likovno obrazovanie
TRANSCRIPT
LIKOVNOOBRAZOVANIE ZA
ODDELENIE
5Skopje, 2010
1
Avtori: Dan~o Ordev Igor Ordev
Recenzenti: D-r Maja Raunik Kirkov, pretsedatel Suta Topkoska, ~len Agim Saiti, ~len
Со решение на Министерот за образование и наука на Република Македонија бр.22-2326/1 од 21.04.2010 година се одобрува употребата на овој учебник
CIP - Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека “Св.Климент Охридски” , Скопје373.3.016:73/76 (075.2) = 163.3ОРДЕВ, Данчо Ликовно образование за 5 одделение / Данчо Ордев, Игор Ордев. - Скопје :Министерство за образование и наука на Република Македонија, 2010. - 105 стр. : илустр. ; 26 смРечник на поими: стр.96-97ISBN 978-608-4575-84-91. Ордев, Игор [автор]COBISS.MK-ID 84076042
2
Издавач: Министерство за образование и наука за Република Македонија
Печати: Графички центар дооел, Скопје
Тираж: 15.300
Drag u~eniku
I vo ovaa u~ebna godina prodol`uvame da crtame, da slikame i da oblikuvame tvorbi po likovno, kako i da se zapoznavame so novi sodr`ini od likovnata umetnost.
Vo sekoe sledno oddelenie }e u~ime pove}e za liko-vniot jazik, }e se zapoznavame so novi likovni tehni-ki i so novi imiwa na istaknati likovni umetnici od Makedonija i od svetot.
So pomo{ na u~ebnikot i so pomo{ na va{iot nastavnik po likovno sè pove}e }e ja razbirate magijata na liko-vnoto izrazuvawe i }e se osposobite za prepoznavawe na vistinskite vrednosti vo likovnata umetnost.
U`ivajte vo sozdavaweto na va{ite likovni tvorbi, a ~asot po likovno neka vi pretstavuva zadovolstvo.
Avtorite
3
RAZNI TEHNIKI VO LIKOVNATA UMETNOST
4
AVTOPORTRETI NA POZNATI LIKOVNI UMETNICI
MOJOT AVTOPORTRET
_____________________(ime)
_______________________________(prezime)
_______________________________(oddelenie)
_______________________________(osnovno u~ili{te)
(Nacrtaj go svojot avtoportret vo prazniot prostor)
Albreht Direr: Avtoportret, maslo na platno
Elizabet le Brun: Avtoportret, maslo na platno
Ogist Renoar: Avtoportret, maslo na platno
Pol Sezan: Avtoportret, maslo na platno
Tintoreto: Avtoportret, maslo na platno
Rubens: Avtoportret, maslo na platno
Kamij Pisaro: Avtoportret, maslo na platno
5
SODR@INA
LIKOVNA UMETNOST.............................................................8
LIKOVEN JAZIK ....................................................................10
Linija........................................................................................12
Boja............................................................................................14
Ton.............................................................................................18
Tekstura....................................................................................20
Nasoka ......................................................................................22
Golemina...................................................................................24
Forma-volumen.........................................................................26
Prostor......................................................................................28
Kontrast....................................................................................30
Ritam-povtoruvawe.................................................................32
Harmonija..................................................................................34
Ramnote`a................................................................................36
Gradacija..................................................................................38
Proporcija................................................................................40
Edinstvo....................................................................................42
Kompozicija..............................................................................44
Motiv.........................................................................................46
LIKOVNI PODRA^JA...........................................................54
CRTAWE...................................................................................56
Tekstura....................................................................................58
Forma........................................................................................59
Prostor.....................................................................................60
Kontrast...............................................................................61
Kompozicija.............................................................................62
Tu{...........................................................................................63
6
SODR@INA
7SLIKAWE.................................................................................64
Boja.............................................................................................66
Tekstura..................................................................................68
Prostor......................................................................................69
Akvarel.....................................................................................70
Voso~en pastel.........................................................................71
OBLIKUVAWE..........................................................................72
Forma...................................................................................76
Kontrast...............................................................................77
Proporcija................................................................................78
Glina..........................................................................................79
DIZAJN I VIZUELNI KOMUNIKACII...............................80
GRAFIKA..................................................................................84
Potpi{uvawe vo grafika......................................................86
Linija.............................................................................87
Tekstura........................................................................88
Forma...............................................................................89
ESTETSKO PROCENUVAWE....................................................90
RE^NIK NA POIMI...............................................................96
TEST 1........................................................................................99
TEST 2......................................................................................101
LIKOVNA UMETNOST
Znaeme deka lu|eto se zanimavaat so naj-raznovidni dejnosti i zanaeti za da si gi olesnat i razubavat sekojdnevniot `ivot i opstanok.
Umetnicite sozdavaat dela so koi go razubavu-vaat na{eto slobodno vreme i nè pravat sre}ni i humani. Postojat pove}e vidovi umetnosti kako {to se muzikata, teatarot, baletot, kni`evnosta, fotografijata, a se razbira i likovnata umetnost e edna od niv.
Muzi~kata umetnost e nedeliva od na{eto sekojdnevie i go ispolnuva sekoj moment od na{iot `ivot.
Teatarskata umetnost e posebno do`ivuvawe za sekoj ~ovek so {to se zbogatuva na{iot `ivot so u`ivawe vo glumata, dvi`eweto, dejstvieto i govorot na glumcite izvedeni na scenata.
Sekoj od nas koj posetil baletska pretstava znae deka baletot kako umetnost pretstavuva posebno do`ivuvawe vo ubavinata na muzikata i prekrasnite dvi`ewa i igra na baletskite umet-nici.
LIKOVNA UMETNOST
01
FILM
FOTOGRAFIJA
TEATARBALETMUZIKA
8
LIKOVNA UMETNOST
Preku televizijata ili koga odime vo kino znaeme deka filmskata umetnost e sekojdnevno prisutna vo na{eto slobodno vreme, so {to nè za-bavuva i odmora.
Sekoj ~ovek saka da ~ita ubava kniga koja vo sekoj moment e negov najdobar prijatel. Kni`evnosta kako umetnost go zbogatuva na{iot ̀ ivot i na~inot na izrazuvawe i nè pravi pobogati i porazli~ni od drugite.
Denes umetnosta na fotografijata nè zapozna-va so ubavinite na sè ona {to nè opkru`uva. Preku fotografijata se zapoznavame so vol{ebnosta i specifi~nosta na prirodata, gradovite, `ivotot na drugite lu|e, a istovremeno ni prenesuva i nè informira za slu~uvawata vo svetot.
Likovnata umetnost se izrazuva preku crte`, slika, grafika, skulptura i dizajn so {to go ra-zubavuva na{iot sekojdneven `ivot so vol{ebni likovni dela.
LIKOVNA UMETNOST
01
CRTE@
SKULPTURA
DIZAJN
GRAFIKA
FRESKA
SLIKA
9
DA ZAPOMNIME:
Umetnostite se delat na: likovna, muzi~ka, baletska, tea-tarska, kni`evna i umetnost na fotografijata.
LIKOVNEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
L I N I J ALinijata spa|a vo elementi i nea ja prepoznavame kako tra-ga na podlogata koga crtame i pi{uvame.
G O L E M I N AGoleminata e element koj ni ka`uva deka ne{tata okolu nas se pomali ili pogolemi.
F O R M AFormata ve}e ja znaeme. Site predmeti, pa i nie samite, imame forma i spored nea se prepoznavame.
Site umetnosti gi prepoznavame spored nekoja specifi~nost, muzikata spored zvukot i melodijata, kni`evnosta i teatarot spored zborot, baletot spored igrata, a filmot spored dejstvoto. Site umetnosti se izrazuvaat so ne{to specifi~no, pa taka i likovnata umet-nost. Izrazot na likovnata umetnost go vikame likoven jazik. Likovniot jazik e mnogu lesen za sovladuvawe. Toj se deli na likovni elementi i likovni principi. Nie vo u~ebnikov }e se zapoznaeme poedine~no so sekoj od niv, a preku crtawe, slikawe i vajawe }e gi pret-stavime na{ite likovni tvorbi. Likovnite elementi i principi se mnogu ednostavni za razbirawe, a mnogu }e ni pomognat likovno da se izrazuvame, kako i da ja razbereme likov-nata umetnost. Likovni elementi na likovniot jazik se: linija, boja, ton, tekstura, nasoka, golemina, forma (volumen) i prostor. Likovni principi se: kontrast, ritam, harmonija, ramnote`a, gradacija, proporcija, edinstvo i kompozicija.
B O J ABojata ja sre}avame sekade okolu nas i taa gi obojuva vo prekrasni boi site ne{ta {to gi gledame i {to nè opkru`u-vaat.
T O N Tonot zna~i posvetli i potemni boi od edna ista boja. Toj se dobiva mnogu les-no, so me{awe na bojata so crna i bela.
T E K S T U R ATeksturata e prika`uvawe na rapavi i mazni povr{ini na nekoi predmeti.
P R O S T O RProstorot se pretstavuva na slikata. Kako prostor se imenu-va seto ona niz koe se dvi`i-me nie, pticite, vozilata... Rastenijata rastat slobod-no.
N A S O K ANasoka e pravec na gledawe na eden crte`, slika, skulp-tura ili grafika.
10
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI PRINCIPI
02
K O N T R A S TKontrastot e likoven prin-cip. Toj zna~i ne{to spro-tivno, kako svetlo-temno, golemo-malo, nisko-visoko, toplo-ladno itn.
G R A D A C I J AGradacijata e mo`ebi nov zbor, no so nego u~ime kako vo likovnata tvorba poste-peno se menuvaat bojata, linijata, tonot i drugite ele-menti.
E D I N S T V OEdinstvoto kako princip go sreduva likovnoto delo vo mirna celina.
P R O P O R C I J AProporcijata e kako da gi napravime skladni raznite golemini vo tvorbata kako celina.
R A M N O T E @ ARamnote`ata kako princip }e ni poka`e kako tvorbata da bide odmerena, a raspore-dot vo nea ramnomeren.
H A R M O N I J AHarmonija zna~i kako likov-nata tvorba da ja napravime da bide skladna i ubava
K O M P O Z I C I J AKompozicijata e krajniot princip koj nè u~i kako da gi rasporedime liniite, boite, tonovite vo na{ata likovna tvorba.
R I T A M Povtoruvaweto ili ritamot go sre}avame sekade, vo mu-zikata tonovite imaat ri-tam. Denot i no}ta se povto-ruvaat, nedelite, mesecite i godinite isto taka itn.
11
DA ZAPOMNIME:Likovniot jazik se deli na likovni elementi i likovni prin-cipi. Likovni elementi se: linija, boja, ton, tekstura, nasoka, golemina, forma i prostor. Likovni principi se: kontrast, ri-tam, harmonija, ramnote`a, gradacija, proporcija, edinstvo i kompozicija.
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
Linijata e osnovniot element od likovniot jazik so koj se izrazuva umetnikot, no i element koj e prisuten sekade okolu nas, vo sè ona {to nè opkru`uva, vo predmetite, prirodata i pojavite.
^ovekot linijata ja upotrebuva sekojdnevno za negovite potrebi, so nea pi{uva, pretstavuva razni formi, informira, gi bele`i svoite idei, odnosno komunicira so okolinata.
Da se potsetime deka liniite se delat na krivi i pravi, a mo`at da bidat debeli i tenki, kusi i dolgi.
Ako vo na{eto likovno izrazuvawe so edna linija go opi{uvame nadvore{niot lik, odnosno formata na ona {to go prika`uvame - taa linija ja imenuvame kako konturna. So teksturnata linija ja pretstavuvame raznovidnosta na materijalot na povr{inata na ne{tata koi mo`at da bidat ra-pavi ili mazni, grubi ili ne`ni itn.
LINIJA
Linijata vo prirodata
Linijata vo prirodata
Linijata vo sekojdnevniot `ivot
Linijata okolu nas
12
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
Predistoriski crte`, pe{tera Lasko
Konturna linija
Konturna linija
Teksturna linija
Vasko Ta{kovski: Ostrov, tu{, perce (teksturna linija)
Crte`, jaglen (linija)
13
DA ZAPOMNIME:Linijata e likoven ele-ment. Razlikuvame krivi, pravi, konturni i tekstur-ni linii.
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
BOJA
Sè okolu nas {to nè opkru`uva: prirodata, lu|eto, rastenijata, `iviot svet, predmetite, sè ona {to go gledame koga ima svetlost e oboeno so boja.
Bez svetlina, ve{ta~ka ili prirodna ne se gle-da bojata, odnosno nema boja.
Bojata ja sre}avame sekade okolu nas i sè {to postoi na svetot ima svoja boja. Bojata se gleda samo koga ima svetlina, bez svetlina nema boja. So prekr{uvawe na zracite se dobivaat boite na spektarot, a toa se: crvenata, portokalovata, ̀ ol-tata, zelenata, sinata i violetovata. Vo priro-data ovie boi se javuvaat po do`dot, a taa pojava ja vikame vino`ito.
Bojata vo likovniot jazik se deli na pove}e na~ini, a prvata podelba e na primarni i sekun-darni boi. Primarni boi se crvenata, sinata i `oltata. Od niv sekoj od nas mo`e, so me|usebno me{awe, da dobie sekundarni boi. Sekundarni boi se: zelenata, portokalovata i violetovata.
Boja vo prirodata
Boja vo prirodata
Boja vo prirodata
Prekr{uvawe na svetlinata niz opti~ka prizma
14
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
Umetnicite razlikuvaat mnogu vidovi primarni i sekundarni boi, no nie treba da znaeme pove}e za crvenata i za sinata boja. Crvenata boja ja imame kako cinober i karmin, a sinata kako ultramarin i parisko sina. Ova treba da go znaeme bidej}i ako sakame da dobieme violetova boja mora da gi me{ame karmin crvena i ultramarin sina.
Boja na gr~ki se vika hroma i od toj zbor site boi na spektarot gi narekuvame hromatski boi. Vo likovniot jazik belata i crnata ne se smetaat za boi tuku ozna~uvaat svetlina ili temnina {to se dodava na drugi boi. Crnata i belata gi nareku-vame ahromatski boi.
Boite imaat svoj intenzitet, a so toa nekoi dejs-tvuvaat posvetlo a nekoi potemno. Taka {to boite se delat na posvetli i potemni.
@ivotot na ~ovekot ne mo`e da se zamisli bez postoewe na bojata. Taa gi boi predmetite, oblekata, hranata, znacite za komunikacija i sè drugo. Bojata vlijae na psihata na ~ovekot, ~esto pati asociraj}i na ne{to, na sre}a, radost, taga.
Cinober Karmin
Ultramarin Parisko sina
Hromatski boi
Ahromatski boi
Spektar na boi (vino`ito)
15
^ovekot ~uvstvuva toplo i studeno vo dopir so nekoi pojavi ili predmeti. Boite mo`at da dejst-vuvaat na ~ovekot i da asociraat ~uvstvo na toplo i studeno. Spored ova vlijanie boite se delat na topli i studeni. Na studeno dejstvuvaat `olto - zelenata, zelenata, zeleno - sinata, sinata, sino - violetovata i violetovata. Toplo dejstvuvaat `oltata, `olto - portokalovata, portokalovata, crvenata i crveno - violetovata.
Vo likovnata tvorba boite se kombiniraat naj-raznovidno, kako sli~ni i kako kontrastni. Ako vo edna tvorba slikame so boi koi se sli~ni, kako na primer: `olta, portokalova i crvena ili sina, violetova i crvena ili `olta, zelena i sina, ve-lime deka tie boi se harmoni~ni.
Ako sakame da slikame so boi koi se sprotivni, toga{ velime deka slikame kontrastno. Kaj boite razlikuvame razni kontrasti me|u koi najpoznat
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
Iluzija na prostor so boja
Ladni i topli boi (u~eni~ka tvorba)
Komplementarni boi
Komplementarni boi
Komplementarni boiLadni boi
(u~eni~ka tvorba)Topli boi
(u~eni~ka tvorba)
16
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
e komplementarniot kontrast. Vo ovoj kontrast boite me|usebno se zajaknuvaat i stanuvaat pouba-vi. Komplementarni boi se crvenata i zelenata, sinata i portokalovata, `oltata i violetovata.
So boite mo`e da se dobie iluzija na daleku i blisku, odnosno da se dobie iluzija na prostor. Svetlite i toplite boi dejstvuvaat blisku, a tem-nite i ladnite boi dejstvuvaat daleku vo likov-nata tvorba.
Komplementaren kontrast
Vinsent van Gog: Selski sokak vo Avers, maslo na platno (komplementaren kontrast)
17
DA ZAPOMNIME:
Imame primarni i sekundarni boi. Primarni boi se: sina, `olta i crvena. Sekundarni boi se: violetova, portokalova i zelena. Primarnite i sekundarnite boi se hromatski, a crnata i belata se ahromatski. Boite se delat i na temni i svetli i topli i ladni.Me|usebno komplementarni boi se: crvena i zelena, sina i portokalova, `olta i viole-tova.
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
TON
Nasekade okolu nas kade {to ima svetlina se gleda i boja. Vo temnina bojata ne se gleda. Zabele`uvame deka nekoi od boite se posvetli, a nekoi potemni. Ako vo bojata ima pove}e svetli-na, taa boja izgleda posvetlo i obratno, bojata e potemna ako vo nea ima pomalku svetlina. Koga bojata e posvetla ili potemna velime deka taa boja ima posvetol ili potemen ton. Ako zamislime deka belata boja e svetlina i ja dodademe na dru-ga boja, }e dobieme posvetol ton od istata boja. Ako, pak, crnata boja ja zamislime kako temnina i ja dodademe na druga boja, }e dobieme potemen ton. Tonot ozna~uva koli~estvo svetlina vo edna boja.
@or` Sera: Crta~, jaglen (ahromatski tonovi)
Pol Kle: Amrt i ogan, tempera(ahromatski tonovi)
Hromatski tonovi
Hromatska tonska skalaAhromatska tonska skala
18
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
Postojat dva vida na tonovi, ahromatski i hro-matski. Ako ahromatskite boi (belata i crnata) gi izme{ame me|usebno, }e dobieme ahromatski tono-vi od siva. Ako pove}e od ovie tonovi podredime eden do drug so postepeno osvetluvawe i zatem-nuvawe, }e dobieme ahromatska tonska skala. Ahromatskata tonska skala se sostoi od mnogu sivi tonovi pome|u crnata i belata boja.
Ton osven so me{awe na crnata i belata boja se dobiva i so pomo{ na linii. Ako sakame da do-bieme posvetli tonovi, liniite se nanesuvaat poretko. Za potemni tonovi liniite se nanesuvaat pogusto. Nanesuvaweto na liniite mo`e da bide paralelno, vkrsteno ili vo razni pravci.
Vo edna likovna tvorba mo`eme da upotrebime i svetli i temni ahromatski tonovi. Ako upo-trebime mnogu svetli i mnogu temni tonovi, do-bivame kontrast na svetlo - temno.
Tonot vo prirodata (fotografija)
N. B. Kica: Zaminuvawe na dervi{ot, maslo na platno (ton)
Sveto Manev: Slika 3, crte` (ton)
Tomas Ginzboro: Portret na devojki,
maslo na platno (ton)
19
DA ZAPOMNIME:
Tonot e koli~estvo na svetlina vo edna boja. Razlikuvame hromatski i ahromatski tonovi. Hromatski tonovi se dobivaat so me{awe na belata ili crnata so nekoja primarna ili sekundarna boja. Ahromatski tonovi se dobivaat so me|usebno me{awe na crnata i belata.
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
TEKSTURA
Sè {to e napraveno od nekoj materijal okolu nas ima povr{ina. Povr{inata mo`eme da ja vidime so oko ili da ja po~uvstvuvame so dopir. So gledawe ili so dopirawe zabele`uvame dali povr{inite se rapavi, mazni, prijatni, neprijatni, meki, tvr-di, vla`ni ili suvi. Ako ja crtame, slikame ili vajame povr{inata na nekoja materija, rezultatot go narekuvame tekstura.
Site predmeti imaat tekstura. Predmetite mo`at da bidat sozdadeni od prirodata ili od ~ovekot. Teksturata na predmetite {to gi sozdala prirodata velime deka e od prirodno poteklo.
^ovekot proizveduva mnogu predmeti od raznovidni materijali. Prvin proizveduva ma-terijali, pa od niv pravi predmeti, a potoa na predmetite im pravi razni teksturi, rapavi, maz-ni, meki, tvrdi i mnogu drugi. Niv gi narekuvame teksturi od ve{ta~ko poteklo.
Prirodna tekstura
Prirodna tekstura na kamen
Prirodna tekstura
Dan~o Kal’~ev: Idoli, maslo na drvo
(tekstura vo slikarstvoto)
20
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
Umetnicite na svoite crte`i pravat teksturi so pomo{ na linii. Za da pretstavat raznovidni teksturi upotrebuvaat debeli, tenki, dolgi, kusi, pravi i krivi linii. Liniite gi crtaat na razni na~ini, poretki ili pogusti, podebeli ili potenki i dobivaat iluzija na tekstura. Za taa cel se upo-trebuvaat najraznovidni materijali za crtawe.
Za pretstavuvawe na tekstura so linijata se kombinira i to~kata. So razni golemini i gusti-na na nanesuvaweto na to~kite mo`e da se dobie iluzija na rapavo i mazno.
I vajarite vo skulpturata imitiraat tekstura. Tie teksturata ja dobivaat so ostavawe tragi vo materijalot, so dlabewe i grebewe vo glinata, ka-menot, drvoto ili metalot.
Tekstura so to~ki
Tekstura so linija
Risto Kal~evski: Pesok i kamen, maslo na platno
(tekstura vo slikarstvoto)
Tekstura so boja
Vasil Vasilev: Ana, drvo (tekstura vo skulptura)
Huskovi}: Prizor, maslo na platno (tekstura)
Ordan Petlevski: Izgoruvawe, maslo na platno (tekstura)
21
DA ZAPOMNIME:
Tekstura e prika`uvawe na materijalot na nekoja povr{ina vo likovnoto delo. Imame teksturi od prirodno i ve{ta~ko poteklo, i tekstura vo liko-vnite tvorbi.
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
NASOKA
Nasokata e likoven element kako del od liko-vniot jazik. Vo likovnata umetnost ima formi koi dejstvuvaat na na{eto oko kako da se dvi`i vo odreden pravec. Odredeni formi imaat vizu-elna sila koi go dvi`at na{eto oko vo odreden pravec. Pravecot na dvi`ewe zavisi od izgledot na formata ili postavenosta na pove}e formi zaedno. Na primer: koga imame pretstaveno edno drvo, na{eto oko se dvi`i nagore - nadolu, zna~i vertikalno. Ako imame pretstaveno redica drva, edni do drugi, na{eto oko }e se dvi`i levo - des-no, odnosno horizontalno.
Kako }e gledame zavisi od toa kako umetnikot gi postavil liniite i povr{inite vo deloto. Raz-likuvame horizontalna, vertikalna i kosa naso-ka, kako i dela bez nasoka.
@an Dibife: Vrl vrlina, maslo na platno (bez nasoka)
Vertikalna nasoka
Horizontalna nasoka
Bez nasoka
Vertikalna nasoka
22
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
Horizontalna nasoka imame koga liniite i povr{inite od deloto go naso~uvaat na{eto oko da gleda levo i desno, odnosno horizontalno.
Na nekoi dela na{eto oko se dvi`i gore - dolu, odnosno vertikalno. Ako e taka, zaklu~uvame deka tvorbata ima vertikalna nasoka.
Ako na{eto oko vo nekoja forma, ili vo nekoe delo se dvi`i koso, velime deka imame kosa na-soka.
Vo nekoi formi okoto miruva i ne se dvi`i so {to velime deka taa forma e bez nasoka. Bez na-soka mo`e da bide i celata tvorba ako liniite i formite se postaveni taka {to vizuelnata sila ne go dvi`i okoto nitu horizontalno, nitu ver-tikalno, nitu koso.
Kosa nasoka
Bez nasoka
Hundertvaser: Gradina, maslo na platno (tvorba bez nasoka)
Kontrast na nasoka
Edgar Dega: Devojka, crte` so moliv (kosa nasoka)
Alfred Sisle: Regata vo Hampton, maslo na platno
(horizontalna nasoka)
23
DA ZAPOMNIME:
Nasoka e vizuelna sila koja go dvi`i okoto vo odreden pravec vo liko-vnoto delo. Razlikuvame horizontalna, vertikalna i kosa nasoka. Imame for-mi i dela bez nasoka.
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
GOLEMINA
Sè {to gledame okolu nas ima boja, raznovidna forma, no i odredena golemina. Nekoi ne{ta se pomali, a nekoi se pogolemi. Predmetite se po-mali i pogolemi vo zavisnost koj predmet so koj se sporeduva. Velosipedot e pomal od avtomobilot koj e pogolem, no avtomobilot e pomal od kombeto koe e pogolemo, no i kombeto e pomalo od avtobusot koj e pogolem itn. Zna~i dali ne{to e pomalo ili pogolemo zavisi od toa so {to go sporeduvame.
Site likovni dela se kombinirani od pomali i pogolemi golemini na linii, povr{ini, tonovi, oboeni povr{ini, teksturi, nasoki, formi i volu-men.
Malo
Golemo
Pogolemo
NajgolemoTvorba so isti golemini
24
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
Umetnicite vo istorijata se trudele da naj-dat idealna kombinacija na goleminite, toa {to go slikaat ili vajaat da bide poubavo. Odno-sot na razli~ni golemini go vikame proporcija. Proporciite se mnogu va`ni pri pretstavuvaweto na ~ovekot i negovoto telo, kako i vo arhitektu-rata.
Proporciite se bitni i vo povtoruvaweto na goleminite, odnosno vo ritamot. Ako povtoruvame eden ist element, toga{ deloto izgleda monotono, dodeka ako povtoruvame raznovidni elementi, de-loto izgleda pointeresno i poubavo za gledawe.
Anri Matis: Sina golotija IV, rabota na hartija (golemina)
Levit Sol: Mo`ni kombinacii so pravi linii i ~etiri nasoki
Ianeli Arkan`elo: Bez naslov, sina kompozicija
(proporcija)
Fiqo de Freitas: O`ivuvawe 1962 (proporcija)
25
DA ZAPOMNIME:
Goleminata e relativen poim i ozna~uva kombinirawe na razni golemini vo edna tvorba. Me|usebniot odnos na goleminite go narekuvame proporcija.
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
FORMA
Znaeme deka formata e nadvore{niot izgled na sè ona {to nè opkru`uva, kako i na ona {to se pretstavuva vo likovnata umetnost.
Da se potsetime deka imame dvodimenzionalni i trodimenzionalni formi. So dvodimenzionalni formi umetnicite crtaat, slikaat i pravat grafi-ka, a so trodimenzionalni formi skulptorite, odnosno vajarite gi oblikuvaat svoite umetni~ki dela.
Formata po oblik mo`e da bide otvorena, zat-vorena ili perforirana. Otvorena forma e koga prostorot {to ja opkru`uva mo`e da navleze vo vnatre{nosta (~a{a, vaza, {i{e, grne, kapa).
Dvodimenzionalna forma
Dinami~ni formi
Sigatiki formi (kompjuterska tvorba)Vencislav Rihter: H-1, aluminium (perforirana forma)
26
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
Formite vrz okoto na ~ovekot dejstvuvaat stati~no i dinami~no, odnosno stati~nite formi koga gi gledame dejstvuvaat mirno i ne go dvi`at pogledot vo nekoj pravec.
Dinami~nite formi vo sebe imaat vizuel-na sila koja go dvi`i okoto vo odreden pravec, odnosno formite ne se stati~ni.
Trodimenzionalnata forma koja zafa}a del od prostorot se vika volumen. Skulptorite svoite dela gi realiziraat so volumen izraboten od raz-ni vidovi materijali. Volumenot mo`e da bide aglest ili val~est, ispaknat ili vdlabnat.
Perforirana forma
Stati~ni formi
Dinami~ni formi
Jordan Grabulovski: Prostorni belezi, cement (trodimenzionalna forma)
27
DA ZAPOMNIME:
Forma e nadvore{niot izgled na sè ona {to nè opkru`uva. Imame dvodimenzionalni i trodimenzionalni formi. Formite mo`at da bidat: otvoreni, zatvoreni i per-forirani. Razlikuvame u{te i stati~ni i dinami~ni formi.
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
PROSTOR
Sè ona {to nè opkru`uva okolu nas e prostor. Vo prostorot se dvi`ime, rabotime i se zabavu-vame. Ulicata, u~ili{teto, stanot, sobata, gradot, neboto, kosmosot, seloto, poleto... sè e prostor. Ovoj prostor go vikame realen zatoa {to postoi i nie se dvi`ime vo nego.
Umetnicite na svoite dela se obiduvaat da go prika`at prostorot od predistorijata do denes. Prika`uvaweto na prostorot vo umetni~koto delo e iluzija na prostor.
Iluzija na prostorot mo`e da se dobie so svet-li i so temni boi. Svetlite boi sekoga{ izgledaat podale~no, a temnite poblisku.
Iluzija na prostorot mo`e da se pretstavi i so pogolemi i so pomali formi. Golemite formi iz-gledaat poblisku, a pomalite podale~no.
Najrealnoto prika`uvawe na prostorot umetni-cite go dostignale so upotrebata na perspektivata.
Perspektivata go prika`uva prostorot kako {to na{eto oko go gleda vo realnosta.
Realen otvoren prostor
Grad, otvoren prostor, fotografija
Priroda, realen nadvore{en prostor, fotografija
Zatvoren vnatre{en prostor, fotografija
Kamij Pisaro: Bulevarot Monmartr nave~er, maslo na platno (iluzija na nadvore{en prostor)
28
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
Na primer: ako zastaneme na sredinata na `elezni~kata pruga ili ulica, nie na visina na na{ite o~i imame vidikova linija vo koja se spo-juva horizontot, odnosno neboto i zemjata. Na taa vidikova linija, odnosno horizontot ima vidiko-va to~ka vo koja se spojuva sè {to gledame, se spo-juvaat liniite koi izgledaat sè potesni i potesni, iako ne se. Vo taa to~ka se spojuvaat i stolbovite koi se do liniite.
Pri upotrebata na perspektivata imame edna vidikova linija, a mo`e da imame dve vidikovi to~ki, levo i desno. So perspektiva mo`e da se pretstavi sè ona {to go gledame vo vnatre{niot i vo nadvore{niot prostor, ulici so zgradi, ob-jekti, vozila i lu|e, i vnatre{nosta na prostorot so site predmeti.
Perspektivata ja upotrebuvaat likovnite umet-nici, a najmnogu arhitektite vo svoite proekti.Perspektiva so horizont i edna
vidliva to~ka
Perspektiva
Alfred Sisle: Pat, maslo na platno (perspektiva)
Perspektiva so horizont i dve vidikovi to~ki
Arhitektonska skica so perspektiva
29
DA ZAPOMNIME:
Prostor e sè ona {to nè opkru`uva. Razlikuvame realen prostor i iluzija na prostor. Prostorot se prika`uva so svetli i temni boi i so pomali i pogolemi formi. Najre-alno prika`uvawe se postignuva so perspektiva.
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
KONTRAST
Kontrastot e likoven princip koj mo`e da se primeni so site likovni elementi. Kontrastot zna~i sprotivnost na razli~ni vrednosti vo edna tvorba. Kontrastot mo`e da bide so poslab i so pojak intenzitet.
Tonovite {to se dvi`at od crna do bela vo likovnoto delo mo`at da se kombiniraat vo kon-trastna kompozicija.
Kontrastot mo`e da se dobie so upotreba na linijata, ako vo edna tvorba se upotrebat pravi i krivi, debeli i tenki, kusi i dolgi linii.
Kontrastot ~estopati se primenuva so upotreba na temni i svetli boi vo edna tvorba. Svetloto i temnoto pravat golem kontrast. Kontrastot mo`e da se zabele`i i pome|u primarnite i sekundar-nite boi.
Kontrast na linija
Ordan Petlevski: Crte`, tu{, perce (kontrast na linija)
Andrijana Pulemi: Slika, maslo na platno (kontrast na
topli i ladni boi)
Kontrast na golemina i boja (u~eni~ka tvorba)
Dimitar Ki~evski-Mi~o: Ciklus Feniks, maslo na
platno (kontrast na nasoka)
30
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
Mnogu efektni likovni tvorbi se napraveni so primena na komplementarniot kontrast. Pri ovoj kontrast se dobivaat interesni i zvu~ni boi na likovnoto delo. So ovoj kontrast se zasiluva me|usebniot intenzitet na boite.
Golemi i mali golemini na linija, povr{ina ili drugi formi mnogu ~esto se kombiniraat kon-trastno vo edna tvorba.
Kontrast na svetlo i temno
Marija Kostoj~inovska: Erik, maslo na platno
(kontrast na svetlo-temno)
Nikola Martinovski: Majka so dete, maslo na platno (kontrast na topli i ladni boi)
Miroslav Masin: Bakne`i, maslo na platno (kontrast na golemina i boja)
31
DA ZAPOMNIME:
Kontrast e upotreba na sprotivni vrednosti vo edna liko-vna tvorba. Kontrastot se dobiva so site likovni elemen-ti.
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
RITAM
Ritamot ili povtoruvaweto e likoven prin-cip koj se primenuva vo odredeni likovni tvorbi. Ritam e koga nekoj likoven element se povtoruva edno po drugo pove}e pati vo edna tvorba.
Povtoruvaweto ~esto se sre}ava kaj narod-nite rakotvorbi od predistorijata do denes, vo dezenot, kako i vo arhitekturata.
Povtoruvawa vo arhitekturata
Povtoruvawa vo arhitekturata
Povtoruvawa vo prirodata
Ornament (ritam na forma i boja)
Dezen (ritam na forma i boja)Makedonski naroden vez (ritam na forma i boja)
32
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
Razlikuvame dva vida ritam, regularen i al-ternativen. Regularen ritam e koga eden ist ele-ment voop{to ne se menuva pri povtoruvaweto. Zna~i, toj se povtoruva pove}e pati. Povtoru-vaweto mo`e da bide horizontalno, vertikalno ili vo site nasoki.
Alternativniot ritam e pointeresen so toa {to kaj nego mo`at da se menuvaat dva ili pove}e vidovi elementi razli~ni po forma, boja, ton ili golemina.
Regularen ritam
Alternativen ritam (kompjuterska tvorba)
Alternativen ritam
Tome Mi{ev: Dijalog, maslo na platno (sloboden ritam)
Umberto Bo~oni: Edinstveni formi na kontinuitetot na pros-torot, bronza (sloboden ritam)
33
DA ZAPOMNIME:
Povtoruvaweto na likovnite elementi edno po drugo go narekuvame ritam. Razlikuvame regularen i alternativ-en ritam.
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
HARMONIJA
Znaeme deka harmonijata e likoven princip so koj gi kombinirame likovnite elementi vo me|usebni harmoni~ni kombinacii. I crte`ot i slikata, skulpturata i dizajnot go primenuvaat ovoj princip za da dobijat harmonija vo tvorbata.
Harmonija vo edno likovno delo mo`eme da postigneme ako ja izvedeme so sli~ni linii, boi, tonovi, teksturi i so drugi elementi. Vakvata har-monija so sli~nosti se vika harmonija po analogi-ja.
Harmonija so ahromatski tonovi
Harmonija so ton
Veqo Ta{ovski: Prostor II, kombinirana tehnika
(harmonija so ton)
Vasko Ta{kovski: Krajbre`no drvo, tu{, perce
(harmonija so linija)
Harmonija so linija, forma, tekstura, golemina i ritam
34
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
Harmonija postignuvame ako vo edna tvorba upotrebime sli~ni krivi, sli~ni debeli, tenki, dolgi ili kusi linii. Ako upotrebime sli~ni po-svetli ili potemni tonovi ili sli~ni golemini.
So bojata mo`eme da postigneme harmonija ako upotrebime sli~ni boi vo edna tvorba. Na primer: sina, zelena, zeleno - sina i `olta; crvena, por-tokalova i `olta; sina, violetova i crvena itn.
Pablo Pikaso: Son, maslo na platno (harmonija so forma)
Stenton Mekdonald Vrajt: Organizacija 5, maslo na
platno (harmonija so forma)
Anri Ruso: Son, maslo na platno (harmonija so forma i boja)
Rubens Korubin: Vo moeto atelje, akrilik (harmonija so ton)
Ilija Ko~ovski: Predel, drvorez (harmonija so linija i
golemina)
35
DA ZAPOMNIME:
So kombinirawe na sli~ni vrednosti dobivame harmonija. Ovoj na~in go narekuvame harmonija po analogija.
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
RAMNOTE@A
Ramnote`ata e likoven princip i del od li-kovniot jazik so koj se zapoznavme prethodno, no sekoga{ e prisuten vo na{eto likovno izrazu-vawe.
Ramnote`ata e odlika na site nas i na ona {to nè opkru`uva. ^ovekot se stremi kon umstvena i fizi~ka ramnote`a, prirodata za da se so~uva postignuva ramnote`a. Ovoj princip vo sekoj-dnevnoto `iveewe e va`en za za~uvuvawe na celinata na `ivotot i opstanokot.
Ramnote`ata vo edna likovna tvorba se postignuva so na~inot na kombinirawe na li-kovnite elementi vo edna celina. Simetrija vo prirodata
Simetrija
Ornament (simetrija)Pablo Pikaso: Gospo|ici od Aviwon, maslo na platno
(asimetrija)
36
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
Na~inot na dobivawe ramnote`a go postignu-vame so sreduvawe po pat na simetrija ili asime-trija. Spored toa, razlikuvame simetri~na i asimetri~na ramnote`a.
Da se potsetime deka simetrija se dobiva koga na dve polovini od tvorbata, na levata i desnata, postavuvame ednakvi vrednosti na isto mesto, so identi~en raspored.
Vo likovniot jazik principot ramnote`a ima zada~a da ja regulira taa vrednost vo likovnata tvorba, vo crte`ot, slikata, grafikata, skulptu-rata ili dizajnot.
Asimetrija
Simetrija (kompjuterska tvorba)
Dimitar Kondovski: Bez naslov, maslo na drvo (asimetrija)
Dan~o Kal’~ev: Slika 1323, maslo na drvo (asimetrija)
37
DA ZAPOMNIME:
Ramnote`a e kombinirawe na likovnite elementi vo edna celina po pat na simetrija i asimetrija.
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
GRADACIJA
Vo likovniot jazik postoi likoven princip nare~en gradacija. Ovoj princip ni poka`uva deka sekoj likoven element mo`e postepeno da se promeni od edna vrednost vo druga. Tonot mo`e da se promeni od svetol kon potemen postepeno, bojata od `olta da premine poleka kon zelena, pa sina, potoa kon violetova sè do crvena. Gradacija na bojata najdobro mo`e da se zabele`i kaj spek-tarot na boite.
Gradacija so boja
Gradacija so ton
Gradacija so linija i nasoka
Gradacija so teksturaTeodor @eriko: Portret na starica, maslo na platno
(gradacija so ton)
38
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
I formata mo`e da go promeni svojot lik po pat na gradacija taka {to od triagolnik, so postepena promena, mo`e da se transformira vo krug.
Vo arhitekturata ~esto se primenuva princi-pot na gradacija pri {to prostorot postepeno se namaluva.
Gradacija so golemina
Gradacija so golemina Gradacija so forma
M. Kraqevi}: Devojka so modri ~orapi, maslo na platno (gradacija so ton)
Jan Vermer: Devojka, maslo na platno (gradacija so ton)
Pablo Pikaso: @ena koja pegla, maslo na platno (gradacija so ton)
39
DA ZAPOMNIME:Gradacija e postepeno preminuvawe na likovnite elemen-ti od edna vrednost vo druga.
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
PROPORCIJA
Likovniot umetnik sekoga{ se stremi kon toa da ja pretstavi ubavinata na ne{tata koi nè opkru`uvaat.
Vo crte`ot, slikata, grafikata i vo skulptura-ta se kombiniraat razni golemini vo edna celina so cel da se dobie idealna ubavina. Odnosot na goleminite vo edna celina se vika proporcija.
Umetnicite sekoga{ se stremele kon toa da ja iznajdat idealnata proporcija na ~ove~koto telo so {to bi ja pretstavile ubavinata na ~ovekot. Proporcija na ~ove~koto telo
Makedonska ku}a (proporcija)
40
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
Za ubavinata na proporciite na site ne{ta, na objektite od arhitekturata i na likovnite dela ~ovekot na{ol re{enie. Gr~kite arhitek-ti svoite hramovi i drugi objekti gi gradele po proporcija. Gr~kite skulptori ~ove~koto telo go vajale spored odredeni proporcii za koi smetale deka se idealni za pretstavuvawe na ubavinata na ~ove~koto telo.
Instrument (proporcija)
Pit Mondrijan: Tablo II, maslo na platno ^ove~ki lik (proporcija)
Gaudi: Katedralata vo Barselona, (proporcija vo arhitekturata)Vitruvuje: [ema na ~ovek,
crte` (proporcija)
41
DA ZAPOMNIME:Proporcija e me|usebniot odnos na goleminite vo edna umetni~ka tvorba.
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
EDINSTVO
Edinstvoto e likoven princip koj e sli~en so harmonijata. Negova cel e vo likovnata tvorba da gi soedini site delovi vo edna celina.
Ovoj princip se postignuva so upotreba na ed-nakvi ili sli~ni linii, tekstura, ton, boja, for-ma, volumen, golemini, nasoka ili prostor. Mihal Larinov: Slika, maslo
na platno (edinstvo so sli~ni vrednosti)
Du{an Xamowa: Metalna skulptura 3, (edinstvo so
tekstura)
Amadeo Modiljani: Madam Pampadur, maslo na platno
(edinstvo so boja)
Petar Lubarda: Kosovska bitka, maslo na platno (edinstvo so forma i so boja)
Edinstvo so boja
42
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
Anri Matis: Rasprskuvawe na listovi, gva{ (edinstvo so
forma i so golemina)
Pol Gogen: Mrtva priroda, maslo na platno (edinstvo so ton i so boja)
Klod Mone: Pejza`, maslo na platno (edinstvo so boja)
Edinstvo so forma
Jan Arp: Planina, sidro, pa-pok, maslo na platno (edinstvo
so forma)
43
DA ZAPOMNIME:
So upotreba na sli~ni vrednosti na likovnite elementi se postignuva edinstvo vo likovnoto delo.
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
KOMPOZICIJA
Vo kompozicijata kako likoven princip, liko-vniot umetnik se obiduva likovno da gi raspore-di elementite vo edna umetni~ka celina. Vo kompozicijata se rasporeduvaat liniite, boite, tonovite, formite, volumenot, teksturata so cel da se dobie celina koja ima umetni~ka vrednost.
Isto kako i kaj drugite umetnosti, kompozici-jata se stremi da napravi raspored na zborovite vo eden umetni~ki tekst, a vo muzikata kompozi-torot gi rasporeduva, odnosno komponira notite vo melodija koja slu{atelot so zadovolstvo ja slu{a i u`iva vo nejzinata ubavina. Hristos sedr`itel, ikona,
Ohrid (vertikalna kompozicija)
Vasil Vasilev: Vertikalna asocijativna forma 5, drvo
(vertikalna kompozicija)
Afrim Spahiu: Pejza`, fotografija (horizontalna kompozicija)
@an Person: Prosti mi, maslo na platno
(horizontalna kompozicija)
El Greko: Portret na Sv. An-drea, maslo na platno
(dijagonalna kompozicija)
44
LIKOVEN JAZIKLIKOVNI ELEMENTI
02
Kompozicijata se dobiva so raspored na boite, primarni, sekundarni, ladni i topli, na tonovite, liniite i drugite likovni vrednosti.
Kompozicijata vo likovnata tvorba mo`e da bide horizontalna, vertikalna ili dijagonalna, vo zavisnost od toa kako se dvi`i na{eto oko pri gledawe na likovnoto delo.
Ako kompozicijata e dolgo horizontalna i vo nea se redat vo ritam pove}e formi i golemini, toa go narekuvame friz.
Fernand Le`e: Polihromi nurka~i, maslo na platno(zatvorena kompozicija)
Hans Sebalt: Adam i Eva, bak-ropis (vertikalna kompozicija)
Konstantin Ka~ev: Lihnida, maslo na platno (vertikalna
kompozijcija)
Otvorena kompozicija
Q. Wer{: Torzo, maslo na platno (vertikalna kompozicija)
Amadeo Modiljani: Akt so ogrlica, maslo na platno (dijagonalna kompozicija)
Lov na bikovi, friz, Bagdad (horizontalna kompozicija)
45
DA ZAPOMNIME:Kompozicija e raspored na likovnite elementi vo edna celina. Razlikuvame horizontalna, vertikalna i dijagonalna kompozicija.
MOTIVLIKOVNA UMETNOST
03
PORTRETSo motivot vo likovnata umetnost se zapoz-navme vo prethodnoto oddelenie. Vidovme deka likovnata umetnost gi zadovoluva duhovnite potrebi na ~ovekot. ^uvstvuvame zadovolstvo i ubavina koga gledame eden crte`, slika, vajarsko delo ili grafika.
Sodr`inata na likovnoto delo mo`e da bide prepoznatliva, odnosno vo nea da prepoznaeme nekoj lik, predmet ili dejstvo, no mo`e da bide i delo koe e sostaveno od ubavi kombinirani linii, boi, tonovi, povr{ini, volumen vo koi na{eto oko i nie samite u`ivame i se odmorame.
Ako vo likovnote delo prepoznavame lik na ~ovek, predmet, del od prirodata ili ne{to drugo, velime deka toa delo ima motiv. Motivot mo`e da bide portret, avtoportret, karikatura, figura, akt, `anr, `ivotni, enterier, pejza` ili mrtva priroda.
Ako pak vo likovnoto delo imame samo kombi-nacija na linii, boi, tekstura, tonovi, volumen, formi i sl. velime deka toa delo e bez motiv, odnosno deka e apstraktno.
Koga na likovnoto delo e pretstaven lik na ~ovek, toj motiv go narekuvame portret. Umetnicite mnogu ~esto niz istorijata i denes prika`uvale portreti na lu|e, vladeteli, vid-ni i zaslu`ni lu|e ili obi~ni lu|e so razni profesii. Umetnicite vo izrabotkata na por-tretot se stremat da go prika`at fizi~kiot izgled na ~ovekot, no vo isto vreme da gi pretstavat i negovata psiholo{ka karakteris-tika i izrazot na li-ceto.
Mark Rotko: Bela i zelena vo sina, maslo na platno
(apstraktno)Leonardo da Vin~i: Mona Liza,
maslo na platno (so motiv)Endi Vorhold: Portret na Mik
Xeger, grafika
46
MOTIVLIKOVNA UMETNOST
03
AVTOPORTRET
Avtoportret e koga avtorot go pretstavuva svojot lik na likovno-to delo. Imame tvorbi vo koi se prika`uva samo likot na avtorot, a mnogu ~esto niz is-torijata slikarot koga slika grupna scena so mnogu likovi vo nekoe dejstvo, na nekoj lik od grupata go slika svojot avtoportret. Taka se slu~uva vo sceni so is-torisko, biblisko ili mitolo{ko dejstvo.
Endi Vorhold: Portret na Ingrid Bergman, sito-pe~at
Blagoja Nikolovski: Portret na starica, maslo na platno
Ogist Renoar: Portret na Viktor ^oku, maslo na platno
Pol Sezan: Avtoportret, maslo na platno
Miroslav Kraqevi}: Avtoportret so ku~e, maslo na platno
Antoan Vato: Avtoportret, maslo na platno
Kamij Pisaro: Avtoportret, maslo na platno
47
MOTIVLIKOVNA UMETNOST
03
KARIKATURA FIGURA
Karikaturata e specifi~en motiv vo koj umetnikot ja potencira psiholo{kata karak-teristika na ~ovekot, negovata nesekojdnev-na, sme{na, neprijatna ili ne~ove~na osobina, odnosno negativnite osobini kaj lu|eto.
Samoto ime na mo-tivot ni objasnuva deka delata vo koi e prisuten ovoj motiv ni prika`uvaat figura na lu|e. Ovoj motiv e mnogu zna~aen za nas zatoa {to ni go prika`uvaat ~ovekot i negovata karakteristi~na oble-ka niz istorijata bidej- }i vo ovoj period ne postoela fotografi-jata kako dokument na vremeto.
Preku ovoj motiv se zapoznavame kako bile oble~eni lu|eto vo damne{ni vremiwa, vo Egipet, Rim, Grcija, vo razni istoriski pe-riodi, a vo niv pre-poznavame vladeteli, sve{tenici, vojnici, zanaet~ii, razni pro-fesii i obi~ni lu|e.
Onore Domie: Konte, bronza
Onore Domie: Karikatura, litografija
Onore Domie: Voobrazeniot bolen, litografija
Onore Domie: Advokat, laviran tu{Onore Domie: Krispen i Skapen, maslo na platno
48
MOTIVLIKOVNA UMETNOST
03
AKT
Ako na likovnoto delo prepoznavame golo ~ove~ko telo, na ma` ili na `ena, velime deka toj motiv e akt.
Aktot bil motiv na umetnikot u{te od pred-istorijata do denes. Preku ovoj motiv umet-nikot ni ja pretstavuva ubavinata i skladnosta na ~ove~koto telo bez obleka. Mnogu umetnici vo svoeto tvore{tvo imaat napraveni dela so ovoj motiv.
Konstantin Ka~ev: Lihnida, maslo na platno
Ogist Roden: Bakne`, mermer
Ivan Me{terovi}: Se}avawe, mermer
Pol Gogen: Tahi}anka, maslo na platno
Amadeo Modiljani: Gola `ena, maslo na platno
Angeliko: Sv. Katerina, tempera
Ogist Renoar: Na pro{etka, maslo na platno
49
MOTIVLIKOVNA UMETNOST
03
@ANR @IVOTNI
Umetnicite go crtaat i go slikaat ona {to go do`ivuvaat, gledaat, odnosno ona {to gi opkru`uva vo `ivotot. Mnogu ~esto na svoite dela prika`uvaat sce-ni od sekojdnevniot `ivot, lu|e, sobiri, obi~ai, razni dejstva. Ovoj motiv go nareku-vame `anr-sceni.
Preku ovie dela na koi se pretstaveni ̀ anr -sceni, nie, dene{nite lu|e, se zapoznavame so `ivotot na lu|eto niz istorijata.
Osoznavame kako tie se oblekuvale, kako `iveele, so koi alat-ki se slu`ele, kako izgledala nivnata oko-lina, `iveali{tata. I ovoj motiv e dokument za vremeto vo koe bile sozdadeni delata.
@ivotnite sekoga{ bile del od `ivotot na ~ovekot, kako doma{ni ili `ivotni vo priro-data. Nekoi od niv mu pomagale da opstane, da se prehrani, a nekoi mu slu`ele so nivnata ubavina ili za zabava. Vo istorijata nekoi civilizacii i narodi go zemale likot na ne-koe `ivotno kako nivni simbol na ubavina ili mo}, kako {to e likot na kow, sokol, bik, lav, orel i sl.
I likovnite umet-nici na svoite dela gi prika`uvale `ivot-nite sakaj}i da ja pret-stavat nivnata ubavina i sila. Pretstavuvawe-to na `ivotnite kako motiv go narekuvame animalizam.
Edgar Dega: ^a{a pelinkovec, maslo na platno
Jan Vermer: Pijanistki, maslo na platno
Eduard Mone: Pojadok na treva, maslo na platno
Diego Velaskez: Kova~nica, maslo na platno
Predistoriski crte` od Lasko
50
MOTIVLIKOVNA UMETNOST
03
ENTERIER
Enterier e motiv koga umetnikot go prika`uva vnatre{niot prostor na domot ili drugi prosto-rii vo koi `ivee ili raboti. Kako i drugite motivi, i ovoj motiv e dokument za vremeto vo koe e napraveno de-loto.
Crven sad vo oblik na govedo, terakota, Teheran
Leonardo da Vin~i: Studija na kow, crte`
Reljef
Pablo Pikaso: Koza, bronza
Vermer: Soba, maslo na platno
Tuluz Lotrek: Crn igra~ vo bar, crte`
Vinsent van Gog: No}na kafeana, maslo na platno
Velaskez: Mali dvorski dami, maslo na platno
51
MOTIVLIKOVNA UMETNOST
03
PEJZA@
Site nie sakame da odime vo priroda za da u`ivame vo nejzinata ubavina. I likovnite umetnici prika`uvaj- }i ja ubavinata na pla-ninite, {umite, ezera-ta, poliwata, rekite, neboto, selata i gra-dovite ni ja prenesu-vaat taa ubavina vo na{ite domovi, galerii ili vo prostorot vo koj se dvi`ime. Ovoj motiv se narekuva pejza`.
Vasko Ta{kovsi: Pla`a na dinosaurusi, maslo na platno
Piter Brojgel: Lovci na snegot, maslo na platno
Pol Sezan: Zaliv L’stewa, maslo na platno
Adem Kastrati: Zimski pejza`, maslo na platno
Rubens Korubin: Gradina, akrilik
Nikola Martinovski: Pejza` od Zapre{i~, maslo na platno
52
MOTIVLIKOVNA UMETNOST
03
MRTVA PRIRODA
Umetnikot gi zabele-`uva site ne{ta okolu sebe i gi odbira kako sodr`ina za svoite dela. Ako na deloto prepoznavame razni predmeti, rastenija, ili mrtvi `ivotni, ve-lime deka vo deloto kako motiv e pretstave-na mrtva priroda.
Dan~o Kal’~ev: Mrtva priroda, maslo na platno
Eduard Mone: Cve}e, maslo na platno
Eugen Delakroa: Mrtva priroda, maslo na platno
Pol Sezan: Mrtva priroda, maslo na platno
Pablo Pikaso: Zelena mrtva priroda, maslo na platno
Dragan Najdenovski: Mrtva priroda, maslo na platno
53
LIKOVNI PODRA^JALIKOVNA UMETNOST
04
Vo prethodnoto oddelenie se zapoznavme so likovnata umetnost i likovnite podra~ja. Ve}e znaeme deka imame crtawe, slikawe, skulptura, grafika i vizuelni komunikacii i dizajn.
Ako umetnikot upotrebuva nekoj materijal so koj preku linija, tekstura ili drugi formi se iz-razuva so crtawe, velime deka toa delo spa|a vo podra~jeto crtawe.
Vo likovnoto podra~je slikawe, umetnikot pravi sliki vo koi se izrazuva so boja i oboeni povr{ini. Ova podra~je sekoga{ bilo najmnogu prisutno vo likovnata umetnost.
Koga likovnoto delo se izrabotuva po pat na pe~atewe, so {to se dobivaat pove}e isti likov-ni tvorbi, velime deka toa podra~je e grafika.
Crte`
Rembrant: Pletenki, laviran tu{
Klod Mone: Katedralata vo Ruen, detaq
Kolio Karanfilov: Glava crvena, terakota
Rubens Korubin: Pejza` pod mese~ina, akrilik
54
LIKOVNI PODRA^JALIKOVNA UMETNOST
04
Za razlika od crte`ot, slikata ili grafikata, umetnicite skulptori izrabotuvaat dela vo pros-torot. Toa se skulpturi ili reljefi napraveni od razni materijali, kako {to se: kamenot, metalot, drvoto ili plastikata.
Osven {to imame umetnici koi izrabotuvaat umetni~ki dela, postojat i umetnici koi gi ime-nuvame kako dizajneri. Toa se umetnici koi go kreiraat izgledot na predmetite za sekojdnevna upotreba. Ovie umetnici go razubavuvaat na{eto sekojdenevie i predmetite {to gi upotrebuvame.
Dizajnerite go osmisluvaat izgledot na kori-cite i ilustraciite za u~ebnicite i knigite koi gi ~itame, vesnicite i spisanijata, plakatite, reklamite, bilbordite, ambala`ata na proiz-vodite {to gi kupuvame vo prodavnica, oblekata, igra~kite, predmetite za doma}instvo, mebelot, avtomobilite i sè ona {to go sre}avame okolu nas.
Dizajn na spisanie
Crte`, tu{, jaglen
Keramika, terakota
Dizajn na nakit Carska povorka, friz, reljef, mermer
Dizajn na enterier
55
DA ZAPOMNIME:
Likovnata umetnost se deli na slednite likovni podra~ja: crtawe, slikawe, skulptura, grafika i vi-zuelni komunikacii i di-zajn.
CRTAWELIKOVNO PODRA^JE
05
Kako vo prethodnoto, taka i vo ova oddelenie }e crtame, a vo isto vreme }e go razvivame na{eto likovno izrazuvawe preku crte`.
Crte`ot e likovna tvorba so koja se izrazu-vale i se izrazuvaat likovnite umetnici bez razlika dali se slikari, grafi~ari, skulptori ili dizajneri. Vo umetnosta crte`ot slu`i kako po~etok vo sozdavaweto na novo likovno delo, zabele`uvawe na po~etnata ideja i ponatamo{na razrabotka kako toa delo }e izgleda.
Zabele`uvaweto na po~etnata ideja se pravi so skica ili kroki-crte`. Skica ili kroki e brz crte` na ne{to {to go gledame ili na nekoja ideja koja vo momentot sme ja zamislile. Skicata se pra-vi so brzi i ednostavni potezi bez prika`uvawe na detali.
Za razlika od skicata, so crte`ot se pravat i studii na ona {to }e se slika, modelira ili dizaj-nira. Studija vo likovnata umetnost e tvorba vo koja umetnikot vo detali gi prika`uva ne{tata. Toa se pravi podolgo vreme i se posvetuva poseb-no vnimanie.
Znaeme deka mo`e da se crta so site materi-jali koi na hartijata ostavaat tragi.
Dan~o Ordev: Akt, kroki, tu{, drvce
Edgar Dega: Balerina, crte`Rembrant: Skica za slika, crte`
56
CRTAWELIKOVNO PODRA^JE
05
Leonardo da Vin~i: Studija za posledna ve~era, crte`
Brza skica na ~ovek
Vasko Ta{kovski: Drvo na periferija, tu{, perce
Du{an Xamowa: Skica za spomenik, tu{, perce
Du{an Xamowa: Skica za skulptura, tu{, perce
Edgar Dega: Crte`, jaglen
Studija so moliv
57
DA ZAPOMNIME:Vo crtaweto likovno se izrazuvame so crte`. Skica ili kroki e brz crte`, a studija e detalen crte`.
CRTAWELIKOVNO PODRA^JE
05
Vo likovnata umetnost se crta sè ona {to mo`e da se vidi okolu nas i sè ona {to mo`eme da si go zamislime vo na{ata fantazija. Seto toa {to go gledame i zamisluvame go prika`uvame so linija.
Kako vo prirodata, taka i vo crte`ot seko-ja forma ima svoja karakteristi~na povr{ina. Povr{inite ne se isti, nekoja e rapava, nekoja mazna, gruba ili ne`na. Ve}e znaeme deka prets-tavuvaweto na karakterot na povr{inite prets-taveni so crtawe go narekuvame tekstura.
Teksturata vo crte`ot ja prika`uvame so raznovidni linii, no mo`e i so to~ki. Ako upo-trebime to~ki, nie treba da izmislime razni vi-dovi, golemi, mali, vo razni kombinacii, pove}e i pomalku gusto naneseni. Istoto va`i i za lini-ite koi treba da bidat raznovidni, debeli, ten-ki, dolgi, kusi, krivi i pravi i naneseni vo razni kombinacii.
Ako na na{iot crte` mo`eme da gi razlikuvame nacrtanite formi spored raznovidnosta na tek-sturata, nie sme uspeale da go prika`eme materi-jalot na crte`ot.
TEKSTURA
Tekstura so linija i to~ki
Tekstura so linija
Vinsent van Gog: Pejza`, tu{, perce (tekstura)
Tekstura
Ordan Petleski: Raspukuvawe, tu{ (tekstura)
Kamij Pisaro: Saem na sviwi, tu{ i perce (tekstura so to~ki)
58
DA ZAPOMNIME:
Teksturata vo crte`ot ja dobivame so upotreba na raznovidni linii i kombi-nacija na to~ki.
CRTAWELIKOVNO PODRA^JE
05
FORMA
Vo likovniot jazik se zapoznavme so formata kako likoven element. Sè ona {to sakame da go na-crtame ima forma, a toa e likot na ona {to go gle-dame ili zamisluvame. Vo crtaweto se izrazuvame so dvodimenzionalni formi koi gi prika`uvame so linija.
Koga gledame eden crte`, toj mo`e da izgle-da smireno ili nemirno, vo zavisnost od toa so kakvi linii i formi e nacrtan. Sekoja forma vo sebe sodr`i vizuelna sila koja go dvi`i okoto vo odreden pravec so {to nekoi formi izgledaat smireno, odnosno velime deka se stati~ni. Onie formi koi izgledaat nemirno gi narekuvame dinami~ni.
Ako vo crte`ot upotrebime pove}e stati~ni formi, crte`ot }e izgleda smireno, a ako upo-trebime pove}e dinami~ni formi i samiot crte` }e izgleda nemirno, odnosno dinami~no. Koi i kakvi formi i linii upotrebuvame naj~esto zavi-si od nas, od na{iot karakter i od li~nosta.
Dinami~ni formi
Crte`, moliv
Amadeo Modiljani: ^ovek so brada, tu{
Skica, crte`, tu{ Stati~ni formi
59
DA ZAPOMNIME:
Formite vo crte`ot mo`at da izgledaat stati~no i dinami~no.
CRTAWELIKOVNO PODRA^JE
05
PROSTOR
Znaeme deka vo likovnata umetnost prika`uvame iluzija na prostor, odnosno realniot prostor {to nè opkru`uva go prika`uvame so linija, boja, ton ili so drug likoven element.
Vo crtaweto e va`no da dobieme iluzija na blisku i daleku. Ako nacrtame pomali i pogolemi formi, pomalite izgledaat kako da se podaleku, a pogolemite poblisku. Na primer, pomala i pogole-ma figura na ~ovek, vo crte`ot pomalata izgleda kako da e podaleku i obratno.
Vo crte`ot ~esto upotrebuvame prostor so pomo{ na perspektiva.
Vo perspektivata imame horizont, odnosno vi-dikova linija i vidikova to~ka vo koja se spojuvaat site linii od ona {to go gledame. Na primer, ako zastaneme na sredinata na ulicata site paralelni linii okolu nas, od trotoarite, zgradite, drvore-dot se dvi`at kon horizontot, se smaluvaat i se spojuvaat vo vidikovata to~ka. Ova mo`eme da go vidime na primerite vo u~ebnikov.
Realen prostor so golemo-malo
Perspektiva, crte`
Perspektiva so vidikova to~ka
Perspektiva so horizont i dve vidikovi to~ki
60
DA ZAPOMNIME:
Iluzija na prostor se prika`uva i vo crte`ot so pomo{ na golemi i mali formi i so perspektiva.
CRTAWELIKOVNO PODRA^JE
05
KONTRAST
Likovniot element kontrast ~esto e prisuten vo crtaweto. Kontrast dobivame so upotreba na raznoviden intenzitet na liniite, podebeli i po-tenki, dolgi i kusi, pravi i krivi. So raznovid-nosta na intenzitetot na linijata dobivame crte` so bogatstvo na raznovidni linii.
Kontrast na linija
Kontrast na linija (detska tvorba) Kontrast na linija
Vinsent van Gog: @olta ku}a, tu{, perce (kontrast na linija i tekstura)
Edvard Munk: Vrisok, tu{ (kontrastna linija)
61
DA ZAPOMNIME:
So upotreba na raznovidni linii dobivame kontrast vo crte`ot.
CRTAWELIKOVNO PODRA^JE
05
KOMPOZICIJA
Svesno ili nesvesno sekoj {to crta pravi kom-pozicija na povr{inata na koja crta. Nie gi redime formite i liniite vo eden raspored za koj mis-lime deka e najdobar so {to gradime kompozicija po na{a `elba i zamisla.
Kompozicija pravime od slobodni ili geometris-ki tela ili formi, linii, to~ki, tekstura. Koga crtame mrtva priroda so ovo{je ili drugi plodo-vi, nie gi komponirame taka {to crte`ot da ni bide so ubava kompozicija, zna~i ne gi rasporedu-vame slu~ajno po celata povr{ina, bez cel ili bez ~uvstvo.
Mrtva priroda, moliv Mrtva priroda, moliv
Mrtva priroda, pastel Mrtva priroda, pastel Crte`, pastel
Crte`, moliv
62
DA ZAPOMNIME:
I vo crte`ot gradime interesna kompozicija na likovnite elementi po na{a `elba i zamisla.
CRTAWELIKOVNO PODRA^JE
05
TU[
Kako u~enici, naj~esto crtame so crn tu{, no mo`eme da rabotime i so tu{evi vo boja. Posto-jat tu{evi so mnogu interesni boi za crtawe. So niv mo`eme da crtame so metalno perce so ostar vrv, so drvce ili so ~etka koja ima vrv. Tu{evite vo boja se interesni zatoa {to ni ovozmo`uvaat da napravime crte` bogat so raznobojni linii i povr{ini, oboen so raznovidni boi.
So tu{evite vo boja se crta na ist na~in kako i so crniot tu{. Se crta na mazna podloga, a najdo-bro e na hamer-hartija. Pokraj toa {to mo`eme da crtame, koga }e go zavr{ime crte`ot, nie mo`eme tu{ot da go razredime so ~etka i voda i da napra-vime laviran crte`. Toa zna~i deka formite, odnosno ne{tata {to sme gi nacrtale mo`eme da gi pomineme so ~etkata kako da gi slikame, so razni boi ili so edna boja, so posvetli i potemni tonovi.
Kakvi linii i kakva boja }e upotrebime zavisi od na{ata ideja koja sme ja zamislile kako avto-ri.
Vasko Ta{kovski: Ku}a vo staro Skopje, tu{, drvce
Anri Matis: Akt vo studio, tu{, perce
Difi: Svira~, tu{, perce
Bonard: Petel, tu{, ~etka
Laviran crte` so tu{ i ~etka
63
DA ZAPOMNIME:
Tu{ot e crta~ka tehnika. Crtame so perce, drvce ili ~etka na maznata stra-na na hartijata. Ako go raz-redime tu{ot so voda, do-bivame laviran crte`.
SLIKARSTVOLIKOVNO PODRA^JE
06
Vo prethodnite oddelenija se zapoznavme so slikarstvoto kako likovno podra~je od likovnata umetnost. Vo ova podra~je so razni boi ili oboe-ni materijali se pravi likovna tvorba nare~ena slika.
Slikata se pravi so boja. Bojata se dobiva od prirodno i od ve{ta~ko poteklo. Prvata sostojba na bojata e vo oblik na siten prav koj go imenu-vame kako pigment. Ovoj pigment ponatamu se me{a so nekoe vrzno sredstvo i se dobiva akvarel, tem-pera, maslena boja, polikolor ili akrilik koi se te~ni tehniki za slikawe. Od pigmentot se pra-vat i tehniki koi se vo kruta sostojba kako {to se pastelot, voso~niot pastel, molivot vo boja i dr.
Osven {to imame boi so koi direktno slikame, vo slikarstvoto imame i tehniki vo koi so gotovi oboeni materijali pravime slika.
Vo ovie tehniki spa|aat kola`ot, mozaikot, vitra`ot i tapiserijata.
Vo tapiserijata imame volnica vo razni boi so koi se tkae tapiserijata. Vo vitra`ot sosta-vuvame tvorba so raznovidno oboeni stakla koi me|usebno se spojuvaat so olovo. Mozaikot e teh-nika vo koja se upotrebuvaat raznovidni kam~iwa koi sostaveni vo edna celina ja gradat tvorbata koja naj~esto e postavena na yidna povr{ina.
Poden mozaik od golemata bazilika, Heraklea
Mikica Trujkanovi}: Tvojot den, kombinirana tehnika
Pigment
Izrabotka na boja od pigment
64
SLIKARSTVOLIKOVNO PODRA^JE
06
Za nas najdostapen e kola`ot {to ve}e sme go upotrebile vo slikaweto. Vo ovaa tehnika, so pomo{ na oboeni povr{ini od hartija, vesnici, spisanija ili od tekstil, so se~ewe i kinewe na raznovidni formi, pravime slikarska tvorba po na{a zamisla.
So krutite boi se slika direktno na podlogata, a te~nite se nanesuvaat so ~etka ili slikarski {pahli. Te~nite boi prvo mora da se razredat so sredstvo koe go narekuvame medium. Medium za akvarelot, temperata, gva{ot i polikolorot e vodata, a za maslenite boi se lenenoto maslo i terpentinot.
So pomo{ na va{iot nastavnik po likovno }e nau~ite kako podobro se koristi i se rakuva so ~etkata i so tehnikite za slikawe za da dobiete najdobri likovni rezultati. Naj~esto se slika so edna tehnika, no ponekoga{ tehnikite se kom-biniraat so {to se dobiva slikarska tvorba vo kombinirana tehnika.
Freska vo crkva, Voznesenie Hristovo, Male{evo
Litiska ikona, Ohrid
Petar Mazev: Kurban, maslo na platno
Rada Petrova-Malki}: Bez naslov, tapiserija
Hunder Vaser: Gra|anin, kombinirana tehnika
Gitara, akvarel
Mikica Trujkanovi}: Parodija Viktori, kombinirana tehnika
65
DA ZAPOMNIME:
Slikarstvoto e likovno podra~je. Pigment e boja vo prav. Slikarski teh-niki se: akvarel, tempera, masleni boi, polikolor, akrilik, pastel, voso~en pastel, kola`, mozaik, vi-tra` i tapiserija.
SLIKARSTVOLIKOVNO PODRA^JE
06
BOJA
Vo prethodnite sodr`ini vidovme deka bez bo-jata ~ovekot ne mo`e da go zamisli svojot `ivot. Isto taka i slikarstvoto ne mo`e da se zamisli bez upotreba na boite, hromatski ili ahromat-ski, primarni ili sekundarni, ladni i topli, kontrastni i harmoni~ni.
Sè ona {to nè opkru`uva i seto ona {to }e go odbereme za da se prika`e na na{ite tvorbi ima boja.
Nekoi predmeti, pojavi ili drugi ne{ta se oboe-ni vo razni boi, no nekoi sekoga{ gi sre}avame vo ista boja. Na primer: neboto sekoga{ go zamislu-vame sino, trevata i lisjata sekoga{ se zeleni, bananata i limonot sekoga{ se oboeni so `olto, portokalot e so portokalova boja, domatot e cr-ven, lubenicata i zelkata se zeleni itn.
Site ne{ta za koi znaeme deka se oboeni vo nekoja odredena boja velime deka imaat lokalna boja. Spored toa mo`eme da zaklu~ime deka lokal-na boja e bojata vo koja se oboeni nekoi predmeti, pojavi ili rastenija koi gi poznavame kako takvi. Ona {to ima lokalna boja ne mo`eme da go zamis-lime vo druga osven vo negovata lokalna boja. Na primer: bananata ne mo`eme da ja zamislime kako violetova ili crna, portokalot sin ili violetov, lubenicata sina itn.
Za razlika od prethodnoto, predmetite koi nemaat lokalna boja mo`eme da gi zamislime vo site boi kako {to se: avtomobilot, velosipedot, mebelot, oblekata, igra~kite, penkalata, torbite itn.
Lokalna bojaKomplementaren kontrast
66
SLIKARSTVOLIKOVNO PODRA^JE
06
Lokalna boja, u~eni~ka tvorba
Lokalna boja na jagoda
Lokalna boja na ovo{je
Lokalna boja na portokal i jagoda
Lokalna boja, u~eni~ki tvorbi
67
DA ZAPOMNIME:
Vo slikarstvoto osnovno sredstvo e bojata. Razli-kuvame hromatski i ahro-matski boi, primarni i sekundarni, ladni i topli, kontrastni i harmoni~ni. Lokalna boja e prepoznatli-vata oboenost na ne{tata {to nè opkru`uvaat.
SLIKARSTVOLIKOVNO PODRA^JE
06
TEKSTURA
Poznato ni e deka slikata se gradi so razni povr{ini oboeni so boja, so ton, so linija, no i so upotreba na raznovidna tekstura. Tekstura so boja se dobiva koga na povr{inata sakame da imi-tirame nekoja materija, rapava ili mazna. So toa slikata stanuva pointeresna i pobogata.
Tekstura na slikata dobivame so istra`uvawe, upotreba na materijalite za boewe na razni na~ini, vo zavisnost od na{ata fantazija.
Mo`eme da ja dobieme so nanesuvawe na poret-ka i pogusta boja, boja vrz boja, crtawe vrz bojata, so prskawe na boja vrz boja, so grebewe na suvata ili vodena boja so nekoj predmet i na sekoj drug na~in na koj }e se setime, a celta e da se dobie iluzija na tekstura.
Teksturata mo`e da nè asocira na nekoj star yid, na kora od drvo, na stara hartija, na kamen ili na druga interesna povr{ina.
Slikarska tekstura
Slikarska tekstura
Tekstura
Slikarska tekstura
Slikarska tekstura
Tawa Balak: Na kamenot, maslo na platno (tekstura)
68
DA ZAPOMNIME:
Slikarska tekstura e koga so eksperimenti-rawe i razli~ni na~ini na rabota so bojata dobivame raznovidni slikarski povr{ini.
SLIKARSTVOLIKOVNO PODRA^JE
06
PROSTOR
^ovekot se dvi`i, ̀ ivee i raboti vo prostorot. @ivotnite, rastenijata i predmetite se prisutni isto taka vo prostorot. Toa go narekuvame realen prostor.
Prostorot obi~no go delime na vnatre{en i nadvore{en. Nadvore{niot prostor e otvoren i niz nego mo`eme da se dvi`ime bez nikakvi prepreki. Vnatre{niot prostor e zatvoren i vo nego `iveeme, rabotime, kupuvame, u~ime ili se zabavuvame za{titeni od toplo ili ladno, od sneg, do`d, veter ili drugi nepogodi.
Umetnicite vo svoite dela se obiduvaat da pret-stavat iluzija na prostor, odnosno crte`ot ili slikata da dobie iluzija na blisku ili daleku.
Prostorot se dobiva so upotreba na pomali i pogolemi formi, so topli i ladni boi, so prek-lopuvawe i so perspektiva.
Realen prostor
Iluzija na prostor so boja i perspektiva
Perspektiva na soba
Jakopo Tintoreto, maslo na platno (perspektiva)
Leonardo da Vin~i: Poslednata ve~era, freska
69
Vinsent van Gog: No}na kafeana, maslo na platno (perspektiva)
DA ZAPOMNIME:Vo slikarstvoto iluzija na prostor dobivame so pogolemi i pomali formi, so topli i ladni boi, so preklopuvawe i so perspektiva.
SLIKARSTVOLIKOVNO PODRA^JE
06
AKVAREL
Akvarelot e vodena slikarska tehnika so koja slikaat i umetnicite i u~enicite.Bojata se razreduva so obi~na voda i so pomo{ na
~etkata se nanesuva na rapavata strana od harti-jata.So akvarelot se dobivaat ne`ni, lesni i proyir-
ni nanosi na boja, za razlika od temperata. Pri slikaweto treba da se upotrebuva pove}e voda so {to se dobiva proyirnost na boite.Za rabota ni se potrebni blok za crtawe, akva-
relni boi~ki i meki ~etki so ostri vrvovi. Se slika so vrvot i sredniot del od ~etkata so les-no i brzo nanesuvawe na bojata. Pred da po~neme da slikame na rabotnata povr{ina postavuvame vesnikarska hartija, a potrebni ni se i dva gole-mi sada za voda (od jogurt ili od kiselo mleko) za miewe na ~etkite, odnosno eden za ~ista, eden za ne~ista voda. Vodata vo kan~iwata treba po~esto da ja menuvame so nova za da mo`eme da dobieme tvorba so poubavi i po~isti boi. So akvarelot najdobro e da slikame direktno
so ~etkata, bez da crtame so moliv, se raboti od levo kon desno i od gore kon dolu.
Pol Sezan: Avtoportret, akvarel
Pribor za akvarel
Akvarel
Akvarel
70
DA ZAPOMNIME:Akvarel e slikarska teh-nika. Bojata se razreduva so voda, se slika na rapava hartija so ~etka.
SLIKARSTVOLIKOVNO PODRA^JE
06
VOSO^EN PASTEL
Voso~en pastel e materijal so koj mo`e da se crta i da se slika.
Toj e vo tvrda sostojba, ima forma na kreda i direktno se raboti na podlogata za slikawe. Kako podloga ni slu`i blago rapava hartija. Za da se dobijat interesni efekti pri slikaweto, mo`eme da upotrebime i hartija vo boja.
So materijalot slikame direktno na hartijata vo eden sloj, a mo`eme da pokrivame boja vrz boja vo pove}e sloevi. Po nanesuvaweto na pove}e sloja, tvorbata mo`eme da ja grebeme so ostra alatka so {to se dobivaat interesni efekti i kombinacii.
U~eni~ka tvorba, voso~en pastel
U~eni~ka tvorba, voso~en pastel
U~eni~ka tvorba, voso~en pastel
U~eni~ka tvorba, voso~en pastel
U~eni~ka tvorba, voso~en pastel
U~eni~ka tvorba, voso~en pastel
U~eni~ka tvorba, voso~en pastel
U~eni~ka tvorba, voso~en pastel
71
OBLIKUVAWE VO PROSTOROT-MODELIRAWE
LIKOVNO PODRA^JE
07
Vo prethodnite oddelenija ve}e se zapoznavme so skulpturata kako edno od likovnite podra~ja vo koe likovnite tvorbi zafa}aat del od pros-torot, odnosno se trodimenzionalni. Za razlika od skulpturata, crte`ot, slikata i grafikata se dvodimenzionalni.
Znaeme deka tvorbite vo ova podra~je se delat na polna plastika i reljef. Polna plastika e se-koe delo koe e postaveno i stoi vo otvoren ili zatvoren prostor i mo`e da se gleda od site stra-ni. Ovie dela se stati~ni, a ima i polna plasti-ka koja ne miruva i koja go menuva svojot izgled. Skulpturata koja ne e stati~na ja narekuvame mo-bil.
Reljefot e delo koe e sekoga{ postaveno na nekoja yidna povr{ina kako dekoracija na javni i reprezentativni objekti ili drugi spomenici.
Razlikuvame dlabok, visok i plitok reljef (bareljef).
Frla~ na disk, Rim, mermer (polna plastika)
Portret na Amen Hotep, Egipet (dlabok reljef)
Bratot na po~inatiot, Egipet (plitok reljef)
Detaq od ikonostas, crkva Sv. Spas
Luka de la Robija: detaq od reljef, visok reljef
72
OBLIKUVAWE VO PROSTOROT-MODELIRAWE
LIKOVNO PODRA^JE
07
Plitok reljef e koga imame mali ispaknuvawa vo prika`uvaweto na formite. Za dlabok reljef velime deka e koga formite se prika`ani so dlabewe vo reljefnata plo~a, ako pak imame pret-staveni ispaknati skulpturi koi samo so eden del se povrzani so plo~ata velime deka e toa visok reljef.
Ako se {etame vo na{iot ili vo drugi gradovi vo svetot, ~esto }e se sretneme so likovni dela od skulpturata. Tie se postaveni da pretstavat nekoe dejstvo, da odbele`at nekoj nastan ili da go ovekove~at likot na nekoja zaslu`na li~nost od istorijata ili dene{nicata.
Ako vakvoto delo go pretstavuva samo por-tretot na ~ovekot so del od gorniot del na telo-to, toa delo go narekuvame bista. Toa se spomeni-ci na zaslu`ni lu|e koi gi pametime po nivnite zaslugi. Imame bisti na narodni heroi, na revo-lucioneri, nau~nici, pisateli, umetnici, a i na obi~ni gra|ani.
Aleksndar Kalder: Akusti~en tavan, mobil
Keti Kolvic: Avtoportret, bronza
Du{an Xamowa: Memorijalen spomenik na Kozara, beton
Boro Mitri}eski: Kiril i Metodij, bronzaZmiska bo`ica, Krit, terakota:
73
DA ZAPOMNIME:Skulpturata e likovno podra~je. Se deli na polna plastika i reljef. Mobil e podvi`na skulptura. Ra-zlikuvame dlabok, visok i plitok reljef. Bista e skulptura koja pretstavuva portret na ~ovek.
OBLIKUVAWE VO PROSTOROT-MODELIRAWE
LIKOVNO PODRA^JE
Na plo{tadi i na javni mesta ~esto pati sre}a-vame skulpturi koi pretstavuvaat nekoe istorisko dejstvo ili nekoja poznata li~nost vo prirodna golemina ili pogolemi.
Ovie objekti gi narekuvame spomenici. So niv gi ~estvuvame va`nite nastani i zaslu`nite li~nosti.
Naj~esto spomenicite se napraveni vo kamen ili izlieni vo bronza so {to nivnoto vremetra-ewe e neograni~eno.
Skulptorskite dela se izveduvaat od materi-jali koi se stabilni i otporni na vlijanieto na vremenskite uslovi. Naj~esto delata se naprave-ni od terakota, kamen, drvo, bronza i metal, a mo`e da se izrabotat i od razna plastika, hartija stiropor, pa i od razni otpadni materijali.
07
Stefan Manevski: Mig na vremeto, metal
Tutankamon, Egipet, oboena skulptura
M. Aristid: Sputana akcija, bronza
@arko Ba{evski: Spomenik na Aleksandar Makedonski, bronza
Petre Nikolovski: Objekt HHHIII 92, instalacija
74
OBLIKUVAWE VO PROSTOROT-MODELIRAWE
LIKOVNO PODRA^JE
07
Na~inot na gradewe na skulptorskoto delo e najrazli~en vo zavisnost od `elbite na avtorot i od negoviot izbor na materijalot. So glina se modelira so dodavawe i odzemawe, so drvo i ka-men so dlabewe i odzemawe, so metal i bronza so liewe ili so gradewe po pat na kombinirawe i do-davawe na razni formi koi me|usebno se sostavu-vaat i zavaruvaat. So plastika, hartija i stiropor se gradi skulptura po pat na sostavuvawe, previt-kuvawe, se~ewe, perforirawe i lepewe.
So otpadni materijali se gradi asambla`, odnosno grupna skulptura vo koja se kombiniraat razni materijali vo edna celina spored idejata na avtorot.
Vo skulpturata nema ograni~uvawe za upotreba-ta na materijalite. Nekoi avtori se izrazuvaat kombiniraj}i i razni plodovi, granki, kamewa, ko-rewa i drug materijal po svoj izbor.
Marijeta Sidovska: J’am loking for a men in a miror, kom. teh.
Detska tvorba so hartija
Intervencija vo prostor
Vladimir Avram~ev: Predel VIII, keramika
Robert Smitson: Zatvorawe na ulicata, kombinirana tehnika
07
75
DA ZAPOMNIME:
Spomenik e skulptura koja odbele`uva va`ni li~nosti od razni oblasti ili istoriski slu~uvawa. Skulptorskite dela se izrabotuvaat od: terakota, kamen, drvo, bronza, metal, a mo`e i od plastika, hartija, stiropor i drugi ma-terijali.
FORMA
Formata e glavniot izraz vo skulpturata bidej}i go potencira trodimenzionalniot oblik na deloto.
Ve}e znaeme deka skulpturata zafa}a del od prostorot i toj zafaten prostor go narekuvame volumen.
Volumenot po svojot izgled mo`e da bide aglest, val~est ili trkalezen, ispaknat ili vdlabnat.
Vo odnos na prostorot formata mo`e da bide zatvorena, otvorena ili perforirana.
Zatvorena e onaa forma koja e polna i pros-torot ne navleguva vo nea, na primer: topka, ja-bolko, kamen, kocka itn. Otvorena forma e onaa vo koja prostorot delumno vleguva vo volumenot, na primer: ~a{a, vazna, grne, kapa, tenxere i sl. Perforirana forma ja narekuvame onaa forma ili volumen vo koja postojat pomali ili pogole-mi otvori, na primer: re{eto, prsten, sinxir, narakvica i sl.
OBLIKUVAWE VO PROSTOROT-MODELIRAWE
LIKOVNO PODRA^JE
07
Stanko Pavlevski: Skulptura, metal
Branko Veli~kovski: Torzo, terakota
Vencislav Rihter: Centralna forma, metalAlberto Xakometi: Paleta od `ica, `ica
76
DA ZAPOMNIME:Formata mo`e da bide otvorena, zatvorena i perforirana. Volumen e prostorot {to go zafa}a odredena skulptura. Razlikuvame val~est, aglest, trkalezen, ispaknat i vdlab-nat reljef.
OBLIKUVAWE VO PROSTOROT-MODELIRAWE
LIKOVNO PODRA^JE
07
KONTRAST
Kontrastot kako princip vo likovniot jazik ~esto se primenuva za da go razubavi deloto na umetnikot. Kontrastot se upotrebuva vo crte`ot, slikata, grafikata i vo skulpturata.
Vo skulpturata pri modeliraweto i komponi-raweto na pove}e delovi vo edna celina namerno se upotrebuvaat golemi i mali, val~esti i agles-ti formi, mazni i rapavi teksturi. So kontrastot umetnikot ja zbogatuva likovnata vrednost na de-loto i do`ivuvaweto na gleda~ot.
07
Du{an Xamowa: Skulptura 45,
Hans Arp: Glava, bel mermer
Hain Stenbak: Bez naslov, kombinirana tehnika
Henri Mur: Semejstvo, bronza
77
DA ZAPOMNIME:Likovniot princip kontrast se primenuva vo skulpturata so upotreba na vdlabnati i ispaknati, golemi i mali, val~esti i aglesti formi, kako i so mazna i rapava tekstura.
OBLIKUVAWE VO PROSTOROT-MODELIRAWE
LIKOVNO PODRA^JE
07
PROPORCIJA
So proporcija se zapoznavme vo likovniot jazik. Vo skulpturata naj~esto e izrazena `el-bata da se iznajde idealnata ubavina na ona {to se prika`uva, a taa prete`no se donesuva na ~ove~kiot lik i teloto na ~ovekot. Ubavinata pretstavuva me|usebni idealni proporcii na site delovi na ~ovekot. Sekoj umetnik koj se stremi kon ubavinata go primenuva ovoj princip, a ve}e znaeme deka ovoj problem go re{avale i skulpto-rite vo stara Grcija, a vo ponovo vreme i Leonar-do da Vin~i. Mikelanxelo: David, mermer
Mikelanxelo: Mojsie, mermer
Kanon za proporcija na ~ovek, Grcija
78
DA ZAPOMNIME:Vo skulpturata se postignu-va idealna proporcija na delovite vo edna celina. Primeri se gr~kite skulp-turi.
OBLIKUVAWE VO PROSTOROT-MODELIRAWE
LIKOVNO PODRA^JE
07
GLINAGlinata e materijal so koj sekoj skulptor ja
zapo~nuva svojata rabota. So nea mo`e da se obli-kuva sekakva forma i ideja na umetnikot. Se mode-lira so lesno dodavawe i odzemawe i so lepewe na materijalot. Se raboti so race ili so upotreba na razni alatki nare~eni {pahtli.
Skulpturata izrabotena vo glina ne mo`e da ostane vo ovoj materijal zasekoga{ zatoa {to }e po~ne da se roni pod vlijanie na vlagata vo vozduhot.
Ako sepak sakame da go so~uvame deloto vo gli-na, glinata se pe~e pod visoka temperatura so {to se pretvora vo terakota, pe~ena glina. Terakotata e sli~na na grn~arskite proizvodi.
Vo praktikata umetnicite naj~esto od deloto vo glina pravat kalap od koj se lijat edna ili pove}e identi~ni skulpturi vo bronza ili vo drug metal.
Alatka za modelirawe so glina
Rabota so glina
Grn~arski predmeti
Aneta Svetieva: Kapa~ka, terakota
Portret vo glina
Terakota
Sarkofagot od Cerveteri, oboena terakota
79
DA ZAPOMNIME:
Glinata e skulptorski materijal so koj se mode-liraat likovnite dela. Se raboti so prsti i {pahtli. Pe~enata glina se nareku-va terakota.
DIZAJN I VIZUELNI KOMUNIKACII
LIKOVNO PODRA^JE
08
Ve}e se zapoznavme so dizajnot kako likovno podra~je vo koe likovnite umetnici go pravat izgledot na predmetite za sekojdnevna upotreba. Izgledot na predmetite za sekojdnevna upotreba go pravat umetnici - dizajneri. Vo toa, pokraj sè drugo spa|a i nakitot kako i razni ukrasni pred-meti.
Denes okolu nas se slu~uvaat mnogu ne{ta za koi sakame da doznaeme koga i kade se slu~uvaat, da bideme informirani za da go izbereme ona {to nè interesira. Toa go postignuvame so sredstvata za vizuelna komunikacija. Sè {to nè informira so boja ili so forma e vizuelna komunikacija, na primer: soobra}ajni znaci, plakati, posteri, flaeri, bilbordi, spisanija, vesnici, za{titni znakovi i sl.
Ma{ina za pi{uvawe
Dizajn na strujna lamba
Televizor
FoteljaDizajn na detska igra~ka
80
DIZAJN I VIZUELNI KOMUNIKACII
LIKOVNO PODRA^JE
08
AvtomobilNakit
Nakit
Gitara Korica na spisanie za deca
81
08
LIKOVNO PODRA^JE
DIZAJN I VIZUELNI KOMUNIKACII
Preku koricite na knigite ja prepoznavame i odbirame sodr`inata {to sakame da ja ~itame. So ~estitkite komunicirame i si gi ~estitame raznite praznici i ubavi slu~uvawa vo na{iot `ivot.
Kako i vo sekoe likovno podra~je, likovnite umetnici {to gi dizajniraat vizuelnite komu-nikacii dobro go poznavaat likovniot jazik i go primenuvaat vo svojata umetni~ka rabota. Se upo-trebuvaat formata, linijata, tonot i bojata kako elementi na privlekuvawe na ~ovekot.
Harmonijata, kontrastot, proporcijata i kom-pozicijata se prisutni vo sekoj dizajn.
Plakat
Ilustracija
Ilustracija
Ilustracija, CrvenkapaDizajn na CD
82
08
LIKOVNO PODRA^JE
DIZAJN I VIZUELNI KOMUNIKACII
Zname na Republika Makedonija
Plakat za 100 godini makedonska nezavisnost
Bilbord
Inicijali za bukvata O
Korica za kniga
Korica za spisanie za deca
83
DA ZAPOMNIME:
Izgledot na predmetite za upotreba go pravat umetnici nare~eni dizajneri. Site sredstva so koi se informirame za ona {to se slu~uva okolu nas se narekuva vizuelna ko-munikacija.
GRAFIKALIKOVNO PODRA^JE
09
Ve}e znaeme deka grafikata se dobiva po pat na otpe~atuvawe. Vo crtaweto, slikaweto i skulptu-rata dobivame samo edna tvorba so direktna izved-ba. Vo ova podra~je so poseben proces na rabota mo`eme da otpe~atime isti grafiki vo pove}e primeroci.
Za da napravime grafika, prvo mora da iz-bereme podloga koja }e ja podgotvime za pe~atewe. Podlogata koja ja obrabotuvame pretstavuva mat-rica ili kli{e so koe se pe~ati grafikata.
Za matrica mo`e da upotrebime karton, plo~a od linoleum, gips, drvo, kamen ili metal, vo za-visnost od toa vo koja tehnika sakame da rabotime. Na matricata za pe~atewe ja iscrtuvame na{ata ideja za grafika. Ako za podloga imame linoleum, gips ili drvo, prvo go crtame crte`ot so crna boja.
Koga crte`ot }e bide gotov, so specijalni alat-ki za dlabewe (dleta) gi vadime belite povr{ini od crte`ot, a crnite ostanuvaat ispaknati na povr{inata. So toa matricata e podgotvena za pe~atewe.
Dlabewe na matrica od linoleum
Nanesuvawe boja na matrica
Pe~atewe na grafika
Vadewe na grafikataGrafi~ka ma{ina za pe~atewe
84
GRAFIKALIKOVNO PODRA^JE
09
Vtora etapa e procesot na pe~atewe na grafi~kiot list. Na edna plasti~na, staklena ili metalna povr{ina stavame pe~atarska boja, a mo`e i tempera, i so valjak ja nanesuvame na ma-tricata. Koga }e naneseme boja, na kli{eto vni-matelno stavame hartija koja odozgora ne`no ja pritiskame so dlanka ili so nekoj val~est pred-met (la`ica ili valjak).
Koga }e zaklu~ime deka hartijata dobro naleg-nala na povr{inata, ja vpila bojata od matricata, poleka ja odlepuvame od nego. So ovaa postapka na{ata grafika e otpe~atena.
Na ovoj na~in mo`eme da otpe~atime grafi~ki listovi kolku sakame.
Matrica i otpe~atok od linorez
Rembrant: Portret na Jan Lutie Postariot, bakropis
Albreht Direr: Sv. Toma, gravura
M. Aristid: Ov~ar~eto Koridon, drvorez
85
DA ZAPOMNIME:Grafikata e likovno podra~je. Likovnite tvorbi vo grafikata se dobivaat so otpe~atuvawe na pove}e isti grafiki. Matrica ili kli{e e podlogata so koja se pe~ati. Dleta ili dlaba~i se alatki za obrabotka na matricata.
GRAFIKALIKOVNO PODRA^JE
09
POTPI[UVAWE NA GRAFIKA
Grafikata kako likovna tvorba ima vred-nost samo ako e potpi{ana od avtorot. Listot se potpi{uva na dolnata horizontalna strana od otpe~atokot, od levo na desno. Prvo se stava red-niot broj na otpe~atenata grafika i vkupniot broj na otpe~ateni grafiki. Na primer: ako grafikata {to sme ja otpe~atile e treta po red, a vkupno imame devet isti grafiki brojkata }e bide 3/9. Vedna{ po brojot se naveduva tehnikata vo koja e otpe~atena tvorbata, na primer: karton-pe~at, gipsorez, linorez i sl. vedna{ po tehnikata se naveduva godinata koga e otpe~atena grafikata, na primer: 2010.
Vo sredinata na dolnata ivica se pi{uva naslovot na grafikata, na primer: drvo; pejza`; portret i sl., a vo desniot agol se stava potpisot na avtorot koj ja kreiral grafikata.
So potpi{uvaweto na grafikata stanuva tvor-ba na avtorot i se zdobiva so umetni~ka vrednost. Avtorot sekoga{ treba da gi potpi{uva grafikite na ovoj na~in.
3/9, sito-pe~at, 1990 Alfa II Dan~o Ordev
86
DA ZAPOMNIME:
Sekoja grafika se odbele`uva od strana na avtorot. So potpi{uvaweto grafikata sta-nuva originalno likovno delo.
GRAFIKALIKOVNO PODRA^JE
09
LINIJALinijata posebno vo grafikata, kako i vo
crte`ot, e osnoven element za izrazuvawe. Bogat-stvoto na grafikata go dobivame so upotreba na raznovidni debeli, tenki, dolgi, kusi, pravi i krivi linii.
So linijata go izrazuvame ona {to sakame da go prika`eme zaedno so formite preku koi gi pre-poznavame prika`anite ne{ta.
Milan Sokol: Glava I, linorez
Kru`en pat, drvorez, nepoznat avtor
Dim~e Nikolov: Predel HHI, bakropis
Linija vo grafikata
Pablo Pikaso: Slikar so model koj plete, bakrorez
Ilija Ko~ovski: Zapisi, drvorez
87
DA ZAPOMNIME:Grafikata naj~esto se izrazuva preku bogatstvoto i raznovidnosta na linijata.
GRAFIKALIKOVNO PODRA^JE
09
TEKSTURADrug likoven element koj e isto taka va`en
kako i linijata e teksturata. So teksturata gi odreduvame karakteristikite na raznite formi i povr{ini vo me|usebnite prepoznavawa.
Teksturata ja dobivame so dlabewe i re`ewe na matricata so razni vidovi tekstura koja ja do-bivame preku raznite vidovi linii i to~ki, niv-nata gustina i razli~nite pravci na nanesuvawe.
Ako analizirame nekoja od prika`anite grafi-ki i teksturi vo u~ebnikov, }e vidime deka na prv pogled }e gi voo~ime razlikite me|u formite so pomo{ na nivnata tekstura.
Ordan Petlevski: Memento, drvorez
Dragan Bikov: Jadro, kombinirana tehnika
Piter Brojgel: Vo lov, bakropis
Burhan Ahmeti: Esenski fragment, akvatinta
88
DA ZAPOMNIME:Teksturata e osnovno izrazno sredstvo vo sekoja grafika.
GRAFIKALIKOVNO PODRA^JE
09
FORMA
Seto ona {to se prika`uva na grafi~kata tvor-ba mo`e da go prepoznaeme preku negovata for-ma.
Formata ja prika`uvame so pomo{ na linijata, teksturata, a ponekoga{ i so bojata.
Vo grafikata, kako i vo drugite likovni podra~ja so ubavinata na formite gi izrazuvame na{ata ideja i `elba za ona {to sakame da go iz-razime.
Sito-pe~at
Sito-pe~at
Sito-pe~at
T. Kauzari}: Kvadrat D, sito-pe~at
Basra Mekoli: Kreirawe na `ivotot, digitalna grafika
89
DA ZAPOMNIME:
Vo grafikata formata se definira so linijata, bojata i raznovidnosta na teksturata.
ESTETSKO PROCENUVAWE10
90
LIKOVNA UMETNOST
Na ~asovite po likovno, del po del, go sovladuvame likovniot jazik so negovite karakteristi~ni likovni elementi i principi. Vo prakti~nata rabota se trudime likovniot jazik da go primenime vo na{ite tvorbi, a vo isto vreme istite da gi prepoznaeme vo delata na svetskite i makedonskite likovni umetnici.
Izrazuvaj}i se likovno i gledaj}i vredni i poznati likovni dela, nie se zdobivame so sposobnost da ocenime {to e dobro, a {to ne.
Estetikata e nauka za ubavoto. So pra{aweto na ubavoto se zanimavale mnogu filozofi, umetnici i
esteti~ari so cel da dojdat do su{tinata na vrednostite vo umetni~koto delo od oblasta na site umetnosti.
So pomo{ na va{iot nastavnik po likovno, preku razgovori za va{ite tvorbi, za likovnite dela, vie istovremeno steknuvate sposobnost da pro-cenite {to e vredno a {to ne e vo edna likovna umetni~ka tvorba.
Estetsko procenuvawe mo`e da napravite na sekoja tvorba od sekoe liko-vno podra~je, na crte`, slika, skulptura, grafika ili dizajn.
Gledaj}i edno likovno delo sekoj od nas go gleda kako likovna vrednost koja sekoga{ pobuduva vo nas odredeni pozitivni ~uvstva i zadovolstvo, vizuelno, mislovno i emotivno. Pokraj likovnata vrednost i tehni~kata izvedba, na na{ite ~uvstva i do`ivuvawe vlijae kombinacijata na boite, tonot, liniite, svetlo - temnoto, formite ili sodr`inata, odnosno motivot. Do`ivuvaweto mo`e da bide individualno vo zavisnost od li~nosta koja go gleda.
ESTETSKO PROCENUVAWE
10
PRIMER 1 91
CRTAWE
Vinsent van Gog: @olta ku}a, tu{, perce
Gledaj}i go crte`ot na Van Gog, mo`eme da gi zabele`ime slednive kvaliteti na crte`ot:
- Na crte`ot zabele`uvame upotreba na bogatstvo od raznovidni linii i to~ki, vo razni golemini i gustini.
- Formite vo crte`ot, ku}ata, patot, neboto, drvoto jasno i ~isto se odvoe-ni edni od drugi so toa {to umetnikot za sekoja od niv upotrebil raznovidni linii, odnosno raznovidna karakteristi~na tekstura. U{te na prv pogled site formi jasno se prepoznavaat.
- Tehni~ki, crte`ot izgleda ~isto, jasno, ednostavno i precizno.- Sekoj od nas emotivno razli~no mo`e da ja do`ivee atmosferata na
crte`ot. Nekoj }e ja do`ivee kako mirna ulica vo prikve~erina, samo {to ne se zapalile svetilkite, nekoj mo`e da ja do`ivee kako rano nautro samo {to lu|eto izleguvaat od svoite domovi itn.
Vinsent van Gog: @olta ku}a, tu{, perce
10
92 PRIMER 2
ESTETSKO PROCENUVAWESLIKAWE
Ordan Petleski: Sogoreno podra~je, maslo na platno
Analiziraj}i ja slikata na Ordan Petleski, mo`eme da go zabele`ime slednovo: -Umetnikot na svojata slika se izrazil so ubavinata na slikarskata tek-stura na bojata. So razni postapki dobil raznovidna i bogata tekstura. Zabele`uvame deka upotrebil sli~ni boi i kontrast na svetlo-temno na oddelni mesta so {to gi potenciral formite. -Oblikot na formite e zaoblen i kombiniran so raznovidni golemini. -Upotrebil sli~ni boi so {to slikata izgleda smireno i harmoni~no. -Iako na slikata nema prepoznatliv motiv, nie mo`eme so zadovolstvo neograni~eno vreme da ja gledame i da u`ivame vo slikata.
Ordan Petleski: Sogoreno podra~je, maslo na platno
10
PRIMER 3 93
ESTETSKO PROCENUVAWEGRAFIKA
Piter Brojgel: Vo lov, bakropis, grafika
Gledaj}i ja grafikata na Piter Brojgel, gi voo~uvame slednive vrednos-ti:
- Umetnikot upotrebil bogatstvo od kombinacija na raznovidni linii, to~ki i teksturi. Grafikata izgleda ~isto, jasno, ednostavno i precizno.
- Pretstavenite formi na motivot, ku}ite, drvoto i lu|eto vizuelno se oddeleni so raznovidna tekstura i temno - svetlo edni od drugi.
- So pomali i pogolemi formi na drvjata i ku}ite i so potemni i posvetli povr{ini na teksturata go ~uvstvuvame prostorot, odnosno imame iluzija na daleku i blisku.
- Tehni~ki zabele`uvame deka otpe~atokot e ~ist i jasen.- Ako grafikata ja pogledneme vnimatelno, del po del, sekoj od nas mo`e
da pronajde sodr`ini so koi mo`e da se raska`e cela prikazna.
Piter Brojgel: Vo lov, bakropis, grafika
10
94 PRIMER 4
ESTETSKO PROCENUVAWESKULPTURA
Mikelanxelo - Roden: skulptura
Analiziraj}i ja skulpturata na Umberto Bo~oni, mo`eme da go zabele`ime slednovo:
- Umetnikot ja izrabotil skulpturata so volumen so sli~ni golemini i sli~ni trkalezno-val~esti formi.
- Formata na skulturata e moderna, no sepak asocira na ~ove~ka figura koja se dvi`i, iako ne e realisti~ki prika`ana.
- Asocijacijata na figura vo dvi`ewe e postignata so formite koi se
dinami~ni i sami po sebe ni asociraat ritam vo prostorot. Gledaj}i gi formite, tie vizuel-no ni sugeriraat kako celata figura da se dvi`i napred.
- Celata skulptu-ra e harmoni~na i ja do`ivuvame kako edin-stvo na volumenot.
- Umetnikot izgleda deka ja izrabotil vo bronza i vo `olta boja za da pridonese {to pove}e na ~uvstvoto za dinami~nost i ritam. Dali so druga boja bi go donele ova ~uvstvo?
Mikelanxelo - Roden: Skulptura
10
PRIMER 5 95
ESTETSKO PROCENUVAWEDIZAJN I VIZUELNI KOMUNIKACII
Plakat za 100 godini makedonska nezavisnost, dizajn
Ovoj plakat R Makedonija go izdade po povod 100 godini od Ilindenskoto vostanie. Plakatot treba da ja pretstavi na{ata borba za nezavisna Make-donija.
Plakatot na lu|eto treba da im ja prika`e sodr`inata na porakata za koja e napraven. Od ovoj plakat mo`eme da go razbereme slednovo:
- Glavniot simbol, na{eto zname, e pretstaven na plakatot so {to vedna{ zabele`uvame deka plakatot prenesuva poraka za dr`avata.
- Plakatot e ispolnet so simboli.- Vo centarot magli~esto e pretstaven spomenikot Makedonium, mestoto
kade {to se rodilo Ilindenskoto vostanie. Zamaglenosta ja pretstavuva dale~nosta od 100 godini. Zad Makedonium se pojavuva sonceto kako simbol na svetlosta i slobodata, a od centarot niz celiot plakat se branuva make-donskoto zname.
- Celiot plakat e oboen so nacionalnite boi na Makedonija.- Osven porakata koja vizuelno ni se pretstavuva, imame i tekst koj tek-
stualno ni objasnuva po koj povod e izdaden plakatot.
Plakat za 100 godini makedonska nezavisnost, dizajn
RE^NIK NA POIMI11
AAmater - qubitel na umet-nosta koj ima druga svoja profesija, a se zanimava so likovno tvore{tvo od qubov, a ne profesionalno.Animalist - likoven umet-nik koj osobeno se zanimava so prika`uvawe, odnosno so crtawe ili vajawe na `ivot-ni.Antika - naziv na starite kulturi, osobeno na rimska-ta i na gr~kata.Apstraktna umetnost - pravec vo modernata ume-tnost koj go napu{ta prika`uvaweto na realniot svet i tvori so slobodni formi.Arabeska - ornament vo arapski stil koj se sostoi od stilizirani geometriski i rastitelni elementi.Atelje - rabotilnica, ra-botna prostorija na likoven umetnik ili na lica za krea-tivni profesii.Ambala`a - likovno dizaj-nirawe na materijalot vo koj se pakuva i se prodava proizvodot.
BBareljef - mnogu nizok, pli-tok reljef vo skulpturata. Bienale - izlo`ba koja se odr`uva sekoja vtora godi-na.Bista - prika`uvawe na glavata i gorniot del od ~ove~koto telo vo vajarstv-oto.
VValer - soodveten francus-ki zbor za ton.Viweta - mal crte` ili sli-ka {to slu`i kako ukras na nekoj tekst.Vitra` - prozorec ili stak-lena povr{ina, izrabotena ili ukrasena so par~iwa raznobojno staklo.
GGalerija - prostor izgraden so namena za izlo`uvawe na umetni~ki dela.Gva{ - tehnika za crtawe so vodeni boi i so bela temper-na.Grafi~ki list - otpe~atena grafi~ka likovna tvorba.Galeriska skulptura - skulptura koja po svojata go-lemina mo`e da se izlo`uva vo galerija (realna i mini-jaturna golemina).
DDekoracija - ukrasenost, odnosno ukrasuvawe na pros-torot, kako i na poedine~ni formi na ukrasuvawe.Dizajn - crte` namenet za oblikuvawe na proizvodi za industrisko proizvodstvo.Dizajner - umetnik, spe-cijalist za estetsko obli-kuvawe na predmeti ili povr{ini za industrisko proizvodstvo.
@@anr - prika`uvawe na sli-ki od sekojdnevniot `ivot preku likovna tvorba.
IIlustracija - slika ili crte` povrzan so dejstvo od pi{uvan tekst.Istorija na umetnost - nau-ka za pojavata i razvojot na umetni~kite pravci, niv-nata vrednost i istorisko zna~ewe.Iluzija - iluzija vo sli-karstvoto e pretstavuvawe prostor, ton, perspektiva itn.Industriski dizajn - li-kovno oblikuvawe na pred-meti za sekojdnevna upotre-ba koi{to se proizveduvaat industriski.
KKatalog - publikacija vo koja se popi{ani site izlo`eni dela na muzejot, galerijata, izlo`bata ili tvore{tvoto na umetnikot.Ki~ - neumetni~ka zanaetska ili umetni~ka produkcija. Ki~ e delo koe nastanuva poradi evtina `elba za dopa|awe, zna~i dopadlivo nadomestuvawe za umetnos-ta, a se pojavuva kako rezul-tat na nerazviena umetni~ka sredina.Kolorit - oboenost, svoj-stvo, izraz, efekt na umetni~koto delo postig-nato so boja.Kroki - brz i lesen crte` so ednostavni linii i malku detali.
96
RE^NIK NA POIMI
11
LLazurna boja - providno nanesuvawe na boja niz koja mo`e da se vidi podlogata.Likovna umetnost - zaed-ni~ki imenitel za arhitek-tura, slikarstvo, vajarstvo i grafika, tvorbi koi ~ovekot kreativno gi sozdava.Linearno - karakteristika na slikarsko, skulptorsko ili grafi~ko delo na koe glavno izrazno sredstvo im e linijata.
MMarina - umetni~ko prika-`uvawe na morski pejza`.Minijatura - slika ili skulptura vo izrazito mal format.Mozaik - umetni~ka tvor-ba koja se izrabotuva so sostavuvawe na raznobojni kocki~ki od staklo, kamen i sl.Monografija - kniga vo koja iscrpno se prika`ani `ivo-tot i tvore{tvoto na nekoj umetnik.Monohromija - slikarsko delo izraboteno samo so edna boja.
NNaturalizam - nastojuva-we na umetnosta, pojavite i predmetite da se prika`at povistinski i porealni.
OOrnament - geometriski, rastitelni ili zoomorfni stilizirani formi so koi e
ukrasena nekoja povr{ina, koi mo`at da se povtoruvaat ili variraat.Obvivka - likovno obliku-vawe, dizajnirawe na kori-ca za kniga ili za drug re-klamen materijal.
PPaleta - povr{ina na koja slikarot gi me{a boite pred da gi nanese na deloto.Panorama - prika`uvawe na prirodata so {iroki i dale~ni vidici.Pejza` - slika na koja se prika`uva priroda.Primeneta umetnost - naziv na umetni~ko oblikuvani predmeti za upotrebliva namena.Profil - izgled na lik ili na predmet gledani otstra-na.
RRamen pe~at - grafi~ka teh-nika bez dlabewe na pod-logata (sito-pe~at, monotip-ija, litografija).Reproduktivna grafika - kopija ili dela koi ne se ra~no pe~ateni, tuku so of-set-industriski pe~at.
SSignatura - svoera~en pot-pis na umetnikot na slikata, grafikata ili skulpturata {to ja izrabotil.
Skica - provizorna, nafr-lana i nedoterana slika, crte`, skulptura ili grad-ba.Stilizacija - uprostuvawe, sveduvawe na formite od prirodata na ednostavni i osnovni oblici.
TTapiserija - op{t naziv na umetni~ko delo izraboteno od tekstilen materijal.Terakota - op{t naziv za proizvodi od glina koi se zacvrsteni so pe~ewe.Triptih - likovno delo sostaveno od tri dela.
FFaktura - povr{ina na umetni~koto delo vo slikarstvoto so koja se do-bivaat nekoi osobenosti na povr{inata.Figurativnost - karak-teristika na likovnoto delo koga na nego mo`e da se prepoznae konkreten lik, sodr`ina ili motiv.
CCrte` - likovno delo na povr{ina, ostvareno so linija kako glavno izrazno sredstvo.
[[tafelaj - slikarski sta-lak - nosa~, nogalki na koi umetnikot ja postavuva slikata pri rabota.
97
?TEST
98
Drag u~eniku,
Koga }e dojde{ do ovie testovi, ve}e si se zapoznal so pogolemiot broj na sodr`ini od u~ebnikov. Do denes sigurno si nau~il dosta nepoznati raboti, a nekoi ti se ve}e poznati. Ovie testovi se samo proverka na tvoite znaewa. Nekoi delovi od testot se so odgovori na posta-venite pra{awa, a nekoi se re{avaat so crtawe. Se nadevam deka testovite ne se te{ki i deka bez pogolem napor }e gi re{i{.Testovite }e gi popolnuva{ vo vreme koga }e re{i nastavnikot po likovno, prviot pri krajot na pr-voto, a vtoriot pri krajot na vtoroto polugodie. Odgovorite na sekoe pra{awe }e se ocenuvaat so bodovi koi }e gi opredeli nastavnikot po likov-no. Ti po`eluvam uspe{no re{avawe na testovite, dobri ocenki i zadovolstvo pri rabotata.
TEST 1
99IME I PREZIME ________________________________________________________
ODDELENIE ____________________________________________________________
U^ILI[TE _____________________________________________________________
DATUM _____________________
1. Nabroj gi likovnite elementi:-________________________________-________________________________-________________________________-________________________________-________________________________-________________________________-________________________________-________________________________
2. Nabroj gi likovnite principi:-________________________________-________________________________-________________________________-________________________________-________________________________-________________________________-________________________________-________________________________
3. Nabroj gi likovnite podra~ja:-________________________________-________________________________-________________________________-________________________________-________________________________
4. Nacrtaj tekstura. so linii so to~ki
5. Nacrtaj gi slednive vidovi formi: zatvorena otvorena perforirana
TEST 1
1006. Oboj gi predmetite so lokalna boja. banana lubenica limon portokal
7. Odredi na koja nasoka i pripa|a sledniov crte`: kosa horizontalna vertikalna
8. Nacrtaj formi bez nasoka.
9. Nacrtaj stati~ni formi. 10. Nacrtaj iluzija na prostor so preklopuvawe.
TEST 2
101IME I PREZIME ________________________________________________________
ODDELENIE ____________________________________________________________
U^ILI[TE _____________________________________________________________
DATUM _____________________
1. Koe od ovie dela ti se dopa|a pove}e?
2. Nacrtaj tvorba so simetrija. 3. Pretstavi gradacija na forma.
Ordan Petlevski: Izgoruvawe, maslo na platno
Dan~o Kal~ev: Mrtva priroda, maslo na platno
so motiv apstraktno
TEST 2
1024. Nacrtaj regularen ritam.
5. Nacrtaj alternativen ritam.
6. Nacrtaj tvorba so motiv po tvoj izbor.
7. Nacrtaj tvorba bez motiv.
8. Navedi tri primeri na dizajn.
- ______________________________
- ______________________________
- ______________________________
9. Navedi tri primeri na vizuelna komunikacija.
- ______________________________
- ______________________________
- ______________________________
ZABELE[KI
103
ZABELE[KI
104