Uvod

Moja tema koju ću obrađivati za seminarski rad iz predmeta Saobraćajnog prava jeste „Drumski saobraćaj“. U ovom seminarskom radu ću govoriti o pojmu drumskog saobraćaja, kao i obliku saobraćaja koji je vrlo važan za ljudsko društvo u pogledu transporta robe, ljudi, privrednih dobara...

Govorit ću o povjesnom razvoju drumskog saobraćaja, zatim o načinu odvijanja drumskog saobraćaja, o putevima i vrstama puteva koji predstavljau osnovu, odnosno podlogu za odvijanje drumskog saobraćaj. Stoga jedan od najstarijih puteva koji je izgrađen u VI stoljeću p.n.e. jeste Darijev put, dok se savremeni putevi razvijaju za vrijeme Rimskog carstva.

Zatim ću nešto reći o načinu organizovanja drumskog saobraćaja i saobraćajnih prvila i propisa bez kojih bi organizacija drumskog saobraćaja bila nezamisliva. Spomenut ću neke prednosti i nedostatke koji karakteristišu drumski saobraćaj. Zatim ću kratko spomenuti i saobraćajna sredstva koja su karakteristična za ovaj vid saobraćaja, te o bezbjednosti i značaju drumskog saobraćaja.

1

1.Povjesni razvoj drumskog saobraćaja

Jedna od više mogućih podjela sabraćaja je i tzv. povjesna podjela koja se razlikuje od stare i mlade saobraćajne grane, pri čemu se u mlade grane obično ubrajaju zračni (vazdušni), cjevni i drumski saobraćaj. Ovakvo razvrstavanje je, možda, prihvatljivo ako se misli na motorni drumski saobraćaj koji se stvarno razvio posle „starijih” grana: pomorskog, riječnog i željezničkog saobraćaja. Ispravnijim pristupom, međutim, smatramo da se vrijeme nastanka neke vrste saobraćaja ne računa od momenta uvođenja jednog pogona1 nego od početka korišćenja određene vrste, jer su vrste prevoza-saobraćajne grane-uglavnom definisane vrstom puta2.

Ovako cjenjen, drumski saobraćaj, ne samo da nije mlad, nego spada u najstarije načine zadovoljavanja potreba u prevozu. Utabana staza po kojoj se kretao prapovjesni čovjek, račvasta grana koju je vukao po ovoj stazi i tovarna životinja-sredstva koja se ubrajaju u prve saobraćajnice i prva prevozna sredstva-jesu, nesumnjivo, saobraćajnice i sredstva drumskog saobraćaja.

Kada se na grani našao nešto teži teret te je radi lakšeg kretanja podmetnuta oblica3 počela je da se rađa ideja o točku na koji se nije dugo čekalo. Oko 3.250. godine prije naše ere pojavio se grnčarski točak a negdje u približno vrijeme u Mesopotamiji počinje upotreba točka na prevoznim sredstvima-kolicima.

Iako zaprežna vozila nesumnjivo spadaju u povjest drumskog saobraćaja, a i danas zauzimaju značajno mjesto u ukupnom broju prevoznih sredstava pri proučavanju današnjeg saobraćajnog sustava zaprežna vozila se obično isključuju. Jer, zaprežni saobraćaj danas, kao prevaziđeno riješenje, pretežno zadovoljava one potrebe u prevozu koje proizilaze iz ostatka prevaziđenih oblika privređivanja, još uvek postojećih i u našim vremenima (poljoprivreda naturalnog tipa i sl.)

Velika prepreka bržem razvoju drumskih motornih vozila dugo je bio problem obezbeđenja različitih brzina obrtanja pogonskih točkova pri skretanjima. Problem je djelimično riješavan trotočkašima sa samo jednim pogonskim točkom, alo ovakva vozila nisu mogla imati veću nosivost. Bilo je i drugih ideja, ali pravo riješenje je diferencijal, uređaj sastavljen od više zupčanika koji omogućava da se pogonski točkovi, po potrebi, obrću različitim brzinama.

Prvi automobil sa SUS motorim konstruisao je mehaničar Markus 1875. godine. Njemci Dizel i Oto su dali veoma veliki doprinos razvoju automobilizma, jer su oni konstruisali dizel i benzijski motor koji se i danas koriste u našim motornim vozilima.

1 Povjest većine prevoznih sredstava ukazuje na povremene promjene načina pogona.

2 Drumski, zračni (vazdušni), riječni itd.

3 Drveni valjak.

2

Drumski saobraćaj se kao javni saobraćaj pojavio početkom 20. stoljeća, gdje se proizvodnja automobila u Europi uglavnom vršila u Francuskoj i Njemačkoj.

Prateći privredni razvoj zemlje, energetskog bogastva, jačine industrije kao i stanja drumske mreže, paralelno je rastao i broj automobila u pojedinim zemljama. Zahvaljujući prednostima drumskog saobraćaja u odnosu na druge vidove javnog saobraćaja, njegovom razvoju se posvećuje velika pažnja u svim zemljam pa tako i u onim gdje je razvijena mreža željeznice, riječnih plovnih puteva i cjevovoda.

Slika 1. Oldtajmeri, prvi automobili sa četiri točka.

Slika 2. Prvi kamion koji se koristio u drumskom transportu.

3

2.Pojam drumskog saobraćaja

Drumski saobraćaj je saobraćaj koji se odvija na putevima. Učesnici u drumskom saobraćaju se mogu kretati pješice, jašući životinje i uz pomoć raznih vozila. Drumski saobraćaj je regulisan saobraćajnim propisima koje moraju poštovati svi učesnici u saobraćaju. Osnovna pravila drumskog saobraćaja su usvojena 1968. godine na Bečkoj konvenciji o drumskom saobraćaju. Sve države nisu usvojile ovu konvenciju a i među njenim potpisnicima se javljaju odstupanja.

U mnogim djelovima svijeta, saobraćaj je, uopće uzevši, organizovan. To podrazumjeva petlje, saobraćajne signale i znake na raskrsnicama tako da olakšava protok vozila. U saobraćaju mogu učestvovati vozila na motorni pogon, vozila bez sopstvenog pogona (bicikli) i pješaci. Saobraćajnim signalima moguće je usaglašavanje i sa ostalim vidovima saobraćaja.

Za prevoz putnika i stvari korištena su, a i danas se koriste, vozila bez motora i vozila sa motorom (putnički automobili, autobusi i teretna vozila, odnosno razne vrste kamiona). U infrastktukturu drumskog saobraćaja, osim navedenih stabilnih i mobilnih kapaciteta, spadaju poslovne zgrade za prijem i otpremu putnika i materijalnih dobara, utovara i pretovara opreme i mehanizacije.

Drumski saobraćaj, zbog svojih općih karakteristika, mogućnosti i sposobnosti prilagođavanja ima veliki značaj u razvoju zemlje, posebno u ekonomskoj sferi. Svi putnički i robin tokovi počinju, završavaju ili se oslanjaju na putni saobraćaj.

Obavezni posrednik je posrednik u prevozu robe i putnika u svim vidovima i granama saobraćaja. Dominantna uloga drumskog saobraćaja u odnosu na ostale vidove i grane saobraćaja obezbjeđuju se razvijenošću putne mreže, velikim brojem transportnih sredstava (motornih vozila) i vozača, relativno malom osjetljivošću i zavisnošću od infrastrukture, brzinom prilagođavanja na iznenadne promjene uslova, nezavisnošću od drugih vidova i grana saobraćaja pri izvršenju većine zadataka, elastičnošću sustava u cjelini. Njegove opće prednosti izražene su postojanjem putne mreže na gotovo cjeloj teritoriji zemlje sa mogućnošću povezivanja svakog mjesta i naselja, a drumska vozila su najpogodnije sredstvo za izvršenje prevoza. Omogućava direktan prevoz od pošiljioca do primaoca i to “od vrata do vrata bez posrednika”. Brzina dostave robe veća je nego kod ostalih vidova i grana saobraćaja.

Razvijena putna mreža i tehničko-eksplotacione karakteristike motornih vozila omogućuju njigovo elastično korišćenje i međusobnu nezavisnost kretanja. Drumski saobraćaj prilagodljiv je svim zahtjevima sa prevozom u pogledu količine prevoza, vrijeme polaska, pravca kretanja, mjesta otpreme tereta ili putnika i brzina kretanja. U drumskom saobraćaju su, u poređenju sa željezničkim, znatno manji početno završni troškovi, jer nema troškova ranžiranja sastavljanja i rastavljanja kompozicija.

4

2.1. Podjela drumskog saobraćaja

Drumski saobraćaj se može podjeliti na sljedeće grupe i podgrupe:

1.Prema namjeni:-Javni saobraćaj (prevoz) : prevoz koji je pod jednakim uslovima dostupan svim korisnicima prevoznih usluga i obavlja se na osnovu ugovora o prevozu.-Saobraćaj (prevoz) za vlastite potrebe: prevoz koji se vrši u cilju zadovoljavanja potreba vezanih za obavljanje osnovne djelatnosti koja je iz oblasti proizvodnje, trgovine, usluga...

2.Prema teritorijalnim obilježjima:

-Unutrašnji saobraćaj: Unutrašnji drumski saobraćaj odvija se u okviru granica zemlje. Razlikuje se: gradski (lokalni), prigradski i međumjesni.

-Gradski prevoz se odvija na teritoriji neke urbane sredine (grada). U zavisnosti od površina i veličine grada, kao i njegove konfiguracije, u gradu se može organizovati više linija sa ciljem da se opsluži što veći broj korisnika.

-Prigradski saobraćaj se organizuje između grada i okolnih mjesta.

-Međumjesni (međugradski) prevoz odvija se između gradova i naseljenih mjesta.

-Međunarodni saobraćaj: Prevoz pri čijem se obavljanu prelazi najmanje jedna državna granica, odnosno međunarodni drumski saobraćaj se odvija između najmanje dvije ili više država. Razlikujemo: bileteralni, pogranični, tranzitni, multilateralni saobraćaj.

-Prema načinu organizacije:

-Linijski saobraćaj: koji se obavlja na određenom prevoznom putu po određenom redu vožnj, sa jednim ili više polazaka.

-Vanlinijski prevoz: je prevoz za koji se relacija i drugi uslovi prevoza utvrđuju posebno za svaki prevoz, a može biti:

1)povremeni prevoz i

2)naizmjenični prevoz

Prevoz u drumskom saobraćaju se obavlja vozilima koja ispunjavaju uslove utvrđene propisima o bezbjednosti saobraćaja na putevima i propisima o standardima za pojedine vrste vozila. Vozila kojima se obavlja javni prevoz i prevoz za sopstvene potrebe moraju se redovno održavati i kontrolisati radi obezbjeđivanje njihove stalne tehničke ispravnosti i bezbjednog korištenja u sobraćaju.

5

DRUMSKI SAOBRAĆAJ

PUTNIČKI TERETNI

JAVNIZA VLASTITE

POTREBE

MEĐUNARODNI UNUTRAŠNJI

GRADSKI VANGRADSKI

MASOVNI INDIVIDUALNI

NAIZNAJMLJIVANJE

LINIJSKI SLOBODNI

PODJELA PREMA VRSTIPREVOZNOG – SAOBRAĆAJNOG

SREDSTVA

Slika 3. Shema podjele drumskog saobraćaja

2.2. Putna mreža

6

Putna mreža se djeli na gradsku (urbanu) i vangradsku. Gradska mreža će biti razmatrana u okviru točke o gradskom saobraćaju. Koriste se četiri osnovne kasifikacije vangradskih puteva: funkcionalan, administrativna, saobraćajna i građevinsko-tehnička.

Klasifikacija puteva na osnovu selekcije saobraćaja odnosi se na zabrane saobraćaja pojedinim kategorijama vozila. Zabrane se najčešće uvode radi povećavanje brzine kretanja saobraćajnog toka, kapaciteta puta i bezbjednosti saobraćaja. Prema ovoj podjeli putevi se djele na puteve za:

- mješoviti saobraćaj,- saobraćaj motornih vozila,- putnički saobraćaj i- biciklistički saobraćaj.

Prema vrsti kolovoznog zastora putevi se djele na:

- savremene (asfalt, beton, kocka),- tucaničke i - zemljane.

Prema broju saobraćajnih traka i organizaciji kretanja putevi se djele na:

-jednotračne puteve za jednosmjerni saobraćaj, -dvotračne puteve za jednosmjerni saobraćaj,

-dvotračne puteve za dvosmjerni saobraćaj,-višetračne (trotračne) puteve za dvosmjerni saobraćaj i-autoputeve.

2.3. Elementi i stuktura drumskog saobraćaja

Prema funkcionalnom aspektu najvažniji elementi drumskog saobraćaja kao sustava su:

1) ulično-putna mreža (putevi i putni objekti), 2) vozila (vozni park) i vozači,3) stranci,4) energija,5) putnici (korisnici) i tereti,6) informacioni sustavi i podsustavi za organizacionu i operativnu

regulaciju (upravljanje).

Posmatrano sa organizacionog aspekta najbrojniji elementi integrisani su u sledeće osnovne organizacione strukture – podsustave:

1) upravni podsustavi,2) saobraćajna preduzeća,3) preduzeća za puteve,4) putna mreža i ostale saobraćajne površine,5) putnici (korisnici usluga) i tereti,

7

6) podsustavi za regulisanje i upravljanje saobraćajem na putnoj mreži.

U odnosu na ostale vidove i grane saobraćaja, drumski saobraćaj ima specifičnu funkcionalnu i organizacionu strukturu. Prema tome, saobraćajna preduzeća nemaju obavezu održavanja putničkog ili teretnog saobraćaja na određenim linijama nezavismo od rentabilnosti takvog prevoza, niti je funkcioniranje saobraćajnih preduzeća međusobno uslovljeno u organizacionom, tehničkom ili tehnološkom smislu. Tako je funkcionisanje sustava drumskog saobraćaja zbir funkcionisanja parcijalnih struktura i podsustava.

Broj elemenata u pojedinim preduzećima saobraćaja iste djelatnosti može biti različit od mjesta do mjesta, zavisno od uloge preduzeća. Treba naglasiti da svako saobraćajno preduzeće izvršava proces nezavisno od drugih saobraćajnih preduzeća, vidova i grana saobraćaja. Ono je cjelina za sebe, sutav na svojoj razini. Najčvršće veze između preduzeća drumskog saobraćaja iste djelatnosti ostvaruju se organizacionom regulacijom (zakonom, propisi, odredbe, upustva, standardi) ili ih povezuje zajendička ulično-putna mreža i operativna regulacija na mreži (podsustavi za regulisanje, kontrolu i upravljanje saobraćajem na putnoj mreži).

3. Transport, saobraćaj, transportna tehnologija

Saobraćaj (Transportation, Verkehr), u najširem smislu predstavlja djelatnost sa ciljem prevoza, prenosa ili premještanja objekata, informacija ljudi. Ako se radi o prevozu objekata onda se može govoriti o transportu (Transport), a informacija o telekomunikacijama (Telekomunication).

Transport predstavlja kompleksan proces premeštanja, prevoza ili prenosa objekata sa jednog na drugo mjesto. Objekti transporta mogu biti živi (ljudi, životinje, biljke) i neživi (prirodni resursi, proizvodi, hrana itd).

Živa bića - ljudi i životinje, imaju sopstvene mogućnosti da se kreću, ali su one ograničene u pogledu brzine i rastojanja koje mogu da savladaju. Neživi objekti nemaju tu mogućnost. I jednima i drugima je neophodna pogodna transportna tehnologija da bi realizovali svoje potrebe za kretanjem.

Pod tehnologijom transporta podrazumjeva se način transportovanja objekata. Da bi se u svakodnevnom životu obezbjedila mogućnost kretanja živih i neživih objekata koji moraju da se transportuju brzo i na velikim rastojanjima, razvijene su mnoge tehnologije. Najrasprostranjenija forma tehnologije transporta je korištenje transportnih sredstava (autobus, avion, brod...), koji se kreću po odgovarajućem putu (ulica, pruga, zračni (vazdušni) koridor..). Suština te tehnologije je promjena mjesta objekta transporta u prostoru, preko promjene mjesta nosioca objekta-transportnog sredstva kretanjem po mreži puteva (saobraćajnica).

Transportna sredstva daju objektima pokretljivost i štite ih od povreda i oštećenja. Putevi (saobraćajnice) stvaraju uslove da se optimalno realizuju eksploataciono-tehnička svojstva transportnih sredstava u pogledu brzine, snage, korišćenja kapaciteta i energije, zaštite od oštećenja itd.

Iz opisa osnovnih karakteristika proizilazi da je predmet istraživanja transporta potrebe i zahtjevi objekata transporta, i kapaciteti potrebni za zadovoljenje tih potreba za kretanjem.

Posledica transportne tehnologije je kretanje vozila, odnosno tokovi vozila koji zahtjevaju odgovarajuće kapacitete mreže saobraćajnica, što je predmet izučavanja saobraćaja (Traffic-engl, Verkehr-nem) kao naučne discipline (u užem smislu).

8

4. Tehnološke karakteristike drumskog saobraćaja

Osnovna karakteristika drumskog saobraćaja je da se vozila kreću po hrapavim površinama kolovoza, hrapavim točkovima, a hrapave površine utiču na velike otpore trenja. Za razliku od šinskog saobraćaja koji se odvija preko ravne površine, otpor trenja je kod drumskog saobraćaja znatno veći. Još jedna od karakteristika drumskog saobraćaja je i međusobna nezavisnost kretanja vozila. Svako vozilo je nezavisno u svom kretanju što je suprotno odlikama šinskog saobraćaja kod koga se formiraju kompozicije.

Drumski saobraćaj je i elastičan i prilagodljiv zahtjevima prevoza. Može prihvatiti svaku količinu robe. Vrijeme polaska vozila se podešava prema potrebama prevoza, tereta ili putnika a pravci kretanja mogu zadovoljiti potrebe više nego bilo koje drugo prevozno sredstvo.

Veći otpori trenja i nezavisnosti kretanja sa posebnim posadama utiču na veći trošak energije i povećanje troškova kod drumskog saobraćaja, bez obzira što su početno –završni troškovi manji nego kod drugih vidova saobraćaja. Što je put duži a teret koji se prevozi veći, to su troškovi po jedinici manji. Na troškove utiče dužina puta i veličina tereta ili broj putnika, a ne početno-završni troškovi. Kod drumskog saobraćaja ukupni troškovi prevoza su gotovo proporcionalni dužini puta i količini prevoza.

Drumski saobraćaj omogućava jednostavniju organizaciju prevoza pa je moguće svako pojedinačno vozilo organizovati nezavisno od drugog. Bez obzira na jednostavnu organizaciju prevoza, drumski saobraćaj ima složenu organizaciju prometa. Nezavisnost voznih jedinica ističe da je stupanj bezbjednosti saobraćaja na putevima manji nego kod bilo koje vrste saobraćaja. Na to utiče veliko broj vozila različitih mogućnosti, starosti, ispravnosti, sigurnosti, i kojima upravljaju isto tako osobe koje istovremeno donose odluke, što je razlog nesporazuma i saobraćajnih nezgoda.

Drumski saobraćaj je pogodan za disperzivni transport tereta i putnika jer se on sastoji od pojedinačno manjih zahtjeva za prevozom manjih količina roba i putnika na različitim relacijama i u različitim vremenima. Drumski saobraćaj karakteristiše elastičnost i prilagođavanje svakoj vrsti zahtjeva od veličine tereta do razdaljine. Zbog pojedinačnih voznih jedinica koje se kreću nezavisno jedne od drugih i znatno većeg broja ljudu koji upravljaju vozilima, drumski saobraćaj ne može biti konkurentan željezničkom saobraćaju. Zahtjevi za disperzivnim saobraćajem rastu u drugoj etapi industrijalizacije s razvojem prerađivačke industrije, poljoprivrede, potrošnje i povećanom motivacijom za putovanjima. To je bio značajan pokretač razvoja drumskog motornog saobraćaja.

Sa zahtjevima za koncentrovanim i disperzivnim prevozom tereta i putnika, došlo je do ekonomske podjele drumskog motornog saobraćaja. Drumski motorni saobraćaj je predodređen za disperzivne prevoze, a željeznički za koncentrovane prevoze, stim što je i jedan i drugi vid koristi organizacijone slabosti jednog i preuzimanje prevoza tereta koji nije konkurentan i neodgovara njegovim tehničkim mogućnostima. Drumski motorni saobraćaj je u gradskom prevozu putnika, uzeo primati iako nezadovoljava potrebe disperzivnog prevoza. Razlog je nezadovoljavajući kvalitet masovnog prevoza i konfora koji daje kao i stupanj usklađenosti linija i želja putnika.

9

Zbog niza prednosti u odnosu na ostale vidove unutrašnjeg transporta jedne zemlje ili regiona, drumski saobraćaj predstavlja prvostupnjeviti saobraćajni faktor na transportnom tržištu bez obzira na stupanj razvijenosti željezničke mreže, plovnih puteve i cjevovoda.

Faktori koji karakteristišu prednosti drumskog transporta u odnosu na druge vidove transporta su sledeći:

-drumski transport može da obavlja prevoz direktno između proizvodnih i potrošačkih centara u najužem smislu značenja ovog pojma, tako da ga ove mogućnosti čine elastičnim i prilagodljivim širokom radijusu djelovanja pa mu stvaraju i niz društveno-ekonomskih prednosti u organizaciji i ostvarenju transportnih usluga;-viskoka manevarska sposobnost pri obavljanju prevoza robe;-mogućnost realizacije prevoza neposredno „ od vrata do vrata“ i u tom smislu neposrednog kontakta sa korisnicima;-u mnogim slučajevima u poređenju sa drugim vidovima transporta ima veću brzinu dostave robe;-relativna jednostavnost korištenja drumskog transporta i velike mogućnosti u vršenju dopunskih usluga klijentima (otprema, doprema uz održavanje kvaliteta robe, mogućnost posjedovanja vlastite mehanizacije za pojedine utovarno-istovarne operacije...);-raznolikosti oblika prevoza koji se obavljaju;-kraći put prevoza robe nego kod željeznice;-visoka mobilnost (koja omogućava brzu dostavu na određeno mjesto neophodnog broja drumskih vozila);-u odnosu na druge vidove transporta ima mali obim eksploatacionih troškova vezanih za početno-završne operacije;-brža dostava robe u odnosu na željeznički i vodeni saobraćaj, što omogućava smanjenje potraba primaoca za robu u obrtnim sredstvima, neophodnim zalihama u materijalu i gorivu;- bolja mogućnost obezbjeđenja smještene robe pri njenom prevozu nego kod ostalih vidova transporta;- drumski saobraćaj je najmasovniji vid saobraćaja (u svijetu ima više stotina miliona motornih vozila); u razvijenim zemljama ovaj vid saobraćaja je po obimu raspoloživih sredstava veći od svih ostalih vidova saobraćaja;- drumski saobraćaj je u mogućnosti da bez pretovara prevozi proizvode od mjesta proizvodnje do mjesta potrošnje za relativno kratko vrijeme;- angažovanje sredstava i ljudstva je malo, tako da je na srednjim i kraćim rastojanjima ovaj vid transporta jeftiniji od željezničkog;- drumski saobraćaj je u mogućnosti da poveže sva mjesta bez obzira na njihovu geografsku udaljenost;- drumski saobraćaj na kraćim relacijama nudi veću udobnost prevoza od ostalih vidova saobraćaja;- drumski saobraćaj omogućava uštede na pakovanju i ambalaži proizvoda (prevoza specijalnih vozila);- drumski saobraćaj utiče na razvoj privrede u cjelini, a posebno na razvoj poljoprivrede i turizma;

10

Drumski transport raspolaže specijalnim vozilima za prevoz pojedine vrste robe (kao što su vozila za prevoz namještaja-furgoni, konfecijske robe, tečnosti,...) zbog čega roba ne zahtjeva posebno pakovanje, pa se sa tim postiže ušteda na ambalaži i pakovanju.

Slika 4. Specijalno vozilo za odvoz komunalnih voda i tečnosti

Najvažnija karakteristika drumskog transporta je stupanj podruštvljavanja proizvodnje. Prema ovom načinu vrednovanja razlikujemo: javni drumski saobraćaj, transport za sopstvene potrebe i privatni drumski transport.

Drumski saobraćaj odnosno transport, pored svojih prednosti ima i neke nedostatke zbog kojih se ekonomski gledano, ustupa mjesto drugim vidovima transporta.

Nedostaci drumskog transporta su sledeći:

-velika potrošnja goriva po jedinici prevoza;-u odnosu na pomorski, riječni i željeznički saobraćaj ima visok koeficijent odnosa sopstvene težine voznog parka prema tonaži prevezene robe;-niska produktivnost rada;-niska efikasnost iskorištenje pogonske snage;-visoka cijena prevoza u poređenju sa željezničkim, riječnim, cjevnim i pomorkim transportom posebno na dužim relacijama.- zauzima velike površine zemljišta i ekološki negativno utiče na sredinu;- veliki je potrošač goriva i maziva po jedinici prevoza ( 1tkm korisnog rada);- u odnosu na ostale vidove i grane saobraćaja visok koeficijent odnosa sopstvene težine i težine tereta ( odnos tara-neto);- viša cjena prevoza na dužim relacijama u odnosu na ostale vidove i grane saobraćaja;-zavisnost od klimatskih uslova.

Drumski transport se zbog svojih prednosti i mana treba da koristi za prevoz robe na kratka rastojanaj i dostavu odnosno odvoz i dovoz od proizvođača do željeznice ili luka, zatim za prevoz na veća rastojanja robe koja je brzo pokvarljiva i skupocjena, kao i obavljanje prevoza vezanih za opsluživanje međupogonskih procesa u industriji, građevinarstvu, poljoprivredi.

11

Još neke od karakteristika drumskog saobraćaju su: brži prevoz većih grupa putnika autobusima na kratka i srednja rastojanaj pri čemu su niski jedinični troškovi prevoza; laka izmjena trase vožnje;brz prevoz pojedinačnih putnika ili malih grupa putničkim automobilima na proizvoljna rastojanja ali pri relativno visokim jediničnim troškovima prevoza, dok su vrijeme, trase i krajnje točke prevoza individualno određene zavisno od potrebe.

Sve se više u svijetu primjenjuje integralni transport koji objedinjuje prednosti željezničkog saobraćaja na glavnim relacijama prevoza i prednosti drumskog saobraćaja na području terminalnih odnosno početnih i završnih prevoza. Ovo je sustav koji objedinjava radne karakteristike odnosno tehnološka-ekonomska svojstva ova dva vida transprta i znatno smanjuje specifične potrošnje energije.

Ova transportna tehnologija se primjenjuje u različitim oblicima kao što su konternizacija ili tehnika prevoza vozila drumskog teretnog saobraćaja transportnim sredstvima željezničkog saobraćaja predstavlja najpogodnije riješenje za realizaciju transportnog lanca „od vrata do vrata“.

Slika 5. Kombinovani tip prevoza

5. Organizacija drumskog saobraćaja1

Osnovna smisao i svrha organizacije i koordinacije unutrašnjeg i međunarodnog saobraćaja ogleda se u tome da se omogući što uspješnije i bolje odvijanje saobraćaja i zaštita svih interesa u saobraćaju. Organizacija saobraćaja ima sledeće osnovne ciljeve:

-Uspostavljanje i obezbjeđivanje tehničkog i tehnološkog jedinstva sustava u pojedinim granama saobraćaja;-Obezbjeđenje neometanog i redovnog obavljanja saobraćaja i- Kvalitetno i efikasno pružanje usluga pojedinih vidova saobraćaja.

U mnogim djelovima svijeta saobraćaj je organizovan. To podrazumjava petlje, sobraćajne signale i znakove na raskrsnicama tako da se olakša protok vozila. U saobraćaju mogu učestovati vozila na motorni pogon, vozila bez sopstvenog pogona (bicikli) i pješaci. Saobraćajnim signalima je moguće usaglašavanje i sa ostalim vidovima saobraćaja.

Organizovan saobraćaj drastično smanjuje vrijeme putovanja, iako vozila čekaju na raskrsnicama, a ušteda u vremenu je velika. Organizovan saobraćaj može preći u dezorganizovan nastupanjem vanrednog događaja, bilo da su u pitanju radovi na putu, neka nezgoda, ili prepreka, kao što je životinja koja se nađe na putu, odroni, nanosi snijega i dr.. na

12

izuzetno prometnim autoputevima ometanje može potrajati sve dok se saobraćaj ne prorijedi. Ova poja može da se nazove „saobraćajni valovi“.

Simulacija organizovanog saobraćaja uključuje proučavanje stohastičkih procesa, kao i primjenu jednačina matematičke i fizičke na saobraćajni tok.

5.1. Pojam puta

Put ili drum je dio zemljišta (najčešće traka) koji je namjenjen za odvijanja saobraćaja i koji povezuje dvije destinacije. U najširem smislu, putem se smatra svaka površina na kojem se odvija saobraćaj.

Prema značaju za saobraćaj, putevi se razvrstavaju na:

-auto-puteve;-brze puteve ili ekspres puteve;-magistralne puteve;-regionalne puteve:-lokalne puteve;-ulice u naselju i -nekategorisane puteve.

Auto-put predstavlja najvišu saobraćaju klasu puteva. To je put namjenjen isključivo brzo motornom saobraćaju koji se obavlja po fizičkim razdvojenim jednosmjernim kolovozima, odnosno kolovoznim trakama uobičajene širine 2,75 metara, sa najmanje dvije saobraćaje trake za svaki smjer vožnje i po jednom zaustavnom. Na njima vlada režim neprekinutih tokova. Ovaj režim, sa visokim stupnjom bezbjednosti, udobnosti i brzine, ostvaruje se konfornim projektnim i konstruktivnim riješenjima, uz obaveznu primjenu denivelisanih ukrštanja.

Ukrštanja sa drugim putevima i želježničkim prugama izvedena su ispod ili iznad nivoa autoputa. Ne postoje pješački prelazi, već pješaci moraju da koriste podzemne ili nadzemne pješačke prelaze. Na djelovima auto-puta gdje postoji opasnost od utrčavanja divljih i domaćih životinja stavljaju se zaštitne ograde. Maksimalna dozvoljena brzina varira od države do države. Najčešće je ta brzina ograničena na 130 km/h.

Slika 6. Auto-put

Brzi put, ekspres put ili put rezervisan za saobraćaj motornih vozila, je javni put rezervisan za saobraćaj motornih vozila koji svojim saobraćajno-tehničkim karakteristikama

13

omogućava brzo odvijanje saobraćaja u smisu dostizanja većih brzina kretanja i ostvarene propusne moći puta.

Slika 7. Brzi put

Magistralni put je međunarodni i javni put koji povezuje glavne gradove ili važnija privredna područja republika ili autonomnih pokrajina. U praksi, magistralni putevi su najvažniji putevi u državi, a čija su izgradnja i održavanje obaveze republike. Magistralni putevi moraju ispunjavati standarde koji se odnose na širinu trake, stanje kolovoznog zastora, broj i vrstu priključaka, elemente puta itd., ali u nekim državama ti standardi na najvećem broju puteva nisu ispoštovani.

Magistralni putevi trebaju da ispunjavaju sledeće kriterijume:

-dio su mreže europskih puteva;-saobraćajno povezuju teritoriju države sa mrežom europskih puteva,-povezuju teritoriju države sa teritorijom susjednih država;-povezuju cjelokupnu teritoriju države;-povezuju privredno značajna naselja na teritoriji države.

Slika 8. Magistralni put

Regionalni put je put koji povezuje bliska privredna područja vršeći distribuciju saobraćaja i napajanje magistralnih puteva i spada u nadležnost republičke uprave.

Lokalni put je javni put koji povezuje teritorije dvije općine ili naseljena mjesta na području općine. Lokalni put je značajan za saobraćajnu povezanost naselja unutar općine. Izgradnju i održavanje lokalnih puteva vrši općina na čijoj se teritoriji nalazi lokalni put.

5.2. Saobraćajni znaci

14

Saobraćajni znaci služe da učesnicima u drumskom saobraćaju stave doznanja opasnosti i ograničenja koja postoje na putu, kao da i daju potrebna obavještenja u cilju bržeg i urednijeg odvijanja saobraćaja. Učesnici u saobraćaju su dužni da se striktno pridržavaju ograničenja, zabrana i obaveza.

Saobraćajni znaci se djele na:

-znakove opasnosti;-znakove izričitih naredbi;-znakove obavještenja;-svjetlosne saobraćajne znakove;-oznake na kolovozu;-svjetlosne i druge obaveze na putu.

Slika 9. Znak opasnosti (radovi na putu) Slika 10. Znak izričite naredbe (STOP)

Saobraćajni znaci i saobraćajni propisi se moraju poštovati kako bi se saobraćaj nesmetano odvijao ali i u cilju održanja bezbjednosti učesnika u saobraćaju. Saobraćajnim znacima su regulisane brzine kretanja na pojedinim djelovima puta i ukoliko učesnici u saobraćaju ne poštuju te propise oni bivaju kažnjeni od strane saobraćajne policije, koja se brine da se ti propisi poštuju. U slučaju da učesnici, bilo u svjesnom stanju, pijanom stanju ili pod utjecajem lijekova ili droge voze prebrzo ili izgube kontrolu nad vozilom kojim upravljaju oni ugrožavaju svoju bezbjednost, ali i bezbjednost drugih učesnika u saobraćaju. Kazne za kršenje saobraćajnih propisa mogu da budu veoma visoke, a kršenjem propisa učesnik u saobraćaju može da „izgubi“ vozačku dozvolu na određeni vremenski period, zaplijenjivanjem iste od strane saobraćajne policije.

Kad je ulica dovoljno široka da može da omogući kretanje više vozila, jednog pored drugog, onda se saobraćaj djeli u više traka, odnosno više paralelnih saobraćajnih koridora. Postoji razlika između kolovozne i saobraćajne trake. Tako, dvosmjerna ulica ima dvije kolovozne trake, a svaka od njih može imati po jednu ili više saobraćajnih traka. Neke države na putevima grade niže betonske zidove kako bi jasno razdvojile dvije kolovozne trake.

15

6. Drumska sredstva (vozila) i podjela drumskih transportnih sredstava (vozila)

Drumska vozila su vozila namenjena kretanju po putevima. Mogu biti sa i bez sopstvenog pogona (bilo priključna ili pokretana nekim drugim izvorom –snagom vozača, vjetra...). Po pravilu imaju točkove. Mada se ovi skupovi vozila samo djelimično preklapaju, u praksi se umjesto drumska vozila mnogo više koristi termin motorna vozila ili čak automobili.

Osim očigledne razlike da motorna vozila imaju motor, razlika je i u tome što ona mogu biti projektovana za kretanje po bespuću, tj. u terenu i mogu umjesto točkova imati i gusjenice. Takođe u ovu grupu spadaju i radna vozila (traktori, buldožeri i sl. samohodne mašine) i druga vozila koja nisu namjenjena kretanju po putu (već npr. u zatvorenom prostoru).

Drumska transportna vozila (transportna sredstva) se prema namjeni mogu podjeliti na sledeće grupe:

-vozila za prevoz putnika;-vozila za prevoz tereta;-vozila za vuču priključnih vozila (tegljači);-vozila za vršenje rada;-drumska priključna vozila:

-prikolice;-poluprikolice;-specijalna preključna vozila;

6.1. Vozila za prevoz putnika

Vozila za prevoz putnika služe za prevoz putnika, bilo da se radi o pojedinačnom ili organizovanom prevozu. Ova vrsta prevoza se dalje standardom razvrstava u podvrste prema obliku karoserije na: limuzine, kupe, karavan, specijalni putnički automobil i sl.. U ovu grupu vozila za prevoz putnika svrstavaju se i autobusi, kao posebna podgrupa, koji se dalje razvrstavaju u male, međugradske, turističke, specijalne autobuse, zglobne autobuse i trolejbuse.

Slika 11. Putnički automobil i autobus.

16

6.2. Vozila za prevoz tereta

Vozila za prevoz tereta se primjenjuju za prevoz različitih vrsta komadnih i rasutih tereta. Ova vrsta vozila se dalje standardom razvrstava u podvrste prema obliku karoserije i vrsti tereta na: vozila sa otvorenim ili zatvorenim teretnim sandukoma, platformom za kontenjere, damperi i sl.. Ukoliko je tovarni prostor namjenjen prevozu određenih tereta takva teretna vozila se nazivaju specijalnim vozilima (hladnjača, cisterna, mješalica za beton, odvoz smeća...)

Slika 12. Kamion-kiper i kamion za prevoz životinja

6.3. Vozila za vuču priključnih vozila (tegljači)

Vozila za vuču priključnih vozila odnosno tegljači, su vozila koja se koriste za vuču različitih vrsta priključnih vozila i koriste za formiranje vučnog vozila. Ova podgrupa se dalje razvrstav u normalne tegljače opremljene vučnim sedlima za vuču poluprikolica i specijalne tegljače opremljene poteznicom i dodatnim teretom radi povećanja athezione sile, namjenjenih za vuču velikih i vangabaritnih tereta.

Slika 13.Volvo tegljač sa pogonom 2x4

6.4. Vozila za vršenje rada

Ova grupa vozila obuhvata vozila specijalne konstrukcije koja imaju specijalnu opremu i uređaje za vršenje određenog rada (kamion dizalica, vatrogasna vozila, vozila cisterne za pranje ulica...). Ova grupa vozila nije ograničena s obzirom da su specijani uređaji i oprema na vozilima također nisu ograničeni po namjeni. Shodno standardu SRPS M.NO.0101 svaka grupa i podgrupe vozila imaju svoj poseban klasifikacioni broj.

17

Slika 14. Specijalna vozila: vatrogasno vozilo i kamion-dizalica

6.5. Drumska priključna vozila

Ovom podvrstom vozila su obuhvaćena drumska vozila bez motornog pogona koja su po konstrukciji, uređajima i opremi sposobna da se preključe za vučno vozilo i namjenjena prevozu lica ili tereta ili vršenju određenog rada. Podjela ove vrste vozila je mnogobrojna s obzirom da je konstrukcija istih, uređaja i opreme koja se može nalaziti na njima neograničena.

Prikolice sa jednom, dvije ili više osovina, konstruisane tako da samo djelom svoje mase opterećuju vučno vozilo. Ova vrsta vozila se dalje razvrstava u podvrste prikolica putničkih i prikolice teretnih automobila, autobusa, specijalne prikolice za prevoz tereta i prikolice za vršenje rada.

Poluprikolice kojima se podrazumjevaju prikolice sa jednom, dvije ili više zadnjih osovina i sa više tragova, konstruisana tako da samo svojim prednjim djelom opterećuju vučno vozilo predstavom specijalnog vučnog sedla, preko koga se znatan dio mase poluprikolice prenosi na vučno vozilo, odnosno tegljač. Ova vrsta vozila se dalje razvrstava na poluprikolice putničkih i prikolice teretnih automobila, autobusa, specijalne poluprikolice za prevoz tereta i poluprikolice za vršenje rada.

Specijalna priključna vozila koja obuhvataju prikolice i poluprikolice specijalne konstrukcije, namjenjena specijalnim transportnim namjenama (niskonoseće platforme, spratne platforme,...)

7. Bezbjednost u drumskom saobraćaju

Bezbjednost u saobraćaju od samog razvoja drumskog saobraćaja zauzima važno mjesto u ljudskom društvu. Naime, samom organizacijom drumskog saobraćaja vodilo se računa o tome da se učesnici u saobraćaju zaštite jedni od drugih, odnosno propisane su brzine kretanja vozila na svakom pojedinom djelu puta tako da učesnici u saobraćaju u okviru te propisane brzine mogu bezbjedno da prođu krivinu a da pri tome ne ugroze ni sebe a ni druge učesnike. Doneseni su saobraćajni propisi koji definišu ponašanje učesnika u saobraćaju na putevima, kao i kazne za kršenje tih propisa. U koliko se učesnici ne ponašaju prema propisima odnosno u koliko prekrše neki propis, oni bivaju kažnjavani novčani ili kaznenim bodovima koji mogu da dovedu do oduzimanja vozačke dozvole gdje učesnik u saobraćaju gubi pravo da upravlja drumskim motornim vozilom ili se vozačka dozvola oduzima na licu mjesta zavisno od „težine“ kazne.

18

Broj stradalih učesnika u saobraćajnim nezgodama je svakim danom sve veći. Zbog toga se kontrola vozača i ispravnosti automobila povećala kako bi se na bilo koji način smanjila mogućnost nastanka saobraćajne nezgode. Uzroci saobraćajnih nezgoda mogu da budu različiti, počev od neispravnosti vozila, opijenosti vozača, umor vozača, bolesti koja utiče na psiho-motorne sposobnosti vozača...

Autoindustrija je razvila različite uređaje i softverske pakete koji se fabrički ugrađuju u sva motorna vozila kako bi se vozaču omogućilo lakše upravljnje motornim vozilom i povećala bezbjednost vozača u saobraćaju. Jedan od prvih uređaja koji je ugrađivan u motorna vozila, a kojim bi se zaštitili učesnici u saobraćaju je sigurnosni pojas. Zatim su se počeli ugrađivati zračni jastuci koji se nazivaju „airbagovi“, a koji su imali ulogu da „iskoče“ iz svog ležišta u toku sudara kako bi zaštitili posadu motornog vozila od udara. Danas se ugrađuju savremeni sustavi kao što su ABS, ESP, ASR, TSR, EDC, DSC, PSM, PTM, koji pružaju pomoć vozačima prilikom upravljanja motornim vozilom. Ovakvi sustavi praktično prate ponašanje vozača i ukoliko primjete da je pospan ili da je pod dejstvom alkohola automatski zaustavljaju vozilo i „zabranjuju“ vozaču da ga pokrene i da ga vozi.

Tu su i sustavi koji omogućavaju lakše kočenje i upravljanjem automobilom, kao i sustavi da senzorima koji detektuju podlogu po kojoj se vozilo kreće...

Slika 15. Saobraćajna nezgoda

7.1. Inteligentni transportni sustavi (ITS)

Inteligentni transportni sustav (ITS) je sustav sastavljen od hardvera, softvera i onih koji njima rukuju, koji omogućava bolje nadgledanje i kontrolu saobraćaja radi optimizacije saobraćajnog toka.

Broj pređenih kilometara, u toku jedne godine, nastavlja vrtoglavo da raste, a dužina izgrađenih puteva jednostavno ne može da uhvati korak sa tom tendencijom. To dovodi do sve većih zastoja u saobraćaju. Kao jedno od najjeftinijih riješenja u pogledu optimizacije saobraćaja ITS objedinjuje brojne tehnologije koje imaju za cilj smanjenje zastoja u saobraćaju praćenjem saobraćajnih tokova predstavom video-kamera i senzora. Zahvaljujući povratnim informacijama, saobraćaj se preusmjerava davanjem obavještenja preko tekstualnih poruka ili radio-valova.

Savremena tehnologija može pomoći vozaču povećavanjem sigurnosti i efikasnosti u saobraćaju. Jedan od sustava koji ovo omogućava je Driver Assistance, koji se oslanja na senzore koji prate ono što okružuje vozilo, pomaže u nepovoljnim uslovima, registruje ostale učesnike u saobraćaju, pomažu u gužvi, automatski parkiraju vozilo, automatsi upozoravaju

19

na opasnost od sudara, a postoji i mogućnost automatske kontrole nad automobilom u slučaju da vozač izgubi kontrolu nad vozilom.

Postoji inteligentni sustav koji se montira na vozilo, a sastoji se iz kamere postavljene pored retrovozora automobila, kompijutera na tabli i pomoćnih kamera za posmatranje samog vozača. Neprekidno se pokazuje put, prate se slike, identifikuju znaci i moguće je preuzimanje komandi, ukoliko se, npr. detektuje znak za ograničenje brzine koji vozač nije ispoštovao.

Razmjenu informacija između automobila omogućila je jedinstvena IT mreža na putevima, koja bi bila zasnovana na bežičnoj LAN mreži i protokolu IP verzija 6, u kojoj bi se svakom vozili dodjeljivale funkcije predajnika i prijemnika, lokatora i rutera. Komunikacija bi bila omogućena na razdaljini od nekoliko stotina metara, i uspostavljala bi se AD-HOK, čim se dođe na određenu udaljenost, čime bi se olakšao protok vozila, smanjila zagušenja, spriječile opasnosti i otklonili bar neki nedostaci i problemi u saobraćaju.

Slika 16. Intelligent transport system (ITS-inteligentni transportni sustav)

8. Izvorne odlike drumskog saobraćaja

Izvorne odlike kretanja po drumovima, specifične za kretanje po ovoj vrsti puteva, direktno su suprotne onima koje su opisane u analizi odlika željezničkog saobraćaja. Izbor izvornih odlika koje se ističu svode se na one zbog kojih se objektivne mogućnosti drumskog saobraćaja razlikuju od mogućnosti drugih vidova prevoza.

Drumska vozila se kreću po hrapavim površinama kolovoza hrapavim točkovima. Otpori na drumu su prema proračunima veći od otpora kretanja po vodi 27 puta a od otpora na šinama oko 3,4 puta. Ove brzine važe za male brzine i menjaju se sa povećavanjem brzina, ali ne utiče na promjenu općeg zaključka da su u drumskom saobraćaju otpori puta najveći.

Druga izvorna odlika drumskog saobraćaja je međusobna nezavisnost kretanja pojedinh voznih jedinica. Svako pojedinačno vozilo (zaprežno vozilo, automobil, kamion, biciklo...) nezavisno je u svom kretanju od drugih vozila, što je direktno suprotno

20

VELIKIOTPORITRENJA

MANJE BRZINEKRETANJA

VEĆI TROŠKOVI

KRETANJA

JEDNOSTAVNAORGANIZACIJA

PREVOZA

SLOŽENAORGANIZACIJA

PROMETA

MANJABEZBJEDNOST

MANJI POČETNO-ZAVRŠNI

TROŠKOVI

KRAĆE VRIJEMEPUTOVANJA

(ponekad)

ELASTIČNOST

MEĐUSOBNANEZAVISNOST

VOZNIH JEDINICA

željezničkom saobraćaju u kome su, po pravilu, vozne jedinice vagoni povezani u kompoziciju.

Na veće troškove kretanja u drumskom saobraćaju utiče i veliki otpor trenja koji traže i veće potrošnje energije i snažnije, skuplje motore. Osim toga na veće troškove utiče i međusobna nezavisnost voznih jedinica, pri čemu je svako vozilo, sa svojim posebnim pogonom i posebnom posadom vozača, poseban izazivač troškova. Značajni su i povećani otpori zraka, jer se vozila ne kreću u kompozicijama.

Slika 17. Shema: Osnovne izvorne i izvedene eksplotaciono-tehničke odlike drumskog saobraćaja

21

9. Ekonomska svojstva drumskog saobraćaja

Saobraćaj spada u tercijarni sektor ekonomskih djelatnosti. Za razliku od poljoprivrede i industrije on ne stvara u procesu rada novi proizvod, ne mjenja njegova svojstva (fizička, kemijska) i kvalitet. Saobraćajni proizvod – to je premještanje u prostoru tereta i ljudi, mjenjanje njihovog položaja. Saobraćajni proizvod je činilac razvoja ljudskog društva zato što povezuje proizvođače (dobavljače) i potrošače. Saobrćaj je neraskidivo vezan za ostale privredne grane, a takođe za prirodu. On je spona proizvodnje i potrošnje tj. proizvođača i tržišta (pod uslovom da oni nisu na istom mjestu). Saobraćaj omogućuje razmjenu dobara (trgovinu). Čitav ekonomski život zavisi od funkcioniranja saobraćaja kako u jednom regionu tako i u čitavom svijetu. Često se koristi kao jedan od najboljih pokazatelja nivoa razvijenosti država. Pokazatelji rada saobraćaja su promet tereta u tona-kilometrima (t-km) i prevoz putnika u putničkim kilometrima (p-km), koji predstavljaju proizvod (umnožak) obima prevoza (tona ili putnika) i rastojanja prevoza (u km). Suma t-km i p-km naziva se uslovnim tona-kilometrima ili uslovnim saobraćajnim proizvodom. U željezničkom saobraćaju 1 t-km je jednak 1 p-km, u automobilskom 6, u zračnom (vazdušnom) 12 p-km.

Drumski saobraćaj ima vodeću ulogu u prevozu putnika (80% svjetskog prometa putnika), a takođe roba na kratka i srednja rastojanja (“od vrata do vrata”). Među drugim vrstama saobraćaja vodeći je i po dužini mreže saobrćajnica (24 mil. km, ili 70% svjetskog saobraćajnog sustava).

Veliki dio automobilskog parka i mreže, drumske mreže koncentrisan je u razvijenim zemljama. Od ukupnog broja automobila u svijetu, koji prelazi 650 mil., oko 80% je koncentrisano u zemljama Sjeverne Amerike (oko 250 mil. Automobila, od kojih 200 mil. U SAD), Zapadnoj Evropi (preko 200 mil.) i Japanu (preko 50 mil).

Najrazvijeniju mrežu autoputeva imaju SAD (1/4 ukupne dužine), Kina, Japan, Indija, Rusija, evropske zemlje. Evropa po gustini autoputeva prevazilazi sve ostale regione svijeta. Po drumskom teretnom saobraćaju prvo mjesto zauzimaju SAD.

22

Zaključak

Saobraćaj je izuzetno važan činilac sveukupnog privrednog i društvenog razvoja zemlje. Saobraćajom se povezuju krajevi zemlje, integrisu se svi sektori proizvodnje, bez saobraćaja nema razvoja privrede niti povezanosti sa ostalim djelom svijeta. Dobar, efikasan i jeftin saobraćaj utiče na smanjenje troškova proizvodnje te proizvodi postaju konkurentniji na svjetskom tržištu. Saobraćaj zapošljava znatan broj radnika. Ulaganjem u saobraćaj postigao bi se opći ekonomski razvoj.

Motorni drumski saobraćaj se danas koristi više nego što to odgovara njegovim odlikama. Zbog toga, u doglednoj budućnosti, istovremeno sa stalnim porastom obima poslovanja drumskog saobraćaja u skladu sa rastom potreba za prevozima iz njegovog dometa, treba očekivati i njegovo stupnjevito povlačenje iz domena koncentrovanih prevoza, srazmjerno osposobljavanju onih koji su za ove prevoze podesniji.

23

Literatura

-Dr Adamović M.; (1996.); Uvod u saobracaj knjiga 1i 2, Univerzitet u Beogradu, Saobracajni fakultet, Beograd;

-Prof.dr Banković R.; (1999.); Inzenjerski prirucnik iz drumskog i gradskog saobracaja i transporta, Saobracajni fakultet univerziteta u Beogradu,Savez inzenjera i tehnicara Srbije, Beograd;

-Prof. Dr. Kresoja M.; (2013.); Saobraćajno pravo (Skripta);

-Prof.dr Kostadinović S.; ( maj, 1996); Saobraćajna prava i strategija razvoja saobraćaja,

Beograd;

- Dr Kolarić N. ; (2007.) ; Menadžment u saobraćaju, Beograd;

-Dr Mladenović V.; (2010); Osnovi saobraćaja i transporta, Niš;

- Dr Opsenica M.; (2010.); Osnovi saobraćaja i transporta, Niš;

-Osnovi tehnologije transporta, Skripta

-PRAVNI PROPISI:

-Zakoni o putevima;

-Zakon o javnim putevima;

-Zakoni o sigurnosti saobraćaja;

-Zakon o bezbjednosti saobraćaja na putevima;

-Zakon o osnovama bezbjednosti saobraćaja na putevima BiH;

http://www.wikipedia.org/ (15.4.2014.) http://nastava.sf.bg.ac.rs/course/view.php?id=19 (22.3.2014.) http://www.beobuild.hr (10.4.2014.)

http://www.maned.co.yu/propisi/zakoni/Zakon%20o%20prevozu%20u%20drumskom %20saobracaju.pdf (22.3.2014.)

http://www.kombeg.org.yu/aktivnosti/saobracaj/pdf/20041214 (22.4.2014.)

24