kentsel saÇaklanmanin kent ÖrÜntÜsÜ Üzerİndekİ …tez.sdu.edu.tr/tezler/tf03530.pdf ·...

T.C.

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

KENTSEL SAÇAKLANMANIN KENT ÖRÜNTÜSÜ ÜZERİNDEKİ ETKİSİNİN FRAKTAL GEOMETRİ İLE TESPİTİ; ISPARTA ÖRNEĞİ

Neşe AYDIN

Danışman Doç. Dr. Erkan POLAT

YÜKSEK LİSANS TEZİ ŞEHİR VE BÖLGE PLANLAMA ANABİLİM DALI

ISPARTA - 2016

TAAHHÜTNAME Bu tezin akademik ve etik kurallara uygun olarak yazıldığını ve kullanılan tüm literatür bilgilerinin referans gösterilerek tezde yer aldığını beyan ederim.

Neşe AYDIN

i

İÇİNDEKİLER

Sayfa

ÖZET ....................................................................................................................................... iii

ABSTRACT ............................................................................................................................. v

TEŞEKKÜR ........................................................................................................................... vii

ŞEKİLLER DİZİNİ .............................................................................................................. viii

ÇİZELGELER DİZİNİ ............................................................................................................ x

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ .......................................................................... xi

1. GİRİŞ ................................................................................................................................. 1

2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE ............................................................................................... 5

2.1. Kent ve Kentleşme ................................................................................................... 5

2.2. Yörekent ve Yörekentleşme ................................................................................. 14

2.2.1. İlk Modern Yörekentler ................................................................................. 16

2.3. Kentsel Büyüme ...................................................................................................... 19

2.4. Kentsel Yayılma ve Kentsel Saçaklanma ........................................................... 20

3. KENTSEL SAÇAKLANMA ........................................................................................... 23

3.1.Kentsel Saçaklanmanın Özellikleri ...................................................................... 27

3.2. Kentsel Saçaklanmanın Nedenleri ...................................................................... 29

3.3. Kentsel Saçaklanmanın Sonuçları ...................................................................... 30

3.4. Kentsel Saçaklanma Üzerine Yapılmış Olan Çalışmalar ................................ 31

3.5. Kentsel Saçaklanma Modelleri ............................................................................ 33

3.5.1. Von Thunen Modeli ........................................................................................ 33

3.5.2. Eş Merkezli Bölgeleme Teorisi ..................................................................... 34

3.5.3. Merkezi Alan Teorisi ...................................................................................... 35

3.5.4. Sektör Teorisi .................................................................................................. 36

3.5.5. Yapay Sinir Ağları (YSA) Teorisi .................................................................. 37

3.5.6. Çok Ajanlı Sistemler (ÇAS) Teorisi .............................................................. 38

3.5.7. Hücresel Otomat Teorisi ............................................................................... 38

ii

3.5.8. Doğrusal Olmayan Karmaşık Sistemler (Fraktal Geometri) ve Kaos

Teorisi ................................................................................................................. 40

3.6. Planlama Çalışmalarının Kentsel Saçaklanmaya Olan Etkisi ........................ 42

4. KENTSEL SAÇAKLANMANIN KENT ÖRÜNTÜSÜ ÜZERİNDEKİ ETKİSİNİN

ISPARTA ÖRNEĞİNDE İNCELENMESİ .................................................................... 47

4.1. Isparta Kenti Genel Özellikleri ............................................................................. 47

4.2. Geçmişten Günümüze Isparta Kenti İçin Yapılmış Olan Planlama

Çalışmaları ................................................................................................................. 52

4.2.1. Prof. Ölsner İmar Planlama Çalışmaları (1938-1945) ........................... 53

4.2.2. Yüksek Mimar Kemal Ahmet Aru’nun İmar Planlama Çalışmaları

(1945-1967) ...................................................................................................... 54

4.2.3. Yüksek Mimar Fahri Yetman’ın İmar Planlama Çalışmaları (1967-

1976)................................................................................................................... 58

4.2.4. Yüksek Mimar Behçet Baykut’un İmar Planlama Çalışmaları (1976-

1985)................................................................................................................... 59

4.2.5. Şehir Plancısı Remzi Sönmez ve Dampo Tarafından Yapılan Planlama

Çalışmaları (1985-2005) ................................................................................ 62

4.2.6. Şehir Plancısı Nuri ÖZMEN’in Özgünkent İmar İnş. Tic. Ltd. Şti. Adına

Yaptığı İmar Planlama Çalışmaları (2005-…) ............................................ 81

4.2.7. Jeo – Tek & Utta Şehir Planlama Bürosu Tarafından Yapılan 1/100.000

Ölçekli Konya-Isparta Planlama Çalışmaları (2006-2014) ..................... 88

4.2.8. Şehir Plancısı Semra Kutluay ve Ekibi Tarafından Yapılan 1/100.000

Ölçekli Antalya-Burdur-Isparta Planlama Çalışması (2014-…) ............. 89

4.3. Isparta Kenti İçin Yapılan Planlama Çalışmalarının Kent Örüntüsü

Üzerindeki Etkisi ...................................................................................................... 92

4.4. Isparta Kenti Lekesel Saçılmasının Fraktal Geometri İle Ölçümü ............... 99

5. SONUÇ ............................................................................................................................ 105

KAYNAKLAR..................................................................................................................... 113

EKLER ................................................................................................................................. 121

EK A. Haritalar .............................................................................................................. 122

EK B. Yazılar .................................................................................................................. 126

iii

ÖZET

Yüksek Lisans Tezi

KENTSEL SAÇAKLANMANIN KENT ÖRÜNTÜSÜ ÜZERİNDEKİ ETKİSİNİN

FRAKTAL GEOMETRİ İLE TESPİTİ; ISPARTA ÖRNEĞİ

Neşe AYDIN

Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü

Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı

Danışman: Doç. Dr. Erkan POLAT

Sanayi Devriminden sonra yaygınlaşan sanayi aktivitelerinin ve teknolojik altyapının gelişimi tüm kentlerde değişimlere ve dönüşümlere yol açmış, çok yönlü ve katmanlı yeni bir alan kullanımı tipinin oluşmasına neden olmuştur. Günümüzde artık neredeyse her kentte kamuya ait veya özel, bireysel kullanıma veya aile kullanımına uygun, dinlenme veya çalışma için, ödüllendirmek veya cezalandırmak için, saklamak veya göstermek için, üretim veya tüketim için, bireysel veya kurumsal amaçlar için, barış veya savaş için tasarlanmış mekânlar ve yapılar bulunmaktadır. Farklılaşan bu alan kullanımı tipleriyle her mekânsal birim kentin farklı noktalarında yer seçmeye başlamış ve meydana gelen büyüme tipleri de değişmeye ve farklılık göstermeye başlamıştır. Bu alan kullanım biçimlerinin bazıları kent içerisindeyken, bazıları da giderek kentten kopuk alanlarda yer seçmeye başlamış ve böylelikle yörekentler meydana gelmeye başlamıştır. Bununla birlikte kentler giderek genişlemeye, yayılmaya, büyümeye başlamış ve gelişimini kentin çeperlerinde bulunan kırsal alanlara doğru devam ettirmiştir. Bu durum, beraberinde birbirinden kopuk, korunan ya da korunması gerekli alanların amaçsızca kullanıldığı veya kullanılamadığı, kentle arasında kullanılmayan alanların bulunduğu (urban-rural fringe), merkezden uzak, sürekliliği ve bir kimliği olmayan yeni bir takım örüntü biçimleri ortaya çıkarmıştır. İşte, kentte gözlemlenen bu büyüme şekli uluslararası yazında ‘urban sprawl’ olarak adlandırılmaktadır. Bu kavram dilimizde hem “kentsel saçaklanma” hem de “kentsel yayılma” olarak kullanılmaktadır. Bu tezde “kentsel saçaklanma” kavramı kullanılmış ve bunun nedeni tez kapsamında ayrıntılı bir şekilde açıklanmıştır.

Günümüzde, kentlerin kent sınırlarına/kenarlarına/çeperlerine doğru ve/veya kent çeperlerinin dışına doğru yayılması ya da saçaklanması gitgide artmaya ve önüne geçilmez bir durum haline gelmeye başlamıştır. Bu tez çalışmasında kentlerin değişen bu yeni büyüme biçimi ve bu büyüme biçiminin zaman içerisinde kentin mekânsal örüntüsüne olan etkisi ‘Isparta’ örneğinde incelenmiştir.

iv

Bu çalışmanın kapsamında kentsel saçaklanmanın kent örüntüsü üzerindeki etkisi iki aşamada ele alınmıştır. İlk aşamada Isparta örnekleminde, Isparta kentinin mekânsal örüntüsünü belirleyen planlama çalışmaları tarihsel süreçte ele alınarak kent örüntüsü üzerindeki etkileri incelenmiştir. İkinci aşamada ise Isparta kenti yerleşik alan örüntüsünün büyüklük, doluluk-boşluk değişimi analiz edilmiş 2003 yılından 2015 yılına kadar 2’şer yıl arayla alınan uydu görüntüleri “Fractalyse” programına uygun hale getirilerek “Fraktal Geometri” yöntemiyle ölçülmüştür.

Bu çalışmada özetle; kentlerin büyüme dinamiklerinin hızla değiştiği, kentte bulunan farklı mekânsal kullanım tiplerinin kentin dışında veya çeperinde yer seçerek yeni büyüme şekli olan “kentsel saçaklanma” yı oluşturduğu, bu saçaklanmanın yıllar bazında kentin örüntüsünü nasıl etkilediği ‘Isparta’ örneği üzerinden 2 ayrı veri seti kullanılarak ele alınmıştır. Anahtar Kelimeler: kentleşme, kentsel saçaklanma, yörekent, yörekentleşme, fraktal geometri 2016, 139 sayfa

v

ABSTRACT

M.Sc. Thesis

DETECTION OF THE EFFECTS OF URBAN SPRAWL ON URBAN PATTERN

WITH FRACTAL GEOMETRY; THE SAMPLE OF ISPARTA Neşe AYDIN

Süleyman Demirel University

Graduate School of Applied and Natural Sciences Department of City and Regional Planing

Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Erkan POLAT

After the industrial revolution, industrial activities and technological power had been increased. This increment had been caused many changes and transformations in all cities. Today there also exist, in almost all cities, public and private buildings, buildings for assemblies or for single individuals, for rest and industry, for music and silence, for honoring or punishing, for hiding or displaying, for production or consumption, for commercial and industrial purposes, for defense and for war. With the differences in landuse every spatial unit has been choosed its specific space in different places in city. And that’s why growth type of cities has been changed and it started to show differencies. Some of these space usages choose city center, some of them choose distant spaces from city centers (fringe areas). Because of this choice suburbans had been occured. Gradually cities began to spread, expand, grow and become closer to the rural areas on the sprawl of the cities. This situation reveals urban-rural fringe areas which of them are disconnected, far from the city center and without continuity and identitiy. Here this situation observed in city is called ‘urban sprawl’ in the international literature. It has been translated and used in Turkish literature as two term. One from them is “kentsel saçaklnma” and the other one is “kentsel yayılma”. In this thesis we use “kentsel saçaklanma” in return of “urban sprawl” and the reasons of using this term are gived in this thesis descriptively. Today sprawling of cities to city’s borders/edges/peripheries has been increased. And this seems to be a unstoppable and continuous situation. In this study we research this new style of cities growth and this style’s impact on cities pattern. The aim of study is to reveal how urban sprawl occured and what kind of changes it caused and how it changes city by the time in the sample of “Isparta”. In the scope of this thesis we use two way to examine urban sprawl effects on urban pattern. One of them is to investigate all planing actions from the past to the future. By dint of this way we will observe how changed city’s pattern by the time. The second way is to use fractal geometry to observe city’s pattern. We use satellite images from 2003, 2005, 2007, 2009, 2011, 2013 and 2015 then we

vi

streamline them for the program called “Fractalyse” and we measure changes of urban pattern with fractal geometry. In conclusion, in this study we handle with cities changable growth styles and how this growth style change cities pattern gradually. Keywords: urbanization, urban sprawl, suburb, suburbanization, fractal geometry 2016, 139 pages

vii

TEŞEKKÜR

Bu araştırma boyunca beni yönlendiren, karşılaştığım zorlukları aşmamda yardımcı olan değerli hocam Doç. Dr. Erkan Polat’a sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Tezin düzenleme aşamasında sıkılmadan tezi tekrar tekrar okuyup düzenlemem için yardımcı olan kıymetli hocam Yrd. Doç. Dr. Pervin Şenol’a ve Araştırma Görevlisi arkadaşım Feyza Sezgin Demirkıran’a en içten teşekkürlerimi sunmayı borç bilirim. Her zaman ve her koşulda desteklerini hiçbir zaman esirgemeyen, uzun ve yorucu çalışma zamanlarımda hep yanımda olan annem Selma Aydın ve babam Mehmet Salih Aydın’a sonsuz teşekkürlerimi sunarım. İhtiyacım olan her zaman yardımlarını esirgemeyen kardeşlerim Nilüfer Aydın, Münevver Aydın, Ferzan Aydın, Fatma Aydın ve Fedad Aydın’a teşekkür ederim. Tez çalışmam boyunca desteklerini eksik etmeyip kaynak sağlamam konusunda her zaman yardımcı olan Sayın Bölüm Başkanımız Prof. Dr. M. Ilgar Kırzıoğlu’na da teşekkürü bir borç bilirim. Tezimin gerçekleşmesinde ÖYP06472-YL-15 numaralı proje ile maddi destek sağlayan ÖYP’ye teşekkür ederim. Tez çalışmalarımın yoğun olduğu dönemlerde her türlü anlayışı gösteren Süleyman Demirel Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama ve Mimarlık Bölümü hocalarıma ve araştırma görevlisi arkadaşlarıma teşekkür ederim.

Neşe Aydın

ISPARTA, 2016

viii

ŞEKİLLER DİZİNİ

Sayfa

Şekil 2.1. 1950-2050 Dünya Genelinde Kır-Kent Nüfusu Değişimi ……………….10

Şekil 2.2.Türkiye Genelinde Kır-Kent Nüfusunun Yıllara Göre Değişimi ............... 11

Şekil 2.3. 1920’de Dünya Genelinde Nüfusu 500.000-2.500.000 Arasında Olan ve

Nüfusu 2.500.000 Üzerinde Olan Kentler ...................................................... 12

Şekil 2.4. 1960’ta Dünya Genelinde Nüfusu 500.000-2.500.000 Arasında Olan ve

Nüfusu 2.500.000 Üzerinde Olan Kentler ..................................................... 12

Şekil 2.5. 2014’te Dünya Genelinde Nüfus Büyüklüklerine Göre Kentler .............. 13

Şekil 2.6. 2030’da Dünya Genelinde Tahmin Edilen Nüfus Büyüklüklerine Göre

Kentler ......................................................................................................................... 13

Şekil 2.7. Yörekentsiz Kent, Yörekentli Kent, Kentsiz Yörekent ve Kent içinde

Kent .............................................................................................................................. 15

Şekil 3.1.Kentsel alan, Kırsal Alan ve Kentsel Saçak İlişkisi ........................................ 24

Şekil 3.2. Kent-kır Bölgelemeleri ve Bu Bölgelemelerin İlişkileri ............................. 26

Şekil 3.3. Von Thunen Modeli ................................................................................................. 34

Şekil 3.4. Eş Merkezli Bölgeleme Teorisi ............................................................................ 35

Şekil 3.5. Merkezi Alan Teorisi ............................................................................................... 36

Şekil 3.6. Sektör Teorisi. ............................................................................................................ 37

Şekil 3.7. Hayat Oyunu ............................................................................................................... 39

Şekil 3.8.Kentsel Büyümeden Kentsel Saçaklanmaya Çıkan Yol. .............................. 43

Şekil 4.1. Isparta İlinin Türkiye İçindeki Yeri ................................................................... 48

Şekil 4.2. Prof. Ölsner ve Kemal Ahmet Aru'nun Hazırladığı İmar Planı ................ 54

Şekil 4.3. Prof. Ölsner ve Kemal Ahmet Aru'nun Hazırladığı İmar Planına Göre

Yerleşik Alanlar ........................................................................................................ 56

Şekil 4.4. 1976 Onama Tarihli 1/25.000 Ölçekli Isparta Merkez Planı .................. 60

Şekil 4.5. Gelişme Etapları. ....................................................................................................... 62

Şekil 4.6. Isparta Kenti Eğim Durumu ................................................................................. 63

Şekil 4.7. Isparta Kenti Bitki Örtüsü ..................................................................................... 64

Şekil 4.8. Isparta Kenti Sosyal Topoğrafya Haritası ....................................................... 65

Şekil 4.9. Isparta Kenti 1986 Arazi Kullanım Durumu .................................................. 65

Şekil 4.10. Isparta Kenti Nüfus Yoğunluğu ........................................................................ 66

Şekil 4.11. Isparta kenti Dampo tarafından yapılan planın 1.2. ve 3. etapları ..... 68

Şekil 4.12. Isparta kenti Dampo tarafından yapılan planın 4. ve 5. etapları ......... 72

Şekil 4.13. Gölcük Yolu Güneyi Gecekondu Önleme Bölgesi Nazım İmar Planı . 75

Şekil 4.14. Isparta Kenti İçin Yapılmış Olan ve 1987 yılında Geçerli Olan Tüm

Onanlı Planlar ve Yapım Tarihleri ..................................................................... 77

Şekil 4.15. Isparta Kenti İçin Yapılmış Olan ve 1987 yılında Geçerli Olan Tüm

Onanlı Planlar ve Öngördükleri Nüfuslar ....................................................... 78

Şekil 4.16. Isparta Kentinin Güncel İmar Planı ve Mahalleleri ................................... 87

Şekil 4.17.Konya-Isparta Çevre Düzeni Planında Isparta Kent Merkezi ................ 89

ix

Şekil 4.18. Antalya-Burdur-Isparta Çevre Düzeni Planında Isparta Kent Merkezi

...................................................................................................................................... 91

Şekil 4.19. Geçmişten Günümüze Yapılmış Olan Planlama Çalışmalarının Isparta

Kenti İçin Öngördükleri Yerleşim Lekeleri ................................................. 93

Şekil 4.20. Planlama Dönemlerine Göre Mevcut ve Öneri Nüfuslar ......................... 97

Şekil 4.21. Planlama Dönemlerine Göre Mevcut ve Öneri Alanlar ........................... 97

Şekil 4.22. Planlama Dönemlerine Göre Mevcut ve Öneri Nüfus Yoğunlukları ... 98

Şekil 4.23. 2003 Isparta Kenti Yerleşik Alanının Fractalyse Programında

Görünümü .............................................................................................................100

Şekil 4.24. Fractalyse Yazılımında Bulunan Ölçüm Seçenekleri ..............................101

Şekil 4.25. Isparta Kentinin 2003-2005-2007 Yılları Kent Makroformu .............102

Şekil 4.26. Isparta Kentinin 2009-2011 Yılları Kent Makroformu ........................102

Şekil 4.27. Isparta Kentinin 2013-2015 Yılları Kent Makroformu .........................103

Şekil 4.28. Isparta Kent Makroformunun Yıllara Göre Fraktal Değeri ..................104

Şekil 5.1.Geçmişten Günümüze Yapılmış Olan Planlama Çalışmalarının Isparta

Kenti İçin Öngördükleri Yerleşim Lekeleri ...............................................107

Şekil 5.2. Isparta kenti 2015 Yerleşik Alanının Farktal Görünümü İle Antalya-

Burdur- Isparta Çevre Düzeni Planında Yer Alan Isparta Kenti

Yerleşik Alan Lekesinin Çakıştırılması .......................................................108

Şekil A.1. Isparta Kentinin 2003 Yıllı Kent Makroformu ...........................................122

Şekil A.2.Isparta Kentinin 2005 Yıllı Kent Makroformu ............................................122






x

ÇİZELGELER DİZİNİ

Sayfa Çizelge 4.1. Isparta İli nüfus verileri .................................................................................... 49

Çizelge 4.2. Isparta İli Otomobil Sahipliği ve Bin Kişi Başına Otomobil Sayısı

Değerleri ................................................................................................................... 50

Çizelge 4.3. Isparta’nın Çevre İl Merkezleri ve Büyük Kentlerle Olan Karayolu

Uzaklıkları ................................................................................................................ 51

Çizelge 4.4. Isparta’nın Çevre İlçeleri İle Olan Karayolu Uzaklıklar ........................ 51

Çizelge 4.5. Kemal Ahmet Aru Planında nüfus, alan ve yoğunluklar ....................... 57

Çizelge 4.6. Fahri Yetman Planında nüfus, alan ve yoğunluklar ................................ 58

Çizelge 4.7. Behçet Baykut Planında nüfus, alan ve yoğunluklar .............................. 61

Çizelge 4.8. Dampo Tarafından Hazırlanan İmar Planı 1. Etap Alan Kullanımları

...................................................................................................................................... 67


...................................................................................................................................... 70


...................................................................................................................................... 71


...................................................................................................................................... 71

Çizelge 4.12. Dampo Tarafından Hazırlanan İmar Planı 5. Etap Eğirdir Yolu

Sanayi Alanı Alan Kullanımları ........................................................................ 73

Çizelge 4.13. Dampo Tarafından Hazırlanan İmar Planı 5. Etap Afyon Yolu, Çünür

Batısı, Konut ve Çalışma Alanları Alan Kullanımları ............................... 73

Çizelge 4.14. Dampo Tarafından Hazırlanan İmar Planı 5. Etap Gölcük Yolu

Tarımsal Karakterli Konut Alanı Alan Kullanımları ................................ 73

Çizelge 4.15. Dampo Tarafından Hazırlanan İmar Planı 5. Etap Gölcük Yol Güneyi

Gelişme Konut Alanları Alan Kullanımları .................................................. 74

Çizelge 4.16. Dampo Tarafından Hazırlanan İmar Planı 5. Etap Hızırbey

Mahallesi Gelişme Konut Alanı Alan Kullanımları ................................... 74

Çizelge 4.17. Remzi Sönmez Planında nüfus, alan ve yoğunluklar ........................... 80

Çizelge 4.18. Isparta Kentinin Güncel Alan Kullanım Verileri .................................... 85

Çizelge 4.19. Nuri Özmen Planında nüfus, alan ve yoğunluklar ................................ 87

Çizelge 4.20. Semra Kutluay Planında nüfus, alan ve yoğunluklar ........................... 92

Çizelge 4.21. Isparta kenti için yapılmış olan planların nüfus ve yerleşik alan

kararları .................................................................................................................... 96

Çizelge 4.22. Isparta Kent Makroformunun Yıllara Göre Fraktal Değeri ............. 103

Çizelge 5.1. Isparta kenti için yapılmış olan planların nüfus ve yerleşik alan

kararları .................................................................................................................. 109

xi

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ

Akt. Aktaran ÇAS Çok Ajanlı Sistemler Ha Hektar HO Hücresel Otomat KAKS Kat Alanı Kat Sayısı KDKÇA Konut Dışı Kentsel Çalışma Alanı TAKS Taban Alanı Kat Sayısı TKK Tarımsal Nitelikli Konut YSA Yapay Sinir Ağları vb. ve benzeri vd. Ve diğerleri

1

1. GİRİŞ

Sanayi Devriminden sonra kırsal alanlarda bulunan insanların, başka bir deyişle

tarım alanında çalışan insanların kente yönelmesiyle yaşanan nüfus hareketleri

kentlerin toplumsal ve ekonomik yapısını belki de tümden değiştirmiştir.

Kentleşme Devrimi olarak adlandırılan bu dönemde (Polat, 2006) kent

merkezlerine aşırı nüfus yığılmaları yaşanmış ve kent hem nüfus olarak hem de

mekân olarak hızla büyümeye başlamıştır. Mekânsal büyümede daha fazla

gözlenen bu değişim ve dönüşüm, farklı sosyo-kültürel yapıya ve gelişmişlik

düzeylerine sahip ülkelerde farklı biçimlerde yansıma bulmuştur; fakat

kentlerin artık yerleşim sınırlarını zorlayarak ve/veya bunları aşarak

iletişimdeki teknolojik gelişmelerle desteklenen, arada kullanılmayan alanların

bulunduğu, merkezden uzak ve sürekliliği olmayan, kesintili bir biçimde

büyümesi ve çok geniş alanlara yayılarak gelişmesi hemen hemen tüm kentlerde

meydana gelen ortak sonuçlar olmuştur.

Uluslararası yazında kullanılan “urban sprawl” terimi kentlerin yerleşim

sınırlarını zorlayarak ve/veya bunları aşarak iletişimdeki teknolojik

gelişmelerle desteklenen, arada kullanılmayan alanların bulunduğu, merkezden

uzak ve sürekliliği olmayan, kesintili bir biçimde büyümesi ve çok geniş alanlara

yayılarak gelişmesi durumunun karşılığı olarak kullanılmaktadır. Fakat bu terim

Türkçe yazınına iki ayrı terim olarak çevrilmiştir. Bunlardan biri “kentsel

yayılma” diğeri ise “kentsel saçaklanma” dır. Bu tez kapsamında bu terimlerden

“kentsel saçaklanma” kullanılmış ve bunun nedeni “kentsel yayılma ve kentsel

saçaklanma” başlığı altında ele alınmıştır.

Ulaşım altyapısı ve teknoloji geliştikçe, kent, giderek sıçramaya ve

saçaklanmaya devam etmektedir ve ileride de edecek görünmektedir. Bu

saçaklanma arttıkça kentler daha da büyümekte ve kent örüntüsü yıllar geçtikçe

giderek değişmektedir. Bu süreçte kentin civarında yörekentler

oluş(turul)makta, kent çeperlerindeki kırsal alanlar kente dâhil edilmektedir.

Bunun sonucunda ise, diğer ülkelerle birlikte ülkemizde de arazi kullanımında

yanlış uygulamalar ortaya konulmaktadır. Kentin saçaklanma etkisindeki bu

2

türden yerleşimlerde de bir dönüşüm yaşanmakta ve bu dönüşüm süreciyle

birlikte birbirinden farklı nitelikte yeni tür yerleşimler oluşmaya başlamaktadır.

Bu yerleşimler yarı kırsal, yarı kentsel ve kentsel nitelikli olmak üzere heterojen

bir yapı oluşturmakta ve zamanla kentle bütünleşerek kentin bir parçası haline

gelmektedir. Kentin saçaklanma etkisindeki bu yerleşimlerin sahip oldukları

kırsal niteliklerini yitirmesi, köy niteliğindeki yerleşimlerin de kent etkisiyle

büyüyerek “zoraki mahalleler” niteliğini kazanması, bu yerleşimlerin

geçirdikleri ekonomik, sosyal, politik, idari ve mekânsal dönüşümü ortaya

koymaktadır. Ancak yaşanan dönüşümle kırsal karakterini yitiren, buna karşın

mevcut yapısıyla da kentsel olarak tanımlanamayan bazı “hibrit/melez sorunlu

alanlar” ortaya çıkmaktadır (Yenigül, 2009).

Kentsel saçaklanma, kentsel planlama jargonunda kullanılan birçok kelime gibi

tanımı ve özellikleri üzerinde uzlaşılamayan terimlerden biridir. Genel anlamda

düşük yoğunluklu, yayılan veya sıçrayan, arazi kullanımında ayrışma özellikli

bir mekânsal gelişimi tanımlamakta olan kentsel saçaklanmanın bir kent formu

olup olmaması yönünde yapılan tartışmaların odağında farklı iki görüş

bulunmaktadır. Bunlardan birincisi kentsel saçaklanmanın kentin bir fiziksel

formu olduğunu savunan yaklaşımdır. Bu yaklaşıma göre kentsel saçaklanma

kentten bağımsız bir form oluşturmakta ve kentsel saçakların kentle ve kent

kimliği ile alakalı hiçbir şey yansıtmamakta, kent yerleşik alanından tamamen

bağımsız bir form olduğu düşünülmektedir. Bir diğer görüş ise kentsel

saçaklanmanın bir kent formu olmadığını ve kentsel saçaklanmanın kentsel

büyümenin bir aşaması olduğunu savunan yaklaşımdır. Bu yaklaşıma göre de

kentin kompakt bir yapıya ulaşmadan önceki dağınık ve boşluklu halinin kentsel

saçaklanma olarak adlandırıldığı, zamanla bunun kentin bir parçası haline

geleceği ve kent kimliğinin bu formla beraber yeni anlamlar kazanacağı

düşünülmektedir.

Bu tez çalışması kapsamında örneklem alanı olarak Isparta kenti seçilmiş,

Isparta kent örüntüsünde yaşanan değişimler incelenmiş ve Isparta kentinde

yaşanan saçaklanmanın yukarıdaki görüşlerden hangisiyle uyum sağladığı, kent

makroformunun geçmişten günümüze nasıl değiştiği gözlemlenmiştir.

Saçaklanma konusunun bu tez kapsamında büyük ölçekli bir kentte değil de

3

Isparta gibi orta ölçekli bir kentte ele alınmasının sebebi; saçaklanma sürecinin

mekânsal büyüklüğe olan etkisinin orta ölçekli kentlerde nasıl değişiklikler

meydana getirdiğini ve kent örüntüsünün zamanla bu süreci nasıl yaşadığını

gösterebilmektir.

Çalışmanın ana hattını “saçaklanarak genişleyen kentlerde kır ve kent dokusunu

bir arada bulunduran örüntünün yıllar itibariyle analiz edilmesi ve

değerlendirilmesi” oluşturmaktadır.

Çalışmanın amacı, yayılma ve saçaklanmanın kent örüntüsü üzerindeki

doğrudan etkisinin incelenmesidir. Bu örüntünün analiz edilebilmesi ve

değerlendirilebilmesi amacıyla iki ayrı veri seti kullanılmıştır. Bunlar “Fraktal

Geometri” ve “geçmişten günümüze Isparta kenti için yapılan planlar

kapsamında öngörülen kent örüntülerinin incelenmesi” yöntemleridir.

Bu kapsamda tezin problemine yönelik çalışmanın kavramsal ve kuramsal

bölümünü kapsamlı literatür araştırmaları oluşturmakta; burada ilgili

kavramlar ve kuramlar yer almaktadır. Kent, kentleşme, yörekent,

yörekentleşme, kentsel büyüme, kentsel yayılma, kentsel saçaklanma vb. ilgili

kavramların anlaşılmasına yönelik kitap, makale, tez ve diğer ilgili kaynaklar

incelenmiştir. Tezde uygulanacak modelin belirlenebilmesi amacıyla kentsel

saçaklanma ile ilgili geçmişten günümüze oluşturulan modeller incelenmiştir.

Literatür araştırmasının çıkarımları sonucunda kent etkisindeki yerleşimlerin

dönüşüm süreci ve bu süreç boyunca kent örüntüsünde meydana gelen

dönüşümü ortaya koyan analizler ve analizlerde kullanılan değişkenler

belirlenmiştir. Bu analizler iki aşamada ele alınmıştır. Birincisi Cumhuriyet

döneminden bu yana Isparta kentinde yapılmış olan planlama çalışmalarının

incelenmesi, ikincisi ise Google Earth veri tabanı kullanılarak geçmişten

günümüze elde edilen uydu görüntülerinin uygun hale getirilerek “Fraktal

Geometri” yoluyla saçılmanın ölçülmesidir.

5

2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Kentsel saçaklanma, kent için yapılan planların kentsel saçaklanmaya etkisi ve

kentsel saçaklanmanın fraktal geometri ile ölçümü üzerinde yoğunlaşan bu tez

kapsamında ilk aşamada kentsel saçaklanma sorunsalının kavranabilmesi

açısından bu sorunsalın kökeni olan kent ve kentleşme kavramları

açıklanmıştır. Yörekent ve yörekentleşme de kentsel saçaklanma sorunsalını

anlamamız için açıklanması gereken ikinci adımı oluşturmaktadır. Üçüncü

olarak kentsel büyüme kavramına yer verilmiştir. Bu kavrama yer verilmesinin

nedeni kentsel büyümenin, kentsel gelişmenin anlamlarını kavrayarak kentsel

saçaklanma kavramının nasıl ortaya çıktığı ve temelinde kentsel büyüme

bulunan bu sorunsalın nasıl oluştuğuna açıklık getirmektir. Son olarak yapılmış

olan kapsamlı literatür araştırmaları sonucu ortaya çıkan kentsel yayılma ve

kentsel saçaklanma kavramlarına bu bölümde yer verilmiştir. Bu bilgilerin

ışığında tezin modelleme kısmının anlaşılabilmesi açısından kentsel yayılma ve

saçaklanma modellerine yer verilmiş ve tez kapsamında kullanılan Fraktal

Geometri yöntemi ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır.

2.1. Kent ve Kentleşme

Keleş’e (2012) göre kentlerin kuruluşu uygarlığın doğuşuna dayanmaktadır.

Pirenne’ye (1994) göre ise 9. yüzyılda Avrupa’da halkın geçimini ticaretle

sağlayabildiği bir kent henüz yoktur. Sadece yönetim merkezi olarak kullanılan

kale-kentler vardır. Dolayısıyla Keleş kentlerin kuruluşunu uygarlıkların

doğuşuna dayandırırken Pirenne bu dönemlerde “kent” kavramının gerektirdiği

özellikleri taşıyan kentler olmadığını savunmaktadır (Esendemir, 2015).

Her iki açıdan da bakıldığında kentin kökenlerinin oldukça geriye dayandığı

anlaşılabilmektedir. Bunun sebebi genellikle insanın toplumsal bir varlık

olduğuna bağlanmakta ve insanların karşılaştıkları ve tek başlarına

çözemedikleri güçlük, sorun ve imkânsızlıklar karşısında toplum içinde ilişkiler

geliştirerek çözümlenmeye ve ortadan kaldırılmaya çalıştıkları, dolayısıyla da

6

bu durumun insanları bir arada toplanmaya ve onları bir “kent” ortamı

oluşturmaya ittiği düşünülmektedir.

Kente pek çok açıdan yaklaşılabilir: psikanalizin kavramlarıyla, cetvel ve

pergelle, roman ve şiirdeki yeriyle, nostalji ile ilerleme ve düzen çifti ile sınıf

mücadelesinden hareketle vb. (Bumin, 1998). Dolayısıyla kent tarihten

coğrafyaya, sosyolojiden mimariye, ekonomiden planlamaya birçok disiplin

dalının kesiştiği bir noktadadır.

İlk ortaya atılan kent kavramı tanımlamaları kent ve köy ayrılığını belirleme

konusuna eğilmiş ve buradan çıkarılan sonuçlarla kenti tanımlanmaya

çalışmıştır. Örneğin Durkheim insan topluluklarını “basit cemiyetler ve

“karmaşık cemiyetler” olarak ikiye ayırmakta ve basit cemiyetlerde “mekanik

dayanışma” karmaşık cemiyetlerde ise “organik dayanışma” olduğunu

savunmaktadır. Bu ayırım göz önüne alındığında basit cemiyetler “köyü”

karmaşık cemiyetler “kenti” oluşturmaktadır. Mekanik dayanışma temelli basit

cemiyetler, kendi kendilerine yeten ve bireyler arasında iş bölümü ve

uzmanlaşmanın yok denecek kadar az olduğu cemiyetlerdir. Bu cemiyetlerde

dayanışma bireylerin düşünce ve inanç sistemlerinin homojenliğinden

kaynaklanmaktadır. Toplumsal bütünlük ise aynı adet ve gelenek; aynı dini

inanç ve ahlaki değerlerle sağlanmaktadır. Organik dayanışma temelli karmaşık

cemiyetler artan nüfus yoğunluğu ile birlikte gittikçe karmaşıklaşan

cemiyetlerdir. Bu tip cemiyetlerdeki karmaşıklaşma zorunlu olarak iş bölümü ve

uzmanlaşmaya yol açmaktadır. Toplumsal ilişkiler geniş ölçüde sözleşmeler

yoluyla sağlanırken toplumsal düzen de cemiyetin birey üzerindeki baskısıyla

sağlanmaktadır. Dolayısıyla kent bu bakış açısıyla, “birbirleriyle karşılıklı

etkileşim içinde bulunan ve birbirlerine sıkı işlevsel ilişkilerle bağlı

uzmanlaşmış parçalardan meydana gelen yerleşme merkezi bütünlükleri”

olarak tanımlanabilir (Ertürk, 1997; Keleş,1998)

Ana Britannica (1988) kent tanımını “nüfusu belli bir büyüklüğü ve yoğunluğu

aşan, ekonomisi tarım dışı etkinliklerde yoğunlaşan ve kendi nüfusundan başka,

etki alanı içinde yaşayanlara da hizmet sağlayan yerleşmelere verilen ad” olarak

7

vermektedir. Bunun dışında, kent tanımı değişik yönlerden yapılabilmektedir

fakat üzerinde kesin anlaşılmış bir tanım olduğu söylenemez. Çünkü farklı ilgi

alanlarına, farklı bilim dallarına ve farklı ülkelere göre bu tanımlar çeşitlilikler

göstermektedir. Yine de değişik bakış açılarından şu ana kadar yapılmış

tanımlardan bir kaç tanesine aşağıda yer verilmektedir.

Yönetim birimi olarak kent, belli bir yönetsel örgütün sınırları içinde (belediye

gibi) kalan alandır. Bu sınırların dışında kalan yerler köy olarak

tanımlanmaktadır. Bu tanımda yönetsel sınır ölçütü esas alınmaktadır. Buradaki

eksiklik küçük-büyük belediyeler arasında bir fark gözetilmemesidir. Yönetsel

yapı içinde, bütün ilçe ve il merkezleri nüfus büyüklüğüne bakılmaksızın kent

kabul edilmektedir.

Kent tanımı yapılırken nüfus büyüklüğü de bir ölçüt kabul edilerek tanım

yapılabilmektedir. Belli bir nüfusun üstündeki yerlere kent, bu nüfusun altında

kalan yerlere köy denmektedir. Türkiye’de 18 Mart 1924’te kabul edilen ve 7

Nisan 1924’te Resmi Gazetede yayınlanan köy yasasına göre nüfusu 2000 den

küçük yerler köy, 2000-20.000 yerler kasaba, nüfusu 20.000’den fazla olan

yerler de kent olarak tanımlanmaktadır. Ülkeler arasında kent tanımı yapılırken

nüfus büyüklüğü için bir sınırlama bulunmamaktadır. Örneğin; bir yerleşimin

kent kabul edilebilmesi için nüfus büyüklükleri, Yunanistan ve Hollanda’da

20.000, Kanada ve İsviçre’de 10.000, Amerika’da 2.500, Avusturya’da 5.000

vb.dir (Topal, 2004).

Kent aynı zamanda insan gereksinmelerinin karşılanmasına ve insana en iyi

yaşam koşullarının sağlanmasına yönelik işlevsel bir bütün olan toplumsal bir

sistemdir. Kentte sosyal anlamda mesafeler en aza inerken, ilişki yoğunlukları

en üst düzeye ulaşmaktadır ve kent kurumsal bir yapı kazanmaktadır.

Ekonomik ölçütlere göre kent, mal ve hizmetlerin üretimi, dağıtımı, tüketimi

sürecinde toplumun sürekli değişen gereksinmelerini karşılamak için ortaya

çıkan bir ekonomik mekanizmadır. Kentin ekonomik ölçütlere göre tanımı kır-

kent arasındaki işlevsel farklılığa da dayandırılmaktadır. Köyün geçimini

8

tarımsal aktivitelerden sağlayan bir topluluk olduğu kentin ise ekonomik

temelinin ticaret ve sanayi gibi tarım dışı faaliyetler olduğu öne sürülmektedir.

Genel olarak özetlenirse mekânlar o yerlerin niteliklerine göre kent ya da köy

olarak adlandırılmaktadır. Bir yerleşim yerine kent niteliğini kazandıran

özellikler arasında o yerleşim yerinin nüfusunun büyüklüğü kadar, o nüfusun

yapısı, toplumsal ve ekonomik özellikleri de vardır. Köyü kentten ayırt etmeye

yarayan önemli etmenler arasında özellikle nüfusun ne kadarının hangi

ekonomik sektörlerde çalışmakta olduğu ve toplumsal yaşamdaki tavır ve

davranışlarının niteliği de yer almaktadır. Kentsel nitelikleri ağır basan yerleşim

yerlerine kentsel alan, kırsal nitelikleri ağır basan yerleşim yerlerineyse köy ya

da kırsal alan denilmektedir.

Kent ile köy arasındaki ayrım özellikle gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin

kentlerinde giderek geçerliliğini yitirmektedir. Çünkü hızlı kentleşme, yapılaşma

ve kentsel gelişmenin kırsal alanlara doğru yayılması sonucunda, kentin nerede

son bulduğunu, köyün nerede başladığını saptamak bir hayli zordur. Bu nedenle

de, belli bir yerleşim yerinin kent ya da köy olarak adlandırılmasındansa, kent-

köy sürekliliği içinde kente ya da köye daha yakın nitelendirilmesi daha uygun

görülebilir. Bu nedenle toplumbilimciler ve kent bilimciler bir kent-köy

sürekliliğinden kimi zaman söz etmeyi, durağan kavramlar olan kent ve köy

kavramlarını kullanmaya yeğlemektedirler (Keleş, 2012)

Kentleşmeye gelindiğinde kentleşme ile ilgili çeşitli meslek gruplarının pek çok

tanımlarının bulunmakta olduğu görülmektedir. Her bir tanımın bakış açısı

farklıdır. Oysa kentleşme, bütün bu bakış açılarını bünyesinde bulunduran bir

gelişmedir ve kısıtlı bakış açıları ile yapılan her tanımlama beraberinde

eksiklikleri de bulundurmaktır. Fakat bu tanımların ortak olduğu bir yön

bulunmaktadır, bu da kentleşmenin tek bir göstergeye ya da kritere bağlı

olmadığı ve mekânsal boyutlarının yanı sıra toplumsal boyutunun da

bulunduğudur.

9

Keleş (1998), kentleşmeyi sanayileşmeye ve ekonomik gelişmeye koşut olarak

kent sayısının artması ve kentlerin büyümesi sonucunu doğuran, toplum

yapısında artan oranda örgütleşmeye, uzmanlaşmaya ve insanlar arası

ilişkilerde kentlere özgü değişikliklere yol açan bir nüfus birikimi süreci olarak

tanımlamaktadır. Bu tanımda da görüldüğü gibi kentleşmeyi sadece demografik

yönüyle açıklamak yeterli değildir. Ekonomik ve toplumsal açıdan da konuyu ele

almak gerekmektedir. Yapılan diğer kentleşme tanımları incelenmiş ve aşağıda

ilgili tanımlara yer verilmiştir.

Kentleşme dar anlamda kentlerde yaşayan nüfusun artmasını ifade etmektedir

(Erkan, 2002). Çeşitli nedenlerle kırsal kesimlerden kentlere yönelen göç

sonucunda, bir taraftan mevcut kentlerin nüfus ve alan itibarıyla büyümesi,

diğer taraftan da jeopolitik konumu uygun olan köy, kasaba, vb. yerleşim

birimlerinin giderek büyümesi sonunda kente dönüşüp, mevcut kent sayısının

artması olarak da ifade edilebilmektedir (Nadaloğlu vd., 1996). Kırsal

kesimlerden kentlere göçün temel nedenlerinden biri endüstri devrimi ve

sanayileşmedir.

Sanayi kentleri, tarımda makineleşme, tarımsal yapının çözülmesi, kırsal

nüfusunun kente göç etmeye hazır hale gelmesine ortam hazırlamıştır. Tarım

dışı üretimin çoğalması; kent sayısı ve nüfusunun artması sonucunu

doğurmuştur. Böylece sanayi devrimi sonrasında kentleşme, sanayileşmenin bir

yan ürünü olarak meydana gelmiştir. Kentleşme, teknolojideki gelişmelerin,

tarımsal ve tarımsal olmayan üretim biçimi ve ilişkilerinde değişmelerin bir

sonucudur. Yani tarımdaki ve sanayideki gelişmelerin ortaya çıkardığı bir

sonuçtur. Kentleşme; üretimin, ticaretin ve hizmetlerin hızla büyümesini

sağlayan, özellikle sanayileşmenin etkisiyle nüfusun şehirlerde birikmesine ve

şehir sayısının artmasına neden olan, aynı zamanda da buralarda yaşayanları

ekonomik, sosyal, kültürel ve siyasi davranışlar açısından etkileyen bir

değişimdir (Küyük, 2011).

10

Söz konusu açıklamaların ışığında kırsal nüfusun kente göç hareketleri dünya

genelinde incelenmiştir ve 1950-2050 yılları arasındaki kent-kır nüfusunun

durumuna aşağıda yer verilmiştir.

Şekil 2.1. 1950-2050 Dünya Genelinde Kır-Kent Nüfusu Değişimi (UN, 2015)

Tablodan da görüldüğü gibi 1950’den 2000’li yıllara kadar kırsal nüfus kentsel

nüfustan fazlayken sonralarında kırsal nüfus azalmaya kentsel nüfussa hızla

artmaya başlamıştır. Kent nüfusu geçmişten günümüze sürekli artış gösterirken

kır nüfusu 90’lı yıllardan sora bir duraklama yaşamış ve 2000’ li yıllarda azalma

göstermiştir.

Aynı şekilde Türkiye kır-kent nüfusu açısından incelendiğinde aşağıdaki Şekil

2.2.’de görüldüğü gibi 1980 li yıllara kadar kırsal nüfusun fazla olduğu

gözlemlenmektedir. 1980’li yıllardan sonra ise kırsal nüfus azalmaya ve kırsal

nüfus azaldıkça da kentsel nüfusun artmaya başladığı görülmektedir. Dünya

genelinde yapılan analizin Türkiye’de yapılan analizden farklı sonuçlar

vermesinin, kentsel nüfus ve kırsal nüfus çakışma noktalarının farklı yıllarda

oluşunun sebebi bütün dünya ülkelerinde sanayi devriminin farklı zamanlarda

yaşanmasından kaynaklanmaktadır.

11

Şekil 2.2.Türkiye Genelinde Kır-Kent Nüfusunun Yıllara Göre Değişimi (TÜİK, 2015)

1923 yılı ile geniş çaplı bir kentleşme süreci yaşamaya başlayan Türkiye

kentlerin merkezden kontrollü sanayi ile birlikte büyümesini sağlarken

kentlerin yeni kimliklilerinin ve değerlerinin oluşmasına neden olmuştur.

Özelikle bu dönemde ön plana çıkan idari merkez olarak Ankara, sanayi kenti

olarak Eskişehir, Bursa, Zonguldak vb. kentler kimliklerini kısa dönemde

değiştirmiştir. Ancak 1950 sonrasında kırdan kente göç ile gelen büyük

kitlelerin kentlerde yer alması ile oluşan kır kültürü, mevcut kent kimliğini

oluşturan yaşam tarzını ve mekân kullanımını değişime uğratmıştır. Bu aşırı

nüfus artışı mevcut kentleri bir anda mekânsal olarak hazırlıksız yakalamış ve

oluşan talepleri karşılayamaz duruma düşürmüştür. Bu durum kentlerde ciddi

boyutlarda konut sorunu yaşanmasına yol açmıştır. Bu süreç hızlanarak

kentleşme sürecindeki kentlerde kültürel yapının değişimine ve bunun mekâna

yansımasına neden olmuştur. Bu değişim kentlerin oldukça disiplinsiz gelişim

göstermesine neden olduğu gibi sağlıksız kent gelişmesi sürecini de beraberinde

getirmiştir (Ulu ve Karakoç, 2004).

Dünya çapında kentleşme kavramıyla ilgili yapılan bir diğer analizde 1920’den

günümüze ve tahmin edilen öngörülerle geleceğe kadar, var olmuş olan, var olan

0

10000000

20000000

30000000

40000000

50000000

60000000

70000000

80000000

1920 1940 1960 1980 2000 2020

Türkiye Genelinde Kır-Kent Nüfusunun Yıllara Göre Değişimi

İl ve ilçe merkezleri Province and district centers

Belde ve köylerTowns and villages

12

ve var olacak olan büyük kentler incelenmiş ve bu kentlerin artışının dünya

yüzeyi üzerinde oluşturduğu desen 4 şekille ortaya konulmuştur.

Şekil 2.3. 1920’de Dünya Genelinde Nüfusu 500.000-2.500.000 Arasında Olan ve Nüfusu 2.500.000 Üzerinde Olan Kentler (UN, 1969)

Şekil 2.4. 1960’ta Dünya Genelinde Nüfusu 500.000-2.500.000 Arasında Olan ve Nüfusu 2.500.000 Üzerinde Olan Kentler (UN, 1969)

13

Şekil 2.5. 2014’te Dünya Genelinde Nüfus Büyüklüklerine Göre Kentler (URL-1)

Şekil 2.6. 2030’da Dünya Genelinde Tahmin Edilen Nüfus Büyüklüklerine Göre Kentler (URL-1)

Yukarıdaki şekillerden de anlaşıldığı gibi kentsel nüfus (kentleşme) her geçen

yıl büyük bir hızla artmaktadır. 1920’de nüfusu 500.000 ve 2.500.000 arasında

olan kentler daha az görülürken 1960’ta bu miktar artmış 2014’te ise nüfusu

10.000.000’ nun üzerinde olan kentler dünya genelinde görülmeye başlanmıştır.

2030’da yapılan nüfus projeksiyonları sonucu kentlerin, kent nüfusunun,

kentleşmenin ciddi oranda arttığı görülebilmektedir.

14

Kentleşmenin biçimsel boyutunu nüfus hareketliliği oluşturmaktadır.

Demografik dönüşümle kitlelerin kırsal kesim dışında bir yerleşim biriminde

öbekleşmesi kentleşmenin sadece bir ayağını oluşturur. Biçimsel kentleşme tek

başına yeterli değildir. Kentleşme, üç farklı dönüşümü içermektedir. Demografik

açıdan kentleşme, özellikle kırdan kente yaşanan göçlerle beslenen nüfus

yoğunluğunu ifade eder. Sosyal açıdan kentleşme, farklılaşma, uzmanlaşma,

örgütlenme sürecini kapsayan bir dönüşümü ve davranış biçimini içermektedir.

Ekonomik açıdan kentleşme, tarım dışı faaliyetlerin (sanayi ve hizmetler

sektöründe) yoğunlaşmasıdır. Kentleşmenin tam olarak gerçekleşmesi sosyo-

kültürel ve ekonomik dönüşümle mümkündür. Kentleşmeden söz etmek için bu

üç unsurun bir arada asgari düzeyde gerçekleşmiş olması gerekir. Bu

koşullardan birinin (veya ikisinin) gerçekleşmiş olup, diğerlerinin

gerçekleşmemesi durumunda, tam ve doğru anlamıyla bir kentleşmeden

bahsetmek söz konusu değildir (Özer, 1998).

2.2. Yörekent ve Yörekentleşme

Yabancı yazında “suburb” ve “suburbanization” olarak geçen kavramlar dilimize

“yörekent” ve “yörekentleşme” olarak geçmiştir. “Suburb” kavramının kökenini

‘altında’ anlamına gelen “sub” ve ‘kent’ anlamına gelen “urb” oluşturur. ‘Altında’

anlamına gelen “sub” kelimesinin kullanılma nedeni; Roma’da yaşayan zengin ve

önemli insanların kentin tepelerinde yaşarken alt kısımlarda kalan mekânlarda

daha az zenginliği, politik gücü barındıran insanların yaşamasıdır. Yörekent ilk

kez 1380 yılı civarlarında İngiliz filozof Wycliffe tarafından “subarbis” olarak

kullanılmıştır. Türkçe’de çoğunlukla yörekent kelimesi yerine kullanılan

“banliyö” yasaklı anlamına gelen ‘ban’ ve yer anlamına gelen ‘lieue’

kelimelerinden türemiş ve kentin dışında kalan dışlanma mekânlarının

kavramsal karşılığını oluşturmuştur (Polat, 2012).

Yörekentler genellikle bir merkez kentin dışında yer alan ama sosyal, ekonomik,

mekânsal ve yönetimsel açıdan kentin etki alanında bulunan yerleşmelerdir.

Yörekentleşme ise bu alanlara olan yayılma sürecini ve metropoliten

yerleşmelerin yeniden mekânsal örgütlenmesini betimler. Yörekentleşme

15

kentsel gelişmenin ve kentleşme dinamiklerinin kentin dışına doğru olmasıdır

ve yakın çevresindeki ya da periferindeki köyleri ya da yerleşme alanlarını içine

çekmesidir (Polat, 2012).

Şekil 2.7. Yörekentsiz Kent, Yörekentli Kent, Kentsiz Yörekent ve Kent içinde

Kent (Krier, 2008)

Yörekentleşme (suburbanization) ve kentsel saçaklanma (urban sprawl)

genellikle yabancı yazında birbirine karıştırılmakta ve birbirleri yerine

kullanılmaktadır. Yörekentler ne kadar kentsel saçaklanmayı tetikleyici bir

unsur olsa da birbirlerinin tam karşılığını oluşturmamaktadırlar. Yörekentler

genellikle yerleşim merkezlerinden uzak ve tamamen birbirinin aynı bina

formlarından oluşan yerleşim bölgelerini ifade etmek için kullanılan bir

kavramdır. Kentsel saçaklanma ise kentin dışına saçaklanma sürecini belirtir.

Yörekentleşme kentleşmenin bir formuyken kentsel saçaklanma kentsel

16

büyümedeki bir bozukluğu ifade eder. Yörekent daha kolay ve açık bir şekilde

ifade edilip anlaşılabilirken kentsel saçaklanma tanımsız ve anlaşılması güçtür.

Kentsel saçaklanma yörekentleşmeden farklı olarak negatif bir anlam içermekte

ve kent gelişiminde ters giden bir şey olduğu izlenimi vermektedir. Kentsel

saçaklanma kent sınırlarının limitsiz bir şekilde aşılması ve kendisiyle beraber

çeşitli problemleri de getiren bir kentsel büyüme çeşididir. Kısacası kentsel

saçaklanma yörekentleşmeyi hem içinde barındırır hem de yörekentleşmeden

çok daha fazlasıdır (Yaşar, 2010).

2.2.1. İlk Modern Yörekentler

Endüstri devriminin kent merkezinde yarattığı olumsuz koşullar yörekentleri

oluşturan önemli etkenlerden biridir. Ulaşım teknolojisindeki gelişmeler ve

kolaylıklara paralel olarak yörekentleşmeler de zaman içinde evrim geçirmiş,

çeşitlenmiştir. Ulaşım teknolojisindeki gelişmelere bağlı oluşan yörekentler 3

başlık altında incelenebilir.

Tren yolu yörekentleri:

19.yy. sonları ve 20. yy. başlarında tren yolu, kentlerin gelişimini belirleyen

önemli bir unsurdur. İlk yörekentler de tren yolu boyunca yer almıştır.

Böylelikle insanların yaşadıkları yer ve çalıştıkları yer birbirinden ayrılmıştır.

Ancak ilk yörekentler sadece üst gelir grubu için üretilmiş ve toplumsal

ayrışmaya neden olmuştur. Daha sonraki dönemlerde inşaat ve ulaşım

sektöründeki gelişmelerle beraber daha çok insan yörekentlerde yaşamaya

başlamıştır. Tren, ilk yörekentleri ortaya çıkarmakla beraber tren güzergâhında

lineer ve ızgara deseni bir yapılaşmaya sebep olmuştur. Tren istasyonları

çevresindeki yörekentlerde, yürüme mesafesindeki kentlerin özelliklerine

benzer biçimde yerleşme düzeni görülmektedir. Bu dönemde kentler artık 20

veya 30 km uzaklıkta alanlara yayılma olanağı bulmuştur (Albury, 2000’den akt.

Akseki, 2011).

17

Tramvay yörekentleri:

1880’lerde elektrik teknolojisindeki gelişmelere bağlı olarak üretilen ilk

tramvay sistemi 1888 yılında Virginia’da (ABD) kurulmuştur. Tren yolu, küme

şeklinde yerleşme biçimine sebep olurken, tramvay daha sık istasyon olanağı

sayesinde daha uzun ve lineer gelişmeye neden olmuştur. Tramvay

güzergâhının sağında ve solunda, yürüme mesafesinde kentsel yerleşmeler

konumlanmıştır. Tramvay, kentlerde ilk desantralizasyonu başlatmasına

rağmen fonksiyonların birbirine yakın konumlandığı, konutlarda birkaç ailenin

birlikte yaşadığı ve yürüme mesafesinin hala gözetildiği bir yerleşme biçimi

görülmektedir. Bu sebeple tramvay yörekentleri, ne tam kentsel yapılaşmaya ne

de tam anlamıyla yörekent tarzı yapılaşmaya örnek gösterilebilir. Şerit

biçiminde gelişmenin yanında tramvay güzergâhının yanındaki bantların

genişliği yürüme mesafesiyle sınırlı kalmıştır. Tramvay güzergâhı, eski kentlerin

yürüme mesafesinin neredeyse 3 katı uzaklıklara ulaşan, geniş bir kentsel bölge

oluşturmuştur. Sonuç olarak tramvay yörekentleri, kenti hem fiziksel olarak

hem de sosyal olarak ikiye ayırmıştır (Gillham ve MacLean, 2002’den akt.

Akseki, 2011).

Otomobil yörekentleri:

20. yy. ’da otomobilin günlük hayatta kullanılmaya başlanması, kentsel

gelişmeyi biçimlendiren en önemli unsurlardan biri olmuştur. Toplu ulaşımın

yaygınlaşmasıyla, tren veya tramvay güzergâhının sınırlamasından kurtulan

yayılma, her yöne mümkün hale gelmiştir. Aynı zamanda otomobil, düşük

yoğunluklu konut alanlarının doğuşuna ve kentsel fonksiyonların birbirinden

ayrılmasına (desantralizasyon) sebep olmuştur.

Dolayısıyla otomobil yörekentleri, tren yolu ve tramvay banliyölerinin

gösterdikleri sınırlı genişleme deseninden oldukça farklı bir yerleşme deseni

ortaya çıkarmıştır. Otomobilin icadından beri kişisel otomobil sahipliliğinde tüm

dünyada sürekli artan bir durum söz konusudur. Artan otomobil sahipliliği

kentsel yayılmanın da sınır tanımamasına neden olmaktadır. Otomobilin kent

18

sistemine dâhil olmasıyla birlikte ulaşım planlamasında bir hiyerarşi söz konusu

olmuştur. Ana arterler yoğun trafik için planlanırken, daralan ara yollar

konutlara ulaşımı sağlamaktadır. Diğer yandan otomobil yörekentlerinin konut

alanları yoğunluğu, tramvay yörekentlerinin ortaya çıkardığı konut alanları

yoğunluğundan daha düşüktür (Gillham ve MacLean, 2002’den aktaran Akseki,

2011).

Türkiye tarihi açısından incelendiğinde ise;

Osmanlı İmparatorluğu’nda 19. yy’ın ikinci yarısından sonra ulaşımdaki

gelişmelerle beraber, yaya olarak kurulan kent içi ulaşımın yerini, araba ya da

tramvay, vapur banliyö treni gibi toplu taşıma araçlarıyla yapılan ulaşım

almıştır. Bu dönemde yeni ekonomik ilişkilerin ve yeni örgütlenme biçiminin

sonucunda toplumsal tabakalaşmanın değiştiği ve yeni toplumsal sınıfların

oluştuğu görülmektedir. Dolayısıyla kent içi ulaşımdaki gelişmeler, kent

nüfusunun artışı, yeni toplumsal tabakalaşma biçiminin oluşması sonucu

kentlerin çevreye yayılması ve yörekentleşme sürecinin yaşandığı

görülmektedir (Tekeli, 1998).

İkinci Dünya Savaşı sonrasında, tarımda makineleşmeyle birlikte, Türkiye’de

çok hızlı bir kentleşme süreci başlamıştır. Bu dönem öncesinde sadece

Ankara’da yaşanan yılda % 6 düzeyindeki nüfus artış hızı, artık Türkiye’nin tüm

kentlerinde birden yaşanmaya başlanmıştır. Bu dönüşüm spontane olarak

bulunan çözümlerle gerçekleştiği için kentler ikili yapıda (modern-gecekondu)

gelişme eğilimi göstermişlerdir. Türkiye’de kentler 1970’li yılların ortalarına

kadar yağ lekesi biçiminde büyümüştür. 1970’li yılların ikinci yarısından sonra

kentte yapı sunum biçimleri sermayelerin bir araya getirilerek büyük yapı

birimlerinin sunulmasına olanak vermiştir ve toplu konut sunum biçimleri ile

kampus biçiminde kamu hizmet binaları gelişmiştir. Tüm bu gelişmeler

sonucunda, kentlerin tek tek yapılar eklenmesiyle oluşan büyüme biçiminden,

kente büyük parçalar eklenmesiyle oluşan büyüme biçimine geçilmiştir (Tekeli,

1998).

19

2.3. Kentsel Büyüme

Genellikle kentsel büyüme ile kentsel saçaklanma kavramları birbirine benzer

olarak görünür fakat bu kavramlar arasında belirli farklılıklar bulunmaktadır.

Bu nedenle, saçaklanmayı ayrıntılı olarak açıklamadan önce kentsel büyümeyi

tanımlamak gereklidir. Kent, kentleşme başlığında tanımlandığı gibi, kentler,

içerisinde barındırdığı pek çok dinamikle birlikte tanımlanmaktadır. Kentsel

büyümenin tanımlanabilmesi için ortaya konan görüşler de, doğal olarak kentin

bu dinamiklerine dayanmaktadır.

Kentsel büyümenin tanımı için kullanılan temel ölçütlerinden birisi, nüfustur.

Kent nüfusunun devamlı artması ile kentin diğer kentler içerisindeki kademesi

artarken, nüfus ve nüfus yoğunluğunun getirdiği hizmetler ise, çevredeki diğer

birçok kenti, büyüyen kentin etki alanına sokacaktır. Buna göre, kentin büyüme

nedeni, kentte yaşanan nüfus artışıyla beraber, kentin hizmet sunmuş olduğu ve

hizmet verdiği hinterlandının genişlemesidir.

Kentsel büyümenin tanımlanmasındaki ölçütlerden diğeri ise ekonomidir. Kent

ekonomisinin merkezinde yer alan yığılma kuramına göre, bir kentin

hizmetlerin sunulmasını ekonomik kılması, bu hizmeti sunanları kente

çekmektedir. Nüfusa bağlı kuramlarda olduğu gibi, ekonomik büyüme

kuramlarında da süreklilik yer almaktadır. Kentte sunulan hizmetler bir çekim

unsuru olmakta ve kentlerde yığılmalar ortaya çıkmaktadır (URL-2).

Kentsel büyümedeki bir diğer tanımlama kaynaklara bağlı yapılabilmektedir. Bu

da kentin yer seçimi ve bu yer seçimine bağlı büyümedir. Buna göre kentler, yer

seçimlerine ve seçtikleri yerlerdeki kaynaklara bağlı olarak büyüme

göstermektedir. Örneğin, bir doğal kaynağın varlığı, sonrasında bunun

işlenmesi, ekonomik katkısı vb. süreçler kentin büyümesini şekillendirmektedir

(Dağlı, 2007).

Bu noktaya kadar yapılan tanımlamalarda ortaya çıkan nokta, ‘kentsel büyüme’

kavramının sadece fiziksel olarak mekânda büyümeyi içermediği, beraberinde

20

pek çok etkeni barındırdığı ve kentin bütününü kapsadığıdır. İşte bu noktada da

‘kentsel büyüme’ ile ‘kentsel saçaklanma’ kavramları birbirinden ayrışmaktadır.

Kentsel büyüme, kent bütününü kapsayan (merkez + saçaklanma alanı), fiziki

değişimle birlikte diğer etkenleri de içerisine alan bir kavramken, kentsel

saçaklanma daha çok kentin çeperlerinde yaşanan değişimi anlatmaktadır.

Diğer bir anlatımla, kentsel büyüme, kentsel saçaklanmayı da içerisine alan daha

üst ölçekli bir kavramdır (URL-2).

2.4. Kentsel Yayılma ve Kentsel Saçaklanma

Uluslararası yazında “urban sprawl” olarak tanımlanan kavram dilimize hem

“kentsel yayılma” hem de “ kentsel saçaklanma” olarak çevrilmiştir. Kimi yazar

“yayılma” terimini kimi yazar “saçaklanma” terimini kullanmış ve bu terimlerin

uluslararası yazındaki “urban sprawl” terimini daha net karşıladığını

düşünmüştür. Fakat her iki kavramında uluslararası yazındaki çevirisi aynıdır

ve her iki kavramında karşılığı “urban sprawl” yargısıdır.

Keleş (2001), Kent bilim Terimleri Sözlüğünde “urban sprawl” terimini “kentsel

boşalma” ve “düzensiz gelişme”, “expansion” terimini “yayılma”, “urban

expansion” terimini de “ kent genişlemesi” olarak tanımlamıştır. Keleş (2001)

bu terimleri aşağıdaki gibi tanımlamıştır:

Urban Sprawl=Kentsel Boşalma: Kentin aşırı ölçüde kalabalıklaşması, toprak

değerlerinin yükselmesi ve işlevlerini, gereği gibi yerine getirememesi sonucunda,

kentteki insanların ve işleyim kuruluşlarının özel taşıtların ve toplu taşıma

araçlarının varlığından da yararlanarak yörekentlere göçmeleri süreci.

Urban Sprawl=Düzensiz Gelişme: Yerleşim yerlerinin, genellikle bir tasara uygun

olmayan, toplum yararına aykırı, bireycil eğitim ve etkinlikler doğrultusunda

gelişmesi.

21

Expansion=Yayılma: Bir kentin nüfusunun ve ekonomik etkinliklerinin bir ya da

birkaç özekte yoğunlaşmayıp, kentin her yanına ve çevresine doğru yerleşme

eğilimi göstermesi.

Urban Expansion=Kent Genişlemesi: Bir kentin, eskiden çizilmiş sınırları içine

sığmayarak, yeni ve daha geniş sınırlara gereksinme duyulacak biçimde yaygın bir

yerleşme yapısı kazanması, alanca büyümesi.

Melih Ersoy’un Kentsel Planlama Ansiklopedik Sözlükte (2012) derlediği

kavramlar incelendiğinde ise “urban sprawl” kavramına karşılık olarak “kentsel

saçaklanma” kavramının kullanıldığı görülmüş ve tezde de “kentsel saçaklanma”

terimi kullanılmıştır.

23

3. KENTSEL SAÇAKLANMA

1956 yılında Amerika’da Ulaştırma Bakanlığı, yaşam biçiminde bir değişim

önermiş ve fabrikaları, ticarethaneleri, dolayısıyla insanları mekânsal olarak

dağıtma/yayma yolunda karar almıştır. Bu karardan kısa bir zaman sonra

sosyolog ve yazar William H. Whyte yaşanan süreçle ilgili rahatsızlığını dile

getirmiş ve kentlerin hızla kırsal alanlara doğru genişlediğini belirtmiştir.

Whyte, 1958 yılında yayınladığı bu çalışma için ‘Urban Sprawl’ başlığını

kullanmıştır. Çalışma kapsamında, Whyte yeni oluşturulan mekânların ne kent

ne de kır özelliği gösterebildiğini ve kent çevresindeki yeşil alanları yok ettiğini

belirtmiş ve metropollerin göstereceği yayılma sonucu bazı kentlerin

birleşebileceği uyarısında bulunmuştur. Yarım asır sonra ‘sprawl’ literatürde

yer almaya başlamış ve genel anlamda ‘düzensiz olarak gelişmek ve yayılmak’

anlamında kullanılmıştır (Frumkin ve ark., 2004’den aktaran Akseki, 2011).

Her ne kadar kentsel saçaklanmanın tarihinin 20. yy’a dayanan yeni bir

fenomen olduğu savunulsa da Bruegmann (2005) “ Sprawl, A Compact History”

kitabında saçaklanmanın tarihinin kentin tarihi kadar eski olduğunu

savunmaktadır. Bruegmann’a göre kentlerin oluşumundan günümüze kadar

düşük yoğunluklu plansız gelişen yerler çoğu kentin çevresini sarmaktadır.

Bruegmann bu tezini 14. yy’da yazılan bir Çin şarkısında yörekentten

bahsedildiğini ve Antik Roma kentlerinde kentin dışında villa yaşamının

olduğunu söyleyerek savunur (Akseki, 2011).

Kentsel saçaklanmanın (urban sprawl) çok yönlü olması kentsel saçaklanma

olgusunun tanımlanmasını ve yerleşmeler üzerinde yarattığı etkilerin

açıklanabilmesini zorlaştırmaktadır. En genel ortak payda saçaklanmanın kent

merkezinden kopuk kentsel çeperde ve kırsal alanlara doğru hızlı bir büyüme

biçimi olduğudur. Kent merkezinden kopuş çok boyutlu bir dizi faktörün

tetiklediği bir süreçtir. Bu süreçte kent merkezlerindeki kalabalıklaşma, açık

alanların azlığı, artan suç oranları, güvenlik, hava kirliliği, artan emlak fiyatları

vb. kentsel saçaklanmaya yol açar. Kent çeperindeki arazilerin görece kentsel

arsalardan ucuz olması, karayollarına yapılan yatırımların artması, üretim

24

alanlarının merkezi alanlardan çıkması, internet gibi iletişim olanaklarının

yaygınlaşması, artan otomobil sahipliği ve yüksek hızlı otoyolların erişilebilirlik

düzeyini kent çeperi için arttırması vb. saçaklanmayı kolaylaştırıcı etkenlerdir

(Tamer, 2012).

Kentsel saçaklanmanın kentin bir fiziksel formu olduğunu savunanların

bulunmasıyla birlikte saçaklanmanın bir kent formu olmadığını ve kentsel

büyümenin bir aşaması olduğunu savunanlar da bulunmaktadır. Bu görüşü

savunanlar kentin kompakt bir forma ulaşmadan önceki dağınık ve boşluklu

halinin kentsel saçaklanma olarak adlandırıldığını ve bunun kentsel büyümenin

bir aşaması olduğunu savunmaktadırlar (Tamer, 2012).

Şekil 3.1.Kentsel alan, Kırsal Alan ve Kentsel Saçak İlişkisi (Aydın, 2016)

Bu tez çalışmasının inceleme alanı olan Isparta kenti göz önüne alındığında

Isparta kentinde yaşanan saçaklanma sürecinin bir kent formu olmasından çok

Isparta’nın kentsel büyümesinin bir ön aşaması olduğu görülmektedir. Bu

konuya ilerleyen başlıklarda daha çok yer verilecektir.

Kentsel saçaklanma kavramı Şehir ve Bölge Planlama mesleki yazınında farklı

tanımlamalarla ele alınmaktadır. Bu tanımlamalardan birkaçına aşağıda yer

verilmiştir.

Altaban (1985) tarafından, saçaklanma alanı tanımı yerine kent kıyısı kavramı

kullanılmış ve bu alanların, kent ile kır sınırları arasında ve dolayısıyla kentin

dış kenarlarında yer alan, kentsel kullanışların sıçramaları ve saçaklanmaları ile

25

oluşan ve kentin uzantılarını barındıran sorunlu alanlar olduğu belirtilmiştir. Bu

alanlar, kentin yakın dış çevresinde, kentten kıra geçiş alanlarında izlenen

dağınık yerleşimleri ve yapı gruplarını kapsar. Genelde düzensiz bir yerleşim

deseni gösteren bu alanlar niteliksel farklılıklar gösterir. Bu farklılıkların nedeni

ise, ya saçaklanma alanının ait olduğu yerleşim merkezinin yapısal-ekonomik ve

sosyal özelliklerinin etkisiyle zaman içinde değişim göstermesi, ya da yerleşim

merkezinin bütünlüğü, yüklendiği işlevler ve bölgesi içindeki kademelenme

ilişkilerinin saçaklanma alanı üzerindeki etkileridir (Sezgin, 2010).

Ruşen Keleş (1998), Kentbilim Terimleri Sözlüğünde “urban sprawl” kavramına

“kentsel boşalma” olarak karşılık getirmiş ve kentsel boşalmayı “kentlerin aşırı

ölçüde kalabalıklaşması, toprak değerlerinin yükselmesi ve işlevlerini, gereği

gibi yerine getirememesi sonucunda, kentteki insanların ve işleyim

kuruluşlarının özel taşıtların ve toplu taşıma araçlarının varlığından da

yararlanarak yörekentlere göçmeleri süreci” olarak tanımlamıştır.

Doğru (2002), kentsel saçaklanmayı etki – tepki sürecinin bir sonucu olarak

tanımlamış ve saçaklanma alanının çekici ve itici güçlerin karşılıklı etkileşimiyle

oluştuğunu savunmuştur. Çekici güçler merkez kentin sosyal – ekonomik ve

diğer imkânlarla yarattığı çekim gücü, itici güçler ise konut ve diğer kullanımlar

için kent merkezi dışında sunulan ucuz arazi varlığıdır. Buna göre, saçaklanma

alanının sınırını, kent dışında kent kaynaklı faktörlerin etkisiyle oluşan dinamik

bir olgu olarak kabul etmiştir.

Squires (2002)’ye göre kentsel saçaklanma düşük yoğunluklu, otomobil

bağımlısı, içinde yaşamayanları dışlayan kent ve kır arasında kalan saçak

alanlarında gelişen bir kent formudur. Kentsel saçaklanma ilerleyen aşamalarda

kentin kendisine doğru gelişmesini sağlayıp kentin kendi sınırlarını aşmasını ve

sınırları olmayan şehirler oluşmasını tetikler.

26

Şekil 3.2. Kent-kır Bölgelemeleri ve Bu Bölgelemelerin İlişkileri (Aydın,2016)

Kıray (1982)’ye göre; saçaklanma alanı, eski bir yerleşme çekirdeği etrafında,

kent hukuku dışında kentleşme sürecinin yaşandığı bölgedir. Bu bölge, eski bir

köy yerleşmesinden bugünkü konumuna, farklı biçimlerde ve farklı süreçlerle

ulaşmıştır. Bu bölgede formel (imarlı) yerleşmeler olduğu gibi, gecekondu

olarak adlandırılabilecek ticari olmayan işgal, ticari amaçlı işgal, siyasi örgütlü

işgal ve köy hukukuna dayalı satışlar ile oluşan yerleşmeler de bulunur.

Ocakçı (1996)’ya göre; saçaklanma alanları, merkez ve alt şehirden nüfusu

çeken, gelişmenin, büyümenin en fazla izlendiği alanlar olup, kırsal ve kentsel

çeper olarak ikiye ayrılabilir. Yapı ve nüfus yoğunluğu, merkez kentle kurulan

ilişkiler, ulaşım dokusu gibi ölçütlerle belirlenebilecek bu ayrım, çeperin kente

ya da kıra dönük yapısını ortaya koyar.

Farklı süreçlerin etkisindeki kentsel saçaklanma, ülkelerin ve kentlerin

niteliklerine göre farklı formlarda da ortaya çıkmakta, yukarıda tanımlananların

dışında özellikle gelişmekte olan ülkelerin hızlı büyüyen metropollerinde, düşük

yoğunluğun aksine neredeyse merkez kentle aynı yoğunlukta ve mekânda

süreklilik gösteren nitelikler de taşıyabilmektedir. Bu tür yerleşmeler de

uluslararası yazında “ boomburb” (Polat, 2012) olarak nitelendirilmektedir.

27

Chin (2002), kentsel saçaklanma konusunda kesin ve üzerinde anlaşılmış bir

tanım olmadığını sadece kentsel saçaklanmanın kent ve kır arasında bulunan

saçak alanlarında (rural-urban fringe) gerçekleştiği konusunda bir fikir birliği

olduğu görüşündedir. Fakat kentsel saçaklanmanın bazı belli özelliklerinde,

sebeplerinde ve etkilerinde ortak bir payda bulunduğunu da savunmaktadır.

Kentsel saçaklanmanın belli başlı özelliklerine, sebep ve sonuçlarına alt

başlıklarda değinilmektedir.

3.1.Kentsel Saçaklanmanın Özellikleri

Doğal ya da politik kararlara bağlı olarak kentin kırsal alana doğru ilerlemesi

olarak kısaca tanımlanabilecek olan kentsel saçaklanmanın gösterdiği bazı

temel özellikler bulunmaktadır. Bunlar (Morris,2005);

Düşük yoğunluklu ve dağınık gelişme,

Konut dışındaki ticari alan, sosyo-kültürel vb. alanların eksikliği,

Otomobil bağımlılığı,

Yetersiz toplu taşıma

Verimli tarım arazilerinin ve yaban hayatı yaşam alanlarının azalması

Nüfus artış hızının gerektirdiği alandan daha fazla alan tüketilmesi,

Yaya mekânlarının ve meydanların olmaması ya da az olması sonucu sosyal

ilişkilerin azalması olarak sıralanabilir.

Kentsel saçaklanmanın belli başlı yaşam alanı olarak özellikleri kentsel

saçaklarda yaşamanın kent merkezinde yaşamaktan daha ucuz ve sakin olduğu

izlenimi verir, fakat kentsel saçaklarda yaşamak aynı zamanda kent merkezinin

getirdiği yararların hepsinden uzak kalma anlamı taşır. Kentsel saçaklarda

yaşamak ve kent merkezinde yaşamanın iyi ve kötü yönleri karşılaştırıldığında

karşımıza aşağıdaki gibi bir tablo çıkmaktadır.

28

Kentsel saçaklarda yaşamanın iyi tarafları;

Genellikle doğa ile iç içe olunur.

Size özel alanınız daha fazladır ve ev ortamınız sessizdir.

Çok yakın komşular bulunmaz ve evlerin genellikle geniş bir bahçesi

bulunur.

Caddelerinde genellikle bisiklet sürülebilir, çünkü caddelerinde trafik

yoğunluğu olmaz.

Kent merkezinde yaşamanın iyi tarafları;

İhtiyaç duyduğunuz her şey genellikle yürüme mesafesinde olur.

Alışveriş ve boş zaman aktiviteleri için birçok seçenek vardır.

İş yeriyle olan mesafe genellikle azdır.

Sosyalleşme ortamları daha fazladır.

Çeşitli kültürlerden ve farklı ülkelerden komşunuz olma ihtimali

yüksektir.

Kentsel saçaklarda yaşamanın kötü tarafları;

Kent merkezine çok uzaktır ve herhangi bir ihtiyaç durumunda gidilecek

yere otomobil ile gitmek zorunludur.

İş yerine genellikle çok uzaktır.

En az bir otomobil sahipliğini gerektirir.

Toplu taşıma ya çok azdır ya da yoktur.

Sosyalleşme ortamları ve yaya olarak yürünebilecek ana arterler ve

meydanlar yoktur.

Boş zamanların değerlendirilebilecek herhangi bir aktivite seçeneği

bulunmamaktadır.

Kent merkezinde yaşamanın kötü tarafları;

Genellikle çok kalabalık ve gürültülü olur. Özellikle trafiğin yoğun olduğu

saatlerde.

Genellikle kiralar kentsel saçaklara göre daha pahalıdır.

Suç oranı daha fazladır.

Gürültü ve hava kirliliği çok fazladır.

29

3.2. Kentsel Saçaklanmanın Nedenleri

Genellikle kentsel saçaklanma temel anlamda iki nedene dayandırılmaktadır.

Bunlar teknolojik gelişmeler (özellikle otomobilin ve internetin icadı) ve

planlama süreci ve politik kararlardır. Bu konuyu biraz daha açınca kentsel

saçaklanmanın birçok nedeni olduğu görülür. Örneğin; kent merkezinde yer

alan konutların merkez fonksiyonlarına dönüşmesiyle birlikte üst gelir

grubunun konut alanlarını çeperlere taşıması, merkezdeki hava kirliliği, suç

oranı, gürültü oranındaki artış ve açık alan yetersizliği, kent merkezinde arsa

arzının sınırlı ve fiyatının çok yüksek olması, konut teknolojisi ve toplu konut

sektöründeki gelişmeler, nüfus artışı ve daha büyük konuta olan talepte artış,

talebin desentralizasyonu ile birlikte ticari aktivitelerin desentralizasyonu,

tarımsal gelirin, toprağın kentsel kullanıma dönüşümü sonucunda elde edilecek

gelire karşı düşük olması, tarımsal toprağın daha sonraki tarihte daha yüksek

fiyatla satılmak üzere satın alınması ve elde tutulması (arsa spekülasyonu),

sınırlandırıcı ve etkin, planlama-bölgeleme ve vergilendirme politikalarının

oluşturulamaması vb. (Karataş, 2007).

Avrupa Çevre Ajansı tarafından 2006 yılında hazırlanan raporda (Urban Sprawl

In Europe: The Ignored Challenge), kentsel saçaklanmanın temel nedenleri şöyle

sıralanmıştır:

- Makro-ekonomik nedenler: Ekonomik büyüme, küreselleşme

- Mikro-ekonomik nedenler: Yaşam standardında yükselme, arazi fiyatları ve

ucuz tarım arazileri varlığı

- Demografik nedenler: Nüfus artışı, hane halkı sayısındaki artış

- Konut tercihleri: Kişi başına daha fazla alan, konut beğenisi

- Kent merkezi sorunları: Hava kalitesinde kötüleşme, gürültü, güvensiz çevre,

sosyal problemler, kentsel sosyal donatı eksikliği

- Ulaşım: Özel araç sahipliliğindeki artış, toplu taşımın yetersizliği

-Düzenleyici çerçeve: Güçsüz arazi kullanım planlaması, mevcut planların

uygulamasındaki yetersizlik, yatay ve düşey koordinasyon ve işbirliğinin

eksikliği (Tamer, 2009’dan akt. Sezgin, 2010).

30

Yukarıda yer verilen kentsel saçaklanma nedenlerinden ziyade kentsel büyüme,

tüketici talebi ve yöneticilerin planlara sadık kalması veya saçaklanmaya yol

açacak planlar yapması gibi kentsel saçaklanma nedenleri de bulunmaktadır.

Kentsel büyüme kenti sürekli daha fazla dışa doğru itekler ve kentin gitgide

saçak alanlarına itilmesine sebebiyet verir. Tüketici olarak kent saçaklarında

yaşamak ise çoğu kişinin talebi olabilir. Dolayısıyla bu da kentsel saçaklanma

nedenlerinden biri olarak sayılabilir. Yöneticilerin yapılan planlara bağlı

kalmayıp ya da yapılan planlarda saçaklanmayı tetikleyecek gelişme alanları

sunması da aynı zamanda kentsel saçaklanma nedenlerinden birisidir.

3.3. Kentsel Saçaklanmanın Sonuçları

Kentsel saçaklanma bölgeleri kentlerin en hızlı değişen ve dönüşen bölgeleridir.

Kentsel saçaklanma şeklinde gelişen kentsel formun bu hızlı değişim ve

dönüşümünden kaynaklı çeşitli sonuçları vardır. Bunlar (Brunner, 2010; Sezgin,

2010);

Olumsuz çevresel etkiler, azalan su ve hava kalitesi

Artan trafik sıkışıklığı

Artan enerji kullanımı

Kentin belli olan karakteristiğinin yok olması

Yeni gelişen saçaklanma alanlarına hizmet götürmek için yapılacak olan

kamu masraflarının artması

Yakın çevredeki kırsal yerleşmeler ve tarım alanlarının niteliklerinin

değişmesi

Kırsal alanlarda kentsel kullanımların yer seçmeye başlaması

Tarım topraklarında çalışıp topraklarını kaybedenlerin gitgide kentte iş

bulup tutunmaya çalışması

Topluluk bilincinin azalması

Her bir kişi başına kullanılan arazinin artması

Hareket azlığından kaynaklı obezite ve stresin artması

Kentsel saçaklarda trafik sıkışıklığı yaşanmamakla beraber saçakları

kente bağlayan ana arterlerde trafik sıkışıklığı yaşanması

31

Kentin çeperinde bulunan doğal kaynakların gitgide yok edilmesi

Kişi başına düşen otomobil sayısının artması

Kırsal ve kentsel kültürün birbirine karıştığı bir kültür erozyonu

yaşanması

Kentsel saçaklardaki arsa fiyatlarında artış yaşanması şeklinde

sıralanabilir.

3.4. Kentsel Saçaklanma Üzerine Yapılmış Olan Çalışmalar

Dünyada ve Türkiye’de kentsel saçaklanma ile ilgili birçok tez birçok makale

yayınlanmış bu konuda birçok çalışma ele alınmıştır. Bu konunun sadece

Türkiye ayağı ele alınıp Yüksek Öğretim Kurumu’nun Tez veritabanı

incelendiğinde konu ile ilgili 16 doktora 72 yüksek lisans tezi olmak üzere

toplamda 88 tez bulunmaktadır.

Bu bölümde, tez kapsamında incelenen çalışmaların bir kısmı ana hatlarıyla

açıklanmaya çalışılmıştır. Söz konusu çalışmalar ve genel itibariyle konuları

aşağıdaki gibidir;

Durmaz, B. ve Erçetin, C. “Dirençlilik Konsepti Altında Ankarada’ki Kentsel

saçaklanmanın Ekolojik Boyutunun İncelenmesi” isimli makale kapsamında

Ankara’da makroformun saçaklanmasıyla beraber kentin tarım arazilerine

doğru kaymış olduğu, gidilecek mesafenin artmasından kaynaklı araç

kullanımının arttığı, bu durumun hem hava kirliliğine hem de küresel ısınmaya

yol açtığı ve saçaklanmanın su havzalarının üzerinde yapılaşmaya yol açtığı vb.

incelenmiş olup “kentsel saçaklanmanın” ekolojik boyutu ve sonuçlarının

Ankara’nın dirençliliğini nasıl etkilediği üzerinde durulmuştur.

Yenigül, S. B. “Metropoliten Kent Etkisindeki Yerleşimlerin Dönüşüm Sürecinin

Çözümlenmesi: Ankara Örneği” isimli doktora tezi kapsamında Ankara’nın

kentsel gelişme alanı olarak belirlediği saçaklanma etkisindeki yerleşim

yerlerine etkisini incelemiş bu yerleşimlerin yönetsel, demografik, ekonomik,

32

sosyal ve mekânsal yapıdaki değişim, yerleşimlerde sunulan kentsel hizmetler

ve yerleşimlerin kentle ilişkileri, bu yerleşimlerin nasıl (kırsal/yarı

kırsal/kentsel) özelliklere sahip oldukları ve saçaklanmadan nasıl etkilendikleri

ele alınmıştır.

Sezgin, D., “Kentsel Saçaklanmanın Verimli Tarım Topraklarının Amaç Dışı

Kullanımına Etkisi: Ankara Örneği” isimli yüksek lisans tezi kapsamında,

toprağın üretilemez – yenilenemez bir doğal kaynak olduğu vurgulanarak,

kentlerde fiziksel büyümeye bağlı olarak ortaya çıkan kentsel saçaklanmanın

toprak üzerindeki etkileri, Ankara metropoliten alanı özelinde ortaya

konulmuştur.

Özcan, H., “İstanbul’da Kentsel Yayılmanın Yapay Sinir Ağları İle Öngörüleri”

isimli yüksek lisans tezi kapsamında kentsel yayılma olgusu hakkında

öngörülerde bulunabilmek için coğrafi bilgi sistemleri desteğinde yapay zekânın

bir uzantısı olan yapay sinir ağları modellemesi İstanbul özelinde kullanılmış ve

2008 yılında yapılan bu tez çalışmasında 2015 yılı için tahmini yerleşim

sonuçları elde edilmiştir.

Yaşar, C.G., “Politics of Urban Sprawl: The Case Of Ankara” isimli yüksek lisans

tezi kapsamında bir kentsel büyüme bozukluğu olarak kentsel saçılmanın,

kapitalist kentin büyümesinin doğal ve kaçınılmaz bir sonucu olarak değil,

politik olarak yönlendirilen bir olgu olduğu üzerinde durulmuş ve buradan

hareketle, çoklukla coğrafi olarak sorunsallaştırılan kentsel saçılma olgusu, bu

çalışma kapsamında kentsel politikalara referansla Ankara örneğinde ele

alınmıştır.

Brunner, A., “The Effects Of Urban Sprawl On Daily Life” isimli yüksek lisans tezi

kapsamında Amerika Birleşik Devletleri’nde yaşanan kentsel saçaklanmanın

günlük yaşam üzerindeki, araba kullanımının artışı, dolayısıyla meydana gelen

trafik sıkışıklığı, hava kirliliği ve bu hava kirliliğinin beraberinde getirdiği sağlık

sorunları vb. etkileri ele alınmıştır.

33

Kentsel saçaklanma ile ilgili bu bölümde yer verilemeyecek kadar çok çalışma

bulunmaktadır. Bu tez çalışması bu çalışmalardan farklı olarak “kentsel

saçaklanma”nın sosyolojik, toplumsal, ekonomik, ekolojik, politik özellikleri

veya değişimleri değil kentin mekânsal örüntüsünün büyüklük ve plan

kararlarının bu büyüklük üzerindeki etkileri ve ayrıca kent örüntüsündeki

doluluk-boşluk oranının fraktal geometri ile ölçümü ele almıştır.

3.5. Kentsel Saçaklanma Modelleri

Kentsel saçaklanmayı/yayılmayı ölçebilmek, belirleyebilmek ve

tanımlayabilmek için pek çok kuram ve model tanımlanmıştır. Bu bölümde

saçaklanmayı tanımlamaya çalışan bu modellere değinilmektedir.

3.5.1. Von Thunen Modeli

Von Thunen 19. yüzyılda taşıma harcamalarının üretimde bir engel teşkil

ettiğini düşünerek Pazar kentinden uzaklaştıkça hangi ürünlerin yetiştirilmesi

gerektiğini saptamaya çalışmıştır. Thunen ele alınan bölgenin dünyanın kalan

kısmından izole olduğunu, bölgede büyük bir pazarın bulunduğunu, alanın düz,

geniş ve aynı verimlilikte topraklarla çevrili olduğunu varsayarak, tarımsal

faaliyetlerin şehirden dışarıya doğru açılan eşmerkezli halkalar halinde olacağı

sonucuna varmıştır. Daha sonra bu varsayımlar yumuşatılıp gerçeğe

uyarlanmaya çalışılmıştır (Şekil 3.3.).

34

Şekil 3.3. Von Thunen Modeli (URL-3'den uyarlanmıştır)

3.5.2. Eş Merkezli Bölgeleme Teorisi

E. W. Burgess tarafından 1926 yılında önerilen Eş Merkezli Bölgeleme

Teorisi’nde kent mekânı beş bölgeden oluşmaktadır. Merkezden dışa doğru iç

içe geçmiş dairelerden oluşan bu modele göre; kent merkezinde yer alan birinci

bölge, merkezi iş alanlarıdır. Bitişiğinde sanayi alanları ile yoksul insanların

yaşadığı varoşların iç içe bulunduğu çok kullanımlı geçiş bölgeleri

olarak adlandırılan ikinci bölge yer almaktadır. İşçilerin yaşadığı yerler

üçüncü bölgede, orta gelir sınıfının yaşadığı yerler ise dördüncü bölgede yer

almaktadır. Dairenin en dışında ise üst gelir sınıfının yaşadığı beşinci bölge

bulunmaktadır (Candau, 2002’den akt. Ayazlı, 2011; Bal,2011).

35

Şekil 3.4. Eş Merkezli Bölgeleme Teorisi (Candau, 2002’den akt. Ayazlı, 2011’den uyarlanmıştır)

3.5.3. Merkezi Alan Teorisi

1933 yılında coğrafyacı Christaller tarafından tasarlanan Merkezi Alan Teorisi

modelinde, yerleşim yerleri üçgen ve altıgen gibi geometrik şekillerle

tanımlanmaktadır. Merkez, kendisinden eşit uzaklıkta bulunan küçük ilçelerin

sayısına göre belirlenmektedir (Ayazlı, 2011; Dicken ve Lloyd,1972).

36

Şekil 3.5. Merkezi Alan Teorisi(Candau, 2002’den akt. Ayazlı, 2011’den uyarlanmıştır)

3.5.4. Sektör Teorisi

1939 yılında Hoyt, Burgess’in Eş Merkezli Bölgeleme Teorisi’ni geliştirmeye

çalışmış ve kentsel arazi kullanımı için Sektör Teorisi’ni önermiştir. Bu modelde

farklı sosyoekonomik gruplar için ikamet eğilimleri araştırılmıştır. Modele göre

yüksek kalitedeki yerleşim tercihleri kent merkezinden dışa doğru

genişlemektedir (Candau, 2002’den akt. Ayazlı, 2011; Bal,2011).

37

Şekil 3.6. Sektör Teorisi(Candau, 2002’den akt. Ayazlı, 2011).

3.5.5. Yapay Sinir Ağları (YSA) Teorisi

20. yy’ın ikinci yarısından itibaren kendi kendine öğrenen sistemler üzerine

çalışmalar yapılmış ve bu kavram “yapay zekâ” olarak nitelendirilmiştir. Yapay

zekâ çalışmalarının bir sonucu olan YSA, insan sinir sistemi yapısı örnek

alınarak oluşturulmuştur (Ayazlı,2011).

YSA’nın temel prensibi, mevcut örneklerden yararlanarak olayları öğrenme ve

yeni durumlara karşı uygun yanıtlar üretmektir. İnsan beyni örnek alınarak

geliştirilen bu yöntemde, öğrenme, yapay sinir hücreleriyle

gerçekleştirilmektedir. Bir yapay sinir hücresi kendine gelen girişleri toplayan

ve sadece girişlerin toplamı iç eşik değerini aştığında çıkış üreten bir işlem

elemanıdır. Yapay sinir hücrelerinin girişlerindeki işaretler alınmakta ve ağırlık

vektörleri ile çarpılarak toplanmaktadır. Eğer toplanan işaret gücü eşik

fonksiyonunu geçiyorsa bir çıkış işareti üretilmektedir (Arı, 2009’dan akt.

Ayazlı, 2011).

YSA modelleme tekniği ulaşım planlama, ulaşım ve arazi kullanım etkileşimleri,

arazi kullanım sınıflandırılması, arazi kullanım dönüşümleri ve kentsel büyüme

gibi kentsel sorunların çözümünde kullanılmaktadır. Kentle ilgili çalışmalarda

YSA, genellikle doku analizinde kullanılmaktadır (Cheng, 2003’ten akt. Ayazlı,

2011).

38

3.5.6. Çok Ajanlı Sistemler (ÇAS) Teorisi

Çok ajanlı sistem analiz etme aracıdır. Bu yüzden net bir tanımı

bulunmamaktadır. Özellikleri farklı disiplinlerde değişiklikler göstermektedir.

Bu yüzden ortak bazı kesişim noktalarından hareket edilerek tanımlama

yapılabilmektedir. ÇAS’de ajanların genel davranış özellikleri özerklik, iletişim

becerisi, hareketlilik, algılama, etkileme ve heterojenliktir. Birden çok ajandan

oluşan ve belli bir mekân içerisinde çalışabilen dağınık uygulamalar ÇAS olarak

nitelendirilmektedir. Bu uygulamaların özerkliği, bulunduğu mekâna bağımlıdır.

Birden fazla mekânda etkin olabilecek şekilde etkileşimli ise mekâna bağımlı

kalmayarak başka ajan sistemleriyle de iletişim kurabilir (Başlık,2008’den akt.

Ayazlı, 2011).

Planlama çalışmalarında, ajan temelli modellemenin ana dayanağı, ajanların

belirli bir arazi içerisinde kendilerine ayrılmış bölgede etkin olmalarıdır. Ajan

ile arazi arasındaki etki ve etkileşimler, belirli bir süre içerisinde

tanımlanabilmektedir. Bu model Hammam vd. Tarafından düzensiz vektör

ajanları oluşturularak Von Thunen teorisine uygulanmıştır. Söz konusu

çalışmada 4 farklı ajan kullanılmıştır. Bunlar; kent ajanı (city agent), ekonomik

yapıyı çözümleyen analiz ajanı (analysis agent), çiftçi ajan (farmer agent) ve

dünya ajanı (world agent)tır (Hammam vd. 2004’ten akt. Ayazlı, 2011).

3.5.7. Hücresel Otomat Teorisi

Otomat kavramı, 1930’lu yıllarda bilgisayarların temel çalışma ilkelerini ortaya

koyan Alan M. Turing adına atfedilen, Evrensel Turing Makinesi (Kuramsal bir

hesaplama makinesidir. Bilgisayarın atası olarak kabul edilir.) ile ortaya

çıkmıştır. Daha sonrasında John von Neumann ve Stanislaw Ulam HO’yı

keşfetmiştir. 1970 yılında John Horton Conway “Hayat Oyunu (Game of Life)”

adını verdiği ve en çok bilinen HO’yı geliştirmiştir (Başlık, 2008’den akt. Ayazlı,

2011).

39

Hayat oyununun evreni, sonsuz ve iki boyutlu dik açılı ızgaraların oluşturduğu

ölü veya diri hücrelerdir. Her hücre yatay, dikey veya çapraz olmak üzere

bitişik olan sekiz komşusuyla doğrudan etkileşim içindedir. Model içindeki bir

hücre, komşu olduğu bu sekiz hücreden bilgi

alarak durumunu belirlemektedir. Herhangi bir hücre için, her zaman

adımında aşağıdaki değişikliklerden biri gerçekleşmektedir (Benenson ve

Torrens, 2004’ten akt. Ayazlı, 2011):

Bir canlı hücrenin, iki ya da üç canlı komşusu varsa değişmeden

bir sonraki nesle kalır (Şekil 3.7.a ve 3.7.e).

Bir canlı hücrenin, üçten daha fazla canlı komşusu varsa "kalabalıklaşma

nedeniyle" ölür (Şekil 3.7.b ve 3.7.d).

Bir canlı hücrenin, ikiden daha az canlı komşusu varsa "yalnızlık

nedeniyle" ölür (Şekil 3.7.f ve 3.7.g).

Bir ölü hücrenin tam olarak üç canlı komşusu varsa canlanır (Şekil 3.7.c)

Şekil 3.7. Hayat Oyunu (Benenson ve Torrens, 2004'ten akt. Ayazlı, 2011)

HO, bir durumun hücrelere bölünmesi ve her bir hücrenin kendisine komşu olan

hücrelerin durumuna göre gelecekteki durumunun kestirilmesine olanak

sağlayan bir işletim sistemidir. Kentsel modellerde HO, iki boyutlu olarak

tasarlanmaktadır. Her bir hücrenin durumu, orman alanı, tarım arazisi, yerleşim

vb. arazi kullanımı fonksiyonlarını gösterir. Hücreler arasında bilgi takas

edilebilir veya komşulara doğru yayılabilir ve bu anlamda HO bilginin mekâna

yayılmasını destekleyebilir (Ayazlı, 2011).

40

3.5.8. Doğrusal Olmayan Karmaşık Sistemler (Fraktal Geometri) ve Kaos Teorisi

Kaos teorisinin en belirgin anlamı, kestirilemeyen uzun vadeli davranışların

deterministik dinamik sistemlerin içinde başlangıç durumlarına hassas bağlılık

nedeniyle ortaya çıkmasıdır (Cheng, 2003’ten akt. Ayazlı, 2011). Kaos teorisi

varlıkların ve yasaların basit, tahmin edilebilir bir kümesinden karmaşık ve

kestirilemeyen bir sonuç çıkabileceğini savunur. Başlangıç durumlarına hassas

bağlılık kavramı, herhangi bir olayın gelişimi ve sonucunun, o olayın

başlangıçtaki koşullarına çok hassas olarak bağlı olmasını ifade eder. Başka bir

deyişle başlangıç durumunda meydana gelen ufak bir değişiklik uzun vadede

çok büyük bir etki yaratabilmektedir. Başlangıç durumuna böyle hassas bir

bağlılık genellikle Meteorolog Edward Lorenz’in ortaya attığı “kelebek etkisi”

olarak bilinmektedir. Lorenz kelebek etkisini şöyle tanımlamaktadır;

“Brezilya’da bir kelebeğin kanat çırpması, Teksas’ ta bir kasırganın kopmasına

neden olabilir” (Koç, 2004’ten akt. Ayazlı, 2011).

Matematikçi Mandelbrot kaos görünümünün geometrisini keşfetmiştir. Bu

geometrinin temel bileşeni fraktallardır (Ayazlı, 2011). Fraktallar ölçeğe bağlı

olarak değişik forma sahip olabilen düzensiz geometrik şekillerdir. “Fraktal”

parçalanmış ya da kırılmış anlamına gelen Latincede “frakctus” kelimesinden

türetilmiştir (Erdoğan ve Çubukçu, 2012). Fraktal geometri doğanın düzensiz ve

parçalı, kırıklı ve kesikli şekillerini betimlemek ve hesaplamak için kullanılan bir

kavramdır.

Fraktaller, tüm ölçeklerde kendi içinde tekrar eden dokular–örüntüler

sergileyen, yeni ve geleneksel geometrik kurgulardan tamamen farklı geometrik

kurgulardır. Fraktal geometri, sahil şeritlerinden, dağlara, yapraklardan, hava

durumu değişikliklerine, bulutların oluşumundan, müzikal armonilere kadar

her konuda rastlanabilir ve her türlü nesneyi matematiksel olarak

tanımlayabilirler (Bovill, 1996’den akt. Ediz ve Gürsakal, 2010).

41

Kent her ne kadar Öklid Geometrisi kullanılarak planlansa da; karmaşık

yapısından dolayı morfolojisi fraktal geometri ile daha kolay

açıklanabilmektedir. Ölçüt olarak fraktal boyut, Hausdorff ve Besimovich

tarafından tanımlanan, bir fraktalın mekânı ne oranda doldurduğunu ölçen

sayısal bir yöntem, istatistiksel bir büyüklüktür. Fraktal boyut 1 ile 2 arasında

değişen tam sayı olmayan bir büyüklüktür (Ball,2004’ten akt. Erdoğan ve

Çubukçu,2012).

Fraktal boyut, özünde, kutu sayısı, kutu boyutu ve fraktal boyut arasındaki

ilişkiyi ifade etmektedir.

K =A.

Burada;

K: Kutu sayısı,

ε: Grid boyutu (veya ölçek)

Df: Fraktal boyut değerleridir.

Temel amaç bu ölçekleme ilişkisinin hesaplanması olsa da fraktal boyutun

hesaplanması ile ilgili birçok farklı yöntem bulunmaktadır. Hausdorff kendine

benzerlik (self similarity dimension), kutu sayma (box counting) boyutları,

topolojik boyut, fraktal boyut, öklityen boyut, pergel boyutu (divider veya ruler

dimension), tek yönlü boyut, Lyapunov boyutu, bilgi boyutu (information

dimension), genleşme boyutu (dilation dimension), mekânsal korelâsyon

boyutu gibi yöntemler kullanılmaktadır (Frankhauser, 1998a; Frankhauser,

1998b; Peitgen vd., 2004’den akt. Kaya, Bölen, 2011). Bu yöntemler içinde

kendine benzerlik boyutu, pergel boyutu ve kutu sayma boyutu Mandelbrot’un

fraktal boyutunun özelleşmiş halleridir ve bu üç yöntem arasında kutu sayma

yöntemi en çok kullanılan yöntemdir (Peitgen vd., 2004’den akt. Kaya, Bölen,

2011). Bu yöntemde kentsel doku farklı boyutlardaki gridlerle çakıştırılmakta

ve farklı grid boyutlarında dokunun ölçülen elemanı (yapı adaları veya yollar)

ve çakışan grid sayısı ile kutu boyutunun logaritmaları arasındaki oran

kullanılmaktadır (Kaya ve Bölen, 2011).

42

Tez kapsamında kutu sayım yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntem ile

gerçekleştirilen fraktal değerin hesaplanması ile ortaya çıkan sayısal değerler,

“fraktal boyut” olarak tanımlanan değerlerdir. Fraktal boyut 1 ile 2 arasında

değişiklik gösterebilir. Fraktal boyutun değerinin 2’ye yakın çıkması, kent içinde

kullanılmayan alanların kent yerleşik alan lekesi içindeki oranının az olduğunu

göstermektedir. Fraktal boyut değerinin 1’e yakın çıkması durumunda da, bu

kent içerisindeki kullanılmayan alanların kent yerleşik alan lekesine oranının

fazla olduğu anlamına gelmektedir.

3.6. Planlama Çalışmalarının Kentsel Saçaklanmaya Olan Etkisi

Geniş kapsamlı planlama çalışmalarının yaygın olarak kabul gördüğü

dönemlerden günümüze kadar kentsel planlama çalışmaları Şehir ve Bölge

Planlama disiplini içerisinde demografik verileri temel alarak nüfus

projeksiyonları, işgücü verilerini temel alarak işgücü projeksiyonları temel

alınarak gerçekleştirilmektedir. Kentsel büyüme biçimi (formu), büyümenin

boyutu (planlama dilinde hektar cinsinden alansal büyüklük) belirlenirken tüm

nüfusun gelecekte ne olacağı, kentsel gereksinimlerinin neler olduğu göz

önünde bulundurularak hesaplanır. Ancak günümüzde yapılan planlarda

önerilen gelişme alanlarının genellikle öngörülen nüfus gereksiniminin çok daha

ötesinde olduğu görülmektedir. Bu da kentsel saçaklanmaya sebebiyet verir ve

düşük yoğunluklu arada yer yer boşlukların bulunduğu bir kent örüntüsü

çıkarır karşımıza. Kentsel büyümenin doğru hesaplanması kentsel arsa, arazi ve

konut politikaları ve fiyatlarının değişimi üzerinde etkilidir.

Bu durumun tersine öngörülen nüfusun ihtiyacından daha az gelişme alanı

önerilmesi durumunda da kent merkezindeki kira ve konut fiyatlarının gitgide

artması tekrar kentsel saçaklanmayla sonuçlanır. Şekil 3.8.’de bu durum daha

ayrıntılı bir şekilde anlatılmaya çalışılmıştır (Yaşar, 2010).

43

Şekil 3.8. Kentsel Büyümeden Kentsel Saçaklanmaya Çıkan Yol (Yaşar, 2010).

44

Yukarıdaki şekilde kentsel büyüme çıkış noktası kabul edilip, kent için yapılan

planlar referans verilerek ulaşılacak sonuçlar anlatılmaya çalışılmıştır. Söz

konusu tabloda mavi işaretli oklar olması planlanan ve olması istenen kentsel

büyümeye çıkarken kırmızı oklar kentsel saçaklanmaya çıkmaktadır.

Tablodan da anlaşılabileceği gibi kentsel büyümede sorun yaratıp kentsel

saçaklanmaya yol açabilecek bazı adımların olumlu sonuçlandığı ve yolunun

olması planlanan kentsel büyümeye çıktığı görülmektedir. Bu durum nasıl

oluştuğunu açıklamak gerekirse örneğin; özel mülkiyetin bulunmadığı kurgusal

bir toplulukta kent sadece kısmi planlara bağlı kalarak kent alanının tamamını

ele almadan da tutarlı bir büyüme gösterip bizi olması istenen kentsel büyüme

sonucuna ulaştırabilir (Yaşar, 2010).

Aynı şekilde olumsuz bir durumun bizi olumlu bir sonuca götürmesi gibi olumlu

bir durum da bizi olumsuz bir sonuca götürebilmektedir. Örneğin; üst ölçekli

planları yapılmış ve tahmin edilen nüfusu ve bu nüfusa yetecek oranda önerilen

yeterli gelişme alanları olsa bile, bu alanlardaki fiyat artışı ve halkın yeni çıkar

yollar istemesiyle bu problemin tekrar kısmi planlarla ele alınması kentsel

saçaklanmayla sonuçlanabilir. Ya da bu fiyat artışı tamamen plansız bir

gelişmeye ve yine dolayısıyla kentsel saçaklanmaya yol açabilir (Yaşar, 2010).

Genel olarak yukarıda gösterilmiş tablo özetlenecek olursa üst ölçek planı

yapılmış olan kentlerde;

1. Aşırı gelişme alanı önerilip kademeli bir şekilde bu plan gerçekleştirilir

ve aşama aşama bu kademelere ve plana bağlı ilerlenirse olması istenen

ve planlanan kentsel büyüme ve kent dokusu elde edilir.

2. Aşırı gelişme alanı önerilip bu gelişme alanlarının kademeli bir şekilde

kullanımının yapılmadığı durumlarda kentsel gelişme kentsel

saçaklanmayla sonuçlanır.

3. Aşırı gelişme alanı önerilip bu gelişme alanları dışında tekrar kısmi

planlar yapılmaya çalışılırsa bu durum kentsel saçaklanmayla sonuçlanır.

45

4. Aşırı gelişme alanı önerilip bu gelişme alanlarının kullanımıyla ilgili plan

yapılmaması ya da bu gelişim alanlarına bağlı kalınmaması durumu

kentsel saçaklanmayla sonuçlanır.

5. İhtiyaç duyulan oranda gelişme alanı önerilip bu gelişme alanlarına bağlı

tutarlı bir gelişme-büyüme yaşanması durumu olması planlanan kent

formu ve kentsel büyümeyle sonuçlanır.

6. İhtiyaç duyulan oranda gelişme alanı önerilip bu gelişme alanlarına bağlı

kalmayıp tekrar kısmi planlar yapılması durumu kentsel saçaklanmayla

sonuçlanır.

7. İhtiyaç duyulan oranda gelişme alanı önerilip bu alandan bağımsız

plansız bir şekilde yerleşilmesi durumu kentsel saçaklanmayla

sonuçlanır.

8. Yetersiz gelişme alanı önerilip daha sonra bu yetersizliğin kısmi planlarla

çözülmeye çalışılması durumu kentsel saçaklanmayla sonuçlanır.

9. Yetersiz gelişme alanı önerilip plansız bir gelişme yaşanması durumu


Üst ölçek planı yapılmamış olan kentlerde;

1. Kısmi planlar yapılıp bu planlara bağlı bir şekilde tutarlı bir büyüme

durumu olması planlanan kent formu ve kentsel büyümeyle sonuçlanır.

2. Kısmi planlar yapılıp bu planlara bağlı kalmadan tekrar kentsel gelişme

durumunun yeni planlarla çözülmeye çalışılması durumu kentsel

saçaklanmayla sonuçlanır.

3. Kısmi planlar yapılıp bu planlar yetersiz kalırsa bu durum plansız bir

büyüme ve kentsel saçaklanmayla sonuçlanır.

4. Kısmi planlar yapılıp bu kısmi planlara bağlı kalmadan tekrar kısmi

planlar yapılırsa bu durum yine kentsel saçaklanmayla sonuçlanır.

5. Herhangi bir plan yapılmadan plansız bir şekilde, üst otoritenin yetkisi

çerçevesinde tutarlı bir büyüme olması planlanan kentsel büyüme ve

kent formuyla sonuçlanır.

6. Herhangi bir plan yapılmadan plansız bir şekilde gerçekleşen gelişme


47

4. KENTSEL SAÇAKLANMANIN KENT ÖRÜNTÜSÜ ÜZERİNDEKİ ETKİSİNİN

ISPARTA ÖRNEĞİNDE İNCELENMESİ

Tez kapsamında, ‘kentsel saçaklanma’ teması çerçevesinde çalışma alanı olarak

Isparta kenti seçilmiş ve bu bölümde Isparta kentinin geçmişten günümüze

geçirdiği saçaklanma evrelerinin kent örüntüsü üzerinde yaptığı değişiklikler

incelenmiştir.

Bu çalışmanın kapsamında kentsel saçaklanmanın kent örüntüsü üzerindeki

etkisi iki aşamada ele alınmıştır.

İlk aşamada Isparta örnekleminde, Isparta kentinin mekânsal örüntüsünü

belirleyen planlama çalışmaları (plan kararları, nüfus, alan, yoğunluk ve büyüme

desenleri) Cumhuriyet Döneminden itibaren tarihsel süreçte ele alınarak kent

örüntüsü üzerindeki etkileri incelenmiştir.

İkinci aşamada ise Isparta kenti yerleşik alan örüntüsünün büyüklük, doluluk-

boşluk değişimi analiz edilmiş 2003 yılından 2015 yılına kadar 2’şer yıl arayla

alınan uydu görüntüleri “Fractalyse” programına uygun hale getirilerek “Fraktal

Geometri” yöntemiyle ölçülmüştür.

4.1. Isparta Kenti Genel Özellikleri

Isparta ili Akdeniz bölgesinin batı bölümünün iç kesiminde yer alır. Göller

Bölgesi’nin merkezi konumundadır. Isparta ili doğuda Konya, batıda Burdur,

kuzeyde Afyon, güneyde ise Antalya illeri ile komşudur (URL-4).

48

Şekil 4.1. Isparta İlinin Türkiye İçindeki Yeri (URL-5’ten uyarlanmıştır)

Merkez ilçenin rakımı 1050 metredir. Isparta iline bağlı ilçeler; Merkez, Aksu,

Atabey, Eğirdir, Gelendost, Gönen, Keçiborlu, Senirkent, Sütçüler, Şarkîkaraağaç,

Uluborlu, Yalvaç ve Yenişarbademli’dir. Isparta ilinde merkez ilçe ile birlikte 22

belediye, 13 ilçe ve 203 köy bulunmaktadır. İlin toplam nüfusu 421.766 olup,

nüfusun %71,19’u ilçe merkezlerinde, %28,81’i ise köy ve beldelerde

yaşamaktadır (TÜİK, 2016).

Isparta il geneli nüfus verileri saçaklanma başlığı altında incelenecek olursa;

2007’den 2015’e il ve ilçe merkezlerinde yaşayan nüfus 274.204’ten 300.255’e

çıkmış; belde ve köylerde yaşayan nüfus 145.641’den 121.511’e düşmüştür.

Dolayısıyla il ve ilçe merkezlerinde yaşayan nüfusun toplam nüfus içindeki oranı

artarken (2007=65,31; 2015=71,19), belde ve köylerde yaşayan nüfusun toplam

nüfus içindeki oranı azalmıştır (2007=34,69; 2015=28,81). Elde edilen bu

veriler ışığında kentsel nüfusun gitgide arttığı kırsal nüfusun ise gitgide azaldığı

görülebilmektedir. Bu durum ise kentsel alanlarda saçaklanmaya kırsal

alanlarda ise büzüşmeye sebebiyet vermektedir.

49

Çizelge 4.1. Isparta İli nüfus verileri (TÜİK,2016)

YIL

BÖLGE

ADI

Toplam

nüfus

İl ve ilçe

merkezleri

nüfusu

Belde ve

köyler

nüfusu

İl ve ilçe

merkezleri

nüfusunun

toplam

nüfus

içindeki

oranı (%)

Belde ve

köyler

nüfusunun

toplam

nüfus

içindeki

oranı (%)

2007 Isparta 419845 274204 145641 65,31 34,69

2008 Isparta 407463 264855 142608 65 35

2009 Isparta 420796 280154 140642 66,58 33,42

2010 Isparta 448298 311064 137234 69,39 30,61

2011 Isparta 411245 277327 133918 67,44 32,56

2012 Isparta 416663 283459 133204 68,03 31,97

2013 Isparta 417774 289203 128571 69,22 30,78

2014 Isparta 418780 294030 124750 70,21 29,79

2015 Isparta 421766 300255 121511 71,19 28,81

Saçaklanma konusu bağlamında Isparta İli genelinde incelenen bir diğer konu

ise otomobil sahipliğidir. Isparta İli kapsamında otomobil sahipliği verileri

incelenmiş olup 2006’dan 2015’e otomobil sahipliği ve bin kişi başına düşen

otomobil sayısı değerleri Çizelge 4.2.’de verilmiştir.

Çizelge incelendiğinde 2006’da 1000 kişi başına düşen otomobil sayısı 103 iken

2015’te bu sayı 168’e çıkmaktadır. “3.3. Kentsel Saçaklanmanın Sonuçları”

başlığı altında yer verilen kişi başına düşen otomobil sayısının artması

maddesinin Isparta İli içinde gözlemlenebildiği görülmektedir.

50

Çizelge 4.2. Isparta İli Otomobil Sahipliği ve Bin Kişi Başına Otomobil Sayısı Değerleri (TÜİK, 2016)

YIL Otomobil Bin kişi başına otomobil sayısı

2006 40118

2007 43288 103

2008 46339 114

2009 49258 117

2010 52315 117

2011 55841 136

2012 59158 142

2013 63206 151

2014 66823 160

2015 71062 168

Isparta ili iklim yapısına bakılacak olursa, Akdeniz ılıman iklimi ile İç Anadolu

karasal iklimi arasındaki geçiş bölgesinde yer almaktadır. İl genelinde daha çok

karasal iklim hüküm sürmektedir (URL-4).

Isparta ili Türkiye toplam arazisinin % 0.61’ine, Türkiye toplam işlenen tarım

alanlarının ise %0.63’üne sahiptir. İlin Türkiye bitkisel, hayvansal ve toplam

tarımsal üretim değerleri içindeki payları sırasıyla %1.45, %0.58 ve %1.12’dir

(TÜİK, 2016).

Isparta ilinin ulaşım durumuna bakıldığında; İç Anadolu’yu Akdeniz Bölgesine

bağlayan bir yerleşim merkezi konumundadır. Isparta, Antalya’yı Orta Anadolu

ve Ege’ye bağlayan alternatif karayollarından birisi üzerinde yer almaktadır,

diğeri Burdur’dan geçmektedir. Isparta’nın karayolu bağlantıları Antalya, Afyon

ve Konya yönüne giden 3 yolla sağlanmaktadır (URL-4).

51

Çizelge 4.3. Isparta’nın Çevre İl Merkezleri ve Büyük Kentlerle Olan Karayolu Uzaklıkları (URL-6)

Isparta - Antalya 124 km

Isparta - Burdur 50 km

Isparta - Konya 266 km

Isparta - Afyon 165 km

Isparta - Denizli 168 km

Isparta - İzmir 382 km

Isparta - Ankara 422 km

Isparta - İstanbul 602 km

Çizelge 4.4. Isparta’nın Çevre İlçeleri İle Olan Karayolu Uzaklıkları (URL-6)

Isparta - Atabey 21 km

Isparta - Aksu 60 km

Isparta - Eğirdir 34 km

Isparta - Gelendost 79 km

Isparta - Gönen 23 km

Isparta - Keçiborlu 39 km

Isparta - Senirkent 76 km

Isparta – Sütçüler 100 km

Isparta - Şarkîkaraağaç 119 km

Isparta - Yalvaç 105 km

Isparta – Yenişarbademli 169 km

Isparta - Uluborlu 65 km

Isparta - Davraz 28 km

İzmir –Aydın demiryolunun bir uzantısı olan Isparta demiryolu Cumhuriyet

öncesinde bir İngiliz firması tarafından yapılmıştır. Bu yıllarda demiryolu

Keçiborlu’dan geçtikten sonra Eğirdir’de son bulmaktaydı. 1936 yılında bu hat

üzerinde Bozönü’nden ayrılan 14 km’lik bir tek hatla Isparta il merkezinde

ülkenin demiryolu ağına bağlanmıştır. Isparta ili hudutları içindeki demiryolu

hattının uzunluğu 88.7 km’dir.

52

1992 yılında hizmete giren Isparta Süleyman Demirel Havaalanı, kent

merkezine 36 km uzaklıkta olup haftanın belli günlerinde İstanbul bağlantılı

uçak seferleri yapılmaktadır.

Isparta’nın tarihsel sürecine baktığımızda, yerleşim tarihi, yazılı tarih öncesi bir

dönem olan Üst Paleolitik Dönem ile başlamaktadır. Yörenin yazılı tarihi ise

Hititler’le başlamaktadır. Bugün il sınırları içinde kalan toprakların ve

yerleşmelerin o dönemdeki adları kesin olarak bilinmiyorsa da, yörenin Arzava

Bölgesi sınırları içinde kaldığı kabul edilmektedir. Isparta adının kaynağına

ilişkin bilgiler MÖ VIII. yy’a değin uzanmaktadır. Bu yüzyılda, Karadeniz’in

kuzeyindeki İskitler’ce güneye sürülerek Batı Anadolu’ya dek ilerleyen Sabardai

ve Kimmer topluluklarının bir bölümü, bugün Isparta İli’nin bulunduğu yörelere

yerleşmiş ve bu topraklara kendi adlarını vermiştir. Nitekim XIV. yy Arap

kaynaklarında, örneğin İbn-i Batuta’ nın yapıtında, bugün Isparta İli’nin

bulunduğu yöre Saparta olarak anılmakta, Isparta adının da bu sözcükten

geldiği sanılmaktadır (URL-4).

4.2. Geçmişten Günümüze Isparta Kenti İçin Yapılmış Olan Planlama

Çalışmaları

Bu bölümde Isparta kenti için yapılmış olan imar planlama çalışmaları

incelenmiş her bir planın kent mekânını etkileyen plan kararları ele alınmış,

incelenmiş ve sonuç olarak bu imar planlarının geçmişten günümüze kent

örüntüsünde meydana getirdiği değişiklikler ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Isparta merkez ilçe olarak eski ve tarihi bir kenttir. İç Anadolu, Ege ve Akdeniz

Bölgelerini birbirlerine bağlayan bir konumda yer alan Isparta kentinin

planlama çalışmaları Cumhuriyet Döneminden itibaren başlamıştır. İlk imar

planı 1938 yılında Prof. Ölsner tarafından yapılmıştır. 1945 yılında ise Kemal

Ahmet Aru yönetiminde bir ekip tarafından söz konusu planın 1/2000, 1/1000

ve 1/500 ölçekli uygulama imar planları yapılmıştır. Öncelikle Prof. Ölsner’in

yapmış olduğu planlama çalışması daha sonra günümüze doğru yapılan

planlama çalışmaları alt başlıklar şeklinde aşağıdaki gibi ele alınmıştır.

53

4.2.1. Prof. Ölsner İmar Planlama Çalışmaları (1938-1945)

Yüksek Mimar Kemal Ahmet Aru’nun ve Prof Ölsner’in yaptığı planlama

çalışmalarına dair veriler genel anlamda Isparta’nın tarihi dergisi ÜN’ün 10.

Cildinde bulunan “Prof Ölsner ve Doçent Yüksek Mimar Kemal Ahmet Aru’nun

hazırladığı Isparta Şehri İmar Planı Raporu” yazıdan ve ÜN dergisinin 9.

Cildinde bulunan Yüksek Mühendis Tevfik Çakmakçı’nın “Isparta’nın İmar Planı”

isimli yazısından derlenmiştir (Söz konusu yazılara EK-B’ de yer verilmiştir).

1938-1943 yılları arasında Prof. Ölsner’e Isparta kentinin 1/ 5000 ölçekli nazım

imar planı hazırlatılmıştır. Ölsner kenti işlevsel bölgeleme anlayışına uygun

olarak planlama çalışmalarını gerçekleştirmiştir.

Planda ticari aktivitenin yürütüldüğü, dini ve kamusal yapıların bulunduğu

kentin merkez bölgesi ile eğimli bir arazide yer alan Türk, Rum ve Ermenilerin

yaşadığı, Belönü Çayı’nın kuzey kesimini oluşturan ve Aksu Caddesi, Belönü

Çayı, Fabrika Caddesi ve Kaymakkapı Meydanı’yla sınırlanan mevcut yerleşim

alanı muhafaza edilmiştir. Kentin yeni gelişme sahası ise, döneminin kent

planlama anlayışıyla örtüşecek şekilde demiryoluna doğru kaydırılmıştır

(Kayalı, 2005).

Ölsner Planı’nda iki güçlü aksa önem verilmiştir. Bunlardan birincisi ve en

önemlisi kent merkezini yeni demiryoluna bağlayan kuzeydoğu aksı, diğeri de

sanayi kuruluşları ile otogarın yer aldığı şimdiki İstanbul Yolu olarak

tanımlanabilecek kuzeybatı aksıdır. En vurgulu kentsel aks olması öngörülen

kuzeydoğu aksına (İstasyon Caddesi’ne) paralel olarak açılan ana yollar ve

bunları dik olarak kesen ara yollar arasındaki kentsel adalar, merkezdeki

organik yapının aksine oldukça rasyonel bir düzenlemeye sahiptir. Izgara

sistemli bu parsel düzeni, aslında yeni oluşturulacak konut alanları hesaba

katılarak tasarlanmıştır (Kayalı, 2005).

Isparta’nın ilk imar planında Yenice, Dere, Emre, Sülübey, Hisar ve Gülcü

Mahalleleri imar sınırı dışında bırakılmıştır. Prof. Ölsner, Isparta’nın mevcut

54

mahallerinden altısını imar dışında bırakmak suretiyle imar alanını çok dar

tutmuştur. Hâlbuki özellikle 1950 yılından sonra başlayan ve giderek hızını

arttıran kentleşme hareketleri, kent nüfusunun hızla artmasına yol açmış ve

kent içinde belediye hizmetlerine kavuşmuş arsalar olmasına rağmen yapım

faaliyetlerinin, imar sınırının dışında yoğunlaşması önlenememiştir

(Dampo,1987).

4.2.2. Yüksek Mimar Kemal Ahmet Aru’nun İmar Planlama Çalışmaları (1945-1967)

Kemal Ahmet Aru yönetiminde bir ekip tarafından 1945 yılında Prof. Ölsner’in

hazırladığı planın 1/ 2000, 1/1000 ve 1/500 ölçekli uygulama imar planları

hazırlanmıştır.

Şekil 4.2. Prof. Ölsner ve Kemal Ahmet Aru'nun Hazırladığı İmar Planı (ÜN,9.cilt)

55

Söz konusu imar planının planlama esasları şöyle özetlenebilir (ÜN,9.cilt):

1. Davraz Dağı, yol şebekesi için görkemli bir fon teşkil ettiğinden yeni yollar

imkânlar ölçüsünde bu dağlara yöneltilmelidir.

2. Çevre yolları üzerinde dinlenme yerleri düşünülmeli, Isparta Çayı kenar

yolları bir an önce gerçekleştirilerek ağaçlandırılmalıdır.

3. İstasyon Alanı, bir arkadla Yük İstasyonu’ndan ayrılmalı, alanın

ışıklandırılmasına ve İstasyon Parkı’na özen gösterilmelidir.

4. Hükümet meydanındaki parkı çevreleyen duvarlar kaldırılmalı, cezaevinin

yerine bir sinema ve yanına bir otel yapılması düşünülmelidir.

5. Gülyağı fabrikası önünde bulunan üçgen alana şehir işaret taşları, oturma

bankları ve bir çeşme yerleştirilmeli; şehir büyüklerinin adları yazılı sütunlar

dikilmelidir.

6. Yeni tabakhane alanı, yeşillik ve ağaçlarla donatılarak dinlenme yeri olarak

düzenlenmelidir.

7. Küçük sanayi, şehrin güneybatısında, Isparta Çayının iki yakasında; büyük

sanayi güneydoğuda, yük istasyonunun altında, Antalya ile bağlantılı olarak

kurulmalıdır. İşçi mahalleleri için de bu kısımda uygun yerler bulunmaktadır.

8. Daha önce yeri yönünden isabetsiz olarak gerçekleştirilen spor alanının

İstasyon Caddesi’ne göre konumu uygun olmadığından, bu alan yetiştirilecek

ağaçlarla perdelenmelidir.

9. Mimar Sinan Bedesteni, balık pazarı ve kasap dükkânları olarak

düzenlenmelidir.

10. Şehrin kanalizasyon sorunu hızla çözümlenmelidir.

Söz konusu imar planı ile ilgili elde edilen verilere doğrultusunda yapılaşma ile

ilgili Prof. Ölsner’in planı ile örtüşen bir şekilde gelişme alanları İstasyon

Caddesi civarlarında önerilmiş, tren istasyonunun Antalya’ya bağlanması

durumu da düşünülerek bu mekânların yeni bir merkez teşkil edeceği

öngörülmüştür. Aynı zamanda sanayi ile ilgili yer seçimi kararları belirlenmiştir.

Yüksek Mimar Kemal Ahmet Aru yönetiminde yapılan bu planda yine Yenice,

Dere, Emre, Sülübey, Hisar ve Gülcü Mahalleleri imar sınırı dışında

bıraktığından dolayı 1950’lerden itibaren başlayan ve giderek artan kentleşme

56

hareketleri nedeniyle nüfusun hızla artması konut yapım faaliyetlerinin, imar

sınırının dışında yoğunlaşması önlenememiştir (Dampo, 1987).

Bu imar planlama çalışmalarında şehrin imar hudutları; güneyde Dereboyu,

kuzeydoğuda ise demiryolu hattı olarak tanımlanmıştır. Söz konusu imar

planına göre; şehrin doğu-batı istikametindeki genişliği 6 km iken ve kuzey-

güney istikametindeki genişliği ise 2 kilometreyi aşmamaktadır.

Şekil 4.3. Prof. Ölsner ve Kemal Ahmet Aru'nun Hazırladığı İmar Planına Göre Yerleşik Alanlar (ÜN,9.cilt)

Daha sonra Kemal Ahmet Aru’dan, İmar ve İskân Bakanlığı, Planlama İmar

Genel Müdürlüğü tarafından mevcut imar planını revize etmesi istenmiştir.

Revize edilerek hazırlanmış olan planı 13.03. 1960’da onanmıştır. 50.000 nüfus

hedeflenerek yapılmıştır. Planlanan alan 290 Ha. kadardır. Nüfus yoğunluğu 170

kişi / ha. olarak önerilmiştir.

57

Bu imar planının önerdiği başlıca önemli kararlar, kuzeyde küçük sanayi sitesi

alanı önerilmesi, ticaret alanının kuzey ve batı yönünde geliştirilmesi, kuzey,

batı ve doğu yönünde yeni konut alanları önerilmesidir (Kırzıoğlu, 2008).

Kentsel saçaklanma açısından yapılan söz konusu planlama çalışması

incelendiğinde aşağıdaki çizelge ortaya çıkmaktadır.

Çizelge 4.5. Kemal Ahmet Aru Planında nüfus, alan ve yoğunluklar (Dampo, 1986; Tüik, 2016)

PLAN MEVCUT NÜFUS (kişi)

ÖNERİ NÜFUS (kişi) TOPLAM

NÜFUS

MEVCUT ALAN (ha)

MEVCUT YOĞUNLUK (kişi/ha)

ÖNERİ ALAN (ha)

TOPLAM ALAN (ha)

ÖNERİ YOĞUNLUK (kişi/ha)

Kemal Ahmet Aru Planı 1945-1967

24567 25433 50000 ~218 112,69 76 294 170

Çizelge incelendiğinde Kemal Ahmet Aru’nun kentte kompakt bir yapılaşma

şekli benimsediği ve yoğunluğu arttırarak mevcut konut ihtiyacını gidermeye

çalıştığı gözlemlenmektedir. Planlama döneminde 112,69 kişi/ha olan mevcut

yoğunluk önerilen nüfus ve yerleşim alanına göre 170 kişi/ha’a çıkmıştır.

1960 imar planının önerdiği nüfus hedefine 1965 yılında yaklaşılmış ve

yerleşme plan dışında yayılmıştır. Özellikle Bahçelievler, Yayla, Karaağaç, Gülcü

mahallelerine yayılma görülmüş ve yeni plan gereği ortaya çıkmıştır (Kırzıoğlu,

2008). Dolayısıyla bu da Isparta’da bulunan belediye otoritesinin planlamanın

ilk zamanlarından beri kentte kentsel saçaklanma yaşanmasını istemediğini ve

planlı bir şekilde kentsel büyümenin yaşanmasına çaba harcadığını

göstermektedir.

58

4.2.3. Yüksek Mimar Fahri Yetman’ın İmar Planlama Çalışmaları (1967-1976)

Isparta’nın bir sonraki imar planı çalışmaları Mimar Fahri Yetman tarafından

revize imar planı çalışmaları olarak 1967 yılında hazırlanmış olup, 22. 10. 1968

de onanmıştır. Planlama alanı yaklaşık 2000 Ha. olarak alınmıştır.

Bu imar planının önerdiği başlıca önemli kararlar olarak: Kentin kuzeyinde

küçük sanayi sitesi önerilmesi, merkezi ticaret alanının kuzey ve batı yönünde

geliştirilmesi, kuzey, batı ve doğu yönünde yeni konut alanlarının önerilmesi

şeklindedir (Dampo,1988).

1985 yılı nüfusunun 103.000 kişi olacağını kabul eden söz konusu planda kentin

gelişme hızının artması ve bazı yeni uygulama kararları yeni sorunlar ortaya

çıkarmıştır. Kentteki hızlı nüfus artışı sonucu konut alanlarının plan dışına

yayılışı, sanayi ile büyük alan gerekliliğini doğurmuş ve kentin imar planı kısa

sürede yeniden ele alınmıştır (Dampo,1988).

Yüksek Mimar Fahri Yetman’ın yaptığı planlama çalışması kentsel saçaklanma

açısından incelendiğinde aşağıdaki çizelge ortaya çıkmaktadır.

Çizelge 4.6. Fahri Yetman Planında nüfus, alan ve yoğunluklar (Dampo, 1986; Tüik, 2016)



NÜFUS

MEVCUT ALAN (ha)


ÖNERİ ALAN (ha)

TOPLAMALAN (ha)


Fahri Yetman Planı 1967-1976

76166 26834 103000 560 136 1440 2000 51,5

Çizelgeye göre Yüksek Mimar Fahri Yetman 560 ha olan mevcut yerleşik alanı

2000 ha’a çıkararak Kemal Ahmet Aru’nun aksine saçaklanmayı desteklemiş ve

136 kişi/ha olan mevcut yoğunluk planlanan plan döneminde 51,5 kişi/ha’a

düşmüştür.

59

4.2.4. Yüksek Mimar Behçet Baykut’un İmar Planlama Çalışmaları (1976-1985)

Isparta kent merkezinin daha sonraki imar planlama çalışmaları Mimar Behçet

Baykut tarafından yapılmış olup, hazırlanan planlar 1976 tarihinde onanmıştır.

Planlama alanı 3000 Ha. civarında alınmıştır.

Mimar Behçet Baykut tarafından yapılan imar planı iki etapta geliştirilmiştir:

1.etabı oluşturan ve kentin merkez kısmını kapsayan imar planı 1976 yılında

onanarak yürürlüğe girmiştir. Bu planda, eski imar planı sınırı dışında ortaya

çıkan yapılaşmalar bir disiplin altına alınarak, yeni gereksinmeler de göz

önünde tutularak mevcut plan dokusu ile bütünleştirilmiştir. 1990 yılı

hedeflenerek 119.500 nüfusa göre hazırlanan imar planı 1334 Ha’lık alanı

kapsamaktadır.

2. Etabı oluşturan ve 1979 yılında onanarak yürürlüğe giren ilave imar planına

konu olan alanlar, kentin kuzey kısımlarının devamı olan Çünür yerleşmesini

içeren 8 km’lik bir mesafeyi kapsamakta ve kent planını bütünleyici bir nitelik

taşımaktadır. Organize sanayi, küçük sanayi, meslek okulları ve yükseköğretim

alanları ile konut gelişme alanlarını da içeren söz konusu ilave imar planı alanı,

431.7 Ha. lık fidanlık hariç 787 Ha. olup, 25.200 nüfusa göre planlanmıştır. 370

Ha.lık bir alan ise organize sanayi bölgesi olarak planlanmış ve onanmıştır.

Kentin plan hedef yılına esas olan nüfusun dağılımı yanında, yakın çevrenin

arazi kullanış kararlarının belirlenmesi ile kentsel fonksiyonların dağılımı amacı

ile 1/25.000 ölçekli Çevre Düzeni Nazım İmar Planı yapılmıştır.

60

Şekil 4.4. 1976 Onama Tarihli 1/25.000 Ölçekli Isparta Merkez Planı (Dampo,1987)

Çevre Düzeni Nazım İmar Planı güneyde Gölcük Gölü ve dağlık alanları, doğuda

Yazısöğüt köyü ve Eğirdir yolunu, kuzeyde Göltaş Çimento Fabrikasını, batıda

Kayı ve Yakaören köylerini kapsamaktadır.

61

Yürürlükteki nazım ve uygulama planları dışında, güneydoğuda Antalya yolu

güneyinde konut gelişme alanı, batıda Gölcük yolu güneyinde konut gelişme

alanı, Gölcük yoluna bağlanan çevre yolu kuzeyinde konut gelişme alanı,

Deregüme yerleşmesi ile Kayı köyü arasında kentsel spor tesisleri ve eğitim

sitesi alanı önerilmiştir.

1976 onanlı imar içinde elverişli büyüklükte arsa bulma zorluğu, üye sayısı

yüksek kooperatifleri plan dışında mevzi imar planları ile yapılaşmaya

zorlamıştır. Çevre Düzeni Nazım İmar Planında konut gelişme alanı olarak

önerilen ve kent merkezinin batısında yer alan 7500 kişilik Yedişehitler

Bölgesine ait 1/1000 ölçekli uygulama imar planı 1980 yılında, 3600 kişilik ucuz

konut kooperatifine ait 1/1000 ölçekli uygulama imar planı 1981 yılında,

üniversite alanının güney batısında yer alan 3700 kişilik BAĞ-KUR Konut

Kooperatifine ait 1/1000 ölçekli uygulama imar planı ise 1982 yılında mevzi

imar planları olarak onanmıştır (Dampo, 1988).

Kentin merkez kısmını kapsayan 1976 onanlı planın uygulanmakta olmasına

karşın, 1979 yılında onanan kuzeydeki ilave alanda uygulama oranı oldukça

düşüktür. Bunun nedeni de büyük ölçüde bu kısımda önerilen kullanışlar için

talebin az olmasıdır (Kırzıoğlu, 2008).

Söz konusu Behçet Baykut’un planlama çalışmaları kentsel saçılma açısından

değerlendirildiğinde aşağıdaki çizelge ortaya çıkmaktadır.

Çizelge 4.7. Behçet Baykut Planında nüfus, alan ve yoğunluklar (Dampo, 1986; Tüik, 2016)



NÜFUS

MEVCUT ALAN (ha)


ÖNERİ ALAN (ha)

TOPLAM ALAN (ha)


Behçet Baykut Planı 1976-1985

86043 58657 144700 2546 33,7 454 3000 48,23

62

Çizelge incelendiğinde Yüksek Mimar Behçet Baykut’un yine saçılarak gelişmeyi

benimsediği görülebilmektedir. Behçet Baykut planında 86.043 kişi olan mevcut

nüfusu 144.700’e, 2546 ha olan mevcut alanı 3000 ha’a, 33,7 kişi/ha olan

mevcut yoğunluğu 48,23 kişi/ha’a çıkarmıştır.

4.2.5. Şehir Plancısı Remzi Sönmez ve Dampo Tarafından Yapılan Planlama Çalışmaları (1985-2005)

Şehir plancısı Remzi Sönmez ve DAMPO Ltd. Şti tarafından 1985- 1990 yılları

arasında geniş çaplı kent analitik etüt çalışmaları ve bu çalışmaların üzerine

gerçekleştirilen kentin imar planlamaları 10. 07. 1990 tarihinde onanmıştır.

Söz konusu plan 5 etap halinde ele alınmış olup her etapta ayrı bir bölge ele

alınarak Isparta kenti için en geniş çaplı plan yapılmıştır. Planlamaya geçmeden

önce ayrıntılı analiz çalışmaları yapılmış ve alan hakkında çeşitli veriler elde

edilmiştir. Söz konusu verilere aşağıda yer verilmektedir.

Şekil 4.5. Gelişme Etapları (Dampo, 1986).

63

Şekil 4.4.’da gösterilen gelişme etapları analizi Isparta’nın 1955-1986’ya kadar

olan gelişimini göstermektedir. Bu çalışma sayesinde Isparta’nın 1955-1986

yılları arasında hangi yönlere geliştiği görülebilmektedir.

Şekil 4.6. Isparta Kenti Eğim Durumu (Dampo, 1986)

Isparta kenti için yapılan eğim durumu analizine bakıldığında ise Isparta

kentinin çoğu çeperinin %20 üzeri eğimle çevrili olduğu, kent merkezinin

eğiminin % 0-5 arası olduğu görülmektedir. Dolayısıyla Isparta kenti çevresinin

genel olarak doğal eşiklerle çevrili olduğu ve gelişme alanının kısıtlı olduğu söz

konusu haritadan anlaşılabilmektedir.

Bu durum genellikle Isparta kentinde saçaklanma yaşanmasını engelleyen

etmenlerden birisidir.

64

Şekil 4.7. Isparta Kenti Bitki Örtüsü (Dampo,1986)

Kentin bitki örtüsü incelendiğinde kentin yerleşik alanının bugüne nazaran

1986’da oldukça az olduğu ve kentte büyük oranda tarla tarımı alalarının

çoğunlukta olduğu görülmekte, bağ-bahçe tarımının ise kentin batı kıyılarında

çoğaldığı göze çarpmaktadır.

Günümüz Isparta’sı için söz konusu tablonun yaklaşık tamamının yerleşik alan

olarak geliştiği, tarım alanlarının sadece merkezden Çünür’e giden yolda var

oldukları fakat işlevsiz ve gelişme alanı olarak konuta açıldıkları görülmektedir.

65

Şekil 4.8. Isparta Kenti Sosyal Topoğrafya Haritası (Dampo, 1986)

Isparta kentinin sosyal topoğrafya haritası incelendiğinde kent merkezinde her

tür gelir grubundan insanın yaşadığı görülmektedir. Çeperde genellikle alt gelir

grubundan insanların barındığı gözlemlenmektedir.

Şekil 4.9. Isparta Kenti 1986 Arazi Kullanım Durumu (Dampo, 1986)

66

Isparta kenti 1986 arazi kullanım durumu incelendiğinde günümüz alan

kullanımı ile tutarlı bir alan kullanımı olduğu göze çarpmaktadır.

Şekil 4.10. Isparta Kenti Nüfus Yoğunluğu (Dampo, 1986)

Isparta kenti 1986 nüfus yoğunlukları haritası incelendiğinde aralıkların 100-

150, 150-200 ve 200-300 kişi/ha alındığı görülmektedir. Genelde kentlerde

görülen merkezin daha yoğun ve çeperlerin az yoğun olma durumu Isparta

kentinde pek görülmemektedir. Bu biraz da kenti doğal eşiklerin

sınırlamasından kaynaklanmaktadır.

Bu analizler doğrultusunda yapılan İmar Planının 1. Etabı Isparta kentinin

güney – doğusundaki 558 hektarlık alanı kapsamaktadır. Söz konusu planın

plan raporunda 1. Etap planlama alanı, seçilme nedenleri, kriterleri ve plan

kararlarına aşağıda yer verilmiştir.

Planlama alanı batıda yürürlükteki imar planına, (kısmen planlı alanları da

kapsamaktadır ) doğuda, Minas’ın Çayı ve Sav Belediye sınırlarına, güneyde

topoğrafik eşiklere, kuzeyde Antalya yolu ve tarımsal eşiklere dayanmaktadır.

67

Planlama alanı 1980 yılında onanan 1/25.000 Ölçekli Isparta Çevre Düzeni

Planında konut gelişme alanı olarak düzenlenmiştir.

Alanın güney- batısında yer alan 43 hektarlık kısım Belediye’ce ucuz konut alanı

olarak saptanmıştır. Planlama alanında imar planı dışında hisseli parselasyon

yolu ile konut gelişmesi görülmektedir. Belediyesince gerek ucuz konut alanının

uygulamaya açılması, gerekse plan dışı gelişmenin plan disiplini içine alınması

amacı ile öncelikle planlanması istenmiştir. Bu nedenlerle, Isparta Kenti İlave ve

Revizyon imar planı işinde bu kesim 1. Etap olarak tanımlanmış ve 1/5000

Nazım İmar Planı ve 1/1000 ölçekli uygulama imar planları öncelikle

hazırlanmıştır.

Söz konusu planda verilen plan kararlarına göre belirlenen arazi kullanım

çizelgesi aşağıdaki gibidir.

Çizelge 4.8. Dampo Tarafından Hazırlanan İmar Planı 1. Etap Alan Kullanımları (Dampo, 1988)

MEVCUT ALAN

(ha) ÖNERİ ALAN

(ha)

TOPLAM PLANLAMA ALANI

(ha) %

KONUT 17.09 238.81 255.9 45.15 TİCARET, ÇARŞI - 0.6 0.6 0.1

PAZARLAMA - 1.4 1.4 0.25 TABAKHANELER - 5 5 -

HALI YIKAMA - 1.3 1.3 -

RESMİ KURUMLAR - 16 16 -

BELEDİYE HİZMET ALANI 8.25 4 12.25 -

İLKOKUL 0.3 6.7 7 1.24

ORTAOKUL - 3 3 0.53 LİSE - 1.2 1.2 0.21

MESLEK LİSESİ - 1.5 1.5 0.26 PARK - 2.8 2.8 0.5

DİNİ TESİS 0.13 1 1.13 0.2 SAĞLIK TESİSİ - 0.45 0.45 0.08

KREŞ, ANAOKULU - 0.27 0.27 0.05 FUAR - 21 21 -

YEŞİL ALAN - 45.34 45.34 8

SPOR VE OYUN ALANI - 9.07 9.07 1.6 YOL VE OTOPARK 31.5 65.2 96.7 17.06

AĞAÇLANDIRILACAK - 12.22 12.22 - DİĞER (KANALLAR,

AKARSULAR) - 64.87 64.87 -

TOPLAM 57.27 501.73 558 100

68

2. Etapta, 1976 yılında onanan merkez kısmı imar planının 1022 hektarlık

bölümünün revizyon imar planı düzenlenmiştir.

Söz konusu planın plan raporunda 2. Etap planlama alan tanımı ve plan

kararlarına aşağıda yer verilmiştir.

Şekil 4.11. Isparta kenti Dampo tarafından yapılan planın 1.2. ve 3. etapları (Dampo,1988)

2. Etap imar planı iki bölgeden oluşmaktadır;

1.bölge Belönü Çayının kuzeyi, Afyon yolunun batısında kalan ve Eğirdir yolu

çevresini kapsayan toplam 770 hektar alanın revizyon (Kıraçlar (Anadolu),

Sanayi, Davraz, İstiklal, Kepeci, Karaağaç ve Sermet mahalleleri).

2. bölge Belönü çayının güneyindeki alanları kapsayan toplam 252 hektar alanın

revizyonu, (Halifesultan, Gülcü, Hisar, Sülübey, Emre ve Keçeci mahallesinin bir

bölümü ).

2. Etap planlama alanı 1976’da onanan merkez kısmın bir bölümünü

kapsamaktadır. 1976 planında bu alanda 57.568 nüfus planlanmış, revizyon

planı ile bu nüfusa 10.928 ilave yapılarak toplam 68.496 nüfus planlanmıştır.

Mevcut imar planının içerdiği nüfusun kentsel sosyal ve teknik donatım

alanlarının kendi içinde çözümlendiği varsayılmakta ve bu alanlarda küçülme ve

azalma önerilmemektedir. İlave nüfus için nüfusun yerleşeceği bölge de göz

önüne alınarak ilave sosyal donatım alanları planlanmaktadır.

69

İmar Planı Revizyonunun Nedenleri ve Çözümleri (Dampo,1988):

-İmar planında kat arttırılması, yol kaydırılması kullanış değişikliği ile ilgili

olarak kişi ve kuruluşların başvuruları bulunmaktadır. Bu başvurular

incelenerek olumlu görülenler için değişiklikler yapılmıştır.

-İmar planı ile uygulama arasında görülen kayma ve benzeri farklılıkların

düzeltmeleri yapılmıştır.

-1976 imar planının onanmasından sonra yapılmış tüm plan değişiklikleri

revizyon plana işlenmiştir.

-İmar planında önerilen kat yüksekliklerinde yola göre ya da bölgelemeye göre

kat önerilmiştir. Ancak bunlarda bazı eksiklik ve çelişkiler bulunmaktadır. Bu

tür çelişkiler giderilmiştir.

-Gelişme alanlarında, yapı yoğunluğu ile (TAKS/ KAKS) birlikte düzenlenen

konut bölgelerinde yapılan parsel büyüklükleri öneri TAKS/KAKS ‘a göre küçük

kalmakta ekonomik olarak elverişli konut büyüklüğü elde edilememektedir. Bu

tür bölgelerde yapı yoğunluklarında değişiklik yoluna gidilmiştir.

-İmar planında depolama alanı olarak planlanan bölgede hiçbir depolama tesisi

yapılmamış, ancak bu bölgede bazı imalathane ve sanayiler yapılmıştır. Bu

alandaki talepler göz önüne alınarak alanın bir bölümü konut bir bölümü de

konut dışı kentsel çalışma alanı olarak düzenlenmiştir.

-Demiryolunun doğusunda planlanan 2. Küçük Sanayi Sitesi alanının imar

planında ada düzenlemesi yapılmıştı. Ancak bu alanda arazi, alan küçük sanayi

kooperatiflerinin, gerek mülkiyet sınırları, gerekse yer alacak iş yerleri türlerine

göre uygun büyüklükte parsel üretmelerine imkân sağlayacak esneklikte plan

kararı getirilmiş, öneri imar adaları kaldırılmıştır.

-Emre Mahallesinin güney kesiminde, kentin içme ve kullanma suyu için arıtma

tesisleri yeri saptanmıştır. Arıtma tesisleri nedeniyle bu alanda yeni bir

düzenleme yapılmaktadır.

-Gülcü Mahallesinin güneyinde, Belediyece bir mahrukatçılar sitesi planlanması

istenmektedir.

-Emre, Gülcü, Keçeci, Doğancı ve Dere Mahallelerinin güneyindeki bölge kısmen

bağlık kısmen ağaçlık olan doğal dokusu itibariyle kentin yeşil alan ihtiyacına

cevap verebilecek nitelikte bir alandır. Bu alanın bir kısmı ( Öküzbattı mevkii )

Belediyece mesire alanı olarak onanmıştır. Bu bölgenin doğal bitki örtüsünün

70

sürdürülmesi, geliştirilmesi ve kentlilerin yeşil alan ihtiyacının önemli ölçüde

karşılanması için bu alanda park ve mesire alanı düzenlenmiştir.




KULLANIŞ TÜRÜ ALAN (ha) % KONUT ALANLARI 283.8 27.86

TİCARET, PAZARLAMA 7.2 0.7 TOPTAN TİCARET, HAL 11.7 1.14 OTO TERMİNAL, GARAJ 10.4 1.01

SANAYİ ALANLARI 46 4.5 KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİ 130 12.7

KONUT DIŞI KENTSEL ÇALIŞMA 32.2 3.25 RESMİ KURUMLAR 78.5 7.68 SAĞLIK TESİSLERİ 2.6 0.25 EĞİTİM TESİSLERİ 24 2.34

SOSYAL KÜLTÜREL TESİSLER 3 0.29 SPOR TESİSLERİ 8.6 0.84

ASKERİ ALANLAR 5.6 0.54 DEMİRYOLU TESİSLERİ 9.5 0.92

TEKNİK ALTYAPI 7.3 0.71 AĞAÇLANDIRILACAK ALANLAR 7.2 0.7

YOL VE OTOPARKLAR 197.2 19.39 YEŞİL ALAN 155.2 15.18

TOPLAM 1022 100

İmar Planının 3. Etabı Isparta kent merkezinde yer alan Kaymakkapı Meydanını

Gölcüğe bağlayan yolun kuzeyi ile Afyon yolu ve kuzeydeki çevre yolu

arasındaki Bahçelievler, Yedişehitler, Gülistan, Pirimehmet, Bağlar, Yayla ve

Kutlubey mahallelerini kapsamaktadır. Toplam 280 hektarlık alan için planlama

çalışmaları yürütülmüştür.



71


KULLANIŞ TÜRÜ ALAN (HA) YÜZDE (%)

KONUT ALANLARI 138,8 49,57

TİCARET, PAZARLAMA 28,5 10,18

RESMİ KURUMLAR 1,7 0,6

SAĞLIK TESİSLERİ 0,26 0,09

EĞİTİM KURUMLARI 5,47 1,95

DİNİ TESİSLER 1,57 0,56

SOSYAL-KÜLTÜREL TESİSLER 1,33 0,48

SPOR TESİSLERİ - -

TEKNİK ALTYAPI 0,20 0,07

YOL VE OTOPARKLAR 97,34 34,76

YEŞİL ALANLAR 5,38 2,08

TOPLAM 280,0 100,0

İmar Planının 4. Etabı Otogar Kuzeyini, Deregüme Köyünü ve Afyon Karayolu

arasını kapsamaktadır. Toplam 356,5 hektarlık alan için planlama çalışmaları

yürütülmüştür. Hisseli parselasyonlar ve plansız gelişmelerin yoğun olduğu bu

bölgede planda verilen plan kararlarına göre belirlenen arazi kullanım çizelgesi

aşağıdaki gibidir.


KULLANIŞ TÜRÜ ALAN (HA) YÜZDE (%)

KONUT ALANI 195,00 54,70

EĞİTİM TESİSLERİ 8,06 2,25

SAĞLIK TESİSLERİ 0,83 0,23

SOSYO-KÜLTÜREL TESİS 2,10 0,58

DİNİ TESİS 0,25 0,07

RESMİ-İDARİ TESİS 1,80 0,50

AKTİF YEŞİL ALAN 31,50 8,60

TİCARET 0,50 0,14

KDKÇA 18,60 5,22

AFYON DEVLET KARAYOLU 5,50 1,54

1.DERECE KENTİÇİ YOLLAR 32,40 9,1

DİĞER YOL VE OTOPARKLAR 59,96 17,07

TOPLAM 356,5 100,0

72

Şekil 4.12. Isparta kenti Dampo tarafından yapılan planın 4. ve 5. etapları (Dampo,1988)

İmar Planının 5. Etabında ele alınan 1/1000 ölçekli imar planları aşağıdaki

bölgeleri kapsamaktadır;

A) Eğirdir Yolu Sanayi Gelişme Alanı

B) Afyon Yolu, Çünür Batısı Konut ve Çalışma Alanları (191,5 ha)

C) Gölcük Yolu Tarımsal Karakterli Konut Alanı (48 ha)

D) Gölcük Yolu Ucuz Konut Alanı (100ha)

E) Gölcük Yolu Güneyi Konut Gelişme Alanları ve Asri Mezarlık Çevresi (130

ha)

F) Hızırbey Mahallesi Konut Gelişme Alanı (50 ha)

G) Dere, Yenice, Doğancı Mah. Revizyonu (142 ha)

H) Hızırbey Mahallesi Revizyonu (90 ha)

İ) Eski Sit Bölgesi (İskender, Gazi, Çelebiler, Kurtuluş, Turan, Keçeci

Mahalleleri) Revizyonu (90 ha)

Planlama alanı toplamda 1200 ha’dır. Söz konusu bölgelerde planda verilen plan

kararlarına göre belirlenen arazi kullanım çizelgeleri aşağıdaki gibidir.

73

Çizelge 4.12. Dampo Tarafından Hazırlanan İmar Planı 5. Etap Eğirdir Yolu Sanayi Alanı Alan Kullanımları (Dampo, 1988)

KULLANIM TÜRÜ ALAN (HA) YÜZDE (%)

SANAYİ 217,0 59,9

AKTİF YEŞİL ALAN 17,5 5,0

BELEDİYE HİZMET

ALANI

14,2 3,9

TİCARET ALANI 0,4 0,1

SOSYO-KÜLTÜREL

TESİSLER

0,4 0,1

YOLLAR, OTOPARKLAR 110,5 31,0

TOPLAM 360,0 100,0

Çizelge 4.13. Dampo Tarafından Hazırlanan İmar Planı 5. Etap Afyon Yolu, Çünür Batısı, Konut ve Çalışma Alanları Alan Kullanımları (Dampo, 1988)

KULLANIM TÜRÜ ALAN (HA)

KONUT GELİŞME ALANI 51

KDKÇA 48

RESMİ KURUM ALANI 16,5

SPORTİF TESİSLER VE PARK 34

DEVLET KARAYOLU 24

TOPLAM 191,5

Çizelge 4.14. Dampo Tarafından Hazırlanan İmar Planı 5. Etap Gölcük Yolu Tarımsal Karakterli Konut Alanı Alan Kullanımları (Dampo, 1988)

KULLANIM TÜRÜ ALAN(HA) YÜZDE (%) TKK 32,8 68,00 YEŞİL ALANLAR 4,5 9,4 İLKOKUL 0,66 1,4 SOSYO-KÜLTÜREL TESİS 0,19 0,4 KDKÇA 0,9 1,9 YOLLAR 9 18,75 TOPLAM 48 100,00

74

Çizelge 4.15. Dampo Tarafından Hazırlanan İmar Planı 5. Etap Gölcük Yol Güneyi Gelişme Konut Alanları Alan Kullanımları (Dampo, 1988)

KULLANIM TÜRÜ ALAN (HA) YÜZDE (%) KONUT ALANLARI 32,4 51,0 İLKOKUL ALANI 1,2 1,0 ORTAOKUL 0,9 1,0 SAĞLIK OCAĞI 0,42 0,65 SAS-KÜL TESİS 0,22 0,34 RESMİ KURUM 0,27 0,42 CAMİ 0,17 0,26 YEŞİL ALANLAR 5,20 8,1 YOLLAR VE OTOPARKLAR 23,32 37,00 TOPLAM 64,00 100,00

Çizelge 4.16. Dampo Tarafından Hazırlanan İmar Planı 5. Etap Hızırbey Mahallesi Gelişme Konut Alanı Alan Kullanımları (Dampo, 1988)

KULLANIM TÜRÜ ALAN (HA) YÜZDE (%) KONUT ALANLARI 27,35 55,00 İLKOKUL 0,44 0,90 SOS-KÜL TESİS 0,16 0,32 TİCARET ALANI 0,26 0,52 YEŞİL ALANLAR 7,25 15,0 YOLLAR,OTOPARK 14,42 28,26 TOPLAM 50,00 100,00

Alan kullanım tabloları verilmeyen Gölcük Yolu Tarımsal Karakterli Konut Alanı,

Dere, Yenice, Doğancı Mahalleleri Revizyonu, Hızırbey Mahallesi Revizyonu ve

Eski Sit Bölgesi (İskender, Gazi, Çelebiler, Kurtuluş, Turan, Keçeci Mahalleleri)

Revizyonu plan bölgelerinde önceki planın yapılaşma ve kulanım kararları

korunmuş olduğu vurgulanmış ve bu konuda herhangi bir bilgi verilmemiştir.

Söz konusu alan kullanımları ve plan raporu incelendiğinde ise özellikle plansız

yapılaşmalara son vermek amacıyla çeşitli çalışmaların yürütüldüğü, alan ve

nüfus hesaplarının yapılarak bu hesaplara bağlı gelişme konut ve gelişme

hizmet alanları önerildiği görülmektedir.

Isparta kenti için 1938-1990 arası yapılan imar planı çalışmalarına bakıldığında

genellikle kentin plansız yayılmasına izin verilmeden, plansız yayılma tespit

edildiği zaman bu durumun planlamaya dökülüp, ucuz konut alanları veya toplu

konut alanları ile çözülmeye çalıştığı görülmektedir.

75

Ayrıca Gölcük yolu Güneyi Gecekondu Önleme Bölgesi imar planlaması yine

Dampo tarafından gerçekleştirilmiştir. Söz konusu plan paftası şekilde

görüldüğü gibidir. Böyle bir çalışmaya gidilmesinin nedeni plan raporunda; “Bu

bölgede yaklaşık 3000 konutun yasal yükümlülüklerini yerine getirmeksizin

yapıldığı tespit edilmesi” olarak açıklanmıştır. Belediyece planlı ve altyapılı arsa

ve konut üretiminin sağlanması, imarsız ve düzensiz yapılaşmanın

önlenmesinin hedeflenmiş olduğu vurgulanmıştır. Çalışmada toplam 224 ha’lık

alan Gecekondu Önleme Bölgesi ilan edilmiş ve planlama çalışmaları bu

bölgelerde yürütülmüştür.

Söz konusu gecekondu önleme bölgesi çalışması belediyenin düzensiz

yapılaşma ve kentsel saçaklanmayı önlemek istediğini gözler önüne

sermektedir.

Şekil 4.13. Gölcük Yolu Güneyi Gecekondu Önleme Bölgesi Nazım İmar Planı (Kırzıoğlu, 2008)

Bu arada DAMPO Ltd. Şti. tarafından “1/25.000 Ölçekli Isparta Çevre Düzeni

Nazım İmar Planı” da 1987 yılında hazırlanmış olup Belediye’since 09. 11. 1987

tarihinde onanmıştır.

Yapılan ve 1987’de onanan 1/25.000 Ölçekli Isparta Çevre Düzeni Nazım İmar

Planı revizyon çalışmaları sırasında, tüm onanlı planlar, mevcut eğilimler ve

gelişme potansiyelleri değerlendirilmiş ve plana geçirilmiştir. Şekil 4.25. ve Şekil

76

4.26.’da tüm onanlı planlar, plan tarihleri ve bu planlar doğrultusunda

öngörülen nüfuslar görülmektedir.

Söz konusu planların öngördükleri nüfuslar toplandığında Isparta kenti için

toplamda 299.800 kişi öngörüldüğü Isparta kentinin 2015 nüfusunun ise

214.096 olduğu gözlemlenmektedir.

Yapılan bu planların genelinin hedef yılı olarak 2005 yılını aldığı

düşünüldüğünde Isparta kenti nüfusunun öngörülenden çok daha az olduğu ve

bu da Isparta kentinin nüfus açısından doygunluğuna eriştiğini ve hatta yavaş

yavaş gerileme yaşadığını göstermektedir.

77

Şekil 4.14. Isparta Kenti İçin Yapılmış Olan ve 1987 yılında Geçerli Olan Tüm Onanlı Planlar ve Yapım Tarihleri (Dampo, 1987)

78

Şekil 4.15. Isparta Kenti İçin Yapılmış Olan ve 1987 yılında Geçerli Olan Tüm Onanlı Planlar ve Öngördükleri Nüfuslar (Dampo,1987)

79

Isparta kenti için yapılan 1/25.000 ölçekli Çevre Düzeni Planında Aşağıdaki

Hükümler Geçmektedir (Dampo,1987).

-Konut alanları açısından bakıldığında, merkez kısmı, onanlı imar planları

doğrultusunda aynen korunmuştur.

-Antalya yolu güneyinde kalan ve 93 kişi/ha. brüt yoğunlukla 52.100 kişinin

yerleşeceği 558 hektarlık alanın tümü yerleşime açılmıştır. Halıkent toplu konut

alanı da bu kısmın içinde yer almaktadır.

-Merkezin batısında, onanlı merkez imar planı alanına bitişik yaklaşık 30

hektarlık bir alan, 150 kişi/ha. brüt yoğunlukla yerleşime açılmıştır

-Gölcük yolu güneyinde kalan 435 hektarlık gelişmeye açılabilir alanın 150

hektarlık kısmı, bu plan çalışmaları sırasında 150 kişi/ha. brüt yoğunlukla

gelişme alanı olarak planlanmıştır. Mevzi imar planı onanmış bulunan 3600

kişilik Ucuz konut Kooperatifi de bu alan içinde yer almaktadır.

-Deregüme yerleşik alanı ile Gölcük ve Afyon yolları arasında kalan 450

hektarlık alanın hemen hemen tümü 150 kişi/ha. ve 200 kişi/ha. brüt

yoğunlukla yerleşime açılmıştır.

-Kuzeyde, Afyon yolu üzerinde yer alan ve halen inşası devam etmekte olan

Akdeniz Üniversitesi Isparta Mühendislik Fakültesi kampüsü ile mevzi imar

planı onanmış olan 3700 kişilik Bağkur Yapı Kooperatifi alanını da içine alan ve

25.200 kişi için planlanmış olan Çünür yerleşmesi imar planına ek olarak,

yaklaşık 44 hektarlık bir alan 150 kişi/ha. brüt yoğunlukla yerleşime açılmıştır.

-Afyon yolunun solunda kalan, kent merkezinden Üniversite kampus alanının

güneyindeki öneri konut alanına kadar olan 130.5 hektarlık alan, mevcut

eğilimler ve yapılaşmalar da dikkate alınarak konut dışı kentsel çalışma alanları

olarak planlanmıştır.

-Çünür yerleşmesi kuzeyinde yer alan yaklaşık 370 hektarlık Organize Sanayi

Bölgesi ve Üniversite kampus alanı bu planlama çalışmasında aynen

korunmuştur. Demiryolunun ve Küçük Sanatlar Sitesinin batısında kalan 48

hektar civarında bir alan ise Meslek Okulları olarak ayrılmıştır.

-Demiryolu ile Eğirdir yolu arasında kalan yaklaşık 294 hektarlık bir alan

Kentsel Sanayi Alanı olarak önerilmiştir. Bu alanda halen 3 fabrika mevcut olup,

80

bu durum talepler değerlendirildiğinde bu alanın kentsel sanayi alanı olarak

planlanması uygun bulunmuştur.

-Bu sanayi alanının hemen güneyinde, mevcut 2. Küçük Sanatlar Alanına her

geçen gün artan talepleri karşılamak üzere, küçük sanatlar alanına bitişik 16.5

hektarlık rezerv alan planlanmıştır. Böylelikle kentteki mevcut 1. ve 2. Küçük

Sanatlar Alanı ile birlikte toplam 150 hektar alan bu amaç için ayrılmış

bulunmaktadır.

-Eğirdir yolu güneyinde kalan mevcut askeri alan ise büyütülmüş ve toplam 360

hektarlık bir alan bu kullanım için ayrılmıştır.

-Plan bütünü içinde kalan toplam 148.5 hektarlık alan ise büyük alan gerektiren

kamu kuruluşları için (TEK, DSİ, Cezaevi vb. ) ayrılmıştır.

-Plan alanı içinde kalan toplam 472 hektar civarında alan kentsel yeşil alan

olarak planlanmıştır. Yaklaşık 20 hektarlık fuar alanı ile kentin güneyinde, kent

merkezi ile bütünleşen ve mevcut orman dokusunu korumak amacı ile kentsel

yeşil alan olarak düzenlenen yaklaşık 120 hektarlık alan da bu toplam 472

hektarlık alan içinde yer almaktadır.

-Planlama alanı içinde yerleşecek olan 300.000 civarındaki nüfus için gerekli

olan sosyal donatı alanları (eğitim, sağlık, kültür vb. tesisler) içinde konut

alanları içinde toplam 167.5 hektarlık alan ayrılmıştır.

-Tüm bu arazi kullanım türleri ve alan ölçümleri uygulama imar planları

arasında çok daha detaylı olarak ele alınmakta ve değerlendirilmektedir.

Remzi Sönmez ve Dampo tarafından yapılan plan kentsel saçaklanma açısından

incelendiğinde aşağıdaki çizelge elde edilmiştir.

Çizelge 4.17. Remzi Sönmez Planında nüfus, alan ve yoğunluklar (Dampo, 1986; Tüik, 2016)



NÜFUS

MEVCUT ALAN (ha)


ÖNERİ ALAN (ha)

TOPLAM ALAN (ha)


Remzi Sönmez Planı 1985-2005

127898 100598 228496 2552,7 50,1 863.8 3416,5 66,88

81

Elde edilen çizelge doğrultusunda Remzi Sönmez’in yaptığı planlama çalışmaları

incelendiğinde yerleşik alanda ve de nüfusta yine arttırmaya gidildiği

gözlemlenmiş olup yoğunluğun 50,1’den 66,88’ e çıktığı görülmektedir.

4.2.6. Şehir Plancısı Nuri ÖZMEN’in Özgünkent İmar İnş. Tic. Ltd. Şti. Adına Yaptığı İmar Planlama Çalışmaları (2005-…)

Şehir Plancısı Nuri Özmen’in kent revizyon imar planlaması çalışmaları 2005

yılında başlamış olup 2 etaptan oluşmaktadır:

1. Etapta, 1300 Ha alan revize edilmiş olup, yapılan planlama çalışmaları 09. 06.

2006 da onaylanmıştır. 2. Etapta, 3500 Ha. alan üzerinde yapılan planlama

çalışmaları 12. 07. 2007 de tamamlanılarak 12. 07. 2007 de onaylanmıştır.

Çalışmalardaki Sosyo-Ekonomik veriler önceki planlama çalışmalarının verileri

baz alınarak değerlendirme yapılmıştır. Söz konusu planın plan raporunda yer

alan planla ilgili açıklamalara aşağıda yer verilmiştir.

Isparta kent bütününün 2025 yılı nüfusunun belirlenmesine yönelik nüfus

projeksiyon yöntemleri içinde en yüksek değer 294.890 kişi ile Üssel Yöntemle,

en düşük değer 182.689 kişi ile Logaritmik Yöntemle belirlenmiştir. Bu

yöntemlerin ortalaması 242.276 kişi olarak belirlenmiştir. Yapılan planlama

çalışmasında bu nüfusun ihtiyaçlarını karşılayacak düzeyde kentsel sosyal

donatı alanlarının ayrılmasına özen gösterilmiştir.

Planlama Kararları (Özgünkent, 2006):

-Planlama alanı; batıda Dere Mahallesinin güney kısmı, Hastane Caddesi ve

İstasyon Caddesi hattının güneyi ve doğuda Göçmen Konutlarından başlayarak

Davraz Mahallesinin güney kısmı olmak üzere Isparta Kent bütününün

güneyinde kalan yaklaşık 1320 hektarlık bir alanı kapsamaktadır.

-Planlama alanının büyük bir kısmı yerleşik alan olup, belediyenin zaman

içerisinde ihtiyaç duyulan ve planın işlerlik kazanmasına yönelik yaptığı ve

yaptırdığı çok sayıda tadilat bulunmaktadır. Bunlardan planlama temel

82

kriterlerine uygunluk gösteren ve plan bütünlüğünü bozucu nitelik taşımayan

plan değişikliklerinin büyük çoğunluğu revizyon plana işlenmiştir.

-Ana planlama kararları oluşturulurken kentsel alanda günlük yaşamda ve

gelecekte yaşam kalitesini iyileştirici düzenlemeler yapılmıştır. Bu

düzenlemeler planlama ana kriterlerini oluşturan, mekânsal (fiziki) alanda

yapılan düzenlemeler şeklinde olup müdahale bölgeleri üç ana bölge şeklinde

düşünülmüştür.

1. Kentsel dönüşüm bölgeleri, ulaşım şeması ve yapılaşma koşullarının büyük

ölçüde değiştiği, kentin yenileme bölgeleri,

2. Kısmi müdahale gerektiren, özellikle ulaşım şemasının iyileştirilmesine

yönelik müdahalelerin yapıldığı alanlar,

3. Planlı Bölgeler, fazlaca müdahale gerektirmeyen ve mevcut onanlı imar

planının büyük ölçüde aynen alındığı bölgeler.

Kentsel Dönüşüm Bölgeleri; Kent içinde yenilenme sürecine girmiş ve ekonomik

ömrünü tamamlamakta olan binalardan oluşan, kentin yatayda çok yoğun fakat

dikeyde fazla yoğun olmayan köhnemiş bölgelerini kapsamaktadır. Bu alanlarda

binaların çoğunluğu niteliksiz, yıpranmış ve yenilenme sürecine girmiştir.

Sokaklar dar, ana ulaşım yolları belirsiz olup, ulaşımda sıkıntılar yaşanmaktadır.

Yatay yoğunluk fazla olup, kentin bu bölgelerde nefes alacağı açık, yeşil ve boş

alanlar bulunmamaktadır.

Bu bölgelerin ulaşım yolları iyileştirilmeye çalışılmış, ana ulaşım yolları

belirginleştirilerek, dış sınırlarını ana ulaşım arterlerinin belirlediği komşuluk

üniteleri oluşturulmuştur. Bu komşuluk üniteleri içerisinde oluşturulan adaların

ada bazında uygulama yapmaya müsait büyüklükte geniş adalar şeklinde

düzenlenmesine özen gösterilmiştir.

Kısmi Dönüşüm Bölgeleri; Bu bölgeler birincisinden farklı olarak içinde

ekonomik ömrünü tamamlayan binalar olduğu gibi, kullanışlı yapıların da

bulunduğu ve kısmi yenileme bölgeleridir. Bu bölgelerde de yapılaşma

83

koşullarının dışında özellikle ulaşım şemasına işlerlik kazandıracak şekilde

düzenlemeler yapılmıştır.

Planlı Bölgeler; Bu bölgeler genellikle planlı bölgeler olup, daha önceki planlama

dönemi boyunca yapılaşmamış, ya da az yapılaşmış bölgelerdir.

Müdahale bölgeleri aşağıdaki ana başlıklar altında ele alınmıştır:

-Konut Alanları

-Çalışma Alanları

-Sosyal Donatı Alanları

-Ulaşım

-Alan Kullanım Kararları

Konut alanlarında özellikle meskûn yapıda olup, eskimiş köhnemiş alanlar

kentsel dönüşüm, yenileme alanları olarak düşünülmüş olup bu alanlarda

radikal kararlar alınmıştır. Bu alanlarda sağlıklı yapılaşmaya olanak sağlayan

geniş uygulama adaları oluşturulmaya çalışılmış ve yollar uygulamayı sıkıntıya

sokmayacak ölçüde mümkün olduğunca genişletilmiştir.

Planlama öncesi kentin ana ulaşım arterleri yeterli olmayıp özellikle toplu

taşınım yapıldığı ana ulaşım arterleri kentin gelecekteki nüfusuna da hizmet

verebilecek ölçüde genişletilmiştir. Böylece kentin ana ulaşım aksları daha

belirgin hale getirilmiş olup, yol hiyerarşisi oluşturulmaya çalışılmıştır.

Kentin gelecekteki nüfusuna hizmet verecek şekilde çalışma alanları ve sosyal

donatı alanları ayrılmış olup, bu alanlarda kişi başına kullanım alanları kentsel

alan kullanım standartlarını karşılayacak düzeydedir.

Şehir Plancısı Nuri Özmen’in 2 etapta yapmış olduğu revizyon imar planlaması

çalışmaları ile ortaya konulan imar planlama alanı toplam olarak 4900 Ha.

civarındaki alan büyüklüğünün hemen hemen % 50 sinde yapılaşmalar

tamamlanmış durumdadır. Bazı aralarda boşluklar bulunmaktadır.

84

I. Etap revizyon imar planlaması 1300 Ha. alanı kapsamakta olup, öncelikle

İstasyon Caddesi, Isparta Oteli güneyi, Davraz, Gülevler, Vatan, Ayazmana,

Halıkent, Halife Sultan, Gazi kemal, Sermet, Karaağaç, Kepeci, Çelebiler, Dere,

Doğancı, Yenice, Turan, Emre, Sülübey, Keçeci mahallelerinde kat arttırılmış ve

ada bütünlemesi, site yapılaşmaları için ada toplulaştırılması yapıldı. 2025-2030

yılları için 25 yıllık düzenlenen revizyon imar planlamaları ile 110 bin kişilik

yerleşim öngörülmektedir (Özgünkent, 2006).

II. Etap revizyon imar planlaması çalışmalarında 4100 Ha. civarında bir alanda

çalışmalar yapılmakta olup, kentin kuzey ve batı yönleri yerleşimleri

güncelleştirilmiştir.

85

Söz konusu planın alan kullanım tablosu aşağıdaki gibidir.

Çizelge 4.18. Isparta Kentinin Güncel Alan Kullanım Verileri (Isparta Belediyesi, 2016)

KULLANIMLAR ALAN (HA) ORAN (%) ALAN (M2) M2/KİŞİ MESKÛN KONUT ALANI

1120.72 23.04 11207198.43 44.83

ÖNERİ KONUT ALANI

311.08 6.40 3110794.30 12.44

İLKÖĞRETİM 51.77 1.06 517657.37 2.07 ORTAÖĞRETİM 31.87 0.66 318733.99 1.27 MESLEK LİSESİ 46.28 0.95 462811.91 1.85 ÜNİVERSİTE ALANI 370.46 7.62 3704636.65 14.82 KREŞ 0.85 0.02 8530.36 0.03 TİCARET 77.50 1.59 774988.16 3.10 TOPTAN TİCARET 2.46 0.05 24616.34 0.10 TURİZM ALANI 0.40 0.01 4043.82 0.02 RESMİ KURUM ALANI

130.82 2.69 1308244.27 5.23

BELEDİYE HİZMET ALANI

38.72 0.80 387179.89 1.55

DDY ALANI 6.86 0.14 68562.73 0.27 YURT ALANI 0.17 0.00 1678.91 0.01 SOSYAL TESİS 28.97 0.60 289693.81 1.16 KÜLTÜREL TESİS 2.20 0.05 22019.93 0.09 SAĞLIK TESİSİ 29.61 0.61 296144.66 1.18 PAZAR ALANI 6.06 0.12 60602.52 0.24 HAYVAN PAZARI 1.75 0.04 17514.02 0.07 SPOR ALANI 22.08 0.45 220819.54 0.88 PARK 462.20 9.50 4621958.71 18.49 ASKERİ ALAN 9.78 0.20 97844.84 0.39 DİNİ TESİS 18.01 0.37 180050.18 0.72 DERE 28.64 0.59 286424.41 1.15 KÜÇÜK SANAYİ 136.57 2.81 1365686.00 5.46 SANAYİ ALANI 310.85 6.39 3108532.65 12.43 DEPOLAMA ALANI 1.50 0.03 15026.27 0.06 KAMYON GARAJI 1.60 0.03 15955.76 0.06 KDKÇA 114.92 2.36 1149216.84 4.60 AĞAÇLANDIRILACAK ALAN

98.45 2.02 984451.39 3.94

FUAR ALANI 65.60 1.35 655987.41 2.62 TEKNO-KENT ALANI 12.05 0.25 120464.63 0.48 TARIMSAL KAR. KONUT ALANI

49.32 1.01 493228.85 1.97

TNKA 4.74 0.10 47428.45 0.19 AKARYAKIT İSTASYONU

11.23 0.23 112321.49 0.45

OTOGAR 17.89 0.37 178854.56 0.72 KAPALI OTOPARK ALANI

0.15 0.00 1527.53 0.01

ARITMA TESİSİ 4.54 0.09 45366.13 0.18 SU DEPOSU 0.15 0.00 1451.23 0.01 TEKNİK ALTYAPI 1.02 0.02 10152.34 0.04 TRAFO ALANI 1.07 0.02 10737.29 0.04 YOLLAR 1232.50 25.34 12325029.98 49.30 TOPLAM 4863.42 100.00 44204168.55 194.54

86

Mücavir alan gelişim yerleri olarak Kayı, Deregümü, Yakaören, Yazısöğüt,

Senirce yerleşim alanları öngörülmüştür. Daha sonraki revizyon imar

planlaması çalışmalarında bu alanların da kent imar planı ile bütünleştirilmesi

Belediye tarafından istenmiş ve plan kapsamında bu alanlar içinde imar planları

yapılmıştır.

Yeni sanayi alanları olarak Sav mevkiinde Deri Organize sanayi ( 50 Ha.)

alanında 200 adet sanayi birimi yerleşimi, ayrıca yeni bir Organize Sanayi

Bölgesinin ise Gümüşgün yöresinde bulunan mevcut Organize Sanayi Bölgesi

yakınında yer aldırılması ilerisi için planlanmıştır.

Söz konusu plan raporunda ayrıca, son 7-8 yılda Başbakanlık TOKİ tarafından

Çünür semtinde 4 Ha. alan üzerinde 1. etapta 168 adet, 2. etapta 240 adet konut

üretildiği daha sonraları Aliköy mevkiinde 50 Ha. alan üzerinde 1. etapta 732

adet, 2. etapta 168 adet konut üretimi planlandığı vurgulanmıştır. Mevcut

Antalya Çevre Yolunun zamanla kentin gelişmesi ile kent içi yol olarak

değerlendirileceği, yakın bir gelecekte bu cadde üzerinde seyir halindeki yoğun

trafik için yeni bir çevre yolunun kent, yerleşim alanlarını dışından

geçirilmesinin zorunluluk arz edeceği ve bu amaçla, henüz kesin olmamakla

birlikte; kentin güney doğusundan Sav kavşağından Aliköy yolu, Eğirdir yolu,

yeni TOKİ konutları yakınından Çünür semti arkasından İstanbul yoluna

bağlantının ileriki 25 yıl için programlandığı söylenmiştir.

Isparta kentinin 2016’da halen yürürlükte olan imar planına bakıldığında

1980’lerde yapılmış olan planlardan çok büyük farklarla ayrılmadığı

görülmektedir. Bunun sebebi Isparta kentinin genel olarak planlı bir şekilde

ilerlemeye ve büyümeye çalışmasına bağlanabilir.

87

Şekil 4.16. Isparta Kentinin Güncel İmar Planı ve Mahalleleri (Isparta Belediyesi,2016)

Nuri Özmen’in yaptığı planlama çalışmaları nüfus, yerleşik alan ve de

yoğunluklar açısından incelendiğinde aşağıdaki çizelge ortaya çıkmaktadır.

Çizelge 4.19. Nuri Özmen Planında nüfus, alan ve yoğunluklar (Özgünkent,2005)


ÖNERİ NÜFUS (kişi)

TOPLAM NÜFUS (kişi)

MEVCUT ALAN (ha)


ÖNERİ ALAN (ha)

TOPLAM ALAN (ha)


Nuri Özmen Planı 2005-…

201537 40739 242276 3526 57,16 1337.42 4863,42 49,82

88

Çizelge incelendiğinde 2016’da hala yürürlükte olan Nuri Özmen planında da

alan daha fazla arttırılmış yoğunluk düşmüş ve dolayısıyla kentsel saçılmaya yol

açılmıştır. Nuri Özmen planında mevcut olan 201.537 kişi nüfusu, 242.276’ya;

mevcut 3526 ha olan alanı 4863,42 ha’a çıkarmıştır. Dolayısıyla 57,16 kişi/ha

olan mevcut yoğunluk 49,82 kişi/ha’a düşmüştür.

4.2.7. Jeo – Tek & Utta Şehir Planlama Bürosu Tarafından Yapılan 1/100.000 Ölçekli Konya-Isparta Planlama Çalışmaları (2006-2014)

Konya –Isparta Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı Jeo –

Tek & Utta Şehir Planlama Bürosu İş Ortaklığı tarafından Temmuz 2006 da

hazırlanmış ve Çevre ve Orman Bakanlığınca 19. 07. 2007 tarihinde onanmıştır.

01. 08. 2007 tarihinde İl Çevre ve Orman Müdürlüğü toplantı salonunda 30

(otuz) gün süre ile askıya çıkarılmıştır ( URL-7).

Söz konusu planda Isparta kenti için yapılmış olan imar planının uygun olduğu,

yeterli gelişme alanlarının bulunduğu ve planın olduğu gibi çevre düzeni

planında yer aldığı vurgulanmıştır.

Nüfus kabulü olarak da geçerli imar planının nüfus kabulü 242.276 iken Konya-

Isparta Çevre Düzeni planında 2025 yılı için nüfus kabulü 280.000 ile 300.000

olarak alınmıştır. Bu nüfusun sadece 220.000 ile 230.000 arasının kentsel nüfus

gerisinin kırsal nüfus olacağı belirtilmiştir.

89

Şekil 4.17.Konya-Isparta Çevre Düzeni Planında Isparta Kent Merkezi (URL-8)

Söz konusu planda tutarsızlıklar olduğundan ve kalkınma ajansı

bölgelemelerinin baz alınmasının daha doğru olacağı düşünüldüğünden çevre

düzeni planı Antalya-Burdur-Isparta Çevre Düzeni Planı olarak bir daha ele

alınmıştır.

4.2.8. Şehir Plancısı Semra Kutluay ve Ekibi Tarafından Yapılan 1/100.000 Ölçekli Antalya-Burdur-Isparta Planlama Çalışması (2014-…)

Antalya-Burdur-Isparta Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı,

644 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 7.maddesi uyarınca 15.04.2014

tarihinde onaylanmış daha sonra 15.04.2014 tarihinde onaylanmış olan

“Antalya-Burdur-Isparta Planlama Bölgesi 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni

Planı”, askı sürecindeki itirazların değerlendirilmesi sonrasında 23.03.2015

tarihinde Bakanlık Makamınca onaylanmış ve son olarak 644 sayılı Çevre ve

Şehircilik Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde

Kararname’nin 7.maddesi uyarınca 23.03.2015 tarihinde onaylanmış olan

"Antalya-Burdur-Isparta Planlama Bölgesi 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni

90

Planı"na ilişkin askı sürecinde iletilen itirazlar değerlendirilerek 27.08.2015

tarihinde Bakanlık Makamınca onaylanmıştır (URL-8).

Söz konusu plan 2016’da hala yürürlükte olup plan raporunda;

“Isparta merkez ilçede kırsal nüfusun düşme eğilimine karşılık, kentsel nüfusun

artması ve her 3 projeksiyon yönteminin oldukça yakın değerler vermiş olması,

kentsel ve kırsal nüfus için ortalama değerlerin gerçekçi olduğunu düşündürmektedir.

Öte yandan kentleşmenin ve doğal artış hızının azalma eğilimi göstermesi de bu

düşünceyi güçlendirmektedir. Bu nedenlerle Isparta merkez ilce için toplam nüfusun

2025 yılında en az 280.000 en çok 311.000 kişi olabileceği kabul edilmiştir. Kentsel

nüfusun da projeksiyon değerlerinin altında kalacağı ve 220.000 - 230.000 kişi

olabileceği ön görülmüştür.” denilmektedir. Paragrafın başında kırsal nüfusun düşme

eğiliminde olduğunun söylenmesine rağmen kırsal nüfusta 2025 yılına kadar yaklaşık

60.000 kişilik bir artış olacağı öngörülmüştür.

Daha önce yapılmış olan Konya-Isparta Çevre Düzeni Planı ile karşılaştırıldığı

zaman öneri nüfus değerlerinin değişmediği fakat öneri gelişme alanlarının Antalya-

Burdur- Isparta planında ciddi oranda arttırıldığı görülmektedir.

91

Şekil 4.18. Antalya-Burdur-Isparta Çevre Düzeni Planında Isparta Kent Merkezi (URL-8)

Söz konusu planın da verilerinde çeşitli tutarsızlıklar bulunup planın mekâna

yönelik kararları incelendiğinde Isparta kent merkezinin Savköy’e bitiştirilmiş

olduğu, kent merkezinden Çünür’e kadar yolun her iki tarafının kentsel

gelişmeye açılmış olduğu ve küçük sanayi alanından sonra herhangi bir geçiş

bölgesi önerilmeden Akkent Toki alanını da içine alacak şekilde gelime alanları

önerildiği görülmektedir. Nüfus, yerleşik alan ve yoğunluklar bağlamında söz

konusu plan incelendiğindeyse aşağıdaki çizelge oluşturulabilmektedir.

92

Çizelge 4.20. Semra Kutluay Planında nüfus, alan ve yoğunluklar (URL-8)




MEVCUT ALAN (ha)


ÖNERİ ALAN (ha)

TOPLAM ALAN (ha)


Semra Kutluay Planı 2014-…

228730 71270 ~300000 3709 61,67 2258 5967 50,28

Semra Kutluay 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı söz konusu çizelgeye göre

incelendiğinde hem nüfusta hem de yerleşik alanda artış önerilmiş ve

yoğunlukta düşüş yaşandığı gözlemlenmiştir.

Tezin hazırlandığı dönemde Semra Kutluay ve ekibi tarafından Isparta il bütünü

için 1/25.000 ölçekli plan yapım çalışmalarına başlanmıştır. Tezin bitim

aşamasında söz konusu plan henüz yürürlüğe girmediğinden dolayı bu plan tez

kapsamına alınmamıştır.

4.3. Isparta Kenti İçin Yapılan Planlama Çalışmalarının Kent Örüntüsü

Üzerindeki Etkisi

1938 yılından itibaren günümüze kadar Isparta kenti için yapılmış olan

planlama çalışmaları incelenmiş ve bu çalışmalardan elde edilen veriler

doğrultusunda aşağıdaki şekil elde edilmiştir. Söz konusu şekilde başlangıç

noktası olarak Isparta kentinin 1938 yılında yapılmış olan planına göre yerleşik

alan lekesi belirlenmiştir. Daha sonra Dampo planlarından elde edilen

geçmişten günümüze Isparta kent yerleşik alanı görüntüleri kullanılmıştır. Son

olarak 2015 yılında onaylanan çevre düzeni planının Isparta kenti için

öngördüğü yerleşik alan lekesi kullanılmıştır.

93

Şekil 4.19. Geçmişten Günümüze Yapılmış Olan Planlama Çalışmalarının Isparta Kenti İçin Öngördükleri Yerleşim Lekeleri (Aydın,2016)

Genel olarak incelenen planlar özelinde Isparta kentinin büyüme ve yayılma

eğilimlerine baktığımızda; öncelikle 1955 yılına kadar olan nüfus 24.567 kişidir.

Ancak, özellikle 1950 yıllarından sonra başlayan ve giderek artan kentleşme

hareketleri, kent nüfusunun hızla artmasına yol açmış ve kent içinde belediye

hizmetlerine kavuşmuş arsalar olmasına rağmen yapım faaliyetlerinin, imar

sınırının dışında yoğunlaşması önlenememiştir.

Daha sonra İmar ve İskân Bakanlığı’nca yapılıp, 1960 yılında onanan imar planı,

50000 nüfus hedeflenerek yapılmıştır. O dönemde kentin nüfusu 35981 kişidir.

Planlanan alan 290 hektardır ve yoğunluk 170 kişi/ha olarak önerilmiştir.

Planın önerdiği başlıca kararlar ise; küçük sanayi sitesi alanı ve ticaret alanının

kuzey batı yönünde gelişmesi ayrıca kuzey batı ve doğu yönünde yeni konut

alanlarının önerilmesidir. 1960 imar planının önerdiği nüfus hedefine 1965

94

yılında yaklaşmıştır. 1965 yılında kentin nüfusu 42901’e ulaşmıştır. Yerleşme

plan dışına da yayılmıştır ve yeni plan gereği ortaya çıkmıştır.

Daha sonra 1968 yapılan planlama çalışmaları revize imar planı olarak

hazırlanmış ve planlama alanı 2000 ha olarak belirlenmiştir. Bu planın önerdiği

başlıca kararlar; kentin kuzeyinde küçük sanayi sitesi, merkezi ve ticaret

alanının kuzey ve batı yönünde geliştirilmesi, kuzey, batı ve doğu yönünde yeni

konut alanlarının önerilmesi şeklindedir. 1985 yılı nüfusunun 103.000 kişi

olacağı kabul edilerek planda kentin gelişme hızının artması ve büyük alan

gerekliliğini doğurmuş ve kentin imar planı kısa sürede yeniden ele alınmıştır.

Daha sonraki imar planlama çalışmaları 1976 yılında onanmıştır. Planlama alanı

3000 ha’dır. Bu plan 1990 yılını hedef alarak nüfusun 119.500 civarında

olacağını öngörmüştür. Planın sadece kent merkezini ele alması kısa sürede

imar planı çalışmalarının yeniden ele alınmasını gerektirmiştir.

1985-1990 yılları arasında geniş çaplı kent analitik etüt çalışmaları ve bu

çalışmaların üzerine gerçekleştirilen kentin imar planlamaları Şehir Plancısı

Remzi Sönmez ve Dampo tarafından yapılıp 1990 tarihinde onanmıştır. Çalışılan

planlama alanı toplamda 5.000 ha’dır. 1/25000 ölçekli çevre düzeni nazım imar

planı da 1987 tarihinde onanmıştır.

1980’li yıllarda, plansız gelişmeler yoğun olarak Deregüme köyü ile onanlı plan

arasındaki bölgede ve Karakavak bölgesinde yer almıştır. Bu alanlardan

Karakavak Bölgesinin planları yapılmış ve 1986’da onanmıştır.

1985-1990 yılları arasında yapılan planlama çalışmaları değerlendirildiğinde

genel olarak plansız yapılaşmaya son verilmeye çalışıldığı ve Isparta kenti için

daha kompakt bir gelişme sağlanmaya çalışıldığı görülmektedir.

Bu dönemde, konut gelişmesinde gecekondu önleme bölgelerinin ve toplu konut

alanlarının payı oldukça fazladır. Gülistan, Davraz, Kıraçlar mahalleleri bu yolla

95

gelişen konut bölgeleridir. Halıkent toplu konut alanı da 1985 yılında

tasarlanmış ve yapımı başlamıştır.

Gölcük yolu güneyindeki 780 konutluk Ucuz Mesken Yapı Kooperatifi ile

kuzeydeki Kayı Köyü bitişiğindeki 885 konutluk Bağ-Kur Yapı Kooperatifi kent

yerleşik alanından kopuk olarak gelişen konut alanları olarak 1987 yılında öne

çıkan yapılaşmalardır.

Aynı dönemde, Antalya yolu güneyindeki Eblahlar Bölgesi’nde 700, kuzeyde

Deregüme Bölgesi’nde 1500 olmak üzere 2200 konut, plan dışında hisseli

parselasyon yolu ile yapılmıştır.

2005 yılında Özgünkent İmar tarafından yapılan imar planı incelendiğinde;

Gelişme alanları, Çünür Mahallesi, Antalya Yolu üzeri ve meskun yerleşimin

doğusu ve batısı olarak belirlenmiştir. Genel olarak Isparta kentinin gelişim

yönünü etkileyen en önemli etken doğal eşiklerdir.

2015 yılında yapılan Çevre Düzeni Planının Isparta kenti için öngördüğü

yerleşim lekesi incelendiğinde Isparta kentinin ihtiyaç duyduğundan daha fazla

gelişme alanı önerildiği, kentsel-kırsal nüfus önerilerinde bir tutarsızlık olduğu,

Isparta kenti yerleşim lekesinin Savköy, Deregümü ve Akkent TOKİ ile

birleştirildiği görülmektedir.

Tüm yapılan planlar; yapıldıkları dönemdeki nüfuslar ve mevcut yerleşim

lekeleri, önerdikleri nüfuslar ve öneri yerleşim lekeleri incelendiğinde aşağıdaki

çizelge oluşmaktadır.

96

Çizelge 4.21. Isparta kenti için yapılmış olan planların nüfus ve yerleşik alan kararları (Dampo, 1986; Tüik; Kırzıoğlu, 2008; Plan Raporları)




MEVCUT ALAN (ha)


ÖNERİ ALAN (ha)

TOPLAM ALAN (ha)



24567 25433 50000 ~218 112,69 76 294 170


76166 26834 103000 560 136 1440 2000 51,5


86043 58657 144700 2546 33,7 454 3000 48,23


127898 100598 228496 2552,7 50,1 863.8 3416,5 66,88


201537 40739 242276 3526 57,16 1337.42 4863,42 49,82


228730 71270 ~300000 3709 61,67 2258 5967 50,28

97

Şekil 4.20. Planlama Dönemlerine Göre Mevcut ve Öneri Nüfuslar

Şekil 4.21. Planlama Dönemlerine Göre Mevcut ve Öneri Alanlar

0

50000

100000

150000

200000

250000

300000

350000

Kemal AhmetAru Planı

1945-1967

Fahri YetmanPlanı 1967-

1976

BehçetBaykut Planı1976-1985

RemziSönmez Planı

1985-2005


Semra Kutluay Planı

2014-…

NÜFUS (kişi) ÖNERİ NÜFUS (kişi)

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000


1945-1967


1976

Behçet BaykutPlanı 1976-

1985

RemziSönmez Planı

1985-2005


Semra Kutluay Planı

2014-…

MEVCUT ALAN (ha) ÖNERİ ALAN (ha)

98

Şekil 4.22. Planlama Dönemlerine Göre Mevcut ve Öneri Nüfus Yoğunlukları

Çizelge ve şekillerden de anlaşılabildiği gibi 1945’ten 2014’e kadar hızlı bir artış

gösteren nüfusun yanı sıra aynı paralellikte hızlı bir alansal büyüme olduğu

görülmektedir. Yoğunluklar incelendiğinde ise nüfusta ve alanda yaşanan artışın

görülmediği gözlemlenmiş olup, mevcut yoğunluğun en fazla olduğu dönemin

1967-1976 yılları arası olduğu görülmektedir. Daha sonra ise yoğunluğun bir

anda düşüp günümüze kadar az bir artış göstererek geldiği gözlemlenmiştir.

Planlama dönemleri teker teker incelenip yorumlanacak olursa;

1. Kemal Ahmet Aru planlama döneminde mevcut yoğunluk yaklaşık

112,69 kişi/ha iken Kemal Ahmet Aru kompakt bir yapılaşma şekli

benimsemiş ve yoğunluğu yaptığı planda 170 kişi/ha’a çıkarmıştır.

2. Fahri Yetman ise yerleşik alanı 560 ha’dan 2000 ha’a çıkararak kentin

boyuna değil enine genişlemesine yönelik bir plan yapmıştır. Fahri

Yetman bu planla birlikte 136 kişi/ha olan yoğunluğu 51,5 kişi/ha’a

düşürmüştür.

3. Behçet Baykut’un planlama çalışmalarına bakıldığında 1985 yılı için

yaklaşık 144.700 kişi nüfus önermiş olduğu ve mevcut yerleşik alanı

2546 ha’dan 3000 ha’a çıkardığı görülmektedir. Bu alan artışına rağmen

Behçet Baykut’un planında öneri yoğunluğun mevcut yoğunluktan daha

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180


1945-1967


1976

Behçet BaykutPlanı 1976-

1985

Remzi SönmezPlanı 1985-

2005



MEVCUT YOĞUNLUK (kişi/ha) ÖNERİ YOĞUNLUK (kişi/ha)

99

fazla olduğu görülmektedir. Bunun sebebinin ise önerilen nüfus artışı

olduğu gözlemlenmektedir.

4. Remzi Sönmez’in yaptığı planlama çalışmaları incelendiğinde yerleşik

alanda ve de nüfusta yine arttırmaya gidildiği gözlemlenmiş olup

yoğunluğun 50,1’den 66,88’ e çıktığı görülmektedir.

5. 2016’da hala yürürlükte olan Nuri Özmen planında da alan daha fazla

arttırılmış yoğunluk düşmüş ve dolayısıyla kentsel saçılmaya yol

açılmıştır.

6. Son olarak Semra Kutluay 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı’nda da

hem nüfusta hem de yerleşik alanda artış önerilmiş ve yoğunlukta düşüş

yaşandığı gözlemlenmiştir.

Genel olarak bakıldığında ise Isparta’nın hem nüfus açısından hem de yerleşik

alan açısından artış gösterdiği, yoğunluğun ise 1985’lere kadar düşüp daha

sonra az da olsa yükselme gösterdiği gözlemlenmektedir.

4.4. Isparta Kenti Lekesel Saçılmasının Fraktal Geometri İle Ölçümü

Bu bölümde tarihi süreçte değişim gösteren Isparta kent merkezi dokusundaki

lekesel saçılmalar fraktal geometri bazında ele alınmıştır.

Çalışma sürecinde kutu sayım yöntemi ile gerçekleştirilen fraktal değerin

hesaplanması ile ortaya çıkan sayısal değerler, “fraktal boyut” olarak

tanımlanan değerlerdir. Fraktal değer ise çevremizdeki her objede var olan ve

yapının detay zenginliğini anlamamızda yardımcı olarak faydalanacağımız

değerlerdir. Söz konusu değer, 1 ile 2 arasında değişiklik gösterebilir. Eğer

sonuçta elde edilen değer 2’ye yaklaşıyorsa detay zenginliği açısından doku

oldukça zengin sayılır. Ancak değer 1 civarında ise o doku hakkında daha

detaysız ve sade kavramlarını kullanmamız mümkündür (Ediz, Gürsakal, 2010).

Fraktal değer bu tez çalışması kapsamında kutu sayım yöntemi ile elde

edilmiştir. Söz konusu yöntem el ile hesaplanabileceği gibi, günümüzde

kullanılan çeşitli yazılımlar aracılığı ile de hesaplanabilmektedir. Bu çalışmada

100

da Fractalyse yazılımının kullanılması tercih edilmiştir. Fractalyse yazılımına

uygun hale getirilen Isparta kenti görselleri yazılıma yüklenmiş ve yazılımın

verdiği değerler incelenerek yorumlanmıştır.

Şekil 4.23. 2003 Isparta Kenti Yerleşik Alanının Fractalyse Programında Görünümü (Aydın, 2016)

Bu yazılım kapsamında kutu sayım yöntemi dışında da ölçüm teknikleri

bulunmaktadır; korelâsyon ve dilatasyon gibi. Fractalyse yazılımına görseli

yükledikten sonra ölçüm yöntemi seçilebilmektedir.

101

Şekil 4.24. Fractalyse Yazılımında Bulunan Ölçüm Seçenekleri

Fractalyse yazılımını tanıtmak amacıyla fractalyse.org isimli bir web sayfası

bulunmaktadır. Bu sayfada yer alan bilgilere göre Avrupa ve Amerika’da bu

program kullanılarak hazırlanmış ve yayımlanmış 23 adet makale

bulunmaktadır. Söz konusu makalelere EK B kısmında yer verilmiştir.

Kullanılan yazılım ile elde edilen fraktal değerler, Isparta’nın 2003’ten 2015’e

kadar iki yıl arayla ele alınan uydu görüntüleri yardımıyla bu süreçte kentte

yaşanan değişimi göstermektedir.

102

Temel olarak yedi ayrı dönemde ele alınan Isparta kent makroformunun

saçılma durumu şekil 4.21., 4.22. ve 4.23. de görülebilmektedir (Söz konusu

şekillerin ayrıntılı görünümlerine EK-A’da yer verilmiştir). Isparta kentinin kent

örüntüsü şekillerden de anlaşılabileceği gibi fraktal leke olarak

değerlendirilmiştir. Fraktal lekeler “Google Earth” ortamından alınarak

Photoshop yazılımı ile elde edilmişlerdir. Daha sonraki aşamada ise elde edilen

lekelerin “Fractalyse” adlı yazılım vasıtasıyla fraktal değerleri hesaplanmıştır.

Şekil 4.25. Isparta Kentinin 2003-2005-2007 Yılları Kent Makroformu (Aydın, 2016)

Şekil 4.26. Isparta Kentinin 2009-2011 Yılları Kent Makroformu (Aydın, 2016)

103

Şekil 4.27. Isparta Kentinin 2013-2015 Yılları Kent Makroformu (Aydın, 2016)

Yıl ve fraktal değer açısından söz konusu şekiller incelendiğinde Isparta kent

makroformunun doluluk oranının her geçen yıl arttığı gözlemlenmektedir.

Isparta kent örüntüsünde bulunan boşlukların her yıl biraz daha dolduğu ve

gitgide kent örüntüsünün genişlediği ve büyüdüğü görülmektedir.

Çizelge 4.22. Isparta Kent Makroformunun Yıllara Göre Fraktal Değeri (Aydın,2016)

YIL FRAKTAL DEĞER

2003 1,363

2005 1,377

2007 1,392

2009 1,394

2011 1,406

2013 1,411

2015 1,425

104

Şekil 4.28. Isparta Kent Makroformunun Yıllara Göre Fraktal Değeri (Aydın,2016)

Kentsel saçaklanmanın kentin bir fiziksel formu olduğunu savunanların yanında

saçaklanmanın bir kent formu olmadığını ve kentsel büyümenin bir aşaması

olduğunu savunanların da bulunduğu daha önce kentsel saçaklanma başlığı

altında söylenmiştir. Bu görüşü savunanların kentin kompakt bir forma

ulaşmadan önceki dağınık ve boşluklu halini kentsel saçaklanma olarak

adlandırıldığı ve bunun kentsel büyümenin bir aşaması olduğunu savunmakta

oldukları vurgulanmıştır.

Isparta kenti için de düşünüldüğünde yaşanan saçılmanın kentin büyümesinin

bir ön aşaması olduğu ve kentin kompakt bir forma doğru gitgide daha çok

yaklaştığı yapılan bu fraktal analiz sonucu görülmüştür.

1,330

1,340

1,350

1,360

1,370

1,380

1,390

1,400

1,410

1,420

1,430

2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015

FRAKTAL DEĞER

105

5. SONUÇ

Günümüzde “urban sprawl” kavramı pek çok makale veya çalışmada karşımıza

çıkmakta ve bu konu üzerine birçok çalışma yapılmaktadır. Yüksek Öğretim

Kurumunun tez veritabanı incelendiğinde bu konu ile ilgili toplamda 88 olmak

üzere 16 doktora ve 72 yüksek lisans tezinin bulunduğu görülmüştür. Bu

kavram konusunda pek çok tartışma bulunmakta ve kavramın –tıpkı kent

kavramı gibi- tam olarak bir karşılığı bulunmamakta, tanımı yapılamamaktadır.

Yapılan tanımlar genellikle bu kavramın üzerinde ortak anlaşılan noktalar

doğrultusunda yapılmaktadır.

Tez kapsamında öncelikle “urban sprawl” kavramının ne olduğu, Türkçe

yazınında “urban sprawl” teriminin karşılığı olarak ne kullanıldığı

araştırılmıştır. Söz konusu terim için Türkçe yazınında hem “kentsel

saçaklanma” hem de “kentsel yayılma” terimlerinin kullanıldığı görülmüş bu

kavramlarla ilgili araştırmalar yapılmış ve bu çalışma kapsamında “urban

sprawl” kavramının karşılığı olarak “kentsel saçaklanma” kavramının

kullanımının daha uygun olacağı kabul edilerek tez kapsamında bu kavram

kullanılmıştır. “Kentsel saçaklanma” kavramının anlaşılabilmesi amacıyla kent

ve kentleşme, yörekent ve yörekentleşme, kentsel büyüme, kentsel saçaklanma

kavramları ele alınmıştır.

Ayrıca dünyada ve Türkiye’de “kentsel saçaklanma” üzerine yapılmış olan

birçok araştırma bu tez kapsamında incelenmiş ve incelenmiş olan tüm bu

çalışmalardan bağımsız olarak bu tez çalışması “kentsel saçaklanma”nın

sosyolojik, toplumsal, ekonomik, ekolojik özelliklerine veya değişimleri değil

kentin mekânsal örüntüsünün büyüklük, plan kararlarının bu büyüklük

üzerindeki etkileri ve ayrıca kent örüntüsündeki doluluk-boşluk oranının fraktal

geometri ile ölçümü ele alınmıştır. Büyümenin boyutu, kent örüntüsündeki

doluluk-boşluk oranları Fraktal Geometri ile ölçülmüş ve yapılan planlama

çalışmalarının kentsel saçaklanma konusu göz önünde bulundurularak

değerlendirilmiş ve elde edilen sonuçlar irdelenip bu çalışmanın nihai sonucu

elde edilmiştir.

106

Kentsel saçaklanmanın kent örüntüsü üzerindeki etkisi bu tez çalışması

kapsamında büyüklük, doluluk-boşluk, büyüme deseni, nüfus, yoğunluk ve plan

kararlarında verilen mekânsal büyüme desenlerinin tarihsel süreç içerisindeki

değişimi gibi değişkenlerle ölçülmüştür. Nüfus, yoğunluk ve plan kararlarında

verilen mekânsal büyüme desenlerinin tarihsel süreç içerisindeki değişim

Isparta için 2016 senesine kadar yapılmış olan planlama çalışmaları incelenerek

tez kapsamında ele alınmıştır. Büyüklük, doluluk-boşluk ve büyüme deseni ise

Isparta kenti 2003, 2005, 2007, 2009, 2011, 2013, 2015 yıllarında mevcut kent

örüntüsü Google Earth veritabanından elde edilen görseller kullanılarak fraktal

geometri yöntemi yardımıyla ölçülmüştür.

Saçaklanma konusunun bu tez kapsamında büyük ölçekli bir kentte değil de

Isparta gibi orta ölçekli bir kentte ele alınmasının sebebi; saçaklanma sürecinin

mekânsal büyüklüğe olan etkisinin orta ölçekli kentlerde nasıl değişiklikler

meydana getirdiğini ve kent örüntüsünün zamanla bu süreci nasıl yaşadığını

gösterebilmektir.

Isparta kentinde yaşanan kentsel saçaklanmanın ilk ölçütü geçmişten günümüze

Isparta kenti için hazırlanan planlar olarak belirlenmiştir. Bu bölümde öncelikle

planlama çalışmalarının kentsel saçaklanmaya olan etkisi açıklanmaya çalışılmış

daha sonra da 1938 yılından itibaren 2015 yılına kadar Isparta kentinin

geçirdiği tüm planlar incelenmiş ve bu planların kent örüntüsü üzerine verilen

plan kararları irdelenmiştir.

Sonuç olarak karşımıza aşağıdaki Şekil 5.1. ortaya çıkmıştır. Aşağıdaki şekilde

Isparta kenti için ilk yapılan Prof. Ölsner planından 2015 yılında onanan Antalya

Burdur Isparta Çevre Düzeni Planına kent için önerilmiş olan kent

makroformları görülmektedir.

107

Şekil 5.1. Geçmişten Günümüze Yapılmış Olan Planlama Çalışmalarının Isparta Kenti İçin Öngördükleri Yerleşim Lekeleri (Aydın, 2016)

Planlar saçaklanma bağlamında incelendiğinde Isparta kenti otoritelerinin genel

anlamda saçaklanmaya müsaade etmedikleri, herhangi bir saçaklanma

(gecekondulaşma veya plansız yapılaşma) görüldüğü zaman hemen planlama

çalışmalarını başlattığı ve bu sorunu çözmeye yönelik harekete geçtiği (ucuz

konut ve/veya toplu konut projeleri) gözlemlenmiştir. Dolayısıyla Isparta

kentinin daha çok kompakt bir şekilde geliştirilmeye çalışıldığı görülmüştür.

108

Şekil 5.2. Isparta kenti 2015 Yerleşik Alanının Fraktal Görünümü İle Antalya- Burdur- Isparta Çevre Düzeni Planında Yer Alan Isparta Kenti Yerleşik Alan Lekesinin Çakıştırılması (Aydın, 2016)

Antalya- Burdur- Isparta İlleri için yapılmış olan 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni

Planında yer alan (olması planlanan) Isparta kenti yerleşik alan lekesi ile 2015

yılı Isparta kenti yerleşik alanının fraktal lekesi çakıştırıldığında karşımıza

yukarıdaki şekil çıkmaktadır. Söz konusu şekil incelendiğinde Davraz

Mahallesinde şu an mevcutta bulunan yerleşim lekelerinin Çevre Düzeni

Planında iptal edildiği ve o kısma yerleşme verilmediği görülmektedir. Davraz

mahallesinde bulunan yerleşmeler 2003’ten 2015’e incelendiğinde Yazısöğüt

Köyü’ne doğru ilerlendiği ve gitgide Isparta kentinin Yazısöğüt Köyü ile

birleştiği görülmektedir. Çevre düzeni planında ise Yazısöğüt Köyü korunmuş,

Isparta kenti ve Yazısöğüt arasına yerleşme önerilmemiş ve Isparta kenti ile

Yazısöğüt Köyü’nün birleşmesi engellenmiştir. Öte yandan Isparta kenti ile

Savköy ve Deregümü köyleri Çevre Düzeni Planı kapsamında birleştirilmiştir.

Ayrıca Akkent-TOKİ’nin bulunduğu bölge ve ilerisi, Isparta merkez ile Çünür

arası ÇDP kapsamında yerleşime açılmıştır. Söz konusu plan kapsamında “4.2.8.”

109

başlığı altında da bahsedildiği gibi mevcut alanın yaklaşık %60’ı kadar öneri

yerleşim alanı öngörülmüştür. Bu durum ise kentsel saçaklanma için altyapı

oluşturmaktadır.

Yapılan planlar ve bu plan dönemlerinde mevcut ve öneri nüfus, alan, yoğunluk

değerleri incelendiğinde ise 1945’ten 2014’e kadar hızlı bir artış gösteren

nüfusun yanı sıra aynı paralellikte hızlı bir alansal büyüme olduğu

görülmektedir. Yoğunluklar incelendiğinde ise nüfusta ve alanda yaşanan artışın

görülmediği gözlemlenmiş olup, mevcut yoğunluğun en fazla olduğu dönemin

1967-1976 yılları arası olduğu görülmektedir. Daha sonra ise yoğunluğun bir

anda düşüp günümüze kadar az bir artış göstererek geldiği gözlemlenmiştir.

Çizelge 5.1. Isparta kenti için yapılmış olan planların nüfus ve yerleşik alan kararları (Dampo, 1986; Tüik; Kırzıoğlu, 2008; Plan Raporları)



NÜFUS

MEVCUT ALAN (ha)


ÖNERİ ALAN (ha)

TOPLAM ALAN (ha)



24567 25433 50000 ~218 112,69 76 294 170


76166 26834 103000 560 136 1440 2000 51,5


86043 58657 144700 2546 33,7 454 3000 48,23


127898 10059

8 228496 2552,7 50,1 863.8 3416,5 66,88


201537 40739 242276 3526 57,16 1337.4

2 4863,42 49,82


228730 71270 ~300000 3709 61,67 2258 5967 50,28

Kemal Ahmet Aru planlama döneminde mevcut yoğunluk yaklaşık 112,69

kişi/ha iken Kemal Ahmet Aru kompakt bir yapılaşma şekli benimsemiş ve

yoğunluğu yaptığı planda 170 kişi/ha’a çıkarmıştır. Fahri Yetman ise yerleşik

alanı 560 ha’dan 2000 ha’a çıkararak kentin boyuna değil enine genişlemesine

yönelik bir plan yapmıştır. Fahri Yetman bu planla birlikte 136 kişi/ha olan

yoğunluğu 51,5 kişi/ha’a düşürmüştür. Behçet Baykut’un planlama

110

çalışmalarına bakıldığında 1985 yılı için yaklaşık 144.700 kişi nüfus önermiş

olduğu ve mevcut yerleşik alanı 2546 ha’dan 3000 ha’a çıkardığı görülmektedir.

Bu alan artışına rağmen Behçet Baykut’un planında öneri yoğunluğun mevcut

yoğunluktan daha fazla olduğu görülmektedir. Bunun sebebinin ise önerilen

nüfus artışı olduğu gözlemlenmektedir. Remzi Sönmez’in yaptığı planlama

çalışmaları incelendiğinde yerleşik alanda ve de nüfusta yine arttırmaya

gidildiği gözlemlenmiş olup yoğunluğun 50,1’den 66,88’e çıktığı görülmektedir.

2016’da hala yürürlükte olan Nuri Özmen planında da alan daha fazla arttırılmış

yoğunluk düşmüş ve dolayısıyla kentsel saçılmaya yol açılmıştır. Son olarak

Semra Kutluay 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı’nda da hem nüfusta hem

de yerleşik alanda artış önerilmiş ve yoğunlukta düşüş yaşandığı

gözlemlenmiştir.

Isparta kentinde yaşanan kentsel saçaklanmanın ikinci ölçütü ise Fraktal

Geometri yöntemi kullanılarak Isparta kent örüntüsü içerisindeki doluluk-

boşluk oranının incelenmesidir.

Kentsel saçaklanma modellerinden Fraktal Geometri yöntemi seçilmeden önce

geçmişten günümüze saçaklanma modelleri değerlendirilerek bu modellerden

Fraktal Geometrinin kullanılmasına karar verilmiştir.

Fraktallar ölçeğe bağlı olarak değişik forma sahip olabilen düzensiz geometrik

şekillerdir. “Fraktal” parçalanmış ya da kırılmış anlamına gelen Latincede

“frakctus” kelimesinden türetilmiştir (Erdoğan ve Çubukçu, 2012). Fraktal

geometri doğanın düzensiz ve parçalı, kırıklı ve kesikli şekillerini betimlemek ve

hesaplamak için kullanılan bir kavramdır.

Fraktal geometride fraktal boyutu hesaplamak için birçok yöntem

bulunmaktadır. Tez çalışması kapsamında kutu sayma yönteminden

yararlanılmıştır.

Tez kapsamında kullanılan kutu sayım yöntemi ile gerçekleştirilen fraktal

değerin hesaplanması ile ortaya çıkan sayısal değerler “fraktal boyut” olarak

111

tanımlanan değerlerdir. Fraktal boyut 1 ile 2 arasında değişiklik gösterebilir.

Fraktal boyutun değerinin 2’ye yakın çıkması kent içinde kullanılmayan

alanların kent yerleşik alan lekesi içindeki oranının az olduğunu

göstermektedir. Fraktal boyut değerinin 1’e yakın çıkması durumunda da, bu

kent içerisindeki kullanılmayan alanların kent yerleşik alan lekesine oranının

fazla olduğu anlamına gelmektedir.

Fraktal geometri yönteminin uygulanabilmesi için öncelikle Google Earth veri

tabanından 2003-2005-2007-2009-2011-2013 ve 2015 tarihli görüntüler

alınmış ve Photoshop ortamında Fractalyse uygulamasına uygun hale

getirilmiştir. Hazırlanmış olan çizimler ve bu program aracılığıyla elde edilen

veriler aşağıdaki şekilde görülmektedir (Bu şekillere EK-A bölümünde de yer

verilmiştir).

Şekil 5.2. Isparta Kentinin 2003-2005-2007-2009-2011-2013-2015 Yılları Kent Makroformu (Aydın, 2016)

Kullanılan bu programa göre Isparta Kent örüntüsünün fraktal değerleri;

2003 yılında: 1,363

2005 yılında: 1,377

2007 yılında: 1,392

2009 yılında: 1,394

2011 yılında: 1,406

2013 yılında: 1,411

2015 yılında: 1,425’dir.

112

Bu program aracılığıyla elde edilen değerler git gide 2’ye yaklaşmakta ve

dolayısıyla bu da Isparta kent örüntüsünün gitgide dolmakta olduğunu kent

makroformunda bulunan boş alanların gittikçe azaldığını göstermiştir. Bu da

Isparta kentinin geçmişten günümüze saçak alanlarında bulunan saçılmaları

kapattığını ve kompakt bir forma doğru ilerlediğini göstermiştir.

Isparta kent örüntüsünde –özellikle Çünür, Deregümü, Savköy- taraflarında

gözlemlenen yer yer boş alanların bulunduğu yapılaşmaların zamanla dolduğu

fraktal geometri yöntemiyle gözlemlenmiş ve incelenen planlama çalışmaları

kapsamında zamanla dolmaya devam edeceği, kentin gitgide daha kompakt bir

yapı formuna ulaşacağı düşünülmektedir.

Kentsel saçaklanmanın tanımını yaparken bu kavramın bir kent formu olduğunu

kabul eden kesimlerin de, bu kavramın bir kent formu olmadığını ve kentsel

büyümenin bir aşaması olduğunu savunan kesimlerin de bulunduğundan söz

edilmiştir. Kentsel saçaklanmanın kentsel büyümenin bir formu olduğunu

düşünen bu kesim kentin kompakt bir forma ulaşmadan önceki dağınık ve

boşluklu halinin kentsel saçaklanma olduğunu savunmaktadırlar.

Isparta kenti makroformuna geçmişten günümüze yaşadığı gelişmeleri

açısından bakıldığında Isparta kenti için bu durumun sağlandığı

gözlemlenmiştir.

113

KAYNAKLAR

Akroyd, H.D., (2003) “Agriculture and Rural Development Planing”, Ashgate Publishing Limited, Hampshire, England.

Akseki, H., (2011), ‘‘Kentsel Yayılmanın Tarım Arazileri üzerindeki etkisi, Konya kenti örneği’’, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.

Altaban, Ö., (1998), “Cumhuriyet’in kent planlama politikaları ve Ankara deneyimi, 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık”, Tarih vakfı yayınları, İstanbul.

Altaban, Ö., (1985), “Kentsel Gelişmenin Kırsal Alandaki Etkileri Üzerine Görüşler”, Sanayi Yerseçimi, Turizm Yerleşmeleri ve Tarım Topraklarının Ülkesel Arazi Kullanımı İçinde Değerlendirilmesi Kolokyumu, Türkiye 8. Dünya Şehircilik Günü, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayını, Kemal Matbaası, Adana.

Anonim, (2009), Isparta Belediyesi, 2009-2013 Strateji Planlama Raporu.

Aydemir, Ş., (1989), “Gelişme Odakları-Göç Hareketleri İlişkisi: Bölgesel Kalkınma Politikalarında Göç”, II.Ulusal Bölge Bilimi Kongresi, İTÜ, İstanbul.

Aydın, N., (2016), “Kentsel Saçaklanmanın Kent Örüntüsü Üzerindeki Etkisi; Isparta Örneği”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Isparta.

Bal, H., (2011), “Kent Sosyolojisi”, Fakülte Kitabevi, Isparta.

Başaran, F., (2006), “Transformation Of American Dream From Suburbia To New Urbanism”, Master Thesis, Istanbul Technical University, Institute of Science and Technology, Istanbul.

Beauregard, R.A., (2006), “When America Became Suburban”, University of Minnesota Press, London.

Brown, H., (2010), “Cities, Towns, and Suburbs” Post Carbon Institute, California, USA.

Brunner, A., (2010), ““The Effects Of Urban Sprawl On Daily Life”, Yüksek Lisans Tezi, South Carolina State University, Orangeburg.

Bumin, K., (1998), “Demokrasi Arayışında Kent”, İz Yayıncılık, İstanbul.

Clapson, M. (2003), “Suburban Century, Social Change and Urban Growth in England and the United States”, Berg, New York.

Çalışkan, O., (2004), “Sürdürülebilir Kent Formu: Derişik Kent”, Planlama Dergisi, TMMOB Şehir Plancıları Odası Yayını, Ankara, 3 : 33-47.

Chiras, D., Wann, D., (2005), “Superbia”, New Society Publishers, Canada.

Curry, N., (2005), “Countryside Recreation, Access and Land Use Planning”, E & FN Spon, an imprint of Chapman & Hall, London.

114

Chin, N., (2002) “Unearthing The Roots of Urban Sprawl: A Critical Analysis of Form, Function and Methodology”, Centre for Advanced Spatial Analysis, University, London.

Çetin, S., Haştemoğlu, H., (2007), “Cumhuriyetin Isparta’daki Simgesi: İstasyon Caddesi”, Mimarlık Dergisi, Sayı 338, TMMOB Mimarlar Odası Yayını, Kasım- Aralık, Ankara.

Dağlı, M., (2007), “Planlamada Risk ve Fırsatların Düzenlenmesi Bağlamında Mevzi Plan Pratikleri”, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.

Dampo Ltd. Şti., (1986), “Isparta İlave ve Revizyon İmar Planı Araştırması”, Ankara.

Dampo Ltd. Şti., (1987), “Isparta Çevre Düzeni Nazım Planı Planlama Raporu”, Ankara.

Dampo Ltd. Şti., (1988), “Isparta 1/1000 Ölçekli Uygulama Planları Planlama Raporları”, Ankara.

Demirgil, S., (2007), Mazideki Isparta-I, Dizgi Baskı, Isparta.

Doğru, A., B., (2002), “İstanbul Kent Çeperinde Saçaklanma Ve Sürdürülebilirlik: Eyüp Kent Çeperi Örneği”, Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan [Güzel Sanatlar] Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

Durmaz, B. ve Erçetin, C., (2012), “Dirençlilik Konsepti Altında Ankarada’ki Kentsel saçaklanmanın Ekolojik Boyutunun İncelenmesi” KBAM, ODTÜ, Ankara.

Ediz, Ö., Gürsakal, N., (2010), “Bursa Çarşı Makroformundaki Saçılmanın Fraktal Boyut İle Belirlenmesi”, Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 15, Sayı 2, Bursa.

Erbaş, M.K., (1989), “Kentleşme Ve Sanayileşme Sürecinde Verimli Kırsal Arazilerin Tarım Dışı Amaçlı Kullanımlar İçin Tüketilmesi Ve Bursa Örneği”, Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan [Güzel Sanatlar] Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

Erdoğan, G., Çubukçu K.M., (2012), “Bursa Metropoliten Alanının Mekansal Verimliliğinin Fraktal Boyut İle Ölçülmesi: 5216 Büyükşehir Belediye Yasası Öncesi ve Sonrası”, 3. Kentsel ve Bölgesel Araştırmalar Sempozyumu, ODTÜ, Ankara.

Erkan, R., (2002), “Kentleşme ve Sosyal Değişme”, Bilim adamı Yayınları, Ankara.

Ersoy, M., (2012), “Kentsel Planlama Ansiklopedik Sözlük”, Ninova Yayınları, İstanbul.

Esendemir, Ş., (2015), “ Kentin Kökeni, Muhafazakar ve Modernist Halleri” Şehir ve Medeniyet Dergisi, Sayı 9, Sayfa:32-37.

Ertürk, H., (1997), “Kent Ekonomisi”, Ekin Kitabevi, Bursa.

115

Ferranti, D., Perry, G. E., Foster W., Lederman, D., Valdes, A., (2005), “Beyond The City, The Rural Contribution to development”, The World Bank, Washington, D.C.

Fishman, R., (2005), “Beyond Sprawl”, University of Minnesota, London.

Flint, A., (2006), “The Battle over Sprawl and the Future of America”, The Johns Hopkins University Press, Baltimore.

Forsyth, A., (2005), “Constructing Suburbs, Competing Voices in a Debate Over Urban Growth”, Gordon and Breach Publishers, Amsterdam.

Gilg, A.W., (1996), “Countryside Planning”, Routledge, New York.

Günay, E., (2007), “Interaction Of Urban Fringe And Transportation System: Istanbul Case”, İzmir Institute of Technology, Master Thesis, İzmir.

Habitat IIa, (1996), World Resources: The Urban Environment, Oxford University Press, New York.

Habitat b, (1996), İstanbul City Summit: Programme, Urbanisme, Mai/June-No:288.Isparta Valiliği ve İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2009, ‘’Isparta Çevre Durum Raporu’’, Isparta Çevre Orman Müdürlüğü, Isparta.

Harvey, D., (2005), “The New Urbanism and teh Communitarian Trap: On Social Problems And the False Hope of Design”, University of Minnesota, London.

Hayden, D., (2008), “ The Suburban City” Haas, T., (Ed.), “New Urbanism And Beyond İçinde (86-89)”, Rizzoli İnternational Publication, 2008, China.

Isparta (Merkez), (2006), Kısmi Revizyon İmar Planı İzah Raporu, Özgünkent İmar İnş. Tic. Ltd. Şti., Ankara.

Karataş, N., (2007), “İzmir’de Şehirsel Saçaklanma Eğilimlerinin Torbalı Ayrancılar’da Arazi Sahipliliği El Değişim Süreçlerine Etkileri”, Planlama Dergisi, TMMOB ŞPO Yayını, Ankara, 2 : 12-16.

Kartal, K., (1992), Türkiye’de Kentleşme, Adım Yayıncılık, Ankara.

Karlenzig, W., (2010), “The Death of Sprawl”, Post Carbon Institute, California.

Kaya, H.S., Bölen, F., (2011), “Kentsel Dokudaki Değişimin Fraktal Geometri Yöntemiyle İncelenmesi”, İTÜ, Mimarlık, Planlama, Tasarım Dergisi, Cilt:10, Sayı:1, 39-50, İstanbul.

Kayalı, B., (2005), ‘‘Isparta Kent Merkezinde Bulunan Sivil Mimarlık Örneklerinin Günümüzdeki Durumları, Koruma Sorunları ve Değerlendirme Önerileri’’, Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.

Keleş, R., (1972), “100 Soruda Türkiye’de Şehirleşme, Konut ve Gecekondu”, Gerçek Yayınevi, İstanbul.

Keleş, R., (1976), “Kent Bilim İlkeleri”, Sevinç Matbaası, Ankara.

116

Keleş, R., (1998), “Kentleşme Politikası”, İmge Kitabevi, Ankara.

Keleş, R., (2001), “Kentbilim Terimleri Sözlüğü”, İmge Kitabevi, Ankara.

Keleş, R., (2006), “Kentleşme Politikası” İmge Kitabevi, 9. Baskı Ankara.

Keleş, R., (2012), “Kent”, Ersoy, M., (Ed.), “Kentsel Planlama Ansiklopedik Sözlük İçinde (183-185)”, Ninova Yayıncılık, 528s., İstanbul.

Kıray, M., (1982), “Az Gelişmiş Ülkelerde Metropolitenleşme Süreçleri”, Türkiye’nin Toplumsal Yapısı, Remzi Kitabevi, İstanbul.

Kırzıoğlu, I., (2008), ‘‘Isparta Kenti İmar Planlama Çalışmalarında Sorun Oluşturabilecek Konuların Araştırılması’’, Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Yönetim Birimi, Proje No:769, Isparta.

Kiefer, M.J., (2005), “Suburbia and Its Discontents: Notes From the Sprawl Debate”, University of Minnesota, London.

Krier, L., (2008), “ Settlements Of The Future” Haas, T., (Ed.), “New Urbanism And Beyond İçinde (52-57)”, Rizzoli İnternational Publication, 2008, China.

Krieger, A., (2005), “The Costs and Benefits of Sprawl”, University of Minnesota, London.

Küyük, N., (2011), “Yerel Yönetimlerin Kürt Kökenli Grupların Büyükşehirlere Göç Sonrası Entegrasyon Sorunlarına Yaklaşımı” Atılım Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.

Lloyd, P.E., Dicken, P., (1972), “Location in Space: A Theoretical Approach To Economic Geography”, University of Manchester, Harper&Row Publishers, New York, Evanston, San Francisco, London.

Lukez, P., (2007), “Suburban Transformations”, Princeton Architectural Press, New York.

Mamunlu H., (2001), “ Kırsal Alanlar/Köy Yerleşmeleri ve Planlama İlişkisinde İstanbul İl Bütünü Örneği”, Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

Morris, D.E., (2005), “Its a Sprawl World After All”, New Society Publishres, Canada.

Nadaloğlu, H., ve diğerleri, (1996), “Mahalli İdarelerin Yeniden Yapılandırılması” , TOBB, İstanbul.

Nicoladies, B.M., Wiese, A., (2006), “The Suburb Reader”, Routledge, New York.

Oban R., (2000), “İzmir Anakent İlçelerine Bağlı Kır Yerleşmelerinin Kır-Kent Bütünleşmesindeki Konumları ve Yapısal Analizi’ Yüksek Lisan Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimler Enstitüsü, İzmir.

OECD, (2006), “The New Rural Paradigm: Policies and Governance”, Organisation For Economic Co-Operation And Development Publishing.

117

Özcan, H., (2008), “İstanbul’da Kentsel Yayılmanın Yapay Sinir Ağları İle Öngörüleri”, Yüksek Lisans Tezi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

Özçevik, Ö., (1999), “Metropoliten Kent Çeperindeki Yerleşimlerde Yapısal Dinamikler İstanbul Metropoliten Kent Çeperi Örneği”, Doktora Tezi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

Özdemir, S., (1993), “Metropoliten Kent Çeperlerinde Mülkiyet Örüntüsü Değişim Süreci”, Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.

Özdirek, S., (2011) “Changing Relationship Between Urban And Rural: The Observed Features Of New Rurality In Rural Areas”, Master Thesis, Middle East Technical University, Ankara.

Özer, A., (1998) “Güneydoğu’da Kentleş(me)me Dramı”, Görüş Dergisi, Sayı 34, İstanbul.

Özer, İ., (2004), “Kentleşme, Kentlileşme ve Kentsel Değişme” Ekin Kitabevi, Ankara.

Özgünkent İmar İnş. Tic. Ltd. Şti., (2006), “Isparta (Merkez) Kısmi Revizyon İmar Planı İzah Raporu”, Isparta.

Phelps, N.A., Parsons, N., Ballas, D., Dowling, A., (2006), “Post-Suburban Europe Planning and Politics at the Margins of Europe’s Capital Cities”, AntonyRowe Ltd, Chippenhamand Eastbourne, Britain.

Polat, E., (2006), “Kentsel Coğrafya” SDÜ Basımevi, Isparta.

Polat, E., Gül, H., Dulupçu, M.A., Sallan Gül, S., Peker, Z., (2011) Kentsel Kırsal Bütünlüklü Bir Stratejik Mekansal Planlama Modeli; Eğirdir Örneği, Isparta

Polat, E., (2012), “Yörekent ve Yörekentleşme”, Ersoy, M., (Ed.), “Kentsel Planlama Ansiklopedik Sözlük İçinde (514-518)”, Ninova Yayıncılık, 528s., İstanbul.

Prasad, B.K., (2003), “Rural Development: Concept, Approachand Strategy”, Sarup&Sons, New Delhi.

Russell, J.S., (2005), “Privatized Lives: On The Embattled ‘Burbs”, University of Minnesota, London.

Saunders, W.S., (2005) “Will sprawl Produce Its Own Demise?”, University of Minnesota, London.

Sezgin, D., (2010), ‘‘Kentsel Saçaklanmanın Verimli tarım topraklarının amaç dışı kullanımına Etkisi: Ankara örneği’’, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Sönmez, M.R., (1990), “Isparta Gölcük Yolu Güneyi Gecekondu Önleme Bölgesi Araştırma ve Planlama Raporu”, Ankara.

118

Squires, G.D., (2002) “Urban Sprawl Causes, Consequenses and Policy Responses”, The Urban Instıtute Press, Washington D.C.

Tamer, N.G., (2009), “ Avrupa’da Bir Mekansal Gelişme Sorunu Olarak Görülen Kentsel Saçaklanma Olgusu ve Türkiye Kentlerindeki İzdüşümü”, TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi Yayını, Ankara.

Tamer, N.G., (2012), “Kentsel Saçaklanma”, Ersoy, M., (Ed.), “Kentsel Planlama Ansiklopedik Sözlük İçinde (250-253)”, Ninova Yayıncılık, 528s., İstanbul.

Tekeli, İ., (1998), Türkiye’de Cumhuriyet döneminde kentsel gelişme ve kent planlaması, 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık, Tarih vakfı Yayınları, İstanbul.

TÜİK, 2015-2016, http://www.tuik.gov.tr

Topal, A.K., (2004), “Kavramsal Olarak Kent Nedir ve Türk,ye’de Kent Neresidir?”, DEÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:6, Sayı:1, İzmir.

Ulu, A., Karakoç, İ., (2004), “ Kentsel Değişimin Kent Kimliğine Etkisi” Planlama Dergisi, Sayı:3, Ankara.

United Nation, (1969), “Growth of the World’s Urban and Rural Population 1920-2000 ”,Department of Economic and Social Affairs, New York, Population Studies No:44.

United Nation, (2015) “World Urbanization Prospects: The 2014 Revision”,Department of Economic and Social Affairs, New York, Population Division.

United Nation, (2004) “World Urbanization Prospects: The 2003 Revision”,United Nation, New York, 9-12.

URL-1, http://esa.un.org/unpd/wup/Maps/CityDistribution/CityPopulation/CityPop.aspx Erişim Tarihi: 15.10.2015

URL-2, http://www.spo.org.tr/genel (Erişim Tarihi: 08.07.2016)

URL-3, https://people.hofstra.edu/geotrans/eng/ch6en/conc6en/vonthunen.html Erişim Tarihi: 05.07.2016

URL-4, http://www.isparta.gov.tr Erişim Tarihi: 05.07.2016

URL-5, http://m.yerbilgisi.com/etiket/iller-haritasi-resmi/ Erişim Tarihi: 05.07.2016

URL-6, http://www.kgm.gov.tr/ Erişim Tarihi: 05.07.2016

URL-7, http.www.ispartacevreorman.gov.tr. Erişim Tarihi: 08.06.2012

URL-8, http://www.csb.gov.tr/gm/mpgm/index.php?Sayfa=sayfaicerik&IcId=783 (Erişim Tarihi: 15.04.2013-08.07.2016)

http://www.tuik.gov.tr/

http://esa.un.org/unpd/wup/Maps/CityDistribution/CityPopulation/CityPop.aspx

http://esa.un.org/unpd/wup/Maps/CityDistribution/CityPopulation/CityPop.aspx

http://www.spo.org.tr/genel

https://people.hofstra.edu/geotrans/eng/ch6en/conc6en/vonthunen.html

http://www.isparta.gov.tr/

http://m.yerbilgisi.com/etiket/iller-haritasi-resmi/

http://www.kgm.gov.tr/

http://www.csb.gov.tr/gm/mpgm/index.php?Sayfa=sayfaicerik&IcId=783

119

URL-9, http://fractalyse.org/ Erişim Tarihi: 05.07.2016

Velibeyoğlu, H., (2004), “Development Trends Of Single Family Housing Estates in İzmir Metropolitan Fringe Area”, Izmir Instıtute Of Technology, Izmir.

Wassmer, R.W., (2002), “An Economic Perpective On Urban Sprawl: With an Application to the American West and a Test of the Efficacy of Urban Growth Boundaries”, Public Policy and Administration California State University, Sacramento.

Yaşar, C.G., (2010), “Politics Of Urban Sprawl: The Case Of Ankara”, Master Thesis, Middle East Technical University, Ankara.

Yazar, K.H., (2006), “Sürdürülebilir Kentsel Gelişme Çerçevesinde Orta Ölçekli Kentlere Dönük Kent Planlama Yöntem Önerisi”, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.

Yenigül, S.B., Çamur, K.C., (2009), “Metropoliten Kentlerde Bir Büyüme Biçimi Olarak Kentsel Saçaklanma”, Ulusal Kalkınma ve Yerel Yönetimler, 4. Ulusal Yerel Yönetimler Sempozyumu Bildirileri, “Türkiye Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayını”, Ankara.

Yorulmaz, O., (2013), “Metropoliten Kentsel Büyümenin Çeperdeki Kentsel-Kırsalla Etkileşimi; Antalya Örneği” , Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Isparta.

http://fractalyse.org/

121

EKLER

EK A. Haritalar EK B. Yazılar

122

EK A. Haritalar

Şekil A.1. Isparta Kentinin 2003 Yıllı Kent Makroformu (Aydın, 2016)

Şekil A.2.Isparta Kentinin 2005 Yıllı Kent Makroformu (Aydın, 2016)

123



124



125


126

EK B. Yazılar

EK-B.1. Ün Dergisi 9. Cildi Yüksek Mühendis Tevfik Çakmakçı’ nın Isparta İmar

Planları İle İlgili Görüşleri

130

EK-B.2. Ün Dergisi 10. Cildi Yüksek Mühendis Tevfik Çakmakçı’ nın Isparta İmar Planları İle İlgili Görüşleri

138

EK-B.3. Fractalyse Programı Kullanılarak Yazılmış ve Basılmış Olan Makaleler

( URL-9)

139

ÖZGEÇMİŞ

Adı Soyadı : Neşe AYDIN Doğum Yeri ve Yılı : Nusaybin, 1990 Medeni Hali : Bekar Yabancı Dili : İngilizce E-posta : [email protected] Eğitim Durumu Lise : Nusaybin YDA Lisesi, 2008 Lisans : SDÜ, Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü Mesleki Deneyim Yıldızhan Planlama 2012-2013 İmpo İmar ve Planlama 2013-2014 Artı Gayrimekul Değerleme Şti. 2014-2015 SDÜ Mimarlık Fakültesi 2015-…….. (halen) Yayınları Aydın, N., Polat, E., 2016. Urban Sprawl’s Effects On Urban Pattern. World

Multidisciplinary Civil Engineering – Architecture – Urban Planning Symposium (WMCAUS), 13-17 June 2016, Prag, Çek Cumhuriyeti, 408-409.

Aydın, N., Polat, E., 2016. Planning Studies For Isparta (Turkey) Until now.

World Multidisciplinary Civil Engineering – Architecture – Urban Planning Symposium (WMCAUS), 13-17 June 2016, Prag, Çek Cumhuriyeti, 419-420.

kentsel saÇaklanmanin kent ÖrÜntÜsÜ Üzerİndekİ …tez.sdu.edu.tr/tezler/tf03530.pdf ·...

Documents