสทธผล ในอนาคต

ปจจยกระตนการทองเทยวมทงปจจยภายในและภายนอก ปจจยภายในทส าคญ เชนทรพยากรการทองเทยว ความปลอดภย โครงสรางพนฐาน สงอ านวยความสะดวก สนคาของทระลก ภาพลกษณการประชาสมพนธ การเมอง เศรษฐกจและสงคมภายในประเทศ เปนตน ในขณะทปจจยภายนอก เชน สภาวะเศรษฐกจและการเมองของโลก ความนยมในการทองเทยว การขยายเสนทางคมนาคม การเปลยนนโยบายระหวางประเทศ เปนตน ซงสงผลกระทบตออตสาหกรรม การทองเทยวทงทางตรงและทางออม โดยปจจยกระตนอตสาหกรรมการทองเทยวของไทยทส าคญคอ การกาวไปสความเปนประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (ASEAN Economic Community: AEC) นโยบายรฐบาลทสงเสรมเศรษฐกจเชงสรางสรรค (Creative Economy) และแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 11 ทนอมน าปรชญาเศรษฐกจพอเพยงมาประยกตใชเปนแนวทางในการพฒนาประเทศ โดยเฉพาะยทธศาสตรการสรางเศรษฐกจฐานความรและสรางปจจยแวดลอมเกยวกบการทองเทยวโดยสนบสนนใหไทยเปน “ศนยกลางการผลตสนคา และบรการในภมภาค บนฐานแนวคดสรางสรรคและนวตกรรม”

การพฒนาการทองเทยวของไทยมเปาหมายรวมกน คอ ตองการใหประเทศไทยสามารถพฒนาอตสาหกรรมการทองเทยวสการทองเทยวเชงสรางสรรคในขณะเดยวกนกมการบรหารจดการฐานทรพยากรอยางย งยน นอกจากนทกยทธศาสตรยงระบถงความส าคญของการพฒนาทรพยากรมนษยทางการทองเทยวทเปนสวนส าคญในการสรางความเขมแขงใหกบกลไก การบรหารจดการการทองเทยวอนจะน าไปสการทองเทยวคณภาพทค านงถงความสมดลระหวางทรพยากรทางการทองเทยวและการตลาดการทองเทยว โดยยดหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงและเศรษฐกจสรางสรรค ดงนน อาจกลาวไดวาเปาหมายของการพฒนาการทองเทยวไทยททกภาคตองการคอ “การทองเทยวเชงสรางสรรคอยางย งยน”

97

วสยทศน: เพมมลคาและคณคาของอตสาหกรรมการทองเทยวไทยผานระบบการบรหารจดการการวจยการทองเทยวทมประสทธภาพและประสทธผลน าการทองเทยวไทยสเศรษฐกจสรางสรรคอยางเปนธรรมย งยน

พนธกจ: สรางและถายทอดองคความรผานกระบวนการวจยการทองเทยวแบบบรณาการดวยกลไกและระบบการบรหารจดการการวจยการทองเทยวแบบมสวนรวมเชงเครอขายพหภาคในพนททมศกยภาพทางการทองเทยวและพนทเชอมโยงอยางเปนรปธรรมสการทองเทยวไทยเชงสรางสรรคอยางเปนธรรมย งยน

ยทธศาสตร ประกอบดวย 3 ยทธศาสตรไดแก 1) สงเสรมการวจยวาระแหงชาตทางการทองเทยว 2) สนบสนนการวจยในพนททมศกยภาพทางการทองเทยวและพนทเชอมโยง 3) สนบสนนการวจยเพอสรางระบบบรหารจดการการวจยดานการทองเทยวของชาต ยทธศาสตรท 1 สงเสรมการวจยวาระแหงชาตทางการทองเทยว ยทธศาสตรสงเสรมการวจยวาระแหงชาตทางการทองเทยวประกอบดวยกลยทธ

ภายใต 4 ประเดนไดแก 1) การวจยเพอก าหนดนโยบายการพฒนาการทองเทยวไทยในระดบมหภาค 2) การวจยเพอสงเสรมและพฒนาศกยภาพของอปทานการทองเทยวไทย 3) การวจยเพอสงเสรมพฒนาและจดการอปสงคทางการตลาดการทองเทยวของไทย 4) การวจยเพอสรางและพฒนากลไกการจดการการทองเทยวของไทย

ยทธศาสตรท 2 สนบสนนการวจยในพนททมศกยภาพทางการทองเทยวและพนทเชอมโยง

ยทธศาสตรการวจยเพอสงเสรมและพฒนาศกยภาพของอปทานการทองเทยวไทยและพนทเชอมโยงซงใชพนทเปนตวตง (Area-Based) โดยเนนใหการสนบสนนทนและด าเนนการวจยในพนททมศกยภาพทางการทองเทยวและพนทเชอมโยงเทานนโดยใชกลยทธการวจยทสอดคลองกบยทธศาสตรท 1 หากสามารถด าเนนการดงกลาวจะสามารถเพมพลงการน าผลการวจยสการใชประโยชนไดอยางแทจรงโดยแบงเปน 3 กลม ไดแก 1) กลมคลสเตอรภมสงคมการทองเทยว 2) กลมคลสเตอรของทรพยากรทางการทองเทยวและ 3) กลมคลสเตอรตามระบบโลจสตกสทางการทองเทยว

98

ยทธศาสตรท 3 สนบสนนการวจยเพอพฒนาและเสรมสรางความเขมแขงกลไกการบรหารจดการการวจยการทองเทยว

การสนบสนนทนและด าเนนการวจยการทองเทยวทขาดความเปนเอกภาพสงผลใหสนเปลองทงงบประมาณ เวลา และบคลากร รวมทงผลการวจยกไมสามารถนาไปสการพฒนา ไดอยางแทจรงดงนนระบบบรหารจดการการวจยการทองเทยวของชาตในระดบตางๆจงเปน “กลไก” ส าคญทผลกดนใหเกดระบบการบรหารจดการ การวจยการทองเทยวทมประสทธภาพ และประสทธผล ตงแตกระบวนการตงโจทย การวจย สรางผลการวจย และผลกดนสการพฒนา การทองเทยวของไทยบนฐานความร โดยเฉพาะการสงเสรมจดตงศนยความเปนเลศทางการวจยการทองเทยวของชาต (National Tourism Excellence Center) ทมการท างานเชงเครอขาย และเปนหนวยบรหารจดการ การวจยการทองเทยวต งแตตนน าจนถงทายน า ผานกระบวนการวจย เชงปฏบตการแบบมสวนรวมอกทงสงเสรมการพฒนานกวจยการทองเทยวมออาชพทสามารถผลตงานวจยทมคณภาพดวยวธวทยาททนสมย พรอมสงเสรมการวจยการทองเทยวแบบสหวทยาการ ทสามารถบรณาการหลายศาสตรเขาดวยกน และสรางวารสารวชาการการวจยการทองเทยวระดบชาตและนานาชาตเพอเผยแพรผลการวจย และกระตนการน าผลการวจยไปใชประโยชนตอไป

แผนการสนบสนนทนวจยสาขาการบรหารจดการการทองเทยว พ.ศ. 2556 ดานการบรหารจดการการทองเทยว ภายใตแผนยทธศาสตรการวจยการทองเทยวแหงชาต (พ.ศ.2555-2559) ไดมการ

จดล าดบความส าคญของวาระแหงชาตดานการวจยการทองเทยวโดยพจารณาจากรายไดจากการทองเทยว ตอนกทองเทยว 1 คนพบวา “กลมการทองเทยวทางทะเล” สรางรายไดจากการทองเทยวเฉลยตอนกทองเทยว 1 คน มากทสดคดเปน 7,775.61 บาท รองลงมาเปนกลมการทองเทยว เชงวฒนธรรมและมรดกโลก 5,950.86 บาท และกลมการทองเทยวเชงนเวศ 3,052.23 บาท

แผนการสนบสนนทนวจยสาขาการบรหารจดการการทองเทยว พ.ศ. 2557 ดานการบรหารจดการการทองเทยว ภายใตแผนยทธศาสตรการวจยการทองเทยวแหงชาต (พ.ศ.2555-2559) ไดมการ

จดล าดบความส าคญของวาระแหงชาต ดานการวจยการทองเทยวโดยพจารณาจากรายไดจากการทองเทยวตอนกทองเทยว 1 คน พบวา “กลมการทองเทยวเชงวฒนธรรมและมรดกโลก” ซงประกอบดวย 39 จงหวด ไดแก จงหวดเชยงใหม ล าปาง ล าพน เชยงราย แพร พะเยา นาน สโขทย ก าแพงเพชร นนทบร พระนครศรอยธยา ปทมธาน อางทอง ลพบร สงหบร ชยนาท นครปฐม สมทรสาคร สมทรปราการ ราชบร สพรรณบร สมทรสงคราม อดรธาน หนองบวล าภ มกดาหาร

99

สกลนคร กาฬสนธ ขอนแกน มหาสารคาม รอยเอด นครราชสมา ชยภม บรรมย ส รนทร อบลราชธาน อ านาจเจรญ ศรสะเกษ ยโสธร และกรงเทพมหานคร สรางรายไดจากการทองเทยวเฉลยตอคน คดเปน 5,950.86 บาท รองจากกลมการทองเทยวทางทะเล ดงนน การด าเนนการวจยในป 2557 จงด าเนนการวจยทเนนกลมการทองเทยวเชงวฒนธรรมและมรดกโลกรวมทงการวจยเพอก าหนดนโยบายในการตอบสนองความตองการเรงดวนของพนท

กรอบการวจย (Agenda-Based) การทองเทยว 1. เพอยกระดบสการก าหนดนโยบายการพฒนาการทองเทยวเชงวฒนธรรมและ

มรดกโลก 2. เพอสงเสรมและพฒนาศกยภาพของอปทานการทองเทยวเชงวฒนธรรมและมรดก

โลกของไทย 3. เพอสงเสรมพฒนาและจดการอปสงคทางการตลาดการทองเทยวเชงวฒนธรรม

และมรดกโลกของไทย 4. เพอสรางและพฒนากลไกการจดการการทองเทยวเชงวฒนธรรมและมรดกโลก

ของไทย 5. เพอพฒนาและเสรมสรางความเขมแขง กลไกการบรหารจดการการวจย

การทองเทยวเชงวฒนธรรมและมรดกโลก 6. สงเสรมการด าเนนงานของศนย/สถาบนการวจยเพอก าหนดนโยบายการทองเทยว

แหงชาต (Tourism Excellent Center) 7. สงเสรมการวจยเพอตอยอดกลมการทองเทยวทางทะเล วตถประสงค 1. เพอผลกดนการน าผลการวจยสการก าหนดนโยบายการพฒนาการทองเทยว

เชงวฒนธรรมและมรดกโลกสความย งยนตามแนวคดเศรษฐกจเชงสรางสรรค 2. เพอเพมปรมาณงานวจยทสามารถใชในพฒนาพนทการทองเทยวเชงวฒนธรรม

และมรดกโลก 3. เพอสงเสรมการบรณาการ การวจยแบบสหวทยาการสการพฒนาการทองเทยว

เชงวฒนธรรมและมรดกโลกของประเทศ 4. เพอพฒนาศกยภาพนกวจยและสรางนกวจย รนใหมในพนทการทองเทยว

เชงวฒนธรรมและมรดกโลก

100

5. เพ อกระตนให เ กดกระบวนการม สวนรวม ในการพฒนาการทอง เ ทยว เชงวฒนธรรมและมรดกโลกบนฐานความรกบหนวยงานตางๆ ทเกยวของกบการพฒนาการทองเทยว

6. เพอสรางการเปลยนแปลงระหวางกระบวนการวจยทกระตนใหเกดการพฒนาการทองเทยวเชงวฒนธรรมและมรดกโลกบนฐานความร

7. เพอก าหนดนโยบายดานการทองเทยว ในการตอบสนองความตองการเรงดวน ของพนทและสรางฐานขอมล

ขอบเขตสาขาการทองเทยวทสนบสนน (Tourism Sectors) เนนรปแบบการทองเทยวทมศกยภาพของชาตเพยง 3 Sectors จากทงหมด 8 Sectors

คอ การทองเทยวเชงวฒนธรรมการทองเทยวเพอการเรยนรเกยวกบอาหารการทองเทยวทวางอยบนฐานภมปญญาทองถนและวจยเพอก าหนดนโยบายในการตอบสนองความตองการเรงดวนของพนทโดยตองเปนการวจยรวมสาขา (Trans-Disciplinary) ทเปนชดโครงการ (Research Program) และบรณาการกบศาสตรอนๆ โดยเนนวธวทยาวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม (Participatory Action Research: PAR)โดยยกระดบผลการปฏบตจรงแบบมสวนรวม (Participatory Action) จากกระบวนการวจย (Research Process) ส “การก าหนดนโยบายการทองเทยวสรางขอมลอปทานอปสงคการทองเทยวเสรมสรางความเขมแขง กลไกการบรหารจดการ การวจยการทองเทยวแบบพหภาคตดพนท สรางกลไกในการน าผลการวจยไปใชประโยชนในกลมการทองเทยว เชงวฒนธรรมและมรดกโลก พฒนาสถาบนการวจยเพอก าหนดนโยบายการทองเทยวแหงชาต (Tourism Excellent Center) ตอยอดการวจยในกลมการทองเทยวทางทะเล” รวมกบหนวยงานภาครฐเอกชนและประชาชนทเกยวของ

2.4.6 แผนพฒนาสามปจงหวดอบลราชธาน (พ.ศ. 2556-2558) วสยทศน “รวมคนทกชนชนสรางสรรคทกชมชนรวมพฒนานครอบลสมหานคร” ยทธศาสตรการพฒนา: 1. ยทธศาสตรการพฒนาโครงสรางพนฐาน 2. ยทธศาสตรการพฒนาเศรษฐกจ 3. ยทธศาสตรการพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 4. ยทธศาสตรการพฒนาคณภาพชวตและเสรมสรางความเขมแขงของชมชน 5. ยทธศาสตรการพฒนาระบบบรหารงานแบบมงผลสมฤทธ

101

ยทธศาสตรการพฒนาแตละดานมแนวทางการพฒนา ประกอบดวย 1. ยทธศาสตรการพฒนาโครงสรางพนฐาน

แนวทางการพฒนา 1) ปรบปรงและพฒนาระบบสาธารณปโภคสาธารณปการ 2) ปรบปรงและพฒนา

ระบบจราจร และ 3) ปรบปรงและพฒนาการวางผงเมอง 2. ยทธศาสตรการพฒนาเศรษฐกจ

แนวทางการพฒนา 1) การแกไขปญหาความยากจนและเพมรายไดของประชาชน 2) สงเสรมสนคา

ผลตภณฑชมชน 3) สงเสรมและพฒนาการทองเทยวและการใหบรการ และ 4) ปรบปรงและพฒนาการคมนาคมขนสง

3. ยทธศาสตรการพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม แนวทางการพฒนา 1) สรางจตส านกในการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 2) ปรบปรง

และพฒนาระบบบ าบดน าเสย 3) ปรบปรงและพฒนาระบบก าจดขยะมลฝอย 4) ปรบปรงและพฒนาแมน าแหลงน าธรรมชาต 5) ปรบปรงและพฒนาสภาพภมทศนของเมอง และ 6) ปรบปรงและพฒนาสถานทพกผอนหยอนใจ

ตารางท 2.4 โครงการทเกยวของกบการพฒนาสงเสรมและพฒนาการทองเทยว และการใหบรการ

โครงการ วตถประสงค เปาหมาย

(ผลผลตของโครงการ)

งบประมาณและทมา ผลลพธทคาดวาจะไดรบ 2556

(บาท) 2557 (บาท)

2558 (บาท)

โครงการจดท าสอประชา สมพนธ การทองเทยว(เสนอโดยชมชนศาลาประชาคม)

- เพอเปนสอประชาสมพนธการทองเทยวในเขตเทศบาลและจงหวดอบลฯ - เพอเปนการอ านวยความสะดวกใหกบนกทองเทยว

- จดพมพคมอแหลงทองเทยวภายในเขตเทศบาลนครอบลฯและของจงหวดอบลฯจ านวน 6,000 เลม

100,000 (เทศบาล)

100,000 (เทศบาล)

100,000 (เทศบาล)

- แหลงทองเทยวใน

เขตเทศบาลนครอบลฯและภายในจงหวด อบลราชธาน เปนทรจกแพรหลาย

102

ตารางท 2.4 โครงการทเกยวของกบการพฒนาสงเสรมและพฒนาการทองเทยว และการใหบรการ (ตอ)

โครงการ วตถประสงค เปาหมาย

(ผลผลตของโครงการ)

งบประมาณและทมา ผลลพธทคาดวาจะไดรบ 2556

(บาท) 2557 (บาท)

2558 (บาท)

- มนกทองเทยวเดนทางเขามา ทองเทยวมากขน

โครงการเยาวชนฮกบานแพงเมอง สบสานหมองเทยว (เสนอโดยชมชนทกชมชนภายในเขตเทศบาล)

- เพอใหเยาวชนไดทราบถงประวตความเปนมาของจงหวดอบลฯ และมสวนรวมในการอนรกษศลปวฒนธรรม ประเพณทองถน

- จดอบรมและทศนศกษาดงานใหกบนกเรยนในเขตเทศบาลฯ จ านวน 100 คนระยะเวลาในการอบรม 1 วน

50,000 (เทศบาล)

50,000 (เทศบาล)

50,000 (เทศบาล)

- เยาวชนไดทราบถงประวตความเปนมาของจงหวดอบลราชธาน

และมสวนรวม

ในการอนรกษศลปวฒนธรรมxประเพณทองถน

ทมา: ส านกงานจงหวดอบลราชธาน (2555) 4. ยทธศาสตรการพฒนาคณภาพชวตและเสรมสรางความเขมแขงของชมชน

แนวทางการพฒนา 1) ปรบปรงและพฒนาการด าเนนการแกไขปญหาความเดอดรอนของประชาชน

2) ปรบปรงและพฒนาการปองกนและบรรเทาสาธารณภย 3) จดระเบยบชมชนในการสรางความปลอดภยและเปนระเบยบเรยบรอย 4) รณรงคประชาสมพนธเผยแพรใหความรและสรางความเขมแขงของชมชนเพอปองกนปญหายาเสพตด 5) สงเสรมสขภาพอนามยและใหความรแกประชาชน 6) จดการสขาภบาลชมชนและสถานท 7) สงเสรมและพฒนาสวสดการสงคมใหแกประชาชน 8) ปรบปรงและพฒนาการเรยนการสอนหลกสตรสอการเรยนการสอนและเทคโนโลยทางการศกษา 9) ปรบปรงและพฒนาการบรหารจดการดานการศกษา 10) จดการเรยนรสประชาคม

103

อาเซยน 11) สงเสรมเอกลกษณและประเพณทองถน 12) สงเสรมและท านบ ารงศาสนา 13) สงเสรมภาครฐเอกชนประชาชนในการมสวนรวมพฒนาการเมองการปกครองระบอบประชาธปไตย 14) สงเสรมการมสวนรวมของชมชน 15) สงเสรมและพฒนากฬาสากลและกฬาพนบาน และ 16) สงเสรมกจกรรมนนทนาการและการใชเวลาวางใหเกดประโยชน

5. ยทธศาสตรการพฒนาระบบบรหารงานแบบมงผลสมฤทธ แนวทางการพฒนา 1) ปรบปรงและพฒนาระบบการปฏบตงาน 2) ปรบปรงและพฒนาบคลากร 3)

ปรบปรงและพฒนาเครองมอเครองใช และสถานทในการปฏบตงาน 4) ปรบปรงและพฒนารายได 5) สงเสรมความรความเขาใจเกยวกบการด าเนนงานของทองถน 6) ปรบปรงและพฒนาระบบปฏบตงานและเครอขายเทคโนโลยสารสนเทศ 7) สงเสรมและพฒนาการแลกเปลยนความรประสบการณกบหนวยงานอนภายในประเทศและตางประเทศ และ 8) สงเสรมและพฒนาการบรณาการแผนงานโครงการและกจกรรมของหนวยงาน ตารางท 2.5 แผนการจดการและยทธศาสตรการพฒนาดานการทองเทยวในระดบตางๆ

แผน รายการทเกยวของ

1. รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550

หมวด 3 สทธและเสรภาพของชนชาวไทยสวนท 12 สทธชมชนมาตรา 66 บคคลซงรวมกนเปนชมชน ชมชนทองถน หรอชมชนทองถนดงเดมยอมมสทธอนรกษหรอฟนฟจารตประเพณ ภมปญญาทองถนศลปวฒนธรรมอนดของทอง ถนและของชาต และมสวนรวมในการจดการ การบ ารงรกษาและการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอมรวมทงความหลากหลายทางชวภาพอยางสมดลและย งยน (ส านกงาน สส.นพดล พลเสน)

2. แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 (พ.ศ.2555-2559)

แนวคดและทศทางการพฒนาประเทศไดก าหนดทศทางการพฒนาประเทศ โดยการสรางสรรคความแตกตางใหกบสนคาและบรการ กระตนใหสนคาและบรการนน มขดความสามารถและศกยภาพในการแขงขนกบประเทศคแขงทางการคาอยางย งยนและมความสมดล ค านงถงการน าตนทนทางสงคม และทนทางวฒนธรรมทเปนจดแขงและมศกยภาพของประเทศมาใชประโยชนแบบบรณาการอยางสรางสรรคและเกอกลกนและน าไปสการพฒนาประเทศ พฒนาคณภาพชวตทดมภมคมกนตอภาวการณ

104

ตารางท 2.5 แผนการจดการและยทธศาสตรการพฒนาดานการทองเทยวในระดบตางๆ (ตอ)

แผน รายการทเกยวของ

การเปลยนแปลงของโลก สอดคลองกบมรดกทางวฒนธรรมทดงามของไทยเปนไปตามความตองการของตลาดภายในประเทศและตางประเทศ (www.nesdb.go.th, 2551)

3. แผนพฒนาการทองเทยวแหงชาต 2555-2559

ยทธศาสตรท 1 การพฒนาโครงสรางพนฐานและสงอ านวย ความสะดวก เพอการทองเทยว ยทธศาสตรท 2 การพฒนาและฟนฟ แหลงทองเทยวใหเกดความย งยน ยทธศาสตรท 3 การพฒนาสนคา บรการและปจจยสนบสนน การทองเทยว ยทธศาสตรท 4 การสรางความเชอมนและสงเสรมการทองเทยว ยทธศาสตรท 5 การสงเสรมกระบวนการมสวนรวมของภาครฐ ภาคประชาชน และองคกรปกครองสวนทองถนในการบรหารจดการทรพยากรการทองเทยว

4. แผนแมบทวฒนธรรมแหงชาต 2550-2559

ยทธศาสตรท 1 พฒนาระบบบรหารจดการงานศาสนาศลปะและวฒนธรรม ยทธศาสตรท 2 อนรกษสบทอดและสงเสรมการด าเนนงานดานศาสนาศลปะวฒนธรรมบนพนฐานความหลากหลายทางวฒนธรรม ยทธศาสตรท 3 ธ ารง รกษา สถาบนชาต ศาสนา และพระมหากษตรยใหคงอยคสงคมไทย เปาหมาย สถาบนชาต ศาสนา และพระมหากษตรย เปนศนยรวมทางจตใจของปวงชนชาวไทย ยทธศาสตรท 4 สรางสงคมคณธรรมในกระแสโลกาภวตน ยทธศาสตรท 5 สรางภาคขบเคลอนการด าเนนงานทางศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม เปาหมาย ทกภาคสวนผสานพลงในการขบเคลอนกจกรรมทางศาสนา ศลปะและวฒนธรรมอยางมทศทางและเปนองครวมในการสรางสงคมสนตสข

105

ตารางท 2.5 แผนการจดการและยทธศาสตรการพฒนาดานการทองเทยวในระดบตางๆ (ตอ)

แผน รายการทเกยวของ

ยทธศาสตรท 6 น าทนทางวฒนธรรม สรางมลคาเพมทางเศรษฐกจ และคณคาทางสงคม เปาหมาย ทนทางวฒนธรรมมบทบาทส าคญในการสรางเพมมลคาทางเศรษฐกจและคณคาทางสงคมดวยพลงของความรวมมอจากทกภาคสวน

5. ยทธศาสตรวจยของชาตฉบบท 8 (พ.ศ. 2555-2559)

ยทธศาสตรท 1 สงเสรมการวจยวาระแหงชาตทางการทองเทยว ยทธศาสตรท 2 สนบสนนการวจยในพนททมศกยภาพทางการทองเทยวและพนทเชอมโยง ยทธศาสตรท 3 สนบสนนการวจยเพอพฒนาและเสรมสรางความเขมแขงกลไกการบรหารจดการการวจยการทองเทยว แผนการสนบสนนทนวจยสาขาการบรหารจดการการทองเทยว พ.ศ. 2557 ดานการบรหารจดการการทองเทยวการด าเนนการวจยทเนนกลมการทองเทยวเชงวฒนธรรมและมรดกโลกรวมทงการวจยเพอก าหนดนโยบายในการตอบสนองความตองการเรงดวนของพนท

6. แผนพฒนาสามปจงหวดอบลราชธาน (พ.ศ. 2556-2558)

ยทธศาสตรการพฒนา: 1. ยทธศาสตรการพฒนาโครงสรางพนฐาน 2. ยทธศาสตรการพฒนาเศรษฐกจ 3. ยทธศาสตรการพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 4. ยทธศาสตรการพฒนาคณภาพชวตและเสรมสรางความเขมแขงของชมชน 5. ยทธศาสตรการพฒนาระบบบรหารงานแบบมงผลสมฤทธ

106

แผนพฒนาทเกยวของกบการพฒนาคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรม ดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธาน

ภาพท 2.8 แผนพฒนาประเทศของไทยในระดบตางๆ ภาพรวมทเกยวของกบการพฒนาคมอ การทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธาน

ทมา: ปรบปรงจากดดแปลงจาก ส านกงาน สส.นพดล พลเสน (ม.ป.ป.), ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (2551), กระทรวงการทองเทยวและกฬา (2554), ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต (2552), ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) (2555), องคกรบรหารสวนจงหวดอบลราชธาน (2556), Kovathanakul (2008)

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 (พ.ศ.2555-2559)

ยทธศาสตรวจยของชาตฉบบท 8 (พ.ศ. 2555-2559) แผนการสนบสนนทนวจยสาขาการบรหารจดการการทองเทยว พ.ศ. 2557

แผนพฒนาการทองเทยวแหงชาต 2555-2559 แผนแมบทวฒนธรรมแหงชาต 2550-2559

การพฒนาคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรม ดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธาน

ส านกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน

ส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน

แผนพฒนาสามปจงหวดอบลราชธาน (พ.ศ. 2556-2558)

107

2.5 หนวยงานทมสวนเกยวของโดยตรงกบการพฒนาคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธาน

เนองจาก มรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม แตละชมชนศกษาทง 4 แหงจงหวดอบลราชธาน มระดบของความส าคญทแตกตางกนบางแหลงชมชนมคณคาความส าคญอยางยงในระดบชาต (งานชางฝมอในชมชนท าเครองทองเหลองบานปะอาว และชมชนท าฆองบานทรายมล ไดรบการขนทะเบยนใหเปนมรดกภมปญญาทางวฒนธรรมของชาต เมอวนท 4 กนยายน 2556) (กรมสงเสรมวฒนธรรม, 2556) บางแหลงชมชนมคณคาความส าคญระดบภมภาค บางแหลง มคณคาเพยงในระดบจงหวด และบางแหลงมคณคาความส าคญระดบทองถน ดงนนในการจดการมรดกวฒนธรรมนามธรรม ดานหตถกรรมในชมชนศกษาทง 4 ชมชนเหลาน การสอความหมาย จะตองน าเสนอถงความแตกตางของระดบความส าคญนแกประชาชนในทองถนและผมาเยอน ดวยวธการทมความเหมาะสม (International Cultural Tourism Charter, 1999) ทงน การจดล าดบความส าคญของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม ในแตละชมชนศกษาทง 4ชมชน ของจงหวดอบลราชธานนน หนวยงานทมสวนเกยวของหลกตองมการเกบรวมรวมขอมลและรวมกนจดท าคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธาน เพอเปนเครองมอทสามารถใชประโยชนในการจดการการทองเทยวมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมททรงคณคายงของชนในชาต และในจงหวด เพอรกษาคณคาความส าคญเหลานไวใชดงดดนกทองเทยว ตราบนานเทานาน

การด าเนนการพฒนาคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธานน ตองอาศยความรวมมอจากทงหนวยงานทเกยวของโดยตรงในการพฒนา การทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรม คอ ส านกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน ส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน และชมชนเจาของแหลงทองเทยว ในการเกบรวบรวมขอมล โดยตระหนกวาในการทจะพฒนาการทองเทยวมรดกวฒนธรรมนามธรรมน จ าเปนอยางยง ทจะตองมพนฐานความรในวฒนธรรมของทองถนนน เพอทจะใชเปนความรพนฐานของการวางแผนการพฒนาและจดการการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม โดยการน าเสนอขอมลถงคณคาความส าคญของมรดกวฒนธรรมนนถอเปนสวนหนงของกระบวนการด าเนนการ (Lupo, 2007) การพฒนาคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธานในครงน จะเปนสวนทมความส าคญยงตอการทองเทยวมรดกวฒนธรรมของจงหวดอบลราชธาน อกทงสงผลตอการสงวนรกษาคมครอง และสงเสรมมรดกทางวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมในแตละชมชนศกษาทง 4 ชมชน ใหคงอยตอไป

108

ความรความเขาใจในคณคาความส าคญของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมทง 14 ดานนน จะชวยสงเสรมการสรางส านกใหเกดความภาคภมใจในคณคาของ “มรดกทางวฒนธรรม” โดยคณคา และความส าคญในมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมในแตละชมชนพนทการศกษา มคณคามระดบของคณคาความส าคญทแตกตางกนไปตามลกษณะเฉพาะของบคคล พนฐานทางสงคม วฒนธรรม ทางประวตศาสตรของชมชน และนอกจากนยงขนอยกบบรบทอนๆ อกประกอบดวย เชน เงอนไขทางสงคมและเศรษฐกจ (ปรบปรงจาก NSW Government Sydney Harbour Foreshore Authority, 2013; Australia ICOMOS 1999, 2000; Feilden and Jokilento, 1993; UNESCO, n.d.; ส านกงานสงแวดลอมภาคท 8, 2551)

คณคาและความส าคญของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมทง 14 ดาน ในแตละชมชนศกษาทง 4 ชมชน จะสงผลตอการพฒนาคมอการทองเทยวมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธาน ดงนน ในการจดการพฒนาคมอการทองเทยวมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมครงนนน จงจ าเปนตองใหหนวยงานหลกทมบทบาทหนาทโดยตรงเกยวกบการพฒนาการทองเทยวจงหวดอบลราชธาน ประกอบดวย ส านกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน และ ส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธานไดเขามามสวนรวมในการจดการรวมกนกบชมชนพนทการศกษาทง 4 แหง ท งน คมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธานน จะเปนอกเครองมอหนงทเปรยบเสมอนแนวทางใหกบผ ท มสวนเกยวของกบการจดการพฒนาแหลงทองเทยวมรดกวฒนธรรมนามธรรม ดานหตถกรรม และชมชนไดเขาใจและตระหนกถงคณคาความส าคญในมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมในแตละชมชนพนทการศกษาจงหวดอบลราชธาน รวมถงมความรทครอบคลม ทกดานทงหมดเกยวกบการทองเทยวมรดกวฒนธรรม ใหกบนกทองเทยว เพราะการมแนวทางในการจดการการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมทด ซงจะสงผลตอการอนรกษและรกษามรดกวฒนธรรมทงดงามและทรงคณคาเหลานสบทอดตอไป

ซงในแตละผเกยวของผศกษาวจยสามารถแสดงบทบาทหนาทในคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธาน ไดดงน

1) ชมชน มบทบาทหนาทในคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม ดงน

- เจาขององคความรวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม - ใหขอมลประวตความเปนมาของชมชน - ผผลตงานหตถกรรม - สบทอดภมปญญาทกษะงานฝมอ

109

2) หนวยงานทเกยวของกบพฒนาการทองเทยว 2 หนวยงาน คอ ส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน - ใหขอมลดานองคความรมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม ทไดมการวเคราะห

และจดเกบไว เพอเปนขอมลส าคญในการศกษาวเคราะหมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมของชมชนพนทศกษา

- วเคราะหคณคาความส าคญของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมเพอการบรหารจดการทเปนไปในทางทเหมาะสมกบคณคาความส าคญของงานหตถกรรม

- ใหความรคณคามรดกวฒนธรรมนามธรรมทถกตอง ใหกบชมชนและหนวยงานทเกยวของกบการทองเทยวจงหวดอบลราชธาน เพอเพมประสทธภาพการจดท าแผนปฏบตการใหมความสมบรณมากยงขน

- ใหค าปรกษาแนะน าเกยวกบ มรดกวฒนธรรมในจงหวดอบลราชธาน เพอใหเกดการพฒนาสงเสรม และอนรกษแหลงทองเทยวมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมในพนท ของจงหวดอบลราชธาน

ส านกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน - น าแนวทางการพฒนาการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมทได

จากการวเคราะหไปวเคราะหความสอดคลองในแผนพฒนาการทองเทยวของจงหวดอบลราชธาน - ประสานงานและสนบสนนความรวมมอในการพฒนาการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรม

นามธรรมดานหตถกรรม กบหนวยงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน - สงเสรมความรวมมอจากผมสวนเกยวของภายในแหลงทองเทยวชมชนหตถกรรมเพอ

การประชาสมพนธการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมจงหวดอบลราชธานใหเปนทรจกของนกทองเทยวโดยทวไป

2.5.1 ส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน ส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน (www.province.m-culture.go.th, 2013) ม

โครงสรางการบรหารงานทประกอบไปดวย กลมงาน 4 กลมคอ ฝายบรหารทวไป กลมยทธศาสตรและแผนงาน กลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรมดงโครงสรางดานลาง

110

กลมสงเสรมศาสนา

ศลปะ และวฒนธรรม

ภาพท 2.9 โครงสรางผงส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน ทมา: www.province.m-culture.go.th/ubonratchathani/staff_culture_view.php (2013)

วฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน

ส านกงานวฒนธรรม

อ าเภอ

กลมยทธศาสตรและแผนงาน ฝายบรหารทวไป

นกวชาการวฒนธรรม

ช านาญการพเศษ

นกวชาการวฒนธรรมช านาญการพเศษ

นกจดการงานทวไป

ช านาญการ

นกจดการงานทวไปปฏบตการ

นกวชาการเงนและ

บญชปฏบตการ

นกวชาการวฒนธรรม

ช านาญการ

นกวชาการวฒนธรรม

ช านาญการ นกวชาการวฒนธรรม

ช านาญการ

นกวชาการวฒนธรรมช านาญการ

นกวชาการวฒนธรรมช านาญการ

นกวชาการวฒนธรรมช านาญการ

นกวชาการวฒนธรรมช านาญการ

นกวชาการวฒนธรรม

ช านาญการ

นกวชาการวฒนธรรม

ช านาญการ

นกวชาการวฒนธรรม

ช านาญการ

นกวชาการวฒนธรรม

ช านาญการ

นกวชาการวฒนธรรม

ช านาญการ

นกวชาการวฒนธรรม

ช านาญการ

นกวชาการวฒนธรรม

ช านาญการ

นกวชาการวฒนธรรม

ช านาญการอ าเภอ 16 คน

อ าเภอ...

อ าเภอ...

อ าเภอ...

อ าเภอ...

อ าเภอ...

อ าเภอ...

อ าเภอ...

อ าเภอ...

อ าเภอ...

อ าเภอ...

อ าเภอ...

อ าเภอ...

อ าเภอ...

111

ส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน มหนาท คอ 1. รกษา สบทอดวฒนธรรมของชาตและความหลากหลายของวฒนธรรมทองถนให

คงอยอยางมนคง 2. สรางคานยม จตส านก และภมปญญาคนไทยน าทนวฒนธรรมของประเทศมาสราง

คณคาทางสงคมและเพมมลคาทางเศรษฐกจ 3. การบรหารจดการองคความรดานศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม 4. ประสาน สนบสนน สงเสรม ศาสนา ศลปะ วฒนธรรม ภมปญญาทองถน 5. สรางเครอขายทางวฒนธรรมและแหลงเรยนรทางวฒนธรรม 6. เพมประสทธภาพการบรหารจดการดานวฒนธรรม โดยทงนภายในส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธานจะประกอบไปดวยกลมงาน

อก 4 กลม ซงผศกษาวจยไดน ากลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม มาเปนผมสวนเกยวของและมหนาทรบผดชอบในการพฒนาคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมจงหวดอบลราชธานเนองจากมหนาททสามารถเชอมโยงการด าเนนการเปนส าคญ (www.province.m-culture.go.th/ubonrat chathani / staff_culture_view.php, 2013)

หนาทกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม 1. จดท าแผนการตรวจตดตามและประเมนผลงานดานศาสนาศลปะและวฒนธรรม

ของจงหวด 2. จดท าแผนปฏบตการตามแผนงานโครงการและงบประมาณเพอใหสอดคลองกบ

นโยบายและยทธศาสตร 3. รวมจดท าตวชวดตามค ารบรองการปฏบตงานของจงหวด 4. ตดตามตรวจสอบประเมนผลและรายงานผลตามแผนงาน/โครงการ 5. รวมจดท าแผนยทธศาสตรจงหวด/กลมจงหวด 6. จดท าแผนยทธศาสตรส านกงานวฒนธรรมจงหวด 7. รวมจดท าแผนงาน/โครงการเพอขอรบงบประมาณสนบสนนหรอสนบสนนการ

ด าเนนงานขององคกรตางๆทงภาครฐภาคเอกชนและองคปกครองสวนทองถน 8. งานตามนโยบายพเศษหรอกจกรรมพเศษ 9. เปนศนยขอมลสารสนเทศดานศาสนาศลปะและวฒนธรรมและขอมลดานเฝา

ระวงทางวฒนธรรมของจงหวด/กลมจงหวด 10. งานอนๆ ตามทไดรบมอบหมายงานเฝาระวงทางวฒนธรรม

112

11. งานเฝาตดตามประเมนและวเคราะหสถานการณทางวฒนธรรมในพนท 12. งานปองปรามใหความรและแกไขปญหาความเบยงเบนทางวฒนธรรม 13. เปนศนยกลางในการประสานงานเฝาระวงทางวฒนธรรมของจงหวด 14. งานสรางเครอขายเฝาระวงทางวฒนธรรม 15. งานตามกฎหมายภาพยนตรกฎหมายควบคมกจการเทปและวสดโทรทศนและ

กฎหมายอนทเกยวของ 16. ปฏบตงานอนๆ ตามทไดรบมอบหมาย ผอ านวยการกลมสงเสรมศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม รบผดชอบก ากบดแลตาม

ภารกจทก าหนดใหปฏบตงานศกษา รวบรวมขอมล วเคราะหวจยองคความรดานวฒนธรรมศาสนา และศลปะ งานโครงการวฒนธรรมไทยสายใยชมชน มหนาทดานงานจดท าโครงการดานศาสนา งานจดสรรงบประมาณจากส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาตงานสงเสรมสนบสนนการคมครองทรพยสนทางปญญาดานวฒนธรรมงานจดเกบขอมลดานศลปะการแสดง งานจดเกบขอมลองคกรดานวฒนธรรมและงานชางฝมอ งานจดท าโครงการดานวฒนธรรมงานศกษา รวบรวมขอมล วเคราะหวจย องคความรดานศาสนา ศลปะ และวฒนธรรมงานเผยแพรประชาสมพนธดานวฒนธรรมงาน/โครงการของส านกงานศลปวฒนธรรมรวมสมย งานจดเกบขอมลเครอขายศลปน 9 สาขา (งานของส านกฯ ศลปะรวมสมย) งานวนส าคญทางพระพทธศาสนา และการสงเสรมสนบสนนใหมแหลงเรยนรทางวฒนธรรมทกระดบงานการแจงขาวและขอมลดานโบราณสถาน โบราณวตถและพพธภณฑ งานโครงการเฉลมพระเกยรตงานโครงการปฏบตธรรม งานประชมสมมนาดานศาสนางานยกยองผท าคณประโยชนตอพระพทธศาสนางานสงเสรมศาสนาอน และงานจดเกบขอมลดานศาสนางานอนๆ ทไดรบมอบหมาย

จากการศกษาถงโครงสรางหนาทความรบผดชอบของส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธานอาจกลาวไดวาหนาทรบผดชอบของส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน ในการพฒนาคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธาน คอ ท าหนาท วเคราะห และวจยองคความรดานวฒนธรรมดานงานชางฝมอ บรหารจดการองคความรดานวฒนธรรมของจงหวดอบลราชธาน จดเกบขอมล และคมครององคความรดานวฒนธรรมนามธรรมงานหตถกรรมในชมชนใหเปนตนทนทส าคญในการพฒนาการทองเทยวของทองถนและจงหวด ไปจนถงประเทศชาต นอกจากน ยงตองท าหนาทในการสงเสรมและสนบสนนงานดานวฒนธรรม ภมปญญาทองถนของชมชนพนทศกษาทง 4 ชมชน ในจงหวดอบลราชธานตลอดจนการเสรมสรางองคความรดานวฒนธรรม และคณคามรดกวฒนธรรมนามธรรมทถกตอง ใหกบหนวยงานทเกยวของกบการทองเทยวจงหวดอบลราชธาน เพอเพมประสทธภาพการจดท า

113

แผนปฏบตการโครงการดานวฒนธรรม จงหวดอบลราชธานใหมความสมบรณมากยงขนตามแผนงานทงนกเพอการรกษาสบทอดวฒนธรรมอนทรงคณคา และรกษาความหลากหลายของวฒนธรรมทองถนใหคงอยอยางมนคงคกบจงหวดอบลราชธานน าทนมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมนมาสรางคณคาทางสงคมและเพมมลคาทางเศรษฐกจของจงหวด

2.5.2 ส านกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน

ภาพท 2.10 โครงสรางผงส านกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน ทมา: www.ubonratchathani.mots.go.th (2013)

หนาทของส านกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน

(www.ubonratchathani.mots.go.th, 2013) 1. ปฏบตหนาทในฐานะตวแทนของกระทรวงในสวนภมภาค รวมทงด าเนนการ

ประสานสงเสรม และสนบสนนเพอการพฒนาอตสาหกรรมการทองเทยว กฬาและนนทนาการในเขตพนทจงหวดและ/หรอกลมจงหวด

2. จดท าแผนยทธศาสตร และแผนปฏบตการดานการทองเทยว กฬาและนนทนการของจงหวดและ/หรอกลมจงหวด รวมทงการตดตาม ประเมนผล และรายงานสถานการณดานการทองเทยว กฬาและนนทนการในระดบจงหวดและ/หรอกลมจงหวด

3. ด าเนนการและประสานเกยวกบดานนโยบาย รวมท งแผนยทธศาสตรและอ านวยการงานดานพฒนาการทองเทยว กฬาและนนทนาการ

114

4. ก ากบ เรงรด ตดตามการด าเนนงานดานการทองเทยว กฬาและนนทนาการ รวมทงการพฒนาระบบเทคโนโลยสารสนเทศ

5. จดท าและพฒนาแผนยทธศาสตร ประสานนโยบายและแผนไปสการปฏบตใหสอดคลองกบนโยบายและแผนแมบทของกระทรวง รวมทงเรงรดตดตามและประเมนผลการปฏบตงานของหนวยงานในสงกดกระทรวงในระดบจงหวด

6. ด าเนนการสงเสรมและพฒนาระบบโครงสรางพนฐานและมาตรฐานการทองเทยวกฬาและนนทนาการในสวนจงหวด

7. ศกษา วเคราะห เพอจดท าขอมลในการก าหนดนโยบาย จดท าแผนงานโครงการรวมทงจดท า และประสานแผนการปฏบตงานของหนวยสงกดกระทรวงในระดบจงหวด

8. จดท าแผนพฒนาบรการทองเทยวรวมทงประสานสงเสรม และสนบสนนใหมการปฏบตตามแผนทก าหนด

9. บ ารงรกษาศลปะ จารตประเพณ ภมปญญาทองถน และวฒนธรรมอนดของทองถน

10. การสงเสรมการกฬา การทองเทยว จารตประเพณ และวฒนธรรมอนดงามของทองถน จงหวด

11. ปฏบตหนาทในฐานะตวแทนของกระทรวงในสวนภมภาคในการ ประสานงาน สงเสรม และสนบสนน การพฒนาอตสาหกรรมการทองเทยว กฬาและนนทนาการในเขตพนทจงหวด

12. ปองกนและแกไขปญหา ดานการทองเทยว กฬาและนนทนาการในเขตพนทจงหวด

13. สงเสรม สนบสนนและใหค าปรกษาแนะน าแกองคกรทองถน องคกรเครอขายชมชน ประชาชน และหนวยงานทเกยวของกบการทองเทยว กฬาและนนทนาการในเขตพนทจงหวด

14. ประสาน สงเสรมและสนบสนนหนวยงานทเกยวของเพอใหเกดการพฒนาและอนรกษแหลงทองเทยวตามมาตรฐานทก าหนด

15. จดท าแผนปฏบตงานการกฬาและนนทนาการในสวนจงหวดใหสอดคลองกบนโยบายของกระทรวง

16. ปฏบตงานรวมกบ หรอสนบสนนการปฏบตงานของหนวยงานอน ๆ ทเกยวของหรอทไดรบมอบหมาย

115

จากการศกษาถงโครงสรางหนาทความรบผดชอบของส านกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน กลาวไดวา หนาทรบผดชอบของส านกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน ในการพฒนาคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธาน คอ ท าหนาทในการสนบสนนการด าเนนการจดท าคมอการทองเทยว เชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธาน ใหเปนไปในแนวทางทสอดคลองกบแผนยทธศาสตรดานการทองเทยวของจงหวด เพอการปองกนและแกไขปญหาควบคม ก ากบ ดแลดานการทองเทยว และเพอการพฒนาอตสาหกรรมการทองเทยวในเขตพนทจงหวดอบลราชธาน ใหเปนไปตามสถานการณการตลาดการทองเทยวในปจจบน และสอดคลองกบ แนวโนมการทองเทยว และภาวะความเคลอนไหวทางเศรษฐกจการทองเทยวของจงหวด

นอกจากน ส านกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธานยงมหนาทรบผดชอบในการวเคราะหขอมลเกยวกบดานนโยบายทเกยวของกบดานพฒนาการทองเทยวจงหวดอบลราชธานไปสการปฏบตอยางเปนรปธรรมและเปนไปตามแผนพฒนาการทองเทยวในระดบกลมจงหวดและประเทศตลอดจนตองท าหนาทในการสงเสรม และสนบสนนความรวมมอจากหนวยงานทเกยวของกบการทองเทยวมรดกวฒนธรรม เพอใหคมอการทองเทยวมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธานน เปนเครองมอทชวยในการพฒนาการทองเทยวของจงหวด สรางคณคา เพอยกระดบและมลคาเพมของการทองเทยวในพนทศกษาทง 4 ชมชน ใหเปนทรจก ในการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมของจงหวดอบลราชธานและของไทย พรอมกบตองสงเสรม สนบสนนและใหค าปรกษาแนะน าเกยวกบการจดการการพฒนาคมอการทองเทยวมรดกวฒนธรรมนามธรรมเพอใหเกด การพฒนา สงเสรม และอนรกษแหลงทองเทยวมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมในพนทศกษาทง 4 ชมชน ของจงหวดอบลราชธานตอไป

116

ภาพท 2.11 ความสมพนธของบทบาทหนาทในหนวยงานหลกเกยวกบการพฒนาคมอ การทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธาน

ส านกงาน

วฒนธรรม

จงหวด

อบลราชธาน

- ใหขอมลดานองคความรมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม ทไดมการวเคราะหและจดเกบไว เพอเปนขอมลส าคญในการศกษาวเคราะหมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมของชมชนพนทศกษา - วเคราะหคณคาความส าคญของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมเพอการบรหารจดการทเปนไปในทางทเหมาะสมกบคณคาความส าคญของงานหตถกรรม - ใหความรคณคามรดกวฒนธรรมนามธรรมทถกตอง ใหกบชมชนและหนวยงานทเกยวของกบการทองเทยวจงหวดอบลราชธาน เพอเพมประสทธภาพการจดท าแผนปฏบตการใหมความสมบรณมากยงขน - ใหค าปรกษาแนะน าเกยวกบ มรดกวฒนธรรมในจงหวดอบลราชธาน เพอใหเกดการพฒนาสงเสรม และอนรกษแหลงทองเทยวมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมในพนท ของจงหวดอบลราชธาน

- น าแนวทางการพฒนาการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมทไดจากการวเคราะหไปวเคราะหความสอดคลองในแผนพฒนาการทองเทยวของจงหวดอบลราชธาน - ประสานงานและสนบสนนความรวมมอในการพฒนาการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม กบหนวยงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน - สงเสรมความรวมมอจากผมสวนเกยวของภายในแหลงทองเทยวชมชนหตถกรรมเพอการประชาสมพนธการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมจงหวดอบลราชธานใหเปนทรจกของนกทองเทยวโดยทวไป

ชมชน

- เจาขององคความรมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม - ใหขอมลประวตความเปนมา - ผผลตงานหตถกรรม - สบทอดภมปญญาทกษะงานฝมอ

ส านกงานการ

ทองเทยวและ

กฬาจงหวด

อบลราชธาน

117

อยางไรกตาม ในการพฒนาคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมน จะเกดเปน คมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธานขน ซงคมอนอาจจะสงผลตอการทองเทยวมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม และเกดผลกระทบตอสภาพแวดลอมของสถานททองเทยว ดงนน การจดการพฒนาคมอ จงจ าเปนตองอยบนพนฐานของความรวมมอกนระหวางชมชนเจาของแหลงทองเทยว และหนวยงานทมหนาทรบผดชอบเกยวกบการทองเทยวมรดกวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน รวมถงนกทองเทยวผมาเยอนแหลงทองเทยวชมชนศกษาจงหวดอบลราชธาน ซงในการพฒนาคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธานนนน ในแตละชมชน แตละหนวยงานผ มสวนเกยวของ และนกทองเทยวผมาเยอน จะตองรวมมอกนหาแนวทางปฏบตในการพฒนาการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม และการจดการทครอบคลมทกดานทงหมดเกยวกบการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมของจงหวดอบลราชธานรวมกน เพอใหคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธาน ไดเปนคมอทมประโยชน และเหมาะสมตอการทองเทยวและการจดการการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรม ดานหตถกรรม ในจงหวดอบลราชธาน 2.6 การวางแผนจดการพฒนาคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรม ดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธาน

2.6.1 แนวทางการน าเสนอขอมลการด าเนนการจดท า คมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธาน

118

ภาพท 2.12 เนอหาคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธาน ทมา: ปรบปรงจาก Institute of Technology Tralee (2013), EUROPARC Consulting (2012), United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (2011), United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization and Institute for Tourism Studies (2007), World Tourism Organization (2007), Department for Environmental Affairs and Tourism (2003), Department for Environmental Affairs and Tourism (2002), Arthur Pedersen (2002), Federal Registry of Firearms and Explosives Control (n.d.), Vermont Tourism Network (2013), Canadian Universities Consortium (n.d.), Caribbean Tourism Organization (2006), The European Agricultural Fund for Rural Development (2013), Chrystal Stone and Nicole Vaugeois (2007), Tourist Facilitation Department (2011)

1. ประวตความเปนมาของชมชน 2. วฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม 3. วสดอปกรณและขนตอนการท างาน

หตถกรรม 4. สบทอดองคความรและพฒนาความร

ความสามารถในการท างานหตถกรรม 5. คณคาความส าคญของมรดกวฒนธรรม

นามธรรมดานหตถกรรม 6. วเคราะหนโยบาย แผนพฒนาทเกยวของ 7. จดท าโครงการในการสงเสรมพฒนาดาน

การทองเทยวมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม 8. จดเกบขอมลการวเคราะห และวจยองค

ความรวฒนธรรมดานวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม 9. ใหขอมลความรเรองมรดกวฒนธรรม

นามธรรมดานหตถกรรม และจดเกบความรเพอการเผยแพรขอมลองคความร 10. รวมอนรกษมรดกวฒนธรรมนามธรรม

ดานหตถกรรมทมคณคาความส าคญแกทองถน 11. ใหความรวมมอในการปฏบตตาม

กฎระเบยบทมในชมชนเพอการคงอยของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม

- ชมชนท าเทยนพรรษาวดบรพา อ าเภอเมอง

- ชมชนท าหลอทองเหลองบานปะอาว อ าเภอเมอง

- ชมชนท าฆองบานทรายมล อ าเภอพบลมงสาหาร

- ชมชนทอผากาบบวบานบอน อ าเภอส าโรง

- ส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน

- ส านกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน

- นกทองเทยวทเดนทางเขามาทองเทยวชมชนศกษา

119

1) ค าชแจง/บทน าคมอ (Introduction) ค าชแจง เปนสวนแรกของคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรม

ดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธาน เปนการอธบายชแจงรายละเอยดโดยทวไปของค มอ ใหหนวยงานผรบผดชอบโดยตรงในการพฒนาการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรม คอส านกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน และ ส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน และชมชนทองถนแหลงทองเทยว ตลอดจนนกทองเทยวทเดนทางเขามาทองเทยวชมชนพนทการศกษาวจย จงหวดอบลราชธาน ใหมความเขาใจในหนาททเกยวของกบการทองเทยวมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม เพอใหทงหนวยงานผรบผดชอบโดยตรงในการพฒนาการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรม ชมชนพนทการศกษาในจงหวดอบลราชธาน และนกทองเทยวทเดนทางเขามาทองเทยวชมชนพนทการศกษาวจย จงหวดอบลราชธาน ใหเขาใจตรงกนเกยวกบมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม

นอกจากนแลว ในสวนชแจงคมอนยงบอกถงวตถประสงคของการจดท าคมอ การทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธาน วามความประสงคจะจดท าขนเพอมเปาหมายใหส านกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน ส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน ชมชนทองถนแหลงทองเทยว และนกทองเทยวทเดนทางเขามาทองเทยวชมชนพนทการศกษาวจย จงหวดอบลราชธาน ไดมความเขาใจในหนาททเกยวของกบการทองเทยวมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม มการระบขอบเขตการศกษาและค าจ ากดความรวมถงความหมายของค าส าคญในคมอ ทงนเพอชแจงหนวยงานผรบผดชอบโดยตรงในการพฒนาการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรม ชมชนพนทการศกษา และนกทองเทยวทเดนทางเขามาทองเทยวชมชนพนทการศกษาวจย จงหวดอบลราชธาน ในครงนใหไดเขาใจจดหมายในการด าเนนการเกยวกบการทองเทยวมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมรวมกน

บทน า เปนสวนประกอบของค มอสวนแรก ซงในบทน านจะไดน าเสนอรายละเอยดเกยวกบมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมในกรอบและขอบเขตของเนอหาทก าหนดไว มการใหความหมายอธบายและค าจดกดความประกอบอยดวยเพอใหทงชมชนและหนวยงานผ รบผดชอบโดยตรงในการพฒนาการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรม ตลอดจนนกทองเทยวทเดนทางเขามาทองเทยวชมชนพนทการศกษาวจย จงหวดอบลราชธานไดเขาใจตรงกน

2) เนอหาสาระในคมอ (Information) หนวยงานทเกยวของกบการทองเทยวมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม

ท าใหหนวยงานผรบผดชอบโดยตรงในการพฒนาการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรม 2 หนวยงาน คอ ส านกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน และส านกงานวฒนธรรมจงหวด

120

อบลราชธาน ไดทราบถงขอบเขตของการศกษา มความรและเขาใจในลกษณะ ของมรดกทางวฒนธรรมดานหตถกรรมอยางชดเจนเพอเปนความรพนฐานหลกส าคญในการจดการพฒนาการทองเทยวมรดกวฒนธรรมดานหตถกรรมนนๆ

แผนพฒนา กฎบตร นโยบาย ขอบงคบ ส าคญทเกยวของกบการบรหารจดการมรดกวฒนธรรมนามธรรม

แผนพฒนา กฎบตร นโยบาย ขอบงคบ ส าคญทเกยวของกบการบรหารจดการมรดกวฒนธรรมนามธรรม เปนการใหรายละเอยดดานเอกสารเพมเตมทส าคญตอการจดการการทองเทยวมรดกวฒนธรรม ซงผศกษาวจยไดรวบรวมขอมลจากเอกสารและกฎขอบงคบตางๆกฎบตรสากลระหวางประเทศ และกฎบตรแหงชาตทเกยวกบมรดกวฒนธรรมทเกยวของโดยตรงกบการพฒนาดานการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรม ตลอดจนพระราชบญญตคมครองและสงเสรมมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม รวมถงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต นโยบายและแผนยทธศาสตรการทองเทยวในระดบตางๆ ทเกยวของกบการบรหารจดการการทองเทยวมรดกวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน เพอใหส านกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอบลราชธาน และ ส านกงานวฒนธรรมจงหวดอบลราชธานไดศกษาหาความรเพมเตมประกอบการวางแผนและตดสนใจทจ าเปนตอการปฏบตอยางเปนรปธรรม

ประวตความเปนมาของชมชนศกษาทง 4 ชมชน ในสวนเนอหาสาระของคมอน เปนสวนของการทบทวนขอมลเอกสารหลกส าคญและการใหสมภาษณผรในชมชนเกยวกบประวตความเปนมาของชมชน ทมางานดานหตถกรรมของชมชน เพอน ามาอธบายชมชนศกษาในจงหวดอบลราชธาน เปนผลจากการรวบรวมขอมลสมภาษณ การทบทวนเอกสาร การสงเกต และวเคราะหรายละเอยดของชมชนพนทศกษาทง 4 ชมชน

งานมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม ประเภทของงานหตถกรรม ในชมชน

วสดและเครองมอทใชในการผลตงานหตถกรรม ขอมลในสวนนจะมรปภาพบรรยายประกอบเพอใหเหนภาพจรงของวสดอปกรณทใชในการผลต

ขนตอนการผลตผลงานหตถกรรม เปนการบอกถงรายละเอยดของขนตอนกระบวนการท างานหตถกรรมอยางละเอยด มค าบรรยายและมการใชรปภาพประกอบค าอธบายขนตอนการผลตอยางเหนชด

มรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมกบการทองเทยว เปนการบรรยายผลการศกษาและการรวบรวมขอมลเกยวกบมรดกวฒนธรรมดานหตถกรรมทมผลกระทบในทาง การทองเทยวในจงหวดอบลราชธาน

121

คณคาความส าคญของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม ในชมชนหตถกรรมศกษาจะพดถงคณคาความส าคญของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม ทง 14 ดาน โดยแยกเปนรายชมชน โดยอธบายรายละเอยดในลกษณะของคณคาความส าคญของงานหตถกรรมรายชมชนนนๆ เปนขอๆ ของงานฝมอหตถกรรมในชมชนศกษาทง 4 ชมชน ในจงหวดอบลราชธาน

ทงน ในสวนทายของเนอหาสาระภายหลงจากทไดรวบรวมขอมลรายละเอยดของงานหตถกรรมและการวเคราะหคณคาของงานหตถกรรมรายชมชนนนๆ เสรจเรยบรอยแลว ในสวนทายสดของสวนเนอหาสาระน จะมการระบระดบของคณคาความส าคญของมรดกวฒนธรรมดานหตถกรรมชมชนศกษานนๆ วามระดบของคณคาความส าคญอยในระดบใด ประกอบดวย ประกอบดวย คณคาความส าคญระดบโลก (World Significance) คณคาความส าคญระดบประเทศหรอระดบชาต (Nation Significance) คณคาความส าคญระดบเขตพนทจงหวด (State Significance) หรอคณคาความส าคญระดบทองถนชมชน (Local Significance) (NSW Heritage Office, 1996)

ค าแนะน าขอควรปฏบตในการทองเทยว จะมการแนะน ากจกรรมการทองเทยวใหกบนกทองเทยวทอาจเปนประโยชนส าหรบการไดรบความสะดวกสบาย ตลอดจนใหความร และค าแนะน าทเปนประโยชนตอการทองเทยวแกนกทองเทยว ขอควรปฏบตใหนกทองเทยวทราบ เพอใหนกทองเทยวไดมแนวทางการด าเนนกจกรรมการทองเทยวในชมชนเจาของวฒนธรรมนน ไดอยางเหมาะสม และพบกบความสข ตลอดระยะเวลาทพ านกอยในแหลงทองเทยว

ขอมลสารสนเทศทควรทราบเกยวกบการทองเทยว ในสวนทายสดของเนอหาน จะมการระบถงขอแนะน าทจ าเปนตาง ๆ ตอการเดนทางทองเทยวในพนทนนๆ ของนกทองเทยว บอกถงขอมลสารสนเทศลกษณะทตงจงหวดอบลราชธาน ลกษณะภมอากาศของจงหวดอบลราชธาน งานเทศกาลการทองเทยวทส าคญของจงหวดอบลราชธาน ประเพณและศลปวฒนธรรมทองถนสถานททองเทยวส าคญของจงหวด ทพกในเขตเทศบาลนครอบลราชธานและพนทใกลเคยง บรษทน าเทยวในจงหวดอบลราชธาน สถานต ารวจ โรงพยาบาล และหมายเลขโทรศพทในการตดตอ

3) สวนสรป (Conclusion) แหลงอางอง (Reference) ทบอกแหลงทมาของขอมล เปนการบอกแหลงทมาของขอมลทผศกษาวจยน ามาใชอางองในการเขยนคมอ

การทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม จงหวดอบลราชธาน เพอเปนเกยรตแกบคคล หรอองคกรผเปนเจาของความคดเดม และเพอแสดงเจตนาบรสทธวาไมไดขโมยความคด หรอลอกเลยนขอมลโดยไมมการอางองรวมเปนการอ านวยความสะดวกแกผอานทประสงค จะทราบรายละเอยดอนๆ และตรวจสอบความถกตอง จากตนฉบบ

122

ภาพท 2.13 องคประกอบของคมอการทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม

จงหวดอบลราชธาน ทมา: ปรบปรงจาก Institute of Technology Tralee (2013), EUROPARC Consulting (2012), United Nations

Educational, Scientific and Cultural Organization (2011), United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization and Institute for Tourism Studies (2007), World Tourism Organization (2007), Department for Environmental Affairs and Tourism (2003), Department for Environmental Affairs and Tourism (2002), Pedersen (2002), Federal Registry of Firearms and Explosives Control (n.d.), Vermont Tourism Network (2013), Canadian Universities Consortium (n.d.), Caribbean Tourism Organization (2006), The European Agricultural Fund for Rural Development (2013), Chrystal Stone and Nicole Vaugeois (2007) Tourist Facilitation Department (2011)

ค าชแจง/บทน า (Introduction)

- ค าชแจงคมอ - วตถประสงคของคมอ - ขอบเขตการศกษา - ความหมายและค าจ ากดความ

เนอหา (Information)

- ประวตความเปนมาของชมชน - มรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม - วสดและเครองมอทใชในการผลตงานหตถกรรม - ขนตอนกระบวนการผลตงานหตถกรรม - มรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรมกบการทองเทยว - คณคาและความส าคญของมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม - หนวยงานทเกยวของกบการทองเทยวมรดกวฒนธรรมนามธรรมดานหตถกรรม - แผนพฒนา กฎบตร นโยบาย ส าคญทเกยวของกบการจดการมรดกวฒนธรรม - ค าแนะน าและขอควรปฏบตในการทองเทยว - ขอมลสารสนเทศทควรทราบเพอการทองเทยว - ลกษณะทตงจงหวดอบลราชธาน - ลกษณะภมอากาศของจงหวดอบลราชธาน - เทศกาลส าคญประจ าป - ประเพณและศลปวฒนธรรมทองถน - แหลงทองเทยวส าคญของจงหวด - ทพกในจงหวดอบลราชธาน - บรษทน าเทยวในจงหวดอบลราชธาน - สถานต ารวจของจงหวดอบลราชธาน - โรงพยาบาลในจงหวดอบลราชธาน

สวนสรป (Conclusion)

- แหลงอางอง ทบอกทมาของขอมลทผศกษาวจยน ามาใชอางองในการเขยนคมอ