2Introductie : Een bijzondere ontmoeting...

Even voorstellen: Mijn behanger

Ruud van de Berg (geb. 27-12-1942)

Rudy bennettThe Motions

(1965)

3Introductie : Oud worden, het geheim?

What's the secret ?The average Rock Star age of death:

42 years (USA), 35 years (Europe)

Very successful 'Agers'

(1941) (1942)

Other 'Non Agers' How they would have looked like today

4Kernvragen

Is Vergrijzing eigenlijk wel een probleem?

Wat is vergrijzing?

Op welke maatschappelijke ontwikkelingen heeft Vergrijzing invloed?

Kunnen we de Vergrijzing beheersen en sturen?

5Agenda

Vergrijzing : Wat is dat ?

De weersverwachting: collectieve financiën

Arbeidsmarkt, Arbeidsmobiliteit, Arbeidsparticipatie

Langer leven : Raakvlakken, Levensverwachting, AOW

Vergrijzing en Zorg

Internationaal toekomstperspectief

Conclusies, Maatregelen ter overweging

Stellingen & Discussie

6Vergrijzing: Wat is dat?

Gangbaar: Demografische ontwikkeling waarbij het aantal oude mensen naar verhouding toeneemt.

Dynamische definitie; Wat is oud?; In verhouding tot wat?

Wanneer is men echt oud?Onderzoek Veldkamp (2004)

(X mln.)

Wanneer is men echt oud?Onderzoek Veldkamp (2004)

Ouderen noemen 80 jaar of oudervaker 'echt oud'. dan jongeren.

Leeftijdssamenstelling 2007 NL

7Vergrijzing : Hoe vergrijst Nederland?

Vergijzing 1900 - 2007 NL

0%

20%

40%

60%

80%

100%

19

00

19

10

19

20

19

30

19

40

19

50

19

60

19

70

19

80

19

90

20

00

20

07

> = 8 0 ja a r

6 5 – 8 0

4 5 – 6 5

2 0 – 4 5

< 2 0

Vergrijzing 1900 – 2007 NL

8Vergrijzing : Quo Vadis?

Vergrijzing 1900 - 2047

2 2 6 43 7 4 2

3 8 7 3 3 9 5 7 3 8 9 5 3 7 3 4 3 6 0 5 3 6 8 2 3 6 4 5

2 5 3 45 5 1 3

9 8 3 9 1 0 0 3 3 1 0 0 1 7 9 8 4 5 9 5 7 0 9 0 6 1 9 1 4 1

3 0 7 7 7 12 1 5 2 2 3 6 9 2 5 2 0 3 0 7 9 3 7 5 1 4 2 5 3 4 0 5 7

0%

20%

40%

60%

80%

100%

1900 1950 2000 2007 2010 2017 2027 2037 2047

>=65 jaar 20– 65

< 20

Relatieve leeftijdsverdeling & Absolute aantallen (x 1000)

AOW-ers

9Vergrijzing : Grijze druk verdubbelt!

Groep > 65 jr Groep 20-65 jr

G rijze druk 1900 -2047 NL

12%14%

22%24% 25%

31%

39%

47%44%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

1900 1950 2000 2007 2010 2017 2027 2037 2047

10Vergrijzing : Toenemende demografische druk

Demografische druk 1900 -2047 NL

89%

68%

39% 39% 39% 38% 38% 41% 40%

12% 14%22% 24% 25%

31%39%

47% 44%

101%

82%

61% 63% 64%69%

77%

88%84%

0 %

2 0 %

4 0 %

6 0 %

8 0 %

1 0 0 %

1 2 0 %

1 9 0 0 1 9 5 0 2 0 0 0 2 0 0 7 2 0 1 0 2 0 1 7 2 0 2 7 2 0 3 7 2 0 4 7

G roene druk G rijze druk Totale druk

Groep 0-20 jr Groep 20-65 jr

Groep > 65 jr Groep 20-65 jr

Groep 0-20 + > 65 jr

Groep 20-65 jr

11De weersverwachting....

HoofdoorzakenUitgavenstijging

Sociale ZekerheidStijging AOW uitgaven van 4,7% in 2008 naar 8,8% in 2040

ZorgUitgaven Zorg stijgen van 8,7% in 2008 tot 13,1% in 2040

Zorg = AWBZ, ZVW, WMOSZ = AOW,ANW,WW,Bijstand,AODiversen = Bestuur, Veiligheid, Defensie, rente,etc.

Bron: Ageing and the Sustainability of Dutch Public Finances (2006) & CEP 2008

2120,5

19,9

20,7

11,2

12,4

13,5

15,5

8,79,3

10,3

13,1

5,15,5 5,4

5,8

0

5

10

15

20

25

2008 2011 2020 2040

Diversen Sociale zekerheid Zorg Onderwijs

Prognose collectieve financiën

% B

BP

12Arbeidsmarkt: Wie Werkt, Wie Niet?

Hoofdcategorie Categorie Aantal Subtot. RestTotale bevolking 16,4NWVL = Niet werkend vanwege Leeftijd 4,1 12,3

- 0-15 jaar 3,0- 75 jaar of ouder,niet werkend 1,1

W = Werkt 7,3 5,0- 15-65jr, Werkt >12 u p/w 7,2- Werkende 65+ 0,1

NWO= Niet Werkende Ouderen 65-75jr, niet werkend 1,2 1,2 3,8NWMU = Niet Werkend Met uitkering 1,3 2,5

- Arbeidsongeschikt 0,8- Bijstand 0,3- WW 0,2

NWZU = Niet Werkend, Zonder Uitkering 15-65jr, niet werkend,<1 u p/w 2,5 2,5 0,0

Bron: CBS & Enquête beroepsbevolking (EBB) onderzoek (2006)

Verklaring EBB onderzoek (2006) Wil geen betaald werk > 12 u p/w 2,8- Zorg gezin/huishouden 0,5- School/studie 1,0- VUT/Hoge leeftijd 0,4- Ziekte/Arbeidsongeschikth 0,7- Anders, incl. correctie 2006->2007 0,3 Wil wel betaald werk > 12 u p/w 1,0- Kan niet beginnen binnen 2 weken 0,2- Zoekt actief naar werk 0,4- Zoekt niet actief 0,3 Totaal 3,8

Aantallen x 1 mln

13Arbeidsmarkt: Arbeidspotentieel

Arbeidspotentie (x 1 mln) AantallenNWO Niet Werkende Ouderen 65-75 jaar 1,2NWMU Niet Werkend Met uitkering 1,3NWZU Niet Werkend Zonder uitkering 2,5

Totaal 5

Overig Potentieel

Nederlanders die minder dan 12 uur per week werken :

Van de arbeidsongeschikten werkt

Mantelzorg- ca. 4,5 mln vrijwilligers, waarvan ca. 1 Mln Mantelzorgers (> 3 maanden en > 8 uur per week zorg aan een naaste)

- ca. 1/3 mantelzorgers is 45+

Realisatie van dit potentieel vraagtander beleid dan tot nog toe

Hoe kunnen we dit potentieel realiseren?

% Mantelzorgers naar leeftijd, 2005

ca. 1 mln

14% (81.000);waarom geen 30%?

14Arbeidsmarkt: Het Seniorenpotentieel

Totaal Senioren 50 tot 75 jaar (CBS 2006)Totaal Werkt Gestopt Nooit gewerkt

Totaal 4381 1965 (45%) 1336 1080

Mannen 2171 1203 (55%) 805 163

Vrouwen 2209 761 (34%) 532 917

50-55jr 1120 895 (80%) 53 171

55-60jr 1122 733 (65%) 173 216

60-65jr 875 239 (27%) 393 243

65-70jr 713 67 (9%) 400 246

70-75jr 552 30 (5%) 317 204

15Arbeidsmarkt: Vergrijzing en werkloosheid

Werkloosheid x 10002001 2007

15-25jr 68 (27%) 80 (23%)

25-45jr 121 (48%) 141 (41%)

45-65jr 63 (25%) 123 (36%)

Totaal 252 (100%) 344 (100%)

Werk lo o sh e id 2007 n aar lee ftijd en d u u r

80 53 167 4

14164

2424

30

12328 15

29 51

0%

20%

40%

60%80%

100%

Totaal 6-12mnd 6-12mnd 12-24mnd >24mnd

15-25jr 25-45jr 45-65jr

45+ toenemend meer en langer werkloos

16Arbeidsmarkt: Personen, Banen, Productiviteit

Banen Arbeidsvolume ArbeidsvolumeTotaal Totaal Totaal % Per

werkzame werkzame Waarvan werkzame werkzame Loonkosten Arbeids-personen personen Werknemers Waarvan Waarvan personen persoon Werknemers productiviteit

Jaar voltijd deeltijdX 1 Mln X 1 Mln X 1Mln X € 1000 X € 1000 X € 1000

personen Banen arbeidsjaren1988 6,3 6,7 5,6 3,5 2,1 5,3 83% 25,2 381998 7,7 8,3 7,0 4,0 3,0 6,3 81% 33,7 522005 8,3 8,8 7,5 3,8 3,7 6,5 79% 44,8 702006 8,4 8,9 7,6 3,8 3,8 6,6 79% 45,9 732007 8,6 9,2 7,8 3,9 3,9 6,8 78% 47,3 75

SpanningMeer banen

dan personen

Voltijd/DeeltijdFifty-Fifty

StijgingParttimewerken

Toenemendearbeids-

productiviteit

CPB: loonkosten stijgen dit jaar 4% , terwijl arbeidsproductiviteit slechts 1% toeneemt.AWVN: 'Dat is gevaarlijk' ( Van der Steen)

88% 97%

17Arbeidsmarkt: Uurloon naar leeftijd

Arbeidsproductiviteitsgroei

Relatie arbeidsproductiviteit en leeftijd?

We werken door tot het niet meer gaat?

Relatie loon - arbeidsproductiviteit?

Arbeidsproductiviteitsgroei neemt af

V e rd ie n d e u u rlo o n w e rk n e m e rs (2 0 0 5 )

1 0 1 0 1 01 6 1 7 1 6

2 0 2 11 8

2 1 2 31 8

2 2 2 41 81 8 1 9

1 4

0

1 0

2 0

3 0

T o t a a l M a n V r o u w

1 5 - 2 5 jr 2 5 - 3 5 jr 3 5 - 4 5 jr 4 5 - 5 5 jr 5 5 - 6 5 jr 6 5 - 7 5 jr

18Arbeidsmobiliteit : Arbeidsparticipatie, Introductie

NL voldoet aan Lissabon targets

Doelstelling AP 2016:

19Arbeidsmobiliteit : Netto arbeidsparticipatie

Miljoenennota m.b.t. arbeidsparticipatie

Targets 2012 (geen 2009 targets!):- Netto arbeidsparticipatie 15-65jr : 70% (7,6 mln)- Netto arbeidsparticipatie ouderen (55-65jr): 45%- Netto arbeidsparticipatie vrouwen: 65%

Stimulering arbeidsparticipatie, versterking arbeidsmarktbeleid (Budget: € 11-15 Mln.)Gericht op: langer doorwerken, ouderen, Taskforce deeltijd+ (=meer uren werken), etc.

Tijdelijke subsidieregeling stimuleren leeftijdsbewust beleid

Actieplan terugdringen werkloosheid 45-plussers

20Arbeidsmobiliteit : Dalende mobiliteit ouderen

Overigens

Mobiliteitskans 35–44-jarigen > 4 x 55–64-jarigen

Als een 45–64-jarige minder dan 24 uur werkt, is de kans op mobiliteit 65% hoger dan als hij/zij meer dan 36 uur werkt

Bij een flexibel dienstverband is de kans opmobiliteit veel groter dan bij een vast dienstverband

RecentNiet

recentNiet

Mobiel

(<1 jr) (1-4 jr) (>4jr)

15-64 jr 14% 21% 66%

45-54 jr 6% 12% 82%

55-64 jr 3% 7% 90%

Arbeidsmarktmobiliteit (2006) Acties

Bind jongeren langer aan bedrijf

Stimuleer mobiliteit 45+

Flexibiliseer arbeidscontracten

Investeer in opleiding & ontwikkeling

Interne/externe job-rotation (20% mobiliteitsnorm?)

Rol dienstverlenin

gArbo &

Reïntegratie?

Bron: CBS

21

Arbeidsmobiliteit : De zaak zit op slot !

Dien sttijd p er leefijd sg ro ep

0

5

10

15

20

25

15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 Totaal

Man Vrouw

En verder.....

Gemiddelde leeftijd van stoppen met werken = 62 jaar

65+ werkt ook :- Leeftijdsgroep 65-70jr: 9%- Leeftijdsgroep 70-74jr: 5%

Slechts 3% werkeloze 50+'ersvindt binnen 1 jaar een baan('zelfstandig ondernemer')

22Arbeidsmobiliteit: De klant spreekt.....

Bron: Onderzoek Towers Perrin en Marketresponse (2008) ,660 werknemers en 75 bedrijven

De werknemers:75% wil maximaal tot zijn 65e werkenBijna 40% wil voor 65 stoppenSlechts 20% vindt doorwerken van Nederlanders na 65 noodzakelijk Ruim 80% geeft aan niet meer uren te willen werken.Krap 4% wil doorwerken na 65 Met doorwerkbonussen en belastingvoordelen wil 14% wel doorwerken na 65

De werkgevers:Pensioenleeftijd 66 jaar91% : langer werken moet mogelijk zijnWerknemer is zelf verantwoordelijk voor langer werken

23Arbeidsmobiliteit : Onderzoek NEA (2007)

Bron: Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (ca. 23000 werknemers)

Doorwerken tot 65 jaar?

2005 2007Wil Kan Wil Kan

Totaal 21% 40% 34% 41%45-55jr 19% 38% 33% 45%55-65jr 24% 45% 35% 50%

Toenemend aantal mensen wil en kan werken

Verschil tussen 'willen' en 'kunnen' wordt kleiner

24

Arbeidsmobiliteit : GedragsOnderzoek (AGO).

Belangrijkste redenen om voor een werkgever te kiezen in 2005 (2003) (Bron: Arbeidsmarktonderzoek AGO)

1. Salaris 61% (55%)

2. Werksfeer 59% (58%)

3. Vast contract 45% (38%)

4. Inhoud van het werk 42% (39%)

5. Uitdaging van het werk 37% (36%)

6. Goede sec. arbeidsvoorwaarden 28% (34%)

7. Doorgroeimogelijkheden 26% (29%)

8. Flexibele werktijden 25% (27%)

9. Makkelijk te bereiken 23% (23%)

10. Mogelijkheid om parttime te werken 19% (21%)

25Arbeidsmobiliteit : De gepensioneerden spreken.......

Bron: TNO Kwaliteit van Leven (2008)

Wat drijft gepensioneerden om te blijven werken? Niet

BelangrijkNeutraal Wel BelangrijkRanking

Geld 17 39 44

Sociale contacten 5 21 74 3

Nuttig bezig zijn 4 15 81 2

Verder ontwikkelen 29 46 25

Leuk/aard van het werk 1 9 90 1

Kennis & vaardigheden benutten 8 26 66 4

Betrokkenheid bij onderneming 9 34 57 5

Uitdaging 16 38 46

Waardering 21 45 34

Carrière 61 36 3

Loopbaanstap 65 30 5

Pensioen geeft onvoldoende voldoening 22 39 39

Meetellen in de maatschappij 21 34 45

Verveling 50 34 17

26Arbeidsmobiliteit: Invloed Werkdruk?

Drukte huidige functie

11%

5%

27%

34%

16%

4%

3%

27%

40%

16%

5%5%

20%

39%

26%

4%

0% 10% 20% 30% 40% 50%

veel te druk

te druk

druk, maar niet tedruk

in balans

rustig, maar niet terustig

te rustig

veel te rustig

kan niet zeggen,wisselt sterk

weet niet

18 t/m 30 jaar (n=127) 31 t/m 45 jaar (n=377) 46 jaar en ouder (n=327)

Toenemende werkdruk 52% werknemers, bijna

3 mln werknemers, werkt structureel over

(7 uur per week).__________________

ter vergelijking

NEA onderzoek 2003/2006

Ca. 29% werkt over

Onderzoek Blauw / Randstad (2007)

27Arbeidsmobiliteit: Een kwestie van HR visie?

Ontwikkeling In-, Door- en Uit-stroomkosten personeel

30

5 5 5

30

05

101520253035

1 2 3 4 5

Jaar

In

Do o r

Uit

Werkgever IGeen actief IDU beleid

Totale kosten 75% Salaris

Werkgever IIWel actief IDU beleid

Totale kosten 48% Salaris

Het rendement van 1% p/j meer investeren in je personeel

2 0

6 6 61 0

05

1 0

1 5

2 02 53 0

3 5

1 2 3 4 5

J a a r

In

Do o r

U it

IDU-Beleid > Leeftijdsbewust Personeelsbeleid

% S

ala

ris

28Langer Leven : Vergrijzing en Raakvlakken

Financieel Pensioen, Levensverzekeringen (Lang Leven risico) Zorg, Arbeidsongeschiktheid, Verzuim AOW,ANW,AWBZ,WIA,WW,etc.

Sociaal Vrijwilligerswerk,Mantelzorg Wonen, Verkeer, Zieken-, Bejaardenhuizen, Verzorgingshuizen

Bedrijfsleven / HR Opleiding, Training, Mobiliteit Arbo, Verzuim,Herplaatsing, Management,etc.

29Langer Leven: Ontwikkeling levensverwachting

Levensverwachting 1950 - 2007 N L

70,3

75,578

79,280,5

82,1

72,6

80,682,3

79,7

84,385,5

5 0

5 5

6 0

6 5

7 0

7 5

8 0

8 5

9 0

1 9 5 0 2 0 0 0 2 0 0 7

M a n 0 jr M a n 6 5 jr Vro uw 0 jr Vro uw 6 5 jr

30Langer Leven : 'Gezonde' Levensverwachting

Bron: Perenboom, R.J.M. (2002). Trends in gezonde levensverwachting: Nederland 1983-2000 . Leiden: TNO

Mannen

Sterven

Eerder

En

Vrouwen

Zijn

Meer

Ziek

Totaal

0-jarigen Mannen1990 73,9 55,4 65,5 60,3 65,81995 74,6 54,7 65,1 60,5 66,52000 75,6 54,0 70,2 61,3 67,4

65-jarigen1990 79,9 73,6 75,6 75,0 77,61995 80,2 72,8 75,2 74,1 78,02000 80,8 72,8 77,6 74,8 79,5

0-jarigen Vrouwen1990 80,1 54,2 66,0 61,0 66,01995 80,4 53,7 64,6 61,1 67,52000 80,6 51,2 70,6 60,8 68,1

65-jarigen1990 84,5 73,7 75,0 75,4 80,31995 84,6 72,9 74,3 75,0 81,02000 84,7 73,1 78,3 75,4 81,9

ZiektevrijZonder

beperkingen

Goede ervaren

gezondheid

Goede geestelijke gezondheid

31

Langer Leven : Levensverwachting naar opleiding

Mannen

Levensverwachting LO LVO HVO HBO/WO

Totaal 73 76 76 78

Gezond

Goede ervaren gezondheid 53 61 63 69

Zonder lichamelijke beperkingen 64 69 71 74

Goede geestelijke gezondheid 66 70 70 73

Vrouwen

Levensverwachting LO LVO HVO HBO/WO

Totaal 80 82 82 82

Gezond

Goede ervaren gezondheid 54 63 65 68

Zonder lichamelijke beperkingen 65 70 72 73

Goede geestelijke gezondheid 68 71 72 72

Bron: CBS e.o. (2002)

Hoger Opgeleid=

Langer (Gezond)

Leven

32

Langer Leven: AOW, de toekomst...

Uitstel AOW leeftijd - Donner: 70 jaar?- Bakker: 65 -> 67 geleidelijk- Wientjes: 65 -> 67 direct

Flexibilisering AOW- Individualisering AOW > 2015 AOW-gat: 'jongere partner' vervalt > Hoogleraar later met pensioen dan bouwvakker?- Bonus: 5% extra per jaar uitstel tot 70 jaar

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

65 66 67 68 69 70 71 72 73..

T rad itio ne e l

Do nn e r

Op de Bank Sigaren uit eigen doos, klappen

Beter 1 vogel in de hand..

Hoog/Laag behoefte

33

Langer leven : AOW, Scenario's

Vier AOW basis scenario's1. Beperken AOW wordt bijstandsvoorziening op termijn Einde AOW

2. Uitstellen Doet pijn, maar dwingt tot handelen/nadenken AOW blijft & niet duurder

3. Financieren Lost niets op, legt onnodige belastingdruk AOW duurder

4. Dynamiseren (Donner 65-70 Plan), Lost niets op, Complexer AOW duurder

Kies één duidelijk AOW toekomstscenario, geen vier !

AOW moet simpele basisvoorziening blijven- Complexiteit en kosten uitvoering laag houden- Als pijler 1,2 èn 3 flexibel worden, raakt de consument het overzicht kwijt

AOW is voorziening, geen verzekering

Individuele dynamisering of flexibilisering AOW is onnodig duur en lost het vergrijzingsprobleem niet op

Koppel Pensioenleeftijd AOW aan maatschappelijke ontwikkeling- Vast % aandeel ouderen in de maatschappij;(alleen X% oudsten krijgt AOW)- Pensioen AOW leeftijd in fases optrekken naar ca. 70 jaar

Stop extra AOW financiering (Bos-Belasting van 'AOW-ers met extra pensioen')

Hoeveel % v.d.

Bevolking kreeg AOW in

1957?

34

Langer Leven : AOW, Pensioenleeftijd koppelen?

Jaar1957 1988 2008 2040

Aandeel 65+ : [ 65+ ] / [ Gehele bevolking ] 9% 13% 15% 26%Grijze druk : [ 65+ ] / [ 20-65 ] 16% 21% 24% 51%

Pensioenleeftijd1. Aandeel 65+ in 1956 constant ( 9% ) 652. Aandeel 65+ in 2008 constant ( 15% )3. Grijze druk * 1956 constant ( 16% ) 654. Grijze druk * 2008 constant ( 24% )

Conclusies

Huidige scenario's kabinet beteugelen vergrijzing niet

Pensioenleeftijd moet fors en snel omhoog ( 74 jaar) !

Koppelen aan wat?

35Langer Leven : Nieuw AOW alternatief 'AOW-Vast'

60

62

64

66

68

70

72

74

76

78

80

2008 2018 2028 2038 2048

10% 15% 20% JB© Formule

Ontwikkeling AOW Pensioenleeftijd bij vast (X%) aandeel toekomstige AOW-ers

X= Advies Verhoog ieder kalenderjaar (KJ) de AOW pensioenleeftijd (PL)

met 4 maanden

PL(KJ) = 65 + (KJ-2008) x (4/12)

KJ2008 2018

10% 70,4 72,515% 64,7 68,320% 60,5 64,1

Formule 65,0 68,3

Bevries huidig relatief aandeel AOW-ers

Simpel

Rechtvaardig (?)

Pensioenleeftijd in 2008/2018

36Vergrijzing en Zorg : NL internationaal vergeleken

8,8

10,410

9,5

8,2

11,110,6

7,5

98,2

6,47,3

9,38,4

11,3

5,7

8,4

15,3

0

2

4

6

8

10

12

14

16

Au

stra

lia

Bel

giu

m

Can

ada

De

nm

ark

Fin

lan

d

Fra

nce

Ge

rman

y

Irel

and

Ital

y

Jap

an

Ko

rea

Lu

xem

bo

urg

Net

he

rlan

ds

Sp

ain

Sw

itz

erla

nd

Tu

rkey

Un

ited

Kin

gd

om

Un

ited

Sta

tes

Health expenditure ( % GDP ) selected OECD countries 2006

Bron: OECD (2008)

GDP:Gross Domestic Product

= BBP

Gemiddeld OECD : 8,9% Zorg uitgavenNederland : 9,3% o.b.v. 'System of Health Accounts definitie' (excl. o.a. AWBZ, Verzorgingstehuizen, thuiszorg, etc)Accent ligt in Nederland op Publieke Zorg

Total health % GDP Total Public Private

US 15,3 7,0 8,3CH 11,3 6,8 4,5BE 10,4 7,2 2,7NL 9,3 7,6 1,7

37Vergrijzing en Zorg : Ontwikkeling Zorguitgaven

Jaar Definitie 2004 2005 2006 Zorgrekeningen 13,4 13,5 13,6 SHA 9,1 9,3 9,4

Ontwikkeling Zorg uitgaven (%BBP)

Toelichting/Aanvulling

Periode 1994-1999: stijging zorguitgaven 5,1% per jaar

Periode: 1999-2003: 9,7% (gemiddeld)

Oorzaak vnl. prijs- en loonontwikkelingen. Daarnaast volume groei (van 2,3 naar 4,0%)

Vergrijzing: Beperkte invloed op zorgvolume, ca. 1%Toename levensverwachting leidt tot uitstel van kosten

Preventie: Dalende kosten voor gedragsgerelateerde ziekten worden gecompenseerd door hoge kosten voor ouderdomskwalen.

38Vergrijzing en Zorg : Zorgkosten Leeftijdsafhankelijk

Gemiddelde zorgkosten (€) naar leeftijd (2005;RIVM)

(Bron: Poos et al., 2008.)

Zorgkosten per inwoner nemen fors toe met de leeftijd

Kosten worden met name gemaakt in het laatste levensjaar

De toenemende levensverwachting leidt tot uitstel van zorgkosten

39Vergrijzing en Zorg : Kosten laatste levensfase

Toenemende kosten in de laatste levensfase

Gemiddelde ziekenhuiszorgkosten per individu

RIVM: Levensloop en zorgkosten (2008)

40Vergrijzing en Zorg : Samenstelling Zorgkosten

• Met de leeftijd toenemende kosten voor ziekenhuiszorg ,thuiszorg en intramurale zorg

• Kosten vrouwen stijgen harder dan die van mannen(langere levensverwachting, alleenstaand)

Gemiddelde kosten per individuMannen Vrouwen

RIVM: Levensloop en zorgkosten (2008)

41Vergrijzing en Zorg : Daly's naar Leeftijd

Disability-Adjusted Life-Years (DALY's; spreek uit als 'dallies'). Een DALY staat voor 1 gezond of normaal levensjaar dat iemand als gevolg van een minder goede gezondheid verliest.

Ziektelast (DALY’s per 1.000 personen) naar leeftijd en aandoening

Bron: RIVM, Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2006

Overige ziekteno.a. diabetes mellitus, astma en COPD, gezichts- en gehoor-stoornissen

42Vergrijzing en Zorg : Veroorzakers & Preventie

57,5 Waarvan ziekte 47,4 100% - Psychische stoornissen 12,7 27% - Hartvaatstelsel 5,3 11% - Spijsverteringsstelsel 4,6 10% - Symptomen, onvol. Omschreven 4,2 9% - Bewegingsstelsel, bindweefsel 3,9 8% - Rest 16,7 35%

Zorgkosten 2003 (x 1 mlrd)

Gemiddelde uitgaven per inwoner naar leeftijd (2003)

Roken- Groot aantal overlijdensgevallen a.g.v. een rookgerelateerde aandoening- Is de belangrijkste oorzaak van : Longkanker;- Maar ook van: coronaire hartziekten, COPD en beroerte- En zeker: versterkt door de onder jongeren toenemende 'ongezonde leefstijl'Diabetes- Diabetes mellitus: Ruim ca. 75.000 geregistreerd; Omvang geschat: 0,6 mln- Lage sterfte aan diabetes komt door toeschrijven aan andere doodsoorzakenPreventieSlechts ca. 1,5% van de totale zorguitgaven wordt besteedaan preventie binnen de gezondheidszorg.Acties gericht op:- stoppen met of voorkomen van roken- bevorderen van lichamelijke activiteit- gezonde leefstijl, gezonde voeding

43

Bron: CBS, F. Spikmans: Voeding & Dietetiek

Oorzaken obesitas- Energie-inname hoger dan verbruik- Omgeving, leefstijl

Gevolgen obesitas- Afname levensduur: 0,8 jaar- Hartproblemen, suikerziekte, kanker e.d. (Olshansky et al., 2005)- 2% van de zorgkosten- 2x zo veel verzuimen- 10% verlies productiviteit door ziekteverzuim- € 2 miljard verlies (verzuim, arbeidsjaren, uitkeringen) (RVZ, 2002; GBW, 2001;Vischer 200; TNO, 2006)- Arbeidsongeschiktheid: 1,5 - 2x hoger

Vergrijzing en Zorg : Voorbeeld Diabetes

44Vergrijzing en Zorg : Voorbeeld Roken

Gegevens CijfersRokende medewerkers 20% - 25%

Gem. aantal sigaretten per dag per roker 10

Gemiddelde rooktijd voor 1 sigaret 5 minutenTotale rooktijd per dag 50 minuten

Gemiddeld aantal werkuren per jaar 1600Aantal rookuren per jaar 195 (ofwel 12%)

Gemiddeld uurloon per werknemer € 18,00

Gem. kosten per rokende werknemer p/j € 3.510,00

Jaarlijkse rookkosten bij 20 rokers € 70.200,00Jaarlijkse rookkosten bij 100 rokers € 351.000,00Gem. rookkosten per medewerker € 700 - € 878

Bron: DE GEMAKKELIJK | STOPPEN MET ROKEN | METHODE ©.

Het aantal overlijdensgevallen t.g.v roken per jaar bedraagtHet % Nederlanders ouder dan 12 jaar dat rookt, bedraagt20% accijnsverhoging vermindert het aantal rokers metDe tabaksomzet in Nederland bedraagt

Tabakontmoedigingsbeleid kost Nederland in 2007

Ca. 20.000 ruim 25%. Target 2010: 20%

€ 3,9 mlrd. Winst NL staat: € 2,1 mlrd

€ 6,8 mln. (€ 4,4 mln. overheid)

20.000 !

45Vergrijzing en Zorg : Diabetes zelfrapportage

Ernstig overwicht (BMI>30) 10% mannen 12% vrouwen

Overwicht (25<BMI<30)51% mannen40% vrouwen

Overgewicht tot 75 jaar neemt toe met de leeftijd

18-25 jr 25-35 jr 35-45 jr 45-55 jr 55-65 jr 65-75 jr >75 jr 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

2000 2006 2007Totaal Matig Ernstig Totaal Matig Ernstig Totaal Matig Ernstig

Mannen 48% 39% 9% 51% 41% 10% 51% 41% 10%Vrouwen 40% 30% 10% 42% 29% 13% 40% 28% 12%

Zelfgerapporteerd onder- en overgewicht (CBS;2008)

46Vergrijzing en Zorg : Conclusies

Conclusies Vergrijzing en Zorg

De zorgkosten zijn het hoogst in de laatste levensjaren

Alleenstaanden gebruiken aanzienlijk meer zorg dan mensen die (nog) een partner hebben.

De meeste ouderenzorg wordt besteed aan vrouwenOorzaak:hogere levensverwachting. Daardoor zijn er meer vrouwen die, omdat zij vaker alleenstaand zijn, gemiddeld meer zorg gebruiken dan mannen.

Toekomstige stijging van de levensverwachting van mannen en vrouwen betekent een sterke toename van kosten op de lange termijn

Er moet nu en meer geïnvesteerd worden in preventie en Health beleid om toekomstige kosten te beteugelen

We zullen tot een afweging moeten komen m.b.t. De kosten in het laatste levensjaar Bron : RIVM “Levensloop en zorgkosten”(2008)

47Internationaal Perspectief : Eurobarometer

Bron: Flash Eurobarometer april 2008

Thinking about your country in, let’s say, 20 years’ time, do you 1 strongly agree, 2 agree, 3 disagree, 4 strongly disagree with the following statement

Overall, in 20 years’ time, would you say that people’s lives in The Netherlands will be better than today?

48Internationaal Perspectief : Eurobarometer I

Thinking about your country in, let’s say, 20 years’ time, do you strongly agree, agree, disagree orstrongly disagree with the following statements?

Bron: Flash Eurobarometer april 2008

49Internationaal Perspectief : Eurobarometer II

Bron: Flash Eurobarometer april 2008

50Internationaal Perspectief : Eurobarometer III

Het is andermans probleem

Bron: Flash Eurobarometer april 2008

51Conclusies

Effecten Vergrijzing

2008-2012: Beperkt, Arbeidsmarktspanning, toenemende 45+ werkloosheid

2008-2040 - Sterk stijgende kosten Zorg en AOW: Prijs, Volume, beperkt door vergrijzing- Huidig Zorgstelsel leidt door ongebreidelde vraag en zo tot forse kostenstijgingen- AOW leeftijd houdt geen gelijke tred met stijging levensverwachting - Verdubbeling van Grijze Druk bij ongewijzigd beleid: Stijging AOW lasten- Meer vraag dan aanbod op arbeidsmarkt (aantallen, kwaliteit, leeftijd)- Beperkte arbeidsmobiliteit en verhoogde werkloosheid van 45+ werknemers- Verouderd pensioenstelsel, Inflatie kan niet meer gegarandeerd worden- Internationale positie van Nederland t.o.v. E27 redelijk positief

Risico's- Uiteindelijke kostenstijging AOW en Zorg is naast demografische factoren (= feit) op termijn, sterk afhankelijk van de toekomstige macro economische ontwikkeling- Belangrijke parameters als Inflatie, Rendement op aandelen & obligaties kunnen niet op lange termijn ingeschat worden en zijn uiteindelijk zeer bepalend- We zullen moeten leren leven met risico's

Maatregelen- Maatregelen baseren op verwachting middellange termijn (5 – 10 jaar)- Maatregelen moeten wel NU genomen worden. Als we afwachten is het te laat.

52Conclusies : Maatregelen ter overweging I

AOW (1e pijler)- Verhoog AOW leeftijd (65) getrapt (4 maanden per kalenderjaar) in 15 jaar naar 70 jaar- Stop flexibilisering AOW

Pensioen (2e Pijler)- Stimuleer en faciliteer deeltijdpensioen vanaf 55 jaar Criterium bijvoorbeeld: minimaal 20 uur p/w tot 65 jaar en 10 uur p/w bij 65+- Pas pensioen aan op primaire inkomensbehoefte: Hoog deeltijdpensioen tot leeftijd 75, maximaliseren op Loongrens SZ vanaf 75- Zekerheid en financiering verbeteren: Beperk inflatierisico, bijvoorbeeld: Inflatie garanderen tot maximaal Loongrens SZ

Aanvullend Pensioen (3e pijler)- Faciliteer aanvullend deeltijdpensioensparen (Levensloop)- Subsidie (overheid, werkgevers) op deeltijdpensioensparen (Zilvervlootprincipe)- Koppel subsidie aan 'preventief gezond gedrag' Bijv.: Participatie Gezondheidsonderzoeken, Health Checks, RI&E, Mobiliteitsplan

53Conclusies : Maatregelen ter overweging II

Voltijd 55+ werknemersFaciliteer (arbeidsvoorwaarden, diensten) waar nodig (belasting versus capaciteit) tijdig (preventief) dat voltijd werknemers vanaf 55 jaar minder en daardoor ook langer kunnen blijven werken

Deeltijd 50- werknemersStimuleer en faciliteer (o.a. fiscaal), voor deeltijd(<20 uur p/w) medewerkers jonger dan 50 jaar, uitbreiding van werktijd tot 20 uur per week.

Mobiliteit- Formuleer eisen (normen) voor Leeftijdsbewust personeelsbeleid- Stimuleer en faciliteer preventief in- en externe mobiliteit van werknemers Bijvoorbeeld d.m.v. externe begeleiding en aanvullende financiering. - Verplichte mobiliteitsscan op leeftijd 40 en 50 of na 10 jaar in dezelfde functie.

ZorgdienstenStimuleer (financieel, fiscaal) arbeidsparticipatie in Mantelzorg, Kinderopvang en Zorg door inzet van met name 55+ ers

54Conclusies : Maatregelen ter overweging III

Zorg- Stel (financiële) limieten/condities aan jaarlijkse zorgkosten in basispakket- Beperk basispakket tot absoluut minimum- Leg relatie tussen 'gezond preventief gedrag' en 'recht op vergoeding' Bijvoorbeeld: Bij niet deelname aan een nader gedefinieerd pakket preventie (bevolkings)onderzoeken, wordt het basispakket beperkt tot 'passieve behandeling'- Breidt de aanvullende verzekering uit o.b.v bonus/malus systeem

Health diensten leveranciers- Ontwikkeling van branchebrede uniforme preventie-onderzoeken, health checks,etc.- Ontwikkeling van een individuele vitaliteitsscan - Ontwikkeling van mobiliteitsscans o.b.v. Belasting versus Belastbaarheid (meten arbeidsvermogen, inzet Workability Index)- Advies in- en externe mobiliteit, deeltijdpensioen (hoeveel uur, welk werk)- Begeleiding en opvolging advies inclusief plaatsing ( “Mobiliteitsmakelaar” )- Ontwikkeling kwantitatief Mobiliteits-beslissingsmodel voor wg-ers en wn-ers - Ontwikkeling ziekte vroegsignaleringssystemen

55Conclusies : Maatregelen ter overweging IV

Werkgevers- Definieer Leefijdsbewust PersoneelsBeleid (LBP) in organisatie- Vertaal LPB in een beter rendement en gezonde hogere groei van de onderneming (roep externe hulp in als dit onmogelijk lijkt)- Schaf beloningsbeleid o.b.v. Ancieniteit of leeftijd af- Voer beloningsbeleid o.b.v. Prestatie (toegevoegde waarde) en arbeidsvermogen in- Regel In-, Door- en Uitstroom preventief en actief, o.b.v. een kostenanalyse- Regel Pro-, RE- en DE-motie - Geef Health diensten leveranciers een adviestaak tbv managers en HR. Reken af o.b.v. performance.- Faciliteer, beloon gezond gedrag en actieve opstelling werknemers in benefit pakket- Voer Mantelzorg vriendelijk personeelsbeleid in- Geef de OR een actieve, maar ook committerende, rol- Voer met de OR of vakbonden vooraf besproken maatregelen effectief door.

Overheid- AOW leeftijd fasegewijs optrekken- Marktwerking (vraag/aanbod) Zorg versnellen- Preventie stimuleren, faciliteren; Sociale partners meer betrekken in beleid

56Vergrijzing: Visie vertalen in actie...

Bron foto robot: Honda

We zullen de fruitboom van Sociale Zekerheid en Zorg moeten

snoeien om een goede oogst te kunnen blijven garanderen.

Nu ferm ingrijpen,straks oogsten

Jos Berkemeijer(2008)

2040

2008