คู่มือdmsc2.dmsc.moph.go.th/webroot/bqsf/file/food_safety...9 การด แลค...

คมอการใชชดทดสอบอาหาร

กรมวทยาศาสตรการแพทย กระทรวงสาธารณสขwww.dmsc.moph.go.th

คมอการใชชดทดสอบอาหาร

คำานำา

ปจจบนผลตภณฑทางดานอาหารทจำาหนายในทองตลาดพบวายงมความไมปลอดภยตอผบรโภค ผผลตมการใชสารเคมตางๆ มากมาย ทงทอนญาตและไมอนญาตใหใชในกระบวนการผลตหรอมกระบวนการผลตไมเหมาะสม ไมมหลกเกณฑและวธการทดพอ จงทำาใหตรวจพบสารเคมตกคาง สารปนเปอนและสารเคมอนตราย หรอจลนทรยปนเปอนในผลตภณฑดงปรากฎเปนขาวอยเปนระยะๆ ผบรโภคจงมความเสยงในการบรโภคผลตภณฑทมคณภาพไมไดมาตรฐาน โดยเฉพาะอยางยงในเขตองคกรปกครองสวนทองถนจะมตลาดนดและรถเรเขามาจำาหนายถงหมบาน ชมชน ทำาใหเกดความเสยงตอการบรโภคผลตภณฑทไมมคณภาพและเปนอนตราย ดงนนองคกรทองถนในชมชนจงควรมหนวยตรวจสอบเฝาระวงโดยใชเครองมอทเหมาะกบการใชภาคสนาม ตรวจงาย สะดวก ใหผลถกตองนาเชอถอ แปลผลไดรวดเรว เชน ชดทดสอบสามารถใชเปนเครองมอ ตรวจสอบคดกรองความไมปลอดภยของผลตภณฑ ปจจบนกรมวทยาศาสตรการแพทยไดคดคนชดทดสอบอยางงายในการทดสอบเบองตนทมความสามารถในการตรวจคดกรองคณภาพอาหาร การถายทอดฟนฟองคความรดานวทยาศาสตรการแพทยและเทคโนโลยทเหมาะสมกบการตรวจใหองคกรปกครองสวนทองถนมเครองมอไวใชประโยชนในการประเมนความเสยงดานผลตภณฑสขภาพและตรวจเฝาระวงความปลอดภยของผลตภณฑสขภาพไดดวยตนเองในชมชนนน เปนการสรางเครอขายระบบเฝาระวงคมครองผบรโภคทมประสทธภาพและสอดคลองกบรฐธรรมนญฉบบป พ.ศ. 2550 ทมการกำาหนดใหมการกระจายอำานาจใหองคกรปกครองสวนทองถนพงตนเองและตดสนใจในกจการทองถนไดเอง สงเสรมใหองคกรปกครองสวนทองถนมสวนรวมในการดำาเนนการตามแนวนโยบายพนฐานแหงรฐ อกทงพระราชบญญตกำาหนดแผนและขนตอนการกระจายอำานาจใหแกองคกรปกครองสวนทองถน พ.ศ. 2542 ไดกำาหนดอำานาจหนาทขององคกรปกครองสวนทองถนเอาไวในมาตรา 16 และ 17 ในเรองของการดแลสขภาพอนามยของประชาชน พรอมนำานโยบายคมครองผบรโภคไปดำาเนนการในชมชน เพอใหชมชนสามารถดแลสขภาพดวยตนเองไดอยางครอบคลมและมคณภาพ หนงสอคมอการใชชดทดสอบอาหารเลมนจดทำาขนเพอใหผทเกยวของสามารถนำาไปใชเปนคมอในการทดสอบและตรวจผลวเคราะหผลตภณฑทางดานอาหารไดอยางถกตอง แมนยำา และทราบผลไดอยางรวดเรว เพอใหสามารถปองกนและดแลสขภาพดวยตวเองไดอยางครอบคลมและมคณภาพ

คณะผจดทำา

สารบญ

หนา

คำ�นำ�

ชดทดสอบด�นส�รเคมในอ�ห�ร

l ชดทดสอบบอรแรกซ (ผงกรอบ) ในอาหาร และสารเคม 9

l ชดทดสอบสารเคมปองกนกำาจดศตรพชตกคางในอาหาร 15

l ชดทดสอบฟอรมาลนในอาหาร (นำายาดองศพ) 21

l ชดทดสอบโซเดยมไฮโดรซลไฟต (สารฟอกขาว) ในอาหาร 25

l ชดทดสอบสารซลไฟตในอาหาร 29

l ชดทดสอบกรดซาลซลคในอาหาร (สารกนรา) 33

l ชดทดสอบความกระดางทงหมดของนำา 37

l ชดทดสอบปรมาณไอโอดนในเกลอบรโภค 41

l ชดทดสอบสสงเคราะหในอาหารหามใชส 45

l ชดทดสอบกรดแรอสระ (นำาสมสายชปลอม) 49

l ชดทดสอบปรมาณกรดนำาสมในนำาสมสายช 53

l ชดทดสอบสารโพลารในนำามนทอดซำา 57

l ชดทดสอบตะกวในภาชนะกระเบองเคลอบดนเผา 60

ชดทดสอบด�นจลนทรยในอ�ห�ร

l ชดทดสอบยาปฏชวนะและยาตานจลชพในนมและผลตภณฑนม 67

l ชดทดสอบยาปฏชวนะและสารตานจลชพตกคางในเนอสตว 73

l ชดทดสอบโคลฟอรมในนำาและนำาแขง 79

l ชดทดสอบโคลฟอรมในอาหาร 83

l ชดทดสอบปรมาณบกเตรทงหมดในอาหาร 89

l ชดทดสอบความสะอาดของภาชนะสมผสอาหารและมอ 97

l ชดทดสอบยสตและเชอราในอาหารและเครองดม 101

ชดทดสอบ ดานสารเคมในอาหาร

9

การดแลคณภาพอาหารดวยตนเอง

การบรโภคอาหารทมสารบอรแรกซเจอปนจะทำาใหเปนอนตรายตอสขภาพ กระทรวงสาธารณสขจงหามนำา สารบอรแรกซมาเจอปนในอาหาร แตปจจบนยงตรวจพบสารบอรแรกซในอาหารหลายชนด ดงนนกรมวทยาศาสตรการแพทย จงไดพฒนาชดทดสอบบอรแรกซในอาหารขน เพอใหสามารถนำาไปตรวจสอบสารบอรแรกซในอาหารนอกหองปฏบตการได ทราบผลไดรวดเรว และมความแมนยำาสง

ผลกระทบตอสขภาพ l เปนพษตอไต ทำาใหเกดไตวายได l สะสมในสมอง l ทำาใหทางเดนอาหารเกดการระคายเคอง l ถาเปนผใหญ ไดรบสารบอรแรกซ 15 กรม หรอเดกไดรบ 5 กรม จะทำาใหอาเจยน เปนเลอด และอาจตายได

กฎหมายกำาหนด l ประกาศกระทรวงสาธารณสขฉบบท 151 (พ.ศ.2536) กำาหนดใหบอรแรกซเปนสารทหามใชในอาหาร ผฝาฝนมโทษใหปรบไมเกน 20,000 บาท l พระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ. 2544 กำาหนดบอรแรกซเปนสนคาควบคมฉลากตองมขอความ “บอรแรกซอนตราย อาจทำาให ไตวาย หามใชในอาหาร” ถาไมมฉลากหรอมฉลากแตการแสดงฉลากไมถกตองระวางโทษ จำาคกไมเกน 1 ป หรอปรบไมเกน 1 แสนบาท

ชดทดสอบบอรแรกซ (ผงกรอบ) ในอาหาร และสารเคม

คมอการใชชดทดสอบอาหาร10

ตวอยางเปาหมาย l เนอสตวและผลตภณฑ (หมบด ปลาบด ทอดมน ลกชน หมสด เนอสด ไสกรอก ฯลฯ) l ผลไมดอง ผลไมแชอม ผลไมแหง l ขนมหวานททำาจากแปง (ทบทมกรอบ ลอดชอง วน ซาหรม ฯลฯ) l บะหม, แผนเกยว

ประโยชนของชดทดสอบ

ใชตรวจสอบบอรแรกซในอาหารและสารเคมทใชผสมอาหาร ซงจะทราบผลไดทนท

เพอเปนแนวทางเฝาระวงความปลอดภยของอาหาร

จำานวนตวอยางทตรวจได/ชด

50 ตวอยาง

ความไวของชดทดสอบ

ระดบตำาสดทตรวจได 100 มก./กก. (ในอาหาร)

ระดบตำาสดทตรวจได 50 มก./กก. (ในสารเคม)

อปกรณชดทดสอบ

ก.อปกรณในชดทดสอบ

l ถวยยาพลาสตก 1 ใบ

l หลอดหยดยา 1 อน

l ชอนพลาสตก 1 คน

l กระดาษขมน (50 แผน) 1 ขวด

l นำายาทดสอบบอรแรกซ 1 ขวด

l คมอชดทดสอบ 1 แผน

ข.อปกรณประกอบก�รตรวจ

l เขยงพลาสตก 1 อน

l มด 1 เลม

l จานกระเบองหรอแผนกระจก 1 ชน

11ชดทดสอบบอแรกซ (ผงกรอบ) ในอาหาร และสารเคม

วธการทดสอบบอรแรกซในอาหาร

1. สบตวอยางใหเปนชนเลกๆ เทาหวไมขดไฟ

2. ตกตวอยาง 1 ชอน ใสในถวยยา

3. เตมนำายาทดสอบบอแรกซจนทวมตวอยาง

กวนใหเขากน

4. จมกระดาษขมนใหเปยกครงแผน

5. วางกระดาษขมนบนจานกระเบอง หรอแผนกระจก

แลวนำาไปวางกลางแดด นาน 10 นาท (อยาวาง

กระดาษขมนชดกน) หรอใชทเปาผมเปา 1 นาท


วธการทดสอบบอรแรกซในสารเคม

1. ตกสารเคมปรมาณเลกนอยใสในถวยยา

2. เตมนำายาทดสอบบอรแรกซ จำานวน 5 มลลลตร

3. กวนใหสารเคมละลาย

4. จมกระดาษขมนในสารละลายใหเปยกครงแผน

5. วางแผนกระดาษขมนลงบนแผนกระจกหรอ

จานกระเบอง แลวนำาไปวางกลางแดด นาน 10 นาท

หรอใชทเปาผมเปา 1 นาท

13

การประเมนผล

l ถากระดาษขมนมสสมจนถงสแดง

แสดงวา ตวอยางมสารบอรแรกซเจอปนอย

l ถากระดาษขมนมสอนทไมใชสสม หรอแดง

แสดงวาตวอยางไมมสารบอรแรกซ

การปฏบตเมอใชชดทดสอบบอรแรกซเสรจแลว

l เขยง มด ถวยพลาสตก ชอนพลาสตก แผนกระจก ใหลางดวยผงซกฟอก และนำา

ใหสะอาด ผงใหแหงกอนทจะนำาไปเกบในกลองชดทดสอบ

l กระดาษขมน ควรปดฝาขวดทนทเมอหยบกระดาษขมนออกมาแลว

l นำายาทดสอบบอรแรกซ ปดจกขวดใหแนนกอนเกบ

l หลอดหยอดยา : ใชหลอดหยอดยาดดนำาสะอาดแลวบบทง ทำาซำา 3-4 ครง ทงไวใหแหง

แลวเกบทเดม

การเกบรกษาชดทดสอบ/อายการใชงาน

l เกบทอณภมหอง / 2 ป

l ดวนหมดอายทกลองบรรจ

ชดทดสอบบอแรกซ (ผงกรอบ) ในอาหาร และสารเคม


ขอควรระวง

1. ถาตวอยางทตรวจมสภาพเปนดางสง (ขาวตมนำาวน, ปลาหมกแหงแชดาง) อาจทำาให

เกดผลบวกลวงได ตองใสนำายาทดสอบบอรแรกซเพมขนจนแนใจวาตวอยางหมดความ

เปนดางแลว หรอ ทดสอบดวยกระดาษลตมส จงจะทดสอบดวยกระดาษขมนได

2. หากใชทเปาผมในการทำากระดาษขมนใหแหง ไมควรใชความรอนสง หรอ เปาใกลกบ

กระดาษขมนมากเกนไป เนองจากจะทำาใหกระดาษเปลยนเปนสนำาตาลได ทำาใหอานผล

ไดไมชดเจน และควรอานผลทนทเมอกระดาษแหงเนองจากถาทงไวนานจะทำาให

กระดาษมสเขมเกนจรง

3. ตวอยางบางชนดอาจจะมไขมนมาก เมอจมกระดาษขมนในตวอยาง ไขมนจะเคลอบ

ทผวของกระดาษขมน ดงนนอาจมเพยงบางสวนทเปลยนส ทำาใหอานผลไดไมชดเจน

จงควรกำาจดไขมนออกจากกระดาษขมน โดยการปาดกบปากถวยยาใหหมดกอนนำามา

ทำาใหแหง

4. ตองทำาความสะอาดแผนรองกระดาษขมนทกครงกอนนำาไปใชตรวจตวอยางชดตอไป

และไมควรวางแผนกระดาษขมนในตำาแหนงทเคยวางแผนกระดาษขมนทตรวจ

ตวอยางอนมากอนแลว และยงไมไดทำาความสะอาด เนองจากจะทำาใหเกดการปนเปอน

และอานผลผดพลาดได และควรทำาเครองหมายทแผนรองทกครงทวางกระดาษทดสอบ

เพอปองกนการสบสน

5. สามารถใชชดทดสอบตรวจไดทงอาหารสด และอาหารททำาใหสกแลว

6. นำายาทดสอบบอรแรกซ มสภาพเปนกรด หากหกเปอนมอหรอสวนหนงสวนใดของ

รางกาย ใหลางดวยนำา และฟอกสบใหสะอาด

7. อยาวางชดทดสอบไวใกลมอเดก

แนวทางปฏบตเมอตรวจพบสารบอรแรกซในอาหาร

l แนะนำาผผลตอาหารใหเลกใชสารบอรแรกซ เนองจากผดกฎหมายและเปนอนตราย

ตอสขภาพของผบรโภคอาหารนน

l ถาพบบอยครง ควรแจงใหเจาหนาทสาธารณสขเกบตวอยางสงตรวจทหองปฏบตการ

ตอไป

15ชดทดสอบสารเคมปองกนกำาจดศตรพชในอาหาร

ชดทดสอบสารเคมปองกนกำาจดศตรพชตกคางในอาหาร

ชดทดสอบเอม เจ พ เค ตรวจหายาฆาแมลงในผกผลไม

หลกการ

เปนชดทดสอบเบองตนสำาหรบตรวจหายา

ฆาแมลงตกคางกลมยบยงเอนไซมโคลนเอสเตอเรส ใน

ผก ผลไม ดวยหลกการ colorimetric cholinesterase

inhibitor assay ใหผลการทดสอบไดถกตองรอยละ 100

ปรมาณตำาสดในการยบยงการทำางานของเอนไซม ของชด

ทดสอบเทากบ 15 % ซงเปนปรมาณททำาใหรางกายเกด

อาการพษเลกนอย จดวาไมปลอดภย


ทดสอบเบองตนสำาหรบตรวจหายาฆาแมลงตกคางกลมยบยงเอนไซมโคลนเอสเตอเรส

(กลมยาฆาแมลงออรกาโนฟอตเฟสและคารบาเมท) ในผก ผลไม




รอยละ 100



ใชตรวจหาชนดสารเคมกำาจดแมลงฯ

4 กลม สามารถใชทดสอบกงหาปรมาณการปน

เปอนไมใหเกนมาตรฐานในประเทศไทย หรอตาม

มาตรฐานทประเทศคคากำาหนด ซงมความสำาคญ

มากในยคการคาเสรปจจบน


10 และ 30 ตวอยาง


มากกวารอย 83

หลกการ

ชดตรวจคดกรองสารเคมกำาจดแมลง 4 กลม คอ ออรกาโนฟอสเฟต คารบาเมทไพเรทรอยด

และกลมออรกาโนคลอรน ในผกผลไม และธญพช ใชตรวจหาชนดสารเคมกำาจดแมลงตกคาง

ใชสะดวก ไดผลรวดเรว เหมาะกบผประกอบการผลตเพอการสงออกองคกรปกครองสวนทองถน

สถานศกษา สถานบรการสาธารณสข ดานนำาเขาและสงออก มความถกตองแมนยำา ความจำาเพาะ

และความไวสง ประมาณมากวารอยละ 89,99 และ 83 ตามลำาดบ ใชหลกการแยกสาร ดวยวธ

แผนบางทแอลซ (TLC) และตรวจสอบหาชนดสารตกคาง ดวยการทำาปฏกรยากบสารเคมเพอให

เกดส ถามสารเคมกำาจดแมลงกลมออรกาโนฟอสเฟต และคารบาเมท จะเกดแถบวงกลม (Spot)

สขาวบนพนสมวงบนแผนทแอลซ อานผลการตรวจสอบ (เทยบคาอารเอฟกบสารมาตรฐาน)

ชดตรวจชนดเคมกำาจดแมลง 4 กลม ในผก ผลไม และธญพช

17

สำาหรบกลมไพเรทรอยด และกลมออรกาโนคลอรน ใชหลกการแผนทแอลซแตทำาปฏกรยา

กบสารเคมตางชนดจากทกลาวมาแลว แลวองแสงยว ทความยาวคลน 254 นาโนเมตร เพอให

เกดส ถามสารเคมกำาจดแมลงกลมออรกาโนคลอรน และไพเรทรอยด จะเกดแถบวงกลม (Spot)

เปนสเทา นำาตาลเขม ถงดำา บนพนสนำาตาลบนแผนทแอลซ อานผลการทดสอบ (เทยบคาอารเอฟกบ

สารมาตรฐาน)

การแปลผล 2 กลมแรก(ออรกาโนฟอสเฟต และคารบาเมท)

พบสารเคมกำาจดแมลงชนดตางๆ

ไมพบสารเคมกำาจดแมลง พบสารเคมกำาจดแมลง สารมาตรฐาน

สารเคมกำาจดแมลงมาตรฐาน

ไมพบสารเคมกำาจดแมลง

การแปลผล 2 กลมหลง(ไพเรทรอยด และออรกาโนคลอรน)

ชดทดสอบสารเคมปองกนกำาจดศตรพชในอาหาร



ใชตรวจคดกรองสารเคมกำาจดแมลง

ตกคางไดอยางครอบคลม 2 กลม คอ กลมออร

กาโนฟอสเฟต และ คารบาเมท ในผกผลไม และ

ธญพช


10 และ 30 ตวอยาง


มากกวารอยละ 98

หลกการ

ใชหลกการตรวจสอบดวยการทำาปฏกรยากบสารเคมเพอใหเกดส ซงถาพบสารเคมกำาจดแมลง

ในกลมดงกลาว นำายาจะเปลยนสจากสมวงเขม เปนสมวงออนหรอเทา โดยสมวงเขม หมายถง ไมม

สารเคมกำาจดแมลง หรอพบในระดบปลอดภย สมวงออนหมายถง มสารเคมกำาจดแมลงในระดบ

ไมปลอดภย และสเทา มสารเคมกำาจดแมลงในระดบเปนพษ ซงเทยบไดกบคาการยบยงเอนไซม

โคลนเอสเตอเรสทระดบนอยกวารอยละ 50 (สมวงเขม) ระดบรอยละ 50-70 (สมวงออน) และ

ระดบมากกวารอยละ 70 (สเทา) ตามลำาดบ

ชดตรวจคดกรองสารเคมกำาจดแมลงในผก ผลไม และธญพช (2 กลม)

19

ตารางการแปลผล

การแปรผลสของหลอด

ตวอย�ง

สของหลอดเทยบ

สม�ตรฐ�น

ระดบส�รเคม

กำ�จดแมลง

ค�ก�รยบยง

เอนไซมโคลน

เอสเตอเรส

ผลลบ มวงเขม หลอด 1

(ไมพบ)

ไมพบหรอพบใน

ระดบปลอดภย

นอยกวารอยละ

50

ผลบวก มวงออน หลอด 2

(ไมปลอดภย)

พบในระดบไม

ปลอดภย

ระหวางรอยละ

50-70

เทา หลอด 3

(เปนพษ)

พบในระดบ

เปนพษ

มากวารอยละ

70

นอยกวา 50 %ไมมยาฆาแมลง 2 กลม หรอมระดบปลอดภย

นอยกวา 50 %ไมมยาฆาแมลง 2 กลม หรอมระดบปลอดภย

มากกวา 70 % ระดบเปนพษ

ชดทดสอบสารเคมปองกนกำาจดศตรพชในอาหาร


วธลดปรมาณสารพษในผกผลไม

การลดปรมาณสารพษตกคางในผกและผลไมเพอการบรโภค

ไดอยางปลอดภยนน มวธการหลากหลายวธ ซงอาจมการใชสารละลาย

ตาง ๆ ทหาไดใกลตวมาชวยในการลาง จากนนลางซำาดวยนำาสะอาด

อกครงกอนบรโภค โดยวธทนยมใช ไดแก

1. ลอกหรอปอกเปลอก แลวแชนำาสะอาด 5 – 10 นาท

แลวลางดวยนำาสะอาดอกครง ลดปรมาณสารพษตกคางไดรอยละ

27-72

2. ลางดวยนำาไหลจากกอกนาน 2 นาท ลดปรมาณสาร

พษตกคางไดรอยละ 25-36

3. แชนำาปนใสนาน 10 นาท แลวลางดวยนำาสะอาด ลดปรมาณสารพษตกคางได

รอยละ 34-52

4. การใชความรอน ลดปรมาณสารพษตกคางไดรอยละ 48-50

5. ดางทบทม 20-30 เกลด ผสมนำา 4 ลตร แชนำานาน 10 นาท แลว ลางดวย

นำาสะอาดลดปรมาณสารพษตกคางไดรอยละ 35-43

6. แชนำาซาวขาว นาน 10 นาท แลวลางดวยนำาสะอาด ลดปรมาณสารพษตกคางได


7. นำาสมสายชหรอเกลอ 1 ชอนโตะ ผสมนำา 4 ลตร แชนาน 10 นาท แลวลางออก

ดวยนำาสะอาดลดปรมาณสารพษตกตางไดรอยละ 29-38

8. แชนำายาลางผก นาน 10 นาท แลวลางดวยนำาสะอาด ลดปรมาณสารพษตกคาง

ไดรอยละ 22-36

9. ใชไฮโดรเจนเพอรออกไซด 1 ชอนชาผสมนำา 4

ลตร แชนาน 10 นาท แลวลางดวยนำาสะอาด ลดปรมาณสาร

พษตกคางไดรอยละ 35-50

10. ใชเกลอปน 1 ชอนโตะ ผสมนำา 4 ลตร แชนาน

10 นาท แลวลางดวยนำาสะอาด ลดปรมาณสารพษตกคางได


21


แมคาทขายอาหารทะเลสด ผกสด เครองในสด

มกจะมการนำาฟอรมาลนมาแชอาหาร เพอใหสดเสมอ แต

ฟอรมาลนเปนอนตรายตอสขภาพและหามนำามาใชในอาหาร

ผลกระทบตอสขภาพ

l หากบรโภคฟอรมาลนทปนเปอนในอาหารเปนเวลานาน จะทำาใหเกดมะเรงได

l สมผสหรอสดดม จะทำาใหผวหนงอกเสบ ระคายเคองทตา จมก ระบบทางเดนหายใจ

l ถารบประทาน 30-60 มลลลตร จะทำาใหเกดอาการปวดทองรนแรง อาเจยน ทองเดน

หมดสต และเสยชวต

กฎหมายกำาหนด

ประกาศกระทรวงสาธารณสขฉบบท 151 (พ.ศ. 2536 )

กำาหนดไว “หามนำาฟอรมาลนมาใชในอาหาร”

ตวอยางเปาหมาย

l นำาแชอาหารทะเลสด และเนอสตวตางๆ (ผาขรว ขาไกเลาะกระดก แมงกระพรน ฯลฯ)

l ผกสดชนดตางๆ (ถวฝกยาว เสนมะละกอ เหดฟาง ขงฝอย กระชายฝอย ฯลฯ)

หม�ยเหต หามบดหรอหน ตวอยางเปาหมายทกชนด

ชดทดสอบฟอรมาลนในอาหาร (นำายาดองศพ)




สามารถตรวจสอบการใชฟอรมาลน (นำายาดองศพ) ในผกสด อาหารทะเลสด ทราบผล

ไดทนทเพอเฝาระวงดานความปลอดภยของอาหาร




ระดบตำาสดทตรวจได 0.5 มลลกรม / 1 กโลกรม


ขวดทดสอบฟอรมาลน 1 1 ขวด



23

วธการทดสอบ

1. เทนำาแชตวอยางอาหารลงในขวดทดสอบ

เบอร 1 ประมาณ 5 มลลลตร หรอ 1 ใน 3

ของขวด (หากตวอยางอาหารไมมนำาใหใชนำา

สะอาดรนผานตวอยางอาหารใหไดปรมาณท

พอตรวจได) ปดฝาขวดและเขยาจนสารเคมใน

ขวดทดสอบละลายหมด

* หามหนหรอบดตวอยางอาหาร

2. เทนำาแชตวอยางอาหารจากขวดทดสอบ

เบอร 1 ลงขวดทดสอบเบอร 2 ปดฝาขวดและ

เขยาจนสารเคมในขวดทดสอบละลายหมด

3. เทนำาแชตวอยางอาหารจากขวดทดสอบ

เบอร 2 ลงขวดทดสอบเบอร 3 ปดฝาขวด

และแกวงเบาๆ ใหของเหลวในขวดทดสอบ

เขากน สงเกตสทเกดขน


ถาสารละลายเปนสชมพถงสแดง

แสดงวามฟอรมาลนเจอปนอยในตวอยางอาหารนน




1. ไมควรตรวจสอบอาหารประเภทมกลนฉน เชน ผกชะอม กระถน และผกกระเฉด

สะตอ ผกกลมนมฟอรมาลนในธรรมชาตประมาณ 40 มก./กก. อาหารทะเลทไมสด

จะมกลนเหมน จะมฟอรมาลนไดประมาณ 5 มก./กก.

2. สารทดสอบจำาเพาะกบ ฟอรมลดไฮด ซงเปนสารกลมอลดไฮดประเภทหนง

เปนองคประกอบของอาหารตามธรรมชาต การทดสอบตวอยางจงตองหลกเลยงการ

บดตวอยาง ใหใชนำาลาง หรอนำาแชตวอยางเทานน เพอปองกนผลบวกลวง

3. อาหารทนำามาตรวจสอบ ควรเกบในสภาพแชเยน เนองจากฟอรมาลนสามารถระเหย

ไดดวยความรอน

4. ควรตรวจสอบตวอยางทนท ไมควรเกบตวอยางอาหารไวหลายวน เนองจากปรมาณ

ฟอรมาลนในอาหารจะลดลงไดจากการระเหย และอาจเกดปฏกรยากบสารอาหารจะ

ทำาใหผลผดพลาดได เปนไดทงแบบ Irreversible (ทดสอบไมพบ) และ Reversible

(ทดสอบพบ)

5. นำายาทดสอบฟอรมาลน 3 มสภาพเปนกรดหากหกเปอนมอ หรอสวนหนงสวนใดของ

รางกาย ใหลางดวยนำา และฟอกสบใหสะอาด


แนวทางปฏบตเมอตรวจพบฟอรมาลนในอาหาร

1. แนะนำารานคาใหเลกใชฟอรมาลนในอาหาร เนองจากมพษตอสขภาพ ถาบรโภค

อาหารนนเขาไป

2. ถาพบมการใชบอยครง ใหแจงเจาหนาทสาธารณสขมาเกบตวอยาง สงตรวจทหอง

ปฏบตการตอไป

25


แมคาไดนำาผงเคมทใชฟอกขาวมาใชในอาหาร

เพอใหอาหารมสขาว ดคณภาพดและมบางคนไดใชผง

เคมทฟอกแห ไดแกโซเดยมไดไทโอไนตหรอโซเดยมไฮ

โดรซลไฟตในอาหารมาฟอกอาหารหลายอยาง แตสารท

ใชฟอกแหนมอนตรายตอสขภาพ และในปจจบนยงตรวจพบ

โซเดยมไฮโดรซลไฟตในอาหารหลายชนด ดงนนจงไดมการพฒนา

ชดทดสอบโซเดยมไฮโดรซลไฟต เพอใหสามารถนำาไปตรวจสอบโซเดยมไฮ

โดรซลไฟตในอาหารนอกหองปฏบตการ ทราบผลไดรวดเรว และมความแมนยำาสง


l ทำาใหเกดอาการหายใจขด ความดนโลหตตำา

l ปวดทอง อาเจยน อจจาระรวง

l ผทแพอยางรนแรง หรอผปวยโรคหอบหดจะมอาการชอค หมดสต และเสยชวต


ยงไมมขอกำาหนดหามไว แตการจะนำาสารมาใสในอาหารจะใชไดเฉพาะสารทอนญาตไว

เทานน

ชดทดสอบโซเดยมไฮโดรซลไฟต(สารฟอกขาว) ในอาหาร

ชดทดสอบโซเดยมไฮโดรซลไฟต (สารฟอกขาว) ในอาหาร



l นำาตาลมะพราว หนอไมดอง ทเรยนกวน

l นำาแชผกผลไม เชน ถวงอก ขงซอย กระทอน ยอดมะพราว เปนตน

l ผาขรว ขาไกเลาะกระดก หนงหมฝอย เอนหม


ชดทดสอบนสามารถตรวจสอบสารฟอกขาวชนดโซเดยมไฮโดรซลไฟตไดอยางรวดเรว




ระดบตำาสดทตรวจได รอยละ 0.05


l ถวยพลาสตก 1 ใบ

l นำายาในขวดหยด 1 ขวด


27ชดทดสอบโซเดยมไฮโดรซลไฟต (สารฟอกขาว) ในอาหาร


1. นำาตวอยางใสในถวยพลาสตก ดงน

1.1 ตวอยางเปนของเหลว หรอมของเหลวผสมกบ

ตวอยางเทของเหลวลงในถวยพลาสตก

5 มลลลตร

1.2 ตวอยางเปนของแขง ตกมาครงชอนชาใสใน

ถวยพลาสตก เตมนำาสะอาดประมาณ

10 มลลลตร บดตวอยางใหแตก ถาตวอยาง

เปนผก ผลไมสด เตมนำาพอทวมตวอยาง

แชนำา 1-2 นาท (ไมตองบด) นำานำาแช 5 มลลลตร

มาทดสอบ

2. หยดนำายาในขวดหยด จำานวน 1-3 หยด เขยาให

เขากน สงเกตสของสารละลาย


l ถาสารละลายมสเทาหรอสดำา

แสดงวามโซเดยมไฮโดรซลไฟต (ไมอนญาตใหใช)

l ถาสารละลายมสฟาออนหรอเขยว

แสดงวาไมมโซเดยมไฮโดรซลไฟต


การปฏบตเมอใชชดทดสอบสารฟอกขาวเสรจแลว

l ถวยพลาสตก : ใหเทนำาในถวยพลาสตกทง ใสนำาสะอาดประมาณครงถวยเขยาเททง

ทำาซำา 3-4 ครง แลวควำาถวยใหแหงกอนทจะนำาไปเกบในกลองชดทดสอบ

l ขวดนำายา : ปดจกใหแนน แลวเกบในกลองชดทดสอบ


l อยาวางชดทดสอบไวใกลมอเดก

การเกบรกษาชดทดสอบ/ อายการใชงาน

l เกบทอณหภมหอง / 2 ป


แนวทางการปฏบต เมอตรวจพบสารฟอกขาวในอาหาร

l แนะนำาใหรานเลกใชสารโซเดยมไฮโดรซลไฟต (สารฟอกขาว) ในอาหารเนองจาก

เปนอนตรายตอสขภาพ

l ถาพบบอยครงใหแจง เจาหนาทสำานกงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) หรอ

เจาหนาทสาธารณสขมาเกบตวอยาง สงตรวจทหองปฏบตการตอไป

29

การดแลคณภาพอาหารดวยตนเอง สารในกลมซลไฟต ทนยมใชกนคอซลเฟอรไดออกไซค โซเดยมซลไฟต โซเดยมไบซลไฟต และโซเดยมเมตาไบซลไฟต มการนำามาใชในอาหารเพอฟอกสอาหารใหขาวและยบยงการเจรญเตบโตของยสต ราและแบคทเรย ทำาใหเกบรกษาอาหารไดนาน ไมเนาเสยเรว กระทรวงสาธารณสขอนญาตใหใชไดในอาหารบางชนดเทานน แตกยงมการนำาสารกลมซลไฟต มาใชในอาหารชนดตางๆ จำานวนมาก ดงนนจงไดมการพฒนาชดทดสอบสารซลไฟตในอาหาร เพอใหสามารถนำาไปตรวจสอบสารซลไฟตในอาหารนอกหองปฏบตการ ทราบผลไดรวดเรว และมความแมนยำาสง ผลกระทบตอสขภาพ l การบรโภคอาหารทมสารซลไฟตเจอปนในปรมาณมาก จะเกดอาการปวดทอง เวยนศรษะ อาเจยน อจจาระรวง ความดนโลหตตำา l ผทแพอยางรนแรงตอสารซลไฟต หรอผปวยโรคหอบหดจะมอาการชอค หมดสต และ เสยชวต

กฎหมายกำาหนด ประกาศกระทรวงสาธารณสขฉบบท 62/24, 281/47, 204/43 ไดกำาหนดเกณฑสงสดในรปซลเฟอรไดออกไซด ทสามารถเจอปนในอาหารได เฉพาะในอาหารบางชนด คอ นำาตาลทราย นำาตาลปป วนเสน เสนหม เสนกวยเตยว อปรคอตแหง ลกเกด แยม/เยลล เครองดมททำาจากผลไม/ผก กงสด/สกเยอกแขง เจลาตนทรบประทานได เฟรนซฟรายด โปเตโตเยอกแขง กลโคส เดกซโตรส นำาสมสายชหมกหรอกลน

ชดทดสอบสารซลไฟตในอาหาร

ชดทดสอบสารซลไฟตในอาหาร


ตวอยางเปาหมาย ผก/ผลไมสดและแปรรป เชน ถวงอก ขงฝอย ขงดอง ผลไมดอง ผกดอง หนอไมดอง

ทเรยนกวน สบปะรดกวน ผลไมอบแหง เปนตน


ชดทดสอบนสามารถตรวจสอบการเจอปนของสารซลไฟตในอาหารชนดตางๆ ไดอยาง

รวดเรว




ระดบตำาสดทตรวจได 150 มลลกรมตอกโลกรม (พพเอม) ของโซเดยมซลไฟต (ซลไฟตอสระ)





31ชดทดสอบสารซลไฟตในอาหาร


1. นำาตวอยางใสในถวยพลาสตก ดงน

1.1 ตวอยางเปนของเหลว หรอมของเหลวผสมใน

ตวอยาง เทของเหลวลงในถวยพลาสตก 5 มลลลตร

1.2 ตวอยางเปนของแขง ตกตวอยางเลกนอยใสใน

ถวยพลาสตก เตมนำาสะอาดประมาณ 10 มลลลตร

ผสมใหเขากน ถาเปนผก/ผลไมสด เตมนำาพอทวม

ตวอยาง แชนำา 1-2 นาท (ไมตองบด) นำานำาแช

5 มลลลตร มาทดสอบ

2. หยดนำายาในขวดหยด จำานวน 3-4 หยด เขยาใหเขากน

สงเกตสทเกดขน


l ถาสของนำายาทเตมลงไปหายไปในทนท (ไมม

สนำาเงน-มวงเกดขน) แสดงวามสารซลไฟตเจอปน

l ถาของเหลวเปนสนำาเงน-มวง แสดงวาไมมสารซล

ไฟตเจอปน


การปฏบตเมอใชชดทดสอบสารฟอกขาวเสรจแลว

l ถวยพลาสตก : ใหเทนำาในถวยพลาสตกทง ใสนำาสะอาดประมาณครงถวย เขยาเททง

ทำาซำา 2-3 ครง แลวควำาถวย หรอเชดใหแหงกอนทจะนำาไปเกบในกลองชดทดสอบ

l ขวดนำายา : ปดจกใหแนน แลวเกบในกลองชดทดสอบ


l เอนไซมในผกสดจะมผลตอการทดสอบ ดงนนหามบดตวอยาง กรณาด VCD ประกอบ

l อยาวางชดทดสอบใกลมอเดก

การเกบรกษาชดทดสอบ / อายการใชงาน



แนวทางปฏบตเมอตรวจพบสารซลไฟตในอาหาร

ตวอยางทตรวจพบสารซลไฟตเจอปน ใหแจงเจาหนาทผมหนาทดแลดานคมครองผบรโภค

เชน เจาหนาทสำานกงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) หรอเจาหนาทสาธารณสขมาเกบตวอยาง

สงตรวจทหองปฏบตการตอไป

33


การนำาวตถกนเสยกนรามาใสในนำาดองผก

ผลไมทวางขายในตลาด เพอใหนำาดองผกผลไมดใสเหมอน

ใหมอยเสมอ กรดซาลซลคเปนสารเคมตวหนงทนำามา

ใชเพอวตถประสงคดงกลาว เนองจากกรดซาลซลคเปน

สารเคมทมคณสมบตยบยงการเจรญเตบโตของจลนทรยได

ดแตเปนอนตรายกบมนษย กระทรวงสาธารณสขจงไดกำาหนด

หามนำากรดซาลซลคมาใชเจอปนในอาหาร แตปจจบนยงตรวจพบกรด

ซาลซลคในอาหารหลายชนด ดงนนจงไดมการพฒนาชดทดสอบกรดซาลซลค เพอใหสามารถนำา

ไปตรวจสอบกรดซาลซลคในอาหารนอกหองปฏบตการได ทราบผลไดรวดเรวและมความแมนยำาสง


l ถาไดรบกรดซาลซลคจนมความเขมขนในเลอดถง 25-35 มลลกรม / เลอด 100 มลลลตร

จะมอาการอาเจยน หออ มไข และอาจถงตายได

l ถาหากบรโภคปรมาณเลกนอยเปนประจำา จะทำาใหรางกายมภมคมกนตำาและเกดโรค

แทรกซอนไดงาย


ประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 151 (พ.ศ.2536)

“กำาหนดใหกรดซาลซลคเปนสารหามใชในอาหาร”

ชดทดสอบกรดซาลซลคในอาหาร(สารกนรา)

ชดทดสอบกรดซาลซลคในอาหาร (สารกนรา)



l นำาดองผก (ผกกาดดอง หนอไมดอง กระเทยมดอง ขงดอง ฯลฯ)

l นำาดองผลไม (มะมวงดอง มะยมดอง มะกอกดอง ฯลฯ)


ชดทดสอบนสามารถตรวจสอบกรดซาลซลคในอาหารนอกหองปฏบตการได และทราบ

ผลทนท




ระดบตำาทตรวจได 100 มลลกรม / กโลกรม


1. ถวยยาพลาสตก 2 ใบ

2. หลอดหยด 2 อน

3. นำายาทดสอบกรดซาลซลค 1 1 ขวด

4. นำายาทดสอบกรดซาลซลค 2 1 ขวด

5. คมอชดทดสอบ 1 แผน

35ชดทดสอบกรดซาลซลคในอาหาร (สารกนรา)


1. ตกนำาดองผกหรอนำาดองผลไมใสในถวยเบอร 1 และ

เบอร 2 ถวยละ 5 มลลลตร (เขยนเบอรถวยยากอนใส

ตวอยาง)

2. หยดนำายาทดสอบกรดซาลซลค 1 ลงในถวยท 2

จำานวน 10 หยด


ทละหยด จำานวน 2-3 หยด โดยไมตองเขยา สงเกตส

จากดานบนของถวยยาทนท


ทละหยด จำานวน 2-3 หยด โดยไมตองเขยา สงเกตส

ทเกดขนทนทเชนกน



l ถาถวยท 1 มสมวงดำาเหมอน ถวยท 2 แสดงวา ตวอยางมกรดซาลซลค เจอปน

l ถาถวยท 1 เปนสอนทไมใชสมวงดำาเหมอน ถวยท 2 แสดงวา ตวอยางไมมกรดซาลซลค เจอปน

การปฏบตเมอใชชดทดสอบกรดซาลซลคเสรจแลว 1. ขวดนำายา : ปดจกใหแนนแลวเกบทเดม 2. ถวยยาพลาสตก : เทนำาในถวยทง ลางดวยนำาสะอาด ควำาใหแหง แลวเกบทเดม 3. หลอดหยดยา : ใหหลอดหยดยาดดนำาสะอาดแลวบบทง ทำาซำา 3-4 ครง ทงไวใหแหง แลวเกบทเดม

ขอควรระวง 1. การทดสอบในขนตอนเตมนำายากรดซาลซลค 2 ลงในถวยทง 2 ไมควรเขยา เนองจาก จะทำาใหสงเกตสไดยาก ใหประเมนผลโดยสงเกตสทเกดขนจากดานบนของถวยยา 2. สามารถใชชดทดสอบตรวจสอบไดทงอาหารสด หรออาหารททำาใหสกแลว 3. นำายากรดซาลซลค 1 และ 2 เปนกรดเลกนอย หากหกเปอนมอใหลางดวยนำา และฟอกสบ ใหสะอาด 4. อยาวางชดทดสอบไวใกลมอเดก

การเกบรกษาชดทดสอบ / อายการใชงาน l เกบทอณหภมหอง / 2 ป l ดวนหมดอายทกลองบรรจ

แนวทางการปฏบตเมอตรวจพบกรดซาลซลคในอาหาร 1. แนะนำาใหผจำาหนายอาหารเลกใชสารกนราทไมถกตอง และเปนอนตรายตอสขภาพ

2. ถาพบบอยครงควรแจงใหเจาหนาทสาธารณสขเกบตวอยางสงตรวจทหองปฏบตการตอไป

37ชดทดสอบความกระดางทงหมดของนำา


ความกระดางของนำามกเกดจากการทมหนปน

ละลายอย โดยทวไปนำาใตดนมความกระดางสงกวานำาท

ผวดน ความกระดางของนำาคำานวณในรป CaCO

3 (หนปน)

ปจจบนยงตรวจพบนำาบรโภคมความกระดางเกนคากำาหนด

สำานกคณภาพและความปลอดภยอาหารจงได มการพฒนา

ชดทดสอบความกระดางของนำา เพอใหสามารถนำาไปตรวจสอบ

คณภาพนำา นอกหองปฏบตการได ทราบผลไดรวดเรวและมความแมนยำาสง


l ประกาศกระทรวงสาธารณสขฉบบท 61 (พ.ศ.2524)

กำาหนดใหนำาบรโภคในภาชนะบรรจทปดสนท (ขวดหรอถง) มความกระดางทงหมด

ไมเกน 100 มลลกรม/ลตร และเกณฑคณภาพนำาบรโภคในชนบทกำาหนดความ

กระดางไมเกน 300 มลลกรม/ลตร


l นำาบรโภคในภาชนะบรรจทปดสนท

l นำาประเภทอนๆ (นำาผลตนำาแขง, นำาประปา, นำาบาดาล ฯลฯ)

ชดทดสอบความกระดางทงหมดของนำา



ใชตรวจสอบความกระดางทงหมดของนำาบรโภคในภาชนะบรรจทปดสนทและนำาประเภท

อนๆ มวธการตรวจทงาย และรวดเรวทราบผลทนท ผบรโภคสามารถตรวจสอบคณภาพนำาไดดวย

ตนเองและเหมาะทจะนำาไปใชภาคสนาม




ระดบตำาสดทตรวจได 1 มลลกรม / ลตร


ถวยพลาสตก 1 ใบ

หลอดฉดยาขนาด 10 ซซ 1 อน

หลอดฉดยาขนาด 2.5 ซซ 1 อน

นำายาความกระดาง 1 1 ขวด

ผงเคมความกระดาง 2 1 ขวด

นำายาความกระดาง 3 1 ขวด

ชอนพลาสตกขนาดเลก 1 คน

หลอดหยดยา 1 อน

คมอชดทดสอบ 1 แผน

39ชดทดสอบความกระดางทงหมดของนำา


1. ดดตวอยาง 10 มลลลตร ใสในถวยพลาสตก

2. หยดนำายาความกระดาง 1 จำานวน 3-4 หยด เขยา

ใหเขากน

3. ตกผงเคมความกระดาง 2 ปรมาณเทาหวไมขดไฟ

ใสลงในถวยพลาสตก เขยาใหผงเคมละลายหมด

4. หยดนำายาทดสอบความกระดาง 3 ลงไปทละหยด

จนสมวงเปลยนเปนสนำาเงน (ถาเตมนำายาความ

กระดาง 3 จนครบ 3 ซซ สยงไมเปลยนใหหยดการ

ทดลอง) อานผลจากตาราง



ตารางการอาน

ปรม�ณนำ�ย�คว�มกระด�ง3 สทปร�กฎ คว�มกระด�งมก./ลตร

0 หยด1 หยด0.5 ซ.ซ.

1.0 ซ.ซ.

1.5 ซ.ซ.

2.0 ซ.ซ.

3.0 ซ.ซ.

นำาเงนนำาเงนนำาเงนมวงแดงนำาเงนมวงแดงนำาเงนมวงแดงนำาเงนมวงแดงนำาเงนมวงแดง

ไมพบนอยกวา 5ไมเกน 50มากกวา 50ไมเกน 100มากกวา 100ไมเกน 150มากกวา 150ไมเกน 200มากกวา 200ไมเกน 300มากกวา 300

การปฏบตเมอใชชดทดสอบความกระดางทงหมดของนำาเสรจแลว l นำายาความกระดาง 1, 2, และ 3 ปดฝาใหแนนกอนเกบ l ถวยยาพลาสตก หลอดฉดยาและหลอดหยดยา ใหลางดวยนำาสะอาด 3-4 ครง และ ทงใหแหงกอนเกบเขาชดทดสอบ

ขอควรระวง l นำายาทดสอบความกระดาง 1 มสภาพเปนดาง หากเปอนมอหรอสวนหนงสวนใดของ รางกาย ใหลางนำาและฟอกสบใหสะอาด l อยาวางชดทดสอบไวใกลมอเดก

การเกบรกษาชดทดสอบ / อายใชงาน l ควรเกบในตเยนอณหภม 2-7 ำ / 1 ป l ดวนหมดอายทกลองบรรจ

แนวทางปฏบตเมอตรวจพบความกระดางในนำา

l นำานำาผานเครองกรองนำากอนดม และควรหมนลางเครองกรอกอยางสมำาเสมอ

41ชดทดสอบปรมาณไอโอดนในเกลอบรโภค


ไอโอดนเปนสารจำาเปนในการเจรญเตบโตของ

รางกายและสมอง กระทรวงสาธารณสขจงไดมประกาศ

ฉบบท 153 (พ.ศ. 2537) กำาหนดใหเกลอบรโภคเปนอาหาร

กำาหนดคณภาพซงตองมไอโอดนไมนอยกวา 30 มลลกรมตอ

กโลกรม แตปจจบนยงตรวจพบเกลอบรโภคมปรมาณไอโอดน

ตำากวามาตรฐานกำาหนด ดงนนจงไดพฒนาชดทดสอบปรมาณไอโอดน

ในเกลอขน เพอใหสามารถนำาไปตรวจสอบปรมาณไอโอดนในเกลอนอกหองปฏบตการ ทราบผลได

รวดเรวและมความแมนยำาสง


ถารางกายไดรบสารไอโอดนในแตละวนไมเพยงพอจะทำาใหความตานทานโรคตำา หรอ

อาจเกดโรคตางๆ เชน โรคปญญาออน โรคเออ ฯลฯ


เกลอบรโภค และทมฉลากแสดงการเสรมไอโอดนดวยโพแตสเซยมไอโอเดต


ชดทดสอบปรมาณไอโอดน นใชตรวจสอบปรมาณไอโอดนในเกลอ เพอใหทราบวาเกลอ

นนมไอโอดนในปรมาณทเหมาะสม เพยงพอกบความตองการของรางกาย ตามทองคการอนามยโลก

แนะนำาไวหรอไม เพอลดความเสยงของการเกดโรคขาดสารไอโอดน หรอการไดรบไอโอดนมากเกนไป

ชดทดสอบปรมาณไอโอดนในเกลอบรโภค





ระดบตำาสดทตรวจสอบได คอ 2 มลลกรม/กโลกรม


ขวดแกว 6 ขวด

ชอนพลาสตก 6 อน

หลอดฉดยา 1 หลอด

ปากคบ 1 อน

นำายาไอโอ 1 1 ขวด

นำายาไอโอ 2 1 ขวด

กระดาษไอโอ 3 1 ขวด

สารไอโอ 4 (เตรยมใหมกอนใชทกครง) 3 ขวด

อปกรณทจำาเปน

นาฬกาทมเขมวนาท

หม�ยเหต ควรจดเตรยมตวอยางเกลอทตองการทดสอบไมนอยกวา 20 อยาง ในการละลาย

ไอโอ 4 แตละขวด

43ชดทดสอบปรมาณไอโอดนในเกลอบรโภค


1. เตมนำายาไอโอ 1 จำานวน 1 มลลลตร ลงในไอโอ 4

เขยาใหเขากน

2. ตกตวอยางเกลอ จำานวน 1 ชอน ใสลงในขวดแกว

3. เตมนำายาไอโอ 1 จำานวน 1 มลลลตร

เขยาใหเขากน

4. หยดนำายาไอโอ 2 จำานวน 2 หยด เขยาใหเขากน

และทงไว 1 นาท

5. ใสชนกระดาษไอโอ 3 จำานวน 2 ชน เขยาและ

ทงไว 1 นาท

6. หยดนำายาไอโอ 4 จำานวน 1 หยด เขยาใหเขากน

และทงไว 1 นาท สงเกตสของสารละลาย



ปรม�ณไอโอดน

(มลลกรม/กโลกรม)สของส�รละล�ย

0 ถง 2

10

20

30

มากกวา 30

ไมมส

สฟาแกมเขยว

สเหลอง (คลำา)

สสม (คลำา)

สชมพเขม

การปฏบตเมอใชชดทดสอบไอโอดนเสรจแลว

l ขวดแกว ชอนพลาสตก หลอดฉดยา หลอดหยด ใหลางดวยนำาสะอาด ผงใหแหง กอนทจะ

นำาไปเกบในกลองชดทดสอบ

l กระดาษไอโอ 3 ควรปดฝาขวดทนท เมอหยบกระดาษไอโอ 3 ออกมาแลว


l นำายาไอโอ 2 มสภาพเปนกรด หากหกเปอนมอ หรอสวนหนงสวนใดของรางกาย

ใหลางนำาและฟอกสบใหสะอาด



l เกบทอณหภมหอง (ไมถกแสงแดด และแหง) / 2 ป


แนวทางการปฏบตเมอตรวจพบปรมาณไอโอดนในเกลอบรโภค

l เมอตรวจพบปรมาณไอโอดนสง หรอ ตำากวามาตรฐานกำาหมดใหแจงผผลต ทระบ

บนฉลาก

l ถาพบวาผผลตไมปรบปรงคณภาพ ไมควรซอผลตภณฑนน และแจงเจาหนาท

สาธารณสขเกบตวอยางสงตรวจทหองปฏบตการตอไป

45ชดทดสอบสสงเคราะหในอาหารหามใชส


อาหารบางชนดมการเจอสลงไปเพอปกปดความบกพรองของ

วตถดบ ทำาใหเขาใจวาอาหารนนมการใชวตถดบทมคณภาพด เพอ

คมครองผบรโภค

กระทรวงสาธารณสขจงมประกาศฯ ฉบบท 281 (พ.ศ.2547)

หามใชสในอาหารบางชนด ไดแก ผกและผลไมดอง ผลไมสด เนอสตว

ปรงแตงรส บะหม กะป กงแหง ลกชน นำาพรก กนเชยง

แตปจจบนยงคงตรวจพบสสงเคราะหในอาหารหามใชส สำานก

คณภาพและความปลอดภยอาหาร กรมวทยาศาสตรการแพทย จงไดมการ

พฒนาชดทดสอบสสงเคราะหในอาหารหามใชส เพอใหสามารถนำาไปตรวจสอบ

สในอาหารในภาคสนามได ทราบผลไดรวดเรว และมความแมนยำาสง


ผทบรโภคอาหารทเจอสสงเคราะห อาจทำาใหเกดการระคายเคองตอเยอบทางเดนอาหาร

เพราะสสงเคราะหทไดรบ จะเคลอบเยอบกระเพาะอาหาร และลำาไส ทำาใหขดขวางการดดซมอาหาร

เกดอาการทองเสย และหากไดรบเปนประจำา จะทำาใหนำาหนกตวลด รางกายออนเพลย เกดการ

เบออาหาร รางกายไมเจรญเตบโต


l ทายประกาศสำานกงานคณะกรรมการอาหารและยา ฉบบท 281 (พ.ศ.2547)


ใชตรวจสอบสสงเคราะหในอาหารหามใชส ดงน

l ผลไมสด ผกและผลไมดอง

l เนอสตวปรงรส เนอสตวผานกรรมวธทำาใหแหง เชน ปลาเคม เนอหวาน กงแหง ไกยาง

ฯลฯ

ชดทดสอบสสงเคราะหในอาหารหามใชส


l กะป ลกชน ไสกรอก แหนม กนเชยง นำาพรก เสนบะหม แผนเกยว หมซว ขาวเกรยบ

ทอดมน




ระดบตำาสดทตรวจได 2 มลลกรมตอกโลกรม

ก.อปกรณของชดทดสอบ


l หลอดหยด 2 อน


l ขวดพลาสตกพรอมฝา 2 ขวด

l ขวดแกว 2 ขวด

l คอลมนพลาสตกบรรจผงละเอยดสขาว 20 อน

l ชอนพลาสตกดามยาว 2 อน

l นำายา

1. นำายา 1 1 ขวด




ข.อปกรณประกอบก�รตรวจ

- เขยง 1 อน

- มด 1 เลม

- นำาสะอาด 1 แกว

47ชดทดสอบสสงเคราะหในอาหารหามใชส


1. ตวอยางหนละเอยด

2. ตกตวอยาง 1 ชอนชาใสในถวยพลาสตก เตมนำาสะอาด

ประมาณ 20 มลลลตร และคนดวยชอนคน แลวหยด

นำายา 1 จำานวน 2-3 หยด คนแรงๆ ทงไวประมาณ

5 นาท หรอจนสในอาหารละลายออกมา

3. รนเฉพาะสวนทเปนนำา ใสลงในขวดพลาสตก ประมาณ

2 มลลลตร

4. หยดนำายา 2 ประมาณ 2 มลลลตร ปดฝาและเขยา

แลวแกะแผนพลาสตกทปดคอลมนออก วางคอลมน

ลงในขวดแกว

5. ใชหลอดหยดยาดดสารละลายออกจากขอ 4 ประมาณ

1 หลอด คอยๆ หยดลงในคอลมน รอจนไมมนำายา

เหนอผงละเอยดสขาว

6. ใหเทนำายาในขวดแกวทรองรบทง แลวหยดนำายา 3

ลงในคอลมน ใหระดบนำายา ตำากวาขอบดานบน

ของคอลมนเลกนอยรอจนไมมสารละลาย อยเหนอ

ผงละเอยดสขาวในคอลมน ใหสงเกตแถบสในคอลมน

และสสารละลายในขวดแกวทรองรบทำาซำาอกครง


7. ถาพบแถบสอยทผงละเอยดสขาวในคอลมน ใหเท

สารละลายในขวดแกวทรองรบทง แลวหยดนำายา 4

ลงในคอลมนใหระดบของนำายา อยตำากวาขอบดานบน

ของคอลมนเลกนอย ใหสงเกตการเคลอนตวของแถบส

และสของสารละลายในขวดแกวทรองรบ

การประเมนผล l ในขนตอนท 6 ถามการเคลอนตวของแถบส หรอพบสของสารละลายในขวดแกวทรองรบ แสดงวามสธรรมชาตในตวอยางนน l ในขนตอนท 7 ถามการเคลอนตวของแถบส หรอพบสของสารละลายในขวดแกวทรองรบ แสดงวามการใชสสงเคราะหในตวอยางนน l ไมพบการเคลอนตวของแถบสในคอลมน หรอสารละลายในขวดแกวทรองรบไมมส แสดงวาเปนสตามธรรมชาตของอาหารนน

การปฏบตเมอใชชดทดสอบสสงเคราะหในอาหารหามใชสเสรจแลว l เขยง มด ถวยพลาสตก ชอนพลาสตก ขวดแกว ใหลางดวยนำาสะอาดผงใหแหงกอน ทจะนำาไปเกบในกลองชดทดสอบ l หลอดหยดยา ใหใชหลอดหยดยาดดนำาสะอาดแลวบบทง ทำาซำา 3-4 ครง ทงใหแหง แลวเกบในกลองชดทดสอบ

ขอควรระวง l นำายา 1, 3 และ 4 เปนสารละลายอนทรยทระเหยไดงายทอณหภมหอง ดงนนเมอ ใชแลวใหปดจกใหแนน และระวง อยาสดไอของสารเหลาน โดยตรง l หากหกเปอนมอ หรอสวนหนงสวนใดของรางกาย ใหลางดวยนำา และฟอกสบใหสะอาด l อยาวางชดทดสอบไวใกลมอเดก หรอทถกแสงแดด


แนวทางการปฏบตเมอตรวจพบวามการใชสสงเคราะหในอาหารหามใชส 1. แนะนำาผผลตใหเลกใชสสงเคราะหในอาหารหามใชส เพราะเปนการปดบงสภาพทแทจรง ของอาหาร 2. แจงเจาหนาทสาธารณสข หรอหนวยงานทเกยวของเกบตวอยางสงตรวจทหองปฏบตการ

ตอไป

49ชดทดสอบกรดแรอสระ (นำาสมสายชปลอม)


มกจะมขาวอยเปนประจำาทงในสอมวลชน

หนงสอพมพ วทย ทว และมการพดปากตอปากวา

“นำาสมสายชปลอมในพวงเครองปรงทใสกวยเตยว”

ปญหานแมจะไดมการตรวจจบไปแลว แต

ขาวลอกยงปรากฎอยบอยครง สรางความวตกกงวล

แกผบรโภค ดงนนจงไดมการพฒนาชดทดสอบกรดแร

อสระ เพอใหสามารถนำาไปตรวจสอบกรดแรอสระใน

นำาสมสายชนอกหองปฏบตการได ทราบผลไดรวดเรว

และมความแมนยำาสง


นำาสมสายชปลอมกดกระเพาะ ทำาใหปวดทองอยางรนแรง และเกดโรคกระเพาะได



กำาหนดไววา นำาสมสายชตองไมมกรดแรอสระเจอปน


l นำาสมสายช

l นำาสมพรกดอง

ชดทดสอบกรดแรอสระ (นำาสมสายชปลอม)



ชดทดสอบนสามารถนำาไปตรวจสอบนำาสมสายชปลอมทรานคา รานอาหาร ทราบผลได

รวดเรว ทำาใหผบรโภคลดความเจบปวย และขจดความกงวล เนองจากปญหานำาสมสายชปลอม




นำาสมสายช + กรดแรอสระ 0.1 % ใหผลทมองเหนได

นำาสมพรกดอง + กรดแรอสระ 0.5% โดยชดทดสอบ


l ผงทดสอบกรดแรอสระ 1 ขวด

l ถวยยาพลาสตก 1 ถวย



51ชดทดสอบกรดแรอสระ (นำาสมสายชปลอม)


1. เทนำาสมสายชลงในถวยยาพลาสตก 5 มลลลตร

2. ตกผงทดสอบกรดแรอสระปรมาณเลกนอย (ปลายชอน)

ลงในถวยยาแลวเขยาใหผงทดสอบละลาย


l ถาสารละลายในถวยยาเปนสมวง

แสดงวาตวอยางเปนนำาสมสายชแท (รบประทานได)

l ถาสารละลายในถวยยาเปนสเขยว

แสดงวาตวอยางเปนนำาสมสายชปลอม (รบประทาน

ไมได)


การปฏบตเมอใชชดทดสอบนำาสมสายชปลอมเสรจแลว

1. ขวดผงทดสอบกรดแรอสระ : ปดฝาขวดใหแนนแลวเกบทเดม

2. ถวยยาพลาสตก : เทนำาในถวยทง ลางดวยนำาสะอาด ควำาใหแหง แลวเกบทเดม

3. ชอนตกผงทดสอบ : ลางดวยนำาสะอาดผงใหแหงแลวเกบทเดม


l ตวอยางนำาสมมสภาพเปนกรด หากหกเปอนมอหรอสวนหนงสวนใดของรางกาย

ใหลางดวยนำาและฟอกสบใหสะอาด





แนวทางปฏบตเมอตรวจพบนำาสมสายชปลอม

1. แนะนำาใหรานคาเลกใชนำาสมสายชปลอม เนองจากมอนตรายตอสขภาพ

2. เลกใชนำาสมสายชตราทเปนนำาสมสายชปลอม

53ชดทดสอบปรมาณกรดนำาสมในนำาสมสายช


การบรโภคนำาสมสายชทมปรมาณกรดนำาสม

สงเกนมาตรฐานกำาหนดจะทำาใหเปนอนตรายตอสขภาพ

สำาหรบนำาสมสายชทมปรมาณกรดนำาสมตำากวามาตรฐาน

จดเปนการเอาเปรยบผบรโภค แมในปจจบนมการตรวจ

เฝาระวงอยางตอเนองยงตรวจพบนำาสมสายชมปรมาณ

กรดนำาสมไมไดมาตรฐานอยเสมอ ดงนนจงไดมการพฒนา

ชดทดสอบปรมาณกรดนำาสมในนำาสมสายชเพอการนำาไปใช

ตรวจสอบคณภาพนำาสมสายชนอกหองปฏบตการได ทราบผลได

รวดเรว และมความแมนยำาสง


การบรโภคนำาสมสายชทมปรมาณกรดนำาสมสงเกนมาตรฐานกำาหนด จะทำาใหเกดการ

กดกรอนอยางรนแรงตอปากและระบบทางเดนอาหาร



กำาหนดคณภาพหรอมาตรฐานนำาสมสายช ดงน

l นำาสมสายชหมกและกลน ตองมปรมาณกรดนำาสมไมนอยกวา 4 กรมตอ 100 มลลลตร

l นำาสมสายชเทยมตองมปรมาณกรดนำาสมไมนอยกวา 4 กรม และไมเกน 7 กรม

ตอ 100 มลลลตร


นำาสมสายชหมก กลนและเทยม

ชดทดสอบปรมาณกรดนำาสมในนำาสมสายช



ชดทดสอบนสามารถตรวจสอบปรมาณกรดนำาสมในนำาสมสายชได 3 ระดบ ดงน

1. ระดบปรมาณนอยกวา 4

2. ระดบปรมาณระหวาง 4 -7

3. ระดบปรมาณมากกวา 4




ระดบตำาสดทตรวจได 0.4 กรมตอ 100 มลลลตร


l ถวยยาพลาสตก 1 ใบ

l หลอดฉดยา 2 หลอด

l นำายาในขวดพลาสตก 1 ขวด



55ชดทดสอบปรมาณกรดนำาสมในนำาสมสายช


1. ดดนำาสมสายชดวยหลอดฉดยาหลอดท 1 จำานวน

1 มลลลตร ใสลงในถวยพลาสตก

2. หยดนำายาในขวดหยด จำานวน 2 หยด เขยาใหเขากน

3. ดดนำายาในขวดพลาสตกดวยหลอดฉดยาหลอด ท 2

จำานวน 1 มลลลตร ใสลงในถวยพลาสตก เขยาให

เขากน สงเกตสของสารละลาย ถาเปลยนเปนสชมพ

อานผลจากตาราง

4. กรณสารละลายไมมสใหเตมนำายาในขวดพลาสตก

แบนเพมเตมอก 0.8 มลลลตร เขยาใหเขากน สงเกต

สของสารละลาย แลวอานผลจากตารางชองท 2



ตารางอานผล

ชองทนำ�ย�ในขวดพล�สตกแบน

(มลลลตร,ml) สทปร�กฏปรม�ณกรดนำ�สม

(%) ผล

1 1 ชมพ ตำากวา 4 7

2 (1 + 0.8) ชมพ

ไมมส

ตำากวา 7

สงกวา 73

7

3= ผานเกณฑกำาหนด 7= ไมผานเกณฑกำาหนด

การปฏบตเมอใชชดทดสอบปรมาณกรดนำาสมในนำาสมสายชเสรจแลว l ถวยพลาสตก : ใหเทนำาในถวยยาพลาสตกทง ใสนำาสะอาดประมาณครงถวย เขยาเททง ทำาซำา 3-4 ครง แลวควำาถวยใหแหงกอนทจะนำาไปเกบในกลองชดทดสอบ l หลอดฉดยา : ใหใชหลอดฉดยาดดนำาสะอาดใหเตมหลอดแลวฉดนำาทงไป ทำาซำา 3-4 ครง วางทงไวใหแหงกอนทจะนำาไปเกบในกลองชดทดสอบ l ขวดนำายา : ปดจกใหแนน แลวเกบในกลองชดทดสอบ

ขอควรระวง l นำายาในขวดพลาสตกแบน มฤทธกดกรอนตอผวหนง เมอหกเปอนมอใหลางดวยนำา และฟอกสบใหสะอาด l อยาวางชดทดสอบไวใกลมอเดก


แนวทางปฏบตเมอตรวจพบนำาสมสายชไมไดมาตรฐาน 1. แนะนำาใหรานคาเลกจำาหนายนำาสมสายชทไมไดมาตรฐาน เนองจากเปนการเอาเปรยบ ผบรโภคหรอเปนอนตรายตอผบรโภค 2. ถาพบบอยครงใหแจงเจาหนาทผมหนาทดแลดานคมครองผบรโภค เชน เจาหนาท สำานกงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) หรอเจาหนาทสาธารณสขมาเกบตวอยาง

สงตรวจทหองปฏบตการตอไป

57ชดทดสอบสารโพลารในนำามนทอดซำา

ชดทดสอบสารโพลารในนำามนทอดซำา

การดแลคณภาพอาหารดวยตนเอง นำามนปรงอาหารจะเกดการเปลยนแปลงคณภาพระหวางนำา

มาทอดอาหารหรอเกบรกษาในสภาวะทไมเหมาะสม โดยเฉพาะเกด

ปฏกรยายอยสลายทเปนผลมาจากการใชอณหภมสง มนำากรด เอนไซม

หรอจลนทรยเจอปน ทำาใหเกดกรดไขมนอสระและกลเซอรอล ซงจะม

ผลทำาใหนำามนปรงอาหารมส กลนรส และความหนดเปลยนแปลงไป

จากเดม รวมทงเกดสารพษทเปนอนตรายตอสขภาพ นำามนปรงอาหาร

จงมคณภาพลดลงไมเหมาะสมตอการนำามาใช ดงนนจงไดมการพฒนา

ชดทดสอบคาของกรดของนำามนปรงอาหาร เพอใหสามารถนำาไปตรวจ

สอบคาของกรดของนำามนปรงอาหาร นอกหองปฏบตการ ทราบผลไดรวดเรวและมความแมนยำาสง


1. การบรโภคนำามนปรงอาหารทเสอมคณภาพ จะทำาใหรางกายไดรบกรดไขมนทจำาเปน

และวตามนทละลายในนำามนและไขมนลดลง

2. นำามนปรงอาหารทเสอมคณภาพ จะมสารพษปนเปอนซงจะเปนอนตรายตอสขภาพ

เชน สารโพลาร เปนสาเหตของโรคไขมนในเลอดสง หลอดเลอดหวใจตบ และความดนโลหตสง ฯลฯ


l ประกาศกระทรวงสาธารณสขฉบบท 283 (พ.ศ.2547) กำาหนดใหมปรมาณสารโพ

ลารในนำามนทใชทอดหรอประกอบอาหารเพอจำาหนายไดไมเกนรอยละ 25 ของนำา

หนกหรอไมเกน 25%

l ผประกอบการอาหารทใชนำามนทอดอาหารทมคาปรมาณสารโพลารเกนมาตรฐานท

กำาหนดและจำาหนายแกผบรโภค ถอเปนการจำาหนายอาหารผดมาตรฐาน ฝาฝนมาตรา

25(3) ของพระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 ระวางโทษปรบไมเกน 50,000 บาท


ตวอยางเปาหมาย ใชตรวจนำามนทใชทอดอาหาร 9 ชนด ประกอบดวย นำามนปาลม (จากเนอปาลม) นำามนถวเหลอง นำามนรำาขาว นำามนหม นำามนมะพราว นำามนมะพราวผสมนำามนปาลม (จากเนอปาลม) นำามนไก นำามนดอกทานตะวน และนำามนขาวโพด

ประโยชนของชดทดสอบ ชดทดสอบนไมมการรบกวนจากเครองปรงรสทผสมในอาหารสำาหรบทอด เชน ซอส ซอว นำาปลา นำาตาล กระเทยม พรกไทย และผงปรงรสตางๆ สามารถตรวจสอบนำามนทอณหภมหอง และนำามนอนทอณหภม 80 องศาเซลเซยส

จำานวนตวอยางทตรวจได/ชด 25 ตวอยาง

อปกรณชดทดสอบ 1. หลอดทดสอบตวอยาง 25 ชน 2. หลอดดดพลาสตก (ใชในการดดและหยดตวอยาง) 25 ชน 3. นำายาทดสอบสารโพลาร 1 ขวด 4. คมอการใชชดทดสอบ 1 แผน

วธการทดสอบ1. เตมนำายาทดสอบสารโพลาร ลงในหลอดทดสอบตวอยาง จำานวน 4 หยด

2. เตมตวอยางนำามนลงในหลอดทดสอบตวอยางจำานวน 2 หยด

3. กดปดฝาหลอดทดสอบตวอยางใหแนน เขยาแนวขวาง 30 วนาท แลวแปลผลทนท

59


สทปรากฏผลการตรวจวเคราะหปรมาณ

สารโพลาร (%)การแปรผล

สชมพเขม อยในชวง 9-20 ใชได

สชมพออน ไมเกน 24 ยงใชได (แตไมควรเตมนำามนใหมเพมลงไป)

สชมพจาง ไมเกน 25 ยงใชได (แตไมควรเตมนำามนใหมเพมลงไป)

สเหลองจาง ไมเกน 26 ไมควรใช (นำามนเสอมสภาพแลว)

สเหลองเขม ไมเกน 27 ไมควรใช (นำามนเสอมสภาพแลว)

การปฏบตเมอใชชดทดสอบเสรจแลว

l หลอดทดสอบตวอยาง : เทสารเคมในหลอดทดสอบตวอยางทงลงในขวดทงสารเคม แลวทงหลอดทดสอบตวอยาง

l นำายาทดสอบสารโพลาร : ปดจกขวดใหแนนกอนนำาไปเกบในกลองชดทดสอบ ขอควรระวง

l หลงการใชชดทดสอบแลวควรทำาความสะอาดมอดวยสบ หรอนำายาทำาความสะอาด l ควรเกบชดทดสอบใหไกลจากมอเดก สตวเลยง รวมถงอาหารและเครองดม


l เกบนำายาทดสอบตวอยางหลงการใชงานไมใหถกแสงแดดและความรอน l เกบทอณหภมหอง สามารถเกบไดนาน 1 ป l วนหมดอายทกลองบรรจ

แนวทางแกปญหาเมอตรวจพบนำามนปรงอาหารไมผานเกณฑกำาหนด

แนะนำาผบรโภคใหเลกใชนำามนปรงอาหารทไมผานเกณฑกำาหนดเนองจาก มสกลนรสและคณภาพไมเหมาะสมตอการนำามาทอดหรอปรงอาหาร และอาจเปนอนตรายตอสขภาพถาตรวจพบในรานคาใหแจงเจาหนาทผมหนาทดแลดานคมครองผบรโภค เชน เจาหนาทสำานกงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) หรอเจาหนาทสาธารณสขมาเกบตวอยางสงตรวจทหองปฏบตการตอไป


การดแลคณภาพอาหารดวยตนเอง อาหารท ม ตะก วปนเป อนจะเปนอนตรายตส ขภาพ ภาชนะกระเบองเคลอบดนเผาทนำามาสมผสกบอาหารอาจจะมตะกวละลายออกมาปนเปอนกบอาหารได ดงนนชดทดสอบตะกวในภาชนะกระเบองเคลอบจงไดพฒนาขนเพอตรวจตะกวในสทใชตกแตงลวดลายภายในภาชนะ

ผลกระทบตอสขภาพ ตะกวทำาลายระบบประสาทและสมอง ทำาใหความจำาเสอม ตวสน ทำาลายไต เมดเลอดแดงนอย ในเดกเลกแมไดรบปรมาณนอยกมผลทำาใหการเจรญเตบโตชา ไอควตำา และประสทธภาพในการเรยนรลดลง

กฎหมายกำาหนด ตามประกาศกระทรวงสาธารณสขฉบบท 92 (พ.ศ. 2528) กำาหนดใหตะกวละลายออกมาจากภาชนะกระเบองเคลอบดนเผาทใชสมผสกบอาหารไดไมเกน 2.5-7.0 มลลกรมตอลตร ตามชนดและขนาดของภาชนะ

ตวอยางเปาหมาย ภาชนะกระเบองเคลอบดนเผาทใชสมผสกบอาหาร และมการตกแตงลายในภาชนะ

ชดทดสอบตะกวในภาชนะกระเบองเคลอบดนเผา

ชดทดสอบตะกวในภาชนะกระเบองเคลอบดนเผา

61

ประโยชนของชดทดสอบ สามารถตรวจตะกวในสทใชตกแตงลวดลายภายในภาชนะกระเบองเคลอบดนเผา เพอคดแยกตวอยางเบองตนได ซงจะทำาใหงานคมครองผบรโภคครอบคลมไดมากขน ตวอยางทตรวจตะกวควรจะ

นำาสงไปตรวจในหองปฏบตการเพอตรวจยนยนผล




ระดบตำาสดทตรวจได 2.5 ไมโครกรมตอตารางเซนตเมตร


l นำายาทดสอบ 1 ขวด

l คอดตอนบด 3 ชน

l กระดาษทราย 2 แผน

l Positive Control Swab 1 ชน

คมอการใชชดทดสอบอาหาร62 ชดทดสอบตะกวในภาชนะกระเบองเคลอบดนเผา


1. ใสนำาดมลงไปในขวดนำายาทดสอบประมาณครงขวด

เขยาใหสารละลาย

2. ใชกระดาษทรายขดผวภาชนะบรเวณทตองการทดสอบ

3. จมปลายคอดตอนบดลงในนำายาใหชม

4. นำาไปถทผวภาชนะบรเวณทขดไว

63


l จะมสชมพอมมวงขนมาทคอนตอนบดถาตรวจพบสาร

ตะกว

l ถาคอดตอนบดไมเปลยนส หรอสจางหายไป หรอ

เปลยนเปนสอน แสดงวาตรวจไมพบสารตะกว

Confirmโดย

จม Positive Control Swab ลงในขวดนำายาใหชม ถามสชมพเกดขนแสดงวาประสทธภาพของ

นำายาทดสอบใชได การทดสอบไดถกตอง

การปฏบตเมอใชชดทดสอบตะกวในภาชนะกระเบองเคลบดนเผาเสรจแลว

l นำายามอาย 1 วนเทานน นำายาทเหลอใหทง

l กระดาษทรายทใชแลวไมสามารถนำามาใชไดอก เพราะจะเกดการปนเปอนสารตะกว

ใหทงในถงขยะ





แนวทางปฏบตเมอตรวจพบสารตะกวในภาชนะกระเบองเคลบดนเผา

ใหสงหองปฏบตการเพอตรวจยนยนและหาปรมาณตะกวตอไป

ชดทดสอบ ดานจลนทรยในอาหาร

67


การใหยาเพอควบคมและรกษาโรคในสตวประเภทวว ควาย กอใหเกดปญหาการตกคางของยาในเนอเยอและนำานมของสตว โดยเฉพาะในนำานมซงเปนอาหารทจำาเปนสำาหรบผบรโภคทกเพศทกวย การตกคางของยาในนำานมจะมผลกระทบตอผบรโภคและอตสาหกรรมการผลตนมเปรยว และเนยแขง ดงนนการตรวจสอบยาตกคางในนมและผลตภณฑนม โดยเฉพาะการใชหลอดทดสอบทงาย และใหผลรวดเรว จงเปนสงจำาเปนตองดำาเนนการ เพอควบคมคณภาพนมใหมความปลอดภยตอผบรโภค

ผลกระทบตอสขภาพ การบรโภคนมทมยาตกคางเปนประจำา กอใหเกดการดอยาและการแพยาในผบรโภค

กฎหมายกำาหนด l ตองไมพบยาปฏชวนะในปรมาณทเปนอนตรายตอผบรโภค l มาตรฐานในประเทศตามประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 303 (พ.ศ.2550) เรองอาหารทมยาสตวตกคาง

ตวอยางเปาหมาย l นมดบ l นมพรอมดม l นมผง

l ผลตภณฑนม

ชดทดสอบยาปฏชวนะและยาตานจลชพในนมและผลตภณฑนม

ชดทดสอบยาปฏชวนะและยาตานจลชพในนมและผลตภณฑนม



ใชในการตรวจสอบยาปฏชวนะและสารตานจลชพตกคางในนมและผลตภณฑนมใหผลรวดเรวและสะดวกในการใช ไมตองใชเครองมอพเศษในการตรวจวเคราะห สามารถใชเปนเครองมอในการควบคมความปลอดภยในการดมนมแกผบรโภค


ประสทธภาพของชดทดสอบ ชดทดสอบนมความถกตอง 91.7% ความไว 100% และความจำาเพาะ 90.5% และสามารถตรวจสอบยาปฏชวนะ ไดอยางนอย 12 ชนด ไดแก เพนนซลน แอมพซลน อะมอกซซลน ไรแฟมพซนเตตราซยคลน ออกซเตตราซยคลน คลอเตตราซยคลน บาซตราซน อรโธรมยซน ไทโลซน กานามยซน และซลฟาไดเมททอกซน

อปกรณชดทดสอบ ชดทดสอบ 1 ชด ประกอบดวย l หลอดทดสอบสำาเรจรป 50 หลอด l หลอดหยดพลาสตก 10 หลอด อปกรณทใชประกอบการตรวจ : อางนำารอนควบคมอณหภมท 64 2 ซ และ 82 2 ซ

การเกบและเตรยมตวอยางนม l นมดบ สมตวอยางนำามนดบแตละตวอยางทผสมเขากน จากรถบรรทก ถงสงนมหรอ นำามนรวมกอนการผลต นำามาทดสอบทนท ถาไมสามารถทำาได ใหเกบรกษาในอณหภม แชแขงไมเกน 7 วน และกอนนำามาวเคราะห ใหความรอนในอางนำาทอณหภม 82 2 ซ เปนเวลา 2 นาท เพอทำาลายเชอซงไมทนความรอนทปนเปอนในตวอยาง และทำาลายสารยบยงการเจรญของแบคทเรยซงเกดตามธรรมชาตและไมทนความรอน l นมพาสเจอรไรสหรอผลตภณฑนมทเปนของเหลว นำามาวเคราะหไดทนทโดยไมตอง ใหความรอน ถาไมสามารถวเคราะหได ใหเกบรกษาไวเชนเดยวกบนมดบ l นมผงและผลตภณฑนม ใหละลายดวยนำากลนทปราศจากเชอในอตราสวน 1 : 3

(นำาหนกตอปรมาตร) แลวนำามาตรวจสอบไดเชนเดยวนมดบ

+-

+-

+-

69ชดทดสอบยาปฏชวนะและยาตานจลชพในนมและผลตภณฑนม


แบงเปน 3 ระดบ ตามวตถประสงคของผใช

ก.ก�รตรวจพบ–ไมพบย�ตกค�ง

1. หยดตวอยางนม 3 หยด (~ 0.1 มลลลตร) ลงในหลอดทดสอบ

2. เตรยมหลอดทดสอบควบคมทใหผลลบ (Negative control) ซงควรทำาทกการ

ตรวจสอบ โดยหยดนมจด ย เอช ท 3 หยด ลงในหลอดทดสอบอกหลอดหนง

3. บมหลอดทดสอบในอางนำารอนท 64 2 ซ (อาหารเลยงเชออยใตระดบนำา)

จนกระทงหลอดควบคมเปลยนสจากมวงเปนเหลองทงหลอด (2 ชวโมง 45 นาท

ถง 3 ชวโมง ) จงอานการเปลยนสหลอดตวอยาง และวดระดบความสงของแถบ

สมวง (มลลเมตร) ซงอาจนำาไปใชเทยบหาปรมาณยาตกคางกลมเพนนซลนตอไป

ในขอ ค.

+-


ข.ก�รตรวจยนยนผลว�เปนย�ตกค�งกลมเพนนซลน

ตวอยางนมทควรตรวจพบยาตกคาง (จากขอ ก.) 2-3 มลลลตร เตมเอนไซมเพนนซลนเนส

~ 0.05 มลลลตร ผสมใหเขากน หยดสวนผสม 3 หยดลงในหลอดทดสอบอกหลอดหนง

แลวทำาเชนเดยวกบขอ ก.2 และ ก.3

ค.ก�รตรวจห�ปรม�ณย�ตกค�งกลมเพนนซลน

เมอตรวจยนยนวาเปนยาตกคางกลมเพนนซลน (เบตาแลกแตม) แลวสามารถหา

ปรมาณยาตกคางได โดยนำาระดบความสงของแทบสมวงทวดไดจาก ขอ ก.3 ไปเทยบกบ

แถบสมาตรฐานสำาหรบปรมาณยาตกตางกลมเพนนซลนในนม ซงไดพฒนาขนโดยใช

หลกสถต โดยไมตองเตรยมยามาตรฐาน สามารถรายงานปรมาณยาตกคางกลมเพนนซลน

ในนมเปนชวงๆ ไดดงน 1-2, 2-4, 4-8, 8-16, 16-32, ..... 128-256 ไมโครกรม / ลตร (ppb)


สงเกตการเปลยนสของหลอดทดลองและประเมนผลดงน

ก.ตรวจว�พบหรอไมพบย�คกค�ง

ความสงของแถบสมวงจะเพมขนตามปรมาณยาตกคาง

ข.ตรวจยนยนย�กลมเพนนซลน

ผลก�รเปลยนสของหลอดตวอย�งนมกอนเตมเพนนซลนเนส

ไมพบ

พบ

พบ

หรอ

หรอ

71ชดทดสอบยาปฏชวนะและยาตานจลชพในนมและผลตภณฑนม

ผลก�รเปลยนสของหลอดตวอย�งนมหลงเตมเพนนซลนเนส(ผลม3กรณ)

1. พบยากลมเพนนซลน

2. พบยากลมอน

(ระดบความสงของแถบสมวงเทากบผลกอนเตมเพนนซลนเนส)

3. พบยากลมเพนนซลนและกลมอน

(ระดบความสงของแถบสมวงลดลงกวาผลกอนเตมเพนนซลนเนส)

ค.ตรวจห�ปรม�ณย�กลมเพนนซลน

แถบสมาตรฐานสำาหรบปรมาณยากลมเพนนซลนในนม

ความสงของแถบสมวงวดเปนมลลเมตร

เชน ตวอยางทใหผลบวก วดความสงของแถบสมวงในหลอดทดสอบได 3.2 มลลเมตร

ซงเมอเทยบกบขนาดของแถบสมาตรฐานสำาหรบระบปรมาณยากลมเพนนซลนทไดพฒนาขน

รายงานไดวาพบยากลมเพนนซลน 1-2 ไมโครกรมตอลตร (ppb)

หรอ


การปฏบตเมอใชชดทดสอบยาปฏชวนะและยาตานจลชพในนม และ

ผลตภณฑนมเสรจแลว

เทนำายาฆาเชอลงในหลอดทดสอบใหทวมอาหารเลยงเชอ ทงไว 30 นาท หรอตมหลอด

ทดสอบทเปดฝาในนำาเดอดนาน 15 นาท แลวทงหลอด


หลอดทดสอบนมแบคทเรยเปนสวนประกอบ ดงนนในการตรวจสอบควรระมดระวงไม

ใหอาหารเลยงเชอในหลอดทดสอบสมผสมอ ถามการปนเปอนใหใชแอลกอฮอลหรอนำายาฆาเชอ

ชบสำาลทำาความสะอาดโดยเรว


l เกบหลอดทดสอบทอณหภมแชเยนประมาณ 4-8 ซ นาน 3 เดอน


แนวทางปฏบตเมอตรวจพบยาปฏชวนะและยาตานจลชพในนมและผลตภณฑนม

1. แจงใหผผลตหรอผประกอบการทราบ เพอจะไดใหความรแกเกษตรกรผเลยงโคนม

ใหระมดระวงในการใชยา และกอนรดนมควรใหมชวงระยะหยดยาทเหมาะสม จะได

ไมมการตกคางของยาปฏชวนะในนมดบ

2. สงขอมลการตรวจวเคราะหใหสำานกงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) หรอเจาหนาท

สาธารณสข เพอดำาเนนการตามกฎหมาย

73


การใหยาเพอควบคมและรกษาโรคในสตวเศรษฐกจ ไดแก ไก หม วว ควาย กง และปลา เปนตน อาหารเหลานจำาเปนสำาหรบผบรโภคในการเจรญเตบโต และเนองจากประเทศไทยเปนประเทศสงออกสนคาอาหาร โดยเฉพาะกง และไก โดยแตละปสนคาอาหารเหลาน นำารายไดเขาประเทศจำานวนมาก แตมกพบวา มปญหาในเรองยาตกคางในอาหารดงกลาวทงทจำาหนาย ในประเทศและสงออก สงผลกบเศรษฐกจของประเทศเปนอยางมาก เพอแกปญหาดงกลาวในระดบหนง กรมวทยาศาสตรการแพทยจงไดศกษาและพฒนาชดทดสอบยาตกคางในนมและผลตภณฑนมเพอนำามาตรวจสอบการตกคางยาในอาหารประเภทเนอสตว ทงนผผลตสามารถนำาไปตรวจสอบไดเองไมตองใชเครองมอพเศษและประสทธผลในการตรวจสอบด เปนทนาเชอถอได

ผลกระทบตอสขภาพ การบรโภคเนอและเครองในสตวทมยาตกคางเปนประจำา กอใหเกดการดอยาและการแพยาในผบรโภค

กฎหมายกำาหนด มาตรฐานในประเทศตามประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 303 (พ.ศ.2550) เรองอาหารทมยาสตวตกคาง

ตวอยางเปาหมาย l เนอสตว - ไก หม วว ควาย กง ปลา ฯลฯ l เครองในของไก หม และวว เปนตน

ชดทดสอบยาปฏชวนะและสารตานจลชพตกคางในเนอสตว

ชดทดสอบยาปฏชวนะและสารตานจลชพตกคางในเนอสตว


ประโยชนของชดทดสอบ ใชในการตรวจวเคราะหยาปฏชวนะและสารตานจลชพตกคางในเนอสตวและเครองใน ใหผลรวดเรวภายใน 3 ชวโมง การตรวจวเคราะหสะดวกไมตองใชเครองมอพเศษทมราคาแพง ประเทศพงตนเองได กอใหเกดประโยชนการคมครองผบรโภค และเพอการสงออก


ความไวของชดทดสอบ ชดทดสอบนมความถกตอง 95.9% ความไว 92.6% ความจำาเพาะ 96.9% และสามารถตรวจสอบยาตกคางไดไมนอยกวา 12 ชนด โดยสามารถตรวจสอบปรมาณคาตำาสดของยาตกคางในระดบทยอมรบไดตามมาตรฐานสากล ไดแก เพนนซลน อะมอกซซลน เตตราซยคลน ออกซเตตราซยคลน คลอเตตราซยคลน เจนตามยซน นโอมยซน สเตรปโตมยซน อรโธรมยซน บาซตราซน ไทโลซน และซลฟาไดเมททอกซน

อปกรณชดทดสอบ l หลอดทดสอบสำาเรจรป 50 หลอด l หลอดหยดพลาสตก (dropper) 10 หลอด l นำายาสกด 3 ขวด : A, B, และ C (เลอกชนดนำายา ขนกบกลมยาทตองการตรวจหา) l ตวอยางควบคมทใหผลลบ

อปกรณทใชประกอบการตรวจ :- อางนำารอนควบคมอณหภม 64 2 ซ+-

75ชดทดสอบยาปฏชวนะและสารตานจลชพตกคางในเนอสตว

การเตรยมตวอยางเนอสตว

l ชงตวอยางเนอสตวหรอเครองในทบดละเอยดแลว 5 กรม ใสในหลอดหมนเหวยง (centrifuge tube) ขนาด 50 มลลลตร ตวอยางละ 1 หลอด หรอมากกวา ขนกบ จำานวนกลมยาทตองการตรวจหา l เตมนำายาสกดหลอดละ 5 มลลลตร เลอกใชนำายาสกดตามวตถประสงคตอไปน - นำายาสกด A :- ตรวจหากลมเตตราซยคลน - นำายาสกด B :- ตรวจหากลมแมคโครไลด อมโนกลยโคไซดและซลโฟนาไมด - นำายาสกด C :- ตรวจหากลมเพนนซลน l เขยาอยางแรงดวยมอหรอเครองเขยาประมาณ 10 นาท นำาไปใหความรอนในอางนำารอน โดยใหอณหภมขนชาๆ จนถง 60 ซ (ใชเวลาประมาณ 10-15 นาท) จบเวลา 5 นาท และทำาใหตวอยางเยนลงโดยเรว l ปนดวยเครองหมนเหวยงใหตกตะกอนท 3,000 – 4,000 รอบ นาน 15 นาท ไดสวนใส สำาหรบนำาไปปรบ pH เพอใหเหนผลชดเจนขน ยกเวนสวนใสทสกดจากกงไมจำาเปน ตองปรบ pH l ปรบ pH ของสวนใสทสกดจากเนอ ไก หม เนอ และปลา มรายละเอยดดงน 1. สำาหรบตรวจสอบยาตกคาง กลมTetracycline: ปรบ pH ตวอยางเนอสตวท สกดแลว (สวนใส) ใหได pH ~ 6.5 โดย - ไก, ปลา : สวนใส 3.75 ml (pH เรมตน ~ 6.1) หยด 1 N NaOH ดวย

dropper 1 หยด (33 µl) - หม, วว : สวนใส 2.0 ml (pH เรมตน ~ 5.8) หยด 1 N NaOH ดวย

dropper 1 หยด (33 µl) สวนใส 1.5 ml (pH เรมตน ~ 5.5) หยด 1 N NaOH ดวย dropper 1 หยด

(33 µl) 2. สำาหรบตรวจสอบยาตกคาง กลมPenicillin: ปรบ pH ตวอยางเนอสตวทสกดแลว (สวนใส) ใหได pH ~ 6.5 โดย - ไก, ปลา : สวนใส 5.0 ml (pH เรมตน ~ 6.1) หยด 1 N NaOH ดวย

dropper 1 หยด (33 µl) - หม, วว : สวนใส 2.0 ml (pH เรมตน ~ 5.8) หยด 1 N NaOH ดวย

dropper 1 หยด (33 µl) 3. สำาหรบตรวจสอบยาตกคาง กลม Macrolide, Aminoglycoside และ Sulfonamide: ปรบ pH ตวอยางเนอสตวทสกดแลว (สวนใส) ใหได pH ~ 7.0 โดย - ไก, ปลา : สวนใส 3.75 ml (pH เรมตน ~ 6.5) หยด 1 N NaOH ดวย

dropper 1 หยด (33 µl)


- หม, วว : สวนใส 1.5 ml (pH เรมตน ~ 6.1) หยด 1 N NaOH ดวย

dropper 1 หยด (33 µl) l ตวอยางเนอสตวควบคมทใหผลลบ (negative control sample) เตรยมเชนเดยวกบ ตวอยางทจะตรวจสอบดงกลาวขางตน ซงสามารถเตรยมไดเอง โดยทดสอบกบตวอยาง ควบคมทใหผลลบ (สวนใส) ครงแรกทใหไป ถาตวอยางใดใหผลลบ หองปฏบตการ สามารถเกบไวเปนตวอยางควบคมทใหผลลบ เพอใชทดสอบตอไป ไมจำาเปนตองสงซอ

วธการทดสอบ 1. หยดตวอยางเนอสตวทสกดแลว (ตามกลมยาทตองการตรวจหา) 4 หยด (ไมใหม ฟองอากาศ) ลงในแตละหลอดทดสอบ ในกรณทตองการตรวจหายากลมซลโฟนาไมด ใหใชหลอดทดสอบอกชนดหนงทมสารตรยเมทโทพรม (Trimethoprim) 2. หยดตวอยางควบคมทใหผลลบ (สวนใส) 4 หยด ลงในหลอดทดสอบอกหลอดหนง 3. นำาหลอดทดสอบทงขอ 1 และ 2 บมเพาะเชอในอางนำารอน (water bath) หรอ ตบมเพาะเชอ (incubator) โดยใหอาหารเลยงเชอในหลอดอยใตระดบนำา (ถาใชอาง นำารอนบมเพาะเชอ) ทอณหภม 64 2 ซ อานผลตวอยางทดสอบเมอหลอดทดสอบ ควบคมทใหผลลบเปลยนเปนสเหลองทงหลอด โดยตวอยาง กง และปลา ใชเวลา ≥ 2 ชวโมง 30 นาท สำาหรบตวอยาง ไก, หม และวว อานผลใชเวลา ≥ 2 ชวโมง 45 นาท

+-

77 ชดทดสอบยาปฏชวนะและสารตานจลชพตกคางในเนอสตว


l หลอดทดสอบเปลยนสเปนสเหลองทงหลอด บงชวา ไมพบยาปฏชวนะหรอสารตาน

จลชพตกคาง

l หลอดทดสอบ เปลยนเปนสเปนสมวง – เหลอง หรอสมวงทงหลอด แสดงวา พบย�ตกค�ง

โดยความสงของแถบสมวงขนกบปรมาณของยาปฏชวนะหรอสารตานจลชพตกคาง

หลอดควบคม

ทใหผลลบ

หลอดควบคม

ทใหผลลบ

0.1 0.2 0.4 0.8 1.6 3.2 มลลกรม/กโลกรม

TETRACYCLINE

0.125 0.25 0.5 1.0 2.0 4.0 มลลกรม/กโลกรม

SULFADIMETHOXINE


การปฏบตเมอใชชดทดสอบยาปฏชวนะและสารตานจลชพตกคางในเนอสตวเสรจแลว

เทนำายาฆาเชอลงในหลอดทดสอบใหทวมอาหารเลยงเชอ ทงไว 30 นาท หรอตมหลอด

ทดสอบทเปดฝาในนำาเดอดนาน 15 นาทแลวทงหลอด


หลอดทดสอบนมแบคทเรยเปนสวนประกอบ ดงนนในการตรวจสอบควรระมดระวงไม

ใหอาหารเลยงเชอในหลอดทดสอบสมผสมอ ถามการปนเปอนใหใชแอลกอฮอลหรอนำายาฆาเชอ

ชบสำาลทำาความสะอาดโดยเรว


l เกบหลอดทดสอบทอณหภมแชเยนประมาณ 4-8 ซ นาน 3 เดอน

l นำายาสกดทเปดใชแลวใหเกบไวทอณหภม 4-8 ซ


l เกบตวอยางควบคมทใหผลลบทอณหภมแชแขง (-20 ซ) ประมาณ 6 เดอน

แนวทางปฏบตเมอตรวจพบยาปฏชวนะและยาตานจลชพในเนอสตว

l แจงใหผสงตวอยางหรอผประกอบการทราบเพอระมดระวงในการใชยา พรอมทงให

ความรผประกอบการ ควรใหมระยะหยดยาทเหมาะสมกอนสงโรงฆา

l ใหขอมลการตรวจพบยาตกคางในเนอสตวแกหนวยงานทเกยวของ เพอวางมาตรการ

ในการควบคมความไมปลอดภยในการบรโภคเนอสตว

79


การดมนำาหรอบรโภคนำาแขงทไมสะอาด เปน

สาเหตของโรคทางเดนอาหารหรอโรคอาหารเปนพษ

โคลฟอรมเชอบกเตรชนดหนง ซงถาตรวจพบเชอ

โคลฟอรมปนเปอนในนำาหรอนำาแขงจะเปนสงบงชวานำา

และนำาแขงนนไมสะอาด ไมสมควรนำามาใชบรโภค ปจจบนมการตรวจพบโคลฟอรมในนำาและ

นำาแขงเกนมาตรฐาน ดงนน สำานกคณภาพและความปลอดภยอาหาร จงไดพฒนาชดทดสอบโคลฟอรม

ในนำาและนำาแขงขน เพอใหสามารถนำาไปตรวจสอบโคลฟอรมในนำาแขงนอกหองปฏบตการได และ

ทราบผลภายใน 24 ชวโมง


นำาและนำาแขงทตรวจพบเชอโคลฟอรมอาจมการปนเปอนของเชอโรคอาหารเปนพษ

ซงทำาใหผบรโภคมอาการทองรวง ทองเสย อาเจยน เปนไข ปวดศรษะ หรออาจเสยชวตได


ประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 61 (พ.ศ.2524) และ 78 (พ.ศ.2527)

กำาหนดใหคาเอมพเอนของโคลฟอรมในนำาและนำาแขงตอ 100 มลลลตร ตองนอยกวา 2.2


ใชตรวจสอบเบองตนวา นำาและนำาแขงมการปนเปอนของเชอบกเตรชนดโคลฟอรมเกน

มาตรฐานหรอไม เพอลดความเสยงของการเกดโรคอาหารเปนพษ

ชดทดสอบโคลฟอรมในนำาและนำาแขง

ชดทดสอบโคลฟอรมในนำาและนำาแขง


จำานวนตวอยางทตรวจได/ชด l ม 3 ขนาด คอ 5, 20 และ 50 ตวอยาง / ชด

ความไวของชดทดสอบ จำานวนโคลฟอรมตำาสดทตรวจได 1 โคโลนหรอ 1 ตว ตอนำา 1 ซซ

อปกรณชดทดสอบ ชดทดสอบ 1 กลอง ประกอบดวย

ขนาด 5 20 50 ตวอย�ง

lหลอดฉดยาปราศจากเชอlกระดาษทดสอบlถงพลาสตกปราศจากเชอ 1lถงพลาสตกปราศจากเชอ 2lสำาลและแอลกอฮอลlนำายาฆาเชอlคมอการใชชดทดสอบ

5555111

20202010111

50505025111

หลอดซองใบใบชดขวดแผน

ใชปากกาเขยนรายละเอยดของตวอยางนำาหรอนำาแขงบนแถบขาว บนซองกระดาษทดสอบ

หมายเหต l กรณตองเกบตวอยางนำาเอง ใชสำาลชบแอลกอฮอล เชดบรเวณทปลอยนำาออกแลวปลอยนำาทงสกคร จงเกบตวอยางนำาใสถงพลาสตกปราศจากเชอ 1 ใหไดประมาณสองสวนสามของถง ปดปากถงใหสนทแลวทำาการทดสอบทนท l กรณตวอยางเปนนำาแขง 1.นำ�แขงหลอดในถงพล�สตก ใหใชสำาลชบแอลกอฮอลเชดบรเวณปากถงทเปด ถาใชกรรไกรตดใหเชดกรรไกรดวย เทนำาแขงหลอดใสในถงซปพลาสตกปราศจาก เชอจนเกอบเตม (ระวงอยาใหตวอยางสมผสมอ และไมเกบนำาแขงทตกออกนอกถง กลบใสในถงเกบตวอยาง) 2.นำ�แขงบดหรอนำ�แขงจ�กเครองทำ�นำ�แขง ใหใชภาชนะทใชตกอยเดม หรอใช ภาชนะอนทลางจนสะอาดแลวตกนำาแขงใสในถงพลาสตกปราศจากเชอจนเกอบเตม

หม�ยเหต หลงเกบตวอยาง ใหปดปากถงใหสนท ปลอยทงไวใหละลายจนหมด แลวทำาการทดสอบทนท

81ชดทดสอบโคลฟอรมในนำาและนำาแขง


1. ผตรวจสอบเชดมอทง 2 ขาง และเชดปากภาชนะ

บรรจตวอยางใหทวดวยสำาลชบแอลกอฮอล

2. เขยาภาชนะบรรจตวอยางแรงๆ อยางนอย 25 ครง

3. ฉกซองหลอดฉดยาตรงรอยฉก แลวดงหลอดฉดยาออก

จากซอง (ระวงการปนเปอนของเชอจากภายนอกอยา

ใชสวนลางของหลอดฉดยาสมผสกบมอผตรวจสอบ

หรอสงอนๆ ในขนตอนท 3 ถง 4)

4. ดดตวอยางนำา 1 ซซ (1 ml) แลวฉดลงบนกระดาษ

ทดสอบโดยใหปลายหลอดฉดยาแตะถกกระดาษทดสอบ

(ระวงอยาใหมอแตะถกกระดาษทดสอบ)

5. รดอากาศออกจากซองกระดาษทดสอบเบาๆ แลวปด

ซองใหสนท

6. เกบซองกระดาษทดสอบในทมด เชน ลนชกหรอหอ

ดวยกระดาษทบแสง ทอณหภมหองนาน 24 ชวโมง



ถาพบจดแดงบนกระดาษทดสอบแสดงวานำา หรอนำาแขงนนมการปนเปอนของเชอโคลฟอรม ซงไมสมควรบรโภค (จำานวนจดแดงบนกระดาษจะเทากบโคลฟอรมในนำา 1 ซซ)

การปฏบตเมอใชชดทดสอบโคลฟอรมเสรจแลว กระดาษทใชแลว มเชอจลนทรย ใหฆาเชอโดยเทนำายาฆาเชอลงในซองกระดาษทดสอบประมาณ 1/3 ของซอง ปดซองใหสนทเกบไวนาน 30 นาท แลวทงซอง

ขอควรระวง เกบชดทดสอบใหหางมอเดก

การเกบรกษาชดทดสอบ/อายการใชงาน l เกบในตเยน/ 1 ป l ดวนหมดอายทกลองบรรจ

แนวทางการปฏบตเมอตรวจพบโคลฟอรมในนำาและนำาแขง l นำาดมและนำาแขงทบรรจในภาชนะทปดสนท ใหแจงเจาหนาทผมอำานาจดำาเนนการ ดานควบคมคณภาพอาหาร เชน เจาหนาทสำานกงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.), เจาหนาทสาธารณสข เปนตน l ภาชนะทใชสำาหรบแบงมาดม เชน กระตกนำา คลเลอร ใหลางภาชนะใสนำาใหสะอาด และใชนำาทสะอาดใสลงในภาชนะทใชแบงดม l นำาบอ นำาบาดาล ควรตมนำาใหเดอดกอนใชดมหรอใชคลอรนฆาเชอโรคในอตราสวน

ทเหมาะสม

กอนทดสอบ ผาน ไมผานไมผานหลงการทดสอบ

83


การรบประทานอาหารทไมสะอาดเปนสาเหต

ของโรคทางเดนอาหาร แบคทเรยชนดโคลฟอรมท

ปนเปอนในอาหารเปนสงบงชวาอาหารนนไมสะอาด

กระทรวงสาธารณสขจงมประกาศฯ ฉบบท 144

(พ.ศ.2535), 265 (พ.ศ.2545) ฯลฯ กำาหนดปรมาณ

โคลฟอรมในอาหาร แตปจจบนยงตรวจพบโคลฟอรมใน

อาหารเกนมาตรฐาน ดงนน สำานกคณภาพและความ

ปลอดภยอาหาร จงไดพฒนาชดทดสอบ โคลฟอรมในอาหารขน เพอใหสามารถนำาไปตรวจสอบ

เชอโคลฟอรมในอาหารนอกหองปฏบตการได และทราบผลภายใน 24 ชวโมง


อาหารทพบเชอโคลฟอรมเกนคากำาหนด อาจมการปนเปอนของเชอโรค อาหารเปนพษ

ซงทำาใหผบรโภคอาหารนน เกดอาการทองรวง ทองเสย อาเจยน ปวดศรษะ หรออาจเสยชวตได

กฎหมายกำาหนด/เกณฑคณภาพ

1. ประกาศกระทรวงสาธารณสข

กำาหนดใหคาเอมพเอนของโคลฟอรม/อาหาร 1 กรม ตองนอยกวา 3 สำาหรบนม

พาสเจอรไรส ณ แหลงผลต ตองพบโคลฟอรมไมเกน 100 ตอมลลลตร

2. เกณฑคณภาพอาหารพรอมบรโภคของกรมวทยาศาสตรการแพทย

กำาหนดใหคาเอมพเอนของโคลฟอรม/กรม ตองนอยกวา 500

ชดทดสอบโคลฟอรมในอาหาร

ชดทดสอบในโคลฟอรมอาหาร


ตวอยางเปาหมาย l อาหารควบคมตามประกาศกระทรวงสาธารณสข เชน นมพาสเจอรไรส นำานมถวเหลอง อาหารบรรจในภาชนะปดสนท ฯลฯ l อาหารพรอมบรโภคประเภท รถเขน แผงลอย รานอาหารของโรงเรยน ฯลฯ

จำานวนตวอยางทตรวจได/ชด l 30 ตวอยาง

ประโยชนของชดทดสอบ ใชตรวจสอบเบองตนวา อาหารมการปนเปอนของเชอแบคทเรยชนดโคลฟอรมเกนมาตรฐานหรอไม เพอลดความเสยงของการเกดโรคอาหารเปนพษ

ความไวของชดทดสอบ จำานวนโคลฟอรมตำาสดทตรวจได 10 โคโลน หรอ 10 ตว ในอาหาร 1 กรม

อปกรณการทดสอบ ก.อปกรณในชดทดสอบ 1. กระดาษทดสอบ 30 ซอง 2. หลอดฉดยาปราศจากเชอ 60 หลอด 3. ถงพลาสตกปราศจากเชอ 30 ใบ 4. นำายา 1 และนำายา 2 อยางละ 30 ขวด 5. สำาลและขวดแอลกอฮอล 1 ชด 6. นำายาฆาเชอ 1 ขวด 7. คมอชดทดสอบ 1 แผน

ข.อปกรณประกอบก�รตรวจทตองจดห�เอง 1. เครองชงทอานไดละเอยด 1 กรม 2. กรรไกร 3. ชอนโลหะดามยาว 4. ไฟแชกหรอตะเกยงแอลกอฮอล

85ชดทดสอบโคลฟอรมในอาหาร


l อาหารควบคมตามประกาศกระทรวงสาธารณสข / อย. นมพาสเจอรไรส นมขนหวาน แยม เยลล มารมาเลต อาหารบรรจในภาชนะทปดสนท ซอสปรงรส เตาเจยวฯ ใหปฏบตขอ 1-6 แลวขามไปทำาขอ 9-10 l นำานมถวเหลอง ใชหลอดฉดยาดดตวอยาง 1 ซซ แลวทำาตามเฉพาะขอ 9-10 เทานน l อาหารพรอมบรโภคประเภท อาหารรถเขน แผงลอย อาหารในราน โรงเรยน ฯลฯ ใหทำาทกขอ

1. ผตรวจสอบใชสำาสชบแอลกอฮอลเชดมอทง 2 ขาง

ชอน กรรไกร และภาชนะบรรจอาหาร บรเวณ

ทตองเปดภาชนะ

2. ใชไฟแชกลนกรรไกร ถอไวใหเยนสกครแลวตด

ภาชนะบรรจ (สามารถใชตะเกยงแอลกอฮอล

แทนไฟแชก)

3. ใชไฟแชกลนชอน แลวถอไวใหเยนสกคร (สามารถ

ใชตะเกยงแอลกอฮอลแทนไฟแชก)

4. ใชชอนในขอ 3 ตกตวอยางอาหาร

ชงอาหาร 11 กรม ใสในถงพลาสตกปราศจากเชอ

5. เทนำายา 1 จำานวน 1 ขวด ลงในถงพลาสตก

แลวเขยาถงแรงๆ อยางนอย 25 ครง


6. ใชหลอดฉดยาดดนำาจากถง 1 ซซ (ระวงการ

ปนเปอนของเชอจากภายนอกอยาใหสวนลางของ

หลอดฉดยาสมผสกบมอผตรวจสอบหรอสงอนๆ

กอนใชดดนำา)

7. ฉดลงในขวดนำายา 2 จนหมดปดฝาใหสนทแลว

เขยาขวดแรงๆ อยางนอย 25 ครง

8. ใชหยอดฉดยาอนใหมดดนำาจากขวดในขอ 7

จำานวน 1 ซซ

9. แตะปลายหลอดฉดยากบกระดาษทดสอบฉดนำา

ออกจนหมด

10. รดอากาศออกจากซองกระดาษทดสอบเบาๆ

ปดซองใหสนทเกบกระดาษทดสอบในทมด

ทอณหภมหองนาน 24 ชวโมง

87


นบจำานวนจดแดงบนกระดาษทดสอบ แลวตดสนตามตารางอานผล

ชนดอาหาร จำ�นวนจดแดง เกณฑตดสนจำ�นวนโคลฟอรม

ในอ�ห�ร1กรม

1. อาหารตามประกาศกระทรวงสาธารณสข

1.1 แยม เยลล นมขนหวาน

ซอสปรงรส

อาหารในภาชนะปดสนท

นมถวเหลอง เตาเจยวฯ

1.2 นมพาสเจอรไรส ณ แหลงผลต

0

1 หรอ > 1

0 - 10

> 10

3

7

3

7

จำานวนจดแดง X 10

2. อาหารพรอมบรโภค

ประเภทรถเขน แผงลอย

รานอาหาร / โรงเรยนฯ

0 - 4

5 หรอ > 53

7 จำานวนจดแดง X 100

> = มากกวา 3 = ผาน 7= ไมผาน

หม�ยเหต - อาหารพรอมบรโภค ประเภทรถเขน แผงลอย รานอาหาร / โรงเรยน ฯลฯ ใชเกณฑ

คณภาพของกรมวทยาศาสตรการแพทย กระทรวงสาธารณสข

- อาหารอนๆ สอบถามไดทสำานกคณภาพและความปลอดภย

การปฏบตเมอใชชดทดสอบโคลฟอรมเสรจแลว

กระดาษทดสอบทใชแลว มเชอจลนทรยใหฆาเชอโดยเทนำายาฆาเชอลงในซองกระดาษ

ทดสอบประมาณ 1/3 ของซอง ปดซองใหสนท แลวทงซอง

ชดทดสอบโคลฟอรมในอาหาร



1. หากนำายาฆาเชอหกเปอนมอ ใหรบลางออกดวยนำาสะอาด


3. ระวงการใชไฟแชก อยาจดไฟแชกใกลสำาลชบแอลกอฮอล


l ซองกระดาษทดสอบ หลอดฉดยา ถงพลาสตกปราศจากเชอ และขวดนำา 1, 2

เกบไวในตเยน/3 เดอน (ยกเวนกระดาษทดสอบ สามารถเกบไดนาน 1 ป)

l ปดฝาขวดแอลกอฮอลใหสนทตลอดเวลาเพอปองกนแอลกอฮอลระเหย


แนวทางการปฏบตเมอตรวจพบโคลฟอรมไมไดมาตรฐาน

ผปรงอาหารและผจำาหนายอาหารตองเพมความระมดระวงเกยวกบความสะอาดในการ

เตรยมอาหารเพอจำาหนายใหมากขน และควรปฏบตดงน

l สถานทปรง-ประกอบอาหาร ตองสะอาด จดใหเปนระเบยบ แยกเปนสดสวนจาก

สถานทรบประทานอาหาร และมการระบายอากาศไดด หามวางภาชนะใสอาหารท

ปรงเสรจแลวบนพน และตองวางอาหารใหอยสงจากพนอยางนอย 60 เซนตเมตร

l วตถดบทใชปรงอาหาร ตองมคณภาพด และไมใชของเนาเสยแลว

l ภาชนะ อปกรณเครองแกว ตองลางใหสะอาด มสภาพดไมแตกราว

l ผปรง-ประกอบอาหารและผจำาหนายอาหารตองมคณภาพด ไมเปนโรคตดตอรายแรง

สวมเสอผาทสะอาด ไมไอหรอจามรดอาหารขณะปรงหรอเสรฟ และหมนลางมอให

สะอาดอยเสมอ

89


การรบประทานอาหารทไมสะอาด เปนสาเหต

ของโรคทางเดนอาหาร ปรมาณบกเตรทปนเปอนในอาหาร

สามารถบงชคณภาพของอาหารได กระทรวงสาธารณสข

จงมประกาศฯ ฉบบท 222 (พ.ศ. 2544), 265 (พ.ศ. 2545)

ฯลฯ กำาหนดปรมาณบกเตรในอาหารแตปจจบนยงตรวจ

พบปรมาณบกเตรในอาหารเกนมาตรฐาน ดงนนสำานก

คณภาพและความปลอดภยอาหาร จงไดมการพฒนาชด

ทดสอบปรมาณบกเตรในอาหารขน เพอใหสามารถนำาไปตรวจสอบปรมาณบกเตรในอาหารนอก

หองปฏบตการได และทราบผลภายใน 24 ชวโมง


อาหารทตรวจพบปรมาณบกเตรทงหมดเกนคากำาหนด อาจมการปนเปอนของเชอโรค

อาหารเปนพษ ซงทำาใหผบรโภคอาหารนน เกดอาการทองรวง ทองเสย คลนไส อาเจยน เปนไข

ปวดศรษะ หรออาจเสยชวตได


1. อาหารพรอมปรง อาหารดบ

2. อาหารพรอมบรโภค : นมและผลตภณฑนม ไอศกรม ซอส อาหารเดกและทารก

อาหารกงสำาเรจรป

3. อาหารรถเขน แผงลอย อาหารในราน/โรงเรยน ฯลฯ

ชดทดสอบปรมาณบกเตรทงหมดในอาหาร




ใชตรวจสอบเบองตนวา อาหารมการปนเปอนของบกเตรเกนมาตรฐานหรอไม เพอลด

ความเสยงของการเกดโรคอาหารเปนพษ


l 12 ตวอยาง


จำานวนเชอบกเตรตำาสดทตรวจได 10 โคโลน หรอ 10 ตว ตออาหาร 1 กรม


ก.อปกรณในชดทดสอบ

1. กระดาษทดสอบ 12 ซอง

2. หลอดฉดยาปราศจากเชอ 48 หลอด

3. ถงพลาสตกปราศจากเชอ 12 ใบ

4. นำายา 1 นำายา 2 นำายา 3 และนำายา 4 อยางละ 12 ขวด

5. สำาลและขวดแอลกอฮอล 1 ชด

6. นำายาฆาเชอ 1 ขวด


ข.อปกรณประกอบก�รตรวจทตองจดห�เอง

1. เครองชงทอานไดละเอยด 1 กรม

2. กรรไกร

3. ชอนโลหะดามยาว

4. ไฟแชกหรอตะเกยงแอลกอฮอล

91ชดทดสอบปรมาณบกเตรทงหมดในอาหาร

การแบงกลมอาหารสำาหรบทดสอบ

l อาหารควบคมตามประกาศกระทรวงสาธารณสข

กลมท1 ชนดสเตอรไลส หรอ ย เอช ท : นมสด นมคนรป นมแปลงไขมน

นมปรงแตง ผลตภณฑนม นมดดแปลงสำาหรบทารก อาหารทารก และ

อาหารเสรมสำาหรบเดก และนำานมถวเหลอง

ชนดไมหว�น: นมขน

อ�ห�รกลมท1ใหปฏบตต�มขนตอนก�รทดสอบทกขอยกเวน5-7

กลมท2 ชนดผงหรอพ�สเจอรไรส: นมสด นมคนรป นมแปลงไขมน นมปรงแตง

ผลตภณฑนม นมดดแปลงสำาหรบทารก อาหารเสรมสำาหรบเดก อาหารทารก

ครม ไอศครม และนมถวเหลอง

ชนดหว�น: นมขน

อ�ห�รกงสำ�เรจรป: บะหม กวยเตยว กวยจบ เสนหม และวนเสน

ซอส: ซอสพรก ซอสแปง ซอสมะเขอเทศ และซอสมะละกอ

อ�ห�รกลมท2ใหปฏบตต�มขนตอนก�รทดสอบทกขอยกเวนขอ6

กลมท3 ชนดเหลว: ครม ไอศกรม

เครองปรงของอ�ห�รกงสำ�เรจรป: บะหม กวยเตยว กวยจบ เสนหม

และวนเสน

อ�ห�รกลมท3ใหปฏบตต�มขนตอนก�รทดสอบทกขอยกเวนขอ7

กลมท4 - อาหารพรอมปรง อาหารดบ นมดบ

- อาหารปรงสกพรอมบรโภค : อาหารรถเขน แผงลอย อาหารในราน /

โรงเรยน ฯลฯ

อ�ห�รกลมท4ใหปฏบตต�มขนตอนก�รทดสอบทกขอ

l อาหารอนๆ สอบถามไดทสำานกคณภาพและความปลอดภยอาหาร



1. ผตรวจสอบใชสำาสชบแอลกอฮอลเชดมอทงสองขาง

เชดชอน และภาชนะบรรจอาหารบรเวณทตองการเปด

ภาชนะ

2. ใชไฟแชกลนกรรไกร ถอทงไวใหเยนสกครแลวตด

ภาชนะบรรจ จากนนใชไฟแชกลนชอน แลวถอทงไว

ใหเยนสกคร (สามารถใชตะเกยงแอลกอฮอลแทน

ไฟแชกได)

3. ใชชอนในขอ 2 ตกตวอยางอาหาร

ชงอาหาร 11 กรม ใสในถงพลาสตกปราศจากเชอ

4. เทนำายา 1 จำานวน 1 ขวดลงในถงพลาสตก ปดถง

ใหสนทเขยาถงแรงๆ อยางนอย 25 ครง แลวใช

หลอดฉดยาดดนำาจากถง 1 ซซ (1 ml)

93

5. ฉดลงในขวดนำายา 2 ปดฝาเขยาขวดแรงๆ อยางนอย

25 ครง แลวใชหลอดฉดยาอนใหมดดนำาจากขวด








8. แตะปลายหลอดฉดยากบกระดาษทดสอบแลวฉดนำา

ออกจนหมด

9. รดอากาศออกจากซองกระดาษทดสอบเบาๆ ปดซอง

ใหสนทแลวเกบกระดาษทดสอบในทมดทอณหภมหอง

นาน 24 ชวโมง




นบจำานวน จดแดง บนกระดาษทดสอบ แลวตดสนตามตารางอานผล

อาหาร จำ�นวนจดแดง เกณฑตดสนปรม�ณบกเตร


1. ชนดสเตอรไลส: นมสด นมแปลงไขมน

นมคนรป นมปรงแตง ผลตภณฑนม

2. ชนดสเตอรไลส: นมดดแปลงสำาหรบทารก

อาหารทารก

3. ชนดสเตอรไลส: อาหารเสรมสำาหรบเดก

นมถวเหลอง

4. ชนดยเอชท: อาหารในขอ 1, 2, 3

5. นมขนไมหว�น:

0

1 หรอ > 1

3

7จำานวนจดแดง

X 10

6. ชนดพ�สเจอรไรส: นมในขอ 1 ณ แหลงผลต

ชนดผง: อาหารในขอ 2

นมขนหว�น

บะหม: กงสำาเรจรป

ซอส: ซอสพรก ซอสแปง ซอสมะเขอเทศ

ซอสมะละกอ

0 - 1

> 1

3

7 จำานวนจดแดง

X 10,000

7. อ�ห�รกงสำ�เรจรป:

กวยเตยว กวยจบ เสนหม วนเสน

0 - 3

> 33

7

95

อาหาร จำ�นวนจดแดง เกณฑตดสนปรม�ณบกเตร


8. ชนดพ�สเจอรไรส: นมในขอ 1 เมอออกจาก

แหลงผลตจนถงวนหมดอาย

ชนดผง: อาหารเสรมสำาหรบเดกทไมตอง

หงตมกอนรบประทาน

0 - 5

> 5

3

7 จำานวนจดแดง

X 10,0009. ชนดผง: นมในขอ 1 ครม ไอศกรม

อาหารเสรมสำาหรบเดกทตองหงตม

กอนรบประทาน นมถวเหลอง

0 – 10

> 103

7

10. เครองปรงของอ�ห�รกงสำ�เรจรป:

บะหม กวยเตยว กวยจบ เสนหม และวนเสน

0 – 5

> 53


X 100,00011. ชนดเหลว: ไอศครม 0 – 6

> 63

7

12. อ�ห�รปรงพรอมบรโภค อาหารรถเขน

แผงลอย อาหารในราน / โรงเรยน

นมดบ

0

1 หรอ > 103


X 1,000,00013. อาหารพรอมปรง อาหารดบ 0 - 9

10 หรอ > 103

7

> = มากกวา 3= ผาน 7= ไมผาน



การปฏบตเมอใชชดทดสอบปรมาณบกเตรทงหมดในอาหารเสรจแลว

กระดาษทดสอบทใชแลว มเชอจลนทรย ใหฆาเชอโดยใหเทนำายาฆาเชอลงในซอง

ประมาณ 1/3 ของซองปดใหสนท เกบไวนาน 30 นาท แลวทงซอง


1. หากนำายาฆาเชอหกเปอนมอ ใหลางออกดวยนำาสะอาด


3. ระวงการใชไฟแชก อยาจดไฟแชกใกลสำาลชบแอลกอฮอล


l ซองกระดาษทดสอบ หลอดฉดยา ถงพลาสตกปราศจากเชอ และขวดนำา 1, 2 เกบไว

ในตเยน / 3 เดอน (ยกเวนกระดาษทดสอบ สามารถเกบไดนาน 1 ป)

l ปดฝาขวดแอลกอฮอลใหสนทตลอดเวลาเพอปองกนแอลกอฮอลระเหย


แนวทางการปฏบตเมอตรวจพบปรมาณบกเตรเกนคากำาหนด

1. ผผลต ผปรงอาหาร และผจำาหนายอาหาร ตองเพมความระมดระวงเกยวกบความสะอาด

ในการผลตและการเตรยมอาหารเพอจำาหนายใหมากขน

2. แจงเจาหนาทสาธารณสขเกบตวอยางสงตรวจทหองปฏบตการ เพอตรวจยนยนและ

ดำาเนนการตอไปในกรณทตวอยางนนมผลการตรวจสอบไมผาน

97


ภาชนะบรรจอาหาร และมอผสมผสอาหาร

ทไมสะอาด เปนสาเหตหนงททำาใหเกดโรคทางเดนทาง

อาหาร สำานกคณภาพและความปลอดภยอาหาร จงได

พฒนาชดทดสอบความสะอาดของภาชนะสมผสอาหาร

และมอผสมผสอาหารขน เพอนำาใชตรวจสอบความ

สะอาดของภาชนะและมอ นอกหองปฏบตการได


ถารบประทานอาหารทสมผสมอหรอภาชนะทไมสะอาดอาจทำาใหเกดโรคทองรวง ทองเสย

คลนไส อาเจยน เปนไข หรอปวดศรษะได ผปวยทมอาการรนแรงอาจถงตายได


l อปกรณหรอภาชนะทสมผสอาหาร (ชอน แกวนำา ตะเกยบ เขยง เปนตน)

l มอผสมผสอาหาร

l อาหารพรอมบรโภค (หาบเร แผงลอย รานอาหาร)


ชดทดสอบความสะอาดนใชตรวจสอบเบองตนวา ภาชนะทใชใสอาหารหรอมอผสมผส

อาหาร หรออาหารมการปนเปอนของเชอแบคทเรยทอาจทำาใหผบรโภคเกดเจบปวยหรอไม เพอ

ลดความเสยงของการเกดโรคอาหารเปนพษ

ชดทดสอบความสะอาดของภาชนะสมผสอาหารและมอ

ชดทดสอบความสะอาดของภาชนะสมผสอาหารและมอ


จำานวนตวอยางทตรวจได / ชด

l ม 3 ขนาดคอ 5 ตวอยาง/ชด

10 ตวอยาง/ชด

และ 20 ตวอยาง/ชด

หลกการของชดทดสอบ

ชดทดสอบนตรวจหากลมแบคทเรยทสามารถสรางตะกอนดำาในนำายาทดสอบ มกตรวจพบ

พรอมเชอโคลฟอรม ซงเปนกลมแบคทเรยทบงชสขลกษณะความสะอาดของอาหาร


ชดทดสอบ 1 กลอง ประกอบดวย

ขนาด 5ตวอย�ง 10ตวอย�ง 20ตวอย�ง

l นำายาทดสอบl ไมปลายพนสำาลปราศจากเชอl สำาลชบแอลกอฮอลl คมอการใชชดทดสอบ

5 ขวด

5 ซอง

1 ซอง

1 แผน

10 ขวด

10 ซอง

1 ซอง

1 แผน

20 ขวด

20 ซอง

1 ซอง

1 แผน

99ชดทดสอบความสะอาดของภาชนะสมผสอาหารและมอ


1. ผตรวจสอบเชดมอตนเองดวยสำาลชบแอลกอฮอล

2. ฉกไมพนสำาลดานทไมมสำาล นำาไมพนสำาลไปจมลง

ในนำายาทดสอบใหหมาดๆ

3. นำาไมพนสำาลจากขอ 2 เชดภาชนะสมผสอาหาร มอ หรออาหาร (หนงไม/หนงตวอยาง) ดวยวธดงน 3.1 มอผบรการอาหาร-หงายฝามอขน เชดรอบนวจาก ปลายนวถงขอท 2 สวนหวแมมอเชดถงขอท 1 3.2 แกวนำา-เชดจากขอบบนลงมาครงนวทงภายนอก และภายใน 3.3 จาน ชาม เขยง-เชดกลางภาชนะดานในใหได พนทสเหลยมขนาด 2 x 2 ตารางนว 3.4 อาหาร-ปายอาหารบางสวน หมายเหต จำานวนหนวยภาชนะตอตวอยาง ภาชนะ 5 ชน / ตวอยาง มอ 1 มอ / ตวอยาง4. ใสไมพนสำาลลงในขวดนำายาทดสอบเดมแลวหกไมให สงไมเกนปากขวด

5. ปดฝาใหสนท แลวตงทงไวทอณหภมหองนาน 3 วน


การประเมนผลสงเกตนำายาในขวดทดสอบlระดบ C ไมมตะกอนดำาlระดบ +1 มตะกอนดำาทปลายสำาลlระดบ +2 มสดำากระจายทวขวด แตยงมองเหนสำาลlระดบ +3 มสดำาเขมมองไมเหนสำาล

เกณฑการตดสนความสะอาด

ตวอย�งระดบคว�มสะอ�ด

C +1 +2 +3

ภาชนะ และมอ

อาหาร3

3

7

3

7

3

7

7

3ผาน 7ไมผานหม�ยเหต หลงทดสอบ 1-2 วน ถานำายาทดสอบเปลยนแปลงเปนระดบ +3 แลว กประเมนผลไดเลย ไมตองรอ จนครบ 3 วน

การปฏบตเมอใชชดทดสอบความสะอาดเสรจแลว ขวดใสนำายาทดสอบจะมเชอโรคอย ดงนนเมออานผลแลวใหเปดฝาขวด แลวตมขวดและฝาในหมอนำาเดอด ประมาณ 15 นาท กอนทจะเททง อกวธหนง ใหเทนำายาฆาเชอ เชน แอลกอฮอล 70% ลงในขวดปรมาณเทากบนำายาในขวด เขยาแลวจงทงขวด

ขอควรระวง อยาวางชดทดสอบไวใกลมอเดก

การเกบรกษาชดทดสอบ/ อายการใชงาน l เกบในตเยน / 6 เดอน l เกบทอณหภมหอง / 2 เดอน l ดวนหมดอายทกลองบรรจ

แนวทางการปฏบตเมอตรวจพบวาภาชนะใสอาหาร มอหรออาหารไมสะอาด l ควรเพมความระมดระวงในการลางภาชนะใหสะอาดยงขน l ลางมอใหสะอาดหกอนหยบจบอาหาร หรอกอนปรงอาหาร l แนะนำาผทขายอาหาร หรอเจาของรานใหระมดระวง ความสะอาดใหมากขน ทงภาชนะ

ใสอาหาร มอผทหยบจบอาหาร หรออาหารทปรงขาย

101


1. อาหาร

2. เครองดมในภาชนะบรรจปดสนท

3. เครองดมรถเขน รถเร แผงลอย เครองดม

ตกขาย (เครองดมชนดนำา)




1. แผนทดสอบยสตและเชอรา (3M Petrifilm TM) 5 แผน

2. นำายา 1 และนำายา 2 อยางละ 5 ขวด

3. ถงพลาสตกปราศจากเชอ 5 ใบ

4. หลอดฉดยาปราศจากเชอ 10 อน

5. สำาสชบแอลกอฮอล 1 ซอง

6. พลาสตกสำาหรบกระจายตวอยาง 1 แผน


8. นำายาฆาเชอ 1 ขวด

อปกรณประกอบทตองจดหาเอง

1. ชอนโตะ(ดามยาว)

2. กรรไกร

3. ไฟแชก หรอตะเกยงแกส

4. เครองชงชนดอานไดละเอยดเปนกรม (ถาม)

ชดทดสอบยสตและเชอราในอาหารและเครองดม



ชนดของตวอยางและการทดสอบ

1. อาหาร อาหารทกชนดใหปฏบตตามขนตอนการทดสอบทกขอ ยกเวนขอ 2 (สำาหรบ

ขอ 5 และขอ 7 ใหปฏบตตามชนดของตวอยาง)

2. เครองดมชนดนำาในภาชนะบรรจปดสนท ใหปฏบตตามขนตอนการทดสอบ ขอ 1, 2

แลวขามไปทำาขอ 10, 11, 12

3. เครองดมชนดนำา ประเภทรถเขน รถเร แผงลอย เครองดมตกขาย ใหปฏบตตามขน

ตอนการทดสอบขอ 1 แลวขามไปทำาขอ 4-12

4. เครองดมชนดแหง

4.1 เครองดมทมลกษณะเปนชนสวนของพชชนดแหง เชน ใบ กาน ดอก

4.2 เครองดมทมลกษณะเปนผงบดละเอยด หรอเปนเกลดเลกๆ

ใหปฏบตตามขนตอนการทดสอบ 1, 3, 4, 5, 6, 7 แลวขามไปทำาขอ 10, 11, 12

(สำาหรบขอ 5 และขอ 7 ใหปฏบตตามชนดของตวอยาง)

103ชดทดสอบยสตและเชอราในอาหารและเครองดม


1. ผตรวจสอบใชสำาลชบแอลกกฮอลเชดมอทงสองขาง และภาชนะบรรจอาหารบรเวณทตองการ

เปดภาชนะ

2. ถาเปนเครองดมชนดนำาใหเขยาขวดแรงๆ อยางนอย 25 ครง ใชหลอดฉดยาดดตวอยางจำานวน

1 ซซ (1ml) ระวงอยาใหปลายหลอดฉดยาสมผสกบสงใด กอนดดตวอยาง

3. ใชสำาสชบแอลกอฮอลเชดกรรไกรตรงสวนทใชตด แลใชไฟแชกหรอตะเกยงแกสลนกรรไกร

ถอทงไวใหเยนสกคร แลวตดภาชนะบรรจ และตดชนอาหารทมขนาดใหญเปนชนเลกๆ ถาชน

อาหารมขนาดเลกไมตองตด (อยาวางกรรไกรบนพน กอนใชตดภาชนะหรออาหาร)


4. ใชสำาลชบแอลกอฮอลเชดชอน ยกเวนบรเวณมอจบ แลวใชไฟแชกหรอตะเกยงแกสลนชอน

ตรงสวนทใชตกอาหารแลวถอชอนทงไวใหเยนสกคร (อยาวางชอนบนพนกอนใชตกอาหาร)

5. การเตรยมตวอยาง : ใหปฏบตตามชนดของตวอยาง

5.1 อาหาร : ชงอาหาร 10 กรม หรอตกอาหารประมาณ 1 ชอน (ไมพน) ใสในถงพลาสตก

ปราศจากเชอ

5.2 เครองดมชนดแหง ทมลกษณะเปนชนสวนของพชอบแหง : ชงเครองดม 10 กรม หรอ

ตกเครองดม 4 ชอน (ไมพน) ใสในถงพลาตกปราศจากเชอ

5.3 เครองดมชนดแหงทมลกษณะเปนผงละเอยดหรอเปนเกลด : ชงเครองดม 10 กรม หรอ

ตกเครองดม 1 ชอนพน ใสถงพลาสตกปราศจากเชอ

5.4 เครองดมชนดนำา ประเภทเขน แผงลอย เครองดมตกขาย : ชงเครองดม 10 กรม หรอ

ตกตวอยาง 2 ชอน ใสในถงพลาสตกปราศจากเชอ

105

6. เทนำายา 1 จำานวน 1 ขวด ลงในถงพลาสตก ปดปากถงใหสนท แลวเขยาถงแรงๆ อยางนอย 25 ครง

7. ใหปฏบตตามชนดตวอยาง

- ถาเปนอาหาร ใชหลอดฉดยา ดดนำาจากถง 0.2 ซซ (0.2 ml)

- ถาเปนเครองดมชนดแหง หรอเครองดมประเภทรถเขน แผงลอย หรอตกขาย ใชหลอดฉดยา

ดดนำาจากถง 1 ซซ (1 ml)

8. ฉดนำาในขวดนำายา 2 จนหมด ปดฝาใหสนท แลวเขยาแรงๆ ยางนอย 25 ครง



9. ใชหยอดฉดยาอนใหมดดนำาจากขวดในขอ 8 จำานวน 1 ซซ (1ml)

10. คอยๆ เปดแผนทดสอบยสตราออก แลวฉดนำาออกจากหลอดฉดยาจนหมด บรเวณกงกลาง

แผนทดสอบ แลวปดแผนปดกระดาษทดสอบอยางชาๆ ระวงอยาใหเกดฟองอากาศ

11. วางควำาแผนพลาสตกสำาหรบกระจายตวอยาง ลงบนแผนทดสอบ แลวใชนวคอยๆกดบรเวณ

ตรงกลางใหตวอยางกระจายชาๆ แตอยาใหเกนขอบวงกลมของพลาสตก

12. เกบกระดาษทดสอบในทมดและเยน ซงมอณหภมประมาณ 20-32 ซ หรอเกบในหอง

ปรบอากาศนาน 3 วน แลวตรวจดผลการทดสอบ

107


l เชอยสต มลกษณะเปนจดสเขยวขนาดเลก ถามใหนบจำานวน แลวประเมนผลตามตาราง

l เชอรามขนาดใหญกวายสต มหลายส มกมสเขยว ขอบไมเรยบ มลกษณะเปนเสน

แผกระจายออกจากจดกลาง ถามใหนบจำานวน แลวประเมนผลตามตาราง

ตารางประเมนผล

ชนดตวอย�ง จำ�นวนยสต จำ�นวนเชอร� เกณฑตดสนจำ�นวนยสตและเชอร�/

1มลลลตรหรอ1กรม

เครองดม

ในภาชนะ

บรรจปดสนท0 0 3 จำานวนทนบได

อาหาร0-19


0

1 หรอมากกวา 13

7

จำานวนทนบได X 500

เครองดม

รถเขน แผงลอย

เครองดมทตกขาย

0-9 0 3

จำานวนทนบได X 10010 หรอ


1 หรอมากกวา 1 7

3ผาน 7ไมผาน



เกณฑการตดสน

1. อาหาร : ยสต / กรม ตองนอยกวา 10,000 ตามเกณฑคณภาพของกรมวทยาศาสตร

การแพทย

เชอรา / กรม ตองนอยกวา 500 ตามเกณฑคณภาพของกรมวทยาศาสตร

การแพทย

2. เครองดมในภาชนะบรรจปดสนท : ตองไมพบยสตและเชอรา ตามมาตรฐานของ

กระทรวงสาธารณสข ฉบบท 214 (พ.ศ. 2543)

3. เครองดมชนดนำา ประเภทรถเขน แผงลอย หรอตกขาย ใชเกณฑคณภาพของกรมวทยาศาสตร

การแพทยซงกำาหนดให ยสต/มลลลตร ตองนอยวา 1,000 เชอรา/มลลลตร ตอง

นอยกวา 100


l อายการใชงาน 2 เดอน ดวนหมดอายบนกลอง

l แผนทดสอบ ยสตรา 3M PetrifilmTM เกบไวทอณหภมหอง สวนถงพลาสตก

ปราศจากเชอและขวดนำายา 1, 2 เกบไวในตเยน

l ปดถงสำาสชบแอลกอฮอลใหสนทตลอดเวลา เพอปองกนแอลกอฮอลระเหย



l เกบชดทดสอบไวหางมอเดก

l นำายาฆาเชอมฤทธทำาใหผวหนงระคายเคอง ถาเปอนมอใหรบลางดวยนำา และระวง

อยาใหเขาตา

l ระวงการใชไฟแชกหรอตะเกยงแกส และอยาจดไฟใกลสำาล

แนวทางการปฏบตเมอใชชดทดสอบยสตและเชอราในอาหารและเครองดมเสรจแลว

เมออานผลเสรจแลว ใสแผนทดสอบยสตและรา ทใชแลวในถงพลาสตก เทนำายาฆาเชอ

ลงในถง รดปากถงดวยหนงยาง เมอใชแผนทดสอบหมดแลวใหทงถง

หม�ยเหต ชดทดสอบนใชแผนทดสอบยสตรา 3M PetrifilmTM ซง ผลตโดย Microbiology

Products 3 M Health Care, U.S.A

ก ร ม ว ท ย า ศ า ส ต ร ก า ร แ พ ท ย ชดทดสอบและผลตภณฑ

กรมวทยาศาสตรการแพทย กระทรวงสาธารณสขwww.dmsc.moph.go.th

ชดทดสอบ ดานยาและวตถเสพตด

ชดทดสอบดานยาและวตถเสพตด ดานเครองสำาอาง

ชดทดสอบ ดานวตถอนตราย

ชดทดสอบดานวตถอนตราย และผลตภณฑ

ดานชนสตรโรค

114

สอบถามขอมลเพมเตม

ศนยวทย�ศ�สตรก�รแพทยเชยงร�ยเลขท 148 หม 3 ต.นางแล อ.เมอง จ.เชยงราย 57100 โทร 0-5317-6225-6 โทรสาร 0-5317-6224

ศนยวทย�ศ�สตรก�รแพทยเชยงใหมเลขท 191 หม 8 ต.ดอนแกว อ.แมรม จ.เชยงใหม 50180 โทร 0-5311-2188-90 โทรสาร 0-5311-2194

ศนยวทย�ศ�สตรก�รแพทยพษณโลกศนยราชการตำาบลหวรอ หม 5 ต.หวรอ อ.เมอง จ.พษณโลก 65000 โทรศพท 0-5532-2824-6 โทรสาร 0-5532-2824-6 ตอ 121

ศนยวทย�ศ�สตรก�รแพทยนครสวรรคเลขท 267 หม 8 ถ.นครสวรรค-กำาแพงเพชร ต.นครสวรรคตก อ.เมอง จ.นครสวรรค 60000 โทรศพท/โทรสาร 0-5624-5618-20

ศนยวทย�ศ�สตรก�รแพทยอดรธ�นเลขท 54 หม 1 ต.หนองไผ อ.เมอง จ.อดรธาน 41330 โทร 0-4220-7364-6, โทรสาร 0-4220-7367

ศนยวทย�ศ�สตรก�รแพทยอบลร�ชธ�นเลขท 82 หม 11 ถ.คลงอาวธ ต.ขามใหญ อ.เมอง จ.อบลราชธาน 34000 โทร 0-4531-2230-3 โทรสาร 0-4531-2230-3 ตอ 104

ศนยวทย�ศ�สตรก�รแพทยขอนแกนเลขท 400/2 ถ.หนาศนยราชการ อ.เมอง จ.ขอนแกน 40000 โทร 0-4324-0800 โทรสาร 0-4324-0845

ศนยวทย�ศ�สตรก�รแพทยนครร�ชสม�เลขท 54 หม 9 ถ.ราชสมา-โชคชย ต.หนองบวศาลา อ.เมอง จ.นครราชสมา 30000 โทร 0-4434-6005-13 โทรสาร 0-4434-6018

ศนยวทย�ศ�สตรก�รแพทยชลบรเลขท 59/2 หม 3 ถ.อบต.เสมด ต.เสมด อ.เมอง จ.ชลบร 20000 โทร 0-3878-4006-7, 0-3845-5235, 0-3845-5379, 0-3845-5200 โทรสาร 0-3845-5165

ศนยวทย�ศ�สตรก�รแพทยสมทรสงคร�มเลขท 136 หม 4 ถ.เอกชย ต.ลาดใหญ อ.เมอง จ.สมทรสงคราม 75000 โทร 0-3472-0668-71 โทรสาร 0-3472-0540

ศนยวทย�ศ�สตรก�รแพทยสร�ษฎรธ�นเลขท 102 นคมซอย 2 หม 9 ต.ขนทะเล อ.เมอง จ.สราษฎรธาน 84100 โทร 0-7735-5301-6 โทรสาร 0-7735-5300

ศนยวทย�ศ�สตรก�รแพทยภเกตเลขท 141 หม 4 ต.ศรสนทร อ.กลาง จ.ภเกต 83110 โทร 0-7635-2041-2 โทรสาร 0-7635-2044

ศนยวทย�ศ�สตรก�รแพทยตรงเลขท 153 หม 4 ต.บานควน อ.เมอง จ.ตรง 92000 โทร 0-7550-1050-3 โทรสาร 0-7550-1056

ศนยวทย�ศ�สตรก�รแพทยสงขล� เลขท 616/1 หม 2 ต.พะวง อ.เมอง จ.สงขลา 90100 โทร 0-7444-7024-8 โทรสาร 0-7433-0215

คณะผจดทำ�จรภรณ บณยวงศวโรจน รองอธบด กรมวทยาศาสตรการแพทย

นางลดดาวลย โรจนพรรณทพย ผอำานวยการสำานกคณภาพและความปลอดภยอาหาร

นายปรชา จงสมานกล นกวทยาศาสตรการแพทย เชยวชาญ

นางลดาพรรณ แสงคลาย นกวทยาศาสตรการแพทย ชำานาญการพเศษ

นางสาวสวรรณ ธรภาพธรรมกล นกวทยาศาสตรการแพทย ชำานาญการพเศษ

นางอมา บรบรณ นกวทยาศาสตรการแพทย ชำานาญการพเศษ

นางปราณ นาคประสทธ นกวทยาศาสตรการแพทย ชำานาญการ

นางสาววนดา ยรญาต นกวทยาศาสตรการแพทย ชำานาญการ

นายถนอม ลวรตน นกวทยาศาสตรการแพทย

สถ�นทตดตอ

สำานกคณภาพและความปลอดภยอาหาร

กรมวทยาศาสตรการแพทย กระทรวงสาธราณสข

ถ.ตวานนท อ.เมอง จ.นนทบร 11000

โทร 0 2951 0000 ตอ 99563, 99564, 99566

โทรสาร 0 2951 1023

สำ�นกคณภ�พและคว�มปลอดภยอ�ห�รกรมวทย�ศ�สตรก�รแพทย กระทรวงส�ธ�รณสข88/7 ซอยบำ�ร�ศนร�ดร ถ.ตว�นนท ต.ตล�ดขวญ อ.เมอง จ.นนทบร 11000โทรศพท / โทรส�ร 0 2951 0000-11www.dmsc.moph.go.th 1169897861619

ISBN 978-616-11-1698-9

คู่มือdmsc2.dmsc.moph.go.th/webroot/bqsf/file/food_safety...9 การด แลค...

Documents