relatÓriu monitorizasaun ba movimentu veíkulu … · korajein nebe funsionarius husi diresaun...
TRANSCRIPT
SETEMBRU 2011
RELATÓRIU
Monitorizasaun Ba Movimentu Veíkulu
Estadu No Utilizasaun Seña Kombustível
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 1
Agradesimentu
Comissao Anti-Corrupcao (CAC) hato'o agradesimentu bo'ot ba maluk sira hotu, estudante
finalista sira, funsionariu sira nebe fo informasaun liu husi kestionariu no fo dadus nebe
presiza, kompafiia rua nebe fornese mina ba Estadu no sira nebe deit mak hatudu
kooperasaun diak no halo parte iha monitorizasaun ne'e. La haluha mos agradese esforsu no
korajein nebe funsionarius husi Diresaun Edukasaun, Kampafia no Peskiza hatudu durante
periodu monitorizasaun to'o produz rezultado ida ne'e.
Liu husi ita boot sira nia kooperasaun diak ho funsionariu sira husi CAC mak ita konsegue
hetan relatoriu nebe fundamenta ho dadus lobuk ida nebe bolu orgaun Estadu hotu-hotu nia
atensaun makas ba utilizasaun veikulu no kombustivel Estado nian. CAC presiza nafatin
maluk hotu-hotu nia kooperasaun iha atividade hanesan ne'e no seluk tan hodi prevene no
kombate korrupsaun iha Timor-Leste.
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 2
Índise Sistemátiku Pájina
Sumáriu Ezekutivu .......................................................................................................................................... 3
Kapitulu I
Introdusaun ...................................................................................................................................................... 4
1.1. Objetivu ............................................................................................................................................................. 4
1.2. Metodologia ...................................................................................................................................................... 5
1.3. Ekipa Nebé Halo Monitorizasaun ..................................................................................................................... 5
1.4. Fatin Monitorizasaun no loron monitorizasaun ................................................................................................. 5
1.5. Oras Monitorizasaun ......................................................................................................................................... 6
1.6. Prosesamentu Dadus ......................................................................................................................................... 6
1.7. Verifikasaun ...................................................................................................................................................... 7
Kapitulu II
Rezultadu Monitorizasaun ............................................................................................................................... 7
2.1. Movimentu veikulu Estadu ............................................................................................................................... 7
2.1.1. Iha Sentru Negosiu ................................................................................................................................... 7
2.1.2. Iha Eskola ................................................................................................................................................. 7
2.1.3. Iha fatin Igreja ......................................................................................................................................... 8
2.1.4. Iha Merkadu ............................................................................................................................................. 8
2.1.5. Movimentu sai/tama Kapital Dili ............................................................................................................. 9
2.2. Monitorizasaun ba Utilizasaun Seña Kombustível (Estasaun Mina ETO no Aitula) .................................... 10
2.3. Kumprimentu ba Lei No.8/2003 ..................................................................................................................... 11
2.4. Manutensaun veikulu Estadu .......................................................................................................................... 12
2.5. Informasaun seluk ........................................................................................................................................... 12
2.5.1. Infrasaun Iha Utilizasaun Seña Kombustível ......................................................................................... 12
2.5.2. Duplikasaun dispaxu ba enxe kombustível............................................................................................. 14
Kapitulu III
Rekapitulasaun .............................................................................................................................................. 15
3.1. Movimentu veikulu sira .................................................................................................................................. 15
3.2. Utilizasaun Seña Kombustível ........................................................................................................................ 32
3.3. Kumprimentu ba Lei No.8/2003 ..................................................................................................................... 32
3.4. Manutensaun Veikulu ..................................................................................................................................... 34
Kapitulu IV
Diskusaun ...................................................................................................................................................... 36
4.1. Aplikasaun Dekretu Lei no.8/2003 ................................................................................................................. 36
4.2. Frekuensia movimentu veikulu no implikasaun ba kombustivel .................................................................... 37
4.3. Utilizasaun seña kombustivel .......................................................................................................................... 38
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 3
4.4. Manutensaun ba veikulu Estadu nian .............................................................................................................. 41
Kapitulu V
Konkluzaun ................................................................................................................................................... 43
Sumáriu Ezekutivu
Rezultadu monitorizasaun movimentu veíkulu Estado no utilizasaun seña kombustível durante fulan
rua, bolu atensaun instituisaun Estadu hotu-hotu. Parte barak hatudu preokupasaun kona ba
inefisiensia no inefektividade movimentu veikulu, utilizasaun kombustivel Estadu nian. Ami
detekta mos vontade husi orgaun estadu sira ba implementa Dekretu-Lei No. 8/2003, kona ba
atribuisaun no uzu veíkulu Estadu nian. Atividade ne’e seidauk kobre manutensaun detalladu ba
veíkulu Estadu nian iha instituisaun hotu-hotu, maibe foti deit informasaun jeral kona ba gastus husi
ministériu balu. Informasaun nebe hetan husi monitorizasaun ne’e tomak fo hanoin ba instituisaun
hotu-hotu hodi tetu nia kapasidade ba kontrola no jere veíkulu no kombustivel Estadu nian.
Comissão Anti-Corrupção (CAC) uza metodu monitorizasaun direta iha lokal no verifika
dokumentu nebe relevante ka iha ligasaun ho servisu ne’e. Uza mos kestionariu wainhira halo
verifikasaun atu hatene lolos kumprimentu Lei No. 8/2003, no nia implikasaun ba gastus
kombustível iha orsamentu Estadu nian. Ami monitoriza movimentu kareta iha pontus observasaun
iha Dili laran no mos entrada no saída hat iha Kapital Dili nian iha Sabadu no Domingo.
Monitorizasaun ba movimentu veikulu Estadu nian iha periudu loron 8 too 14 nia laran, identifika
35,057 movimentus nebe klasifika ba 33% halo movimentu iha Sabadu no Domingu no 67%
movimenta iha loron servisu. Wainhira agrupadu iha 10 nebe boot liu ita hetan 5,470 movimentus
inklui iha sidade no sai/tama sidade Dili laran. Total frekuensia movimentu iha Dili laran hamutuk
iha 31,954 no sai/tama Dili laran iha 3,103 movimentus. Iha Dili laran fahe ba movimentu iha
sentru negosiu ho total 24,766, iha Merkadu Komoro no Hali-Laran hamutuk 1,946, ba Igreja
Motael iha 937, Eskola Canossa, Externatu Saun José no Eskola Primaria Portuguesa Balide
hamutuk iha 4,305.
Observasaun ba fatin enxe kombustivel iha estasaun mina rua iha Dili durante periudu semana rua,
hatudu katak husi total veikulu 5,488 nebe ba enxe mina, 51% enxe ba veikulu ho xapa matrikula
privadu, 45% ba governu nian no 4% ba veikulu nebé la-iha xapa matrikula.
Husi perguntas 7 nebe hatoo ba responsavel patrimoniu no lojistika iha Ministeriu 8 no Sekretaria
Estadu 2 kona ba implementasaun Dekretu Lei no.8/2003 regula kona atribuisaun no uzu veikulu
Estadu nian, iha resposta 3 kona-ba “sim”, 39 kona-ba “dala-ruma” no 112 kona-ba “lae”.
Rezultadu ne’e hatudu katak vontade no kapasidade atu kumpri Dekretu Lei ne’e fraku tebtebes.
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 4
Informasaun kona ba manutensaun veikulu Estadu nian nebe hetan husi Ministeriu 4 nebe ami halo
komparasaun valor osan iha invoice no CPV hatudu diferensa oin tolu: 1) valor iha invoice kiik liu
valor iha CPV; 2) valor iha invoice bo’ot liu valor iha CPV no 3) valor iha invoice no CPV
hanesan. Tanba saida mak iha diferensa hanesan ne’e no faktor saida mak hamosu diferensa ida
ne’e. Se invoice ho folin kiik maibe CPV ho folin as liu folin iha invoice, kustu adisional ne’e selu
ba se no ba saida? Se invoice folin as liu CPV Ministeriu ka Sekretaria Estadu ne’e debe karik.
Kapitulu I
Introdusaun
Governu mak orgaun soberania nebe responsavel ba kondusaun no ezekusaun politika jeral país
nian no orgaun superior Administrasaun Públika (art.103, CRDTL). Artigu ne’e fo knaar ba
Governu atu hamoris no jere mos patrimoniu estadu nian hirak nebe fo ba orgaun Estadu sira uza ba
serbi povu. Bazeia ba knaar ida ne’e Governu hamoris Dekretu Lei No. 8/2003 nebe aprova
regulamentu kona atribuisaun no uzu veikulu Estadu nian. Alein ida ne’e governu mos aloka osan
atu fornese kombustivel no halo manutensaun ba veikulu Estadu nian.
Iha pratika, utilizasaun fasilidade hirak ne’e la tuir regulamentu nebe iha no la tuir objetivu
profisional atu serbi povu. Situasaun ne’e sai preokupasaun nai-ulun Estadu sira no publiku em
jeral. Dala barak iha Sexta loraik, Sabadu no Domingu, kareta Estadu halai ba distritu sira no fila
fali iha Domingu loraik ka Segunda dader. Kareta Estadu nian mos halo movimentu barak iha Dili
laran durante tempu servisu no para bebeik iha fatin negosiu sira, eskola, igreja ka festa fatin.
Governu aloka orsamentu boot ba kombustivel, sosa veikulu no halo manutensaun ba veikulu hirak
ne’e, maibe rezultadu nebe fasilidade hirak ne’e ajuda produz la hanesan ho osan nebe hasai tiha
ona. Hare ba inefisiensia no inefektividade iha utilizasaun patrimoniu Estadu nian hirak ne’e,
Comissão Anti-Corrupção halo monitorizasaun ba movimentu veikulu Estadu nian, utilizasaun seña
kombustivel nebe Estadu fornese, vontade atu kumpri Dekretu Lei no.8/2003 nebe hakerek kona ba
atribuisaun no uzu veikulu Estadu nian iha Timor-Leste. Monitorizasaun ne’e halo iha sidade Dili
laran, durante periodu fulan rua nia laran maibe efektivu lolo’os loron 8 too 14 deit.
1.1. Objetivu
Monitorizasaun ne’e ho objetivu atu deteta tipu infrasaun ka violasaun nebe akontese iha
utilizasaun veikulu Estadu nian, utilizasaun seña kombustivel no vontade atu kumpri Dekretu Lei
No.8/2003. Atu hare mos faktor hirak nebe kondisiona funsionariu sira komete infrasaun ka viola
regulamentu nebe iha. Objetivu seluk mak bolu atensaun ka fo hanoin fila fali ba funsionariu no
nai-ulun sira atu hamoris ka halao mekanismu kontrolu efektivu ba fasilidade Estadu nian hotu-hotu
hodi bele fo benefisiu ba ema barak nia moris diak.
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 5
1.2. Metodologia
Metodologia nebé uza iha monitorizasaun ne’e kompostu husi:
1. Rekolha dadus liu husi monitorizasaun iha terrenu
2. Rekolla dokumentus relevantes
3. Verifikasaun ba dadus tuir ministeriu sampel
4. Entrevista ho fontes relevantes
5. Uza kombinasaun softwere SPSS no Excel hodi halo análize estatistika ba dadus
6. Análize kuantitativu ho kualitativu ba dokumentus no resultadu observasaun.
1.3. Ekipa Nebé Halo Monitorizasaun
Ekipa nebé halo monitorizasaun ba movimentu veikulu Estadu ne’e mai husi estudante finalistas
ema nain 30 nebé orienta husi CAC rasik liu husi enkontru koodenasaun dala 3 ho kolaboradores
monitorizasaun nian.
Monitor sira molok ba halo monitorizasaun hetan preparasaun husi Diresaun EKP no Comissário
Adjunto EKP, CAC konaba regra no matéria monitorizasaun.
1.4. Fatin Monitorizasaun no loron monitorizasaun
Fatin nebé determina ba halo monitorizasaun mak sentru negosiu, igreja, eskola fatin, merkadu,
estrada tama no sai sidade Kapital Dili, no fatin abastesimentu mina rua iha Dili nebe hahau iha 25
Marsu too 31 Maiu 2011.
Tabela I: Fatin no tempu monitorizasaun
No Fatin
Monitorizasaun
Pontu
Observasaun Durasaun Loron
Data
Hahu Remata
1 Sentru Negosiu
Kolmera Semana rua 14 25-Mar-11 8-Apr-11
Lita Store Semana rua 14 25-Mar-11 8-Apr-11
Leader Semana rua 14 25-Mar-11 8-Apr-11
W4 Semana rua 14 25-Mar-11 8-Apr-11
2 Lokal Igreja Motael Fulan ida 8 26-Mar-11 17-Apr-11
3
Pontu Entrada-
Saida Cidade
Capital
Bekora Fulan ida 8 26-Mar-11 17-Apr-11
Lahane Fulan ida 8 26-Mar-11 17-Apr-11
Bidau Fulan ida 8 26-Mar-11 23-Apr-11
Lafatik Fulan ida 8 26-Mar-11 23-Apr-11
5 Estasaun Mina AITULA Semana rua 12 3-May-11 23-May-11
ETO Semana rua 12 5-May-11 26-May-11
4 Merkadu Hali Laran Fulan ida 8 7-May-11 29-May-11
Komoro Fulan ida 8 7-May-11 29-May-11
6 Eskola EP Balide Semana rua 10 5-May-11 18-May-11
EPC Canossa Semana rua 10 5-May-11 18-May-11
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 6
EP Externato Semana rua 10 16-May-11 31-May-11
Monitorizasaun ba utilizasaun seña kombustivel halo iha Estasaun mina Aitula no ETO (Esperansa
Timor Oan), durante loron 12 hahu 3 Maiu too 26 Maiu 2011.
1.5. Oras Monitorizasaun
Oras ba monitorizasaun mak hatudu iha Tabela tuir mai:
Tabela II: Oras monitorizasaun iha pontu monitorizasaun hotu-hotu
No Fatin Monitorizasaun Pontu
Observasaun
Oras Monitorizasaun
Dader Loraik
Hahu Remata Hahu Remata
1 Sentru Negosiu
Kolmera 9 12 3 7
Lita Store 9 12 3 7
Leader 9 12 3 7
W4 9 12 3 7
Kmanek 9 12 3 7
2 Lokal Igreja Motael 6-7 9-10 5 6
3 Pontu Entrada-Saida
Sidade Capital
Bekora 7 11 4 8
Lahane 7 11 4 8
Bidau 7 11 4 8
Lafatik 7 11 4 8
4 Merkadu Hali Laran 6 8 4 6
Komoro 6 8 4 6
5 Estasaun Mina AITULA 8 12 1 7
ETO 8 12 1 7
6 Eskola
EP Balide 7-8 12-1 5 6
EPC Canossa 7-8 12-1 5 6
EP Externato 7-8 12-1 5 6
1.6. Prosesamentu Dadus
Dadus nebé hetan iha fatin monitorizasaun halo manualmente konforme tabela/formulario ba
monitorizasaun nian; tuir mai hakerek fali elektronikamente iha formatu SPSS no Excel hodi bele
halo análize estatístika ba nia rezultadu, atu bele hetan:
Movimentu agrupadu iha 10 nebe boot liu husi total movimentu iha kada pontu
monitorizasaun.
Percentagen utilizasaun kombustível ba kareta ho xapa matríkula governu ka ba xapa
matrikula privadu no ba hirak nebé la iha xapa matrikula.
Movimentu husi kategoria loron servisu no loron feriadu (Sabadu-Domingu)
Movimentu husi kategoria utilizasaun ba fins profisionais no la’os ba fins profisionais.
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 7
1.7. Verifikasaun
Hafoin halo tiha monitorizasaun, ekipa monitorizasaun halo verifikasaun iha Ministériu 8 no
Sekretaria de Estadu 2 nebé sai hanesan sampel ba rezultadu monitorizasaun atu hatene konaba
gestaun no kontrolu veíkulus, hodi sukat konaba kumprimentu Dekretu Lei No. 8/2003.
Kapitulu II
Rezultadu Monitorizasaun
2.1. Movimentu veíkulu Estadu
2.1.1. Iha Sentru Negosiu
Monitorizasaun halo iha Segunda to’o Domingu ho total movimentu hamutuk 24,766.
Tabela III: Total movimentu iha sentru negosiu
No Fatin
Monitorizasaun
Total movimentu Total
Loron Servisu (Segunda-Sesta) Loron Feriadu (Sabadu-Domingo)
1 Kolmera 8,176 2,014 10,190
2 Lita Store 3,510 628 2,198
3 Leader 3,098 1,480 4,578
4 W4 1,600 598 4,138
5 Kmanek 2,952 710 3,662
Total 19,336 5,430 24,766
Estatistiku kona total movimentu iha sentru negosiu.
0
10000
20000
30000
Kolmera W4 Leader Lita Store Kmanek Total
10190
4138 45782198
3662
24766
Total Movimentu Sentru Negosiu
2.1.2. Iha Eskola
Tabela IV: Rezultadu monitorizasaun iha eskola
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 8
No Fatin Monitorizasaun Total movimentu loron servisu (Segunda to'o Sesta)
1 EPC Canossa 2,410
2 EP Portuguêsa Balide 1,178
3 EP Externato 717
Total 4,305
Rezultadu estatistiku mak iha kuadru tuir mai:
2.1.3. Iha fatin Igreja
Monitorizasaun ba fatin Igreja halo iha Sabadu no Domingu ho sample Igreja Motael ho frekuensia
movimentu kareta hamutuk 937.
2.1.4. Iha Merkadu
Monitorizasaun iha Sabadu no Domingu iha Merkadu Hali-Laran no Merkadu Komoro hamutuk
iha 1,946 movimentus.
Tabela V: Frekuensia movimentu iha merkadu rua
No Fatin Monitorizasaun Total movimentu loron feriadu (Sabadu-Domingo)
1 Hali-laran 889
2 Komoro 1,057
Total movimentu fatin rua 1,946
Tabela estatistika mak hanesan tuir mai:
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 9
0
500
1000
1500
2000
Hali Laran Komoro Total
8891057
1946
Total movimentu iha merkadu
2.1.5. Movimentu sai/tama Kapital Dili
Tabela VI: Movimentu sai/tama Dili laran
No Fatin Monitorizasaun Total movimentu loron feriadu (Sabadu-Domingo)
1 Bidau 557
2 Bekora 613
3 Lahane 506
4 Rotunda Lafatik-Komoro 1,427
Total Pontu entrada no saida sidade capital 3,103
Rezultadu estatistika mak nudar hatudu iha tabela tuir mai:
Tabela VII: Movimentu iha Dili laran no sai/tama Dili laran agrupadu iha 10 nebe boot liu
No Fatin monitorizasaun Pontu observasaun Frekuensia movimentu
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 10
1 Sentru Negosiu
Kolmera 436
W4 520
Leader 542
Lita Store 487
Kmanek 362
2 Lokal Igreja Motael 361
3 Eskola
EPC Canossa 311
EP Portuguêsa Balide 317
EP Externato 253
4 Merkadu Hali laran 380
Komoro 297
5 Entrada no saida Dili laran
Bidau 175
Bekora 394
Lahane 312
Rotunda Lafatik 323
Total 5,470
Tabela VIII: Frekuensia movimentu maximu no minimu
Pontu monitorizasaun Frekuensia movimentu
Maximu Minimu
Sentru negosiu
Kolomera 34 1
W4 18 1
Leader 24 1
Lita Store 19 1
Kmanek 64 1
Eskola fatin
Canossa 18 1
Eskola Primaria Portguesa Balide 19 1
Externato Saun José Has-Laran 14 1
Igreja Motael 23 1
Merkadu
Hali-Laran 12 1
Komoro 23 1
Entrada no saida Kapital
Bidau-Santana 16 1
Ponte Bekora 12 1
Lahane 17 1
Lafatik-Komoro 29 1
2.2. Monitorizasaun ba Utilizasaun Seña Kombustível (Estasaun Mina
ETO no Aitula)
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 11
Monitorizasaun ba utilizasaun seña kombustível hala’o iha estasaun mina rua iha Dili laran nebé
to’o agora fornese mina ba veikulu Estadu nian. Estasaun mina rua né’e mak Esperansa Timor Oan
(ETO) iha Balide, no estasaun mina AITULA iha Komoro.
Tabela IX: Kualidade veikulu nebe enxe kombustivel ho seña Estadu nian iha ETO no Aitula
Kulaidade veikulu Estasaun Mina
ETO Aitula Total
La-iha xapa matrikula 220 26 246
Xapa matrikula Governu 260 1,471 1,731
Xapa matrikula privadu 1,316 2,195 3,511
Total hotu-hotu 1,796 3,692 5,128
2.3. Kumprimentu ba Dekretu Lei No.8/2003
Ekipa halo verifikasaun ba Ministeriu 8 (ualu) no Sekretaria Estadu 2 (rua) ho total respondente
hamutuk nain rua-nulu resin rua nebé tur iha pozisaun estrutural nudar responsavel ba
Departamentu Patrimonio Logistika nian. Resultadu husi verifikasaun tuir kestionariu nebé hato’o,
hatudu iha estatistika tuir mai:
Tabela X: Kumprimentu Dekretu Lei no.8/2003
No Kumprimentu Dekretu Lei No.8/2003
Resposta
Sim Kahur/dala
ruma Lae
1 Utilizasaun ba veikulu estadu tuir duni artigu 2 (1) ka lae?
(n=22) 1 20 1
2 Xefi Departementu sira lori karreta iha despacho eskrita ka
lae? (n=22) 0 3 19
3 Uzu veikulu tuir duni artigu 3 (1) ka lae? (n=22) 1 7 14
4 Uzu veíkulu tuir artigu 3 (2) ka lae? (n=22) 0 3 19
5 Halo apontamentu ba kilometrazen tuir artigu 8(b) ( utiliza
trip ticket ka lae)? (n=22) 0 3 19
6 Sesta loraik estasiona iha ministeriu ka lae? (n=22) 1 2 19
7 Iha tempu feriadu hala'o serbisu ho despacho ka lae? (n=22) 0 1 21
Total 3 39 112
Rezultadu estatistika kona ba kumprimentu Dekretu Lei no/8/2003
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 12
2.4. Manutensaun veíkulu Estadu
Gastus ba manutensaun veíkulu iha periúdu Janeiru to’o Maiu 2011 nebe foti husi Ministeriu
Ministériu Agrikultura Floresta no Peskas, Ministériu Infraestrutura, espesialmente ba Sekretaria
Estado Obras Públika, Ministériu Solidariedade Sosial no Ministériu Finansas. Tabela tuir mai
hatudu kuantidade osan tuir invoice no CPV nebe iha.
Tabela XI: Komparasaun invoice ho CPV
No Ministériu Total Invoice US$ Total CPV US$
1 Ministériu Agrikultura no Peskas 41,063.00 198,325.50
2 Secretaria Estadu Obras Públika 13,516.29 13,516.29
3 Ministériu Solidariedade Sosial 214,128.00 94,893.00
4 Ministériu Finansas 69,032.79 69,224.79
Total US$ 338,032.08 375,959.58
2.5. Informasaun seluk
2.5.1. Infrasaun Iha Utilizasaun Seña Kombustível
Monitorizasaun ba movimentu kareta Estadu no utilizasaun seña kombustível, hetan mos dadus
konaba infrasoens lubuk ida iha fulan baluk nia laran.
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 13
Infrasaun ne’e hatudu kedas iha seña kombustível nebe tuir lolo’os destinadu ba kareta xapa
matrikula Estadu nian maibe enxe fali ba kareta/motor sira ho xapa matrikula privadu hanesan iha
ezemplu ida tuir mai ne’e:
Iha mos kareta aluguer balu nebe dala ruma enxe kombustivel ba nesesidade servisu maibe la iha
dokumentu suporte ka justifikasaun husi responsavel nebe kompetente, hanesan ezemplu tuir mai:
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 14
Estatistika kona ba kareta aluguer nebe enxe kombustivel ho seña Estadu nian sein dispaxu:
2.5.2. Duplikasaun dispaxu ba enxe kombustível
Iha dispaxu 8 husi ministeriu balu nebe husu enxe kombustivel ba kareta Estadu nian. Husi dispaxu
8 ne’e iha duplikasaun too 77.
1. Dispaxu nu.400/.... data 27/5/2010: fo kombustivel ba kareta Governu
2. Dispaxu nu.603/.... data 28/7/2010: fo kombustivel ba kareta Governu
3. Dispaxu ida laiha numeru ho data 5/8/2010: fo kombustivel ba kareta Governu
4. Dispaxu nu.848/.... data 24/9/2010: fo kombustivel ba kareta Governu
5. Dispaxu nu.230/.... data 8/11/2010: fo kombustivel ba kareta privadu
6. Dispaxu nu.1047/.... data 9/11/2010: fo kombustivel ba kareta Governu
7. Dispaxu nu.238/.... data 19/11/2010: fo kombustivel ba kareta privadu
8. Dispaxu nu.240/.... data 26/11/2010: fo kombustivel ba kareta privadu
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 15
Kapitulu III
Rekapitulasaun
3.1. Movimentu veíkulu sira
Frekuensia movimentu veíkulu iha períodu maximu loron 14 no mínimu loron 8 iha kada pontu de
observasaun mak hanesan tuir mai:
Tabela XII: Frekuensia movimentu tuir loron
No Fatin monitorizasaun Pontu observasaun Total
Loron
Frekuensia
movimentu Loron
1 Sentru Negosiu
Kolmera 14 10,190
Segunda to'o
Domingu
W4 14 4,138
Leader 14 4,578
Lita store 14 2,198
Kmanek 14 3,662
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 16
2 Pontu entrada e saida
sidade Kpital
Bidau 8 557
Sabadu no
Domingu
Bekora 8 613
Lahane 8 506
Lafatik 8 1,427
3 Lokal Igreja Motael 8 937
Segunda to'o
Sesta 4 Eskola
EPC Canossa 10 2,410
EP Balide 10 1,178
EP Externato 10 717
5 Merkadu Hali-laran 8 889 Sabadu no
Domingu Komoro 8 1,057
Total movimentu 35,057
Estatistika kona ba movimentu kareta iha loron servisu no feriadu.
11,416; 33%
23,641;
67%
Rezultadu Observasaun Kategoria Loron servisu no Loron Feriadu
Loron feriadu
Loron servisu
Frekuensia movimentu veikulu Estadu agrupadu iha 10 boot liu, tuir pontu monitorizasaun.
1) Sentru negósiu:
Kolmera
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 17
20
20
20
21
21
21
22
22
22
23
23
24
26
28
29
30
30
34
0 5 10 15 20 25 30 35 40
00.366
02.847
02.919
02.878
03.165
03.363
02.684
02.689
03.319
02.103
03.503
02.382
03.541
02.993
03.464
00.515
02.709
02.514
Frequencia bot liu husi total 10190
W4
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 18
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
11
11
11
11
11
11
11
11
11
11
11
12
12
13
13
13
14
15
15
16
16
16
17
18
0 5 10 15 20
01.034
02.402
02.421
02.664
02.702
02.757
02.887
03.338
03.362
03.493
88.70 PN
00.302
00.434
00.728
02.650
02.739
02.769
03.366
03.464
3689
88.06 PN
88.44 PN
00.160
02.613
02.713
02.733
02.750
02.904
02.950
03.121
03.221
4217
4348
01.800
03.057
03.085
03.129
88.61 PN
02.771
02.405
03.444
01.071
02.674
02.881
02.103
00.330
Frekuensia 10 bot liu husi total 4138 (W4)
Leader
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 19
13
13
13
13
14
14
14
14
14
14
14
14
14
14
14
15
15
15
15
16
16
16
16
16
16
17
18
18
19
19
20
21
24
24
0 5 10 15 20 25 30
02.303
02.934
03.024
03.529
00.304
00.441
02.317
02.440
02.592
02.810
02.936
02.939
03.049
03.403
03.589
02.736
02.741
03.086
03.599
00.527
02.675
02.795
02.797
02.805
03.195
02.819
02.344
03.502
02.757
03.511
02.817
02.775
02.441
02.776
Frekuensia boot liu husi Total 4578
Lita Store
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 20
Kmanek
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 21
2) Frekuensia movimentu nebe agrupadu iha 10 nebé boot liu tuir eskola.
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 22
Canossa:
EP Balide
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 23
8
8
8
8
8
8
9
9
9
9
9
9
9
9
10
10
10
10
10
11
11
12
12
14
16
17
17
18
19
0 5 10 15 20
02621
02633
02700
03149
5514
2427
00018
00408
00439
02581
02602
03256
03464
MP-88
02427
02767
02847
03323
03552
02472
03244
02890
03151
03366
03357
02371
02570
03140
02408
Frequencia bot liu husi total 1178
Externato Saun José
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 24
444444444444444
55555555
6666666
777
88
999
1011
1214
0 2 4 6 8 10 12 14 16
01007
02472
02832
03025
03136
03400
1891
4105
02542
02749
03523
3519
02423
02769
02838
02196
PN 90
03889
03024
00301
02784
Frekuensia bot liu husi total 717
3) Frekuensia movimentu agrupadu iha 10 nebé boot liu iha lokal Igreja Motael:
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 25
4) Frekuensia movimentu agrupadu iha 10 nebé boot liu iha merkadu.
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 26
Hali-laran:
Komoro:
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 27
5) Frekuensia movimentu agrupadu iha 10 nebé boot liu tuir entrada no saida sidade Dili.
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 28
Bidau:
Bekora
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 29
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 30
Lahane
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 31
Lafatik:
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 32
3.2. Utilizasaun Seña Kombustível
Monitorizasaun semana rua iha estasaun mina ETO no AITULA husi Segunda to’o Sabadu.
Total frekuensia kareta 1,796 nebe enxe mina
iha ETO tuir tipu xapa matrikula.
Total frekuensia kareta 3,692 nebe enxe mina
iha Aitula tuir tipu xapa matrikula.
Total frekuensia kareta nebe ba enxe mina iha fatin rua ne’e hamutuk 5,488 nebe fahe ba 51% ho
xapa matrikula privadu, 45% ho xapa matrikula governu nian no 4% la iha xapa matrikula.
La iha xapa
matrikula; 246; 4%
Xapa Governu;
2,455; 45%
Xapa privadu;
2,787; 51%
Total AITULA + ETO (periodu semana rua)
3.3. Kumprimentu ba Dekretu Lei No.8/2003
Resposta ba kestionariu husi respondente 22 iha Ministeriu 8 no Sekretaria Estadu 2 kona ba
vontade kumpri Lei No.8/2003 hatudu iha dadus tuir mai:
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 33
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 34
Konkluzaun geral kumprimentu ba Dekretu Lei No.8/2003 hatudu iha estatistika tuir mai:
Dadus sira né’e hatudu katak, Lei No. 8/2003 seidauk implementa ho diak, maske sirkular foun ida
(No. 003/GPM/III/09), nebé nia konteudu la ses husi Dekretu Lei No. 8/2003, sai tan iha tinan
2009.
3.4. Manutensaun Veikulu
Manutensaun ba veikulu Estadu nian hatudu montante invoice no CPV la hanesan, nebe hatudu
iha estatistika tuir mai:
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 35
Iha Ministériu Finansas montante invoice husi kompañia ho total US$ 69,324.79 maibe montante
CPV ba manutensaun iha US$ 69,224.79. Iha MSS invoice husi kompañia ho total US$ 214,128.00,
maibe CPV nebé aprovadu ba manutensaun ho total US$ 94,893.00 de’it. SEOP hatudu total
invoice no CPV hanesan (US$13,516 = US$13,516). Ministériu Agrikultura no Peska nia invoice
ho total US$ 41,063.00 maibe total CPV nebe aprovadu ba manutensaun ho total US$ 198,325.50
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 36
Kapitulu IV
Diskusaun
Estadu aloka orsamentu ba sosa fasilidades hodi halao programa hodi alkansa objetivus Estadu
nian. Artigu 6 Konstituisaun RDTL define objetivu 10 nebe Estadu Timor-Leste atu alkansa, entre
hirak ne’e iha rua mak refere klaru ba dezenvolvimentu ekonomiku no progresu ciencia no téknika
ida seluk refere ba hari’i sosiedade ida nebe bazeia ba justisa sosial, bein estar material no espiritual
sidadaun sira nian. Ne’e duni Governu nudar orgaun superior Adminstrasaun Públika iha razaun no
obrigasaun atu aloka orsamentu ba fasilidades nebe utiliza hodi alkansa Estadu nia objetivu sira.
Abastesimentu kombustivel, movimentu veikulu no manutensaun ba veikulu Estadu nian iha
korelasaun funsional. Veikulu atu halo movimentu presiza kombustivel no wainhira iha movimentu
makas presiza halo manutensaun. Estadu tau osan ba sosa veíkulu, kombustivel ba veíkulu hirak
Estadu nian no aloka mos osan ba manutensaun hodi suporta kontinuidade movimentu hirak ne’e
iha kontestu halao programa Governu nian no serbi Estadu nia objetivu. Veíkulu Estadu nian nudar
instrumentu kontribuidor boot ida nebe hala’o funsaun importante iha seitor transportasaun iha
atividade dezenvolvimentu nasaun. Ne’e duni Governu iha razaun no obrigasaun atu hamoris
politika no instrumentu legal ba gere fasilidade transporte nebe iha.
Dekretu Lei no.8/2003 aprova Regulamentu kona ba atribuisaun no uzu veikulu Estadu nian. Artigu
3 no. 1 husi Regulamentu ne’e hateten momos katak veikulu Estadu nian uza deit ba fins
profisionais. Funcionariu nebe uza veikulu Estadu ne’e iha dever atu halo manutensaun no halo
dokumentasaun ba veikulu no viajein nebe nia halo (Art.7 no 8). Ministeriu balu mos hasai sirkular
adisional ho objetivu atu reforsa implementasaun Dekretu Lei ne’e. Instrumentu reguladora ne’e ho
objetivu atu hamoris sistema kontrolu no utilizasaun diak ba fasilidade nebe atu kontribui ba hadiak
povu nia moris sosial no ekonomika.
Prátika iha gestaun no utilizasaun veíkulu, kombustivel no manutensaun hamosu preokupasaun
barak kona ba uza sala no abuzu ba fasilidades no rekursus nebe Estadu nian. Hare ba situasaun
ne’e CAC hahu monitorizasaun hodi halibur dadus nebe liga ho Dekretu Lei no.8/2003 hodi hare
espesifiku ba movimentu veíkulu Estadu nian, utilizasaun seña kombustivel no manutensaun ba
veíkulu Estadu nian.
4.1. Aplikasaun Dekretu Lei no.8/2003
Liu tiha tinan walu ona hafoin aprova tiha Dekretu Lei ne’e orgaun Estadu sira hatudu vontade nebe
fraku atu vigora Dekretu Lei ne’e iha ida-idak nia servisu fatin. Husi sample Ministériu 8 no
Sekretaria Estadu 2, respondente 22 nia resposta hatudu katak seidauk iha vontade makas atu
kumpri Dekretu Lei ne’e. Resposta ba atribuisaun veikulu Estadu nian liu-liu tuir funsaun estrutural
no funsional hatudu katak 5% mak tuir regulamentu, 91% hateten katak dala ruma no 4% dehan lae.
Xefe Departementu sira lori kareta ho dispaxu eskrita ka lae? Resposta ba pergunta ne’e hatudu
14% dehan dala ruma no 86% dehan lae. Uzu ka movimentu kareta tuir periodu normal nebe hahu
tuku 7 dader to tuku 7 kalan husi Segunda too Sesta hetan resposta ho 14% dehan dala ruma no
86% dehan lae. Kona ba para kareta iha servisu fatin fora de periodu normal, 4% husi respondente
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 37
hatan sim, 32% dehan dala-ruma no 64% dehan lae. Wanhira husu kona para kareta iha servisu fatin
iha Sesta loraik iha 5% dehan sim, 9% dehan dala ruma no 86% dehan lae. Kona ba kondutor sira
halo movimentu kareta hakerek kilometrajein ka lae, iha 14% dehan dala ruma no 86% dehan lae.
Se halo servisu ho kareta iha loron feriadu hetan dispaxu eskrita ka lae, 5% dehan dala ruma no
95% dehan lae.
Respostas ba perguntas nebe husu kona ba kumprimentu Dekretu Lei ne’e hatudu persentajen boot
liu “lae” ho 112 respostas, “dala ruma” ho 39 respostas no “sim” resposta 3 deit. Sistema kontrolu
ba utilizasaun veikulu nebe fraku fo impaktu ba deskontrolu movimentu veíkulu nebe potensial ba
utilizasaun deskontroladu seña kombustivel no gastus ba manutensaun.
4.2. Frekuensia movimentu veíkulu no implikasaun ba kombustivel
Movimentu veikulu sempre iha implikasaun ba utilizasaun kombustivel no manutensaun. Ho
frekuensia movimentu nebe atinji 35,057 kompara ho kombustivel nebe enxe no distansia nebe
veikulu hirak ne’e bele atinji wanhira konverte ba osan hetan gastus nebe bo’ot teb-tebes. Ami
seidauk bele halo estimativa nebe diak kona ba total osan nebe sai husi movimentu hirak ne’e. Ami
fiar katak entre movimentu hirak ne’e iha mos balu mak halo ho fins profisionais, maibe oitoan deit
hare husi elementus faktual nebe ami determina. Faktus nebe sustenta argumentu nebe refere ba
movimentu ho fins laos profisional mak fatin, loron, oras no frekuensia movimentu nebe hatudu iha
Tabela 1.
Tabela 1: Fatin. Loron, oras no frekuensia movimentu
Fatin Loron Oras Frekuensia
movimentu
Sentru Negosiu Segunda to'o Domingu 9 – 12; 13 – 19 24,766
Merkadu Sabadu no Domingu 6 – 8; 16 – 20 1,946
Eskola Segunda to’o Sesta 7 – 8; 12 – 13 4,305
Entrada no saida Kapital Dili Sabadu no Domingo 7 – 11; 16 - 20 3,103
Igreja Motael Sabadu no Domingo 6 – 7; 9 – 10; 17 - 18 937
T o t a l 35,057
Fatin, oras no loron nebe ami hili laos normal ba movimentu veíkulu Estadu ho frekuensia as
hanesan ne’e. Ho frekuensia movimentu nebe as iha kada fatin monitorizasaun iha periodu loron 8
to’o 14 nia laran, iha loron no oras nebe determinadu ona hanesan hatudu iha Tabela 1 fo
konkluzaun katak iha movimentu oitoan deit mak klasifikadu ba fins profisionais. Iha
monitorizasaun ne’e identifika mos katak iha fatin hanesan kareta balu halo movimentu bebeik ho
frekuensia to’o 64 hanesan hatudu iha Tabela 2. Kareta ho atividade oinsa mak mosu bebeik iha
fatin nebe hanesan deit iha tempu nebe badak.
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 38
Tabela 2: Frekuensia movimentu máximu no mínimu
Pontu monitorizasaun Frekuensia movimentu
Maximu Minimu
Supermarket Kmanek 64 1
Sentru negosiu Kolmera 34 1
Rotunda Lafatik-Komoro 29 1
Supermarket Leader 24 1
Igreja Motael 23 1
Merkadu Komoro 23 1
Supermarket Lita Store 19 1
Eskola Primaria Portguesa Balide 19 1
Eskola Catolika Canossa 18 1
Supermarket W4 18 1
Lahane 17 1
Bidau-Santana 16 1
Externato Saun José Has-Laran 14 1
Merkadu Hali-Laran 12 1
Ponte Bekora 12 1
Ami seidauk bele identifika ida nebe mak halo movimentu ho objetivu profisional. Iha hanoin katak
veíkulu nebe movimenta oitoan deit mak iha relasaun ho servisu maibe ida ne’e mos seidauk
garante katak sira halo duni servisu. Nune’e mos sira nebe halo movimentu barak liu mos dala ruma
iha ida ka rua halo hela servisu ruma. Mesmu nune’e kontinua hasai konkluzaun katak movimentu
barak liu mak laiha objetivu profisional.
4.3. Utilizasaun seña kombustivel
Utilizasaun seña kombustivel sai mos atensaun públiku ho hahalok nebe dala barak malorek deit iha
estasaun mina nebe governu sosa hodi fornese mina ba veikulu Estadu. Observasaun ba frekuensia
movimentu veikulu Estadu hatudu katak movimentu veikulu Estadu nian favorese liu fins privadu
duke fins profisionais. Nune’e, mesmu ke fornesimentu kombustivel liu husi seña kombustivel ba
kareta ka motor Estadu nian mos la signifika automatikamente ba fins profisionais deit.
Observasaun nebe Comissão halo deskobre katak iha fim da semana ka loron ida antes data feriadu
nian kareta Estadu barak mak ba enxe kombustivel. Observasaun ba movimentu veikulu Estadu
nian nebe ho frekuensia 35,057 movimentus reforsa konkluzaun katak mesmu kombustivel nebe
Estadu mak enxe ba veikulu Estadu nian mos la signifika katak serbi duni fins profisionais. Ida ne’e
iha implikasaun diretu ba gasta kombustivel. Ho lia-fuan seluk Estadu fornese kombustivel ba
funsionariu sira uza ba atividade privadu mak barak.
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 39
Pratika iha fornesimentu mina ho seña kombustivel no gestaun utilizasaun seña kombustivel revela
evidensias ka infrasaun lobuk ida. Hahu husi uza seña kombustivel ba kareta ka motor privadu,
enxe ba jeregen, duplika dukumentu nebe prazu liu tiha ona, seña kombustivel monu ba ema nebe
laos funsionariu nia liman to’o reduz total litru mina nebe enxe husi seña kombustivel nia folin.
Seña balu ho folin boot la enxe hotu ba kareta Estadu, maibe balun deit hafoin simu fali recibu ida
husi ema nebe fan mina tuir total folin nebe sei restu. Recibu ne’e bele fan ka fo fali ba ema seluk.
Ami identifika katak iha veikulu 5,488 mak ba enxe kombustivel ho seña Estadu nian. Entre sira
ne’e iha 1,731 mak veikulu Estadu nian, 3,511 veikulu privadu no 246 mak laiha xapa matrikula.
Total veikulu privadu no hirak nebe laiha xapa matrikula iha 3,757. Total ida ne’e barak liu sira
nebe ho xapa matrikula governu nian. Se numeru ida ne’e ita konsidera ba fins privadu entaun mina
gasta barak liu ba fins privadu. Ita sei fiar katak entre sira iha balu mak halo hela servisu ruma
maibe oitoan deit. Mais ou menus 70% husi 5,488 veikulu nebe ba enxe mina ho seña Estadu nian
uza ba interese privadu, katak uza mina ba fins privadu sei barak nafatin. Iha monitorizasaun hetan
mos seña kombustivel lobuk ida ho tinan 2010 nian.
Iha parte seluk hetan mos pratika oinseluk ida liu husi duplikasaun surat dispaxu ba enxe mina.
Husi surat 79 iha 77 nebe hatudu duplikasaun iha pedidu abastesimentu kombustível ba kareta
Estadu nian no ba kareta privadu balu. Surat hirak ne’e nudar dispaxu nebe husu kompañia
fornesimentu mina, enxe kombustivel ba kareta Estadu no kareta privadu balu.
1. Dispaxu nu.400/.... data 27/5/2010: fo kombustivel ba kareta Governu
2. Dispaxu nu.603/.... data 28/7/2010: fo kombustivel ba kareta Governu
3. Dispaxu ida laiha numeru ho data 5/8/2010: fo kombustivel ba kareta Governu
4. Dispaxu nu.848/.... data 24/9/2010: fo kombustivel ba kareta Governu
5. Dispaxu nu.230/.... data 8/11/2010: fo kombustivel ba kareta privadu
6. Dispaxu nu.1047/.... data 9/11/2010: fo kombustivel ba kareta Governu
7. Dispaxu nu.238/.... data 19/11/2010: fo kombustivel ba kareta privadu
8. Dispaxu nu.240/.... data 26/11/2010: fo kombustivel ba kareta privadu
Dispaxu nu.603, dispaxu ida nebe laiha numeru no dispaxu no.400 sira nia konteudu hanesan deit.
Dispaxu nu.603 iha xapa matrikula kareta 6 nian nebe 5 hanesan ho dispaxu rua seluk. Dispaxu
nu.603 halo duplikasaun dala 61 ho distinsaun 60 mak mesmu hakerek xapa matrikula Governu
nian maibe enxe ba kareta privadu, ida deit mak enxe ba kareta Governu nian duni. Dispaxu ne’e
nia orijinal ho asinatura husi Director Geral, maibe nia duplikasaun aumenta tan nota nebe hakerek
ho liman ho asinatura ema seluk nebe balu husi Chefe Gabinte no balu lori Chefe Gabinete nia
naran. Maibe asinatura nebe hatudu katak husi Chefe Gabinte mos iha diferensa iha dokumentu
balu.
Husi duplikasaun surat hirak ne’e iha 60 mak hatudu katak enxe mina ba kareta privadu no ida deit
mak enxe duni ba kareta Governu nian. Exemplu nebe hatudu katak enxe ba kareta Governu no
privadu hanesan hatudu iha karaik ne’e.
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 40
Surat tahan ida ho nota husi Kompañia fornesedor mina hatudu enxe ba kareta Governu nian, ida
seluk nebe laiha nota katak enxe ba kareta privadu. Nota ne’e laiha tanba, iha momentu kompanhia
halo pedidu pagamentu, funsionariu responsavel husi ministeriu ida hasai tiha recibu ba kareta
privadu nian.
Dispaxu ho nu.230, 238 no 240 ho konteudu hanesan, husu atu fo kombustivel ba kareta privadu
hodi apoia atividade servisu iha distritu. Razaun husu kombustivel ho dispaxu tan seña kombustivel
iha Trimestre III ba Diresaun ida ne’e hotu ona, maibe sei selu fali ho seña iha Trimestre IV.
Wainhira hare data husi dispaxu nebe hatudu 8, 19 no 26 Novembru 2010 katak, tama ona iha
ezekusaun orsamentu Trimestre IV no seña kombustivel mos iha ona. Dispaxu nu.230 no nu. 240 ba
kareta privadu hanesan no kombustivel 90 no 80 litrus, ida seluk ho kombustivel 40 litrus.
Dispaxu nu.1047 ho data limite husi 10 too 20 Novembru 2010 nebe orijinal ho asinatura husi
Director Geral iha ministeriu ida maibe iha duplikasaun balu hetan nota hakerek ho liman no
asinatura husi Chefe Departementu ida. Iha Duplikasaun rua mak liu tiha ona dispaxu nia prazu (26
Novembru no 1 Dezembru 2010). Fornesimentu kombustivel iha loron hirak seluk sei tama iha
dispaxu ne’e nia prazu, maibe hatudu distansia tempu no kuantidade kombustivel nebe la normal.
Kareta ho xapa matrikula hanesan enxe kombustivel ho 59,24 litrus iha 9 Novembru depois enxe
fali 185 litrus iha 15 Novembru. Iha data ida ne’e enxe mos 20 litrus gazolina ba jerador. Kareta ho
xapa matrikula hanesan enxe kombustivel 55 litrus iha 10 Novembru, 28,3 litrus iha 11 Novembru,
48,6 litrus iha 15 Novembru, 51,4 litrus iha 26 Novembru no 50 litrus iha 1 Dezembru(*). Iha 9
Novembru kareta seluk ida mos enxe 58,34 litrus.
Dispaxu nu.848 asina husi Director Geral iha 24 Setembru 2010 atu enxe kombustivel ba kareta ho
xapa matrikula nebe temi iha surat ne’e nia laran. Iha surat duplikadu iha tan nota nebe hakerek ho
liman iha surat ne’e nia laran ho asinatura husi Chefe Departementu ida husu atu enxe mina 45
litrus ba kareta ho xapa matrikula hanesan ho ida nebe temi ona iha leten ho sinal (*). Dispaxu ida
ne’e laiha prazu.
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 41
Iha mos kareta aluguer balu mak enxe kombustivel ho seña Estadu nian, maibe laiha dispaxu husi
orgaun relevante. Se kareta nebe enxe kombustivel ho seña Estadu nian sein dispaxu signifika ba
interese privadu entaun halo prezuizu mos ba Estadu. Maibe husi monitorizasaun hetan mos
informasaun katak kareta aluga duni ba servisu maibe laiha dispaxu. Sira nebe halo duni servisu
maibe laiha dispaxu halo infrasaun administrativu.
4.4. Manutensaun ba veikulu Estadu nian
Informasaun kona ba manutensauan halibur liu husi invoice nebe mai husi kompañia no CPV nebe
Ministériu produz. Dadus nebe halibur husi ministeriu boot tolu no Sekretaria Estadu Obras Públika
iha Ministeriu Infraestruturas hatudu diferensa oin-tolu: 1) valor iha invoice kiik liu valor iha CPV;
2) valor iha invoice boot liu valor iha CPV no 3) valor iha invoice no CPV hanesan. Hare Tabela 4.
Tabela 3: Komparasaun valor invoice no CPV
No Ministériu Total Invoice US$ Total CPV US$
1 Ministériu Agrikultura no Peskas 41,063.00 198,325.50
2 Secretaria Estadu Obras Públika 13,516.29 13,516.29
3 Ministériu Solidariedade Sosial 214,128.00 94,893.00
4 Ministériu Finansas 69,032.79 69,224.79
Total US$ 338,032.08 375,959.58
Tuir lolo’os tenki hanesan. Maibe wainhira iha diferensa ita presiza hatene faktor saida mak hamosu
diferensa ne’e no signifika saida. Se invoice ho folin kiik maibe CPV ho folin as liu folin iha
invoice, kustu adisional ne’e selu ba se no ba saida? Se invoice folin as liu CPV Ministeriu ka
Sekretaria Estadu ne’e debe karik.
Ministeriu Solidariedade Social nia invoice ba manutensaun boot liu kompara ho CPV nebe hatudu
diferensa ho total US$119,235. Informasaun husi Diresaun Operasional tolu iha MSS katak, atu
halo distribuisaun material ba foho, MSS presiza aluga kareta barak. Karik uza kareta aluguer
barak ne’e mak invoice ba manutensaun boot liu. Governu bele halo manutensaun ba kareta aluguer
ka lae? Se bele selu duni tansa CPV la refleta folin nebe hanesan ho invoice ka sai dívida ba
Ministeriu.
Situasaun ida seluk mak MAP nian. Iha MAP invoice husi kompanhia ho total US$41.063.00 maibe
CPV nebé aprovadu ba manutensaun US$198,325.50. Montante ida ne’e inklui manutensaun ba
tratores sira. Maibe manutensaun la liu husi kompañia ruma, sira indika atu sosa deit pesas ka
ferramentas. Seidauk hatene kompanhia ida ne’ebe mak halo manutensaun ba tratores sira ne’e, tan
ba ekipa seidauk hare invoice husi kompanhia ruma.
Ministeriu Finansas mos hatudu katak valor osan iha CPV boot liu invoice ho total US$192.00.
Numeru kiik maibe revela inkonsistensia nebe seidauk hetan justifikasaun. Komparasaun invoice
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 42
ho CPV ba manutensaun iha Ministeriu tolu ne’e, la inklui Sekretaria Estadu Obras Públika, hatudu
diferensa ho total US$37,927.50.
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 43
Kapitulu V
Konkluzaun
Veikulu Estadu nian mesmu aloka ba dignatarius ka entidade nivel as iha Estadu ka iha Governu,
nune’e mos ba pessoal nebe tur iha pozisaun estrutural ka funsional ho ojetivu jeral ida deit, atu
fasilita atividades nebe serve ba interese públiku. Maibe iha aplikasaun lorloron iha marjein boot
atu desvia ba interese privadu. Tanba ne’e mak presiza hamoris sistema jestaun no kontrolu ba
fasilidade hirak ne’e hodi prevene no fo sansaun wainhira iha infrasaun ka violasaun ba regras nebe
vigora.
Regulamentu kona ba atribuisaun no uzu veíkulu Estadu nian nebe aprova ho Dekretu Lei
no.8/2003 seidauk sai koñesimentu no pratika iha instituisaun públika hotu-hotu. Ministériu no
Sekretaria Estadu balun mos iha sira nia instrumentu internal ba regula utilizasaun veikulus maibe
implementasaun seidauk iha vontade forte atu halo tuir. Diresaun Patrimoniu no Lojistika hasai tiha
ona formatu Trip Ticket atu kontrola veíkulu nia movimentu maibe, funsionariu barak mak la
utiliza formatu ne’e. Situasaun hanesan ne’e mak fo impaktu ba utilizasaun deskontroladu ba
veikulu Estadu, seña kombustivel no gastus ba manutensaun bele as liu alokasaun orsamentu nebe
iha. Desde ke iha ona mekanismu ruma maibe vontade atu kumpri mak laiha, entaun presiza buka
meius ruma atu obriga kumpri mekanismu nebe iha ona, depois mak kria tan meius seluk hodi
reforsa jestaun no kontrolu nebe diak liu tan.
Ami seidauk bele halo kalkulu orsamental nebe kompletu kona infrasaun no mal-uzu ba veíkulu,
kombustivel no manutensaun.
Iha estasaun mina rua nebe iha Dili laran rona mos keixa katak pesoal servisu sira iha kompañia
fornesedor mina dala ruma hetan ameasa no presaun husi ema balun hodi enxe mina ba sira nia
transporte uza seña kombustivel Estadu nian, ka funsionariu lori seña kombustivel hodi enxe ba
veikulu privadu. Husi parte seluk funsionariu balu mos servisu hamutuk ho pesoal kompañia nian
balu hodi fasilita kombustivel ba kareta privadu ka halo komersializasaun ba seña kombustivel.
Comissão la halo rekomendasaun espesifiku ba governu ka orgaun estadu sira hotu. Maibe ho
rezultadu monitorizasaun no análize badak ida ne’e instituisaun ida-idak bele leno-an hodi hadian
menkanismu kontrolu ka sistema gestaun nebe diak ba fasilidades Estadu nian nebe iha hodi serbi
povu tomak nia moris diak. Wainhira iha evidensia hatudu katak funsionariu ruma komete
intensionalmente hahalok uza sasan Estadu nian hodi benefisia nia-an ka ema seluk nebe fo
benefisiu ba nia, bele aplika prosesu kriminal ba nian.
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 44
Anexu
1. Baze Legal Dekretu Lei No.8/2003 (versaun Português)
2. Kestionariu verifikasaun konaba kumprimentu Dekretu Lei No. 8/2003
3. Frekuensia movimentu agrupadu iha 10 nebe boot liu
Relatóriu monitorizasaun movimentu veíkulu Estadu no utilizasaun seña kombustivel 2011
Page 45
EDIFÍSIU CAC
Rua Sérgio Víeira de Melo, No.7, Farol, Dili, Timor-Leste
Telef.(+670)3331329, (+670) 3331382), E-mail: [email protected]