ความปลอดภยในการใชสารเคมChemical Safety

ภก.สรภพ สนตธเนศ เภสชกรช านาญการส านกยาและวตถเสพต

กรมวทยาศาสตรการแพทย

1 1

สารเคม (Chemical Substance) คอ

สสารวสดใดๆ ทสามารถระบองคประกอบทางเคมทแนนอนได เชน น าบรสทธ (H2O) ประกอบดวยธาต ไฮโดรเจน (H) 2 อะตอม และออกซเจน (O) 1 อะตอม รวมตวกน หรอเกลอโซเดยมคลอไรด (NaCl) กประกอบดวยธาต Na และ Cl อยางละ 1 อะตอม

2

สารเคมจะมสถานะอย 3 สถานะ ไดแก ของแขง (Solids) ของเหลว(Liquids) และกาซ (Gases) สามารถเปลยนสถานนะได เมอสภาวะหรอเงอนไขเปลยนไป เชน อณหภม, ความดน, ปฏกรยาทางเคม ฯลฯ

3

1. สารไวไฟ (Flammables) หมายถง สารทตดไฟไดงาย หรอเปนสาเหตชวยสนบสนนใหตดไฟจากการเสยดส โดยการลกไหม เปนปฏกรยาเคมทเรยกวา Oxidation ซงตองอาศยปจจยอนๆดงตอไปน เช อเพลง (Fuel) กบ ออกซไดเซอร (Oxidizer) หรอสารเรงการตดไฟ ตองมสดสวนทเหมาะสม พลงงานตองสงพอ

4

เชอเพลงทางเคม

5

- Hydrogen- Acetylene- LPG- Ethylene Oxide

Gases Liquids Solid

- Acetone- Alcohol- Hexane- Ether- Toluene

- พลาสตก- ไม - เสอผา- กระดาษ - ฝนผง

Oxidizer

6

- Oxygen- Ozone- Nitrous oxide- Fluoride

Gases Liquids Solid

- Hydrogen- Peroxide- Nitric acid- Perchloric acid- Bromide

- Perchlorates- Peroxides- Ammoniumnitrate

ออกซเดชน (Oxidation) หมายถง กระบวนการทมการเตมออกซเจน (Oxygen) หรอหมายถงการลดทอน electron หรอการเพม oxidation number ความดนไอ (Vapor Pressure) หมายถง ของเหลวชนดหนงๆ บรรจอยใน ภาชนะเปด เมอท งไวระยะหนง จะเหนวา ในทสดของเหลวน จะระเหยไปหมด ไมมของเหลวเหลออย แตถานาของเหลวไปบรรจใน ภาชนะปด โดยวางภาชนะน ไวในทสภาวะเดยวกน มอณหภม และความดนเดยวกน เมอท งไวในระยะเวลาหนงจะพบวา มไอซงเกดจากการระเหยปรากฏอยเหนอของเหลวน ไอของโมเลกลของเหลวทอยเหนอของเหลวน จะวงชนกบผนงของภาชนะ จงทาใหเกดความดน เราเรยกวา ความดนไอ (Vapor Pressure)

7

8

ของเหลวแตละชนดจะมความดนไอไมเทากนโดยจะขนกบอณหภมเฉพาะส าหรบสารแตละชนด

ดงน น จากกราฟ เราสามารถเรยงลาดบอณหภมททาใหเกดความดนไอของสารตางๆไดดงน diethyl ether > ethyl alcohol > water > ethylene glycol

จดวาบไฟ (Flash Point) หมายถง อณหภมตาสดททาใหของเหลวกลายเปนไอเพยงพอตอการเรมตนลกไหมข นเมอมแหลงจดตดไฟ แตมไมเพยงพอทจะลกตดไฟไดอยางตอเนอง จดวาบไฟมประโยชนในดานการแบงประเภทของสารเคมวาเปน สารไวไฟ (Flammables), สารตดไฟได (Combustible) และสารไมตดไฟ (Non-combustible) ตามมาตรฐาน NFPA 30อณหภมลกตดไฟไดเอง (Autoignition Temperature) หมายถง อณหภมตาสดททาใหสารเคมลกตดไฟข นเอง จากแหลงความรอนในตว หรอสมผสกบวสดผวนอก โดยปราศจากการจดตดไฟจากแหลงภายนอก ทาการทดสอบตามมาตรฐาน ASTM D 286 และ ASTM D 2155 ใชประโยชนในการกาหนดบรเวณและอณภมในการเกบรกษาและการระบายอากาศ

9

สารทไวตอการเกดปฏกรยา

สารระเบดได (Explosive)

10

1. Acetyleniccompounds (H-C ≡C-CH3) 2. Azides3. Azocompounds 4. Chlorites / Chlorates / Perchlorates5. Fulminates (AgCNO) 6. Nitro compounds7. Nitrogen containing compounds (AgN3) 8. Picric acids, Picrates 9. Peroxides10. Polymerizablecompounds 11. Acrylic acid, ethylene, butadiene, styrene

1. Alkali metals eg. Li, Na 2. Organometaliccompounds3. Halides eg. Titanium tetrachloride, acetyl chloride4. Hydrides eg. Sodium hydride5. Peroxides eg. Sodium peroxide6. Carbides eg. Calcium carbide7. Oxides eg. Sodium oxide8. Phosphideseg. Aluminiumphosphide9. Anhydrides eg. Acetic anhydride

สารทไวตอการเกดปฏกรยา

สารไวตอน า (Water Sensivity)

11

1. ผงโลหะ เชน zinc, nickel, titanium2. โลหะแอคลาไล เชน sodium, potassium3. ไฮไดรด เชน diborate, barium hydride4. สารอน ๆ เชน sodium amide, organometallics

สารทไวตอการเกดปฏกรยา

สารไวตออากาศ (Air Sensivity)

12

เชน styrene สารกลมนเมอเกดปฏกรยาพอลเมอไรเซชนจะท าใหเกดความรอนสงหรอไมสามารถควบคมการปลดปลอยความรอนออกมาไดสารทกอใหเกดเปอรออกไซด (Peroxide–forming materials) หมายถง สารทเมอท าปฏกรยากบอากาศ ความชน หรอสงปนเปอนตางๆ แลวท าใหเกดสารเปอรออกไซด เชน ether, dioxane, sodium amide, tetrahydrofuran (THF) เปนตน สารเปอรออกไซดเปนสารทไมเสถยรสามารถท าใหเกดการระเบดไดเมอมการสนสะเทอน แรงเสยดทาน การกระแทก ความรอน ประกายไฟ หรอ แสง

สารทไวตอการเกดปฏกรยา

สารไวตอปฏกรยาพอรเมอไรเซชน

13

สารทไวตอการเกดปฏกรยา

ของผสมออกซไดเซอร

14

15

สารทไวตอการเกดปฏกรยา

สารทเปนพษ

16

Benzeneอาการเฉยบพลน : รสกคน เวยนศรษะอาการเรอรง : ปอดบวม เปนโรคเมดโลหตจาง ถงตายได

กรดซลฟรก, โซเดยมไฮดรอกไซด 50%, สารกดกรอนอน ๆ ท าใหผวหนงไหมหรออวยวะถกกดกรอน ท าลายระบบ

คลอรนท าลายปอด ท าใหปอดไมสามารถท าหนาทแลกเปลยนออกซเจนตอไปได

ระบบจ าแนกความเปนอนตรายของสารเคมทนยมใชระบบขององคการสหประชาชาตทใชกบการขนสง (UN-Class) จ าแนกสารอนตรายเปน 9 ประเภท ดงน

17

ประเภท 1 - ระเบดได (Explosives)เปนสารทอาจระเบดได เมอไดรบกระทบกระเทอน การเสยดส ประกายไฟ และความรอน

ระบบจ าแนกความเปนอนตรายของสารเคมทนยมใชระบบขององคการสหประชาชาตทใชกบการขนสง (UN-Class) จ าแนกสารอนตรายเปน 9 ประเภท ดงน

18

ประเภท 2 - กาซ (Gases)ไดแก กาซไมไวไฟ, กาซไวไฟ, กาซพษ

ระบบจ าแนกความเปนอนตรายของสารเคมทนยมใชระบบขององคการสหประชาชาตทใชกบการขนสง (UN-Class) จ าแนกสารอนตรายเปน 9 ประเภท ดงน

19

ประเภท 3 - ของเหลวไวไฟ (Flammable Liquids) แบงออกได ดงน

สารไวไฟสง สารไวไฟ

ระบบจ าแนกความเปนอนตรายของสารเคมทนยมใชระบบขององคการสหประชาชาตทใชกบการขนสง (UN-Class) จ าแนกสารอนตรายเปน 9 ประเภท ดงน

20

ประเภท 4 - ของแขงไวไฟ (Flammable Solid)คอสารทลกไหมไดเอง (Spontaneous Combustion) และสารทสมผสกบน าแลวกาซไวไฟ (Dangerous When Wet)

ระบบจ าแนกความเปนอนตรายของสารเคมทนยมใชระบบขององคการสหประชาชาตทใชกบการขนสง (UN-Class) จ าแนกสารอนตรายเปน 9 ประเภท ดงน

21

ประเภท 5 - สารออกซไดซและสารอนทรยเปอรออกไซด

ระบบจ าแนกความเปนอนตรายของสารเคมทนยมใชระบบขององคการสหประชาชาตทใชกบการขนสง (UN-Class) จ าแนกสารอนตรายเปน 9 ประเภท ดงน

22

ประเภท 6 - สารพษและสารตดเชอ (Toxic and Infectious Substances)เปนสารทกอใหเกดอนตรายรายแรงถงข นเสยชวตเมอเขาสรางกาย ทางระบบหายใจ ทางปาก และทางผวหนง อาจกอใหเกดพษชนดเฉยบพลน หรอชนดสะสมในรางกาย

ระบบจ าแนกความเปนอนตรายของสารเคมทนยมใชระบบขององคการสหประชาชาตทใชกบการขนสง (UN-Class) จ าแนกสารอนตรายเปน 9 ประเภท ดงน

23

ประเภท 7 - วตถกมมนตรงส (Radioactive Materials)เปนสารทใหกมมนตรงสออกมาในปรมาณทมากกวา 0.002 ไมโครครตอกรม

ระบบจ าแนกความเปนอนตรายของสารเคมทนยมใชระบบขององคการสหประชาชาตทใชกบการขนสง (UN-Class) จ าแนกสารอนตรายเปน 9 ประเภท ดงน

24

ประเภท 8 - สารกดกรอน (Corrosive Substances)

สารกดกรอน (Corrosive)เปนสารทมฤทธกดกรอนและทาลายเมอสมผสกบสารหรอไอ

สารระคายเคอง (Irritant)สารทกอใหเกดการระคายเคองตอเน อเน อตา ผวหนง หรอ

ระบบจ าแนกความเปนอนตรายของสารเคมทนยมใชระบบขององคการสหประชาชาตทใชกบการขนสง (UN-Class) จ าแนกสารอนตรายเปน 9 ประเภท ดงน

25

ประเภท 9 - วสดอนตรายเบดเตลด (Miscellaneous Dangerous Substances and Articles)

ตวอยางสารเคมทไมควรเกบรวมกน

26

สงทควรท าในกระบวนการเกยวกบสารเคม

27

1. ควรรกษามอและหนาใหสะอาด 2. ควรระวงสารอนตรายตอระบบหายใจ 3. ควรปดฉลากภาชนะใสสารเคมใหชดเจน 4. ควรอานฉลากกอนและหลงใชสารเคม 5. ควรจบภาชนะใหฉลากอยระหวางองมอเมอเวลาถายเท 6. ควรสวมใสผากนเปอนและถงมอ 7. ควรเทหรอรนสารอยางชา ๆ เสมอ 8. ควรตรวจภาชนะกอนทจะถายเทสารลงไป 9. ควรเทสารละลายทเขมขนลงในสารละลายทเจอจางกวา 10. ควรถอบกเกอรโดยใชมอโอบรอบบกเกอร 11. ควรเกบสารทอยในภาชนะใหญมาก ๆ ไวทช นตาทสด

สงทไมควรท าในกระบวนการเกยวกบสารเคม

28

1. อยาแตะตองสารเคมโดยไมจาเปน 2. อยาสบบหรหรอกนอาหารในบรเวณทมสารเคม 3. อยาชมหรอดมสารเคม4. อยาใชสารเคมทบรรจในภาชนะทมฉลากปายชอไมชดเจน5. อยาใชสารเคมมากกวาทกาหนดไว 6. อยามองลงไปในภาชนะทมสารเคมอย 7. อยาใชปากดดสารเคม เมอตองการถายสารเคมโดยใช ปเปต

ของเสยทไมอนตรายสามารถปลอยทงไดเลย

29

- เกลอของโลหะทไมเปนพษและไมมแอนไอออนทเปนพษ หรอมอนตรายอยางอน ของเสยทมน าเปนตวทาละลาย และมสารอนทรยหรออนนทรยทไมเปนพษละลายอยไมเกน 5 % ของแขงทไมมสารเปนพษหรอมอนตรายอยางอน เชน เศษแกวทสะอาด กระดาษกรอง ตวดดน า

การตรวจสอบความเหมาะสมของแผนความปลอดภยในการท างานกบสารเคม

30

1. สามารถปองกนผปฏบตงานจากอนตรายทจะเกดจากสารเคมหรออปกรณทใชงานได2. สามารถลดระดบการไดรบสารพษในระหวางการท างานใหอยในระดบทปลอดภยได3. ผปฏบตงานสามารถเขาใจเนอหาของแผนได4. ผปฏบตงานสามารถปฏบตตามแผนได5. สามารถเปนแนวทางใหผปฏบตงานคดพฒนาและปรบปรงการท างานใหมความปลอดภย6. สามารถท าใหอปกรณความปลอดภยตาง ๆ อยในสภาพพรอมใชงานไดเสมอ7. สามารถกระตนใหมการอบรมเกยวกบความปลอดภยอยางสม าเสมอและตอเนองได8. สามารถระบชอผมอ านาจหนาทรบผดชอบเกยวกบความปลอดภยในองคกรได9. ผปฏบตงานสามารถทราบวางานใดเปนงานอนตรายทตองไดรบอนญาตจากผบงคบบญชา10. แผนจะไดรบการทบทวนและพฒนาใหเหมาะสมตามระยะเวลาทก าหนดไวได

THANK YOU