2017 | 6

tijdschrift voor bibliotheek

& archief

Behoefteonderzoek naar opleidingen voor informatieprofessionalsFin de carrière, interview met Danie De Sadeleer en Rita Van de WieleImpressies van een bibliotheek in ZwedenErfgoeddecreet, een stand van zaken

Per

iod

icit

eit:

Maa

nd

elijk

s •

aug

ust

us

2017

• A

fgif

teka

nto

or:

An

twer

pen

X

MakERSpacESEEn wErEld van mogElijkhEdEn

VVBAD organiseert

Informatie aan ZeeCongres voor de informatieprofessional

donderdag en vrijdag14 en 15 september 2017

Kursaal Oostende

www.vvbad.be/informatieaanzee

VVBAD organiseert

Informatie aan ZeeCongres voor de informatieprofessional

15de editie

META 2017 | 6 | 1

Zee aan informatieVERANTWOORDELUKE UITGEVER

Jessica Jacobs, Statiestraat 179,

2600 Berchem

HOOFDREDACTEUR

Jessica Jacobs • jessica.jacobs@vvbad.be

REDACTIE

Bram Baert, Paul Buschmann,

Lien Ceûppens, Gerd De Coster,

Myriam Lemmens, Christophe Martens,

Kris Michielsen, Paul Nieuwenhuysen,

Veronique Rega, Eva Simon, Lise Vandecruys,

Patrick Vanhoucke, Bruno Vermeeren.

REDACTIESECRETARIS

Klaartje Brits • klaartje.brits@vvbad.be

REDACTIEADRES

VVBAD • META

Statiestraat 179, 2600 Berchem

Tel. 03 281 44 57

meta@vvbad.be • http://www.vvbad.be/meta

Reageer op Twitter: #overmeta

ADVERTENTIES

Marc Engels • marc.engels@vvbad.be

LAY-OUT

Marc Engels

DRUK

Coloma

META verschijnt 9x per jaar,

niet in januari, juli en augustus.

META is een uitgave van de VVBAD en is

begrepen in het lidmaatschap, maar is ook

verkrijgbaar als abonnement. Meer informatie

op http://www.vvbad.be/lidmaatschap.

ISSN 2033-639X

Patrick Vanouplines, voorzitter

‘Z’, de laatste letter van ons alfabet. De voorzitter heeft soms het laatste woord, maar in deze aflevering van META heb ik het eerste woord.

Zoveel staat vast: veel woorden die met een ‘z’ beginnen hebben een heel aan-gename betekenis, andere hebben een minder leuke betekenis. Misschien heeft u deze META wel in handen terwijl u aan zee bent, idealiter terwijl u deelneemt aan Informatie aan Zee. Groot gelijk om erbij te zijn: onze tweejaarlijkse beurs wint jaar na jaar aan kracht. Dit jaar besteden we trouwens niet alleen aandacht aan informatica: we gooiden onze grenzen open, waardoor de onderwerpen die aan bod komen meer divers zijn dan voorheen. We zijn ervan overtuigd dat de deelnemers de lichte koerswijziging zullen waarderen en kijken uit naar de evaluatie van Informatie aan Zee. De keynote wordt gegeven door Jeffrey Schnapp, hoogleraar Romaanse talen aan Harvard University en directeur van het MetaLab in Harvard. Schnapp is ook auteur van het in 2014 gepubliceerde boek The Library Beyond the Book. Wellicht is dat prikkelend genoeg om de keynote van #IaZ2017 te komen beluisteren.

Zin om nu al verder te lezen in deze META? Ik kan het artikel over makerspaces warm aanbevelen. Toen ik de preprint in handen kreeg las ik het in één ruk uit. Ik werd van dit artikel echt wijzer en word nu geruggensteund: mijn onzeker-heid smelt weg voor de zon — “begin eraan” staat er in het vijfde gebod van de makersbeweging.

Zet in op het samenbrengen van modules om tegemoet te komen aan de nood aan een opleiding op academisch niveau voor het informatievak. Breng bestaande modules uit Vlaanderen, Nederland en het Verenigd Koninkrijk samen. Voeg die onderdelen samen tot een opleiding die de deelnemers een diploma geeft. Speel daarbij in op de belangrijke en ingrijpende evoluties die zich in onze sectoren voordoen. Meer over deze behoeften in het werkveld is uitgebreid beschreven in het tweede artikel in deze META.

Ook het artikel in de rubriek inspiratie trok mijn aandacht, over mediawijsheid en de opleiding tot mediacoach. Lees verder en besef samen met de auteur van dat artikel “… dat inzetten op informatievaardigheden maar een klein onderdeel is van wat media-educatie kan zijn.”

Zeker niet te versmaden is het interview met Rita Van de Wiele en Danie De Sadeleer waarin zij terugblikken op hun carrière in de bibliotheeksector en bij VVBAD. Zij geven tips voor de volgende generaties en vertellen over hun plan-nen voor hun pensioen.

Zoals ik al schreef in het voorwoord van het jaarverslag over 2015 is ‘kruis-bestuiving’ een term die werking en de specificiteit van VVBAD typeren. Vakoverschrijdend zijn we. We leren van elkaars (sub)sectoren. We verrijken en versterken mekaar. In het voorwoord van het jaarverslag over 2016 sprak ik dan weer over ‘symbiose’. Symbiose als de lijm en het smeermiddel in onze brede sector. Symbiose die de wisselwerking versterkt tussen de secties en de leden die daarin werkzaam zijn. Daarmee zijn we speciaal. Daarmee maken we ons-zelf sterker.

zeeditoriaal

Meta 2017/6Jaargang 93 - augustus 2017

VASTE RUBRIEKEN

1 EditoriaalZee aan informatie

4 Nieuws

21 InzetFrederik Geysen

22 EtalageStadsarchief Waregem

24 SignalementHoe zet jouw bibliotheek in op duurzaamheid?

31 De vraagHoe bereken ik het bedrag om mijncollectie te verzekeren?Patrick Vanouplines

32 Over de grensImpressies van de Stadsbibliotek MalmöBram Bresseleers

34 InspiratieMediawijsheid, wat nu?Verwelkom de mediacoach!Stieve Van der Bruggen

35 Het plan

36 UitgepaktDe cloud en cloudcomputing (deel 2)Rony Vissers

37 ColumnDe oude krokodil (2)Jan Lampo

37 Citaat

“ WAAROM WERD ER IN DE MIDDELEEUWEN ZOVEEL TONEEL GESPEELD?”

42 Kroniek• Rondetafelgesprek OKBV: Kan de kunstbibliotheek

nog zonder sociale media?• Studiedag alternatieve feiten ontmaskerd: wat is de

rol van de bibliotheek?

44 Personalia

46 Toepassing

47 Zo gehoordSophie Vandepontseele

48 Uitzicht

2 | META 2017 | 6

inhoud

16

De makersbeweging klopt op de deur van de Vlaamse bibliotheeksector. Maar wat houdt die beweging in? En welke rol kan de bibliotheek hierin spelen? Cultuurconnect doet het concept van makerspaces en fablabs uit de doeken, geeft tips en brengt lokale verhalen van de makersbeweging.

INTERVIEW

Danie De Sadeleer en Rita Van de Wiele

De Wondere Wereld van deMakerspaces

Hannes Vanhaverbeke

Kennis, houding en vaardigheden van de IP’er over vijf jaar

Frank Huysmans en Johanna Kasperkovitz

Essay: Het nieuwe Cultureel-Erfgoeddecreet:een kritisch overzicht

Lise Vandecruys

10

26

38

ARTIKELS

“ IK HEB DE INDRUK DAT ALLES IN EEN GOLFBEWEGING GAAT EN STEEDS TERUGKEERT. ”

inhoud

10

16

Museum Plantin-Moretus internationaal tweemaal gelauwerd met zilverAfgelopen mei werden de prestigieuze prijzen uitgereikt voor de erfgoed- en designsector. Het Museum Plantin-Moretus viel tweemaal in de prij-zen.

Directeur Iris Kockelbergh mocht op 17 mei de eervolle vermelding van de International Award of Museums and Heritage ontvangen in Londen. Het museum is blij dat de inspanningen die zij en de stad Antwerpen de voorbije jaren leverden inter-nationaal gehonoreerd worden. Het vernieuwde museumconcept, het nieuwe depot en de nieuwe leeszaal werden door de professionele vakjury gesmaakt en erkend als een innovatief kwaliteits-vol project.

Op 27 mei haalde Kastaar een zilveren European Design Award op in Porto. Het Antwerps analoog drukkerscollectief van grafische ontwerpers An Eisendrath en Stoffel Van den Bergh en het Museum Plantin-Moretus vielen in de prijzen voor hun samenwerking naar aanleiding van de heropening van het museum. Kastaar won zilver in de categorie miscellaneous prin­ted voor hun creatieve insteken waarmee ze sympathie voor het drukkersvak in Antwerpen opwekten. In opdracht van het Museum Plantin-Moretus ontwikkelden ze drukfietsen om op promotour rond te trekken voor de heropening van het museum. Ze nodigden zo het publiek uit om actief deel te nemen aan het drukkerspro-ces. Daarnaast kreeg Kastaar zes maanden het residentschap in het museum, met als taak een merchandisinglijn uit te tekenen die beantwoordt aan het DNA van het museum.

> Bron: Musea en erfgoed antwerpen

V.l.n.r. Stoffel Van den Bergh (Kastaar), An Eisendrath (Kastaar), Iris Kockelbergh (directeur Museum Plantin-Moretus).

oCe voert actie voor beloofde financiële inhaaloperatie

Op 27 juni organiseerde de Administratie Cultuur een infomoment over de wer-kingssubsidies 2019-2023 voor de culturele erfgoedsector. OCE-voorzitter Jan De Maeyer nam na de infosessie het woord als ‘belleman’ om de aandacht te vestigen op de beloofde financiële inhaaloperatie voor cultureel erfgoed. OCE vraagt als vertegenwoordiger tijdens het sectormoment aandacht voor het nij-pende financiële tekort in de culturele-erfgoedsector.

OCE roept beleidsmedewerkers en creatieve geesten uit de sector op om mee te werken aan acties die onze roep om meer middelen kracht kunnen bijzetten. Aarzel niet en sluit je aan bij onze werkgroep. Ideeën voor acties zijn steeds welkom op info@overlegcultureelerfgoed.be

4 | META 2017 | 6

nieuws

facebookpoll

In META 5 vroegen we waarom jij in september naar Oostende komt. De grote meerderheid komt uiteraard voor de lezingen, maar ook het netwerken met collega’s en de inspiratie die je kunt opdoen zijn belangrijke drijfveren om je in te schrijven voor Informatie aan Zee. Zelfs de catering kan mensen naar Oostende lokken.

Ondertussen kwam de ‘boetevrije bibliotheek’ regelmatig in het nieuws. Vind jij het een goed idee om boetes af te schaffen?

ja nee

Stem mee op onze facebookpagina. Het resultaat lees je in META 7. https://www.facebook.com/VVBADvzw

ultima immaterieel erfgoed voor Geelse Gezinsverpleging

Op 13 juni werden de Ultimas (de nieuwe naam voor de Vlaamse Cultuurprijzen) uitgereikt. In twaalf categorieën werden laureaten bekroond voor de hele verzamelde cultuursector. In de categorie Immaterieel Erfgoed ging de Ultima naar de Geelse Gezinsverpleging.

Uit het juryverslag: “Al meer dan 700 jaar is Geel een gastvrij toevluchtsoord voor mensen die het psychisch moeilijk hebben. De Geelse Gezinsverpleging bouwt voortdurend verder op die sterke traditie. Momenteel verblijven ruim 250 psychisch kwetsbare mensen in een gewoon gezin. Het Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum Geel is het bewijs dat een eeuwenoude Geelse traditie kan evolueren tot een hedendaagse aan-pak voor psychiatrische zorgverlening. Het OPZ Geel beheert met de archiefdienst het unieke erfgoed van de Geelse gezinsverpleging op een eigentijdse, kwaliteits-volle en publieksvriendelijke manier, zowel op gebied van onderzoek, collectieontsluiting, artistieke beleving als maatschappelijke inbedding. Samen met de stad Geel gebruiken ze een assortiment aan tools om ver-schillende gemeenschappen samen te brengen en om ontmoeting en debat op gang te brengen. Dat zorgt voor een integraal, duurzaam programma rond het bor-gen van de Geelse Gezinsverpleging. Een mooi voor-beeld van hoe een traditie al eeuwenlang een gemeen-schap aanzet om zorg te dragen voor mensen die vaak uit de boot vallen.”

Aan de prijs zit een geldbedrag vast, een fotoreportage, een clip en een bronzen kunstwerk van Philip Aguirre, La Ultima Isla.

> Bron: CJM – Cultureel erfgoed

Pleegzorg Geel 2017. © KoenBauters.

Pleegzorg Geel 1920. © OPZ Geel.

META 2017 | 6 | 5

nieuws

IFLA vraagt jouw input!Neem deel aan de internationale discussie over de toekomst van de bibliotheken.

De bibliotheeksector staat voor grote uitdagingen, onder andere veroorzaakt door toenemende globalisering. Aleen een gezamenlijk, wereldwijd antwoord uit het veld kan een oplossing bieden. Dat is, kort samengevat, het idee achter IFLA’s Global Vision Discussion.

IFLA, de internationale bibliotheekkoepel, brengt wereld-wijd bibliotheekprofessionals samen om te discussiëren over de waarden die ze delen, de uitdagingen waar ze voorstaan en de oplossingen die ze zien. IFLA brengt daarbij niet alleen de gemeenschappelijke antwoorden in kaart, maar ook de regionale en lokale verschillen.

De aftrap voor dit proces werd in april van dit jaar in Athene gegeven door IFLA-voorzitter Donna Scheeder. Sindsdien werden zes regionale workshops georgani-seerd in alle delen van de wereld. De laatste was de Europese, op 4 en 5 juli in Madrid. De workshops lever-den input voor een reeks stellingen over onze waarden, de uitdagingen waar we voorstaan, de voordelen van een gezamenlijke aanpak, enz.

NU IS HET AAN jOU!Neem deel aan de wereldwijde discussie. Breng je stem uit op https://globalvision.ifla.org/vote. Alle input uit die discussie zal gebruikt worden voor het IFLA Global Vision Report dat begin 2018 zal verschij-nen. Op basis daarvan kan de bibliotheeksector concrete actieplannen uitwerken om de gemeenschappelijke visie in de praktijk om te zetten. Want alleen een verenigd en genetwerkt bibliotheekveld kan een geletterde, geïnformeerde en inclusieve samenleving realiseren.

Together we create the future. join us!https://globalvision.ifla.org

Projectoproep culturele projecten met regionale uitstraling

Vanaf 1 januari 2018 zijn provincies niet langer bevoegd voor persoonsgebonden bevoegdheden zoals Cultuur, Welzijn en Sport. Op 9 november 2016 werd hiervoor het decreet over de nieuwe taakstelling van de provincies goedgekeurd in het Vlaams Parlement.Om voor een duurzame overdracht te zorgen, wordt 2018-2019 een overgangsperiode, waarin verschillende maatregelen voor cultuur en jeugd het waardevolle regionale culturele veld ondersteunen.Een van die maatregelen is het transitiereglement voor de subsidiëring van culturele projecten met een regionale uitstraling. Dat reglement vormt een complementaire poot van het Vlaamse cultuurbeleid, naast het lokale en landelijke cultuurbeleid.Welke projecten komen in aanmerking?

Het project moet gelieerd zijn aan kunsten, cultureel erfgoed, circus, lokaal cultuurbeleid, sociaal-cultureel volwassenen-werk of amateurkunsten. Ook culturele initiatieven die zich richten naar jongeren kunnen subsidies aanvragen binnen dit reglement.Er zijn vier indieningsdata in de komende twee jaar. De eerste deadline is uiterlijk 1 oktober 2017, voor projecten die aan-vangen op 1 januari 2018. De subsidieaanvraag moet ingediend worden via de KIOSK-applicatie.Per provincie wordt er een infomoment georganiseerd.

> Meer info vind je op http://bit.ly/transitiereglement

6 | META 2017 | 6

nieuws

Deze zomer vond je in Muntpunt een verzamelde zomerlectuur van zestig boeken, gekozen door MEP Library Lovers Group. Deze groep werd vorig jaar door Public Libraries 2020 opgestart met leden die een passie hebben voor boe-ken, bibliotheken en lezen. Op basis van hun persoonlijke aanbe-velingen stelden de leden van MEP Library Lovers de lijst 60 Books for the Summer voor. De actie is bedoeld om in samenwerking met lokale bibliotheken geletterdheid, inclusie en gelijkheid te promo-ten. Een tweede editie staat alvast gepland voor volgende zomer.

Benieuwd naar de zestig boeken? Je vindt ze op www.mepbooksfor-summer.eu

60 Gunningsfase eengemaakt bibliotheeksysteem

Op 17 december 2016 startte Cultuur-connect met een procedure voor een overheidsopdracht voor diensten voor de uitbouw en de implementatie van een eengemaakt bibliotheeksysteem voor openbare bibliotheken (EBS) voor Vlaanderen. In februari werden vijf kandi-daten geselecteerd, waarvan er op 15 mei drie een offerte indienden. Die kandidaten zijn (in alfabetische volgorde):• Het consortium Brocade Library

Services – Cipal IT Solutions Universiteit Antwerpen met derde entiteiten Cipal Schaubroeck en IMEC

• Het consortium Cevi - Infor• OCLC BV met derde entiteit HKABegin september wordt de gunningsbe-slissing genomen.

> Bron: Cultuurconnect

writer in residence bij Museum Mayer van den Bergh

Jeroen Olyslaegers, die onlangs nog bekroond werd met de Fintro Literatuur-prijs en een Ultima voor zijn roman Wil, verbindt zich de komende twee jaar aan het Antwerpse museum Mayer van den Bergh. Hij zal er zijn volgende boek voor-bereiden, dat in het teken staat van het 16de-eeuwse Antwerpen en de Dulle Griet van Pieter Bruegel. Hij zal ook in het museum zelf artistieke interventies ondernemen.

Het is in aanloop naar het feestjaar voor Pieter Bruegel de Oude dat Olyslaegers en het museum de handen in elkaar slaan. In 2019 is het 450 jaar geleden dat de schilder overleed. Op 5 oktober 2019 opent in Museum Mayer van den Bergh de Bruegeltentoonstelling De wereld op zijn kop. Daarin worden drie mysteri-euze en apocalyptische schilderijen van Bruegel voor het eerst samengebracht en ontrafeld. Een van die schilderijken is het topstuk van het museum zelf, de Dulle Griet, dat momenteel in het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium in Brussel gerestaureerd wordt. Het schil-derij fascineert Olyslaegers al lang, en zal dus een belangrijke rol spelen in zijn volgende boek. De samenwerking is vol-gens Olyslaegers een natuurlijk verwant-schap, waarbij zijn eigen literaire praktijk, de collectie van Museum Mayer van den Bergh en de tentoonstelling De wereld op zijn kop elkaar ontmoeten.

Op 5 oktober 2017, exact twee jaar voor de opening van de tentoonstelling, wordt de eerste artistieke interventie van de wri­ter in residence voorgesteld. De auteur neemt de bezoeker mee in een luister-avontuur op een ongewone ontdek-kingstocht in het Museum Mayer van den Bergh.

nieuwe bibliotheek in nijlen ingehuldigd

Op 7 juli werd de nieuwe bibliotheek van Nijlen plechtig geopend, op 8 juli mocht het grote publiek een kijkje komen nemen. De nieuwe bibliotheek is het resultaat van een groot-schalige verbouwing, waarbij de bibliotheek en het gemeente-huis van Nijlen van plaats verwisselden.

Schepen van cultuur Luc Luyten: “Het gebouw uit de jaren ’70 was veel te klein en beantwoordde niet meer aan de noden van vandaag. De nieuwe bibliotheek zal een modern informatiecen-trum zijn en doet ook dienst als ontmoetingsplek.”

Na de opening van de nieuwe bibliotheek werden de uitleen-posten in deelgemeenten Bevel en Kessel gesloten. In de plaats daarvan kwamen er inleverbussen.

© S

igrid

Spi

nnox

META 2017 | 6 | 7

nieuws

8 | META 2017 | 6

nieuws

aCtiviteitenkalender

14 en 15.09 Informatie aan Zee

VVBAD21.09 Mini-congres Leren preser-

veren

KVAN25.09 Studiedag Ik zou wel een

boekje lusten

VVBAD Vakgroep Jeugdbibliothecarissen

27 en 28.09 Vlaams Mediawijs Congres

Mediaburgers

Mediawijs05.10 - 09.11 Vorming: Orde in je docu-

menten. Mappenstructuur

als middel tegen chaos

AMVB , Archiefbank Vlaanderen, AVG Carhif, CAVA - Centrum voor Academische en Vrijzinnige Archieven, Centrum Vlaamse Architectuurarchieven, Heemkunde Vlaanderen, Het Firmament, Resonant, VVBAD

10.10 Hergebruik: lees de bijsluiter

FARO, VVBAD20.10 Studiedag De algemene ver-

ordening gegevensbescher-

ming en archieven

VVBAD Werkgroep Automatisering

Uw activiteit in deze kalender? Meld ze aan via onze website http://www.vvbad.be/activiteiten

orde in je documenten. Mappenstructuur als middel tegen chaos

Je leeft in een wereld van digitale documenten. De interessante documenten wil je bewaren, maar zonder mappen dreigt het snel te verzanden in chaos. Je vindt versla-gen of foto’s niet makkelijk terug. Zeker als je met meerdere personen je weg wil vin-den in alle documenten van je organisatie, moet je werken met een logische structuur.

AMVB , Archiefbank Vlaanderen, AVG Carhif, CAVA - Centrum voor Academische en Vrijzinnige Archieven, Centrum Vlaamse Architectuurarchieven, Heemkunde Vlaanderen, Het Firmament, Resonant en VVBAD organiseren samen deze vorming voor elke organisatie die documenten digitaal bewaart. Alle info vind je op de VVBAD-website.

ik zou wel een boekje lusten

“De kleine krokodil vindt schermen best leuk, maar eigen-lijk zou hij ook wel eens een boekje lusten. Op een dag ziet hij een bib en waagt hij een poging…” (vrij naar het boek Ik zou wel een kindje lusten van Sylviane Donnio & Dorothée de Monfreid)

vlaams Mediawijs Congres

Op 27 en 28 september organiseert Mediawijs het Vlaams Mediawijs Congres Mediaburgers in de Koninklijke Biblio-theek.

Deze editie buigt zich over mediawijs-heid en burgerschap, met thema’s als fil-terbubbels en fake news, online beleids-participatie, creators for social change en mediawijsheid als mensenrecht. Ook de M-awards worden op dit congres uitge-reikt.

De WonDere WerelD van De MakersPaCesHannes Vanhaverbeke, Cultuurconnect Foto’s: Sien Verstraeten

Bij onze noorderburen zijn de fablabs binnen de muren van bibliotheken niet meer op twee handen te tellen. STEM-onderwijs is het paradepaardje van steeds meer scholen. Tijdens de Digitale Week zijn er talloze acties rond coderen, 3D, lasercutten en virtual reality. Bibliotheken en cultuurcentra herbergen massaal coderdojo’s en zoeken inhoudelijke samenwerking met elkaar. Mediawijs lanceerde onlangs een dossier rond STEM. Het grootste aandeel van de projectvoorstellen na de projectoproep van Cultuurconnect in 2016 ging over makerspaces, en sindsdien krijgen we een veelvoud aan vragen binnen voor inspiratie, stappenplannen en context. Op 15 mei kwamen meer dan 150 collega’s uit de cultuursector naar de inspiratiedag Focus op makerspaces.

10 | META 2017 | 6

artikel

een Paar terMen uitGeleGd

• STEM: Science, Technology, Engineering,

Mathematics.

• STEAM: Science, Technology, Engineering,

Arts/Aesthetics, Mathematics.

• STREAM: Science, Reading, Technology,

Engineering, Arts/Aesthetics, Mathematics.

• Medialab: een gedeelde werkplaats waar

mensen samen media maken met behulp van

een collectieve infrastructuur.

• FabLab: een fablab (afkorting van het

Engelse fabrication laboratory) is een coö-

peratieve werkplaats waar uitvinders en ont-

wikkelaars gebruik kunnen maken van een

collectieve infrastructuur. Hier staan onder

andere computers, 3D-printers, lasersnijders

en frezen. Om de naam fablab te mogen dra-

gen, moet deze werkplaats voldoen aan het

FabLab Charter.

• Opensourcesoftware en opensourcehard-

ware: software en hardware die zo ontwor-

pen zijn dat de gebruiker er ook aanpassin-

gen aan kan doen. De ontwerper stelt alle

kennis over de software gratis ter beschik-

king. De gebruiker wordt zo met andere

woorden ook ontwikkelaar.

• Arduino en Raspberry Pi: opensource-elek-

tronicaplatform, gebaseerd op hands-on

hard- en software, gericht op laagdrempelig

gebruik voor interactieve projecten.

• Coderdojo: een organisatie die vrijwilligers

ondersteunt door workshops programmeren

en coderen in te richten voor meisjes en jon-

gens van zeven tot en met achttien jaar. De

organisatie is al actief in veel Vlaamse biblio-

theken en cultuurcentra.

Dat de makersbeweging op de deur van de Vlaamse bibliotheek- en cultuursector klopt mag hiermee duidelijk zijn. Mensen uit alle sectoren — ook de culturele — zijn op zoek naar een antwoord op de vraag: Wat kan onze organisatie betekenen in de makersbeweging? Vanuit Cultuurconnect willen we deze zoektocht samen voeren en faciliteren. Dat betekent inzoomen op de relevante vragen en bekijken welke rol de bibliotheek- en cultuursector kan spelen in het wereldwijde netwerk van de makersbeweging. Maar vooral willen we op zoek naar een duurzaam model voor Vlaanderen, want het lijkt wel dat we op dat vlak achterop hinken.

Er leven opmerkelijk veel vragen bij bibliotheken en andere cultuurhuizen over STEM, STEAM, STREAM, makerspa-ces en fablabs. Wat is een makerspace en hoe kun je die invulling geven in de context van een culturele instelling? Hoe begin je eraan? Met welk budget kun je werken? Welke toestellen en welke ruimte bied je aan? Welke andere diensten kun je aanbieden? Voor welke doelgroep(en) ontplooi je de makerspace? Voor welke onderwerpsgebieden ontwerp je je makerspace? Laat je gebruikers beta-len? Werk je met vrijwilligers en/of per-soneel? Krijgen zij een opleiding? Moet er altijd een verantwoordelijke aanwezig zijn? Hoe zit het met de verzekering van de gebruikers?

Dit zijn uitermate interessante vragen en samen met de sector wil Cultuurconnect graag naar antwoorden zoeken, bijvoor-beeld door de organisatie van de dag SOS Makerspaces. In dit artikel stellen we echter eerst de meest cruciale vragen: Wat houdt die makersbeweging in? Wat is het achter-liggende mensbeeld? Welke rol kun je hier als bibliotheek of cultuurhuis in opnemen en waarom? Hoe zit het met jouw lokale of regionale context en de verhouding met het internationale netwerk van de makers-paces? En vanuit welke visie en missie kun-nen en willen we met de bibliotheeksector in Vlaanderen de makersbeweging inte-greren in onze werking?

MAKERSPACE, WHAT’S IN A NAME?!Een makerspace is een digitale, coöpera-tieve werkplaats waar mensen met behulp van opensourcehardware en -software kunnen experimenteren. In essentie cre-eert een makerspace ruimte voor expe-riment en innovatie over de grenzen van sectoren, technologieën en culturen heen door individuele makers toegang te bie-den tot digitale tools, het delen van leer-processen en co-creatie. Veel makers worden gedreven door de noodzaak om vat te krijgen op de veranderende wereld en de kansen op een betere wereld…

Centraal in de makersbeweging staat het concept van de Homo Faber: men-sen hebben een aangeboren drang om te maken en creatief bezig te zijn. Al doende leert men: in de makerscultuur ligt de nadruk vooral op het uitwisselen van leerprocessen onder elkaar.

DE OORSPRONG VAN HET IDEE EN DE KATALYSATORENDoor de ontwikkelingen op digitaal vlak en de introductie van nieuwe techno-logieën is het voor een gewone burger mogelijk om zelf aan de slag te gaan met hard- en software, een voorrecht dat tot voor kort gereserveerd was voor grote bedrijven, overheidsorganisaties en onderzoeksinstellingen.

De wortels van de huidige makersbewe-ging situeren zich in de jaren ‘70 en ‘80. De eerste makerspaces waren bij wijze van spreken hobbyruimtes van techniek- en computerfanaten. De Verenigde Staten waren de bakermat van de beweging met ronkende namen als Steve Jobs, Steve Wozniak, Bill Gates, de bekendste ‘nerds’ van midden jaren ‘70. De voorliefde voor digitale techniek heeft hen intussen geen windeieren gelegd. Al snel ontstonden multinationals die de computerwereld domineren, maar die ook zorgden voor een wereldwijd netwerk van pc’s, en later laptops. De democratisering van het internet, die al deze toestellen en hun gebruikers met elkaar verbond, zorgde

META 2017 | 6 | 11

artikel

voor een boost: informatie was ineens voor iedereen beschikbaar. Delen en co-creëren werden het nieuwe normaal. Een tweede katalysator van de makersbewe-ging zijn de digitale fabricagetools, zoals 3D-printers of lasercutters, die ook toe-gankelijk werden voor particulieren. Deze drivers of change, toegankelijke hard- en software, het wereldwijde web en doe-het-zelf-fabricagesets, versterken elkaar en zorgen voor een exponentiële groei van de makerscultuur.

Parallel met deze ontwikkelingen ontston-den andere concepten, zoals fablabs en medialabs, als incubator voor innovatie. Tech-pioniers verlieten hun hobbyruimte om hier aan de slag te gaan met hun inno-vatieve ideeën.

Eind jaren ‘60 al onderzocht Nicholas Negroponte, professor bij MIT, de inter-actie tussen mens en computer. Begin jaren ‘80 ontwikkelde hij het idee voor een medialab. Het MIT Media Lab is sinds 1985 uitgegroeid tot een plek waar uit-muntende onderzoekers in verschillende ateliers tools en prototypes bouwen voor een hoogtechnologische futuristische wereld. Negroponte was ook een van de sprekers op de eerste TED-conferentie. Hij is een groot pleitbezorger voor de ver-spreiding van ideeën van de makersbe-weging en de verdere democratisering. Nu zet hij zijn schouders onder het one laptop per child-project in ontwikkelings-landen.

Neil Gershenfeld was de grondlegger van het fablab. Hij hechtte groot belang aan de beschikbaarheid van makerstech-nologie voor studenten. In 1998 startte Gershenfeld een lessenreeks aan MIT: How to make (almost) anything. Hij wilde zijn ingenieursstudenten kennis laten maken met dure machines die tot dan toe enkel voor de industrie beschikbaar waren. Zijn lessen waren extreem suc-cesvol, ook bij kunstenaars, designers en andere studenten. Hij puurde het concept uit tot het fablab, een idee dat wereldwijd navolging kreeg.

12 | META 2017 | 6

artikel

“ HET POTENTIEEL VAN DE MAKERSBEWEGING OM MENSEN TE EMPOWEREN IS OOK EEN PLEIDOOI VOOR HET BELANG VAN MAKERSPACES.

WAARDENKADERNaast een technologisch vooruitgangs-optimisme pleiten veel meer artistieke of maatschappelijk geïnspireerde spe-lers in de makersbeweging voor een kri-tische benadering van de mogelijkheden van technologische vooruitgang. Ook in Vlaanderen zie je dat deze kritisch-con-structieve benadering ingebakken zit in de bibliotheek- en culturele sector. Vrije toegang tot informatie, mediawijsheid en kritisch burgerschap worden nog steeds hoog in het vaandel gedragen.

Constant vzw is een kunstenaarscollectief actief op het gebied van kunst, media en technologie. Hun werk staat symbool voor de kritische benadering van de makersbe-weging. Constant vzw omarmt enerzijds de kansen die de beweging biedt, maar waarschuwt ook voor de gevaren.

Enkele kritische kanttekeningen van Constant vzw:• Markt versus mens? Voor veel Amerikaanse denkers staat

maker synoniem met ondernemer, inno-vatie is vaak heel marktgericht, zelfs in de gerenommeerde onderzoekscentra zoals MIT, dat nagenoeg volledig van-uit de bedrijfswereld wordt gespon-sord. De inzet op STEM-onderwijs en 21st century skills lijkt ook vaak vooral vanuit een marktlogica te vertrekken.

• Techniek versus cultuur? De makersbeweging is intrinsiek een

sectoroverschrijdende beweging. Toch merk je vaak nog een onevenwichtige benadering. Denk aan het grote succes van STEM-onderwijs en het pleidooi om kunst en cultuur volwaardig op te nemen. Dit is deels ook een gevolg van de haat-liefdeverhouding van de cul-tuursector met (digitale) techniek.

• Open versus gesloten data en syste­men?

De internetgiganten bereikten een quasi monopolie met hun gesloten bestu-ringssystemen. De roep naar echte open data en connectiviteit, ook tussen soft- en hardware, klinkt steeds luider. Niet in het minst vanuit de makersbe-weging.

• Een westers verhaal? Ondanks fantastische voorbeelden en

de verhoogde aandacht van filantropen zoals Negroponte en Gates voor ont-wikkelingslanden, blijft de makersbewe-ging vooral een verhaal van de ontwik-kelde landen.

• Een mannenwereld? De hele makersbeweging lijkt wel een

mannenwereld te zijn. De vrouwelijke pioniers zoals de Brusselse Pattie Maes, een van de tech-pioniers binnen MIT medialab, krijgen vandaag de dag dan wel erkenning voor hun baanbrekend werk, toch blijft het belangrijk dat ook meisjes en vrouwen meer kansen krij-gen. Informele leercontexten binnen bibliotheken en cultuurhuizen zijn hier een ideale opstap.

VERSCHILLENDE DOELSTELLINGENHet potentieel van de makersbeweging om mensen te empoweren is ook een pleidooi voor het belang van makerspa-ces. Makers krijgen immers enorm veel leerkansen op vlak van informatievaar-digheden, mediawijsheid, digitale gelet-terdheid, computationeel denken, kritisch denken, probleemoplossend vermogen, samenwerken, sociale en culturele vaar-digheden, communicatieskills en creatief denken.

Deze uitdagingen sluiten in alles aan bij de 21ste-eeuwse vaardigheden die niet

enkel economisch, maar ook maatschap-pelijk noodzakelijk zijn om de grote uitda-gingen die onze tijden met zich meebren-gen het hoofd te bieden. Vandaar ook de aandacht binnen verschillende domeinen van de samenleving voor deze makerspa-ces en de grote kracht die deze leerom-gevingen creëren: hoger onderwijs (fab- en medialabs), kleuter- lager en secundair onderwijs (STEM), economie en tech-nologie (incubatoren), kunst en cultuur (cultuurlabs, coderdojo’s), welzijn, duur-zaamheid (reparatiecafés), politiek (hack-tivisme) en ga zo maar door.

EEN BEGRIP OP DRIFTDoor het enorme appel lijken sinds het begin van de 21ste eeuw makerspaces als paddenstoelen uit de grond te schie-ten. Elke sector gaat ermee aan de slag en geeft er vanuit zijn waardenkader en doelstellingen een eigen invulling aan. Deze diversiteit houdt kansen in, maar zorgt soms ook voor drempels tussen de verschillende initiatieven.

David Garcia deed in zijn artikel Cultuur­labs, creatieve ruimtes in het netwerk­tijdperk een interessante aanzet voor het beschrijven van typologieën van makers-paces, met focus op medialabs, vanuit het perspectief van kunst en cultuur. Hij beschrijft vier gemeenschappelijke eigen-schappen op het snijvlak van kunst en cul-tuur:• Samenwerking over verschillende dis-

ciplines, sectoren en culturen heen.• Aanwezigheid van duidelijke culturele

componenten: niet puur onderzoek en ontwikkeling, maar een vertaalslag naar of een vertrekpunt vanuit kunst en humane wetenschappen.

META 2017 | 6 | 13

artikel

• De resultaten uit de labs neigen naar een meervoudige zin-tuiglijke expressie, overstijgen pure communicatie.

• Bereidheid om te experimenteren, risico’s te nemen.

De verschillende soorten makerspaces hangen volgens hem vaak samen met de doelstellingen die ze nastreven. Een greep uit de types makerspace die hij onderscheidt:• Innovation Labs: innovatie, commerciële doeleinden (bv. MIT

Media Lab, Waag Society)• Art & Technology Labs: onderzoek naar snijvlak tussen kunst

en technologische innovatie (bv. Ars Electronica Futurelab)• Experimental Artist’s Labs: experimentele kunst (bv. de ico-

nische The Factory van Andy Warhol)• Critical Design Labs: human centered design (bv. Helen

Hamlyn Centre RCA)• Tactical Media Labs: de mogelijkheden voor ‘vrije media’

(Tactical Media Files)

De wereld van de makerspaces evolueert snel. Een nieuwe typo-logie lijkt nu al aan de orde. Niet meer zozeer vanuit de werk-vormen an sich, maar eerder vanuit de functies die makers of makerspaces aanbieden. Dit is voer voor een cross-sectoraal debat op alle niveaus. Het is immers cruciaal dat we ons — zeker op lokaal niveau — bewust zijn van de kracht en de vele moge-lijkheden van makerspaces. Om deze mogelijkheden aan te rei-ken aan de makers in lokale context, is er een niet te onderschat-ten rol weggelegd voor bibliotheken en cultuurhuizen.

DE KANSEN VOOR lOKAlE CONTExTENOok bij Cultuurconnect zijn we overtuigd van het nut en de impact van de makersbeweging. Bibliotheken en cultuurhuizen kunnen vanuit hun opdracht linken leggen met andere partners en sectoren om binnen hun lokale context een makersgemeen-schap te ondersteunen, zowel vanuit een educatief, een econo-misch en een cultureel perspectief.

NEGEN LOKALE VERHALENVanuit Cultuurconnect ondersteunen we daarom negen lokale verhalen die een meerwaarde zoeken binnen de makersbewe-ging. • In Kortrijk tilt de bib digital storytelling tot een nieuwe hoogte.

Kinderen regisseren, filmen en monteren hun eigen verhaal in een zelfgemaakt decor met camera’s, computers, hard- en software en een resem makertools.

• De bibliotheek van Bree stimuleert een brede waaier makers-vaardigheden bij haar burgers. Ze onderzoekt ook hoe het beschikbare makersmateriaal in de stad optimaal ingezet kan worden door het breder toegankelijk of uitleenbaar te maken.

• In de regiobibs van Route 42 (Ooster zele, Sint-Lievens-Houtem, Zottegem, Herzele, Lierde en Geraardsbergen) kun-nen bezoekers kennismaken met virtual reality-technologie. Geïnteresseerden kunnen later zelf aan de slag om 3D-content te leren creëren.

• Via een creatieve, inhoudelijke en vooral zeer buurtgerichte manier van werken wil het mobiel makerslab van De Krook in de Gentse wijken de drempel voor de makerscultuur ver-der verlagen, met sociaal-artistieke en technologisch geïnspi-reerde buurtprojecten.

• In Lebbeke ontwikkelt de bibliotheek samen met haar scholen een STEAM-workshop met Minecraft Education.

• In Geraardsbergen bleek dan weer vraag naar het bijspijkeren van bepaalde skills bij kinderen en adolescenten. Er loopt een gezamenlijk project met stadsfotografen, een privaat fablab en de jeugddienst. Ze werken onder andere rond digitale foto-grafie, videobewerking en webdesign.

de tien GeBoden van de MakersBeweGinG

1 Diversiteit is troef. Je kunt er alle kanten mee uit: creatie-

plekken voor jongeren, werkplekken voor artiesten, crea-

tieve hub voor academici en studenten, coöperatief labo

voor de buurt, mobiele fablabs in fietsen, busjes en bestel-

wagens, computerclubs voor nerds en geeks, initiatiework-

shops voor kinderen, noem maar op.

2 Laat je inspireren door anderen.

3 Kijk naar je lokale of regionale context, en welke relevante

rol jij daarin kunt opnemen.

4 Smeed partnerschappen, haal externe expertise in huis.

5 Kijk de kat niet uit de boom, maar begin eraan. De essentie

van de makersbeweging gaat niet over een lange aanloop of

dure toestellen. Je kunt starten met een kleinschalig traject

dat focust op lokale doelgroepen.

6 Al doende leert men. Falen is een deel van het leerproces.

Wees niet bang van een bochtig parcours. Deze aanpak

krijgt meer en meer voet aan de grond, niet enkel in het

onderwijs. Het is ook een essentieel onderdeel van het cul-

turele leven.

7 Deel wat je leert en maakt.

8 Laat het kind in jezelf los. Experimenteer en ontdek met de

vrijheid, blijheid en onbevangenheid van een kind.

9 Wees creatief. Denk out of the box, probeer de maatschap-

pij te herdenken.

10 Veranker je werking. Onderhoud partnerschappen, bouw

een publiek op, teken trajecten uit, bepaal je focus, laat je

flankeren door andere organisaties.

14 | META 2017 | 6

artikel

• In Londerzeel wordt onderzocht hoe het onhaalbare en onbetaalbare con-cept van een stads- of universiteits-fablab herleid kan worden tot de essen-tie, door te focussen op het meest gebruikte, meest veelzijdige en meest laagdrempelige toestel van een fablab: de lasercutter.

• In Evergem denken het cultuurcentrum en de bibliotheek met hun burgers na over de toekomst van de gemeente, en ze organiseren daarvoor digitale ate-liers waarin de deelnemers creatieve en digitale vaardigheden aanleren.

• In Puurs worden workshops georgani-seerd om mensen kennis te laten maken met digitale en technologische midde-len hoe die gebruikt kunnen worden bij creaties. Op het einde van het proces worden de resultaten getoond en uit-gevoerd op de Lichtjeswandeling.

De vergaarde kennis, vaardigheden en het opgebouwde netwerk delen we zoveel mogelijk met de rest van de sector en met andere lokale besturen.

AANPAKHoe begin je aan je zoektocht? Om te starten is een grondige analyse van de lokale en regionale mogelijkheden nuttig en nodig. Sommige lokale besturen en organisaties halen expertise via andere partners binnen, bieden ze infrastructuur en zetten zo hun eerste stappen. Een en ander is natuurlijk afhankelijk van de beschikbare tijd en middelen. Elk project, elk experiment vereist een andere aan-pak. Onze voornaamste boodschap is: klein beginnen, al doende leren, netwerk opbouwen.

WAT KAN CUlTUURCONNECT BETEKENEN VOOR jOU?Er blijft bij heel deze zoektocht nood aan ondersteuning en uitwisseling. Vanuit de expertise en netwerk in opbouw wil Cultuurconnect hierin een rol opne-men voor lokale en regionale partners. We zetten bijvoorbeeld in op een aan-tal concrete formats die groeien uit de lokale experimenten, maar we organise-ren ook inspiratiemomenten waarop je

kennismaakt met goede lokale, regionale en internationale praktijkvoorbeelden en experten. We delen online informatie met de sector, bijvoorbeeld over uitleenregle-menten, leveranciers, materialen, soft- en hardware en het inzetten van vrijwilli-gers. Verder onderzoeken we hoe we de opstart van lokale of regionale makers-paces best kunnen ondersteunen. Welke expertise heeft een team nodig en welke partners en experten kunnen ondersteu-ning bieden? En vooral trachten we de visievorming op Vlaams niveau rond makerspaces te voeden.

Dit najaar organiseert Cultuurconnect SOS Makerspaces, een dag voor bibliothe-ken en cultuurhuizen waarop we proberen te antwoorden op vragen over makerspa-ces en richting proberen te geven, maar waarop we ook onze ervaring en leer-punten delen met de sector. Wil je op de hoogte blijven? Schrijf je in voor de nieuwsbrief van Cultuurconnect, zoek ons op op Informatie aan Zee of hou de pro-jectpagina van Makerspaces in de gaten (www.cultuurconnect.be/makerspaces).

artikel

Bron: Nationaal Archief, Den Haag

“ de bibliotheek heeft een pleitbezorger nodig die de instelling naar beleidsmakers en lokale besturen toe verdedigt. ”

Rita Van de Wiele en Danie De Sadeleer

Interview: jessica jacobs Foto’s: Marc Engels

Het had gekund, een hele META vullen met de ervaringen van Danie De Sadeleer en Rita Van de Wiele. Een heus themanummer had het kunnen zijn. Beide dames zijn dan ook een waar-devolle bron van informatie en geven blijk van deskundig opgebouwde ervaring. Nu het pen-sioen daar is, mijmeren ze graag nog even over vroeger. Ze geven een beeld van de openbare bibliotheeksector door de jaren heen en schrikken er niet voor terug om hun bezorgdheden voor de toekomst te formuleren.

Danie De Sadeleer maakt tijd vrij in haar nog drukke agenda, het pensioen lonkt en zal vanaf november een feit zijn. Het zijn dus de laatste loodjes, al lijkt dat laatste het verkeerde woord. Haar functie als bibliothecaris van de openbare bibliotheek van Leuven vervult ze met veel schwung. Voormalig bibliothecaris van de stadsbibliotheek van Mechelen, Rita Van de Wiele, ver-toefde al in het buitenland op het moment dat we haar pro-beerden te strikken. Genietend van haar pensioen. Maar kijk, het is gelukt. Het enthousiasme om hun verhaal en ervaringen te delen was groot.

We ontmoeten elkaar in Mechelen. Waar de dames poseren, al dansend rond een verkeersbord. En Rita het verhaal van de uil vertelt, het graffitikunstwerk dat voormalig stadsartiest Gijs Vanhee op de bibliotheek achterliet. De sfeer zit er bij deze vriendinnen al in van de eerste seconde, hun gedeelde ervarin-gen gaan dan ook ver terug.

Het aanbreken van het pensioen is een mooi moment om te mijmeren over het verleden. laten we beginnen bij het ogen­blik dat jullie in de bibliotheeksector terechtkwamen. Wanneer was dat en hoe is dat gekomen?Rita: Ik rolde toevallig in de sector. Na een lerarenopleiding startte ik in 1975 in de vrije gesubsidieerde basisschool van Rupelmonde, een klein Oost-Vlaams stadje aan de Schelde bij de monding van de Rupel. Als jongste leerkracht kreeg ik er gratis en voor niets een bibliotheek bovenop. Rupelmonde telde in die tijd maar liefst drie bibliotheken. Dat wil zeggen: stof-fige kamertjes gevuld met een beduimelde collectie nauwelijks actuele titels. Alle drie vertegenwoordigden ze een ideologische gezindheid, wat kenmerkend was voor het bibliotheeklandschap van voor 1978.Zo mocht ik als vrijwilliger op zondag na de hoogmis, voor een trouw en divers publiek de Davidsfondsbibliotheek openhouden. Twee hoog in het parochiehuis naast de kerktoren. In de zomer bloedheet, in de winter ijskoud. Met een jaarlijks boekenbud-get van 3.000 Belgische frank, gesubsidieerd. Op voorwaarde dat ik de lijst van de aangekochte titels doorstuurde naar het ministerie.Na het behalen van ‘de akte’, voluit Akte van Bekwaamheid tot het houden van een openbare bibliotheek, begon ik in 1978 aan een avond- en weekendopleiding in de bibliotheekschool van Antwerpen. In 1980 kon de Hoofdstedelijke Bibliotheek van Brussel, nu Muntpunt, dankzij het nieuwe Bibliotheekdecreet haar personeelskader fors uitbreiden. Ik solliciteerde en was één van de gelukkigen die op deze dynamische werkplek aan de slag

mocht. Tien jaar later maakte ik de overstap naar de Stedelijke Openbare Bibliotheek van Mechelen.

Danie: Mijn verhaal begint vroeger, met een liefde voor de biblio-theek. Ik groeide op in Aalst en was er vaste klant in de stedelijke bibliotheek. Voor mij was er niets mooier dan tussen de boeken lopen en ja, ik las er heel wat. Maar vanuit die interesse een job vinden, dat verliep aanvankelijk niet zo vlot. Ik zocht mijn eigen weg en stond een tijd in het onderwijs. We spreken over 1977, een tijd gekenmerkt door werkloosheid.Toen mijn man werk vond in Leuven, weken we uit en vond ik een vacature bij de stadsbibliotheek van Leuven. Iemand ging in zwangerschapsverlof en besloot daarna haar werkzaamhe-den stop te zetten, waardoor ik kon blijven. Wat ik fijn vond, want ik was gegrepen door de bibliotheeksector. Ik volgde de ‘akte’ van en die veelzijdige opleiding gaf me een andere kijk op de wereld. Dankzij collega-cursisten kan ik tevens terugdenken aan een vrolijke tijd. Op een bepaald moment smaakte het naar meer en doorliep ik de bibliotheekschool in Antwerpen, waar ik in 1981 afstudeerde.

Rita: En ik studeerde een jaar later af.

Danie: Klopt. Tijdens die opleiding werd ik plots gebombardeerd tot hoofd van de muziekafdeling in Leuven en er ging weer een nieuwe wereld voor mij open. Ik smeet me volop in die wereld van muziek tot op het moment, en dat is een zwarte bladzijde in de geschiedenis van de bibliotheek van Leuven, dat de toen-malige hoofdbibliothecaris uit zijn ambt ontzet werd. Hij plun-derde systematisch de bibliotheek leeg, liep tegen de lamp en mocht het gebouw niet meer betreden. Dus zaten we zonder bibliothecaris.De assistent-bibliothecaris mocht ‘op de troon’ plaatsnemen, hij zat er goed en wel twee dagen en kreeg een hersenbloeding. Wat de bibliotheek zonder mannen en het stadsbestuur met de handen in het haar achterliet. De blik werd op mij gericht. Dat waren harde tijden, want ik kon aan niemand uitleg vragen. De volgende maand moesten er twee dringende dossiers klaar zijn. Toen ik een kast opende, vond ik een stapel niet geklasseerd papier. Dag en nacht heb ik gezwoegd om die dossiers rond te krijgen, maar het is me gelukt. Zo heb ik stilaan, na een deel-name aan examens, de functie van dienstleider en vervolgens bibliothecaris bekomen.

Door het Bibliotheekdecreet van 1978 en de daarmee gepaard gaande professionalisering van de sector, moesten jullie een akte van bekwaamheid halen en dus een opleiding volgen. Hoe

META 2017 | 6 | 17

interview

belangrijk vinden jullie, als doorwinterde bibliothecarissen, zo’n opleiding op maat vandaag de dag?Danie: Heel belangrijk en ik vind dat momenteel een mank punt. Het gaat niet zozeer over een nood aan parate kennis, want dat is waar vroeger de focus op lag: de bibliothecaris als drager van kennis. Dat maakte deel uit van de tijdsgeest. Waar we nu nood aan hebben, dat is een netwerk uitbouwen en steun vinden bij elkaar in combinatie met goede leerkrachten die hun kennis en ervaring delen. Dat missen we nu, want er is geen stevige basis-opleiding voor de bibliotheeksector. Ik zie mijn medewerkers kleinere opleidingsonderdelen sprokkelen, maar daar zit geen rode draad in. Die vond ik wel in mijn opleiding, daar was over nagedacht en alle vakken sloten mooi bij elkaar aan.

Rita: Uiteraard vind ik opleiding belangrijk. Alleen zie ik dat bre-der dan louter een bibliotheekopleiding.Medewerkers met een uitgebreide en diepgaande kennis van de collectie en collectiebeheer, van bronnen en zoekinstrumen-ten vormen de basis en blijven onmisbaar. Maar daarnaast heb-ben we ook medewerkers nodig die de kansen die digitalisering biedt herkennen en helpen vertalen naar een optimale dienst-verlening en een efficiënte organisatie. Communicatieve vaar-digheden zijn dan weer essentieel voor service op maat van de klant. En als bindmiddel voor een harmonieus, soepel en dyna-misch raderwerk heb je creativiteit en publiekswerkers nodig.Kennis van en ervaring in bibliotheekwerk zijn met andere woor-den niet altijd de eerste en belangrijkste vereisten. Wat wel altijd en los van opleiding en functieprofiel onontbeerlijk blijft, is het enthousiasme om in de bibliotheek te werken. Wie niet over-tuigd is van het maatschappelijk belang van bibliotheekwerk, is niet op zijn plaats in de bibliotheek.

Danie: Dat doet me eraan denken: in Nederland zijn ze op een gegeven moment afgestapt van de keuze voor een bibliothe-caris, of directeur, met een specifieke bibliotheekopleiding. Ik herinner mij het verhaal van een voormalig bankdirecteur die ons uitleg gaf over de werking van zijn bibliotheek en zei: “Of ik nu een bank leid of een bibliotheek, dat maakt niets uit. Management is management en een product is een product.” Een paar maanden later hoorde ik dat hij de bibliotheeksec-tor achter zich gelaten had. De idee dat managementervaring volstaat om aan het hoofd van een bibliotheek te staan, daar komen ze in Nederland nu sterk van terug. Omdat de affiniteit met de materialen, de omgeving en de doelstellingen van de organisatie cruciaal zijn. Om de identiteit van de bibliotheek te bewaren, is het belangrijk dat je mensen met een hart voor de bibliotheek tewerkstelt.

En toch plaatst men aan het hoofd van sommige Vlaamse bibliotheken toch eerder een manager dan een bibliothecaris.Rita: Bibliotheken werken met gemeenschapsgeld en moe-ten hun uitgaven daarom voluit verantwoorden. Op zich is een manager dus best oké, zolang de passie voor het openbaar bibliotheekwerk en waar het maatschappelijk voor staat, het leidmotief blijft. Als daarentegen prestige en ambitie gaan

primeren en er enkel nog oog is voor harde cijfers, kosten en baten, dan is er volgens mij een heel groot probleem.Openbare bibliotheken hadden een unieke positie: als je infor-matie zocht, was er tot midden 1990 alleen de bibliotheek. Internet heeft dat definitief veranderd. Komt de positie en het belang van de bibliotheken daardoor in het gedrang? Ik denk het niet. Maar een manager die louter op cijfers evalueert zal daar mogelijk een andere mening over hebben.

Danie: Tegenwoordig zie je in kleinere gemeenten vaak dat de bibliotheek onderdeel wordt van een vrijetijdscentrum. Je krijgt dan het fenomeen van gemeenschappelijke balies en perso-neel dat multifunctioneel ingeschakeld wordt. De vraag is wat er dan nog overblijft van de eigen identiteit van de organisatie. Mij lijkt het een bizarre tendens dat de verantwoordelijke voor de bibliotheek opgeslokt wordt in een grotere structuur en de functie van bibliothecaris combineert met andere functies. Die evolutie is een sluipende uitholling van de functie.

Rita: Net daarom is de vraag die mij bezighoudt: “Blijft de biblio-thecaris bestaan?” Dan bedoel ik niet de man of vrouw die alle boekenkennis in het hoofd heeft, maar mensen die met passie voluit de kaart voor de bibliotheek trekken. Je hebt een pleit-bezorger nodig, iemand met affiniteit en passie voor de biblio-theek. Bibliotheken zijn heel sterke instellingen die al eeuwen bestaan, maar op dit moment zijn de openbare bibliotheken bijzonder kwetsbaar. Iemand moet ze naar beleidsmakers en lokale besturen blijven verdedigen. Duidelijk maken dat het geen passieve huizen zijn, maar dat er veel gebeurt. De bibliotheek zorgt voor de connectie tussen de collectie en het publiek, wat mij een heel belangrijke opdracht lijkt.

De opdracht van de bibliothecaris draait niet alleen om boeken, maar ook om mensen?Rita: Inderdaad! Om mensen en inhoud. Of die nu in een boek, in een e-boek of op internet te vinden is, maakt niet uit. Toen wij in de sector aan de slag gingen, lag de focus op het gedrukte. Intussen is het digitale erbij gekomen. Uiteindelijk gaat het niet over vorm, maar over toegang en kansen bieden: de bibliotheek als een gastvrije, laagdrempelige plek waar verhalen verzameld, verteld en gemaakt worden, waar iedereen even op verhaal kan komen.

Danie: Een volgende stap is het creëren van meerwaarde, waar ik samen met Bruno Verbergt een boek over schreef: de bele-venisbibliotheek. Je start vanuit de eigenheid en passie voor collectie en ontwikkelt daar publiekswerking en -werving rond. Dit zijn activiteiten die een link leggen naar je collectie en naar het brede publieke veld. In Leuven werd het twintigjarig bestaan van Kommil Foo gevierd met een aantal optredens in de stads-schouwburg. Als pendant werd hun tekstboek voorgesteld in de bibliotheek, met een mini-optreden van de broers als surplus. Dit was ook voor hen nieuw én verrassend, want ze hadden zelfs hun ouders uitgenodigd. Ook de toevallige bezoekers waren totaal verrast en dat creëerde een leuke sfeer. Er werd tussen de

18 | META 2017 | 6

interview

“ BLIJFT DE BIBLIOTHECARIS BESTAAN? DAN BEDOEL IK NIET DE MAN OF VROUW DIE ALLE BOEKENKENNIS IN HET HOOFD HEEFT, MAAR MENSEN DIE MET PASSIE VOLUIT DE KAART VOOR DE BIBLIOTHEEK TREKKEN.

rekken gedanst, dus kijk, ook daarvoor kun je naar de bibliotheek gaan. De bibliotheek leeft op het ritme van de stad. Tijdens de blokperiode moet je zo’n optreden niet organiseren, dan is het muisstil en is iedereen solidair met de studenten.

De bibliotheek heeft een eigen identiteit die in de loop der tijd is opgebouwd, maar wat de bibliotheek doet en wat er te vinden is, is in jullie carrière wel wat veranderd.Rita: Het is veel gevarieerder geworden.

Danie: Ja, we hebben de ontwikkeling van verschillende mate-rialen meegemaakt. Maar nu ik aan het einde van mijn carrière terugkijk, heb ik toch de indruk dat alles in een golfbeweging gaat en steeds terugkeert. Toen ik de muziekafdeling leidde, hadden we een grote collectie lp’s. Ik herinner me nog goed hoe ik pleitte om over te schakelen op de onverslijtbare cd’s. Zo leek het toen toch en iedereen geloofde dat ook. Op een bepaald moment werd de platencollectie niet meer gebruikt en heb ik die overgedragen aan de toenmalige BRT radio. Tot op de dag van vandaag heb ik daar spijt van, want nu zie je in winkels weer lp’s met mooie hoezen en denk ik: “Ah, die hadden wij ook.”

Rita: De bibliotheek van Mechelen heeft nog geen beslissing genomen over haar collectie van 16.000 lp’s. Een klein deel is ingevoerd en opgenomen in de online catalogus. We hebben veel dragers zien passeren. Lp’s, dia’s, cd’s, cd-roms, video’s, floppy’s kwamen en gingen. Telkens met de nodige debatten over het feit of de drager een plek moest krijgen of behouden in de bibliotheek. Ook strips, vandaag een erkend genre, waren ooit een behoorlijk omstreden item en volgens sommigen niet gezond voor de jeugd.Toen kwam Internet. En dat mag gezegd worden, Vlaanderen was een van de allereerste regio’s wereldwijd waar alle open-bare bibliotheken een pc met internet kregen van de overheid en erkend werden als een basisvoorziening voor de toegang tot de digitale informatie.

Het decreet op openbare bibliotheken verplichtte alle gemeen­tebesturen om een bibliotheek in te richten. Die verplichting is nu samen met het decreet weggevallen, hoe vinden jullie die evolutie?Rita: Over de vele normen van het Bibliotheekdecreet van 1978 wordt nu soms wat lacherig gedaan. Maar je moet het terug-plaatsen in zijn tijd. Om komaf te maken met de talloze verzuilde, slecht behuisde bibliotheekjes met nauwelijks middelen, was een stringent wetgevend kader nodig. Het decreet van 1978 maakte een eind aan de verzuiling, koos resoluut voor profes-sionaliteit, een heldere opdracht, een duidelijke verdeling van de financiële verantwoordelijkheden en normen voor collectie, personeel en inrichting.Het decreet was niet alleen een essentiële stap richting kwali-teitsvolle bibliotheken. Het was op een aantal vlakken zijn tijd ook ver vooruit. Alle medewerkers moesten bijvoorbeeld zes halve dagen per jaar bijscholing volgen. Vind maar eens een andere sector waar de nood aan bijscholing toen al zo naar voor

Rita vertelt het verhaal van de uil, het graffitikunstwerk dat voormalig stadsartiest Gijs Vanhee op de bibliotheek van Mechelen achterliet.

META 2017 | 6 | 19

interview

werd geschoven. Vier decennia later is elke verplichting inclusief opdracht afgeschaft. Ik ben daar zeer bezorgd over.

Danie: Die bezorgdheid is er ook omdat de provincies die per-soonsgebonden materies niet meer mogen opnemen vanaf 1 januari 2018. Vooral voor de kleine bibliotheken, die bijvoor-beeld ondersteund werden om jeugdboekenmaand te organise-ren met door de provincie samengestelde pakketten. Daarnaast komt het wegvallen van opleidingen en het interbibliothecair leenverkeer. Veel verdwijnt, maar wat er in de plaats komt, dat is onduidelijk.Mijn bekommernis is dat veel collega’s zich in de steek gelaten voelen door het wegvallen van de bovenbouw. Zeker nu het verhaal van de provincies afloopt, moeten we opletten dat niet iedereen op zichzelf gaat terugvallen. De versnippering in de bibliotheeksector baart me zorgen. Zowel de uitdaging als de oplossing voor de sector is zich lokaal in te bedden en de biblio-theek onmisbaar te maken voor de stad of gemeente.

Rita: Dit alles brengt openbare bibliotheken in heftig vaar-water, des te belangrijker wordt een goede stuurman aan het hoofd van die bibliotheken. Een functie die net nu en onterecht in vraag wordt gesteld. De algemene sympathie voor biblio-theken zorgt gelukkig voor een groot maatschappelijk draag-vlak. Maar ik neem afscheid met grote bezorgdheid. Er is geen steunpunt meer met een brede focus op de bibliotheeksector. Cultuurconnect is een sterke organisatie met de uitgesproken focus op digitale innovatie. Maar de bibliotheeksector heeft nood aan bredere ondersteuning. En dan komt VVBAD in beeld.

VVBAD, een organisatie waarbij jullie beiden een hele carri­ère achter de rug hebben. Hoe raakten jullie bij de werking betrokken?Rita: Aangespoord door Relinde Raeymaekers, toenmalig hoofdbibliothecaris van de Hoofdstedelijke Bibliotheek, werd ik lid van de subsectie jeugdbibliotheekwerk. Daar startten we met de organisatie van studiedagen, die van dag één een over-rompelend succes waren. De rol van bestuurslid was en is nog steeds een vrijwillig engagement waarin je veel geeft en nog meer krijgt, zoals schouderklopjes en aanstekelijk enthousiasme. Ik mocht als voorzitter de subsectie vertegenwoordigen op de vergaderingen van de sectie Openbare Bibliotheken (OB) tussen eminente bibliothecarissen. Dat inspirerende gezelschap daagde

me uit om kritisch te denken. Ik kreeg veel informatie en inzich-ten mee. Later werd ik voorzitter van de sectie OB, waarvan ik dit jaar afscheid nam. Met de nodige opwellende tranen toen ik een boeket bloemen in ontvangst nam. Ik zal de collega’s, de sfeer, de interactie en de uitdagingen missen.

Danie: Bij mij begint het verhaal met VVBAD ook in een sub-sectie, maar dan die van audiovisuele media (AVM). Daar werd ik voorzitter en maakte ik op die manier, net als Rita, deel uit van de sectie OB. Dat lidmaatschap gaf me een nauw contact met collega’s uit de sector en het gevoel dat ik steun van een netwerk had.

Rita: Het is net die steun die nu belangrijk is. We zijn in een heel onzekere fase beland en missen een sterk steunpunt. Nu gaat iedereen, terecht, richting VVBAD kijken. Dat is goed. Alleen is rekenen op niet voldoende. Daarom een warme oproep aan collega’s om zich te engageren als bestuurslid of in werk- of projectgroepen.

Een mooie oproep. Wat brengt de toekomst voor jullie zelf?Rita: Er is geen professionele agenda meer, maar ik heb een engagement voor vrijwilligerswerk opgenomen, ga wat bijstu-deren en heb eindelijk meer tijd voor mensen in mijn omgeving. Ik kijk met plezier terug op 37 jaar bibliotheekwerk. Ik heb de datum van het afscheid van Mechelen en de sector eigenhandig geprikt. Toch voelt het als een abrupte afsluiting. Advies geven, meedenken over de toekomst? Of dat kan en aangewezen is, weet ik niet, ik wil me niet opdringen.

Danie: Mijn opvolger zal twee maanden met me samenwerken, ik denk dat dat een goede beslissing is. Ik zit daarom momen-teel nog in volle werkmodus. Ik richt me stilaan richting pensi-oen, maar er is nog een zekere drive om verder te werken, uit bezorgdheid voor de sector. Daarom stelde ik me kandidaat als onafhankelijk deskundige voor de SARC, de Strategische Adviesraad voor Cultuur, Jeugd, Sport en Media. Een zeer inte-ressant gegeven, want er passeert heel wat inzake wetgeving en ik heb er inbreng in materies die er in mijn ogen echt toe doen. Op die manier wil ik, ook nadat mijn dagelijkse verhaal bij de bibliotheek in november stopt, nog wat voor de sector betekenen en meedenken aan hoe de bovenbouw eruit zal zien. Dat zal nog een mooie oefening zijn.

20 | META 2017 | 6

interview

“Netwerken met Canadezen of dozen inladen in je stofjas”

Geboren in leuven op 23 januari 1988.

Werkt sinds 1 september 2013 bij het AMVB.

Eerste baan: Administratief medewer­ker QA, imec, leuven (interim).

Vrije tijd: Voetballen, fiet­sen, reizen, en veel van wat onder de noemer geek valt.

Inspiratie: Interessante visies op (en eigenzinnige curiositeiten uit) het verleden, het heden en de toekomst.

Frederik Geysen

Frederik Geysen

Hoe ben je in de archiefsector beland?Naarmate het einde van mijn geschie-denisopleiding in Leuven naderde, werd de vraag hoe ik mezelf zou verkopen op de arbeidsmarkt steeds meer prangend. De opleiding archivistiek bood de kans om na de zeer brede geschiedenisoplei-ding een concreet vak aan te leren. Aan de opleiding hield ik mijn lief en mijn diploma over. Nog een jaar later kon ik aan de slag als archivaris bij het AMVB. Eerst als projectmedewerker, daarna vast.

Waar werk je nu? En wat houdt jouw baan in?Intussen werk ik nog steeds bij het AMVB. Het AMVB bewaart het erfgoed van het Nederlandstalige Brusselse (verenigings)leven. We zijn een gemeenschapsarchief en proberen zo veel mogelijk participatief te werken met onze doelgroepen. Daarnaast doen we er ook alles aan om mee te zijn met de digitale uitdagingen. Omdat het AMVB een relatief kleine organisatie is, is mijn takenpakket niet tot één van deze elementen beperkt. Als project-medewerker aan het SODA-project werkte ik aan de redactie van een stap-penplan voor de overdracht van digitaal archief. Toen ik een vast contract kreeg, verschoof mijn focus naar het analoge archief. Momenteel houd ik me met de beide bezig. Ontsluiting van de collec-tie zelf is echter slechts een klein deel van mijn dagelijkse bezigheden. Veel tijd gaat naar dienstverlening en onder-steuning van Brusselse archiefvormers. Via tal van collegagroepen kan ik de ontwikkelingen in het archieflandschap opvolgen. Het ene moment sta je met je naamkaartje op je hemd te netwerken met een Canadese softwareontwikke-laar, de volgende dag sta je in je stofjas een bestelwagen vol dozen te laden. De archivaris moet polyvalent zijn!

Met welke thema’s ben je beroepsmatig veel bezig?Momenteel is acquisitiebeleid een belangrijk thema. We hebben in onze depots niet eindeloos veel plaats, dus

rijst de vraag aan welke criteria we archieven moeten toetsen. Daarnaast zijn we al jaren bezig met de vraag hoe we als relatief kleine archiefinstel-ling concreet de handen uit de mouwen kunnen steken om onszelf te wapenen tegen de uitdagingen van digitaal archi-veren. Ik denk dat er binnen de sector op dit moment voldoende momentum is om samen tot duurzame oplossingen te komen, maar we hebben nog een lange weg te gaan. Voor de rest zijn er altijd wel tal van grote en kleine thema’s die aandacht eisen (vormingen geven, digi-taliseringsprojecten, en uiteraard de col-lectie zelf).

Wat heb je al kunnen verwezenlijken? Toen ik in het AMVB aankwam, was er al heel wat verwezenlijkt. Er lagen ech-ter ook nog bergen werk te wachten. In de toekomst zal mijn opvolger allicht hetzelfde zeggen. Voor al het werk dat gedaan is, komt er immers altijd min-stens evenveel bij. Het is moeilijk om de ene verwezenlijking boven de andere te plaatsen. Vele kleintjes maken één groot.

Wat is je leukste bibliotheek/archief­ervaring?In de zomer van 2014 kreeg ik carte blanche om een tot de nok gevulde, voorlopige opslagruimte om te vormen tot een volwaardig archiefdepot. Alle collega’s hebben daar toen vol enthou-siasme aan meegewerkt. In één bewe-ging hebben we toen ook verschillende grote, onverwerkte archieven toegan-kelijk gemaakt. Hoewel de vele meters die we toen hebben gewonnen intussen terug aangevuld zijn, was het erg leuk werken naar een tastbaar resultaat.

META 2017 | 6 | 21

inzet

stadsarChieF wareGeM

In 2016 waren er 153 lees­zaalbezoekers en werden 624 dossiers opgevraagd door stadsdiensten.

Collectie: Ongeveer 1.900 strekkende meter archief.

Vaakst geraadpleegde document: Registers van de burgerlijke stand en bevolkingsregisters (genealogie) en bouwdos­siers.

Ons lievelingsstuk: Er zijn er meerdere: het sjaaltje dat Charles lindbergh uit zijn vliegtuig The Spirit of Saint Louis liet vallen over de Amerikaanse begraaf­plaats in Waregem, een Wereldkampioenentrui uit de collectie van wielrenner Briek Schotte, het prach­tige landboek uit 1713 …

leukste compliment ooit gekregen: We krijgen vaak complimenten over de toegankelijkheid en klant­vriendelijkheid van onze dienst en die doen natuur­lijk altijd deugd.

“ We staan voor een grote uitdaging op vlak van informatiebeheersing”

Stadsarchief Waregem

Wanneer werd het stadsarchief van Waregem opgericht? Het stadsarchief van Waregem werd opgericht in 2000 en draagt sinds 2012 het kwaliteitslabel van Erkend Cultureel Archief.

Wat is jullie opdracht en hoe vullen jul­lie die in?De kernopdracht is het bewaren en ont-sluiten van het archief van de gemeen-telijke diensten. Wij moeten ervoor zorgen dat de archieven van alle stads-diensten op een correcte manier gese-lecteerd en bewaard worden én dat de dossiers op een vlotte manier terug-gevonden kunnen worden. Daarnaast bewaren we ook heel wat private archieven (van verenigingen, personen, enz.). Die geven een mooi beeld van de geschiedenis van Waregem en worden vooral door externe bezoekers in onze leeszaal geraadpleegd en gebruikt voor tentoonstellingen en publicaties.

Naast het archiefbeheer is het stadsar-chief in Waregem ook verantwoordelijk voor het erfgoed in de stad. Zowel het onroerend, immaterieel, als cultureel erfgoed. Dit uit zich in talrijke (educa-tieve) projecten, zoals Erfgoeddag, Open Monumentendag, maar ook in het verlenen van advies voor externe erf-goedprojecten en erfgoedpublicaties.

Ten slotte zijn we ook verantwoordelijk voor het informatie- en documenten-beheer binnen de stadsadministratie. Hiervoor coördineren we de uitrol van een uniforme mappenstructuur die later ook gebruikt zal worden voor het bewa-ren van digitale documenten in een e-depot.

Wat hebben jullie al kunnen verwezen­lijken? Er is de voorbije jaren heel wat vooruit-gang geboekt op verschillende fronten. Zo hebben we een uniforme mappen-structuur uitgewerkt waar ondertus-sen bijna de volledige stadsadministra-tie mee werkt. Daarnaast werd ook het educatief project The Price of Freedom

Award opgezet in samenwerking met de American Overseas Memorial Day Association (AOMDA), het Flanders Field American Cemetery (FFAC) en de Waregemse scholen. Hierdoor zijn we erin geslaagd om de voorbije jaren honderden schoolkinderen te laten ken-nismaken met de link tussen Waregem, de eerste wereldoorlog en de unieke Amerikaanse begraafplaats in onze stad. Ten slotte zijn er ook elk jaar verschil-lende projecten, tentoonstellingen en lezingen die we vanuit het stadsarchief op touw zetten.

Welke ambities willen jullie als team nog graag verwezenlijken?Een van onze belangrijkste doelstellin-gen is om mensen in contact te blijven brengen met het lokale erfgoed en hen bewust te maken van de rijke geschie-denis van Waregem. De inrichting van een nieuw bezoekerscentrum over WOI, met ruimte voor tijdelijke tentoonstel-lingen, zal daar een grote rol in spelen de komende jaren. Ook op het vlak van informatiebeheersing en archivering staan we voor een grote uitdaging, namelijk het uitrollen van een digitaal archief.

Hoe meet je de impact van jullie werk? Het is moeilijk om de impact concreet te meten. Natuurlijk zijn er de objectieve cijfers, zoals de leeszaalbezoeken, de opgevraagde dossiers, de ingestuurde vragen en het aantal bezoekers per project. De grootste impact ondervind je echter als je met mensen spreekt tijdens projecten, als je onverwacht nieuwe partners vindt of als mensen je opzoeken met vragen of om hun eigen verhaal te vertellen.

Wat maakt jullie team zo uniek?Geen idee of ons team zo uniek is, maar het is wel een feit dat we elkaar goed aanvullen. Onze teamleden werken van-uit verschillende invalshoeken maar met een gemeenschappelijk doel: het kwali-tatief beheren en ontsluiten van archief en erfgoed.

22 | META 2017 | 6

etalaGe

v.l.n.r.: Miet Casier (stafmedewerker archief), Thomas Bertrem (archivaris) en Fatiha Ismaili (archiefmedewerker/leeszaaltoezicht).

Hoe zou je de teamspirit omschrijven? De teamspirit is uitstekend. We zijn een hecht team waarvan iedereen zijn eigen taken en interesses heeft, maar we overleggen ook veel en werken waar mogelijk samen, zeker aan de grotere projecten. Op deze manier leren we ook veel van elkaar en versterken we elkaars zwakkere punten.

Welke eigenschappen, vaardigheden, interesses zijn cruciaal om in dit team te functioneren? Door de verscheidenheid aan taken van het stadsarchief, moeten de teamleden veel verschillende facetten van het wer-ken met archief en erfgoed beheersen. Het is uiteraard van groot belang dat alle teamleden interesse en passie tonen voor archief, erfgoed en geschiedenis. Daarnaast zijn nauwkeurigheid, klant-vriendelijkheid en creativiteit cruciale vaardigheden voor elk van de team-leden.

Hoe gaan jullie om met digitalisering en substitutie van archiefstukken?Digitalisering is een van de grootste uitdagingen waar we, nu en in de nabije toekomst, mee geconfronteerd wor-den. Om daarmee om te gaan, zetten we al een aantal jaren sterk in op digi-talisering van onze collectie en dat op verschillende manieren. Zo wordt onze collectie foto’s en prentkaarten in huis gescand door een vrijwilliger, terwijl we voor de digitalisering van onze collectie voorwerpen mee stapten in het project Erfgoedinzicht van de provincies West- en Oost-Vlaanderen. Recent begon ook de digitalisering van onze multimedia-collectie dankzij een samenwerking met het VIAA. En in het komende jaar orga-niseren we een groot digitaliserings-proces met de regionale erfgoedcel Zuidwest zodat heel wat documenten (affiches, plannen, kaarten, bevolkings-registers, enz.) gedigitaliseerd kunnen worden. De bewaring en ontsluiting van al deze digitale documenten is iets waar we de komende jaren zeer veel aan-dacht aan zullen moeten schenken.

META 2017 | 6 | 23

etalaGe

Hoe zet jouw bibliotheek in op duurzaamheid?Studenten architectuur van de Universiteit Antwerpen bieden inspiratie

Van 15 tot en met 19 mei kon je op de Faculteit Ontwerpwetenschappen van de Universiteit Antwerpen terecht voor de expo Architectonisch ontwerpen 1:1. De tentoonstelling toonde het eindresultaat uit de gelijknamige ont-werpstudio. Docenten Johan Van Rompaey en Hans Barbier lieten tijdens dit opleidingsonderdeel hun studenten een heel nieuwe interpretatie en vorm geven aan de functie, betekenis en samenstelling van ‘de boekenkast’.

Elke student maakte een eigen ontwerp met uitsluitend herbruikmateriaal (re­ up­ or downcycled). De ont-werpen sluiten daardoor naadloos aan bij nieuwe maatschappelijke tendensen naar een circulaire economie, gesloten materiaalketens en een algemene duurzaamheid. De resultaten zijn verrassend bruikbaar, en het materiële resultaat mag er zijn. De boekenkasten kunnen bijvoorbeeld perfect gebruikt worden in bibliothe-ken, of dienst doen als geefkasten hier op onze universiteit. “Het plezier en de inzet waarmee de studenten zich in een hen deels onbekende wereld hebben gestort, is een hoopvolle belofte dat het met deze generatie meer dan goed komt”, besluit Johan al lachend.

> Meer informatie en foto’s van de ontwerpen: www.uantwerpen.be/architectonisch-ontwerpen

Veel geklop en geboor in het modelbouwatelier MEKANO van de Faculteit Ontwerp­wetenschappen tijdens de maakweek. De studenten hadden één week de tijd om hun ontwerp om te zetten in de realiteit. Ze werden hierbij nauwgezet opgevolgd door de begeleidende docenten en het technisch personeel van MEKANO.

24 | META 2017 | 6

siGnaleMent

Een kast en werktafeltje, modulair en aanpasbaar, gemaakt uit afgedankte werfhekken en bekistingsplaten. Ontwerp van Tim Goetstouwers

Afgedankte stalen buizen en planken van de zolder bij de grootouders, worden samen een boekenrek. Ontwerp van Gitte Vandersteen.

META 2017 | 6 | 25

siGnaleMent

Frank Huysmans en johanna Kasperkovitz

Tijdens de afgelopen vijf jaar verdwenen opleidingen tot informatieprofessional in het hoger onderwijs in Vlaanderen en Nederland, of gingen ze op in bredere opleidingen zonder een spe-cifiek IP-profiel. De beroepsverenigingen VVBAD en KNVI lieten onlangs onderzoek verrich-ten naar de behoefte aan en gedaante van een opleiding in het hoger onderwijs. Een flexibele keuze uit losse modules blijkt iets populairder dan een volledige opleiding, maar ook aan dat laatste blijkt nog behoefte te zijn.

HOGERE OPlEIDINGEN VOOR DE IP’ER: NIET MEER NODIG?Je zou het de paradox van de eenentwintigste eeuw kunnen noe-men. Terwijl termen als informatiesamenleving, kenniseconomie en big data gebruikt worden om aan te geven wat de dominante productiemiddelen van deze eeuw zijn, kwamen de opleidingen tot informatieprofessional in het hoger onderwijs de voorbije jaren onder druk te staan. Sommige opleidingen verdwenen, zoals de opleiding Informatie- en Bibliotheekwetenschappen (IBW) aan de Universiteit Antwerpen. Andere, zoals de oplei-ding Informatiedienstverlening en -management (IDM) aan de Nederlandse hbo’s, zagen zich door dalende studentenaantallen gedwongen om te fusioneren met andere opleidingen in infor-matietechnologie en -management. Tegelijk werd er in de sector gespeculeerd dat er misschien gewoonweg minder behoefte is dan voorheen aan het soort informatieprofessionals dat door deze opleidingen werd afgeleverd. Informatietechnologen en

communicatieprofessionals leken meer in trek bij organisaties in het informatievak dan de good old IDM’er of IBW’er.

ANTWERPS BERAADOm beter zicht te krijgen op wat er aan de hand was, staken de Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief & Documentatie (VVBAD) en de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Informatieprofessionals (KNVI) sinds begin 2016 de hoofden bijeen. Op de agenda van een reeks bijeenkomsten, gehouden bij de VVBAD in Antwerpen-Berchem, stond de vraag of een gezamenlijke Vlaams-Nederlandse opleiding op bachelor- of universitair niveau realiseerbaar zou zijn. Al snel kwam de ver-volgvraag op tafel: hoe zou zo’n opleiding eruit moeten zien, en hoe kan ze aansluiten op de arbeidsmarkt? Daaruit groeide het plan om te onderzoeken welke ideeën en behoeften er in ‘het veld’ leven over de informatieprofessional van de nabije toekomst. Met financiële steun van onder andere de Vlaamse

kennis, houdinG en vaardiGheden van De IP’er over viJF Jaar

© João Silas (Unsplash CC).

26 | META 2017 | 6

artikel

overheid werd een onderzoek ontworpen en in opdracht gege-ven. Dat onderzoek bestond uit drie onderdelen:• Een zestal voorgesprekken met experts die goed thuis zijn in

het onderwerp;• Een online enquête onder managers van organisaties die

informatieprofessionals in dienst hebben en geregeld aan-werven;

• Twee focusgroepen, een in Antwerpen en een in Utrecht, waarin de resultaten van de enquête werden besproken en verdiept.

Zie het kaderstuk voor meer informatie over het onderzoeksopzet.

GERINGE VERSCHIllEN TUSSEN VlAANDEREN EN NEDERlANDDe enquête leverde in totaal 241 antwoorden op. Uit Vlaanderen kwamen er dubbel zoveel als uit Nederland. Dat is het logi-sche gevolg van het feit dat de bibliotheek- en archiefsecto-ren in Nederland grootschaliger georganiseerd zijn, en dat één organisatie vaak meerdere gemeenten bedient. Daardoor zijn in Nederland minder organisaties die met openbaar bibliotheek-werk en overheidsarchieven bezig zijn dan in Vlaanderen.

Inhoudelijk zien we geen noemenswaardige verschillen tus-sen Nederland en Vlaanderen — wat op zich al een uitkomst is. Daarom worden de resultaten in dit artikel samengenomen en als één geheel gepresenteerd. We beperken ons hierbij tot de meest in het oog springende en op de toekomst gerichte uit-komsten. Voor een volledig overzicht van de resultaten verwij-zen we naar het onderzoeksrapport.

NIEUWE VORMEN VAN DIENSTVERlENINGDe rol van kennisorganisaties in de maatschappij verandert voortdurend, stellen de respondenten. Deze organisaties spe-len een rol bij informatiegaring, bij het contextualiseren en het beoordelen van de betrouwbaarheid van de informatie. Ook de houding van deze organisaties verandert, ze worden steeds meer proactief: niet afwachten tot de gebruiker komt, maar de gebruiker actief benaderen. Neem bijvoorbeeld de bibliotheek: er ontstaan nieuwe taken, zoals het aanjagen en opzetten van cocreatie en makerspaces in openbare bibliotheken en data ste-wardship in academische bibliotheken. De bibliotheek wordt meer dan vroeger gebruikt als flexibele werkplek voor studie en stilte, maar ook als een plek om samen te komen, een third place naast thuis en werk/school, en voor ‘een leven lang leren’.

Met de opkomst van nieuwe soorten dienstverlening moeten er ook steeds medewerkers met andere kennis en vaardigheden aangeworven worden. Er zijn nieuwe profielen en andere eigen-schappen nodig (bijvoorbeeld een extraverte houding). Het adviseren van en de interactie met de gebruikers worden steeds belangrijker. Er komen meer generieke functies (niet taakge-stuurd maar functiegericht, brede profielen). Kennisorganisaties moeten lerende organisaties zijn. Didactische vaardigheden worden belangrijker. De informatieprofessional is intermediair tussen de technische kant en de gebruikers. Ook marktkennis

hooFdvraaG en onderzoeksoPzet

Zowel in Vlaanderen als in Nederland maak-

ten kennisintensieve organisaties de afgelopen

jaren grote veranderingen door, onder andere

onder invloed van de digitalisering.

Met kennisintensieve organisaties worden

bibliotheken, archieven, documentatiecentra,

musea en andere organisaties die te maken

hebben met kennis- en informatiemanagement

bedoeld.

Om in kaart te brengen welke behoeften bij

deze organisaties in Vlaanderen en Nederland

leven over het hoger onderwijs voor informatie-

professionals gaven de VVBAD en KNVI samen

de opdracht om een behoeftepeiling te orga-

niseren. Dat onderzoek werd uitgevoerd door

Kasperkovitz beleidsonderzoek en advies, in

samenwerking met onderzoeks- en adviesbu-

reau Dialogic. Het onderzoeksrapport is inmid-

dels verschenen en kun je downloaden op de

website van VVBAD (www.vvbad.be/infono-

den).

Voor dit onderzoek werden eerst voorgesprek-

ken gevoerd met informanten. Nadien werd er

een online enquête uitgezet onder (werkgevers

van) informatieprofessionals. De enquête werd

ingevuld door 241 respondenten uit Vlaanderen

en Nederland, die werkzaam zijn in openbare

bibliotheken, universiteits- en hogeschool-

bibliotheken, archieven, documentatiecentra

van overheden en bedrijven en non-profitorga-

nisaties met een kennis- en informatiefunctie.

Tot slot werden er twee focusgroepen gehou-

den, één in Antwerpen en één in Utrecht, waar

met deskundigen uit alle betrokken sectoren

de resultaten uit de enquête besproken, genu-

anceerd en verder verdiept werden. Zeventien

deskundigen uit Vlaanderen en Nederland

namen aan de focusgroepen deel.

META 2017 | 6 | 27

artikel

Figuur 1.

Hoe goed sluit de gevolgde opleiding van het huidige personeel aan op de verschillende aspecten van het kennis- en informatieproces?

kennis die de toekoMstiGe inForMatieProFessional nodiG heeFt:

Basiskennis:• een fysieke collectie bewaren;

• technisch ICT-beheer;

• systeemontwerp;

• soorten informatiesystemen;

• data-analyse (inclusief big data);

• kwalitatieve onderzoeksmethoden;

• kwantitatieve onderzoeksmethoden;

• HRM-technieken.

Ruime kennis:• fysieke collectievorming;

• oude en nieuwe informatiedragers;

• informatiebehoeften in de maatschappij;

• omzetten van fysieke in digitale collecties;

• functioneel ICT-beheer;

• nieuwe digitale media en tools;

• kennismanagement;

• presentatie van materialen;

• presentatie van digitale informatie;

• vakinhoudelijke kennis;

• marketing en pr;

• reguliere doelgroepen;

• speciale doelgroepen;

• educatieve methoden;

• metadatering;

• open access publicatie;

• bedrijfsprocessen;

• managementtechnieken.

Gespecialiseerde kennis• digitale collectievorming;

• bewaren van een digitale collectie;

• catalogiseren/inventariseren.

vaardiGheden die de toekoMstiGe inForMatieProFessional nodiG heeFt

Basaal:• managementvaardigheden;

• aligneren van content, systemen en managementbehoeften;

• opstellen van een (business/operational) case;

• spreek- en schrijfvaardigheid in Engels.

In ruime mate:• informatie kunnen duiden/interpreteren;

• onderzoeksvaardigheden;

• informatieprocessen kunnen analyseren en optimaliseren;

• organisatiewijde informatiebehoeften (ipv individuele) analyseren;

• projectmatig werken;

• inzicht in workflow en planning;

• communicatieve vaardigheden;

• formuleren van de (interne of externe) klantvraag;

• mensen kunnen leren om systemen/methoden zelf te gebruiken;

• proactiviteit;

• adviesvaardigheden;

• het stimuleren van kennisdelen;

• interne en externe klanten wegwijs, mediawijs of informatievaardig

maken;

• geven van presentaties, workshops en lezingen;

gemiddelde beoordeling door de respondenten op een schaal van 1-10nu

over vijf jaar

Informatie verzamelen

Informatie bewaren

Informatie organiseren

Informatie analyseren

Informatie beschikbaar stellen voor onderwijs

Informatie beschikbaar stellen voor onderzoek

Informatie beschikbaar stellen voor de maatschappij

Informatie beschikbaar stellen voor beleid/management

Informatie beschikbaar stellen voor de markt

6,75,9

6,65,8

6,66,0

5,85,4

6,76,2

5,65,2

6,35,9

5,55,4

4,74,7

28 | META 2017 | 6

artikel

(de kennis van — potentiële — gebruikers en hun behoeften) wordt belangrijker. Dat vergt ervaring met het doen van kwan-titatief en kwalitatief onderzoek.

In het kader van deze ontwikkelingen moesten de respondenten inschatten hoe goed de opleidingen die de huidige personeels-leden volgden aansluiten op de verschillende aspecten van het kennis- en informatieproces, zowel voor de huidige situatie als over vijf jaar, op een schaal van één tot en met tien. De resul-taten daarvan kun je vinden in figuur 1.

Uit de antwoorden op die vraag rijst het algemene beeld op dat de opleidingen die het huidige personeel volgde momen-teel maar beperkt tegemoetkomen aan de kernaspecten die on the job gevraagd worden. Over vijf jaar zal dat nog minder zijn. Nergens krijgt de huidige situatie een hogere score dan 6,7/10. Voor de meer bedrijfsmatige informatievoorziening (de laatste twee aspecten) scoort de voorbereiding in de opleidingen nu al onvoldoende.

OVER VIjF jAARDe respondenten zien de situatie over vijf jaar minder roos-kleurig in. Nagenoeg over de hele lijn wordt verwacht dat de in de opleidingen opgedane kennis, attitude en vaardigheden dan nog minder beantwoorden aan wat er in de werksituatie

vereist wordt. In de helft van de gevallen zal er dan sprake zijn van onvoldoendes, als de respondenten het juist inschatten.Informatieprofessionals hebben een heel scala aan competenties nodig om stand te kunnen houden in de ontwikkelingen in het werkveld. Die competenties zijn niet altijd vertegenwoordigd in de opleidingen die ze volgden (zie figuur 2).

Het valt op dat zowel in de enquêteresultaten als in de focus-groepen sterk de nadruk wordt gelegd op vaardigheden veel-eer dan op kennis. De informatieprofessional moet wel over een brede basis aan kennis beschikken, maar die kan behoor-lijk variëren. Zij of hij zal vooral op enkele specifieke gebieden gespecialiseerde kennis moeten hebben. Maar vooral moet zij of hij een bepaalde houding hebben en over een groot aantal vaardigheden beschikken.

In het onderzoeksrapport krijg je een gedetailleerd overzicht van de kennis en vaardigheden die over vijf jaar belangrijk zul-len zijn volgens de respondenten.

HOE ZOU EEN PASSENDE OPlEIDING ERUIT MOETEN ZIEN?Uit het onderzoek komt naar voren dat er behoefte is aan twee soorten opleidingen. In de eerste plaats een opleiding die

Figuur 2.

Welke competentie(s) mist u het meest?

percentage respondenten (n = 241)

Vakinhoudelijke kennis

Kennis van ICT

Kennis van projectmanagement en processen

Onderzoeksvaardigheden

Managementvaardigheden

Proactiviteit

Anders…

Ik mis geen competenties

29 %

73 %

41 %

29 %

26 %

44 %

18 %

2 %

“ MET DE OPKOMST VAN NIEUWE SOORTEN DIENSTVERLENING MOETEN ER OOK STEEDS MEDEWERKERS MET ANDERE KENNIS EN VAARDIG-HEDEN AANGEWORVEN WORDEN.

>

META 2017 | 6 | 29

artikel

bestaat uit modules die inspelen op specifieke ontwikkelingen en de competenties die daarvoor nodig zijn, voor mensen die al in de praktijk werken. Aan zulke modules is zowel op acade-misch als op hogeschoolniveau behoefte.

In de tweede plaats geven veel organisaties aan ook behoefte te hebben aan een brede basisopleiding, hoewel er een substanti-ele groep is die de instroom van medewerkers uit heel andere opleidingen een goed alternatief vindt (mits voldoende moge-lijkheden voor bijscholing). Voor een brede basisopleiding is er vooral op hogeschoolniveau belangstelling. In Vlaanderen is er belangstelling op academisch niveau, in Nederland is de inte-resse voor een universitaire opleiding minder groot.

In het meest ideale scenario kunnen beide types opleidingen gecombineerd worden. Mensen met een vooropleiding, of die al in de praktijk werken, kunnen dan afzonderlijke modules volgen. Mensen die alle modules volgen kunnen een erkende volledige kwalificatie voor informatieprofessional (bachelor of master) behalen. Het probleem hierbij is dat het volgen van losse modu-les vaak enkel mogelijk is in de vorm van ‘aanschuifonderwijs’. Voor deze losse modules worden geen diploma’s uitgereikt, enkel getuigschriften.

De respondenten van de enquête hebben belangstelling voor een Vlaams-Nederlandse opleiding, maar ook voor een inter-nationale Engelstalige opleiding. Dat is goed combineerbaar wanneer een dergelijke opleiding grensoverschrijdend samen-gesteld wordt met modules van opleidingen die in Vlaanderen, Nederland en bijvoorbeeld het Verenigd Koninkrijk op bepaalde terreinen gespecialiseerd zijn.

Niet verbazingwekkend: een substantieel deel van de Vlaamse respondenten geeft de voorkeur aan een unieke Vlaamse oplei-ding, in Nederland is er eerder een voorkeur voor een uniek Nederlands programma.

VERVOlGSTAPPENHoe moeten deze resultaten nu omgezet worden naar een praktisch vervolg? In de eerste plaats ligt het voor de hand om te inventariseren in hoeverre er een curriculum kan samen-gesteld worden uit de bestaande opleidingen in Vlaanderen, Nederland en eventueel daarbuiten. De modules moeten inspe-len op competenties die toekomstige informatieprofessionals in verschillende sectoren nodig zullen hebben. De nog ontbre-kende modules moeten duidelijk gedefinieerd worden, om na te gaan of ze ontwikkeld kunnen worden.

Een eerste stap kan zijn om te bekijken of de modules van dit flexibele curriculum afzonderlijk als bijscholing kunnen dienen. Vervolgens kan men nagaan of de modules bij elkaar ook een volledige opleiding tot informatieprofessional kunnen vormen.

Ten tweede werd in het onderzoek duidelijk dat de rol en bete-kenis van kennisorganisaties en informatieprofessionals sterk aan verandering onderhevig zijn. Het zou goed zijn om een heldere, bijdetijdse definitie op te stellen van de rol en meer-waarde van de toekomstige kennisorganisaties en de taken van de informatieprofessionals daarbinnen. Het lijkt erop dat de informatieprofessional meer en meer een ‘informatiemakelaar’ of een ‘information steward’ wordt, een bemiddelaar van zeer uiteenlopende aspecten van kennis en informatie aan interne en externe gebruikers.

Ten slotte wijze de resultaten van dit onderzoek erop dat het voor de actuele expertise van informatieprofessionals ook belangrijk is om kennisdeling te intensiveren. Binnen alle deel-sectoren die in dit onderzoek onder de loep werden genomen, zijn er eigen manieren en netwerken gegroeid om opgebouwde kennis uit te wisselen, van elkaar te leren, elkaar wegwijs te maken, enz. Een inventarisatie van deze netwerken en manieren van kennisdeling en een beschrijving van de best practices per deelsector kunnen een extra instrument bieden voor flexibele en actuele bijscholing.

percentage respondenten (n = 241)

Een complete opleiding tot kennis- en informatiespecialist op universitair niveau

Een complete opleiding tot kennis- en informatiespecialist op hogeschoolniveau

Uitbreiding van bestaande (inhoudelijke) opleidingen met modulen kennis- en informatiespecialist

Een masteropleiding voor mensen die al geruime tijd in de praktijk werkzaam zijn

Een verkorte academische opleiding voor mensen die al geruime tijd in de praktijk werkzaam zijn

Een modulaire (zelf samen te stellen) academische opleiding voor mensen die al geruime tijd in de praktijk werkzaam zijn

Anders…

Figuur 3.

Welk type opleiding zou het best passen bij de competenties die uw organisatie in de toekomst nodig zal hebben?

36 %

51 %

47 %

20 %

34 %

63 %

9 %

30 | META 2017 | 6

artikel

Patrick Vanouplines

Je wil het niet meemaken, maar het kan ooit gebeuren: een brand vernielt de collectie gedrukte boeken in jouw bibliotheek. Om de zaken te vereen-voudigen gaan we ervan uit dat jouw bibliotheek geen items met antiquari-sche waarde bevat (en ook geen erf-goedstukken — dat komt aan bod in een volgende META). Na de brand wil je de collectie terug opbouwen. Welk budget is daarvoor nodig, met andere woorden: welk budget zou je graag krijgen van de verzekeraar?

Je weet precies hoeveel je uitgaf voor het opbouwen van de collectie gedrukte boeken. De totale uitgaven zijn minstens tweemaal zo groot als de kostprijs van de gedrukte boeken, want ook de per-soneelskost moet meegerekend worden, ook al kosten de boeken ondertussen misschien wat minder (sommige zullen meer kosten, of niet meer verkrijgbaar zijn). De boeken moeten immers terug besteld worden (op basis van de biblio-theekcatalogus is dat haalbaar), en nadien ontvangen en verwerkt (kast-klaar gemaakt) worden.

Elk nadeel heeft zijn voordeel. Kunnen we van de gelegenheid niet meteen gebruik maken om de collectie te voor-zien van nieuwe edities? Zouden we

de minder geconsulteerde boeken nog wel aankopen? Heeft het zin om verou-derde boeken terug aan te kopen? We beseffen dat de netjes berekende totale aanschaffingswaarde niet direct bruik-baar is. De gedrukte boeken zijn jaar na jaar minder waard geworden, niet alleen omdat ze door slijtage minder zouden opbrengen op de tweedehandsmarkt, maar omdat de gebruikswaarde daalde. De financiële dienst kan hierbij niet helpen. Zij schrijven de aanschaffings-waarde wellicht af over een periode van drie of vier jaar (met een percentage van 33 of 25 procent per jaar), zodat voor de financiële dienst de waarde van jouw collectie (van de werken die drie of vier jaar geleden aangeschaft wer-den) na drie of vier jaar voor hen tot nul herleid is. De vraag blijft: welk budget zou je graag krijgen van de verzekeraar?

Als er een verwoestende brand heeft plaatsgevonden dan kun je item per item van de catalogus beschouwen en beslissen of je het terug wil aan-schaffen of niet. Maar je kunt moei-lijk elk jaar voor het betalen van de verzekeringspremie zulk een monniken-werk uitvoeren. Daarom introduceerde ik in een bijdrage in de Wegwijzer voor Bibliotheken en Documentatiecentra het concept halfwaardetijd. Afhankelijk van

het soort boek of van het onderwerps-gebied gaat dat boek na een bepaalde tijd (denk aan enkele jaren) nog maar de helft waard zijn, na nog wat meer jaren is het boek nog maar een kwart waard, om zo tot een restwaarde (van vijf of tien procent) te komen die niet verder vermindert. Een boek over een bepaalde versie van Microsoft Office gaat al heel snel tot de helft van de gebruikswaarde gedaald zijn, daar waar een literair werk pas na tien jaar minder waarde krijgt. Het komt er nu op aan voor verschil-lende categorieën de halfwaardetijd te schatten. Vervolgens beslis je tot op welke resterende gebruikswaarde je een boek nog wil vervangen. Als je het boek wil vervangen, dan moet je de huidige winkelwaarde betalen om het terug in je collectie te krijgen. Je kunt nu voor jouw volledige collectie berekenen hoe groot het budget moet zijn om terug een collectie aan te leggen met een verge-lijkbare gebruikswaarde (zoals gezegd, te vermeerderen met de personeelskost die nodig is om elk boek weer gebruiks-klaar in het rek te krijgen).

Deze beschouwingen lichten maar een tipje van de sluier. Meer kun je lezen in de Wegwijzer voor Bibliotheken en Documentatiecentra in hoofdstuk 2.3 over financieel beleid.

Hoe bereken ik het bedrag om mijn collectie te verzekeren?Met zevenmijlslaarzen door de brand

© Y

aoqi

LA

I (U

nspl

ash

CC

)

META 2017 | 6 | 31

de vraaG

Impressies van de Stadsbibliotek MalmöBram Bresseleers

Een jaar geleden verhuisde bibliothecaris Bram Bresseleers met zijn gezin naar het Zweedse Malmö, een stad met 330.000 inwoners uit 170 landen. Dit zijn enkele van zijn impressies van de Stadsbibliotek.

bibliotheeksector komt meer en meer in het vizier van extreemrechts. Elders in het land waren het afgelopen jaar al verschillende incidenten met bedreigin-gen, leenrechtbeperkingen en censuur. Zelfs al is het samenleven in Malmö veel robuuster dan wat rechtse media ver-kondigen, toch zag het stadsbestuur in dat de bib niet al te best verweven is met het lokale middenveld. Het ontwik-kelen van nieuwe werkvormen en parti-cipatie staat dan ook sterk in focus de komende jaren.

Donderdag, 13u00: IBl.Ik toon mijn ouders mijn favoriete plek in Malmö. Ik moet mijn boeken dringend inleveren, dus demonstreer ik de inlever-machines. Voor hen is het nieuw. Ik wijs op de lopende band onder onze voeten, waar mijn boeken nog zichtbaar zijn doorheen het glas in de vloer. Een per-soneelslid merkt onze interesse op, leidt ons voorbij het bordje dat zegt endast personal, en toont ons trots de sorteer-robot die dubbel dienst doet als hub van het interbibliothecair leenverkeer in Malmö. Alle aanvragen uit de elf filialen van het stedelijk netwerk passeren hier, met een dagelijkse koerierdienst van en naar de wijkbibs. Als een boek ergens in de stad beschikbaar is, heb je het na twee à drie dagen in handen. Het maakt niet uit waar je het weer inlevert: via de robot belandt het in de bib waar het thuishoort. Doordat het zo makkelijk is twijfelen weinig mensen om een boek te bestellen. Daarom zijn er elke dag mak-kelijk 500 boeken in omloop.

nieuw en tegelijkertijd chronisch onaf, een plek waar zowel intenties als moge-lijkheden vanaf spatten.

Maandag, 19u00: e­boeken.Mijn dochters demonstreren thuis hoe ze op school leerden e-boeken te lenen via Bibblix, een app ontwikkeld door de bibliotheken van Stockholm, Malmö en Katrineholm. De collectie bestaat uit honderden prenten- en jeugdboeken in achttien verschillende genres en voor vier verschillende leeftijden. Ze werkt als prima voorhoede van de grotere col-lectie van 20.000 gewone e-boeken die de bib op wat minder elegante wijze aanbiedt via Adobe Digital Editions. Ik lees er meteen enkele om mijn Zweeds te oefenen.

Zaterdag, 16u00: de bib in de samen­leving.De bibliobus rijdt mee in de Malmö Pride. Een klein gebaar, maar sym-bolisch belangrijk. Malmö heeft geen al te beste reputatie, en de Zweedse

Zondag, 12u45: welkom.We zijn drie dagen in Malmö. Anna, Lotte en ik verkennen de centrale bib. Ik werkte in een bib in Brussel, en ben dus gewoon dat de ambities groot zijn maar het team klein en de middelen schaars. Dit is niet de arena die ik ken. Dit stads-bestuur matcht zijn ambities met inves-teringen. Het gebouw is een onmisken-baar landmark, een oud kasteeltje uit 1901 dat een nieuwe vleugel kreeg in 1999. Die grote glazen kubus kijkt uit over een park. De bib krijgt 970.000 bezoekers en realiseert 1.100.000 uitle-ningen per jaar. Er werken een 120-tal mensen. De collectie van 493.000 titels telt maar liefst 54 talen. Wat ongecom-pliceerd multicultureel, bedenk ik, tot ik kennismaak met de ordening vol-gens het eigen Zweedse SAB-systeem. Gelukkig worden die ingewikkelde let-tercodes binnenkort overal naar Dewey omgezet.

We schrijven ons alledrie gratis in en betalen geen leengeld. De jeugdaf deling BALAGAN, voor kinderen van 9 tot 12, maakt het meest indruk. Je doet je schoenen uit voor je ze betreedt. Ik zie er veel van mijn verlanglijstje voor de bib van Sint-Gillis, naast dingen die ik niet eens voor mogelijk houd: verschil-lende talen, hoeken en sferen. Een mix van beeldschermen, tekeningen en handgeschreven mededelingen. Een clubhuis, dat ook dienst doet als tribune wanneer projectiescherm en beamer in gebruik zijn. Gitaren, een piano en een drumstel. Het voelt allemaal nog steeds

32 | META 2017 | 6

over de Grens

Woensdag, 20u00: een avondje uit.Het nieuwe seizoen van Forfattarscenen, een reeks live interviews met zowel Zweedse als buitenlandse auteurs, begint dadelijk. In de grote glazen kubus werden de boekenrekken aan de kant gerold en stoelen neergezet. Vanavond is Jonathan Safran Foer te gast. Er zijn 600 toeschouwers, en het gesprek wordt live gestreamd op de website van de bib. De schrijver is beter dan de interviewer. Op het einde krijgt hij geen echt cadeau, maar werd er geld gestort voor een journalist die vastzit in een Eritrese gevangenis. Zweedser kan niet, maar ik ben oprecht gecharmeerd.

Zondag, 14u30: een voorleesuurtje.Met mijn dochters wacht ik in KANINI, de nieuwe kinderafdeling voor 0 tot 8. Er werd enorm geïnvesteerd, met veel schrijnwerk op maat. Naar mijn smaak wat te figuratief, maar kinderen zijn er dol op. We zijn hier voor een vertel-ling in een blauwe, grotachtige leeskuil naast het boekenbos. De kussens lijken op grote keien. Er zijn regelmatig verte-luurtjes in verschillende talen: Arabisch, Perzisch, Spaans en Portugees. De Engelse vertelster liet vandaag onver-wacht verstek gaan. We blijven zitten voor een geïmproviseerde Zweedse

versie. De bibmedewerkster leest vanop een iPad, waarmee ze ook haar slide­show, het licht in de ruimte en een aan-tal geluidseffecten bedient.

Elke school van een zekere grootte moet bij wet een eigen bib hebben. Slechts in ongeveer de helft is er ook een schoolbibliothecaris (want niet bij wet verplicht), maar scholen die er een hebben, spelen dat terecht uit als een grote troef. Anna en Lotte maak-ten meer dan dertig boekverwerkings-opdrachten afgelopen schooljaar. De schoolbibs verlichten de druk op de jeugdafdelingen in openbare bibs, die nog slechts af en toe klassen ontvangen. Een enorme tijdswinst ten behoeve van het buitenschoolse activiteitenaanbod.

Vrijdag, 10u00: nieuw voor het netwerk.Ik bezoek in Limhamn het afdelings-hoofd van twee wijkbibs om te vertellen over het netwerk van Nederlandstalige bibs in Brussel. Ook deze bib kreeg onlangs een gloednieuw gebouw: een hedendaags maar klassiek balkvormig volume dat wat te strak oogt naar de zin van mijn gastvrouw. Ik geef haar gelijk, maar kan er tegelijkertijd niet van over dat er ook nog budget is voor de inrichting. Geen enkel oud stuk meubi-lair verhuisde mee. Deze werking is wat traditioneler dan in hartje Malmö. Het publiek is gemiddeld ouder en hoger opgeleid. Het personeel bereidt hen voor op nieuwe openingsuren, met peri-oden van volledige zelfbediening: bin-nenkomen met je bibpas, om vervolgens zelf materialen in en uit te scannen. In landelijke gebieden bestaan dergelijke onbemande filialen al, in de grotere ste-den nog niet.

In de wijk Västra Hamnen opende eind 2016 ook het zogenaamde Masten 2. Eerder een wijkontmoetingsplek met

bibfuncties dan andersom, maar zeker nóg een aanwinst voor het netwerk.

Donderdag, 10u15: tieners en jongvol­wassenen.Ik zit met twee cursusgenoten in KRUT, de grote ruimte op de derde verdie-ping die vrijkwam na de verhuis van de kinderafdeling. We nemen niet deel aan de conversatietafels met vrijwilli-gers van het Rode Kruis maar simuleren het examen Zweeds dat we binnenkort afleggen.

Het is oneigenlijk gebruik van deze plek. Ze is bestemd voor 14- tot 25-jarigen. Met een assortiment tafels en stoelen, zetels en salontafeltjes in verschillende stijlen worden aparte hoeken gevormd. Er liggen kussens en er staan planten en whiteboards, maar de zaal is nog een experiment. De bib zoekt al doende naar een invulling. Ook in Malmö is deze leeftijdscategorie de groep van afhakers. Ik ben benieuwd naar wat er uit de bus zal komen.

META 2017 | 6 | 33

over de Grens

Mediawijsheid, wat nu? Verwelkom de mediacoach!Stieve Van der Bruggen, Thomas More Campus Turnhout

Creatief uit de hoek komen met media ligt niet voor de hand. Toch hebben vooral hogeschoolbibliotheken hier nood aan: zij richten zich net tot de ‘digitale generatie’. Maar zowel bibliotheekmedewerkers als docenten vragen zich vaak af hoe ze dat moeten aanpakken. Met een opleiding tot media-coach leer je dat origineel mediawijs aan de slag gaan niet moeilijk hoeft te zijn.

MEDIA WAT?Mediawijsheid kun je niet meer wegden-ken als term binnen opvoeding, onder-wijs en bibliotheken. Het slaat op het geheel van kennis, vaardigheden en attitudes waarmee mensen zich bewust en kritisch kunnen bewegen in een com-plexe, veranderende en gemediatiseerde wereld. Media-educatie gaat zowel over kennismaken met verschillende tools als over het stilstaan bij de gevolgen van het gebruik ervan (www.mediawijs.be). Het kan dus gaan over heel uitlopende zaken: van zoeken in databases tot de wondere wereld van virtual reality.

MEDIAWIjSHEID EN HOGESCHOOlBIBlIOTHEKEN, ECHTE BOEZEMVRIENDENHogeschoolbibliotheken zijn van nature uit erg begaan met de mediawijsheid van hun publiek, vooral met de infor-matievaardigheden. Studenten moeten informatie kunnen opsporen, beoor-delen, verwerken, gebruiken en refe-reren. De manier waarop verschillende bibliotheken daarop inzetten, varieert. De ene bibliotheek houdt het bij hand-leidingen en een goed onderhouden informatieve website, de andere gebruikt instructies en workshops.

Bij de opleiding Mediacoach leerde ik al snel dat inzetten op informatievaardig-heden maar een klein onderdeel is van wat media-educatie kan zijn. Moeten leerkrachten of verpleegkundigen in spé enkel informatie kunnen opzoeken, of verwachten we net dat ietsje meer? Zouden ze zich ook niet bewust moeten zijn van de gevolgen als ze beroepsfo-to’s op sociale media plaatsen? Kunnen we ervan uitgaan dat verpleegkundigen (in spe) rekening houden met auteurs-rechten, of dat leerkrachten (in spe) hun leerlingen kunnen leren omgaan met reclame?

DE MEDIACOACH, EEN MEERWAARDE?Mediawijs organiseert de opleiding Mediacoach om bibliotheek- en onder-wijspersoneel te inspireren over mediawijsheid. De opleiding loopt één academiejaar. Er zijn een aantal contact-momenten met de theorie, aangevuld met een MOOC. Onder andere media-gebruik, media in relaties en burger-schap, privacy en reclamewijsheid komen aan bod. Dankzij de opleiding word je als mediacoach een aanspreek-punt voor je collega’s: je kunt tips en tricks delen en je collega’s warm maken voor een mediawijze aanpak.

Voor mijzelf zat de meerwaarde in de bewustwording en een veranderde houding tegenover mediawijsheid. We vinden het in de hogeschoolbibliotheek allemaal evident dat ons publiek media-wijs is of moet worden, maar we houden vaak vast aan de klassieke informatie-vaardigheden. Ik ontdekte elke keer nieuwe domeinen binnen mediawijsheid, zoals auteursrechten of games in het onderwijs. En ik deed voldoende kennis op om nieuwe projecten voor studenten en docenten te starten. We werken nu bijvoorbeeld aan een workshop over interactieve tools om studenten op een amusante manier te bevragen en testen tijdens de lessen.

We stellen onze bibliotheek met leer-centrum voor als hét mediawijze ken-niscentrum van de campus, en dus het aanspreekpunt voor mediawijze vragen. Veel docenten en studenten verwachten die extra ‘service’ niet, dus sterke com-municatie is essentieel. We gebruiken daarvoor verschillende kanalen: een nieuwsbrief in Sway met de nieuwe aan-winsten en projecten, affiches, media-wijze projecten en workshops promoten via Yammer, promotie via de lessen

informatievaardigheden die we jaarlijks geven, enz.

PRAKTISCHE TIPSEerlijk is eerlijk: we stellen het vaak uit om concrete mediawijze projecten te realiseren in de bibliotheek. Daarom volgden drie collega’s deze opleiding: een stimulans om er werk van te maken. Elke deelnemer werkt een project uit. Ik ging voor een uitgebreide website over informatievaardigheden. Mijn collega’s werkten samen een interactieve rondlei-ding uit met QR-codes, zoekopdrachten, filmpjes, enz. in twee van onze campus-bibliotheken.

De noden opsporen is de eerste stap. Zo viel het mij op dat onze campus geen centrale plek had waar studenten alle informatie over onderzoek kunnen terugvinden (hoe en waar opzoeken, beoordelen en refereren). Daarom ont-wikkelde ik een makkelijk te onderhou-den platform, waarop al deze informatie op een aantrekkelijke manier gebundeld wordt. Daaruit kwam een website met mediawijze tips en handleidingen, maar ook met informatie over tools, websites, databases, enz.

Je hoeft niet altijd het warm water uit te vinden: er zijn interessante

34 | META 2017 | 6

insPiratie

Een nieuwe mediazaal voor de Koninklijke Bibliotheek van België

Het renovatieproject van de leeszaal van de afde-ling Kranten en heden-daagse media maakt deel uit van een globaal programma om de lees-zalen van de Koninklijke Bibliotheek van België te moderniseren.

Het project wil de com-municatie en valorisatie van de collecties van de afdeling optimaliseren in een nieuwe synergie met de pers.

Op de benedenverdie-ping van de zaal raad-pleeg je de pers in al zijn vormen: kranten op papier, op microfilm en digitaal. Ook de kern-taken van de afdeling zullen zich hier situeren (bewaring, raadpleging van de collecties, expertise en dienst-verlening aan het publiek enzovoort).

Op de eerste verdieping staan verschillende onderzoekstools ter beschikking, plus een rijke referentiebibliotheek die rechtstreeks verband houdt met de wereld van de media.

Een totem, die de schakel vormt tussen beide niveaus, toont de historische voorpagina’s van twaalf grote Belgische kranten.

Tot slot komen er nog een ruimte rond mediawijsheid, didacti-sche ontdekkingszones en terminals waar je het recente pers-aanbod en de nieuwsstromen van de persagentschappen kunt raadplegen. Zo wordt deze Mediaroom een echte, dynamische perszaal.

Mediaroom zal dus proberen een objectieve kijk te bieden op de wereld van de media die continu evolueert. Deze plek zal zich verder ontwikkelen in functie van de actualiteit, de technologi-sche nieuwigheden en de recente publicaties over media maar ook dankzij ontmoetingen met het publiek, of dat nu journalis-ten, schoolgaande jongeren, wetenschappers of gewoon geïn-teresseerde bezoekers zijn.

Eglantine lebacq

Mediawijsheid, wat nu? Verwelkom de mediacoach!

projectvoorstellen van voormalige media coaches die je kunnen inspireren.

Je rol als coach aanleren is een belang-rijk aspect. In twee praktijksessies leer-den we hoe je je project verkoopt aan je publiek, en hoe je een coachende rol opneemt in je organisatie. Je moet immers voldoende interesse wekken voor je projecten. Zo creëer je een band tussen de bib en de gebruiker, maar krijg je ook onmisbare feedback en input. Ik begeleid nu laatstejaars-studenten in hun zoektocht naar infor-matie voor hun eindwerk. In een half-uur krijgen ze begeleiding op maat en geven we ze een aantal tips mee. De vijftien studenten die al persoonlijk begeleid werden, waren alvast positief.

Deze opleiding is maar een eyeopener. Je bent geen perfect geïnformeerde mediacoach die alles weet over media-wijsheid. Wel een geïnspireerde enthou-siasteling die collega’s overtuigt om mediawijzer te worden en de studenten daarin mee te nemen. Het is dus een interessant startpunt, geen eindpunt.

> Gebeten om meer te weten over deze opleiding?

www.mediawijs.be.

© L

aura

Dac

hele

t.

META 2017 | 6 | 35

het Plan

De cloud en cloudcomputing (deel 2)

Rony Vissers, PACKED vzw

In het vorige nummer van META legden we uit wat de cloud en cloudcomputing zijn. Alhoewel ze veel voordelen kunnen opleveren voor bibliotheken, archieven en documenta-tiecentra, kunnen er ook nadelen aan verbonden zijn. Daarop gaan we in dit deel dieper in.

VOORDElENKOSTENBij cloudcomputing moet je niet langer kosten maken voor de aankoop van hardware en software en voor het opzetten en beheren van eigen data-centers. De licentiekost voor meerdere gebruikers kan snel oplopen, terwijl de cloud meestal goedkoper is en er vaak schaalbare opties zijn (zoals bv. betalen per gebruik).

SNELHEIDVeel cloudcomputingdiensten worden als selfservice op aanvraag geleverd. Je hele systeem kan op enkele minuten volledig functioneel zijn, afhankelijk van de nodige technologie. Dat biedt veel flexibiliteit en er is minder druk tijdens het plannen van de capaciteit.

GEMAKKELIJKE TOEGANGZodra gebruikers zich registreren in de cloud, hebben ze overal waar een inter-netverbinding is toegang tot de infor-matie. De toegang is niet langer beperkt tot een bepaalde geografische locatie.

BETROUWBAARHEIDMet cloudcomputing zijn backups maken, noodherstel na een ramp en het waarborgen van de bedrijfscontinuïteit eenvoudiger en goedkoper. Je kunt de gegevens gespiegeld opslaan op meer-dere locaties in het netwerk van de cloudprovider, die meestal ook compe-tent genoeg is om zelf het noodherstel uit te voeren.

SCHAALBAARHEIDCloudcomputingdiensten bieden flexi-bele schaalaanpassingen. De reken-kracht, opslagcapaciteit of bandbreedte kan afgestemd worden op de behoefte

van het moment en de geografische locatie. Met cloudopslag is de opslag-capaciteit bijna onbeperkt.

PRODUCTIVITEITMet cloudcomputingdiensten kun je een belangrijke tijdswinst genereren voor je eigen IT-team, waardoor er tijd vrijkomt voor belangrijker bedrijfsdoelstellingen dan bv. het fysieke beheer van servers of het actualiseren, aanpassen en inte-greren van applicaties.

PRESTATIESGrote cloudcomputingdiensten worden regelmatig bijgewerkt naar recente, snelle en efficiënte computinghardware. Dat resulteert in bv. minder vertraging in de dataoverdracht over het datacom-municatienetwerk en grotere schaal-voordelen.

NADElENTECHNISCHE PROBLEMENZelfs de beste clouddiensten zijn vatbaar voor uitval en andere tech-nische problemen, ook als ze hoge onderhoudsstandaarden respecte-ren. Bovendien maakt cloudcomputing instellingen afhankelijk van de betrouw-baarheid van hun internetverbinding.

VEILIGHEIDBij gebruik van clouddiensten kun je gevoelige informatie overleveren aan een derde partij (de cloudprovider), en dat kan een risico impliceren. Kies daarom steeds de meest betrouwbare cloudprovider. Overheidsinstellingen zetten vaak liever hun eigen cloudser-vers op omwille van beperkingen m.b.t. de data die ze beheren.Cloudopslag maakt instellingen ook kwetsbaar voor externe aanvallen van

hackers en andere bedreigingen. Voor kleine instellingen kan het overschake-len naar de cloud echter ook een vei-ligheidsverbetering zijn, omdat grote cloudproviders veiligheidsniveaus halen die ze nooit zelf kunnen bereiken.

KOSTPRIJSCloudcomputing is vaak niet zo goed-koop als het lijkt. Soms hebben de appli-caties niet alle kenmerken waarop je rekent, omdat volledige softwarepakket-ten meer gedetailleerde functies heb-ben. Bovendien ben je mogelijk gebon-den aan een contract dat geen rekening houdt met het feitelijke gebruik.

GEBREK AAN FLEXIBILITEITHet gebruik van een cloudcomputing-dienst kan impliceren dat je gebonden raakt aan propriëtaire applicaties en formaten.

GEBREK AAN ONDERSTEUNINGDe klantenondersteuning bij cloud-diensten is niet altijd optimaal, met als gevolg mogelijk langere wachttijden dan aanvaardbaar voor je instelling.

AUTEURSRECHTENIn sommige gevallen verlies je de wet-telijk rechten op het materiaal dat je online opslaat.

CONClUSIEVoordat je je servers en software over-boord gooit en volledig in de cloud gaat, maak je best eerst de afweging of dat wel de beste keuze is. Weeg de voor- en nadelen goed tegen elkaar af. Misschien gebruik je, omwille van bepaalde nadelen, cloudcomputing best enkel voor bepaalde applicaties, of mis-schien zelfs helemaal niet.

36 | META 2017 | 6

uitGePakt

silly “The internet is marvelous,

but to claim, as some now do,

that it’s making libraries obsolete

is as silly as saying

shoes have made feet unnecessary”

Mark Y. Herring

Citaat

De oude krokodil (2)jan lampo

De meeste mensen lopen in de rij en den-ken in hokjes. Wie dat niet doet, wordt met boosheid of hoongelach tot de orde geroepen. Het ene jaar dragen we een jeans waarvan het kruis een halve meter onder onze kont hangt, het jaar daarop kopen we er alleen met vooraf aange-brachte scheuren en gaten.

Ik herinner mij de vorige keer dat die scheuren moesten, medio jaren 1980, en ook nog de tijd dat we gelapte spij-kerbroeken wilden. Dat was in 1974. Het ging er nog zo ambachtelijk aan toe dat mijn vrienden aan mijn moeder kwamen vragen om hun jeans met stukjes anders getint denim te decoreren.

De opleidingen aan de universiteit of de hogeschool ontsnappen ook niet aan de mode — al duurt een trend daar zo lang als de loopbaan van een generatie profes-soren (dat is soms uitputtend lang).

In de leeszaal van het Letterenhuis heb-ben fans van het modernisme stilaan de exegeten van Stijn Streuvels verdrongen. Nu heb ik zelf nooit zo van de oude snor uit Ingooigem gehouden, al verscheen hij in mijn kindertijd nog af en toe op de vrome televisie.

Wij van de bibliotheek en van het archief, ook wij moeten mee met onze tijd en

proberen trucs uit om onze doelgroepen te bereiken. Toen ik in de jaren 1990 voor mijn Akte van Bekwaamheid (!) studeerde, geloofde men nog dat de OB een gratis internetcafé moest worden. Ik heb dat nagezegd, al geloofde ik er geen bal van.

De enige vraag die ik op het examen totaal niet kon beantwoorden, was een cultuurhistorische vraag. “Waarom werd er in de middeleeuwen zoveel toneel gespeeld?” Ik keek de examinator ver-bijsterd aan. “Geen idee,” zei ik, “ik heb vier jaar middeleeuwse geschiedenis gestudeerd aan de universiteit, maar dat hebben ze me nooit verteld”. Het juiste antwoord bleek te zijn dat in de mid-deleeuwen maar weinig mensen konden schrijven en dat ze daarom toneelspeel-den. Of zoiets.

Wat vandaag de heersende trend in de OB is, weet ik niet (jullie mogen mij uit-fluiten). Wij zijn allemaal specialisten die vaak geen klare kijk hebben op waar hun collega’s mee bezig zijn.

Maar wat we zeker delen — en dat geldt voor het personeel van de kleinste wijkbi-bliotheek, de grootste bewaarbibliotheek en van het archief — is dat we, tussen al onze andere bezigheden door, bezig zijn met de herinneringen van ons allemaal, van onze gemeenschap.

Daarmee werpen we een dam op tegen de waan van de dag en houden ook dat-gene in stand dat niet in de mode is, maar misschien toch de moeite loont. Jullie mogen dat overdreven vinden, maar tij-dens zijn zwakke momenten is deze oude krokodil een idealist.

Jan Lampo (Antwerpen, 1957) is his-toricus. Hij werkt in het Letterenhuis, waar hij archieven van Vlaamse schrijvers inventariseert. Van 1990 tot 1995 was hij redacteur van de krant De Standaard. Lampo publiceerde twee romans, een verhalenbundel en de thriller De Engel met de Zaag, die in 2008 genomineerd werd voor de Hercule Poirotprijs. Voorts verscheen van zijn hand een tiental historische boeken over Antwerpen.

META 2017 | 6 | 37

ColuMn

het nieuwe Cultureel-erFGoeddeCreet: een krItIsch overzIchtlise Vandecruys, VVBAD

Sinds juni 2017 is het zover: Vlaanderen heeft een nieuw Cultureel-Erfgoeddecreet. Maar wat betekent dit nu voor Vlaanderen en voor de sector? We geven alvast een overzicht van alle nieuwigheden van het decreet.

CUlTUREEl ERFGOED: DECREETVORMING

“Cultureel erfgoed is een verzamelnaam voor alles wat door vorige generaties is gemaakt en wat nu nog bestaat en een grote waarde heeft voor de gemeenschap.”

Cultureel erfgoed is, volgens deze definitie van de Vlaamse Overheid, roerend erfgoed dat te vinden is in erfgoedbibliothe-ken, archieven, musea, enz. Naast deze collectiebeherende instel-lingen zijn er de organisaties gebouwd met een dienstverlenend doel. Daarvan zijn de erfgoedcellen en expertisecentra, zoals Packed of Resonant, veruit de bekendste voor het brede publiek. Het decreet bevat dus de regels op basis waarvan de Vlaamse Overheid het cultureel-erfgoedveld in Vlaanderen ondersteunt en subsidieert. Ook immaterieel erfgoed wordt in dit decreet behandeld. Immaterieel erfgoed wordt omschreven als “de niet-tastbare gewoontes of gebruiken van vroeger die men koestert en nu nog doet”. Het is de kennis of kunde die men levend wil houden en doorgeeft aan volgende generaties. Van kermis en Sinterklaas vieren tot frietjes halen in een frituur. Onroerend erf-goed, en dus het beleid voor monumenten, landschappen en archeologische sites, wordt geregeld via andere decreten.

We kunnen de decreetvorming over erfgoed terugvoeren tot 1996, toen het Museumdecreet in voege trad. Voor de inwerking-treding van het Museumdecreet werden musea in beperkte mate gesubsidieerd op basis van het Koninklijk Besluit van 1958 ‘tot reglementering van toelagen aan musea die niet van de Staat afhangen’. Dit Museumdecreet van 1996 werd samengevoegd met het reglement over de cultureel-erfgoedconvenants (2000) tot het Erfgoeddecreet in 2004.

In 2008 volgde het eerste Cultureel-Erfgoeddecreet, dat de ver-schillende domeinen over cultureel erfgoed met elkaar verbond. In deze wettekst werden het Archiefdecreet, het Decreet op Volkscultuur en het Erfgoeddecreet van 2004 geïntegreerd. In 2012 kwam er een revisie op het decreet van 2008. Het decreet dat in 2017 werd goedgekeurd, groeide uit een grondige her-ziening van het decreet van 2012.

NIEUW IN HET DECREET

NIEUW: CULTUREEL-ERFGOEDINSTELLINGENNieuw voor (sommige) collectiebeherende instellingen is de aanstelling tot cultureel-erfgoedinstelling. Deze benoeming is enkel voor de happy few (?) , want er hangt een serieus prijs-kaartje van te behalen criteria aan vast: alleen de instellingen met een kwaliteitsvolle werking en collectie, en met een uitstra-ling, schaalgrootte, bereik en relevantie op landelijk en internati-onaal niveau, kunnen aangeduid worden als cultureel-erfgoedin-stelling. Deze instellingen krijgen een grotere subsidie van de Vlaamse overheid, omwille van hun voorbeeldfunctie. Met die werkingssubsidie moeten ze het ‘excellerende niveau’ behalen voor hun basistaken, waarbij ze een voorbeeldrol spelen als het gaat over expertise uitwisselen en samenwerken. De aanstelling is van onbepaalde duur. Momenteel zijn er twee cultureel-erf-goedinstellingen: het KMSKA en het MuHKA, beide Antwerpse musea. De lat ligt hoog, dus het is onwaarschijnlijk dat er nog veel instellingen bij zullen komen. Voor de culturele archieven is het moeilijk één archief boven de andere te plaatsen. Maar er komt ook maar één erfgoedbibliotheek in aanmerking: de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience in Antwerpen.

Het creëren van titels als cultureel-erfgoedinstelling zorgt er echter voor dat het hele erfgoedveld een groot Champions-League-gehalte krijgt: de grootste en sterkste instellingen krij-gen meer subsidies, terwijl het risico erin zit dat de kleinere instellingen minder werkingssubsidies zullen krijgen. De situatie heeft veel weg van wat er een aantal jaar geleden gebeurde in de grote Kunstenronde. Bovendien zijn er zoveel criteria om aan te voldoen dat alleen instellingen die momenteel onder voog-dij staan van de Vlaamse Gemeenschap in aanmerking zullen komen.

STRATEGISCHE VISIENOTAHet Cultureel-Erfgoeddecreet van 2017 wordt voor de allereer-ste keer vergezeld van een strategische visienota. Dit medium omvat de visie en de beleidsaccenten van de minister over erf-goedorganisaties van het lokale tot het internationale niveau.

38 | META 2017 | 6

essay

Hij benadrukt daarbij hun duurzame en kwaliteitsvolle werking vanuit een maatschappelijke verantwoordelijkheid voor het doorgeven van ons cultureel erfgoed. De focus daarbij ligt op collectiegericht denken, in brede zin.

Vier krachtlijnen staan centraal in deze strategische visienota:• collecties in Vlaanderen versterken;• roerend erfgoed (o.a. kunstwerken, manuscripten en werktui-

gen) en immaterieel erfgoed (o.a. tradities, vaardigheden en rituelen) verbinden;

• samenwerking en afstemming stimuleren om zo meer slaag-kracht en minder versnippering in de Vlaamse cultureel-erf-goedsector te verkrijgen;

• een brede participatie en diversiteit nastreven.

Voor de dienstverlenende rollen op landelijk niveau worden een aantal thema’s afgebakend die voor deze legislatuur pri-oritair zijn. Dat zijn onder andere agrarisch en industrieel erf-goed, heemkunde en familiekunde, onderwijserfgoed, religieus erfgoed, migratie-erfgoed, kunstenerfgoed, architectuur- en vormgevingserfgoed, podiumkunsten, erfgoedwerking in het digitale tijdperk, erfgoedbibliotheken en beeld- en databeleid voor musea.

Om de strategische visie en de beleidsaccenten in de praktijk te brengen werden er meer gedetailleerde voorwaarden en criteria uitgewerkt in het uitvoeringsbesluit.

COMPLEMENTAIR BELEID — EEN MOEILIJKE SCHETSVanaf 1 januari 2018 dragen de provincies hun culturele bevoegd-heden over en zijn ze niet langer betrokken partij in het cultu-reel-erfgoedbeleid. Door die afslanking van de provincies wordt het complementaire beleid hertekend. Met de steden, gemeen-ten en de Vlaamse Gemeenschapscommissie worden nieuwe afspraken gemaakt over de manier waarop ze worden betrok-ken bij de uitvoering van het decreet. Ze waren daarom ook gesprekspartner bij de opmaak van de strategische visienota.

Enkele provinciale erfgoedinstellingen worden overgenomen door gemeenten. Zo verhuist de Provinciale Erfgoedbibliotheek Tolhuis naar de stad Kortrijk. Andere provinciale instellingen en taken worden Vlaams. De erfgoedconsulenten worden voorlo-pig opgenomen in het Departement Cultuur, Jeugd en Media. Vlaanderen zal het depotbeleid coördineren en de provinciale erfgoeddatabanken overnemen. Over de modaliteiten is nog geen duidelijkheid: daarvoor is het onder andere wachten op een visienota over digitalisering en e-cultuur.

© K

iwiH

ug (

Uns

plas

h C

C)

META 2017 | 6 | 39

essay

NIEUWE BEGRIPPEN: FUNCTIES EN ROLLENHet Cultureel-Erfgoeddecreet van 24 februari 2017 introdu-ceert functies en rollen als belangrijke nieuwe begrippen. Ze zijn gemeenschappelijk voor de verschillende deelsectoren en integreren de roerende en immateriële benadering. Belangrijk om te weten is dat de functies en rollen de basis vormen van de subsidiëring.

Een functie is een collectiegerichte basistaak in de cultureel-erfgoedwerking. De functies omvatten alle geïdentificeerde erf-goedtaken, zowel voor roerend als immaterieel erfgoed. De vier basisfuncties uit het vorige decreet werden geactualiseerd en uitgebreid naar vijf functies: herkennen en verzamelen; behou-den en borgen; onderzoeken; presenteren en toelichten; parti-ciperen. Deze laatste functie is nieuw en staat duidelijk centraal.Een rol staat dan weer voor een dienstverlenende taak die uit-gevoerd wordt ter ondersteuning van de bovenstaande functies bij andere cultureel-erfgoedbeheerders of -gemeenschappen.

WERKINGSSUBSIDIESIn het nieuwe Cultureel-Erfgoeddecreet bestaan er verschil-lende werkingssubsidies: voor het uitvoeren van functies en voor dienstverlenende rollen op landelijk niveau en op regio-naal niveau.

Uitvoering van functiesNaast de beperkte groep cultureel-erfgoedinstellingen, is de Vlaamse overheid verantwoordelijk voor collectiebeherende cultureel-erfgoedorganisaties op Vlaams en regionaal niveau. Voor het lokale niveau zijn de lokale besturen verantwoordelijk.Voor het eerst wordt het mogelijk om erfgoedbibliotheken te subsidiëren. De erfgoedbibliotheken moeten, net als de musea en culturele archiefinstellingen, een afzonderlijke en opzichzelf-staande cultureel-erfgoedwerking hebben om structureel gesub-sidieerd te worden. Ook het provinciale ondersteuningsbeleid voor archiefinstellingen en musea wordt geïntegreerd in het decreet. Het decreet voorziet ten slotte in de subsidiëring van een organisatie op landelijk niveau die de vijf functies opneemt specifiek voor immaterieel erfgoed.

Dienstverlenende rol op landelijk niveauVervolgens is er ook een werkingssubsidie voor het uitvoeren van een dienstverlenende rol op landelijk niveau. In de voor-gaande decreten werden die per dienstverlenend organisatie-type benoemd. Nu kunnen collectiebeherende instellingen hier bijkomend op intekenen, naast de andere werkingssubsidies. Een landelijke dienstverlenende rol opnemen is optioneel.

Als een organisatie zo’n landelijke dienstverlenende rol aan-vraagt, is die rol gelinkt aan de aanwezige expertise en vaar-digheden. Ze moet ook voldoende personeel hebben om die landelijke dienstverlening te kunnen waarmaken. Die expertise wordt volgens de Vlaamse overheid duidelijker benut door te werken met een afzonderlijke subsidiëring voor een landelijke dienstverlenende rol. Organisaties moeten hun aanvraag kun-nen motiveren.

Opmerkelijk: de mogelijke dienstverlenende rollen worden niet vastgelegd in de regelgeving. Op die manier kan de Vlaamse overheid dus kort op de bal spelen en rekening houden met evo-luties en de noden van het landschap. Niet alleen collectiebehe-rende organisaties kunnen een rol opnemen. Ook afzonderlijke dienstverlenende organisaties blijven mogelijk. Voor organisaties zoals Archiefbank Vlaanderen en de Vlaamse Erfgoedbibliotheek

wordt geen aparte regeling meer voorzien. Ook zij moeten een rol opnemen.

Dienstverlenende rol op regionaal niveau voor andere besturenDeze subsidie wordt toegekend voor het opnemen van een dienstverlenende rol op regionaal niveau, ter ondersteuning van de cultureel-erfgoedwerking bij cultureel-erfgoedbeheer-ders en -gemeenschappen op het grondgebied. Voornamelijk de erfgoedcellen komen dan in beeld. Zij werden de laatste jaren een steeds belangrijker spilfiguur in intergemeentelijke samen-werkingen en in samenwerkingen met andere beleidsdomeinen, zoals onderwijs en toerisme.

Om als intergemeentelijk samenwerkingsverband deze subsidie te krijgen, moeten er eerst en vooral voldoende cultureel erf-goed en cultureel-erfgoedbeheerders zijn die een dienstverle-nende rol verantwoorden. Daarnaast moet het werkingsgebied ten minste 85.000 inwoners omvatten. De steden Antwerpen, Gent, Brugge, Leuven en Mechelen kunnen voor het opnemen van de regionale dienstverlening ondersteuning krijgen wanneer de stad die rol geeft aan een collectiebeherende organisatie op het grondgebied of door deel te nemen aan een intergemeen-telijk samenwerkingsverband.

Het decreet voorziet één indiendatum voor de aanvragen voor de meeste types werkingssubsidies. Dat maakt een gecoördi-neerde beslissing mogelijk voor het brede cultureel-erfgoedveld. Er zijn dus geen tussentijdse indiendata meer. In 2018 vindt een eerste ‘grote erfgoedronde’ plaats voor de periode 2019 – 2023. Alleen organisaties die een dienstverle-nende rol op regionaal niveau willen opnemen, vallen hierbui-ten. Voor hen is 2020-2025 de beleidsperiode. Alle bedragen voor werkingssubsidies in het nieuwe decreet zijn variabel, voor de regionaal ingedeelde organisaties zijn er wel minimum- en maximumbedragen bepaald.

PROJECTSUBSIDIESProjectsubsidies komen de laatste jaren weer vaker voor in het culturele veld. De Vlaamse Gemeenschap stimuleert een dynamische cultureel-erfgoedwerking en ondersteunt daarom tijdelijke projecten. Projecten die focussen op een cultureel-erfgoedwerking en met een uitgesproken landelijke of interna-tionale schaalgrootte of uitstraling komen in aanmerking voor deze subsidies.

De administratie formuleert samen met externe experten een advies over elke ingediende aanvraag. Zo kunnen ze inspelen op de specifieke expertises die nodig zijn voor de advisering van de voorliggende dossiers per ronde.

Projectsubsidies zijn niet exclusief voor grote projecten. Ook kleine projecten kunnen een meerwaarde betekenen voor Vlaanderen. De realiteit leert echter dat voornamelijk grote organisaties de mankracht en expertise kunnen voorleggen in een subsidiedossier.Er zijn vier types projectsubsidies:• internationale cultureel-erfgoedprojecten;• ontwikkelingsgerichte cultureel-erfgoedprojecten;• internationale projecten die cofinanciering vereisen;• niet-periodieke cultureel-erfgoedpublicaties.

Op 5 juli 2017 besliste minister Sven Gatz om voor een totaalbe-drag van 302.338 euro subsidies toe te kennen aan vijf projecten

40 | META 2017 | 6

essay

die na de zomervakantie starten. Deze projectsubsidies werden al toegekend op basis van het nieuwe Cultureel-Erfgoeddecreet.Voor 2018 en 2019 komt er een transitiereglement. Dat regle-ment zal de provinciale taken en subsidieregels op zich nemen voor wat betreft de subsidiëring van bovenlokale culturele pro-jecten. Het reglement is bij uitstek bedoeld voor kleinere, eer-der regionale projecten en vervangt de vroegere provinciale projectsubsidies.

STEUNPUNT VOOR CULTUREEL ERFGOEDDe zogenaamde bovenbouwoefening over de steunpunten en belangenbehartigers van de hele culturele sector, is nog volop aan de gang. De beslissing daarover valt vermoedelijk eind dit jaar. De Vlaamse overheid wil de overvloed aan belangenbe-hartigers en steunpunten stroomlijnen van bovenuit. Een over-gangsbepaling voorziet dat de huidige subsidiëring van FARO (Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed) wordt voortgezet op basis van het Cultureel-Erfgoeddecreet van 2012, tot een nieuwe regelgeving van toepassing is. De steunpunten voor alle cultu-rele sectoren worden momenteel op dezelfde manier geherde-finieerd. Het is du nog even afwachten wat de beslissing zal zijn over de bovenbouw.

FARO is dus nog niet ingeschreven in het nieuwe decreet. Dat maakt het moeilijk voor andere cultureel-erfgoedorganisaties om de beleidsplannen die ze nu schrijven af te stemmen op de rol van het steunpunt.

CONCLUSIE: HET CULTUREEL-ERFGOEDDECREET, EEN TUSSENDECREET?Door het wachten op de visienota over digitalisering, de beslis-singen over de bovenbouw en het regionaal cultuurdecreet voelt het nieuwe Cultureel-Erfgoeddecreet aan als een tussendecreet. Het bevat verschillende grijze zones die nog ingekleurd moeten worden. Hoewel we blij zijn met de toevoeging van erfgoedbi-bliotheken aan de subsidiëring, lijkt de rest van het decreet te blijven hangen in tijdelijke maatregelen om het kleine leed op te vangen. Ook gaf men na alle onderhandelingen nog steeds geen gehoor aan de vraag naar een financiële inhaaloperatie voor de werkingssubsidies voor de hele cultureel-erfgoedsector. Op 6 juli 2017 werd er al 500.000 euro voor pilootprojecten ‘waarderen van cultureel erfgoed’ toegekend aan onder andere de Vlaamse erfgoedbibliotheek, het MAS en Tapis Plein. Het is echter nog afwachten tot na de begroting van 2018 om te weten of er effectief sprake zal zijn van een financiële inhaaloperatie voor de sector.

essay

BRENG UW ARCHIEF TOT LEVENAXIELL ALM is de leidinggevende leverancier van collectie management systemen, online-publicatie en mobiele-oplossingen. Eén van Axiell’s producten is Adlib Archief: een professioneel software pakket voor het beheer van historische, bedrijfs- en overheidsarchieven.

Adlib Archief voldoet aan alle gangbare standaarden. Een krachtige thesaurus, koppeling met digitale media en andere externe bestanden behoren tot de standaard functionaliteit. Met Adlib Archief legt u het verleden vast voor de toekomst!

AXIELL ALM Netherlands BV t +31 (0)346 58 68 00Postbus 1436, 3600 BK Maarssen ALM.sales@axiell.com Nederland www.axiell-alm.com

Meer dan 2600 klanten gebruiken onze software wereldwijd, van kleine (privé)collecties tot nationale archieven.

“ MOET EEN INSTELLING MEELOPEN IN DIE ‘ECONOMIE VAN DE AANDACHT’?

42 | META 2017 | 6

kroniek

rondetafelgesprek okBv: kan de kunstbibliotheek nog zonder sociale media?24 februari 2017

Het Overleg Kunstbibliotheken Vlaanderen, OKBV, organi­seert op regelmatige basis rondetafelgesprekken. Aan de hand van een aantal dis­cussievragen over een hot topic delen de deelnemers hun ervaringen, hun do’s en don’ts, en ze laten ook ruimte aan nieuwe ideeën. Van die gesprekken wordt telkens een bondig verslag gemaakt zodat ook niet­deelnemers inspiratie kunnen opdoen.

Een paar dagen voor het gesprek werd er een mini-enquête onder de deelnemers gehouden over het gebruik

van sociale media. Hieruit bleek o.m. dat Facebook het meest gebruikte sociale medium is. Volgens een nog jonge rondetafeltraditie bij het OKBV werd ook deze keer het gesprek op gang gebracht aan de hand van vijf boude stellingen. Iedere deelnemer gaf hierop zijn reactie, vanuit zijn of haar eigen ervaring en werkomgeving. De sfeer was geanimeerd, doorspekt met humor, een echt social event over social media.

STELLING 1: ONZE WEBSITE VOLSTAAT, WE HEBBEN GEEN SOCIALE MEDIA NODIG.Algemeen volstaat de website voor de meer stabiele informa-tie zoals adres, openingsuren en catalogus. Maar een site is altijd eenrichtingsverkeer,

terwijl sociale media de moge-lijkheid bieden om in dialoog te komen met het publiek.

Sociale media worden vooral gezien als een aanvulling op de website, om bv. actuele info te delen zoals nieuwe aanwin-sten of foto’s van activiteiten. De bib kan zich hiermee pro-fileren als toegankelijk en aan-spreekbaar. Sociale media bie-den ook de kans om een ander publiek te bereiken. Omdat ze vluchtig zijn, kan de toon luch-tiger dan op de officiële web-site, maar zowel de inhoud als de toon worden uiteraard best aangepast aan de doelgroep.

De mogelijkheid om meerdere applicaties aan elkaar te lin-ken, bv. de site aan Facebook en Instagram, is aantrekkelijk. Opvallend: als er moet geko-zen worden tussen website of sociale media, kiezen som-migen resoluut voor sociale media.

STELLING 2: SOCIALE MEDIA GEBRUIKEN WE ENKEL EN ALLEEN OM ZICHTBAAR TE ZIJN.De zichtbaarheid is uiteraard belangrijk, maar het is niet het enige wat telt. Sociale media hebben ook een praktisch nut, bv. als platform voor IBL of om actuele info te verspreiden. Onmiskenbaar is de externe druk om met sociale media te werken. Maar moet een instel-ling meelopen in die ‘econo-mie van de aandacht’? Hebben

we genoeg tijd om er mee bezig te zijn?

STELLING 3: WAT JE PUBLICEERT, IS NIET BELANGRIJK.Hoe actiever, hoe hoger de rating en de zichtbaarheid. Vanuit die context lijkt de activiteitsgraad belangrijker dan de inhoud, maar het is ook bekend dat volgers afha-ken als ze overspoeld worden door zinloze berichten.

De boodschap is: hou het speels, maar breng een bood-schap. Berichten met een persoonlijke toets doen het goed, zoals foto’s met men-sen. Sociale media accounts beheren met een team zorgt voor meer variatie en frisheid. Niet onbelangrijk: Facebook blijkt vooral geschikt voor goed nieuws.

STELLING 4: IK DOE WAT IK DOE, EN TUSSEN DROOM EN DAAD STAAN ER GEEN WETTEN EN PRAKTISCHE BEZWAREN.Deze stelling scheidt de groep in twee. De eerste groep krijgt vrij spel van hun organisatie om te posten wat ze willen.

De andere groep werkt samen met de dienst communica-tie van hun instelling. Alles wat de wijde wereld ingaat, moet passen in de huisstijl en in de communicatiestrategie. Dit hoeft niet negatief te zijn, want een kwalitatieve commu-nicatiestrategie zou enkel een meerwaarde mogen zijn.

STELLING 5: ALS IK NIET GENOEG LIKES KRIJG OP MIJN BERICHT, IS MIJN DAG OM ZEEP.Geen enkele deelnemer geeft toe verslaafd te zijn aan likes,

maar niemand is er onver-schillig voor. Interactie met de gebruikers wordt echter veel hoger ingeschat.

CONCLUSIE.Tijdens het gesprek werden de mogelijkheden van soci-ale media duidelijk belicht, maar er werden ook kritische bedenkingen geformuleerd. Loont het allemaal de moeite? En hoe verhoudt de input zich tot de return?

Of deze momentopname van twaalf kunstbibliothe-ken representatief is voor het brede veld is onzeker, maar in afwachting van een grondiger onderzoek, kan dit gesprek als vertrekpunt fungeren.

julia Clever, Caroline Claeys, johan Eeckeloo en Thomas Van den Eynde.

> het verslag kun je lezen op https://

www.vvbad.be/activiteit/kan-de-

kunstbibliotheek-nog-zonder-soci-

ale-media.

> een overzicht van de verslagen van

alle rondetafelgesprekken vindt u op

de activiteitenpagina van het okBv

https://www.vvbad.be/over-vvbad/

structuur-en-organisatie/besturen/

overleg-kunstbibliotheken-vlaande-

ren-okbv.

studiedag alternatieve feiten ontmaskerd: wat is de rol van de bibliotheek?Een verslag van de studiedag HSB. 22 juni 2017

Dankzij de 45e president van de Verenigde Staten, van wie ik het bestaan graag ont­ken, is fake news een nieuwe populaire term geworden. De studiedag van HSB over dit thema, Alternatieve feiten ontmaskerd: wat is de rol van de bibliotheek?, is een mooi voorbeeld van hoe de niet­bestaande president ervoor heeft gezorgd dat bibliothe­ken weer eens hun nut kunnen bewijzen inzake mediawijze opvoeding. Benieuwd naar wat er allemaal te beleven viel op deze studiedag? lees dan zeker verder!

Op een zomerhete donder-dag 22 juni zakten 65 geïn-teresseerden en vijf sprekers af naar campus Zuid van de Karel de Grote Hogeschool Antwerpen. Na een warm ont-haal (met koffiekoeken!) stond er een mooi volgeplande dag op het programma. De voor-middagsprekers wilden de participanten een sterk theo-retisch kader meegeven inzake fake news. De namiddagses-sies zorgden dan weer voor praktische voorbeelden van hoe bestaande hogeschool-bibliotheken omgaan met media, berichtgeving en kri-tisch denken. Er zijn tijdens de presentaties heel wat inte-ressante voorbeelden aange-haald. De presentaties kun je terugvinden op de website van VVBAD.

De eerste spreker was Laure Van Hoecke van Mediawijs. Ze begon met een theoreti-sche uiteenzetting over fake news, informatie verwerken, kritisch denken en de materi-alen die het centrum hierover allemaal aanbiedt. Mediawijs is het Vlaamse Kenniscentrum Mediawijsheid. Hun missie is

om inwoners van Vlaanderen en Brussel te informeren over hoe ze media creatief kun-nen gebruiken en evalueren. Om de eer van de organisa-tie hoog te houden, koppelde Laure enkele interactieve voorbeelden aan haar uiteen-zetting. Met de smartphone en de tablet in de hand, deden de meeste deelnemers mee aan de live-quiz over fact­chec­king en fake news sites. Ik hoef natuurlijk niet te zeggen dat dit voor veel animo zorgde in de zaal.

Na Laure ging de micro over naar Johan Braeckman. In zijn boeiende presentie onder de noemer ‘Over denkputten’, verraste Johan ons met de stelling dat we ons allemaal in een of andere ‘denkput’ (over-tuiging, geloof in, denkbeeld) bevinden. Hij is zelfs zo moe-dig om te stellen dat ‘slimme-riken’ meer kans lopen om in een denkput terecht te raken, want, zo stelde Johan: “Als je slim bent kun je slimme argu-menten gebruiken om dwaze dingen te verdedigen.” Hij staafde zijn theorie met ver-scheidene voorbeelden. Sta me toe één voorbeeld van Johan hier te reproduceren: het is algemeen bekend dat de aarde rond is. Desondanks zijn er nog velen die geloven in het feit dat de aarde helemaal niet rond is, maar plat. Onder hen zitten mensen uit alle secto-ren en met verschillende gra-den. Velen onder hen geven geleerde argumenten om hun gelijk inzake de platheid van de aarde te bewijzen. Johan koppelt dit dan ook aan het gegeven van fake news: hij ziet fake news niet steeds als iets wat altijd van buitenaf wordt opgelegd (bv. berichtgeving media). Hij stelt namelijk dat

je vaak zelf valse gegevens en theorieën creëert, zonder het zelf door te hebben.

Op de middag volgde een interessante lunch, waarbij de deelnemers werden ver-rast met luxueuze broodjes en een drankje. Voor de geïn-teresseerden werden er ook rondleidingen in de campus-bibliotheek gehouden.

Anita Heijltjes van de Avans Hogeschool in Nederland gaf het startschot voor de namid-dagsessies. Als lector speelt ze een actieve rol in het stimu-leren van de opleidingen om kritisch denken op te nemen in hun curriculum. Anita stelde dat kritisch denken niet spon-taan gebeurt. Ze onderscheidt

namelijk twee soorten den-ken binnen elk brein. Het eer-ste is het ‘shortcut denken’. Deze kun je vergelijken met snel, spontaan, geautomati-seerd denken. Autorijden is hiervan een mooi voorbeeld. Daarnaast bestaat er het ‘kri-tisch denken’. Dit soort den-ken is moeilijker en gebeurt vaak niet spontaan. Anita is dan ook voorstander om kri-tisch denken bij te brengen via het aanleren van vaardigheden (denk aan hoe goed opzoeken op het web). Daarnaast stelt ze dat ook de denkhouding en attitude moet worden bij-geschaafd. De bibliotheken, onderzoek en opleidingen horen hiervoor sterk samen

enkele nuttiGe en PraktisCh BruikBare weBsites die tiJdens de Presentaties aan Bod kwaMen:

• Mediawijs.be: tips, tricks en educatieve pakket-

ten over alles rond mediawijsheid.

• Medianest.be: website voor ouders over alles

rond media-educatie en media-opvoeding.

• Firstdraftnews.com: bedoeld om skills rond

gebruik en beoordeling van (online) informa-

tie te verbeteren. Bekijk zeker de twee interes-

sante testen: observation challenge en geolo­

cation challenge.

• Nieuwsindeklas.be: website van de Vlaamse

Nieuwsmedia met de steun van de Vlaamse

minister van Media. De website stelt leerkrach-

ten allerlei materialen ter beschikking die hel-

pen bij mediawijze opvoeding.

• open-elo.hogent.be: online cursus kritisch den-

ken voor bachelorstudenten van HoGent.

• bib-informatievaardigheden.thomasmore.be:

website informatievaardigheden van bib cam-

pus Turnhout van Thomas More.

• www.johanbraeckman.be: website van spreker

Johan Braeckman.

>

META 2017 | 6 | 43

kroniek

te werken. Haar tips voor ons? Geef instructies in kritisch den-ken, integreer het in elk vak, leer het aan via verschillende werkvormen en maak docen-ten en studenten bewust van het nut van kritisch denken.

De dag werd afgesloten met Sofie Vandroemme en Francis Vlieghe van HoGent. Hun lezin-gen gingen over kritisch den-ken, onderzoekscompeten-ties en de CRAAP-test. De

initiatieven vertrokken vanuit het idee dat in het pre-inter-nettijdperk bibliotheken en docenten een monopolie had-den op het informatieaanbod. Informatie werd aangebo-den met een duidelijke kwa-liteitsfilter. Met de opkomst van internet en sociale media viel deze filter weg. Daarnaast komen gebruikers steeds meer onbegeleid in aanraking met allerlei soorten informatie. Het doel van Sofie en Francis

is dan ook om studenten weg-wijs te maken in deze informa-tie, door kritisch denken en analyseren te promoten bij de opleidingen van HoGent. Sofie stelde de nieuwe en uitge-breide online cursus voor over kritisch denken. De bedoeling is dat opleidingen steeds meer gebruik zouden maken van de cursus, door delen ervan op te nemen in de lessen. De cursus is een mooi voorbeeld van cocreatie: studenten,

Eind juni ging Karine Houthuys met pensioen. Karine (Leuven, 5/9/1956) was bibliothecaris bij de Academie voor Schone Kunsten Antwerpen (AP Hogeschool). In 1995 startte ze bij Hogeschool Antwerpen als klerk-typist bij SITO en later als bibliothecaris bij de Academie, een job die ze gedurende meer dan zeventien jaar nauwgezet en met veel geduld zou uitoefenen. Binnen

de Academie stond ze bekend als anker- en aanspreekpunt voor zowel studenten, docenten als collega’s – iedereen met vragen kon steeds bij haar terecht.Voor Karine in Antwerpen begon had ze al ervaring opgedaan als leerkracht geschiedenis in het Koninklijk Lyceum Mechelen (1978) en als bibliothecaris op IHR CTL Gent, RITCS Brussel en het STIM (1979-1992).

Op 15 mei vervoegde Evelien jonckheere Heemkunde Vlaanderen. Evelien studeerde in 2007 af als Master in de Kunstwetenschappen aan de UGent en was binnen diezelfde oplei-ding assistent en doctoraatsstudent tot 2014. Haar doctoraat AANDACHT!

AANDACHT! Aandacht en verstrooiing in het Gentse Grand Théâtre, Café­concert en Variététheater (1880­1914) werd recent uitgegeven bij Leuven University Press en werd bekroond met de Oost-Vlaamse cultuurprijs voor kunsthistorisch onderzoek 2015. Deze studie was het resultaat van een passie voor lokale en interdisciplinaire geschiedschrijving en kunstgeschiedenis, veelal op basis van niet eerder ontsloten bronnen. Na het doctoraat ging Evelien aan de slag als cultuurbeleidscoördinator van de gemeente Nevele. Haar beleidservaring en inhoudelijke expertise zal voortaan ingezet worden om Heemkunde Vlaanderen te ver-sterken. Naast de functie van coördinator kun je bij Evelien ook terecht voor alle informatie rond regelgeving, beleidsaangele-genheden, subsidies en projectwerking. Je kunt haar contacte-ren via evelien.jonckheere@heemkunde-vlaanderen.be

Carla Martens ‘out of office’.Mensen samenbrengen als rode draad in een bibliotheekloopbaan. 

Misschien ken je Carla nog van in de tijd dat ze in de bibliotheek van Edegem werkte?Of kreeg je les van haar in de Antwerpse Bibliotheekschool, toen het vak uitbrei-dingsact iv i te i ten

nog niet marketing heette?Of kwam ze bij je langs als bibliotheekconsulent van het pas opgerichte Vlaams steunpunt voor openbare bibliotheken?Of volgde je bij haar de introductiecursus voor startende cultuurwerkers van LOCUS?Of kwam je haar tegen tijdens een of andere leesbevorderingsactie?Of sprak ze je aan op Informatie Aan Zee, bij de stand van Cultuurconnect?

Van 1985 tot 2017. Evenveel Bibliotheek-campagnes en Jeugdboekenweken.Van POB (sic!) naar VCOB, Locus en Cultuurconnect.Van titelbeschrijving op steekkaarten naar digi-tale transformatie.De tools veranderden, de passie bleef: mensen, organisaties en projecten samenbrengen.Haar netwerk was legendarisch, overal kende Carla wel iemand.Dat komt haar nu goed van pas — out of office — op zoek naar andere engagementen.

docenten en ondersteu-nend personeel werkten alle-maal aan deze online cursus. Studenten zouden dankzij de aangeboden informatie stukje bij beetje meer informatievaar-dig moeten worden. Francis presenteerde de CRAAP-test, waarmee je (online) informa-tiebronnen makkelijk en kri-tisch kunt beoordelen aan de hand van vijf criteria.

Stieve Van der Bruggen

44 | META 2017 | 6

kroniek

Personalia

toePassinG

“ ALL I EVER WANTED

ALL I EVER NEEDED

IS HERE IN MY ARMS

WORDS ARE VERY UNNECESSARY

THEY CAN ONLY DO HARM

Depeche MoDe ‘enjoy the silence’ uit het albuM ‘Violator’

Online radio beluisteren

Ilse Depré, BiB IDee

Compacte muziekspelers zoals de iPod laten je toe om via de ingebouwde FM-ontvanger naar de radio te luisteren, en zelfs te pauzeren tijdens een uitzending en later verder te luisteren. Je hoofdtelefoon fungeert daarbij als antenne. De meeste smart-phones en tablets hebben echter niet de nodige hardware om radiosignalen op te vangen. Maar met enkele handige apps en een internetconnectie (wifi of mobiele data) tover je elk apparaat om tot een compacte radiospeler.

De openbare omroep bundelt de eigen kanalen in de VRT Radio Plus app (iOS, Android). Hiermee kun je vlot wisselen tussen je vertrouwde zenders, zoals Radio 1, StuBru en Klara. Volg live een radio-programma, raad-pleeg de playlist, of herbeluister een opgenomen u i t -zending. Daarnaast geeft de app je ook toegang tot enkele digitale kanalen, die enkel online te beluis-teren zijn, zoals Klara Continuo en Ketnet

Hits. Je kunt ook steeds het laatste nieuwsoverzicht opvragen.

Radio Belgium (iOS, Android) verzamelt meer dan 200 zenders, die je kunt rangschikken zodat je favoriete kanalen altijd boven-aan staan. De gratis versie bevat reclame, maar voor een kleine eenmalige kost ben je daarvan verlost. Je kunt nummers die je leuk vindt aanvinken en later herbeluisteren via YouTube of digi-taal kopen.

Krijg je er maar niet genoeg van, probeer dan zeker TuneIn (iOS, Android, Windows) eens uit. Deze tool leidt je naar radiozen-ders van over de hele wereld. Zoek op naam, locatie, taal of zelfs muziekgenre! TuneIn verzamelt ook heel wat podcasts rond aller-lei thema’s, zoals de B-Unlimited opnames van Bibliotheek Den Haag of OBA Live vanuit de bib van Amsterdam. De app is gratis, maar een Premium-abonnement biedt je naast reclamevrije zen-ders ook nog eens tienduizenden audioboeken aan.

> Meer info en nuttige app: http://bibidee.blogspot.com

46 | META 2017 | 6

toePassinG

soPhie vandePontseele

Sophie Vandepontseele is operationeel directrice van de directie Hedendaagse verzamelingen in de Koninklijke Bibliotheek van België. Ze is benieuwd naar nieuwe technologieën en hun toepassingen in het beheer van cultureel erfgoed. Ze is ook heel erg geïnteresseerd in virtual reality en de link met de editie en de digitale publicatie. De toekomstige evolutie van de digitale editie is zeker een belangrijke uitdaging voor de instellingen die betrokken zijn met erfgoed.

Heb je een favoriete groep, zanger of zangeres?Ik ben een grote fan van de Londense groep Archive. Dat kan ook moeilijk anders voor een archivaris ;-)De kern van deze band bestaat uit twee mannen, maar de zangers en zangeres-sen veranderen heel regelmatig in func-tie van de verschillende muziekstijlen. Ik hou vooral van het album Lights. Ik zag de groep voor de eerste keer in 2006 in de Vooruit in Gent. Het was gewoon magisch. Sindsdien zie ik ze regelma-tig in concert. Deze zomer zag ik hen opnieuw aan het werk op het festival van Ronquières in Henegouwen.

Naar welk genre gaat je voorkeur uit?Ik luister naar alle soorten muziek, behalve pure hedendaagse jazz. Ik hou ervan om nieuwe ontdekkingen te doen, ik doe dat heel graag. Ik ga ook heel graag naar de opera.

Wat is je favoriete album aller tijden?Violator van Depeche Mode. Dat is eigen-lijk het album uit mijn tienerjaren dat ik nu nog regelmatig beluister. Vooral tijdens de zomerperiode in de auto op weg naar mijn vakantiebestemming.

Heb je een ‘guilty pleasure’? Een ‘foute’ plaat waar je stiekem wel eens naar luis­tert?Er zijn er zoveel, maar als ik er één moet kiezen: Barbie girl van Aqua.

Wat was het eerste plaatje dat je ooit kocht?Van de Franse zanger Jean-Jacques Goldman, zijn album met dezelfde naam, Jean­Jacques Goldman, in 1982. Ik ben nog steeds een echte fan van deze zanger. Hij is vooral beroemd in de Franstalige muziekcultuur. Daar is hij een van de belangrijkste vertegenwoordigers van een zekere periode in de Franse muziek.

Welke artiest zou je willen aanraden aan de META­lezers?Ik luister momenteel naar het nieuwe album van Benjamin Bioley, een Franse zanger die zelf zijn muziek en teksten schrijft. Hij is een beetje de nieuwe Gainsbourg.

Hoe kom je aan je muziek?Ik koop soms nog cd’s en ik upload nieuwe aankopen onmiddellijk in mijn muziek bibliotheek. Ik luister ook heel

vaak naar muziek via streaming en via mijn persoonlijke muziekbibliotheek.

Wat is je meest gespeelde nummer in iTunes?Momenteel is dat Eden van Hooverphonic. Ik vergelijk Hooverphonic met Archive: een band met meerdere figuren en waarvan de zangers en zangeressen regelmatig veranderen. Enkele maan-den geleden zag ik het laatste optre-den van Hooverphonic in Het Depot in Leuven. Het was zoals gewoonlijk een puur moment van plezier.

Hoe en waar luister je naar muziek?De auto is voor mij de beste plek om muziek te beluisteren. Ik luister ook heel vaak thuis met mijn kinderen naar muziek. Een andere gelegenheid om muziek te beluisteren en te ontdekken is tijdens het lopen. Joggen lijkt me minder moei-lijk met muziek in mijn oren.

META 2017 | 6 | 47

“Een puur moment van plezier”Sophie Vandepontseele

zoGehoord

Eind juni ging in veilinghuis Henri Godts een volledige bibliotheek van een 18e-eeuwse Franse intellectueel onder de hamer voor een bedrag van 75.000 euro. De Franse intellectueel was voor de Franse Revolutie naar Bouillon gevlucht, en legde daar een collectie boeken aan, vooral over geografie en etnografie. Aan de bibliotheek

veranderde de afgelopen 200 jaar niets. Ze herbergde onder andere 182 zeldzame boeken uit de 18e en 19e eeuw, die stuk voor stuk in goede staat bewaard bleven.

© Henri Godts

48 | META 2017 | 6

uitziCht

Wegwijzer bibliotheken en documentatiecentra maakt deel uit van de e-bib, een abonnementssysteem volledig op maat van de gebruiker:

Aantal exemplaren: VVBAD-lid:

Abonnementsformule:

Stuur of fax onderstaande bestelbon naarPoliteia • Keizerslaan 34 • 1000 BrusselFax: 02 289 26 19 • Tel: 02 289 26 10, of bestelvia www.politeia.be • e-mail: info@politeia.be

De prijs van het basisboek is eenmalig te betalen bij de opstart van het abonnement. De prijs van het abonnement is jaarlijks te betalen.

* Het betreft hier een publicatie met jaarabonnement. Een abonnement loopt van januari tot december van hetzelfde kalenderjaar. De getoonde prijs komt overeen met de prijs van het abonnement voor het volledige kalenderjaar inclusief de prijs van het basisboek (eenmalige aankoop). De prijs voor de lopende jaargang van uw nieuw abonnement wordt berekend op basis van het instapmoment. Check voor actuele prijzen steeds onze website www.politeia.be.Uw gegevens worden in vertrouwen behandeld en niet aan derden doorgegeven. Overeenkomstig de wet op de privacy heeft u inzage- en correctierecht.

y Kies uw formule: print, digitaal of print + digitaal y Info waar, wanneer en op welke drager u het wilt y U betaalt één jaarprijs, alles inbegrepen

print digitaal print + digitaal

Print € 458 € 418

y Basisboek € 109 € 69 y Abonnement € 349 € 349

Digitaal € 378 € 338

y Basisboek € 99 € 59 y Abonnement € 279 € 279

Print + Digitaal € 568 € 528

y Basisboek € 129 € 89 y Abonnement € 439 € 439

Standaard VVBAD Standaard VVBAD Standaard VVBAD

Eindelijk inzicht in collectiebeleid en -planning.

V-eyeQ is een applicatie voor collectiebeheer en -planning.

Met V-eyeQ kunnen bibliothekenaanzienlijke besparingen realiseren door middel van een efficiënter collectiebeleid. Ze kunnen het gebruik van de collecties intensiverenen op elk moment instant-inzicht krijgenin hoe de collectie presteert.

Contact:filip.trenson@infor.com