1

Analiza e politikave dhe praktikave ndërkulturore në komunat: Gostivar, Tetovë, Kërçovë,

Bërvenicë, Vrapçisht, Jegunovcë

Analizë

2

Botues:

Për botuesin: Albert Musliu Redaktor përgjegjës: Lulzim Haziri

Redaktorë: Katica Mihajloviq dhe Lindita Bexheti

Autorë: Zojka Naskova, Mjellma Mehmeti dhe Shpend Imeri Përktheu: Besim Dogani Dizajn: Tabi Aziri Tirazhi: 400 copë

Përgatitja e këtij publikimi u mundësua me përkrahjen e Ambasadës Britanike

në Shkup, në kuadër të projektit “Përmirësimi i mirëkuptimit ndërkulturor në komunat shumetnike në Maqedoni“ . Mendimet dhe qëndrimet

e cekura në këtë publikim nuk i pasqyrojnë mendimet dhe

qëndrimet e ambasadës Britanike në Shkup .

The British Embassy in Skopje supported the preparation of this publication,

within the project “Improving the Inter Cultural Understanding in multi-ethnic municipalities in Macedonia“.

The content of this publication does not necessarily

reflect the position or the opinions of the British

3

Politikat dhe praktikat ndërkulturore në komunat

Gostivar, Tetovë, Kërçovë, Bërvenicë, Vrapçisht, Jegunovcë)

Analizë

Dhjetor 2013, Gostivar

4

5

EXECUTIVE SUMMARY The Association for Democratic Initiatives (ADI) from Gostivar, within the frameworks of the Project “Improvement of the intercultural understanding in the multiethnic municipalities in Macedonia“ (2013-2015) supported by the British Embassy in Skopje, drafted the Analysis of the current intercultural policies and practicies in six municipalities, Gostivar, Tetovo, Kicevo, Vrapcshte, Brvenica and Jegunovce.

The analysis will be used as a base for draffting Strategies for promotion of multiculturalism and

strengthening of the interethnic relations in these municipalities (2014-2017). These strategies will

contribute for the advancement of the work of the Commissions for relations beetwen the comunities in

these municipalities, in that they will contain recommendations, guidelines and activities that the

municipalities will implement through these Commissions.

The analysis assesses the current state of multiculturalism in these municipalities by perceiving and

documenting the intercultural policies and practices in the 6 municipalities. The assessment of the

conditions, together with the evaluation of local capacities for the promotion of multiculturalism

contained in this document, will provide the basis for the development of municipal strategies through a

structured and consultative process. During its preparation, representatives from the municipal

governments, the Commissions for relations between communities, schools, cultural institutions, civic

organizations, the media, representatives of local businesses, religious groups and representatives of

political parties, were consulted.

The discussions presented in this report confirm that there is a tradition of coexistence in this region and

that there are structures and activities directed to issues of interethnic coexistence in the municipalities.

However, representatives of those same structures, institutions and citizens themselves identify gaps

and weaknesses that need to be overcome. The same point critics to political leaders for promoting a

negative image for the coexistence. They consider that coexistence is a continuous process that should

be constantly improved and that more effective ways of communication should be found in order to

make decisions of mutual interest.

The analysis is structured in a way that while it reviews a number of different aspects of social life, it

provides a snapshot of the situation with multiculturalism in all six municipalities. Hence, it will be a

good basis for structuring of the strategies for each municipality.

Local Commissions for Inter-Ethnic Relations represent a positive step in improving

interethnic/intercultural relations. However it is necessary to strengthen the knowledge and

capacities of the members of the committees, enabling their proactive role within the

institutions/organizations at the local level, as well as assistance and training for creation of

annual programs, strategies, their increased visibility in order to introduce and promote their

competencies in front of the citizens, and hence, the full implementation of their legal

responsibilities.

Education is the key segment in the promotion of interethnic relations. The main findings

indicate that in some schools segregation along ethnic lines was observed, and as a result

6

students have fewer opportunities to get to know each other, to develop mutual friendships and

live with each other, as opposed to living alongside each other. Hence, there is a need to create

more opportunities for real interaction and collaboration among students, as well as continuous

professional training for the teaching staff in order to develop their capacity to implement the

integrated multicultural education in their practice.

The media, on the other hand, are often subject to political influence, reporting is biased and

based on "ethnic interests". However, certain progress is evident in the programs of some local

media that bring bilingualism in informing.

Sports and local businesses are characterized as positive examples of mutual tolerance and

coexistence.

7

RESUME

Asociacioni për inicijativa demokratike (AID) nga Gostivari, në kuadër të Projektit „Përmirësimi i

mirëkuptimit ndërkulturor në komunat shumetnike në Maqedoni„ (2014-2017), i përkrahur nga

ambasada Britanike në Shkup, përpiloi Analizën e politikave dhe praktikave në gjashtë komuna në RM

(Gostivar, Tetovë, Kërçovë, Vrapçisht, Bërvenicë dhe Jegunovcë).

Analiza do të shfrytëzohet si bazë për përpilimin e Strategjive për promovimin e multikulturalizmit dhe

përforcimit të marrëdhënieve ndëretnike në këto komuna (2014-2017??). Këto strategji do të

kontribuojnë në avansimin e punës së Komisioneve për marrëdhënie midis bashkësive në këto komuna,

me atë që të njëjtat do të përmbajnë rekomandime, udhëzime dhe aktivitete të cilat përmes këtyre

Komisioneve do ti zbatojë komuna.

Analiza, përmes perceptimit dhe dokumentimit të politikave dhe praktikave ndërkulturore në gjashtë

komunat, bën vlerësimin e gjendjes aktuale të multikulturalizmit në këto komuna. Vlerësimi i gjendjes së

bashku me vlerësimin e kapaciteteve lokale për promovimin e multikulturalizmit të përfshira në këtë

dokument, do të japin bazë për zhvillimin e Strategjive komunale përmes procesit të strukturuar dhe

konsultativ. Gjatë përpilimit të saj u konsultuan përfaqësues të: pushtetit lokal, komisioneve për

marrëdhënie midis bashkësive, shkollave, institucioneve të kulturës, organizatave të qytetarëve,

medieve, përfaqësues të bizneseve lokale, të bashkësive fetare dhe përfaqësues të partive politike.

Diskutimet e paraqitura në këtë raport vërtetojnë që në këtë rajon ekziston traditë e bashkëjetesës dhe

që në këto komuna ekzistojnë struktura dhe aktivitete të drejtuara kah çështjet e bashkëjetesës

ndëretnike. Prapëseprapë, përfaqësuesit e strukutrave, institucioneve në fjalë dhe vetë qytetarët

identifikuan mangësi dhe dobësi të cilat duhet të tejkalohen. Të lartëpërmendurit drejtojnë kritika deri

te partitë politike për promovimin e një pasqyre negative për bashkjetesën. Ata konsiderojnë që jetesa e

përbashkët është proces i vazhdueshëm dhe vazhdimisht duhet të avansohet dhe të gjinden mënyra më

efikase për komunikim me qëllim të sjelljes së vendimeve të interesit të përbashkët.

Analiza është e strukturuar në mënyrë që të jep pasqyrë për gjendjen e multikulturalizmit në të

gjashtë komunat përmes disa segmenteve të jetës shoqërore. Prandaj, ajo do të jetë bazë e

mirë për strukturimin e strategjive për secilën komunë. Komisionet lokale për marrëdhënie mes

bashkësive paraqesin hap pozitiv në përmirësimin e marrëdhënie ndëretnike/ndërkulturore.

Mirëpo, është i domosdoshëm forcimi i diturive dhe kapaciteteve të anëtarëve të komisioneve,

mundësimi i rolit të tyre proaktiv në suaza të institucioneve/organizatave në nivel lokal, si dhe

ndihma dhe trajnimi për krijimin e programeve vjetore, strategjive, dukshmëri të ritur me qëllim

të njoftimit dhe promovimit të kompetencave të tyre para qytetarëve, dhe rrjedhimisht,

zbatimin e tërrësishëm të kompetencave të tyre.

Arsimi është segment kyç në avansimin e marrëdhënieve ndërtenike. Konstatimet kryesore

tregojnë që në disa shkolla është vërejtur ndarja në baza etnike me se nxënësit kanë më pak

8

mundësi të njoftohen më afër, të zhvillojnë miqësi reciproke dhe të jetojnë me njëri-tjetrin,

kundrejt njëri pranë tjetrit. Rrjedhimisht, imponohet nevoja për krijimin e më tepër mundësive

për ndërveprim dhe bashkëpunim të vërtetë midis nxënësve dhe trajnim të vazhdueshëm

profesional për kuadrin arsimor që të zhvillohet kapaciteti i tyre për zbatimin e arsimit të

integruar ndërkulturor në praktikën e tyre.

Mediet, po nga ana tjetër shpesh u nënshtrohen ndikimeve politike dhe raportimi i tyre është i

anshëm në bazë të “interesave etnike”. Prapëseprapë, është i dukshëm një përparim i caktuar

në programet e disa medieve lokale të cilat е zbatojnë dygjuhësinë në informim.

Sporti dhe bizneset lokale janë të veçuar si shembuj pozitiv të tolerancës dhe bashkëjetesës

reciproke.

9

Hyrje dhe qëllime të analizës

Në kuadër të projektit “Përmirësimi i mirëkuptimit ndërkulturor në komunat shumetnike në Maqedoni“

të cilin e zbaton Asociacioni për iniciativa demokratike (АID) nga Gostivari, e përkrahur nga Ambasada

Britanike në Shkup, në periudhën shtator - tetor 2013, u realizua analiza e politikave dhe praktikave

ndërkulturore në gjashtë komuna edhe atë: Gostivar, Tetovë, Kërçovë, Vrapçisht, Bërvenicë dhe

Jegunovcë. Qëllimi kryesor i kësaj analize është vlerësimi i gjendjes aktuale të multikulturalizmit,

kapaciteteve lokale për promovimin e multikulturalizmit dhe perspektivat në përforcimin e

marrëdhënieve ndëretnike në gjashtë komuna në Maqedoninë perëndimore (Gostivar, Tetovë, Kërçovë,

Vrapçisht, Bërvenicë dhe Jegunovcë).

Për ti përmbushur qëllimet e analizës, ekipi hulumtues, inkuadroi përfaqësues të institucioneve

relevante lokale. Kjo analizë pjesëmarrëse (participative) kishte në fokus strukturat dhe aktivitetet

lokale. Përfaqësuesit e përfshirë vijnë nga pushteti lokal, komisionet për marrëdhënie midis bashkësive,

shkollat, institucionet për kulturë, organizatat qytetare, mediet, përfaqësues të bizneseve lokale,

bashkësive fetare dhe përfaqësues të partive politike. Të dhënat, sasiore dhe cilësore u grumbulluan

përmes shqyrtimit të fakteve të rëndësishme, intervistave individuale dhe nga të dhënat e fokus

grupeve. Raporti është i plotësuar me rekomandime për aktivitete të ardhshme, për të cilat ekipi

hulumtues konsideron që do të kontribuojnë në avancimin e gjendjes ndëretnike në këtë rajon.

Diskutimet të cilat janë paraqitur në këtë raport pohojnë që në këtë rajon ekziston traditë e

bashkëjetesës dhe që nëpër komuna ekzistojnë struktura dhe aktivitete që synojnë çështjet e

bashkëjetesës shumetnike, por përfaqësuesit e këtyre strukturave, institucioneve dhe vetë qytetarët

identifikojnë mangësi dhe dobësi të cilat duhet tejkaluar. Është konstatuar nevoja e përkryerjes së

ligjeve, sistemeve dhe procedurave të procesit demokratik të sjelljes së vendimeve që i shqetësojnë të

gjithë, dialogut publik për ngritjen e besimit dhe konsensusit rreth asaj se si duhet të duket jetesa

multikulturore në praktikë, institucionalizimit të aktiviteteve për integrimin e procesit arsimor dhe

realizimit të përmbajtjeve më të pasura dhe më të ndryshme kulturore për të gjithë qytetarët, e në

veçanti për të rinjtë. Në fakt, jetesa e përbashkët është proces i vijueshëm dhe vazhdimisht duhet të

avancohet dhe të gjinden mënyra më efektive për komunikim dhe sjellje të vendimeve me interes të

përbashkët.

Në këtë raport janë paraqitur rezultatet e anketave të zbatuara, konstatimet nga fokus grupet dhe është

kryer analizë plotësuese e rezultateve dhe gjendjeve nga ana e hulumtuesve.

10

11

1. Rezultatet nga analizat dhe hulumtimet relevante

Duke pasur parasysh përbërjen shumetnike të popullatës së Republikës së Maqedonisë, marrëdhëniet

ndëretnike janë një nga temat kyçe për funksionimin e suksesshëm të shtetit si dhe shoqërisë

demokratike. Për shkak të shumëllojshmërisë (diversitetit) në shoqëri (etnike, kulturore, fetare) janë

zbatuar më tepër programe dhe hulumtime në këtë temë. Hulumtimet dhe temat e këtilla janë zbatuar

qysh nga shpallja e pavarësisë së Maqedonisë, e ndërsa pas konfliktit të vitit 2001 intensiteti i tyre është

rritur.

1.1. Analiza e kapaciteteve nacionale dhe lokale për përforcim të dialogut dhe

bashkëpunimit ndëretnik

Një nga ndërmarrjet më domethënëse të viteve të fundit është programi i Përbashkët i Kombeve të

bashkuara (KB) për Përmirësimin e dialogut dhe bashkëpunimit ndëretnik, i cili ka publikuar Analizë

pjesëmarrëse (participative) të kapaciteteve nacionale dhe lokale për përforcimin e dialogut dhe

bashkëpunimit ndëretnik. Kjo analizë bazohet në një sërë konsultimesh në nivel nacional dhe lokal në tre

pilot komuna: Kërçovë, Kumanovë dhe Strugë, dhe është realizuar në periudhën janar-maj 2010. Raporti

nga analiza vërteton që ekziston strukturë e fuqishme për promovimin e dialogut dhe bashkëpunimit

ndëretnik në nivel nacional dhe lokal, por vetë institucionet të cilët janë të ngarkuar për këtë detyrë

japin indikacion për mangësi të cilat pengojnë realizimin e tërësishëm të angazhimeve të tyre. Janë

dhënë disa sfida, siç janë: ngritja e kapaciteteve të organizatave dhe institucioneve për avancimin e

dialogut ndëretnik, përfshi përmirësimin e aftësive dhe kompetencave të personelit në këto institucione;

mungesë e burimeve operative, financiare dhe njerëzore; mekanizmat tjerë dhe resurset në nivel lokal

nuk janë plotësisht të zhvilluara as po operative, si për shembull instrumentet të cilat e sigurojnë

përfaqësimin e bashkësive jo-shumicë në Kërçovë, Kumanovë dhe Strugë.

Raporti thekson që Komisionet për marrëdhënie midis bashkësive (KMMB)1 janë të margjinalizuara dhe

se administrata i anashkalon, ndërsa çështjet ndëretnike drejtohen kah liderët politik në vend të

drejtohen kah Komisionet. U mungojnë kushte themelore për punë dhe përkrahje ekspertësh. Mediet

nga ana tjetër, janë të nënshtruar ndaj ndikimeve politike dhe raportimi është i anshëm në bazë të

„interesave etnike“.

Përmbledhja gjithëpërfshirëse e rekomandimeve të cilat i ofron kjo analizë janë të dedikuar ndaj:

Qartësimit, zbatimit, korrigjimit ose ratifikimit të ligjeve të caktuara;

Shfrytëzimit të mekanizmave ekzistues;

Fillimit të procesit të reformave të politikave të veçanta;

Përmirësimit të marrëdhënieve midis organizatave;

Rritjes së kapaciteteve të organizatave; dhe

Zgjerimit të rrolit të politikës, medieve dhe shoqërisë qytetare me qëllim të përmirësimit të

dialogut dhe bashkëpunimit ndëretnik.

1KMMB është trup konsultativ pranë Këshillit të komunës dhe formohet në komunat ku më tepër se 20% e

strukturës së popullatës janë pjesëtar të bashkësisë së caktuar etnike.

12

Më konkretisht analiza propozon edhe ndryshime të ligjeve të caktuara, siç është Ligji për vetëqeverisje

lokale dhe dispozitave për KMMB; përmirësimin e lidhjeve dhe koordinimit midis ministrive,

sekretariateve, agjencive, Bashkësisë së njësive të vetëqeverisjes (BNJVL) dhe organizatave

ndërkombëtare; dukshmëri më të madhe për bashkëpunim më të mirë me Agjencinë për të drejtat e

pakicave; përkrahje me qëllim të mundësimit që mediet të raportojnë për çështjet ndëretnike në më

tepër gjuhë, trajnime dhe mbindërtim të vazhdueshëm profesional të të gjithëve - nga administrata

shtetërore dhe lokale, KMMB, këshilltarët, politikanët, gazetarët dhe të profileve të ndryshme relevante.

Theksohet rroli i politikanëve, ku zhvillimi i politikave për dialog shumetnik tani mund të ndërlidhet me

reformat e domosdoshme për anëtarësim në BE dhe rekomandohet që grupe të ndryshme qytetarësh tu

bëjnë shtypje elitave politike përmes liderëve të tyre me qëllim që politika etnike të jetë më pak e

pranishme në jetën e përditshme në shtet.

1.2. Projekti MEK

Projekti „Model efikas për komunikim midis Komisioneve për marrëdhënie ndëretnike dhe qytetarët

(МЕК)“, i financuar nga Bashkimi Evropian dhe i zbatuar nga ana e Fondacionit “Metamorfozis” në

partneritet me Shoqatën e qytetarëve „Vlera të përbashkëta“, ka pasur qëllim ti përmirësojë kapacitetet

e anëtarëve të KMMB si dhe të kontribuojë për dukshmëri më të madhe të KMMB-ve dhe aktiviteteve të

tyre. Aktivitetet e projektit janë të përqendruara në katër pilot komuna - Çair, Dibër, Gostivar dhe

Tetovë, dhe punohet në vendosjen e platformës komunikuese për anëtarët e KMMB, është duke u

ngritur dhe dokumentuar historiku dhe arkivi institucional i rasteve dhe vendimeve të sjella. Në vitin

2011 MEK boton Doracakun për Komisionet për marrëdhënie midis bashkësive (KMMB) me qëllim të

informojë mbi punën, kompetencat dhe funksionet e komisioneve. Doracaku është i botuar në tetë

gjuhë dhe i dedikuar për anëtarët e KMMB, organet komunale, Këshillin e komunës, organizatat tjera

dhe për qytetarët në përgjithësi.

Ky Doracak përmban: instruksione dhe udhëzime lidhur me të drejtat dhe obligimet e KMMB me qëllim

të përmirësimit të kapacitetit të anëtarëve të tij; këshilla praktike për promovimin e punës së KMMB;

dhe vegla për njoftimin e qytetarëve me punën e KMMB dhe inkurajimin e tyre për tu drejtuar te KMMB

për çështje me rëndësi për marrëdhëniet ndëretnike në bashkësitë e tyre.

Njëherësh, të njëjtin vit MEK publikoi dhe Konkluzione nga Konferenca „Si deri te Komisione më efikase

për marrëdhënie midis bashkësive“ në të cilat janë theksuar përvojat e zbatimit të projektit MEK në pilot

komunat. Në këtë kontekst pjesëmarrësit nga Tetova, Gostivari dhe Kërçova diskutojnë që projekti ka

ndihmuar ndjeshëm që publiku të njihet me rrolin dhe punën e KMMB, si dhe në drejtim të ngritjes së

kapaciteteve të anëtarëve të Komisioneve relativisht të reja në atë kohë.

1.3. Studimi i UNICEF

Në vitin 2009 UNICEF publikoi “Studimi i multikulturalizmit dhe marrëdhënieve ndëretnike në arsim“ në

të cilin studim analizohen kapacitetet e sistemit arsimor „për të promovuar dhe siguruar respekt,

tolerancë dhe pranim“. Përmes një sërë anketash, janë ekzaminuar perceptimet që nxënësit, prindërit

dhe arsimtarët nga etniteti maqedonas dhe shqiptar i kanë ndaj njëri tjetrit dhe si dhe sa ata

13

komunikojnë mes veti. Njëherësh, është kryer dhe analiza e plan-programeve mësimore dhe librave

shkollore për arsimin fillor.

Studimi sjell konkluzione dhe propozime nga disa pikëpamje të sistemit arsimor në Republikë. Shkollat

janë të ndara edhe në vija etnike dhe zbatohet modeli i ndarjes në vend të modelit të integrimit, si për

sa i përket ndarjes fizike të nxënësve ashtu edhe për sa i përket pjesëmarrjes në aktivitete të

përbashkëta. Rekomandohet të ndërmerren disa masa që arsimtarët dhe nxënësit ta pranojnë modelin

e integrimin në vend të modelit të ndarjes, si për shembull: krijimi i më tepër mundësive për ndërveprim

dhe bashkëpunim të vërtetë midis nxënëseve dhe trajnim të vazhdueshëm profesional të kuadrit

arsimor për të zhvilluar kapacitetin e tyre për zbatimin e arsimit të integruar ndërkulturor në praktikën e

tyre. Për sa i përket plan-programeve mësimore, rekomandohet ofertë e zmadhuar për mësimin e

historisë dhe gjuhëve të “tjetrit”, si dhe përgatitja e përgjithshme e mësimit të përmbajë më tepër

elemente të arsimit multikulturor dhe për promovimin e vlerave dhe parimeve të respektit dhe

tolerancës. Analiza e librave shkollore çon në konkluzion që në përgjithësi ata “promovojnë raporte

etnocentrike në vend që të ofrojnë bazë të përbashkët për ndërtim të identitetit të përbashkët qytetar

dhe nacional“ dhe se „në të shumtën e rasteve ata kontribuojnë vetëm kah zhvillimi i identiteteve të

ndara etnike“.

Sa i përket ndarjes gjuhësore-etnike në shkolla, studimi vërteton që ndarjet gjuhësore në shkolla çojnë

drejt ndarjes etnike dhe se ndarja e këtillë më së tepërmi i izolon nxënësit e përkatësisë etnike shqiptare

të cilët kanë më pak mundësi për të kontaktuar me grupet tjera etnike. Nxënësit e përkatësisë etnike

maqedonase, nga ana tjetër, kanë rastin të ndjekin mësimet me nxënës të grupeve tjera etnike si Romët,

Serbët, Vllahët dhe Turqit. Rekomandohet që Ministria e arsimit dhe shkencës (MASH) të zhvillojë

strategji e cila do të promovonte bashkëpunim midis shkollave njëgjuhëshe (monolinguale), që

bashkësitë e përziera të ofrojnë mësim në shkolla të përziera shumëgjuhëshe, aktivitete të përbashkëta

jashtëmësimore dhe komunikim maksimalisht të mundshëm gjatë mësimit midis nxënësve të gjuhëve të

ndryshme mësimore.

Mes tjerash edhe shkollat nga Bërvenica, Gostivari, Jegunovci dhe Tetova janë përfshirë në hulumtimin

në teren të këtij studimi. Në përgjithësi, anketat e të anketuarve kanë treguar që komunikimi dhe

shoqërimi mes nxënësve nga grupet mësimore maqedonase dhe shqiptare është në nivel minimal dhe

kur kjo ndodh, reduktohet në aktivitete konkrete dhe më së tepërmi me fqinj nga vendbanimi, e jo në

shkollë. Kjo në masë të madhe vjen si rezultat i organizimit të sistemit arsimor, në mësim të ndarë në

klasa të ndara, ndërrime dhe/ose ndërtesa të ndara dhe i mungesës së aktiviteteve të përbashkëta.

Studimi parashtron më tepër pyetje nga kjo temë dhe ofron rekomandime adekuate të cilat

përqendrohen në zhvillimin e ligjeve, strukturave, strategjive dhe mekanizmave për mësim integral,

edukim dhe arsim për multikulturalizmin, respektin dhe tolerancën. Trajnimi cilësor, sistematik dhe i

vazhdueshëm për kuadrin arsimor, është një nga rekomandimet, si dhe krijimi i mundësive optimale

infrastrukturore për mësim për të gjithë, përfshirje të prindërve në grupet e përziera etnike në shkollë,

dhe përpunimi i rregullave dhe procedurave për përballje efektive me konfliktet midis nxënësve në

shkolla dhe jashtë tyre.

14

2. Korniza ligjore e sistemit për gjithë-përfshirje dhe pjesëmarrje të bashkësive jo-

shumicë në sjelljen e vendimeve në nivel lokal

2.1. Korniza politike

Rrjedhimisht me procesin e reformimit të organizmit territorial të vendit si rezultat i zbatimit të

dispozitave të Marrëveshjes kornizë të Ohrit, në vitin 2002, Kuvendi i Republikës së Maqedonisë solli

Ligjin për vetëqeverisje lokale2 me të cilin bashkësive më të vogla etnike u sigurohet pjesëmarrje më

cilësore në sjelljen e vendimeve në nivel lokal.

Ky instrument fillimisht ishte i dedikuar për ti dhënë zërin bashkësisë më të madhe etnike (Shqiptarëve)

në komunat ku ato jetojnë, por nuk janë shumicë. Por, gjatë procesit të zbatimit të ligjit, u pa që përmes

këtij instrumenti, nëse puna e po të njëjtit operacionalizohet dhe rroli i tij bëhet i qartë, ka potencial për

ti faktorizuar edhe nevojat politike ose kulturore të bashkësive tjera më të vogla etnike të cilat jetojnë

në territorin e komunës së caktuar, si dhe të popullatës lokale maqedonase në mjedise ku ajo është

pakicë.

Procesi i decentralizimit po ashtu nënkuptonte dhe riorganizimin e mënyrës së funksionimit të

komunave (transferimi i kompetencave nga niveli qendror në atë lokal), decentralizimin fiskal të njësive

të vetëqeverisjes lokale (komunat grumbullojnë dhe menaxhojnë me një pjesë të tatimeve të

grumbulluara), si dhe riorganizimin e tyre fizik/gjeografik (nga 124 në 84, për të arritur në 80+1 në vitin

2013).

Me këtë, jo vetëm që ndjeshëm u ngrit shkalla e rëndësisë së komunave, por me anë të reformës u

ristrukturua shpërndarja etnike e bashkësive në komunat e riformuara.

Kufijtë e rinj komunal dhe në përgjithësi zbatimi i kësaj reforme, ishin subjekt i debateve, sidomos gjatë

viteve 2004 dhe 2005 kur dhe u organizua referendumi për sondazhin e mendimit të qytetarëve mbi

Ligjin për ndarje territoriale. Pas referendumit të pasuksesshëm, procesi i decentralizimit vazhdoi më tej

i papenguar.

Si përfitim i drejtpërdrejtë nga ky proces është themelimi i Komisioneve për marrëdhënie midis

bashkësive në çdo komunë në të cilën ka numër të konsiderueshëm të pjesëtarëve të bashkësisë jo-

shumicë.

2.2. Korniza juridike

Për shkak të ruajtjes së karakterit shumetnik të shoqërisë dhe pasqyrimit të saj në jetën publike dhe

nxitjes së zbatimit të formave të pjesëmarrjes demokratike të qytetarëve përmes zhvillimit të

vetëqeverisjes lokale, e me qëllim të avancimit të respektimit të identitetit të bashkësive, Ligji për

vetëqeverisje lokale3 parasheh formimin e Komisioneve për marrëdhënie mes bashkësive në komunat

në të cilat së paku 20% e popullatës i takon bashkësisë etnike e cila nuk është pjesë e shumicës në

2Ligji për vetëqeverisja lokale, Gazeta zyrtare e RM nr. 5 e 29 janarit të vitit 2002

3Ibid: Neni 55, paragrafi 1, 2, 3, 4, 5

15

komunë. Kjo me qëllim të promovimit të zhvillimit të qetë dhe harmonik të shoqërisë qytetare dhe

respektimit të identitetit etnik dhe kulturor dhe të interesave të të gjithë qytetarëve të Republikës së

Maqedonisë dhe respektimit të parimeve themelore të përcaktuara me Kushtetutën e Republikës së

Maqedonisë.

Komisioni për marrëdhënie midis bashkësive paraqet formë unike dhe të veçantë institucionale në

kuadër të vetëqeverisjes lokale, për promovimin dhe inkuadrimin e përfaqësuesve të të gjithë

bashkësive që jetojnë në territorin e komunës në proceset e vendimmarrjes nga ana e vetëqeverisjes

lokale.

Sipas Ligjit për vetëqeverisje lokale, puna e Komisioneve për marrëdhënie midis bashkësive është e

definuar me nenin 41 dhe nenin 55.

Sipas nenit 41 të Ligjit:

(1) Këshilli mund të punojë nëse në seancë marrin pjesë shumica e numrit të përgjithshëm të anëtarëve

të këshillit.

(2) Këshilli vendos me shumicë votash nga anëtarët e pranishëm, nëse me ligj dhe me statut nuk është

përcaktuar ndryshe.

(3) Rregullat që kanë të bëjnë me kulturën, përdorimin e gjuhëve dhe alfabetit në të cilën flasin më së

paku 20% e qytetarëve në komunë, përcaktimi dhe përdorimi i stemës dhe flamurit të komunës,

miratohen me shumicën e votave të anëtarëve të pranishëm të këshillit, ku duhet të ketë shumicë

votash të anëtarëve të pranishëm të këshillit të cilët i përkasin bashkësive të cilat nuk janë popullatë

shumicë në komunë.

(4) Në seancën e këshillit sipas rregullës, votohet hapur.

(5) Për çdo seancë të këshillit mbahet procesverbal.

Sipas kësaj mund të sillet konkluzion që në korniza të përgjithshme, Këshilli i komunës në funksionimin e

tij, ngjashëm me organet e pushtetit qendror (Kuvendit) e ka të inkorporuar parimin e votimit të dyfishtë

gjatë sjelljes së vendimeve të cilët janë të interesit jetik për bashkësitë të cilët nuk janë popullatë

shumicë.

Më tej, themelimi dhe funksionimi i Komisionit për marrëdhënie midis bashkësive përshkruhet në nenin

55 të Ligjit:

(1) Në komunën në të cilën më së paku 20% nga numri i përgjithshëm i banorëve të komunës i

përcaktuar në regjistrimin e fundit të popullsisë, janë pjesëtar të bashkësisë së caktuar, formohet

Komisioni për marrëdhënie midis bashkësive.

(2) Komisionin nga paragrafi 1 i këtij neni e përbëjnë numër i barabartë i përfaqësuesve nga çdo

bashkësi e përfaqësuar në komunë.

16

(3) Mënyra e zgjedhjes së anëtarëve të Komisionit rregullohet me statut.

(4) Komisioni i shqyrton çështjet që kanë të bëjnë me marrëdhëniet midis bashkësive të përfaqësuara në

komunë dhe jep mendime dhe propozime për mënyrat e zgjidhjes së tyre.

(5) Këshilli i komunës është i obliguar ti shqyrtojë mendimet nga paragrafi 4 i këtij neni dhe të vendos në

lidhje me to.

Sipas kësaj është evidente që Ligji është elastik sa i përket përbërjes së Komisionit dhe në krahasim me

komisionet tjera që funksionojnë në kuadër të këshillave komunal, ky komision është i vetmi në të cilin

anëtarësia rregullohet me statut. Kjo do të thotë që anëtarësimi në komision nuk duhet doemos të

kufizohet vetëm në anëtarë nga këshilli i komunës, siç është rasti me komisionet tjera (shembull).

Përmes statutit, këshillat e komunave janë të lirë të caktojnë nga sa dhe nga cilët bashkësi do të ketë

përfaqësues në KMMB; ose vallë, në çfarë mase dhe në çfarë cilësie KMMB do të jetë e hapur për

anëtarë nga sektori qytetar. Këto janë disa veçori që e bëjnë këtë Komision të jetë më tepër trup i

komunës sesa trup i Këshillit të komunës.

2.2.1. Funksionimi

Fleksibiliteti i cili ekziston në ligj, bart shumë përparësi në funksionimin e KMMB. Por po ashtu, ky

fleksibilitet bën që KMMB të kenë trajtim shumë të ndryshëm në komuna të ndryshme, respektivisht,

funksionimi i tyre dhe materializimi i rrolit të tyre në masë të madhe dallohet nga komuna në komunë.

Sipas analizave të Institutit për zhvillim të bashkësive (IZHB) mund të sillet konkluzion se komuna të

ndryshme japin interpretime të ndryshme mbi Ligjin për vetëqeverisje lokale dhe në përputhje me to

sjellin vendime. Kjo sugjeron faktin që ekzistojnë paqartësi në Ligj, të cilat pasqyrohen ndaj punës së

KMMB dhe shkaktojnë vështirësi gjatë funksionimit të tyre.4

Më tej potencohet që për KMMB është i interesit të veçantë paragrafi 3 i nenit 55, i cili ka të bëjë me

normativat nga lëmi i kulturës, përdorimit të gjuhëve dhe alfabetit, si dhe përdorimit të stemës dhe

flamurit të komunës. Normativat e lartpërmendur miratohen me shumicë të veçantë ose të

ashtuquajturën shumicë të “Badenterit”, që do të thotë se për tu miratuar normativ i caktuar, propozimi

duhet të ketë përmbajtjen e gjysmës së anëtarëve të pranishëm të Këshillit, të cilët për nga përkatësia e

tyre etnike i takojnë bashkësisë pakicë.

“Në një numër të madh komunash në Republikën e Maqedonisë ka propozime për ndryshimin e emrave

të rrugëve. Edhe pse në mënyrë deklarative pranojmë informata që procedura është respektuar, sërish

në arkivat e Komunave nuk mund të gjenden të dhëna për punën e KMMB, arkiva nga mbledhjet e tyre,

rekomandime me shkrim të drejtuara Këshillit të komunës përmes arkivit. Po ashtu, është interesant

momenti që ka të bëjë me kulturën. Të gjitha normativat të cilat i miraton Këshilli, përfshi dhe

normativat për financim në sferën e kulturës, do të duhej paraprakisht të shqyrtohen nga ana e

anëtarëve të KMMB dhe të merret mendimi i tyre. Në komunat në Maqedoni, në përgjithësi kjo nuk

respektohet dhe veçanërisht është e shprehur në komunat urbane me buxhete të mëdha, ndërsa në

4Publikim i IZHB

17

komunat rurale ekzistojnë më tepër shembuj të funksionimit më të mirë të KMMB, theksohet në

analizën e IZHB.

Nga kjo mund të sillet konkluzion që përkrah ekzistimit të mekanizmit të shumicës së dyfishtë në

procesin e sjelljes së vendimeve të interesit jetik për bashkësitë jo-shumicë në komunat, nuk është i

automatizuar respektimi i punës së Komisioneve për marrëdhënie mes bashkësive, respektivisht të

mendimit dhe rekomandimeve të tyre.

Përkatësisht, nëse tërheqim një paralele me procesin e funksionimit të shembullit në nivel qendror të

Komisionit për marrëdhënie ndëretnike në Kuvendin e Republikës së Maqedonisë5 mund të sillet

konkluzion që, ngjashëm me të në nivel lokal edhe ky komision debaton mbi tema të cilat kanë të bëjnë

me marrëdhëniet ndëretnike në nivel të shtetit. Por me një dallim të madh në atë se mendimet dhe

rekomandimet e Komisionit, Kuvendi është i detyruar ti merr parasysh gjatë sjelljes së vendimeve.

5Puna e Komisionit për marrëdhënie mes bashkësive në Kuvendin e RM është e rregulluar me ligj të veçantë, Ligji

për Komisionin për marrëdhënie ndëretnike e 12 dhjetorit të vitit 2007

18

3. Metodologjia

Ekipi hulumtues i përfshiu institucionet relevante në analizën pjesëmarrëse të gjendjeve në nivel lokal.

Përmes shqyrtimit të fakteve relevante, intervistave individuale dhe grupeve të fokusit u grumbulluan

informata sasiore dhe cilësore. Analiza u përqendrua në struktura dhe aktivitete lokale, si pushteti lokal,

komisionet për marrëdhënie midis bashkësive, shkollat, institucionet për kulturë, organizatat qytetare,

mediet, përfaqësuesit e biznesit lokal, bashkësitë fetare dhe përfaqësuesit e partive. U analizuan

informata nga ligjet dhe raportet e aktiviteteve. Prodhimi final është ky raport me rekomandime për

aktivitete të mëtutjeshme për përmirësimin e marrëdhënieve ndëretnike në këtë rajon.

Ekipi hulumtues i ndërmori aktivitetet në vijim:

1. Analiza e kornizave ekzistuese ligjore dhe institucionale.

2. Shqyrtimi i aktiviteteve të ndërmarra apo në rrjedhë me përqendrim në ngritjen e dialogut ndëretnik

në komunat e zgjedhura.

3. Analiza e punës së institucioneve lokale qëllimi kryesor i të cilave është dialogu ndëretnik, përmes

intervistave me anëtarët e tyre:

a. Komisionet e këshillit b. Fokus grupet joformale në të cilat u përfshinë përfaqësues të KMMB 4. Analiza e punës së organeve të pushtetit përmes anketave dhe intervistave me përfaqësues të

institucioneve relevante:

a. Zyra e kryetarit të komunës b. Përgjegjësit për arsim, drejtorë të shkollave dhe mësimdhënës c. Përgjegjësit e institucioneve për kulturë d. Fokus grupe joformale në të cilat u përfshinë përfaqësues të institucioneve komunale 5. Mendimet e sektorit qytetar dhe qytetarëve:

a. Intervista me përfaqësuesit e bashkësive fetare b. Intervista me organizatat qytetare të cilat veprojnë në ato komuna c. Fokus grupe joformale me qytetarë, përfaqësues të organizatave qytetare, medie 6. Zhvillim pjesëmarrës (participativ) të rekomandimeve për avancimin e gjendjes dhe proceseve përmes

fokus grupit të përbashkët me përfaqësues të më tepër lëmive.

7. Përmbledhja e rezultateve nga hulumtimi

8. Konsultime me grupet qëllimore para publikimit të studimit

19

4. Pasqyrë e gjetjeve nga hulumtimi

Hulumtimi për këtë analizë bazohet në shqyrtim të dokumentacionit të zgjedhur, intervistat me

përfaqësues të pushtetit lokal, partive politike, bashkësive fetare, arsimit dhe kulturës, si dhe diskutime

me fokus grupin e përbërë nga përfaqësues të komunës, shkollave, organizatave qytetare, nxënës dhe

medie.

4.1. Komuna e Vrapçishtit

Vrapçishti është komunë me traditë të gjatë të ekzistimit dhe me popullatë të përkatësisë etnike

shqiptare, turke dhe maqedonase, sipas radhitjes së përfaqësimit në përqindje në bazë të regjistrimit të

vitit 2002.6 Gjendet në afërsi të Gostivarit dhe shumtën e shërbimeve, qytetarët i marrin nga

institucionet në atë komunë. Sipas të anketuarve në këtë analizë, marrëdhëniet midis pjesëtarëve të

etnive dhe feve të ndryshme janë në nivel të kënaqshëm. Shumë nga të intervistuarit ndajnë mendimin

që marrëdhëniet ndëretnike në këtë shtet përkeqësohen vetëm nga politikanët dhe politika ditore, për

interesat e tyre të ngushtë. Problemet që i shqetësojnë nuk janë të natyrës ndërfetare dhe ndëretnike,

por problemet që e ngarkojnë shoqërinë janë ato ekonomike, cilësia e arsimit, infrastruktura

shëndetësore, administrata dhe çështje tjera kyçe të jetesës.

4.1.1. KMMB

Si dhe në komunat tjera, gjatë këtyre intervistave, përbërja e KMMB akoma nuk ishte formalisht e

vërtetuar dhe ato nuk kishin filluar punën e tyre. Në Vrapçisht për herë të parë KMMB është formuar në

vitin 2006 edhe pse sipas përbërjes së popullatës (mbi 80% shumicë shqiptare), nuk ka obligim të tillë

ligjor. Të gjithë gjashtë anëtarët (nga dy prej secilës bashkësi) kanë qenë qytetarë të shquar dhe nuk

kanë qenë këshilltarë komunal. Kështu parashihet të ndodh edhe me KMMB e ri. Me sistematizimin e ri

në komunë parashihet edhe koordinator për KMMB, respektivisht person nga komuna i cili do të

paraqet “lidhje” për KMMB.

Përbërja paraprake e KMMB gjatë mandatit të tij ka mbajtur 4 mbledhje, në punën e tij ka qenë e

përfshirë edhe organizata qytetare “Milenium” me të cilën kanë nënshkruar memorandum për

bashkëpunim. Anëtarët nuk kanë marrë pjesë në ndonjërën nga projektet e dedikuara enkas për to e as

që kanë zbatuar në mënyrë të drejtpërdrejtë projekte të tyre, por janë përqendruar/dhe kanë arritur

miratimin e gjuhës turke si gjuhë të tretë zyrtare në komunë. Komunikimi i tyre me qytetarët është

zhvilluar përmes informimit mbi takimet me kryetarin e komunës, pa ndonjë iniciativë të veçantë për

marrëdhënie me publikun. Nga gjetjet e kësaj analize, mund të sillet konkluzion se KMMB është trup për

ndërhyrje gjatë mosmarrëveshjeve dhe krizave, e jo institucion i cili do të ishte proaktiv në drejtim të

dialogut.

6Sipas regjistrimit të vitit 2002 struktura e popullatës është 28210 banorë: Shqiptarë 83%, Turq 12%, Maqedonas

4% dhe të tjerë 1%

20

4.1.2. Arsimi

Në komunën e Vrapçishtit ka 13 shkolla, nga të cilat 4 shkolla fillore qendrore, 8 shkolla rajonale dhe 1 e

mesme. Në vetë fshatin Vrapçisht gjendet SHF “Vrapçishti“ e cila ofron mësim në gjuhën shqipe,

maqedonase dhe gjuhën turke. Mësimi në gjuhën shqipe zhvillohet në SHFQ “Negotinë“, SHF “Mehmet

Deralla“ në Gradec, SHF “Naim Frashëri“ në Negotinë dhe SHF “Sali Lisi“ në Dobërdoll. Nga viti i kaluar

funksionon shkolla e mesme komunale (gjimnazi) në f. Negotinë, si subjekt i pavarur pasi u nda nga

gjimnazi i Gostivarit. Nxënësit e kësaj shkolle nuk kanë shumë kontakte me bashkësitë tjera, meqenëse

në shkollë mësimi zhvillohet vetëm në gjuhën shqipe. Nxënësit maqedonas dhe turq mësojnë në shkollat

e mesme në Gostivar. Komuna ka dorëzuar kërkesë deri te Ministria e arsimit dhe shkencës (MASH) për

hapjen e paraleles turke në gjimnaz, ndërsa maqedonasit do të vazhdojnë të regjistrohen në Gostivar

për shkak të mospasjes së numrit të nevojshëm të nxënësve për formimin e paraleles së veçantë.

Shkolla fillore në f. Vrapçisht është tregjuhëshe, respektivisht mësimi zhvillohet në shqip, maqedonisht

dhe turqisht, në një ndërrim dhe në të njëjtën ndërtesë. Në SHF “Vrapçishti“ punohet nën moton

“Bashkimi është fuqi, dituria është fuqi“. Nxënësit kanë aktivitete të përbashkëta jashtëmësimore -

seksione të përbashkëta, sport, ekspozita, udhëtime. Punohet sipas programit për aktivitete të

integruara, si programi eko, programi për festa dhe ngjarje të përbashkëta dhe aktivitete sportive, orare

të përbashkëta, këshilla të përbashkëta arsimor dhe trajnime të arsimtarëve. Njëherësh shkolla merr

pjesë në projekte për bashkëpunim dhe tolerancë ndëretnike në nivel Republikan. Janë të binjakëzuar

me një shkollë në Turqi dhe nxënësit nga Vrapçishti kanë shkuar në vizitë të bashkëmoshatarëve tyre në

Turqi, por nuk ekzistojnë iniciativa të tilla për bashkëpunim me shkolla nga rajonet tjera të Republikës së

Maqedonisë.

Kënaq fakti që nxënësit prej gjuhëve të ndryshme mësimore mësojnë në ndërtesë të njëjtë dhe në

ndërrim të njëjtë, por librat mësimor llogariten problematik. Veçanërisht u përmend shembulli i librit

mësimor nga arsimi muzikor për nxënësit me mësim në gjuhën shqipe, i cili përmban këngë në gjuhën

maqedonase dhe nga tradita muzikore e popujve tjerë. Përfshirja e shembujve të tillë në librin shkollor

nuk llogaritet për multikulturalizëm në mësim, por si imponim i gjuhës maqedonase ndaj nxënësve të

përkatësisë etnike shqiptare. Pikëpamjet e këtilla tregojnë qartë që akoma ka nevojë për dialog të gjerë

dhe thelbësor për atë se çfarë paraqet arsimi multikulturor dhe si ai të praktikohet më së miri në

përditshmëri. Ndoshta në atë proces do të ishin të dobishëm edhe shembuj të arsimit multikulturor nga

shtetet tjera, me modele tjera.

Nga komuna shkollat pranojnë ndihmë financiare dhe përkrahje në zbatimin e aktiviteteve të tyre për

përmirësimin e dialogut ndëretnik. Komuna organizon programe të përbashkëta kulturo-artistike në

katër shkollat fillore të komunës. Njëherësh organizohet koncert i përbashkët me karakter ndëretnik, si

dhe revy të veshjeve kombëtare të bashkësive të cilat jetojnë në territorin e Komunës së Vrapçishtit.

Ekziston Shtëpi kulture në f. Negotinë, por ai shërben vetëm si hapësirë ku shkollat i shënojnë

patronazhet e tyre. Sporti përmendet si fushë në të cilën me sukses bashkëpunojnë qytetarët e

bashkësive të ndryshme etnike - në klubin e futbollit Vrapçishti ka lojtarë të gjithë etnive.

21

4.1.3. Iniciativat qytetare dhe mediet

Informata të cilën e kishim në dispozicion jep përshtypjen që në komunë nuk ekziston iniciativë shumë

aktive qytetare dhe deri më tani nuk janë zbatuar aktivitete të organizatave qytetare të cilat e

promovojnë bashkëjetesën, njëherësh as edhe komuna nuk ka përkrahur financiarisht ndonjë projekt të

tillë. Megjithatë, vlen të përmendet sërish që organizata Milenium ka qenë e përfshirë në mbledhjet e

KMMB.

Ky rajon kryesisht mbulohet nga mediet në Gostivar dhe Tetovë, të cilët emitojnë në gjuhën shqipe dhe

maqedonase. Njëherësh, komuna boton revistën e vetë mujore. Përfaqësuesit e medieve janë të

vetëdijshëm për rrolin kyç të medieve në ngritjen e jetës ndëretnike, por nuk e shohin nevojën që

mediet të ndërmarrin aktivitete të veçanta për promovimin e dialogut ndëretnik. Konsiderojnë që është

e mjaftueshme shmangja e nxitjeve - „Objektiviteti i gazetarit dhe medies janë të mjaftueshëm për

raportim objektiv“.

Lëmi tjetër që mundëson kontakt dhe bashkëpunim është biznes sektori dhe u cek që faktor pozitiv

është që gjatë punësimit më tepër llogaritet në kualifikimet, e jo në përkatësinë etnike.

Rekomandime

Potenciali i rolit të KMMB për dialog midis bashkësive etnike i cili do të ishte më efikas në

menaxhimin e problematikave me të cilat përballohet kjo komunë nuk është plotësisht i

përmbushur për shkak se KMMB-të akoma janë institucion i ri dhe jo mirë i njohur për qytetarët,

por edhe për shkak të mangësive të caktuara në formulimin e tij. Është i nevojshëm saktësimi i

rolit dhe procesit të punës së KMMB në ligj, si dhe përkrahje më e madhe ekspertësh për

anëtarët e KMMB për realizim të suksesshëm të rolit të tij të rëndësishëm, për vendosjen e

programeve dhe procedurave për punën e tyre, si dhe për edukim në tema të caktuara

profesionale me të cilat ato përballohen gjatë punës së tyre.

Njëherësh, është i rekomandueshëm edhe bashkëpunimi më efikas me përfaqësuesit e

bashkësive më të vogla, bashkëpunimi më i madh i KMMB-ve dhe organizatave të cilët merren

me avancimin e dialogut ndëretnik dhe komunikimin e udhëzuar me qytetarët e të gjithë

bashkësive etnike. Forume, tryeza të rrumbullakëta dhe punëtori edukative për anëtarët e

Komisionit dhe qytetarët, organizatat qytetare, bashkësitë lokale dhe shkollat me qëllim që të

gjithë të njihen me punën e KMMB dhe të komunikojnë e bashkëpunojnë më mirë me të.

Mund të arrihet shumë më tepër edhe në fushën e arsimimit dhe jetës së të rinjve në komunë.

Më tepër mundësi për aktivitete të përbashkëta, për njohje reciproke dhe afrim, aktivitete të

përbashkëta mësimore dhe jashtëmësimore, ekskursione të përbashkëta, njohje me gjuhët dhe

kulturat e bashkësive tjera, bashkëpunim ndërshkollor në nivel të komunës dhe shtetit. Si

shembuj u propozuan organizimi i festivaleve të traditave në rajon, siç është tradita e pasur e

pastiçerisë dhe aktivitete sportive si për shembull marshi malor deri te liqeni i Zi në Malin Sharr.

22

Përmirësimi i cilësisë së arsimit do të kontribuojë edhe në marrëdhënie më të mira ndër-

njerëzore, përmes profesionalizmit, sjelljes korrekte të nxënësve dhe personelit, zhvillim të

mendimit kritik, aftësive për dialog konstruktiv, zgjidhje paqësore të konflikteve dhe ngritjen e

atmosferës së respektit dhe bashkëpunimit për përparim të përbashkët. Mbindërtimi i

vazhdueshëm profesional i kuadrit arsimor, si dhe edukimi i Këshillave drejtues dhe të prindërve

janë kyçe nga kjo pikëpamje - trajnime për komunikim dhe mirëkuptim ndërkulturor,

metodologji efektive të mësimit, shkathtësi të menaxhimit me shkollat, sigurisë së nxënësve,

ligjvënie dhe tema të ndryshme në përputhje me rrjedhat e reja në arsim.

Infrastruktura dhe burimet adekuate janë të nevojshme për realizimin e aktiviteteve të

planifikuara, si sallë sportive për organizimin e koncerteve dhe aktiviteteve sportive, institucione

funksionale për kulturë, numër i mjaftueshëm i klasave për numër optimal të nxënësve për

paralele dhe buxhet i rregullt për aktivitete dhe manifestimet ndërkulturore. Për sukses të

mëtutjeshëm të komunës, nevojitet që të gjithë institucionet dhe qytetarët të punojnë në

mënyrë të koordinuar dhe planifikim i vazhdueshëm dhe zgjidhje efektive e problemeve të

përbashkëta.

23

4.2. Komuna e Jegunovcit

Jegunovci është komunë rurale me kapacitete industriale dhe popullatë të përkatësisë maqedonase,

shqiptare, turke dhe rome, të radhitur sipas përfaqësimit në përqindje.7 Komuna nuk ka program të

veçantë për promovimin e dialogut ndëretnik dhe mirëkuptimit interkulturor, por planifikon të veprojë

përmes aktiviteteve të koordinuara me shkollat, përmes organizimit të manifestimeve kulturore për

mirëkuptim ndërkulturor, realizimit të projekteve me siglën e bashkëjetesës ndëretnike. Nga komuna,

informohen për rrjedhat në mjedisin e tyre përmes takimeve të drejtpërdrejta me qytetarët dhe

këshillat e Bashkësive lokale. Në diskutimet me përfaqësues të sferave të ndryshme të shoqërisë në këtë

komunë dolën më tepër ide të bazuara në përvojat e tyre me jetën në komunë dhe marrëdhëniet mes

etnive.

4.2.1. KMMB

Pas zgjedhjeve të fundit lokale, Komisioni për marrëdhënie midis bashkësive (KMMB) është formuar me

vendim të Këshillit të komunës së Jegunovcit dhe përbëhet prej 5 anëtarëve, nga të cilët të gjithë janë

meshkuj, këshilltarë në Këshillin e komunës, dhe kryetari është Shqiptar. KMMB nuk kanë zhvilluar

program për punë, por konsultohen për çështje të lidhura me çrregullimet e bashkëjetesës ndëretnike

dhe zgjidhjes së tyre, dhe dhënie të mendimeve dhe propozimeve për përmirësimin e marrëdhënieve

ndëretnike. Anëtarë të KMMB kanë marrë pjesë në një punëtori treditore të organizuar nga IZHB e cila

ka ndihmuar në njohje më të mirë të rolit dhe përgjegjësive të komisionit. Anëtarët e KMMB financohen

nga buxheti komunal sa i përket trajnimeve dhe udhëtimeve, por komuna është e kufizuar në mundësitë

e saja financiare për organizimin e ngjarjeve për bashkëpunim ndëretnik.

4.2.2. Arsimi

Arsimi është një fushë e cila ofron mundësi për ngritjen e mirëkuptimit dhe bashkëpunimit midis të

rinjve nga grupet e ndryshme etnike, por në këtë rast kjo nuk ndodh në masë të mjaftueshme dhe

nxënësit janë të ndarë sipas përkatësisë etnike dhe nuk kanë shumë raste për të punuar bashkërisht dhe

për tu njohur më mirë. Në komunën e Jegunovcit ka 3 shkolla fillore8 dhe shkollë të mesme të integruar

në Jegunovcë në kuadër të SHMT “Mosha Pijade “ - Tetovë, ndërsa një numër i madh i nxënësve arsimin

e mesëm e vazhdojnë në Tetovë dhe komuna tjera. Me konfliktin e vitit 2001, maqedonasit e fshatit

Shemshovë, kanë ndërprerë mësimin në shkollën qendrore në Shemshovë dhe deri në ditën e sodit,

mësimin e ndjekin në shkollën rajonale në Zhilçe. Nxënës nga gjuhë të ndryshme mësimore zakonisht

mësojnë në ndërtesa të veçanta. Si disa nga shkaqet dhe përparësitë e sistemit të këtillë janë radhitur

lehtësimi i përpunimit të orarit mësimor dhe shmangja e konflikteve. Në këtë kontekst, të anketuarit

7Numri i banorëve sipas përkatësisë etnike nga regjistrimi i vitit 2002: Gjithsej 10790 - Maqedonas 5963 (55.26%)

Shqiptarë 4652 (43.11%) Serb 109 (1%), Romë 41 (0.31%). 8SHFID „Fridtjof Nansen“ - Preljubishtë; SHF "Simçe Nastevski" - Vratnicë; SHF „Aleksandar Zdravkovski“ -

Jegunovcë; SHF „Shemshova“ - Shemshovë; dhe 13 shkolla periferike në Jazhincë, Orashë, Rogaçevë, Stara Sellë,

Zhilçë dhe fshatra tjera.

24

konsiderojnë që kuadri arsimor bashkëpunon në mënyrë të shkëlqyeshme dhe se këmbehen ide dhe

plane.

Në periudhën e kaluar në sistemin arsimor ka pasur shumë aktivitete të sektorit qytetar për afrimin e

nxënësve të bashkësive të ndryshme etnike, por me përfundimin e atyre aktiviteteve dhe financimit të

tyre nga donatorë të huaj, përfundon dhe shoqërimi i tyre. Nuk është gjetur mënyrë për

qëndrueshmërinë e aktiviteteve të atilla dhe për institucionalizimin e ndëretnicitetit në arsim, edhe pse

për këtë është folur shumë dhe parimisht sistemi pohon që përkrah një gjë të tillë. Një shembull i tillë

është shkolla e re dygjuhësore për arsim të integruar, SHF “Firdtjof Nansen“ në Preljubishtë, e përkrahur

nga qendra Nansen dialog dhe MASH. Gjenerata e parë e nxënësve në këtë shkollë ka përfunduar në

vitin shkollor 2012/2013, ndërsa gjenerata e dytë do të përfundojë në vitin shkollor 2013/2014. Në këtë

shkollë, maqedonasit dhe shqiptarët kanë aktivitete të përbashkëta jashtëmësimore - vizatim, mësim

për kulturat tjera, udhëtime, e të ngjashme, ndërsa janë përfshirë dhe aktivitete për prindërit dhe

arsimtarët, sipas Modelit për arsim të integruar të Nansen. Por disa nga të anketuarit shprehën dyshim

që me përfundimin e gjeneratës së dytë dhe ndërprerjen e përkrahjes nga Nansen do të përfundojnë

dhe aktivitetet e këtilla dhe shkolla do të funksionojë sipas modelit të vjetër të ndarjes së tërësishme të

nxënësve. Nuk arritëm të marrim përgjigje nga Qendra për dialog Nansen, sa i përket ardhmërisë së

programit për arsim të integruar në këtë shkollë, por angazhimi dhe zotimi i të gjithë faktorëve do të

jetë i domosdoshëm, nga personeli shkollor, nga komuna dhe organet e Ministrisë për arsim dhe

shkencë që programi i këtillë të institucionalizohet përgjithmonë dhe të shërbejë si model për shkollat

tjera.

Nansen dialog, zbaton edhe disa aktivitete tjera në këtë rajon si për shembull shkolla e mesme e

integruar në Jegunovcë në kuadër të SHMT “Mosha Pijade “ - Tetovë. Njëherësh, tre shkolla në komunë

janë të përfshirë në projektin për integrim ndëretnik të USAID. Deri më tani janë realizuar aktivitete të

shumta në këtë drejtim, si trajnime për ekipet shkollore dhe përgjegjësit për arsim në komunë, takime

me prindër dhe nxënës, trajnime për përfaqësuesit e organeve komunale, etj.

Sporti shpeshherë është përmendur si fushë në të cilët me sukses bashkëpunojnë qytetarë të etnive të

ndryshme. Shumica shohin potencial të madh për bashkëpunim në këtë fushë, por ballafaqohen me

pengesa sa i përket mospasjes së kushteve materiale për aktivitete të këtilla, si mungesa e sallave

sportive, pajisjeve e të ngjashme.

4.2.3. Iniciativat qytetare dhe mediet

Në periudhën e kaluar disa organizata dhe donatorë kanë zbatuar programe për ngritjen e kapaciteteve

të organeve komunale për promovimin e dialogut ndëretnik. Përmes Qendrës për dialog Nansen,

Ministria Norvegjeze për punë të jashtme ka financuar seminare dhe forume për dialog me kryetarin e

komunës, këshillin dhe kryetarët e Bashkësive lokale Preljubishtë, Tudencë, Siriçinë, Ratae, Zhilçë dhe

Shemshovë.

25

Mes të anketuarve mbizotëronte mendimi që problemet vijnë nga jashtë, nga pushteti qendror dhe nga

politikanët. Është shprehur nivel i caktuar i pamundësisë, pafuqisë për të ndryshuar gjërat. Edhe ndaj

medieve shihet si pjesë e problemit - një nga të anketuarit përmendi bile që ata i “shmangin” mediet

nga frika se mund ta keqësojnë çdo situatë konfliktuoze. Nga ana tjetër, raporti ndaj medieve është

pasiv - aktorët raportojnë, por nuk ekziston ndonjë bashkëpunim më serioz dhe as ecuri më proaktive

për ndikim ndaj medieve për çështje të caktuara kyçe.

Rekomandime

Pushteti lokal si krijues i politikave dhe realiteteve lokale luan rol kyç në dinamikat e jetesës së

përbashkët. Për ta plotësuar në mënyrë më efektive rolin e tij në këtë proces, është e

domosdoshme ngritja e kapaciteteve të pushtetit lokal, nga pozitat më të larta e deri te

administrata. Është e domosdoshme që të sensibilizohen të gjithë për çështjet të cilat ndikojnë

mbi dialogun ndëretnik dhe bashkëjetesën e bashkësive të cilat jetojnë në komunë.

Një nga elementet e rëndësishme është transparenca dhe koordinimi në punë dhe dëgjimi i zërit

të qytetarëve dhe organizatave të cilat ato i përfaqësojnë. Për koordinim më të suksesshëm

nevojiten aktivitete të drejtuara kah qytetarët dhe sektori qytetar, ndërsa njëri nga të anketuarit

propozoi mbajtjen e takimeve tremujore me të gjithë aktorët e pushtetit lokal, drejtorët e

shkollave, Këshillin e prindërve, përfaqësuesit e partive politike, SHQ dhe sektorit privat, etj.

Njëherësh, mbizotëron mendimi që me përmirësimin e kushteve të jetesës, do tu ndihmohet të

gjithëve në jetesën e përbashkët; andaj rekomandohet realizimi i projekteve të cilët do ti

përfshinin të gjithë bashkësitë.

Sa i përket KMMB, ekziston konsensus për nevojën e mbindërtimit të strukturave, funksioneve

dhe mënyrës së veprimit të komisioneve. Si një nga veçoritë e rëndësishme u potencua nevoja

që anëtarët e KMMB të mos jenë këshilltarë komunal por të jenë qytetarë të shquar të cilët janë

jashtë strukturave formale politike të komunës. Si të tillë ata do të kishin pavarësi më të madhe

dhe do të ishin më pak të nënshtruar ndaj ndikimeve partiake, dhe qytetarët do të kishin më

tepër besim ndaj qasjes së tyre.9

Krahas përpunimit dhe saktësimit të rolit të komisioneve, ndihma e ekspertëve për anëtarët e

KMMB është e domosdoshme; në formë të trajnimeve të standardizuara, por edhe ndihmë

këshillëdhënëse ekspertësh për çështje profesionale. Në këtë drejtim mund të ndihmojë, por

dhe rekomandohet në përgjithësi që gjatë punës së tij KMMB të bashkëpunojë me organizatat

të cilat merren me përmirësimin e marrëdhënieve ndëretnike.

9Ligji ia lë pushtetit lokal të vendos për këtë çështje, anëtarët e KMMB të zgjidhen nga radhët e këshilltarëve ose

më gjerë nga bashkësia.

26

Është e qartë që vetë anëtarët e komisioneve si dhe qytetarët, rolin e komisioneve e shohin

vetëm si të ndërmjetësit. Në parim, qytetarët dinë shumë pak për Komisionet, andaj është e

domosdoshme të ndërmerren aktivitete për informimin e publikut për rolin dhe punën e KMMB.

Në bisedat me qytetarët, shumica e kritikave u drejtohet partive politike dhe politikanëve.

Akuzohen për krijimin e qëllimshëm të përçarjes mes njerëzve të cilët me gjenerata të tëra kanë

jetuar bashkërisht pa probleme të mëdha. Si bartës të politikave dhe përfaqësues të qytetarëve,

është qenësore që partitë të ndërmarrin rol aktiv dhe konstruktiv në promovimin e dialogut

midis bashkësive. Disa nga metodat e propozuara janë „takime të liderëve të partive politike“

dhe „organizimi i takimeve tematike me anëtarësinë e partive në të cilat diskutohet për gjendjen

dhe propozohen sugjerime dhe propozime të ndryshme për zgjidhjen e problemeve“.

Në fushën e arsimit përqendrimi është te prezantimi i multikulturalizmit dhe integrimit të

mirëfilltë në praktikën e përditshme shkollore, por edhe te arritja e konsensusit për atë se çka

në të vërtetë do të thotë të jesh multikulturor. Në këtë drejtim rekomandohet të zhvillohen

aktivitete të integruara mësimore dhe jashtëmësimore në të cilat fëmijët e të gjithë bashkësive

etnike mund të mësojnë dhe të shoqërohen bashkërisht. Përkrahja e aktiviteteve të përbashkëta

sportive për fëmijët e të gjithë bashkësive etnike, në kuadër të shkollave ose klubeve lokale, po

ashtu do të kontribuonte në integrim më të ndjeshëm të rinisë. Me rëndësi është që proceset e

këtilla të integruara arsimore të institucionalizohen për të mos qenë të rastësishme dhe të

varura nga sponsorët e jashtëm. Njëherësh, përmbajtjet arsimore duhet të përfshijnë elemente

të multikulturalizmit, veçanërisht në lëndët e muzikës, arsimit figurativ, historisë dhe letërsisë.

Gjithsesi që mjetet cilësore shkollore të ndërtuara në bazë të parimeve të multikulturalizmit do

të ndihmojnë në mësim dhe aktivitete jashtëmësimore. Njëherësh, mësimi i gjuhës së grupeve

tjera etnike do të ishte i dobishëm për çdo individ, por edhe për bashkësinë në tërësi në drejtim

të zhvillimit të bashkëjetesës. Për realizim të suksesshëm të aktiviteteve të këtilla dhe përpunim

të mjeteve ndihmëse mësimore, do të jetë e domosdoshme arritja e konsensusit për formatet

dhe metodat të cilat do të zbatoheshin për integrimin e nxënësve dhe qasjes multikulturore ndaj

arsimit. Në proces do të duhet të kyçen kuadrot arsimore, prindërit, përfaqësuesit e

institucioneve lokale dhe nacionale, si dhe të qytetarëve në përgjithësi - duhet të nxitet zhvillimi

i vetëdijes së tërë shoqërisë në këtë drejtim.

Edukimi përmes manifestimeve kulturore, fushatave informative, trajnimeve për personelin,

prindërit dhe grupet tjera relevante në bashkësi do të ndihmojë në ngritjen e vetëdijes dhe

kapacitetit për integrim më të suksesshëm të të gjithë qytetarëve dhe jetës së tyre të

përbashkët. Mediet janë qenësore në krijimin e mendimit publik dhe me veprim proaktiv të të

gjithë faktorëve mund të ndikohet ndaj medieve që të luajnë rol konstruktiv në promovimin e

dialogut dhe mirëkuptimit midis bashkësive.

27

4.3. Komuna e Kërçovës

Kërçova është komunë e cila përbëhet nga qyteti i Kërçovës me fshatrat përreth, ndërsa popullata

përbëhet prej përfaqësuesve të bashkësisë etnike shqiptare, maqedonase, turke dhe rome, sipas

radhitjes së përfaqësimit në përqindje.10 Popullata kryesisht jeton në lagje etnike, që sjell deri te jetesa e

ndarë sipas vijës etnike. Në zgjedhjet e fundit lokale, Kërçova përjetoi ndryshim të ndjeshëm - ndodhi

ristrukturimi i kufijve të komunës dhe me këtë u ndryshua dhe struktura etnike e popullatës, e njëherësh

për herë të parë për kryetar komune u zgjodh kandidat nga partia politike shqiptare. Përbërja e re e

vetëqeverisjes lokale sapo fillon të funksionojë - deri më tani janë mbajtur 8 mbledhje të Këshillit.

Komuna nuk ka program të veçantë për promovimin e dialogut ndëretnik dhe mirëkuptimit

ndërkulturor, por vepron përmes aktiviteteve të përbashkëta me sektorin qytetar dhe aktiviteteve të

koordinuara me shkollat. Kryesisht për rrjedhat në mjediset e tyre informohen përmes takimeve me

qytetarët dhe realizimit të anketave. Përfaqësuesit e organizatave qytetare janë gjithmonë të pranishëm

në mbledhjet e këshillit dhe komisioneve.

4.3.1. KMMB

Komisioni për marrëdhënie midis bashkësive (KMMB) është formuar në mbledhjen e Këshillit të datës 23

shtator 2013 dhe akoma nuk kishte programin e vet në periudhën e kësaj analize. Kryesisht në përbërjen

e kaluar, komisioni është konsultuar për problematikat në sistemin arsimor, si konfliktet mes të rinjve në

shkollë. Anëtarët paraprak të Komisionit kanë ndjekur trajnime të caktuara përmes projekteve të OKB

dhe organizatave tjera. Nuk është e qartë se si ajo dituri do të përcillet te anëtarët e ri të komisionit,

meqenëse nuk ekziston procedurë standarde për përgatitjen e anëtarëve të ri të KMMB.

Përpos për KMMB, disa organizata dhe donatorë kanë zbatuar programe për ngritjen e kapaciteteve të

organeve komunale për promovimin e dialogut ndëretnik. Programi për dialog ndëretnik i OKB, ka

punuar në mënyrë intensive në ndërtimin e kapacitetit të KMMB-ve dhe bashkëpunimit dhe

komunikimit të tyre me qytetarët dhe institucionet tjera.

4.3.2. Arsimi

Në komunën e Kërçovës funksionojnë 9 shkolla fillore me gjithsej 3.974 nxënës, dy shkolla të mesme me

gjithsej 2.770 nxënës, dhe një çerdhe fëmijësh.

Institucionet arsimore dhe marrëdhëniet midis të rinjve janë një nga çështjet kyçe të marrëdhënieve

ndëretnike në komunë. Të anketuarit përmendëm probleme rreth të rinjve, sidomos në shkollën e

mesme të gjimnazit, si një ndër çështjet kyçe të cilat KMMB i ka zgjidhur në periudhën e kaluar. Vitin e

kaluar shkolla e mesme shumetnike “Mirko Mileski“ është ndarë në dy pjesë, respektivisht është

10

Shqiptarë - 30.927; Maqedonas -20.278; Turq - 2.998; Romë - 1.631; Serb - 102; Vllahë - 76; bashkësi etnike tjera - 731 banorë

28

themeluar shkolla e dytë e mesme “Drita”, në të njëjtën ndërtesë, ku mësimi zhvillohet në gjuhën

shqipe, ndërsa në “Mirko Mileski” ka mbetur mësimi në gjuhën maqedonase dhe turke.

Nga ana tjetër në SHF “Sande Shterjovski“ mësimi zhvillohet në 3 gjuhë (maqedonisht, shqip dhe

turqisht) në të njëjtën hapësirë dhe në të njëjtin ndërrim. Kjo shkollë është pjesë e projektit për integrim

ndëretnik të USAID. Arsimtarët e kësaj shkolle janë mjaft aktiv në aktivitetet mësimore dhe

jashtëmësimore dhe në trajnime shtesë me të cilat i mbindërtojnë njohuritë. Aktivitetet e këtilla u sjellin

pikë në mbindërtimin e tyre profesional, që është nga faktorët motivues për pjesëmarrjen e tyre.

Në mars të vitit 2013, në kopshtin për fëmijë „Olga Micevska“ në komunën e Kërçovës për herë të para

hapet Mozaiku - grupi dygjuhësor parashkollor (maqedonase dhe shqiptare), i cili ofron mundësi për

arsim të integruar nga mosha më e hershme. Mozaiku është model i grupeve të integruara,

multikulturore, dygjuhësore në kopshtet shkollore në Maqedoni, ku fëmijët e moshës 3-5 vjeçare të

etnive të ndryshme shoqërohen në një mjedis multikulturor nën udhëheqjen e ekipit të përzier etnik

prej dy edukatoresh. Ai është projekt i Qendrës për bazë të përbashkët, i cili është i përkrahur nga

Ministria për punë dhe politikë sociale dhe Ministrisë për arsim dhe shkencë. Njëherësh, modeli Mozaik

është ndoshta shembulli i vetëm për arsim të integruar i cili është institucionalizuar tërësisht në sistemin

arsimor të Maqedonisë.

Sipas të anketuarve tanë, mësimi i përbashkët është shumë i rëndësishëm meqenëse nxënësit të cilët

vijnë nga shkollat me përbërje të përzier etnike janë më tolerant kur shkojnë në shkollë të mesme ose

në përgjithësi në jetën e mëtutjeshme.

Shkollat kryesisht janë vendet ku janë zbatuar apo zbatohen projekte për integrim ndëretnik. Të

anketuarit shpresojnë që disa nga projektet e zbatuara të kenë pasur ndikim pozitiv, ndërsa disa kanë

pasur rezultate minimale. Kur kuadri arsimor është i mbingarkuar me mësim si dhe me obligime

personale, atëherë ata më vështirë angazhohen për aktivitete plotësuese me nxënësit. Prandaj, do të

ishte shumë e dobishme nëse aktivitetet e integruara të nxënësve do të ishin pjesë e mësimit dhe

obligimeve dhe pagës së rregullt të arsimtarëve. Për shembull, projekt-aktivitetet dhe orët e lira në

shkollat e mesme ofrojnë mundësi për mësim të integruar për nxënësit dhe do ishte e dëshirueshme që

aktivitetet e integruara e propozuara të institucionalizohen përmes strukturave të këtilla arsimore. Një

shembull i këtillë është programi “Trashëgimia botërore në duart e të rinjve” e UNESCO, të cilin Qendra

për arsim profesional dhe trajnim e formalizoi si Orë të lirë për arsimtarët/nxënësit e shkollave

profesionale dhe zhvilloi program konkret për këtë orë, që është pjesë e menysë në dispozicion të

shkollave për këtë lloj të orëve. Me strukturë formale të zhvilluar mirë, aktivitetet për integrimin e

nxënësve të grupeve të ndryshme etnike nuk do të varen nga projektet dhe sponsorët e jashtëm dhe

nuk do të shuhen pas largimit të donatorëve.

Nga ana tjetër, kuadri arsimor motivohet më lehtë për angazhim në projekte cilësore me qëllime e

rezultate të dukshme. Ata ç’motivohen kur shohin që ndonjë organizatë në mënyrë joserioze e udhëheq

një projekt në të cilin ata duhet të investojnë mund plotësues, ose kur shihet se qëllimi është vetëm të

kalohen aktivitetet dhe të kënaqen normat për pranimin e financave nga donatorët, ndërsa qëllimet dhe

rezultatet nuk janë prioritet. Projektet cilësore, afatgjate të zbatuara nga partnerë serioz dhe profesional

29

të cilët janë thellë të interesuar për nxënësit dhe arsimin shumë më lehtë e fitojnë përkrahjen e

arsimtarëve.

Edukimi i vazhdueshëm dhe mbindërtimi profesional i kuadrit arsimor është i domosdoshëm. Arsimtarët

duhet ti edukojnë nxënësit për tejkalimin e paragjykimeve dhe të ndikojnë pozitivisht mbi to. Akoma

nevojitet të punohet shumë për cilësinë e arsimit në përgjithësi, gjë që do të kontribuojë edhe për

raport shumë më demokratik ndaj jetesës multikulturore - në shumë nga klasat nuk realizohet mësim

cilësor, nuk zhvillohen debate, nuk zhvillohet mendimi kritik te nxënësit.

4.3.3. Iniciativat qytetare dhe mediet

Bashkëjetesa dhe respekti mes të rinjve duhet të ndërtohet edhe jashtë shkollave. Ndarja ekziston sipas

linjës etnike: në mbrëmje të rinjtë në kafenetë janë të ndarë, ndërsa më të moshuarit më tepër

frekuentojnë kafenetë e njëjta pavarësisht nga përkatësia e tyre etnike. Nuk ka përmbajtje cilësore që ta

plotësojë kohën e lirë të të rinjve, kështu që ata janë të kufizuar në kafene dhe klube. Sporti, teatri,

muzika, teknologjia dhe fusha tjera të ndryshme ofrojnë mundësi të begatshme për të rinjtë, ndërsa për

të njëjtat nevojiten programe dhe infrastrukturë. Është e domosdoshme të investohet në më tepër

programe cilësore për të rinjtë, që do tu mundësojë atyre të shoqërohen jashtë shkollave, në kohën e

tyre të lirë, dhe të bashkëpunojnë në aktivitete konkrete, produktive dhe konstruktive.

Organizata të caktuara qytetare përpiqen ta plotësojnë këtë zbrazëtirë. Qendra për zhvillim të

bashkësive organizon klube të rregullta të debatit në të cilat të rinjtë nga bashkësi të ndryshme etnike

mësojnë për mendimin kritik dhe shoqërohen. Ata në aktivitetet e tyre rregullisht i inkuadrojnë të gjithë

bashkësitë. Njëherësh, në Kërçovë tradicionalisht mbahet festivali muzikor ndërkombëtar për fëmijë i cili

sipas natyrës së tij është multikulturor. Shoqata e Grave shqiptare është organizata më e vjetër

joqeveritare në Kërçovë, dhe në aktivitetet e saj përpos grupit primar - gratë shqiptare, i inkuadron edhe

të gjitha gratë pavarësisht nga përkatësia e tyre etnike. Qendra rinore për bashkëpunim shumetnik, e

themeluar me ndihmën e UNICEF në kuadër të Programit për dialog ndëretnik të OKB, inkuadron të rinj

të gjitha etnive në aktivitete të përbashkëta edukative dhe argëtuese, ndërsa Qendra për zhvillim të

bashkësive ka zbatuar aktivitete të shumta multikulturore me përkrahjen e UNESCO dhe donatorëve

tjerë.

Edhe këtu, midis të anketuarve mbizotëronte mendimi që problemet vijnë nga jashtë, nga pushteti

qendror dhe politikanët. Nuk ka kontroll mbi institucionet meqenëse shoqëria qytetare është e

pazhvilluar dhe vetë qytetarët janë apatik dhe pa iniciativë. Për të funksionuar demokracia qytetarët

duhet të jenë më kritik ndaj politikanëve. Njëherësh, ndarja e medieve sipas etnitetit dhe gjuhës,

qytetarëve u paraqet realitete të ndryshme. Bëhen disa përpjekje për tejkalimin e hendekut - për

shembull TV Uskana, e cila emeton program në gjuhën shqipe, para disa ditësh ka filluar të emetojë

lajme edhe në gjuhën maqedonase.

30

Rekomandime

Për funksionim më të suksesshëm të administratës komunale për sa i përket avancimit të

harmonisë ndëretnike do të vinin në ndihmë trajnimet për sensibilizim të këshilltarëve/kryetarit

të komunës dhe administratës për çështjet e dialogut ndërkulturor dhe avancimit në përgjithësi

të raportit me dhe ndaj qytetarëve; më tepër debate publike (në bashkësi ose debate televizive)

para dhe me qytetarët; organizimi i aktiviteteve kulturore-sportive me karakter multikulturor.

Sa i përket KMMB, ato janë institucion që mund të kontribuojnë ndjeshëm në konotacion

pozitiv, por domosdoshmërish nevojitet saktësimi i rolit të KMMB në Ligj. Inkuadrimi i

përfaqësuesve të jashtëm në Komision, persona që gëzojnë autoritet në mesin e qytetarëve, e

nuk janë anëtarë të Këshillit të komunës dhe nuk janë të përfshirë drejtpërsëdrejti në politikën

komunale, do të kontribuonte që KMMB të funksionojë më mirë dhe në mënyrë më të pavarur.

Do të ishte e dëshirueshme që KMMB të përpunojë programin e vet vjetor me të cilin do të

punojë në mënyrë aktive në avancimin e dialogut. Në punën e vet KMMB duhet të shfaq

bashkëpunim më efikas me përfaqësuesit e bashkësive më të vogla dhe bashkëpunim më të

madh me organizatat të cilat merren me dialogun ndëretnik, si dhe të planifikojë të veprojë në

bashkëpunim më të ngushtë me organizatat fetare dhe subjektet politike. Në këtë proces

nevojitet përkrahje më e madhe ekspertësh për anëtarët e KMMB për sa i përket planifikimit

dhe realizimit të aktiviteteve të veta, si dhe për çështjet e ndryshme me të cilat ato

ballafaqohen.

Që fëmijët dhe rinia të zhvillohen në qytetarë aktiv të një shteti demokratik shumetnik, nevojitet

arsimi cilësor që promovon mirëkuptim ndërkulturor dhe mendim kritik, si dhe përmbajtje

cilësore për kohën e tyre të lirë. Për tu realizuar aktivitetet e mësimit të integruar, ata duhet të

institucionalizohen dhe të bëhen pjesë e rregullt e programeve shkollore dhe detyrave punuese

të arsimtarëve.

Programet dhe projektet të cilat i zbatojnë organizatat qytetare në arsim dhe në fusha tjera,

duhet të jenë afatgjate dhe me cilësi të lartë për të kontribuar me të vërtetë për ndryshime

thelbësore në shoqëri. Njëherësh, organizatat qytetare, krahas zbatimit të projekteve, në kushte

ideale më tepër do të angazhoheshin në përfaqësimin e interesave të qytetarëve për sa i përket

institucioneve të pushtetit si dhe informimit dhe aktivizimit të qytetarëve në çështje kyçe për

jetën dhe demokracinë në mjediset e tyre. Fuqia e qytetarit është faktor kyç për një shoqëri të

shëndoshë demokratike dhe si e tillë është shumë më kritike një shoqëri komplekse

multikulturore siç është kjo në Republikën e Maqedonisë.

31

4.4. Komuna e Tetovës

Tetova paraqet një nga komunat më të mëdha sipas popullatës në territorin e Republikës së

Maqedonisë. Është komunë urbane-rurale me popullatë të përgjithshme prej 86560 banorësh. Popullata

është e përzier dhe në Tetovë jetojnë pjesëtarë të bashkësisë shqiptare, maqedonase, turke, rome dhe

të bashkësive tjera etnike.11

Në zgjedhjet e fundit lokale për kryetar të kësaj komune u zgjodh grua, e cila njëherësh është dhe grua e

parë shqiptare në funksionin e kryetarit të komunës. Kjo komunë udhëhiqet nga kryetar komune që vjen

nga radhët e bllokut të partive shqiptare që nga pavarësimi i vendit.

Komuna nuk ka program të dedikuar në veçanti për adresimin e aktiviteteve për promovimin e dialogut

ndëretnik dhe mirëkuptimit ndërkulturor, por vepron përmes aktiviteteve të përbashkëta me sektorin

qytetar dhe aktiviteteve të koordinuara me shkollat, si dhe përmes themelimit të fondit me të cilin

përkrahen projekte individuale të iniciuara nga ana e subjekteve të ndryshme.

Komuna e Tetovës është në kontakt të përhershëm edhe me qytetarët. Mendimin e tyre për aktivitete

të caktuara komuna e merr përmes anketave si dhe përmes takimeve të drejtpërdrejta të cilët

realizohen rregullisht. Për qytetarët është i dedikuar Libri i hapur në të cilin ato i shënojnë idetë e tyre,

vërejtjet apo lëvdatat.

4.4.1 KMMB

Komisioni për marrëdhënie midis bashkësive (KMMB) në komunën e Tetovës është formuar në

mbledhjen e Këshillit të mbajtur më datë 25 korrik 2013. KMMB në Tetovë është i përbërë ekskluzivisht

nga anëtarë të jashtëm (ish këshilltarë, persona të profileve të ndryshme). Në KMMB nga gjithsej 6

anëtarë, dy (2) janë femra. Deri më tani KMMB nuk ka mbajtur mbledhje.12

KMMB në Tetovë (sipas përvojës nga mandatet paraprake) mban ditë të hapura për përmirësimin e

komunikimit me qytetarët, njoftimin e tyre me rolin dhe detyrat e KMMB. Konkluzionet e veta KMMB i

komunikon përmes buletinit (tabelës për shpallje), medieve dhe ueb faqes së komunës. KMMB vendos

për çështje që kanë të bëjnë me riemërimin e rrugëve dhe binjakëzimin e komunës me komuna tjera.

Nuk ka informata nëse anëtarët paraprak të Komisionit kanë marrë pjesë në trajnime me të cilat do ti

përforconin kapacitetet e tyre në sferat për të cilat nevojitet përvojë dhe ndjeshmëri.

11

70% shqiptarë, 22% maqedonas, 2.2% turq, 2.7% romë dhe 0.02% vllahë, 0.7% serb, 0.2% boshnjakë dhe 0.75% të tjerë 12

Deri në ditën kur grumbulloheshin të dhënat për nevojat e kësaj analize (tetor 2013)

32

4.4.2. Arsimi

Në komunën e Tetovës funksionojnë 12 shkolla qendrore fillore, 9 shkolla fillore periferike, 1 shkollë

fillore shtetërore e muzikës dhe 5 shkolla të mesme.

Në këto shkolla mësimi realizohet në gjuhën shqipe, maqedonase dhe turke. Po ashtu, mësimi realizohet

në ndërrime të njëjta dhe në mënyrë të kombinuar. Pothuajse në të gjitha shkollat kolektivi është i

përbërjes së përzier, është angazhuar kuadër nga të gjitha bashkësitë.

Në territorin e komunës gjenden edhe dy institucione për arsim të lartë, Universiteti shtetëror i Tetovës,

si dhe Universiteti i Evropës Juglindore. Mësimi në këto dy institucione zhvillohet në gjuhën shqipe,

maqedonase dhe angleze.

Institucionet arsimore në këtë komunë konsiderohen për një ndër aktorët kryesorë në mishërimin e

marrëdhënieve të mira ndëretnike dhe ndërkulturore te popullata. Kjo u theksua qartë në fokus grupin

në të cilin merrnin pjesë shumica e drejtorëve të shkollave fillore dhe të mesme. Ata theksuan që në

jetën e përditshme ekziston ndërveprim midis të gjithë bashkësive.

Në takim u veçuan disa projekte në të cilat janë të përfshirë të gjithë shkollat edhe atë në suaza të

projektit të USAID në të cilin merr pjesë SHF “Istikball “ (shkollë tregjuhëshe) së bashku me një shkollë

fillore nga Manastiri. Në kuadër të këtij projekti është organizuar ngjarje e përbashkët - prezantimi i

veshjeve kombëtare. Edhe SHF “Liria“ është e përfshirë në projektin e sipërpërmendur. Kjo shkollë ka

realizuar vizitën e përmendoreve kulturo-historike dhe shënimin e përbashkët të Ditës së shakasë.

Shkolla e mesme teknike në kuadër të projektit të njëjtë bashkëpunon ngushtë me një shkollë të mesme

nga Strumica. Ata bashkërisht kanë organizuar një ekspozitë.

Në shkollën e mesme mjekësore në të cilën mësimi zhvillohet në tre gjuhë nuk ka ndarje në ndërrime.

Nxënësit mësojnë në të njëjtën ndërtesë dhe në ndërrime të njëjta. Në nëntor të këtij viti u

paralajmërua organizimi i aktiviteteve sportive, ku do të përfshihen të gjithë shkollat nga komuna.

Prindërve do tu shpërndahen anketa për inkuadrim në aktivitete, do tu ofrohen përmbajtje në të cilat do

të ishin kyçur më tepër në të ardhmen.

Shkolla e mesme bujqësore “Mosha Pijade“, nga viti 2003 zbaton projekt për Promovimin e vlerave

njerëzore në bashkëpunim me Kryqin e kuq. Nxënësit edukohen për vlerat e Kryqit të kuq dhe për

përpilimin e projekteve të cilat promovojnë vlera njerëzore. Pas përfundimit të këtij cikli të projektit

nxënësit vazhdojnë të qëndrojnë si vullnetarë në Kryqin e kuq.

Shumica e drejtorëve dhe zëvendës drejtorëve të pranishëm theksuan nevojën e inkuadrimit të

prindërve në aktivitetet e këtilla përmes ligjëratave, shoqërimit, e të ngjashme. Të gjithë të pranishmit u

pajtuan se relacionet midis kuadrit arsimor dhe shkollave janë të mira. Edhe krahas asaj që prania e

projekteve është e dobishme për nxënësit dhe mjedisin në përgjithësi, si dhe asaj që projektet japin

përmbajtje të reja në shkollat dhe janë mënyrë përmes së cilës nxënësit inkuadrohen në aktivitete të

ndryshme, vërejtje e përgjithshme është që këto aktivitete disa herë e ngarkojnë procesin mësimor dhe

paraqesin mund plotësues për arsimtarët e përfshirë.

33

Nga të gjithë të pranishmit u soll konkluzioni për nevojën që këto projekte të jenë të koordinuara më

mirë nga ana e Ministrisë për arsim dhe shkencë dhe atë në pjesën e bashkëpunimin me shkollat.

Të pranishmit po ashtu u pajtuan që do të prisnin nga komuna të iniciojë projekte që kanë të bëjnë me

zhvillimin dhe avancimin e dialogut shumetnik, në të cilat do të ishin kyçur të gjitha institucionet

arsimore.

4.4.3. Iniciativat qytetare dhe mediet

Komuna është në komunikim të përhershëm me shoqërinë qytetare përmes takimeve të rregullta, si dhe

përmes pranisë së përhershme të përfaqësuesve të sektorit qytetar në vetë seancat e Këshillit dhe

mbledhjet e komisioneve. Komuna po ashtu merr pjesë në aktivitete të përbashkëta me organizatat

qytetare dhe me shkollat.

Nga ana tjetër partitë politike në këtë komunë ndajnë mendim të ngjashëm kur flitet për dialogun

ndëretnik dhe ngritjen e bashkëjetesës në komunë. Ata vlerësojnë që ai duhet të ushqehet përmes

organizimit të aktiviteteve në të cilat do të inkuadrohen të gjithë. Si shembull i mirë u theksua Vera

kulturore 2013 e cila i ka afruar të gjithë qytetarët. Në këtë mënyrë e shohin dhe perspektivën për

tejkalimin e të gjitha pengesave që paraqiten në këtë proces. Përmes bashkëpunimit të vazhdueshëm

me qytetarët dhe organizatat qytetare, përmes trajnimeve dhe profesionalizimit, si dhe përmes

komunikimit të përhershëm me komunën dhe KMMB.

Praktika e mirë e bashkëpunimit me UNDP, IRI, MCMS, IRZHB, Metamorfozis, dhe organizata tjera duhet

të vazhdojë të zhvillohet edhe më tej. Trajnimet të cilat janë ofruar deri më tani janë praktikë e mirë e

cila duhet të vazhdohet dhe të thellohet.

Në takimin me përfaqësuesit e medieve u tha se ata përpiqen të raportojnë duke i respektuar parimet e

sinqeritetit, objektivitetit, gjithmonë duke u përpjekur të sigurohet pikëpamja e palës tjetër. Por, në këtë

përpjekje të tyre hasin në pengesa siç janë padisponueshmëria e disa institucioneve lokale.

Ata si gazetarë kanë marrë pjesë në trajnime të organizuara kryesisht nga MIM, në të cilat si temë janë

shqyrtuar dialogu ndëretnik dhe mirëkuptimi. Por është përshtypja e përgjithshme se e gjithë kjo nuk

zhvillohet në mënyrë të sistematizuar. Më tej, mos njohja e gjuhës së palës tjetër paraqet pengesë reale

për raportim dhe në të qenit të pranishëm në përditshmërinë e të gjitha bashkësive njësoj.

Mediet rajonale të cilat luajnë rol shumë të rëndësishëm në formimin e mendimit publik dhe në të

njëjtën masë si ato nacionale, do të duhej të krijojnë kapacitete për ndjekje cilësore dhe raportim të

ngjarjeve.

34

Rekomandime

Në një komunë siç është ajo e Tetovës këshilltarët do të duhej të jenë plotësisht të njoftuar dhe

të përgatitur për të vepruar jo vetëm sa i përket rehabilitimit të situatave eventuale

konfliktuoze, por ti njohin ato me kohë, ti parashikojnë dhe të veprojnë në mënyrë

parandaluese. Kjo do të ishte e mundur vetëm nëse ato kalojnë nëpër një sërë trajnimesh. Ky

ishte dhe një nga rekomandimet që u hetua nga vetë përfaqësuesit e komunës.

Më tej, duke pas parasysh që anëtarët e KMMB në komunën e Tetovës janë anëtarë të jashtëm

imponohet si e domosdoshme nevoja për trajnime të specializuara me qëllim të njohjes së

cilësive me të cilat çdonjëri prej tyre kontribuon në ngritjen e nivelit të punës së vetë komisionit.

Për avancimin e cilësisë së punës së këtij komisioni nevojitet edhe përkrahja e ekspertëve të

specializuar që do të punonin në përqendrimin e veprimit dhe udhëzimin e aktiviteteve drejt

ndonjë qëllimi kryesor.

Përderisa ligjërisht nuk saktësohet roli dhe funksionet e KMMB, ky komision ka gjasa të humbet

në tema të cilat nuk do të duhej të jenë lëndë e interesimit të tij ose po të anashkalojë aspekte

të rëndësisë së madhe për punën e tij. Nevojitet definim i mënyrës së punës, nevojës për

dokumente strategjike dhe programore sipas të cilave ky komision do të veprojë dhe do të

punojë përditë. Duke pas parasysh që të gjithë anëtarët janë të jashtëm, interesat e tyre janë

shumë të ndryshëm, si dhe dedikimi i tyre për këtë detyrë konkrete. Me qëllim të përqendrimit

të veprimit, nevojitet formalizimi i qëllimeve dhe misionit të çdo përbërjeje sipas së cilit më tej

do të vlerësohej dhe suksesi i tërë mandatit. Më tej, kjo do të ishte e dobishme për përbërjet e

ardhshme të KMMB si “leksione të mësuara“ ose “shembuj të praktikës së mirë“.

Për sa i përket rekomandimeve që kanë të bëjnë me punën e komunës në përgjithësi, nga

diskutimet doli si vërejtje e përgjithshme që bashkëpunimi i komunës me sektorin qytetar është

gjithmonë i mirëseardhur dhe i nevojshëm. Nuk duhet të neglizhohen as edhe subjektet politike

të cilat janë aktive në territorin e komunës. Duke pas parasysh që shumica e problemeve të cilët

kanë siglën ndëretnike janë lëndë e analizave edhe të partive politike, me qëllim të veprimit

parandalues, komuna doemos duhet të jetë në komunikim të përhershëm me to me qëllim të

ndërmarrjes në kohë të masave të nevojshme.

Mediet janë po ashtu faktor i rëndësishëm në krijimin e atmosferës së përgjithshme të

tolerancës, ose po të “nxehjes” së saj. Ndonjëherë pa vetëdije ose për shkak të mosnjohjes së

rrethanave, disa gazetarë për shkak të sensacionit të lajmit, me aktivitetet e tyre e dëmtojnë

atmosferën e përgjithshme tolerante e cila mbizotëron në territorin e komunës. Andaj është më

se i nevojshëm trajnimi i vazhdueshëm dhe këmbimi i përvojave midis punëtorëve të medieve të

cilët janë të angazhuar në mediet lokale dhe rajonale.

35

4.5. Komuna e Gostivarit

Gostivari paraqet një nga komunat më të mëdha me banorë në territorin e Republikës së Maqedonisë.

Është komunë urbane-rurale me popullatë të përgjithshme prej 81.042 banorësh. Popullata është e

përzier dhe në Gostivar jetojnë Shqiptar, Maqedonas, Turq, Romë dhe të tjerë13.

Që nga pavarësimi kjo komunë udhëhiqet nga kryetar komune i cili vjen nga blloku shqiptar i partive.

Komuna nuk ka program të dedikuar veçanërisht për adresimin e aktiviteteve për promovimin e dialogut

ndëretnik dhe mirëkuptimit ndërkulturor, por vepron përmes aktiviteteve të përbashkëta me sektorin

qytetar dhe aktiviteteve të koordinuara me shkollat. Komuna është po ashtu në komunikim të

përhershëm me bashkësitë fetare dhe partitë politike të cilat veprojnë në territorin e saj.

Këshilltarët akoma nuk kanë marrë pjesë në asnjë trajnim, në cilën do qoftë temë, por sipas përvojës,

trajnimi i kuadrit administrativ të komunës si dhe trajnimet që do tu dedikoheshin këshilltarëve në masë

të madhe do ta kishin ngritur cilësinë e punës së tyre. Sidomos, trajnimet në të cilat do të shqyrtoheshin

tema nga sfera e dialogut dhe mirëkuptimit ndëretnik do të sillte deri te inicimi i aktiviteteve konkrete

në këtë fushë.

4.5.1. KMMB

Komisioni për marrëdhënie midis bashkësive (KMMB) në komunën e Gostivarit është formuar në

seancën e parë të Këshillit, të mbajtur më 13 maj 2013. KMMB në Gostivar është i përbërë ekskluzivisht

nga anëtarë të Këshillit të komunës. Në KMMB nga gjithsej 7 anëtarë, tre (3) janë femra. Deri më tani

KMMB nuk ka mbajtur mbledhje.14 Ky trup nuk ka program të vet vjetor ose shumëvjeçar për punë dhe

nuk ka informata nëse Komisioni në përbërjet paraprake ka pas një program të tillë.

Duke pas parasysh që kjo përbërje e komisionit, deri në ditën e plotësimit të pyetësorëve dhe të

mbajtjes së takimit të fokus grupit, nuk ka mbajtur asnjë mbledhje të komisionit, përvojat për punën e

këtij trupi bazohen në të dhënat nga mandatet paraprake. KMMB në Gostivar, në të kaluarën ka

vendosur për çështje që kanë të bëjnë me riemërimin e rrugëve dhe binjakëzimin e komunës me

komuna tjera.

Nuk ka informata nëse anëtarët paraprak të Komisionit kanë marrë pjesë në trajnime me të cilat do ti

përforconin kapacitetet e tyre në sferat për të cilat nevojitet ekspertizë dhe ndjeshmëri, si për shembull

problematika e dialogut dhe mirëkuptimit ndëretnik.

13

66,6% shqiptarë, 19,5% maqedonas, 9,8% turq, 3,8% romë, 14

Deri në ditën kur grumbulloheshin të dhënat për nevojat e kësaj analize (tetor 2013)

36

4.5.2. Arsimi

Në komunën e Gostivarit funksionojnë 10 shkolla fillore, 3 shkolla të mesme, nga të cilat: një gjimnaz,

një shkollë e mesme ekonomike dhe një shkollë e mesme teknike. Në këto shkolla mësimi zhvillohet në

gjuhën shqipe, maqedonase dhe turke. Ndërsa në to mësimi zhvillohet në ndërrime të ndara dhe të

kombinuara. Pothuajse në të gjithë nga to kolektivi është i përbërjes së përzier, është i angazhuar

kuadër nga të gjithë bashkësitë.

Institucionet arsimore në këtë komunë konsiderohen për një ndër aktorët kryesor në mishërimin e

marrëdhënieve të mira ndëretnike dhe ndërkulturore te popullata e përgjithshme. Kjo u theksua qartë

në fokus grupin ku merrnin pjesë shumica e drejtorëve të shkollave fillore dhe të mesme. Ata theksuan

që në jetën e përditshme ekziston ndërveprimi midis bashkësive.

Në takim u veçuan disa projekte në të cilat janë të përfshirë të gjitha shkollat e veçanërisht projekti i

USAID në të cilin është përfshirë shkolla e mesme ekonomike. Në kuadër të projektit ata zhvillojnë

seksione të ndryshme, respektivisht aktivitete jashtëmësimore në të cilat janë inkuadruar nxënës të

shkollave të mesme nga të gjithë bashkësitë.

Në shkollat në të cilat mësimi zhvillohet në ndërrime të ndryshme, nxënësit e bashkësive të ndryshme

takohen në kuadër të aktiviteteve sportive dhe kulturore që realizohen në suaza të shkollës. Shkollat

janë të hapura dhe bashkëpunojnë me organizata qytetare në zbatimin e projekteve, si dhe me

komunën në raste kur ajo i përkrah në realizimin e ndonjë iniciative të tyre.

Kuadri arsimor trajnohet vazhdimisht, por jo aq konkretisht për zhvillimin dhe kujdesin ndaj

bashkëjetesës. Trajnime të tilla do të ishin më se të mirëseardhura, edhe pse ato konsiderojnë se janë të

përgatitur për tu ballafaquar me çfarëdo sfide nga kjo lëmi.

Nxënësit në shkollat e Gostivarit kanë marrë pjesë në më tepër trajnime për avancimin e marrëdhënieve

ndëretnike. Trajnimet kanë qenë të dobishme për nxënësit meqenëse ata janë pajisur me informata për

mënyrat e ndërtimit të bashkëjetesës midis bashkësive të ndryshme etnike.

Nga takimi i fokus grupit në të cilin merrnin pjesë përfaqësues të më tepër shkollave të mesme dhe

fillore si dhe nxënës nga to, u imponua nevoja për sigurimin e më tepër mjeteve për realizimin e

aktiviteteve jashtëmësimore. Organizimi i disa ekskursioneve që nuk janë paraparë në buxhetet e

shkollave, ndërsa janë shumë të dobishme për integrimin e nxënësve mes vetes, do të mund të

realizoheshin shumë më shpesh nëse komuna do ti kishte përkrahur financiarisht.

Një pjesë e përfaqësuesve të institucioneve arsimore theksuan që nuk e kanë të njohur punën e KKMB

në komunë dhe nëse do ta dinin rolin dhe anëtarët e KMMB, do të mund tu afroheshin me iniciativa të

cilat më pastaj do të mund ti realizonin bashkërisht. Prandaj kërkuan nga KMMB një koordinator lokal

nga komuna i cili do tu ndihmonte në punë. Ti njoftojë burimisht të gjithë qytetarët për ekzistencën e

komisionit të këtillë.

37

4.5.3. Iniciativat qytetare dhe mediet

Përfaqësuesit e organizatave qytetare theksojnë që kanë përvojë në organizimin e takimeve dhe

manifestimeve kulturore në të cilat kanë marrë pjesë të gjithë bashkësitë etnike. Ato mbajnë takime

vijuese me aktorë relevantë nga sfera e kulturës në komunë dhe marrin pjesë në organizimin dhe

realizimin e manifestimeve kulturore. Sidoqoftë, këto janë aktivitete të cilat zbatohen në mënyrë

sporadike meqenëse nuk ekziston ndonjë program me të cilin aktivitetet e parapara do të realizoheshin

në mënyrë sistematike.

Sektori qytetar thekson që ka bashkëpunim me KMMB si trup i komunës si dhe me Këshillin.

Bashkëpunimi me mediet gjithashtu është në nivel të lartë. Ata janë rregullisht të pranishëm dhe

raportojnë për të gjitha aktivitetet e realizuara. Përfaqësuesit e sektorit qytetar, siç edhe pritej,

theksuan që më tepër herë kanë marrë pjesë në trajnime nga sfera e marrëdhënieve ndëretnike. Këtë e

theksojnë me qëllim që ta potencojnë nevojën për mbajtje të dialogut të përhershëm me administratën

komunale, si dhe më gjerë me përfaqësuesit e institucioneve tjera.

Në takimin me fokus grupin u cek rroli i medieve në formimin e qëndrimeve. Mediet janë faktor i

rëndësishëm që mund të kontribuojnë për përmirësimin respektivisht keqësimin e marrëdhënieve

ndëretnike. Si shembull negativ u veçua periudha e fushatave parazgjedhore.

Përfaqësuesi i SHF “Goce Dellçev “ informoi që në bashkëpunim me Nansen dialog do të fillojnë projekt

për mësim të kombinuar për nxënësit e klasës 1 deri 5, me mësim në gjuhën maqedonase dhe shqipe.

Gjithashtu, përfaqësuesi i gjimnazit theksoi se punojnë në projektin për arsim paqësor të përkrahur nga

Megjashi. Në sajë të demonstrimit të qartë të bashkëjetesës në fushën e sportit u veçua shembulli i

klubit të futbollit “Gostivari”, në të cilën janë të anëtarësuar mbi 200 anëtarë nga të gjithë bashkësitë.

38

Rekomandime

Nga diskutimi i zhvilluar në takimin e fokus grupit, njëzëri u theksua rekomandimi për afirmim

më të madh të KMMB dhe kompetencave të tij. Por duke pas parasysh që ky komision nuk ka

ndonjë program konkret me të cilin do të ishte shfaqur para popullatës së përgjithshme dhe

palëve të interesuara, gjithashtu si rekomandim u imponua edhe nevoja për formalizim në

formë të programit ose strategjisë për veprim të këtij trupi shumë të rëndësishëm në kuadër të

pushtetit lokal.

Anëtarët e pranishëm të KMMB e theksuan nevojën për trajnime me qëllim të njohjes së

shenjave të konflikteve potenciale në mjediset në të cilat ato veprojnë dhe në përgjithësi në

kuadër të punës së administratës komunale.

Si një fije që më së shpejti dhe më së shumti mund të inkorporohet në procesin e afirmimit të

KMMB është sektori i arsimit. Rrjedhimisht, shumica e ideve dhe iniciativave për bashkëpunim

buruan nga ana e tyre. Nevojën për bashkëpunim me komunën, institucionet arsimore do të

mund ta formalizojnë edhe përmes anëtarëve të KMMB. Me këtë aktivitetet tash më të

planifikuar në kuadër të angazhimeve shkollore dhe jashtëshkollore të nxënësve do të

afroheshin ndaj ndonjë iniciative ekzistuese në nivel komunal. Gjithashtu edhe komuna mund të

fitojë ndonjë ide konkrete për veprim në sferën e zhvillimit të dialogut dhe komunikimit

ndërkulturor përmes aktiviteteve të cilat zbatohen përmes shkollave. Andaj nevojitet

bashkëdyzim më i madh mes tyre.

Në këtë proces nuk do të duhej të mungojë prania e sektorit qytetar. Ai është i identifikuar si

aktor publik i cili posedon kapacitete më të larta për realizimin e trajnimeve dhe seminareve në

sferat relevante. Shumica e organizatave qytetare kanë përvojë jashtë “kufijve” të komunës, bile

edhe të shtetit, me se kanë burime/kapacitete të cilat deri më tani shumë pak shfrytëzohen në

terren vendor/lokal.

Jo më pak e rëndësishme është përfshirja aktive e subjekteve politike të cilat kanë bashkëpunim

të ngushtë me popullatën e përgjithshme, veçanërisht me pjesën e cila iu është bashkangjitur

dhe me këtë paraqesin burim të mirë dhe të besueshëm të informatave për gjendjen reale të

marrëdhënieve ndëretnike në komunë.

39

4.6. Komuna e Bërvenicës

Bërvenica është komunë rurale në rajonin e Pollogut me popullatë të përgjithshme prej 15,855

banorësh. Popullata është e përzier dhe në Bërvenicë jetojnë Shqiptarë, Maqedonas, Serb, dhe

Boshnjak15.

Komuna nuk ka program të dedikuar veçanërisht për adresimin e aktiviteteve për promovimin e dialogut

ndëretnik dhe mirëkuptimit ndërkulturor. Prapëseprapë, komuna e Bërvenicës përpiqet që gjithnjë kur i

kërkohet ndihmë, të veprojë përmes aktiviteteve të përbashkëta me sektorin qytetar dhe aktiviteteve të

koordinuara me shkollat gjatë planifikimit dhe realizimit të aktiviteteve dhe projekteve të këtilla.

Komuna është në komunikim të përhershëm me organizatat qytetare përmes takimeve të

drejtpërdrejta. Seancat e Këshillit komunal janë të hapura dhe në to është i mirëseardhur çdokush që

dëshiron ti përcjell. Me popullatën komuna komunikon përmes ueb faqes së saj, takimeve të

drejtpërdrejta me banorët si dhe përmes informatave që i ndajnë vetë. Nga komuna drejtojnë vërejtje

që nuk marrin dotacione për kulturë dhe sport nga pushteti qendror (komunat rurale nuk marrin mjete

të këtilla, përpos nëse posedojnë Shtëpi të kulturës). Disa biznese lokale (para së gjithash ndërmarrje

transportuese) përkrahin disa aktivitete të të rinjve, por kjo jo gjithmonë nuk është e mjaftueshme.

4.6.1. KMMB

Komisioni për marrëdhënie midis bashkësive (KMMB) në komunën e Bërvenicës është formuar në

seancën e Këshillit të komunës të mbajtur më 19 shtator 2013. KMMB në Bërvenicë është e përbërë prej

dy anëtarëve të Këshillit të komunës dhe katër anëtarë të jashtëm16. Në KMMB nga gjithsej 6 anëtarë

nuk ka asnjë femër. KMMB ka Rregullore pune, por jo edhe program. KMMB në Bërvenicë (sipas

përvojës së mandateve paraprake) është konsultuar për çështje nga arsimi, kultura, sporti,

infrastruktura. Konkluzionet e tija KMMB i komunikon përmes buletinit informativ. Anëtarët paraprak të

Komisionit kanë marrë pjesë në trajnime me të cilat i kanë përforcuar kapacitetet e tyre në fushat për të

cilat nevojitet ekspertizë dhe ndjeshmëri. E njëjta i rekomandohet edhe përbërjes së tanishme të

KMMB. Këshilltarët e komunës së Bërvenicës janë të përgatitur të ballafaqohen me sfidat e procesit të

avancimit të dialogut ndëretnik. Prapëseprapë, si të nevojshme e identifikuan nevojën për trajnime

konkrete në këtë fushë.

4.6.2. Arsimi

Në komunën e Bërvenicës funksionojnë 3 shkolla fillore qendrore: “Kosta Racin“ nga f. Brvenicë (mësimi

zhvillohet vetëm në gjuhën maqedonase); “7 Marsi“ nga f. Çellopek dhe “Goce Dellçev“ nga f. Stençe

(mësimi në të dyja zhvillohet në gjuhën shqipe dhe maqedonase). Në të gjitha shkollat kolektivi është i

përbërjes së përzier, respektivisht është angazhuar kuadër nga të gjitha bashkësitë.

15

61,62% shqiptarë, 37,53% maqedonas 0,49% serb dhe 0,01 boshnjak. 16

Në konkursin e shpallur për formimin e KMMB nuk është paraqitur asnjë kandidat, andaj pushteti lokal ka vendosur që KMMB ta formojnë nga anëtarët e Këshillit të komunës dhe bashkësive lokale.

40

Që të tre shkollat janë të inkuadruara në projektin e financuar nga MASH. Sh.F. “Kosta Racin“

bashkëpunon me një shkollë fillore nga f. Pirok (komuna e Bogovinës), në të cilën mësimi realizohet

vetëm në gjuhën shqipe, në aktivitete jashtëmësimore në suaza të projektit.

Gjatë 10 viteve të kaluara në territorin e komunës janë realizuar shkollat e hapura argëtuese, me anë të

së cilave janë afruar të gjithë fëmijët nga komuna. Fatkeqësisht, këtë vit për shkak të mungesës së

financave kjo shkollë nuk është realizuar.

Shkolla fillore “7 Marsi“ nga Çellopeku ka traditë 170 vjeçare, fëmijët maqedonas dhe shqiptar mësojnë

në ndërrim të njëjtë, Këshillat e arsimtarëve mbahen bashkërisht, mbahen edhe shfaqe dhe ekskursione

të përbashkëta. Në kuadër të projektit të USAID kanë orë të përbashkëta nga gjuha angleze, arsimi

figurativ dhe ai fizik.

Në fokus grupin e mbajtur ishin të pranishëm përfaqësuesit e shumicës së institucioneve arsimore që

funksionojnë në territorin e komunës. Të pranishmit u pajtuan që nga komuna presin të iniciojë projekte

të natyrës shumetnike në të cilat do të përfshiheshin të gjithë institucionet arsimore.

Shumica prej tyre janë të përfshirë në projektin që e zbaton Ministria e arsimit dhe shkencës. Në kuadër

të këtij projekti realizohen manifestime, ekspozita dhe festime të festave në shkolla duke përfshirë të

gjithë nxënësit.

Përvojën e mirë nga organizimi i manifestimeve të lartpërmendura, të pranishmit e vërtetuan duke

shprehur dëshirë që ti përsërisin ato edhe me shkollat e fshatrave fqinje. Sidomos përvojat e mira mund

të përhapen edhe përmes shpërndarjes midis arsimtarëve dhe pranisë në trajnimet në kuadër të

projektit “Integrimi ndëretnik në arsim“.

Në kuadër të programit vjetor të disa shkollave është paraparë realizimi i festimit të përbashkët të

patronazhit të shkollës dhe ekskursioneve të përbashkëta.

Për aktivitetet e realizuara deri më tani, në ndihmë të shkollave me përkrahje financiare u ka dalë

komuna dhe pjesërisht biznes sektori. Komuna është po ashtu e pranishme në manifestimet përmes

përfaqësuesve të vetë ose përmes Kryetarit të komunës.

Sa i përket kontakteve të përgjithshme të institucioneve arsimore me KMMB, shkollat shprehën

mosnjohje dhe pa informim të përgjithshëm për detyrat dhe obligimet e këtij Komisioni. Prapëseprapë

ata shfaqën interesim për bashkëpunim.

4.6.3. Iniciativat qytetare dhe mediet

Komuna e Bërvenicës është aktive edhe në kuadër të bashkëpunimit ndërkombëtar. Përkatësisht ajo

është fituese e projektit në kuadër të Programit për bashkëpunim ndërkufitar midis Republikës së

Maqedonisë dhe Republikës së Shqipërisë. Në bashkëpunim me komunën e Bilishtit (Shqipëri),

41

Bërvenica zbaton një projekt që ka të bëjë me promovimin e trashëgimisë kulturo-historike në dy

komunat.

Nga ana tjetër organizatat qytetare në këtë komunë, ndajnë mendim të ngjashëm sa i përket dialogut

ndëretnik dhe ngritjes së bashkëjetesës në komunë. Ata konsiderojnë që bashkëjetesa duhet të

përkujdeset përmes organizimit të aktiviteteve në të cilat do të inkuadroheshin të gjithë. Bashkësitë

fetare në këtë komunë po ashtu janë aktive në avancimin e dialogut ndërkulturor, edhe atë nëpërmjet

takimeve me banorët. Prapëseprapë si aktivitet relevant nga ana e tyre është identifikuar nevoja për

takime me bashkësitë tjera.

Sektori privat në këtë komunë dallohet me prani të madhe në jetën dhe funksionimin e përgjithshëm të

komunës. Gjithashtu edhe në sferën e avancimit të dialogut ndëretnik, duke dhënë kontribut në kuadër

të veprimtarive tyre, në raste kur ka nevojë për ndihmë të tillë. Duke bashkëpunuar dhe duke i ndihmuar

subjektet e dy bashkësive njësoj, disa biznes kompani nga komuna shfaqin shkallë të lartë të dedikimit

për përgjegjësi të përbashkët (korporative).

Si konkluzion i përgjithshëm nga takimi i fokus grupit u theksua se në jetën e përditshme bashkëpunimi

midis shqiptarëve dhe maqedonasve në Bërvenicë është në nivel të kënaqshëm.

Rekomandime

Edhe në komunën e Bërvenicës tema e trajnimeve për autoritetet lokale ishte rekomandimi i

parë që u theksua në takimin e fokus grupit. Ky rekomandim ishte i pranishëm edhe në

përgjigjet ndaj pyetësorëve. Kjo do të thotë se si në komunat urbane ashtu edhe në ato rurale,

niveli i trajnimit të administratorëve përgjegjës dhe përfaqësuesve politik nuk është i

mjaftueshëm për ballafaqim me problemet të cilët vijnë si pasojë e komunikimit të

pamjaftueshëm midis grupeve të ndryshme të popullatës.

Anëtarët e KMMB, në veçanti e theksuan nevojën për trajnime dhe këmbim të përvojave me

anëtarë të KMMB nga komunat tjera që kanë pasur përvojë më të madhe. Njëherësh, ata e

theksuan edhe komunikimin e pamjaftueshëm me shkollat dhe udhëzimin e tyre të

pamjaftueshëm në aktivitetet që realizohen në atë sektor, e që kanë të bëjnë me përmirësimin

dhe avancimin e dialogut ndëretnik. Nga këtu del se koordinimi dhe komunikimi më i madh

është më se i nevojshëm. Kjo do të sillte deri te një komunikim i përgjithshëm më i afërt i

Këshillit të komunës me shkollat. Nga ana tjetër përfaqësuesit e shkollave shprehën falënderim

të madh dhe njohje për angazhimin e kryetarit të komunës dhe përkrahjen dhe përfshirjen e tij

aktive në aktivitetet e tyre. Në të ardhmen ato do të kishin pritur përkrahje më të madhe

financiare me se do u mundësohej realizimi i shumë projekteve të planifikuara që për shkak të

mungesës së mjeteve nuk janë në gjendje ti realizojnë.

Në këtë segment u lajmërua edhe përfaqësuesi i sektorit qytetar i pranishëm në takim, i cili

potencoi që komuna do të duhej ti përkrah financiarisht edhe ato, në aktivitetet e tyre me se

veprimi në terren do të ishte më i kompletuar.

42

5. Konkluzione të përgjithshme dhe rekomandime

Dialog i vazhdueshëm midis të gjithë institucioneve dhe organizatave relevante për të ndërtuar konsensus rreth asaj se çfarë në të vërtetë është mulitkulturalizimi dhe zbatimi i taj praktik ;

Saktësimi në ligj, vallë është KMMB trup i Këshillit të komunës apo trup i jashtëm i cili në një mënyrë e këshillon ose mbikëqyr Këshillin gjatë sjelljes së ligjeve që kanë të bëjnë me etnitë e ndryshme;

Vendosja e procesit formal të dorëzimit të procedurave dhe përvojave nga njëra përbërje e KMMB në tjetrën pas ndërrimit të anëtarëve pas zgjedhjeve;

Definim i mënyrës së zgjedhjes së anëtarëve të KMMB;

Dialog i vazhdueshëm në publik dhe qarqet profesionale, për idetë, parimet dhe zbatimin praktik të arsimit të integruar ndërkulturor;

Të mësuarit në hapësira të përbashkëta, orare të përbashkëta, këshilla të përbashkëta arsimore dhe prindërore dhe;

Programe dhe aktivitete të integruara mësimore në të gjitha shkollat;

Institucionalizimi i aktiviteteve shkollore të integruara ndërkulturore - të bëhet në mënyrë formale pjesë e detyrave punuese dhe e pagës së arsimtarëve. Të ekzistojë strukturë por edhe elasticitet dhe shumëllojshmëri e opsioneve për zgjedhje të temave përmes së cilave do të realizohen këto aktivitete;

Përkrahje dhe formalizim të aktiviteteve jashtëshkollore nëpër shkolla;

Trajnim të vazhdueshëm dhe mbindërtim profesional të kuadrit arsimor në tema relevante për arsimin e integruar, dhe në përgjithësi për arsim cilësor;

Të inkorporohen tema mbi dialogun ndërkulturor dhe arsimin e integruar në trajnimin e kuadrove të reja arsimore në universitete;

Edukimi i prindërve për idenë e dialogut ndërkulturor dhe arsimit të integruar;

Partneritet dhe aktivitete të përbashkëta midis shkollave me gjuhë të ndryshme mësimore, në komunë dhe me komuna tjera në Republikë;

Përmirësimi i librave shkollore për sa i përket përmbajtjeve të tyre ndërkulturore; përdorim i materialeve shtesë për rrjedhat ndërkulturore në shoqëri, si libra, filma dokumentarë, video, muzikë dhe të ngjashme;

Pasurimi i ofertës kulturo-edukative për të rinjtë në komunë: të aktivizohen edhe shtëpitë e kulturës dhe të formohen klube dhe seksione të reja të cilat bashkërisht do ti angazhonin të rinjtë dhe qytetarët tjerë në përmbajtje cilësore. Krahas mjediseve urbane, kujdes i veçantë tu kushtohet edhe mjediseve rurale;

Avancimi i infrastrukturës për jetë kulturore dhe sportive në komunat;

Shfrytëzim efikas dhe racional i projekteve dhe donacioneve ndërkombëtare; ndihmë ekspertësh për përpilimin e projekteve cilësore për aplikim për fonde IPA dhe të ngjashme;

PËRMBAJTJA

Poli�kat dhe prak�kat ndërkulturore në komunatGos�var, Tetovë, Kërçovë, Bërvenicë, Vrapçisht, Jegunovcë........................................................................3

EXECUTIVE SUMMARY................................................................................................................................5

RESUME.......................................................................................................................................................7

Hyrje dhe qëllime të analizës........................................................................................................................9

1.Rezultatet nga analizat dhe hulum�met relevante..................................................................................111.1. Analiza e kapaciteteve nacionale dhe lokale për përforcim të dialogut dhebashkëpunimit ndëretnik...........................................................................................................................11

1.2. Projek� MEK.......................................................................................................................................12

1.3. Studimi i UNICEF.................................................................................................................................12

2. Korniza ligjore e sistemit për gjithë‐përfshirje dhe pjesëmarrje të bashkësive joshumicë në sjelljen e vendimeve në nivel lokal.......................................................................................................14

2.1. Korniza poli�ke....................................................................................................................................14

2.2. Korniza juridike....................................................................................................................................142.2.1. Funksioni..........................................................................................................................................16

3.Metodologjia...........................................................................................................................................18

4. Pasqyrë e gjetjeve nga hulum�mi...........................................................................................................19

4.1. Komuna e Vrapçish�t..........................................................................................................................194.1.1. KMMB..............................................................................................................................................194.1.2. Arsimi................................................................................................................................................204.1.3. Inicia�vat qytetare dhe mediet........................................................................................................21

Rekomandime.............................................................................................................................................21

4.2. Komuna e Jegunovcit...........................................................................................................................234.2.1. KMMB..............................................................................................................................................234.2.2. Arsimi................................................................................................................................................23

4.2.3. Inicia�vat qytetare dhe mediet........................................................................................................24Rekomandime............................................................................................................................................25

4.3. Komuna e Kërçovës.............................................................................................................................274.3.1. KMMB..............................................................................................................................................274.3.2. Arsimi................................................................................................................................................274.3.3. Inicia�vat qytetare dhe mediet........................................................................................................29

Rekomandime.............................................................................................................................................30

4.4. Komuna e Tetovës................................................................................................................................31

4.4.1. KMMB..............................................................................................................................................31

4.4.2. Arsimi...............................................................................................................................................32

4.4.3. Inicia�vat qytetare dhe mediet........................................................................................................33

Rekomandime.............................................................................................................................................34

4.5. Komuna e Gos�varit............................................................................................................................35

4.5.1. KMMB..............................................................................................................................................354.5.2. Arsimi...............................................................................................................................................36

4.5.3. Inicia�vat qytetare dhe mediet.........................................................................................................37Rekomandime............................................................................................................................................38

4.6. Komuna e Bërvenicës..........................................................................................................................39

4.6.1. KMMB..............................................................................................................................................39

4.6.2. Arsimi................................................................................................................................................39

4.6.3. Inicia�vat qytetare dhe mediet.......................................................................................................40

Rekomandime.............................................................................................................................................41

5. Konkluzione të përgjithshme dhe rekomandime...................................................................................42Përmbajtja..................................................................................................................................................43