ژماره 231 2014/5/17 1

ساڵی پێنجه م ژماره 231 شەممە 2014/5/17 نرخ )1500( دینار

سەرنووسەر: مەریوان عومەر Email: mariwan_2014@yahoo.com Tel: 0750 460 7290 خاوەن ئیمتیاز: ژیروان نوری

دەستەی نووسەران: پێشەوا محەمەد رزگار رەزا چوچانی سەروەر ساڵەیی

چاپ: چاپخانەی رۆكسانا 07504675264

هەولێر ــ سەیداوە ــ جووت سایدی بەرامبەر نیوستی

www.civilnews.org civilmagzaine

ژمارەی ریكالم: 07506515797

بەڕێوەبەری كارگێڕی: بەهرە حەمەڕەش بەڕێوەبەری هونەری: لوقمان رەشیدی

روماڵكردنێكی بێالیەنانە

2 ژماره 231 2014/5/17

كۆبوونەوەیەكی مەكتەبی سیاسی یەكێتی

سياسەت

یەكێتی نیشـــتیمانی كوردســـتان لەرێگەی وەرگرتنی چەندین پۆستی جێگرەوە دەیەوێت لەحكومـــەت خـــۆی قورســـایی و ســـەنگ بپارێزێـــت، بەتایبەتیـــش لـــە ناوچەكانی ژێر دەسەاڵتی خۆیدا، هەوڵیشدەدات لەو رێگەیەوە رۆڵی خۆی لەدروستكردنی بریاری سیاسی لەهەرێمی كوردستاندا بەدەست بهێنێتەوە و بەربگرێـــت لەهەر هەوڵێك بۆ كەمكردنەوەی

پێگە سیاسیەكەی.

ئەمەش لەكاتێكدایە كە ئێستا یەكێتی لەزۆر پۆســـتی بااڵدا جەخت لە وەرگرتنی پۆســـتی )جێگـــر( دەكاتـــەوە، كە بەكەســـی دووەم لە نێو حكومەت و وەزارەتەكان دادەنرێت. بەم پێیـــەش یەكێتی داوای پۆســـتەكانی جێگری ســـەرۆكایەتی هەرێـــم و جێگری ســـەرۆكی پەرلەمـــان و جێگـــری ســـەرۆكی حكومـــەت و جێگـــری وەزارەتـــی ناوخـــۆ و جێگـــری وەزارەتی پێشـــمەرگەی كردووە و زۆریش لەم پۆستانەی پێدراوە، ئەمە جگە لەو چەند وەزارەتـــە خزمەتگوزارییـــەی دیكەی خۆی،

كە ئەوانیش وەزارەتەكانی ئاوەدانكردنەوە و پالندادان و تەندروستی و خوێندنی بااڵن.

ئەوەی بۆتە جێگەی مەترســـی لەپێداگری لەســـەر كوردســـتان نیشـــتمانی یەكێتـــی پۆســـتی جێگـــرەكان لەنێـــو دەســـەاڵتەكانی سەرۆكایەتی و پەرلەمانی و جێبەجێكردندا، ئەوەیـــە كە یەكێتی دەیەوێت لـــەم رێگەیەوە دەســـەاڵتەكانی خۆی لە نێو ئـــەو ناوچانەدا، كـــە خۆی تێیدا بااڵ دەســـتە، فـــەرز بكاتەوە، بەو پێیەی لەكابینەكانی پێشوشـــدا هەمیشە لەو ناوچانەی یەكێتی تێیدا بااڵ دەســـت بوو،

راوێژ كامەران

یەكێتی لە رێگەی پۆستی )جێگر(ەكانەوە پێگەی خۆی لە حكومەتدا دەپارێزێت

ژماره 231 2014/5/17 3

گۆڕان: یەكێتی دەیەوێت

لەرێگەی جێگرەكانەوە حكومەتێكی خۆیان

لەنێو حكومەتە بنكە فراوانەكەدا هەبێت

یەكێتی: جێگرەكانی یەكێتی لەناوچەی یەكێتیدا

دەسەاڵتیان لە سەرۆكەكان زیاتر

دەبێت و دوو ئیدارەیی كاریگەری خۆی

هەردەبێت

سياسەت

جێگـــری ســـەرۆكی حكومەت دەســـەاڵتێكی كـــە لەكاتێكدایـــە ئەمـــەش هەبـــوو، زۆری بارزانـــی نێچیرڤـــان پێشـــوودا لەكابینـــەی ســـەرۆكی حكومەت بەنوسراوێك سەرجەم دەســـەاڵتەكانی خـــۆی، جگەلـــە ئیمزاكردنی گرێبەستە نەوتیەكانی، دابویە عیماد ئەحمەد،

كە ئەوكات جێگری سەرۆك وەزیران بوو.یەكێتـــی ســـەركردایەتی ئەندامێكـــی ئـــەو بۆخـــۆی كوردســـتانیش نیشـــتمانی راســـتیە ناشـــارێتەوە، كە یەكێتـــی لەرێگەی پۆســـتی جێگرەكانـــەوە دەیەوێـــت هەیمەنـــە ژێـــر لەناوچەكانـــی خـــۆی دەســـەاڵتی و دەســـەاڵتی خۆیدا بهێڵێتەوە. ئارێز عەبدوڵاڵ ئەندامـــی ســـەركردایەتی یەكێتـــی بەســـڤیلی جێبەجێكردنـــی و دەســـەاڵت "بوونـــی وت دەســـەاڵتەكان بەپێـــی بەرنامـــەی حكومەت دەبێـــت، گـــەر بەرنامەیەكی بـــاش و پالنێكی دیاركراوی كاركردن هەبێت، دەبێت سەرۆك و جێگرەكەشـــی كار بـــۆ بەدیهێنانـــی ئـــەو بەرنامەیە بكەن، جگەلەوەی پۆستی جێگر تا

جێگر لەنێو دەسەاڵتەكاندا جیاوازی هەیە".ئارێز عەبدوڵاڵ ئاماژە بەوەش دەدات، كە سەاڵحیەتی جێگرەكان لەنێو دەسەاڵتەكاندا

جیاوازن، ئەو وتی"لەسەرۆكایەتی هەرێمدا ســــەاڵحیاتەكانی جێگری ســــەرۆكی هەرێم بەدەســــت سەرۆكی هەرێمە و خۆی دیاری دەكات، كــــە چ دەســــەاڵتێكی پێبــــدات، بەاڵم لەپەرلەمانــــدا جیــــاوازە، چونكــــە پەرلەمان دەســــتەی ســــەرۆكایەتیە و بەرنامــــەی كار نــــەك دەســــتەی ســــەرۆكایەتی دایدەنێــــت

سەرۆكەكە".ئەوەشــــی عەبدوڵــــاڵ ئارێــــز هــــاوكات یەكێتیــــەكان جێگــــرە كــــە نەشــــاردەوە، یەكێتیــــدا دەســــەاڵتی ژێــــر لەناوچەكانــــی دەسەاڵتیان لەســــەرۆكەكان زیاتر دەبێت و

دوو ئیدارەی كاریگەری خۆی هەردەبێت.بزوتنەوەی گۆڕانیش كە ئێســــتا بڕیاری بەشــــداریكردنی لەحكومــــەت داوە و چەنــــد وەزارەتێكــــی سیادیشــــی پێــــدراوە، ئامــــاژە بــــەوە دەكات، كــــە یەكێــــك لەئامانجەكانــــی ئــــەوان بۆ چوونە نێو حكومەت نەهێشــــتنی دوو ئیدارەییە، كە ئێســــتا یەكێتی بەم پالنە نوێیــــە دەیەوێــــت دوو ئیدارەیــــی بهێڵێتەوە، بێســــتون فایــــەق پەرلەمانتــــاری گــــۆڕان بە ســــڤیلی وت "بڕیــــارە لەحەفتــــەی ئاینــــدەدا پەرلەمان سەرۆكی حكومەت و جێگرەكەی

ناو لێبندرێت و ئێســــتاش كۆدەنگیەكی زۆر بــــاش لەنێو پەرلەمانتارانــــدا هەیە، كە نابێت حكومــــەت لەمــــە زیاتــــر دوابخرێــــت، بەاڵم ئێستاش مەیلێكی زۆر هەیە بۆ هێشتنەوەی ئێمــــەش كــــە لەحكومەتــــدا، ئیــــداری دوو لەیەكــــەم هەوڵدا یاســــای ســــەرۆكایەتیمان هەمواركردۆتــــەوە، بــــۆ ئــــەوەی كاریگەری دوو ئیدارەیــــی كەم بكەینەوە. چونی گۆڕان و بوونــــی حكومــــەت بە بنكەفــــراوان، ڕۆڵی دەبێــــت لــــە كەمكردنــــەوەی كاریگەری دوو

ئیدارەییدا".بێســــتون فایەق وتیشــــی "بــــەاڵم یەكێتی پۆســــتی لەرێگــــەی دەیەوێــــت ئێســــتا جێگرەكانەوە، دەسەاڵتی خۆی لەناوچەكانی خۆیــــدا بپارێزێ و كاریگەری دوو ئیدارەیی بهێڵتــــەوە، بۆنمونــــە ئــــەوان داوای جێگری وەزیــــری پێشــــمەرگەیان كــــردوە، تــــا لــــەو رێگەیەوە پێشــــمەرگەكانی خــــۆی بپارێزێت نیشــــتمانی، هێزێكــــی بكرێنــــە نەهێڵێــــت و ئەوان لەرێگــــەی جێگرەكانــــەوە دەیانەوێت جۆرێــــك لەســــەربەخۆی ئیداریان هەبێت و حكومەتێكی خۆیــــان هەبێت لەنێو حكومەتە بنكــــە فراوانەكەدا، كە ئەوەش شــــتێكە، ئێمە

بەهەموو هەوڵمانەوە رێگری لێدەكەین".زانســــتە شــــارەزایەكی بەوتــــەی كوردســــتاندا لەهەرێمــــی سیاســــیەكانیش، پۆســــتی جێگرەكان ســــەاڵحیەتێكی زۆریان هەیە، كە ئەوەش بەهۆی رەنگدانەوەی دوو ئیدارەی بووە لەهەرێمەكەدا. د. سەردار قادر مامۆســــتای زانستە سیاســــیەكان لەزانكۆی ســــلێمانی بە سڤیلی وت "پۆستی جێگرەكان لەســــەرۆكایەتی پەرلەمان و ســــەرۆكایەتی حكومەتیشــــدا بەپێی ئەو پرۆژە یاسایانەی لەهەرێمــــدا هەبــــوون، ســــەرۆك و جێگری ســــەرۆك هەمــــان ســــەاڵحیەتیان هەیە، كە ئەمــــەش بۆخۆی هێمایە بــــۆ ئەوەی یەكێتی لەرێگــــەی جێگرەكانەوە هاوبەشــــێكی فعلی دەبێــــت لەحكومەتدا و هەمیشــــە لەواجیهەدا

دەمێنێتەوە".یەكێتــــی پالنــــی لەبــــارەی ســــەردار د. بــــۆ هێشــــتنەوەی دوو ئیدارەیــــی لەرێگەی بۆخــــۆی "خــــۆی وتــــی جێگرەكانیــــەوە دواكەوتنی حكومــــەت و پێكنەهێنانی بەپێی دوو بەهــــۆی هەڵبــــژاردن ئەنجامەكانــــی ئیدارەییەوەیە، بەدڵنیایشــــەوە یەكێتی ئێستا لەرێگەی پۆستی جێگرەكانیەوە، دەسەاڵتی فعلــــی و تەواوەتــــی دەبێــــت لەحكومەتــــدا، بەتایبەتیــــش لەناوچەكانــــی ژێر دەســــەاڵتی خۆیــــدا، كــــە ئەمــــەش هــــەر درێــــژە پێدانــــە

بەسیستمی دوو ئیدارەیی".

4 ژماره 231 2014/5/17

سياسەت

هەفتانە تایبەت بۆ سڤیل دەینووسێت

ڤەۆشر

عەتا قەرەداخی

گوتاری كوردی و گوتاری عێراقی

گوتـــار چیـــە؟ گوتـــاری عێراقـــی چیـــە؟ گوتاری كوردی چیە؟ رەنگە ئەمە پرسیاری زۆر لەخوێنـــەران بێـــت. لەراســـتیدا گوتـــار وەكو دەقێكی نووســـراو پێناسە دەكرێت، كە بارگاویكراوە بەفیكر و مەعریفە و روانین، كە كۆی ئەمانەش پەیوەســـتن بە ئایندەبینیەوە، یان نەخشـــەرێگای ئاســـۆیەك بەرەو ئایندە نیشان دەدەن. هەر بەم پێیە گوتاری كوردی پێویســـتە ئەو گوتارە بێت، كـــە بارگاویكراو و نەتەوەیـــی فیكـــری و بەمەعریفـــە بێـــت بنەمای سەرەكی بریتی بێت لەروانین بەرەو ئاسۆیەكی گەش پەیوەست بەئایندەی نەتەوە. رەهەندە واقیعیەكانی گوتاری كوردی وەكو گوتـــاری نەتەوەیـــی پەیوەســـتە بەبـــوون و ئامادەبوونی ناسیونالیزمی كوردییەوە. هەر بەو پێیەش ئاســـتی گوتـــاری كوردی دەبێتە پێوانە بۆ دیاریكردنی ئاســـتی پەرەســـەندنی ناســـیونالیزمی كوردی و گەیشتنی بەئاستی

بەدەستهێنانی شوناس.گوتاری نەتەوەیی كـــوردی كاتێك دەبێتە گوتارێكـــی خـــاوەن شـــوناس، كـــە بەالیەنی كەمـــەوە هەڵگـــری پـــرۆژەی ســـەربەخۆیی دەوڵەتـــی دروســـتكردنی و كوردســـتان

ســـەربەخۆی كـــوردی بێـــت. لێـــرەو لـــەوێ گوێمـــان لێدەبێـــت باســـی بڕیاردانـــی مافی چارەنـــووس دەكرێـــت. لەراســـتیدا ئەو مافە شتێكی سروشتیە و هەموو نەتەوەو پێكهاتە ئیتنیكیـــەكان دەتوانـــن هەیانبێـــت. بـــەاڵم بۆ گەیشـــتن بەئاســـتی بڕیاردانی چارەنووس، بكەرێكی كارا پێویســـتە، كـــە ئەویش بكەری نەتەوەیە، ئاشـــكراتر بڵێین ناسیونالیســـتێكی پێگەیشـــتوو و كارایە، كـــە هەڵگری پرۆژەی ناســـیونالیزمە. ئەو بكەرە تاكو ئێستا لەسەر زەمینەی واقیعی كوردســـتان وەكو پێویست نییـــە. واتە ئـــەوەی تائێســـتا دۆزی كوردیی پێـــوەی دەناڵێنێـــت نەبوونـــی ئـــەو بكەرەیە، كە هەڵگری پرۆژەی ناســـیونالیزمە. راســـتە لەســـەروبەندی كوردســـتان لەباشـــووری جەنگی یەكەمی جیهانیەوە، خەباتی چەكداری دەســـتی پێكردووە و بزووتنەوەكانی شـــێخ مەحمودی بەرزنجـــی رووبەرێكی فراوانیان لەو مێژووەدا گرتووە، بۆ ئەو كاتەش شـــێخ مەحمود خواســـت و ویســـتی دروستكردنی هەبـــووە، ســـەربەخۆی دەســـەاڵتدارییەكی بەالیەنی كەمەوە لەســـلێمانیدا. ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت سەرباری الوازی ناسیونالیستی

بەشداریكردن لەحكومەتی عێراقیدا لەرووی نەتەوەییەوە هیچ سوودێكی بۆ كورد نییە، بەڵكو كاریگەری نەرێنی

لەسەر گوتاری نەتەوەیی كوردی دەبێت

4 ژماره 231 2014/5/17

ژماره 231 2014/5/17 5

دوای رووخانی سەدام، كورد بە بەشداریكردنی لە بەڕێوەبردنی عێراقدا بەشداری لە بیناكردنی گوتاری عێراقیدا كردووە

سياسەت

تائێستا گوتاری بزووتنەوەی كوردی

لەباشووری كوردستان نەبۆتە گوتارێكی خاوەن

شوناسی ئەوتۆ، كە لەچوارچێوەی گوتاری ناسیونالیزمدا پێناسە

بكرێت

كوردی لەو كاتەدا، گوتاری بزووتنەوەكانی شـــێخ مەحمـــود بەهەنـــدێ لەرەگەزەكانـــی گوتـــاری نەتەوەیی بارگاویكـــراوە. بەاڵم بۆ ئەو كاتە و دواتریش و تاكو ئێستاش گوتاری بزووتنەوەی كوردی لەباشووری كوردستان نەبۆتە گوتارێكی خاوەن شوناسی ئەوتۆ، كە لەچوارچێوەی گوتاری ناسیونالیزمدا پێناسە بكرێـــت. هـــەر ئـــەم الوازییانەش لەئاســـتی بنیادیـــدا، كە مەبەســـت بنیـــادی كۆمەاڵیەتی كوردییە بەهەمـــوو رەهەندەكانییەوە، هۆكار بـــووە بۆ ئەوەی كورد بەردەوام مەیلێكی بۆ عێراقیبوون و مانەوە لەچوارچێوەی عێراقدا هەبووبێت. دیارە الی هەمووانیش ئاشكرایە لەپرۆسێســـێكی كوردســـتان باشـــووری ناڕەوای سیاسەتی نێودەوڵەتیدا بەعێراقەوە لكێنـــدراوە، ئـــەو كـــرداری پێكەوەلكاندنەش لەكۆنەســـتی كاتـــدا رۆیشـــتنی لەگـــەڵ جـــۆرە باشـــووردا كـــوردی جەمـــاوەری پەیوەســـتبوون یـــان ئینتیمایەكی بۆ گوتاری عێراقـــی دروســـتكردووە، كـــە دیـــارە ئـــەو وابەســـتەبوونەش لـــەدوای جەنگی دووەمی جیهانـــی و زیاتـــر ســـەركەوتنی هەژموونی ســـۆڤێتی، كـــە باشـــتروایە بەهەژمـــوون و

گوتـــاری ســـتالینی ناوببرێـــت، لەناوچەكەدا بـــرەوی زیاتری ســـەندووە، بەتایبەتی دوای بـــۆ دیموكراســـی چەمكـــی ســـەرهەڵدانی دەوڵەتی سەردەستە و ئۆتۆنۆمی بۆ نەتەوە بندەســـتەكان، كـــە ئەویش وەكـــو بەرهەم و گوتاری حیزبە ستالینیەكان و حیزبە شێواز ســـتالینیەكانی ناوچەكـــە زیاتر پەرەیســـەند. لەوسەروبەندەشدا گوتاری نەتەوەیی كورد دووچاری جۆرێك لەپاشەكشە هات، كە تاكو ئێســـتاش كاریگەری و شـــوێنەواری نەرێنی ئەو پاشەكشەیە بەگوتاری كوردی باشووری كاریگەرییـــە ئـــەم دیـــارە. كوردســـتانەوە خەڵكـــی راپەڕینـــی لـــەدوای هەرچەنـــدە كوردســـتان و پێكهاتنـــی حكومەتـــی هەرێم زۆر الوازبوو، بەاڵم لەهەڵەی سەركردایەتی سیاســـی كوردی لەدوای رووخاندنی سەدام حسێن كە بێ مەرج و بەند چوونە بەغدا، ئەو گوتارە زۆر الواز بوو، ئەو رۆحە گشـــتیەی كۆمەڵگـــەی كـــوردی كـــە روو لەهەڵچـــوون بـــوو، پاشەكشـــەی پێكرا، بـــەوەش گوتاری زیاتـــر رووتكردنـــەوەی بـــەرەو كـــوردی لەرەگەزە نەتەوەییـــەكان چوو، لەبەرامبەردا رەگەزەكانی گوتاری عێراقی شوێنی بەشێك

6 ژماره 231 2014/5/17

سياسەت

كورد لەبەشداریكردنی لەهەرەمی دەسەاڵتی عێراقیدا هەڵگر و جێیەجێكەری گوتاری

عێراقیە، گوتاری كوردیش لەبەڕیوەبردنی

عێراقدا بوون و ئامادەبوونی نییە

ئەگەر هەڵگرانی گوتاری عێراقی ببنە خاوەنی دەســـەاڵتێكی تەواو و هێزی ئەوەیان هەبێت بەرەو دەرەوەی خۆیـــان هەنگاو بنێن، ئەوە هیـــچ گومانی تێدا نییە نەك كورد لەهەرەمی دەسەاڵتی عێراقی فڕێدەدەنە دەرەوە، بەڵكو بەهەمـــوو شـــێوەیەك هەوڵـــدەدەن، هەرێمی كوردستان بخەنەوە ژێردەسەاڵتی خۆیان و لەسەرەوەڕا لەبری گوتاری كوردی، گوتاری عێراقی لەكوردستانیشدا بكەنە تاكە گوتاری ئامـــادە، بـــەاڵم بەبـــێ ئامادەبوونـــی بكەری كـــوردی لەهەڵگرتنـــی ئـــەو گوتـــارەدا، واتە بەداگیركردنەوەی كوردستان و هەوڵدان بۆ ناچاركردنی كورد بۆ چوونەوە ژێر ســـایەی فەرمان و دەسەاڵنی ئەوان. واتە گێڕانەوەی كورد بۆ سەروەختی فەرمانڕەوایی پاشایەتی

و بەعس.كەواتە ئەگەر بارودۆخەكە بەمجۆرە بێت لەئێســـتادا كـــورد چی بكات؟ ئایا بەشـــداری حكومەتـــی ئەمجـــارەی عێراقـــی بـــكات یان نـــا؟ ئەگـــەر بەشـــداری بـــكات چی دەســـت دەكەوێـــت؟ ئـــەی ئەگـــەر بەشـــداری نەكات بـــەرەو كوێ هەنـــگاو دەنێت؟ بەبـــڕوای من بەشداریكردن لەحكومەتی عێراقیدا لەرووی نەتەوەییـــەوە هیچ ســـوودێكی بۆ كورد نییە، رەنگە بۆ هەندێ تاكەكەس و ئەو حیزبانەی بەشـــدار دەبن لەرووی مەعنەوی و مادیەوە ســـوودی هەبێت، بەاڵم هەر بەشداریكردنێك كاریگەری نەرێنی لەسەر گوتاری نەتەوەیی كـــوردی دەبێـــت و دەشـــێ ســـەرئەنجامیش ئـــەو بەشـــداریكردنە ببێـە رێگاخۆشـــكەر بۆ بەهێزكردنەوەی حكومەتی عەرەبی عێراقی، ئەوەش ســـەرئەنجام ببێـتە هەڕەشە بۆ سەر هەرێمی كوردســـتان. بۆیە ئێســـتا پێویســـتە كـــورد بیر لـــە شـــێوازێكی تـــر لەپەیوەندی لەگەڵ عێراقدا بكاتەوە، كە ئەگەر لەئێســـتادا نەشـــتوانێـت جیاببێــــەوە، هەوڵی رێكەوتنێك لەگەڵ عەرەبی عێراقدا بدات بۆ بەجێهێشتنی هەموو پۆست و پایەكانی حكومەتی عێراقی بۆ ئەوانی عەرەب، كە لەراستیشدا هی خۆیانە، ئـــەوەدا هەوڵـــی وەرگرتنـــی لەبەرامبـــەری زەمانـــەت بـــدات بـــۆ پاراســـتنی ئەزموونی فەرمانڕەوایی كوردی و چیتر توانا و وزەی خـــۆی لەپێنـــاوی عەرەبـــی عێراقـــدا بەفیڕۆ نەدات. بەمەش دەتوانێت شوناســـی گوتاری كوردی بپارێزێت و نەیكاتە پاشكۆی گوتاری عێراقـــی، ســـەرئەنجامیش گوتـــاری كوردی بەرەو گوتارێكی خاوەن شوناسی تەواوەتی بچێـــت، كە ئـــەوەش تەنیا لەســـەربەخۆیی و دروســـتكردنی دەوڵەتدا گوزارشـــت لەخۆی

دەكات.

لەرەگەزەكانی گوتاری كوردی گرتەوە.كەواتە دەشـــێ لێرەدا ئەو پرســـیارە سەر هەڵبـــدات: ئایـــا گوتـــاری عێراقـــی چیە و چ پەیوەندییەكی ئەرێنی یان نەرێنی بەگوتاری كوردییـــەوە هەیـــە؟ گوتـــاری عێراقـــی ئەو گوتارەیـــە كـــە بەكۆی رەگـــەزە نەتەوەیی و نیشـــتیمانییەكانی عێراق بـــارگاوی كراوە و بەگوێـــرەی عێراقییـــەكان عێـــراق وەكو گەل و وەكو نیشـــتیمان بۆ ئـــەوان لەپێش هەموو شـــتێكی ترەوەیە، بوون و سەروەری ئەوان لەبوون و سەروەری عێراقدایە. بەاڵم ئایا ئەو گوتارە چ پەیوەندییەكی بەكوردەوە هەیە، كە خـــۆی چاك دەزانێت چۆن نیشـــتیمانەكەیان دابـــەش كـــردووە و لەپێنـــاوی بەرژەوەندی ئەوانی عـــەرەب و ئەوانی دەوڵەتانی خاوەن كوردســـتانیان باشـــووری بەرژەوەندیـــدا لكاندووە بەعێراقەوە؟ لەهەموو ئاستێكیشدا هەوڵیانـــداوە گوتاری كـــوردی لەنێو بۆتەی گوتاری عێراقیدا بتوێننەوە، لەبری ئینتیما بۆ كوردستان، ئینتیما بۆ عێراق دروست بكەن. لێرەوە ئاشكرایە كە كورد هیچ پەیوەندییەكی بەگوتـــاری عێراقیەوە نییە. راســـتە پێشـــتر بەكاریگەری الوازیی هەستی ناسیونالیستی كـــوردی و نەبوونـــی ناســـیونالیزم و رۆڵی نەرێنـــی ئایدیۆلۆجیـــای چـــەپ، كـــە چـــاوی لەســـەر یەكێتی چینی كرێكاری عێراق بووە، دیاریكـــراوی هەســـتدا مەیلـــی لەئاســـتێكی پەیوەســـتبوون بەعێراقەوە دروستبووە، كە ئەوەش بۆ رووبەری نەست گواستراوەتەوە و پەیوەستبوونی كورد بەگوتاری عێراقیەوە لەئاســـتێكی الوازدا بەرهەمهاتـــووە. بـــەاڵم پرسیار ئەوەیە، كە ئایا پەیوەستبوونی كورد بەگوتاری عێراقییـــەوە وەكو نەتەوە چی بۆ بەرهەمهێناوە، یان بۆ ئێســـتا و داهاتوو چی

بۆ بەرهەم دەهێنێت؟ لەئەزموونـــی فەرمانڕەوایی عێراقی دوای سەدام حسێندا كورد بەجدی لەبەڕێوەبردنی عێراقدا بەشدار بووە، بەو پێیەش بەشداریی ئاشـــكرای لەبیناكردنـــی گوتـــاری عێراقیـــدا كـــردووە. بـــەاڵم ئایـــا ئـــەو بەشـــداریكردنە لەرووی راستیەوە كوردی وەكو عێراقییەكی عەرەب نیشانداوە، یان بەردەوام لەبەرزترین ئاســـتەوە، كە پۆستی سەرۆك كۆمارە، هەتا دەگاتە پۆســـتەكانی تـــر، كـــورد لەروانگەی ئەوانـــی عەرەبـــی عێراقیـــەوە وەكـــو ئەوی تری غەریب ســـەیركراون، كـــە بارودۆخێك ســـەپاندوویەتی بەســـەر عێراقـــدا؟ تەنانەت پێیـــان وایـــە كە ئەمان بەشـــێك لەپۆســـت و پایەكانـــی عەرەبی عێراقیـــان داگیركردووە. هـــەر لـــەم روانگەیەشـــەوە عەرەبـــی عێراق

بەتـــەواوی كـــورد وەكو ئەوی نەیار ســـەیر دەكەن. واتـــە لەروانگەی عەرەبی عێراقیەوە بەشـــێوەیەكی نییـــە مافـــەی ئـــەو كـــورد سروشـــتی لەجومگە دیارەكانی دەســـەاڵتی عێراقیدا بێت. هەر ئەوەش هۆكارە، كە كورد لەهیچـــكام لەو پێگانەی هەرەمی دەســـەاڵتی عێراقی دوای ســـەدام حســـێندا نەیتوانیووە وەكـــو كـــورد رۆڵـــی هەبێـــت، بەڵكـــو رۆڵی عێراقییەكـــی بینیووە، هـــەر كوردێكی تریش بچێتـــە ئەو پۆســـتانەوە هەر هەمان شـــێوە دەبێـــت. ئەمـــەش ئـــەوە نیشـــان دەدات، كە كورد لەبەشداریكردنی لەهەرەمی دەسەاڵتی عێراقیـــدا هەڵگـــر و جێیەجێكـــەری گوتـــاری عێراقیـــە، گوتاری كوردیـــش لەبەڕێوەبردنی عێراقـــدا ئامادە نییـــە. هەر لێرەشـــەوەیە كە زۆرینـــەی خەڵكـــی كوردســـتان وایدەبینێت

ئـــەو بەرپرســـە كوردانـــەی دەچنـــە بەغـــدا هیچ بـــۆ كورد ناكـــەن و بەگوتەی ئاســـایی خەڵك كوردیان بیر نییە، بەاڵم راســـتیەكەی ئەوەیە كورد لەهەرەمی دەســـەاڵتی عێراقیدا بەرنامـــە و ســـتراتیژی عێراقـــی جێبەجـــێ دەكات، كە گوتـــاری عێراقی چوارچێوەكەی داڕشـــتووە و لەئاستی قوڵی ئەو گوتارەشدا بوونـــی نەتـــەوەی عـــەرەب تاكـــە بنەمـــا و رەگـــەزە. گوتـــاری عێراقیش كە ســـەرباری گوتـــاری بەرەگەزەكانـــی رووپۆشـــكردنی ئایینی، چ ســـوونەگەرێتی بێت یان تەشەیوع، گوتاری ناسیونالیزمی عەرەبیە، كە لەبوونی ئـــەو گوتارەشـــدا هیچ رووبـــەر و جێگایەك بۆ بوون یـــان ئامادەبوونی گوتاری كوردی نییە. هەر لێرەوەیە كە بەشـــداریكردنی كورد لەبەڕێوەبردنی عێراقدا هیـــچ مانایەكی نییە،

ژماره 231 2014/5/17 7

لەشـــیعە، نەیارانـــی بەرهەڵســـتیی شـــێلگیری ســـوننە و كـــورد، ســـەركەوتنێكی بەرچـــاوی بەدەســـتهێناوە. پرســـەكە بەمەوە نەوەستاوە، ئییتالفـــی دەوڵەتی قانون دەســـبەجێ دەیەوێ بەری ئەم ســـەركەوتنەی بچێنێتـــەوە. ئەمەش پـــرۆژەی "حكومەتـــی لەپیادەكردنـــی بریتیـــە

زۆرینەی سیاسی" لەباتی حكومەتی شەراكەتی نیشـــتمانی، یاخود حكومەتی تەوافقی. ئەمەش گرتنەبـــەری دیموكراســـی زۆرینەیـــە لەباتـــی

دیموكراسی تەوافقی. ئاكامـــە و ســـیناریۆكان پێویســـتە ئێســـتا نەرێنییەكانی سەرگرتنی ئەم پرۆژەیە بۆ دۆزی

رابـــردوو نیســـانی 30 هەڵبژاردنەكانـــی بەشـــێنەیی خەریكـــە ئەنجامـــە سیاســـییەكانی دەوڵەتـــی ئیتیالفـــی نیشـــاندەدات. خـــۆی قانـــون بەرێبەرێتـــی نوری مالیكی ســـەرباری

بەشی سیاسەت

سياسەت

حكومەتی زۆرینەی سیاسی .. بناغەی تاكڕەوی لە عێراق

بەڵگەنامەی پێكەوەنانی حكومەتی زۆرینەی سیاسی و ئاكامە چاوەڕوانكراوەكانی لەمەڕ كورد

مالیكی بۆ بەشداریپێكردنی بەشێك لە كورد لە كابینەكەیدا چاوی لە یەكێتیە

8 ژماره 231 2014/5/17

سياسەت

ئەگەری زۆر هەیە مالیكی و دەوڵەتی قانون هەوڵ بدەن پایەیەكی

حكومەتەكەیان كورد بێت، ئەم پایەیەش بە ئەگەری زۆر یەكێتی

دەبێت

پەســـەندە، چونكـــە یەكپارچەیی و ســـەروەری ئەم واڵتە دەپارێزێت. ئەمانە پێیانوایە كێشـــەی عێراق كێشەی بنەمای حكومەتی تەوافقی نییە، بەڵكو كێشـــەی عێراق لەپیادەنەكردنی مەبدەئی تەوافقی نیشـــتمانییەوە سەرچاوەدەگرێت. واتە حوكمدارانـــی عێـــراق لەدڵـــەوە نایانـــەوێ ئەم مەبدئـــە پیادەبكـــەن، بۆیە گرفتەكـــەش دەخەنە ئەستۆی مۆدێلی تەوافقییەوە. ئەمە لەكاتێكدایە بەقســـەی ئەمانـــە ئەگـــەر بێتو ئەم پرەنســـیپە بەشـــێوەیەكی راســـتەقینە پیادەبكرێت، دەشێ لەگرفتەكانـــی هەندێـــك رێژەیـــی بەشـــێوەی

پێكهاتی سیاسی ئەم واڵتە چارەسەربكات. ئەمـــە لەكاتێكدایە هاوبیرانی نـــوری مالیكی لەئیتیالفـــی دەوڵەتـــی قانون پێیانوایە كێشـــەی عێراق كێشـــەی مۆدێلی حكومەتی تەوافقییە و چارەسەرەكەیشی مۆدێلی حكومەتی زۆرینەی عێـــراق ئەگـــەر بڕوایـــەدان لـــەو سیاســـییە. حكومەتێكـــی یەكپارچـــە و یەكدەنگی سیاســـی هەبـــێ، ئـــەوە بـــاش دەتوانێ بڕیـــار وەربگرێ و باشـــیش پیادەی دەكات. لێرەدا پرســـیارەكە ئەوەیـــە، بڕیار بۆچی و پیادەكردنیشـــی چۆن؟ ئەمە لەكاتێكدایە كە لەخولی دووەمی ویالیەتی مالیكیدا بەكردەوە مەبدەئیی زۆرینەی سیاسی پیادەكراوە و بۆخۆی هەندێك لەسەالحییەتەكانی ســـەركۆمار، هەموو سەالحییەتەكانی وەزیری ناوخـــۆ، هەمـــوو ســـەالحییەتەكانی وەزیـــری بەرگری، ســـەالحییەتەكانی پارێـــزگاری بانكی ناوەنـــدی و فەرماندەیی هێـــزە چەكدارەكان و دەزگا هەواڵگـــری و ئەمنییەكانی قۆســـتۆتەوە و بەتاقـــی تەنهـــا بڕیاردەریان بووە. ئا ئەمەش

بۆتە سەرەتا بۆ كێشە و تەنگژەكانی عێراق. حكومەتی زۆرینەی سیاسی چی لە كورد

دەكات؟ ئەگـــەر بێتو مالیكی و دەســـتەی هاوكارانی بتوانـــن بەپشـــتیوانییەكی هەرێمیـــی پـــرۆژەی لەعێراقـــدا سیاســـی زۆرینـــەی حكومەتـــی ســـەربخەن، ئـــەوە بـــەو شـــێوەیە نابێـــت، كە بەحساب تەنها بێن و پشت بەزۆرینەی سیاسی

خۆیان، واتە زۆرینەی ســـەركەوتووی شـــیعە، ببەســـتن، بەڵكو بەشـــێك لەســـوننە و بەشێك پرۆژەكەیانـــەوە، نـــاو دەخەنـــە لەكوردیـــش سیاســـی زۆرینـــەی حكومەتـــی بەمجـــۆرە پێكدەهێنن. پێدەچـــێ مالیكی بۆ ئەم پرۆژەیەی لەســـەر هەندێـــك لەگروپە بچوكە ســـوننەكان حســـابی كردبێتـــەوە، بۆیـــە لەمەیانـــدا تۆزێك پشتڕاســـتە، چونكـــە لەحكومەتـــی پێشووشـــدا ژمارەیـــەك لەكەســـایەتی و گروپی ســـوننەی لەگـــەڵ بووە. ئێســـتا ئەوەی بڕبڕەپشـــتی ئەم بابەتە و پرسیاری ســـەرەكی ئێمە پێكدەهێنێ، بریتییە لەم پرســـیارەی داخۆ مالیكی بۆ كورد بیری لەكام الیەنی سیاسی كردۆتەوە؟ پارتی، یەكێتی، گـــۆڕان یاخود الیەنە ئیســـالمییەكان؟ شـــیعەكان لەكـــوردە بیـــری مالیكـــی بڵێـــی

كردبێتەوە؟ ئەمانە هەمووی پرسیارن. مالیكی وەســـیقەی ئیتیالفی دەوڵەتی قانونی بۆ الیەنە كوردییەكان لەپێشی هەمووشیانەوە بـــۆ پارتـــی ناردووە. بـــەاڵم ئەزمـــوون ئەوەی نییـــە بـــەوە بـــاوەڕی مالیكـــی ســـەلماندووە بتوانـــێ لەگەڵ بارزانی لەســـەر ئـــەم پرۆژەیە رێكبكەوێت. هەروەها ئەگەری ئەوەش كەمترە لەگەڵ الیەنە ئیســـالمییەكان ئەمەبكات، چونكە ئەوان سوننەن و تۆڕێكی پەیوەندی بەرفراوان بەالیەنە ســـوننەكانی عێراقیانەوە دەبەســـتێت. لێرەدا ئەوەی دەمێنێتەوە گۆڕان و یەكێتین. ئەم دوو الیەنە كە ســـەرچاوەیان یەك قوتابخانەی سیاســـییە، هەردووكیان لەناوچەی سلێمانی و گەرمیـــان كاراییان هەیە. گـــۆڕان لەگەڵ پارتی رێكەوتـــووە، هەروەها بەمدواییانە بەشـــێنەیی لەتوركیا نزیكدەبێتەوە. لەوە واوەتریش ئەگەر بێتـــو مالیكی لەگـــەڵ گۆڕان ئەمە بـــكات، ئەوە دەبێتە هۆی تووڕەیی ركابەرە سەرسەختەكەی كە بریتییـــە لەیەكێتی. ئـــەوەی بەختی زیاتری هەیـــە یەكێتییـــە. بەتایبـــەت بەمدواییانە كوردە شـــیعەكانی ناو یەكێتـــی كاریگەری بەرچاویان لەداڕشـــتنی ســـتراتیژ و سیاســـەتەكانی ئـــەم الیەنـــەدا هەیە، ئەمەش بەدڵـــی دەوڵەتی قانون

و ئێرانیشە. بەئەگـــەری زۆر مالیكـــی و دەوڵەتی قانون هەوڵدەدەن پایەیـــەك لەحكومەتەكەیان "كورد" بێـــت. ئـــەم پایەیـــەش بەئەگـــەری زۆر یەكێتی دەبێـــت. مالیكـــی و دەوڵەتی قانـــون و تەنانەت ئامانـــج دوو بەمـــە هەرێمییەكـــەی قواڵییـــە دەپێكن: یەكەم، كۆڵەكەیـــەك لەحكومەتەكەیان لەكورد دروســـتدەكەن، بەمەش دەڵێن فەرموو ئەوەتا زۆرینەی سیاســـی تەمســـیلی كوردیش دەكات. دووەم، بەم سیاسەتە ناوماڵی كوردی لەتدەكـــەن و گرفتـــی ناوخۆیـــی بـــۆ دەنێنەوە. ئەمەیش خزمـــەت بەسیاســـەتی فراوانخوازی دەتوانـــرێ و دەكات ناوەندگەرایـــی و

كورد لەهەرێمی كوردستان بخەینەڕوو. ئەگەر بێتو مالیكی بتوانێ ئەم پرۆژەیەی ســـەربخات، )كە سەرخســـتنی گەلێـــك ئاســـتەم دەنوێنێت( ئەوە تەداعیاتی بۆ ســـەر هەرێمی كوردســـتان و ستراتیژییە نیشتمانییەكانی حكومەتی هەرێم چیدەبێـــت؟ ئەگەر مالیكی لەو پرۆژە و پالنەیدا بەهـــاوكاری هێزێكـــی هەرێمیی ســـەربكەوێ، كـــە باڵێـــك لەكـــورد لەحكومەتـــی زۆرینـــەی سیاسیەكەیدا بەشداربكات، كاریگەری بۆ سەر یەكێتی نەتەوەیی، ئاسایشی نیشتمانی و پرسە ســـتراتیژییەكانی ئـــەم پارچەیەی كوردســـتان

چیدەبێت؟ دەبێ ئەم پرسیارانە تاوتوێبكەین. لـــە حكومەتـــی تەوافقیەوە بـــۆ حكومەتی

زۆرینەی سیاسیبیرۆكـــەی حكومەتی تەوافقـــی و حكومەتی جـــۆری لـــەدوو خـــۆی سیاســـی زۆرینـــەی دیموكراسی تەوافقی و دیموكراسی زۆرینەوە هەڵدەقوڵێـــت. دیموكراســـی بەگشـــتی بریتیـــە لەحوكمی گەل لەرێی سندوقەكانی دەنگدانەوە، كە زۆرینەی بـــراوەی پەرلەمانی مافی ئەوەی هەیـــە حكومـــەت پێكەوەبنێـــت. واتـــە لێـــرەدا زۆرینـــە حكومـــەت پێكدەهێنێـــت و كەمینـــەی سیاسیش لەپەرلەمان ئۆپۆزیسیۆنی پەرلەمانی پێكەوەدەنێـــت. ئەمـــە بۆ دیموكراســـییە جێگیر و تۆكمـــەكان راســـتە، ئـــەی بۆ ئـــەو واڵتانەی لەقۆناغی پۆســـت-دیكتاتۆریدان و ســـەردەمی دیموكراتیانـــە وەرچەرخانـــی و راگـــوزەر دەربازدەكـــەن و لەناوخۆشـــدا یەكپارچەیی و هۆمۆجینی سیاســـی، ئەتنی و تایفیان تێدا نییە، چیدەكرێت؟ دیارە بۆ ئەمجۆرە واڵتانەیش بیر لەجۆری دیموكراســـی تەوافقی كراوتەوە. لەم نەزمەدا حكومەتی تەوافقی یاخود شـــەراكەتی نیشـــتمانی پێكدێت، كـــە تێیدا نـــەك بەپێوەری زۆرینـــە، بەڵكـــو بەپێوەری پشـــكی سیاســـی، نەتەوەیـــی و مەزهەبـــی حســـاب بـــۆ هەمـــوو پێكهاتـــەكان دەكـــرێ، بۆ ئـــەوەی یەكپارچەیی نەتەوەیی لەبارنەچێ، هەوڵدەدرێ هەمووالیەك لەحكومەتـــدا بەشـــدارببن. دیـــارە حكومەتـــی زۆرینەی سیاســـی لـــەرووی وەرگرتنی بڕیار و پیادەكردنـــەوە گەلێـــك لەحكومەتی تەوافقی ســـەركەوتووترە، بـــەاڵم عێـــراق نمونەیەكـــی جیـــاوازە، كە تەنانەت لەگـــەڵ نمونەی لوبنانی

بەراورد ناكرێت. ئێســـتا ئەوە ماوەی دوو خولی پەیتاپەیتایە مۆدێلی حكومەتی تەوافقی دەقۆزرێتەوە، بەاڵم ئەم مۆدێلە هەر لەســـەرەتاوە گەلێك كێشـــەی لەخولـــی بۆیـــە خســـتۆتەوە. جۆربەجـــۆری دووەمدا بەناو حكومەتی تەوافقی هەبوو، بەاڵم بەكردەوە مۆدێلی حكومەتی زۆرینەی سیاسی سەپێندراوە. هەندێك لەزاناكان دەڵێن ئێستاشی لەگەڵ بێت نمونەی حكومەتی تەوافقی بۆ عێراق

ژماره 231 2014/5/17 9

زۆر لە بەندەكانی ئەو وەسیقەیەی مالیكی بۆ كوردی ناردووە، زیان بە كورد دەگەیەنن

سياسەت

مالیكی بەبەشداریپێكردنی تاكەالیەنێكی كورد لە حكومەتەكەیدا هەم دەتوانێ بڵێ

حكومەتەكەی نوێنەرایەتی كوردیش دەكات، هەم ناوماڵی

كوردیش لەتدەكات

گومان دەخاتەسەر ئایندەی ئەم بەندەش. لەهەمووشـــی گرنگتـــر مـــادەی حەوتەمـــە، كە پیادەكردنی هەڕەشـــە و مەترســـی لەســـەر ئاینـــدەی پێكهاتەكانـــی عێراق دروســـتدەكات. لـــەم مادەیـــەدا هاتـــووە "بەهێزكردنـــی هێـــزە چەكـــدارەكان و دەزگا ئەمنییـــەكان بۆ ئەوەی توانای جێبەجێكردنی واجبە دەستورییەكانیان پاراســـتنی و تیـــرۆر لەبەرەنگاربوونـــەوەی یەكێتـــی و ســـەروەری عێراقـــدا هەبێـــت". جـــا جارێكیتـــر ئێمـــە هێڵێكی ســـوور بەژێر بڕگەی دووەمـــی ئـــەم مادەیـــەدا دەهێنین "پاراســـتنی عێراق"...لەرێگـــەی ســـەروەری و یەكێتـــی پرســـیارە ئەمەیـــە چەكدارەكانـــەوە... هێـــزە

گوماناوییەكە!

وەسیقەیەدا چەند مادەیەكی تێدایە، كە لەرووی ستراتیژییەوە بەپلەی یەكەم كورد دەگرێتەوە. وەرن ســـەیری ئـــەم ماددانـــە بكـــەن: مـــادەی یەكەم: حكومەتی ئەغلەبیەی سیاســـی پشت بە ئیعتیباراتـــی بەرژەوەندییە بااڵ نیشـــتمانییەكان دەبەســـتێت، نەك پاشـــخانی تایفی یان قەومی. لێرەوە بەندەكە وەك پرەنسیپ هیچ كێشەیەكی تێدا نییە، بەاڵم ئەوەی لەپراكتیدا دێتەدی، خۆی بەكـــردەوە بااڵدەســـتی و هەژمونییەكی عرقی و تایفـــی بەرهەمدەهێنـــێ و مێژووی ســـەدەی

پێشووی عێراق شایەتی ئەمەیە. لەمـــادەی ســـێیەمدا دەڵێـــت: دەبـــێ ئیلتزام بەمەبدەئی یەكێتی، سەروەری و سەربەخۆیی عێـــراق و پێناســـی كۆمـــاری عێـــراق بكرێـــت، دەســـتوردا یەكەمـــی لەمـــادەی بەوجـــۆرەی هاتووە و هەموو هەوڵێكی پارچەكردنی عێراق لەســـەر بنەمـــای تایفی و عرقـــی رەتبكرێتەوە. لێـــرەدا بەپلـــەی یەكەم كـــورد ئامانجە، چونكە تائێســـتا كورد بەمە تۆمەتبار كـــراوە. ئەمەش و پرەنســـیپ هەمـــوو بەپێـــی لەكاتێكدایـــە بڕگەیەكـــی گەردوونـــی، كورد مافـــی ئەوەیان چارەنووســـی راپرســـیەوە لەرێگـــەی هەیـــە خۆیـــان دیاریبكەن و بەوجۆرە نییە كە مالیكی دەڵـــێ "كورد ئـــەم مافەیان هەبووە و لەســـاڵی 2005دا ئـــەم مافەیـــان بەكارهێنـــاوە و لەتەك عێراق كەوتـــوون". ئەمـــە لەكاتێكدایە لەمادەی شەشەمیشـــدا دەڵێت: بەهێزكردنی ناســـنامەی نیشتمانی عێراقی لەماف و ئەركەكاندا. تەمەنی 10 ســـاڵ لەحوكمی دەعـــوە و دەوڵەتی قانون و پەكخســـتنی مـــادەی 140 و مـــادەی 121 كە بەهیچ شێوەیەك پێشمەرگە بەهێزێكی عێراقی نازانێ و بەكردەوەش دەستوریان پەكخستووە،

لەرێگەی ئەم زۆرینە سیاســـییەوە سەرلەنوێ سەرانســـەری عێراق بەئەقڵیەتی ناوەندگەرایی

و دەسەاڵتگەراییەوە كۆنترۆڵ بكرێتەوە. لێرەدا دەبێ بپرســـین ئایا ئەم ستراتیژییەی ســـەردەگرێت؟ قانـــون دەوڵەتـــی و مالیكـــی ئەســـتەمە، چونكە خـــودی یەكێتـــی و تەنانەت ئەو بەشـــە لەسەركرایەتی یەكێتی كە بەكوردە شـــیعەكان ناومانبـــردن، لەپرســـە ســـتراتیژیی و نەتەوەییەكانـــدا كێشـــەیان لەگـــەڵ ئەقڵیەتی مالیكی و دەوروبەرەكەیدا هەیە، كاتی خۆیشی ئۆپەراســـیۆنەكانی فەرماندەیـــی ئەودەمـــەی دیجلەیان دروستكرد و رەوانەی كوردستانیان كرد، لەبەرەی یەكەمەوە یەكێتیان كردە نیشانە. مشـــتومڕی نێـــوان تاڵەبانـــی و مالیكـــش چەند كاژێڕێك پێـــش ئەوەی ناوبراو جەڵتـەی دەماغ لێیبدات، بەڵگەی ســـەرەكی ئەم پرسەن. لەگەڵ ئەمەش ئێســـتا دۆخـــی ناوخۆیی كوردســـتان، عێـــراق و تەنانـــەت خۆرهەاڵتی ناوەڕاســـتیش گـــۆڕاوە و بكەرەكان و فاكتەكانـــی ئەم یارییە زەمینـــەی زیاتریان هەیە. تەنهـــا ئەوەندە هەیە بزانـــرێ كـــورد چەنـــد لەهەولێـــر رێكدەكەون! چونكـــە رێكەوتـــن لەهەولێر رێگـــە لەبەرەدەم

رێكەوتنی تاكالیەنە لەبەغدا دەگرێت. ئـــەو بەندانـــەی وەســـیقەكەی مالیكـــی كە

زیان بە كورد دەگەیەننئەگـــەر ئێســـتا بێین و بەوردییەوە ســـەیری وەســـیقەكەی مالیكی و دەوڵەتی قانون بكەین، هەندێـــك بێـــت ســـەرپێیش دەتوانیـــن ئـــەوە خـــاڵ زەقبكەینـــەوە، كـــە دەرخـــەری ئەقڵیەتی ناوەندگەرایـــی و دەســـەاڵتگەرایی ئەوانەن، كە دەیانەوێ مەبدەئیی زۆرینەی سیاســـی بەسەر عێراقدا بسەپێنن. بۆ نمونە لەبەشی یەكەمی ئەم

10 ژماره 231 2014/5/17

سياسەت

لەناوەڕاســـتی هەفتەی رابردوو ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بەسەرۆكایەتی نوری مالیكی بڕیارێكـــی دەركـــرد، بەپێكهێنانـــی لیژنەیـــەك بـــۆ قەرەبووكردنـــەوەی عەرەبـــە هاوردەكانی كەركوك و گێڕانەوەیان بۆ ناوچەكانی خۆیان لەناوەڕاست و باشووری عێراق و گێڕانەوەی خاوەنەكانیـــان بـــۆ پارێزگاكـــە زەوییەكانـــی لەكـــورد و توركمـــان. پێكهاتەكانی كەركوكیش بۆچوونـــی جیاوازیان لەبارەی ئـــەو بڕیارەوە هەیە و ئەندامێكی نوسینگەی كەركوكی لیژنەی جێبەجێكردنی ماددەی 140 رەتیدەكاتەوە ئەو بڕیارە بۆ گێڕانەوەی زەوییەكان بێت بۆ كورد

و توركمان. 2014/5/13 سێشـــەممە رۆژی بڕیارەكـــە لەســـەر پێشـــنیارێكی هادی عامری ســـەرۆكی لیژنەی جێبەجێكردنی ماددەی 140 دەركراوە، لەمبارەیەوە وەزیری بازرگانی عێراق ئاماژەی بەوەداوە، كە بەپێی بڕیارەكە ئەو لیژنەیە ئەركی خەماڵندنـــی تێچـــووە داراییەكانـــی گێڕانەوەی عەرەبـــە هـــاوردەكان و قەرەبووكردنەوەیـــان لەئەستۆ دەگرێت، هەروەها ئاماژەی بەوەشداوە كـــە تەواوی وەزیرە كورد و شـــیعەكان لەگەڵ بڕیارەكەدابوون و هەر یەكە لەســـاڵح موتڵەگی جێگری سەرۆك وەزیران و وەزیرە سوننەكان

رەتیانكردۆتەوە.ئەو بڕیارەی ئەنجومەنـــی وەزیرانی عێراق شـــاری لەشـــەقامی جیـــاوازی كاردانـــەوەی كەركوك و لەنێو الیەنە سیاسییەكانی شارەكە بـــەدوای خۆیـــدا هێنـــا لەنێـــوان دژایەتیكـــردن لیژنـــەی ئەندامێكـــی بڕیارەكـــە، پاڵپشـــتی و جێبەجێكردنی ماددەكەش كە بڕیارەكە لەسەر

پێشـــنیاری لیژنەكەیان دەكراوە، رایدەگەیەنێت كـــە ئەو بڕیـــارە بـــۆ قەرەبووكردنـــەوەی ئەو عەرەبـــە كەركوكیانەیـــە، كـــە لەچوارچێـــوەی

پشتێنەی ئەمنی نیشتەجێبوون.رژێمی بەعس لەماوەی ســـااڵنی دەسەاڵتی خۆیـــدا بەچەنـــد بڕیارێكی لیژنـــەی كاروباری باكووری ئەنجومەنی ســـەركردایەتی شۆڕش زەوییە كشتوكاڵییەكانی كەركوك و دەوروبەری لەخاوەنـــە رەســـەنەكانی خۆیان ســـەندەوە و دوای ئیســـتیمالككردنی لەســـەر وەزارەتەكانی دارایی و بەرگری و كشتوكاڵ، بەسەر عەرەبە هاوردەكاندا بەشێوەی گرێبەست دابەشیكردن، ئەو زەوییانەش بـــە 900 هەزار دۆنم مەزەندە

دەكرێن. توركمانەكان متمانەیان نەماوە

توركمانەكانـــی شـــارەكە بـــاس لەوەدەكەن، كە لەســـەردەمی رژێمی بەعســـدا رووبەڕووی چەندین هەڵمەتی ســـزادان و دوورخســـتنەوە هاتوون و رووبەرێكـــی فراوانی زەوییەكانیان لێســـەندراوەتەوە، لەئێســـتادا الیەنە سیاســـییە گێڕانـــەوەی لەپرســـی توركمانییـــەكان زەوییەكانیـــان متمانەیـــان بەحكومەتـــی بەغدا

نەماوە".لەمبارەیـــەوە عەلی مەهدی وتەبێژی بەرەی توركمانـــی و ئەندامـــی ئەنجومەنـــی پارێزگای كەركـــوك جەخـــت لـــەوە دەكاتـــەوە، كـــە ئەو بڕیارەی حكومەتی عێراق هاوشێوەی چەندین بڕیاری دیكەیە، كە لەماوەی 10 ساڵی رابردوو دەركـــراون و جێبەجێنەكـــراون. ئەو بۆ ســـڤیل دەڵێ "لەماوەی 10 ساڵی رابردوودا ژمارەیەك بڕیـــار دەرچوون بۆ گێڕانەوەی زەوییەكان بۆ خاوەنـــە رەســـەنەكانیان لەكـــورد و توركمان، بـــەاڵم ئـــەو بڕیارانـــە تەنهـــا مەرەكەبی ســـەر

كاغەز بوون، بۆیە ئێمە لەئێستادا متمانە بەهیچ بڕیارێـــك ناكەین لەو بارەیەوە و پێشـــموانییە زەوییەكانـــی توركمـــان بـــەو جـــۆرە بڕیارانە

بگەڕێنەوە".بەبۆچوونـــی ناوبـــراو تائێســـتا كەســـانێك لەدامەرزراوەكانی دەوڵەت هەن كە هاوشێوەی رژێمـــی پێشـــوو بیردەكەنـــەوە و دەیانەوێـــت دەوروبـــەری و كەركـــوك زەوییەكانـــی بەداگیركراوی بمێننـــەوە". وتەبێژەكەی بەرەی توركمانـــی پێیوایە حكومەت خەریكی كۆمەڵێك سەفقەیە لەپێناو مانەوە لەدەسەاڵت، بڕیارەكەی ئێستاش بڕیارێكی سیاسییە و بەهیچ شێوەیەك

جێبەجێ ناكرێت". كورد پێشـــوازی لە "ســـەفقەیەكی دیكەی

مالیكی" دەكاتبڕیارەكـــەی باڵوبوونـــەوەی پـــاش ئەنجومەنی وەزیران ژمارەیەك كەســـایەتی و سیاســـەتمەداری كورد پێشوازییان لەبڕیارەكە بـــۆ كـــرد و بەهەنگاوێكـــی باشـــیان ناوبـــرد جێبەجێكردنـــی مـــاددەی 140، بەاڵم بەشـــێك كـــوردی چاودێرانـــی و لەرۆژنامەنوســـان شـــارەكە بۆچوونیـــان وایە مالیكی ئەو پرســـە

سەروەر ساڵەیی

بڕیارەكەی مالیكی لە كەركوك هەڵوێستی جیاوازی لێدەكەوێتەوە

بۆ موجامەلەكردنی الیەنێكی كوردییە

ژماره 231 2014/5/17 11

سياسەت

بـــۆ راكێشـــانی مەیلـــی یەكێتـــی بـــەالی خۆیدا دەقۆزێتەوە، تاكو ئەو حیزبە پشـــتگیری بكات

لەسێ بارە بوونەوەی بەسەرۆك وەزیران.گەرچـــی ئـــاوات محەمـــەد ئەمیـــن ئەندامی لەلیســـتی كەركـــوك پارێـــزگای ئەنجومەنـــی برایەتـــی كەركـــوك دەڵـــێ، كـــە ئـــەو بڕیـــارە تـــازە نییـــە، بـــەاڵم پێیوایـــە هەنگاوێكی باشـــە .140 مـــاددەی جێبەجێكردنـــی بەئاڕاســـتەی ئـــەو دەڵێ "ئـــەم هەنـــگاوەی مالیكـــی كارێكی سیاســـییە بـــۆ ئـــەوەی جۆرێـــك لەنیازپاكـــی نیشانبدات، جێبەجێكردنی بڕیارەكەش ئەستەم نییـــە، چونكـــە 90%ی زەوییـــە داگیركراوەكانی كەركـــوك موڵكی كـــوردن و بەشـــێكی زۆری دەســـتی گەڕاوەتـــەوە كوردەكانیـــش زەوی خۆیـــان و خۆیان هەڵســـوكەوتی پێوە دەكەن،

تەنها موڵكییەتەكەی ماوە بگەڕێتەوە".بەبڕوای ئاوات مالیكـــی لەڕێی فەرمانكردن بەدامـــەزراوە پەیوەندیدارەكانـــەوە دەتوانێـــت بەئاســـانی ئـــەو بڕیارە جێبەجێ بـــكات و هیچ كێشەیەكی نییە، دەشـــڵێ "كێشەكە ئەوەیە ئایا مالیكـــی ئیعاز دەدات بەدەزگا پەیوەندیدارەكان نـــا ئەگـــەر بكـــەن؟ بڕیارەكـــە جێبەجـــێ تـــا

جێبەجێكردنی زۆر ئاسانە".ئەندامـــە كوردەكەی ئەنجومەنـــی پارێزگای كەركـــوك پێیوایە الیەنە سیاســـییە كوردەكان لەوە تێگەیشـــتوون، كە ئەمـــە هەوڵێكی مالیكیە بۆ ئەنجامدانی ســـەفقەیەكی سیاسیی، دەشڵێت "تائێســـتا هیـــچ ئاماژەیەك نیـــە دەریبخات ئەو كارە لەسەر داواكاریی الیەنێكی كوردی بووە، یان بەشـــێك بووە لەرێككەوتنێكی نهێنی، بۆیە

هەست بەمەترسی ناكرێت".یەكێـــك لـــە لێكدانـــەوەكان بـــۆ راگەیاندنـــی بڕیارەكەی مالیكی لەم كات و ســـاتەدا و دوای هەڵبژاردنـــەكان، ئەوەیە، كـــە مالیكی دەیەوێت بەمـــە موجامەلەی هێزێكی كـــوردی بكات، كە ئەو زەویانە دەكەونە جێنفوزی ئەوەوە، لەپێناو ویالیەتـــی پشـــتیوانیكردنی و بەشـــداریكردن

سێیەمی مالیكی.الی خۆیـــەوە رابەر رەشـــید، رۆژنامەنوس، پێیوایـــە ئەو هەوڵـــەی نوری مالیكی بەشـــێكە لەهەوڵەكانـــی بـــۆ پێكهێنانـــەوە حكومەت، ئەو دەڵێ "پێشتر لەرێككەوتننامەی هەولێر كۆمەڵێك خاڵ رێككەوتننیان لەســـەركرا، كە بەشـــێكیان چارەنوسســـازبوون بۆ كورد، ئێســـتاش دوای

تێپەڕبوونـــی چوار ســـاڵ بەهەڵپەســـێردراوی ماونەتـــەوە، ئـــەم بڕیـــارەش هـــەروا دەبێت و

لەخانەی بەڵێنی جێبەجێنەكراو دەرناچێت".ئەو رۆژنامەنوســـە بەدووری نازانێت ئەوە هەوڵێك بێت بۆ راكێشـــانی الیەنێكی سیاســـی كوردی بەالی خۆیدا لەهاوكێشەكانی پێكهێنانی حكومەتی داهاتووی عێراق، پێشیوایە "لەئێستادا فشـــار خراوەتە ســـەر یەكێتیـــی لەالیەن الیەنە سیاسییەكانی دیكەی كوردســـتانەوە، هەوڵێك لەئارادایـــە بـــۆ تۆراندنی یەكێتـــی، ئەگەر ئەمە لەرووی سیاسییەوە لێكبدرێتەوە، مەترسییەكە

بۆ سەر پرسەكە". عەرەبـــی كەركوك تێگەیشـــتنێكی دیكە بۆ

بڕیارەكەپێكهاتـــەی عەرەبی شـــارەكە تێگەیشـــتنێكی دیكەی بـــۆ بڕیارەكە هەیە و پێیوایە پەیوەندی بەگێڕانەوەی زەویی بۆ خاوەنە رەســـەنەكەی نییـــە. لەمبـــارەوە محەمـــەد خەلیـــل ئەندامـــی ئەنجومەنـــی پارێـــزگای كەركـــوك لەكوتلـــەی عەرەبـــی و ئەندامـــی نوســـینگەی كەركوكـــی ماددەی 140 دەڵێ "مانشـــێتی هەواڵەكە بەهەڵە گواســـتراوەتەوە، چونكە مەبەست لەبڕیارەكە قەرەبووكردنـــەوەی عەرەبە هـــاوردەكان نییە، بەڵكـــو بـــۆ قەرەبووكردنـــەوەی ئـــەو عەرەبە كەركوكییانەیـــە، كـــە لەچوارچێوەی پشـــتێنەی ئەمنیدا بوون بەپێی بڕیاری لیژنەی كاروباری

باكوور، ئەو بڕیارەش نوێ نییە".لیژنـــەی ئەندامـــی پێیـــەی بـــەو ناوبـــراو پێشـــنیاری 140ەو مـــاددەی جێبەجێكردنـــی بڕیارەكە لەالیەن ئەو لیژنەیەوە بەرزكراوەتەوە، ئاگاداری تەواوی وردەكارییەكانی بڕیارەكەیە باســـدەكرێن زەوییانـــەی "ئـــەو دەڵـــێ و نـــەدراون بەعەرەبـــە هاوردەكان، بەڵكو ســـەر كشـــتوكاڵن، و دارایـــی وەزارەتەكانـــی بـــە لەناوچەكانـــی شـــوان و دارەمان دابەشـــكرانە ســـەر جوتیـــارەكان، ئـــەو زەوییانـــەش دوای 2003/4/10ەوە لەالیـــەن كـــوردەوە دەســـتیان قەرەبووكردنەوەكـــەش بەســـەرداگیرایەوە، ســـەرۆك الی ئێمـــەش و نەبـــوو یەكســـان وەزیـــران ســـكااڵمان تۆماركرد، بەمەبەســـتی دامەزراندنـــی لیژنەیـــەك بـــۆ چاوخشـــاندنەوە بەقەرەبووكردنەوەكان و ئێســـتاش بڕیارەكان دەرچوون و لیژنەیـــەك لەكەركوك پێكدێت بۆ گفتوگۆكردن لەسەر ئەو زەوییانەی بەگرێبەست درانە ئـــەو جوتیارانـــەی بەشـــێوەیەكی تەواو قەرەبـــوو نەكرانـــەوە". دەشـــڵێت "جوتیارێكـــی زۆر هـــەن تائێســـتا قەرەبـــوو نەكراونەتـــەوە، ئێســـتا قەرەبوو دەكرێنەوە، باســـی عەرەبی و هـــاوردە و گێڕانـــەوەی زەوییەكانیش شـــتێكی زیادەیە و بەهیچ شـــێوەیەك لەبڕیارەكەدا نییە

و باسنەكراوە".

ئەم بڕیارەی مالیكی بە هەوڵێك بۆ ئەنجامدانی سەفقەیەكی سیاسی دەزانرێت

12 ژماره 231 2014/5/17

سياسەت

و ســـەرۆكی لیســـتی یەكێتییە، قســـەكانی ئەو ســـەنەدن بۆ كاركـــردن لەداهاتووی كەركوك. ئەویش مافی خۆیەتی كە خەڵك دەنگی پێداوە و لەبەرامبـــەردا خزمەتیـــان بـــكات و كادری

چاالك و ئەكتیڤ بهێنێتە پێشەوە".دژن، توركمـــان و عـــەرەب و پارتـــی

یەكگرتووش چاوەڕوانەبەپێی بەدواداچوونەكانی ســـڤیل لەئێســـتادا ســـەرجەم پێكهاتەكانـــی كەركوك و بەشـــێك لەحیـــزب و الیەنە سیاســـییەكانی شـــارەكەش لەئیدارەی شارەكە بەشدارن، بەشێك لەپۆستە بااڵكانـــی پارێـــزگا و ئەنجومەنـــی پارێـــزگا و بەشەكەی دیكەشیان لەبەڕێوەبردنی فەرمانگە خزمەتگوزارییەكانـــدا پشـــكیان هەیـــە، بـــەاڵم پێشـــنیارەی ئـــەو جێبەجێكردنـــی لەحاڵەتـــی یەكێتیدا ئەگەری لێســـەندنەوەی بەشـــێك لەو پۆســـتانە لـــەو پێكهاتـــە و الیەنـــە سیاســـییانە

دەكرێت.رەوەنـــد مـــەال مەحمـــود دووپاتیدەكاتەوە، باسكردنی ئیستیحقاقی ئینتیخابی مانای دەنگی خەڵك و جەماوەرە، پێشـــیوانییە هیچ الیەنێكی سیاسی كە دەنگی نەهێناوە دژی ئەو پێشنیارە

بوەستێتەوە، بەڵكو "پێشوازیشی لێدەكەن".بەاڵم لـــەم بەدواداچوونـــە رۆژنامەوانییەدا ســـڤیل بـــۆی دەركەوتـــووە بەشـــێكی زۆری الیەنـــە سیاســـی و پێكهاتەكانی شـــارەكە، كە ئێســـتا پۆســـتیان بەدەســـتە و دەنگی باشیان نەهێنـــاوە، دژی ئـــەو بەپێوەركردنی ئەنجامی

هەڵبژاردنەكانی 30ی نیسانن.هەرچەنـــدە پارتی لەناو ئەندامە كوردەكانی ئەنجومەنـــی پارێـــزگای كەركـــوك زۆرینەیە، رابـــردووی هەڵبژاردنـــی لـــەدوو بـــەاڵم پەرلەمانـــی عێراقـــدا نەیتوانیـــوە پێگەی خۆی لەو شـــارە بەهێزتر بكات و ئاستی دەنگەكانی

بەشـــێوەیەكی بەرچاو دابەزیوە، لەئێستاشـــدا ئـــەو حزبـــە ژمارەیـــەك پۆســـتی ئیـــداری و ئەمنی بەدەســـتەوەیە و دژایەتی خۆی بۆ ئەو

پێشنیازە دەردەبڕێت.لەمـــاوەی رابـــردوودا دوای قوڵبوونەوەی ناكۆكییەكانی نێوان پارتی و یەكێتی لەو شارە، ژمارەیـــەك بەرپرســـی یەكێتـــی رایانگەیانـــد، پارتـــی زیاتـــر لـــە 30 پۆســـتی پارێزگاكـــەی لەئەگـــەری پێیـــەش بـــەو بەدەســـتەوەیە، جێبەجێكردنـــی ئـــەو پێشـــنیارەی نەجمەددین كەریم ئەو حزبە زەرەرمەندی یەكەم دەبێت و

زۆر لەپۆستەكانی لێوەردەگیرێتەوە.عەدنـــان كەركوكـــی وتەبێـــژی ئەنجومەنی ســـەركردایەتی كەركوك_گەرمیانـــی پارتـــی، دووپاتیدەكاتەوە، كە ئەو پێشنیارەی پارێزگاری كەركـــوك جێبەجـــێ ناكرێـــت، چونكـــە وەك خۆی دەڵێت "تائێســـتا هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێـــزگای كەركـــوك ئەنجامنـــەدراوە، بۆیـــە گۆڕانـــكاری لەپۆســـتەكاندا ناكرێـــت". ناوبراو گوتیشـــی "ئەم هەڵبژاردنـــە هیچ پەیوەندییەكی بەدابەشـــكردنی پۆســـتەكانەوە نییە، بەڵكو بۆ پەرلەمانی عێراقە، ئەو قسەیەی یەكێتیش هیچ پاڵپشتییەكی یاسایی نییە و ناشتوانێت بیكات،

ئێمەش دژی دەوەستینەوە".گەرچـــی ئەو وتەبێژەی پارتـــی دان بەوەدا دەنێـــت، كـــە پێشـــنیارێك هەبێـــت بـــۆ ئەوەی پارتـــی لەپۆســـتەكانی كەركـــوك ســـوودمەند بێت لەبەرامبـــەردا بەشـــداری بەیەكێتی بكات لەپۆســـتەكانی موســـڵ، بـــەاڵم جەخـــت لـــەوە دەكاتەوە كە "بارودۆخەكە لەموســـڵ جیاوازە، ئەنجومەنـــی لەموســـڵ هەڵبژاردنـــی چونكـــە

پارێزگا كراوە و لەكەركوك نەكراوە".جیا لەپارتی لەماوەی چەند ساڵی رابردوودا یەكگرتـــووش لەو شـــارە ژمارەیەك پۆســـتی

ئەگەرچـــی لـــەرووی یاســـاییەوە پێویســـتە پۆســـتە ئیدارییەكانی هـــەر پارێزگایەك بەپێی دەستنیشـــان ئەنجومەنەكـــەی هەڵبژاردنـــی بكرێت، بەاڵم بەهۆی ئەنجامنەدانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنـــی پارێـــزگای كەركـــوك، خەریكـــە دابەشـــكردنی پۆســـتەكانی پارێزگاكـــە دەبێتە هۆی نانەوەی كێشـــە لەنێوان حزب و پێكهاتە جیاوازەكانـــی شـــارەكە، بەجۆرێـــك یەكێتـــی دەیەوێـــت پشـــت بەئەنجامـــی هەڵبژاردنەكانی بـــۆ ببەســـتێت رابـــردوو مانگـــی كۆتایـــی بەشـــێك و پۆســـتەكان دابەشـــكردنەوەی

لەالیەنەكانی دیكەش رەتیدەكەنەوە.دوای بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لە 30ی نیســـانی رابـــردوو نەجمەددین كەریم ســـەرۆكی لیستی یەكێتی لەكەركوك و پارێـــزگاری ئەو شـــارە لەلێدوانێكدا رایگەیاند، كـــە دوای راگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان پۆســـتەكانی پارێزگاكـــە بەپێـــی ئیســـتیحقاقی دابەشـــدەكرێن، الیەنـــەكان هەڵبژاردنـــی بەرپرســـانی یەكێتیش لەو پارێزگایە پشتیوانی خۆیان بۆ ئەو قســـانەی ناوبراو رادەگەیەنن و پێیانوایە بەو جـــۆرە رێز لەدەنگی دەنگدەرانی

پارێزگاكە دەگیرێت.لەمبـــارەوە رەوەنـــد مەال مەحمـــود جێگری یەكێتـــی كەركوكـــی مەڵبەنـــدی لێپرســـراوی دەڵێ حیزبەكەی پێی باشـــە دوای راگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردنەكەی 30ی مانگی رابردوو، بەپێی ئیســـتیحقاقی هەڵبـــژاردن پێداچوونەوە بەپۆســـتەكانی پارێـــزگای كەركـــوك بكرێت و وەك خۆی دەڵێت "كەســـانی شـــیاو لەشوێنی شیاو دابنرێن". ناوبراو بۆ سڤیل گوتی "دكتۆر نەجمەددین ســـەرۆكی یەكەی ئیداری شارەكە

سەروەر ساڵەیی

یەكێتی دەیەوێت بۆ دابەشكردنی پۆستەكانی كەركوك ئەنجامی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق

پێوەر بێت

یەكێتی پێشنیار دەكات و الیەنەكانی دیكەش قبوڵی ناكەن

ژماره 231 2014/5/17 13

سياسەت

پارتی زەرەرمەندی یەكەمی پێشنیارەكەی یەكێتییە

نوێنەرایەتی پێكهاتەی عەرەبی كەركوك ناكات و كەســـێكی نزیكـــە لەالیەنـــە كوردییەكانەوە، پۆســـتە لەدابەشـــكردنی خۆیـــان هەروەهـــا بەســـتەملێكراو پارێزگاكـــە ئیدارییەكانـــی

دەزانن. هەروەهـــا جبـــوری دەڵـــێ "لەهەڵبژاردنـــی ئەمجارەشـــدا لەالیـــەن ئیدارەی شـــار و هێزە ئەمنییەكان و سەرجەم پێكهاتە و الیەنەكانەوە ساختەكارییەكی زۆر ئەنجامدرا، ئەگەر سوود لەئەنجامـــی هەڵبژاردنی پەرلەمان وەربگیرێت ئیدارییەكانـــی پۆســـتە دابەشـــكردنی بـــۆ پارێزگاكە، بۆ لەهەڵبژاردنی ســـاڵی 2010 ئەو كارەیان نەكرد، كە عەرەب بەقورسایی خۆی

دەنگی بەدەستهێنا"؟!ئەمە لەكاتێكدایە بەپێی یاسای پارێزگاكانی عێراق ژمارە 21ی ساڵی 2008 پێویستە پۆستە ئیدارییەكانی هەر پارێزگایەك بە پێی ئەنجامی ئـــەو پارێزگایانـــە هەڵبژاردنـــی ئەنجومەنـــی دابـــەش بكرێن، بـــەاڵم بەهـــۆی ئەنجامنەدانی هەڵبژاردنـــی ئەنجومەنی پارێـــزگای كەركوك لەمـــاوەی 9 ســـاڵی رابـــردوودا، ئەم یاســـایە

لەكەركوك جێبەجێ نەكراوە.لەئێســـتاو بـــەر ســـاڵ ســـێ هەرچەنـــدە بەپێـــی رێككەوتنێكـــی نێوان یەكێتـــی و الیەنە توركمانییەكانی كەركوك، پۆســـتی سەرۆكی درایـــە كەركـــوك پارێـــزگای ئەنجومەنـــی كەسایەتییەكی توركمان، كە هاوكات ئەندامی لیژنـــەی تەنفیزی بـــەرەی توركمانییـــە، بەاڵم ئێســـتا نوێنەرانـــی ئەو پێكهاتەیـــەش دژایەتی

خۆیان بۆ پێشنیارەكەی یەكێتی دەردەبڕن.

قاســـم حەمـــزە بەیاتـــی ئەندامـــی كوتلەی توركمانـــی لەئەنجومەنـــی پارێزگای كەركوك بۆ ســـڤیل گوتی "ئێمە بـــەردەوام پێمانوابووە پێویستە ئیدارەی كەركوك بەتەوافوق لەنێوان هەرســـێ پێكهاتەكەی شارەكە دابەش بكرێت، بۆیە لەگەڵ دابەشكردنی پۆستەكان نین بەپێی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان، چونكە توركمانەكان لەبنەڕەتـــەوە تەحەفوزیـــان لەســـەر تۆماری دەنگدەران هەبوو". ئەو دووپاتیشـــیدەكاتەوە كە الیەنە توركمانییەكان تائێســـتاش دەســـت بەپێشنیاری دابەشكردنی پۆستەكان بەڕێژەی 32% بەســـەر كـــورد و توركمـــان و عەرەبـــی "پێویســـتە دەشـــڵێت دەگـــرن، پارێزگاكـــەوە لەقۆناغـــی ئێســـتا و داهاتووشـــدا ئیـــدارە و پۆستەكانی شارەكە بەتەوافوق بەڕێوەبچێت، ئێمـــە لەگـــەڵ ئەوەداین پۆســـتە ســـیادییەكان لەنێوان هەر ســـێ پێكهاتەكـــە بەپێی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان دابەش بكرێن، كوتلەی گەورە پۆســـتی پارێزگار، كوتلەكانـــی دیكەش بەپێی

گرنگی و پلەبەندیان پۆستیان پێبدرێت".الی خۆیەوە جێگری لێپرسراوی مەڵبەندی یەكێتی دەڵێت "ئێمە جارێ بەجددی قســـەمان لەســـەر ئەو بابەتە نەكردووەو بڕیاریشـــمان لەسەری وەرنەگرتووە و هێشتوومانەتەوە بۆ دوای راگەیاندنـــی ئەنجامـــەكان، بەاڵم بیریش لـــەوە دەكەینـــەوە كـــە دەنگی خەڵـــك بەفیڕۆ نەچێت و بەئیستیحقاقی ئینتیخابی كاربكەین". رەوەند دەشـــڵێت "الیەنێك كە دەنگی نەهێناوە و خەڵكـــی لەگەڵدا نیـــە، ناڕەزایەتیان تەنیا بۆ

كێشەنانەوە و ئاژاوە دروستكردنە".

بەڕێوەبردووە، كە گرنگترینیان پۆستی جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگاكەیە، كە لەساڵی 2005 ەوە رێبـــوار تاڵەبانـــی لـــەو پۆســـتەیە، بەاڵم بەرپرسانی ئەو حیزبە لەكەركوك پێیان بـــاش نییە لەئێســـتادا هیچ لێدوانێـــك لەبارەی

پێشنیارەكەی یەكێتی بدەنەوە.ســـڤیل پەیوەندیكـــرد بـــە ئیبراهیـــم خەلیل لێپرســـراوی مەڵبەندی كەركوكی یەكگرتوو و ســـەرۆكی لیســـتی ئەو حیزبە بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانـــی عێراق، بەاڵم ئەو رەتیكردەوە هیچ لێدوانێك لەو بارەیەوە بدات و گوتی "تائێســـتا ئەنجامی هەڵبژاردنـــەكان رانەگەیەنراون، هەر كاتێكیـــش ئەنجامەكان راگەیەنـــدران، ئەوكات قسە لەسەر دابەشكردنی پۆستەكان دەكەین".

هەرچـــی پێكهاتـــەی عەرەبـــی پارێزگاكەیە، كـــە لەهەڵبژاردنەكانـــی ســـاڵی 2005 بایكۆتی دەنگدانیان كرد و بەو هۆیەوە تەنها ژمارەیەكی كەم كورسی پارێزگاكەیان بەدەستهێنا و بوون بەپێكهاتەی ســـێیەم، ئەوانیش دژایەتی خۆیان

بۆ پێشنیارەكەی یەكێتی دووپاتدەكەنەوە.لەمبارەیەوە محەمەد خەلیل جبوری ئەندامی كوتلـــەی عەرەبـــی لەئەنجومەنـــی پارێـــزگای كەركـــوك و كاندید بـــۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق جەخت لەوە دەكاتەوە كە "ئەو پێشنیارە تـــەواو نایاســـاییە، بەهەموو شـــێوەیەك دژی دەوەستینەوە، چونكە ئەم هەڵبژاردنەی كراوە هیچ پەیوەندییەكی بەئیدارەی پارێزگاوە نییە".

لەئێســـتادا جێگـــری پارێـــزگاری كەركوك كەسایەتییەكی عەرەبە، بەاڵم الیەنە سیاسییە عەرەبییەكانـــی پارێزگاكـــە پێیانوایـــە ناوبراو

14 ژماره 231 2014/5/17

سياسەت

رێگری كراوە لەرۆشتنی 22 ملیۆن و 400 هەزار بەرمیل نەوت، كە ئەگەر بفرۆشرایە بــــە 100 دۆالر داهاتەكــــەی زیاتــــر لــــە 22

ملیار دۆالر دەبوو.بەپێـــی شـــیكردنەوەی داتاكانـــی نەوتی رەوانەكراوی عێراق بۆ بازارەكانی جیهان لەمـــاوەی چـــوار مانگی ســـاڵی رابردوودا بەبەراورد بەچوار مانگی ئەمساڵ، ئاستی و كەمیكـــردووە نـــەوت هەناردەكردنـــی داهاتـــی نەوتـــی عێراق لـــە 7 ملیار و 764 ملیـــۆن دۆالرەوە كەمیكردووە بۆ 7 ملیار و 576 ملیـــۆن دۆالر. لەمانگـــی نیســـانی ساڵی رابردووشدا ئاستی هەرناردەكردنی نەوت 78 ملیۆن و 7 هەزار بەرمیل بووە، بـــەاڵم بەهـــۆی تەقینەوەی بـــۆری نەوتی كەركوك-جەیهـــان بۆ تەنیـــا 75 ملیۆن و 200 هەزار بەرمیـــل كەمیكردووە، لەوەی تەنیـــا لەالیەن كۆمپانیای نەوتی باشـــوور

رەوانەكراوە. تانــــەر یڵــــدز، وەزیــــری وزەی توركیــــا لەلێدوانێكــــی رۆژنامەوانیــــدا رایگەیاندووە "بەهــــۆی پەالمــــاردان و تەقاندنەوەیانەوە،

بۆریــــی یەكەم 46 ئینج و بۆری دووەم 40 ئینجــــە، بــــەاڵم بۆرییــــە 46 ئینجەكە دوای پرۆســــەی ئازادی عێــــراق لەكاركەوتووە، هەرچــــی بۆرییە 40 ئینجیەكەشــــە، ماوەی

10 هەفتەیەكە تەقێنراوەتەوە. هەردوو بۆرییەكە نەوتەكەی كەركوك–جەیهان پێكەوە رۆژانە توانای گواستنەوەی یــــەك ملیۆن و 600 هەزار بەرمیل نەوتیان هەیە، كــــە دەكاتە نزیكــــەی 80 ملیۆن تەن لەســــاڵێكدا ئەگەر ئەو نەوتــــە بگوازرێتەوە بۆ توركیا، داهاتەكەی بۆ ئەو واڵتە سااڵنە

زیاتر لە 250 ملیۆن دۆالر دەبێت.بەپێــــی داتاكانــــی ماڵپــــەری كۆمپانیــــای بۆتاشــــی توركی، كە كۆمپانیایەكی گشــــتی حكومەتی توركیایە و تایبەتە بەگواستنەوەی نــــەوت، لەمــــاوەی ســــاڵی 2010دا رێژەی گواســــتنەوەی نەوت لەم هێڵــــە 132ملیۆن و 278 هــــەزار بەرمیل بووە، بەاڵم ســــاڵی 2011 رێژەكە زیادیكردووە بۆ 147 ملیۆن و 175 هەزار بەرمیل. ساڵی 2012 رێژەكە كەمیكــــردووە بۆ 145 ملیۆن و 626 هەزار بەرمیل، هەرچی ســــاڵی رابردووە ئاســــتی

ئەو بۆڕییانەی نەوتی خاوی كەركوك بۆ بەندەری جەیهانــــی توركی دەگوازنەوە، كەڵكی بەكارهێنانیان نەماوە و پێویستیان بە نوێكردنەوە هەیە". تانەر یڵدز دەڵێت، ئەمــــە زیانێكی زۆر بەعێراق دەگەیەنێت، بۆڕییــــە ئــــەو بــــۆ ئاماژەیــــەك وەك نەوتییانەی لەژێر دەســــەاڵتی حكومەتی فیدراڵی عێراقدان و پێشــــتر رۆژانە یەك ملیــــۆن 500 هــــەزار بەرمیــــل نەوتیــــان بەرهەمهێناوە، بەاڵم ئێســــتا بڕێكی زۆر

كەمتر لەبڕی جاران بەرهەمدێنن. هەرچی ئیبراهیم بەحرولعلوم، وەزیری پێشووی نەوتی عێراقە لەبەیاننامەیەكدا هەناردەكردنی وەســــتانی راگەیاندووە، نەوتــــی عێــــراق لەكێڵگــــە نەوتییەكانــــی تێكدەرانــــە" "كاری بەهــــۆی باكــــوور كاریگەری لەسەر هەناردەكردنی نەوتی عێــــراق بــــووە، لەئێســــتادا مانگانە 700 دەدات، لەعێــــراق زیــــان دۆالر ملیــــۆن هاوكات كاریگەریشی لەسەر زیادكردنی كورتهێنانــــی بودجەی ئەمســــاڵی عێراق

دەبێت.

گواســــتنەوەی نەوت لــــەم هیڵــــە دابەزینی زیاتری بەخۆیەوە بینیوە و گەیشــــتۆتە 91

ملیۆن و 883 هەزار بەرمیل نەوت.وەزارەتی نەوتی عێراق ســــاڵی رابردوو باڵویكردەوە، كە لەماوەی ســــاڵی 2013دا 54 جار هێرشكراوەتە سەر هێڵی سەرەكی كەركوك-جەیهان، نەوتــــی گواســــتنەوەی ئەمساڵیش بۆ جاریكی دیكە لەكۆتایی مانگی ئازارەوە بەهۆی هێرشــــی تەقینەوەكانەوە

تائێستا بۆرییەكە لەكاركەوتووە.لەكۆمپانیــــای تایبــــەت ســــەرچاوەیەكی )ســــڤیل(ی بــــە باكــــوور نەوتــــی راگەیاند"لەماوەی رابردوودا هیچ هەوڵێك نــــەدراوە بۆ چارەســــەركردن و رێگەگرتن لەتەقاندنــــەوەی بــــۆری نەوتــــی كەركوك-جەیهــــان، بەبیانــــوی ئەوەی ئــــەو ناوچەیە لەژێــــر كۆنترۆڵی هێــــزە ئەمنیەكانی عێراق دەرچووە". ســــەرچاوە تایبەتەكەی ســــڤیل ئاماژەشــــی بــــەوە كــــرد، كــــە تەقینــــەوەی بۆرییە نەوتیەكە زیاتر لەســــنوری موســــڵ روودەدات، تائێســــتا جگــــە لەتەقینەوەكــــە چەندین ئەندازیار و كرێــــكاری كۆمپانیای

نەوتــــی كەركــــوك لەكاتــــی چاككردنەوەی بۆرییەكاندا بونەتە قوربانی.

لیژنــــەی ســــەرۆكی حســــێن، نەجــــات پارێــــزگای لەئەنجومەنــــی گاز نــــەوت و كەركــــوك، بە)ســــڤیل(ی رایگەیانــــد "زیاتر لەدوو مانگە گرووپە چەكدارەكان لەنزیك موســــڵ پەالماری هیڵی بــــۆری )كەركوك-تیمــــی كاتــــەوە لــــەو داوە، جەیهان(یــــان پســــپۆڕ دەنێرن بۆ چاككردنــــەوەی، بەاڵم گرووپــــە چەكدارییــــەكان رێگــــری دەكەن و هێــــزە ئەمنییــــەكان و ســــوپای عێراقیش توانای وەدەرنانی ئەو چەكدارانەیان نییە". نەجات حســــێن وتیشی "لەوكاتەوە تائێستا 100 هــــەزار بەرمیل نــــەوت لەكێڵگەكانەوە دەرهێنــــراوە و بــــۆ بەكارهێنانــــی رەوانەی

پاڵێوگەی بێجی كراوە".بەپێی زانیارییەكانی )سڤیل( یەكەم رۆژ كە هێڵی گواســــتنەوەی نەوتــــی كەركوك-لەكەركوكــــەوە تەقێنراوەتــــەوە، جەیهــــان نــــەوت بەرمیــــل هــــەزار 320 رۆژانــــە هەناردەكــــراوە، بــــەو پێیــــە لــــەو ماوەیەدا بەهــــۆی تەقینــــەوەی بۆرییــــە نەوتیەكەوە

بەهــــۆی تەقاندنــــەوەی ئــــەو بۆرییــــە نەوتییانــــەی نەوتی كەركوك بەبەندەری جەیهانــــی توركــــی دەگەیەنێــــت، ماوەی نەوتــــی رەوانەكردنــــی هەفتەیــــە 10جیهــــان بازارەكانــــی بــــۆ كەركــــوك راگیــــراوە. ســــەرۆكی لیژنــــەی نەوت و گاز لەئەنجومەنی پارێزگای كەركوكیش باس لەوەدەكات، بۆ چەند جارێك تیمی پســــپۆڕیان ناردووە بــــۆ چاككردنەوەی بۆرییەكان، بەاڵم گرووپە چەكدارییەكان رێگــــری دەكــــەن و هێــــزە ئەمنییەكان و سوپای عێراقیش توانای وەدەرنانی ئەو

چەكدارانەیان نییە.هێڵی بۆری نەوتی كەركوك–جەیهان ساڵی 1976 دامەزراوە، بۆ گواستنەوەی نەوتی خۆرئاوای كەركوك بۆ بەندەری جەیهانی توركی. درێژیی بۆرییەكە 941 كیلۆمەترە، لەدوو هێڵە بۆری هاوتەریب پێكدێــــت، هێڵــــی یەكــــەم ســــاڵی 1977 و هێڵی دووەم ساڵی 1987 دروستكراوە.

داهاتی سااڵنەی توركیا لە بۆری نەوتی كەركوك ــ جەیهان 250 ملیۆن دۆالر زیاترە

وەستانی نەوتی كەركوك بۆ ماوەی 70 رۆژ زیانی 22 ملیار دۆالری بە عێراق گەیاندووە

هەولێر

14 ژماره 231 2014/5/17

ژماره 231 2014/5/17 15

سياسەت

رێگری كراوە لەرۆشتنی 22 ملیۆن و 400 هەزار بەرمیل نەوت، كە ئەگەر بفرۆشرایە بــــە 100 دۆالر داهاتەكــــەی زیاتــــر لــــە 22

ملیار دۆالر دەبوو.بەپێـــی شـــیكردنەوەی داتاكانـــی نەوتی رەوانەكراوی عێراق بۆ بازارەكانی جیهان لەمـــاوەی چـــوار مانگی ســـاڵی رابردوودا بەبەراورد بەچوار مانگی ئەمساڵ، ئاستی و كەمیكـــردووە نـــەوت هەناردەكردنـــی داهاتـــی نەوتـــی عێراق لـــە 7 ملیار و 764 ملیـــۆن دۆالرەوە كەمیكردووە بۆ 7 ملیار و 576 ملیـــۆن دۆالر. لەمانگـــی نیســـانی ساڵی رابردووشدا ئاستی هەرناردەكردنی نەوت 78 ملیۆن و 7 هەزار بەرمیل بووە، بـــەاڵم بەهـــۆی تەقینەوەی بـــۆری نەوتی كەركوك-جەیهـــان بۆ تەنیـــا 75 ملیۆن و 200 هەزار بەرمیـــل كەمیكردووە، لەوەی تەنیـــا لەالیەن كۆمپانیای نەوتی باشـــوور

رەوانەكراوە. تانــــەر یڵــــدز، وەزیــــری وزەی توركیــــا لەلێدوانێكــــی رۆژنامەوانیــــدا رایگەیاندووە "بەهــــۆی پەالمــــاردان و تەقاندنەوەیانەوە،

بۆریــــی یەكەم 46 ئینج و بۆری دووەم 40 ئینجــــە، بــــەاڵم بۆرییــــە 46 ئینجەكە دوای پرۆســــەی ئازادی عێــــراق لەكاركەوتووە، هەرچــــی بۆرییە 40 ئینجیەكەشــــە، ماوەی

10 هەفتەیەكە تەقێنراوەتەوە. هەردوو بۆرییەكە نەوتەكەی كەركوك–جەیهان پێكەوە رۆژانە توانای گواستنەوەی یــــەك ملیۆن و 600 هەزار بەرمیل نەوتیان هەیە، كــــە دەكاتە نزیكــــەی 80 ملیۆن تەن لەســــاڵێكدا ئەگەر ئەو نەوتــــە بگوازرێتەوە بۆ توركیا، داهاتەكەی بۆ ئەو واڵتە سااڵنە

زیاتر لە 250 ملیۆن دۆالر دەبێت.بەپێــــی داتاكانــــی ماڵپــــەری كۆمپانیــــای بۆتاشــــی توركی، كە كۆمپانیایەكی گشــــتی حكومەتی توركیایە و تایبەتە بەگواستنەوەی نــــەوت، لەمــــاوەی ســــاڵی 2010دا رێژەی گواســــتنەوەی نەوت لەم هێڵــــە 132ملیۆن و 278 هــــەزار بەرمیل بووە، بەاڵم ســــاڵی 2011 رێژەكە زیادیكردووە بۆ 147 ملیۆن و 175 هەزار بەرمیل. ساڵی 2012 رێژەكە كەمیكــــردووە بۆ 145 ملیۆن و 626 هەزار بەرمیل، هەرچی ســــاڵی رابردووە ئاســــتی

ئەو بۆڕییانەی نەوتی خاوی كەركوك بۆ بەندەری جەیهانــــی توركی دەگوازنەوە، كەڵكی بەكارهێنانیان نەماوە و پێویستیان بە نوێكردنەوە هەیە". تانەر یڵدز دەڵێت، ئەمــــە زیانێكی زۆر بەعێراق دەگەیەنێت، بۆڕییــــە ئــــەو بــــۆ ئاماژەیــــەك وەك نەوتییانەی لەژێر دەســــەاڵتی حكومەتی فیدراڵی عێراقدان و پێشــــتر رۆژانە یەك ملیــــۆن 500 هــــەزار بەرمیــــل نەوتیــــان بەرهەمهێناوە، بەاڵم ئێســــتا بڕێكی زۆر

كەمتر لەبڕی جاران بەرهەمدێنن. هەرچی ئیبراهیم بەحرولعلوم، وەزیری پێشووی نەوتی عێراقە لەبەیاننامەیەكدا هەناردەكردنی وەســــتانی راگەیاندووە، نەوتــــی عێــــراق لەكێڵگــــە نەوتییەكانــــی تێكدەرانــــە" "كاری بەهــــۆی باكــــوور كاریگەری لەسەر هەناردەكردنی نەوتی عێــــراق بــــووە، لەئێســــتادا مانگانە 700 دەدات، لەعێــــراق زیــــان دۆالر ملیــــۆن هاوكات كاریگەریشی لەسەر زیادكردنی كورتهێنانــــی بودجەی ئەمســــاڵی عێراق

دەبێت.

گواســــتنەوەی نەوت لــــەم هیڵــــە دابەزینی زیاتری بەخۆیەوە بینیوە و گەیشــــتۆتە 91

ملیۆن و 883 هەزار بەرمیل نەوت.وەزارەتی نەوتی عێراق ســــاڵی رابردوو باڵویكردەوە، كە لەماوەی ســــاڵی 2013دا 54 جار هێرشكراوەتە سەر هێڵی سەرەكی كەركوك-جەیهان، نەوتــــی گواســــتنەوەی ئەمساڵیش بۆ جاریكی دیكە لەكۆتایی مانگی ئازارەوە بەهۆی هێرشــــی تەقینەوەكانەوە

تائێستا بۆرییەكە لەكاركەوتووە.لەكۆمپانیــــای تایبــــەت ســــەرچاوەیەكی )ســــڤیل(ی بــــە باكــــوور نەوتــــی راگەیاند"لەماوەی رابردوودا هیچ هەوڵێك نــــەدراوە بۆ چارەســــەركردن و رێگەگرتن لەتەقاندنــــەوەی بــــۆری نەوتــــی كەركوك-جەیهــــان، بەبیانــــوی ئەوەی ئــــەو ناوچەیە لەژێــــر كۆنترۆڵی هێــــزە ئەمنیەكانی عێراق دەرچووە". ســــەرچاوە تایبەتەكەی ســــڤیل ئاماژەشــــی بــــەوە كــــرد، كــــە تەقینــــەوەی بۆرییە نەوتیەكە زیاتر لەســــنوری موســــڵ روودەدات، تائێســــتا جگــــە لەتەقینەوەكــــە چەندین ئەندازیار و كرێــــكاری كۆمپانیای

نەوتــــی كەركــــوك لەكاتــــی چاككردنەوەی بۆرییەكاندا بونەتە قوربانی.

لیژنــــەی ســــەرۆكی حســــێن، نەجــــات پارێــــزگای لەئەنجومەنــــی گاز نــــەوت و كەركــــوك، بە)ســــڤیل(ی رایگەیانــــد "زیاتر لەدوو مانگە گرووپە چەكدارەكان لەنزیك موســــڵ پەالماری هیڵی بــــۆری )كەركوك-تیمــــی كاتــــەوە لــــەو داوە، جەیهان(یــــان پســــپۆڕ دەنێرن بۆ چاككردنــــەوەی، بەاڵم گرووپــــە چەكدارییــــەكان رێگــــری دەكەن و هێــــزە ئەمنییــــەكان و ســــوپای عێراقیش توانای وەدەرنانی ئەو چەكدارانەیان نییە". نەجات حســــێن وتیشی "لەوكاتەوە تائێستا 100 هــــەزار بەرمیل نــــەوت لەكێڵگەكانەوە دەرهێنــــراوە و بــــۆ بەكارهێنانــــی رەوانەی

پاڵێوگەی بێجی كراوە".بەپێی زانیارییەكانی )سڤیل( یەكەم رۆژ كە هێڵی گواســــتنەوەی نەوتــــی كەركوك-لەكەركوكــــەوە تەقێنراوەتــــەوە، جەیهــــان نــــەوت بەرمیــــل هــــەزار 320 رۆژانــــە هەناردەكــــراوە، بــــەو پێیــــە لــــەو ماوەیەدا بەهــــۆی تەقینــــەوەی بۆرییــــە نەوتیەكەوە

بەهــــۆی تەقاندنــــەوەی ئــــەو بۆرییــــە نەوتییانــــەی نەوتی كەركوك بەبەندەری جەیهانــــی توركــــی دەگەیەنێــــت، ماوەی نەوتــــی رەوانەكردنــــی هەفتەیــــە 10جیهــــان بازارەكانــــی بــــۆ كەركــــوك راگیــــراوە. ســــەرۆكی لیژنــــەی نەوت و گاز لەئەنجومەنی پارێزگای كەركوكیش باس لەوەدەكات، بۆ چەند جارێك تیمی پســــپۆڕیان ناردووە بــــۆ چاككردنەوەی بۆرییەكان، بەاڵم گرووپە چەكدارییەكان رێگــــری دەكــــەن و هێــــزە ئەمنییەكان و سوپای عێراقیش توانای وەدەرنانی ئەو

چەكدارانەیان نییە.هێڵی بۆری نەوتی كەركوك–جەیهان ساڵی 1976 دامەزراوە، بۆ گواستنەوەی نەوتی خۆرئاوای كەركوك بۆ بەندەری جەیهانی توركی. درێژیی بۆرییەكە 941 كیلۆمەترە، لەدوو هێڵە بۆری هاوتەریب پێكدێــــت، هێڵــــی یەكــــەم ســــاڵی 1977 و هێڵی دووەم ساڵی 1987 دروستكراوە.

كۆی گشتی سااڵنە

تیكرایی فرۆشتنی

نەوت

كۆی گشتی نەوتی كەركوك نەوتی بەسرە

مانگ داهات ساڵبە)ملیار(

نەوتی رەوانەكراو بە)ملیۆن(

داهات بە)ملیار(

نەوتی ڕەوانەكراو بە)ملیۆن(

داهات بە)ملیار(

نەوتی رەوانەكراو بە)ملیۆن(

104.923 7.672 73.1 870 8.2 6.802 64.9 كانونی یەكەم

2013107.662 7.644 71.0 1.048 9.5 6.596 61.5 شوبات103.765 7.772 74.9 1.008 9.8 6.764 65.1 ئازار98.705 7.764 78.7 885 9.2 6.879 69.5 نیسان

كۆی گشتی سااڵنە

تیكڕای فرۆشتنینەوت

نەوتی بەسرە نەوتی كەركوك كۆی گشتی

مانگ نەوتی ساڵڕەوانەكراو بە)ملیۆن(

داهات بە)ملیار(

نەوتی ڕەوانەكراو بە)ملیۆن(

داهات بە)ملیار(

نەوتی ڕەوانەكراو بە)ملیۆن(

داهات بە)ملیار(

102.373 63.1 6.454 6.0 620 69.1 7.074 كانونی یەكەم

2014102.054 70.2 7.159 8.2 842 78.4 8.001 شوبات101.036 73.5 7.429 0.8 78 74.3 7.507 ئازار

100 75.2 7.576 0 0 75.2 7.576 نیسان

ژماره 231 2014/5/17 15

16 ژماره 231 2014/5/17

سياسەت

تورکیا پێشـــکەوتن یان پاشـــکەوتن بەخۆیەوە ببینـــێ. ئێمە بـــۆ راکێشـــانی بەرژەوەندی ئەو واڵتانە هەوڵمانداوە، بەاڵم ئەوان لەخانەی ئەم ناکۆکیانەوە جۆری بەرژەوەندییەکانی خۆیان رێکخســـتوە. بەاڵم ئەم شـــێوازە لەپاش 2003 و بەتایبـــەت لەپـــاش 2009 تووشـــی جۆرێک لەگۆڕان هاتووە. واتا ئێران و تورکیا سنوری بوونـــی خۆیـــان لەهەرێم بەرێژەێکـــی جیاواز گۆڕانیان بەســـەردا هێناوە. بۆیە ســـەرمایە و خاوەن کارەکانی ئەم دوو واڵتە هەم لەسنوری ســـەوز و هەم لەســـنوری زەرد هـــەن. کەواتە ئێمـــە دەتوانین جۆرێـــک لەتێکـــەالوی ببینین. هەروەهـــا یەکێـــک لەهـــۆکارە ســـەرەکیەکانی ئـــەم تێکەاڵویـــە دەگەڕێتەوە بۆ پەرەســـەندنی و هەیـــە لەهەرێمـــدا ناوەندخوازییـــەی ئـــەو هەولێـــر وەک ناوەنـــدی ئـــەم ناوەندیبوونەوە رۆڵێ گێـــراوە. لەالیەکی دیكەوە ناکۆکییەکانی هەرێم ئاڕاســـتەکەی گۆڕاوە، واتا بۆ پۆســـتە سیادییەکانی هەرێم جۆرێک لەملمالنێ لەنێوان هێزەکانـــدا هەیە، هێزی سیاســـی لەهەرێم ئەم پۆســـتانە وەک بـــوون یـــان کاریگـــەری خۆی لەهەرێـــم چاولێـــدەکا. بۆیـــە ئـــەوەی روونـــە لەهەرێم ناکۆکی هەیـــە، بەاڵم ناکۆکییەکان بۆ دابەشـــکردنی هێزە ســـەرکییەکانی پێکهێنەری دەسەاڵتی ئەم هەرێمەیە، نەک دوو ئیدارەیی. لـــەوەی تائێســـتا باســـمكرد، بۆ ئـــەوە بوو روونیبكەمەوە، کە لە چ پێشخانێکی فیکری یان ســـتراتژیکەوە قســـە دەکەم. بەئاوڕدانەوە لەو باســـە دەمەوێ تیشـــک بخەمە ســـەر کۆماری ئیســـالمی وەک هێزێکی کاریگەر لەسیاسەتی هەرێـــم. پرســـیارێک کـــە هانیـــدام ئـــاوڕ لـــەم

بێتـــە کاییـــەوە. ئەم گریمانەیە بەســـەر هەموو مودێلەکانـــی پەیوەنـــدی لەگەڵ ئـــەم واڵتانەدا بەرچاوەکانـــی لەئاســـەوارە بۆیـــە زاڵبـــووە. دەتوانیـــن ئامـــاژە بەشـــەپۆلی ئـــەو کۆمپانیـــا و خاوەنکارانـــەی ئێـــران و توركیـــا بدەیـــن، کـــە لەهەرێمدا هـــەن. پێدەچـــێ هێندێك کەس رەخنەی ئەوە بگرن کە نوسەری ئەم وتارەش لەم دەروازەوە بیری کردۆتەوە، یان بیروڕای وابووە. ئەمە راســـتە، بەاڵم ئایا ئێمە دەبێ بۆ هەموو ســـەردەمێک بەیەک چاوەوە ســـەیری

جۆری پەیوەندییەکانمان بکەین؟گریمانـــەی راکێشـــانی بەرژەوەنـــدی ئـــەو واڵتانە تارادەیەک توانی کاریگەری هەبێ. بەاڵم ئەم سیاســـەتە پەیوەستە بەسەردەمێکەوە، کە توانـــا، یـــان هەلومەرجێکی وا لەئـــارادا نەبوو گۆڕانێک لەسیاســـەت و رەفتاری هەرێمدا بێتە کاییـــەوە. ئەم گریمانەیە لەئێســـتادا بەتەواوی هەڵەیـــە، چونكە ئیتر هەرێـــم لەقۆناغێکدایە کە ئێمە بمانەوێ و نەمانەوێ ئەو واڵتانە بازاڕ و دەرفەتەکانی هەرێمیان بەالوە مەبەســـتە. واتا بۆتـــە ســـەرچاوەیەکی گرنگ لەئابـــووری ئەو واڵتانە. هەروەها لەبواری سیاسییەوە بەهۆی گۆڕانی هاوکێشـــە سیاســـییەکانی ئەم واڵتانە، پێویســـتیان بەهەرێـــم هەیـــە، کـــە لەبەئەنجام گەیشـــتنن یان شکســـتهێنانی ئەو هاوکێشـــانە

رۆڵیان بۆ بگێرێ. لێـــرەدا ئامـــاژە بەدیوێکی تری ئەم پرســـە دەکەم. مامەڵەی ئەم واڵتانە لەگەڵ کوردستان لەســـەر ناکۆکـــی ناخـــۆی کـــورد بونیادنراوە. واتا کۆمەڵگا کوردی بەهێزە سیاســـییەکانەوە بوونەتـــە بەســـتێنێک کـــە سیاســـەتی ئێران و

یەکێـــک لەو پرســـانەی دەیان ســـاڵە کورد لەهەمـــوو پارچـــەکان گیـــرۆدەی بـــووە، ئەو پاشـــکۆبوونەی ئێران و تورکیایـــە، کە لەمێژە کاریگەری لەسەر سیاسەت، کلتور و ئابووری کوردســـتان دانـــاوە. گریمانـــەی ئـــەوە دەکرا بەهاتنەکاییەی حکومەتی هەرێمی کوردســـتان بەســـەردابێت. گۆڕانـــی پاشـــکۆبوونە ئـــەم لەالیەکـــی دیكـــەوە شـــیمانەی ئـــەوە دەکـــرا، لەئەنجامـــی الوازبوونـــی ئـــەو واڵتانـــە کورد بتوانـــێ هەنگاوێک بهاوێ و لەپەیوەســـتبوون بەسیاسەتی ئەم واڵتەنانە رزگاری بێ. پێموایە لەم بـــوارە بەتایبەت لەپـــاش 2003وە مودێلی جۆراوجۆر خراونەتە بەربـــاس. بەاڵم هەموو ئەم مودێالنە لەسەر یەک گریمانە راوەستاون، ئەوەیـــش ئەوەیە، کە ئێمـــە دەبێ بەرژەوەندی ئـــەو واڵتانە بـــەالی هەرێمـــدا رابکێشـــین، کە لەدواجاردا جۆرێـــک لەبەرژەوەندی هاوبەش

پاشکۆکردنی کۆماری ئیسالمی.. ئەقڵیەتی دوو ئێران

حیسام دەسپیش

ژماره 231 2014/5/17 17

سياسەت

بابەتە بدەمەوە ئەو پرســـە ســـەرکییە بوو، کە ئایا بە لەبەرچاوگرتنی ئـــەوەی لەئێران هەیە، یان ئەوەی لەسیاســـەتی ناوخۆی ئەم واڵتەدا تێدەپـــەرێ، دەتوانیـــن ئەمـــە وەك دەرفەتێـــک ببینیـــن، تاکـــو ئێـــران بـــەدوای سیاســـەت و

بەرژەوەندییەکانی خۆماندا رابکێشین؟ئـــەوەی تا ئەمـــڕۆ لـــەالی سیاســـەتوانانی گشـــتی روانگـــەی و چاودێـــران و هەرێـــم کۆمەڵگا ســـەبارەت بەئێران هەیـــە، ئەوەیە کە ئێران وەک واڵتێکی یەکگرتوو لەسیاســـەت و بەرژەوەندییەکانیدا دەبینن. هەر بۆیە مانایەک کـــە لـــەم چەشـــنە لەدیتنـــەوە دێتـــە کاییەوە، واتایەکـــی یەکگرتوو دەبەخشـــێتە سیســـتەمی

سیاسی لەکۆماری ئیسالمی. نمونـــەی بەرچـــاوی ئـــەم جـــۆرە لەدیتنـــە وایکـــردووە لەســـاڵی 1991 بەمالوە تائێســـتا حکومەتـــی و ئێـــران نێـــوان پەیوەنـــدی هەرێـــم لەگـــەڵ ســـوپای پاســـداران بـــێ. واتا ئـــەوە وەزارەتـــی دەرەوە نیـــە کـــە جـــۆری پەیوەندییەکانی خۆی لەگەڵ هەرێم رێکدەخات، بەڵکو باڵە جیاوازەکانی ناو سوپای پاسدارانە، کە ئاڕاستەی ئەم پەیوەندییەیان بەدەستەوەیە. لێرەوەیـــە کە دەبێ پرســـیار لەخۆمان بکەین، ئاخـــۆ حکومەتی هەرێمی کوردســـتان دەزانێ هەر سیستەمێکی سیاسی کۆکراوەی کۆمەڵێک

بەرژەوەندی جیاوازە؟ ئێران وەک هەموو سیســـتەمە سیاسیەکانی جیهـــان کۆکـــراوەی کۆمەڵێـــک بەرژەوەندییە، کە دواجار ســـەقامگیریی و ناسەقامگیریی لەم سیستەمەدا بەرهەم دێنن. کەواتا لەسەرەتاوە باشتر وایە ئەم گریمانە قەبوڵ بکەین، دەکرێ

ئـــاوا ســـەیری کۆمـــاری ئیســـالمی بکەین، کە دەكـــرێ ناکۆکی بەرژەوەندییـــەکان لەم واڵتە

هەبن.ناکۆکی لەجۆری بەرژەوەندییەکان دەتوانێ لەپەیوەندی لەگەڵ حکومەتی هەرێمیشدا رەنگ بداتەوە. بۆیە لێرەدایە، کە دەبێ سیاسەتوانانی هەرێم ئاوڕ لەوە بدەنەوە، کە هاتنەسەرکاری رووحانـــی دەتوانـــێ مەودای ئـــەوە بۆ هەرێم سازبکات، کە قورسایی ئێران بەسەر هەرێمەوە کەمبکاتەوە و لەرێگەی پەنجە خســـتنە ســـەر ناکۆکی دەوڵەت و سوپای پاسداران، جۆرێک لەهاوســـەنگی لەپەیوەندییەکانـــی خۆی لەگەڵ

ئەم واڵتە بێنێتە کاییەوە.هەرچەندە ســـەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێـــم لـــەرۆژی ســـوێندخواردنی ســـەرۆک کۆماری ئێران لەم واڵتە ئامادەبوو، بەاڵم ئەمە وەک دەرفەتێک نەبینرا تاکو ببێتە سەرەتایەک بۆ راکێشانی حکومەت بۆ ناو پەیوەندییەکانی هـــەر دووال. کێشـــەکە ســـەرەتا لەنوێنەرایەتی هەرێم لەتاران دەسپێدەکا، پاشان شۆڕدەبێتەوە بۆ کاراکتەرەکانی ناو مەکتەب سیاســـییەکان. الیانـــی یەکەم واتا نوێنەرایەتـــی بریتیە لەدوو ئەقڵیەت. یەکیان بەجێماوی شەڕی ناوخۆیە و ئەویتریان ئەو نەوەیە، کە زۆرتر سەرسامە بە ئێران. بۆیە ئەقڵیەتی یەکەم بەرژەوەندییەکانی دەقیان گرتـــووە و ئەقڵیەتی دووەم بەرلەوەی سیاســـییانە بڕوانێتە ئەو واڵتە، بیر لەشـــکۆی

ئێران دەکاتەوە. رەهەندی دووەم مەکتەب سیاسییەکانن، کە بەجۆرێک رۆڵی کاریگەر دەبینن لەئاڕاســـتەی سیاســـەتی دەرەوەی هەرێـــم. بۆیـــە ناتوانین

تەنهـــا وەک مەکتەب سیاســـی بیانبینین، بەڵکو دەبێ وەک حکومەتی هەرێم ســـەیریان بکەین. لەسیاســـەتی دەرەوەی هەرێمدا جیهان هێشتا جیهانێکە خاوەن کۆمەڵێـــک هێزی دیارکراوە. واتـــا جیهـــان الی ئەم سیاســـەتە جیهانێک نیە فـــرە ئەکتـــەر و ســـەرچاوەکانی زانیاری بێت. بۆیـــە لەخەیاڵی ئەواندا تەنها ئـــەو ناوەندانەی

پێی راهاتوون دەبێ بەهەند وەبگیردرێن. لەکۆتایدا ئاوڕ لەخودی بابەتەکە دەدەمەوە. ئەگـــەر حکومەتـــی هەرێـــم دەیـــەوێ جـــۆری پەیوەندییەکانـــی لەگـــەڵ کۆمـــاری ئیســـالمی رێکبخات، دەبێ سەرەتا گۆڕانێک لەدیدی خۆی بەرانبەر بەئێران بێنێتە كایەوە، واتا دەبێ بزانێ کە سیســـتەمی سیاســـی ئێران، سیســـتەمێکی یەکگرتوو نیە. بۆیە دەبێ لەئێستادا وەک دوو ئێـــران چاوی لێبکـــەن. ئێرانێک کە حکومەتە و پێویســـتی بـــەوە هەیە ســـەرچاوەکانی داهاتی زیاد بکات، ئێرانێکیش کە ســـوپای پاســـدارانە و دەیەوێ حکومەت الوازبکات و لەهەمانکاتدا مادییەکانیش لەدەسبەسەرراگرتنی سەرچاوە تووشـــی کێشـــە بـــووە. بۆیـــە لـــەم حەفتـــەدا وەزیری نەوتی پێشـــوو کە ســـەر بەســـوپای پاســـدارانە خـــۆی گەیاندە هەرێم. لـــە الیەکی دیكـــەوە ئـــەوەی بـــۆ ناوەنـــدە حکومییـــەکان ماوەتـــەوە، هێندێـــك بـــواری بچووکـــە. ئەگەر هەرێـــم روانینـــی خـــۆی بگـــۆرێ و لەپاکێجی حکومەتی هەرێم، پارێزگاکان و دەسەاڵتەکانی بەغدا و هێزەکانی ناوخـــۆ رێکبخات و بتوانێ ئاڕاســـتەی پەیوەندییەکانـــی بـــکات، دەتوانـــێ پەیوەندییەکانـــی ئێرانـــەوە دوو لەرەهەنـــدی

هاوسەنگ بکات.

هەرێم لە رەهەندی دوو ئێرانەوە )حكومەت و سوپای پاسداران( دەتوانێ پەیوەندیەكانی لەگەڵ ئێراندا هاوسەنگ بكات

18 ژماره 231 2014/5/17

سياسەت

رێككەوتنەكەی گۆڕان و پارتی حەفتا بە سی لە سوودی پارتی بوو

سیاسەتمەدار د. فایەق گوڵپی بۆ سڤیل:

هەڤاڵ ئەبوبەكر پێیوتم گەر دێڕێكی منت

لەرۆژنامەی هاوكاریدا دۆزییەوە لەبەردەركی سەرا لەسێدارەم بدە

من بۆ بانگەشە قسەم لەسەر هەڤاڵ ئەبوبەكر

نەكرد، بەاڵم یەكێتی سوودی لەقسەكانم بینی

بۆ یەكالییكردنەوەی پارێزگاری سلێمانی

دەبێت گۆڕان بەمەرجی یەكێتی رازی بێت،

چونكە پارێزگاری ئێستا یەكێتییە

ژماره 231 2014/5/17 19

سياسەت

پێشەوا محەمەد

د. فایەق گوڵپی: پڕۆســــەیەكی گرانە و بۆ یەكێتیش، كە ئێســــتا پارێزگار لەخۆیەتی، تا ئــــەم بارودۆخە درێژە بكێشــــێت لەقازانجی خۆیدایەتی، هیچیان دەنگی پێویستیان نییە، دەبێت رێكبكەون، ئێستا یەكێتی پڕۆژەیەكی هەیــــە كە پارێزگاری ســــلێمانی دوو ســــاڵ بــــۆ یەكێتی بێت و دوو ســــاڵیش بۆ گۆڕان، یاخــــود پارێزگارێكــــی بێالیــــەن دابنێــــن و نوێنەری هەردووالیان بێت. بەاڵم لەهەردوو حاڵەتەكەدا ئەو كاندیدەی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ پارێزگار كە رابــــردووی خراپە، لەالیەن یەكێتی نیشتیمانی كوردستانەوە قبوڵ نییە. واتــــا ئــــەوە گۆڕانــــە دەبێــــت بــــە

مەرجەكانی یەكێتی رازی ببێت؟د. فایەق گوڵپی: بەڵێ، بەدڵنیاییەوە.

تــــۆ هەڵبژاردنــــدا لەبانگەشــــەی دەربــــارەی د.هەڤاڵ ئەبوبەكر زۆر قســــەت

كرد، ئایا ئەمە بۆ بانگەشەی یەكێتی بوو؟د. فایــــەق گوڵپی: نەخێر، بۆ بانگەشــــەی یەكێتــــی نەبــــوو، بــــەاڵم ئەوانیش ســــودیان

لێبینــــی. چونكــــە پێــــش یەكێتــــی من باســــی بەعســــیبوونی هەڤاڵ ئەبوبەكــــرم كردووە، پاش دەســــتپێكردنی هەڵمەتــــی هەڵبژاردنی ئــــەم جــــارەی ئەنجومەنــــی پارێــــزگاكان و ئەنجومەنــــی نوێنەرانــــی عێراقیش، بیســــتم هەڤــــاڵ ئەبوبەكر پاڵێــــوراوی بزووتنەوەی گۆڕانــــە بــــۆ لیســــتی پارێــــزگای ســــلێمانی. وت: گۆڕانــــم بەچاالكوانێكــــی ئــــەوكات دەزانن ســــەرۆكی لیســــتەكەتان كاتی خۆی لــــە رۆژنامەی هاوكاری وتــــاری بۆ رژێمی ســــەدام نوســــیوە؟ ئــــەو چاالكوانــــەش وتی بەڵــــێ دەزانین، كاك نەوشــــیروان وتویەتی ئــــەم هەڤاڵــــە كاتــــی خــــۆی بەعســــی بووە، بەاڵم دەنگــــی پێكۆدەكەینەوە. كاتێكیش ئەو قســــانەم لەبارەیەوە كرد، هەڤــــاڵ ئەبوبەكر بــــە تەلەفۆن قســــەی لەگەڵ كــــردم و گلەیی لێكردم كە بەناڕەوا ناوی ئەوم لەنوسینێكدا بردووە، هەر لەو تەلەفۆنەدا د. هەڤاڵ پێیوتم ئەو هەڤاڵ بەكــــرەی لەرۆژنامەی هاوكاری رژێمی بەعس وتاری نوسیوە، من نیم، ئەوە

لــــەم دوو هەڵبژاردنــــەدا بەتایبەت، دەنگــــی الیەنــــە سیاســــییەكان جوڵەیەكــــی گۆڕانكاری تێكەوتووە، ئەمە چۆن دەبینی؟

د. فایەق گوڵپــــی: ئەو جیاوازییە بۆ ئەوە دەگەڕێتــــەوە، كە گەلــــی ئێمــــە تاڕاددەیەك هەست بەبەرپرسیارێتی دەكات و نیشانەی زیندوێتی كۆمەڵگەیــــە، بەوەی دەنگی خۆی لەسەر بەرنامە و دنیابینی لیست و الیەنەكان دەدات. ئەمجارە دەبینین لەهەندێك شــــوێن یەكێـتــــی لەهەولێــــر گــــۆڕاون، دەنگــــەكان بەرزبۆتەوە و گۆڕان دابەزیوە، لەدهۆك كە جاران 95%دەنگەكان بۆ پارتی بوو، ئێســــتا یەكێتیــــش و یەكگرتوو و گۆڕانیش دەنگیان هەیــــە، لەهەڵەبجە ئــــەو گۆڕانكاریانە هەیە. ئەمــــە بەشــــێكی زیندوبوونــــی خەڵكەكەیــــە، بەشــــێكی تریشــــی كەمبوونەوەی فروفێڵ و

ساختەكارییە لەهەڵبژاردنەكاندا. 7-6 لەمــــاوەی یەكێتــــی بــــەاڵم مانگــــدا نزیكــــەی 150 هــــەزار دەنــــگ زیاد دەكات، لەكاتێكدا بەرنامە و گۆڕانكارییەكی ئەوتۆمان نەبینی، ئەمە چۆن زیندوێتییەكی

خەڵكی پێوە دیارە؟د. فایــــەق گوڵپی: زیادبوونــــی دەنگەكانی هەبــــوو، هۆكارێكــــی چەنــــد یەكێتــــی بزوتنەوەی گۆڕان پێشــــتر دەنگــــی یەكێتی برد بــــەوەی دەیوت یەكێتی لەگــــەڵ پارتیدا رێككەوتننامەی ســــتراتیژی هەیە، بەاڵم ئەم هەڵبژاردنە و لە 17ی نیســــاندا خۆی لەگەڵ پارتــــی رێككــــەوت، ئەگــــەر رێككەوتنەكەی پارتــــی و یەكێتــــی پەنجا بەپەنجــــا بووبێت، رێككەوتنەكــــەی گۆڕان و پارتــــی حەفتا بە ســــی بــــوو لەســــوودی پارتی. ئەمــــە بووە هــــۆكار بــــۆ زیادبوونــــی دەنگــــی یەكێتــــی. هاوكات لــــەم ماوەیەدا سیاســــەتی یەكێتیی ســــەبارەت بە ناوچەكانی تری كوردســــتان زیاتر نەتەوەیی بوو لەچاو گۆڕان و پارتی، بەرپرســــەكانی یەكێتی بە ئاشكرا دەچوونە باكوور و لەوێ میوانی كوردەكان دەبوون،

سیاســـەتمەدار د. فایـــەق گوڵپـــی، كە وەك خۆی دەڵێت كەســـێكی نەتەوەییە، ئێستا كاری حیزبـــی نـــاكات، بـــەاڵم بـــەردەوام تێڕوانینی سیاســـیانەی خۆی هەیە. لەو چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ سڤیل، دەربارەی پەیوەندی حیزبەكان، پارێزگاری ســـلێمانی و ســـەرنجەكانی لەسەر د.هەڤـــاڵ ئەبوبەكر، پەیوەنـــدی نێوان پارتی و

پەیەدە و پەكەكە قسە دەكات.

بەاڵم بەرپرســــانی گــــۆڕان و پارتی میوانی حكومەتی توركیا دەبوون. نوێنەرانی یەكێتی داوای ئازادكردنــــی ئۆجەالنیان دەكرد. هەر لەنەورۆزی ئەم ساڵیشــــدا، هێــــرۆ ئیبراهیم ئەحمــــەد، كە شەخســــی یەكەمــــی یەكێتییە، چووە ناو ئاهەنگی نەورۆزەوە لەئامەد، ئەمە بووە هۆی ئەوەی كەسانی نەتەوەیی وەك مــــن ببنە تەرەف لەگەڵ یەكێتــــی. ئینجا ئەو كەسانەی لەناو یەكێتی خەڵكی لێیان توڕەیە دووركەوتنــــەوە، هەڵبــــژاردن لەهەڵمەتــــی دەركەوتنــــەوەی تاڵەبانیش هۆكارێكی تری گرنگی زیادبوونــــی دەنگەكانی یەكێتی بوو، ئەمە جگە لەپشتیوانی یەكێتی بۆ رۆژئاوای

كوردستانیش.پاراســــتنی بــــۆ یەكێتــــی دەبێــــت

دەنگەكانی چی بكات؟د. فایــــەق گوڵپــــی: یەكێتی لەرابــــردوودا هەڵەی زۆری كــــردووە، نابێت دووبارەیان بكاتــــەوە، بۆ نموونە هەركەســــێك رەخنەی داوەتــــەوە، وەاڵمــــی بەتونــــدی لێگرتــــووە یان هێــــواش هێواش پەراوێزی خســــتووە، ئەو گەندەڵییەشــــی لەنــــاو بەرپرســــەكانیدا باڵوبووەتەوە دەبێت سنوورێكی بۆ دابنێت، پێشێلكارییە یاساییەكان نەهێڵێت، سیاسیەتە ملمالنــــێ و پەرەپێبــــدات نەتەوەییەكانــــی ناوخۆییەكانیان بەپێی پەیڕەو و پڕۆگرامی

ناوخۆ چارەسەر بكەن. بەاڵم بۆچی هەركەســــێك لەپارتی

نزیك ببێتەوە دەنگەكانی كەمدەكات؟ئــــەو لەگــــەڵ مــــن گوڵپــــی: فایــــەق د. بۆچوونەدا نیم، ئەگەر گۆڕان بەشێوەیەكی هاوسەنگ لەگەڵ پارتی نزیك ببوویایەتەوە ئەوا رەنگە بەوجۆرە زیانی پێنەگەیشــــتایە، بــــەاڵم بەداخــــەوە كۆمەڵگەی ئێمــــە حیزبی بــــۆ عەشــــایەرییە، و ناوچەگەرێتــــی و لەبەرئــــەوەی ســــۆران ناوچــــەی نموونــــە و پارتــــی بەدەســــت ســــەرۆكایەتییەكەی بارزانییەكانەوەیــــە، خەڵكــــی ناوچــــەی ئێمە حەزیان لەپارتی نییــــە و ئەوانیش بەهەمان شــــێوە، ئەگینــــا خــــۆ سیاســــەتی هێــــزەكان لەهەموو شــــوێنەكان یەك شــــتە. دیارە من زۆر رەخنەم لەسیاســــیەتی ناوچەیی پارتی هەیــــە، بــــەاڵم رێكخســــتنەكانی پارتی تەواو و رێكوپێكــــن، كــــە دەیەوێت ئیشــــێك بكات، دەزانێت چــــۆن بیــــكات و لەقازانجی خۆیدا

بێت.نەیانتوانــــی یەكێتــــی و گــــۆڕان بەتەنهــــا پارێزگار دابنێن، ئێســــتا ئەوە بۆتە كێشــــە، ئایندەی پارێزگاری ســــلێمانی چۆن

دەبینیت؟

لێدانی خەندەق بەرەو رۆژئاوای كوردستان

سیاسیەتێكی هەڵەی پارتییە

20 ژماره 231 2014/5/17

سياسەت

نەحكومەت لێیداوە نە وەزارەتی پێشمەرگە و نە ئاساییشــــی دهۆك. ئەوە سیاسیەتێكی ئەوەیــــە هۆكارەكــــەی پارتییــــە. هەڵــــەی پارتــــی دەبینێت لەپارچەكانی كوردســــتاندا جواڵنەوەی كــــورد هەیە، دەیەوێت بەشــــی هەبێــــت، پێگــــەی سیاســــیی هەبێــــت، ئــــەو نوێنەرانــــەی نوێنەرایەتــــی پارتیــــش دەكەن ئابڵوقــــەی ئــــەو مەبەســــتەش بــــۆ الوازن، دیبلۆماسی و ئابووری خستۆتە سەر پەیەدە و دواتر ئەم خەندەقەشــــی لێــــداوە. ئەمەش

بەمەبەستی تەنازولكردنی پەیەدەیە. پارتی دەڵێت پەیەدە تاكڕەوە، بەاڵم الی یەكێتــــی جۆرێكــــی ترە، ئەم سیاســــەتە

جیاوازانە چین؟پارتــــی دەزانیــــن گوڵپــــی: فایــــەق د. پەیوەندییەكــــی پتەوی لەگــــەڵ توركیا هەیە، پەیەدەش باڵێكــــی پەكەكەیــــە، بەهێزبوونی پەیەدە بەهێزبوونی پەكەكەیە، بەهێزبوونی

ناوی نهێنی بورهان هەژارە، من ناوم هەڤاڵ ئەبوبەكرە. هەروەها داواشی لێكردم كە بە نوسینەكەمدا بچمەوە و ئەو بڕگەیەی لەسەر ئەو نوسراوە بیكوژێنمەوە، ئەگەرنا لەدادگا شــــكاتم لێدەكات، وتیشــــی ئەگــــەر دێڕێكی منــــت لەهاوكاریدا بینی، ئــــەوا لەبەردەركی سەرا لەســــێدارەم بدە. دواتریش ئەندامێكی ژووری راگەیاندنیــــان پەیوەندی پێوەكردم و جۆرە تەهدیدێكی كردم. دواتر پەیوەندیم كــــرد بەبورهــــان هــــەژارەوە، كــــە ئایــــا ئەو قسەیەی هەڤاڵ ئەبوبەكر راستە، تۆ بەناوی نهێنی هەڤاڵ بەكر شعر و وتارت نوسیوە؟ كاك بورهــــان وتی من هەرچیم نوســــیبێت بەناوی خۆمەوە نوسیومە و زیانم بەكەس نەگەیاندوە، ئەو هەڤاڵ ئەبوبەكرەش بەناوی خۆیەوە شیعری نوسیوە. بۆیە ئەگەر هەڤاڵ لەحیزبــــدا بوایە ئاســــایی بوو، بــــەاڵم قبوڵ ناكرێت ببێتــــە نوێنەری ئێمە، كە میللەتێكین كەسوكارمان بەدەســــتی بەعس تیاچووە و ئێســــتا بەعســــییەك ببێتە نوێنەرمــــان، نەك

تەنها یەكێتی، منیش قبوڵ ناكەم. 250 ئەبوبەكــــر هەڤــــاڵ بــــەاڵم هەزار دەنگی هێنــــاوە، بزووتنەوەی گۆڕان

دەتوانێت چی لێبكات؟لەســــەرەتاوە هــــەر گوڵپــــی: فایــــەق د. كاندیدكردنی ئەو كەســــە لەالیەن گۆڕانەوە هەڵەبــــوو، هەڵــــەی دواتر پێداگــــری گۆڕان بــــوو لەســــەر پاكیەتی ئەو كەســــە، ســــێیەم هەڵەشــــی ئــــەو هەڵمەتــــەی گــــۆڕان بوو بۆ دەنــــگ هەموویــــان كــــە رێكخســــتنەكانی، بەهەڤــــاڵ ئەبوبەكــــر بدەن. بەوهۆیەشــــەوە بزووتنەوەی گۆڕان بــــووە جێگەی گومانی ئێمــــە، كــــە بزوتنەوەیەكی نەتەوەیــــی بێت،

بەڵكو تەنها بۆ دەسەاڵت تێدەكۆشێت. پارتی دەڵێت ئەو خەندەقەی نێوان هەرێــــم و رۆژئــــاوا حكومەت لێیــــداوە نەك

پارتی، سەرنجی تۆ چییە؟د. فایــــەق گوڵپــــی: نەخێر، ئــــەو خەندەقە

پژاك و پەكەكە پەیوەستن بەیەكەوە. پارتی و توركیــــاش دەیانەوێت پەكەكە الواز بكەن و بۆ ئەو مەبەستەش پارتی دەیەوێت چەند حیزبێــــك لێــــرەو لــــەوێ زینــــدوو بكاتەوە. بەاڵم یەكێتی ئێســــتا پشــــتیوانی تێكۆشانی كوردانی باكــــوور و رۆژئــــاوا دەكات، ئیتر ئەمــــە سیاســــەتێكی تاكتیكــــی یەكێتییە، یان ستراتیژێكی خۆیەتی، ئەوەیان شتێكی ترە، بــــەاڵم من ئەو سیاســــەتەی پارتی بەرامبەر پەیەدە بەهەڵە دەزانم. پێشموایە ناكۆكییەكە ئەوەیە، پارتی دەڵێت دەبێت هەموو حزبەكان هێزی چەكداریــــان هەبێت، پەیەدەش دەڵێت ئێمــــە فرەحیزبیمان قبوڵــــە، بەاڵم فرە هێزی چەكداریمــــان قبوڵ نییە، ئــــەوان دەڵێن ئێمە یەكینەكانــــی پاراســــتنی گەلمان هەیە و هەر هــــی پەیــــەدە نییــــە، هــــی هەمووانــــە. ئەگەر هەمووان هێزی چەكداریان هەبێت شــــەڕی

ناوخۆ روودەدات.سیاســــیی لــــەكاری ماوەیەكــــە

دووركەوتوویتەوە، نیازی چیت هەیە؟د. فایەق گوڵپی: من لەمنداڵییەوە كەسێكی نەتەوەییــــم، یەكێتــــی بــــووم، پارتــــی گەل و پارتی چارەســــەریش بووم. كورد و نەتەوە و دیموكراتییــــەت بەالمــــەوە گرنگــــە، كاتێك دەبینــــم حیزبەكان لەو ئاڕاســــتەیە الدەدەن منیش لێیــــان الدەدەم. بەاڵم تائێســــتاش بە بیركردنەوە و بەهەڵوێســــت لەگەڵ رێبازی پارتی كرێكارانی كوردستاندام، بەتایبەتیش لەگەڵ زۆربەی بیروبۆچوونەكانی عەبدوڵاڵ ئۆجەالندام وەكو بیرمەندێك. لەم ماوەیەشدا مــــن پشــــتگیریی لەهەڵمەتــــی هەڵبژاردنــــدا یەكێتیم كردووە، بەاڵم نەبوومەوە بەیەكێتی و ناشــــبمەوە بەیەكێتــــی. ئەگــــەر دەرفــــەت و دیموكراســــییەت و دەســــتوور و یاســــای حیزبەكان هەبێت، لەوانەیە لەئاییندەدا كاری سیاســــیی بكــــەم، ئەگەرنا وەك پزیشــــكێكی پسپۆڕی نەشتەرگەریی لەنەخۆشخانەكانی

كوردستان خەباتی خۆم دەكەم.

یەكێتی تا بتوانێت رێككەوتن لەسەر

پارێزگاری سلێمانی دوادەخات، چونكە لە

قازانجی خۆیدایە

من رەخنەم لە سیاسەتی ناوچەیی پارتی هەیە، بەاڵم رێكخستنەكانی

پارتی تەواو و رێكوپێكن، دەزانن چۆن كار بكەن

سیاسەتی یەكێتی لەچاو پارتی و گۆڕان زیاتر

نەتەوەییە

ژماره 231 2014/5/17 21

سياسەت

ئەو رووبەرە كۆمەاڵیەتیەی

ئیسالمیەكانی كوردستان كاری تێدا دەكەن، تەنیا

17%ی كۆمەڵگایە، كە بریتین موسوڵمانە

پابەندەكان

و سۆســــیۆلۆگ باخــــه وان، د.عــــادل مامۆســــتای زانکــــۆ، لــــه م دیداره یــــدا له گه ڵ سڤیل، ده رباره ی پاشه کشه ی ئیسالمییه کان لــــه م هه ڵبژاردنــــه دا و پێگه یــــان له کۆمه ڵگه ی کوردیدا قسه ده کات، جگه له وه ش هه ڵوه سته له ســــه ر ئایینــــده ی ئه و هێزانــــه له کۆمه ڵگه ی

کوردستانیدا ده کات.

ئه م هه ڵبژاردنه زه نگی رازیبوون و جێگیربوونی ته واوه تی ئیسالمییه کان بوو له ناو رێژه ی 17%دا

د. عادل باخه وان، سۆسیۆلۆگ بۆ سڤیل:

پێشه وا محه مه د

له ئه نجامـــه به راییه کانـــی هه ڵبژاردندا، ئیســـالمییه کانی کوردســـتان که میان کـــردووه ، گه رچـــی کۆمه ڵـــی ئیســـالمی لـــه م هه ڵبژاردنه دا ده نگه کانـــی به رزبوونه تـــه وه ، بـــه اڵم له حاڵه تـــه کردۆتـــه وه ، که مـــی ئه ویـــش گشـــتییه که دا ده نگـــی که مبوونـــه وه ی بـــۆ خوێندنـــه وه ت

ئیسالمییه کان له م هه ڵبژاردنه دا چییه ؟د. عادل باخـــه وان: له چه ندین جێگادا ئاماژه م به وه کـــردوه ، که ســـه رنه کەوتنی ئیســـالمییه کان له هه ڵبژاردنه یه ك له دوای یه که کانی کوردستان و عێراقدا په یوه ندی به و رووبه ره کۆمه اڵیه تیه وه

هه یه ، که کاری تیاداده که ن. ئه و رووبه ره ی ئه م بزوتنه وانـــه له خۆده گرێت و تیایـــدا ده جوڵێنه وه، ته نها 17% ی کۆمه ڵگه ی کوردستانییه . واته ئه و که ســـانه ن، که ئێمه لەروانگه ی سۆســـیۆلۆژیای ئاینه کانه وه ، وه ك ئیمانداری موســـوڵمانی پابه ند پێناسه یان ده که ین. به دیوێکی دیکه دا، دیسانه وه ئـــه و گریمانه یـــه دێتـــه وه ســـه ر رێگامـــان، کـــه بزوتنه وه کانی ئیســـالمی سیاســـیی کوردستانی توانـــای بزوتنـــه وه (، کۆمـــه ڵ، )یه کگرتـــوو، ئه وه یان نییه ده ســـتبه رن بۆ ئـــه و رووبه ره ی له 83%ی موســـوڵمانی کولتووریی له کوردســـتاندا

پێکهاتووه . ئاماده نه بوونی ئه م تواناییه ، ده یانخاته "دۆخـــی" که مینه ی جـــواڵو له نێـــو په راوێزه کانی کێڵگـــه ی سیاســـیدا. جواڵنه وه ی ئیســـالمییه کان له په راوێزه کاندا وایلێکردون تائێستا له شانۆگه ریه گه وره کانـــدا رۆڵـــی الوه کیان پێ بســـپێردرێت، دیکۆره کانیـــان پێ جوان بکرێـــت، له بری ئه وه ی پارتی ده ســـه اڵت بن، ببـــن به ته واوکه ری پارتی

ده سه اڵت! تێبینی دەكرێت ئیســـالمییه کان کاتێک ده توانن ده نگ بێنن، که رمووزه دینییه کان کاندید ده که ن، بۆ نموونه له هه ڵبژاردنی پێشوودا حاجی

22 ژماره 231 2014/5/17

سياسەت

ئیسالمییه کانی کوردستان لە شانۆگەرییە

گەورەكاندا رۆڵی الوەكیان پێدەدرێت

و دیكۆریان پێ جوان دەكرێت

گه ر شه ریعه ت وه ك سیسته مێکی کۆنکرێتی،

دامه زارو، نه گۆڕ و بیناکراو له نێو مێژووی سه ده کانی ناوه ڕاستدا وه ربگیرێت ئیسالم و دیموکراسی له گه ڵ

یه کدا ناگونجێن

ئه وه ی بۆ کۆمه ڵگه گرنگە ده قه

قورئانیه کان نین، به ڵکو ئه و مانایانه ن که

بەده قه کان ده به خشرێن

ئەو رایەی پێیوایە به ڕێز عه لی باپیر

ئه کته رێکی میانه ڕه وه و پراکتیکی دیموكراسی ده کات و به ڕێز کرێکار ئه کته رێکی توندڕه وه

و دژایه تی دیموكراسی ده کات، رایەكی هەڵە و دوور لەبنەمای زانستیە

ســـیادی پشـــکی گروپـــی هه ژموونـــداره نـــه ك به جیابوونه وه ی وشـــیاره هه ژموونله سه رکراو، جیهانی ئه و سیاســـیانه ی کـــه له په راوێزه کاندان له جیهانی ئه و سیاسیانه ی له سه نته ره کاندان! ئه م وشیاریه وایلێده کات ته نها چاوه ڕوانی وه زاره تی

کاره با بکات! له نوســـینێکدا باس له وه ده که یت، ســـێ چرکه ســـات بۆ شکســـتی ئیســـالمییه کان گرنگ بـــوون، یه کێـــک که وتنیـــان له الیـــه ن حکومه تـــی دروســـتبوونی له گـــه ڵ دووه م عێراقییـــه وه ، کۆماری ئیســـالمی ئێـــران ســـه ر هه ڵده ده نه وه ، دواتر دوای راپه ڕین ده بنه به شـــێک له سیســـتمه سیاســـییه که و ئـــه و خه ونه یـــان ده مرێـــت، کـــه ده وڵه تی ئیسالمی دابمه زرێنن. من وای تێده گه م له م ئاســـتانه دا، ئیسالمی سیاســـیی پێویستی به پاڵپشته بۆ هه ڵسانه وه ، ئایا بۆ حیزبه ئیسالمییه کوردییه کانی ئێستا، ئه م پاڵپشته نییه ، الوازه ، که

به و جۆره له پاشه کشه دان؟د. عـــادل باخـــه وان: من پێموایه گوزارشـــتی "هه ڵسانه وه " له جێگای خۆیدا نییه . هه ڵسانه وه بۆ گروپێك به کاردێت، که پێشتر له ئاستێکی به رزدا به ده ســـتهێنابێت، زۆری ده نگێکـــی و بووبێـــت به اڵم له ئێستا و ئێره دا و به هۆی قه یرانه کانیه وه شکستی به ده ستهێنابێت. له هه لومه رجێکی ئاوادا ده توانیـــن باس له هه ڵســـانه وه بکه یـــن. بێگومان ئه مـــه هلومه رجی ئیســـالمییه کان نییه و هه رگیز له کوردســـتاندا 35%یان نه هێناوه، تائێســـتا باس له هه ڵسانه وه یان بکه ین. من پێمباشه پرسیاره که بزوتنه وه کانـــی ئایـــا بکه یـــن. شـــێوه یه بـــه م ئیســـالمی سیاســـیی، شانســـی ئه وه یـــان هه یـــه له داهاتوودا په راوێزه کان به جێبێڵن و پێبنێنه نێو ســـه نته ره کانه وه ؟ بێگومـــان به ڵـــێ. ئه لف و بای سۆسیۆلۆژیای سیاســـی بریتییه له وه ی دیارده کۆمه ڵگه ییـــه کان له نێـــو مێژووه به شـــه ریه کاندا بیناده کرێـــن و هیـــچ په یوه ندییه کیـــان به دیارده سروشـــتیه کانه وه نییـــه . هه ژموونـــی پارتـــی و یه کێتـــی و گـــۆڕان له نێـــو کۆنتێکســـته )ســـیاقه ( مێژووییه کاندا دروســـتبوون نه ك کۆنتێکســـته سروشـــتیه کان. بـــه اڵم ئـــه م "بێگومـــان به ڵێیـــه " به مه رجێکی سه ره تایی ده ستپێده کات که بریتییه له په ڕینـــه وه له رووبه ری ئیمانداره موســـوڵمانه پابه نده کانـــه وه ، کـــه له باشـــترین دۆخـــدا 17%ی کۆمه ڵگه ی کوردستانی پێکده هێنن، بۆ رووبه ری موســـوڵمانه کولتووریه کان کـــه نزیکه ی 83%ی

هه مان کۆمه ڵگه پێکده هێنن. به خوێندنـــه وه ت پرســـیار، دوا وه ک بـــۆ بارودۆخـــی کوردســـتان و ناوچه کـــه ، ئـــه و گۆڕانکارییـــه خێرایانه ی له ده وروبه ر و ناوخۆی خۆماندا رووده ده ن، ئایینده ی ئیسالمی سیاسیی کوردی چۆن ده بینیت، تاکوێ ئیسالمی سیاسی ده توانێت له گه ڵ دیموکراســـیدا هه ڵبکات، تاچه ند

ده توانن تێکه ڵ به سیستەمی سیاسیی ببن؟

کاروان بـــۆ یه کگرتـــوو و لـــه م هه ڵبژاردنه شـــدا ســـه لیم شووشـــکه یی له کۆمه ڵی ئیســـالمی، ئایا ئه مـــه زه نگی پاشه کشـــه ی ئیســـالمییه کانه ، یان فێڵێکه ئیسالمی سیاســـیی له خه ڵکی موسوڵمانی

کوردی ده کات؟د. عادل باخه وان: نا ئه مه نه زه نگی پاشه کشه یه ، نه زه نگـــی کۆتایی هاتنی ئیســـالمییه کان، به ڵکو زه نگـــی جێگیربوونیـــان و پاشـــان رازیبوونیان بـــه و جێگیربوونەیـــە له نێـــو زۆنـــی 17% دا. من له جێگایه کـــی دیکه دا گوتم، ئه وه ی جێگای رامان و وردبوونه وه یـــه ، کاردانـــه وه ی ئه کته ره کانـــی له ســـه ر کوردســـتانییه سیاســـی ئیســـالمی ئه نجامـــی هه ڵبژاردنـــه یه ك لـــه دوای یه که کان. کاردانه وه یه کی ســـارد، بێده نگ، شـــه رمن، وه ك ئه وه ی چیتر له وه زیاتر چاوه ڕوانی هیچ شتێکی دیکـــه نه بن، وه ك ئه وه ی ســـنوری ئه وان ته نها تـــا 17% بڕبکات، وه ك ئه وه ی راهاتبن له ســـه ر مانه وه له په راوێزه کاندا! به بۆچوونی من دۆخێکی له م شێوه یه دیسانه وه ده مانباته وه سه ر چه مکی »زه بروزه نگـــی ره مزی« که له سۆســـیۆلۆژیای پیـــه ر بۆردیۆدا کاری له ســـه رکراوه . ئـــه م تایپه له زه بروزه نگ ته نها له ســـاته وه ختێکدا دروســـت ده بێت، که تاك یان گروپی هه ژموونله سه رکراو، ئاماده یی ئه وه ی تیادابێت، هه ژموونی که س یان گروپی هه ژمووندار قبوڵبکات و له گه ڵیدا بژی و تێکه ڵ به که ره ســـه کانی ببێت. بێ ئه م »ئاماده یی قبوڵکردن و رازیبوونـــه «، زه بروزه نگی ره مزی دروســـتنابێت. کاردانه وه ی هه رســـێ گروپه که ی ئیســـالمی سیاســـیی کوردســـتانی له به رامبـــه ر ئه نجامـــی هه ڵبژاردنـــه یه ك لـــه دوای یه که کاندا، هه رســـکردنی ئاماده یـــی ســـه ر ده مانباتـــه وه »هه ژموونـــی« گروپـــه هه ژموونداره کانـــی نێو کێڵگه ی سیاســـی کوردســـتانی )پارتی، یه کێتی، ئیســـالمییه کانه وه . گروپـــه له الیـــه ن گـــۆڕان( هه ژمـــوون )هه یمه نه ( بریتییـــه له زه بروزه نگێکی به تـــه واوی کـــه شـــاراوه ، بێده نـــگ، نـــه رم، جه ســـته یه کدا ده کشێت و تاراده یه کی دراماتیکی ده ســـته مۆی ده کات، به راده یه ك که دواتر ته نها به ئاماژه ی ده ست یان چاو ده توانێت بیجوڵێنێت. ئه مه دروســـت ئـــه و زه بروزه نگـــه ره مزیه یه ، که چه ندین ساڵه له سه ر جه سته ی سیاسی بزوتنه وه "موماره ســـه " کوردســـتانیه کان ئیسالمیســـته ده کرێت و له رێگای سیســـتەمی ئاماده باشیانه وه هه رســـده کرێت و خۆیانـــی له گه ڵـــدا راده هێنـــن. له ئه کتـــه ره یه کێـــك رابـــوردودا، له رۆژانـــی ئیسالمیسته کان، له سه ر به شداریان له حکومه تدا رســـته یه کی دروســـتی درکاند، که گوزارشتێکی روونه له سه ر ئه م دۆخه تراژیدیه "کورسیه کانی داوای پێنـــادات رێگامـــان له په رله مـــان ئێمـــه وه زاره تێکی سیادی بکه ین«! ئه م ئه کته ره ته واو وشـــیاره به و رووبه ره ته ســـکه ی ســـه رزه مینی جواڵنه وه کانیه تـــی، وشـــیاره بـــه وه ی وه زاره تی

ژماره 231 2014/5/17 23

د. عادل باخەوان، مامۆستای زانكۆ

سياسەت

د. عـــادل باخـــه وان: گـــه ر شـــه ریعه ت وه ك نه گـــۆڕ، دامـــه زارو، کۆنکرێتـــی، سیســـته مێکی سروشـــتی، جه وهه ری، بیناکراو له نێو مێژووی ســـه ده کانی ناوه ڕاســـتدا وه ربگیرێت و مامه ڵه ی له گه ڵـــدا بکرێت، بێگومـــان نه ك هـــه ر بزوتنه وه ئیسالمیسته کان، به ڵکو خودی ئیسالمیش له گه ڵ دیموکراســـیدا ناگونجێـــت و ســـه دان لێکـــدژی له نێوانیاندا هه یه . به اڵم ئایا به راســـتی شه ریعه ت ئه م ستراکتۆره سروشتی و کۆنکرێتییه نه گۆڕه یه، یـــان چوارچێوه یه کی الســـتیکی هه یـــه و له گه ڵ "ئێستا و ئێره " کاندا به رده وام خۆی نوێده کاته وه و خـــۆی ده گونجێنێت؟ ئه مه ئه و ئیشـــکالیه ته یه کـــه له یـــه ک کاتدا بزووتنـــه وه ئیسالمیســـته کان قه یـــران رووبـــه ڕووی ره خنه گره کانیشـــیان و ده کاتـــه وه . کاتێـــك ئه کتـــه ره ئیسالمیســـته کانی دێـــن به کوردستانیشـــه وه ، ئیســـالم، جیهانـــی له گـــه ڵ مامه ڵـــه یه که مـــه وه به گریمانـــه ی و ئیتـــر هه مـــوو ده رگاکان شـــه ریعه تدا ده کـــه ن، مه ده نـــی، کۆمه ڵگـــه ی دیموكراســـی، له ســـه ر ئاینه کانـــدا، له به رامبـــه ر بێالیـــه ن عه لمانیه تـــی بزووتنـــه وه کۆمه اڵیه تییـــه کان، میکانیزمه کانـــی جیاکردنـــه وه ی دیموکراســـی، چاودێریکردنـــی ده ســـه اڵته ته شـــریعی و ته نفیزی و قه زائیه کان، مافه کانـــی مرۆڤ داده خه ن و تـــه واوی کۆمه ڵگه ده کـــه ن به مزگه وتێکی گـــه وره . هه روه ها کاتێك ره خنه گـــران له بزووتنه وه ئیسالمیســـته کان دێن و هه مان شـــه ریعه ت له هه مان ئـــه م گریمانه یه دا کـــورت ده که نـــه وه ، ئیتـــر نه ك هه ر شـــه رعیه ت به جیهانبینی داخراوی ئه کته ره ئیسالمیســـته کان ده به خشـــن، به ڵکـــو رازیده بـــن بـــه وه ی ره خنـــه له کۆمه ڵگـــه وه ك مزگه وتێکـــی گـــه وره بگرن و ئه مـــه ش ده یانخاتـــه نێـــو قه یرانێکی گـــه وره وه ! به اڵم کاتێك ئه کته ره ئیسالمیسته کان شه ریعه ت

ته نهـــا و ده بینـــن دووهه مـــه وه له گریمانـــه ی وه ك پرۆسێســـێکی زینـــدوو، خۆتازه کـــه ره وه ، الستیکی، فراوان، کشاو به نێو زه مان و مه کاندا، مـــرۆڤ به رژه وه ندیه کانـــی وه اڵمـــده ره وه ی ته ماشاده که ن، بێگومان ده توانن له رێگای چه ندین میکانیزمی جیاوازه وه ، له گه ڵ دیموکراسیدا نه ك هـــه ر بیگونجێنن، به ڵکـــو بیکه ن به ســـه رچاوه ی شـــه رعیه ت به خشـــین به دیموکراســـی. راســـته هیچ ئیسالمیســـتێك، کوردی یان عه ره بی، مافی ئـــه وه ی نییـــه و ناتوانێـــت ده ســـتکاری ده قێـــك له ده قه کانی قورئان بکات، به اڵم ئه وه ش راســـته که هه ریه کێك له و ئه کته رانه ، به پێی هه لومه رجی کۆمه اڵیه تـــی و سیاســـی و ئابوری خۆی، مانای ده قه کانـــی قورئـــان ده ستنیشـــان ده کات. ره نگه ئـــه وه ی که بۆ خوێنه رێکی قورئان له مزگه وتێکدا نه بـــن، قورئانیـــه کان ده قـــه ماناکانـــی گرنگـــه ، به ڵکـــو خـــودی ده قه کان بـــن، به اڵم ئـــه وه ی بۆ کۆمه ڵگه ، به کێڵگه جیاوازه کانیه وه گرنگه ، خودی ده قـــه قورئانیـــه کان نیـــن، به ڵکو ئـــه و مانایانه ن کـــه بەده قـــه کان ده به خشـــرێن. ئایـــا بەراســـتی ئیسالمیسته کورده کان باوه ڕیان به دیموكراسی هه یـــه ؟ مـــن وه ك سۆســـیۆلۆگێك پێموایـــه ئه م پرســـیاره هه ڵه یه و نابێت به م شـــێوه یه بکرێت، چونکه پێموایه نه ك هه ر ئیسالمیسته کورده کان، به ڵکو له سه ر ئاستی جیهانیش، زۆر ده گمه نن ئه و ئه کته ره سیاســـیانه ی خۆبه خشانه و به خواستی خۆیـــان »باوه ڕیـــان« به دیموكراســـی هه یـــه و »موماره سه ی« ده که ن. ئه وه ی واده کات نیکۆال ســـه رکۆزی کورسی ســـه رۆکایه تی فه ره نسا بۆ فرانسوا هۆالند به جێبێڵێت »ئیمانی« سه رکۆزی به دیموكراســـی نییـــه ، به ڵکـــو ئـــه و هه لومه رجه کۆمه اڵیه تی و سیاســـی و ئابوریـــه بابه تیه یه که وایلێده کات ده ره نجامه کانی هه ڵبژاردن قبوڵبکات

و کورســـیه که ی به جێبێڵێـــت. ئـــه وه ی واده کات ماریـــن لۆپێـــن، ســـه رۆکی بـــه ره ی نیشـــتمانی فه ره نســـی تونـــدڕه وی راســـتڕه و، ده ره نجامـــی هه ڵبژاردنـــه کان قبوڵبـــکات و رێـــز له بنه ماکانـــی دیمۆرکاســـی بگرێت، ئیمانبوونی به دیموكراسی نییـــه ، به ڵکـــو هه مـــان هه لومه رجـــه بابه تیه که یه . ئه وه ی واده کات ئیسالمیستێکی وه ك به رێز عه لی باپیـــر له نه وه ده کاندا بوون به ئه ندامی په رله مان به "شـــیرك" بزانێت و له دوو هه زاره کاندا خودی خۆی ببێتە به ئه ندامـــی په رله مان هیچ په یوه ندی به ئیمانبوون به دیموکراسی نیه ، به ڵکو په یوه ندی بـــه و هه لومه رجـــه سیاســـی و کۆمه اڵیه تـــی و ئابوریه وه هه یه، که له ئێستا و ئێره ی کوردستاندا هه یه . زۆرن ئه و رۆشـــنبیرانه ی پێیانوایه به ڕێز عه لی باپیـــر ئه کته رێکی میانـــه ڕه وه و پراکتیکی دیموكراســـی ده کات، بـــه اڵم به ڕێـــز نه جمه دیـــن دژایه تـــی و تونـــدڕه وه ئه کته رێکـــی کرێـــکار دیموكراســـی ده کات. هه مـــوو ئـــه م خوێندنه وانه هه ڵه ن و دورن له بنه ما زانستیه کانه وه . له راستیدا گه ر به ڕێز کرێکار بهێنرێته وه کوردستانی ئێستا و به هه مـــان هه لومه رجـــی بابه تـــی کۆمه ڵگه یـــی ئێســـتای کوردســـتانی تێکه ڵ بکرێت، له هامکاتدا به ڕێز عه لی باپیر بخرێته نێو هه مان هه لومه رجی ئێستای کرێکاره وه ، هه ڵوێسته کان سه د و هه شتا

پله ده گۆڕێن و رۆڵه کان پێچه وانه ده بنه وه .بێگومان ئه مه مانـــای ئه وه نییه بۆچوونه کان کاریگەرییان له ســـه ر هه ڵســـوکه وت و ره فتاری سیاســـی ئه کته ره کۆمه اڵیه تییه کان نییه . نه خێر، بۆچوونـــه کان خـــودی بڵێـــم، ده مه وێـــت مـــن له نێـــو حه کایه تـــه سیاســـی و کۆمه اڵیه تییه کاندا، له نێـــو واقیعـــه ئابوریه کاندا، له نێـــو هه لومه رجه بابه تیه کانـــدا دروســـتده بن و هه ڵده وه شـــێنه وه . بۆیه باشـــتروایه پرســـیاره که به م جۆره بکرێت: ئایـــا له کوردســـتاندا هه لومه رجێکـــی بابه تیانه ی وا له ئـــارادا هه یه کـــۆی ئه کته ره سیاســـییه کان، به تایبه تـــی ئیسالمیســـته کان، ناچاربکات به وه ی نه توانـــن له چوارچێـــوه دیموكراســـیه کان بڕۆنه ده ره وه ؟ ئایا ئه و سیســـته مه ی کێڵگه ی سیاسی کوردی ده بات به ڕێوه ، تاچه ند له بناغه دا، له سه ر پرانسیپه دیموکراتیکه کان دامه زاره وه و تاچه ند مرۆڤی کردوه به سه رچاوه ی هه موو پیرۆزیه کان و هـــه ر پیرۆزیـــه ك کـــه له گه ڵ خـــودی پیرۆزی

مرۆڤبووندا یه کنه گرێته وه بیخاته په راوێزه وه ؟به بێ وه اڵمی ئه م پرســـانه ، به بـــێ بیناکردنی کێڵگـــه ی سیاســـی کـــوردی له ســـه ر پرانســـیپه »به ناوه ندکردنـــی« به بـــێ دیموکراتیکـــه کان، پیرۆزیـــی مرۆڤبـــوون و دانانـــی له ســـه ره وه ی هه مـــوو پیرۆزییـــه کان، له هـــه ر چرکه یه کدا نه ك هـــه ر ئه کته رێکی سیاســـی ئیسالمیســـت، به ڵکو ناسیۆنالیســـت و چه پ و راستی کوردیش، کۆی کۆمه ڵگـــه ی کـــوردی ده خاته به رده م مه ترســـی:

دیکتاتۆریه ت، تۆتالیتاریزم.

24 ژماره 231 2014/5/17

ئەم جارەیان باســـی ئافرەتێكی تێكۆشەری خەڵكی شـــاری هەولێر دەكەین، ئەویش "رازیە خـــان"ە، یان دادە رازیە )رازیە حســـن خەتاب(. ئـــەو ئافرەتە لە ســـاڵی 1941 لـــە بنەماڵەیەكی كوردپەروەر لە دایكبووە. لەو ماوەی ئەو تێیدا ژیاوە خەباتی كوردایەتی و نیشتیمانپەروەری لە پەرەســـەندن دابووە. ماڵەكەشـــیان سەرەتا لـــە گەڕەكی تەیراوەی شـــاری هەولێر بووە و لەوێوە دەستی كردووە بەخەباتی كوردایەی و كاركـــردن لەبواری مافی ئافرەت. بە بیرم دێت لەســـەرەتای شەســـتەكان بەرپرســـی پیشەیی كاســـبكاران )رێكخـــراو( بـــووم و شـــانەیەكی ســـەرەكیم هەبـــوو، باوكـــی خوشـــكە رازییـــە ئەندامی ئەو شـــانەیە بـــوو، رازیە خان و چەند ئافرەتێكـــی تریـــش ئەندامـــی بـــوون. واتە دادە رازیـــە لـــە ســـەرەتای دەســـتپێكردنی ژیانی و لەهەڕەتـــی الوێتی دەچێتە ناو بۆتەی خەبات و تێكۆشـــان و هەر لە روانگەی كوردایەتی شوو بەگەنجێكی بارزانی بەناوی )ناوخۆش بارزانی( دەكات، كـــە یەكێك بوو لەو بارزانیانەی لەگەڵ بارزانـــی نەمـــر چووبوونە یەكێتی ســـۆڤیەتی بەرێ و نزیكەی 11 ساڵ و 3 مانگ لەسۆڤیەت مانەوە، پاشان لەگەڵ بارزانی لە پاش شۆڕشی 14 تەممـــوز و رێكەوتنـــی لەگـــەڵ حكومەتـــی ئەوسای عێراق بەســـەرۆكایەتی عەبدولكەریم قاسم گەڕانەوە، ناوخۆش یەكێك بوو لەوانەی لەپەیمانگەی كشـــتوكاڵی ســـۆڤیەتی شەهادەی وەرگرتبـــوو، كاتێك گەڕایەوە لە هەولێر لەگەڵ چەند كەسێكی تر دامەرزان، بە هۆی هاوڕێیەتی لەگـــەڵ باوكـــی رازیە خان بەناوی )حەســـەن( لەساڵی 1959 هاوسەرگیری لەگەڵ رازیە خان

كرد و خوا چەند منداڵێكی پێ بەخشین.هەمیشـــە بـــرادەرم ناوخۆشـــی كاك پێشمەرگەبوو، ئەو ماوەی لەهەولێر بوو لەناو رێكخســـتنەكانی پارتیدا لەگەڵ چەند هەڤاڵێكی تـــردا رۆڵـــی چاالكیـــان هەبـــوو، ناوخـــۆش و رازیـــە دوو هاوســـەری كوردپـــەرەوەر دادە و پارتـــی و پێشـــمەرگە بوون. خوشـــكە رازیە لەســـەرەتای تەمەنیـــدا لەریزەكانـــی پارتـــی و یەكێتـــی ئافرەتانـــی كوردســـتان كاری دەكرد، لەگەڵ شـــانازی هاوســـەرم و خوشكە وەزیرە پیرداود و خوشكە كوردستان پیرداود، جگەلە كاركردنی هاوبەشـــیان لەنـــاو حیزب و یەكێتی ئافرەتـــان، وەكو خوشـــك وابوون و پەیوەندی پتەویان لەگەڵ یەكتری هەبوو، چ ئەو كاتەی لە

كوردستان بوون، یان لەكاتی ئاوەرییدا.خوشـــكە رازیـــە لەكۆنگرەكانـــی 9، 10، 11، 12ی پارتی وەك نوێنەری ئافرەتان بەشـــداری كـــردووە و لەنـــاو كۆنگـــرەدا چـــاالك بـــووە، مـــن خـــۆم ئـــاگاداری چاالكییەكانـــی خـــۆی و

هەڤەڵەكانی بوومە.

گێڕانەوەبۆ

لەبیرنەكردن

رازیە خان

محەمەد مەال قادر

سياسەت

24 ژماره 231 2014/5/17

ژماره 231 2014/5/17 25

سياسەت

رازیە خان )یەكەم كەس لە دەستە راستەوە( لەگەڵ پۆلێك ئافرەتی پێشمەرگەی هاوڕێی

و چاالكـــی زەحمەتكێشـــە ئافرەتـــە ئـــەو جواڵنـــەوەی ئافرەتانـــەی یەكجار بـــەرز بووە، هەروەهـــا لە شۆڕشـــی گواڵندا لەگـــەڵ پۆلێك هاوســـەنگەری و هاوخەبـــات لەئافرەتانـــی بەشـــداری كردووە و لەكاتی شەڕدا سەردانی بەرەكانـــی پێشـــمەرگەیان كـــردووە، وەك لـــە وێنەكەیـــدا بەروونـــی دەردەكەوێت، ماوەیەكی زۆر لەســـكرتاریەتی ئافرەتـــان رۆڵی هەبووە، كاتێـــك شۆڕشـــی ئەیلـــول هەرەســـی هێنـــا و توشی نسكۆیەكی گەورە بووین و بە هەزاران خێزان روویان كردە ئێران، پێشـــتریش لەكاتی شۆڕشـــدا ژمارەیەكی زۆر لەپێشـــمەرگەكانی ئەیلـــول خۆیـــان و خاوخێزانیـــان چووبوونـــە ئێران، واتە لەپێش نســـكۆی شـــۆڕش و دوای

نسكۆش.قـــەدەری خـــوای گـــەورە وابـــوو هەریەكە بـــە شـــێوەیەك رەفتاریـــان دەكـــرد و هەریەك بەشێوەیەك لەئێران نیشـــتەجێبوون، لەوانەش رازیـــە خان و هاوســـەرەكەی خوالێخۆشـــبوو لـــە منداڵەكانیـــان و بارزانـــی ناوخـــۆش شارۆچكەی شـــەهریاری كەرج نیشتەجێبوون. واتـــە لە ماڵەكانی ئێمـــە نزیك بوون و نزیكەی

هەر بەشـــارێك حساب دەكران. ئەو ئافرەتێكی بەوەفـــا و بەڕێـــز بـــوو لەگـــەڵ ماڵـــی ئێمـــەدا هاتوچۆیـــان هەبـــوو. جا ئەوكات هـــەر خێزانە خـــۆی و شانســـی خـــۆی، كاری بـــۆ ژیانـــی

رێكدەكەوت.كە شۆڕشـــی ئێران بەرپابوو و سەركەوت، ئێمـــەش وەك پارتـــی دەســـتمان بەكاركـــرد و لیژنەی رێكخســـتنی ئێران دروست كرا، منیش رۆڵم لەو رێكخستنەدا هەبوو، خوشكە رازیەش هـــەرزوو پەیوەندی بـــە رێكخســـتنی پارتی و یەكێتـــی ئافرەتانـــەوە كـــرد و و توانـــرا دوای كۆنگرەیەی نۆیـــەم لەگەڵ كۆمەڵـــە ئافرەتێكی تـــر لە نمونەی: وەزیرە پیرداود و كوردســـتان پیـــرداود، یەكێتـــی ئافرەتان دروســـت بكەنەوە و لەژێـــر چاودێـــری مەكتەبی سیاســـی پارتی، مەكتەبی ســـكرتاریەتی رێكخراوەكە دروســـت كرایەوە، رازیە خان كرایە ئەندامی سكرتاریەت. هەڤاڵ رازیە و هەڤااڵنی تر توانیان لە شۆڕشی گواڵن و لە دوای كۆنگرەی نۆیەم رێكخســـتنی

ئافرەتان چاالك بكەنەوە.لە هەندێك وێنەدا دەردەكەوێ رازیە خان و خوشكانی تری ئافرەتان سەردانی بارەگاكانی

پێشـــمەرگە لە كوردســـتان دەكەن و بەشداری هەندێ چاالكی كۆمەاڵیەتی و ئابورییان دەكرد و هانـــی پێشـــمەرگەیان بۆ شـــۆڕش و خەبات دەدا، بەڕاســـتی ئـــەو تێكۆشـــەرانەی یەكێتـــی ئافرەتـــان لە ئاوارەیـــی و دەربەدەری و دوور لە كەســـوكار و واڵتی خۆیان، چاالكی زۆریان ئەنجام دەدا، بەراســـتی جێگای شانازی بوون. لەگەڵ ئەوەی ئاستی خوێندەواریان لە پلەیەكی بـــەرز نەبـــوو، بـــەاڵم ئاســـتی هۆشـــیاریی و هـــزری نەتەوایەتیان لە پلەیەك بووە، كە دەبێ

مێژوونوسان بە پیتی زێڕین بینوسن.هەروەهـــا لە راپەرین بەشـــداربوون و پاش راپەرینیـــش بـــۆ ماوەیەك واتە لەســـاڵی 1992 كۆنگـــرەی چوارەمـــی ئافرەتانیـــان ســـازدا و هەندێكیـــان دەرچوونەوە، رازیە خان لە رۆژی 2011/11/24 دڵـــە گەورەكـــەی لە لێدان كەوت و لـــە گونـــدی لیرەمیری ناوچەی مێرگەســـۆر

نێژرا. درود لـــە گیانی پاكی ئەو خانمە گەورەیە و هەموو شەهیدانی ئافرەتان و كوردستان بێت، درود لە گیانی ســـەروەری شـــەهیدان بارزانی

نەمر.

26 ژماره 231 2014/5/17

سياسەت ــ جیهانی

بۆشی برا پشتیوانی لێدەكات و دایك و خێزانەكەشی دژایەتی دەكەن

دایكی جێب بۆش: لە ئەمەریكا جگە لە بنەماڵەی بۆش كەسی تر نییە؟!

جێب.. بۆشی براحاكمی پێشووی فلۆریدا خۆی بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمەریكا ئامادە دەكات

26 ژماره 231 2014/5/17

ژماره 231 2014/5/17 27

سياسەت ــ جیهانی

دوای چوار ســـاڵ لەحوكمڕانی سەرۆك بۆشـــی باوك و هەشـــتی ساڵی تری بۆشی كوڕ، بنەماڵەی بـــۆش جارێكی تر لەهەوڵی گەیشتن بە كۆشكی سپی دان. ئەمجارەیان بە هێنانەپێشـــەوەی بۆشـــی برا )تەمەن 61 ســـاڵ( بۆ هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتی بۆ

ساڵی 2016.بنەماڵـــەی بـــۆش تاكـــە بنەماڵـــە نیە، كە تموحی چوونە ناو كۆشـــكی سپیان هەبێت، بەڵكـــو بنەماڵـــەی تر هـــەن، وەك بنەماڵەی دیموكراتییـــەكان: كلینتـــۆن، كـــە لەرێگـــەی هیـــالری كلینتۆنـــەوە هەوڵـــی ئەو پۆســـتە دەدەن. ئـــەو خاتوونـــە لەســـەردەمی بیـــڵ كلینتۆنـــدا خانمی یەكەم بوو، لەســـەردەمی باراك ئۆباماشـــدا وەزیـــری دەوەرە بووە، بـــەم پێیـــەش واپێدەچێـــت هەمـــان دیمەنی ركابەرییەكانـــی پێشـــوو لەنێـــوان هەردوو

بنەماڵەی بۆش و كلینتۆندا ببینینەوە. بـــۆ مانگـــی 30 نزیكـــەی گەرچـــی هەڵبژاردنـــەكان ماوە و تائێســـتا مەیدانەكە بۆ كەس یەكالنەبۆتەوە، كە ئایا كێ دەبێیتە بەربژێری دیموكرات و كۆمارییەكان، بەاڵم لەگەڵ دەركەوتنی ناوە پێشبینیكراوەكان بۆ بەربژێریی، تای پێشبڕكێی هەڵبژاردنەكانیش

بەرزتر دەبێتەوە.ئەگـــەری ئەمانـــەدا، هەمـــوو لەگـــەڵ بەربژێركردنـــی جێـــب بـــۆش لەســـەرووی دیمەنەكانەوەیـــە، كۆمارییە محافیزكارەكان چاوەڕێی بۆشـــن بـــۆ گەڕانـــەوەی حیزبی كۆماریـــی بـــۆ نـــاو كۆشـــكی ســـپی، دوای

هەشت ساڵەكەی ئۆباما.بەپێـــی ســـەرچاوەكان، بەشـــێكی زۆری ئەوانـــەی پشـــتیوانی هەڵمەتـــی هەڵبژاردنی 2012یـــان بەناوی )میت رۆمنـــی( كردووە، دەیانەوێـــت جێـــب بـــۆش بـــۆ هەڵبژاردنـــی جاریـــش چەنـــدان و بێنەپێـــش داهاتـــوو لەرێگـــەی پەیوەندیـــی تەلەفۆنـــی و نامەوە داوایان لەحاكمی پێشـــووی فلۆریدا )جێب( كـــردووە خـــۆی بـــۆ ســـەرۆكایەتی كاندید

بكات."بریان بـــاالرد" ئەندامی لیژنەی كۆماری بـــۆ كۆمەككردنی دارایی هەڵمەتەكانی )میت رۆمنی( لەساڵی 2012 و هەڵمەتی سیناتۆر )جۆن مەكین( لەســـاڵی 2008، دەڵێت "جێب بـــژاردەی ســـەركردە گەورەكانـــی بـــۆش

حیزبە، زۆرینەیان پاڵپشتی بۆش دەكەن".راوێژكارەكانی جێب بۆش سوورن لەسەر ئاشكرانەكردنی حەزی خۆپااڵوتنی ناوبراو، ئەوان دەڵێـــن لەوانەیە لەكۆتایی ئەمســـاڵدا بڕیار بدات. بەهەمان شێوە هیالریش نیازی

خۆ پااڵوتنی بۆ كۆتایی ئەمســـاڵ دواخستووە. ئەمە لەكاتێكدایە هەردوو كەسایەتی لەئێستادا دەســـتیان كردووە بەهەڵمەتی ســـازدانی كۆڕ و كۆبوونـــەوە و دیداربەســـتن لەگـــەڵ خەڵك، بەمەبەستی كۆكردنەوەی پاڵپشتی و باشكردنی

پەیوەندییەكانیان لەگەڵ دەوڵەمەندەكان.بەشێوەیەكی كردەیی كۆمارییەكان لەپشت پـــەردەوە دەســـتیان بەهەڵمەتەكـــە كردووە و ســـتراتیژییەتی كۆكردنەوەی بەخشیینەكانیان بۆ حاكمی پێشـــووی فلۆریـــدا )جێب بۆش( بۆ

هەڵبژاردنەكانی داهاتوو داڕشتووە. جێب لەنێوان پشـــتیوانی و دژایەتیكردنی

خانەوادەكەیدا لەیەكێك لەلێدوانەكانیدا ســـەرۆكی پێشوو )جـــۆرج بۆشـــی كـــوڕ( دەستپێشـــخەری كرد لە پاڵپشـــتیكردنی براكـــەی، لەدیمانەیەكیدا بۆ )CNN( گوتـــی "ئومێدم وایە جێب خۆی كاندید بـــكات، پێشـــم وایـــە ئـــەو دەبێتە ســـەرۆكێكی گـــەورە". هەروەها دەڵێت "نازانم ئێســـتا جێب بیر لەچـــی دەكاتـــەوە، لەكاتـــی ئامادەبوونیدا قسەی لەســـەر دەكەین". ئاماژەی بەوەشداوە، كـــە براكەی تائێســـتا خوێندنەوە بـــۆ دۆخەكە دەكات، تابتوانی هەڵوێستی خۆی دیاری بكات. بۆشـــی كوڕ جەخـــت لەوە دەكاتـــەوە، كە ئەو پاڵپشتی تەواوی جێب دەكات و ئامۆژگاریشی

دەكات.لەكاتێكدا دەزگا راگەیاندنەكان لەهاوسەری بۆشـــی بـــاوك، واتە دایكـــی هـــەردوو جۆرج بۆشی كوڕ و جێب بۆشی برا گواستوویانەوە، كە ئەو ئـــارەزووی هەڵبژاردنـــی جێبی كوڕی نـــاكات، ئاماژە بەوە دەدات پێشـــتریش حەزی نەكـــردووە بۆشـــی كوڕ لەســـاڵی 2000 خۆی كاندیـــد بكات، ئـــەو پرســـیار دەكات و دەڵێت "لەویالیەتیـــە یەكگرتووەكانـــی ئەمەریكا جگە

لەبنەماڵەی بۆش كەسی دیكە نییە؟؟"دژایەتـــی كـــە نییـــە، دایكـــی تەنیـــا خۆكاندیدكردنـــی جێـــب بـــۆش دەكات، ئەوەتا بەهەمـــان كۆڵۆمبیـــا بەنـــاوی خێزانەكەشـــی شێوە دژایەتی دەكات، بۆچوونێكیش هەیە، كە دەڵێ بارودۆخی خێزانەكەی رۆڵی كاریگەری هەبـــووە بۆ ئـــەوەی جێـــب لەهەڵبژاردنەكانی

2012 بەشداری نەكات. راپرسیییەكان چی دەڵێن؟

بەپێی چەند راپرسییەك لەزانكۆی كۆپنباك لەویالیەتی كالیفۆرینیا، ئەگەرەكانی دەرچوونی جێب بۆش بەسەر هیالریدا لەویالیەتی فلۆریدا زۆر بەهێزە و لەویالیەتەكانی تریشـــدا ئەگەر هەیە دەربچێـــت. بەپێی بۆچوونـــی چاودێران چەكـــی بەهێـــزی جێـــب بۆش بۆ ســـەركەوتن مێژووی خێزانەكەیەتی، كە ئەمەش بنەمایەكی

بەهێزی هەڵبژاردنە.لەهەریەكە لەراپرســـییەكانی )واشـــنتۆن دەركەوتـــووە، نیـــوز( EBC( و پۆســـت( نزیكـــە نیوەی ئەمەریكییەكانی بەشـــداربوو لەراپرسییەكە پاڵپشـــتی كاندیدكردنی جێب

بۆش دەكەن. خاڵی بەهێز و الوازی جێب

جگـــە لەناوبانگی خێزانەكەی، جێب بۆش چەند خاڵێكی ئەرێنی بەهێزی هەیە. لەوانە: پەیوەندییەكی بەهێزی لەگەڵ سەركردەكانی حیزبـــی كۆمارییدا هەیە و لەســـەر ئاســـتی سیاسی خاوەنی ناوبانگێكی باشە، هەروەها زمانی ئیســـپانی دەزانێـــت، ئەمەش خاڵێكی بەهێـــزە بـــۆ راكێشـــانی دەنگـــدەری رەگەز

التینی. لەبەرامبەریشدا خاڵی الوازیشی هەیە، 7 ساڵ حاكمی فلۆریدا بووە، لەجێبەجێكردنی چەنـــد توشـــی حزبەكـــەی سیاســـیەتی زەحمەتییەك بـــووە، رووبەرووی ملمالنێی لەســـەركردەكانی هەنـــدێ لەگـــەڵ تونـــد لەســـەر بەتایبـــەت بۆتـــەوە، حیزبەكـــەی كۆچبەرانـــەوە. لەبـــارەی بۆچوونەكانـــی جگەلەمـــەش بەشـــێكیان پێیـــان وایـــە جێب بـــۆش هەڵگری میراتی هەنـــدێ لەهەڵەكانی جۆرش بۆشـــی كوڕە، بەتایبـــەت لەجەنگی

عێڕاق و ئەفغانستان.جێـــب بۆش زۆر باســـی دیـــدگای خۆی نـــاكات، دەرەوە سیاســـیەتی لەبـــارەی بـــەاڵم دواین جـــار لەكۆبوونەوەیـــدا لەگەڵ هاوپەیمانی یەهودییە كۆمارییەكان، پاڵپشتی

خۆی بۆ ئیسرائیل دووپات كردەوە.جێـــب بـــۆش لەســـاڵی 11ی فەبرایـــەری 1953 لەدایك بووە، بـــۆ دوو خول لەنێوان حاكمـــی )2007 تـــا 1999( ســـاڵەكانی ویالیەتی فلۆریدا بووە، خاوەنی بڕوانامەی بەكالۆریۆسە لەكاروباری ئەمەریكای التینی لەزانكۆی تەكســـاس، ماوەیەكیش پۆســـتی وەزیـــری بازرگانـــی ویالیەتـــی فلۆریـــدای

وەرگرتووە.لەمـــاوەی حاكمیەتیەكەیدا بـــۆ ویالیەتی فلۆریـــدا لەبواری باشـــتركردنی ئابووری و گرنگیدان بەژینگە و چاكســـازی سیستەمی ئاســـنینی بەهێڵـــی بایەخـــدان و خوێنـــدن

پێشكەوتوو، سەركەوتنی بەدەستهێناوە.لەبـــارەی خۆكاندیدكردنـــی بۆ پۆســـتی سەرۆكایەتی لەســـاڵی 2016ش جێب بۆش دەڵێت "لەكاتی پێویســـتدا بڕیـــاری گونجاو

دەدەم، لەوانەیە دوای ساڵێكی تر بێت". ئاالن عومەر

لە )شەرقلئەوسەت( وەرگیراوە

ژماره 231 2014/5/17 27

28 ژماره 231 2014/5/17

پزیشكێكی جوانكاری بدۆزێتەوە، كە پێستی رووخساری بۆ تووند بكاتەوە؟!!!

خەســـڵەتی و روودا زۆر و ئەمـــە تـــر لەقەزافیـــدا، دەریدەخـــەن، كـــە چەنـــدە كەســـایەتیەكی خۆپەرســـت و خۆویستانەی هەبـــووە و شـــەیدای خۆی بـــووە، هەروەك رووداوەكانـــی ژیانی دەریدەخەن، كە چەندە هســـتریا و نەخۆشـــی خۆبەمەزنزانینیشـــیی

هەبووە.زۆر كەســـایەتی و ســـەركردەی دیـــاری جیهانی، بە گوزارشتی سەیر وەسفی قەزافیان كـــردووە. جەمال عەبدولناســـڕی ســـەرۆكی میســـر، كە پاڵەوان و نمونەی بااڵ بوو بەالی قەزافیەوە، لەبارەی قەزافیەوە دەڵێ "كوڕێكی باشـــە، بـــەاڵم تاڕادەیەكی سەرســـوڕهێنەر گەمژەیە!!!!". دوای عەبدولناســـڕیش، ئەنوەر ساداتی ســـەرۆكی میســـر لەوەاڵمی تۆمەتە قەزافیـــەوە ئەوكاتـــی هەڵبەســـتراوەكانی

خانمە نووسەری ئەمریكی "مۆریال میراك فایســـباخ" كتێبێكـــی 142 الپەڕەیـــی لەژێـــر ناونیشـــانی )Madmen at the Helm( واتە "پیاوە شێتەكان لە دەسەاڵتدا" باڵوكردۆتەوە، كـــە تێیدا باس چوار ســـەركردەی دكتاتۆری عـــەرەب )قەزافی، موبـــارەك، زێنلعابدین بن عەلی، عەلی عەبدوڵاڵ ساڵح( و ئەو شۆڕشانە دەكات، كـــە لەواڵتـــە عەرەبیـــەكان لەدژیان هەڵگیرساوە. كتێبەكە شیكارییەكی دەروونی ئەم سەركردانە لەخۆدەگرێت، كە بۆچی بەم ئاستە لە دكتاتۆریی و دڕندەیی گەیشتوون، ئایـــا ژینگە كۆمەاڵیەتیەكەیان وابووە، یاخود لەرووی دەروونیەوە نەخۆش بوونە، یاخود خۆیـــان كێشـــەیان نەبووە بەاڵم دەســـەاڵت

تێكیداون؟ئێمەش لە گۆڤاری سڤیلدا بە چوار زنجیرە

باس لەهەر چوار ســـەركردەی عەرەبی نێو كتێبەكـــە دەكەین، كە شـــرۆڤەی دەروونی و كۆمەاڵیەتیان بۆ كراوە. بۆ ئەو مەبەســـتەش لە "موعەممەر قەزافی" ســـەرۆكی پێشـــووی

لیبیاوە دەست پێدەكەین.رۆژنامەنووســـی فیســـك"ی "رۆبـــەرت بەریتانـــی بەســـەرهاتێكی ســـەیر لەبـــارەی رۆژنامەی"ئیندیپێندەنـــت" بـــۆ قەزافیـــەوە كـــە دەگێڕێتـــەوە و ســـوێندیش دەخـــوات، زیاد و كەمی تێدا نیە. لەوكاتە هەســـتیارەی لەرۆژێكی ناوەڕاستی مانگی شوباتی 2011دا هـــەزاران هاواڵتـــی لیبـــی رژابوونـــە ســـەر جادەكان و هوتافیان دژ بەقەزافی دەگوتەوە، قەزافـــی كۆبوونەوەیەكـــی چـــوار كاتژمێری لەگـــەڵ ســـەركردەیەكی عەرەبـــی هاوڕێـــی ئەنجامدابـــوو، 20 خولەكـــی كۆبوونەوەكـــە لەبارەی بابەتێكەوە بوو، كە قەزافی بەالیەوە زۆر گرنگ و پێویســـت بوو، ئەویش: لەكوێ

دەڵێ "قەزافی كەســـێكی ســـەد لەسەد شێتە، شـــەیتان چۆتە ژێر كڵێشـــەیەوە". راپۆرتێكی "ســـی ئـــای ئەی"یـــش لەدەمی بەرپرســـێكی بـــااڵی ئەمریكی گواســـتۆتەوە، كە قەزافی بە "شـــێتێكە لەســـەر خەرمانێكـــی كەڵەكەبووی زێڕ دانیشـــتووە" وەســـف كردووە. "حوسێن حبری" ســـەرۆكی چاد، دوای ئەوەی قەزافی هەوڵـــی كۆنتڕۆڵكردنـــی واڵتەكـــەی دابـــوو، لەبارەیەوە دەیگوت "ئەو پەتایەی پێی دەڵێن قەزافی". رۆناڵد ریگانی سەرۆكی ئەمریكاش بە "ســـەگە شێتەكەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست" ناوی بردووە. "كریســـتن وۆڵف"ی سەرۆكی پێشـــووی ئەڵمانیـــاش بـــە "كەســـێكی ئەقـــڵ

نەخۆش" وەسفی كردووە.)خۆویســـتی قەزافـــی نەرجســـیەتی لەئاســـتێكی خۆپەرســـتییەكەی( و لەكۆبوونەوەیەكی بـــوو. سەڕســـوڕهێنەردا 2011دا، شـــوباتی 25ی جەمـــاوەری

لەسەرەتاكانی ســـەرهەڵدانی شۆڕشی گەلی لیبیـــا، قەزافـــی هـــاواری دەكرد "گـــەر گەلی لیبیـــا و گەالنی عەرەبی و گەالنی ئەفریقیا و تەواوی گەالنی جیهـــان موعەممەر قەزافیان خۆش نەوێت، ئەوا قەزافی شایســـتەی یەك رۆژ ژیان نیە". لەوتارێكی تری 17ی ئازاری هەمان ســـاڵدا، دوای هێرشـــێكی ئاسمانی بۆ ســـەر بنغـــازی، قەزافی خۆی لەگـــەڵ خوا و پێغەمبـــەردا هاوتـــا دەكات. لەگـــەڵ ســـەخت و دژوارتربوونـــی شـــەڕ و پێكدادانەكانیش، بااڵتـــر ئاســـتێكی بـــۆ نەرجســـیەتەكەی

هەڵدەكشا.قەزافـــی خۆبەزلزانینـــی و بەخۆنازیـــن بەرادەیەكـــی ئەوتۆ بـــوو، دوای تێپەڕبوونی ماوەیـــەك بەســـەر شـــەڕ و كوشـــتاری ئەم واڵتە و دۆخی روولەپاشەكشـــێی هێزەكانی قەزافـــی، ئەمریـــكا و واڵتـــە ئەوروپیـــەكان بەدوای چارەســـەرێكی مامناوەند و واڵتێكی

ئەفریقیـــدا دەگـــەڕان، كە مافـــی پەنابەریەتی بداتە قەزافی و دەســـبەرداری دەسەاڵتەكەی بێت، كەچی قەزافـــی بەوپەڕی كەللەڕەقیەوە دروشمی "ئازادی یان مردن"ی بەرزكردەوە و بـــەرەوڕووی ئـــەو واڵتانـــە دەیگوت "ئێمە هەموو ئامرازێكتان دەخەینە بەردەســـت، تا لەم قەیران و دۆخـــە دژوارەی تێیكەوتوون رزگارتـــان بێـــت. چونكە ئێـــوە رووبەڕووی گەلێك وەستاون، كە سوورە لەسەر ئەوەی بمرێـــت". ئەمـــە لەكاتێكدا بـــوو، رۆژ لەدوای پاشەكشـــێ و لەشكســـت هێزەكانـــی رۆژ

دابوون.فەرمانڕەوایەتیەكەی، مـــاوەی بەدرێژایی هەمـــوو ئـــەو ناوانـــەی قەزافـــی بـــۆ خـــۆی هەڵیبژاردبوون، بەڵگەن لەسەرئەوەی خۆی زۆر بەالوە مەزن و گەورە و شكۆدار بووە. ســـەرەتای نازناوەكانـــی بـــە "ســـەركردەی شـــۆڕش" دەســـتی پێكـــرد، پاشـــان "شـــای

مەریوان عومەر

28 ژماره 231 2014/5/17

سياسەت ــ جیهانی

ژماره 231 2014/5/17 29

پزیشكێكی جوانكاری بدۆزێتەوە، كە پێستی رووخساری بۆ تووند بكاتەوە؟!!!

خەســـڵەتی و روودا زۆر و ئەمـــە تـــر لەقەزافیـــدا، دەریدەخـــەن، كـــە چەنـــدە كەســـایەتیەكی خۆپەرســـت و خۆویستانەی هەبـــووە و شـــەیدای خۆی بـــووە، هەروەك رووداوەكانـــی ژیانی دەریدەخەن، كە چەندە هســـتریا و نەخۆشـــی خۆبەمەزنزانینیشـــیی

هەبووە.زۆر كەســـایەتی و ســـەركردەی دیـــاری جیهانی، بە گوزارشتی سەیر وەسفی قەزافیان كـــردووە. جەمال عەبدولناســـڕی ســـەرۆكی میســـر، كە پاڵەوان و نمونەی بااڵ بوو بەالی قەزافیەوە، لەبارەی قەزافیەوە دەڵێ "كوڕێكی باشـــە، بـــەاڵم تاڕادەیەكی سەرســـوڕهێنەر گەمژەیە!!!!". دوای عەبدولناســـڕیش، ئەنوەر ساداتی ســـەرۆكی میســـر لەوەاڵمی تۆمەتە قەزافیـــەوە ئەوكاتـــی هەڵبەســـتراوەكانی

خانمە نووسەری ئەمریكی "مۆریال میراك فایســـباخ" كتێبێكـــی 142 الپەڕەیـــی لەژێـــر ناونیشـــانی )Madmen at the Helm( واتە "پیاوە شێتەكان لە دەسەاڵتدا" باڵوكردۆتەوە، كـــە تێیدا باس چوار ســـەركردەی دكتاتۆری عـــەرەب )قەزافی، موبـــارەك، زێنلعابدین بن عەلی، عەلی عەبدوڵاڵ ساڵح( و ئەو شۆڕشانە دەكات، كـــە لەواڵتـــە عەرەبیـــەكان لەدژیان هەڵگیرساوە. كتێبەكە شیكارییەكی دەروونی ئەم سەركردانە لەخۆدەگرێت، كە بۆچی بەم ئاستە لە دكتاتۆریی و دڕندەیی گەیشتوون، ئایـــا ژینگە كۆمەاڵیەتیەكەیان وابووە، یاخود لەرووی دەروونیەوە نەخۆش بوونە، یاخود خۆیـــان كێشـــەیان نەبووە بەاڵم دەســـەاڵت

تێكیداون؟ئێمەش لە گۆڤاری سڤیلدا بە چوار زنجیرە

باس لەهەر چوار ســـەركردەی عەرەبی نێو كتێبەكـــە دەكەین، كە شـــرۆڤەی دەروونی و كۆمەاڵیەتیان بۆ كراوە. بۆ ئەو مەبەســـتەش لە "موعەممەر قەزافی" ســـەرۆكی پێشـــووی

لیبیاوە دەست پێدەكەین.رۆژنامەنووســـی فیســـك"ی "رۆبـــەرت بەریتانـــی بەســـەرهاتێكی ســـەیر لەبـــارەی رۆژنامەی"ئیندیپێندەنـــت" بـــۆ قەزافیـــەوە كـــە دەگێڕێتـــەوە و ســـوێندیش دەخـــوات، زیاد و كەمی تێدا نیە. لەوكاتە هەســـتیارەی لەرۆژێكی ناوەڕاستی مانگی شوباتی 2011دا هـــەزاران هاواڵتـــی لیبـــی رژابوونـــە ســـەر جادەكان و هوتافیان دژ بەقەزافی دەگوتەوە، قەزافـــی كۆبوونەوەیەكـــی چـــوار كاتژمێری لەگـــەڵ ســـەركردەیەكی عەرەبـــی هاوڕێـــی ئەنجامدابـــوو، 20 خولەكـــی كۆبوونەوەكـــە لەبارەی بابەتێكەوە بوو، كە قەزافی بەالیەوە زۆر گرنگ و پێویســـت بوو، ئەویش: لەكوێ

دەڵێ "قەزافی كەســـێكی ســـەد لەسەد شێتە، شـــەیتان چۆتە ژێر كڵێشـــەیەوە". راپۆرتێكی "ســـی ئـــای ئەی"یـــش لەدەمی بەرپرســـێكی بـــااڵی ئەمریكی گواســـتۆتەوە، كە قەزافی بە "شـــێتێكە لەســـەر خەرمانێكـــی كەڵەكەبووی زێڕ دانیشـــتووە" وەســـف كردووە. "حوسێن حبری" ســـەرۆكی چاد، دوای ئەوەی قەزافی هەوڵـــی كۆنتڕۆڵكردنـــی واڵتەكـــەی دابـــوو، لەبارەیەوە دەیگوت "ئەو پەتایەی پێی دەڵێن قەزافی". رۆناڵد ریگانی سەرۆكی ئەمریكاش بە "ســـەگە شێتەكەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست" ناوی بردووە. "كریســـتن وۆڵف"ی سەرۆكی پێشـــووی ئەڵمانیـــاش بـــە "كەســـێكی ئەقـــڵ

نەخۆش" وەسفی كردووە.)خۆویســـتی قەزافـــی نەرجســـیەتی لەئاســـتێكی خۆپەرســـتییەكەی( و لەكۆبوونەوەیەكی بـــوو. سەڕســـوڕهێنەردا 2011دا، شـــوباتی 25ی جەمـــاوەری

لەسەرەتاكانی ســـەرهەڵدانی شۆڕشی گەلی لیبیـــا، قەزافـــی هـــاواری دەكرد "گـــەر گەلی لیبیـــا و گەالنی عەرەبی و گەالنی ئەفریقیا و تەواوی گەالنی جیهـــان موعەممەر قەزافیان خۆش نەوێت، ئەوا قەزافی شایســـتەی یەك رۆژ ژیان نیە". لەوتارێكی تری 17ی ئازاری هەمان ســـاڵدا، دوای هێرشـــێكی ئاسمانی بۆ ســـەر بنغـــازی، قەزافی خۆی لەگـــەڵ خوا و پێغەمبـــەردا هاوتـــا دەكات. لەگـــەڵ ســـەخت و دژوارتربوونـــی شـــەڕ و پێكدادانەكانیش، بااڵتـــر ئاســـتێكی بـــۆ نەرجســـیەتەكەی

هەڵدەكشا.قەزافـــی خۆبەزلزانینـــی و بەخۆنازیـــن بەرادەیەكـــی ئەوتۆ بـــوو، دوای تێپەڕبوونی ماوەیـــەك بەســـەر شـــەڕ و كوشـــتاری ئەم واڵتە و دۆخی روولەپاشەكشـــێی هێزەكانی قەزافـــی، ئەمریـــكا و واڵتـــە ئەوروپیـــەكان بەدوای چارەســـەرێكی مامناوەند و واڵتێكی

ئەفریقیـــدا دەگـــەڕان، كە مافـــی پەنابەریەتی بداتە قەزافی و دەســـبەرداری دەسەاڵتەكەی بێت، كەچی قەزافـــی بەوپەڕی كەللەڕەقیەوە دروشمی "ئازادی یان مردن"ی بەرزكردەوە و بـــەرەوڕووی ئـــەو واڵتانـــە دەیگوت "ئێمە هەموو ئامرازێكتان دەخەینە بەردەســـت، تا لەم قەیران و دۆخـــە دژوارەی تێیكەوتوون رزگارتـــان بێـــت. چونكە ئێـــوە رووبەڕووی گەلێك وەستاون، كە سوورە لەسەر ئەوەی بمرێـــت". ئەمـــە لەكاتێكدا بـــوو، رۆژ لەدوای پاشەكشـــێ و لەشكســـت هێزەكانـــی رۆژ

دابوون.فەرمانڕەوایەتیەكەی، مـــاوەی بەدرێژایی هەمـــوو ئـــەو ناوانـــەی قەزافـــی بـــۆ خـــۆی هەڵیبژاردبوون، بەڵگەن لەسەرئەوەی خۆی زۆر بەالوە مەزن و گەورە و شكۆدار بووە. ســـەرەتای نازناوەكانـــی بـــە "ســـەركردەی شـــۆڕش" دەســـتی پێكـــرد، پاشـــان "شـــای

موعەممەر قەزافی

پیاوە شێتەكان لە دەسەاڵتداشیكردنەوەیەكی دەروونی بۆ ئەو سەرۆكانەی بوونە ئامانجی شۆڕشەكانی 2011

ژماره 231 2014/5/17 29

بەشی یەكەم

سياسەت ــ جیهانی

30 ژماره 231 2014/5/17

وەك تەقاندنەوەی یانەیەكی ســـەما لەبەرلین پۆلیســـێكی تیرۆركردنـــی ،1986 لەســـاڵی بەریتانی لە 1984 و تەقاندنەوەی فڕۆكەیەك بەســـەر لۆكەربیەوە، لەساڵی 1988 كە 270 كـــوژراوی لێكەوتەوە. لەگـــەڵ دەیان كردەی

جیاوازی تر. ئـــەو دۆخە نەرجســـیەی قەزافی تێیدابوو، وەهمی بوون بە خودا و پلەیەك لەسەرووی كردبـــوو، الدروســـت مرۆڤەوەبوونـــی بەجۆرێـــك مافی ئەوەی هەبێـــت بڕیار بدات كـــێ بـــژی و كێش مافـــی ژیانی نیە. ســـاڵی 1982 داوای لەباڵوێـــزی لیبی لەلەندەن كرد، لەرێـــگای تەقاندنـــەوەی فڕۆكەكەیەوە پالنی تیرۆركردنی شا حوسێنی ئەردەن دابڕێژێت. هـــەروەك پالنی بـــۆ تیرۆركردنـــی باڵوێزی ئەمریـــكا لەقاهیرە "هرمان ئیڵتس" داڕشـــت. ساڵی 1983 ئیزگەی تەڕابلوس بانگەوازێكی بـــۆ تیرۆركردنـــی موبـــارەك باڵوكـــردەوە. هەرچەنـــدە ئەم پیالنگێڕیانەی ســـەركەوتوو نەبـــوون، بـــەاڵم دۆخـــی زهنـــی و ئەقـــڵ و

بیركردنەوەی ئەم پیاوە دەردەخەن.قەزافـــی كاتێك لەتەمەنـــی الویەتیدا چۆتە لەبنغـــازی، مەلەكـــی ســـەربازی كۆلێـــژی عەقیـــدی ســـەربازی "تید لۆف" كـــە ئەوكات لەوێ مامۆستای ســـەربازی بووە، لەبارەی قەزافیەوە دەڵێ "دواكەوتووترین قوتابی بوو الی ئێمە. هەر بەسروشـــتی خۆی كەســـێكی دڕندە بوو". "محەمـــەد هەیكەل"یش لەبارەی قەزافیـــەوە گوتویەتـــی "كەســـێكی الدێییـــە، دەكـــرێ لەهەر چركەیەك لەهەڵوێســـتێكەوە

بۆ هەڵوێستێكی تەواو پێچەوانە بگۆڕێت".بـــەم شـــێوەیە قەزافـــی هاوشـــێوەی زۆر دكتاتۆری تر، هەردوو خەسڵەتی نەرجسیەت و شێتایەتیەكی لەرادەبەدەری خۆبەزلزانینی هەبـــوو. ئـــەم دۆخـــەش بەگوێـــرەی ئەدەبی دەســـتێنێت پـــەرە دەروونـــی، شـــیكاریی بـــۆ "نەرجســـیەتێكی پیـــس"، كـــە جۆرێـــك لەبیركردنەوەیە دونیا بەســـەر رەش و سپی و دۆســـت و دوژمندا دابـــەش دەكات. ئینجا بەوپـــەڕی قێزەوەنـــی و دڕەندەییەوە مامەڵە لەگـــەڵ دوژمناندا دەكات، تا دەگاتە ئاســـتی ســـڕینەوەی مادییان. وەك چۆن لەوتارێكی دەكات هـــاوار هســـتریانە 1991دا ســـاڵی "ئێمـــە لەبەرەیەكین، ئیمپریالـــی و ئەمریكا و ســـەهیونیەت و ئەوروپا و بانگەشـــەكارانی بیدعە و قســـەی هەڵیـــت و پەڵیت و پیاوكوژ و تاوانبـــار و چەقۆكێـــش و غەوغاچیـــەكان لەبەرەكـــەی تـــرن. ئەوان هەموویـــان زۆڵن، دوژمنانی دین و نەتەوەی عەرەب لەدەرەوەڕا

بۆ رووخاندنی دین رەوانەیان كردوون"!

پادشـــاكانی ئەفریقیا"، ئینجا "راگری پادشـــا عـــەرەب". ســـاڵی 1991 و ســـەركردەكانی نازنـــاوی "ئیمامـــی موســـوڵمانان"ی لەخۆی ســـەركردایەتی "ســـەركردەی پاشـــان نـــا، میللی ئیســـالمی جیهانی" و رێگای هەرجۆرە فتوایەكـــی تەكفیركردنـــی بەخۆیدا. لەســـاڵی 1978یش داوای چاوخشـــاندنەوەی بەساڵی كۆچیـــدا كـــرد و بـــووە هـــۆی توڕەبوونـــی

زانایانی جیهانی ئیسالمی. قەزافـــی هەر بەڕاســـت پێیوابـــوو هەموو ئەو نازناو و وەســـفە بااڵیانەی بۆی دەكرێن راستن و لەودا هەن. ساڵی 1986 لەوتارێكی تەلەفزیۆنیدا، لەوەاڵمی هێرشـــێكی ئاسمانی ئەمریـــكا "هەمـــوو گەلـــی ئەمریـــكا گوتـــی منیان خـــۆش دەوێت، هەرچەندە واشـــنتۆن هەوڵـــی لەناوبردنـــم دەدات. بۆ ســـەلماندنی قسەكانیشـــم، ئافرەتێكـــی ئەمریكـــی بەر لەم هێرشـــە هۆشـــداری پێداوم". پاشـــان زیاتر گوتـــی "زۆر نامەم لەئافرەتانـــی ئەمریكیەوە بـــۆ دێـــت، كـــە بەجوانیەكـــەم سەرســـامن.

زۆربەشیان قژمیان بەالوە جوانە"!!!لەكاتی هـــەر سەرفەردانێكیشـــیدا، دەبوو قەزافی دارودەســـتەیەكی خێوەتی گەورە و دوو حوشـــتری لەگەڵـــدا بێت، تاكـــو رۆژانە شـــیری تـــازەی حوشـــتر بخواتـــەوە. لەنێو دارودەستەكەشـــیدا 40 پاســـەوانی ئافـــرەت هەبـــوون، كـــە دەگوترێـــت هەموویـــان كـــچ بوونە. دەشـــگێڕنەوە، كە هەركاتێك قەزافی "ســـلڤیۆ ئەزیزەكـــەی هـــاوڕێ ســـەردانی برلســـكۆنی" ســـەرۆكی ئیتاڵیـــای كردبێـــت لەرۆما، هەمیشـــە جەختی لەئەوە كردۆتەوە، كـــە نزیكـــەی 100 كچی ناســـكۆڵەی تەمەن لەنێـــوان 18-35 ســـاڵی و بااڵ لەســـەرووی

170 سم لەبەردەستیدا بن.لەكـــردەی پـــڕە قەزافـــی تۆمـــاری وەحشـــیگەریانەی ئەوتـــۆ، كـــە لەگێڕانـــەوە نایـــەن. لەســـاڵی 1996 بەهـــۆی یاخیبوونی زیندانیانـــی یەكێك لەبەندیخانـــەكان، قەزافی و 1200 دەكـــرد تەقەلێكردنیانـــی بڕیـــاری

كەسی كوشت. لەكاتی دەستپێكی ناڕەزایەتیە ئاشتیانەكەی خەڵكی لیبیا و پاشان گۆڕانی بۆ شۆڕشێكی چەكـــداری، قەزافی بەوپـــەڕی بێویژدانیەوە كەوتبووە گیانی هاواڵتیانی خۆی و بێ هیچ ســـڵكردنەوە و چاوپۆشینێك، راست و چەپ خەریكی رەشـــەكوژی بوو. ئەمە سەرەڕای فەرمانڕەوایەتیكردنیـــدا لەمـــاوەی ئـــەوەی پشـــتیوانی دەیـــان گرووپی تیرۆریســـتی و چەكداری كردووە و بە فەرمانی ئەو چەندین كردەی تیرۆریستی لەجیهاندا ئەنجامدراون،

30 ژماره 231 2014/5/17

سياسەت ــ جیهانی

ژماره 231 2014/5/17 31

نــــاوخــــــــــۆ

كۆرۆنا بەرەو هەرێم دێت؟سێ هەزار هاواڵتی هەرێم لە سعودیەن و

مەترسی گواستنەوەی ڤایرۆسەكەیان لەسەرە

32 ژماره 231 2014/5/17

ناوخۆ

كۆرۆنا بەرەو هەرێم دێت؟

پــــاش ئــــەوەی ئــــەو ڤایرۆســــانەی بەهۆی مانگا و مریشــــك و بەرازەوە لەچەند ســــاڵی رابــــردوودا لەواڵتــــان باڵوبوونــــەوە، ئێســــتا ڤایرۆســــێكی تازەی دیكــــە بەنــــاوی كۆرۆنا، كــــە ئەمجارەیان ســــەرچاوەكەی حوشــــترە، لەجیهاندا باڵوبۆتەوە، تائێستا چارەسەری بۆ نەدۆزراوەتەوە و تەواوی جیهانی بەخۆیەوە

سەرقاڵ كردووە.كۆرۆنــــا نەخۆشــــیەكی ڤایرۆســــی توندە، تووشــــی كۆئەندامی هەناسەی مرۆڤ دەبێت لەگشــــت تەمەنەكان، بەتایبەت بەســــااڵچوان و ئەوانــــەی نەخۆشــــی درێژخایەنیــــان هەیە، بەشــــێك لەپســــپۆڕانی پزیشــــكیش پێیانوایە ڤایرۆســــەكە لەوشــــترەوە گوازراوەتــــەوە بۆ مــــرۆڤ. ڤایرۆســــەكە لەرەچەڵەكی ســــارس و ئەنفلۆنــــزای پەلــــەوەر و بــــەرازە و وەك ئەوانیش مەترســــیدارە، كە لەرێگەی پژمین و بەكارهێنانی كەرەستەی كەسی توشبووەوە، كەســــانی بــــۆ دەگوازرێتــــەوە ڤایرۆســــەكە

دیكەش.كەنــــداودا لەواڵتانــــی نەخۆشــــیە ئــــەم ســــعودیەدا عەرەبســــتانی بەتایبەتیــــش و بەرێژەیەكی بەرچــــاو باڵوبۆتەوە، بەجۆرێك وەزارەتــــی فەرمیەكانــــی ئامــــارە بەپێــــی تەندروســــتی ســــعودیە، تائێســــتا لەو واڵتەدا ژمارەی هەڵگرانی ئەم ڤایرەسە 491 كەسە و 147 كەسیش بەهۆیەوە گیانیان لەدەستداوە.

لەســــعودیەدا، ڤایرۆســــەكەش بەربــــاڵوی مەترســــی لەســــەر هەرێمــــی كوردســــتانیش دروســــت دەكات، چونكە بەپێــــی ئامارەكانی وەزارەتــــی ئەوقاف لەئێســــتادا زیاتر لەســــێ هــــەزار هاواڵتــــی هەرێمــــی كوردســــتان بــــۆ مەبەستی عەمرە سەردانی واڵتی سعودیەیان كردووە، ئەمەش بەرلەوەی گەشــــتی عەمەر لەهەرێمی كوردستانەوە بۆ سعودیە بەهۆی ڤایرۆســــەكەوە قەدەغــــە بكرێــــت. جگەلەوەی ژمارەیەكی زۆر هاواڵتی عێراقیش ئێســــتا لە سعودیەن و سێ لەو هاواڵتیانەش كە خەڵكی موســــڵ و نەجــــەف و ناســــڕیەن، بوونەتــــە هەڵگــــری ڤایرۆســــەكە و ئێســــتاش رێگــــەی

گەڕانەوەیان پێنادرێت بۆ عێراق.نەقشــــبەندی مەریــــوان بارەیــــەوە لــــەم بەســــڤیلی ئەوقــــاف وەزارەتــــی وتەبێــــژی وت "پاش ئــــەوەی لەســــەر داوای وەزارەتی ئەنجومەنــــی ســــەرۆكایەتی تەندروســــتی، وەزیــــران و بەرەزامەنــــدی لیژنــــەی فەتوای عەمــــرە ســــەفەری بڕیــــاردرا كوردســــتان، قەدەغــــە بكرێت، ئێســــتا وەزارەتــــی ئەوقاف كار بــــەو بڕیارە دەكات و گەشــــتی عەمرەی

راگرتووە".خالیــــد ئیســــماعیل وتــــەی بــــە هــــاوكات گەاڵڵەیــــی بەڕێوەبــــەری راگەیاندنــــی حەج و عومرە تائێســــتا هیــــچ عەمرەكارێكــــی كورد توشی ئەو ڤایرۆسە نەبووە و لەچەند رۆژی داهاتوشــــدا ســــەرجەم عومرەكارانی هەرێم دەگەڕێتەوە كوردســــتان. ئیسماعیل گەاڵڵەیی

لە ســــعودیەوە بە ســــڤیلی وت "تائێســــتا هیچ حاڵەتێكــــی كۆرۆنــــا یا نەخۆشــــیەكی دیكەی ترســــناك لەنێو ئەو عومــــرەكارە كوردەكاندا تۆمارنەكــــراوە، بەردەوامیش ئێمە لەهەردوو شــــاری مەدینە و مەككەی پیرۆز ســــەردانی شوێنی حەوانەوەی عومرەكارانمان كردووە و بەســــەرمانكردوونەتەوە، وەكــــو پێویســــت باســــی هۆشــــیاری خۆپاراســــتن لەڤایرەسی

كۆرۆنا و پەتاكانی دیكەمان بۆ كردوون".تەندروســــتی وەزارەتــــی لەئێستاشــــدا حكومەتی هەرێمی كوردســــتان ئامادە باشی تەواوەتی كردووە بۆ رێگرتن لەباڵوبونەوەی ڤایرۆســــەكە لەنێو هەرێمدا، بەوتەی د.خاڵس تەندروســــتی وەزارەتــــی وتەبێــــژی قــــادر حكومەتــــی هەرێمی كوردســــتان لەئێســــتادا

سێ هەزار هاواڵتی هەرێم لە سعودیەن و مەترسی گواستنەوەی ڤایرۆسەكەیان لەسەرە

راوێژ كامەران

ژماره 231 2014/5/17 33

مەترسی هەیە ڤایرۆسەكە لە رێگای عەمرەكارە كوردەكانەوە بگوازرێتەوە بۆ كوردستان

ناوخۆ

پەتای ڤایرۆســــی كورونا مەترســــی لەســــەر هەرێمی كوردستان نییە، چونكە تائێستا هیچ حاڵەتێكــــی نەخۆشــــییەكە دەرنەكەوتــــووە و ئەگەری دەركەوتنیش ناكرێت. د. خاڵس وتی "مەترســــی ئێمە لــــەو عەمرەكانەیە كە دەچنە سعودیە، چونكە لەو واڵتە نەخۆشییەكە باڵوە، بۆئــــەوەش هەوڵمانداوە هــــەر عەمرەكارێك، كە لەســــعودیەوە دەگەڕێتەوە، پشــــكنینی بۆ بكرێت، یان هەر عەمرەكارێك كە هەستیكرد نیشــــانەكانی ئــــەو پەتایــــەی تیادەركەوتووە، وەك تا و تەنگە نەفەســــی و كۆكە، سەردانی نزیكترین بنكەی تەندروستی بكات، بۆئەوەی پشــــكنینی بۆ بكرێت و چارەسەر وەربگرێت، ئەمە جگەلەوەی بۆ ماوەیەك گەشتی عەمرە لــــە هەرێمــــی كوردســــتانەوە بــــۆ ســــعودیە

راگیراوە".لەبارەی گرتنەبەری رێوشــــوێنی پێویست بەرگرتــــن بــــۆ كوردســــتان لەهەرێمــــی لەنەخۆشــــییەكە و چۆنێتــــی كۆنتڕۆڵكردنــــی، وتەبێژەكەی وەزارەتی تەندروستی حكومەتی ئیجرائاتــــەكان ئێســــتادا "تــــا وتــــی هەرێــــم ژووری ئاســــتەی ئــــەو نەگەیشــــتوونە عەمەلیاتی بۆ پێكبهێنرێت، چونكە لەئێســــتادا پێویســــت بەوە دەكات زیاتر ئاگاداری دۆخی تەندروســــتی ئــــەو عەمرەكارانە بیــــن، كە لە

سعودیەوە دەگەڕێنەوە هەرێم".بەوتەی پزیشــــكێكیش نەخۆشــــی كۆرۆنا هەمــــان نیشــــانەكانی هەاڵمەتــــی هەیە، وەكو پژمــــە و كۆكــــە و هەوكردنــــی لەوزەتێن و تا و تەنگەنەفەســــی. هەندێكجاریش دەبێتەهۆی

هەوكردنــــی بەشــــی خــــوارەوەی ســــییەكان، لــــەو كەســــانەدا كــــە نەخۆشــــی بەتایبەتــــی كۆئەندامی ســــوڕی خوێن و نەخۆشی دڵیان هەیــــە، یــــان بەرگریــــان الوازە و تەمەنیــــان زۆرە، یاخــــود تووشــــی سســــتی گورچیلــــە بوون. د. عەبدولفەتاح كەریم پزیشكی هەناو بەســــڤیلی وت "ئەم نەخۆشــــیە توشی هەموو تەمەنــــەكان دەبێت، بەاڵم ئەگەری توشــــبون لەمرۆڤی بەســــااڵچوودا زیاتــــرە، جگەلەوەی ئەم نەخۆشــــییە چارەســــەرێكی تایبەتی نییە، هەندێكجار نەخۆشەكان خۆیان چاكدەبنەوە، بەاڵم هەندێكجار پێویستە ئەم چارەسەرانەش بەكاربهێنرێــــت، وەك پێدانــــی دەرمانی ئازار و تا، خواردنی شــــلەمەنی گــــەرم، وەرگرتنی

چەند رۆژێك پشوو".

34 ژماره 231 2014/5/17

جیاوازی لە ئەنجامی تاقیگەكان سەریان لە نەخۆش شێواندوە

"گەر هاواڵتیان هۆشیاریی یاساییان هەبووایە، دەبوو رۆژانە دەیان سكااڵ لەسەر تاقیگەكان تۆمار بكەن"

چرۆ حوسێن

كارمەندانی تاقیگە پزیشكیەكان پێیانوایە پیشەكەیان بە دۆخێكی مەترسیداردا تێپەڕ دەبێت

ناوخۆ

ژماره 231 2014/5/17 35

یەكێك لەو كەرتە سەرەكییانەی لەسێكتەری تەندروستیدا رۆڵی بەرچاوی هەیە لەپاراستنی تەندروستی هاواڵتیان تاقیگەكانن، كە لەئێستادا بەشێك لەهاواڵتیان گلەییان لەئەنجامی پشكنینە بەشـــێك بەبـــڕوای هەیـــە، پزیشـــكییەكانیان پیشـــەكەیان تاقیگانـــەش ئـــەو لەكارمەندانـــی

بەدۆخێكی مەترسیداردا تێدەپەڕێت.پیشـــانی پشـــكنینەكەمم "ئەنجامـــی یاریدەدەرێكـــی پزیشـــكی دراوســـێمان دا، ئەو پێی گوتم بەپێی ئەم ئەنجامە دەبێت تۆ نەزیف بیـــت، كەچـــی لەراســـتیدا مـــن تەنهـــا هەندێك هەوكردنـــی گورچیلـــەم هەبـــوو". ئەمـــە وتەی فاتیمـــە حەمەد، تەمەن ســـی و پێنچ ســـاڵە كە لەتاقیگەیـــەك دانیشـــتبوو چاوەڕێـــی ئەنجامی پشـــكنینی گورچیلـــەی دەكـــرد، كە پێشـــتر بۆ هەمان مەبەست ســـەردانی تاقیگەیەكی دیكەی

كردبوو.بەختیـــار رەزا منداڵە تەمەن 1 ســـاڵییەكەی لەبـــاوەش گرتبـــوو دەیگوت "بەپێـــی ئەنجامی پشـــكنینەكان بوایە نەدەبوو من هەرگیز منداڵم ببێت، چەندین جار پزیشك منی بێهیوا كردووە لـــەوەی بەبلوریـــش منداڵـــم ببێـــت، گوایـــە من ســـپێرمم نییە و ئەگەر هەشـــمبێت زۆر الوازە

و نابێتە منداڵ، دوای ئەوەی قســـەكانی ئەوانم پشتگوێخست پاش ماوەیەك ئەم كوڕەمان بوو، بەراستی تەندروستی ئەم واڵتە لەپاشاگەردانی

دایە".كەســـانەی لـــەو بەشـــێك خۆیانـــەوە الی كـــە نایشـــارنەوە، كاردەكـــەن لەتاقیگـــەكان دۆخـــی پیشـــەكەیان وەكو بەشـــەكانی دیكەی كەرتـــی تەندروســـتی لەدۆخێكی ترســـناكدایە، ئامـــاژە بـــەوەش دەدەن، كە پێویســـتە هەموو ئەو مەترســـییانە لەرەگەوە ریشەكێش بكرێن، تاكـــو رێگە لـــە خراپبوونی باری تەندروســـتی

هاواڵتیان بگیرێت.بەشـــی دەرچـــووی بەیاتـــی مەحمـــود مایكرۆبایلۆژییـــە و ســـااڵنێكی زۆرە لەتاقیگـــە كاردەكات، ئـــەو جیـــاوازی ئەنجامی تاقیگەكان بۆ چەندین فاكتەر دەگێرێتەوە، كە دیارترینیان كێشـــەی تەكنیكـــی ئامێـــری تاقیگەكانـــە، دەڵێ "هەندێك جار كوالێتی كۆنتڕۆڵی ئامێرەكان پاك ناكرێتـــەوە، كە خۆی پێویســـت دەكات رۆژانە دووجار ئامێرەكان كۆنترۆڵ بكرێنەوە، ئەمەش كێشـــە لەئامێرەكان دروســـت دەكات، هەندێك جاریـــش هۆكارەكـــەی بۆ خودی نەخۆشـــەكە بەتـــەواوی رێنماییـــەكان كـــە دەگەڕێتـــەوە، جێبەجێناكەن، جـــاری وا هەبووە تەنها بەهۆی نان خواردنێكەوە تەواوی ئەنجامی پشكنینەكە

بەپێچەوانەوە دەرچووە".راهێنانـــی مایكرۆبایۆلۆجیســـتە ئـــەو كارمەندانـــی تاقیگـــە بەرێگەچارەیەك دەزانێت بـــۆ رێگرتن لەجیـــاوازی ئەنجامی تاقیگەكان و پێیوایە "نابێت راهێنانی كارمەند لەشەش مانگ كەمتر بێـــت، چونكە جاری واهەیە بۆ ئەنجامی پشـــكنینێك پێویســـتە ســـێ جار تاقی بكەینەوە تاكو دەگەینە ئەنجامێكی دروســـت، بۆیە ئەگەر هاواڵتیان هۆشیاریی یاساییان هەبووایە، ئەوا دەبوو رۆژانە دەیان جار لەســـەر ئەو ئەنجامە

هەاڵنەی تاقیگەكان سكااڵ تۆمار بكرێت".هـــاوكات بەشـــێك لەپســـپۆڕانی بوارەكەش تاقیگەكـــەش كارمەندانـــی نەشـــارەزایی بەهۆكارێكی دیكەی دروســـتبوونی ئەم حاڵەتە

دەزانن. رێبوار جەالل دەرچووی بەشـــی كیمیاوییە و كارمەنـــدی تاقیگەی )فارما(یە، نایشـــارێتەوە هەندێك جار ناشارەزایی ئەو كەسانەی لەتاقیگە كاردەكەن هۆكارێكی جیاوازی ئەنجامەكان بێت و دەڵێ "كەمتەرخەمـــی كارمەندەكان بەتایبەت ئەوانـــەی لەتاقیگە حكومـــی و خێرخوازییەكان كاردەكـــەن، بۆتە هۆكارێكـــی بەرچاوی خراپی تاقیگـــەكان". بەبۆچوونی ئـــەو "ئەوانەی تاقیگە دادەمەزرێنن مەبەســـتیان قازانجە، بۆیە پشت بەو كەســـانە نابەستن كە شـــارەزاییان زۆرە، چونكـــە موچـــەی زۆرتریـــان دەوێـــت، بۆیـــە

ئـــەو كەســـانە دەهێننـــە تاقیگەكانیـــان كە تازە خوێندنیان تەواوكردووە و شـــارەزاییان كەمە، زۆرجـــار تیوبـــەكان جـــوان پـــاك ناكەنەوە و تیوبـــی خەڵكانی دیكە بەكاردەهێننەوە، ئەمەش كاریگـــەری تـــەواو نەرێنـــی لەســـەر ئەنجامی

پشكنینە پزیشكییەكان دەبێت".حكومـــەت دەزانێـــت بەپێویســـتی رێبـــوار چاودێرییەكـــی تونـــد بخاتـــە ســـەر تاقیگەكان بەگشـــتی و تاقیگـــەی نەخۆشـــخانە حكومـــی دەشـــڵێت بەتایبەتـــی، خێرخوازییەكانیـــش و حكومییـــەكان تاقیگـــە دەرەوە "لەواڵتانـــی رێكخراوتـــرن لەتاقیگـــە ئەهلییـــەكان، چونكـــە ئەگـــەر خراپ بـــن بەخراپ بەســـەر حكومەتدا دەشـــكێتەوە، الی ئێمەش كەرتی تەندروســـتی ناوشـــار بەو دۆخـــە خراپـــەدا تێدەپەڕێت، خۆ ئەگەر بڕوانینە دەروروبەر لەوێ كەمتەرخەمی

زیاتر دەبینرێت".بـــەاڵم ســـرود تۆفیـــق نەقیبـــی ســـەندیكای بایۆلۆجی كوردســـتان رای بەالیەوە ئاســـاییە تاقیكردنـــە لەئەنجامـــی كـــەم جیـــاوازی كـــە پزیشـــكییەكان هەبێت، بـــەاڵم وەك خۆی دەڵێ "ئەگـــەر جیاوازی لەئەنجامـــی تاقیكردنەوەكان زۆر بـــوو، ئـــەوا بەهەڵـــە لەقەڵـــەم دەدرێت و نەخۆش دەتوانێت سكااڵ تۆماربكات، ئەوكاتەش لێپێچینـــەوە لەگـــەڵ ئـــەو كەســـە دەكرێـــت كە

هەڵەكەی كردووە". ناوبـــراو دووپاتیشـــیدەكاتەوە كە "تائێســـتا چەندینجـــار لێكۆڵینەوەمان لەســـەر تاقیگەكان بـــەاڵم لەســـەر بابەتـــی جیـــاوازی كـــردووە، ئەنجامـــەكان نەبـــووە، بەڵكـــو لەبـــەر هۆكاری دیكـــە بـــووە، وەكـــو خراپـــی شـــوێن و كۆنی مـــاددە ئێكســـپایەری و تاقیگـــەكان ئامێـــری

بەكارهێنراوەكان".وتەبێـــژی قـــادر د.خاڵـــس خۆیـــەوە الی هەرێـــم حكومەتـــی تەندروســـتی وەزارەتـــی روونیدەكاتەوە، كە بەرێژەیەكی كەم جیاوازی لەئەنجامی پشـــكنینی تاقیگـــەكان دەبێت "بەاڵم ئەگـــەر رێژەكـــە زۆربـــوو، ئـــەوا دەتوانرێـــت لەبەشـــی تاقیگـــەكان لەدیوانـــی وەزارەت كـــە چاودێـــری ئەو تاقیگانە دەكـــەن، بەدواداچوون

بۆ ئەو كەیسانە بكرێت".چەندینجـــار تائێســـتا خاڵـــس د. بەوتـــەی لێكۆڵینـــەوە لەســـەر ئەو پرســـە كـــراوە، بەاڵم جیاوازییەكـــی ئەوتۆ لەئەنجامی پشـــكنینەكان نەبووە، ناوبراو ئاماژەی بەوەش كرد، نەبوونی دەزگایەك كە رێنمایی پێویست بداتە تاقیگەكان، وایكـــردووە ئـــەم جیاوازییانـــە لەئەنجامەكاندا دروســـت ببێت. هەروەها گوتیشی "ئێمە وەكو الیەنـــی حكومی هەوڵ دەدەیـــن لەمەوال كاری زیاتـــر بكەین بـــۆ تاقیگـــەكان و چاودێرییەكان

توندتر بكەین".

ناوخۆ

36 ژماره 231 2014/5/17

بەناوی )نەقی( لەسەدەی رابردوودا خانێكی گــــەورەی لەناوچەكــــە دروســــتكردبوو بــــۆ داڵدەدانــــی ئــــەو بــــازرگان و گەشــــتیارانەی دەیانگــــوت دەكــــرد، لەناوچەكــــە روویــــان دەچین بۆ خانەكەی نەقی دواتر لەخانەكەی

نەقییەوە بووە بەخانەقین.جوگرافییــــەوە لــــەرووی خانەقیــــن دەكەوێتە ســــەر پارێزگای )دیالە( و تێكڕای دانیشتووانەكەی بەشــــارەدێ و گوندەكانی دەوروبەرییەوە دەگاتە )280( هەزار كەس، كە )77( هەزار كەســــیان لەناوەندی شارن. زۆرینەی دانیشــــتووانی ناوچەكەش كوردن لەگەڵ ژمارەیەكی چەند خێزانێكی عەرەب و توركمان، كە نیشتەجێی سەنتەری شارەكە و هەردوو شارەدێی جەلەوال وسەعدییەن..

پانتایی گشــــتی خانەقین و دەورووبەری 3915 كیلومەتر دوجایە، كە لەسەنتەری شار و چوار شــــارەدێ و227 گونــــد پێكهاتووە، بەتەنهــــا پانتایــــی شــــارەكە 1288 كیلۆمەتر چوار گۆشەیە، كە شارەدێیەكانی جەلەوال و

سەعدییە و مەیدان و قەرەتووی لەسەرە.ئــــەو مێژووییــــەكان ســــەرچاوە بەپێــــی خێزانــــە عەرەبانەی نیشــــتەجێی خانەقین و دەوروبەرین لەســــاڵی )1919( بۆ مەبەستی لــــەوێ كاركــــردن هاتوونەتــــە شــــارەكە و نیشتەجێبوونە، لەئێستاشدا لەالیەن

خانەقیــــن، یاخــــود خانەقــــێ ناوچەیەكــــی گرنگە و مێژوویەكی دێرینی هەیە و قسەی زۆری لەبارەوە كراوە. دیارترین گێڕانەوەش ئــــەو مێژووە بۆ ســــەردەمی ئاشــــورییەكان دەگەڕێنێتــــەوە، بەدرێژایی مێژوو ناكۆكی و شەڕ لەسەر ئەو شارە لەنێوان مادییەكان و ئاشــــوورییەكان بەرپابووە، كتێبی )مێژووی ئێران(یش ئەو شــــارەی بەبەشــــێكی گرنگی

دەوڵەتی ساسانی ئەژمار كردووە.دیكــــەی ناوچەكانــــی زۆربــــەی وەك كوردســــتان قســــەی زۆر لەبــــارەی نــــاو و مێــــژووی ئــــەم شــــارەوە كراوە، لەبەشــــێك لەســــەرچاوەكاندا بــــاس لــــەوە كــــراوە، كــــە پێشــــتر ناوانــــەی لــــەو یەكێكــــە )غــــوزی( بــــۆ ئاماژەیــــەك نــــراوە، وەك لەخانەقیــــن )غوزییــــەكان( كــــە نیشــــتەجێی خانەقیــــن و مەندەلی بوونە و بەشێكن لەنەتەوەی كورد، هەندێك مێژوونوســــی دیكەش ئاماژە بەوە دەدەن، كــــە مێــــژووی نــــاوی شــــارەكە بــــۆ

سەردەمی سەفەوییەكان دەگەڕێتەوەبەشێك لەسەرچاوە مێژووییەكان ئاماژە بــــەوە دەدەن، كــــە ناوی )خانەقیــــن( ناوێكی ئاینییە و واتای )خانەقا( دەبەخشێت، كە ناوی

مزگەوتێكــــی تایبەتە بەســــۆفییەكان و

لەســــەردەمی بابانییــــەكان لەالیــــەن یەكێك لەشــــوێنكەوتوانی تەریقەرتی شێخ )خالیدی بەپێــــی دروســــتكراوە. نەقشــــەبەندی(یەوە هەندێك سەرچاوەی دیكەش ئەو ناوە لەناوی باڵەخانەیەكەوە سەرچاوەی گرتووە، كە بۆ شازادە )جین قین(ی كچی پاشای جەالئری لەسەر كەناری ئاوی ئەڵوەند دروستكرابوو، كــــە دواتر دانیشــــتووانی چــــواردەوری ئەو باڵەخانەیــــە ناویــــان نــــا )خان جیــــن(، دواتر لەگەڵ تێپەڕبوونی رۆژگار ناوەكەی لەسەر زار بــــووە )خان قیــــن( و دواتریش گۆڕا بە

)خانەقین(.وەك باســــكراوە خانەقین شــــارێكی زۆر كۆنە، مێژوونووســــان ئامــــاژە بەوە دەدەن، كە ئەســــكەندەری گــــەورە پێیــــدا تێپەڕیوە، كۆنەكانــــی لەدەستنووســــە هەروەهــــا سەردەمی ئەغریقییەكاندا بە )خالونیتوتوس( ناوی هاتووە، كــــە بەواتای دیمەنی جوان و ســــەرنجڕاكێش دێت. چەند ســــەرچاوەیەكی دیكــــەش ئامــــاژە بــــەوە دەدەن، كــــە كاتێك كیســــرا لەنوعمانــــی كــــوڕی مونزیــــر توڕە دەبێت، رەوانەی ئەم شارەی دەكات و لەوێ بەنــــدی دەكات، ئــــەو رووداوەش بەیەكێــــك

لەسەرچاوەكانی ناوی خانەقین دادەنرێت.بەپێــــی چەنــــد ســــەرچاوەیەكی دیكــــەش

نێكــــی گا ر ز ئێرانی با

نەتەوەكانــــی دیكەوە رێزیــــان لێدەگیرێت و بە"عەرەبە رەســــەنەكان" نــــاو دەبرێن. چەند خێزانێكی توركمانیش نیشتەجێی سەنتەری شــــارەكە و هــــەردوو شــــارەدێی جەلەوالو قزرباتن، كە پێدەچێت پاشــــماوەی ســــوپای مورادی چوارەم بن، كە هێنراونەتە ناوچەكە، بۆ ئەوەی لــــەدژی ســــەفەوییەكان بجەنگن.

تەنانەت ئەوانە بەرەچەڵەك ئازەربایجانین.ناودارتریــــن ئــــەو هۆزانــــەی لەناوچــــەی باڵوبوونەتــــەوە دەوروبــــەری و خانەقیــــن بریتیــــن لەهۆزەكانــــی )باجــــەالن، دەڵۆیــــی، ئەركــــەوازی، ســــورەمێری، كاكایی، جمور، تاڵەبانی، زەهاویی، جاف و زەنگەنە(. لەرووی ئاینیشــــەوە هەریەكە لەپێكهاتەكانی ســــوننە شــــیعە لەشــــارەكەدا هەن، بــــەاڵم زۆرینەی دانیشتووانەكەی شــــوێنكەوتووی مەزهەبی شیعەن. جیالەوەش چەند خێزانێكی كاكەیی و مەســــیحیش لەشــــارەكەدان و كڵێســــەی تایبەتییــــان هەیــــە. پێشــــتریش ژمارەیەكــــی زۆری خێزانــــی جولەكــــەی تێــــدا بــــووە و بەخوێندنــــی تایبەتیشــــیان قوتابخانەیەكــــی زمانــــی )عیبری( هەبووە بە ناوی )ئەلیانس( و 70 قوتابی هەبووە، لەگەڵ پەرســــتگایەك

بەناوی )تەورات(.هاوكات چەندین مزگەوتێكی بەناوبانگیش

لەشــــارەكەدا هەن، لەوانە )مزگەوتی مەجید بەگ(، كــــە دەكەوێتــــە گەڕەكــــی )عــــەبدواڵ بــــەگ(ی نزیــــك ئــــاوی ئەڵوەنــــد، مزگەوتی )موســــتەفا بەگ( كە دەكەوێتە ناوەڕاســــتی بــــازاری شــــارەكە و لەســــەرەتای گەڕەكی )حاجــــی مەحەلە(یە. مزگەوتــــی )گەورە( كە دەكەوێتــــە گەڕەكی )جامیــــع(ی نزیك پردی بەردیــــن، هەروەهــــا گەڕەكــــی )حەمیدیە(ش مزگەوتی )حاجی فەتاح(ی تێدایە و لەســــەر رێــــگای گشــــتییە، گەرەكــــی )مەزرەعــــە(ش مزگەوتی )شــــێــــــخ عەلــــی( تێدایە، گەرەكی )ئاغــــا وخەلیفــــە(ش لەخــــوارووی شــــارەكە مزگەوتی )خەلیفە شەمســــەدین(ی تێدایە و مزگەوتی )حەســــەن ئەفەندی(ش دەكەوێتە

گەڕەكی )جەلوە(ی خوارووی شارەكە.جیا لـــەو مزگەوتانـــە، دوو حوســـەینییەش لەشارەكەدا هەن، كە یەكێكیان بە )حوسەینییەی گەورە( ناســـراوە و دەكەوێتە ســـەر شەقامی گشتی شـــارەكە. ســـەرەتا )ئیبراهیم شوببەر( وەكو ئیمام و وتارخوێن تێدا دەست بەكاربووە، كاری كـــوڕی )مەحەمـــەد(ی ئەویـــش دوای وتارخوێنـــدن و ئیمامەتـــی لەو )حوســـەینییە( كـــردووە. حوســـەینییەی دووەمیـــش كـــە بـــە )حوســـەینییە(ی بچــــوك ناســــراوە دەكەوێتە

گەڕەكی )مەزرەعە(وە.چەندیــــن هــــاوكات

تەكییــــەی بــــە ناوبانــــگ لەخانەقینــــدا هــــەن، و عەبــــدواڵ ســــەید تەكییــــەی لەوانــــەش تەكییەی كەسنەزانی، كەشێخ شەفیق جادی خوالێخۆشبوو دروستی كردووە، گرنگترین كڵێســــاكانی شــــارەكەش بریتین لەكڵێســــای )پاشــــا كۆپــــری(، كــــە دەكەوێتــــە گەڕەكــــی )پاشــــا كوپری( و كڵێســــای )یەهود( ئەویش دەكەوێتــــە گەڕەكــــی )حاجــــی مەحەلــــە(، كە پێشتر ئەو گەڕەكە دارستانێك بووە بەناوی

دارستانی )مەحمود مەسعود(.بــــە ئێراقــــی شــــارێكی وەك خانەقیــــن لەســــەرەتای كوردســــتانی، پێناســــەیەكی دروستبوونی دەوڵەتی عێراق، دوای روخانی خەالفەتی عوســــمانی رووبەڕووی چەندین شــــێوازی پڕۆســــەی تەعریب و راگواستنی دانیشتووانە رەسەنەكەی بۆتەوە، بەتایبەتی دانیشــــتووانە كوردەكەی. ئەمەش بێزاری و نائومێدییەكی زۆری الی دانیشــــتووانەكەی دروست كردووە، بۆیە لەئێستادا خوازیارن حكومەتــــی هەرێمی كوردســــتان نەك تەنها دەســــتی هاوكاری بۆ ئەو شارە درێژ بكات، بەڵكــــو هەوڵبــــدات خانەقین بخاتەوە ســــەر هەرێمــــی كوردســــتان، بۆ ئــــەوەی جارێكی دیكە حكومەتی بەغدا یاری بە چارەنووسی

خۆیان و شارەكەیان نەكات.

عومەر ئاوارە

خانەقین شارێكی عێراقی بە شووناسێكی كوردستانی

ناوخۆ

36 ژماره 231 2014/5/17

ژماره 231 2014/5/17 37

بەناوی )نەقی( لەسەدەی رابردوودا خانێكی گــــەورەی لەناوچەكــــە دروســــتكردبوو بــــۆ داڵدەدانــــی ئــــەو بــــازرگان و گەشــــتیارانەی دەیانگــــوت دەكــــرد، لەناوچەكــــە روویــــان دەچین بۆ خانەكەی نەقی دواتر لەخانەكەی

نەقییەوە بووە بەخانەقین.جوگرافییــــەوە لــــەرووی خانەقیــــن دەكەوێتە ســــەر پارێزگای )دیالە( و تێكڕای دانیشتووانەكەی بەشــــارەدێ و گوندەكانی دەوروبەرییەوە دەگاتە )280( هەزار كەس، كە )77( هەزار كەســــیان لەناوەندی شارن. زۆرینەی دانیشــــتووانی ناوچەكەش كوردن لەگەڵ ژمارەیەكی چەند خێزانێكی عەرەب و توركمان، كە نیشتەجێی سەنتەری شارەكە و هەردوو شارەدێی جەلەوال وسەعدییەن..

پانتایی گشــــتی خانەقین و دەورووبەری 3915 كیلومەتر دوجایە، كە لەسەنتەری شار و چوار شــــارەدێ و227 گونــــد پێكهاتووە، بەتەنهــــا پانتایــــی شــــارەكە 1288 كیلۆمەتر چوار گۆشەیە، كە شارەدێیەكانی جەلەوال و

سەعدییە و مەیدان و قەرەتووی لەسەرە.ئــــەو مێژووییــــەكان ســــەرچاوە بەپێــــی خێزانــــە عەرەبانەی نیشــــتەجێی خانەقین و دەوروبەرین لەســــاڵی )1919( بۆ مەبەستی لــــەوێ كاركــــردن هاتوونەتــــە شــــارەكە و نیشتەجێبوونە، لەئێستاشدا لەالیەن

خانەقیــــن، یاخــــود خانەقــــێ ناوچەیەكــــی گرنگە و مێژوویەكی دێرینی هەیە و قسەی زۆری لەبارەوە كراوە. دیارترین گێڕانەوەش ئــــەو مێژووە بۆ ســــەردەمی ئاشــــورییەكان دەگەڕێنێتــــەوە، بەدرێژایی مێژوو ناكۆكی و شەڕ لەسەر ئەو شارە لەنێوان مادییەكان و ئاشــــوورییەكان بەرپابووە، كتێبی )مێژووی ئێران(یش ئەو شــــارەی بەبەشــــێكی گرنگی

دەوڵەتی ساسانی ئەژمار كردووە.دیكــــەی ناوچەكانــــی زۆربــــەی وەك كوردســــتان قســــەی زۆر لەبــــارەی نــــاو و مێــــژووی ئــــەم شــــارەوە كراوە، لەبەشــــێك لەســــەرچاوەكاندا بــــاس لــــەوە كــــراوە، كــــە پێشــــتر ناوانــــەی لــــەو یەكێكــــە )غــــوزی( بــــۆ ئاماژەیــــەك نــــراوە، وەك لەخانەقیــــن )غوزییــــەكان( كــــە نیشــــتەجێی خانەقیــــن و مەندەلی بوونە و بەشێكن لەنەتەوەی كورد، هەندێك مێژوونوســــی دیكەش ئاماژە بەوە دەدەن، كــــە مێــــژووی نــــاوی شــــارەكە بــــۆ

سەردەمی سەفەوییەكان دەگەڕێتەوەبەشێك لەسەرچاوە مێژووییەكان ئاماژە بــــەوە دەدەن، كــــە ناوی )خانەقیــــن( ناوێكی ئاینییە و واتای )خانەقا( دەبەخشێت، كە ناوی

مزگەوتێكــــی تایبەتە بەســــۆفییەكان و

لەســــەردەمی بابانییــــەكان لەالیــــەن یەكێك لەشــــوێنكەوتوانی تەریقەرتی شێخ )خالیدی بەپێــــی دروســــتكراوە. نەقشــــەبەندی(یەوە هەندێك سەرچاوەی دیكەش ئەو ناوە لەناوی باڵەخانەیەكەوە سەرچاوەی گرتووە، كە بۆ شازادە )جین قین(ی كچی پاشای جەالئری لەسەر كەناری ئاوی ئەڵوەند دروستكرابوو، كــــە دواتر دانیشــــتووانی چــــواردەوری ئەو باڵەخانەیــــە ناویــــان نــــا )خان جیــــن(، دواتر لەگەڵ تێپەڕبوونی رۆژگار ناوەكەی لەسەر زار بــــووە )خان قیــــن( و دواتریش گۆڕا بە

)خانەقین(.وەك باســــكراوە خانەقین شــــارێكی زۆر كۆنە، مێژوونووســــان ئامــــاژە بەوە دەدەن، كە ئەســــكەندەری گــــەورە پێیــــدا تێپەڕیوە، كۆنەكانــــی لەدەستنووســــە هەروەهــــا سەردەمی ئەغریقییەكاندا بە )خالونیتوتوس( ناوی هاتووە، كــــە بەواتای دیمەنی جوان و ســــەرنجڕاكێش دێت. چەند ســــەرچاوەیەكی دیكــــەش ئامــــاژە بــــەوە دەدەن، كــــە كاتێك كیســــرا لەنوعمانــــی كــــوڕی مونزیــــر توڕە دەبێت، رەوانەی ئەم شارەی دەكات و لەوێ بەنــــدی دەكات، ئــــەو رووداوەش بەیەكێــــك

لەسەرچاوەكانی ناوی خانەقین دادەنرێت.بەپێــــی چەنــــد ســــەرچاوەیەكی دیكــــەش

نێكــــی گا ر ز ئێرانی با

نەتەوەكانــــی دیكەوە رێزیــــان لێدەگیرێت و بە"عەرەبە رەســــەنەكان" نــــاو دەبرێن. چەند خێزانێكی توركمانیش نیشتەجێی سەنتەری شــــارەكە و هــــەردوو شــــارەدێی جەلەوالو قزرباتن، كە پێدەچێت پاشــــماوەی ســــوپای مورادی چوارەم بن، كە هێنراونەتە ناوچەكە، بۆ ئەوەی لــــەدژی ســــەفەوییەكان بجەنگن.

تەنانەت ئەوانە بەرەچەڵەك ئازەربایجانین.ناودارتریــــن ئــــەو هۆزانــــەی لەناوچــــەی باڵوبوونەتــــەوە دەوروبــــەری و خانەقیــــن بریتیــــن لەهۆزەكانــــی )باجــــەالن، دەڵۆیــــی، ئەركــــەوازی، ســــورەمێری، كاكایی، جمور، تاڵەبانی، زەهاویی، جاف و زەنگەنە(. لەرووی ئاینیشــــەوە هەریەكە لەپێكهاتەكانی ســــوننە شــــیعە لەشــــارەكەدا هەن، بــــەاڵم زۆرینەی دانیشتووانەكەی شــــوێنكەوتووی مەزهەبی شیعەن. جیالەوەش چەند خێزانێكی كاكەیی و مەســــیحیش لەشــــارەكەدان و كڵێســــەی تایبەتییــــان هەیــــە. پێشــــتریش ژمارەیەكــــی زۆری خێزانــــی جولەكــــەی تێــــدا بــــووە و بەخوێندنــــی تایبەتیشــــیان قوتابخانەیەكــــی زمانــــی )عیبری( هەبووە بە ناوی )ئەلیانس( و 70 قوتابی هەبووە، لەگەڵ پەرســــتگایەك

بەناوی )تەورات(.هاوكات چەندین مزگەوتێكی بەناوبانگیش

لەشــــارەكەدا هەن، لەوانە )مزگەوتی مەجید بەگ(، كــــە دەكەوێتــــە گەڕەكــــی )عــــەبدواڵ بــــەگ(ی نزیــــك ئــــاوی ئەڵوەنــــد، مزگەوتی )موســــتەفا بەگ( كە دەكەوێتە ناوەڕاســــتی بــــازاری شــــارەكە و لەســــەرەتای گەڕەكی )حاجــــی مەحەلە(یە. مزگەوتــــی )گەورە( كە دەكەوێتــــە گەڕەكی )جامیــــع(ی نزیك پردی بەردیــــن، هەروەهــــا گەڕەكــــی )حەمیدیە(ش مزگەوتی )حاجی فەتاح(ی تێدایە و لەســــەر رێــــگای گشــــتییە، گەرەكــــی )مەزرەعــــە(ش مزگەوتی )شــــێــــــخ عەلــــی( تێدایە، گەرەكی )ئاغــــا وخەلیفــــە(ش لەخــــوارووی شــــارەكە مزگەوتی )خەلیفە شەمســــەدین(ی تێدایە و مزگەوتی )حەســــەن ئەفەندی(ش دەكەوێتە

گەڕەكی )جەلوە(ی خوارووی شارەكە.جیا لـــەو مزگەوتانـــە، دوو حوســـەینییەش لەشارەكەدا هەن، كە یەكێكیان بە )حوسەینییەی گەورە( ناســـراوە و دەكەوێتە ســـەر شەقامی گشتی شـــارەكە. ســـەرەتا )ئیبراهیم شوببەر( وەكو ئیمام و وتارخوێن تێدا دەست بەكاربووە، كاری كـــوڕی )مەحەمـــەد(ی ئەویـــش دوای وتارخوێنـــدن و ئیمامەتـــی لەو )حوســـەینییە( كـــردووە. حوســـەینییەی دووەمیـــش كـــە بـــە )حوســـەینییە(ی بچــــوك ناســــراوە دەكەوێتە

گەڕەكی )مەزرەعە(وە.چەندیــــن هــــاوكات

تەكییــــەی بــــە ناوبانــــگ لەخانەقینــــدا هــــەن، و عەبــــدواڵ ســــەید تەكییــــەی لەوانــــەش تەكییەی كەسنەزانی، كەشێخ شەفیق جادی خوالێخۆشبوو دروستی كردووە، گرنگترین كڵێســــاكانی شــــارەكەش بریتین لەكڵێســــای )پاشــــا كۆپــــری(، كــــە دەكەوێتــــە گەڕەكــــی )پاشــــا كوپری( و كڵێســــای )یەهود( ئەویش دەكەوێتــــە گەڕەكــــی )حاجــــی مەحەلــــە(، كە پێشتر ئەو گەڕەكە دارستانێك بووە بەناوی

دارستانی )مەحمود مەسعود(.بــــە ئێراقــــی شــــارێكی وەك خانەقیــــن لەســــەرەتای كوردســــتانی، پێناســــەیەكی دروستبوونی دەوڵەتی عێراق، دوای روخانی خەالفەتی عوســــمانی رووبەڕووی چەندین شــــێوازی پڕۆســــەی تەعریب و راگواستنی دانیشتووانە رەسەنەكەی بۆتەوە، بەتایبەتی دانیشــــتووانە كوردەكەی. ئەمەش بێزاری و نائومێدییەكی زۆری الی دانیشــــتووانەكەی دروست كردووە، بۆیە لەئێستادا خوازیارن حكومەتــــی هەرێمی كوردســــتان نەك تەنها دەســــتی هاوكاری بۆ ئەو شارە درێژ بكات، بەڵكــــو هەوڵبــــدات خانەقین بخاتەوە ســــەر هەرێمــــی كوردســــتان، بۆ ئــــەوەی جارێكی دیكە حكومەتی بەغدا یاری بە چارەنووسی

خۆیان و شارەكەیان نەكات.

ناوخۆ

ژماره 231 2014/5/17 37

38 ژماره 231 2014/5/17

گەرچـــی زیاتـــر لە 300 جـــۆر جگەرە و چەندیـــن جـــۆری نێرگەلـــە و كەرەســـتەی جگەرەكێشانی الیە، بەاڵم تائێستا نە خۆی جگەرە دەكێشـــێت و نەرێگە بەكوڕەكەشی جگـــەرە و دوكانەكـــەی بچێتـــە دەدات بفرۆشێت. دوكانەكەی لەگەڕەكی راپەڕینی شاری هەولێرە و زۆربەی كات قەرەباڵغە. دەكەیـــت، دوكانەكەشـــی ســـەردانی كـــە هەمیشـــە لەجیاتـــی بۆنی دوكەڵـــی جگەرە،

بۆنی گواڵو بەلوتتدا دەچێت.سەربەســـت حەمـــە ســـاڵح، لەدایكبووی ســـاڵی 1959ی رەوانـــدزە و دەرچـــووی ئامادەیی كشـــتوكاڵە، ســـاڵی 1995 هاتۆتە هەولێـــر و دەســـتی بەكاری پاكەتفرۆشـــی توتنـــی لەجگـــەرە، جیـــا ئـــەو كـــردووە. و جگـــەرە كەرەســـتەكانی و نێرگەلـــە نێرگلەش دەفرۆشـــێت، جۆرێك لەجگەرەی ئەلیكترۆنیشـــی هەیـــە، كـــە بـــۆ وازهێنـــان لەجگەرەكێشـــان بەكاردێـــت. سەربەســـت زۆربەی جۆری جگەرەكانـــی لەدەرەوەڕا، بەتایبـــەت لەئەڵمانیـــاوە بۆدێت. دەشـــڵێت "بەشـــێك لـــەو جگەرانـــە لەبـــازاڕدا نیـــن، بۆیـــە خەڵك لەشـــوێنی دوورەوە بەتایبەت

سەردانمدەكەن".گەرچـــی سەربەســـت تاڵفرۆشـــە، بەاڵم بەردەوام لەدوكانەكەی شیرینی و باشترین

جـــۆری چوكلێـــت دەداتـــە میوانەكانـــی، تا بەرلەوەی دەمیان بەدووكەڵی جگەرەكانی تاڵ بكەن، بە چوكلێتەكانی دەمیان شـــیرین

بكەن. ســـاڵە 17 لـــە زیاتـــر سەربەســـت خـــۆی تائێســـتا بـــەاڵم جگەرەفرۆشـــە، جگەرەیەكی نەكێشـــاوە و حەزی پیێ نییە. تەنانـــەت وەك خـــۆی دەڵێـــت "حەزناكـــەم بـــەاڵم بكێشـــێت، جگـــەرە خەڵكیـــش لەكـــەس داواش لەوەدایـــە، كاســـبییەكەم ناكـــەم جگـــەرە بكێشـــێت و رێكالمـــی بـــۆ ناكەم، دەستخۆشـــیش لـــەوە دەكەم وازی لێبهێنێـــت". هەرچەنـــدە بەفتوانـــی هەندێك مامۆستا جگەرە حەرامە، بەاڵم سەربەست دەڵـــێ "چەندین مامۆســـتای ئاینی الی من جگەرە دەكڕن". دەشڵێت "ژنانیش بەئاشكرا دێـــن و زیاتـــر داوای جگەرەی ســـووك و

كەمنیكۆتین دەكەن".و كڕیارەكانـــی زۆری ســـەرباری قەرەباڵغی دوكانەكەی، ئەو پیاوە شاگردی نییە، كوڕێكیشی خوێندكاری زانكۆیە، بەاڵم ئامادە نییـــە بیهێنێتـــە دوكانەكەی و كاری لەگەڵـــدا بـــكات، چونكـــە وەك ئـــەو دەڵێت "حەزناكەم بێـــت، نەوەك فێری جگەرەبێت، چونكە خۆی جگەرە ناكێشێ، لەوانەیە لێرە برادەری بێن و فێری جگەرە بێت، شـــتێكی باش نییە، من لەوانەیە ماوەیەكی دیكە واز

لەم كارە بێنم".

زۆزك تاهیر

ناوخۆ

تەكنیكی ساختەكردن

17 ساڵە جگەرە دەفرۆشێ نە خۆی دەیكێشی و نە دێڵێت كوڕەكەشی بێتە دوكانەكەی

پڕۆســـەی هە ڵبژاردن یەكێكـــە لەكۆڵەگەكانی دیموكراســـی. لەهەرێمی كوردســـتانیش لەساڵی ئـــەم كەموكوڕییـــەكان، ســـەرەڕای 1992ەوە، پڕۆســـەیە بەڕێوەدەچێـــت. ئاســـت و شـــێوازی یەكەم هەڵبژاردن، بۆ ئەوكات دەســـپێكێكی باش لەهەڵبژاردنەكانـــی بـــەاڵم بـــوو، دواتردا دەبوو تەكنیك و شێوازی هەڵبژاردنەكە، لەرووی ئەنجامدان و شـــەفافیەت و متمانەپێكردنەوە، بۆ ئاســـتێكی بەرزتر هەڵبكشابایە. بەرێـــژەی هیچكامیـــان، بـــەاڵم جیاواز، بەدەر نەبـــوون لەگزی و

ساختەكردن. جـــار دوای جـــار هەرچەنـــدە هەوڵی زیاتـــر دەدرێت بۆ رێگرتن لەساختەكاریی، بەاڵم لەگەڵ پێشكەوتنی تەنكینی هەڵبژاردندا، تەكنیكی ساختەكردنیش بەرەوپێش دەچێـــت و تەزویرچیەكان داهێنـــان لەتەزویردا دەكەن. ئەم قسەیە بۆ ناوچەكانی تری عێراقیش هـــەر راســـتە، بگـــرە پڕۆســـەكە لەهەرێـــم زۆر

شەفافتر و رێكوپێكتر دێتەبەرچاو.لەهەڵبژاردنـــی 21ی ئەیلولی پارســـاڵ، مۆرە ئەلیكتڕۆنیەكـــە بەكارهێنـــرا، بـــەاڵم بەتەواوەتی رێگای لەتەزویر نەگرت. لەهەڵبژاردنی 30 نیسانی ئەمساڵیشدا، دیسان بینیمان هەڵبژاردنێكی تەواو پاك و بێگەرد نەبوو، زۆربەی الیەنە كوردستانی و عێراقیەكان یەكتریان بەساختەكردن تۆمەتبار كـــرد. لەئاســـتی هەرێمـــدا یەكێتـــی و گـــۆڕان و الیەنەكانی تر لەهەولێر و دهۆك پارتی تۆمەتبار دەكـــەن، پارتـــی و یەكێتیش لەســـلێمانی گۆڕان تۆمەتبـــار دەكەن، گـــۆڕان و پارتیش لەكەركوك یەكێتی تۆمەتبار دەكەن. واتە هەمیشە گومانەكە

لەو الیەنەیە، كە لەو شوێنەدا بااڵدەستە. پرســـیار لێـــرەدا ئەوەیـــە، بۆچـــی هەندێـــك حاڵەتـــی بەرچـــاو و ئاشـــكرای تەزویـــر هەیـــە كۆنتڕۆڵ ناكرێن؟ وەك: دەنگدانی كەسێك زیاتر لەجارێك، دەنگدانی كەسێك بەكارتی ئەلیكترۆنی كەســـێكی دیكـــە. بەهۆی ئەمەشـــەوەیە زۆرجار كۆمســـیۆن دەكەوێتـــە بـــەر رەخنـــە و تۆمەتـــی الیەنـــەكان. جا كە ئەمـــە متمانەی الیەنەكان بێت بەكۆمسیۆن، ئەی كێ گرەنتی هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەرد لەعێراقدا بكات؟ هەڵبژاردن بەرلەوەی شـــێوازێكی دیموكراسیانەی دەستاودەستكردنی دەســـەاڵت بێت، كەلتوور و رۆشـــنبیرییە، كاتێك لەنێو كۆمەڵدا بوو بەم كەلتوورە، كۆمســـیۆنیش نەبێت، هەڵبژاردن بەپاكی بەڕێوەدەچێت. ئەوەی بەالی ئێمەوە گرنگە هەرێمی كوردســـتانە، ئاخۆ دەبێ كەی هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەرد ببینین و هەموو الیەك پێی رازی ببن و خەڵكیش ئۆخەی

بكات؟!

ەرعف

جەن

یماەر

ن

38 ژماره 231 2014/5/17

ژماره 231 2014/5/17 39

كۆمەاڵیەتی

شەوبۆ دووەمجارە ناچار بە لەباربردنی منداڵەكەی دەكرێت

40 ژماره 231 2014/5/17

كـۆمـەاڵیـەتی

منداڵدانی حەیران هەولێرە

محەمەد گۆران

هه ر كه سێك باسی حه یران بكات ده بێ به بن سێبه ری ئه سعه د عه دۆدا بێ

ئه سعه د عه دۆ بۆ سڤیل:

باســــی حه یــــران و به رنامه ی له كه له پــــووره وه ، جلوبه رگی كــــوردی، كاریگه ری فۆڵكلۆر له ســــه ر به ره وپێشــــچوونی كۆمه ڵگا، هونه ری كوردی و وه زاره تی رۆشــــنبیری، الوازی راگه یاندنی پارتی و

شه ڕی ناوخۆ، ئیدی هه میشه و له هه ر بوارێك قسه ی له گه ڵ بكه ی، ئه و دۆش دانامێنێت.ئه ســــعه د عــــه دۆ له ســــاڵی 1955 له گوندی )قورشــــاغڵۆ(ی ده شــــتی هه ولێر له دایكبــــووه ، ئه ندامی مه كته بــــی ناوه نــــدی راگه یاندی پارتی و به پرســــی ده زگای ته ته ره بۆ باڵوكردنــــه وه ی و راگه یاندن. زۆرێك له هاوڕێكانی پێی ده ڵێن كوێخای حه یران و بۆخۆشــــی ده ڵێ هه ركه س باسی حه یران بكات،

ناكرێ به بن سێبه ری )ئه سعه د عه دۆ(دا ره ت نه بێت.

ژماره 231 2014/5/17 41

كـۆمـەاڵیـەتی

ئاغاكانی ده شتی دزه یی ده ورێكی بااڵیان هه یه

له په روه رده كردن و رێزگرتنی حه یران

ئەنوەر بەگی بێتواتە هاتە تەلەفزیۆنی

كەركوك گوتی موچەی جەماعەتی ئەسعەد عەدۆ هەمووی من دەیدەم، تا بەرنامەكەم بەردەوام

بێت

راگەیاندنی پارتی لەئاست جەماوەرەكەی

نیە، بەاڵم خوامان بە قوربانی خەڵك بكات، كە عەشقێكی

ئەفسووناویان بۆ حزب و سەركردایەتیەكەی هەیە

كە له شه قاڵوه هاتینه وه هه ولێر راگه یاندنی پارتی هه مووی له ناو

سندووقی به رازیلییه كه ی من بوو

له به رنامــــه ی زیاتــــر ئێــــوه )له كه له پووره ( ناســــران، كه له هه شــــتاكانی ســــه ده ی رابــــردوو، له ته له فزیۆنی كه ركوك پێشــــكه ش ده كرا، باهه ر لــــه و به رنامه وه ش

ده ستپێبكه ین؟ئه سعه د عه دۆ: به رنامه ی له كه له پووره وه 83 ئەڵقه بوو، ئه لقه ی یه كه می له 1987/5/13 پێشكه شــــكرا، بــــه اڵم ئه ڵقــــه ی كۆتایــــی كــــه له مانگــــی یه كی ســــاڵی 1991 بــــوو، به هۆی ده ســــپێكردنی شــــه ڕی ئه مه ریــــكا و ئێــــراق له ته لەفزیۆن لێنــــه درا، له و ماوه یه 54 الوك و حه یرانبێژ، گۆرانیبێژ و كه ســــانی شاره زا له بواری فۆڵكلۆر بوونه ته میوانی به رنامه كه، هه رچی كاروپیشــــه ی كــــورده واری هه بوو به فیلمــــی 35 ملیمــــی ســــینه مایی ده مانگرت و پاشــــتر لێمانده دایــــه وه . هه روه ها 14443 نامه ی بینه ران، جا به ده ســــت یان به پۆسته ، گه یشته به رنامه كه . ئه و به رنامه یه به درێژایی ســــێ ســــاڵ له نامه ی بینه ران یه كه می سه ر به رنامه كانــــی ته له فزیۆنــــی كه ركــــوك بوو. هه مــــوو میلله تــــی كورد به نێــــر و مێیه وه كه كه له پووریــــان دیارییه كــــی الم، ده هاتنــــه ده هێنا، هــــەزار و دە پارچــــه ی كه له پووری كورد له ماڵی ئه ســــعه د عه دۆ بوو، له شه ڕی براكــــوژی ئه لحه مدولیــــال هه موویــــان دزی. كه ســــی ئاوام هێناوه ته ئــــه و به رنامه یه، كه له ژیانی ته لەفزیۆن و شاری نه بینیبوو، ئه و به رنامه یه به ردی بناغه ی فۆڵكلۆری كورده

به بێ موجاده له . ئێــــوه به هۆی ئــــه و به رنامه یه زۆر میوانــــی كردتانــــه و دۆزییــــه وه كه ســــتان به رنامه ، راسته ده یانگوت ده نگبێژ )نه سرین شــــێروان( پێــــش ئــــه وه ی بمرێــــت له به غــــدا

سواڵی ده كرد؟ئه ســــعه د عه دۆ: ســــاڵی 1989 بــــۆ بینینی )نه ســــرین شــــێروان( و )فه و زییه محه مه د( به تایبه ت چوومه تــــه به غدا، به اڵم كه ئه وانم بینی زگم به خۆم و به كورد سوتا، نان نه بوو بیخــــۆن و بارودۆخیــــان له وپــــه ڕی خراپی بــــوو. نه ســــرین شــــێروانم هێنایــــه هه ولێر، به خۆم له ماڵه مسته شــــار و ده وڵه مه نده كان

ده رۆزه م بۆی كرد. مووچــــه ی مانگانه ت له ته له فزیۆنی كه ركوك بۆ ئــــه و به رنامه یه )له كه له پووره(

چه ند بوو؟له به رنامــــه ی عــــه دۆ: ئه ســــعه د له كه له پــــووره وه ئه ســــعه د عــــه دۆ عانه كــــی وه رنه گرتــــووه ، نه له كه س و نه له حكومه ت، به اڵم دوو مسته شــــار، یه كیان نه نوه ر به گی بێتواتــــه، یه كیان ره فعه تــــی كێخوا عه واڵیی،

هه ركاتێك كامیرا به ره و ســــلێمانی و بیتوێن و مه رگه و پشــــده ر بچووبایه، ماڵی ئه نوه ر به گی له خزمــــه ت بوون، ئه گــــه ر له ناوچه ی هه ولێریش بووایــــه، كاك رفعه ت له خزمه ت دابــــوو. ئه نــــوه ر به گــــی بێتواتــــه ســــه ردانی به ڕێوه بــــه ری ته لەفزیۆنی كه ركوكی كرد و گو تی مووچه ی جه ماعه تی ئه سعه د عه دۆی هه مــــووی ئه مــــن ده ده م، ته نهــــا بــــۆ ئه وه ی به رنامه كــــه هه فتانه بــــه رده وام بێــــت. ئه وه مسته شاربوو ئه وها بوو، به اڵم ئێستا كه س هه یــــه ئــــاگای له به رنامــــه ی كه له پــــووری و فۆڵكلۆری بێت؟ ماوه یه كی زۆره پرۆژه یه كی فۆڵكلۆریم به ده سته وه یه ، تائێستا نه له حزب و نه له حكومه ت رۆژێك له رۆژان نه یانگوت بابه وه ره بزانین ئه و پڕۆژه یه ی تۆ چییه ؟

ئه ســــعه د عه دۆ له سیاســــه ته وه بۆ كاری رۆژنامه نووســــی، پاشــــتر رووكردنه بواری فۆڵكلۆر و حه یران ناســــی، پێتوانییه ئــــه و ئیشــــه ی كه ئێســــتا حــــزب داویه ته تۆ ئیشــــی تۆ نییــــه و ده بووایه به شــــێوه یه كی

دیكه خزمه تت كردبایه ؟ئه ســــعه د عه دۆ: به داخه وه ، ئه و ئیشــــه ی ئێســــتا من ده یكه م ئیشی من نییه . من ئێستا به رپرســــی ده زگای ته ته رم بۆ دابه شكردنی چاپه مه نییه كانــــی پارتــــی. هه رچه نــــده مــــن له پیشه كه م ســــه ركه وتوو بوومه ، به اڵم ئایا ئه وه ئیشــــی ســــه ره كی ئه ســــعه د عه دۆیه ؟ راگه یاندنــــی به رپرســــانی دیــــاره نه خێــــر. به په ســــه ند وای دال كاف( )پــــێ ئێســــتای ده زانــــن ئه وه جێی من بێــــت، كه هه رچه نده

من ناڕازیم. بــــا بێینــــه وه سه رباســــی حه یران، منداڵدانــــی حه یران هه ولێــــره یان مه هاباد و

موكریان؟ئه ســــعه د عــــه دۆ: جه ده لــــی حه یــــران كه له هه ولێر سه رچاوه ی گرتووه یان موكریان، ئه مــــه به رده وام بووه تاوه كو ســــاڵی 1985 له و ســــاڵه دا )دكتۆره كوردستان موكریانی( كه ئه وكات جێگری سه رنووسه ری گۆڤاری )رۆشنبیری نوێ( بوو، له ده زگای رۆشنبیری به غــــدا به فه رمــــی نووســــراوێك بــــه واژۆی كوردســــتان موكریانــــی بــــۆ مــــن نــــاردرا، ده ڵــــێ ئێمه تۆمان ده ستنیشــــان كردووه بۆ لێكۆڵینه وه له سه ر الوك و حه یران. هه ر له و ساڵه دا لێكۆڵینه وه یه كی سه رتاسه ریم له سه ر الوك و حه یران له كوردســــتان كرد، تا ئه و كاتــــه دوو بۆچوون له ســــه ر الوك حه یران هه بوو، یه كیان له ساڵی 1976 دكتۆر مارف خه زنــــه دار له كۆڕێكدا له زانكۆی به غدا ده ڵێ حه یران له ناوچه ی موكریان هاتۆته ده شتی

42 ژماره 231 2014/5/17

كـۆمـەاڵیـەتی

مەحمود زامدار قسە لەسەر كۆڕێكی ئەسعەد عەدۆ دەكات

مامۆستا ئەمجەد كۆیی، تارق ئیبراهیم شەریف، مەسعود محەمەد، سەردار میران، ئەسعەد عەدۆ، كوڕانی مامۆستا ئەمجەد

دزه یاتی له هه ولێر. دووســــاڵ دوای ئه وه له 1978 خالیــــد جوتیــــار بابه تێكــــی له گۆڤاری به یــــان باڵوكــــرده وه و هه مــــان بۆچوونــــی كـــرده وه . دووبـــاره خه زنـــه داری مــــارف دوای ئـــه وه ش )محه مـــه دی مـــه ال كه ریـــم( چه نـــد تێكســـته كی حه یرانی به شـــێوه زاری ســـلێمانی له شـــێوه ی نامیلكه باڵوكرده وه، به اڵم ئه ویان ته نها ده ق بووه و لێكۆڵینه وه و بۆچوونی تێدا نه بووه . ئیدی هیچی دیكه له ســـه ر حه یـــران نه نووســـرا تاوه كـــو من لێكۆڵینه وه كه ی خـــۆم باڵوكرده وه . من له و نووســـینه م به هه شت خاڵ ســـه لماندوومه، كه منداڵدانـــی حه یران هه ولێـــره ، به تایبه ت ده شـــتی دزه ییاتـــی. مـــن باپیـــره حه یـــران به سه یده كۆری ده زانم بابی سه ید كه ریمی زوڕنابێژ، كه ناوم لێناوه ئوستازی حه یران به ڕانه تـــی به شـــی هه ولێـــرێ له ده شـــتی گه وره بووه ، دوای ئه ویش دوو قوتابی زۆر زیره كی هه بووه ، یه كیان خدر خه رابه دراو، ئه وه ی دیكه ش ســـمایلی حه مه د نه خشینێ. ئاغاكانی ده شـــتی دزه یی ده ورێكی یه كجار بااڵیان هه یه له په روه رده كردن و رێزگرتنی حه یران، بۆیه ئوســـتازی حه یران له ده شتی دزه ییاتـــی بنه ماڵـــه ی عه لۆنـــه . به غروره وه ئه و قسه یه ناكه م، به اڵم هه ر كه سێك باسی

حه یران بكات، ده بێ به بن سێبه ری ئه سعه د عه دۆی دابێت.

خه ڵكی هەولێر له رووی دابونه ریتی كۆمه اڵیه تی به به راورد به شـــاره كانی دیكه داخراوه ، به اڵم له تێكســـته كانی حه یران ئاوا باسی مه مك و ران و رامووسان ده كرێت، له ئه وروپـــا حه یرانبێژه كـــه ئـــه وه ی وه ك

ژیابێت؟ ئه مه چۆن لێكده ده یته وه ؟ئه سعه د عه دۆ: به مه زه نده ی من هه ندێك شـــت كاتی خۆی هه بووه به اڵم ئێستا نییه . ئه وه بۆ مه ســـه له ی كه پته كـــه ده گه ڕێته وه . ئێســـتا ته له فزیـــۆن و فیلمـــی خیالعـــی و ئینته رنێـــت هه یه ، به اڵم ئه وكات هیچ له مانه نه بووه و به شـــێوه یه كی دیكه گوزارشـــتی لێكـــراوه . بۆیـــه ئه گـــه ر بگه ڕێینه وه ســـه ر تێكســـته كانی حه یـــران شـــتی وای تێدایـــه ئه وڕۆكـــه له وانه یـــه شـــه رم بێـــت، جـــا تۆ ئه ده بی ئاشـــكرای پێده ڵێی، ئه ده بی خیالعی

پێده ڵێی، ئه وكات ئاوا بووه . زۆرجار لێـــره و له وێ ده گوترێ ئه و ژنكوژییه ی له ناو هه ولێر هه یه ، خه ڵكی گونده كانن و له ناو شـــار ژن ده كوژن؟ ئایا ئه وكات له گونده كان له ســـه ر خۆشه ویستی

ژن ده كوژرا؟ئه ســـعه د عه دۆ: ئه و قســـه یه ئه ساســـی

هەزار و دە پارچه ی كه له پووری له ماڵەكەی

من بوو، له شه ڕی براكوژی ئه لحه مدولیال

هه موویان دزی

من نه سرین شێروانم هێنایه هه ولێر و

له ماڵه مسته شار و ده وڵه مه نده كان ده رۆزه م

بۆی كرد

بەرنامەی لە كەلەپوورەوە به ردی

بناغه ی فۆڵكلۆری كورده

شەرمەزارییە گۆرانیبێژە میللیەكانمان لە برسان

بمرن و سااڵنەش وەزارەتی رۆشنبیریی

چوار ملیار دینار هاوكاری خەڵكی دیكە بكات

به داخه وه ، ئه و ئیشه ی ئێستا من ده یكه م ئیشی

من نییه

ژماره 231 2014/5/17 43

كـۆمـەاڵیـەتی

ئەسعەد عەدۆ، ئەنوەر بەگی بێتواتە بورهان یەعقوب، ئەسعەد عەدۆ، د. مارف خەزنەدار

خالید جوتیار، مومتاز حەیدەری، كامەران موكری، ئەسعەد عەدۆ، سەاڵح سەیدۆك

نییه كه بگوترێ الیه نی عه شایری هۆكاری ژنكوژییـــه . مـــن ته مه نـــم وا بـــۆ شه ســـت ســـاڵ ده چێـــت، له ژیانـــی منـــدا له ناوچه ی ئێمـــه كـــه ســـه نیه و مه ركیـــه ی پێده ڵێـــن، له جاده ی كه ركـــوك تاوه كو ده گاته جاده ی موســـڵ، كه نزیكه ی چـــل گوندی لێیه ، یه ك رووداوی كوشـــتنی ژنم گوێ لێبووه . كاتی خـــۆی حه یامه نـــدی هه بـــوو، به اڵم ئێســـتا ئه گـــه ر باوك و كچـــه ك به یه كـــه وه له دیار ته له فزیۆن دابنیشن، زۆری پێناچێ كچه كه جێدێڵـــێ، چونكـــه ژووره كـــه له شـــه رمان له زۆر له به رنامه كان به شـــێوه یه ك ســـێكس

باسده كرێ.چه نـــده رۆشـــنبیری وه زاره تـــی خزمه تـــی بواری رۆشـــنبیری و كه لتووری

كوردی كردووه ؟ئه سعه د عه دۆ: وه زاره تی رۆشنبیری ئیال وه زاره تی رۆشنبیری نییه . شه رمه زارییه بۆ ده سه اڵتی كوردی و وه زاره تی رۆشنبیری كوردستان، )عوسمان هه مه وه ند( و ئه وانه ی دیكه كه گۆرانیبێژی میللینه له برسان بمرن، له كاتێكـــدا وه زاره تی رۆشـــنبیری ســـااڵنه چوار ملیـــار دینار هـــاوكاری خه ڵكی دیكه

ده كه ن. ئێـــوه ئه ندامـــی مه كته بی ناوه ندی

راگه یاندنـــی پارتینـــه ، بۆچـــی راگه یاندنـــی پارتـــی الوازه ؟ ئه وه قســـه ی زۆركه ســـه و

به ته نها هی من نییه ؟ئه سعه د عه دۆ: له سه ره تای راپه ڕین ئێمه سێ كه س بووین له راگه یاندنی پارتی، زاهیر رۆژبه یانی و مه حه مه دی مه ال ئه سعه د و من یه كه مجار گه ڕاینه وه ناو راگه یاندنی پارتی. یه كه مجـــار به رادیـــۆی ده نگی كوردســـتان ده ســـتپێكرا و پاشـــتر له مانگی سێی ساڵی 1993 به قیـــاده ی حه بیـــب محه مـــه د كه ریم وه ك سه رنووســـه ر و زاهیـــر رۆژبه یانـــی وه ك جێگـــری سه رنووســـه ر و مـــن وه كو به ڕێوه به ری نووسین، توانیمان رۆژنامه ی برایه تی بكه ینه وه رۆژانه . ئێســـتا پێمسه یره كـــه ده ڵێـــن به ته نهـــا راگه یاندكارانی پارتی خۆی له پێنـــج هه زاركه س ده دا، كاتی خۆی ئێمه ســـێ چواركه س بووین، هه موو عاله م ده زانـــی كاتێ ئێمـــه له شـــه قاڵوه هاتینه وه هه ولێـــر راگه یاندنی پارتـــی هه مووی له ناو ســـندووقی به رازیلییه كـــه ی مـــن بـــوو. من پێنج ساڵیشـــه ده ڵێم كـــه راگه یاندنی پارتی بـــه اڵم نییـــه، جه ماوه ره كه یـــدا له ئاســـتی خوامـــان به قوربانـــی جه مـــاوه ر بـــكات، كه عه شـــقێكی ئه فســـووناویان به رامبـــه ر به و

حزب و قیاده كەی هه یه . عەزیز شارۆخی، ئەسعەد عەدۆ

44 ژماره 231 2014/5/17

كـۆمـەاڵیـەتی

كڕیار بە پارەكەی هێزی تەفسیركردنی ئەو الشەیە دەكڕێت، كە وەك كااڵیەك فرۆشراوە

بۆچــــی هه ندێک له پیاوان گــــه ر بیانه وێ حه زی سیکســــی خۆیان دایمرکێنن به دوای ژنانی له شفرۆشدا دەگەڕێن؟ له شفرۆشه کان چ تایبه تمه ندییه کیــــان هه یــــه، که ســــه رنجی

پیاوان بۆ الی خۆیان راده کێشن؟حــــه زی پیاوان بــــۆ بوونــــی پێوه ندیان له گه ڵ ژنانی له شــــفرۆش حه زیکی بێســــنوور و له راده به ده ره . ســــه رچاوه ی ئه م حه زه ش ئــــه وکات و ســــاتانه یه که فانتازیا و وه هم و واقعییه ت به شێوه یه کی تێکچڕژاو وێنه یه کی چه ندتــــوێ و دژ به یه ک ده خه نه روو. کاتێک بــــاس لــــه گۆڕه پانێكــــی پڕماناتــــری ژیــــان ده کــــرێ، رێژه یه کی زۆر کــــه م له ئێمه مانان

فانتازیای له شفرۆش و کڕیاره کانی

لەشفرۆشێك:كڕیارەكانمان مێشكیان لەناو

گەڵیان دایە!!

کڕیار هه یه پاره یه کی زۆرتر دەدات، تا لەگەڵیدا

بگەمەچێژ و دابمركێم، ئه مه ئیتر مایەی

گاڵتەجاڕییە!!

هەمیشە وەك پارچە سەهۆڵێكم لەگەڵیان

44 ژماره 231 2014/5/17

ژماره 231 2014/5/17 45

كـۆمـەاڵیـەتی

لەشفرۆش بەنابەدڵی خۆی دەخاتە چوارچێوەی

تابلۆیەك، كە بە حەزی كڕیارەكانی

نەخشێندرابێت

وێنه یه کی روونمان ال دروست ده بێ. له کاتی پەیوه ندیه کــــی ئاســــایی سێکســــیدا ره نگه له ئه ندامانی له شــــه وه بگره تا ده گاته هه ندێک شــــتی دیکه، هه ندێك وێنه الی مرۆڤ ساز بێت، ئه مه ئه و کاتانه یه که ســــنووری نێوان واقع و فانتازیا کاڵ ده بێته وه ، خه یاڵ ده بێته به شێک له ئه زموونی سێکس، به راوردی ئه م دۆخه له گه ڵ گەیشــــتن بەچێژ، تێگەیشــــتنی

بابه ته که مان بۆ ئاسانتر ده کات.ترســــی ژنــــان لــــه ژینگه ی له شفرۆشــــی ترســــێکی به جێیه ، رێژه یه کی کــــه م له ژنانی له شــــفرۆش توندوتریــــژی بەكاردێنن، به اڵم بێگومان رێژه ی توندوتیژی ئه و که ســــانه ی وه ک کڕیاری له شــــی ژنان ناسراون گه لێک زۆرتــــره . به شــــێک لــــه کڕیاره کان ئــــارام و له ســــه ر خۆن، به اڵم به شێکی زۆرتریان به م شێوه یه نین. له شفرۆشه کان ئه م واقیعه یان

زۆرجار ئه زموون کردووه .زاری لــــه کڕیــــار وه همــــی

له شفرۆشه کانه وه یــــوال یەكێكــــە لــــە لەشفرۆشــــەكان لــــه م بــــاره وه زۆر بــــه کورتی ده ڵــــێ "کڕیاره کان دێن تــــا وه کو خۆیان به تــــاڵ بکه نه وه ، هه ر به م ســــاده ییه . مــــن لە غه ریزه ی سێکســــی پیــــاوه کان تێناگەم، ئه وان هیچ هه ســــتێکیان نییــــه ، ئه وان فه رمانبــــه ری پیاوه تی خۆیانن،

مێشکیان له نێو گه ڵیاندایه" .لیلیان دەڵێ "کڕیاره کان به تێکڕا السارن، مــــن ئه و پــــارووه نیم به ر دڵیــــان بگرم، من له پارچه ســــه هۆڵێک ده چم، هیچ هه ســــتێکم به رامبه ریــــان نییــــه". ویلهێڵم ده ڵــــێ "پیاوان ئه گه ر له ماڵه وه تێر نه بن، رێگای ده ره وه ی مــــاڵ ده گرنه به ر". زۆربه ی له شفرۆشــــه کان ده ڵێــــن که کڕیاره کانیــــان خێزاندارن، ره نگه دڵخوازنه بوونی پێوه ندی سێکسیان له ماڵه وه به شێک بێت لەكێشەكە، به اڵم به و حاڵه شه وه نه فره تیان لێده که ن، به تایبه تی ئه و کاتانه ی

که شانازی بەخێزانداربوونیانەوە دەكەن."پیــــاو ده یــــه وێ خــــۆی بەتــــاڵ بكاتەوە" ئه مــــه رســــته یه کی بــــاوه ، کــــه زۆر له ژنانی ده ربــــاره ی زۆروکــــه م، بــــێ له شــــفرۆش کڕیاره کان به کاریدێنــــن. به ده گمه ن پیاویان تیــــا هه ڵده کــــه وی بیانه وێ ســــۆزی خۆیان ده رببــــڕن. ئــــه م ســــۆزه لــــه دوای حه زیێکی رووتی سێکسی، ده که وێته پله ی دووه مه وه . ئانیتا ده ڵێ "جاروبار هه ندێکیان پاره ده ده ن بۆ ئــــه وه ی بیاندوێنــــی و بتدوێنن، جۆرێک له هه ســــتی ته نیایی دایگرتــــوون، دڵم بۆیان ده ســــووتێ، هه ندێــــك جاریــــش خوازیاری جۆرێــــك لــــە پەیوەندیــــن، كە لە ســــەرووی

پەیوەندی خێرای سێكسیەوە بێت".جین ده ڵــــی "کڕیاری وا هه یــــه پاره یه کی زۆرتــــرم ده داتــــێ، تاکــــو منیــــش لەگەڵیــــدا بگەمەچێــــژ و دابمركێــــم، ئه مــــه ئیتر مایەی

گاڵتەجاڕییە!!!!"و خه مبــــار و مــــات له شفرۆشــــه کان، نیگه ران له سه رجێگا، له و شوێنه ی سێکسی تێــــدا ده که ن، چاوه ڕێــــن، وا دێته به رچاو که له شفرۆشــــی ته نیا بەدیلێــــك بێت بۆ جۆری تری ئاســــایی لــــە مه یل و حه زی سێکســــی کڕیــــاره کان. چێژێــــک کــــه له شفرۆشــــه کان پێیان ده به خشن، ره نگه له هیچ پێوه ندییه کی دیکــــەدا بەدینەكــــەن. لیزا له م بــــاره وه ده ڵێ "تووشــــی کڕیارێکــــی قۆز و كەشــــخە هاتم، لــــه مــــن ده وێ، ئێســــتاش نه مزانــــی چــــی ده یتوانی هــــه رکات و له گه ڵ هه ر که ســــێک بیــــه وێ رابوێرێ، به اڵم بۆ خــــۆی پێیوابوو به م شــــێوه یه چێژ ده بــــات". هه روه ها ده ڵێ "هه ندێك له کڕیاره کان به دوای خۆشــــییه کی تایبەتدا دەگەڕێن، هه ندێکیان تووشی الدان بوونه ، بۆ نمونە چێژ لەوە وەردەگرن، كە لە

شوێنی كارەكەیان ئێمەیان البێت".جه یــــن ده ڵــــێ "هه رچــــی زۆرتر له ســــه ر شــــه قام بیت، به و راده یه ش به ده ستهێنانی پــــاره ســــه ختتر و دژوارتــــره ، جگه له وه ش موشــــته ریه کان و کڕیاره کانــــت له ده ســــت ده ده ی، ئیــــدی بــــۆ ئه وان سه رنجڕاکێشــــیی و تازه ییــــت نامێنێت. زۆربــــه ی هه ره زۆری کڕیاره کان پێیان خۆشــــه هه ر جاره له گه ڵ

ئافرەتێك رابوێرن".ئــــه م بیرۆکه یــــەی گوایــــه له شفرۆشــــێک ده توانی یارمه تیده ر بێ تا کو خۆشه ویستی الی کڕیارێک دروست ببێت، به رای کاترین بیرۆکه یه کی ســــه قه ت و گاڵته ئامێزه . ئه گه ر ژنێــــک ســــۆزانی هاته به رچــــاو، مانای وایه ژنێکی هه رزه کار و بەردەوام له به رده ست دایه . کاتێک له شفرۆشێک خۆی دەڕازێنێته وه و سوور و ســــپیاو ده کات، واناگەیەنێت كە ئه و جوانکاریه ی هه ڵێنجراوی حه ز و ناخی خۆی بێت، رێک به پێچه وانه وه وە، تابلۆیه ک لەخۆیدا دەنوێنێت، که حه ز و ویستی پیاوه کڕیاره کانی تێدا به دیبکرێ. له راســــتیدا هه ر ئه م تابلۆ کێشانه یه، که ژن وه ک لەشفرۆشێك له به رچاوه چڵێســــه کانی كڕیارەكان نیشان دەدات. له م حاڵه ته دا ئه وه له شفرۆشه خۆی ده خاته چوارچێوه ی تابلۆیه ک، که به حه زی

کڕیاره کان نه خشێندراوه .ده ربــــاره ی پیاوانــــه ی لــــه و زۆر له شفرۆشــــه کان وتووێژیان له گه ڵدا کراوه ، له شفرۆشــــی وه ک چاره ســــه رێک وه ســــف

ده که ن، که هه م ئاســــانه و هه م هیچ پەیمان و ده روه ســــتیه کی بۆ پیاوان بــــه دواوه نییه. زۆ له پیاوه خێزانداره کان پێیانوایە نەبوونی ئەم پەیمان و بەڵێنە لەكاری سێكســــكڕیندا،

مانای خیانەتنەكردن دەگەیەنێت!! ئه و بڕه پاره یەی به له شفرۆشێک ده درێ، ئــــه و مافه به کڕیــــاره کان ده دات، که بە هیچ شــــێوەیەك نیگەرانی جۆری هەڵســــوكەوت لەشفرۆشــــەكان لەگــــەڵ رەفتاریــــان و نەبن. لــــه زه ت و چێژ وه رگرتــــن له م جۆره پێوه ندیه دا، قسه ی یه که م و کۆتایی ده کات.

له شفرۆشــــی ده توانێ ســــه رله به ری حه ز دژبه یه که کانــــی و پێکناکــــۆک ویســــته و تێکڕای کڕیاره کان دابین بکات، هۆکاره که ی له وه دایه ، گرنگترین شت که کڕیار ده توانێ به پاره که ی بیکرێت، هێزی ته فســــیرکردنی ئه و له شــــه یه ، که وه ک کااڵیه ک فرۆشراوه،

واته هێزی ژیان له ناو فانتازیا و وه همدا.

46 ژماره 231 2014/5/17

كـۆمـەاڵیـەتی

شەوبۆ دووەمجارە ناچار بە لەباربردنی منداڵەكەی دەكرێت

شووی یەكەمی منداڵێكی بەزۆر پێ لەبار برد

46 ژماره 231 2014/5/17

ژماره 231 2014/5/17 47

كـۆمـەاڵیـەتی

دوای هاوســـەرگیرییەكی دوومانگـــی جیادەبێتـــەوە یەكەمـــی لەهاوســـەری و بڕیـــاری تۆڵەكردنەوەیەكـــی بەپەلـــە دەدات، بـــەاڵم ئەنجامی ئـــەم بڕیارەش

دەیخاتە كێشەوە. ئـــەوە بەســـەرهاتی ژنێكـــی گەنجـــی خەڵكـــی شـــارۆچكەی دوكانـــە. تەمەنی تەنیـــا بیســـت و پێنج ســـاڵە، بـــەاڵم لەو تەمەنـــە گەنجیـــەی خۆیـــدا ناچاردەبێت دوو شو بكات و دوو منداڵیشی ببێت.

ســـەرەتایی شەشـــی تـــا شـــەوبۆ خوێنـــدووە دەڵێـــت " تەمەنم دە ســـااڵن بـــوو كاتێـــك دایكم كۆچـــی دوایی كرد، باوكم ژنی هێنایەوە. باوەژنەكەم لەگەڵ مـــن و خوشـــك و براكانـــم زۆر خراپ بوو. لەتەمەنی چواردە ساڵیدا بۆ براكەم بـــەژن درام". شـــەوبۆ، بەســـەرهات و سكااڵكەی لەیەكێك لەبنكەكانی پۆلیسی شاری سلێمانییە، ئێستا دەیەوێت سكااڵ لەســـەر ماڵێك تۆماربـــكات، كە لەوانەیە

ماڵی خەزووری داهاتووی بێت.ئـــەو شـــەوبۆ، گێڕانـــەوەی بەپێـــی دۆســـیەیەی بـــۆی كراوەتـــەوە، شـــوی یەكەمـــی لەبەرئـــەوەی ژنبـــەژن بووە، دوای دوو مانگ كێشـــە دەكەوێتە نێوان خـــاڵ و خاڵۆژنەكـــەی و بـــەو هۆیـــەوە شـــەوبۆش دەنێردرێتـــەوە ماڵی باوكی. دوای هەوڵدانێكـــی زۆر ماڵـــی باوكـــی الی بڕواتـــەوە نابـــن رازی شـــەوبۆ مێردەكەی و پێی دەڵێن "بوكەكەی ئێمە تـــەاڵق دەدرێـــت، لەبەرئـــەوەی ژنبەژنە

دەبێ تۆش تەاڵق بدرێی". بەمجـــۆرە شـــەوبۆ لەماڵـــی باوكـــی دادەنیشـــێت، بەاڵم بـــۆی دەردەكەوێت كە ســـكپڕە، ئەو هەواڵە دڵخۆشكەرە بۆ مێردەكەی دەنێرێت، چونكە پێیوایە ئەو منداڵـــە دەبێتە هۆی ئـــەوەی بگەڕێنەوە الی یەكتر. "كاتێك هەواڵی سكپڕییەكەم هەواڵـــی زوو نـــارد، مێردەكـــەم بـــۆ بۆناردمـــەوە كـــە بەالیەوە خـــۆش نییە، چونكە ئیتـــر ئەوان دەبـــێ جیاببنەوە و ئەویـــش بڕیاریداوە ژنێكی تـــر بهێنێت، بۆیە پێویســـتە ئەو منداڵە لـــە بارببەم". شـــەوبۆ زیاتـــر وتـــی "كاتێكیـــش ماڵی باوكم پێیانزانی و مێردەكەشم پاڵپشتی

نەكردم، بەناچاری بە لەباربردنی منداڵەكەم رێوشـــوێنەكانی ئـــەوە دوای رازیبـــووم.

تەاڵقدان تەواوكران".شەوبۆ دەڵێت "دوای ئەوەی جیابووینەوە تەنیا دوومانگ و دە رۆژی پێچوو هەواڵم بیســـت مێردەكـــەم ژنی مارەبڕیـــوە، بۆیە منیش لەداخـــا بڕیارمـــدا بەزووترین كات دەخەمـــە خـــۆم نەمزانـــی شـــوبكەمەوە،

گێژاوێكی تر". دوای ئەوە شەوبۆ لە میوانییەك كوڕێك دەناسێت، كە دووساڵ لەخۆی گەورەترە، یەكتریـــان بـــەدڵ دەبێـــت، دوای ماوەیەك ئەو كوڕە داوای دروســـتكردنی پەیوەندی ســـۆزداری لـــە شـــەوبۆ دەكات . شـــەوبۆ دەڵـــێ "ســـەرەتا پێمگوت من بەمەبەســـتی هاوســـەرگیری ئـــەو پەیوەندییـــە دادەنێم،

ئەویش رازیبوو". بەڵێنـــی وەرگرتنـــی دوای شـــەوبۆ هاوســـەرگیری لـــەو كـــوڕە، چەندجارێك یەكتربینیـــن و دەرچوونیـــان دەبێت. "ئەو كاتانـــەی بەبیانـــوی چوونە نەخۆشـــخانە باشـــمان كاتێكـــی دەمبینـــی، بـــازاڕ و لەبەردەستدابوو، لەبەرئەوەی زۆر خەمی جیابوونەوەی یەكەمـــم لەدڵدابوو، هەموو سەبورییەكەم دابووە ئەو پەیوەندییە نوێیە

و هیوام لەسەر هەڵچنیبوو". زیاتـــر خۆشەویســـتەكەی و شـــەوبۆ لەیەكتر نزیكدەبنەوە، ئەوەش دەبێتە هۆی دروســـتبوونی كێشـــەیەكی تر بۆ شەوبۆ. "لـــە دەرچوونێكماندا لەیەك نزیكبووینەوە، كاتێك ویســـتم بەرگری بكەم پێیگوتم ئێمە هاوســـەرگیری دەكەین لەچی دەترســـێم،

دوای ئەوە منیش رازیبووم". شـــەوبۆ ئێســـتا بەهـــۆی ئـــەو لەیەكتر نزیكبوونەوەیە تووشی كێشەیەكی ئاڵۆزتر لەوەی پێشوو بووە "دوای مانگێك هەستم كرد ســـوڕی مانگانـــە نابینم، كاتێك چووم پشـــكنینی خوێنم كرد، گوتی ســـكت هەیە توشی سەرسوڕمان بووم، بەپەلە تەلەفۆنم بۆ ئەو كوڕەكە كرد، كاتێك یەكترمان بینی رێككەوتیـــن كـــە بەزووتریـــن كات بنێرێتە خوازبێنـــم، بەاڵم هەر ئـــەو كاتە گومان و

دوودڵیم لەروخساریدا دەخوێندەوە". كـــە ئاشـــكرادەكات، ئـــەوەش شـــەوبۆ ماڵـــی باوكی كوڕەكـــە چوونـــە خوازبێنی و مـــارە دەكرێت "من نەمزانـــی ئەو كوڕە بەماڵی باوكی نەگوتووە من شویەكی ترم

كردووە، بۆیە دوای چەند رۆژێك دایكی كوڕەكە و خوشكێك و پورێكی هاتن بۆ ماڵمـــان و زۆر تـــوڕە بـــوون و گوتیان، ئێـــوە فێڵتان لەئێمە كردووە، بۆچی زوو

پێتان نەگوتین كچەكەتان بێوەژنە"؟! ئـــەوە دوای شـــەوبۆ كێشـــەكانی دەســـتپێدەكەن، چونكـــە ماڵـــی كوڕەكە كوڕەكەیـــان كـــە داوادەكـــەن، ئێســـتا بێوەژنێـــك نیـــن رازی و تەاڵقیبـــدات بكاتە هاوســـەری خۆی، وەك شـــەوبۆ تێگەیشتووە كوڕەكەش دەیەوێت بچێـە و ئـــەوان داواكارییەكـــەی ژێربـــاری دووبـــارە داوای لەباربردنی منداڵەكەی

لێدەكرێت.ســـكااڵكردنی بەهۆكاری ســـەبارەت شـــەوبۆ گوتـــی "مـــن ئێســـتا مارەبڕی ئـــەو كوڕەم و سكیشـــم پڕە، بەاڵم ماڵی باوكـــی دەڵێـــن دەبێ تەالقیبـــدەی، تەنیا لەبەرئـــەوەی پێشـــتر شـــوم كـــردووە". لەبـــارەی هەڵوێســـتی كوڕەكەش گوتی "زۆر بـــێ هەڵوێســـتە و دووجار داوای لێكـــردووم منداڵەكـــەم لەبارببەم، دڵنیام گوێڕایەڵـــی دەیەوێـــت لەبەرئەوەیـــە خێزانەكـــەی بـــكات، لەو نـــاوە دووبارە

قوربانییەكە منم". هەتاو ئەحمەد توێژەری كۆمەاڵیەتی، شـــەوبۆ بەكێشـــەكەی ســـەبارەت گوتی"پێویستە شەوبۆ بەر لەهەر كارێك هەوڵبـــدات، پشـــتگیری یـــەك لەئەندامە بەدەســـتبێنێت، نزیكەكانـــی خێزانەكەی بۆئەوەی ناچار نەبێت بەتەنیا شان بداتە بەر ئەو كێشـــەیە و دیســـان دووچاری بڕیاردانی هەڵـــە نەبێت". هاوكات بەرای ئەو توێژەرە پێویســـتە ئەو ژنە، سەرەتا هەوڵبدات لەرێگـــەی گفتوگۆی هێمنەوە قسە لەگەڵ كوڕەكە و خێزانی كوڕەكەدا بكات و رای كوڕەكە بزانێت كە ئایا نیازی چییـــە؟ هەوڵبـــدات یارمەتـــی ئەندامێكی خێزانەكـــەی خـــۆی بەدەســـتبهێنێت، تا قسە لەگەڵ خێزانی كوڕەكەدا بكات، یان داوا لەراوێژكارێكـــی كۆمەاڵیەتی بكات بیاندوێنێ، ئەگەر لەهیچ كام لەم رێگایانە ســـەركەوتوو نەبـــوو، ئـــەوا دەتوانێـــت لـــەدادگا داوای مافـــی خـــۆی بـــكات و منداڵەكەشی لەبارنەبات، بۆئەوەی ماڵی باوكیشـــی نەزانن، داوابكات دۆســـیەی

نهێنی بۆ بكرێتەوە.

بەهرە حەمەرەش

ژماره 231 2014/5/17 47

48 ژماره 231 2014/5/17

پســـپۆری ئەڵمانی لەبواری دەمارەكان "كورت بایل" ئاشكرای كرد، كە لەرزینی دەســـتەكان نیشـــانەیەكی خراپە و مانای وایە ئەوكەســـە توشـــی یەكێك لەنەخۆشـــیەكانی دەمـــارەكان بووە، جـــا چ رەقبوونی هەســـتەدەمارەكان بێت، یاخود نەخۆشـــی پاركنســـۆن، كـــە وادەكات دەســـتێك یان هەردووكیان بلـــەرزن. جاری واش هەیـــە هۆكارەكەی دیارنیـــە، توشـــبونی لەنـــاكاو بـــە لەرزینـــی دەســـت، پێویســـتە زوو چارەسەربكرێت و ئەو كەسە خۆی نیشانی پزیشك بدات. ئەو دكتۆرە گوتوشـــیەتی، كە لەرزینی دەســـتەكان 6 تا 12 جار لەكاتی توشبوون بـــەو حاڵەتە، نیشـــانەی بوونی نەخۆشـــی پاركنســـۆنە، بـــەاڵم 4 تا 6 جار نیشـــانەی نەخۆشـــیەكی ترە. جاری واش هەیە پێەكانیش لەگەڵی دەلەرزن و كەسەكە خۆی بەپێوە بۆ راناگیرێت، لەم حاڵەتەشدا دەبێت

بە زوویی سەردانی پزیشك بكرێت.

بەپێـــی لێكۆلینەوەیەكـــی زانســـتی كـــە لەئەمریـــكا ئەنجامـــدراوە، دەركەوتـــوە خواردنـــی تەماتـــە هێـــز و توانـــای سێكســـی پیـــاو زیاد دەكات و توانـــای منداڵبوونیان زیـــاد دەكات. لێكۆڵەرەوەكان ئەوەیان بۆدەركـــەوت، كە مادەی )للیكۆبین(، كە رەنگی ســـور بەتەماتە دەدات، هاوبەشـــی دەكات لەزیادكردنی ژمارەی تۆەكانی پیاو بەرێژەی %70، هەروەهـــا چاالكی تۆوەكان زیاددەكات، لەهەمانكاتیشـــدا ئەو تۆوانەی ناتەواون الیان دەبات. لەهەمان لێكۆڵینەوەدا گەیشتوونەتە ئـــەو ئەنجامەش، كە ئەو مادانەی لەتەماتەدا هەن پیاو لەتوشـــبوون بەنەخۆشـــی شـــێرپەنجەی پرۆستات تـــری جۆراوجۆرەكانـــی نەخۆشـــیە و

دەپارێزن. پرۆســـتات

لەدواین لێكۆڵینەوەدا لەبەریتانیا دەركەوتووە، گەورەكردنی مەمەك textured breast بە تێخستنی مادەی

توشـــبونی هـــۆی دەبێتـــە implantsكەسەكە بە نەخۆشی شێرپەنجەی سنگ،

كە بە ALCL ناودەبرێت. ئەومادەیە لەساڵی هەشتاكان دروستكراوە و بەكاریاندەهێنا بۆ گەورەكردنی مەمك، بەاڵم لەئێستادا لە بەریتانیا قەدەغەكرا، چونكە دەركەوتووە، كـــە هـــۆكاری ســـەرەكەیە بۆ توشـــبوون بەجۆرێك لەنەخۆشی شێرپەنجەی سنگ.

رونیانكردۆتـــەوە، زانایـــان هەروەهـــا و كـــە لەكاتـــی هەســـتكردن بەئـــازاری ســـنگ

پێویســـتە مەمەكـــەكان، نی هەڵئاوســـانی ا د ر ســـەپزیشـــك بكرێـــت، بـــۆ رێگرتـــن لە ئەگـــەری توشـــبوون بە شێرپەنجە. هەروەها ئامۆژگاری ئەو كەسانەش دەكەن، كە ئەو نەشتەرگەرییە دەكەن، دەبێت بە بەردەوامی چاودێری

سنگیان بكەن.

بەبەرزبوونـــەوەی پلـــەی گەرمـــا و نزیكبونـــەووە لەهاویـــن ئـــاو لـــە لەشـــی مرۆڤـــدا كەمـــدەكات و

لـــەش پێویســـتی بەرێژەیەكی زیاتر ئـــاو دەبێت، بەبەراورد لەگەڵ زستاندا. كۆمەڵەی ئەڵمانی بۆ خۆراك گرنگی خواردنـــەوەی ئاوی لەهاویندا روونكردۆتەوە و رایگەیاندووە، كە پێویســـتە رێـــژەی خواردنـــەوەی ئـــاو لـــە 1.5 لیتر زیاد

بكرێـــت بـــۆ 3 لیتـــر بـــۆ قەرەبوكردنـــەوەی ئەو ئـــاوەی لەرێگـــەی ئارەقـــەوە دەردەدرێـــت. هەروەها

دەڵێن ئاوی سروشتی ماڵەوە باشترینە بۆ شكاندنی تینویەتی، ئەگەر لەو كەسانەشـــی ئاو كەم دەخۆیتـــەوە، دەتوانی لەجیاتی ئاو چای و میوەكانی وەك شـــوتی و كاڵـــەك بخۆیت. هەروەها ئـــەو كۆمەڵەیە راشـــیگەیاندووە، كە خواردنەوەی قاوە و ئەو خواردنەوانەی مادەی كافاینیان تێدایە باش نین، چونكە ئەمانە ســـوڕی خوێن بەهێزدەكەن و لەش چاالك دەكەن، وادەكەن رێژەی ئاو لەلەشدا كەمبكات و پلەی

گەرمی لەش بەرزدەكەنەوە.

لەرزینی دەست نیشانەی بوونی نەخۆشیە لە دەمارەكاندا

سوودی تەماتە بۆ ئەپیاوانەی حەزیان لە منداڵە

گەورەكردنی مەمك شێرپەنجەی بەدواوەیە

لەهاویندا پێویستە چەندە ئاو بخورێتەوە؟

كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی/ ئا: ساڵحی مام عەلی

ژماره 231 2014/5/17 49

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

ئەو لەوانەیـــە ن تا شـــیە خۆ نە

بـــەاڵم نەبیســـتبێ، هەیـــە و لەراســـتیدا

بە پزیشـــكیدا نەخۆشـــی لەزانســـتی )مۆنۆكیولـــوز(، یـــان نەخۆشـــی مـــاچ ناودەبرێـــت، چونكـــە لەرێگەی ماچەوە دەگوازرێتەوە و ســـێ بەشی دانیشـــتوانی سەرزەوی توشی

ئەونەخۆشیەبوونە.نەخۆشـــی مـــاچ لەرێگـــەی لیكـــەوە دەگوازرێتـــەوە بەهـــۆی جۆرە ڤایرۆســـێك كە ناوی )ئەبســـتاین بار(ە، لەكاتی ماچی ناودەم كەسەكە تووش دەبێت. لەنیشانەكانی ئەو نەخۆشیەش هەستكردنە بە قورگئێشە و هەڵئاوســـانی لەوزەتێنـــەكان و بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی لەش و سوربوونەوەی چاوەكان و هەستكردن بەئازاری قاچەكان، لەكۆتایشدا نەمانەی ئارەزووی خواردن. بەاڵم توشـــبوون بەو نەخۆشیە ترسناك نیە و هیچ كاریگەری لەســـەر ژیان و تەندروســـتی كەسەكە دروست ناكات، تەنها ئەوكاتەی توش دەبێ، هەست بەو نیشانانە دەكات. لەكاتی توشبوونیشـــدا پێویست بە چارەسەر و دەرمان ناكات، پاش ماوەیەك

خۆی چاك دەبێت و كەسەكە تەنها پێوستی بەپشوودان هەیە.

رێـــژەی 15 تا 30%ی مندااڵن لەجیهاندا كێشـــیان كەمە و الوازن، بەجۆرێك لەكێشی خۆیان كەمترە، ئەمەش كاریگەری خراپ لەسەر تەندروســـتی منداڵەكە دروست دەكات، بەشـــێوەیەك لەوانەیە ببێتە

هۆی لەدەستدانی منداڵەكە. هۆكارەكانی الوازی منااڵنیش ئەمانەن:1. بەدخۆراكـــی: بەهـــۆی ناتـــەواوی ئـــەو خواردنانـــەی دەدرێتە

منداڵەكە، تووشی كەمی ڤیتامینەكان و الوازیی دەبێت.2. خواردنی ناتەندروســـت: زۆر لەمندااڵن بەهۆی خواردنی چپس و قـــاوە و خواردنـــی تری بێكەڵك، الواز دەبن و جەســـتەیان هێز و

توانای تێدا نامێنێت. منداڵ توشبوونی نەخۆشی: .3بەنەخۆشی غودەكان و هۆرمۆنەكان

یاخود الوازی، هـــۆی ــێــت دەببەنەخۆشیەكانی تــوشــبــوون هەمان ریـــخـــۆلـــە و گـــــەدە لەسەر ــێــت دەب كــاریــگــەریــی

منداڵەكە دەبێت.4. دەرمان و باری دەروونی: هــەنــدێــك دەرمــــان ئـــارەزوی

باری و كەمدەكەنەوە خــواردن تێكدەدەن، مندڵەكەش ـــی دەروون

دڵەراوكێ، و دڵتەنگی وەك ئەمانە ئارەزووی خواردن

ناهێڵن و منداڵەكە الواز دەكەن.

رەسەریش بۆچاخواردنی پێویستە

مــنــداڵــەكــە جـــۆراوجـــۆر پـــیـــشـــانـــی و ــــت ــــێ بــــت، ــــدرێ ـــشـــك ب ـــزی پنەخۆشیەكی نــەكــا لەوانەی هەببێت

باسمانكرد.

نەخۆشی ماچ

هۆی الوازیی مندااڵن چیە ؟

ژماره 231 2014/5/17 49

50 ژماره 231 2014/5/17

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

بۆچی كۆمەڵگای كوردەواری رەوشتی رەسەنی نەماوە؟

هۆشیاریی تەندروستییهەفتانە د.ع لەپزێڕین دەینوسێت

زۆرمان بیســـتووە لە باوباپیرانمان كە كورد لەالیەنـــی كۆمەاڵیەتییـــەوە میللەتێكی خاوەن پرەنســـیپی زۆر بەرز بووە. دراوســـێ وەك ئەندامانـــی خێزان یەكتریان خۆشویســـتووە، هاوكاری یەكتریان كردووە. ئەو دیاردەیە لە شـــارە بچوكەكان دیارتر بوو و لەگوندەكان زۆر باو بووە، تا ئەو رادەیەی گەر جوتیارێك نەخـــۆش بوایـــە و كاری پـــێ نەكرابایە، لەو ماوەیەدا )هەرەوەزیان( بۆ دەكرد. ئیشەكەی

دوانەدەكەوت و زەرەرمەند نەدەبوو.بێگومـــان تێكدانی شـــارە بچوك و گوندەكان و راگوزاتنـــی خەڵكەكەیـــان بۆ نـــاو كۆمەڵگە دەروونـــی كاریگەریەكـــی زۆرەملێیـــەكان، زۆری لەســـەر خەڵەكە جێهێشـــت، بەتایبەت ئەوانـــەی گەنجەكانیان گیـــران و ئەنفالكران لەســـاڵەكانی 1985 – 1990. بـــۆ نمونـــە لـــە نزیـــك هیـــران/ هەولێـــر 18 كۆمەڵگە هەبوو. ئـــەو كۆمەڵگا زۆرملێیانە توشـــی نەخۆشـــی زۆر خـــراپ بووبـــوون، ســـەرەڕای مردنـــی زۆر لەدانیشـــتوانی، ئەوانی تریش كە مانەوە

توشی نەخۆشی دەروونی بووبوون. جـــاران دزی، درۆ، فێڵ و كوشـــتن زۆر كەم بـــوو، چونكە خێزان لەشـــوێنی خـــۆی دەژیا و رەوشـــتی باوباپیرانـــی هەڵدەگرت. ئێســـتا ئـــەو چینە هـــەژارە هـــەر هـــەژار ماوەتەوە، منـــداڵ كەوتە كۆاڵن و ئیشـــكرنی ناوبازاڕ و بەردەستیكردن، ئینجا سەیركە ئەو منداڵە بە 3–4 ســـاڵ چ جۆرە گەنجێكـــی لێدەردەچێ؟

چۆن چارەسەری دەكەی؟.كاركردنـــی منـــداڵ تـــا 17 ســـاڵی لەواڵتانـــی پێشكەوتوو قەدەغەیە. خوێندن بۆ هەمووانە. ئێستا لەكوردستان چینێك پەیدابووە لەتەمەنی 20 ساڵی بۆ خواروە )نەخوێندەوارە( بۆچی؟ ئایـــا خوێنـــدگاكان ژمارەیـــان كەمـــە؟ باری ئابووری میللەت خراپە؟ وەاڵمەكەی نەخێرە، چونكـــە وا بیســـت ســـاڵ زیاتـــرە بەرنامەی

)نەوت بەرامبەر خۆراك( خواردن و پێویستی هەموو كەســـێكی دابین كردووە، بێبەرامبەر وەریدەگـــرێ، دەتوانـــێ پێـــی بـــژی. كاتێـــك پرســـیار دەكەی بـــۆ نمونـــە لەكچێك بۆچی نەتخوێنـــدووە؟ دەڵێ باوك و براكانم ناهێڵن یاخود نەیانهێشـــت بچمە خوێندن. لەتەمەنی 15-16 ســـاڵی لـــە خوێنـــدن دەریدەهێنن، بۆ مێردكـــردن نا، بەڵكو لەترســـی ئەوەی كاری

خراپ نەكات، ئینجا بەمێردی دەدەن!!راگەیاندنـــی واڵت كاراكتـــەری گەنجەكانیان گۆڕی. ئەوەی لەتەلەفزیۆن نیشـــانی كۆمەڵ دەدرێ لەزنجیـــرەی درامـــا و فیلـــم، لەزیان زیاتر هیچ ســـوودێكی نییە، دایك و باوكەكە دەخـــەون و تەلەفزیـــۆن بـــۆ منـــدااڵن ئیـــش دەكا، هەرچـــی خراپـــە لێی فێردەبن. ئاســـتی سســـت زۆر رۆشـــنبیری و خوێنـــدەواری بـــووە، لەواڵتانی پێشـــكەوتوو دایك و باوك یاخـــود گـــەورەی مـــاڵ كاتژمێـــر 8ی ئێوارە وەك پاســـەوان دەبێت لەســـەر منداڵەكانی تا كاتی خەوتـــن، ئینجا كارەكانـــی خۆی تەواو دەكا، الی ئێمە كاتژمێر 10 شـــەو منداڵ هەر

لەكۆاڵن یاری دەكات.كۆمەڵێكیش پەیدابوون شـــەوان كاتژمێر 11 شەو لەسەرشەقامەكان و لە ترافیك الیتەكان ســـواڵ دەكـــەن، لەپەنجـــەرەی ئۆتۆمبێلەكان دەدەن. ئافرەت هەیە منداڵێكی بەدەستەوەیە و یەكێكیشـــی بەباوەشـــە و سگیشـــی هەیە! ئەو دیمەنە ناشـــیرنانە لەهیچ شوێنی دونیادا نییـــە، تەنانـــەت لەئەفریقیـــاش، كـــە زۆر بێ دەرامەتیشـــن. نازانـــم ئـــەو كێشـــە گەورەیە

لەئەستۆی كام وەزارەتە؟ هاوار دەكەم پڕ بە دەنگ و دڵ، با ئەو دەردە دەروونیـــە بەیەكەوە چارەســـەر بكەین، زۆر ناشـــیرنە لەواڵتێك باڵەخانـــەی چەند نهۆمی دروســـت دەكرێـــن و ئۆتێلی پێنج ئەســـتێرە و حەوت ئەســـتێرەیە هەیە، شـــەوانە چەندان

شـــاندنی بێگانـــە بەفڕۆكەخانـــە دەگاتـــە ئەو واڵتـــە، كـــۆڕ و كۆبوونـــەوە ســـاز دەكرێ و هونەرمەنـــدی گۆڕانیبێـــژ بـــۆ دوو رۆژ دێتە پایتەخـــت و گوژمـــە پارەیەكـــی لێ ســـەرف دەكرێت! لەمالشەوە منداڵی ئەو واڵتە سواڵ دەكا! كاتێـــك دەیبینی چەند ســـاڵێكی دیكەیە دەبێتە هەرزەكار، ئینجا دزیكردن، بێرەوشتی

و كوشتنیش ئەنجام دەدا.ســـاڵی 1990 منداڵێكـــی تەمـــەن 10 ســـااڵن، بەیانیان كاتژمێر 6 لەجادەكەی ئێمە هاواری دەكـــرد "نانی هەورامـــی، نانی جـــوان گەرم خۆش" دایكی لەكۆمەڵگە لەگەڵ بانگی بەیانی دروســـتی دەكرد، كوڕەكەش بەكۆڵ دەیهێنا ناوشـــار، 10 بە 200 فلس. رۆژێك 1 دینارم پێـــدا، گوتی بەخـــوای خوردەم پێنیـــە، گوتم قەیدی ناكا، نیـــو دینارم پێدا، گوتی خوردەم نییـــە، بڕواتـــان هەبێ لێـــی وەرنەگرتم گوتی دایكـــم قبوڵی نـــاكا زیاد وەربگـــرم، حەرامە!! گوتم كوڕم حەرام نییە خۆم دەتدەمێ، گوتی )خێرم پێ ناشـــێ(. بریا ئەو كوڕەم دیتبایەوە و بزانـــم چ پیاوێكی نـــازداری لێ دەرچووە. كاتێـــك بـــەراوردی دەكـــەم بەو كەســـانەی لەفەرمانگـــەكان كاردەكـــەن، بەتایبـــەت گەر لەبابەتی حیسابات بێت، نایەتە گوتن!! لەدوای ئەوەی عێڕاق كوێتی داگیر كرد، میللەت فێری دزی بـــوو، ماڵـــی ئـــەو واڵتەیـــان گوزاتەوە، هەموو جادەكانـــی هەولێر ئۆتۆمبێلی )علوج(ی لێبـــوو، واتـــە دزی، ئینجـــا لەئاكامـــی ئەو

ئیشەدا دزی بووە عادەت و ئازایەتی.لـــە ســـاڵی 2005 لەكۆنگرەیـــەك لەقاهیـــرە بەشداربووم، شەوێك لەچێشتخانە گەڕامەوە ئۆتیـــڵ زەنگـــی تەلەفـــۆن لێیـــدا، كوڕێك بوو گوتـــی دكتـــۆر تۆ هیچ شـــتت بزر كـــرووە؟! گوتم نەخێر، گوتی ئەی جزدانێك پاسەپۆرت و پارەی تێدایە؟؟ كاتێك تەماشـــای جانتاكەم كرد ئـــەوەی تێـــدا نەمابـــوو، لێـــم كەوتبوو، پاسەپۆرت و 2500 دۆالری تێدابوو و لەگەڵ چەند ئەوراقێكی گرنگ. بەو شـــەوە كوڕەكە هـــات كاتژمێـــری 2 بەیانـــی بـــۆی هێنامەوە. هەرچەند هەوڵم دا پارەی وەرنەگرت. بۆچی لەواڵتێـــك 76 ملیـــۆن كەســـە، ئەو رەوشـــتە بـــەرزە هەیـــە، ئێمـــە لەماڵی خۆمـــان دڵنیان

نەبین؟باوكی خۆشەویســـتم رۆژێـــك گوتی ئەگەر مـــردم دەروونم ســـاڕێژە، هەموتـــان بازنی زێڕتان لەدەســـتە، بڕوانامـــەی خۆتان هەیە، ســـەرەوەت و سامان تاسەر بۆ كەس نییە و ناتـــوان لەگەڵ خۆتان بیبەن. بەاڵم بچنە هەر شوێنێك لەدونیادا دەتوانن بە سەربەرزی و

بە رەوشتەوە بژین."إنما األمم األخالق إذا ذهبت أخالقهم ذهبوا"

ژماره 231 2014/5/17 51

هـــونـــەری

سەرپەرشتیار: زانا دڵشاد دزەیی

فەرمانڕەواكانی عێراق لە نێوان هونەر و سیاسیەتدا

52 ژماره 231 2014/5/17

هونەری

174 هەزار الیكم هەیە و یەك دینارم بە كڕینی

الیك نەداوە، باشتر وایە هونەرمەندان

جەماوەرەكەیان بە الیك كڕین هەڵنەخەڵەتێنن

52 ژماره 231 2014/5/17

ژماره 231 2014/5/17 53

هونەری

قازانجی ئەلبوومەكانم هەمووی دەچێتە گیرفانی كۆمپانیاكانەوە

چۆپی فەتاح بۆ سڤیل:

چەند رێزم بۆ پێشمەرگە هەیە ئەوەندەش رێزم بۆ گەریال هەیە

پێویستە كۆڕەك تیڤی هاوكاری هونەرمەندان بكات نەك بارگرانیمان بخاتەسەر

لە 15 ساڵی ژیانی هونەریمدا بە قەد ئەم سێ مانگە ماندوو نەبوومە

ژماره 231 2014/5/17 53

54 ژماره 231 2014/5/17

چۆپی پێیوایە كۆمپانیاكان بەری رەنجی هونەرمەندان دەچننەوە

هونەری

چاوپێكەوتن���ی نیی���ە یەكەمج���ار ئەم���ە رۆژنامەوان���ی لەگەڵ هونەرمەن���د چۆپی فەتاح ئەنجام دەدەین، بەاڵم ئەمجارەیان پێش���ئەوەی دەس���ت ب���ە گفتوگۆ بكەین بۆ )س���ڤیل( هیالكی روخس���ارییەوە ب���ە زۆر ماندوبوونێك���ی و ه���ۆكاری پرس���یاری بێئ���ەوەی ب���وو، دی���ار ماندویەتیەكەی لێبكەین؟ ئەو پێش پرسیارەكە كەوت و گوت���ی "داوای لێب���وردن دەكەم كاتی چاوپێكەوتنەكە درەنگ كەوت، من لەماوەی 15 س���اڵی ژیانی هونەریمدا بە قەد ئەم سێ مانگە مان���دوو نەبوومە، لەبەرئەوەی ه���ەم خەریكی تەواوكردن���ی كارە هونەرییەكان���م و هەمی���ش

زۆر سەرقاڵی بەرنامەكەی رووداوم".

لەنێ����وان پ����ارت و الیەنەكانی ه����ەر چوار پارچ����ەی كوردس����تاندا، ه����ەردەم هەوڵ����ی بی����ن ی����ەك ك����ورد ئێم����ەی ئ����ەوەم داوە كاتێ����ك هی����چ بەرامب����ەر دوژمنەكانم����ان، ئامادە نەبوومە لە كۆنسێرتێكدا بەشداری بكەم كە داگیركەرانی كوردس����تان رێكیان خستبێت، بێزیشم نەهاتووە بچمە تیڤییەك كە س����ەر ب����ە الیەنێ����ك بێت، ك����ە گەلەكەم باك����وور كوردس����تانی دەچەوس����ێنێتەوە، ئاس����مانی تەلەڤیزیۆن����ی كەناڵ����ی یەك����ەم كوردیان دامەزراند لەبەلجیكا، منیش وەكو هونەرمەندێك بە ش����انازییەوە بەش����داریم

لەبەرنامەكانیاندا كردووە. دەركەوت����ن و گۆرانیگوت����ن لەناو جەم����اوەری )ئام����ەد( و )قەندی����ل( بۆ تۆ چ

واتا و مەبەست و تاموچێژێكی هەیە؟ چۆپی: چەند رێزم بۆ پێش����مەرگە هەیە،

ئەوەندەش رێزم بۆ گەریال هەیە. ئەوە راستە هونەرمەندان الیك بە پارە دەكڕن ب����ۆ پەیجەكانیان، واتا ریكالم بە پارە دەكەن، تۆ ئەو رێگایەت گرتۆتەبەر

بۆ زیادكردنی الیكی پەیجەكەت؟چۆپ����ی: ژمارەی الیكەكان����ی من زۆرن، 174 ه����ەزار الیكم هەیە، ئیتر چ پێویس����ت دەكات م����ن بڕۆم الیك بە پ����ارە بكڕمەوە. هەندێ����ك ك����ەس دەچ����ن الی����ك دەكڕنەوە ئازادن، بەاڵم باشتر وایە ئێمە نەخۆمان و

نە جەماوەرەكەشمان هەڵنەخەڵەتێنیین. رۆژان����ە چ����ی دەكەی����ت و چ����ۆن

بەسەری دەبەیت؟چۆپی: زیاتر بەهونەرەكەمەوە خەریكم، هونەرێك����ی ب����اش ماندووبوونێكی باش����ی

من داهاتم زۆرە، ئامادەكردنی ئەلبوومێك و چەندین كلیپ لەساڵێكدا خەرجێكی زۆری پێویستە، ئێمەش وەكو هونەرمەندان كۆپی رایتمان نییە، وەكو ئەوەیە پارەكەمان فڕێ بدەینە دەریاوە، ب����ۆ نموونە تا ئەلبوومێك ب����ە پ����ارە دەدەی����ن دەگەیەنین����ە ئەنج����ام ئاوازدانەر و دابەش����كردن و مۆزیس����یۆن و س����تۆدیۆ و میكس����ینگ و ماس����ترینگ و دیزاین و تا چاپكردنی س����یدییەكە، دەبێت دەیانجار دەس����تبكەین بەگیرفانماندا، بەاڵم كە دێت����ە كاتی باڵوكردنەوە و فرۆش����تنی سیدیەكەمان، هەموو قازانجەكەی دەچێتە

گیرفانی كۆمپانیاكانەوە. تاچەن����د س����ەركەوتوو بوویت لە

گوتنی گۆرانی ئینگلیزیدا؟چۆپ����ی: دەب����ێ جەم����اوەر وەاڵم����ی ئەو

پرسیارە بداتەوە. ئ����ەوە راس����تە ئەگ����ەر بگوت����رێ لەناو كچ����ە گۆرانیبێژە كوردەكان تۆ پێش هەموویان دەس����تت بە گۆران����ی ئینگلیزی

كرد؟چۆپی: خۆت وەكو رۆژنامەنووس����ێكی

بواری هونەری دەبێت ئەوە بزانیت. لەكات����ی دەركەوت����ن لەئاهەنگ����ی پێشكەش����كاری )قەندی����ل( ل����ە ئەمس����اڵ دەركەوتن����ی "یەك����ەم گوت����ی بەرنامەك����ە چۆپ����ی فەتاح لەرێگەی كەناڵێكی س����ەر بە پارت����ی كرێكارانی كوردس����تان ب����وو". ئایا ئ����ەوە مانای ئەوەیە كە پارت����ی كرێكارانی

كوردستان هاوكاری تۆیان كردووە؟چۆپ����ی: م����ن بە ش����ێوەیەك پ����ەروەردە ك����راوم ك����ە هیچ كاتێ����ك جی����اوازی نەكەم

ل����ە نوێ����كاری هەمیش����ە ت����ۆ گۆرانیگوتنی خۆت ئەنجام دەدەیت، كاری

داهاتووت چییە؟ب����ە دەس����تەوەیە چۆپ����ی: ئەلبوومێك����م بەن����اوی )بنار(، س����تایلی ئ����ەم ئەلبوومەم وەك����و ئەلبووم����ی یەك����ەم و دووەممە كە

سەرەتای دەستپێكردنم بوو. كاری بەه����ۆی ناترس����ی زۆر بەش����ێكی پێشكەش����كاریتەوە لەهەواداری خۆت لەدەس����تبدەیت، چونكە هونەرمەن����د زۆر دەربكەوێ����ت كاریگەری

لەسەر هەوادارانی دەبێت؟چۆپی: مەبەستم لەم بەرنامەیە ئەوەیە، كە چەندین كێش����ەی كۆمەاڵیەتیمان هەیە، بە تێڕوانینی من دەبێت ئەو كێش����انە باس بكرێن و بخرێنە سەرمێز. ئەوە پەیامێكە و دەیگەیەنم، ئ����ەوە كارێكی هونەری نییە تا

هەوادارانم لەدەنگم بێزار بن. ئەو بەرنامەیە لەس����ەر داواكاری

خۆت بوو یان رووداو؟چۆپی: لەس����ەر داواكاری )رووداو( بوو منیش زۆرم پێباش بوو، رووداو تیڤییەكی

كاریگەرە بۆ ئەو مەبەستە.داهات����ی هونەرمەندان����ەی ئ����ەو هونەریی����ان هەیە لەناو ك����ورد زۆر كەمن، ئەگ����ەر هەڵ����ە نەب����م لەئافرەت����ەكان تەنی����ا تۆیت، بەاڵم بۆچی پ����ڕۆژەی خێرخوازیت نیی����ە، لەكاتێكدا هونەرمەن����دی ئافرەتی وا هەی����ە داهاتێك����ی نیی����ە و كەچ����ی پڕۆژەی

خێرخوازی ئەنجام دەدات؟چۆپ����ی: ئینج����ا كێ دەڵێت م����ن پڕۆژەی خێرخوازییم نییە؟ ئەوەش راس����ت نییە كە

زانا دڵشاد دزەیی

ژماره 231 2014/5/17 55

هونەری

پێویستە، ئێس����تا جگە لەهونەرەكەم كاری )رووداو( تیڤیشی هاتووە تەسەر.

كاتێ����ك گ����وێ ب����ۆ گۆرانییەكانی خ����ۆت دەگریت����ەوە، ح����ەز لەدەنگی خۆت

هەیە؟چۆپی: لە هیچ بەرهەمێكی خۆم پەشیمان

نیم، هەر تراكێكم هۆگری خۆی هەیە. رۆژان����ە رۆژنام����ە و گۆڤ����اری و ماڵپەری كوردی هەیە كە جێی س����ەرنجی

چۆپی بێت و بیانخوێنیتەوە؟چۆپی: كات����م زۆر نییە بۆ خوێندنەوەی هەموو میدیای كوردی كە رۆژ لە دوای رۆژ لە گەشەكردندایە، ئاگام لەمیدیای كوردی هەیە و هاوكارانیش����م بابەتە گرنگەكانم بۆ

ئیمەیل دەكەن و دەیانخوێنمەوە. دەبینیی����ن تەلەڤزیۆن����ی ك����ۆڕەك گۆرانییەكان����ی ت����ۆ لێن����ادات، ه����ۆی ئ����ەوە

چییە؟چۆپی: من هیچ كێشەیەكم لەگەڵ كۆڕەك تیڤ����ی نیی����ە و چەندی����ن ج����ار بەخۆبەخش بەرنامەم بۆیان كردووە، هەروەها هەموو كلیپەكانم گەیشتۆتە دەستیان، بەاڵم بۆچی كلیپی من لێنادەن، بەڕاس����تی نازانم، ئەوە دەتوانیت لەوان بپرس����یت. ئەوان پێویستە ن����ەك بك����ەن، هونەرمەن����دان ه����اوكاری

بارگرانیمان بخەنەسەر. ئەوە راستە گرێبەستەكەت لەگەڵ

ئاسیاسێڵ كۆتایی هاتووە؟چۆپی: بەڵێ راستە، لەمانگی 3ی 2013 كۆتایی بە گرێبەستەكەم لەگەڵ ئاسیاسێڵ هاتووە، كە بۆ ماوەی پێنج ساڵ بەردەوام

بوو.

ژماره 231 2014/5/17 55

56 ژماره 231 2014/5/17

هونەری

چما هیوا سوعاد بە 85 ملیۆن دینار ئەم كارەی كرد؟!شانۆییەكی جدی و باش نەكەین، قیرە قیڕی لەدەنگی بوو بەرزتر ئاوەكە ناو بۆقەكانی لەپێویست ــاد زی مــەم دەنگی ئەكتەرەكان، نزم لەپێویست ــاد زی زیــن دەنــگــی و ــەرز بنەبوو، تریان بەوی باوەڕیان كەسیان بوو، زوو دەخــواســت ــەوە ب خــۆزگــەم هەندێجار لەهاتوهاواری دووركەومەوە و بێت تەواو زین و مــەم لــە تەعلیقیان گەنجانەی ــەو ئبە بــێــوەفــا". ــەی "ئ دەگـــوت بەمەمیان دەدا، ئێمەیە". الی مەم "وەرە دەگــوت زینیشیان ئەمجارەش خوا ناخۆشتر لەهەمووی بەاڵم شانسی هونەرمەند ئەیام ئەكرەمی نەدا، ساڵی لەسەر قرجۆكەكە( )پیاوە لەشانۆگەری پار عەیبی ئەو مایكرۆفۆنەكەی تەنیا مەسرەح لەكار مایكرۆفۆنەكەی ئەمجارەش هەبوو، دانیشتەوە، خــۆی لەشوێنی زوو و كــەوت ئەكرەم ئەیام ئەگەر خۆیەتی حەقی كەواتە

گومان بكات دەستێك لەپشت ئەمە دابێت!لێكدووركەوتنــــەوە دیمەنەكانــــدا لــــەدوا و دووبــــارە بەیــــەك گەیشــــتنەوەی مــــەم و زیــــن جگەلــــە دەرهێنــــەر باوەڕ ناكــــەم كەس تێگەیشتبێت، چۆن یەكتریان بینیووە و بۆ كێ رۆیشتن و لەماڵی باوكی زین چ باسە؟ بەاڵم لەهەمووی سەیرتر دوا دیمەنی شانۆیەكە بوو، بەبــــێ حیوار و ئەنجام، تــــەواوی ئەكتەرەكان هاتنە ســــەر شــــانۆ چەپڵــــەی كۆتاییــــان لێدا،

مانگێك زیاترە هەواڵی شانۆگەری )مەم و زیــــن( بە گرنگیــــەوە لەرۆژنامە و ماڵپەڕەكان باڵودەكرێتەوە، كە لەالیــــەن هونەرمەند هیوا سوعاد كاری دەرهێنانی بۆ كرا و رۆژی 5/12 لەنێو پاركی شانەدەر نمایشكرا. بەاڵم كارێكی زۆر پێچەوانــــەم لەتوانــــا هونەرییەكەی هیوا ســــوعاد بینی، من حەقی خۆم بوو چاوەڕێی كارێكی زۆر باشــــم بكردایە، بەتایبەت كاتێك بزانم بۆ ئەم كارە پارێزگاری هەولێر بڕی 85 ملیۆن دینار خەرجكردووە، بەاڵم دەرئەنجام

كارێكی هونەری جوانمان نەبینی.ئــــەوەی جێــــی ســــەرنجی هەمــــووان بــــوو نووســــینەكەی پێچەوانــــەی شــــانۆییە ئــــەم ئەحمــــەدی خانــــی لەكۆتاییــــدا )مــــەم و زین( پێشــــئەوەی هەرچەنــــدە دەگــــەن، بەیەكتــــر دەســــت بە شــــانۆگەرییەكە بكــــرێ دەرهێنەر ئــــەو روونكردنەوەیدا "ئەوە پێچەوانەی دەقی داســــتانەكەی ئەحمەدی خانییە"، بەاڵم مانای ئــــەوە نییــــە بــــەم روونكردنەوەیــــە هەڵەیەكی واگەورە تێپەڕێت، لەگەڵ ئەوەشــــدا دەرهێنەر لەكۆتاییــــدا نیشــــانی ئێمــــەی نــــەدا حیكمەتی بەیــــەك گەیشــــتنی مەم و زین لەم شــــانۆیەدا

چی بوو.ــــەكــــی دیــــكــــەوە ــــەالی للەنێو شانۆ نمایشكردنی هیچ كە پــارك گۆڕەپانی شانۆی ــكــی ــێ ــەت خــەســڵهەر وادەكـــات نییە، تێدا چاوەڕێی ــاوە ــەســەرەت ل

ئەمشەوە هاوڕێیەكی كوردستانی باكوورم لەگەڵدا بوو، كەمێــــك پێكەنی و گوتی "ئەو شــــانۆگەریەیان لــــە باكــــوور بكرایــــە هەتا

هەولێر راویان دەنان"!دەزانم هیوا سوعاد زۆر حەز بەشانۆی ئاهەنــــگ ئامێــــز دەكات، ئەمــــەش یەكــــەم تەجروبەی نەبوو، پار و پێراریش لەســــەر هەمان ســــتایل كاری كــــرد، بەاڵم ئەمجارە دەرهێنــــەر كارێكــــی وایكــــرد دوو خولەك شــــانۆ بوو، پێنج خولەك دەهۆڵ و شــــایی و ئاهەنــــگ بوو، بەجۆرێــــك زۆرجار بیرم دەچوویــــەوە ئەمە شــــانۆگەرییە، لەكاتێكدا "شــــانۆی ســــەمائامێز" و "شــــانۆی ئاهەنگ ئامێــــز" نابێت ســــەماكە یاخــــود ئاهەنگەكە لەبایەخــــی شــــانۆیەكە كــــەم بكاتــــەوە. خۆ دەبــــوو هیــــوا ســــوعاد ئــــەوە لەهەموومان باشتر بزانێ بەحوكمی ئەوەی پێشتر چەند كارێكی تــــری ئاهەنگ ئامێــــزی كردووە و تێیدا ســــەركەوتوو بووە، بەڕاستی شیاوی ئەوەیــــە دەستخۆشــــی و ئافەریــــن لەتیپی هەڵپەڕكێــــی هونــــەرە میللییەكانــــی هەولێر بكەیــــن، كــــە توانیــــان كۆمەڵێــــك "تابلــــۆ"ی هەڵپەڕكــــی زۆر جــــوان نمایــــش بكــــەن و سەرنجی تەواوی گەشتیاران بۆالی خۆیان رابكێشن و شــــانۆی مەم و زین بمرێنن و

خۆیان ببنە پاڵەوانی سەر شانۆ.بۆیــــە دەبووایــــە هیوا ســــوعاد بەم بڕە جوانتــــری لەمــــە زۆر كارێكــــی پارەیــــە بكردبایە، خۆ گەر پارێزگار لەوێ ئامادە بووبانــــە، ئەوانیــــش تێدەگەیشــــتن كــــە كارەكە لە ئاســــت ئــــەو پارەیەدا نیە، كە

لێی خەرج كراوە.

زانا دڵشاد دزەیی

56 ژماره 231 2014/5/17

ژماره 231 2014/5/17 57

هونەری

نمایشكردنی مەم و زین لەناو پارك عەجایب بوو!

سڤیل: زانا دزەییدوای نمایشكردنی شانۆگەری )مەم و زین( لەپاركی شانەدەر لەشاری هەولێر، هونەرمەند ش����ەمۆ پێی عەجایب بوو كاتێك پێیان گوتووە ش����انۆگەرییەكە لەناو

پاركی شانەدەر نمایش دەكرێ.ئەكتەری كۆمیدی ئەیام ئەكرەم، كە بە )ش����ەمۆ( ناسراوە و لەشانۆگەری )مەم و زین( بەشداری كرد، كە شەوی 2014/5/12 لەنێو پاركی شانەدەر

نمایشكرا، پێیوایە نمایشكردنی ئەم شانۆگەرییە لەناو پاركدا هەڵە بوو. شەمۆ بە )سڤیل(�ی گوت "ئەگەر شانۆگەری )مەم و زین( لەناو هۆڵدا نمای����ش بكرایە س����ەركەوتنی زۆر زیاتر دەبوو، ب����ەاڵم كاتێك پێم گوترا لەپاركی ش����انەدەر نمایش����كرا بەالم����ەوە زۆر عەنتیك����ە و عەجایب بوو، شانۆ لەنێو هاتووهاواری بینەر، ئینتەری خراپ، دەنگی خراپ

چۆن نمایشێكی باش دەكرێ؟".

شەمۆ:

ژماره 231 2014/5/17 57

58 ژماره 231 2014/5/17

هونەری

حەزم لە گۆرانی بوو، بەاڵم بوومە شانۆكار

ئۆسامە جەمیل دەست بە هونەر دەكاتەوە

جانێ ئەسپسوارە

سڤیل: هاوتا ئەسوەدكچە ش���انۆكار الڤین عوس���مان كە ئێس���تا قوتاب���ی پەیمانگای هونەرە جوانەكانە لەبەشی شانۆ رایگەیاند، ئەو لەسەرەتادا حەزی

كردووە ببێتە گۆرانیبێژ، بەاڵم ئێستا شانۆكاری لێدەرچووە.الڤین عوسمان لە لێدوانێكیدا بۆ )سڤیل( ئاماژە بۆ ئەوە دەكات، هەر لەسەرەتاوە بەهرەی هونەری هەبووە و حەزیكردووە ببێتە گۆرانیبێ���ژ، بەاڵم گوتی "كاتێك رۆیش���تم ب���ۆ پەیمانگای هونەرە جوانەكان لەبەش���ی ش���انۆ وەرگیرام و لەچەند كارێك بەشداریم

كرد، ئیتر وازم لەگۆرانیگوتن هێنا".الڤی���ن ل���ەدوا كاری���دا بەش���داری لەدرام���ای )هەنگاوەكان���ی س���ەرخۆڵەمێش( ك���ردووە، ل���ە دەرهێنان���ی هونەرمەن���د گەزیرە

عومەر، وێنەگرتنی تەواو بووە و ئێستا لەمۆنتاژ دایە.لەب���ارەی خۆی���ەوە الڤین دەڵێ���ت "هیوادارم لەداهات���وودا ببمە دەرهێنەرێك���ی بەتوان���ا و هەمیش���ە ب���ەكاری ش���انۆ خزم���ەت بەهونەری ش���انۆ بكەم، چونكە ش���انۆ لەرووحمدای���ە". هەروەها الڤین ئەو قس���انە رەتدەكاتەوە كاتێ���ك دەگوترێن دەرهێنەرەكان زیاتر گرنگی بەئەكتەری كچ دەدەن نەك پیاو، تەنیا لەبەرئەوەی كچە، ئەو دەڵێت "بەڵێ وایە، بەاڵم بۆ ئەوەیە زیاتر ئافرەت لەسەر تەختەی شانۆ دەربكەوێت و بزانرێت رەگەزی مێ دەتوانێ كاری ش���انۆیی ب���كات و بەهرەمەن���د و هونەرمەن���دی زۆر باش لەناو ئافرەت دەركەوێت، هەندێجاریش دەقەكە پێویس���تی بە ئافرەتە و

دەرهێنەر حەقی خۆیەتی حەقی تەواو بە دەقەكە بدات".

سڤیل: زانا دزەییهونەرمەند ئوس���امە جەمیل، كە بەهۆی بوون���ی بە پەرلەمانتار لەعێراقدا چوار س���اڵ لەكاری هونەری دووركەوتەوە، بە)سڤیل(�ی

راگەیاند، دەست بەكاری هونەری دەكاتەوە.دەرهێن���ەر و ئەكتەر ئوس���امە جەمیل لە لێدوانێكیدا بۆ )س���ڤیل( راگەیاند "هێشتا مانگێك ماوە لەكاری پەرلەمانتاری تەواو بم، ئینجا بەیەكجاری دەگەرێمەوە كوردس���تان و دەس���ت بەكاری هونەری دەكەمەوە، بەاڵم بۆ ئێس���تا هیچ بەرهەمێكم ئامادە نییە، باوەڕیش

ناكەم بۆ مانگی رەمەزان هیچ شتێك ئامادە بكەم".جێ���ی ئاماژەی���ە ئوس���امە جەمی���ل هونەرمەندێك���ی ناس���راو و پڕجەم���اوەری كوردس���تانە، بەهۆیەش���ەوە توان���ی لەهەڵبژاردن���ە پەرلەمانییەك���ەی پێش���ووی عێراقدا دەنگێكی زۆر بەدەس���تبێنێ و

بچێتە پەرلەمانی عێراق.

سڤیل: ب���ۆ یەكەمج���ار جانێ ئاش���كرایكرد، ئ���ەو ئەسپس���وارێكی زۆر

لێهاتووە.جان���ێ لەلێدوانێكیدا بۆ )س���ڤیل( كاتێك باس���ی ژن���ە بەتواناكانی ك���وردی دەك���رد، نموون���ەی لەس���ەر خۆیش���ی هێنای���ەوە، كە ئەو ئەسپسوارێكی زۆر باش و گوتی "ژنانی كورد ئیسپاتیان كردووە تواناكان���ی ژن���ان ئەوەن���دەی پیاوە، ب���ەاڵم داب و نەری���ت بەرز و نزم���ی كردوون، ژن���ی كورد بەتواناترین ژنان���ی جیهانن، لەهەموو ش���تێك نموونەی بااڵم���ان هەیە، منیش ئەسپس���وارێكی زۆر باش و لێهات���ووم، لەوانەیە كەم پیاو وەك من لەئەسپس���واریدا ئەوەندە

لێهاتوو بێت ".

الڤین بۆ سڤیل:

58 ژماره 231 2014/5/17

ژماره 231 2014/5/17 59

هونەری

شەهێن تاڵەبانی داوای پشتگیری دەكات

سڤیل: خانمە هونەرمەند شەهێن تاڵەبانی داوا لەخەڵكی

كوردستان دەكات پشتگیری لەهونەرمەندانی خۆمان بكەن و هەست بەئەرك و ماندووبوونی هونەرمەندان بكەن.

شەهێن تاڵەبانی، كە 26 ساڵە شارەكەی خۆی سنەی جێهێشتووە و ئێستا لەواڵتی بەریتانیا نیشتەجێیە، داوا

لەخەڵكی كوردستان دەكات، ئاگاداری ئەرك و ماندووبوونی هونەرمەندان بن و پشتگیریان بكەن. شەهێن )سڤیل(�ی

راگەیاند "داوا لەخەڵك دەكەم ئەگەر بیانەوێت پێشبكەوین لەهەموو بوارێك دەبێ پشتگیری لەهونەرمەندانی خۆمان بكەن و نەهێڵن زەرەر بكەین و لەهونەر داببڕێین، بەاڵم ئێستا هونەرمەندانی بێگانەیان زیاتر خۆشدەوێت، ئێمەی

هونەرمەندی كورد بەوە دڵخۆشین ئەگەر جەماوەر پشتمان بگرێت".

ژماره 231 2014/5/17 59

60 ژماره 231 2014/5/17

خانم����ە ئەكت����ەری بۆلی����وود "بیپاش����ا باس����و" لەش����اری لەندەن ملوانكەكەی خۆی بەخشیە یەكێك لە هەوادارەكانی ئاش����كرای دوات����ر بیباش����ا خ����ۆی. ك����رد، ك����ە داكەندنی ئ����ەو ملوانكەیە و بەخشینی بەو هەوادارەی خۆی، وەك گوزارش����تكردنە لە سوپاسی خۆی بۆ

هەوادارانی لە دەرەوەی هیندستان. ئەم هەوادارەی بیپاشا لە لەندەن بووە، ئەمیش لە الپەڕەكەی خۆی لە تویتەر، خۆشحاڵی خۆی بەم دیارە بەنرخەی بیپاش����ا دەربڕیوە و چەند وێنەیەكی

خۆی و بیپاشاشی باڵوكردۆتەوە.

بیپاشا ملوانەكەی خۆی بەخشیە هەوادارێكی

رەنــگاوڕەنــــگ

60 ژماره 231 2014/5/17

ژماره 231 2014/5/17 61

رەنــگاوڕەنــــگ

سڤیل: ئەحمەد تاریقكچە راگەیاندنكار تەنیا كەریم بە )س���ڤیل(�ی راگەیاند، تائێس���تا كاتی ش���ووكردنی نەهات���ووە و رەخن���ەی تووندی���ش لە هەندێ ل���ە كەناڵە كوردییەكان دەگرێ و بە دەرچوون لەئەخالقیاتی كاری رۆژنامەوانی

تۆمەتباریان دەكات.خانمە راگەیاندنكار تەنیا كەریم، كە 20 ساڵە لەبواری راگەیاندن كار دەكات و جگ���ە لەبواری راگەیاندن لەیەكێك لەئامادەییەكانی ش���اری سلێمانی مامۆستایە، بە)سڤیل(�ی گوت "راستە من وانە دەڵێمەوە، بەاڵم كاری راگەیان���دن حەز و ئ���ارەزووی خۆم بووە لەمنداڵییەوە خولیای ئ���ەو كارە بووم���ە، چەندین بەرنامە و بابەتی هەمەڕەنگ و سیاس���ی و كۆمەاڵیەتیم پێش���كەش ك���ردووە، ماوەی زۆریش���ە وەكو بێژەری

هەواڵ���ی سیاس���ی كارم ك���ردووە". بەاڵم لەگەڵ ئەوەش���دا ت���ارا رەخنەی زۆری لەهەن���دێ لەراگەیاندن و كەناڵە

كوردییەكات و هەیە و پێی وایە "ئیتێك و ئەخالقی رۆژنامەوان���ی پەی���ڕەو ناك���ەن و لەمانای كاری راگەیاندن نەگەیشتوون، ئەوان وادەزانن كاری راگەیاندن تەنی���ا دروس���تكردنی دەنگەدەنگە،، ب���ەاڵم پێ���ش هەم���وو ش���ت كاری راگەیاندن و رۆژنامەوان���ی بەئەخالق���ی پابەندبوون���ە پاراس���تنی ئیتیكیەتی، نەك ناوزڕاندن و زیان

گەیاندن بەخەڵك".ئ���ەو كچ���ە راگەیاندنكارە هێش���تا ش���ووی نەك���ردووە و ه���ۆكاری ش���ونەكردنەكەی

ئاش���كرا دەكات و دەڵێت "شوونەكردنی من تاوەكو ئێستا هیچ هۆكارێك نییە،

تەنیا ئەوەیە رەنگە كاتی نەهاتبێت".

ئەكتەری س���ینەمایی ئەمریكی "بروس ویلی���س" بێزاری خۆی لە جۆری جلوبەرگی كچەكانی دەربڕی، كە وەك ئەستێرەكانی هۆلیود، جلەكانیان

نەشیاو و رووت و جەستەیان بەدەرەوەیە.ب���روس دوای ئەوەی كچەكانی لە ئاهەنگێكی هونەری بە جلی رووتەوە بین���ی، كە زۆربەی جەس���تەیان ب���ەدەرەوە ب���وو، داوای لێكردن كە جلی زیات���ر و بەحیش���مەتتر لەبەربك���ەن. تۆمەت���ی ئەو كارەی كچەكانیش���ی خس���تە ئەستۆی هاوس���ەری پێش���ووی "دیمی مۆر" كە ئێس���تا لەیەكتر

جیابوونەتەوە.بروس لە لێدوانێكدا ئاش���كرای كردووە، كە ئەو كەس���ێكی پارێزگارە و حەزن���اكات كچەكان���ی بەم جلە رووتان���ەوە ببینێت. ه���ەروەك رەخنەی لە هاوس���ەری پێش���ووی و دایكی كچ���ەكان گرت، ك���ە نەیتوانیوە ببێتە

نمونەیەكی باش بۆ كچەكانی.

جەزائی���ر راگەیاندنەكان���ی ك���ردە تووندی���ان هێرش���ێكی س���ەر گۆرانیبێ���ژ "ئەلش���اب خالد" لەگ���ەڵ بەش���داریكردنی بەه���ۆی نانس���ی عەجرەم، بۆ تۆماركردنی گۆرانی���ەك ب���ۆ مۆندیالی 2014ی بەڕازیل. رۆژنامەكانی جەزائیر ئەمە بە هەڵەیەكی خالد دژ بە واڵتەكەی دەزان���ن، چونك���ە ل���ە كلیپ���ە تایبەتەكەی ئ���ەم گۆرانیەدا ئ���ااڵی جەزائیر دەرناكەوێ���ت، بە پێچەوان���ەی هەموو واڵتانی تری بەش���داری مۆندیال، هەرچەن���دە واڵتی جەزئیر تاكە نوێنەری واڵتە عەرەبیەكانە لە مۆندیالی بەڕازی���ل. س���ەرەڕای ئ���ەوەش هاندەرانی واڵتانی ئیمارات و س���وریا و میس���ر و س���عودیە و یەم���ەن دەردەك���ەون، كەچی هاندەران���ی جەزائیر

دەرناكەون.

تەنیا دەڵێ كاتی شووكردنم نەهاتووە

بروس ویلیس لە جلوبەرگی رووتی كچەكانی بێزارە

جەزائیریەكان رقیان لە نانسی

عەجرەمە

ژماره 231 2014/5/17 61

62 ژماره 231 2014/5/17

كاوڕ 4/20-3/21لە رووی چاالكی و هاوڕێیەتیەوە بارودۆخەكەتان لەبار دەبێت. لەم سۆزداریی ب��واری لە هەفتەیەدا دەبێت، ی���اوەرت���ان ب��ەخ��ت دارای���ی���ەوە و بە هەست دەژی���ن، خ��ۆش��دا كەشێكی ل��ە لە چاالكی و سەركەوتن دەكەن، هەندێك

ئاواتەكانیشتان دێتەدی.

تەرازوو 10/20-9/21 سەرجەم ب���ەس���ەر گ���ۆڕان���ك���اری���ی پێی و دێ����ت ب���ارودۆخ���ەك���ەت���ان���دا پەیوەندیەكانتان دەب���ن. خۆشحاڵ دەبێت. پ��ت��ەوت��ر نزیكەكانتان ك��ەس��ە ل��ەگ��ەڵ دەسكەوتێكی داراییتان دەبێت. بە ئاسانی سولفە دەكەوێت. دەست داراییتان هاوكارییەكی یان

پالن بۆ پڕۆژەیەكی درێژخایەن دادەڕێژن.

گا 4/21–5/20 پێشەوە، دێتە بۆ تایبەتتان هەلێكی ئارەزووەكانتان. ب��ە گەیشتن ب��ۆ گ��ف��ت��وگ��ۆی��ەك ل����ەرووی دارای���ی���ەوە لە ت��ازەگ��ەری ب��دەن ه��ەوڵ دەدەن. ئەنجام بەمە چونكە ب��ك��ەن، بیروبۆچوونەكانتاندا ماوەیەدا ل��ەم دەك����ەن. ب��ازرگ��ان��ی ق��ازان��ج��ی گۆڕانكاری لە دۆخی سۆزدارییتان روودەدات.

دووپشك 11/20-10/21 سەرقاڵ دارای���ی���ت���ان���ەوە ب����اری ب��ە گرێبەستێك لەسەر گفتوگۆ و دەبن دەكەن. دارای���ی دەسكەوتێكی ی��ان لەباری دەڕوات. باشی ب��ەرەو ب��ارودۆخ��ت��ان باری دەبێت. ڕوون بەرچاوتان سۆزدارییەوە باشتر دەڕوات. بەرەو پیشەیی و خێزانیشتان

بەاڵم سەركەوتن ماندووبوونی گەرەكە.

دووانە 6/20-5/21 ئەم هەفتەیە سەرقاڵی دۆزینەوەی دەبن، كێشەكانتان چ��ارەس��ەری ئەوانەی پەیوەندیان بە باری دارایی بە پێویستتان هەیە. تەندروستیتانەوە و ئامۆژگاری هاوڕێكانتان دەبێت. چارەسەری بەاڵم دەدۆزن��ەوە، كێشەكانتان بۆ گونجاو

پاش چاوەڕوانی و ئارامگرتن.

كەوان 12/20-11/21س�������ەف�������ەرێ�������ك دەك���������������ەن و كاروباری لەگەڵ دەستوپەنجەتان هەندێك دەك��ەن. ن��ەرم خێزانیتان دەبن. دڵ��ش��اد خێزانەكەتان ئەندامانی ل��ە داگیر مێشكتان راب���ردوو بیرەوەرییەكی دەكات و ناچار دەبن چارەسەری بكەن. لە

كۆت و بەندەكانتان خۆتان رزگار بكەن.

وشەی نادیار

بیدۆزەرەوە

تێبینی: )ه�( و )ە( بە یەك پیت دەژمێردرێن.

گوێ لە هەموو كەس بگرە و لە هەموو كەسێكیشەوە فێربە، چونكە كەس هەموو شتێك نازانێ، بەاڵم هەموو كەسێك شتێك دەزانێ.

وشەی یەكتربڕوشەی یەكتربڕ

12345678910سڤیل1

2345678910

ئاسۆیی:كۆچكردووی گۆرانیبێژێكی .1

كوردە.بەڕێز - ع��ەرەب��ی ب��ە )ب��رن��ج( .2

)پ(.واڵتێكی - ل��ەی��ەك��چ��وو پیتی .3

عەرەبییە )پ(.4. وەستاندن.

5. پیتی لەیەكچوو - بڵندبە.6. وێنەكە.

تووشی سەرماوە ئەنجامی لە .7ورگ دەبێت.

8. )تۆ( بە ئینگلیزی.9. ناوێكی كوڕانەی كوردییە.

10. خانمە گۆرانیبێژێكی لبنانییە.

ستوونی:1. ترێ رەشمیری.

2. دوو پیت لە )باز( - چوار پیت لە )هێرۆشیما( - نیوەی )رارا(.

شاعیرێكی و روون���اك���ب���ی���ر .3كۆچكردووی كوردە.

4. )كۆچی كرد( بە عەرەبی - دوو پیت لە )كەس( - نیوەی )بس بس(.5. نیوەی )رژان( - پیتی لەیەكچوو.

6. ئیكتیفانەبوون لە خواردن.نیوەی - )هۆیها( لە پیت سێ .7

)هێمن(.8. پێچەوانەی )فراوان(.

9. نیوەی )تەڵە(.10. باڵندەیەكی ئەفسووناوییە.

تێبینی: )پ( = پێچەوانە. )ت( = تێكەاڵو.)ه( و )ه�( بە یەك پیت دەژمێردرێن.

پشــووی سڤیـل

وشەی نادیار لە )8( پیت پێكهاتووە كە خاوەنی ئەم وتەیەیە.سڤیلهموهگهڵچسڤیلێمێاهبهێهیوسكوێشهكمگنهوورمیونرێاهڤسهواسگهوهزهسزهێهێاكهبولافلكتهێكهنشهبشمكهكهچرتك

سڤیلدوناوێوكسڤیل

ئەم راوچییە لە بۆسەدایە ورچێك. راوك��ردن��ی ب��ۆ ب����ەاڵم ورچ���ەك���ە خۆی دەزانی ئایا حەشارداوە. شوێن كامە لە ورچەكە

خۆی حەشارداوە؟

ژماره 231 2014/5/17 63

نییرا

هالل

جەا:

ئ

قرژاڵ 7/20-6/21ئاگاداری بارودۆخی سۆزدارییتان بن، تووشی هاوڕێیەكتاندا لەگەڵ رەنگە كەسانی بن ئاگادار ببن. ملمالنێیەك دەوروب���ەرت���ان ب��ری��ن��دار ن��ەك��ەن و دوژم���ن بۆ خۆتان دروست نەكەن. راڕامەبن لە ئەنجامدانی ببەستن، خ���ۆت���ان ب���ە پ��ش��ت��ی��ش ك���ارەك���ان���ت���ان،

گفتوگۆیەك لەبواری پیشەییدا ئەنجام دەدەن.

گیسك 12/21–1/20 ساتەوەختێكی رۆمانسیە بۆ ئەوانەتان، پ��ەی��وەن��دی س��ۆزداری��ی��ان هەیە. ك��ە خەاڵتێك وەردەگرن، یاخود دەسكەتێكی دارایی. بەاڵم رەنگە كەسێكی نەیاریش لەبۆسەدا ساتەوەختێكی بەڵێنی بورجەكەتان بۆتان. بێت خۆشتان پێدەدات. دەرفەتی باشتریشتان لەبواری

دارایی و سۆزدارییدا بۆ دەڕەخسێت.

شێر 8/20-7/21نزیكەكانتان ك���ەس���ە و ه������اوڕێ ه���اوك���اری���ت���ان دەك������ەن. ه��ەس��ت بە و بێزاریی و زۆر ماندووبوونێكی پیشەییدا ب��واری لە دەك���ەن، زۆر دڵ��ەڕاوك��ێ��ی پەیوەندی و چاالكیەكانتان زۆر دەبن. بایەخ بە باری دارایی و خێزانیتان دەدەن، لێپرسراویەتیتان

زۆر دەبێت و كەمێك راڕا دەبن.

گۆزە 1/21– 2/20 بەرامبەر رەگ��ەزی لەگەڵ پەیوەندیتان ب��اش��ت��ر دەب���ێ���ت. ل��ەگ��ەڵ ك��ۆم��ەڵ��ێ��ك لە هاوڕێكانتاندا كۆدەبنەوە و كاتێكی خۆش بەسەر دەبن. ژیرانە مامەڵە لەگەڵ كارەكانتاندا بكەن. كاروبارێكی چەند دەب��ن، خۆشەویست خەڵك الی ئازایەتیەكی بە پێویستتان دەك��ەن، تاوتوێ دارای��ی

زۆر دەبێت بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئەركەكانتان.

فەریك 9/20-8/21 و هونەریی ب���واری ل��ە تواناكانتان ئەدەبیدا زۆر دەبێت. هەواڵێكی كتوپڕ هەیە پڕۆژەیەكەوە بە پەیوەندی كە دەبیستن، ئارامی دەك��ات. دروس��ت كتوپڕ گۆڕانكاری و تووشی ملمالنێوە ب��ەه��ۆی ب��پ��ارێ��زن، خ��ۆت��ان هیچ لەسەر خێرا بڕیاری دەب��ن. دەمەقاڵیەك كارێك مەدەن، هەوڵ بدەن لە بەرامبەر تێبگەن.

نەهەنگ 3/20-2/21 دەجوڵێت. راب���ردووت���ان ب��ۆ س��ۆزت��ان هەست بە هێز و توانا و كرانەوە دەكەن. هەواڵێكی بێتەدی. خەونێكتان رەنگە گرنگتان پێدەگات، كە پەیوەندی بە كارێكی ئەدەبی یان رۆشنبیریی یان هونەرییەوە هەیە. ناچار دەبن لێكۆڵینەوە لەچەند مەسەلەیەكدا بكەن، ئاگادار بن

لەو كەسانەی كێشەتان بۆ دەنێنەوە.

3 هێڵ و 9 بازنە

ئا: رۆڤار رواندزی

وشەی نادیار: راسقی

)5( گیانلەبەر: قالۆنچە، مشك، بۆق، چۆلەكە، ماسی.

)2( سەوزە: توور، گێزەر.

وشەی یەكتربڕ

وەاڵمەكانی ژمارەی رابردوو تەنها 10 جیاوازی لەنێوان ئەم دوو وێنەیەدا هەن. كامانەن؟

پشــووی سڤیـل

12345678910سڤیلخپلشسهما1

سافسۆریئ�2سهرسهپۆل3اقەترابش4اتیریباا5اراڤهكردن6جنهنك7ۆتزاا8باشوور9زاریش10

64 ژماره 231 2014/5/17

راوێژ كامەران

مالیزیا.... ئیسالمێكی مۆدێرنمالیزیەكان لە گەڵ عێراقدا

ناوی )سەدام حسێن( دەهێنن

لەواڵتـــە یەكێكـــە مالیزیـــا شانشـــینی بەناوبانگەكانـــی خۆرهەاڵتی كیشـــوەری ئیســـالمیش بەواڵتێكـــی و ئاســـیا لەدەیـــەی واڵتـــە ئـــەم ناودەبرێـــت. بەرچـــاوی پێشـــكەوتنێكی رابـــردوودا بەخۆیـــەوە بینیـــوە، بەجۆرێـــك واڵتەكە لەواڵتێكی كشـــتوكاڵیەوە بـــووە واڵتێكی پیشەســـازی و خاوەن ئابوریەكی بەهێز لەجیهانـــدا. مالیزیـــا لـــەدوو نیمچەدورگە پێكدێت، كـــە نیچمەدورگـــەی خۆرهەاڵت و خۆرئاوایـــە. نیمچەدورگەی خۆرئاوای هاوسنورە لەگەڵ تایلەند و سەنگافورە و نیمچەدورگەی خۆرهەاڵتیش هاوســـنورە لەگەڵ ئەندەنوســـیا، شانشینەكەش لە 13

والیەت و سێ هەرێمی فیدڕاڵی پێكدێت.هەرچەنـــدە مالیزیا واڵتێكی ئیســـالمیە و زۆرینـــەی دانیشـــتوانی موســـوڵمانن، بـــەاڵم هەر لەگـــەڵ چوونت بـــۆ واڵتەكە، هەســـت بەو كرانەوەیـــە دەكەیت، كە لەو واڵتەدا هەیـــە، بەجۆرێك چەندین نەتەوە

و ئاین و كولتوری جیاواز پێكەوە دەژین، هـــەر لەفرۆشـــگاكانی نێـــو فڕۆكەخانەی ئـــەو كچـــە فرۆشـــیارانە كواالالمپـــوردا جلوبەرگـــی هەندێكیـــان كـــە دەبینیـــت، بەتەواوەتـــی و لەبەردایـــە ئیســـالمیان لەشـــیان داپۆشـــیوە، بـــەاڵم لەهەمانكاتدا بەتەنیشـــتیانەوە هاوكارەكانیـــان كچـــە نچیمەڕووتـــەوە، بەجلوبەرگێكـــی ئەمـــەش كاردەكـــەن، لەفرۆشـــگاكەدا لەكاتێكدایـــە دانیشـــتوانی مالیزیا لە ســـێ نەتەوەی جیـــاواز پێكهاتـــوون. نەتەوەی سەرەكی )مالالوی(یەكانن، كە زۆرینەیان موسوڵمانن و 60%ی دانیشتوانی واڵتەكە پێكدەهێنن، پـــاش ئەوانیش چینیەكانن كە 20%ی دانیشـــتوانی واڵتەكـــە پێكدەهێنن، هاواڵتیانـــی چینی لەمالیزیـــادا وەك هەر هاواڵتێكـــی ئاســـایی دیكـــەی واڵتەكـــەن، بەو پێیەی زۆربەیـــان باپیریان لەچینەوە كۆچی كـــردووە بۆ مالیزیـــا و لەم واڵتە بەچینـــی چینیـــەكان نیشـــتەجێبوونە.

دەوڵەمەنـــدی واڵتەكـــە ناودەبرێـــن، بەو زۆری بەشـــێكی خاوەندارێتـــی پێیـــەی پڕۆژە ئابـــوری و بازرگانیەكانی واڵتەكە

دەكەن.پـــاش ئەوانیـــش هیندیەكانـــن كە 7%ی دانیشـــتوان پێكدەهێنن، بـــەاڵم هیندیەكان چینی هەژارن، زۆرێك لەشۆفێری تەكسی و پیشـــە خزمەتگوزاریـــەكان لەواڵتەكەدا ئـــەوان ئەنجامـــی دەدەن، جگـــە لـــەوەی بەڕەگـــەز لەخەڵكـــی زۆر ژمارەیەكـــی ئەندەنوســـیش و ڤێتنامـــی و تایلەنـــدی

لەواڵتەكە هەن.هەرچەندە دانیشتوانی مالیزیا نزیكەی 28 ملیۆن كەســـە، بەاڵم ســـااڵنە زیاتر لە 10 ملیۆن گەشـــیار لەتـــەواوی جیهانەوە روودەكەنـــە ئـــەو واڵتـــە، كـــە بەپێنجەم واڵت دادەنرێت لەژمارەی گەشـــتیاراندا. بەوهۆیەشـــەوە كەرتی گەشـــتیاری بۆتە هۆكارێكی سەرەكی بەهێزبونی ئابووری و سەرچاوەیەكی ســـەرەكی داهاتیش بۆ

هاوێنە

64 ژماره 231 2014/5/17

ژماره 231 2014/5/17 65

مالیزیا، هـــەر بۆیە حكومەتـــی ئەو واڵتە هەمـــوو ئاســـانكارییەكی بۆ گەشـــتیاران ســـەنتەر زۆر ژمارەیەكـــی كـــردووە، گەشـــتیاران بـــۆ زانیـــاری ناوەنـــدی و كراوەتەوە، جگەلە ژمارەیەكی زۆر شاری گەشتیاری و كاتبەسەربردن لەواڵتەكەدا هەیە و رێژەیەكی ئێجگار زۆریش ئوتێلی جۆراوجۆری لێیـــە، مالیزیاش بەبەراورد لەگـــەڵ واڵتـــە گەشـــتیاریەكانی دیكـــەی جیهـــان بـــەوە ناســـراوە، كـــە شـــتەكانی هەرزانـــە و گەشـــتیاران پارەیەكـــی زۆر

لەگەشتەكەیاندا خەرج ناكەن.پڕدەبـــن شـــەقامەكان شـــەوانە لەگەشـــتیارانی تـــەواوی واڵتانـــی جیهان ئـــەو شـــەقامانەش ئـــەم بەراوبـــەری و بەگڵۆپێكی زۆر رووناكە. ســـەنتەرەكانی بازرگانی و ریســـتۆرانتەكانت و یانەكانی شەوانە تابەرەبەیان بەڕووی گەشتیاران لەشـــەقامە زۆر لەبەشـــێكی كـــراوەن، زۆر ژمارەیەكـــی گەشتیاریەكانیشـــدا

ئـــەوەت داوای نیمچـــەڕووت لەكچانـــی لێدەكەن لەبەرامبەر بڕێك پارەدا مەساجت بۆ بكەن، كە بەشێكی زۆری ئەو كچانەش لەبنەڕەتدا مەبەستیان كاری لەشفرۆشیە، بـــەاڵم بەهۆی ئـــەوەی لەشفرۆشـــی لەو واڵتەدا نایاساییە، لەرێگەی دیكەوە هەوڵی پەیداكردنی موشتەریەكانیان دەدەن، جگە لـــەوەش یەكێك لەســـەیرترین دیاردەكان كـــە لەشـــەقامەكانی مالیزیـــادا دەبینرێت، كەســـانی زۆری ژمارەیەكـــی بوونـــی نێرەموكـــە كە بە )لەیدی بۆی( ناودەبرێن و خۆیان بەتەواوەتـــی وەك كچ لێكردوە جگـــە ســـەمادەكەن، لەشـــەقامەكاندا و لەوەی زۆركات داوای پارە لەگەشتیاران پێشكەشـــكردنی لەبەرامبـــەر دەكـــەن، هـــەر خزمەتگوزارییەكـــی سێكســـیدا كە

گەشتیاران بیانەوێت.ژماریەكـــی زۆر پاركـــی گیانـــداری و باڵندەی جۆراوجۆر و پەپولە لەواڵتەكەدا كراونەتەوە، لەرووی جۆراوجۆری باڵندەو پەپولەشـــەوە بەیەكێـــك لەدەوڵەمەنترین

واڵتانی جیهان دادەنرێت. و ئاینـــی لەگەشـــتیاری واڵتـــە ئـــەم سروشتیشـــدا زۆر لـــە پێشـــەوەیە، بـــەو پێیـــەی ژمارەیەكی زۆر مزگەوتی گەورە و بـــوزی پەرســـتگای و قەشـــەنگ و هیندۆس و كڵێسای مەسیحیەكانی تێدایە، جگـــە لەدیمەنی سروشـــتی زۆر ناوازە و ژمارەیەكی زۆر دورگەی گەشـــتیاری و كەناردەریـــا. زۆر بـــە دەگمەنیش پۆلیس دەبینیت، پۆلیســـیش لەســـەر شەقامەكان چەكیـــان پێ نییە، ئەمەش وەك بەشـــێك لەدابینكردنـــی هەســـتكردن بەئارامـــی بۆ گەشتیاران لەواڵتەكەدا بەكار دەهێندرێت، گەشـــتیاری زۆری بەهـــۆی هـــاوكات

عەرەبیـــش لەمالیزیا شـــەقامێكی تایبەت بەخۆیـــان هەیە، كە بە شـــەقامی عەرەبی

ناودەبرێت.بەشـــێكی كەمی خەڵكی مالیزیا )كورد( وەك نەتەوە دەناسن. هەتا ناوی )عێراق( نەبەیت، نازانن كە كوردســـتان دەكەوێتە كوێی دنیـــاوە، هەركاتێكیش ناوی عێراق دەبەیـــت، ئەوان یەكســـەر ناوی )ســـەدام حســـێن( دەبـــەن، بەو پێیەی ســـەدام الی زۆركاتیـــش و ناســـراوە زۆر ئـــەوان

لەبارەیەوە پرسیارت لێدەكەن.مالیزیـــا واڵتێكـــی شانشـــینی فیدڕاڵیە و پەرلەمانـــی واڵتەكەش لـــە ئەنجومەنی پێكدێـــت، گـــەل ئەنجومەنـــی و پیـــران ئەنجومەنی پیرانـــی واڵتەكە 69 ئەندامن، كە 43 ئەندامیان لەالیەن پاشـــای واڵتەوە بەدامەزراندن و بەپێی پسپۆڕیان دادەنرێن و ئەوەی دیكەشـــیان لە هەر والیەتێك 2 كـــەس بـــە هەڵبـــژاردن دیـــاری دەكرێن، هـــاوكات ئەنجومەنـــی گەلیش لـــە )192( ئەندام پێكدێت، كە بە هەڵبژاردنی گشـــتی

و بۆ ماوەی 5 ساڵ هەڵدەبژێردرێن.دەســـەاڵتی جێبەجێكردن لـــە مالیزیادا لەالی ســـەرۆك وەزیرانە، كە لەئێســـتادا )نجیب تون عەبدولرەزاق(ە، ئەویش سەر بـــە پارتـــی )بزوتنەوەی نەتـــەوەی ماالی یەكگرتـــووە(، كـــە پارتـــی فەرمانڕەوایە، جگە لەو پارتەش چەندین پارتی سیاسی دیكە لەمالیزیادا هەن، كە لەســـەر بنەمای و جیابوونەتـــەوە نەتـــەوەی و ئاینـــی پارتەكانـــی ) پارتـــی ئیســـالمی مالیـــزی( كە ســـەر بەرەوتی ئیخوان موســـلمینە و پارتـــی )كۆمـــكاری چینـــی لەمالیزیـــا( كە نوێنەرایەتـــی چینیەكانـــی مالیزیا دەكات، پارتـــی )كۆمـــكاری هینـــدی لەمالیزیا( كە نوێنەرایەتی هیندیەكانـــی مالیزیا دەكات. ئەمە جگە لەدەیان پارت و الیەنی سیاسی دیكـــە. لـــەرووی ئاینیشـــەوە هەرچەنـــدە مالیزیا بەواڵتێكی فرەئاین دادەنرێت، بەاڵم زۆرینەی واڵت موســـڵمانە و دەســـەاڵتی موسوڵمانەكانەوەیە، بەدەست سیاسیش بەم پێیەش ئاینی ئیسالم لەو واڵتە رێژی 60% پێكدەهێنێـــت، كە زۆرینەیان ســـوننە مەزهەبـــن و بە )محەمەدی( ناودەبرێن و بەشێكی كەمیشیان شیعەن، پاش ئەویش ئاینـــی بوزی دێـــت، كە لەنێـــو چینیەكاندا بـــاڵوە، بەرێژەی 19% و ئاینی مەســـیحی 9% و پاشانیش هیندۆس 6% و رێژەیەكی كەمیش لەكۆنفۆشی و تاوی و ئاینەكانی

دیكە.

هاوێنە

ژماره 231 2014/5/17 65

66 ژماره 231 2014/5/17

عێ���راق، فەرمانڕەواكان���ی ل���ە هەریەك���ە دەوڵەت���ی دروس���تبوونی س���ەرەتای ل���ە عێراق���ەوە، لەب���ارەی موس���یقا و گۆرانیەوە هەب���ووە. تایبەتی���ان خولیایەك���ی و ح���ەز سەرقاڵبوونیشیان بەكاری سیاسیەوە رێگری ئ���ەوەی لێنەكردوون، كە ناوە ناوە خۆیان لە كێشە و خەمە سیاسیەكان بدزنەوە و چێژ لە دەنگی ئەو گۆرانیبێژانە وەرگرن، كە حەزیان بە دەنگیان دەك���رد و ئارامییەكی دەروونیی

پێدەبەخشین. پادش���ایەتیەوە س���ەردەمی ل���ە ب���ا ك���ە عەبدولئی���اله، ش���ازادە دەس���تپێبكەین. راس���پێردراوی كۆش���كی ش���اهانەی عێراقی بوو، چونكە ش���ا فەیس���ەڵی دووەم تەمەنەی یاس���ایی تەواونەكردب���وو، عەش���قی دەنگ���ی خانمە گۆرانیبێژی میس���ری "ئوم كەلسووم" بوو. بەتایبەت دوای ئەوەی ئوم كەلس���وم لە س���ااڵنی 1933 و 1945 دوو جار س���ەردانی عێراق���ی كردب���وو و ئاش���نایەتیان لەنێوان���دا

دروست ببوو.خاتوون���ی خواس���تنی و ناس���ین دوای لەرێ���گای تەڕابلوس���ی" "فائ���زە میس���ری زیات���ر عەبدولئی���اله كەلس���وومەوە، ئ���وم س���ەردانی قاهی���رەی دەك���رد و ل���ە ئاهەنگە تایبەتەكانیدا ئامادە دەبوو. بەهۆی عەش���قی لەڕادەبەدەری���ەوە ب���ۆ ئ���وم كەلس���ووم، ل���ە

عەبدولئیاله

عەبدولسەالم عارف

نوی سەعید

ئەحمەد حەسەن بەكر

عەبدولكەریم قاسم

سەدام حوسێن

عەبدولكەریم قاسم حەزی بە دەنگی مائیدە

نەزهەت دەكرد

نوری سەعید عەشقی مەقاماتی عێراقی و

مەنەلۆجەكانی عەزیز عەلی بوو

عەبدولئیاله شەیدی دەنگی ئوم كەلسووم بوو

هاوێنە

فەرمانڕەواكانی عێراق لە نێوان هونەر و سیاسیەتدا

مەریوان عومەر

ژماره 231 2014/5/17 67

س���اڵی 1946 وادەی گەڕان���ەوەی بۆ عێراق و بەش���داریكردنی لە یەكەم نمایش���ی فیلمی

"ئۆپێرا عایدە" دواخست.دواتر بەهۆی شۆڕش���ی 1952ی میسر و تەاڵقدانی فایزە تەڕابلوس���ی، سیاسەت بووە هۆی پچڕان���ی پەیوەندی عەبدولئیاله بە ئوم كەلس���وومەوە، ب���ەاڵم وەك كارمەندەكان���ی و نزی���ك كەس���ە و ریح���اب كۆش���كی میوانەكانیشی باس���ی لێوەدەكەن، لەوكاتیش بەدواوە بەردەوام هەر گوێی لە دەنگی ئوك

كەلسووم گرتووە.هەرچ���ی پی���اوە بەهێزەك���ەی س���ەردەمی پادشایەتیە "نوری سەعید"، عەشقی مەقاماتی عێراق���ی و مەنەلۆجەكان���ی "عەزی���ز عەل���ی" بوو. هەمیش���ە س���ەردانی تایبەت���ی هەبوو و لە ژوورێك���ی تۆمارگاكان گوێ���ی لەدەنگیان خ���ۆش بەس���ەرهاتێكی وەك رادەگ���رت. لێیدەگێڕن���ەوە، ك���ە لەب���ارەی عەزی���ز عەلی مەنەلۆجیس���تی عێراقی���ەوە گوتویەتی "زۆر سەرس���امم بە مەنەلۆجەكان���ی ئەو مەلعونە، هەرچەن���دە ب���ەردەوام هێرش دەكاتە س���ەر حكومەت". ئەمەش نیشانی دەدات، كە نوری سەعید میزاجی شەخسی خۆی لەهەڵوێستە سیاس���یەكانی جیاكردۆت���ەوە، لەب���ارەی ئەو هونەرمەن���دەی ب���ەردەوام تۆمەت���ی تون���دی

رووبەڕووی حكومەت كردۆتەوە.دوای شۆڕش���ی 14ی تەمم���وزی 1958، هەرچەن���دە س���ەرەتا هی���چ ش���تێك لەبارەی ح���ەزی "عەبدولكەری���م قاس���م" ب���ۆ گۆرانی

نەدەزان���را، ب���ەاڵم "قاس���م جەناب���ی" یاوەری ك���ە گێڕاویەتی���ەوە، قاس���م عەبدولكەری���م عەبدولكەری���م ك���ردووە تێبین���ی زۆرج���ار قاس���م لەگەڵ دەن���گ و گۆرانیەكان���ی خانمە گۆرانیبێ���ژی عێراقی "مائیدە نەزهەت" ئاوێتە

بووە و پێی ئاسوودە بووە.هەرچی "عەبدولس���ەالم ع���ارف"ە، ئەویش زۆر ش���ەیدای دەنگی ئوم كەلس���ووم بووە. دەگێڕن���ەوە ئێ���وارەی پێن���ج ش���ەممەی 7ی شوباتی 1963، ش���ەوێك بەر لە كودەتاكەی بوون���ی و قاس���دا عەبدولكەری���م بەس���ەر ب���ە س���ەرۆك كۆم���اری عێراق، ش���ەوەكەی لەگ���ەڵ ئاهەنگێكی گۆرانی ئوم كەلس���وومدا ك���ردووە، ش���ەونخونی و بەس���ەربردووە ك���ە ئ���ەوكات رادی���ۆی قاهی���رە راس���تەوخۆ

دەیگواستەوە.تەمم���وزی 1968 و بوون���ی دوای 17ی "ئەحمەد حەسەن بەكر" بە سەرۆك كۆماری عێ���راق، لێی���ەوە زانراوە، ك���ە زۆر حەزی بە دەنگ���ی گۆرانیبێ���ژی الدێیی "جەب���ار عەكار" ك���ردووە. خەڵكی عێراق بیریەتی، كە لەنێوان سااڵنی 1968-1979دا كاتێك ئیزگەی بەغدا ب���ۆ ماوەیەك���ی درێ���ژ گۆرانیەكان���ی جەبار ع���ەكاری پەخش دەكرد، دەگوترا ئەمە لەبەر

حەزی تایبەتی ئەحمەد حەسەن بەكرە.بەاڵم س���ەدام حوس���ێن، كە دوای ئەحمەد حەس���ەن بەك���ر بوو ب���ە س���ەرۆك كۆماری عێ���راق، بە گوێرەی زانیاری ئەو كەس���انەی ل���ە نوس���ینگە رۆژنامەوانیەك���ەی، یاخود لە

دیوانی س���ەرۆكایەتی كۆمار لەگەڵیدابوونە، تێبین���ی ئەوەیان كردووە ك���ە زۆر بە دەنگی ئەت���ڕەش" "فەری���د میس���ری گۆرانیبێ���ژی سەرس���ام ب���ووە و زۆرج���ار گۆرانیەكان���ی ئەوی لەب���ەر خۆیەوە گوتۆت���ەوە. هەروەك ل���ە نوس���ینگەكەی خۆش���یدا هەم���وو فیلم و

گۆرانیەكانی فەرید ئەتڕەشی هەبووە."سالم عەزاوی" ئامادەكار و پێشكەشكاری بەرنامەی "لە ئەرشیفی سینەماوە" لە سااڵنی حەفتاكان���دا، هەفتان���ە زوو زوو فیلمەكان���ی فەری���د ئەتڕەش���ی پەخش دەك���رد. كاتێكیش هۆكاری گرنگیدان بە فیلمەكانی ئەتڕەش���یان لێپرس���ی، دەیگوت "بۆ ئێوە نازانن س���ەرۆك زۆر ش���ەیدای فەری���د ئەتڕەش���ە؟ دەبێ ئەو فیل���م و گۆرانیان���ە پەخش بكرێ���ن كە بەالی

ئەوەوە پەسەندترن".كەچی لە عێراقی ئەمڕۆدا، دوای هاتنەسەر دەس���ەاڵتی حكومەتێكی تائیفی، لە راگەیاندن دەس���ەاڵتدارانی ب���ە س���ەر كەناڵەكان���ی و ئێس���تای عێ���راق، هیچ گۆرانیەكی رەس���ەنی گۆرانیبێژە مەزنەكانی وەك ئوم كەلس���ووم و ئەت���ڕەش فەری���د و عەبدولوەه���اب و عەبدولحەلی���م حاف���ز و محەم���ەد قەبانچی و یوس���ف عامر و ن���ازم غەزالی نابیس���ترێن. تەنان���ەت دەنگ���ی فریشتەئاس���ای خاتوون���ی گۆرانیبێژ "فەیروز"یش قەدەغەیە، كە پێش���تر بەیانی���ان لەگ���ەڵ دەنگەكەی���دا خەڵكی عێراق

رۆژێكی تازەیان دەستپێدەكرد. لە "ئەلگاردینیا" وەرگیراوە

ئەحمەد حەسەن بەكر زۆر حەزی بە دەنگی

گۆرانیبێژی الدێیی "جەبار عەكار" كردووە

سەدام لەبەر خۆیەوە گۆرانیەكانی فەرید ئەتڕەشی دەگوتەوە

عەبدولسەالم عارفیش شەیدای ئوم كەلسووم

بوو

هاوێنە

68 ژماره 231 2014/5/17

شەموان

حكومەت لەنێوان دوو )قاف(دا

گەمــــە روخســــاری ئیــــدی ئێســــتا سیاسییەكان هێدی هێدی وا خەریكە زواڵڵ دەبێت و پەیبردن بەو راستییەی كێ لەمپەر و تەگەرە دەخاتە ســــەر رێگــــەی پێكهێنانی كابینەی هەشتەمی حكومەتی هەرێم، چیدی كارێكــــی هێنــــدە ســــەخت نیە، پێویســــتی بە

فاڵگرتنەوە و رمل لێدان هەبێت.رێكەوتنی هەڤدەی ئەپریل لەنێوان پارتی لەالیــــەك و گــــۆڕان و كۆمــــەڵ لەالیەكــــی و پارتــــی رێككەوتنــــی هەروەهــــا دیكــــە، لــــە 28ی هەمــــان یەكگرتــــووی ئیســــالمی پارتــــی لەســــەر بەدگومانیەكانــــی مانــــگ، رەوانــــدەوە، كــــە لەالیــــەن هەنــــدێ كەس و الیەنەوە بــــەوە تۆمەتبار دەكرا، بەرپرس و تەنانەت هۆكاری سەرەكیشــــە لەنەگەیشتن حكومــــەت. پێكنەهێنانــــی و ئەنجــــام بــــە ســــەرنجی گومانەكان هەمووی كەوتە سەر تاكــــە الیەنێــــك كە، هــــەر لە سەرەتاشــــەوە درێژدادڕی بە وتووێژەكان دەدا، مەبەستی بوو دوا قسەكانی لەسەر پێكهێنانی حكومەت بكەوێتە پاش هەڵبژاردنەكەی 30ی نیســــان. ئەوان پێشتر بەداڕشتنی چەندین سیناریۆی الواز، ویستیان بەحسێبی خۆیان )كۆمەاڵنی خەڵك( وا تێبگەیەنن كەس لەوان پەرۆشــــتر نیە بۆ دانیشــــتنی پەرلەمــــان و هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتی، هەموو فەزاییەكانیان بارگاوی كرد بەوەی كە پارتی لەپشتەوەی دانیشــــتنی هەوڵەكانــــی خاوكردنــــەوەی

پەرلەمانە، چونكە لەنێو گۆرەپانی حكومەتی هــــەر خــــۆی ماوەتــــەوە و كاربەرێكــــەردا بەئــــارەزووی خۆی تەراتێن دەكات، كەواتە بەبۆچوونی بەرپرســــانیان ئەوە یەكێتی نیە كــــە لەمپەر و تەگەرە دەخاتە ســــەر رێگای دانیشــــتنی پەرلەمــــان و پێكهێنانــــی كابینە، بەڵكــــو پارتــــی و بزووتنــــەوەوی گۆڕانــــن. هێنــــدەش ئــــەو بارگاویكردنــــە ئیعالمییەیان بــــە چڕی بەردەوامی پێدا، خەریك بوو بڕوا بەكۆمەاڵنــــی خەڵك بهێنــــن تا هەموو خەڵك پەنجەی تۆمەتباری ئاڕاستەی پارتی بكەن. بــــە یەكێتــــی هێشــــتا ئەویشــــدا لەپــــاڵ جەماوەرەكەیــــەوە و ســــەركردایەتی )بردنــــەوە( نەشــــئەگری و سەرمەســــت بــــوون، ی هەڵبژاردنەكانــــی 30ی نیســــان )بردنــــەوە( شــــایلۆغانی تائێســــتایش كــــە و)سەركەوتن( هەر درێژەی هەیە، كەشوهەوا لێڵەكــــە كاتێــــك زواڵل بــــۆوە، كــــە یەكێتــــی لەژێــــر كاریگەریــــی )گەڕاندنــــەوەی دەنگــــە تۆراوەكانیان( و)ســــەركەوتنە گەورەكەیان( زمانی وتووێژیان بەروونی بەو ئاڕاســــتەیە گۆڕدرا كە، ئێمە چیدی یەكێتی بەر لە 30ی نیســــان نین و بەهەموو شتێك رازی نابین. هەرچەنــــدە ئــــەوە جێی پرســــیار بــــوو، كە مەگەر كابینەی هەشتەمی حكومەتی هەرێم لەســــەر بناغە و بنچینــــەی هەڵبژاردنەكانی 2013/9/21 پێكدێــــت، كە یەكێتی تێیدا تەنها 18 كورســــی بردۆتەوە، یان لەسەر بنەمای هەڵبژاردنی 30ی نیســــان، كە بۆ پەرلەمانی عێــــراق و ئەنجومەنی پارێــــزگاكان بووە و هیچ پەیوەندییەكی بــــە پێكهێنانی حكومەتی

هەرێم نیە؟! لەماوەی رابردوودا بە بەردەوامی هەواڵی )بە پەلە(ی ســــەر شاشە فەزاییەكان مژدەی ئــــەوەی دەداینــــێ كە ئەمڕۆ، یان ئەمشــــەو، مەكتەبی سیاســــیی، یان سەركردایەتی یان ئەنجومەنــــی ناوەنــــدی یەكێتی نیشــــتیمانی كۆدەبێتەوە، سەبارەت بە بەشداریكردن یان نەكردنیان لەكابینەی هەشــــتەمی حكومەتی هەرێــــم و بڕیــــاری )یەكالكــــەرەوە( دەدات. كەچــــی هەموو كۆبونەوەكانیــــش نەك هەر ئەنجامــــی یەكالكەرەوەی لــــێ نەدەهاتەدی،

بەڵكو هەمووجارێك دەگوترا كۆبوونەوەكە بێ هیچ ئەنجامێــــك كۆتایی هاتووە. هەموو ئەو قۆناغانەیش تێپەڕین و ئێســــتا كێشەكە بۆتە كێشــــەی دەستنیشانكردنی جێگرەكان. جێگرێك بۆ سەرۆكی هەرێم و جێگرێكیش بۆ سەرۆكایەتی پەرلەمان و جێگرێكیش بۆ ســــەرۆكی حكومەت. دەستنیشانكردنی ئەم حەمكە جێگرەیش پرۆسەیەكی هێندە ئاسان نیە و ماوەی زۆری دەوێت. ئەوەی بۆ ئێستا دەستنیشــــانكردنی گرنگتــــرە، لەهەمــــووان جێگرەكەی ســــەرۆكی حكومەتــــە. لەیەكێك لەكۆبونەوەكاندا ئەو ئەنجامەی لێكەوتەوە كە قادر حەمەجان بۆ پۆستی جێگری حكومەت دیاریكــــرا. لەكۆبونــــەوە )یەكالكەرەوەكەی( رۆژی سێشــــەممەی رابــــردوو كــــە پێموایە تا شەوی كێشــــا، هەواڵێكی یەكالكەرەوەی دیكــــە باڵوكرایــــەوە، گوایــــە بەهەڵبژاردن و دەنگدانــــی ئەندامانــــی ئەنجومەنــــی ناوەند، بەڕێــــز قوباد تاڵەبانی بەســــەر قــــادر حەمە جانــــدا ســــەركەوتووە و ئــــەو پاڵێــــوراوی یەكێتییە و تەواو، رۆژی چوارشەممە ناوی دەدرێتــــە كاندیدی ســــەرۆكایەتی حكومەت. هــــەر لەهەمــــان رۆژیشــــدا لەكۆبوونەوەی پەرلەمان هەردووكیان، كاندیدی ســــەرۆكی حكومــــەت و جێگرەكــــەی، رادەســــپێردرێن. كەچــــی كتوپــــڕ، هــــەواڵ باڵوكرایــــەوە، كــــە شــــاندی یەكێتی ئامادەی كۆبوونەوەكەیان نەبوونە لەگەڵ شاندی دانوستانكاری پارتی و داوای دەرفەتێكــــی زیاتریــــان كردووە بۆ دەستنیشانكردنی پاڵێوراوێكیان بۆ جێگری حكومەت. دواتریش دەنگۆی ئەوە باڵو بۆوە، گوایە كێشــــە لەســــەر هــــەردوو ركابەرەكە )قوبــــاد تاڵەبانــــی و قادر حەمــــە جان( هەیە و هێشــــتا )یەكالیی( نەبوونەتــــەوە. هەموو ئەمە، كێشەی دیاریكردنی جێگرێكە. هێشتا بەزمــــی دیاریكردنی دوو جێگــــری دیكەش هەرمــــاوە. ئیدی كەی و پــــاش چەند مانگی دیكە، دەســــتەی ســــەرۆكایەتی و پێكهێنانی كابینەی هەشــــتەم لەنێوان ئــــەو دوو قافەدا یەكالیی دەبێتەوە؟ ئەمە تەنها لە عیلمی خوا

و ئەنجومەنی ناوەندە!

مقداد شاسواری