antihelmintik İlaçlar aga
TRANSCRIPT
Helmint sınıfı organizmalar, insan vücudunda parazit olarak GİS lümeninde, kan ve lenf damarları içinde ve bazı dokularda (cilt, karaciğer gibi) yerleşirler (infestasyon). Toplu olarak helmintiyazis adı verilen bir dizi hastalığa neden olurlar.
HelmintlerI. Nematodlar II. Sestodlar III. TrematodlarAscaris lunbricoidesEnterobius (Oxyuris) vermicularisAncylostoma duodenaleNecator americanusTrichuris trichiuriaStrongyloides stercolarisTrichinella spiralisTrichostrongylus türleriLarva migrans
Ia. FİLARİA’larOncocerca volvulusWuchereria bancroftiDracunculus medinensisBrugia malayiLoa loa
Tenia saginata Taenia soliumHymenolepis nanaDiphyllobotrium latumEchinococcus granulosus
Schistosoma haematobiumSchistosoma mansoniSchistisoma japonicumFasciola hepatica
Helmintiyazise karşı kullanılan ilaçlar iki şekilde etki gösterebilir:
1) Helmintisid: Paraziti öldüren2) Helmintifüj: Paraziti etkisiz hale getiren (spastik veya gevşek felç ile) ve defekasyonla atılmasını sağlayan ilaçlardır.
Bazı durumlarda antihelmintik ilaç ile birlikte pürgatif bir ilaç uygulanarak parazitlerin hızla vücuttan uzaklaşması sağlanır.
Antihelmintik İlaçların Sınıflandırılması
I. Antinematodlar II. Antisestodlar III. Antitrematodlar
- Pirantel Pamoat- Mebendazol - Albendazol- Tiabendazol - Piperazin- Levamizol
- Niklozamid- Praziquantel- Albendazol- Diklorofen
- Praziquantel- Metrifonat- Oksamnikin
Ia. Antifilaria’lar:-İvermektin-Metronidazol (D medinensis)-Dietil karbamazin
I. Antinematodlar
Pirantel Pamoat (Kontil,tb, süsp)
• Ascaris, Oxyuris ve Trichostrongylus infestasyonlarında mebendazol ile beraber en tercih edilen iki ilaçtan biridir.
• Trichuris ve Strongyloides’lere etkisizdir (mebendazol etkili).
• Helmintlerin çizgili kaslarında nikotinik kolinerjik reseptörleri aktive ederek ve antikolinesteraz etkinliği ile depolarizasyon ve buna bağlı spastik felç oluşturur. Gebelerde kullanılabilir.
• İlacın oxyuris yumurtaları üzerine etkisi bulunmadığından, tedaviden sonra otoinfeksiyon olasılığı vardır. Bu yüzden de ilk uygulamadan 2-3 hafta (3 haftayı aşmayan) sonra ikinci bir kür daha verilmelidir.
• Yan etkileri: Bulantı, kusma, diyare, karın krampı, baş dönmesi ve ağrısı, uyuşukluk, SGOT düzeyinde yükselme.
• Karaciğer bozukluğu olanlarda kontrindikedir.
Mebendazol (Vermazol tb; Versid tb)
• Kancalı kurt ve T. trichura infestasyonlarının tedavisinde en fazla tercih edilen ilaçtır. Askaris ve oksiyür infestasyonlarında pirantel pomoat ile birlikte en tercih edilen iki ilaçtan birisidir. Strongyloides’lere etkilidir.
• Helmintlerin, örtü (tegumental) ve intestinal hücrelerinde sitoplazmik mikrotübüllerini yok ederler, asetilkolinesteraz salgılanmasını, mitokondriyel fumarat redüktaz enzimini ve glikoz transportu ile uptake’ni inhibe eder, glikojen boşalması ve oksidasyon- fosforilasyon kenetinde bozukluk yaparak ve onların birkaç gün içinde ölümüne neden olur. Özellikle larvalar olmak üzere yumurtalar üzerine de etkilidir.
• Bulantı, kusma, ishal, karın ağrısı yan etkileridir.
• Oksiyüriyaziste: 100 mg tek doz, 2-3 hafta sonra tekrar edilir. Askaris, trichuris ve kancalı kurt (ancy.): 2x100 mg, 3-4 gün
• 2 yaş altındaki çocuklarda ve gebede kontrendikedir.
Albendazol (Andazol tb, süsp)
Antihelmintik spektrumu, etki mekanizması ve kullanılış yerleri bakımından mebendazole benzer. Yalnız ondan daha lipofilik olduğu için GİS’ten daha fazla absorbe olur, bu yüzden sistemik helmint infestasyonlarında mebendazol’a tercih edilir. Ayrıca ciltteki Larva migrans’a karşı da etkilidir.
Yan etkileri; bulantı, kusma, ishal, karın ağrısı, nadiren lökopeni ve alopesidir.
Endikasyonları:• Kist hidatik (Echinococcus granulosus) ve Echinococcus multiocularis karaciğerde
yaptığı Alveoler hidatik hastalığı : İlk tercih edilen ilaçtır.
• Sistiserkozis (taeniaziste gelişir): En tercih edilen iki ilaçtan birisidir (diğeri prazikuantel).
• Larva migrans (Viseral –toksokariyazis- ve cilt) • Strongyloides stercoralis infestasyonu
2 yaş altındaki çocuklarda ve gebede kontrendikedir.
Piperazin (Oksiaskaril şurup):Ascaris lumbricoides ve Enterobius (oxuris) vermicularis’de nöromüsküler kavşakta iyon kanallarını bozarak kas membranını hiperpolarize eder ve impuls aşırımını bloke ederek gevşek felç yapar, böylece helmintin barsak peristaltik hareketleri ile canlı olarak dışarı atılmasını sağlar. Esasen sadece askariyaziste kullanılması tavsiye edilir (2 gün peş peşe 75 mg/kg). Gebelerde kullanılabilir.
Levamizol (Parax, Sitrax draje, şurup): Helmintte pirantel gibi spastik felç yapar. Fumarat redüktazı da inhibe ederek antihelmintik etkisine katkı yapar.İmmünostimülan etkisi de vardır. Askaris ve Trichostrongylus infestasyonlarında % 85-100 oranında tedavi sağlar. 120 mg tek doz uygulanır.
Tiabendazol
• Fumarat redüktazı inhibe ederek helmint üzerinde toksik etki yapar. Bazı türlerde mikrotübülleri yok eder. Antiinflamatuvar etkisi de vardır.
• Viseral larva migrans (toksokariyazis) ve ciltteki larva migrans ve Strongyloides stercoralis infestasyonunda en çok tercih edilen ilaç olan albendazolün alternatifidir.
• Yan etkileri bulantı, kusma, başdönmesi, iştahsızlık, uyuşukluk, lökopeni, idrarda özel bir koku, nadiren anjioödem, konvülziyon ve şoktur.
Ia. Antifilarial İlaçlar
Dracunculus Medinensis
• İvermektin: Filaryalara, strongyloides, ascaris, trichuris ve oxyuris gibi barsak nematodlarına karşı etkilidir. Bir filarya türü olan Oncocerca volvulus’a karşı en tercih edilen ilaçtır. Duyarlı helmintlerde GABAerjik sinapslarda GABA’nın etkinliğini artırmasının ve embriyogenezi bozmasının antinematodal etkide rol oynadığı sanılmaktadır.
• Dietilkarbamazin sitrat: Wuchereria bancrofti, W. malayi ve Loa loa’nın kanda bulunan mikrofilaryalarını süratle yok eder (Türkiye’de pazarlanmamıştır). Olgun filaryalar üzerinde etkinliği düşüktür.Ciddi yan etkileri vardır. Gözde korioretinal zedelenme ve optik nörit
• Metronidazol: Drancunculus medinensis’e (Medine Filaryası) karşı 3x500 mg dozunda 5-7 gün kullanılır.
II. Antisestodlar
Niklozamid (Yomesan çiğ. tb)
• T. saginata ve Hymenolepis nana’ya karşı prazikuantel ile birlikte en fazla tercih edilen iki ilaçtan birisidir. T. solium’a karşı sistiserkoz riskinden dolayı tavsiye edilmez (prazikuantel).
• Sestodların anaerobik metabolizmasını, hücreye glukoz uptake’ni ve mitokondrilerinde ATP sentezini bozmak suretiyle ölümlerine neden olur. Barsakta bu ilacın etkisi altında ölen tenyalar kolayca parçalanırlar; skoleks (baş) ve proglotidleri (segmentler) kolayca proteolizle sindirime uğrayabilir.
• Niklozamid sestod yumurtalarını etkileyemez. İlaçtan 2 saat sonra bir laksatif/pürgatif uygulanmalıdır böylece tenyanın kısa sürede atılması sistiserkoz riskini azaltır.
• Erişkinlerde sabah aç karnına 2 g’lık (4 tablet) tek doz alınır. Tabletler iyice çiğnenmelidir. İlacın alındığı gün ve bir sonraki gün alkol alınmamalıdır.
Prazikuantel• Geniş spektrumlu bir antihelmintiktir. Şistozomiyazis’in tedavisi için geliştirilmiştir
• Duyarlı helmintlerin kas hücrelerinde, düşük konsantrasyonlarda önce kasılmaları arttırır ve sonra spastik felç yapar. Ayrıca duyarlı parazitlerin dış yüzünü örten tegumental hücreleri bozar bu hücrelerin içinden parazitin içine Ca2+’un geçirgenliğini artırarak parazitlerin immünolojik sataşmaya elverişli hale getirip konak immün sistemi tarafından fagositozla yok edilmesine neden olur.
• GİS’ten hızlı emilir ve serebrospinal sıvıya dahil dağılabilir. Teniazis ve Hymenolepis nana'da tek doz verilir.
• T. solium’a bağlı sistiserkozun tedavisinde en etkili ilaçtır. Bu amaçla 50 mg/kg dozunda 14 gün uygulanır. Gerekirse 3-6 ay sonra tekrarlanır. Oküler ve spinal sistiserkoziste kontrendikedir çünkü parazitlerin parçalanması sonucu göze ve spinal sinirlere zarar verebilir (metrifonat veya albendazol). Serebrospinal sistiserkozis varsa, ölen sistiserkin beyinde yapacağı tehlikeli iltihabi reaksiyonu süprese etmek için birlikte glukokortikoid verilir.
Albendazol (Andazol tb, süsp)
• Kist hidatik (kistik ve alveolar tiplerinin ikisinde de) hastalığında kullanılır. Albendazol:– Cerrahi girişime yardımcı olarak– Cerrahi girişimden sonra nüksü önlemek için veya– Cerrahisi mümkün olmayan olgularda tek başına kullanılır.
• Albendazol’ün hidatik kistteki dozu 2-3’e bölünmüş şekilde 800 mg/gündür. Ancak antihelmintik olarak tek doz verilirken kist hidatikte 28 gün bu dozda uygulanır ve gerekirse kür tekrarlanır (2-3 kür).
• Yan etkileri: Bulantı-kusma, öksürük, geçici SGOT yükselmesi, nötropeni, ayrıca kist rüptürüne ve antijen salıvermesine bağlı kaşıntı, cilt döküntüleri, ateş, eozinofili ve kist bölgesinde ağrı.
III. Antitrematodlar
1) Prazikuantel: Geniş spektrumlu yeni bir şistozomisidtir. Her üç
şistozoma türüne ve ayrıca T. saginata ve solium dahil sestodlara karşı en tercih edilen ilaçtır. Duyarlı helmintlerde spastik felç yapar ve immünolojik sataşmaya açık hale getirir (fagositoz).
2) Metrifonat : Organik fosfatlı bir antikolinesterazdır. Vücutta non-enzimatik bir reaksiyonla oluşan etkin bir şekli olan diklorvos’a dönüşerek sistiserkoz’a karşı etkili olduğu bulunmuştur. S.haematobium’a karşı da etkilidir. Prazikuantel’in çıkmasıyla bu endikasyonda 2. sıraya düşmüştür.
3) Oksamnikin: S. mansoni’ye karşı etkili bir sistozomisidtir. Mezenterik venlerde yerleşmiş bu parazitin nöromüsküler aşırımını bozarak hareketliliğini azaltır, karaciğere sürüklenmesine ve orada tahrip edilmesine neden olur.
Kaynaklar• Kayaalp SO. Akılcı Tedavi Yönünden Tıbbi Farmakoloji,
13. Baskı, Hacettepe- Taş, 2012.• Hardman JG, Limbird LE, Eds. Goodman and Gilman’s The
Pharmacological Basis of Therapeutics. 12. Ed. Mc Graw Hill, 2011.
• Katzung BG. Basic and Clinical Pharmacology, Ninth Ed. Mc Graw Hill, 2004.
• Süzer Ö. Süzer Farmakoloji, 3. Baskı, Klinisyen Tıp Kitapevi, 2005.
• Rang HP, Dale MM, Ritter JM, Moore PK. Pharmacology, Fifth Ed. Churchill Livingstone, 2003.