UNIVERZITET U SARAJEVU FAKULTET ZA SAOBRAAJ I KOMUNIKACIJE

INDUSTRIJSKI TRANSPORT

I dio

Doc. dr. Ahmed Ahmi

Sarajevo 2014. godina

2

3

1. HISTORIJA RAZVOJA PRETOVARNO TRANSPORTNE MEHANIZACIJE ...................... 5

1.1. PRETOVARNO TRANSPORTNA MEHANIZACIJA-OSNOVNA OBILJEJA I

PODJELA ............................................................................................................................................ 6

1.2. Osnovni pokazatelji efekata rada mehanizacije .................................................................... 9

1.3. Kapacitet maina ................................................................................................................. 10 1.4. Pribor i pomoni ureaji ...................................................................................................... 12

2. OSNOVE HIDRAULIKIH SISTEMA ................................................................................... 18

2.1. HIDRAULIKI SISTEMI ..................................................................................................... 18 2.2. HIDRAULIKE KOMPONENTE ..................................................................................... 20 2.3. HIDRAULINE PUMPE ................................................................................................... 21

2.3.1. Princip rada i simbol volumenske pumpe .................................................................... 21

2.4. HIDRAULINI MOTORI .................................................................................................. 28 2.5. HIDRAULINI VENTILI .................................................................................................. 30 2.6. HIDRAULINE DIZALICE .............................................................................................. 31 2.7. HIDRAULINE PRESE ..................................................................................................... 32 2.8. HIDRAULINE PODIZNE PLATFORME ...................................................................... 33 2.9. PASIVNE KOMPONENTE HIDRAULIKIH SISTEMA ............................................... 34

3. PODIZAI ................................................................................................................................. 34

4. PJEAKI PALETARI ............................................................................................................. 37

4.2.1. Runi paletar ................................................................................................................ 37 4.2.2. Motorni runi paletar ................................................................................................... 37

5. VILJUKARI............................................................................................................................. 40

5.1. Historijski razvoj viljukara ................................................................................................ 41 5.2. Artikulirani raunarski balansirani, upravljaki, viljukari ................................................. 42 5.3. Viljukari, upravljanje, mogunosti, operacije, kapaciteti .................................................. 45 5.4. PROIZVODNJA VILJUKARA ........................................................................................ 46 5.5. PODJELA VILJUKARA .................................................................................................. 47

5.5.1. Runi viljukari ............................................................................................................ 48 5.5.2. Motnrni viljukar.......................................................................................................... 51 5.5.3. Regalni viljukari ......................................................................................................... 52 5.5.4. Kontejnerski viljukari ................................................................................................. 64

6. Viljukari sa eonim sprejderom ................................................................................................ 66

7. ZADATAK: Pretovarna i transportna mehanizacija .................................................................. 75

8. SAMOHODNE PLATFORME ................................................................................................. 76

9. TRANSTEJNERI ....................................................................................................................... 78

9.1. PORTALNI TRANSTEJNERI NA INAMA .................................................................... 79 9.2. PORTALNI TRANSTEJNERI NA PNEUMATICIMA .................................................... 80

9.3. SAMOHODNI TRANSTEJNERI ....................................................................................... 81

9.3.1. Pneumatici .................................................................................................................... 81

9.3.2. Mehanizam ................................................................................................................... 81

9.4. TRANSTEJNER SA BONIM SPREJDEROM ................................................................ 82 9.5. TRANSTEJNERI SA POSEBNOM VUOM ................................................................... 82

10. KRANOVI .............................................................................................................................. 84

10.1. PORTALNI KRANOVI .................................................................................................. 86

10.1.1. Portalni kranovi na inama ....................................................................................... 89 10.1.2. Portalni kranovi na pneumaticima ............................................................................ 90

10.1.3. Kontejnerski portalni kranovi ................................................................................... 91

4

10.2. Mosni kranovi .................................................................................................................. 92

10.3. Kabel kranovi ................................................................................................................... 99

10.4. Derrick kranovi .............................................................................................................. 103

11. VIESTEPENI UTOVARIVAI ......................................................................................... 108

12. TORANJSKE DIZALICE .................................................................................................... 109

13. PORTALNE OKRETNE DIZALICE ................................................................................... 123

14. PRETOVARNI MOSTOVI .................................................................................................. 126

15. PLOVNE DIZALICE ........................................................................................................... 129

16. KAPACITET PORTALNIH OKRETNIH DIZALICA ....................................................... 131

17. STABILNOST ...................................................................................................................... 131

5

1. HISTORIJA RAZVOJA PRETOVARNO TRANSPORTNE

MEHANIZACIJE

Kultura i graditeljstvo starih civilizacija postavili su

zahteve za transportom i podizanjem tekih kamenih blokova

velikih dimenzija pri gradnji velikih graevina. Kao rezultat

takvih potreba iroko su se primenjivala uad, poluge i koturae,

to je dovelo do prvih konstrukcija dizalica.

Kao zaetnika pretovarne mehanizacije treba spomenuti

Arhimeda koji se bavio praktinim ispitivanjem i

konstrukcijom maina.

Novi vijek donosi novi napredak tehnike uopte, a

posebno graditeljstva u Aleksandriji, Vizantijii zemljama Srednjeg Istoka.

U srednjem vijeku treba pomenuti ime Leonarda Da Vinija koji je za sobom ostavio veliki

broj skica mehanikih naprava, maina i mehanizama.

Osnovna karakteristika cjelokupnog razdoblja do poetka industrijske revolucije jeste da se

za realizaciju pretovarnih operacija uglavnom koristi ljudska snaga, a mehanizacija se primenjuje

samo pri rukovanju teretima za ije manipulisanje ta snaga nije bila dovoljna.

Industrijska revolucija s kraja XVIII i poetka XIX vijeka predstavljala je poetak fabrike

proizvodnje. To je bio i poetak moderne industrije, onakve kakvu danas poznajemo. Kada je rije o

kontinualnim sredstvima, koja se danas masovno koriste, treba naglasiti da se trakasti transporteri

razvijaju poetkom Industrijske revolucije i to prvo u mlinarstvu. Tehniki razvijen tip pojavljuje se

1795. godine, a kasnije (oko1840. god) koriste se za transport gline, lomljenog kamena i sl.

Kako se fabrika proizvodnja razvijala, potreba za rukovanjem materijalom i mehanizacijom

pretovarnih operacija postajala je sve izraenija, kako u

samoj proizvodnji tako i u distribuciji robe. U ovom

periodu vlasnici fabrika, u cilju snienja trokova,

poinju postepeno da ulau u sredstva i opremu za

rukovanje materijalom. Zato se, po pravilu, razvoj

savremenih sredstava za rukovanje materijalom vezuje za

period posle 1900. godine, tj. za poetak XX vijeka.

Tako, naprimjer, prve konstrukcije valjkastog

gravitacionog transportera susreu se 1902. godine, Sl. 2 Valjkasti gravitacioni transporter iz 1902. godine

Sl. 1 Pumpa za vodu

6

elektrokarete se koriste od 1906. godine, industrijski traktor sa benzinskim motorom 1913. god.

Kolica sa manuelnim podizanjem platforme pominju se neto ranije, (1887. god), a elektro viljukar

je konstruisan 1919. Godine

1.1. PRETOVARNO TRANSPORTNA MEHANIZACIJA-OSNOVNA

OBILJEJA I PODJELA

Koritenje tehnikih sredstava za dizanje i prenoenje tekih pojedinanih tereta i velikih

koliina materijala bila je nunost i tenja ljudskog drutva jo u dalekoj prolosti. Intenzivnim

razvojem industrijske proizvodnje sa jedne strane i poveanjem potronje sa druge strane istaknut je

u prvi plan problem transporta robe. U zavisnosti od rastojanja na koje se premeta teret (materijal)

pri transportu on se dijeli na:

vanjski transport (saobraaj),

unutranji transport.

Transportom se vri prevoz ljudi, robe i materijala izmeu dva ili vie odreenih mjesta gdje

se pod transportom materijala podrazumijeva prevoz razliitih proizvoda, poluproizvoda, sirovina.

Svaka prizvodno-tehnoloka cjelina ima odgovarajuu ulogu u izradi proizvoda te se vri

povezivanje razliitih proizvodno-tehnolokih cjelina. Ovo se ostvaruje odgovarajuim sistemom

transporta. Svrha povezivanja jeste da se ostvari to krae vrijeme izrade proizvoda.

Sredstva transporta roba i raznih matijala su specifina svaka ponaosob te se oni po svojim

osnovnim karakteristikama, nainu rada dijele u tri grupe(sredstva kontinuiranog neprekidnog

transporta, sredstva diskontinuitanog ili prekidnog transporta i ostale vrsta transporta). Bitno je

napomenuti i tehnike i tehniko ekonomske pokazatelje kojima se moe izraziti uee

mehanizacije u nekom gradilitu. Kapacitetom ili uinkom se definie izvreni posao u jedinici

vremena i prilikom odreivanja kapaciteta uzimaju se optimalni uslovi rada. Uad, kuke, lanci,

koturi, koturae su pomona sredstva koja se koriste pri samom radu razliitih mehanizima i

pomau kvalitetnijem i brem radu. Nezamjenjivi su elementi odreenih radnih operacija i sastvani

su dio same funkcije mehanizma.

Nastojanja za postizanjem ekonominije proizvodnje permanentno iniciraju potrebu za efikasnijim

povezivanjem pojedinih proizvodnih i tehnolokih segmenata u cilju skraenja vremena izrade

proizvoda. Povezivanje razliitih proizvodno-tehnolokih cjelina, od kojih svaka ima odgovarajuu

ulogu u izradi proizvoda, ostvaruje se odgovarajuim sistemom transporta. Pod pojmom transporta,

u irem smislu, podrazumijevaju se tokovi kretanja materijala, energije i ljudi, gdje se pod

7

kretanjem materijala podrazumijeva transport sirovina, repromaterijala, poluproizvoda, proizvoda i

slino. Zadatak transportnog sistema pored ostalog, je povezivanje transportnih sredstava

proizvodno- tehnolokih segmenata, ime je mogue postii da razliita transportna sredstva,

funkcionalno i u vremenu, djeluju kao cjelina.

Brojna su sredstva pretovarai transporta roba i raznih materijala. Po nainu rada i osnovnim

konstrukcionim karakteristikama moemo ih podijeliti u tri osnovne grupe i to:

Sredstva kontinuiranog neprekidnog transporta u koje se materijal na jednom kraju otvara i u

kontinuitetu prebacuje na mjesto ugradnje, potronje ili uskladitenja. Ta sredstva su:

trakasti transporteri,

grabuljari, jednolanani i dvolanani,

elavatori, brzohodni i sporohodni,

konvejeri, sa vedricama i viljukama,

iare, sa jednim ili dva ueta, za revoz tereta i ljudi

Sredstva diskontinuiranog ili prekidnog transporta su najbrojnija i po konstrukcionim

karakteristikama najrazliitija. Neka imaju neogranien radius kretanja, a ima ih i sa ogranienim

radiusom kretanja, naprimjer maine na elektro pogon. Svrdstavamo ih u sljedee grupe:

dizalice i kranovi,

podizai, liftovi, viljukari, dizalice idr,

utovarai, na pneumaticima, gusjenicama, inski i sl

damperi, razliitih konstrukcija i namjena.

Ostale vrste transporta. Vrlo razliiti po namjeni, obliku konstrukcije, pogonskim mehanizmima,

trajnosti itd. Ovdje spadaju:

8

KONTINUIRANI

TRANSPORT ELEVATORI

GRABULJARI

KONVEJERI

TRAKE

IARE

DISKONTINUIRANI

PREKIDNI

TRANSPORT

PODIZAI

DIZALICE

UTOVARAI

DAMPERI

OSTALE VRSTE

TRANSPORTA

VALJKASTI

TRANS.

VIBRACIONI

TRAN.

ZAVOJNI TRANSP.

PNEUMATSKI TRA.

HIDRAULIKI TRA.

UTOVAR

TRANSPORT

ISTOVAR

Sl. 3 Osnovna podjela pretovarno transportne opreme

9

Prema vrsti pogonske energije maine se mogu podijeliti na:

maine sa dizel pogonom,

maine sa elektro pogonom,

maine sa hidraulinim pogonom, dizel hidraulinim i elektro hidraulinim

pogonom,

maine sa pneumatskim pogonom, primarni pogon dizel ili elektro kompresori preko

pneumatskih motora.

1.2. OSNOVNI POKAZATELJI EFEKATA RADA MEHANIZACIJE

Radne operacije pretovara i transporta u mnogim tehnolokim fazama rada obuhvataju najobimniji i

najtei dio radova, naprimjer, zemljani radovi na veim graevinskim objektima, kamenolomima,

rudnicima sa povrinskom eksploatacijom mineralnih sirovina itd. Ovdje se velike mogunosti da se

strunim radom, ostvare znatne utede u trokovima proizvodnje i olakanje tekog posla radnika,

primjenom mehanizovanog dobro organizovanog rada.

Uee mehanizacije na nekom gradilitu ili poslu moe se izraziti posebnim tehnikim i tehniko

ekonomskim pokazateljima, kao to su:

stepen zahvata radova mehanizacijom, izraava se odnosom koliine radova

izvenih mehanizacijom, rema ukupno izvrenim radovima na datom objektu

u odreeno vrijeme, godina, polugodite, kvartal.

100(%)mzu

Rk

R

Gdje su:

- koliina adova izvena mehanizacijom,

ukupna koliina izvenih radova,

Prethodni odnos pokazuje koji dio od ukupnih radova se radi mehanizovano. stepen

mehanizovanosti-opremljenosti, izraava se odnosom ukupne vrijednosti mehanizacije i opreme,

prema ukuponoj vrijednosti radova ili usluga u toku godine dana u tom preduzeu, na gradilitu ili

nekom uslunom objektu.

10

100(%)mmr

Vk

V

gdje su:

- vrijednost mehanizacije (din),

- vrijednost radova (din),

Preduzeu sa veim stepenom mehanizovanosti uljiva vee povjerenje kod investitora i podobnije je

na tritu rada. Stpen angaovanosti energije, predstavlja instalisanu ukupnu (raspoloivu) snagu

svih maina u kW na jednog uposlenog radnika.

ie

Nk kW radnika

R

gdje su:

- ukupna snaga svih maina kW,

R - broj zaposlenih radnika,

stepen iskoritenja mehanizacije, predstavlja odnos efektivnog radnog vremena maina, prema

ukupno planiranom radnom vremenu u toku godine ili nekog vremenskog razdoblja. Dosta se

razlikuju kod mehanizacije u industrijskog proizvodnji i mehanizacije na gradilitima i uslunim

punktovima i sl. To je:

100(%)ef

i

u

Tk

T

gdje su:

- efektivno radno vrijeme,

- ukupno planirano radno vrijeme,

Moe biti izraen za pojedine maine ili za ukupnu mehanizaciju preduzea ili gradilita.

1.3. KAPACITET MAINA

Izvreni posao u jedinici vremena definie njen kapacitet ili uinak. Izraava se u m3/h, m3/smjenu,

t/h, smjenu ili odreenom koliinom radova na dan mjesec ili godinu. Kod radova prevoza moe se

izraavati u tkm/h, smjenu, dan i sl. Faktori koji utiu na kapacitet su sljedei:

11

Konstruktivne karakteristike maine ili ureaja, kao snaga pogonskog motora, brzina

kretanja, dimenzija radnih organa maine, kvalitet izrade maine i sl.

Karaktera proizvodnje ili usluga, obim radova, irina prostora, lahkoa odnosno teina

posla, kvalitet terena, suh ili mokar teren itd.

Uslovi rada, samostalan rad maine ili u tandemu sa drugim mainama, njihova usklaenost,

obuenost i sposobnost rukovaoca, i upta oraganizovanost radova.

Reim koritenja radnog vremena, rad u jednoj smjeni, u vie smjena, trajanje popravki

servisiranja, vrijeme premjetanja maina, rad na montai i demontai, vremenske nepogode

itd.

Prilikom odreivanja kapaciteta maina uzimaju se optimalni uslovi rada i pri tom se dobijaju

teoretski kapaciteti ili uinci rada maina, a potom se uzimaju sve potekoe u obzir, uslovi rada,

efikasnost organizacije rada i sl, te se dobijaju izraunati kapaciteti ili uinci maine.

Poznavajui teoretski kapacitet, koga obino daju proizvoai maina, moemo izraunati praktini

kapacitet ili uinak iz odnosa:

gdje su pored poznatih:

kp - koeficijent punjenja maine,

kn - ostali karakteristini korekcioni koeficijenti.

Godinji kapacitet izraunavamo iz odnosa:

gdje su:

Tg - broj radnih dana u godini ( bez nedjelja i praznika)

t - broj radnih sati na dan,

gdje su:

Tr broj ostvarenih radnih dana godinje

Prema analizama o.Walch-a o radu bagera imamo da je u prosjeku:

Produktivno radon vrijeme 37% ili 135 dana

Prekidi-nevrijeme 28% i popravke 10% ili 149 dana

Smetnje i to: 7% saekivanje vozila, 14% male popravke, te priprema i ienje-ukupno

Sve ukupno iznosi 100% ili 365 dana.

12

Na osnovu ovih podataka moemo izraunati navedene koeficijente:

135 810,71

305zk

1350,65

135 81vk

Stepen iskorienosti maina moemo izraunati i iz odnosa ostvarenog kapaciteta i teoretskog

kapaciteta:

100(%)oit

Qk

Q

Na kapacitet maina utiu veliki broj objektivnih i subjektivnih faktora.

1.4. PRIBOR I POMONI UREAJI

Uad

Da bi u mogli pravilno da obavljaju svoje radne funkcije veina

transportnih sredstava imaju u svom sklopu uad. To su neke

vrste kranova, dizalica, iara, neke konstrukcije transportnih

trakam umjesto nosee konstrukcije imaju uad na kojima se

nalazi konstrukcija trake-uzduni nosai trake. Uad se

najee prave od elika otpornosti na kidanje od 130 do 150

daN/mm, koji se prilikom izrade termiki obrauje.

Pojedinane ice specijalnim mainama upredaju se u strukove, a ovi u uad. srednji di ueta ini

struk ueta i moe biti od elika, azbesta ili kudelje.Ue sa srednjim strukom od elika je krue, a

sa azbestnim vlaknom primjenjuju se na ureajima koji rade poreed pei sa visokom

temperaturom.primjenjuju se npr. Na savijanje na doboima sa vie slojeva ueta.

Razlikujemo unakrsno i istosmjerno pletena uad, a upredanje moe biti prosto ili paralelno. Uad

sa 6 strukova i sa 19 ili 37 ica se najee se primjenjuju za dizalice. Najee primjenjivana uad

su sa osnovnim tehnikim i radnim karakteristikama. Izbor ueta odgovarajueg prenika vri se na

osnovu predhodno odreene vune sile iz odnosa:

maxu

u

FF

K

13

gdje su:

Fu max najvea ukupna vuna sila,

Fu raunska vuna sila,

K- koeficijent sigurnosti (4,5-7,5)

Specijalna uad izrauju se od ica razliitih prenika, ime se postie vea savitljivost, trajnost i

otpornost. Prilikom prelaska ueta preko kotura ili doboa elina uad u toku rada postrojenja

izloena su istezanju i savijanju a zbog svoga zavojnog konstrukcionog poloaja napregnuta su i na

uvijanje. Na statiku otpornost ueta malo utie savijanje ueta. Ono utie na zamor materijala,

usljed ega nastupa kidanje pojedinih ica. Naprezanje na savijanje najvise zavisi od odnosa

prenika ueta i prenika doboa ili kotura preko kojeg se okree. Odnos D/d treba da se kree od

16 do 32 zavisno od vrste pogonskog mehanizma. Ue se mora paljivo pregledati i odravati u

toku njegovog rada. Ukoliko je ue oteeno potrebno ga je zamijeniti novim. O samom radu sa

uadima doneseni su tehniki propisi po kojim se mora organizirati rad, pregledi i odravanje uadi.

Kuke

U radnim operacijama dizanja i pretovara tereta kuke su

nezamjenjiv element. Sastavni su diuo mnogih maina i

mainskih sklopova. Ovdje se daju osnovne tehnike i

konstrukcione karakteristike pojedinih vrsta kuka. Iz

podataka sa tablica i crtea moe se izvriti pravilan izbor

kuka.

Lanci

U primjeni su prisutni Galovi-zglobni i zavareni lanci. To su dvije vrste lanaca koje se meusobno

razlikuju po svojim karakteristikama i specifinostima. Zavareni lanci su sastavljeni iz karika

ovalnog oblika, koje su izraene od elika okruglog presjeka kao to je prikazano na slici Sl. 5.

Lanci se rade sa kratkim i dugim karikama. Ono to je specifino za lance sa dugim karikama je to

da imaju 5 puta veu duinu karike od prenika elika od kojeg su izraene.

Sl. 4 Kuke

14

Sl. 5 Zavareni lanci

Kod dizalinih postrojenja kod kojih se lanac namotava na dobo a karike su optereene na

savijanje obino se primjenjuju lanci sa dugim karikama. Lanci sa dugim karikama dijele se na

kalibrisane i nekalibrisane. Razlike izmeu jednih i drugih je u tome to su dozvoljena vea

odstupanja dimanezija karike kod nekalibrisanih lanaca. Izbor dimenzija lanaca moe se odrediti po

odnosu:

maxoFFK

gdje su:

F0 - vuna sila

K - stepen sigurnosti (za nekalibrisane 3 do 6, a za kalibrisane 4,5 do 8 za runi i motorni pogon)

Da bi se smanjilo habanje karike na dodirnim mjestima i odrao jednak korak lanca zbog nailaska

na lananike kod kalibrisanih lanaca se propisuje vei stepen sigurnosti. Kalibrisani lanci nalaze

primjenu kod runih dizaliuca manjih nosivosti i malih brzina dizanja do 0,5 m/sec, a nekalibrisani

uglavnom za vezivanje tereta za podizanje. Dimenzije lanaca su standardizovane. Zglobni-Galovi

lanci, arnirni, remenasti, izraeni su u obliku lamela od elinih ploica koje su spojene

osovinicama kao to to prikazuje Sl. 6:

Sl. 6 Zglobni galov lanac

Primjenjuju se za dizanje tereta runo kao i kod motornih dizalica velike nosivosti a male brzine

kretanja. Prednost zglobnih lanaca nad zavarenim je ta da su u veoj sigurnosti i veoj savitljivosti

15

koja omoguava primjenu lananika i doboa manjih dimenzija. Nedostatak je taj to mogu da rade

u samo jednoj ravni jer se javljaju dopunska naprezanja u lamemelama pri kosom zatezanju. To

moe dovesti do njihovog loma. Izbor se vri prema koeficijentu sigurnosti kao i kod zavarenih

lanaca a sama naprezanja se vre eksperimentalno, znai da se ne proraunavaju. Zanimljivo je to

da je stepen sigurnosti za izbor dimenzija zglobnih lanaca K je 5 za brzinu do 0,25 m/sec, do 0,5

m/sec, i K je 8, za brzinu 1 do 1,5 m/sec. Prednosti elinih uadi nad lancima su ta:

manja sopstvena teina,

vea gipkost u svim pravcima,

bolje primanje udaraca,

rad bez uma i pri velikim brzinama kretanja,

vea sigurnost u radu, kod lanaca kidanje nastupa iznenada a kod uadi se kidaju

postepeno tako da se oteenja mogu nprimijetiti i ue zamijeniti.

Koturi

Koturi ili kombinacija vie kotura poznatih kao sistem koturaa se primjenjuju u cilju smanjenja

momenta tereta koji se podie. Preko njih se pomou uadi ili lanaca vee teret i srazmjerno broju

koture koturai olakava dizanje. Mora se odrediti optimalni odnos prenika kotura i ueta kako je

ve definisano da bi se smanjilo naprezanje ueta preko kotura. Na slici Sl. 7 prikazan je kotur.

Sl. 7 Kotur

16

Koturi se izrauju od elinog liva livenog gvoa ili zavareni koturovi. U ranije vrijeme raeni su

sa kliznim leajevima i sa podmazivanjem a u novije vrijeme sa kuglinim leajima. Za pogon

dizala lancima primjenjuju se lananici prilagoeni za nalijeganje lanaca koji u ovom sluaju slue i

za pogon i za dizanje. Prikazani su na slici Sl. 7. Ako je broj zuba vei od 6, prenik ozubljenog

vijenca lananika izraunava se bez greke iz odnosa:

Gdje su:

t - korak lanca,

z - broj zuba lananika.

Za zglobne-Galove lance primjenjuje se odnos:

Duine i prenik osovine kotura odreuje se prema dozvoljenom naponu pri savijanju prema

dozvoljenom povrinskom pritisku. Prenik osovine je:

a duina nalijeganja glavine,

Gdje su:

F- sila pritiska na glavinu motora,

l- razmak oslonaca osovine,

Pri pokretanju kotura javljaju se sljedei otpori:

otpor trenja izmeu glavine i osovinice,

usred krutosti savitljivog elementa.

Koturae

Sa ciljem da se smanji sila zatezanja ueta, kao i moment tereta na dobou ugrauju se koturae u

mehanizme. Koturaa u mehanizmu za dizanje daje i manji prenosni odnos izmeu motora i doboa,

a to konstrukciju ini ekonominijom. Koturaa moe posluiti za poveanje brzine dizanja, za

smanjenje vune sile, mada se kod mehanizama za dizanje primjenjuju koturae za smanjenje vune

sile. Preko sistema koturova je prebaeno elino ue i to ini koturau. ema proste koturae

prikazana je na donjoj slici:

17

Sl. 8 Mehanizam za dizanje sa koturaom

Ako se zanemare otpori trenja na koturovima kojisu kod kotura sa kuglinim leajima dosta mali,

teret se, kako je na slici prikazano, ravnomjerno rasporeuje na sve krake ueta u dijelovima G/n.

Brzina kretanja tereta i brzina kretanja ueta imaju sljedei odnos:

gdje su:

V- brzina kretanja tereta,

Vu- brzina kretanja ueta,

n- broj koturova.

Kod maina za dizanje, osim prostih koturaa, najee su u upotrebi dvojne koturae, kod kojih se

oba kraja doboa namotavaju na doboe. Uloga kotura za izravnavanje je da izravna eventualne

nejednakosti u duinama oba kraja ueta. Dvojna koturaa predstavlja dvije paralelno postavljene

proste koturae iji je broj krakova ueta n/2 ako je ue objeeno o "n" krakova, pa se sila u svakom

kraku moe izraunati iz sljedeeg odnosa:

Trenje koturova je zanemareno. Tehnike karakteristike dvojne koturae su: prenosni odnos

n/2=10/2=5, duina ueta 1=5h, a brzina ueta je vu = 5v.

18

2. OSNOVE HIDRAULIKIH SISTEMA

Hidraulika je znanstvena i tehnika disciplina koja prouava oblike i zakone mehanikog gibanja i

relativnog mirovanja tekuina i plinova. Ime 'hidraulika' (hydraulikos) je nastalo spajanjem grkih

rijei (hydor) - voda i (aulos) - cijev ili lijeb. Hidraulika, relativno mlada nauno tehnika

disciplina, zauzima nezamjenljivo mjesto u modernoj mainogradnji, automatici, te mnogim

oblastima moderne proizvodnje, usluga i slino. Snane maine i raznovrsni ureaji namjenjeni

rudarstvu, graevinarstvu, vazduhoplovstvu, kao i mnoge komponente vemoma precizne

automatike, nezamislive su bez dijelova i sklopova na bazi hidraulike. Istovremeno ni blizu nisu

praktino iskoritene sve poznate pogodnosti ove nauno tehnike discipline. Fenomen prenoenja

pritiska ravnomjerno na sve zidove posude, napunjene tenosu, iju zapreminu pokuamo smanjiti

pritiskom klipa na tenost u posudi, otkrio je Francuski matematiar i fiziar Pascal 1650. godine,

ali to svojstvo nije koriteno sve do 19. vijeka, kada su konstruisane prve hidrauline pumpe.

Hidrauliki prenos snage ima dvije velike prednosti:

- veliku snagu u odnosu na veliinu ureaja ili postrojenja olakava manipulaciju i

premjetanje postrojenja na daljine, i

- lagano postizanje i kontrolu snage i brzine u veoma irokom opsegu.

Hidrauliki sistemi su ili hidrostatiki ili hidrodinamiki. U hidrostatikom pogonu pumpa stvara se

pritisak ulja u zatvorenom krugu. Ovakav pritisak ili hidrostatika energija pretvara se u linearno ili

rotaciono kretanje pomou hidraulikog motora.

Kod hidrodinamikog pogona centrifugalna pumpa ubrzava kretanje tenosti stvarajui ogromnu

kinetiku energiju koja se pomou hidraulikih motora pretvara u mehaniki rad.

2.1. HIDRAULIKI SISTEMI

Ako u posudi napunjenoj tenou vrimo pritisak klipom dejstvom sile F na tenost stvorit e se

pritisak (p) i ravnomjerno ce djelovati na sve zidove posude, sl.1.a. Ova pojava se moze praktino

posmatrati i matematiki definisati na primjeru dviju posuda razliitih povrina poprenih presjeka

meusobno spojenih i napunjenih tenou kako je prikazano na slici 1.b. Ako na posudu povrine

A1 djelujemo silom F1, a sistem drimo u statikoj ravnotei, u posudi povrine poprenog presjeka

A2 djelovat e sila F2. Pritisak koji e se stvoriti u tenosti, koja je u posudama iznosit e:

19

Sl. 9 Prenoenje pritiska kroz tenost

1 2

2

F Fp

A A

gdje su:

p - pritisak u Pa,

F - sile u N,

A - povrine posude na mjestu djelovanja sile u m2

Koristei ova svojstva hidraulike ljudi su konstruisali veliki broj ureaja koji su praktino

nezamjenjivi u praksi. Naj jednostavniji oblik tih ureaja je runa hidraulina pumpa.

1 pumpa

2 cilindar

3 teret

Sl. 11 Runa hidraulika pumpa

Prijenosna runa hidraulina pumpa konstruirana je za ostvarivanje visokih tlakova do 350 bara, te

se koristi za sva niskotlana i visokotlana ispitivanja u montanim radionicama, laboratorijima, na

Sl. 10 Najjednostavniji oblik rune hidrauline pumpe

20

naftnim poljima za ispitivanje armatura, cjevovoda, tlanih posuda i za ostale operacije gdje je

potreba visoki pritisak.Pumpa je jednostavne izvedbe i lagana je za rukovanje. Kao radni medij

koristi vodu ili hidrulino ulje, a po potrebi mogu se koristiti i druge tekuine. U sluaju rada sa

vodom ili agresivnim tekuinama, pumpu je poslije rada potrebno zatititi od korozije

prepumpavanjem hidraulikog ulja.

Ova pumpa moe podii veoma veliki teret na relativno malu visinu.

2.2. HIDRAULIKE KOMPONENTE

U hidrauliki sistem mogu biti ukljuene mnoge komponente kao sastavni djelovi sistema. A mi e

mo pomenuti samo osnovne.

1. Radni sistemi. ine ga cilindri i linearni motori, koji mogu imati jednosmjerno i dvosmjerno

djelovanje, i rotacioni motori od kojih su najei: propelerski motor, zubasti mortori, klipni

motori, vijani motori, te starteri i sl.

2. Pomona oprema i dijelovi. U njih ubrajamo razne cijevi, gumena crijeva, spojnice, raznovrsni

instrumenti, titnici, pokazivai ili indikatori i dr.

3. Kontrolni sistemi. Najzastupljeniji su: Regulatori pritiska, ispusni ili sigurnosni ventil, kontrolni

ventil pritiska, akomulatori, restriktori ili ograniivai veliina, kontrolni ventili smjera, kontrolni

ventil toka i sl.

4. Pumpe. U njih nabrajamo krilne pumpe, zubaste pumpe, klipne pumpe i vijane pumpe ili

vretenaste pumpe.

5. Skladita fluida. Mora ispunjavati dosta stroge tehnike zahtjeve kao: stalnu kontrolu temparature

zato se koristi temparaturni kontoler, hlaenje, kontrolu nivo fluida, filtriranje i sl.

6. Fluid. Koji mora posjedovati standardizovani kvalitet i bezprijekornu istou.

Zahtjevi koji hidrauliki sistem moraju ispuniti kod veine maina su sljedei:

- pumpe moraju imati veliku potisnu snagu,

- snadbjevanje svih korisnika treba da bude istovremeno,

- pogon pojedinih korisnika treba da je meusobno nezavisan,

- ukupna pogonska snaga treba da se prenosi od pojedinih korisnika

- ukljuivanje u rad treba da je nezavisno i da omogui fino pokretanje,

- rukovanje treba da je jednostavno i da zahtjeva minimum snage rukovaoca,

- potrebno je da se omogui istovremeni rad veeg broja korisnika

21

Sistem hidraulinog pogona moe biti preko pumpi konstantnog dejstva (npr.zubaste pumpe) i

pumpi koje se ne mogu podeavati, a one su danas skoro iskljuivo u primjeni.

Mogue je ostvariti jednostruki ili dvojni pogon to daje utede u potronji energije.

Rukovanje i odravanje hidraulikih sistema zahtjeva vrlo povoljne uslove naroito pri popravkama

ili zamjenama fluida, koji moe da onemogui potpuno funkcijonisanje sistema.

2.3. HIDRAULINE PUMPE

Pumpe su strojevi u kojima se izvana dovedena mehanika energija (rad pogonskog stroja)

transformira u energiju radnog fluida. Rotacijski hidrauliki motori su slini strojevi kod kojih se

transformacija energije obavlja u suprotnom smjeru (energija fluida pretvara se u mehaniki rad).

Zavisno od prikljuivanja, esto isti stroj moe raditi kao pumpa ili motor. Za pogon pumpe obino

se koriste elektromotori, a u mobilnoj hidraulici motori s unutranjim sagorjevanjem.Pumpe se

dijele u dvije osnovne kategorije: volumenske pumpe (volumetrike) i dinamike pumpe (najee

strujne tj. turbopumpe). Volumenske pumpe transportiraju fluid (ostvaruju poveanje tlaka i protok)

putem smanjenja volumena komora u pumpi, a koriste se za relativno male protoke uz relativno

velike visine dobave.

2.3.1. Princip rada i simbol volumenske pumpe

Turbopumpe u rotoru predaju snagu fluidu tako da pokretne lopatice ostvaruju silu pritiska na fluid.

Primjenjuju se za relativno velike protoke i male visine dobave, pa se zato u hidraulici u principu ne

koriste.

Podjela volumenskih pumpi:

1. Zupasta

a) s vanjskim ozubljenjem

b) s unutranjim ozubljenjem

c) sa zupastim prstenom

2. Vijana

3. Krilna (lamelna)

a) s 1 komorom

s konstantnim protokom

s promjenljivim protokom

b) s vie komora vieradne (konstantni protok)

4. Klipna

a) klipno-aksijalna (s aksijalno postavljenim ekscentrom)

s nagibnom ploom (s mirujuim ekscentrom)

22

s nagibnom osi (s rotirajuim ekscentrom)

b) klipno-radijalna (s radijalno postavljenim ekscentrom)

s unutranjim djelovanjem (vanjskim ekscentrom)

s vanjskim djelovanjem (unutranjim ekscentrom)

c) s koljeniastim mehanizmom

d) s kulisnim mehanizmom

5. Membranska

Veoma su razliitih oblika i konstrukcija, dosta razliitih uinaka, a i naina funkcijonisanja. Mnoge

su sline odgovarajuim kompresorima i zranim motorima a detaljnije e mo opisati samo

najvanije:

Zupasta hidraulika pumpa

Zupasta pumpa je pumpa koja radi na principu pokretanja zupanika. Sastoji se od dva zupanika

koja su smjetena u kuitu pumpe. Jedan zupanik je pogonski, i dobija pogon od pogonskog

ureaja (najee elektromotor), a drugi zupanik je pogonski. Zupanici su meusobno spregnuti,

te se okreu ovisno jedan o drugom. Razmak izmeu kuita i vrha ozubljenja je tek dovoljan da se

zupanici nesmetano okreu u kuitu, da bi se sprijeilo strujanje tekuine izmeu kuita i

ozubljenja. Ovo je jedna od najee upotrebljavanih izvedbi pumpi, koja ima vrlo iroku primjenu,

posebno pri prebacivanju viskoznijih tekuina.U svojoj osnovnoj izvedbi ima vodei i vodjeni

zupanik. Fluid (ulje) se kree izmeu zupanika i kuita pumpe.

Sl. 12 Prikaz zupaste hidraulike pumpe

Razlikujemo zupaste pumpe s vanjskim i unutranjim ozubljenjem,te prtenaste pumpe.

23

Zupasta pumpa sa vanjskim ozubljenjem

Karakteristike zupasta pumpa sa vanjskim ozubljenjem:

Jednostavna konstrukcija

Niska cijena

Mala teina

irok raspon brzina

irok raspon viskoznosti radnog fluida

Ove pumpe imaju prilino velike volumetrike gubitke i stvaraju relativno veliku buku. Nisu

osobito osjetljive na neistou i zahtijevaju samo minimum odravanja. Relativno su lagane imaju

naroito povoljan odnos snage i mase pumpe, pa su pogodne za primjenu kod mobilne hidraulike

(vozila, graevinski i umarski strojevi).

Sl. 13 Zupasta pumpa s vanjskim ozubljanjem

Pretpostavimo da je na slici plavi zupanik pogonski. Pogonski ureaj ga vrti u smjeru kazaljke na

satu. Svojim okretanjem on vrti ljubiasti, pogonski zupanik u obrnutom smjeru, tj. obrnuto od

kazaljke na satu. Ukoliko se u prostoru na lijevoj strani nalazi neka tekuina ona e ui i u prostor

izmeu kuita i zupanika. Svojim okretanjem, zupanici e prebaciti tu koliinu tekuine na

drugu stranu, odakle se nee moi vratiti, jer su zupanici u spregu u sredini i tekuina tuda nee

moi prolaziti. Na lijevoj strani e uslijed oduzimanja tekuine nastati potpritisak, a na desnoj strani

pumpe nadpritisak.

Zupasta pumpa s unutranjim ozubljenjem

24

Prostor oko vanjskog zupanika podijeljen je na dva dijela usisni i tlani. Pri izlasku zupanika iz

zahvata, fluid kroz otvore u vanjskom zupaniku ulazi u prostor izmeu zupanika, s kojim se kree

uz unutranji dio kuita pregradu, koja slui kao brtva izmeu usisne i tlane strane. Nakon

prelaska u tlanu zonu, zupanici ponovno ulaze u zahvat, istiskujui fluid kroz otvore vanjskog

zupanika. Odlikuje se tihim radom, ali je sloenija od pumpe s unutranjim ozubljenjem, pa se

znatno manje koristi.

Sl. 14 Zupasta pumpa sa unutranjim ozubljenjem

Zupaste pumpe openito odlikuje jednostavnost izvedbe i pouzdanost u radu. Zbog malog broja

dijelova nisu podlone kvarovima, osim u sluajevima kada slue za crpljenje medija sa abrazivnim

neistoama. U tom sluaju, moe doi do istroenja kuita i/ili zupanika, te poveanja zazora

izmeu njih. To dovodi do smanjenja kapaciteta pumpe, te, na kraju, i do prestanka rada. Zbog tog

razloga, gotovo uvijek se na usisnoj strani zupaste pumpe nalazi ugraen filter. Materijal za

zupanike je elik za cementiranje, a za kuite sivi liv, te razne legure.

Zupasta prstenasta pumpa

Pored kuita sastavljena je od dva zupanika od kojih je manji sa spoljanjim zupcima i on rotira

unutar veeg zupanika sa unutranjim zupcima kojih ima jedan vie od unutranjeg. Oba rotiraju u

kuiu, a razlika u brzini rotacije izaziva poveanje i smanjenje prostora, to povratno prouzrokuje

pumpanje.

25

Sl. 15 Princip rada zupaste prstenaste pumpe

Zupasta pumpa sa zupastim prstenom naziva se jo rotorna prstasta pumpa ili pumpa s

unutranjim ozubljenjem bez pregrade. Zupanik s unutranjim ozubljenjem ima jedan zub vie od

zupanika s vanjskim ozubljenjem. Svi zubi zupanika s vanjskim ozubljenjem simultano su u

dodiru sa zupastim prstenom i tako ostvaruju brtvljenje izmeu usisne i tlane strane. Ova pumpa

ima nisku razinu buke i nejednolikosti protoka uz neto slabije brtvljenje i veu sklonost habanju.

Vijana pumpa

Vijaanu pumpu ine kuite i jedan, ee dva specijalno konstruisan vodea i dva pokretna vijka,

koji rotiraujui pokreu fluid izmeu vijaka i kuita pumpe. Grade se za male i veoma velike

protoke (pretovar tankera za naftu). esto se koristi u naftnoj industriji, u lokomotivama, kao

pumpa za transport viskoznih fluida, pomona pumpa za filtriranje).

Sl. 16 Vijana pumpa

26

Propelerska pumpa

Propelerska pumapa ima ekscentrian rotor sa krilcima i ljebovima. U toku rotacije, rotor i krilac

su u kontaktu i pomou centrifugalne ili mehanike sile (opruge) koja pomjeraju tenost u pumpi od

ulaza ka izlazu iz pumpe.

Klipne pumpe

Klipne pumpe su namjenjene za visoke pritiske, i imaju veliku efikasnost odnosno visok stepen

korisnog dejstva. Uz relativno miran rad, ove pumpe omoguuju relativno visoke protoke i tlakove

uz vrlo visoke brojeve okretaja.

Sl. 18 Klipna hidraulina pumpa

Glavni djelovi klipne pumpe su:

-cilindar,

-klip koji se giba translatorno i naizmjenino usisava kapljice u cilindru i iz cilindra

iskljuuje u cjevovod,

-ventili, koji periodicki spajaju proctor cilindra s usisnim i tlanim cjevovodom,

-usisna i tlana zrana komora,

-mehanizma za pokretanje klipa,

-usisni i tlani cjevovod,

-usisna reetka sa sa nepovratnim ventilom.

Sl. 17 Prikaz propelerske hidrauline pumpe

27

Aksijalne klipne pumpe

Aksijalen klipne pumpe-imaju klipove koji se krecu naprijed i nazad paralelno sa ulaznom osom. U

razliitom poloaju pumpe duina hoda klipa je razliita, to daje razliit tok fluifa odnosno

hidraulikom ulju. Postoje dvije vrste ovih pumpi i to pravoliniske i ugaone aksijalne klipne

hidraulike pumpe ili pumpe sa lomljenom osom. U drugu grupu spadaju pumpe sa diskom za

zapljuskivanje.

Sl. 19 Aksijalne klipne pumpe

Radijalene klipne pumpe

Klipovi ovih pumpi radijalno su postavljeni u odnosu na uzdunu osu kuita pumpe, odnosno u

rotoru masine. Rotor je ekcentricno postavljen u odnosu na stator. Ta ekscentricnost uslovljava

radijalno pravolinijsko kretanje klipa u odnosu na rotor. Svaki klip ce zbog toga, usisavati tecnost iz

sredista rotora u etapi kada se udaljava od centra , a potiskivati tenost ka centru u etapi kad mu se

priblizava. Stao zanci, primjenom ekscentriteta klipovi se pomjeraju i omoguavaju pumpanje

fluida.

Sl. 20 Radijalna klipna pumpa

28

2.4. HIDRAULINI MOTORI

Ove motore imamo u tri osnovne izvedbe:

- motori sa neogranienom rotacijom

- motori sa ogranienom rotacijom

- motori sa linearnim kretanjem

Motori sa neogranienom rotacijom skoro su identini ili slini odgovarajuim hidraulinim

pumpama, i oni su naprimjer zubasti,propelerski,klipni i vijani motori. Motori sa ogranienom

rotacijom su motori koji ne rotiraju vie od jednog kruenja.Jedan od takvig motora prikazan je na

slici 12.

1. ulje

2. klip

3. zupanik

Motori za linearno kretanje su ustvari hidrauliki cilindri i oni mogu biti: cilindri sa jednosmjernim

djelovanjem, hidrauliki cilindri sa dvosmejrnim djelovanjem, diferencijalni klip, cilindri osovina

kroz klip i teleskopski klipovi odnosno cilindri. Hidraulini cilindri slue za pretvaranje pritiska u

mehaniki rad.

Hidraulini cilindrit

Sl. 21 Hidraulini motor sa ogranienom rotacijom

29

Sl. 22 Hidraulini cilindri

Hidraulini cilindar (naziva se linearni hidrauliki motor) je mehaniki pokreta koji se koristi za

datu linearnu snagu kroz linearni modani udar. Ona ima mnogo primjena, osobito u inenjerstvu i

vozilima.

Sl.23 Hidraulini cilindar vri kontrolu ovog stroja

Hidraulini cilindar dobija svoju mo iz ureaja za hidrauline tekuine, koja je obino

ulje.Hidraulini cilindar se sastoji od cilindra bove, u kojem je klip spojen s klatnom i pomie se

naprijed-nazad. Cilindar zavrava na svakom kraju cijevi, a glava cilindra je klipnjaa gdje izlazi

cilindar.

30

Klip ima klizne prstenove i britvila. Unutar cilindra klip se dijeli na dva dijela, na dno komore i

klipnjaca komore. Hidrauliki tok djeluje na kretanje klipa i linearno gibanje. Hidrauliki cilindar je

pokreta ili motor hidraulinog sistema. Generator je u stvari hidraulika pumpa koja donosi

fleksibilni ili regulatorni protok ulja na donjoj strani hidraulikih cilindara, pokretanjem klipnjae

prema gore klip gura ulje u drugu komoru i natrag u spremnik.

Sl. 25 Presjek hidraulinog cilindra sa unutranjim komponentama

2.5. HIDRAULINI VENTILI

Postoje tri tipa hidraulinih ventila za voenje tenosti i to:

- za pritisak

- za smjer

- za tok

Odreeni ventili imaju nekoliko istovremenih funkcija, drugi imaju razliite funkcije u razliitim

djelovima sistema. Postoje dva projektantska principa za ventile i to kalemasti i lutkasti tip ventila.

Lutkasti ventili mogu biti napravljeni bez ikakvog curenja tenosti to je veoma vano u

aplikacijama. Oni mogu biti podjeljeni na kuglaste, peurkaste i kalemaste ventile, zavisno od

oblika zatvaraa ventila. Redukcioni ventil pritiska daje konstantan-podeeni pritisak, nezavisno od

promjene pritiska, kako se vidi po poziciji klipa.

Sl. 26 Redukcioni ventil

31

Usmjerivai ventili su oni ventili kod kojih aksijalni kalemasti klip sa prstenima je aksijalno

pomjeren u kuitu ventila sa odreenim brojem izlaza za tenost. Podesna konstrukcija kalema,

prstena i izlaza moe dati neogranien broj varijanti za vodjenje toka tenosti. bItne karakteristike

ovih ventila su:

- broj ulaznih i izlaznih otvora,

- broj pozicija,

- razliiti putevi tenosti kroz ventil.

Ventil volumena toka moze biti podesivi (iglasti ventil) i nepodesivi. Ventil konstantnog toka daje

isti protok tenosti ak i ako pritisak varira.Kuglasti ventil je ustvari izbuena kuglica, koja

smjetena u kuite ventila,okretanjem ruicom, vrimo otvaranje i zatvaranje.

Sl. 27 Ventil sa kuglicom

2.6. HIDRAULINE DIZALICE

Dizalice postoje u ogromnim raznih oblicima - za svaku po mjeri specifinu upotrebu. Veliine se

kreu od najmanjih dizalice, kojie se koriste unutar radionica, do najvieg tornja dizalice, a koristi

se za izgradnju visokih zgrada. Takoe imamo i vee plovee dizalice, koje se koriste za izradu

naftnih platformi i spaavanje potopljenih brodova.

32

2.7. HIDRAULINE PRESE

Prese su namjenjene za rad sa alatima za precizno presovanje pri emu je gibajui radni sto voen s

4 vodilice. Opremljeni su hidraulikim sistemom. Pristupne su u vie razliitih izvedbi, a jaina sile

koja se prenosi na materijal koji se presuje je od (5t - 630t) a zavisi od hoda cilindra, veliine i

oblika radnog stola, radnih brzina, dodatne opreme.Strojevi za presovanje slue za savijanje,

tancanje, duboko izvlaenje, obrezivanje odjeljaka. Imamo nekoliko vrsta presa,npr. Prese sa

grijakim ploama namjenje za obradu gume, bakeliteta i ostali proizvodi u ijoj proizvodnji je

potrebna toplota.

Sl. 28 Hidraulina toplotna presa

33

Zatim imamo prese visokih sila presovanja namjenjene uglavnom za graviranje kovanica, gravura

itd. Takoer moe sluiti za ispitivanje tvrdoe betona.

Sl. 29 Hidraulina presa visokih sila

Sve ove vrste presa rade na pricipu hidraulike, a veinom slue za automatizovani rad. Potrebno je

prije upotrebe podesili samo jainu sile, regulisati hod, vrijeme, a kod nekih i temperaturu.

2.8. HIDRAULINE PODIZNE PLATFORME

Hidrauline podizne platforme su platforme za podizanje tereta na velike visine. Mogu biti razliitih

dimenznzija, a terete mogu da diu na visinu i do 6 m, a nosivost platformi je i do 5 t.

Sl. 30 Hidrauline podizne platforme

34

2.9. PASIVNE KOMPONENTE HIDRAULIKIH SISTEMA

Potreban je veliki broj komponenata da se napravi kompletan hidrauliki sistem.

Pored navedenog potrebni su:

- ciljevi

- spojnice

- crijeva

- materijali za zaepljenje otvora

- mjerni ureaji

- rezervoari tenosti

- filtri

- akomulatori pritiska

- ureaji za zagrijavanje i rashlaivanje

- sigurnosni pribor i sl.

Samo neki primjeri primjene hidraulikih sistema (komandne ruice, koioni sistemi i jo mnogo

toga u bagerima, kamionima i mnogim drugim mainama)

3. PODIZAI

U skalditima, industriskoj proizvodnji, remontnim radionicama za podizanje komadnih tereta esto

su u primjeni razne konstrukcije podizaa. Vrlo su raznovrsni i ovdje e mo prikazati samo one

karakteristine. Sredinom 19. stoljea do ranog 20. stoljea vodi razvoj dogaaja koji su doveli do

dananjih modernih viljukara. Pennsylvania Railroad 1906 predstavljen na baterije kree platforma

kamiona za prtljagu na njihov Altoona, Pennsylvania, eljeznike stanice. Prvi svjetski rat void do

razvoja razliitih vrsta materijala oprema za rukovanje u Velikoj Britaniji od strane Ransomes, Sims

i Jeffries iz Ipswich. To je dijelom zbog nestaice rada uzrokovane ratom. 1917 Clark u SAD-u

zapoela u razvoju i koritenju traktora i pogon lifta traktora u njihovim tvornicama. 1919

Towmotor Drutva i Yale & Towne Proizvodnja u 1920 uao trite viljukar u SAD-u.

Nastavljajui razvoj i proireno koritenje viliara nastavio kroz 1920-ih i 1930-ih tokom Svjetskog

rata, kao i prije Prvog svjetskog rata, potaknuo koritenje viliara u ratnim naporima. Nakon rata,

efikasnije metode za spremanje proizvoda u skladitima su se provodili. Skladita je potrebno vie

pokretan viliara koji bi mogao doi do vee visine. Novi modeli viliara su upotpunili tu potrebu.

Godine 1956 Toyota predstavio svoj prvi model viljukar, LA model, u Japanu i prodao svoj prvi

viliara u SAD-u 1967.

35

Prenosni podizai

Mogu biti na runi i mehaniki pogon. Podizanje tereta, nakon utovara na platformu dok je ova na

donjem ramu, moe se vriti runim ekrkom preko ueta, jednim krajem vezanim za ekrk, a

drugim krajem nakon prebacivanja preko koturae na vrhu vertikalnog rama, vezanog za donju

pokretnu platformu, koja se vuena uetom kree po vertikalnom ramu kao voici. Platforma na

mehaniki pogon u principu funkcionie kao i sa runim podizanjem. U sluaju runog dizanja

platforme, ekrk mora imati konicu sa elektromagnetnom blokadom. U cilju lakeg premjetanja

podizaa, vertikalni ram moe biti konstruisan kao teleskopski, tako da pri premjetanju dio A bude

vuen u donji dio B, slika 1. U primjeni su meahniki samopokretni podizai sa motorima sa

unutranjim sagorijevanjem. Sastavljeni su veim dijelom od standardnih automobilskih dijelova.

Nosivost im je do 5 t, a visina dizanja oko 5 m.

Pneumatski podizai

Primjenljivi su u prostorijema i povrinama gdje je obezbjeen komprimirani zrak i instalacije za

razvod istog. Jedna ovakav podiza prikazan je na slici 2. na sljedeoj stranici. Kretanje ovih

podizaa je ogranienog radiusa, koliko omoguavaju energetski vodovi. Da bi se osiguralo kretanje

podizaa u to veem radiusu, istalacije komprimiranog zraka, treba dovest do centra platoa po

kome se kree podiza i tu postaviti prikljune armature za napajenje podizaa komprimiranim

zrakom. Na taj nain dvostruko se poveava domet rada podizaa. Visina dizanja tereta ovim

ureajima obino se kree od 2 do 3 m, a nosivost od konstrukcionih karakteristika podizaa u

prvom redu od povrine poprenog presjeka cilindra i pritiska komprimiranog zraka u cijevovodu.

Postoji itav asambl konstrukcija ovih podizaa. Prikazani su na slici 3., a neke od nijh cemo

ponovno navesti kasnije u tekstu.

36

Sl. 31 Raznovrsne konstrukcije podizaa

Kapacitet dizanja proraunava se po odnosu:

)(kNpPQ

gdje su:

P povrina poprenog presjeka cilindra,

p prtisak fluida u sistemu.

Pneumatski cilindar sa ugraenom kukom za sopstveno vjeanje i donjom kukom za vjeanje tereta

i njegovo podizanje na odreenu visinu obino na 1,0 do 1,5 m. Pri radu sa pokretnim podizaima

treba voditi rauna da se prenos vri po horizontalnoj podlozi, i da teret bude na donjem dijelu

podizaa radi vee stabilnosti i manjeg rizika od prevrtanja.

37

4. PJEAKI PALETARI

to se tie pjeakih paletara postoje runi paletar i motorni runi paletar.

4.2.1. Runi paletar

Pjeaki paletar ima ureaj za mehaniko i hidrauliko podizanje tereta.Najee se koriste runi

pjeaki paletari sa hidrulikim ureajem za podizanje i sputanje tereta.Oni imaju hidrauliki

ureaj za podizanje tereta koji moe dii teret 10-12 cm. Vuenje paletara obavlja radnik.

Sl. 32 Runi hidraulini viljukar HWL116 i HWL125 sa fiksnim viljukama nosivosti 1000 kg

4.2.2. Motorni runi paletar

To su uglavnom paletari na elektromotorni pogon (izmjenjive baterije). Motorni runi paletar se

bre i lake kreu a radnik ga ne vue ve sa njim upravlja. Njegov efekat rada je duplo vei od

runog paletara. Karakteristike pjeakih paletara su:

- jednostavno rukovanje

- lako odravanje

- visoka produktivnost u radu

38

Model HWL110 HWL112 HWL116 HWL125 HWL0515 HWL115

Nosivost (kg) 1000 1000 1000 1000 500 1000

Visina dizanja

H (mm) 1000 1200 1600 2500 1500 1500

Visina teita

C (mm) 600 600 600 600 600 600

Najnia visina

viljuki h

(mm)

90 90 90 90 65 65

Duina

viljuki L (mm)

1100 1100 1100 1100 800 1100

Rastojanje

izmeu

viljuki E (mm)

550 550 550 550 745 550

Brzina

dizanja

(mm/min)

25 25 25 25 25 25

Max. duina

viljukara A

(mm)

1640 1640 1640 1640 1340 1640

Max. irina

viljukara B

(mm)

740 740 740 740 740 740

Max. visina

viljukara F

(mm)

1490 1690 2050 1800 2000 2050

Sopstvena

teina (kg) 185 200 230 276 217 336

39

dimenzije

Runi viljukar , izraen od elika, sa tokovima od poliuretana, dugog veka trajanja, runim i

nonim pogonom za dizanje, odnosno sputanje tereta. Na zadnjim tokovima nalaze se konice za

fiksiranje viljukara u mestu. Zavisno od teine tereta, brzina dizanja se automatski regulie, laki

teret se bre podie, tei sporije. Razliiti modeli, za razliite namjene, kao paletar, kao viljukar za

manipulaciju teretom koji nije na paletama (table lima, bunt cevi, itd), sa pomerljivim viljukama,

za slaganje na visoke police, visine dizanja 2.5m. Idealan za dizanje i sputanje tereta sa kamiona,

odlaganje palete na paletu, manipulaciju u magacinu. Za sve viljukare, male paletare, je

obezbeeno uputstvo za rukovanje i odravanje na engleskom i srpskom jeziku, odravanje u

garantnom i vangarantnom roku, servis, rezervni delovi.

Runi viljukar Model HW 25 HW 20

Nosivost (kg) 2500kg 2000kg

Visina dizanja H 1 (mm) 200 200

Min. visina viljuki H 1 (mm) 85 75

Min. visina dela kod cilindra H 3

(mm) 431.5 421.5

Duina viljuki L (mm) 1150 1150

irina viljuki W (mm) 550 550

Zadnji tokovi A (mm) 200 160

Prednji tokovi B (mm) 80 77

Teina (kg) 78kg 60kg

40

Runi viljukar PALETAR, izraen od elika, sa tokovima od poliuretana, dugog veka trajanja,

runim pogonom za dizanje, odnosno sputanje tereta. Zavisno od teine tereta, brzina dizanja se

automatski regulie, laki teret se bre podie, tei sporije. Prvenstveno radi kao paletar, za prenos

paleta u okviru magacina, radnje..Za sve viljukare, male paletare, je obezbeeno uputstvo za

rukovanje i odravanje na engleskom i srpskom jeziku, odravanje u garantnom i vangarantnom

roku, servis, rezervni delovi.

Neki tipovi rucnih paletara:

5. VILJUKARI

U skladitima, industrijskoj proizvodnji, remontnim radionicama za podizanje komadnih tereta

esto su u primjeni razne konstrukcije podizaa. Vrlo su raznovrsni, a jedni od njih su i viljukari.

Viljukari su mehanizovano manipulaciona sredstva sa specijalnim viljukama koje podilaze ispod

komada nepaletizovane robe ili ispod palete i sa vertikalnim smjerom pomjeranja u cilju prenoenja

sa jednog mjesta na drugo, radi operacija utovara, istovara, pretovara, skladitenja. Zahvaljujui

brojnim pozitivnim osobinama idealni su za rad u ogranienim prostorima.Slue za prenos tereta na

male udaljenosti, jer imaju ogranien radijus kretanja.

VILJUKARI su industrijske maine veoma pogodne za podizanje i transportovanje materijala i

roba. 1920. god. Mnoge kompanije uvode viljukare, jedna od njih je i Clark, te poznata Yale and

Town Manufacturing. Od tada viljukari su postali neizostavan dio opreme tvornica, firmi, itd.

41

5.1. HISTORIJSKI RAZVOJ VILJUKARA

Osnovno sredstvo mehanizacije koje slui za manipulaciju paletama je viljukar. Primjenjuju se u

fabrikama za proizvodnju komadne robe veih dimenzija i vee mase, u graevinarstvu,

distibutivnim centrima, otvorenim i zatvorenim skladitima, na rampama kod eljeznice, u lukama,

potama, aerodromima, robnim kuama, i sl Polovina 19 st. do ranog 20 st. vezana je za razvoj

manipulacijskih sredstava, koja su dovela do pojave dananjeg viljukara. Pennsylvania Railroad

1906. god. Predstavlja mainu, viljukare, za premjetanje, prenoenje paketa, prtljaga na Altoona

Pennsylvania eljeznikoj stanici. Prvi Svjetski rat doveo je do pojave razliitih tipova

manipulacijskih sredstava u SAD-u, od strane Ransomes, Sims i Jeffries of Ipswuch. 1917. god.

Clark u SAD-u, poeo je proizvodnju ali i upotrebu ianipulabijskih sredstava u svojim fabrikama.

1919. god. The Towmotor Company and Yale i Towne Manufacturing 1920. god. uvode prodaju

m`nipulatornih sredstava. Proizvodnja, prodaja i upotreba viljUkara nastavlja se kroz 1920. god.

odnosno 1930. Godinu. Upotreba Viljukara za vrijeme oba rata olakala je ratne pridike.

Specijalane vrste viljukara

42

5.2. ARTIKULIRANI RAUNARSKI BALANSIRANI, UPRAVLJAKI, VILJUKARI

Za razliku od veine viljukara, prednji tokovi su im kormilariti, tu su i hibridni VNA,dizajnirani

da budu u mogunosti vui teret, ali i stizati do veoma uskih, teko dostupnih mjesta, gdje se nalazi

teret.

Upravljaki veoma uski viljukari

Postoje eljezniki ili ini upravljai i korisni upotrebivi podizai, sa mogunou podizanja od

40 do 98. Ovaj tip viljukara, za razliku od prethodnog, posjeduje visoki standard ravnog tla.

Eksplozivni otporni viljukari

Koriste se za radnje u potencijalano eksplozivnom prostoru, hemijskoj, petrohemijskoj industrije,

prehrambenoj, itd. U Evropi se moraju potovati pravila ATEX 94/9/EC direktive ako se koriste u

zoni 1, 2, 21 ili 22 unije.

Automatski viljukari

Iz potrebe za umanjenjem nadnica, reduciranjem cijena i poveanjem produktivnosti uvedeni su

automatski viljukari.

Sastavljeni su od postolja sa pneumaticima na koje je ugraen pogonski motor sa prenosnim

mehanizmom. Pogon moe biti na dizel pogon i na elektro pogon pri kojem se skoro redovno

43

primjenjuju motori istosmjerne struje napajani energijom iz akumulatora. Od kapaciteta i kvaliteta

akumulatora zavise radne karakteristike maine.

Na postolju maine postavljen je uspravni ram, po kome se podie i sputa ureaj za poduhvatanje i

podizanje tereta, koji se esto zove viljuka pa su i maine dobile naziv viljukari. Nosa moe da

mijenja ugao po vertikali od 3 do 4 naprijed i od 10 do 20 nazad.

Nosivost viljukara kree se od 5t, za potrebe graevinarstva pa do 75 t za potrebe industriske

primijene.

Brzina dizanja tereta iznosi 8 do 14 m/min. Brzina kretanja viljukara iznosi od 6 do 32 km/h.

Snaga pogonskog motora kree se od 16 do 40 kW. Imaju veliku mo manevrisanja jer im je

meuosovinski razmak mali, a i zadnji tokovi su im obino zblieni. Zadnji dio motornih kolica

najee je od punog elika i ima ulogu kontra tega. Imaju veliku mogunost podeavanja ureaja

za podizanje i time su prilagodljivi za rad u razliitim uslovima, pogotovu za rad u raznim

terenskim uslovima.Zbog svoje velike teine i pogona na tokovima, viljukari su pogodni za rad na

vrstim terenima i halama, dok im je mogunost iskoritenja na gradilitu mala1. Na sljedeoj slici

prikazana je graa viljukara

1 Gramak, Graevinske maine,Graevinski fakultet, Beograd str.98

44

Mogu da utovaraju sitnu komadnu robu ako je ista sloena na podloke, ispod kojih podilazi

viljukar sa viljukama poduhvata materijal i poinje podizati isti. Lako zahvataju cijevi, burad,

grau, a specijalnim rukama sa hidraulikom mogu da hvataju pakete opeka ili slino pokovane

robe.Prikljuna orua se jednostavno zamjenjuju i primjena im je dosta iroka. Iskorienje je malo

do 60 %, a estio i nie pogotovo na gradilitima, gdje zahtijeva ravnu i vrstu podlogu. Visina

dizanja im je oko 5,5m i pogodni su za utovar i istovar vagona.

Kapacitet se proraunava po sljedeem odnosu:

)/,/(3600

3 hmhtt

kkqQ

c

pv

h

gdje su:

q nosivost viljukara ( t )

kv koeficient iskorienja radnog vremena

kp koeficient iskorienja nosivosti maine

tc vrijeme trajanja ciklusa ( sec ).

Vrijeme trajanja ciklusa utovara transporta i istovara ine.

t1 vrijeme nakolona viljuke i zahvatanja ..........10 15 sec

t2 vrijeme zaokreta viljukara 90 stepeni .............6 8 sec

za 180 stepeni ..........10 15 sec

t3 vrijeme pune vonje ...........................................f(v) sec

t4 vrijeme ispravljanja kraka ................................2 3 sec

t5 vrijeme dizanja tereta na potrebnu visinu ..........0,2 m/sec

t6 vrijeme istovara tereta .....................................5 8 sec

t7 vrijeme za ponovno naginjanje rama ...............2 3 sec

45

t8 vrijeme sputanja viljuke .................................0,2 m/sec

t9 vrijeme zaokreta viljuke bez tereta ..................t9=t2

t10 vrijeme praznog hoda ........................................f(i)

t11 vrijeme za mijenjanje brzine ...........................6 8 sec

Viljukar, zavisnio od terenskih uslova moe vriti utovar i istovar sa strane i pod uglom od 45 sa

strane pod uglom od 90 ili pozada pod uglom od 90 odnosno 180. Shematski je prikazano na

slici 2.

Sl. 33 Shematski prikaz rada viljukara

Mora se voditi rauna da se utovar organizira na najmanjoj moguoj distanci kako bi vrijeme t10 i

tlo bilo to krae. Po mogunosti treba vie manevrisati kamionom nego viljukarom prilikom

istovara ili utovara tereta, poto kamion posjeduju veu pokretljivost od viljukara.Od pravilnog

rasporeda zavisit e i uinak, te vozilo treba postaviti na to manju udaljenost, kako bi vrijeme pune

vonje i vrijeme praznog hoda bili to manji.

5.3. VILJUKARI, UPRAVLJANJE, MOGUNOSTI, OPERACIJE, KAPACITETI

Viljukari su dostupni u razliitim verzijama i raznim nosivostima, kapacitetima. U mnogim

sluajevima, veina viljukara ima nosivost izmeu jedne do pet tona. Velike maine do 50 tona

kapaciteta su upotrebljive za dizanje veih tereta. Glavni uslov viljukara je da moraju biti

dizajnirani za prilagoavanje, ali i za efikasne i sigurne pokrete. Viljukari se esto koriste u

robnim kuama i distribucijskim centrima.

46

5.4. PROIZVODNJA VILJUKARA

Serija AR-2R Abazirana je na sistemu naizmjenine struje sa ciljem da se obezbijedi visok nivo

produktivnosti i udobnosti korisniku. Svi motori su potpuno zatieni, tako da ne zahtjevaju

nikakvo ienje, uklanjanje ostataka ili praine koji se obino skupljaju u nepokrivenim motorima.

Hidraulina pumpa praktino je beumna, a pokree je motor snage 11,5 kW. Ergonomini mikro-

pokretai koji kontroliu otvaranje odgovarajuih ventila zahvaljujui logikom sistemu upravljanja

razliitim hidraulinim funkcijama i omoguavaju koritenje svih funkcija istovremeno. Serija AR-

2R prua nedostinu udobnost operateru zahvaljujui paljivo postavljenim kontrolama i velikoj

preglednosti kako grane tako i zatitnog krova.

U standardnu opremu spadaju multifunkcionalni LED displej sa indikatorom napunjenosti baterije,

motoasovnikom, indikatorom pozicije tokova i upozorenjima, te boni pomak. U dodatne opcije

spadaju bira eljene visine i indikator visine viljuki.

Servo upravljaki sistem u potpunosti je elektronski i

zajedno sa biraem pravca kretanja spada u standardnu

opremu koja korisniku prua potpunu udobnost. U

etiri okreta upravljaki toak pokriva ugao od 183, a

kao viljukar je dizajniran tako da mu je centar teine

prilino nisko to omoguava veu stabilnosti ak i

prilikom podizanja tereta na najveu visinu, do 11.5 m.

Viljukari su opremljeni sa tri koiona sistema:

1 dizel motor

2 hidraulina pumpa,

3 hidraulini motor

4 hidraulini cilindar,

5 hidraulini razvod

47

1. energetski regenerativni koioni sistem u funkciji servisne konice

2. negativni elektromagnetni koioni sistem na trakcionom motoru u funkciji parking konica i

konice u sluaju opasnosti

3. mehaniki/hidraulini koioni sistem koji se pokree pritiskom na papunicu

Hidraulini i trakcioni sistem kontrolie jedinstvena logika jedinica.

Cijeli sistem povezuje CAN BUS tehnologija, obezbjeujui tako visok nivo pouzdanosti2

Zahvaljujui tehnikim karakteristikama i kvalitetu rezervnih dijelova servisni interval je smanjen, a

obezbjeena je vea pouzdanost maine.

Opcije:

- upravljaki sistem koji pokriva ugao od 360

- priprema za rad na temperaturama do -30 sa ili bez kabine

- indikatori funkcija i opcija

- bono skidanje baterije sa stalkom

- dodatna zatita tereta

- elektronski kontrolisana platforma

- telekamera na viljukama

- dodatnih pet hidraulinih razvodnika

- bira visine dizanja

5.5. PODJELA VILJUKARA

Viljukari se mogu podijeliti na etiri osnovne grupe:

1. Runi viljukari

2. Motorni viljukari

3. Regalni viljukari

4. Kontejnerski viljukari

2 Gramak,Graevinske maine,Graevinski fakultet, Beograd, str.198

48

5.5.1. Runi viljukari

Hidraulini runi viljukar paletar

Karakteristike

- U skladu sa EC Council Directive 98/37/EC Machinery

- Potpuno hidraulini sistem

- Dupli prednji tokovi od polietirana

- Radijus zaokreta - 210

- Viljuke su izraene iz jednog komada

Dimenzije

49

Tehniki podaci

MODEL PT-BF

Nosivost (t) 2,5

Max visina dizanja H2 (mm) 200

Min visina dizanja H1 (mm) 85

Visina mehanizma dizanja H3 (mm) 431.5

Duina viljuke L (m) 1,15

Raspon viljuke W (mm) 520/550

Teina (kg) 80

Izgled Hidraulini runi viljukar

Karakteristike

- U skladu sa EC Council Directive 98/37/EC Machinery

- Runi i noni pogon za dizanje tereta

- Konice na tokovima

- Automatska promena reima dizanja (normalno/brzo)

- Odlaganje proizvoda na razliitim visinama

50

Dimenzije

Tehniki podaci

MODEL MS1010 MS1012 MS1000 MS1025

Nosivost (t) 1 1 1 1

Visina dizanja H (m) 1 1,2 1,6 2,5

Min visina viljuke h (mm) 90 90 90 90

Duina viljuke L (m) 1,1 1,1 1,1 1,1

irina izmeu viljuki E (mm) 550 550 550 550

Brzina dizanja (mm/sec) 25 25 25 25

Ukupna duina A (m) 1,64 1,64 1,64 1,64

Ukupna irina B (m) 0,74 0,74 0,74 0,74

Ukupna visina F (m) 1,49 1,69 2,05 1,8

Teina (kg) 185 200 230 276

MODEL MS500 MSA500 MSA1000 MSA1500

Nosivost (t) 0,5 0,5 1 1,5

51

Visina dizanja H (m) 1,5 1,6 1,6 1,6

Min visina viljuke h (mm) 65 90 90 90

Duina viljuke L (m) 0,8 0,8 0,8 0,8

irina izmeu viljuki E (mm) 745 745 950 950

Brzina dizanja (mm/sec) 25 25 25 25

Ukupna duina A (m) 1,34 1,34 1,34 1,34

Ukupna irina B (m) 0,74 0,81 1 1

Ukupna visina F (m) 2 2 2,09 2,09

Teina (kg) 217 147 250 255

5.5.2. Motnrni viljukar

52

Za razliku od runog viljukara, pomou motornog paleta se moe podii u visinu od nekoliko

metara u cilju smjetaja jedne na drugu u vie redova, slaganja, prenoenja sa jedneog na drugo

mjesto, kao i utovara, istovara ili pretovara. Posebna pogodnost motornog viljukara je upotreba

teleskopskog mehanizma koji omoguava ugaono pomjeranje paleta, to daje sigurnost prilikom

podizanja, sputanja i prenoenja paleta. Motorni viljukari rade na elektrini, benzinski i dizel

pogon. Koji e se tip i vrsta viljukara koristiti, zavisi od mnogo faktora i zahtjeva koje postavlja

vrsta robe, transportno sredstvo, sklafie, itd. Tako npr. Viljukari koji se koriste za manipulaciju

eksplozivnih i zapaljivih materijala moraju biti na elektrini pogon, te njihove viljuke moraju biti

presvuene bronzom radi nevarnienja prilikom manipulacije robom. Paletni transportni i

distributivni lanac ima svoju punu efektivnost kada su svi elementi paletnog sistema meusobno

kompatibilni. To podrazumijeva usklalenosti i tehbiko-tehnoloko jedinstvo ukupnog sistema, to

se postie visokim stepenom standardizacije svih njegovih elemenata.

5.5.3. Regalni viljukari

Iskljuivo se primjenjuje u velikim skladitima za smjetaj standardno upakovane robe u police,

regale, po kojima je i dobio ime. Roba mora biti dopremljena na odreeno mjesto pred magazin jer

ovaj viljukar ima potpuno ogranien radijus kretanja. Kretanje se vri po metalnoj stazi smjetenoj

po tavanici prostorije, tako da je ovo u neku ruku objeeni viljukar.

53

Iskljuivo se primjenjuju u velikim skladitima za smjetaj standardno upakovane robe u police

regala, po kojima je i dobio ime. Roba mora biti dopremljena na odreeno mjesto pored magacina

jer ovaj viljukar ima potpuno ogranien radius kretanja. Kretanje se vri po metalnoj stazi

smjetenoj po tavanici prostorije tako da je ovo u neku ruku objeeni viljukar. Pogonski

mehanizam smjeten je na platforni iznad regala odnosno na stazi za kretanje i ine ga mehanizam

za kretanje po duini staze odnosno prostorije, posjeduje dvije brzine, pogonski mehanizam za

podizanje sa dvije brzine, te ureaj za istovar odnosno premjetanje tereta sa viljuke na policu

regala. Sva tri pogona su elektromotorna. Regalni viljukar ima mogunost okretanja za 180 i time

postie mogunost da se teret moe istovariti u suprotnu policu regala. Komande za kretanje i

podizanje, kao istiskivanje tereta sa viljuki su opremljeni ureajima za programirano kretanje i

podizanje, to znai da se zaustavlja na mjestu koga smo unaplrijed odredili na upravljakom pultu.

Omoguava olakan rad i maksimalno iskotitenje skladinog prostora.

Takozvana trea generacija viljukara, namenjena za rad u halama, sa velikim visinama slaganja i

znatno uim manipulacionim prostorom, od 1.5 do 1.8m, poela sa proizvoditi 1960. godine, te se

na tritu pojavljuju dva tipa visokoregalnih viljukara:

1. viljukari slagai

2. viljukari za komisioniranje.

Sl. 34 regal i regalni viljukar

54

1. nosa viljukara,

2. pogonski mehanizam,

3. vertikalni ram voica,

4. regal,

5. viljuka za podizanje,

6. kabina i komande,

7. staza i tokovi za kretanje.

Slika 12. Dispozicija regalnog viljukara

Pogonski mehanizam smjeten je na platformi iznad regala odnosno na stazi za kretanje i ine ga

mehanizam za kretanje po duini staze odnosno prostorije i posjeduje dvije brzine, i pogonski

mehanizam za podizanje takoer sa dvije brzine i ureaj za istovar odnosno premjetanje tereta sa

viljuke u policu regala. Sva tri pogona su elektromotorna. Regalni viljukar ima mogunost

okretanja za 180 stepeni i time postie mogunost da se teret moe istovarati u suprotnu policu

regala. Komande za kretanje i podizanje, kao i istiskivanje tereta sa viljuki su opremljeni ureajima

za programirano kretanje i podizanje, to znai da se zaustavlja na mjestu koga smo unaprijed

odredili na upravljakom pultu. Omoguava olakan rad i maksimalno koritenje skladinog

prostora. Na sljedeim slikama su dati regalni viljukar tipa GX/GQ, a u tabeli su dati jo neki

modeli tih tipova:

55

Sl. 35 GQ 10

3 Model 4 Maksimalan

a nosivost * (

kg )

5 Maksimalan

a visina

podizanja (

mm )

6 Brzina

vonje

(km/h)

7 Napon

baterij

e ( V )

8

GX 10 1.000 9.050 9.8 48

GX 13 1.350 10.345 9.0 48

GX 15 1.500 13.050 8.4 80

GQ 10 1.000 7.050 9.8 48

GQ 13 1.300 9.960 9.0 48

GQ 15 1.250 11.880 8.6 80

Takoer ovdje moemo spomenuti i neke druge viljukare koji su danas u upotrebi, npr., runi

viljukar on omoguuje ravnomerno pomeranje proizvoda koji se nalaze u kontejneru ili paleti.

Tokovi su od poliuretana i najlona (slika 13.), runi paletni viljukar ili runi paletar on je

napravljen od visokokvalitetnog materijala, pouzdan, lak za upravljanje, jednostavan za upotrebu

(slika 14.), diza buradi (slika 15.), i makazasti podiza/odlaga (slika 16.) Vaan aspekt viliara

rada je da veina ima stranji kota upravljaa. Iako je ovaj poveava okretnost u uskim zavojima

situacijama.Jo jedna kritina znaajka viliara je njegova nestabilnosti. Viliar i optereenja mora

se smatrati jedinica sa razliitim stalno teite sa svakim pokretom optereenja. Viljukar nikad ne

smije prenaglo skrenuti na brzinu s vecim optereenjem, gdje se centrifugalni i gravitacijske sile

kombiniraju jer mogu izazvati katastrofalne nesree. Viljukari su dizajnirani s optereenja granica

za viljuke koja je smanjena sa vilicom i elevacije optereenja (tj. optereenja ne uporite protiv

tanjura "L"). Uitavanje ploa za utovar referenca se obino nalazi na viljukaru.

56

TIP Nosivost [t] / Duina viljuke / Visina

dizanja

KMK 05-09 0,5 / 1120 / 900

KMK 10-09 1,0 / 1140 / 900

KMK 10-16 1,0 / 1140 / 1600

Slika 13. Runi viljukar KMT

Nosivost [kg] 250

Max. visina dizalice [cm] 200

Min. visina dizalice [cm] 80

Duina viljuke [cm] 1100

irina viljuke [cm] 550

Prenik pog. toka cm] 180

Masa [kg] ~100

Sl. 36 Runi paletni viljukar - MT2005

Diza buradi - HE 300

Slui za podizanje i transport buradi od 200 l,

metalnih, sa i bez obrua, u ispravnom poloaju.

TIP Nosivost [t] /

Visina dizanja Tokovi

HE 300 0,3 / 905 Najlon /

najlon

Sl. 37 Diza buradi HE 300

57

Nosivost [kg] 1000

Visina dizanja [cm] 800

Duina vila [cm] 432

irina sredstva [cm] 1150

Razmak vila [cm] 520,685

Upravljaki toak [cm] fi180x50

Masa [kg] 85-115

Sl. 38 Makazasti podiza/odlaga KOE

Elektrii regalni viljukari serije ETM/ETV 2 sa pokretnim jarbolom (1400 kg/1600 kg)

Kompaktnost, visoke performanse i ergonomsko radno mjesto operatera glavne su prednosti

regalnih viljukara Jungheinrich ETM/V 214 - ETM/V 216.

Prednosti: uteda prostora zahvaljujui malom radnom hodniku od samo 2687 mm (prema VDI-

uzimanje euro palete poduno). Visoka efikasnost u protoku robe uz smanjenje servisnih zahtjeva

upotrebom 3-fazne AC tehnologije. Operateri su motivisani i oputeni radom na ergonomski

dizajniranom radnom mjestu. Operater osjea prednost od samog ulaska u viljukar : nisko

postavljen stepenik za ulaz omoguava lagan ulaz, komforno sjedite moe se podesiti na 5 naina,

podesivi naslon za ruku i upravlja podesiv horizontalno i vertikalno, MULTI-PILOT kontrolna

rukica za sve hidrauline funkcije.

Upotrebom displeja/instrumenata, pozicioniranih direktno ispred, operater dobija informacije o

statusu viljukara ili poziva odgovarajue programe vonje. Dizajn instrumenata i mjesto na kom su

postavljeni doprinose sigurnosti na isti nain kao i odlina vidljivost kroz jarbol i titnik operatera.

Jungheinrich regalni viljukari 214/216 predstavljaju najbolje rjeenje za ekonomino

odlaganje/uzimanje robe na velikim visinama i u skuenim prostorima. Bez obzira da li se rad

odvija u standardnom paletnom ili Drive-in regalu, u jednoj ili vie smjena regalni viljukari

214/216 su pravo rjeenje.

Najvei proizvoai regalnih viljukara

Serija GX/GQ regalnih viljukara

58

Serija GX/GQ, regalnih viljukara predstavlja fleksibilno i maksimalno primjenjivo rjeenje za

male prostore zahvaljujui prije svega nosau viljuaka koji se nalazi na obrtnoj glavi. Inteligentni

upravljaki i hidraulini sistemi omoguavaju optimalne radne procese. Radna brzina podizanja i

sputanja, obrtanja i pomjeranja viljuaka se moe nezavisno kontrolirati i podeavati. Kod modela

GQ koji je opremljena teleskopskim viljukama, irina potrebnog prolaza moe biti i jo ua,

odnosno, najnia polica regala moe biti i na samo 100 mm iznad poda.

Sl. 39 Viljukar serije GX/GQ

Serija Linde regalnih viljukara

Linde 39X je viljukar na dizel ili gasni pogon. Osobine koje karakteristiu ovu vrstu proizvoaa

jesu, prije svega, manja potronja energije i smanjena emisija izpusnih gasova, potom, vie komfora

za vozaa i bolja preglednost. Donosi nam novine kao to su cilindri za nagib koji su postavljeni na

gornjem dijelu stuba, to doprinosi boljoj stabilnosti i preglednosti sa mjesta vozaa. Zatim postoji

i vrsta pod nazivom Linde Load Control (LLC), koji predstavlja hidrostatiki Linde-pogon pete

generacije, serijski potovani standardi za rad sa kontejnerima, direktni pogon tokova, nisko

postavljene ulazne stepenice i jedinstvena samonosea asija koja je ujedno i zatitni ram za

operatera. Ekonominost odravanja i servisiranja vozila, koja je postignuta upotrebom dijelova

koji ne zahtjevaju servisiranje, elastini leajevi osovine i stuba, kuite cilindra za nagib.

59

Sl. 40 Primjer viljukara serije Linde regalnih viljkukara

Kompanija Balkancar

Osnovna djelatnost firme BALKANCAR je proizvodnja, distribucija i servis sredstava unutranjeg

transporta viljukara. Robna marka BALKANCAR se prvi put, na ovim prostorima, pojavila

1967. godine. Naredne 24 godine viljukari marke BALKANCAR prodavani su u okviru firme

UNIVERZAL. 1991. osniva se firma BALKANCAR. Okosnicu asortimana ine viljukari na

elektro, dizel i gasni pogon. Nosivost viljukara varira od 1.250 kg pa do 8.000 kg, a visinu dizanja

odreuju potrebe. Pored viljukara, distribuiu se i paletna kolica, runovodei viljukari, lanane i

uane dizalice. Od 2006. godine firma BALKANCAR postala je i zvanini distributer viljukara

japanskog proizvoaa KOMATSU. Pored dizel, gasnih i elektro viljukara, u KOMATSU

programu moe se nai i veliki izbor runovodeih elektro viljukara, visokoregalne viljukare, kao

i viljukare velikih nosivosti (do 16 tona).

60

Paletni regali

Najefikasniji nain savremenog skladitenja predstavljaju paletni regali. Izgled, funkcija, te

primjena paletnih regala najbolje se moe pokazati i objasniti kroz sljedeih nekoliko primjera

paletnih regala:

1. Regal s hodnicima irine cca 3 m za regalne viljukare tipa ET / FM

Najekonominiji nain organizacije regala za sve visine prostoram povoljna cijena regala i

viliara, mogunost prilagodbe i preseljenja konstrukcije, niski trokovi odravanja.

61

2. Regal s uskim hodnicima za visokoregalne i komisione viljukare tipa MX / ETX / EKX

Hodnik izmeu regala irine cca 2 m, omogueno brzo izvlaenje paleta izvan regala ili

komisioniranje u samom regalu. Na ulazu u regal mogu se postaviti konzole za odlaganje i

preuzimanje paleta. Viljukari se u hodniku kreu pomou podnih vodilica ili induktivno. Ako

postoje vodilice, regali se mogu podii betoniranjem prostora unutar vodilica.

3. Provozni Drive-In regal irine hodnika 1,4 m za smjetaj istovrsne robe veih serija (iznad 10

paleta)

Koritenje regala moe biti jednostrano (ulazni regali) ili s obe strane (provozni). Ovi regali se

koriste za skladitenje velikih koliina istovrsne robe. Stranice regala su spojene vijcima, a na njih

su dodane konzole i pocinani profili za skladitenje paleta u kanalima. Regali se mogu dodatno

opremiti sa bonim vodilicama za viljukare ovisno i dubini regalnog kanala.

62

4. Pokretni paletni regali za smjetaj velike koliine paleta raznovrsne robe uz veliku utedu

skladinog prostora, elektrini pogon

U ovom regalnom sistemu dovoljan je jedan prolaz za cijeli regalni blok. Pomjeranje redova regala

omoguuje pristup do svake palete. Brzina pomjeranja je ccc 5 m/min.

5.Regali s podnicama od iverice, limenih ispuna ili elinih reetki za smjetaj paleta ili pakiranja

razliitih dimenzija

63

6. Protoni FIFO (First-in First-out) regali za kontrolirano kretanje robe - osigurano da roba koja

je prije proizvedena prva bude spremna za preuzimanje / otpremu

Konstrukcija slui za transport EUR drvenih, metalnih ili plastinih paleta koje se mogu kretati

uzduno ili popreno. Kretanje paleta od strane punjenja do strane za preuzimanje ostvaruje se pod

teinom same palete na nagnutojh valjkastoj traci pri nagibu od 3-5%. U isporuku su ukljuene

konice za valjke, koje reguliraju stabilnu brzinu kretanja paleta.

7. Paletni regali za keramike ploice nosivost police do 4500 kg

64

Regali s policama

Regali s policama namijenjeni su za razliita optereenja. Nosivost od 50 do 900 kg po polici.

Visina stranica do 11 m. Namijenjeni su za jednostavna skladita kao I za robna skladita.

5.5.4. Kontejnerski viljukari

Kako se poveava upotreba kontejnera u prevozu tereta tako se namee potreba za primjenu

kontejnerskih viljukara kao najprikladnijih maina za pretovar kontejnera. Postavljaju se na

konstrukcije sa pneumaticima ve prema zahtjevima za pretovar, uglavnom su sa pogonom

motorima sa dizel gorivom, sa kojim je povezana hidraulina pumpa koja pokree sve radne

sklopove maine. Najee se koriste dvije vrste viljukara i to sa eonim i sa bonim

sprejderom.Viljukari sa eonim sprejderom su ne pregledniji u toku vonje, a poto kontejner nosi

popreno, zahtijeva neto vei prostor zavisno od dimenzija kontejnera. Preglednost kod ovih

viljukara nije u pitanju kad se kontejner nosi neto podignut, ali takav nain vonje smanjuje

statiku stabilnost i poveava rizik od prevrtanja viljukara. Viljukari sa bonim sprejderom ne

izazivaju ovaj rizik i u principu zahtijevaju neto ui prostor za prolaz. Konstrukciju viljukara ine

motorna kolica na dizel pogon ili sa elektro pogonom. Zbog svoje velike teine i pogona na

tokovima, viljukari su pogodni za rad na vrstom terenu i u halama dok im je mogunost

iskorienja na gradilitu mala. Na kolicima se nalaze dvije vertikalne osovine po kojima klize

konzole koje prihvataju teret. Vertikalne osovine mogu da mijenjaju nagib i to napred za 3 do 4

65

(pri utovaru) i unazad 10 do 12 (pri prenosu tereta). Viljukari su maine za prenos i podizanje

kabaste robe. Tokovi na viljukarima imaju veliku mo manevrisanja. Obino se upravljanje izvodi

preko zadnjih tokova a pogon je na prednjim tokovima tako da zadnji deo motornih kolica

najee je od punog elika i ima ulogu kontra tega. Krakovi viljuki zahvatnog dijela prilagoeni

su radu sa paletama ali lako mogu da zahvataju i ostalu kabastu robu.

Boni viljukari

Boni viljukari imaju nosivost od 3 do 6 tona. Ova vozila konstruisana su za upotrebu u

stovaritima i za transport proizvoda od drveta, aluminijskih profila, vodovodnih cijevi raznih

promjera, graevinskih konstrukcija i elemenata i drugo. Boni viljukari3 imaju veliku prednost u

odnosu na eone viljukare koja se ogleda u statikoj stabilnosti. Pored ove prednosti ovaj tip

viljukara ima i manu a to je preglednost jer prilikom manevrisanja s kontejnerom on vozau

smanjuje preglednost. Zahvaljui kompaktnoj grai i uskoj vozaevoj kabini pogodan je i za uske

hodnike. Na slici 10. je prikazan boni viljukar sa svojim tehnikim karakteristikama i osobinama.

Viljukar nevjerovatne izdrljivosti koji je dovoljno fleksibilan za precizno obavljanje posla u vie

radnih smjena; to je Lancer (Jumbo) boni viljukar. Rije je o standardizovanoj maini sa brojnim

opcijama za prilagoavanja posebnim potrebama.

Sl. 41 Boni viljukar za kontejnere

3 Dr Ahmi R. Abdulah, dipl. ing. Pretovarna i transportna mehanizacija

66

Nosivist: 5.000 kg na 600/700 mm LSP

Max. visina podizanja: 4000mm-6000mm

Motor: dizel turbo motor, gas

Pogon: Hidrostatiki

Boni viljukar ima svoju ekstremnu prednost u odnosu na eoni viljukar, koja se ogleda u

statistikoj stabilnosti.

6. Viljukari sa eonim sprejderom

Viljukari sa eonim sprejderom su pregledniji u toku vonje, a poto kontejner nosi popreno,

zahtijeva neto vei prostor zavisno od dimenzije kontejnera. Preglednost kod ovih viljukara nije u

pitanju kada se kontejner nosi neto podignut, ali takav nain vonje smanjuje statiku stabilnost i

poveava rizik od prevrtanja viljukara. Na slici 13. je prikazan jedan eoni viljukar za pretovar

kontejnera, na slici se dakle izmeu ostalog, vidi da ovaj viljukar opravdava onu svoju prednost,

odnosno onu svoju bolje rijeenu tehniku izvedbu u odnosu na boni viljukar za pretovar

kontejnera.

Sl. 42 Viljukar sa eonim sprejderom

Vratimo se tehnikim osobinama pa sa fizikog stajalita osmotrimo tu njegovu, da je tako

nazovemo prednost, u odnosu na boni viljukar, dakle ako to uinimo ova preglednost je ujedno

povukla za sobom i odreene statike nedostatke, odnosno nestabilnost viljukara koja se moe

ogledati u prevrtanju samog viljukara. Jednostavnosti radi i radi samog tehnikog razumijevanja

67

ovog ureaja vratimo se njegovim tehnikim osobinama, odnosno njegovim4 sklopovima. Odmah

na poetku dajmo jednu sliku (Slika 14) kontej