ho bieu chanh to hong vuong van

h ng v ng v n 1 www.hobieuchanh.com

h ng v ng v n Bi u Chánh

N TH NH T

(1) GÂY CU C TÌNH DUYÊN

Th cu c v n xây, h t suy t i th nh, nh n qu n t n hoá, i c u ra tân.ó là nh lu t d nhiên, d u mu n d u không, ai ai c ng ph i ch u, không làm sao s a

c.Nh l i mà coi, sau khi ánh phá i n Chí Hòa r i, binh i Pháp l n l n xâm

chi m t t c sáu t nh c a t Gia nh. T h ng nông phu cho t i nhà h c th c th y u t ci mà quay u trông v Phú Xuân, thì tri u ình im lìm d ng nh b x i, còn chóng m t

ngó vào ám anh hùng ngh a s thì các c Tr ng Công nh, Nguy n Trung Tr c, Thiên hng, Th Khoa Huân l n l t th t b i tiêu tan.

ng tr c ngã ba ng nh v y ó, ph i i ngã nào ? N u c ng quy t gi n n n p thì l y chi mà n ng níu, còn n u i thái cho xuôi dòng thì l i v i t tiên, mà c ng

th n v i cây c .Trong lúc dân trí ng phân vân nh v y, nhà c m quy n Pháp khôn ngoan, nên

ch m lo gây thi n c m v i nhân dân. Ng i ta bi t thâu ph c t ai thì d , nh t là g p xkhông có binh i t ch c hoàn b ; còn thâu ph c nh n tâm là u r t khó kh n, ph i i thay

n hoá, ph i ung úc tâm h n, m y vi c ó ph i dày công phu, ph i nhi u th k , thì m ilàm c.

i chi m tr t Nam Vi t, n c Pháp ph i b n lo nhi u n i:- Lo chia 6 t nh c ra làm 20 h t m i, r i t quan Tham bi n m i h t ng s p

t c quan hành chánh cho phù h p v i cách cai tr m i mà không ng ch mn phong hoá c truy n;

- Lo xây d ng an ninh cho nh n dân c l c nghi p an c , t thành th vô t ing bái;

- Lo t ch c ng giao thông cho ti n b m u d ch.Tuy ph i g p rút xây n n hành chánh, ng i Pháp c ng không b d p v n thâu

ph c nh n tâm. Nh ng ng i s ng trong n y n m cu i cùng c a th k 19, là kho ng t n m1895 t i n m 1900, ai c ng nh n Pháp m i chi m tr Nam Vi t có 30 n m mà ã kh i côngxây d ng m t n n v n hoá m i h ng d n tâm h n Vi t Nam quay v phía Âu Tây.

i lúc y mà ã:a) Có m y ng i vi t thông minh c ch n l a em qua Pháp mà giáo hoá. y là

các c Di p v n C ng, Tr ng Minh Ký, Bùi quang Nh n, Bùi quang Chiêu,Nguy n tr ng Qu ng.

b) Cho xu t b n Gia nh Báo v i Thông Lo i khóa trình, l i còn cho in nhi u lo isách ph thông ch qu c ng , do các c Tr ng V nh Ký, Tr ng Minh.Kývà Hu nh T nh C a ch m nom.

c) tr ng Thông Ngôn (Collège des Interprètes) cho nh ng c i h c bênPháp tr v hi p v i m y c nho h c uyên thâm d y các quan Tham Bi n, cácnhân viên hành chánh và các s quan trong H i Quân và L c Quân h c ti ngVi t, mà c ng d y luôn s ký cùng phong hoá c a ng i Vi t n a.

Mà u c n y u c a ng i Pháp trong lúc y là ph i có nhi u ng i b n th ph strong ch c v thông ngôn, ký l c, giúp các ngành hành chánh cùng công th ng. Mu ncho c th a mãn nhu c u kh n c p này, ng i ta ph i lo l p li n:

a) t tr ng s ph m trung ng t i Sài gòn ào t o giáo viên ay các tr ngng m y h t.

b) t tr ng trung h c ph thông, phân làm hai ch ng, b t u h c t i M Thohai n m r i lên Sài gòn h c ti p hai n m n a m i c b d ng làm thông ngôn,ký l c. H c sinh hai tr ng này u c h ng h c b ng, ngh a là c nhàtr ng nuôi n, ng và phát qu n áo, giày nón, kh i tr ti n chi h t.

c) n l t m tr ng s ng Pháp Vi t t i châu thành các h t cung c p chotrr ng Trung h c M Tho.

Nhà tr ng Pháp thì s t s n xây n n giáo d c m i, nh ng nh n dân Nam Vi t coi bng h 1, ch a quy t y m c u nghinh tân. Vì dân trí còn l l ng nh v y, nên nh ng tr ng

tân h c m ra không c dân chúng hoan nghinh cho l m, thành th nhà n c t n công t na r t nhi u, mà m i n m tr ng s ph m ch ào t o ch ng 30 giáo viên, còn tr ng Trungc Chasseloup-Laubat ào t o l i 50 thông ngôn, ký l c.

Không ph i ng i Vi t Nam không ham h c nên tr ng tân h c l p ra không cth nh phát. Không ph i v y. Ng i Vi t ham h c l m ch . H h ng h v i tân h c nh ng h

n h ng hái v i nho h c luôn luôn. y là h th a thích món n tinh th n c c a h x a nay, say m n, h quí tr ng, h không ành b mà dùng món n tinh th n khác, ch a ch c cái

khác ó mà ngon ng t béo bùi h n cái c a h ã có s n. nói riêng tình hình giáo d c trong h t Gò công h i cu i th k 19, thì bi t lúc y

trong m y h t khác c ng v y.Trong kho ng ó, ng i ta nh n th y t i châu thành Gò công nhà n c có m t tr ng

ng h c, g m n m l p, có m t quan c h c, ng i Pháp v i n m giáo viên ng i Vi t. l p nh t n l p t thì d y Pháp v n nhi u h n Vi t v n, còn l p n m là l p chót thì giao

cho m t th y nho bi t ch qu c ng d y tr ng u h c v n xuôi, v n ng c; r i t p c, t pvi t qu c v n.

c trò c th y ch ng m t tr m r i, l p chót c l i 50 trò, còn m y l p trên ch ngvài ba ch c, t i l p nh t ch còn t 10 n 15 là nhi u. L i h c trò toàn là con trai ch khôngcó con gái, cha m t i ch , ho c trong m y xóm làng xung quanh, cách ch l i vài ba ngànth c.

Mu n l y l p trên có thêm h c trò ông, l i c ng mu n Pháp ng c thông d ngtrong m y làng xa, Tham Bi n m i m t i b n ch trong b n t ng m i ch m t tr ng d yPháp v n g i là tr ng t ng g m hai l p: l p nh chuyên d y cho bi t c, bi t vi t ch qu cng , r i lên l p l n b t u d y Pháp v n. Trong lúc nói ây trong h t có b n tr ng t ng t

i b n ch : R ch Gi ( ng S n), Gi ng Ông Huê (V nh L i), C a Khâu ( T ng Hòa) vàch T ng Châu (Tân niên Tây).

c d u có hu n l nh d y H ng giáo m y làng chung quanh ch ép bu c m y ng icó con ph i cho n m y tr ng t ng ó mà h c, l i m c d u m i n m, tr c khi khai tr ng,có gom h c trò l p l n c a m y tr ng t ng v châu thành mà thi chung; m y ch c trò gi i

c h ng h c b ng m i tháng n m ng b c n c m quán t i châu thành ti p h cthêm m y l p trên c a tr ng s ng h c.

Th mà trong b n tr ng t ng s h c trò c ng không c ông; ch l n nh chGi ng Ông Huê thì c 40 n 50, còn m y ch nh thì vài ba ch c mà thôi,

Có m t u áng ý là lúc y châu thành c ng nh m y ch , ã có tr ng t ngmà l i có tr ng t d y ch nho; ch ng i ta th y có t i hai ba tr ng trai gái h c chung

n b n n m ch cCòn trong các làng ch a ki m c giáo viên d y ch qu c ng , thì h ng ch c r c

t th y nho d y tr em t i ình h c ch nho. m y xóm ông, có tr em nhi u, thì ng icó c m ti n, có nhà r ng, c ng nuôi m t th y nho d y con cháu. Ng i trong xóm th ngcho con t u l i ó mà h c ch nho, m i tháng n n cho th y ho c m t hai quan ti n, ho c

t qu u g o, ho c bánh trái hay tôm cá.

1 h ng h

ng già c nghe nh c t i kho ng n y s c m xúc mà nh b t ch tèm lem d dáy c aám tr em m i ngày b ng ng l i r ch, tr i n ng m m a i n m y tr ng làng và

tr ng xóm mà h c ch nho h i i ó. S m m i n c m r i m i i h c n g n n a bu ichi u m i tr v nhà. M i trò em theo m t cái ng tre, có dây bu c hai u mang vào vai,

ng ng sách v , vi t m c d u m c n a hay l i sông c ng kh i t.y trò nh m i t p vi t, không có ti n mà mua gi y m c x i x nh bây gi , thì có

m s n t i tr ng, m t t m ván, m t cái ghè ng n c, vài cây c o b ng tre v i ít c ct sét nh i n n r i ph i khô. H t p vi t thì ch m u c c t sét vào ghè n c mà thoa trênm ván r i c m cây c mà vi t. H vi t r i ch ó thì l y c c t mà chà lên ng bôi b mà

vi t ch khác. V i cách t p vi t ti n t n nh v y nên tr em m i h c thì tay ch n, qu n áo bbùn l m lem, d dáy h t s c.

Ph i con nhà giàu, l i ph i bi t vi t r i, c lên h ng t h ng n m và h ng sáu, ngh alà m i tr ng gi y b ch vi t c b n, n m ho c sáu hàng r i, thì m i b c , b ván mà c mvi t ng vi t trên gi y.

Mà th y giáo ch m v và ch m sách cho h c trò, c ng không có m c nh bây gi .Ng i ta ki m á ong tr i trên l , l a c c nào màu nhi u thì l m em v , r i l y d a chút n c mà mài thành son th y giáo ch m v và khuyên m y ch vi t t t.

Hi n gi òm th y tr em i h c qu n áo p , giày nón v n vang, tay ôm c p da, túit vi t máy, ng i ta nh l i tình c nh c a l c trò h i 60 n m v tr c, ng i ta ch ng kh i

th ng tâm, t i nghi p cho tr x a c c kh cam go, nh ng c ng rán là h c, h c ng bi tngh a, bi t nhân, bi t th o, bi t thu n, bi t qu y, bi t ph i, bi t cao, bi t th p.

Xây n n tân h c, ng i ta khuyên d , v a ép bu c, mà ng i Vi t c d d và eoi theo nho h c nó s a mình n ch nào, còn tân h c thì m t mù không hi u nó s d t

mình i âu, s e nó s phân r mình v i t tiên nó s làm cho mình quên c n nhà n n c. d d ó không ph i vô lý.

Ai hi u bi t tâm h n c a ng i h i i ó thì không dám chê lù mù.Mà d u ti n nh n lù mù i n a, ng i ta c ng có tâm, có chí, có ngh a, có tình, l i tâm

chí, ngh a tình c a ng i ta b n v ng kh kh ch không ph i th tâm chí xây chi u theolu ng gió, hay là th ngh a tình phát sanh vì m i l i.

Vì v y nên lúc tân c u giao th i ó c ng gây trong dân gian l m chuy n th c m c, cóchuy n th t thà ngh l i b t t c c i, mà c ng có chuy n éo le nh t i a n c m t. H i ó

ng có nhi u cu c bèo mây tan hi p, hi p tan làm cho con ng i khi au n, khi vui c i,nh ng có cu c tình duyên n y nó tr c tr d k , n u nh c l i nghe ch i d u không n n i t c

i hay là mu n khóc, thì có l c ng giúp cho ng i i nay bi t c tâm h n c a ng ithu c th h tr c, th h v a m i qua trong n m sáu m i n m nay.

(2) II

Lúc y trong h t Gò Công, t i ch Gi ng Ông Huê, mà bây gi ng i ta g i t t là chGi ng, m c d u nhà n c Pháp ã có m m t tr ng t ng trong m t tòa nhà c t b ng g chngói p , àng hoàng, và có b hai giáo viên d y m t l p ch qu c ng và m t l p xennhi u gi ch Pháp, mà tr ng t c a ông Giáo Huân c ng v n có h c trò h c ông hoài.

Ông giáo Huân là m t nhà nho h c ho t bác, thông s kinh rành ngh a lý, gi ng sách hi u, vi t ch có gân, tu i ã quá n m m i mà s c kho còn y . Cách m i n m

tr c v ông ch t l i cho ông m t th t v n trong làng V nh H u và môt a con trai 20tu i. Ông ph i c i v s m cho con ng có dâu lo vi c c m n c trong nhà, r i ông ch p n itóc t v i thím H ng là m t góa ph ngoài ch Gi ng.

Thím H ng n y h i tr c v n là v c a m t ng i khách trú, thu c bang Tri u Châutên H a Thêm có m t ti m bán trà và bánh in, thèo lèo ch Gi ng. V ch ng sanh c acon trai t tên là H a M . Khi H a M c 7 tu i, H a Thêm buôn bán khá, có ti n dnhi u m i giao ti m cho v r i em con v Tàu ng nó v i bà n i mà h c ch . R ithay, H a.Thêm d t con i v a c m t tháng thì thím H ng c th c a bà m ch ng chohay H a Thêm au nên ch t, bà gi H a M l i ng trông nom cho nó n h c, ch ng khôn

n r i bà s cho nó tr qua.Thím H ng bu n r u v s m t ch ng, l i xa con, thím h t mu n buôn bán n a. Thím

sang ti m bánh cho ng i khác, tom góp v n li ng c g n ba ngàn. Thím mua m t nhàngói ba c n, vách ván, phía tr c có sân, phía sau có m t mi ng v n nh nh . Sân thì thím

ch t ng c i òn tr mà bán l , còn phía sau thím c t thêm m t thà lá ba c n cao ráo,kho ng khoát, tr cá khô và n c m m mà bán cho b n hàng. Buôn bán th n y thím ãth nh th i mà l i có l i nhi u. Ch ng bao lâu thím ch p n i tóc t v i ông Giáo Huân, vch ng toan tính v i nhau, m i óng vách mà ng n m t c n trong nhà lá phía sau tr n c

m v i cá khô, còn hai c n thì óng bàn gh d n thành m t tr ng h c cho ông giáo d ych nho.

Tr ng h c c a ông Giáo Huân g n chùa Ông Quan , d a bên l t phía cây Men i lên, tr c chùa Ông, sau nhà vi c V nh L i, r i i th ng vô V nh H u.

Tr ng m d y ã b y n m r i, trai gái h c chung, s h c trò luôn luôn không d i40. H c trò ch qu n áo s ch s ch không ph i tèm lem nh tr em ng, r y. M i t pvi t thì dùng gi y dùng vi t ch không ph i dùng t mà vi t trên ván r i bôi.

c trò phân nhi u l p. L p m i h c v lòng, la rùm: Thiên tr i, a t, nh n ng i,i t p vi t ch l n b ng khu tô, thì óng ti n tr ng m i tháng hai c c b c.

p ã vi t c r i, d u còn vi t hàng ba thì ph i óng ti n tr ng n m c c.Còn l p nghe gi ng sách, b t lu n h c Minh Tâm B u Giám hay u H c T m

Nguyên, hay T Th Th Chú, thì ph i óng ch n m t ng.Nh v y nên m i tháng ông Giáo Huân ki m vài ch c ng b c, u ng trà hút thu c

không h t, huê l i trong v n trong V nh H u ông giao h t cho con v i dâu n xài thong th .Th i d ng bi u trong tr ng ông giáo Huân không gi ng v i tr ng nhà n c. S m

i n c m r i ngoài 9 gi thì b t u d y. G n 12 gi th y ngh tr a. Luc y h c trò t do,nh ng không c c i gi n làm r y; mu n v nhà thì v mu n i ch i c ng c, hay làmu n ó mà h c ôn ho c t p vi t tu ý. Th ng th ng m y trò tr ng tu i, nghe sách, thì luôn mà h c, duy có m y trò nh hay i ch i ho c ra ch mua bánh mà n.

Hôm nay, quá 9 gi r i, h c trò r i rác i h c, vô sân r i thì i d c theo ng bên hèmà vô tr ng phía sau.

Ông Giáo Huân n c m u ng n c r i, ông ng t i c a gi a v n thu c mà hút. Ôngngó ra l th y có m t c u trai ch ng 15, 16 tu i, ng i th th n, thì ông kêu: „Xuân, vôây cho th y h i th m m t chút coi“.

u trai y nghe kêu thì xâm xâm i vô, t i th m thì ch p tay cung k nh xá th y. ÔngGiáo Huân h i d n d p: „Cháu còn i h c ch Tây hay không ? H c n b c nào r i ? Nóiti ng Tây c hay ch a ? Thôi h c hay sao nên th i ch i v y h ?”.

Không i ng i ta tr l i, ông li n ti p xây l ng i vô nhà, và i và nói ti p: “Vôây, vô nói chny n cho th y nghe th coi”.

Ông Giáo kéo gh ng i d a cái bàn. C u Xuân th y thím H ng ng ng i trên b vánngang ó têm tr u mà n, c u xá thím r i ng x r , tay v n cây c t.

Ông Giáo Huân h i l i:- Cháu còn h c d i Gò hay không ?- Th a còn.- Còn h c sao l i c v mà i ch i ?- Th a, bãi tr ng t hôm qua con v .- À! Bãi tr ng. Ngh t i ch ng nào m i h c l i ?- Th a ngh l i 25 tháng giêng.- hôn ! Ngh h n hai tháng, h c trò quên ch h t còn gì!- Th a, bãi tr ng l n nên ngh lâu.- Cháu xu ng Gò h c ã c hai n m r i. Bây gi lên t i c p nào ? Còn h c bao

lâu n a m i r i ?.- Th a h i m i xu ng con ng i h c l p ba h c m t n m. N m nay con h c l p nhì

mãn r i. Ra giêng khai tr ng, con s lên l p nh t, h c thêm m t n m n a thì cu im i thi.

- Thi thì ch c cháu u, vì th y bi t cháu ham h c l i siêng n ng, nên ch gì c ngy, h cháu h c thì ch c cháu gi i h n chúng b n. Mà qua n m nay cháu thi ui cháu c làm ông gì hay th y gì nè ?

- Th a th y, con nghe ng i ta nói, h h c l p nh t mà thi u, nh mình thôi h cthì nhà n c cho làm th y giáo và b i d y m y tr ng công ho c tr ng làng.Còn n u mình ch u i h c thêm cho h c l c c cao, thì nhà n c nuôi c m n cáo qu n cho mình h c hai n m t i tr ng l n M tho r i lên Sài gòn h c ti p thêmhai n m n a. Mãn b n n m thì ra tr ng s c b làm thông ngôn, ký l c trongcác s , ho c làm giáo viên d y m y tr ng s h c.

- u qua sang n m thi r i cháu thôi h c i làm giáo làng ho c giáo t ng, m itháng lãnh l ng 9, 10 ng có ngh a gì, s không c m áo cho cháu, âu có dmà nuôi ch H ng V n c. Ph i rán h c thêm b n n m n a ng làm thôngngôn, ký l c m i khá. Cha ch , mà ch H ng V n nghèo ch s c cho cháu h c

n b n n m hay không ?- Th a, con ch a nói chuy n ó cho má con bi t. B ng con thì mu n h c n a, ng t

con th y má con c c kh quá, nên nên con không n lo t ng lai cho ph n con, mà cho má con c c kh thêm t i b n n m n a. Có l con h c thêm m t n m l p

nh t n a r i con xin i làm giáo làng ng con giúp má con.- Cháu bi t th ng m nh v y thì cháu là con có hi u. Ng t h i tr c cháu h c v i

th y, cháu thông minh m m cán, h c c i H c, Trung dung, Lu n Ng r i kcháu b qua h c ch Tây. H c thêm ã m y n m r i n u ra làm giáo làng thì

ng công phu c a cháu quá. Ch chi h i ó cháu h c luôn ch nho, thì bây gicháu s c m tr ng t mà d y h c nh th y, l ng h ng h n giáo làng mà

c thong th , kho kho n. H i cháu t bi t th y ng qua tr ng t ng mà h cch tây, thi t th y bu n quá. Ng i Nam thì h c ch Nam, ng n theo nhngh a c a mình. H c theo ng i ta làm chi. Th h c làm tôi m i, thà d t r ilàm ru ng ho c l p v n mà nuôi thân c ng còn vinh quang h n nhi u. Th yth ng cháu l m. H i tr c cháu là ngôi sao xán l ng trong tr ng c a th y. Th ych c th y s truy n o h c c a th y cho cháu c, b i v y cháu b mà i ngkhác, th y ti c h t s c.

- Th a th y, t i cha con m t, má con nghe l i c u Ba con, ép con ph i qua tr ngng mà h c cho kh i t n ti n th y, r i sau c làm giáo viên. Vì v y nên coni i h c ch Tây, ch thôi h c ch nho thi t con c ng bu n l m.

- u anh H ng V n còn s ng, ch c th y c n nh, th y không nh cho cháu bnho mà h c ch Tây. Mà bây gi bãi tr ng ngh t i hai tháng cháu nhà làm cáigì ? Không l m i ngày n no r i th i ch i hoài.

- Th a, con coi bài v c l i, ch không có làm chi h t.Ông Giáo Huân l l ng mà suy ngh . Ông m cái h p thu c ra và l y thu c v n mà

hút n a.Thím H ng nói: “Thi u gì con nhà giàu có, b c ti n d dã mà h l i không ch u i h c.

Còn cháu Xuân ây ham h c, l i có khi u thông minh, mà nhà thì nghèo, m góa con côi, ic không c. Ông tr i tr trêu quá. Ch chi ông cho cháu Xuân sanh trong m t nhà giàu

có l n, thì cháu s h c gi i bi t ch ng nào”.Ông Giáo nói:- i ph i có tr c tr o nh v y m i có chuy n mà nói ch . Có l t o hoá gây cu c

khó kh n trui gan, th chí con ng i, b i v y g p khó kh n mà l t qua m ithi t là gi i.

Thím H ng h i Xuân:- Ch H ng V n lúc n y còn bán ngoài ch hay không cháu? H t mùa b p, khoai

i, ch bán th gì ?- Th a, má con bán xôi v i bánh bèo.- Bán xôi, bánh mà l i lóm bao nhiêu ?- Th a, m i b a l i n m ba c c c ng n.- s ng b t bu c ph i t n hao nhi u th , nh nhà c a, áo qu n, thu c men, ch có

ph i t n c m, cá mà thôi âu cháu.Ông giáo nói:- Nhà nghèo ph i ch u nhi u n i kh , nói sao cho xi t. Mà khó kh n cho m y ng i

ta c ng s ng c, có sao âu mà lo. N u có lo là lo ng vì ch b n hàn mà làmtrái o ngh a, làm nh c t tiên mà thôi.

Ông Giáo xây câu chuy n qua a h t phong hoá, thím H ng không mu n theo, nênthím làm l . Ông giáo m i nói v i c u Xuân:

- Xuân, th y gi ng T Th cho cháu v a h t b Lu n Ng thì cháu thôi h c. Cháucòn thi u b M nh T , ch a nghe. B a nay th y b t u gi ng M nh T cho conCúc H ng h c.

- Chà! Cô Cúc H ng ã h c xong i H c, Trung Dung, Lu n Ng , bây gi cônghe t i M nh T l n ? Gi i quá !

- Nó thông minh l m, l i siêng n ng c ng nh cháu h i tr c v y. Nó c ng l n r i,cha m nó mu n b t nó nhà ng t p buôn bán. Nghe gi ng sách tay ôi, m tth y m t trò thi t bu n quá. Ng t Cúc H ng c n n n xin th y d y dùm M nh

n a cho nó h c b T Th r i nó s nhà mà buôn bán. Vì v y nên th yph i rán d y dùm cho nó ng nó kh i thi u sót. Th y ngh t Gia nh mình bâygi không còn thi c gì n a. Ng i mình c n h c nho tu tâm, d ng tánh mà

i v y thôi. Mà xu t thân làm n, n u không h c M nh T thì nh i chi cthuy n không có bánh lái. Cúc H ng tính buôn bán, nó mu n h c M nh T làph i l m. ó là thêm m t lý th y ph i d y nó n a. May g p d p bãi tr ng, cháu không t i hai tháng, th y mu n cháu th a c h i mà h c luôn M nh T v i Cúc

ng. Có thêm m t trò n a thì th y m i s t s ng. Cháu ch u hay không ?Xuân d d r i áp:- Th a, th ng th ng con suy ngh coi.- Suy ngh làm chi ? Có u chi tr c tr âu mà suy ngh .- Con ph i th a cho má con hay coi má con có b ng lòng lay không.- Á! Cháu s ph i óng ti n ch gì. Không. Th y d y giùm cho cháu, cháu kh i

óng ti n h c. Bãi tr ng, cháu h c thêm M nh T cho có nhân ngh a mà x, có ích quá. không mà th r u có ích gì âu. Cháu b t u h c li n b a nay i.

Chi u v s nói l i cho ch H ng V n hay, nói th y d y giùm, th y không òiti n. Mà cháu n c m s m m i r i hay ch a ?

- Th a, r i.- y thì i xu ng tr ng v i th y. Bây gi ch c h c trò ã t i r i.Ông giáo d t Xuân vô trong r i i c a sau mà xu ng nhà d y h c. i d c ng ông

i:- sách T Th c a cháu h i tr c cháu còn hay không ?- Th a, còn h t. i h c thì con gói c t trong t . Bãi tr ng con m i em ra mà

c l i. Con m i l y ra h i hôm n y.- c l m. V y mai cháu em M nh T theo mà h c. B a nay cháu dò chung sách

a Cúc H ng. Ch ng th y gi ng gi i r i, th y s cho cháu m n sách c a th yng cháu h c .

Ông giáo b c vô nhà h c, sau l ng có Xuân i th o. H c trò ng i ch t ba cái bànth p mà dài, c th y ng ng d y ch p tay xá th y. Ông giáo khoác tay bi u ng i xu ng vàông i ngay l i ch Cúc H ng ng i mà nói: ''Cúc H ng, th y l i ki m thêm m t trò xinnghe gi ng sách M nh T n a ây, ng cháu h c cho có b n. Cháu bi t Xuân mà”.

Cô Cúc H ng ngó Xuân, mi ng chúm chím c i mà áp: “Th a bi t, anh Xuân làc trò c c a tr ng n y. Anh B i h c ch Tây m y n m nay''. Xuân bi t ý Cúc H ng

mu n m h i bao bi m, nh ng ngh không ph i ch bi n b ch qu y ph i, nên c u c ng chúmchím c i ch không nói chi h t.

Ông giáo bi u m y trò d n xu ng m t chút ng tr ng u bàn gi a m t ch choXuân ng i ngang m t v i Cúc H ng ng i phía bên kia. Ông Giáo i qua hai bàn hai bên màch o cho h c trò h c.

Xuân ng i ngó t phía thì th y ván, bàn, gh , võng, u còn y nh m y n m tr c,không d i i chút nào h t. Phía trong lót b ván gõ nh cho th y n m ng i. Tr c b vánthì m t cái gh nghi, trên gh có m t bình trà, hai chén nh , m t h p thu c, m t l l a v i

t c p ki ng, cho th y mang mà xem sách. M t bên l i có ba ch ng sách th p th p,sách c mà bìa c ng quành. Trên ván có g i d a, có g i u, có qu t lông, l i có m t ng n roimây khi nào h c trò nh làm r y lúc th y gi ng sách, thì th y nh p trên ván mà bi u im

ng.Th y ã có ch n m ng i thong th , mà ngang v i b ván l i có gi ng m t cái võng b

lúc th y d y m t thì n m a nhúc nhích cho mát.Còn ba dãy bàn c a h c trò ng i h c, thì hai dãy hai bên toàn là h c trò nh c ng

chung v i l i 30 trò, m t bên h c Tam T Kinh, m t bên h c Tam Thiên T , bàn nào h ctheo bàn n y nên la rùm. Bên nây h c: “Ph cha, m u m , s th y, quân vua”, thì bên kia l ila: “Thiên Tr i, a t, th t m t, t n còn, t con, tôn cháu, l c sáu, tam ba, gia nhà, qu c

c,…”.Xuân ng i m t ngó tr c sau, tai nghe inh i, quang c nh cách l y n m tr c di n l i

tr c m t, x a nay c ng v y, c u xúc ng nên li c Cúc H ng mà c i. T i bàn gi a chu ng i, ch có m i trò, 3 gái 7 trai, toàn là h c trò nghe sách duy có Cúc H ng, 15 tu i,c T Th , còn 9 trò kia, gái c ng nh trai, còn h c sách Minh Tâm, tu i tác x p x v i

nhau, l i 13 ho c 14.Ông Giáo Huân l n l t d y giáp hai bàn hai bên r i ông nh p roi bi u nín h t ng

ông gi ng sách cho h c trò l n. Nh t p quen k lu t nhi u n m, b i v y v a nghe nh p roi thìc trò nín êm, ch có ít h c trò l m th m trong mi ng.

Ông Giáo l i gh nghi l y cu n sách Minh Tâm v i c p m t ki ng r i i ra mà ng icái gh t i u bàn gi a phía ngoài c a, d sách ra c ch r i c t ngh a t ng ch , t ngcâu cho h c trò nghe. C u Xuân c ng nh Cúc H ng day l i phía trò ng i g n li c m t dòmvào quy n sách mà dò chung v i b n.

Ông Giáo c t ngh a c hai t sách r i ông x p l i mà nói: “Thôi b a nay gi ng baonhiêu ó ã nhi u r i. Bây h c i, có câu nào ch a hi u rõ thì s h i l i. Bây gi th y

gi ng M nh T cho cúc H ng. M y trò c ng nên lóng nghe l n ng hi u chút nh ngh a lýsau h c cho d ”.

Ông i l i gh nghi i sách mà l y “M nh T th ng quy n r i kéo gh ng i u bànphía trong. Ông th y c u Xuân ng i khoanh tay không có sách tr c m t, ông m i bi u trò gáing i g n Cúc H ng i ch v i Xuân ng Xuân qua ng i d a bên Cúc H ng mà dò chungsách c a Cúc H ng.

Xuân vâng l i th y mà i ch , không ái ng i chi h t. Cúc H ng y cu n sách quaphía Xuân. Th y b t u c t ng câu mà c t ngh a xuôi r i nói t i lý. Hai tr cúi mà dòmchung vào quy n sách, hai u g n ng nhau, nh ng m c lo dò cho nh ch và hi u ngh anên không ái ng i chi h t.

y c ba t sách r i ông Giáo nói b a u gi ng ít m t chút ng kh i ngán, queni s gi ng nhi u h n. Ông trao quy n sách c a ông cho Xuân m n. Ông l i b ván ng i rót

c trà mà u ng và l y cây qu t mà qu t.c trò a c m v lên h i ch , a c m sách l i h i ngh a, ti p t c lên xu ng không

ng t. Xuân g m u vào quy n sách không ý n vi c chi khác, c ng không tính i chng i tr l i ng xa Cúc H ng.

t tr i g n ng bóng, ông Giáo th y h c trò các c p u lo h c, không còn h i chngh a gì n a, ông l i võng n m, m t h i r i b i lên nhà trên.

c trò bi t th y i ngh tr a, t i gi mình c thong th nên r nhau t p i ch i, t pi ch mua bánh v n. Ph n ông thì ra ch , nh ng i riêng thì t p ôi ba trò, ch không i

chung. Trò nào không mu n i thì g i ti n cho chúng b n mua giùm k o, c m ho c chu iu.

Bây gi trong tr ng ch còn có m i m y trò, nh ng d m nhau t khóm n m ba trò,con trai thì ra sau hè ánh áo, con gái thì ng i d i t ánh a.

Trên bàn gi a ch còn có Xuân v i Cúc H ng ng i êm, ch m chú ngó vào sách màc, ng i m t bên nhau, nh ng không ai nói t i ai.

Thình lình Cúc H ng kêu mà h i: “Anh Xuân, bài u ý nói cái gì v y anh ? Nãy giem suy ngh h t s c mà em hi u không th u. H c mà t p luôn luôn thì vui. Vui cái gì ? B n xa l i thì m ng. Sao mà m ng ? Ng i ta không bi t mà nình không h n, v y m i là quân t .Không bi t gi ng gì ? Anh hi u sao âu, anh làm n c t ngh a l i cho em nghe th coi”.

Xuân ngó ngay Cúc H ng và nghiêm ch nh áp: “Theo l i th y d y h i nãy thì bàiy khó hi u là t i ch “h c”. Cô ph i nh ngh a ch “h c” cho úng thì t nhiên cô hi ut”.

Cúc H ng c i mà nói:- Anh kêu em b ng cô nghe k quá. Anh em h c v i nhau m t tr ng t h i nh ,

mà anh kêu cô thì d ng nh thu nay ch a quen bi t nhau.- Ch kêu th nào ?- Kêu b ng em.- Cô ã l n r i. Kêu em sao ph i.- Anh m y tu i mà anh nói em l n ?- Tôi 16 tu i.- Em m i 15, nh h n anh m t tu i thì làm em là ph i l m ch . Em mu n t rày s p

lên anh kêu em b ng em cho có tình thân thích m t chút, ng kêu b ng cô n anghe hôn.

- Mu n vây c ng c. T ý em.- Bây gi anh c t ngh a bài sách l i cho em nghe i.- Ch “h c” ây là h c o nho, ch không ph i h c ng bi t ch Tàu, nh mình

c ây v y. Sách nói: “H c nhi th i t p chi, b t duy t h ?”. Tôi hi u ngh a nhy: mình c nghe gi ng v o nhân ngh a c a nho giáo; r i m i gi m i kh c

mình gia công rèn t p, làm y nh l I d y; mình h c ã c o há mình không vui

lòng p d hay sao ? Ch “duy t” là vui p, nh ng vui p trong ch không lra ngoài.

- Anh gi i ngh a nh v y thì hi u quá. Em hi u r i. H i nãy em b i r i là t i emkhông bi t nh ngh a ch “h c”. em gi i câu th nhì cho anh nghe coi trúnghay không. “H u b ng t vi n ph ng lai b t di c l c h ?” Ý sách nói: có ng i

n ph ng xa h nghe mình h c ã c o, h n mà bàn lu n ho c h c h ii mình, c nh v y mình không vui hay sao ?”

- Em nói nh v y thì trúng l m. Nh ng em nên nh ch “l c” ngh a là vui nh ch“duy t”, song vui l ra ngoài ch không ph i vui trong nh “duy t”.

- Cám n anh. Em s nh . Còn câu chót, ph i nh v y hay không? „Nh n b t tri nhit u n b t di c qu n t h ?“ ngh a là: ví d u ng i ta không hay, không bi t

mình tu t p ã c o, n u không ai tìm t i ng h c h i v i mình, mà mình c ngkhông h n trách, mình n c nh v y không ph i là quân t sao? C t ngh anh v y trúng hay không anh Xuân?

- Trúng l m. Em gi i quá.- May có anh h c v i em; nên em h c d mà l i vui n a. N u em h c m t mình,

ch c em b i r i l m. Anh thôi h c ch Tây hay sao nên tr l i h c ch nho âyanh Xuân.?

- Lúc n y bãi tr ng, tôi c ngh t i hai tháng. H i nãy tôi ghé th m th y. Th ynói b a nay th y b t u d y em h c b M nh T . Th y bi u tôi nh n bãi tr ng

c nhà, tôi nên h c luôn M nh T v i em ng thông tr n b T Th . T i v ynên tôi m i h c ây, ch không ph i tôi b ch Tây. Ch ng khai tr ng tôi ph i i

c thêm m t n m n a cho mãn l p nh t r i m i thôi.- u v y thì anh h c ây t i hai tháng. Em h c M nh T có anh dìu d t. Em

ng l m. Em h c xong b T Th r i em c ng thôi , ng nhà t p buôn bán.Anh nh m coi trong hai tháng mình h c h t b M nh T hay không ?

- Th y nói th y rán d y cho h t.- Em m ng quá. Mình c h c v i nhau t i hai tháng. Ch ng thôi mình s thôi v i

nhau m t l t. Anh không có sách M nh T hay sao ?- Có nhà. B a nay tình c th y bi u h c, tôi có dè âu mà em theo. Ngày mai tôi

có sách.- u không có, anh h c chung sách c a em c ng c. Anh h c nho gi i, n m ó

anh b nho mà h c ch Tây, th y ti c quá. Em c ng bu n. T i sao anh b nho h cng theo tân h c v y anh Xuân?

- i ý c u tôi mu n nh v y. C u nói con ng i tr c h t ph i lo cho no c m máo. i h c ph i chú tr ng v c m áo ngày sau. i n y mà còn h c nho dùngvào ch nào. Cha tôi m t, má tôi nghèo, nên tôi ph i nghe l i c u tôi mà b c theo

i.- Vì c m áo nên i h c. H c nh v y em s không c cao th ng ph i hôn anh ?- Ph i l m. Nh ng nhà nghèo, n b a tr c ph i lo b a sau làm sao mà ngh n cao

th p cho c em. Tôi i Gò Công mà h c hai n m nay, may có hoc b ng tôi h ci c. N u không có thì tôi c ng ph i b r i m c d u c u m tôi cho tôi n

m.- Anh có chí háo h c, l i có khi u thông minh, mà b nhà nghèo, thi t u ng quá.- i ng i u có m ng riêng. Tôi không phi n mà c ng không ti c chi h t.- Anh ói b ng hôn anh Xuân ? Em có ti n ây. em m n h c trò i mua c m

chùi cho anh n.c d u Xuân c n, nói không ói b ng, Cúc H ng c ng ng d y i l i ch m y trò

gái ng ánh a mà a ti n m n m t trò i mua n. M t lát trò y em vô hai mi ngm g o v i hai v t c m chùi. Cúc H ng b ra th ng cho trò i mua n a v t c m chùi, r ii Xuân n ch i. Xuân t ch i không ch u n, c nói không ói.

Cúc H ng làm m t bu n mà h i: “C m c a em mua nên anh chê ph i hôn ? Em c ngkhông ói. S d em m n i mua là vì b a nay g p nhau l i, còn c h c chung v i nhau

a, em m ng, em mu n anh em n chung th gì m t chút cho vui v y thôi. Anh n c m c aem mua, có gì âu mà m c c . Anh t ch i em bu n l m. Anh n m t th c m g o ây”.

Cúc H ng l y m t mi ng c m g o a cho Xuân. V i nh ng l i thi t tha v a ngheó thì khó cho Xuân t n a c, nên c u ph i l y mi ng c m g o c a Cúc H ng a m i.

Nh ng c u l y r i c u b ra làm hai, phân n a trên mi ng c m th nhì, còn phân.n a c mmà n. Cúc H ng vói l y n a mi ng lai ó mà n và nói: “Anh chia hai nh v y em ch u

m. Anh n phân n a, em phân n a”.Hai tr ngó nhau, ng c i v i nhau.Tuy Xuân thôi h c tr ng n y ã h n ba n m, nh ng chung m t ch , hai tr lâu lâu

thì g p nhau ngoài ng hoài. Mà g p thì th y thoáng qua v y thôi, ch không ngó cho k .Tình c hôm nay c ng i d a bên nhau, c nói chuy n v i nhau nhi u, l i nãy gi l tsách, ch ch , nhi u khi ng ch m tay nhau, c hài tr ng nh n hình d ng bây gi bi n ikhác h n v i hình d ng ngây th h i tr c, r i trong lòng xúc ng, d ng nh có cái gì nólay chuy n trong u óc, mà nó còn làm ph i ph i trong ru t gan n a v y.

Cúc H ng th y Xuân bây gi là m t c u trai m nh m , g ng m t hi n t , c p m tsáng tr ng, t ng m o nghiêm trang, nói chuy n hòa h n. Xuân khác h n m y c u trai tíalia, vúc v c, mà c ng không gi ng l y c u nhút nhát s t sè. Tuy Xuân là con nhà nghèo m cqu n áo v i bô, song t v n nói cho t i thái , con nhà giàu khó mà bì k p.

Còn c u Xuân th y Cúc H ng n m nay ã ra mã con gái, tóc b i vén khéo, m c áoa qu n hàng, nét m t v a p , v a thu n hòa, ti ng nói v a trong ng n, v a l ngh a. ãy mà còn thêm t ng i y u u mi ng c i có duyên, ngón tay no tròn, n c da tr ng . nhan s c và tánh tình u hi p nhau, khêu g i ham thèm c a trai m i l n lên. C u Xuân

tuy n t na m th m, c ch àng hoàng song c u c ng có máu có th t, bi t mu n, bi t yêu,nên thân c n v i Cúc H ng, c u ch ng kh i rúng ng can tr ng nh muôn ngàn thanhniên khác.

Cúc H ng th y xuân n h t mi ng c m g o r i, cô li n l y t c m chùi b làm haimà a phân n a cho Xuân và nói: “Anh n thêm n a v t c m chùi v i em, r i em i múc

c cho anh u ng. Có anh h c chung v i em, h c t i ch ng nào, em c ng không lo”.Xuân không có lý mà t c nh ng l i m i h u tình, h u ngh a c a Cúc H ng, nên

ph i lãnh n thêm n a v t c m chùi n a. Cúc H ng vui v nói chuy n không ng t, ch ngth y Xuân n r i cô m i vô trong l y tô múc m t tô n c m a b ng ra cho Xuân u ng và r atay. Cô ng ngó Xuân, cô r t vui lòng mà c cho Xuân n u ng, b i v y cô chúm chím

i hoài.i Xuân r a tay r i cô l y tô v i c m n không h t em l i ch ba trò gái ánh a

mà m i n c m r i nh em giùm cái tô vô trong mà c t luôn. Ch ng cô tr l i cái bàn gi athì th y Xuân ã em sách v qua ng i phía bên kia, i di n v i cô nên cô h i:

- Sao anh không ng i bên n y n a ?- Tôi có sách nên không phép ng i chung hoài, nh t là không có th y.- Em hi u r i. Thôi bây gi em c và c t ngh a nghe luôn. Anh dò coi n u có

ch nào sái, anh s a giùm cho em.Bây gi Cúc H ng m i c và gi i ngh a. Xuân dò theo, ch nào Cúc H ng gi i

không rành thì Xuân nói thêm, có khi Cúc H ng c m sách i qua ng m t bên Xuân mà nóichuy n.

r i, H c trò i ch ho c i ch i l n l t tr v h t. Bàn nào c ng lo h c l i ngt lát n a th y s xu ng mà d n bài. M y trò nh n u quên ch nào hay là không hi u câu

nào thì h i m y trò l n mà h c. ó là t c l c a tr ng ông Giáo Huân thu nay, h l n thìph i giùm giúp nh , gi i ph i nâng d , cho không ph i nh thói i l n thì hi p nh , gi ithì khi d .

Ông Giáo Huân ngh tr a, ông th c d y t m và u ng trà r i ông m i xu ng tr ng.Ông d n bài l p nh ng i hai bàn hai bên r i ông cho v tr c. Còn bàn gi a, h c Minh Tâm

i T Th , thì ông l i ng ông d n k . Ông bi u m t trò trong ám h c Minh Tâm ci gi i ngh a t câu trong m y t sách ông ã d y h i s m m i.

y trò khác ng i dò mà nghe. Trò n y gi i vài ba câu thì ông bi u trò khác gi i ti p.Có câu nào gi i tr t, ho c không rành, thì ông ch n mà gi i l i.

Qua t i M nh.T , ông Giáo bu c Cúc H ng ph i gi i. Cúc H ng nh có Xuân c tngh a giùm rành r tr c r i, nên cô gi i có m ch l c, nói ý ngh a, không sai không sót chi

t, làm cho ông Giáo r t hài lòng, nên ông khen Cúc H ng n c n , m c d u ông bi t cóXuân ph giúp nên Cúc H ng m i thông c nh v y.

n n a chi u, d n bài xong r i, ông Giáo cho v h t. Xuân b c l i quy n M nh trên gh nghi và xá th y mà ra tr c m t mình. C u s m không bi t c u i âu nên m

trông, b i v y c u ri t v nhà xóm Cây Me l n.Cúc H ng ôm sách th ng th ng ra sau, r i t xu ng phía ch ng v nhà d a mé

(3) III

p thi u niên nam n , x ng ôi v a l a, c hai u ham h c, u d th ng g p nhauli n kh n khít, li n thân yêu, là con nhà ai âu ?

Xuân v i Cúc H ng là hai nh n v t chánh c a truy n n y, m t nghèo m t giàu, nhànghèo thì kh v i nghèo, còn giàu c ng kh v i giàu, vì n ng tình n ng ngh a nên c hai uch u kh nh nhau, c u mang n i kh c a d ng tr n, kh n k m t ng i còn, mà tìnhngh a v n kh kh , tình không phai, ngh a không l t.

y nên d n ph t tông tích c a c p thi u niên n y ra ây cho r i, không c n ph i gi ugi m n a.

Xuân thi t tên h là Phan V nh Xuân, con trai c a Phan V nh Thanh, sanh tr ng t ich Gi ng Ông Huê, trong m t xóm cách ch ít tr m th c, g i là xóm Cây Me l n, vì ch ócó m t c y me c c u, g c l n n hai ng i n i tay nhau ôm m i giáp.

Phan V nh Thanh có v là Th Hài, v ch ng sanh có m t a con trai, là V nh Xuânó mà thôi.

nh Thanh nghèo, nh ng có ngh ng thúng, ng r khéo, b i v y ng i trongch và m y làng xung quanh n t ng thúng r , ph i ng i làm t i ngày mà c ng không

p cho ng i ta l y. Còn v là Th Hài l i gi i v ngh mua bán, khi làm bánh bò, bánh ch,khi n u b p, n u khoai, khi mua t, mua rau, khi mua xoài, mua mít, em ra gi a ch ng ibán.

ch ng u có ngh riêng, b i v y nhà tuy nghèo, song c m g o , qu n áo lành,kh i n n n, không v t v .

nh Thanh h i nh có h c ch nho v a dùng; l i có hoa tay nên vi t ch coi s co và t i t t. Nh hoa tay ó mà c H ng ch c trong làng ch n c lên ch c H ng v n, khi cúng m u, cúng ình thì V nh Thanh vi t v n t .

ch ng sanh có m t a con, mà may V nh Xuân có khi u thông minh, l i có tánhháo h c. M i n m sáu tu , V nh Xuân th y con nít trong xóm ôm v i h c, nó òi i theo.Cha nó th y v y m i mua sách Tam T Kinh r i lúc nào r nh rang thì d y nó h c ti ng m tvà t p nó vi t ch . Ch ng nó c b y tu i, cha nó em n tr ng ông Giáo Huân xin chonó h c.

Ông Giáo Huân th y V nh xuân còn nh mà ã thu c sách và vi t c, thì ông emlòng yêu. Ông ân c n d y V nh Xuân trong n m n m thì ã d y t i T Th .

Ai th y V nh Xuân m i 12 tu i mà h c T Th c ng cho là k quái, nên g i là Th nng, làm cho ông Giáo Huân càng thêm t hào nên ông chuyên chú d y V nh Xuân s t s ngc bi t.

i thay V nh Xuân h c Lu n Ng v a r i thì H ng v n V nh Thanh b nh trong m yngày r i m t.

Th Hài có ng i em trai tên là Ba Cao, t i ch Gò Công, hay anh r m t, v ch ngli n lên giúp v i ch lo vi c t ng táng.

Ba Cao h i tr c c ng nghèo, may g p ng i v , g c Vàm Láng có v n c b ytám tr m. V ch ng lên Gò Công c t nhà g n ch r i mua m t chi c xe ki ng v i ba conng a ch y m i a r c hành khách. Lúc y ã có l á b t t Gò Công thông ra các ch ,mà xe thì ít có, b i v y Ba Cao a hành khách thâu l i d i dào. Khi H ng v n V nh Thanhch t ây thì v ch ng Ba Cao ã có m t b y ng a sáu con kéo chi c xe t ch y ng C aKhâu m i ngày hai chuy n, m t chi c xe ki ng ch y ng ch T ng Châu v i m t chi c xehai bánh dùng ch y m i riêng.

Trong nhà có t i ba ng i b n gi ng a và ánh xe. Trong t th ng có b c ngàn luônluôn. Ng t v ch ng không có con, nên còn bu n v ch d b c ti n mà thi u con cháu.

Chôn c t H ng v n V nh Thanh xong r i v ch ng Ba Cao h i th m gia o c a ch ,khuyên ch bán nhà c a, c v Gò Công mà , tr c ch em.g n nhau, sau V nh Xuân h cch Tây, ng l p thân cho vinh hi n v i ng i ta. Th Hài nói âu quen ó, ã có ngh

mua bán thì ây m con c ng có th thong th s ng v i nhau. Ch không ành b x mà i,nh t là H ng v n m i nh m m t, n m m ch a khô, nên không n lìa xa m ch ng n i quávãng.

Ba Cao mu n em ch v nuôi mà ch không ch u, chàng m i xin cho V nh Xuân làmcon nuôi ng chàng cho h c ch Tây, sau làm th y ký, th y thông, r i l n l n làm ôngHuy n, ông Ph . Chàng nói i ã i m i, ph i h c qu c ng v i Pháp v n m i có chdùng, ch ch nho thông d ng h i c u trào, bây gi không ai dùng n a, d u h c gi i, h cnhi u, c ng không ích gì.

Th Hài nghe l i em nói có lý, nh ng th ng con không n lìa xa, nên nói thôi chem V nh Xuân qua tr ng T ng ch Gi ng cho h c ch Tây th m t vài n m, nh nó h c

c r i s g i nó v i c u m nó d i Gò Công ng h c ti p.Vì v y nên cách vài sau, Th Hài d t con lên th a cho ông Giáo Huân hay mà em

nh Xuân qua tr ng T ng cho h c ch Tây. Ông Giáo Huân m t m t trò gi i ông ti c vôcùng. Nh ng v H ng v n Thanh ã mu n con h c cho h p th i, mà ông c ng d bi t chnho bây gi không c thông d ng n a, b i v y V nh Xuân i thì ông ti c, mà ngh t i i

ng lai c a V nh Xuân thì ông không n níu l i ng h c hoài v i ông. Vì th ng V nhXuân nhà nghèo mà l i m góa con côi, ông không dám vi n ngh a v , ho c n n c, màkhuyên ph i an b n cho tr n o.

Ông Giáo Huân ph i ép b ng cho V nh Xuân b nho h c theo Pháp h c, mà ch ngnh Xuân t bi t ng theo m i v , ông ng trong c a ngó theo, ông a n c m t.

ây v nh Xuân t ch n vào m t con ng m i, l y v n „A. B.“ mà ráp thànhch , thành câu, và c ng l y câu „u môn x ” làm n c thang leo lên ài danh l i. V i chíham l c s h u, V nh Xuân h c th gì c u c ng c g ng êm ngày, b i v y h c tr ng T ng

t n m thì ch qu c ng c u c mau l , vi t d dàng, còn ch Pháp c u ã hi u m y câu d.

a c 15 tu i thì V nh Xuân c ch n i thi h c b ng. C u u cao, c nhàc c p cho m i tháng n m ng b c, ng xu ng tr ng s h c Gò Công mà h c l p ba.

Th Hài d t V nh Xuân xu ng g i nhà Ba Cao mà i h c. V ch ng Ba Cao hay cháu h c chTây t n phát thì m ng r vô cùng, chiu lãnh nuôi V nh Xuân, còn s ti n h c b ng m i tháng

giao l i cho Th Hài may áo qu n nhà b n.i nh v y ó nên hai n m nay V nh Xuân m i h c tr ng Gò Công ng i l p ba m t

m, lên l p nhì m t n m n a, bây gi bãi tr ng và ngh i ra giêng khai tr ng s trxu ng h c m t n m l p nh t n a r i i thi.

Còn Cúc H ng là danh t c a ông Giáo Huân t riêng cho môn c a ông h c gi i.Tên thi t c a Cúc H ng là Lý Thi T , con gái th t c a Lý V n M , m t ng i buôn bánlúa g o, giàu l n, nhà và v a d a nhé kinh, g n u C u S t ch Gi ng.

Thu y ch a có nhà máy nh l p trong các ch , các làng, xay lúa ra g o tr ng,màbán nh bây gi . Duy t i Ch L n m i có nhà máy xay lúa mà thôi. Mà th ng gia ngo iqu c mua nông s n c a ta thì mua g o tr ng v i g o l c, vì x h không có nhà máy xay, n umua lúa thì t n ti n ch chuyên nhi u, mà em v r i khó làm ra g o bán li n cho c. Vì ly nên m y nhà máy Ch L n ã mua lúa xay ra g o, mà h xay không cung c p

cho th tr ng, nên ai có g o tr ng ho c g o l c ch n bán h c ng mua luôn n a.ng sông Gò Công lên Ch L n r t thu n ti n. Ghe ch lúa g o i m t có hai con

c thì t i. Vì v y nên trong h t Gò Công nh ng ng i có v n c ôi ba ngàn, h x ngra làm ngh lái lúa ng góp mua lúa mua g o ch i bán.

ch Vàm Gi ng, bên C a Ti u, nh có kinh ào i ngang qua ch Gi ng r i thôngi r ch Gò Công bên sông Bao Ng c là sông Vàm C , b i v y a th giúp cho ch Gi ng

bi n thành m t th tr ng lúa g o trong h t Gò Công. ây có nhi u ng i c t v a tr lúa,tr g o t ngoài ng em vô bán. H mua bán l i cho nh ng lái lúa g o ch lên Ch L nmà bán ngay cho m y nhà máy ho c bán cho m y tàu kh u làm trung gian mua cho nhà máy.

i ó, h n mùa g t lúa, thì ch Gi ng ph n th nh l m. D i kinh ghe mua lúa uch t. Còn trên b , t n a bu i chi u cho t i h t canh m t, ngoài ng h gánh g o vô bán

n m y tr m ng i, m i xóm i chung m t t p, l i có n m ba xe bò ch lúa em vô n a.Ch lúa g o n y bu i chi u nhóm t i d c c u s t. àn bà, con gái, d n ng i bên ng màbán d u l a, n c m m, h p qu t, trà tàu, cá khô, bánh trái, thúng, r , nón, gu c, nia m,ngh a là bán th th ng c n dùng ch n thôn quê.

y ng i v a lúa g o l i ó tr giá mà mua. H nh giá xong r i thì ng i ta gánhi v a mà ong. L y ti n r i thì ng i ta tr l i d c c u s t mua mà v .

Lý v n M g n u c u s t, nên mua bán lúa g o thu n ti n vô cùng. Ông ta nhngh n y mà làm giàu to. Mà thêm bà v , là Th Phú, c bà m chia gia tài cho m t s

n g n m t m u ngoài Ch M i, thu c làng V nh H u, v i m i m u ru ng t t phía UGi a, thu c trong a ph n làng V nh Tr n a, nên v ch ng ông Lý v n M th y gia tài càngthêm v ng vàng.

Ông M g c con cháu khách, cha ông h i tr c là m t khách Tri u Châu, có ti m báni t i ch Gi ng, vì v y nên làng g i ông là Minh H ng, m c d u ông giàu, làng c ng

không kh ng c ông làm H ng ch c. Ông M không thèm l y s ó mà phi n lòng, ông nóilàm ông gì c ng không b ng ông có ti n, mình làm ông y mình kh i b m d ai, mà c ng kh ilo s ai cách ch c mình c.

ch ng ông M có c b n a con, a l n th hai nên t tên Hai, ã có v mà ti m bán v i v i hàng l a t i u ch . a k th ba, con gái, nên t tên Th Ba, v

ch ng ông ã g nó cho con ông C Quí trên ch C u Ngang. a k n a th t , nên t tênTh T . y là cô Cúc H ng ng h c v i ông Giáo Huân ó. Hi n gi cô m i 15 tu i. Cha

cô nh t nh n m t i cô 16 tu i, cô ph i thôi h c t p bán buôn, may vá, r i g l ych ng. Còn a con út, c ng con gái, n m nay ã c m i tu i, t nh t i gi khí b m y u

t, nên èo u t hoài, cha m không ch u cho i h c.Cúc H ng n 11 tu i, cha m m i cho i h c ch nho v i ông Giáo Huân. Khi cô

vô tr ng b t u h c v lòng, thì V nh Xuân ã h c r i, ng nghe gi ng Minh Tâm, b iy cho nên hai tr không g n nhau. Mà cô h c m i c h n m t n m thì V nh Xuân l i xin

thôi, ng i h c bên th ng t ng.ó g c tích c a V nh Xuân v i Cúc H ng là v y ó; c u nghèo, cô giàu, nên gia o

khác nhau, nh ng c u cô u ham h c nh nhau, h c nho c ng ng s c v i nhau, b i v ygây tình b ng h u d dàng. Tr c kia, hai tr g p nhau h ng ngày, ngó nhau v i c p m t ngâyth không th y v gì áng th ng yêu, ho c khêu tình c m. Hôm nay không ph i v y n a.Hai.tr g p nhau l i r i, nhìn nhau mà không dám ngó chán ch ng, Cúc H ng t ý s t.sè,còn V nh Xuân ra b ái ng i. C hai u l p nghiêm làm t nh, nh ng trong lòng d ng nh cócái gì làm ph i ng, không dám tìm hi u, mà c ng không mu n nói ra. Ph i i ông Giáo ingh r i, l i c ng ph i nh Cúc H ng ki m th g i khêu câu chuy n tr c, b t u c y gi ithích bài sách, r i l n l n nói t i vi c h c hành, nói cho quen ng phá tan ái ng i, s t sè, r i

i dám m i n c m, m i dám ngó ngay nhau mà nói mà c i, m i dám bi u l thân yêu,i dám vui m ng tái hi p.

Chi u b a ó V nh Xuân v nhà, bà H ng v n h i con i ch i nhà nào mà lâu dy, V nh Xuân c i ng n ngo n, thu t chuy n ông Giáo Huân bi u th a d p bãi tr ng l i

nghe ông d y b M nh T . Ông nói ông d y giùm, ông không n ti n. Ông bu c ph i h cluôn M nh T cho tr n b T Th . Bà H ng v n nghe nh v y bà r t vui lòng, th m nghlúc bãi tr ng d u h c ch nho c ng có ích h n i ch i, b i v y bà không ng n c n, l i h a

i b a bà n u c m s n r i s i ch mà bán, ng con có c m n s m mà i h c.Còn Cúc H ng v nhà, cô không nói t i s g p g V nh Xuân cho ai bi t, nh ng th y

a em gái thì cô vui v phi th ng, mà h ng i ng m t mình thì cô bu n hiu, coi b l ng, t l .

Sáng b a sau, n c n r i, Cúc H ng l t t ôm sách i h c s m. Vô t i tr ng côth y m i có vài trò nh t i tr c mà thôi. Cô th ài, i l i bàn mà ng i, d sách ra coi,nh ng c p m t c ngó ch ng ra góc nhà trên, là ng h c trò vô ra, có ý trông V nh Xuân n.

c trò, t p ôi ba a, l n l t i vô tr ng. Bây gi Cúc H ng m i th y V nhXuân th ng th ng i vô v i m y trò nh . Cô m ng, ng c nh y th ch th ch trong trí b i r i,không bi t nên ng i ây mà ti p V nh Xuân, hay ph i làm sao. Cô lính quýnh, vói l y nghiên

c c m i vô trong m t chút n c ng mài m c mà vi t. Ch ng cô b ng nghiên m c itr ra, th y V nh Xuân ã ng i trên bàn r i, ng i i di n v i cô, tr c m t có m t cây vi t

i m t quy n sách, bìa có b n ch “M nh T th ng quy n”, thì cô i th ng l i ng t iu bàn cho g n c u, r i l y th m c mà mài, mi ng c i, m t ngó c u mà nói:

- Em t ng anh i h c s m, nên em i s m d quá. Nãy gi em ch anh lâu d .- Th y n c m r i th y d y m y trò nh tr c, g n tr a m i gi ng sách cho mình, i

m làm chi.- Vô s m mình t p vi t, r i xem th bài h c tr c, ng ch ng th y c t ngh a mình

hi u cho nhau. Anh m i mua cây vi t ó ph i hôn ?- Không. Vi t c h i tr c tôi c t dành, th y còn dùng c, nên tôi em theo

ng có mà ch m sách, ho c âm ngh a.- Em có em theo m t cây vi t m i ng em cho anh ây. Hi u vi t c a em t t l m.

Tía em m n tài phú ti m X ng Th nh mua giùm trên Ch L n, mua m i l nt ch c dành vi t.

- Cây vi t c a tôi còn dùng c.Cúc H ng mài m c r i, nghiên m c tr c m t V nh Xuân, và l y cây vi t m i v i

t t l y a mà nói:- âu anh vi t th m t hàng coi ch còn t t hay không.- Tôi b m y n m nay, b bút lông mà c m bút thép, thì còn hay gì n a c.- y, anh vi t th coi mà.

nh Xuân d p cây vi t m i m t bên, c u l y cây vi t c c a c u, r i coi theo sáchmà vi t ra m t hàng. Cúc H ng ng m t bên, ch ng tay trên bàn mà coi vi t, ch ng th yvi t hàng r i cô nói: “Anh b lâu mà anh vi t còn hay quá, ch t t l i c ng h n ch c aem nhi u. Anh l y cây vi t m i anh vi t th m t hàng n a coi”.

nh Xuân t m cây vi t m i ch m m c vi t thêm m t hàng n a, vi t ch nh h n.Cúc H ng càng khen h n n a. Cô l y t gi y Xuân m i vi t ó em v ch mà ng i, r i l ycây vi t c a cô, c m c i vi t hai hàng c ng nh Xuân v y. Vi t r i cô a t gi y qua choXuân mà nói: “Thi t ch c a em y u h n ch c a anh”.

nh Xuân coi r i nói; “Con gái vi t ch c nh v y thì ã hay l m r i, còn mu nsao n a. N u mu n vi t ch cho t t thì c n ph i luôn t p nhi u n m. Mà hay ch quí h n chhay. Vi t ch hay không có ích l m. Nghe th y nói h i x a ai vi t ch hay, h thi u thì

c b vào Hàn Lâm Vi n chép sách ng kh c b n mà in. i nay có thi c gì n a âu.Vi t ch hay ch i ch T t ra ng i vi t li n m n n ti n v y thôi”.

c trò t u nãy gi r i. Ông Giáo trên nhà th ng th ng i xu ng tr ng.Cúc H ng vói l y t gi y vi t nãy gi ó mà c t và nói nho nh : “Em c t dành

làm v t k ni m. Anh l y luôn cây vi t m i mà dùng”.Ông Giáo b c vô. H c trò các bàn u ng d y chào th y. Ông Giáo h i Xuân có

em sách theo hay không. Xuân th a có và luôn d p chuy n l i bà H ng v n c m n th ychi u c n Xuân. Ông Giáo g c u r i i d y h c trò t nh lên l n nh ngày hôm qua vàcác b a thu nay.

n tr a ông Giáo c ng lên nhà trên ngh . H c trò c ng ngh h c ra i ch i.a nay Cúc H ng không c n h i V nh Xuân no ói gì n a, c a ti n cho m y trò

i ch mà m n mua chu i n u v i chu i chiên. Cô c m sách qua ng i khít m t bên Xuân,i hai tr c và t p gi i ngh a l i v i nhau. Ch ng h c trò em chu i v , Cúc H ng m i

Xuân n thì Xuân vui mà n v i b n li n, không ái ng i t ch i nh b a tr c n a.

Cách thân thi t c a hai tr m i ngày càng m thêm m t chút. Trong vài b a Cúcng em bi u cho Xuân m t cái kh n v i tr ng góc có thêu m neo xanh. Cô nói: “Em cho

anh kh n n y anh lau mì ng, h l y kh n ra thì nh n em. Em l a kh n có thêu m neo,anh hi u t i sao hay không ? Ý em mu n nh c cho anh nh thân em nh chi c thuy n b neo

u mà ch anh”.nh Xuân châu này và ngó l mà h i: “Ch chi v y”?

Cúc H ng chúm chím c i, mi ng h u duyên, m t h u tình, cô d d r i m i áp:“Ch coi anh h c ch Tây r i anh làm ông gì”.

nh Xuân l ng thinh, g m u ngó vào cu n sách.Cúc H ng h i:- Trong ít n m n a anh h c xong r i, th nào anh c ng ph i c i v .V y ch có khi

nào anh suy ngh anh mu n có ng i v thu c vào h ng nào hay không ? Anhmu n có v m p hay m, vui hay bu n, t t hay x u, giàu hay nghèo, hay ch haylà d t nát, gi i mua bán hay là gi i làm ru ng.

- Tôi ch a có tính t i vi c v ch ng.- Sao v y ?- Má tôi nghèo, ph i mua bán c c kh ng có c m mà nuôi s ng h ng ngày. Tôi

còn i h c, ch a làm ra ti n giúp má tôi. Tôi ph i lo l p thân mà tr th otr c ã, ch ng nào có c m ti n d dã r i s tính c i v ch .

- âu anh nói th ý anh cho em bi t ch i v y mà.- Tôi t ng trai v i gái k t làm v ch ng u do ông T , bà Nguy t nh t, ch

không ph i t i mình mu n mà c âu. Ph i có duyên n m i làm v ch ng.- Làm sao mà bi t mình có duyên n v i ng i n y, còn không có v i ng i kia ?- Cái ó tôi kh ng hi u. Em h i m y ng i l n h có ch ng có v r i có l h bi t,

s c t ngh a cho em nghe.- Con gái mà i h i nh v y h c i ch t. M c c quá ai h i cho c. Em mu n

anh c t ngh a cho em bi t mà thôi, ch em không ám h i ng i khác. Ví nh m tp trai v i gái c g n nhau, r i yêu m n nhau, nh v y không ph i là duyên n

hay sao ?- Qua s không ph i âu em. Qua có nghe má qua nói xóm qua h i n m ngoái có

anh T n nh th ng ch L i, mà ch L i c ng th ng nh n a, té ra tía ch L i gch cho anh nào Bình Phú Tây. Anh T n bu n, nh bán nhà vô ch Sáu Thoànmà , r i nh có v trong ó. y v y th ng yêu nhau ó không ph i là duyên nâu.

- Em mu n làm sao mà bi t ai là duyên n , ai không ph i.- Ch có ông T , bà Nguy t, m i bi t c, ch ng i phàm làm sao mà bi t.- Ai bi t ông T , bà Nguy t, âu mà h i.- Em mu n h i qua ch cách cho mà h i. Ban êm canh v ng, em c vái ông T ,

bà Nguy t, làm n mách b o l ng duyên c a em là ai. Em thành tâm kh n váinh v y hoài, m i êm m i vái, có l Nguy t Lão ng lòng s ch giùm em.

- Cám n anh. B t u t i nay em se vái.Y V nh Xuân mu n gi u ch i, mà th y Cúc H ng h ng hái tin ch c nh v y thì c u

c c i nên nói: „Em vái mà có ông T , bà Nguy t v nói v i em làm sao, em nh thu t l icho qua nghe v i. ng có quên nghe hôn.

y b a sau, lúc ngh tr a, Cúc H ng không nói t i vi c v ch ng n a; nh ng ii V nh Xuân càng b a cô càng thêm dan díu, càng thêm kh n khít, t ý m n yêu, nói

chuy n thân m t, khi cô ng i ng vai Xuân, khi cô n m tay Xuân, mà cô không ái ng i chútnào h t.

Còn c u V nh Xuân, c u quen bi t Cúc H ng nhi u r i, c u th y Cúc H ng vui vi thành thi t, c u c ng b t u có c m tình, b i v y c u hài lòng mà cho Cúc H ng

chi u chu ng, ân c n, c u không thèm dè t, mà c ng không tính ng n c n.

Nh ng có êm c u n m nh t i Cúc H ng, nh cách cô dan díu thân yêu, nh b côkh n khít vô ng i, thì c u gi t mình. Nam n g n nhau c ng nh l a g n r m. Mình có ngh l c và kiên nh n mà gi gìn, c m c n cho l a kh i táp r n mà phát h a hay không ? V yph i dè t, ph i phòng cho nàng kh i mang ti ng gái h , mà mình c ng kh i ôm lòng h i

(4) IVc d t M nh T th ng quy n r i thì m i mùng 10 tháng ch p, ông Giáo Huân nói

ph i h c rút h t trung quy n cho mau, ng ngh n t t. Mùng 8 tháng giêng h c h quy n choi tr c khi V nh Xuân xu ng Gò Công t u tr ng. K t ây ông d y m i b a t i sáu b y sách.V nh Xuân v i Cúc H ng m c h c nhi u quá, nên bu i tr a ph i lo h c, không th

nói minh mông n a c.t bu i s m m i, V nh Xuân ôm sách vô tr ng, c u v a ng i thì Cúc H ng h n

ngó c u, v a c i, v a nói: „H i hôm ông T v mách b o cho em r i anh Xuân à“.nh Xuân nghe nh v y thì ch ng h ng, nên nghiêm nét m t mà h i:

- Ông mách b o sao ó?.- Ông nói ng l m. tr a ngh h c r i em s nói cho anh nghe.

n tr a ông Giáo i ngh , h c trò i ch i, Cúc H ng li n l i ng t i u bàn chon V nh Xuân mà nói:

- i hôm ông T hi n v nói anh chánh là duyên n c a em. Em nghi trúng quá.i anh em mình có duyên n v i Nhau, nên g p nhau m i th ng yêu nhau li n

ó ch .- Ông T nào âu mà nói k v y ?- Em nói thi t ch không ph i nói ch i âu. Em nghe l i anh d y hôm n , h m nay

t i i ng thì em kh n vái, xin ông T , bà Nguy t, làm ph c ch giùm c nduyên c a em cho em bi t tr c ng em kh i l m. H i hôm n y, lúc n a êm, t

im lìm, em n m m màng, b ng.th y m t ông già tóc râu u b c tr ng, u b tkh n , mình m c áo xanh, tay c m qu t lông tr ng, ông ng trên u gi ngem, ông kêu em mà nói nh v y: „Cúc H ng, lão ây là ông T , vâng l nh Thiên

ình, c m s xu ng tr n gian coi trai nào có duyên n v i gái nào, thì l y ch ubu c ch n thành v ch ng v i nhau. Lão th y nàng thành tâm kh n vái lão v iNguy t Bà, nên lão làm n mách b o cho nàng bi t: Phan V nh Xuân là l ngduyên c a nàng. S Nam Tào có biên rõ ràng. V y ch ng nên th y V nh Xuânnghèo mà chê, ng ng i khác giàu có mà trái m ng tr i. Em m ng quá, emch n v n ng i d y, tính cám n ông, r i h i th m i c a v ch ng mình sau; té raem v a m m t thì ông T ã bi n m t. Em m hôi t áo. Em mò l y h p qu tmà t èn, r i ng i ti c không k p h i coi anh em mình thành v ch ng mà ngàysau c hi n t hay không, có c m y a con và s ng c bao nhiêu tu i

i ch t.nh Xuân cho Cúc H ng nói, c u c ngó cô mà c i. Ch ng cô nói d t r i, c u

i tr môi mà nói:- c truy n v chuy n ông T , bà Nguy t, nh ng thu nay có ai c th y ông T ,

bà Nguy t h i nào âu. Hôm tr c qua nói ch i v i em, qua bi u em n u mu nbi t duyên n thì ph i vái ông T , bà Nguy t mà h i, ch ng i phàm làm sao màbi t c. Qua gi u ch i mà em t ng thi t. Em l i tin t ng thái quá, nên em ng

i trí em th y ông T v nói nh v y ch âu có ông T thi t mà em tin. T i em t ng quá nên em ng r i chiêm bao. Ng i ta nói: m ng là m . ó là chuy noan. Môn c a Kh ng M nh làm nhân ngh a, ch không c phép tin m ng

.- Em th y hình d ng, em nghe ti ng nói rõ ràng; thi t ông T v mách b o cho em,

ch không ph i m ng m âu anh. Em tin ch c anh em mình có duyên n v inhau. Anh ki m chuy n mà cãi th nào anh c ng không phá tan c tin c a em

c. Ông T ã cho em bi t r i, ông nói có ghi trong s Nam Tào rõ ràng, em là c a anh, anh là ch ng c a em. Em không c ham giàu, ham sang, chê Phannh Xuân nghèo mà ng ng i khác. Em không dám trái m ng Tr i. Em chí

quy t em là v Phan V nh Xuân, thà em ch t, ch em không x ng làm v ng inào khác.

nh Xuân châu mày, day qua ngó m y trò gái ng ánh a ch i ngoài th m.Cúc H ng l y làm l mà th y V nh Xuân hay ông T mách b o duyên n tr m n m,

u không m ng nh cô, mà c u l i l s c bu n lo. Cô ngó c u v i c p m t th ng yêu,quy n luy n, th y c u ngó s p nh ánh a, r i d quy n sách ra xem, không ch u nói gì h t.Cô b c l i ng i m t bên c u, m t bàn tay lên vai c u mà h i: “T i sao bi t c duyên n

i anh l i bu n ? Anh ngh em không áng làm ng i b n tr m n m c a anh hay sao? Xinanh nói cho em bi t, ng ng i chi h t”.

nh Xuân l c u, day l i ngó Cúc H ng mà áp:- Qua có ph c l n l m m i, có c m t ng i b n tr m n m nh em. L thì qua

ng l m, ch sao l i chê em không x ng áng. c nghe ông T mách b o, r ii c th y tình em n ng nàn mà qua không m ng, y là vì qua nh n th y duyên c a ôi ta có nhi u chông gai, ân tình c a ôi ta có nhi u tr c tr , d u thi t có

dây t h ng bu c ch n nhau i n a, qua s không ph i d ph i hi p cùng nhauc âu em. Qua th y khó l m.

- Có gì âu nhà khó: Mình ã bi t có duyên n v i nhau r i. Mình còn nh , nên yêunhau thì b ng. Anh lo h c thêm ít n m n a, trong lúc y em t p buôn bán. Hanh h c xong r i thì anh c i em. Mi n anh v i em quy t chí ph i hi p cùng nhau,

ng lòng ch i nhau, ng mình i n u g p gai g c thì mình nh b , g p tr ctr thì mình l t xông. Mình c tin t ng l i d n c a ông T , mình quy t làm vch ng cho kh i trái thiên m ng, thì không có khó gì h t.

- Qua th y khó ch n y: Ph n qua côi cúc l i nhà nghèo. Má qua bán bánh trái m ia ki m l i mua g o mà n. Hai n m nay qua xu ng Gò Công mà h c c là

nh có h c b ng c a nhà n c c p cho qua, l i c ng nh c u Ba, m Ba qua nuôim không l y ti n tháng. Qua nghèo ai c ng bi t, n th y d y qua ây c ng

mi n ti n h c cho qua. Còn ph n em là con nhà giàu, có ru ng v n, có ti n b c.u qua c y mai nói mà xin c i em, thì có th nào tía má em ch u g em cho qua

âu. Ai c ng v y, nhà giàu có con t nhiên l a nhà giàu mà làm sui cho con sungng t m thân. Ph n qua nghèo nàn, s ng trong hai c n nhà lá lúm túm, d t nát,

má qua ph i c c kh m i có c m mà n, có lý nào tía má em ành g em vào nhàn hàn, v t v nh v y.

- Anh nghèo mà anh h c gi i.- c gi i có giá tr v ph ng di n tinh th n, còn i v i i s ng th c t có quí gì

âu em. Hu ng chi h c l c c a qua có cao bao nhiêu mà em g i là h c gi i. Vnho h c thì ch bi t ngh a lý b T Th mà thôi, ví nh qua v a m i ch n lênmé r ng nho, ch ch a th y trong r ng có nh ng cây gì quí giá. ã v y mà nho

c bây gi ã vô d ng r i, d u h c gi i l i ích gì ?- Sao l i vô d ng ? Th cu c bi n chuy n, ch o nhân ngh a c a Kh ng M nh làm

sao b c mà anh g i là vô d ng ?- i x a ng i ta nói: Ch a ti n y nhà, s m ru ng muôn s , không b ng h c

thu c m t kinh c a o Thánh. i nay ng i ta nói: có ti n ng y r ng quín là có sách ch a y t . Ng i ta k b c ti n, ch có k nhân ngh a gì n a âu

em.- Anh ã có nho h c, mà bây gi anh còn có thêm tây h c n a, th thì anh quí l m,

ai mà dám chê anh.- Quí n i gì th h c ng làm tay sai cho ng i ta! Qua theo tây h c, ng i ta chê

qua là vong b n, là ph n qu c ch .- u h c th gì c ng b ng i ta chê h t, thôi thì d t nhau tr n lên r ng, lên núi mà

, r i tr ng khoai, tr ng b p mà n, s ng chung v i thiên h làm gì n a. T i anh cótánh bi quan, anh dòm ch nào c ng t i en, anh xem th gì c ng m c nát, r i anhchán n n, nên anh m i nói nh v y. Ch n u anh h c ch Tây cho gi i, anh thi

u làm th y thông, th y ký, làm th y giáo, ông phán, anh s vinh hi n cao sang,

i b c Bá H ho c Thiên H c ng giành nhau mà g con cho anh, anh lo gì tía máem chê anh nghèo kh n a.

- Bi t qua có h c cho t i b c ó hay không ?.- i. Em ch c t i. Em mu n anh ph i h c cho t i ó.- Còn lâu l m. Em ch qua c hay sao?- Sao l i không c. Ch n bao lâu em c ng ch . Anh c b n chí mà h c i,

ng thèm bu n lo chi h t. Em h a ch c v i anh: Vì có l i ông T mách b o, nênem là Lý th T , bi t hi u Cúc H ng, em th quy t ki p n y em làm v Phan

nh Xuân mà thôi, thà ch t ch không th nào em ng làm v ng i khác.nh Xuân v i vã n m tay Cúc H ng, c p m t ngó ngay vào m t cô, r ng r ng n c

t mà nói: “Qua cám n em. c em th ng t ng, qua s ph n chí mà i h c n m c.Qua c ng yêu em l m. Vì th y có ch b n phú b t ng, nên h m nay qua ái ng i, qua khôngdám th l n i lòng c a qua cho em bi t, mà qua còn mu n tránh xa em n a, thà tr c ch ubu n xa nhau, ng sau kh i ti ng nh , l i còn b au kh v i nhau n a. Nay ôi ta ây bi t

ng nhau r i. Em ã h a ch qua, thì qua c ng h a không ph tình em. Nh ng qua khuyênem u n y: tuy ôi ta k t tình và h a h n cùng nhau, song chúng ta ph i dè t, ng bi u lý t cho ng i ta bi t mà b chê c i, c ng ng dan díu, l l i, r i sa t i l i mà mang nhnhu c”.

Cúc H ng g t u nói: “Em s vâng theo ý anh. Em s làm theo l i anh d y. ôi tayêu nhau theo cái yêu thanh b ch, ch không ph i yêu nh m nhí. ôi ta ph i sùng bái ái tình

a chúng ta, ch không c làm cho nó tr nên th p hèn. Chúng ta gi nó cho cao th ng,khác h n ái tình c a ám t c t phàm phu h t th y.

nh Xuân c i r i bi u Cúc H ng tr v ch cô ng ng i c t ngh a sách cho cô dò. cách M nh T tình c gây cu c tình duyên n y, th y M nh T không dè thì ã

ành, mà ông Giáo Huân c ng không ý chút nào h t.n 22 tháng ch p, ông Giáo d y h t quy n th nhì c a b M nh T . Ông nói ngày

mai s a ông Táo v ch u Ng c Hoàng, v y ông cho h c trò l n nh u ngh n T t, r imùng 8 tháng giêng, h nêu r i s ráp h c l i. Ông h a v i V nh Xuân ra giêng ông s ráng

y quy n chót c a b M nh T cho d t tr c khi V nh Xuân i h c ch Tây l i.Tuy bà H ng V n Thanh nghèo, song ngày T t bà c ng mua vài phong bánh in v i

t gói trà cho V nh Xuân i t t ông Giáo Huân.Mùng 8 tháng giêng khai tr ng d y l i. S h c trò c thi u h t ba trò, nh ng có thêm

m trò m i, b i v y so h c trò không s t.Phân cách nhau trót n a tháng, trong kho ng y tuy có th y nhau nhi u l n song th y

xa ch không c nói chuy n v i nhau, b i v y hôm nay Cúc H ng g p V nh Xuân mà l ic ng i i di n cùng nhau nói nói, c i c i, thì c hai u th i th i vui m ng, nh t là

Cúc H ng l ng x ng thu t vi c n y, h i chuy n n , nói không ng t.Ch ng ông Giáo Huân gi ng M nh T h quy n cho Cúc H ng và V nh Xuân r i

ông nói: “Vì g n t i ngày V nh Xuân i h c, nên th y ph i d y rút ng l i 20 cho r i h t.i b a th y gi ng nhi u. Cúc H ng ph i rán mà h c nghe hôn con. Có ch nào con không

hi u rõ thì h i l i th y ho c h i Xuân c ng c”.Ông Giáo vô ý nh c chuy n V nh Xuân g n i h c, ông làm cho Cúc H ng bu n hiu.

Thi t qu trong ít ngày n a thì hai tr không còn c h i mà g n g i v i nhau nh v y c.Ch ng ông Giáo i ngh tr a, Cúc H ng m i nói v i V nh Xuân:- Còn l i m i l m b a n a thì anh em mình s xa nhau: anh xu ng Gò Công mà

c ti p, còn em v nhà t p buôn bán. Em nh t i vi c ó em h t vui.- i sao v y ? Em ã khuyên qua rán h c ng l p thân danh r i c i em. G n n

ngày qua i h c sao em l i h t vui ?- Em không hi u t i sao mà em bu n. Ch c là t i em ngh ôi ta ph i xa nhau.- Qua i h c, ôi ba tu n qua v th m má qua m t l n. H qua v thì có l s th y

t nhau, ch ph i qua i bi t hay sao mà bu n.

- Th y m t ch nói chuy n gì c.- ã h a h n v i nhau r i thôi, còn chuy n gì n a mà nói.- Vì yêu nhau, nên xa nhau t nhiên ph i bu n, ph i nh ch .- Ph i. Th ng tình h yêu nhau mà phân r thì nh nhau r i bu n. Nh ng em ph i

bi t i có c c tr c r i sau m i s ng, có bu n thì ch ng c vui m i bi t giátr c a cái vui. V y ôi ta ph i rán ch u cái bu n phân ly bây gi , ng ngày sau

c th ng th c cái vui sum hi p.Cúc H ng suy ngh r i nói c ng c i: “Em có ngh l c ch u bu n, ng cho anh

c mà l p thân. Em xin anh c g ng, xin anh nh s h c t p c a anh ó là con ng aanh n c nh sum hi p tr m n m“.

nh Xuân nói: “Qua khuyên em rán n nh n mà ch qua, ng bu n v s phân rm th i, mà c ng ng lo cho ph n qua n h c. B y lâu nay qua xem s n h c là cái ph ng

pháp gi i thoát nghèo kh . Bây gi nó l i là ph ng pháp th a mãn ái tình n a. V y qua c g ng b i ph n, qua s rán h c cho thành công, ng t o ra m t c nh i êm m, thanh

cao, tr c qua tr th o cho má qua, sau qua áp tình v i em, là ng i sanh s ng gi a nglúa, bên t ti n, mà l i bi t quí tr ng v n h c h n vàng b c”.

c nghe m y l i y, Cúc H ng vui s ng th a thích vô cùng, b i v y cô i bu nlàm vui, d sách ra mà h c. V nh Xuân v i Cúc H ng tánh n t không gi ng nhau. V nhXuân thì ôn hòa, tr m t nh, kiên nh n, c ng quy t, b i v y c may m n, nh ng vui cóch ng, còn g p r i ro thì c ng bu n, song không bu n quá . Còn Cúc H ng thì cô khác

n. Cô l làng, nóng n y, l i a c m a s u, h g p bu n hay c vui cô li n bi u l rangoài, không d n c, không gi u c, h c chí thì cô c i, h trái ý thì cô khóc. Tánh

t thì khác nhau nh v y, nh ng lòng d thì hai ng i gi ng nhau nh m t: tr ng nhânngh a, khinh ti n tài, a trong s ch, th ng ngay, ghét a dua, h ng hách.

Vì lòng d gi ng nhau, nên yêu nhau thì ph i r i. Mà d u tánh n t khác nhau, n u yêunhau thì c ng c, b i vì cô yêu c u thì cô chi u chu ng, c u l y ôn hòa mà ch b t nóng

y cho cô, c u l y kiên nh n mà phá tan chán n n c a cô; v ch ng yêu nhau mà l i bi tphân bi t qu y ph i, ch ng bi t c t ngh a, v bi t thu n tùng, ch ng nói v nghe thì hòa khícó l s v ng b n, ân tình có l s ch t ch .

m tháng giêng có l th ng ng n, các chùa u m c a cho thi n nam, tín n n bái thánh th n, Tr i Ph t, t ng b ng.

Vì các trò m i t t th y hôm t t ngu n án, nên ông Giáo Huân c m tr c, ông khôngcho em l v t mà t t th y n a.

Tr a b a ó, ông Giáo i lên nhà trên mà ngh r i, thì Cúc H ng nói nh v i V nhXuân: “H i nãy i h c, em i ngang qua chùa Ông, em th y chùa m c a, ng i ta vô ra b n

n. Vát tr a n y ch c b t ng i n cúng r i. Em mu n anh d t em i l i chùa ng em váiÔng Quan phò h ôi ta, giúp cho em an n mà ch anh, giúp cho anh n h c tinh t n, r igiúp luôn cho hai a mình c ph i hi p tr m n m, ng có u chi tr c tr ”.

nh Xuân nói: “Hai a i, r i ng i ta g p, s h àm ti u ch ”.Cúc H ng nói: “ em m n m t trò nh l i chùa coi có ai hay không. Chùa m t

bên ây i l i ó mình i ng tr c làn chi mà s ng i ta th y. Hai anh em mình lén i ngsau v n ây mình b ng qua chùa thì êm ru. em m n h c trò i coi tr c”.

Cúc H ng b c ra ngoài kêu m t trò trai ch ng m i hai tu i mà nói nh r i trò yphát ra i li n.

Cúc H ng tr vô nói v i V nh Xuân;- Em m n i coi r i. N u không có ai thì mình i ng sau mà qua chùa. Em mu n

th a dip n y mình vái r i th nguy n v i nhau tr c m t ông Quan ng ôngch ng minh lòng d c a minh.

- Th mình ph i nói làm sao ?- Mình nói tên h , r i th nguy n d u th nào mình c ng không b nhau. N u. a

nào b i c thì Ông v n h ng cho ch t.

- Ghê quá.- Anh s hay sao?- gi ng gì. Qua có tính b i c âu mà s .- u anh không tính b i c thì c th v i em. Em không s gì h t: i n ông nào

bà nào mà th em c ng dám.- Em mu n th thì qua th cho em tin b ng.Trò nh sai i h i nãy tr v nói chùa Ông m c a, nh ng không có ai cúng h t. Ông

n m ng tr a trong chòi lá nh bên chùa.Cúc H ng móc túi l y a cho trò y m t ng xu b n mà th ng công, r i th i thúc

nh Xnân theo cô b ng v n i ng sau mà qua chùa.Hai ng i không th y ai h t, bèn do c a hông mà b c vô chùa. Trong chùa im lìm.

Hai ng i ngó vào bàn th Ông thì th y nhang èn còn cháy, c t Ông ng i gi a m t , áoxanh, râu ài n m chòm, t ng m o oai nghiêm l m li t. Bên nây thì c t Quan Bình ômch ng sách h u, g ng m t hi n t . Còn bên kia thì c t Châu Th ng c m siêu ng phò m t

i gân en, râu m c x m xàm, b t ng d t n.Hai.ng i khi p s , nên v i l i ng mà ngó. V nh Xuân ngh làm trai mà nhút nhát

thì khó coi, l i n cung k nh mà l bái thánh th n, ch không ph i làm u chi qu y mà s .u bèn m nh d n b c t i ng ngay tr c bàn th Ông xá ba xá, r i vói l y hai cây nhang

châm vào th p èn u ph ng mà t. Nhang cháy r i, V nh Xuân ngo c Cúc H ng l i, c ua cho cô m t cây, r i hai ng i song song ng tr c h ng án, hai tay c m nhang, a

ngang trán mà vái.nh Xuân vái tr c: “Tôi là Phan V nh Xuân, 17 tu i, c nguy n k t tóc tr m n m

i Lý Cúc H ng. Kính c n vái Ông ng h cho hôn s c thành. Tôi th n u tôi vongtình b i c thì b Ông b c ch t”.

Cúc H ng ti p nói: “Tôi là Lý th T , bi t hi u Cúc H ng, v a m i c 16 tu i,tôi c nguy n k t ngh a v ch ng v i Phan V nh Xuân. Tôi l y mà c u Ông ch ng minh l i

c nguy n c a tôi, phò h cho V nh Xuân m nh gi i và n h c thành công ng c i tôi.u tôi b i c, không ch V nh Xuân, thì xin Ông v n h ng cho tôi ch t”.

nh Xuân góp hai cây nhang em c p trên bàn th , r i cùng v i Cúc H ng l y m ing i b n l y. Vái l y r i hai ng i m i th ng th ng nh b c lui ra c a, ng c nh y thìnhth ch, m t còn tái xanh. Ch ng v t i v n ông Giáo r i, Cúc H ng m i níu V nh Xuân

ng l i mà nói: “H i nãy m i b c vô chùa, em th y c t Ông em s quá. Anh d n thi t. Maycó anh, em v i ám vái l y, ch m t mình em ch c em tr ra li n, em có dám l i ng tr cbàn th âu. Thôi, hôm tr c ông T ã nh nh n duyên, bây gi ông Quan l i làmch ng cho anh em mình k t ngh a v ch ng v i nhau n a. Vi c ó ã ch c ch n r i. Không ailàm sao cho rã r i c. V y anh c an lòng mà n h c. D u ph i ch bao lâu em c ng ch ”.

n ngày 21 tháng giêng. V nh Xuân v i Cúc H ng ch còn nghe th y gi i n m tsách chót thì h t b M nh T . y v y ngày nay là ngày hai tr c chung ch v i nhau l ncu i cùng, r i ng i i h c ph ng xa, k nhà buôn bán.

a y Cúc H ng i h c s m, l i có em m t gói cu n tròn ngoài bao gi y tr ng vàbu c nh gai ch c ch n. Ch ng V nh Xuân vô t i thì Cúc H ng c i mà nói: “ ôi ta còn

n nhau có m t b a nay mà thôi. V y th y gi ng sách r i thì anh em mình vui ch i v i nhaut b a r i có phân ly”.

Cô nói cô c i, mà cô a n c m t.nh Xuân tuy c m xúc, song b ngoài v n bình t nh nh th ng. Nh ng ng i h c

t h i, c u li c m t ngó Cúc H ng, r i c u châu mày, l v bu n lo v s s p ly bi t.n tr a ông Giáo Huân c t ngh a b sách M nh T cho Cúc H ng v i V nh Xuân,

y d t r i ông r t vui m ng mà nói: “Th y l y làm hài lòng mà d y hai cháu c tr n b Th . H c M nh T r i, th y ch c hai cháu ã nh n th y o h c c a th y M nh. c

Kh ng T ch ch “nhân”. Ngài d y “Sát thân d thành nhân”. Ch nhân c a ngài nó hàm súcbao la t t c m i o. Th y M nh T ch ch “ngh a”. Th y d y “Xá sanh nhi th ngh a”.

Ch ngh a c a th y nó c ng bao trùm c o h c nh ch nhân. Nh ng mu n nên ng i quân, ph i làm cho tròn nhân tròn ngh a. K t ngày mai hai a s r i xa th y, a thì h c ch

Tây, a thì v nhà nhà buôn bán. Tr c khi t bi t nhau, th y d n hai cháu u n y: d uc th chi, d u làm vi c chi, h có r nh hai cháu nên l y b T Th ra mà c i c l i.c i H c, Trung Dung, hai cháu s nh nguyên t c nho giáo. c Lu n Ng tu tâm,ng tánh. Còn c M nh T hành vi x s . o h c c a th y M nh T có v th c t .

y hai cháu i c c M nh T r i n ng theo ý th y M nh mà x s thì kh i s thuasút ng i. Hai cháu h c ã d t r i, mu n v li n bây gi c ng c”.

nh Xuân v i Cúc H ng ng nói ng dò h t l i coi có câu nào không hi u rõ thìi thêm, r i chi u s v . Ông Giáo g t u r i ông i ngh tr a.

Cúc H ng a m t c c b c m n h c trò ra ch mua bánh trái em v ãi V nhXuân ng giã t nhau. Cô a cho V nh Xuân cái gói cô em theo t s m m i mà nói:”Trong vài b a n a anh s i Gò Công h c. Em ch ng bi t l y v t chi mà t ng anh. H i hômem i mua vài th c v i v i vài th c hàng anh may áo b n i l c. Anh b n áo thì anh nhem. V y xin anh ng t ch i làm cho em bu n”.

nh Xuân b i r i không ki m c l i mà t , nên ph i nh n lãnh, th m tính em vnhà nói d i v i m hàng v i c a th y cho thì kh i mang ti ng gì h t.

Cúc H ng v i V nh Xuân dan díu, d n dò nhau u. n x ông Giáo tr xu ngtr ng d n bài các bàn r i ông cho h c trò v . Cúc H ng v i V nh Xuân d t nhau ntr c m t mà t n và cáo bi t th y. Ông Giáo chúc cho hai tr , tuy i riêng hai ng , song chai u c thành công m mãn và c o nhân ngh a giúp cho r c r , hi n vinh.

nh Xuân tu i còn tr mà ã mang chí to. Vì nhà nghèo, cha ch t s m, m c c thân,nên c u nuôi cái chí t n th thi t m nh, thi t cao, quy t l y s h c l p thân, h c cho gi icho nhi u ng v t ra kh i c nh b n hàn mà b c vào ch n vinh quang cho thân c th nhth i, danh c r ràng, m c sung s ng, mà vong linh c a cha c ng c an vui n ichín su i n a.

Hôm nay V nh Xuân l i mang thêm m t kh i tình riêng r a, ngày nh êm nó c trìutr u trong lòng. Theo th th ng, thanh niên mà v ng v n b nh tình thì nh say nh mê, chbi t vui v i ng i yêu, không còn k th gian th p cao hay khôn d i gì n a.

i v i V nh Xuân không ph i v y. V i V nh Xuân tình không h i chi. Trái l i tìnhgiúp thêm ngh l c, thêm h ng hái cho chí t n th l p thân, tr c kia ph i l p thân ng

t kh i c nh nghèo lang bang, bây gi còn ph i l p thân c th a mãn tình yêu mm.

Khai tr ng, V nh Xuân c c H c ch n cho lên h c l p nh t ng th y d y rúti cu i n m cho i thi. V nh Xuân ph n chí, n l c h c hành, vào tr ng ch m chú nghe th y

gi ng bài, v nhà c m c i ki m th h c thêm, êm ngày không r i cu n sách. ch ng Ba Cao tuy th ng V nh Xuân nh con, song d t nát không d y d gì h t,

ch cho n c m m i ngày hai b a v y thôi. Mà c hai v ch ng l i có tánh ham bài b c, nênth ng ng i sòng hoài, V nh Xuân thong th h c hay ch i tu ý.

Trong hai n m tr c, V nh Xuân hai tu n l m i v th m m m t l n, chi u th b y r i khuya th hai i xu ng. Bây gi bài v nhi u, l i mu n dùng chúa nh t r nh mà coi l i

bài c , b i v y V nh Xuân nh m i tháng v m t l n ch không v th ng n a.i h c l p nh t tháng u thì V nh Xuân l i chi m u h ng, c ông c v i th y

nh t ban khen. V nh Xuân vui lòng nên th b y tu n ó v th m m . C u không ý tìmki m Cúc H ng, nh ng sáng chúa nh t c u ra ch ch i, d ng nh có ám l c xô y c uph i i ngang qua nhà Cúc H ng r i xây m t ngó vào nhà. C u không th y d ng Cúc H ng

u lo bu n. Bu i chi u mu n i n a, mà s i c ng không th y r i càng bu n thêm, b i v ym nhà d sách M nh T c ch i, r i khuya d y s m mà i h c.

Tháng sau, Vinh Xuân v n a. C u nh t nh không léo hánh tr c nhà Cúc H ng,vì s không th y c thì bu n, mà d u có th y c ng không nói chuy n c.

m m i lúc ch nhóm ông, V nh Xuân th b c ra ch ch i. C u vào nhà l ng r ngn minh mông c a ch Gi ng, b t t u trên, phía ình th th n, i l n xu ng phía ch cá.a cái nhà l ng phía trên không có ai mua bán v t chi h t, b tr ng cho b y con nít ch y

vòng theo nh ng cu c g ch b ch i cút b t la om sòm. i t i phía tr c m i có àn bà congái d n hàng ng i day l ng vô m y g c c t g ch mà bán. V nh Xuân ch t th y Cúc H ngng i t i m t góc ch , tr c m t và hai bên bày bán th : ng, u, chùm k t, bún tàu,thu c gi y, h p qu t, n c m m, u l a, v i tr ng, v i en, ch i quét nhà, kh n lau m t. C u

ng xa xa mà ngó, không mu n l i g n, vì có ng i khác c ng d n ng i bán chungquanh, s l i ó nói chuy n r i bi u l thâm tình r i ng i ta nghi mà mang ti ng.

Ch ng dè Cúc H ng ngó th y, cô ng d y kêu mà nói l n: “Anh Xuân, anh m i vph i hôn ? B c l i ây cho em h i th m m t chút”.

nh Xuân d d , th y k mua ng i bán l ng x ng, không bi t có nên l i nói chuy ni nhau hay nên làm l bét i ch khác. Cúc H ng ng i xu ng, nh ng kêu n a. Không th

làm l c, V nh Xuân th ng th ng i l i mà trong b ng ái ngái c c m. May lúc y khôngcó ai mua c a Cúc H ng. Mà có ch T , có ch ng khách trú trong m t c n ph phía sauch , ch c ng d n gian hàng ng i bán d a bên Cúc H ng, ch ngó V nh Xuân trân trân, làmcho c u b i r i h t s c.

Th y V nh Xuân l i t i, Cúc H ng h i:- hôm khai tr ng n nay anh luôn d i mà h c hay sao, nên không th y v ?- m nay bài nhi u nên m t tháng tôi m i v m t l n. Hôm tháng tr c tôi có v .- Em không hay. N m nay anh c lên l p nh t ph i hôn ?- Ph i.- Em ch c anh h c gi i h n ng i ta r i.- Thì rán h c v y thôi.- Tía em giao cho em ít tr m ng b c làm v n ng t p mua bán. Em mua r i

i d n ra ây bán ch ng m i b a rày. Em ch a th o cách mua bán. May nh cóch hai ng i m t bên em ây ch ch d n dùm cho em, nên ch c ít tháng em quen

i em làm c. Chúa nh t nào anh có v thì ghé ây nói chuy n ch i. M i b ang sáng em d n ra ây bán, ch ng tan ch thì d n v .

Ch hai T , tu i l i 30, ch h i V nh Xuân.- Em là con thím H ng v n ph i hôn ?- Th a, ph i.- Em h c d i Gò Công hay h c âu ?- Tôi h c d i Gò Công.Có m t bà già ghé l i gian hàng hai T l a ng táng mà mua. Li n ó l i có hai ch

ng thúng ghé gian hàng Cúc H ng h i giá ng mua d u l a v i n c m m. V nh Xuânnh n d p có khách hàng l i mua m i t Cúc H ng v i Hai T mà i.

Cúc H ng không c m l i mà d n: „Tu n nào anh có v th m bác thì ra ây nóichuy n ch i!“.

nh Xuân , nh ng th m tính không nên v n v ch Cúc H ng buôn bán, vì g pnhau Cúc H ng hay h i vi c n y vi c n l ng x ng, r i cô nói l l i, làm cho m y ng ing i g n ó h hi u c tình ý, thì sanh chuy n không t t.

Thi t qu m y l n sau V nh Xuân v , c u ít mu n ra ch . L n nào c u nh Cúc H ngquá, tính th y hình d ng m t chút cho nguôi b t n i lòng, thì c u i ngoài xa ng th y m tnhau v y thôi, ch không dám l i g n mà nói chuy n tr c m t thiên h , nh t là tr c c p

t láo liên c a ch Hai T , h ch th y c u thì ch chúm chím c i, c i b i duyên c nàoi m ng hay là c i ng o ?

t b t ã t i bãi tr ng n a n m.nh Xuân ã ch c ch n chi m cái a v c a m t trò gi i nh t tr ng Gò Công,

không có trò nào còn l m le mu n tranh giành, mà ông c v i m y giáo viên ng t hyng vào V nh Xuân gi t gi i trong k thi h c b ng s p t i.

nh Xuân r t vui lòng th y s c g ng c a mình c k t qu t t p. Nh ng v t nàocó b m t, thì cung có b trái, là cái b thô b x u xa.

nh Xuân h c thì tinh t n nh v y, mà v ch ng ông c u là Ba Cao, bài b c thuakhi n m c n lút u. Còn có ba tháng n a V nh Xuân i thi thì v ch ng ca Cao ph i bán h txe, ng a cùng nhà c a ng tr n r i tính d t nhau xu ng Vàm Láng mà mua bán cá bi n.

nh Xuân b i t i. May c u còn lãnh h c b ng m i tháng n m ng, l i may có tròc m t l p nhà xóm C u Tàu, d t c u v th a v i cha m cho c u n c m quán mà h c

cho n mãn n m. Ng i ta th y tình th c a V nh Xuân nguy nan, h c gi i mà nhà nghèo,ng i ta ch u nuôi c m giùm, m i tháng ch òi ba ng mà thôi hai ng cho c u n bánh

m m i mà i h c.Nh cái may ó nên V nh Xuân có ch dung thân mà h c cho n cu i n m r i i thi.

m ó tr ng Gò Công ch n sáu trò cho lên Sài Gòn thi chung v i h c trò các tr ng sc trong L c T nh. Tr ng Gò Công có hai trò c ch m u Phan V nh Xuân v i m t tròa tên Nguy n Ng c Ch n g c ch T ng Châu.

Thi r i tr v , hai trò thi u c ông c H c v i m y th y giáo ng i khen n c n .Ông c nói n u không mu n h c thêm b n n m n a thì ông s xin v i tham Bi n c p b ngcho làm giáo t ng, l ng m i tháng 12 ng: Th y nh t và m y th y u khuyên rán h cthêm b n n m, ng làm thông ngôn, ký lúc, l ng l n h n, mà sau l i còn c lên ch cHuy n, Ph , vinh hi n. H c c nhà n c nuôi c m cháo l i phát áo qu n, có t n hao gì màkhông ch u h c.

nh Xuân b n b v nhà cho m hay ng m m ng mà c ng cho Cúc H ng hayng cô vui.

Bà H ng v n Thanh th y con v , nghe con thi u, thì bà vui m ng c c m. Bà h ithi u r i làm vi c gì. V nh Xuân em l i c a ông c H c nói v i l i c a m y th y giáokhuyên mà thu t l i cho m nghe, r i c ng quy t nói th nào c ng ph i i h c thêm b n n m

a, ch c ng i ta nuôi c m n c, phát áo qu n, mà mình b lãnh ch c giáo t ng thìng l m.

Sáng b a sau V nh Xuân i th m ông Giáo Huân. Ông nghe thi u ông m ng h t s c,i ông c ng khuyên ráng h c thêm, vì ông bi t v i trí thông minh và tánh c n m n c a V nh

Xuân thì nên h c cho n cùng, ng thân danh c hi n t.nh Xuân tr ra ch , i ngay l i gian hàng c a Cúc H ng mà báo tin thi u, vì c u

th y ng t n th ã m r ng, chí l p thân còn hùng hào, c u không thèm ái ng i u gìa.

Cúc H ng r t vui m ng. Ch Hai T r t khen ng i. Ch h i thi u r i c làm th ygiáo hay là còn ph i i h c n a. V nh Xuân c ng quy t nói còn i h c ti p b n n m n a, hai

m t i M Tho, hai n m t i Sài Gòn, r i làm thông ngôn, ký l c.Cúc H ng ti p c t ngh a cho ch Hai T hi u h c b n n m n a mà nhà n c nuôi

m và ch u qu n áo, mình kh i t n gì h t, i h c nh v y sung s ng quá, ng i ta mu n h tc mà mu n không c ch ph i d hay sao.

nh Xuân khoái chí nên chúm chím c i.Cúc H ng h i:- i ch ng nào anh m i lên M Tho h c?- Còn lâu mà. n T t r i, l i cu i tháng giêng tôi m i i.- ch mình có ghe i M Tho m i ngày, anh i c ng ti n l m. Anh có lên th a

cho th y hay r i ch a ? Anh lên nói ch c th y m ng l m.- Tôi i th m th y r i tôi m i ra ây. Thày m ng d . Th y bi u ph i ch u c c h c

thêm cho nên danh, ng ham làm giáo t ng không có t ng lai gì h t.- Anh nên vâng l i th y. Ý em c ng mu n nh v y.

nh Xuân nghe Cúc H ng nói câu chót thì s câu chuy n kéo dài r i r i nùi, nênu t giã ch Hai T v i Cúc H ng mà i. Cúc H ng nói V nh Xuân còn ngh lâu, v y thì

bu i s m m i nào r nh ra ây nói chuy n ch i.

nh xuân làm l mà i, không dám h a.Bu i chi u c u i vi ng m cha. C u vái vong linh cha phò h cho c u m nh kh e h c

n cùng ng l p thân và báo hi u.Tháng ch p, s m m i ch nhóm ông o, l i bu i chi u t i u c u s t ng i ta gánh

o ch lúa vào bán c ng vui. Th mà V nh Xuân s g p Cúc H ng r i tình yêu khêu g isanh chuy n không hay, nên c u ít mu n i ch i, c l c c nhà c sách c l i, ngch ng vào tr ng l n h c, kh i thua sút chúng b n.

t êm bà H ng v n Thanh n m nói chuy n h c hành c a con, bà than r ng bam nay con h c d i Gò Công, nh v ch ng Ba Cao nuôi c m, l i nh có thêm h c b ng may áo qu n mà b n lành l . Bây gi i h c xa tuy nhà n c nuôi c m và ch u áo qu n,

song mình c ng ph i có ti n ng n bánh trái chút nh v i ng i ta, l i còn ph i có ti nng lúc khai tr ng và lúc bãi tr ng i tàu, i xe ch . Th nào m i n m bà c ng ph i có ítm là m t ch c ng b c cung c p cho con. Ng t bà không có v n, nên mua bán bánh tráit v t m i ngày l i n m ba c c mua c m g o là may. N u dành d m có d thì may áo

qu n mà b n cho kh i lang thang rách r i, làm sao tom góp cho t i b c ch c mà giúp con.y thì ông c H c nói nh mu n thôi h c ông cho làm giáo t ng, l ng m i tháng 12ng, con nên ch u lãnh ch c y ph t cho r i, có l ng n li n, kh i lìa xa m già, kh i c c

thân h c t i b n n m, l i c ng kh i lo ti n b c thi u th n.nh Xuân ng i h c, c u nghe m than nh v y thì c u châu mày, ngó s ng ng n èn

i th ng th ng nói:- Con xin má ng lo. Con i h c con n c m n cháo c a nhà tr ng mà thôi. Con

không c n bánh hàng gì h t mà. t n ti n.- Con nói b ng nh v y sao c. i h c th nào con c ng ph i c n dùng v t n y,

t n ch .- Nhà tr ng phát sách, gi y, vi t m c, th h t má à.- Còn khai tr ng và bãi tr ng, ti n âu con i tàu, i xe ?- Con i b .- Tr i i ! i sao n i con! Hai n m u con h c M Tho. ây lên M thì g n. Có

th i b c. L i có ghe ò, i m i chuy n có n m ba c c b c ch ng nói làm chi.Ch ng con lên h c Sài gòn, ng xa xuôi cách b c quá, i làm s o cho n i ?.

- Tàu lên Ch L n n có chín c c.- Mà m i n m con ph i t u tr ng hai l n và bãi tr ng con ph i v hai l n, thì ti n

tàu ã t i 4 ng b c r i, ch ph i ít sao ? ó là ch a k ti n xe t ây xu ng GòCông và t Ch L n ra Sài Gòn. Ch chi má mua bán m i ngày l i t i m t hai

ng thì má có lo âu con.nh Xuân c m xúc, không dám i áp v i m n a. C u ch ng tay ng i ngó ng n

èn d u leo lét, m t c u bu n hiu. Trong nhà, ngoài sân u im lìm, ch nghe có ti ng gà gáyxa xa.

Bà H ng v n i ng . V nh Xuân gài c a r i t t èn l i ván mà n m. S m ng vuihôm m i v nó h ng h c trong lòng làm cho c u h ng hái nh y bay, t ng b c ng ddàng, êm m, không có chi c n tr .

a nay m ch cho c u th y c nh i th c t , nó cam go nhi u n i, d u mang thi nchí y mình i n a, v i hai tay không, thì không gì l t qua c âu. À ! Ti n b c ! Ti n

c ! Mi áng ghét, vì mi hay cám d lôi cu n con ng i vào ng b t nhân, b t ngh a. Màmi c ng áng yêu, vì có khi mi giúp cho con ng i thoát hèn h mà lên thanh cao, mi a yng i thành tâm, thi n chí có th l p thân ng n n áp ngh a. Ng i quân t th ngkhinh r mi. Nay th y rõ n u không có mi thì d u quân t c ng n m co, không làm sao mà

a qu y c.nh Xuân suy ngh t i ó thì trong lòng l nh ng t tay ch n b n r n, d ng nh th y

ng lai ã bít ch t, không còn ng nào mà i t i n a. C u t c v ch ng Ba Cao bài b c làmchi mà ph i mang nghèo. Ch khi còn khá nh m y n m tr c thì c u n n n bao cho c u n

c b n n m, r i ch ng c u xu t thân làm vi c c u s tr l i. Bà con không có ai h t, bi ty nh ai. Ông Giáo Huân ch c có ti n, ông l i th ng mình, ng t mình không bà con v i

ông, nên không bi t ông dám bao hay không mà nói. B y gi ch còn trông c y v ch ng ôngGiáo mà thôi. Mình xin ông cho m n m i n m 10 ng b c, không c n nhi u h n. Ông bao

n n m c ng 40 ng. Ví nh ông bu c ch ng mình h c xong, ra làm vi c, mình ph i trgóp l i cho ông 80 ho c 100, mình c ng ch u. Cu i tháng giêng m i i h c, nên không g p gì.

n T t r i mình s yêu c u ông. Mà ví nh ông Giáo ch u bao, mình i h c c r i, mmình nhà mua bán, s l i có th s ng trong b n n m mà ch mình nên danh hay không ?Còn thêm cái v n r c r i ó.

Mình mu n i h c ng sau làm ông n y ông kia, mà bây gi mình b m nhà, áoqu n rách r i, b a ói b a no, v y thì h c làm chi ? Nh t i n i m , V nh Xuân au n, r ichán n n c c m, chán n n n n i t ng m ng s c a mình ph i ch c giáo làng ho c giáo

ng là cùng.nh Xuân bu n r u h t mu n i ch i, c n n dàu dàu nh chim b nh t trong l ng, cá

sa vào r .Bà H ng v n m c lo làm bánh bán, bà không ý n s kh ng ho ng tinh th n c a

con. H i hôm bà than th v i con, ý bà mu n t gia o khó kh n cho con bi t v y thôi, chkhông ph i bà tính ép con làm giáo t ng ng có l ng mà nuôi bà. Bà quen cái c nh nghèoã m y m i n m r i. Tuy bà ã g n n m m i tu i, nh ng bà ch a m t m i mà c n ph i c y

con giúp .Chi u b a sau, m con ng ng i n c m, thình lình V nh Xuân h i m :- Ví nh con i h c thêm n a, mà con làm sao c m c con, má kh i t n ti n cho

con, v y mà má nhà má mua bán má ki m l i cho má s ng hay không má ?- Má lo là lo cho con, ch ph n má d dàng, má có lo gì âu. Má không c n làm

ng ê làm chi cho m t, m i b a má gói vài ch c cái bánh ch, ho c má xôi m tchõ xôi mà bán, c ng có l i mua g o n không h t. Con kh i lo cho má.

- Con s con i h c n a, mà h c t i b n n m, má nhà mua bán không n, r iph i ch u ói rách ch .

- Không, không. M t mình má thì má s ng d dàng. D u con nhà ây cho má nuôim n a má c ng không s . Ng t con i h c n a, mà l i i xa, ph i t n ti n nhi u,

nên má m i s má lo không n i.- Con tính con c y ng i ta bao cho con i h c ng má kh i lo.- Con c y ai ? C u Ba con nghèo r i, nó bao làm sao cho n i.- Con tính con c y th y con. Con xin th y giúp cho con m i n m 10 ng ng con

n h c. Ch ng con làm vi c có l ng, m i tháng con s góp mà tr l i.- c l m. N u ông Giáo Huân ch u cho con m n ti n mà n h c thì má h t lo.

Thím H ng thi u gì ti n. Thím bao d nh ch i.- Bà Giáo c ng th ng con l m. Hôm thi u m i v , con có lên th m th y con.

Th y con m ng d . Th y con khuyên con ph i rán h c thêm b n n m n a ng

p thân danh. S n tr n c i luôn ng b n a ch ng u ng l m. V y qua T ti con s n n n v i th y con.

- Thi t cái nghèo nó d quá. Con mu n i h c, mà nhà l i không có ti n. N u má ddã nh ng i ta thì con mu n h c ch ng nào má c ng ch u.

nh Xuân ã an lòng v ph n nhà r i. Nh ng còn vi c c y ông Giáo Huân, ch abi t ông s n lòng giúp hay không ? ó là m t m i lo nó v n vít trong trí c u luôn luôn, b i

y c u không vui mà i ch i, m c d u g n t i T t, ngoài ch h ch ng mà bán th ,m m i c ng nh bu i chi u, thiên h i ch T t r n r n.

t u 27 tháng ch p thì có ch êm. Các ti m u m c a bán sáng êm. Còn trongnhà l ng c ng nh các n o ng chung quanh, thì b n hàng d n mà bán th . Hai bên

ng ng i ta có c m cây làm r p ng ban ngày ng i bán cho kh i n ng. i ngõ nàong th y d a h u, c i cây, c c i, chu i, b i, quít, cam v i h t d a khô. Trong ti m c ng

nh m y gian hàng trong nhà l ng thì ng i ta bày cam Tàu, chà là, h ng khô, trái v i v ing ph i. T ng li n treo bán c ng nhi u, l i còn treo kh n l a v i dây l ng xanh, ,

vàng, h ng, màu làm cho ch có v t i c i c bi t m i ra ch T t.i chi u bà H ng v n Thanh b ng thúng i ch ng mua chút nh mà n T t

i ng i ta. n t i bà m i v , mua c hai n i chu i m h m, m t trái b i v i m tp d a h u nh . Bà khoe ch T t ông o vui l m. D n c m n v i V nh Xuân r i bà c

thôi thúc con ra ch mà xem thiên h mua bán. M t n m m i có m t l n vui nh vây, khôngnên b qua.

nh Xuân không dám trái ý m , nên c u thay s ch s r i i ch i. C u i mà trongtrí l l ng, không quy t nh i h ng nào, mua v t gì. Ra t i ch , c u th y trong nhà l ngng i ta i ch t n t, mà m y ng chung quanh ng i ta c ng ông d y d y. C u ng ngóthiên h l i qua m t h i r i c u th b c trôi theo l ng sóng ng i, ch m chân bò trên con

ng hông nhà ch , là ch hàng d a h u nhi u h n h t. i ngang phía sau gian hàng c aCúc H ng ng i bán m y tháng nay, c u ngó vô nhà l ng thì th y ch Cúc H ng, c ng nhch ch Hai T , ch nào c ng có ôi ba ng i mua , ng i n y ra i ng i khác ráp l i,luôn luôn có khách hàng hoài.

nh Xuân xu ng mút ch cá r i b ng qua phía bên kia mà tr lên. Phía n y tr ng tr i,vì bán th a th t, nên ng i ta không ông l m. i giáp hai bên r i thì ã n a canh hai, ngh alà l i 10 gi . V nh Xuân th y trong nhà l ng ng i ã th a c u m i b c vô ó, tính b t t

u trên i tu t t i u d i, ng xem coi Cúc H ng bán th gì.Lúc c u i g n t i gian hàng c a Cúc H ng có vài ng i ng l a cam h ng mà

mua. Còn ch Hai T thì ch ng i ngó mông, vì không có khách hàng. Ch th y V nh Xuân thìa tay ra ngo t mà nói: “L i ây ch i. Có mua h ng, cam hay là d a h u thì ghé ây. Hàngy bán r l m mà bán c u danh ch không ph i c u l i”.

nh Xuân men men i l i.Cúc H ng tay m c cân cam mà bán, song cô th y V nh Xuân thì cô nói l n: “D

hôn. i t i b a nay anh Xuân m i ch u i ch T t”.Xuân chúm chím c i.Ch Hai T nói:- Ng i ây em, ng i nói chuy n v i ch ch i.

nh Xuân ng i ch m h m tr c gian hàng c a ch Hai T mà nói:- i ch T t ông quá ch Hai há.- Bây gi h v h t phân n a r i. H i chi u m i thi t ông, chen ch n không l t.- Ch bán khá hôn ?- Ba ngày T t ai bán c ng c h t. H i chi u h bu l i làm ch m t h t s c.- Bán ây t i m y gi m i d n v ngh ?- n v sao c. T p ng i ng mua ây là t p i h i chi u. H ã v h t

nhi u r i. Còn m t m lát n a ây h s v h t. Mà ch ng ba gi khuya có t p

khác i ch n a. Ch s ông l i cho t i tr a. D n v r i vài gi ph i d n tr rai, h i nào mà gánh.

- luôn ngoài n y r i làm sao mà ng ?- m b y ây mà ngh l ng. Ch v i con T thay phiên v i nhau, ng i n y ng thì

ng i kia th c coi ch ng luôn hai bên.- t ch t.- Có ba êm mà nhi u nh i gì. Bán ch T t thì ph i ch u c c ch .Bên Cúc H ng bây gi khách hàng ã i h t r i. L i có ba b n ng i ghé coi bên

ch Hai T .Cúc H ng kêu mà nói: “Anh Xuân, anh xê qua ây cho em h i th m m t chút”.Cúc H ng tr i s n m t t gi y bên phía tay m t c a cô, ch ng Xuân qua thì cô ch t

gi y mà m i ng i r i cô h i:- m nay anh i âu m t, không th y anh ra ch ch i ?- Qua bu n quá nên nhà ch có i âu.- i sao mà anh bu n ? Vi c nhà có u chi tr c tr hay sao ?

nh Xuân day m t ngó ch khác, b bu n hiu, không mu n nói.Cúc H ng thôi thúc:- Anh bu n v vi c gì, xin anh nói cho em bi t. Không bi t ch ng em c ng có th

làm cho anh i bu n ra vui c ch .- Khó l m. Vi c qua bu n, qua còn ng tính mà g . n T t r i qua g c

hay không qua s nói thi t cho em bi t.- Em mu n bi t li n bây gi . N u có r i thì em s ti p tay v i anh mà g .- Vì liêm s nên qua không c phép nói cho em bi t.- u có vi c chi bí m t hay kh n kh , anh ph i gi u kín, thì gi u ai ch gi u em

a sao ? ã có th nguy n v i nhau r i, anh vui thì em vui, anh bu n em ph ibu n. Sao anh còn nghi b ng em nh v y ?

nh Xuân ngó ngay Cúc H ng, b bu n l m.Cúc H ng bi t V nh Xuân au kh nhi u mà lúc y ch Hai T l i ng i day l ng qua

phía bên nây, d ng nh có ý mu n cho hai tr nói chuy n thong th , kh i ái ng i.Cúc H ng m i nói:- Có chuy n gì làm cho anh kh tâm, xin anh nói thi t cho em nghe. Anh ng gi u

em. Anh gi u thì em càng bu n h n anh n a. Nói i.nh Xuân a n c m t và th m t h i dài mà.nói:

- Qua s qua i h c n a không c em à !- a! Sao v y ?- Hôm qua thi u qua v , vì qua m ng quá, nên qua vô ý, không suy ngh cho k

vi c i h c t i b n n m. Cách vài ngày má qua nói chuy n v i qua, má qua v cht cho qua th y ng t n th c a qua gay go l m, ch không ph i d âu.

- i h c t nhiên ph i ch u c c. Mà h c cho t i b n n m t nhiên s c c ph i kéodài nh ng ch sao.

- Chí quy t l p thân qua có s c c kh âu em. Qua s là s ng qua i nó bítch t, qua t i không c n a, cái ó m i nguy h i ch .

- Sao mà bít ng ? Anh nói rõ cho em nghe th coi.- Má qua c t ngh a nh v y: qua i h c thêm b n n m c h c b ng, thì nhà

tr ng ch u c m, cho ch , phát qu n áo, nón giày, ngh a la nhà tr ng lo choqua no b ng m thân, có ch n m ng , có ch ng i h c, có gi y m c sách v

t. Nh ng qua c ng ph i có m t s ti n riêng b túi mua l t v t c n dùng,n bánh, n hàng chút nh, nh t là tr ti n xe, ti n tàu, khi i t u tr ng và

khi bãi tr ng v . Má qua than th nhà nghèo, má qua bán bánh trái có l i nh t là hay, làm sao có d mà cung c p cho qua i h c xa c. Qua nói thi t v iem, qua quy t h c ng l p thân, qua s n sàng xông l t t t c khó kh n, c c kh .

Qua không c n bánh hàng chi h t, có ói thì qua bóp b ng mà ch u. ây lên MTho qua i b , không c n ph i i ò hay i xe. Ng t ch ng lên Sài gòn mà h c ti pthì ng xa xuôi cách tr , không th gì i b c, t nhiên ph i i tàu. Tuy tàun ti n không ph i nhi u, song m i n m i lên hai l n, i v hai l n, thì hao t n ítm c ng n b n, n m ng b c. y v y n u qua i h c n a thì m i n m ph i có

ti n nhà cung c p cho qua ít nào c ng m i ng b c, qua i h c m i c. S ykhông ph i nhi u, nh ng nó quá s c c a má qua, cung c p vài ba ng ho c maycòn rán c, ch n b c ch c thì vô ph ng.

- ng là chuy n gì, ch chuy n ó anh ng lo. Bác cung c p cho anh không n i,thì em lãnh em giúp cho anh i h c.

- Khoan ! Vì em c theo h i hoài, nên qua ph i nói thi t cho em nghe, ch vi c n yqua ã tính r i.

- Anh tính cách nào ?- Qua tính n T t r i qua lên th m th y mình và t gia o c a qua cho th y nghe,

i qua xin th y làm n bao cho qua m i n m 10 ng b c ng qua n h c.Ch ng qua h c r i, qua i làm vi c lãnh l ng qua s tr góp l i cho th y, tr b nghai c ng c. Hôm thi u r i v , qua có th m th y. Th y khuyên qua ph i h cthêm, ch ng b . Vì v y nên qua nói ch c th y ch u.

- Nh th y không ch u r i anh làm sao ?nh Xuân châu mày suy ngh r i áp:

- Qua ph i b mà i qua ng khác, ch bi t tính làm sao ? Qua xin làm giáo t ngng d y h c lãnh l ng mà n.

Cúc H ng chân nói:- Không c. Anh không nên b d c nh t ng lai r c r ã l ra tr c m t anh

i. Em không b ng lòng cho anh b . Anh ch ng c n yêu c u th y bao làm chi.Anh cho em giúp anh ph i h n. T ng là h c m i n m t n m t hai tr m thì khócho em thi t, ch vài ba ch c thì em giúp d nh ch i. Em bán ch a y m t n mmà hôm r m em tính th , thì em có l i h n 50. Bán d p T t n y em l i thêm ítch c n a. Em buôn bán nuôi anh n h c c mà.

nh Xuân nói:- Em tính nh v y qua khó ch u quá.- Khó cái gì ? Em bao cho anh n h c. Sau anh làm nên anh tr l i cho em, tr v n,

tr l i, ho c tr b ng hai nh anh tính tr cho th y v y c ng c. Anh tính ch ci coi m i n m ph i giúp cho anh bao nhiêu anh n h c.

- i ng.- Ít quá. Ph i hai ch c m i .- Nhi u quá vô ích.- Thôi thì 15 ng, ch 10 ng ít l m. i h c anh ph i s m c n dùng em theo

mà xài, nh l c ch i u, bàn ch i r ng, cùng nhi u th l t v t n a. S n ây em a tr c s ti n n m th nh t cho anh. Nh có thi u thì bãi tr ng n a m mem s a thêm.

Cúc H ng d r ti n l y ba t m gi y b c 5 ng x p vào mi ng gi y gói trà màgói l i r i a cho V nh Xuân.

nh Xuân d d không mu n lãnh.Cúc H ng c i và nói:- Anh c n ph i có m t ng i giúp anh m i i h c c. Em lãnh em giúp cho anh

kh i c y ng i khác, sao anh l i d c d c. S n ây thì l y i cho r i. M i n m em giúp m t s nh v y cho t i ch ng nào anh h c thành công hoàn toàn r i m i

thôi.- Em giúp r i qua v qua ph i nói sao v i má qua. Nói thi t thì k quá.

- Ý ! Nói thi t sao d c... , anh nói ch Hai T nghe anh than, ch ng lòng, nênch ra ti n bao cho anh n h c, sau anh s tr l i. Anh c nói v y i. Em s d ntr c ch ng có ai h i, ch c ng ch u có nh v y.

nh Xuân nghe nh v y m i ch u l y gói ti n, v a vào túi v a nói:- Trong túi h t b c ti n, d u tráng s c ng ph i ch u h th n. Làm trai mà c y s c

àn bà ng l p thân thì hèn quá. Nh ng tình th ép bu c nên qua không th gili m s c. Qua xin Tr i t Thánh Th n bi t cho qua. Mà thà là ân ngh a gom

m t tay, ngày sau d cho qua n áp h n.Cúc H ng nói:- Anh làm nên, em c ng c h ng. V y em lo buôn bán, anh lo h c t p, m i

ng i lo m t th , góp s c cùng nhau mà xây nên h nh phúc chung, ch ân ngh a gìâu.

nh Xuân v a ng y v a nói:- u không ân thì là ngh a. Mà ngh a càng n ng thì tình càng sâu. Thôi, qua v ,

ng i nói chuy n lâu quá, ch ng kh i ng i ta d ngh .nh Xuân b c qua cáo t ch Hai T . Ch vui v nói ; “Em v hay sao ? Còn hai

bu i ch êm n a. T i ra ây nói chuy n ch i nghe hôn em. Ch không có anh em trai, ngheem h c gi i, ch th ng quá. Ra ây ch i v i ch ng ng i chi h t…. Khoan, khoan, em l y

t trái d a em v n ch i. Con B y Hô nói d a ngon, nó t n cho ch n a ch c h i t i. Emy m t trái v n th coi. i ch T t v ph i có th gì, ch v tay không, coi sao c”.

Ch vói l y m t trái d a h u mà trao cho V nh Xuân. C u cám n, day l i ngó Cúcng mà c i, r i ôm trái d a i v , tuy h t bu n r u, song thêm ng n ng i.

Bà H ng v n th c ch con, th y con b c vô, tay có ôm m t trái d a h u thì bà h i:- a âu v y ? Con có ti n hay sao mà mua ?- Th a, không. D a c a ch Hai T cho con. Ch mua n a ch c, ch nói gi ng d a

y ngon l m. Ch cho con m t trái bi u em v n th .Bà H ng v n l i l y trái d a a g n èn mà coi. Bà nói trái d a n y áng b n, n m

c, cu ng nh , v c ng, già l m, ch c ngon. Bà h i con nh mu n n li n thì bà x cho màn.

nh Xuân nói dành T t cúng r i s n, không nên n tr c ông bà. C u ôm tráia em trên bàn th r i hân hoan th a v i m :

- Con h t bu n, h t lo r i, má à.- Sao v y ?- Có ng i ch u bao ti n cho con h c thêm r i.- Con có lên trên ông Giáo hay sao ?- Th a, không. Con không có lên. Mà bây gi con kh i nói v i th y con. Ch Hai T

th ng con, ch nghe con t vi c nhà c a mình b n ch t, ch ng lòng nên chch u cho con m n m i n m 15 ng ng con n h c. Ch ng h c thành công r i,con làm vi c có l ng con s tr l i cho ch .

- t d há. Ph i Hai T là v chú S m, bán hàng ngoài ch ó hay không ?- Th a, ph i. V chú S m làm tài phú cho ti m thu c Qu ng Sanh ng ó.- Con quen v i Hai T h i nào ?- Con quen thu nay, m t ch v i nhau, ch ph i xa l gì sao mà không quen. Ch

không có em trai, nên ch a con l m. H i nãy ch a tr c 15 ng cho con nc n m u ây. Ch h a m i n m ch a m t s ti n nh v y cho con i h c n n m.

nh Xuân móc túi l y gói b c m ra cho m coi. Bà H ng v n l s c vui m ng, bi ucon c t dành mà i h c, bà nói có ng i giúp con nh v y thì bà nh lo.

nh Xuân nói:- Ph n con i b c thì ã yên r i. Bây gi con ch còn lo má nhà mua bán không

bi t có n hay không ?

- i ! Con ng có lo cho má. Con c lo h c cho gi i ng l p thân. Má nhà, má s c ch u ng v i i. Rán h c cho nên danh i, r i con s nuôi má. Ch ng ó

má n không mà i ch i.- Con h c, con s thành danh cho má h ng sung s ng. Con h a ch c v i má.

con vui c i, nói chuy n t ng lai ch i v i nhau m t h i r i V nh Xuân i ng , bàng v n i h p bánh ng khuya em ra ch bán.

Hai êm sau, V nh Xu n i khuya khuya r i m i ra ng i t i gian hàng c a ch Hai Tnói chuy n ch i m t lát, vì mu n tránh ti ng, nên không mu n ng i bên phía Cúc H ng mà

ng không dám chà l t lâu.Vì ch T t ng i ta ông, bà H ng v n ph i làm bánh, ph i xôi n p nhi u ng bán

khuya, bán chi u hai bu i, bà ki m l i c sáu, b y ng, b i v y có ti n mua màcúng ba ngày T t nh thiên h .

Qua T t r i, ng i ta ít mua . Nh ng b n hàng ng i bán hàng trong nhà l ng khôngn d n ra bán s m, h nhà ngh , tính mùng 8 ho c mùng 10 r i s bán m hàng n m m i.

nh Xuân i ch i, không th y Cúc H ng v i Hai T ng i bán, c u m i i vòng raphía sau ch , r i i theo con ng lên d c c u s t. Ch Hai T ng n y. Ch th y V nhXuân i ngang ch b c ra kêu c u và m i ghé nhà ch i.

nh Xuân vô. Ch Hai T m i ng i, rót m t tách r c trà m i u ng, r i ch kéo ghng i g n mà nói nh : “Vi c riêng c a em, con T ã có thu t u uôi cho ch nghe rõ h t.Ch th ng h t hai em, ch coi c ng nh em ru t c a ch v y. Hai em h a h n ngày sau sph i hi p v i nhau, n u c v y thì ch m ng l m. Em ng ái ng i chi h t. Em ng có ghéch ch v i con T bán th ng n a, r i ng i ta x m xì th u t i tai cha m con T r i nó bbó bu c khó lòng. Em mu n nói chuy n gì v i nó thì bu i chi u ch không i bán, em ra nhàch mà nói, r i ch trao l i l i cho nó. Làm nh v y kh i ai nghi. Con T th ng em, nó lo

ng chút. Nó s em i h c không có áo qu n b n cho lành l nh ng i ta. Tuy nói nhàtr ng phát , song c ng ph i ch ng i ta may, r i m i phát c, b i v y nó có c y chmua r i m n may cho em m t b l a v i m t b v i ng b a khai tr ng em có s n

n mà i. V y tr a hay chi u em có i ch i thì em em ra cho ch m t cái áo v i nu t cáiqu n ng ch a cho th may o ni may cho v a. Hàng v i v i ch mua r i ây. ch l ycho em coi.

Ch Hai T m t l y nu t x p l a tr ng v i nu t x p v i tr ng tr c m t V nhXuân. C u r coi s sài r i nói: “ c em còn b n. Cúc H ng mua làm chi n a thêm t nti n”.

Ch Hai T nói: “ y ! Nó có tình nên nó lo cho em. Em nh n lãnh cho nó vui lòng.Chi u em em ni ng ch m n may cho k p.

nh Xuân v r i chi u em m t cái áo v i m t cái qu n giao cho ch Hai T . Thmay may trong m t tu n l thì xong, nên ch Hai T nh n V nh Xuân ghé l y.

Cúc H ng v i Hai T ã d n hàng ra ch bán h m nay.nh Xuân s m i h c ã xong r i h t.a 29 tháng giêng khai tr ng. V nh Xuân xu ng Gò Công l y gi y t xong r i, nh

sáng 28 i ò mà lên M Tho.m m i 27, c u ra ch t giã Cúc H ng v i ch Hai T r i i th ng lên trình v i

ông Giáo Huân mà i. Sáng 28 c u c y m t ng i trong xóm vác giùm r ng em xu ng gheò u sau ch cá. C u i theo sau, ph i i ngang qua ch .

Cúc H ng v i Hai T ngó th y, c hai ng i u ng d y mà ngó. V nh Xuân v iCúc H ng l y m t nhìn nhau ng i t bi t, k ti n hành, nh ng không nói gì c. Duy cóch Hai T nói l n: “Em i m nh gi i nghe hôn em”, V nh xuân d nón chào, nói: “Cám n”,

i ngó ng i yêu m t l n chót.Ch Hai T b c l i nói nh v i cúc H ng: “Nó b n m i may, nh ng b n v ,

ch không b n hàng”.Cúc H ng v a ng i xu ng, v a nói: “T i tánh không a se sua”.

Cách m t lát nghe tù và th i d i b n ch , th i luôn ba hi p.Ch Hai T kêu Cúc H ng mà nói: “Ghe ò lui”.Cúc H ng bu n hiu.

N TH NHÌGI L I NGUY N C

(6) Inh Xuân ra i, tuy c u ôm p m t chí l p thân r t m nh m , l p thân ng tr th o,

ng ph tình, ng thoát kh i th p hèn mà b c lên vinh di u, song ò m dây t t r i b n,u ng ngoài v n tay trên mui ghe, trong lòng c m xúc vô cùng. C u ngó lên ch , c u oán

bây gi có l Cúc H ng ng bùi ngùi nh b n tr m n m vì nhau mà ph i ly h ng, r i c utrông v xóm Cây Me L n, c u nh bà m già ph i rán ch u v t v , qu nh hiu, cho con baynh y tranh ua, ng t o m t i s ng m i m , th nh th i, an vui, sang tr ng.

Tr o phu chèo b mái chèo s t s t, anh à công m t lát rúc tù và m t h i ng kêukhách i ò. Trong thuy n ã có m t ng i khách trú, hai ng i àn ông và hai ng i àn bà,thành th cái mui tum húp mà ph i ch a n sáu ng i. V nh Xuân ngh mình chun vào ó

a thì ch t ch i khó th . Tr i ch a n ng g t, c u i nón ng i ngoài cho mát m .ò i xa ch r i. Bây gi hai bên mé r ch nhà c a th a th t, nh ng v n t c liên

ti p b t bùng mà v n nào c ng tr ng d a cau v i chu i ch ít th y cây gì khác.t tr i lên cao gi i n ng nóng m t, V nh Xuân chui vào mui, chen ng i m t bên

ng i khách trú.Hai ng i àn bà xu ng t i b n ch là ng i bán trái cây th ng lên M mua mít,

i, quít, cam, ch v ch Gi ng mà bán. Hai ch bi t bà H ng v n Thanh, th y V nh Xuângi ng bà m i h i ph i là con c a bà hay không. C u nói ph i. Hai ch h i c u i M có vi cch . C u nói c u i h c, sáng b a sau là ngày khai tr ng.

Hai ch ráp nói chuy n v i V nh Xuân, nói ò ra Vàm Gi ng b n c ng c, l i gióng c, nên i lâu l m, có l t i m i lên t i M Tho. V nh Xuân nghe nh v y thì than ò lên

i ph i ch t i sáng b a sau vô tr ng m i c. Hai ch h i có quen v i ai trên M Tho haykhông. V nh Xuân nói m i i M Tho l n n y là l n u nên ch a quen v i ai h t.

t ch nói: “Không có quen thì có ch âu nlà ngh êm nay. Em m n phòng ngkhách s n ph i t n n m t ng b c. Nh em mu n ít t n thì em nói v i ch ò êm nay luôn d i ò mà ngh c ng nh hai ch em qua v y. Em tr thêm m t c c mà thôi!”.

nh Xuân nghe nói nh v y thì m ng, kh i lo ch ng n a.n n a chi u, ò lên ngang vàm K Hôn. Ch ò i góp ti n ò m i ng i 4 c c.

nh Xuân xin cho ngh d i ò i sáng r i s nh p tr ng. Ch ò bi u tr thêm m t c c.nh Xuân tr li n.

i èn r i ò m i lên t i ch M Tho. Hành khách i h t, ch còn có V nh Xuâni hai ch mua bán trái cây mà thôi.

nh Xuân lên ch n m t tô cháo Qu ng ông no cành, mua h m t bánh mì, r ith theo mé sông mà ch i. Châu thành M Tho l n h n Gò Công, buôn bán th nh h n, màdân c c ng ông h n. Quang c nh thì vui, nh ng vì ban êm, l i x l , V nh Xuân khôngdám i xa, i t i nhà ga xe l a r i tr l i ò mà ngh .

Hai ch mua bán trái cây n m trong mui, mà n m phía sau, ch a phía tr c cho V nhXuân n m. Hai ch nói chuy n nhà v i nhau, m t ch thu t vi c ch ng mê sa v bé, nói màgi n, d ng nh mu n gây l n. Ch kia c i ng t, r i ki m l i l ôn hoà khuyên b n: “Thàn ông, ai c ng v y, h i nào nhà ghen. H có v bé, h theo nó, thì mình kh i t n c m kh iu h h ”. Ch n nói: “Ch ch a có ch ng, nên ch nói nghe xuôi quá. tôi ch ng con m t

mà coi ch ng ch có ch ng, ch s vui bòng chia ch ng v i ng i khác hay không. Tôi nóithi t v i ch , tôi nh t nh b a nào ây tôi ph i x n u tóc c a con ó tôi m i nghe”.

nh Xuân n m nghe hai ch nói chuy n ghen thì t c c i, không dè con ng i ã có r i, mà còn có th em tình yêu v san s t cho ng i khác c.

u nh l i Cúc H ng yêu c u m i, yêu mà không ích k , yêu mà l i quy tgiúp cho c u v t lên cao h n ng i, nên lo cho c u t chút, ã giúp b c ti n cho c u i h c,

i còn may qu n áo cho c u kh i rách r i. Có m t ng i v nh v y trong nhà n lòngnào mà yêu ng i khác n a cho c. Có l ch bán trái cây n y n v i ch ng không cótình, không có ngh a nên ch ng bu n m i i tìm tình yêu khác vùi l p nh ng n i b c trí,kh tâm.

Hai ch àn bà ng quên không còn nói chuy n n a. Bây gi l i nghe xu ng b i màrao bán n, v a m i nghe rao bánh bò, bánh cam, r i l i nghe rao th t bò bánh h i!.

nh Xuân l c nh, nh nhà, n m tr n tr hoài, ng không c. C u th m , nh Cúcng, nh Hai T , nh Giáo Huân, r i c u nh sáng mai c u s nh p tr ng m r ng h c

th c và rèn t p v n ch ng mà bay nh y v i ng i i, cho m già h t c c thân, cho tìnhnh n c th a nguy n.

Sáng ngày sau, V nh Xuân lên b mua m t c p l p x ng xu ng n v i bánh mìmua h i hôm r i kêu xe kéo và t giã ch ò v i hai ch bán trái cây, ch r ng i vô tr ng.

Nhà tr ng m c a: ã có c ch c trò các h t ch c s n ngoài c a i ng i ta chovô. V nh Xuân r ng trên l ng, ng chung l n v i ám h c trò y, làm quen nóichuy n v i nhau, h i th m nhau cho bi t trò nào h t nào.

úng 8 gi r i, ng i gi c a tr ng m i m c a gi a kêu h c trò vô và d t h t ith ng vô phía trong xa. Có m t th y ng i t i cái bàn ngoài hành lang.

i trò u ph i ghé ó nói cho th y biên tên h và quê quán r i th y ch thang bi uem r ng lên l u l a gi ng mà n m, n m th nh t qua l u phía tay n t, n m th nhì quau phía tay trái.

nh Xuân tuy là h c trò m i, song c u không b ng chút nào. Lên l u c u th ygi ng s p b n hàng ngay ng n, m i hàng kê h n 30 cái, gi ng cây s n en, nh ng khôngcó chi u g i. C u nh m hàng gi ng d a bên c a s , phía m t tr i m c, có thanh khí s m

i, l i kh i b n ng chi u, c u bèn em r ng mà choán m t cái khúc gi a.u ng b i r i không bi t làm sao có m t chi c chi u tr i gi ng mà n m. Th i

may trò Nguy n Ng c Ch n, Gò Công, thi u m t khóa v i c u, trò em r ng lên t i.Xuân m ng r , kêu Ch n bi u l i choán cái gi ng k ó ng anh em n m g n thau.

Ch n nói Ch n i tàu lên Ch L n r i i xe l a m i xu ng t i. Anh em ng bàn tính v sthi u chi u, thì nghe m y trò chi m hàng gi ng phía trong r nhau i ch mua chi u, muathau r a m t và mua ca u ng n c.

Ch n bi u Xuân ây coi ch ng r ng Ch n i mua luôn cho hai ng i và muabánh mì th t xá xi u ng tr a n cho ti n, vì ngày mai nhà tr ng m i b t u n u c m cho

c trò n.Xuân g i 3 ng b c cho Ch n i mua , nói m n, g i, l c, bàn ch i r ng ã có s n

trong r ng r i, nên kh i mua m y món ó.Ch n i r i, Xuân i m t vòng giáp h t cái l u ng xem ch i. H c trò các h t, t p ôi

ba trò, l n l t t i hoài không ng t. V nh Xuân ng i trên cái r ng mà ngó, các trò u lho c, ph i chung s ng v i nhau m t th i gian r i m i quen. C u th m ngh mà m ng GòCông có c b n Ch m thi u v i c u. May có c m t b n ng h ng chia s t bu nvui trong bu i u thì c ng kh .

n tr a Ch n i ch v , chia mua cho Xuân và tính giá nh v y:Chi c chi u nh tr i gi ng ... 4 c cCái thau r a m t ... 5 “Cái ca múc n c ... 2 “Th t xá xi u ... 2 “Hai bánh mì ... l “

Ch n nói: “Ph n b n h t th y là m t ng t . Tôi mua th t v i bánh mì nhi u ng dành n luôn bu i chi u, kh i i mua n a. Tôi mua ph n tôi c ng y nh v y. Nh ng tôi th yti m bánh có bánh bàn nh coi b ngon l m, nên tôi có mua riêng m t cây t i n ch i.

Ch n tr ti n d l i cho Xuân m t ng sáu c c.Xuân l y chi c chi u tr i lên gi ng, m r ng l y m n g i b ra, r i nh m th .

c n dùng r i, c u h t lo gì n a, c u c chí th m ngh bà m c u thi t là sáng su t, i h cxa ph i có ti n riêng, n u không có thì làm sao có chi u mà n m, có thau mà r a m t.

n gi chi u nghe h c trò nói có dán gi y biên tên chia ra hai l p. Xuân v i Ch nkhóa r ng r i d t nhau xu ng t ng d i mà coi. Thi t qu h c trò n m th nh t chia ra hai

p A và B. Xuân h c l p A, còn Ch n n c l p B.Chi u b a ó h c trò c và m i trong hai niên khóa u t i . M i l u có m t th y

gác gi tr t t . Sáng b a sau, h c trò coi theo gi y mà vô l p, r i ng i ta phát sách, v ,c, vi t. Các vi c xong r i thì m y giáo s ng i Pháp b t u d y li n.

Cái ngày V nh Xuân trông trót hai tháng nay ã t i.u c h c ch c ch n r i. Bây gi ch lo h c, h c cho siêng, h c cho gi i, ng m

già c vui lòng, ng tình nh n kh i th t v ng.Cách vài tháng sau, nhà tr ng phát áo qu n, giày nón, h t. Sáu ch c c u h c n m

th nh t m i c lãnh y ph c, có d u hi u c a nhà tr ng b n qu c, h lên l u ngh tr a thìy ra s m soi. Ban êm có c u i th y gác ng r i, thì lén d y b n th m i coi v a hay

không, r i nh m nhíu coi hình dáng p th nào.nh Xuân quen tánh ôn hòa th n tr ng, nh ng c ng không kh i trông cho mau t i

chúa nh t ng b n s c ph c m i mà i ch i.c có b n tháng r i thì t i bãi tr ng n a n m, h c trò c v ngh 20 ngày. Tuy

th i gian h c t p ng n ng i, song V nh Xuân ã s n chí t n th , l i c ng ã c m y giáo sng nh các b n h c trong l p nh n th y V nh Xuân có ng gi t gi i nh t hay nhì cu im.

Xuân ã k t b n thân v i m t trò nhà bên Ch C , nên bãi tr ng Xuân em r ngi m n chi u qua nhà b n mà g i, ngh v nhà không t i ba tu n nên ch ng c n ch r ng v

làm chi. Xuân tr i ch n gói hai b c a Cúc H ng may cho v i các áo qu n c a nhà n ci phát, ng v c y m k t nút m y b tây cho ch c ch n và c t s a m y b mát l i

ng b n cho v a. C u ngh nh nhà b n m t êm r i sáng ki m ò ch Gi ng, c u m i kêuxe kéo ch gói áo qu n v i gói sách v c n ích qua ò mà v . Ch ò ã có a c u lên hômtháng giêng r i, ã quen v i c u, bây gi th y c u i v , m c tây àng hoàng, áo n nút

ng thau, bâu áo và trên nón có thêu lá cây b ng kim tuy n, không dám xem c u là ng ikhách th ng, nên b i buôi, ni m n h t s c.

Nghe ò còn c gi n a m i lui, Xuân trong mui ng lên ch n u ng cho noi s tr l i. C u ngh ã n a n m r i, mà mua và n hàng ch a t i 4 ng b c, th thì

không c n ph i ti n t n thái quá. C u vô ti m cháo n t i hai tô mì, mua hai bánh mì v i haip l p x ng chung m t gói, bu c ây ch n ch n r i xách i. C u ghé ti m trà mua m t gói

trà i H ng m t c c, v i phong bánh in m t c c n a. C u i ngang ti m Chà th y có ch nbán th . C u tr giá l a mua m t cái ch n m i sáu c c ng gói cho r ng rãi.

Tr xu ng ò, Xuân th y có m t bà già mà thôi, hành khách ch a l i ông. C u mócgói bánh mì l p x ng trên mui ghe r i c i giày thay áo qu n m c mát ng n m ng i choti n.

Chuy n n y c u m i ch u m c b hàng tr ng còn m i tinh. C u so n l i, s p h t c a nhà tr ng phát vào cái ch n m i mà gói riêng. Còn m t b mát b ng v i tr ng v i

kh n bàn, mu soa, ki ng, l c, bàn ch i, thì c u gói vào cái ch n c v i trà tàu, bánh in vàsách v . C u riêng m t cu n sách ngoài ng n m c ch i, còn m y gói v i giày c u

y vào m t góc cho tr ng ch .Hành khách xu ng thêm hai ng i n a, m t ng i àn ông, m t ng i àn bà. Ch ò

nói b a nay ò r ng, bi u à công th i tù và m t c p chót r i có lui cho thu n n c. Thi t qu

có m t ng i gánh l i g i hai gi th m cho m t b n hàng Ch Gi ng, tr ti n ch , chkhông i theo, nhà c ng không có ai i ò thêm n a.

ò lui. Hành khách ch có b n ng i nên r ng rãi, ai c ng n m c.p n c xuôi l i có gió xuôi, b i v y ra kh i vàm r i tr o phu tr ng bu m mà ch y,

kh i chèo. M t tr i v a tr t bóng ò ã t i Vàm Gi ng, g p n c l n i vô vàm i xuôi n a.Ch ò ón tr c b a nay v t i Ch Gi ng s m l m, ch ng n a bu i chi u.

nh Xuân nghe nói nh v y bèn ng i d y. Bây gi ò vô r ch Vàm Gi ng, hai bêncây c i r m r p, án gió không b c bu m c n a. Tr o phu h bu m r i gay chèo mà chèo,nh n c xuôi nên ghe i l l m.

Ly h ng ã g n n m tháng, hôm nay c tr v nhà, lúc g n t i, t nhiên V nhXuân khoan khoái, trông n cho mau ng m ng m , th y ng i yêu, cho ph tình hoài

ng.Vô kh i Ch M i, ch ò xin ti n ò. V nh Xuân bi t ò ã g n t i r i, m i thay ,

n s c ph c h c sinh tr ng b n qu c mang giày, i nón, ra ng d a mui mà ngó hai bên.u nh gói bánh mì l p x ng mua h i s m m i, nh ng s vui m ng tràn ng p cành hông,i v y c u không mu n n th gì h t. C u ng ngó v n t c, ngó nhà c a dài theo mé

sông, ngó ng i ta i trên b l , ngó th gì c ng vui, c ng p.ò g n t i b n ch . Anh à công c m tù và túc vài h i. Trên b tr nh ch y theo la:

ò v ”. Trong ph ng i ta b c ra ng ngó. Hành khách s a so n hành lý. V nh Xuân vóiy cái gói bánh mì nhét vào gói ch n c , r i ch ng ò c m sào, c u xách hai tay hai gói, t

giã ch ò mà lên b . C u do con ng bên hông ch i lên phía nhà vi c ng v xóm CâyMe L n.

Tr i chi u mát m , V nh Xuân hân hoan. Hai bên ph ai th y Xuân i ngang c ng li ct ngó, mi ng Xuân chúm chím c i.

Bây gi c u m i s n b c, i ri t v nhà ng th m m .Bà H ng v n Thanh b ng thúng n p i ra sau hè tính vút cho ráo ng khuya xôi mà

bán. Nghe ti ng giày l p c p ngoài l , bà xây m t ngó ra. Bà th y con, bà v t la l n: “Xuân!”.nh Xuân c ng la l n: “Má”.

nh Xuân xách gói i ri t vô sân. Bà H ng v n b ng luôn thúng n p ra ón, m connhìn nhau, m ng vui không k xi t.

Bà tía lia h i:- Bãi tr ng hay sao mà con v ?- Th a, bãi tr ng n a n m.- Ngh c bao lâu ?- Hai m i ngày.- Thôi, vô... Vô nhà r i s nói chuy n.

nh Xuân xách hai gói vô trên ván và i và h i:- y tháng nay má nhà m nh gi i luôn h má ?- , má m nh luôn luôn. Con h c bình yên hay không con?- Bình yên l m.- nhà n c phát cho con b n ó ph i hôn ?- Th a, ph i.- t quá.- Ng t tây h k t nút s s a nên sút hoài. Còn hai b mát h may r ng rinh,

n coi k quá. Con em h t v ng m n má k t giùm nút l i cho ch c. Còn ng thì xin má c t s a l i.cho v a b n m i c.

nh Xuân l t nón máng vào cây inh óng s n trên c t nhà r i c u m gói áo qu nnhà tr ng phát, l y hai b mát a cho m coi.

Bà H ng v n ng i x d a hai bên cái gói. Bà y thúng n p vô xa, r i x m t bmát ra coi. Bà nói: “V i không c dày l m, nh ng b n mà h c c ng c. Cha ch , màqu n l i may ki u x áy, d sút ng ch quá. Còn áo r ng quá, mà l i may tay xùng xình,

n coi nh th y bán qu . Tuy v y mà không sao âu. má s a cho con b n. Mình nghèon có nh v y mà b n ch chê n i gì”.

nh Xuân m gói th nhì l y ra mà nói: “Con có mua m t gói trà v i m t phongbánh in ây. n u n c ch trà cúng cha r i má n bánh in mà u ng trà. , còn gói bánh mìây n a. H i s m m i n u ng r i con mua t i hai bánh mì v i hai c p l p x ng, tính em

xu ng ò tr a ói b ng có s n mà n. Té ra c v th m má, con m ng quá quên ói, nêncòn y nguyên. Má c t r i lát n a n.

Bà H ng v n nói:- Con xài l n quá, mua t i trà bánh em v làm chi. Ph i dành ti n ng n mà

c ch .- Con có xài gì âu mà má nói con xài l n. M y tháng nay con xài có n m ng m y

c. Mà xài t i s ó là t i con ph i mua chi u, mua ch n, mua thau, mua ca, v ii ò n a. V n u ng con ch c không t i hai ng.

- y thì ti n con còn i h c t i mãn n m.- Con còn g n m i ng. Mà bây gi kh i mua gì n a h t.- Má cám n con Hai T quá. Nó bao cho con n h c, mà hôm tháng ba nó còn mua

em vô cho má m t vóc xuy n en. Má không ch u lãnh. Má nói nó giúp cho conn h c, n ã l n l m r i, má không dám ch u n h n n a. Nó c ép má ph i l y

vóc xuy n may áo mà b n ng i xóm có áo m c cho lành l v i ng i ta. Nó nóith ng con c ng nh em ru t nó v y. Nó giúp má ng con yên lòng mà h c.Ch ng con h c nên danh r i con s n n l i cho nó. Nó bi u má ng ng i chi

t. Mua bán có thi u h t chút nh thì cho nó hay, nó s giúp cho. Con Hai Tthi t là t t . Con v ây con ph i i th m nó nghe hôn con.

nh Xuân hi u Cúc H ng giúp mình, mà còn m n tay Hai T giúp m mình n a,i v y c u c m ng h t s c, nh ng ph i d n lòng nói d i v i m : “Ch Hai T th y con

nghèo nhà ham h c nên ch th ng con, ch không có ý chi h t. V y con i h c, nhà má cóvi c chi r c r i, má cho ch bi t, ch c ch s n lòng g r i cho má. Con còn nhà lâu, mai

t con s i th m ch ”.Bà H ng v n vói b ng thúng n p mà nói: “Thôi, má vút ba h t n p r i lo n u c m

cho con n. Có l p x ng con em v ây thêm c m t món n a”.Bà b ng thúng n p ra phía sau.

nh Xuân em trà v i bánh in trên bàn th , l y b v i tr ng vô bu ng thay màn cho mát. C u so n sách v m t bên ó r i x p h t áo qu n gói c t. Th y m c m c iu c m, c u i vô nhà b p ng i nói chuy n ch i v i m .

u thu t chuy n h c t p cho m nghe, c u nói c u s c theo chúng b n và xin mng lo c u thua ng i ta; n u Tr i Ph t phò h cho m m nh kho ng c u h c b nm, thì ch c ch n c u s nuôi m , không cho m c c kh n a.

i c m g n chín, bà H ng v n nh trong nhà ch còn có ít cá s t nh kho m n cho bà n bu i c m chi u, nên bà tính ra quán mua vài tr ng v t v chiên cho con n. V nhXuân can không cho m i mua thêm. C u l y gói bánh mì l p x ng a cho m ng x t

p x ng n c m c ng c.a c m chi u s sài nh v y, nh ng m con g p nhau vui m ng nên n ngon nh

mâm c y. Bà H ng v n lâu n bánh mì, nên bà n g n h t m t , bà khen ngon, còn baonhiêu bà dành ng khuya bà n n a.

n c m r i thì tr i c ng v a t i. Bà H ng v n d n d p, còn V nh Xuân t èn, l ybình b trà, ch n c sôi, r i em lên bàn th m phong bánh in và rót trà cúng cha.

êm y m con ti p nói chuy n v i nhau n a, nói chuy n hi n t i thì m con h ng háivui c i, r i bàn n chuy n t ng lai thì con c ng quy t n l c v t lên cao, tr c tr th ocho m cha, sau kh i h v i t n c.

nh Xuân cúng cha r i, c u b ng bình trà v i bánh in trên ván m i m n u ng.Bà H ng v n mu n làm vui lòng con, nên bà n vài mi ng bánh in r i u ng m t tách trà. Bànói khuya r i, bà bi u con i ngh , bà lo chõ xôi và bánh bèo ng sáng có mà bán.

nh Xuân i ò b n ng gió, r i v nhà m ng ng không c, nên sáng b a sau c uy tr , m ã b ng xôi bánh mà i ra ch bán r i. C u r a m t, ch i u, thay mà m c s c

ph c c a nhà tr ng, r i n h t m t chén xôi, khép c a g i nhà cho ông Hai bên kia ngng i th m ông Giáo Huân.

Ông Giáo Huân th y Xuân vô c a, ông m ng quá, kêu bà v ra coi h c trò tr ng trênc y ph c h n hòi, ch không ph i lem lu c nh h c trò tr ng làng. V ch ng ông c u

chúc cho Xuân thành công r c r , m c d u ông bi t ch c Xuân thông minh l i ham h c, nênu h c ch nào, h c ch gì Xuân c ng gi i h n các b n.

Th m th y r i, V nh Xuân i luôn ra ch ng th m ch Hai T v i Cúc H ng. Chng nhóm ông, ai th y c u n m c khác th ng c ng ng ngó r i tr m tr v i nhau. C u

còn i trên u ch mà Cúc H ng ã ngó th y r i nên kêu ch Hai T ch mà nói: “ ó, chi uhôm qua em ng ch khúc quanh, em th y d i ò i lên, b n nh v y ó, nên h i s m

i em m i nói v i ch ch . Em th y rõ em m i nói, ch âu ph i chiêm bao. Ch coi ph ihôn ?”

Hai T c i..nh Xuân l i t i, d nón chào Hai T v i Cúc H ng. C u ngó Cúc H ng v i c p

t chan ch a ân tình, nh ng không dám nói chi h t. Còn Cúc H ng li c ngó m t c u, ngóc ph c c a c u thì cô hãnh di n mà t hào, d ng nh ý cô mu n h i thiên h c ch , ng i

yêu c a tôi nh v y ó, bà con coi có ai h n hay không ?Ch Hai T h i:- Em v ò h i chi u hôm qua ph i không ?:- Ph i. Sao chi bi t ?- Có ng i trông em, h rình h ngó th y r i h i sáng h cho ch hay.- Có v y hay sao ? Em không dè, nhà m nh gi i h t th y ph i không ch Hai ?- nh h t, l i nh c nh em hoài. Bãi tr ng hay sao mà em v c ?- Bãi tr ng ngh 20 ngày.- Ngh lâu nh v y c ng d ch u. Thôi em i ch i. Bu i chi u có r nh ra nhà ch

ng chi h i th m vi c trên M m t chút.nh Xuân th y Cúc H ng không b i bu i c i nói nh khi tr c, r i l i nghe ch

Hai T bi u mình i ch i, thì hi u ý hai ng i th y mình v tuy m ng, song không mu nmình chà l t tr c gian hàng, nên ch Hai T m i bi u mình chi u ra nhà ch r i s nóichuy n. V nh Xuân t giã i li n. Cúc H ng ng i ngó theo v i c p m t t hào, t c.

Th y còn s m,. V nh Xuân i th ng vô phía chùa Ph t vi ng m cha, r i ch ng tr vnhà thì m ng l c c n u c m trong b p. Bà H ng v n h i con i âu t s m m i t igi . Xuân nói thi t i th m th y, th m ch Hai T r i i vi ng m cha. c u l i nói ch Hai T

c buôn bán nên ch a t l i cám n ch c, chi u s ra nhà ch mà nói chuy n dôngdài.

Bà H ng v n l y a cho con m t ôi gu c m i mà nói: “Má có mua cho con m tôi gu c ây. Con mang cho s ch ch n”.

n x mát, V nh Xuân th y m ng gói bánh ú, bánh ch ng, c u m i h i:- Sao b a nay má l i gói bánh n y, mà không bán xôi n a ?- Má ch c con thèm bánh ú, bánh ch ng, nên má làm má bán ng cho con n luôn

th .- Má lo cho con làm chi. H i s m m i má chén xôi con n c ng c.- trên tr ng s m m i h có cho n lót lòng hay không con ?- Có. Cho n cháo tr ng.- n cháo mà ch u n tr a sao n i ?- n ít b a quen b ng r i ch u c ng c.

- Trong tr ng có bán bánh trái gì hay không ?- Th a, có. Mà h bán m c l m má i. M t mi ng chu i khô tr i trên m t mi ng

bánh ph ng s ng r i cu n tròn l i, mà h bán t i 5 ng xu, thì n làm sao n i. Màn nh v y có no, có b ch nào âu, b i v y ói con rán ch c m, con không

thèm n gì h t. Thôi, má nhà gói bánh, con ra th m ch Hai T m t lát.nh Xuân m c b hàng tr ng, u i nón, ch n mang gu c ra i. C u nghi Cúc

ng có th l i nhà ch Hai T ch i ng g p c u. Té ra b c vô nhà c u th y m t mình chHai T n m trên ván, có ch àn bà gánh hàng ng c m ch i quét nhà.

Hai T m ng r , ng i d y m i Xuân ng i cái gh g n b ván r i xít l i m t bên mànói nh : “H i s m m i c n T th y em nó m ng quá. Nó nghe ch m i em chi u nay ra nhàch ch i, ch ng em i r i, nó tính nó c ng vô ây ng g p em mà nói chuy n”.

- Hèn chi h i s m m i cô không nói chi h t. Em t ng cô phi n em ch .- Có chuy n gì mà phi n. Nó t ng nh em d l m ch . Cách m y b a tr c nó

nghe h c trò tr ng t ng nói g n bãi tr ng. Nó m ng, nó khoe v i ch r ng emp v . H i s m m i ra ch v a g p ch thì nó cho ch hay em v ò h i chi u hôm

qua r i. Ch h i t i sao nó bi t. Nó nói nghe bãi tr ng nên m y b a rày h ò vtúc tù và thì nó i l i khúc quanh ng coi ch ng. Chi u hôm qua nó th y em

i ò xách gói i lên, nó m ng d quá.- i nghi p ! H u tình quá ! V y mà em vô ý, em không th y ch . cô vô ây

em s xin l i v i cô.- Không. Nó không vô âu.- Sao h i nãy ch nói cô tính vô ây nh g p em.- Nó tính nh v y mà ch c n, ch bi u ng vô. Em m i v , ai c ng dòm ngó em.

i sáng em tu t ra ch mà th m, ch s ng i ta nghi r i. N u chi u nay cho haiem g p nhau t i nhà ch n a, thì ch ng kh i ng i ta x m xì r i hai em mangti ng, mà ch c ng không kh i b ng i ta trách làm mai, làm m i. Em nhà lâu;

th ng th ng ít b a r i s g p nhau, có mu n gì. Nó m n ch h i em coi ti nc còn xài hay không ?

- Còn nhi u. Tuy em có s m chút nh ng vô tr ng, song em c ng còn g n 10ng.

- Th thì em không n bánh n hàng gì h t hay sao, mà ti n còn nhi u v y ?- Em quy t i h c ng l p thân, ch ph i i ch i hay sao. Em có ti n, n u thi u th

gì c n ích l m em m i mua, em không dám xài b y. Ch làm n nói giùm v i côCúc H ng, em còn ti n nhi u. Còn v s h c t p thì em c g ng nên không thuasút ai h t.

- Con T nó bi t tánh em, nên nó ch c em h c gi i, nó không lo vi c ó.- Em v nghe má em nói ch có cho má em m t cái áo xuy n dài. Em xin cám n ch

chi u c n má em. Ch ng em làm nên em không dám quên n ch .- Vóc xuy n ó c a con T nó mua, nó m n ch em cho thím H ng v n và ph i

nói c a ch ng tránh ti ng cho nó.- y hay sao ? Lo cho tôi n h c, r i lo cho m tôi kh i rách r i n a !- Nó còn bi u ch d n thím H ng v n n u mua bán có thi u h t thì c cho ch hay.

Ch c giúp thím, r i nó tr l i cho ch .nh Xuân xúc ng nên a n c m t.

Hai T nói:.- Con T nó th ng em thi t tình, nó s thím H ng v n nghèo kh quá, em bu n

i em h c không c, nên nó lo t chút.- Ng i i ãi v i em tình, ngh a nh v y, em bi t làm sao n áp cho v a.

Em c y ch Hai nói giùm v i cô Cúc H ng, em nguy n làm tròn các u em h an v i cô d u ph i nát thân em c ng không dám l i h n.

- Ch th y hai em yêu nhau mà yêu m t cách khác h n thiên h , yêu cao th ng, yêutheo ng i có h c, thi t ch khen quá. Trai v i gái yêu nhau nh v y thì nên, ch

hay sao mà s . Ch d n em ng có ra ch th ng n a. b a nào con T nóvô nhà ch mà ch i thì ch s cho em hay r i em ra ây nói chuy n v i nói m t lát.

nh Xuân nói chuy n v i Hai T n m t tr i g n l n m i v .y b a sau c u không i ch i n a, c n m nhà h c bài v c l i cho nhu n r i d

sách coi tr c nh ng bài ch a h c ng ch ng khai tr ng h c bài m i c u kh i b ng .Thi t có b a c u t ng nh Cúc H ng, nh ng c u s c nh l i ch Hai T khen cách

yêu cao th ng hôm n thì c u d n lòng, không mu n léo hánh ngoài ch , mà c ng không ny Hai T nh n v i Cúc H ng cho c u g p m t chút, tr c khi c u i h c.

Còn có n m ngày n a thì V nh Xuân ph i xu ng ò n M Tho ng nh p tr ng.i n a chi u c u ng ng i h c, b ng có ch gánh hàng cho Hai T vô nói Hai T m i c u

có r nh ra nhà ch ch i m t lát.nh Xuân bi t có Cúc H ng vô, nên bi u ch àn bà y v tr c r i c u b n áo và

th a v i m mà i li n.Thi t qu ra t i nhà Hai T c u th y c a m có m t cánh, còn khép m t cánh. C u

c vô, th y Cúc H ng ng i phía trong vách, sau cánh c a khép, nên ng i i ngoài ngkhông th y cô c.

Còn ch Hai T thì ng i t i u ván ngó ra. Hai ng i ng n th m mà nói chuy n.nh xuân v i Cúc H ng m ng nhau. Hai T ch cái gh g n ch , m i V nh Xuân

ng i n th m ch i.Cúc H ng h i V nh Xuân:- Ch ng nào anh i h c ?- Còn n m b a n a.- Vì s thiên h àm ti u, nên h m nay ch Hai không mu n anh ra ch ng g p

em. Em ngh n u anh i mà không g p em ng t giã nhau, ch c anh bu n, b iy em vô ây r i m i anh ra ng em h i th m m t chút. Theo l i ch Hai nói thì

anh ti n t n quá. H c ã n a n m r i, mà anh xài m i có n m ng. Ph i n xàinh ng i ta. Nh có thi u em a thêm, c n gì ph i hà ti n d v y.

- Qua i h c ch ph i i xài ti n âu em, nh t là ti n em buôn bán m t nh c. Qua ãcó nói v i em, m i n m qua có 10 ng thì cho qua l p thân c.

- Anh ng ng i chi h t. N u anh mu n mua th gì thêm thì anh l y thêm ti n màmua.

- Qua có c n dùng r i, có mua gì n a âu. Mà qua còn h n 9 ng, h c n am sau d d t. Qua nghe nói em lo cho t i má qua nhà thi t qua c m c, c m

tình em h t s c.- Anh m c i h c. Em nhà ph i ch m nom bà già giùm cho anh ch sao.- Cám n em. Qua nói thi t v i em, vì qua mang tình ngh a c a em n ng quá, nên

qua lo h c ngày, h c êm cho thành công ng n b i l i cho em. S nên h udo n i m ng Tr i, qua không dám oán tr c. Nh ng riêng v b n ph n c a qua,thì tr c m t ch Hai ây qua dám h a ch c v i em trong s h c t p, b t lu n mônnào, qua không nh ng chúng b n c a qua. Em c tin l i qua, ng s qua thuasút h .

- vi c h c thì em bi t tr c có th nào h qua m t anh n i mà em lo. Em ch c uchúc cho anh m nh kh e mà h c luôn luôn cho mãn b n n m r i t nhiên anh hi n

t.Ch Hai T nghe hai tr nói chuy n, l i nào c ng thân yêu nh ng chánh áng ch

không nh m nhí, thì ch r t vui lòng. Bây gi ch m i chen vô mà nói: “Vi c tình duyên c ahai em là vi c lâu dài. Ch khuyên hai em rán gi m t m c bình t nh mà i ãi v i nhau.Ng i ta hát: “Khi th ng th ng v i, khi lìa lìa xa”. V y hai em ph i tránh cái “v i” chokh i b cái “lìa”. Hai em không g n g i nhau th ng. B a nay g p nhau ây t bi t nhau luôn,

ch ng c n g p nhau n a làm chi. M i k bãi tr ng h i hi p v i nhau m t l n ng nóichuy n, ngh c ng . Làm l ng quá, r i b chuy n s e khó lòng”.

Cúc H ng nói: “Ch Hai nói ph i l m. N u b , má tía em hay thì khó cho em. Emnói khó ch ng ph i em s ph i lìa xa anh Xuân. ã có ông T mách b o l i còn thêm ôngQuan ch ng minh, ai làm sao lìa xa nhau c. Em ch s b r i em b bó bu c, khôngcòn ph ng ti n lo l ng cho anh Xuân n cùng, t th y chí chung nh l i em h a h n. V ythì b a nay g p nhau ây, em nói chuy n r i, em không còn chuy n gì n a. Em ch xin anhXuân b a anh xu ng ò i h c, anh i ngang gian hàng c a em ng anh em th y m t nhau,th y mà thôi, ch không c n nói, th y r i r phân, k ng i i, m t ng i m t ng . Em c ngxin anh Xuân vào tr ng, n u có vi c chi b i r i thì anh c nh em. H nh t i em thì anh

nh t nh tâm h n mà v t các khó kh n, quên h t phi n não”.nh Xuân nói: “Qua s làm y theo l i em d n. Qua chúc em v i ch Hai nhà an vui

nh kh e luôn luôn, Qua i tháng ch p, bãi tr ng cu i n m qua v r i chúng ta s g p gi n a.

Cúc H ng ng d y nói cô i ch i ã lâu r i, nên cô cáo t mà v , vì s lâu cha msai ng i i ki m. Ch Hai không n c m. Cúc H ng nhìn V nh Xuân v i c p m t thân yêucô a n c m t mà nói: “Thôi, em chúc anh Xuân i h c m nh gi i. Nh m y l i em d n h inãy nghe hôn. Em v nghe ch Hai”.

Cúc H ng c m kh n b c ra c a, day l i ngó V nh Xuân m t l n n a r i m i i.Ch Hai T m i V nh Xuân n th m. C u v tình n m t mi ng, u ng l t tách n c trà,

i t giã ra v , h a s ra th m Hai T m t l n n a, tr c khi xu ng ò.Gi l i h a, còn m t b a n a thì i, V nh Xuân ra th m Hai T , xin ch nhà an i

cho Cúc H ng vui lòng. Ch bi u Xuân c lo h c t p, ch s ch m nom vi c nhà giùm cho,ng lo chi h t.

Sáng b a sau V nh Xuân m c s c ph c nhà tr ng, n u ng no r i, m i m n ng ii xóm xách giùm hai gói xu ng ò. Bà H ng v n g i theo m t òn bánh tét nh ng tr a

con có ói thì n. Bà mu n a con xu ng ò. V nh Xuân không cho, nói r ng c u ã l n r i, ch ng nên a r c nh tr nh .

nh Xuân ra t i ch , th y Hai T v i Cúc H ng ng ngó, c u d nón chào r i ith ng xu ng ò.

Ch ò th y c u thì ni m n nói b a nay i g p n c xuôi ch c b n gi chi u s t i Tho. V nh Xuân nghe nh v y thì m ng th m, ngh t i 5 ho c 6 gi vô tr ng c ng k p.

Chuy n n y hành khách có b n ng i, xu ng r i thì ch ò bi u túc tù và ng mdây i cho k p n c.

(7) II

nh Xuân b nho h c mà theo tân h c, ph i lãng l n n p c truy n ng ch m chúp h c th c Tây Âu, là t i nghèo. Ph i i theo tân h c m i gi i thoát cái nghèo c, mà

tr n sanh thành và th a mãn ân tình. hai m c ích u quan tr ng, vì m t là hi u, hai là tình: ph i t cho c c hai

c ích y thì n i m i tr xong, ân tình m i v n v .i h c l n n y, V nh Xuân c bi t Cúc H ng ch ng nh ng lo l ng cho c u, mà

nhà cô còn ch m nom giúp luôn cho m già n a, b i v y lòng c u nh nhàng, quy t chíc cho thành công r ràng, cho x ng áng v i m ý c a ng i yêu ng mong m i.

u t n tâm n l c h c ngày h c êm, h c ng l y danh m t trò gi i nh t, trong l pkhông có m t b n nào theo k p. Thi t qu n a n m sau, V nh Xuân h c gi i h n h t trong

p, thi môn nào c u c ng gi t gi i nh t luôn luôn.Còn vài tu n r a thì bãi tr ng, trên phòng v n c a ông c H c ng i ta so n nh ng

bài thi ng l p s phát ph n th ng. M t giáo s , ng i Pháp, yêu Xuân, ông l y s ph nth ng mà biên r i cho Xuân coi. Xuân c m t ph n th ng danh d , m t ph n th nggi i nh t, và tám ph n th ng theo bài thi: h ng nh t các nôn, Pháp v n, toán pháp, a dv. v.

Xuân l y làm vui lòng th y công lao c g ng c a mình k t qu m mãn,. k t qu quáhy v ng m t n m nay,

n t i bãi tr ng, các giáo s ã d y bài v d t h t r i, nên vô l p m y ng gi ng.bài ngo i ch ng trình cho h c trò nghe ch i. Có khi m y ng c c c h i Xuân m t haichuy n ch a d y t i. Xuân suy ngh r i tr l i trúng, thì m y ng khen ng i, làm cho Xuân

c thêm danh giá r t cao.Còn 12 b a n a phát ph n th ng r i bãi tr ng. Chánh nh m ngày r m tháng 11 theo

âm l ch, còn theo d ng l ch thì là 12 tháng ch p. Ngày y l i nhân ch nh t, không có h c.nh Xuân c sách và nói chuyên ch i v i các b n t i ngày. êm y c u kh e trí vui lòng,

không còn lo vi c chi h t, ch trông cho mau t i ngày bãi tr ng. ng m sách th ng v cho già ph chí và ng i yêu an tâm.

Gi a lúc V nh Xuân v i h c trò c l u u ngon gi c, t b v ng v , trên d i im lìm,thình lình V nh Xuân th y Cúc H ng hi n ra ng trên u gi ng c a c u, a tay v m t

u và kêu mà nói: “Anh Xuân ! Anh Xuân ! Th c d y ng em nói cho anh hay: Em ch t r i.Ch ng nào anh v , anh ra nhà ch Hai T , ch s thu t chuy n t i sao em ch t cho anh nghe.Anh ng bu n r u, c lo h c t p cho thành công, theo nh l i anh ã h a v i em. V ph nem thì ã s p t s giúp cho anh n h c b n n m. Anh kh i lo vi c ó. Em ch t oan c

m. Em s xu ng Diêm ình em ki n v v ng i ta phá c n duyên c a ôi ta. Em yêu c uDiêm V ng cho phép em theo phò h anh n h c cho nên danh và ch p n i ch u c a ôita l i. V y anh c lo n h c. Ch t c ng nh s ng, s có em m t bên anh luôn luôn. Anh

ng lo, ch ng s m thì mu n th nào ôi ta c ng s sum hí p. Thôi, em cho anh hay m t chútó thôi, em m c i ki n, em lâu n a không c. Em chào anh“.

nh Xuân l m c m ng i d y, a hai tay ra ch p Cúc H ng. Hai cái èn treo trênu gi i y ng sáng kh p các hàng gi ng, nh ng V nh Xuân không th y hình d ng Cúc

ng, không bi t cô i ng nào, ch gi ng cô nói v n còn nghe v ng v ng bên tai.Tr i ã l p ông, êm khuya mát l nh, th là V nh Xuân m hôi d m d , ch y n c

t t m t. C u ng i ngó trân t phía, n a m , n a t nh, d ng nh k m t trí, m t th n.Cúc H ng ch t ! Cúc H ng ch t r i hi n h n ki m mà cho mình hay ! T i s o l i

ch t ? Không có lý. Ch t r i thì làm sao mà nói ài nh v y c. Mình không nên tin. Ch clà mình c m t ng Cúc H ng, nên chiêm bao th y cô, ch không ph i thi t s .

Mà chiêm bao thì th y Cúc H ng ho c ng i buôn bán, ho c nói chuy n v i mình,ch sao l i th y cô kêu mình mà cho hay cô ch t. Cô l i bi u ch ng v thì h i ch Hai T , ch

thu t chuy n cho mà nghe. Mình có ngh n s cô ch t h i nào âu nên chiêm bao th y côch t.

u thi t qu .Cúc H ng ch t, thì mình làm sao mà h c cho t i cùng. Mà h c thêma làm chi ? Mình vì cô nên h c thêm ng l p thân cho cao t o h nh phúc gia ình

mà chung h ng v i cô. N u cô ch t, mình xây h nh phúc gia ình ng h ng v i ai mà h ca. Tr th o cho m , mình làm giáo t ng c ng có l ng nuôi m m no, c n gì ph i h c

cho nhi u mà b m nhà nghèo nàn c c kh .Nh ng không có c gì mà tin Cúc H ng ch t c. Cô yêu mình, cô tin có l i ông

mách b o n duyên, c l i ép n tr c ông Quan mà th nguy n n a. Cô c ng quy tlà v ch ng v i mình, vì v y nên cô n i giúp ti n cho mình h c thêm cho cao, cô m i lãnhch m nom m mình ng mình yên lòng kh e trí mà h c cho tinh t n. Cô nuôi hy v ng, th ycó mòi thành t u, ch có m nào gieo r c nghi ng âu mà th t trí n n i quyên sinhKhông có lý mà tin Cúc H ng ch t c. Chiêm bao m ng m , không nên tin b y mà bu n

u.nh Xuân l y kh n lau n c m t r i n m l i, tín ng cho kh e, không thèm nh

chuy n chiêm bao n a. b v n im lìm. Canh khuya v n v ng v . Tr ng r m v n thinh thinh.

Tuy V nh Xuân ngh chiêm bao không áng tin, song n m nh m m t thì c u th y hìnhng Cúc H ng c v n v tr c m t, c u nghe l i Cúc H ng nói c v ng v ng bên tai, c ui h i trong lòng hoài, không th ng c.

u nh Cúc H ng d n ch ng v thì ra nhà ch Hai T , ch s nói cho bi t t i sao màcô ch t. Cô l i bi u h c ti p cho nên danh, ng bu n r u mà b d ng công danh. Cô l inói cô ã s p t mà giúp cho c u h c n cùng. V y ph n c u c ng ph i gi l i không c

th t c. Cô l i còn nói cô i ki n, i th a, th nào v ch ng c ng s sum hi p, ng lo chit.

u Hai T bi t duyên c v cái ch t c a Cúc H ng, sao ch th ng Cúc H ng nhem, mà ch không ng n c n, không l p th gi i c u, l i cho Cúc H ng ch t ?

u Cúc H ng s p t giúp cho c u có ph ng th h c n cùng ng l p thân thì nhiên Cúc H ng bi t tr c cô ph i ch t. ã yêu c u nên lo xa nh v y, sao l i b mà

ch t? Ph i cô mang b nh au tr m tr nhi u ngày, nên cô bi t s p ch t hay sao mà cô lo l ngtr c nh v y?

Cúc H ng nói cô i ki n v i Diêm ình, cô ch t có oan c gì hay sao mà th a ki n ?Mà th a ki n ai ? Ai làm cho cô ph i ch t hay sao mà cô ki n ?

Mà cô ã ch t r i, sao cô còn nói chuy n sum hi p, cô d n ng bu n, ng lo.Chuy n gì mà th c m c quá, hi u làm sao cho c.

nh Xuân cho là chuy n m ng m không áng tin, tuy v y c u v n n m tr n tr hoài,ng không c. C u n m m i r i thì c u ng i d y, mà ng i c ng nh n m, trong trí c u cnh m chiêm bao k quái ó hoài, nên c u th c luôn t i sáng.

Trót m y ngày sau c u c ng ng n, trong m y gi ch i c u c th th n i riêng m tmình, bi ng nói chuy n; h t vui c i, h c h ng nh t trong l p s lãnh sách th ng c ch ng,nh ng c u b t m ng, b t khoái, c trông cho mau t i ngày bãi tr ng ng v coi chuy nchiêm bao thi t gi l nào.

Trông thì lâu, mà r i c ng t i. S m m i 24 tháng ch p ng l ch, tr ng làm l phátph n th ng. V nh Xuân lãnh m t mình t i m i quy n sách bìa , quy n l n có, quy n nhcó, quy n nào c ng t t p vô cùng. Trong lúc vinh di u c ông c H c, m y giáo scùng quan khách ng i khen thì V nh Xuân hân hoan, mà ch ng ôm sách lên phòng ng , s cnh l i m chiêm bao thì s hân hoan ó tiêu tan, r i trong lòng b t ng m ngùi áo não.

Lúc n c m tr a có hu n l nh c a ông c H c truy n xu ng r ng tuy chi u m i bãitr ng, nh ng sách ã góp r i, mà ph n th ng c ng ã phát r i, v y bu i chi u h c trò cthong th i ch i, ho c mu n i v c ng c.

nh Xuân mu n v g p. Ng t bu i chi u không có ò ph i ch n sáng b a sau ii c. Bu i chi u c u lo gói sách, gói t p, x p áo qu n vào r ng. n 5 gi chi u c ui ra b n ch , ki m ò mà h i cho ch c coi sáng b a sau ò lui gi nào.

nh Xuân ki m không có ò Ch Gi ng mà l i th y có ò Ch Dinh. C u h i ò ChGi ng lên ch a t i hay sao ? Ch ò Ch Dinh nói ò Ch Gi ng ã ngh a c tháng r i vàkhuyên c u i ò bao nhiêu và v t i Ch Dinh m y gi .

Ch ò nói: “ ò c a tôi m t b a lên, m t b a xu ng. Sáng mai l i 8 gi r i ò lui;ch ng 2 gi , có tr l m là 3 gi thì v t i Ch Dinh. Ti n ò 4 c c. T i Ch Dinh c u m nxe ng a vô Ch Gi ng, i m t mình thì 4 c c n a”.

nh Xuân g c u nói sáng mai, l i 8 gi , c u s ch r ng ra mà i.êm y nh m l Giáng Sanh (Noel). Tr c nhà th Thiên Chúa giáo ng i ta treo èn

màu. Mà m y nhà có o c ng kình nhau t èn coi cho p. Ngoài ng thiên h i coièn d p dìu, ph n ông là nam thanh n tú, y ph c nh n nha, vui c i ngã ng n.

i chi u duy có h c trò M Tho thì ra tr c. H c trò g c Tân An, Sài Gòn vàCh L n thì i xe l a c ng v r i. Còn l i s ông thì ch b a sau có tàu, có ò ho c có xe

i v c. M y c u s a so n áo qu n r i r nhau i coi l r n r n. V nh Xuân so n màgói ng sáng ch i cho g n.

Vính Xuân nóng lòng mu n v cho mau. C u n m dàu dàu, c ph n th ng nhi un chúng b n mà không m ng, g p l Giáng Sanh mà c ng không ch u i xem ch i v i

chúng b n.Sáng b a sau, m i 7 gi , V nh Xuân ã kêu xe kéo ch r ng, sách, chi u, m n em

xu ng ò. C u i n cho no b ng, r i nh l n tr c m n bánh mì l p x ng m khen ngon,u c ng mua vài c p l p x ng, vài bánh mì v i thèo lèo và trà tàu em v cho m .

Ch ò nói không sai. Hai gi r i ò v t i Ch Dinh. V nh Xuân lên m n xe ng ai Ch Gi ng. H òi 5 c c. C u g p i không thèm kèn c a, bi u b t k xe em li n l i b nò r i ch mà i.

Bà H ng v n Thanh th y con v bà m ng, nên l t t b c ra h i: “Con v ng nàomà i xe ng a ? Con m n xe trên M Tho a con v ây hay sao ? ò Ch Gi ng thì h t

a g n m t tháng nay làm má lo quá, không bi t bãi tr ng con làm sao mà v ”.nh Xuân v a xu ng xe v a nói: “Con v ò Ch Dinh, r i m n xe ng a v ây”.

Bà H ng v n nói: “Có ò Ch Dinh, v y c ng ti n”.Anh Xa phu b ng r ng và c xu ng. M con bà H ng v n r c xe vô nhà.

nh Xuân l y ti n tr ti n xe và cám n. Anh xa phu t giã lên xe mà i.nh Xuân l t nón và c i áo b trên ván r i h i m :

- Cô T , con c a Hia M , buôn bán g o u c u s t, cô ch t r i ph i hôn má ?- , sao con hay ?- Con i ò con nghe h nói.- Con ó h c ch nho v i ông Giáo Huân ó mà. Nó ch t ch ng m i m y b a r i.- Tr i t i ! Thi t v y hay sao má ?- Thi t ch .

nh Xuân kéo gh mà ng i r i hai tay b m m t khóc r ng lên.Bà H ng v n ng c nhiên nên b c l i g n mà h i: “Con quen v i nó nhi u l m hay

sao, mà nghe nó ch t con khóc d v y ?”nh Xuân c khóc, c u không tr l i.

Bà H ng v n tuy không bi t tâm lý h c, song th y con ng bu n th m bà khôngi n a, cho con khóc ng nguôi b t n i lòng r i s nói chuy n.

Bà i ra sau, tính n u c m cho con n vì i t s m m i t i gi ch c n bánh ch ch acó h t c m trong b ng.

nh Xuân không d n d p hành lý, c ng i khóc r t lâu, r i ch ng tay trên bàn màngó ra ngoài l , m t.bu n hiu, trí suy ngh .

Bà H ng.v n th y c m c n r i bà m i tr ra tr c, coi con ã h t bu n r u hay ch a.nh Xuân th y m li n h i:

- Má có bi t cô Cúc H ng au b nh gì mà ch t v y không má?- Tên nó là Cúc H ng hay sao ?

- Cô h c ch nho v i con t i tr ng ông Giáo Huân. Th y con th y cô h c gi i nênt hi u Cúc H ng cho cô, kêu cho thanh nhã.

- Má bi t m t nó, ch không quen. Má nghe h nói cha m nó ép g nó cho con nhàgiàu nào ó trong V nh H u. Nó không ch u. Hia M ánh p rúng ép. Nó t ctrí nên t v n mà ch t.

- y à ! Má nh cô ch t b a nào hay không ?- Má không nh n i. Ch ng m i m y b a ch không lâu, nh ng không bi t ch c

a nào.- Con xin th a thi t cho má rõ: cô Cúc H ng là tình nh n c a con. Con v i cô có

n chùa ông Quan th nguy n k t ngh a v ch ng v i nhau. Cô lo buôn bánmà nuôi con n h c. Ch ng nào con h c nên anh r i con s c i cô.

- y hay sao.?- Thi t v y, con nói gi u v i má r ng ch Hai T bao cho con ch thi t là cô Cúc

ng. Cô ã a 15 ng cho con i h c n m nay ó. Hai b qu n áo may chocon ó là c a cô, mà vóc xuy n ch Hai T em cho má ó c ng c a cô n a.

- Tr i Ph t i ! Nó th ng con t i nh v y l n sao ? Nó ã lo l ng cho con n h cmà nó còn lo cho má n a.

- Cô s má nghèo nàn rách r i, con bu n con b h c nhà làm th y giáo mànuôi má. B i v y cô lãnh giúp luôn má n a. Cô s mang ti ng, nên ph i c y chHai T ra m t làm giùm.

- Hèn chi con Hai T d n má n u có thi u h t, ho c có chi b i r i, thì c cho nóhay, nó s giúp má. M con mình nghèo, mà có ng i th ng yêu, lo giúp nh

y thì may quá. Con nghe nó ch t con khóc ph i l m. Bây gi má hay cu c tìnhduyên c a con v l má c ng ng lòng. Cha ch , con còn h c t i ba n m n a.Cúc H ng ch t, con làm sao mà h c ti p cho c.

- Con b n r n tay ch n, tán lo n u óc, con h t mu n h c hành gì n a.mh Xuân b c l i ván m gói sách ph n th ng trình cho m coi và nói: “Vì con

mang n ng ân tình c a Cúc H ng nên trót m t n m nay con c g ng h c ngày, h c êm,không thèm vui ch i chi h t. Con thành m t h c trò gi i nh t trong l p, cu i n m con m i

c lãnh ph n th ng nhi u ây. Ch chi con bi t tr c s có vi c au kh nh v y, n mngoái con xin làm giáo t ng ng giúp má, kh i h c thêm m t n m mà Cúc H ng c ngkh i b c t c n t t ”.

nh Xuân nói t i ó r i khóc n a.Bà H ng v n nói:- i v ch ng Hia M ham giàu ép g con nên m i sanh tai h a. th ng th ng

nghe coi ép g cho con nhà giàu nào âu và ép cách nào mà con nh b c trí n v n.

- t i con ra th m ch Hai T , con h i l i cho rõ ràng r i s li u.- ch c con Hai T bi t rõ.- êm r m tháng 11 n y con ng , l i n a êm con m màng th y Cúc H ng ng

trên u gi ng v m t kêu con mà nói cô ã ch t r i, cô bi u con v h i ch Hai thì s bi t t i sao cô ch t. Cô khuyên con c ti p t c h c, ng bu n r u, ng

th i chí. Cô ã s p t giúp con h c n cùng theo nh l i cô ã l a v i con. V ycon ph i h c cho nên danh ng sau v ch ng sum hi p.

- Ch t r i mà sum hi p n i gì ?- Con không hi u t i sao cô nói k c c nh v y. Con không tin. Con cho chiêm bao

là m ng m . Ch ng v ây nghe má nói Cúc H ng t v n, còn ch t ng. Thi tcon không dè nhà có vi c r c r i b t ng nh v y. Con không có ngh nchuy n cha m cô ép g cô r i cô t v n. Cha m g , cô không ch u thì thôi, chsao l i h y mình i. Gi n mà làm nh v y thì thi t thân mình, ch có h i cho ai.

- Con không nên trách nó. Cha nh bi u mà nó không vâng l i sao c con.

- A ! T i “Tam tùng” nên Cúc H ng ch t. Con hi u r i !nh Xuân khóc n a.

Bà H ng v n nói: “C m ch c chín r i. má i hâm d n cho con n r i ra h icon Hai T cho rõ công chuy n. V nh Xuân m gói bánh mì l p x ng, trà tàu và thèo lèo acho m .

Bà H ng v n em h t trên bàn th , ch l y m t bánh mì v i m t c p l p x ngem vô trong ng n ng l p x ng mà d n c n.

nh Xuân tính n c n r i thì i th m Hai T li n, nên c u không thay mát. C u iqua i l i mà suy ngh . Th y mình th ng nói nho h c giúp cho con ng i n m gi thu nphong m t c. Cha ch , àn bà con gái n u gi cho tròn tam tùng t c thì có khi nguy h iquá. Cúc H ng c m nhi m nho giáo, cô b câu: “t i gia tùng ph ” cô không c phép trái ýcha m , nên cô b i r i, không bi t làm sao cho kh i l i v i cha m , mà c ng kh i th t c v imình. Ch c t i nh v y nên cô quyên sinh cho tr n hi u v n tình ch có gì âu. Ng i h cgi i, h c nhi u, bi t tr ng nhân ngh a, bi t suy th p cao, nhi u khi x s không b ng k th t

c, h c do tình c m, ho c do l i danh, mà làm li u r i h c vi c.Bà H ng v n b ng mâm c m ra trên ván r i kêu con l i n. V nh Xuân kéo gh

i ng i n v i m , mà vì trong lòng au kh , ph i n cho ói, ch không bi t ngon chútnào h t. C u rán n cho h t chén c m c a m xúc, n thêm m t khúc bánh mì v i l p x ng

a, r i buông a i u ng n c.i m i v , V nh Xuân tính i t i r i s ra nhà Hai T h i th m v Cúc H ng.

Nh ng nghe m nói Cúc H ng b cha m ép g cho con nhà giàu, cô không ch u, nên cô t, thì c u nóng n y quá, mu n bi t chuy n cho g p. B i v y n c m r i, m t tr i ch a l n màu m c s c ph c c a nhà tr ng và trình v i m mà i, th m ngh cúc H ng vì mình mà

dám ch t, thì mình không c phép s thiên h n d d không ám i h i th m. Bây gimà còn s ai n a.

Bà H ng v n ng trong c a ngó theo con, th y b con áo não l ng l , thì bà châumày, th ng ái tình c a con v tan, mà t ng lai c a con c ng s p .

(8) III

Ch Hai T ng ng i n c m chi u v i ch ng là chú tài phú S m phía sau. Ch nghecó ti ng giày l p c p ngoài tr c, ch b c ra c a bu ng mà dòm. Ch th y V nh Xuân ang

ng ngoài c a thì ch la l n:- a ! Em Xuân, Em v bao gi ?- Em m i v t i h i b n gi chi u ây.- Cha ch , con T m t r i em à !- Em hay.- Thím H ng v n nói ph i h n ?.- Ph i.- Nó m t ch th ng quá, ch ch t ng trong b ng. Ch mu n cho em hay, mà

không bi t làm sao. Em có nói tháng ch p bãi tr ng. G n h t tháng 11 r i, nênm nay ch có ý trông em. Thôi, em ng i ó ch i, ch ch n c m m t chút r i

ch nói chuy n cho nghe. Chuy n dài l m. Kéo gh ó mà ng i em.nh Xuân nón trên bàn ng i ngó ra l , nghe v ch ng ch T n c m và nói

chuy n nho nh v i nhau phía sau. C u dòm trong nhà, c u nh l i hôm g n khai tr ng,Cúc H ng ng i trong nhà n y mà nói chuy n v i c u r t lâu, cô ng i cái gh phía saucánh c a ó, c u ng i ch n y ây, ch T ng i t i u ván kia. Có l cô c m t ng s p có cáibu n v nh bi t hay sao mà cô tr m t nh nhu mì, ch không c i nói tía lia nh h i tr c. Có lcô bi t tr c l n g p g ó là l n chót hay sao, mà ch ng cáo t ng i v , cô b n r n khôngmu n i, ch ng ra ngoài c a r i cô còn ng l i nhìn c u và d n ph i nh m y u cô nói.Có l cô mu n th y m t nhau m t l n cu i cùng r i s r phân âm d ng hai ng hay sao, nêncô nài c u b a xu ng ò mà i h c, c u ph i i ng ch , i ngang gian hàng c a cô ng côth y m t c u m t l n chót cho vui lòng. C u nh b a ó Cúc H ng v i Hai T ng d y màngó c u. Cúc H ng m c áo dài hàng en, cô th y c u d nón lên mà chào thì cô chúm chím

i, trong n c i y có duyên dáng, có thân yêu, có n ng nhi t ái tình, có tràn tr hy v ng.nh Xuân nh hình d ng c a Cúc H ng, c u ngh hình d ng y t ây không còn

th y c n a, thì c u au n, t c t i nên ch y n c m t. C u ng l y kh n trong túi ralau gi t l y, thì tài phú S m n c m u ng n c r i, chú phía sau i ra. Th y V nh Xuânng i, chú h i:

- Em h c ch pháp trên tr ng M Tho ph i hôn ?- Ph i.- Nghe nói em h c ch tàu gi i r i, bây gi em h c c ch Pháp n a thì quí l m.

Ng i các chú mà bi t c hai th ch nh v y, thì n ti n nhi u l m. Ng i YNam (Vi n Nam, phát âm theo ti ng Tri u Châu) bi t ch Pháp gi i thì làm th ythông, th y ký c ng no l m.

Câu chuy n c a tài phú s m ngoài xa t t ng c a V nh Xuân trong lúc n y, b i v ynh Xuân làm l không mu n áp.

Tài phú S m móc gói thu c trong túi ra, l y m t u mà ng m, r i qu t h p quet thút. Chú nói: “Thôi, em ng i ó ch i. Tôi m c i ra ti m, ra tính s ng mai i b hàng”.

Tài phú S m i r i thì ch Hai T b ng cái gi tr u cau ra trên bàn. Ch ng i t i uván têm tr u mà n. Ch bi u V nh Xuân kéo gh l i ng i g n r i ch nói:

- Con T nó ch t t c quá em i ! Thi t ch không dè chút nào h t.- Má em nói ng i ta n cha m cô ép g cô cho con nhà giàu nào ó. Cô không

ch u mà cha m c rúng ép, nên cô t c gi n, cô t t , ph i v y hay không ch Hai ?- Ph i. r i qua nói có u có uôi cho em nghe.- Khoan ! Xin ch cho em bi t coi Cúc H ng t v n cách nào ?- Nó u ng á phi n, gi m.- Ch có nh Cúc H ng ch t b a nào, h i gi nào hay không ?- Sao l i không nh . Nó ch t trên tay ch r m tháng 11 nhóm h ng 16 a dâu.

êm r m ó nó lén vô bu ng u ng gi m v i á phi n, u ng h i gi nào không bi t.

n 10 gi t i bà con trong nhà m i hay r i hô ho ng lên, ch y i ki m thu c màgi i, làm v l c ch . Ch hay, ch ch y ra thì nó n m nh m m t mà th d c. Chnh y lên gi ng, ch ôm ch kêu nó. Nó diu o t, nh ng không bi t gì h t, qua m tgi khuya nó th y u l n l n, r i t t h i luôn. Ch ra ngoài ch ngó ng h thì là 2gi r i.

- u v y thì ph i r i. Em không có ng h nên em không bi t h i Cúc H ng kêuem ó là m y gi . Mà em ng i ch lâu quá m i sáng, em nh h i cô kêu em ó

I 2 hay 3 gi khuya.- Nó có kêu em hay sao? Kêu nói gi ng gì ?- em nói ch nghe. T mùng 10 tháng 11, em hay em có sách ph n th ng nhi u,

nên em vui m ng h t s c. Không bi t t i sao qua ngày r m em l i b t r t tronglòng, h t vui n a, mà l i mu n v cho mau. T l i, t i gi ng , em c n m th nth c lâu l m m i ng c. n khuya em chiêm bao th y Cúc H ng ng trên

u gi ng em, v m t em mà nói cô ã ch t nên cô lên cho em hay.- Úy ! Linh d v y hay sao ? Nó ch t r i h n nó xu t mà báo tin cho em hay li n !

Vì nó th ng em quá, mà l i ch t oan, nên nó hi n hình cho em th y. Nó nói gìa hay không ?

- Cô không có nói t i sao cô ch t. Cô bi u em bãi tr ng v h i ch thì bi t. Cô nóicô có s p t gi v n l i h a h n v i em. Cô c n d n em ng bu n r u, ngth i chí, c ti p t c h c cho n cùng ng r ng r thân danh. Cô s âm th m theong h luôn luôn và cô s th a ki n t i Diêm ình, ng c n duyên kh i v tan, v

ch ng c sum hi p.- Tr i i ! Nó ch t mà h n nó khôn quá, hi n v kêu em cho em hay li n, l i còn d n

u h t. Nó tính th a ki n ph i l m. Oan c quá mà !- Mà cha m cô ép g cô cho ai ? T i sao cô không thú thi t cô ã th nguy n v i

em, l i gi n l y t t mà ch t? Ch Hai làm n thu t rõ u uôi cho em bi t m tchút.

- Mà em n c m r i hay ch a ? Nh ch a n thì ch sai i mua mì cho em n.- ng, ng. Em n c m r i. Em v h i n a chi u. Em nghe má em nói, em b n

n tay ch n. Tuy chiêm bao th y nh v y em bu n, mu n v cho mau, song emng m ng m , nên không tin cho l m. Ch ng v t i nhà, hay Cúc H ng ch t

thi t, em mu n ch y ra h i th m ch li n. Ng t au n quá, em c ng i mà khóc.Ph n thì má em l i lo n u c m d n cho em n. Em m i tính d n lòng mà ch u, i

i r i em s i ra ây. Té ra au lòng quá, n u ng gì c. Má em ép quá, emph i rán n cho h t chén c m r i i ây, không c n i t i .

- y thì ch nói rõ công chuy n nhà cho em nghe. Bãi tr ng tr c em v emkhông có g n g i v i con T cho l m. M i v t i, em ra ch ng bên gian hàng

a ch mà th m chi và th m nó có m t chút. Ch s ti ng th phi, ch bi u em ranhà ch mà nói chuy n. Ch d n em ng léo hánh ng g p nhau gi a ch n a.Ch ng g n khai tr ng, con T c y ch m i em ta ây ng nó nói chuy n m t lát.Thi t nó ng i có m t chút r i l t t t giã nhau. Không bi t ai ngó th y nên thêu

t sao ó mà em i h c c ít b a r i v ch ng Hia M r y con T , nói sao nódám núp lén trai gái v i em. Nó ch i, nó nói không có. Nó thu t chuy n ó cho chnghe. Ch khuyên nó c ch i và v sau ph i dè d t, bãi tr ng em có v thì ch ngnên g p thau th ng, hai àng mu n nói chuy n gì, v i nhau thì nói v i ch , r i chtrao l i l i giùm cho. Cách h n m t tháng, con T cho ch hay cha m nó bàn so n

nó l y ch ng ph t cho r i, ng kh i mang ti ng. Nó h i ch nh cha m ép gnó l y ch ng thì nó ph i làm sao ? Ch khuyên nó n u cha m ép g thì nó ph i nóithi t nó th ng em t h i nh , hai àng có n tr c m t ông Quan mà thnguy n v i nhau. N u nó b em mà ng ch ng kh c thì ông Quan s v n h ng

nó ch t. Ch ngh hia M là con cháu ng i khách t nhiên kính tr ng ông Quan, nói nh v y ch c hia không dám ép g cho ng i khác.

- Ch khuyên nh v y thì ph i l m. Thà nói thi t ph t cho r i ng yên n mà chnhau.

- Té ra cách ít ngày con T cho ch hay v ch ng Thôn Khoa, trong V nh H u, c ymai nói c i nó cho con. Thôn Khoa giàu l n ru ng v n nhi u, có t i b n acon gái, mà ch có m t th ng con trai ó mà thôi. Theo l i bà mai nói thì th ng contrai mu n c i con T ó 20 tu i, tên Ti n. V ch ng Hia M nghe Thôn Khoagiàu thì mê, nên tính g con T cho r i, không c n d ý nó ng hay là không ng.Ch xúi nó ch ng c ng ch u l y ch ng, d u g cho con Thôn Khoa hay là chong i nào khác c ng v y. Nó nghe l i ch , ban u nó chê con Thôn Khoa d t nát,không có h c. V ch ng Hia M nói ng i ta không có h c, mà ng i ta có ti n,có ru ng v n có nhà c a. Ng i ta ch có m t con trai, mình ng con trai y thìngày sau mình h ng phân n a gia tài. M i bu i s m m i ra ch ng i bán, n utrong nhà có bàn tính vi c gì thì nó h c l i v i ch h t. Ch xúi nó nói ã có thnguy n v i em. Nó cùng th r i nó m i nghe l i ch mà t thi t nó ã có h a h n

i em. V ch ng Hia M n i gi n r y la nó, nói không th nào g nó cho emc. N u nó cãi l i thì s ánh nó ch t r i th trôi sông.

nh Xuân b c t c quá, d n lòng không c, nên ch n mà nói: “Em bi t tr c s có tr c tr ó, nên em ã nói v i Cúc H ng. T i cô c xem h c th c quí h n ti n b c, nên

bây gi em ph i b ng i ta nh c m ”.Hai T th y trong nhà ã t i r i nên l y èn t a ng trên bàn mà t, r i l i m t

y ra m t gói c ng trên bàn. Ch ng i l i v a têm tr u, v a nói ti p:- Chi hay h khinh khi em, ch gi n h t s c. Ch c nó c kháng c ; cha m nó

gi n nói nh v y ch không dám p ch t âu mà s . Thi t nó kháng c h n hòi, nói có th th t v i em, n u nó ng ng i khác thì ông Quan v n h ng nó

ch t. V ch ng Hia M mê giàu nên ám mu i quá. Con nói nh v y mà không k , ch u g nó cho con Thôn Khoa. L i mu n g cho mau, nên cho i l h i r inh ngày 16 tháng 11 thì làm l c i.

- Cha m áp b c quá nh v y sao Cúc H ng không n làng th a, ho c b nhàtr n i ch khác ?

- Ch có bày cho nó nhi u cách mà nó th i thoát. Nó khóc mà nói làm con l nàodám t cáo cha m . Còn ph n gái b nhà i thì ng i ta còn coi ra gì.

- Thi t qu t i Cúc H ng có h c, mà l i h c gi i nên m i ch t ! Tam tùng, t cgi t Cúc H ng rõ ràng.

- Ch không dè nó t v n chút nào h t em. N u ch bi t thì ch khuyên gi i nó ch .Cha me nh ngày c i r i, m i b a ra ch ng i bán, nó khóc v i ch hoài. Nó nói

o cha con v i o v ch ng u tr ng h t c hai. Mà ph i có cha con r i m i có ch ng c. V y mu n tr n o cha con thì ph i l i o v ch ng, ch bi t làm

sao. Thôi, ki p n y nó không tr n ngh a v i em, thì nó h n ki p sau s n áp.nh Xuân t c t i, n c m t tuôn d m d .

Hai T xúc ng nên ng ng l i, có ý ch V nh Xuân bình t nh l i r i s nói ti p.nh Xuân nói:

- Ch c nói ti p i ch Hai. Cúc H ng nói nh v y thì ý cô nói cha tr ng h nch ng, nên thà l i v i ch ng, ch không nên l i v i cha. Nói nh v y mà sao l i t

n.- Ch c ng hi u nh v y. Ch t ng nó nghe l i cha m mà ng con Thôn Khoa ch ,

i v y ch không ám xúi nó c ng nh n a. B a mùng 5 nó nói má nó bi u ngh ,ng d n hàng ra ch ng i bán n a, nhà d ng s a so n ám c i. Nó xin cho

nó rán bán t i mùng 10 ng t y cho h t . B a mùng 8 nó ra ch nó a cho chcái gói n y ây. Nó c y ch c t giùm ch ng bãi tr ng em v ch trao l i cho em.

Nó nói nó mu n vi t th mà xin l i v i em, nh ng nó không bi t ch qu c ng , l icâu chuy n th c m c quá, không th nào vi t cho h t ý c. Vì ch bi t rõ udây m i nh h t, nên nó c y ch thay th cho nó, ch ng em v , ch thu t chuy n l icho em nghe. Nó nói trong cái gói nó có vi t ít ch cho em ng nh bút tích

a nó. Có 50 ng b c cho em n h c ba n m n a cho kh i b d n a ch ng,vì nó h a bao cho em h c b n n m, nên d u nó không c làm v em, nó

ng ph i gi l i h a. L i có m t vóc xuy n v i m t qu n lãnh nó xin em traodùm cho thím H ng v n và th a v i thím r ng d u nó không có ph c mà ph ng

thím, nó c ng k nh t ng thím l t vóc áo, m t vóc qu n t t m lòng hi u k nha con âu x u s .

Hai T c m cái gói a cho V nh Xuân, gói có bu c dây gai k l ng.nh Xuân v a khóc, v a m gói ra, th y trên h t có m t mi ng l a tr ng, b dài

ch ng m t gang còn b ngang b ng ba ngón tay, có vi t m t hàng 5 ch nho l n “xá sanh nhith ngh a” d i có vi t hàng ngang 2 ch “Cúc H ng”,

nh Xuân v a th y mi ng l a y thì la l n: “Tr i i ? Cúc H ng vi t câu nh v ythì bi t cô ã quy t nh t t r i ! V y ch ch không m gói ra coi hay sao ?”.

Hai T ng c nhiên áp:- Không. Nó ã k m y món trong ó cho ch nghe r i, còn m ra làm chi. Mà ch

không bi t ch , d u m ra ch c ng không hi u.- Chú tài phú coi chú hi u ch .- Mà nó vi t nó nói làm sao nên em bi t nó quy t nh t t ?- Cúc H ng h c sách M nh T m t l t v i em. Th y c t ngh a câu xá sanh nhi

th ngh a rành l m. Nay cô vi t 5 ch ó mà g i l i cho em, t c th cô mu n nóicho em bi t: m t bên là i s ng, còn m t bên là i ngh a. Thà b i s ng màgi i ngh a. Ý cô nói cô ph i ch t cho tr n ngh a v i em, ch có gì âu. Vì emmà Cúc H ng ph i ch t ! Em s ng làm sao c ch Hai ?

nh Xuân buông mi ng l a, hai tay b m m t mà khóc.Hai T l y mi ng l a c m coi r i nói: “Á, hôm con T t t h i r i, má nó móc kh n v i

ti n b c trong túi nó ra thì c ng có m t mi ng l a vi t ch y nh v y”.nh Xuân h i:

- Bà con trong nhà coi r i h có bàn lu n l nào hay không ?- có hi u gì âu mà bàn lu n.- a nhóm h có ch ó hay không ?- Có ch . B a mùng 10 nó thôi bán. Nó c n d n ch th nào chi u r m nhóm h ch

ng ph i l i ch i v i nó ng nó v nhà ch ng. X ch l i. Con T th y ch thìng r . Nó vô ra nói chuy n vui v nh th ng. G n t i ch mu n t mà v thì

nó m i ch vô bu ng r i nó khóc mà d n ch ch ng em v thì ch a giùm gói y cho em, thu t rõ t i sao mà nó ph i xa em…

- ó ! Cô nói “xa” ch không ph i “ph b c” hay là “l y ch ng khác”. Ch th ych a ? Cô mu n ch t rõ ràng quá.

- Ch không dè. Nó c n d n ch rán an i bi u em ng bu n r u, ph i chí công h ccho thành danh, r i sau v ch ng s sum hi p.

- Em còn u óc gì n a mà h c, ch Hai.- Em ng có th t chí ch . Làm trai ph i h c ng l p thân. Hu ng chi em trong

nh nhà nghèo, l i còn ph i nuôi m già, em c n ph i h c h i h n ng i ta ngtr c hi n t thân danh cho h h t khinh khi, sau giúp m già mà báo b côngsanh thành, d ng d c. Con T nó lo vi c y l m. Nó c c n d n th nào em c ngph i ti p t c h c cho b n n m, ng có bu n r u mà b . Nó th ng em l m, nómu n cho em nên danh, nó m i c n d n nh v y, mà nó còn g i ti n l i cho em n

c n a. Nó không ph l i nó h a v i em. Nó ch t r i, có l nào em ành làm tráiý t t c a nó. Em ph i suy ngh l i.

nh Xuân ng i tr m ngâm m t h i, l y mi ng l a có bút tích c a Cúc H ng vàotúi và a 50 ng b c cho ch Hai T mà nói: “Em xin ch Hai c t giùm s b c n y l i. ít

a b t bu n r u, em suy ngh coi nên h c n a hay không r i s hay. Ch c t ti n b c giùmcho em. Còn xuy n, lãnh ây thì em xin em v trao cho má em, ng má em th y lòng th o

a cô Cúc H ng, tuy ch a c làm dâu chánh th c song quy t t v n mà cô c ng khôngthi u sót o dâu con, ã lo cho ch ng mà c ng không quên m ch ng, Con ng i hi u, ngh a, tình nh v y mà ch t m t, thì tôi h c cho gi i ng ng i cho cao, r i vui h ng phúquí v i ai mà ph i c n lo h c n a !”.

nh Xuân gói vóc lãnh v i vóc xuy n l i r i h i Hai T :- Ch Hai bi t m m c a Cúc h ng n m ch nào hay không ?- Bi t ch . Ch có a ám ma, ch i t i ch . Ch t i h khoán xong r i m i v .

Chôn trong t chùa, d a bên ng vô Long H u.- Xa hay g n ch ?- Không xa gì l m. i m t chút thì t i.- Em h i xa hay g n, ý em mu n c y ch d t giùm em ng ch m cho em vi ng

t chút. N u xa thì em m n xe cho ch i.- i b c ng c. G n mà. M n xe làm chi. Nh em mu n i thì x mai ch i

i em. X mát em thay r i ch vô ch kêu i. T nhà em i vô m t chút, h txóm r i thì th y. ch mua nhang, èn và gi y ti n vàng b c giùm cho em cúng.Em kh i mua.

- ám ma làm t t hay không ch Hai ?- Khá. Làm coi c ng c. Ch ng con T ch t r i, v ch ng Hia M m i sáng con

t. Cha ch , v ch ng khóc d . Th ng con th Hai c n r n, nó nói con T ã cóth th t v i em thì thôi, giàu nghèo nó ch u. Ép g nó ch khác làm chi cho nó b c

c n t v n. N i ch n y ai c ng chê Hia M d i t, ham giàu làm chi cho ch tcon. H bi t em h c gi i. H nói sao không sau g cho em, l i g chi cho công

b t.- Em nói thi t v i ch , ngày tr c em yêu Cúc H ng m t ph n. Cái ch t c a Cúc

ng, ch t vì tình vì ngh a, làm xúc ng tâm h n em quá, nên bây gi em t ngnh cô n m i ph n. Thôi, Tr i khi n em không c Cúc H ng làm v ch cem c thân t i già, em không c i v nào khác. Làm sao em ki m c m tng i nh Cúc H ng v y n a mà c i.

- Em bu n, em nói nh v y, th ng th ng nguôi ngo i r i em c ng s có v nhng i ta. Con T ch t r i thì thôi, tuy t ng nh nó thì t ng nh , song tìm ng inh nó làm sao cho c.

- Thôi, em v cho ch ngh . Ch c t giùm 50 ng b c ó .nh Xuân ôm gói hàng, cáo t r i I nón b c ra c a. Hai T i theo nói: “X mai

i 4 gi ch s vô ng t em i vi ng m con T ”.Vô t i nhà, V nh Xuân th y m ng ng i x p lá gói bánh ch ng, c u gói hàng

a bên m mà nói: “Tr c khi Cúc H ng u ng gi m v i á phi n mà t v n, cô có mua m tvóc lãnh v i m t vóc xuy n g i cho ch Hai T , cô d n ch i con v trao l i cho con ngmay áo qu n cho má. Ch t mà lo vi c v sau h t, mua áo qu n cho má, g i ti n b c chocon n h c b n n m, s p t rành r l m”.

Bà H ng v n nói: “T i nghi p d hôn”. Bà xô x p lá chu i ra xa ng m gói hàngmà coi.

nh Xuân i vô bu ng thay mà b n mát. Ch ng c u tr ra, bà H ng v n nói:“Nó mua t t d . S p t ng t v n mà nó không quên má, thi t nó làm cho má c m quá

u nó s ng mà làm dâu má, ch c nó th ng má lung l m. Con Hai T nói chuy n nó ch tlàm sao âu, con ng i nói l i cho má nghe coi”.

nh Xuân ng i tr c m t m , th ng th ng thu t u uôi câu chuy n l i cho mnghe. Bà H ng v n ng i gói bánh ch ng, nhi u lúc bà nghe r i ng lòng n r i n c m t.Mà V nh Xuân nh c l i nhi u n c u c ng m c r i khóc d m, nói không c.

(9) IV

Trót m t n m tr i, V nh Xuân say s a mê m n cái c nh t ng lai v a r c r , v a mêm. Ngó ti n trình c u th y chán ch t i c i, ch thì b ng th ng nh ru ng lúa s p mbông, ch thì vòi v i nh non cao, ch thì thinh thinh nh bi n r ng. C u c bình t nh an vuimà th b c, tin ch c r i ây c u s thoát kh i th n thi u b n hàn và vui h ng m no thth i, v i bà m già ch n ch t hi n t và ng i v yêu, n ng mang tình ngh a.

Thình lình.gió ông b t tr c làm s p h t m t kho ng ng c a c u ng i. Bâygi ph i làm sao ? Ph i th i lui ng tìm ng khác mà i, hay là ph i ngó l c nh th m kh

iêu tàn, ph i l t tr c tr , v t chông gai mà ti n b c tìm h nh phúc.Còn h nh phúc gì n a mà tìm ?Thu t chuy n Cúc H ng h t cho m nghe, c u th y m th ng ti c, m c ng khóc,

thì c u càng thêm bu n r u, càng thêm chán n n. êm y c u ng không c, nh tìnhduyên thì au n, nhìn t ng lai thì t i en. Tinh th n c u u o i, ngh l c c u tiêu tan; c u

m c th dài, tâm chí t d , l i danh l lãng.Có khi V nh Xuân nh m m t, tính ng ph t ng quên h t n i lòng, mà h nh m. m t

thì c u th y hình d ng Cúc H ng v n v , r i gi t l tuôn r i, t m lòng th t th o.a th c, n a ng , th c thì au n, ng thì m màng, V nh Xuân. th y tr i h ng

sáng, và nghe m m c a ng i bán bánh.u ng i d y s t s . Bà H ng v n day l i nói: “Má có m t cái bánh ch ng trên

bàn ó. Con lót lòng i. Má bán m t lát r i má mua v n u c m cho con n”. Bà nói r ing thúng bánh mà i.

nh Xuân r a m t ch i u r i ra bàn mà ng i. C u không n cái bánh ch ng c a m, mà l i móc túi l y mi ng l a di bút c a Cúc H ng tr i lên bàn mà nhìn.

Ngó 5 ch “Xá sanh nhi th ngh a” v i 2 ch nh “Cúc H ng” c u m t châu mày,ru t gan l nh ng t. C u ngh ng i b s s ng cho tr n o ngh a, lúc c m bút mà vi t, khôngbi t tâm h n au kh bao nhiêu, ch ng i mang ngh a n ng c a k hy sinh thì bây gi tâm

n ng n ng b ngh , bi ng n, m t ng , s ng c ng nh ch t, s ng c ng nh t ng g ,không bi t vui m ng, không bi t ham mu n.

Trong m n c sôi n u h i lên nhi u quá nó tung m nh, n p m c ng ph i r t. Bu nu c ng v y, h bu n c c m thì nó hoá sanh b c t c trong lòng.

nh Xuân th ng ti c Cúc H ng thái quá r i c u gi n. C u gi n Cúc H ng g i áitình, gây duyên n , gieo ân ngh a làm chi, nên bây gi ph i ch u k m t ng i còn, k m t ãan thân, ng i còn au t ru t. C u gi n h c thuy t M nh t bày “Xá sanh nhi th ngh a”làm chi cho Cúc H ng b c m hoá n tr ng ngh a quyên sanh. R i c u gi n t i v ch ngHia M ham giàu có làm chi, ép duyên con cho nó b c t c mà t v n.

Nh c t i Hia M , c u nh l i Hai T nói Hia M khinh r ph n c u.Nh t i vi c ó, c u tr n m t ng d y i ra i vô. A ! Ng i ta khinh mình ! Hèn chi

Cúc H ng bi t th tình nh v y nên chiêm bao d n mình rán h c ti p ng l p thân, mà tr ii Hai T c ng d n dò mình b d p bu n r u lo h c. Nh cái gi n ó mà V nh Xuân b t

bu n. C u m bánh ch ng ra n, m t li c ngó bút tích c a Cúc H ng, trong trí v n ng mngùi, t ng nh .

Bà H ng v n bán h t bánh r i bà mua chút nh th t cá b ng v kho n u ng n v icon. B c vô c a bà th y Xuân ng ng i c sách, bà bi t con ã b t bu n r i nên bà vui

h i con:- Má l i m t cái bánh ó, con có n hay không ?- Con n r i h i s m m i.- u v y thì con không ói. Má không c n ph i l t t n u c m cho mau.- Xin má th ng th ng mà n u. Con n bánh ch ng ó n chi u c ng ch a ói.- Con có i lên th m ông Giáo hay không ?.- Th a, không. Con bu n quá nên con ch a mu n i âu.- Chi u nay con lên th m ng m t chút.

- Chi u nay ch Hai T d t con vô vi ng m Cúc H ng. b a khác con s ith m th y con. Con còn nhà lâu nên không g p gì l m.

- Té ra con có h n v i Hai T ng i vi ng m nó. , c l m. Nó v i m conmình có ngh a quá. Con ph i vi ng m nó ch sao. B y quá, ph i má hay h i nãymá mua nhang èn cho con kh i th t công ra ch n a.

- Má kh i lo. Cho Hai T có nói ch mua cho con.- y thì xong.Bà H ng v n vô b p lo n u c m. V nh Xuân quy n sách tr c m t, nh ng c ít

hàng r i ng i l ng l suy ngh . n x mát, V nh Xuân s a so n ng i Hai T vô r i ivi ng m Cúc H ng. Ban u c u mu n b n mát i cho g n, mà r i c u ngh Cúc H ngtr c kia nài ép r i bao ti n cho mình i h c tr ng l n, ch ng ch t c ng còn l i c n d nmình ph i ti p t c h c cho n cùng; n u vi ng m cô mà mình m c mát có l cô khôngvui lòng. Ngh nh v y nên c u thay s c ph c nhà tr ng mà m c.

n 4 gi chi u, Hai T che dù i vô, tay c m m t gói nhang èn.Bà H ng V n ra m i ghé nhà ch i m t chút. Bà nói h i hôm Xuân v thu t chuy n

i cho bà nghe và trao gói hàng c a Cúc H ng g i. Tình sâu ngh a n ng c a gái b t h nhlàm cho bà c m ng n r i n c m t. Bà ch c không th nào Xuân c i v khác mà bi ttb o thu n, bi t th ng m ch ng cho b ng Cúc H ng. Hai T nh c x p xuy n c a ch ahôm tháng ba ó là áo c a Cúc H ng mua r i c y ch nói d i mà hi n cho bà. Cúc H ng l icòn c n d n khi nào bà có thi u h t thì c cho hay ng giúp cho Xuân an lòng n h c. Bànói h i hôm Xuân thu t chuy n ó bà m i hay, b i v y bà c m ng n r i n c m t.

i ó bà H ng v n v i ch Hai T hi p nhau trách v ch ng Hia M d i d t hamgiàu, không k l i nguy n c tr m n m c a con, m i gây tai h a cho hai tr .

nh Xuân ngh mình s a so n i vi ng m ni m ân ngh a c a Cúc H ng, màtrách móc cha m cô thì th t l , b i v y c u thôi thúc Hai T ch m d t câu chuy n ng icho s m. Bà H ng v n h i có mua nhang èn em theo t ng vái vong linh Cúc H ng

ch ng chi u lòng thành c a Xuân hay không. Hai T a cái gói mà nói có mua h t,ng có h p qu t n a.

nh Xuân l y gói nhang èn mà c m r i i nón ra i v i Hai T .Tuy tr i còn n ng, song nh có gió ch ng th i lai rai, nên hai ch em i b mà không

bi t nóng n c.nh Xuân l ng thinh ngó xu ng l , l m l i i m t khúc ng r i nói v i Hai T :

“Em ngh cu c i ch ng khác nào m t ám hát, còn ng i i d u trai, d u gái, d u tr , d ugià, n là ào kép h t th y. Tr i phân ng i làm t ng, k làm quân, ng i làm quan, k làm

, ng i làm trung, k làm n nh, ng x ng ca nh y múa m t h i cho h t vai tu ng r i grâu, c i áo, l t mão, b hia, ra ng i góc ch , xó ình, n xôi, n cháo. Mà i s ng c a conng i c ng nh gi c chiêm bao. Lo h c cho r ng, lo làm nhân ngh a cho tròn, lo x s chokhôn ngoan, lo ng i cao h n thiên h , chung cu c r i khôn d i, giàu nghèo, th p cao, l n nh

ng ph i ch t nh nhau, không ai tránh kh i. y v y, Cúc H ng ch t s m, vai tu ng c a côã d t r i, cô c ngh ng i. Ph n em còn s ng ây, s ng ng tr cho d t n i, s ng ngng x ng chi u chu ng th l c nh n tình, ch có ích chi cho em âu mà s ng”.

Hai T day qua ngó xuân mà h i: “Sao em l i ngh b y nh v y ? Em tính ch t theocon T hay sao ? Em tính cái ó qu y l m. Em s ng sao l i vô ích. Em có m t bà m giànghèo kh , ng th ng yêu em, t t t c hy v ng vào s n h c c a em. V y i s ng c aem có cái ý ngh a t t p quá, s ng ng l p thân danh mà nuôi m ”.

nh Xuân áp: “Em có quên âu. Vì em nh , nên em hay Cúc H ng ch t cho tr nngh a v i em, mà em v n còn s ng c ây. êm h i hôm, em t ng nh tình ngh a c aCúc H ng, em ng kh ng c em tính ã m i ng, mà ch a th y ph i i ng nào

i n áp tình ngh a y cho x ng áng. Em nói thi t v i ch Hai, lát n a t i m , em s váivong linh Cúc H ng v ng em xin l i. Em xin cô ch ng nh n lòng k nh ái c a em, vì còn

già nên em không th ch t theo cô c. Em c ng s xin cô châm ch cho em thôi h c, vì

nuôi m già, em làm giáo làng, giáo t ng, ho c làm m n, làm thuê c ng nuôi c, ch ngn ph i h c cho nhi u, h c nhi u r i vui s ng v i ai, h c nhi u r i c ng làm tay sai cho

thiên h ”.i T c i mà nói: “Cha ch ,. em xin cái gì, ch nói v i con T ng b h c, ch c

nó không ch u. Nó c n d n vi c ó lung l m. Nó c bi u em ph i h c cho n cùng. Ý nómu n nh v y, nên nó m i g i ti n b c cho em n h c ó ch ”.

nh Xuân h t cãi n a.Ra kh i xóm r i, Hai T a tay ch phía tr c mà nói: “Mi ng t chùa ngó th y r i

ó n m d a l , v phía tay trái, ch có m lúp xúp ó”.nh Xuân nói: “V y thì g n l m. M c a cha tôi n m trong xa n a, bên phía tay m t.

Hai ng i i m t chút n a thì t i th m c a chùa. Hai T do m t b nh mà vô, chi tr c, V nh Xuân theo sau. V nh Xuân bu n hiu, m t ngó các m , có ý mu n ki m coi Cúc

ng n m ch nào.Hai T d t i quanh co l i t i m t cái m m i p, t b tr i n ng rên núm m n t

ng ngang, ng d c, phía trên u có c m m t m chí b ng á xanh. Hai T m i nói ólà m c a Cúc H ng. V nh Xuân c m chí th y kh c tên Lý Th T thì c u d n lòng n akhông c, nên b c t i ôm núm m v a khóc v a nói: “Cúc H ng em ôi ! Qua v âyem! M t ph n c ng vì mu n n áp tình ngh a c a em nên qua rán h c êm, h c ngày. Cu i

m qua c th y thành công m mãn, mong mau t i ngày bãi tr ng ng v nói cho emvui m ng. Té ra v thì em không còn n a ! Qua không th y vui m ng mà l i th y au kh !

c quá ! Ch u sao cho n i !”nh Xuân ngh n c , nói không c n a.

Hai T l y gói nhang m ra qu t h p qu t t hai cây èn c y c m tr c m , m l nnhang th m t n a mà c m gi a hai cây èn. Ch t luôn vài lá vàng b c v i vài t gi yti n mà vái: “Có V nh Xuân v c y ch d t vô vi ng em ây, em T . H n em linh thiêng thì vch ng chi u lòng thành c a Xuân và nghe Xuân khóc k .

Hai T l i n m cánh tay Xuân d t ng tr c nhang èn r i bi u c u vái.nh Xuân ch y n c m t ròng ròng, th ng th ng i l i ng tr c ch nhang èn, l t

nón qu ng xu ng t r i ch p hai bàn tay a lên ngang trán mà vái: “Qua là Phan V nhXuân, h c trên tr ng M Tho, nh n d p bãi tr ng nên m i c v ây. Qua tha thi t kh n

u vong h n c a em Lý th T , bi t hi u Cúc H ng, hi n hích v ây nghe qua bày t n ini m au kh ”.

m xúc quá nói không c n a, l i th y Hai T ng i b p xu ng t m t bên ókhóc thút thít, V nh Xuân càng thêm c m, nên x p ch n quì g i mà khóc r ng lên.

Hai T vói l y vài lá vàng b c mà t n a.nh Xuân móc trong úi l y mi ng l a có bút tích c a Cúc H ng ra tr i tr c m t r i

nói: “Cúc H ng em ôi ! Em rút trong sách M nh T vi t 5 ch mà bút tích l i cho quaxem. Xem câu ó thì qua hi u rõ tâm chí c a em. Ph n em th ngh a ã xong r i, còn ph nqua áp ngh a, qua ph i làm sao ? Qua còn m già, l i m nghèo kh , qua không phép “Sátthân vi thành nhân” cho c. V t i nhà t chi u hôm qua, hay tin ch c ch n em ã ch t,ch t ng v n toàn tình ngh a v i qua, thì tinh th n qua tán lo n, tâm chí qua o iên khôngcòn bi t âu là ph i âu là qu y, sao là nên sao là h mà tính. N u vong linh em hi n hích, xinem mách b o cho qua bi t ng l i mà i. Em c c n d n qua ph i ti p t c h c cho ncùng; trong gi c chiêm bao em ã bi u nh v y, mà tr i v i ch Hai em c ng bi u nh v y,em l i g i ti n cho qua n h c b n n m. H c làm gì n a mà em bi u qua h c ? Tr c kiaqua h ng hái h c thêm là vì có hai ngh a v : th nh t giúp cho má qua h t c c kh , th nhì làlàm cho ôi ta th a mãn tình yêu. Nay em ã m t r i, còn tình yêu gì n a âu mà ph i lo làmcho th a mãn ? Còn vi c nuôi m thì qua ã s c r i, d u làm ngh gì qua c ng nuôi c,không c n h c cho nhi u h n n a. V y qua xin em vui lòng cho qua trái ý em v ch ó.Trót m t n m r i, qua vì em nên qua c g ng, qua h c gi i nh t trong l p. Em không còn

ng mà hãnh di n v s thành công r c r c a qua. Lò l a tinh th n c a qua ã ngu i l nh

i, ngh l c ti n th c a qua ã gi m suy r i, làm sao qua h c cho c gi i n a mà emmu n cho qua h c. Thôi em, qua không còn ham mu n phú quí, l i danh gì n a h t. T ràyqua ch lúc l c theo i ng nuôi m mà thôi, i h t vai tu ng r i qua ngon gi c”.

Hai T l y vàng b c, gi y ti n t thêm n a r i ch vái ti p: “T d n chi nh ng u gìthì h i hôm ch có nói l i cho Xuân nghe h t. Xuân lãnh gói hàng v i mi ng l a T có vi tch ó. Còn 50 ng b c thì Xuân g i cho ch c t, nói r ng h t mu n i h c n a. Y theo l iem d n, ch có khuyên Xuân ng bu n r u mà b h c. D u th nào c ng ph i h c cho

n n m, ý em mu n nh v y, Xuân còn d d nói suy ngh l i. ó các vi c em d n ch ãlàm xong r i h t”.

nh Xuân l y mi ng l a, v a ng d y, v a nói: “Em ch t mà em l i cho quanh l a n y, ch ng nh ng là em bút tích c a em cho qua nh mà thôi, mà ý em còn t trí

ý c a em cho qua bi t n a. M nh l a n y qua xem nó quí giá ch ng có chi b ng. Qua s c t l ng dành làm lá bùa tu d ng. Ch ng qua có nhà c a, qua s óng khuôn l ng ki ng

treo trong phòng qua ng , th y nó c ng nh th y em. Thân m n nhau trót hai tháng khi h cnh T v i th y r i th m yêu tr m nh nhau t i hai n m nay n a, h nh phúc y không cho

phép qua h i h n v cu c g p g r i nguy n c cu c tr m n m. Nh ng qua ngh l i cái h nhphúc ngày b a ch không b n dai mà ôi ta ph i mua v i m t giá m c quá. Em ngh coi, ph i

y i s ng c a em mà i v i cái h nh phúc nh v y, thì u ng thân ph n em bi t ch ng rào. bu i chi u hôm qua cho n bây gi qua n n n v s h t t c c a qua. Ch chi khi nghe

em nói chuy n chiêm bao th y ông T mách b o duyên n c a em, qua làm l i, thà tr mnh th m yêu v y thôi, ng h a h n tr m n m, ng d t nhau vào chùa Ông mà th th t.

ôi. ta có yêu nhau thì b ng. N u ph i duyên n nên sau Tr i khi n c ph i hi p cùngnhau thì t t, còn n u có s tr c tr nên ph i r phân thì thôi, b t quá ôi ta bu n ít ngày r inguôi ngo i. T i qua thi u th n tr ng, qua nói v i em b n phú b t ng, nên s có ch khó, t iqua bi t tr c nh v y mà qua không có ngh l c àn áp ái tình ái tình lôi cu n r i h a

n th nguy n nên bây gi m i sanh h a, làm cho em.ph i xá sanh mà th ngh a. Em ch t t iqua. T i c a qua l n l m”.

nh Xuân ng i xu ng t khóc n a. Hai T l i ng i m t bên mà an i. Hai ng i nóichuy n v i nhau, mà ch ng nói chuy n chi khác h n là nh c nh c tánh c a Cúc H ng,th ng ti c ng i nh v y mà m ng l i v n.

t tr i chen l n. Nhang èn ã t t h t r i.Hai T qu t h p qu t cho V nh Xuân t h t gi y ti n vàng b c r i ch em m i vái

vong linh Cúc H ng mà v .n c m t i r i, th y con ch a thay , bà H ng v n bi u con lên th m ông Giáo

Huân m t chút, k o ông hay v lâu mà không th m, ông bu n.nh Xuân nghe l i m m i i th m ông Giáo. V ch ng ông th y Xuân thì m ng r

vô cùng. Ông Giáo bi u ng i r i ông h i th m vi c h c. V nh Xuân t thi t trong n m r i nhu c g ng nên c u gi i nh t trong l p, hôm bãi tr ng c u c ph n th ng các môn.

Ông Giáo nói: „Cháu thông minh l i m n cán, b i v y th y bi t tr c d u h c ch gìcháu c ng gi i h n ng i ta. Th y d y m y n m nay, th y th y con trai thì có cháu, côn congái thì có Cúc H ng, hai a thi t thông minh. Á, con Cúc H ng ch t r i. Cháu v cháu cónghe nói hay không ?“.

nh Xuân d d r i áp: „Th a, con có nghe nói“.Ông Giáo nói: „Hia M d t nát, ham ti n r i làm b y. Con có n h c thì ch n ng i

có n h c mà g . Ép g nó cho th ng b t, nó b c t c t nhiên nó ph i t v n. N m cháu v iCúc H ng h c M nh T , th y th y hai a u ham h c, l i x ng ôi v a l a, th y có tính

ít n m cháu h c xong r i, th y làm mai ng cháu c i Cúc H ng. Hai a ph i hi p v inhau ch c ch n gia ình êm m l m. T i v ch ng Hia M làm b y nên con nh ch t, u ngquá“.

nh Xuân nín khe.

Bà Giáo h i: „Hôm Cúc H ng ch t, ng i ch mình h n rùm. H nói Cúcng có h a h n tóc t v i cháu, có t nhau vô chùa Ông mà th . Khi v ch ng Hia M

tính g nó cho con Thôn Khoa, nó có thú thi t tình riêng c a nó. Cha m nó chê cháu, làm chonó phi n nên nó m i t v n. Thi t nó có h a h n v i cháu, hai àng có th th t v i nhau, haylà thiên h n huy n v y cháu ?“.

nh Xuân ú m t chút r i m i áp: „Th a, h n ó úng ch không ph i nhuy n“.

Ông Giáo tr n m t ngó V nh Xuân mà h i:- Thi t hai a có yêu nhau và có th nguy n v i nhau hay sao ?- Th a, yêu nhau r i th ch ng khôn l n s k t ngh a v ch ng v i nhau v y thôi,

ch không ph i trai gái.- Th y hi u. Còn nh thì trai gái mi ng, trai gái con m t, ch bi t gì mà trai gái. Mà

yêu nhau, nh ng không g n nhau, tình yêu nh v y m i m n n ng. Hia M d iquá. Con ã thú thi t sao l i r y nó. Bi t con có tình riêng thì th ng th ng ta d coitình con m l t th nào, ng i con yêu tánh n t ra sao, r i ta li u n u con kh d iyêu a hoang àng thì ta l p th làm cho kh i tình tan rã, còn nh tên trai ó ph ing i, thì ta tán thành ý c a con, làm nh v y con mình nó mang n, mà th ng r

u có nghèo thì nó càng kính tr ng mình th p b i. Sao nghe con nói thì v i chênghèo, không k tánh tình, không màng h c th c, ph i h t em con mà bán vàonhà giàu, làm nh v y thì ngu q á. Nghe nói nó chê cháu nghèo th y gi n l m.Ng i nghèo có ph i là b âu mà khinh khi. Cháu rán h c cháu, h c cho ncùng ng ng i trên c h , c i v giàu b ng m i h cho h sáng con m t m tchút.

nh Xuân ng i êm r , không nói chi h t.Ông Giáo nói ti p: „Th y không bi t coi t ng, nh ng th y bi t tánh tình và trí não

a cháu, th y h c cháu h c trong ít n m n a cháu s nên danh r c r . Cháu rán làm cho vch ng Hia M ti c ch i“. V nh Xuân không dám th l ni m riêng v i th y, nên ng i ngheth y nói và c vâng d v y thôi, Ch ng th y b t nói r i c u m i cáo t mà v , nói v cho th yngh .

Bà H ng v n th y con v , bà h i ông Giáo có nói chuy n Cúc H ng t t baykhông. V nh Xuân thu t câu chuy n l i cho m nghe; c u nói r ng bà Giáo hay c u v i Cúc

ng có h a h n v i nhau, khi cha m nh g l y ch ng, Cúc H ng có t thi t tình riêng.i Hia M chê c u c ép g con cho Thôn Khoa nên Cúc H ng m i t v n. Ông Giáo nghe

nói Hia M chê c u nghèo thì ông n i gi n, nên khuyên c u rán h c ng sau c i v giàun Hia M cho hia sáng m t ra.

Bà H ng v n nói: „ n ông Giáo mà nghe chuy n ó ông c ng gi n. Ông khuyêncon nh v y ph i l m ch .

nh Xuân thay ng ng .êm ó V nh Xuân n m suy ngh , c u nh l i thì ai c ng c c u ph i rán h c cho

cao. Cúc H ng tr i mà d n c u ph i ti p t c h c cho n cùng, l i ti n cho c u n h cba n m n a. M c u v i Hai T u khuyên c u ph i h c ti p. Bây gi ông Giáo Huân c ngép n a, ông bi u ph i h c cho nên danh ng h h t khinh khi.

Chí t n th g p c n ngao ngán có th làm lung lay, còn lòng t ái, d u gi a hi m nguyhay au kh , bao gi c ng v ng vàng, c ng c i.

khinh khi, V nh Xuân t c gi n r i lò l a tinh th n t hôm qua ã ngu i lanh, naynh th y v i m khêu g i, nên l n l n ngún l i ít nhi u. ã v y mà h i chi u vi ng m Cúc

ng, kh n vái r i th l thâm tình, V nh Xuân nh b t n i lòng, b i v y êm nay c ukhông th n th c nh êm tr c n a, c u n m êm r i ng quên, ng r t ngon gi c.

Vì trí c m t ng mà xác l i m t m i, nên n canh khuya v ng v , V nh Xuânchiêm bao th y Cúc H ng kêu mà t n v cu c vi ng m h i chi u. Nàng vui v nói: „Em

y làm vui m ng c th y rõ ràng vì yêu quí em nên khi em còn s ng anh g ng s c n h c

c k t qu t t t i; r i khi hay em m t anh bu n r u th m thi t. Nh ng em b t mãn uy: Em ph i ch t ng tr n ngh a v i anh. Anh th ng ti c thì t ng nh nhau v y thôi. T i

sao anh bu n r u r i th i chí, chán i n tính b h c ? Em ch t thì anh c n ph i h c nhi un n a ch . Anh ph i h c ng thân c cao sang, danh c hi n t, cho ng i ta h t

khinh r anh n a. Anh ph i h c ng nuôi m già, cho m h ng sung s ng v i ng i ta,kh i mua gánh bán b ng c c kh n a. Vì anh nghèo nên em m i ch t, không c ph i hi p

i anh. ó là hai ng l c giúp cho anh ph n chí mà h c ti p. ó là ng l i ã v ch s n cho anh i. Anh không th y hay sao, nên anh còn bi u em ch d n. Vì em mu n anh ph i i

ng l i ó là ng l i gi i thoát b n hàn ti n t i hi n t, nên em ân c n c n d n anhph i ti p t c h c hoài, và có g i ti n b c l i cho anh ph ng ti n mà n h c. T ng nhem thì c, mà t ng nh chán n n b h c, cái ó em không vui lòng. Anh ph i d p chán

n và ph i ph n chí mà h c. H n em s m t bên anh luôn luôn. Anh ng lo chi h t”.nh Xuân m ng quá, ch p r m tay Cúc H ng. Nàng gi t tay b c l i c a r i bi n

t. Chàng la lên m t ti ng l n r i l m c m ng i d y.Bà H ng vãn ng ng , bà nghe con la, l t t qu t h p qu t t èn b c ra coi.

Bà th y Xuân ng i th d c, m t m hôi. Bà h i t i sao mà la. Xuân nói chiêm bao th yCúc H ng v bi u phài t p t c h c cho n cùng, không c b l d , s có linh h n nàngtheo phò h luôn luôn. Xuân l p l i các l i c a Cúc H ng cho m nghe. Bà H ng v n nóivì Cúc H ng ch t oan nên h n linh khôn ngoan.

Bà khuyên con ph i làm theo, không c cãi. Ý Cúc H ng c ng hi p v i ý bà và ýông Gláo. V y thì Xuân không nên d d n a. Hu ng chi Cúc H ng ã có ti n b c l i, r ilinh h n theo ám tr n a thì còn d d n i gì.

nh Xuân ng i nghe m nói, c u không cãi, d ng nh m i ph n ã xuôi theo h ttám ph n r i.

Sáng b a sau, bà H ng v n i bán bánh r i thì V nh Xuân m c mát, i nón rakhép c a ng g i nhà mà i. B a nay c u i th ng vô phía trong th m m cha. B n v c u

i ghé m Cúc H ng r i ng i m t bên mà t ng nh . C u ng i r t lâu, ng i t i m t tr ilên cao, n ng gi i nóng g t c u m i ch u v .

Bu i chi u c u ra thà Hai T thu t chuy n chiêm bao h i hôm cho ch nghe, r i nóith y v i m c u c ng nh Cúc H ng ng ý khuyên c u ph i i h c ti p cho b n n m.

Hai T nói ai c ng bi u ph i i h c n a, h c ng cho chúng h t khinh khi. n Cúcng c ng hi n v bi u ph i h c cho n cùng. V y thì Xuân ph i nghe l i, không c

phép trái ý ng i yêu ã khu t m t.Ch l y gói b c giao cho Xuân.Xuân nói: “Nh ng ng i yêu tôi u hi p nhau khuyên tôi ph i ti p t c h c n a. V y

tôi ph i vâng l i. Nh ng g n cu i tháng giêng m i khai tr ng, nên tôi không l y ti n b c làmchi bây gi . Ch ng g n i tôi s l y, l i m i n m tôi l y 10 ng mà thôi. Xin ch Hai c tgiùm m i n m phát cho tôi 10 ng.

Hai T th y Xuân b t chán n n, thì ch m ng. Ch ng Xuân v , ch i theo ra c a mànói: “Em th ng con T thì c i h c cho nó vui lòng. Em ng lo cho thím H ng v n nhà. Bây gi con T m t r i thì còn chi ây. Em d n thím khi nào có túng r i thì thím cho chhay. Ch s ti p giúp cho. Sau em làm nên em s tr l i.

nh Xuân ng l i ngó Hai T và nói: ”Em cám n ch . Em s rán làm nên”. bãi tr ng n y V nh Xuân c nhà coi sách, không thèm ra ch ch i. H nh Cúc

ng thì ra nhà Hai T nói chuy n, ng cùng nhau nh c nh ng i quá vãng ho c ôm sáchi vô m Cúc H ng ng i mà c, s m m i c t i tr i n i n ng, bu i chi u c t i tr i s pi m i ch u v . n T t tinh th n V nh Xuân v ng l i nh x a, chí t n th h ng hái tr l i,

duy s c m t có v bu n, c p m t l m l m nh gi n.n t i ngày khai tr ng có ò khác ra a hành khách i M Tho. V nh Xuân kh i i

ò Ch Dinh mà ph i t n thêm ti n xe. C u s p t sách v áo qu n r i i th m ông GiáoHuân v i ch Hai T mà t giã.

Hai T l y gói b c mà a. V nh Xuân m l y 10 ng mà thôi, còn bao nhiêu thì g ii, Hai T nài ép l y 15 ng, Xuân nói ti n c còn ít ng, nên không c n l y nhi u.

Bu i chi u Xuân mua m t l n nhang em vô m Cúc H ng t mà vái, l m th mnguy n c v i vong linh ng i yêu r ng s t n tâm n l c mà h c ng l p thân danh chocao, cho thiên h bi t núi ch ng c u cao, h có tiên thì có danh, sông ch ng c u sâu, h có

ng thì linh thiêng, Ph t vàng th trong chùa rách c ng xong, chí s n n trong l u tranh c ngquí.

(10) V

Th tr i thi t là khéo léo, hoá sanh muôn loài, không b sót m t loài nào, ã sanh convoi to, mà còn sanh con mu i nh , ã sanh c p hùm gi t ng i, mà còn sanh bò heo nuôi ng i.

Mà th tr i c ng thi t tr trêu, m i loài l i sanh nhi u th , hình dáng, màu s c, tánhch t u không gi ng nhau, sanh r n c mà c ng sanh r n hi n, sanh hoa th m mà c ng sanhhoa thúi.

Sanh loài ng i, T o hoá cho có m t, có m i, có tay, có ch n, có gan, có ru t nhnhau, mà c c c s n cho nhi u màu da, ng i thì tr ng, k thì vàng, ng i thì en, k thì .Mà d u ng m t màu da v i nhau i n a, tâm tánh c ng b t ng, k hi n ng i d , k ngayng i gian, k d i ng i khôn, k sáng ng i t i.

Có m t m, loài ng i d u en, , tr ng, vàng, d u d , hi n, khôn d i, ph n nhi uu gi ng nhau, y là thói say mê ti n b c, say mê n n i không k t i l i, không bi t thúi

hôi, không s chê khen, không màng qu y ph i, áp nhau bu l i mà gi t giành, n u gi t choc r i ch t c ng vui lòng mà n u gi t không c.l i ph i ch t c ng không s .

nh Xuân n m d i ò tr lên M Tho mà h c n m th nhì, khi ò ra sông C a Ti u,p con n c l n ch y cu n cu n l i nh ng n gió ch ng ph t lai rai, c u ngó n c, ngó

tr i, r i c u th m ngh máy t o, ngh lòng ng i, ngh th cu c nh hí tr ng, ngh ái tình nhgi c m ng, thì c u chúm chím c i, nh t là c i cái ti n b c là quí không có th gì bì k p.

ã bi t không ph i t t c m i ng i u ham ti n, c ng có ng i ham th khác,nh ng s ng i ham ti n là s ông, còn s ng i không ham ti n là s ít.

ng i ham ti n h ch lo ph n h , lo cho hi n th i c lên xe xu ng ng a, cn m c r c r , c nhà c a kinh dinh.

ng i không ham ti n h cho th cu c là hí tr ng, nh n gian tà kh h i, b i v y lo tu tâm, d ng tánh, h lo cho vi c cao xa, h lo t ng lai h n hi n t i, b i v y h không ý n b n .

Ng i ham ti n cho ng i không ham ti n là ng i m m ng, r i h chê là d i, khôngbi t h ng thú vui c a i.

Ng i không ham ti n cho ng i ham ti n là ng i c m nhi m v t ch t, r i h chê làgian tham, không k ngh a nhân, h a ph c.

Hai àng chê bai khinh r l n nhau, ai c ng giành ph n ph i, làm cho ng i vô canph i l ng l , không bi t l ph i bên nào, th y ám ham ti n ông h n, ông h n nhi u, l i

n r , r c r thì nh y b theo cho ông thêm n a, thành th phe ham o nhân ngh a l thi rác, nói l ph i không ai thèm nghe, r i b chúng khinh khi, è ép.

nh Xuân ngh t i hoàn c nh xã h i loài ng i nh v y thì b c t c, l m c m ng iy ngó ra ngoài sông. Tr i cao, sông r ng gió ùa m t n c lao xao p vào thuy n nghe

ch x ch. C u nh c u thu c trong phe ham o c, nhân ngh a nên c u b phe ham ti n b ckhinh r , b Hia M chê bai, c u n i gi n quy t v y vùng cho thiên h h t khinh khi, quy t

t cao cho kh i sình l y, b i b m.nh Xuân ng gi n r i l i nh Cúc H ng, nh h i m u gây cu c tình duyên,

u có than s b n phú b t ng, s tình duyên không thành t u. Cúc H ng có nói nhà nàngcó ti n b c nhi u, còn chàng có tài h c gi i. H c gi i m i quí, ti n b c sánh sao cho b ng.

u nh m y l i nàng nói nh v y thì c u h t gi n, mi ng chúm chím c i, th m ngh cha quítr ng b c ti n, không hi u ngh a nhân hay h c th c là cai quái gì, nh ng con l i bi t quí tr ng

c th c, dám “xá sanh nhi th ngh a” v y thì c ng chu c l i cho cha r i, mình còn phi nông cha mù quáng ó làm chi n a. N u mình c ch p nh t gi n h n thì mình có l i h p hòimà l i còn không v b ng ng i yêu ã ch t ng cho tr n tình, v n ngh a. Mình ng thèmgi n thói i, ng thèm k h t c, c che m t bít tai mà tu tâm khai trí, c lo h c cho thànhcông ng ng i b n yêu d i su i vàng kh i th t v ng, ng bà m già trên d ng tr n h tlao kh , ng thân danh mình v t lên cao, kh i v ng sình l y, kh i b khinh r , v y thìxong, ch ng c n ngh t i vi c gi n h n, thù oán làm chi n a.

ã nh tâm, ã l p chí ã v ra con ng t n th xong r i, V nh Xuân h t chán n n,tinh th n gom l i , quy t t n b m nh nh x a.

Ng i có tánh c ng quy t h nói thì làm, không d d n a d u c c nh c hay khókh n bao nhiêu c ng không n i. Thi t h c n m th nhì, V nh Xuân c ng t gi i nh t trong

p n a. Sau lên Sài gòn hai n m c u c ng c gi cái m c y luôn luôn, chúng b n không làmsao qua m t c u cho n i.

i k bãi tr ng v ngh thì hai ba ngày V nh Xuân i vi ng m Cúc H ng m tn, mà l n nào Xuân c ng cà rà ng i t ng nh trót m t hai gi , d ng nh quy n luy n

không n r i nhau, m t t ng nh còn, ch t coi nh s ng.Hai n m sau lên Sài gòn h c, m i n m V nh Xuân c ng l y c a Hai T 10 ng b c

mà thôi. Hai T nài ép th nào c u c ng không ch u l y thêm n a.c mãn b n n m, thi b ng thành chung, V nh Xuân gi i nh t t nhiên chi m th

khoa.Ch r ng ra v , trong lòng V nh Xuân ph i ph i nh nhàng, m ng h c c thành

công r ràng, kh i ph tình ng i b n quá vãng. t i nhà, V nh Xuân l y làm hài lòng nh n th y s thành công c a mình làm cho

ng i quen bi t ai c ng vui m ng. Bà H ng v n Thanh t nhiên vui nhi u h n h t, mà chHai T v i v ch ng ông Giáo Huân vui c ng không ít.

nh Xuân i th m ông Giáo Huân tr c h t. V ch ng ông m ng r , khen ng i, vui vô cùng. Ông Giáo nói: “Th y bi t tr c, h ch u h c thì cháu thành công r ràng, b i v y

hay cháu u th khoa, th y cho là l t nhiên không l chi h t. Th y có môn nh cháuth y l y làm hãnh di n. Th y ti c n m tr c v ch ng Hia M làm b y nên con Cúc H ng

v n. Ch ph i nó còn thì bây gi làm b n v i cháu, th y vui l m v y. H c xong r i, bây gicháu tính làm vi c gì ? Ph i i nhà n c b m i i làm hay là cháu ph i ki m ch xin màlàm ?”.

nh Xuân áp:- Th a th y, bây gi nhà n c không b n a. Mình mu n vô làm s nào ph i xin mà

làm. Có s vô ph i thi, có ch kh i thi. Nhà n c m i thông cáo trong m t thánga s m cu c thi t i dinh Th ng Th ng tuy n 12 th y ký l c b i tùng v i Tham Bi n các t nh. Có anh em r nên con có làm n g i xin d thi. Con

ngh t i tháng sau con s lên Sài gòn thi, nh u thì nhà n c b i làm t nh nàotu ý.

- Cháu thi thì u ch c trong tay. Trong ít ngày ây cháu s làm th y thông, th y kývinh hi n bi t ch ng nào. ây r i v ch ng Hia M m i ti c hùi h i cho mà coi.

i thi thông ngôn, ký l c ph i n m c cho àng hoàng. Cháu ã h t cái l p h c tròi, còn m c s c ph c nhà tr ng n a sao c. Cháu có s m áo dài hay không ?

Ph i b n áo dài, ch không l i thi làm th y mà b n áo v n.- Th a, con ch a có áo dài. con xin má con may cho con.- Thôi, cháu ng làm r n cho ch H ng v n. Cháu thi u th y m ng. V y th y

th ng cháu m t vóc xuy n ng cháu may áo dài mà b n nh ng i ta. sángmai thím cháu ra ch l a mua m t vóc xuy n cho thi t t t r i th y g i xu ng cho.

- Con cám n th y quá.Bà Giáo nói: “Có gì âu mà cám n. Cháu côi cúc, m l i già, mà cháu n h c c

nh v y áng th ng l m. Th y cháu th ng cháu m t cái áo dài. Thôi, v ph n thím, thímth ng cháu m t áo c gi a v i m t qu n v i tr ng ng b mà b n v i áo dài, cho ch

ng v n kh i lo.nh Xuân cám n n a r i m i cáo t mà v . Th y ch a t i, c u i th ng ra th m ch

Hai T , gây m t cu c vui m ng t ng b ng h n n a.Hai T nh c Cúc H ng, nói ch c Cúc H ng ph chí vui lòng, r i nh c t i Hia M

ng nói nh ông Giáo, nói ch c v ch ng Hia M ti c không còn Cúc H ng mà g .

nh Xuân m i Hai T nh chi u b a sau có r nh thì i v i c u vô vi ng m Cúcng. Hai T ch u i, V nh Xuân d n cho c u mua nhang èn ng c u t t m lòng thành

thi t tri ân ng i b n tr m n m b c m ng.Hai T m t l y 20 ng b c a cho V nh Xuân mà nói: “Em h c xong r i, mà b c

a con T g i l i bây gi còn d 20, ch ph i giao cho em. Em ph i l y ng s m áo qu nmà m c, ch không l b v cho ch . B c nó g i ng giao cho em thì em ph i l y ch ”.

nh Xuân ng i suy ngh r i nói: “Em ngh l i em mang n c a Cúc H ng n ng quá.Nh có cô lo cho em m i ph ng di n, ã giúp ti n b c, l i còn lo làm cho em ph nkh i tinh th n, nên em h c m i c ây. Mà ti n b c l i cho em n h c cô d , có l côbi t tr c em còn c n dùng nhi u vi c khác n a. Tháng sau em ph i lên Sài gòn mà thi ký l c.

i nãy th y em nh c ph i s m áo dài ng b n nh ng i ta. May th y em bi u em ng lovi c ó, th y em th ng em m t vóc xuy n cho em b n, r i thím l i h a mua v i th ngem may m t b tr ng mà b n v i áo dài. Thi t là may cho em l m, ai c ng th ng, ai

ng giúp . Bây gi còn 20 ng b c ây em ph i lãnh làm l phí mà i thi. Em ch u na Cúc H ng cho n cùng, r i ki p sau em s n áp l i cho cô”.

nh Xuân l y b c b vào túi.Hai T vui v nói: “Ông Giáo, bà Giáo h a mua xuy n, mua v i th ng em. V y

ch ng nào có thì em em ra ây ng th c y con Ba u nó may giùm cho. Ba u maykhéo, h i tr c nó c ng thân v i con T l m. Nó may giùm cho em, ch c nó không n ti ncông âu”.

nh Xuân v thu t cho m nghe s v ch ng ông Giáo Huân h a cho hàng cho v i,và ch Hai T h a m n may giùm, thì bà H ng v n nói: “Nhà mình thi t là có ph c, nênkhông ph i bà con mà ai c ng th ng, ai c ng lo giúp m con mình. Con ph i ghi nh vi có. Nay mai con i làm th y thông, th y ký, con th y ng i nghèo, con ph i giúp cho h

nghe hôn con. ó là cách con tr n cho ng i ã giúp con”.Sáng b a sau bà H ng v n i ra ch bán bánh. V nh Xuân d n m mua giùm nhang

èn v i gi y ti n vàng b c ng bu i ch u c u i vi ng m Cúc H ng mà t n.n tr a hai m con ng n c m, thì có m t h c trò gái ôm vô a cho V nh Xuân

t gói, nói bà Giáo sai em cho Xuân. Bà H ng v n m li n ra coi, th y có m t x p xuy nen v i nu t x p v i tr ng. V nh Xuân d n con nh v th a l i c u cám n ông Giáo, bà Giáo

vô cùng.i n a chi u Hai T vô t i, V nh Xuân l y nhang èn i li n v i ch vô m ng t

n Cúc H ng. V nh Xuân c m th y ph n m bây gi c ch m c bao trùm, c u t nhangèn và gi y vàng b c r i ng tr c m mà vái: “Em Cúc H ng, qua h c xong r i. Qua thiu r ràng, nên qua v ây mà t n em. Em có công g ng vó lo cho qua n h c thành danh.

Qua v a theo ý em, nên qua ph i gi v n l i h a. Qua h c thành công r i, nh ng em khôngcòn cho qua n n áp ngh a. V y qua c mong ki p khác ôi ta tái ng ng qua tr ncho em”.

nh Xuân vái mà c u a n c m t.Cúng vái xong r i, Hai T v i V nh Xuân ng i d a bên m mà nói chuy n.Gíó chi u hiu h t, ng n c ph t ph . Phía tr c nh ng th t v n cau, d a liên ti p

nhau tr ng c nh xanh lè, phía sau nh ng ám ru ng lúa chín n m l i r i ph i màu vàng chói.Chim v bay kêu chéo chét, ng i i ng s n b c xung x ng.

Nh m c nh ng tình, V nh Xuân ng i t ng nh ng i quá c . Hai T nh c tánh n tCúc H ng th ng ngay c ng quy t, a làm ngh a, dám c u ng i không k th phi khôngch u gian d i.

nh Xuân than không th nào trong i n y c u còn g p c m t Cúc H ng thnhì, mà d u g p c có l c u c ng lãng l vì l a tình ã t t, kh i tình ã tan, trót ba n m r i

u s ng v i quy n sách ho c bài v n, c u vui v i v ng mây ho c ng n gió, c u ã quen r i,không bi t thích th gì khác.

Hai T ngó c u mà c i r i cùng nhau i v . Xuân nói bà Giáo ã g i xuy n v i v icho r i. H i T m i ghé nhà Xuân l y em v m n may giùm. Bà H ng v n có gói theo

t b v i c c a Xuân cho th may coi bi t kích t c.Cách 10 b a sau may xong. Hai T ôm lên giao cho Xuân b n th . B tr ng

ng nh áo xuy n b n ngoài, cái nào c ng v a h t. Xuân b n i qua i l i cho m v i Hai Txem c u ra dáng th y thông th y ký rõ ràng, nên bà H ng v n vui lòng c c m.

Hai T có em theo m t gói. n a. Bây gi ch m i m gói ó ra l y a cho Xuânnu t b v i tr ng v i m t b l a tr ng mà nói: “Con T không còn mà lo s m áo qu ncho em ì làm vi c. Ch là chi c c a hai em. V y ch thay m t cho con T may thêm cho emhai b n a. y là ph n c a ch th ng em. Ch ngh m t b tr ng b n i làm vi c không

, nên ch may thêm m t b n a ng có mà thay i. Còn b hàng lúc r nh rang emn i ch i”.

con bà H ng v n c m tình nói không xi t.Cách ít ngày n a V nh Xuân c th c a ng i b n h c Sài gòn cho hay ngày thi

ã nh ch c r i và d n ph i lên tr c m t b a, lên nhà ng i b n, ng anh em bàn so ni nhau mà i thi.

n t i ngày thi, V nh Xuân i thi, ã có áo qu n, có s n ti n b c trong l ng, l i cónhà b n mà ng ít b a, kh i t n hao chi h t, b i v y Xuân v ng b ng, không lo chi n a.

Thi ký l c, Xuân u n a, c ng u cao. M c ích l p thân ã t c r i. Công laoc t p thành t u, viên mãn. ã b c nh i b n s mà b c qua c nh i th y ký, th y thông.nh i m i th nào ? Ch a bi t c. M ng mà c ng lo.

nh Xuân v t i nhà, bà H ng v n vui m ng, ch Hai T vui m ng, v ch ng ôngGiáo Huân vui m ng. Mà ông Giáo hãnh di n h n h t. Ông i khoe cùng ch , khoe môn

a ông danh giá l y l ng, khoe tài ông oán tr c không sai, khoe con nhà nghèo có tâm chíthì quí h n con nhà giàu th p b i.

y ng i buôn bán x m xì chê v ch ng Hia M d i, ch chi ng ép g con T , bây gi g nó cho V nh Xuân, nó c làm cô ký, cô thông sung s ng m t i, vinh vang

t c a. V ch ng Hia M h th n nên ban ngày rút phía sau, không mu n ló ra c a.Chi u b a ó, V nh Xuân m t mình i vi ng m cha và m Cúc H ng. M i ch c u

ng i m c ni m giây lâu, v i cha thì t n sanh thành, v i Cúc H ng thì c m tình c m ngh a.i l i, V nh Xuân ng , chiêm bao th y Cúc H ng v th m, nàng vui v nói: “Em v

ng anh h c ã thành công theo ý anh nh tr c, mà c ng theo ý em mong m i. Em c ngcho anh hay l i em h a v i anh âu ó ã vuông tròn. V y anh th y em l n n y là l n chót,

i vì ba n m nay h n em theo phò h anh cho anh n h c. Em xin v i Diêm Chúa nh v y.Nay anh n h c ã xong, l p thân ã xong, nên Diêm Chúa d y em ph i i u thai, không cho h n em theo anh n a V y t rày v sau anh t ng nh em thì c, nh ng ng vái vanmong th y m t em. Em không th cho anh th y em n a c. Thiên c ã nh nh v y. Xinanh ng bu n. Diêm chúa có mách cho em bi t ki p sau ôi ta s g p nhau. V y ki p n yanh ph i c i v ng có ng i lo c m n c cho anh. T nh chí l n má c c kh lung l m.Bây gi má già r i, t nhiên má m i m t. Anh i làm vi c, h ki m nhà yên r i, thì r c má

mà nuôi. Nuôi má thì ph i má không i ch i. Anh ng có má ph i lo c m n ccho anh n a. Anh ph i c i v ng v anh lo ph ng s anh và má. Thôi, em c u chúc cho

ng công danh c a anh càng ngày càng thêm r ng r , trong gia ình thu n th o, ra ngoàithiên h kính nh ng, ngó lên không h , ngó xu ng không phi n, chí t n th không kh n,lòng háo ngh a không m i. Ng i ta thôi thúc em ph i i cho k p gi . V y em xin anh nhìnem m t l n chót r i cùng nhau v nh bi t. Em kính chào anh“.

nh Xuân la m t ti ng l n, ch n v n ng i d y, a tay nh mu n níu Cúc H ng. Téra không th y ai h t, ch có ng n èn leo lét trên bàn th v i ti ng gà c gáy vang trong xóm.

Bà H ng v n nghe con la l n, bà b c ra th y con ng i tr trên ván. Bà h i t i saocon la. V nh Xuân thu t m chiêm bao l i cho m nghe. C u nói Cúc H ng v mách b o

ng nàng xin phép Diêm V ng h n u thai ba n m ng linh h n nàng theo phò h cho

u n h c hoàn t t. Nay c u h c ã thành công r i nên Diêm ình bu c nàng ph i i u thai,i ki p khác s c ph i hi p. Nàng l i c n d n h i làm vi c, d n nhà c a yên r i thì

ph i c i v ng có ng i lo c m n c cho m ngh , vì m già m i m t, không nên mc nh c n a.

Bà H ng v n c m th y h n ma mà c ng bi t hi u o, s p i u thai mà c ng còn locho m con bà, thì bà xúc ng n a n c m t. Bà t m t cây nhang c m trên bàn, vái cholinh h n Cúc H ng u thai vào nhà giàu có sang tr ng cho nàng sung s ng t m thân.

i ó m con chong èn ng i mà bàn tính i s ng t ng lai v i nhau. V nh Xuânnói coi nhà n c b i làm vi c x nào. H t i ó c u m n ph r i c u s vi t th cho mhay ng m bán nhà, bán theo v i c u cho m con kh i cách bi t. Nh có th ch i

c thì l a th nào c n nh bàn th , gi ng, ván, thì m n ghe ch i, còn l t v t khôngng áng thì l i cho bà con l i xóm ai c n dùng th gì h l y mà dùng.

con t ng còn ph i ch lâu, té ra ch a t i 10 b a thì có trát Tham bi n su t chong ch c làng V nh L i ph i truy n cho th y Phan V nh Xuân hay, quan Th ng c ã c p

ng cho th y làm ký l c chánh ng ch và b th y tùng s v i quan Tham Bi n, ch t nh MTho. V y th y ph i n Tòa B Gò Công lãnh c p b ng và l y gi y i tàu i xe l a lên MTho mà làm vi c.

ng ch c hay V nh Xuân c nhà n c c p b ng làm ký l c, l i th y quan thamBi n g i b ng th y thì kiêng n , nên c y H ng hào l i nhà bà H ng v n m i th y ký Xuân

n nhà vi c Gi ng ng lãnh trát c a quan Tham Bi n.nh Xuân m c áo dài àng hoàng i l i nhà vi c làng. H ng ch c ni m n nh c gh

i ng i, r i l y lá trát c a quan Tham Bi n trao cho Xuân. i Xuân xem trát r i thôntr ng m i nh nh t l i khen ng i Xuân n h c gi i, c ch c v cao, làm r ràng cholàng V nh L i. H ng hào ti p h i th m cách n h c, cách thi c . H ng giáo h i v l ng

ng. Còn H ng thân ti c Xuân không c b làm vi c tai Tòa B Gò Công cho h ngch c c nh che ch .

nh Xuân th y c b M Tho, không xa x s cho l m thì m ng th m, mu n vli n ng báo tin cho m hay, mà b h ng ch c h i cù nhây làm c u ph i m t h n n a gi

ng h .Ch ng V nh xuân v , bà H ng v n hay tin con c làm vi c t i M Tho thì bà

ng mà nói Ch Gi ng có ò i M h ng ngày, bà lên xu ng th m con r t t n. Xuân nóinh có ò nên ch ng Xuân m n c ph r i m bán nhà và ch lên mà , kh i t n haoti n ch chuyên nhi u.

nh Xuân tính tr a mai ph i xu ng Tòa B Gò Công mà lãnh c p b ng v i gi y itàu i xe, ki m nhà quen ngh m t êm r i sáng m t xu ng tàu lên Sài gòn ng i xe l aqua M .

u ra nhà Hai T cho ch hay và cáo t v i ch mà i làm vi c. Hai T h i c u ra imà còn ti n hay không. Nh c u c n dùng ti n bao nhiêu thì nói cho ch bi t, ch s cho

n. Xuân nói hôm i thi c u xài ti n c nên s b c 20 ch c ng c a chi giao hôm n v ncòn nguyên. Bây gi i làm vi c, nhà n c cho gi y i tàu i xe kh i t n ti n, b i v y c ukhông c n dùng tiên thêm làm chi.

nh Xuân i th ng lên t giã v ch ng ông Gi o Huân. Hai ông bà nghe Xuân c M Tho c ng m ng l m. Bà Giáo h i Xuân i làm vi c, v y mà em bà H ng vãn theo

hay không. Xuân nói lên tr n ki m ph m n c r i s r c m lên. Bà Giáo nói xu tthân i làng vi c, t i x l quê ng i trong l ng ph i có s n ti n m i kh i b i r i. V y bàcho m n m t s ti n em theo mà xài, vì l ng ph i cu i tháng ng i ta m i phát, n ukhông có ti n thì l y chi n ng ch ngày lãnh l ng. Xuân nói ã có 20 ng, xài m t thángkhông h t. Bà Giáo nói: “Thím có m t d a con, tu i c tu i cháu. Nó c ng m côi cha nhcháu mà nó bên Tàu, thím không châu c p cho nó c, không bi t nó no ói th nào. Thímth y cháu côi cút l i b n ch t thím th ng c ng nh con thím v y. V y thím giúp cho cháu

t s ti n ng nh âm c khi n cho có ng i khác giúp con thím”.

Bà Giáo l y a cho Xuân 30 ng b c. Xuân c t không ch u l y. Ông Giáo ph ican thi p, ép Xuân l y ng trong l ng có ít n a là 50 ng, ch ng nào làm có ti n d r i str l i, mà d u không tr c ng không sao, b i vì bà Giáo tính làm ph c ng con bà nh âm

c.Xuân nghe nh v y nên m i ch u l y ti n.Ông Giáo h i ch ng nào i. Xuân nói ngày mai xu ng Tòa B lãnh gi y t r i i luôn.Ông Giáo m i nói: “V y thì b t u ngày mai cháu s lìa c h ng, s xa th y, xa b n

mà b c ch n vào ng i, s ng trong c nh i khác h n v i c nh i thu nay. Cháukhông ph i là m t a h c trò nghèo n a. Cháu là th y thông, th y ký, k b m, ng i d , k

, ng i c u thân. V y tr c khi cháu xa th y, th y gi ng cho m t bài h c cu i cùng,bài h c làm ng i s ng v i cu c i th c t . Cháu có h c T Th , cháu bi t thánh nh n cónói nh v y: s ng trong i thái bình, xa g n u l c nghi p an c mà mình a v nghèohèn, ó là m t u áng h . Còn s ng trong i ly lo n, n c nghiêng nhà nát, tr m h l mthan, mà mình ng i a v giàu sang, ó c ng là m t u áng h . Nay n c mình ã m t chquy n, mà vì c m áo ph i m no, l i vì th o thân ph i toàn v n, nên c c ch ng ã cháu ph i

nho h c mà theo Âu hoá, ng làm th y ký, th y thông. X a thánh nh n nói ra làm quan làvì mu n thi hành o h c, ch không ph i vì nghèo, nh ng có khi c ng vì nghèo mà ph i làmquan. Mà n u vì nghèo nên ph i ra làm quan, thì nên lãnh m t ch c v nh m n nh ánhtr ng canh c ng c. Ch c v th y thông, th y ký không có gì h tr ng, nh ng ng i c mquy n không bi t ti ng Vi t, còn th y thông, th y ký thì bi t ti ng Pháp. Ch c v nh m n mànó thành tr ng h là t i tr ng h p ó, t i quan Pháp không biêt ti ng Vi t, dân Vi t khôngbi t ti ng Pháp, cháu làm thông ngôn, ký l c, cháu nói và hi u c c hai th ti ng, t cnhiên cháu ng làm trung gian gi a quan v i dân. Cháu nói sao thì quan tin v y, cháu bi usao thì dân làm v y. Cháu th y cái m quan h ó hay không ?.

nh Xuân g c u mà áp:- , con th y.- , ch c v c a cháu l i h i cho làng cho dân l m, t i ph c trong ó, ghét

th ng c ng trong ó mà phát sanh. M y m i n m nay th y thông, th y kýph n nhi u làm gió, làm m a, làm s ng, làm ch t, b i v y m y ng c dânkiêng n chi u chu ng, dua b , út nhét, nh v y nên m y ng giàu có, sang tr ng

n ng i. M y ng không nh n c ngã, dân nghèo, c lo cho vinh thân, phì gia,n ngon, s ng mà thôi. ó c nh i th c t c a th y thông, th y ký trong bu iy là v y ó. Vì v y nên t b a hay cháu thi u ký l c th y gi t mình, th y lo

cho cháu s b ti n b c nhem thèm, r i còn b b lôi cu n mà cháu c ng ph i sangã vào ng b t công, b t chánh v i h .

- Th a, con không th làm nh h c. S a so n b c ch n lên ng i, con ãch n b n ch “Thanh cao chánh tr c” làm tiêu bi u ng ngó ch ng mà i t i.

- Thanh cao chánh tr c ! c v y thì hay l m. Nh ng không ph i d mà làm câu cháu. Cháu chung ch v i m t ám ng i, c th y u ph i b ng ngang qua

t v ng bùn l y, d u cháu không ch u l m ch n, cháu c ng không làm sao chokh i l m c. N u cháu không ch u l i qua, thì cháu trái ý v i các b n, làm saocháu chung ch n a c. Thanh liêm, cao th ng, chánh tr c ph i hi n nh n, chí

m i làm c. Cháu nh tu i, l i h c ít, th y s e cháu khó mà t c m yc tánh ó. V y th y khuyên cháu i d u g p tr ng h p nào cháu c ng ng

quên o nhân ngh a c a Kh ng M nh. Cháu ng dua b b trên mà c u thânng d bóc l t k d i mà th l i. Cháu ph i g t gao v i cháu và r ng dung cho

ng i, cháu ph i th ng yêu c u giúp ng i y u hèn, nghèo kh . Ti n b c b tngh a cháu ng thèm, nh ng thói xa hoa cháu ng t p. Cháu ph i tu tâm d ngtánh, giúp ng i ch ng h i ng i. c nh v y c ng ã khá l m.

- Con s rán s c làm theo l i th y d y.

- Cháu ph i nh u n y n a: m c d u v t i sao d i, cháu là ng i Vi t, thì baogi cháu c ng là ng i Vi t, không l t da mà làm ng i gì khác c. Cháu cóbi t câu hát n y không ?

Huy n ng mãn, nha môn b t mãn,Bìm bìm leo, thúi ch ng leo,Chi chi c ng ki p th ng Tèo,

c th i h ng hách, nghiêng nghèo ai th ng ?(thúi ch: lo i dây leo m c mé sông chung l n v i a n c, mùi thúi

t. Ng i mi n Nam ép lá thúi ch l y n c tr n v i b t g o làm “bánh thúi ch”, bánh cómàu xanh trung tâm và màu tr ng rìa, n v i ng cát (ng t) ho c v i m m kho (m n))

Cháu hi u ý câu hát ó hay không ?- Th a hi u.Ông Giáo chúm chím c i r i ông a tay ch ngoài sân mà h i: “Cháu th y hai ch u

môn c a th y tr ng thu nay kia hay không ?”.nh Xuân th y hai ch u môn hai gi ng khác nhau: m t gi ng lá xanh mà có m

tr ng xen l n, còn m t gi ng lá xanh ngoài rìa, mà tròng gi a thì lòm. C u khônghi u ý th y h i chi v y, song c u c ng áp:

- Th a m y n m nay con th y hai ch u môn ó loài.- Sách v nói cây trúc t ng tr ng ng i quân t . Mà th y coi môn có tánh ch t

quân t h n. Th y tr ng ó ng mai chi u th y ra ngó mà tu tâm, d ng tánh.Cháu nh coi, m i b môn, cái c ng thì th ng ngay suôn t, mà trong thì có lthông t d i lên trên, không có gai, mà c ng không có nhánh. Còn c b i môn thìlá n m trên che g c kín mít, coi có v n ch t l m v y. N m tr c th y ngómôn r i th y t m t c p i nh v y:Trung thông ngo i tr c, vô m ng vô chi,Th ng cái, h tàn, h u v n h u ch t.Ph i hôn ? Trong thông, ngoài th ng, không có gai, không có nhánh. Trên che ycho d i c m êm, ra v v n, ch t nh ng i quân t .

- Th a, th y t tánh ch t môn nh v y thì trúng l m.- , ch ng cháu có nhà c a, cháu ki m môn tr ng nh th y ra vô dòm th y ng

nh mà tu d ng.- Con vâng l i th y.- Thôi, cháu v s a so n hành lý ng mai có i làm vi c. H i x a a b n i làm

quan ng i ta t ng cây qu t ph t gió nhân cho dân gian c g i nhu n. Naycháu i làm vi c, th y c ng chúc cháu r i nhân c cho dân chúng u c h pth .

Bà Giáo ti p nói: “Cháu i m nh gi i. Ch ng ch H ng v n theo lên tr n v i cháui, lúc nào cháu có d p v vi ng m , thì cháu ghé nhà th y thím ây , ng ng i chi h t”.

nh Xuân cám n, chúc th cho v ch ng ông Giáo r i t mà v .Bà H ng v n l ng x ng lo c m cho con n. Bà h i i th m h t ch a. V nh Xuân

nói th m xong r i h t, l i thu t chuy n bà Giáo ép cho m n 30 ng b c cho m nghe. Bànói bà dành d m x a rày c 10 ng, tính ch ng con i bà s a cho con em theo. V nhXuân nói bây gi con ã có t i 50 ng, còn l y thêm làm chi n a. C u xin m c t dành nhà xài.

Bu i chi u, Xuân i vi ng m cha v i m Cúc H ng m t lát, r i x p qu n áo b vông s a so n mà i.

a sau, bà H ng v n ngh bán bánh, nhà lo c m n c cho Xuân, r i bà m nng i vác r ng ra xe t , bà c ng theo a con i làm th y ký l c.

N TH BANG L DUYÊN M I

(11) Ii cách c quan hành chánh, nhà n c s p t l n l n trong m y m i n m, n lúc

y ng i ta ã nh n th y có nhi u t c c b th tiêu và có nhi u cách m i c phát hi ntrong x .

Hai m i h t t ch c h i ban u, bây gi g i là hai m i t nh. Tham Bi n cai tr m inh thì g i là Tham Bi n Ch T nh.

Nhà n c c ng ã ban hành o lu t g i là „T ng Lý qui u“ ch nh cách tuy n cng ch c H i t trong m i làng và cách thâu xu t gi gìn ti n b c công nho.

Tr ng h c c a làng thì chuyên d y ch qu c ng ch không c d y ch nho n a.Nh n dân n Tòa B ho c Tòa án yêu c u hay th a ki n vi c chi, thì n t ph i vi t b ngch qu c ng m i c quan ch p tra xét.

quan y t ã b t u t ch c.Chánh sách b t u, p l giúp thu n ti n cho cu c giao thông, có l t i ngân sách

eo h p nên ch a áp d ng. Lúc y ng i ta ch th y có:l) t ng xe l a t Sài gòn xu ng M Tho, kh i công ki n trúc h i n m

1885;2) M t ng xe l a nh t Sài gòn vô Ch L n, ch y ngang Ô Ma (Camp des

mares-g i t t: aux mares, có lúc là tr s y ban qu c t ki m soát ình chi n, sau là tr s t ng cu c Công an C nh sát);

3) t ng xe l a nh t Gò V p ra Sài gòn r i th ng vô Ch L n, ch y d ctheo mé sông;

4) ng xe l a xuyên ông D ng, kh i công t n m 1900, ch m i a hànhkhách t i Bên Hòa mà thôi.

Còn l giao thông liên t nh, vì ch a có xe h i, nên không c n thi t, b i v y t ch ccu c giao thông ng th y th y ti n l i h n.

i ngày ng Ch L n xu ng Gò Công và ng Sài gòn lên Th D u M t u cótàu i tàu v .

ng Sài gòn i V ng Tàu, Bà R a, m i tu n có hai chuy n tàu ch y.ng Sài gòn lên Tây Ninh m i tu n có m t chuy n.ng Sài gòn lên Nam Vang m i tu n có hai chi c tàu l n ch y ngã sông C a Ti u,

ghé M Tho.ng Sài gòn xu ng vùng Ti n Giang và qua H u Giang thì m i tu n ba chuy n, có

tàu l n g i là Tàu L c T nh ch y ngã kinh Ch G o, c ng ghé M Tho.Hành khách L c T nh lên Sài gòn hay là Sài gòn v L c T nh th y u ph i i

ngang qua t nh l M Tho. Mà n 95% b n lên t i M Tho r i ng i ta i xe l a cho mau vàn v ng i ta c ng i xe l a xu ng M Tho r i m i i tàu.

Vì v y nên ng i ta m nhi u ng th y l cho tàu nh ch y a r c hành khách t nh l M Tho xu ng m y t nh mi t d i, m i ng u có tàu c a hãng ng i Pháp mài có thêm tàu Hoa Ki u. M i ngay có tàu i tàu v ng B n Tre, ng Trà Vinh, ngn Th , Sóc Tr ng, B c Liêu, (t i ai Ngãi ph i sang tàu khác), ng V nh Long, Sa Déc,

Long Xuyên, R ch Giá.y v y t nh l M Tho chi m v trí trung tâm v cu c giao thông gi a Sài gòn và L c

nh. Tàu L c T nh vô t i ó ph n nhi u nh m ban êm. Hành khách ph i trú ng i nn sáng m i có xe l a ch y lên Sài gòn. Khách s n m ra r c khách r t nhi u, mà luôn luôn

có khách ra vào, không bao gi , b i vì có ng i i Sài gòn v , n u h có mua nhi u, hxu ng tr c bu i chiêu ó ngh m t êm ng sáng em xu ng tàu cho ti n, kh i ph i

t t s h t tàu.Tuy v y mà m i ngày úng 8 gi r i s m m i, kho ng ng t nhà ga xe l a l i

n tàu, thiên h r n r , l i qua náo nhi t. C ch c chi c tàu u ch c d i b n t l a chonóng máy s n sàng, ch khách xu ng ng m dây ch y li n, chi c nào c ng mu n ch ytr c ng giành r c khách d c ng. H nghe xe l a síp lê ng vô ga, thì các tàu mésông u ua nhau súp lê vang d i. Hành khách lóng nhóng ch xe ng ng thì chen nhau nh yxu ng r i ng i d t con, k xách i ri t l i b n tàu, gây ra m t quang c nh om sòm l t t,kêu réo l ng x ng, làm cho ng i vô s ng coi c ng ph i m t.

Phan V nh Xuân có h c hai n m t i M Tho, th y ã t ng xem cái quang c nh náonhi t n y.

Sáng hôm nay th y ng i xe l a t trên Sài gòn i xu ng d i M tho t u ch c, có gi ynhà n c cho th y i h ng nhì, nên trong toa xe không có hành khách ông nh bên h ng ba,ch có m t bà s n s n v i m t thi u n sang tr ng ng i trong m t góc. Th y không dám ngó,không th gì nói chuy n c, nên th y l t cái nón tr ng m i mua trên Sàigòn h i chi u hômqua mà c m trong tay, c day m t ra c a s xem ng ru ng v i xóm nhà d c theo ng.Th y tính trong trí coi ch ng xu ng t i M Tho th y s p t b n cách nào, ph i ki m n itrú ng ít b a r i m i m n ph mà c. Trú ng nhà ai ? Th y ch quen có m t anh

n h c bên Ch C . Mà anh b n ó không có i thi ký l c. Anh i làm vi c gì âu ? Anhcó nhà hay không ? N u mình ch r ng i th ng qua ó, r i không có anh b n nhà thìlàm sao xin u cho c.

nh Xuân suy ngh r i quy t nh xu ng t i M Tho th y s m n m t c n phòngtrong khách s n mà r ng ng i trình di n. Tr a th y n c m ti m. Chi u th y s quaCh C tìm b n r i c y s p t giùm ch n ít b a.

Ngh t i khách s n, V nh Xuân ch ng kh i nh t i quang c nh t ng b ng náo nhi tkhi xe l a t i ga, tàu xúp lê vang rân, hành khách chen nhau i ri t, hè h i, l ng x ng, ng i

ng con, k xách gói. Nh c nh ó nh th y tr c m t, th y day vô ngó bà v i cô ng i tronggóc mi ng th y chúm chím c i. Bà n t ng th y c i là mu n làm quen, nên bà nhìn th ytrân trân, không dè th y c i là vì th y ngh ch ng xe t i th y kh i xung x ng, l t t nh h .

Thi t v y ch ng xe ch y ngang ngh a a th i xíp lê thì hành khách trên m y toa xelao nhao, k ng d y so n ng i bi u con i nón. Ch ng xe ng ng, V nh Xuân bình t nhch ng tay d a c a s mà ngó. Bà v i cô i h ng nhì v i th y, xách i xu ng, b i c ng

m h nh ng i ta. Th y ngh i ch ng có chi vui s ng cho b ng mình vô s , trí khônglo, lòng không s , ng nhìn thiên h xâu xé tranh ua nhi u khi l t t, l ng x ng mà r ikhông mau h n ai, không ích chi h t.

i ng i ta i h t r i, V nh Xuân m i kêu m t anh phu m n vác r ng em vôkhách s n ngang nhà ga. Th y l y m t c n phòng nh r ng r i r a m t thay s ch s .Th y m c qu n l a tr ng m i v i áo xuy n dài, u i nón tr ng, ch n mang giày en, l i

ng tr c cái ki ng nh m nhía r i khóa c a phòng i Tòa B , y ph c àng hoàng, t ng ing c i ph i u th y thông, th y ký l m.

Gi ó t i Tòa B làng dân ng h u r t ông, làng b t kh n en, b n áo dài, còn dânthì m c áo v n, u tr n nên d phân bi t.

nh Xuân i ngoài hành lang phía tr c, i giáp ba phòng, th y phòng nào c ng cóy ông, m y th y ng i làm vi c, c th y u m c áo dài nh ng ng i b t kh n en, ng i b t

kh n u rìu xanh, mà c ng có ng i không b t kh n gì h t. Trong cái phòng gi a r ng l n,có n m sáu th y ng i hai hàng bàn t hai bên. Phía trong sâu, có m t bàn l n. M t ông quanPháp, râu bó hàm ng i day m t ra ngoài, ng hút thu c và nói chuy n v i m t ông quanPháp khác, tr tu i h n, ng t i u bàn bên tay trái.

nh Xuân nh m nhía mu n vô, nh ng vì m i lãnh ch c th y ký nên còn b ng , l ikhông bi t hai ông quan Pháp n y là ai, t nhiên ng d d . May có chú cai h u trongphòng i ra, hai tay áo có g n lon vàng cháy. V nh Xuân ch n chú l i mà nói:

- Tôi là ký l c, có gi y b tôi làm vi c t i ây. Tôi mu n trình di n v i quan ChánhTham Bi n. Hai ông ng nói chuy n trong phòng ó ông nào là ông Chánh ?

- Té ra th y i l i ây. Xin l i th y tôi không dè. Hai ông ó không ph i quan l nChánh. Ông có râu ng i ó là quan Phó nh t, còn ông nh ng m t bên ó làquan Phó nhì. Quan l n Chánh ng i phòng phía trong n a. Ph i i vòng vô phíasau m i h u ngài. Mà th y m i i l i, nên trình di n v i quan l n Phó nh t, r i svô quan l n Chánh. Cho h u r i, bây gi hai ông nói chuy n ch i. Th y c vô i

i, vô trình gi y cho quan l n ng i gi a ó.nh Xuân nghe nói nh v y m i l y gi y c a quan Tham Bi n Gò Công phát cho i

ng mà c m trong tay, r i l t nón i ngay vô, cúi âu chào h t hai ông và a gi y ing cho quan Phó nh t.

Quan Phó coi gi y r i vui v h i V nh Xuân ph i m i thi u k n y và ph i g c GòCông hay không. V nh Xuân nói ph i. Ông ng d y kêu cai h u, h i quan l n Chánh h i

m m i ng i xe i quan sát vùng Ch C ã v r i hay ch a. Cai h u b m quan l n Chánhã v nãy gi r i.

Quan Phó nh t bi u V nh Xuân i v i ông r i ông m c a phía sau l ng, d t Ký Xuânqua trình di n v i quan Chánh Tham Bi n.

Khác h n v i quan Phó, quan Chánh l n tu i, nh ng nh vóc, nghiêm ch nh, nói ít l inói ch m.

Quan Phó gi i thi u th y ký m i, r i quan Chánh ngó qua V nh Xuân mà nói r ngquan Phó s chia vi c cho th y làm. Còn nh tu i, m i t p s , th y ph i siêng n ng, h ng háilo cho tròn b n ph n, ng tr n i, nh t là ng ki m cách làm khó cho làng, cho xã, ng nti n, b i vì n h i l là t i tr ng, lu t pháp s tr ng tr th ng tay.

i xu t thân mà nghe l i h m d a, V nh Xuân th y h th n. Th y mu n cãi r ngkhông ph i quy t chí bóc l t nên th y thi mà làm ký l c, nh ng th y Quan Chánh oai quá,th y ph i n nh n mà nói th y s c g ng làm vi c, làm vi c siêng n ng, ngay ng n cho plòng quan trên, không dám l i ph n s .

Quan Chánh g t u, khoát tay, t ý câu chuy n ã ch m d t. Quan Phó d t Xuân trra, kêu th y Khuê, ng i tr ng tu i, b t kh n en, ng i cái bàn g n ó, bi u d t Xuân i gi ithi u v i m y ông, m y th y trong Tòa B .

Tr c h t th y Khuê d t Xuân qua trình di n v i quan Ph , ng i trong phòng phía taytrái. Quan Ph b t kh n en, không có râu, m y u, m t thon, n c da mét nh ng i có b nh.Tu i ông ã quá 50, tánh ôn hòa, ti ng nói nh , ít hay c i. Ông nói ít l i r i có H ng ch cvào ch u, nên ông bi u th y Khuê d t i gi i thi u v i m y th y, b a khác r nh ông s nóichuy n dài.

Th y Khuê d t ra bàn quan Huy n, ông ng i phía tr c. Quan Huy n cao l n, m pp, râu ng nh trê b t kh n u rìu xanh, tu i ã trên 40, t ng kh e m nh. V a nghe th y

Khuê ti n d n th y ký m i thì ông vui v a tay ra b t tay V nh Xuân kêu p h u bi u nh ci hai cái gh , ép V nh Xuân ng i và h i Xuân:

- Th y ký ra tr ng n m nào, th y c bao nhiêu tu i ?- Th a tôi m i ra tr ng k r i ây. N m nay tôi c 22 tu i.- Có v hay ch a ?- Th a, ch a.- Làm ít tháng r i c i v . t n y thi u gì gái p. L a cô nào có s c, l i có ti n,

thì em v c t nhà c a nhà , s m xe ng a i ch i. Làm vi c Tòa B nhà giàu hgiành mà g con, lo gì v . Cha m còn song toàn lay không ?

- Th a, tôi m côi cha, còn bà m già.- Th y l i ây h i nào ? Tính m n ph d n nhà hay là u v i ng i ta ?

- Th a, tôi i xe l a m i t i h i 8 gi r i ây. Tôi ghé khách s n m n phòng mà r ng. chi u tôi i h i th m coi có nhà nào ch u n u c m tháng cho tôi thì

tôi xin u ít ngày, i ki m ph m i c r i s riêng.- khách s n r y rà quá, ngh sao c. L i làm th y thông, th y ký mà nh v y

khó coi. Nhà tôi ông quá, nh t là có b y cháu ngo i gi n tr ng r y rà d . Ch chinhà tôi r ng, tôi m i lên nhà tôi mà . Mông x Khuê coi trong Tòa B th ynào có nhà r ng, thì nói giùm cho th y ký u. Anh em thu c m t ty ph i giúpnhau. ó là cu c n công. Bây gi mình giúp th y ký ây, sau mình i qua t nh

, thì s có th y khác giúp mình l i.Th y Khuê suy ngh m t chút r i nói: “M y th y ai c ng có gia ình ông quá. Duy

ông Kinh L ch L ng có l ng cho Mông x Xuân ùm u c. Ông m t c n phng rãi mát m , mà nhà ch có hai ông bà. Con gái l n c a ng có ch ng v d i Bình i.

Còn ng i con trai thì làm thông ngôn Tòa án trên Long Xuyên. Ông cho th y ký n c mi ng thì ti n l m”.

Quan Huy n nói: “ âu th y m i ông Kinh qua ây ng tôi nói giùm th coi ng ch uhay không ?”.

Th y Khuê i m t chút r i d t ông Kinh L ng qua.Quan Huy n nói:- Ông Kinh, th y ký Xuân m i c b l i làm vi c v i mình ây.- Th a, h i nãy tôi th y vô trình di n v i quan l n r i.- , quan Phó bi u th y Khuê d t i trình di n v i m y ông, m y th y. M i i t i

ây ch a k p qua ông. Tôi h i th m m i hay th y không có quen v i ai h t th yph i m n phòng ngoài nhà ng . nh v y không coi c. Tôi nghe nhà ôngch có hai ông bà. V y ông làm n cho th y ký Xuân u ít ngày ng th yki m ph c r i th y d n nhà. Th y áng em cháu, ông bà n gì thì th y n n y.Làm m t ty v i nhau, c ng nh bà con m t nhà, n u giúp th y trong b c u,Th y không quên n âu.

- Tôi có m t c n ph , tôi s ch t h p b t ti n cho th y. Nh th y b ng lòng tá túci tôi thì v ch ng tôi vui mà cho th y ng có ng i h h ch i.

- c l m, c l m. V y thì xong r i.Xuân cám n ông Kinh, cám n quan Huy n, th y ai c ng chi u c s n lòng giùm

giúp th y m ng h t s c.Ông Kinh L ng bi u Xuân i tan h u r i ông s d t v nhà v i ông.Xuân cám n quan Huy n m t l n n a, r i theo th y Khuê i th m h t m y th y trong

Tòa B .Ch ng th m r i, quan Phó kêu Xuân mà nói b a nay th b y, v y bu i chi u ông

cho Xuân ngh nhà ng lo b n cho yên r i sáng th hai s b t u làm vi c.Xuân cám n r i l i bàn ông Kinh L ng ng i nói chuy n.Ông Kinh L ch L ng ã trên 50 tu i, râu le the, tóc râu u m b c, t ng i

khoan thai, nói chuy n hòa h n. V n nhà nho h c nên y ph c àng hoàng, u v n kh nnhi u en, mình m c áo xuy n en trong có áo dài tr ng. Ông b n qu n nhi u tr ng, ch nmang gi y tàu, ki u h c mã v .

Xuân th y ông ang ng i d ch m t t bán t ch nho ra ch qu c ng , m i h i ôngch chi v y, bây gi ng i ta còn c vô n t b ng ch nho hay sao.

Ông Kinh c t ngh a r ng m y n m nay n t ph i vi t ch qu c ng , ho c ch Langsa, ch không c vi t ch tàu n a. Nh ng có nhi u gi y t c thu c u trào l p b ng chtàu, nh t chúc ngôn, t t ng phân, t n mãi n th , t hôn th , bây gi có ng i emnh ng gi y t y n xin óng bách ph n c u ch ng ng n p cho Tòa. M y th y bây gi h cgi i ch Tây mà không bi t ch nho, làm sao hi u cho c mà làm vi c, Vì v y nên m i Tòa

ph i có m t v Kinh L ch ng d ch gi y t ch nho cho m y th y. L i m y t cáo th n u

làm b ng ch qu c ng thì ít ng i c c. Ph i d ch ch nho m t bên ph thông kh pdân gian.

Xuân h i làm Kinh L ch c n ph i bi t ch tây hay không. Ông nói không c n, nh ôngthì ông bi t ch nho v i qu c ng mà thôi. N u t nào quan l n mu n hi u cho rõ thì th ythông ngôn coi b n qu c ng c a ông r i d ch ra ch Tây. úng 11 gi nghe tr ng tan h u,

y th y u d p i v n c m. V nh Xuân i theo ông Kinh L ng. Ra ngoài ng ôngi Xuân v y ch hành lý âu, nên l y em luôn l i nhà ông cho r i. Xuân d t ông l i

khách s n, tr ti n phòng r i kêu xe kéo ch r ng vô nhà ông Kinh.Ông Kinh L ng ng t c u tàu L c T nh ch y vô tr ng h c, qua kh i Tòa Án

t i, có dãy ph bên phía tay m t, ông c n th nhì.Ông d t Xuân vô nhà, kêu xa phu bi u em r ng vô, ch khách nói chuy n lao xao.

Bà Kinh sau b p coi cho ch b p d n c m. Bà nghe nói chuy n phía tr c, bi t ông i h u nh ng không bi t ông nói v i ai, b i v y bà x ng x m i ra tr c mà coi.

Ông Kinh ng c i áo dài, ông th y bà ra thì ch th y Xuân mà nói: “Th y thông âyi thi u, quan trên b xu ng làm vi c t i Tòa B mình. n ây th y không quen v i ai

t. Quan Huy n nói th y nhà ng và n c m ti m coi k quá, nên ngài h i tôi có s nlòng cho th y t m, i ki m ph m n c r i th y s d n nhà. Tôi ngh nhà mình tuykhông r ng, song có 2 v ch ng chen ngo n, cho th y u không h i gì, b i v y tôi r cth y vô ây. Bà nó coi c m r i thì d n n”.

Bà kinh m ng r nói: “C m g n r i a. Thay r i thì con b p s p t c ng r i. Ôngnó r c th y thông vô v i mình thì ph i l m, ch ngoài nhà ng coi k quá. Th y ngng i gì h t th y thông. Không bi t nhau ch ng nói làm chi, ch làm chung m t ch c ng nhbà con trong nhà. Th y c ng nh em cháu. Th y m i t i còn ch n t, ch n ráo, không quen

i ai. Thôi thì ây cho vui. M i b a th y i làm v i ông Kinh. T i tôi gi ng mùng cho th yng b ván tr c ây. Còn c m n c, không có th y, tôi cùng n u cho ng n v y. Có th ythì thêm m t cái chén v i m t ôi a, ch có th t công gì âu. Thôi, th y thay mát i,thay r i tôi bi u nó b ng c m lên.

nh Xuân cám n bà, th y bà ni m n s n lòng nh ông, th y vui m ng h t s c.Bà Kinh i vô trong coi d n c m.Th y Xuân m r ng l y mát ra thay. Th y dòm trong nhà th y trong ngoài s ch

, vén khéo, gh bàn t t, t ván bóng ng i, có m t t sách nh , l i có treo n kìm, ntranh, n cò v i m t ng tiêu trên vách. Trên bàn có m t b chén u ng trà v i m t bìnhnh . Th y nh v y th y bi t ông Kinh a thú phong l u, tr a u ng trà, t i kh y n, không kth phi, không màng danh l i.

Ông Kinh vô trong thay r i ra tr c th y th y Xuân m c b mát, ch n manggu c, ng ng t i c a ngó ra ng. Ông kêu mà nói: “M i th y vô th y thông, vô ngtôi d t i t tr c ra sau cho th y bi t. Vô ng r a m t r i n”.

Ông Kinh d t th y Xuân vô trong, ch cái gi ng mà nói v ch ng ông ng ch ó,ch có bàn t i c a s phía sau nói ch ó n c m, g n ó có lót m t b ván gõ nh n mch i ho c ông ngh tr a. Ông d t luôn xu ng nhà b p, m c a sau ch ch i i ti n ho cti u ti n cho Xuân bi t r i tr l i ch thau n c cho Xuân r a m t.

Th y Xuân nh n th y nhà tuy ch t h p, nh ng t tr c ra sau, ch nào c ng s ch s ,c có dùng, trong có ch ng ch n, ngoài có bàn ti p khách u ng trà, l i có ván

m ngh . Xuân mong mu n c nh v y thì m con thong th .Ch b p b ng mâm c m d n lên trên bàn. Ông Kinh m i th y Xuân ng i l i n c m

i ông bà. Mâm c n có m t t canh, m t d a thit, m t d a cá v i m t d a rau ch không cóph m th c gì quí, nh ng n u khéo l i chén a s ch, nên n ngon vô cùng.

Trong lúc n c m, bà Kinh h i th m g c gác và gia o c a Xuân. Th y l y s thi tmà t ông bà, c ng nh th y ã t cho quan Huy n trong Tòa B nghe h i s m m i. Th y

ng không gi u ph n th y là con nhà nghèo, m t m m t con, m già h m hút ph i bán bánhtrái mà nh t. Vì v y nên t nh th y ph i g ng công h c t p ng l p thân mà nuôi m .

Th y c y bà Kinh coi có c n ph nào r r ch giùm cho th y m n ng r c m lên v ith y, không c n m n ph t t và g n ch , b i vì l ng h ng không bao nhiêu, ph i ti n t ncho kh i thi u h t.

ch ng ông Kinh th y Xuân khiêm nh ng l i thành thi t thì em lòng th ng. BàKinh nói: “Làm th y thông, th y ký ph i ph khá khá m i c, ch m n ph cho r ti nthì ph i ngoài xa l i ph i chung ch v i h ng bình dân, r y rà t i ngày ch u không n i âu.

y th ng th ng ki m cho ph i ch r i d n mà , không nên g p l m. Th y thông ng áing i chi h t. Th y ây v i v ch ng tôi, bao lâu c ng c mà. V ch ng tôi có hai acon, a l n con gái, ng g l y ch ng, nó theo bên ch ng nó Bình i m y n m nay.Còn a, nh , con trai, n m ngoái nó thi u thông ngôn Tòa án, nó i lên làm vi c trênLong Xuyên. Ch t h p, mà có th y ùm u v ch ng tôi vui, ch có sao âu bà ng i”.

nh Xuân nói:- n x l quê ng i mà tôi g p c ông bà em lòng th ng tôi nh con cháu,

thi t tôi c m c lung l m. Tôi xin n m ba ngày ch lâu c c lòng ông bà,nh t là bà ph i lo c m n c nhi t tôi không dám.

- y, tôi nói không có c c lòng ch h t. Th y ng ng i, th ng th ng coi g n g nây có ph tr ng r i s m n ng th y t i lui cho ti n.

n c m r i, ông Kinh v i th y Xuân ra bàn phía tr c ng i u ng trà. Xuân ngó m ycây n treo trên vách r i h i ông Kinh.:

- Ông n cây hay không ông Kinh ?- Tôi chuyên v cây kìm. Còn m y cây kia tôi không thích nên n c, nh ng

ngón không t i.- Sách nho ông có nhi u quá.- Nhà nho thì có sách nho ch sao ? Th y h c Tây, mà có bi t nho chút nh gì hay

không th y thông ?- i tôi còn nh , ông thân tôi cho tôi i h c ch nho. Ch ng tôi c 13 tu i, ông

thân tôi m t, ông c u tôi ép bà già tôi ph i cho tôi h c ch Tây ng l p thân v ing i ta, ch h c nho nhi u không ích gì. Bà già tôi nghe l i m i bi u tôi b nhomà i h c Tây.

- u v y thì th y bi t ch nho.- Tôi có nghe gi ng tr n b T Th .- y à ? H c h t b T Th thì khá l m. Th y h c v i ai ?- Th y tôi là ông Giáo Huân ch Gi ng Ông Huê.- Chà Th y h c v i ông Giáo Huân ? Tôi không bi t ng nh ng tôi có nghe danh

ng h c r ng l m. Th y coi truy n c hay ch a ?- ngày qua h c ch Tây, tôi không c n ch nho n a. d n nhà yên r i tôi

t p l i.- Tôi có truy n th . Th y có bu n thì c l y mà c. Th y nên c Tam Qu c,

ông Châu, Tây H n, Thu H cho bi t. Th y có t p làm thi hay không ?- Ch a.- th ng th ng tôi ch th th c giùm cho, r i anh em mình x ng (x ng) h a v i

nhau ch i, th y c ng nên h c n ng d ng chí phong l u. U ng trà ngon, làmt bài thi r i n ch i vài bài, thú v bi t ch ng nào. Tôi thích s ng v i c nh i

ó.- nh i ó là c nh i phong l u nhàn l c, tôi c ng thích l m.- y thì anh em mình là ng thinh, ng khí mà. Tôi m ng l m. tôi t p cho

th y bi t n, bi t làm thi phú, ng vui h ng thú v thanh cao v i nhau ch i.- Trong Tòa B có th y nào gi i ch nho nh ông v y hay không ?- Không có, b i v y tôi bu n quá. Có vài th y tr ng tu i nh th y Khuê h i s m

i ó, h h c l m ít câu trong sách Minh Tâm, r i t i ám ti c h nói ch l pp, không dùng c vào ch nào h t. Bây gi m y ng i x ng là nhà nho ó thì

ai c ng h c ch nho chút nh ch có h c o nho âu, b i v y nhà nho i naykhông hi u tâm c a thánh h n, không hi u ngh a lý sâu xa c a o h c nên x

h làm nhi u vi c ch ng tai gai m t h t s c. Th y còn tr tu i, m i b c ch nvào ng i, th y ch a th y i ê ti n. r nh r i tôi s nói cho th y nghe.Chi u nay th y c ngh mà tôi m c i làm. mai chúa nh t, tôi s d t th y ith m m y ông m y th y, ph i th m cho h t. M i i l i ph i th m k b trên

i b n ng liêu, th m nh v y ng i ta m i cho th y là ng i bi t l .- Quan Ph tên gì v y ông Kinh ?- Tên H u, Nguy n Trung H u. Ngài a l p nghiêm l m, l i có b nh hút nên hay

qu u qu . Còn quan Huy n tên Lê Thành Kiên. Ngài có t t u ng r u, tánh tìnhvui v , gi n d bi t th ng k d i, nên ai c ng yêu ngài.

Nhà còn l mà ng i c ng ch a quen, th y Xuân n m lim dim mu n gây gi c ng mà thao th c hoài. Th y nh th y vào Tòa B trình di n h i s m m i, quan chánh, quan phóu d ch u, còn m y ông, m y th y vui v , hoan nghính. Th y th y b c u trong ngi ã có mòi d dàng, duy có l i quan l n Chánh Tham Bi n d n ng h i l , l i y làm cho

th y h th n. R i th y nh t i ông Kinh nho nhã, bà Kinh bãi buôi, v ch ng u s n lònggiúp, dìu d t th y, thì th y l i càng thêm m ng. Nh ng th y ngh không l ùm u v i ng ita nhi u ngày, th nào c ng m n d n cho mau, tr c kh i làm nh c lòng v ch ng ôngKinh, sau r c m lên ng m con kh i phân cách.

Hai gi ông Kinh th c d y t m r a r i thay i làm vi c. Ông m t l y b truy nTam Qu c Chí trên bàn, d n Xuân nhà có bu n thì c th ch i mà gi i mu n.

Ông i r i, bà c theo nói chuy n v i Xuân, h i chuy n h c hành, nói chuy n ki môi b n, h c chuy n m y th y làm vi c ây u khá h t, bà t ý mu n cho Xuân hi u cách

i c a thiên h trong th i i kim ti n n y.Câu chuy n càng kéo dài bà Kinh càng t tình thân thi t. Xuân c ng i nghe bà gi ng

y, d u có u không h p ý th y c ng c i ch không dám cãi, vì th y không mu n trái ýbà là ng i tr ng th ng sáng su t tình i.

n 3 gi r i, Xuân m i thay th a v i bà Kinh th y i vi ng nhà tr ng là chth y có n h c hai n m, r i qua ch C tìm m t ng i b n h i tr c coi còn ó hay ã d i

i ch khác.nh Xuân i nón i vô tr c trung h c M Tho, ng ngó m t h i r i tr ra ch , lên

u quây mà ra Ch C . Vào nhà c a ng i b n c h i th m, thì ng i nhà nói anh b n xinlàm giáo viên nên quan trên ã b i d y h c tr ng t nh bên Tân An. Xuân th m ngh , n u

i s m m i mình ch r ng qua dây thì b v vô ích. Th y càng th y ph i có ph c m ic g p ông Kinh L ng. Th y càng kính m n hai ông bà, c hai u h o tâm làm ngh a.

Th y i xem ph hai bên ng, th y dãy nào c ng t quá, ph lá thì nhi u, còn phngói thì c l i c n nào c ng có ng i ta buôn bán l t v t, th p th i, d áy không ph ich m y th y c.

Th y tr l i c u quây r i i d c theo mé sông mà ch i. Th y vô m y ng trong có ýki m ph tr ng, té ra ãy nào c ng có ng i ta , không th gì chen vô c n a.

n 6 gi , V nh Xuân m i v t i nhà. Tan h u h i 5 gi , nên ông Kinh v ã lâu r i,ông n m trên ván coi truy n Tam Qu c Chí, còn bà Kinh ng d a bàn têm tr u n.

Th y Xuân b c vô, ông Kinh ng i d y h i Xuân i ch i phía nào. Xuân nói th mtr ng c r i qua Ch C ki n ph , sau tr ra phía nhà ga n a.

Bà Kinh nói: “Ph bên ch c t quá, th y sao c mà ki m. Còn phía ngoài ga baogi có tr ng mà mong. Tôi bi u th ng th ng v y mà, g p làm chi. Tôi nghe phong phanhdãy mình ây có m t ng i tính i, h v An Hoá. V y i h i r i tôi s m n giùm choth y, ng bà con mình g n nhau cho vui”.

Xuân nói: “N u c v y thì t t l m”.Bà Kinh nói: “Ph n y s ch s l i th t , mà m t tháng có n m ng, r quá”.

Ông Kinh nói: “Bu i chi u nay vô nhà h u, tôi có nghe m t chuy n ng ng . S làthu nay th y Sung coi inh (dân c , thu thân) mà coi luôn b sanh ý (ng nghi p, thuhành ngh ) n a. Bây gi buôn bán th nh phát, dân s n xin sanh ý n m n p. Th y Sunglàm t i hai vi c th y làm không xi t, bê tr ng i ta kêu nài hoài. Quan Phó nh t m i nói

i quan l n Chánh xin thêm m t th y ký n a ng chia công vi c v i th y Sung. H m nayc m y quan trên c p b ng th y xu ng ây ai c ng t ng quan Phó s chia cho th y ho cinh, ho c b sanh ý. H i s m m i th y vô trình di n v i quan Phó, r i ng d t th y vô

quan l n Chánh. Ch ng tr ra ng bi u Th y Khuê d t th y i gi i thi u v i m y ông, m yth y trong nhà h u. H i nãy i v chung m t khúc ng v i th y Hu n coi v n th , th ynói nh v i tôi r ng quan Phó nh t s b t th y ng thông ngôn cho ông ch không ph i coi

inh hay là sanh ý”.nh xuân la l n :

- Tr i i ! Tôi m i vô làm vi c, tôi ch a bi t gì h t, tôi ng thông ngôn sao n i.Ph i tôi t p s lâu lâu cho tôi thông th o vi c nhà n c ã ch . Mà sao th yHu n bi t vi c ó nên th y nói v i ông.

- Th y nói lúc th y Khuê a th y i chào m y ông m y th y ó thì quan Phó nhìqua nói chuy n v i quan Phó nh t; hai ông ng khen th y ký m i nói ti ng Tây

t thi p rành r . Quan Phó nh t l i nói ng s b t th y ng thông ngôn th choth y Khuê vì th y Khuê ch m l t, nói ti ng Tây không ch y.

- Th a, không c. N u quan Phó bi u thì tôi xin t , cho tôi làm vi c gì d dng tôi h c t p. Tôi ch a hi u vi c nhà n c mà ng thông ngôn n i gì. Làm

không kham nói b y b h c i ch t.- Thông ngôn v i quan Phó có gì âu mà khó. H h u ng xin sách ghe, óng sanh

ý, mua bán trâu bò v i n th , ho c xin phép v vi c l t v t v y thôi. M y vi cn thì h u trong quan l n chánh. Th y ng thông ngôn ch ng m t tu n l th y

th o h t.- Tôi c ng ph i t , vì n u tôi ch u, té ra tôi gi t ch th y Khuê.- i l nh quan Phó nh, ch có ph i th y xin hay sao mà s mích lòng. Th y Khuê

giao vi c c a th y cho th y làm thì th y coi sanh ý hay là b inh c ng có l i v y,tuy thua b thuy n m t chút. N u th y ng thông ngôn thì th y coi b thuy n,gi y súng v i n xin phép l t v t, th y làm n u có vi c chi ch a hi u tôi ch giùmcho, ng lo chi h t. Th y thay r i i n c m.

nh Xuân thay mà s c m t bu n xo.Bà Kinh ngó ông mà nói:.- Quan Phó th y có tài nên b t ng thông ngôn, vinh vang h t s c mà th y thông

không vui, cái ó m i là k .- Vui hay bu n c ng v y, mình tùng s v i quan Tham Bi n, quan mu n bi u mình

làm vi c gì, mình ph i làm ch cãi sao c. n c m r i tôi s c t ngh a tcách c a th y thông ngôn ký l c cho th y nghe. Bà i d n c m i.

h i tr a n gi , bà Kinh th y V nh Xuân m m m ng, nh nhoi hi n lành, thànhthi t, bà em lòng yêu, l i nghe nói nhà nghèo, m góa con côi nên th y rán n h c ng làmvi c mà nuôi m thì bà ph i ng t tâm, bà quy t giúp th y ng làm n, làm ngh a. Bâygi bà nghe ông Kinh nói quan Phó nh t khen V nh Xuân b t thi p, nói ti ng Tây g n gh ddàng; ng nh b t th y ng thông ngôn th cho th y Khuê lù mù, ch m ch p thì bà thêm

n tài h c c a th y n a. Bà th m ngh , th y m i ch n vào ho n l , thì c quan trênyêu chu ng li n; n u không h c gi i, không nói hay h n ng i, thì làm sao mà c v y.Th y thông tr tu i n y không ph i là ng i t m th ng, th y s i xa, s v t lên cao, r iây th y s l n lên thông ngôn cho quan l n Chánh, s b c t i a v ông Huy n, ông Ph

cho mà coi. Giúp th y không u ng công âu.Ng i n c m, bà th y V nh Xuân v n còn s c bu n bà m i c i mà nói:

- y th y i làm vi c, ai c ng mong m i c ng thông ngôn cho vinh vang.Nhi u khi h dùng cách cúi lòn, b , ho c âm m u h i b n ng gi t cái a vó. Th y thông m i l i t i, quan Phó t nhiên mu n b t th y ng bàn, th y không

không âm m u giành gi t ch c a ai. Dày công n h c gi i h n ng i, tnhiên th y c ph n th ng, ch có gì âu mà th y lo ng i nên bu n n mu nthoái thác.

- Th a bà, vì nghèo nên c c ch ng ã tôi ph i theo tân h c ng làm vi c lãnhng mà nuôi m . Tôi c mong c ng i yên trong m t góc bàn mà biên chép,

ch cu i tháng lãnh t ng n v y. Tôi th a thi t v i ông bà, tôi không ham danh,ham l i chút nào h t, nh t là danh không chánh áng và th l i không h p ngh a.

- Không ra làm th y thông, th y ký thì thôi ch th y ã mang cái l p th y thôngthây ký thì còn n cái gì n a. Th y ã vào tr ng danh l i r i thì ph i chen l ntranh ua v i ng i ta, không nên thua sút h . Tu i th y áng em cháu c a vch ng tôi, v y tôi nói s thi t cho th y nghe. Th y côi cút nhà nghèo, ph i nuôi

già l i ch a có v . Th y c n ph i có ti n, có danh h n ng i ta, ch sao l ichê. Ph i có ti n ng nuôi m cho sung s ng, ph i có danh ng c i v chsang giàu. Tôi khuyên nh p gia tu t c, ng i ta làm sao, th y c làm v y, ngthèm ng i chi h t. V i tài h c ã cao c a th y, ch c th y s hi n t mau l .

- Hôm tôi c trát òi i làm vi c, tôi có n t giã ông th y c c a tôi là ông GiáoHuân. Th y tôi có gi ng d y vi c i cho tôi nghe, có nh c i quân t theo trongsách r i ch i th c t theo bây gi . Th y tôi c n n d u vi c chi c ng ngquên o nhân ngh a c a Kh ng M nh, m c d u ng i i nay h chê o y ã lth i, là th i hoá. Tôi ã có h a v i th y tôi, d u ph i nghèo kh , d u b ho n n n,tôi c ng ch ng dám b nhân ngh a, là c n b n t n hoá c a ng i Vi t nam. Tôi l iquy t nh l y b n ch „Thanh cao chánh tr c“ làm tiêu bi u, nh m vào ó mà

c t i. Tôi ngh ã làm thân trâu ng a thì còn k danh l i làm chi. S ng gi a in n thì giàu sang càng thêm h .

Nãy gi ông Kinh ng i n lóng tai nghe bà Kinh v i V nh Xuân bàn cãi, ông khôngmu n chen vô. n ây ông m i c i và nói:

- Tôi hi u tâm trí c a th y thông r i. Môn c a ông Giáo Huân d u hèn c ng th ,có l nào thua sút ng i ta. Câu chuy n th y nói v i bà nó ó tôi xin th y ình l i,

th y làm vi c ít ngày cho th y th y th thái nhân tình, cho th y n m mùi icay ng r i tôi s bàn lu n v i th y. Bây gi tôi xin cãi v i th y v m n y:th y nói ã làm thân trâu ng a thì còn k danh l i làm chi. Th thì quan Phó mu nthá ví phía nào thì th y ph i i phía ó, ch sao th y c n , d u i qua sình l y,th y c ng ph i rán mà b c, làm sao mà cãi c.

nh Xuân suy ngh m t chút r i nói:- Thi t v y, ã làm tay sai thì ng i ta bi u làm gì thì mình ph i làm theo, ch âu

c phép cãi. Nh ng n u vi c ng i ta bi u mình làm ó quá s c c a mình thìmình ph i nói tr c cho ng i ta bi t ng kh i trách mình.

Ông Kinh g c u nói:- Nói nh v y thì ph i. Làm vi c mà th y bi t dè d t nh v y thì ai dám khinh khi.

n c m r i thì tr i ã t i. Ông Kinh t cái èn treo cho sáng, r i ông v i V nh Xuânng i t i bàn mà u ng trà. Không hi u vì mu n khoe ngón n t i, hay là vì c m h ng g p

n ng o, mà ông Kinh u ng vài chung trà r i ông l y n kìm treo trên vách, em l iván ng i vít c (khêu tim èn) mà lên dây. B t u ông n nu t b n nam xuân r i s a dây

n m t b n l u th y. Sau h t ông i dây oán, n thêm l t b n t i n a..nh Xuân ng i nghe, vì ngón n giéo gi t, ti ng n thanh tao, nên th y mê m n

tâm th n. Th y li c m t ngó ông Kinh, th y ông n mà s c m t ông vui s ng nh n ngmây mà bay, nh ng i trên nh núi cao nhìn xu ng ng áng. Phong l u bi t ch ng nào !Thú v bi t ch ng nào !

Ông Kinh n m y b n r i ông cây n trên ván, l i rót chung trà mà u ng. Nghenh Xuân khen ông n t i, ông h ng chí l y ng tiêu ng i ngang th y mà th i ch i ít bài.

nh Xuân càng mê m n h n n a.Ông Kinh ng tiêu trên bàn mà nói:- Th y thông ã th y i s ng c a tôi v b ngoài r i. tôi d b trong cho th y

xem luôn. Tôi c ng nh th y, tôi không màng danh l i. Làm vi c thì tôi i únggi , không khi nào bê tr . Mà làm vi c là có ý lãnh l ng cho v ch ng s ngthong th mà thôi, không c n d . Gi xã giao l , ám ti c m i ph i i. Khôngham th i ch i. Thú vui c a tôi là lúc r nh rang, u ng trà ngon, ngâm ít câu thi,

n ch i vài b n, r i n m c truy n, c sách. Ai tranh ua danh l i m c ai, tôi gi thú vui c a tôi, ai nói khôn không m ng, ai chê d i không gi n.

- , c x c a ông nh v y thì ông là quân t r i.- Tôi không dám lãnh l i th y t ng ó. Tôi ch lo th ph n cho an thân v y thôi.- Tôi c mong c nh ông thì nguy n v ng ã th a mãn. N u tôi d n nhà c a

yên r i và n u ông s n lòng v i tôi thì tôi s xin th gáo ng ông d y tôi n kìm,vì tôi nghe ti ng n kìm sao tôi thích quá.

- c ch . Tôi s n lòng ch cho. Tôi mu n th y h c n mà c ng t p thi phú ch ia. Kh y n ngâm thi là thú phong l u cao th ng nh t, ng i có h c aing ph i bi t th ng th c cái thú y. i ít b a th y lãnh vi c làm quen r i thìt u t p li n, c n gì ph i ch d n nhà.

Ông Kinh m t l y t p thi c a ông làm thu nay a cho V nh Xuân xem. Hai ng ic và bình lu n v i nhau n khuya m i i ng .

Sáng b a sau, ông Kinh L ng d t th y V nh Xuân n th m m y ông, m y th ytrong Tòa B , th m h t không b sót m t nhà nào.

Qua sáng th hai, V nh Xuân b t u theo ông Kinh i làm vi c.Quan Phó nh t l i nhà h u, v a ng i thì ông kêu th y Khuê, th y Sung v i V nh Xuân

i mà nói ông nh t nh b t th y Xuân ng thông ngôn cho ông. Ông bi u th y Khuê giaovi c c a th y cho Xuân làm, còn th y Sung thì giao b inh cho th y Khuê coi.

nh xuân nh nh nói v i quan Phó r ng mình m i vô làm ch a hi u công vi c nhàc, nên xin cho ph v i m t th y nào ó, t p s m t th i gian cho quen, r i làm m t

mình m i c. Ông Phó nói không có gì khó, làm trong ít b a thì quen. Ông d n th y Khuêph i ch cách th c m i vi c cho Xuân bi t. Xuân không dám cãi n a.

Th thì l i ông Kinh nói không sai. M i vô lãnh vi c V nh Xuân ã c ng thôngngôn cho quan Phó và coi b thuy n v i gi y súng. Trong nhà h u ai c ng n , vì l nh c aquan B nh t ã nh, nên không ai dám bàn lu n gì h t.

Ch ng tan h u i v d c ng, ông Kinh m i th th nói cho V nh Xuân hay r ngtheo l i ng i ta n thì quan Phó nh t i thông ngôn thi t c ng t i th y Khuê nói ti ng Tâykhông rành, mà ph n nhi u là t i th y Khuê phát gi y súng th y n ti n sao ó th u t i taiquan Phó nên ng m y (m i) i th y qua coi b inh.

t i nhà ông Kinh kêu bà mà cho hay quan Phó ã b t V nh Xuân ng thông ngônth cho th y Khuê r i. Bà vui m ng mà nói: “Có ph c thì có ph n. H u tài t t c d ng”.

nh Xuân nói: “Th nào tôi c ng không quên tiêu bi u c a tôi: “Thanh cao chánhtr c”.

(12) II

Ng i có danh th ng hay th n tr ng, d u danh l n hay nh c ng v y, ph i lo gi gìnng c ; không ch u cho ng i ta chê “h u danh vô thi t”, ph i làm sao cho ng i ta công

nh n “danh b t h truy n”.nh Xuân h i nh h c ch nho v i ông Giáo Huân, c ông Giáo khen thông minh,

n cán, ông cho là ngôi sao r ng r trong tr ng ông. Ch ng b nho h c mà theo Tây h c,thì t Ch Gi ng xu ng Gò Công, sau lên M Tho, Sài gòn c ng v y, h c tr ng não c ng

c cái danh gi i nh t trong l p.Nay xu t thân i làm vi c v a m i vào Tòa B M Tho trình di n, li n c quan Phó

Tham Bi n khen th y b t thi p, nói ti ng Tây d dàng nên ch n th y ng thông ngôn. D umu n d u không th y c ng ph i vâng ch u không c phép ki m k mà t ch i.

Tr a v n c m, V nh Xuân nói v i ông Kinh:- ng i có nhi u kho ng gay go. Bây gi tôi m i th y gay go thi t. Thi ng

làm ngh ký l c tôi t ng tôi ng i biên chép r i cu i tháng lãnh l ng mà n v ythôi. Tôi có dè ph i làm vi c khó quá nh v y âu.

- Có khó chi âu. Tôi bi t th y d s c. Th y ng lo chi h t. H i s m m i quan Phócho dân vô h u. Th y ng thông ngôn l n u, mà m y th y lén coi ai c ng choth y thông ngôn v ng vàng, không b ng , không l i i chút nào h t. Ng i taoán trong ít lâu th y s lên ng thông ngôn cho quan l n Chánh cho mà coi.

- Làm vi c gì c ng v y, h có thi n chí t nhiên ph i thành công. Tuy ch a th ovi c, song tôi c g ng, có l tôi c ng s làm cho quan trên v a lòng c. Có m t

u làm cho tôi ái ng i quá nên h t s t s ng.- u gì ?- i nãy i v d c ng ông nói ông nghe rõ l i thì quan Phó không th y Khuê

thông ngôn n a là t i th y n h i l sao ó nên m t tín nhi m.- i th y làm l ng quá nên m i b ch . Làm vi c ai l i kh i qu quào chút nh.

Nh ng ng i ta làm kín áo có sao âu.- Tôi nghe nh v y tôi bu n quá. Hôm th b y vô trình di n v i quan l n Chánh,

ng d n tôi làm vi c ph i siêng n ng, mà ng còn khuyên tôi ng h i l . Tôi h i có danh hay sao mà ng khuyên nh v y ? L i khuyên ó nh c tôi quá, b i v ym nay tôi phi n không bi t ch ng nào. Tôi nói thi t n u nhà tôi có c m ti n ng thì hôm ó tôi nói ti ng cho ng nghe r i tôi i v . Vì nghèo nên ph i làm tay

sai cho ng i ta, mà còn cho ng i ta nh c m n a thì ch u sao c.- Th y ng phi n. Có l t i quan Phó ã cho quan l n Chánh hay th y Khuê lôi

thôi sao ó và ã có tính h th y vô làm vi c thì b t th y th cho th y Khuê, nênquan l n Chánh m i khuyên nh v y, ngh a là khuyên ng có làm nh th yKhuê, ch không ph i c ý nh c th y.

- u v y thì m t th y h i l r i cho t t c m y th y u h i l h t hay sao mà d nnh v y ?

- Vi c ó tôi không mu n nói. th y làm lâu lâu r i th y s hi u l y- Ai làm sao thì làm. Tôi l p chí thanh cao chánh tr c nh tôi ã d n lòng tôi, mà tôi

ng ã h a v i th y tôi nh v y.- c v y thì quí l m.- i hay khôn chung cu c r i m i bi t.- Th y theo sách ch không ch u theo i.- Sách hay i c ng v y, có cái ph i mà c ng có cái qu y. Tôi quy t n theo l

ph i mà thôi, không k i hay sách.- c l m, c l m. Cu c i bi n chuy n, con ng i t n hoá. Ph i dung hòa c

i m i cho hi p th i. Duy có l ph i bao gi c ng là l ph i, không làm sao thayi c. N u cái ph i mà cho là qu y, còn cái qu y l i cho là cái ph i, thì tr t to iên, Ph t Tr i s p còn bi t âu mà n ng d a n a. Tôi khuyên th y thông

l y l ph i nhà x s ; n nh v y thì không ai dám khinh khi, mà c ng kh ilo ai oán h n.

- Quan Phó gây chuy n r c r i cho tôi quá. Ch chi ng giao b inh cho tôi coi thìtôi kh e, tôi m i lo ki m ph m n mà d n ch n c.

Bà Kinh ch n mà nói:- Th y thông lo d n nhà g p làm chi; ây v i v ch ng tôi c mà.- ôi ba ngày không nói gì, ch lâu quá tôi làm nh c lòng ông bà. Tôi âu dám.- Th y ây v ch ng tôi vui l m, có nh c lòng gì âu. Th y m y tháng c ng

c.- Tôi mu n d n nhà ng r c bà già tôi lên. Hôm ra i tôi có h a; n u lâu quá

bà già tôi trông.- À n u có vi c ó n a thì tôi không cãn. Mà tôi mu n th y g n ây ng t i lui

ch i cho ti n. Tôi h i l i thì ch c có ng i dãy ph n y h s d n i. V y th yvi t th th a cho bà ch hay, i tháng sau có l s có ph tr ng mà d n nhà c.

tôi nói tr c v i ch ph , h ng i ó tr ph thì ph i giao chìa khóa cho tôi,Ch ph làm H ng c làng n y. Nghe nói th y thông ng bàn quan Phó m nph , ng ph i b ng lòng, âu dám cho ng i khác âu mà s .

Ông Kinh ti p nói: “Th y mu n h c n, t p làm thi v i tôi thì ph i g n nhau choti n. Th y rán ch ít ngày. ây v i tôi c mà. Th y t i ch ng nào c ng không saoâu mà ng i”.

Hai b a nay v ch ng ông Kinh th y V nh Xuân m i vô làm li n c ng thôngngôn thì bi t th y h c gi i thi t. ã v y mà th y tánh tình ôn hòa, khiêm nh ng, song c ng

i th ng ngay, v ch ng em lòng yêu, mu n ch a th y lâu lâu cho vui.Còn V nh Xuân ch a th o vi c trong nhà h u, c ng mu n c y ông Kinh ch d n, nên

không òi d n nhà g p n a, vi t th cho m hay r ng ch a ki m c ph tr ng, nên xin chqua tháng sau m i có th d n nhà.

Bây gi m c lo làm vi c b n ph n vuông tròn, V nh Xuân ch a dám nói t i vi c h cn và vi c làm thi. Vô nhà h u thì ph i so n các ngh nh và hu n l nh c a quan trên nói v thuy n mà xem cho hi u thuy n chia làm m y h ng, thuy n l n ph i làm sao, cách th c o

thuy n mà tính ra tr ng t i th nào, tính s thu cách nào, ghe tân t o ph i làm sao mà chosách, ghe gi i b n ph i làm sao mà bôi h .

Th y c ng ki m xem hu n l nh v phép b n súng, xem coi tính c bao nhiêu gi yphép, bu c ng i xin phép b n súng ph i có u ki n gì, ng i có súng n u ch t, thân nh nph i làm sao.

Trong hai ngày thì V nh Xuân ã bi t h t công vi c c a th y làm, n u có ch nào ch ahi u rõ thì th y Khuê ch thêm cho.

nhà ban êm nói chuy n v i ông Kinh thì V nh.Xuân h i t i vi c c a m y th ykhác làm. Ông Kinh làm vi c lâu n m nên ông th o h t. Ông c t ngh a các s c thu ; thu qu n

t, thu a h t, ph công nho. Ông ch các s c b : b inh, b n, b v u, b th tr ch, sanh ý, b trâu bò. Ông c ng nói luôn cách c H i ng a h t, cách c H ng ch c h i

và cách c m y Bang tr ng v i th l thâu thu Hoa ki u.t bu i s m m i, ông Kinh trong, V nh Xuân ngoài, hai ng i ng thay

ng i làm vi c. Có hai ng i c m gi y t trong tay, lúm cúm b c vô c a, th y V nh Xuânng ng i út giày vô ch n mà mang thì cung k nh xá mà h i th y thông coi b thuy n

ây hay không. Xuân nói ph i và h i l i hai ng i có vi c chi mà ki m nhà th y thông coi bthuy n. M t ng i nói m i m n óng r i m t chi c ghe nên em xu ng xin cho ng lãnhsách v i bài ch . Còn ng i kia nói m i mua m t chi c ghe ch lúa nên em nh mua bánxin óng bách ph n ng sang b s a sách.

nh Xuân nói vi c nh v y thì vô Toà B mà h u, ch ây là nhà riêng, không bi tvi c c a nhà n c. Hai ng i u nói theo t c l ph i th a tr c v i th y thông r i s vô Tòa

h u sau.

nh Xuân c i mà nói: “Tôi coi b thuy n h m nay. Tôi ã b t c l c r i. Hai anhi ngay vô Tòa B mà h u, kh i nói tr c v i ai h t. H vô n r i t nhiên tôi làm cho.

i li n i, g n t i gi h u r i”.Hai ng i m gói l y ti n.

nh Xuân la l n: “Ê ! Ê ! Hai anh mu n làm cái gì ó ? Tôi ã nói nh v y, hai anhch a hi u hay sao ?”.

t ng i nói: “Th a ki n ti n n c cho th y”.nh Xuân nói: “Nhà n c tr l ng cho tôi ng tôi làm công vi c cho dân. Tôi

không c phép l y ti n c a dân, mà dân c ng không c phép em ti n cho tôi. Hai anhlàm sái phép tù ch t a. ng có làm qu y nh v y n a nghe hôn. Thôi i, i”.

Hai ng i ngó nhau, b b i r i. V nh Xuân ng d y thôi thúc bi u i.Ông Kinh L ng b c ra nói: “Th y thông ã bi u nh v y thì hai anh em i lên Tòa

i, sao l i còn d c d c”.Hai ng i nghe nh v y m i ch u xá mà ra c a.Ông Kinh c i mà nói v i V nh Xuân:- i có t c l nh v y nên h n i n ây mà ki m th y ó. Th y th y ch a ? Vì

th y m i lãnh vi c h ch a bi t nên m i t i có vài ng i. Lâu lâu h bi t r i m ia h t i c ch c cho mà coi. S m m i th y i th m t vòng mà coi, m y th y

coi b trâu bò, n th , sanh ý, bách ph n, nhà nào c ng có khách vô ra n mp.

- Có nh v y nên ng i ta khuyên h tôi, ngh c ng ph i. Mà xét cho chí lý thì b nhi l n y sanh ra c là t i dân. N u dân ng thèm cho ti n thì sao mà h i l

c.- Không cho ti n thì h làm khó. H b t b t chút, h làm t gi y l i, h b t ch

i c ngày thì b t ti n quá. Thôi, ra ph t ít ng b c ng xong chuy n cho mau.- u ng i ta làm khó thì mình th a.- Th a v i ai ? Dân có bi t ti ng Tây âu mà th a v i quan. Ph i nh th y thông nói

giùm. N u th y thông binh v c àng kia, th y thêm b t r i mình mang h a.nh Xuân suy ngh m t chút r i m i nói:.

- Hôm tôi thi u, th y tôi có nói thông ngôn ký l c là h ng công b c không cóquy n hành gì, nh ng làm trung gian gi a dân v i quan nên có trách nhi m quan

l m.- Thi t v y. Làm s ng làm ch t c ch ch i sao.- Dân thi t thà, l i nói ra quan không hi u, t nhiên c thì rán mà ch u, không dám

môi. Ng i ta th a tình th ó m i làm m a làm gió mà hóng hách b c l t. Cáin n y ph i làm sao mà tr , ch hoài nh v y thì nguy cho dân quá.

- Tôi không th y ph ng pháp nào h t.- Có ch . Mu n tr cái n n áp b c, b c l t thì c d y dân cho khôn, cho d n, cho

ng, ng ch u ai hi p áp, ng ai b c l t, h c trí thì ch ng c h n hòi, hsái phép thì kêu nài m nh m . Làm nh v y thì g n n cho dân m i c.

- Ai ch u d y dân ? Ng i có h c th c h mu n cho dân d t nát, ám mu i ng sai khi n.

Th y g n t i gi h u, hai ng i t m d t câu chuy n ng i làm vi c.nh Xuân nh có s n khi u thông minh, l i nh quen tánh a tìm hi u, b i v y làm

vi c trong vài tu n thì bi t rành r công vi c thu c ph n s c a th y, mà th y c ng hi u sc các công vi c c a m y th y khác trong Tòa B . Th y còn c bi t các ngành ho t ng

ch c v m t hành chánh trong t nh và kh p trong x . Vì v y nên bây gi thì th y ngthông ngôn r t bình t nh, v ng vàng, ng i làm vi c thì l làng, còn nói chuy n thì ho t bát,không khác nào m t th y thông ngôn giúp vi c nhà n c ã nhi u n m. Các b n ng liêu aith y th y thông th o mau l nh v y, thì d u không th ng c ng ph i khen tài, mà l i th yth y c quan Phó càng ngày càng thêm thân yêu, nh ng th y c m t m c nh nhoi khiêm

nh ng, h i ng h c ch không khoe khoang thì ai c ng ph i kiêng n . Có m t u th ylàm cho b n ng liêu x m xì r i ái ng i là th y không ch u h i l , ai có chuy n em ti n t ilo v i th y thì th y i i h t; n u còn nài n thì th y h m kêu lính b t ng gi i Tòa. Khôngch u h i l sao không làm th y giáo, l i làm th y thông ? Làm thông ngôn ký l c mà th ykhác ý v i b n ng liêu thì làm sao mà thu n hòa v i nhau cho c ?

p s xong r i, vi c làm ã d , bây gi V nh Xuân kho trí m i tính t i vi c m nph d n nhà.

Bà Kinh cho th y hay bà Sáu cách bà m t c n m i cho ch ph hay b a r m thángi ngh a là còn 20 ngày n a bà s tr ph ng d n v An Hoá mà v i cháu. Bà Kinh ã cón ông ch ph r i, h bà Sáu d n i thì ph i giao chìa khóa cho bà ng bà a cho th y

thông ng bàn quan Phó d n v mà . Ch ph ã h a ch c v i bà r i, v y k t ngày r mtháng t i thì s d n nhà c.

Ông Kinh h i s ch c d i Gò Công lên mà d n nhà hay là ph i mua m itrên n y. V nh Xuân t thi t vì nhà nghèo nên c lôi thôi không có th chi quí giá. Th ycó d n m ch ng nào m n ph c r i, th y g i th cho m hay, thì m bán cái nhà, còn

c th gì xài c và c n ích thì ch ghe ò em lên mà d n, th nào không x ng áng thì, lên trên n y s s m thêm.

Bà Kinh nói n u không bàn gh hay gi ng ván thì bà ki m m n giùm cho màn r i sau s mua s m thêm ng lo vi c ó.

nh Xuân vi t th cho m hay ch c r m tháng sau s có ph và xin m s p t choxong, ng qua ngày r m thì ch lên.

Ông Kinh ã th y V nh Xuân ã an lòng kh e trí r i, ban êm m i b t u ch choth y hi u các th thi, ch niêm v n và bình tr c theo th th t ngôn bát cú. Nghe th y nói th ythích n kìm, ông l i ki m m n thêm m t cây kìm kêu ti ng t t mà treo trong nhà ng t pcho th y n.

ó m i êm V nh Xuân h c làm thi m t h i r i t p kh y n, th y s t s ng rèn t p,ông Kinh c ng t n tâm ch d n, êm nào hai ng i c ng th c ho c n ho c làm thi n 12gi m i ch u ngh .

n b a r m thi t qu bà Sáu ch c xu ng ghe i v An Hoá, giao chìa khóa c nph cho bà Kinh L ng.

Tr a bà Kinh d t V nh Xuân l i coi ph . Bà chê vách d , ch g ch b h t vài t m, bànói bà xin ông ch ph s n ph t, s a g ch l i cho àng hoàng. Bu i chi u ông Kinh v i

nh Xuân i làm vi c r i thì bà Kinh che dù i vô nhà ông H ng C ch ph , bà nói thnào không bi t, mà b a sau, m i t ng sáng, thì ông ch ph ra nhà ông Kinh ng th m th ythông V nh Xuân.

Nói chuy n qua l i theo l xã giao xong r i, ông ch ph h i chìa khóa và m i th ythông l i coi c n ph . Ông nói ông l y làm vui lòng mà c m t c n ph cho th y thông

. ch ng ông Kinh i theo m c a ng cùng nhau coi. Ông ch ph nói th y thông

mu n s n ph t màu gì, mu n s a ch a ch nào thì ch cho ông bi t ng ông bi u th h làmi cho s ch s r i s d n. V nh Xuân ch a k p nói thì bà Kinh giành xin ông ch ph cho thayt m y t m g ch b t nhà trên xu ng nhà b p, s a khóa c a tr c, c a sau cho ch c, cònn vách thì nên s n làu tr ng gà, b t ch màu xanh m. Ông ch ph ch u h t. Ch ng coi r i

ra v ông nói v i thây thông r ng trong nhà ông có bàn gh t ván dùng không h t. V y d nnhà th y thông có c n ùng th gì thì cho ông hay ông s bi u tr nhà em ra cho m n màdùng ch ng c n ph i mua ho c t cho th óng, t n ti n nhi u l i cây không t t.

Ch ph v m t lát thì có th h , th m c ra làm l ng x ng, ng i thay g ch b , trámy l óng inh, k thì s a khóa c a, làm thông h ng ng óng c a cho ch c.

Bu i chi u h b t u c o vách ng s n, s n nhà trên mà c ng s n luôn nhà b p n a.Th làm trong hai ngày thì xong r i h t. T i phiên ba ng i trai m nh m , hai ng i gánh

c cho m t ng i c m ch i quét r a g ch cho thi t s ch. H làm m t chút thì r i. Nh ng bàKinh không cho óng c a, có h i gió vô ng khô vách, khô g ch cho mau.

n x c ng ba ng i r a nhà h i s m m i ó y xe tay ch ra m t cái gi ng cây,t b ván gõ ba t m m ng nh ng gi ì láng bóng, m t bàn vi t, m t t áo v i m t bàn nh

có kèm hai cái gh .Bà Kinh nghe h l i h i khiêng vô, bà li n l i mà ch lót cái gi ng trong bu ng, cái

bàn nh v i hai cái gh thì tr c b ván, bàn vi t t nhiên d a c a s bên tay m t. Còncái t áo bà ng nh m nhía coi ph i âu. Bà suy ngh r i bi u khiêng trong bu ng ng

ng qu n áo mà thay cho ti n.Chi u ông Kinh v i th y thông v , bà Kinh m i l i coi bà d n nhà.

nh Xuân b c vô th y bàn gh , ván t h t thì ch ng h ng, h i âu có màn h t nh v y. Bà kinh m i nói:

- Ông ch ph cho b n c a ng ch ra mà d n ó.- a h m ông có nói n u d n nhà mà thi u th gì thì cho ng hay, ng s cho

n. Tôi l ng thinh, vì ch a quen v i ng mà h i m n thì k quá. Sao b anay ng l i ch th mà d n nh v y ?

- ng nhà l n, l i giàu x a, nên c thi u gì. ng th y th y m i i l i, d nnhà mà không có , nên ng cho m n , có sao âu mà ng i. Hôm tôi lên nóimà l y chìa khóa c n n y, tôi nói tôi m n giùm cho th y ng bà con g n v inhau cho vui. ng nghe nói m n cho th y thì ng s n lòng l m. ng khen ng ikính m n th y quá. ng nói th y m i i l i mà ai c ng khen th y tr tu i, h cgi i, vui v , khiêm nh ng, nh t là thanh liêm, làm vi c mà không thèm n h i l

a dân, cái ó làm cho ng kính ph c h n h t. Có l vì v y nên ng giúp cho th yn nhà mà cho àng hoàng nh ng i ta ch có gì âu.

- Tôi không n h i l mà tôi th lãnh c nh v y thì t i c a tôi còn n ng h n l yti n b c n a.

- Ông ch ph cho th y m n mà dùng , ch ph i cho t hay sao mà g i là h i ? H n n a, ng kính ph c tài c c a th y nên ng giúp cho b n c

ph ng ti n, ng có c u th y làm vi c chi cho ng âu mà nói ng lo lót.nh Xuân suy ngh r i ngó ông Kinh v a c i v a nói: “Mình không nh n ti n b c,

mà nh n c a ng i ta cho m n, ho c i T t, ho c l chi ó, nh n nh v y có ph i h i hay không ? ó là m t v n c n ph i suy ngh ng gi i quy t cho úng v i phong hoá

và pháp lu t”.Ông Kinh nói: “Theo phép l ch s c a xã giao, hai ng i quen nhau nên thù t c cho

nhau , có ph i h i l âu. Còn vi c ông ch ph cho m n ng d n nhà l i còn khôngph i n a. Ôi ! Ông ch ph có d dùng, ng cho m n thì th y c lãnh, ch ng nào h tdùng thì ph i tr l i cho ng. ó là vi c ân ngh a, ch âu ph i hôi l mà th y ng i”.

nh Xuân nói: “Có h t, n c n r i tôi i mua m t cài èn, ng t i nay tôi ng nhà m i. Nh ng xin ông bà ti p cho tôi n c m t i chùng bà già tôi lên, tôi s n c m

nhà”.Ông Kinh nói: “Ph i l a ngày t t m i v nhà m i ch . t i tôi coi ngày nào c

i s v . Còn vi c n c m thì th y c n v i tôi, lo làm chi”.Bà Kinh khóa c r i ba ng i d t nhau v n c m. Câu chuy n h i l , ho c v i b c

ti n, ho c v i l v t, còn kéo dài thêm n a. V nh Xuân t ý lo ng i v s ng i ta có th c ytr c làm ân làm ngh a mua lòng thi n c m c a k có quy n hành ho c có th l c, mà nhnh i v sau, b i v y ng i có chút quy n th ph i sáng su t, ph i phòng, không nên chong i ta l i d ng hai ti ng ân ngh a mà che y d c v ng âm th m ng h ng v ng khác.

Ông Kinh c m th y V nh Xuân tr tu i, l i m i b c vào ng i là th y bi tnh n tình th thái r t châu áo, thì ông càng kiêng n , nên ông c i ch không ám cãi.

Còn bà Kinh, thì bà không dám xúi h i l , song bà không mu n nghe bài bát vi c y làch ng b nh chung c a th i i, b i v y bà c tâm kéo câu chuy n qua s d n nhà là vi c c n

kíp c a V nh Xuân, Bà khuyên ông Kinh l y l ch Tàu ho c sách Ng c H p coi ngày nào t ti s cho V nh Xuân b t u v nhà m i mà ng . Bà khuyên V nh Xuân vi t ti p m t b c

th n a cho m hay ã m n ph xong r i nên m i m lên mà .n c m r i, V nh Xuân ng i vi t th cho m . Ông Kinh m t l y cu n l ch Tàu ra coi

ngày. Bà Kinh t m t cái èn nh b ng l i trong c n ph m i m n, bà nói r ng d ni mà t i mò, l nh l o nh v y không nên.

Ông Kinh l t l ch coi m t h i r i ông nói v i V nh Xuân n u th y mu n v ng nhài thì nên ch ngày mai là ngày 20, v ngày ó m i h p v i s d i ch .

nh Xuân vi t th r i thì bà Kinh tr v , tay có b ng m t cây èn t a ng m i tinh.Ông Kinh h i èn âu v y. Bà nói: “Tôi t cái èn nh ng nhà th y thông r i i luônra ti m ki m mua giùm cho th y m t cây èn ây. èn tr ng n; ban êm có khách thì tmà nói chuy n c. Có ng khói, có tim , mà tôi mua có m t ng m t, r quá. n y mà

cho àn ông i mua, không bi t kèo nài, khách trú nó òi t i m t ng r i, ho c m t ngba”.

nh Xuân khen r , l y m t ng m t tr l i cho bà Kinh. Bà b ng cái èn vô trongrót d u t th r i b ng tr ra trên bàn cho ông Kinh v i V nh Xuân coi. V nh Xuân khen

t. Bà d n th y mu n mua v t gì thì nói v i bà ng bà mua giùm cho vì th y không bi t giá, th y mua m c l m.

Ông Kinh nói t i mai V nh Xuân m i v nhà m i c. Bà Kinh nói: “V y thì chi umai tôi bi u con b p b ng m t cái lò l i ng ng tôi nhúm m t b p l a cho m áp. Theophép thì v nhà m i ph i có b p l a. Không nên b t c l ông bà”.

Chi u b a sau i h u v , V nh Xuân th y c n nhà c a th y m c a, th y i th ng l ió, th y bà Kinh ng nhúm m t lò l a trong b p, mà b ván ng tr c l i có tr i chi c

chi u bông. Cái èn t a ng mua hôm qua c ng có trên bàn.nh Xuân tr v nhà ông Kinh, thay mát, r i b ng cái r ng áo qu n em l i, d n

v nhà m i.Bà Kinh sau b p i ra, th y V nh Xuân b ng r ng, thì bà la l n: “Sao th y không

bi u con b p nó b ng giùm cho ?”.nh Xuân c i mà áp:

- Tôi b ng c, c n gì ph i c y ch b p.- Làm th y thông mà b ng r ng, chòm xóm ngó th y h c i ch .- ng c a tôi thì tôi b ng, sao l i c i tôi. N u h c y thì tôi b ng giùm cho h

ng c. Có lu t l nào c m th y thông b ng âu.- Thôi, th y b ng luôn vô trong ng s p áo qu n vô t cho r ng rãi. T có chìa

khóa h n hòi, r i khóa l i ti n l m. Tôi l y chi c chi u c a tôi mà tr i thtrên b ván coi v a quá th y hôn th y thông. Tôi cho th y m n ng ít ngày r i

ki m chi u mà mua. tôi v tôi ôm l i mùng m n l i giùm cho.- Cám n bà. m t lát t i r i tôi d n c mà.- Th y có m t mình, tôi ph v i ch .Bà Kinh i v .

nh Xuân m r ng l y s p vô t . Áo qu n không có bao nhiêu nên khônggiáp m t ng n t .

Bà Kinh ôm mùng m n em l i, có ông Kinh i theo. Bà h i V nh Xuân mu n ng cáigi ng trong bu ng hay là ng ngoài ván. V nh Xuân tính cái gi ng cho m n m, th yng ngoài ván cho mát. Bà Kinh tr v l y inh v i dây gai em l i r i ông Kinh ph v i

nh Xuân óng inh, gi ng mùng th r i v t lên, i ch ng nào ng s b xu ng.Cu c d n nhà ch có bao nhiêu ó thì xong. C tháng nay V nh Xuân lo l ng êm

ngày, may nh cách khôn ngoan, lanh l c a bà Kinh nên V nh Xuân c m t c n nhà t ti, s ch s , có dùng, mà ch t n có m t ng m t mua cái èn mà thôi. Xuân không

tính mua v t chi n a, i m lên coi m mu n mua thêm th nào thì m mua.

êm y n c m r i ông Kinh bi u bà ch bình trà ngon em l i nhà V nh Xuân r i ôngxách cây n kìm l i ó ng i u ng trà mà n giéo gi t m y b n hay c a ông m ng th ythông v nhà m i.

Ng i phía tay trái, khít m t bên V nh Xuân, !à thím Son, m t góa ph bán hàngngoài ch . Tu i thím trên 40, thím có hai a con, a trai tên L c 15 tu i, a gái tên Xuy n13 tu i, hai a u i h c tr ng nhà n c.

Còn ng i c n phía tay m t r i t i ông Kinh, là ông Ho ng, th y thu c nam, tu in 60, làm thu c c t ãi, nên có b nh r c h ng ngày, và m i b a ng i ta ra vô h t

thu c c ch c thang. Ông nghe th y thông d n nhà m i, có ông Kinh l i n ch i, ông m c áodài qua m ng th y thông ng làm quen.

Vì có hai cái gh không ng i, ông Kinh ph i v nhà nh c thêm m t cái gh em l icho m n. Ch khách ng i nói chuy n v i nhau. V nh Xuân l y làm vui mà c lân c n v i

t danh y mà c ng là m t nhà nho h c. Bà Kinh bi u ch b p ch bình trà l n xách l i vàem thêm tách ng ch khách u ng trà mà nói chuy n.

nh Xuân nh n th y ông Ho ng h c nho thì bi t ch v y thôi, ch không hi u thu ntuý c a o nho, so sánh v i ông Kinh L ng hay ông Giáo Huân thì lù mù, còn sau xa l m.

Nói chuy n ch i trót gi r i ông Ho ng v . Ông Kinh ng i n hoài g n 11 gi ôngi v ngh .

nh Xuân b ng bình, tách em l i tr r i óng c a, v n èn lu lu, và b mùng xu ngmà ng . Th y ngh l i thì b c ch n vào th cu c, nh c m i ng i th ng yêu, nên vi cgì khó c ng hoá ra d . S làm vi c ã yên n l i, nhà c a d n c ng xong xuôi, bây gi ch ibà m lên n a, thì m i vi c u vuông tròn.

Ban ngày làm vi c, ban êm h c n và t p làm thi; ti n t n ng s l ng cho mcon s ng thong thà v y thôi, bao nhiêu ó th a mãn chí h ng, ch ng c n mon m i r c r ,vinh quang trong lúc chung quanh mình k khóc ng i than, k khòm l ng, ng i m i g i.

Chi u b a sau, tan h u, V nh Xuân bi u ông Kinh v tr c cho th y i vòng ngmé sông coi ò ch Gi ng lên hay ch a ng th y nh n cho m lên. Ông Kinh nói ông i

i cho vui.Hai ng i xu ng mé sông, V nh Xuân ghé ti m bán h c trò th y mua vài manh

gi y, m t x p bao th , m t bình m c dành trong nhà, còn cán vi t, ngòi vi t v i vi t chì,thì th y có s n nên kh i mua.

May quá, ò ch Gi ng lên r i. V nh Xuân kêu ch ò mà c y v ch Gi ng làm nvô nhà bà H ng v n nói giùm th y ã d n nhà xong r i, nên xin bà lên g p, h m nay th ytrông bà l m.

Vì V nh Xuân có i ò n y m y l n nên ch ch ò bi t th y, v a nghe th y nh n thìch ò nói:

- Bà H ng v n nói m t, 24, bà lên th y à. Nh ng th y nh n nh v y, mai ò v ,tôi c ng vô nhà tôi nói l i giùm cho.

- Sao ch bi t m t má tôi lên ?.- i hôm bà H ng v n có xu ng ò tôi coi ò có ch c chút nh c hay

không. Bà nói có c th th y bi u lên g p. Nh ng bà còn ph i d n d p cnên ch a i chuy n ò b a nay k p. Mai ò v , m t bà s ch i.

- u v y thì chi u m t tôi s xu ng ây tôi r c. Ch nh m coi m t ch ng gi nàoò m i lên t i.

- Cha ch , m t b ng c n c nên ò có i gi i l m thì c ng ph i m t tr i l n lêni t i ây. Tôi s t i èn không bi t ch ng.

- Má tôi có ch chút nh, ch làm n ch giùm nghe hôn. Ch n ti n ch baonhiêu lên ây tôi tr cho.

- c mà. Bà con m t ch ch chút nh, bà mu n cho bao nhiêu c ng c, cóchi âu mà lo.

- Hai anh chèo, có anh nào ch làm n cho nh i theo tôi cho bi t nhà ng m t nhò t i s m, tôi xu ng không k p, thì nh lên cho tôi hay. Tôi ng sau ch ây

- c anh chèo m i i v i th y.- À, nh m t có , tôi c y hai anh chèo em giùm lên nhà r i tôi cho ti n, c hay

không ch ? c nh v y thì tôi kh i m n ng i ta.- c ch . ò t i thì hai ng i ngh ch có làm gì âu. em giùm, th y cho

ti n mua thu c hút thì hai nh m ng l m.- nh Xuân c tin m t m lên, thì th y m ng l m, t gi ch ch ò, r i cùng v i

ông Kinh i ri t v ng cho bà Kinh hay.n b a c n t i ó, V nh Xuân vui v , nói chuy n không ng t, mà ch ng nói chuy n

chi khác h n chuy n m con sum hi p, t ây con âu thì m ó, h t xa nhau n a. Vch ng ông Kinh L ng th y v y thì bi t Xuân k nh ái m ch không ph i nh h ng ng i

t hi u, h h c gi i làm nên r i thì quên ân ngh a sanh thành, không thèm ngó ngàng t i mcha n a.

Nhân d p n y bà Kinh m i m th lòng V nh Xuân, nên bà nói:- Th y thông làm vi c ai c ng ch u h t. i n âu c ng nghe ng i ta khen rùm,

khen h c gi i, làm vi c b t thi p, n nói nh nhoi, tánh tình vui v , nh t là khenthanh liêm, cái ó làm cho ng i ta kiêng n h n h t.

- Có gì âu mà kiêng n . Nhà n c m n tôi làm công vi c c a dân, nhà n c ã trti n công cho tôi r i. Tôi bu c dân ph i tr ti n cho tôi n a sao c. Bày chuy nnói n n. Tôi có làm n gì âu mà n ? B n ph n c a tôi bu c tôi ph i làm, chtôi có giúp ai âu.

- y th y khác h có nói nh th y v y âu.- Ai nói sao t ý h . Riêng v ph n tôi thì tôi c do l ph i mà nói ngay ra.- Thôi, chuy n ó tôi không dám cãi v i th y. Bây gi vi c làm thì th y ã thông

th o h t r i, trên c quan yêu, d i c dân chu ng. Th y còn tr tu i, l i m ira làm mà th y ã c danh v ng r t l n. Nhà c a d n c ng ã yên r i. M t âybà ch lên thì m con sum hi p m t nhà. Th y ch còn thi u có m t vi c tôi mu nth y ph i ngh t i cho s m m t chút.

- Th a bà, còn vi c chi ?- Vi c l p gia th t. Th y nên l a con nhà t t mà c i ng có ng i n i tr , lo

m n c cho th y v i bà ch , ch không l th y r c bà ch lên ây r i b t bà chi ch n u n.

- Vi c c i v thì tôi ch a tính. Mà ch c tôi không tính âu. Nh ng vi c i ch n un thì tôi ã có tính r i. Tôi ch a dám nói v i bà là vì tôi i má tôi lên, tôi th a

i má tôi, r i tôi s nói. H m nay tôi mu n c y bà ki m m n giùm cho tôi m tng i i ch n u n, ch c i, xách n c, làm công vi c l t v t trong nhà. Thu naymá tôi c c kh quá, vì nhà nghèo nên ph i nh c thân. Bây gi má tôi già r i, tôiph i ép má tôi ngh . Kh ng bi t ây m n m t ng i giúp trong nhà m itháng ph i tr ti n công bao nhiêu bà ?

- Ng i l n tu i, n u n gi i h òi t i 5 ng. Nh m n a nh , làm công vi ctrong nhà c, nh ng d vi c b p núc, thì vài ba ng. bà ch lên r i tôi ki mgiùm cho m t a bi t n u c m, n u n c chút nh v y thôi, bà ch ch cho nólàm, thì tr ch ng ba ng c.

Ông Kinh L ng ch a V nh Xuân trong nhà c tháng nay, ông ã nghe V nh Xuân.nói chuy n nhi u, ông ã th y cách Xuân x s , ông bi t chí h ng, ông hi u tánh tình, ôngch ng nh n l i nói không bao gi trái v i vi c làm, mà vi c làm c ng không bao gi r i xanhân ngh a, ông c m th y V nh Xuân không ph i thu c trong h ng thanh niên c y tài h c mà

ng hách bóc l t hi p áp, h c l r i thì mong h t ti n cho nhi u, c i v thi t giàu, thi tp ng lên xe xu ng ng a, n cao sang, mi n mình c sung s ng thì tôi, ai th m khc k . V nh xuân c quy n th l i không ch u n h i l , nhà nghèo l i không ham b c

ti n, h m nay làm vi c yên r i thì mong m n ph d n nhà ng r c m v nuôi, ch ng htính t i vi c c i v , c nói s p t b n cho yên ng h c n kìm, t p làm thi, h ngthú phong l u, lánh xa danh l i. Th y con ng i d k nh v y, ông Kinh c ng kiêng n nh

y th y trong nhà h u, ông không dám bàn t i vi c l i danh, i bà H ng v n Thanh lêncoi m con có nói t i vi c t tóc tr m n m c a V nh Xuân hay không, r i ông s li u mà

ng d n. Hôm nay tình c bà Kinh d chuy n c i v ra mà nói v i V nh Xuân, V nhXuân l i g t ngang mà xoay câu chuy n qua h ng khác, ông Kinh không th nín n a c,

i v y ông hai ng i bàn t câu chuy n m n a r i, ông m i chen vô mà h i:- Theo ý tôi, th y thông d n nhà c a xong, m con sum hi p r i, thì th y ph i lo

ki m ng i n i tr ng nuôi m , ch sao th y l i nói vi c c i v ch c th ykhông ch u tính.

- Nhà nghèo l ng ít, c i v ph i t n thêm m t mi ng n n a tôi lo sao cho kham,ông Kinh. Tôi ph i lo nuôi m ng áp ngh a n n ã ch . N u tôi ã có ch u

n ngh a c a ng i v thì tôi m i lo tr . Tôi không có vay mà b t tôi tr n thì t inghi p cho tôi quá. Ông bà ngh th coi.

- i v là n i dòng có ng i giúp vi c trong nhà. Sao th y l i nói c i là tr n .

- Ng i ta nói v ch ng là duyên n , v y thì v là n ch gì. Hu ng chi c i vph i lo nuôi v , t c th là tr n .

- i v n u mu n kh i nuôi, thì ta l a ng i có ngh nghi p làm ra b c ti n, ho cng i có tài s n nhi u, có huê l i l n, ta c i v nh v y ta kh i nuôi, mà nó cònnuôi ta l i.

- i v mà c u cho v nuôi thì h quá.- Th y có nói h c tr n b T Th , l i ông Giáo Huân có gi ng M nh T cho th y

rành l m. V y tôi xin nh c th y câu n y: “Thú thê phi vi d ng nhi h u th i h ving”. R t i th y M nh còn nói: “C i v là vì ph i l p gia ình, ph i n i tông

c, ch không ph i c i v là vì c n ph i có ng i nuôi mình, nh ng có nhi u lúcng c n ph i có ng i nuôi nên m i c i v ”. Th thì c i v ng có ng i

nuôi, làm nh v y có l i v i o thánh hi n âu mà h th n.- Ý th y M nh nói câu ó tôi t ng th y mu n nói c i v không ph i c u v nuôi

nh ng khi au m, ho c r i b t t nguy n thì có ng i d ng nuôi s n sóc. Tôinh kh e mà tôi l a ng i có tài ngh tôi c i, ng v tôi làm mà nuôi tôi v y

thì tôi l ng công ng i ta. H l m, ch sao không h ? Còn l a con nhà giàu cómà c i ng h ng gia tài, thì tôi s mang ti ng ào m , làm nh v y càng x u

h n n a. Tôi nghèo, thôi tôi lo tr th o cho bà già tôi mà thôi, c i v làmchi mà ph i thêm m t m i lo n a.

- Th y trong nhà g n m t tháng r i, th y bi t v ch ng tôi yêu m n th y nh emru t v y, yêu m n mà l i quí tr ng n a. Bây gi không có ai, tôi xin phép t thi tvi c nhà c a th y theo ý tôi nh n xét. Th y có nói th y là con nhà nghèo thu naybà già ph i làm c c kh mà nuôi s ng. Bây gi th y làm vi c ch c là th y ch nh

ng b ng mà s ng, ch không có huê l i nào khác. Mà th y m i vô làm thìng m i tháng có 20 ng, l i b tru t m t ng cho kho h u trí, thì còn có 19

ng. Trong s ó ph i tr ti n ph h t 5 ng, ti n m n ng i 3 ng, thì còn có11 ng, làm sao mà s ng. H m rày v ch ng tôi lo cho th y v ch ó lung

m. Ch chi vi c làm mà th y ch u nh n ti n b c c a g i ta n n, không épbu c ai, ai mu n n n bao nhiêu tu h , thì có l m i ti n mà s ng. Trái l ith y không ch u n h i l nh ng i ta thì làm sao ? Tôi th y ch có cách c i vgiàu ng bên v giúp .

- Cám n ông bà. Ông bà th ng tôi nên m i c t ngh a chí lý nh v y. Vi c ti n b ctôi ã có suy ngh r i. Tôi tính bà già tôi lên yên r i thì tôi ki m h c trò tôi d y

riêng t 6 gi t i 8 gi , m i tháng tôi ki m thêm t 15 t i 20 ng thì m conng thong th .

- Làm vi c mà v nhà còn ph i d y h c n a thì m t l m.- Tôi còn tr tu i, s c kho còn d , nên không m t âu.- Th y l p chí thanh cao chánh tr c. Chí y tôi kính ph c l m v y. Tôi mu n chí y

c th a mãn, nên thi t h m nay tôi ng tính ki m làm mai cho th y c i m tng i v có s n gia tài, ng lo cung c p ti n b c dùng trong nhà, giúp choth y tr n th o v i m già, nuôi c chí thanh cao và h ng phong l u thú v .

- i v ng nh v thì k quá. Tôi cám n ông. Nh ng tôi không th làm nhy c.

- i mu n bên n y y thì bên kia ph i l ng m t chút. Mu n c thanh liêmhoàn toàn, thì ph i c i v giàu ng có ti n mà n m i thanh liêm c ch .

- Tôi xin th a thi t v i ông bà, tôi ã quy t nh không c i v i s ng c a tôithong th mà gi thanh cao chánh tr c, ông bà th ng nên lo giùm cho ph n tôi thìtôi cám n, nh ng thi t tôi không th vâng theo ý ông bà c.

Bà Kinh c i ma nói: “Th y nói nh v y, m t bà ch lên ây coi bà ch có hi p ýi th y hay không?”.

i v ch ng ông Kinh khuyên V nh Xuân c i v nên êm y Xuân n m nh l i Cúcng. Th y ti c ngày nay công thành, danh to i, nhà c a àng hoàng mà Cúc H ng không

còn ng sum hi p m t nhà, cho ch ng yêu v , v giúp ch ng, v ch ng ng chí ng tâmmà nuôi m già, làm nhân ngh a. Th y c ng ti c Cúc H ng ã i u thai r i, nên không choth y chiêm bao th y m t n a. Th y nh Cúc H ng có d n th y ph i c i v ng có ng ilo c m n c và ph ng d ng m già. D n thì d n ch tình c a Cúc H ng thi t n ng, ngh a

a Cúc H ng thi t dày, ngày nay th y nên danh là nh Cúc H ng, n u không tr ngh aáp tình v i nàng c thì làm sao mà c i v .

Chi u b a 24, V nh Xuân ra kh i Tòa B r i thì th y i th ng xu ng b n ch coi òCh Gi ng ã t i r i hay ch a. Hôm n ch ò nói b a nay ò lên tr , té ra ò ã lên t i r i,

nh xuân th y hai tr o phu ng khiêng ván trên b c th ch, d a mé sông. Th y h i mth y có lên hay không thì ch ch ò b c ra nói ch t ng ò lên tr , may nh có gió xuôi òch y bu m c nên t i s m, hai ng i chèo ò ã xách l t v t a bà H ng v n lên nhà

i, bây gi ch còn khiêng hai b ván v i hai cái bàn n thì xong.nh Xuân m ng quá, h i ti n ch n bao nhiêu ng th y tr . Ch ò nói bà

ng v n ã cho ti n r i. V nh Xuân d n hai ng i chèo em giùn lên h t r i thì s nn. Th y i ri t v nhà ng m ng m .

t i u dãy ph , V nh Xuân th y t i c n c a th y thì c a m bét h t hai cánh cònông Kinh thì ng tr c c n nhà ông. Th y th y i t i thì ông Kinh kêu mà nói: “Ghé âyth y thông. Có bà ch ây. Ph i th y i v luôn v i tôi, thì th y ã g p bà ch tr c r i”.

nh Xuân b c vô th y m ng ng i u ng n c trà nói chuy n v i bà Kình, th yvui v m ng m , nói th y xu ng b n ò mà ón, té ra m y ng i chèo ò nói ã a m lênnhà r i. H ng em d a mé sông r i s vác lên.

Bà H ng v n h i con:- âu mà con d n th h t v y ? Ph i má dè có nhi u r i thì má bán h t

c a mình, lên trên n y có thi u th gì thì mua thêm. không áng gì mà chi kình càng quá.

- Má ch lên nh ng gì ó má ? Con th y có hai b ván nh v i bàn th .- , bàn th t t hay x u c ng ph i em theo, ch không l b . Má ch b ván d u

phía tr c v i b ván nh nhà b p, cái bàn n, hai cái gh còn ch c và mùngchi u chén bát. Có vài cái lò v i cái lu nh n a. Còn l t v t má l i cho chòmxóm h dùng.

- Má ch g n h t trong nhà còn gì n a. Thôi, con l i con coi cho h .

nh Xuân i v nhà thay r i thì hai ng i chèo vác b ván d u lên t i. Bà H ngn v i v ch ng ông Kinh l i coi .

nh Xuân bi u vác th ng b ván d u vô lót trong bu ng, b ván nh lót d i nhà b p.Bàn n thì trong bu ng sát v i b ván. D i b ván gõ c a ch ph cho m n qua lót m tbên vách, ch a ch tr ng chính gi a ng t bà th . Còn các l t v t thì em xu ng h tnhà b p.

Bà Kinh v lo b a c m t i ng ãi khách. Ông Kinh ch y i ch y l i cho V nhXuân coi s p t c theo ý th y. Bà H ng v n m i cho con bi t cái nhà bà bán chong i ta c 50, còn l t v t bán c 30 n a.

n èn thì ã d n xong r i h t. Bà H ng v n nói ti n ch ch ò xin 2 ngbà ã tr r i. Bây gi bà cho hai ng i em lên nhà m i ng i l ng. V nh Xuân cho haing i thêm 1 ng n a. Hai ng i cám n r i t giã mà xu ng ò.

Bà Kinh l i m i n c m. V nh Xuân m theo bà Kinh i tr c. Th y khóa c a r itheo sau.

Trong lúc n c m bà H ng v n t l i cám n v ch ng ông Kinh l y lòng háo ngh amà cho V nh Xuân ùm u trong nhà c tháng nay, n y không bao gi bà quên c. BàKinh nói anh em m t ty m t s v i nhau, ng i c ph i giúp ng i m i. ó là vi c v ncông v i nhau, ng sau nh ông Kinh i i t nh khác thì có ng i khác giúp ông. ÔngKinh nói V nh Xuân lên t i thì mu n m n ph ng d n nhà li n. V ch ng ông cãn, bi uch ít b a dãy n y có ph tr ng s m n ng anh em g n nhau ch i cho vui.

Bà H ng v n tính ngày sau bà s lo c m n c cho V nh Xuân li n, không dám làmc lòng bà Kinh lâu n a. Bà Kinh không cho. Bà nói hai m con ph i n ng nhà bà thêmt ngày n a ng có thì gi mua g o, mua c i, m n gánh n c và mua l t v t r i m t s

u c.nh xuân c y bà Kinh ki m m n giùm m t ng i làm công vi c nhà ng tay

cho m và xin bà s n lòng giúp m trong lúc ban u, vì m ch a bi t ch m Tho, n u mu nmua c n ùng thì không bi t ch nào mà mua. Bà Kinh khuyên V nh Xuân ng lo, bà s nlòng giúp m i vi c trong lúc u.

a sau bà H ng v n theo bà Kinh ra ch mua lu ng n c, mua thêm n i, , muao, c i, d u l a, n c m m, h t r i b a sau n a bà m i i ch mua cá th t n u riêng ng

nhà ng m con n v i nhau.a ó nh m cu i tháng, Tòa B phát l ng r i. T i l i V nh Xuân em l i 10 ng

c mà th a v i bà Kinh cho phép th y chung u chút nh trong s ti n mua cá th t c thángnay. Th y xin bà vui lòng ch p nh n ít ng b c n y, tuy không vào âu song có v y th y

i b t ái ng i.Bà Kinh không ch u l y 10 ng b c ó. Bà nói r ng bà giúp anh em làm ngh a, ch

không ph i n u c m quán cho th y n mà tr ti n.Ông Kinh m i ti p mà nói h n hòi: “Th y thông n y, th y bi t v ch ng tôi th ng

th y nh em ru t v y. Anh em mình còn g n g i v i nhau lâu dài ch không ph i m t ngàyt bu i r i thôi. Nay th y b ng trong b c u thì v ch ng tôi giúp th y. Mai m t r i tôi

sa ch n s y b c th y giúp tôi l i. Th y có h c nho th y hi u i nh n ngh a m i quí, chti n b c có quí gì âu. Th y n c m v i tôi m t tháng nay không n n i tôi nghèo, mà th ykhông n tôi c ng ch a giàu c. Th y c t ti n i, ng nài n mà làm cho v tôi bu n”.

Ông l y 10 ng b c nhét vào túi V nh Xuân r i ngâm:Danh l i m t l tròng m t c p,Non sông gánh n ng o ba gi ng.

Ông v a ngâm thi, v a b c l i l y cây n kìm, lên dây, r i n ít b n cho V nhXuân nghe.

(13) IIIy b a r i, nh ng ng i trong dãy ph bình an thanh t nh n y th y u công nh n

duy có c n nhà c a th y thông V nh Xuân là xinh t i vui v h n c .Không xinh t i sao c ? Ch ph chú ý lo l ng c bi t, ã cho th d m vá, s n

ph t nh ph m i, ã cho dân r a quét s ch s , l i còn ch cho m n d n àng hoàng.Không vui v sao c ? V nh Xuân xu t thân i làm vi c trong l ng có s n t i 50

ng. Trong m t tháng r i mua s m n xài ch hao có m i m y ng. M i lãnh l ng r i trti n c m thì v ch ng ông Kinh l i không ch u l y, thành th trong t c a V nh Xuân còn h n50 ng b c, làm sao thi u h t c mà lo. Hu ng chi bà H ng v n bán nhà và c tomgóp em lên thêm t i b y tám ch c n a. Ti n b c ã d i dào, mà n xài thì ti n t n, n u xài cóthâm th ng thì c ng lâu l m m i h t ti n. ã v y mà b a m lên t i, t i l i m con to nh bàntính vi c nhà, V nh Xuân than s l ng ít quá, không s ng th nh th i, th y tính ki m h ctrò mà d y riêng ban êm ng ki m ti n thêm m t hai ch c m i s ng c thì m khuyêncon ng lo v i, th ng th ng bà coi r i bà s li u cho.

cách bình t nh, l c quan c a bà H ng v n làm cho V nh Xuân vui lòng an chí, nêny b a r i ban ngày th y h ng hái làm vi c, ban êm th y t èn sáng r r i ông Kinh l i

y n và t p làm thi làm phú mà ch i.Còn bà H ng v n, bà nh bà Kinh m n dùm cho bà c thím T Cam, thím ã

m m i tu i r i nh ng còn m nh m , nh m l , siêng n ng, vui v . Thím pha phách, d np trong nhà l i i ch n u n, tuy không khéo, song c ng d n, mà m i tháng thím ch òi

có 3 ng và xin cho thím tr u cau ng thím n v y thôi.Có ng i ph giúp, bà H ng v n r nh rang. S m m i bà i ch mua th t cá v ch

cho thím T Cam kho n u. Nhi u b a bà Kinh l i r bà i ch ng ch cho bà bi t ch nàobán th gì, i vài l n thì bà ã th y h t. i m t mình thì bà H ng v n th ng ngh ungh n l i hàng bánh, coi h bán chè, cháu, xôi, bún, bánh cam, bánh tét, bánh ch, bánhch ng. Bà c ng hay i d o hàng bán trái cây coi th nào nhi u, th nào r .

ã quen ngh bán bánh trái thu nay, b i v y bà s n có c p m t sáng su t, li c qua thìbà th y th nào bán c, th nào bán , bà nh n th y có hai vi c bà làm thì ch c có l i: thnh t c y ch ch ò th ng thuy t v i m y ng i bán trái cây ch Gi ng r i bà mua trái cây

i theo ò ch v cho h bán. H tr ti n ch và ch u ti n u cho bà; th nhì gói bánh úbánh ch ng, bánh tét mà m cho b n hàng ng i ch ho c b ng ra b n xe, b n tàu mà bán,gói nh ng bánh y thì l a n p thi t t t, xào nh n thi t ngon, m i ngày gói 100 bánh ú, vàich c bánh ch ng và m t ch c bánh tét, thì ch c ch n có l i không d i ba ng b c.

i lên ch a t i 10 b a, mà bà H ng v n ã quen h t v i các ng i trong dãyph . ã s n cách b i buôi mua bán, l i thêm tánh gi n d , bình dân, bà chinh ph c thi n c m

a t t c m i ng i, n m y ch bán bánh, bán trái cây ngoài ch , d u h ch a bi t bà là ma th y thông ngôn ng bàn quan Phó.

t êm, trong lúc ông Kinh l i d y V nh Xuân h c n, thì bà H ng v n qua nhàbà Kinh n m nói chuy n ch i. Hai bà ã thân thi t v i nhau r i, nên nói chuy n v i nhau thì

y thi t tình mà nói, không c n ph i dè d t hay gi u gi m.Bà Kinh m i d chuy n v ch ng bà th y V nh Xuân n l ng ít, l i quy t gi thanh

liêm nên tính ki m ch giàu làm mai cho th y c i v , ng th y nh c y cho kh i b n ch ttrong vi c n xài.

Th y nói th y không th c y nh ng i àn bà nuôi th y, mà th y ã quy t nh th ykhông c i v , nên th y xin ng có tính t i vi c ó. N u ti n l ng không n thì th y ski m h c trò mà d y riêng ban êm, có thêm ti n nuôi m , th y s rán s c m t chút, tnhiên s có ti n xài, ch ng c n ph i c i v ng nh v . Bà Kinh khuyên bà H ng v nnên c t ngh a cho V nh Xuân nghe, V nh Xuân m i làm vi c mà c quan yêu dân chu ng,

ng thông ngôn mà không n h i l , b i v y danh giá n i nh c n. Nhà giàu ây ai c ng

nh ái, ai c ng mu n g con. V y V nh Xuân nên th a nh n tâm ng quí tr ng ó mà c i giàu, ng có s n ti n b c mà xài m i nuôi tánh thanh liêm c.

Bà H ng v n n m êm mà nghe cho h t câu chuy n r i bà m i c i mà nói:- Ép nó c i v không c âu bà. Vì nó có m t chuy n riêng, nên ba b n n m

nay nó th ng nói nó không c i v . Còn chuy n l ng ít không xài, nên nótính d y h c ban êm thì b a tôi m i lên, t i l i nó có bàn v i tôi. Tôi ã c n nó,tôi nói ban ngày làm vi c r i t i còn ph i d y h c n a thì m t l m, th ng th ngcho tôi tính ít b a r i tôi s li u cho. Tôi không dám gi u bà, thu nay tôi có cáingh bán bánh trái ã quen r i. Bây gi n u n r i n m co tôi ch u không n i. H mnay i ch i ngoài ch tôi th y có hai cách buôn bán kh e l m mà l i có l i: ho cmua trái cây ây g i ò ch xu ng ch Gi ng cho b n hàng bán, mình n ti n

u, ho c gói bánh ú, bánh ch ng, bánh tét m cho b n hàng h bán ngoài chi b n xe, b n tàu. ây m y th bánh ó h gói d quá. Mình gói cho ngon t

nhiên bán c. Bán trái cây có khi l i, khi l , ch bán bánh tôi ch c m i ngày l ihai ba ng d nh ch i.

- Gói bánh mà bán thì c c ch l m.- Có thím T Cam thím ph thì có c c chi âu. u c n nh t là ph i có n p cho t t,

và ph i có lá chu i cho s n, cho mình gói bánh h ng ngày. Không bi t trên ây có bán n p t t hay không. N u không có thì ph i m n ch ò mua giùm d i

ch Gi ng ch lên.- p trên n y t t l m. Tôi có quen v i ti m g o, n u ch c n dùng m i tu n ho c

i tháng bao nhiêu thì tôi d n tr c ti m g o h ki m mà tr s n ng bán choch . Còn lá chu i thi u gì mà lo. Chung quanh ây là v n, nh t là bên phía Ch

, ch mu n dùng bao nhiêu c ng có.- y thì xong l m. tôi s m chã ba, s m h p bánh cho b v n r i tôi c y bà

ti n n cho tôi làm quen v i ti m g o ng tôi mua n p mà làm.- Gói bánh r i ph i gánh ra ch ng i bán hay sao ?- Không. Mình m cho b n hàng h vô nhà l y mà i bán ch . H mua m t ch c,

mình ph i thêm cho h hai bánh ng h có l i. Tôi có nói chuy n v i vài ng ii. H ch u lãnh bánh c a tôi h bán. Thím T Cam thím nói có vài a cháu gái,

thím s bi u nó lãnh b ng i bán theo b n xe, b n tàu- Còn h i nãy ch nói th y thông có chuy n riêng, nên th y không ch u c i v ,

không th gì ép th y c. Chuy n riêng là chuy n gì v y. B th y ã h a h n v iai r i hay sao chí ?

- i v y ó. Mà h h ng r i, nên nó n n chí th t tình m i ghét con gái, không thèmi v .

- A ! T i v y à ! Hèn chi l i ây h n m t tháng r i ông Kinh ý không khi nàoth y thèm ngó con gái.

- Không ph i tình nhân nó ph b c nên nó gi n r i oán h t con gái. Tình nh n nó vìth ng nó mà ph i t v n, làm cho nó b c t c và t ng nh êm ngày, khôngành c i v nào khác.

- Th ng sao l i t v n i ?- Chuy n k c c l m; tôi nói cho bà nghe. Nh ng xin bà ng có nh c l i v i nó.

Nh c t i nó bu n l m. Con nh ó ích áng thi t. Nói t i tôi c ng ng lòng. Tôich c không th nào tôi ki m con dâu nó bi t th ng th ng Xuân và bi t lo cho tôi

ng con ó. S là n m tr c bãi tr ng nó i h c thêm ch nho. Nó g p con Cúcng, con gái c a m t ng i buôn bán giàu có trong ch . Con n h c chung

i nó mà c ng h c gi i nh nó. Hai a th ng nhau r i lén th th t v i nhau thnào tôi không hay. Ch ng Xuân thi u h c b ng c h c thêm b n n m ngsau làm th y thông th y ký, tôi m i than v i con r ng tuy nhà n c ch u c m, ch uáo qu n, song con c ng ph i có ti n mà n bánh, s m , i xe, i tàu. Nhà nghèo

tôi bán bánh trái ki m l i nuôi s ng h ng ngày, tôi làm sao có ti n mà nuôi con ic xa, l i ph i h c t i b n n m. Tôi khuyên nó thôi, b h c xin làm giáo t ng

lãnh l ng n cho ti n. Nó bu n, nó nói mình nghèo, ph i h c cho nhi u m ip thân danh c. N u tôi nhà mua bán n thì cho nó nói v i th y nó bao

ti n dùm cho nó h c b n n m, sau nó ra làm vi c r i nó s tr l i. Cách ít b anó nói v i tôi có con Hai T , bán hàng ngoài ch , nghe nó h c gi i mà nghèo, thìth ng nó nh em ru t, nên ch u ra ti n cho nó n h c n cùng. Nó c y giúp m i

m 10 ng, Hai T chê ít nên a cho nó 15 ng ng s a so n i h c n mu, sau m i n m c giúp m t s nh v y hoài.

- Chà, ng i có ti n mà bi t làm n làm ngh a nh v y thì s c ph c l m.- Tôi c ng ngh nh v y. Tôi c m n Hai T l m. Xuân i h c c vài tháng, hai

em vô nhà cho tôi m t vóc xuy n may áo b n i xóm cho lành l v i ng ita. Nó l i d n tôi n u có túng r i thì cho nó hay, nó s giúp , ng ái ng i chi

t. Tôi càng c m n h n n a.- y thì ch Hai T n y t t quá, ít ai c v y.- Khoan. tôi nói t i cho bà nghe. Ch ng bãi tr ng cu i n m Xuân v , v a b c

vô nhà thì nó li n h i tôi ph i Cúc H ng là con Hia M ch t hay không. Tôi nóiph i, vì cha m nó ép g l y ch ng ch giàu có, mà nó không ch u, nên t v n.Xuân nghe nh v y thì ré lên khóc d quá. Nó m i ch u nói thi t v i tôi nó cùngCúc H ng ã có th nguy n k t ngh a v ch ng v i nhau, thi t Cúc H ng buônbán ki m l i ng bao cho nó i h c. Cúc H ng c ng mua cho tôi vóc xuy n, có

y Hai T ra m t ng tránh ti ng cho nó mà thôi.- Ng i có tình, có ngh a nh v y tôi nghe tôi c ng c m. Th y thông th y t ng

nh , không ành c i v , ngh c ng ph i.- Xuân nh con Cúc H ng nó m i h c c mà làm th y ký, th y thông ây, b i

y hôm tôi m i lên, nó m ng, nh ng t i l i nó nh con n nó khóc mà ti c bâygi thành công danh to i, m con sum hi p mà thi u Cúc H ng ng chung vuicùng nhau cho ph tình mãn nguy n.

- Mà bãi tr ng th y thông v th y hay cô n ch t. Th y có h i coi t i sao cô nch t hay không ? Cha m ép g l y ch ng, ta không ng thì thôi, ho c ta b nhàmà i, d i gì mà t v n.

- Có chuy n n y hi n hích l m bà à. Xuân nói êm r m tháng 11, còn có vài tu na t i bãi tr ng nó ng ng , n khuya nó chiêm bao th y Cúc.H ng ng

trên u gi ng v m t kêu mà nói cho nó hay cô ã ch t r i; cô bi u v h i Hai s bi t t i sao cô ch t. Cô l i c n d n ng có bu n r u mà thôi h c, ph i h c

cho b n n m, cô ã s p t tr c r i cô m i ch t, nên không có u chi trng i h t. Xuân lo s , nh ng t ng chiêm bao là m ng m . Ch ng v nghe tôi nóich t thi t, nó m i ch y ra h i Hai T . Theo l i Hai T thu t l i thì cha m Cúc

ng ham giàu nên ép g cô cho con trai c a m t n Ch . Nó không ng. Nónói thi t nó ã th ng Xuân và có th nguy n k t v ch ng v i Xuân. Cha m nóchê Xuân nghèo, c ép g nó. Nó không ành b i c v i Xuân, mà c ng khôngdám cãi l nh cha m , nó m i tính t v n. Nh ng mà nó không ch u nói cho Hai Tbi t. Cha m nó nh b a r m tháng 11 nhóm h r i sáng 16 a dâu. Cúc H ngem m t gói mà g i cho Hai T , d n Xuân v thì a l i cho Xuân, bi u Xuân

ph i h c cho n cùng, vì trong gói ó nó có 50 ng b c cho xuân n h cba n m n a, l i có g i cho tôi m t vóc lãnh ng tôi may tôi b n, Xuân kh i lo tôirách t i. ây xuy n v i lãnh nó l i cho tôi n m nay v n còn, tôi ng b nây.

- i nghi p quá ! S p ch t nhà c ng còn nh t i m ch ng.- i v y tôi nói không th nào tôi ki m con dâu khác b ng nó c. Con Hai T

nói chi u r m nó có i ám nhóm h . Cúc H ng ra vô nh th ng. Hai T t ng

nó g i gói và d n công vi c là d n ng i l y ch ng, ch có dè tr i ng ch tâu. n t i Hai T t giã ra v thì Cúc H ng m i nó vô bu ng khóc mà t bi t

và c n d n ph i rán an i cho Xuân ng bu n r u, bi u Xuân ph i h c cho nêndanh ng tr c nuôi m sau kh i b ng i ta khinh khi nghèo hèn n a. Hai T v .

n n a êm nghe ng i ta r c th y ch y thu c làm v l , nói Cúc H ng u nggi m v i á phi n mà t v n. Hai T ch y l i thì con n mê man không bi t gì n a

t, r i mòn h i l n l n, n khuya thì ch t.- Ch t r i h n xu t i lên nhà tr ng kêu th y thông mà cho hay ó ch gì. V y thì

linh quá.- Còn cái n y m i linh n a ch . Xuân nghe rõ công chuy n r i nó th i chí, nh t

nh không h c n a xin làm giáo t ng ng nuôi tôi. Nó m n Hai T d t chng nó cúng vái: T i l i nó chiêm bao th y Cúc H ng v bi u nó ph i h c

cho b n n m ch không c b . Cúc H ng l i nói nó ã ki n d i DiêmChúa nên Diêm ình hu n u thai cho nó, h n theo phò h cho Xuân h c

n n m. Có v y nên Xuân m i ch u ti p t c h c luôn. Mà hôm Xuân thi u kýc r i, còn chiêm bao thây Cúc H ng v m ng cho Xuân và t giã ng i u

thai, nói r ng t ó h n không còn theo Xuân n a c, d n Xuân ph i c i vng có ng i giúp nuôi m và lo c m n c cho, còn duyên n thì ki p sau r i t ng h i.

- n Cúc H ng bi u th y thông ph i c i v ó ch có c n âu.- y mà nó không ch u. Nó còn th ng nh con n quá, nên nó không mu n ai h t.

Tôi t ng ph i ôi ba n m ng nguôi ngoai r i ông Kinh giúp c t ngh a giùm,có l nó s h i tâm mà lo l p gia th t nh ng i ta..

- , thôi th ng th ng coi r i v ch ng tôi s li u mà an i th y. Thi t ángth ng h t s c. Nh tu i, h c gi i, bi t u, có thi n chí, m ngh a nhân, mà bcái h a làm cho th t tình chán n n, t i nghi p quá. Ông ch ph ái m , ng mu n

con, nên ng s a ph và cho m n mà d n nhà ó.- y hay sao ?- Mà không c ch à. Ông ch ph thì nhi u ti n, nh ng con gái ng kém b nhan

c quá. Thi u gì con gái khác c ng có ti n, mà l i có s c n a.- Hai ông bà nói làm sao cho nó ch u c i v , thi t tôi mang n l m.- Chi v ch ng tôi lo cho.Qua b a sau, nh m chúa nh t, s m m i bà H ng v n i ch v , bà th y V nh Xuân

ng thay bà h i th y tính i âu. Th y nói th y i vòng xu ng mé sông coi có bán sáchgì ng c thì mua c ch i.

nh Xuân i m t h i r i tr v a cho m m t gói trà, còn m t gói l n n a th y trên bàn vi t. Th y thay r i ra ng i t i bàn vi t mà m cái gói l n ó. Té ra trong gói ch có

t khuông ki ng l ng hình, ch ch ng có v t chi khác. Th y l y gi lau ki ng s ch s , r ii em mi ng l a tr ng c a Cúc H ng vi t hàng ch nho mà l i h i n m tr c ó, th y vào khuông ki ng và treo ngay tr c m t mà nh m.

nh Xuân ng ng i xem di bút c a ng i b n yêu quá vãng thì ông Kinh L ngc vô. Ông th y cái khuông ki ng l ng t m l a vi t hàng ch “Xá sanh nhi th ngh a” d i

i có hai ch “Cúc H ng”. H i hôm ông d y V nh Xuân h c n, ch ng ông vô bà Kinh ãcó thu t tâm s c a Xuân cho ông nghe, bây gi ông th y ch vi t trong t m l a ó thì ônghi u, nh ng ông c ng c h i:

- Th y l ng ki ng mà treo câu ch n y làm chi v y th y thông?- ó là di bút c a ng i b n h c thân yêu v i tôi ã quá vãng nên tôi l ng ki ng

n m, th y ch c ng nh th y ng i.- Mà di bút l i vi t câu c a M nh T nh v y, ch c ng i b n c a th y mu n cho

th y hi u ý ngh a sao ó, ch không ph i vô c mà vi t li u âu.

nh Xuân l ng thinh, l y cây n trao cho ông Kinh r i l y gói trà m i mua, tính btrà ch n c cho khách u ng. Ông Kinh c n mà nói m i u ng trà v a r i nên không khát và

i Xuân l i nhà n ch i.Hai ng i xách n i qua nhà ông Kinh, n c m t b n r i, ông Kinh cây n

trên ván mà h i:- Th y thông, nghe nói bà ch tính làm bánh mà bán, ph i hôn ?- Ph i. Má tôi nói n không thì bu n quá, nên tính ki m công vi c mà làm cho vui.- Tôi s coi không c.- Sao l i coi không c ? L ng ít quá, không xài. Hôm tr c tôi có h i th

ông Phó v y ch tôi làm vi c mà ban êm tôi c phép d y riêng h c trò haykhông. Ông nói ngoài gi h u ai mu n h c thì tôi d y, không có lu t nào c m vi có, d y riêng n m m i a nh trong nhà có h i gì âu. Má tôi lên tôi nói cho má

tôi hay, tôi ph i d y h c ban êm m i có ti n mà s ng. Má tôi s tôi m t nênkhông cho: Má tôi nói má tôi gói bánh ú bánh tét m cho b n hàng h i bán,làm nh v y kh e mà có l i nhi u. Tôi s làm vi c mà cho m mua bán thì tráilu t. Tôi m i hói th ông Phó, ng nói tôi làm vi c thì riêng ph n tôi, còn cha mmua bán thì riêng ph n c a cha m . Ví nh ng i ta ng làm ngh buôn bán,ng i ta cho con n h c nó c vô giúp vi c nhà n c r i nhà n c b t bu cng i ta ph i d p ngh buôn bán hay sao. Có v c a ng i làm vi c thì không

c, vì s v c y oai quy n c a ch ng mà c nh tranh v i b n buôn bán khác. Mànói chuy n buôn bán ây là m ti m l n bán hàng hoá nhi u kìa, ch l ng ít, cha

, v con làm bánh mà bán ng ki m l i cho s ng kh i sanh tâm h i l , cáió ng i ta khen l m, ai mà c m bao gi .

- Té la th y có nói chuy n tr c v i ông Phó hay sao ?- Có. Hôm n r nh, ng nói chuy n ch i v i tôi. S n d p tôi h i ông cho kh i trái

lu t.- Hèn chi quan Huy n nói ông Phó nói th y n l ng không s ng, mà không ch u

i l , hôm n tính d y h c trò ban êm ng ki m ti n thêm cho n, r i bâygi l i tính m làm lánh mà bán. Ông Phó quy t nh th y làm mãn n m th nào

ng c ng xin cho th y lên ch c ng s l ng t ng thêm 10 ng n a cho th y ng. Ông yêu th y l m. Trong nhà h u ai c ng bi t h t.

- Có l ó là hoa qu c a nh ng cây “Thanh cao chánh tr c” tôi vun phân t i n cng ngày, ch có gì l âu ông Kinh.

- Thi t nh v y. Không thèm ng ti n phi ngh a thì c k yêu ng i chu ng.Th y thông còn nh mà bi t ch n con ng th ng ngay, xán l n ng ti n b c.Th y gi i quá. V y thì c n gì ph i n h i l hay là ph i c i v giàu làm chi.

nh Xuân không nói n a, l y cây n ng i t p n.Cách ít b a sau, bà Kinh ti n d n bà h ng v n làm quen v i ch ti m g o ng bà

ng v n mua n p, r i bà còn d t ch ti m cho bi t mà mua u. Bà c ng ch v n cho thím Cam i mua lá chu i ng gói bánh mà bán.

Ban u bà H ng v n không dám làm nhi u. Bà gói 100 bánh ú, 20 bánh ch ng v i 5òn bánh tét mà m cho b n hàng b ng i bán th . M i bán vài b a u, ai n c ng khen

bánh ngon, nên b n hàng bán m t lát thì h t ráo. H kêu nài xin làm cho nhi u ng có báni ngày. Bà H ng v n ph i gói thêm m i b a t i 250 bánh ú r i l n l n t i 300, còn hai th

kia t n n p v i nh n nhi u, t nhiên giá bán cao h n nên khó bán, b i v y nên m i b a chgói có 30 bánh ch ng v i 10 òn bánh tét.

Bán trong m t tháng, bà H ng v n tính s l i ã lên 50 ng, h t lo ti n xài thi ut. Mà bà nh n th y thím T Cam c c quá, khuya phân phát bánh cho b n hàng xong r i,

thím ph i qua v n gánh lá chu i em v . Bà H ng v n i ch mua cá th t. H thím T Cam t i thì ráp vô b p lo n u n r i còn vút n p, n u nh n, ph i lá. X bà H ng v n b t u

gói bánh thì thím ph i ph v i bà, r i t i h p bánh t i ba lò thì thím ph i th c canh ch ng l ai.

Bà H ng v n th y bán bánh có l i nhi u mà thím T Cam thì c c quá, bà m i t ngti n công c a thím lên 5 ng và bi u thím ki m m n giùm thêm m t a nh ch ng 15 tu i

ph giúp thím nh i gánh n p, gánh lá chu i, quét nhà, ch cúi, ch m l a.Thím T Cam th y ch nhà bi t xét công lao c a thím thì thím c m ngh a, nên thím n

c gia công mà giúp ch . Thím m n giùm cho bà H ng v n m t a con gái m i tháng 2ng. i gánh lá chu i thím d t nó theo vài l n cho nó quen r i s m m i thím giao vi c ó

cho nó, thím nhà i ch mua n th cho bà H ng v n. X gói bánh thì thím t p gói. Nh cóbà H ng v n ch bi u nên thím gói ít b a r i quen tay, thím gói l làng và coi.

Tuy bà H ng v n làm r n r nh v y, song bà bi t s p t cho vi c làm có gi , cókh c, nên trong nhà êm m, b bà kh e ra. T i h p bánh thì có thím T Cam coi, nên bà c ng

i n m nói chuy n i v i bà Kinh mà ch i thong th .nh Xuân nh cái ngh c a m giúp cho th y kh i b i r i v ti n b c n a, thì th y

kh e trí, ban ngày i làm vi c cho nhà n c mà lãnh l ng, ban êm t p n, ngâm thi v iông Kinh, vui h ng thú phong l u, không thèm ghé m t n cu c c nh tranh danh l i.

Th y nh l i c a ông Giáo Huân d n, th y ki m xin hai th môn em v tr ng haich u tr c th m. i ra, i vô th y hai ch u môn, th y hay ngâm hai câu c a ông GiáoHuân nh khi u quân t :

Trung thông, ngo i tr c, vô m n vô chiTh ng cái, h tàn, h u v n h u ch t.

Mà ng i l i bàn vi t, th y ngó bút tích c a Cúc H ng câu “Xá sanh nhi th ngh a”thì th y áo não ng m ngùi, t c cu c i h u th vô chung, th ng b n ng c dám quyên sinhcho tr n ngh a.

(14) IVNhà v n g p h i c m h ng nên nói: „Ngày vui ng n ch ng y gang“. T i vui nên nói

ng cho xuôi câu v y thôi, ch ngày tr i n u có v n hay dài thì v n dài chút nh, âu cón quá nh v y.

Trong x mình có câu t c ng : Tháng 5 ch a n m thì sáng, tháng 10 ch a c i thì t i.Nói nh v y thì trúng, ch không ph i nói b ng. Trái t v a l n tròn, v a xây xung quanhng t tr i, r i có tháng n m ngay, có tháng n m xéo. Tháng 5 x mình n m ngay, c m ttr i gi i lâu, nên ngày dài h n êm. Mà s dài hay là v n ó b t quá khác nhau l i m t gi

ng h , ch không lâu h n, nh t là không th thâu ng n còn không y m t gang c.Tuy v y mà thi t khi mình c th nh th i c th , sao mình th y ngày tháng i qua

mau l vô cùng, m i u tháng ó r i t i cu i tháng, m i n T t ó r i l i th y g n t i T ta.

con V nh Xuân sum hi p an vui cùng nhau trong m t c n ph nh mà không ch t,không t t mà c ng s ch h n cái chòi lá d i ch Gi ng Ông Huê. M vui mà gói bánh bán

y l i cung c p cho gia ình. Con vui mà làm vi c m i tháng lãnh l ng ph thêm cho. M con an thân kho trí mà s ng v i chu i ngày th nh th i, sung s ng, vô t , vô l , t

ho c, b t c (không nghi, không s ), ngày làm t i ng , không trông mau t i mà c ng khôngmu n mau sáng làm chi, thì ngày tháng l i trôi qua, mà qua r i k l i n a, l làng h t s c, m ió mà ã c 5 n m r i.

Bà H ng v n rèn t p cho thím T Cam gói bánh ú, bánh tét khéo và ngon c ng nhbà. ã lâu r i bà ch ra ti n cho thím mua n p, mua u mua c i, mua lá chu i v i dây lác r ithím làm m t mình, bà coi ch ng v y thôi, khi nào vui hay g p bà m i ra tay mà ti p v ithím. Th y bán bánh l i m i tháng trên 50 ng luôn luôn, bà t ng ti n công l n l n cho thímlên t i 10 ng, thím khoái chí vui lòng nên c n m n công vi c, lo l ng nh vi c c a thím mà

a s giúp bà n mãn i cho tròn ân ngh a.Bà H ng v n ã có tr v ch Gi ng hai l n, l n u V nh Xuân c y v th m Hai T

i v ch ng Ông Giáo Huân, luôn d p th m m m c a ông H ng v n v i Cúc H ng vàtr 30 ng b c l i cho bà Giáo.

Bà có ti n d r i, bà c y bà Kinh d t bà vô nhà ông ch ph mà nài ph t t , gi ng,ván, gh c a ông cho m n n m tr c. Ông ch ph nói chút nh, không áng giá baonhi u, nên ông xin bi u luôn cho th y thông dùng, ông không l y ti n, mà c ng không òi l i.Bà không bi t nói th nào mà tr ti n cho c, nên ph i thay m t cho con t l i cám n r i i

v i bà Kinh.Bà ngh con bây gi ã có ch c ph n v i ng i ta, m y ông, m y th y hay t i nhà

th m, v y s a d n trong nhà ng cho khách t i r c t t .Không thèm nói cho V nh Xuân hay, bà t óng m t cái t th b ng cây gõ thay

cho cái bàn th cây d u c k khó coi. Bà mua l v i ch n dèn thau mà ch ng coi cho p.Bà mua m t cái èn treo ng ban êm t cho sáng. M i tháng bà mua thêm l t món,

thành th trong m y n m thì trong nhà có ng h treo gõ gi nghe bon bon, có t ki ng chonh Xuân ng sách, có bàn gõ v i 6 cái gh cho khách ng i, có thêm m t b ván gõ l n

lót trong bu ng n m ch i cho mát.Còn V nh Xuân làm vi c mãn n m u thì c th ng ch c, l ng lên m i tháng 30

ng. Cách hai nãm sau c th ng ch c l n th nhì, l ng thêm 5 ng n a là 35 ng, trti n h u trí h t 1$75, còn lãnh l i tháng c 33$25, d u m b ngh bán bánh i n a c ng có

ti n cho m con s ng thong th .ã v y mà n m sau th y S , ng thông ngôn cho quan Chánh Tham Bi n, b i v

Sàigòn. Quan Tham Bi n ch n V nh xuân làm thông ngôn th cho th y S .ó V nh Xuân ít có ti p xúc v i h ng bình dân n a, ng i h u m i ngày là làng,

ng v i n ch , còn làm vi c thì ph n nhi u làm công vi c hành chánh c a t ng v i c alàng.

t êm V nh Xuân hòa n v i ông Kinh L ng m t h i r i hai ng i u ng trà nóichuy n ch i. Ông Kinh L ng nói:

- Th y ng thông ngôn cho quan l n Chánh x a nay làng t ng h ch u.quá. H nóith y vui v , không có d a n t làng, chuy n gì th y c ng c t ngh a rành r nên dlàm vi c l m.

- Lên ó tôi bu n quá. d i ông Phó tôi ch u h n.- Sao v y ? c ng thông ngôn cho quan l n Chánh danh v ng l n quá, ai c ng

mu n, sao th y l i bu n ?.- d i Ông Phó, tôi c ti p xúc v i h ng tay l m ch n bùn, tôi có th d y d

, nên có ích h n nhi u.- Thì lên trên th y d y d làng, t ng.- Tôi nh n th y h ng ó khó giáo hoá l m. Làng thì c nghe l i t ng, t ng bi u sao

làm v y, không dám cãi. Mà t ng thì c d d vâng vâng, mu n cho làng vàdân c ngu d i hoài ng d sai khi n. Tình th nh máy làm sao mà giáo hoá

c.- Ai làm sao m c h , th y ã gi c thanh cao chánh tr c, ai c ng quí tr ng th y

ch có ai nói x u th y âu.- Tôi nghe có ng i chê tôi d i ch .- Ôi ! Th chim y n chìm t c x n b n theo hàng rào, gi ng ó làm sao mà bi t n i

tâm chí c a chim h ng, chim h c bay li ng trên mây xanh. Th y quên câu: “Thiênnh n chi n c n c b t nh nh t s chi ng c ng c” hay sao ? M t cái g t u c a m tng i quân t quí h n lòng d c a m t ngàn a ti u nh n, th y c th ph nchánh tr c thanh cao c a th y mà vui thú phong l u, ng thèm ngó vi c i làmchi mà b c t c.

m nay V nh Xuân ã n c b n, nh p ch c, ngón t i. Còn thi thì th y làmã tao mà l i l , b i v y ban êm nh không hòa n thì c ng h a thi v i ông Kinh ho c xem

truy n r i ngh lu n nh n v t x a mà u ng trà.Lúc y có c Hu n Trai, ng i Gò Công có danh xuy tiêu réo r c h n h t trong t

Vi t Nam, c m i sang làm ch m t khách s n t i M Tho d ng nhàn. C nghe ôngKinh L ng v i th y Xuân thi hay n gi i, c n làm quen. Ba ng i hòa n h a thi v inhau nu t b a, t ng nhau là ng chí tri âm, r i lâu lâu m i nhau h i m lu n àm kim c .

N m Di m, Ch Gi a, c hay v cây t bà, có khi c c ng c ông Kinh m ixu ng hòa ch i. Mà có c M ng Liêm, m t danh nho Sa éc, c c ng lui t i ng àm tâm,ngôn chí.

m ó, êm Trung Thu, l i nh m t i th b y. C Hu n Trai tính qui t m y cây nhay trong t Gia nh ng xu ng thuy n d du trong sông C u Long m t êm hòa nvà ngâm thi ch i. C vi t th m i: c Ký Hi p Bà Chi u hay v cây c huy n, ông T Th c

R ch Lá hay v c y n tranh, ông T Khôi Ch Gi ng hay v cây n cò, c N m Di m Ch Gi a hay v cây t bà, c Ký Qu n Long H hay v cây n kìm. M y nh c s u

tr l i ch u h t.Cu Hu n Trai m i m i ông Kinh L ng v i th y thông Xuân, chi u r m ra khách s n

ng d ti c v i khách xa, r i xu ng thuy n i du h sáng êm mà th ng nguy t.i b a ó bà H ng v n coi thím T Cam h p bánh r i bà bi t ông Kinh ã i n ti c

i Xuân, bà m i l i nhà bà Kinh n m nói chuy n ch i. Hai bà tánh ý gi ng nhau nên 5 n mnay g n nhau thì hòa thu n v i nhau luôn luôn.

Nói chuy n dông dài m t h i r i bà Kinh s c nh chuy n bà g p g tình c h i s mi, bà li n ng i d y mà nói:

- i s m m i tôi i ch tôi g p bà Ch Thi u. Bà nói b a nào bà rãnh qua nhàtôi r i c y tôi d t l i th m ch .

- Bà Ch Thi u là ai âu, tôi không bi t.- Bà bên Ch C , góa ch ng mà giàu l m.

- Thu nay tôi không quen.- u ch không quen mà b mu n n th m thì ch c là ho c b mu n làm sui, ho c

có vi c r c r i sao ó, b mu n c y ch nói v i th y thông giúp b .- Hai chuy n ó mà nói v i tôi thì ch c n trét h t. Nói chuy n làm sui sao c.

y n m nay bà th y cháo chan. Xuân có t ý mu n c i v âu. Nó ã khôn l ni ch âu ph i còn nh hay sao mà tôi ép c. Còn n u mu n c y nó giúp vi c

gì thì nói ngay v i nó. Thi t tình tôi không dám xen vô vi c c a nó.- Vì th y thông có ti ng thanh liêm, bà Ch s nói không c nên m i c y ch . Mà

vi c ó ch không ch u giúp là ph i, b i vì ng i ta c y giúp ch c là vi c khôngc ngay ng n, mình giúp mình mang ti ng. Còn vi c làm sui, cái ó tôi ngh mà

thôi, ch không ch c. Bà Ch Thi u có b n n m ng i con, nghe nói ã có v , cóch ng r i, không bi t b còn con gái nh hay không. H i s m m i g p gi a ch ,

i tình c quá, nên tôi b t ý tôi không có h i.- mu n th m tôi thì cho b th m có h i chi âu. B có c y vi c chi, n u mình

li u ph i thì mình s giúp, còn không ph i thì thôi.- , b qua th m coi b mu n vi c gì. Mà nh c t i vi c tr m n m c a th y thông,

tôi ngh cô n ch t ã lâu r i, có l s th ng nh ã nguôi ngoai r i ch . Sao chkhông m th lòng th y coi. Ch ã già r i th y ph i c i v ng ch có cháu

i n ng n u ch i cho vui. Ng i ch t r i thì thôi. S ng l i sao c mà ch .- y n m nay tôi có nói v i nó m y l n. Tôi nói có th ng con Cúc H ng thì

ng, b nào c ng ph i lo l p gia th t v i ng i ta. M i l n tôi nói thì nó ng i l ngthinh r i bu n hiu, vì v y nên tôi ít mu n nói t i vi c ó.

- có d p tôi s g i ra tôi nói. Mà tôi nói thì ch ph i ti p v i tôi nghe hôn.- âu, bà có gi i thì b a nào bà nói th coi. Bà nói r i tôi ti p v i. Tôi c ng mu n

nó có ôi b n ng tôi bi t con dâu m t chút.i ó hai bà bàn v i nhau v s c i dâu giàu hay nghèo, l n tu i hay nh tu i, lanh

i hay thi t thà, nói chuy n n l l gi khuya m i phân tay i ng .nh Xuân v i ông Kinh th ng nguy t Trung Thu n g n sáng m í v . Hai ng i

t vui lòng mà c hòa n v i nh c s tr anh, c x ng h a v i v n nh n thi bá, u ngtrà nói chuy n coi bô th c c êm mà không bi t m t.

m m i th hai, bà Kinh i ch m i v , bà ch a k p thay áo thì th y bà Ch Thi ung i chi c xe ng a hai bánh b c cao su ng ng ngay c a, r i bà leo u ng i vô nhà.

Bà Kinh m ng r , ra c a ti p r c m i ng i, kêu ch b p em tr u n c ãi khách.Anh xa phu xách vô m t gi xoài. Bà Ch Thi u nói:

- v n i th m ch em, không có v t gì mà cho. May h i chi u hôm qua th y cócây xoài voi trái v a m i chín, tôi bi u b y tr l a hái vài ch c ng em cho ôngbà nu t ch c và cho bà già th y không m t ch c ng làm quen. Cây xoài n yngon l m, bà n th mà coi.

- n c a bà xoài nhi u l m mà.- a v i cau thì nhi u, còn xoài có n m sáu cây mà thôi. Bà cho tôi m n vài cái

a bàn ng tôi s p ra cho bà m t ch c.Bà Kinh kêu ch b p bi u em ra hai d a bàn. Bà ch s p m i d a 6 trái xoài voi, trái

nào c ng n ng n ng no tròn và chín .Bà Kinh ngó hai d a xoài mà nói:- Xoài u mùa mà t t trái quá.- Nh t t t. L i h i tr c ông Ch tôi ng l a gi ng xoài ngon ng ng mà tr ng

nên m i t t trái nh v y ó.- a h m bà nói bà mu n i th m bà già th y thông Xuân. Tôi v tôi có nói chuy n

i v i b .- Không bi t b a nay có b nhà hay không.- Có l có mà. tôi bi u con b p l i h i coi.

Bà Kinh kêu ch b p bi u l i coi có bà H ng v n nhà hay không. Ch i coi r i vnói bà H ng v n ng n m.

Bà Kinh nói: “Ch ó s m m i hay i ch l m. Nh bà Ch mu n th m ng làmquen thì i li n, s d n dà ch i kh i. Ch c ng vui v l m. Bà g p ch c bà a li n”.

Bà Ch Thi u xách gi xoài i theo bà Kinh mà l i nhà bà H ng v n.i nãy bà H ng v n th y xe ng ng ngay nhà bà Kinh r i m t bà n m c sang tr ng

i vô thì bà phát nghi. Ch ng ch b p l i h i coi có bà nhà hay không ng khách l i màth m thì bà bi t ch c bà Ch bên Chô C mu n n làm quen, b i v y bà quét bàn, quét ván,

a so n ti p khách.Bà Kinh b c vô ti n d n: “Có bà Ch bên Ch C qua th m tôi. Nghe ch g n ây

nên c y t i d t l i th m ch ng ch em bi t nhau, vì ch lên ây m y n m r i mà không cóp g p nhau”.

Bà H ng v n c i và nói: “Tôi. kinh chào bà Ch , ch em t ng tình n th m nhau,thi t tôi c m n h t s c. M i bà Ch v i bà Kinh ng i bên ván ây, ng i n tr u. Tôi ít i âu,nên v ây ã 5 n m r i mà ch a quen v i m y bà”.

Thím T Cam b ng chén v i bình trà ra. Bà Ch nói nh bi u cho m n vài cái d ai s p ch c xoài voi mà bi u bà H ng v n, nói xoài nhà m i chín c m y cây, nên em

cho bà Kinh v i bà H ng v n m i nhà m t ch c n l y th o.Bà H ng v n cám n, khen xoài t t trái, m i khách u ng n c r i h i:- Bà ch bên Ch C mà l i nào ?- Nhà tôi d a ng i B n Tranh, t ngã t l i ó ch ng vài tr m th c, bên phía

tay trái.- Ch c có v n l n, vì phía ó là phía v n.- Th a ph i. V n tôi phía sau giáp v i mé sông.- y thì v n l n l m. Bà Ch có con cháu ông hay ít ?- Tôi c hai trai hai gái. Con gái l n tôi g nó l y ch ng làm th y giáo trên Sài

gòn. Th ng con trai k ó tôi c i v cho nó r i b t nó v i tôi m y n m nay.Th ng con trai nh tôi c ng lo v cho nó h i nãm ngoái r i c t nhà cho nó ra riêng

bên B n Tranh ng nó coi mi ng v n và s ru ng c a tôi b n. Còn con gáiút tôi cho nó lên v i ch nó trên Saigon i h c ba n m r i tôi m i em v ng

p cho nó bi t công vi c trong nhà. Con gái h c ch cho bi t v y thôi, không c nph i h c nhi u.

Bà Kinh h i:- Cô út n m nay c bao nhiêu tu i ?- Nó m i 19 tu i.- Tu i ó ã g l y ch ng c r i.- Nó còn kh quá bà à. Ph i t p cho nó bi t n u n ng vá may r i m i dám g nó

ch .- i nay nhà có ti n thì m n b p n u n, áo qu n thì có th may, c n gì mà ph i

bi t n u, bi t may.- u không gi i, mình c ng ph i bi t ng bày bi u cho ng i ta làm ch .Bà Ch Thi u l i day qua h i bà H ng v n:- Không bi t bà ch ây c m y ng i em ?- Tôi có m t a chen ngo n ó.- Té ra bà ch có m t mình th y thông ?- Tôi sanh có m t mình nó, ch ng nó c 13 tu i ng m t r i thôi.- Bà ch có m t ng i con mà ng i con ích áng quá. V y c ng là có ph c, c n

gì ph i có con ông. M y n m nay ây t nh n dân n làng t ng ai c ng khenng kính h t s c, h c gi i, b t thi p, mà l i vui thanh liêm, quí không bi t

ch ng nào.

- Nh h i nh nó h c ch nho r i th y nó t p tánh cho nó nh v y ó. Lên ây nón ông Kinh. Ông d y thêm nó h c n h c làm thi, nó mê m t r i không mu n

gì n a.- Tôi xin m i bà ch v i bà Kinh khi nào r nh i qua nhà tôi ch i cho bi t nhà.- Có bà Kinh i thì tôi i theo, ch tôi có bi t nhà âu.- Nh ch c b a nào i c thì nói cho tôi bi t r i tôi bi u tr em xe qua r c.Bà Kinh nói:- Ch a ch c b a nào i c, nên không dám h n. Thôi, xe r c làm chi. H b a

vào i thì ch em tôi kêu xe kéo mà i c ng c.Nói chuy n dông dài m t h i n a r i bà Ch Thi u t mà v . Bà xách cái gi không i

tr c. Bà Kinh v i bà H ng v n a ra t i xe. Bà Ch ân c n m i qua nhà n a r i m i lênxe mà i.

Hai bà tr vô, bà Kinh m i nói v i bà H ng v n:- Không có c y vi c chi h t, thì ch c là mu n làm sui ch gì.- Không có âu bà. H i nãy bà m h i nói con út ã g c, thì bà Ch nói nó còn

kh , r i nói qua th ng Xuân, thì b không ng t i chuy n v con th ng n . Ththì b không ý t i vi c làm sui âu.

- , r i ch coi mà. Tôi nói v y mà có a. Ng i khôn lanh h có m u kki u. M i nói chuy n v i ch l n u, b ch a dám ló mòi cho ch hi u ý sâu c a

, b m i ch qua nhà ch i, b b o con b cho ch th y r i i coi ý ch th nào bi nói ch .

- Xuân tôi n m nay t i 27 tu i. Còn con nh c a b m i 19, nh h n Xuân t i 8tu i, có l nào b mu n g . Ch không tin l i tôi, thôi mai m t tôi v i ch qua nhàth m bà Ch ch m t l n coi. Mình i ch i m t lát, coi con nh ra làm sao. ngnói cho th y thông bi t chuy n gì h t. Ng i ta th m mình thì mình th m l i màtr cho kh i th t l .

- c B a nào r nh bà i c thì tôi i v i bà. i ch i cho bi t v y thôi, có h igì.

Cách vài b a sau, s m m i ông Kinh v i V nh Xuân i làm vi c r i, bà Kinh l i r bàng v n i qua Ch C ch i. Hai bà thay r i kêu hai chi c xe kéo mà i.

Bà Kinh bi t nhà nên t i c a ng bà bi u xa phu qu o vô sân.t ngôi nhà nguy nga hi n ra tr c m t bà H ng v n Thanh, nhà l n, nhà c u, nhà

i, l m lúa, kho ch a d a khô; chung quanh thì v n t c sum sê, trong sân thì bông hoa màu, th .

Hai bà xu ng xe và bi u xa phu ch . Hai bà b c lên th m. Có m t c u trai t 25 t i30 tu i, b c ra chào và nói: “Cháu xin m i hai bà vô. Má cháu ng sau. Xin hai bà ng i

m ây ng cháu vô th a cho má cháu hay”.Bà H ng v n ng ngó quanh qu t trong nhà thì th y c h c h , gh bàn t ván

th gì c ng l ng l y. Thi t là m t nhà giàu có sang tr ng, thu nay bà ch a h b c chân vàocái nhà nào t t p nh v y.

Hai bà ng ng coi c thì bà Ch Thi u, m c áo c t l a tr ng, d i nhà c ui lên. Bà th y hai bà khách quen thì bà m ng r , h i ng i con trai l y áo dài cho bà, m i

khách vô b ván l n phía trong mà ng i, kêu ng i nhà em tr u n c.Bà ch ng và m c áo dài cho l . Bà Kinh b c l i coi cá lia thia tàu nuôi trong

cái thùng ki ng nó l i v n v . Bà H ng v n r r m b ván gõ l n, dày cui, mà thành chungquanh l i c n c xa c coi thi t p.

t cô thi u n m c qu n l a tr ng, áo tím dài, tóc b i vén héo, ch n mang giày thêu,cô b ng m t mâm em ra, có ba cái tách v i m t bình trà; cô trên ván r i ch p tay xá haibà khách. Cô tr vô trong b ng ra m t ô ng ng tr u cau v i bình vôi và h p thu c x a,cau t i b a s n, ru t tr ng non th y mu n n.

Hai bà khách ng i ngó trân cô n , m t mày sáng r , t ng i d u dàng môi nhthoa son, m t tr ng nh gi i ph n.

Bà Kinh h i bà Ch :- Ph i cháu út ây hay không ?.- Nó ó.- Bà nói 19 tu i mà vóc cháu ã tr ng n.- Nó gi ng ng h i tr c. ng cao l n ng i d .- Còn c u h i nãy, ph i con l n c a bà hôn ?.- Ph i. V ch ng nó v i tôi.Bà Ch th y có ng i i qua i l i ngoài v n hoa, bà kêu con bà nói: “C m Nhung à,

con ra coi ai ng tr c kia con”.Bà Kinh ngó ra r i nói: “Hai ng i kéo xe c a hai ch em tôi”.Bà Ch nói: “Té ra hai bà i xe kéo. C m Nhung a. Con ra tr ti n xe r i bi u h v i

con, hai bà ây ch i lâu lâu, ch ng. v b y tr a xe nhà cho hai bà v ”.Bà Kinh c n không c. C m Nhung c vâng l i m mà tr ti n xe cho xe i.Bà H ng v n th y nhà c a kinh inh, p quá, bà ái ng i nên ít nói chuy n. U ng

c n tr u r i bà Kinh t ý mu n i xem v n ch i. Bà Ch m i khách i xu ng nhà c ui b ng qua nhà b p mà ra v n. C m Nhung v i ng i anh trai i theo sau.

Lúc i ngang qua nhà b p, bà H ng v n th y nhà c a minh mông, mà t trên xu ngi u s ch s thì bà kính ph c vô cùng. Ch ng ra v n bà th y d a tr ng ngay hàng, có

cau chen l n, mà cau hay d a c ng u có trái sai o n, l i v n l n ngó mút con m t. Cònchung quanh nhà thì tr ng xoài, mít, m n, quít, cam có m t cây xoài thanh ca trái chín , còn

y cây mít thì trái lòng thòng t trên xu ng d i.Bà Ch kêu ng i con trai mà nóí: “Cây xoài thanh ca chín r i kia con. Con bi u b y

tr l a m y trái chín u b vài ch c ng cho hai bà em v n th . Mít coi b c ng có chín.Con l a n vài trái nghe hôn con”.

Bà d t khách i vòng ra tr c sân mà xem bông, xem ki ng. Bà H ng v n mê m t,th m ngh nhà giàu h n sung s ng nh th n tiên, mình nghèo ph i ch u d dáy c c, khlàm sao mà bì v i h cho c.

Ch ng tr vô nhà, bà Ch m i hai bà khách n c m r i xe s a v . Bà Kinh tch i, nói i không có d n tr c nhà, s ông Kinh ch v n c m. Bà Ch nói bà saing i c i xe máy cho hai nhà hay. Hai bà khách u cãn, nói khi khác, vì i không có s p

t tr c nhà.Bà Ch m i nói: “Thôi, b a nào tôi qua tôi m i tr c r i tôi cho xe qua r c hai bà

qua n c m ch i v i tôi m t ngày nghe hôn. Tôi bên n y bu n quá, mu n có ch em t i luinói chuy n ch i cho vui”.

Bà Kinh òi v ng lo c m n c cho ng.Bà Ch kêu con bi u ng i ánh xe b t k xe ng a em ra ng a khách v , trên xe

ã có s n m t gi xoài v i hai trái mít l n,Khách t giã lên xe. Bà Ch v i hai con a khách ra xe. Bà th y xoài v i mít thì nói

hai bà v chia v i nhau, i v n v ph i có trái cây chút nh coi m i c. Bà s c nh nhánhcau n h i nãy bà Kinh khen ngon, bà h i C m Nhung vô c t ít ch c trái mà g i cho hai bà.

Có xoài, mít và cau h t r i xe m i ch y.Xe ng ng ngay c a thì hai bà th y ông Kinh v i V nh Xuân ã v tr c r i, ng

ng trong nhà mà ngó. Hai bà leo xu ng ph v i anh ánh xe em vô. Ông Kinh b c rai i âu mà có xoài, mít th nh v y. Bà Kinh nói b a h m bà Ch , bên Ch C , qua

th m cho xoài voi. B a nay hai ch em qua th m bà l i. Bà c c m nói chuy n bi u con háixoài mít mà cho, r i m i cho xe a v .

Bà H ng v n l y thúng sang xoài qua ng tr cái gi cho anh ánh xe em v .Ông Kinh v i V nh Xuân khen xoài t i và l n trái. Hai bà chia hai ra, r i ai em

ph n n y vô nhà.

Trong lúc n c n tr a, bà H ng v n thu t chuy n i th m nhà bà Ch Thi u cho connghe, bà khen nhà c a nguy nga, c l ng l y, v n t c r ng l n, b n sung s nggiàu sang. Bà khen u nh ng không nói bà Ch Thi u có a con gái út m i 19 tu i, tên

m Nhung, p l i bãi buôi, n nói d th ng, i ng y u u.Còn ng nhà bà Kinh thì bà nói chuy n v i ông, bà khen bà Ch Thi u giàu sang,

khen C m Nhung có s c p. Bà nói có l bà Ch Thi u mu n làm sui v i bà H ng v n,nh ng ch a dám nói ra, tuy V nh Xuân l n h n C m Nhung t i 8 tu i, song c p ó x ng l m,trai h c cao, gái có s c, trai có danh d , gái có b c ti n, không ai thua kém ai, có ti n bi ttr ng tài danh, có c c h ng h nh phúc. Ông Kinh nghe nói nh m lý thì ông xuôi theo,nh ng ông khuyên, bà ph i dè d t., th ng th ng bàn v i bà H ng v n, xúi bà l y ch hi umà khêu g i lòng th o thu n c a V nh Xuân, nói ch hi u tr ng h n ch tình, mà c ng ngtr c ch ngh a. Ph i nói th nào cho V nh Xuân ch u c i v , r i ó ông s p t cho.

Cách ít b a, bà ch Thi u qua th rn bà Kinh v i bà H ng v n n a. L n n y bà nóin m t là ngày gi ông Ch . Bà xin th nh hai bà qua n c m v i bà m t b a. S m m i bà

cho xe qua r c n c n r i ch i t i chi u tr i mát xe s a v . Vì bà góa b a, con thì khkh o, nên ám gi ch có con cháu trong nhà mà thôi, ch không có ng i ngoài, b i v y bàkhông dám m i ông Kinh v i th y Thông, s không có ng i x ng áng ti p ãi khách.

Bà H ng v n c ng nh bà Kinh th y bà Ch càng ngày càng mu n nhen nhúm tìnhthân thi t, hai bà tính i th ng t i ng dò xét thâm tâm c a bà Ch , nên c hai u ch pthu n l i m i, không làm b ng i ngùng, không m i h i t ch i.

n b a h n, m i 8 gi thì có xe qua r c. Hai bà d n hai ch b p nhà lo c m n ci thay lên xe mà i.

Thi t qu không có khách nào l , tr ra v ch ng ng i con trai tên là Ba Khai, v im Nhung trong nhà, ch thêm có cô Hai Bình là con gái u lòng, cô có ch ng làm th y

giáo trên Sài gòn, cô v cúng cha, có v ch ng ng i con trai nh , là T Thông, bên B nTranh v và có ng i em trai c a ông Ch là H ng Thân Hu d i Ch G o lên mà thôi.

Bà Ch ti p r c hai bà khách r t ni m n . Bà d n C m Nhung ph i x n b n g n bàng h u trà n c cho m y ch coi n u n ng và m y anh lo cúng qu i.

m Nhung ã tr ng s n b a nay l i m c m t b hàng tr ng, hàng t t, may khéo,eo m t cây ki ng vàng ch m v i m t s i dây chuy n, m t tay eo m t chi c vàng, m t

tay eo m t chi c neo, nên s c càng t ng v p, b úng b c sang giàu.Bà H ng v n tuy không co ý ph b c Cúc H ng, song bà ngó C m Nhung, ngó nhà

a, r i bà ch ng kh i so sánh, ngh i xét l i thi t C m Nhung p h n Cúc H ng nhi u mànhà bà Ch c ng giàu có sang tr ng h n Hia M th p b i. N u V nh Xuân c i c C mNhung r i d t nhau v Ch Gi ng mà th m Ông Giáo Huân v i Hai T thì thiên h m i th yrõ nhà nghèo h c gi i quí h n nhà giàu, l i v ch ng Hia M m i ti c con mà thêm h th n

a.Làm m ai c ng mu n cho con c giàu sang vinh hi n. Bà H ng v n ngh con bà

ng thông ngôn cho quan Chánh Tham Bi n, vinh vang t M Tho, n u nó c i C mNhung, ã có s c p l i có ti n nhi u, thì danh nó càng n i lên cao, thân nó càng c sung

ng. Mu n khoe khoang v i ng i x s , nh t là mu n làm b m t k khinh khi con nhànghèo, hai cái mu n ó c tr o tr c trong lòng bà, khi n cho bà th m vái vong linh Cúc

ng xúi gi c bà Ch g C m Nhung cho V nh Xuân ng ki p n y V nh Xuân c h ngt chút mùi i, r i ki p sau s cùng Cúc H ng sum hi p.

Cúng r i bà Ch bi u d n m t mâm trên ván nhà trên cho bà ãi hai bà khách, còny mâm thì d n trên bàn nhà c u cho con bà ãi ông chú và n chung v i nhau cho vui.

Lúc n c m bà Ch ép khách m i bà u ng h t n a ly r u chát tr ng, nên m t ph ng ph ng. n r i ng i nhà b ng d n h t, ba bà m i n m chung trên b ván nói chuy nch i. Bà H ng v n có chén nên n m m t chút thì bà ng khò, không nói c chuy n gì h t.

Bà H ng v n ng môt gi c thi t dài h i r u ã tan h t, bà m m t òm trên v nphòng không có bà ch nhà mà c ng không có bà Kinh. Trong nhà v ng hoe, ch nghe phíanhà d i có ti ng nói chuy n nho nh . Bà khát n c nên ng i d y rót m t tách n c mà u ng.

m Nhung nhà c u i lên, th y khách u ng thì l t t i ri t l i mà nói: “Th a, con ch n c nóng cho bà u ng “.

Bà a tay mà cãn, v a c i, v a nói:- Thôi con. N c còn nóng. Bà u ng r i. N m ng quên m t chút, hai bà d y i

âu m t.- Má con v i bà Kinh i ch i sau v n.- n l n mà l i g n ch . Quí quá. Huê l i ch c nhi u l m.- Th a, con không hi u c bao nhiêu. Má con v i anh Ba con bi t.Bà Ch v i bà Kinh tr vô, th y bà H ng v n ã th c d y, bà ch bi u C m Nhung

ch bình trà m i vá b ng bánh ra ng n u ng n c.Bà H ng v n nói u ng chút r u nên bu n ng n m ng quên. Bà Kinh nói: “Th y

ch ng , hai chi em tôi i coi v n ch i”.Ba bà n bánh u ng n c, nói chuy n ru ng t, v n t c, n x mát r i bà Kinh

xin cho cáo t mà v .Bà Ch bi u C m Nhung kêu th ng xe r i hai m con a khách lên xe mà i. Xe v

i nhà, ng i ánh xe b ng vô m t qu bánh, nói bà Ch g i ki ng hai bà. Bà Kinh c i, cy hai cái d a l n mà s p ra hai ph n, r i tr qu cho ng i ánh xe em v .

Bà Kinh thay r i bà th y còn s m m i b ng d a bánh l i cho bà H ng v n. Bàng i m t bên bà H ng v n mà nói nh : “Rõ ràng r i ch à. Bà Ch mu n làm sui v i ch .

i tr a ch ng ó, b m i tôi ra sau v n ch i, r i b t thi t ng i con trai l n c a b yêutánh n t c a th y thông, nên c theo nói b nên g C m Nhung cho th y thông. B c y tôi dý ch , nh ch u thì v ch ng tôi ng làm mai giùm, b s g li n”.

Bà H ng v n l s c m ng mà nói:- Con nh thi t d th ng quá bà há ? L n tr c qua ch i, tôi không ý cho l m.

n n y nó x n b n m t bên hoài, tôi ngó nó k l ng, tôi nói chuy n v i nó r itôi ng lòng th ng nó. N u bà ch mu n g mà C m Nhung không chê Xuân

n tu t, thì tôi ng b ng l m. c dâu nh v y thì quí l m r i, còn kén ch n âu cho h n n a c. Ng t nhà bà Ch giàu có, còn ph n m con tôi thì không có

ti n. Làm sui v i b ph i s m l v t cho x ng áng, ph i làm ám c i cho h nhòi, tôi theo b tôi s m t l m.

- Ch ng lo. Tôi ã nói tr c v i b r i. Tôi nói th y thông thanh liêm không ch uc l t làng t ng, không thèm v vét c a dân, b i v y th y vui mà ch u nghèo, làm

vi c lãnh l ng nuôi m mà thôi, ch không có s c nuôi v n a c, vì v ynên thu nay th y không tính c i v . Bà Ch nghe tôi nói nh v y thì b c ing t. B nói m y n m nay b kính ph c th y thông là vì b nghe tánh thanh liêmó nên b m i g . B nói b g d l m, b không òi n trang hay b c ti n chi h t.

- nói nh v y, nh ng Xuân c i v nó cung ph i s m l v t coi cho c ch .- nói t n tình nh v y: tr c b a c i b trao bông tai v i vòng vàng cho mình

em qua trình gi a hai h cho ng i ta ngó th y. B s a ti n cho ch mua áo.Còn th y thông mu n t ti c ngoài nhà hàng mà ãi m y ông m y th y thì b ch uti n cho. B không mu n cho th y thông t n hao chi h t. Còn vi c th y thông

không ti n nuôi v , vi c y th y c ng kh i lo. B s cho con gái b m itháng ôi ba tr m ng nó ph v i th y v vi c n xài trong nhà. B còn nói ý bmu n th y thông h c i r i thì v ch ng v nhà l n , m i bu i h u có xe ath y i, r c th y v . N u th y chê b n xa thì bà Ch s ki m mua bên nây m tcái nhà ho c m t c n ph l u cho v ch ng th y c ng c.

- u b g con mà b làm d cho mình nh v y thì kho cho mình l m. Mà t i sao d quá nh v y.

- b ái m tánh n t th y thông ch sao.- làm nh mua r tôi s Xuân nó không ch u.- Chuy n tôi nói v i ch nãy gi ó mình b ng, hai ch em mình bi t mà thôi, nói

cho th y thông hay làm chi. Làm ám c i thì tôi v i ch lo, bi u th y ng lo gìt.

- Vi c ó sau r i ch em mình s li u làm cho kín áo cho Xuân không bi t, màng i ngoài c ng không hay gì h t. Bây gi u mình ph i lo tr c h t là nói làmsao cho Xuân ch u c i v ã. Bà mu n nó c i C m Nhung, tôi c ng ành b ng

i, n u Xuân c t ch i, không kh ng c i v , thì mình làm sao c.- Khó là t i ch ó. Tôi tính nh v y: t i th b y t i ây tôi m i ch v i th y

thông l i nhà tôi ch i. Tôi nói tr c cho ông Kinh bi t r i v ch ng tôi kh i unói chuy n tr m n m c a th y. Ch th a d p nói tì p v i v ch ng tôi. Nh th yth i thác, không ch u tính ôi b n thì ch làm gi n làm bu n, ch b t t i khôngth ng m cha, tính b cho tông môn tuy t h u, ch l a l i ki m th mà nói choth y ng lòng. Ch ng th y nghe l i ch th y ch u c i v , ch ng ó tôi m i chch c con gái bà Ch r i v ch ng tôi lãnh làm mai dông.

- Bà tính nh v y thì c l m. th b y làm th coi. Tôi nói thi t v i bà, l n n ytôi s làm d , n u nó không ch u thì tôi s l y quy n bà m mà rúng ép cho ctôi m i nghe.

- , ch ph i nói cho g t, th y m i s mà nghe l i ch . Hu ng chi cô gì ó c ch tã lâu r i, ch ph i còn s ng hay sao mà ch c .

- m ó thi u, con n có cho nó chiêm bao mà d n nó ph i c i v ng nuôi. Vây mà ch gi ng gì n a.

- , còn vi c ó n a. Ch nh c l i cho th y nh .- Tôi s nh c. ó là m t c nó h t cãi c.Bà Kinh th y d ng ông Kinh m i V nh Xuân i làm v g n t i, bà l t t i vô nhà.

(15) V

Thu y, nh ng nhà nho h c có bày nhi u cách ch i phong l u nh b n giàng hayánh h , hay gát cu t, vui ch i ng gi i trí.

Hu n Trai, ch khách s n ngang nhà ga xe l a M Tho, c xuy tiêu réo r t vôsong, mà c còn có tài ánh h c ng thi t gi i. C có m t b ánh h c a ông bà l u h ,

m m t cái bình, m t con cóc v i n m cây a toàn b ng c m lai, nh ch i nhi u i nênláng nhu t, xem p l m. Cách ánh h là c m n m a gõ t ng cây vào con cóc và buôngcho a nh y v t vào bình. Ai ánh vô bình c n m cây là gi i nh t.

Trong vài n m sau ây, h t i th b y thì ông Kinh L ng v i V nh Xuân th ng l ikhách s n ng ánh h ch i v i c Hu n Trai r i u ng trà, hòa n ho c ngâm thi n 11ho c l2 gi m i v ng .

Th mà t i th b y n y n c m r i, Kinh L ng ra l i qua i l i mà h ng mát, coi không tính i ch i.

nh Xuân ng trong nhà ngó th y m i b c ra h i ông Kinh :- Tu n n y không i ánh h ch i hay sao ông Kinh ?- Hu n Trai i Sài gòn không có nhà.- y hay sao ?- , hôm tu n tr c c có nói v i tôi.- Th thì êm nay mình ph i n m nhà c sách.- Vô nhà tôi r i u ng trà nói chuy n i ch i.Hai ng i d t nhau vào nhà ông Kinh.Bà Kinh l y bình trà em súc ng b trà m i ch cho ông u ng.Bà H ng v n y theo l i h n, bà men men i l i nhà ông Kinh r i i th ng vô trong

nói chuy n v i bà Kinh.t lát bà Kinh v a i ra ngoài tr c v a nói: “M i ch ra ây n tr u. êm nay hai

ng i không i ch i, h u ng trà r i ch c h hòa n v i nhau ch gì. Ra n m r i nghe nch i”.

Hai bà ra ván mà ng i.Ông Kinh u ng h t chung trà r i day m t ngó ra ng mà nói v i V nh Xuân:- Ng i ta mà c cái a v c a th y thì trong nhà r n r vui l m. Nhà th y bu n

hiu. Th y không tính làm sao cho vui vui m t chút v y th y thông ?- Nhà tôi vui l m, có bu n h i nào âu.- Có hai m con chanh ngo nh mà vui n i gì.- ng n y c ng có hai ông bà chanh ngo nh mà c ng vui v y.- Tôi có con trai con gái , l i có cháu ngo i n a. Tuy chúng nó không chung v i

tôi, song trong trí tôi v n bi t có con cháu nên vui c. Th y ch có bà m , khôngcó ai n a h t, th thì làm sao mà vui.

- Thi t h i m i i làm vi c n m u tôi không vui, mà l i th i chí n a, b i vì l ngít quá, mà tôi ph i c c, l i th y th t c suy i lòng tôi chán n n. M y n m sau ây

ng tôi t ng thêm xài, má tôi b t c c, tôi theo ông mà h ng thú thanh cao, cho thiên h làm sao m c h , thì lòng tôi th th i l m, tôi có bu n n a âu.

- Th y không bu n nh ng tôi có ý dòm coi, tôi th y ch H ng v n bu n l m.- Má tôi c ng v y, có bu n vi c chi âu.Bà Kinh ti p v i ông mà nói:- Th y thông t i ngày m c i làm vi c, h v nhà thì mê m t v i m y cu n sách,

y cây n, c v nh phú ngâm thi, th y không ý t i vi c trong nhà, trong c a.Tôi nhà, tôi g n g i v i bà ch hàng ngày, h ng gi , tôi th y bà ch bu n l m,th y thông à. Th y ngh l i mà coi, bà ch tu i ã g n l c tu n r i, mà ch a cócháu ngo i hay cháu n i b ng m, n ng n u ch i v i ng i ta thì làm sao màvui c. Nhi u khi tôi th y có bà già nào b ng cháu nh l i m y nhà g n ây ch i

thì bà ch nhìn a nh trân trân r i a n c m t. Th y làm con, th y v i mthi t là chí hi u, th y lo cho m t chút, tôi v i ông Kinh khen th y hoài. Th y v ncon nhà nghèo mà th y có chí, h c hay, làm l n nh ng ôm p nh n ngh a, gi gìnthanh liêm, làm r ràng cho tông môn, v i m th o thu n. Th y t p c tánhthanh cao nh v y nên ai c ng kính tr ng th y. Nh ng tôi c ng nh bà con trongnhà, tôi ph i nói thi t th y còn thi u sót m t vi c, th y ph i b i b cái thi u sót óthì danh gíá th y m i v n toàn.

- Tôi thi u sót ch nào ?.- Th y có hi u v i m , th y kính m n m , rnà th y cho m bu n b c hoài, không

ch u làm vui lòng m . Con có hi u ch ng nh ng lo cho m no m mà thôi, cònph i làm cho m vui lòng n a m i c.

nh Xuân ng i l ng thinh.Ông Kinh nói: “Th y có h c T Th , th y th y cái hi u c a Ông T ng Sâm là th nào.

i b a dâng c m cho cha n, ông ng h u m t bên coi cha n c hay không. Ch ng chan r i có món nào còn d thì ông h i ý cha mu n cho ai món ó ng làm theo ý cha. Ng i

a gi ch hi u ch ng nh ng là nuôi cha m cho no mà thôi, mà còn t ng tâm chí c acha m n a. V y th y thông ph i làm sao cho ch H ng v n c vui lòng thì ch hi u c ath y m i viên mãn”.

nh Xuân th ra m t h i dài mà nói: “Ông bà nói tôi không bi t làm cho má tôi vui,ch c bà trách tôi không ch u c i v ch gì. Tôi vì m t vi c i ân, i ngh a nên tôi không

i v c. Vi c ó má tôi hi u rõ, b i v y không n ép tôi c i v bao gi . N u má tôi cóbu n là bu n v vi c nào khác, ch không ph i vi c ó”.

Bà Kinh c i mà nói: “Bà ch có than v i tôi. Bà ch bu n vì vi c ó, ch không ph ivi c nào khác âu”.

nh Xuân châu mày, g t u không cãi n a.Bà Kinh ngó bà H ng v n mà ra u, t ý xin bà ti p mà nói vô.Bà H ng v n m i t ng h ng r i ch m rãi nói: “N y con, b a nay tình c ông Kinh bà

Kinh th ng m con mình, nên d chuy n nhà c a mình ra mà nói ph i, nói trái v i con. S np ây má t ng nên t ý cua má m t l n cho con bi t. Con v i Cúc H ng h i nh núp lén

th th t tr m n m v i nhau, ch má không có c m tr u, c m cau mà nói nó cho con. Tuy v ymà nó n ng tình n ng ngh a v i con, n i v i má nó c ng tr n o dâu con trong nhà. Nólo cho con n h c mà nó còn lo cho má m no. Con th ng nó, má c ng ti c nó l m. Máth ng có than th v i con không th nào má ki m m t con dâu th o thu n cho b ng Cúc

ng c. Vì th ng con nó dám quyên sanh ng gi tr n ngh a v i con. Mà s a so nng ch t nó còn s p t cho con n h c n cùng và cho má kh i lang thang rách r i”.

Nghe nh c chuy n c , V nh Xuân xúc ng nên n c m t ch y ròng ròng. Bà H ngn th y con d t bà c ng khóc.

ch ng ông Kinh ngó nhau, trong lòng ai tru t nên khó ch u, không bi t có nên s ni mà phá tan tình sâu, ngh a n ng c a ng i hay không.

Bà H ng v n lau n c m t r i ti p: “Vì tình ngh a c a Cúc H ng nh v y nên tkhi con h c xong r i má ánh ch làm thinh, không n khuyên con c i v ng l p gia th t

i ng i ta”.nh Xuân nói: “H ai h i con sao không tính c i v , thì con au lòng quá má à”.

Bà H ng v n nói: “B i bi t nh v y nên má không dám nh c con. B a nay nh n cóông Kinh bà Kinh nh c nên má m i nói: Má m t ngày m t thêm già không bi t s ng ch t b anào, má nh t i vi c v sau r i má bu n quá. Ch chi má có c vài a con trai, n u conkhông có v có con, thì a khác có, ngày sau c ng còn con cháu, cúng qu i ông bà. Má có

t mình con mà con không c i v thì mãn i con r i có ai mà cúng qu i ông bà và thph ng cha con v i má. Má nh t i m hoang, h ng l nh thì má bu n quá, nên có khi máthan th v i bà Kinh là t i v y ó”.

nh Xuân nói: “Tôi c i v còn cái khó n y n a, ông Kinh à. C i ng i ta theo l nhiên, lôi ph i th ng ng i ta. Tôi bi t cái lòng tôi ngoài cô Cúc H ng, tôi không còn

th ng yêu ai h t. N u tôi c i v khác em v r i tôi không th ng, tôi l lãng ngu i l nhi ng i ta, thì tôi có t i l n l m: t i g t g m m t ng i thi u n có l s n lòng yêu tôi nêni ng trao thân g i ph n cho lôi.

Ông Kinh nói:- Vi c riêng c a th y thu nay tôi không dám t c m ch h i t i. Nãy gi tôi nghe nói

i th y n ng tình n ng ngh a v i cô Cúc H ng, ngoài cô thì th y không bi tth ng ai khác, v y tôi xin vô phép mà h i th y: ph i cô Cúc H ng là ng i vi tcâu: “X sanh nhi th ngh a” mà l i cho th y nên th y l ng khuôn ki ng treo t ibàn vi t m y n m nay ó hay không?”.

- Th a, ph i.- m th y m i d n nhà, tôi th y khuôn ki ng ó tôi h i, th y nói m y ch ó là di

bút c a ng i b n h c m t r i. Th y nói nh v y mà tôi có ý nghi, vì tu ng chvi t không c c ng nh con trai, l i d i ký hai ch Cúc H ng, tên ó là tênàn bà con gái. Tôi nghi th y au kh vì tình, vì ngh a nên th y không ch u c i.

- Chánh t i v y ó.Bà H ng v n ti p nói: “ tôi nói luôn h t cho ông Kinh bà Kinh nghe. Tôi nghèo

không s c cho Xuân i h c thêm b n n m tr ng trên. Cúc H ng buôn bán ki m l ing bao cho xuân n h c. Xuân h c m i c m t n m thì cha m Cúc H ng g nó 1 y

ch ng. Cúc h ng ph i thú thi t là nó ã h a h n tr m n m v i Xuân r i. Chà m nó chêXuân nghèo, ép g b ng con n cho nhà giàu. Con n gi n m i u ng gi m v i á phi n màch t. Tr c khi t v n nó có g i m t s ti n l i cho m t ng i quen d n trao cho Xuân ngn h c b n m. Nh v y Xuân h c m i thành công”.

Ông Kinh g i u mà nói:- Ng i nh v y hèn chi th y thông t ng nh hoài c ng ph i.- Còn v y n a ông à. N m Xuân thi u ký l c r i ó, nó có vô m con n mà t n.

i nó l i n m chiêm bao th y con n t giã nó ng i u thai. Con n c n d nnó bi u ph i c i v ng nuôi m già và lo c m n c cho ch ng có b t m

c kh n a.- ! Cô Cúc H ng có d n rõ ràng nh v y, ã mu n th y tr ng hi u h n tình sao

th y l i trái ý cô v y th y thông ?.nh Xuân nói:

- Ng i ta bi t th ngh a v i tôi thì tôi ph i bi t th ti t v i ng i ta ch .- Tôi nghe m y ng i tân h c h nói: “Không nên b o hoàng h n ông vua”. Cô Cúc

ng bi u th y c i v ng báo hi u ngh a là không mu n th y th ti t, màth y th ti t làm chi. Th ti t thì trái ý c a b n, l i th t hi u v i cha m n a.

- Ng t tôi không có tình gì v i ai h t, tôi s c i ng i ta r i tôi không th ng, té ratôi báo h i ng i ta.

- Ng i mình c i v thu nay có ai th ng tr c bao gi . Cha m ành ng i nàothì c y mai nói c i cho mình. Nhi u khi n b a c i mình m i th y m t v chánch ng. V ch ng n v i nhau b t u gây ngh a r i l n l n gây tình. V y mà

t th y u i v i nhau t i già sanh con cháu c b y, có sao âu.- Bây gi má tôi v i ông bà u mu n tôi c i v . Tôi bi t ai âu mà c i.Bà Kinh nghe câu ó, bi t V nh Xuân ã xiêu lòng r i, nên bà ch p mà nói: “N u th y

ch u thì tôi v i ông Kinh m i d d m h i th m coi ai có con gái. N u li u ph i ch thì tôi d tbà ch i coi m t. Nh coi c ông Kinh s d t th y i coi chánh th c. Ch ng nào th y ch u

i v ch ng tôi m i kh i u làm mai. Tôi làm mai hay l m. B t lu n ch nào, h th y ànhthì tôi nói c h t. Tôi nói thi t a”.

nh Xuân d d m t chút r i nói:

- th ng th ng cho tôi suy ngh l i coi.- Suy ngh ã m y n m nay còn suy ngh gì n a ? Th y ã 27 tu i r i, ph i làm ri t,

ch trì hu n th y già, r i c i con gái s o c… , th y thông, bà Ch Thi ubên ch C , b có m t con gái út d th ng quá. tôi d ý b coi nh b tính gcon nh l y ch ng thì ông Kinh d t th y qua ch i ng coi m t.

- th ng th ng coi. Ph i bà ch cho xoài hai l n, r i m i n gi ó hôn ?.- Ph i a.- u v y thì b có n ý, nên b m i n làm quen v i má tôi, r i m i n gi ó ch

gì.- Không có ý gì âu th y thông. Tôi quen v i b lâu r i, mà tôi không dè b có con

gái út. L n u tôi v i bà ch qua th m, tôi không th y con nh ó. B a ám ginó ra h u tr u n c tôi m i hay.

Bà H ng v n th y bà Kinh tráo tr lanh l quá thì bà chúm chi m c i.nh Xuân l l ng vói l y cây kìm mà n, không nói n chuy n c i v n a. Tuy

y mà bà Kinh v i bà H ng v n th y m u k c a mình m i ph n ã có mòi th ng l i t isáu b y ph n r i, nên hai bà vui lòng n m nghe n, th m tính m i b a nói thêm nu t chút,ch ng s m thì mu n th nào c ng thành công.

Còn ông Kinh thì làm b nh ng i trung l p, ông lý lu n theo sách mà thôi, ch ôngkhông nài ép, cho V nh Xuân tin b ng ông thành th t, không dè ông c ng a ý v i hai bà rùqu n Xuân l p gia th t ng n m mùi phú quí vinh hoa v i thiên h .

y b a sau Xuân i làm v n c m r i không kh y n, không làm thi, c ng i t ibàn vi t ngó bút tích c a Cúc H ng r i bu n hiu. Mà h th y th y m vô ra, tóc b c h t phân

a, r ng r ng ã b n r i, th y nh l i m than h tuy t t thì m hoang h ng l nh, thì tronglòng th y chua xót ng m ngùi.

Ch hi u n ng h n ch tình. Thi t qu nh v y. n b a th n m tu n ó, lúc ng i nm tr a v i m , V nh Xuân th y m bu n, th y x n xang khó ch u, nên thình lình th y v t

nói: “Má mu n c i v cho con thì má ki m i. Má ành âu con ch u ó. Con không ch na chi h t”.

Bà H ng v n ng ki m ch c mà d d con, tình c nghe con xuôi thu n d dàngnh v y thì bà h n h , nên m t nhìn con r t thân yêu, v a c i v a nói: “Con b ng lòng c i

thì má vui l m. Trong i má ch còn mong c có b y nhiêu ó, con c i v ng ki mcho má vài a cháu n i. Con ch u thì má c y bà Kinh d h i coi có ch nào r i má s coi.Con th ti t v i Cúc H ng ã tám n m r i, v y c ng . Hu ng chi khi con thi u, nó tbi t con, nó có bi u con ph i c i v . Con d d cho t i n m n m, không n ph tình b ingh a v i nó, thì nó ã bi t lòng d c a con r i, có gì âu mà ng i”.

nh Xuân vì kính yêu m nên ch u c i v , nh ng trong lòng không ham mu n chútnào, b i v y th y l ng thinh. D ng nh ch hi u ép bu c th y ph i ành li u nh m m t ach n, th y không c n nói nhi u n a.

n x , V nh Xuân v i ông Kinh i làm vi c r i, thì bà H ng v n l t t i thông tincho bà Kinh hay. Hai bà m ng r h t s c. Bà Kinh nói bà cho ông Kinh hay ng chúanh t ông r V nh Xuân i qua Ch C ch i mà coi m t con gáí út c a bà Ch Thi u.

Ch u th sáu i làm v d c ng, ông Kinh r V nh Xuân sáng chúa nh t i qua phíaCh C xem v n t c ch i.

nh Xuân nghi Ông Kinh có ý mu n th y i coi v , nh ng ã quy t ánh li u nh mt a ch n cho m vui lòng, nên th y ch u li n, không ái ng i chi h t.

Bà Kinh ng i xe kéo qua thông tin cho bà ch Thi u hay tr c.Sáng chúa nh t, n lót lòng r i, ông Kinh v i V nh Xuân thay y ph c, kêu hai chi c xe

kéo l i r i m i ng i ng i m t chiêc mà i. T i nhà bà ch Thi u, ông Kinh bi u xa phu qu ovô sân.

Ba Khai, con trai l n c a bà Ch Thi u, m c áo dài ch c s n trong nhà, nên v a th yhai chi c xe kéo ng ng thì c u v i vã b c ra chào khách và m i vào ng i cái bàn m t tròn

n c xa c , ch n ti n thi t khéo, bàn gi a nhà có sáu cái gh s p chung quanh.Bà Ch Thi u ang ng i b ván phía trong, bà th ng th ng b c ra chào khách, h i

th m s c kh e c a bà Kinh v i bà H ng v n, nghe nói danh th y thông ã lâu r i, b a nayi bi t, r i bà kêu ng i nhà mau mau b ng trà ra ãi khách. Bà vui v nói nói c i c i,c l i cái gh d a góc c t mà ng i ng h u chuy n v i khách.

Ba Khai i vô trong m t lát, thì C m Nhung m c m t b l a tr ng, b ng m t ktrà ra trên bàn, ch p y xá ông Kinh và V nh Xuân r i tr vô trong. Ba Khai xách bình rarót. Bà Ch m i khách gi i khát.

Ông Kinh h i bà Ch c m y ng i con, v n bà c bao nhiêu sào, m u và lúcy d a có giá hay không.

nh Xuân ng i ngó trong nhà, không nói chi h t.Ông Kinh t ý mu n i xem v n. Ba Khai m i d t hai ng i khách ra sân xem hoa,

xem ki ng r i i th ng vô phía sau cho th y v n. Xem ch i m t chút r i khách tr vô nhà tgiã bà Ch mà v .

Tuy V nh Xuân ã có nghe m tr m tr khen nhà bà Ch Thi u l n, c t t, v nc minh mông, song th y không dè bà Ch giàu có n m c v y, b i v y v c ng th y

chúm chím c i, th m ngh th y không th nào làm con r m t nhà c phú c. t i nhà thay r i, v ch ng Ông Kinh l i nói chuy n ch i v i m con V nh Xuân.

Bà pha l ng h i V nh Xuân;- Ông Kinh d t th y qua nhà bà Ch Thi u ch i, nghe nói bà Ch có cho con gái b

ra chào ph i hôn th y không ?- Th a có.- u v y thì b mu n g con ch gì. Th y i ch i mà b mu n th y coi con b , nên

m i cho ra chào. Sao ? Th y coi cô ó c hay không ? B ã cho coi, n uth y ch u thì tôi làm mai ch c b g .

nh Xuân suy ngh r i nói c t ng n:- Tôi coi không c bà à.Bà H ng v n v i v ch ng ông Kinh ngó nhau ng c nhiên l i b i r i.Hà Kinh ch a ch u thua nên bà h i:- Th y thông coi không c v ch nào ? âu th y nói nghe th m t chút.- Cô ó có s c p quá, l i nh tu i h n tôi nhi u.- Tr i Ph t i ! Ng i ta i coi v , n u có chê là chê x u. Th y coi v , th y th y p

mà th y l i chê, cái ó thi t là l i. Còn nh tu i h n th y, cái ó có chê thì ànggái h chê, ch th y chê n i gì. T i thu nay th y không tính c i v , nên th ych a ngh t i chuy n v ch ng. àn bà mau già h n àn ông l m. N u c i v màtu i ch ng v x p x v i nhau, ng i v vài l a r i coi già h n ch ng nhi u

m. V y con C m Nhung nh h n th y tám tu i, trong ít n m ây v ch ng. sa v i nhau, nó kh i già r c th y ch có h i gì âu.

- Má tôi mu n c i v ng má tôi có cháu n i. V y thì tôi c n gì ph i c i v p.Ng i ta nói : “H u nhan s c, h u ác c”. T i s “s c n ng b i c” nên tôingán. Còn m t u n y n a: nhà bà Ch giàu sang quá, còn nhà tôi nghèo. Haibên không x ng nhau.

- u h bi t th y nghèo mà h ch u g , thì th y s gì mà không ám c i ?- Ng i giàu h hay kiêu l m. H k ru ng v n ti n b c ch h có k o c tài

ng là gì âu. Mà d u h không dám khinh khi tôi, thì h c ng khinh khi má tôi.Tôi nói thi t n u h c ng khi má tôi thì không th nào tôi ch u c.

Bà H ng v n nói: “Bà Ch bi t u l m con à. Má qua nhà ch i hai l n, b kínhtr ng má ch có khi âu. M y ng i con b c ng v y. Nhà ó là nhà ch n ch t l ngh amà !”.

Ông Kinh nói: “C i v nên l a nhà phúc c. ây ai c ng bi t nhà bà Ch Thi u lànhà giàu x a, giàu t l p ông bà, ch không ph i m i giàu ây mà mình s “vi phú b t nh n”.Mà v ch ng là cái o c a ng quân t . C i ch ý n i nghi p tông môn, ch không ph i ctâm chia ru ng v n vàng b c. B i v y c i v nhà giàu hay nhà nghèo không ph i là v n .Có khi nghèo mà t t còn giàu l i không ra gì. Nhi u khi trái ng c l i c ng có. V y th ythông ng v i khen chê, nên ch H ng v n v i bà nó d d m l i coi nh thi t bà Ch

n tài, m n c c a th y nên bà mu n g con thì th y nên ch u ch không nên chê giàu, chêp. L i n u g thì ph i cho mình tu ti n làm l c i không nên eo xách quá, òi l c, òi trâu khiêng, r u ché, heo c i, ti n ng. N u bà làm khó thì b g cho ng i khác,

mình ng thèm b c t i”.nh Xuân nói: “Th t v y, n u làm khó thì tôi xin ki u”.

Bà H ng v n nói: “Nhà tôi ch t h p quá. N u làm rình rang thì có ch âu cho kháchng i”.

Bà Kinh nói: “Không g thì thôi, còn th ng nên ch u g thì ph i ch gi m ch . Chng lo, tôi bi t làm mai mà. B a nào ch qua nói chuy n làm sui công khai i: H bà Ch

ch u g thì c cho lôi nói chuy n v i b . Tôi s làm d àng cho c ôi bên”.Công vi c bàn tính xong r i ai c ng an lòng. Ông Kinh r V nh Xuân l i nhà hòa n

ch i.Hai bà con ng i to nh bàn ti p câu chuy n hôn nh n, c hai u vui th y V nh Xuân

ch u c i v , l i c v giàu và p. b a sau, hai bà kêu xe qua nhà bà Ch Thi u. Bà Kinh m u cho bà H ng v n

chánh th c c u hôn. Bà Ch ch u g . Bà H ng v n nói nhà n chi c ch t h p, xin bà Chth ng gi m b t hôn l , làm cho gi n ti n. Bà Ch nói bà g C m Nhung cho V nh Xuân là vì

con bà ái m tài c c a Xuân, b i v y bà không tính i nhi u l , mà c ng không mu nòi n trang.

u àng trai c y v ch ng ông Kinh làm mai, àng trai mu n làm cách nào cho thu nti n thì c t thi t v i bà mai ng bà mai trao l i r i bà s bàn tính v i bà mai.

Chi u ông Kinh v i V nh Xuân i làm v , bà Kinh li n cho hay h i x hai bà qua nóichuy n làm sui thì bà Ch ã ch u g r i và h a hôn l bà làm cho gi n ti n, àng trai mu nth nào c nói cho bà mai bi t ng bà bàn v i àng gái.

n c m t i r i, v ch ng ông Kinh m i m con V nh Xuân l i u ng trà mà bàn vi ci c i.

Ông Kinh nói theo x a, nhà t t c i g ph i i sáu l , bây gi ng i ta ch gi mcòn l h i và l c i mà thôi. Mà ông ngh l h i c ng không ích gì. Bây gi nên i m t l c uthân. H àng trai i n m ba ng i v y thôi. y là l cáo báo trai v i gái ã h a hôn nh n r i

ng ng i khác h t g m ghé c u hôn n a. L y i tr u mâm, r u ve v y thôi, mà àng gáilo s m dùm tr u r u s n trong nhà c ng c. Nh ng àng trai ph i i r u trà; bánh trái, ítnh t là b n mâm v i m t ôi hoa tai nh mua cái hoa con gái. L n y r i dâu v i r cphép g i cha m hai bên là cha m . T ó cho t i ám c i chàng r ph i n vi ng bên v ,

i là “làm r ” m y ngày n m t l n tu cha m v nh.nh Xuân h i i m t ôi hoa tai ph i t n bao nhiêu ti n.

Bà Kinh nói vi c ó cho bà v i bà H ng v n li u mà mua, Xuân ch ng c n ph ilo.

Còn l c i thì ông Kinh nói c ng ph i i bánh trái, trà r u v i mâm tr u àng gáixây giùm tr c c ng c. Nh ng ph i i cho cô dâu m t m áo v i m t ôi vàng.

Bà Kinh r c nói l v t, vàng và áo c ng cho bà v i bà H ng v n lo.Bây gi ông Kinh h i V nh Xuân ám c i ph i m i khách nhóm h ãi n b a tr c

hay là r c dâu v r i t i m i ãi ti c.nh Xuân nói m t c n ph nh , ch t h p, nhóm h và ãi ti c có ch âu cho

khách ngh . N u l a m i nhóm n m ba ng i thì ng i khác phi n. Còn m i ãi ngoài hànhlang thì làm rùm beng quá, s ng i ta d ngh . Hu ng chi ám c i là cái l gia ình. V y l

u thân c ng nh l c i, ch m i ít ng i thân thi t i h giùm v y thôi, không nhóm h ,không ãi ti c. Th y s m n in tbi p g i báo tin cho m y ông, m y th y các s hay ngày nàoth y k t hôn v i ai âu v y thôi ch không m i.

Ông Kinh hi u ý V nh Xuân, m i tính g n nh v y: l c u thân thì i sáu ng i: chàng, bà sui trai, v ch ng ông mai, m i thêm ông v i bà Hu n Trai n a thì . H qua àng gái

làm l r i n bánh u ng n c v c ng c. V hai nhà g n thau quá, nhà nào ãi c m thìãi m t nhà mà thôi, ch m i n bên kia không l v bên n y n n a c. V y bà mai nên

nói v i sui gái s n có nhà r ng thì àng gái lãnh ãi hai h , ch ng r c dâu v àng trai thì nbánh u ng n c trà, ho c r u v y thôi.

nh Xuân khen cách ông Kinh bày g n gàng l i êm th m, nên th y ch u làm nh v y.Bà Kinh lãnh th ng thuy t v i bà sui gái ng hai bên th a thu n v i nhau.Bà Ch Thi u ái m V nh Xuân, quy t g C m Nhung cho th y, nên bà Kinh làm mai

bày cách nào bà c ng vui lòng mà ch u h t.Tháng sau i l c u thân, bà H ng v n s m b n qu r u và bánh trái mà thôi. Bà

Ch lãnh xây mâm tr u và lén a cho bà Kinh m t ôi bông tai nh n h t xoàn ng i l ,kh i mua t n ti n. Bà l i xin h àng trai qua làm l xong, bà ãi n m t ti c r i s v .

Tr c khi lên xe ng a mà i, V nh Xuân không quên Cúc H ng. Th y l i ng tr ckhuôn ki ng l ng di bút c a nàng mà vái l m th m r ng vì ch hi u nên th y không th ti t

i nàng c, ch không ph i th y ph b c.Cách ba tháng sau, ngày c i nh r i, V nh Xuân in thi p t i b a c i s g i cho

y ông, m y th y trong t nh mà báo tin. Th y có g i th xu ng Ch Gi ng m i v ch ngÔng Giáo Huân v i Hai T , nh ng hai nhà u tr l i chúc m ng, vì xa xuôi i không ti n.

i r c dâu thì th y có m i thêm v ch ng th y Giáo Thôi, là b n h c c m i i l iy l p nh t tr ng t nh M Tho.

Bà Ch Thi u nói nhà bà r ng rãi nên b a c i bà xin ãi hai h ; ch ng a dâu quaàng trai làm l r i h àng gái u ng trà v y thôi. Bà ch u lãnh xây mâm tr u và ch u mi nng. Bà l i lén a cho bà Kinh m t m áo, m t ôi neo, m t ôi vàng ch m, ng b a c i

trình l v t cho d coi.Có m t vi c r c r i x y ra thình lình là quan Huy n Lê Thành Kiên hay V nh Xuân

a so n c i v , nh ng vì nhà nghèo lo s m l v t ã m t r i, không dám ãi ti c, ch báo tincho m y ông, m y th y hay v y thôi. Quan Huy n h o tâm m i vi t gi y nói r ng th y thông

nh Xuân s p c i v , nh ng vì nhà c a ch t h p nên không dám m i m y th y. Ông nghnh Xuân là anh em, th y làm l thành hôn m y ông m y th y không l làm l , không chúcng cho th y. V y ông mu n hùn v i nhau mà t m t ti c t i nhà hàng ng chi u b ai m i v ch ng V nh Xuân n d ti c mà t l i chúc m ng cho th y long ph ng hòa

minh, s t c m h o hi p. Quan Huy n d n th y nào chiu hùn ãi ti c thì ghi tên vào t ngbi t s mà t ti c.

y th y trong Toà B u biên tên h t. Có nhi u th y làm s khác, Giáo hu n, Ngânkh , Công chánh và Tòa Án c ng xin ghi tên ch u ãi ti c, thành th s ng i chung u màchúc m ng cho V nh Xuân lên t i 60 th y. Quan Huy n l y làm m ng mà th y m y th y hoannghinh ý ki n c a ông. Ông m i t cho th làm m t t m hoành thêu kim tuy n b n ch l n:“S t c n h o hi p” b a ti c trao cho v ch ng V nh Xuân k m m ngày vui.

nh Xuân hay chuy n y th y r t ái ng i.Ông Kinh L ng nói quan Huy n th ng, nên bày làm nh v y, mà làm ó là ph i

m, anh em chung u mà n m ng v i nhau m t b a, ch ph i ng i ta hùn ti n mà i chomình hay sao nên ái ng i. B a ó, anh em chúc m ng cho mình thì mình t l i cám n th nhtình c a m y ông, m y th y v y thôi.

nh Xuân nghe nh v y m i an lòng.ám c i làm y theo ch ng trình ã nh tr c. S a so n i r c âu, V nh Xuân

ng vái Cúc H ng r i m i lên xe mà i. M áo v i vòng vàng thì bà Kinh cùng bà H ng

n s p t làm êm, V nh Xuân không hay gì h t. Cô dâu v nhà ch ng eo vàng tay, ceo ki ng, ng c eo h t xoàn, u gi t trâm rung, coi thi t p.

Bà Ch Thi u hay t i b a ó m y ông, m y th y t ti c ãi v ch ng V nh Xuân t inhà hàng thì bà c chí h t s c. Ch ng h àng gái v bà nói cho v ch ng V nh Xuân haychi u bà s cho xe cao su qua tr c ng a v ch ng i d ti c và ch ng r c v .

ám c i thì xuôi thu n. Còn ti c ãi thi t là vui. M y th y ai c ng x m xì V nh Xuâncó ph c nên c i v giàu l i p.

Ti c mãn r i, quan Huy n ng lên thay m t cho m y th y chúc m ng v ch ng V nhXuân tr m n n b n ch t tóc t , m t c a d y y h nh phúc. Ông bi u gi ng t m hoành thêu

n ch : “S t c m h o hi p” cho v ch ng V nh Xuân xem r i giao cho th y treo trong nhà làm v t k ni m.

nh Xuân c m ng ng d y t n quan Huy n v i t t c b ng b i. Th y cáo l i vìnhà ch t, nên không dám m i m y ông m y th y. Sau h t th y nói th nh tình c a m y ông

y th y ây không bao gi th y quên.y ông m y th y ai c ng l i b t tay V nh Xuân và cúi u chào C m Nhung mà t

giã. ch ng V nh Xuân ng ch khách i h t r i m i ôm t m hoành lên xe mà v .

N TH T

C C M L I NH P(16) I

Trong sách nho có câu: „Th trung h u kim ng c“ ngh a là trong sách có vàng cóng c.

Ng i d ng tâm khuy n khích b n tr ph i ráng c sách nên m i vi t ra m t câu nhy, h không dè ý t câu trái ng c v i nho giáo mà c ng không h p v i luân lý.

Môn c a Kh ng Phu T k n s ba ngàn, c th y vì ham o c, ngh a nhân nêntheo nghe gi ng d y, ch âu ph i vì ham ng c ngà, vàng b c. Ng i i h c c mong h nggiàu sang thì hèn quá, th p quá. N u mu n có vàng ng c cho nhi u thì n tr m, n c p c ngcó c c n gì ph i h c.

y v y khuyên b n tr ph i ham c sách, l i l y vàng ng c mà nh m thèm thì khônghay ho chút nào h t.

Xúi b n tr h c gi i cho ng:- Làm quan r i b c l t mà làm giàu ch ng ?- Hay là làm quan ng c i v giàu mà nh ch ng ?Không bao gi ông Giáo Huân d y V nh Xuân mà nói n câu „th trung h u kim

ng c“ hay là câu „th trung h u m n “. V nh Xuân ham h c là vì nhà nghèo mu n thoátkh i c nh ói rách, và vì th y m c c nên mu n làm mà nuôi m cho sung s ng t m thân.Ch vì hai m c ích ó, sau l i còn b Hia M khinh r n a, nên V nh Xuân m i gia công mà

c cho thành danh, ch không ph i h c cho cao ng b c l t, ho c c i v giàu.c thành công r i, V nh Xuân ph i làm thông ngôn là b t c d , r i sau n y còn ph i

i v giàu và p ó c ng là b t c d n a. V nh Xuân th t tình r i t c, nên có mu n ti nnhi u, v p là chi âu. Làm ti c thì th y l p chí chánh tr c thanh cao, nhà thì th y c tâmnuôi m tr n o.

Vì mu n cho m c vui lòng nên th y ph i vâng l i m lo v cho th y, b i v yc v có s c p coi b th y không bi t vui mà th y v eo vàng nhi u d ng nh th y h

th n.êm y v ch ng V nh Xuân i ra nhà hàng d ti c c a m y ông m y th y ãi, ch ng

tr v nhà, Xuân t m hoành thêu trên bàn vi t, th y m ng n m trên b ván nh thìc l i h i:

- Má m t hay không má ?- i làm gì âu mà m t. Má d n cái gi ng trong bu ng cho v ch ng con ng .

Má ng ngoài n y.- Làm v y sao c má. con ng ngoài n y m i ph i ch .- ch ng m i c i ph i trong bu ng. Con thay mà ngh ng có cãi má.

nh Xuân không dám trái ý m , vô trong thay mát r i v n m ngh , th y tr rabàn vi t m t m hoành trình cho m xem. Th y ng i ngó trân trân di bút c a cúc H ng ngùi

ng tình x a, quên l ng duyên m i.Bà H ng v n s con dâu m i nó bu n, bà ph i nh c V nh Xuân n hai l n, bà nói

khuya r i, th y m i ch u i ngh .Sáng b a sau, V nh Xuân i làm vi c li n. B a ph n bái, th y nói tan h u v r i s

i ch th y c ng không ch u xin ngh .Ông Kinh l i ch i, ông th y t m hoành ông d ra mà xem. Ông c V nh Xuân ph i

óng inh mà treo trên vách, vì c a m y ông, m y th y chúc t ng, n u không treo thì ng i ta

bu n. Ông ki m trúc làm nuông r i ph v i Xuân óng inh mà treo lên vách. Ông c b nch „S t cam h o hi p“, V nh Xuân day m t ch khác, mi ng chúm chím c i.

Con sen mà thím T Cam m n dùm n m tr c bây gi nó ã hai m i tu i r i, nhcó bà H ng v n t p rèn nên nó i ch n u n c. Bà H ng v n ã t ng ti n công cho nólên b n ng.

Ph n bái l i r i, thím T Cam xin cho thím gói bánh l i mà m cho b n hàng. Bàng v n th ng ph gói bánh v i thím. C m Nhung th y bánh ú gói c ng, cô h i gói

làm chi mà nhi u d v y. Thím T Cam nói gói ng m cho b n hàng em i bán. C mNhung c i. Bà H ng v n nói: „Xuân làm vi c l ng không n mà nó không thèm c a

i l . Má v i thím T ph i ch u c c m t chút, nh v y nên m y n m nay trong nhà kh ithi u h t, mà Xuân c ng gi c tánh thanh liêm“.

u Cám Nhung là gái khôn ngoan, cao ki n, nghe m ch ng nói v y cô h ng hái phcông, nh x p lá ho c trao dây, thì n n nh p, n c xuôi dòng. Té ra nghe nh v y cô l ingó l b lên gi ng mà n m. Thím T Cam li c mà ngó bà H ng v n, th y bà bu n thìthím nói: „Bà i lên nhà trên n m ngh th ng th ng tôi gói, có g p gi âu“. Bà H ng v n

ng thinh c ng i ti p gói.nh Xuân i làm thì C m Nhung nhà ra vô bu n hiu. Bà H ng v n th y v y m i

bi u C m Nhung h nh nhà hay nh ch sui thì kêu xe kéo v th m. C m Nhung th a ý mch ng r ng rãi, cô v Ch C m i ngày, khi i s m m i khi i bu i chi u, có b a cô xin v n

m v i m .nh Xuân hay m cho v v th m nhà h ng ngày, th y không c n tr . Còn v ph n

th y thì chúa nh t m th y có nh c th y m i i th m m v , mà qua th m m t chút r i v ,ch không l i. êm nào c ng nh êm n y , th y c eo theo ông Kinh làm thi ho c n.Th b y thì d t nhau xu ng khách s n u ng trà, àm lu n v i c Hu n Trai.

t b a C m Nhung th y ch ng ng i nhìn di bút c a Cúc H ng, cô c m mà coi r ii l ng ki ng m y ch nho ó làm chi v y.

nh Xuân nói m y ch nho ó có ý ngh a nhi u l m. Cô không tìm hi u thêm, mà côi ch hai ch u môn tr c th m mà h i:

- Sao anh không tr ng bông, tr ng chi hai b i môn x u ho c v y ?- Qua tr ng môn ng ra vô ngó th y mà nh t cách c a ng i quân t .- cách quân t là cái gì ?- cách quân t là thanh cao chánh tr c kín áo, c trên ph i che ch cho

i, a làm n mà c ng ph i có oai, khi nên m m thì m m, khi ph i c ng thìng.

- Em không hi u. Mà nh ng chuy n nh v y âu trong b i môn mà anh tr ngng ngó.

- Em không có h c, em hi u sao n i mà c t ngh a.Thi t v y, m t tr ng v i m t en khác nhau nhi u quá, m t tr i v i m t v c cách

nhau xa quá, làm sao hi u nhau c mà nói chuy n.nh Xuân h c nhi u mà b th t tình chán n n nên th y khinh th ng o v t, không a

lòe l t, không ham b c ti n, th y thích bài v n c ng, ngón n t i, th y yêu c m mây xanh,ng tr ng t .

Ch ng mang ch ng b nh chán i, n u v khôn ngoan sáng su t d d m cho hi u tâmn c a ch ng, bi t au kh ch nào, r i c y s c p thiên nhiên, t tình yêu thành thi t l n

n ch a b nh cho ch ng, th ng th ng khuy n d ch ng n m th l c thú c a th gian, lâu ngàych y tháng có l ch ng s yêu thích mùi tr n r i khuây lãng chuy n xa xuôi mà vui s ng v i

nh i tr c m t.m Nhung có s c p h n Cúc H ng b i ph n, mà ti n cô c ng có nhi u h n. N u

cô bi t dùng nhân ngh a mà gieo c m tình cho V nh Xuân thì ch c cô s làm cho V nh Xuânquên Cúc H ng mà dan díu v i cô c.

Ti c vì C m Nhung có s c, có ti n mà không có trí. ng V nh Xuân cô t ng s c v iti n c a cô d n V nh xuân, cô ch ng c n lo cho m t. ã v y mà h c l c c a cô ch bi t cvà bi t vi t ch qu c ng mà th i. Cô ch a nghe nói giáo d c gia ình, cô c ng ch a hi u

c luân lý xã h i. T b a bà Ch g cô cho V nh Xuân thì c nhà t bà m xu ng t i anhch ai cùng nói cô s làm „cô thông“ mà không c t ngh a cách làm cô thông là th nào, c ngkhông ai d y cho cô hi u o làm dâu, o làm v , o làm m ng khi v nhà ch ng bi tth o thu n, ch ng sanh con bi t ch m nom nuôi con, có l t i c nhà u t ng gái có s c, cóti n thì ch ng yêu, m ch ng chu ng, ch ng c n o ngh a gì h t.

Khi bái t ng ng lên xe mà v nhà ch ng, C m Nhung th m t ng cô s p b cvào c nh thiên àng ho c t nh , cô s vui nh th n n , nh tiên nga, v t gì c ng t i c i,ng i nào c ng chi u chu ng. Té ra b c vô nhà cô th y lúng túng ch t h p, c x u xa,ván gi ng t l u. Cô b t u th t v ng. Mà ch ng dòm th y ông ch ng ngu i l nh chkhông h ng hái, còn m ch ng ph i gói bánh ú, bánh ch ng mà bán m i có c m g o nuôi s ng h ng ngày thì cô h t vui, l i có mòi h i h n. Làm cô thông là v y ây hay sao ? Cóvui s ng sang tr ng gì âu mà m mình nong n mu n cho mình làm cô thông, cô ký.

ch ng V nh Xuân khác nhau t tâm h n cho n tham v ng. Trong vài mgày uthì V nh Xuân ã nh n th y rõ ràng. Vì s m bu n nên th y không nói ra, tính th ng th ngquen r i thây s t p cho v bi t cái thi t cao, thi t quí, k o v còn l m l n cái th p l i cho làcao, cái hay l i t ng là d .

t êm V nh Xuân l i nói chuy n ch i v i ông Kinh. Bà Kinh nói: „B a nay tôi cóqua Ch C th m bà ch . Bà ch nói cô thông v b n cô than bên n y ngày êm n m tiu hiu,nên cô bu n quá. Sao ban êm th y không t cô i ch i cho cô vui chút nh v y th ythông?“

nh Xuân chau mày h i l i.- ây có ch nào vui âu mà ch i ?- i coi hát, ho c i th m m y th y, ho c i xu ng c u tàu h ng gió.- Bà th y m y n m nay tôi có i ch i nh v y h i nào âu ? Thú vui c a tôi là hòa

n àm lu n, h a thi ch i v i ông Kinh và ông Hu n Trai, ho c n m nhà csách. V tôi nó có bi t vui v i m y thú ó âu. Thú vui c a nó có l khêu g i m i

u cho tôi. n u tôi d t nó i ch i cho vui, mà tôi ph i ôm s u ng i ch b m tbên, thì t i nghi p cho tôi quá.

- Thôi thì th b y, chúa nh t v ch ng i lên Sài Gòn ch i.- Tôi không có quen ai trên Sài Gòn, lên tr n r i ch âu là ngh ?- Nhà hàng thi u gì. Cô thông có ng i ch th hai có ch ng làm th y giáo trên Sài

Gòn. Th y lên th m r i nhà ch v c ch .- Ng i ta ph ch t h p. Mình t i làm nh c lòng ng i ta.- Nghe nói nhà cô hai Bình r ng rãi l m. V ch ng t i hai c n ph l n. c t t

m.- Theo ý tôi, nhà nào c ng không b ng nhà c a mình, m c d u nhà h t t, nhà mình

u. nhà mình thì thong th kh i b k m ch .- Nói nh th y v y, thôi có ai i ch i âu; ai nhà n y, không ai t i lui th m ai h t.- Ph i ng tâm, ng chí v i nhau thì t i lui m i có chuy n mà nói, ch t i ch i

i nhau mà m i ng i m t th , không hòa hi p v i nhau, tôi s sanh cu c cãi l y,có vui gì mà t i. Tôi t ng nên tránh tr c thì t t h n.

- y, bà Ch còn trách th y, bà nói sao th y ít qua Ch C quá.- Má tôi cho v tôi v th m h ng ngày, tôi còn qua n a làn chi. Tôi m c làm vi c,

tôi i v i v tôi sao c. Chúa nh t nào r nh tôi m i i th m. Tôi t ng x nhy c ng l . Theo cách xã giao, không nên thi u, là c ng không nên d . Thi u

thì l i, còn d thì nh c. Làm sao cho v a trúng l .Ông Kinh xen vô khen: “Th y nói nh v y tôi ch u l m. Ai hay th y c i con bà Ch

ng khen th y có ph c, nghèo mà h c gi i nên c nhà giàu kêu g con. N u th y t i lui

th ng quá, thì ch ng kh i ng i ta nói b ng nh nhõi. Tôi bi t tánh ý th y. Th y c i là vì hi u ch không ph i vì ti n. Nh ng thiên h h có hi u nh tôi v y âu. H mê ti ni h t ng ai c ng nh h v y h t”.

nh Xuân c i mà nói: “Xin l i ông bà, tôi không dám nói phách v i ông bà, itôi ã l p chí v ng vàng, tôi c theo ó mà x s . Tôi không s ai chê, mà c ng không c u aikhen, vì l i chê khen i n y không úng chánh ngh a. H hay tôi c i v giàu, h cho tôi cóph c, h có hi u ph c là gì âu. H t ng ti n nhi u ó là ph c, h không dè l m khi ti nnhi u là h a. Ông bà l n tu i l ch lãm vi c i, tôi ch c ông bà ã t ng th y h a ph c v nxây, ông bà không cho tôi nói iên”.

Ông Kinh nói: “Th y nói úng l m ch . L i danh nh mây n i, m i th y ó r i m tó, có ch c ch n gì âu. Duy nh n ngh a, duy o c m i b n dai, m i áng k ”.

Bà H ng v n v i C n Nhung b c vô. Bà Kinh vui v ti p m ng và m i i th ng l iván ng i ch i. Bà nói: “Tôi c n nh n th y thông nãy gi . Có v mà không ch u d t v i ch i,

bó r nhà, coi b cô thông c bu n”.Bà H ng v n nói: “Thi t nó nh con gái, i làm v c l c c nhà, ho c i l i ng

y ch i v i ông Kinh, không ch u i âu h t.Ông Kinh c i và nói: “Tôi th y có th y ham i ch i quá, êm nào c ng i, có khi i

i hai ba gi khuya m i v , thì v c n nh n. Th y thông không i âu h t nên th y c ng btrách sao không i, thì th y m i bi t làm sào cho v a lòng c. Tôi t ng cô thông mà g png i ch ng không ch u i ch i ó là may m n l m, cô thông không nên bu n”.

Bà Kinh cãi:- i ch i v i v có h i gì âu, ch ph i i m t mình, i ta bà hay sao mà v c n

nh n.- Ban u i v i v ; i quen ch n r i b a nào v b n vi c thì i m t mình, i ri t r i

nhiên sanh chuy n.- i ch i àng hoàng thì thôi, t i i b y ba m i sanh chuy n.- Ai i ch i c ng nói ch i ph i, có ai ch u nh n mình ch i b y âu. Ch ng b r i

i té nghiêng, té ng a.- Ông khéo ki m chuy n binh th y thông.- Không ph i tôi binh. Tôi s h u qu c a s ham i ch i nên tôi nói ngay ra ch .

Theo tôi h có v thì nhà vui thú gia ình t t h n là ki m thú vui khác.- àn ông bi t n, bi t làm thi, bi t c sách thì nhà ch i v i m y thú ó kh i

bu n. Còn àn bà không bi t m y vi c ó, n r i n m co bu n thúi ru t.- àn bà không bi t hòa n làm thi, thì thêu giày, thêu g i, may áo, may qu n, làm

t, làm bánh c ng vui v y c n gì ph i i ch i.Bà H ng v n hi u ý ông Kinh mu n d y dâu bà v n công, n h nh, nên bà h ng

ng ti p nói: “Ý tôi gi ng ông Kinh. àn ông hay àn bà c ng v y, i ch i vô ích mà có khii sanh h i. N u m t trí, m t xác l m thì m i i ch i m t chút ng gi i khuây v y thôi. i

th ng quá, i ng b o hình, b o d ng, khoe áo khoe qu n, làm nh v y thì không nên”.nh Xuân b c l i l y cây n kìm ng i n. Ông Kinh nghe m t h i, ông ng a

ngh nên l y ng tiêu th i hòa theo, ti ng kìm thanh tao, ti ng tiêu giéo gi t, làm cho haing i b sung s ng nh ng i trên mây bay theo gió, gi s ch c h ng tr n, trút h t b u t c

y.Hai ng i hòa n v i nhau m t h i r i u ng n c trà mà lu n vi c i.Bà H ng v n th y C m Nhung bu n ng , bà m i d t dâu mà v V nh Xuân l i

nói chuy n v i ông Kinh.Nh c h i thu n ti n, bà Kinh n i nói v i V nh Xuân:- Th y thông th y hôn ? Cô thông bu n quá. H i cô ch a có ch ng, tôi v i ch

ng v n qua th m bà Ch thì cô vui v , nh m l l m, ch có ph i ng i bí s nhbây gi âu. Th y ph i làm cho cô vui m i c.

- Tôi bi t làm sao bây gi ? V ch ng tôi không gi ng nhau ch nào h t, tâm chít ng, h c th c b t ng, giáo d c c ng b t ng, b i v y cái tôi vui thì v tôi

không th thích. Có l t i v y nên v tôi bu n. Mà l i còn nhi u c khác n a làmcho nó chán n n, không th nào vui c. Thu nay nó sanh s ng trong m t tòanhà nguy nga l ng l y, nó quen h ng sung s ng cao sang. V nhà tôi nó th y cái

nh ch t h p b n hàn, ch ng không c m êm, b a n không có m v , má tôiph i gói bánh là bán m i nuôi s ng trong gia ình. H i ông Kinh d t lôi i coi

r i v , bà h i tôi ành hay không. Tôi tr l i li n, tôi nói không c, m t là vìcô p quá l i nh tu i h n tôi nhi u, hai là vì cô là con nhà c phú, không th vch ng hi p hòa v i nhau c. Ông bà vi n lý l mà bác hai cái thuy t c a tôi.Ông bà c nói ng i ta p và nh mà ng i ta ng mình, ng i ta giàu có màng i ta ch u g , thì mình s gì mà không dám c i. Tôi s hai u: m t là v tôith t v ng r i nó bu n, hai là v tôi khinh r m con tôi. u th nh t tôi s ó ãphát hi n r i. V tôi th y nhà tôi nghèo nên nó bu n. Còn u th nhì n a, n u

u ó mà phát hi n thì ch c ch n h t mong sum hi p, b i vì tôi không th choai c khinh r tôi ho c má tôi.

Bà Kinh nghe l i V nh Xuân nói chí lý, gi ng th y c ng quy t b th y nghiêm trang,bà kính n l i thêm b i r i, nên không dám cãi ùa.

Ông Kinh th y v y m i nói: „H i bà nó nói chuy n con gái út c a bà Ch , v ch ngtôi có th làm mai cho th y c, tôi xuôi thu n tôi còn c vô, tôi d t th y i coi, là vì tôi

ng bà Ch có qua nhà th y mà th m ch H ng v n, bà bi t gia o c a th y. N u bà ch u con cho th y thì ch c bà ái m tài c c a th y, bà không k s giàu nghèo, Tr c khi cho

i, bà ph i nói tr c b n c a th y cho con bà bi t, r i bà n dò con, bà d y con v nhàch ng ph i làm sao cho ch ng c m, m ch ng yêu. N u bà ch có d y tr c, ho c n u cô

m Nhung là gái khôn ngoan thì cô d làm cho bên ch ng m n c, c m tình quá. T i tôingh nh v y nên tôi m i h ng hái làm mai c c i. Bây gi cô C m Nhung bu n, ch c t ibà Ch không có d y khôn cho con. Cô C m Nhung ng có l cô tính cô s làm cô thông, v

a th y thông ngôn ng bàn quan l n. Cô s sang tr ng, c t ng làng kính n . Té ra vnhà ch ng, cô không th y ai kính n gì h t, ch th y nhà c a lôi thôi, b c ti n eo h p, làm saomà cô không bu n. Tôi v i bà nó ng làm mai, v ch ng mình có trách nh m. V y mìnhph i lo b i b ch thi u sót, s a ch a ch l m l c, soi sáng ch t i t m. Tôi m c làm vi c, l iàn ông khó nói chuy n v i àn bà. Bà nói d h n tôi. B a nào tôi v i th y thông i làm vi c,

bà nó nhà m i cô thông l i, r i thì th m c t ngh vi c i cho cô hi u. Ph i nói tánh tình c ath y thông là tánh tình thanh cao, hi u ngh a, ngay th ng, nh n t , không ai bì k p, vì v y nênth y m i c m i ng i kính m n. Cái nghèo c a th y thông th m tho quí báu, ai mu n emcái giàu mà i th y c ng không thèm i âu. Có c ng i ch ng h c gi i, khôn ngoan,thanh liêm, chánh tr c nh th y, thì cô có ph c l n, ch không ph i th y c i c ng i

nhà cao, v n r ng, nhi u lúa, nhi u ti n nh cô mà th y có ph c âu. Cô ph i d ng tìnhng ngh a mà chinh ph c m n yêu c a th y, không nên th y nhà ch ng nghèo mà bu n r u,

khinh r . Bà nó c ng qua Ch C mà c t ngh a cho bà Ch nghe, khuyên bà h cô thông có vth m thì bà d y d cô, d y cho cô quí tr ng, chi u chu ng ch ng v i m ch ng cho tr n ong i v hi n, con dâu th o“.

Bà Kinh h a bà s gia công c t ngh a ch cao ch th p cho cô C m Nhung v i bà chThi u hi u, bà s g n cho khít m y ch h , hâm cho m tâm tình c a ôi bên.

nh Xuân nói: „H m nay n m ngó t m hoành c a m y ông, m y th y chúc t ng tôithì tôi b t t c c i. Thêu b n ch „S t c n h o hi p“ coi nh th không trúng. Ph i m nthêu „S t c m l i nh p“ thì trúng ngay“.

ng Kinh c i mà cãi.: „Chúc t ng thì ph i chúc vi c t t, ch l nào mà chúc vi c x ucho c. Mà d u có l i nh p thì mình s a ch a, mình gia công t p luy n m t ít lâu r i nó sn nh p ch có khó gì âu. Ban u ch a quen t nhiên kèn tr ng ph i chinh l ch. Ch ng queni s n r p ch gì“.

Bà Kinh nói: „Tôi s rán làm cho n r p“.nh Xuân nói: „Nh c s rán t p luy n mà ng i c m n c ng ph i quy t chí, thì có

m i thành công. Ch bà s t s ng d y mà môn không s t s ng t p, thì không có hi u quchi h t“.

Ông Kinh nói: „ th ng th ng coi. Không nên bi quan”.nh Xuân v ngh .

(17) IIBà Kinh L ng tuy không có h c, song bà g n ông Kinh ã m i m y n m, bà ã

m nhi m tâm h n tánh ý c a ông, nên bà bi t quí tr ng ngh a nhân o c. Ông r c V nhXuân v ch a trong nhà, bà th y ng i tr tu i h c cao, mà l i thanh liêm chánh tr c, thì bàyêu m n kính ph c.

Nh ng ã th khí phách àn bà, bà Kinh không r t b c tánh ý thiên nhiên c a nu th t h c. Yêu m n tánh n t V nh Xuân, kính ph c tài c V nh Xuân, bà càng mu n V nh

Xuân c cao sang sung s ng, sung s ng h n m y th y khác h vúc v c, qu quào, hkhông có tài c b ng V nh Xuân, mà h có ti n nhi u, nhà t t, r i h lên m t l n ti ng,làm gai m t chát tai, khó ch u h t s c.

Ban u bà ch u khó v n ng cho V nh Xuân có m t c n nhà mà cho àng hoàng lài v y.

Mà m y n m nay bà c theo òn khuyên V nh Xuân ch u c i v ng bà ki m nhàgiàu có mà làm mai thì c ng t i v y.

Không ph i bà mu n V nh Xuân có nhà t t, có v giàu, ng bà có l i. Bà không có ýó, bà không tính ki m l i cho bà. Bà ch nong n giúp cho V nh Xuân h n ng i ta ng bà

th a mãn tình m n yêu kính ph c mà thôi.Khuyên gi i cho V nh Xuân ch u c i v r i làm mai cho V nh Xuân c i c C m

Nhung, bà Kinh h m nay h n h vui m ng, m ng xây d ng c cho V nh xuân m t c nhi v a r c r v a m êm, c ng nh vui làm c m t âm c cho con cháu i sau an

ng.i hôm nghe V nh Xuân than th v s v ch ng không c ng tâm hi p ý, thì bà

Kinh gi t mình. Cái nhà bà xây d ng xong r i sao l i nó c rung rinh ? V y bà ph i ch ngch i, s a ch a cho mau ng nó b n v ng tr m n m, không th s p c.

Sáng b a sau ông Kinh v i V nh Xuân i làm vi c, bà Kinh men men l i nhà bàng v n, th y cô C m Nhung ng i bu n hiu, bà nói.

- Có má cháu nhà hay không ?- Th a, không có. Má cháu m i i ra ngoài ch .- y thì cháu l i nhà dì ch i. Ng i chi có m t mình bu n xo ó. i cháu, l i ng

cho dì n i chuy n m t chút.Bà kêu thím T Cam mà d n, n u bà H ng v n i ch v có h i cô thông thì nói l i

nhà bà.Bà Kinh d t C m Nhung v nhà, bà bi u i th ng vô trong, ch b ván nh mà m i

ng i, bà ng i m t bên mà h i nh nh .- m nay dì th y cháu có s c bu n. T i sao v y ?- Th a, cháu có bu n âu.- ! s c m t bu n hiu, dì th y rõ ràng. Sao cháu l i gi u dì ? Có vi c chi không

a lòng cháu thì cháu ph i nói thi t cho dì bi t, ng dì li u mà làm cho cháu anvui ch .

m Nhung c n móng tay, ng i l ng thinh.Bà Kinh nói t p:- Dì làm mai, l i g n. Bà Ch g i g m cháu cho dì. Có vi c chi khó kh n, cháu c

cho dì hi u ng dì khuyên gi i cho v ch ng hòa thu n. Th y thông có nóing nh gì hay sao mà cháu bu n ?

- Th a, không có.- Ch H ng v n có nói gì hay không ?- Th a, kkông.- y ch sao mà bu n ?- i cháu v bên n y l nhà, l i không quen v i ai h t nên cháu không vui.

- Ch H ng v n d quá, dì th y b a nào ch c ng có cho cháu v bên nhà mà ch i.y thì còn bu n gì n a ?

m Nhung tr l i không c.Bà Kinh h i n a: “Hay là v bên nây cháu th y nhà c a ch t h p, b n không c

sung s ng nh bên nhà, nên cháu bu n, Ph i v y hay không ?”m Nhung c l ng thinh.

Bà Kinh ngó C m Nhung r i bà nói: “N y cháu, th y thông là con nhà nghèo. Có li g cháu, bà Ch có nói tr c cho cháu bi t ch . Th y nghèo mà th y có thanh danh l n

m cháu à, ng i giàu sang u kiêng n th y ch không ph i ch i âu. Th y h c gi i, ngthông ngôn cho quan l n, th y có oai quy n th l c, th y mu n ai s ng thì s ng, mu n ai ch tthì ch t, b i v y t ng làng s th y khi p vía. Nh ng th y là ng i có o c, ham nh nngh a, th y c u ng i, ch không bao gi h i ng i. Th y l i ngay th ng, nên không v ai, màth y còn thanh liêm, nên không thèm th c a ai m t ng xu, m t c c b c. Ai t i nhà tính lolót th y i i không k p, n u ng nói rán th y h m kêu lính b t. T i nh v y nên h m naycháu v bên nây, cháu không th y ai dám t i nhà h t. Mà c ng t i nh v y nên th y ch unghèo, th y nhà x u, ch H ng v n gói bánh ú mà bán. Cái nghèo c a th y thông quí giá

m a cháu. Giàu m y m i mu n i th y không thèm i âu. T i cái nghèo ó nên thiên m i th ng yêu, kính ph c. Vây cháu ng th y ch ng nghèo mà bu n, vì ch ng cháu

không thèm dùng cách nhu c nh tàn b o mà làm giàu, ch không ph i b t tài hay là kh d inên ph i ch u nghèo âu. T i cái nghèo ó nên bà Ch ái m m i g cháu. Cháu c ng ich ng nh v y dì t ng cháu có ph c l m. Cháu i ra, cháu x ng là v c a th y thôngXuân, thì tr già u k nh m n, k nh m n th t tình, ch không ph i tr c m t làm b k nh

n r i sau l ng h xì xào, h r a lén.Bà Kinh th y C m Nhung ch m ch lóng tai mà nghe, bà bèn nói thêm : “Vì dì th ng

cháu, l i bà Ch có g i g m, nên dì ph i th l gia o c a th y thông cho cháu rõ. Nh cháukhông tin thì cháu v b n h i má cháu coi ph i nh v y hay không. M y n m nay th y thông

m t bên dì, êm nào th y c ng hòa n, làm thi ch i v i ông Kinh. Dì bi t rõ tánh tình th ym. Thu nay th y không ch u ngó àn bà con gái. Th y lo h c thêm không mu n c i v .

Th y bà già th y l n tu i r i, bà than th không bi t làm sao có chút cháu n i mà n ng nhng i ta, dì v i ông Kinh nói cách, th y m i xiêu lòng mà ch u c i v ó. Còn m t u

y n a, dì ph i nói cho cháu bi t. Th y thông v i m chí hi u. V y cháu ph i l u tâmchi u chu ng ch H ng v n, ng có th t l v i ch mà th y thông th y phi n. Dì c mongcháu hi u rõ m i vi c r i thì cháu vui ch ng bu n n a”.

Cô C m Nhung nói:- Nhà má cháu r ng rãi, mà ch có má cháu v i hai v ch ng anh Ba cháu . Ý má

cháu mu n v ch ng cháu v b n mà cho vui. Má cháu bi u cháu h i th th ythông coi th y b ng lòng hay không.

- Cháu h i hay ch a ?- Th a, ch a.- Cháu ng h i. N u má cháu mu n nh v y thì cho má cháu nói.- Dì nh m coi th y ch u v b n mà hay không ?- Dì dám gói ch c không bao gi th y ch u r i m mà i ch khác.- ây ó c ng g n mà.- Áy, mà không khi nào th y chiu i âu. Cháu không tin thì xin v i má cháu h i

th th y mà coi. R nào ch r ó không ph i th y nhà t t mà ham âu cháu.- Th a bà, v y ch ham gi ng gì ?- Ham nhàn, ham ngh a.Cô C m Nhung c i.Bà H ng v n i ch v , bà l i nhà bà Kinh mà ki m dâu. Nói chuy n ch i m t chút

i m con d t nhau v .

Bu i chi u bà Kinh s a so n, tính i qua Ch C ng th m bà Ch Thi u và nóichuy n nh l i ông Kinh n. Bà m i l y áo ra thì th y cô C m Nhung kêu xe kéo mà i. Bàbi t cô th m m , nên bà ình l i, ý mu n cho cô C m Nhung h c nh ng l i bà nói h i s m

i cho ba già cô nghe r i bà s qua sau.Thi t qu , sáng b a sau bà Kinh qua th m bà Ch , bà v a ng i, thì bà Ch li n cám n

nh ng l i d y C m Nhung.Bà Kinh c i mà h i:- Cháu v bên nây nó có thu t cho bà nghe nh ng chuy n tôi nói v i nó hay sao ?- Nó có thu t h t. Bà g n, bà ch d n cho nó hi u m i vi c bên nhà ch ng nh

y, tôi cám n h t s c.- Tôi làm mai, tôi ph i ch m nom cho v ch ng hòa thu n v i nhau. H m nay tôi

th y cháu có s c bu n. Tôi h i nó t i sao mà bu n. Nó không ch u nói thi t v i tôi.Tôi nghi nó th y nhà ch ng nghèo nên nó không vui. Tôi m i nói cho nó hi u cáinghèo c a th y thông Xuân quí l m ch không ph i hèn. T i cái nghèo ó mà

c thiên h kính tr ng. Mà c ng vì ái m cái nghèo ó nên bà m i g cháu.- Thi t con C m Nhung còn kh quá, nó không th y xa nh mình. Nó thu nay n

sung s ng quen r i. Nay v ch ng nó không còn sung s ng nh v y n a, rên nóbu n ch có gì âu. H m nay nó nói v i tôi m y l n, nó mu n v ch ng nó v bênnây mà . Tôi nói không c. Ch ng nó không ch u âu nhà nói th t công.

- Nói không c âu. Cháu có v th m, bà rán c t ngh a cho cháu hi u. Có ch ngnh v y, m i ngày c v bên nây ch i hoài, v y thì thôi còn bu n gi ng gì.

- a nào nó v tôi c ng khuyên nó luôn luôn, tôi bi u ng th y ng i nghèo màkhinh khi ph i chi u chu ng, ph i cung kính m ch ng, ph i gi cho tr n o làmdâu.

- Ch H ng v n d l m, ch có g t gao gì âu. H th y thông i làm vi c, ch th y cháu bu n, thì ch bi u ch y v bên nây ch i. M ch ng d nh v y còn bu n gìa. Có th y thông thì h i khó m t chút. Th y khó là khó cái n y: cái nào ph i, cái

nào qu y, th y nghe tho ng qua thì th y bi t li n. Nh ng th y t p tánh tr m t nh,ôn hòa, nên bi t thì th y b ng, không ch u nói ra. Mà s n tánh ngay th ng, hquá b ng th y, nên th y ph i nói, thì th y nó h n hòi, không v ai h t. Ng i ta sth y t i cái ó.

- Nó khó nh v y hay sao ?- Khó nh v y. H i m i i l i ây th y u trong nhà tôi, th y nói v i ông Kinh

ng i th y quy t l y b n ch “Thanh cao chánh tr c” mà x s . Thi t trótm sáu n m nay th y m t bên tôi, v ch ng tôi th y th y nghinh nh n ti p v t

không bao gi th y xa b n ch ó. Thanh liêm ngay th ng luôn luôn, không nhn, không th p hèn, không s ai, không b ai. B i v y ng i nào không úng n

thì kiêng n th y l m, m c d u ai làm qu y m c ai, th y không thèm nói t i.- i ph i v tình nhau m i vui, ch g t quá không k ai h t, thì làm sao mà thân

thi t v i nhau cho c.- Th y th ng nói làm vi c gì hay i v i ai th y c ng do l ph i mà c x . Ai

th ng th y không c n, mà ai gi n th y c ng không k .- Nói nh v y sao c. Ví nh bà con trong thân r i ro b chuy n gì, nó c ng

không v tình mà giúp n a sao.- Tr ng h p ó tôi ch a nghe th y nói t i, b i vì th y m i c i v ây ch th y

c gác Gò Công, th y có bà con x n y âu.- âu c ng v y, h lâu r i thì gieo tình gây ngh a, t nhiên ph i vì tình, vì ngh a,

ch bình th ng thì t t , ch ng ng i có chuy n thì tr m t ngó l , n nh v ycoi sao c.

- Th y th ng nói th y giúp ng i, ch không bao gi th y h i ng i. N u ai ph imà r i ro b tai n n thì th y c u ch , ng i d ng th y còn c u hu ng chi là bà con.

- Còn nh bà con l làm qu y r i b h a nó c u hay không ?- Cái ó tôi không hi u. Tôi ch a nghe th y nói chuy n nh v y.- Ph n tôi góa b a, l i nhà có ru ng, có v n, nên hay có chuy n n y, chuy n kia

i tá n, tá th . Hai th ng con trai tôi không bi t nói ti ng Tây. Con Hai tôi cóch ng th y giáo, nó không hi u pháp lu t, l i trên Sai gòn. Tôi nong n g con

m Nhung cho V nh Xuân thi t tôi có ý nh c y th y thông h c gi i, có oai, cóth , ng trong nhà có vi c chi thì lo l ng giùm cho tôi. N u tôi ho c bà con trongdòng h có vi c chi mà ch ng con C m Nhung c ng ngó l không ch u giúp, thìcòn gì âu mà k .

Bà Kinh th y thâm tâm c a bà Ch r i thì bà không c vui, nh ng b ngoài bà ph irán làm vui, nên bà c i ngã ng n mà nói: “Nói chuy n mà ch i, ch n u nhà bà có chuy nmà th y thông làm l , th y không ti p giúp, thì s p tr i l t còn gì. Bà lo chuy n ó làmchi”.

Bà Ch c ng c i r i b t qua chuy n khác mà nói.Bà Kinh v , bà s V nh Xuân bu n, nên không dám em câu chuy n c a bà Ch mà

thu t l i cho V nh Xuân nghe. Nh ng bà th th h c v i ông Kinh, nói C m Nhung bu n là vìth y nhà ch ng nghèo, nên cô mu n v ch ng v bên nhà bà Ch mà cho sung s ng; cònbà Ch ã ló uôi bà nong n g C m Nhung cho V nh Xuân, c tâm l i d ng tài h c v iquy n th c a th y, ch không ph i ái m o c, tánh tình chi h t.

Ông Kinh nghe nh v y thì ông châu mày mà nói: “Nhà giàu u óc c a h gi ngnhau h t th y, làm vi c gì c ng v y, ngoài mi ng thì h nói nhân ngh a nghe êm tai l m, màtrong b ng thì h tính ph i có l i cho h , h yêu ti n b c, ch có bi t yêu th gì khác âu.Tâm chí hai bên khác nhau xa quá, tôi s không b n. Mà thôi, m y v c ó không nên choth y thông bi t làm chi. Mình bi t thì b ng, i có x y ra vi c chi b t hòa r i mình skhuyên gi i”.

Chi u th b y C m Nhung i bên Ch C v , cô th a cho bà H ng v n hay và nóitr c m t V nh Xuân r ng bà Ch nh n sáng chúa nh t c hai v ch ng cô qua b n ch i và n c m tr a t i x mát s v .

Bà H ng v n nghe nh v y thì nói: “Chúa nh t r nh, hai con qua b n ch i và nn cho ch vui”.

nh Xuân không có lý gì mà t ch i, nên sáng chúa nh t thay r i thì có xe cao xuqua: v ch ng lên xe mà i qua Ch C .

c vô nhà, V nh Xuân th y anh v là Ba Khai, ng ng i t i phòng ti p khách mànói chuy n v i chú v là H ng Thân Qu , cùng m t ng i n a, V nh Xuân không bi t là ai.

ba ng i u ng d y mà chào. Vành Xuân áp l , r i i th ng vô trong nhà mà trìnhdi n v i má v .

Bà Ch m ng r h i th m s c kh e c a ch sui r i nói: May quá, b a nay có chúi con i ch , chú ghé th m má, r i l i có th ng Hai Th ng bên B n Tranh nó qua th m

a. Má nói b a nay chúa nh t có v ch ng con v ch i. Má c m hai ng i l í n c m chovui, Th ng thông ra nói chuy n ch i v i chú M i i con. Không m y khi có chú cháu c

p nhau. Còn th ng Hai bên B n Tranh ó, nó là cháu c a má, v n c a nó giáp ranh v in th ng T b n.

nh Xuân tr ra phòng khách.Ba Khai m i ng i m t bên, c u rót n c trà ép u ng, h i th m lúc n y làm vi c khó

t th nào.nh Xuân h i H ng Thân Qu mùa n y vùng Ch G o n m nay trúng mùa hay th t,

lúa bán có giá hay không, r i l i h i Hai Th ng i qua ây b ng cách nào, i thuy n hay là ixe, ng b t t hay x u.

Ba bà con th y th y thông V nh Xuân vui v , chi u c n m i ng i thì h t s t sè áing i nh h i m i g p.

Th a tình c m ng n ng nàn, c u Ba Khai m i nói v i V nh Xuân:

- Theo l i chú M i nói chuy n h i nãy, thì làng Bình Phan l n nào c H ng ch c c ng c phe ng c a h , không k lu t phép gì h t d ng N m à. Nh h i

tr c chú M i làm H ng Hào hai n m r i, khuy t ch c Thôn Tr ng, tnh ên nh c chú lên ch c ó m i ph i. H v ông C , h c con ng làm ThônTr ng m c d u ch a làm ch c H ng Hào. Còn chú M i thì h a chú lênch c H ng Thân. Mãn ba n m r i, s p c Thôn Tr ng n a, chú M i mu n tr

i ch c ó, coi b H i T không ch u, h bàn so n c con H ng S , b r i chúi n a. H làm nh v y thì c chú M i quá. D ng N m ngh coi ph i làm

sao, ch h hi p bà con mình quá.- Theo T ng lý qui u thì vô H i T ph i làm H ng hào hai n m r i lên Thôn

Tr ng. Nh ng Thôn Tr ng có thâu xu t, t nhiên ph gi công nho trong t ,i v y ph i l a th hào v t l c m i c làm Thôn T ng. Chú M i có v n

ru ng hay không ?- Chú ng b n chút nh, không t i hai m u.- Có l H i T s chú r i ro thâm th ng chú không s c th ng, nên không dám

chú.- Con ông C có ng b n m u nào âu. Bây gi con H ng S c ng v y.- Ch c ông c v i Hu ng S có làm t b o ki t, h con có thâm th ng thì cha

th ng.- u mu n có ng i b o ki t thì chú m i có ông già chú c ng s c b o ki t cho

chú làm Thôn Tr ng vây. D ng ph i giúp giùm, ch ng i ta h p chú hoàithì t i nghi p chú quá.

- H ng ch c thu c quy n c a H i T , tôi làm sao mà giúp c.- ng kêu th y Cai d ng d n ph i c chú làm Thôn Tr ng thì h h t dám l n

n.- Làm nh v y g i là l ng quy n. Ph m lu t hình, ch không ph i d âu.- kiêng d ng quá, ai dám nói gì mà s . D ng làm n giùm cho chú M i, k o

khi chú quá.- coi. N u h hi p thì tôi can thi p. Còn nh h làm theo lu t thì tôi không th

nói c.- Còn anh Hai ây, nh b ng i ta l n ranh t, nh c ng mu n h i th m d ng coi

bây gi ph i làm sao. Chuy n c a anh sao âu anh nói cho d ng N m nghe r ing d y cho.

Hai Th ng m i nói: “V n c a tôi m t bên thì giáp v i v n c a dì ây, bây gi chú Thông ó, còn bên kia thì giáp v i v n c a tên u. Ranh hai bên u có khai m ng

rành r . Thu nay v n ai n y n, không ai cãi l y ranh r p gì h t. N m ngoái tên u Ch t. tên u bán s v n cho tên Thân. Tên Thân v ó m y tháng r i qu th n gì xúi gi c

nó không bi t, mà khi không nó làm n th a v i làng, nó nói tôi l n ranh v n c a nó. Anhnó làm H ng Qu n trong làng, nên ch p n ng tra xét. H ng Qu n n o m t ti n

n tên Thân, c ng o luôn m t ti n v n c a tôi n a, r i nói tôi l n qua v n c a tên thânn hai th c, x tôi ph i tr l i cho tên Thân và giao m t hàng d a c a tôi tr ng trên ph nt tôi l n ó. Làng x nh v y thì c tôi quá. D a tôi tr ng ã chín, m i n m r i, còn tên

Thân m i mua v n h i n m ngoái ây. Tôi l n ranh c a tên Thân làm sao c. Tôi khôngch u giao gì h t. H ng Qu n h m gi i Tòa cho tôi tù. Tôi s quá, không bi t chuy n nh

y tôi có t i hay không ? Nghe nói d ng N m gi i l m, d ng thông pháp lu t h t th y.y xin d ng làm n d y cho tôi bi t coi tôi ph i giao hàng d a cho tên Thân theo l i

ng Qu n x , hay là không nên giao ?”.nh Xuân h i:

- Thu nay ru ng v n trong làng có quan Kinh Lý c a nhà n c sai xu ng o haych a ?

- Ch a có, thu nay tôi không th y ai o t h t.

- i tên Thân mua s v n c a tên u, tên Thân có m n Kinh lý o r i m ilàm gi y mua hay không ?

- Th a, không có.- y thì anh ng giao gì h t.- Tôi s H ng Qu n nói tôi không tuân l nh làng r i b t tôi mà gi i tòa.- Không phép. L n ranh t thu c v h ch không ph i vi c hình mà gi i Tòa. Vi c

t v t trong làng, H ng Ch c cho phép x , nh ng x theo cách hòa gi i v y thôi.u tiên cáo ho c b cáo, àng nào không b ng lòng l i c a làng phân thì àng kia

ph i vào n t i Tòa H mà ki n. Làng không còn quy n hòa gi i n a, ph i iTòa H lên án phân àng nào ph i, àng nào qu y r i H ng Hào tuân theo án ómà thi hành.

- Nh ng H ng Qu n rúng ép b t tôi mà giam r i làm sao ?- Anh c i mà cho H ng Qu n giam. Ch ng h th anh ra, anh làm n a ra

quan Bi n Lý mà ki n v t i giam trái pháp lu t.- Ki n lên quan Tham Bi n c hôn ?- Không c, vì t i giam trái phép thu c v lu t hình, ph i Tòa Án lên án ph t tù,

ho c ph t v r i bên Tòa B m i chi u án ó mà cách ch c.u Ba Khai nghe c t ngh a rành r , c u khoái quá. C u khuyên Hai Th ng v bi u tên

Thân mu n nói Th ng l n ranh thì ra Tòa mà ki n, ch ng nào có án Tòa r i s giao. N ung Qu n làm ngang b t giam thì ra cho hay r i V nh Xuân ch cách cho mà ki n H ng

Qu n.nh Xuân b c ra v n hoa th c sân, i th ng th ng xem hoa ch i.nh Xuân i d o m t h i tr vô nhà th y bà m v ng ng i t i phòng khách nói

chuy n v i Ba Khai, Hai Th ng và H ng Thân Qu , ch khách th y u h n h , vui c i.Bà Ch Thi u bi u V nh Xuân ng i và bà h i:- Th ng Ba nó s a so n v n hoa nh v y, con coi c hay không ?- Th a v n hoa tr ng th hoa trong x v y thôi. X mình nóng n c, m i n m

a d m d n 6 tháng, r i n ng chang chang n 6 tháng, b i v y hoa không tht c. Ph i x ôn i hoa m i t t c, b i v y có th hoa tr ng mình thì

nó còi c c, tr bông nh xíu. Có th h ng ph i tr i l nh nó n i tr bông, tr ng xmình vun phân t i n c thì nó s ng, nhánh lá sum sê, góc b ng c ng cái, màkhông ra bông c.

- Nó tr ng bông trang, bông b p, n ngày, tý ng , là bông trong x , ch làm sao màcó th l . G n T t nó m i ng v n th , móng tay, m ng gà.

- Th a, tr ng hoa s a ki ng, p hòn non, là nh ng thú ch i c a ng i x a ch ing gi i trí. M i th ch i ó u có m t u riêng. Con nghe nói nh v y mà

con m c làm vi c ng nuôi s ng, con không r nh mà n m m y th gi i trí ó.- Ph i con v bên nây con coi tr ng hoa, s a ki ng mà ch i cho vui. Anh Ba con

nó không hi u cách tr ng hoa ph i tr ng th gì xem cho p. Còn m y ch u ki ngó là c a cha con h i tr c l i. Anh Ba con t i n c vô phân cho s ng v y

thôi, nó không bi t u n, không bi t s a, nên cây lên lùm tùm, coi không c. Con bên nây thì anh Ba con nó giao v n hoa ó cho con. Con mu n s a th nào t

ý con.- Th a con v bên nây không c. i làm vi c xa quá.- Nhà có xe. i làm thì xe a i. G n tan h u thì xe qua r c v . Má mua thêm m t

con ng a n a thay i mà i. Hay là con mu n i xe kéo, thì má s mua chot chi c, r i m n m t a nó a r c con.

- Th a, không c âu, có l nào con b má con b n m t mình mà v bên nâyc.

- Có b bê gì âu. M i b a i tàm vi c, con ghé th m ch m t lát. Con bên ó chph i to c m n c, c c ch quá. Con v bên nây thì ch kh e h n.

- Th a, không th c. Con không phép r i má con.- Con C m Nhung nó nói b n bu n quá, nên nó mu n v bên nây . Nhà bên nây

ng minh mông. N u con ch u v bên nây thì d n anh Ba, ch Ba con khúcbên tay trái, má gi a, h t khúc tay m t cho v ch ng con. Má d n cho m tphòng ng , m t phòng ti p khách và n m ch i. Có khách ông thì ti p phòngkhách l n ây, thi u gì ch .

nh Xuân không tr l i n a.Bà Ch nh n th y bà càng khuyên d thì V nh Xuân càng bu n thêm, bà không mu n

nói n a, tính th ng th ng r i s l p th khác mà d .Bà i vô trong.Ba Khai h i: “D ng N m h c n v i ông Kinh ph i hôn D ng Nãm ?”.- Ph i.- ng m i h c có m y n m mà ng i ta n d ng n hay l m, n b n,

ch c nh p, ngón t i.- nói quá áng. Tôi n v a c, sao dám sánh v i m y tay nhà ngh .- Ng i ta khen d ng gi i l m, ch i hay là làm th gì c ng h n thiên h .- Anh ch ng nên nói nh v y. Tôi c ng nh ng i ta, có gi i h n ai âu.

m Nhung ra m i vô n c m, bà Ch m i nói v i V nh Xuân:- Ch Hai con g i th nó nói nó b nh. Má tính mai má i Sài Gòn th m nó và ch i

vài b a. Má mu n em C m Nhung theo. Con cho C m Nhung i v i má haykhông con ?

- Th a, c ch . nhà có làm gì. Ch ng nào má i thì v con qua i v i má.- i xe khuya l p ch p l m. i chuy n 4 gi m y ti n h n, v y C m Nhung s a

so n r i tr a mai qua ây i v i má nghe hôn con.n c m r i, H ng Thân Qu v i Hái Th ng t mà v tr c.

ch ng V nh Xuân ch i n x mát xe m i a v .

(18) III

Chi u th hai, cô C m Nhung i Sài gòn v i bà Ch i th m ch là cô Hai Bình.i n c m r i, V nh Xuân l i nhà ông Kinh L ng ch i.

Th y b c vô thì bà Kinh h i:- Nghe nói cô thông i Sài gòn ph i hôn th y thông ?- Th a ph i. i v i bà gia tôi lên th m ch Hai tôi b nh.- i ch ng nào v ?- Bà gia tôi nói ch i vài b a.- Ng i u ng n c th y thông. Hôm qua hai ông bà qua Ch C ch i t i chi u m i

, ch c bà Ch vui l m h ?- Th a, vui. Mà v b n b v tôi c ng vui n a.- Tôi d ý d ng nh bà Ch mu n v ch ng th y v b n mà .- Bà gia tôi mu n là t i v tôi bày t. Bây gi tôi hi u bên v tôi bu n là t i tôi

nghèo, nhà c a không sang tr ng, n không sung s ng.Ông Kinh tr n m t là h i:- i sao th y hi u c ?Hôm qua v b n, bà gia tôi m u nói chuy n ó. Ban u bà nói tôi a thú phong

u, ch chi tôi v b n mà , r i tôi coi t ch c v n hoa l i cho p và u n s a ki ng chotrúng u ng th ng th c cho vui. Tôi nói b n i làm vi c xa. Bà nói có xe a r c. Tôiph i th a thi t tôi không th b m mà i ch khác c. Tôi nói ngay ra nh v y mà bà giatôi không hi u, c theo nài n hoài. Bà nói m i b a i làm vi c tôi ghé th m c, ch âu có

bê. Hu ng chi v bên Ch C má tôi kh i lo c m n c cho v ch ng tôi, thì m tôi ckh e. Nghe lý lu n nh v y, tôi bu n tôi không thèm cãi n a. Bà gia tôi m i nói cho tôi nghecách bà s p t ch cho v ch ng tôi r ng rãi thong th , sung s ng. Bà nói thi t r ng v tôi

bên nây nó bu n vì ch t h p khó ch u, nên nó m i mu n v v i bà gia tôi. T i nh vâynên tôi m i bi t v tôi bu n là vì nhà tôi nghèo nên nó chê. nó không mu n , nó xúi bà giatôi xay chuy n mà phân r m con tôi. V tôi thi u hi u h nh nên m i xúi nh v y. Còn m

tôi thi u thông minh nên m i nói v i tôi; tôi mu n cho c m con u không dè bàychuy n ó n u tôi ch u thì tôi m t h t danh d mà l i l i o làm con n a. Hôm qua tôi d nlòng, tôi không n nói ho ch to t ra cho m con hi u; nh ng tôi bu n quá, bu n th y nhà giàucó, không hi u sao là th p, sao là cao, h ch bi t cái vui v t ch t, h không dè có cái vui tinhth n, có cái vui o ngh a, d u h có b c tri u, b c c, h c ng không mua c.

Bà Kinh h i:- y mà b a h m cô nói v i tôi r ng bà Ch mu n cho v ch ng th y v b n ,

nên xúi cô nói v i th y, nh ng cô không dám nói. Tôi c n, tôi bi u cô ng nói. Vìtôi bi t không bao gi th y ch u. Tôi có nói n u bà Ch mu n nh v y thì nên cho bà nói v i th y. Hôm tôi qua th m, bà Ch có d chuy n ó nói v i tôi. Tôi

ng thinh, tôi t ng b hi u ý tôi không mu n nghe chuy n ó là chuy n khôngnên nói. Ai dè hôm qua bà l i nói v i th y.

- Ng i có ti n h t ng ai c ng mê ng ti n c a h h t. H h em ti n ra mànhem them thì h mua c t t c m i ng i, ho x m i d t i âu, ng i ta c ngph i thco h . Tôi càng th y nh n tình, tôi càng chán mùi i. Bây gi tôi hi u rõ

i. M y n m. nay ông bà th ng nói nhà giàu nào c ng mu n g con cho tôi. Hmu n g con, h bày t nói ái m tài c, ham mu n ngh a nhân, k nh ph c thanhkhi t c a tôi. H nói dóc. H mu n g con cho tôi là vì h th y tôi bi t nói ti ngTây, tôi ng thông ngôn cho quan l n, h tin c y oai th c a tôi mà làm l i íchcho h , h mu n tôi binh v c, lo l ng m i vi c tr ng nhà và trong vòng bà con c a

. Rõ ràng hôm qua m i tôi n c m, tôi qua n nhà thì ã có hai ng i bà conch c s n, m t ng òì c y tôi nói v Cai T ng ng cho làm Thôn Tr ng, còn m tng i ng ki n th a v tranh t nên c y tôi ch giùm cho h bi t ph i làm sao

cho ng ki n. Tôi không h i l , mà b a nay bi u tôi giúp vi c n y, ngày mai xintôi lo vi c kia, thì c c trí tôi quá, l i t h n h i l n a.

- Hôm qua th y có ch u giúp hai ng i ó hay là th y kháng c ?Tôi m i ng i thu t chuy n cho tôi nghc. Tôi nh n th y hai ng i d ng nh b

hi p áp, nên tôi nói tôi coi l i, ch không h a gì h t. N u th t hai ng i b hi p, thì tôi sbinh v c, binh v c ng i thi t thà b hi p, ch không ph i binh v c ng i bà con bên v , Cònnh h không có lý mà m n c y tôi làm cho h c vi c, tôi nói thi t d u bà gia tôi i n a,tôi c ng không th binh c, ch ng lu n là bà con bên v .

Ông Kinh th dài mà nói:- Th tình v y ch sao. H c r có oai quy n thì h c y th mà th l i, ho c

húng hi p.- y thì h khinh r chú r quá.- Không ph i khinh r . H quí tr ng, h chi u chu ng l m ch , chi u chu ng ng

sai khi n cho d , ng h b t làm m i cho h .- Tôi nói thi t, d u h khinh r tôi c ng ít gi n. Tôi phi n là phi n v tôi mu n r i

bà già v tôi bi u tôi v b n mà ó. Sao l i dám xúi tôi ph i th t hi u v i má tôi?Sao l i n bi u tôi ph i b m i theo v ng n cho cao sang, sung s ng ?Ng i hèn quá, có ti n b c mà không có nhân ngh a. Tôi không th th ng yêukính tr ng c.

- i thi u h c nên không hi u o ngh a, không bi t qu y ph i. th ng th ngth y d y d cô thông, ch cao th p cho cô bi t, gi n làm chi.

- hôm qua n nay tôi gi u bi t, tôi không dám nói cbo má tôi hay.- Nói làm chi. Th y không ch u thì thôi. Ch chi th y ch u v b n mà thì m i nói

ch .- Tôi không dám nói, là vì tôi bi t má tôi hay má tôi bu n l m. Má tôi ch ng kh i

nh cô Cúc H ng h i tr c, r i so sánh v i nàng dâu sang tr ng bây gi Cúcng h i tr c ng i bán hàng ngoài ch , con nhà buôn bán, tuy có ti n song

không ph i giàu sang, xinh p nh C m Nhung. Cô h a h n cu c tr m n m v itôi, lén nhà h a h n, nên má tôi không hay chi h t. Tôi i h c. Má tôi trong m tchòi lá làm bánh m i b a b ng ra ch ng i bán ng ki m l i mà nh t. Th màCúc H ng ch a ph i là dâu chánh th c, cô th ng tôi r i cô c ng th ng luônmá tôi. Tôi i h c, cô nhà th y má tôi rách r i, cô ng lòng, cô mua m t vócxuy n r i c y ch Hai T em cho má tôi, d n ch nói c a ch mua cho ch ngnói c a cô, vì cô s ti ng th phi nhi u chuy n.

nh Xuân nh c chuy n cách tám chín n m tr c, mà nh c l i ây th y xúc ng quánên ch y tr c m t.

Th y ng p ng ng lau n c m t r i nói ti p: “M t vóc xuy n giá áng m y ng b c,không ph i là nhi u nh ng cách d ng tâm quí báu vô giá, nó làm cho ng i ta ph i c m tình

n ngh a c i không th quên c. ã v y mà cái ngày Cúc H ng ph i quyên sanh chotr n ngh a v i tôi, cô lo cho tôi v sau, mà cô c ng không quên má tôi. Cô mua mà g i l i chomá tôi m t qu n lãnh v i m t áo xuy n n a, cô còn c y chi Hai T giúp giùm má tôi tronglúc tôi m c i h c. Ch ng Cúc H ng ch t r i, má tôi hay vi c y, má tôi c m xúc quá nênkhóc mà than nh v y: “Cúc H ng ch a c làm dâu má, mà i v i má nó bi t hi ungh a, ã bi t kính m n má, ã lo cho má. Nó l i ch t m t. Thôi, ngày sau má có c i con dâunào khác, má c ng không ch c nó bi t th ng má nh con Cúc H ng”. ã v y mà còn vi c

y làm cho má tôi c m ngh a không th quên cô Cúc H ng c. N m tôi h c xong r i, tôithi u ký l c, Cúc H ng cho tôi chiêm bao th y cô v t giã tôi ng i u thai. Cô nóiDiêm V ng cho phép cô hu n u thai ba n m ng vong h n cô theo phò h cho tôi h c

n cùng. H n k ã mãn r i. Cô không c phép thco tôi n a. V ch ng n u thi t có c nduyên v i nhau thì ki p khác s sum hi p. Cô c n d n tôi h i làm vi c thì ph i c i v ngcó ng i lo c m n c, áo qu n cho tôi và ph c s má tôi. Tôi ch ng nên tl ng nh , ch i

cô mà không ch u c i v , b i vì thu nay m c c kh lung l m, bây gi m ã già r i, nênt m i. Tôi ph i nuôi l i m tôi cho m ngh , không nên b t m lo c m n c cho tôi n a.

Ông bà ngh coi, h n ma mà còn bi t th ng má tôi, bi t lo cho má tôi t ng chút nh v y.Bây gi má tôi có con dâu giàu có, sang tr ng, má tôi lo c m n c cho tôi và cho nó; nó n

i n m ch i ho c v th m nhà, mà nó ch a v a lòng, còn mu n tôi ph i b m theo v i nócho sung s ng, má tôi c c kh , qu nh hiu m c k . N u tôi nói vi c n y cho má tôi hay, mátôi nh l i tánh tình c a Cúc H ng, r i ngh t i ý t c a con dâu bây gi , thì làm sao mà yêucô C m Nhung n y cho c. Con dâu ã không k n m ch ng r i m ch ng khôngth ng con dâu, thì còn gì tình m con. Mà n u tình m con ã không n ng nàn thì tình vch ng làm sao mà b n v ng cho c, ph i r i rã, ho c s m, ho c mu n, ho c âm th m, ho c

ng b ng”.Ông Kinh ch n nói: “Cô thông mu n th y v b n mà , th y không ch u thì thôi. Th y

ch ng nên cho bà ch hay. Cho hay thì bu n, ch không có ích gì”.Bà Kinh ti p nói: “B a tôi m i cô C m Nhung l i ây, tôi có c t ngh a ph i qu y cho

cô nghe, ng cô h t bu n. Tôi nói dài l m. Tôi nói cho cô bi t th y thông là ng i th m chíhi u. Tôi n ph i cung kính ch H ng v n, ph i chi u chu ng, ph i ph c s ch , ng cólàm cho ch bu n. Tôi d n tr c mà vì cô C m Nhung kh quá, l i thêm bà Ch vô ý, nênth y thông m i phi n. Thôi, xin th y thông ng bu n. cô c m Nhung v r i tôi s ch cáiqu y c a cô cho cô hi u. Cô còn nh , th ng th ng mình d y cô, m t ít lâu ch c cô s hi u ongh a r i không làm l i nh v y n a”.

nh Xuân nói: “Tôi bi t tôi không th c i v nào mà nó bi t th ng má tôi nh Cúcng, b i v y m y n m nay tôi không ch u c i v , m c d u Cúc H ng có c n d n. Mà

má tôi c ng bi t nh v y nên không mu n ép tôi. N m nay má tôi già nên lo ngày sau khôngng i ph ng t . Tôi th y má tôi bu n nên tôi ph i vâng l i c i v cho má tôi vui lòng. Có lông bà còn nh . B a ông Kinh d t tôi i coi v , ch ng v bà h i tôi ành hay không. Tôi d

r i nói không mu n là vì nhà giàu mà cô n p l i nh tu i. Tôi k m y iêu ó là vì nókhông h p v i o v hi n, dâu th o. Bây gi rõ ràng không h p ó. Ông bà th y ch a ? Theoý tôi h th y mòi không hi p ý ng tâm thì rã tr c ng ai i ng n y t t h n là eo i

i ph i ch u cái bu n sau n ng n , có khi au n”.Ông Kinh nói: “Ý ! Th y ngh chuy n gì k c c v y ? M i khác ý nhau chút nh,

ch a cãi l y, r y rà, có gì âu mà tính vi c r i rã. Th y ng ngh nh v y không nên. Th y v ch ng tôi c t ngh a cho bà Ch v i cô C m Nhung hi u, ng ng có mu n chuy n

qu y nh v y n a thì thôi. C m Nhung nh tu i nên còn kh . Th ng th ng d y d cô, r i công có th tr nên ng i v hi n, ng i dâu th o nh ng í ta v y ch ”.

nh Xuân m m mi ng, rùn vai, t ý không tin r i b c l i l y cây n kìm v a lêndây v a ngâm:

i áng chán hay không áng chán ?Gióng dây n xin h i b n tri âm.

Ông Kinh c i. Ông c ng l y cây tranh lên dây mà hòa v i V nh Xuân.Bà Kinh b ng bình vô trong mà ch m t bình trà m i cho hai ng i n r i có s n trà

mà gi i khát. Hu n Trai i h ng mát, tình c c nghe có ti ng n hòa réo r t, c ghé vô. Ông

Kinh v i V nh Xuân m ng r m i ng i cùng nhau u ng vài chung trà ngon, r i c Hu n Traixuy tiêu h a thêm v i hai b n, gây ra m t d h i âm nh c du d ng mà tao nhã, nhàn l c màhùng hào, n ng cang n ng nhu, càng nghe càng say s a mê m n. Cu c hòa n kéo dài n 11gi khuya, ch khách n m t u ng trà m t hi p n a r i phân tay mà ngh .

Bà ch Thi u nói i Sài gòn th m cô hai Bình và ch i vài b a mà n n m b a côm Nhung m i v bên ch ng. Tuy bà H ng v n v i V nh Xuân h i t i sao cô ch i lâu dy, song v a b c vô nhà thì t nhiên cô nói t ng ch Hai cô au s s a, ai dè ch au banng quá, lên t i th y ch n m mê man, không n u ng c. Hai m con cô ph i ng ki m

th y h t thu c cho cô Hai Bình u ng, nên t i n m b a, b nh gi m nhi u nên m i v c.

Bà Kinh nghe nh v y bèn r bà H ng v n i th m bà Ch , bà nói r ng làm sui m tnhà bi t ra c h , nghe con gái l n c a bà Ch au nhi u mà mình không i th m thì té ramình vô tình. Bà H ng v n s t s ng ch u i.

Sáng b a sau, i ông Kinh v i V nh Xuân i làm r i, bà Kinh v i bà H ng v n s aso n i Ch C , Hai bà bi u cô C m Nhung i theo cho vui.

Bà Ch Thi u n ng r ti p khách. Bà Kinh mau m n nói:- Nghe cháu i Sài gòn v i bà v nói cô Hai b nh lên hai ch em tôi qua th m m t

chút ng h i coi b a nay cô Hai thi t m nh hay ch a ?- Cám n hai bà. B a nay nó khá nhi u r i. n c m c. Ra vô trong nhà c ng

c. Hôm m i lên th y nó mê man tôi s quá. May có ông th y “các chú” gi iquá, th ng Giáo r c ông coi m ch u ng ba thang thu c nó m i ch i h i. Tôi tínhlên th m ch i vài b a, té ra con Hai nh v y, ch ng nó m c i d y h c, tôi b mà

không ành, ph i rán v i nó t i n m b a. Tôi còn mu n thêm vài b a n a.Con C m Nhung nó s th ng Thông nhà trông, không bi t có chuy n chi hay saomà không v , nên tôi ph i v v i nó.

Bà H ng v n nói: “Thi t th ng Xuân có ý lo, vì hôm i ch có nói cô Hai b nh nênlên th m. Ch ng th y lâu, nó s cô Hai b nh nhi u. Nó lo là lo ch ó”.

Bà Kinh nói: “Thôi, eô Hai b nh mà nay m nh r i. V y c ng nên m ng”.Bà ch nói: “Thi t nó m nh c tôi m ng h t s c. Mà có chuy n n y n u hai ch hay

ch c hai ch còn m ng v i tôi n a”.Bà Kinh h i: “Chuy n gì ?”.Bà Ch xít l i g n hai bà khách mà nói nh : “ êm hôm qua con C m Nhung n m v i

tôi, nó th th h i tôi t i sao t hôm u tháng t i nay nó không có ng kinh nguy t nhi tr c n a.

Bà H ng v n m ng nói: “V y thì nó có nghén r i ch gì. Tôi có ph c quá ! Tôi váinó sanh cho tôi m t a cháu n i trai thì tôi ph nguy n. Tôi ít con cháu. nên tôi ao c có

y nhiêu ó”.Bà Kinh nói: “Ch n hi n lành, ch s có cháu n i trai. Ch ng lo”.Bà Ch nói: “Ch sui tôi ch có m t mình th ng Thông nên ch c n ph i có cháu n i

trai, ch tôi là bà ngo i, trai hay gái tôi c ng ch u h t”.i ó ba bà vui v bàn lu n v v C m Nhung có nghén, bà bi u ph i u ng thu c

ng thai, bà khuyên ng i xe ng a, bà nói c n ph i kiêng c n u ng.t lát bà Kinh th y bà Ch i xu ng nhà c u, bà m i i theo mà nói nh : “Hôm chúa

nh t th y thông qua bên nây ch i. Bà bi u v ch ng th y v bên nây cho r ng. H m nayth y bu n l m. Tôi cho bà bi t th y v i m chí hi u, không bao gi th y ch u r i m âu.Xin bà ng nói v i th y v chuy n ó n a. Th y nghe th y phi n l m”.

Bà Ch ng c nhiên h i:- bên nây sung s ng l m. Sao l i phi n ?- y ! Ý th y nghi bà bi u nh v y là xúi th y b m mà theo v , làm cho th y

mang t i th t hi u, l i b thiên h chê c i, nên th y bu n ch sao. Ông Kinh bi utôi d n bà ng nói t i chuy n ó n a. t i ho c mai tôi c ng d n cháu C mNhung n a.

Ba Ch không nói n a nh ng bà h t vui.Hai bà khách nói chuy n ch i m t chút n a r i kêu C m Nhung bi u s a so n v . Bà

ch bi u th ng xe ng a a ba ng i v , có g i theo m t nhánh cau gi y v i m t quày d axiêm.

Tr a b a ó, ông Kinh thì nh v , V nh Xuân thì nh m , nên c hai ng i u haym Nhung có thai.

nh Xuân th y m h n h vui m ng v cái tin v th y có thai ó quá, l n l n th y b tphi n v và m v . Mà bà Ch c ng nh cô C m Nhung, c hai u nghe theo l i bà Kinh

n, không dám nói l i vi c V nh Xuân qua Ch C nhà c a bà Ch n a, b i v y câuchuy n lâu r i nguôi ngoai, ch ng v hi p hòa, m con thu n th o.

nh Xuân th y v có ch a, b ng m i ngày m t thêm l n, bèn th a v i m cho vth y thong th v Ch C ch i, có nhà r ng rãi, kho ng khoát, có sân xem hoa, có v n

ng m c nh, mai chi u có ch an nhàn thanh t nh mà gi i trí d ng thai.Bà H ng v n làm theo ý con, m i cho dâu v Ch C v i bà Ch , n m b y b a tr

qua ch i m t êm ho c m t bu i r i v . Bà H ng v n c ng i th m dâu th ng. Còn V nhXuân h chúa nh t thì th y qua th m v ho c qua s m m i, ho c qua bu i chi u, mà h th yqua thì th y n c m r i m i v .

Qua tháng 6 n m sau, cô C m Nhung sanh c m t a con trai, y theo l i bà H ngn c u nguy n.

Bà h ng v n m ng h n ai h t. Bà c ng i m t bên cháu n i mà nhìn trót gi , khôngthèm i n tr u hay i u ng n c.

Bà Ch tính t ngày c i cho t i ngày sanh c m i tháng r i nên bà nói nh v ythì g i là mau con.

nh Xuân sai m i Chánh L c b ng khai sanh cho con: th y t tên là Phan V nhTân.

Bà Ch c ng con, s con cho em bú thì c c nh c nó. Bà m i nói v i ch sui:- Con C m Nhung kh quá, tôi s nó không bi t nuôi con. tôi h i coi trong xóm,

trong làng có a nào sanh con so, và s a t t tôi m n nó vú, ng nó cho em búcho mau l n.

- b n có tôi ch m non. Xin ch ng lo. M n vú mà chi cho t n ti n.- Th a ch , t n hao chút nh không h i gì. T i cho nó ti n m n vú. M t n m

ch ng n m sáu ch c, có m c l m là 80 ch bao nhiêu mà lo.- nói con nít mà m n vú cho bú, nó cho vú b ng m, s n sóc, nó quen theo

tánh n t con vú, sau khó s a.- Không có v y âu ch . Tôi có b n a con, hai a sau tôi m n vú nuôi nó c ng

gi ng tôi nh hai a l n, có gi ng vú âu.May lúc y trong t c a bà Ch có m t thi u ph tên ê, 25 tu i, cao l n, manh m

i sanh m t a con so c vài tháng. Nhà nghèo, cha ch ng b nh, s p em ch ng còn nhy n m nay ê ph i làm m n, ào m ng, cu c t, n chu i, gánh cau, ph v i ch ng

nuôi s ng c gia ình. Bây gi có con m c gi con, không làm m n c nên c m ti nthi u h t, v ch ng ê m i bàn tính cho a con nh ng ê r nh tay i làm mà ki m thêmti n.

Ng i bà Ch sai i ki m vú, hay gia o c a ê nh v y, m i nói l i v i bà Ch . BàCh cho kêu m ch ng c a ê vô nhà, l i d n ê ph i b ng con n cho bà coi. Bà th y ê

nh m , s a nhi u, a nh c ng quành, thì bà v a lòng l m. Bà nói v i m ch ng c a êu ê cho con ng ng i khác nuôi, ê vú n ôi con C m Nhung, thì bà cho m i n m

60$00 v i qu n áo, mu n tr c phân n a s ti n hay là lãnh luôn tr n n m c ng c. Mcon ê xin cho v bàn tính.

Cách hai ngày sau, ê tr vô nhà bà Ch cho hay r ng ã cho ng i ta con r i và ch u vú nuôi con cho cô N m C m Nhung, xin cho lãnh ti n tr c sáu tháng. Bà Ch cho kêu

ch ng c a ê vô làm gi y lãnh ti n, r i ê luôn cho em bú.Tr n tu n u bà H ng v n qua Ch C th m dâu v i cháu n i h ng ngày, có b a i

i bà Kinh, có b a i m t mình. Tuy bà không mu n m n vú nuôi cháu, song ch sui ra ti nmà m n, l i s a c a ê nhi u, V nh Tân bú không h t nên bà c ng xuôi thu n cho êm.

a cúng y tháng, nh m chúa nh t nên V nh Xuân qua d l c. Bà H ng v ni bà Kinh ã qua tr c r i, ch ng th y V nh Xuân t i, bà Kinh m i b ng V nh Tân ra khoei th y mà nói cha con gi ng h t, h th y thì bi t li n.

Tr a n c m r i, V nh Xuân th a v i bà Ch mà xin phép r c v con v . Bà ng cnhiên vì bà t ng V nh Xuân v con luôn bên nây, nên bà có tính lâu lâu bà s l p th

mà d cho V nh Xuân qua n a. Nghe Xuân xin r c v con, ngh a là phá tan m u ch ca bà, thì bà b i r i nói: “Có r c c ng th ng th ng cho m con nó c ng cáp ã ch . L i

ph i coi ngày cho s ch s r i s r c, con ng có làm ngang nh v y không nên”.nh Xuân nói: “ v con c y ông Kinh coi ngày r i con th a cho má hay”.i l i, ông Kinh gi l ch mà coi. Ông nói trong ba b a n a, nh m ngày 28, h p v i s

i ch và nuôi con, nên ông khuyên, n u có r c thì r c b a ó.nh Xuân tính b a ó m c làm ti c không i r c v con c. Th y c y bà Kinh

làm n b a ó i v i bà già th y qua nói mà r c giùm. Th y nói chi u mai th y s qua th mtr c, cho me v hay ng bi u v s a so n cho s n.

Bà Kinh c i mà nói:- Cha ch , r c m con cô thông v bên nây ch c bà Ch phi n l m. H i tr a th y

xin r c thì tôi dòm th y s c bà h t vui.- i sao mà phi n ?- Ý bà mu n níu luôn m con cô thông b n ch sao.- âu c. Bà già v tôi có lý gì mà phi n tôi. àn bà h xu t giá thì tùng phu. H

ng làm v ng i ta thì d u ch ng trong cái chòi rách c ng ph i theo mà . N u luôn bên Ch C thì má tôi v i tôi phi n. Bà già v tôi mu n cho má tôi v i

tôi phi n hay sao. Hôm g n ngày sanh tôi cho v tôi v b n cho r ng rãi, mát mmà d ng thai. Má tôi l i nói ai c ng v y có con gái sanh l a u th ng em con

sanh t i nhà ng có m m t bên cho con v ng b ng. Nghe nh v y tôi m i b n mà sanh. Bây gi y tháng r i, nên tôi ph i r c v . Má tôi mong m i có

t chút cháu n i. Vì mu n làm vui lòng má tôi nên tôi m i ch u c i v . Nay mátôi nh ph c c ông bà nên có c m t a cháu n i, có lý gì má tôi nh ngcho bên ngo i nuôi. Không th c. N u mu n xin v tôi b n thì c, t ich ng nào tôi c ng ch u h t, nh ng con c a tôt thì b a 28 ph i ch vú m vbên nây cho tôi nuôi, có má tôi ch m nom êm ngày, không có sao âu mà s .

- Th y nóí g t quá, bà Ch h t dám c n .- a r c n u bà già v tôi có cãi l y mà c m l i thì bà c nói ngay các l i tôi m i

nói ó cho bà già v tôi nghe. N u bà không ch u thì s li u nh.Chi u b a sau, tan h u, V nh Xuân i luôn qua Ch C th a cho bà Ch hay, ông

Kinh coi ngày 28 h p l m nên b a ó th y s c y bà Kinh i v i bà già th y qua r c v conth y, vì th y m c làm vi c nên i không ti n.

Bà Ch than r c g p quá.nh Xuân nói theo l thì sanh ch ng m i b a ho c n a tháng ã r c r i. Th y

i giáp tháng lâu quá, th y không dám làm nh c lòng m v nhi u h n n a.Bà Ch bu n, nh ng nh l i bà Kinh d n nên bà không dám ki m lý mà c m con v i

cháu.a 28, bà H ng v n v i bà Kinh qua r c. Bà ch h i C m Nhung s a so n i s m

cho kh i n ng em. Ch ng a ra xe, bà xin ch sui cho C m Nhung v ch i th ng th ng, vìcô còn non ngày, không nên cho cô bu n, l i c n ph i cho h ng thanh khí ng b i b

c kh e.Bà H ng v n nói em có vú nuôi, thì cô C m Nhung thong th , cô mu n v ch i h ng

ngày c ng c, mà êm bên nây c ng không sao, vì có bà ch m nom v i con vú.

(19) IV

Bà H ng v n Thanh có m t a cháu n i trong nhà cho bà m b ng n ng n u thìbà mãn nguy n. Bà c eo theo cháu n i, phú t t c vi c thà cho thím T Cam, gói bánh bánhay là i ch n u n u giao h t cho thím.

Bà vui, bà mu n cho m i ng i c ng vui nh bà. Bà mua v i tr ng may áo bà ba chocon vú b n ng b ng em cho s ch s . Bà c nh c C m Nhung h có bu n thì kêu xe v Ch

mà ch i, em cho con vú v i bà ch m nom, không có sao âu mà s .Cô C m Nhung th y m ch ng cho phép cô thong th , thì cô không còn ph i ng i

ngùng, b i v y cô v Ch C h ng ngày có b a i s m m i ch i t i ch u t i cô m i v , cóa g p m a gió cô luôn mà ng v i m .

nh Xuân th y m c ph tình mãn nguy n c vui say h nh ph c gia ình, th yngh th y ã làm tròn hi u ao, m nong n khuyên th y c i v ng sanh cho m m t chútcháu n i cho m h t lo h ng l a v sau, th y ã làm y theo ý m ao c, b i v y th y c nghài lòng, không còn ph i lo l ng vi c gì n a.

ng nh m , V nh Xuân c vui, th y không mu n cho ai ph i bu n, b i v y mvui mà cho phép C m Nhung thong th , mà C m Nhung c ng vui c g n m h ng ngày thìth y không phi n trách, l i c ng không ng n ng a chi h t.

Trái l i i t i v th y c ng r ng dung h n h i tr c, th m ngh v có công giúp th ybáo hi u cho m già, công y th y ph i n áp; n u v ch u con bên nây cho vú cho búvà cho m ch m nom, v xin v nhà l n bên Ch C chung h ng giàu sang sung s ng

i m và anh ch , th y c ng s n lòng xuôi thu n.Th a trí ý c a ch ng d dàng nh v y, cô C m Nhung, sanh tr ng trong ng b c

ti n, cô ã quen thói vui ch i cho sung s ng ngoã nguê, cô xê xít m i ngày thêm m t chút,n b c mà m r ng vòng c ng t a t h i còn th bé. Thi t cô không có tính b ch ng conng tr v v i m . Mà bà Ch Thi u v i v ch ng Ba Kha c ng không mu n nh v y bao

gi . N u v ch ng C m Nhung v h t thì ai c ng vui, ch C m Nhung r i ch ng v m tmình thì không ai ch u.

Tuy v y mà cô C m Nhung c thong th m t chút r i l n l n cô mu n c thêmnhi u h n. Ban u cô qua th m m m t bu i ho c m t ngày r i cô v . L n l n cô luôn t iban êm. Ri t r i cô nói tr c v i m ch ng mà t i hai ba ngày, nhi u khi i Sài gòn tróttu n m i v , nói ch Hai c m l i ch i v i ch .

nh Xuân không ý t i cách i t do c a v , th y ch dòm ch ng s c kh e c acon mà thôi. H b a nào con m u, l làm cho bà H ng n có h i bu n lo, thì th ych y qua c y th y thu c Hoàng m t bên coi giùm ng cho thu c thoa ho c u ng.

con vui ch i, bú thi t no, ng th ng gi c, bà H ng v n h n h t i c i, thì th yan lòng, ban ngày s t s ng i làm, ban êm ho c hòa n, ho c h a thi v i ông Kinh, làmkhông phi n, ch i không chán.

t b a ng ng i n c m, bà Kinh th th nói v i ông Kinh:- ngày ch H ng v n có cháu n i n gi sao ch d quá.- cái gì ?- Ch c ng dâu r i ch th l ng cho cô thông thong th quá.- Bà nó không hi u t i c nào mà ch d nh vây hay sao ? Ch kh n vái cho c

t chút cháu n i. Nay ch c cháu n i, l i cháu n i trai b a, ch th a mãnnguy n v ng. Ch vui m ng r i ch không nu n làm bu n cho ai h t, nên ch chodâu thong th , mu n v bên nhà ch ng nào c ng c, và v bao lâu, c ng c.

i v y ch có gì âu.- Cô thông còn nh quá, không nên thong th nh v y. Mà th y thông c ng k .

i c i v trong m y tháng u, bà Ch bi u v ch ng v b n mà . Th y khôngch u mà th y còn gi n v và phi n bà Ch n a. Sao bây gi th y l i cho v i

b n luôn luôn, có khi t i ôi ba b a mà th y không nói gi h t.

- Tôi hi u t i sao th y không nói. Bi u th y v b n mà thì không c, ch còn vth y d u v luôn có l th y c ng không thèm nói.

- ch ng mà riêng m i ng i m t nhà nh v y sao c.- Theo ng i th ng thì không c, ch còn th y thông thì th y k gì. Th y c i

là t i th y mu n làm cho vui lòng m . Nay th y làm cho m có cháu n i màng tiu r i, v th y d u v b n mà luôn, có l th y c ng không cãn.

- Có con thì có, ch có con r i b v hay sao. Hu ng chi có v nh vây, ã giàu mài p, ta c n ph i gi gìn ch .

- Bà nó không nh hay sao ? H i tr c mình x i th yc i v . Th y có nói c i vn thêm mi ng n ch không ích gì. Tình th y ã c n khô r i, th y không còn bi t

th ng ai n a. C i v th y làm bu n cho v thì t i nghi p, b i v y th y khôngtính c i.

- Th y c i cô C m Nhung, n v i nhau g n hai n m r i, có sanh c m t m tcon, thì d u tình không gây c, ngh a ã k t r i, l nào bây gi l i lãng l mà cho r i rã.

- Gi ng gì mà t i r i rã. ây v i Ch C có cách nhau bao xa. Mà hai àng u i m , ch ph i i âu hay sao.

- Th y thông thì tôi không lo. Th y là ng i ng n, không bao gi th y lãng tìnhngh a. Ng t cô C m Nhung còn nh , mà cô l i có s c, có ti n. i n y h yêu ma

m, tôi s h d d ch .- Cô C m Nhung có ch ng là th y thông V nh Xuân mà bà nó còn s ng i ta d

n cô mê mà b V nh Xuân c hay sao ?- Bi t ch ng âu.- u ng i ta d c thì t c th cô ngu quá, b cho r i, còn ti c làm chi.- b a nào th y thông vui, tôi s khuyên th y ph i gi gìn cho kh i mang ti ng.

kho n n y thì trí ý c a v ch ng ông Kinh không h p nhau. Mà ai ph i, ai qu y ?Bà lo s có lý, mà ông cãi l i c ng có lý.

Ng i ta ã b t u àm lu n gia o c a V nh Xuân. Th mà V nh Xuân c ng nh bàng v n, m con t nhiên vui ch i v i em bé V nh Tân, không ý t i s i hay v c a cô

m Nhung chút nào h t.Ba tháng r i V nh Tân bi t c i, bi t làm b t ngoài môi, thì m con c theo ch c

gh o cho em c i và nói gi n cho em .i bu i V nh Xuân i làm v th nào th y c ng b ng con ch i m t lát. Còn bà

ng v n h em ng thì thôi, ch em th c mà bú r i, thì bà giành vú mà b ng ho c ng i m tbên mà nói chuy n.

Nh s a t t nên V nh Tân s s a, tay ch n c ng quành. L n l n bi t l t, bi t tr n, r ibi t ng i, m i cái bi t c a em giúp thêm m t cu c vui m ng cho bà H ng v n, nh t là khiem n t c vài cái r ng thì bà i khoe cùng xóm.

nh Tân càng l n càng l nhi u nét gi ng cha càng rõ. Nhi u khi bà Ch qua th mcháu ngo i, bà ch i n m t hai gi . Có b a tr i t i bà H ng v n c ng cho vú b ng em ich i theo m y ng mát m .

Ngày n thôi nôi t nhi n có cô C m Nhung nhà. Bà ch , bà Kinh c ng t l i màng cho cháu và vui th y cháu h ng hái a l i ôm cu n sách. Ai c ng oán ch c ch ng khôn

n, V nh Tân sê ham h c nh cha.Ngày qua tháng l i, V nh Tân l n làn t p ng ch ng, r i i, t p nói. H th y cha i

làm v thì ch y ra c a mà m ng r i s n b n theo m t bên cha, h i chuy n n y, nóichuy n n . Bà H ng v n ng i ngó, bà sung s ng c c m, s vui c a bà d u ai em b cngàn, b c muôn mà i bà c ng không thèm. Công bà c c kh v i ch ng con m y m i n m,bây gi bà c m t ph n th ng tinh th n quí báu vô giá.

Cô C m Nhung v n i i v v , cô ít nhà, b i v y V nh Tân th y m thì l t l o chkhông trìu m n nh i v i cha. Mà cô C m Nhung không ý t i vi c ó, thành th tình mcon m i ngày m t thêm l t, n u không lo tr c ch ng kh i nó s d t.

Lúc con vú g n n m, bà H ng v n có bi u nó nh n ch ng nó qua r i bà nói màn nó giùm thêm m t n m n a. V ch ng nó ch u, nên lãnh ti n r i luôn mà s n sóc

em.t êm, V nh Xuân l i nhà ông Kinh ng i nói chuy n ch i. Bà Kinh nh n d p không

có ai, bà m i h i th y:- m nay sao không th y cô thông v bên nây ch i v y th y thông ?- c i Sài gòn v i bà gia tôi.- i chi mà lâu d v y ?- Nghe nói bà gia tôi không c m nh, nên lên trên ch hai tôi ng u ng thu c.- Có b nh thì lên cho th y coi m ch cho toa, r i v d i n y h t thu c mà u ng, c n

gì ph i tr n lâu.- Có l c n ph i g n th y ng i toa cho d , kh i lên xu ng th t công.- Tôi nh cô thông không có v bên nây trót c tu n r i.- Lâu h n ch . Nh ng tôi không nh i b a nào.- Cô b i và (hoài, mãi) nh v y cháu V nh Tân không nh cô sao ?- Có g n g i th ng nh âu mà nó nh . i nó không h i mà v nó c ng không

ng.- Có con u lòng mà b i và c thi t gi i quá. Mà th y có v , th y v v b n

mà , r i mu n i âu t ý, th y c ng d quá.- tôi nó vui nh v y, tôi n lòng nào mà c m c n làm cho nó m t vui. Hu ng chi

bà già v tôi c ng mu n cho v ch ng tôi h ng thú giàu sang, tôi không ch ung thì thôi, ch n u tôi không cho v tôi h ng thì tôi h p l ng, l i áp ch

quá. Ti n b c c a ng i ta mà mình ng n cãn không cho ng i ta xài, u t c r isanh oán h n.

- Tôi s th y th y ng i ta ng xun x n i xu ng d c, th y bi t s r t xu ng h ,mà th y không làm n kêu tr l i, ch ng ng i ta sa xu ng h r i, ng i ta b oán

n th y ch , oán h n v s ác c c a th y.Nghe nói t i câu ó, V nh Xuân châu mày suy ngh , m t có nét lo.Ch ng V nh Xuân v r i, ông Kinh m i nói:- Bà nó c t ngh a coi b th y thông th y n n n.- Không n n n sao c. Có v giàu l i p, mà cho nó thong th , ta bà quá, r i

nó sa ch n s y b c, nh anh ti t r i làm sao.- Không ph i th y s m t con v giàu, v p nên th y n n n âu bà. Th y là

ng i bi t nhân ngh a. Th y gi t mình là vì th y s l i o làm ch ng, có v mà lãng không ngó ngàng n v , cho v ph i h thân, nên th y n n n ó ch .

- Thi t C m Nhung thi t thà, ch không ph i là gái x nh xe, n u ch ng bi t chi uchu ng làm cho cô vui lòng, thì cô có th làm ng i v trung thành, làm ng i mthân ái nh gái khác. T i g p th y thông th y không th ng, thành ra cô bu n, r icô mmói l t l t v i ch ng con.

- Thôi, th ng th ng coi r i l p th làm cho v ch ng sum hi p l i, cho kh i u ngcông v ch ng mình mai m i.

Cách vài b a, cô C m Nhung v th m ch ng con. Cô ôm V nh Tân mà hun, cô nóing x ng, cô i Sài gòn chuy n n y cô ph i lâu là vì bà Ch b nh nên ph i mà s n sóc bà.

Bà H ng v n v i bà Kinh h i th m b nh bà Ch thì C m Nhung nói c tháng nay bà Chxây x m hoài n ng không c. Lên Sài gòn ban u nghe l i cô Hai Bình r c th y thu ccác chú coi m ch h t thu c. U ng n n m sáu thang th y b nh không gi m chút nào h t, th ygiáo là ch ng Hai Bình m i em bà Ch n cho c t Tây coi m ch. c t nói bà Ch dmáu, phái tiêm thu c cho lâu, l i ph i c n, n rau, n cá, ch ng n th t. Ông c t tiêm

n 10 m i thu c và bà Ch ph i c n, nên m i h t chóng m t. Ông c t cho v và muathu c em v u ng, song ông d n m i tu n ph i n cho ông cân máu và coi ch ng.

Bà H ng v n nghe ch sui au nhi u, l i ch a thi t m nh, thì r bà Kinh n x quath m m t lát.

nh Tân ã c 20 tháng r i, bi t i bi t nói, l i c ng b bú r i n a. Nó th y má thì láo ch không m ng r nh th y cha.

Cô C m Nhung ch i, i tan h u V nh Xuân v ng g p ch ng. Cô c ng thu t b nh máu c a m cho ch ng nghe. n c m r i cô xin v li n, ng rót thu c cho m u ng, vìc t cho t i hai th thu c, th thu c n c u ng tr a, th thu c viên u ng t i, cô ph i ch m

nom coi gi mà cho u ng, không dám giao cho ng i khác.n x bà H ng v n bi u kêu hai chi c xe kéo ng bà i v i bà Kinh. Bà bi u con

vú nhà, bà d t Vinh Tân i v i bà ng cho nó th m bà ngo i nó.Bà Ch m ng khách, m ng cháu ngo i, r i bà c ng thu t ch ng b nh c a bà nh l i

m Nhung ã nói. Bà còn nói thêm r ng theo l i c t thì ch ng b nh c a bà nguy hi mm. N u không tr , máu tràn lên óc, làm t m y gân máu thì mê man r i ch t. V y nên bà quá, ph i cho c t tiêm t i 10 m i thu c, bà h t chóng m t nên bà n i dám v nh ng

ph i mua hai ba th thu c em v u ng hàng ngày, r i còn ph i tr lên ng tu n m ch l i.Bà Kinh tính v i ông Kinh b a nay qua s n có m t hai sui gia, bà s em vi c v

ch ng V nh Xuân ra mà nói, ng khuyên ph i sum hi p, không nên phân ly hoài n a. Ch ngnghe bà Ch than bà mang ch ng b nh nguy hi m thì bà Kinh d i, không bi t ph i nói cáchnào cho c vi c mà kh i mích lòng. Bà suy ngh m t h i r i m i têm tr u mà n và nói v ibà Ch :

- n m ngoái n gi cô thông bên nây th ng h n b n. Tôi nh n th y ý th ythông tuy không nói ra, song th y không vui. V ch ng còn nh mà phân cách v inhau, ch ng m t n i, v môt ch , làm sao mà không bu n c.

- Tôi c ng bi t nh v y. N m ngoái con C m Nhung v mi t bên nây, tôi r y nó , tôibi u ph i v v i ch ng con. Nó có nh tôi thì v th m m t ngày m t bu i v ythôi. C m Nhung nói ch ng nó mu n nh v y, bi u nó ph i v bên nây choth ng ng nh c thanh khí kho n khoát, mát m mà b i b s c kh e. Sau th ngthông qua th m, tôi h i nó, thì nó c ng nói y nh v y, ý nó mu n cho v nó thongth sung s ng, T i nh v y nên tôi m i C m Nhung ó ch . Mà tôi ngh ây

i ó không xa xuôi gì; v ch ng nó mu n g p nhau h ng ngày c ng c, cósao âu mà ng i.

- Tôi v i ông Kinh s v ch ng còn tr mà cách b c, m i ng i m t nhà, lâu ngàyi tình v ch ng s l t l t.

- Bà s nh v y c ng ph i. Ng t lúc n y tôi b nh. Tôi c n ph i có nó m t bên ngcho tôi u ng thu c. ã v y mà t ây m i tu n tôi ph i i Sài gòn m t l n cho

c t tu n m ch và cân máu. Còn ch ba nó thì m c con nh , i theo tôi khôngc. Anh Ba nó thì m c gi nhà. Còn con ch hai nó thì nh ng ng c, lo cho

ch ng con nó mà c ng ch a xong, có bi t gì n a âu. Duy có C m Nhung r nhrang, lai nh m l , nó ph i theo tôi luôn luôn ng s n sóc giùm tôi. Tôi xin v i chsui vui lòng C m Nhung v i tôi thêm ít ngày; ch ng tôi m nh s v b n.

Bà H ng v n không hi u ý c a v ch ng ông Kinh, bà nghe bà Ch n i nh v y thìbà v i vã áp: “ c mà. Ch b nh thì nó bên nây ng nó nuôi ch ch . Nó v b n n r ing , ch có làm gì âu. V nh Tân l n r i. Con vú ch theo coi ch ng cho nó ch i. Ít tháng n acon vú mãn h n, ch c nó thôi . V nh Tân ch i v i tôi ho c con Sen trong nhà c ng xong. Nóbi t nói r i, nên d l m”.

Nãy gi V nh Tân c x n b n theo bà n i. H i m i vô m nó b ng i l y bánh cho nón, nh ng h i vi c gì nó c ng không ch u nói. n r i nó tr l i ch bà n i ng i mà òi u ng

c. Bà ngo i nó kêu thì nó ngó bà trân trân, nh ng không ch u l i. Bà n i nó ph i b ng mà

nó ng i m t bên bà ngo i nó cho bà r r m hun hít cho vui. Mà r i nó c ng i qua ng i v ibà n i.

Bà Kinh v i bà H ng v n s a so n v . Bà Ch kêu C m Nhung bi u th ng xc ng aa hai bà v i V nh Tân, c ng có g i cau, d a, chu i nh m y l n tr c.

Chi u, tan h u, V nh Xuân kêu xe kéo i luôn qua Ch C th m m v . Bà ch nóii r C m Nhung bên nây thêm ít ngày, ng cô ch m nom thu c men và d t bà i c. V nh Xuân vui v ch u li n, không l ý phàn nàn chút nào h t.

ch ng v i ch ng u xuôi thu m cho C m Nhung v v i m rõ ràng ch cóphi n trách chi âu. T i sao bà Kinh l i mu n cho C m Nhung v nhà ch ng mà ng ch uch t h p, b c b i.

u bà ch sáng su t thì nghe câu chu n c a bà Kinh r i h i x bà ph i gi t mình h in r i lo tìm ph ng th mà s a ch a ho c ng n ng a. T i bà có ti n mà bà mù quáng quá,

bà không th y xa, nên c nghe ch sui xuôi thu n cho C m Nhung luôn bên nây mànuôi b nh, ti p theo l i th y chàng r c ng không làm khó, thì bà vui m ng r i mu n trách bàKinh vô can mà bày chuy n.

Bà Ch m i tu n ph i i Sài gòn v i C m Nhung ng c t th m m ch l i. Mà ia tr c thì ph i m t êm r i b a sau m i v , vì s bà Ch m t nên không dám v li n.

Ph i i nh v y n g n ba tháng và ph i u ng thu c ngày êm thêm n a, m i th y huy t t xu ng nhi u, h t lo nguy hi m. Nh ng c t còn c n d n ph i n rau, n cá, ch ng n

th t, và m i tháng c ng ph i n cho ông th m m ch l i m t l n cho v ng b ng.Cô C m Nhung trong m y tháng i Sài gòn th ng ó, h i v thì qua th m ch ng

con. Nh ng m c lo coi cho m u ng thu c, nên qua ch i m t lát r i v , d u con vú mãn haim ã thôi r i. V nh Tân t i ng v i bà n i, ch cô c ng không êm mà ng v i con c.

Cách ít lâu, V nh Xuân ng ng i làm vi c trong tòa B , m t anh lính tr m c a sDây Thép em phát cho th y m t phong th , ngoài bao tên h , ch c ngh p và a ch c ath y rõ ràng, l i có dán cò theo lu t và có óng con d u c a S B u n Sài gòn. Th y l ycon dao r c bao và rút cái th ra mà coi. Th vi t nh v y:

Th a th y,Em không có vinh h nh c giáp m t v i th y l n nào. Nh ng em t ng nghe ng i tatán t ng tài c c a th y, khen th y h c gi i mà thanh liêm, áng m t giai nhân quân

.Vì em quí tr ng danh giá c a th y, em không cho ti u nh n bôi l nên em ph i

ng t th a riêng cho th y hay: cô C m Nhung s p em danh giá cao quí c a th ymà b vào ng rác hôi thúi. Th y v y em b t bình, nên ng t mách tin cho th yhay. Xin th y c m tuy t ng cho ng i v th y lên Sài gòn n a thì m i tránh ti ng

u c.Trân tr ngg kính chào th y.

t ph n bi t kính tr ng danh th m c a quân t .

Th ký tên l ng qu ng c không c, mà c ng không có biên a ch c a ng i g i.nh Xuân ng i coi i coi l i t i ba l n, r i út th vào bao, x p vào túi, m hôi r n

t trán, th y ng n ng , c ng i suy ngh , không làm vi c n a c.Th y là ng i sáng su t, ngày xu t thân i làm vi c cho t i bây gi g p chuy n chi

u r c r i cho m y i n a, th y c ng phân oán d dàng. Mà n vi c n y thu c v gia o, danh d c a th y, thì th y l i b i r i, không bi t thi t hay gi , qu y hay ph i.

Th y nh cách m y tháng tr c bà Kinh có trách th y v thong th quá. Ph i vth y xu ng d c ã g n r t vào h , nên ng i ta th ng th y m i cho th y hay ng th y níu

i hay không ? Hay là ng i ta ghét th y ho c ghét v th y, nên r i th làm xào xáo trong giaình c a th y ? N a tinh n a nghi, th y không dám quy t oán, s oán l m mà m c m u k

gian. Th y ngh ông Kinh l n tu i l i l ch lãm nh n tình, v y t i bàn tính v i ông r i sli u.

Tuy ã nh t nh nh v y mà V nh xuân c ng ch a an trí, tr a v n c m không bi tngon, r i n m ng c ng không c, c nh n b c th ác nghi t ó hoài.

Có ph i vì ng i ta thi t th ng mình, th y v mình lên Sài gòn ta bà sanh chuy n t i sao ó, nên ng i ta lén cho mình hay riêng, ng mình bi t mà phòng hay không ? Hay

là vì ng i ta ghét mình, m n phá r i gia o mình, nên bày chuy n mà làm cho ch ng nghi tr c n t, v phi n ch ng nói gian, v ch ng r y rà r i r i rã.

Th g i t i nhà Dây Thép Sài gòn. Mình có ng i b n. thân nào trên Sa gon âu, màn th ng nên em vi c quan h nh v y mà nói giùm cho minh bi t.

Thinh anh c a mình có l n lao gì n n i ng i xa xuôi, t i trên Sài gòn c ng kínhtr ng nên gia công bào ch a ?

c th n y có th ng i M Tho vi t r i em lên nhà Dây Thép Sài gòn mà b vàothùng th c ng c v y.

nh Xuân suy ngh cách nh ng không dám ch c cách nào là ph i, ành d n lòngi t i r i s bàn v i ông Kinh L ng.

n c m chi u r i, V nh Xuân ng i t i bàn Vi t, l y th h i s m m i ra mà xem l ia. Th y c th r i, ngó m y ch di bút c a cúc H ng, th m vái nàng giúp cho th y sáng

su t mà g r i cho kh i lem lu c thinh danh, mà c ng không oan c ai h t.i bà H ng v n em V nh tân vô trong mà d ng , th y V nh xuân m i x p b c th

vào túi r i khép c a i l i nhà ông Kinh. ch ng ông Kinh ng n m trên ván mà nói chuy n, ông ng i d y ti p V nh Xuân,

bà vô trong bi u n u n c ng ch trà m i.nh Xuân v a ng i li n rút phong th trong túi ra mà a ông Kinh, không nói chi

t.Ông Kinh h , không hi u th c a ai g i, nói cbuy n gì. Ông xem s ngoài bao r i

rút b c th ra mà c. V nh Xuân ng i ngó ông trân trân, th y ông nhíu ch n mày, xem th t, xem h t r i xem l i m t l n n a. Ông m i b c th tr c m t và bình t nh h i:

- Th y thông c th n y bao gi ?- c trong bu i h u s m m i.- Th y coi ch ký tên ây, th y bi t ai g i không?- Ký b y b , l ng qu ng làm sao mà bi t cho c. H r i th , h âu dám ký tên

thi t, l i c ng không có biên a ch cho tôi bi t. N u tôi bi t tên ng i g i là ai ch nào, thì tôí s tìm n mà h i c n k . T i không bi t nên t h i s m m i t igi tôi r i trí quá, không bi t nên tin hay là nên xé b .

- Xin th y ng nóng, th ng th ng mà suy ngh cho k .- Tôi xét m i b . Tôi dòm b nào c ng t i en. Tôi không bi t thi t hay gi . Tôi

mu n h i ý ki n ông coi bây gi tôi ph i làm sao.Ông Kinh suy ngh r i c m b c th xem n a. Bà Kinh b ng bình trà ra rót b n chén

chung. Bà th y ông c th , bà h i th c a ai âu mà l i ban êm. V nh Xuân m i thu t scâu chuy n cho bà nghe, th y nói r ng th c a ai trên Sài gòn g i h i s m m i cho th y hay

th y toan làm lem lu c danh d c a th y và khuyên th y ng cho v th y i Sài gòn n a.Bà Kinh nghe nói nh v y, bà v a kéo gh mà ng i v a nói nho nh :- Th y thông th y ch a ? Cách m y tháng tr c tôi s sanh chuy n không t t, nên

tôi có khuyên th y ng cô thông thong th quá nh v y. Coi b th y không tintôi. Bây gi có chuy n lôi thôi r i ó.

- tôi v n con nhà giàu sang, t nh chí l n sung s ng quen r i. v i tôi thìch t h p tù túng rên nó mu n v bên Ch C mà ti p d ng s c kh e. Ph n tôinghèo, tôi ph i ch u c c ã ành. V tôi có t i gì mà tôi bu c nó ph i ch u c c kh

i tôi. M y tháng nay bà già tôi au, bà xin v tôi b n ng ch m nom thu c

men cho bà và d t bà i coi m ch. Tôi n lòng nào mà c m c n không cho v tôinuôi bà già nó âu.

Ông Kinh c i mà nói:- u nói cho ngay thì thi t th y không màng gì n v nên th y m i d quá nh

y.- Không, ông Kinh à. Thà tôi m t v , ch tôi không ch u làm bu n cho v , mà c ng

không ch u b t ngh a v i m v . Tôi mu n vui có l nào tôi l i ép ng i ta ph ibu n. Tôi mu n có hi u v i m tôi, có l nào tôi ép ng i ta ph i th t hi u v i

ng i ta. Ch mình không mu n, mình ch ng nên bu c ng i ta ph i mu n.y m i công bình ch .

- Th i, bàn v b c th n y coi. Bây gi th y tính làm sao âu, th y nói nghe thcoi.

- Tôi tính không ra, nên tôi m i em l i mà c u ông bà phân x giùm.Bà Kinh nóng n y, nên bà nói: “Có gì âu mà tính không ra. Th y thông em th a

cho bà Ch xem r i b t cô thông bên nây, và không cho cô i Sài gòn n a. Làm nh v y thìt chuy n. N u bà Ch bi t s x u h thì bà ch u li n, ch u mà l i m ng n a, Còn n u bà cãi

y và binh con, t c th bà có ý xúi con h , thì th y thông làm êm mà v , ng thèm c t ngh aph i qu y gì h t. Có ch a thì ph i . Sau có b tùm lùm thì bà Ch lãnh trách nh m. Nóithi t mà nghe, n u ng i ta có chê c i x u h thì m con bà Ch mang x u, ch th y thông

i ch H ng bên nây không x u gì”.Ông Kinh nói: “Nóng quá nh v y không nên. Th vi t mà không biên tên cho rõ

ràng, l i c ng không biên a ch , t c th là th r i. Th r i không áng tin. Không bi t ch ngng i nào ó h gi n bà Ch , ho c ghét cô C m Nhung, nên t chuy n mà phá ám. Mìnhkhông xét cho k , em th cho bà Ch coi, làm l v , bà Ch v i cô C m Nhung h th n v ith y thông, mà th y thông c ng mang ti ng ghen t ng, hai bên nghi k nhau, m t h t ni mhòa khí. Té ra mình m c m u gian c a th ng m nào ó”.

nh Xuân nói:- Gi ng nói trong th d ng nh gi ng nói àn bà.- Ng i ta yêu ma l m, tin làm sao c. àn ông mà h gi gi ng àn bà không

c hay sao ? Nh ng th tuy g i t i Sài gòn, song tôi ch c ng i M Tho vi t.Trên Saigon làm sao h bi t rõ tên h c a th y v i cô C m Nhung, làm sao h bi tch c nghi p v i a ch c a th y, làm sao ho bi t C m Nhung i Sài gòn th ngnên xin th y c m. Tôi ngh ng i vi t th ó bên phía Ch C , B n Tranh ho cCh Gao, là m y ch có bà c n bên v th y . Có l m y bà con ó m n oai th

a th y mà h ng hách thiên h , nên ng i ta dùng k ly gián làm cho th y b vng bà con bên v h ng giò ch i.

- Ông nghi cái ó có l úng. Nh lúc tôi m i c i v c ít tháng, chú H ngthân Qu c y tôi nói v i th y Cai cho chú làm thôn tr ng, còn anh hai Th ng bên

n Tranh c y tôi giúp v viêc nh tranh ranh v n v i ng i ta. Tôi có nói giúpgì âu, mà cách ít ngày H ng Qu n B n Tranh xin l i tôi, nh nói nh không dèHai Th ng bà con v i v tôi, ch ng nh hay thì nh x êm r i, không dám ng

i ranh t Hai Th ng n a. Còn th y Cai Ch G o cách vài tháng sau th y cho tôihay th y ã bi u c H ng Thân Qu làm Thôn Tr ng xong r i. Rõ ràng h l i

ng oai th c a tôi quá.- Còn vi c cái th n y tôi mu n th y c t dành ng d tánh tình cô thông l i r i

hay ng nói cho ai bi t gì h t. N u thi t cô thông có ngo i tình, th y d th ybi t c mà.

- Có bên nây âu mà d . Ch ng b n tháng nay có v thì v ch i m t lát r i i,không có ng bên nây êm nào h t.

- Thôt thì b a nào cô có v th y nói cho cô bi t th y không b ng lòng cô i Sàigòna. Th y nói mà ph i li t m t có s c m t cô th nào. Ng i có t t h nói ng t i

nh c m c a h thì h bi n s c.- tôi i Sài gòn m i v hôm kia. Nó qua th m nó nói kh i i Sài gòn m i tu n

a. c t bi u i úng m t tháng s lên cho ng th m m ch l i.- Th y c c m. ng cho i, bi u ki m ng i khác i th coi cô ám cãi hay không.

y ch Ba Khai i v i bà Ch không c hay sao.- c. tôi d th coi. Chuy n n y tôi v i ông bà bi t mà thôi. Tôi xin gi u má

tôi, ông bà ng nói chi h t. Má tôi hay má tôi bu n, ch kh ng ích gì.nh Xuân x p th b và túi, u ng ít chén n c r i v .

Cách n m ngày sau cô C m Nhung i xe ng a qua th m ch ng con. V nh Xuân i làm th y th y v thì ngó ngay m t v mà h i:

- rn nay em có i Sài gòn n a hay không ?- Không. Mà h m nay m i c có m t tu n l . Ông c t d n úng m t tháng r i

má s lên ng ng coi m ch l i. Còn h n ba tu n n a em m i i v i má.- Ch ng má i n a, em c y anh Ba hay là ng i nào khác i v i má. Em ki m c

má xin l i nhà, em ng i.Cô C m Nhung ng c nh ên. Cô ngó ch ng, th y ch ng c ng ngó nhìn cô trân trân, thì

cô bi n s c, và day m t ch khác mà h i:- i sao anh không cho cm i v i má n a.- Không ph i qua không cho em i v i má. Qua kbông mu n cho em i lên Sài gòn

a ch .- i sao v y ?- Vì có t ng n nhi u chuy n l m. Qua s em mang ti ng, nên qua khuyên cm

tránh Sài gòn thì t t h n.Cô C m Nhung bu n hiu cúi m t ngó xu ng g ch nói nh :- Em có làm gì âu mà h n. i d c ng thì i v i má, lên tr n nhà anh Hai,

ch Hai. i coi m ch thì có má r i i mua thu c c ng v y. Anh h i má coi, có ph iy hay không?

- i làm chi ? Ti ng n th u tai qua, nên qua d n tr c cho em tránh. N u cmkhông s ti ng n ó, thì em c i.

- Anh ã nói nh v y em còn i làm chi n a, tháng sau má i, em c y anh Ba i v imá. Em nhà coi nhà th cho nh.

nh Xuân vô trong thay ng n c m.Cô C m Nhung nói tr c khi lên xe qua ây cô ã n c m s m bên nhà r i, nên cô t

giã mà v ng l y thu c cho m u ng. V nh Xuân ng trong nhà ngó theo v , th y v lênxc mà ng i, m t bu n nghi n, nh con chim b tên.

nh Xuân bi t ã b n trúng ch nh c c a v r i thì th y b t nh n, vì ng lòng tr cn nên ng i n c m v i m th y c ng m t vui.

n t i th y l i thu t chuy n th lòng v cho ông Kinh và bà K nh nghc, th y nói b cth ng i ta g i cho th y ó không ph i là th cáo gian, còn v th y ã r t xu ng v ng sình

y r i, làm sao mà v t lên c, mà v t r i ng i âu. ba ng i u b r i, không bi t ph i x trí cách nào cho cao mà c ng cho êm. Ông

Kinh v i V nh Xuân thì ôn hòa nên mu n th a thu n. Còn bà Kinh thì nóng n y nên mu nkhu y r i ng bõ ghét. Ba ng i bàn tính g n n a êm mà ch a tính ra m t gi i pháp nàocho v a ý.

nh Xuân m i nói: “Chuy n ó còn có ó. Không nên tính g p r i sau n n n. V ytôi xin hu n ít b a cho trí bình t nh, r i s l y công tâm nhà x . Hu ng chi v tôi ã có nói nókhông i Sài gòn n a. V y thì nên i coi tháng t i bà già tôi i tu n m ch, v tôi ch u nhành l i tôi nói ó hay không”.

Qua tu n sau, b a th n m, V nh Xuân ti p c m t phong th n a, th c ng có dáncò h n hòi và c ng óng con d u t i s B u n Sài gòn. Th vi t nh v y:

Th a th y,Cách ch ng 10 b a r i, em có g i cho th y m t cái th yêu c u th y ng cho cô

m Nhung lên Sài gòn n a. Em ch c th y không t i tay th y, b i vì s m m ith hai tu n n y cô C m Nhung còn i Sài gòn n a, l n n y cô i m t mình, chkhông có m , cô n sáng th ba cô m i v .

t l n n a, em trân tr ng yêu c u th y óng chu ng mà nh t cô C m Nhung l i,ng cô h t phá gia cang c a m t c p v ch ng ng i b n c a em, ng th ng

yêu m m v i hai a con th ngây kh kh o.Em thua thi t, vì em kính ph c danh giá c a th y l m, nên sáng th ba em m i

u tóc cho C m Nhung i v . N u cô còn lên Sài gòn m t l n n a thì cô s v v iu tr c.

Trân tr ng kính chào th y.t ph n kính tr ng th y.

c b c th tr c, V nh Xuân còn nghi ng ch a ch u tin. Ch ng g p v , th y d ý,th y s c n c a v th t th n thì th y h i ôi qu quy t, không còn nghi gì n a. Bây gi cthêm b c th n y thì th y t nh quco, không b i r i chi h t, b i vì lúc n y th y c ng nh ng i

cháy nhà. Th y ã th y ng n l a b c lên cháy mái tr c r i, n u ng i ta cho hay thêm l acháy luôn mái sau n a thì th y d bi t ó là s d nhiên, không có chi l .

nh Xuân bình t nh ml th ng. n t i m i l i a b c th th nhì n y cho vch ng ông Kinh xem. C m Nhung h a không i Saigon v i m n a, mà ng i ta cho haysáng th hai n y cô lên Saigon m t mình t i sáng th ba m i v . Thi t cô có i nh l ing i ta nói trong th ó hay không ? Bà Ch có sai cô i hay không ? i có chuy n gì ? Haylà cô ki m c mà i thông tin cho nh n tình hay vi c kín ã b , và h i coi bây gi ph i làmsao. c bi t tình nh n c a cô ã có v l i có t i hai a con. Ai ó ? Tên gì ? Làm ngh gì?

Có m y câu chuy n ó mà V nh Xuân bàn cãi v i v ch ng ông Kinh g n hai ging h . Rút cu c ba ng i th a thu n v i nhau nh v y: sáng b a sau bà Kinh i m t mình

qua nhà bà Ch , nói d i r ng qua Ch C có vi c, r i s n d p ghé th m bà, nên không có r bàng v n i. Nói chuy n r i d d m coi thi t th hai C m Nhung có i Sài gòn t i th ba

i v hay không ? i v i ai ? i có vi c chi ? D vi c ó cho ch c ng thêm b ng c m it t i C m Nhung th t ti t v i ch ng c.

Bà Kinh tuy tr ng tu i, song bà v n còn lanh l nh lúc thanh xuân, làm vi c chi bàng h ng hái t n tâm, nh t là vi c c a V nh Xuân, bà coi c ng nh vi c nhà c a bà, b i vìy n m nay v ch ng bà yêu quí V nh Xuân ch ng khác nào em cháu trong nhà. V nh Xuân

bu n thì bà không th vui c.Sáng b a sau, ông Kinh i làm vi c r i thì bà Kinh tu t qua Ch C mà th m bà Ch

Thi u. i d c ng bà suy ngh coi ph i làm cách nào mà d d m ng bi t cô C m Nhungcó i Sài gòn hôm th hai hay không. Vi c tuy d mà khó, b i vì n u h i ngay s ng i tanghi r i h gi u. Khi b c vô nhà, bà không ch c s d d m c a bà c a bà s c thànhcông. Ch ng dè cà rà nói chuy n minh mông ch i v i bà Ch , r i lân la l i ng i g n m tbên C m Nhung rnà thu t cách cháu V nh Tân khôn ngoan, bà Kinh c nghe, c th ynhi u u quá s mong m i. S nghe th y ó làm cho bà a gan, x n m t, nên bà v t i nhà

h i 10 gi , b c t c, phi n não, gi n h n, n m ng không c, c ra mà ngóng trông ôngKinh v i V nh Xuân.

Bà Kinh d a c a ng ngó ra ng, m t mày khi gi n, khi bu n. Không gi n khôngbu n sao c. Nói cho V nh Xuân chuy n c i v , bà ã m t trí h t s c. Mai m i cho V nhXu n c i c gái p và giàu, bà còn ph i phí công lao nhi u l m n a. Bà giúp cho V nhXuân c t c m t tòa nhà p , bà ch c V nh Xuân s c an vui tr m n m; nào dè cái

nhà y tình c s p làm cho công phu c a bà hoá ra vô ích, th thì làm sao mà bà khôngbu n, không gi n.

Th y ông Kinh v i V nh Xuân v g n t i, bà Kinh b c ra nói: “Th y i th ng vô ây,th y thông, vô ng tôi nói chuy n m t chút”. Bà xây l ng i li n vô nhà, i hai ng i vô

i, bà l c u mà nói: “H h t r i, th y thông i ! Còn gì n a mà k !”.nh Xuân châu mày, v a kéo gh mà ng i, v a h i:

- Sao mà h ? H cái gì ?- a th hai con C m Nhung có i Saigon, i m t mình.- Ai nói v i bà ?- Bà Ch . Tôi qua tôi th y có m y ve thu c. Có ve ch a khui mà u ng. Tôi h i

thu c n y Ch M có bán hay không. Bà Ch nói không có, ph i lên Sài gòn màmua, r i bà vui mi ng bà nói có hai th thu c g n h t, nên hôm th hai bà ph i sai

m Nhung i Sài gòn mua em v ó.Ông Kinh nói: “N u v y thì b c th th nhì áng tin r i”.Bà Kinh nói: “Còn vi c n y n a. Tôi nh b n n m tháng nay C m Nhung không có

ng bên nây êm nào h t, ph i hôn th y thông.?nh Xuân g c u nói: “Ph i. Ban ngày có qua thì c ng ch i giây lát r i v , ch

không lâu”.Bà Kinh nói: “Cha ch . V y mà C m Nhung có nghén r i th y thông à !

nh Xuân tr n m t mà h i:- Thi t hôn ?- Thi t ch . Có ch a h n ba tháng r ì. Tôi qua thì C m Nhung b n áo v n, nên chi

th y b ng. Tôi l i ng i m t bên. Th y c p m t chao vao, còn ch n th y nhay xoixói. àn bà có thai th y thì bi t li n.

nh Xuân v t ng d y i vô, không nói gì n a h t.Ông Kinh i vô trong thay . Bà Kinh coi d n c m. Ông Kinh nói l m b m. ”Giàu

sang ! Giàu sang! V y mà thiên h mê d ! Kh n n n ! Kh n n n c c m !” .

(20) V

a ó c ng nh th ng l , n x ông Kinh L ng thay r i ng i ch V nh Xuâni ng i làm vi c v i nhau m t l t cho vui. G n t i gi h u mà ch a th y V nh Xuân, ông

bèn b c l i kêu th y. V nh Xuân c ng ã thay r i, nh ng th y ng i t i bàn vi t, ngchong m t nhìn bút tích c a Cúc H ng, d ng nh m c ni m mà trông c y b n khu t m tch giùm ng l i ng i cho kh i l m, kh i l c. Th y d ng ông Kinh ngoài c a, th y gi tmình nh l i cu c i c m áo h ng ngày, th y l t t ng d y i li n v i ông Kinh, c ngótr c m t mà i, không nói chi h t.

Ông Kinh bi t V nh Xuân ng b i r i, ông không dám nh c t i vi c C m Nhung.Ch ng i g n t i c a Tòa B , thình lình V nh Xuân nói: “T i nay tôi s c y ông bà phân xgiùm vi c nhà c a tôi. Thi t khó quá, tôi không bi t ph i x trí cách nào cho th a thu n mà rphân, tôi kh i mang ti ng d i kh , mà ng i ta c ng kh i b chê c i x u h ”.

Ông kinh nói: “Mình lo ph n mình, còn chuy n c a h thì h làm sao h làm, h i nàomà lo”.

Chi u n c m r i, v ch ng ông kinh i t i m t lát m i l i nhà V nh Xuân. Ông Kinhthì bình t nh nh th ng, còn bà Kinh thì s c m t m m, không còn nh ng nét b i bu i,vui v nh c .

Ch ng ông Kinh b c vô thì th y V nh Xuân ng i t i bàn vi t, V nh Tân ng m tbên, hai tay ôm b p v cha mà nói chuy n líu lo, còn bà H ng v n thì Ng i trên ván ngó conngó cháu vui c i, hí h n.

Trông quang c nh gia ình m m nh v y, ông Kinh b t nh n nên l nh ng t tronglòng, th m ti c h nh phúc c a ng i b n tri âm r i ây s tiêu tan, ch l i thêm m t v tth ng tâm ph i mang tr n i, c ng nh v t th ng c hàn không lành, ch a không d t.

nh Xuân l t t ng d y m i ông Kinh ng i bàn gi a, V nh Tân b cha ch y l ing m t bên bà n i. Bà Kinh vói b ng cháu trên ván, r i ng i m t bên vu t ve.

Bà H ng v n bi u V nh Tân n m ng bà qu t cho mà ng , r i bà h i bà Kinh:- i s m m i th y bà kêu xe i âu ó v y ?- i qua bên Ch C .- Ph i tôi hay bà qua Ch C tôi i v i bà ng em Tân qua th m ngo i nó.- Thôi, th m vi ng làm chi. Bà Ch có nh cháu ngo i thì b qua ây. Có lu t gì

bu c ch ph i em cháu i th m b .Ông Kinh h i V nh Xuân:- m nay th y thông có nói chuy n th t ó cho ch H ng v n nghe hay ch a ?- Ch a. Tôi s má tôi bu n nên tôi không dám nói.- Nói ph t cho r i, còn gi u làm chi l a.Bà H ng v n h i bà Kinh:- Chuy n gì v y ? Sao l i gi u tôi ?- th y thông th y nói cho ch nghe. M ph t m c gh i th y thông. Còn mong

i s gì n a mà dung d ng. Nó ã t y u y r i.nh Xuân bu n b c nó: “Th a má, vi c nhà r i l m. Vì con s má bu n nên h m nay

con không dám nói cho má hay. Mà c ng vì h m nay con nghe phong phanh ch ch a dámch c. B a nay con có b ng c r i, không s nghi l m n a. V y con ph i t thi t cho má rõ.

th ng Tân l y trai má à …”Bà H ng v n la l n:- Úy ! Tr i t i ! Có thi t nh v y hay không con ? ng nói oan cho nó, x u h

nó t i nghi p l m.- Con s oan, nên con dò h i k l ng l m. con nói má nghe. T ngày v con

sanh th ng Tân r i thì nó l y c c n dùng thanh khí ng b i b s c kh e, nên banu nó v bên nhà th ng h n bên nây. Trót n m sáu tháng ây bà gia con b nh,

nó xin luôn bên nhà ng s n sóc và m i tu n a lên Sài gòn ng c t tiêmthu c. Cách ch ng m i b a rày con có ti p c th , c a m t ng i nào trên Sài

gòn không bi t, g i cho con hay v con lên tr n làm vi c t i b i và khuyên conu mu n gi danh giá cho v n toàn, thì ng cho v con i Sài gòn n a. Vài b a

sau, v con qua th m. Con d n ng i Sài gòn n a. Nó nghe d n nh v y thì nótái m t, làm cho con phát nghi ã ng ch m n ch bí m t c a nó r i. Nó b i r i,nh ng nói bà gia con m t tháng m i i tiêm thu c m t l n, ch kh i i m i tu n

a. Nó l i h a tháng t i bà gia con i thì nó c y anh Ba nó a i, nó nhà coinhà. Té ra hôm qua con có c cái th th nhì c ng trên Sài gòn g i nói b ath hai v con có lên, nó i m t mình, t i sáng th ba m i v . Trong th ng ita nói vì s ph m danh giá c a con nên ng i ta cho nó v . N u nó còn lên n a,thì thì ng i ta s x n u tóc c a nó, không v tình con n a.

- g i th nói nh v y mà bi t có i hay không. Nó ã h a v i con r i, c l nàonó dám i.

Bà Kinh t c quá, bà d n không c n a, nên bà nói:- Có i thi t ch à. H i s m m i tôi qua b n tôi d , bà Ch nói v i tôi ây không

ch c hay sao. Tôi h i th m thu c men. B nói d i n y không có bán. H h tthu c thì ph i lên Sài gòn mà mua. C m Nhung m i i hôm th hai, nó mua em

ó.- Nh v y thì ch c r i.- Còn gì n a mà s oan c ?- Mà m th ng Tân l y ai trên Sài gòn ?- Th không có nói l y ai, ch nói phá gia cang c a m t ng i có hai a con th .- Chuy n k c c quá. Thi t tôi nghe nh sét ánh bên tai v y.- Cái n y m i kh lung n a ch . C m Nhung có ch a ch à. H i s m m i qua b n

tôi ng i m t bên nó, tôi th y rõ ràng. Nó có ch a h n ba tháng.- Bà th y v y hay sao ? Hôm qua nó th m l n chót ây, tôi th y b t ch nó tôi c ng

nghi có thai. Nh ng tôi ngh m y tháng nay nó có g n g i v i ch ng nó âu mà cónghén c, ngh nh v y r i tôi b qua.

- Th y thông nói b n n m tháng nay C m Nhung v th m giây lát r i i v b n chng bên nây êm nào âu. V y thì nó l y trai nên có ch a ó ch gì. Mà coi th nómê l m, b i v y nghe th y thông c m không cho i Sài gòn n a, v y mà c ng lén

i cho c, ch c i ng thông tin cho tình nh n hay ch ng ã nghi r i khôngcòn c thong th n a.

- Cha ch , vi c r i r m quá, bây gi ph i tính làm sao ây ?- Ch là m ch ng. Quy n quy t nh v ph n ch , b i v y tôi v i ông Kinh l i cho

ch hay coi ch li u l nào.Bà H ng v n b i r i, ngó xu ng ván th y V nh Tân ã ng r i, n m coi th th i, vô

u vô l . Bà qu t cho cháu ít qu t r i nói: “Thi t khó li u quá. Nh ông bà làm mai, tôi cm Nhung cho Xuân, tôi m ng h t s c. Tôi nghèo mà làm sui v i nhà giàu có sang tr ng.

Ch sui t t , con dâu d th ng, c nh v y ã có ph c l m r i, còn c m s gì n a.Không y m t n m, dâu tôi nó sanh cho tôi m t a cháu n i, ph c nhà tôi càng thêm l n,lòng tôi càng quí tr ng con dâu. Tôi c vui, tôi không n làm cho dâu bu n, b i v y i v inó tôi c x h t s c d dàng, tôi cho nó thong th , mu n v bên nhà ch ng nào c ng c, v

i mu n qua ch ng nào c ng c. Tôi có dè s d dàng c a tôi mà sanh tai h i nh v y âu.Tôi nói thi t, m t con dâu quí tôi ti c l m, ng t ng i àn bà có ch ng mà sanh ngo i tình, thìch ng làm sao dám lân la g n g i n a, g n g i r i thiên h coi ra gì. H i tr c ông v i bàth ng con tôi, nên xe t k t tóc giùm cho nó. Bây gi r i có chuy n nh v y, xin ông bà

ng làm n g r i giùm, cho Xuân tôi kh i x u h , kh i bu n r u. Ngh vi c i tôi d ngng d ng. Ch ng con s s ó mà ành b h t i l y ng i khác c. Lòng d nh v y

không bi t sao mà nói. Con nhà giàu sang mà còn v y, n h ng nghèo hèn m i sao ? Phonghoá bi n i n th n y thì cang th ng luân lý còn gì âu mà k ?”.

Bà Kinh nóng n y, bà rán bình t nh ng i nghe, nh ng l a ph n u t h ng h c tronglòng, b i v y bà H ng v n v a d t l i thì bà không cho ông Kinh tr l i, bà h t mà nói:“Th àn bà h , ã có ch ng, có con mà còn l y trai thì c o u mà tr n n c nó cho r i, c ngì mà ph i li u. H i c u trào, th àn bà ó b x n ng l m. Ng i ta bu c hai ch n vào haicon voi r i ánh voi i ng xé thây làm hai. i nay d quá, nên m i sanh t i b i. Theo ý tôi,thì con C m Nhung ã h , không bi t th trinh, th ti t v i ch ng, thì th y thông nên p ítnó cho r i, còn ngh tình ngh a v ch ng làm chi n a. Nh ng không l y thì ph i khu y chohôi. Ph i làm cho c dòng h nó mang x u r i s b . Ph i tr thói gian dâm cho th ng tay ngnêu g ng cho ng i khác s mà ph i gi ti t trinh, gi o làm v . C m nhung là con nhàgiàu, ngày sau nó h ng m t ph n gia tài c a cha m . Gia tài ó có m t âu mà s . Nó cócon, thì ngày sau V nh Tân c ng c h ng gia tài c a m nh m y a con khác. Có m tph n âu”.

Ông Kinh nói: “Ng i ph i m i quí, ch gia tài quí gì mà k . th ng th ng mà tính.Bà nó không nên nóng quá r i sau ph i n n n. C m Nhung nó th t ti t v i ch ng, thì th ythông ph i ly d ã ành. V l y trai, nó ã h t th ng mình, nên nó m i th ng ng i khác

c, th thì còn tình ngh a gì mà n v i nó. D u mình nó c n ng c hay ph t vàng i n a,ng không ai thèm. Ng t theo lu t c a mình t i H ng c sau lu t Gia Long c ng y

nh v y, ng i àn bà có ch ng, n u ph m m t t i nào trong b y t i có nh trong lu t, thìch ng m i c b . ã v y mà n u ng i v ã có ch u tang cho cha m bên ch ng, ho ckhông còn cha m , anh em ng tr v mà n ng d a thì lu t không cho ng i ch ng b .Bây gi tuy Tòa Tây x hình, x h h t th y, song s v ch ng ly d , Tòa c ng c chi u lu tth t xu t c a mình mà phân x . C m Nhung l y trai, thì ph m m t t i trong lu t th t xu t,ch ng c ng có th ki n mà phá hôn thú c. Nh ng trong v b , Tòa th ng ch m nom

ph n c a ng i v , nên ki m cách mà hòa gi i. B i v y v khó l m, ch không ph iâu. Bà nó t ng mu n v thì làm n nói v l y trai r i Tòa cho li n hay sao. âu

mà c. Ph i tr ng b ng c v l y trai m i c ch ”.Bà Kinh t c gi n nói :- Th y thông trình hai b c th ó cho Tòa xem. Nài tôi làm ch ng, ng ra gi a Tòa

tôi khai bà Ch có nói v i tôi b a th hai ó c m Nhung có i Sài gòn.- ng c và ch ng khai nh v y ch a cho Tòa tin. Ng i ta ghét C m Nhung,

ng i ta r i th mà cáo gian, ho c ch ng mu n v , nên vi t th m n ng ilên Sài gòn mà g i c ng c v y. C m Nhung i Sài gòn mua thu c cho m u ngthì có l i gì ? L y trai mình ph i b t c qu tang, l i ph i có nhà ch c trách làmch ng, ho c mình b t c th tình c a v g i cho trai hay là c a trai g i cho v ,

i thành b ng c c ch .- Nói nh ông v y, thì th y thông ph i khoanh tay cho C m Nhung l y trai hoài

hay sao ? ây r i nó sanh con, th y ph i b ng mà nuôi n a sao ? v y mà x u quá ch u sao c. L i nó có ch a n a, ph i làm sao cho th y thông kh i manga con t i l i ó ch .

Bà H ng v n nói: “Tôi ngh l i tôi ti c con C m Nhung quá. Thi t ba n m nay, ii tôi, nó không có làm u chi cho tôi c m tình hay c m ngh a nh con Cúc H ng h i

tr c. V tình ngh a thì nó không b ng Cúc H ng thi t, nh ng nó không th t l v i tôi,không dám t ý khinh khi tôi chút nào. Mà nó l i sanh cho tôi c m t a cháu n i, baonhiêu ó cho tôi cám n và yêu m n. N u nó kh kh o, r i qu y v i ch ng nó chút nh,nó bi t n n n qua xin l i v i tôi và ch ng nó, thì tôi có l ng lòng mà h x cho nó, b t nó

bên nây v y thôi, ng ch ng v hi p hòa, m con thân ái cho xong.Bà Kinh cãi:- x sao c ch ? Nó l y trai ã có ch a r i, ch b t th y thông ph i r c v mà

nuôi hay s o ?

- Tôi dòm th ng Tân, tôi b t nh n quá bà à ! Nó có t i l i gì mà m i bây l n mìnht nó ph i lìa xa m , ph i d t tình m u t ! Ng t C m Nhung ã mang b ng ch a,

mình dung cho nó sao c.- i v y m i khó li u.Bà H ng v n l y v t áo lau n c m t r i qu t mu i cho V nh Tân.Ông Kinh nói: “Cái h c a C m Nhung ã n c c m r i, không th nào r ng dung

cho c. D u ch H ng có th ng nó cho m y i n a, th y thông c ng ph i phân r . N u nó lân la t i nhà n a, thì thiên h chê c i. H s nói th y thông mê v giàu, n v b iy trai mà th y c ng còn eo theo, không ch u n tuy t. y v y th nào th y thông c ng

ph i ki m c mà v cho toàn danh ti ng. Nh ng theo ý tôi không nên làm l v cho thiên hay làm chi. Mình nên li u th nào r i nhau m t cách êm th m thì t t h n. Qu y tùm lumng cho ng i ta mang x u có ích gì cho mình ? Mình l y bùn mà bôi lên u, lên m t ng i

ta, mình c ng ph i l m tay chút nh ch kh i áo c. Th y thông ngh coi tôi nói nh v ycó ph i hay không ? Ý bà nói v y nên mu n làm rùm beng cho c dòng h nó mang nh c.Làm chi vây ? Bà Ch có con, d u b c ng con, có l nào b xúi d c cho con h hay sao màoán b ? Bà con dòng h c ng v y, m y n m nay ai c ng quí tr ng th y thông, tôi t ng có aimu n cho v th y h làm chi, mà mình tính làm cho h mang ti ng x u. Ý th y ngh sao âuth y nói nghe th coi th y thông ?”

nh Xuân nghiêm ngh , ôn hòa, th ng th ng nói: “Tôi hi p ý v i ông Kinh l m. Nãygi tôi ng i nghe ông bà v i má tôi bàn tính, tôi suy ngh k r i. V tôi ph m t i l n quá, tôikhông th nào còn mang cái danh ch ng chánh th c c a ng i àn bà nh v y n a c. D umá tôi có mang n C m Nhung hay là có th ng ph n V nh Tân cho m y i n a, c ng khôngth h x cái t i l n c a v tôi ó c. Còn ý bà Kinh mu n qu y cho x u t t c thân t c c a

tôi, cái ó tôi ngh không nên, b i vì i ai c ng mu n t t, ch ai mu n x u làm chi. Vtôi sa ngã, tôi mu n cho ó là s r i ro, ó là tai h a x y ra trong gia ình, c ng nh tôi khôngtránh kh i, mà bà già tôi, c ng nh m y anh m y ch , không ai m n h t. B i ngh nh v y nêntôi không gi n v tôi mà tôi c ng không n phi n ai h t”.

nh Xuân nói t i ó r i ng ng l i, m t ngó ng n èn, b t l d ng nh tìm nhvi c d vãng xa xuôi.

ch ng ông Kinh v i bà H ng v n u chong m t ngó th y, có ý i coi th y xtrí th nào mà l i nói không gi n, không phi n ai h t.

nh Xuân nín m t chút r i ng i xõng l ng lên nói m t cách m nh m : “V tôi sanhtr c n t, nó th t ti t v i ch ng, là có l i n ng. Vi c y ã ành nh v y. Nh ng n u x chocông bình, thì tôi ph i nh n nh l i y t i tôi gây ra, t i tôi xô y cho v tôi té xu ng h mxu ng h . Tr c khi ch u c i v , tôi ã bi t lòng tôi ã khô, tình tôi ã c n. Th mà mu ncho m vui, tôi c i v v , tôi không lo nhen nhúm l i b p l a tình, tôi không bi t dan díu, tôikhông thèm ngó ngàng n con v m i l n lên, nó ng khao khát th ng yêu; nó mong i

tôi không c, t nhiên nó ph i i tìm n i khác. N u tôi n nh muôn ngàn ng i ch ngkhác, c kh n khít v i v , ch m nom, khêu g i tình yên c a v , thành tâm xây d ng h nhphúc gia ình ng v ch ng chung h ng v i nhau, thì con v tôi nó s là m t ng i v hi nnh ai, có l nào nó ành ph rãy ng i ch ng thành th t thân yêu mà ôm c m sang thuy nkhác. y v y v tôi h , tôí có l i trong ó ít l m là phân n a. Tôi không c phép gi n h nphi n trách con v tôi”.

Bà K nh nghe V nh Xuân nói xuôi x , bà không th nín c, nên bà ch n mà h i:- Th y thông nói nh v y thì bây gi b qua chuy n n y hay sao ?- Không th b qua c. Tuy tôi nói v tôí h , tôi có l i trong ó, song l i c a v

tôi c ng l n quá, không th dung c. B nào v ch ng tôí c ng ph i rã r i, cònt m i nào mà th y nhau n a. Nh ng ý tôi mu n rã r i m t chách êm th m,

ch ng c n h n gi n nhau, ch ng nên nói x u cho nhau.

- Ph i th a ki n m i b c. H th a ki n thì ph i k t i l y trai, ch gi u saoc. Mà k t i t c ph i nói x u, r i t nhiên ph i gi n h n làm sao tính êm choc.

- Tôi không mu n x ng ra mà ki n xin . Tôi ki n, tôi ph i hài t i c a v tôi, tnhiên nó ph i mang ti ng x u. B v , mình không nên nói x u cho nó, ph i chonó có th l y ch ng khác. Tôi mu n v tôi nó vô n xin t t h n tôi.

- y c gì mà ki n th y c ?- Có v ch ng khác tánh ý nên không thu n hòa làm cho gia o xào xáo. Vì v y

nên v ch ng th a thu n phân r ng ai n y i. Tòa òi tôi mà h i, tôi c ng ngthu n r phân. Tuy tòa ki m th gi i hòa nên ph i dây d a vài tháng, nh ng r tcu c tòa c ng cho c.

- Nh àng gái h không ch u x ng ra mà ki n thì làm sao ?- Ph i nói v i h , n u h không ch u ki n thì tôi ph i ki n, n u tôi ki n t nhiên tôi

ph i hài t i l y trai, mà tôi còn ph i ng n c m ch ng sanh a con ng mangtrong b ng không c tên tôi là cha. Tôi ki n thì tôi ph i nói tùm lum, x u h

m. H mu n che y cái nh c, t nhiên h ph i nghe l i mà ki n, âu dám cho tôi ki n …

- Bây gi ai i nói v i C m Nhung ây ?- Tôi c y bà ch bi t c y ai.Ông Kinh nói: “Th y thông tính nh v y thì h p v i o quân t . Th y thông không l

mang m t qua Ch C mà nói chuy n n y c. Tôi c ng không th i th cho th y. Ch chiông Ch Thi u còn s ng thì tôi m i qua bàn tính v i ng c. Có m t mình bà nó i thì ph i

n h t. H i tr c bà nó làm mai. Bây gi c m không lành, canh không ngon, thì bà nó ph ihòa gi i”.

Bà Kinh áp:- Ông nó mu n tôi i thì tôi i. Tôi có n gì âu. Nh ng qua nói làm sao, ph i d y

cho tôi bi t ng tôi nói cho trúng ý.- Bà nó qua nói chuy n riêng v i bà Ch , ng cho C m Nhung hay là ai trong nhà

nghe. Bà nó ph i em h hai cái th theo ng n u bà Ch không tin, thì c cho nghc.

- Tôi có bi t ch qu c ng âu mà c.- À còn chuy n tr c tr ó n a. Bà không bi t c thì l y ra l m le cho bà Ch th y

i thu t s m i b c th cho bà y nghe. Nh b mu n bi t rõ thì b kêu con bc, mà th nào c ng ng cho b l y hai th ó, ph i em v tr l i cho th y

thông ng ch ng ki n ra tòa n u có c n dùng thì th y trình ra cho Tòa xem. Cònvi c c a C m Nhung, bà bi t cháo chang. Bà c thu t có u có uôi cho bà Chnghc. Sau r t bà nói ý th y thông ã nh t nh phân r , vì v th y ã l y trai cóch a, th y không th dung tha c. Song th y không mu n làm tùm lum cho vth y mang x u, nên th y khuyên v th y vô n xin phá hôn thú. Bà nói y theo ýth y thông nói h i nãy ó.

- u bà Ch binh con, bà cái l y nói con b chính chuyên, không có l y ai h t, nón v i th y nên có thai nghén ó, ch không ph i l y trai, thì tôi ph i làm sao

th y thông ?nh Xuân châu mày áp.

- u có l i mà còn c ng lý, không ch u nh n l i, thì bà nói cho bà gia tôi bi t, tôi vô n ki n li n. Mà tôi ki n thì tôi ph i nói ngay v tôi l y trai và tôi xin Tòa

ch ng nh n cái thai trong b ng không ph i là con c a tôi. Tôi khai tùm lum x u hthì ch u l y.

- c tôi hi u r i. Nh bà Ch ch u cho C m Nhung ki n xin phá hôn thú, thì th ycó bu c u chi n a không ?

- Tôi bu c hai u n y: th nh t không c xin b t con, ph i V nh Tân cho mátôi nuôi, th nhì không b t tôi ph i ch u ti n c m cho v tôi m i tháng trong lúcTòa ch a lên án cho ly d , b i vì tôi nuôi c m ng n no r i i l y trai thì k quá.

- Giàu có mà òi ti n c m n i gì. Th y giao hai phong th cho tôi ng lát n a tôin ông Kinh c l i cho tôi nh r i sáng mai tôi i.

nh Xuân l i bàn vi t m t l y hai phong th trao cho bà Kinh.Bà H ng v n nói: “Mi n tôi c V nh Tân v i tôi thì thôi. M t con dâu tuy bu n,

song dâu h không áng ti c. Có v y m i th y rõ dâu nh con Cúc H ng h i tr c thi t làkhó ki m. Xuân tôi không ch u ki m v khác ngh c ng ph i l m. N u Cúc H ng còn s ng,thì nó âu có làm c c lòng nh v y.

Ông Kinh ng d y nói: “Thôi, lôi v tôi ch cách cho bà nó bi t, ng sáng maiqua nói chuy n v i bà Ch cho h n hòi”.

ch ng ông Kinh d t nhau i v .Bà H ng v n b ng V nh Tân em vô mùng cho nó ng .

nh Xuân b ng èn l i bàn vi t, ng i ngó di bút c a Cúc H ng, ngó c gi r i m ióng c a i ngh .

t lu n không khí bu n b c bao trùm t dãy ph ch V nh Xuân qua n s v na bà Ch Thi u.

Bu i s m m i ó, bà Kinh L ng ng i xe kéo sang th m bà ch Thi u v i s n ngtruy n m t tin t c h c a, h i nhà. Bà bi t l n i th m n y bà s x c gi n, gây bu n, chkhông ph í em chuy n vui v mà nói v i bà b n già nh l y l n tr c. Tuy bi t nh v ysong bà ng gi n C m Nhung tràn tr trong lòng, nên bà hâm h quy t trút ph t cái b uphi n não ó cho r i ng xem coi cu c tóc t c a bà gây ra nó s p th nào, nh t là coi bàCh Thi u s che y thói h thúi c a con, hay là bà c ng bi t n n n h i h n.

Xe d ng tr c th m, bà Kinh th y ngoài sân im lìm, trong nhà v ng v . Bà không d, m nh b c lên th m mà vô c a.

Bà Ch ng n m m t mình t i b ván l n phía trong. Bà l m c m ng i d y, th y bàKinh thì bà nói: “M i bà i th ng vô ây”. B bà không m ng r nh tr c, mà coi mòi ng cnhiên và ái ng i.

Bà Kinh vô t i không i ch nhà m i, bà c ng i và h i: “B a nay bà m nh ?”. Bànói không c m nh. Bà kéo gi bình rót m t chén trà m i khách.

Bà Kinh ngó quanh qu t, không th y C m Nhung, mà c ng không có ai h t. Bà h i:- Cô thông i Sài Gòn hay sao mà bà n m có m t mình ây ?- Không. Nó i ra sau v n.- Th y v ng t ng c i Sài gòn.- Có vi c chi âu mà i.Bà Kinh mu n m u nói chuy n, nh ng th y bà Ch bu n, nên bà không n nói g p

có ý i coi bà Ch có h i th m t i r hay cháu ngo i r i bà s ch p l y ó mà truy n tinch ng lành. Bà ch lâu quá mà không th y bà Ch h i t i r con, bà m i kh i u mà nói:„B a nay tôi qua ây tr c th m bà, sau nói chuy n nhà c a th y thông cho bà nghe“. Bà li c

t th y bà Ch bi n s c và ngó bà trân trân, không nói chi h t, d ng nh ch nghe coikhách s nói chuy n gì.

Bà Kinh khi ra i thì hâm h c ng quy t, mà n vi c thì bà b t nh n, nên d d , vóiy lá tr u têm r i nói: „Th y thông c y tôi qua ây th a thi t cho bà hay, v th y i Sài Gòny tháng nay làm vi c t i t th u t i tai th y. Th y bu n quá, th y mu n qua bàn tính v i bà,

nh ng nói ra càng thêm au lòng, th y không n nói, b i v y th y c y tôi thay m t nói dùm“.Bà Kinh ng ng, có ý d coi bà Ch có bi t vi c con h hay không. Bà Ch h i: “Th y

thông nghe v th y làm vi c chi t i t mà th y c y bà qua nói chuy n ?“a ã m r i, bà Kinh ph i i s n vào, không còn d d n a c. Bà m i xích g n

i bà Ch r i to nh k chuy n c a V nh Xuân và C m Nhung cho bà Ch nghe. Bà nói bàng v n th ng dâu, còn V nh Xuân tin v , nên m y n m nay m con cho C m Nhung

thong th v v i bà Ch , tr c bà vui lòng, sau cô sung s ng t m thân. M y tháng nay vìbà Ch b nh nên cho C m Nhung theo s n sóc bà ng a bà i c t và êm ngàych m nom thu c men cho bà. Cách m i m y b a tr c, V nh Xuân có c th t Sài gòn

i xu ng cho hay C m Nhung lên tr n làm u t i b i và khuyên ng cho cô i Sài Gòna mà th y ph i mang ti ng x u luôn v i cô. B a sau cô qua th m. V nh Xuân không r y la,n gi n, ch êm th m khuyên v ch ng nên i Sài gòn n a. Cô h a ch c cô s vâng l i. Th

mà tu n sau, V nh Xuân c th n a nói C m Nhung còn lên tr n n a, lên sáng th hai t ith ba m i v . Ng i ta nói vì s ng t i danh giá c a Xuân; nên không n x n u Nhung,

cho cô v . Nh ng n u còn mang b ng ch a léo lên m t l n n a, thì ng i ta không dung.Th l i nói tình nh n c a Nhung có v l i có t i hai con. Th mà Nhung mê, n n m ã cóthai h n ba tháng, V nh Xuân nh ã g n n m tháng r i v ch ng không g n g i nhau. V ythai y không ph i là con c a Xuân, nên th y c y bà Kinh qua cho bà Ch hay và xin bà li u

nh dùm cho g p, ng th y kh i b thiên h c i chê x u h .Bà Kinh móc túi l y hai phong th ra mà cho bà ch coi. Bà Ch ng i khóc r m r t,

không c n coi th , nên bà Kinh b vô túi l i.Bà Kinh th y bà Ch c khóc, không nói chi h t, bà ph i nói: „H i hôm th y thông

i v ch ng tôi l i mà nói vi c nhà, r i c y v ch ng tôi tính dùm. Th y nói àn bà ã bch ng l y trai n có ch a thì còn gì mà mong ch ng tha th . S phân r ã ành r i. Nh ngth y kính m n bà, th y ngh tình m y anh; m y ch , l i tuy v có l i v i th y, song có sanhcho th y m t a con trai, b i v y th y không n qu y cái qu y c a v ra tùm lum cho c bàcon anh ch bên v ph i b h c i chê x u h . V ch ng tôi có bi t tính làm sao âu. V l i

i tr c tôi làm mai cho v ch ng k t tóc se t . Bây gi d u ph i rã r i, tôi c ng lãnh quabàn tính v i bà. Th y thông nói nh v y c ng d . Th y nói n u th y vô n ki n xin phá hônthú thì th y ph i hài t i c a v , làm nh v y bên v ph i mang ti ng t i nghi p. Th y mu n

th y vô n ki n th y mà xin . Tòa òi h u th y ch u li n thì xong chuy n. V y bàtính dùm cho êm thì t t h n. Th y bu c có m t u là V nh Tân cho th y nuôi. Th ykhông làm khó gì h t“.

Bà Ch Thi u c ng v n khóc hoài. Nh ng bây gi bà ã bi t c ý t c a V nhXuân, v h thì b v , ch không phi n m v , c ng không gi n lây anh ch bên v , thì bành b t n i lòng, nên bà ch m rãi nói: „Tôi c r bi t u, tôi t ng tôi có ph c l m r i.Tôi có dè con C m Nhung ngu d i quá, nó sanh tâm tác t nh v y âu. Tôi xin bà nói dùm

i v i th y thông, sanh con ai c ng mu n nó nên, ch ai d i gì mà xúi nó h . Th y thông bi tngh , nên không gi n tôi v i m y anh c a C m Nhung, thi t tôi c m c, c m tình lung l m.Tôi th a thi t v i bà, C m Nhung là con út, nên tôi c ng h n m y a l n. G nó l y ch ng,tôi mu n v ch ng v v i tôi cho sung s ng. Th y thông không ch u tôi có ý bu n. Ch ngnó sanh c m t a con, ch sui tôi vui m ng, mà th y thông c ng r ng rãi, cho nóthong th mu n v bên nây ch ng nào c ng c. V ch i m y b a c ng c. Nó th y dnên bên nây th ng h n b n. Vì c ng con nên tôi mù quáng không th y cái h i c a o

ch ng, tôi ch a nó trong nhà, không n i nó theo ch ng, cho tr n ngh a. M y thángtr c tôi b nh nhi u ph i i Sài gòn m i tu n ng tiêm thu c. Th y C m Nhung r nh rang tôi

i xin nó luôn bên nây a tôi lên xu ng trên Sài gòn và êm ngày ch m nom cho tôing thu c. Nó i v i tôi lên Sài gòn nhà ch Hai nó. Thi t nó ham coi c i l ng, hát b i,

hát bóng th nào c ng a h t. Lên tr n ban êm nó hay r con ch nó i coi hát. Có khi conch nó m c, thì nó kêu xe i m t mình. Tôi t ng nó ham vui nên không ý“.

Bà Ch nói t i ó, bà l y kh n lau n c m t, l s c gi n rõ ràng. Bà Kinh mu n nghe coi bà Ch x trí cách nào, nên bà ng i ch không nói chi h t.

Bà Ch têm tr u mà n r i m i nói ti p: „Con cháu i nay b ng d nó k l m, chkhông nh ch em mình h i nh . Nó ham vui ch i, ham loè lo t, không k o c, ngh anhân gì h t. Tôi banh da x th t mà con C m Nhung, tôi ch c tánh ý nó gi ng tôi nên tôikhông lo ng i chi h t. Mà ngh nó ã có ch ng, có con, ch ng nó là ng i x ng áng, ai c ngng i khen, kính ph c, ch ph i ng i b y b hay sao, b i v y tôi không có nghi nó sanh ngo i

tình c. Hôm qua bà qua th m, bà ng i nói chuy n v i nó m t h i, ch ng bà v tôi v i nóa bà ra c a. Tôi dòm th y cái b ng nó lùm lùm. Tôi tr vô và kêu nó l i g n mà h i nó có

ch a hay sao. Nó ã b t ng kinh nguy t hai k r i. Tôi nh l i thì ngày tôi có b nh nó luôn bên nây, g n n m tháng nay không có ng bên ch ng nó êm nào, mà sao nó l i có ch a.Tôi s quên, tôi kêu th ng anh Ba nó mà h i l i, thì th ng Khai c ng nói n m tháng nay conNhung ng luôn bên nây. Tôi c nh h i con Nhung không g n v i ch ng mà sao l i có ch a

c. Nó c l ng thinh không ch u nói. Th ng Khai gi n nên ánh nó m t b t tai, h i v y chnó l y ai. Con Nhung khóc, nh ng c ng không ch u nói thi t. Tôi r ri t tay ch n, kêu vantr i t. Th ng Khai m ng nhi c nó là h , có ch ng con mà còn l y trai, làm nh c nhã tôngmôn, n i nóng gi t cây gài c a mu n p ch t nó cho r i. Tôi Can gián, tôi nói tai h a t i thìph i rán bình t nh mà lo, không nên nóng n y mà gây thêm tai h a khác n a. Th ng Khai gi n

nhà mà i. Tôi d con Nhung mà h i nó l y ai. Nó ch u có l y trai, nh ng không ch u chtình nh n c a nó. Nó khóc mà nói nó l d i làm x u cho tông môn, v y nó t v n mà ch t

ng n t i nó th t ti t v i ch ng và làm nh c cha m “.Bà Kinh bi t c ý t c a bà Ch , con h bà không ch a l i cho con, mà còn t thi t

cho bà nghe. Bà m i h i:- u v y cô C m Nhung sa ng , nên r i bây gi cô bi t n n n hay sao ?- Nó n n n, nên c òi ch t hoài. Bà ngh coi, làm m n u con có l i thì r y la

ng nhi c ch n lòng nào xúi nó ch t cho ành. Tôi ph i d u b t ng c u sanhng cho nó.

- y ch sao. D u cô t v n, b t quá t ý n n n, ch có g ti ng x u âu, b i v y cho cô ch t không ích gì.

- Th ng anh ba nó còn gi n quá. H i hôm nó v ng , n khuya nó th c d y s m mài n a. êm nay tôi th c sáng êm. Có ng nghê gì âu. R u quá ng gì c. H i

sáng tôi không th y th ng Khai, tôi h i nó i âu, thì v nó nói th ng Khai i Sàigòn ng h i ch Hai nó coi có bi t con Nhung l y ai không.

- Tôi t ng vi c ã l r i d u bi t c trai gái v i ai c ng không ích gì. Lo thâu x pviêc ch ng con c a cô ây cho êm thì t t h n.

- Tôi c ng ngh nh v y. êm nay tôi lo vi c ó quá. Không bi t th y thông th yhay r i tôi nói làm sao v i th y. H i n y th y bà qua, tôi có ý m ng, tính nói thi tchuy n nhà cho bà nghe r i c y bà làm n n n n dùm v i th y thông. Chuy n ãtùm lum tôi âu dám xin th y h x , tôi ch mong th y th ng tôi v i anh ch nómà tính êm cho x u h m con tôi v y thôi. Th y mu n sao tôi c ng ch u v y

t. Tôi nói thi t, n u th y òi th ng th di n m y ngàn ng tôi c ng s n lòngch u.

- Không có âu bà, th y thông tr ng nhân ngh a, kh y có thèm ti n b c âu. Th ybu c có m t u là V nh Tân cho th y nuôi, d u có b , cô C m Nhung ngnài xin b t con.

- Th m h mà nài n b t con n i gì. Mà n u th y không mu n ti n b c, thôi th ycoi có cái nhà nào h bán thì tôi mua cho cháu Tân ng b ng cha con v inhau.

- Còn chuy n b , th y mu n tránh ti ng x u cho bà nên th y bi u C m Nhung vôn ki n phá hôn thú. Chuy n ó bà ngh sao xin cho tôi bi t ng cho tôi tr l ii th y. Th y nói n u th y ki n thì th y ph i l y c v có ngo i tình nên th y

xin . Làm nh v y thì thiên h hay h t.- Bà nói dùm v i th y, con tôi l i v i th y, b i v y th y mu n cách nào tôi c ng

ch u h t. H th n quá nên tôi không th qua nói chuy n ph i qu y v i th y c. th ng Ba tôi i Sài gòn v , tôi s bi u nó qua bàn tính v i th y. Th y mu n làm

sao thì th y ch cho nó làm.Bà Kinh ngh câu chuy n nói ã r i, t ng g p ph i khó kh n, té ra bà Ch bi t l i

nên bà xuôi thu n h t. Bà Kinh i kh n t mà v .

Bà Ch a khách ra c a, tay bà v n vai bà Kinh v a khóc, v a nói: “Bà v làm n nóii v i th y thông r ng v ã h thúi mà th y còn th ng tình tôi v i m y a con tôi, th y

không n qu y cho x u h , thi t m con tôi c m n c c a th y lung l m; th y b con v hth y không ti c, ch tôi m t chàng r quí thi t tôi bu n vô cùng, v y d u th nào tôi c ng xinth y ng quên câu sanh con há sanh lòng. Còn v ph n tôi thì bao gi tôi c ng quí tr ngth y. M y anh nó c ng v y”.

Bà Kinh v , n tr a bà thu t rõ tình c nh u s u, b c t c bên nhà bà Ch cho m connh Xuân v i ông Kinh nghe. Bà nói bà Ch vô ý không è con làm x u nh v y. Hôm qua

tình c b th y Nhung có b ng, b c ch h i, thì Nhung khóc mà ch u có ngo i tình, nh ngkhông ch u ch tình nh n. Bà Ch m ng nhi c, Ba Khai gi n mu n p ch t, Nhung n n nòi t v n. Bà Ch khóc quá, bà ch u l i v i r , ch không binh con. Bà m n ti c V nh Xuân,

cám n Xuân còn ngh tình ngh a, không n làm x u cho nhà bà, Xuân bu c cách nào bà c ngch u h t, mu n m y ngàn bà th ng danh giá bà c ng cho, hay mu n có nhà mà v i V nhTân bà c ng mua cho Tân ng b . Còn vi c b thì bà h th n v i r và ch sui nên bàkhông ám ch ng m t qua mà nói chuy n, Ba Khai i Saigon v bà s sai Khai qua xin

i, r i Xuân mu n làm sao thì d y cho Khai làm, mi n phân ly mà không oán h n.Ai nghe nói thái c a bà Ch nh v y, thì c ng xúc ng, nên không n phi n trách

gì n a, n bà Kinh h i hôm bà nóng n y quá, mà th y tình c nh nhà bà Ch , nghe bà Chkhóc và n n n thì bây gi bà c ng d u r i, không còn mu n gây g n a.

i b a sau, n c m r i, m i èn m t lát thì V nh Xuân th y xe ng a ng ng tr cnhà. Ba Khai b n dài xu ng xe i vô. V nh Xuân ti p chào, m i ng i. Th y bình t nh, gi

l , không m ng r , mà c ng không l v t kiêu. Th y kêu con sen bi u cho m t bình trài h i Ba Khai:

- Má b a nay kh e hôn anh Ba ?- Hai êm nay ng không c, nên không c kh e.Bà H ng v n d t V nh Tân trong i ra. Bà chào Ba Khai, h i th m s c kh e c a

ch sui n a, r i bi u V nh Tân l i xá c u Ba.Th y bình trà em lên, V nh Xuân rót m t tách mà m i anh V . Bà H ng v n nu n

cho hài ngtr i nói chuy n thong th , nên bà d t V nh Tân ra tr c r i i luôn l i nhà bàKinh.

Ba Khai ké né, mu n kh i câu chuy n, nh ng b ng nên ng i d d m t h i lâu r ii nói: “Con C m Nhung không nên n t, nó làm l i o cang th ng, hai b a rày má bu n

u, x u h , n ng không c, nên má mu n au. Tôi v i th ng T t c gi n quá, mu n pch t nó mà th trôi sông cho khu t con m t. Tai h a n thình lình, c nhà ng s u th m,

c t c, bà Kinh qua nói chuy n v i má. Má hi u c tánh ý c a d ng, v h mà d ng loche y giùm cái x u c a v , d ng c ng không phi n trách má v i anh em tôi. Má c mngh a nên hai b a rày má khóc hoài, càng m n c d ng thì càng oán ghét con C m Nhung.Má i không c nên má bi u tôi thay m t cho má qua tr c cám n d ng, d u ph i xa vsong d ng không quên tình m con, anh em, sau xin d ng bi t giùm b ng má và anh em tôikhông bao gi ch u cái thói b i ngh a b c tình c a con C m Nhung ó”.

nh Xuân nói: “Mía sâu có t, nhà d t có n i. V tôi nó v i tôi không tr n o, vìi c a nó n ng quá, tôi không th tha th c, nên tôi ph i tính phân tay r tóc, ai i ngy cho kh i xào xáo trong gia ình. Nh ng tôi ngh v ch ng n v i nhau d u không có

tình c ng có ngh a. Hu ng chi nó sanh cho tôi m t a con trai, ó là m t cái n hi n nhiêntr c m t. Th ng con ph i nh t i m : V tôi còn tr tu i, d u phân r tôi c ng ph i giúpph ng ti n cho nó l p gia ình khác mà h ng h nh phúc trên i, b i v y xa nhau tôikhông n bôi l trên m t nó. Tôi mu n cho cu c r i rã n y do n i m ng s . V tôi gieo nh nnào thì nó hái qu n y. Vi c ai làm n y ch u, má v i m y anh có can c chi âu mà tôi phi n.Xin anh Ba v th a v i má, d u tôi ph i xa v , mà a con tôi còn ó, nó ch m d u kho ng

i vui v c a tôi. Ra vô tôi th y nó, làm sao tôi quên má v i m y anh ch cho c, bao gitôi c ng kính cha m luôn luôn”.

Ba Khai c m ng nên a n c m t mà áp:- n n c n y mà d ng còn gi nhân ngh a hoài, tôi ngh l i thi t tôi gi n con

m Nhung h t s c. Tôi không mu n k t i kh n n n c a nó cho d ng nghe…- Thôi, anh Ba. Vi c không t t k ra làm chi. Tôi coi nh chuy n chiêm bao. Tôi

mu n quên h t cho an trí.- ng thi t áng m t quân t . Tôi xin t thi t v i d ng, không còn cha thì tôi là

con trai l n trong nhà, tôi có quy n nghiêm tr các em. Tôi h a ch c v i d ng,m Nhung gây t i, nó ph i n t i.

- Anh Ba gi n làm chi, nên xem ó là tai h a b t ng nên tránh kh i v y thôi. Logi i hòa t t h n là h n gi n.

- Không c d ng à. Làm t i thì ph i n t i ch . H m nay nó bi t x u h nên nóòi t v n cho r i. c u. Làm t i r i ch t, ó là tr n tránh, ch âu ph i ni. Ph i s ng mà n cho h t t i m i c. Mà vi c ó là vi c c a tôi. D ng

cho má v i tôi x trí. Bây gi tôi xin nói vi c c a d ng. Má mu n qua cho giápt ng t n i lòng c a má cho bác v i d ng nghe. Ng t con C m Nhung làm

cho má bu n r u l i thêm h th n quá, nên má i không c. Má bi u tôi qua nóii d ng r ng C m Nhung làm vi c t i t nh v y, d ng tính cu c phân ly là

ph i. V ã l y trai có b ng c rõ ràng, còn g n g i làm sao cho c n a, b i v ymá không dám xin d ng che ch giùm cho má v i anh em tôi kh i b thiên h

i chê. Nghe l i bà Kinh nói hôm qua thì má c m n c c a d ng lung l m,i v y d ng d y l nào má c ng ch u h t, d ng mu n th gì má c ng s làm

cho d ng v a lòng.- Tôi có mu n gì âu. Tôi ch tính phá hôn thú cho v tôi thong th , song phá m t

cách êm th m cho nó kh i mang ti ng x u. N u tôi vô n mà ki n thì tôi ph i hàii c a nó, nên tôi kh ng ành. Tôi mu n nó vi n lý phu ph h t hòa, nó vô n

xin . Nó vô n tr c r i tôi c ng vô n nói nh nó mà ng thu n b . Tòaòi hai àng, Tòa ki m th hòa gi i, hai àng c quy t rã r i. Tòa hòa gi i ít l n

không c t nhiên Tòa s lên án cho , mà kh i mang ti ng chi h t.- Cha ch , ph i làm n cách nào ? Cái ó thi t tôi không hi u.- th t c theo pháp lu t anh hi u không n i âu. Ph i ch u t n ít tr m m n

Tr ng s làm cho m i c. Vi c s dây d a ít tháng, ph i có Tr ng s i h ung cãi l cho.

- n thì ch u t n ch sao.- Anh ra m n Tr ng s , anh c t ngh a cho ng nghe nh tôi m i nói ó, thì ng

hi u li n.- v tôi th a cho má hay r i mai tôi i m n Tr ng s . Mà d ng c ng ph i vô

n xin , d ng c ng ph i m n Tr ng s . tôi em ti n qua cho d ng trn phí.

- Kh i. Tôi không c n m n Tr ng s . Tôi vô n, tôi xuôi thu n theo v tôi, tôich u b , tôi có ch ng c gì âu mà phái có Tr ng s cãi l .

- Má có d n tôi nh v y: d ng mu n cái gì, tôi c ng ph i ch u h t, mu n có m t sti n nuôi cháu Tân hay mu n có nhà c a cho cháu r ng rãi c ng c. D ngmua m y ngàn má c ng cho, hay mu n nhà nào má s mua cháu Tân ng b .

- Xin anh th a l i v i má, tôi cám n má l m, nh ng tôi không mu n gì h t. V nhTân là con c a tôi t nhiên tôi ph i nuôi nó. Cha con tôi ph nh v y c ng an

i, c n gì ph i có nhà c a. Tôi ch xin m t u là v tôi vô n xin , nó ngnài b t V nh Tân v mà nuôi.

- i. Cái ó d ng kh i bu c. Th m h mà nài b t con n i gì. Tôi b o lãnh vi có. D u Tòa có d y d ng ph giao con cho nó i n a, tôi c ng b t cháu em tr

cho d ng nuôi. Thôi tôi th a l i cho má hay r i mai tôi i nói chuy n v iTr ng s .

- Tr ng s vô n r i thì anh cho tôi hay ng tôi vô n ti p theo.- Làm vtêc gì tôi c ng do n i d ng. Tôi s ghé th ng.Ba Khai cáo t . V nh xuân a anh v ra t i xe. Ba Khai nói: má có nói d u v ch ng

ng có r i rã i n a, má c ng v n coi d ng là r quí c a má. Còn ph n tôi i v i d ng,tôi th có Tr i t ch ng minh, tình anh em th y chung nh nh t, không bao gi phai l t.

nh Xuân c m ng không nói c.Ba Khai lau n c m t lên xe mà i.

nh Xuâu i th ng l i nhà ông Kinh mà thu t cu c h i àm ó cho m và v ch ngông Kinh nghe. Ai c ng khen bà Ch Thi u v i Ba Khai bi t u và ti c m ng s khi n C mNhung gây tai h a ng d t tình thân ái.

nh Xuân bu n mà nói: “T i m ng s c a tôi khi n cho tôi không có v , ch khôngph i t i ai h t. Tr c kia Cúc H ng là con thà giàu, cô kh n khít v i tôi, thì Tr i khi n cha

cô chê tôi nghèo làm cho cô ph i tìm cái ch t ng tr n ngh a v i tôi. Sau tôi c i C mNhung, c ng con nhà giàu, mà m v v i anh v quí tr ng cái nghèo c a tôi, thì Tr i khi ncho cô h , ng v ch ng tôi r i rã. Cu c i tr trêu quá ! y v y muôn vi c u t i Tr i.Mình c ng ngay th ng mà i, ng ham mu n mà c ng ng u phi n chi h t

Ông Kinh nói: “L i o c quá !”.Bà H ng v n nói: “Giàu nghèo hay còn m t, tôi không c n. Tôi có chút cháu n i ây

thì cho tôi vui”. Bà d t V nh Tân v d ng .Ông Kinh v i V nh Xuân u ng trà r i n ch i. Vi c v ch ng V nh Xuân vào n t i

Tòa l y c phu ph b t hòa mà ly d , Tòa gi i hòa ba l n không c, nên cách vài tháng sauTòa lên án cho phá hôn thú, giao V nh Tân cho cha nuôi. Nhà bà Ch Thi u kh i mang ti ngthiên h c i chê. M con bà c m c m n tình V nh Xuân h t s c.

N TH N M

MÀNG NG I X A(21) I

Th y Phan V nh Xuân làm ký l c t i Tòa B M Tho h n 8 n m, th y ng thôn ngônvà làm vi c c ng nh m y th y ký khác, th y không co quy n mà tr ng tr ai, c ngkhông có th mà nâng ai, th y ch gi b n ch “thanh cao chánh tr c” d u g ptr ng h p nào th y c ng không quên b n ch ó.

Ng i ta ng than phi n v thói bóc l t thì V nh Xuân gi thanh liêm, ng i ta ngau kh v i s hi p áp thì V nh Xuân gi chánh tr c, ng i ta ua nhau h ng hách xa hoa

thì V nh Xuân an ph n thanh b n, vui thú phong l u, ch i cách cao th ng.nh Xuân c x trong vòng ngh a nhân, ki m c, khiêm nh ng, ôn hòa, giúp ng i

ch không h i ng i, ai ph i thì g n, ai không ph i thì lánh xa, không dua b , n nh hót ai,không thù oán, gi n l n ai, th y ch n nh v y ó mà thôi, ch không mong h c thói anhhùng hay quân t gì h t, mà c ng c công chúng xa g n ng i khen kính m n, th m chí m yng i x m xì chê th y kh kh o không bi t th a c h i mà làm giàu, nh ng tr c m t h

ng ph i kiêng n , ph i s t sè nh g b c.Khi V nh Xuân c i c v giàu mà th y không i cách n thì ng i ta ch a nói gì

n ch ng th y ng thu n b ng i v quí y, quí là t i có gia tài sau l ng, b màth y không có chút bu n ti c, ch ng ó ng i ta m i ch c l i l c u, m i hi u th y ái mth gì quí h n b c ti n, v n ru ng.

Mà thi t V nh Xuân r t b C m Nhung c r i, th y không bu n, không ti c, khônggi n, không phi n chút nào h t. th y g r i x p mà c t t m hoành có thêu b n ch „S t c m

o hi p“ c a m y ông m y th y chúc m ng cho th y lúc c i v , th y cho m vui ch in sóc V nh Tân, ch m nom d ng cho cho n, th y hòa n, làm thi v i ông Kinh L ng,

vui ch i hoài không nhàm không chán.êm nào không n không làm thi, thì V nh Xuân chong èn ng i t i bàn vi t, ho c c

sách, ho c xem lu t l hành chánh m r ng ki n th c và rành r ngh nghi p thêm mà hng i l i bàn vi t thì th y ch ng kh i nhìn bút tích c a Cúc H ng, có khi nhìn trót n a gi ,nhìn r i l l ng th m h i Cúc H ng u thai trong nhà nào, âu, n m nay cô c baonhiêu tu i ?

m nay V nh Xuân n l ng l n r i, s l ng châu c p cho gia ình xài không h t thmà bà H ng v n v n còn gói bánh ú, bánh tét mà m cho b n hàng hoài, vì thím T Cam

theo nói gói bánh không c c kh gì, l i bánh ngon bán c, m i tháng có l i n b n n mch c ng, n u d p ngh thì u ng l m.

Ba Kha qua th m V nh Xuân th ng th ng, l n nào qua c ng có cho , khi thì cho tràngon khi thì cho xoài mít ho c cau d a, anh em g p nhau c ng vui v thân thi n, nh h itr c, nh ng c hai ng i không bao gi nh c t i C m Nhung.

Bà Ch Thi u c ng có qua th m ch sui v i cháu ngo i, l n u vì th n thùa nên bà bng không vui ch ng th y ch sui v n ni m n nh x a, mà chàng r i làm vi c v c ng chào

ng l , thì bà h t ái ng i n a, nên vài ba tu n bà qua th m m t l n, qua th ng t nhiênquen v i V nh Tân, r i bà ngo i v i cháu ngo i vui v nói chuy n v i nhau, gây c c mtình, không còn ng n ng i gì n a.

Bà H ng v n th y con ã v , song v n còn thân thi n v i m v nh x a, l i th ybà Ch qua th m th ng, n u mình không th m l i thì th t l , nên r bà Kinh i th m bà Ch

ng em V nh Tân qua bên ngo i nó ch i. Hai bà qua Ch C m y l n, mà không l n nàoth y d ng C m Nhung, l i c ng không nghe bà Ch nói t i.

Bà Kinh có tánh hay l c l o, nh ng th y bà Ch không nh c t i c m Nhung, bà không b i ng tro tàn vì s nó bay b i nh ng bà c tìm ng i quen mà dò d m trót c n m tr ii nghe tin t c ch c ch n mà nói l i cho bà H ng v n hay. Theo l i ng i trong xóm nói

i bà, thì c án Tòa cho phá hôn thú r i, C m Nhung qua v i anh là T Thông bên B nTranh. Cách ít ngày cô sanh m t a con gái nh ng vì cô bu n r u nên thai không c

nh. a gái t i l i ó sanh c có m y ngày r i nó ch t. Cô C m Nhung au luôn m ttháng, ch ng cô m nh r i Ba Khai m i cho xe qua r c cô v Ch C mà . T y n nay

m Nhung m c v i, t i ngày nhà c u ho c nhà b p, ch không c léo lên nhà trên.Bây gi cô m teo, hai má cóp, c p m t sâu, cái s c p ngày tr c m i ph n, bây gi chcòn vài ba ph n. M i l n bà H ng v n em V nh Tân qua th m bà Ch thì cô C m Nhungch y ra v n mà tr n, không dám cho con v i m ch ng c th y m t cô.

Bà H ng v n nghe nh v y thì bà ng lòng bà khen Ba Khai tr gia thi t nghiêm, emph m t i ph i s ng mà n t i, nh ng s ng hèn h , u s u, ch không c s ng cao sang,vui v n a. Mà bà t i ngh êp cho thân ph n C m Nhung, r i sa ch n s y b c mà c nh i

i c i hoá ra c nh i thê th m.Th y thu c Ho ng c n ph gi a ông Kinh v i V nh Xuân, th y tr ph ng lên C u

Kho trên Sài gòn m ti m coi m ch và h t thu c b c v i cao n hu n tán. Bà H ng v n ãcó ti n d c b n n m tr m, th y con hay có khách t i ch i, mà m t c n ch t h p ti pkhách b t ti n. Bà bàn tính v i bà Kinh, t ý mu n m n luôn c n c a th y Ho ng ng d n hai c n cho r ng rãi. Bà Kinh tán thành vi c y l m, bà nói m n thêm c n ó riêng cho

nh Xuân, hai ng i qua n ch i v i nhau thu n ti n không bi t ch ng nào. T i b a ó haibà nói cho V nh Xuân v i ông Kinh hay, hai ng i n y ch u li n. Bà Kinh m i lãnh i nói v ich ph mà m n.

m mai, Ba Khai i ch , ghé giao bánh trái c a bà Ch g i cho V nh Tân. C u g p tha ch ph sai ra coi ng d m vá và s n ph t c n nhà tr ng cho s ch s ng th y thông

. C u khuyên bà H ng v n nh n d p có s n th , bà bi u phá vách phía trong làm c a nghai c n thông v i nhau, qua l i cho ti n. Bà ch u. C u ch cho th tr c a r i c u v .

n x mát bà Ch Thi u qua n a. Bà th m ch sui v i cháu ngo i. Bà qua coi c n nhàth ang làm, r i i luôn qua th m bà Kinh. Th a lúc không có m t ch sui, bà Ch m kh nnh l y 10 t m gi y s ng trên ô tr u mà nói v i bà Kinh: “Thu nay tôi có ý mu n giúpcho th y thông s p t b n cho sung s ng. Mà nói cách nào th y c ng không ch u. B n

ch ng ph i lìa nhau tôi mu n cho th y n m ba ngàn ho c mua nhà cho th y , mà th ng Batôi nói h t s c, th y c t ch i hoài. Hôm nay th y ch u d n m t c n riêng ng cho thongth mà ti p khách. Th y ph i mua s m c cho t t ng d n coi cho c. Tôi mu n ch uti n cho th y mua s m mà h i tr c th y còn không ch u th ng ti n c a tôi, bây gi tôinói ra tôi s th y t ch i n a. Nói v i ch sui tôi, thì tôi s ch c ng không ch u. Th y thôngthanh b ch nh v y, l nào ch sui tôi làm trái ý th y. V y tôi xin g i m t ngàn cho bà. Bàth a lúc nào ch sui tôi vui, bà to nh c t ngh a s thành tâm h o ý c a tôi cho ch bi t, r i haibà dùng s ti n n y mà s m cho thi t t t ng d n coi cho vui. N u ph i c n dùng thêm

t hai ngàn n a m i mua thì bà c cho tôi hay, tôi s a thêm n a. Th ng Ba tôi nó ctheo c n d n ph i mua cho t t, ng hà ti n. N u mu n mua bàn gh hay t gi ng th gì

ây không có thì bà cho nó bi t, nó s lên Sài gòn mua ch v cho. Nó mu n lãnh d n nhàcho th y thông h n hòi, nh ng nó s th y thông không ch u, nên nó không dám ra m t, vì v ynên tôi ph i c y bà l p th làm giùm cho êm”.

Bà Kinh bi t bà Ch v i Ba Khai thành thi t quí tr ng V nh Xuân và h o tâm giúp lòng m n ti c, ch ch ng có ý chi khác, b i v y bà ch u lãnh u ình v i bà H ng v nng lo d n nhà cho V nh Xuân mà không cho th y bi t có m con bà ch nhúng tay vào. Bày m t ngàn ng b c mà c t, s r i bà H ng v n l i bà th y thì b i l m u k .

Trong lúc g n d n nhà, bà Kinh m i t riêng s bà Ch giúp ti n cho bà H ng v n hayvà gi kín ng cho V nh Xuân bi t.

Ba Khai qua h ng ngày d t hai bà i l a mà mua. M Tho thì có bàn gh t vánmua c. Ba Khai lãnh lên Sài gòn mua m t gi ng s t, m t ng h treo v i m t b r a

t mà ch v . Nh ba bà giúp m t, thành th c n nhà c a V nh Xuân thi t p , có , bên c n c em qua ch có cái bàn vi t, cái t sách, v i cái khuôn li ng l ng bút tích Cúc

ng mà thôi.nh Xuân th y càng b a càng có thêm mà nào c ng quí giá, thì h i m ti n âu

mà mua nhi u d v y. Bà H ng v n nói ti n bà bán bánh có l i dành m y n m naynên bây gi có d p thì xài, c t làm chi n a. V nh Xuân không tin, có ý nghi m vay m n c ang i khác, ho c có bà Ch ti p giúp. Th y h i bà Kinh thì bà Kinh c ng nói nh bà H ng

n, b i v y th y bít l i, h t nói n a c.Vì bây gi t i hai c n mà con Sen l i xin thôi, bà H ng v n ph i m n th ng Ca 17

tu i, ph v i thím t Cam, gi t cho V nh Xuân và ban êm có khách nó lo trà n c choti n. Th ng nh thi t gi i, l làng vui v , mua lá chu i, i ch , ph n u c m, quét nhà, gi t

, làm vi c nào c ng g n.nh Xuân c s ng t do m t mình trong m t c n nhà có ti n nghi mà rèn t p v n

ch ng, nhóm b n c m thi, th y l u tâm vào èn sách công phu, mê m n v i phong l u thú.

êm nào ông Kinh c ng qua mà àm o r i khi ngâm câu tao nhã, lúc to nh ti ngn, b a nào có c Hu n Trai vô thì thêm gi ng tiêu nghe ph i ng can tr ng, hi p v i

ti ng kìm g i n i ni m s u th m.n ã thanh tao, n ã thi n ngh , V nh Xuân m r ng giao thi p càng ngày càng

ng thêm. Ch ng nh ng nh c s t ph ng nh các c N m Diêm, Ký Qu n, Ký Hi p, TTh c, T Khôi lui t i th ng th ng mà thôi, mà nh ng v n s có danh trong L c T nh nh

y c M ng Liêm, Tòng Khuê, Ngu n Tiêu, Thanh Phong, Lê Sum, Bá Nghiêm, Ho ngTiêu u là khách tri âm, ng chí c a V nh Xuân h t th y.

Trót m y n m, V nh Xuân s ng v i chu i ngày th nh th i, kh e kho n, t c l y tránhkh i, nhi m v gi xong. Ch ng V nh Tân c 7 tu i, th y cho nó n tr ng mà h c, cóth ng Ca a i r c v m i bu i.

m V nh Xuân c 35 tu i, th y có u ki n d thi ch c Tri Huy n. Thi t th ykhông ham tranh danh, ch mu n an nhàn ng d ng chí và nuôi m mà thôi, mà m y th y

theo c hoài, nh t là v ch ng ông Kinh L ng nói không làm vi c nhà n c thì ch ngnói làm gì, ch ã ch n quan tr ng thì ph i ti n b c v i ng i ta, t i sao l i mu n th ithoát. Hu ng chi th y vi t Pháp v n d dàng, nói ti ng Pháp nh m l , hi u bi t các c quanhành chánh, áng m t làm quan Huy n, t i sao l i không ch u làm ? D u th y không mu n,th y c ng làm cho bà m già vui lòng c th y a con bà d ng d c dày công, nay nóchi m c m t a v kh quan trong xã h i.

Ông Kinh L ng gi i thi t. Ông bi t V nh Xuân là ng i chí hi u, ông em cái thuy tó mà nói làm cho V nh Xuân xiêu lòng li n.

nh Xuân làm n xin d thi ch c Tri Huy n. Thi t th y thi u d dang, l i gi t danhth khoa n a.

y th y M Tho hùn ti n t ti c ãi V nh Xuân mà m ng cho th y g i b c ngmây r ng rãi.

Bà Ch Thi u hay tin thì tr a bà qua li n mà chúc m ng cho V nh Xuân, r i t i Ba Khain qua mà m ng riêng ph n c u n a. Th a lúc có bà H ng v n v i ông Kinh, bà Kinh t, Ba Khai m i ng d y mà nói: “Má ôi hay rg N m thi u Tri Huy n, má tôi m ng

quá, h i nãy má tôi hay tôi qua th m d ng N m, má tôi bi u tôi thay m t m i d ng N m,i bác v i ông Kinh, bà Kinh n a, b a chúa nh t qua nhà n c m tr a v i má tôi m t b a,

không ph i y n t êc gì, y là b a c m thân m t trong gia ình má tôi t lòng m ng chong công danh c a d ng N m hi n t ch không có ý chi khác. V y tôi cúi xin bác, ông

Kinh, bà Kinh v i d ng N m vui lòng ch p thu n, ch n u t ch i thì má tôi bu n l m”.nh Xuân d d , ng i l ng thinh, suy ngh .

Bà H ng v n nói: “T ngày có chuy n, ch sui v i c u Ba qua th m hoài, mà conkhông th m l ng tr l m t l n nào h t, hôm nay con c hi n t, ch sui mu n cho conqua nhà n c m v i ch m t b a. V y con không nên ch i t . B nào c ng là tình me con, chsui b n là bà ngo i c a th ng Tân. Con thi u má m ng thì ch sui b n c ng m ng. Conkhông c phép ph tình ch sui v i c u Ba, d u m y n m nay v ch ng xa nhau, song chsui c ng v n ãi con là con r , không i ý thay lòng chút nào h t.

Ông Kinh v i bà Kinh ti p vô mà nói, th nào V nh Xuân c ng ph i nh m l i c a bàCh m i, không c t ch i. V nh Xuân th y ai c ng ng ý ch p thu n h t nên th y ph ixuôi theo, c y Ba Khai v th a v i bà Ch r ng tr a chúa nh t bà con bên nây s qua n c m

i bà Ch m t b a cho vui lòng. Ba Khai h t s c vui m ng, h a chúa nh t, l i 9 gi , s choxe r c bà H ng v n, bà Kinh v i V nh Tân qua tr c r i xe tr l i r c ông Kinh v i V nhXuân i chuy n sau.

Ba Khai v r i, m y ng i m i bàn lu n thái c a bà Ch và Ba Khai. Ai c ng côngnh n m con bà Ch thi t tình m n tr ng V nh Xuân, tr ng ng i bi t o ngh a, ch khôngph i có ý lân la ng c y quy n, c y th . V nh Xuân h i m y n m nay C m Nhung có ch ngkhác hay không và làm ngh gì âu, sao không nghe bà Ch ho c Ba Khai nh c t i. BàKinh m i t cho V nh Xuân bi t tin t c c a bà lóng nghe, bà nói khi phá hôn thú r i, Ba Khai

i dùng quy n anh l n mà tr t i em h . a C m Nhung qua B n Tranh v i anh là TThông. Sanh con gái, a nh ch t, m b nh n ng. Ch ng C m Nhung m nh r i, Khai m icho r c v nhà bên Ch C , b t Nhung m c v i, ch không cho m c hàng l a n a. nhà c u v i nhà b p, ch không c leo lên nhà trên, không i ch i, mà ai t i c ng không

c nói chuy n. M y l n bà Kinh hay bà H ng v n em V nh Tân qua th m bà Ch , thìm Nhung s t ra sau v n mà tr n, không c th y m t con hay m ch ng. Bà Kinh khen

ba Khai th quy n cho cha mà tr o nhà thi t là nghiêm kh c; mà theo ý bà ph i g t gao nhy n i duy trì m t c thu n phong.

Ông Kinh không hi p ý v i bà, ông nói ng i có t i ph i n t i thì ã ành, nh ngcách Ba Khai làm có h i quá l . V nh Xuân bu n hiu, không nói chi h t. Sáng chúa nh t xequa s m r c bà H ng v n, V nh Tân v i bà Kinh i tr c. Tuy xe tr qua li n, song V nhXuân bi u xa phu ch , n 10 gi th y m i i v i ông Kinh.

Xe ng ng thì có Ba Khai v i T Thông, hai anh em m c áo dài àng hoàng, ch c s nngoài sân mà ti p khách.

ã m y n m r i V nh Xuân không eó ch n n ây n a, nh ng mà hôm nay th ykhông b ng , b t tay chào hai anh v c , r i x ng x m b c lên th m mà vô nhà.

nh Tân l t t ch y ra ó ón cha.nh Xuân th y bà Ch ng ng i trên b ván l n phía trong v i bà Kinh và bà

ng v n. Th y n m tay V nh Tân d t i th ng vào ó. Ông Kinh c ng i theo sau.Bà Ch leo xu ng ván ng chào khách.

nh Xuân l i g n ch p tay chào m v c và h i: “Th a má, b a nay kh e m nh haykhông ?”.

Nghe chàng r c , bây gi là quan Huy n, c ng v n g i bà b ng má nh h i tr c, bàCh vui bu n l n l n, bà c m xúc c c m, nên mi ng thì c i mà nói: “ , b a nay mákh e, má vui l m”, mà hai gi t n c m t ch y t hai gò má c a bà.

ã có cái bàn nh v i hai cái gh s n tr c b ván, bà Ch m i ông Kinh v i V nhXuân ng i ó ng g n v i m y bà nói chuy n cho .

Thông b ng m t bình trà m i em lên, ba Khai r c l y mà rót hai tách, v a rót v anói: “Tôi bi t ông Kinh v i d ng N m a u ng trà ngon, nên hôm qua có d p i Sài gòn, tôivô Ch L n ki m mua trà th ng h ng m i ông Kinh v i d ng N m u ng th coi thi t tràngon hay không, m c tôi không quen u ng trà tôi không hi u ngon, d ”.

Ông Kinh u ng th , ông khen trà thi t ngon. V nh Xuân c ng khen ngon và h i trà hi ugì.T Thông em h p trà a cho V nh Xuân coi, V nh Xuân v a ngó th y thì nói: “Trà Thi cQuan Âm mà, ây không có bán, vì ít ai mua, ng i không quen u ng trà, h chê nó ng

i giá m c b ng hai Trung qu c k ch ng. Có m t mình c Hu n Trai a, c c ng ph i g imua trên Ch L n m i có”.

nh Tân c x n b n ng m t bên cha. Bà H ng v n kêu l i ván mà ng i cho chanói chuy n. Tân không ch u i. T Thông th y v y m i nh c thêm m t cái gh d a bên

nh Xuân r i Tân lên ng i ch i.Bà Ch ngó r , ngó cháu ngo i, trong lòng hân hoan vô cùng, song c p m t bà t r t.Ba Khai lo c m khách, còn T Thông thì coi s p t bàn n, d n n t i cái bàn tròn

gi a nhà, ch ti p khách quí.nh Xuân nói chuy n vui v , thân thi t nh h i tr c, không thay i chút nào. Nói v i

bà Ch th y c ng x ng con và c ng g i b ng má. Cái dó làm cho bà h t th n thùa, h t b ngnên bà vui v g i V nh Xuân b ng con v i gi ng ng t ngào êm m, y tình ngh a, yth ng yêu. Bây gi bà th y rõ tai h a n m tr c x y ra trong nhà, bà t ng nó ã phá h nhphúc gia ình c a bà tiêu tan h t, không dè nh lòng qu ng i c a chàng r , ham nhân ngh a

n ti n b c mà h nh phúc v n còn l u l i cho bà c ít nhi u, bà vui h ng lúc già y u.Bàn t xong r i n d n lên r i, Ba Khai bèn l i th a cho bà hay.Bà Ch ng d y m i khách dùng b a, dùng m t b a c m thân m t gia ình ng m ng

cho r c c a bà là b c qu ng i nên c Ph t Tr i ban th ng thân danh hi n t.Tuy d n n trên m t bàn tròn, song bà Ch mu n s p ng i àn ông v i àn bà phân bi t.

Bà m i bà Kinh ng i tr c, k ó là bà H ng v n, V nh Tân ng i ti p theo, r i n bà Ch .Làm nh v y cho cháu Tân ng i gi a m t bên bà n i nu t bên bà ngo i. Còn phía àn ông thìông Kinh ng i giáp v i bà Kinh r i t i V nh Xuân, Ba Khai ng i ti p theo ó n a. T Thôngph i ng ngoài coi n.

nh Xuân nói b a c m gia ình thì hai anh ph i ng i , th y nài T Thông c ng ph ing i n chung cho vui, n u có thi u v t chi thì sai ng i nhà i l y. T Thông ph i nh c thêm

t cái gh mà ng i gi a bà Ch v i ba Khai.Tuy nói b a c m gia ình song n quí, l i nhi u, có y n, có bào ng , có heo con

quay, có vi cá, c ng nh d n c .Ông Kinh v i V nh Xuân khen n ngon, l i nhi u quá, làm cho bà ch vui lòng, bà

kh ng c n ph i dè d t hay kiêng n n a. Lúc g n mãn ti c, bà Ch ngó V nh Xuân r i nghiêmnét m t mà nói: „N y con, b a nay s n có ch v i ông Kinh, bà Kinh, má xin phép nói v i con

t chuy n. Bây gi con ã làm ông quan r i, con nên tính b ch p n i tóc t ng con cóng i n i tr cho ch kho và cho con an trí mà lo d y dân. Con coi ch nào bi t nh n ngh athì con c i, ch ng c n giàu hay nghèo. Má s ph v i ch mà lo gia th t cho con, h có òi

trang v i ti n ng bao nhiêu thì má s giúp h t, con kh i lo vi c ó“.nh Xuân châu mày, ngó ngay bà Ch mà áp:

- Th a má, con r t cám n má có lòng lo cho ph n con. Nh ng con ph i th a thi t v imá, t ngày con v con r i, thì con ch ng h tính c i v khác. C i v làm chi

a ? Con c i cô C m Nhung, con gây tai h a cho cô, vi c y làm con h i h n vôcùng. N u con c i v khác, con s gây tai h a thêm cho m t ng i n a, ch có íchchi mà c i. Cô C m Nhung ã giúp cho con có c m t a con trai, bao nhiêuó ã r i, con còn mong m i s gì n a mà c i v .

- i con C m Nhung tr c n t, nên nó gây tai h a, ch nào ph i t i con gây ra âu màcon h i h n ?

- Xét trên ng n, ngó b ngoài, thì ai c ng th y l i t i n i cô C m Nhung, nh ng n uxét t i g c, dòm t n b trong thì con th y l i c a cô C m Nhung v n t i n i con, cô

i gây ra c. B a nay con xin phép t thi t v i má và hai anh c a con ây, n umá g cô C m Nhung cho m t ng i ch ng nào khác, thì có l cô s làm m t ng i

trung thành, úng n, ch không n n i h nh v y.- Con nói m c m quá, má hi u không n i. Nó có ch ng nh con là ph c c l n

m r i, ch còn ch ng b c nào n a ?

- Th a má, thi t con ngay th ng, con l y nhân ngh a mà i ãi v i m i ng i nh nglàm ch ng thì con thi u t cách, thi u nhi u. Có m t ng i v tr tu i l i p ,con không bi t dan díu, chi u chu ng, con ngu i l nh, l là, con v thong th ,không thèm ngó ngàng t i, th thì làm sao mà v con kh i h ? T i nh v y nên vcon h , con xét k thì con n n n, con không n gi n nó. Tánh t nhiên c a con

ng còn v y hoài, th thì c i v n a, con s làm cho m t ng i khác h n a.- Con là ng i qu ng i, con giành t i l i v ph n con, ng tha th cho v . Ng i

àn bà ph i l y ch trinh làm tr ng, d u ch ng b c ng ph i th ti t v i ch ng.Hu ng chi ch ng ó, con ó, mà ành i l y trai, thì c gì mà tha l i cho c.

- Th a má m y n m nay v ch ng con phá hôn thú r i, con v n t ng ng i làm chocô C m Nhung té xu ng v ng sình l y, h có l ng tâm, h ã v t cô lên mà t m

i cho cô. M i vài b a ây con hay không ph i v y. Trên thì má, d i thêm haianh, l y gia pháp mà tr t i cô C m Nhung thi t g t gao, thi t n ng n . Con nghenh v y con bu n quá. Ph m t i thì ph i n t i ã ành nh v y, Nh ng hình ph t

ng có h n k : t i c a cô C m Nhung không áng t i phái ch u ph t chung thân.y con xin má và xin hai anh dung ch cho cô C m Nhung. Ph t b n n m n m nay

ã nh u l m r i. N i tay cho cô vui h ng mùi i chút nh.Ba Khái l c âu mà nói.- ng N m, lúc u d ng v , tôi tr m xem ý d ng không phi n không trách

, mà l i còn l p th che ch cái x u c a v n a. Tôi t ng d ng h c nho gi i,ng x s theo cách quân t . B a nay d ng l y c t bi mà xin t i cho em tôi

a, té ra d ng là Ph t s ng n a mà.- Tôi không ph i quân t , mà c ng không ph i ph t. i tôi v n gi lòng ngay th ng

mà thôi. X s tôi hay tìm lý. Ng i ta qu y v i tôi, tôi tìm coi t i sao mà h n nh v v. T i tôi sao ó nên h m i qu y v i tôi ch . Tôi ph i xét mình tôi tr c,nh tôi không có l i thì m i c phép trách ng i. N u ng i làm l i mà c ng t itôi ít nhi u thì tôi trách ng i, tôi t i h t cho ng i sao c. Cô C m Nhungph m t i, cô n t i ã m y n m r i. Hu ng chi cô có con mà cô không c g ncon, l i ng i ch ng c a m v i anh nh bây gi c hi n t mà cô không phépchung vui. Bao nhiêu ó cho cô th y l i c a cô có nh h ng au n l m r i,ch ng c n hình ph t nào khác n a.

- ham mu n c a con ng i không gi ng nhau. Ng i mu n c thanh cao, k athói ê ti n. Ai thích thú nào, mình ph i s p h thú n y, v y m i công bình.

- Xin l i anh Ba, con ng i n u không ph i là thánh nh n thì làm sao n cho tr nlành, t t c. i có khi mình không mu n mà ph i làm, ph i v p. N u mình l

m mà bi t n n n, thì ng i ta c ng ng lòng mà dung ch cho mình ch .Bà Ch ng i lóng tai nghe chàng r c bào ch a cho con v h thì bà ng lòng nên

bà nói: “Thôi, con n c m i ch k o n ngu i h t. Vi c nhà c a má r i má li u nh v i th ng Ba, th ng T .

n c m r i ông K nh v i V nh Xuân xin cho v tr c ng ngh tr a. V nh Tân òitheo cha, không ch u sau v i bà n i, nên V nh Xuân d t con v tr c.

n x , bà Kinh v i H ng v n m i v . Hai bà u nói V nh Xuân qua n c m, mcon bà Ch m ng quá, m ng h n c b c muôn. Nh t là V nh Xuân xin t i cho

m Nhung, ba m con c m ng h t s c, nh ng bà ch v i Ba Khai bàn tính si tay cho C m Nhung m c hàng l a, c lên nhà trên, nh ng không c i

ch i thong th .Tháng sau, V nh Xuân c c p b ng làm Tri Huy n, c ng còn tùng s t i Tòa B M

Tho, nh ng không ng thông ngôn n a, bây gi lãnh i xét công nho và thu vcác làng và phân x nh ng vi c ki n th a trong làng trong t ng.

nh Xuân làm quan ti p khách c m thi càng th ng h n n a, say s a mùi âm nh c,mê m n thú v n ch ng, êm nào c ng u ng trà ngon r i hòa n ho c h a thi v i

n.Ba Khai v i bà Ch th ng qua l i nh em, nh r trong nhà. Ba Khai l i hay cho trà

Thi t Quan Âm ãi khách.nh Tân h c siêng l m, m i n m lên m t l p, mà ng i l p nào c ng không thua ai.

Cách ít n m sau, ông Kinh L ng già quá nên c gi y quan trên cho h u trí. Ng icon trai c a ng làm thông ngôn t i Tòa Án Long Xuyên mu n r c v ch ng ônglên tr n mà . V ch ng ông M Tho ã g n 30 n m, quen bi t nhi u nên tính luôn ây cho vui. Ông bà có v n c ít ngàn, có ti n h u b ng, l i m i tháng con

i ti n c p d ng n a nên v ch ng ông s ng th nh th i kh i lo thi u h t.m V nh Xuân c 40 tu i, ông v a m i c th ng ch c Tri Ph nh h ng thì li ncó ngh nh i thông qua tùng s t i Tòa B C n Th .

M Tho ã h n 17 n m, bây gi lên ch c Tri Ph ph i thuyên b qua t nh khác,u ó ch ng c gì. V nh Xuân lo thâu x p nhà c a và giã t b ng h u, s a so n

mà i.Ông Kinh L ng v i c Hu n Trai có h i bu n.Bà Ch Thi u v i Ba Khai hay tin, m con l t t qua h i th m. V nh Xuân than

c nhi u quá, ch i b t ti n. Ba Khai nói: “D ng ng lo vi c ó, d ng bqu n áo vô hoa ly d ng i tr c i, bác v i cháu Tân l i ây. Qua b n

ng m n nhà hay m n ph c r i, d ng ánh dây thép c y ông Kinh chotôi hay, r i tôi m n ghe ch em qua mà d n nhà. Tôi bao lo giùm cho d ng,

ng kh i lo vi c ó. H ch h t r i tôi s a bác xu ng tàu ng bác i v icháu Tân. N u bác s , tôi s a bác xu ng t i C n Th “.

nh Xuân cám n Khai và nói i i kh i M Tho có m t u b t ti n là V nh Tânã 12 tu i r i, n m nay s lên l p nh t, cu i n m s thi h c b ng vào tr ng trungc M Tho. Bây gi i i, qua sang n m n u Tân thi u thì nó b v m t mình

trong tr ng t i nghi p. Ba Khai nói: „D ng c ng kh i lo vi c ó. Không cóng ây thì có tôi. Tôi ch m nom cho cháu. Chúa nh t tôi r c ra ch i r i

chi u tôi a vô. D ng quên tôi là c u c a Tân hay sao ?“Hai anh em ngó nhau mà c i.

y th y trong t nh thi t ti c ti n hành quan Ph . C Hu n Trai v i ông Kinh L ngng nhóm b n c m thi n u ng r i ngâm thi hòa n ch i v i nhau m t êm.

Quan Ph V nh Xuân n ngày chót m i qua nhà bà Ch Thi u n c m và t gi ngi phó nh m.

Sáng b a sau, m con bà Ch qua s m hi p v i bà cháu bà H ng v n mà a V nhXuân xu ng tàu. C Hu n Trai v i ít th y ch c s n t i c u tàu mà t bi t quanPh .

Ba Khai ng c n d n V nh Xuân an lòng, c giao vi c d n nhà và ch cho c u lo,c giây thép nói có nhà thì c u làm li n, nói ch a h t l i thì xe l a Sài gòn

xu ng t i. Tàu ua nhau súp lê c tai, nói chuy n không c n a. Hành kháchn r giành nhau mua gi y, k i tàu kia, ng i i tàu n , l n x n, l ng x ng.

Tàu i C n Th m dây ch y tr c. V nh Tân ng ngo t tay kêu cha. Bà H ng v ni bà Ch ngó cháu mà c i v i n c i v a thân yêu v a c chí.

(22) II

Phan V nh Xuân t ch c ký l c, thông ngôn l n l n th ng t i ch c Tri Ph . Trót m tkho ng i g n 18 n m, luôn luôn ông tùng s Tòa B M Tho. T ch c nh t ich c l n, trong quan tr ng ông gi m t m c thanh liêm chánh tr c, th ng dânquê nên không n h i dân quê, lo ph n s nên không l i v ph n s .

Còn v i t c a ông, thì ông không a lòe l t, không ham b c ti n, vui ch i v i thúm thi, k t b n v i ng i quân t . Ông tu tâm d ng tánh, không màng l i danh, ôm nhân ngh a, không b ai mà c ng không s ai, không v ai mà c ng không

ghét ai.i v i ng i c ng nh i v i ông, ông ch làm bao nhiêu ó mà thôi. B n chí thanhcao lánh xa t c l y.

Th mà trong xóm ui mù, ng i nào còn c m t con m t thì ng i ó làm chúa t .nh Xuân sáng su t h n ng i chút nh, mà danh th m bay kh p g n xa.

C n Th ng i ta ã nghe danh V nh Xuân làm quan thanh liêm ngay th ng, h cgi i, v n hay, n ngón t i, thi tao nhã. Hay tin V nh Xuân s p i l i, ám quantr ng c ng nh h ng n ch ai c ng trông coi quan Ph m i x dân kh c k thnào mà c ti ng thiên h ng i khen n th .

Quan Ph V nh Xuân i tàu qua t i C n Th m i 2 gi chi u. Ông kêu hai chi c xekéo, m t chi c ch các hoa ly, còn m t chi c ông ng i, tay c m cây n kìm yêuquí thu nay nên ông em theo ng lúc nào bu n thì có s n mà gi i mu n. Ôngbi u xe ch y l i nhà hàng bun-ga-lô, ông vô nói v i ch nhà hàng, ng i Pháp, choông m n m t cái phòng r ng rãi, mát m , ng ông n m ba b a. Ông c ngcho hay ông s n c m t i nhà hàng, nh b a nào ông không n thì ông s nóitr c.

Ch nhà hàng kêu b i và a chìa khóa bi u d n m t phòng l n trên l u. B i em hoaly và n lên l u. Quan Ph tr ti n xe r i i lên sau v i ch nhà hàng.

nh Xuân coi phòng r i ngó ra phía mé sông H u Giang, th y sông r ng, n c mênhmông thì c chí nên cám n ông ch . Ông ch h i khách l i ây ch i hay có vi cchi. V nh Xuân nói ông là Tri ph , i l i làm vi c v i quan Ch T nh. Ch nhàhàng c bi t khách là m t công ch c cao c p thì ni m n , d n b i ph i ch mnom t t , khách c n dùng th chi thì ph i làm cho khách v a lòng luôn luôn.

nh Xuân thay i t m cho mát, r i bi u b i cho m t ly s a n c á. Ông n mngh g n 4 gi m i thay , b t kh n en àng hoàng, kêu xe vô tòa B ng trìnhdi n v i quan Ch T nh.

Quan Ch T nh ti p quan Ph V nh Xuân r t vui v , ông nói C n Th chia ra n mqu n, ã m y r m r i qu n nào c ng có t quan Vi t ch m nom làng t ng, nh ng

i tòa B c n ph i có m t viên quan Vi t thông th o, gi i gi n ph trách v iông mà xem xét chung công vi c c a các qu n, các t ng, các làng, ng ch nàobê tr thì thôi thúc cho mau, ch nào l m l c thì s a i cho úng n. T i nh v ynên ông m i xin v i quan trên b thêm m t viên Tri Ph tr tu i và nh m l . Ôngxin quan Ph h t lòng ph tá v i ông ít n m ng s p t c quan hành chánhtrong t nh c chu áo. Ông l i nói ông ã nh c p cho quan Ph cái nhà l u nhnh n m phía sau Toà B . Ông ã có d y s Công Chánh s n ph t l i s ch scho quan Ph d n , ông li n dùng dây thép nói mà h i quan Tr ng Ti n ã kh icông s a so n cái nhà l u cho quan Ph hay ch a. Quan Tr ng Ti n tr l i r ngth ã kh i công hai b a r i, trong ba ngày n a thì d n c.

Quan Ch T nh d t quan Ph xu ng t ng d i mà gi i thi u v i quan phó Ch T nhi luôn p em ông i coi cái nhà nh c p cho ông.

y th y trong Tòa B th y quan Ph còn tr quá nên li n cãi v i nhau, ng i nóitu i ch ng 30, k oán 35, không dè V nh Xuân l i t i t tu n, nh ng nh n u

, không u ng r u, không hút thu c, không ta bà sáng êm, không sa mê ongm, nên s c kho v n y , tinh th n v n tráng c ng, không già, không m i.

Ch ng tr l i Tòa B , quan Phó m i d t ch phòng làm vi c c a quan Ph . QuanChánh kêu th y áng là thông ngôn c a ông, bi u em quan Ph i gi i thi u v i

y th y r i ông t giã nói quan Ph mu n b a nào b t tay vào vi c c ng c.Quan Phó nói ngày mai ông bi u s Công Chánh cho ng i d n d p phòng gi y

a quan Ph cho àng hoàng r i m t s làm vi c.Tan h u, V nh Xuân tr v nhà hàng, l y gi y vi t m t tin n ng sáng b a sau

ánh v M Tho cho ông Kinh L ng hay, nhà n c ã c p cho m t nhà l ung s n ph t trong ba ngày n a thì c. Ông c y ông Kinh cho Ba Khai hay

và bi u d n ch qua li n, h t i thì nhà c ng s n xong.Lúc n y bun - ga - lô không có khách ông, ch có hai v ch ng ng i Pháp v i m t

ng i Pháp khác ã già, coi máy n trong châu thành n c m tháng t i nhà hàng.n c m t i r i, ba ng i Pháp ng i t i phòng khách ánh c u ng r u ch i

gi i trí.nh Xuân lên phòng thay mát, th y m t tr ng t r ng ã lên cao c vài sào, d iánh sáng xu ng vàm sông C n Th làm r c r m t n c ng lao xao d i gió.Ngoài vàm là sông H u Giang, r ng l n mênh mông, nao nao dòng n c . M tchi c tàu kéo m t oàn ghe i ng c n c, th i súp lê vang rân. Vài cánh bu mtr ng th y xa xa, n ng theo chi u gió mà ti n.

Nhìn quang c nh, V nh Xuân c m h ng ông m i kéo cái gh xít u ra ngoài hànhlang r i l y tây n kìm ra n m ngó tr ng, ngó n c mà n. Gi ng to réo t t,ti ng nh rì rào, hi p nhau làm mê m n tâm h n c a ng i nghe, r i d ng nh

a trí ng i ra bi n c xa xuôi, ho c lên mây xanh vòi voi.nh Xuân ng say s a v i c nh thú, không hay có hai ng i lên thang l u r i nh

c i l i ch ông n m n. Ch ng ông nghe ng, ông day m t l i, thì th y th yáng, thông ngôn c a quan Chánh Ch T nh, m c âu ph c i v i m t ng i l n

tu i b t kh n en m c áo dài.Ông buông n, ng d y ti p chào. Th y áng nói: „Th a quan l n, em ra th m coi

quan l n ây có u chi b t ti n hay không. Th y Cai T ng s t i hay quan l ni l i nên theo em ra m ng quan l n“.

Quan Ph b t tay cám n th y áng v i th y Cai, m i khách vô phòng mà ng i, kêui bi u l y ly v i la de n c á ng ãi khách. Ông nói t i ây ít b a, i ch xu ng r i s d n nhà. ây r t thanh t nh, l i có c nh nên th . B i v y

ông v a lòng l m. Th y Cai nói n u ây có u chi b t ti n thì th y xin m iquan Ph vô nhà th y mà ng ch s n nhà. Quan Ph cám n, nói ây ti n

m. R i ó ông h i th m nh ng thân hào, ch c s c t i châu thành, h i cho bi tng ch ng s p t b n xong r i, ông s i th m cho bi t nhau.

Th y áng c òi mà nói:- y n m r i anh em tôi có nghe danh quan l n a thú phong l u, n t i, thi c ng.

i nãy lên thang hai bà con tôi nghe ti ng n, có ng l i lóng nghe nu t chút,thi t quan l n n hay quá.

- M Tho bu n, tôi t p n gi i mu n. May ó nh m ng qua l i c a m yông nh c s . Tôi nh m y ng ch giùm, tôi t p nhi u n m r i n nghe c.Không bi t ây có ai h c nho gi i, n hay, thi tao nhã hay không th y Cai ?

Th y Cai T ng áp:- m, không có. Bên Trà M n có vài ng i h c nho, nh ng khá khá v y thôi, ch

ch a dám sánh v i b c danh nho thi bá. Tôi nghe nói thu x a quan thanh liêm iphó nh m ch có m t cây n c m v i m t con h c, th mà t i âu c ng b c chodân l c nghi p an c . i nay không có h c thì quan l n i phó nh m v i m t cây

n, tôi t ng c ng r i ân c cho nh n dân x C n Th nhu n g i.

- Th y Cai em tôi mà sánh v i quan i x a sao c. N c ã m t ch quy n, dânã thành tôi m i. Tôi làm quan, song c ng là m t tay sai c a ng i ta, l nh trên d y

ph i làm sao, tôi ph i làm theo nh v y. Tôi c ng nh anh u b p n u c m, chnhà a m m mu i bi u ph i nêm cho thi t m n. Tôi tráo tr làm cho l t b t ng

n. ó c ng nát trí khôn r i. Kh i b r y, b qu y là may, mong gì làm chong i n khen canh ng t ngon c.

- Thu nay m i c nghe l i o ngh a. Quan l n nói nh v y thì bi t t ng làngdân gi s nh c quan l n nhi u. Hèn chi danh th m c a quan l n bay kh p L c

nh thi t ph i l m.Th y Cai T ng v i th y áng nói chuy n m t h i n a r i cáo t mà v cho V nh

Xuân ngh .Sáng b a sau, V nh Xuân kêu xe kéo l i s B u n ánh dây thép cho ông Kinh

ng r i i d o châu thành m t vòng.Tr a b a ó, ông Kinh c dây thép. Ông bi u th ng Ca v i bà H ng v n c m

qua Ch C a cho Ba Khai coi.Ba Khai th ng xe qua li n. C u nói ghe b n c u ã s p t s n sàng, ghe thì ghe nhà,

còn b n u là tá n, tá th c a c u. C u bàn tính v i bà H ng v n và v ch ngông Kinh r i nh sáng b a sau c u cho ghe b n qua d n mà ch , n chi u ghelui i tr c. Trong hai ngày ghe s qua t i C n Th , thì nhà ã s n ph t xong, b n

n lên c. Bà H ng v n v i cháu Tân bên nây n b a kia c u s a itàu ng coi d n nhà giùm cho quan Ph . Bà H ng v n nói thím T Cam v ith ng Ca u ch u i theo, v y nên Ca thco ghe ch , còn thín T Cam thì itàu v i bà.

Ba Khai v ng gom b n. n x bà Ch Thi u qua m i bà H ng v n, h mai d n thì ch sui v i cháu Tân qua nhà bà mà , r i Ba Khai s a i sau. Bà h ngn t ch i xin bên nây v i bà Kinh, nh ng bà h a tr c b a xu ng tàu mà

i, bà s qua ch i v i ch sui m t ngày ng t bi t.Sáng b a sau, Ba Khai qua coi d n . l t v t thì vô thùng ng ch cho g n. n

ch xong h t, Ba Khai a ti n cho à công em theo ng mua n d cng, r i cho lui ghe, có th ng Ca theo. à công nói tr a m t ghe s t i C n Th .

Ba Khai m i bà H ng v n v i v ch ng ông Kinh sáng mai qua nhà ch i m tngày. Ông Kinh than già y u, ng i lâu không ti n, nên ông cáo t , bà Kinh i

i bà H ng v n.Sáng m t lát, xe qua r c hai bà v i V nh Tân. Bà Ch Thi u ti p khách v i t m lòng

thân ái, vui v c c m.Hai bà khách v a ng i, bà Ch kéo V nh Tân l i ng m t bên ng vu t ve cháu

ngo i, thì cô C m Nhung trong bu ng b c ra, cô m c qu n lãnh en v i áoxuy n en. Cô xá bà H ng v n v i bà Kinh, n c m t tuôn d m d , không mmi ng nói c. Cô ng ngó V nh Tân trân trân, r i t c t i r i kéo con l i cái gh

n ó, cô ng i, con ng tru c m t. Cô v a khóc, v a nói: „D quá! ã támchín n m r i, má m i c giáp m t v i con ây! Mà c ng nh có ba con xin xá

i cho má, nên hôm nay má c h ng cái ph c n y !“.m Nhung khóc quá, nói không c n a.nh Tân ng tr tr nhìn m , d ng nh nhìn ng i d ng, không hi u chi h t.

Bà H ng v n v i bà Kinh u c m ng, th y C m Nhung n m nay m y u, má cóp,c phai, ch không ph i p ph ng phi nh tr c n a.

m Nhung n m tay con mà nói ti p: „Má có l i v i cha con, l i l n l m, không ththa th c nh ng mà ba con qu ng i, ba con xin gi m hình ph t cho má. Conlà máu th t c a má, má xin con ngh công má mang n ng au, con ng khinh

má t i nghi p nghe hôn con. Tám chín n m nay má au kh nhi u l m r i. Mán bi t, d u ba con xá t i cho má, ph n má thì c ng ph i n t i n già, ki p n y

má không c phép mong m i vui s ng n a. Má ch xin con ng phi n má, lâulâu cho má g p m t ng má th m m t chút v y thôi. Tô n c ã xu ng t r i

t l i làm sao cho y c. Má không dám ép con ph i kính, ph i th ng má,má ch xin con ng khinh r , ng gi n h n v y thôi“.

Cô nói d t l i li n kéo V nh Tân mà ôm trong lòng, k m t hun hai gò má con, r ibuông ra, ng d y xá bà H ng v n và bà Kinh mà tr vô bu ng.

Bà H ng v n th y C m Nhung b hình ph t tinh th n còn n ng n au n h n hìnhph t c a m và anh gia cho cô n a, b i v y bà ng lòng quá, ch u không n i, nênbà kêu cô mà nói : „Con ng l i cho má nói m t ehút. Ngày v ch ng con ph i xanhau, thì th ng Tân m i d c có ba tu i. Má ngh tình m con c a Tân, thì má b tnh n, nên má than v n th dài. Ng t tai h a l n quá ép bu c v ch ng ph i r i rã,nên ph i ch u v y, ch má c ng nh cha th ng Tân không n h n gi n con. Bâygi má bi t con au kh nhi u l m, mà con l i n n n h i h n. V y má v i chath ng Tân không d t tình m u t c a con âu. Mai nó i v i má qua C n Th . Con

l i m nh gi i, ng bu n r u n a. Má h a, má s d y d Tân cho nó bi t côngn sanh thành, nó không ph tình m u t . H có d p tr l i ây, thì má s d t Tân

theo ng nó th m bà ngo i, m và m y c u m nó, con hãy an lòng“.m Nhung c m n m ch ng c và khóc mà i vô bu ng.

Tân theo ch i v i Ba Khai. Bà H ng v n v i bà Kinh ch i n chi u x m i a. Bà ch v i C m Nhung a khách ra xe. Bà H ng v n bi u V nh Tân xá bà

ngo i v i m mà t giã. Bà Ch cho Tân 200$,00, bi u dành mua bánh n ic. C m Nhung ôm con hun hít m t h i r i m i cho con lên xe.

Ba Khai h a sáng b a sau c u s qua s m.Thi t b a sau m t tr i ch a m c thì bà Ch v i Ba Khai ã ng i xe qua t i.

c c a bà H ng v n ch còn có hai cái r ng nh . G n 7 gi r i, Ba Khai v ithím T Cam l y xe ch em tr c xu ng tàu C n Th . Ba Khai thím T Camng i coi ch ng . C u lên mua gi y tàu r i ng i xe tr l i nhà ông Kinh. ÔngKinh tr t ch n i a không c. Ông nh n v i bà H ng v n nói v i quan Phông có g i l i c u chúc ho n l thanh bình, quan yêu dân chu ng.

Ba Khai kêu thêm m t chi c xe kéo ng c u i v i V nh Tân, xe ng a cho ba bài. Bà Ch v i bà Kinh quy n luy n v i bà H ng v n và V nh Tân, n lúc xea l i, hai bà m i t bi t tr lên c u, cho Ba Khai a qua t i C n Th .

Hai gi chi u tàu t i C n Th thì ghe ch c ng v a m i t i. Ba Khai coi em lên c u tàu, bi u thím T Cam ng i ó coi ch ng . C u kêu xe kéo i v i bà

ng v n và V nh Tân l i bun - ga - lô ki m quan Ph .nh Xuân ngh tr a m i th c d y, th y m , th y con, th y anh v b c vô thì m ngquá, h i ói b ng hay không ng bi u bi d n n. Ai n y nói có n d i tàu nênkhông ói. Ông m i bi u b i làm b n ly cà phê s a r i u ng v i nhau mà nóichuy n.

Nghe nói ghe c ng ã t i r i và thím T Cam còn ng i gi r ng ng c u tàu.nh Xuân nói nhà s a so n xong r i t hôm qua, tr ng h u ánh, ông s xini y xe em d n li n. Ông bi u m t ng i b i l i c u tàu h i thím T Cami kêu xe kéo ch r ng v i thím l i nhà hàng. Ông l i d n m thêm m t cái

phòng n a cho bà con t i ây, mai d n xong r i s v nhà m i.Ông thay ng l i Tòa B mà xin t i d n nhà, bi u Ba Khai i theo cho bi t nhà

i.Xu ng t ng d i, V nh Xuân d n ch nhà hàng cho thêm m t phòng n a và chi u nay

có thêm ba ng i n c m.Ông d t Ba Khai l i coi cái nhà l u c p cho ông. Ba Khai khen nhà t t, tr c có sân

tr ng hoa, chung quanh nhà có cây sao l n cho tàn mát m . Ông d t luôn l i Tòa nói v i quan Phó cho t i xu ng mé sông xe lên d n nhà.

Ba Khai xin v ng ki m ch d i ghe u g n nhà mà em lên cho, mau.i xe lên, Ba Khai v i ba ng i b n chèo ch c s n trên nhà mà s p t th nào trên l u, th nào t ng d i. Th ng Ca v i thím T Cam c ng l i ph coi d n,thím T Cam c bi t lo d n trong nhà b p, nhà chia ra nhi u c n, có ch n un, có ch b i b p ng , có kho ch a g o, c i.

n chi u V nh Xuân v , ghé coi thì c ã d n xong r i h t. Th ng Ca l i nhàhàng ch r ng và r c bà H ng v n v i V nh Tân l i coi nhà m i. Bà H ng

n th y nhà c a t t, r ng rãi, mát m thì bà m ng vô cùng. T ng d i, phíangoài, có phòng ti p khách, m t bên là phòng vi c và c sách, phía trong m t bênlà phòng n, có phòng ti p khách àn bà, còn m t bên là phòng ng .

nh xuân nh ông s t ng d i, t ng l u th ông bà và bà H ng v n v i V nhTân ng . Ba Khai do theo ý ó mà ch cho m y ng i b n khiêng d n, n t i ãxong xuôi h t.

n èn n cháy các phòng t nhà l u xu ng nhà b p sáng tr ng. Thím T Cam v ith ng Ca vui lòng h t s c.

nh Xuân a ti n cho thím T Cam d n thím sai th ng Ca ra ch mua c m và n hai ng i n và coi nhà. Ông nói ngày mai bà con còn ph i n c m nhà

hàng tr n ngày ng bà H ng v n có thì gi mua g o c i, n c m m. T i mai sng nhà m i r i ngày m t s i ch n u n t i nhà.

nh Xuân nói nhà ã d n xong, ông h i ti n ch t n hao bao nhiêu ng ông tri cho ghe v . Ba Khai nói: “Ghe nhà, b n nhà, không t n chi h t. Mà tôi ã h a

ch qua cho d ng, thì d ng còn nói làm chi“. V nh Xuân nói thôi ôngth ng công m y anh em. Ba Khai nói c u ã cho ti n n m ng i r i ngkhuya h lui ghe mà v , kh i cho n a. V nh Xuân không nghe c l y 50 ng acho à công bi u chia cho m y anh em, nói ó là c a ông th ng riêng.y ng i b n cám n r i t giã xu ng ghe ng khuya nh sào lui cho s m.

nh Xuân m i m v i Ba Khai tr l i nhà hàng n c m. V nh Tân c nhà t t thìvui m ng, nh ng c theo h i cha ch ng nào m i i h c c và tr ng g n hayxa.

n c m t i r i, bà H ng v n v i V nh Tân ng chung m t phòng, còn Ba Khai ngchung v i V nh Xuân. Khai v i Xuân kéo gh xít u ra hành lang n m h ng gió,

ng tr ng, nhìn tr i, xem n c, àm o v i nhau r t khuya.Ba Khai c m xúc nên nói: „D ng l y nh n ngh a mà i, l y qu ng i mà x s ,

nên ngày nay Tr i, Ph t m i ban cho d ng m t ph n th ng r t x ng áng, trênc quan yêu d i c dân m n. Tôi th y d ng hi n t, tôi vui m ng vô

cùng. B a nay tôi t thi t v i d ng vì tôi ái m thanh liêm ngay th ng c a d ngnên ngày tr c tôi m i c má g C m Nhung cho d ng. T i m ng s nó vôph c nên Tr i, Ph t khi n cho có tai h a ng v ch ng xa nhau và ng nókhông c chung h ng vinh hoa v i d ng. Nó có t i, tôi v i má l y gia phápmà tr nó r t g t gao. N m d ng thi u Huy n, d ng xin tôi v i má h x chonó. Th theo lòng qu ng i c a d ng, m y n m nay tôi dung ch nhi u, cho nó

c hàng l a và cho nó c lên nhà trên, nh ng không cho i ch i âu h t. Thi tnó bi t thân, mà l i n n n, nên ch ng mu n i âu, h t ham vui ch i. Hôm ghech i, má có m i bác em V nh Tân qua mà ch i m t ngày. C m Nhung xinmá cho nó th y m t con nó m t chút r i m con lìa nhau. Nó g p con nó thankhóc, làm cho bác v i bà Kinh u c m ng. Nó xin bác lâu lâu cho phép nó g pcon nó m t l n, ng nó b t au kh . Bác c m lòng không u, nên bác ch u cho.

y tôi xin d ng li u coi có nên cho V nh Tân nhìn m nó hay không. ó làquy n c a d ng. Tôi th y rõ V nh Tân th y m thì nó l lãng nh th y ng i

ng, còn C m Nhung au kh n ng n h n là cách tôi v i má ph t nó n a“.

nh Xuân suy ngh r i ng i d y mà nói: „Tình m con là tình thiên nhiên, n u mìnht thì mang ti ng ác. Hu ng chi V nh Tân là con trai l i l n r i, d u g n m c ng

không h i gì. V y t rày s p t i h có bãi tr ng thì tôi xin má tôi em nó qua ch i v i bà ngo i nó ít b a ng nó g n m nó“.n n a, anh Ba v kêu th ch p hình, ch p ch n ung c a cô C m Nhung mà g icho tôi m t t m. Tôi s c y má tôi giao cho V nh Tân c t, ng nó nh hình d ngcua m nó cho quen”.

Ba Khai cám n và h a v s làm y theo l i d n.Sáng b a sau, bà H ng v n v i V nh Tân òi v nhà m i mà , n gi n c m thì

i nhà hàng n mà thôi. Ba Khai c ng i theo ng coi s p t c cho ànghoàng.

nh Xuân tr b t m t cái phòng, ch h m t cái ng ngh tr a v i Ba Khai r ichi u t i n c m r i s tr luôn mà v nhà m i.

Quan Ph i làm vi c. Bà H ng v n d t thím t Cam i mua g o, mua c i, lo mua ng b a sau n u n.

Ba Khai d n th ng Ca coi nhà, c u d t V nh Tân i ch ch i. C u th y có bàn vi t nhcoi p l i v a cho V nh Tân ng i h c. C u mua li n cho cháu, l i mua m t cáièn n ng trên bàn vi t cho ban êm cháu h c. C u m n xe ch v d n

trên l u m t ch yên t nh cho cháu ng i h c th nh th i, g n c a phòng ng c acháu.

n c m t i ngoài nhà hàng r i, V nh Xuân tr ti n c m, ti n phòng m y b a r i kêuxe ch hoa ly và cây n v nhà mà ng .

Ba Khai l c l o h i chi u ki m mua c m t h p trà Thi c Quan Âm, v nhà m iu bi u th ng Ca n u n c, c u b trà m i mà ch m t bình r ng i t i phòngc sách u ng v i V nh Xuân.

nh Xuân c ý l y n mà n vài bài. êm y hai anh em th c nói chuy n ch i v inhau n 11 gi r i ph i ngh , ng khuya Ba Khai d y s m xu ng tàu mà v .

Bánh mì v i cá h p ã có mua s n h i chi u. Nghe ng h gõ 5 gi , bà H ng v nkêu thím T Cam v i th ng Ca th c d y n u n c ch cà phê và d n cho BaKhai lót lòng.

Quan Ph v i V nh Tân c ng th c d y n u ng v i Ba Khai. Bà H ng v n th y Khaithành thi t lo l ng cho con cháu bà, nên bà quy n luy n theo nói v i Khai. Bà có

i c u chúc ch sui an vui, m nh kho và m i ch sui khi nào r nh rang thì quan Th ch i ít b a v i bà.

Cha con V nh Xuân a Ba Khai xu ng tàu. Lúc phân ly, Ba Khai c p dang díu n mtay V nh Tân ráng noi g ng cha mà h c cho gi i, n thanh cao, cu i n m nayph i thi u ng tr qua h c tr ng l n M Tho có c u v i bà ngo i ch m nom,

o b c.nh Xuân c ng g i l i kính chúc bà Ch cùng bà con l n nh m nh kho , r i tàu súplê m ây ch y ra vàm.

Th y còn s m, V nh Xuân d t con i d o ch i m t vòng, d t i ngang tr ng h c chcho con coi, r i d t tr v nhà, do nh ng ng t t cho g n ng con bi t mà i

c.n sáng th h i, V nh Xuân m i em V nh Tân l i t ng xin ông c h c ghi tên convào s cho con h c l p nh t ti p theo tr ng M Tho.

Th thì hai cha con u nh p t ch theo ng i C n Th , con i h c.

(23) III

Bà H ng v n Thanh tu ã g n 70 mà s c kho v n còn y . Bà a ho t ng, l iquen c n lao, nay làm m quan Ph nhà l u n r i n m co m t mình, con m c ilàm cháu m c i h c, nên bà bu n b c khó ch u. i ch ch i, i d o ph ít l n r ibà chán, nên l c c nhà ki m chuy n nói v i thím T Cam ng gi i khuây.

Thím T Cam lâu, thím m n ch nhà, mà ch nhà t t ãi thím nh ng i trongthân, b i v y thím i ch n u n, xem xét m i vi c c ng nh ng i qu n gia cch hoàn toàn tín nhi m. Th y bà H ng v n bu n, thím nh c vi c gói bánh ú,bánh tét mà bán nh m y n m M Tho.

Bà H ng v n ý, nên lúc n c m t i bà nói v i con r ng thím T Cam mu n xingói bánh mà bán. V nh Xuân c i và nói: “Không ph i con s làm vi c ó x u h .Nhà nghèo c m con u ph i ra công làm ng có ti n mà s ng v i cu c s ngtrong s ch th ng ngay, thì có x u h chi âu mà s . Vì h i tr c l ng con còn ítnên má ph i ch u c c ng ki m thêm ti n cung c p cho gia ình. Con ph i bóp

ng cho má c c. Hôm nay má ã già y u mà l ng c a con c ng nuôi s ng nhà, v y con xin má ngh vui ch i v i con cháu ít n m, ng lo, ng làm

vi c chi h t. Má có bu n thì kêu xe i ch i ho c i s m m i ho c i bu i chi u,ng h ng gió mát.

Bà H ng v n cùng lý không cãi c, nên bà c i mà b d t ngh c , không nói t ia.

nh Xuân s p t v n phòng àng hoàng, t sách ch a sách ch Tây, ch Tàu vàch qu c ng . Có bàn vi t r ng l n ng i làm thi. Có ván gõ n m c sách.Có gh xích u n m mà n. Có bàn nh ng i u ng n c.

Cái khuôn ki ng l ng bút tích c a Cúc H ng ông v n treo ngay bàn vi t ông ngóth y h ng ngày. Hai ch u môn ông c ng trên th m ng ra vô nh l i th y d nmà gi t cách quân t .

Trong m y tu n u, công ch c trong t nh ã thi t ti c m ng quan Ph m i r i. M ynhà thân hào c ng ã có t i th m r i. Quan Ph ã i v i quan Chánh Ch T nhvi ng m y qu n r i. Trong m t tháng thì V nh Xuân ã có vi c ti p xúc v i Hu ngch c m y làng l n nh Tân an, Th ng th nh, Th i th nh, Long tuy n. Vì làngLong tuy n có n ki n th a v v cho m n công n, nên ông ph i òi H ngch c làng n y h u ã hai l n ng ông tra xét. V nh Xuân nghe nói làng Longtuy n có ch Bình Th y th nh v ng, có r ch p , d c hai bên dân c trù m tgiàu có, nhà t t, v n nhi u.

m m i chúa nh t, n lót lòng r i, V nh Xuân mu n em con i th m ch Bình Th ycho bi t. Hai cha con m c âu ph c r i kêu m t chi c xe kéo ng ng i chung mà

i.Lên t i Bình Th y nh m gi ch ng nhóm ông, V nh Xuân ng ng xe, bi u xa

phu ch , r i t con i vô ch . Vì chúa nh t nên H ng ch c không có trongnhà vi c, l i vì quan Ph m i i l i nên nh n dân ch a bi t m t, b i v y V nhXuân i thong th , không c n ai bi t làm chi.

i g n t i hàng rau c i, tình c V nh Xuân th y m t cô thi u n ng d y ngó ôngtrân trân, tay b ng cái thúng, m c qu n en, áo en, vóc d c b ng cô Cúc H ng

m cô t v n, mà m t mày b t ch c ng gi ng h t Cúc H ng không khác m ty. Cô thi u n ó ngó V nh Xuân r i ch ng ông i t i thì cô l i b ng thúng

ngoe ngo y s t lui mà i ra ng.nh Xuân l y làm l mà th y cô n t ng i c ng gi ng Cúc H ng. Ông bi n s c

i h p, d t con i theo coi cô i âu và l p th h i cô tên chi.Cô n xu ng ng mé sông r i qu o qua phía tay m t mà i vô, i theo con ng

a mé sông. Cô day m t l i mà ngó V nh Xuân, mi ng chúm chím c i.

nh Xuân mê m n tâm h n, m màng t ng Cúc H ng hi n h n v mà gh o mình,nh ng ông ngh gi a ban ngày, l i gi a ch ông, h n ma làm sao mà hi n ra

c, b i vây ông c i theo, cách n m b y th c, tính ki m c kêu h i cô n làai. Ng t bên tay m t nhà liên ti p, còn trên ng thì ng i ta i không ng t,ông li u khó mà nói chuy n c. Ông n m tay V nh Tân, c d t i theo cô.

n c u R ch Cam, ch ó nh m kho ng tr ng, không nhà, l i ngoài ng c ngkhông có ng i ta i, V nh Xuân m i kêu mà nói: „Em Cúc H ng ! Em Cúc

ng ng l i cho qua nói chuy n m t chút”.Cô n ch m b c, day l i v a c i, v a nói: „Anh có th ng em, thì nói v i cha m

em r i xin c i, ch có chuy n chi mà nói“.nh Xuân ng c nhiên vì ti ng nói c ng gi ng nh ti ng c a Cúc H ng. Ông li n

i: „Nhà cm âu ?“Cô a tay ch mà nói: „ tr c kia“ r i cô i n a. V nh Xuân v n i theo coi nhà cô

ch nào.i ch ng m t tr m th c thì t i m t th t v n không l n nh ng s ch s , d a l có

hàng rào b ng cây trà, trong sân có tr ng hoa, có ch u ki ng, r i sau cái sân y cót nhà lá ba c n xông, vách ván, c a ván, n n cao, hai bên nhà d a v i m n

tr ng sum sê, còn phía sau thì cau chu i t ch m ch.nh Xuân th y cô n m c a rào mà vô sân nh ng không khép c a l i d ng nh cóý cho ông vô. Ông ng ng n ng ngoài l mà ngó theo cô, th y cô vô nhà r i

t d ng, l i trong nhà v ng hoe, không có ai h t.Ông ng ngó m t h i r i i t i n a, tính ki m ng i mà h i th m coi nhà n y là nhà

a ai, cô m i vô ó tên gì, ã có ch ng hay ch a.i qua kh i vuông rào n y r i, V nh Xuân th y m t tòa nhà ngói l n và c , c t theo

ki u x a, ba c n hai chái b t v n, nên r ng l n, song th p th i. Tr c nhà ch at sân l n tr ng ki ng, hai bên tr ng cây le the, nh ng phía sau có m t v n

m r p c ng tr ng d a chu i, cau tr u nh các v n trong r ch n y. M t ng i tr n, b n qu n v i en, ng lum khum vun t trong ch u ki ng ngoài sân.

nh Xuân d t con i l n t i tr c nhà y. Ông ch a k p h i thì ng i àn ông ó dayqua ngó th y, li n buông dao, ch ng l ng ng d y r i i ra c a ch p tay xá V nhXuân và nói: „B m quan l n i ch i t i trên n y. M i quan l n vô u ng n c”.

nh Xuân l y làm l không hi u ng i là ai mà bi t mình nên cung kính chào m inh v y. Ông h i:

- Anh là i mà bi t tôi ?- m quan l n, tôi là H ng hào Thi làng Long tuy n, tôi có h u quan l n hai l n

i. Ch c quan l n quên ?- Tôi m i i lai, còn H ng ch c i h u thì nhi u ng i nên tôi nh không h t.- m, tôi m i quan l n vô nhà ng tôi bi u n u n c u ng.

nh Xuân b c vô sân. H ng hào Thi tránh cho ông v i V nh Tân i tr c. Anh tatheo sau mà h i:

- m, c u ây ph i là con quan l n hay không ?- Ph i.- m, quan l n có m y c u, m y cô ?- Tôi có m t th ng n y mà thôi.- Quan l n lên trên n y ch i hay có vi c chi ?- Chúa nh t nên d t th ng nh i ch i cho bi t Bình Th y, ch không có chuy n chi

t.Vô t i nhà, H ng hào l t t kéo hai cái gh m i quan Ph v i c u Tân ng i, r i xin

phép vô b n áo. Anh ta kêu nhà sau bi u n u n c ch m t bình trà mau mau. Anhta i l n x ng, m t l y áo xuy n dài mà b n.

nh Tân i ra c a ng xem bông.

nh Xuân th y H ng hào i r t r t mu n xu ng nhà sau thôi thúc n u n c, thì kêumà nói: “Anh H ng hào, anh ra ây cho tôi h i th m m t chút. Tôi không khát

c, v y ch ng c n lo trà n c làm chi”.nh Xuân a tay ch mà h i:

- Cái nhà d a bên r i m i t i nhà anh ây là nhà c a ai v y ?- m, nhà lá vách ván ó ph i hôn ?- Ph i.- m, nhà ó là nhà c a chú H ng nhì T n.- Ông H ng nhì ó c ch ng bao nhiêu tu i.- m, chú già r i, tu i trên 60.- Có v con gì hay không ?- m, có. Thím h ng nhì c ng già, nh ng còn m nh gi i, v ch ng sanh có m t

a con gái mà thôi.- Ng i con gái ó c bao l n ?- m, l i 18 hay 19 tu i, tôi không ch ch c.- i nãy tôi th y có m t cô gái c tu i anh nói ó, ngoài ch i v . Cô i tr c tôi,

tay cô b ng cái thúng, cô qu o vô nhà ó. Không bi t ph i con gái c a ông H ngnhì hay không ?

- Ch c là ph i. H i t ng sáng tôi th y con H ng b ng thúng rau ra ch mà bán. Ch cnó bán hàng r i nó v ó.

- Cô ó tên H ng hay sao ?- m, ph i.- Cô có ch ng hay ch a.- m, ch a, Còn nh mà.- Anh nói v ch ng anh H ng nhì già, mà sao con còn nh v y ? Sanh mu n hay

sao?- m, sanh mu n. T i nghi p hai v ch ng ch n ch t, thi t thà mà không có con.

m nào thím c ng i chùa c u Tr i kh n Ph t n ngoài 40 tu i thím m i sanhc chút gái ó nên hai v ch ng c ng d l m. Mà con c a Tr i, Ph t cho nên con

nh khôn ngoan d th ng. M i b n n m tu i mà nó nói chuy n rành r c ng nha 10 tu i. Chú th y v y chú cho nó h c tr ng R ch Cam. Nó sáng láng, h c gi i

quá. Ch ng nó c 12 tu i, nó òi xu ng C n Th nó h c. Chú m i g i nó nhàng i em v h c m y n m. Nó thi u b ng s h c r i nó òi lên Sài gòn mà h c

a. V ch ng c ng, không ch u cho i xa, nên b t v nhà ch ng vài n m nay.- u v y cô H ng ó có h c.- m, h c gi i. Nó mu n xin làm cô giáo. V ch ng chú H ng nhì th ng con, s

làm cô giáo ph i i i xa, nên không cho làm, b t nhà ó.- Có chuy n nh vây nên tôi m i rõ. Tôi lên ch Bình Th y coi cu c mua bán th nào,

tình c tôi th y cô H ng gi ng h t m t cô quen v i tôi bên t nh Gò Công, m t màygi ng, t ng i ng gi ng, n ti ng nói c ng gi ng n a. Vì v y nên tôi i theo cômà h i th m g c tích c a cô. Tôi mu n g p ông H ng nhì T n ng tôi h i. Anh

ng hào có th d t tôi qua nhà ng và gi i thi u tôi cho ng bi t ng tôi h ith m m t vài chuy n c hay không.

- m, c ! Mà h i s m m i tôi th y chú H ng nhì vác dù i ngang ây, khôngbi t chú i s m ã v hay ch a. tôi sai ng i nhà i h i coi.

t ông già b ng bình trà nhà sau i ra. H ng hào x t b ng, bi u ông già qua nhàng nhì h i coi có ng nhà hay không r i tr v cho hay li n. Ông già ra i,ng hào l y hai cái tách lau s ch s , b ng l i rót hai tách trà m i quan Ph u ng

và ra c a m i V nh Tân vô gi i khát. Quan Ph u ng m t h p trà cho vui lòng chnhà r i h i th m v n t c mà ch ông già.

t lát ông già tr v nói ông H ng nhì i qua Giai Xuân chi u m i v , còn bàng nhì thì ng coi b cau sau v n.

nh Xuân m i nói: “Thôi, vi c không g p gì, chúa nh t sau tôi lên h i c ngc”.

ng hào nói: “Quan l n mu n h i u chi quan l n cho tôi bi t, ch ng ng v tôii và tôi xu ng b m l i v i quan l n”.

nh Xuân, ng d y, suy ngh r i nói:- Tôi mu n bi t ch c coi cô H ng sanh n m nào, tháng nào, ngày nào và vào gi

nào. N u bi t ngày Tây và ngày mình càng thêm t t.- m, c mà. tôi h i, tôi biên rõ tàng r i tôi c m xu ng cho quan l n coi.- u anh có vi c i C n Th thì anh tr l i. Còn nh m c vi c thì chúa nh t sau tôi

lên n a. B nào tôi c ng ph i lên cho gáp m t ông và bà H ng nhì ng tôi h icho rành r . Anh nh h i gi sanh c a cô H ng n a nghe hôn.

- , tôi nh .nh Xuân t giã H ng hào Thi r i d t con i v . H ng hào a ra l r i a luôn

i nhà H ng nhì T n. V nh Xuân th y d ng cô H ng l p ló sau c a s mà dòm.Ông bi u H ng hào tr l i, nh ng anh ta rán a quan Ph qua kh i c u R chCam có nhà c a liên ti p r i m i t mà v .

Cha con V nh Xuân i theo mé sông coi ng i ta xúc c g o ch i r i m i ra ch lênxe kéo mà v Cân Th .

Tr a ng t n c m v i m và con, V nh Xuân l l ng c nh hình d ng c a cô H nghoài, không hi u t i sao cô gi ng Cúc H ng t m t mày, cho n t ng i, t iti ng nói, mà cô c ng m c qu n lãnh, áo xuy n nh c nh c nh Cúc H ng h itr c th ng b n ra ch ng i buôn bán. V nh Tân vui v thu t vi c h xúc c g otrên Bình Th y cho bà n i nghe, thì bà nói bà s lên coi cho bi t.

Bà cháu n c m r i d t nhau lên l u. V nh Xuân vào th phòng kéo gh xít u n mngó bút tích c a Cúc H ng. Ông m màng th y Cúc H ng tr c m t luôn luôn.Ông khoan khoái b i h i, khó ch u, m i l y cây n mà n nho nh , n ai oán

t tình th ng yêu mà b c t c v s ph n c a ng i x a.Ông mu n lên l u thu t vi c g p g h i s m m i cho m nghe, mà r i ông ngh không

nên v i l m, t t h n là dò h i ngày sanh tháng cho ch c ch n r i s nóichuy n. Ông óng ch t c a th phòng n m m t mình r i lúc im lìm t ng nhCúc H ng, lúc r r lãng khuây áo não.

Bu i chi u th hai, V nh Xuân ng ng i làm vi c t i Tòa B , b ng th y H ng hàoThi ng l ng kh ng ngoài c a phòng. Ông kêu vô mà h i:

- Anh có h i ông H ng nhì T n v v ó hay ch a ?- m, h i hôm tôi qua nhà, có v ch ng chú, tôi h i t ch t r i. Thím sanh con

ng n m 1906, tháng giêng, ngày 25 d ng l ch tính ra thì nh m ngày 27 thángch p n m T c a mình. Chú H ng nhì có cho tôi m n t khai sanh trình choquan l n xem cho ch c.

ng Hào d túi, rút t khai sanh a cho quan Ph .Ông bi n s c, tán lo n tinh th n, nh ng g ng ch cái gh m i H ng hào ng i r i

th ng th ng tr i khai sanh ngày 25 tháng Janvier n m 1906, không có biên ngàytheo âm l ch. Nh ng ngày khai cho Chánh L c b em vào b sanh là ngày 28Janvier 1906 có ng nh ngày tháng theo âm l ch là ngày 30 tháng ch p n m T .

Quan Ph ng i suy ngh r i nh l i thì ông thi ký l c ngày 18 Janvier 1906. Ông ui v t i nhà ngày 23 Janvier, nh m ngày 25 tháng ch p. B a sau ông i vi ng m

Cúc H ng. êm ó ông ng n khuya chiêm bao th y Cúc H ng d n dò r i tgiã mà i u thai. N u bà H ng nhì T n sanh cô H ng trong êm 24 Janviermà quá 12 gi r i thì t c th Cúc H ng u thai làm cô H ng ây. Ông suy ngh

r i m i h i H ng hào:

- Anh H ng hào có h i giùm coi bà H ng nhì sanh cô H ng ngày 27 tháng ch pm T , mà sanh h i gi nào hay không ?

- m, có. Chú H ng nhì nói nhà không có ng h nên chú không bi t gi , nh ngchú nh ch c sanh h i h t canh t b c qua u canh n m.

- y thì l i 3 gi khuya.- m, ph i.- Anh v nói v i ông H ng nhì t khai sanh cho tôi m n ít b a r i chúa nh t t i

ây tôi s lên tr l i.- m, quan l n có c n dùng thì bao lâu c ng c. N m con H ng i thi nó xin

khai sanh ng n p cho ông c coi. Bây gi có c n làm chi n a âu.- Th nào chúa nh t tôi c ng lên. Có l tôi s m i bà già tôi i v i tôi lên coi h xúc

c g o và coi v n t c vùng Bình Th y ch i. Anh H ng hào nói giùm v i ôngng nhì, chúa nh t t i hai ông bà v i con nhà ng tôi ghé th m và h i thêm

chuy n m t chút.- m, quan l n có c bà ây v i quan l n ?- . Tôi có bà m già nên tôi âu c ng ph i em theo ng tôi ph ng s .- m, chúa nh t tôi s ón ti p quan l n.- Kh i mà. ng ón m t công. Tôi bi t nhà anh r i thì tôi i ngay vô ó. Anh nhà

ch tôi ng ti n d n tôi cho ông H ng nhì bi t.ng hào Thi t giã ra ngoài m xe máy p i v .

Quan Ph c ng i l t qua, l t l i t khai sanh c a cô H ng mà xem, xem r i l l ngsuy ngh n tan h u m i x p l i b vào túi mà v .

n c m tôi r i, V nh Xuân th y m ng ng i ngoáy tr u mà n, ông l i ng m tbên mà h i:

- Má nh n m, con thi u ký l c ó là n m nào hay không má ?- Sao l i không nh . Con ra tr ng và thi ký l c n m T .- Tháng nào, ngày nào, má nh hôn ?- Con i thi ký l c ngày 20 tháng ch p, con v t i nhà chi u 25. Mùng 10 tháng giêng

m Ng con i làm vi c.- Ph i r i. Con c ng nh nh v y, nh ng s l m l n nên con h i má l i cho ch c.- Ph i gi ng gì ?- ít b a con d coi cho thi t ch c r i con s nói cho má bi t. Con mu n chúa nh t

i má v i con lên Bình Th y ch i.- , c. Lên coi h xúc c g o ch i. Nghe th ng Tân nó nói mà ham, c âu d i

mé sông mà h kê r h xúc lên m i l n c r h gi u r a r i vô ghe, coi d quá.- Thi t v y a má, má lên coi cho bi t. Mà hôm qua con có g p m t ng i sao gi ng

ng i Ch Gi ng h i tr c quá. má lên coi má bi t hay không ?- àn ông hay àn bà ?- Th a, àn bà.- Sao con không h i ng i ta coi ph i g c ch Gi ng hay không ?- c àn bà nên con không h i.- âu má lên má coi.

nh xuân không ch u nói rõ v cô H ng cho m nghe tr c là vì ông c ý tình c th y cô H ng coi m có nhìn nh n cô gi ng Cúc H ng hay không. Tuy ông

không nói ra, song ông r n r c trong lòng, trông cho mau t i chúa nh t ng th ý và luôn d p h i v ch ng H ng nhì T n coi sanh cô H ng trong tr ng h p

nào.Sáng chúa nh t, V nh Xuân n lót lòng v i m và con thì ông sai th ng Ca i kêu hai

chi c xe kéo l i ch c s n. n u ng r i bà H ng v n ng i m t chi c, V nh Xuâni con ng i chung m t chi c mà i lên Bình Th y.

i u ch , V nh Xuân th y H ng hào Thi v n xe máy ng ch . Ông bi u xe kéong ng l i. H ng hào xá m con quan Ph r i lên xe máy p ch m ch m theo haixe kéo. T i ch xúc c g o, V nh Xuân bi u xe ng ng cho m coi ch i m t chút

i m i i vô nhà H ng hào. Vì ã có cho hay tr c nên b a nay H ng hào s pt cu c ti p r c quan Ph v i bà c h n hòi, nhà c a d n d p àng hoàng, ván

có tr i chi u bông, bàn có tr i kh m. Tr u n c ã s m s n. V H ng hào m c áodài ch c t i c a chào khách và m i bà c lên ván mà ng i, ch l ng x ng lo ãi bà

, cho ch ng lo h u quan Ph .nh Xuân nói v i H ng hào:

- i n u ng r i i ây Anh H ng hào kh i lo trà, anh ã có cho ông H ng nhìhay ng nhà hay không ?

- m, có hai ông bà ch bên nhà. Tôi có d n cô H ng c ng nhà n a.nh Xuân mu n qua nhà H ng nhì li n, nh ng th y m ng u ng trà và h i v

ng hào v v n t c nên rán ng i ch m ngoáy tr u n r i ông m i ng d yi m i qua nhà m t bên ây ng g p ng i gi ng nh ng i quen Ch

Gi ng.Quan Ph c y H ng hào i tr c, r i m con t giã v H ng hào mà theo sau v i

nh Tân.Hai anh xa phu ngoài l t ng v nên l t t ng d y s a so n xe. H ng hào nói:

“Còn qua bên nhà n y m t chút. Hai anh kéo xe theo mà ch ”.Bên nhà H ng nhì T n v ch ng chú c ng s a so n s n ch ti p quan l n. Vô t i

gi a sân, H ng hào th y v ch ng H ng nhì ra c a thì nép qua m t bên chonh Xuân i tr c v i bà H ng v n m t bên và V nh Tân m t bên. V ch ng

ch nhà b c t i chào khách r t cung k nh r i m i vô nhà.nh Xuân th y v ch ng H ng nhì u già, tóc b c nhi u, r ng r ng b n, nh ng s ccòn kh e, b ch n ch t thi t thà. Ông mu n cho H ng nhì kh i s t sè e ng i, v a

c lên th m v a nói: “Hôm chúa nh t tr c tôi lên ây ch i, tôi mu n qua th mông nh ng ông i s m không có nhà, nên tu n n y tôi tr lên ng h i th m ôngbà m t chút chuy n”.ng nhì nói: “D hôm tr c tôi m c i qua bên Giai Xuân, ch ng v nghe ông

ng hào nói quan l n lên có h i tôi mà tôi không có nhà ng h u quan l nthi t tôi l i quá”.

nh Xuân c i mà áp: “Ông có l i chi âu. Tôi i tình c làm sao ông bi t ng nhà mà ti p tôi. Thôi, hôm tr c không g p nhau thì b a nay g p, l i có bà già tôicàng thêm t t”.

Vô kh i c a r i, H ng nhì kéo hai cái gh m i quan Ph v i V nh Tân ng i, còn bàng nhì thì bà m i bà c ng i bên ván có tr u n c s n.

Bà H ng v n nói bà ng i chung t i bàn v i quan Ph , ng nói chuy n ch i chovui.ng hào l t t nh c gh cho bà c ng i ngang v i quan Ph . Bà c ngó v ch ng

ch nhà r i h i quan Ph : “Con nói ai gi ng ng i Ch Gi ng âu ? Sao mákhông th y ?”

nh Xuân nói: “Xin má ch l t chút”.Bà H ng nhì kêu con bi u ra ph b ng tr u bên ván em qua bàn. Cô H ng b n b

en phía sau b c ra, ch p tay xá quan Ph , r i xá bà c .nh Xuân ngó m mà h i: “Má coi cô em ây có gi ng ai hay không ?”.

Bà H ng v n ngó theo cô H ng ng i l i b ván b ng b k trà em qua bàn.Bà v t la lên: “Con T Cúc H ng là con c a Hia M ây mà ! Thi t v y ch !”

Lúc y cô H ng v a k trà tr c m t bà, cô s p tr qua b ng bình trà, thì bà níutay cô ng l i mà h i: “Cháu tên gì ? N m nay m y tu i ?”.

Cô H ng bình t nh ngó bà mà áp: “Th a bà, cháu tên H ng, n m nay 18 tu i”.

Bà buông cô ra và ngó V nh Xuân mà nói: “M i tám tu i, thì là tu i T sanh n mcon thi u ó. M t mày b t ch i ng gi ng con Cúc H ng nh khuôn úc, màti ng nói c ng gi ng n a, thi t là k !”

Cô H ng b ng bình trà l i n a. Bà H ng v n kéo cô ng sát m t bên mà nhìn. Bàng nhì l y bình trà mà rót ra chén chung b n chén r i bà i b ng ô tr u

em qua n a.Bà H ng v n nhìn r t lâu r i h i bà H ng nhì:

- Cháu ây con c a ai v y bà H ng ?- , nó là con c a tôi. V ch ng tôi có chút ó. Tôi n 42 tu i m i sanh nó.- Ph i cháu tu i T hay không ?- Th a, ph i. Nó tu i T , mà nó ch u oan m t tu i, b i vì tôi sanh nó ngày 27 tháng

ch p, h i au canh n m, sanh có ba b n b a mà ph i ch u oan môt tu i.nh xuân nói: “Má nh hôn ? Con i thi v chi u 25. Chi u 26 con i vi ng m .Khuya l i, t c th là 27 con chiêm bao th y Cúc H ng t bi t con mà i u thai.Má hi u ch a ?”.

Bà H ng v n v i vã áp: “Hi u, hi u, má hi u r i”. Bà nói mà bà n m tay cô H ng,không ch u buông ra. Cô H ng ngó m , b l lãng, d ng nh không hi u gì mà

c r i nh v y.nh Xuân nghe h ng hào v i H ng nhì ng sau l ng ông, hai ng i nói x m xì,ông móc túi ra l y t khai sanh c a cô H ng mà tr i lên bàn r i kêu H ng nhì

i g n mà nói: “Có chuy n n y k quái quá l m, tôi nói cho hai ông bà hi u.Má tôi có m t ng i cháu gái tên là Lý th T bên Gò Công. Cô h c ch nhogi i nên th y t tên riêng cho cô mà g i là Cúc H ng. N m cô c 17 tu i, côch t i, ch t vì u t c vi c riêng trong gia ình. Qua n m T , chánh êm 26 r ng

t, 27 tháng ch p, lúc g n sáng tôi n m chiêm bao th y cô v nói tôi mà t giãng cô i u thai. T y n nay tôi không có chiêm bao mà th y cô n a. Hôm

chúa nh t tr c tôi lên ch Bình Th y ch i, tình c tôi th y cô H ng ây saogi ng h t cô Cúc H ng, gi ng t m t mày, hình dáng cho t i ti ng nói cái gì

ng gi ng h t. Tôi l y làm l , i theo coi cô âu, con ai. May g p anh H nghào, tôi h i th m c bi t g c tích c a cô, tôi m i c y h i ngày tháng . Nhanh H ng hào em khai sanh cho tôi coi m i th y rõ ngày gi bà H ng nhì sanhcô H ng chánh là ngày gi cô Cúc H ng cho tôi chiêm bao ng cô t giã mà i

u thai. Tôi ch a dám tin. Nên b a nay tôi em bà thân c a tôi lên ch i coi bà cónhìn nh n s gi ng ó hay không. Bà thân tôi c ng nhìn nh n nh tôi. Th thì cô

ng n y ti n ki p là cô Cúc H ng, không còn nghi ng gì n a”.ng nhì ngó v mà nói: “Quan l n nói nh v y thì té ra con H ng tôi nó ki p

tr c là cháu c a bà c . V y thì nó có ph c l m”.Bà H ng v n nói: “H i tr c tôi th ng con Cúc H ng mà nó c ng th ng tôi nh

nó v y. Nó ch t mà nó u thai làm con cháu ây. L i bây gi tôi c g n.y thì Cúc H ng ch t, tôi coi c ng nh n s ng l i, T nay s p lên h có bu n

tôi lên ây th m con cháu c ng nh th m Cúc H ng”.Bà H ng nhì nói bà c có bu n thì lên trên n y ch i. v n mát m l m.Bà H ng v n buông cho cô H ng i vô trong. Bà ngó theo r i c i mà nói: “Thi t

gi ng h t, ng nh chuy n Cúc H ng ch t, thì ngó th y tôi nói nó là Cúcng. Bà H ng nhì b a nào có d p i xu ng C n Th thì ghé nhà tôi ch i, có i

thì d t cháu theo cho nó quen ng h t b ng n a”.Bà H ng nhì h a h có i C n Th thì bà ghé th m.

nh Xuân tr t khai sanh c a cô H ng l i cho ông H ng nhì.Bây gi bà H ng v n m i u ng n c r i têm tr u ngoáy mà n m t mi ng. Bà khen

cau ngon. Bà H ng nhì kêu cô H ng bi u xách nhánh cau ngon m i b h i s mi ó em ra ng ki ng cho bà c em v n tr u. Bà H ng v n không chiu

lãnh, nói r ng m i làm quen không l bà làm t n hao cho bà con. H ng nhì v ing hào nói v n m t nhánh cau có áng giá bao nhiêu mà s hao t n.

Quan Ph ng d y xin m cáo t mà v . V ch ng H ng nhì v i H ng hào nga khách ra xe. Cô H ng xách nhánh cau i theo sau. Ch ng bà H ng v n lên

xe, cô nhánh cau d i ch n bà r i ch p tay xá. Bà níu cô mà nói: “Bà th ngcháu l m. B a nào cháu i v i má xu ng nhà bà ch i”.

Cô H ng cúi u.nh Tân b n v òi ng i chung v i bà n i, nên bà ph i buông cô H ng mà kéo Tânlên xe. Hai xa phu rút ch y, xe bà c i tr c, quan Ph theo sau. M y ng i ngngó theo. Cô H ng c i, V nh Xuân day l i c ng c i.

Bà H ng nh T n nói: “Bà c t t quá”.Ông H ng nhì nói: “Quan Ph tu i tr , nói chuy n nghe rành r . Ông thu t chuy n

ki p tr c c a con H ng thi t là k ”.ng hào nói: “N u thi t v y thì em H ng c thân c n v i nhà quan, ch có h i

gì mà lo”.ng hào i v . V ch ng H ng nhì cùng con tr vô nhà, vui c hân h nh ti p

quan m c d u nhà mình không giàu, mà mình c ng không c d trong bàn H i.

Còn quan Ph v i m i v , qua kh i c u Bình Th y r i, th y ng tr ng, ông bi uxa phu x m t i ng hai xe ch y c p kè v i nhau.

Bà H ng v n c i mà nói:- Chuy n n y má ngh thi t là k . Con nh gi ng Cúc H ng không sai m t m y mà

ngày gi nó sanh l i úng v i ngày gi Cúc H ng t giã con ng i u thai. Conlàm sao mà tìm c nh v y thi t c ng gi i.

- Con i ch i tình c con g p, ch bi t âu mà tìm. M t tu n nay con gi u má, là vìcon mu n cho má th y thình lình coi má có nh n nh con v s cô H ng gi ngCúc H ng hay không.

- Gi ng r i a. Ch c Cúc H ng u thai vào nhà H ng nhì ó, má không nghi gìt. Bây gi con tính làm sao ây ?

- Con r i trí quá. th ng th ng con suy ngh coi.- Bà H ng v n nói qua chuy n xúc c g o, không nh c chuy n cô H ng n a.

(24) IV

Luôn hai chúa nh t quan Ph V nh Xuân lên nhà H ng hào Thi hai l n, là l n sau l icó qua nhà H ng nhì T n rnà ch i n a. H ng hào mu n m t mình anh thân

n v i quan mà thôi, nên không cho H ng ch c bi t vi c ó, song l n tr c anhcó a ra t i ch R ch Cam, r i l n sau anh l i ra t i ch ón ti p, s y có nhi ung i dòm th y, r i c xóm, c làng u hay.

Có ng i h i H ng hào có bà con v i quan Ph hay sao nên quan Ph n th m ch iy. H ng hào mu n lên m t v i ng i trong làng, nh t là mu n c H ng

ch c l n kiêng n , nên anh gi bí m t, ai h i thì anh chúm chím c i r i nói theou úp m , không ch u bà con, mà cho ng i ta t ng bà con, không khoe thân

thi t mà làm cho ng i ta nghi thân thi t.Có ng i khác h i H ng nhì T n có vi c chi mà quan Ph n nhà thì H ng nhì

thi t thà nên nói ngay ra t i cô H ng gi ng cháu c a bà c m t h i tr c nênquan Ph d t bà c n xem, ch không có vi c chi h t.

Trên Bình Th y ng i ta h i on ren nh v y mà quan Ph V nh Xuân v r i êm ru,ng nh không ý n vi c cô H ng n a. M i ngày i làm vi c h ng hái nh

th ng. Tr a v n r i ông vào th phòng n m c sách m t chút ng tìm gi cng . Ban êm ông l i th c khuya, khi ng i ngó bút tích c a Cúc H ng trót gi ,khi n n n r r nh than, nh khóc.

ã trót vài tu n, bà H ng v n không nghe con nh c t i cô H ng. ng lúc n c mi, bà m i h i con: “Vi c cô H ng con ã tính l nào hay ch a ?”.

nh Xuân th dài, d d nu t chút, r i m i áp:- Vi c khó tính quá. Con không bi t tính làm sao cho ph i.- Có gì khó âu. Con Cúc H ng cho con hay nó i u thai, r i nó sanh trong nhà

ng nhì T n ó ch gì. Con H ng ki p tr c nó là Cúc H ng. H m nay másuy ngh k r i, má ch c nh v y. N u con th ng Cúc H ng thì con c y mai m i

i con H ng cho duyên n vuông tròn, th y chung v n v .- ã bi t ngày gi con chiêm bao v i ngày cô H ng sanh thì n r p v i nhau l m,

i cô H ng gi ng h t cô Cúc H ng ngày tr c, nên mình oán Cúc H ng ki ptr c hoán thân làm cô H ng ki p n y. Mà mình oán ó do cái thuy t luân h i

a nhà Ph t, không có c n c khoa h c mà dám tin ch c. Ví nh mình do thuy thuy n bí d oan mà oán l m r i m i làm sao ? Kh cho con l m, ã h v i vonglinh c a Cúc H ng, vì không bi t “th ti t” ng n áp v i “th ngh a”, mà còn

v i ng i i, vì l n tu i r i mà bày chuy n ng c i con gái nh .- Má nh Cúc H ng có d n con ph i c i v ng có ng i nuôi má và lo c m r c

áo qu n cho con; i ki p sau r i v ch ng s ph i hi p, vì Diêm chúa có nói thi t,hai àng có duyên n v i nhau. N u con c i con H ng mà có l m i n a, conkhông trái ý c a Cúc H ng thì có chi âu mà h . Còn i v i ng i i, con làmquan l i ch a già, con mu n c i v giàu hay là v tr , h ng i ta ng thì con c i,có l i v i ai âu mà s h . Hu ng chi Cúc H ng có nói con v i nó có duyên n ,ki p sau s c sum hi p. N u thi t nó u thai làm con H ng ây là ki p sau c anó ch gì. B i có duyên n nên Tr i Ph t m i xui khi n cho con i ch i mà g p ó.

nh Xuân ng i l l ng r i nói:- Khoan ã má, th ng th ng con suy ngh l i coi.- Mình bi t m t mày, hình d ng và ti ng nói c a H ng u gi ng Cúc H ng r i,

bây gi má còn mu n bi t tánh n t c a con H ng coi th nào. H i tr c con h cchung v i Cúc H ng t i m y n m, con bi t tánh n t nó sao âu, con nói cho mánghe m t chút.

- Cúc H ng có tánh nóng n y th ng ngay, cang c ng, quy t oán, g p vi c ph idám làm, không kiêng không s chi h t.

- Tánh nh v y nên cha m áp b c nó m i t t ng tr n ngh a v i con. c, má coi con H ng có gi ng tánh n t ó hay không. N u tánh n t c ng v y thì thi t

nó là h u ki p c a Cúc H ng rõ ràng. M t nh m th n m, Tân ngh h c, má mu nem nó lên Bình Th y ch i.

- c l m. Má kêu xe kéo r i bà cháu i v i nhau ng h ng gió. Má bi u th ng Caki m kêu m t chi c xe ã có i r i b a h m. Má ng i xe ng a, vì r i g p ng a cóch ng thì nguy hi m.

Sáng th n m bà H ng v n v i V nh Tân ng i xe kéo i lên Bình Th y th m công. n 11 gi tan h u V nh Xuân v thay r i, hai bà cháu m i t i.

nh Tân xu ng xe ch y ri t vô nhà, hai tay có c m hai gói. V nh Xuân ch n l i mài:

- Con c m hai gói gì o ?- Th a, m t gói chu i ph i khô v i m t gói trái lu cu ma.- Con mua âu v y ?- Cô H ng cho con ch không có mua.

Bà H ng v n b c vô ti p nói: “Lên tr n con H ng l y chu i khô m i nó n. Nókhen ngon. Con n gói cho nó m t gói ó. B a nay Tân i theo H ng ra v nch i, coi b nó vui d . Nó th y lu cu ma có trái nó t m tr . Con n l a ít trái chínhái cho nó. Nó m ng quá, ca c m nói em v cho ba nó”.

nh Xuân chúm chím c i.Bà H ng v n v i V nh Tân lên l u thay r i xu ng n c m.

- a nay má lên có hai v ch ng ông H ng nhì nhà hay không ?- Có h t. V ch ng ch n ch t thi t thà d . Th y má lên m ng quá. Con H ng

ng v y. Con nh d n d . Nó d t má v i Tân i ra sau v n. V n không l nnh ng s ch s l m. Nó nói huê l i cau v i d a n xài không h t.

- Má coi tánh n t cô H ng th nào ?- Ch a bi t c. Ph i lâu lâu cho nó quen r i m i th y ch n tánh ch . Má coi i coi

i thi t nó gi ng Cúc H ng quá.- Má có qua nhà anh H ng hào hay không ?- Không. Nghe H ng nhì nói th y H ng hào p xe máy i ra ngoài nhà vi c h i

m m i, nên má không qua.nh Tân ti p nói: “Hai bên nhà ông H ng nhì có m y cây m n l n h t s c ba à. Cô

ng nói m n ó ng t l m, lúc n y ng tr bông, ch ch a có trái. Cô H nga ch ng nào có trái n c cô s hái em xu ng cho con”.

Bà H ng v n nói: “Tân ã quen v i H ng r i, d t nhau i ch i cùng v n, coi bthân thi n nhau d ”.

nh tân nói: “Cô H ng bi u con chúa nh t ngh h c thì lên tr n ch i. Lên v n mát, ch ch n c n i l m”.

Cách m i b a V nh Tân nh c bà n i i lên v n ch i. Bà H ng v n s n lòng mu ni, nên chúa nh t hai bà cháu t i Bình Th y n a và c ng ch i c bu i, mà

chuy n n y l i có mua bánh em theo mà cho cô H ng.Bà cháu v có ch m t quày chu i cau v i m t quày d a xiêm, mà l n n y coi b vui

h n l n tr c n a. T i l i bà H ng v n to nh v i con r ng bà có nói chuy ndài dài v i H ng, bà nh n th y cô n có tánh nóng n y, l i c ng c i. Hai m óã l ra r i, còn m y m khác ch a th y c. Tuy không nói h n, song bà nói

xa g n làm cho con hi u bà mu n c i ph t cô H ng cho r i, vì bà tin ch c cô nlà h u ki p c a Cúc H ng, mà Cúc H ng ã nói ki p sau s sum hi p thì khôngcòn c gì mà s l m n a.

nh Xuân không dám cãi v i m , song ông c l ng l không xuôi thu n mà c ngkhông ch i t .

Cách ít ngày, bà H ng nhì T n ngh bà H ng v n ã lên th m n y l n r i, mà l nnào c ng có m i m con bà xu ng nhà ch i, tuy bà thi t thà, t i nhà quan Ph bàcó ý ái ng i, song n u không i th m l i thì có t i vô l . Bà than th v i ch ng thìông H ng nhì thôi thúc bà ph i i th m không nên th t l v i ng i trên tr c.

n có m y trái lu cu ma v a chín, l i có m t quày chu i cau ã chín bói, hai mcon n u c m n s m, kêu l t chi c xe ng a r i n chu i hái lu cu ma i C n Thth m bà c mà tr l . con bà H ng nhì xu ng t i thì ã g n 10 gi r i. Bà H ng v n ni m n vui

ng, th y cô H ng xách quày chu i v i m y trái lu cu ma vô thì bà nói: “Chach , th ng Tân tôi i h c v nó th y m y trái lu cu ma ây nó m ng l m. M i gi

i, nó g n v a”.Bà H ng nhì ng d y ch p tay nói: “Xu ng th m c bà mà v n không có v t chi

quí, nên em quày chu i xu ng cho c bà t lòng th o c a em cháu và cho c uTân ít trái lu cu ma c u n ch i”.

Bà H ng v n cám n, nói r ng quí t i lòng, không ph i t i l v t, bà coi quày chu ii m y trái lu cu ma ó là quí l m v y.

Bà bi u th ng Ca em quày chu i vô trong mà treo cho nó chín kh i b m gi p r i l ya s p m y trái lu cu ma dành cho Tân.

i u ng n c n tr u r i bà m i d t m con bà H ng nhì lên l u ng coi ch bàng và ch V nh Tân h c. Ch khách còn nói chuy n trên l u thì V nh Tân i h c

. C u th y m y trái lu cu ma thì c u m ng quá nên nói om. Nghe Ca nói trênBình Th y n i em xu ng cho, khách còn ch i trên l u, thì c u ôm c p tu t lênchào bà H ng nhì và m ng cô H ng. C u d t cô H ng mà ch phòng c u ngvà ch bàn c u ng i h c cho cô H ng bi t, hai tr trò chuy n vui v v i nhau nhã thân thi t lâu ngày r i.

Bà H ng v n m i khách tr xu ng xem t ng d i. Tân n m tay H ng mà i theoch phòng cha ng , ch phòng cha c sách, ch t sách, r i ch cây n kìm màkhoe: “Ba em n hay l m, ai c ng khen. Ban êm h bu n thì ba em n, n 11,12 gi m i ngh ”.

Cô H ng c i.nh Tân d t cô ra ngoài c a ng xem bông hoa tr ng ngoài sân. C u nói khôngng t, vì không m y khi có ng i quen n ch i nên c u nói hoài không bi t m t.

Bà H ng nhì kêu cô H ng vô ng s a so n v . Bà H ng v n c n ngay. Bà nóikhông m y khi xu ng, ph i n c m v i bà, không c phép v nh v y. G n

i b a c m r i, ch m t chút quan Ph v r i n c m. B nào c ng ph i ch quanPh cho ng th m m t chút.

Bà H ng nhì nói hai m con n c m r i m i i, nên không th n n a c. Bàng v n nói n s m m i là n lót lòng, nào ph i n c m tr a.

Hai bà ng nói dang ca thì quan Ph V nh Xuân v t i. Ông m ng bà H ng nhìi cô H ng, h i th m ông H ng nhì m nh kh e th nào, t l i cám n m con

bà H ng nhì xu ng th m. Ông nói bà c m i l i ây không bi t ai, c nhà hoàinên bu n l m. Ông xin bà H ng nhì h r nh thì xu ng nói chuy n ch i cho bà cvui.

Nghe m nói có m i m con bà H ng nhì n c m r i v , mà bà c t ch i nói nm r i. V nh Xuân ti p v i m mà m i n a, c ng quy t không cho v . Ông nóiu có no c ng ph i n v i ông m t chén r i m i v c. Bà H ng nhì ã kiêng quan Ph , mà l i thi t thà, ki m không ra l i mà cáo t , nên ph i vâng ch u,

không dám cãi.nh Xuân thay mát ng n c m; ông ng i ngoài u bàn r i m i bà H ng nhìng i bên tay trái, i di n v i bà H ng v n bên tay m t, ti p theo ó thì cô

ng i di n v i V nh Tân.

Vì b n tánh thi t thà, th y âu nói ó, nên bà H ng nhì v a ng i thì bà h i li n:“B m quan l n, bà l n i âu v ng, mà nãy gi tôi không c chào, r i n c m

ng không c th y ?”nh Xuân, c i mà áp: “Tôi không có bà l n, bà nh nào h t. Tôi có m t bà m già

i m t th ng con nh ây mà thôi”.Bà H ng v n th y bà H ng nhì day ngó V nh Tân, thì bà ti p mà nói thêm: “H i nó

thi u làm vi c t i M Tho c n m n m, tôi có lo v cho nó. V ch ng sanhc th ng Tân cho tôi ây r i v ch ng không h p ý v i nhau, nên vào n xin

i Tòa cho phá hôn thú. Lúc y Tân m i c 3 tu i. V ch ng nó b xongi, thì tôi nuôi cháu n i tôi ch không có m . B i v y nó tríu tôi v i cha nó l m,

i âu nó c ng theo, không ch u r i xa”.Bà H ng nhì h i: “Má c a c u Tân còn m nh kh e ? Th a bà ã l y ch ng khác hay

là v y ?”- v i m bên M Tho. Không nghe nói có ch ng khác. Chín n m hay tôi không có

p dâu c , mà Tân c ng không th y m t m nó. Lúc con tôi i qua bên nây, nó itr c r i hai bà cháu tôi l i sau m i g p c. Mà Tân l lãng nh g p ng i

ng. Nó không có tình m con chút nào h t.- Quan Ph n m nay c bao nhiêu tu i ?- n m i r i.- y mà bên Bình Th y h nói quan l n ch a v i 35 tu i.

nh Xuân c i mà nói: “Nh cha tôi h i tr c t tên là V nh Xuân nên tôi lâu già.Tên c a cha m t nó có nh h ng v i c nh i c a mình nhi u l m, b i v y ttên con ph i l a ch , không nên t tên x u, vì tên x u có th làm suy i s ng c acon. Ông bà có m t ng i con gái mà t tên H ng, ch c là có ý mong con ngàysau c h ng h nh phúc gì ó”.

Bà H ng nhì c ng c i mà nói: “Cha nó t b t t ch có hi u gì âu.nh Xuân ngó cô H ng r i h i:

- Nghe anh H ng hào nói cô H ng h c gi i l m. Ph i v y hay không cô H ng ?- , con l c c t qu t ít n m, có gi i chi âu.- Nghe nói cô thi u b ng s h c.- , có.- Cô bi t ch nho hay không ?- m, không. Tr ng con h c thì d y ch qu c ng r i d y chút nh ch Pháp ch

không có d y ch nho.- Ph i. Vài m i n m nay tr ng nhà n c không có d y ch nho n a. Mà ây c ng

nh bên M Tho, tôi không th y tr ng t d y ch nho. V n hoá n c nhà ã b tu xây h ng.

- Con th y d u xây h ng c ng không l i gì. H i x a h c nho thì c n n ng êmt ch . Bây gi theo tân h c thì bi t ho t ng nh ng ho t ng nh cái máy hát,

ng i ta quây thì ca hát om sòm, ch ng ng i ta ng ng thì im lìm, l ng l .nh Xuân nghe m y l i y thì ng c nhiên, châu mày ngó cô H ng. Ông th trí th c

a cô nên nói: “Cô nói h c nho thì n m ng êm m t ch . Hi u o nho nh v y làhi u l m. o nho d y: “C u nh t t n, nh t nh t t n, h u nh t t n”. Th thì h cnho cho ho t bát, t t n hoá l m, duy có m y chú h nho m i n m ng êm c.

p x a ông bà ta c theo nho h c, có bi t âu h c là gì âu, nh ng c ng t n btheo i, c ng t ch c qu c gia r ràng, c ng ch ng c xâm l ng r t hùng dõng

y”.Cô H ng c i mà nói: “B m quan l n theo i bây gi h c nho có dùng vào âu. Ai

ng ph i i theo âu h c m i có c m mà n, có áo mà m c”.nh Xuân l s c th n thùa, nh ng gi c u mà khen: “Cô bi t t i nh vây thì gi i

m. Anh H ng hào nói úng, ch không ph i nói quá áng âu”.

n c m r i, bà H ng v n m i bà H ng nhì l i ván ng i u ng n c n tr u.nh Xuân mu n th cô H ng nên ông vào th phòng r i kêu Tân bi u ra m i cô

ng vào ng cho ông h i th m m t vi c. Ông ng t i bàn vi t mà ch . Ch ngth y cô H ng vào, ông a tay ch khuôn ki ng l ng t m l a di bút c a Cúc

ng, v a nhìn cô H ng, v a h i: “Cô bi t c m y ch n y hay không ?”Cô H ng nh ch mi ng c i mà áp: “B m con không bi t ch nho”.

nh Xuân c nhìn m t cô mà nói: “Thôi, tôi c cho cô nghc, r i c t ngh a. Hàngch l n ó là “X sanh nhi th ngh a” còn hàng ch nh d i ó là ch ký tên“Cúc H ng”. Ông c hàng ch “X sanh nhi th ngh a” ông th y nhãn quan c acô H ng d ng nh h t sáng, r i nghc t i hai ti ng “Cúc H ng” l i càng sángthêm n a. Ông nín êm coi có ph n ng gì khác n a hay không thì th y cô

ng ng ngó trân cái khuôn ki ng r i day qua ngó ông, ngó nh v y n ban, nhãn quan l u l i l n l n r i cô nói: “Theo con hi u thì “X sanh nhi th

ngh a” ý nói m t bên là s s ng còn m t bên là cái ngh a, thà b s s ng mà giy ngh a, b m quan l n, ph v y hay không ?”

nh Xuân châu mày g c u mà áp: “Ph i. Gi i l m. Thôi ra ngoài n y ch i”.Ông tr ra phòng khách. Tân n m tay H ng i theo sau.Bà H ng nhì th y H ng thì kêu cô l i r i ng d y xin phép bà c mà v ng cho

quan l n ngh . Bà c không c m n a, nên a khách ra c a. Ch ng m con bàng nhì ra t i phòng khách thì V nh Xuân ng d y nói: “Bà già tôi nhà có

t mình bu n quá, v y lâu lâu bà v i cô xu ng nói chuy n ch i cho bà già tôivui. Xu ng m t ngày r i chi u s v ”.

nh Xuân a khách ra t i c a mà thôi, cho bà H ng v n v i V nh Tân i theoi ngoài l .

Khách v r i, ông vô th phòng mà n m. Ông suy ngh cách ông th cô H ng h inãy. Cô không có h c ch nho trong ki p n y, nên cô không bi t ch nho thì ãành. Mà sao ông c di bút c a Cúc H ng cho cô nghe r i, d ng nh cô gi t

mình, m t hào quang mu n nh chuy n x a mà r i nh không n i, l l ng ngóm l a v i hàng ch , ngó qua ông, ngó n m y l n nh v y ? Không bi t ch

nho mà sao cô l i c t ngh a câu “X sanh nhi th ngh a” c rành m ch v y ?y cái k quái n y ã ch ng cho mình ph i tin cô Cúc H ng u thai vào nhà bà

ng nhì T n ng bà sanh cô H ng ây hay không ? Thi t có ph i Cúc H ngcó c n duyên v i mình nên khi cô H ng v a n tu i có ch ng c, Tr i Ph tkhi n cho mình i qua C n Th , l i tình c khi n cho mình g p cô ng tính cu ctr m n m t tóc hay không ? N u ti n ki p c a cô H ng không ph i là Cúc

ng sao cô gi ng Cúc H ng nh khuôn úc, gi ng hình d ng, gi ng m t mày,gi ng ng i, gi ng t i ti ng nói ? N u không ph i nh n duyên sao g p mìnhgi a ch cô ngó mình cô c i, r i mình i theo cô i R ch Cam mình kêu Cúc

ng mà cô day l i và bi u n u có th ng cô thì xin v i cha m cô mà c i ?Ng i có tánh d dàng mau m n nh bà H ng v n, thì n i hình s c gi ng h t v i

ngày gi sanh phù h p c ng tin cô H ng là h u ki p c a Cúc H ng. T i V nhXuân quen tr m t nh và th n tr ng nên có nhi u m khác n a mà ông c ngàing i hoài, không dám quy t nh. Có ph i t i ông th ng nói v i v ch ng ôngKinh L ng, r i sau ông còn nói v i bà Ch Thi u n a, ông c tuyên b ôngkhông tính c i v nên bây gi ông ng ngàng không dám b c t i ch ng ? Haylà t i ông nhi m o nho, ông không thích o Ph t, nên ông không tin thuy tnh n duyên v i thuy t luân h i mà ông l lãng ó ch ng ?

C n Th , V nh Xuân ch a g p b n tri k , nên ông không t tâm s c a ông v i aic, b i v y không ai hi u thâm ý c a ông.

Trót m y tháng, bà H ng v n thôi thúc ông c y mai nói v i v ch ng H ng nhì T nmà xin c i cô H ng, thì ông c l ng thinh. Mà nh t i Cúc H ng t nhiên ông

nh cô H ng. Trong lòng ông b i h i, ông buông cây n i l i bàn vi t ng i vi tth th m ông Kinh L ng. Trong th ông thu t rõ u uôi s ông g p g cô

ng, ông ch các c làm cho bà H ng v n oán ch c cô H ng là h u ki pa Cúc H ng nên c thôi thúc bi u ông ph i c i, nh ng vì ông s l m r i ông

không th ng mà làm au kh cho cô H ng n a, nên ông d c d c không dámc t i.

Cách ch ng m t tu n, V nh Xuân ti p c th ông Kinh L ng khuyên c i công, tr c cho bà H ng v n vui lòng, sau kh i l i h n v c n duyên. Ông

Kinh l i nói n u H ng mà gi ng h t Cúc H ng thì không th l m mà ng i, nêni r i d t v Gò Công cho th y l i c nh c , g p l i ng i quen ho c may b t trí

sáng ra mà nh l i i s ng v ki p tr c. Mà d u ng i ó không th nh ti nki p i n a, thì hình dáng, m t mày, ti ng nói, th y u là Cúc H ng thì làm saokhông yêu c mà ng i.

c th c a ông Kinh xúc ng tâm h n c a V nh Xuân l i thêm r i sáng ch u ámcho ông th y n a.

nh Xuân ng tính coi bây gi ph i làm sao mà nói v i v ch ng H ng nhì T nng xin c i cô H ng và n u ng i ta ch u g thì ph i làm ám c i cách nào.

Ông còn ng tính thì t i bãi tr ng n a n m. Bà H ng v n mu n nói chuy n công cho v ch ng ông Kinh nghe, nên bà òi i M Tho ng bà th m v

ch ng ông Kinh, còn V nh Tân th m bà ngo i.n Th qua M Tho có tàu v ng vàng, l i ng i thu n ti n, nên V nh Xuân b nglòng cho m em V nh Tân i ch i.

Qua M Tho, bà H ng v n thu t rõ vi c cô H ng cho v ch ng ông Kinh nghe n a.Bà Ch Thi u l y làm vui mà c ch sui v i cháu ngo i tr qua th m. Ba Khai v i

m Nhung m ng quá, theo n n n xin bà H ng v n bên nhà ch i ít b a chonh Tân quen bên ngo i. Vì tình, vì ngh a, bà H ng v n không n t ch i nên

ch u .m Nhung quy n luy n v i con, d t con vô bu ng, m con ru rì nói chuy n. Cô l yhình cô m i ch p mà a cho con coi và nói ch ng con v cô cho m t t m ngcon c t dành cho nh m t m . Cô l i d n con n u có ch p hình thì g i cho cô

t t m lúc nh con cô l y ra mà nhìn.i l i C m Nhung d n b ván nh trong phòng cô, r i gi ng mùng cho V nh Tân ng

ng m con g n nhau ít b a.êm y Ba Khai ra ng i nói chuy n v i bà H ng v n, h i th m dân tình, h i cách

làm vi c. Bà Ch thì h i V nh Xuân ã có tính ch p t n i tóc hay không. Bàng v n ng u t v vi c ó, nên nghe h i thì bà không th gi u c. Bà m i

ng i k s cho bà Ch v i ba Khai nghe chuy n Cúc H ng th c r i t v n màch t h i tr c. Bà k luôn chuy n xu ng C n Th , i xem ch Bình Th y tình c

p cô H ng gi ng h t Cúc H ng h i tr c. Xem xét khai sanh c a cô H ngthì ngày gi sanh úng y ngày gi Cúc H ng cho V nh Xuân chiêm bao th y cô

t giã ng i u thai. M y tháng nay bà có khuyên con c y mai m i mà c icô H ng là h u ki p c a Cúc H ng, mà V nh Xuân c d c d c hoài không ch u

i.Bà Ch , Ba Khai u nói ã có duyên n , l i có l i th c không nên làm l , th nào

ng ph i c i. Hai ng i xin bà H ng v n rán khuyên quan Ph ph i làm chotình ngh a vuông tròn. Bà H ng v n nói bà ã khuyên h t s c mà không c. Bàã có Cháu n i r i v y con mu n c i v n a hay là không c i bà c ng khôngn.

Bà Ch bi u Ba Khai vi t m t b c th cho quan Ph , nói bà hi p ý v i ch sui màkhuyên ph i c i cô H ng cho kh i l i th c, kh i l c n duyên, vi t th r i

ch ng ch sui v thì g i cho ch c m v . Bà d n trong th ph i nói cho g t và h agiúp n trang cho quan Ph i l c i.

Ba Khai nói h quan Ph ch u c i và nh ngày r i thì bi u V nh Tân vi t th cho c uhay ng c u xu ng tr c mà giúp s p t ám c i.

Bà H ng v n ch i v i sui gia c n ba b a r i m i cáo t i qua ch ch i v i bàKinh m t b a n a ng có v C n Th cho V nh Xuân kh i trông.

Ba Khai a m t phong th cho bà H ng v n, c y bà em v cho quan Ph . C u c nn bà, n u quan Ph ch u c i v thì bi u V nh Tân vi t th cho c u hay ngu qua.

Bà Ch cho V nh, Tân 200$00 n bánh mà i h c. Bà nói n m nay bà già y u, nênu ám c i thì có l bà ph i sai Ba Khai i th , ch bà i không c.

m Nhung gói m t t m hình mà giao cho con k ni m. V nh Tân bây gi l n r i,bi t m , bi t c u, bi t bà ngo i, nên nói chuyên vui v ch không ph i l t l t nh

i tr c n a, b i v y C m Nhung b t au kh n i lòng, nh n th y ng i ch ngi nên tha th , cô m i gây tình m u t l i c.

Bà H ng v n d t cháu n i tr qua ch i v i bà Kinh m t b a n a. Ch ng bà s aso n xu ng tàu v C n Th , thì ông Kinh a cho bà m t phong th c y em vcho quan Ph . Ông nói th y khuyên quan Ph c i cô H ng n a, thí nghi mthuy t nh n duyên v i thuy t luân h i c a nhà Ph t.

Bà Kinh a bà cháu bà H ng v n xu ng tàu, c c n d n n u quan Ph ch u c i vthì ph i cho hay ng ông Kinh qua, nh ông i không c thì bà i th .

Bà H ng v n v a h t hai phong th cho quan Ph . V nh Xuân c r i thì c i mànói: “Ai c ng mu n tôi c i cô H ng thí nghi m m y thuy t c a o ph tgiáo; v y tôi s làm, mà tôi làm ây là vì trong gi c chiêm bao Cúc H ng có nói:“Ki p sau s sum hi p” nên tôi ph i t n tâm v i nàng, nh nàng ã t n tâm v i tôi,ch không ph i tôi mu n thí nghi m thuy t nào h t”.

Cách vài b a, quan Ph V nh Xuân vi t th m i H ng hào Thi chúa nh t xu ng nhàông cho ông nói chuy n riêng. Ông t thi t v i H ng hào r ng lúc còn i h c ôngcó th c tr m n m v i m t thi u n bên Gò Công tên Cúc H ng. Ông còn h cthì nhà cha m nàng ép g nàng cho con c a m t v n ch giàu. Nàng khôngch u nên u ng thu c c mà ch t; l i hi n h n lên nhà tr ng báo tin cho ông hay,

a vong h n s theo phò h cho ông h c thành công. Khi ông thi u r i, nàngcho ông trong gi c chiêm bao th y nàng n t giã ng i u thai, l i nói vì có duyên n v i nhau nên h n ki p sau sum hi p. Tình c n ch Bình Th y ông g pcô H ng gi ng h t nàng Cúc H ng h i tr c. Xem xét khai sanh thì nh n th yngày gi cô H ng sanh trong nhà ông H ng nhì T n phù hi p v i ngày gi nàngCúc H ng t bi t ng i u thai. M y tháng nay bà H ng v n v i m y bà conthân thi t c theo thôi thúc c i cô H ng là h u ki p c a nàng Cúc H ng, ph i

i ng kh i ph l i th c và cho hi p v i duyên n n a. V y ông c y H nghào v thu t chuy n c a ông nh v y cho v ch ng H ng nhì T n nghe và mth coi n u ông c y mai nói xin c i cô H ng thì v ch ng H ng nhì b ng lòng

hay không.ng hào Thi v r i b a sau tr xu ng b m r ng v ch ng H ng nhì i ít b a

ng bàn tính v i con coi ý con th nào m i tr l i c. Té ra b a chi u H nghào xu ng cho hay li n cô H ng ng và v ch ng H ng nhì c ng b ng lòng g

i.Quan Ph V nh Xuân d t H ng hào v nhà th a vi c ó cho m hay. Bà H ng v n

vui m ng, bà bi u ph i c y ng i tu i tác ng làm mai dong, H ng hào làmmai tay trong. V nh Xuân kêu xe kéo i lên Bình Th y c y H ng c Long Tuy n

ng làm mai. H ng c ch u li n.

Làm quan mà c i con dân thì d l m, mu n th nào c ng c h t. V nh Xuân xinp m t l cho ti n và nh l c i làm l thân m t trong gia ình, không nhóm h ,

không m i khách rình rang. Mâm tr u xây àng gái. H àng trai i n m ba ng ilên làm l r i u ng n c mà r c dâu v bên àng trai s ãi n. H àng gái adâu c ng i n m b y ng i cho l v y thôi.

ch ng H ng nhì ch p thu n làm theo ý quan Ph mu n.Ngày c i nh ch c r i.Bà H ng v n bi u V nh Tân vi t hai b c th , tên bà ký, ng cho bà Ch v i Ba

Khai và cho v ch ng ông Kinh hay, m i hai nhà qua d l c i.nh Tân bi t c u ba s p qua ám c i nên i ch p hình ng g i c u em v cho bàngo i.

Tr c l c i hai b a, Ba Khai qua t i. C u nói bà Ch không c kh e nên bi u c uthay m t qua giúp quan Ph .

u a cho bà H ng v n m t ôi bông nh n xoàn v i m t ôi vàng ch m, nói c a g i ph cho quan Ph i l c i.

a sau bà Kinh L ng qua t i n a, nói ông Kinh y u ch n i không ti n, nên sai bài môt mình ng m ng cho quan Ph g ng b l i lành, t t n i l i.

àng gái thi t là d , không òi n trang, áo m i, ho c l v t chi h t, l i dành xây mâmtr u n a. Nh ng cô dâu bu c g t m t u là bên trai ph i d n phòng kín và trongphòng t bàn th t h ng ng v hi pc n dâu r cúng mâm t h ng r i m i bái

t t ng.ám c i thi t thân m t. H àng trai ch có bà H ng v n, bà Kinh L ng, Ba Khai

i v ch ng Cai T ng s t i mà thôi. Tuy àng gái không òi, song bà H ngn c ng i b n mâm bánh trái, trà r u ng cúng ông bà và cho dâu môt ôi

bông tai xoàn, m t ôi vàng ch m v i m t m áo.Bây gi C n Th ã có xe h i cho m n nhi u r i, nên V nh Xuân m n ba chi c i

c dâu; hai chi c cho h i, còn m t chi c cho dâu r .àng gái thì ch có ông sui, bà sui gái, v ch ng h ng c v i v ch ng H ng

hào, nên m n hai xe h i mà thôi.c dâu v t i nhà, dâu r i th ng vào phòng kín ng cúng mâm T h ng. H ng

Long Tuy n là ng i tu i tác, l i làm mai dong nên ông i theo vô phòng kínng lên èn cho dâu r l y r i ông tr ra ngoài li n.

Cô H ng l y ch m mà ch V nh Xuân. Ch ng v ch ng ng d y xá bàn th Tng, m t l t, thì cô H ng th y ông ã ra ngoài r i cô m i h i: “Bây gi anh

tin có ông T , có duyên n hay ch a ?”.nh Xuân ng c nhiên, nhìn cô trân trân, tinh th n tán lo n, không nói c.

Cô H ng chúm chím c i r i h i ti p: “Sao anh không l y cái khuôn ki ng l nghàng ch nho “X sanh nhi th ngh a” mà treo trong phòng n y ?”

i câu h i ó thì V nh Xuân m ng quá, h t nghi ng gì n a, nên l i ôm cô H ng mànói: “Em Cúc H ng ? Té ra thi t em mà qua có dè âu mà c h nh phúc nh

y ?”Cô H ng c i mà nói: “Thôi, i ra ngoài ng làm l t ng k o ng i ta ch ”.

nh Xuân vén màn, m c a r i v ch ng b c ra, c hai u có nét vui v t i c itrên m t. Bà H ng v n d t dâu r lên l u l y bàn th . Ba Khai v i v ch ng

ng nhì i theo sau.Làm l xong r i dâu r vô phòng c i áo r ng. Ba Khai i coi khách trú d n ti c. Có t

cao l u n u ba c nên khi m i nh p ti c thì m y bà ng i m t bàn, còn m y ôngchia ng i hai bàn r ng rãi.

n 2 gi chi u ti c m i mãn. H àng gái v . V ch ng th y Cai T ng c ng v .Ba Khai coi cho h d n d p bàn gh l i nh c .

Cô H ng x n b n chung quanh b ván, ch bà H ng v n v i bà Kinh ng i ng coitr u n c. Bà Kinh c ngó cô hoài. Bà H ng v n nói nh : “Con kia h i ó c ngbây l n v y, gi ng h t, gi ng t i li ng nói n a. B i v y hôm tôi m i th y l n utôi t ng con kia hi n hình v ch ”.

nh Xuân thay mát r i qua th phòng g l y khuôn ki ng có bút tích c a Cúcng mà em qua phòng ng , d ng ng lên bàn th T H ng, r i ông tr ra

kéo m t cái gh ng i g n m mà u ng n c. Th y Ba Khai i ngang ông kêu mài u ng trà.

Ba Khai c ng kéo gh mà ng i. Bà H ng v n kêu th ng Ca bi u ch bình trà cho haianh em u ng.

Bà Kinh h i Ba Khai ch ng nào v . Khai nói công vi c xong h t r i nên tính sáng b asau v , vì nhà không có ai. bà nói bà c ng v . Bà h i V nh Xuân có nh n chuy nchi v i ông Kinh hay không.

nh Xuân suy ngh r i áp: “Bà v th a v i ông Kinh r ng tôi h t s l m, bà nói nhy thì ông hi u”.

Bà Kinh v i bà H ng v n ngó nhau mà c i.nh Xuân nói ti p: “Còn anh Ba th a v i má r ng tôi l y làm c m ng mà c mángh tình nên g i n trang cho tôi c i v . C ch y không ph i có th ng c.Thu nay tôi không th ti n b c c a ai. Nh ng ã c a má g i, tôi không dám t .

ch ng tôi gi k ni m tình ngh a m con. S d hôm nay tôi c i v ây lài hai má v i ông Kinh, bà Kinh tin t ng giáo lý c a nhà Ph t r i hi p nhau thôi

thúc tôi, nên tôi m i thí nghi m. N u không ai c thì ch c tôi b vu t. S thínghi m ã b t u có hi u qu . Trong 10 ph n thôi i trúng ng ã 8 ho c 9ph n r i. Nh ng ph i i m t th i gian ít tháng r i m i dám qu quy t.y ng i u vui.n t i V nh Tân l y hai t m hình c a c u m i ch p mà b vào bao th r i g i cho BaKhai em v cho m v i bà ngo i.

Sáng b a sau, v ch ng V nh Xuân v i bà H ng v n và V nh Tân a bà Kinh v iBa Khai xu ng tàu mà v .

(25) V ph n bái ã xong.

Cô H ng ã thành bà Ph V nh Xuân. Nh ng vì cô còn tr quá, nên trong vùng BìnhTh y ng i ta g i cô là cô Ph , ch không g i là bà Ph . y c ng t i v ch ng

ng nhì T n khiêm nh ng, s th t c cho con lên không mu n ng i tai là bà, nói r ng bà gì m i 18 tu i.

n c m t i r i, V nh Tân rút lên l u mà h c bài. Bà H ng v n mu n cho c p vch ng m i thong th nói chuy n ng quen nhau r i gây tình thân ái nên bà c nglên l u n m ngh .

nh Xuân kêu th ng Ca bi u ch cho m t bình trà nh trong th phòng. Ông quy ta nay th y (g i) cô H ng l i coi cô còn nh ki p tr c c a cô hay

không, ch sao b a nh p phòng cô nh c chuy n ông T r i cô h i qua bút tích,ngh a là cô có ý làm cho ông bi t cô là h u ki p c a Cúc H ng, mà hai b a rày côkhông làm cho ra v Cúc H ng n a, l i ông nh c t i vi c tr c thì cô s ng s ,

ng nh không hi u chi h t.Th y th ng Ca em bình trà trong th phòng r i, V nh Xuân m i cô h ng i v i

ông vào ó u ng n c nói chuy n ch i. V ch ng vào r i, ông khép c a phòng l icho kín, d t v i ngay l i t sách. Ông m bét hai cánh c a t ra v a ch v a nói:“T sách c a qua có ba t ng riêng bi t. T ng d i qua sách nho, t ng gi a sáchqu c ng , còn t ng trên h t thì sách ch Tây. T qua không khóa. V y qua i làmvi c, em nhà thì l y sách ó mà c, mu n c th nào tu ý. Trong l p sáchnho, có b M nh T qua lên trên ây”.

Ông vói l y b sách M nh T a cho cô H ng mà c p m t ngó cô trân trân, có ýmu n bi t coi cô còn nh chuy n h c Manh T h i tr c hay không.

Cô H ng c i và nói: “Em có bi t ch nho âu mà c. Em có c thì c sách qu cng ây. T sách mà anh sách theo th t nh v y thì có ý ngh a nhi u l m. Aixem qua c ng bi t c trí ý c a anh v v n hoá”.

nh Xuân nghe nh v y thì l y làm k , vì s p sách vào t thì ông s p m i th m tng khác nhau cho kh i l n x n, ch không có ý chi h t. Ông bèn h i cô:

- i sao ng i ta bi t trí ý c a qua v v n hoá ?- Anh s p sách nho t ng d i h t, t c th anh mu n ch nho h c là c n b n v n hoá

a n c mình, nh c n b n ó m i n y sanh qu c v n t ng k còn Âu h c là cáing n nên trên cao m i sanh bông sanh trái c. V n hoá c a mình ph i có g c,có nhánh, r i có ng n nh v y, m i l p u v ng b n, ch c ch n, m i có h ng hoaqu muôn i c, ch tr ng cây mà không có g c anh ch t nhánh mà c m, thì làmsao nhánh c mát m t t t i mà m lá m ch i, ho c anh n ng n mà tr ng,không có g c r chi h t, thì d u ng n y tr bông i n a, bông c ng không t i, d ucó sanh trái i n a, trái c ng không ngon ng t.nh Xuân ng c nhiên mà nói: “Vi c qua làm mà em hi u ý c, th thì v ch ng talà b n ng tâm, ng chí rõ ràng. Qua m ng l m. Tuy em nói em không có h cch nho, song qua th y em có nho h c trong trí. V y c ng hi p hòa v i nhau

c”.nh Xuân b M nh T t ng d i, rút m t t p t ng gi a a cho cô H ng mànói: “T p n y là t p thi c a qua làm trong m i m y n m nay. Xem ó thì rõ tâm

n c a qua. V y có r nh em l y mà c, r i em cho qua bi t trí ý c a em i v ithi v n c a qua th nào. Thôi, l i ây u ng trà nói chuy n ch i”.

nh Xuân khép t sách r i i l i cái bàn nh ng i, v ch ng i di n nhau. Ông tróttrà m i cô u ng v i ông, r i ông nhìn cô mà nói: “H i nh qua Ch Gi ng ÔngHuê bên Gò Công… Qua h c ch nho v i ông Giáo Huân… Nhà ông Giáo Huân

m d a bên ng vô V nh H u… Tr ng h c phía sau nhà… Em nh hôn ?… Em bi t ông Giáo Huân mà...“.

Cô H ng ng i lóng tai nghe. Cô ngó vách t ng, b suy ngh lung l m. Có lúc cônh ch mi ng d ng nh mu n nói, mà r i cô bình t nh l i, nhíu ch n mày suyngh n a.

nh Xuân ti p n a: “Ông Giáo Huân ch Gi ng...Ông d y ba b n m i l c trò,phân ra ng i ba bàn. Có b ván lót ngay u bàn gi a. Ông nói sách r i ông ng ió. Có lúc ông l i võng mà n m...“

Cô H ng l l ng m t h i, r i cô l c u; sè bàn tay ra b m m t và trán mà nói: „Emkhông bi t ông Giáo Huân... Em không hi u gì h t“

nh Xuân th t v ng. Ông rót m t chung trà mà u ng. Ông th y b cô H ng m t.Ông n m tay cô d t l i b ván bi u cô n m nghe n ch i. Ông l y cây n kìmem l i ng i tr c m t cô, lên dây n m t b n nam xuân qua nam ai. Ông ng ngi mà h i cô:

- Em thích nghe n hay không ?- Thu nay em nghe n trong máy hát, ch a nghe ai ng i n nh v y mà sao em

nghe n em bu n quá, bu n mu n khóc.- i qua n dây nam nên bu n.- Dây nam sao l i bu n ? Có dây gì vui hay không ?- Âm nh c c a mình có ba gi ng, ng i ta g i là ba th dây: dây b c l làng, r t r c

nên nghe vui vui. Dây oán réo r t gi ng nh th than phi n trách còn dây nam thìu não gi ng nh au kh , nh bu n r u. qua n m i gi ng m t b n cho em

th y s phân bi t khác nhau.nh Xuân nói tr c ông s p n dây b c, r i ông n m t b n L u Th y. Ông ng ng

t chút r i ông n m t b n T i. Ông nói ó là dây oán. Sau h t ông n m tn nam xuân r i qua nam ai. Ông m i buông n mà h i cô:

- n ba gi ng r i, theo ý em thì em a gi ng nào ?- Gi ng nào c ng y u x u, nghe bu n mu n ch t nên em không a gi ng nào h t.

nh Xuân nh n m t. Ông ngó cô mà h i thình lình: “À ! Em bi t ch Hai T haykhông? …Ch Hai T bán hàng ngoài ch , v tài phú S m ó” Cô H ng l l ngnói: “Ch Hai T …Ch Hai T … In là em có nghe tên ng i n y… nh coinghe h i nào… Cha ch ! Nh không n i r i”.

nh Xuân l c u, th t v ng c c m. Ông l y n mà n n a, ng i n ây làtrí t ng âu, n mà không h ng hái không vui v chút nào h t.

Cách vài b a sau, tan bu i h u chi u r i V nh Xuân i v nhà. Ông th y cô H ng v inh Tân ng ng ngoài sân coi th ng Ca tr ng bông hu . Ông vô nhà th y m

ng i m t mình, ông m i l i g n mà nói: “H m nay con th v con cách h t.Ki p tr c nó là Cúc H ng, u ó ch c ch n r i không còn nghi ng i gì n a.Hôm m i vô nh p phòng cúng bàn T h ng r i, thì nó sáng su t, nó nh con h itr c không tin có ông T , c ng không tin có duyên n . Nó h i con bây gi ch utin hay ch a. Con m ng quá, con ch c ki p n y tuy nó u thai làm cô H ng,song nó c ng s k n i kh tâm c a Cúc H ng cho con nghe, nó s t tình ngh a

a nó i v i m con mình. Té ra t b a c i r i t i nay nó không nói chuy nCúc H ng chút nào h t. Nhi u l n con g y ra mà nói, con nh c ông Giáo Huân,con nh c ch Hài T , thì nó l l ng d ng nh nh mài m i nh ng r i l i m m tnói không c. Ch c là u thai ng s ng ki p n y nó không th nh chuy nki p tr c c. Nh ng con mu n làm sao cho nó nh chuy n ki p tru c ng nólàm Cúc H ng hoàn toàn thì con m i thi t ph tình. Con tính con ph i th nó m tcách n y n a. Bây gi có ng giao thông kh p h t m i n i, xe h i ch y c

t. C n Th lên Sài gòn, M Tho qua Gò Công, mà Gò Công lên Sài gòn c ngc n a, con mu n xin phép ngh ít b a. Con m n xe h i em v con v Ch

Gi ng cho nó g p ông Giáo Huân, g p ch Hai T , nh t là g p cha m ho c anhem c a Cúc H ng coi nó nh l i ng i x a hay không. Con s d t nó l i ch nó

, ch nó ng i h c, ch nó d n bán hàng h i tr c, ng m trí coi nó bi t haykhông. Nh n d p y con th m m cha luôn th . Má mu n i v i con hay không ?

Bà H ng v n nói:- Má mu n i l m ch , v Ch Gi ng th m ng i quen h i tr c ch i, ng t t hôm i

Tho v n nay má nghe trong mình không c kh e, ng i xe i ng xa quámá s b nh. Thôi hai v ch ng con i, má nhà v i th ng Tân.

- Con mu n em Tân theo mà còn m y tháng n a t i thi, nó ph i h c rút. V y n u má nhà, thì con nó l i v i má ng nó i h c.

- Con coi tánh n t v con gi ng Cúc H ng hay không ?- Gi ng, mà H ng l i thông minh ho t bát h n Cúc H ng nhi u. Cúc H ng h c

nho nên thi t thà, H ng có tân h c nên lanh l i, tráo tr h n. Hai ng i u hamcãi l , a tìm hi u nh nhau, nh ng H ng khôn ngoan h n, nên cãi có lý l m.

- Con mu n i Ch Gi ng thì xin phép ngh mà i ít b a, v th m m c a cha conluôn th . Mà i ngang M Tho, con ph i ghé th m v ch ng ông Kinh và th m bàCh v i Ba Khai m t chút.

- ch ng con ph i th m ch . N u không th m thì th t l .Sáng b a sau th y Cai t ng s t i có vi c vào Tòa B , r i ghé phòng quan Ph mà

th m ông. V nh Xuân nói ông tính m n xe h i i v th m m bên Gò Công íta. Mà qua M Tho ph i th m anh em, ch c ph i ó m t ngày. R i xu ng Gò

Công, có l ph i vài ba ngày. B n v không bi t ch ng i ngã Sài gòn, ng lênó mua chút nh r i m i v . M c i không nh t nh m y ngày c, l i

không ch c nên lên Sài gòn hay không, b i v y không bi t m n xe cách nào. Ôngy th y Cai T ng h i giùm m y ch có xe cho m n coi h có ch u cho n n

ngày hay không. H cho m n xe v tài x , mình s ng mà i. Ngày nào xeu, vì mình không i âu, mình c ng tr ti n. H i th coi h tính m i ngày mình

ph i tr ti n bao nhiêu.Th y Cai T ng ch u lãnh i m n xe giùm.

n 4 gi chi u, th y H i ng o, là em c a th y Cai T ng, vô Tòa B th m quanPh V nh Xuân. Th y nói: “Tôi m i g p anh tôi m n xe giùm cho quan l n ich i ít b a. Không c âu quan l n. Xe cho m n b mua xe c , máy móc lôithôi l m. Ch y cà r t cà tang, g n g n nh ây qua V nh Long ho c lên LongXuyên, ho c xu ng Ph ng Hi p, Sóc Tr ng thì c, ch quan l n i xa quá, snó n banh nó b quan l n n m d c ng b t ti n l m. Tôi c n anh tôi ng thèm

n, tôi cho quan l n m n xe tôi quan l n i, v y cho v ng b ng, l i ch ibao nhiêu c ng c. Xe tôi còn m i, v ru t t t, máy m i rà, tài x gi i, quan l nkh i lo gì h t. Quan l n nh t nh ch ng nào i thì tôi em xe l i cho quan l n i,

ng ng i chi h t”.nh Xuân d d không mu n m n xe mà ph i mang n. H i ng o thi t tìnhmu n cho m n, c theo nài ép, nói r ng lúc n y xe n m nhà th y không c n dùng

i âu h t, quan l n i m y b a c ng c, m i ngày quan l n cho tài x ti n nm, h t s ng quan l n a ti n cho tài x i . Không m y khi quan l n v th m

quê quán, em út giúp xe ng quan l n i cho ti n, ch không có n gì l m màph i ng i. V nh Xuân th y nài n quá, l i nghe i xe m n hay n m ng, nênông ch u m n xe và nói s p t xong r i s cho th y H i ng bi t i ngàynào, gi nào. V nh Xuân xin ngh m t tu n l , nh sáng chúa nh t úng 7 gi i,

i cho th y H i ng hay. Thi t n b a ó m i 6 gi r i, H i ng o ng ixe lên giao cho quan Ph m n, th y nói s ng y r i, i xu ng t i Gò Công

ng còn d nhi u. Th y d n tài x i v i quan l n ph i ch y k l ng, quan l nmu n i âu và bao lâu c vâng l i, không c cãi.

Th ng Ca xách hoa ly áo qu n ra xe. V ch ng V nh Xuân t giã m v i V nh Tân,cám n th y H i ng r i lên xe i.

Vì ph i qua t i hai cái ò nên g n 10 gi xe m i t i M Tho. V nh Xuân ch ngcho tài x u tr c nhà ông Kinh L ng. V ch ng ông Kinh L ng m ng quá,

m v ch ng quan Ph n c m tr a. V nh Xuân mu n i th m c Hu n Trai thìông Kinh nói c i Sài gòn không có nhà. V nh Xuân a ti n cho tài x i n

m r i thêm s ng cho y ng x i Ch Gi ng, vì s ch nh không có bánng.

Bà K nh lo ti p ãi cô Ph , sai ch n u n i mua thêm ng ãi khách.Ông Kinh m ng b n tri âm thì lo ch trà ngon u ng v i nhau r i hòa n ch i m t

ch p. V nh Xuân t m c ích i Gò Công cho ông Kinh nghe, nói r ng cô H ngch c ch n là h u ki p c a Cúc H ng, nh ng cô không nh chuy n ki p tr c

c, nên ph i em cô xu ng Ch Gi ng Ông Huê ng cô th y c nh c ng ia coi cô có h i tâm nh trí mà nh l i chuy n c hay không.

nh Xuân c t ngh a cho v hi u lúc m i xu t thân làm ký l c, lãnh l ng m i tháng19$00, v chông ông Kinh nuôi trong nhà h n m t tháng, không ch u l y ti n

m. Ch ng m Ch Gi ng lên thì m n ph cách ây m t c n, ông h c n,c làm thi v i ông Kinh, còn m gói bánh ú, bánh ch ng, bán ki m l i mà phi l ng m i nuôi s ng. Khi ly d v i m th ng Tân r i m n thêm m t c na mà cho r ng, dãy ph n y g n 18 n m.

Cô H ng nói: “Ph i c c tr c r i sau m i s ng, ph i có bu n thì m i bi t vui”.Ông Kinh c i mà nói: “Cô Ph nói theo thuy t c a o giáo. H a h phúc s ý”.

n c m r i nói chuy n ch i n 2 gi . V nh Xuân t giã v ch ng ông Kinh ng quath m bà Ch Thi u v i Ba Khai m t chút r i i luôn xu ng Ch Gi ng. Ông Kinh

i b n v ghé ch i. V nh Xú n nói nh v ng n y thì ghé, còn nh lên Sài gònthì ch c v luôn.

ch ng V nh Xuân qua th m bà con bên v c thì bà ch Thi u v i Ba Khai m ngm, có v y m i th y rõ lòng th c thà c a quan Ph tr c sao, sau v y, tuy ã có song tình ngh a không phai.

Ba Khai mu n c m ch i t i sáng b a sau s i, nh ng ngh Xuân ây C m Nhungph i au kh , mà s cô H ng c ng không vui, nên không dám c m.

n 3 gi r i, V nh Xuân cáo t r i cùng cô H ng lên xe v th m quê quán.n 5 gi chi u, xe ã xu ng t i Ch Gi ng. V nh Xuân mu n th v li n, nên d n tài

ch y thi t ch m ông ch ng cho mà i, xe lên c u s t ông d n quanh quatay m t, có ý ch y ngang nhà Hia M . Ch ng xe t i ó, V nh Xuân m t tay v vaicô H ng, m t tay ch nhà Hia M .

Cô H ng ngó trân r i nói: “Ý ! In là em bi t nhà n y. Ph i em có ây hay không?”.

nh Xuân m ng nên c i mà áp: “Ph i, ph i h i tr c em ó”.Xe ch y luôn r i qu o qua m t ch , v n ch y ch m ch m. T i nhà l ng ch , V nh

Xuân ch ch cúc H ng v i Hai T ng i bán hàng h i tr c mà h i v : “Em bi tch n y hay không ?”.

Cô H ng c i mà áp: “Bi t em nh r i”.nh Xuân nói: “ r i s tr l i ó”.

Xe vô t i nhà vi c làng. V nh Xuân d n tài x h t i ngã ba ch góc nhà vi c thì iphía tay m t. Xe v a quanh thì cô H ng a tay ch và nói: “Nhà vi c ây…Chùa ông bên nây ây… Em bi t mà…”.

nh Xuân m ng nói: „Em gi i quá !... qua vui l m ... qua em em th m th y mìnhi tr c. Ông Giáo Huân...Em bi t ch ?...“.

Cô H ng nói: „ÔNG Giáo Huân ?...“.

Ông giáo Huân ã 70 tu i r i, tóc b c tr ng, r ng r ng h t, mà nh có bà v lo ti png m y n m nay, s ông m t không cho ông d y h c n a, nên s c kh e c a

ông ch a suy l m. Còn bà v , là thím H ng, tu i ch a t i l c tu n nên ch a thi tgià.

Bu i chi u n y bà Giáo lo c m n c trong nhà sau, còn ông Giáo m t mình th th ntr c sân, s m soi hai ch u môn còn t t t i, v i hàng bông tr ng dài theo hàngrào d a t ng.

Thình lình nghe xe h i ch y r i t i ng ng ngay tr c c a, ông Giáo Huân ngó ra th yt ng i àn ông v i m t ng i àn bà ng m c a xe leo xu ng, r i cùng

nhau song song i vô c a ngõ.Ông Giáo ngó r i la l n: „Ai ó v y ? Ph i cháu V nh Xuân hay không ?“

nh Xuân áp: „Th a ph i. Con là V nh Xuân ây“.Ông Giáo nói: „D qu . G n 20 n m th y trò m i g p nhau c. Cháu i v i ai ây ?

a ! Con Cúc H ng mà… ph i hôn ?”.nh Xuân áp: “Th a ph i. Trót 18 n m nay con i tìm Cúc H ng h t s c. Con m itìm c nên d t nhau v th m th y thím”.

Bà Giáo phía sau, nghe nói l n x n tr c sân, bà i ra coi ông Giáo nói chuy n v iai. Bà v a th y v ch ng V nh Xuân thì bà bi t li n, nên nói: “Cháu Xuân mà. Vbao gi ? a ! Mà có Cúc H ng n a ! Sao mà k v y ? S ng l i hay sao ?”.

nh Xuân không tr l i v i bà, xô l ng cô H ng b c i và nói: “Th y v i thím c amình h i tr c ây. Em nh hôn ? Ông giáo d y mình h c ch nho ó“.

Bây gi H ng m i ch p tay xá v ch ng ông Giáo nói: „Th a th y, con nh th y r i.Th y già quá, tóc b c h t. Thím ch a già l m“.

Bà Giáo nói: “Mà t ó t i gi lâu quá, g n vài m i n m, sao Cúc H ng còn nhhoài v y nè ?”.

Ông Giáo nói: “Thôi, vô nhà ch , vô r i s nói chuy n. Cái gì mà quái l nh v y ?Ch t r i sao mà s ng l i !”

Ông Giáo i tr c, v ch ng V nh Xuân b c lên th m, th y bà Giáo còn ng ó màngó cô H ng trân trân, V nh Xuân m i nói: “Hai con v ây th m th y v i thímcho con ây vài b a”.

Bà Giáo nói: “V thì ây ch sao. H i cháu i làm vi c thím có n nh v y. Màm ch H ng v n v th m, thím c ng có d n n a. Nhà th y thím r ng. V thì

ây ch i. Ch H ng v n m nh h cháu ? Có xe sao ch không v v i cháu ?”nh Xuân v a vô nhà v a nói: “Má con n m nay y u, s i xa m t, nên con m i imá con không ch u i”.

Ông Giáo bi u:- Ng i cháu, ng i cho th y h i m t chút. Cháu không còn M Tho n a hay sao mà

i xa?- Th a, con i qua C n Th m y tháng nay, th ng ch c Tri Ph r i i i.- Té ra cháu là Ph r i. S ng quá. N m tr c có th y thông d i Gò Công lên

ch i. Th y nói cháu làm ông Huy n trên M Tho, thanh liêm, ngay th ng, nênc lòng dân l m. Th y nghe nh v y th y m ng cho cháu. Cháu th ng Tri Ph

th y không hay. c v y càng vinh vang cho th y nhi u h n n a.- u con c ng i ta yêu, thì thi t nh th y d y d , b i v y con không bao gi

quên n th y thím.Ông Giáo bi u bà kêu ng i nhà b t gà làm th t ng d n c m khách n.

nh Xuân kêu tài x m n xách giùm hoa ly em vô nhà. Ông t cô H ng i vôtrong, ý mu n ch ch ng i h c h i tr c cho cô th y. Ông Giáo nói m y n m nayông ngh d y, nh ng cái nhà v n còn.c vô nhà sau, cô H ng nh li n. Cô ch ch bàn cô ng i, ch lót b ván c ath y, ch gi ng võng th y n m ngh l ng, ch trúng h t.

ch ng ông Giáo l y làm l , h i Cúc H ng ch t mà sao s ng l i c và t i sao l icòn tr nh h i t v n.

nh Xuân thu t s s ông c p cô H ng t i ch Bình Th y, th y cô gi ng t c Cúcng m i xin coi khai sanh, d ch c Cúc H ng u thai nên sanh cô H ng

nh ng cô H ng c m m , không rõ chuy n ki p tr c, nên ông em vô ây chocô th y l i c nh c ng i x a coi trí có sáng l i hay không. H i nãy i ngang nhàCúc H ng cô bi t, t i ch Cúc H ng ng i ch bán hàng, t i nhà vi c và chùaông, cô c ng nh n a. Bây gi t i nhà ông Giáo, cô c ng nh l i vi c x a r i. V ythì ch c ch n cô H ng là h u ki p c a Cúc H ng rõ ràng, không còn nghi gì

a.nh Xuân h i th m v ch ng Hia M v i Hai T thì bà giáo nói v ch ng Hia M

u còn s ng, nh ng thôi mua bán lúa g o, vì ã già r i. Còn Hai t thì ch ng làTài phú S m v Tàu vài n m nay, không th y tr qua, ch ta v n còn c n nhà h itr c và v n bán hàng ngoài ch .

nh Xuân nói riêng v i bà giáo r ng sáng mai c n ph i cho cô H ng thình lình g pHai T t i ch bán hàng h i tr c coi cô còn nh ch ta hay không. Tr i ch a t i

i còn làm th t gà lâu, v y V nh Xuân tính cô H ng ây, ông i th m chHai T ng d n tr c ch Hai mà s p t cu c g p g sáng mai.

ch ng ông Giáo bi u i m t chút r i tr v n c m.nh Xuân bi u v thay nhà ch i. Ông lên xe i ra nhà Hai T .

Hai T nghe xe h i ng ng tr c c a thì ch l t t b c ra coi. Ch th y V nh Xuântrên xe b c xu ng ch m ng quá, ch la l n, ch y ra n m tay ông mà d t vô nhà.

nh Xuân a ti n cho anh tài x bi u ra ch n mì, cháo cho no, s ch nh khôngcó bán c m bu i chi u. Ông d n n r i em xe l i ây ng r c ông tr v nhàông Giáo n c m.

nh Xuân ng i k t t c u uôi m i vi c c a ông trong 18 n m nay cho Hai Tnghe, vì m bu n nên 27 tu i ông ph i vâng l i m mà c i v ; sanh c con trai3 tu i r i v ch ng không ng tâm chí, nên ph i b . u n m nay c th ngch c Tri Ph r i i qua C n Th , tình c ông g p m t thi u n gi ng t c Cúc

ng. H i ra thì cô n y tên H ng, sanh úng ngày gi cúc H ng hi n hìnhtrong gi c chiêm bao mà t giã ông ng i u thai. Vì nh l i Cúc H ng nóiduyên n v n còn, ki p sau s sum hi p, nên ông c i cô H ng. Ti c vì cô

ng khôn lanh mà trí nh l i mù m t, h i chuy n ki p tr c, cô không nhc, b i v v em cô v ây cho cô g p ng i c , th y c nh x a, ho c may trí cô

t lên sáng su t thì nh l i vi c ki p tr c. V nh Xuân nghe Hai T còn bán hàngngoài ch nên ông n cho ch hay tr c ng sáng b a sau, lúc ch nhóm ông,ông d t cô H ng l i gian hàng coi cô nhìn ch c hay không ?

Hai T nghe rõ nh v y thì ch m ng quá, ch h n sáng mai d n hàng và m c c ngnh h i tr c. Ch vái cho cô H ng nhìn c, ch cho thiên h bi t nh n duyêntr i nh không nên phá r i, vì ch t v ng v n, d u b t i nó c ng n i l i nh

a.Xe h i tr l i. V nh Xuân t mà v k o v ch ng ông Giáo ch n c m. Hai T h i

ch ng nào m i v C n Th . V nh Xuân nói sáng mai thí nghi m r i i th m mcha, có l còn i Vàm Láng ki m th m ông c u r i m i v . Hai T ân c n m ichi u mai v ch ng n m t b a c m v i ch cho ch vui m ng cu c tái hi p hômnay.

nh Xuân không n t ch i nên ph i h a chi u mai l i n c m v i ch .nh Xuân m ng th y v nhìn c nh c m trí c r i, ã nh v ch ng ông GiáoHuân thì ch c sáng mai c ng s nh ch Hai T . Tr v nhà ông Giáo n c m. Ôngvui v h t s c, vui n i l i duyên a, vui tr c ngh a n ng.

Ông Giáo kêu anh tài x bi u em xe vô sân u, r i trong nhà mà ch i, lát n a nm. Tài x nói quan l n có cho ti n n mì no r i, và ng ngoài xe c. Ông

Giáo không cho, nói ch nh không có ti m c m, mà quan l n ch i t i n m bangày, anh n mì hoài ch u sao n i. Xe u trong sân, không ai dám phá âu màph i ng gi xe.

Bà Giáo nói có bi u tr d n c m trong. Vô ch i r i n. Quan Ph kêu bi u n a, rênanh tài x h t dám cãi, em xc vô u d a vách xong r i vô nhà trong mà ch i.

n c m r i v ch ng ông Giáo v i v ch ng ông Ph ng i chung m t bàn và nóichuyên.

Nh n d p n y V nh Xuân m i em chuy n ông k t tình và th th t v i Cúc H ng màthu t rõ l i cho cô H ng v i v ch ng ông Giáo nghe, vì t ngày c i n nayông ch a h nói chuy n ó cho v bi t, mà tr c kia ông c ng không nói rõ vch ng ông Giáo. Ông k chuy n Cúc H ng lãnh bao ti n cho ông n h c b n

m, chuy n nhà cô mua áo c y ng i cho m , chuy n v ch ng Hia M hamgiàu ép Cúc H ng g cho con Thôn Khoa, cô thú thi t ã có th nguy n v i ôngnên không th ng ng i khác c. Cha m cô cho ông nghèo, c ép g l ych ng. Cô không dám ch ng c . G n ngày c i cô g i cho ch Hai T m t gói,

n ch ng bãi tr ng thì giao l i cho ông. Hai T em v c t trong t , t ng côi cho l n chót ng v nhà ch ng nên không ngh chi.

Ch ng dè nhóm h ng sáng a dâu, n khuya Cúc H ng u ng d m v i á phi nmà ch t. úng gi cô t t h i thì trong tr ng Trung h c M Tho ông chiêm baoth y có cô kêu cho hay cô ã ch t r i, bi u v h i hai T s bi t t i sao cô ch t và

n d n ng bu n r u, ph i h c ti p ba n m n a cho thành thân, cô ã có g i ti ni cho ông n h c theo l i cô ã h a. Ông không tin m chiêm bao cho l m,

song trông mau bãi tr ng ng v coi. Thi t qu m i m y b a sau ông v nghech t thi t. Ông ra nhà Hai T h i th m thì Hai T thu t rõ m i vi c cho ông nghe,nói ngày gi ch t thì úng v i ngày gi chiêm bao. Hai T a gói c a Cúc

ng g i, Trong gói có m t vóc xuy n v i m t vóc lãnh g i cho m , 50$00 cho ông n h c ba n m n a, l i có mm t mi ng l a tr ng chánh tay cô vi t n mch : “X sanh nhi th ngh a” r i ký tên “Cúc H ng”.

Cô H ng h i ph i t m l a ông l ng ki ng ông c cho cô nghe cách m y tháng tr ci bây gì ông treo trong phòng ó hay không ? Ông nói ph i. Cô c i.

Ông Giáo nói: “Cúc H ng ch t cho tròn ngh a, áng th ng ! S hành phù h p v i h c, v y là ph i”.

nh Xuân nói: “M i có m t chuy n làm cho con b i r i t h i chi u t i gi . H ì t iây con ch cho tài x ch y ch m ch m tr c nhà Hia M . Con ch nhà cho v con

th y thì v con nh h i tr c có ó. Con không bi t sáng mai con có nên em vcon n th m cha m Cúc H ng hay không, vì v ch ng Hia M là ng sanhthành c a v con ki p tr c”.

Cô H ng nói c ng c i: “Th a anh, v ch ng ta không nên n th m vì l ng i ta ãkh nh r anh thì anh có tình ngh a gì mà lui t i. Còn ph n em, n u em nhìn bi tông bà y thì em l i v i cha m em. T t h n h t là anh ng cho em g p. Vch ng ng i y không ph i là ng sanh thành d ng d c em”.

Ông Giáo Huân ã s n lòng không a v ch ng Hia M , thu nay th ng trách t i ólà tr c phú, ham giàu gi t ch t Cúc H ng, u ng công ông d y d m y n mtr ng, làrn cho c p môn cao quí c a ông au kh không c ph i hi p. Hômnay nghe cô H ng nói nh v y thì ông l y làm hài lòng nên ông li n ph theo mànói: “L i cô Ph nói ó úng l m. D u Cúc H ng là ti n ki p c a cô, v ch ngHia M không ph i là ng sanh thành cô. N u cô g p v ch ng Hia M mà côlàm l , thì té ra cô ph b c ngh a x a, n u cô nhìn bi t thì cô l i v i cha m côtrong ki p n y. V y ng cho cô Ph g p v ch ng Hia M là ph i”.

Bà Giáo ti p nói: “ i ! Sang ki p nào thì bi t cha m v ki p ó mà thôi. Nêu ph i ki ki p tr c, ví nh mình s ng c nh m i ki p r i, mình ph i có c ch c cha, ch c m hay sao. Hu ng chi v ch ng Hia M ã không bi t th ng con, rúng

ép làm cho Cúc H ng ch t r i thì thôi, o làm con ã ch m d t, còn tình ngh agì mà k ”.

nh Xuân nghe cô H ng v i v ch ng ông Giáo ng ý không mu n cho g p vch ng Hia M thì ông xuôi theo, không quan tâm t i vi c ó n a.

Bà Giáo h i qua Chuy n V nh Xuân n m tr c c i v t i M Tho r i sao thôi i.nh Xuân nói ông quy t th ti t áp ngh a v i Cúc H ng, m bu n quá s

ngày sau không có ng i lo h ng l a, nên ông ph i cho m nh ôi b n. Vlà con nhà giàu, v ch ng v i nhau sanh c m t a con trai, m vui m ngch ng xi t. Ch ng con c ba tu i, vì tâm trí b t ng nên v ch ng làm n nTòa xin phá hôn thú, ai i ng n y t ó n gi . V nh Xuân gi u, không ch unói vì mình không có tình v i C m Nhung làm cô bu n mà th t ti t, nên v ch ngph i r i rã.

Hôm nay cô H ng c bi t tâm s c a ch ng, cô m i hi u t i sao khi g p nhau thìn bó, mà c xem xét d c d c n m y tháng m i ch u c y mai nói mà c i cô.

Bà Giáo s cô Ph i ng xa cô m t nên kêu ng i nhà ra bi u d n b ván l n r igi ng mùng và m n g i cho cô ngh .

Ông Giáo v i V nh Xuân c ng i nói chuy n. V nh Xuân t cách c x v i thú vuich i c a mình cho ông Giáo nghe. Ông nói ch ng h ông b b n ch “Thanh caochính tr c” và ông c ng có nuôi hai b i môn nh th y d n. Làm quan c ng nhlàm ng i luôn luôn ông l y o nh n ngh a làm g c.

Ông giáo c chí, nên ông nói: “Th y r t hài lòng mà un úc c m t môn bi tch n con ng cao quí mà i, không thèm ch u theo th t c mà hi n t h n thiên

”.Nói chuy n n khuya, th y trò m i ch u phân tay ì ngh .Sáng b a sau, bà Giao d n cháo n lót lòng r i, V nh Xuân bi u cô H ng thay

ng ra ch ch i r i i th m m cha. Ông cho bà Giáo hay tr a ông s v n c m,còn chi u thì ông ã h a l i n v i ch Hai T nên bà kh i lo b a c m t i. Vch ng V nh Xuân lên xe i, t i tr c chùa Ông Quan , bi u tài x ng ng l i, r i

ch ng vô chùa t nhang mà xá. Ch ng tr ra c a V nh Xuân h i v : “Em nhch n y hay không ?”. Cô H ng c i mà áp: “Ch anh th nguy n v i Cúc

ng h i tr c”.nh Xuân g c u, vui th y trí v ã b t sáng hoàn toàn. ch ng lên xe r i, V nh Xuân bi u tài x ch y ra ch . T i nhà l ng ch ông bi ung ng xe. Ông a ti n cho tài x i n lót lòng. Ông d t cô H ng i trong nhà

ng, b t u trên i xu ng l u d i.Ch v a nhóm ông. Tr nh ng i l n ai th y xe h i c ng ngó, vì thu y ít có xe

i nên ngó r i thì bu l i mà coi.nh Xuân v i cô H ng song song i th ng th ng gi a nhà l ng, ngó hàng d n bánhai bên. Ai th y ng i l c ng li c m t ngó, nh ng ai ngó m c ai, v ch ng không

ý. i g n t i ch Hai T ng i bán hàng, cô H ng ra tay ch r i day qua h inh ch ng: “Ph i ch Hai T ng i kia hay không ?”

nh Xuân g c u.Cô H ng i ri t l i mà kêu: “Ch Hai !”Hai T ng d y la: “Em T ! Em còn nh ch hay sao ? Gi i quá ! Ch m ng l m”.Hai ch em ôm nhau, c m xúc n a n c m t c hai.

nh Xuân ng ngó mà c i, trong lòng sung s ng c c m.Hai T buông cô H ng ra r i kêu V nh Xuân mà nói: “Quan Ph b c xê l i ây

ch i thi t gi ng h t nh h i ó, không sai m t m y nào h t”.

Cô H ng nói:- Chi già r i.- Hai m i n m r i, làm sao không già, ph i làm nh em m i kh i già ch .- Sao ch bi t ?- Chi u hôm qua quan Ph ã có nói h t cho ch nghe r i.- A ! Té ra h i chi u hôm qua i th m ch ó hay sao ? Ph i nói cho em bi t, em c ng

i n a.- th em, bi t hôn ?- n ây, xe qua c u r i thì em nh h t c n gì ph i th . Ch còn ch c hay

không ?- Còn. Chi có m i chi u nay quan Ph v i em s l i nhà n c m v i ch .- y à ? Thì chi u r i s nói chuy n. ng gi a ch ông h ngó quá.- Bây gi ch ng làm quan Ph còn s ai n a ?

Cô H ng ch ch Cúc H ng ng i bán h i tr c. V ch ng ngó nhau mà c i, r i tgiã Hai T mà i.

Hai T k mi ng vào tai cô H ng mà h i nh : “Em mu n ch cho ng nhà hay hôn?”

Cô H ng khoát tay nói: “ ng, ng, không nên”. Nói d t l i li n kéo ch ng i. ch ng V nh Xuân i giáp m t vòng ch , i tài x n lót lòng r i m i lên xe ith m m ông H ng v n Thanh.

Vô ó th y m b lâu n m không ai s n sóc, núm m mu n l ng, nên V nh Xuân vôxóm g n ó ki m ng i m n p l i cho cao. Có ng i ch u làm, V nh Xuân d tra ch m và t ý mu n p núm lên t i c nào. Ng i y xin cho 6$00 ti n côngvì ph i kêu thêm m t ng i gánh t.

nh Xuân l y 6$OO a li n và nói p ch ng nào r i. Ng i y nói tr a mai thìxong h t. V nh Xuân d n p cho t t , chi u mai ông tr vô ông coi r i ông scho ti n thêm.

n v V nh Xuân ghé vi ng m Cúc H ng, ch m chí kh c tên Lý Th T cho công bi t. M ã lâu n m nh ng có l v ch ng Hia M ch m nom nên núm v n

cao ráo s ch s . V nh Xuân kh n vái r i v ch ng ra xe mà v nhà ông Giáo Huân.Còn ngoài ch h i s m m i v ch ng V nh Xuân t giã Hai T mà i r i thì thiên h

xôn xao xúm l i h i quan Ph nào mà quen v i Hai T nh v y. Hai T nói:“Quan Ph ó là con c a bà H ng V n Thanh h i tr c trong xóm Cây Me l n,

bán bánh, bán trái t i ch mình ó”.Có ng i nói: “Té ra c u h i tr c i h c m Tho Sài gòn ó ch gì. Cha ch , bây gi

làm t i ông Ph i xe h i có ph c quá há !”.t bà bán hàng ng i ngang Hai T l i nói: “Quan Ph có v còn nh quá, mà sao cô

ó gi ng h t con T là con c a Hia M h i tr c ng i bán hàng g n con hai v y ?”t ng i khác cãi: “N m ó con T u ng thu c c ch t, chôn m t t r i, âu ph icon T mà nói”.t ng i khác n a nói: “Ph i mà. Con T rõ ràng. Tôi coi k l m. H i thím Hai Tcon ph i hôn. H i m i l i tôi nghe thím Hai T kêu “Em T ”, còn cãi gì n a”.

Hai ba ng i xúm l i h i Hai T , ph i cô Ph ó là cô T , con c a Hia M ph i không?

Hai T chúm chím c i mà nói không bi t, ch không ch u nói ph i hay là khôngph i. Thái y làm cho ng i ta nghi có vi c bí m t nên Hai T d u. Ai n y cbàn lu n cãi l y v i nhau làm c ch u hay h t, hay con T là con gái c a Hia

, nó làm b ch t cho con Thôn Khoa c i không c, r i bây gi nó có ch nglà ông Ph con c a bà H ng v n Thanh.

Ng i ta n rùm chuy n nh v y. n tr a có ng i thân thi t v i nhà Hia M m iem chuy n n y mà thu t cho bà Phú là v Hia M nghe. Bà nói l i cho ch ng hay

x bà che dù vô nhà Hai T h i l i cho ch c coi có ph i h i s m m i có vch ng ông Ph ra ch th m Hai T và ng i v là con T con gái c a bà, ph i v yhay không ?

Hai T c i và nói: “Có. H i s m m i có quan Ph V nh Xuân, con c a bà H ngn Thanh, có l bà bi t bà H ng v n Thanh mà, h i tr c b trong xóm Cây

Me L n, b bán xôi bán bánh, bán trái cây ch mình ây. , con b h c gi i nênbây gi làm t i quan Ph c ng i xe h i v th m m mã, ng b v trên nhà ôngGiáo Huân. H i s m m i v ch ng ng i ch i ng ghé th m tôi v y thôi, ch cógì âu. Bà v còn nh , m t mày gi ng con T h i tr c thi t. Ông làm vi c bên

n Th . Ông c i v là con ai bên ó tôi không bi t”. Hia M th t v ng suy ngh m t chút r i nói:

- y mà h n ch c ch n v ông Ph ó là con T tôi. H nói t i h i tr c tôi gcon T l y ch ng, nó không ch u, nó làm b u ng thu c c mà ch t, r i tr n theocon bà H ng v n.

- Ch t thi t ch làm b n i gì. Nó ch t trên tay tôi.- ch t thi t mà. H i li m có tôi. i chôn c ng có tôi. V y mà h nói nó tr n theo

con bà H ng v n, nên bây gi nó c làm bà Ph ó.- Cái ó tôi không hi u. Mà con T ch t ã h n 20 n m r i. n u nó làm b ng tr n

thì n m nay nó ph i g n 40 tu i. bà Ph n y còn nh l m. Tôi coi l i 17 t i 20 tu ilà nhi u.

- Nh d v y hay sao?- Nh thi t mà. Song cô gi ng con T h i nh l m. Tôi th y thì tôi kêu con T li n.- Có l t i v y nên h n con T s ng l i ch gì. Thím nói v ch ng ng trên ông

Giáo ph i hôn ?- Tô h i thì nói tr n.- Thôi, tôi v . Không bi t ch ng tôi lên coi th xem.- . Bà lên tr n mà coi. N y, mà ng i ta làm t i bà Ph ch không ph i ch i. Bà g p

thì ngó v y thôi, ch ng nói nùi ng i ta b t l i.- Ai dám nói gi ng gì.

Hia M v . Hai T vô trong d n dò hai ch b p rán n u cho ngon ng ãi vch ng quan Ph m t b a cho x ng áng. Hai T ng c i th m v ch ng Hia

d i, ch chi ng ham giàu ép g con thì bây gi con r v ch i nhà mình r imình làm cha m v quan Ph vinh vang bi t ch ng nào.

Hai T ng suy ngh thì nghe ti ng xe h i ng ng ngoài l . Ch b c ra th y vch ng V nh Xuân xu ng xe. Chi ti p m ng, m i vô nhà và nói bà m Cúc H ngnghe ng i ta n h i tr c Cúc H ng làm b ch t gi cho kh i v nhà ch ng

ng tr n theo V nh Xuân, bây gi làm bà Ph , v ch ng v th m x s .Cô H ng c i ng t, khen ai bày cái thuy t gi ch t ng kh i v nhà ch ng thi t là

hay. V nh Xuân nói: “N u h bày thêm cái thuy t tôi bi t thu c cho u ng ng“ph n lão h n tráng” thì còn hay h n n a. M y ch em c i v i nhau. Hai T nóibà M có l s lên nhà ông Giáo ki m th m v ch ng quan ph . Ch ti c bà H ng

n không v ch i.nh Xuân h i th m Tài phú S m thì Hai T nói v Tàu g n hai n m r i mà khôngbi t t i sao b t tin.

Hai T l y làm l mà th y cô H ng thi t gi ng Cúc H ng không có m t m nàokhác, gi ng m t mày tay ch n, gi ng b i t ng ng, gi ng tánh n t nh m l ,gi ng gi ng nói ti ng c i, gi ng ráo h t th y.

nh Xuân nói:- Ng i ta làm cúc H ng c a tôi ch t oan, thì ph i tr l i nguyên cho tôi ch sao ch .- i thêm l i n a ch .

- Ph i l m. Làm m t c a tôi h i tu i ó, ph i tr l i cho l i c ng tu i ó, tôi m i ch uch .

Cô H ng nói: “Làm nh v y thì v n ch âu có l i, Ch Hai nói anh l i là l ithêm V nh Tân kia ch !.

nh Xuân c i mà nói: “À, à, ph i”.Ba ng i nói gi u ng c i v i nhau thì v Hia M b c vô nói: “Tôi chào quan

Ph , cô Ph . Nghe thím Hai ây nói có hai ông bà v ch i trên nhà ông Giáo.Tôi t ng có ch H ng v n nên tôi lên ki m mà th m. Té ra bà Giáo nói không cóch H ng v n, còn hai ông bà m i i ch i, i phía d i n y. Tôi tr v , th y cóxe h i u, tôi ch c ây nên ghé th m m t chút.

nh Xuân kéo gh m i bà M ng i. Bà ngó cô H ng trân trân, r i l i ván mà ng i,Hai T b ng tr u m i n. Cô H ng không quen, nên ng d y b c ba ngoài

a. Bà M m t c ngó theo c a mà mi ng thì h i V nh Xuân.- Quan Ph v ch i ch ng bao lâu ?- Vài b a. Mai tôi i Vàm Láng ki m th m c u ba tôi. Chi u tôi tr l i dây coi nh h

p m m xong r i thì sáng m t tôi v C n Th .- Sao không ch i lâu lâu ?- Tôi còn làm vi c, lâu sao d c.- Quau Ph c i cô Ph c bao lâu r i ? Có con hay ch a ?- Th a ch a, m i c i h n m t tháng nay.- i bên C n Th , hay là âu ?- Bên C n Th , con ông H ng nhì g n ch Bình Th y.- Làm quan Ph mà c i con H ng nhì v y thôi.

Cô H ng tr cô ng i ngang V nh Xuân, m t có nét b t bình.nh Xuân nói: “Tôi là con H ng v n. Tôi c i con H ng nhì v y là ng môn

i h l m ch . Tôi nghèo mà…”nh Xuân b t ngang không n nói cho h t câu. Hai T hi u ý nên ch chúm chím

i. Bà M không th n, ái ng i, nên còn nói ti p: “Cô Ph n m nay c baonhiêu tu i ?”

Cô H ng giành áp: “Tôi 18 tu i. Bà có ý chi mà h i k d v y”.Bà M th y cô H ng có s c gi n, nên ú nói: “H i cho bi t, ch có ý chi âu. Tôi

mu n m i hai ông bà ra nhà tôi ch i”.nh Xuân nói: “Cám n bà khi khác. L n n y tôi không r nh. Không th th m bà

c, tôi ti c l m.Cô H ng ng d y r V nh Xuân i vô m coi h ã kh i công p hay ch a. V

ch ng cáo t bà M v i Hai T ra xe mà i. Hai T hi u ý cô H ng mu n tránhbà M nên không nói gì h t.

ch ng V nh Xuân i ra. Bà M công nh n cô Ph sao gi ng con T , hai ng i nhnu t. Bà ti c không m i ra nhà c cho ông M th y. Bà n tr u r i t mà v .

Cách m t lát v ch ng quan Ph tr l i.Hai T nói: “H i nãy c u Ph nói ng môn i h nghe c quá. C u mu n nh c

ng i ta chê c u nghèo, sao c u m i m ra r i c u l i ng ng i ?”nh Xuân nói: “Tôi b t nh n ch Hai à. Bà M h i h n nên nghe ng i ta nói, bà itìm coi ph i con bà hay không. Bà g p mà con r b ng l ng, v y c ng ph t bà

i, còn nói chi n a”.Cô H ng nói: “Cái thói ham giàu sang c ng ch a b c. Anh ph i nói ng d y

ng i ta ch ”.nh Xuân nói: “Ph i l y nhân ngh a mà i. Ng i ta ã ngã mà mình còn pthêm n a thì mình b t nhân. Còn m c a Cúc H ng mà tôi nói n ng l i thì tôi

t ngh a. Vì v y nên tôi không n ”.

n u xong r i d n lên bàn. Ba chi em n u ng nói chuy n vui c i, r i v ch ngnh Xuân cáo t tr v nhà ông Giáo mà ngh .

Sáng b a sau, v ch ng V nh Xuân i xu ng vàm Láng ki m th m ông c u là Ba Cao.Ng i ta nói v ch ng Ba Cao thôi Vàm Láng ã lâu r i, không bi t bây giâu.

ch ng mua ít con cá ch m, tr lên Gò Công n c m, mua trà v i bánh r i v nhàông Giáo cho bà Giáo cá v i trà bánh.

Bu i chi u vô m coi thì h p xong r i, p thi t t t. V nh Xuân cho ng i lãnh d pthêm 4$00 và cho riêng 10$00 n a c y coi ch ng dùm m .

nh Xuân r t vui m ng d c th y cô H ng ã m trí, nh c ng i và chuy n h iki p tr c. Ông tính em v lên Sài gòn ch i vài b a r i s v .

n t i v ch ng ông ra th m Hai T ng cáo bi t r i t ng sáng t giã v ch ng ôngGiáo Huân lên xe i Sài gòn.

Sài gòn t i hai b a, v ch n i ki m sách c n mà mua, sách nho sách Tây và sáchqu c ng , th nào c ng mua c ch c quy n. V nh Xuân c ng có em cô H ng ixen kh p Sài gòn Ch L n, xem lâu ài, xem th ng c nh, xem cu c buôn bán, xen

n tàu ò, xem h t r i m i v . nhà, u V nh Xuân nói cho m hay tr c h t là có m n p m cha r i m i nóicô H ng qua Ch Gi ng cô th y c nh c , ng i x a thì trí cô b ng sáng, nên côbi t h t, nh h t. Qua M Tho n b a c n tr a v i ông Kinh, có ghé th m bà Ch

i m i i Gò Công Xu ng Ch Gi ng nhà ông Giáo Huân. Hai T có m i nt b a c m. V Hia M có l t l i làm quen, ch ý xem cô H ng. Vì cô H ng

không ch u nhìn nên h th m mà i v . Có xu ng t i vàm Láng ki m th m c u BaCao, nh ng v ch ng c u ã i x khác không ai bi t i âu, nên không tìm c.

Bà H ng v n nghe con thu t chuy n bà vui vô cùng, nh t là bà m ng bi t công thi t là h u ki p c a Cúc H ng, bà tin ch c dâu bà s v i bà tr n o.

Chi u mát, V nh Xuân l i th m H i ng o mà t n cho m n xe.i l i ông vi t th cho ông Kinh L ng v i Ba Khai m i ng i m t b c th mà cáo

i r ng Gò Công ông lên Sài gòn r i th ng ng ông v luôn, không ghé MTho c. Th g i cho ông Kinh, ông có vi t thêm r ng cô H ng nhìn c nh c côbi t, r i g p ng i x a cô nh h t. y v y qu thi t là c n duyên nên m i v ng

n s i t h ng nh v y.

(26) H U QU

ch ng V nh Xuân v C n Th , ch ng bi t ch c ki p tr c c a v , còn v hi uc tình ngh a c a ch ng, thì trong gia ình vui v o x ng tu , th o thu n

niêm m u t . Nào có dè v ch ng lên xe i kh i nhà ông Giáo Huân r i, thì c chGi ng Ông Huê thiên h xôn xao, nh t là trong gi i àn bà, ng i ta bàn lu n cách v con gái c a Hia M c ng t ng ch t. Té ra còn s ng nh n, s ng mà l i

c làm v ông Ph , i xe h i, sang tr ng h t s c. Ng i n y nói v y, ng i kiacãi khác, m i ng i m t chuy n riêng không phù hi p v i nhau, b i v y m i gâyra m t cu c tranh bi n sôi n i.

Có ng i tính hòa gi i nên nói v ch ng V nh Xuân v m y b a, t i nhà ông GiáoHuân, có l i th m và n c m nhà Hai T , l i có bà M , là m con T , n ó, mcon g p nhau n a. V y n u mu n bi t rõ s thi t thì ph i h i: bà M , thím Hai T

i bà Giáo Huân t nhiên ph i bi t c.Có ng i ch p cái thuy t ó mà cãi: “M y ch th y rõ ch a ? Ta nói không ph i con

mà. N u v ông Ph ó là con T , thì sao v ch ng v ây không nhà Hia, l i trên ông Giáo Huân ? Bao nhiêu ó bi t r i”.

t ng i khác cãi: “T i h i tr c ép g nó cho con Thôn Khoa, nó gi n, nên bây ginó không thèm t i nhà ch sao. Bà M l i nhà hai T khóc lóc n n n h t s c mànó c ng không ch u v .

m ba ng i i l i nhà bà M h i bà Ph v ó có ph i là con T c a bà hay không.Bà M : “Tôi nghe ng i ta n con T h i tr c làm b u ng gi m v i á phi ngi ch t ng chôn nó r i có ng i c y hòm em nó i gi u, sau m i g nó chocon bà H ng v n Thanh. Vì v y, nên bây gi v ch ng nó m i v ó. Tôi i ki mtôi coi ph i không. Tôi g p v ch ng nhà Hai T . Thi t cô Ph gi ng h t con

tôi n m nó ch t ó, gi ng m t mày, tay ch n, b i, ti ng nói, cái gì c ng gi ngt th y, nh ng tu i nh quá. Tôi h i thì cô nói m i 18 tu i. N u con T tôi cònng thì n m nay nó 39 tu i, ch âu mà nh nh v y c. Cô không bi t tôi. Tôii ông Ph c i v âu thì ng nói c i con H ng nhì nào bên C n Th ,i c i h n m t tháng nay. V y thì âu ph i con T mà m y ch h i”.

y ch ra v mà không ch u tin, nói r ng bà M ki m con n n n bi u nó v nhà, nógi n nó không thèm nhìn m con, r i m c c nên bày chuy n nh tu i, con H ngnhì, H ng nh t âu bên C n Th ng x u.

Có m t t p àn bà l i nhà Hai T mà h i g c tích cô Ph ó. Hai T ngh v ch ngông Ph V nh Xuân ã i lên Sài gòn r i, không c n ph i gi u n a, nên ch nóithi t: “Cô Ph ó ki p tr c là con T , nh ng ki p n y không ph i. Con T ch t

i nó u thai vào nhà ông H ng nhì bên C n Th . Ông Ph th y gi ng con Ti tr c nên ng xin c i. S thi t là v y ó. Cô n y tên H ng. Ti n ki p là con. Vì con T có duyên n v i V nh Xuân, ki p tr c b v ch ng Hia M ham

giàu làm cho nó gi n mà t t , nên Tr i khi n ki p n y hai ng i g p nhau ngph i hi p v i nhau”.

Hai T c t ngh a rành, nh ng m y ch àn bà có bi t nhân duyên, có hi u luân h i gìâu mà m y ch tin. M y ch m i i h i v ch ng ông Giáo Huân.

Ông Giáo s n ghét thói ham b c ti n c a v ch ng Hia M , nên v a nghe h i thì ôngnói li n: “Cô Ph Vmh Xuân, dâu cua bà H ng v n Thanh ó, là con gái c a Hia

ch ai. T i h i tr c v ch ng Hia M rúng ép con t m b y, nên bây gi nókhông thèm nhìn cha m ch có gì âu”.

Ông Giáo là ng i k lão, l i có danh h c gi i. Nghe ông nói nh v y thì nh ng ng iqu quy t cô Ph là con T , h th a mãn, khoe mình không nói l m, còn nh ngng i bên phe ngh ch thì không dám cãi m nh n a.

n l n l i m nh m c a ông giáo Huân nh phép truy n kh u c a qu n chúng nênc l u thông kh p trong ch , ngoài ng, làm cho m i ng i u khinh b v

ch ng Hia M ngu mu i, ham giàu b m t a con gái, bây gi nó có ch ng làmi quan Ph r i nó không thèm nhìn cha m , tr v x nó không ch u b c ch ni c a.

ch Gi ng ông Huê d lu n r n r c r i phê bình c ch c a v ch ng Hia M r tnghiêm kh c nh v y, mà bà H ng v n Thanh v i quan Ph V nh Xuân xa nênkhông hay gì h t.

Mà hay làm ch ?Bà H ng v n Thanh ng vui s ng mà th y cô dâu m i c a bà là H ng n y khác

n v i cô dâu tr c là C m Nhung; cô dâu m i bi t ch m nom tr u cau, trà bánhcho bà, bi t lo mi ng n ch ng cho bà, ban ngày ch ng m c làm vi c h th y bàbu n thì l y truy n c cho bà gi i khuây, h th y qu n áo c a V nh Tân có d thìgóp bi u th ng Ca gi t i s ch s cho em b n i h c. ã lo cho m ch ng, mà cònbi t lo cho con ch ng, cái ó làm cho bà c m ng h n n a.

Có êm bà H ng v n n m m t mình trong phòng bà v ng v ng nghe ti ng V nh Tânc bài phía bên kia, r i nghe V nh Xuân n réo r t t ng d i, bà sung s ng

mà nh n th y c nh i lao kh c a bà h i ch Gi ng bây gi nó bi n ra c nh ith n tiên. Bà h t chòi lá, t i gói bánh sáng ra ch ng i bán. Bây gi bà c nhà l u, ng n m m, chung quanh có con th o, có dâu hi n, l i có cháu n ith ng yêu dan díu. Bà nh h i tr c hay Cúc H ng ch t bà có than không thnào bà c i con dâu khác mà nó bi t th ng bà nh Cúc H ng. Có l l i than yth u t i tai Cúc H ng nên nàng tr l i v i bà cho bà h ng h nh phúc lúc già c .

Còn V nh Xuân t ngày i Gò Công v , ông bi t ch c cô H ng là h u ki p c a cúcng thì ông yêu quí cô không gi i h n, yêu quí ng i n mà c ng là ng i

ngh a vì Cúc H ng ã giúp cho ông l p thân danh, mà còn gi ngh a v i ông toànn.

c ch ng yêu chu ng, cô H ng ã không nhõng nh o nh h ng gái t m th ng,trái l i cô càng lo ph ng s ch ng h t lòng, lo s p t áo qu n, lo tài b i tâm trí.Ban êm h V nh Tân lên l u mà h c và bà H ng v n i ngh , thì cô H ng b nthân i ch m t bình trà ngon b ng trong th phòng cho ch ng.

Còn V nh Xuân êm nào ông c ng bi u v vô th phòng n m ch i v i ông. Ông l yp thi phú c a ông làm, ông bi u v c l i cho ông nghe, r i có lúc ông ngâm

nga m t bài, có lúc ông n ch i vài b n. V ch ng âu y m, tình ngh a m n n ng, ch ng ông s ng v i chu i ngày m m, thu n hòa, s ng v i c nh i thung

dung trong s ch.Vì C n Th , V nh Xuân ch a g p c b n c m thi mà àm lu n, nên ông xem

ng i v c ng nh tri âm.t êm V nh Xuân ngâm ch i m t bài thi c a c Phan L ng Khê r i ông h i v :

- y tháng nay em ã h c h t t p thi c a qua hay không ?- Em c i c l i n m y l n. Có nhi u bài em thu c lòng n a, ch em nhà có

làm gì âu. Em c hoài t i ngày.- Tâm h n c a qua phát hi n rõ ràng trong t p thi ó. Theo ý em thì tâm h n c a qua

cao th p th nào. Qua mu n em phê bình cho qua nghe th coi.Cô H ng ngó ch ng mà c i.

nh Xuân c theo nài n v ph i phê bình tâm chí c a ông.Cô H ng nói:

- Em không bi t làm thi, em c ng không có h c ch nho. Còn ch Pháp thì em clem nhem ch a bi t ch thâm thúy. Em âu dám phê bình v n ch ng nh t là v nch ng và tâm chí c a anh ã c ng i ta yêu m n tán t ng lung l m.

- qua nói tâm chí c a qua cho em hi u ng em phê bình. Qua sanh tr ng trongnhà b n hàn. Nh Cúc H ng tr ng chí và giúp ti n cho qua nên qua m i n h c

c. Qua i h c v i m c ích h c cho gi i, l p cho c thân danh ng thoát kh icái kh nghèo hèn, mà lên cái a vi khá khá nu t chút. Thi t h i nh qua mu n theo

c nho h c h n tân h c, ng t ai c ng nói i nay nho h c vô d ng. Ai c rg xúi quaph i i ng m i, Cúc H ng c ng ng ý ó. Ch ng dè qua h c n a ch ng thìCúc H ng ch t i. Qua chán n n mu n b vì qua có m già nghèo kh , l i thêmCúc H ng ch t mà c theo c n d n ph i h c cho n cùng, g i ti n l i cho quan h c, nên qua ph i rán. Khi h c thành công r i, qua lãnh ch c thông ngôn, ký l c,

qua quy t chí tu tâm d ng tánh, qua l y “thanh cao chánh tr c” làm c n b n, làmth y làm quan thì th ng ngay, trong s ch, không h i l , không bóc l t, không hàhi p, không dua b , không n nh hót. Ai hung d tham lam m c ai, qua c gi hi n

ng nhân ngh a. c làm quan mà qua không c n ph i giàu ti n b c nh ng ita, qua ch mu n vui thú phong l u trong s ch, b i v y qua h c n d ng tâm,

p làm thi ngôn chí. Qua ghi rõ tâm chí c a qua trong t p thi ó. Qua mu n bi tcoi ý em có hi p hòa v i tâm chí c a qua không ?

- u em nói thì em ph i nói ngay. Mà nói ngay thì s anh cho em không ng tâm,ng chí.

- Không ph i v y. Thu nay qua tôn tr ng l ph i. N u em nói úng v i l ph i thìqua ph i kính ph c em ch .

- Anh tu tâm d ng tánh, anh l y b n ch “thanh cao chánh tr c” làm ch ích thìhay l m. Anh vui ch i thì anh h c n, t p thi, ng n m thú phong l u, c ng hay

a. Còn làm th y, làm ông thì anh ghét b c l t, h ng hách, anh không ch u làm nhthiên h , anh mu n nghèo mà s ch s , ch không mu n giàu mà d dáy, cái ó ángkhen thi t. c h t thi vãn c a anh, tuy em thi u h c, song em c ng nh ng i khác,em nh n th y tâm h n ng c i, thoát t c c a anh phát hi n m t cách rõ ràng.Nh n th y r i, t nhiên em c ng ng i khen kính tr ng anh nh ng i khác. Nh ngmà …

- Nh ng mà … sao n a ? Em c nói ngay ra. Không h i gì âu mà em ái ng i, nênkhông dám nói cho h t lý.

- Em nói thì anh ng bu n nghe hôn. Có v y thì em m i dám nói.- Không. Qua không bu n âu. D u tâm chí c a qua có ch nào d , em dòm th y, em

ch cho qua bi t, ng qua s a i l i, thì qua suy ngh mà li u nh. V ch ng ta sbàn lu n mà t ch c m t c nh i hoàn toàn cao v i s ng chung v i nhau, v y thìcàng hay ch có sao âu mà bu n.

- Nghe gi ng n c a anh, r i c thi v n c a anh n a, em nh n th y mang tâm h nbi quan n ng n , nên anh gi tánh khí th ng v ng ch c. Anh là ng i a s u, a

m, nên t ngón n n câu v n, th y u là gi ng than khóc, ti ng u phi n.Nghe gi ng n c a anh thi t em mu n ch t cho r i. c bài v n c a anh thi t emth t th o gan ru t. Anh ngh coi, n mà c “ai” c “oán” thì làm sao mà vui c,làm sao mà ph n kh i chí khí, m nh d n c nh tranh ng ti n b c v i thiên h .Còn t c nh thì anh t “Tr ng lu l ”, “ êm m a r r ”, “Ti ng d ngoài hiên” thì nh

y, h c thì r ri t tinh th n, tiêu tan h ng hái h t.nh Xuân ng i ch m ch nghe. Th y cô H ng ng ng thì ông bi u:

- Còn th y gì n a, em c nói h t i mà.- Em nh trong sách c có nh ng câu v n nh “G m àn n a gánh non sông m t

chèo” nh “N m tay nhau lên ch n võ ài cho rõ m t anh hùng th gi i”. V n ph inh m nh v y, ng i ta c m i ph n kh i c ch . Em d t, em không bi t

ch cao xa, em th y sao thì em nói v y. N u em nói b y thì anh d y giùm cho embi t cái hay c a âm nh c cái cao c a v n ch ng, ng ern th ng th c v i anh.

- Không. Tuy ý c a em khác v i ý c a thiên h , song em ch trích m y m ó thìtrúng l m, ch ph i nói b y âu.

Cô H ng vô tâm hay là h u ý không hi u, mà cô âm ngay cây dùi nh n trúng cgan ru t c a V nh Xuân, làm cho ông châu mày nh n m t. Ông b c l i bàn ng irót u ng vài chung trà r i ch ng tay lên trán mà suy ngh .

Ông ng i tr m ngâm m t h i r i kêu cô H ng bi u l i ng i cái gh ngay m t ông vàông nói:

- Thu nay qua ch a h ngh t i nh ng u em m i nói ó. Qua l y làm au kh non sông s p , qu c gia tiêu vong, n c m t dân nguy, hoa s u c héo. Vì

qua có h c ch nho nên b c chân vào ng i, qua ã bu n v vi c ó, mài còn bu n thêm n i r i rã tình duyên n a. Ch c là t i cái bu n d n d p y unúc tâm h n qua a c m, a s u, coi c nh i t i en, ng i bít ch t, thành

th qua có u óc bi quan, r i nó phát hi n ra câu v n, gi ng n, nên em m ith y c. Mà em th y cái thu nay các b n c m thi c a qua ch a ai th y, thi tqua khen em l m, khen trí sáng su t ó.ây V nh Xuân càng yêu quí cô H ng h n n a, yêu quý vì cô h c ít mà thông

minh.êm nào c ng v y, h n r i v ch ng i ngoài sân ch i ít vòng r i rút vô th phòng

ng trà c sách, ho c bàn lu n vi c i, hi p ý ng tâm, trên hòa d i thu n.nh Tân h c mãn niên khóa thi u b ng s h c. Nhà n c ã có tính m r ngtr ng C n Th ra làm tr ng trung h c, nh ng nhà c a m i b t u c t, có l m t

m n a m i m d y c.Không l b t V nh Tân n n không mà ch , nên V nh Xuân ph i làm n xin cho con

thi vào tr ng Trung h c M Tho.m nay bà H ng v n ã già y u i xa không ti n, nên V nh Xuân vi t m t phongth cho anh v , là ba Khai, hay tr c, c y ch m nom giùm cho V nh Tân thi, r isai th ng Ca c m th a V nh Tân qua m Tho.

nh Tân thi u n a.nh Tân h c tr ng M tho g n mãn n m thì cô H ng sanh c m t a con trai.Bà H ng V n m ng quá, V nh Xuân t tên là V nh Thái.

i bãi tr ng, Ba Khai b n thân a V nh Tân v , ng th a d p qua th m bà H ngn và m ng cho v ch ng ông Ph m i c thêm con trai n a.

i l i Ba Khai m i t v i bà H ng v n và V nh Xuân r ng V nh Tân th y vài anhem b n c cha m cho qua Tây mà h c. Nó nôn quá t ý mu n i. Ba Khai dòmth y ý m con bà H ng v n d d , m i nói ti p: “Má tôi th y cháu ham h c, l ingh d ng Ph m i c thêm m t a cháu n a, nên má tôi bi u tôi th a v ibác và d ng Ph vui lòng cho cháu Tân xu t ng du h c nh chúng b n. Mátôi nói cháu ngo i hay cháu n i c ng là cháu, v y má tôi xin cho phép má tôi ch ucác h c phí c a cháu, d ng Ph kh i lo vi c ó. Ph n tôi thì tôi có t i ba a congái mà không có con trai. V y tôi c ng ph nuôi cháu Tân n h c cho n cùng

ng ngày sau cháu kh i thua sút thiên h ”.nh Xuân ã có ý mu n cho con qua Pháp mà h c nên không ph n kháng.

Bà h ng v n ã có thêm m t a cháu n i n a trong nhà nên bà d c d c r i c ng cho V nh Tân i.

Vì v y nên trong lúc bãi tr ng n y V nh Tân c i Tây mà h c, qua cho k p khaitr ng d y v niên khóa m i.

Cách sáu n m sau, V nh Tân có b ng tú tài r i và ã thi u c vào h c tr ng báchngh k thu t.

Saigon, 24-6-1955

ho bieu chanh to hong vuong van

Documents

ho bieu chanh chua tau kim quy

ho bieu chanh vi nghia vi tinh

ho bieu chanh hai vo

ho bieu chanh song thac voi tinh

ho bieu chanh cu kinh

ho bieu chanh tien bac bac tien

ho bieu chanh no doi - quyen nhut

ho bieu chanh bo vo

ho bieu chanh loi the truoc mieu

ho bieu chanh no doi - quyen nhi

ho bieu chanh bo chong

ho bieu chanh do nuong nuong bao oan

ho bieu chanh con nha giau

ho bieu chanh thiet gia gia thiet

ho bieu chanh cuoi guong

ho bieu chanh thay chung trung so

ho bieu chanh tinh mong

ho bieu chanh cha con nghia nang

ho bieu chanh hanh phuc loi nao

ho bieu chanh day oan