Brz i skup Funkcioniše na svim područjima svijeta i prilagodio se svim

klimatskim i drugim prirodnim uslovima od ekvatorijalnih širina do polarnih oblasti

Uglavnom vrši prevoz putnika i ima najveći značaj u međunarodnom prevozu putnika na velikim distancama

Broj avionskih putnika je blizu 1,5 milijardi ljudi godišnje Ni jedna privredna grana ne ostvaruje takvu stopu razvoja kao

vazdušni saobraćaj (prihod, cijena, kvalitet usluga)

Braća Rajt (Orvil i Vilbur) se smatraju konstruktorima i pilotima prvog aviona. U decembru 1903. godine na Kiti Hok plaži u Sjevernoj Karolini je izveden prvi let na visini od 3 m i rastojanju od 30 m i trajao samo 12 s.

Njihova letjelica je bila dvokrilac, sa dva prednja elevatora, dva zadnja kormila i dvije elipse lančanicima povezane sa motorom, pri čemu je pilot ležao na donjem krilu i konopcima kontrolisao komande. Avion nije imao točkove, a kao stajni trap koristio je jednu vrstu skija postavljenih na šine koje su se mogle okrenuti u pravcu vjetra prilikom polijetanja.

kitty hawk beach north carolina

„Flajer 1“

Luj Blerioa (preletio kanal La Manche 1909. god. Letio je 37 minuta)Roland Gaross (prvi preletio Sredozemno more 1913. god.)Čarls Lindberg (prvi let preko Atlantika 1927. god. Od Njujorka do Pariza) 5.836 km

Prvi let dirižabla (Cepelin)

1900. godine. Prvi let balonom 1782. godine (braća Mongolfije)

1919. godine u Evropi se uspostavljaju prvi redovni vazdušni letovi, najčešće između Pariza i Londona

1930. godine avion na mlazni pogon (Frenk Vitl) dinamičan razvoj zasnovan na naučno-tehnološkim

inovacijama vojno vazduhoplovstvo (2 Svetski rat) civilno vazduhoplovstvo danas je dostigao visok tehnološki stepen razvoja, čija je

najupečatljivija odlika brzina grade se veliki moderni avioni za potrebe

transkontinentalnog transporta putnika i robe (kargo)

Infrastrukturu vazdušnog transporta predstavlja mreža aerodroma međunarodnog i lokalnog značaja

Aerodromi imaju ulogu da upravljaju letovima, primaju putnike, organizuju njihove usluge itd.

U međunarodnim vazdušnim vezama učestvuje preko hiljadu aerodroma. Najveći aerodromi svijeta (od 30-70 miliona putnika godišnje) nalaze se u:

SAD: Nju Jork, Čikago, Atlanta, Dalas, Los Anđeles Velika Britanija: London Japan: Tokio Francuska: Pariz Njemačka: Frankfurt na Majni Ove zemlje, zajedno s Australijom, Kinom, Rusijom i

Holandijom, čine deset vodećih vazdušnih država (po broju putnika) svijeta

Međunarodni (međunarodne i domaće linije koje se koriste za kontinentalne i interkontinentalne letove)

U funkcionalnom pogledu: Putnički Vojni Sportski Privredni Aerodromi za obuku pilota

Čikago (O Hara, Midvej, Megs Fild, Pelvoki, Regional)

London (Hitrou, Getvik, Stensed, Luton, London Siti)

Moskva (Šeremetjevo, Vnukovo, Domodedovo, Bikovo)

Njujork (JFK, La Gvardija, Nevark) Madrid (Barahas, Torehon, Kvatro Ventos) Tokio (Henada, Hariti) Pariz (Šarl de Gol, Orli)

O Hara (Čikago)O Hara (Čikago)

Hartsfield - Jackson (Atlanta)

Aerodromi bivše Jugoslavije su do rata bili vrlo važni u mreži svjetskih linija i imali daleko veći promet nego danas (rat, sankcije)

Danas: slaba ekonomska moć, tehnološko zaostajanje za svetskim trendovima

Mreža aerodroma na Balkanu je nefunkcionalna U regionu ima desetine aerodroma sa prometom manjim od 100 000

putnika godišnje i ni jedan nema direktne prekookeanske letove

Hrvatska – jedan aerodrom na pola miliona stanovnika Srbija – jedan aerodrom na 3 miliona stanovnika BiH – jedan aerodrom na milion stanovnika Aerodromi zemalja bivše Jugoslavije se nalaze između velikih aerodroma u

Beču, Budimpešti, Bukureštu, Atini i Sofiji

Danas su 3 vodeća aerodroma Balkana: Bukurešt (ima 2 aerodroma, jedan poseduje 2 piste što je jedinstven slučaj u regionu,preko 3 miliona putnika godišnje), Beograd (preko 2 miliona godišnje i Sofija (blizu 2 miliona godišnje)

Burgas (oko 1,5 miliona godišnje)

Varna (oko 1,5 miliona godišnje)

Zagreb (oko 1,5 miliona godišnje)

Ljubljana (preko milion) Priština (preko milion) Dubrovnik(preko milion) Split (blizu milion) Tirana (oko 700 000)

Skoplje (oko pola miliona)

Kišinjev (oko 400 000) Temišvar (oko 400 000) Sarajevo (oko 400 000) Tivat (oko 300 000) Podgorica (oko 300

000) Pula (oko 200 000) Kluž (oko 200 000) Rijeka (oko 150 000)

1. Check in2. Boarding Pass3. Gate4. Luggage-Hand

luggage-oversize luggage

5. Overweight6. Overbooking7. Waiting list8. AP tax9. Transit flight

• First ClassFirst Class (putnici na samom početku aviona, udobnija sjedišta, bolja usluga hrane i pića, na aerodromima udobne prostorije za opuštanje)

• Business ClassBusiness Class (Najbolja klasa, ako ne postoji First Class)

• Economy ClassEconomy Class (kvalitet usluga zavisi od aviokompanije, ali postoji standard)

Sa fiksnim krilomAVION

Sa rotacionim krilimaHELIKOPTER

Klipni avioni (poseban tip hidroavioni) (do 450 km na čas, do 50 putnika)

Mlazni avioni (Jet) (900 km na čas, 200 putnika)

Mlazni avioni druge generacije (Jumbo Jet) sa istom brzinom do 500 putnika

Supersonični avioni (Konkord- Concord i Tupoljev-Tu-144) 2000 km na čas prosječna brzina

DouglasD 3D 3

Turboprop

Postoji preko 1200 kompanija U međunarodnom saobraćaju učestvuje preko 300 Među prvih 10 u svijetu 6. je iz SAD United (najveći promet), American (640 aviona), Delta,

Northwest Najdominantnija evropska British Airways (237 aviona) Lufthansa (355 aviona, najveći promet) Japan Airlines (188 aviona) Continental (338 aviona) Air France (254 aviona) US Airways (340 aviona)

Airbus (evropski konzorcijum iz 1970. godine sa sedištem u Tuluzu - predstavlja udruženje najvećih evropskih kompanija)

Boeing (kompanija SAD, najveći proizvođač aviona sa sedištem u Sijetlu. Najpoznatiji civilni avioni: 727, 747, 757, 767)

Concorde (1976-2003)

Mc Donnnell Douglas (kompanija SAD iz 1967. god proizvodi civilne, borbene (Fantom) i kosmičke letelice

Boeing 737-400 ATR-72 (turboprop)

Osnovana 1994. godine kao Air Bosna.

Posjeduje 5 aviona i leti na 14 destinacija.

Low-fare ili low-cost airline su kompanije čiji su troškovi poslovanja izuzetno niski, a samim time i cijene njihovih usluga.

To se najčešće postiže tako što kompanije svoje karte prodaju isključivo preko interneta, u flotama imaju avione samo jednog tipa, obično Airbus A-320 ili Boeing 737, lete s aerodroma na kojima su niske takse i to isključivo na najprofitabilnijim linijama, na letovima ne služe besplatna jela i pića, imaju minimalno potreban broj zaposlenih (ali u propisanim granicama sigurnosti).

Kako aviokompanije nemaju uticaj na iznose taksi,

niskobudžetne smanjuju cijene aviokarata kako bi bile konkurentne linijskim prevoznicima.

Air Berlin Germanwings Ryanair Easy JET TUIfly WizzAir Southwest Airlines Sky Europe My Air Windjet

Lokerbi (Škotska, 1988. godine) teroristički napad, poginulo 270 ljudi

Tenerife (1977), sudar dva Jumbo Jet-a (Pan Am i KLM), poginulo 583 putnika (najveća neteroristička katastrofa)

Njujork i Vašington (2001), teroristički napadi na WTC i Pentagon

Vazdušni saobraćaj ne zahtijeva izgradnju saobraćajnica (samo aerodroma) pa se uticaj fizičko-geografskih uslova ogleda kroz uticaje na bezbjednost letenja i na lokaciju aerodroma. Najveći uticaj imaju KLIMATSKI ELEMENTI I KLIMATSKI ELEMENTI I STRUKTURA RELJEFASTRUKTURA RELJEFA

Na bezbjednost letenja utiču: temperatura vazduha (pri niskim t dolazi do hvatanja leda), vjetar (pješčane bure iznad pustinjskih oblasti, turbulentna kretanja), magla (polijetanje-slijetanje)

Lokacija aerodroma (struktura reljefa)-prostrana ravna površina za izgradnju pisti (do 4 km), nagib terena ne smije biti veći od 2%

PREDNOSTI VAZDUŠNOG SAOBRAĆAJA:

• Najveća brzina prevoza• Prevoz u nedostupne reone• Visoka bezbjednost• Smanjivanje drugih troškova

logistike (zaliha i skladištenja)• Dobra frekventnost• Sigurnosna roba• Terminal-terminal (pretovar)

NEDOSTACI VAZDUŠNOG SAOBRAĆAJA:

• Nizak koeficijent iskorištenja težine• Veliki gubitak energije• Velika potrošnja goriva po jedinici

prevezene robe• Velika emisija CO,CO2,SO2,NOx,dim• Velika buka (visokofrekventna)-preko

100 dB prilikom poletanja i sletanja (dozvoljen intenzitet 80 dB), pri 180 dB-gubitak sluha

• Najveća buka – supersonični avioni• Veliki potrošač kiseonika