รายงานการวจย

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม

การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน”

The Study of “Applied Participatory Action Research on Community Welfare Promoting : A Case Study of Lumlukka District,

Pathumthani Province.”

ผวจย

อาจารย ดร.ไพรช บวรสมพงษ

ภาควชาสงคมวทยา คณะสงคมศาสตร

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มกราคม 2555

งานวจยนไดรบทนอดหนนการวจยจากงบประมาณเงนรายได ประจาป 2553 คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

ชอเรองงานวจย : การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรมการจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน

ชอผวจย : อาจารย ดร.ไพรช บวรสมพงษ ปทวจย : 2553

บทคดยอ

การวจยเรอง “การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรมการจดสวสดการชมชน

กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน”” มวตถประสงคในการศกษาเพอทจะศกษาถงแนวคดและรปแบบกจกรรมดานสวสดการชมชน ปญหา อปสรรค และขอจากดในการดาเนนการดานสวสดการชมชน และศกษาแนวทางการสงเสรมการจดสวสดการชมชน ในพนทตาบลลาลกกา โดยวธการทใชในการศกษาครงนไดประยกตใชการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมควบคไปกบการใชเทคนควธการไดมาซงขอมลเพอตอบคาถามในการวจย ไมวาจะเปน การศกษาเชงเอกสาร การสมภาษณบคคล การสมภาษณกลม การถอดบทเรยนการทางาน เพอการสะทอนผลการดาเนนงานของกองทนสวสดการชมชนฯ โดยเนนความเปนหนสวนการทางาน การสรางกระบวนการแลกเปลยนเรยนร โดยทผมสวนรวมในการวจย ประกอบดวยคณะกรรมการกองทนสวสดการชมชน แกนนาชมชน เจาหนาทบคลากรหนวยงานทเกยวของกบการจดสวสดการสงคมและการสงเสรมการดาเนนงานของกองทนสวสดการชมชน

สาหรบขอบเขตดานการวจย พบวา พนทอาเภอลาลกกาเปนพนทตนแบบดานการดาเนนงานสวสดการในลกษณะพหวฒนธรรม และมความเปนเมองกงชนบท ในบรเวณพนทภาคกลางซงไดรบการยอมรบและไดรบการแนะนาจากหนวยงานทเกยวของกบการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยวาเปนพนทตนแบบดานสวสดการทมความนาสนใจแหงหนง

ผลการวจยพบวา กองทนสวสดการตาบลลาลกกาเรมตนจากการชกชวนของกลมแกนนาคณะกรรมการเพอใหเกดการออมทรพยดวยความสมครใจ โดยนาเงนทไดรบไปสการจดตงกองทนภายใตแนวคดทเนนทความเปนเจาของรวมกน เพอเปนสวสดการสาหรบคนในชมชน และสาหรบการใหความชวยเหลอผประสบปญหาและความยากลาบาก

การบรหารจดการกองทนกองทนสวสดการชมชนพนท ตาบลลาลกกา พบวาจะอย ในรปของคณะกรรมการทผานการคดเลอกและเลอกตงเพอดาเนนกจกรรมตางๆ ของกองทนทงดานการบรหารจดการ การจดสวสดการการสงคมเพอใหเกดความมนคงปลอดภยในพนทชมชน โดยสมาชกของกองทนจะไดรบสทธทงดานการรกษาพยาบาล การคาเยยมไข สทธในการรบคาฌาปนกจ สทธในการรบเงนทนการศกษา ทนในการประกอบอาชพควบคไปกบสวสดการอนๆ ทมอยในสงคม เชน เงนสวสดการจากรฐสาหรบผสงอาย 500 บาทตอเดอน สทธในการรกษาพยาบาล 30 บาท ตามสทธดานหลกประกนสขภาพแหงชาต

ฐานคดทสาคญของกองทนสวสดการชมชนมงเนนทการใหการชวยเหลอผประสบกบปญหาความตองการจาเปนโดยเนนการระดมความรวมมอในรปเงนทนมาจดตงเปนสวสดการ ซงฐานคดดงกลาวไมตางจากการสรางทนทางสงคมใหเกดขนในสงคม เพราะสงทเกดขนนอกเหนอจากตวเงนแลว ยงเปนการสรางคณคาทางจตใจในการดแล ชวยเหลอเกอกลกนดวยความรก ความเอออาทร และความเสยสละ รวมถงความสามคคใหเกดขนในชมชน ขณะเดยวกน การบรหารกองทนสวสดการชมชนกไดกอใหเกดกระบวนการเรยนรจากการทางานอยางมสวนรวม อนเปนการเรยนรเพอการพฒนาตนเองและสงคมชมชนใหเกดความยงยนตอเนอง

ปญหาอปสรรคทเกดขนเกยวกบการดาเนนงานของกองทนสวสดการชมชนพนทตาบลลาลกกา พบวา แมวาการดาเนนของกองทนฯ จะเปนไปตามเปาหมายและเตบโตอยางตอเนอง หากแตการดาเนนการดงกลาวยงคงมอปสรรคและขอจากด ซงตองการการเสรมหนนจากหนวยงานภาครฐ โดยเฉพาะอยางยงหนวยงานทเกยวของกบการพฒนาสงคมและการจดสวสดการและองคกรปกครองสวนทองถนทตองมบทบาทในการเสรมหนนการทางานของคณะกรรมการกองทนฯ ใหเปนไปตามเปาหมายของกองทนทไดกาหนดไวโดยเนนทมตดานการสงเสรมพฒนาคณภาพชวตและการพงตนเองไดของชมชน

ดงนน บทบาทหนวยงานภาครฐทเกยวของจงควรมหนาทเกยวกบ

การเปนผสงเสรมความร เอออานวยดานความร เกยวกบการจดการกองทนสวสดการชมชนเพอใหชมชนสามารถดาเนนการไดเอง ซงการดาเนนการดงกลาวอาจเปดโอกาสใหหนวยงานภายนอกหรอผร เขามารวมแลกเปลยนเรยนรกได หรออาจอยในรปของการถายทอดเทคโนโลย ความร ประสบการณ หรอการศกษาดงานเพอใหเกดการแลกเปลยนเรยนรจากกรณตวอยางทด

การสงเสรมและปลกฝงกระบวนการสรางจตสาธารณะ ซงถอวาเปนการพฒนาตนทนมนษยใหเกดขนในพนทชมชนอนเปนการสรางตนทนทางสงคมทสาคญใหกบชมชนทงนกระบวนการดงกลาว

ตองเนนทการสงเสรม ปลกฝงในกลมคนรนใหมหรอคนกลมใหมเขามาชวยขยบขยายเครอขาย หรอดาเนนงานตอ

การบรณาการการทางานรวมกนระหวางทองทกบทองถน ในความหมายทวาหนวยงานปกครองสวนทองถนควรทจะใหความสาคญตอการดาเนนงานของกลมคนในระดบทองทชมชนในรปของความรวมมอและการประสานงานรวมกน เพอใหเกดการใชทรพยากรและบรณาการรวมกนทงดานแนวความคด ทรพยากร และงบประมาณ อนเปนรปแบบสาคญในการสงเสรมการจดการตนเองของพนทหรอพนทจดการตนเอง

แนวทางสาหรบการสงเสรมการจดสวสดการชมชนพนทตาบลลาลกกา

1. กองทนฯ ควรมการทบทวนแนวคดวตถประสงค และเปาหมายอยางตอเนอง กลาวคอ ควรมการสรางความเขาใจอยางชดเจนเกยวกบวตถประสงคของกองทนฯ และปรบวธการดาเนนงานใหสอดคลองกบเปาหมาย โดยเฉพาะอยางยงแนวคดหลกของกองทนวาดวยการออมและการใหความชวยเหลอซงกนและกน เพอการพงตนเองมากกวาพงพาภายนอก โดยการดาเนนงานของกองทนฯ จาเปนตองไดรบการสงเสรมและสนบสนนดานวชาการ เทคนคความร และคาปรกษาจากหนวยงานทเกยวของในพนท โดยเฉพาะอยางยงสานกงานพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยจงหวด (พมจ.) และสานกงานสงเสรมและสนบสนนวชาการในฐานะหนวยงานพเลยง ทปรกษาทคอยใหคาแนะนา ชวยเหลอและเชอมประสานการทางานระดบพนทชมชนใหเชอมโยงกบองคกรปกครองสวนทองถน

2. ควรมการสงเสรมและพฒนาศกยภาพบคลากรของกองทนฯ โดยเฉพาะอยางยงแกนนา/ คณะกรรมการของกองทนฯ เพอใหมความรทเพยงพอและสามารถถายทอดความรในการบรหารจดการกองทนฯ ใหสบทอดไปยงคนรนอนทงในแงความร และทกษะทฝงลก นอกจากน ควรมกระบวนการสรางการเรยนรผานการแลกเปลยนเรยนรอยางตอเนองทงภายในพนทและขามพนท กลาวคอเปนการเรยนรเชงเครอขายกบพนทหรอกลมกองทนสวสดการอนๆ ทประสบความสาเรจหรอเปนตนแบบการดาเนนการทด เพอใหเกดการยกระดบการทางาน

3. คณะกรรมการกองทนควรมการสารวจความตองการดานสวสดการเพอใหเกดการออกแบบกจกรรมสวสดการสงคมและการสงคมสงเคราะหทสอดคลองกบความตองการของพนท และตรงกบความตองการจาเปนของกลมเปาหมาย โดยคานงถงการประสานความรวมมอและยดหลกการระดมทรพยากรจากภาคสวนทเกยวของโดยเฉพาะอยางยงภาคธรกจเอกชนซงถอเปนจดเดนของพนทและหนวยงานองคกรปกครองสวนทองถน ทงนควร

มการสรางความรวมมอกนอยางตอเนองและวางรปแบบการทางานทเปนระบบในลกษณะของแผนยทธศาสตรทองถน และเครอขายความรวมมอ

ขอเสนอแนะเพอการศกษาครงตอไป

1. ควรมการศกษาถงการพฒนาและสงเสรมศกยภาพกองทนสวสดการชมชนเพอใหเปนสวสดการทสามารถรองรบความตองการของคนในชมชนพนทโดยเนนทปฏบตการรวมกนของชมชนเอง ภายใตหลกความคดทวาเนนใหพนทไดจดการตนเองตามความตองการและปญหาทเกดขน ทงนการพฒนาศกยภาพดงกลาวควรเนนทการสรางความรและการแลกเปลยนเรยนรรวมกนระหวางผมสวนเกยวของ

2. ควรมการศกษาถงแนวทางการพฒนาทนทางสงคมและวฒนธรรมเพอเปนตนทนในการดาเนนงานและการขบเคลอนกจกรรมของกองทนสวสดการชมชน เพอใหเกดการขยายขอบเขตของทนหรอกองทนทมไดจากดเพยง “ตวเงน” เทานน

3. ควรมการศกษาถงแนวทางในการพฒนาศกยภาพแกนนาคณะกรรมการกองทนสวสดการชมชนในกลมคนรนใหม โดยเฉพาะกลมวยรนและวยกลางคนเพอใหเปนทนมนษยในการขบเคลอนกองทนสวสดการชมชน

4. ควรมการศกษาแนวทางการสรางการเรยนรรวมกนของกองทนสวสดการชมชนในตวแบบตางๆ ดวยลกษณะเครอขายการเรยนรรวมกน (Bonding Network) เพอใหเกดการยกระดบการเรยนร

Research Title : The Study of “Applied Participatory Action Research on Community Welfare Promoting : A Case Study of Lumlukka District, Pathumthani Province.” Researcher : Pairuch Borvornsompong, Ph.D. Year : 2010

Abstract

The objectives of this research were to study concept and models of community

welfare activities, problems, obstacles, limitations of community welfare implementation and directions of community welfare promotion in Lumlukka district, Pathumthani province. Participatory action research and several techniques, such as documentary study, individual in-depth interview, group interview and lesson learnt, were applied to this research in order to reflect the implementation of Community Welfare Foundation which emphasized on partnership and the process of learning and sharing. Research participants were members of Social Welfare Foundation, pillars of community and concerned organizations who promoted social welfare and community welfare foundation.

For the scope of research, Lumlukka district, a suburban zone in the central region of Thailand, was admired and introduced from organizations of social development and human security as one of the best practice areas of multicultural welfare implementation.

The research results found that Lumlukka sub-district welfare foundation was established by pillars of foundation in order to encourage willingly saving. The foundation’s concept was emphasized on cooperative ownership and money saving for community welfare and the aid of sufferer. The management of Lumlukka sub-district welfare foundation was as follows: foundation’s committee was qualified and chosen in order to manage and implement social work and social welfare which lead to Community Security in the area. In addition to 500 baht monthly financial aid for elderly citizens and medical treatment of National Health Security,

members of the foundation had the rights to medical care, patient visiting, funeral expense, educational fund and occupational loan. Main basic concept of community welfare foundation emphasized on supporting sufferer’s basic needs by mobilizing fund to be community welfare. This main concept is consistent with the process of social capital creation which is not only foundation but also community’s unity. The community welfare foundation management brought about to the process of participatory working, caring and generosity. Moreover, the concept could be continuous learning process for both of individual and community sustainable development. In case of problems and obstacles of the implementation of Lumlukka sub-district welfare foundation, the research result found that the foundation still needed promotion and support from government agency, especially organizations concerned to social development, social welfare and local administration. Although the foundation could meet the target and continuously grow, these concerned organizations had to be add-on supporters by emphasizing on life quality development and community self-sufficiency. Therefore, concerned government agencies should support the community as follows:

To be knowledge facilitators who supported community welfare foundation, communities had to be able to manage their foundation themselves. There should be the process of knowledge sharing with external organizations or experts, for example, technology, experience on management and visiting other best practice areas.

There should be the process of public consciousness creation. This caused human capital development, which was an important part of social capital creation. Moreover, young generation in community should be instilled to implement or develop the foundation continuously.

There should be working integration of government agencies and community. Local administration should support the community implementation by coordinating and participating with the community. They both should integrate their concepts, resources and budgets.

Direction of Lumlukka Welfare Foundation Promotion 1. The foundation had to review its objectives and targets continuously and clearly. The

implementation had to be adjusted in order to be consistent with the targets, especially the concept of saving, helping members and community self-sufficiency. Foundation’s implementation needed support and promotion of academy, knowledge, technique and advisor or coach from concerned organizations, especially Technical Promotion and Support Office, who could help and synchronize community to local administration.

2. There should be the process of human resource development, especially foundation’s committee, in order to know foundation management and pass this tacit knowledge and tacit skill to others. Moreover, there should be the process of knowledge sharing within community and other succeeded communities or foundation in order to shift working process.

3. The foundation’s committee should survey community’s welfare needs in order to design social welfare and social work activities that were consistent with target group. The committee should mobilize resources from concerned organizations both of local administration and private organizations in the area. However, this coordination should be continuously formed as local strategic plans and cooperative network.

Recommendation for future research

1. There should be a research of the development and promotion of performance of community welfare foundation in order to be welfare which meets community’s needs by emphasizing the concept of community participation. Moreover, community performance development should emphasize on the process of learning and knowledge sharing between concerned organizations.

2. There should be a research of directions of social and cultural capital development in order to be a capital for implementing and driving activities of community welfare foundation. This could expand the boundary of fund or foundation, aside from “cash”.

3. There should be a research of directions of committee’s performance development for new generation, especially youth and working age in order to be human capital for driving the community welfare foundation.

4. There should be a research of directions of learning and knowledge sharing process, such a Bonding Network, in order to shift learning process in the community.

กตตกรรมประกาศ

งานวจยชนนไดรบทนอดหนนการวจยจากเงนงบประมาณรายไดคณะสงคมศาสตร มหาวทยาลย ศรนครนทรวโรฒ ประจาป 2553 ผ วจยขอขอบพระคณหนวยงานตนสงกดทใหสนบสนนทงในสวนของงบประมาณ เวลา และทรพยากรสาหรบการทาวจย

สาหรบกระบวนการเกบรวบรวมขอมล ผวจยขอขอบพระคณคณะกรรมการชมชนและผเกยวของกบกระบวนการวจยทกทานทไดสละเวลา ใหความชวยเหลอและคาแนะนา ตลอดจนขอเสนอแนะทมคณคาตอการขบเคลอนกองทนสวสดการชมชนพนทตาบลลาลกกาใหเกดผลลพธทเปนรปธรรม ซงขอมลและความคดเหนดงกลาวนอกจากจะชวยเตมเตมใหงานวจยในครงนสาเรจลลวงลงไปไดดวยดแลว ยงสรางการเรยนรใหมๆ ใหกบผวจยไดอยางมากมายอกดวย

ไพรช บวรสมพงษ มกราคม 2555

สารบญ

หนา

บทคดยอ (2) Abstract (3) กตตกรรมประกาศ (4) สารบญ (5)

สวนท 1 บทนา 1 บทนาและความสาคญ 1 วตถประสงคของการวจย 5 ขอบเขตของการวจย 5 นยามศพทเฉพาะ 6 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 6 สวนท 2 ทบทวนวรรณกรรม 7 สวสดการสงคมและสวสดการชมชน 8 ลกษณะพนทอาเภอลาลกกา 22 แนวคดและทฤษฎเกยวกบการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม 28 งานวจยทเกยวของ 30 กรรอบแนวคดในการวจย 36 สวนท 3 วธวทยาในการศกษา 37 ฐานคดหลกของการวจย 37 กระบวนการเกบรวบรวมขอมล 37 สวนท 4 ผลการศกษา 39 ผลการวจยตามวตถประสงคขอท 1 แนวคดและรปแบบกจกรรมดานสวสดการชมชนพนท

ตาบลลาลกกา 39

ผลการวจยตามวตถประสงคขอท 2 ปญหา อปสรรคและขอจากดในการดาเนนการดานสวสดการชมชนพนทตาบลลาลกกา

45

ผลการวจยตามวตถประสงคขอท 3 แนวทางการสงเสรมการจดสวสดการชมชนพนทตาบลลาลกกา

56

สวนท 5 สรปและขอเสนอแนะ 59 สรปผลการศกษา 59 จดเรมตนของการจดสวสดการชมชนพนทตาบลลาลกกา 60 บทบาทของหนวยงานภาครฐกบการสงเสรมการจดสวสดการชมชน 64 แนวทางการสงเสรมการจดสวสดการชมชนพนทตาบลลาลกกา 65 ขอเสนอแนะเพอการศกษาครงตอไป 67 สวนท 6 บรรณานกรม 68 สวนท 7 ภาคผนวก 71 ประวตผวจย 79

1

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

รายงานการวจยฉบบสมบรณ สวนท 1 “การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม

การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” บทนา

1. บทนาและความสาคญ

ระบบสวสดการสงคมในประเทศไทยแตดงเดมมพฒนาการมาจากระบบการดแลใหความชวยเหลอเกอกลของคนในชมชน แมวาทผานมาการพฒนาประเทศไดมงเนนความเปนสมยใหม “รฐ” ในฐานะผปกครองดแลสขทกขของประชาชนซงไดมการจดการทางทรพยากรทางสงคมในรปของสวสดการ โดยไดมการขยายขอบเขตของสวสดการทงในดานความหมายและรปแบบใหกวางขวางและแปรเปลยนไปตามแตละยคสมยใหเขาสภาพความตองการและปญหาทเกดขนในสงคม แตกยงคงพบวาการดาเนนการดานสวสดการในชมชนกยงคงปรากฏควบคกนมากบการดาเนนงานของรฐ ผลพวงจากการพฒนาประเทศทผานมาจนกระทงเกดวกฤตการณทางเศรษฐกจในป พ.ศ. 2540 ทาใหเหนแลววาการพฒนาประเทศใหกลายเปนประเทศอตสาหกรรมสมยใหมโดยยดโยงอยกบระบบเศรษฐกจแบบทนนยมเปนแนวคดหลกในการพฒนาประเทศนน เปนสงทตองมการทบทวนความคดวาดวยการพฒนาประเทศเสยใหม เพราะตองยอมรบวากระแสการพฒนาในอดตทผานมาเปนทนนยมเกดการรวมอานาจการแขงขนทรพยากร ความร ทกษะทเกดขนลวนเพอตอบสนองการแยงชงทรพยากร มการนาทรพยากรสวนใหญของสงคมไปตอบสนองการพฒนาทเนนในเฉพาะเรอง เฉพาะจด เฉพาะพนท และเฉพาะกลม ทาใหเกดความเหลอมลาและชองวางทางสงคมอยางมากมาย โดยละเลยการพฒนาทเนนการสรางความเปนธรรมและการขยายโอกาสทางสงคม ซงนกวชาการทางดานสงคมศาสตรเปนจานวนมากไดออกมาใหขอเสนอและทางออกเปนจานวนมาก และหนงในขอเสนอเชงทางเลอกกคอการมงสรางความเขมแขงใหกบชมชนทองถนซงถอเปนทนทางสงคม ทนทางพนท และทนทางวฒนธรรมทสาคญในการนาพาสงคมไทยใหกาวพนจากวกฤตการณตางๆ

การใหความสาคญตอชมชนทองถนเปนวาระสาคญในการพฒนาทไดมการดาเนนการมาอยางตอเนอง โดยเหนไดอยางชดเจนในชวงกวาทศวรรษทผานมา ทงนเพราะสงคมไทยเปนสงคมทมความเปนเครอญาต ชมชน มทนทางสงคม และภมปญญาทองถน ซงสามารถชวยรองรบผลพวงจากการเปลยนแปลงทางสงคมและเศรษฐกจจากภายนอก โดยพบวาชมชนในหลายพนทไดมการดาเนนการดานสวสดการโดยมฐานมาจากกจกรรมในชมชนทขบเคลอนโดยคนในชมชนผานประเพณ ความเชอ

2

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

ความสมพนธภายในชมชน กอใหเกดสวสดการโดยชมชนในรปแบบตางๆ ซงนาไปสความเขมแขงและพงตนเองไดในระดบหนง

แมวาการปรากฏขนของสวสดการชมชนจะเกดขนมาตงแตในอดตแลวกตาม แตความชดเจนในการดาเนนสวสดการดงกลาวควบคไปกบการจดสวสดการโดยรฐและความเขาใจในบทบาทของหนวยงานภาครฐในการการสงเสรมสวสดการชมชนยงคงเปนองคความรทกระจดกระจายอยมาก เนองจากขาดความชดเจนในเชงรปธรรมความเขาใจและแนวทางการปฏบตทงๆ ทเปาหมายของหนวยงานทรบผดชอบในเรองดงกลาวตางตองการพฒนาระบบสวสดการสงคมสสงคมอยเยนเปนสขรวมกน

ทผานมา กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยไดกาหนดแนวทางสนบสนนใหเกดสวสดการชมชนทเครอขายชมชนทองถนระดบตาบลและองคกรทองถนรวมมอกนจดระบบสวสดการในรปแบบการสมทบรวมกนระหวางชมชนกบทองถน การดาเนนการดงกลาวเปนการสรางพลงขบเคลอนสาคญในการปฏรประบบสวสดการพนฐานของสงคมไทยใหอยรวมกนอยางมความสข บนพนฐานของวฒนธรรมไทยทสงเสรมใหเกดการชวยเหลอเกอกล การดแลซงกนและกนในลกษณะของการรวมเฉลยทกขและเฉลยสขรวมกนบนฐานปรชญาของการดารงชวตแบบพอเพยง การพงพาตนเองมากกวาการพงพาสวสดการโดยรฐเปนหลก เครองมอสาคญของระบบสวสดการชมชนคอ การสรางการมสวนรวมของชมชนในการบรหารจดการกองทนสวสดการไดดวยตนเอง อนเปนกองทนทสามารถใหความชวยเหลอผดอยโอกาสทกเพศ ทกวยในชมชน ทาใหเกดความเสมอภาคและความเทาเทยมกนของคนในชมชนทองถน กองทนสวสดการชมชนจงเปนเครองมอทเชอมโยงสรางจตสานกและคณธรรมใหเกดขนในชมชนทองถน (สถาบนพฒนาองคกรชมชน กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย, 4-5 กมภาพนธ 2550)

จากเปาหมายการพฒนาสงคมของรฐบาล นายกรฐมนตรอภสทธ เวชชาชวะ ทไดกาหนดนโยบายสวสดการถวนหนาในป 2560 ซงเปาหมายหนงทรฐบาลตองการจะใหเกดขนอยางชดเจนในประเทศไทยกคอ ตองการเหนประชาชนคนไทยทกคนมคณภาพชวตทดและมหลกประกน ซงในอดตทผานมานนกไดมการสรางหลกประกนในเรองตางๆ มาโดยลาดบ โดยเรมตงแตเรองการรกษาพยาบาลทปจจบนไดครอบคลมประชาชนทงประเทศแลว เพยงแตยงตองปรบปรงในเรองของคณภาพและบรการ สวนทางดานการศกษากไดมการผลกดนการศกษาฟร โดยขยายชวงระยะเวลาเรยนฟรเพมขนเรอยๆ จนมาถงเรยนฟร 15 ปในปจจบน

3

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

อยางไรกตาม สงทประชาชนสวนใหญตองการมากนอกจากเรองของการรกษาพยาบาลและการศกษาแลว คอ เรองของสวสดการเมอมความจาเปนในโอกาสตางๆ เชน เกด แก เจบ และตายในความหมายของการมหลกประกนความมนคง ทงน กลมคนในสงคมทมระบบดงกลาวรองรบดทสดกคอ ขาราชการ รฐวสาหกจ และประชาชนทเขาสระบบประกนสงคม ซงประชาชนในกลมนมประมาณ 12-13 ลานคนเทานน ขณะทประชาชนประมาณ 40 กวาลานคน ยงไมมระบบสวสดการหรอหลกประกนทชดเจน ดงนนจงเปนจดทรฐบาลชดปจจบนมความมงมนตงใจอยางเตมทวาระบบสวสดการสาหรบประชาชนนนจะตองเกดขน1 อยางไรกตาม ภาพรวมของผลการดาเนนงานทเกดขนของระบบสวสดการชมชน พบวามปญหาอปสรรค ตลอดจนขอจากดอยหลายประการไมวาจะเปนองคความรและความเขาใจตอสวสดการยงไมถกตอง ไมชดเจน โดยเฉพาะการเขาใจวาการจดสวสดการ คอ การใหการสงเคราะห การสงเคราะหเฉพาะหนา การใหบรการเบยยงชพกบผดอยโอกาส ทงๆ ทการจดสวสดการชมชนเปนการเปลยนกระบวนทศนใหมทใหความสาคญกบมตของการพฒนาบนฐานของความหลากหลายของพนท หลากหลายรปแบบ (พหภาค) หลากหลายวธ (พหวธ) ในความหมายของ “การจดสวสดการแบบพหลกษณ” ดงนน การจดระบบสวสดการชมชนจงเปนกระบวนการเรยนรรวมกนของประชาคมทใหความสาคญกบการมสวนรวมอยางเสมอภาค เทาเทยม ยอมรบ ใหคณคาตอทกคนในชมชน รวมไปถงตนแบบของสวสดการชมชนทมอยในสงคมไทยยงมจานวนนอย สวนใหญกจะเตบโตและพฒนามาจากกองทนออมทรพยเปนหลก (สถาบนพฒนาองคกรชมชน กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย, 4-5 กมภาพนธ 2550)

ดงนน สงทสาคญในกระบวนการจดการระบบสวสดการสงคมแมในความหมายทแตกตางกน ไมวาจะเปนสวสดการสงคมโดยรฐในรปบรการสงคม สวสดการชมชน หรอสวสดการทองถนกตาม จาเปนตองมการทบทวนเปาหมายและวธการทชดเจนวาสงเหลานนนาไปสความเปนอยทด (Well- Being) และสงเสรมคณภาพชวตทจะชวยใหผรบบรการสามารถชวยเหลอตนเองได ดาเนนชวตอยางมศกดศรและคณคาความเปนมนษยหรอไมอยางไร

จากผลการวจยทผานมาทาใหชชดไดวา การขบเคลอนงานดานการพฒนาสงคมและสวสดการสงคมในประเดนเกยวกบการสงเสรมบทบาทเครอขายชมชนในรปกองทนสวสดการชมชนยงคงตองการองคความรเปนจานวนมากในการสงเสรม สนบสนน การสรางแนวทางการพฒนาใหมๆ ทจะกอใหเกดความยงยนและความเขมแขง (ปสต มอนซอน (2552), ไพรช บวรสมพงษ (2552))

การศกษาถงแนวทางในการสงเสรมการจดสวสดการชมชนจงเปนสงทมความจาเปนอยางยงในทางวชาการเพราะถอเปนการสรางชดความรเพอทจะนามาอธบายถงแนวคด รปแบบ และกระบวนการบรหารจดการเชงนโยบายดานสวสดการสงคม ตลอดจนมาตรการการสงเสรมการดาเนนการดานสวสดการชมชนทเกดขน เพราะแมวาหลายชมชนจะมความสามารถเพยงพอในการ

1 ขอมลขาวเมอวนท 28 กมภาพนธ 2553 สานกขาวแหงชาต กรมประชาสมพนธ สบคนจากhttp://thainews.prd.go.th

4

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

ดาเนนการดานสวสดการชมชน แตนนกมไดหมายความวาบทบาทของรฐในฐานะผดแลความเปนอยของผคนในสงคม (Care Giver) จะหมดบทบาทหนาทลงแตประการใด

ในทางตรงกนขาม รฐและหนวยงานของรฐจาเปนตองปรบเปลยนบทบาทในดานสวสดการใหสอดรบกบการเปลยนแปลงทางสงคมทเกดขน ซงพบวาในปจจบนหลายพนทนอกจากจะมการดาเนนการดานสวสดการชมชนในหลายเรองหลายประเดนแลว ยงไดมการผนวกประสานการทางานรวมกนในลกษณะเครอขายสวสดการเกดขน ดงตวอยางหนงทเหนไดชดกคอเครอขายกองทนสวสดการชมชน ซงถอเปนรปแบบการทางานดานสวสดการแบบหนงทมการบรณาการเนอหาและความรวมมอเขาดวยกนเพอทจะขบเคลอนและผลกดนงานดานสวสดการใหสามารถตอบสนองตอความตองการมากยงขนทงในเชงประเดนและกลมเปาหมาย

การศกษาวจยครงนจงเปนการมงหาคาตอบเกยวกบแนวทางการสงเสรมการจดสวสดการชมชนโดยมงเนนทการใชกระบวนการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตมาเปนแนวทางในการศกษาภายใตฐานคดทวา การคนหาคาตอบดงกลาวจาเปนอยางยงทตองมการคด วเคราะห คนหาคาตอบ เลอกคาตอบเพอตดสนใจ และนาไปปฏบตอยางเปนขนเปนตอน การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมจงเปนแนวทางทเหมาะสมกบฐานคดและแนวคาถามการวจยดงกลาว เพราะคณลกษณะสาคญของการวจยปฏบตการแบบมสวนรวมคอ การนาเอาผลการวจยมาพฒนาหรอปรบปรงแกไขปญหาทเกดขนอยางทนทวงทโดยเนนการมสวนรวมของผทเกยวของ โดยกระบวนการวจยมงสงเสรมการเรยนรมวงจรการทางานทเปนระบบตอเนองและเคลอนไปขางหนา ไมวาจะเปนการวเคราะห การวางแผน การดาเนนงาน และการประเมนตนเอง มงเนนการใชประโยชน ใหความสาคญกบกระบวนการ ซงกระบวนการวจยดงกลาวปฏเสธการครอบงาทางความรจากสวนบนหรอผร แตเปนการสรางความรจากระดบลางผานการพฒนาความสมพนธดวยกระบวนการเรยนรรวมกน เนนการสรางความรรวมกนในลกษณะอตวสยรวม (Intersubjectivity) ทไมแบงแยกระหวางผรกบผถกร (Knower and Known) เพอใหเกดการเรยนรอยางทดเทยมกน

ดวยเหตผลดงกลาว การประยกตใชกระบวนการวจยเชงปฏบตการอยางมสวนรวมในการสงเสรมการจดสวสดการชมชนจงเปนวธการทจะนามาซงการสรางทศนคตการพงพาตนเองและการสงเสรมการออมเพอสงคม สรางหลกประกนความมนคงในความเปนมนษย โดยผวจยไดนาวธการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมมาประยกตใหเหมาะสมกบขอจากดตางๆ ทอาจเกดขนในกระบวนการวจย อาท ดานระยะเวลา ดานงบประมาณ หรอดานผมสวนเกยวของในกระบวนการวจย เปนตน

5

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

2. วตถประสงคของการวจย

2.1 เพอศกษาแนวคดและรปแบบกจกรรมดานสวสดการชมชน 2.2 เพอศกษาปญหา อปสรรค และขอจากดในการดาเนนการดานสวสดการชมชน 2.3 เพอศกษาแนวทางการสงเสรมการจดสวสดการชมชน

3. ขอบเขตของการวจย

3.1 ขอบเขตดานเนอหา เปนการวจยทมงศกษาเนอหาเกยวกบแนวทางการสงเสรมสวสดการชมชนวาเปนอยางไร โดยเรมจากการทาความเขาถงลกษณะกองทนสวสดการชมชนวามกชนด กประเภท มทมาและมการดาเนนการ รวมถงกฎระเบยบของกองทนเปนอยางไร โดยในสวนของกระบวนการดาเนนการมงศกษาเกยวกบรปแบบวธการบรหารจดการและกระบวนการมสวนรวมของสมาชกในรปแบบตางๆ รวมถงการวเคราะหถงปญหาอปสรรคหรอขอจากดอยางไร และมความตองการการสงเสรมอยางไร เพอวางแนวทางในการสงเสรมการดาเนนงานของกองทนสวสดการชมชนอยางเปนระบบ

3.2 ขอบเขตดานวธการ การวจยครงนไดประยกตใชการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเปนแนวทางในการวจยรวมกบการใชเทคนควธการไดมาซงขอมลเพอตอบคาถามในการวจย ไมวาจะเปนการสมภาษณบคคล การสมภาษณกลม การถอดบทเรยนการทางาน การสะทอนผลการปฏบต โดยเนนความเปนหนสวนการทางาน (Partnership) การสรางกระบวนการแลกเปลยนเรยนร (Sharing and Process of Learning) เปนตน

3.3 ขอบเขตดานระยะเวลา ใชระยะเวลาในการดาเนนการวจยทงสนประมาณ 12 เดอน 3.4 ขอบเขตดานประชากร ผ ใหขอมล ผมสวนรวมในการวจย หรอผ ใหขอมลสาคญ

ประกอบดวยคณะกรรมการกองทนสวสดการชมชน แกนนาชมชน เจาหนาทบคลากรหนวยงานทเกยวของกบการจดสวสดการสงคมและการสงเสรมการดาเนนงานของกองทนสวสดการชมชน

3.5 ขอบเขตดานพนท การวจยครงนครอบคลมพนทอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน สาหรบของดานการวจย อนเปนพนททมความสนใจดานการดาเนนงานสวสดการในลกษณพหวฒนธรรมและมความเปนเมองกงชนบทในบรเวณพนทภาคกลางซงไดรบการยอมรบและไดรบการแนะนาจากหนวยงานทเกยวของกบการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยวาเปนพนทตนแบบดานสวสดการแหงหนง 4. นยามศพทเฉพาะ

ในการวจยครงนมนยามศพททสาคญดงน

4.1 สวสดการชมชน หมายถง การสรางหลกประกนเพอความมนใจแกคนในชมชน ซงหมายความรวมถงทกสงทกอยางทาใหคนในชมชนดขน อาจอยในรปของสงของ เงนทอง นาใจ การชวยเหลอเกอกล เปนเรองทเกยวของกบวถชวตตงแตเกดจนตาย ผลของการจดสวสดการชมชนทสาคญ

6

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

เชน กอใหเกดการเพมรายได ลดรายจาย เกดความสมพนธ/มตรไมตรทดของคนในชมชน รสกมนคง ภาคภมใจ อยอยางมศกดศรและมความสข

4.2 การจดสวสดการชมชน ในทนหมายถง การวเคราะหถงทมา/แนวคด กระบวนการ วธการในการสรางรปแบบของสวสดการชมชนของแตละพนททสอดคลองกบบรบททางสงคมและวฒนธรรม ทนทางสงคมทมความหลากหลายแตกตางกนเพอนาไปสการสรางหลกประกนความมนคงในชวตของสมาชกในชมชน เปนเรองทเกยวของกบวถชวตตงแตเกดจนตาย สวสดการชมชนเปนสวสดการทมงตอบสนองกบปญหาและความตองการของสมาชกทกคนในชมชนทจะทาใหทกคนสามารถอยรวมกนไดอยางมคณคา มศกดศร มคณธรรม มคณภาพชวตทดสามารถพงพาตนเองได

4.3 กองทนสวสดการชมชน อาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน ในทนหมายถงการดาเนนการของกองทนสวสดการชมชนในพนทระดบตาบลของตาบลลาลกกา

5. ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

5.1 ไดชดความรเกยวกบรปแบบแนวทางการสงเสรมการจดสวสดการชมชน เพอสนบสนนการทางานของหนวยงานระดบพนท

5.2 หนวยงานดานการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยสามารถนาไปใชเปนขอมลพนฐานในการทางานระดบพนทเพอสงเสรมการจดสวสดการชมชน ตลอดจนการพฒนา สรางและขยายเครอขายกองทนสวสดการสงคมระดบพนทใหมมตการทางานทหลากหลายมากยงขน

7

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

รายงานการวจยฉบบสมบรณ สวนท 2 “การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม

การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ทบทวนวรรณกรรม

การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรมการจดสวสดการชมชน

กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน ผวจยไดทบทวนและกาหนดวรรณกรรมทเกยวของสาหรบการศกษาไวเปน 4 ชดวรรณกรรม และไดกาหนดกรอบแนวคดการวจย ซงกลาวไดดงน

1. สวสดการสงคมและสวสดการชมชน

1.1 ทมาและพฒนาการเกยวกบเกยวกบสวสดการสงคม 1.2 ความหมายเกยวกบสวสดการสงคมและสวสดการชมชน 1.3 ประเภทและรปแบบของสวสดการชมชน

1.4 สวสดการชมชนในบรบทสงคมไทย 1.5 สถานะองคความรเกยวกบงานสวสดการชมชน

2 ลกษณะพนทอาเภอลาลกกา 2.1 ลกษณะทางกายภาพ

2.2 บรบททางสงคมและวฒนธรรม 2.3 ลกษณะของกองทนสวสดการชมชนในพนทอาเภอลาลกกา 3 แนวคดและทฤษฎเกยวกบการวจยเชงปฏบตแบบมสวนรวมและการประยกตใช 3.1 ทมาและความหมายการวจยเชงปฏบตแบบมสวนรวม 3.2 การประยกตใชรปแบบการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมในการสงเสรมการจดสวสดการชมชน 4. งานวจยทเกยวของ

5. กรอบแนวคดในการวจย

โดยมรายละเอยดดงน

8

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

1. สวสดการสงคมและสวสดการชมชน

1.1 ทมาและพฒนาการเกยวกบเกยวกบสวสดการสงคม

พฒนาการดานสวสดการสงคมกวาหนงศตวรรษทผานมาพบวา ในอดตบทบาทในการจดสวสดการสงคมใหแกประชาชนมกมจดเรมตนมาจากความเชอทางสงคมทวา บคคล และครอบครวจะตองเปนผรบผดชอบตอชวตความเปนอยทดของตนเอง และหากบคคลและครอบครวไมสามารถกระทาได ญาต มตร เพอนบานและองคกรศาสนาจะเขามาชวยเหลอ ซงถอวาในอดต รฐมบทบาทนอยมากในการจดสวสดการ

ผลจากการเปลยนแปลงทางสงคมทเกดขนอยางรวดเรวและเชอมโยงกนทวโลกจนกาวเขาสยคปฏวตวทยาศาสตรในชวงศตวรรษท 19 พบวา การเปลยนแปลงทางสงคมทเกดขนเปนการพฒนาและการเปลยนแปลงในลกษณะพลวตไดสงผลกระทบตอวถชวตของผคนในสงคม ทาใหไมสามารถพงตนเองได อกทงการชวยเหลอกนในลกษณะเอออาทรกนกเปนสงทไมเพยงพอ ดงนน ความชวยเหลอจากรฐจงเปนทางออกสดทาย และเปนความชวยเหลอทมเงอนไข

ในราวปลายศตวรรษท 19 การเคลอนไหวของชนชนแรงงาน และการเขามาของนกการเมองฝายเสรนยม และสงคมนยม (Liberal and socialist political parties) ทงในยโรป และสหรฐอเมรกา ไดทาใหรฐเขามามบทบาทในการจดสวสดการสงคมมากยงขน โดยเฉพาะอยางยงในชวงศตวรรษท 20 รฐไดผกขาดการจดสวสดการสงคมใหแกประชาชนทกดาน ไมวาจะเปนดานสาธารณสข การศกษา การประกนรายได ดานทอยอาศย รวมถงบรการสงคมอนๆ ทจดใหสาหรบชมชน และครอบครว ซงเหตการณดงกลาวไดนาไปสการขยายตวของ “รฐสวสดการ (Welfare state)” อยางรวดเรวในยโรป อเมรกาเหนอ และประเทศอตสาหกรรมอน ๆ ทวโลก

แมวาพฒนาการดานการจดสวสดการสงคมในชวงเรมตนจะมผลมาจากอทธพลความเชอดานศาสนาและการใหความชวยเหลอเพอนมนษยเปนหลก (Religious and Philanthropic Welfare) ใหพนจากทกขภกภาพ (Illfare) แตกทาใหเหนวา “การให” ความชวยเหลอซงกนและกน เปนสงทมอยแลวในตวเองของสงคม หากแตบทบาทและเจตนารมณของผใหอาจแตกตางกน กลาวคอ การใหภายใตหลกคดดานศาสนาเปนการใหความชวยเหลอดวยความเมตตาสงสาร (Religious and Philanthropic Welfare) หากแตการใหความชวยเหลอของรฐในรปของรฐสวสดการเปนบทบาทการใหความชวยเหลอภายใตหลกประกนดานสทธทางมนษยชน ตามคณคาและศกดศรแหงความเปนมนษยทรฐจะตองใหความ

9

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

ชวยเหลอ แกไข ฟนฟ สงเสรมและสนบสนนความเปนอยทด (Well-being) ของผคนในสงคม เปนการสรางหลกประกนความมนคงในความเปนมนษย2

จากปรากฏการณขางตน นกวชาการตางพยายามพฒนากรอบแนวคด และตวแบบตางๆ เพอใชในการอธบายปรากฏการณดงกลาว ซงแนวคดการจดสวสดการสงคมทไดรบการกลาวถงมากทสด คอ แนวคดการจดสวสดการแบบ Residual และแนวคดการจดสวสดการแบบ Institutional ของ Harolf Wilensky และ Charles Lebeaux เมอป พ.ศ. 2508 และ Richard Titmuss เมอป พ.ศ. 2517 โดยเฉพาะแนวคด Institutional3 นน มแนวโนมทจะไดรบความนยมในการนาไปจดสวสดการสงคมมากกวาแนวคด Residual4

1.2 ความหมายเกยวกบสวสดการสงคมและสวสดการชมชน ความหมายของสวสดการสงคมตาม มาตรา 3 ในพระราชบญญตสงเสรมการจดสวสดการ

สงคม” ไดใหความหมายไววาหมายถง ระบบการจดบรการทางสงคมซงเกยวกบการปองกน การแกไขปญหา การพฒนา และการสงเสรมความมนคงทางสงคม เพอตอบสนองความจาเปนขนพนฐานของประชาชน ใหมคณภาพชวตทดและพงตนเองไดอยางทวถง เหมาะสมเปนธรรม และใหเปนไปตาม

2 โปรดดเพมเตมใน พระราชบญญตสงเสรมการจดสวสดการสงคม พ.ศ. 2546 3 การจดสวสดการแบบสถาบนมความเชอวา สวสดการสงคมเปนสถาบนทางสงคมสถาบนหนงทมความสาคญและกอใหเกดบรณาภาพในสงคม ซงเปนสวนสาคญทสงคมขาดเสยไมไดแมสงคมนนเปนสงคมทมเสถยรภาพแลวกตาม (วนทนย วาสกะสน, สรางครตน วศนารมย และกตพฒน นนทปทมะดลย. 2541, น. 5) การจดสวสดการแบบสถาบนไดเสนอแนวคดทแตกตางจากแนวคดการจดสวสดการแบบเกบตก (Residualism) กลาวคอ การจดสวสดการแบบสถาบนเชอวา “รฐ” (The state) ถอเปนตวแทนของประชาชน และเปนทหลอมรวมความคด ความปรารถนาของประชาชนในอนทจะดแลกนและกน กอปรกบกระแสเรอง “สทธทางสงคม (Social rights)” ทเหนวา ประชาชนทกคน ไมวาจะยากดมจน เจบปวย ดอยการศกษา หรอไรทอยลวนมสทธทจะไดรบการดแลจากรฐ 4 การจดสวสดการในรปแบบนตงอยบนความเชอวา บคคลในสงคมจะไดรบการตอบสนองความตองการโดยแหลงตอบสนองความตองการทางสงคมทสาคญสองแหลงคอ ตลาดและครอบครว รปแบบสวสดการนจงปลอยใหประชาชนทวไปทประสบปญหาเดอดรอนหรอมความตองการทางสงคมชวยเหลอตนเองเปนสวนใหญ (วนทนย วาสกะสน, สรางครตน วศนารมย และกตพฒน นนทปทมะดลย. 2541, น. 4) ดงนน แนวคดนเสนอวา สวสดการสงคมทจดโดยรฐควรมบทบาทเมอบคคล ครอบครว ตลาด และระบบการจดสวสดการอยางไมเปนทางการไมสามารถตอบสนองความตองการของบคคลได และควรจดสวสดการใหอยางมเงอนไข ทงนเนองจากเชอวา การจดสวสดการสงคมโดยรฐจะเปนเหตใหประชาชนเกยจคราน และขาดความรบผดชอบ ซงแนวคดนไดแพรขยายไมเพยงเฉพาะในสหรฐอเมรกาเทานน ยโรป และประเทศอนๆ กนาไปใชเชนกน

10

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

มาตรฐานทงทางดานการศกษา สขภาพอนามย ทอยอาศย การทางาน และการมรายได นนทนาการ กระบวนการยตธรรม และบรการทางสงคมทวไป โดยคานงถงศกดศรความเปนมนษย สทธทประชาชนจะตองไดรบ และการมสวนรวมในการจดสวสดการสงคมทกระดบ หากจะพจารณาถงความหมายของสวสดการสงคมดงกลาวจะเหนไดวา สวสดการสงคมในความหมายดงกลาวเปนนยามความหมายทมขอบเขตทกวางและเนนการพฒนาระบบสงคมทมงสงเสรมความเปนอยและคณภาพชวตทดของคนสงคมมากกวาเนนความหมายของสวสดการสงคมในแงมมทแคบในความหมายของการใหหรอการสงเคราะห หรอการบรรเทาทกขเฉพาะหนาเทานน

สวนสวสดการชมชนถกใหความหมายวาคอ กจกรรมรปแบบหนงซงชมชนไดจดตงขนเพอเสรมสรางหลกประกนความมนคงแกคนในชมชนใหมคณภาพชวตและความเปนอยทดขน รวมทงเปนการสรางความเขมแขงใหกบชมชนอนนาไปสการพงพาตนเองไดของชมชน ซงกจกรรมในรปแบบของสวสดการชมชนบรหารจดการโดยชมชนเพอคนในชมชนหรอทเรยกวา “สวสดการชมชน” ในขณะทสถาบนพฒนาองคกรชมชน ไดใหความหมายของ “สวสดการชมชน” คอ การสรางหลกประกนเพอความมนใจแกคนในชมชน ซงหมายรวมถงทกสงทกอยางททาใหคนในชมชนดขน อาจอยในรปของเงนทองนาใจ การชวยเหลอเกอกล เปนเรองทเกยวของกบวถชวตตงแตเกดจนตาย ผลของการจดสวสดการชมชนทสาคญ เชน กอใหเกดการเพมรายได ลดรายจาย เกดความสมพนธ/มตรไมตรทดของคนในชมชน รสกมนคง ภาคภมใจ อยอยางมศกดศร และมความสข (สถาบนพฒนาองคกร (องคกรมหาชน), 2547, น.8) (แผนภมท 1)

11

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

แผนภมท 1 กรอบแนวคดสวสดการชมชน ทมา : “พลงชมชนแกความยากจน”, โดยสถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคกรมหาชน), 2551, น.192

1.3 ประเภทและรปแบบของสวสดการชมชน

ระบบสวสดการภาคชมชนสามารถจาแนกประเภทตางๆ ภายใตกรอบคดดาน “การจดการ” ไดใน 3 รปแบบ คอ การจดการสวสดการฐานทรพยากร การจดการสวสดการฐานวฒนธรรม และการจดสวสดการฐานงานพฒนา (ประภาส ปนตบแตง, สภา ใยเมอง, และบญชร แกวสอง, 2546, น. 117-121) กลาวคอ

1. การจดสวสดการฐานทรพยากร เปนตนทนของชมชนและเปนรปแบบสวสดการความ มนคงทางสงคมทชมชนจดใหแกคนทวไป รวมไปถงคนจนในชมชนดวยเปนการจดสวสดการทกคน เนนสรางความมนคงดานอาหาร สาหรบบางคน บางพนทกอาจใชเปนแหลงหารายไดและวตถดบพรอมกน การจดสวสดการทสาคญสาหรบฐานน คอ การใชประโยชนจากปาสาธารณะ แหลงนา ทรพยากรทางทะเล รวมทงการใชประโยชนจากทรพยากรสวนบคคล ระบบสวสดการดงกลาว ไดแก

มสงแวดลอม มทรพยากร มคณภาพชวต มขอมลขาวสาร

ความอบอน มอาหาร, การศกษา มสขภาพการ, จตใจ

รบการศกษา มอาชพ มความสมพนธ มสวนรวม

มความอบอน พงพาซงกนและกน, แบงปน มกลมองคกร/หนสวน มทรพยากร (ทดน/บาน) มสงอานวยความสะดวก

มความนาอย มความสมพนธกบโลกภายนอก รบการสนบสนนจากภายนอก มความเปนไป

มประกนสงคม รบการหนนเสรมจากในสงคม มโอกาสใชคณคาตวเองอยาง

เตมท รบการยอมรบ

รบการบรการดานสขภาพ รบความอบอนจากญาตมตร มคารกษาฟร

ไมตายอยางโง มทรพยสนแบงใหลก ตายแลวไมทาลายสงคม

มอาหาร รบบรการจากแม สขภาพ

1

2

3

4

5

6

7

8

12

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

- การใชประโยชนจากปาสาธารณะ มทงการอาศยปาเพอสรางความมนคงทางดานอาหารและเปนแหลงสรางรายได เชน การหาหนอไมมาขาย การขายเหดทหาไดจากปาใชไมไผจากปา ทาเครองจกรสาน ใชวตถดบจากปาทาไมกวาด ใชพนทปาเปนทเลยงสตว ฯลฯ - การใชประโยชนจากทรพยากรสวนบคคลถอเปนปจจยหนงของการสรางสวสดการความมนคงดานอาหาร การใชทรพยากรแบบนตองอยบนแนวคดของสงคมรวมหม เปนการพงพาอาศยซงกนและกนของคนในชมชน เชน การจบปลาในพนทนาของคนอนได สามารถหาผก หาของกนจากทไรหรอทนาของคนอนได เปนตน - การใชประโยชนจากแหลงนามความสาคญในดานการสรางความมนคงทางดานอาหารและการหารายไดของชาวบานไมนอยไปกวาการใชประโยชนจากปาสาธารณะ เพราะแหลงนามความ สมพนธอยางใกลชดกบชวตประจาวน ตงแตการนานามาใชดม การทานาเพาะปลก เลยงสตว ทงไวกนและเพอขาย เชน การหาปลาเพอยงชพ เปนตน - การใชประโยชนจากทรพยากรทางทะเลเปนปจจยสาคญสาหรบชมชนประมงในการสรางสวสดการความมนคงดานอาหารและรายไดทสาคญทสด ความสมบรณของทรพยากรทางทะเลจงเปนสงสาคญทเกยวพนกบความอยรอดตอชมชนประมงมากทสด 2. การจดสวสดการฐานวฒนธรรม ผานความเชอศาสนาและโครงสรางทางสงคม คอ สวสดการ ครอบครวและกลมเครอญาต ประกอบดวย - การเกอกลของครอบครวและกลมเครอญาต เชน การสงขาวปลาใหลกหลานทไปทางานรบจางหรออาชพอนๆ ในเมอง การขายผลผลตทางการเกษตรเพอชวยคารถลกหลานกลบไปทางาน เปนตน - การเกอกลของระบบอปถมภ เชน ระบบการทานาแบงกน ระบบรวมกนดแลเลยงสตว ระบบทางานแลกกบปจจยดารงชพ เปนตน - การจดการของศาสนสถาน เชน ในชมชนชาวพทธใชเปนทบวชเรยนของลกหลาน ในชมชนชาวมสลมใชฎะฎกาเปนทอบรมของลกเลก และใชปอเนาะเปนแหลงเรยนรของเดกโดยทไมตองเสยคาใชจาย เปดโอกาสใหคนจนไดเขาถงการศกษา เปนตน - การจดสรรทดนทากนแกผยากไรโดยชมชน

3. การจดสวสดการฐานงานพฒนา สวนใหญเปนองคความรจากภายนอกทชมชนตองนามาปรบใชเพอแกไขปญหาของตนเอง พบวา ชมชนมทงกจกรรมททากนเองหรอเรมกนเองในชมชนและกจกรรมทรบเอารปแบบมาจากภายนอก โดยบางกจกรรมกไดรบการสนบสนนการจดตงเบองตน

13

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

จากองคกรภายนอกทงภาครฐและภาคเอกชน ซงโดยรวมแลวสวสดการฐานงานพฒนาของชมชน นบวามความหลากหลายมาก เชน การจดกลมฌาปนกจ การจดกลมออมทรพย ธนาคารทองถน การจดกลม กองทนพฒนาอาชพ การพฒนา กลมธรกจชมชน ฯลฯ นอกจากน ยงมการกาหนดรปแบบการจดสวสดการโดยภาคชมชน ทพบวาแบบแผนของการจดสวสดการชมชนโดยองคกรชมชน อาจจาแนกไดดงน 1) เรมตนจากกลมออมทรพยแลวนาไปสการจดสวสดการ 2) การเรมตนจากหนวยผลตแลวนาไปส การจดสวสดการ 3) เรมตนจากความเชอและอดมการณแลวนาไปสการจดสวสดการ (ณรงค เพชรประเสรฐ และคณะ, 2544, น. 11-40)

ในสวนของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) ไดจาแนกรปแบบการจดสวสดการชมชนไวดงน (พรรณทพย เพชรมาก และคณะ, 2547, น.11-17) 1. การจดสวสดการจากฐานองคกรการเงนชมชนกลมออมทรพยหรอองคกรการเงนชมชนเปน พนฐานสาคญในการจดสวสดการชมชน การทชมชนมกองทนหรอเงนออมของตนเองทาใหชมชนสามารถรเรมคดรปแบบการจดสวสดการของตนเอง ไดอยางหลากหลาย และสอดคลองกบปญหาความ ตองการของชมชนนน องคการการเงน ชมชนบางประเภท ตงมาโดยมเปาหมายเพอสรางสวสดการโดยเฉพาะ เชน กลมสจจะสะสมทรพย สหกรณเครดตยเนยน ฯลฯ นาผลกาไรมาจดตงกองทนสวสดการ หวใจสาคญ คอ วนยการออม “การออมวนละบาท” เงนเปนเพยงเครองมอ เปา หมาย คอ สวสดการชมชน 2. การจดการสวสดการชมชนโดยฐานการผลตวสาหกจชมชน เปนการผลตเพอลดรายจายภายในครอบครว ทาเองใชเอง ลดการพงพาจากภายนอก เพมมลคาผลผลตโดยใชทนและแรงงานในชมชน ทาใหสามารถอยรวมกนเปนครอบครวโดยไมตองโยกยายไปทางานทอน การใชวสดทรพยากรใน ทองถนทาใหเกดการดแลรกษาอนรกษทรพยากร ซงถอเปนฐานทนทสาคญของชมชน รวมทงการผลตทเนนการดแลรกษาสภาพแวดลอม ทาใหเกดผลดตอสขภาพครอบครวและชมชน

3. การจดสวสดการโดยฐานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ชมชนเปนผจดการดน นา ปา ทะเล การดแลรกษาปา การจดการทดนชายฝง ฯลฯ รปแบบการจดการสวสดการบนฐานทรพยากรมความสาคญตอคนในสงคม โดยเฉพาะคนจนทอยในชนบททตองพงพงทรพยากรธรรมชาต เพอความอยรอดในการดารงชวต ฐานทรพยากรเปนทงทอยอาศย อาหาร ยาสมนไพรรกษาโรค ฐานการผลต การทาเกษตร ทรพยากรมความเปน “ทนของชวต” ในแงการสรางหลกประกนใหเกดความมนคงของชวตมนษย กถกหลอมรวมเปนสวนหนงของชวต ทางวฒนธรรมของชมชน ทงในแงของระบบคณคา ภมปญญา อานาจในการจดการโดยองคกรชมชน การนาพธกรรมความเชอเกยวกบสงศกดสทธมาใชในการดแลรกษาทรพยากร การสรางระเบยบกตกาในการดแลรกษาและใชสอยททาใหทกชวตในชมชนทองถนสามารถดารงอยไดอยางมหลกประกนทมนคง

14

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

4. การจดสวสดการจากฐานความเชอ อดมการณและศาสนา การใชหลกคาสอนทางศาสนาและผนาศาสนาทงพทธ อสลาม ครสต เปนฐานในการจดสวสดการทงกายและจตวญญาณ การใชหลกศาสนามาชวยเกอกลชมชน ทาใหเกดความมนคงทงดานรางกายและจตใจ

5. การจดสวสดการโดยฐานชมชนเมอง การจดทอยอาศยชมชนแออดใหมบานมนคงเมองนาอย การจดบานกลางในชมชนรองรบผยากไร ผสงอาย 6. การจดสวสดการผสงอาย โดยผสงอายอาศยใชกองทนเปนเครองมอในการจดสวสดการผสงอายดวยรปแบบทหลากหลาย ไดแก การซอสวนยาง สวนปาลม นาผลกาไรไปจดสวสดการ การจดกองทนหมนเวยน การลงทนทาธรกจชมชน การจดตงกองทนสวสดการผสงอายการฟนฟภมปญญา ผสงอาย เปนตน 7. การจดสวสดการผนาชมชน และหนวยงานรวมดแลเกอกลใหผนาทเสยสละมาทางานเพอสวนรวม เพอใหผนาไดเกดความรสกมนคงปลอดภยในการปฏบตงาน มระบบหรอกลไกทใหความคมครอง ดแลชวยเหลอเมอผนาอยในภาวะวกฤต หรอเผชญปญหาตางๆ อกทงเปนการเสรมพลง บารงขวญ และกาลงใจแกผนา ผนาสามารถปฏบตงานไดอยางไมตองหวงหนาพะวงหลง ทาใหสามารถปฏบตงานหนนเสรม เชอมโยง และสรางความยงยนใหแกเครอขายองคกรชมชนไดอยางสรางสรรคและเตมกาลง

1.4 สวสดการชมชนในบรบทสงคมไทย

กลาวไดวา การจดระบบสวสดการชมชนในบรบทสงคมไทยมความหลากหลายและสอดคลองกบบรบททางสงคมและวฒนธรรม ความเปนอยของแตละพนท ซงในบางพนทพบวาสวสดการชมชนเกดจากการอนรกษ การออมทน และทรพยากรของชมชน แลวเอาผลจากการออมและการบรหารจดการมาใชตอบสนองความจาเปนของชวต เชน การนาผลกาไรจากการออมทรพยของชมชนมาเปนคารกษาพยาบาล ชวยรกษาสมาชกเมอไดรบภยพบต เชน บานเรอนไรนาเสยหายจากพาย นาทวม ไฟไหม เปนทนการศกษาบตรหลาน เปนทนฉกเฉน เปนบาเหนจบานาญใหสมาชก โดยเฉพาะคนทเคยเปนกรรมการและทางานเพอสวนรวม เปนตน นอกจากน ยงพบวาการจดระบบสวสดการยงรวมความไปถงการจดการวสาหกจชมชนตางๆ แลวนาผลกาไรสวนหนงมาจดเปนสวสดการใหสมาชกและชมชน รวมทงการจดการทรพยากรดน นา ปา สงแวดลอมใหเปนสวสดการ คอ ตอบสนองความจาเปนพนฐาน ไมใชเพอการคา การหากาไร ซงอาจกอใหเกดความเสยหายแกทรพยากรอนเปนทนพนฐานของชมชน ดงทเกดขนทวไปเมอทกฝายเอาประโยชน นาไปขาย ไมใชใชอยางเพยงพอเพอความจาเปนพนฐาน จดการเปนสวสดการ ไมใชใหเปนธรกจ

15

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

ประเวศ วะส (2542, น.18-20) ไดกลาวถงแนวคดในการจดสวสดการชมชนดงทปรากฏในบรบทสงคมไทยในลกษณะของการรวมกลมเพอชวยเหลอซงกนและกนไววา ทกคนมศกดศร มคณคา และมศกยภาพ ไมวาทานจะมอาชพอะไร ขอใหทาเรองนนๆ ใหด สวนหนงอกสวนหนงใหนกถงวาจะทาอะไรเพอมนษยไดบาง โดยเฉพาะคนจน คนดอยโอกาส คนเสยเปรยบ ควรรวมกลมกบคนทมวตถประสงคเดยวกน พบปะกนบอยๆ แลกเปลยนเรยนรจากกนวาทาอะไรเพอผอนไดบาง จะเกดความสขจากการเชอมโยงสมพนธระหวางมนษย การรวมกลมนน กคอ การสรางความเปนชมน เครอขาย กลม ประชาคม ในระดบตางๆ การใชวกฤตเปนโอกาสทจะสรางจตสานกใหมใหเปนจตสานกใหญ จตสานกในการทาเพอผอน จตสานกสาธารณะทจะรกษาประโยชนของสวนรวม จตสานกแหงการให ความสขจะเกดขนฉบพลนทนท (Instant Happiness) คนมนอยกใหมากได การไมมเงน ไมไดแปลวาทานไมมอะไร ทานยงมใจ มปญญา ซงมคามากกวาเงนมาก การเคลอนไหวของคนไทยชวยกนไดทกรปแบบ เชน ลดความเหนแกตว ชวยมความเอออาทรตอกน ชวยคนจน ชวยเดก ชวยสตร ชวยคนเปนเอดส ชวยชมชน ชวยเปนอาสาสมครทางานตางๆ ฯลฯ ฉะนนอยาไปกลวความจน เราจนเงนเทานน แตไมจนใจ ขณะท เสร พงศพศ (2548, น.143-144) ทไดอธบายวา รปแบบสวสดการชมชนทเกดขนในสงคมไทยวาหมายถง กจกรรมหรอระบบทชมชนรวมกนคดและรวมกนจดการ เพอเปนหลกประกนความมนคงปลอดภยในชวตความเปนอยวนนและวนหนา ระบบนนาเอาทนของชมชนมาใชอยางชาญฉลาด กอใหเกดผลแบบยงยนสาหรบตนเองและลกหลานวนหนา ทงทรพยากร ความร ภมปญญา เงน ดอกผล รวมทงทนทางสงคมและทนทางวฒนธรรม ในสวนของการจดบรการหรอกจกรรมตางๆ ของชาวชมชนในรปสวสดการชมชนในบรบทสงคมไทย พบวา มลกษณะทชาวชมชนรวมมอกนจดขน และเพอประโยชนของชาวชมชนใหรอดพนจากความเดอดรอนและความเสยงตางๆ เพอเปนหลกประกนในการดาเนนชวตอยางปกตสข เชน การชวยทนการศกษาของเดกและเยาวชน การชวยคารกษาพยาบาล การใหกเงนทนประกอบอาชพดอกเบยตา การดแลผดอยโอกาส เงนชวยคาฌาปนกจ กลวนแลวแตเปนการจดสวสดการของชมชนทงสน (ทศนย ลกขณาภชนชช, 2551, น.3) ในอกทางหนง ครชบ ยอดแกว ปราชญชาวบานจงหวดสงขลา เปนผรเรมและตงชอ “สวสดการชมชน” เมอ 20 ปทแลว ไดอธบายถงสวสดการชมชนในบรบทสงคมไทยวา สงคมไทยมคนอย 3 กลม คอ ขาราชการของรฐไดรบสวสดการมากมาย คนเรยนหนงสอทไมไดรบราชการ ทางานบรษท ไดรบสวสดการจากบรษทแตพอออกจากบรษทกไมไดรบอะไรเลย และชาวไร ชาวนา พอคาแมขาย ทไมไดอยในสงกดใดๆ ไมเคยไดรบความชวยเหลอใดๆ จากรฐ เพราะไมมสวสดการ ดงนนจงไดคดวาเมอรฐไมชวยกตองชวยตวเอง ซงเปนทมาของการตงกลมสจจะออมทรพยแบบพฒนาครบวงจรชวต ซงมหลกการวากลมออม

16

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

ทรพยจะแบงผลกาไรกงหนงปนผลตามหลกสหกรณ อกกงหนงตองเอามาจดตงกองทนสวสดการ โดยกองทนนพยายามจะใหสวสดการเลยนแบบรฐกอน และจะตองจดสวสดการใหมากกวาอนาคต (รายงานการประชม “เวทแลกเปลยนเรยนรในการขบเคลอนกระบวนการพฒนาสงคมและสวสดการชมชนทองถน” ในพนทภาคใต 14 จงหวด, 2551, น.2) จากคาอธบายถงประเภท รปแบบ ลกษณะขอปรากฏเกยวกบสวสดการชมชน อาจกลาวไดวา สวสดการชมชนในบรบทสงคมไทยเปนกจกรรมอยางหนงทชมชนจดตงขนเพอสรางหลกประกนความมนคงใหคนในชมชน เพอใหมความเปนอยและคณภาพชวตทดขน รวมทงนาไปสการพงพาตนเองไดของชมชนซงหมายรวมถงการสรางหลกประกนคณภาพชวตของคนในชมชน และการนาทรพยากรตางๆ ทมในชมชนมาบรหารจดการโดยชมชนเพอคนในชมชน เพอทจะทาใหคนในชมชนมความเปนอยทดขน อาจอยในรปสงของ เงนทอง นาใจ การชวยเหลอเกอกล เปนเรองทเกยวของกบวถชวตตงแตเกดจนตายผลของการจดสวสดการชมชนทสาคญ คอ กอใหเกดรายได ลดรายจาย เกดความสมพนธมตรไมตรทดขนของคนในชมชน รสกมนคง ภาคภมใจ อยอยางมศกดศรและมความสข

1.5 สถานะองคความรเกยวกบงานสวสดการชมชน ปจจบนมงานศกษาศกษาเกยวกบสวสดการชมชนอยางมากมาย ซงผศกษาไดทาการทบทวนวรรณกรรมทเกยวของกบรปแบบสวสดการชมชนนบตงแตอดตจนกระทงถงปจจบน ดงมสถานะความรทแตกตางกนออกไป ดงน

องคความรดานการจดการและการดาเนนงาน

ณรงค เพชรประเสรฐ และคณะ (2544) ศกษาวจยเรอง “การศกษารปแบบและความเปน ไปไดในการจดระบบโครงขายความปลอดภยทางสงคมโดยภาคชมชน” ชดองคความร “การจดสวสดการโดยภาคชมชน” จากฐานกลมออมทรพยและฐานกลมผลตภณฑ โดยมการกาหนดประเดนหวขอศกษา และการจดหมวดหมเนอหา ทสามารถนามาเปนแนวทางการในการศกษาครงนได มดงน 1) สภาพชมชน 2) พฒนาการของกลม เชน บรบทและเงอนไขทางสงคม กอนการจดตงกลม การจดตงกลม การดาเนนงาน และความเขมแขงของกลม ความคดและผนาองคกร จตวญญาณขององคกร การขยายตวของกจกรรม ความเขมแขงขององคกร 3) การจดสวสดการชมชน เชน ความมากนอยของสวสดการ ความหลากหลายของสวสดการ ความครอบคลมของสวสดการ โอกาสในการเขาถงสวสดการ ความพงพอใจของสมาชก

17

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

ตอสวสดการทไดรบ 4) การเปลยนแปลงคณภาพชวตของชมชน ผลประโยชนทางกายภาพ ผลประโยชนทไมใชทางกายภาพ ความหวงและความใฝฝน 5) ความเปนไปไดในการนารปแบบนไปประยกตใช

จนตนา จรงจตร (2544, น.132-135) ไดศกษาการดาเนนงานและผลกระทบจากการดาเนน งานกองทนสวสดการชมชนของกลมออมทรพยทมผลงานดเดนในอาเภอจะนะ จงหวดสงขลา พบวา กองทนสวสดการชมชน มการดาเนนงาน จาแนกตามประเภทของกองทนวสดการชมชน คอ กองทนเพอฌาปนกจสงเคราะห กองทนเพอการรกษาพยาบาล กองทนเพอพฒนาอาชพ โดยผลกระทบจากการดาเนนงานกองทนสวสดการชมชน พบวา การดาเนนงานกองทนสวสดการชมชน มผลกระทบจากการดาเนนงานดงน 1. ดานเศรษฐกจ การดาเนนงานกองทนสวสดการชมชนของกลมออมทรพยสามารถลดรายจาย ใหสมาชกได เชน ชวยเหลอคารกษาพยาบาล ทาใหสมาชกใหมทเดอดรอนเรองเงน ลงทนประกอบอาชพ มคณภาพชวตดขน 2. ผลกระทบทางสงคมและวฒนธรรม สามารถสรางความมนใจในชวตแกสมาชกวา เมอไมสบายกมเงนรกษา เมอตายกมเงนทาศพ สรางความผกพนเอออาทรตอกนในชมชน สงเสรมการเรยนรในการทางานเปนกล ม การบรหารจดการ และการแกไขปญหาทาใหคนในชมชนพฒนาความรความสามารถกาวทนสงคมภายนอก และเมอมการสรางงานในชมชน คนในชมชนสามารถประกอบอาชพได สงผลใหการอพยพยายถนกจะลดนอยลง

องคความรดานการสงเสรมการจดสวสดการชมชน

สถาบนพฒนาองคกรชมชน (2547, น.ข-ค) สรปผลการสมมนาเรอง “สวสดการชมชนแกจน อยางยงยน” โดยมสาระสาคญทไดจากการสมมนาดงน

ฐานคดสวสดการชมชน คอ การสรางหลกประกนเพอความมนคงของคนในชมชน ซงหมายรวมถงทกอยางทจะทาใหคนในชมชนมความเปนอยทดขน ทงในรปของสงของ เงนทน นาใจ การชวย เหลอเกอกล เปนเรองทเกยวกบวถชวตตงแตเกด แก เจบ ตาย หวใจของการจดสวสดการชมชน คอ การพงตนเองและการชวยเหลอเกอกลกน “ใหอยางมคณคา รบอยางมศกดศร” การจดสวสดการตงอยบนฐานของการเคารพและอยรวมกนกบธรรมชาตอยางเหนคณคา อยบนพนฐานของศาสนา ภมปญญา วฒนธรรมทองถนและการมสวนรวมในทกระดบ

18

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

ผลของการสงเสรมการจดสวสดการชมชนคอการเกดความสมพนธทดของคนในชมชน การชวยเหลอเกอกลกน ความรสกมนคง ภาคภมใจ อยอยางมศกดศร และมความสขทงกายและทางจตใจ ซงทศทางและแนวทางของขบวนการชมชน ควรดาเนนการภายใตหลกการ ดงน 1. ม งเนนใหเกด “ชมชนสวสดการ” คอ หนงชมชน (หมบาน/ตาบล) เปนฐานในการจด สวสดการทกเรองตงแตเกดแกเจบตายจดสวสดการสาหรบทกกลมเปาหมายในชมชน ใชประเดนงานพฒนาทกเรอง หลกธรรมคาสอน ผนาศาสนา ทนทางสงคม ทนทางปญญา และทนธรรมชาตในชมชน เปนเครองมอการจดสวสดการ 2. ใชทนภายในชมชนโดยเฉพาะอยางยง “องคกรการเงนชมชน” เปนตวเชอมโยงการจดสวสดการ ทาใหเกดกองทนสวสดการอยางหลากหลาย บรณาการกองทนตางๆ ภายในชมชนมาจดสวสดการรวมกน รวมทงการขยายผล “ออมวนละบาท” เพอสวสดการ

3. การจดทาขอมลองคความรสวสดการชมชน คนหาและสรางตนแบบ “ชมชนสวสดการ” การศกษาวจยควบคกบการคดคนนวตกรรมสวสดการชมชน ประชาสมพนธเผยแพรขยายการเรยนร การจดสวสดการโดยชมชนสขบวนการชมชนและสสาธารณะ 4. การจดทาแผนพฒนาสวสดการชมชนทกระดบ ใชกระบวนการจดทา “แผนชมชน” เปนเครองมอในการจดทาแผนสวสดการชมชนสรางกระบวนการเรยนร การจดสวสดการชมชนระหวาง ชมชนดวยกนเองและเรยนรรวมกบหนวยงานภาค เพอนาไปสการทางานรวมกน

5. ตดตามศกษากฎหมายระเบยบตางๆ ทเกยวของกบสวสดการสงคมใหมทปรกษากฎหมายมาชวยสรางความเขาใจกฎหมายทเกยวของ มสวนรวมในการเสนอกฎหมายปรบปรงแกไขกฎหมาย ระเบยบทเกยวของกบการจดสวสดการใหเออตอการจดสวสดการโดยชมชน ขอเสนอเชงนโยบาย หนวยงานและกฎหมายทเกยวของ คอ 1. ใหรฐบาลกาหนดเรอง สวสดการชมชนเปนวาระแหงชาต สรางระบบโครงขายความคมครองทางสงคม (Social Safety Net) โดยใหชมชนมบทบาทสาคญในการจดสวสดการ และรฐใหการสนบสนนตามแนวทางการจดสวสดการโดยชมชน

2. รฐสนบสนนงบประมาณการจดสวสดการชมชนไปยงองคกรชมชนโดยตรง ใหชมชนเปนผตดสนใจเกยวกบการจดสวสดการดานตางๆ เพอใหชมชนสามารถดาเนนการจดสวสดการไดครอบคลม สอดคลองกบปญหาความตองการของชมชน และมความคลองตวในการดาเนนการ เชน การสนบสนนงบประมาณกองทนผสงอายอาเภอละ 1 ลานบาท พรอมจดสรรทดนสาธารณะใหเครอ ขายผสงอายทาประโยชนอาเภอละ 1 แปลง การสมทบกองทนสวสดการชมชนในอตราสวนเทากบในกองทนสวสดการทองคกรชมชนทมอย (1:1) ฯลฯ

19

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

3. ใหองคกรชมชนมสวนรวมในการบรหารจดการกองทนสวสดการ ทมอยตามหนวยงานและกฎหมายฉบบตาง ๆ เชน พระราชบญญตผสงอาย พ.ศ. 2546 พระราชบญญตสงเสรมการจดสวสดการสงคม พ.ศ. 2546 เบยยงชพผสงอาย งบประมาณในการสงเสรมสขภาพของคนในชมชนตาม พระราช บญญตหลกประกนสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2545

4. ใหองคกรชมชนมสวนรวมในการออกกฎหมายและนโยบายทเกยวของกบสวสดการสงคมในทกเรอง ปรบปรงกฎหมายและระเบยบ ขอบงคบตาง ๆ ใหเออตอการจดสวสดการชมชน เชน การยกเวนหรอลดภาษใหผบรจาคเขากองทนซากาต กองทนผสงอาย ฯลฯ 5. องคกรปกครองสวนทองถนสนบสนนงบประมาณการจดสวสดการของชมชน นาแผนงาน สวสดการชมชนเขาบรรจเปนแผนงานขององคกรปกครองสวนทองถน และใชแผนแมบทชมชนเปนเครองมอ เชอมโยงกบ แผนงานของหนวยงานในทกระดบ ไดแก องคการบรหารสวนตาบล เทศบาล องคการบรหารสวนจงหวด ผวาราชการจงหวด ฯลฯ มกลไกการทางานรวมกนระหวางชมชนกบหนวยงานสนบสนน ตลอดจนการวางเงอนไขการจดสรรงบประมาณใหองคกรปกครองสวนทองถนสนบสนนงบประมาณการจดสวสดการชมชน

องคความรดานการสรางกระบวนการเรยนรในงานสวสดการชมชน

จตสภา จาปา (2548, น.131-139) ไดศกษาเกยวกบ กระบวนการจดสวสดการชมชน: กรณศกษากล ม ออมทรพยเพอการผลตบานครวง อาเภอลานสกา จงหวดนครศรธรรมราช พบวา กระบวนการจดสวสดการชมชนครวง โดยกลมออมทรพยเพอการผลตบานครวงมความสอดคลองกบทฤษฏการบรหารงานสมยใหม โดยมโครงสรางทมความยดหยนและเนนคณคาของความเปนมนษย ซงกระบวนการจดสวสดการชมชนของชมชนครวงมหวใจในการบรหารจดการอย 3 สวน คน งาน และเงน โดยม การเสรมสรางกระตนใหคนทางาน และรวมมอ รวมใจทางาน มการออกแบบงานใหมกระบวนการเสรมสรางการเรยนรและการมสวนรวม รวมถงระบบการวางแผน การตดตอสอสาร การจดองคกรและกฎระเรยบทครอบคลมเรองงาน และมการบรหารจดการเงนอยางชดเจน ซงสะทอนมตความสมพนธเชงโครงสรางและความสมพนธเชงสงคมอยางเปนพลวตร โดยมขอกาหนดเกยวกบโครงสรางหนาทและบทบาทอยางชดเจน ขณะเดยวกนกใหความสาคญกบสมพนธภาพความรวมแรงรวมใจในการดาเนนกจกรรม ซงการสรางการมสวนรวมในกระบวนการจดสวสดการชมชนของกลมออมทรพยบานครวงเปนการสรางการมสวนรวมโดยเรมจากการเปดใจเปดความคด เปดงาน เปดเงน หมายถง ทกขนตอนตองมความโปรงใส สมาชกตองมสวนรวมมสทธทจะรบร เพอสรางความเปนเจาของใหแกสมาชก

20

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

การเรยนรในเรอง คน งาน และเงน ในกระบวนการจดสวสดการชมชนบานครวงเปนการเรยนรทเกดจากการปฏบตรวมทงโอกาสจากหนวยงานภายนอกทเขามาใหความรและแนวคด แตสงทสาคญทสดในกระบวนการเรยนรของทน คอ การใหโอกาส ใหคนไดเรยนร การเรยนรเกดขนตลอดเวลา เชน มกระบวนการจดบนทก สรปบทเรยนและถอดบทเรยนตางๆ เพอนาไปปรบปรงการทางาน นอกจากนการดาเนนงานของกลมออมทรพยไดเสรมสรางกระบวนการเรยนร ทงการใชสออยางเปนทางการ เชน วารสาร เสยงตามสาย การพดคยอยางไมเปนทางการ และการบรรยากาศในการแลกเปลยนเรยนรเปนไปตามหลกประชาธปไตย เคารพซงกนและกน โดยคดถงวตถประสงคหลกทกลมไดยดถอรวมกน กระบวนการจดการของกลมออมทรพยเพอการผลตบานครวงมความสอดคลองกบหลกการบรหารสมยใหมอยคอนขางมาก เนนการใหคณคาทางจตใจ ความเชอและความศรทธาใหเกยรตซงกนและกน การมองโลกในเชงบวก ดงน การรวมตว การสรางความซอสตย จนเกดความไววางใจ จากระยะเวลาทยาวนานชกนาใหเหนผลประโยชนทสมาชกและชมชนจะไดรบ สะทอนใหเหนถงมตการใหความสาคญของคณคาทางจตใจทาใหคนเกดความเชอมน พรอมทจะใหความรวมมอ รวมใจ ทาใหเกดแรงเกาะเกยวตงแตกระบวนการรวมตว รวมทงการจดบรรยากาศใหสมาชกเสนอความคดเหนอยางอสระการสรางความเปนเจาของใหกบสมาชกอยางเทาเทยม การวางแผน มการวางแผนการปฏบต การแบงหนาทความรบผดชอบใหคณะกรรมการแตละฝาย ซงคณะกรรมการจะวางแผนปฏบตงานตามขอบเขตหนาทของตน เชน การเกบรวบรวมขอมลความตองการของสมาชก การพดคยกบสมาชก ฯลฯ

การจดองคกรและระบบงาน มการกาหนดโครงสรางองคกรบทบาทหนาทอยางชดเจน มระเบยบกลมออมทรพยวาดวยเรองบทบาทหนาท เปนการจดโครงสรางในแนวราบกลมมระเบยบวาดวยการปฏบต เชน การกาหนดการประชม หลกเกณฑการปฏบตทงดานการเงน การจดสวสดการในรปแบบตางๆ มแบบแผนในการสอสาร การทางานรวมกบเครอขายมการทางานรวมกบเครอขายทงในและนอกชมชนในชมชน คอ การทางานรวมกบโรงเรยน วด ฯลฯ สวนเครอขายภายนอกมหนวยงานภายนอกเขามาชวยเหลอทงภาครฐและเอกชน องคกรพฒนาเอกชนตาง ๆ ซงสวนใหญเขามาชวยเหลอในเรองการใหความรและความคด กจกรรม ในกระบวนการจดสวสดการชมชนของกล มออมทรพยบานครวงเพอการผลตบานครวง มกจกรรมทหลากหลายรปแบบทงกจกรรมประจา เชน การฝากเงนสจจะ ถอนเงน กยมเงน และกจกรรมดานการจดสวสดการในรปแบบตาง ๆ กจกรรมสงเสรมใหคนมพฤตกรรมออมตงแตวยเยาว

21

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

กจกรรมสงเสรมการเรยนรเรองกลมออมทรพยและความรจากภายนอก เชน เสยงตามสาย และวารสาร รวมถงสงเสรมกจกรรมของชมชนในรปแบบตาง ๆ เชน งานวนเดก วนแม เปนตน จงเปนการจดกจกรรมทงในสวนของกลมและการจดใหกบชมชน การตรวจสอบ หลงการฝากเงนสจจะคณะกรรมการฝายตรวจสอบจะทาการตรวจสอบบญชอยางโปรงใส แตอยางไรกตามการตรวจสอบจะตรวจสอบเฉพาะในเรองทางการเงนเทานน ยงไมมการตรวจสอบในเรองผลการปฏบตงาน กระบวนการจดสวสดการชมชนของชมชนครวง มมตของความสมพนธความเออเฟอเผอแผ และการรวมมอรวมใจกน นอกจากนนชมชนครวงยงมความพเศษในสวนทมปจจยภายใน เปนตนทนทด อนไดแก ทนทางธรรมชาต ทนทางกายภาพ ทนทางมนษย ทนทางสงคมและวฒนธรรม และทนทางการเงน สวนปจจยภายนอก คอ ปจจยดานสงคมและวฒนธรรมดานเทคโนโลย และดานเศรษฐกจ ทมสวนสนบสนนและเสรมสรางความพออย พอกน พอออมใหชาวครวงได องคประกอบเหลานทาใหกลมออมทรพยเพอการผลตบานครวง สามารถดาเนนการมาไดกวา 25 ป และสามารถจดสวสดการชมชน เพอสรางความมนคงทางสงคมใหกบคนในชมชนไดอยางตอเนอง ขณะท เจตนาถ แซเจย (2548, น.112-114) ศกษา เรองประเภทและวธการจดการสวสดการชมชนโดยเครอขายออมทรพยหลกส-ดอนเมอง กรงเทพมหานคร พบวา เครอขายออมทรพยหลกส-ดอนเมอง มการจดสวสดการทงสน 6 ประเภท ไดแก สวสดการคารกษาพยาบาล สวสดการฌาปนกจ สวสดการฌาปนกจสมทบสวสดการผนา สวสดการประกนเงนก และสวสดการประกนเงนออมโดยกองทนสวสดการเครอขายฯ เกดจากการไดรบทนสนบสนนจากหนวยงานภายนอก ไมวาจะเปนสถาบนพฒนา องคกรชมชน (พอช.) กองทนเพอสงคม (SIF) และการระดมทนภายในชมชนโดยการจดผาปา สวสดการ การขายโตะจน และการใหสมาชกมสวนรวมสมทบในการจดสวสดการ ซงกรรมการและเจาหนาทจากหนวยงานภายนอกไดรวมกนเขามาสนบสนนใหเกดสวสดการทง 6 ประเภท โดยการศกษาดงานจากองคกรททาเรองสวสดการ นาแนวคดทไดเรยนรมาปรบใชใหเขากบเครอขาย จงเกดเปนสวสดการทง 6 ประเภท กาหนดเปนรางระเบยบกองทนสวสดการ แตเนองจากกองทนสวสดการของเครอขายฯ ทนสวนใหญจะมาจากการสงเสรมขององคกรภายนอกมากกวาทนภายในของชมชนเอง ทาใหสมาชกไมรสกถงความเปนเจาของทน จงไมคอยใหความสาคญ ซงโดยหลกการจรงๆ แลวควรจะเปน กองทนทเกดจากภายในมากกวาทจะทาใหเกดการพงพาตนเอง และนาไปสการพฒนาอยางยงยนไดในทสด เกดการกนดอยดตามเปาหมายทวางไว

22

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

องคความรผลทเกดขนจากการจดสวสดการชมชน

การศกษาและวเคราะหถงผลการจดสวสดการชมชน คอนขางมลกษณะทหลากหลายซงผลทเกดขนของการจดสวสดการชมชนอาจเกดขนไดในหลายลกษณะทงผลลพธตามวตถประสงค หรอผลทเกดขนทงในเชงกระบวนการและการเรยนร รวมถงผลการเปลยนแปลงทงในระยะสนและระยะยาวทมงตอบสนองความตองการและความเปนอยทดขนของผคนในชมชน ดงปรากฏในงานศกษาของ อภญญา เวชยชย และคณะ (2548) ไดศกษาเรอง “กองทนสวสดการผนาขบวนองคกรชมชน (สนช.)” ใน 4 กรณศกษา พบวา คนในชมชนไดรบความคมครองทชดเจนและเปนรปธรรมมากขน และสทธในเชงสวสดการ โดยรปแบบในการจดตงกองทนทยดหลกการสมทบเงนแบบพงตนเอง เปนเปนกลยทธทสรางแรงจงใจในการออม ซงบางพนท เปดโอกาสการออมทหลากหลายมากกวาตวเงน คอ ออมขยะ ออมขวว เปนตน ซงทาใหคนยากจนมทางเลอกและเขารวมมากขน อนเปนการสรางฐานคดการพฒนากลมผยากลาบาก ฐานคดการมสวนรวม ฐานคดการเปนเจาของกองทนสวสดการชมชนรวมกน ซงทกฐานคดตองการมการเชอมโยงหรอผสมผสานเขาดวยกน เพอใหกลมประชาชนทเปน กลมเปาหมายไดรบเขามามสวนรวมเปนทงผใหและรบผลประโยชนจากการจดสวสดการชมชนอยางแทจรง

2. ลกษณะพนทอาเภอลาลกกา 2.1 ลกษณะทางกายภาพ

พนทอาเภอลาลกกา มจานวนพนท พนท 297.71 ตร.กม. จานวนประชากร 215,979 คน (ขอมลป พ.ศ. 2551) ความหนาแนน 725.47 คน/ตร.กม. โดยมทตงและอาณาเขตตดตอดงน

ทศเหนอ ตดตอกบอาเภอธญบร มแนวเสนขนานคลองรงสตประยรศกดเปนเสนแบงเขต

ทศตะวนออก ตดตอกบอาเภอองครกษ (จงหวดนครนายก) และอาเภอบางนาเปรยว (จงหวดฉะเชงเทรา) มคลองสบสเปนเสนแบงเขต

ทศใ ต ตดตอกบเขตหนองจอก เขตคลองสามวา เขตสายไหม และเขตดอนเมอง (กรงเทพมหานคร) มแนวคนนาระหวางจงหวดปทมธานและกรงเทพมหานคร คลองหกวา คลองสอง แนวรวหมบานการเดนโฮมวลเลจ แนวรวอนสรณสถานแหงชาต แนวเสนตรงผานแนวรวโรงเรยนมธยมสงคตวทยา กรงเทพมหานคร แนวรวหมบานวงทอง และแนวรวบรษทดอนเมองพฒนาเปนเสนแบงเขต

23

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

ทศตะวนตก ตดตอกบอาเภอเมองปทมธาน มคลองเปรมประชากร ถนนลกรง และทางรถไฟสายเหนอเปนเสนแบงเขต

พนทและลกษณะการปกครองสวนทองถน5 พนทอาเภอลาลกกาแบงเขตการปกครองยอย เปน

8 ตาบล อนไดแก 1. คคต (Khu Khot) 2. ลาดสวาย (Lat Sawai) 3. บงคาพรอย (Bueng Kham Phroi) 4. ลาลกกา (Lam Luk Ka) 5. บงทองหลาง (Bueng Thonglang) 6. ลาไทร (Lam Sai) 7. บงคอไห (Bueng Kho Hai)

8. พชอดม (Phuet Udom)

การปกครองสวนทองถน

อาเภอลาลกกาประกอบดวยองคการบรหารสวนทองถน 11 แหง ไดแก เทศบาลเมองคคต ครอบคลมพนทบางสวนของตาบลคคต

เทศบาลเมองลาสามแกว ครอบคลมพนทตาบลคคต (นอกเขตเทศบาลเมองคคต) เดมคอองคการบรหารสวนตาบลคคตซงเมอป พ.ศ. 2550 ไดเปลยนชอเปน "องคการบรหารสวนตาบลลาสามแกว"พรอมกบยกฐานะขนเปนเทศบาลเมอง

เทศบาลตาบลลาไทร ครอบคลมพนทบางสวนของตาบลลาไทร

เทศบาลตาบลลาลกกา ครอบคลมพนทบางสวนของตาบลบงคาพรอยและบางสวนของตาบลลาลกกา

องคการบรหารสวนตาบลลาดสวายครอบคลมพนทตาบลลาดสวายทงตาบล

องคการบรหารสวนตาบลบงคาพรอย ครอบคลมพนทตาบลบงคาพรอย(นอกเขตเทศบาลตาบลลาลกกา)

องคการบรหารสวนตาบลลาลกกา ครอบคลมพนทตาบลลาลกกา (นอกเขตเทศบาลตาบลลาลกกา)

5 ทมา http://www.saolamlukka.go.th/default.php?modules=general5&gid=6

24

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

องคการบรหารสวนตาบลบงทองหลาง ครอบคลมพนทตาบลบงทองหลางทงตาบล

องคการบรหารสวนตาบลลาไทรครอบคลมพนทตาบลลาไทร (นอกเขตเทศบาลตาบลลาไทร) องคการบรหารสวนตาบลบงคอไหครอบคลมพนทตาบลบงคอไหทงตาบล

องคการบรหารสวนตาบลพชอดม ครอบคลมพนทตาบลพชอดมทงตาบล

การคมนาคม เสนทางสายหลกของอาเภอลาลกกาไดแก

ถนนลาลกกา (ทางหลวงแผนดนหมายเลข 3312) ถนนกาญจนาภเษก (ทางหลวงพเศษหมายเลข 9) ถนนพหลโยธน (ทางหลวงแผนดนหมายเลข 1) ถนนวภาวดรงสต (ทางหลวงแผนดนหมายเลข 31)

2.2 บรบททางสงคมและวฒนธรรม

อาเภอลาลกกาสมยกอนเปนทราบลมเตมไปดวยปาพงปาออ เปนทอยอาศยของสตวปาทวไป สภาพของพนทเปนทรกรางกวางใหญ มชอเรยกวา "ทงหลวง" ตอมาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท 5) ประมาณป พ.ศ. 2433 พระองคทรงเหนวาทงหลวงกวางใหญไพศาลมาก ควรใหประชาชนเขามาอยเปนทพกอาศยทามาหากน ประกอบกบมพระราชดารวา กรงสยาม คลองเปนสาคญ สมควรตองขดทกป จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหบรษทขดคลองแลคนาสยาม ดาเนนการขดคลองหกวา เรมจากคลองซอยท 2 ไปจนถงอาเภอบางนาเปรยว จงหวดฉะเชงเทรา เปนระยะทาง 900 เสนเศษ และขดคลองซอยทเปนระยะหางกน 60 เสน จานวน 16 คลอง ผลจากการขดคลองนทาใหประชาชนทอยในถนกนดารตางอพยพหลงไหลเขามาอาศยอยและทาการปลกมากยงขน

สาหรบชออาเภอลาลกกานตามประวตบอกวา แตเดมนนในทองทอาเภอนมลาธารไหลผานมาบรรจบเปนรปตนกา และปรากฏวามนกมาอาศยทารงอยเปนจานวนมาก เพราะทรวมของลาธารนอดมสมบรณไปดวยกง ปลา อาหารของสตวนานาชนด ประชาชนจงเรยนบงนวา "บงลาลกกา" ตงแตนนเปนตนมา เมอทางราชการไดตงอาเภอขนใกลกบบงนเมอประมาณ พ.ศ. 2447 จงขนานนามวา “อาเภอลาลกกา” สนนษฐานวาเปนเพราะนยมใชคาสน ๆ

25

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

การศกษา ศาสนา ประเพณ และวฒนธรรม

ประชาชนสวนใหญจบการศกษาภาคบงคบ มสถานศกษาในตาบล ดงน

โรงเรยนประถมศกษา 5 แหง ไดแก

1. โรงเรยนวดธญญะผล 2. โรงเรยนเจรญดวทยา 3. โรงเรยนวดดอนใหญ 4. โรงเรยนวดสมหราษฎรบารง 5. โรงเรยนวดลานนา

โรงเรยนมธยมศกษา 2 แหง ไดแก

1. โรงเรยนเจรญดวทยา 2. โรงเรยนวดสมหราษฎรบารง

ศนยพฒนาเดกเลกขององคการบรหารสวนตาบล 2 แหง ไดแก

1. ศนยพฒนาเดกเลกองคการบรหารสวนตาบลลาลกกา หม 2 2. ศนยพฒนาเดกเลกองคการบรหารสวนตาบลลาลกกา หม 6

ทอานหนงสอพมพประจาหมบาน 5 แหง

ศาสนา ประชากรขององคการบรหารสวนตาบลลาลกกาสวนใหญนบถอศาสนาพทธและศาสนาอสลาม

วดในตาบล 5 แหง คอ

1. วดธญญะผล หม 4 2. วดดอนใหญ หม 9 3. วดสมหราษฎรบารง หม 1 4. วดลานนา หม 2 5. วดธรรมานนธาราม หม 13

26

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

มสยด 3 แหง คอ

1. มสยดอรอดาตลกาแมล หม 10 2. มสยดกอมสยาม หม 5 3. มสยดดารลอบาดะห หม 3

โรงเรยนสอนศาสนา 4 แหง คอ

1. โรงเรยนสอนศาสนามสยดดารลอบาดะห หม 3 2. โรงเรยนสอนศาสนาอสซารลซนนะห หม 5 3. โรงเรยนสอนศาสนาอรอดาตลกาแมล หม 10 4. โรงเรยนสอนศาสนาอลอบตตาอยะห หม 10

ประเพณ ศลปวฒนธรรม

ประชาชนสวนใหญยงคงสบทอดประเพณ ศลปวฒนธรรมดงเดมอย โดยการเขาวดทาบญตกบาตรในวนสาคญ เชน วนขนปใหม วนสงกรานตมการลดนาดาหวผสงอาย สงฆนาพระ ประเพณแหเทยนเขาพรรษา ตกบาตรเทโว ประเพณลอยกระทง เปนตน

การสาธารณสข

สถานอนามย ม 2 แหง ไดแก

1. สถานอนามยตาบลลาลกกา

2. สถานอนามยบานทรพย - บญช

รานขายยาแผนปจจบน 5 แหง อตราการมและใชสวมราดนา รอยละ 100 กองทนวคซนปองกนโรคพษสนขบาตงเปนศนย 1 แหง การออกขอบญญตปองกนโรคไขเลอดออกขององคการบรหารสวนตาบลมการปองกน และ

รณรงคตลอดทงป

27

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

การสงคมสงเคราะหและสวสดการสงคม

ไมมสถานสงเคราะหในพนท มการจายเงนสงเคราะหเพอการยงชพใหผสงอาย จานวน 710 คน ไดรบเบยยงชพผสงอาย 500 บาท/คน/เดอน คนพการ จานวน 127 คน ไดรบเบยยงชพผพการ 500 บาท/คน/เดอน

ลกษณะทางเศรษฐกจและรายไดประชากร

ประชากรขององคการบรหารสวนตาบลลาลกกาสวนใหญทาการเกษตรเปนอาชพหลก คอ ทานา ทาสวน ทาไร รองลงมาประกอบอาชพคาขาย ธรกจสวนตว รบราชการ และทางานในโรงงานอตสาหกรรมหรอ สถานประกอบการของเอกชน

รายไดประชากร

ราษฎรสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรม มรายไดเฉลย 37,000 บาท ตอคนตอป ดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

แหลงนาธรรมชาต

ลาคลอง 4 สาย

คลองแอน 1 สาย

แหลงนาทสรางขน

สระนา 5 แหง

ระบบประปาหมบาน 9 แหง

สภาพสงแวดลอม

ปญหาสงแวดลอมทมความจาเปนเรงดวน ทตองดาเนนการคอ ปญหาขยะมลฝอย เนองจากพนทองคการบรหารสวนตาบลลาลกกามโรงงานอตสาหกรรม และหมบานจดสรรเกดขนอยางรวดเรว จงทาใหปรมาณขยะเพมมากขน และยงไมมวธกาจดขยะทมประสทธภาพ ไมมปญหาดานสงแวดลอม

28

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

2.3 ลกษณะของกองทนสวสดการชมชนในพนทอาเภอลาลกกา6 การกอตงกองทนสวสดการชมชนในพนทอาเภอลาลกกา มจดเรมตนทโรงพยาบาลลาลกกาซงเปนเครอขายชมรมผสงอาย โดยมอาจารยศรกมลฉตร คณพระรวง เปนแกนนาในการจดตงกองทนสวสดการชมชนทรเรมจากตาบลคคต ลาไทร บงทองหลาง ลาลกกา โดยมการจดตงกลมมาตงแต ป พ.ศ.2547 กอนหนานน เปนการดาเนนการในลกษณะชมรมเลกๆ แตเมอทางกองทนกมนโยบายในการขยายกองทนใหครอบคลมทงพนทอาเภอลาลกกา จงมการจดตงศาลาสรางสขขนทบงทองหลาง เพอใหเกดการดาเนนการรวมกนทกตาบลโดยใหไปรวมทศาลาสรางสขของอาเภอลาลกกา

เปาหมายสาคญกองทนสวสดการชมชนตาบลลาลกกา อาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน มวตถประสงคทจะใหเกดการชวยเหลอกนภายในพนทชมชน ตามนโยบายชมชนเขมแขง โดยมการชวยเหลอสนบสนนจากรฐและพนททองถนในการพฒนาคณภาพชวตของประชาชน ผานกจกรรมดนสวสดการทงการออม การสงเสรมอาชพ การสงคมสงเคราะห การสงเสรมทนการศกษา และการสรางการเรยนรของผคนในชมชนเพอการพงพาตนเอง

แตอยางไรกตาม การดาเนนการดงกลาวกตองหยดชะงกอนเนองจากทานอาจารยศรฉตรกมลเสยชวตลงกอน ลกษณะการดาเนนการจงมลกษณะการดาเนนการตามศกยภาพและความพรอมของแตละพนท ซงหากพนทใดมความพรอมดานบคลากร ความร และการประสานการทางานกจะทาใหการดาเนนงานมความเขมแขงเปนรปธรรม โดยพบวา ตาบลลาลกกามการดาเนนการทคอนขางเขมแขงอนเนองมาจากเพราะคณะทางานทเขมแขง และไดมการจดทาระเบยบขอบงคบกองทนสวสดการชมชนตาบลลาลกกา อาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน พ.ศ. 2548 (รายละเอยดดเพมเตมในภาคผนวก)

3. แนวคดและทฤษฎเกยวกบการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม

3.1 ทมาและความหมายของการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม

การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม (Participatory Action Research-PAR) การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเปนรปแบบของการวจยทประยกตและรวมเอาแนวความคดของการวจยเชงปฏบตการ (Action Research) กบการวจยแบบมสวนรวม (Participatory Research) มาผสมผสานเขาดวยกน อนเปนการวจยเพอพฒนาและแกไขปญหาสงคมและชมชนทมงสการคนหาแนวทางอนเปน

6 ขอมลจากการสมภาษณแกนนาคณะกรรมการกองทนฯ เมอวนท 10 มนาคม 2553

29

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

รปธรรมทเกดจากการระดมสมองผานการมสวนรวมของหลายฝายทเกยวของ ซงตางจากกระบวนทศนของการวจยแบบเดมทการตงประเดนของปญหาเรมตนและจบกระบวนการโดยนกวจย ลกษณะของการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมจงมลกษณะของการวจยเพอการพฒนา (Research and Development) ผานปฏบตการวจยและการนาผลการวจยไปสการปฏบตโดยเรมตนจากชมชนกลาวคอเนนทชมชนมสวนรวม ทงในมตของการรวมกนเรยนรรวมกนแสวงหาปญหา และคดคนแนวทางออกเพอแกไขปญหาหรอพฒนาทเปนเรองอนเปนฉนทามตของชมชน รวมทงรวมรบผลของการพฒนา โดยมนกวจยภายนอกทาหนาทเปนผเอออานวย หรอวทยากรกระบวนการรวมกบนกวจยชมชนทเปนชาวบาน

การวจยในลกษณะดงกลาวจงมลกษณะของการแสวงหาและสรางความรรวมกนระหวางผวจยและผมสวนรวมในการวจย (Research Participants) ในลกษณะของการเรยนรแบบพหภาค

อยางไรกด การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมแตกตางจากการวจยเนองจากหวใจสาคญประการหนงของการวจยดงกลาวคอการสรางการมสวนรวมของผทเกยวของหรอผมสวนรวมในการวจยซงตองอาศยความรวมมอและการสรางสมพนธภาพทด (Building Rapport) ซงผวจยตองใหความสาคญตอความสนใจและความตองการของผมสวนเกยวของในการวจยมากกวาการมงตอบสนองตอโจทยการวจยของตนเองเทานน

หากกลาวถงนยามของความหมายและลกษณะของการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม อาจกลาวไดวา การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม เปนการวจยทนาแนวคด 2 ประการมาผสมผสานกนคอ “การปฏบตการ” (Action) ซงหมายถงกจกรรมทโครงการวจยจะตองดาเนนการ และ “การมสวนรวม” (Participation) อนเปนการมสวนเกยวของของทกฝายทเขารวมกจกรรมวจย ในการวเคราะหสภาพปญหาหรอสถานการณอนใดอนหนง แลวรวมในกระบวนการตดสนใจและการดาเนนการจนกระทงสนสดการวจย (สภางค จนทวานช, 2537) โดยทประชาชนซงเคยเปนประชากรของการวจย กลบบทบาทมาเปนผรวมในการทาวจย โดยเขามบทบาทสวนรวมตลอดกระบวนการวจย (อทย ดลยเกษม อางถงใน สรยา วรวงศ, 2538)

เปาหมายสาคญของการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมตองการทจะเปดโอกาสการมสวนรวมในการสรางความรและทาความเขาใจกบสภาพการณทปรากฏอย รวมทงเปดพนทใหเรยนรและแกไขปญหารวมกนระหวางหลายฝาย อนเปนการสรางความรใหกบสงคมไดอยางเปนรปธรรม (พนธทพย รามสต, 2540 และนตยา เงนประเสรฐศร, 2544)

กลาวโดยสรปไดวา การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเปนกระบวนการวจยทมงเนนความรวมมอระหวางนกวจยและกลมผมสวนไดสวนเสย (Stakeholders) หรอผมสวนรวมในการวจย

30

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

(Research Participants) ภายใตแนวคดและวธการทเปนประชาธปไตย ยตธรรม มอสระ และสงเสรมคณคาของชวต ทงนผมสวนเกยวของในการวจยจะเขารวมตลอดกระบวนการวจยตงแตการสงเกต ตรวจสอบสถานการณตาง ๆ สะทอนความคดเหนและความตองการของตน ทรพยากรทมอย ตลอดจนอปสรรคและปญหาทปรากฏอย เพอตรวจสอบทางเลอกทเปนไปได และมการเปลยนแปลงภายใตปฏบตการเพอตอบสนองตอปญหาหรอความตองการทพฒนาขนจากกระบวนการวจย

3.2 การประยกตใชรปแบบการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมในการสงเสรมการจดสวสดการชมชน

ในการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรมการสงเสรมการจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธานครงน ผวจยไดปรบประยกตใชกระบวนการและรปแบบการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเพอใชในการออกแบบกระบวนการวจยและการเกบขอมลเพอใหเหมาะสมกบบรบทและคณลกษณะของการสงเสรมการจดสวสดการชมชนในพนทอาเภอลกกา จงหวดปทมธาน โดยใหความสาคญกบการสรางกระบวนการเรยนรแบบมสวนรวม (Active Learning) การศกษาคนควา/ สบคนของผมสวนรวมในการวจย (Investigation) การตดสนใจผานฉนทานมตของผมสวนเกยวของและผมสวนไดเสย (Concensus) และการลงมอปฏบตดวยตนเอง (Contribution)

4. งานวจยทเกยวของ จากการทบทวนวรรณทเกยวของกบกองทนสวสดการชมชน พบวาสวสดการชมชนมการดาเนนการตามลกษณะฐานคดทแตกตางกน (ระพพรรณ คาหอม และคณะ, 2550) กลาวคอ 1. ฐานคดของภาคประชาชน และองคกรปกครองสวนทองถน ยงมความเขาใจและนยาม คาวา “สวสดการชมชน” เปนการใหหรอการสงเคราะหผยากลาบากถอเปนบทบาทหนาทของภาครฐเปนหลก ดงเชน ขอคนพบจากพนทศกษา อาเภอไชยา จงหวดสราษฏรธาน อาเภอฆองชย จงหวดกาฬสนธ (มการใหประชาชนเขามามสวนรวมสมทบ) อาเภอหนองปรอ จงหวดกาญจนบร อาเภอ ปากพะยน จงหวดพทลง อาเภอพมาย จงหวดนครราชสมา (จดตงกองทนใหม) ฐานคดนสงผลตอการพฒนารปแบบเครอขายกองทนสวสดการชมชน เปนลกษณะการจดตงกองทนใหมทขาดการเชอมโยงบรณการกบฐานกองทนเดมทมอย

31

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

2. ฐานคดของ “ความเทาเทยม” เปนการใหอยางมคณคาและการรบอยางมศกดศรมการดง ผยากลาบากเขามาเปนสวนหนงของเครอขายกองทนสวสดการชมชน เชน จดระบบใหผยากลาบากเขามาเปนสมาชกกองทน ดงขอคนพบจากพนทศกษาอาเภอคลองลาน จงหวดกาแพงเพชร อาเภอแหลมสงห จงหวดจนทบร อาเภอฆองชย จงหวดกาฬสนธ และอาเภอไชยา จงหวดสราษฏรธาน ฐานคดนสงผลใหเกดกระบวนการเรยนร และกระบวนการมสวนรวมของผยากลาบากในการเปนสมาชกกองทนฯ

3. ฐานคดการพฒนากลมผยากลาบาก เปนการเปดพนทใหกลมลกหาบ กลมเกษตรกรปลกสบปะรดหวยมน ซงเปนกลมผยากลาบากใหมๆ เชงพนท เขามารวมแลกเปลยนเรยนรกบกลม เปาหมายอน สงผลใหเกดการจดสวสดการชมชนเนนการจดทาเวทประชาคมเครอขายการเรยนร เชน อาเภอนาปาด จงหวดอตรดตถ

4. ฐานคด “การมสวนรวม” เปนฐานททาใหเกดการจดการกระบวนการแลกเปลยนเรยนรรวมกน สรางความเขมแขงของกองทนสวสดการชมชน โดยใชพนทของชมชนทมความเขมแขงของเครอขายสวสดการชมชน เปนพเลยงใหแกชมชนทยงมเครอขายสวสดการชมชนไมเขมแขง เชน เครอขายสวสดการชมชนของพนทศกษา ตาบลบางกะไชย และตาบลบางสระแกว เปนพเลยงใหกบเครอขายสวสดการชมชนของพนทศกษา ตาบลหนองซมและตาบลพลว อาเภอแหลมสงห จงหวดจนทบร

5. ฐานคด “การเปนเจาของกองทนสวสดการชมชนรวมกน” ฐานคดนสาคญทจะนาไปสการเกดและความยงยนของการบรณาการเครอขายกองทนสวสดการชมชน แตขณะนเปนการผลกดนจาก นโยบายรฐลงไป ยงคงตองใชเวลาในการพฒนาและการตดตามผล ฐานคดของสวสดการชมชนตองมาจากการบรณาการหลายฐานคดเขาดวยกน การใชทนทางสงคมทแตละชมชนมอยแลว มาเชอมโยงเขาหากนระหวางพนทเพอทาใหเกดพลงการขบเคลอนเครอขายกองทนสวสดการชมชนระดบอาเภอขนได การจดสวสดการโดยภาคชมชน โดยเฉพาะในกลมทเกดจากฐานงานพฒนาสวนใหญมการสรางลกษณะเชอมโยงและเกยวพนมจดเนนทตองการใหคนในชมชนไดมสวนรวม มการรวมตวเปนเครอขาย เรมตนจากความตองการแกไขปญหาทางเศรษฐกจ ไมวาจะเปนกลมออมทรพย กลมยาง กลมขาว กลมควาย แตสดทายกมกคาดหวงใหเกดความเขมแขงภายในชมชน ตองการพาชมชนไปสเสนทางของการพฒนาทยงยน การจดสวสดการโดยภาคชมชนทเกดขน สวนใหญเปนเรองทไมเปนระบบ ระเบยบหรอแบบแผนในการดาเนนงานทชดเจน ทาใหการสงผานความรจากชมชนหนงไปสชมชนหนงเกดปญหาแมแตการจดกลมออมทรพย ซงเปนทยอมรบกนทวไปในปจจบน หลายพนทกยงคงรบไปเพยงรปแบบให

32

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

ความสาคญกบเงนปนผล โดยลมหลกการสาคญของการจดทากลมออมทรพย นนคอ การถอสจจะการแบงปนโอกาส การอยรวมกนของคนในชมชน แตอยางไรกตาม การรเรมกจกรรมดงกลาวกสงผลใหเกดการรวมกลมของชาวบาน และ อยางนอยการจดสวสดการดานการรกษาพยาบาลโดยชมชนกเปนทยอมรบและมการปฏบตกนทวไป ซงอาจนาไปสการดาเนนกจกรรมอน ๆ ไดในอนาคต

อาจกลาวไดวา การจดสวสดการสงคมโดยชมชนเปนแนวคดหนงทเนนใหคนในชมชนมสวนรวมทจะวางรากฐานทจะพฒนาสงคมและชมชนใหเขมแขง มระบบ มการจดการทดในทกระดบ โดยใหชมชนและประชาชน มสวนรวมในการพฒนาและเนนใหความสาคญของความยากจนความมนคงของมนษย ทนทางสงคมและชมชน การมสวนรวมในการจดสวสดการสงคมขององคกรชมชนมแนวคดพนฐานจากการออมทรพย การผลต ความเชอ จตวญาณ และฐานทรพยากร ฐานการพฒนา

ในขณะทหากพจารณาถงรปแบบการดาเนนงานดานพฒนาสงคมและการจดสวสดการสงคมเกยวกบจดเรมตน ลกษณะการดาเนนการ และผลการเปลยนแปลงทเกดขน (ปสต มอนซอนและคณะ, 2552) กลาวคอ

พฒนาการของการจดสวสดการทปรบเปลยนมาเปนระยะตามการเปลยนแปลงของสภาพสงคม เรมตงแตอดตทมลกษณะเปนชมชนสวสดการฐานปจจยส บาน และวดมบทบาทสาคญในการดแลเรองการจดสวสดการของชมชน มาสยคทรฐบาลกลางมบทบาทในการจดสวสดการ ซงชวงแรกเปนการจดใหเฉพาะผทจาเปนตองไดรบการสงเคราะหตามระเบยบหลกเกณฑของหนวยงานเทานน และพฒนามาสการจดสวสดการโดยรฐทครอบคลมกลมเปาหมายทกวางขน (สถาบนองคกรพฒนาชมชน, 2548: 7)

นอกจากรปแบบของรฐสวสดการ (welfare state) ทกลาวขางตน ยงมสวสดการทจดโดยภาคเอกชน (ภาคธรกจ) ในรปแบบของการประกนดานตางๆ รวมทงยงมฐานคด ทมา หลกการดานปรชญา และรปแบบในการจดสวสดการอนหลากหลาย สอดคลองกบความเปลยนแปลงของสงคมในเชงพหลกษณ (pluralism) ดวยเชอวาสวสดการสงคมเปนเงอนไขเบองตนทจะชวยพฒนาคนใหมคณภาพ มประสทธภาพ โดยเฉพาะอยางยงผดอยโอกาสในสงคมใหสามารถดารงชพอยได ทามกลางพลวตการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศ

อยางไรกตาม การวเคราะหจดเรมตนของการจดการเพอสรางการเปลยนแปลงในชมชน พบวา สาเหต ทมาของการดาเนนงานดานการพฒนาสงคมและการจดสวสดการสงคมมกมจดเรมตนทมาจากฐานทมาใน 2 เรอง กลาวคอ มจดเรมตนทมาจากวกฤตปญหาความตองการในการเปลยนแปลงเพอไปสสถานะทดขน (by crisis) และมจดเรมตนจากการออกแบบหรอการจดกระทาเพอใหเกดการ

33

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

เปลยนแปลง (by design) ซงดวยฐานคด ทมา และจดเรมตนทแตกตางกนดงกลาวนนยอมเปนปจจยเงอนไขทสงผลตอกระบวนการทางานและผลลพธทมความแตกตางกน เชนเดยวกนกบการวเคราะหถงจดเรมตนทมาของการดาเนนงานดานการพฒนาสงคม และการจดสวสดการสงคมในสงคมไทยนนอาจจะเหนไดวามรปแบบทสอดคลองกนดงทไดกลาวมาขางตน คอ การจดสวสดการทเกดขนจากรฐจดตง หรอชมชนกอตงรวมกบรฐ อนเปนลกษณะทมการออกแบบใหมการดาเนนการ (by design) ตามหลกคดหรอนโยบาย มาตรการ และการจดสวสดการทมาจากความเดอดรอนของประชาชน สงผลใหรเรมดาเนนการจดการเอง อนเปนลกษณะทมาจากวกฤตปญหา (by crisis)

การวเคราะหถงจดเรมตนของการดาเนนงานดานการพฒนาสงคม และการจดสวสดการสงคมระดบพนท จากกลมตวอยางกลมสวสดการชมชนทง 25 กลมซงเปนกลมตวอยางการดาเนนงานทด (good case) ในทนมงนาเสนอใหเหนถงทมา/จดเรมตนของการดาเนนงานดานการจดสวสดการสงคมซงมรปแบบทสงเคราะหได 3 รปแบบ กลาวคอ

1. การจดสวสดการสงคมทมจดเรมตนมาจากรฐ 2. การจดสวสดการสงคมทมจดเรมตนโดยชมชนกอตงรวมกบรฐ 3. การจดสวสดการสงคมทมจดเรมตนจากการรเรมดาเนนการเองโดยชมชน

1) การจดสวสดการสงคมทมจดเรมตนมาจากรฐ

กลมสวสดการชมชนทรเรมดาเนนการโดยมจดเรมตนมาจากรฐนน เปนรปแบบทพบเปนสวนนอยจากการเกบรวบรวมขอมลครงน และปรากฏในพนทภาคกลางของประเทศไทยมากกวาภาคอนๆ ดวยความใกลศนยกลางของความเปนเมอง ทาใหกลมสวสดการชมชนในลกษณะนจงเปนพนททมการดาเนนงานทสอดคลองตามนโยบายและแผนงานขององคกรภาครฐ

ลกษณะของการดาเนนงานจดสวสดการสงคมทเรมตนโดยภาครฐนน ประกอบไปดวยรปแบบในสองสวน คอ

1) รปแบบทรฐมการจดตงกลมสวสดการโดยมาจากความตองการของประชาชน เชน สวสดการสงคมโดย อบต.บานหมอ อ.เมอง จ.เพชรบร มการจดสวสดการทมงเนนแนวคดทเสรมใหคนในชมชนมสวนรวมในการแสดงความคดเหน และรวมตวกนจดสวสดการ โดย อบต. ทาหนาทเพยงอานวยการดานนโยบาย งบประมาณ และตดตามประเมนผล เปนตน

2) รปแบบทรฐสนบสนนเงนงบประมาณมาเปนจดเรมตนใหประชาชนดาเนนการจดสวสดการเองตอเนองไป เชน รฐสวสดการจาก กองทนหมบานละ 1 ลานบาท ในปพ.ศ. 2544 รฐสวสดการจาก

34

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร (ธกส.) จดตงเปนสถาบนการเงนบานหวทองด ต.หนองแมไก อ.โพธทอง จ.อางทอง และการจดสวสดการทรเรมโดย สถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) จดเปนสหกรณเคหะสถานบานมนคง เปนตน

2) การจดสวสดการสงคมทมจดเรมตนโดยชมชนกอตงรวมกบรฐ

การจดสวสดการสงคมทมจดเรมตนโดยชมชนรวมกอตงกบรฐนน เปนรปแบบทพบมากเปนอนดบสองจากการเกบรวบรวมขอมล ลกษณะการดาเนนงานนนจดไดวามความเปนพหลกษณในประเดนเกยวกบลกษณะความหลากหลายของกลมองคกรทรวมมอกนตงแตขนตอนการใหความชวยเหลอในการจดตง ลกษณะการประสานความรวมมอ การใหความความชวยเหลอสนบสนนทงในดานงบประมาณ และวชาการ และการแลกเปลยนเรยนร เปนตน จดเรมตนการดาเนนงานในลกษณะนพบเหนลกษณะการดาเนนงานอยแทบทกภาคในพนทของประเทศ

ลกษณะการดาเนนงานทชมชนรวมกอตงกบรฐนน อาจเกดขนจากแกนนาชมชนทเปนผกอการด เหนความสาคญของการจดสวสดการชมชนจากการไปศกษา ดงาน อบรม สมมนา ทจดขนโดยองคภาครฐ พฒนาชมชน ฯ แลวนามาสานการดาเนนงานตอในพนท โดยประสานความรวมมอจากองคกรภาครฐในพนท เชน กลมกองทนสวสดการชมชน ต.ถอนสมอ อ.ทาชาง จ.สงหบร ทมการรเรมดาเนนงานโดยผนาชมชน และรบการสนบสนนดานงบประมาณจาก สถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) และมการศกษารปแบบการดาเนนงานจากชมรมผสงอายทกอตงโดยกระทรวงสาธารณสข เปนตน หรอกรณ กลมธนาคารชมชนบางสระเกา อ.แหลมสงห จ.จนทบร และกลมสจจะสะสมทรพยบานโรงกง ต.บางแกว อ.เมอง จ.สมทรสงคราม เกดจากการสนบสนนของสานกงานกองทนเพอการลงทนทางสงคม (SIF) เขามาดาเนนกจกรรมรวมกบชมชนเพอหาแนวทางแกปญหาของชมชน ผานเวทประชาคม เปนตน

นอกจากน ยงมลกษณะการดาเนนงานทมจดเรมตนมาจากการสนบสนนทางวชาการ เพอการจดสวสดการชมชนทเกดขนในลกษณะการวจยและพฒนา เชน กองทนสวสดการคนดอยสะเกด อ.ดอยสะเกด จ.เชยงใหม โดยเปนกองทนทสบเนองจากงานวจยของ สสว. 10 และสานกงานประสานงานวจยเชงบรณาการมหาวทยาลยแมโจ (สกว. แมโจ) เปนตน

3) การจดสวสดการสงคมทมจดเรมตนจากการรเรมดาเนนการเองโดยชมชน

การจดสวสดการสงคมในลกษณะทมจดเรมตนจากการดาเนนการเองของภาคประชาชน โดยชมชนนน เปนลกษณะทพบมากทสดจากการเกบรวบรวมขอมล รวมทงยงพบไดในทกภาค และพนทของประเทศไทย โดยเฉพาะอยางยงพนททมลกษณะของภมประเทศในลกษณะเปนพนทเกษตรกรรม มสภาพ

35

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

ทางเศรษฐกจไมด แตมทนทางทรพยากรธรรมชาต ทนผนา รวมทงทนทางสงคมและวฒนธรรมทเขมแขง เชน ในภาคอสาน ภาคใต และภาคเหนอของประเทศไทย

จดเร มตนของการดาเนนงานจดสวสดการสงคมโดยชมชนในลกษณะน ม กเก ดจากปรากฏการณปญหาและวกฤตดานตางๆ ของคนในชมชน (by crisis) โดยเฉพาะอยางยงปญหาความเดอดรอนทางเศรษฐกจครวเรอน คนรายไดนอย มความยากจน ปญหาความเดอดรอนจากการประกอบอาชพ (เชน ตนทนในการทานา รบจาง) ภาวะความเจบปวย การตาย และการมประชากรทดอยโอกาสในชมชนมาก เชน ผสงอาย เดก หรอผพการ เปนตน อนเปนสภาพปญหาทเกดขนและรบรรวมกนของผคนในสงคมวาสภาพดงกลาวไดสงผลตอวถชวตความเปนอย จาเปนทตองรวมกนแกไขปญหาดงกลาวซงเปนปญหารวมกนของสงคมหรอเปนปญหาในพนทสงคมทตนไดอาศยอย ลกษณะของวกฤตการณโดยสรปแลว มกมาจากเรองการทามาหากน คนในชมชนสวนใหญมหนสนนอกระบบ และการไดผลผลตนอยจากการทาการเกษตรทมตนทนสง ทาใหรายไดไมเพยงพอตอรายจาย ไมมเงนทจะมารกษาความปวยไข และการสงเสยบตรหลานทางดานการศกษา ทาใหไมมความมนคงในการดาเนนชวต (life security)

ทงนจดเรมตนของการจดสวสดการชมชนโดยชมชนเองน เกดจากกระบวนการกลมในชมชน ไมวาจะเปนการรวมตวกนเพอรวมกนคด รวมกนแกปญหา โดยผนาทมความคด และบารมเปนจดศนยรวมทางจตวญญาณและศาสนา เชน พระสงฆ มการใชวฒนธรรมประเพณเปนเครองมอในการแกปญหา เปนตน เชน กลมธนาคารชวต ต.คเตา อ.หาดใหญ จ.สงขลา รเรมขนจากความเดอดรอนความเปลยนแปลงของชมชนในป พ.ศ. 2527 สงผลใหการทานาเรมจะไมไดผลผลตตามความตองการ เพราะประสบกบปญหานาทวมบาง ปญหาผลผลตขาวเปอย ทาใหผลตผลไดไมเตมท และดวยภาวะทางเศรษฐกจดงกลาวมาสงผลใหชาวนาตองซอขาวกน มหนสนทงจาก ธกส. หนในระบบ และหนนอกระบบ รวมทงขาดเงนทนในการประกอบอาชพ จงมการรวมตวกนทวด ในวนสาคญทางศาสนาโดยมพระสงฆเปนจดรวมในการหาทางแกไขปญหา หรอในกรณภาคอสานทมทนทางวฒนธรรม “ฮต 12 ครอง 14” เมอมความเดอนรอน กใชกองทนขาว กองทนเงนนนจดสวสดการชวยเหลอคนในชมชน มการจดสวสดการออมวนละบาท ทเรยกวาสจจะสะสมทรพย ทมนยยะของการใชขอธรรมทางศาสนาเขามาเปนกลไกในการดาเนนการของกลม เชน กลมสวสดการชมชนใน อ.เขมราฐ จ.อบลราชธาน เปนตน

นอกจากน ดวยจตสานกของการให ความเกอกล เอออาทรของคนในชมชนทเมอมคนเดอดรอน จงมการชวยเหลอรเรมการรวมเงนตงเปนกองทนชวยเหลอผเดอดรอนในประเดนและมตตางๆ เปนตน เชน กลมชมรมผสงอายตาบลตลาดแรง อ.บานเขวา จ.ชยภม ชวยเหลอผสงอาย กลมโรงเรยนอนบาลการกศลวดประชาชมพล ต.กดชม อ.กดชม จ.ยโสธร จดสวสดการทางการศกษาชวยเหลอบตรหลานในชมชน เปนตน

36

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

5. กรอบแนวคดในการวจย

โครงการวจยเรองการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรมการจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน มกรอบแนวคดในการวจย (Research Framework) ดงภาพประกอบท 1

ภาพประกอบท 1 แสดงกรอบแนวคดในการวจย

จากภาพประกอบท 1 อธบายไดว าในกระบวนการวจ ยท เกดข น ผ ว จ ยไดประยกตใชหลกการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมมาเปนเครองมอในการไดมาซงคาตอบในการวจยควบคกบการใชหลกการทางสงคมสงเคราะหและสวสดการสงคม ซ งการประยกตใชหลกการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมดงกลาวไดนามาใชในการออกแบบกจกรรมและขนตอนการวจยซงสามารถจาแนกออกเปน 4 ขนตอนหลก (รายละเอยดจะกลาวในสวนท 3)

1. ขนตอนการคนหาปญหาและระบความตองการ

3. ขนตอนการดาเนนการ/ ปฏบตการเพอแกไขปญหา

2. ขนตอนการวเคราะหปญหาและแนวทางแกไข

4. ขนตอนการตดตามและประเมนผล

37

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

รายงานการวจยฉบบสมบรณ สวนท 3 “การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม

การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” วธวทยาในการศกษา

ผวจยไดมการนาแนวคดหลกของการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมมาใชในการออกแบบฐาน

คดหลกและกระบวนเกบรวบรวมขอมลซงกลาวไดดงน

3.1 ฐานคดหลกของการวจย

ผวจยมฐานคดหลกของการวจยครงน โดยเชอวา ผมสวนรวมในการวจยมความสามารถและมศกยภาพเพยงพอเกยวกบการดาเนนงานดานสวสดการชมชน ซงหากกระบวนการวจยสามารภสงเสรมและพฒนาศกยภาพของผมสวนรวมในการวจย ดวยการสงเสรมยกระดบความร สรางการเรยนรผานการคดวเคราะห/สงเคราะหสถานการณปญหา การกาหนดแนวทางแกไขปญหา การลงมอปฏบตและการสรปการเรยนรของเขา/ เธอเหลานนเอง นาจะกอใหเกดการนาเอาศกยภาพเหลานมาใชประโยชนในการพฒนาแนวทางการดาเนนสวสดการชมชนไดตอไป

3.2 กระบวนการเกบรวบรวมขอมล

ภายใตแนวคดหลกของการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม ผวจยไดกาหนดกระบวนการเกบรวบรวมขอมล โดยจาแนกออกเปน 4 ขนตอนดงตอไปน

ขนตอนท 1 กระบวนการคนหาปญหาและระบความตองการ โดยเรมจากการเตรยมความพรอมเขาสพนทชมชนผานการสรางความสมพนธกบชมชน โดยวธการทาความรจก และสรางความเขาใจ ชแจงวตถประสงคของการวจยผานการพดคยแนะนาตวเองเพอใหผมสวนรวมในการวจยไดทราบถงวตถประสงคอนจะชวยใหเกดความไววางใจ ตอจากนน ผวจยไดเรมตนการสารวจ ศกษาชมชน ในมตตางๆ ทงดานกายภาพ และแหลงทรพยากรตาง ๆ ภายในชมชน รวมถงการศกษาขอมลพนฐานดานประชากร สงคม เศรษฐกจ วฒนธรรมและการเมอง เพอทาความเขาใจถงคณลกษณะและบรบทของพนท โดยใชวธการสมภาษณผนาชมชนและคณะกรรมการกองทนฯ เพอทราบถงประวตความเปนมาของชมชน ตลอดจนความตองการจาเปน (Needs) ของชมชนในเรองของการจดสวสดการชมชนวา

38

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

อะไรคอปญหาอปสรรค และมความตองการจาเปนในเร องของการดาเนนการดานการสวสดการชมชนอยางไร

ขนตอนท 2 การวเคราะหปญหาและกาหนดแนวทางแกไข ในขนตอนน ผวจยใหความสาคญกบการศกษาวเคราะหชมชนและการใหการศกษากบชมชนโดยเนนไปทกระบวนการเรยนรดวยการปฏบต โดยวธการจะใชการสมภาษณและอภปรายถกปญหา เพอแลกเปลยนความคดเหนกบผมสวนรวมในการวจยและผทเกยวของ ทงทเปนการสนทนาแลกเปลยนระดบบคคลและระดบกลมบคคล เพอเปนการประเมนปญหาและความตองการของชมชน รวมถงการประเมนความเปนไปไดในดานทรพยากรทมอยในชมชน เพอใชในการกาหนดแนวทางในการปฏบตตอไป

ขนตอนนถอเปนกระบวนการคด วเคราะหและตดสนใจรวมกนเพอคนหาสาเหตแหงปญหาและแนวทางการแกไขทสามารถตอบสนองตอปญหาและความตองการทแทจรง โดยเนนกระบวนการคดเชงสรางสรรคและการมสวนรวมในการตดสนใจโดยหลกเหตผลควบคไปกบหลกประชาธปไตยทยอมรบเสยงขางมากและการใหความสาคญดวยการรบฟงเสยงขางนอย (Minority Power)

ขนตอนท 3 การดาเนนการแกไขปญหา ขนตอนนเปนกระบวนการตดสนใจรวมกนเพอคดเลอกโครงการและกจกรรมทจะตองดาเนนการ โดยภายหลงจากไดขอตกลงรวมกนของชมชนหรอความคดเหนของแกนนาตวแทนชมชนแลว ผวจยจะกาหนดบทบาทของตนเองในลกษณะของการกระตนใหผมสวนรวมในการวจยมบทบาทหลกในการปฏบตตามแนวทางทไดกาหนดไวเพอใหเกดการเปลยนแปลงในการตอบสนองตอปญหาและความตองการ โดยเนนการปฏบตการรวมกนของชมชนแบบมสวนรวม

ขนตอนท 4 การตดตามและประเมนผล เปนขนตอนทเกดขนตอจากกระบวนการวเคราะหปญหาและการดาเนนการแกไขปญหา โดยใหชมชนไดกาหนดประเดนความสาเรจหรอเครองชวดผลลพธทสอดคลองกบเปาหมายทตองการ ซงการประเมนผลดงกลาวจะเปนทงการประเมนทเนนผลลพธและการประเมนเพอเสรมพลง (Empowerment Evaluation) โดยเนนกระบวนการแลกเปลยนเรยนรรวมกนระหวางผวจยกบผมสวนรวมในการวจยในการนาผลการวจยไปดาเนนการแกไขปญหาหรอพฒนาชมชนตอไป หรอวางแผนในการพฒนาแนวทางการสงเสรมการจดสวสดการชมชนฯ

39

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

รายงานการวจยฉบบสมบรณ สวนท 4 “การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม

การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ผลการศกษา

ผลการศกษา

ในสวนของผลการศกษา ผวจยไดนาเอาวตถประสงคการวจยและขนตอนการวจยมากาหนดเปนประเดนหวขอการนาเสนอผลการศกษา ซงในทนสามารถจาแนกผลการศกษาออกเปน 3 ประเดนใหญ ประกอบดวย

1. แนวคดและรปแบบกจกรรมดานสวสดการชมชนพนทตาบลลาลกกา 2. ปญหา อปสรรคและขอจากดในการดาเนนการดานสวสดการชมชนพนทตาบลลาลกกา 3. แนวทางการสงเสรมการจดสวสดการชมชนพนทตาบลลาลกกา โดยนาเสนอผลการศกษาไดดงน 4.1 ผลการวจยตามวตถประสงคขอท 1. แนวคดและรปแบบกจกรรมดานสวสดการชมชน

พนทตาบลลาลกกา

ทมาและแนวคด

กองทนสวสดการชมชนลาลกกากอตงขนมาเพอสรางความมนคงในชวตใหแกชาวบานทไมมสวสดการของตนเอง ไมไดอยในระบบสวสดการของภาครฐ ทางชมชนไดตระหนกถงความสาคญของความมนคงในชวตของเพอนบานทอยรวมกนในชมชน เนองจากกลมคนเหลานไมสามารถเขาถงระบบสวสดการของภาครฐทยงไมสามารถจดสวสดการไดอยางทวถง กลาวคอ สวสดการของภาครฐทจดใหแกประชาชนโดยทวไปนน ปจจบนยงเปนการใหความชวยเหลอแบบเฉพาะกลม เชน กลมผสงอาย กลมผพการทชวยเหลอตนเองไมได เปนตน ดงนน ชาวบานในชมชนตาบลลาลกกาจงไดรวมกนกอตงกองทนสวสดการชมชนภายใตชอ “กองทนสวสดการชมชนลาลกกา” ขน เพอชวยเหลอและสรางความมนคงในชวตใหแกสมาชกของชมชนตาบลลาลกกา ซงสวสดการชมชนตาบลลาลกกาเปนกองทนสวสดการทกอตงขนโดยเงนทนของสมาชกของกองทน สมาชกของกองทนเขามามสวนรวมในการวางกฎ ระเบยบ และบรหารจดการ

40

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

กองทนรวมกน เพอรวมกนสรางกองทนสวสดการทเขมแขงและยงยน รวมทงจดสวสดการใหแกสมาชกของกองทนแบบครบรอบวงจรชวตนบตงแตเกดจนกระทงเสยชวต โดยกองทนสวสดการลาลกกานนไดจดสวสดการครอบคลมถงกลมผดอยโอกาส คนพการ และภยพบตตางๆ ทเกดขนในชมชน บนพนฐานของความรกและความเหนอกเหนใจซงกนและกน ความเอออาทรตอกน ควบคกนไปพรอมๆ กบประเพณ วฒนธรรม และความเชอทางศาสนา ซงทางกองทนสวสดการลาลกกาใหมองเหนวาเปนสงสาคญในการยดโยงจตใจองคนในชมชนใหเปนอนหนงอนเดยวกน กองทนสวสดการชมชนลาลกกา กอตงอยางเปนทางการเมอวนท 24 กนยายน พ.ศ.2548 โดยคณะกรรมการสวสดการชมชนทองถนจงหวดปทมธาน, ขบวนองคกรชมชนจงหวดปทมธาน, สานกงานพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยจงหวด (พมจ.), ศนยพฒนาสงคมหนวยท 27 จงหวดปทมธาน, สานกงานสงเสรมวชาการ 1, ศนยพฒนาการจดสวสดการผสงอายจงหวดปทมธาน และสถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) (พอช.) รวมกนกบผนาชมชน, องคกรปกครองสวนทองถน และชาวบานตาบลลาลกกา จดทาประชาคมกอตงกองทนสวสดการชมชนลาลกกาขนอยางเปนทางการ แตเดมกองทนสวสดการลาลกกา ไดเขารวมกบกองทนสวสดการลาไทร และกองทนสวสดการบงทองหลางในการดาเนนกจกรรมของกองทนรวมกน เนองจากในชวงเรมแรกนนทางกองทนสวสดการลาลกกายงไมสถานทในการดาเนนกจกรรมและการทางานของกองทนสวสดการยงไมลงตว จงไดอาศยความรวมมอและเรยนรซงกนและกนระหวางกองทนสวสดการลาไทร กองทนสวสดการบงทองหลาง และกองทนสวสดการลาลกกา เมอดาเนนการมาไดสกระยะหนงทง 3 กองทนเลงเหนวาแตละกองทนมประสทธภาพมากพอทจะบรหารกองทนของตวเองได รวมทงกองทนสวสดการลาลกมสมาชกเพมขนอยางมาก จงไดแยกกองทนทง 3 กองทนออกจากกน และใหแตละกองทนบรหารจดการกองทนดวยตนเอง นบตงแตนนทางกองทนสวสดการลาลกกาจงไดบรหารจดการกองทนสวสดการชมชนดวยตนเอง

แนวคดและรปแบบกจกรรมดานสวสดการชมชนของกองทนสวสดการชมชนพนทลาลกกา จงหวดปทมธาน มทมาจากความตองการดานกองทนชวยเหลอตนเองของสมาชกกลมผสงอายในพนทจงหวดปทมธาน โดยในชวงระยะกอนการจดตงกองทนสวสดการออมทรพย พนทอาเภอลาลกกามการดาเนนการลกษณะสวสดการทเรมจากการกอตงเปนเครอขายชมรมผสงอาย ซงมอาจารยศรกมลฉตร คณพระรวง เปนเครอขาย เปนแกนนา ในป พ.ศ. 2547 เปนการทาแบบรวมทงตาบล จากคคต ลาไทร บงทองหลาง ลาลกกา ฯลฯ ซงมลกษณะเปนชมรมเลกๆ แบงไปตามลกษณะ โดยมการดาเนนกจกรรมของกลมผสงอายอยางเขมแขงในพนทของโรงพยาบาลลาลกกามาตงแตป พ.ศ.2547 ตอมาทางแกนนาและคณะกรรมการของกลมตางมความเหนและตองการทขยายกจกรรมใหมความเขมแขงและเกด

41

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

เครอขายในระดบอาเภอ พนทตาบลลกกาจงเปนพนทนารองของอาเภอลาลกกา แตเนองจากการเสยชวตของแกนนาสาคญ (อาจารยศรกมลฉตร คณพระรวง) ทาใหการดาเนนการขยายกองทนสวสดการชมชนในระดบอาเภอตองยตลง ดงทผใหขอมลกลาววา

“เดมทเรามา โรงพยาบาลลาลกกา คอเปนเครอขายชมรมผสงอาย ซงมอาจารยศรกมลฉตร คณพระรวง เปนแกนนา ไปทาทนน รวมทงตาบล จากคคต ลาไทร บงทองหลาง ลาลกกา กไปทรพ.ลาลกกา จดตง มาตงแต ป2547 กอนหนานนกเปนชมรมเลกๆ ตอมาทางกองทนกมนโยบายลงมาใหแบงไปเลยวาใครอยอาเภออะไร กใหไปทาอาเภอนนๆ ตอมาภายหลงอาจารยกคดการใหญทวาจะทาทงอาเภอ กเลยจดตงศาลาสรางสขขนทบงทองหลาง กรวมทกตาบล ใหไปรวมทศาลาสรางสข ของอาเภอลาลกกา แตมนกไมสาเรจ เพราะอาจารยเสยกอน เลยมาเปนอาเภอใครอาเภอมน เรากเลยกลบมาทาของเราแตละตาบล กเลยเปนกองทนแตละกอง การหาบคลากรลาบากมาก แตถาเราไปรวมกน ตาบลนมบคลากร ตาบลนนมสถานท ตามเจตนารมณของอาจารย ทอยากใหเรารวมเปนอาเภอ เปนใหญ (เปนกลมกอนขน)”

“... กคอมนเปนนโยบายของรฐบาลเมอกอนน เปนแนวคดของพอหลวง กใหอยไดดวยตวเอง พงตวเองกอนทจะพงรฐบาล คอ นโยบายชมชนเขมแขง ชมชนตองดแลกนเอง”

(สมภาษณ 10 มนาคม 2553)

อยางไรกด ดวยลกษณะทนาสนใจของพนทตาบลลาลกกาซงเปนพนทพหวฒนธรรม กลาวคอเปนพนททมการดาเนนชวตของสองวฒนธรรมคอไทย-พทธ และไทยมสลมมาอยรวมกนโดยไมมการแบงแยกหรอแตกแยก ประกอบกบเปนพนททมการตงบานเรอนแบบวถชนบทและบานจดสรร และความเขมแขงของพนทชมชนเอง ทาใหเปนพนททนาสนใจเรองการเรยนรเกยวกบการจดสวสดการชมชนจนมการถายทอดออกรายการโทรทศน ประกอบกบนโยบายชมชนเขมแขงของหนวยงานภาครฐ จงทาใหกองทนสวสดการชมชนพนทลาลกกาเปนกองทนนารองพนทแหงหนงในเขตพนทภาคกลาง ดงทผใหขอมลกลาววา

“ศาสนาของทนจะมอย 2 ศาสนา คอ ศาสนาพทธ และศาสนาอสลาม รปแบบความสมพนธเปนแบบพงพาอาศยกน ถาเกดไทยพทธ เวลาทากจกรรม เรากทารวมกน

42

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

อยางไทยพทธ เวลาม งานบวช งานแตงเขากเชญพนองมสลมมารวมงาน สวนมสลมเวลาจดการของทางศาสนามสลม อยางงานสหนน ของเดกผชาย ชาวไทยพทธกมารวม เวลามผาปา เวลาไปแจกซอง เขากยงให คอ เวลาเปนเพอนกน เขากคดวาทากบเพอน การอยรวมกนด เวลามประชมอสลามกมาประชม กโพกผามา เปนเพอนกนได”

(สมภาษณ 9 เมษายน 2553)

วตถประสงคในการจดตงกองทนสวสดการชมชนลาลกกา

สาหรบความคาดหวงหรอสงทกองทนสวสดการลาลกกาตองการใหเกดขนในการจดสวสดการชมชน นนมหลายประการดวยกน ดงน ประการทหนง ทางกองทนมงหวงใหกองทนสวสดการลาลกกาเปนเสมอนกญแจนาทางทนาประชาชนหรอชาวบานในชมชนไปสความเขาใจและเขาถงเกยวกบความเปนรฐสวสดการทจะเกดขนในอนาคต กลาวคอ ทางกองทนมงหวงวาอยากใหชาวบานเกดความรความเขาใจเกยวกบสวสดการพนฐานทพวกเขาควรจะไดรบนบตงแตเกดจนกระทงถงเสยชวต เมอประเทศไทยกาวเขาสสงคมรฐสวสดการในอนาคตประชาชนเหลานจะมคาตอบสาหรบตนเองในเบองตนวาสวสดการทพวกเขาตองการคออะไร และตองการในจานวนมากนอยเทาใด ซงคาตอบของประชาชนทเกดขนจะเปนเสยสะทอนทสงไปยงรฐ เพอใหรฐจดสวสดการไดตรงความตองการของประชาชน ซงการดาเนนการจดสวสดการในรปแบบนเปนการจดสวสดการแบบ Bottom-up มใช Top- down ดงเชนปจจบน ซงการจดสวสดการแบบ Bottom-up จะตอบสนองความตองการของประชาชนไดตรงตามความตองการของประชาชนมากกวา ดงความเหนทวา

“ถาพดตามแนวคดทรฐบาล (คณอภสทธ) เคยพดไวนะครบวา เรองของรฐสวสดการนะครบ คอกอนทจะถงรฐสวสดการนน ตวนจะเปนตวนาทาง ตวกองทนสวสดการจะเปนตวนาทางตวหนงททาใหประชาชนหรอวาชาวบานทวไปไดแตะตองคาวากองทนกอน เพราะคาวาสวสดการของรฐเรานนมนยงไมเหมอนของตางประเทศ มนไมครบวงจรนะครบใหเขารวาสวสดการไหนบางทรฐจะตองรบผดชอบใหเขา” “เพอใหเขารวาในการเจบไขไดปวยนน รฐจะตองดแลเรา แตตอนนทเราดแลกนเอง เราดแลไดแคนนะ ตอไปขางหนานนรฐจะตองดแลเขาขนาดไหน เขากจะม

43

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

ความคดของเขา เขากจะเรมตนจากทไดรบจากเรา วาขนาดนมนเพยงพอไหม มนไมเพยงพอใชไหม เพราะฉะนนเขาตองการเพมไปเทาไหร เขาจะคดออกเองวาเปนคารกษาพยาบาลเทาไหร คาหองเทาไหร อะไรพวกน คาใชจายในการเดนทางอะไรบางอยางน เขากจะมความคดขนมา คอตวเองพวกนมนจะไดไปเปนตวเลขทไปกาหนดใหรฐบาลทเกดจากระดบลาง ไมใชเกดจากรฐบาล จากระดบบนลงมา ไมใชการกาหนดจากหมอหรอวาสถานประกอบการ ถอวาเปนคาใชจายทคดจากคนจายเงนขนไปสวนหนง”

(สมภาษณ 9 กรกฎาคม 2553) ประการทสอง ทางกองทนมงหวงทจะนาเสนอรปแบบการจดสวสดการของกองทนเปนขอเสนอหนงสาหรบภาครฐในการจดทาสวสดการใหแกประชาชน กลาวคอ การจดสวสดการของกองทนทเกดขนในปจจบนจะเปนขอเสนอแนะสาหรบภาครฐในการจดสวสดการใหแกประชาชนในอนาคต

“สงทเราทาอยนเราจะทาเปนขอเสนอใหกบทางรฐ เตรยมพรอมไว อนนถาหากมการสวสดการภาครฐเกดขนมานน หลายอยางทเราเปนคนเตรยมการใหนน มนจะไปทาใหประชาชนระดบลางมคาตอบ เขาจะมคาตอบขนไปวา คณตองการเทาไหร 300 ครบ อยางนนะครบ 500 ครบ อะไรแบบน”

(สมภาษณ 9 กรกฎาคม 2553) ประการทสาม ทางกองทนสวสดการลาลกกามความพยายามทจะจดสวสดการของกองทนใหเชอมโยงกบนโยบายของภาครฐในการกาวเขาสสงคมรฐสวสดการถวนหนาในป พ.ศ.2560 กลาวคอ เมอรฐกาวเขาสความเปนรฐสวสดการ กองทนสวสดการลาลกกาจะเปนแนวทางทเชอมโยงกบระบบใหญหรอเชอมโยงกบนโยบายของรฐ หรอถงแมวาจะเชอมตอกบความเปนรฐสวสดการไมได หรอถงแมวามการเปลยนแปลงทางดานนโยบายเกยวกบสวสดการสงคมทางกองทนสวสดการชมชนลาลกกากยงคงมระบบสวสดการของชมชนทสามารถดแลตวเองได

“ของเราจะไปเชอมตอป 2560 ได ของเราจะเปนรฐสวสดการ กจะมสวสดการในเรองของการรกษาพยาบาล เปนสวสดการชวยในยามเจบปวย แลวกเสยชวต แลวกจะมทนการศกษาใหกบนองๆ ทเปนเยาวชนทยงเปนเดกนกเรยนอยนะคะ แลวกจะมงบประมาณทเกยวกบการอบรมฝกอาชพดวย อนนของเราคอเปนพนฐานทเราทา

44

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

มาแลว แตเราตองการตอยอดตอไปอก ตอนนกาลงหางบประมาณอย เพอทจะมาชวยหนนเสรมสวนนตอ”

(สมภาษณ 9 กรกฎาคม 2553) สาหรบความคาดหวงทงในเบองตนนน อาจกลาวโดยสรปไดวาทางกองทนสวสดการมความมงหวงทจะพฒนาชมชนของตนเอง รวมทงเตรยมความพรอมของชมชนของตนเอง เพอรองรบความเปลยนแปลงทางดานนโยบายเกยวกบสวสดการสงคมในอนาคตอนใกล ซงทางกองทนสวสดการชมชนลาลกกามมมมองเกยวกบการพฒนาตนเองวาควรจะเรมทตวเองกอน มากกวาทจะหวงการพงพาจากทางภาครฐแตเพยงอยางเดยว ซงกองทนสวสดการชมชนถอเปนแนวทางหนงในการพฒนาชมชน และพฒนาประเทศของเราเองใหกาวหนามากกวาประเทศกาลงพฒนาอนๆ

“ประชาคมโลกหลายๆ ประเทศทเขาเปลยนแปลงตวเองเขาสสวสดการภาครฐสวนใหญแลว ทนมนกจะมประเทศกาลงพฒนาและประเทศดอยพฒนาทกาลงจะผลกตวเองเขาไป เพราะฉะนนการเตรยมการนน อยางเราเราคดวาเรากาลงพฒนา การเตรยมการตรงนกคงจะเปนตวหนงนะ คอจะรอใหรฐเขามาเตรยมการใหนนมนกจะเหมอนกบในอดตทวา ทกอยางรฐคดใหกอน คนขางลางไมไดคดขนไป เพราะฉะนนอนนกเปนแนวทางหนงเทานนนะครบ”

(สมภาษณ 9 กรกฎาคม 2553)

เปาหมายของกองทนฯ

ผใหขอมลไดกลาวถงเปาหมายของกองทนสวสดการชมชนลาลกกาวา วตถประสงคหลกของกองทนฯ ทพยายามจดตงและดาเนนการอยางตอเนองนนตองการทจะใหกองทนฯ ทาหนาทในการสงเสรมดานสวสดการสงคมและสงคมสงเคราะห กลาวคอเปนกองทนทชวยเหลอทงในการประกอบอาชพ ดานการศกษา ดานสขภาพอนามย เพอใหสามารถดาเนนชวตไดอยางปกตสขในกลมเปาหมายตางๆ ไมวาจะเปน กลมคนพการ กลมผดอยโอกาส กลมผสงอาย และผทประสบปญหาความตองการ แตดวยขอจากดของกองทนเองทงดานงบประมาณ ดานทรพยากร ดานบคลากร และดานความร ความชานาญ จงทาใหการบรรลเปาหมายเปนไปอยางยากลาบาก ดงขอมลทวา

45

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

“กองทนเราจะเขาไปชวยใหเกดเอออานวย คอ เราไมไดเพยงแตใหการสงเคราะห เอออานวย แตเรากาลงจะทาใหเขาพงตวเองได ใหดารงชพอยได สวนเรองทอยอาศย สขภาพ อาหารการกน โภชนาการตางๆ มนกจะตองเขามาเกยว แตในปจจบนเราอาจจะยงไปไมถงตรงนน แตนโยบายจะตองพาดพงไปถง เพราะวาเรองของโภชนาการจะตองเขามาอยในระบบสวสดการกเหมอนกน เรองทอยอาศยการดารงชพตาง คนพการ คนดอยโอกาส ผสงอายทมปญหา เพอใหเกดการบรณาการสวสดการสงคม”

(สมภาษณ 9 มนาคม 2553)

รปแบบกจกรรม

ปจจบน (พ.ศ.2554) การดาเนนงานของกองทนสวสดการชมชนพนทลาลกกา จงหวดปทมธาน มจานวนสมาชกกวา 400 คน จากจานวนประชากรทงหมด 17,000 คน คดเปนรอยละ2.35 โดยกาหนดใหมการประชมและรบฝากเงน วนท 9 ของทกเดอน ซงลกษณะการประชมทเกดขนจะเปนลกษณะของการสงตวแทนมาพดคยและการรวมรวมเงนของแตละหม โดยฝากตวแทนคณะกรรมการของแตละพนทมาดาเนนการ โดยทมาของสมาชกจะเกดไดจาก 3 ลกษณะคอ 1. การบอกตอแบบปากตอปากมากกวา ซงกคอการชกชวนพวกพองในพนทใกลเคยง 2. สมาชกดงเดมจากการรวมกลมเครอขายชมรมผสงอาย และ 3. การเผยแพรความร และหาสมาชกดวยการประชาคมอาจใชเวลาหลายครง

4.2 ผลการวจยตามวตถประสงคขอท 2. ปญหา อปสรรคและขอจากดในการดาเนนการดานสวสดการชมชนพนทตาบลลาลกกา

เปนระยะเวลามากกวา 5 ป ททางกองทนสวสดการชมชนลาลกกาไดมการดาเนนการจดสวสดการชมชนใหกบคนในทองถน ซงการดาเนนงานทผานมาของกองทนสวสดการชมชนลาลกกาไดเปนไปตามเปาประสงคเรมแรกของการจดตงกองทนมากถง 70-80 เปอรเซนต แตอยางไรกตาม ทางกองทนกยงคงมความคาดหวงวาจะสามารถดาเนนการไดตามเปาหมายททางกองทนไดกาหนดไวในเบองตน โดยทผานมา การดาเนนงานของกองทนฯ นอกจากจะเกดกลมออมทรพยทเขมแขงและตอเนองแลว การดาเนนงานยงสามารถสงเสรมการจดสวสดการและสงคมสงเคราะหแกกลมเปาหมายอนๆ ทมความตองการจาเปนโดยเฉพาะกลมเปาหมายทเปนเดกและเยาวชนในดานการสงเสรม

46

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

การศกษาโดยมการจดสรรทนการศกษาควบคไปกบการสงเสรมการออมในกลมดงกลาวเพอใหเขามารวมเปนสมาชกสมทบทตอเนอง ดงขอมลทวา

“กถาพดถงเปาหมายทเราตงไวนน ผมวามนเขาถงประมาณ 70-80 เปอรเซนตแลวนะ เพราะวาอยางเรองของสวสดการคารกษาพยาบาลนน ทกครงทเขามาเบกเรากไมขดของ กผานไปดวยด ฌาปนกจทกครงกไมมปญหา มนมปญหาอยอยางหนงทเราคดกนอยกาลงพดกนอยตอนนกคอ ในระดบเยาวชนในวยเรยนนนเราคดกนวนนน ผมกบคณสมศกดกคดกนวาในระดบของผทอยในวยศกษานน เรารบสมาชกจากเขาเราเปนเงนออมไดไหม เพราะวาเรามแนวคดวาหลงจากทเขาเขาประถม 1 ถงประถม 6 นน เราเกบเขาตามอตรา แตเมอเขาจบประถม 6 นน เราคนใหเขากอน เปนเงนทนใหเพอใหเขาไปตอมธยม เมอเขาระดบมธยมเรากเกบมาอก เพราะเขายงอยในวยเรยน เรยนจนถงชนไหนกตาม หรอเขาจะจบชนไหนกตาม ถาเขาหลดจากการเรยนไปแลวเราคนใหเขากอน แตความเปนสมาชกนนใหเขาเปนตอ ถาเขาเปนตอไปหลงจากทเขาหมดภาระการเรยนแลวนน เขาจะเปนสมาชกแบบทวไป เปนสมาชกแบบทเราไมคนเงนแลว อนนคอสงทกาลงคดกนอย เพราะฉะนนในการทเรามองไปทเยาวชนในวยเรยนเหลานนน เพราะวาตวหนงทมนจะชกจงไปถงตรงนนกคอทนการศกษาทเราตงไวนน เพราะวาคนทเปนสมาชกในวยเรยนนนไมม แตเราไปพจารณาใหทน ดแลวมนจะเปนการใหไปแบบไมมเปาหมาย เพราะฉะนนเราอยากใหทนของเรานนใหกบคนทเปนสมาชก มนจะเขาหลกกวา เขาเปาหมายกวา เรองนผมยงไมไดพดในทประชม”

(สมภาษณ 10 เมษายน 2553) อยางไรกด ทางกองทนไดมการรางขอบงคบของกองทน พรอมทงขอกาหนดสทธตางๆ ทสมาชกของกองทนพงจะไดรบจากการเปนสมาชกของกองทนสวสดการชมชนลาลกกาไวอยางเปนลายลกษณอกษรซงปรากฏใหเปนในขอบงคบกองทนสวสดการชมนตาบลลาลกลาก อาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน พ.ศ.25487

7 ขอบงคบของกองทนสวสดการชมชนตาบลลาลกกา อาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน พ.ศ.2548 น ไดรบการแกไขลาสดเมอป พ.ศ.2553 ซงฉบบทแสดงใหเหนในรายงานฉบบนคอฉบบทไดดาเนนการแกไขเรยบรอยแลว ซงขอบงคบของกองทนสวสดการชมชนตาบลลาลกกา แบงออกเปน 8 หมวด ซงไดชแจงถงทมาของกองทนสวสดการชมชนตาบลลาลกกา วตถประสงค ขอกาหนดเกยวกบคณะกรรมการและสมาชก ระยะเวลาในการเปนสมาชกของกองทน การประชม การบรหารจดการเงนของกองทน การจดสวสดการสาหรบสมาชกของกองทน การแกไขและการเปลยนแปลงขอบงคบ และอนๆ ซงขอบงคบฉบบป พ.ศ.2548 (แกไข พ.ศ.2553) น เปนเอกสารเบองตนทสามารถสรางความรและความเขาใจใหแกสมาชกของกองทนและบคคลอนๆ เกยวกบการจดสวสดการชมชนของตาบลลาลกกาไดเปนอยางด

47

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

ปญหาและอปสรรคทเกดขน

ถงแมวาการดาเนนการจดสวสดการชมชนลาลกกาจะสามารถดาเนนงานไดตามเปาประสงคของกองทนไดมากถง 70-80 เปอรเซนตดงทกลาวไวในเบองตน แตอยางไรกตาม การดาเนนงานของกองทนกยงคงพบปญหาและอปสรรคในการดาเนนงานอยพอสมควร ซงเปนปญหาหลกททาใหทางกองทนสวสดการชมชนลาลกกายงไมสามารถดาเนนการจดสวสดการชมชนไดตามเปาหมายทวางไว อนเนองมาจากขอจากด ดานอาคารสถานททใชในการดาเนนการอยางถาวร การขาดการไดรบความชวยเหลอและการสนบสนนจากหนวยงานทเกยวของ การขาดการประชาสมพนธและปญหาเรองการดาเนนทางทหางไกลระหวางตาบลตางๆ ในพนทอาเภอลาลกกา ทาใหการเขารวมกจกรรมของสมาชกตาบลตางๆ ขาดการมสวนรวมอยางเพยงพอ ดงทผใหขอมลไดกลาววา

“... 1 .สถานท การขาดแคลนสถานททใชในการประสานงาน หรอทากจกรรมอยางเปนหลกเปนแหลง 2. การขาดความชวยเหลอจากบคลากรทางภาครฐ คอ หนวยงานทางภาครฐไมไดใหความรวมมอเทาทควร อาจมาจากสาเหตของการสอสารทผดพลาด หรอการพดคยทไมเขาใจกน หรอภาระงานทหนกและเยอะของหนวยงานราชการ 3. การขาดการประชาสมพนธ หรอการประสานงานกบพนท เลยทาใหจานวนสมาชกไมเพมขน และการไมสามารถเขาถงกลมเปาหมายอนๆทตงไว อาจเกดจากการประชาสมพนธทนอย และการศกษาขอมลทนอยสาหรบการทาความเขาใจกลบกลมเปาหมาย 4. ความหางระหวางพนท เนองจากพนทแตละทหางกนมากบทประชมชวคราว เลยทาให อาจเปนอปสรรคตอการทางานทด”

(สมภาษณ 9 กรกฎาคม 2553) นอกจากสภาพปญหาทสงผลตอการดาเนนการของกองทนสวสดการชมชนลาลกกาดงกลาวแลว

ยงพบวายงมปญหาทเปนอปสรรคซงสามารถกลาวไดเปนประเดนไดดงน ประการทหนง คนในชมชนไมมความรความเขาใจของเกยวกบกองทนสวสดการชมชนลาลกกา

กลาวคอ คนในชมชนไมเขาใจวาสวสดการคออะไร และแตกตางจากการฌาปนกจสงเคราะหทมการดาเนนงานอยแลวอยางไร ซงทางกองทนมความจาเปนอยางยงทตองเขาไปทาความเขาใจกบคนในชมชน

48

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

ในเรองน เพราะมเชนนนกไมสามารถทจะเชอเชญหรอเชญชวนใหคนในชมชนเขามาเปนสวนหนงของกองทนสวสดการชมชนลาลกกาได ซงปญหานยงไมสามารถแกไขไดเนองจากการทาประชาคมของชมชนยงไมสามารถดาเนนงานเตมประสทธภาพ

“เขายงไมเขาใจเลยวา สวสดการ คออะไร แลวทาไมจะตองมสวสดการในเมอเรามฌาปนกจสงเคราะหแลว เราตองไปทาความเขาใจกบเขากอน”

(สมภาษณ 9 มนาคม 2553)

“คอทงหมดทงมวลนทมนไมเขาใจนน เพราะวาการประชาคมของเรานนเราทาไดไมเหมอนทใจนก”

(สมภาษณ 9 กรกฎาคม 2553) ประการทสอง ประชาชนหรอคนในชมชนขาดจตสาธารณะ ไมมผทเสยสละตนเองมาทางานใหแกชมชน จงทาใหการทางานของกองทนเกดความชะงกงนในบางครง เนองจากไมมคนรนใหมหรอคนกลมใหมเขามาชวยขยบขยายเครอขาย หรอดาเนนงานตอ ซงในปจจบนนนกลมคนทางานกองทนสวสดการชมชนยงคงเปนคนกลมทเสยสละตนเองมาทางานเพอชมชน เพอคนในชมชน และเพออนาคตของชมชนของพวกเขาเอง ดงทผใหขอมลกลาววา

“คอผทเสยสละ ทมจตศรทธามนอย จตเสยสละ จตสาธารณะ มจตอาสานอย” (สมภาษณ 9 กรกฎาคม 2553)

“แมแตตวเองเปนสมาชกเฉยๆ นะ ไมตองมาเปนแกนนานะ ใหมาประชมกยงไมมาแตถาม เวลาผานไปกถาม”

(สมภาษณ 10 ธนวาคม 2553)

“ถามวาทาไมตองมาสงเงน แลวเงนออกแลวจะไดเงนคนไหม จะกไดไหม จะไดเทาไหรถาหากเสยชวตไปแลว อะไรประมาณน”

(สมภาษณ 9 มนาคม 2553)

49

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

ปญหาและอปสรรคเกยวกบการดาเนนงานของกองทนสวสดการชมชนลาลกกาในเบองตนไดนาไปสขอหวงใยททางคณะกรรมการกองทนสวสดการชมชนลาลกกาหลายๆ ทานไดแสดงทศนะไวอยางนาสนใจนนคอ ประเดนเกยวกบการดาเนนการสรรหาคณะกรรมการชดใหมเพอใหเขามาทางานเพอกองทน แตอยางไรกตาม ดงทกลาวไวแลวในเบองตนวา จตสาธารณะหรอจตอาสาของคนในชมชนยงขาดแคลนอยมาก รวมทงคนในชมชนยงขาดความรความเขาใจอยางถองแทเกยวกบการจดสวสดการชมชน จงสงผลใหไมมคนทเขามาสานงานของกองทนสวสดการชมชนจากคณะกรรมการชดเดม ซงทางคณะกรรมการชดเดมจงไดดาเนนการแกไขปญหาการขาดบคคลากรในการทางานดวยการใหคณะกรมการชดเดมหมดวาระเพยงครงเดยว และสรรหาคณะกรรมการชดใหมเขามาเพมอกครงหนง เพอใหคณะกรรมการชดเดมคอยใหความชวยเหลอคณะกรรมการชดใหมในการดาเนนงาน เพอไมใหการดาเนนงานของกองทนตองหยดชะงก และสามารถดาเนนการตอไปได

“อนนกเปนหวงเหมอนกน เพราะวาหาคณะกรรมการชดใหมยากมากทวามจตอาสาทจะมาทาตรงน คอทาวาระไปแลวชดหนง วาวาระกปๆ แตวามนกลากยาวกนมา เพราะวาหาคนไมได ถาหากเราหมดวาระพรอมกนหมด ใครจะเขามาตอ กยงหายากอย กคงจะใชวธแบบนนะครบ ถาจะออกกคงจะออกครงหนง เลอกตงเขามาเพมอกครงหนง ชวงแรกกคงจะตองเปนแบบนไปกอน เพราะฉะนนการทางานจะไมตอเนอง”

(สมภาษณ 9 กรกฎาคม 2553)

ขอจากดในการดาเนนงานของกองทนฯ

เมอวเคราะหถงขอจากดททาใหสามารถบรรลถงเปาหมายหรอปญหาอปสรรคทเกดขน พบวา การดาเนนของกองทนสวสดการชมชนพนทลาลกกายงขาดการสนบสนนสงเสรมจากหนวยงานทเกยวของทงดานบคลากร ดานงบประมาณ ดานทรพยากร และความรวมมอจากหนวยงานสงเสรมคณภาพชวตในระดบพนทโดยเฉพาะอยางยงองคกรปกครองสวนทองถน (อปท.) ดงทผใหขอมลไดกลาวไวอยางสนใจวา

“หนวยงานทเกยวของและหนวยงานในภาครฐยงไมไดเขาใจ หนวยงานภาคนอกยงไมเขาใจวาทนกาลงทาอะไร ทนไปไกลเกนกวาทหนวยงานนนจะตามทน เพราะเขายงอยในกรอบงบประมาณ เชน งบประมาณ ผสงอาย อบต.กตองจดสรรใหถกตอง

50

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

ตามหลกเกณฑ ไมไดถกตองตามงบประมาณ แตไมไดรวา ความตองการจรงๆ บางคนกขาดบางคนกเกน”

(สมภาษณ 9 เมษายน 2553)

ทงนไมไดหมายถง การเอาหลายๆหนวยงานเขามา เอางบประมาณมาเยอะ

แตจะตองเนนทบคลากร วาทาอยางไรใหคนเรยนร ความรทมอยจะเปนทนมากกวาเงนทเราไดรบกได เชน เรามบคลากรทเกงมากในชมชนซงกคอทนบคคล และชมชนใหความรกบคนอนๆ มนจะดกวาการททาง อบต. นาเงนไปซอยา ซอโตะใหกบทางชมชน อยากใหความรทมนเกดขนไดถกกลนกรองมา แตหนวยงานทเกยวของและ หนวยงานในภาครฐยงไมไดเขาใจ หนวยงานภาคนอกยงไมเขาใจวาทนกาลงทาอะไร ทนไปไกลเกนกวาทหนวยงานนนจะตามทน เพราะเขายงอยในกรอบงบประมาณ เ ชน งบประมาณ ผสงอาย อบต.กตองจดสรรใหถกตองตามหลกเกณฑ ไมไดถกตองตามงบประมาณ แตไมไดรวา ความตองการจรงๆ บางคนกขาดบางคนกเกน นคอปญหา ซงเปนปญหาทงระบบทงประเทศ กหวงวาทกทานจะมาเปนผทใหความรใหกบสงคม

(สมภาษณ 9 กรกฎาคม 2553)

ปญหาของชมชน

ดวยสภาพการเปลยนแปลงของสงคมและชมชนในบรบทสงคมไทย โดยเฉพาะอยางยงสถานการณสงคมทเกดขนทพบวา เกดการแพรระบาดของยาเสพตดและพฤตกรรมทไมเหมาะสมของเดกและเยาวชนซงกาลงกลายเปนปญหาทลกลาม พนทชมชนลาลกกาเปนอกพนทหนงทไดรบผลกระทบของปญหาดงกลาว ซงพบวาในพนทลาลกกา ตางกประสบกบปญหายาเสพตดและปญหาพฤตกรรมของวยรน ดงทผใหขอมลไดกลาววา

“เรองยาเสพตดมอยทกทของชมชน ซงมคอนขางจะหนาแนน แตเราไมรจะทาอยางไร เนองจากภาครฐบางหนวยงานกปลอย ไมสนใจ เมอเปนอยางนน เรากตองจดการกนเอง ยกตวอยาง กรณทเราไปด ทตดยาเสพตด เรากจนปญญา กรกษากนตามมตามเกด พอแมกลามโซไวเลย ลกตดกาว เขากลามไวทบาน พอแม /ผปกครองของเขา เอาไปรกษาแลวหนออกมา มาสรางความเดอดรอนใหพอแมและชาวบานคน

51

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

อนๆ กเลยตองลามไว ตอนนกกาลงประสานกบการพฒนาสงคม วาจะเอาอยางไร จะเอาไปไวใหเขาออกมาไมได เอาไปไวทางจต(โรงพยาบาลทเกยวกบจตแพทย) และอกปญหาทพบคอ ปญหาเรองเดกนอกวยเรยน ซงเปนเดกทควรจะอยในโรงเรยนแตไมไดไปโรงเรยน มเปนจานวนมาก และจะไปเกยวของกบคนทไมด ซงเดกพวกนจะเปนตนกลาของทางไมดในอนาคตขางหนา”

(สมภาษณ 9 มนาคม 2553)

กองทนสวสดการชมชนลาลกกากบการแกไขปญหาสงคมของชมชน

หากวเคราะหถงผลกระทบทเกดขนจากการดาเนนงานของกองทนสวสดการชมชนลาลกกากบสภาพทเปนอยของสงคม ทพบวา ในปจจบนประชาชนมวถทางเลอกในการสรางหลกประกนความมนคงในการสรางคณภาพชวตทดใหแกตนเองอยางหลากหลาย แตกองทนสวสดการชมชนกลบเปนคาตอบทดยงของประชาชนในตาบลลาลกกาทงในแงของการเปนหลกประกนคณภาพชวตและการเสรมสรางความเขมแขงของชมชน ซงสมาชกของชมชนตาบลลาลกกาไดนาเสนอมมมองเกยวกบทางเลอกในการสรางหลกประกนในการดารงชวตในบนปลายไวอยางนาสนใจวา

“ในฐานะทผมมประกนชวต อะไรนผมมครบ แตขางหลงผมละครบ ชาวบาน ตาส ตาสา ยายม ยายมา เขาไมม ทนเรากตองมารวมตวกนวา เราพอชวยไดใชไหมครบ เราจะชวยเหลอคนขางหลงเรานเราจะทาอยางไร กเลยเปนสวสดการกองทนเพอชวยเขา ใหความรเขาในดานการทามาหากน ในดานการคาครองชพ หรอชวยเหลอสวสดการตางๆ ทเขายงไมพรอม”

(สมภาษณ 10 ธนวาคม 2553) จากทศนะในเบองตนสะทอนใหเหนวา ในสงคมททกอยางกาลงดาเนนไปดวยระบบทนนยม ในมมหนงของสงคม มมเลกๆ มมหนง พนทเลกๆ ในสงคมไทยทเตมไปดวยความหลากหลาย ทกคนตางแกงแยงแขงขนชงดชงเดนกน แตในชมชนตาบลลาลกกากลบมคนกลมหนงทมความคดเออเฟอ เผอแผ และอาทรตอเพอนมนษยผอยรวมสงคม อยรวมชมชนเดยวกน ซงความคดแบบนกาลงจะถกลบเลอนหายไปจากสงคมไทย แตอยางไรกตามการมระบบกองทนสวสดการชมชนกลบเปนการชบชวตของความคดทดเหลานใหกลบขนมามชวตอกครงหนง ถงแมวาวนนกองทนสวสดการชมชนจะเปนเพยงจด

52

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

เลกๆ ของความเอออาทรทมใหเหนกนในสงคม แตสกวนหนงจดเลกๆ เหลานคงจะเตมเตมเศษเสยวของความหวงหาอาทรทมนขาดหายไปในสงคมใหเตมไดในไมชา ดงคากลาวทสมาชกของกองทนสวสดการชมชนลาลกกาไดกลาวไววา หากมนษยไดมาทาสงทผกพนรวมกน มนษยเหลานจะเกดความพนผกกนอยางลกซง เพราะความผกพนมนเปนธรรมชาตของมนษย ซงสงนเปนทนทางสงคมทมความหมายอยางยงของตอสงคมในปจจบน

“คออยางนนะครบ โดยธรรมชาตองมนษยนน การเกด แก เจบ ตาย นน เปนสงทผกพนกน ถาเรามาทาเรองของพวกนแลวนนมนจะเกดความผกพนทลกซง คอเราคดตงแตแรกเกดจนกระทงถงตาย เกด แก เจบ ตาย เจบกหมายถงเจบไขไดปวยอะไรอยางนนะครบ สงพวกนถาเราไดมาทารวมได ไดมารบผดชอบรวมกน มนจะเกดการผกพนทลกซง มนเปนธรรมชาตของมนษย”

(สมภาษณ 9 มกราคม 2554)

“ตวอยางเชน เขาเจบปวยอยางนนะครบ เราไปเยยมเขา เขาดใจแลว นนคอความผกพน คอเราอยากใหคนอนเขายอนคดกลบมาทเกาบาง เรากาวไปขางหนามากเกนไปแลว พอเรามสงเหลานเขานะ ลาลกกาใกลชดกนนะ นมนคอความผกพน เวลาเขาเกดเราไปเยยม เวลาเขาเสยชวตเราไปชวย เราตางเชอชาต ศาสนา แตวาเรามความผกพนกน”

(สมภาษณ 9 มกราคม 2554) นอกจากกองทนสวสดการลาลกกาจะเปนกองทนสวสดการทจดสวสดการใหแกสมาชกของกองทนแลว การทมการดาเนนงานกจกรรมกอทนสวสดการลาลกกาเกดขนไดนาไปสการแกไขปญหาอนๆ ทเกดขนในชมชนอกดวย ยกตวอยางเชน การชวยเฝาระวงลกหลานใหหางไกลจากอบายมข และยาเสพตด เปนตน

“เรากใหคาแนะนาแกชมชนตงแตเดกและกผใหญเกยวกบปญหาหนงวา ยาเสพตดนนมนมโทษนะ การพนน คอสงแวดลอม คอสงทไมดเรากบอกเขาวาอยาไปทา” “เราจะชวยปญหานไดมาก อยางเชนเราเจอเดกเรากเขาไปพดคยกบเขา ใหคาแนะนา ถามไถวาเลนกฬาเปนยงไง เลนกฬาอะไร ถนดทางไหน เลนฟตบอล ปงปอง

53

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

แบตมนตน อะไรอยางนใชไหมครบ ถามวาแลวมพรรคพวกกคน ออกกาลงกายทไหน แลวเรากตามไปด เราจะสงเกตเหนวา เขาจะมสงแปลกปลอมหรอไม เชน สงเสพตด อบายมข อะไรตางๆ กลมพวกนแหละนามาหรอเปลา ดวาสบบหรไหม อะไรอยางน เรากจะเหน ถาเราเหนเขาทา กจะบอกวาอยางนไมดนะ อยาไปร อยาเพง ใชไหม เขากจะหยด เขากจะฟง คออยางนแหละครบเราจะชวยในดานน เราเขาถงกลมเยาวชน เพราะเราตองปลกฝงตงแตเรมแรก เราคอยๆ ทาไปเรอยๆ เราจะมกองทนทเกยวกบเรองทนการศกษาครบ”

(สมภาษณ 9 มกราคม 2554) จงอาจกลาวไดวา การดาเนนงานของกองทนสวสดการชมชนลาลกกาเปนแนวทางหนงการเสรมพลงใหกบชมชน สรางทนทางสงคม ทนทางวฒนธรรมอนเปนทนเชงพนทสตนทนแหงการพฒนา ซงเปนพลงจากการพฒนาภายในทเนนการฟนฟความสาคญ ตลอดจนความสมพนธใหกบพนทชมชนไดลกขนมาจดการแกไขปญหาดวยตนเอง มากกวาการรอคอยการชวยเหลอหรอการพงพงพงพาจากบคคลหรอหนวยงานภายนอก

สงดๆ ทเกดขนเกยวกบการดาเนนการจดสวสดการชมชนพนทตาบลลาลกกา

แมวาทผานมา การดาเนนการจดสวสดการชมชนลาลกกาจะเกดอปสรรคหรอขอจากดหลายประการ แตทวาผใหขอมลไดบอกเลาถงสงดๆ ทเกดขนเกยวกบการดาเนนการเพอจดสวสดการชมชนลาลกกาไวอยางนาสนใจหลายประการดวยกน ดงเชน

ประการทหนง สมาชกของกองทนสามารถพงพาตนเองได กลาวคอ สมาชกของกองทนทเปนผสงอายหรอผทยากจน เมอเสยชวตลงกไมตองไปหยบยมเงนจากคนอน อนเปนการกอใหเกดภาระหนสนใหกบคนทยงอย ทางกองทนไดเขาไปใหความชวยเหลอในการจดการงานศพดวยเงนจานวนหนงตามระเบยบและขอบงคบของกองทน นอกจากนนในกรณทเจบไขไดปวยกองทนสวสดการกใหความชวยเหลอดวยการใหเงนสวสดการสาหรบผทเจบไขไดปวย อยางนอยเพอเปนการแบงเบาภาระคาใชจายในการเดนทางไปโรงพยาบาล และการพงพากนเองอกประการหนงทสาคญ คอ การใหสมาชกกยมเงนสาหรบไปประกอบอาชพ ซงการใหกยมนถอเปนการชวยเหลอกนภายในชมชน เพอใหคนทไมมทนในการประกอบอาชพมทนตอ โดยทไมตองไปกยมเงนนอกระบบ ซงถอวาเปนการเสรมสภาพคลองทางเศรษฐกจในชมชนไดอกวธหนง

54

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

“มนกมดนะ เพราะวาผสงอายของเราหรอสมาชกของเราทเขายากจน อยาง

นอยเวลาทเขาเสยชวตกไมตองหยบยมเงนใครกอนเลย เพราะอนดบแรกถาหากบานเรามคนเสยชวตเงนหาไมไดแน ใชไหมคะ อยางนอยกองทนไปชวยแลวครงหนง โดยทไมตองเปนหนเปนสนเขา ไปโรงพยาบาลเราไมมเงนทจะขนรถเมลเลย กองทนกไดชวยเงนตรงนเปนคารถเมลให แลวกเรองของการประกอบอาชพกเหมอนกน เรามเรองของเงนก ทอยางนอยกไปตอยอดเรองอาชพได เปนการเสรมสภาพคลองทางเศรษฐกจได”

(สมภาษณ 9 มกราคม 2554)

ประการทสอง การดาเนนงานของกองทนสวสดการชมชนลาลกกาไดกอใหเกดบคลากรแกนนาในการทางานเพอชมชนเพมมากขน

“สงทเหนชดกคอ เปนตวกอกาเนดบคลากรทางดานแกนนา เกดแกนนาจากกองทนขนเยอะ หลงจากทเราไมมพวกจตอาสาอะไรเหลานในพนทเทาไหร เมอมกองทนขนมานน จานวนคนทกระโดดมาในเวลาของจตอาสาหรอวาแกนนาตางๆ กมเพมขนเยอะ เพราะฉะนนถามโครงการหรอมอะไรแบบนขนมานอกจากกองทนแลวนน มนกไมพนเสนทางของพวกเรา อยางนเชนสภาองคกรชมชนเขามากไมพนเสนทางของพวกเรา กพวกเรากเปนแกนนาอยตามเดม มนกเปนผลประโยชนจาก ผลตผลจากชมชน ทสรางบคลากรขนมาใหเปนแกนนา หรอวาเปนนกพฒนาอสระอะไรขนมา ทาใหหลายทานทไมเคยเขาสเวทไหนเลย ไดเขามา ไดเปนเปนตวแทน ตวนถอวาเปนผลผลตทเราไดเกนคาดจากกระบวนการทเราไดทา เพราะถาหากขาดบคลากรกลมนแลวนน มนจะเดนเครองไปหาเรองอนๆ คอนขางยาก ซงคนทเขามาทางานตรงนมไมตากวา 20 คนหรอกครบ เดยวนกแบงกนรบผดชอบกนเปนเรองนนเรองนนะครบ ซงเปนคนทอยในชมชนของเราเองดวย ทงอยใน อสม. หรอ อพปร. ซงเขาไปเขากคอนขางมคณภาพ เพราะเขาผานประสบการณจากการเปนกรรมการ เปนสมาชก หรอวาเปนอะไรในกองทนของเราน มนกพฒนาแนวคด พฒนาอะไรหลายอยาง พอเขาไปสองคอน เขากสามารถทจะเปนกลมนาขององคกรได นถอวาเปนสงทเราไดมาเกนคาด”

(สมภาษณ 9 กรกฎาคม 2553)

55

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

ประการทสาม เกดความเขาใจ เอออาทรกน ในหมสมาชกของกองทนและคนในชมชนเพมมากขน ยกตวอยางเชน การรวมกลมกนประกอบอาชพตางๆ เชน การทานายาซกลาง ซงการรวมกลมการผลตเหลานยงขาดตลาดรบซอ ดงนนสนคาทผลตขนจงนามาจาหนายใหแกคนในชมชน คนในชมนกอดหนนสนคาของคนในชมชนดวยกนเอง ซงความเอออาทรทเกดขนไดนาไปสแนวคดเกยวกบการผลตในลกษณะของเศรษฐกจพอเพยง คอ ผลตสนคาใชกนเองในชมชน มากกวาทจะผลตเพอการพาณชย

“บางกลมทวาอยากจะมการรวมตวกนทาอาชพ เพอทวาจะตอยอดในกองทนของเรา กคอม แตวาเราจะไปไมถงดวงดาวเพราะวาตลอดไมมใหเรา มนจะขายในชมชนชนหรอขายตามบธตางๆ อะไรอยางนมนจะไปยาก มนกพอขายได แตวามนกขายยาก”

(สมภาษณ 9 กรกฎาคม 2553) “เราคงจะมองกนอยางนวา เราคงจะผลตในลกษณะเศรษฐกจพอเพยงกอน เพราะวาเศรษฐกจพอเพยงนหมายถงเราลดการซอโดยการผลตเอง ใชกนในชมชน ใชกนในสมาชก มนเหลอเมอไหรกคอยนาสตลาดเทาทจาเปน เพราะวาถาจะผลตเพอพาณชยอยางเดยวนน มนไปไมรอด เพราะวาตลาดเราไมม เราไมมประสบการณ”

(สมภาษณ 9 กรกฎาคม 2553) ประการทส สงดๆ ทเกดขนเหนอความคาดหมายของการจดตงกองทนสวสดการชมชนลาลกกา กคอ การผสานกนเปนหนงเดยวของวถชวตแบบชมชนเมอง (บานจดสรร) และวถชวตชมชนแบบดงเดม (ชมชนดงเดม) นอกจากนนยงเปนการผสานความเชอ ความศรทธาของพทธศาสนกชน และผนบถอศาสนาอสลาม เขาดวยกนอยางไมเหนความแตกตางและความขดแยงในการดาเนนชวตรวมกนภายใตบรบทของชมชนทเปลยนแปลงไป ในทางตรงกนขางกองทนสวสดการชมชนลาลกกากลบเปนตวเชอมรอยรอยวถทแตกตางเหลานเขาดวยกนอยางแยบคาย อนนาไปสเปาหมายเดยวกนนนคอ การจดสวสดการเพอคนในชมชนโดยคนในชมชน เพอชวยเหลอใหคนทไมสามารถเขาถงสวสดการในรปแบบอนๆ ไดมหลกประกนในการดาเนนชวต

“มอกอยางทเหนคอ โดยธรรมชาตทวไปนะ ชมชนไหนถามหมบานจดสรรเกดขนนน ชมชนหมบานจดสรรไมคอยจะเปนเนอเดยวกบชมชนดงเดม แตพอมกองทนนขนมา กองทนบกเขาไปทงสองพนท ทงบานจดสรร ทงชมชนปกต ทาใหมสมาชกของทงสองพนทไดพบปะหารอ ไดพดคยกน ไดรจกกน คอพดงายๆ วาพนทเรานน อาจจะ

56

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

แตกตางกบพนทอนๆ อยบาง คอ ชมชนในพนทปกต กบชมชนในบานจดสรรนนรจกมกคนกน รวมกจกรรมกน ทาอะไรตางๆ รวมกน ผดปกต โดยมากมกจะเหนวาแยกกนคอนขางจะเหนชด นเราเหนชดเลยครบ อยางพวกผมนผมมาจากบานจดสรรนะครบ สวนคณสนตตานมาจากหมบานดงเดม”

(สมภาษณ 9 กรกฎาคม 2553)

4.3 ผลการวจยตามวตถประสงคขอท 3. แนวทางการสงเสรมการจดสวสดการชมชนพนทตาบลลาลกกา

ขณะนกองทนสวสดการชมชนพนทตาบลลาลกกาไดดาเนนการมาเปนระยะเวลาหนงทอาจกลาวไดวากองทนสวสดการชมชนลาลกกากาลงเตบโตขนเรอยๆ แตอยางไรกตาม คณะกรรมการของกองทนฯ กไดนาเสนอทศนะเกยวกบการพฒนากองทนสวสดการชมชนลาลกกาใหเจรญเตบโตและดยงขนกวาเดมไวหลากหลายมมมองดวยกน

1.) ขยายฐานสมาชกของกองทนสวสดการชมชนลาลกกา เพราะทางกองทนตองการทจะจดสวสดการใหครอบคลมทกะดบ นบตงแตเกดจนกระทงเสยชวต

“อยากทาทสดคอตอนนอยากขยายฐานสมาชก เพราะหนงเราตองใหครอบคลมใชไหม ทงตาบล ทงครวเรอน และรวมไปถงทกบคคลเลย และจะเขาสรฐสวสดการพอดเลยในป 2560 ตอนนเราทาไดยากมาก เพราะคนไมเขาใจ”

(สมภาษณ 10 ธนวาคม 2553)

2.) มงเนนการจดสวสดการชมชนใหแกเยาวชนทอยในวยเรยน รวมทงตองการการสนบสนนจากภาครฐเกยวกบการจดสวสดการใหแกเดกและเยาวชน

“คอสงทคดไวกคอเรองเยาวชนนะครบ ในวยเรยนนะครบ เราไมรเหมอนกนวาในสวนนน รฐเขาจะเสรมใหเราไหม เหมอนกบสมาชกปกตไหม ตรงนคอสงทจะตองถามไปวาถาไมมตรงไหน เราเปดขนมาจะลาบากไหม”

(สมภาษณ 10 มถนายน 2553)

57

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

“ใชคะ ตรงนกคอยงไมมใครยนยนไดแนชดเลยวา ใหหรอไมให แตวาถาเปนสมาชกครบ 1 ปนะคะ รฐบาลใหแน ทวาจะสนบสนนใหเรานะคะ หนงไมวาจะเปนเดกเลกหรอเยาวชนนะคะ ถาหากครบ 1 ป เขาใหเราแน แตวาเขาใหแค 3 ปเอง ไมใหยดยาวไง ไมใหยด นแหละคอปญหา”

(สมภาษณ 10 มถนายน 2553) 3.) มงเนนใหภาครฐนาเสนอและประชาสมพนธเกยวกบกองทนสวสดการชมชนอยางเปนรปธรรม และใหชดเจนมากยงขน เพอเปนการสรางความรและความเขาใจทถกตองเกยวกบกองทนสวสดการชมชน

“ตอนนอยากใหทงรฐทงชมชนทาสอประชาสมพนธมากทสด คอเราสามารถทาไดเลย แตวาเรายงขาดงบประมาณบางสวนทวาจะทาพวกแผนพบ ไวนว สอโฆษณาตางๆ อยางน ออกทงวทย ทว อยากใหรฐบาลทาตรงนมากดวย เหมอนกบสอเรอง อสม. เหนไหมคะ อสม. นน 600 บาทตอเดอน เหนไหมคะ ทกคนเลย มนเปนทตดหเลย เราอยากใหสวสดการเปนอยางนบาง”

(สมภาษณ 10 มถนายน 2553) 4.) การปลกจตสานกจตอาสาใหเกดขนในชมชน เพอสรางบคคลากรทเปนแกนนาในการทางานเพอชมชนใหเพมมากยงขน โดยผานกระบวนการเตมเตมจากทางภาครฐ กลาวคอ ภาครฐควรจะเขามาใหการอบรม และใหการสนบสนนแกชมชนทมการดาเนนการจดสวสดการชมชน เนองจากทางกองทนสวสดการชมชนเองเพยงลาพงยงคงไมสามารถทจะผลกดนพลงและศรทธาของความเปนจตอาสาใหเกดขนไดหากขากการสนบสนน กระตนเตอน จากทางภาครฐดวย

“ถาหากแกนนาไมเขาใจ แกนนาไมมจตอาสา มนกไปไมรอด” (สมภาษณ 10 มถนายน 2553)

“พดงายๆ มนกคอ มนคอนขางทจะขาดตวแทนรนใหมเหมอนกน ตวแทนกจะไปจมแตกแครนเกาเทานน ถารนเกาออกไปแลวรนใหมไมเขามาแทน มนกเหมอนนา

58

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

ไหลออกไป ไมมอะไรมาเตม มนกแหง กอยางทพดไปแลวนะครบวากรรมการนกรากงอกไปหมด”

(สมภาษณ 10 ธนวาคม 2553)

5.) การสงเสรมความรและการจดการดานกองทนสวสดการโดยหนวยงานทเกยวของ เพอใหการดาเนนงานของกองทนมความหมายมากกวาการออมทรพย หากแตตองใหความรดานสวสดการ การสงคมสงเคราะห การฝกอาชพและการสงเสรมการเรยนรแนวคดดานสวสดการในรปแบบอนๆ ผานการดงาน การเผยแพรความร การคนหาสมาชก หรอการประชาคมเพอสรางกระบวนการเรยนรของชมชน โดยกจกรรมดงกลาวควรเรมจากการทภาครฐเขามาสงเสรมและใหความชวยเหลอ ดงทผใหขอมลกลาววา

“อยากใหพฒนาศนยการเรยนร และกมวทยากรภายนอกเขามาชวยเสรม เรยนร การประกอบอาชพ การดแลสขภาพ เราจะไดดแลของเราไดทงตาบล..

... อยากใหภาครฐเขามาชวยเหลอ เพราะในการชวยเหลอภาครฐจะมพลงมากกวา และถาเราจดตงกลมตางๆมนกตองมคาใชจาย มอะไรตางๆมากมาย พวกแกนนาเราไมมตนทน ไมมอะไร เพราะฉะนนภาครฐ ตองเขามาอานวยความสะดวกนนๆ สวนในเรองประชาคม เรองการขยายความคดตางๆนน พวกแกนนา เราพอชวยเหลอกนได แตสวนเรองทจะทาใหเกดความเชอมน หรอมความรวมมอนน ความชวยเหลอภาครฐนาจะเขามาชวยเหลอดาเนนการดวย กอยาลมวา คนไทยเราตดนสย การรบมากกวาการให เพราะฉะนนทกอยางพอเราเขาไปพด เขาจะถามวาแลวจะไดอะไร”

(สมภาษณ 9 มกราคม 2554)

“มนนาจะเปนหนาทของภาครฐไหมทจะตองเขามาทาการอบรม หรอเขามาชกจง สนบสนนเรา มาทาแรงจงใจอะไรสกอยางหนง เพอใหเกดแกนนาอะไรขนมาในสวนน เพราะลาพงเราเองนน เรากไมมความสามารถมากนกนะทจะไปกระตนเตอน หรอวาไปชกจงใหมาอยในระดบนนได”

(สมภาษณ 10 ธนวาคม 2553)

59

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

รายงานการวจยฉบบสมบรณ สวนท 5 “การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม

การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” สรปและขอเสนอแนะ

สรปผลการศกษา

การวจยเรอง “การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรมการจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” มวตถประสงคในการศกษาเพอทจะศกษาถงแนวคดและรปแบบกจกรรมดานสวสดการชมชน ปญหา อปสรรค และขอจากดในการดาเนนการดานสวสดการชมชน และศกษาแนวทางการสงเสรมการจดสวสดการชมชน ในพนทตาบลลาลกกา

สาหรบขอบเขตของการวจย ผวจยไดกาหนดขอบเขตพนทการวจยในพนทอาเภอลาลกกาอนเปนพนทตนแบบดานการดาเนนงานสวสดการในลกษณพหวฒนธรรมและมความเปนเมองกงชนบทในบรเวณพนทภาคกลางซงไดรบการยอมรบและไดรบการแนะนาจากหนวยงานทเกยวของกบการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยวาเปนพนทตนแบบดานสวสดการทมความนาสนใจแหงหนง

ในสวนขอบเขตดานเนอหา ผวจยทมงศกษาเนอหาเกยวกบแนวทางการสงเสรมสวสดการชมชนวาเปนอยางไร โดยเรมจากการทาความเขาถงลกษณะกองทนสวสดการชมชน กระบวนการดาเนนงานและรปแบบวธการบรหารจดการ การวเคราะหถงปญหาอปสรรคหรอขอจากด และคนหาแนวทางในการสงเสรมการดาเนนงานของกองทนสวสดการชมชนอยางเปนระบบ

วธการทใชในการศกษาวจยครงนไดประยกตใชการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเปนแนวทางในการวจยรวมกบการใชเทคนควธการไดมาซงขอมลเพอตอบคาถามในการวจย ไมวาจะเปนการสมภาษณบคคล การสมภาษณกลม การถอดบทเรยนการทางาน การสะทอนผลการปฏบต โดยเนนความเปนหนสวนการทางาน (Partnership) การสรางกระบวนการแลกเปลยนเรยนร (Sharing and Process of Learning) โดยทผใหขอมล ผมสวนรวมในการวจย หรอผใหขอมลสาคญ ประกอบดวยคณะกรรมการกองทนสวสดการชมชน แกนนาชมชน เจาหนาทบคลากรหนวยงานทเกยวของกบการจดสวสดการสงคมและการสงเสรมการดาเนนงานของกองทนสวสดการชมชน สาหรบเนอหาในสวนท 5 ซงเปนการสรปผลการวจยพรอมทงอภปรายผล และขอเสนอแนะจากการวจย ผวจยไดกาหนดประเดนการนาเสนอเนอหาในสวนนโดยแยกออกเปน 3 ประเดน อนไดแก การวเคราะหจดเรมตนของการจดตงกองทนสวสดการชมชนพนทตาบลลกกา การวเคราะหถงบทบาทของหนวยงานภาครฐกบการสงเสรมการจดสวสดการชมชนพนทตาบลลกกา ขอเสนอแนะสาหรบแนว

60

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

ทางการสงเสรมการจดสวสดการชมชนพนทตาบลลกกา และขอเสนอแนะเพอการศกษาครงตอไป ซงกลาวไดดงน

5.1 จดเรมตนของการจดสวสดการชมชนพนทตาบลลกกา

กองทนสวสดการตาบลลาลกกาเรมตนจากการชกชวนของแกนนาคณะกรรมการ ซงไดชกชวนคนทมาทาบญทวดธญยะผลเขารวมกองทนดงกลาว โดยมการกาหนดกฎเกณฑวาผทจะเขารวมจะตองออมเงนวนละ 1 บาท เดอนละ 30 บาท ซงเมอเปนสมาชกแลวไดเงนคารกษาพยาบาลเมอเจบปวยครงละ 300 บาท และหากเสยชวตจะไดเงนคาฌาปนกจคนละ 3,000 บาท ซงในชวงเรมแรกมสมาชกไมมากนก และใชพนทบรเวณศาลาทานาของวดธญญะผลในการดาเนนการ แตเมอการดาเนนงานของกลมไดดาเนนไประยะหนง กลมกไดมสมาชกเพมมากขน ทงจากการชกชวนของเพอนบาน การเหนรปธรรมในการไดรบเงนคารกษาและคาฌาปนกจ ผนวกกบระยะหลงหนวยงานรฐและทองถนไดเขามาหนนเสรมทาใหการดาเนนงานมความนาเชอถอ สงผลใหมคนเขารวมมากขน ปจจบนมสมาชก 300 กวาคน ในสวนของสมาชก พบวา สวนใหญเปนกลมผสงอาย ทมกมาทาบญทวดเปนประจา ปจจบนหลายคนไมมอาชพแนนอน หากแตจะถกมอบหมายจากครอบครวใหชวยเลยงดหลานในวยเยาว ดงนนการมารวมกลมเพอทากจกรรมหรอจายเงนสวสดการเดอนละ 1 ครงจงเปรยบเสมอนการไดออกมาเจอเพอน มการสรางสงคม และการจดกจกรรมหลายๆกจกรรมสงผลใหเกดการสรางการรบรถงคณคาใหแกผสงอาย การเดนทางมทงการเดนทางมาทางเรอ ขบรถมาและจางมอเตอรไซครบจาง โดยหากสมาชกคนไหนทไมสามารถเดนทางมาชาระเงนแตละเดอนดวยตวเองไดนนกจะนาเงนมาฝากไวกบหวหนาหม หรอฝากไวกบชาวบานทตนรจกทรวาคนๆนนจะมาจายเงนทกองทนทกเดอน

เปนทนาสงเกตวา สมาชกบางคนเขารวมเปนสมาชกเพราะตองการเขารวมกจกรรมกบชมชน ตองการทจะมเงนเกบไวใหลกหลานยามตวเองตาย แตไมใชสทธในการเบกคารกษาพยาบาลทงทตวเองมสทธทจะเบกได ซงคนในกลมนมกจะไดรบสวสดการการรกษาอยางอนเชน สทธการรกษาฟรจากโรงพยาบาล สทธขาราชการของลก เปนตน โดยเขากลาววา ในเมอไมตองเสยอยแลว กเลยไมมาเบกจากทางน เอาไวใหคนทเขาเดอดรอนกวาดกวา สะทอนใหเหนถงมตดานสวสดการในความหมายทเปนสวสดการของชมชนทวา “กองทนสวสดการชมชน8 เปนกองทนทเกดจากการรวมตวของประชาชนใน

8 บางกรณอาจเรยกวาเปนกองทนสวสดการชาวบานหรอกองทนสวสดการไทบาน นอกจากน สวสดการชมชนยงถกอธบายเชงเปรยบเทยบใหเหนลกษณะของ “สวสดการชาวบาน” ทใหความหมายถงสวสดการทคนในชมชนไดจดทาขนเพอเปนหลกประกนในการดาเนนชวต โดยมมมองทมตอการจดสวสดการกคอ พวกเขาเหลานนมองวากลมคนบางกลมในสงคมมสวสดการ มคารกษาพยาบาลทไดรบอดหนนจากรฐ สามารถเขาถงสวสดการไดจากบทบาทหนาทการงานทมอย หรอม “สทธ” ในสวสดการ แตชาวบานซงสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรม หาเชากนคา ไมไดมหลกประกนใด ๆ หรอไมมสวสดการอะไรมารองรบ จงจาเปนตองสรางหลกประกนขนมาเพอชวยเหลอกนและกนภายในชมชน (ไพรช บวรสมพงษและคณะ, 2552)

61

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

พนทหนงๆ ดวยความสมครใจ เชน ระดบหมบาน ระดบตาบล ฯลฯ โดยมวตถประสงคเนนการพงพาตนเองภายในชมชนเพอใหเกดการชวยเหลอดแลซงกนและกนตงแตเกดจนตายหรอมงแกไขปญหาสงคมทเกดขน เชน ปญหาความยากจน ปญหาดานการศกษา เปนตน โดยทมาของกองทนสวสดการชมชนในลกษณะดงกลาว สวนใหญเกดจากการรวมตวของชมชนผานระบบการออมโดยการสมทบของสมาชก ซงมคณะกรรมการทาหนาทในการบรหารจดการภายใตกฎกตกาทชมชนกาหนดขนและผานความเหนชอบของสมาชก ซงคณะกรรมการจะทาหนาทในการดแลและการแจกจายผลประโยชนไปยงสมาชก โดยกองทนสวสดการดงกลาวมฐานคดเนนท “ความเปนเจาของรวมกน”

หากวเคราะหถงการเกดขนหรอทมาของกองทนสวสดการชมชน จะพบวาฐานคดทสาคญของกองทนสวสดการชมชนมงเนนทการใหการชวยเหลอผประสบกบปญหาความตองการจาเปนโดยเนนการระดมความรวมมอในรปเงนทนมาจดตงเปนสวสดการ ซงฐานคดดงกลาวไมตางจากการสรางทนทางสงคมใหเกดขนในสงคม เพราะสงทเกดขนนอกเหนอจากตวเงนแลว ยงเปนการสรางคณคาทางจตใจในการดแล ชวยเหลอเกอกลกนดวยความรก ความเอออาทร และความเสยสละ รวมถงความสามคคใหเกดขนในชมชน ขณะเดยวกน การบรหารกองทนสวสดการชมชนกไดกอใหเกดกระบวนการเรยนรจากการทางานอยางมสวนรวม อนเปนการเรยนรเพอการพฒนาตนเองและสงคมชมชนใหเกดความยงยนตอเนอง9 ซงสอดคลองกบท วนทนย วาสกะสน, สรางครตน วศนารมย และ กตพฒน นนทปทมะดล

9 การจดสวสดการของชมชนทาใหเหนมตทงในเชงพนท เชงกลมเปาหมาย และเชงประเดนทมความหลากหลาย และมการบรณาการเนอหาทงสามประเดนในหลายพนท โดยในสวนของประเดนเนอหาดานสวสดการพบวามขอบเขตเนอหาทถกขยายความเพมเตมไปจากเนอหาประเดนหลกในพระราชบญญตสงเสรมการจดสวสดการสงคม พ.ศ. 2546 กลาวคอในบางพนทมการกลาวถงการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม รกษาความอดมสมบรณไวเพอใหชาวบานสามารถเกบหาหนอไม เหดโคน นาผง ผกปามาเปนอาหารบรโภค และเปนรายไดเสรม โดยแนวทางการอนรกษกคอการสรางความเขาใจ ความตระหนกใหเกดความรวมมอในการอนรกษปาไปยงบคคลใกลเคยง เพอใหเขาใจถงคณคาของทรพยากรในพนท และยงรวมไปถงการมสวนรวมของชมชนในการชวยกนดแลแลวยงสนบสนนใหเกดการฟนฟธรรมชาตดวย อาท การทาแนวกนไฟการดบไฟปา การปลกปาเสรม ปลกกลาไมในปาบางชนดทมประโยชนตอชาวบาน และตอสตวปา เชน มะขาม มะขามเทศ กระถน หวา ฯลฯ รวมถงผกพนบาน เชน ผกหวาน ผกอนน มการสรางขอตกลงในการใชประโยชนจากปา โดยเฉพาะหนอไมและเหดโคน ซงเปนรายไดเสรมของชมชน และเพอทจะเออตอการพฒนากจกรรมการทางานของเครอขาย ชมชนมการสนบสนนใหครนาเรองการอนรกษปาของชาวบานไปเปนบทเรยน ปรบปรงวชา และหลกสตรการเรยนการสอน นานกเรยนไปเรยนรในปาเพอทจะไดปลกจตสานกใหแกเยาวชน

62

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

(2541) ไดกลาวถง ทมาของ “สวสดการชมชน” หรอ “สวสดการชาวบาน” วา เนนการอยแบบชวยเหลอเกอกล มนาใจตอกน โดยภาพรวมของสงคมไทยจงเปนสงคมทมการหลอหลอมใหคนในสงคมไดเรยนรจกการให การชวยเหลอผตกทกขไดยาก กลอมเกลาใหคนไทยมความเมตตากรณาตอกน เอออาทร โดยทระบบวฒนธรรมดงกลาว เปนวฒนธรรมพนบานหรอวฒนธรรมชมชนททาใหเกดการดแลประชาชนในระดบพนฐานทสดทครอบคลมในมตตางๆ ทงการเตบโตเปนสมาชกทดของสงคม และสวสดภาพความเปนอยโดยมจดเรมตนทสาคญจากครอบครวและขยายตวออกไปสระบบเครอญาต ชมชนสงคม จนถงระหวางชมชนหรอตางชมชนทถกทอ ยดโยงสงคมใหมความกลมเกลยวเหนยวแนน มการชวยเหลอ แบงปน พงพาอาศย

ในสวนของการบรหารจดการกองทน พบวา กองทนสวสดการชมชนพนทตาบลลาลกกา จะมการเลอกตงคณะกรรมการจานวน 15 คน ตามวาระการประชมใหญในชวงเดอนมนาคมของทกป ซงคณะกรรมการจะประกอบไปดวยประธาน รองประธาน เหรญญก คณะกรรมการ ทงนในการบรหารงานกจะมการมอบหมายใหคณะกรรมการจานวน 6 คนเปนคณะกรรมพจารณาเงนก ซงถอเปนกจกรรมใหมทตอยอดจากการกจกรรมเดม รายไดของกองทนเกดจากสมาชก ผานกจกรรมการออมทรพยทสามารถจะออมเงนเดอนละ 30 บาทหรอวนละบาทตอคน ปจจบนมสมาชกกวา 300 คน มกฎระเบยบในการเปนสมาชกคอ ตองเปนผทมทะเบยนบานอยในตาบล เมอสมครเปนสมาชกแลวจะไดสทธพเศษดงน

- สทธในการบคารกษาพยาบาลหรอทเรยกวาคาเยยมไข โดยคารกษาทจะไดขนอยกบอายสมาชก กลาวคอ เปนสมาชก 1-2 ป ไดรบครงละ 300 บาท เปนสมาชกมากกวา 2 ป ไดรบครงละ 500 บาท ทงนโดยกาหนดใหสมาชกสามารถเบกคารกษาพยาบาลไดไมเกน 3 ครงตอป

- สทธในการรบคาฌาปณกจยามเสยชวต โดยหากเปนเปนสมาชก 1-2 ป ทายาทจะไดรบคาฌาปนกจ 3,000 บาท หากมอายสมาชกมากกวา 2 ปขน ทายาทจะไดรบ 5,000 บาท

- สทธในการรบเงนทนการศกษา เนองจากปจจบนกองทนมการขยายกลมเปาหมายไปสเดกและเยาวชน ซงในสวนสทธของสมาชกทเปนเดกนนนอกเหนอจากคารกษาพยาบาลและคาฌาปนกจแลวยงมเงนในสวนทนการศกษา โดยจะมการหมนเวยนผลดเปลยนกนไปตามความเหมาะสม(ไมไดใหทกคน)

63

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

- สทธในกเงนจากกองทน การกเงนจากกองทนกาหนดใหสมาชกทจะทาการกตองเปน

สมาชกและสงเงนตดตอกนไมนอยกวา 6 เดอน โดยจะทาการกไดครงละ 10,000 บาท โดยจะมการทาสญญาและตองมคนคาประกนจานวน 2 คน ซงในการกเงนนนทางกองทนไดมการแตงตงคณะกรรมพจรณาเงนกขนจานวน 6 คน ผทไดรบการอนมต จะถกหกดอกเบยลวงหนา 600 บาท กลาวคอ หากกเงนจานวน 10,000 บาท จะถกหกดอกเบยไว ทาใหผกจะไดรบเงน 9,400 บาท และผกจะตองชาระเงนสงคนเดอนละ 1,000 บาท เปนเวลา 10 เดอน โดยหากทาผดสญญากจะทาการฟองรองผกและผคาประกน แตปจจบนยงไมเคยมผกรายใดทาผดสญญา

- สทธในการเขารวมกจกรรมตางๆทจดขน ทงกจกรรมทจดโดยทองถน กจกรรมการอบรม ใหความรและกจกรรมการเขารวมงานสมมนา ศกษาดงานของกลม

นอกจากนกลมยงกาหนดใหสมาชกสามารถชาระเงนสวสดการลวงหนาได แตสมาชกหามขาดสงเงนตดตอกนเกน 3 เดอน โดยหากสมาชกคนใดขาดสงเกน 3 เดอน จะถกตดออกจากการเปนสมาชก และจะไมไดรบเงนทเคยสงเมอครงเปนสมาชกคน แตหากคางสงเงนสวสดการไมเกน3เดอน สามารถนาเงนทคางชาระมาจายยอนหลงได การสงเงนคาสวสดการ หากสมาชกทาการออมครบ 10 ป จะไดรบสทธสมาชกถาวร โดยไมตองทาการชาระเงนออมสวสดการอก แตจะไดรบสทธเชนสมาชกทวไป ในสวนของเงนทกองทนจดเกบไดจากการสงเงนออมของสมาชกจะถกนามาทาการบรหารดวยการปลอยกและการลงทนในสถาบนการเงนทมความเสยงนอย เชน การลงทนกบ ธกส. เปนตน อนเปนบรหารรายไดใหมมลคาเพม

นอกจากนผสงอายทเปนสมาชกสวนใหญยงไดรบเงนสวสดการจากรฐอาท เงนผสงอาย 500 บาทตอเดอน สทธในการรกษาพยาบาล 30 บาท สทธในการรกษาพยาบาลฟร ฯลฯ จากแนวทางการบรหารจดการดงกลาว ทาใหเหนวา มความสอดคลองกบลกษณะการดาเนนงานของกองทนสวสดการชมชนทปรากฎอยทวไป ทมกมลกษณะสาคญดงน

1. การออม ปรากฏในรปของสจจะออมทรพย 2. การจดตงกองทนสวสดการ โดยนาเอาเงนรายไดหรอผลกาไรจากการกยม ประกอบกบการสนบสนนจากหนวยงานตางๆ มาจดทาสวสดการตางๆ อาท เบยยงชพผสงอาย ทนการศกษา

64

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

คารกษาพยาบาลหรอเบยยงชพในยามเจบปวย หรอการใหความชวยเหลอผประสบปญหาความเดอดรอนในชมชน 3. การสนบสนนกจกรรมทางสงคมตามเทศกาลประเพณทสาคญ โดยเนนกจกรรมทสงเสรม หรอยงประโยชนใหกบสงคม

ฐานคดทสาคญของกองทนสวสดการชมชนมงเนนทการใหการชวยเหลอผประสบกบปญหาความตองการจาเปนโดยเนนการระดมความรวมมอในรปเงนทนมาจดตงเปนสวสดการ ซงฐานคดดงกลาวไมตางจากการสรางทนทางสงคมใหเกดขนในสงคม เพราะสงทเกดขนนอกเหนอจากตวเงนแลว ยงเปนการสรางคณคาทางจตใจในการดแล ชวยเหลอเกอกลกนดวยความรก ความเอออาทร และความเสยสละ รวมถงความสามคคใหเกดขนในชมชน ขณะเดยวกน การบรหารกองทนสวสดการชมชนกไดกอใหเกดกระบวนการเรยนรจากการทางานอยางมสวนรวม อนเปนการเรยนรเพอการพฒนาตนเองและสงคมชมชนใหเกดความยงยนตอเนอง10

5.2 บทบาทของหนวยงานภาครฐกบการสงเสรมการจดสวสดการชมชน

จากปญหาอปสรรคทเกดขนจากการดาเนนงานของกองทนสวสดการชมชนพนทตาบลลาลกกา พบวา แมวาการดาเนนของกองทนฯ จะเปนไปตามเปาหมายและเตบโตอยางตอเนอง หากแตการดาเนนการดงกลาวยงคงมอปสรรคและขอจากด ซงตองการการเสรมหนนจากหนวยงานภาครฐ โดยเฉพาะอยางยงหนวยงานทเกยวของกบการพฒนาสงคมและการจดสวสดการและองคกรปกครองสวนทองถนทตองมบทบาทในการเสรมหนนการทางานของคณะกรรมการกองทนฯ ใหเปนไปตาม

10 การจดสวสดการของชมชนทาใหเหนมตทงในเชงพนท เชงกลมเปาหมาย และเชงประเดนทมความหลากหลาย และมการบรณาการเนอหาทงสามประเดนในหลายพนท โดยในสวนของประเดนเนอหาดานสวสดการพบวามขอบเขตเนอหาทถกขยายความเพมเตมไปจากเนอหาประเดนหลกในพระราชบญญตสงเสรมการจดสวสดการสงคม พ.ศ. 2546 กลาวคอในบางพนทมการกลาวถงการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม รกษาความอดมสมบรณไวเพอใหชาวบานสามารถเกบหาหนอไม เหดโคน นาผง ผกปามาเปนอาหารบรโภค และเปนรายไดเสรม โดยแนวทางการอนรกษกคอการสรางความเขาใจ ความตระหนกใหเกดความรวมมอในการอนรกษปาไปยงบคคลใกลเคยง เพอใหเขาใจถงคณคาของทรพยากรในพนท และยงรวมไปถงการมสวนรวมของชมชนในการชวยกนดแลแลวยงสนบสนนใหเกดการฟนฟธรรมชาตดวย อาท การทาแนวกนไฟการดบไฟปา การปลกปาเสรม ปลกกลาไมในปาบางชนดทมประโยชนตอชาวบาน และตอสตวปา เชน มะขาม มะขามเทศ กระถน หวา ฯลฯ รวมถงผกพนบาน เชน ผกหวาน ผกอนน มการสรางขอตกลงในการใชประโยชนจากปา โดยเฉพาะหนอไมและเหดโคน ซงเปนรายไดเสรมของชมชน และเพอทจะเออตอการพฒนากจกรรมการทางานของเครอขาย ชมชนมการสนบสนนใหครนาเรองการอนรกษปาของชาวบานไปเปนบทเรยน ปรบปรงวชา และหลกสตรการเรยนการสอน นานกเรยนไปเรยนรในปาเพอทจะไดปลกจตสานกใหแกเยาวชน

65

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

เปาหมายของกองทนทไดกาหนดไวโดยเนนทมตดานการสงเสรมพฒนาคณภาพชวตและการพงตนเองไดของชมชน

ดงนน บทบาทหนวยงานภาครฐทเกยวของจงควรมหนาทเกยวกบ

การเปนผสงเสรมความร เอออานวยดานความร (Knowledge Facilitator) เกยวกบการจดการกองทนสวสดการชมชนเพอใหชมชนสามารถดาเนนการไดเอง ซงการดาเนนการดงกลาวอาจเปดโอกาสใหหนวยงานภายนอกหรอผรเขามารวมแลกเปลยนเรยนรกได หรออาจอยในรปของการถายทอดเทคโนโลย ความร ประสบการณ หรอการศกษาดงานเพอใหเกดการแลกเปลยนเรยนรจากกรณตวอยางทด

การสงเสรมและปลกฝงกระบวนการสรางจตสาธารณะ ซงถอวาเปนการพฒนาตนทนมนษยใหเกดขนในพนท ชมชนอนเปนการสรางตนทนทางสงคมทสาคญใหกบชมชนทงนกระบวนการดงกลาวตองเนนทการสงเสรม ปลกฝงในกลมคนรนใหมหรอคนกลมใหมเขามาชวยขยบขยายเครอขาย หรอดาเนนงานตอ

การบรณาการการทางานรวมกนระหวางทองทกบทองถน ในความหมายทวาหนวยงานปกครองสวนทองถนควรทจะใหความสาคญตอการดาเนนงานของกลมคนในระดบทองทชมชนในรปของความรวมมอและการประสานงานรวมกน เพอใหเกดการใชทรพยากรและบรณาการรวมกนทงดานแนวความคด ทรพยากร และงบประมาณ อนเปนรปแบบสาคญในการสงเสรมการจดการตนเองของพนทหรอพนทจดการตนเอง

5.3 แนวทางการสงเสรมการจดสวสดการชมชนพนทตาบลลาลกกา

จากการเปลยนแปลงทางสงคมจะเหนไดวา ความตองการสวสดการทนบวนจะมมากขนเรอยๆ ขณะททรพยากรดานสวสดการเปนสงทมอยอยางจากด ทาใหเหนวาสวสดการของรฐหรอสวสดการโดยรฐอาจไมสงทเพยงพออกตอไป แนวคดดานสวสดการชมชน การจดสวสดการโดยชมชนอนหมายรวมไปถงกองทนสวสดการชมชนจงไดเกดขนเพอเปนหลกประกนในการตอบสนองความจาเปนและสรางความมนคงในความเปนมนษยทเนนการพงตนเอง การชวยเหลอซงกนและกนภายในชมชนตงแตเกดจนตาย “เปนการจดสวสดการของชาวบาน โดยชาวบาน เพอชาวบาน เปนการใหอยางมคณคา การรบอยางมศกดศร” การอยรวมกนของคน ชมชน และธรรมชาตอยางเคารพซงกนและกน มกระบวนการดาเนนการทสอดคลองกบวฒนธรรม ภมปญญาของทองถน ใชหลกศาสนา และการมสวนรวมของคนอยางกวางขวาง โดยรฐมหนาทในการสนบสนนสงเสรม

66

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

ในขณะทสวสดการชมชนเปนวาระแหงชาต เพอเปนหลกประกนใหประชาชนในชมชนมความมนคง โดยทไดมขอเรยกรองใหรฐบาลสนบสนนการจดทากองทนสวสดการชมชนทกตาบลทวประเทศ เพราะเชอวาสวสดการดงกลาวจะเปนเครองมอหนงในการสมานฉนท รวมทงเปนการใหอยางมคณคาและรบอยางมศกดศร ภายใตแนวคดและหลกการทวา รฐบาล 1 บาท ประชาชน 1 บาท และองคกรปกครองสวนทองถน 1 บาท

จะเหนไดวา ระบบสวสดการชมชน จงมมตทางสงคมทหลากหลายไมวาจะเปนการจดสรรทรพยากรธรรมชาตเพอเปนสวสดการใหกบชนชน เปนระบบสวสดการทเนนการออม การชวยเหลอพงพากนในรปของกองทนสวสดการชมชน โดยนาเงนออมมาจดสรรเปนสวสดการในรปตางๆ ทงดานการศกษา ดานการรกษาพยาบาล การยงชพ และการประกอบอาชพ เปนตน

แตอยางไรกด การสงเสรมการดาเนนการของกองทนสวสดการชมชนพนทตาบลลาลกกา มขอเสนอแนะเพอการพจารณาดงน

1. กองทนฯ ควรมการทบทวนแนวคดวตถประสงค และเปาหมายอยางตอเนอง กลาวคอ ควรมการสรางความเขาใจอยางชดเจนเกยวกบวตถประสงคของกองทนฯ และปรบวธการดาเนนงานใหสอดคลองกบเปาหมาย โดยเฉพาะอยางยงแนวคดหลกของกองทนวาดวยการออมและการใหความชวยเหลอซงกนและกน เพอการพงตนเองมากกวาพงพาภายนอก ภายใตขอเสนอแนะดงกลาว ผวจยจงมความเหนวา การดาเนนงานของกองทนฯ จาเปนตองไดรบการสงเสรมและสนบสนนดานวชาการ เทคนคความร และคาปรกษาจากหนวยงานทเกยวของในพนท โดยเฉพาะอยางยงสานกงานพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยจงหวด (พมจ.) และสานกงานสงเสรมและสนบสนนวชาการในฐานะหนวยงานพเลยง ทปรกษาทคอยใหคาแนะนา ชวยเหลอและเชอมประสานการทางานระดบพนทชมชนใหเชอมโยงกบองคกรปกครองสวนทองถน

2. ควรมการสงเสรมและพฒนาศกยภาพบคลากรของกองทนฯ โดยเฉพาะอยางยงแกนนา/ คณะกรรมการของกองทนฯ เพอใหมความรทเพยงพอและสามารถถายทอดความรในการบรหารจดการกองทนฯ ใหสบทอดไปยงคนรนอนทงในแงความร และความทกษะทฝงลก (Tacit Knowledge and Tacit Skill) นอกจากน ควรมกระบวนการสรางการเรยนรผานการแลกเปลยนเรยนรอยางตอเนองทงภายในพนทและขามพนท กลาวคอเปนการเรยนรเชงเครอขายกบพนทหรอกลมกองทนสวสดการอนๆ ทประสบความสาเรจหรอเปนตนแบบการดาเนนการทด เพอใหเกดการยกระดบการทางาน

3. คณะกรรมการกองทนควรมการสารวจความตองการดานสวสดการเพอใหเกดการออกแบบกจกรรมสวสดการสงคมและการสงคมสงเคราะหทสอดคลองกบความตองการของพนท และตรงกบ

67

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

ความตองการจาเปนของกลมเปาหมาย โดยคานงถงการประสานความรวมมอและยดหลกการระดมทรพยากรจากภาคสวนทเกยวของโดยเฉพาะอยางยงภาคธรกจเอกชนซงถอเปนจดเดนของพนทและหนวยงานองคกรปกครองสวนทองถน ทงนควรมการสรางรวมมอกนอยางตอเนองและวางรปแบบการทางานทเปนระบบในลกษณะของแผนยทธศาสตรทองถน ละเครอขายความรวมมอ

5.4 ขอเสนอแนะเพอการศกษาครงตอไป

1. ควรมการศกษาถงการพฒนาและสงเสรมศกยภาพกองทนสวสดการชมชนเพอใหเปนสวสดการทสามารถรองรบความตองการของคนในชมชนพนทโดยเนนทปฏบตการรวมกนของชมชนเอง ภายใตหลกความคดทวาเนนใหพนทไดจดการตนเองตามความตองการและปญหาทเกดขน ทงนการพฒนาศกยภาพดงกลาวควรเนนทการสรางความรและการแลกเปลยนเรยนรรวมกนระหวางผมสวนเกยวของ

2. ควรมการศกษาถงแนวทางการพฒนาทนทางสงคมและวฒนธรรมเพอเปนตนทนในการดาเนนงานและการขบเคลอนกจกรรมของกองทนสวสดการชมชน เพอใหเกดการขยายขอบเขตของทนหรอกองทนทมไดจากดเพยง “ตวเงน” เทานน

3. ควรมการศกษาถงแนวทางในการพฒนาศกยภาพแกนนาคณะกรรมการกองทนสวสดการชมชนในกลมคนรนใหม โดยเฉพาะกลมวยรนและวยกลางคนเพอใหเปนทนมนษยในการขบเคลอนกองทนสวสดการชมชน

4. ควรมการศกษาแนวทางการสรางการเรยนรรวมกนของกองทนสวสดการชมชนในตวแบบตางๆ ดวยลกษณะเครอขายการเรยนรรวมกน (Bonding Network) เพอใหเกดการยกระดบการเรยนร

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

68

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

รายงานการวจยฉบบสมบรณ สวนท 6 “การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม

การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” บรรณานกรม

ภาษาไทย นตยา เงนประเสรฐศร, “การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม ,” วารสารสงคมศาสตรและ

มนษยศาสตร 2 : 7 (กรกฎาคม-ธนวาคม, 2544): หนา 61-62

ปสต มอนซอน (2552) การศกษารปแบบบรณาการแนวทางการดาเนนงานดานการพฒนาสงคมและดานการจดสวสดการสงคม. (รายงานการวจย)

พระราชบญญตสงเสรมการจดสวสดการสงคม พ.ศ. 2546 พนธทพย รามสตร. (2540). การวจยเชงปฏบตการอยางมสวนรวม. กรงเทพฯ: สถาบนพฒนาการ

สาธารณสขอาเซยน มหาวทยาลยมหดล ไพรช บวรสมพงษ และคณะ. (2552) การบรณาการกลไกการพฒนาสงคมและการจดสวสดการสงคม :

บทสงเคราะหภาพรวม. โรงพมพเดอนตลา, กรงเทพมหานคร. ระพพรรณ คาหอม และคณะ. (2550) การสงเคราะหองคความรการบรณาการเครอขายกองทน

สวสดการชมชน : ทางเลอกใหมของสวสดการพหลกษณไทย. วนทนย วาสกะสน, สรางครตน วศนารมย และกตพฒน นนทปทมะดลย. (2541) ความรทวไปเกยวกบ

สวสดการสงคมและสงคมสงเคราะห. พมพครงท 3. สานกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, กรงเทพมหานคร.

สถาบนบณฑตพฒน บรหารศาสตร. (มปป.). โครงการกาหนดและพฒนามาตรฐานและตวชวดการปฏบตหนาทของสานกงานพฒนาสงคมและสวสดการจงหวด, รายงานการวจยฉบบสมบรณ. คณะพฒนาสงคม สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร.

สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคกรมหาชน). (2548). ภาพรวมความคบหนา ผลการขบเคลอนกองทนสวสดการชมชน 2548-2549 และบทบาทหนวยงานทเกยวของ. กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย.

69

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

สานกงานคณะกรรมการสงเสรมการจดสวสดการสงคมแหงชาตและกองทนบรหารกองทน, กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย. (2552) คมอการปฏบตงานกองทนสงเสรมการจดสวสดการสงคม.โรงพมพเทพเพญวานสย, กรงเทพมหานคร.

สภางค จนทวานช. (2531). การวเคราะหขอมลในการวจยเชงคณภาพ. กรงเทพฯ: สานกพมพจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย สรยา วรวงศ. (2538). การศกษาสงคมและเศรษฐกจของชมชนในพนทแนวกนชนของเขตรกษาพนธสตวปา

หวยขาแขง. กรงเทพฯ : สถาบนวจยสงคมแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย

ภาษาองกฤษ

Brown. (1985). Introduction to Social Administration in Britain. 6th ed. Hutchinson & Co. (Publishers), London.

Coulshed and Bamford. (1999). Management in Social Work. MacMillan. Hampshire. Forder et al. (1984). Theories of Welfare. Routledge & Paul, London. Forder. (1974). Concepts in Social Administration: A Framework for Analysis.

Routledge & Paul, London. George, Vic & Wilding, Paul. (1994). Welfare and Ideology. Great Britain: Harvester

Wheatsheaf. H. T. Reynolds. (1996). Pluralism. Online Available at

http://www.socialstudieshelp.com/APGOV_pluralism.htm Healy. (2000). Social Work Practices: Contemporary Perspectives on Change. Sage

Publications, inc. London. Hewitt. (1992). Welfare, Ideology and Need: Developing Perspectives on the

Welfare State. Harvester Wheatsheaf, Exeter.

James Midgley et al. (2000). (ed.) The Handbook of Social Policy. Sage Publications, inc. London.

James Midgley. (1997). Social Welfare in Global Context. Sage Publications Inc, California.

70

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

June Axinn and Herman Levin. (1997). 4ed. Social Welfare: A History of the American Response to Need. Longman, New York.

Midgley, James. Social Welfare in Global Context. Sage Publication, 1997. Moon. (1988). Responsibility, Rights, and Welfare: The Theory of the Welfare State.

Westview Press, Boulder and London.

Pluralism. Online available at http://www.socialstudieshelp.com/APGOV_pluralism.htm Rittel, H. & Webber, M. (1973). Dilemmas in a General Theory of Planning. Policy Sci

4:155-169.

71

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

รายงานการวจยฉบบสมบรณ สวนท 7 “การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม

การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ภาคผนวก

ขอบงคบกองทนสวสดการชมชนตาบลลาลกกา อาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน พ.ศ.2548

สวสดการ คอความมนคงในชวตทใครๆใฝหา และแสวงหา ลกจาง พนกงาน บรษทหางรานตางๆกมสวสดการทมนคง หลากหลาย จากระบบประกนสงคม กเพอใหมความมนคงอนใจในอนาคตของตนเองและครอบครวแตเมอเปรยบเทยบกบคนของรฐแลว ยงมชองวางหางไกลกนมาก ชาวบานทไมมสวสดการใหกบตนเองไมไดอยในระบบหรอกฎเกณฑ จงไมมหนวยงานไหนมาหยบยนสวสดการให ครนจะไปหวงสวสดการจากธรรมชาตกนบวนจะหมดไป สวนภาครฐกยงใหสวสดการไมทวถง จะมกแตเพยงการจดการสวสดการใหกบผสงอาย คนพการทชวยเหลอตนเองไมไดเทานนเอง

ดงนนชาวบานตาบลลาลกกาจงตองลกขนมารวมกนสรางสวสดการชมชน หรอ สวสดการชาวบาน จากทนของชาวบานเอง จากทนทมอยในหมบาน/ชมชนมาจดสวสดการใหกบตนเอง เพอความมนคงในชวต โดยเปนผคดผทารวมกนวางกฎระเบยบ และรวมบรการจดการกองทนสวสดการใหเขมแขง และยงยน จดสวสดการใหกบสมาชกแบบครบวงจรชวต ตงแตเกดจนตายครอบคลมคนพการ ผดอยโอกาส ภยพบต บนพนฐานของความรก ความเหนอกเหนใจกน ความเอออาทรตอกน ควบคกบประเพณ วฒนธรรม ความเชอ ศาสนา ซงเปนแกนหลกสาคญในการยดเหนยวจตใจของคนใหเปน “หนงใจเดยวกน”

จงหวดปทมธาน โดยคณะกรรมการสวสดการชมชนทองถนจงหวดปทมธาน ขบวนองคกรชมชนจงหวดปทมธาน สานกงานพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยจงหวด(พมจ.) ศนยพฒนาสงคมหนวยท 27 จงหวดปทมธาน สานกงานสงเสรมและสนบสนนวชาการ 1 ศนยพฒนาการจดสวสดการผสงอายจงหวดปทมธาน พฒนาชมชนจงหวดปทมธาน สถาบนพฒนาองคกรชมชน(องคการมหาชน) (พอช.) จงรวมกบผนาชมชน องคกรปกครองสวนทองถนและชาวบานตาบลลาลกกา รวมกนจดประชมประชาคมกอตงกองทนสวสดการชมชนนนเมอวนท 24 กนยายน พ.ศ.2548

72

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

ขอ 1. ขอบงคบนเรยกวา “ขอบงคบกองทนสวสดการชมชน ตาบลลาลกกา” ขอ 2. ขอบงคบนใหมผลบงคบใชตงแตวนท 1 ตลงคม พ.ศ.2548 ขอ 3. กองทนสวสดการชมขนตาบลลาลกกา มสานกงานชวคราวตงอยทหองสมด โรงเรยนธญญะผล หมท 5 ตาบลลาลกกา ขอ 4. บรรดา กฎ ระเบยบขอบงคบ ทขดแยง กบบทบญญตแหงขอบงคบน ไมมผลบงคบใชและใหใชขอนแทน ขอ 5. ตราสญลกษณของกองทนสวสดการชมชนตาบลลาลกกา มลกษณะดงน ขอ 6. นยามศพท ในระเบยบน “คณะกรรมการ” หมายถง คณะกรรมการกองทนสวสดการชมชน ตาบลลาลกกา อาเภอลาลก

กา จงหวดปทมธาน “สมาชก” หมายถง สมาชกกองทนสวสดการชมชนตาบลลาลกกาทมสขภาพแขงแรง อายตงแต

แรกเกดถงอาย 90 ปขนไป “ผดอยโอกาส” หมายถง บคคลยากจน ผถกทอดทง ผตดเชอ เอส.ไอ.ว (เอดส) เดก เยาวชน

สตร ผสงอาย คนพการ ในตาบลลาลกกา “สาธารณภย” หมายถง ความเสยหายทเกดขนเนองจากนาทวมความเสยหายทเกดขน

เนองจากพาย ความเสยหายทเกดจากเพลงไหมและทเกดกบทรพยสนของสมาชก

หมวดท 2 วตถประสงค

ขอ 7. วตถประสงค 7.1 เพอการชวยเหลอเกอกลกนแกผนา สมาชกทเขารวมกระบวนการเมอมปญหาหรอ

ความจาเปนเรงดวน 7.2 เพอเปนการสรางขวญและกาลงใจ หรอ แรงจงใจใหแกผนา/สมาชก ในการปฏบตงาน

เพอสงคมและสวนรวม 7.3 เพอสรางกระบวนการ การมสวนรวมระหวางผนา/สมาชก ในการเกอหนนชวยเหลอซง

กนและกน 7.4 เพอชวยเหลอคนพการ ผสงอาย ผดอยโอกาส ผประสาธารณภยในชมชน 7.5 เพอสงเสรม/ปลกฝงนสยแกเดก เยาวชนใหรจกออม การเสยสละเพอสวนรวม

73

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

7.6 เพอฟนฟชมชนทองถนดวยขนบธรรมเนยมประเพณ/วฒนธรรม/ความเชอ/ศาสนา 7.7 เพอใหเกดการเชอมโยงสกองทนชมชน อาเภอ จงหวด

ขอ 8. ทนและทมาของทน ใหกองทน มทนทมาจาก

8.1. คาธรรมเนยมแรกเขา 8.2. เงนสมทบจากสมาชก 8.3. เงนทมผบรจาคใหกบกองทนสวสดการ โดยไมมขอผกพน 8.4. เงนทไดรบการเสรมหนนจากหนวยงานของรฐ องคกรปกครองสวนทองถน

องคกรสาธารณกศลตางๆ องคกรเอกชน บรษท หางราน 8.5. เงนรายไดจากการจดกจกรรมของกองทน

หมวดท 3 คณะกรรมการและสมาชก

ขอ 9 คณะกรรมการ กองทนสวสดการชมชนตาลาลกกา กาหนดใหมคณะกรรมการจานวน 15 คน ไมเกน 25 คน ซงมาจากผแทนของทกหมบาน หรอ รอยละ 50 % ของหมบาน โดยการเลอกตงของสมาชกกองทนมตาแหนงอานาจหนาท ดงตอไปน

9.1 ประธานกรรมการ ทาหนาทควบคม และกากบดแลกจการกองทน ใหเปนไปตาม ขอบงคบ ระเบยบของกองทน

9.2 รองประธาน อาจมมากกวาหนงคนได ทาหนาทแทนประธาน เมอประธานไมอย หรอ ประธานมอบหมาย ทาหนาทอนตามทประชมมอบหมาย.

9.3 เลขานการ/ผชวยเลขานการ ทาหนาทบนทกรายงานการประชม เกบรวบรวมรายงาน การประชม แจงนกประชมกรรมการ แจงนดประชมใหญ และทาหนาทอนตามทประชมมอบหมาย ผชวยเลขานการ ทาหนาทชวยงานของเลขานหรอตามทเลขานการมอบหมายงาน ทาหนาทอนตามทประชมมอบหมาย

9.4 เหรญญก/ผชวยเหรญญก ทาหนาทควบคมเบก-จายเงนของกองทนให เปนไปตาม ขอบงคบ ระเบยบของกองทน และทาหนาทอนตามทประชมมอบหมาย ผชวยเหรญญกทาหนาทชวยงานของเหรญญก หรอตามเหรญญกมอบหมาย ทาหนาทอนตามทประชมมอบหมาย

74

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

9.5 ผทาบญช ทาหนาทบนทกรายการเงนจายเงนของกองทนใหเปนไปดวยความถกตองตาม

ความเปนจรง เกบหลกฐานการเบก-จาย เรยบเรยงไวใหเรยบรอยเปนปจจบน รวมกบเหรญญก เพอรายงานสถานะการเงนของกองทนตอทประชมกรรมการ และทประชมใหญทาหนาทอนๆตามทประชมมอบหมาย

9.6 กรรมการประชมสมพนธ ทาหนาทเผยแพรกจการของกองทนแสวงหาขาวทเปนความร สวสดการและเรองราวของชมชนทเปนประโยชนเสนอตอสมาชกและบคคลทวไป ทาหนาทอนตามทประชมมอบหมาย

9.7 นายทะเบยน ทาหนาทบนทก ควบคมทะเบยนสมาชกและขอมลอนทเกยวของเปนประโยชนแกกจกรรมของกองทนใหเปนปจจบนอยเสมอ ทาหนาทอนตามทประชมมอบหมาย

ขอ 10.อานาจหนาทและคณสมบตของคณะกรรมการ ใหกรรมการทอานาจออกระเบยบการบรหาร เพอความมนคงของกองทน หรอ กอประโยชนงอกเงยแกสมาชก

10.1 เปนผมคณธรรมและจรยธรรม 10.2 มอายไมตากวา 18 ปบรบรณ ณ วนสมครรบเลอกตง 10.3 เปนสมาชกกองทนมาไมนอยกวา 1 ป ณ วนรบสมครรบเลอกตง 10.4 ไมเปนผทมประวตเสยทางการเงน 10.5 เปนผสนใจและรวมมอ และพรอมเสยสละตอกจกรรมและสวนรวมในชมชน 10.6 เปนผพรอมปฏบตตามขอบงคบ ระเบยบ มตของกองทนสวสดการ

ขอ 11.การดารงตาแหนง ใหกรรมการดารงตาแหนงคราวละ 4 ป การนบวาระการดารงตาแหนงใหนบแตวนสนปบญช เมอครบ 4 ป ใหกรรมการลาออกจากตาแหนงกงหนงและมสทธไดรบการเลอกตงไดอก แตตองไมเกน 2 วาระตอเนองกน หรอ อาจไดรบการเลอกตงดวยคะแนนเสยงขางมาก คณะกรรมการกองทนพนจากตาแหนงในกรณ

- ครบวาระการดารงตาแหนงในวาระทกาหนด - ตาย - ลาออก - ตองคาพพากษา/ตองโทษ/ใหเปนบคคลลมละลาย/เสพตดยาเสพตด ฯลฯ

75

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

- ถกใหออกโดยมตคณะกรรมการหรอมตทประชม - ประพฤตตนไมสมควร/การทาการใดๆ หรอยยงสงเสรมใหเกดความเสยหายแตกแยก

ความสามคคในกองทน - เปนบคคลวกลจรต ไรความสามารถ หรอ เสมอนไรความสามารถ - ขาดการประชมตอเนองกนเกนกวา 3 ครง โดยไมมเหตผลสมควร

ขอ 12. สมาชก และ คณสมบตของสมาชก

12.1 เปนบคคลธรรมดา อายตงแตแรกเกดเปนตนไป 12.2 ตองมภมลาเนาอยในตาบลลากา ตามเอกสารทะเบยนบานในกรณทผอาศยในตาบลลาลก

กาแตมชออยในทะเบยนบานนอกเขตตาบลลาลกกา ตองใหประธานชมชน/ผใหญบาน สมาชก อบต. หรอ ขนอยกบทองถนนนๆเปนผรบรองการอยอาศย

12.3 ยนใบสมครตามแบบฟอรมของกองทน พรอมแนบสาเนาทะเบยนบาน สาเนาบตรประชาชนอยางละ 1 ฉบบ พรอมรปถายขนาด 1 นว 2 รป พรอมแนบหนงสอรบรองการอยอาศยในกรณทมชออยในทะเบยนบานเขตตาบลลาลกกา สวนผทมอายตากวา 15 ป ใหใชสาเนาสตบตรแทนสาเนา บตรประชาชน

12.4 ผสมครจะมสถานภาพเปนสมาชกกองทน เมอคณะกรรมการตรวจสอบเอกสารและรบรองเรยบรอย

ขอ 13. การพนจากการเปนสมาชก 13.1 ตาย เมอสมาชกถงแกความตายจะพนจากการเปนสมาชกทนท ญาตของสมาชกทเสยชวต

สามารถเปนสมาชกตอเนองไดเลย แตการนาสงเงนสมทบตองคดตามอายของสมาชกใหม 13.2 ลาออก เมอสมาชกลาออกกองทนไมจายเงนสมทบคน 13.3 สมาชกขาดจากการสงเงนสมทบตอเนองเกน 3 เดอน

ทงนคณะกรรมการจะพจารณาตามสาเหตและปญหาทเกดขน

ขอ 14. การนาสงเงนสมทบและสมครสมาชก 14.1 สมาชกตองชาระคาสมครสมาชกแรกเขากบกองทนจานวน ........บาท (ถาม) 14.2 สมาชกตองนาสงเงนสมทบเดอนละ 30 บาท (วนละ 1 บาท)

76

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

14.3 สมาชก หรอตวแทนกลมสมาชก นาสงเงนสมทบใหคณะกรรมการกองทนในวนท 9ของทก

เดอน ณ ทตงสานกงานกองทน หองสมดโรงเรยนวดธญญะผล หมท 5 ตาบลลาลกกา อาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน

ระยะเวลาการนาสงเงนสมทบของสมาชก - อายตงแตแรกเกด – 40 ป นาสงเงน 15 ป - อายระหวาง 41 ป – 59 ป นาสงเงน 12 ป - อายระหวาง 60 ป – 69 ป นาสงเงน 10 ป - อายระหวาง 70 ป – 79 ป นาสงเงน 8 ป - อายระหวาง 80 ป – 89 ป นาสงเงน 6 ป - อาย 90 ปขนไป (ผสมครตองแขงแรง) สมครสมาชกโดยสงเงนสมทบเพยง 1 ปเทานน สมาชกทนาสงเงนครบตามกาหนดแลว ยงมสทธไดรบสวสดการตางๆตามทกองทนกาหนดไว

หมวดท 4

ขอ 15. สวสดการนอาจเปนเงน สงของ หรอการบรการคนๆตามความเหมาะสม สมาชกทผานมาสมทบแลว 6 เดอน จะมสทธไดรบสวสดการ ดงน

15.1 สวสดการรบขวญเดกแรกเกด รายละ 500 บาท 15.2 กรณการเจบปวย สมาชกเขารบการรกษาประเภทคนไขในจะไดรบเงนสวสดการในการ

เยยมไขดงน และจะมการปรบอตราความกาวหนาของกองทน

15.3 กรณการเสยชวตจะไดรบสวสดการชวยงานศพ(สงเคราะหครอบครว) ดงน

15.4

ระยะเวลาทสมทบ สวสดการทไดรบ หมายเหต 6 เดอน – 2ป 300 3 ครง/ป 2 ปขนไป – 4 ป 500 3 ครง/ป 4 ป ขนไป 800 3 ครง/ป

ระยะเวลาทสมทบ สวสดการทไดรบ หมายเหต 6 เดอน – 2ป 3,000 2 ปขนไป – 4 ป 5,000 4 ปขนไป –6ป 8,000 8 ป ขนไป 10,000

77

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

15.4 เงนทนการศกษา สาหรบเยาวชน รายละ 500 บาท ปละ4-5 ทน 15.5 สวสดการชวยเหลอสมาชกประสบภยพบตครงละ 2,000 บาท 15.6 สวสดการชวยเหลอครอบครวผสงอาย คนพการ ผดอยโอกาส 15.7 สวสดการสนบสนนทนประกอบอาชพ สาหรบสมาชกทขาดสภาพคลองรายละ 1,000 บาท

15.8 สวสดการทศนศกษา สนทนาการแกสมาชกทใหความรวมมอกบกองทนอยางสมาเสมอ 15.9 สวสดการใหแกคณะกรรมการจายเบกคาบรหารจดการคนละ 100 บาท/ครง ในรอบ 3

เดอน 15.10 สวสดการจะมการพจารณาปรบปรงทก 2 ป ตามความกาวหนาของกองทน

หมวดท 5 การประชม

ขอ 16.การประชมกรรมการ คณะกรรมการตองมการประชมอยางนอย 3 เดอน ตอครง เวนแตมเหตเรงดวน ใหเรยกประชมได องคประชมจะตองมกรรมการมาประชมไมนอยกวาครงหนงของกรรมการทงหมด ขอ 17. การประชมใหญสามญ และองคประชม การประชมใหญสามญ หมายถง เมอสนปทางการบญชใหคณะกรรมการจดใหมการประชมใหญภายใน 120 วน นบจากวนสนปทางบญชใหเหรญญกชแจงสถานะทางการเงนตอทประชม การประชมใหญวสามญ หมายถง การประชมทมสมาชกรองขอโดยการเขาชอรวมกนไมนอยกวารอยละ 25 ของจานวนสมาชกทมอยในขณะนน พรอมแจงเรองทขอประชมใหญมาดวยใหคณะกรรมการนดประชมใหญ ภายใน 45 วน นบตงแตวนทไดรบหนงสอขอเปดประชม

หมวดท 6

การบรหารจดการเงนกองทน ขอ 18 การเบก-จายเกบรกษาเงน 18.1 เงนกองทนสวสดการชมชนใหนาฝากธนาคารกรงไทยในนาม “ กองทน

สวสดการชมชนตาบลลาลกกา”

78

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

18.2 ใหคณะกรรมการแตงตงกรรมการรบผดชอบการเปดบญช 3 คน ในการเบก-จาย 2 ใน 3

และมประธานเปนผลงนามในการเบกจายทกครง

หมวดท 7 การแกไขเปลยนแปลงขอบงคบ

ขอ 19 การแกไข เปลยนแปลงขอบงคบ จะกระทาได เมอไดรบความเหนชอบจากมตทประชมใหญของสมาชกและบคคลรองขอในการเสนอพจารณาแกไข เปลยนแปลงขอบงคบทมบคคลขอรองภายใน 30 วน นบตงแตวนรบการรองขอนาผลสรปการแกไขเปลยนแปลงขอบงคบดงกลาวเสนอตอทประชมใหญเพอลงมตเหนชอบตอไปและใหถอขอบงคบใชหลงจากมมตจากการประชมใหญ

หมวดท 8

บทเฉพาะกาล ขอ 20 ขอบงคบนไดประกาศใหสมาชกทราบโดยเปดเผยใหถอวาสมาชกทกคนไดรบทราบและ

เขาใจขอบงคบนแลวและตกลงยนยอมใหถอปฏบตตามความทกาหนดในขอบงคบนสมาชกยอมสละสทธเรยกรองหรอดาเนนการใดๆทงทางแพง และ ทางอาญากบกองทน หรอคณะกรรมการกองทนทไดดาเนนการอนชอบดวยกฎระเบยบแหงขอบงคบทประกาศใชน

ประกาศ ณ วนท 1 ตลาคม พ.ศ. 2548

(นาย เทยบ โสมศภผล) ประธานกองทนสวสดการชมชนตาบลลาลกกา

อาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน โทรศพท 086-9815518

79

“การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเชงประยกตในการสงเสรม การจดสวสดการชมชน กรณศกษาอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน” ไพรช บวรสมพงษ

ประวตผวจย

1. ชอ - นามสกล : นายไพรช บวรสมพงษ

Mr. Pairuch Borvornsompong 2. เลขหมายบตรประจาตวประชาชน : 3101202218541 3. ตาแหนงปจจบน : อาจารยประจา 4. ทอยหนวยงาน

ภาควชาสงคมวทยา คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ โทร. 02-6641000 ตอ 5570, 5571 โทรสาร 02-6641000 ตอ 5570, 5571 กด 12 E-mail : deepairuch@yahoo.com

5. ประวตการศกษา 5.1 สงคมสงเคราะหศาสตรดษฎบณฑต สาขาการบรหารสงคม มหาวทยาลยธรรมศาสตร 5.2 สงคมสงเคราะหศาสตรมหาบณฑต สาขาสงคมสงเคราะหทางการแพทย

มหาวทยาลยธรรมศาสตร 5.3

5.4 สงคมสงเคราะหศาสตรบณฑต มหาวทยาลยธรรมศาสตร โรงเรยนอสสมชญ กรงเทพ (ประถมศกษาและมธยมศกษา)