Politikat ekonomike Roli i Shtetit

Prof.Dr.ADRIAN CIVICI Universiteti Europian i Tiranës

Janar 2013

Politikat Ekonomike

n  Ne nje ekonomi tregu…ne shume raste…funksionimi i tregut nuk krijon nje ekuiliber/eficence te kenaqshme…

n  (diferencime sociale e teritoriale; cmime te larta monopol; mungesa ne mallra e sherbime; zhvillim te c’ekuilibruar ekonomik; inflacion; papunesi; etj.)

n  Keto “devijime” nga objektivat dhe funksionimi normal i tregut….si dhe realizimi i objektivave te zhvillimit… JUSTIFIKOJNE…. NDERHYRJEN e SHTETIT ne Ekonomi…..

Politikat Ekonomike

n  Keto nderhyrje behen pergjithesisht nepermjet…. POLITIKES EKONOMIKE

n  Mjetet e ndehyrjes se shtetit jane : - politikat buxhetore; - politikat monetare; - politikat makroekonomike dhe strukturore; - politikat e punesimit; etj.

Politikat Ekonomike

n  Perkufizim :

n  Politika Ekonomike perben teresine e vendimeve te marra nga pushtetet publike..

….ne menyre qe te realizoje objektivat e saj ekonomike dhe ato te zhvillimit….

…..nepermjet perdorimit te nje arsenali

instrumentesh ne dispozicion te saj…

Politikat Ekonomike

Bazat e nderhyrjes pushteteve publike / politikave ekonomike;

1959 – ekonomisti amerikan Richard Musgrave perpunoi nje

tipologji te bazave te nderhyrjes se pushteteve publike ne nje ekonomi tregu;

Musgrave identifikon/diferencon 3 funksione baze te Shtetit …

te lidhura ngushte me difektet/devijimet e tregut… te cilat mund te korrigjohen nepermjet politikave ekonomike

3 detyrat e Shtetit : (1) allokimi i burimeve; (2) rishperndarja e te ardhurave dhe pasurive; (3) rregullimi i konjuktures ekonomike;

Politikat Ekonomike

n  Objektivat e Politikes Ekonomike :

n  Ekonomisti Kaldor i skematizoi objektivat e PE ne formen e nje “Katrori magjik”…

n  4 objektivat kryesore te Politikes Ekonomike :

1. Rritja ekonomike : e shprehur ne % e rritjes se PBB…roli i shtetit eshte garantimi i niveleve te rritjes ekonomike

2. Niveli i punesimit / papunesia : e shprehur ne % ndaj

popullsise aktive - roli kryesor i shtetit eshte favorizimi i punesimit dhe ulja e papunesise…

Politikat Ekonomike

3. Stabiliteti i cmimeve : matet me % e

inflacionit - roli i shtetit eshte garantimi i fuqise blerese te agjenteve ekonomike…. duke luftuar vecanerisht fenomenin e inflacionit..

4. Bilanci i pagesave : matet me deficitin/suficitin e bilancit te pagesave ndaj PBB (bilanci tregetar; hyrje/daljet financiare; etj.)

Politikat Ekonomike

n  Katrori magjik i Kaldor-it

% Inflacionit

Bilanci i pagesave

Deficiti/suficiti

Rritja ekonomike

Ne %/PBB

% e Papunesise

Politikat Ekonomike

n  Dy raste te pasqyrimit te katrorit magjik

% e Inflacionit

Rritja ekonomike Ne %/PBB

Bilanci i pagesave Deficiti

% e Papunesise

Shqiperia

Bullgaria

Politikat Ekonomike

n  Tipet e ndryshme te Politikave Ekonomike

n  Duke nderhyre ne sferen ekonomike, Shteti realizon objektiva te ndryshme….

…….disa kane per qellim te ndryshojne perkohesisht apo te modifikojne lehtesisht nje situate apo aktivitet te caktuar….nderkohe qe,

……disa te tjera kane si objektiv ndryshimin thelbesor te menyres

se funksionimit dhe vete struktures se nje ekonomie apo dege te saj…

Nga ky kend-veshtrim politikat ndahern ne :

A. Politika Konjukturore;

B. politika Strukturore

Politikat Ekonomike

n  Politikat Konjukturore :

n  A. Politika monetare; (% baze e interesit percaktuar nga Banka Qendrore; funksionimi i tregut te parase; likuiditeti; )

n  B. Politika Buxhetore; (politika fiskale; shpenzimet buxhetore;

% ngarkeses fiskale / PBB; etj.) n  C. Politika e perqindjes se kembimit; (rregjimi i lire apo i

mbrojtur i kembimit monetar…, dobesimi apo forcimi i monedhes..)

n  D. Politikat sociale ; (rrishperndarja e te ardhurave dhe sherbimeve ndermjet grupeve te ndryshme sociale dhe njesive territoriale te vendit; indeksimi dhe kompesimi i cmimeve, etj.)

Politikat Ekonomike

n  Politikat Strukturore :

n  A. Ndryshimi i struktures se ekonomise (sektor privat- sektor shteteror…..politikat e privatizimit);

n  B. Ndryshimi i struktures se degeve te ekonomise dhe kontributit te tyre ne PBB (Bujqesia, industria, ndertimi, sherbimet, transporti – kontributi i tyre ne % ndaj PBB)

n  C. Politikat e konvergjences ekonomike : (ne kuadrin e pershtatjes me ekonomine boterore apo ne kuadrin e integrimit ne nje grup vendesh/organizate nderkombetare);

n  C. Ndryshimi i struktures se te ardhurave te buxhetit te shtetit : (nga tatimet dhe taksat, TVSH, doganat, privatizimet, etj.);

Politikat Ekonomike

n  D. Ndryshimi i struktures se shpenzimeve buxhetore dhe investimeve publike (arsim, shendetsi, infrastrukture, paga, etj.)

n  E. Ndryshimi i bilancit tregetar dhe atij te pagesave (zvogelimi i importeve dhe rritja e eksporteve; politikat e hapjes tregetare, etj.)

n  F. Ndryshimi i struktures se burimeve te rritjes ekonomike : (kursime te brendshme, investime te huaja, etj.)

Politikat Ekonomike

n  G. Ndryshimi i struktures se territorit dhe poltikat mjedisore : (raportet ndermjet tokes bujqesore, asaj per perdorim industrial, urbane, turistike, pyje, etj.)

n  H. Politikat e kerkimit shkencor dhe teknollogjive te reja;

n  J. Politikat e “kapitalit human”……

n  K. Politikat e punesimit dhe formimit profesional – tregu i punes / produktiviteti

Politikat Ekonomike

n  Politikat Ekonomike / efektet e GLOBALIZIMIT :

n  Globalizimi dhe politikat nacionale…. (lidhjet : lokal – nderkombetar, anashkalimi i qeverive nacionale dhe influences se tyre..)

n  Roli i konkurrences nderkombetare….. (specializimi nderkombetar, Kina, etj.)

n  Efektet e hapjes dhe demokratizimit…..

Politikat Ekonomike

n  Roli i zhvillimeve nderkombetare (p.sh., kriza financiare aktuale, kriza e naftes, rritja drastike e cmimit te lendeve te para , kryesisht atyre ushqimore ne tregjet boterore, etj.);

n  Roli i evolucionit te koncepteve dhe modeleve te zhvillimit;

n  Kufizimet / mundesite si pasoje e marreveshjeve nderkombetare (OZHM, Kyoto, integrimi europian, OBT, etj.)

Politikat Ekonomike

n  Integrimi Europian : kufizimet / detyrimet e Politikave Ekonomike Kriteret e Maastricht-it :

1. Borxhi publik me i vogel se 60 % e PBB; 2. Deficiti publik me i vogel se 3 % e PBB. 3. Inflacioni jo me i larte se 1.5 % ne raport me mesataren e 3 vendeve me inflacion me te ulet;

4. Perqindja e interesit afat-gjate : jo me e larte se 2% ne raport me 3 shtetet qe kane treguesin me te mire me inflacionin;

Politikat Ekonomike

n  Debatet / dyshimet mbi Politikat Ekonomike

n  Politika ekonomike…. jo-efektive ? Debatet ndermjet : Intervencionisteve,

monetaristeve, institucionalisteve, regulacionisteve, klasikeve te rinj, pro dhe anti-globalisteve, etj.

Temat e debatit : niveli i inflacionit, papunesise,

shpenzimeve publike, deficitit buxhetor dhe menyrave te mbulimit te tij, politikave tregetare, mbeshtetjes dhe subvencioneve, pagave dhe te ardhurave, cmimeve, burimeve te rritjes ekonomike, etj.

Politikat Ekonomike

n  Politika Ekonomike jo-legjitime ?

n  Nderhyrja publike cenon lirite individuale (Hayek);

n  Drejtesia sociale cenon inisiativen / perfitimet individuale;

n  Politikat proteksioniste cenojne konsumatoret…’’

Politikat Ekonomike

n  Politikat e hapjes cenojne biznesin/favorizojne konsumatoret;

n  Nderhyrja masive e shtetit stimulon burokracine dhe ul eficencen e burimeve prodhuese (J.Buchanan – shkolla Public choice – Cmimi Nobel 1986)

n  Politikat jane subjektive….nuk merren ne konsiderate gjithe grupet e interesit….mungon transparenca….jane te imponuara nga vullneti dhe forca politik….