yeni sinemaW sinema dergisi • mart 1968 • 4 lira

yeni sinema 16yıl 2 say ı 16 m a r t 1968

içindekiler

s in em atek ve üyeleri / yeni sinem a

h ab erle r İ ta ly a m ek tu b u / genç Venezuela sinem ası / engin ay ça - p a r is m ek tu b u / w eek-end / g ay e p e te k - o lay y a ra ta n fü m le r: bonnie ve Clyde / nur deriş, m erak lıy ım / sezer tü rk a y , v ie tn am d an u z a k ta / dav id ıvilson / n u r deriş - sinem a ku lü p le ri - sinem a tek hab erle ri - lang lo is olayı

y az ıla r basın dosyası: m ichelangelo an ton ion i / g iovann i scognam illo - deneysel film / n u ran ü lken - am erik an y e ra ltı sinem ası / sh irley c la rk e / sezer tü rk a y

konuşm a çekim öncesi: m ichelangelo an ton ion i / p ie rre b illa rd / ah m et a rp a d - g o d a rd anton ion i ile k o n u şu y o r / jean -lu c g o d ard / sungu çapan

k a y n a k la r 1 o cak 'ta n 9 şu b a t 'a k a d a r çevrilen film leri lis tes i / a g â h özgüç

eleş tirm ele r fa ra u n / p ira m itle r a ltın d a ik tid a r çek işm esi / su ngu çap an - d em an ti noci / geçen yıl p ra g 'd a y a d a y itik b ir um udun y itiriliş i / j a k şalom - th e p ro fessio n a ls / p rofesyonel o lm ak / g iovanni scognam illo - in like flin t / şa h an e budala lık / t a n k k ak ınç

d eğerlend irm e 15 o cak tan - 19 şu b a t’a k a d a r ç ık an ve s in e m a te k te g ö ste rilen film lerin d eğ e rlen d ir­mesi.

k a p a k la r ön: soldan sa ğ a ve y u k a rıd a n a şa ğ ıy a : luc ia bosfe ve m assim o g iro tt i m ichelangelo an- ton ion i’n in c ro n aca di un am ore / b ir aşk ın ö y k ü sü ’nde, fran c o fa b riz i ve e lean o ra rossi d rag o m .a .'n in le am iche / k a d ıa la r a ra sm d a 's ın d a , a lida valli ve s te v e cochran , m .a .'n in il g rid o / ç ığ lık 'm da, m onica v i t t i m .a .'n in l ’a v v e n tu ra / se rü v en ’inde, jeanne m oreau ve m arcello m as tro ian n i, m .a .'n in la n o tte / g ece’sinde, a la in delon ve m onica v itti, m .a .'n in l’eclisse / b a ta n g ü n eş’inde, m onica v it t i m .a .’n in d ese rto ro sso / k ızıl çöl’ünde, dav id hem m in g s m .a .’n in b low -up / b ü y ü ltm e’sinde a rk a : b a rb a ra b ry lsk a , je rz y kaw ale ro w icz’in fa ra u n / f ira v u n adlı film inde

yeni sinem a - tü rk s in e m a te k d e rn eğ i’nin o rg an ı o la ra k ay d a b ir y ay ım lan ır sinem a derg isi - sah ib i: s in e m a­tek ad ın a ş a k ir eczacıbaşı - so rum lu yazı işle ri m ü d ü rü / hüsey in hacıbaşıoğ lu - te k n ik se k re te r / ja k şalom- yazı k u ru lu / o n a t k u tla r , hüsey in baş, g iovann i scognam illo , cev a t çapan , tu n c a n ok an - k a p a k düzen i / sungu çap an - derg ide y ay ım lan an y az ıla rd ak i d üşüncelerin so rum lu luğu y a z a r la r ın a a i t t i r , d e rg iy i b a ğ la ­m az - d erg iye yazı verm ek ve b a şk a k o n u la rd a g ö rü şm ek için h e r c u m a rte s i 10-12 a ra s ın d a a şağ ıd ak i ad rese b aşv u ru lab ilir - yönetim y e ri / m is sokak , 12 şe rif han , k a t 3, beyoğlu / İs tan b u l - te l: 49 87 43 - a n k a ra te m ­silcisi / afedullah nefes - a n k a ra bürosu / m ith a tp a şa caddesi, b ir lik ap. 48/9, yen işeh ir - te l: 12 00 06 - her çeşit y az ışm a / p.k. 307 beyoğlu / İs tan b u l - ilân ta r ife s i / a r k a k a p a k içi ta m sa y fa 1000 TL, y arım sa y fa 600 TL. - sayısı dört, y ıllığı k ırk sek iz l ira d ır - d izg i: a lfab e m a tb a a s ı - b ask ı: fono m a tb aas ı - te l: 27 70 14- k a p a k bask ısı / sa n rek lâm ajansı, te l: 49 11 22 - son b ask ı ta r ih i 27 şu b a t 1968.

sinematek ve üyeleri

T ü rk S in em atek D erneğ i üçüncü ça lışm a yılın ın y a rışm a geldi. Bu ayn ı zam anda Y ent S inem a’n ın da üçüncü yılı. B u sü re b ir ü lkede, d a h a önce h iç b ir ö rneğ i bu lunm asa bile b ir ku ru m u n am acın ın ne ol­duğunun k a v ra n m a sı için yete rlid ir . T ü rk S inem atek D erneği üç yıldanberi. «S inem ateksin ne olduğunu kam u o y u n a d u y u rm ak am aç la rın ı ben im se tm ek için yoğun b ir çab a h a rcam ıştır . S inem aseverlerin , ba­sın ın (özellik le basın ın ) heyecanlı k a tk ıla r ıy la bu çab a nicelik yönünden hiç um ulm ayan sonuçlar v e r­m iş, özellikle S in em atek g ö ste rile r i son y ılla rın büyük ilgi gören sa n a t o lay larından biri o lm uştur. A n­cak ilg i’n ln «niteliği», S in em atek ça lışm a la rı k a rş ıs ın d a tak ın ılan ta v ır ve özellikle bu çalışm aların ü lk e k o şu lla n iç indek i değerlend iriliş i n e y a z ık k i aynı başarı çizgisi üzerinde değildir.B u rad a özellikle S in em atek ’in film g ö ste rile rin i ve bu g ö ste rile rin değerlendirilişin i söz konusu etm ek istiyoruz . Ç ünkü a ç ık tır k i k u ru m u n k ök lü b a ş a n la r ı yaln ızca o rganizasyonun m ükem m elliğine, seçim in ve su n u şu n titiz liğ in e değil aynı zam anda, h a t ta belk i dah a d a faz la seyircin in olum lu ve canlı d eğer­lend irm e çab as ın a bağ lıd ır. B u değerlend irm e g ereğ i g ib i yapılam azsa, işin esası u n u tu lu r ve b irtak ım a y r ın tıla r ın k onuşu lm ası ön p lâ n a geçerse b ü tü n bu ça lışm a la r b ir sü re sonra ço rak to p rağ a ekilen to ­hum gibi yozlaşır, «ru tin» d u ru m u n a gelir, h e r h a f ta belirli gün ve sa a tle rd e yerine getirilen b ir a n g a r­y a g ib i an lam sız lad ır.N ed ir b ir S in em a tek g ö s te ris i? Bu so ru y a S in em atek ’in d ışındak i ku rum y a d a çevrelerden bilinçli bir k a rş ılık ge lm esi ilk an d a beklenem ez elbette . A rad an üç yıl geçtiğ i halde h â lâ k u rum un yöneticileri ö rneğ in D evletin ilgili o rg an la rın ı, konuy la ilg ili k u ru m y a da k işile ri b iraz dah a ayd ın latab ilm e ça­bası iç inded irler. A m a acı olan ayn ı değerlend irm e bulanıklığının, aynı «tem elden çok a y r ın tıla r la ilg i­lenm e» y an ılg ısın ın S in em a tek ’in b izzat kend i üyelerinin bazılarında zam an zam an o r ta y a çıkışıdır. B undan a ltı yedi yıl önce, yan i ü lkem izde henüz hiç b ir S inem atek y a da S inem a K ulübü göste ris in in y ap ılm ad ığ ı dönem de, film g e tir tic ile r in in n as ılsa lis te lerine a ld ık lan b ir önem li ese r yaln ızca o sinem a m evsim inin değil b ir k a ç y ılın olayı olurdu. O kuyucularım ız h a tır la rla r , bundan on yıl önce V isconti'- n in «Senso / G ü n ah k âr G önüller» adlı film i y a da beş yıl önce A ntonioni’n ln «Gece / L a N o tte» adlı film i s in e m a la rd a göste rild iğ inde üzerlerinde a y la rc a tartış ılm ış, kalite li b ir sinem adan yana o lan se ­y irci b irdenb ire ç ık ıp geliveren bu soylu ese rle ri g ereğ ince değerlendirm işti. S inem a y a z a r la n gün lük gazete le rd e , h a f ta lık la rd a , h a t ta ay lık edeb iyat derg ilerinde geniş y az ıla r yayın lam ışlar, seyircin in eser­leri d a h a iyi k a v ra m a s ın a yard ım cı o lm uşlardı. Ü ç yıldanberi T ürk S inem atek D erneği, üyelerine 2(50' ye y ak ın önem li sinem a eseri sundu. C haplin’den E isenste in 'a , M izoguchl'de Bum.'el’e. F la h e r ty ’den Iv en s’e, B ellocchio’dan R e sn a ls’ye k a d a r düzinelerle k las ik ya da çağdaş büyük im zanın eserlerin i y an ­sıtan , A m erik an B irleşik D evletlerinden Jap o n y ay a k a d a r hem en b ü tü n ü lkelerin sinem asını T ü rk se­y irc isine ta n ıta n bu p ro g ram la r, g erçek sinem aseverin y ılla rd ır istediği, ancak düşlerinde bile göre­m ediği b ir büyük olayın gerçekleşm esiydl.A ncak , bu değerli sinem a eserlerin i hiç eksUm eyen b ir heyecan, k av ram a çabası ve ilgiyle izleyen S ine­m a tek üyelerin in y a n ıs ıra bazı üyelerin örneğ in b ir P asolin i ya da Pudovkin’i, S aray sinem asında b ir İ ta l ­yan v e s te rn ’i g ib i seyred ip ç ık tık la rın a , sonra da film in altı d ak ika geç başlam asından K ervan sinem a­sın ın pek u zak o luşuna k a d a r u zan an b ir sü rü ikinci derecede ay rın tıy ı şiddetle e leş tire rek kendilerini ra h a t la t t ık la r ın a üzü le rek ta n ık oluyoruz.

T ü rk S in em atek D erneğ i e lb e tte e le ş tirm ele re aç ık b ir k u ru m d u r. E lb e tte bu k u ru m ta İlk k u ru ld u ğ u günden bu y a n a b ü tü n o rg an izasy o n u n düzenli o lm asına , İkinci, h a t ta beşinci derecedek i a y r ın tıla r ın bile titiz lik le üzerinde d u ru lm a sın a özen g ö s te rm iş tir . E jI k ü çük b ir ak sak lığ ı bile sa v u n m ay a k a lk ış ­m am ış, te rs in e bu a k sa k lık la rı k ab u l e tm iş, ilk f ı r s a t t a d üzeltm eye çab a h a rc a m ış tır . A n cak b u rad a a ç ık la m a k İsted iğ im iz şey, bazı e leş tir ile r in D erneğe, «bir s in e m a te k g ö ste ris in in ne o lduğunun b ilin ­m em esi» ile k a r ış ık b ir b içim de yöneltiltşi, g ö ste rilen film i k a v ra m a çab asın d an çok g ö ste rin in d ış öğe­le ri ile u ğ ra şm a k ta k i o ran sılz ık ve çe lişk id ir. D erneğe yöneltilen bu tü rd e n bazı e le ş tir ile r te k e r te k e r ele a lınd ığ ında d u ru m d a h a ayd ın lık o la ra k g ö rü le c e k tir:1. B azı ü y e le r S in em atek 'in film seçim inden y a k ın m a k ta , g ö ste rilen film le ri beğenm em ek ted ir. Bu

k on u d ak i e leş tirm e le r ik i a y r ı yönden g e lm ek ted ir. S inem a sa n a tı ile d a h a y ak ın d an ilg ili o lan la r b ilg ilerine p a ra le l b ir b içim de şu y a d a bu dönem den, şu y a d a bu yönetm enden n için d a h a fa z la film g ö ste rilm ed iğ in i so rm a k ta , bu du rum u esaslı b ir ek s ik lik o la ra k g ö rm ek ted irle r . O ysa b ilindiğ i ve çeşitli b içim lerde b ir çok d e fa la r b e lir tild iğ i g ib i S in em atek bu k o nuda b ir p lan ç izm iştir . E linden geld iğ ince bu p lan ı u y g u la m a y a ça lışm a k ta d ır. A y rıca T ü rk S in em atek D erneğ i’n ln F ra n s ız Sine- m a te k ’i g ib i onb in lerle ö lçülen b ir a rşiv i henüz y o k tu r . A ncak bu a rş iv eksik liğ i, D erneğ in , eline geçen h e r film i g ö ste rm es in e a s la yol a ç m a m a k ta , sadece belk i d a h a so n rak i y ılla rd a g ö ste rilecek b ir p ro g ra m ın d a h a önceye a lın m asın a , ilk elde g ö ste rilm esi g erek li bazı film lerin g ö ste ris in in bir süı-e gecikm esine yol a ç m a k ta d ır . B u d u ru m d a esk i b ir te r im le « tak d im - teh ir» o layı b içim sel b ir a k sa k lık o lm anın ö tesinde b ir an lam ta ş ım a m a k ta d ır .S inem a sa n a tı ile ilg ileri d a h a g evşek o lduk ları ha lde S in e m a te k 'te g ö ste rilen film lerin d eğersiz ol­d uğunu ile ri sü ren le re ise b ir g erçeğ i h a tır la tm a k İste r iz : B ir film , «hoşlandım » y a d a «sıkıldım » söz­leriy le değerlen d irilecek k a d a r h a f if b ir o lay değ ild ir.

2. İk in c i biçim sel e le ş tirm e ise o rg an izasy o n konusundadır. P ro g ra m d a k i zo run lu değ işik lik le rd en s a ­lonun uzak lığ ın a , f ilm lerin b azan b ir k a ç d a k ik a geç b aş lam asın d an g ö ste ric id ek i te k n ik a k sa m a la ­ra k a d a r u z a n a n o ldukça g e n iş b ir e le ş tirm e yelpazesi. S in em atek bu tü rd e n a k s a m a la rın e lb e tte r a ­h a ts ız edici o lduğunu k a b u l e tm e k te d ir . Ve b u n la rın d ü zeltilm esi konu su n d a h e r z am an o lağ an ü s tü b ir g a y re t s a rfe tm lş tir . G ö ste rile rin m u tfa ğ ın a b ir göz a tm a k zah m etin e k a tla n a n ü y e le r son d e re ­ce k a rm a ş ık b ir sü re ç te n so n ra beyaz p erd ey e y an s ıy an film için k a ç g ö rev lin in n e ölçüde g ü ç lü k ­lerin ü s te s in d en gelm ek z o ru n d a k a ld ık la r ım g ö rm ü şle rd ir. Genç b ir S in em atek böyle b ir p ro g ram ı üyelerine su n m a k ta e lb e tte b ü yük g ü ç lü k le r çekecek tir. A ncak a k s a k lık la rın u y a rıc ı ve olum lu b ir yo lda e le ş tirilm esi b a ş k a b ir o layd ır, g ö s te rile n film lerin u n u tu lu p d u rm ad an a k sa k lık la rd a n hoşgö­rüsü z b ir biçim de y a k ın m a k b a şk a b ir olay.Salonun u zak lığ ın d an y a d a e lverişsiz liğ inden y a k ın a n la r ise o tuz y ıllık geçm işi ve m ily o n la rca f ra n k bü tçesi b u lunan F ra n s ız S in e m a te k ’in in o tu z yıl sü re İle U lm so k a ğ ın d ak i g ö ste rile r in i düzenlediği 300 k işilik t a h ta İskem leli sa lonunu h a tır la m a lıd ır la r .

S in em atek bilim sel ü k e le rle yönetilen b ir k u ru m d u r. O nu konfo rlu , a lışılm ış, hiç b ir gü ç lü ğ ü o lm ayan lü k s b ir sin em a sa lonu g ib i g ö rm ek İstem ek , o k u ru m d a n y a ra r la n m a y ı g ü ç le ş tir ir h a t t a im k ân sız k ı­lar.

4

haberler

tours’ 68— X III . T o u rs K ısa F ilm Şen­liği 23 - 28 O cak ta r ih le ri a r a ­sın d a yapıld ı ve A ndré F ra n ­çois, V alen tin K a taev , A lberto Lodispoto, M acha M éril, E m il P e tro v iç ve V olker Seh löndorff’- ta n k u ru lu jtirl, büyük ödülü Ing iliz şa ir i B ry an S. Johnson '- un Y o u 're hum arı like th e re s t of th em / ö b ü r le r i gibi, siz de in sansm ız film ine verdi. 18 d a ­k ik a sü ren , siy ah - beyaz ve ren k li d u y a rk a t’ın kullanıld ığ ı film , yağlılık, ölüm ve dizelerin ta r t ım m a uy an b ir k u rg u a n ­layışı üzerine b ir deney. Y önet­m eni, S h ak esp eare 'in koşuk (nazım ) dilini k u lla n a ra k y az­dığı oyunun R oyal S h akespeare C om pany’de, k ısa lığ ı öne sü rü ­lerek kab u l edilm em esi üzerine, bundan b ir film yapm ay ı dü­şün m ü ştü . i lk y a p ıt ödülü ise 1967 C inestud şenliğinde, P o ­lon y a’d a Lodz sin em a okulunda o kuyan F erid u n E ro l'la b irlik te K irk D ouglas üzerine y a p tık ­la r ı film le b irinc ilik ödülünü k a z a n a n M a rek P iw ow ski'ye film i P o zar, l’ozar, cos n ares- zcie d izieje sie / Y angın var, y an g ın v ar, n ih a y e t b irşey ler o luyor adlı film i için verildi. B ir itfa iy e c i g rubunu , yangın söndürm eye g id erk en göste ren film d ah a çok b ir rö p o rta j h a ­vası içinde çekilm iş. Bununla b ir lik te P iw ow ski füm i ik inci D ünya Savaşı sonuç la rın a d a in ­ce b ir m izah duygusuy la b a ğ ­la m a k ta n g eri ka lm am ış. Y ar­g ıc ıla r ku ru lu özel ödülleri Y u­

nanlı P an te lis V ulgaris 'e Jim m y o tig ris / K aplan Jim m y (bir Y unan erkeğ i ile b ir A lm an kad ın gazetec isi a rasın d ak i aşk .

B ir gece içinde g a rip b ir u y g a r­lığın içinde y aşad ık ların ı gö­rü rle r) için, Ja p o n Yoji K uri'ye W h a t do you th in k / Siz ne d ü ­şü nüyorsunuz? (Pop m üziği ile çevrelenm iş o lağ an ü s tü b ir ev ­ren in canlı resim tekn iğ iy le aç ı­ğ a vurulm ası) İçin ve A m erik a­lı R o b erta H odes’a T he G am e / O yun (kend ilerine özgü b ir tö ­ren düzenine göre, b irkaç zen ­ci, bu düzene uy m ay an b ir göz­lem ciyi oyun dışı b ırak ıy o rla r) için verilm iş. K ısa film şen lik ­lerin in en d ü rü stle ri a rasın d a y e r a lan T ours şen liğ i’nde ödül k azan a n film lerin genel g ö rü ­şü, y a rg ıc ıla r ku ru lu n u n ödül­leri dağ ıtırk en , insan değerle­rin i y a n s ıtm a k ta b aş ta gelen film leri ön p lânda tu ttu ğ u n u göste riyor. H alk a rasın d a yap ı­

lan bir değerlendirm ede ise en çok beğenilen film lerin başında H anoi m arte s trece / Han »i, s a ­lı 13 adlı K üba film i geliyor.

tati..— Jacques T a ti’n in son filmi, P lay tim e P a r is 'te gösterilm eye başlandı. T a ti film i İçin «bu film i gö rd ü k ten sonra, onları ezen m odem yaşay ışa rağm en in san la r m u tlu olduklarını duy­sun la r, c a n la n gülm ek istesin eve döndüklerinde, ben k azan ­m ış olacağım .» d iyor. 5 yıllık b ir ça lışm a ve 30 m ilyon lira ­lık b ir fa tu ra y a m alolm uş film. S üresi ik i s a a t y irm i dak ika . B ir g rup A m erikalı P a r is ge l­diklerinde, k en tin aynen ay rıl­d ık la rı y e r gibi, büyük yapılar, p a rk yerleri, gece kulüpleri, b a rla rla dolu olduğunu gö rm ek­le düş k ırık lığ ın a u ğ ray acak ­lar, am a herşeye rağm en M.

PLA Y TİM E / OYUN ZA M ANI / JA C Q U ES T ATI

M arce l’İn b ü tü n bu evrensel y aşay ış biçim ine â d e ta k a f a tu ­ta ra k , k işilik lerin i k o ru d u k la rı­nı fa rk e d ecek le rd ir . P la y tim e ’- d a h erşey b aşka , yeni. R essam Jacq u es L a g ra n g e ile yazd ığ ı senary o n u n dışında, tek n ik de şim diye değin ku llan m ad ığ ı 70 mm. tek n iğ i. A y rıca ses de 5 a y ­rı ses a lan ı ü zerin e çekilm iş. F ilm de Mon O ncle / A m cam 'da olduğu g ib i b inb lr g ü lü t / g ag a ra y a c a k o lan la r d a şa ş ıracak . « P lay tlm e’d a te k b ir g ü lü t var» d iyor T a ti, «o d a film in k e n ­disi. İk i s a a t y irm i d a k ik a bo­y u n ca güldüreb ilecekse, k a z a n ­m ış olacağım .»

polanski— R om an P o la n sk i’n in ilk A- m erik an yap ım ı film i g ö s te ril­m eye b aş lan d ı: T he F ea rle ssV am pire K illers - Y o u r T eeth in m y neck / K o rk u su z V am pir K a tille ri - B oynum daki d işlerin . O y u n cu la r S h a ro n T a te , J a c k Mc Govvran ve P o lan ak i’n in kend isi. Ü n lü v am p ir avcısı P ro f . A b ro n siu s 'la genç y a rd ım ­cısı (P o la n sk i) T ra n s ilv a n y a ’- n ın b ir köyüne g e lir le r. K o n ak ­lad ık la rı h a n d a ta v a n d a asılı sa rım sa k b a ş la n , köy lü lerin vam p irle rd en söz açıld ığ ı z a ­m ank i k o rk u la rı, P ro fesö rle y a rd ım cısın a av a lan ı üzerinde bu lunduk ların ı g ö ste rir . İğ ren ç b ir kam b u r, h an c ıd an b ir sü rü m um s a tın a lır . V am p irin m u m ­la ayd ın land ığ ı b ilin m ek ted ir za ten . K am b u r adam , y a k ın la r ­dak i şa to n u n sah ib i K rolock ko n tu n u n u şa ğ ıd ır. A lfred (P o ­lan sk i) adam ı izler. U şa k b ir vam p ird ir. H a n a dönen A lfred b ir b a şk a o lay la k a rş ıla ş ır . H a n ­cın ın kızı S a rah b ir v am p ir t a ­ra fın d an k a ç ır ılm ış tır . P ro fesö r ve A lfred şa to y a g id e re k Sa- ra h 'ı k u r ta rm a y a ç a lış ır la r . B ir v am p ir h ik ây esin in b ü tü n özel­lik le rin i ta ş ıy a n film , d a h a ön ­ceki film lerinde de gö rü ldüğü gibi, P o la n sk i’n in o lağ an ü s tü '- ye o lan tu tk u su n u işleyebilm esi İçin, bu lunm az b ir denem e a la ­nı olm uş.

çirkin ares— I. H isa r K ısa film y a r ışm a ­sın d a 8 m m . o la ra k çe k tiğ i Ç ir ­k in A res adlı fü m iy le ik incilik ödülünü k a z a n a n A rtu n Y eres­in, bu kez d a h a zeng in b ir m a l­zem e He yen iden 35 m m . o la rak çe k tiğ i film in in ilk göste ris i, ödül k azan d ığ ı yerde, R o b ert K olej S inem a K u lübü’nlln d ü ­zenlem esi ile yapıld ı. E le ş tir- m e’s in i önüm üzdeki sa y ıd a y a ­pacağ ım ız film , sa lonu do lduran beşyüze yak ın sey irci ta r a f ın ­dan a lk ış la r la k a rşılan d ı. F ilm ­le ilg ili söz leri b ir so n rak i s a ­y ıya b ıra k a ra k g ö s te ri ve d ü ­zeni ile ilgili gö rd ü ğ ü m ü z b ir ­k aç n o k tay ı be lirte lim . R o b ert K olej S inem a K ulübü T ü rk iy e ’­d ek i s in e m a k u lü p le rin in en es­k ilerinden b irid ir. A m a tö r film a lan ın d a Uk h a re k e ti y a p a ra k , b ir k ısa film y a rışm as ı d ü zen ­lem iştir . K ulüp yönetic ileri iy i n iyetli ve ku lübün ça lışm ası için çab a la rın ı esirgem eyen k iş ile r ­d ir. A n cak ayn ı söz leri Ç irk in A res'le , ondan so n ra g ö ste rilen A rn e M a ttso n ’un H on D ansade eıı sıım m ar / Y aln ız b ir yaz d a n se tti film lerin in sey irc is i için söyleyem eyeceğiz. B ir film in sü rek lü iğ in i sık s ık a lk ış la r , b a ­ğ ırm a la r ve p erdeye d o ğ ru k â - ğ t ı ta n u ç a k la r a ta r a k kesm ek , sey irc in in an cak a ş ın beğenm e y a da n e fre t d u y g u la n n ı y a n ­s ı t ır ; bu g ib i d a v ra n ış la r , se­y irc in in eğ lence a r a ç la n değ il­

d irle r. ö ze llik le b ir sinem a k u ­lübü sey irc isin in . Bu g ib i sa y ­g ısız d a v ra n ış la n n te k ra r la n ­m am asın ı dileyelim .

truffaut— Son film i L a m ariée é ta i t en no ir / G elin k a r a la r g iy iyorduhenüz göste rilm ey e b aş lan m a­d an F ra n ço is T ru f fa u t b ir y en i­sine baş lıy o r: B a ise rs volée / Ç alınm ış ö p ü c ü k le r . S en a ry o ­yu T ru f fa u t, C laude de G ivray ve B e rn a rd R evon üçlüsü h a z ır ­lam ışla r. B aşoyuncu Je a n - P i ­e rre L éaud . T op lum la sü r tü şm e ­ye b aş lay an b ir genç ad am ın g ö rü n tü sü n ü v erm ek T ru f fa u t’- n un am acı. F ilm , 400 D arb e 'n in çizg isinde o lacakm ış.

antonioniM ichalengelo A n ton ion i yeni

film in i A m e rik a 'd a Z ab risk ie P o in t den ilen yerde, özellikle «ö lüm V adisi» adı ile an ılan çölde çevirecek . F ilm in adı «ö- lthn Vadisi» Y önetm enin ilgisi b ir kez dah a gençlere çevrili. G ünüm üz A n ıerik asın ın g erçeğ i ü zerine k u ru la c a k film İki ayrı g ö rü n ü şü n d ra m a tik ç a tışm a s ı­nı konu o la ra k a lacak . K üçük b ir k e n ti d a rm ad ağ ın eden şid ­d e t d a lg a la n yan ında , kom şu çölde y a şa y a n gençlerin so ğ u k ­kan lı ve sevgi dolu y a şa n tıla r ı A n ton ion i’n ln ele a lacağ ı g ö rü ­nüşler.

Ç ÎR K ÎN A R E S / A R T U N Y E R E S

6

İtalya mektubu

«Yeni S in em asıu n İ ta ly a m u h a­b iri o lan a rk a d a ş ım ız E n g in A yça, ay n ı zam an d a R o m a D e­neysel S inem a O kulu öğrenci - lerindend ir. G eçen ay S ic ily a '­nın g eçird iğ i dep rem fe lak e tin ­den son ra , okul öğrencilerinden, a ra la r ın d a m A « ii^ n n iTnı d a bu­lunduğu beş k işilik b ir g rup , dep rem d o lay ısıy la su yüzüne ç ık an so ru n la rı, deprem den z a ­r a r gören bö lgeler yap ılm ası g erek en şey leri yerinde in ce­lem ek ve b u n la rı k am u oyuna film yo luy la u la ş tırm a k iç in Si­c ily a’y a b ir belge film i çekm ek üzere g itt i le r . K u lland ık ları m alzem e 16 m m . lik b ir A rrif- lex alıcı, b ir G rundig ta ş ın a b i­lir se s k a y ı t c ihazı, 1000 m e t­re h am film ve b ir fo to ğ ra f m akinesiyd i. Ç ek im leri b i t i r ­m ek için 10 g ü n le ri vard ı. H a l­buki iç lerinden üçü İ ta ly a n d e ­ğ ild i (B ir K o s ta rik a b , b ir B ul­g a r , b ir T ü rk ) Ç ek im 10 g ü n ­de ta m a m la n d ı y ine de. Z am a­nın az lığ ı konunun sın ırlan d ı­r ılm a s ın a yol a ç tı am a, genç sin em acıla ra , b irçok k iş i yard ım e tt i le r çeş itli k o n u la rd a . Gele­neksel an la m d a b ir aç ık lam a (co m m en ta ire ) düşünülm üyor film için. H alk ın k o n u şm a la rı­nı, düşüncelerin i, endişelerin i... kend i seslerinden sey irc ilere ile tm ek am aç olan. B u iş için de on sa a ti a şk m ses bandı dol­d u ru lm uş. F ilm y a k ın la rd a t a ­m am lan acak . Şu a n a k a d a r , ye­ni s inem anın bü tiin a ra ç ve o la­n a k la r ı İle g erçek leş tirilm eye ça lış ılan film , b ak a lım g ö rü n ­tü le r p erdeye y ansıd ığ ında ay n ı h e sa p la ra u ygun o lacak m ı? B unun İçin b iraz d a h a bekleye­ceğiz. Y eni S inem a

engin ayçaI. Genç V enezuela Sinem ası G österileri

«Club del Cinem a», geçtiğ im iz a y la rd a R om a’d a yen i doğm ak­ta olan V enezuela sinem asından seçilm iş İki uzun film ve onUç k ısa belge film i sundu. G öste­r ile rde h a z ır bulunan ve h az ır­lanm asın d a öncülük y ap an genç V enezuela 'lı yönetm en G iancar- lo C a rre r’tn de söylediği g ib i bu film lerin seçim i b a şa rı o ra n la n n ızca genç V enezuela sinem ası­n ın içinde bu lunduğu genel du ­ru m u y an s ıta c a k şek ilde yapıl­m ış.G österilen b irk aç İyi belge fil­m i dışında, ö bür film lerin d ü ­zeyi o ldukça dü şü k tü . İ lk uzun film R acconti p e r i g ran d i / B üyükler için h ikftyeler üç a y ­r ı k o n u y u İşliyor: f a k ir biray akkab ıc ın ın öyküsü, m eclis’te görevli b ir m em urun kendini b aşk a la rın a m illetvekili g ibi g öste rm esin in öyküsü, b ir g ru p gencin b ir o rk e s tra k u rab ilm ek için y ap tık la rı çab a la rın öykü­sü. G österilen ik inci uzun fü m E n tre Sabado y Dom ingo / Cu­m artesiy le F a z a r a ra s ı İsp an ­yol y a z a n Ju a n Goytisolo’nun b ir y ap ıtın d an esinlenm iş.

Genç V enezuela Sinem ası B ildirisi

V enezuela k ü ltü r çevrelerinde sinem acının hiç Ugl u y an d ırm a­m asın ı gö rm ek g e rçek ten acı b ir olay, ö y le k İ şim di V ene­zuela çevrelerin in en b ü yük ek­sik lik lerinden b iri sinem acı.Bu yokluk, en düstrin in y e te r ­sizliğiyle, y a ra tıc ı b ir gö rüşün olm ayışıyla, aydın g ru p la rın il­gisizliğiyle, m esleki eğ itim ve­

recek sinem a o k u llan n ın yok­luğuyla ve koruyucu b ir kanun ç ık a rm ak ta ya d a yeni doğan Venezuela Sinem asını değerlen­dirm ede hüküm etin uyuşuk lu ­ğ uyla aç ık lanab ilir yalnızca.Bu belirsiz d u ru m a rağm en, İyi teknlkçilerln ve güçlü y a ra ­tıc ıla rın m eydana getird ik leri İnsan gücü, m ükem m el k u ru ­lu şla r ve lab o ra tu a rla r , bizim gib i ayn ı tem ellerden çıkıp, sağ lam sinem a o r ta y a koym uş ülkelerin sinem a düzeylerinin ü s tü n e çıkm ağa yeterli b ir si­nem a y apm a o lanak ların ı y a ra ­tıyo rlar.Bu anlam da, a ş ın derecede fo lk ­lo ra bağlılığı ya d a g e re lu iz es­te t ik k a y g ıla n reddeden, te rs i­ne ölçülü tek n ik ve biçim ler k u llan a rak V enezuela gerçeğ i­nin k a rm aşık işleyişini İdeolo­jik b ir aç ık lık la a ra ş tıra n , g e r ­çek ten halkçı b ir sinem a düşü ­nüyoruz.

Ü lkem ize d ah a geniş p aza rla r k azan d ıracak , bü tü n seyircileri ilgilendirebilecek, nam uslu b irtecim sel sinem a İstiyoruz.B ir profesyonel sinem a kİ, ide­olojik ve e s te tik b ir tu tum un uygun b ir k ay n aşm ası ve geliş­m esi için kaçın ılm az ekonom ik ve endüstriyel desteğe cahip olsun. S inem anın, resm i ve te ­cim sel rek lâm a â le t o lacak şe ­kilde bUlnçsiz kullanılışına k a r ­şıyız; bu yüzden V enezuela s i­nem asın ın ekonom ik, kü ltü re l, profesyonel tem ellerin i a tacak , d ağ ıtım cıla r karşıs ın d a u lusa l b ir eylem güdecek ve ulusal sinem adan gerçeğim izin aynası olan iletlşm e a lan ında egem en­liğini sü rdü ren serüvenci a n la ­y ış ve am pirizm ’in k ökünü k a ­z ıyacak, u lusa l sinem aya uygun m odern b ir kan u n u n h az ır lan ­m asında V enezuela hüküm eti­n in öncülüğünü h ay a ti b ir so­rum lu lu k o la rak görüyoruz. Ü lkenin lây ık olduğu d ah a d i­nam ik ve soylu b ir sinem a ça ­lışm asına hız verecek y etenek ­le r için.»

V enezuela sinem ası d ah a yolun başında. A m a şim diden o k a ­d a r çok yol aldı ki.

paris mektubu

W E E K - E N D / H A F T A SO ­N U . Y önetm en, Senaryo , k u r ­gu, k o n u şm a la r / J e a n - Luc G odard. G ö rü n tü Y önetm en i / R a o u l C ou tard . O y u n cu la r / M ireille D are , J e a n Y anne, Je a n - P ie rre K alfon, V alérie L ag ran g e , Je a n - P ie r re Léaud, V irg in ie V ignon, P a u l G égauff. Y apım / B ir F ra n s ız - î ta ly a ıı o r ta k ylapınu: Com acico, Co­pernic, L ira F ilm s (P a r is ) , A s­co t Çine ra id ' (R o m a). 1967.

W eek - end b ir dizinin d ö rdün­cü film i, ö b ü r le r i «M ade İn U. S. A.», «Deux ou tro is choses que je sa ls d ’elle / H ak k ın d a b ild iğ im İki y a d a üç şey» ve «La C hinoise / Ç inli Kız».. Bu diziye b ir baş lık düşünü lü rse belk i «m avi, beyaz, k ırm ız ı iz ­lenim i» o lab ilir, belk i de, « F ra n ­sız k a ra k te r in d e n kes itle r» o la ­bilir. G erçek te , bu film lerin k o ­n u la rı b ir b ü tü n n ite liğ i ta ş ı ­m ıyorlar. ö ze llik le Çinli K ız ve W eek - end’de bu böyle. K es it­le r i te k te k alıp , y o ru m la m a­m ız g erek iyo r.H er yıl w eek - end ’e çıkan F a m s ız la r ın say ısı a r tıy o r. İki g ü n için t b ir g ününü yolda g e ­çirm ek şa rtıy la ) k öy lere « te ­m iz h av a lı yerlere» , «yeşillik u zay la rın a» k oşu luyor, G odard b itm ez b ir k a y d ırm a ile w eek - end ’e g iden a ra b a la r ı g ö s te ri­yor. Y üzlerce a ra b a k u y ru k ol-, m u ş... çek im lere sü re k li k o rn a sesleri k a tılıy o r. B ek liyen ler de­ğişik b içim lerde v a k it g eç ir i­y o rla r. K im ileri k e n a rd a o tu r ­m uş sa tra n ç oynuyor, k im ileri

yem ek le m eşgul; otom obilden, otom obile top oyun ları bile d ü ­zenlenm iş.B ir a ğ ır çekim de G odard’m a lı­cısı b ir a ra b a y ı ta k ip ediyor. (A ra b a d a J e a n Y anne ve eşi M ireille M arc tü m o la ra k o r ta F ra n sız , k ü çü k b u r ju v a tip in i tem sil e d iy o rla r) . T ab iî k a r ş ı ­dan gelen için, bu iki k işin in du ru m u p ek iy im se r değ il... Y er veren y o k ... H epsi sık ışıp , bağ ırıp , çağ ırıy o r. M. D ra c ’a el k a ld ıra n la r, J . Y anne’ı dö­v en ler bile ç ık ıyor. Bu se rü v e­nin sonu (sa v aş sonu n a benzi­yor) ve b ir b ak ım a b aşlang ıc ı b ir kaza . B irk aç a r a b a b irb ir i­ne g irm iş , y ığ ın la ölü, k ıpk ızıl olm uş yol, y an an a ra b a la r la b irlik te , b ir sa v a ş sonu dekoru y a ra tıy o r. B iz J . Y anne ve M.

gaye petekD arc ın yolların ı ve se rü v en le ­rin i bü tü n filim b o y u n ca izle­yeceğiz.Ş iddetli b ir y a ğ m u ru n a ltın d a ik i tab an ca lı adam , a ra b a y ı d u r ­d u rup , g eri çev irecek le r: «Bizi g ö tü rü n , b ü tü n is tek le rin iz o la­cak»..Y irm inci yüzy ılda ik i k işin in en büyük is te k le r i n e d ir? -

Ben, M ercedes - Benz is tiy o ­rum : Ben de Ş t. L a u re n t dangece elbisesi, b ir de d o ğ u şta n sa n ş ın o lm ak - ». Cüm leyi is ­terden iz siz tam am lay ın . F ilm ­de. verilen cevap ise şu : îZa- vallı budala la r» .Dövüş. D ay ak . K u rşu n la r .B ir ta r la n ın o rta s ın d a , 1793 F ra n s ız devrim inden k a lm a b ir ad am (C onven tionnel). Ü ç renk li a tk ılı, S t. J ü s t ’ün düşün -

W E E K -E N D / H A FT A SO N U / J.L . GODARD V E M. D ARC

8

çelerin i okuyor, bağ ırıyo r. B ir yazı ç ık ıyor - « F ra n sız devrim i ve U . N . R. (bug ü n k ü - de G aulle h ü k ü m etin in p a r t is i ) w eek - end ’1 eri*.A ra d a E m ily B ro n te ’ye Oinvil- le in yolunu so ru y o rla r. Ç ağ la r değişik , zavallı B ay an B ron te ağ ac ın ve ta ş ın nedenini so ra r­ken, e lb isesi ve kend isi a lev ler­le tu tu şu y o r . (G eçm iş z a m a n ­la, u ğ ra şm a k boşunad ır: K ib­r i ti çak ın , J . Y anne.)Çöp a rab as ın d a , b ir a ra p ve b ir C ezay irliy le b ir lik te yolculuk devam ediyor. A frikalı, sand- v iç’lnl ç ık arıy o r, J . Y anne is te ­d iğ i z am an ve p ek k ü çü k b ir p a rç a u za tıy o r. B unu açık lıyor: «V erdiğim bu p a rça . A m erikan bü tçes in in K ongo 'ya verdiği p a rç a k ad a r» . îk i m onolog yer a lıyo r; «A frikalı k a rd eşim be­nim İçin konuşuyor» - «C ezayir­li k a rd eş im benim için kon u ­şur» . Bu ik i k iş i çöp to p lu y o r­la r. T ü k e tic i b ir top lum un çöp­lerin i. G odard’ın film i özellikle tü k e tic i u y g a rlığ ın çevresinde dönüyor, ö rn e ğ in , P ik n ik sa h ­nesi y am y am lığ a dönüşüyor. O rm an d a yaşıyan , kızılderili, «Hlppie» m üzisyen lerle beraber, k öy ç iftlik le r in e sa ld ırılıyor. T ü fek ler. T ab an ca la r ,' T avuk la r, dom uzlar kesiliyor. K an la r ak ıyor. İk i kişi, b ir m üzisyen,

M. D arc bir de vahşi ahçı k a lı­yor.Yenilen yem ekten : M. D arc<Fena değ ili. Y anındaki aç ık ­lıyor: - «K azanda, dom uz, t a ­vuk, b irkaç Ingü lz tu r is ti ve kocandan b irkaç p a rç a v ar - ». M. D arc - «Bu p arçay ı b itir ­dik ten son ra yine a lırım - », B ü tün filim o lağanüstü gibi ge­liy o r ve is te r istem ez, A ndré B reton ve g erçeküstücü le ri d ü ­şünüyoruz. G odard gerçeği red­dediyor. W eek - E nd gerçeğin öykünm esi. A kan k an ın k ırm ı­zı boya olduğunu biliyoruz ve Godard, bunu özellikle k an o la­r a k değü, k ırm ızı o la rak k a ­bul e tm em izi istiyor.H erşey ölüm le b itiyor, çağdaş zam an la rın azışm ı göste rm ek için, ölüm yetm iyor. O nun yeri­ni b ir k ıy ım alıyor. B azan k en ­dim izi k a s a p ta zannediyoruz, ö rn e ğ in : îk i k a h ra m a n m ira s­la rım a lm ak için kad ın ın an ­nesin i ö ldü rüyorlar; bize gös- te rüen , b ir ta v şa n boynunun ü s ­tü n e litre le rce sa h te k an akışı. W eek - E n d ’te b irçok nesneler sim gesel. E n k ü çük n o k ta k r is ­ta lleşiy o r ve şe m a tik b ir k a r i ­k a tü r o lduk tan son ra a b a r tılı­yor.B un ların y an ın d a m üziğin ince­liğ in i duyuyoruz. B ir köy a la ­nında, b ir p iy an is t M ozart’ın

parçasın ı çalıyor.Y avaş b ir k ay d ırm a fle bütün a landa dolaşıyor alıcı. Şaşkın, sa f köylülere p iyan ist M ozart’ı an la tıy o r. A rada, A nne W ia- em sky ve F ra n sız sinem a yaza­rı Michel C ournot’yu gezin irler­ken farkedlyoruz.

K esim ler sık sık kesiliyor. B ir­den ve yazılar çıkıyor. A n lam ­la n güç o luyor çoğunluk. Ç ün­k ü sözcüklerin a ra sın d a boş­lu k la r v ar ve b ir son rak i g ö rün ­tü d e tam am lan ıyo rla r. Değişik kesilişler bulunuyor.

ö rn e ğ in : Ç iftç i tü fe k le kızıl- derililere a te ş açarken , yazı - «A rizona Jules* F üm ln bütünü, d ah a henüz k u rgusu yapılm am ış b ir m alzem eyi and ınyor.

W eek - E n d ’in am acı b ir top­lum un, b ir hüküm etin , b ir sis­tem in tü k e ttiğ i ü re tim i çizmek. F ilm b ir yazı ile başlam ıştı «Bu film b ir çöp tenekesinde, b ir d em ir hu rdasın ın içinde bulun­du.»

G erçeküstücü lere koşut, W eek - end ön y arg ıla ra , akadem ik dokunu lm azlık lara k a rş ı b ir film ve bun ları b üyü lterek y ı­kıyor. W eek - E n d p o litik bir film . Toplum bilim sel b ir füm . G odard ise politik b ir yön e t­m en i ve gerçek ilstücü b ir ozan) «Ben p o litikay ı sinem ada öğ­rendim » G odard’ı sevm ek güç! Ç ünkü G odard ko lay b ir yönet­men değil. Godard, e tk in b ir se­y irci istiyor. F ilm i b ir g ıda g i­bi kabul edip, seyreden onu he­m en u n u tan b ir seyirci istem i­yor. F ilm in k ru g u su n u sey irc i­nin yapm ası, gerçek sandığını da yeni b ir açıdan ölçm esi g e ­rek . G odard’ın renklerinden, bu n la rla y ap tığ ı tab lo lardan, fırçasın ın nük tesinden uzunboy- lu konuşulabU ir. G odard’ın fi- llm lerinde k im i gereksiz şey­ler, faz lasıy la özgünlük varsa e tk in liğ in in s ın ır la n düşündür- se ve ta r tış ıls a bUe, G odard’ı kuşkusuz, öncü, ak tü e l ve m ad ­deci b ir yönetm en o la rak kabul etm em iz gerekiyor.W E E K -E N D / H A F T A SONU / J.-L . GODARD / M IR E ILL E DARC

basın dosyası : michelangelo antonioni

«S eyircile rden h a t t â e le ş tirm ec ile rd en çok k o rk a rım . K ilim lerinden b ir in i görm eden önce o n la ra b ir sUrti şey le r izah e tm ek , ih ­ta rd a bu lu n m ak isterd im .»

M ichelangelo A nton ion i

1943/47 — « E N T E D E L P O / P O N E H ­R İN İN İNSANLAJB1 - Sen. Yön. / M. A ntonioni, G ör / P ie rro P o rta lu p i, M üzik / M a­rio L abroca , Y apım / I.C .E .T .

1948 — N .U . (N E T T E Z Z A U R B A N A )/ K E N T İN T EM İZ LG t - Sen. ve Yön. / M. A ntonioni, G ör, Yön. / G iovanni V entim ig lia , Y apım / I.C .E .T .

1949 — L ’A M O RO SA M EN ZO G N A /A Ş K Y A L A N I - Sen. ve Yön. / M. A ntonioni, G ör. Y ön. / G i­ovanni V en tim ig lia - Y apım / F ilm us.

1949 — S U P E R S T IZ İO N E / B A T ILİN A N IŞ - Sen. ve Yön. / M. A n ton ion i - Gör. Yön. / G iovan­n i V entim ig lia , M üzik / G io­

van n i F usco - Y apım / I.C .E .T.1949 — S E T T E C A N N E U N V E 8T I-

TO / Y E D İ B A STO N B İR G İY Sİ - Sen, ve Yön. / M. A n­tonioni, Gör. Yön. / G iovanni V en tim ig lia - Y apım / I.C .E .T .

1950 — L A V ILLA D E I M O STR I / C A ­N A V A R LA R V İL L A S I - Sen. ve Yön. / M. A n ton ion i - G ör. Yön. / G iovanni D e Paoli, Y a ­p ım / F ilm us.

1950 — LA F U N IV IA D E L FA L O R IA/ F A L O R IA T E L E F E R İĞ İ -

Sen. ve Yön, / M, A ntonioni -

derleyen : giovanni scognamillo

Gör. / G offredo B e llisario ve G hedina, M üzik / Teo U selll Y apım / Teo U selli.

« ... P o ’n u n çocuk ları, h e r şeye rağ m en , P o 'd an k u r tu la m a d ıla r . M ücadele e tti le r , acı çek tile r, d ah a d a m ücadele edecekler, acı çekecek ler, oy­s a hiç k u şk u su z ac ın ın itic i k a ra k te r in i, m ü cade­leye iten yönünü k a ld ırıp , onu o lay la rın doğal düzen ine sokab ilirler.»

M. A n ton ion i>Po n e h ri k o n u su n d a b ir film için», «Clnem a» 1940

«Belge flllm lerim ln ü zerin d ek i b ir an la şm az lığ ı d a g id e rm ek is tiy o ru m . (Y alan c ı A şk) ı tü m o la­r a k h a lk a dönük b ir biçim de y a p tım ; E m m er ve G ra s’m resim le ilgü l belgesele fllim lerin in g e t i r ­d ik leri biçim sel çarp ıc ılığ ın dönem inde (film im ­de) a r is to k ra t ik say ılab ilecek hiç b ir şey yok. Ya (K en tin T em izliğ i) sizce soğuk, ay rı, ti t iz m i ? »

M ichelangelo A nton ion i

1950 — CR O N A CA D I U N A M O R E / B İR A Ş K IN Ö Y K Ü SÜ - K onu ve k o ­n u şm a la r / M. A n ton ion i - S e n a r­yo / M. A ntonioni, D aniele D’A n- za, Silvlo G iovan inetti, F ran ceşco M aselli, P ie rro T ellin i - G ör, Yön, E nzo S era fin - D ekor / P ie r ro F i- lıppone - L u ca B ose 'n ln g iy sileri / F erd in an d o S arm i, M üzik / G i­ovanni F u sco - Y ap ım Y önet. / Gi- no R ossi - Yön. Y ard . / F ra n c e s- co M aselli - O y n ıy an la r / L ucla Bose (P a o la ) , M assim o G lro tti (G uido), F e rd ln a n d a S a rm i (Fon- ta n a ) , M a rik a Row aky, Gino R o s­si, Rosi M irafio re , R ubi D A lm a -

Y apım / VİUani F ilm - F arnco V illani ve S tefano C a re tta .

«Bilinçli o la ra k duyduğum e tk ile r yaln ızca (Bou- logne K o rusunun H an ım ları) ve P a b s t’ın (Loulou) su ; ve, baş oyuncum , L ucia Bos6 g e rçek ten oyu­nu ve g ö rü n ü şü ile Louise B ro o k s 'a çok yakın. F ilm im in b irçok bölm elerini tek çekim o la rak çekm eyi kendiliğ im den düşündüm ; bu n a m ecbur duydum kend im i ve öyle san ıyorum ki, sinem ada­k i evrim in bu dönem inde bu tem el b ir zo run lu­lu k tu r.

Beni ö bü r I ta ly a n yönetm enlerinden ay ıran oyun­cu yönetim ine tan ıd ığ ım öncelik tir. Benim için önem li o lan yaln ızca h a re k e t ( je s t) , oyuncunun tü m oyunu bunda ö zetlen iyo r... L ucia Bosö’nin ak ıllılığ ın a başvurm adım , onu (b ir k u k la gibi) yönettim .»

şebUecekleri anda tam am en u zak la ş tıran Guldo- nun esk i nişanlısının tra jik ölüm üdür.»

V ittorio Spinazzoia«M. A ntonioni yönetm en», «Film 1961»

«Filimde önem li olan: h er şeyi ta r tış ılm azbir bağım sızlık içinde görm ek isteğ i, geç­m eleri asg a riy e indiren b ir kayd ırm a ve p an o ra­m ik birleşm esinden doğan u m u t verici b ir biçi­m in başlangıcı. Sisli, yağm urlu b ir M ilano, be­tondan inşa edilen koca b inalar, S ca la 'd a b ir g ö s­terin in bitim i, L om bardlya sayfiyesin in sahUleri, k an a lla rı: bü tün b u n la ra b ir sanatç ı ru h u ile ba­kılıyor.»

M ario Gromo«Cinema Italiano», M ondadori 1954

İL G RID O / ÇIĞ LIK / M. A N TO N IO N I / STEV E COCHRAN, A LID A V A LLI

1952 — I V IN T I / Y E N İL M İŞLE R - Konu / M. A ntonioni - Senaryo ve ko­n uşm ala r / M. Antonioni, Suso Cecchi D ’Amico, G iorgio Bassani, Diego F abri, T u ri V asile - Gör. Yön. / E nzo S erafin - D ekor / G i­anni Polidori - M üzik / Giovanni Fusco - Yön. Y ard. / F ran co Rosi, A lain Cuny - Y apım Yön. / Paolo M offa - O yuncular / A nna M aria F errero , F ran co In terlengh i, E du­ardo Cianelli, E vi M a ltag lia ti, U m berto Spadaro , G astane Ren- zelli, P e te r Reynolds, P a tr ic k B a rr , F a y Com pton, E ileen Moore, H enry Po irier, A ndré Jacques, Je an - P ie rre Mocky, E tc h ik a Cho- ureai), A nnie Noel, G uy de Meu-

M ichelangelo A ntonioni«G azette du Ciném a», E k im 1950

F ilm in h ik ây esi üzerinde ro m a n tik b ir kader a ğ ır basıyo r; k işile rd en b iri d e r k i: «Bir k a p la ­n a binen a r t ık inm ez», ve y ap ıtın tü m an lam ı bu sözlerde sa k lıd ır : B ir yan lış lık işliyen bundan hiç b ir z am an k u rtu la m ıy a c a k , bu yan lışlık hep k a rş ıs ın d a d irilecek , tü m h ay a tım şa r t la n d ıra ­cak . Y eniden k a rş ıla ş ın c a P a o la ve Guido bir a ra d a m u tlu o labüecek lerin i d üşünüyorlar; oysa o n la n yaln ızca şim d ik i zam an ay ırm ıy o r -zengin b ir san ay ic in in eşi o lan kad ın ve um utsuz, ira d e ­siz zavallı o r ta d a k a lm ış erkek - özellikle geçm iş a y ırıy o r; on ları sözüm ona b ir le ş tir ir g ib i gö rü ­nen, o n la ra P ao la 'n ın kocasın ı ö ldürm e ta sa rıs ın ­da güç veren , aslında ay ıran , m u tlu lu k la rın a eri-

11

L ’A V V E N TU R A / S E R Ü V E N / M IC H EL A N G EL O A N T O N IO N I

lan , R ay m o n d Lovell - Y ap ım / C ostellazione, S.G.C.

« ... F ra n s ız bölüm ü İçin - e n beğendiğim bölüm - a ğ a ç la r kesm ek , b aşk a a ğ a ç la r d ikm ek, b ir a ğ a ­c ın y a p ra k la r ın ı k o y u la ş tırm a k , p ro je k tö rle r sa ­yesinde çek im ler in şa e tm ek zo ru n lu ğ u n d a k a ld ık ; k ısa cası b ir o rm an ı y a k tık . B öyle b ir g a y re te biçim cilik den ileb ilir m i? D ra m o rm an ­da gen işley ip sonuçlan ıyordu , bu o rm an c inaye­t in fonunda k a lıy o rd u ve görel o la ra k d u ru m a u y gun o lm ası «yapışm ası» g erek iyo rdu .B irç o k la n Ing iliz bölüm ünü çok iyi bu ldu­lar. B iz özellikle üç ü lkeye a i t üç a y r ı a tm o sfe r elde e tm ek İstedik . S o n u ç ta film in üç yönetm en ta ra f ın d a n yöne tilm iş d u ygusu v erd iğ in i söy le­d iler: B iri F ra n sız , b iri İ ta ly a n , b iri de Ingiliz. R eno ir 'in b ile bize A m e rik a ’m in a n d ın c ı b ir g ö ­rü n tü sü n ü verem ediğ in i d ü şü n e rek bunu b ir il­t i f a t sayıyorum ...B a şk a b ir su ç lam a: S oğuk luk . Ü ç bölüm ün k iş i­lerin i ta n ı tm a k ta neden d a h a sıc ak d av ran m am g e re k tiğ in i an lam ıyorum . T a b a n c a y a s a rıla n b ir insan ı sevim li g ö ste rm ek çok ko lay! H ollyw ood’- un g a n g s te r film lerin e b ak ın : G erç i su ç lu la n n ceza lan d ırılm ası ile so n u ç lan ıy o rla r, o y sa ona g ıp ta ed ilecek b ir şa n d a b ıra k ıy o rla r . T am te rs i k işile rim e k a rş ı hiç b ir y ak ın lık , h iç b ir an lay ış d u y m am alıy d ım ...»

M. A ntonioni«C lnem a Nuovo» 1 M a rt 1964

« ... A nton lon i'n in en som ut neticesi bu k işü e ri, bize duy g u su z y a da k a b a çizg ilerle ç izilm iş g ö ­rünm eden, m esafe li o la rak ele a lm asıd ır. O lduk la­

rı g ib i g ö rü n ü y o rla r , h u d u tsu z ro m an tiz m e k a y ­m ad an ; ru h en yaşlan m ış , v ak tin d en önce b ü y ü ­m üş. iradesiz a n a b a b a la n ta ra fın d a n s a p ık la ş tı­rılm ış, belirli b ir g ay e le ri o lm ıyan, y a ln ızca o la­ğ an yaşam ın renksiz liğ inden k a ç m a k is tiy en ço­cu k la r, F ra n s ız bölüm ünün son kısm ı, gençlerin o to b ü sten inip V lrenes o rm a n la n n d a gezinm eğe b a ş la d ık la n a n d an b aş lıy a rak , o lağan say ılıiiıya- cak ş iirse l çizgilere, in san ı m a n z a ra y a bağ lıy an b u ru k g ö rü n tü le re s a h ip ti r . .. A n tö n io n i ta r ih se l a n la tım ın h u d u tla n n a e rm iş tir : İn ce ltilm iş h a t ­la rı ile, za lim ve k o rk a k , duyum cu ve ta tm in s iz ­lik le dolu bu genç le rin b ağ lan tıs ız b ir a tm o sfe r­de y aşam ad ık la rım duyuyoruz; b erab e rle rin d e z a ­m an içinde y e rle ştir ilm iş , so rum lu lu ğ u n u ta n ı t ­m ak istem iy en b ir top lum un su ç la n n ı ve k a r ış ık ­lığ ım taş ıy o rla r.»

G iuseppe F e r ra r a

«II n u o v o s in e m a İ ta lia n o » , Le M o n n ie r 957

1953 — L A SIG N O R A SEN Z A C A M E L IE K A M EL Y A SIZ K A D IN - K onu / M. A ntonioni, S en ary o ve k o n u ş­m a la r / M. A nton ion i, Suso Cec- chi D A m ico , F ra n çesc o M aselli, P . M. P a s in e tt i - - G ör. Yön. / E n- zo S e ra fin - D ekor / G iann i Po- lidori, M üzik / G iovanni F usco - Yön. Y ard . / F ra n c e sc o M aselli, Y apım Yön. / V itto rio G lori - Oy- n ıy a n la r / L ucia Bose (C la ra ), A n d rea C ecchi (G ian n i), Gino C erv ı (B o ra ), A la in C uny (L odi), Iv a n D esny (N a rd o ), M onica C lay, A nna C arena , E n rico Glori,

12

LA N O TTE / G E C E / M IC H ELA N G ELO A N TO N IO N I / M ONICA V ITTI

L a u ra T ibe rti, O scar A ndriani, E lio S teiner, N ino Del F ab b ro - Y apım / Dom enico F o rges D avan- za ti.

«D aha önce b aşk a b ir filim , V isconti'n in (Bellis- sim a) sı sey irciye sinem anın sırla rın ı a ç ık la ­m ayı denem işti, ö z o la rak A ntonioni da, (K a- m elyasız K adın) ı ile, V isconti’nin göriiş açısına y an aş ıy o r; Siriem a, b ir çe§it sinem a, yalnfeca tic a r î b aşa rıla r ı a n y a n sinem a, b as it b ir p a ra oyunu olan sinem a, en iyi d u y g u lan ö ldürüyor... K ibar ve so sy e tik d ip lom at da, b ir çeşit d ışiş leri­nin k ad ro la rın ı do lduran -y ü k sek sosyete» nin boş d ünyasın ın tem silc is id ir... (K am elyasız Ka- 4>n) özellikle b ir ce sa re t sin em asıd ır...»

Toraaso C h iare tti, «L’U nita» , R om a 28/2/1953

«... S av aşso n rasın ın en çağdaş ve çekici film lerin ­den biri, b ireysel ve toplum sal hikâyenin, konu ile çevre aç ık lam asın ın san a tç ın ın o lgun luğa v ard ığ ı­nı k a n ıtla y a n b ir ton dengesinde k a y n a ş tık la rı b ir yap ıt. H ikâye gen ç b ir kad ın ın yaşam ta ra fın d an kendisine em poze edilen ro le güç alışm asın ın öy­küsüdür. C la ra M ânni ilk in yeni çevresi ile b ir a rm on i k u ram ıy o r, g e rek b aşkasın ın inisiyatifin i k a rş ı koy m ad an kabul e ttiğ in d e g erekse kendi k işiliğ in i d eğerlend irm ek istediğinde, duygusal y a ­şam ın d a ve oyuncu o la rak ça lışm asında bu çevre­ye bir k arış ık lık g e tir iy o r; böylece arzu lad ığ ı öz­g ü r onuru elde edebilm ek için g erek li güce sahip otam adığın ı kabul edecek ve düzene g irecek tir: kend isine u y g u n gelen e ro tik filim lerde oym ya- câk , küçüm sed iğ i erkek lerle sevişecek, dünyanın ondan istediğ in i, çaresiz liğ in i m ecbur kıld ığ ı işleri yap acak . »

V itto rio SpüıazzolaM içhelangelo A ntonioni yönetm en»

1953 TEN TA TO SU ICID IO / İN TİH A R » E N E M E S İ — L’AM ORE IN Ç IT ­T A ’ / K E N T T E A ŞK film inin 6ir bölümü — Senaryo ve K onuşm alar / M. Antonioni. Aldo Buzzi, Lul- ği Chiarini, L uigi M alerba, Tullio Pinelli, V itto rio V eltroni, C esare Z av a ttin i — Gör. Yön. / G iannl Di V enanzo — D ekor / G ianni Po- lidori — M üzik / M ariö Nascim - bene — Yön. Y ard. / Luigi Vanzi — Y apım Yön. / M arco F e r re r l — O yuncular’ / g e rçek k işiler. Yapım / F a ro Film .

(K en t'te A şk) ta k i bölüm ün herkes ta ra fın d an değer sırasın ın sonuncusu o la rak görülüyor. Belki doğrudur, bana söz düşm ez. Y alnızca Ennio F laia- no onu olum lu karşılad ı, b irazcık da, m oral'ı h a ­riç, Z av a ttin i... P ek ko lay b ir tem a değildi- Ko­nuyu b iraz k arış tırd ın ız mı güçlük ler o rtay a çıkar. Sınırlı uzunluk o lanak ları içinde ne yapab ilird im ? K işilerin ruhsal boşluğunu gösterm ekle seyircide in tih arın tik s in tis in i uy an d ırm ak istedim . D oğru­dan doğruya özü, tem an ın m addesini hedef tu t ­tum . '> » -»

M. A ntonioni«Cinema Nuovo», 15 m a rt 1954

. Bu bölüm hiç k uşkusuz film in en zay ıf ve tu ta r ­sız olanıdır. Yönetm en, b ey an a tla rı toplam ak, çe­şitli k işile ri v icdan larına eğilm eğe zo rlam ak la ye- tinm iyerek b irkaç in tih a r denem esinin dış görün­

13

tü le r in i yeniden ca n la n d ırm a k is te m iş tir . Bunu y a p m a k la b ir kez d a h a b içim ci b ir yönden k a m e ­r a hak im iy e tin i te y it e tm iş tir , oysa , b ir fık ran ın d a r çerçevesine s ığ d ırm ak isten ilen , bu h ik ây e m üsveddeleri çoğun lu k la aceleye gelm iş, p siko lo­jik b ak ım ından k a ra n lık gö rünm ek ted irle r.»

Giulio C esare C astello «Clnem a» No. 123 ,15 a ra l ık 1953

1955 — L E A M IC H E / K A D IN L A » A R A ­S IN D A — K onu / M ichelangelo A ntonioni, C esare P av ese ’n in «T ra donne sole» (Y aln ız k a d ın la r a r a ­

sında) h ikâyesinden . S en ary o ve k o n u şm a la r / M. A nton ion i, Suso C ecchi D 'A m ico, A lba D e C espedes G ör. Yön. / G iann i Dİ V enanzo — G ianni P o lidori — M üzik / G iovan­ni Fusco — Yön. Y a rd ./L u lg l V anzi— Y apım Yön. P le tro N o ta rlan n l— O y n ıy an la r / V a len tin a C orteee (N en e), Y vonne F u rn e a u x (M om i- n a ) , E tto r e M anni (C a rlo ), F r a n ­co F a b r iz i (C e sa re ), M adeleine F isch e r, (R o se tta ) , E le o n o ra R ossi D rago , G abrie le F e rz e tti , A n n a M a­r ia P an can i, M a ria G am b are lli — Y apım / T rionfalcine.

P av ese ile d ra m d a b ir çaş it analo jid en söz edildi. E n te le k tü e l denem eleri k işise l denem elerile t r a j ik b ir şek ilde b ir le ş tile r (1955 te in t ih a r e t t i ) . B enim için ayn ı şey söy leneb ilir m i? Ben k işile rim i k e n ­di çerçevelerinde y erle ş tirm ek , g ü n lü k d e k o rla rın ­dan a y r ılm a m a k isted im . Bu yüzden (L e A m lche)

bir te k aç ı - k a rş ı aç ı bu lam azsın ız . T ek n ik lşgü - düse ld ir ve, en sak lı düşüncelerin i aç ığ a v u rm ak için, kişU erl İzlem ek a rz u su n a bağlıd ır.»

M ichelangelo A ntonioni « (L e A m iche) yönetm en im iz ta ra f ın d a n bize a n ­la tıla n la ra p ek az şey ekleyen b ir f ilim dir. Bu kez de, d a h a önce h assas iy e tin e y ab an c ı gö rü len ve y a ln ızca son flllm lerlnde, (G ece) ve (M ace ra ) , h a ­re k e t ve g ö rü n tü le rle g e rek li şek lid e an la ta b ile ­ceği, y ü k se k b u rju v az i çevresinde h ik ây esin i a n ­la tm a k k a ra r ile ih a n e te uğ rad ı.»

V ltto rio S p in az ıo la «M ichelangelo A nton ion i yönetm en»

«F ilm 1961», F e ltrin e lli 1961

«D enilebilir k i filim b u rju v az in in g e rç e k b ir (v ic ­d an d enetlem esi) d lr. K ad ın la rın d u rum u , sa p la n ­d ık la rı top lum çevresi, o lağan d ır, oy sa h e r biri, C lelia dahil o lm ak üzere, dav an ın b ir yönünü a ç ık ­lıy o r... (L e A m iche) be lk i b ilm eden u lusun k a d e ­rin i elinde tu ta n b ir sın ıfın d u rg u n lu ğ u n u ve ta r a f eksik liğ in i a d e ta açık lıyordu.»

Giuseppe Ferrara«II nuovo c lnem a ita llan o » , Le M onnler 19(57

1957 — IL G RID O / Ç IĞ L IK — K onu / M ichelangelo A n ton ion i — S enaryo ve k o n u şm a la r / M. A ntonioni, E lio B a rto lin i, E nn lo d e C oncini — Gör. Yön. / G iann i Dİ V enanzo — D ekor / F ra n c o F o n ta n a — G iysi / P la M archesl — M üzik / G lovanni F u sco — Yön. Y ard . / L u ig l V an ­zi — Y ap ım Yön. / D onllo M arcia- n i — O y n ıy an la r / S tev e C ochran (A ldo), A llda V alli ( Irm a ) , D orian

L’E C L IS S E / B A T A N G Ü N E Ş / M. A N T O N İO N İ / M O N ICA V IT T I V E K A L A B A L IK

14

G ray (V irg in ia ), B e tsy B la ir (El- v ia ) , G abrie lla P a lo tti (E d e ra ) . L y n S haw (A nd re in a ), G aetano M atteucci, G uerrino CampanUl, P i­n a Boldrinl, M irna G irard l — Y a­p ım / F ra n c o C ancellieri — S.P.A . C inem atog ráfica .

«Sevdiğim te m a la r ın bu lunduğu (İl Grido) da duy­gu dav asın ı d eğ iş ik b ir şekilde koyuyorum . D aha önce, k iş ile rim duygusa l b u h ran la rın d an zevk a lır gib iydiler. B u ra d a k a r ş ı gelen, fe lâk e ti u zak la ş­t ırm a ğ a ça lışan b ir in san la k a rş ı karşıy ay ız . Bu k işiy i b üyük b ir ac ım a ile ele aldım .»

M ichelangelo Antoııioni

«Ruhbilim sel incelem enin içinde İ ta ly a n yeni - gerçekçiliğ in in düşüncelerin i g e tire n A ntonioni çığ­lık ile in san dav ran ışın ın a ra ş tırm a s ın ı yap ıyor: b ir em ekçi sevdiği k ad ın d an ay rılıy o r ve ayn ı a n ­da san k i dün y a üe b ü tün b ağ lan tıla r ın ı kesiyor; P o vadisinde gezin iyor; dönüşünde k a rıs ın ın onu u n u ttu ğ u n u g ö rü y o r; b ir fab rik an ın ku lesine ç ı­kıp, in t ih a r ediyor. O ysa film in özü, in san lık d u ­rum u n u n tü m ağ ırlığ ın ı ya ln ız baş ına ta ş ır gibi gö rü n en k a h ra m a n ın m utsuz, am açsız, uzun a n ­lam sız dolaşm asıd ır.»

Je a n M ltry'D ic tio n n a ire du Ciném a», L arousse 1963

1959 — L ’A V V EN TU R A / SE R Ü V E N —K onu / M ichelangelo A ntonioni — S enaryo ve k o n u şm ala r / M. A n­tonioni, E lio B arto lin l, Tonino G u­e r ra — D ekor / P ie ro P o lle to — G iysi / A d rian a B erselli — Gör.

Yön. / Al do S cavarda — M üzik / G iovanni Fusco — Yön. Yard. / F ranco Indovina — K urgu / EraJ- do Da R om a Yapım Yön. Luciano tVı-ugia O ynıyanlar . Monica V ıtti (C laud ia), G abriele F e rz e tti (S andro ), L ea M aasari A nna),

Dom inique B lanchar (G iulia), Renzo Ricci (A nna’nm babası), Ja m es A ddam s, D oro thy De PoUo- lo, Lelio L uttazzl, Giovanni P e t- rucci, E sm era ld a Ruspoli, Enrico Boiogna, F ranco Cimino, Giovannt Banesi, R lta Mole, R en a to P inel- roll, A ngela Tom nm si di L am pedu- sa , Vincenzo T ran ch in a — Yapım / Clno Del D uca — Produzioni Ci- n em atog rafiche E uropee — Société C iném atographique Lyre.

H er gün ideolojik y a d a duygusal b ir (Serüven) yaşıyoruz. D ram ım ız an laşm azlık tır ve bu du- gu film indeki k işilere hükm ediyor... F ilm im hem iy im ser hem kö tüm serd ir. Son gö rün tüde e r ­k ek b ir duvarın , kad ın ise uzay ın karşısındadır.»

M ichelangelo Antonioni

«A ntonioni o a ra d a çok k ö tü b ir dönem geçiriyor­du. F ilm i İ ta ly a ’da fen a karşılan m ıştı. C annes’- d a gösterild iğ inde bol ıslık topladı, oysa jü rin in ödülünü kazan ıp dah a son ra P a r is 'te büyük ra ğ ­bet gördü ve yönetm enini u lu s la ra ra s ı yüce b ir si­nem a sanatç ısı o larak tan ıttı.»

G eorges Sadoul

«•Yeni sinem anın en belirli y a p ıtla n n d a n b iri. A n­

B LO W -U P / BÜ Y Ü LTM E / M. A N TO N İO N İ / D. HEM M INGS, V. REDGRA VE

BLO W -U P / B Ü Y Ü LTM E / M, A N T O N IO N I / D. H EM M IN G S, V E R U SC H K A

la tım d ra m a tü r j iy i aş ıyo r. Çoğu z a m a n o la ğ a n ­ü s tü o lan biçim , k iş ile r i ta ra f ın d a n sürük lenen , sa n a tç ın ın bu k işile ri h a re k e te g e tire n neden lere yabancı k a ld ığ ı duygusunu veriyor.*

Je a n M ltry« D ictionnaire du C iném a», L a ro u sse 1963

« (S erüven) A n ton ion i’n in iddialı p ro g ram ın ın g e r ­çek leşm esinde ile r i b ir ad ım say ılır : gelenekselan la tım m odellerinden bugüne dek k a ç a n d u y g u ­sa l d u ru m la rı ele a lm ak , bunu y a p m a k la «sam im i­y e tse düşm em ek, g e rç e k te n k o p m am ak , ta m te rs i k a h ra m a n du ru m u n d a o lan k iş in in y aşad ığ ı d r a ­m ın top lum sal yön le rin in a ltın ı ç izm ek;»

V ltto rio Spinazzola «M lchelangelo A n ton ion i yönetm en»

«F ilm 1961», F eltrine lU 1961 « (S erüven) en y ü k sek to p lu m sa l ve ekonom ik n o k ­ta y a v arm ış olan in san lığ ın b ir incelem esid ir; be l­leğ i k ı t olan, v icdan azab ı d u y g u su y e te rsiz , k o ­lay ca ih a n e t eden, u z la şm a ğ a y a n a ş a n in san ın incelem esi. K işile r pas if, y a ln ızca k a y g ıla r ım b o şa ltm ak is ted ik le rin d e a k t i f o lu r la r - te k İ r t ib a t ve y a k ın la şm a ça re le ri c in s iy e ttir . G e rçek ten y a l­nız o labilm ek için fa z la k işilik s iz o lan bu insan- lış ıy o rla r ve bu s ık ın tıy ı böylece bu luyorla r.» la r s ık ın tıla r ım m ü şte rek ilişk ilerle a v u tm a ğ a ça-

P a u lln e K ael «I lo st i t a t th e m ovies» B a n ta m 1965

1960 — L A N O T TE / G E C E — K onu, se ­n ary o ve k o n u şm a la r / M. A nto- tonioni, E nn io F la lano , Tonino Gu- e r ra — Gör. Yön. G iann i D i V enan- zo — D ekor / P ie ro Z uffi — M üzik / G iorgio G aslin i — Yön. Y ard . / F ra n co Indovina, A lberto Pecoso — Y apım Yön. / P ao lo F ra sc a — Oy- m y a n la r / Je a n n e M oreau (L id ia),

M arcello M astro lan n i (G lovann l), M onica V ittl (V a len tin a ), B e rn h a rd W ick t (T om m aso), R osy M azzacu- r a ti , M a ria P ia L uzl— Y apım / N e- p i F ilm — Soflted lp — S ilver F ilm

«K adının e rk e k te n d a h a aç ık g ö rü şlü olduğu b ir ç if t; ç llnkü k ad ın ın h a ssa s iy e ti b a şk asın d an çok d a h a d a k ik b ir sü z g eç tir; d u y g u la r k o n u ­sunda, e rk e k ço ğ un luk la g erçeğ i d u y am az d u ru m ­dad ır, g e rçeğe h ü k m etm ek is teğ i yüzünden. E rk e k bencilliği, leh ine o lm ak üzere, k a d m k işiliğ in in b ü ­tü n b ir so y u tlam as ın ı ta h m in eder.»

M lchelangelo A nton ion i

« (S e rü v en ) in d ire k t devam ı, h a t ta ideal b ir a n ­lam d a ik inci y a r ıs ı diyebileceğim iz (G ece) ile riye doğru a t ı la n kes in b ir ad ım dır. F iz ik b ir değ işim e u ğ ra m a k la b e ra b e r k iş ile r öz o la rak ay n ı k a ld ıla r : öncek i h ik ây en in a ş ık la rı C laud ia ve Sandro, L id ia ve G lovanni o ldu lar ve h ik ây e le ri bu kez k ay a lık E olie ad a la rın d a , güneşli S ic ilya’d a değil k a lab a lık M ilano’n u n g ökdelen leri a ra sm d a ce re ­yan ediyor; oysa içlerinde yaş ıy an , b ir g ü n ve b ir gece g ib i k ıs a b ir sü rede d ra m a tik b ir b u h ra n a g i­ren d u y g u la r (S erüven ) in k iş ile rin i h a re k e te g e ­tiren , y ap ıtın sonunda sa n k i geçici b ir a rm on iye v a ran , d uygu lard ır.»

V itto rio SpinazzolaiM ichelangelo A n ton ion i yönetm en»

«Film 1961», F eltrine lU 1961

1962 — L ’E C L IS S E / B A TA N G Ü N E Ş —K onu ve se n a ry o / M. A ntonioni, T onino G u erra , E lio B arto lin i, O t- tie ro O ttle r i — G ör. Yön. / G ian ­ni D i V enanzo — D ekor / P ie ro P o- le tto — K urgu / E ra ld o D a R om a

16

— M üzik / G iovanni Fusco — Yön. Yard. / F ra n c o Indovlna, G ianni A r- duin i — O y n iyan lar / A lain Delon, M onica V itti, F ran c isco R abal, L llla B rigone, R o san n a R ory, M irella R icciard i, Louis S eign ier — Yapını / In te ro p a F ilm - C lnerlz - P a r is F ilm P roduction .

« (B a ta n G üneş) k iş i h ikâyesi değil, b ir duygunun h ikâyesid ir. B elk i de v aro lm ay an b ir duygunun.»

M ichelangelo A ntonioni

« (S erüven) ve (Gece) ile baş lıy an üçlünün son bö­lüm ü. İy i k a rş ıla n m a y a n bu ilim öncekinden d a ­h a üstün .»

G eorge Sadoul

«A ntonioni'n in ru h sa l - deneysel sinem asile R es­na is a ra s ın d a b ir b ağ lan tı k u rm am ak im kânsız. Şu v a r k i R esn a is 'n in filim lerinde o lağ an ü s tü bir sah n e g ö ste ris i v a r . (B a ta n G üneş) te hiç b ir şey yok. Bu in a n ç ta n yoksun k ö tü m serlik hiç k u şk u ­suz b ir avuç e s te t k iş ile ri v u racak . B u ilim i ile A n­tonion i gecesin in sın ırına varm am ıştır.»

M aurice C ian te r

«Bu filim (K ad ın la r .arasında) ile başlıyan «duy­gu» dizisini tam am lam alı. Son filim lerde gen iş­le ttir ile n konu g e rçek ten sonuçlandı m ı? B una in an m ak im kânsız . P e k tab ii ki, A ntonioni’n in v e r­d iğ i an lam da, «güneşin batışı» d ah a uzun sü re devam ed ecek tir. O ysa b u rad a b ir k a rş ılık var: d u y g u la rın a r t ık varo lm ad ık la rı ile sü rü ldük ten son ra on la rd an söz ed ilebilir m i ? A ntonioni in sa n ­la ra k a rş ı b ü y ü k b ir güv en duyuyor, C am us’nun dediği g ib i yüzyılın a ld a tm aca la rın ı İnk âr eden, sessiz liğ in içinde ça lışan ve y a ra ta n , ö ldürücü k u v ­v e tle re k a rş ı yeni b ir g erçeğ i in şa etm eğe k a ra r lı o lan İn san la rın v aro lduğunu in k â r edem ez. Belki on ları d a yok e tm ek m üm kün, f a k a t d eğ iş tirm ek im kânsız . O n la r da, hiç k uşkusuz , «duygu» la ra sa h ip tir le r . (B a ta n G üneş) İn son bölüm ü h er ne k a d a r duygunun İn k â rı g ib i g ö rü n ü y o rsa d a a s ­lında g e rçek b ir iy im serlik sak lıyor, A ntonioni’nin bekled iğ inden çok d ah a canlı b ir iyim serlik .»

Jo h n F ra n c is L ane

1964 — İL D E SE R T O ROSSO / K IZILÇÖL —- K onu ve S enaryo / M. A n­tonioni, Tonino G uerra — Gör. Yön. / C arlo D i P a lm a (Technicolor) - D ekor / P ie ro P o le tto — M üzik / G iovanni Fusco — O yn iyan lar / M onica V itti (G iu liana), R ichard H a rris (C orrado), C arlo C hionetti (U go), X enia V alderi, R ita Renoir, Aldo G ro tti — Y apım / F ilm Due- m ila — F ra n co riz D istribu tion

«E ndüstrin in m itosu herkesin y aşan tısın ı ş a rtla n ­dırıyor, beklenilm iyen o lay lardan soyuyor, İçini boşaltıyor, sen te tik m allar hükm ediyor, ergeç, a t la r için olduğu gibi a ğ aç lan da a n tik a şeylerin a ra s ın a a tacak la r.»

Mlchel&ngelo Antoniofıi

«A ntonioni'nin en başarılı, belki de en İyi film i. B aşkadının d ram ı d e k o r 'a bağlı, p la s tik ve toplum ­sa l yönden yerleştirilm iş. Ç oğunlukla soyut sa n a t’ı and ıran , büyük bir resim duygusu İle «duyguların rengini» veren görüntüler.»

U eorge B&ıiou!

«(Kızıl Çöl) ile A ntonloni yeni b ir adım a tıp ye­n i b ir bilim sel dönem in yeni b ir m oral görüş ge­rek tiğ in i açık lıyor — bilim yeni b ir «doğa» bile y a ra ta c a k tır , toplum İse buna u y acak yeni b ir mo­ra l tü zü k kurm alıd ır. T oplum bu yeni dönem e y ak ­laşm alı, varo lm ak isted iğ i tak tird e , teknolojik ev­rim den uzak k a lam az ... (A ntonloni) tekn ik ve bi­lim sel evreni elverişli g ib i görüyor. G iultana'nın has ta lığ ım değil de değişen çevreye gereğile yer- leşem edlğlni göste rm ek istem iş tir . G iu liaaa’nm d a ­vası b ir «yerleşm e» davasıd ır, kendisine b ir teh li­ke g ib i görünen tekno lo ji dünyasına uyuşam adığı g ib i a rk ad aş la rın ın k in ik tu tu m u n u da kabul ede­m iyor.»

«C ontinental F ilm Revievv M a rt 1965

1967 — BLOYV - D P / BÜY ÜLTM E — K o­nu / M. A ntonloni, Ju lio C ortesar'- ın b ir k ıs a h ikâyesinden — S en ar­yo / M. A ntonloni, Tonino G uerra — Gör. Yön. / C arlo Di P alm a (M etrocolor) — D ekor / A ssheton

G orton — M üzik / H erb e rt H an ­cock —- O ynıyan lar / D avid Hem- m ings (Thom as)|, V anessa R edg- rav e (Ja n e ) , S a ra h M iles (P a trl- cia) — Y apım / C arlo P o n tl — M. G.M.

«(B üyültm e) A ntonioni’n in en k işisel film idir, bu güne değin. B ir kez dah a tem ası in sa n la r a ra s ın ­daki b ağ lan tı eksik liğ id ir, heyecan duygularından b ir boşanm a, yüzeyde, tem ellerinde hiç b ir şey o lm ıyan İnsancıl değ erle rd ir... A ntonioni'n in kom ­pozisyonları h ariku lade güzel, oysa k u rg u tekn iğ i konusunda, bazı geçm elerin gereksiz gö rü ldüğün­den. ih tiy a tlı d av ran m ak gerek . Bu u fak bir k u su r çünkü (B üyültm e) sanatç ın ın tek n ik ten çok daha önem li olduğunu göste riyor, çoğu yönetm enlerin teknisyen o ldukları bugünlerde. A rtis tik yönden çok heyecanlandırıcı b ir filim bu. A lçak sesle bu­nu da ekllyebiliriz k i g a y e t tic a ri ve çok çok erotik.»

Hobin Bean«Film s and Film ing» M ayıs 1967

çekim öncesi : antonioni ile konuşma

pierre billardM ichelangelo A ntonioni film ç a lışm a la rım büyük b ir g iz lilik içinde y ü rü te n yönetm en lerden b irid ir. N e le r çek tiğ in in , k en d i yap ım cısı ta ra f ın d a n bile b ilinm ediğ i z a m a n la r o lm u ştu r. G azetecU erle k o ­nu şm ası da ay n ı ölçüde enderd ir. Ç a lışm a y ö n tem ­le ri bü inm ez. D üşünceleri k o n u su n d a ta r tış m a y ı sevm ez. B u sa y fa la rd a y e r a la n b ir k o n u şm a ve b ir söyleşi, y önetm en in az ra s la n a n d ışa aç ılm a­la r ın d a n ik isid ir . İ lk inde , P ie rre B illa rd ’ın so ru ­la r ın a cevap v ererek , ça lışm a y ö n tem lerin i a ç ık ­lam ış, İkincisinde ise Je a n — L uc G odard’la k e n ­di film leri k o n u su n d a k o n u şm u ştu r. A nton ion i'n in k iş iliğ in i büyük ölçüde o r ta y a ç ık a ra n bu kon u ş­m a la r ı o k u y u cu la rım ıza sunuyoruz. —

Y eni S inem a

P ie rre B illard : Y eni b ir film çev irm e f ik r i n a ­sıl g e lir size?A nto n io n i: Y ara tıc ı ça lışm a la r y a p a n b ir k iş i­n in bu soruya, n am uslu b ir cevap verm esi g e ­re k tiğ i kan ıs ın d ay ım . A çık k o n u şm a k b an a öz­g ü b ir şey değ ild ir. A ldatıc ı d a v ra n ış la ra eğ i­lim li b ir in san o lm adığ ım ı d a san ıyo rum . H er şeyi d ik k a tle iz lerim ve çok d a d in lerim . H iç beklenm eyen a n la rd a gelir, yeni fik ir le r .

P . B illard : S enaryo yazm an ın sizce an lam ı n e ­d ir? D ra m a tik çizgiyi, fü m in g ö rü n tü yam m doğru verm ek , k iş ile r i g e liş t irm e k ...?A nton ion i: B ir film in g ö rü n tü le ri, bence, kon u ­nun g ö rü n tü sü ile çok yak ın d an ilgü id ir. Şöyle kİ, b ir f ik ir k a fa m d a önce re s im le r şeklinde can lan ır. S enaryoyu y a z a rk e n ise, b a şk a b ir so­ru n v ard ır: Bu say ısız resm in sa ld ırışın ı önle­m ek, s ın ırlam ak , on ları iyice a ra ş t ırm a k ve ko ­nunun o an k i d u ru m u n a en u y gun olanın ı bulup ç ık a rm ak . İ ş te bu sorunu çözüm lerken , b ü tü n ru ­hum la b ir oyunun içindeyim dir. D oğru b ir k a ra r verm em g e re k m e k te d ir o anda. 'D ra m a tik çizgi» d ed ik leri de ilg ilend irm ez beni. D ra m a tik t iy a tro ­nun esk i k u ra lla rın ın bugün de geçerli o lduğuna inanm ıyorum . H ikâyelerin bugün, b ir başı ve b ir sonu y o k tu r, y aşad ığ ım ız h a y a t gibi. İn sa n la r la ta n ışm a k m ı g e re k li? H ay ır. İn sa n la r b a n a y a ­bancı değil kİ! O n lar ben im a rk a d a ş la rım d ır .

P . B illa rd : B ir senaryoyu y az a rk e n yard ım cı k u l­la n ır m ısınız ?A n ton ion i: S enaryonun b ir bölüm ünü b aşk asın a

verd iğ im zam an, bunun sonucunda, en iyisi bile olsa, benim için çok y ab an c ı o lan b ir şey çıkm ış­tır . Ve bu ban a d eh şe tli b ir duygu verir. O ndan son ra zorlu b ir ça lışm a b a ş la r benim için, seçm e­le r ve. düzeltm elerle dolu. Y orucu ve g e rek sizd ir bu çalışm a, çü nkü k aç ın am ad ığ ım f ik ir a n la ş ­m az lık la rın a sebep o lur. F ilm böylece, y ard ım cı ile benim a ra m d a k a lır ve benim g ö rm ek is ted i­ğ im de a ra m ız d a k i bu d a r a lan d ır. İ ş te bu y ü z­den, b irk aç denem eden so n ra film lerim in se n a r ­yosunu da kend im y a z m a ğ a başlad ım . Ç evrem ­de, benden d ah a b a şk a o lan in sa n la ra ih tiyacım v a rd ır. O n la rla ta r t ış m a la r a g ire re k can lan ırım . B ir film çev irm eden önce bu in sa n la rla a y la rc a konuşu r, ta r t ış ır ız . A k la gelebilecek h e r şey üzerine konuşu ru z . B enim söylediğim b ir söz on ­la rd a y a n s ır ve e leş tirm e , f ik ir v e sa lık verm e o la ra k b a n a g e ri ge lir . Belli b ir z am an son ra film için g erek en şey ler haz ırd ır. O zam an k en ­d im i in sa n la rd a n a y ır ır ve te k b aş ım a senaryoyu y a z m a ğ a b aş la rım . G ünün b ir çok sa a tin i m asa ıııın b aş ın d a geç iririm . H a t tâ bazı gün ler, g ü n e ­şin doğuşu ile m asay a o tu ru r, b a tış ı ile k a lk a rım .

P. B illa rd : S en aryonuz b itm iş şek li ile n as ıld ır? A nton ion i: B enim için senaryo , yönetim için ta v ­siyelerde bu lu n an b ir m etinden b a şk a şey değ il­dir. S en ary o ile film , d a h a yeni b a ş la m a k ta d ır. B enim yazd ığ ım senaryoda , y ak ın çekim , genel çekim .kay d ırm a, çevrinm e vb. g ib i te k n ik te r im ­le r y o k tu r . A lıcının d u ru ş biçim i, o b jek tifle r in se­çim i, a lıc ın ın h a re k e tle r i: B ü tü n bun lar, s e n a r ­yoda o lm ayan , doğ ru d an d o ğ ru y a çekim s ıra s ın ­da düzen led iğ im şey lerd ir.K o n u şm alar için de ay n ı şey ler söz konusudur. O yuncuları k o n u ştu rm alıy ım , o y n ay aca k la rı sa h ­neden önce o n la rın ağz ın d an duym alıy ım k o n u ş­m a la rı. A n cak o zam an bu sözlere d e ğ e r vereb i­lirim . S o n ra b ir e tk en d a h a v a rd ır benim için. Do- ğ a ç ’a inan ırım . İçim izden hiç biri, kend in i dah a önceden b ir iş k o nuşm asına , b ir a şk ra s tla n tıs ın a veya b ir d o stlu k k a rş ıla şm a s ın a h az ırlam az . O lay lar, d a h a çok geld ik le ri g ib i kab u l edilir, g e ­lişm elerine u y u lu r ve g ö rü lm eyen d u ru m la rd an y a ra r la n ılır . İ ş te ben de, film çev ird iğ im zam an aynen böyleyim dir.

P . B illa rd : Ç ekim y erin in ve o y u ncu ların seçim i, b ir film se n aryosunu e tk ile r m i? Böyle b ir e tk i­nin sonuç ları ne o lu r?

18

A ntonion i: Dış çek im leri yapacağ ın ı yerleri, se­n aryoyu y azm ad an önce sa p ta rım . B ir film in çev­resini, senaryoyu y azm ağ a b aş lam adan gözleri­m in önünde gö rm em g erek ir. B azan da, belli b ir çevreye d ay an an film düşünürüm . D aha doğrusu; m otif ya d a in san la rın a rk asın a sak lanm ış b ir çevreyi uzun zam an k a fam d an geçirm iş olabili­rim . Bu, r a s t la n tı la ra d ay an an ilginç b ir oyun­dur.

P . B illard : Ç ekim sıra s ın d a doğaç’a han g i yeriay ırırs ın ız ?A ntonioni: D oğaç konusunda, b iraz önce söyle­d ik lerim e b ir k aç şey d ah a eklem ek isterim . Geç­m işi düşündüğüm de, o gün leri dak ik as ı d ak ik a ­sına y aşad ığ ım ı savunab ilirim . B ugünkü yaşam ım da böyledir. G ünün her ân ı benim için önem lidir, h e r an yeni b ir şey öğren irim . İş te bu, film çe­v ird iğ im zam an d a değ işm em ekted ir.Ç ekim e b aşlay acağ ın ı günün sabahı se t’e g e lir­ken, beni bekleyen sahneleri düşünm em . Çünkü o g ü n h ang i sah n e le ri çekeceğim i bilm em . Y a r­dım cım , b an a g ü n lü k p ro g ram ı okuyunca öğren i­rim . i ş te o anda, ya ln ız o lanak gereksinm esin i d uyarım . H erkesi çevrem den u zak la ş tırır ım . O zam an çevrenin o r ta s ın d a yaln ız baş ım a kalırım . S ahney i gözüm ün önüne g e tir ir , bu sahnenin g e ­re k tird iğ i tek n ik so ru n la rı çözüm lem eğe çalışı­rım .Bu ça lışm a biçim ini severim . Çünkü o anda, film ­le b ir b ak ire ile k a rşıla şm ış gibi san ırım kend i­mi. O an d a ak lım a gelen ilk fik ir, en iyisidir.P. B illard : Ç ekim s ıras ın d a çevrenizdeki in san ­la r ile ilişk in iz n as ıld ır?

A ntonioni: E n m ükem m el biçim dedir. M eslek -d aş la rım ile ilişk ilerim in m üm kün olduğu k a d a r iyi gelişm esine çok d ik k a t ederim . Çevrem de, ş a ­

kalaşan , gülen ve sorunları olduğunu belli e tm e­yen in san la r görm eyi sever ve isterim . Sorun lar için ben oradayım dır.Ç alışm a sırasında çok güç beğenir olduğum u bi­liyorum . B eraber çalıştığ ım kişilerin , kendilerine verilen işi becerem ediklerini veya tem bel tem bel h a rek e t e ttik le rin i görm eğe dayanam am ,

P . B illard: O yuncular ile a ran ız nasıld ır? O nları yönetm ekte belirli b ir yöntem iniz v a r m ıd ır? A ntonionı: O yuncularla ilişkilerim d iam a m ükem ­mel o lm uştur. H a ttâ bazan bundan da ileri. Bel­k i böyle bir iddiada bulunuşum a inanm ayan ç ık a­cak tır . F a k a t bu bir gerçek tir. T ersin i savunan Jeanne M oreau ile bile, çalışm alarım ız sırasında hiç b ir - tek ra rlıy o ru m : hiçbir- an laşm azlığ ım ız olmadı. Bende, a r tis tle r i sıkan b ir şey olduğunu biliyorum . Ç abalarım k a rşıs ın d a kendilerini r a ­hatsız h issediyorlar. D oğrudur bu. F a k a t benim de çalışm a yöntem im böyledir; onlardan da bunu beklerim , başkasın ı değil.F ilm i bü tünüyle bilen ve ona egem en olm ası ge­reken b ir k işi v ard ır; Yönetm en. Çeşitli elem an­ları k a fasın d a b ir bü tün o la rak toparlayan ve fil­mi m eydana getiren bu k işid ir. Bu bütünden or­ta y a çıkanın nasıl b ir sonuç vereceğini bilebilecek k işi de yönetm endir. Oyuncu da, bü tün m eyda­n a getiren elem anlardan biridir, h a t tâ bazan en önem lisi bile değil. Oyuncu için m üm kün o lm a­yan b ir şey vard ır. Kendi kendini alıcının vizörüıı- den görebilm ek. E ğ er bu m üm kün olsaydı, h a re ­ketlerin i denetleyebüir, ayarlayab ilird i. O yuncudan belirli b ir ifade istem enin çeşitli yön­tem leri vard ır. Bu ifadenin a rk as ın d a b ir ruh du­rum unun olup olm am ası önemli değildir. Genel­likle yabancı oyuncu larla çalıştım . B asit neden­leri vard ı bunun: Y apım cılarla an laşm alarım ,

ÇEK İM Ö N C ESİ: M IC H ELA N G ELO A N TO N IO N I

I ta ly a n oyuncu ların ın k ıs ıtlan m as ı, vb. g ib i. Ba- z a n da, y ab an c ıla rın ro le b u rad ak lle rd e n d a h a u y ­g u n o lm aları yüzünden.

P . B iiiard : F ilm i sesli m i, çekersin iz y o k sa son ­ra d a n seslend irm ey i m i y eğ le rsin iz?A nton ion i: O lan ak la r o ran ın d a f ilm lerim i sesliçekm eyi yeğliyorum . M ikrofon ta ra f ın d a n d o ğ ru ­d an d o ğ ru y a y erin d e a lm an g ü rü ltü ve seslerin inand ırıc ı b ir gücü v a rd ır ve bu, so n ra d a n se slen ­d irm ede k a tiy e n m ü m k ü n o lm am ak tad ır . A y rı­ca, bu g ü n k ü m ik ro fo n la rın çoğu, in sa n k u la ğ ın ­d an d ah a d u y a rlı o lduk ları için, d u y u lm ay an ses ve g ü rü ltü le r i de k a p a ra k , ses band ın ı zen g in leş­tirm ek ted ir le r .F a k a t ne yaz ık ki, b u g ü n h â lâ bu y ön tem den h e r İsten ild iğ i zam an y a ra r la n a c a k k a d a r te k n ik b ir ilerlem e g ö ste rm iş değiliz. S o n ra d an seslen d ir­m enin de bazı y a r a r la n yok değU. B azı e fe k tle ­r in ek lenm esi y a d a o y uncu ların se slerinde değ i­ş ik lik yap ılm ası g e re k tiğ i z a m an la rd a , bundan y a ra r la n m a k ta y ız .

P . B iiiard : S ahn e le ri düzenleyen ve a lıc ın ın h a re ­k e tle rin i denetleyen k im d ir?A nton ion i: S ah n e le ri k im in düzen led iğ in i ve a lı- cm uı h a re k e tle r in i k im in d enetled iğ in i mİ so ru ­y o rsu n u z? B u g ö rev i b a şk a s ın a devredecek b ir yönetm en düşünem iyorum . B ir a y r ın tıy ı a tm a k ya d a k u llan m ak , alıc ın ın açısı, m ercek le r, a lıc ı­n ın h a re k e tle r i: bu n la rın hepsi, b ir film in b a ş a ­rısı için olum lu k a r a r la r verilm esi g e re k e n ele­m a n la r ve d a h a önce söz e ttiğ im b ü tü n ü n p a r ­ça la rıd ır.

P. B iiia rd : B ir sahney i, so n ra k u rg u m asasın d ab üyük b ir h a re k e t ö zgürlüğüne sah ip o lm ak için, çeş itli y erlerden ve çeş itli m ercek le rle m i çe k e r­siniz ?A nton ion i: 1961 y ılında çev irm iş o lduğum D eserto Rosso / K ızıl Çöl film ine k a d a r te k a lıc ı ile ça lış­tım , yan i te k b ir yerden çek tim sahney i. «D eser- to Rosso» film inde ise çeş itli m ercek li b irk aç alıcı ku lland ım , f a k a t h epsin in açıs ı ay n ı idi. Ç ünkü oluşum , so y u tla ş tırılm ış b ir g e rçeğ in k a ­tılm asın ı g e re k tiriy o r , m addeyi r e n k o la ra k is t i­yordu. Ben d e buna, u zak odaklı m ercek le r ile u laştım .

P. B iiiard : F ilm in k u rg u su n a ne dereceye k a d a r k a rış ırs ın ız ?A nton ion i: F ilm le rim in k u rg u su n d a , yan ım d a d a ­im a b ir y ard ım cı bu lunur. «Cronaea, di un am o re / B ir aşk ın h ikâyesi» (1950) film i d ışında bu y a r ­dım cı d a lm a E raldo da R om a o lm u ştu r. Çok te c ­rübeli ve yetenek li b ir tek n ik ç id ir; İşine de çok bağ lıd ır. F ilm le ri b e rab e r keseriz . B ü tü n İste­d ik lerim i ona söylerim , o d a yan lışs ız o la ra k u y ­g u la r. B eni ta n ır , ne is ted iğ im i hem en k a v ra r . H er sahnen in ölçüsü ve zam an ı için fik rim iz d a ­im a ayn ıd ır.

P. B iiiard : F ilm le rin izde m üziğ in ro lü n ed ir? A n ton ion i: F ilm le rd e m üzik k u lla n m a geleneğ i­n in d a im a k a rş ıs ın d a oldum . B ence m üzik , gö ­rü n tü n ü n e tk is in i k a y b e ttir ir , u y u ş tu ru r . Gö­rü n tü le rin b ir o peran ınm ış g ib i seslendirllm ele- r l h oşum a g itm ez. B unlar, sessiz liğe y e r v e rm e­m ek ve sessiz y e rle ri m üzik ile d o ldu rm ak için yap ılan çab a la rd ır . Bu çab a la r , sessiz film e k a ­d a r g ider. O z a m a n la rd a d a p iyano bu işi g ö rü ­y o r ve b ir «atm osfer» y a ra t ı lm a ğ a çalışılıyordu. B ugün değin bu a la n d a pek İleri gid ilm edi. A n­cak A lek san d r N evski, m üzik le g ö rü n tü y ü b a ş a ­rıy la b irle ştirm es in i b ilm iştir.F ilm de m üzik an cak , te k b aş ın a b ir a n la tım a r a ­cı o lm ak tan ç ık a r ve b u nun y erine genel a n la t ı­m ın b ir e lem anı o lm asın ı b ilirse, k ab u l edilebilir. B u da özellik le ren k li film lerd e önem lid ir.

P . B iiiard : F ilm yap ım ın d a h a lk ı ve y a ra ta b ile ­ceği te p k ile ri d ü şü n ü r m üsü n ü z?

A nton ion i: H alk ı hiç b ir zam an düşünm em . F ilm ö nem lid ir benim için. H e r z a m a n k o n u ştu ğ u m bir in sa n v ard ır. Bu belirli b ir k iş i değ ild ir, B e lk i de kendi ben liğ im in d eğ iş ik şek ild ir . E ğ e r böyle ol­m asayd ı n ereye tu tu n a c a ğ ım ı bUem ezdlm . Y er­yüzünde, u lu s la rd an söz edtlem lyecek k a d a r çe­ş itli ı rk la r v ard ır. H a lk da böyledir, çeşitlid ir.

P . B iiia rd : F ü m yap ım ın ın h an g i bölüm ünde en çok güçlük le k a rş ıla ş ırs ın ız ?A n ton ion i: H er film in ken d in e gö re g ü ç lü ğ ü v a r ­d ır. B azısı çek im s ıra s ın d a in san ü s tü ç a b a la n g e re k tir ir , bazısı d ah a sen ary o su y az ılırk en zo r­lu k la r y a ra tır , b ir b aşk ası ise, is ted iğ im izden ve ü m it e ttiğ im izd en d eğ iş ik sonuç verm işse, k u rg u ve seslend irm e sıra s ın d a sa b ır is te r .

P . B iiia rd : F ilm lerde, özellikle kend i f ilm le rin iz ­de, günüm üz top lu m u n u n gelişm esin in yansıd ığ ın ı düşü n ü y o r m usu n u z?A nton ion i: T oplum in sa n la rd a h e r z am an y an s ı­m ış tır . B ir şey le r aç ık la m a k ve g ö s te rm e k için sam im i o la ra k y ap ılan f ilm ler de böyledir. B un­la r, İnsan ın ay n asıd ır. B öylece günüm üz to p lu ­m unun gelişm esin i a n la tm a k d a m üm kün o lm ak ­ta d ır . G erçek o lan b ir şey de v a rd ır k l, in san ın top lu m d a y an sıy an benliğ i ve sonsuz y aşam a k av g as ıd ır. F a k a t uzun k u ra m sa l k o n u şm a la ra inm ek benim görev im değil.

P . B iiia rd : F ilm dilinde b ir gelişm e o lduğuna in a ­n ıyo r m u su n u z ? S izin bu gelişm edeki ro lünüz n e ­d ir?A nton ion i: F ilm dilin in gelişm esinde b ir rolümolup o lm adığ ın ı e le ş tirm ec ile r bu lm alıd ır. F a k a t günüm üz e leş tirm ec ile ri değil. E ğ e r film , b ir s a ­n a t o la ra k k a l ı r ve benim fillm lerim g elecek te de beğenilirse , bunu o g ü n ü n e leş tirm ec ile ri s a p ­tam a lıd ır.

Ç e v iren : A h m et A rpad

20

godard antonioni ile konuşuyor. .

Bu konuşm a, «on beş y ılda on film çev ird ik ten so n ra ren k li s inem anın m odem çağ ın y a ş a n tıs ı­nı verebilm ek, in san ın g e rek k işisel duyguların ı g erek içinde bu lunduğu çevreyi y an s ıtm ak için zo­run lu o lduğuna inandım » diyen M ichelangelo An- ton ion i'n in ilk renk li y ap ıtı o lan K ızıl Çöl’ün / (II D eserto R osso) F ra n sa 'd a k i göste rilişi s ır a ­sın d a C ah le rs du C inem a’nın K asım 1964 say ısın ­da yay ım landı, so n rad an A lm an la rın F ilm ’inde ve İn g iliz le rin M ovie’sinde de ç ık tı. A nton ion i'n ln en a ta k , en yeğin, en k a tık s ız biçim de b ir kez daha tek n iğ in d ü n yasında in san ın onu lm az d u ru m ageleceğini, yozlaşacağ ın ı g ö ste rd iğ i D eserto Ros- so 'da dişli ç a rk la rın , lim an la rd a k i ko rk u n ç vinç g ü rü ltü le rin in k ısk ac ın d ak i, fa b rik a b a c a la r ın ­dan p ü sk ü ren yoğun e n d ü s tri dum an la rın ın a l­tın d a k i in san ın y aşam ay a , sevm eye gücünün y e t­m ediği k a p k a ra , paslı b ir R a v e n n a 'd a varolaD U go, G iuliana, C orrado üçlüsü a ra s ın d a düzenle­nen a lay la rd an o luşu r konu.K işilerin ru h sa l k a rm aşık lığ ın ı, o labild iğ ince ren k le rle v eriy o r A ntonioni; y e r y er film in m ü ­ziğ i ü zerine ö rü len ren k le ri d ia log’la r g ib i k u l­lan a rak , G iu liana’m n çevresiy le o lan ilişk ile ri­n in bozulduğu ölçüde çevredek i ren k le ri d eğ iş ti­re re k , aza ltıp ço ğ a lta rak , s inem ada ilk kez re n ­ge g e rçek d ra m a tik b ir işlev k a z a n d ıra ra k , ö r ­neğ in b ir sev işm e sahnesi boyunca h issed ilen lere g ö ra ren k le r sü rek li o la ra k d eğ iş tirilir. D eserto R osso 'nun b ü tü n önem i, p ek b ü tü n önem i değil de ö bü r A nton ion i film lerinden azıcık ay rık sılığ ı bu. A n ton ion i’n ln k o n u şm a a rk a d a ş ı ise «m ekanik y a ra tıc ı > Je a n L uc G odard.

GOD A RD : D eserto R osso’d an öncek i üç film iniz L ’A v veııtu ra L a N o tte , L ’E clisse bizde k ım ıldan- dırıcı, a ra ş tır ıc ı kesin b ir izlenim uyand ırd ı ve şim di belk i bu kad ın için b ir çöl olan, k ızıl çöl diye ad land ırılab ilecek , a m a b ir p a rç a bağım lan- dığ ın ız ve tam am lan d ığ ın ız yeni b ir a şa m a y a v a r ­dınız: D eserto R osso s a lt bugünün dünyası üze­r in e değil, dünyan ın b ü tünü üzerine b ir film ... A N T O N İO N İ: Bu filim üzerine k o n u şm a k çokgüç geliyor ban a şim di. D ah a çok yeni. Benim için söyledik lerin ize, k asd e ttik le rin ize ka tılıy o ru m ,

k a ra r verebilm ek için ne g erek li aç ık lığa , ne de ta ra fs ız lığ a sahibim . S an ırım bu kez sa lt duygu üzerine b ir film olduğu söz k o nusu değ ild ir D e­se rto R osso 'nun. D aha öncek i film lerim de u la ş tı­ğ ım sonuç lar -iyi y a d a kö tü , giizel y a d a çirk in o lsun lar- D eserto R osso' d a geride b ırak ılm ış tır, g eç ilm iştir, hüküm süzdür. A m açlanan d ah a bir b aşk ad ır b u rad a . Ş im diye değin b irb irle ri a ra s ın ­d ak i insan ilişk ileriyd i beni ilg ilendiren . B urada baş kişi, aynı şekilde, içinde yaşan ılan toplum sal çevreyle k a rş ı k a rş ıy a b ırak ılm ış tır.

B enim bu b irey in ezildiği, n ev ro z 'la ra itildiği, endüstrileşm iş dünyadan yak ınd ığ ım b irço k la rı­n ın söylediği çok yalın, k u ru b ir tan ım lam a. T e r ­sine, am acım -genellik le nereden çık ılacağ ı çok iyi b ilin ir am a nerede y e te rli o lunacağ ı h iç b ilin­mez- bu dünyan ın güzelliğ in i a n la tm ak , g iderek fa b rik a la r ın bile kend ilerince b ir çeş it giizel o la­bileceğini g ö ste rm ek . S ık sık g ö rü len h a tla r , fa b ­r ik a biçim leri, fa b r ik a b aca la rı belk i b ir ağ aç d i­zisinden d ah a güzeld ir. C anlı ve y a ra r lı o lan zen ­g in b ir dünya. B enim değ er verdiğ im , D eserto Rosso’d a g ö rü ld ü ğ ü g ib i h e r şeyden önce y aşam ’a uym a sorunu o lan nev roz’un bu çeşidinin sa p ta n ­m asıd ır. Y aşam ’a u y an in sa n la r v ard ır, u y a m a ­yan in sa n la r da vard ır, şim di bu g iderile rek yapı ya d a y aşam ak düzenliğiyle b ağ lan ılm ak tad ır y aşam 'a . G iu liana 'n ın durum u budur. Z orla k a ­b u llend ird ik leri d u y a rlık la rı, u y an ık lık la rı, ru h ­sa l durum ve düzenlilik leri a ra s ın d ak i eğilim in, düşünce ay rılık la r ın ın yeğinliği, b ir k işilik büh­tan ı o lu ştu ru r. S a lt renk to n la rın ın kalabalığ ın ı a lg ılad ık ları, soğuk in sa n la rla k u şa tıld ık la rı g ib i çevreyle a ra la r ın d a k i yüzeysel ilg ileri üzerine de­ğil, değer sis tem lerin in de -eğitim , ah lâk , inanç- geçersiz liğ in i, ta ş ın ılm az olduğunu o r ta y a ç ık a­ra n b ir buhran . G iuliana k ad ın o la rak b ü tü n bü­tü n yenilenm ek zo ru n luğundad ır öyleyse. B udur onun y ap m ay a çabaladığ ı, h ek im lerin ona ö ğ ü t­led ik leri. D eserto Rosso değişm ez an lam da bu ç ab a la rın öyküsüdür.

G odard: B una gö re k ü çü k çocuğa a n la tıla n m a­sal bölüm ü nasıl ek lend i?

A ntonioni: D eğil m i k i b ir anne ve h a s ta çocuğu v ar, anne çocuğuna b ir m asal an la tm alı am a her şeyi bildiğini gözeterek , ö y ley se b ir şey b u lm a­

lı anne . G iu lian a’nm b irine b ir şey le r v e rm ek is ­tey en sa p la n tıs ı b a n a doğal g ö rünüyor, G iu liana için bu m asal -b ilinça ltı yönünden- d oğan ın re n k ­lerinden, m avi denizden, pem be kum dan , y aşad ığ ı çevredek i onu k u ş a ta n g e rç e k lik 'te n b ir k a ç ış tır . K a y a la r bile k end iliğ inden sa n c ı, y u m u şa k ç a ır- lay an tn san sa l b ir biçim a lır la r.C o rrad o ’y la geçen oda sah n esin i an ım say ın ız , d u ­v a ra d ay an m ış söy le r G iu lian a : «B iliyor m usun ne is tiy o ru m ? .. H erk esin ben i sevm esin i.. B u ra ­d ak i herk esin , çev rem dek i h e r şeyin, d u v a rın b i­le.» Y alnız b aş ın a baş a ra m ı y a cağ ın da n k o rk tu ­ğ u için g e rç e k te n y a şa n tıs ın d a o n a y a rd ım ede­cek b iri g e re k lid ir G iu liana’ya.G odard : M odem d ü nya sadece çok b üyük ve d e ­r in b ir n ev ro z 'a m ı yol a ç tı öy leyse?A nton ion i: G iu liana’nın yaşad ığ ı çevre k iş ilik bu ­n a lım ların ı ç a b u k la ş tır ır a m a in sa n d a kend in i bu bun a lım a k o lay lık la k a p t ın r . N evroz’un k ö ­k en in i ve neden lerin i sa p ta m a k ko lay değ ild ir; o, çeş itli değ işik b içim ler ve ş iz o fren i’n ln eş iğ in ­de o lm ak la kendin i g ö ste rir , bunun için b e lir tile r genellik le nevroz b e lir tile r in e benzer. A m a böyle b ir insan h a s ta lığ ı yüzünden du ru m u k av ram ay ı a n cak b ir k iş i b a şa rır . H a s ta lık la ilg ili (p a to lo ­jik ) b ir du rum u seç tiğ im için k ınan ab ilirim . A m a no rm al u y d u ru lm u ş b ir k ad ın ı a lsay d ım d ram ı hiç verem ezdim . D ram y a şa m ’a u y a m a y a n la rd a o r­t a y a ç ıkar.G odard : L ’E c lisse ’den b irin in iz leri yok m u Gi-u lian a 'd a ?A nton ion i: L ’E clisse 'dek i V itto ria k işiliğ i G luli- a n a ’nm k a rş ıtıd ır . D ingin, su sk u n b ir k ızd ır V it­to ria , ü ste lik y a p tık la r ın ı so n rad an düşü n ü r. O n­d a n ev ro z 'la ilgili (n e v ra s tik ) b ir öğe y o k tu r . L 'E c llsse 'd ek i ç ıkm az b ir duygu b u h ran ıd ır. D e­se r to R o ssa ’da d u y g u la r d u ra ğ a n b ir g e rçek tir . G iu liana’yla kocası U go a ra s ın d a k i ilişk ile r n o r ­m ald ir. C orrado «kocanı sev iyor m u su n ? » diye so rd u ğ u n d a «evet» d er G iuliana. in t ih a r deney i­ne değin b unalım ın baş neden o lduğunu belirg in değild ir,

K ızıl Çöl: O yun O dası...

B unalım ın o luştuğu çevre değil, üzerin d e d u rm a ­y a d eğ e r verd iğ im , bunalım on ları ya ln ızca « ifa­de eder.» S a lt bu çevren in d ışında hiç b ir b u n a ­lım o lm adığı düşünüleb ilir, am a bu d oğru değ il­dir. B izim bile k a v ray am ıy acağ ım ız yaşam ım ız en d ü s trin in egem enliğ i a ltın d a d ır. Bu «endüstri» den f a b r ik a la r an la ş ılm am a lı yaln ız, te rs in e İlkin işlenm iş m addeler düşünülm eli. Bu İşlenm iş m a d ­deler h e r yerde, h e r y an d ad ır, ev lerim ize g ire r ­ler, p lâ s tik te n y a da a n c a k b ir k a ç y ıldan beri bilinen m addelerden «im al edilm işlerd ir» , p a r la k ren k le ri v a rd ır, n e rd e o lsak bizi b u lu rla r. B ilinç­a ltı ve ru h sa l y aşam ım ız g itg id e re k lâ m ın y a r ­d ım ıy la bu «m am ül» le rtn bizi kova lad ığ ı d u ru m a u y m a k ta d ır . Ş unu söy leyeb ilirim : D ese rto Rosso- nun öyküsünde, sonunda h erşey i su y a boğan ve h e r y an a u zan an b in lerce k o la ay rılm ış , b in le r­ce iç ak ın tıc ılığ ı k a p s a y a n b ir a k ın tı gibi, yen i­den yükse len b u n a ltıla r ın h e r çeşid in in k a y n a ğ ı f a b rik a la rd a n m eydana gelen b ir çevre (dünya) v ard ır.

G odard : ö rn e ğ in k ü çü k çocuğun o d asın d ak i ro ­b o tla rın v arlığ ı iy i ya da k ö tü b ir e tk i sağ lıy o rm u ?

A nton ion i: Benim gö rü şü m e gö re iyi b ir e tk i y a ­p ıyo r çünkü çocuk bu çeş it o y u n cak la rla o y n a ­d ığ ında İlerdek i y a şa m 'a u y m ay a d a h a iyi ha- z ır la n m a k ta d ır . G ene az öncek i k o n u y a dönüyo­ru z am a.. E n d ü str in in «İm al e ttiğ i» o y u n cak la r bu biçim de kend iliğ inden çocuğun eğ itim inde e t ­k ili o luyorla r.A m erik a lıla rca b ir çeş it E in s te in say ılan , M ilano Ü n iversites i K y b ern e tik (*) p ro fesö rü Silvio Cec- c a to ’y la y apm ış o lduğum b ir ko n u şm an ın şa şk ın ­lığ ından k u r tu la m a d ım dah a . B a k an ve y azan b ir m ak ine bu lm uş bu adam , b ir a r a b a yönetebilen , e s te tik , tö rese l b ir g ö rü şle h e r çe ş it k o n u şm a y a ­pab ilen b ir m akine. B ir e lek trobey in o lan bu m a ­k iney i d a h a TV f ilâ n söz k o n u su e tm edi. K o nuş­m am ız sü res in ce an lam ay ab ilir im diye h iç b ir tek n ik deyim k u lla n m a y a ra k o lağ an ü s tü sevim li

22

K ızıl Çöl: B unalım K arşıs ın d a

u yan ık lığ ım k a n ıtla d ı Silvlo C eccato. T abî deli g i­bi oldum . B ir an so n ra ded ik lerinden h iç b ir şey a n lam az oldum . B enim dilim den k o n u şm a y a ç a ­baladı a m a b a şk a b ir dü n y ad a bulunuyordu. Genç, ta t l ı s e k re te r i sözlerin i an lıyordu . İ ta ly a ’­da e lek trobey in p ro g ra m la r ı için düzenlenen se r ­g ilerle u ğ ra şa n çok genç, çok g ö ste rişsiz , y a ln ız ­ca s ırad an b ir diplom alı k ız la r v a rd ır; gen e llik ­le b a şk a la rı için, ö rneğ in benim gibi, hiç de k o ­lay o lm ayan e lek trobey in üzerine düşünceler y ü ­rü tm e k on la r için çok b a s itt ir .G odard : D eserto R osso 'nun k işile ri de n as ılsa bu g ö rü ş ve in an ışla rı ta ş ıy o r la r ; o n la r m ühendistir, bu d ü n y ad a p a y la n vard ır..A n ton ion i: T üm ünün değil. R ich a rd H a r r is ’in oy­nadığı P a ta g o n y a ’ya k açm ay ı isteyen ve ne yap ıl­m ası g e rek tiğ in d en habersiz , hem en hem en ro ­m a n tik b ir k işid ir. P a ta g o n y a ’y a k a ç a r ve y a şa ­m ının so rununu çözdüğünü sa n ır. O ysa bu çözüm ondadır, onun d ışında b ir şey değild ir. Bu o denli g e rç e k tir ki, b u n a ltıy a d ü ştüğünde , b ir k ad ın la b ira ra y a geld iğ inde k ım ılday ıp k ım ıld am ay acağ ı­nı h iç bilem ez, bu konu ş a ş ır t ır onu. D eserto Ros- so’yu y a p a rk e n d ü n y ay a k a rş ı b ir suç lam a im a e tm ek isted im : G iu liana’y a b u n a ltı an ın d a y a r ­dım edecek h e rh an g i b iri gerek lid ir, ondan ve bu ­n a lım ından y a ra r la n a c a k b ir e rk ek bu lu r o. Bu kad ın esk i nesnelerin k a rş ıs ın d ad ır ve bu eski nes­n e le rd ir onu ç a lk a lay an ve sü rük leyen . E ğ e r ko ­cası g ib i b iris ine ra s tla m ış olsaydı ra s tlad ığ ı kişi b aşk a tü r lü d av ran ırd ı; ilk in G iu liana’ya bakm ayı denerdi, an cak bundan so n ra belki... O ysak i bu ­ra d a kendi dünyasıd ır G iu liana’ya ih an e t eden. G odard : F ilm in sonunda kocası g ib i b ir k işi mi o lacak G iu liana?A nton ion i: S an ıyorum k i g erçek lik ’le b ağ lan tık u rm a k için ç a b a la r h a rcam as ı sonunda b ir u z ­la şm a y a v a r ır G iuliana. N evrozlu’la n n b ir çok bu ­n a lım 1 a r ı v a rd ır ya, sü rüp g id en y aşam ala rı iç in ­de d irlik verici d u ru lu k an la rı da v ard ır. O belki b ir uz laşm a b u lab ü ir y a şa m la am a nevroz onda kalır .

'K oru beni; fab rik a la rd an , renklerden, gök ten ,insan lardan ..»

Bu h as ta lığ ın devam ının verilm esi azıcık belirsiz olan, k a rm a ş ık bir betim lem eyle verilm eli sa n ım - ca : d u rgun bir dönem içindedir G iuliana. B undan ne o lacak ? İn san ın b aşk a b ir filim yapm ası g e re ­k ird i bunu b ihnek için, bunu öğrenm ek için. G odard: Bü yeni dünyan ın kendini tan ım asın ıne s te tik ve sanatç ın ın an lay ışı, ta s a rla y ış ı üzerine k a rş ı t e tk ile r d o ğuracağ ın ı san ıy o r m usunuz? A ntonioni: E v e t öyle sanıyorum . G örm ek ve dü ­şünm ek biçim i d e ğ iş tir ir bunu: H er şey değişi­yor. Pop - A rt g ö ste riy o r k i a r t ık b aşk a lık la r, a y ­k ır ılık la r a ra ş tır ılm a lı. K üçüm senm em eli Pop - A rt. «İnce alaylı» b ir ak ım d ır Pop - A rt ve bu b i­lindik ince a la y ’d ır önem li olan. Pop - A rt ressam ­la rı y ap acak la rın ın , m ey d an a g e tirecek le ri y a p ıt­ların e s te tik değerlerle , k u ra lla r la b ağ d aşam ay a­cağını çok iyi b iliy o rla r - b ir çok ları a ra s ın d a öbürlerinden ay rılan R ausch en b erg dışında.. Ol- d en b u rg ’un «la m achine à éc rire m olle^u çok g ü ­zeldir, çok tu tu y o ru m onu. S an ırım bü tü n bu aç ı­ğ a çıkan lar, gö rün en le r iyi. Bu yaln ızca soru so r­m a eylem ini çab u k laş tırab ilir .G odard: A m a b ir bilgin bizim le aynı bilince s a ­hip m i? D ünya b ak ım ından bizim gibi düşünüyor m u ?A ntonioni: K im yasal beynin bulucusu S te w a r t’a so rdum bunu. Böyle özel b ir ça lışm a k uşkusuz ailendeki ilişk ilerine değin özel yaşam ına y an sır diye k a rş ılık verdi.G odard: D uygular da ko runm alı m ı?A ntonioni: A m m a soru. B unu y a n ıtla m a k kolay m ıd ır san ıyorsunuz ? D uyguları söyleyebildiğim h er şey değişm eye zorun ludur. Z orunludur», de­m ek istediğ im bu değil. D uygu lar değişir. A slında d eğ iş tile r de.G odard: Science - F ic tion rom an la rın d a hiç s a n a t­çıya, ozana filan ra s tla n m a z ...A ntonioni: E vet, an laşılm az bir şey bu. B elki ge­lecek te sa n a tta n vazgeçilebileceğini düşünürler. G örünüşe göre sa n a t y a p ıtla r ı gibi önem siz olan şey leri sa ğ lay an sonuncu in san la rız biz belki de.

K ısa lta ra k çeviren: Sungu Ç apan

23

olay yaratan filimler

S inem a dü n y asın d a k im i f ilm ler v a rd ır, « h ab er­ler» sa y fas ın ın d a r çerçevesine s ığ m ay an . Bag Li­bas ına b ire r «o lay»dır b u n la r. Y eni b ir ak ım ın b aş lan g ıc ın a dek g en iş le r e tk ile r i. Bu film lerin k im i sey irc i y ığ ın la rın a u la şm a la rı ise y ılla r a lır bazan . ö rn e ğ in T ü rk iy e ’de D e S ica’n ın «B isik let H ırsız ları» çevrilişinden 10 yıl so n ra g ö ste rileb il­m iş, A ldrich’in "H üciirm unu g ö reb ilm ek için yine 10 yıl bek lem ek g e rek m işti. B ugün lerde üç film b irb irin e k a tıy o r sin em a dünyasın ı. D eğ işik ü lk e ­lerin . b irb irin d en a p a y r ı film leri. A m a ü çü de aynı şeyi ilân ed iyo rlar. «Yeni S in em a» lan n d ış ın ­d a k a la n sin e m a la rd a da b ir u y a n m a b aş lam ış tır. H ollyw ood y a v a ş d a o lsa d eğ işm e k te d ir. «Yeni D alga»m n bugiin u s ta la şm ış s in em acıla rı, yeni a tı- lım la r peş inded irler. K uzey s in e m a la rın ın yaş lı yönetm en leri g en ç le r k a d a r heyecan lı f ilm ler y a p ­m a k ta d ır la r . V e bu film lerin T ü rk iy e ’ye u laşm ası

yine y ılla r a la c a k tır kuşk u su z . B elki de hiç sey- red ilem iyecek lerd ir bun lar. «Yeni S inem a», o k u ­y u cu la rın a bu «o lay» lar h a k k ın d a bilgi v erm ek İçİd zam an zam an önem li yeni f ilm le ri ele a lan b ir sa y fa aç m ış tır . Bu sa y ıd a üç film den söz ede­ceğiz. «Yılın sinem a olayı» o la ra k ad land ırılan , 68 O s k a r 'ın a şim diden a d a y göste rilen , «Tim e»m k a p a k y ap tığ ı, A r th u r P e n n 'in çev ird iğ i «Bonnie an d C lyde / B onnie ve Clyde», S k an d in av ü lk e ­le rin in b azılarında , tü m ü y le y a sa k la n m a y a değin ile ri g iden k ıs ıtla m a la ra u ğ ra y a n , n erd ey se sos­yolo jik b ir incelem e değerindek i, V ilgo t S jö m an ’- ın çev ird iğ i « Ja g a r n y fik en - gu l / M erak lıy ım »; ve a l t ı yönetm enin , R esnais , Ivens, K lein, Lelouch, V ard a ve G odard ’ın b ir lik te m ey d an a ge tird ik le ri, V ie tnam savaşı iizerine son derece sayg ılı b ir ça ­lışm a o lan «Loin du V ie t-N am / V ie tn am ’dan U zak ta» . Y eni S inem a.

bonnie ve clyde

A rth u r P en n 'in B onnie ve Cly- de’ı (B onnie an d C lyde) ile Ro- g e r C orm an 'ın A ziz V alen tine G ünü K atliam ı / T he S t. V a- len tin e 's D ay M assaere f ilm ­le rin in ayn ı s ıra d a o r ta y a çı­k ışla rı, çoğum uzun ö lü y a da ö lm ek te o lduğunu sand ığ ım ız b ir sinem a tü rü n ü n yeniden can lan ış ı oldu; Kliasik g a n g s ­te r film i. İk is in in de tu tu n m a ­sı, özellikle U kindeki b aşa rılı kaçış , ilerde bu tü rd e d ah a pek çok film çev irüeceğ ine iyi b ir iş a re t.Bonnie ve C lyde’ı incelem ekten çok P e n n ’in bu film indek i ç a r ­p ık , duygulu , y iğ itlik - ta ş la ­m ası n ite liğ in i ta ş ıy a n özellik ­ten söz e tm ek ve bunun nasıl, b ir y an d an g a n g s te r tü rü n ü ö- b ü r y an d an da A m erik an h a ­ya tın ın çeş itli ak ım la rım e tk i­

lediğ in i incelem ek istiyorum . P e n n ’in bu film de am acı g a n g s ­te r tü rü n d e b ir a şam a yapıp, A m erik an y a şa m ın a y a ra r lı o la ­ca k im g ele r y a ra tm a k .

B onnie ve C lyde, 1930’la rd a g e ­çiyor, B u h ran d an hem en so n ra ; g ö rü n ü m le r hep şe h ir d ışında bellibaşlı k iş ile r de sü rek li o la ­ra k h a re k e t ha linde; e llerinde hiç b ir şe y le ri yok, içinde y a ­şa d ık la rı a ra b a la r bile k en d ile r i­nin değ ü ; hepsi sa f k an A ng- lo - S akson P ro te s ta n la r , hem ö rg ü tle n m e m iş le r hem de te c ­rübeleri yok ; ey lem lerin in h iç ­b iri düzenlenm iş, önceden k u ru l­m uş değil; y azg ıla rı b a şa rıs ız ­lık. B onnie P a r k e r ’ın d a k a rş ı geldiği, içindek i bu b aşarıs ız lık duygusu . F ilm b ir çe ş it g e rç e k ­liğin peşinde, a n la tım ın ı da tu ­ta r lı k ıla n bu a ra y ış za ten .

İ lk önem li g a n g s te r film i çevi- rile li ( S te m b e rg 'in U nder- u o r ld ’ü) k ırk yıl oluyor.

S o n ra sesli s in em a başlad ı, g a n g s te r film leri de b ir k aç m isli a r t t ı . Bu film le rin çoğu, b a ş ta Al C apone’u ö rn ek a la ra k şe h irle rd ek i çe te le ri a n la tıy o r ­du. O ysa şe h ir d ışında y aşay an önem li çe te le r de vard ı. B onnie ile Clyde bu n la rın a ra s ın d ad ır .

B u n la rın Çoğu A m erikan ın gü- n ey -b a tıs ı y a d a o r ta - b a tıs ın ­d an gelm iş, u fa k te fe k su ç la r işlem işlerd i. S o n ra b irden, 933 - 35 y ılla rı a ra s ın d a A m erik an ta r ih in d e gö rü lm em iş b ir suç işlem e ak ım ıy la o r ta y a ç ık tı­la r . B enzin is ta sy o n la rım , b a n ­k a la r ı soydu la r, d ik k a ts izc e d ü ­zenlenm iş, gözalıcı çocuk k a ç ır ­m a o lay la rın a g ir iş tile r. S ilâh ­la ra a ş ık tıla r , zo r k u llan m ay a b ay ılıy o rla rd ı ve hepsinde k o r­kunç b ir g ö ste riş m erak ı v a r ­dı. K im lik le rin i sa k la m a k ta n kaçınm az, b a şa rıla r ın ı över, b irb irle rin in resim lerin i çek er ve b asm a d u rm ad an b ild irile r y aza rla rd ı.

24

A slında bu zavallı ak ıl h a s ta ­la n , film lere konu o lan sah ici g a n g s te rle rd e n çok, film lerde efsan e le ri y a ra tıla n g a n g s te r ­lere benziyorlard ı.B u kendin i beğenm işlik esas h a y a t ta k i B onnie ve C lyde’da da aş ırı b ir biçim de göze ç a rp ı­yordu .film de de a s lın a uygun b ir biçim de y an sıtılm ış bu özel­lik leri. B ir a ra y a geld ik lerinde resim ç e k tir irk e n yap m acık d u ­ru ş la rı, P o lis tek i be lgelere t ıp a ­tıp uyuyor; film de k u llan ılan B onnie P a rk e t ş iir le ri de a ş ıtla ­r ın d an a lınm a.

B ü tün o la rak , B onnie ile Clyde, aşağ ılık g ü ld ü rü ile tra g e d y a a ra s ın d a se ksek o y n ay a rak gelişen b ir film . B iraz aş ırı b ir h avası v a r ; k iş ile r in esas k im lik le riy le de p e k i lg i le t i l ­m em iş.

B ir çok sahne nerd ey se belge- ciliğe k a ç a n b ir d ü rü stlü k le su ­nulduğu halde d ik k a ti çeken b ir k aç d eğ işik lik y a d a ç ık a rm a d a v a r . E sa s B onnie P a rk e r 1933’de, C lyde ile k a ç m a k ü ze­re, k ocasın ı te rk e tm lş ti; doy­m ak büm eyen b ir cinsel t u t ­kun luğu vard ı ve b ir sü re y a ­n ında hep b ir a ş ığ ım b u lu n d u r­du, N e kend isi n e de Clyde, F a ­ye D unaw ay ile W arren B e a tty k a d a r çekici in sa n la r değillerdi, C lyde’ın cinsel sa p ık olduğu b i­

le söylenir. B ir ih b a r üzerine a ra b a la n n a b in ip k a ç a r la rk e n a ra b a n ın b ir bay ırdan aşağ ı y u ­varlan ıp b ir derede son bulduğu sahne, çok iyi b ir g ü ldü rü öğe­si o la rak ku llan ılab ilecekken ç ık an lm ış. A y rıca a ş ırı şiddet ö rneğ i o la rak ku llan ılab ilecek b ir k aç g e rçek ten olm uş sa h ­ne de film de yok.B ir b ak ım a film in, k ısm en Bonnle ile C lyde’m k end i k en ­dilerin i g ö rü ş a ç ıla n n d a n yor ru m la n a ra k y ara tıld ığ ı, k ısm en de düş ile k a ra b a s a n a ra sın d a değişen garip , zam ansız , boş­lu k ta sa lla n an b ir varo luşu yan- s ıt t ı ığ söylenebilir. Yön verilm e­m iş güçleri ile ü stü n d e du ru l­m ayan y ır tıc ılık la n , d u rak lam ış b ir top lum un en canlı öğesi o la ­ra k o r ta y a çık ıyor. F ilm bo­yun ca a rk a p lân d a k a la n bü tün g ö rünüm lerde b ir d u rg u n lu k v ar d ü k k â n la r y a k ap a lı y a da m ü şte ris iz ; ç if tlik le ri b a n k a la r ele geçirip işlem ez hale g e t i r ­m iş; ta r la la rd a k im seler ça lış­m ıyor; yük v ag o n la n boş a r s a ­la rd a işe y a ra m a z b ir ha ld e d u ­ru y o r; so y d u k la n b an k a la rd a y a çok az p a r a v a r y a d a iflâs e tm iş d u ru m d a çoğu. D u v a r la r­dak i y ır tık R oosevelt a f i l e r i sa n k i y itir ilm e k te olan u m u t­la rı b e lirtiyo r. Y ard ım ve an la yış göreb ilm ek için B a rro w 'la r ancak , ellerinden varı yoğu a-

lınm ış k im selere b aşvurab ili­y o rla r: C lyde’ın tabancasın ıalıp önceden kendine a i t olan arazide, ban k an ın a s tığ ı b ir bil­d iriye a te ş eden, to p ra k la n n - dan olm uş çiftç i; soygun s ır a ­sında p a rasın ın kendinde k a l­m asın a izin verilen işçi, so n ra ­dan : «B ana b ir z a r a r la n dokun­m adı, ben de o n la n n cenazesine çiçek yollarım ,» diyor. B ir gün k ıs tır ılacak la rın ı b iliyor ve b u ­nun düşüncesine k a tlan am ıy o r­lar. K endilerine d u rm adan ro l­le r y a ra tıy o r la r çünkü gerçek v a r lık la n y la yttzyiize gelecek k a d a r gözüpek değil İkisi de; hiç d u rm ad an harektet edip, so rum suzca d av ran ış la rd a bu­lu n u y o rla r çünkü ç ık a r y o lla n a ra ş tırab llecek y e ten ek te değil­le r — giderek , sonunda h iç b ir ç ık a r yol ka lm ıyor.B arrow çetesin in şiddet k a rş ı­sında büyülenişini, A rth u r P enn de p ay laşıyo r. Z a ten d a h a ön ­celeri çeşitli yo llardan bunun kökünü a ra m a y a çalışm ıştı. B undan önceki üç film i de — Solak S ilâhşor / T he L e f t - H anded Gıın, M ickey One, T a ­kip / T he C hase — B onnie Ue C lyde’a doğru b ir h az ırlık tı. B u film de şidde ti: öncü a tılım la r çerçevesi İçinde geçerli; püri- ten liğ in o r ta y a ç ıkard ığ ı b ir cinsel bask ın ın sonucu; k ö k leş­m iş bir u lusa l b u h ran d an doğan, n ih lllzm ’in b ir a l t ak ım ın ın be­lirtilis i o la rak gö rü y o r y ö n e t­m en. A m a önem li o lan bu g ö ­rüşü , hem D illnger felsefesin in şim diye değin görü lm em iş b ir b içim de ele alıp b ir s a n a t a ş a ­m ası o la rak sunduğu hem de çağdaş A m erikan hay a tin in ö- nem li b ir yanın ı o lağ an ü stü b ir benzetm e tek n iğ i ile o r ta y a koyduğu b ir film e k a tab im lş o lm asıdır. 1930 y ılla n n a sıkı sık ıya bağlı k a la n B onnie ile Clyde’ın bugünkü zenci a y a k ­lan m aları ve Lee H arvey Os- w ald ’in o r ta y a çıkışını neden- leyen o rtam üzerine söylediği pek çok şey var.K uşkusuz film in d eğerlend iril­m esinde daha b aşk a öğelerin üzerinde de d u rm ak gerek — ö- zellikle tek n ik yönü — a m a

B O N N IE IL E CLYDE / A R T H U R P E N N / F A Y E DUNAW AY, W A R R E N B EA TTY

25

burda , bence d a h a önem li olan b ir n o k ta v ar. Bu t ü r f i lm le r­de kendilerine özgü b ir sak ın - ca lılık v a rd ır: an laş ılm am ak ,d a h a doğrusu y an lış an laş ılm ak , b ir çok s a n a t y ap ıtın ın o r ta k y azg ıs ıd ır am a P en n de, tö resel değ erle ri incelik le işled iğ i b ir film y ap tığ ı için, yan lış y o ru m ­la ra yol a çab ilir gerekçesiy le , su ı^anam az .

D erleyen : N u r D eriş

meraklıyım

491 ile kend isinden sözettiğ im iz S jöm an son ik i yıl içinde y ö n e t­tiğ i ik i film ile hem film lerin in n iteliğ i, hem de çeş itli ü lkelerde sa n sü r ile çek işm esi b ak ım ın ­dan ü n kazan d ı. 43 y aş ın d ak i S jöm an 16 yıl önce yazd ığ ı ve G u s ta f M olander film e ald ığ ı y ap ıtı «L ek to rn / ö ğ re tm e n » ile tan ın d ı ve 1962 ye k a d a r y a z ­m a ğ a devam e tt i . 1962 de cAL- SK A R IN N A N / SEV G İL İ» ile y önetm en liğe başlad ı. Söz ede­ceğim iz üç film den b aşk a 1964 te «K L A N N IN G E N / G İY Sİ» ve 1966 d a b ir İsveç b irle şik y a ­p ım ı olan «STIM U LA N T IA ïW n b ir bö lüm ünü y a p t ı .

S jö ıııan 'ın y a p ıtla r ın d a ç a ttığ ı ve a n la tm a ğ a ç a lış tığ ı cinsel ve p o litik «tabu» 1ar s a n sü r le r ­le ç a tış tığ ı zam an kendisine k a rş ı o la rak o r ta y a çık ıyor. S jö ­m an sey irc iy i ça rp m a k için a lı­şılm am ış ve «exotique» o lay la r ve g ö rü n tü le re y e r v erd iğ in i sak lam ıy o r. S inem anın d a R e ­sim gib i h e r bak ım d an b ağ ım ­sız b ir s a n a t o lm asın ı sa v u n u ­yor. Böylece «491» dek i çocuk­la r ın hom oseksüel d a v ra n ış la r ı­n ı ve e rk ek le re s a t tık la r ı k ız ı b ir A lsas köpeği ile sevişm eğe zo rlam a la rın ı, «Syskonbadd 1782 / K ızkardeşin ı, Sevgilim » de ik i k a rd eş in sevişip çocuk s a ­hib i o lm aların ı, « Ja g a r N yfi- gen-gu l / M erak lıy ım -S a rı bö ­lü m , de «cinsel ilişk i»y i ele a l­m a k ta n hiç çekinm em iş. E n cü­re tlis i o lan sonuncusu şim dilik

sadece İsveç ve D a n im a rk a ’da kes in tis iz o la ra k göste riliy o r.

S jöm an film in b a ş ın d a ve so­nu nda «-bu film i sa tın alın» d iye sesleniyor. G erçek ten evrende sa n sü rü n b u g ü n k ü du ru m u ile an cak b ir k aç ü lkede o y n ay ab i­lecek b ir film . F a k a t p o rn o g ra ­fiye k açm ıyor. İsv eç ve D an i­m a rk a g ib i k a p ita l is t b ir tem el üzerinde gen iş ölçüde «sosyal refah» ça lışm a la rı ile to p lu m ­sa l b ir b ü tü n lü ğ e ve « refah devleti» d u ru m u n a u la şa n ü lk e ­le r için p ek y ab an c ı o lm ay an b ir tu tu m la tü r lü cinsel ilişk ile ­ri ele a lıyor. E ro tizm Skandi- n av sinem asında yeni b ir konu değil.

SY SK O N BA D O 1782 / KIZ- K A R D EŞİM , SEV G İLİM » Sjö- m an 'm ilg inç film i «491» den so n ra ilk b ü yük başarıs ı. 18 ci yüzy ılın so n la rın ı seçm esin in neden i o la ra k o y ılla rın b u g ü n ­kü İsveç 'e benzem esin i g ö s te ri­yor,Bu önem li film den sonra, kend i deyim iyle, «m avi» bölüm ünü çev irm eğe devam e tt iğ i « Jag a r N yfiken» in «sarı» bölüm ü «JA G A R N Y F İK E N - GTJL / M E R A K LIY IM » ile S jöm an en iyi y ap ıtın ı veriyor. B ü tü n y a ­p ıtla r ın d a olduğu g ib i gençliğ in y aşam ı ve so ru n la rı ile ilg ilen i­yor. F ilm in b aş oyuncusu İsveç ve D ü n y a 'd a k i p o litik o lay la r

üzerinde ^V ietnam savaşı, F ra n - co’nun faşizm i, İsv eç ’in n ü k leer s ilâ h la ra sah ip olm ası, İsv eç 'te s ın ıf fa rk ı olup o lm adığı v.b.) ha lk ın a lın ım ve düşüncelerin i ö ğ ren m ek için so ru ş tu rm a la r y ap a r, g ö ste ri y ü rü y ü şle rin e k a tı l ı r . Z enci lid e r M a rtin L. K ing ve şa ir Y. Y evtuşenko ile de hay li k o n u şm a la r y a p a r . Bu a ra d a evli b ir gençle k a rş ıla ş ıp sevişir. Bu a rk a d a ş lık onu b i­ra z d eğ iş tir ir .S jöm an k en d is i de b ü tü n ekipi ile b ir lik te film e g irm iş . G eniş «im provisation» y apm ış ve b u ­n a nas ıl y ap tığ ın ı d a sey irciye g ö ste riy o r. F ilm d ek i o lay la r k a rş ıs ın d a k end i g ö rü ş ve d u y ­g u la rın ı da b e lir tiy o r ve g ö ste ­riyor. K ad ın b aş oyuncunun f il­m e tem el olan so ru ş tu rm a la r ı­nı tü m ü y le «C inem a-direct» o- 'a r a k çekm iş. Böylece a n la tm a k İsted iğ i şey lere k ö k lü belgesel n ite lik le r de k a tm ış . S k an d in av ü lk e le ri g ençliğ in in d ü n y a o- lay la rı k a rş ıs ın d a k i çabuk , k e n ­di k en d ile rin i ta tm in için y a p ­tık la rı ve çoğ u n lu k yapıcı ol­m a y a n te p k ile r i v e ç ık ış la r ı b u g ü n k ü İsveç g erçek le ri iç in ­de veriyor. S evişm e bö lüm leri­n i ise ince alaycılığ ı ile iş le ­m iş. «Sarı» bölüm ün b aşa rıs ı bizi m av i bölüm ü sa b ırs ız lık la bek lem eğe zorluyor.

S ezer T ü rk ay

JA G A R N Y F İK E N , GUL M E R A K LIY IM / VILGOT SJÖ M A N

26

vietnamdan uzakta_______«Ü zerinde b irliğe vard ığ ım ız tek düşünce, hepim izin V ietnam sa v a şın a k a rs ı oluşu,» d iyor N ew Y o rk ’un Y u k arı D oğu K e­sim inden b ir L eninci. «Geri k a ­lan zam an ı g ır tla k g ır tla ğ a g e ­çiyoruz. B ir se n ary o y u a n d ır ı­y o r bu.» T im e derg isi 27, E kin i 1967 W ash in g to n 'd ak i g ö ste ri üzerine.V ie tnam dan U z a k ta sa v aşa k a rş ı b ir film . A vrupalI b ir g ru p film y ap ım cısın ın b ir a r a ­y a gelerek , hem g erçek le ri hem de im gelem lerin i k a t t ık la r ı ve b ile rek y a da b ilm eyerek , k a r ­şı ç ık ışın aç ık ça b ir be lirlen im i­n i o r ta y a koy an b ir senaryosu v a r film in . G odard ile R e sn a is '- den Lelouch ile W illiam K lein’- a k ad a r, be lirtilen g ö rü şle r yö­n e tm en le rin k iş ilik le ri k a d a r b ireysel ve d eğ iş ik a m a b ir a r a ­y a geld ik lerinde , u z a k la rd a b ir yerde sü reg e lm ek te o lan ve A m erik an basın ın ın k ay ıts ız lık la «öldürm e o ran ları» g ib i dey im ­lerle sözünü e ttiğ i b ir sa v aşa k a rş ı, b ü tü n leşen b ir tepk iy le o r ta y a ç ık ıyo rla r. S ırf bu y ü z­den, V ie tn am d an U z a k ta , 1967 L o n d ra F ilm F estiv a lin in en ö- n em li o layı say ılab ilir; tıpkı K en n e th T y n a n ’ın ik i yıl önce S av aş O yunu / T he W a r G am e için dediği gibi, şim diye değin yap ılm ış fim lerin en önem lisi o labilir. D ah a şim diden b ir İn ­g iliz e le ş tirm en i «yeryüzünün h e r y an ın d a bu film i g ö recek ­lerin , y aşay ışla r ın ı a l tü s t ede­ceğini» yazdı.D oğru m u b u ? D oğruysa, ne a n ­lam d a doğru ? E leştirm en le r, e le ş tird ik le ri f ilm le ri g ö rm eye g iden se y irc ile r konusu n d a a- m an sız b ilg isizlik leriy le ta n ın ­m ışla rd ır a m a bu film i g ö recek ­lerin çoğun luk la k a rş ı koyucu b ir to p lu lu k tan k u ru lu se y irc i­lerin o lacağ ın ı d a güvenle, r a ­h a tlık la söy leyeb iir insan (S a­v aş O yunu’nda olduğu gibi in ­sanı d ehşete dü şü ren b ir yanı yok bu f ilm in ). Ö yleyse am acı ne ? V ie tnam ın dnlayısız e tken

o la rak kullanıld ığ ı, v icdan - r a ­h a tla tıc ı n ite liğ in i ta ş ıy a n o r­ta k la ş a b ir a lış tırm a m ı ? H em san a tç ı hem sey irc i için b ir a- r ın m a m ı (c a th a r s is )? T ru f- fa u t 'y u da bu fü m in b ir bölü­m ünü çev irm ek ten vazgeçiren, bu a lış tırm an ın y a ra r lı olup ol­m ay acağ ı sorusuydu. K abaca belirtm ek g erek irse , sinem a sa ­lo n larında b ir kaç sa a tliğ in e kendim izi ra h a t b ir özdeş - duy­gu lu luğun k u cağ ın a b ırak ıv e r­m ek V ietnam sa v aşm a b ir son v erm eyecek tir. H ele M ekong D e ltas ın a D ien B ien P h u den ­m eye b aş lan m ası ve bu sözcü­ğün tu tm ası, T ru f fa u t’nun fil­m i çev irm ek is tem eyişin i d ah a d a tu ta r lı k ılıyor.A slında, film in de o r ta y a koy­duğu gibi, h e r ik i y an ın d a bir gerçek liğ i v ar. V ie tn am d an U zak ta 'n ın , A m erlkay ı herkesin önünde k ir li çam aş ırla r ın ı y ı­k a rk e n g ö rm ek isteyen b ir se ­y irci to p lu luğunu çekeceği m u ­h ak k ak P e te r W h ltehead 'in f il­m i K uşk u n u n Y ararlılığ ı / The B en efit of th e D oubt’d a P e te r B rook’un etk iley ic i b ir biçim de üzerine b as tığ ı b ir n o k ta : sö­zün gelişi, a n ti - sem itizm ile u lu s la ra ra s ıc ılık m askesi a l t ın ­d a sa k la n a n b ir çeş it a n ti - A- m erikan izm in a ra s ın d a k i fa rk an cak n ite lik yöniindendir. 1- k i s a a tlik film boyunca v a ­ta n p e rv e rlik duyguların ı u y an ­d ıracağ ı um ulan b ir çok sahne var. G eneral W estm oreland ana v a tan d ak ile r i av u tu y o r («Sivil­le r a ra s ı ö lüm ler bizim a te ş - gücüm üzden değil, tek n ik a r ı­z a la r sonucu o luyor»). S ırtın d a a sk e r ceketiy le b ir tepen in y a ­m acında çöm elen F idel C astro , en ileri teknolo ji ile en üstü n ask e ri gücün bile b ir a ra y a g e l­m esinin h alk ın desteğ in i gören b ir gerilla h a rek e tin i b as tıra - m ıyacağ ın ı söylüyor.H em R esn a is’n in hem de Go- d ard 'ın çev ird ik leri bölüm ler doğrudan d oğruya savaşın tu - ta r lığ ı içinde A vrupalIların g ü ç ­süz lüğünü yansıtıyo r. A vrupa gezisi s ıras ın d a h er b aşk en tte k a rş ı - g ö ste rile rle k a rş ılan an B aşk an -Y ardım cısı H um phrey’-

in, dönüşünde onurla. «Görül­m em i şb ir gönence u laşm ış b ir B a tı A vrupa gördüm , * deyişine ta n ık olduk. Ş im di de, «her­kesin İzleyebileceği İlk savaşa», k a rş ı A vrupalIların tepk isine tan ık oluyoruz. G odard kendine özgü b ir tu tu m la , V ie tn am 'a gidebilseydi çevireceği film i, b ir k am eran ın a rk a s ın a geçip an la tıyo r.R esnais, H erm an K ahn 'ın «Y ük­selm e üzerine» adlı y ap ıtın ın senaryosunu y azm ak için b ir an laşm a yapm ış, k a rş ı koyuşu- nun ne denli y e te rsiz olduğunu i t i ra f edip içini döken b ir y a ­z a r ç ık arıy o r k arşım ıza . «Ma- qu is’ye k a tılm a k hiç d e r t değil­d i... şim di V ietnam hepim izin iyi v icdanlı o lm asın ı sağlıyor.» B unun sağ lad ığ ı e tk i te a tra l a- m a bu k ısa ta ş la m a çok ça rp ı­cı ve ta r tışm a z biçim de dürüst. Bu k a rş ıtlık la r, çok etkileyici bir biçim de, A m erik ay la ilgili bölüm lerde belirgenleşiyor. Gös­te r ile r ve karşı-gösterU er, kendi kendisiy le sü rd ü rd ü ğ ü yıkıcı b ir ta r tışm a n ın tu tsa ğ ı o lan B üyük Toplum . B ir y an d a süslü g iysi­leri içinde tö ren le ri yöneten k ız lar, s a v a ş ta s a k a t ka lan la r, - H anoı'y i B om balayın» diye ba- ğ ır ışan kud u rm u ş b ir k a labalık ; ö te y an d a k a ra rs ız b ir direnişin dalgalan ışı, h ippie’le r ve K ara Güç, n a-na-napalın diye söyle­nen şa şk ın b ir a rap , benzine b a tırılm ış g iysilerin i a te şe ve­re n P ro te s ta n .V ie tnam dan U z a k ta ’n ın önem i, p ro p ag an d a y ap an b ir film ol­m ayışı. O rta k la şa b ir çab a ol­duğuna bak ılacak o lu rsa in a ­n ılm ayacak b ir biçim d u y arlı­lığı v a r am a in sa n hiç, bilinç­li b ir b içim lendirm e olduğunun fa rk ın a v arm ıyor bunun. İn sa ­n ın fa rk ın a vard ığ ı b ir şey v a r ­sa o da, o h a re k e te geçirici

V ietnam » sözcüğünün bü tü n gizli ka lm ış y an la rıy la incelen­diği, bizi doğrudan doğruya yap ılan p ro p ag an d ad an daha da derin b ir düzeye indirdiği. Böylelikle, bizi kendi kendim iz­le ta r tışm a y a zorluyor.

DAVID W ILSON Ç eviren: N u r D eriş

27

sinema kulüpleri

B U R SA O LA Y I D EV A M ED İY O R ...____________

G eçen say ım ızd a B u rsa S inem a D ern eğ i’n in g ö s­te rile rin in , B u rsa B elediyesi’n in y a s a la ra u y m ay an b ask ıla rı sonucunda engellendiğini, bu d u rum un hem B u rsa 'n ın sin em asev er çevrelerinde, hem de T ü rk iy e ’n in ö bür k en tle r in d ek i sin em a k u ru m la n ve k u lü p le ri çev re lerinde tep k iy le k a rşılan d ığ ın ı belirtm iş, bu k o n u d a y a y ın la n a n b ir o r ta k b ild i­r iy i de bu sü tu n la ra a lm ış tık . A n cak b ü tü n bu tepk ilerde, B u rsa g ib i b ü yük b ir k en tim izin , k ü l­tü r k o n u la rın a özel b ir önem verm esi g e re k e n be­lediyesinin, b ir sinem a k u lü b ü n ü n ne olduğu k o ­n u su n d a henüz ay d ın lan m am ış o luşunun ro lü bu ­lunduğu d ü şü n ü le rek ılım lı dav ran ılm ış , B u rsa belediyesin in b ir an önce bu çok an lam sız d u ru m a b ir son vereceğ i düşün ü lm ü ştü . Ü zü le rek h a b e r a ld ığ ım ıza gö re B u rsa S inem a D erneğ i yönetic ile­rin in bu k o n u d a g ö ste rd ik le ri b ü tü n ç a b a la ra r a ğ ­m en B u rsa B elediyesi y asan ın aç ık h ü k m ü n e u y ­m ay an k a ra r ın d a d iren m ek te , bu a r a d a iç iş le r i B ak an lığ ın ın ay n ı p a ra le ld ek i b ir k a ra r ım d a y a ­n ak g ö ste rm e k te d ir .Oysa, 237 sayılı B elediye G elirleri K an u n u ’nun 27. m addesi ayn en şöy led ir:M adde 27 — A şağ ıd a yazılı eğ lencelerden eğ­lence re sm i alınm az:1. O rduevleri, d e rn ek ve se n d ik a la r, sp o r k u lü p ­

leri, oku llar, h a lk ev le ri ta ra fın d a n :A ) T am am en p a ra s ız o lm ak ş a r t ı ile g ö ste rilen

f ilm le r ...G örü ldüğü g ib i y a sa a p a ç ık tır . D e rn ek le rin (y a ­s a la ra göre en doğal h a k la r ı o lan ve gen e y a s a ­la r la s ın ırlan m ış o lan y ıllık öden tile r d ışında) a y ­rıca b ir p a r a a lm ak s ız ın y a p tık la r ı g ö s te rile r b e ­lediye resm inden m u a ftır . O ysa B u rsa B elediyesi y asam n bu em red ici h ü k m ü n ü h içe sa y a ra k gös­te r ile rd en belediye resm i a lm a k istem ek le , D em ek yönetic ilerin in d irenm esi k a rş ıs ın d a d a sinem a salonu sah ip le rin e bask ı y a p a ra k g ö s te rile r i eng e l­lem ek ted ir.A r tık d u ru m b ir y an d an b ir kam uoyu olayı d u ru ­m una gelm iş öbür y an d an d a düpedüz T ü rk y a r ­gı o rg an la rın ın yan i D a n ış ta y ’ın k a r a r ın a k a lm ış ­tır . ö ğ ren d iğ im ize gö re B u rsa S in em a D erneğ i y ö netic ileri en k ısa zam an d a D an ış tay a b a şv u ra ­cak la rd ır.B ü tü n bu o lay la rd a an laş ılm ıy an n o k ta , «orm an id aresin in h a lk ın d ik tiğ i b ir çam fidan ın ı kesm ek istem esine» benzer b ir biçim de B u rsa B eled iyesi­n in g e rç e k te k en d i gö rev i o lan ve k e n t h a lk ın a k ü ltü r d eğ eri y üksek f ilm le r g ö s te rm e k te n ib a re t b ir ça lışm ay ı destek lem ey işi h a t ta ta m te rs in e

28

b a lta lay ıc ıd ır . B u rsa B elediyesi, bugüne k a d a r genel o la rak k e n t yönetic ilerin in s a n a ta önem ver- m eyişleri yüzünden ihm al edilm iş b ir a lan ı son derece iyi n iy e tle rle d o ldu ran S inem a D ern eğ l’ne te ş e k k ü r etm eliydi.A m a e lb e tte ü lkem izde y ap ılm ası g e re k e n ’e b u n ­ca te r s d a v ra n ış la r la ilk kez k arş ıla şm ıy o ru z . Ve şunu b e lir tm ek is tiy o ru z : Ü lkem izde sa n a tın g e ­lişm esi, h a lk k itle le rin e d ü rü s t y o lla r la u la ş tır ı l­m ası şu ya da bu y önetic in in keyfine b ırak ıla cak değild ir. B ir y an d an T ü rk y a rg ı o rg a n la rı öb ü r y an d an kam uoyu bu k o n u d ak i k a ra r ın ı verecek ve bu iş m u tla k a y ü rüyecek , am ac ın a u la şa c a k tır .

G A Z İA N T E P S İN E M A D E R N E Ğ İ K U R U LD U

B ir sü reden beri ön ça lışm a la rı y ap ılan G azian tep S in em asev erle r D ern eğ i’n in k u ru la ra k üye k a y ı t ­la r ın a başlad ığ ım ve ilk g ö ste ris in i M a rt ay ın ın b irinc i h a f ta s ın d a y ap aca ğ ın ı sevinçle h a b e r a l­dık. G a z ia n te p 'te ilk sin em a ku lüb ü n ü n k u ru lu şu bundan b irk aç yıl öncesine k a d a r g itm e k te d ir. Bu kulüp, ç a lışm a la rın a üç yıl k a d a r devam e tm iş an cak çeş itli o lan ak s ız lık la r yüzünden sonunda k ap an m ış tı. Bu k ez G az ian tep li s in em asev erle r d a h a yoğun b ir ça lışm a sonucunda d a h a e tk ili b ir k u ru m m ey d an a g e tirm iş le rd ir . D em eğ in k u ru c u ­la rın ın say ısı 38 'd ir ve d ah a şim diden 200 üyesi v a rd ır. D ernek b aşk an ı S ay ın F ik re t G ökoğlu b ir yıl içinde üye say ısın ın en az 500 o lacağ ın ı b ild ir­m ek ted ir. G az ian tep ’li sin em a sa lonu sa h ip le ri de bu k ü ltü re l o layın önem ini k a v ra m ış d u ru m d a d ır­la r ve b ir k a ç sa lonun sah ib i b in a la rın ı S inem a D ern eğ i’ne k a rş ılık s ız vereb ilecek lerin i b ild irm iş­le rd ir. Ü lkem izde en iy im serleri büe ş a ş ır ta n b ir h ız la g e lişm ek te o lan S inem a K u lü p le ri z inc irine son ek lenen h a lk a la rd a n b iri o lan G az ian tep S ine­m asev e rle r D erneğ i ile ilgili o la ra k verd iğ im iz bu ra k a m la r, h a re k e tin a r t ık ra y ın a o tu rm a k ta o ldu­ğunu g ö ste re n sağ lam belgelerd ir.G ene Su. G ökoğlu’nun b ild ird iğ ine gö re D em eğ in k u ru lu şu yere l b as ın d a d a b ü yük b ir ilg iy le k a r ş ı ­lanm ış, teşebbüsü des tek liy en b ir çok y a z ıla r ç ık ­m ış tır . B ilindiğ i g ib i b ir S inem a K u lübünün verim li ç a lışm a la r y apab ilm esi o çevrede y a ra tı la n «"ha­va y a bağ lıd ır. î lk ed indiğim iz b ilg ile r bize, G az i­a n te p 'te bu h av an ın d a h a şim diden y a ra tılm ış ol­duğu izlenim ini v e rm ek ted ir.Ö bür y a n d a n G az ian tep S in em asev erle r D erneği, T ü rk S in em atek D em eğ i ne ç e k tiğ i b ir te lg ra fla S inem a k u lü p ve k u ru m la rım n B u rsa S inem a D er­neğ in in g ö ste rile r in in B elediyece engellenm esi k a r- şısm da y ay ın lad ık la rı p ro te s to b ild iris ine k a tı ld ı­ğ ın ı aç ık lam ıştı.

K.T.Ü. S İN EM A K U LÜ B Ü Ç A LIŞM A LA R I

T rabzonun , öğ renci ve hoca say ısı gün geçtikçe k a b a ra n b ir Ü n iversitesi, d ö rt beş de sinem ası v a r ­dır. ö ğ re n c ile rle hocalar, ders sa a tle ri d ışında bu s in e m a la rd a k a rş ıla ş ır la r . Ü n iversitey le T rabzon halk ın ın ilişk ileri ise özel, resm i, y a d a ekonom ik­tir.Çoğu, g ö ste rile r in i ik işe r yerli filim le düzenleyen T rabzon s in em ala rı için b ir tanesi, bak ım lı salo­nu, p ro g ram ın a aldığı renk li A m erik an kom edile­ri ve ay rıcasız m u tlu so n u ç la ra b ağ lan an a ğ ır fi- lim leriy le, seçkin h alk ın ve aile lerin ra ğ b e tin i k a ­z an m ış tır . B ir de, tu rn ey e ç ık tık ç a bazen T rab - zona d a u ğ ra y a n büyük k e n t t iy a tro la r ın ın gös­te r ile r i v a rd ır. F a k a t b u n la r genellik le sın av dö­n em lerine ra s tla r .Ö zetlem ek g e rek irse , T rabzon d iğ e r Ü n iv ersite k en tle rin e göre eğ itse l eğlence ve k ü ltü re l u y a rm a o lan ak la rın d an yoksundur.Geçen N isan ayında, b irk a ç a s is ta n ın çabası ve S inem atek in d esteğ iy le k u ru la n K arad en iz T ekn ik Ü n iv ersites i S inem a K ulübü, ü n iv e rs ite çevresiy le k en tli aydını, çağ ın düşünce ve d u y a rlığ ın a b ir y a k la şm a a ra c ı o la rak k ab u l e ttiğ i b ir sinem a tü ­rü n ü n e tra f ın d a to p lam ay ı öngörür.A ncak, k u ru lu şu n d an bu yana , m a li o lanak sız lık ­la ra , bellibaşlı m erkez le rle b a ğ la n tı g üçlük lerine ve benzer özdeksel z o r la n m a la ra k a rş ın , g ö ste ri­lerin i belli b ir düzen ve çeşitlilik içinde y ü rü tm e ­yi b a şa ra n kulüp, bu dönem in başında , yöneldiği çevren in ve b ir k ıs ım ü yelerin in o lum suluk ve il­g isizliğ iy le k a rş ıla şm ış tır .D ah a çok. Ü n iv e rsite yönetim ve ö ğ re tim k a d ro ­su n d an gelen bu dav ran ış , şu ö zü rlerde özetlen­m ek ted ir:a ) G öste rilen filim ler iy i değild ir.b) B ild irilen p ro g ra m a u y u lm am ıştır .c) H a f ta d a b ir k ez g id ilen bu g ö ste rile rd e düşün­

d ü rü cü filim se y re ttirm e k y an lış tır .d) A ltyazılı filim se y re tm ek yorucudur.e) Ç eşitli u ğ ra ş la r nedeniyle s in em ay a zam an a y ­

rıla m a m a k ta d ır .O ysa:a ) G österilen filim ler a ra s ın d a , n ite lik le ri gen e l­lik le ta r t ış m a y a n «Jules e t Jim », «Sessizlik», «Göl­geler», «Sporcunun h ay a tı» g ib i filim ler vard ır.b) P ro g ra m a uym azlık b ir kez y e r a lan b ir o lay ­dır. B ildirilen filim e r te s i h a fta g ö ste rilm iştir .c) H er tü rd e n film in y er a lm as ın a özel b ir çaba g ö ste rilen p ro g ram d a «C herbourg şem siyeleri» , «1964 O lim p iyatları» g ib i göre lik le k o lay se y re ­d ilir filim ler vardı.d) Bu özürü öne sü ren ler, k ita p o kum ak zorunlu- ğ u n d a o lan öğ re tim üyelerid ir.e) Z am an sız lık tan k u lüp g ö ste rile rin e devam e- dem iyenler, h a f ta d a en az iki kez p iy asa filim leri- ne ko şan la rd ır.

K ulüp, bu yerm elerin gerisindek i özlem leri ve a n ­layışı sa p tam ak am acıy la b ir a n k e t h a z ır la m a k ta ­dır. A ncak, dah a şim diden yüze çıkan bazı g e rçek ­ler v a rd ır: okum uş adam » yaşad ığ ı dünyayı k a v ­ra rk e n m eslek i bilgisi ve kişisel a lışk an lık la rı sı­n ırla rın ı a şm ağ a üşeniyor, yeni a lg ılam a yön tem ­lerin i yad ırg ıyor. Oysa, k itle le re ve k lşü e re im ge­leme, g iderek k a v ra m a k a lıp la n getireb ilen sine­m anın T ürk iyen in çeşitli çevrelerine olum lu e tk i­s i sağ lam an ın önem i aç ık tır . Bu ise, S inem atek ve benzer «olanaklı» sinem a dernek lerin in genel s t r a ­te jisi içinde gerçek leşeb ilir. B aşka b ir deyişle, k en ­di a ra la r ın d a ö rgü tlenen ve işb irliğ i y ap an ta ş ra k u lüp leri m erkez k u ru lu ş la rla s is te m a tik ilişk iler geliştirm elid ir.Y oksa, T rabzonda olduğu gibi, büyük k en t g erek ­sinm elerinden k u rtu la m a m ış küçük g ru p la n n zor­la a y a k ta tu ttu ğ u so luksuz ku lüp lerin yaşam ası ve görev lerin i yerine ge tirm esi ra s la n tıla ra bağlı k a la c a k tır .

K. T. Ü. S inem a Kulübü

Ö R G Ü TLEN M EY E DOĞRU

B ir sinem a ku lübünün başlıca görevi sinem a s a ­n a tım ta n ıtm a k tır . A m a sinem ada sa n a t an lay ı­ş ın a v a rm ak için ne k a d a r k itap , yazı o k u rsa ­nız okuyun, ne k a d a r konuşm acı dinlerseniz d in ­leyin, bu an lay ışa y e te rin ce varm azsın ız . Sadece yüzeyde k a lan b ir tak ım b ilgüerle k afan ız ı dol­d u rm uş o lursunuz, çünkü b u n la r te k baş larına d aim a ek s ik tir . B u b ilgüeri b ağ d aş tırm ak için ö rn ek le r gerek lid ir. S inem ada en iyi ö rnek fil­m in kendisid ir. A ncak b ir yönetm enin b ir film ini g ö rd ü k ten so n ra sinem a sa n a tı ya d a yönetm en üzerinde konuşm a y a da ta r t ış m a yapüabilir. Ö yleyse sinem a ku lü p le ri belirli düzeyde film ler göste rm elid ir. O ysa bu, T ü rk iy e ’de sinem a k u lü p ­lerin in k a rş ıs ın a çık ıveren en büyük sorundur. Senede 300e y ak ın film y ap an yerli sinem anın a ra s ın d a sinem a ku lüp lerin in göstereb ileceğ i dü ­zeye v arab ilen ler p a rm a k la sa y ılm ak tad ır, ö te y andan h er sene büyük g ü rü ltü le rle ilan edilen yabancı film işletm elerin in liste lerinde bu düzeye varm ış o lan ların say ısı pek azdır. F ilm azlığının y an ı s ıra tek n ik güçlü k le r de v a rd ır, ö rn e ğ in iki sene önceki lis te lerin k ıy ısına köşesine sık ış tırıl­m ış b ir film i g ö ste rm ek istediğ in izde ya orijinal kopyası bulunm az y a d a film eski ve kesik olur. R obe rt Kolej S inem a K ulübü de d iğ er sinem a k u ­lüpleri gibi film tem ininde bu güçlük lerle karşı k a rşıy ad ır . Bu güçlüğü yenm ek için en iyi çare T ürk iye 'dek i sinem a ku lüp lerin in ö rgü tlenm esi­dir. Bu tak d ird e bü tün sinem a ku lüp lerinde düzen­li p ro g ra m la r sunm ak m üm kün o lacak tır . R obert Kolej S inem a K ulübü bu ö rg ü tü n kurulabilm esi için elinden geleni y ap m ay a hazırd ır.

R o b ert K olej S inem a K ulübü

29

amerikan yeraltı sineması shirley clarke

sezer türkayY era ltı Sineması-» d iye de a n ı­

lan N ew Y ork oku lunun en ö- nem li yönetm en lerinden olan S h irley C la rk e son y ap ıtı « P o rt­r a i t o f Ja so n / Ja so n ’m K im ­liği» film ini, Jo n a s M ekas’m öncü lüğü İle ve N ew Y o rk ’ta k i y e ra ltı s in em acıla rın ın y a p ıt la ­rım y e rü stü n e ç ık a rm a k am ac ı ile aç ılan g ö s te ri sa lonundak i g ö ste ris in d e n so n ra y am n d a L o n d ra F ilm F estiv a lin e g e t i r ­di. F ilm L o n d ra ’d a genellik le beğenildi. F ilm in i P a r is ve A m s- te rd a m ’d a da g ö ste re n C la rk e O cak ay ı sonunda D a n im a rk a s in em a tek in d e «Jason» ile b ir ­l ik te d iğ e r 2 uzu n ve 3 k ıs a film ini üyelere, s in em a okulu ö ğ rencilerine ve bas ın üyelerine g ö ste rd i. A şağ ıd a S h irley C lar- k e ’ın b as ın to p lan tıs ın d a basın ü y elerin in ve bizim so ru la rım ı­z a verd iğ i k a rş ılık lra ı b u la c a k ­sınız.

K endi film leri üzerin e :

«Şim diye dek film lerim de p erde İle sey irc i a ra s ın d a k i uzak lığ ı a z a ltm a ğ a , sey irc in in hay a l k u rm a s ın a engel o lm ağa ça lış ­tım . S ey irc in in ilg isin i devam lı çekebilm ek İçin p erd ey i bölüm ­lere ay ırıp k u lland ım . « P o rtra it of .)astın > ile «film y ap m ak ? ü- zerine film y a p m ak ç a lışm a la ­rım ı b itiriy o ru m . G iderek , «Ja- s o n . in zenciler ü zerine y a p tı­ğ ım film lerin sonuncusu o lab i­leceğini de söyleyebilirim .» «The C eıınection / A raeı»y ı 960 d a y a p tım biliyorsunuz. O rada film in tem eli o lan e s ra r çekm e olayı bugün değ işik b iç inüerde k a rş ım ıza ç ık m a k ta d ır : L SD ve b enzerleri ve «hippie»ler.»

P o r t r a i t of Ja so n / Ja so n ’ın K im liği >nde ken d i y aşam ın ı a n ­la ta n Ja so n a r t is t ik y e ten ek le ­

r i o lan b ir g e rçek k işi. T ele­v izyonda «show» y apab ilecek güçte .»

Ja so n ü zerin e film yap ıp onu iy i ve k ö tü yön leri He ta n ı tm a ­d an önce çok düşündüm . A n­c ak Ja so n ken d i yo lunu ço k ­ta n bu lm u ştu . B enim onda de­ğ iştireb ileceğ im b irşey yok tu pek. A y y rıca kend isi de film içinde m utlu idi ve film i sevdi. D evam lı k a h k a h a la r la gü lm esi onun için o lağ an b ir şey . A n cak f ilm in so nuna d o ğ ru ağ lad ığ ı z am an kend in i b iraz zo rlad ığ ı­nı sanıyorum .»

D an se tm ey i b ırak m am ın n e ­denleri, an n e o lm am ve sönm ek­te o lan d a n s sa n a tın ı sinem a ile k o ru m a y a ve y a şa tm a y a ç a lışm a k istem em dlr.»

T eclm sel s in e m a y a film y a p ­m a k için b a n a hiç b a ş v u rm a ­d ıla r. B en o n la ra u y gun g e l­m edim sa n ırım , ö rn e ğ in , R oger C orm an g ib i ça lışm azsan ız uy a- m azsın ız on lara . K endim H olly- w ood’t a N ew Y ork y ö n etm en le­ri ile ilgilenen b irk aç yap ım cı ile k o n u ştu m , am a sonuç a la ­m adım .»¡ Gelecek için ik i düşüncem v ar. ö n c e İsv eç sinem asın ın o la n a k ­la rın d an y a ra r la n ıp b ir film yap m ağ ı düşünüyorum . Y ak ın ­da İsv eç ’e g id ip bu k o n u d a g ö ­rü şm e le r y ap acağ ım . İk incisi is“ <■ S an F ra n c isco Pandom im T opluluğu* ile y ap m ak is te d i­ğ im film .»

Y era ltı s inem ası ve A.B.D. üzerine:

G eçen yıl F ox M ovietone»’ u n k a p a n ır ın ı k u tla d ık ta n so n ra *New Y ork F ilm Y apım ­c ıla r B irliğ i» ad ın a k ü çü k b ir sa lon aç tık , B u ra d a N ew Y ork- lu yönetm en lerin g ün lük o lay ­

la r üzerine y a p tık la r ı film leri b i r g ü n so n ra hiç kesm eden ve n ite lik le rin e b a k m ad an oy­n a tıy o ru z . B ugün b ü tü n A, B. D. de g ü n lü k g a z e te ç ık a r ­m ak z o rla ş ırk en y e ra ltı g a z e ­te le r i gelişiyor.»

¿Y era ltı sinem acıla rı» o la ra k en iyi ge lirim iz çeş itli sinem a o k u lla r ın d a verd iğ im iz d e rs le r­den geliyor. Y oksa k ıs a film y ap ım ı ekonom ik yönden iyi b ir iş değil.»«John C a ssa v e tes’e dediğin iz g ib i b irşey le r o lduğunu sa n m ı­yorum . O, önce çok iy i b ir o- yuncudur. N ew Y oîrk s in e m a­sın ın sesin i d u y u rm ak y önün­den en b ü y ü k ödevini «Shadow s / G ölgeler » ile b a şa rm ış tı. Ş im ­di ise a r a s ı r a f ilm y a p a ra k d a ­h a çok t a oyuncu o la ra k de­v am ediyor. E n son fü m l «D lrty D ozen / On ik i Ç irk in A dam » d a çok iyi b ir oyun veriyordu.» «A.B.D. de a ç ık ça b ir « siyah ­la r ın devrim i» v a r . B en «siyah k u v v e t > e k a rş ı değilim . Bu g e r ­çek üzerin d e b irşey le r y a p m a ­m ız g e re k tiğ i düşüncesinde­yim . Bu genellik le gen ç le rin ön ­d erlik e t t iğ i b ir devrim . İk inci uzun film im -The Cool W orld / S oğuk D ünya» d a (1964) bu k o n u y a d eğ inm iştim . A m acım A m erik ay a a ç ık ç a g ö rü len g e r ­çek leri g ö s te rm e k ti b ir bakı m a. F ilm b ittik te n ik i h a fta so n ra büyük siy a h g ö ste rile r i ba-şladı.»

A.B.D. de denem e ok u lla rı a- ra sm d a en iyisi U Ç L A (L os A n ­geles Ü n iv e rs ite s i - C a lifo rn ia ) d ır. TV de b irçok yönetm en y e tiş tird i sinem aya. A n cak TV ve H oliyw ood’un k ö k le ri t iy a t­rodan gelir . B u yönetm en lerin çoğunda (E lia K azan g ib i a lıc ı­

30

yı iy i ku llan m ay ı b ilen ler d ı­şında) b ir s in em a tem eli, s in e­m a geçm işi yok tur.»

ÜÇ K ISA , ÜÇ U Z U N F İL M İ İL E SH IR L E Y C LA R K E

S hirley C la rk e dansı b ırak ıp s in e m a y a b aş lay ın ca (1953) ilk y ap tığ ı k ıs a ren k li film y ine dan s Üzerine o lm uş: «D ance İn th e S u n /G ü n eş A ltın d a D ans». A ncak bu s in em a yolu ile b ir d an s g ö ste ris i değil, an la tım yolu o la ra k dansı seçen özgün, b aşarılı b ir «sinem a» denem e­si. B a şa n lı ve e tk ili b ir boyu­tu o lan ren k le rin d en b aşk a , öz­gün biçim i ve g ö rü n tü le ri ile ilginç b ir film . İk i k iş in in b ir ­leşm esini, ay n ı h a re k e tle r i de­ğ işik yön lerden çekip so n ra ­d an ü s tü s te b ind ird iğ i g ö rü n ­tü le r ile an la tıy o r. A rad an , b ir san iye g ib i k ıs a b ir zam an f a r ­k ı b ırak ıp ay n ı şe y i yfepıyor.

İk i ay rı ân ı b ir a r a d a g ö rü y o r­sunuz. B öylece önem li an la rın ü s tü n e bas ıy o r ve b irb irin e y a ­k ın ik i a n d a k i o lay ların , k iş i­le rin d u ru m la rın ın fa ik ın ı ve­rebiliyor.

«The C onnection / A racı» C lar- k e ’ın ilk uzun y ap ıtı ve bizce üçü içinde en başarılım . N ew Y o rk ’un k en a rın d a , f a k ir ve

eski b ir yerde e s ra r çeken, ço­ğun luğu siy ah k işile r ü s tü n e b ir film y ap m ak isteyen b ir yönetm eni iş başında g ö ste ri­yor. J a c k G elber’in oyunun­dan y a ra r la n m ış C larke.

Ön düşüncelerle gelip, gerçek k işile rin e s ra r a ld ık tan son ra y a p tık la rın ı s a p ta m a k isteyen ve on lardan çok değişik , ç ıl­g ın ca şey ler bekleyen yön e t­m en (film dek i), a rac ın ın gec ik ­m esi ve k işile rin in beklem edi­ği h a re k e tle r i ile u m utsuzluğa düşüp kendi de o n la ra k a tılır . Sonunda isted ik lerin in çoğunu elde edem ez.

A ncak «D ance in th e Sun» da- k ine benzer b ir a n la tım g ü cü ­ne C la rk e’in gö rdüğüm üz d i­ğ e r k ısa film lerinde ra s t la n ­m ıyor. Y ine de d iğ er iki fUml, «B ridges - go - round / K öprü ­le r G eçiti» ve « S k yseraper / Gökdelen», ren k ve biçim yö­nünden b aşa rılı sayılır.

B u rad an çıkış y ap an C larke g e rç e k te a rac ıy ı bekleyen k i­şileri bize çeş itli yön leri ile il­g inç b ir biçim de g ö ste riyo r. F ilm in b ü tü n ü büyükçe b ir o- d an ın içinde geçiyor. A ncak C larke sey irciye h e r an v arlığ ı­nı duyurd u ğ u alıc ıla rı ile k o ­nunun te a tra l hav asın a g irm i­yor. O yuna d a p ek bağlı k a l­m ayıp belirli b ir konu içinde (e s ra r içm ek için b ir a ra y a

gelm iş) k işile ri kendi istediğ i gibi sap tıyo r. (B u rad a C la rk e '- ın h er film inde yaln ız ya da başkası ile b ir lik te gö rü n tü yönetm enliğ in i de yap tığ ın ı be lirte lim ). T ek te k k işilerin i verm ek tek i b aşarıs ı onların toplu luk o larak özelliklerini v erirken de görü lüyor.

«The Cool W orld / Soğuk D ün­ya» siyah delikan lıların so m a ­la rın a değinir, onların y aşam ­larım a n la tırk e n H arlem ’in ö- zellik lerü ıi de veriyor. D aha geleneksel y ap ıda b ir film . C larke bu kez çoğu a m a tö r o- lan o y u ncu larla çalışm ış. On­la r da bağım sız oyunları ile e t ­k ili o luyorlar.

«The Cool W orld» ve «The Connection» da kullandığı «Jazz» m üziğin in b a ş a r ı» nıd a belirtm ek gerek .

« P o rtra it of Ja so n / Jaaon*m Kim liği» (1967) C larke’m en özgün ve İlginç yap ıtı. T üm üy­le b ir «One - m an Show» y ap ­m ış. F ilm de gö rü len tek canlı, siyah Ja son , g e rçek b ir k işi: Ja so n H olliday. « E rk ek b ir f a ­hişe» Ja so n kend i deyim iyle. Bencil, duygulu , kişisel so ru n ­la rı o lan b ir kişi. N ew Y o rk 'ta ki evinin şöm inesi önünde içk i­sin i İçerken yönetm enin k iş i­liği, yaşan tıs ı, geçm işi He İl­g ili so ru n la rın a k a rş ılık v eri­yor uzun uzun. Ç oğunlukla kendi isted iğ i o lay ları a n la t ı ­yor, ta k li t yap ıyor, çekinm e­den sü rdü rdüğü m esleğini a- çıklıyor.

S H IR L E Y C LA R K E

C larke b ir gece 12 sa a t içinde d u rm aksız ın çekm iş ve bun­dan İki sa a tlik b ir fü m ç ık a r ­m ış. G erçek b ir «cinem a - veri- té» yapm ış. Bu a ra d a 12 sa a t sü rek li içki içip konuşan ve gerçek te oyuncu o lm ayan Ja - son 'ın b aşa rıs ın a d a değinm ek gerek . Ja so n «yaşıyor» alıcı k a rşıs ın d a ve film in sonuna d oğru boşalıyor. C larke d a Ja - son’ın yetenek lerinden iyi y a ­rarlan m ış . T ek düesellğe k aç- m am ayı başarıyor.

31

deneysel film derleyen : nuran ülken

Y irm inci yüzyıl başı, p lâ s tik s a n a tla rın deneysel a la n d a g ö ste rd iğ i en g ü ç lü gelişim devresid ir, öze llik le resim dalında k u llan ılm ay a b aş lan an ye­ni tekn ik le» f ilm sa n a tın d a e tk ile r in i hem en g ö s­te rm ey e b aş lad ıla r. Z incirlem e b ir esin lenm e idi bu. Yeni te k n ik le rin u y g u lan m asiy le sinem a d i­lin in s ın ır la r ın ın a lab ild iğ ine gen işliyeceğ in i se- zéri b irçok sa n a tç ı bu daim o la n a k la r ın d a n y a ra r- lâriirtâk am acı ile s in e m a y a yönelm eye b aşlad ıla r. 1930' le rde p lâ s tik sa n a tla r ın b ü tü n ekol ve a y ­r ın tı la r ı s in em ay a g irm iş ti biie. D eneysel sinem a ise d ah a b aş lan g ıç ta çok yönlü ve ilg inç b ir g e ­lişi«! g ö ste rd i. Y en i'b iç im le r o r ta y a a tıld ık ça , k o ­n u la r gö rü lm em iş tek n ik le rle b a m b a şk a aç ıla rd an ele a lm m ay a başland ı.S ana tç ıy ı, h e r yeni a la n d a olduğu g ib i büyük g ü ç ­lük ler bekliyordu. K endini y a p ıtın a a d a m a k la b i t ­m iyordu sa n a tç ın ın işi. B ugüne dek sü regelen b i­çim de, san a tç ı f ilıh in in b ü tü n y ü k ü n ü o m u z la rın ­da ta ş ım a k ta y d ı. Bu p a ra dem ek ti, zam an d em ek ­ti. H am filin b o y ad an ve tu a ld en p ah a lıd ır . F ilm in y ıkan m ası, basılm ası, ço ğ a ltılm ası ise çok dah a p ahalıd ır, ö t e y andan , b irçok deneyci, film y a p ı­m ı s a n a tıtım ,'te k n ik açıdan , gö ründ ü ğ ü n d en dah a k a rm a ş ık o lduğunu Ö ğrendiler, F ilm zam an ı k a v ­ram ı ve h a re k e tin ak ıc ılığ ı so ru n la rı ile ilg ili öğ ­ren ilecek çok şey vard ı, ö ze llik le zam an u n su r­la rım e tk ili o la ra k k u llan ab ilm ek için k av ram ın tem eline inm ek g erek iyo rdu .Y ü rek li f a k a t lrisa sü ren b ir çab ad a n so n ra b ir ­çok sa n a tç ı p a le t ve f ırç a la r ın ın bildik çevresine döndüler. B u n la rın a ra s ın d a F ra n s a ’dan P icasso , Braopje; ; C octeau, İ ta ly a 'd a n R icc ia rd i, Russoli, Severini, A lm an y a 'd a n M oholy -Nag,y, H irschfeld - M ack, K and insky , A m e rik a ’d an A lexander C a lder ve M an R a y vard ı. B ü tü n g ü ç lü k le re k a rş ın de­ney lerin i sü rd ü ren le r ise F e rn a n d L éger, B erto ld B arto seh , A lex an d re A lexeyev (F ra n s a ) , O sk a r P isch inger, H an s R ic h te r (A lm a n y a ), ve Len Lye (Y em Z elânda)- idi.L éger, R ic h te r ve F ischingeı-, s in e m a y a , d ah a ön­ce resim lerinde b a şa rı ile u y g u lad ık la rı, f a k a t ö g üne dek film in ak ıcılığ ı içinde g ö rü lm em iş olan b ir biçim ci so y u tlu k g e tird ile r , ö ze llik le F isch- in g e r in g eo m etrik b ileşim leri s inem an ın k a z a n d ı­ğı yeni b içim e çok Uygundu. O PU S 11, M AVİ

S E N F O N İ ve M A CAR D A N S L A R I’nda F lsch in- ger, biçim ci soy u t g ö rü n tü le rle m üziğ i ak ış ı a r a ­sında y a k ın b ir b ağ lılık k u ra ra k , ses İle g ö rü n tü ­nün aynı yönde gelişm esin in g e tird iğ i uyum lu luk üzerine k u ru y o rd u y a p ıtla r ın ı ve so y u t g ö rü n tü - ses eşlem esine d a y an an böyle b ir film in y an ın ­da, gelişim i y ılla r yılı h a re k e t - ses uyum u Üzeri­ne k u ru lm u ş o lan baleye özenci ve ham b ir s a ­n a t gözüyle b ak ılm ay a b aşlan ıyo rdu .

C a n la n d ırm a (an im asy o n ) tek n iğ in i Ok o la ra k M acar asıllı m im ar B a rto se h k u lland ı. L 'Id e a adlı film inde B a rto se h sey irc iy i derin lem esine etk ili- yecek d ra m a tik b ir d u y arlık ta ş ıy a n an la tım b i­çim ini denedi. Ç izgileri de konusu da gelenek d ı­şı idi. Z am an ın d a çizilen g ü lünç tip le r yerine se rt , k ab a çizgili g ra v ü r k iş ile r ku lland ı. K endine öz­g ü bu çizgi biçim i sey irc ide güçlü , sa rs ıc ı b ir d ra ­m a tik e tk i b ırak ıyo rdu .

A lex an d re A lexeyev ise deneysel s in e m a y a g e rek tek n ik g erek konu seçim i yönünden b ü yük bir y en ilik g e tird i. B a rto sc h ’u n tu tu m u n u n tam te r ­siydi A lexeyev’inki. K o n u y a değil biçim e önem veriyordu . M ousso rsgsk i'n in m üziğ ine d a y a n a ra k haz ır lad ığ ı Ç ıp lak D ağ d a B ir Gece / N u it S u r Ie M ont - C hauve alışılm ış s iy a h - beyaz b a s it ç iz­g iler y erine ton ve gö lge a y r ın tıla r ı tem eli ü ze­r in e y ap ılan ilk c an lan d ırm a film i idi. G ö rü n tü ­le r sü rek li b ir e riy işle yeni b içim lere g iriy o r, bu k es in tis iz g eç iş le r ile doku zeng in liğ in in sü re k li­liğ i sağ lan ıy o rd u . A lexeyev, resim lerin i üzerinde onblni aşk ın top lu iğnen in bu lunduğu b ir ta h ta üzerinde h azırlıyo rdu , iğ n e le r i ile ıl g e ri o y n a t­m a k la hem h a re k e t - ses u y u m u n a h ak im oluyor hem de resm e is ted iğ i to n değerin i veriyordu . T o p ­lu iğ nelerin b ü tü n h a re k e tle r i te k k a r e o la rak Çekiliyordu.

A n thony G ross ve H ec to r H oppins Y aşam a S ev in­ci / Jo ie de V ivre adlı f ilm leriy le can la n d ırm a s i­n em asın a S tein len ve V e rtè s ’in çizg ileriy le aynı p a ra le ld e b ir d u y a rlık g e tird ile r . 1930 la rd a Cas- sa n d re ve Je a n Colin a fiş s a n a tın a soy u t resim li p a r la k ve uyum lu luk gözetilm eksiz in ku llan ılan ren k le ri ve im gesel bileşim i g e tire re k F ra n s ız g r a ­fik sa n a tla rın ı yeniden c a n la n d ırm a k ta İdiler.

32

D eneycilerin çoğu öbür güzel sa n a tla r d a lla r ın ­dan sinem aya, geçm iş k iş ile r idi. O zam an a dek film yapım cısı o lan k işile rin deneysel sinem aya geçişleri o lağ an o lm am ak la b erab e r K anada , U lu ­sa l F ilm K u ru lu n d an N orm an M cLaren deneysel sinem anın say ılı öncü lerindendir, özellik le , doğ­ru d an d oğruya film üzerine çizm ekle elde e ttiğ i g e rçek ü s tü h a re k e tle ün y ap m ıştır M cLaren. F il­m in doku sın ır la r ım g en işle tm esi ve çizgiyle sa ğ ­ladığ ı h a re k e t ile ses a ra s ın d a çok y ak ın b ir b ağ ­lan tı k u rm ası d iğ e r önem li k a tk ıla rın d a n d ır. Ses bandım da film de olduğu gibi çizerek elde etm esi sinem an ın y a m s ıra m üzik a lan ın d a geniş y an k ı­la r u y an d ırm ış tır.B ir d iğ e r önem li buluşu «kare a tlam a» te k n iğ i­dir. Bu yo lla canlı çek im le elde edilen b ir h a re ­k e t, k a re ek lem ek y a da ç ık a r tm a k la istend iğ i k a ­d a r y a v a ş la tılm a k ta ve h ız lan d ırılm ak tad ır. Böy­lelikle film dek i k iş i y e r çekim i, a ğ ır lık g ib i fiz ik k u ra lla r d ışında h a re k e t e tm ek ted ir. M cLaren film in b ir s a n a t o rta m ı olduğu k a d a r b ir te k n ik gereç o lduğunu bilen çağ d aş sa n a tç ı azınlığm - dandır. T ek n iğ in bilim ve m a te m a tik b ilgisi üze­rin e k u ra rk e n film e b ir sa n a tç ı tu tu m u y la eğili­şin i hiç b ir zam an y itirm e m iş tir . F ilm lerindek i c an lan d ırm a ve k o reo g ra f! bilim sel ve m a te m a tik k u ra lla rc a h esap lan m ıştır. Ç a lışm ala rın d a tek n ik ve sa n a tı b e ra b e r y ü rü tm e sin in sey irciy i d o y u ru ­cu n ite liğ i ile deneysel sin em acıla rın tu tu m u n a yön çizm iştir.Ö zellikle ta n ıtm a yazıları düzeni ve çekim i üze­rin e ça lışan A rcad y of P a r is deneysel sinem ada ilk o la rak k a to d ışınlı osiiogT aftan y a ra r la n m ış­tır . A rcad y so y u t g ö rü n tü le r elde e tm ek için k u l­land ığ ı bu a ra ç la h a re k e tin akıcılığ ın ı d enetleye­b ilm ek te idi. A rk a p lân d a ku lland ığ ı te k veya çok kadem eli f a n ta s t ik g ö rü n tü le r üzerinde özel ışık oyunları u y g u la y a ra k ilginç sonuç lar elde ediyordu. I ş ık k ay n ağ ı o la rak ku lland ığ ı renkli sp o tla rd an elde e t tiğ i ış ın la r k ır ıla ra k b ir sa llanım ay n as ın a verilm ek te , bu a y n a ise ışın ları yarı

T H E A T R E D E M O N SIEU R E T M ADAM E K A B A L / W A L E R IA N BOROW CZYK

saydam b ir perdeye y a n s ıtm a k ta idi. B urada , p e r ­denin a rk as ın d ak i gö rü n tü ile k ay n aşan ışık oyun­ların ı tek k a re tekn iğ iy le film e a lm a k ta ve b irb i­ri içinden oluşan kesin tisiz b ir soy u t g ö rü n tü le r gelişim i elde e tm ek te idi. A rcady ışık kaynağ ın ın tam önüne yerleştird iğ i perde, m aske, f iltre ve benzeri a ra ç la r la film lerin in doku zenginliğ in i d a ­ha da a r t t ırm a y ı b aşarm ış tır .

G ünüm üzde deneysel sinem a, canlı fo to ğ ra f ta n film üzerine çizm ekle elde edilen harekete , c a n ­land ırılm ış bebeklerden üç boyutlu m alzem e an i­m asyonuna k a d a r geniş b ir a lan ı k a p s a m a k ta ­dır, Bu a ra d a op tik tekn iğ in in b ü tün yenilikleri sin em ay a u y g u lan m ak ta ve h e r gün beklenm edik, e tk ili sonuç lara v arılm a k ta d ır. Y üzlerce tekn isyen ve sana tç ın ın o r ta k ça lışm a la rın a yön çizenler a ra sın d a re ssam lard an R obert L apoujade, P e te r Foldes, C arm en d’Avino, an im atö rle rden John H upley, G eorge D unning, g ra fik san a tç ıla rd an J a n Lenica, M orton Goldsholl ve W alerian Borow- czyk 'i sayabiliriz .Son y ılla rda özellikle Foldes resim sa n a tım s i­nem aya u y g u lam ak ta , Goldsholl tek n ik deney ler­de ve B orow czyk üç boyutlu m alzem enin can lan ­d ırılm asında ilginç sonuç lar elde e tm ek ted irler. Foldes s inem aya b ir ressam gözüyle b a k m a k ta ­dır. Ç izgi ve renk lerine h arek e ti k a tm a k la g ö rü ş­lerin daha etk iley ici b ir biçim de vereceğine in an ­m ıştır . in sanoğ lunun k ad eri ve kadın - e rk ek iliş­k ile ri tem a la rım işlediği film lerinden biri olan K uş İş tah ı / . A ppetit D 'oiseau cinsiye t tem asını soyu t g ra fik çizgilerle işlem ekte, konu üzerinde­ki yorum unu kesin lik le iletm eyi b aşa rm ak tad ır .

D eneysel sinem ada günüm üzün en ilginç ça lışm a­ların ı y ap an la rd an b iri B orow czyk’tir. F ilm e g e tir ­diğ i g erçek ü stü duyarlık ile can lan d ırm a sanatın ın s ın ırla rın ı g en iş le tm iş tir. C anlandırılm ış eski g r a ­v ü r ve fo to ğ ra fla r ı üç boyutlu m alzem e ile b ir ­lik te k u llan a rak gelenekleri, uyum luluk k u ra lla ­rını ve bun ları gerek li gören inancı y ık m ıştır . Bu

!S3Şİ

RH IN O C ER O S / G ERG ED A N / JA N LEN ICA

33

B L IN K E T Y B L A N K / N O R M A N M CLAREN

gtiçlü k a rş ı çık ışın ın h a ş a n neden in i k uşkusuz , y a p ıtla r ın d a a ç ık ça gö rü len te k n ik b ilg isine ve bunu u y g u la m a yeten eğ in e b ağ lam am ız g e rek ir,

İ lg in ç tir k i k ısa b ir sü re önce faz la s iy le d ev rim ­ci ve a lışag e lin m iş in d ışında o lm a la n yüzünden re k lâ m ve en d ü s triy e l filim lerin sa fd ış ı b ır a k tık ­la rı b irçok deney b u gün bu tü r le rc e b en im sen­m ek ted ir, M cL aren ’in k a re a t la m a tek n iğ i b u n ­la rd a n b irid ir, ö zn e l k a m e ra b ir d iğ erid ir. E le k ­tro n ik se sle r ve m üzik te faz lasiy le k u lla n ılm a k ­tad ır . N e yaz ık k İ bu te k n ik le r y a g ereğ in d en faz la y a d a yan lış k u llan ıld ık la rın d an e tk ile r i y i­tir i lm e k te d ir . ö z n e l k a m e ra te k n iğ i o lgun b ir konu gelişim i bilg isi g e re k tir ir .

G ünüm üzde deneysel s in em asın d a genel ak ım , k ö k le rin i 1920’le rd ek l d adalzm ve fü tu rlz m h a re ­k e tle rin d e arayab ileceğ im iz , so y u t g e rç e k ü s tü c ü ­lü k tü r. B u ak ım ın başlan g ıc ı o la ra k J e a n Cocte- a u ’nun B ir O zan ın K anı / Le S an g d 'u n P oete , 1929 ve M an R a y 'in F ilm Ç alışm ası / F ilm S tudy, 1926 adlı y a p ıtla r ın ı g ö ste reb iliriz . S a lv ad o r Da- ll 'n ln y ap tığ ı deney leri ise b a şa rıs ız o la ra k n ite ­leyeceğiz. Bu a lan d a , ç ağ d aş s a n a tç ı la n n b aş ın ­d a C arm en d ’A vino ve J a n L en lca’y ı sa y ab ilirsek te , A lm an asıllı H e lm u t H e rb s t genç k u şa ğ ın en u m u t verici ç a lışm a la n n ı y a p m a k ta d ır .

B ir b a şk a ko l İse üç boyu tlu gündelik m alzem e­nin düzenli b ir h a re k e t içinde c an lan d ın lm as ıd ır . « Ik l boyutlu m alzem enin ve d o k u la n n p a rç a la n ­m ası, biçim ve y e rle rin in değ iş tirilm esi» b ir d i­ğ e r deneysel düzeyd ir. Bu dalın çık ış n o k ta s ı olan kübizm , b ilindiğ i gibi, doğal m alzem enin a n a litik o la rak p a rça lan m as ı ve d oğay la ilg isi olm ıyan, boyalı b ir yüzeyde yen iden y a ra tılm a s ı d em ek tir . B u gün bu a la n d a N o rm an M cL aren (K a n a d a ), P h ilip S tap p , Jo h n W hltrjey ( A .B .D .), V ladm lr L enky (R o m an y a), ve E m an u ele L u zza ti ( İ ta ly a ) ça lışm a k ta d ır la r . Bu sa n a tç ıla r deney lerinde tü r ­lü m ercek ve a y n a la r , buzlu cam , say d am p lâ s tlk -

C O STA N CE / A L E X A N D R E A L E X E YEV

ler, k im y asa l b ileşik ve boyalar, f i lt re le r g ib i çe­ş itli a ra ç la r denem ek ted irle r.Son o la rak , deneysel sin em acıla r için en İlgi çe­k ici vo lan ses - h a re k e t uyum u y a d a h a re k e tin seslendirilm e?.! d iye ad land ırab ileceğ im iz k o nuya değ ineceğiz. B ü tü n füm y a p ım c ılan , sa n a tç ı la r ve film le u ğ ra şa n k işü e r i bek liyen bu so ru n «hare ­k e ti zam an lam a» y a d a h a re k e ti b ir sese vey a m ü ­ziğe u y g u la m a sa n a tıd ır . İşe z a m a n u n su r la n n ın tem el k a v ra m ın d a n b a ş lam ak g erek lid ir, İn sa n ­oğlu g e rç e k te d ö r t boyu tlu b ir evrende y aşa r. D ördüncü boyut, y an i zam an , varo lu şu m u zu n g e ­rekçelerinden b irid ir . F iz ik gelişim im iz zam an ın eg em en liğ i a ltın d a d ır . O ysa zam an , re s im ve y o n tu d a y ap m ad ır. F ilm in ise b ir baş lang ıcı, b ir sonu ve dolayısly le b ir y aşam çizg isi v a rd ır. Z a ­m an film sa n a tın ın a n a u n su ru d u r. B ir film in y a ­şam ın ı z am an o film e özgü tem posu ile sey irciye ile tir. A yn ı şey i m üzik İçin de söy llyebllirlz. B u İki u n su ru n b ir lik te f a k a t yerinde k u lla n ılm a la n sonsuz o la n a k la r ve b ileşim ler dizisi m u ş tu la m a k ­tad ır .D eneysel sinem a, sa n a tç ıy a tic a r î k a y g u la rd a n a rın m ış o la ra k gözlem ve d eney lerin i fü m e a k ta r ­m a özg ü rlü ğ ü n ü tan ır , g ö rü n tü s a n a t la n m n el değm em iş yö re lerin i a r a ş t ı rm a o la n a k la n sa ğ la r. T üm y o lla n y itir ilm iş o lan ak ılc ı öykü lem e b i­ç im inden çok d a h a çek ici ve g e n iş tir deneysel sinem a. Ü ste lik , g eçm iş te k i d enem eler s in em a ve te lev izyon g ra fiğ in d e g e rçek b ir ge lişm e an cak ak ıld ışı ve b ilinçaltı y o lla rıy la v an ld ığ ım g ö s te r ­m ek ted ir.D eneysel sinem a evcilleşm e ve s ıra d a n film y a p ­m a eğ ilim lerine k a rş ı ç ıkan sağ lık lı b ir b a ş k a l­d ırm ad ır.

K A Y N A K LA RH erdeg, W. (Y ay ım cı), F İL M A N D T E V G R A P ­H IC S, G rap h is P re ss , 1967, Z urich.H alas , J ., M anvell, R „ T H E T E C H N IQ U E O F F IL M A N IM A T IO N , F oca l P re ss , 1959, London.

34

kaynaklar1 ocak’tan 9 şubat’a kadar çevrilen türk

film leri listesi

agâh özgüç

O C A K

1) IST A N B U LU SEV M İY O RU M - Yön. Ü lkü E ra k a lın / Sen. B ü len t O ran / Gör. O rhan K ap k ı / Oy. B elgin D oruk, M u ra t Soydan, T u g a y T oksöz, N ed re t G üvenç / Y ap. K öksal F ilm .

2) K U R ŞU N L A R IN YAĞ M U RU - Yön. E rte m G öreç / Sen. S a fa ö n a l / G ör. N e ja t O kçugil / Oy. C üneyt A rk ın , Sevda F e rd ağ , M ine So- ley, C ah it I r g a t / Y ap. E r F ilm .

3) ŞA F A K SÖ K M ESİN - Yön. E rte m G öreç / Sen. S a fa ö n a l / N e ja t O kçugil / Oy. C üneyt A rk ın , S elda A lkor, P e rv ln P a r , D ev le t D ev­rim /Y a p . E r F ilm .

4) A L T IN A V C IL A R I - Yön. Z a fe r D avutoğlu / Sen. S efa ö n a l / G ör. L übnanlı b ir o p e ra ­tö r / Oy. G öksel A rsoy, S em ira A hm et, N ec- m a E vad , A dil A dham , H aşan M a tta r / Y ap. P ın a r T icare t.

5) N İLG Ü N - E se r R e fik H alid K aray / Yön. E r te m E ğ ilm ez / Sen. B u rh an B olan / Gör. K rito n Ily ad ls / Oy. K a r ta l T ibet, F a tm a Gi- rik , ö n d e r Som er, O ya P e ri, M ünür ö z k u l / Y ap. / A rzu F ilm .

6) K IR M IZ I F E N E R SOKAĞI - Yön. N a tu k B a y ta n / Sen. S uav i S ualp / G r. M engü Y e­ğ in / Oy. H ü ly a K oçyiğit, S ad ri A lışık , E til- la E rg ü n , R en an F osfo rog lu / Y ap. S aner F ilm .

7) ŞEY T A N K A F E S İ - Y ön ve Sen. S u a t Y a­laz / G ör. M u s ta fa Y ılm az / Oy. F ik re t H a ­k an , O rhan G ünşiray , T ü lây E rden iz, E rol T aş / Yap. O lcay P rodüksiyon .

8) T U R A N O Ğ LU - Yön. ve Sen. Ç etin K aram an - bey / G ör. F e th i M üren ler / Oy. T a m e r Y i­ğ it, O ya P e ri, Y ıldırım G encer, B irsen A y­da, Cenk E r / Y ap. U ğ raş Film .

9) T O PR A Ğ IN G E L İN İ - Yön. ve Sen. Y ılm az G üney / Gör. G ani TuranU / Oy. Y ılm az G ü­ney, N eb ah a t Ç ehre, H a y a ti H am zaoglu, D anyal T o p a tan / Y ap. Güney Film .

10) B İR K A D IN İN TİK A M I - Yön. ve Sen. İ l­han E ng in / Gör. M em duh Y ükrnan / Oy. T ü rk ân Şoray , E k rem Bora, ö n d e r Somer, R eha Y urdkul, E ng in İnal, F u n d a P o stac ı / Yap. E ngin Film .

11) EŞK İY A H A L İL - Yön. ve Sen. Alp Zeki H eper / Oy. C üneyt A rkın , P ira y e Uzun, E rol Taş, A liye R ona, H aşan Ceylân / Yap. S inem a Film .

12) D A Ğ LA RI B E K L İY E N KIZ - E ser. E sa t M ahm ut K a ra k u r t / Yön. S üreyyan D uru / Sen. Suavi Sualp / Gör. M anasi Füm erid is / Oy. H ü lya K oçyiğit, M u ra t Soydan, Yılma« K öksal, Seyfi H avaeri, C ah it I rg a t , K ayhan Yıldızoğlu, Lem an Ö ztü rk / Yap. Saner F ilm .

13) P İR E N U R İ - Yön. ve Sen. Y üm az G üney / Gör. G ani T u ran lı / K a y a E rerez / Oy. Yıl­m az Güney, N eb ah a t Ç ehre, N ih a t Z iyalan / Yap. Güney Film .

ŞUBAT

14) RACON ÖM ER - Yön. A ram G ülyüz / Sen. F u a t ö z lü e r / Gör. Ç etin G ürtop / Oy. Sad­ri A lışık , Sevda F e rd ağ , R eh a Y urdakul, Sevda N ur, Vhi ö z , S erpil Gül, T evh it Bil­ge / Yap. E r le r F ilm .

15) M A FlA ÖLÜM SAÇIYOR - Yön. M ehm et A slan / Sen. B ülen t O ran / Gör. F eridun K ete / Oy. K a r ta l T ibet, Zeynep A ksu, A tl- lâ E rgün , T a lâ t G özbak, G üven E rte , D erya T anyeri, A ynur A ydan / Y ap. F a tih F üm .

EŞK IY A H A L İL / A LP Z E K İ H E PE R

35

sinematek haberleriB ir sü re önce Tüi-k S inem atek D erneğ i G enel K uru lu , Nebil V aru y ’un b a şk a n lığ ın d a o la ­ğ a n ü s tü : to p la n a ra k tü z ü k te değ iş ik lik yapm ıştır). G tindem gereğ i, Y önetim K u ru lu n u n sun duğu tü zü k tad il ta s a r ıs ı ü ze­r in d e ta r t ış m a aç ılm ış ve so­nuç o la ra k a ltı m addenin de­ğ iştir ilm e si ve tü z ü ğ e geçici b ir m adde k o n m asın a k a r a r ve­r ilm iş tir .D eğişen ve yen iden tü zü ğ e k o ­n an m adde ve f ık ra la r ı su n u ­yoruz:

M adde 7 /C —* D ernek a m a c ı­n a u y gun ça lışm a la r y ap m ak is tey en ve C em iy e tle r K a n u ­nu n d ak i ş a r t l a n h a iz ve en az iki yıl sü re ile D em ek a m a ç la ­r ın a ve S in e m a te k ç a lışm a la ­r ın a olum lu k a tk ıd a b u lundu­ğ u sa p ta n a n iz ley ic i Ü yeler, b aşv u rm a la rı ü ze rin e D ernek k u ru c u la rın d a n vey a Y önetim K u ru lu ü y e lerinden en az iki k işin in ta v s iy e si v e Y önetim K u ru lu 'n u n k a r a n ile A sıl Ü ye o lab ilirler.Y önetim K uru lu g e re k li g ö r ­düğü d u ru m la rd a bu ik i yıllıK sü rey i k ısa lta b ilir y a d a k a l­d ırab ilir .D erneğe üye o lacak la rın m e­deni h a k la ra sa h ip ve 18 y a ş ı­nı b itirm iş o lm ala rı lâzım dır.

M adde 10 — G enel K u ru l’un to p lan m ası ve to p lan tı y e te r say ısı:G enel K u ru l to p lan tıs ın a D er­neğe Asıl Ü ye o la ra k yazılı o- iup d a öden ti borcunu ödem iş o lan Asıl Ü y e le r ç ağ rılır. G e­nel K u ru l'u n to p lan tı y e te r s a ­

y ısı D erneğe A sıl Ü ye o la rak yazılı olup d a öden ti bo rcunu ödem iş o lan üy e le rin yarısın-* d an b ir faz lasıd ır.E n az üç g ü n önceden Genel K uru l to p lan tıs ın ın günü, s a ­a ti , y e ri ve gündem i en az İki g a z e te ile ilân o lu n u r ve h ü ­k ü m ete bU dirilir. G enel K uru l to p lan tıs ı, ilân o lunan ve H ü ­k ü m ete b ild irilen g ü n ve s a a t ­te ve m uayyen yerd e yap ılır, i lk to p la n tıd a y e te r say ı elde edilm eyip to p la n tı g e r i b ır a ­kıld ığ ı ta k d ird e en az üç gün ev v e l A sıl Ü y e le r yen iden ç a ğ ­rılır ve b ıra k ılm a sebep leri ile yeni to p lan tın ın ta r ih i, s a a ti ve y eri gündem ile b e ra b e r ik i g a ­z e te ile Uân o lunur ve h ü k ü m e­te b ild irilir. B u to p la n tıy a k a ­tıla n A sıl Ü y e le rin say ısı ne o- lu rsa o lsun Genel K u ru l to p ­la n tıs ı yap ılır. G enel K u ru l to p ­lan tıs ın ın b ird en z iyade geri b ırak ılm ası Caiz değ ild ir.M adde 13 — G enel K u ru l'u n y e tk ile r i:G enel K uru l D erneğ in en y ü k ­sek o rg an ı olup. M edeni K a ­nunun, C em iy e tle r K an u n u n u n ve ö b ü r y a s a la n n tan ıd ığ ı b ü ­tü n y e tk ile r i k u llan ır.A şağ ıd a yazılı h u su s la ra G e­nel K uru l ta ra f ın d a n k a r a r ve­r ilir :a - A n a T üzü ğ ü n tâd ili, b - Y önetim K uru lu , O nur K u­ru lu v e D en e tç ile rin seçim i, c - H e sa p la n n te tk ik i ve Y ö­n e tim K u ru lu ’n u n İbrası, d - B ü tçen in tasd ik i, e - D erneğ in feshi, f - T ü z ü k te b e lirtilen ve y e tk i­li k ılın an d iğ e r kon u la r.

M adde 14 — G enel K uru l t a ­ra fın d a n a lın an k a r a r la r to p ­la n tıd a b u lu n m ay an A sıl Ü - y elere b ir m ek tu p ile b ild irü ir . D ern ek L okalinde İlân ta h ta s ı ­n a asıılr , m üm kün o lu rsa basm yolu ile d u y u ru lu r.M adde 33 — D em ek , m erkez ve şube lerinde a ş a ğ ıd a yazılı d e f te rle r i tu ta r : a - Ü ye d e f te r i: D erneğe g i­ren le rin k im lik le ri, d em eğ e g ir iş ta r ih le ri , a y lık v ey a y ıl­lık p a r a ta a h h ü tle r i bu d e f te ­re yazılır.b - K a ra r d e f te r i: Y önetim K u ­ru lu ’nun k a ra r la r ı , ta r ih ve n u ­m a ra s ıra s ı ile b u d e f te re y a ­z ılır ve k a r a r la r ın a ltı üyele­r in im za la rı He ta sd ik olunur, c — G elen ve g iden ev rak d ef­te r le ri: G elen ve g önderilen ev­ra k ta r ih ve n u m a ra s ıras ı ile bu d e fte re k a y ı t ve gelen e v ra ­k ın as ılla r ı ve g önderilen e v ra ­k ın m ü sv e tte le r i bu ta r ih ve n u m a ra la r a ltın d a d o sy a lan n - da sa k la n ır .d - G elir ve g id e r d e f te rle r i: D ernek n a m ın a a lın an b ü tü n pa ra la rın a lın d ık la n ve sa rfo lu - n a n p a ra la r ın da v erild ik le ri y e r le r sa rih o la ra k bu d e f te r ­lerde g ö ste rilir . D ernek .gelirini dip koçan lı ve n u m a ra la n z in ­cirlem e g iden m ak b u z m u k a b i­linde a lır ve m a s ra f la r ın ı m üs- b lt e v ra k m ukab ilinde y a p a r ve m ak b u z dip k o çan la rım ve m ü sb it ev rak ı sa k la r, e - B flânço ve k es in hesap, f - D em irb aş defte ri.M adde 34 — D erneğ in feshi, genel o la ra k M edenî K anun hü k ü m lerin e h ağ lıd ır. Şu k a ­

3ft

d a r k i, D erneğ in kendi kendi­n i feshe k a r a r vereb ilm esi için to p lan acak G enel K uru lda A- sıl Ü yelerin en az ü ç te ik is i­n in h u zu ru ş a r t t ı r .Bu su re tle çok luk elde edilm e­diği ta k d ird e ik inci defa to p ­lan m ak için ilk to p la n tıd a ol­duğu g ib i T üzüğün onuncu m addesine gö re ü y e le r ç a ğ r ı­lır. B u çağ rı ü zerin e to p lan a ­c a k üyelerin say ısı ne o lu rsa olsun fesih k ey fiy e ti g ö rü şü le ­bilir. A n cak bu su re tle y ap ılan to p lan m a ve g ö rü şm e sonunda fe s ih h ak k ın d ak i k a ra r ın m ev­cu t üy e le rin ü ç te ik i oyu ile verilm esi ş a r t t ı r .F esih halinde D ernek m alları T ü rk S in em atek D erneğ i ile a y ­nı am acı güden ve G enel K u ­ru lca k a ra r la ş t ır ı la n b ir d e r­neğe geçer.D erneğ in feshi, Y önetim k u r u ­lu ta ra fın d a n beş g ü n içinde C em iyetler K anununun d ö r­düncü m addtesinde yaz ılı İ d a ­re M a k a m la rın a b ild irilir. Geçici m adde — T üzüğün be­şinc i m addesin in (d) bendinin ilgili hükm ü B a k a n la r K uru-

langlois olayı

F ra n s ız g in e m a te k i’n i 1936’da k u ra n ve b u güne k a d a r y ö n e t­m enliğini y a p an H en ri L anglois K ü ltü r B a kan lığ ın ın em riy le ye­lin d en alındı. T ü rk S inem atek D erneğ i’n in de k u ru lm a sın d a büyük ölçüde yard ım cı olan ve "bir n u m ara lı on u r üyesi bu lu ­nan L ang lo is’n ın yö n e tm en lik ­ten a lın a ra k y e rin e P ie rre B ar- b in’in a ta n m a s ı sinem a d ü n y a­sın d a büyük o la y la ra yol aç tı. B a ş ta F r i tz L ang , Jo sep h Lo- sey, N icho las R ay, V iıicente Vlinnelli, R oberto Rossellini, Ro- b e r t F lo rey , C harles S p aak ve Nico. P a p a ta k is ’in bulunduğu b irçok sinem acı film lerin in Si-

lunca izin verildiğinde y ü rü r ­lüğe g irer.

★Geçen ay erte lenen Y eni Çe­koslovak S inem ası Toplu G ös­teris i, geçtiğ im iz şu b a t ay ı 1- çinde yapıldı. N e v a r ki, bu h aftay ı S in em atek üyelerine su n m ala rı g e rek en Ç ekoslovak F ilm E n s ti tü s ü B aşkan ı Bo- hum il B re jch a ve sinem a y a ­z a n , Broz, T ü rk iy e 'y e g irm e­le ri İçin gerek li vizeyi a la m a ­d ık la rın d an İs tan b u l ve A nka- ra d a k i g ö ste rile ri sun am ad ı­la r. D ah a önce de, T ü rk F ilm A rşiv i’n in düzenlem iş olduğu B u lg a r F ilm le ri Toplu G öste­risini sunm ak üzere T ü rk iy e’­ye gelm eleri g e rek en B u lgar S inem atek! B aşkam ve B ul­g a r sinem acı! a n n a , aynı neden ileri sü rü le rek «bu yılki k ü ltü r p ro g ram ın d a , böyle b ir f a a li­y e tin bulunm adığı» g erekçesiy ­le vize verilm em işti.N isa n a y in d a S in e m a te k ’in k u ­ru lu şu n d an bu y a n a ilk kez, b ir yönetm en ad ın a Toplu G ös­te r i düzen leyeceğ iz . R o m a ’ d ak i C ineteca N azionale Yö-

n e m a te k ’te g ö ste rilm e h a k la n n ı k a r a r ı p ro te s to e tm ek am acıy­

la g e ri a ld ılar. B u n la rın d ışın ­d a F ra n s ız ve y ab an c ı sinem a oyuncu la rın d an M arlene D iet- rich, S im one S ignor»t, D elphine Şeyriğ , A lain Delon, Yves Morı- tand , Je a n - C laude B rialy , Mi­chel Sim on ve S am i F re y de k a r a n p ro te s to ederek film leri­n in bundan böyle sinem atek te g ö ste rilm em esin i istem işlerd ir. Polis, S in em atek g öste rile rin in boykot ed ilm esi için Je a n - Luc , Godard, F ra n ço is T ru ffa u t, C laude Chahrol vë Jacques Do- niol - V alcroze'un düzenledik le­r i o lay ları b a s t ırm a k ta güçlük çekm iş, itiş ip k a k ılm a la r o l­m uştu r.Y eni sinem a tek yönetm eni B aı- biıı, g ö ste ri sa lon larım geçici o- la ra k k a p a tm ış tır . G erekçe ola,-, ra k . yeniden düzenlem e» hazır- lık lan n ın ile ri sü rü ldüğü bu k a ra ra ek o larak , s in e m a te k în 60 k a d a r personeli işlerinden

netm enl, P rof, L eonardo F lora - v an ti 'n in S inem atek üyelerine sunacağ ı bu g ö ste rile r M lche- langelo A ntonioni’ye ay rılm ış­tır . Y önetm enin « o rta dönem» inin film lerin i içinde bulundu­ran p rog ram ın uygulanm ası ve P ro f. F io ra v an ti'n in T ürk i- yeye g elerek film leri sunm ası, d ah a önce Ç ekoslovak film le­r in i e r te lem em iz i g e re k tire n güçlük lerin yeniden o r ta y a çıkm am ası halinde m üm kün olabüecektir.

Bu konuda yayım o rgan ı bu ­lunduğum uz T ü rk S inem atek D em eğ i adm a b ü tün üyeleri­m ize, geçird iğ im iz güç döne­m in h er gününde, bize g ö ste r­d ik leri ilgi, an lay ış ve hoşgö­rü rlü k için te şek k ü r etm ek is­tiyoruz . E n çok ih tiyacım ız olduğu günlerde, üyelerim izden beklediğim iz dayan ışm a ve d esteğ i bulm am ız, 6500 üyeli dem eğim izin yıırım konusun­da bize em niyet verm iştir. 1- le rik i ça lışm alan ıh ız ı, bu gibi b ir üye to p lu lu ğ u 'ad ın a v e 'o tı- la r için b aşa rm a y a ça lışaca­ğız.

ç ıkarılm ışlard ır. L ang io is’nln sin em atek içinde b aşk a b ir gö ­reve a tan acağ ı, bu gör.evin dış ü lkelerde F ra n sız film leri „gös­te r ile ri düzenlem ek ve genç ele­m an ların eğ itilm elerin i sağ lâ- n iak olabileceği b ild irilm ekte­d ir L anglo is’nin yerinden a lın ­m asına gerekçe o larak ise sine­m a te k ’in ulusal b ir önem ka^ zandıği, yöıietim lhio de buna bağlı o la rak y ü rü tü lm esi g e re k ­tiğ i g ö ste rü m iştir . Langlois'niA kendine özgü yöntem leri h e r­kesçe bilinm esine rağm en, 30-' yılı aşk ın bir süred ir; diftıyanm en büyük sinenia tekirii klırfıri ve y a şa ta n b ir adam ın yerinden1 alınm asın ın başk a nedenlerden ileri geld iğ i sanılmaktadır'." O- lay herhalde k ap an m ış değil­dir ve Herki gün lerde yeni ğe- üşm eler beklenm elidir.T ü rk Sinertiatek D erneğ i -de H enri L ahg lo is 'ya b ir te lg ra f göndererek desteğin i b ild irm iş­tir.-

37

filim ler

P İR A M İT L E R A L T IN D A K İ İK T İD A R Ç E K İŞM E S İ

F A R A U N / F İR A V U N . Y önetm en / Je rz y K aw alerow lcz. S en ary o / B oleslaw P n ıs ’un ro m an ın d an T a- deusz K onw lcki ve J e rz y Kavvale- row icz. G ö rü n tü Y önetm eni / Je rz y VVojcik. M üzik / A d am W alaclns- kl. K u rg u / W ieslaw a O to ck a D e­k o r / Je rz y S k rzep insk l. O yun cu la r / Je rz y Zelnlk, B a rb a ra B ry lsk a , K ry s ty n a M lkolajevvska, P lo tr Paw )osk i, L eszek H erdegen , Je rz y B uczackl, W leslaw a M azurkiew icz, S tan ls law M llski. Y apım / «K adr» F ilm B irliğ i, FUm Polski, P o lon­y a 1906.

S iy ah zem in üzerinde k ırm ız ıy la su n u la n ta n ıtm a y a z ıla n . E sk iM ısırlıla rca k u ts a l say ılan , k ızgın k u m la rd a oy n aşan İki bok böceği­n in y ak ın d a n çek ü m lş g ö rü n tü sü . B u g ö rü n tü y le b ir lik te verilen ses e tk ile r i. İ k i böceğin d inse l İnan ış­la r yüzünden yolunu k e s tik le r i M ı­s ır ordusu . S o n ra sey irc iy i ted irg in eden uzun, nefis b ir bölüm ; b ü tün a y r ın tıla n y la b ir k o şm a h a re k e ti­n in verilm esi. B öcek lerin önlerine ç ık tığ ın ı rah ip le re bU dlrm ek için, b ü tü n o rduyu y a rıp g eçerek soluk so luğa k oşan öncünün a y a k se sle ­ri. D insel in an ışla rın yo lunu de­ğ iş t i r t t iğ i k ızg ın gün eş a ltın d a k i M ısır ordusu . B a şrah ip H erh o r’un bu y ru ğ u y la , b ir öm ü r boyu sü rm ü ş b ir «em eğin» b ir ç ırp ıda h a rc a n m a ­sı: yeni yol ü zerin d ek i b ir k an a lın o rdunun geçeb ilm esi için a sk e rle r ta ra fın d a n do lduru lm ası. B ü tün

öm rü n ü k an a lı ta m a m la m a y a v e r ­m iş yoksu l kö len in ölüm ü. Y a da iki böcek yüzünden fed a edilen b ir insan . Bu olgu v e liah t o lan genç p ren se ad am ak ıllı «koyar» ; F ira - vun’u n ilk b llinçlenişi. A sk eri m a ­n e v ra la rd a n so n ra o rdunun s a ra ­y a dönüşü, vb. vb. Ü n lü P olonyalI sinem acı Je rz y K aw ale row icz’in F ira v u n ’u böyle başlıyor.

P o lonya sinem asım n W a jd a ve M unk İle b ir lik te üç b ü y ü k y ö n e t­m eninden b iri o lan J e rz y K aw ale- row icz duygulu , in sancıl A lim le­rinden so n ra bu İddialı a r a ş t ı rm a ­s ın d a ü s tü n - y ap ım tü rü n ü n o la­n ak la rım k u lla n a ra k M a rx is t ö ğ ­re tin in ışığ ı a ltın d a elindek i ta r ih ­sel m alzem esiy le top lu m sa l b ir e-

le ş tir iy e g ir iş iy o r. T ü rk iy e ’de g ö s­te r ile n ilk P o lo n y a film i o lan K a ­w alerow icz’in F ira v u n ’u ilk b a k ış­ta H ollyw ood ta rz ı tic a r î ü stü n y a p ım la ra k a rş ı o r ta y a ç ık a n lm ış b ir filim o la ra k a lın ab ilir. B ilinen, k lişe leşm iş ü s tü n - y ap ım k u ra l­la r ın a s ır tım çev iren K aw ale ro ­w icz’in, genel a n la m d a ü s tü n - y ap ım tü rü n e k a r ş ı t b ir tu tu m la ele a lıp işled iğ i film in bu n ite li­ğ in in y a n ıs ıra taş ıd ığ ı b a şk a b ir önem li n ite liğ i d a h a v a r kİ, sonuç­ta a ğ ır ve y a v a n k u ru lu ş lu bu e- serl, o bey lik deyişle « k u rta rd ığ ı» bile öne sü rü leb ilir: K aw alero-w lcz 'in k u su rsu z p lâ s tik zevki. Genç f ira v u n X III R am ses He A- m on ra h ip le ri a ra s ın d a k i « İk tidar çekişm esin in» verilm esinde bu

FARAUN / FİRAVUN / JERZY KAWALEROWICZ

3S

p lâ s tik zevk h er sahnede, h er an kend is in i d uyuruyor.

G ünüm üzden g erile re g iden K a- w alerow lcz, eski M ısır u y g a rlığ ı­na, f ira v u n la rın a ltın çağ ına dö­nüyor. A m a onun firav u n u b ir g ü ­neş o la rak kab u l edilen, söyledi­ğ i iki edilm eyen o m asa lla rd ak i m is tik f ira v u n la rd a n değil, s ıra ­dan in sa n la r g ib i m ücadele eden, sevişen kan lı canlı, «m addeci* bir firavun . T arih se l o lay la rd an ç ık a ­ra k ken d i yo rum unu g e tiren K a- w alerow icz’in film i, sinem ada t a ­rih i filim ler tü rü n d e şim diye de­ğ in ra s tla n ılm a m ış ay rık s ı b ir ö r ­nek.

K aw alerow icz’in k ah ram an ı, t a ­rih e sad ık k a la n göste riş li, göza- lıcı büyük d ek o rla rın o rta s ın d a çağ ın a ta n ık olan, g ittik ç e bilinç­lenen, ha lk ın ın nasıl söm ürüldüğü- nün, nas ıl ezild iğ in in fa rk ın a v a ­rın ca k a ra rs ız lığ ı am an verm ez b ir sa ld ırg a n lığ a dönüşen genç o ir f irav u n . K arşıs ın d a ü lken in ç ı­k a r la r ın a a y k ır ı iş le r çevirip y a ­b an c ıla r la işb irliğ i y a p a ra k d u ru ­m unu sü rd ü rm ek istiyen , belirli b ir sın ıfın tem silcis i b aş rah ip H er- hor. B ir y a n d a gençlik , coşkunluk, sevg i ve k u v v e t, b ir y a n d a te c rü ­be, k u rn az lık ve ç ıkarc ılık . F ilim ­dek i a n a ç a tışm a n ın baş k işile ri olan bu ik i tip in çizilm esinde K a- w aierow icz hiç b ir k a y p a k lığ a m eydan b ırak m ıy o r. İn san lık t a ­lih iy le b e rab e r sonsuza değin sü r ­g it v a ro lacak olan bu sü rek li ça ­tışm an ın k işile rin i aç ık seçik, k e ­sin kesin o r ta y a koyuyor. D ekor o la ra k d a ta r ih se l v erile re d ay a ­n a ra k b ü tü n zengin liğ iy le, göz k a- m aştırıc ılığ ıy la , p iram itle riy le , ta - p ın ak la riy le eski M ısır u y g a r lığ ı­nı seçiyor.

S o n rak i y ü zy ılla ra ününü, s a l ta ­n a tın ı ta ş ıy a c a k dev b ir p ira m it y a p tır tm a k ta n sa yoksul halk ın ın d a h a iyi b ir y aşam a düzeyine yük selebilm esi için ç ırp ınan genç R am ses ile tu tu c u gelenek leri, g ö ­ren ek le ri s a v u n a ra k ç ık a rla rım k o ru y an yönetici sın ıf d u ru m u n ­d a k i rah ip le rin ç a tışm a la rın a M a rx is t b ir ta v ır la eğilen K aw ale-

rowicz, film in d ra m a tik k u ru lu ­şunu bu olgu üzerine yoğu n laş tı­rıyo r .Bu a ra d a din ad am ların ı

te şh ir ederek» top lum sal gö rü ş­lerin i, düşüncelerin i de serg iliyor. G enç f irav u n g itg ide halk ın y a ­n ında y er a lm ak ta , düşünceleri a- ç ık lığa k a v u şm ak tay k en rah^>ler k a rş ı oyu n la ra g ir işm ek te gec ik ­m iyorlar. H alk ın sevgisin i k a z a ­nan genç f irav u n u n düşündükle­rin i, ta sa rlad ık la rın ı g e rçek le ş ti­rebilm esi ancak Amon tap m ağ ın ­dak i gizli la b ire n tte bulunan r a ­h ip lerin hâzinesine sahip olabil­m ekle m üm kündür. Genç Ram ses. rah ip le ri devirebilm ek, h a lk tan y a n a b ir yönetim k urab ilm ek , dış ü lkelere k a rş ı güvenliğ i k o ru y a ­bilm ek için p a ran ın ne k a d a r ö- nem li o lduğunu k a v ra m ış tır . M ı­sırın ç ık a r la r ı ad ın a la b ire n tte k i rah ip le rin hâzinesine zo rla el k o y ­m ak istem esi a ğ ır ge lişm ek te o- lan film in gerilim in i ansızın uç n o k ta s ın a ç ıkarıyor. F irav u n u n zo rla d a o lsa p a ra y a sahip olm ak is tey iş i filim de b ir dönüm n o k ta ­sıdır, bundan sonrası çorap sökü­ğü g ib i kendiliğ inden çözülüp so­nuçlan ıyor. «B uğday ta rlasın d ak i b aşak la r» , hâzineyi elde e tm ek ü- zere ta p ın a ğ a sa ld ırıyo rla r, a m a

D EM A N T I N O CI / G E C E N İN E L ­M A SLA RI. Y önetm en / J a n Ne- m ec . Senaryo / A m o st L ustig 'in «K aran lığ ın G ölgesi Olmaz» adlı öyküsünden Ja n N em ec ve A rnost L u stig . Y önetm en Y ardım cısı / H ynek Bocan . G örün tü ler / J a ­ro slav K ucera . D ekor / O ldrich B osak . G iysi / Zdena S narjdaro - va . K urgu / M iroslav H a jek . Y a­pım Y önetm eni / Milos Bergl. Y apım / E rich S vabik - Ja n P ro- ch azk a g rubu, B arran d o v S tüdyo­la r ı . O yuncular / (B irinci K açak) L ad islav Jan sk y , (İk inci K açak) A ntonin K um bera, (K adın) is le B ischöjova . Süre / 73 d ak ik a . 1964.

G ünüm üz sinem ası devinen b ir s i­nem a (olm alı) dır. Böyle olduğu i-

gtineş tu tu lm ası onları pan iğe u ğ ­ra tıy o r. O layların gidişi rah ip le r­den yan a döner gibi oluyor. Su­suşu, yenilgiyi kabullenm eyen genç firavunu a r t ık t r a j ik sonu bek lem ektedir.

R enklerin bu k a d a r iy i k a y n a ş­tığ ı g ö rün tü le r, sinem ada değişik b ir biçim an lay ışın ı gözeten K a­w alerow icz’in an la tım ın d a b irin ­ci derecede e tm en o larak o rtay a çıkıyor. A lışılm ış ü stü n - yapım havasından sıy rılm ak için K aw a- lerow icz değişik, vurucu deyiş o- y u n la n n a baş vuruyor, g iderek konunun taş ıd ığ ı h an ta llığ ı, y a ­vanlığ ı p a r la k an la tım ıy la ö r t­bas ediyor. Bu a ş ın biçim kaygısı M arx is t ta v n y la çelişiyorsa da g e rçek te K aw aleorw icz’in sinem a dili h a re k e tli o lm am asına karşın , çok çarpıcı ve soluklu. B a rb a ra B ry lsk a g ib i b ir oyuncunun v a r­lığı, K aw alerow icz'i k im i yerde ilginç e ro tizm göste rile ri düzen­lem eye itiyo r. «Ramses» de Je rzy Zelnik kusu rsu z b ir oyun veriyor. A y rın tıla ra inm eden kesm ek ge­rek irse b ir sözcük de özetliyebilir K aw alerow icz'in F irav u n u n u ; t i ­tiz, d ü rü st, soylu b ir çalışm a.

Sungu Ç apan

çin de rah a ts ız edicidir. Ç ünkü:a) Yenidir. A lışılm am ışı döker gözler önüne. T öreye ay k ın d ır . «Güç» y an la rı v a rd ır çoğu kez.b) D aha önce y ap ılana yeni bir yorum g e tir ir ya da öncesel bir m alzem eden y a ra rla n ır . B urad ak i yenilik işleyiş biçim indedir, g ö rü ­nüşte değildir. Bu incelik çoğu z a ­m an ayırdedilem ez ko layca. Bu film ler öncekilerden d ah a «güç» film lerdir.Seyirci, (zam an zam an eleş tirm e­ci) bu yüzden film e s ır t çevirir. «G örünüşe aldanır», her konuda olduğu gibi. «Görünüşü» yorum lar, bilmeden.(G iriş ) .

«Gecenin E lm aslan » (b) sın ıfına g irer.

GEÇEN Y IL PR A G 'D A ya d a Y lT tK B İR UM UDUN Y ÎT lR lL lŞ t

39

D E M A N T I N O C I / G E C E N İN E L M A SL A R I / JA N N E M E C

(.Gecenin E lm asla rı» nı R esnais, R obbe - G rille tt B unuel, K afk a e tk ilem iştir .«Gecenin E lm asları» , R esnais ,R obbe - G rille t, B unuel, K a lk a de­ğ ildir.B u ffe t’y l P icasso e tk ilem iş tir .B uffe t P icasso değild ir.B oulez 'i D ebussy e tk ilem iş tir . Bo- ulez D ebussy değild ir.(G lflş’i d o ğ ru la m a ):

Ö ncesi: 1) an ıla r , re n k : çok aç ık g ri. çek im ler: k ıs a (k ö tü a n ıla r g ib i). D öküm ü.a) U m u t: G h e tto (boş). B oş so ­k a k la r ın dolm ası. K apalı d ü k k â n ­la rın açılm ası. Gece elbiseli k a ­d ın la r h e r yerde . S ık ışık lığ ın sı­n ır la rın ı aşm ak . İ le r i doğru . B ir tra m v a y d a . Iş ık . A ydınlık . N e p a h a s ın a o lu rsa olsun. S ıcak , kuş- tü y ü b ir y a ta k . (B eni bekleyene k a v u şm a) y a d a (pencereden b a ­kan , so y u n a n ) : k ad ın . H ep m erd i­venin b ittiğ i yerde. O k ap ın ın a r ­dında. N e p ah a s ın a o lu rsa . (D aha öncesi) k a rd a k ız a k k ay m ak .b) U m u tsu z lu k : (a ) d a yazılı o- lan la rm te rs i. F a z la d a n : B ir p a r ­ça k u ru ekm eğe k a rş ılık a y a k k a ­bıdan (b ir g ü n boyalı g iy ilm esi m üm kün olabilecek) yoksun k a l­ma.2) B a stırılm ış a rz u la r : R enk : a y ­nı. çek im ler: g itt ik ç e d a h a uzun (d ü şle r g ib i). D öküm ü: K adın , bo­yalı a y a k k a b ıla r , (belk i de) b ir lik ­te gü leceğ im b ir k ız.

Ş im di: G erçek o lay lar. R e n k : S i­y ah - beyaz. Ç ek im ler: Çok uzun ( g e rç e k te olduğu g ib i) .D öküm ü: a) yü rü m ek , b) y ine öy ­le, c) y ağ m u r, d) yem ek, e) y ü rü ­m ek, f) y ak a lan ış , g ) bun ların te k ra rı.a ) Y ü rü m ek : B irin i y ü rü rk en , k o ­şa rk en , izlem ek. Y üzü n as ıld ır a- caba . D üşü n ü r m ü ? N e y i? K o rk ­m ası, Bu k o rk u n u n y aşan m ası (u zu n ), i le r i d o ğ ru (u m u t) . K a ­çış (am a n e rey e). Bu o la y la r s ı­ra s ın d a düşünülen İlerisi değild ir. B ir y e re v a rılacağ ı zam an y a p ıla ­c a k şey le r değild ir. A n ıla r geçer gözler önünden (benzer: bu y ü rü ­yüşe, duyu lan ö zg ü rlü ğ e).

•V

b) D eğişen b ir şey yok,e) Y ağ m u r: b ir olay. B enim y a ­ra tm a d ığ ım b ir şey. B a n a d ışım ­d an gelen. B a şk a b ir şey y a p a b i­lirim . D u rab ilirim örneğ in . D u y a­bilirim y ağ m u ru . Islan ab ilirim ,d) Y em ek: yeni b ir şey. B ir f ı r ­sa t. B ir gerek sin m e. D oğal y a s a ­la r ın ü stü n lü ğ ü . H erşeye . H e rk e ­se.e) Y ürü m ek : in sa n ilişk ileri (b ü ­tü n film de İlk k e z ) , b ir p a rç a k u ­ru ekm eğe k a rş ı ay a k k a b ın ın yi- tlrlllş in d en ö te, om uza d ay an an b ir el. (B ü tün film de, ik inci k a ­çağ ın varlığ ı hep m addesel’dir. D üşünm ez. R a h a ts ız ed er a rk a d a ­şını (sey irc iy i d e). Z am an gib id ir. Acı.)f) Y ak a lan ış : B u rad a N em ec'in k işiliğ i y e r a lır . D ah a önce y a l­nız R e sn a ls’n in M uriel’inde g ö re ­bild iğ im iz b ir «eskilik» o layın ın m addeleş tirllm esi (D elphlne Sey- rig 'in k o n u şm ala rı, g iysileri, o- t.urduğu ev g ib i). B ir « ih tiy arla r» ta r ih i o k u r g ib iy iz te leo b jek tifin y ard ım ıy la . K ra v a tlı y ık ın tıla rın insan avın ı izliyoruz, B u rad a Ne- mec en az üç kez bu ih tiy a rla r ı, çö kün tü lerin i, e r im ek te o luşların ı söz k o nusu ediyor:1) S unuş: İk i genç k a ç a r la rk e n bile g ençlik leri belli o luyor. K o­

v a la n m a k ta d ır la r am a d irid irle r, h a rek e tlid irle r . B ir tak ım ih t iy a r ­la r ta ra fın d a n , b ir elleriy le d a y a n ­d ık la rı bas ton y e tm iy o rm u ş gibi, ö ld ü rm ek İçin, v u rm ak için o n la ra tes lim edilm iş tü fe k le rin i öbür e l­lerine d es tek y a p an İh tiy a r la r t a ­ra fın d a n k o v a la n m a k ta d ır la r .2) İh tiy a r la r ın a y a k la r ı a r t ık bir- b irle riy le dan se tm ek , y erde d a ire ­le r ç izm ek için y a ra m a k ta d ır on ­la ra . K o llan , d an sed erle rk en eşle­rin i sa rm a k için d o lan m ak tad ır bellerine. A ynı a y a k la r b ir insan ı ö zgürlüğe g ö tü rm e ğ e de y a n y a - b ilm ek ted ir oysa. A ynı ko llar, y a ­ra lı b ir a rk a d a ş a y ard ım e tm ek için d o lan ab llm ek ted lr onun beli­ne. A ynı o rg a n la rın değ işik be­den lerde g ö rd ü k le ri gö rev in k a r ş ı ­la ş tırm a sı, ik i k u şa k a ra s ın d a k i k a rş ıla ş tırm a y ı, biri y av an b ir so­ru m su z lu k içinde eriy ip g itm ey e h az ırlan an , öbürü ise en verim li çağ ın d a k a ç m a k zo ru n d a k a la n i- k i k u şa ğ ın k a rş ıla ş tırm a s ın ı b ü tün aç ık seçik liğ iy le o r ta y a koyuyor.3) İh t iy a r la r ın b ira la r ı y u v a r la ­m ak İçin aç ılan d u d a k la n , genç bedenlerde k an a k a n a su içm eğe, ö lüm den k u r ta ra c a k suyu içm eye y a ray ab iliy o rd u .S o runu aç ık o la ra k k o y u y o r N e- mec o r ta y a . İh t iy a r la ra : Ö lüm ün

40

yarıy o lu n a gelm iş sîz ler, ö ç le rin ­de y aşam ak için b tlttin bir ö m ü r­leri o lan la rı k o v a lam ak , y a k a la ­m ak, ö ldü rm ek hakkın» k im den a- l ıy o rsunuz? K aldı ki. bu gençlerin k açm ak zorunda o lduk ları dünya y ılla r önce sîz lerin tem ellerin i k u r ­m uş o lduğunuz dünyadan başka b ir şey değildir.9) T e k ra r : S on 'un b aş 'a dönüşüm ü. İk i gencin yo la düşm eleri, film i yeniden b a ş la ta n ta n ıtm a y a z ıla n ­d ır belki de.N em ec'in film i o lgun b ir s in em a­nın, b ilinçli b ir ü rü n ü d ü r. H ik ây e ­s i tam , başt sonu olan, b ü tü n ö- bür h ik ây e le r g ib i b ir sü rec in i- çiriden a lınm ış b ir an la tım a ra c ı­d ır. S inem ası g e rçek ü s tü c ü lü k ten R obbe - G rille t’ye k a d a r e tk ile r ta ş ıy o r çeş itli ak ım la rd an . Bu e t ­k ileri, fü m i « y a ra tıc ılık ta n yoksun o la ra k ta n ım lam ak için ku llan m ak d a b ir yo ldur tab ii. K olay 'a , k ü ­çüm sem eye, g ilb isizliğe giden.

.Jak Şalom

P R O F E S Y O N E L OLM AK

T H E P R O F E S S S IO N A L S / P R O ­F E S Y O N E L L E R - Yön. / R ich a rd B rooks - K onu / F ra n k O 'R our- k e ’un ro m an ından - S enaryo / R ich a rd B rooks - Gör, Yön. / Con­ra d H all (P a n av isio n ve Techni- co lar) - D ekor / E d w ard S. H a- w o rt - K u rg u / P e te r Z inner - M ü­zik / M aurice J a r r e - O yn ıy an la r / B u r t L a n e e s te r (D o llw ort), Lee M arv in (F a rd a n ) , R o b ert R yan (E h re n g a rd ), J a c k P a lan ce (R a ­z a ) , C laude C ard in a le (M aria ), R a lp h B ellam y (G ra n t) , W oody S trode ( J a k e ) , Jo e De S a n tis (O r­te g a ) , R a fae l B e rtra n d (F ie rro ), M arie Gom ez (C h iqu ita! - Y apım / P a x E n te rp r ise - C olum bia. 1965. Y önetm en B rooks'un önceki yıl iz ­led iğ im iz «Lord Jim » i tu ta n la r hiç k u şk u su z bu «Profesyoneller» in k a rş ıs ın d a b ir hay li şaşırd ıla r, oysa şa ş ıra c a k hiç b ir şey yok, tilm in ve de böyle b ir film in g e re k ­t ird iğ i ça lışm an ın , nü t eliği a d ı l ­d a b e lir tilm iş tir . T üm ü Ue p ro fes­yonel işid ir B rooks'un bu son y a ­p ıtı, hem profesyonel ça lışm anın g e tird iğ i tü m d ü rü stlü k , ça rp ıc ı­lık, o lum lu luk örnek leriy le .

Ü ste lik B rooks’un önceki filim le- rine, ve «Lord Jim » e, öz o larak d a bağlı: «Profesyoneller» in te ­m ası b ir «seçme» dâvasıd ır. Lord J im gibi D ollw ort, F ard an , E h ren ­g a rd ve Ja k e se rüven lerin i sonun­da, Y üzbaşı R a z a ile M a ria ’yi p e t­rol k ra lı derebeyi G ra n t’a teslim e tm e ân ı gelince, b ir seçim y ap ­m a zorun luğu ile k a rş ıla ş ıy o rla r : P rofesyonel o lm anın «raconu» na, dü rü stlü ğ ü n e , m oral k a tılış ın a u y ­gun b ir seçim . G erçeği çiğneyip al- t ın la n a lm ak ya da G ra n t’a re s t çekip iki sevgiliyi se rb es t b ırak ­m ak . Ve pek tabiî, profesyonel­ler, bu son ve kaçın ılm az çareye b ağ lan ıyo rlar, o n la rca g eçerli ve g erek li say ılan te k çareye. Ü ste ­lik G ra n t’a k a rş ı d ü rü st d a v ra n a ­rak , görev lerin i sonuna k ad a r, en uygun, en b aşarılı şekilde, h a y a t­ların ı teh likeye a ta ra k , ölümle k u m a r oyn ıy arak y ü rü ttü k te n son­ra.Sözle an la tılam ıy acak k a d a r düz ha tlı bu h ikâyeyi B rooks, örnek b ir senaryo çalışm asından sonra, k u su rsu z b ir şekilde an la tıyo r, in ­celik lerine inerek , tem posunu bir san iye dah i d u rdu rm adan , heye­canı b aş tan sona k a d a r sü rd ü re­rek , w este rn havası içinde, w es­te rn k u ra lla rın a bağlı k a la rak . Sey irci ile oyun oynandığını da sa k lam ıy a rak , tü m gerek li u n su r­

la rı önceden iyice y erleştirip â- n m d a k u llan arak , sü rp riz e tk is i üzerinde ölçülü b ir şekilde basarak . Ve B rooks'un bu film indeki b aşa ­rısı yaln ızca sürük ley ici b ir se rü ­ven h ikâyesini, olayları, efektleri, m ekânları, oyuncuları değerlendi­rerek , an la tm asın d an çıkm ıyor yalnızca. M a rla ’ya, M eksikalI kıza, zorla sahip olm ak istiyen G ran t ağanın , özgürlük savaşını ç e te ­siyle sü rd ü ren V illa 'n ın esk i ad a m ­la rın d an Y üzbaşı R a za ’nm, K üba- da, FU lpin’de, R aza 'm n yan ında savaşan profesyonel a sk e r F ard a- m n ötesinde, h a t tâ tek ilgisi a t la r olan E h re n g a rd ’ın, zenci J a k e ’in ö tesinde bugüne k a d a r sü rü p ge­len d âv a la ra yanaşılıyor. Brooks- ıın an la ttığ ı olay hiç k uşkusuz b ir

fiction» olayı, oysa bu o laya k a ­rışan kişilerle, bu k işilerin dav ra- n ışlariy le, genel an lam da dahi ol­sa, b ir toplum un, bu toplum u y a ­şa ta n ideolojilerin, düzenin, düze­nin, düzeni k u ru p y a şa ta n in san ­la r ın h er yönü ile çağdaş b ir p a ­n o ram a çiziliyor. A m erikanın p a ­noram ası, büyük serm aye sah ip ­leriyle, zorbalık lariy le , ırkçılığ ı ile, dış politikasiy le, k ira lık a sk erle ­riy le ve de d ü rü st k a lm asın ı bi­len k işüeriy le , ya da gerçeğ i k av ­ram asın ı bilen. «Profesyoneller» in profesyonelliği de bu rad a ...

G iovanni Scognam illo

T H E PR O F E S SIO N A L S / P R O FE SY O N E L L E R / R IC H A R D BROOKS

41

IN L İK E F L IN T / K A İN A T I Y A R A TA N A D A M / G ORDON D O U G LA S

«ŞA H A N E BU D A LA LIK »

IN L IK E F L IN T / K A İN A T I K U R TA R A N A DAM . Y önetm en / G ordon D ouglas, S en ary o / H al F lm berg , G örün tü Y önetm eni / W illiam D aniels, M üzik / J e r ry G oldsm ith, O yun cu la r / J a m e s Co- bun, Lee J . Cobb, Je a n H ale, A n­drew D uggan , A n n a Lee. Y apım / T w en tie th , C e n tu ry Fox,: A m eri­k a 1966.M ajeste le rin in «ziyadesiy le iinlU» g izli a ja n ı Ja m e s Boııd, y aza rı F lem in g ’in k ita p la r ın d a sa v u n d u ­ğu budalalığ ı, ayn ı aç ık se ç ild ik ­le beyaz p erdeye de g e tirm iş ti. H iç k u şk u su z söylenebilir. B ir d ü ­zen, o düzen in sa ğ lad ığ ı u y g a rlık ve şa ş ır tıc ı b ireycilik a n c a k bu denli savunu lab ilird i.«A dam ım ız F lin t» , sözde B ond t a ş ­lam asıym ış! A yn ı b u d a la lık la rı d a h a b ir ü s tü n lü k le re v a rd ıra ra k sav u n m an ın ad ı n iç in ta ş la m a o- lu y o r? B u ras ın ı kes tirem ezsin iz . FU nt’lerd e düş gücü , a r t ık a lab il­diğ ine z o r la n m a k ta d ır . G erçek te F l in t - A B D ’li g izli a ja n F lin t - k a r ş ı t ı İn g iliz B ond’a o lan ü s tü n ­lüğünü o r ta y a koyuyor. B u, b iraz ABD ile B ü yük B rita n y a 'n ın be­yaz p erdede k a rş ı k a r ş ıy a g e lm e­si, o lan ca g ü ç le rin i o r ta y a k o y a ­ra k y ine k a rş ılık lı çek işm eleri. T aşlam an ın g e tir ip önünüze k o y ­m a zo ru n d a o lduğu g ü lü n ç lü ğ ü a- n y o rsa n ız , asıl bu an lam sız çe­k işm ede b u lacaksın ız onu. B ir in ­ci D ü n y a S av aş ın a k a d a r s iy asa l sahnede ve A v ru p a k ıta s ın d a b ü ­tü n ağ ırlığ ın ı d u y u ru p k a b u lle n ­d iren B ü yük B r ita n y a ; İk in c i Dün ya S av aş ın d an son ra a r t ık y o k ­tu r , silinm iş sü p ü rü lm ü ştü r . Y e­rin i h e r tü r lü egem enliğ i ile A BD alın ış tır .Bond h er tü r lü d av ran ışı ile to p ­lum la ilgili h e r şeye k a rş ı ç ık a r: Ü stü n ırk ın , ile ri u y g arlığ ın , b i­lim sel yüceliğ in , p a r a gücü n ü n ve ekonom ik ü s tü n lü k le b ireyciliğ in y an ın d ad ır. M a sa lla rd ak i gibi b ir b aş ın a ne iş le r y a p m a z ? Ç e te ­le rle değil, çe te lerden çok d ev le t­lerle , ü lkelerle sa v aşır . Bu ü lkeler ikiye bö lünürle r. Y a to p lu m cu lu k ­ta n y an a ve b ireyciliğe k a rş ı ü l­

k e le rd ir, y a d a g e ri k a lm ış y o k ­sul ü lkeler. A y rıca k ö tü le r de be­yaz ırk ın d ış ın d ak ile rd ir, genel İlk le A syalIlar.F lin t, B ond’u n izin i sü re r . B ond’la a la y etm ek , hele hele onu ta ş la ­m ak ak lın ın k öşesinden büe g e ç ­m ez. N için geçs in h em ? A ynı şe y ­le ri sav u n acak , ayn ı g ü ç lü ğ e e r iş ­m e çabası g ö ste rece k o ld u k tan son ra .Y aln ız şu k ü çü k a y r ın tıla ra özel­lik le önem v e r ilm iş tir: M a je s te ­lerin in g iz li a ja n ı Bond ne de ol­s a y a r ı a y a k la r ı yerde b ir k işid ir. Y a d a şöyle d iyelim : Bond, yarısüpe rm end ir. Y enilm ez, v u ru lm az, ö ldü rü lm ez a m a az çok, y ine de in san yön lerine d ik k a t ed ilm iştir. Ö rnek m i? B ilm em k a ç m ilim e t­re çap ın d a tab an cas ı, filân m a r ­k a otom obili, z ırh lı çe lik yeleği fa lan .A BD ’ll F lin t, bu özellik lerin h ep ­sin in ü s tü n e ç ık a r . B üyük B r ita n ­y a ö lçüleri içinde ay a ğ ı y a n y a ­r ıy a y ere değen Bönd a k a rş ılık ç F lin t, A B D ’li o lm anın ü s tü n lü k le ­r in i e lbe t üzerinden eksik e tm iye- cek tir . S eksen beş tü r lü İşe y a r a ­n a n «çak m ak * ’ı, sek sen a ltın c ı iş o la ra k s ig a ra da y a k a r . B unun ö- tes in d e F lin t, ta m b ir t ip ik süpe r- ınendir.Gordon D oug las’ın «In L ike F lin t- K â in a tı K u r ta ra n A dam »’ın b ir b aşk a yan ı d a h a v a r : F ilm , aç ık ­ta n aç ığ a k a d ın la n d a a la y a a lı­yor. H ay ır, a la y a alm ıyor, e rkeğ in

k a d ın la ra o lan m u tla k ü s tü n lü ğ ü ­n ü h içb ir g ed ik verm eden yüzlüyor p ek iş tir iy o r. «Şahane Yüz» a d a s ı­n a to p lan m ış güzellik uzm an la rı k a d ın la r , düzen led ik leri b ir ü stü n p lân gereğ in ce dün y an ın y ö n e ti­m ini e rk ek le rin elinden a lacak la r , bir b a ş la rın a egem en o lacak la r. F l in t bunu d u y d u ğ u n d a g ü lm ek ­te n k ın lıy o r. T ab ii e rk e k sey irc ile r de. A lt ta n a l ta sü rd ü rü len kad ın dü şm an lığ ı, o an d a suyun yüzüne ç ık arılıy o r. K ad ın la rın dünyam ızı y ö n e tm ele ri öyle m i? H ay ır. K a ­d ın la r y a ln ızca h izm et ed erle r e r ­k ek le re ; e rk ek le rin ü s tü n lü k le r i­ni, yücelik lerin i k ab u llen m ek zo­run d ad ır, cinsel ilişk ilerinde yine erk ek le rin g üçsüz a ra c ıla r ıd ır la r , D ünyay ı y ö n e tm ek o n la rın nes i­n e ?S üperm en F lin t, kad ın ö z g ü rlü ğ ü ­nü de b ir y u m ru k ta yere se rd ik ­te n sonra, e rk e k d ü şm a n la rın a dönüyor. Bu d efa u zay a g itm ek zo run d ad ır. Ç ü nkü u zay d ak i iki a s tro n o t k a d ın a A BD’li ü s tü n e r ­k ek g ü cü n ü isp a tla m a k la gö rev ­len d irilm iş tir ,«In L ik e F lin t» de n e le r yok k i? S ay m ak la b itecek g ib i değil. B u ­d a la lığ a sın ır ta n ın ır m ı ? G ordon D ouglas, se n ary o cu la rı ve oyuncu- l a n Ja m e s C oburn, L ee J . Cobb, A mİ re w D uncam ve J e a n H ale ile b ir lik te bunun o lağ an ü s tü ö rn e k ­le rin i sunuyor.A lk ışlam ası sizden tab ii.

T a n k K akınç

42

DEîER eehdîrme • KötU • • S ı r a d a n • • • İ l g i n ç • • • • G ü z e l • • • • • B a ş e s e r

SunguÇapan

A t i l l aDorsay

A liG e v g i l i l i

TuncanOkan

Ç e tin A. ö zk ır ım

G iovanniScognam ille

JakŞalom

ÇoşkunŞensoy

YeniSinema

Cum huriyet r e n iD erg i

M i l l iy e t YeniG azete

YeniSinema

YeniSinema

See

S E l/Ruka • • • • • • • • • • • « • • • • • • • • • • • • • •S lo ş I ş ık la n d ırm a /ln t im n i O sv e tle n i • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •S Gecenin E lm aala rı/D em an ti Noel • • • • • • • • • • • • • • • •

S B ir S a r ı ş ın ın A ş k la r ı / I a s k e Jedne P lavov lasky • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

P lrav u n /F a rao c • • • • © o * • • • • • • • • • • • • • • • • •

S C esur Asker Şvayk/Osudy Dobreha Vojaka Svejka • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •T a t l ı G iln ler/Ijea D em oise lles de H ochefort • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •Aşk Kurban l a n / 01 i I n d i f f e r e n t i • • • • • • • • • • • • • •

S B rancaleone Orduma/L'Armata B rancaleone • • • • • • • • • • • • • • • •S Hergün iç i n C eaaret/K azdy Den Odvahu • • • • • • •

K ad ın la ra İnanm am /Io, i o , i o e G li A l t r i • • • • • • • • • • •S En Uzun G ece/N ai D ılg a ta Noc • • • • • • • • • • • •

S e v g il i Hocamız/To S i r With Love • • • • • • • • • • • • • •T a t l ı B aşlan g ıç /A Coeur J o ie • • • • • • • • •H arika H ırs ız /G am b it • • • • • •İ n a t ç ı K ız/M olly Brown • • • • • •G iz l i Î s t i l a /T h e S e c re t In v as io n • • • • • • •K a in a tı K u rta ran Adany'In İ lk e ? l i n t • • • • • • • • •