ژماره 220 2014/2/22 1

ساڵی پێنجه م ژماره 220 شەممە 2014/2/22 نرخ )1500( دینار

Tel: 0750 449 7983 Email: bestun_77@yahoo.com خاوەن ئیمتیاز و سەرنووسەر: بێستون نوری

دەستەی نووسەران: مەریوان عومەر بیالل سەعید پێشەوا محەمەد رزگار رەزا چوچانی

چاپ: چاپخانەی رۆكسانا 07504675264

هەولێر ــ سەیداوە ــ جووت سایدی بەرامبەر نیوستی

www.civilnews.org civilmagzaine

ژمارەی ریكالم: 07506515797

بەڕێوەبەری كارگێڕی: بەهرە حەمەڕەش بەڕێوەبەری هونەری: لوقمان رەشیدی بەڕێوەبەری نوسین: فەیسەڵ خەلیل

روماڵكردنێكی بێالیەنانە

2 ژماره 220 2014/2/22

گۆران ئازاد: یەكێتی ترسی ئەوەی هەیە

گۆڕان ملمالنێیەكی لەگەڵ دروست بكات لەناو هێزە

ئەمنییەكاندا، كاتی خۆیشی عوسمانی حاجی مەحمود شانەی

نوستوی تێدا دروستكردبوو

ئاری هەرسین: ئەگەر گۆڕان خوانەخواستە

مەیلێكی خراپی هەبێت بۆ ئەو وەزارەتە ئەوا بەهەڵەدا چووە، چونكە خۆ هێزی ئەمنی تەنها پۆلیس نییە، ئاساییش و پێشمەرگە هەیەو لەدەرەوەی

ئەو وەزارەتەن

د. یەحیا ئەحمەد: هێزەكانی ئێمە گەرچی

بانگەشەی مەدەنیبوون دەكەن، بەاڵم دەبینین هەموویان

وەزارەتی ناوخۆیان لەوەزارەتی گەشتوگوزار و رۆشنبیری پێ

گرنگترە

سياسەت

دوای پێنـــج مانـــگ و دەیـــان كۆبوونـــەوە بۆ پێكهێنانی كابینەی هەشـــتەمی حكومەتی هەرێمـــی كوردســـتان، هێشـــتا گرێكوێـــرەی پێكهێنانی ئەو كابینەیـــە نەكراوەتەوە، دوای یەكالبوونەوەی پۆســـتی جێگری ســـەرۆكی حكومەت بـــۆ یەكێتی و دەســـتبەرداربوونی ئێســـتا گۆڕانـــەوە، بزوتنـــەوەی لەالیـــەن وەزارەتی ناوخۆ هەمان كێشـــەی دروســـت كردووەو هەرســـێ الیەنی، پارتی، یەكێتی و گۆڕان داوای دەكەن، چاودێرێكی سیاسییش پێی وایە، هەموو الیەنەكان ئەو وەزارەتەیان بۆ بەهێزی خۆیان دەوێت لەڕووی ئەمنی و

سەربازییەوە.یەكێتـــی پەرلەمانتـــاری ئـــازاد، گـــۆران لەپەرلەمانـــی كوردســـتان نیشـــتیمانی كوردســـتان، ئاماژەی بـــەوە دا، كە پێداگری لەسەر وەزارەتی ناوخۆ الی پارتی و یەكێتی

و گۆڕان هەریەكە هۆكارێكی لەپشتە.بۆ بزوتنەوەی گۆڕان، ئـــەو پەرلەمانتارە باسی لەوە كرد، لەبەر گرنگی ئەو وەزارەتە نییە كە گۆڕان داوای دەكات، بەڵكو دەزانێت الی پارتـــی هێڵـــی ســـوورەو یەكێتیـــش پێی نامورتاحـــەو دەڵێت "گـــۆڕان نایەوێت خۆی لەپۆستی سەرۆكی پەرلەمان بدات و وەری بگرێت و قەناعەتی پێی نییە، بۆیە وەرگرتنی پۆســـتی ســـەرۆكی پەرلەمانی بەســـتۆتەوە بەوەرگرتنی وەزارەتی ناوخۆوە، بۆ ئەوەی ئەگەر وەزارەتی ناوخۆ وەرنەگرێت، ئەوكاتە

سەرۆكی پەرلەمانیش رەت بكاتەوە". پەرلەمانتارەكـــەی یەكێتـــی راشـــیگەیاند، وەزارەتـــی ناوخـــۆ هیـــچ بۆ گـــۆڕان ناكات، چونكە بەبڕوای ئەو، حكومەتەكە بنكەفراوان

دەبێت و هەموو شتێك بەتەوافوق دەبێت. ئەو گوتی "ئەگینا گۆڕان ئەگەر مەبەســـتی هاتنـــە ناو حكومـــەت بێـــت، وەزارەت گرنگ نییـــەو دەتوانێت وەزارەتـــی خزمەتگوزاریی

وەربگرێت، بەاڵم گۆڕان بیریان تەنها الی ئەو وەزارەتانەیە كە هێز بەخۆیان دەبەخشێت".

دەربارەی پارتیش، ئـــازاد گوتی "پارتیش حیزبێكـــە بـــاوەڕی بەچاودێرییەكـــی ئەمنی تونـــد هەیە، بـــۆ نموونە مەســـەلەی موختار ئەمنییەتێكی زۆری ناوچەی پارتی كۆنتڕۆڵ كـــردووە، موختـــارەكان هەموویـــان ســـەر بەوەزارەتـــی ناوخـــۆن، بۆیە پارتـــی بەهیچ شێوەیەك ســـازش لەسەر وەزارەتی ناوخۆ

ناكات".بـــۆ یەكێتیـــش، پەرلەمانتارەكە ئاشـــكرای كـــرد، یەكێتـــی بەتایبەت مەبەســـتی هەولێرە مەســـەلەی وەزارەتـــە، ئـــەو لەوەرگرتنـــی پۆلیـــس، هـــاوكات مەترسییەكیشـــیان هەیە لەوەی كاتی خۆی عوسمانی حاجی مەحمود كاتێك وەزیر بووە شانەی نووستویان لەناو هێزەكاندا بۆ خۆیـــان داناوە، بۆیە وەك ئەو دەڵێـــت، یەكێتـــی مەترســـیی ئەوەیـــان هەیە گـــۆڕان ملمالنێیەك لەگەڵ یەكێتی دروســـت

بكەن لەناو هێزە ئەمنییەكان.سڤیل زیاتر لە بیست هەوڵی دا تا لێدوانێكی بزوتنەوەی گۆڕان وەربگرێت، بەاڵم بەشێكیان بەهۆی "هەستیاری" بابەتەكەو بەشێكیشیان بەهـــۆكاری جیـــا جیا ئـــەو لێدوانەیـــان نەدا، هەندێ پەرلەمانتاریان باســـیان لەوەكرد، كە لەالیـــەن بزووتنەوەكەوە هەموو لێدوانێكیان لەبـــارەی پێكهێنانـــی حكومـــەت لـــێ قەدەغە كراوەو وەك ئـــەوان گوتیان تەنیا ئەندامانی لیژنەی دانوساندن بۆیان هەیە لێدوان بدەن، ئەوانیش یان وەاڵمی پەیوەندییەكە نادەنەوە، یان بەبیانوی جۆراوجۆر قســـە ناكەن، بەاڵم پێشتر بزوتنەوەی گۆڕان لەزاری ئارام شێخ محەمەد، بەرپرسی ژووری هەڵبژاردنەكەیان پێكهێنانـــی دانوســـتانكاری ئەندامـــی و حكومەت، ڕایانگەیاندبـــوو وەزارەتی ناوخۆ مافی بزوتنەوەی گۆڕانەو سازشـــی لەسەر پێشەوا محەمەد

لە جێگری سەرۆكی حكومەتەوە بۆ وەزارەتی ناوخۆگرێكوێرەی پێكهێنانی حكومەت نەكراوەتەوە

ژماره 220 2014/2/22 3

وەزیری ناوخۆ لەسەردانێكدا بۆ بەڕێوەبەرایەتی گشتی پۆلیس ....................................................................................................................... فۆتۆ: رووداو

سياسەت

ئێمە گەرچی بانگەشەی مەدەنیبوون دەكەن، بەاڵم دەبینین هەموویان وەزارەتی ناوخۆیان لەوەزارەتی گەشـــتوگوزار و ڕۆشنبیری پێ گرنگترە، ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ بەهێزبوونی

پێگەی خۆیان".ئەو چاودێرە سیاسییە هێمای بۆ ئەوەش كـــرد، وەزارەتی ناوخۆ هێز و قورســـاییەك دەداتە هەر الیەنێك كە وەری بگرێت، چونكە رای وایە، ئەو وەزارەتە دەسەاڵتێكی فراوانی هەیەو یەكێكە لەو پۆستانەی دەسەاڵتگەلێكی زۆری الیەنـــی ئەمنـــی و ســـەربازی پێـــوە

بەستراوەتەوە.الی خۆشـــییەوە، پەرلەمانتارێكـــی پارتی دیموكراتی كوردســـتان، ئەو پۆستە بەگرنگ دەزانێـــت و جەختیش لـــەوە دەكاتەوە پارتی هەوڵی بەدەستهێنانی دەدات و بەمافی خۆی

دەزانێت.پەرلەمانـــی ئەندامـــی هەرســـین، ئـــاری كوردســـتان لەلیســـتی پارتی، روونیكردەوە، پۆستی وەزارەتی ناوخۆ گرنگی خۆی هەیەو دەڵێـــت "وەزیری ناوخۆ بەرپرســـی یەكەمی پۆلیـــس و الیەنی ئەمنی واڵتە، هەرچی مدیر

ناكەن.ئـــەو ئەگـــەر گوتبـــوو، ئەوەشـــی ئـــەوا نەدرێـــت، بەگـــۆڕان وەزارەتـــە هەمـــوو ئەگەرێـــك لەبەردەمیانـــدا كراوەیـــە

بەئۆپۆزسیۆنبوونیشیانەوە.بـــەاڵم )ســـڤیل( لەســـەرچاوەیەكی بـــااڵو پێكهێنانـــی نـــاو گفتوگـــۆی باوەڕپێكـــراوی كـــردەوە، لـــەوە جەختـــی حكومەتـــەوە، دەنگـــۆی مەرج و وەرگرتنی هەر پۆســـت و بەرپرســـیارێتییەك لەالیـــەن گۆڕانەوە تەنها قســـەی نـــاو ڕاگەیاندنەكانـــە. بەوتـــەی ئەو ســـەرچاوەیە، بزوتنـــەوەی گـــۆڕان بڕیاری داوە بێتە ناو حكومەتەوەو تا ئێستاش لەهیچ دانیشـــتنێكدا مەرجی لەســـەر هیچ پۆســـتێك نەبووەو پێداگریشـــی لەسەر وەرگرتنی هیچ

پۆستێكی دیكە نەكردۆتەوە.هاوكات، چاودێرێكی سیاســـییش پێیوایە، هەتـــا ئێســـتا حیزبەكانـــی ئێمـــە وەرگرتنـــی پۆســـتێكی ئەمنـــی و ســـەربازییان بـــەالوە

گرنگترە وەك لەپۆستێكی خزمەتگوزاری.لەوبارەیەوە، د.یەحیا ئەحمەد، مامۆستای زانكۆ و چاودێری سیاسیی، گوتی "هێزەكانی

ناحییـــەو قائیمقامیشـــە ســـەر بەوەزارەتـــی ناوخـــۆن، بۆیە شـــتێكی ئاساییشـــە هەموو

الیەنەكان داوای بكەن".هیـــچ رایگەیانـــد، هەروەهـــا هەرســـین الیەنێـــك ناتوانێت هیچ پۆســـتێكی حكومەت بۆ خـــۆی بەكاربهێنێت و گوتـــی "بۆ نموونە كـــە بزوتنەوەی گۆڕان زۆر پێداگرە لەســـەر وەزارەتـــی ناوخـــۆ، خـــۆ ئینقیـــالب بەســـەر حكومەتـــدا نـــاكات، دەبێـــت گـــۆڕان ئەوەش بزانێـــت خـــۆ هێزەكانـــی پێشـــمەرگە ســـەر بەوەزارەتـــی ناوخـــۆ نیـــن، تەنهـــا پۆلیس و مـــرورە، خـــۆ ئەگـــەر بزوتنـــەوەی گـــۆڕان خوانەخواستە مەیلێكی خراپی هەبێت بۆ ئەو وەزارەتـــە ئەوا بەهەڵەدا چـــووە، چونكە خۆ هێـــزی ئەمنـــی تەنها پۆلیس نییە، ئاســـاییش و هێـــزی پێشـــمەرگە هەیـــەو لـــەدەرەوەی

وەزارەتی ناوخۆن". لەدوای پێنج مانگی دواكەوتن لەپێكهێنانی حكومەت، هاوواڵتیانی هەرێمی كوردســـتان دەكـــەن، پێكهێنانـــی داوای و نیگەرانـــن دەكەنـــەوەو گرێكوێرەیـــەك الیەنەكانیـــش

دانەیەكی دیكە دروست دەكەن.

4 ژماره 220 2014/2/22

سياسەت

ئەگەر پارتی ئامادە دەبێ ئەم پۆستە بداتە

گۆڕان لەواقیعدا شمشێری گۆڕان تیژ

دەكات بۆ كۆنترۆڵكردنی یەكێتی، بۆ ئەوەی ئەم

ملمالنێیە هەر بەردەوامی هەبێ

پارتی، گۆڕان و یەكێتی گرێ بدەینەوە؟هەرچەند ئێمە حكومەتی هەرێم بەڕواڵەت وەك كیانێكـــی یەكگرتوو دەبینین. بەاڵم ئەم كیانە هێشـــتا لەنێوان دوو ئیدارەی ناوخۆدا بەڕێـــوە دەچێ. ئەم بەڕێوەبەرییە لەنمونەی بەرچـــاوە. و زەق زۆر ناخـــۆ وەزارەتـــی دەتوانین بڵێین كە ئەم شێوازە، دوو ئاراستە ناوخۆشـــی كاروبـــاری لەبەڕێوەبردنـــی هاتنەكایـــەی پـــاش بـــەاڵم لێدەكەوێتـــەوە. بزوتنەوەی گـــۆڕان هەلومەرجـــی ناوخۆی ناوچەی سلێمانی بایەخێكی گرنگی بۆ یەكێتی پەیـــدا كـــرد. لەهەمانكاتیشـــدا ئـــەم گرنگییە لەڕەفتـــاری پارتیشـــدا رەنگی دایـــەوە. بۆیە دەتوانین بڵێین گرنگی كاروباری پەیوەســـت هاتنەكایـــەی پـــاش ناوخـــۆ بەوەزارەتـــی بزوتنـــەوەی گۆڕان لەســـێ رەهەنددا مانا و واتای پەیـــدا كرد. پارتـــی وەزارەتی ناوخۆ وەك میكانیزمێكـــی جدی دەزانێ بۆ خەیاڵی خـــۆی. هەروەهـــا یەكێتیش دەســـەاڵتەكانی ئەم ئیدارە وەك مكانیزمێك ســـەیر دەكا، كە دەتوانێ جۆرێك لەئارامی یان كۆنتڕۆڵكردنی هەلومەرجەكـــەی پێببەخشـــێ. لـــەدەرەوەی ئەمانە وەزارەتی ناوخۆ دەتوانێ كاریگەری هەبێ لەكردنەوەی بەشێك لەگرێكوێرەكانی گۆڕان لەناوچەی سلێمانی و ئەگەر لەئاستی گوتـــاری گۆڕانـــدا چـــاوی لێبكەین، پرســـی

چاكسازی هەرێمی كوردستان. لێرەدا بۆ تێگەیشـــتنی زۆرتـــر لەبابەتەكە ئاوڕ لەپەیوەســـتبوون و كاریگەری پۆستی وەزارەتـــی ناوخـــۆ لەســـەر خەیاڵـــی ســـێ

پێدەچـــێ پۆســـتی وەزیـــری ناوخـــۆ ئەو گۆچانە سیحراوییە بێ، كە چارەی كابینەی هەشـــت دیـــاری دەكا. پـــاش باڵوبوونەوەی دەنگـــۆی پێدانـــی پۆســـتی وەزیـــری ناوخۆ هەرێـــم ناوخـــۆی میدیاكانـــی بەگـــۆڕان بەگرنگییەكـــی زۆرەوە بەدواداچووونی ئەم بابەتەیان كرد. لەهەمانكاتدا كۆمەڵێك چاالك و چاودێری سیاسیش لەدەروازەی بۆچوونی خۆیانەوە دەســـتیان دایە شرۆڤەكردنی ئەم بابەتە. بەگشتی ئەم دەنگۆیە دەتوانێ لەزۆر رووەوە ئاوڕی لێبدرێتەوە. رای گشتی تەنها وەك كرانـــەوەی قفلـــی پێكهێنانـــی كابینەی هەشت سەیری دەكات. پێدەچێ پارتی وەك ســـینگفراوانی و فیـــداكاری لەچوارچێـــوەی بەرژەوەندییـــە گشـــتییەكان خەڵـــك وێنـــای بكات. لەهەمانكاتدا گۆڕان ئەمە بەو دەرفەتە مێژووییە بزانێ، كە دەتوانێ لەزۆر رووەوە یارمەتیدەری بێ. بەاڵم هێشتا روون نییە كە یەكێتی چۆن ئەم بابەتە دەخوێنێتەوە، بەاڵم پێدەچێ وەك مەترسییەك چاوی لێبكات. بۆیە بەئاوڕدانـــەوە لەگرنگی ئـــەم بابەتە وەاڵمی بەشـــێك لەو پرسە سیاســـیانە بدەینەوە، كە رووبەڕووی هەرێمی كوردستان دەبێتەوە. لـــەم نێـــوەدا ئـــەوەی بـــەالی منـــەوە گرنگە ئاوڕدانەوەیەكی گوتارییە. واتا لەدەروازەی گوتاری پارتە سیاسییەكانەوە سەیری پرسی پۆســـتی وەزیری ناوخۆ دەكەم. بەمانایەكی دیكە هەوڵدەدەم ئەو پرســـیارە ســـەرەكییە وەاڵم بدەمەوە، كە ئایا ئەم پۆستە دەتوانین بەگوتـــاری پارتـــە سیاســـییەكان بەتایبـــەت

پارتی و گۆڕان و یەكێتی و وەزیری ناوخۆ

حیسام دەسپیش

ژماره 220 2014/2/22 5

سياسەت

كوچكە كاریگەرەكەی دەســـەاڵتداری هەرێم بدەینەوە.

پارتی و وەزارەتی ناوخۆمەنتقی پارتی لەگەمە سیاسییەكانی هەرێم لەسەر سێ كۆڵەكەی سەرەكی راوەستاوە. یەكەم، خۆ بەهێزێكی ناسیونالیســـت دەزانێ كـــە كوردایەتـــی دەكات. دووەم، توانیویەتی ئاســـایش یـــان ئارامـــی ببەخشـــێتە هەرێم، لەكاتێكدا ناوچەكە لەگێژاوی توندوتیژیدایە. ســـێیەم، گەشـــەی ئابـــوری لەچوارچێـــوەی كوردستانێكی گەشـــەكردوودا وەك یەكێك لەســـیماكانی خۆی پێشـــاندەدا. بـــەاڵم هەر وەك لـــەو ســـێ تایبەتمەندییـــەدا دیارە دوو لەو كۆڵەكانە راستەخۆ پەیوەستن بەپۆستی وەزارەتـــی ناوخۆوە. واتا ئاسایشـــی هەرێم یەكێك لەكۆڵەكە ســـەرەكییەكانەو هەروەها گەشـــەی ئابوری پێویســـتی بەســـەرمایە و

ئارامی هەیە.ئەگـــەر ئـــەو گریمانـــە قەبـــوڵ بكەین، كە پۆســـتی وەزارەتـــی ناوخـــۆ ئەو كەرەســـە پێویســـتیەتی پارتـــی كـــە ســـەرەكییەیە لەجێبەجێكردنـــی بەرنامەكانـــی خـــۆی، ئایا ئیمكانـــی ئـــەوە هەیـــە ئـــەم پۆســـتە بداتـــە لەچـــوار ســـاڵی كـــە گـــۆڕان بزوتنـــەوەی رابـــردوو پارتـــی و هاوپەیمانەكـــەی وەك هێزێك كـــە هەوڵـــی لەباربردنی ئاسایشـــی هەرێمیـــان داوە، بدرێـــت؟ بەواتایەكی دیكە ئایـــا پارتـــی رازی دەبـــێ یەكێـــك لەكلیلـــە ســـەرەكییەكانی سیاسەتی ئاسایشی هەرێم بداتـــە بزوتنـــەوەی گـــۆڕان، كە بـــەردەوام ئـــەم وەزارەتـــەی وەك یەكێـــك لەكۆســـپە ســـەرەكییەكانی جێبەجێكردنی بەرنامەكانی

خۆی ناساندووە؟ پرســـە ئـــەم لەســـەر هەڵوەســـتەكردن دەتوانـــێ هەڵگری كۆمەڵێك تێبینی دیكە بێ. ئەویـــش ئەوەیە، لەكاتێكـــدا پارتی و یەكێتی دوو هێـــزی هاوپەیمان بـــوون و رێكەوتنی ستراتیژییان لەنێواندا بوو، چۆن بوو پارتی لەهاوپەیمانەكەی دڵنیا نەبوو بۆ ئەم پۆستە. بـــەاڵم توانیویەتـــی لەگـــۆڕان دڵنیـــا بـــێ كە تاكو ئێســـتا دیار نییە كە هیچ هاوپەیمانێكی

ستراتیژیك لەنێوانیاندا هەیە یان نە؟ بەمانایەكی دیكە ئەم دڵنیایی یان متمانەیە لەكوێـــوە دێ؟ بەشـــێك لەچاودێـــران پێیان وایە كە وەزارەتی ناوخۆ ئیتر وەزارەتەكەی جاران نییە، بەتایبەت كە ئێستا ئەنجوومەنی ئاســـایش لەهێندێ دەســـەاڵتدا شان لەشانی وەزارەتـــی ناوخـــۆ دەدات. واتـــا ئەگەر ئەم پۆســـتە بدرێـــت بەگـــۆڕان، ئـــەو وەزارەتە

خاوەن ئەو توانایە نییە. ئەگەر ئەم بۆچوونە قەبـــوڵ بكەیـــن، كەواتـــە دەبێ لەشـــوێنێكی دیكـــەدا بەدوای بابەتەكـــە بگەڕێین. ئەویش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كە ئێســـتا پارتی ئەو هێزە نییە كە گۆڕان وەك جاران هەڵوەستەی لەســـەر بكات، بەمانایەكـــی دیكە پارتی ئیتر ئەویـــدی گـــۆڕان نییـــە. بەڵكـــو یەكێتییە كە راســـتەوخۆ بۆتە جێگای مەبەســـتی گۆڕان. بۆیـــە ئەگەر پارتی ئامادە دەبێ ئەم پۆســـتە بداتە گۆڕان لەواقیعدا شمشێری گۆڕان تیژ دەكات بۆ كۆنترۆڵكردنی یەكێتی، بۆ ئەوەی

ئەم ملمالنێیە هەر بەردەوامی هەبێ.لـــەدەروازەی پارتـــی ئەگـــەر بەگشـــتی بـــكات، كابینـــە ســـەیری گوتارەكەیـــەوە زۆر بەئاشـــكرای دیـــارە كـــە ئـــەوەی تاكو ئەمـــڕۆ هەیەتـــی بەشـــێكی زۆری بەرهەمی وەزارەتی ناوخۆ بووە، بـــەاڵم لەهەمانكاتدا پێدەچـــێ پارتـــی زۆر واقیعیانـــە ســـەیری بابەتی پێكهێنانـــی حكومەتی هەرێم بكات و

بەرنامەیەكی دیكەی لەمێشكدا بێ. گۆڕان و وەزارەتی ناوخۆ

دوو دەتوانیـــن گۆڕانـــدا لەمانفێســـتی یەكـــەم بكەیـــن. بـــەدی ســـەرەكی خاڵـــی ئەوەیـــە كە بەموئەسەســـاتیكردنی هەرێم و دیموكراتیزەكردن وەك دروشمی سەرەكی خـــۆی دەناســـێنێ. ئـــەم دوو تایبەتمەندییە وا دەكات، كـــە بەردەوام خـــۆی بەنوێنەری لەهەرێمـــەوە گوتـــاری دیموكراســـیخوازی گـــرێ بـــدات. لەماوەی ســـااڵنی رابردوودا، بۆچوونـــەی ئـــەم لەپەرلەمانـــەوە گـــۆڕان خـــۆی پەیڕەو دەكـــرد. چاالكییەكانی گۆڕان لەشـــێواز و رێكاری جۆراوجۆرەوە پەیڕەو كـــرا، بەاڵم خاڵی ســـەرەكی كە گـــۆڕان قەد نەیتوانی مكانیزمەكانی خۆی بەناو كۆمەڵگا لەوەزارەتـــی ئـــەوان الوازی دابەزێنـــێ، ناوخـــۆ بـــوو. بەواتایەكـــی دیكـــە وەزارەتی ناوخۆ لەســـلێمانی و هەولێـــر خاڵی الوازی ئـــەوان بوو. ئـــەم بۆچوونە لـــەوەوە دێ كە بەهـــۆی ئەوەی كە گۆڕان هێزی رێكخراوی چەكـــداری نییـــە. ئەمـــە وا دەكات كە هێزی مەدەنـــی یان هاواڵتیان بكاتە مەبەســـت. بۆ ئەمـــە دەبـــێ لەتوانایـــدا بێ ئـــەو هاواڵتیانە بپارێزێ. بۆیـــە كاتێك توانای پاراســـتنیانی نەبێ، لەدەرگای رەخنە یان رەشكردنی ئەو

هێزەوە قسە دەكات.الیەنێكی دیكەی گەمەی گۆڕان پەیوەستە بەوەی كە لەم سااڵنەدا كۆمەڵە كەسانی سەر بەم بزوتنەوە بەگوتەی خۆیان نانبڕاو كران. ئەم نانبڕینە زۆرتر لەناوچە سلێمانی روویدا.

لێرەدا دیســـان ئاماژەكانی گۆڕان هێزەكانی پەیوەســـت بەوەزارەتی ناوخۆبـــوون. بۆیە پێدەچێ بەهاتنی وەزیرێكی ناوخۆ لەگۆڕان جۆرێـــك لەدڵنیایی بەالیەنگرانی لەم بوارەدا

ببەخشێ. یەكێتی و وەزارەتی ناوخۆ

هەرچەنـــد گرنگی وەزارەتـــی ناوخۆ الی یەكێتـــی بەڕادەی پارتی و گۆڕان نییە، بەاڵم ئەمە تەنها پەیوەســـتە بەكاتێكەوە كە گۆڕان لەپانتای سیاسی هەرێمدا نەبوو و هەروەها یەكێتـــی هێـــزی ســـێیەمی هەڵبژاردنـــەكان نەبـــوو. لەڕابـــردوودا وەزارەتـــی ناوخۆ بۆ یەكێتـــی ســـنورێك بوو بـــۆ پاراســـتنی ئەو پانتاییە، كە وەك دەسەاڵتی ناوچەی سەوز ناســـرا بوو. هەروەها ئەم وەزارەتە ئەركی ئەوە بـــوو كە وەك هەولێر كەشـــێكی ئارام پێكبێنێت، كە گەشـــەكردنی ئـــەم ناوچە یان شارە بێتەكایەوە، بەاڵم پاش هەڵبژاردن ئیتر وەزارەتـــی ناوخۆ تەنها وەزارەتێك نییە، كە دەبێ پارێـــزگاری لەناوچەی ســـەوز بكات، بەڵكـــو جۆرێك رۆڵی هەیـــە لەگەمەی الیەنە

جۆراوجۆرەكانی ناو خودی یەكێتی. لـــە كۆتاییدا هەرچەند لـــەو باوەڕەدام كە ئەگـــەر گـــۆڕان پۆســـتی وەزارەتـــی ناوخۆ جۆرێـــك بڵێیـــن دەتوانیـــن وەربگرێـــت، هێزەكانـــی لەنێـــوان سیاســـی لەمتمانـــەی كایـــەوە. هۆكارەكـــەی دێتـــە كوردســـتاندا دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كە گرنگی ئەم پۆستە وا دەكات، وەك خاڵێكی وەرچەرخان چاوی لێ بكەین. بەاڵم لەهەمانكاتدا دەبێ بیر لەوە بكەینەوە، كە ئەگەر پۆستی وەزارەتی ناوخۆ بـــۆ گۆڕان بێ، پارتی چۆن خۆی لەگەڵ ئەم وەزارەتە رێكدەخات، كە پەیوەستە بەیەكێك لەكۆڵەكـــە ســـەرەكییەكانی سیاســـەتی ئەم پارتـــە. هەروەها یەكێتی چۆن ســـەیری ئەم پۆســـتە دەكات، لەكاتێكدا لەناوخۆی یەكێتی سكااڵ هەیە لەمامەڵەی هێزەكانی پەیوەست یەكێـــك لەهەمانكاتـــدا وەزارەتـــەوە. بـــەم لەالیەنەكانـــی نـــاو یەكێتی هێزی ســـەرەكی خۆی لەتواناكانی ئەم وەزارەتە وەردەگرێ. كـــە هەیـــە گـــۆڕان ئەمانـــەدا لەبەرانبـــەر بەوەرگرتنی وەزارەتی ناوخۆ مەودای ئەوە پەیدا دەكات، كە ئاســـایش بۆ شوڕبوونەوە بۆ ناو كۆمەڵگا بەدەســـتبێنێ. جا ئایا گۆڕان وەزارەتی ناوخـــۆ دەخاتە خانەی رێكەوتنی سیاســـی و دیســـان لەناو پەرلەمان جووڵە دەكات، یان پەرلەمان ئارام دەبێت و شەقام

دەجووڵێنێ؟

6 ژماره 220 2014/2/22

دوو هەفتـــەی رابـــردوو، وەزارەتی ناوخۆی عێراق، بەبڕیارێك لێخۆشبوونی بۆ ئەو گەنجانە دەركرد، كە داعش ســـەری لێ شـــێواندوون و دەیانـــەوێ بگەڕێنـــەوە، شـــارەزایەكی بـــواری ئیســـالمی سیاســـییش، دژایەتـــی ئـــەو بڕیـــارە دەكات و بەمەترســـیداری دەزانێـــت بـــۆ زیاتر هاتنـــە ناو كۆمەڵـــگای ئەو گروپـــەوە، هاوكات وەزارەتی ناوخـــۆی هەرێمیـــش رایدەگەیەنێت

كە لەهەرێمیـــش هەندێك ئاســـانكاری هەیە بۆ ئەوانـــەی دەیانەوێت لەو گروپە تیرۆریســـتییە

بكشێنەوە، بەاڵم بەشێوەی بڕیار نییە. دەوڵەتی ئیســـالمی لەعێراق و شام "داعش"، لەســـەرەتای چەكدارییـــەو رێكخراوێكـــی خۆڕاگەیاندنییەوە لەالیەن رای گشتی ناوخۆ و ناوچەكەو جیهانەوە بەڕێكخراوێكی تیرۆریستی لەقەڵـــەم درا، ئەویش بەهۆی ئـــەوەی هەڵگری بیرۆكەیەكـــی تونـــدڕەوی ســـەلەفی جیهادییەو چاالكییەكانـــی لەســـنووری عێـــراق و ســـوریا

ئەنجـــام دەدات، ئـــەم رێكخراوە تیرۆریســـتییە، رۆژی 15ی تشـــرینی یەكەمـــی ســـاڵی 2006 لەكۆبوونەوەیەكـــی نێـــوان چەنـــد پێكهاتەیەكی

چەكداریدا دامەزرا.كوردســـتان، هەرێمـــی و عێـــراق لەنـــاو ئـــەو نـــاو چوونەتـــە لەگەنجـــان ژمارەیـــەك رێكخراوە تیرۆریســـتییەوە، تا ئێستا لەهەرێمی كوردســـتانەوە زیاتـــر لە 300 گەنـــج چوونەتە رابـــردووش، دووهەفتـــەی ریزەكانیانـــەوەو رزگاركردنـــی و كۆنتڕۆڵكـــردن بەمەبەســـتی

سياسەتسياسەت

پێشەوا محەمەد

وەزارەتی ناوخۆی عێراق لێخۆشبوون بۆ گەنجانی نێو داعش دەردەكات

لە هەرێمیش لە رێگای كەسوكاریانەوە ئاسانكاری بۆ گەڕانەوەیان دەكرێت

ژماره 220 2014/2/22 7

رێكخراوەدان.لەوەاڵمـــی ئەو پرســـیارەدا كە ئاخۆ دەكرێت بـــۆ بـــدات لەوجـــۆرە بڕیارێكـــی هەرێمیـــش لێخۆشـــبوون لەو گەنجانەی لەو ڕێكخراوەدان، بریكاری وەزارەتی ناوخۆی هەرێمی كوردستان تەئكیـــد لـــەوە دەكاتەوە، ئاســـانكاری بۆ ئەوانە دەكرێـــت كـــە دەیانەوێـــت واز لەداعـــش بهێنن، بەاڵم وەك بڕیار شتێكی لەوجۆرە بوونی نییە.جەالل كەریم، بریـــكاری وەزارەتی ناوخۆی لەڕێگـــەی كـــرد، ئـــەوە بـــۆ هەرێـــم، هێمـــای كەســـوكاریانەوە، ئاســـانكاری بۆ ئەو گەنجانە دەكرێت كە چوونەتـــە ناو ئەو رێكخراوەوە كە بگەڕێنـــەوە، بەاڵم وەك دەڵێـــت "وەك بڕیار تا

ئێستا هیچ شتێك لەوبارەیەوە بوونی نییە".یەكەم ئەمیری ئـــەو رێكخراوە، ئەبو عومەر بەغدادی بوو، دوای كوژرانی بەغدادی لە 19ی نیسانی ساڵی 2010دا، بەغدادییەكی دیكە بەناوی ئەبوبەكـــر بەغدادی بووە ئەمیری رێكخراوەكە، لێرەوە جموجـــۆڵ و چاالكییەكانی ڕێكخراوەكە زیاتر پەرەیسەندو لەدیارترین كردەوەكانیشی، )هەڵمەتی دەستبەسەرداگرتنی بانكی مەركەزی، وەزارەتی داد، دەستبەسەرداگرتنی زیندانەكانی

ئەبو غرێب و ئەلحوت(بوو.بەبۆچوونـــی ســـەالم عەبدوڵـــاڵ، لێكۆڵـــەرو شـــارەزای ئیســـالمی سیاســـیی، هۆكارەكانـــی

گەنجەكان، وەزارەتی ناوخۆی عێراق بڕیارێكی بۆ لێخۆشبون لەو گەنجانە دەركردووە كە ئەو رێكخـــراوە هەڵیخەڵەتانـــدوون، پەرلەمانتارێكی پەرلەمانـــی عێراقیش رایدەگەیەنێت، ئەو بڕیارە بۆ پیشاندانی هێزی دەوڵەتی عێراق و بەبچووك

تەماشاكردنی ئەو رێكخراوەیە.كـــورد پەرلەمانتـــاری جیهـــاد، حەســـەن لەپەرلەمانی عێراق، بە)ســـڤیل(ی راگەیاند، ئەو بڕیارە زیاتر نیشـــاندانی ئەو هێزەیە كە عێراق دەیەوێـــت پیشـــانی ئـــەو رێكخـــراوەی بدات و دەڵێـــت "حكومەتـــی عێراق دەیەوێـــت لەڕێگەی ئـــەو بڕیارەوە بەو رێكخراوە بڵێت ئەوان لەژێر دەســـتیدان و دەتوانێت بەگەورەیی خۆی لێتان

خۆش بێت".دوای ئـــەوەی داعـــش چاالكییەكانی لەئەنبار ئـــەو بەبـــڕوای چڕكردۆتـــەوە، فەللوجـــە و پەرلەمانتـــارە ئـــەو جـــۆرە بڕیـــارە تەنهـــا بـــۆ و میدیایـــی كاریگەرییەكـــی دروســـتكردنی

دەروونییە لەسەر ئەو رێكخراوە. هەرێمی كوردســـتانیش، جاروبار پریشـــكی ئـــەو رێكخراوە تیرۆریســـتییەی بەر دەكەوێت، لەتازەتریـــن هەنگاویشـــدا، دەزگای دژەتیـــرۆر چەند گەورە تیرۆریســـتێكی ئـــەو رێكخراوەی جگـــە دەســـتگیركردو ســـلێمانی لەشـــاری لەوانەش زیاتر لە 300 گەنجی كورد لەنێو ئەو

سياسەتسياسەت

كێشـــە بـــۆ لەعێراقـــدا داعـــش بەهێزبوونـــی مەزهەبییەكانی عێراق بەتایبەت لەنێوان شیعەو سوننەو، كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكاو هاوكات ئـــەو چەنگەی لەســـوریا هەیـــەو چاالكییەكانی

رێكخراوەكە لەو واڵتە، دەگەڕێتەوە.روونكـــردەوە، ئەوەشـــی شـــارەزایە ئـــەو رێكخراوەكە تا دێت مەترسییەكانی زیاتر دەبێت و بەردەوامیـــش چەكـــی زۆرو تەكنەلۆژیـــای زیاتـــری بـــۆ ئەنجامدانـــی كارەكانی بەدەســـت دەگات، بـــەڕای ئەو، ئەمـــەش ئەوە دەردەخات، كـــە ئەو رێكخـــراوە لـــەدەرەوە پشـــتگیرییەكی

باشی لێ دەكرێت و هاوكاری دەكرێت.ســـەبارەت بەو بڕیارەی وەزارەتی ناوخۆی عێـــراق بـــۆ لێخۆشـــبوون لەگەنجەكانـــی ئـــەو رێكخـــراوە دەریكردووە، عەبدوڵـــاڵ گوتی "ئەو بڕیـــارە هەڵـــەو مەترســـیدارە، چـــۆن دەكرێت رێكخراوێـــك لەهەمـــوو دنیـــادا بەتیرۆریســـت بناسێنرێت و دواتر ئەندامەكانی بهێنرێنەوە ناو

كۆمەڵ و متمانەیان پێ بكرێت".نـــاو گەنجانـــی "بەكارهێنانـــی گوتیشـــی ئـــەو رێكخـــراوە بەسەرلێشـــێواو هەڵەیـــە، ئەو گەنجانەی چوونەتە ئـــەو رێكخراوەوە تەمەنی سەرجەمیشـــیان تێپەڕاندووەو هەرزەكاریـــان هۆشـــیارن بەوەی كارەكانیـــان چییەو بەرانبەر كێ شەڕ دەكەن و دەجەنگن، بۆیە هێنانەوەیان لەژێر هەر بیانویەكدا بێت، وەك هێنانەناوەوەی بۆمبێكی بەئەنقەست وایە بۆ ماڵەكەی خۆت كە

لەهەر ئانوساتێكدا بێت دەتەقێتەوە".هەروەهـــا حەســـەن جیهـــاد، ئامـــاژەی بـــۆ ئەوەش كـــرد، حكومەتـــی عێـــراق تاڕاددەیەك هەموو تواناكانی خۆی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو رێكخـــراوە تیرۆریســـتییە بەكارهێناوەو تا ئێســـتا ئەنجامێكی باشی نەبووە، بۆیە دەكرێت ئـــەو بڕیارەش بەیەكێـــك لەهەنگاوەكانی دەزگا

ئەمنییەكانی عێراق ببینرێت.ئیســـالمی بـــواری شـــارەزاكەی هـــاوكات سیاســـیی، ئەوەشـــی بۆ قســـەكانی زیـــاد كرد، پێشـــووش بەعســـی رژێمـــی پاشـــماوەكانی كارنامـــەی خۆیـــان هەیـــە بـــۆ شكســـتپێهێنانی حكومەتـــی ئێســـتای عێـــراق، بۆیـــە پێـــی وایە بەرنامەكانی خۆیـــان بردووەتە ناو ئەو گروپە تیرۆریســـتییەوەو دەیانەوێـــت ئـــەو رێكخراوە

وەك خۆیان دەیانەوێت ئاراستە بكەن. ئێســـتا، جگـــە لەجموجۆڵـــی ئـــەو رێكخراوە لەفەللوجـــە و ئەنبـــار، هاوكات جوڵـــەی ئەوان كـــردووە. زیـــادی دیالـــەش و لەكەركـــوك وەك بەرپرســـان و چاودێرانیـــش جەختـــی لێ دەكەنـــەوە، دەركردنـــی بڕیار بۆ لێخۆشـــبوون لەئەندامەكانی ئەو گروپە مەترســـی ئەوان كەم ناكاتەوە، بەڵكو پێویستی بەگرتنەبەری رێكاری ئەمنی توندوتۆڵ و چارەسەركردنی كێشەكانی

ناوخۆی عێراقە.

8 ژماره 220 2014/2/22

سياسەت

پێشەوا محەمەد

هەفتــــەی رابــــردوو، یەكگرتــــووی ئیســــالمی كوردســــتان، لەسەروبەندی یادی بیست ساڵەی دامەزراندنیــــدا، لەبەیاننامەیەكــــدا هەڕەشــــە لەو نووســــەر و رەخنەگرانەی نــــاوەوەو دەرەوەی خــــۆی دەكات، دەربــــارەی ئــــەو رەخنانەی لێی دەگیرێــــن، گەرچی ســــەركردایەتی ئــــەو حیزبە بــــەاڵم كــــرد، لێبووردنــــی داوای لەســــلێمانی ناڕەزایەتییــــەكان لەناوخــــۆی و دەرەوەی خۆی دەربــــارەی ئــــەو بەیاننامەیە بــــەرز بوونەوە، تا ئەوەی نووســــەرێك بڵێت بــــەو بەیاننامەیە ئەو

حیزبە فاتیحای بۆ خۆی خوێندووە.نووســــراوە راگەیەندراوەكــــەدا، لەبەشــــێكی "یەكگرتــــوو هەرگیــــز بەڕەخنەگرتنــــی جــــدی و بابەتیانە و دروســــت نیگــــەران نەبووە و نابێت، بەڵكــــو بەڕەخنەكانــــی ئێــــوە گــــەورە دەبیــــن و واهەســــت دەكەین راســــتییەكان دەرك دەكەین و بەخۆداچوونــــەوە بــــۆ ئایندەســــازی خۆمــــان چونكــــە دەدەیــــن، ئەنجــــام كاروانەكەمــــان و دەمانــــەوێ هــــەردەم كار لەســــەر خۆپێگەیاندن بكەیــــن تابتوانیــــن بااڵمان بەرزبێ، تا لە ئاســــت پێشكەشكردنی زیاتری خزمەتی شایان و شیاو

بەگەل و واڵت و ئاینماندا بین".كــــە هەلپەرســــت "كەســــانێكی هاتووشــــە كەمینــــەن دەیانــــەوێ لەئاوی لێڵــــدا ڕاو بكەن و دەســــتیان داوەتە جنێو بارانكردن و ناوزڕاندن و تۆمەتباركــــردن و تانــــوت لێدانــــی كاروانــــی شــــكۆمەندی یەكگرتــــوو، ئەوانــــە یــــا دەیانەوێ خۆیان بكەنە ئەســــتێرەی درەوشــــاوە بەســــەر زەمی یەكگرتووەوە، یا بازاڕی خۆیانی پێگەرم دەكەن لەوانەشە یەكێك بیەوێ دەنگ بەوجۆرە مامەاڵنــــەوە كــــۆ بكاتــــەوەو، ئەوی تــــر دەیەوێ بــــێ متمانەیی و گومان بخاتە دڵــــی ئەندامان و

دۆستانیەوە، هەندیكیش نانیان كەوتوتە ناو ئەو دڕكە".

دەربارەی ئەو جۆرە كەســــانەش، یەكگرتوو لەبەیاننامەكەدا نووســــیویەتی "بەهەموو ئەوانە دەڵێیــــن لەگــــەڵ ئەوەشــــدا كە دەمانەوێ ســــود لــــەو رەخنانــــەش وەربگریــــن تەنانــــەت ئەگــــەر لەناحەزانیشــــەوە بێــــت، بــــەاڵم بــــا دڵنیابــــن كە بێدەنگیمــــان هەڵبــــژاردوە مانای بــــێ وەاڵمیمان نییــــە، بەڵكو زۆر جــــار جێگای بەزەیــــی بونیان الی ئێمە بێدەنگی كردوین، بەاڵم ئەگەر بیانەوێ ئــــەم حاڵەتانە بكەنە دیاردە ئــــەوا بەجدی پێیان ئەڵێین بەســــە مشــــەخۆری و خەڵك فریودان و چەواشــــەكاری، تكایــــە وامــــان لێمەكەن تیشــــك بخەینە ســــەر رەویەو رەوشــــتتان و ئاوێنەیەك و بناســــن تاخۆتــــان بەدەســــتانەوە بدەیــــن

جەماوەریش باش بتان ناسێ".ئــــەو بەیاننامەیــــە، ناڕەزایەتــــی دوابــــەدوای لەنێوان رەخنەگران و تەنانەت خودی ئەندامانی حزبەكەشــــدا دروســــت بــــوو و بەوهۆیەشــــەوە هــــاوكات دەكــــەن، رەخنەبــــاران یەكگرتــــوو ســــەرۆكی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكگرتوو داوای لەڕوونكردنەوەیەكــــدا لەســــلێمانی، لێبووردنــــی لەدەركردنــــی ئــــەو بەیاننامە كردو ئاشــــكرای كرد هەندێــــك وشــــە لەبەیاننامەكەدا

بەسەریاندا تێپەڕیوە.د.محەمــــەد ئەحمــــەد، ســــەرۆكی ئەنجومەنی لەســــلێمانی، یەكگرتــــوو ســــەركردایەتی "پــــاش دەنووســــێت لەڕوونكردنەوەیەكــــدا باڵوبوونــــەوەی بابەتێــــك لەالیــــەن وتەبێژێكــــی ســــەركردایەتی دەڤەرەكەمانەوە، دەربارەی ئەو رەخنــــە و نوســــینانەی ســــەبارەت بەیەكگرتوو نوســــراوە و باڵوكرایەوە، بەندە بەو ئیعتبارەی بەرپرســــی ئــــەو ئەنجومەنــــەم و لەبەرئــــەوەی هەندێك وشــــەی تێدا بوو بەســــەرماندا تێپەڕی

بــــوو، كــــە هیچ كات ئــــەو مەبەســــتەمان نەبووە كــــە هەریەكە بەجۆرێــــك لێكدانەوەی بۆ كردوە، لەبەرامبەر ئەو حاڵەتەدا بەجورئەتەوە ئامادەین

داوای لێبوردن بكەین". هــــاوكات ســــۆران ســــێوكانی، یەكێــــك لــــەو نووســــەرانەی بەردەوام رەخنەی لەیەكگرتووی ئیسالمی و شــــێوازی فكرو سیاسەتی گرتووە، بە)سڤیل(ی راگەیاند، یەكگرتوو بەو بەیاننامەیە فاتیحای بۆ خــــۆی خوێند وەك مەنهەج و وەك حیزب و تەئكید لەوە دەكاتەوە یەكگرتوو جێگای بەزەییــــەو ڕوونیدەكاتــــەوە، ئەو هەڕەشــــەیەی مندااڵنــــی لەشــــەڕی هاتــــووە لەبەیاننامەكــــەدا

گەڕەك دەچێت، نەك بەیاننامەی حیزبێك.ئــــەو گوتــــی "بەیاننامەكــــەی یەكگرتــــوو، ئەو راستیە دەردەخات كە ئەسڵی سروشتی هەموو گروپێك یــــا حزبێــــك قبووڵنەكردنــــی رەخنەیە، جاگەر ئەو حزبە دینی بێت یا خۆی زۆر بەپاك و بێگــــەرد بزانێت ئیــــدی هێندەی دیكــــە رەخنە جێگەی گومانــــە، ئەو بەزمانحاڵــــی خۆی پێمان دەڵێت كە من هێند پاكم هێند باشم، مێژوویەكی بێگــــەرد و پاكــــم هەیــــە، شــــەرعیەتم لەالیــــەن خوداوەیــــە، ئیدی رەخنە چ مانایەك دەگەیەنێت. سروشــــتی حزبــــی ئایدیۆلۆژی وایــــە بەتایبەت

حزبێك كە جارێ لەدەسەاڵتدا نەبووبێت". پێشــــی وایە، یەكگرتــــوو ترســــێكی گەورەی و داهاتــــوو لەهەڵبژاردنەكانــــی لێنیشــــتوە ئێســــتا بەحاڵەتێكی باشــــدا تێناپەڕێــــت و دەڵێت

"یەكگرتوو فاتیحای بۆ خۆی خوێند"

چاودێرێك: دەمێك ساڵە ئێمە هەست بەو مەترسییە دەكەین لەو حیزبەدا كە لە بەیاننامەكەدا دەریانخست

ژماره 220 2014/2/22 9

سياسەت

هەندێ لەسەركردەكانی یەكگرتوو لە كۆنگرەی شەشەمی حیزبەكەیاندا ............................................................................................. فۆتۆ: رێبین حەسەن

بەدەموچاوی ئەو روخســــارە مەدەنیەی بیست ســــاڵێكە بانگەشــــەی بۆ دەكات. ئاخــــر خۆ هیچ نەبێــــت دەبێت لەپێغەمبەرەوە فێری ئەوە بووبن بەبنەمــــای "العیــــن و بالعیــــن" وەاڵمــــی رەخنــــە دەدرێتەوە. هێشتا دێڕێكی ناو مێژووی ئیسالم نییــــە رەوشــــتی ئەبوجەهــــل-ی هەڵدابێتەوە، تۆ بڵێت یەكگرتــــوو میراتی كاردانــــەوەی رەخنەی لەئەبوســــوفیان و موغەیــــرەوە وەرگرتبێــــت و نەیارەكانی بەبێڕەوشــــت لەقەڵــــەم بدات لەبری

كلتوری شیعر بەشیعرەكەی حەسسان".ئەو ناڕەزایەتیانەی ئەو بەیاننامەیە دروستی كــــرد، تەنهــــا كەســــانی دەرەوەی یەكگرتــــووی نەگرتــــەوە، بەڵكــــو رۆژێــــك دوای دەركردنــــی، ڕەخنــــەی یەكگرتــــوو، سیاســــییەكی مەكتــــەب لەبەیاننامەكە گرت و ئاماژەی بەوە كردووە ئەو جۆرە قســــەكردنە لەگەڵ ئەدەبیاتی یەكگرتوودا

ناگونجێت.مەكتەبــــی ئەندامــــی عەلــــی، ئەبوبەكــــر سیاســــیی یەكگرتووی ئیســــالمی كوردســــتان، راشیگەیاندووە، پێویستە لەسەر یەكگرتوو ڕێز لــــەو ڕەخنەو نووســــینانە بگرێت كە ئاراســــتەی دەكرێن، چونكە بەبڕوای ئەو نووسین و میدیای

ئەهلی بەشێكی بەرنامەی یەكگرتوو خۆیەتی.بەاڵم نووســــەر و چاودێرێكی سیاســــیی ئەو قسانەی ئەو مەكتەب سیاسییە رەت دەكاتەوەو جەخــــت لــــەوە دەكاتەوە ئــــەوەی لەهەناوی ئەو بەیاننامەدایە، جەوهەری یەكگرتووەو دەشــــڵێت

"هەڵبژاردنی رابردووی پەرلەمانی كوردســــتان ســــەرەڕای بوونــــی رەمــــزە دینیــــەكان، حاجــــی كاروان و عومەر كۆچەر، كەچی 30000 دەنگی كــــەم كــــرد، پێدەچێ ئەم جــــارە كەمتریش بكات و مــــن وادەزانــــم 30000 دەنگــــی دیكەیش كەم

بكات".جەختــــی لەوەش كــــردەوە، فۆبیای گۆڕانیش تــــەواو باڵی كێشــــاوە بەســــەر میزاجی گشــــتی یەكگرتوودا، رای وایە، یەكگرتوو وا هەستدەكات كە چەند ساڵە گۆڕان توانیوێتی ئەوان لەبازنەی ســــتراتیژیەتی خۆیــــدا هەڵســــوڕێنێت بێ ئەوەی ئەمــــان بتوانن ســــوود لــــەو هەڵســــوڕانە ببینن، ئەمــــە ســــەرەڕای راكێشــــانی زۆر لەكادرەكانی

یەكگرتوو. الی خۆشــــییەوە، هەردی مەهدی، نووســــەر و مامۆســــتای زانكــــۆ، ئاشــــكرای دەكات، ئەوە یەكگرتــــووی وەرگرە كــــە دەبێــــت وەك ئاوێنە ســــەیری خــــۆی بــــكات و خێچیەكانــــی خــــۆی چاكبكاتــــەوە نــــەك چاكیەكانیشــــی بشــــێوێنێت، راشــــی وایــــە، ناكرێــــت بەبەیاننامەیــــەك گومان بخرێتە سەر تەڕ و وشك و هەڕەشەی تۆمەتی "رەوشــــتی" بكرێت، وەك ئەو دەڵێت، گەر خراپ دیــــار وەاڵم نوســــراوە بەنوســــینێكی خــــاوەن

بدەنەوە، یان دەرگای دادگا بگرن.گوتیشــــی "ســــەیرە یەكگرتوو بڵێــــت )رەویە و رەوشــــت(ی نوســــەران هەڵدەدەمەوە، چونكە ئەمــــە وەك ئــــەوە وایە فڵچەیەكــــی رەش بێنێت

ئــــەوان دەمێكــــە دەربــــارەی ئــــەو مەترســــییەی لەهەناوی ئەو حیزبەدایە هۆشداریان داوە.

ئیســــماعیل حەمــــە، نووســــەر و چاودێــــری سیاســــیی، روونیكردەوە سااڵنێكی زۆرە ئەو و كۆمەڵێك نووســــەری دیكە، دەربارەی ئەو هێزە مەترســــیدارەی نــــاو یەكگرتوو قســــە دەكەن بۆ قبوڵنەكردنی بەرانبەر و نووسین و رەخنە، بۆیە دەشــــڵێت دواجــــار ئەو هێزە خۆی پــــێ نەگیراو لەبەیاننامەیەكــــدا مەترســــییەكەی خــــۆی بەیان

كرد.ئەو گوتی "نموونەیەكی ئاشكرا، ئیخوانەكانی میســــرن، هــــەر هاتنــــە ســــەر دەســــەاڵت، عادل ئیمامیــــان دا بەدادگا، نەجیب مەحفوزیان تەكفیر كردو ســــەردانیكردنی هەڕەمەكانیشیان قەدەغە كــــرد، بەاڵم ئەندامەكانی خۆیان لەســــەر جادەو رێگاوبانــــەكان و لەنــــاو ســــەیارەكانیان لەگــــەڵ

كچاندا دەگیران".ئاشكراشــــی كــــرد، یەكگرتووی ئیســــالمیش ئەگەر بگاتە دەســــەاڵت ئەو مەترســــییەی لەناو بەیاننامەكەیاندا دەربارەی رەخنە رایانگەیاندووە،

بەمەترسیدارتر بەرجەستەی دەكەن.یەكگرتووی ئیســــالمی كوردستان، لەماوەی بیست ساڵی رابردوودا، راوبۆچوون دەربارەی سیاســــەت و فكــــری هەبــــووە، بەشــــێك پێیــــان وابووە حیزبێكی میانڕەوەو بەشــــێكی دیكەیش پێیــــان وایە ئــــەو حیزبە، هێزێكی مەترســــیداری

كۆنەپارێزی لەهەناوی خۆیدا هەڵگرتووە.

10 ژماره 220 2014/2/22

هەرێمی كوردستان دووەم شوێنی چاالكی گولەنییەكان

گولەنییەكان لە هەرێمی كوردستانیش شەڕی ئەردۆگان دەكەن

سياسەت

ژماره 220 2014/2/22 11

كـــە ئەربـــەكان نەجمەدیـــن لەتوركیـــادا ســـەركردەیەكی ئیســـالمیی ئەو واڵتـــە بوو، بەباوكی ئیسالمی سیاسی ناوی دەركردبوو، ســـەركردەی گولەنـــی فەتحوڵـــال ئێســـتاش لەتوركیـــا ئیســـالمییەكان زۆری بەشـــێكی نـــاوی كۆمەاڵیەتـــی ئیســـالمی بەباوكـــی دەركـــردووە، ئـــەم ســـەركردەیە كـــە خـــۆی بەیەكێك لەخوێندكارەكانی سەعید نەورەسی دەزانێت، پەیڕەوانێكی زۆری لەجیهاندا هەیە، كە بەگروپی گولەن ناســـراون و خۆشیان بە )بزوتنەوەی خزمـــەت( ناودەبەن، ئەم گروپە ئامـــاژە بـــەوە دەدەن، كـــە ئـــەوان ئامانجیان

ئەوەیە ئیسالمێكی كراوەو میانڕەو لەجیهاندا بـــاڵو بكەنـــەوەو بەشـــێكی زۆر لەچاودێرانی سیاســـیش پێیان وایە، كـــە ئەوان پرۆژەیەكی ئیسالمی توركیان هەیەو دەیانەوێت دەسەاڵتی توركیا لەنێو جیهانی ئیسالمیدا بگەڕێننەوە بۆ

سەردەمی سوڵتانە عوسمانییەكان.كوردســـتان لەهەرێمـــی گروپـــە ئـــەم ئامادەگییەكـــی زۆر بەهێزیان هەیەو لەپرۆژە پەروەردەییەكانیانـــدا زیاتـــر لـــە 25 هـــەزار خوێندكاری كورد وانـــە دەخوێنن، ئەمە جگە لـــەو رێـــژە زۆرەی كە لەكۆلێـــژ و زانكۆكانی ســـەر بـــەم گروپـــە لەهەرێـــم تەخەروجیـــان كردووە، جگە لـــەوەی بەردەوامیش گروپەكە لەنێو هەرێمی كوردستاندا لەگەشەسەندندایەو بەپێی وتەی شـــارەزایەكی كاروباری توركیا، هەرێمی كوردســـتان دووەم شوێنی چاالكیە بەتایبەتیـــش گروپەكەیـــە، بەرفراوانەكانـــی لەكاتێكـــدا كـــە لەتوركیادا گروپەكـــە بەپارەی خۆیـــان زەویـــان بـــۆ پرۆژەكانیـــان كڕیوەو لەهەرێمی كوردســـتان بەبـــێ بەرامبەر پێیان

دراوە.گولەنییـــەكان لەڕێگەی چەندین كۆمپانیاوە لەهەرێمی كوردســـتان چاالكـــی پەروەردەیی بازرگانییـــان تەندروســـتی و و میدیایـــی و هەیە، كە ســـەرجەمیان لەالیەن تاڵب بیوكەوە ســـەرۆكایەتی دەكرێن، كـــە ناوبراو نوێنەری فەتحوڵاڵ گولـــەن و رێكخـــەری چاالكییەكانی هەرێمـــدا، و لەعێـــراق گولەنـــە جەماعەتـــی گروپەكـــەش لەالیەنـــی پەروەردەییـــەوە كـــە لەتەواوی جیهاندا ئامرازی سەرەكی كاركردنی گروپەكەیـــە كۆمپانیـــای فەزاڵەریـــان هەیـــە، ئەم كۆمپانیایـــە لەســـاڵی )1994(ەوە هاتۆتە هەرێمی كوردستانەوەو لەشارەكانی هەولێر و ســـلێمانی و كەركـــوك قوتابخانەی تایبەت بەخۆیان دروســـتكردووە، لەدیارترینیشـــیان لەشـــاری هەولێر زانكۆی ئیشق و سەنتەری زمانی ئیشـــق و قوتابخانەی سەرەتایی ئیشق و كۆلێـــژی نولیفەری كچان و كۆلێژی الوانی ئیشق، هاوكات لەسلێمانیش كۆلێژی سلێمانی ســـەاڵحەدینی الوانـــی كۆلێـــژی و كچـــان ئەیوبی و ســـەنتەری زمانیان هەیەو لەشاری كەركووكیش چەنـــد خوێندنگەیەكی تایبەتیان كردۆتـــەوە، ئێســـتاش گروپەكـــە لەهەرێمـــدا جگـــە لەدامەزرانـــی 14 خوێندنگـــەو فێرگـــەو كەناڵێكـــی ڕادیۆیی بەناوی )دەوران( بەنیازی دامەزراندنی كەناڵێكی ئاسمانی و سەنتەرێكی

دیالۆگی كوردی - توركین.لەبواری بازرگانیشـــدا گروپەكـــە خاوەنی كۆمپانیایەكی گەورەیـــە، كە لەهەرێمدا كاری وەبەرهێنان دەكەن، بەنـــاوی كۆمپانیای )ئاتا تایبەتیشـــیان نەخۆشـــخانەیەكی و ســـۆیی(

بەناوی )سەما( لەشاری هەولێردا كردۆتەوە.بەوتەی ئیكرام ئۆكشار وتەبێژی كۆمپانیای فەزیڵە لەهەرێمی كوردستان گروپەكەی ئەوان تەنهـــا پەروەردەییـــەو هیـــچ پەیوەندییەكیان بەبازرگانیەوە نییە، ئیكرام بە)ســـڤیل(ی گوت "ئێمـــە ئەو پارەیەی كە لەبـــواری پەروەردەدا وەریدەگریـــن بەرامبـــەر ئەو ئاســـتە بەرزەی پـــەروەردە نییـــە، كـــە پێشكەشـــی دەكەیـــن، بەشـــایەتی كۆمپانیا بەناوبانگەكانی هەرێمی كوردســـتانیش خوێندكارێكـــی ئێمـــە كە الی ئێمە تەخەروجیان كـــردووە، بەرامبەر بە 10 خوێنـــدكاری خوێندنگـــەو زانكۆكانی دیكەیە، چەندیـــن جاریـــش بەرپرســـەكانی كۆمپانیـــا بەناوبانگەكانی هەرێمی كوردســـتان ئەوەیان پێ گوتوینەتەوە، پاش ئەوەی خوێندكارەكانی

ئێمەیان خستۆتە سەر كار". كێشەی ئەردۆگان و گولەنییەكان

ئەگەرچی گولەنییـــەكان كە لەنێو توركیادا جەماوەرێكـــی زۆریان هەیـــە، هاوپەیمانێكی بەهێـــزی پارتی داد و گەشـــەپێدان بوون، كە ئەردۆگان ســـەرۆكایەتی دەكات، بەاڵم ئێستا ئەو پەیوەندیە بەرەو ئاڵۆزی دەچێت، ئەمەش پـــاش ئەوەی رەجەب تەیب ئەردۆگان هەوڵی كەمكردنـــەوەی هەژمونـــی گولەنییەكانـــی دا لەتوركیا، بەو پێیەی چوبوونە نێو ســـەرجەم ناوەندەكانـــی بڕیار و میدیـــاوە لەتوركیا، بۆ ئەوەش ســـەرەتا هەوڵی داخســـتنی بەشـــێك لەخوێندنگەكانـــی ســـەر بەو گروپـــەی دا كە بەهـــەزاران خوێندنگەیان لـــەو واڵتەدا هەیەو داهاتیشـــیانەو ســـەرەكی ســـەرچاوەیەكی لەهەرێمی كوردستانیشـــدا ئەو خوێندنگایانە

بوونیان هەیە.جگە لەوەش ئەردۆگان بەشـــێكی زۆر لەو بەرپرسە میدیایانەی دوورخستەوە، كە سەر بەگروپەكـــەی گولەن بوون و گرێبەستیشـــی لەگەڵ كۆمپانیای راگەیاندنی ســـەر بەگولەن A2 نوێ نەكردەوە، كە هەر ئەو كۆمپانیایەش بەشـــی ســـۆرانی كەناڵـــی تەرەتە شەشـــیان بەڕێوە دەبرد، كە ئێستا بەهۆی ئەو كێشانەوە بەشـــی ســـۆرانی كەناڵەكە راگیراوە، ئەمەش پاش ئـــەوەی چەنـــد خوێندكاریكی دەرچوی خوێندنگەكانی گروپەكـــەی گولەن لەهەرێمی

كوردستان ئەو بەشەیان بەڕێوە دەبرد.لەبەرامبـــەر ئەوەشـــدا گروپەكـــەی گولەن لەسیاســـەتەكانی زۆر ئاشـــكرای دژایەتـــی نـــاوی بەدیكتاتـــۆر و دەكـــەن ئـــەردۆگان دەبەن، لەنێو ئەو سیاسەتانەشـــدا كرانەوەی ئـــەردۆگان بەرامبـــەر بەكـــورد كـــە بەتوندی لەالیـــەن گولەنییەكانـــەوە رەتكرایـــەوەو بـــۆ توركیـــا عەلمانـــی ئۆپۆزســـیۆنی ئەمـــەش پشـــتگیری گولەنییـــەكان دەكـــەن، هـــاوكات

راوێژ كامەران

سياسەت

12 ژماره 220 2014/2/22

سياسەت

ئیكرام ئۆكشار: ئێمە لە پەیڕەوانی سەعید نەورەسی نین

پێنەدایـــەوە، د. محەمـــەد بازیانـــی بە)ســـڤیل(ی گوت "ئەو كێشـــانەی لەنێـــوان گروپەكەی گولەن و ئەردۆگاندا هەیە، بەهۆی ئەو كێشە ئابوریانەوەیە كە لەنێـــو ئەردۆگان و گروپی گولەندا هەیـــە، چونكـــە خوێندنگەكانیان زۆر گـــران و ســـەرچاوەیەكی ســـەرەكی ئابوری گروپەكەن، بۆیە ئەردۆگان هەوڵی داخســـتنی ئـــەو خوێندنگانـــەی دا، ئـــەم دۆخـــەش بووە هـــۆی ئەوەی كە كێشـــە بكەوێتە نێـــوان ئەم دوو الیەنـــەی توركیـــاوە كـــە ئێســـتا لەالیەن چەند كەســـێكی قســـە رۆشـــتوەوە لەتوركیا هەوڵی چارەسەركردنی كێشەكانیان دەدرێت و خەریكـــە بـــەرەو چارەســـەریش دەڕوات، هەربۆیـــە دۆخەكـــە لـــەدوور و نزیـــك هیـــچ كوردســـتان هەرێمـــی لەســـەر كاریگـــەری نییـــە، مەگەر ئەوەی كە كودەتای ســـەربازی كێشـــەیەوە ئـــەم لەئەنجامـــی لەواڵتەكـــەدا رووبـــدات، چونكە ئەو كاتە توركچیەكان دێنە ســـەر حوكم و ئـــەو كاتەش كورد بەگشـــتی

زیان دەكات". گولەن و هەرێمی كوردستان

بەوتـــەی بەشـــێك لەچاودێرانی سیاســـی بوونی ئەم گروپە بەو شێوازە زۆرە لەهەرێمی كوردســـتاندا زیانبەخشە، بەو پێیەی تەنانەت لەنێـــو خاكی توركیادا دژایەتی دەكرێن، بەاڵم لەهەرێمدا بەئازادانە كاردەكەن، بەوتەی ئارام حەمەساڵح چاودێری سیاسی، فەتحوڵاڵ گولەن بەدرێژایـــی نەوەدەكانی ســـەدەی ڕابردوو و تا هەنوكەش هەمیشـــە ســـەرقاڵی ســـەپاندنی تێكەڵەیـــەك لەفكـــری شـــۆفێنیزمی توركی و ئیســـالمگەراییە، ئـــەو بە)ســـڤیل(ی گوت "ئەم كەسە بلیاردێرە توركە تا سەرئێسك دژایەتی دۆزی كـــورد دەكات لەهەمـــوو پارچەكانـــی كوردســـتاندا، هەمیشە ســـەرقاڵی توركاندنی كورد بووە، یەكێك لەمیتـــۆدە كاریگەرەكانی ئەم پیـــاوە بواری خوێنـــدن و پەروەردەبوو، لەم سۆنگەیەوە سەدان سەنتەری رۆشنبیری و قوتابخانـــەی لەژێرناوی جیاوازدا لەهەموو دونیـــادا كردۆتـــەوە، هـــەر بۆیـــە تێكچوونی بارودۆخی سیاســـی لەتوركیادا راســـتەوخۆ كاردەكاتـــە ســـەر كوردســـتانی باشـــوور و

باكور".جگـــە لـــەوەش حەســـەن ئەحمەد مســـتەفا چاودێـــری سیاســـی و شـــارەزا لەكاروباری توركیا بوونی گروپەكە بەو شـــێوازە چاالكە لەهەرێمـــدا بـــە "مەترســـی" ناودەبـــات، ئـــەو بە)ســـڤیل(ی گـــوت "هەمـــوو گۆڕانكاریـــەك هەرێمـــی لەســـەر كاریگـــەری لەتوركیـــا كوردســـتانیش دەبێـــت، بـــەو پێیـــەی ئێســـتا پەیوەندییەكی سیاسی و ئابوری بەهێز هەیە كە لەســـەر دەســـتی پارتی داد و گەشەپێدان

هاتۆتە كایەوە، بەاڵم دۆخی ئێســـتای توركیا هـــەوڵ بـــۆ ئـــەوە دەدات، كە جارێكـــی دیكە ئۆپۆزســـیۆنی تەقلیدی ئەو واڵتە كە عەلمانیە ســـەربازییەكانن بێنـــەوە نـــاو حكومـــەت، بۆ ئەمـــەش هەوڵی نزیكبوونـــەوە لەگولەنییەكان دەدەن، كە ئێســـتا بەهۆی كێشەی ئابورییەوە

لەگەڵ ئەردۆگاندا ناكۆكن"."گولەنییـــەكان حەســـەن ئەحمـــەد گوتـــی لەســـاڵی )1994(ەوە لەهەرێمی كوردستاندان و پەرەیـــان بەپرۆژەكانیـــان داوە، كـــە هـــەر قوتابخانـــەی تـــا ســـاوایانەوە لەباخچـــەی ســـەرەتایی و ناوەنـــدی و زانكۆیـــان هەیـــە، ئـــەم هەژمونەش جێگەی مەترســـی و مایەی هەڵوەســـتە بـــۆ كردنە، چونكە ئێســـتا دووەم هەرێمـــی توركیـــا پـــاش گولـــەن شـــوێنی كوردســـتانە، ئەوان خۆیـــان ڕەتی دەكەنەوە، كە ئامانجی كاركردنیان توركچێتی بێت، بەاڵم پێیان وایە كە ئیســـالمیەكی سیاسی میانڕەو بـــاڵو دەكەنـــەوە، لەئەنجامـــدا ئـــەو هەژمونە ئیســـالمیە سیاســـیە یان عەرەب یـــان تورك بەبراگەورە دەزانێت، چونكە ئەوان میراتێكی مێژووییـــان هەیـــە، هـــەر بۆیـــە لەئەنجامـــدا پرۆســـەكە دەچێتەوە خزمـــەت تورك، یاخود

عەرەب و سودی بۆ كورد نییە".ئەو شارەزایەی توركیا دۆخەكە بەمەترسی بۆ سەر ئایندەی ئەمنی قەومی كورد دەزانێت، حەسەن ئەحمەد گوتی "ئەم دۆخە هەڕەشەیە بـــۆ ســـەر ئاینـــدەی ئەمنـــی قەومی كـــورد و تەنانـــەت هەرێمـــی كوردســـتانیش، چونكـــە ئەوان تا ئێستا سیاسەتێكی روونیان لەبارەی كـــوردەوە نییە، بەڵكـــو تەنهـــا خوێندنەوە بۆ قســـەكانی فەتحوڵـــاڵ گولەن دەكـــەن و دەڵێن كە ئەو دژی كورد نییە، بەگشـــتیش ئیسالمی سیاســـیش بەزیانی كورد تەواو دەبن، چونكە دواجار كەسایەتیەكت بۆ بەرهەم دەهێنێت كە ئیسالمە سیاسیەكە دەخاتە پێش كوردبوونی خۆیـــەوەو بڕیـــاری ئەنقەرە یاخـــود ئیخوان

لەمیسر جێبەجێ دەكات".

پەكخســـتنی و لێـــدان هەوڵـــی ال هـــەردوو پـــرۆژە ئابورییەكانـــی یەكـــدی كۆمپانیـــا و دەدەن لەتوركیـــادا، ئەمـــەش پـــاش ئـــەوەی ئـــەردۆگان هەوڵـــی ئیفالســـپێكردنی بانكـــی )ئاسیا(ی دا لەتوركیا كە سەر بەگولەنییەكانە، هـــاوكات گولەنیەكانیـــش بەپاڵپشـــتی ســـوپا ئۆپەراســـیۆنی دژەگەندەڵیـــان ئەنجامـــدا كـــە تێیـــدا چەنـــد بەرپرســـێكی )هاڵـــك بانك(یان دەستگیر كرد، كە سەر بەئەردۆگانن، هاوكات لەڕووی سیاسیشەوە گولەنییەكان هەوڵیاندا ژمارەیەكی زۆر لەپەرلەمانتارانی پارتی دادو گەشـــەپێدان لەپەرلەمان بهێننە دەرەوە، بەاڵم ئـــەو هەوڵەیـــان ســـەركەوتوو نەبـــوو، تەنها 9 پەرلەمانتـــاری پارتەكـــە دەســـتیان لـــەكار كێشـــایەوە، هەموو ئەم دۆخـــەش كاریگەری لەســـەر هەرێمـــی كوردســـتانیش هەیـــە، بەو پێیـــەی هەم پارتی داد و گەشـــەپێدان و هەم گروپەكـــەی گولەن لەهەرێمـــدا ئامادەگییەكی

زۆری سیاسی و ئابورییان هەیە.بـــەاڵم بەوتـــەی ئیكرام ئۆكشـــار وتەبێژی كۆمپانیـــای فەزیڵـــە لەهەرێمـــی كوردســـتان، ئـــەوان هیـــچ كات هاوپەیامانـــی ئـــەردۆگان نەبـــوون، ئـــەو گوتی "ئێمە كـــە بەبزوتنەوەی خزمەت ناسراوین، هیچ پەیامێكی سیاسیمان نییەو دژایەتیشمان لەگەڵ هیچ الیەنێك لەناو توركیـــا و لـــەدەرەوەی توركیـــادا نییـــە، ئەو كەســـانەش لەنێو توركیادا كە ئێستا دژایەتی پەیوەندیـــان زۆریـــان بەشـــێكی دەكرێـــن، بەبزوتنـــەوەی خزمەتەوە نییـــە، بەڵكو ئەوانە بۆخۆیـــان كەســـانێكن كـــە كار و پـــرۆژەی ئـــەو بزوتنەوەیەیان خـــۆش دەوێت و خۆیان بەنزیـــك لەبزوتنەوەكە دەزانن، بۆیە زۆرجار ئەمـــەش حكومەتی ئێســـتای توركیـــای توڕە

كردووە".ئەم گروپە رەتیشـــی دەكەنـــەوە، كە ئەوان لەپەیڕەوانـــی ســـەعید نەورەســـی بـــن، وەك ئـــەوەی لەكوردســـتاندا ناســـراون، ئۆكشـــار گوتـــی "رێكخراوەكەی ئێمە لەســـەر رێبازی سەعید نەورەسی نییە، بەڵكو فەتحوڵاڵ گوڵەن خۆی بەیەكێك لەخوێندكارەكانی ئەو دەزانێت نـــەك ئەوەی پەیـــڕەوی رێبازەكەی ئەو بێت، واتە ئەو تەنها كتێبەكانی ســـەعید نەورەســـی خوێندوەتەوەو بەدڵی بـــووە، راگەیاندنەكانی كوردســـتان ئەم راســـتیە نازانـــن، واتە ئەوە راســـت نییە كە بزوتنەوەی خزمەت بەگروپی

نور بزانرێت".هـــاوكات بەوتـــەی د. محەمـــەد بازیانـــی بەڕێوبەری ســـەنتەری هودا بۆ لێكۆڵینەوەی سیاسی، گولەنییەكان تەنها لەهەڵبژاردنەكانی 2002 پشـــتگیری ئەردۆگانیـــان كردو لەپاش ئەوە ئیـــدی لەهەڵبژاردنەكانـــی دیكە دەنگیان

ژماره 220 2014/2/22 13

سياسەت

كۆلیژی الوانی سەالحەدینی ئەیوبی لە سلێمانی كە لە الیەن گولەنییەكانەوە دامەزراوە

هـــاوكات د. محەمەد بازیانی لەو بارەیەوە دەڵێـــت "ئەوان لەســـەر پەیامەكانی نورســـی كاردەكـــەن و تێكەڵـــی سیاســـەت نابن، جگە لـــەوەی زۆربەی زۆری خوێندنگەكانی ئەوان كوڕی بەرپرســـەكان و كەسانی دەوڵەمەندی تێدایـــە، جگـــە لـــەوەی ئـــەوان زیاتـــر گرنگی بەكوالێتـــی زانســـت و خوێنـــدن دەدەن، بۆیە لەئاینـــدەدا ئەم خوێندنگانـــە زیانی بۆ هەرێم نابێـــت، چونكـــە بەپێچەوانـــەوە لەڕوانگـــەی زانســـتیەوە كاریگـــەری باشیشـــیان هەبووە، پەیامەكانـــی نوریـــش كە ئـــەم گروپە باڵوی دەكەنەوە جەخت لەبرایەتی و پەیامی ئاشتی دەكاتەوە، بۆیە رەنگە بوونی ئەم گروپە ببێتە هـــۆی لێكنزیككردنـــەوەی كـــورد و تورك و هێنانەكایەی ئاشتی، نەك ئەوەی كە پرۆسەی

توركیزم لەهەرێمدا باڵو بكەنەوە".لەدیمانەیەكـــدا بیـــوك تاڵـــب پێشـــتریش لەگەڵ رۆژنامەی وەتەنی توركی، ســـەبارەت بەسیاســـەتی جەماعەتی گولـــەن لەبەرامبەر هەرێمـــی كوردســـتان گوتویەتـــی "ئێمە دەبێ رێزبگریـــن لەكوردەكانی باكوری عێراق و من

ناچـــارم هەندێكجـــار دەســـتەواژەی باكوری عێـــراق بەكاربهێنـــم، بـــەاڵم بۆ خۆم كێشـــە م نییـــە بـــۆ وتنی وشـــەی كوردســـتان و بەڕای مـــن ئەگەر ئااڵی كوردســـتان بـــۆ ئێمە تەنها قوماشـــێكی رەنگییـــە، بۆ ئەوان ســـیمبولێكی

پیرۆزەو گەلێك بایەخدارە".بەوتەی ئیكرام ئۆكشار وتەبێژی كۆمپانیای فەزیڵـــە لەهەرێمی كوردســـتان، ئـــەوان نەك ئـــەوەی كـــە دژ بەكـــورد كار ناكـــەن، بەڵكو بەتەواوەتی پشـــتگیری دەكەن، ئۆكشار گوتی "تەنهـــا دوو مانگ لەمەو پێش فەتحوڵال گوڵن گوتی گەر شەڕ لەنێوان توركیا و كوردستاندا ئـــەو خوێندكارانـــەی رووبـــدات، ســـەرجەم كـــە دەرچـــوی كۆلێژەكانی ئێمەن، پێویســـتە لەبەرامبـــەر توركیـــادا بجەنگـــن و بەرگـــری لەكورد بكەن، فەتحواڵ گوڵەن لەســـاڵی 2009 دا بوو كە نامەیەكی نارد بۆ هەولێر ســـاڵوی بـــۆ هەموو خەڵكی كوردســـتان ناردبوو، ئەو بەزیاتـــر لە 5 ســـاڵ پێش ئەردۆگان وشـــەی كوردستانی بەكارهێنا، لەكاتێكدا ئەردۆگان و عەبدوڵاڵ گول لەمســـاڵدا ئـــەو كارەیان كردو

نـــاوی كوردســـتانیان برد، ئێمـــە زیاتر لە 20 ساڵە هاتوینەتە هەرێمی كوردستانەوە، بەاڵم بەرپرســـانی ئەكەپە لەم چەند ساڵەی دواییدا

سەردانی ئەم هەرێمەیان دەكرد".ئۆكشار گوتیشـــی "ئێمە پشگیری پرۆژەی خوێندن بووین بەزمانی دایك و بەكارهێنانی زمانی كوردی لەتوركیادا، كە ئەو پرۆژەیەش لەالیەن ئەردۆگانەوە رەتكرایەوە، جگە لەوەی ئێســـتاش دیواری لەنێوان كوردانی سوریا و توركیادا دروستكردووە لەسنورەكانی نێوان توركیا و سوریادا، كە رێگە لەناردنی خواردن دەگرێت بۆ كوردان، ئەگەر ئەردۆگان كوردی دەدات ئاشـــتی هەوڵـــی و دەوێـــت خـــۆش لەگەڵیانـــدا، بۆچـــی ئـــەو كارە دەكات؟ بەاڵم بەداخـــەوە میدیاكانـــی هەرێمی كوردســـتان هەواڵـــەكان تەنهـــا لەئاژانســـی ئەنـــەدۆڵ كە ســـەر بەئەكەپەیەو ئاژانســـی فوڕات كە سەر بەشـــێكی بـــەاڵم وەردەگـــرن، بەپەكەكەیـــە زۆری ئـــەو هەوااڵنەو بەتایبەتیـــش ئەوانەی پەیوەســـتن بەڕەوتی خزمەتەوە زۆر دوورە

لەڕاستیەوە".

14 ژماره 220 2014/2/22

سياسەت

دیاری بواری ئیسالمییە، سیاسەتوانێكی ناسراو و دیاری ئیسالمیی كوردە، ئەو لەڕابردوودا تا ئاستی ئەندامی مەكتەبی سیاسی چەندین پلەو پۆســـتی لەناو بزوتنەوەی ئیســـالمیدا هەبووە، لەحكومەتی هەرێمیشـــدا وەزیر بووە، لەدواین ســـەرۆكایەتی كوردســـتان هەڵبژاردنەكانـــی لیســـتێكی تایبەتی بەناوی چاكســـازی و گەشە گرتـــە ئەســـتۆ. د. بازیانی بۆ )ســـڤیل( باســـی پەیوەنـــدی لەمێژینەی بزووتنەوەی ئیســـالمی و كەســـایەتییە ئیســـالمییەكانی كـــورد، لەگەڵ ئیسالمییەكانی واڵتی توركیا دەكات، بەتایبەت دوای زیندوبوونەوەی حزبی ئیسالمی سیاسی

لەتوركیا.لەسەرەتادا باســـی لە نەجمەدین ئەربەكانی

مەكتەبـــی ئەندامـــی بازیانـــی، محمـــەد د. سیاســـیی پێشـــووی بزووتنـــەوەی ئیســـالمی، باس لەپەیوەندی نێوان بزووتنەوەی ئیسالمی و نەجمەدیـــن ئەربەكان و پادشـــای ســـعودیە كـــە دەكات لـــەوە بـــاس هەروەهـــا دەكات، لەسەردەمی شەڕی یەكێتی لەگەڵ بزووتنەوەدا نەجمەدیـــن ئەربـــەكان پەیامێكـــی بـــۆ تاڵەبانی نـــاردووەو پێی گوتوە كە "بزووتنەوە بێ كەس نییەو شـــەڕكردن لەگەڵیان شـــەڕكردنە لەگەڵ ئێمە". هەروەها باس لەوەش دەكات كە بەشێك

لەكتێبە بەناوبانگەكەی ئۆغلۆ بیرۆكەی ئەوە.د. محمەد بازیانی جگە لەوەی رۆشنبیرێكی

كـــە توركـــی رەفاهـــی حیزبـــی ســـەرۆكی ســـەروەختێك ســـەرۆك وەزیرانـــی توركیاش بـــووە دەكات و دەڵـــێ پەیوەندییەكـــی باشـــی لەگـــەڵ ئیســـالمییەكانی كوردســـتان هەبووە، ســـەفەرێكی خۆیان بۆ سعودیە و گەڕانەوەیان بە توركیادا بە نموونە دێنێتەوە "ئێمە لەســـاڵی بزووتنـــەوەی وەفدێكـــی لەمیانـــەی 1992ئیسالمی بەسەرۆكایەتی جێگری رابەری گشتی خوالێخـــۆش بێت مامۆســـتا عەلـــی عبدالعزیز، بانگێشـــت كرابوین لەالیەن خادەمی حەرەمین پاشای سعودییە، فەهدی كوڕی عەبدولعەزیز. لەگەڕانەوەمانـــدا لەواڵتـــی ســـعودیە بەفەرمی پرۆفیســـۆر نەجمەدیـــن ئەربـــەكان پێشـــوازی لێكردیـــن و لەگەڵیانـــدا لەبـــارەگای ســـەرەكی

لەكاتی شەڕی یەكێتی و بزووتنەوە ئەربەكان بە تاڵەبانی گوت بزووتنەوەی ئیسالمی بێكەس نییە

شەڕكردن لەگەڵ ئەوان شەڕكردنە لەگەڵ ئێمەرزگار رەزا چوچانی

د. محەمەد بازیانی:

ژماره 220 2014/2/22 15

سياسەت

زیاتر لە 50 الپەڕەی كتێبەكەی داود ئۆغلۆ

لەسەر كورد زۆری هزری بەندەیە

پەرلەمانی توركیا بۆ ماوەی یەك سەعات بڕیارێكیان دەركرد تا

مۆڵەت بدەن بەشاندی بزوتنەوەی ئیسالمی

بەجلوبەرگی كوردییەوە بچینە ناو پەرلەمان

حیزبـــی رەفاهــــ، كە ئـــەو وەختە زیاتـــر لە 40 كورســـی لەپەرلەمانی توركیـــادا هەبوو، بەندە گوێـــی لێبوو و شـــایەتی ئەدەم بـــۆ مێژوو، كە پڕۆفیســـۆر نەجمەدین ئەربـــەكان گوتی: ئێوە نوێنەری حیزبی رەفاهی ئێمەن لەكوردســـتان و ئێمـــەش نوێنـــەری ئێوەیـــن لەتوركیا، دەبێت پەیوەندییەكانمـــان زیاتـــر توندوتـــۆڵ بكەیـــن. رێزێكی زۆری لێنایـــن و زۆر هیوای گەورەی ســـاڵی هەبـــوو. ئیســـالمی بەبزووتنـــەوەی دواتـــر واتـــە ســـاڵی 1993 پێـــش نســـكۆكەی بزووتنەوەی ئیســـالمی، شاندێكی حەجی ماڵی خوا بەرەو واڵتی سعودیە پێك هێنرا، ئەمجارە بەســـەرۆكایەتی رابەری گشـــتی بزووتنەوەی مامۆســـتا بێـــت لێیخـــۆش خـــوا ئیســـالمی شـــێخ عوســـمان عەبدولعەزیـــز بـــوو، منیـــش لەســـەر تەكلیـــف و داواكاری رابەری گشـــتی، تەكلیفمـــان لێكـــرا كە ئەندامی ئەم شـــاندە بین. لەگەڕانەوەمان دەعوەتـــی حزبی رەفاه بووین لەپەرلەمانـــی توركیـــاو بەفەرمی پێشـــوازییان لێكردیـــن. لەكاتی چونمان بـــۆ پەرلەمان پێیان گوتیـــن نابێت بەجلوبەرگی زانای ئیســـالمی و جلوبەرگـــی كوردییـــەوە بچنە نـــاو پەرلەمان، چونكـــە قەدەغەیە بەپێـــی پەیـــڕەوی ناوخۆی

پەرلەمان".بازیانـــی باس لـــەوە دەكات كە ئـــەوان بەو لـــەوە پێداگریـــان نەبوونـــەو رازی مەرجـــە كـــردووە، كـــە هەر دەبێ بە جلـــی خۆیان بچنە نێـــو پەرلەمان، دەڵێ "بۆیـــە پەرلەمانی توركیا، بۆ ماوەی یـــەك كاتژمێر بڕیارێكیان دەركردو و زانایـــی بەجلوبەرگـــی درا مۆڵـــەت تێیـــدا كـــوردی بچینە ناو پەرلەمان. ئەوكات زۆربەی بەمانشـــێت ســـەردەمە، ئـــەو رۆژنامەكانـــی نوســـییان كوڕەكانی شێخ ســـەعیدی پیران، بۆ یەكەمین جار بەجلوبەرگی زانایی ئیســـالمی و كوردییـــەوە، پاش راگەیاندنی جمهوری توركی

چوونە ناو پەرلەمانی توركیاوە".ئـــەو دیارانەی بزووتنـــەوە لەگەڵ ئەربەكان

دوای گەڕانەوەیـــان بـــووە لەدیـــداری پاشـــای ســـعودی، بازیانـــی باس لەســـەردانیان بۆ الی "ســـەردانەكەمان دەكات، ســـعودیش پاشـــای بەبانگهێشـــتی فەرمـــی بـــوو لەالیـــەن پاشـــای بـــااڵی لەئەندامانـــی بـــۆ هەندێـــك ســـعودی، بانگخوازانـــی و ئیســـالمی بزووتنـــەوەی حزبێكـــی وەك ســـەردانەكەمان كوردســـتان، ئیســـالمی كـــوردی بوو، باســـی جینۆســـایدی كورد كرا، لەپرۆســـەی شـــوومی بەناو ئەنفال و كیمیابارانـــی هەڵەبجە، فلیمـــی دیكومێنتاری و زنجیرەیـــەك بابەتـــی دیكۆمێنتـــی بەنـــاوی تیشكێك لەسەر نركەو ناڵەی بەناو ئەنفالەكان، كە لەكۆكردنەوەو نوســـینی بەنـــدە بوو، لەدار الندوە، لەمەكەی پیـــرۆز لەمبەرامبەر نوێنەری زیاتـــر لـــە 70 دەوڵەت، مامۆســـتا مـــەال عەلی هەندێكـــی خوێندەوە، بانگخوازێـــك كە خەڵكی باكوری ئەفریقیا بوو، هەڵســـایە سەرپێ، گوتی ئـــەم شـــێخە راســـت دەكات، چونكـــە دەزانـــن عەفلـــەق كێی خواســـتووە كچـــی كوڵدامائیرە، تەنانەت زۆربەی زۆری ئامادەبوان دەســـتیان كـــرد بەگریان، هەروەها لەســـەردانمان بۆ الی خوالێخـــۆش بێت، شـــێخ بن بـــاز، گەورەزانای ســـعودیە، باســـی مەزڵومییەتـــی كـــورد كـــرا، هەروەها زانای بەناوبانگ خوالێخۆش بێت ابن

عثیمیین".بازیانی دێتە سەر رۆڵی ئەربەكان لەوەستانی شـــەڕی نێوان یەكێتی و بزووتنەوەی ئیسالمی 1993 ســـاڵی رۆژەكانـــی "لەكۆتـــا دەڵـــێ و پرۆفیسۆر ئەربەكان وەفدێكی بۆ الی مامۆستا مەال عوسمان لەهاوینەهەواری پیرمام نارد، كە ئەو وەختە بارەگای سەرەكی بزووتنەوە لەوێ بوو، ئەم وەفدە بەسەرۆكایەتی ئەندازیار شوان ئیخوان بوو، هەمان وەفد ســـەردانی مام جالل تاڵەبانی و قیادەی سیاســـی یەكێتی نیشـــتمانی نەجمەدیـــن كرد.نوێنـــەری كوردســـتانیان ئەربەكان پێی گوتین لەسەردانمان بۆ الی مام جـــەالل، دیدی ئەربەكانم پێـــی گوت، كە دەڵێت بزووتنەوەی ئیسالمی بێكەس نییە، شەڕكردن لەگەڵ ئەوان شەڕكردنە لەگەڵ ئێمەو ئارەزوو دەكەین بەئاشتی چارەسەری كێشەكان بكرێت. دوای ئەم ســـەردانە بەهـــەوڵ و تەقەاڵی كاك مەســـعود و د. ئەحمـــەد چەلەبی و خێرخوایان رێكەوتننامـــەی پیرمام، لەنێـــوان بزووتنەوەی ئیســـالمی و یەكێتـــی نیشـــتمانی كوردســـتان مۆر كرا، بـــەم رێكەوتننامەیە كۆتایی هات بەو شـــەڕەی نێوانی بزووتنەوەو یەكێتی، لەمەشدا بۆمان دەردەكەوێت رۆڵی مامۆستا نەجمەدین ئەربەكان ئەرێنی بووەو نەیویستوە شەڕوشۆر لەباشـــووری كوردســـتان هەبێت. بۆیە ئێســـتا قوتابیەكانی پـــرۆژەی كرانەوەی دیموكراتی و

چارەسەركردنی كێشەی كوردیان پێیە".

بازیانـــی كـــە ئـــاك پارتـــی بەقوتابییەكانـــی ئەربەكان لەقەڵەم دەدات، وەها باسیان دەكات "دادو گەشـــە ئەمڕۆ لەگـــەڵ هەموو الیەنەكانی یەكگرتـــووی یەكێتـــی، پارتـــی، كوردســـتان، ئیســـالمی، تەنانـــەت لەگـــەڵ الیەنـــە عیراقیـــە جـــوداكان پەیوەندی باشـــی هەیـــە. پەیوەندی ئـــەوان ئێســـتا سیاســـی و ئابوورییـــە زیاتـــر، ئێمـــەش بەحوكمی ئەو پەیوەندییە پێشـــینییەی پەیوەندییەكـــی پاشـــتر و 1992 ســـاڵەكانی برایانەمـــان هەیە، كە لەبەرژەوەندی هەردووال تەواو بووە، وەك ئەو كرانەوەیەی كە دەرهەق هەرێمی كوردستان هەیە لەبوارەكانی سیاسی و ئابـــووری و كۆمەاڵیەتـــی، بەختـــەوەرم كـــە لـــەو رێگایـــەوە خزمەتـــی باشـــم بەكۆمەڵگەی كوردستانی كردبێت، ئەم پەیوەندی و كرانەوەی ئێســـتا دەیبینم بەدووری نازانم هەندێك لەبیر و هزرەكانـــی بەنـــدەی تێدایـــە، وەك ئەوەی لە "العمق االســـتراتیجی لتركیـــا"ی دكتۆر ئەحمەد داود ئۆغڵـــو، بەئاشـــكرا زیاتر لـــە 50 الپەڕەی لەســـەر كرانەوە بەرەو كوردســـتان نوســـیوە،

زۆری هـــزری بەندەیـــە". لەبـــارەی كتێبەكەی ئۆغڵۆ زیاتر دەدوێت "بەڕێز دكتۆر داود ئۆغڵو ســـوودی لەنوســـینەكانی بەنـــدە لەڕۆژنامە و گۆڤارەكان و تەنانەت ماســـتەرنامەكەم بینیوە، هەروەهـــا لەڕێـــگای ئـــەو ئەنـــدام پەرلەمان و ئەندامانـــەی حیزبی داد و گەشـــە، كە دۆســـتی ئێمـــەن و پرســـیاریان لێكردوینە چـــی بكەین، تاكـــو پەیوەندییەكانمـــان لەگـــەڵ هەرێـــم چاك بێـــت و بەســـوود و قازانجی هـــەردووال تەواو بێـــت، بەندەش وەك دڵســـۆزییەك بـــۆ گەل و نیشـــتمانەكەم و كرانەوەیەك، هەرچی بەباشم زانیبێـــت پێـــم گوتونـــە، زۆر جاریـــش لەگـــەڵ بیروبۆچوونـــی ئەوانـــدا یـــەك نەبـــووە، بەاڵم پاشـــان گوتویانە قســـەی بەڕێزتـــان و دیدتان چاكتـــر و واقیعیتر بووە. تەنانـــەت پێم گوتونە ئەگەر كورد ببێتە دەوڵەتیش، كە مافی خۆیەتی،

دەبێت ئێوە مامەڵەی لەگەڵدا بكەن".ئەمـــە پوختـــەی دیدارێكی درێـــژەو تەواوی

دیدارەكە لە ماڵپەڕی سڤیل بخوێنەوە.

16 ژماره 220 2014/2/22

عەبدولقـــادر ئایگان كارمەندی پێشـــووی ژیتـــەم دەڵـــێ بـــاوەڕی تـــەواوم هەیـــە كە مەحمود یڵدرم ناســـراو بە )یەشـــیل( هێشتا دەژی و پێشـــبینی دەكـــەم ئەم چەند ســـاڵە

لەعێراق خۆی حەشار دابێت. عەبدولقـــادر ئایگان )عەزیز توران( دوای ئەوەی لەساڵی 1985 لەپەكەكە جیادەبێتەوە، لەناو زیندانـــی توركیا، دەبێتـــە ئیعتیرافچی دواتریـــش دەدات. بەدەســـتەوە خـــۆی و بەناســـنامەیەكی دیكـــەی تایبـــەت كار بـــۆ ژیتەم )دەزگای ئیســـتیخباراتی ســـەربازی( دەكات، لەوەاڵمی چەند پرسیارێكی )سڤیل(دا، جەخـــت لـــەوە دەكاتـــەوە، كـــە مەحمود یڵـــدرم ناســـراو بـــە )یەشـــیل( "تاوانبـــاری سەرەكی" لەكەیسەكانی تاوانی بكەر نادیار كـــە لەســـااڵنی 1989 تاوەكو ســـاڵی 1995 لەباكـــووری كوردســـتان ئەنجامـــدراون و بەگوێـــرەی ئاماری رێكخراوی مافی مرۆڤ و رێكخراوەكانـــی دیكـــە 17 هەزار قوربانی لێكەوتۆتەوە، هێشتا دەژی و بەئازادی دێت

و دەچێت. بــــەدواوە 1991 لەســــاڵی یەشــــیل شــــوێنبزرە، لەهەمانكاتدا بەهۆی كەیســــەی ژیتــــەم كــــە لەالیــــەن دادگای لێكۆڵینــــەوەی ئامــــەد سەرپەرشــــتی دەكرێــــت، فەرمانــــی دەرچــــووە. یەشــــیل دەســــتگیركردنی لەبەڕێوەبەرایەتــــی ســــەرژمێری توركیاش رەشــــنەكراوەتەوە یەشــــیل نــــاوی لەتۆمــــارەكان، ئەمەش بەڵگەیەكە نیشــــانی دەدات كــــە یەشــــیل مــــاوە. لەگــــەڵ هەموو ئەمانە چەنــــد لێكدانەوەیەكیش دەكرێت، كە یەشــــیل كوژراوە یــــان مــــردووە، بەاڵم بۆ چەنــــد مەرامێك كە لەبەرژەوەندی دەوڵەت دایە، مردنی یان كوژرانی یەشــــیل ئاشــــكرا ناكرێــــت. چونكە تاوانەكانــــی بكەر نادیار و تاوانەكانی دیكە كە یەشــــیل ئەنجامی داوە تاوانی دەوڵەتە، بۆیە ئەگەر یەشــــیل بدرێتە ئاشــــكرا دەوڵــــەت ســــەرەداوەكانی دادگا، دەبــــن. عەبدولقــــادر ئایــــگان بەپێچەوانەی ئــــەو لێكدانەوانــــە پێــــی وایە یەشــــیل ماوە، بــــەاڵم توانــــای جواڵنــــەوە و هاتوچوونــــی لەشوێنێك بۆ شــــوێنێكی دیكە سنووردارە. ئایــــگان لەوبارەیەوە دەڵێ "باوەڕی تەواوم هەیــــە یەشــــیل مــــاوە، لەوەیانــــدا بەهەڵەدا نەچووم. ســــاڵی رابردوو لەگەڵ ئەندامێكی پێشــــووی پەكەكــــە بەتەلەفۆن قســــەم كرد. ئەو پێی گوتم )یەشــــیل مــــاوە، من بەئیمێل

سياسەت

عەبدولقادر ئایگان

سندوقی رەشی ژیتەم و ئەرگەنەكۆن "لە عێراقە"

16 ژماره 220 2014/2/22

ژماره 220 2014/2/22 17

قســــەم لەگەڵ كــــردووە. لەوانەیــــە ئەویش وەكــــو تــــۆ لەكارەكانی رابردوو پەشــــیمان ببێتەوە. تێگەیشــــتبێ كە دەوڵەتی شــــاراوە بەكاریهێنــــاوە( مــــن پێــــش ئــــەو پەیوندییە تەلەفۆنیــــەش دەمگوت یەشــــیل ماوە، بەاڵم ئەو تەلەفۆنە دڵنیای كردمەوە، كە یەشــــیل

ماوەو لەگۆشەیەكی ئەو جیهانەدا دەژی".یەشـــیل لەنزیكـــەوە زۆر كـــە ئایـــگان، دەناســـێت و لەگەڵـــی ژیـــاوە، ئامـــاژە بـــە ئەگەرێكـــی دیكە دەربارەی یەشـــیل دەكات "بـــەر لـــەوەی لەبەر چاوان بزربێ لەســـاڵی 1991، بـــڕە پارەیەكی زۆری دەســـتكەوت. مەهەپـــە وەبەرهێنەرێكـــی چەنـــد لەگـــەڵ لـــەدەرەوەی توركیـــا دەســـتی بـــەكار كرد. بۆیە پێموانیە ئەمڕۆ یەشـــیل كاری كوشتن و كۆنترگەریالیـــی بكات. زیاتر بەكاروباری مافیاوە خەریكە، بۆ بەرژەوەندی شەخسی

خۆی كاردەكات". لەساڵی 1998 پۆلیســـی توركیا لەئەنتاڵیا هەڵیكوتایە ســـەر ماڵێك بە بیانووی ئەوەی یەشـــیل خـــۆی لـــەوێ حەشـــار داوە، بەاڵم ئەنجامـــی نەبـــوو، لەســـاڵی 2006 پۆلیـــس لەبێشكتاشی توركیا هەڵیكوتایە سەر ماڵێكی دیكـــە كە گوایە یەشـــیل خۆی لێ حەشـــار داوە، بەاڵم تەنیا كوڕەكەی یەشـــیل بەناوی مـــوڕاد یڵـــدرم لەو ماڵـــەدا بـــوو. دوای ئەو

ئۆپەراســـیۆنە دەنگۆی ئـــەوە باڵوكرایەوە، كە بەر لەئۆپاراســـیۆنەكەی پۆلیس یەشـــیل بەهـــاوكاری چەنـــد كەســـێك ئـــەو ماڵـــەی بەجێهێشـــتووە. هـــەر ئـــەو كاتـــە ئەمنیەتی توركیا باڵوی كردەوە، كە ئەوان زۆر نزیك ببوونـــەوە لەگرتنی یەشـــیل، بـــەاڵم دواجار قورتاریـــان كرد. ئایـــگان لەوبارەیەوە دەڵێ كە لەرابردوودا یەشـــیل لەگـــەڵ كوتلەیەكی چەتـــەواری نـــاو دەزگای میـــت، ئەمنیەت و جەندرمـــە كاری دەكرد "لەگـــەڵ ژمارەیەك لەمەســـەلەی دەوڵـــەت لەبیرۆكراتانـــی بەرژەوەندی شەخسی و مەسەلەی لۆژیكی شـــەریك بـــوون. ئـــەو كەســـانە هـــاوكاری یەشـــیلیان كردووە، تا بەئاسانی هاتوچۆ بۆ دەرەوە و نـــاوەوەی توركیا بكات. دیســـان یەشیل دەستی لەچەند تاوانی بكەر نادیار و ئۆپەراسیۆنی ئەرگەنەكۆن هەیە. بەتایبەتی كوشـــتنی فەرمانـــدەی پێشـــووی جەندرمە جەنەڕال جەم ئەرسەڤەر. ئەگەر ئەو تاوانانە ئاشـــكرا بكرێن، ئـــەوە چەندیـــن بیرۆكراتی پێشـــوی ناو دەوڵـــەت رووبـــەڕووی دادگا

دەبنەوە".عەبدولقادر ئایگان زیاتر دەڵێت "یەشـــیل لەگەڵ ســـتافی محەمەد ئاغار كاری دەكرد. هەروەها لەگەڵ ئەو كەســـانە كاری دەكرد، كـــە لەڕۆژئـــاوای توركیا كاری نایاســـاییان

دەكرد. دیســـان دەزانێ فەرمانی كوشـــتنی رۆشـــنبیری كـــورد موســـا عەنتـــەر لەكوێ

دراوە".ئەمڕۆ ئەرگەنەكۆن لەو پەڕی الوازیدایە، زۆربـــەی ســـەركردەكانی ئـــەو رێكخـــراوە ئـــەوەی و دانـــە توركیـــا لەزیندانەكانـــی لـــەدەرەوەش بێت، ورتەی لەدەم نایەتەدەر. بۆیە ئەگەر بێت و یەشـــیل لەتوركیا بێ ئەو گرووپانە وەكو رابردوو ناتوانن بیشارنەوە. لەوبارەیەوە ئایگان پێی وایە "ئەگەر یەشیل بگەڕێتەوە توركیا یان ئەوەتا سزای زیندانی تا هەتایی بەسەر دەسەپێندرێت، یان ئەوەتا ئەو كەســـانەی لەڕابردوو كاریـــان لەگەڵی

كردووە دەیكوژن".لەســـاڵی 1991 بـــەدواوە یەشـــیل هاتۆتە چەكـــی بازرگانـــی بەتایبەتـــی و عێـــراق ئـــەوەی لەگـــەڵ ئایـــگان بۆیـــە كـــردووە. پێداگری لەســـەر ئـــەوە دەكات كە یەشـــیل هێشـــتا زیندووە، بانگەشەی ئەوەش دەكات "ژمارەیەكـــی زۆر لەعێراقـــە یەشـــیل كـــە هـــەوادار و الیەنگری مەهەپە لەعێراق هەن، لەڕابردووشدا ئەوانە كاریان لەگەڵ یەشیل كردووە. لەم سۆنگەیەشەوە پێم وایە یەشیل لەعێراقە و لەعێراق دەژی، بەاڵم دۆزینەوەی زۆر زەحمەتە، چونكە بەڕێگای نەشتەرگەی

جوانكاری سیمای خۆی گۆڕیوە".

سياسەت

مەحمود یڵدرم ناسراو بە )یەشیل(

18 ژماره 220 2014/2/22

سياسەت

پێـــش ماوەیـــەك یەكێـــك لەبەرپرســـیارانی كانتۆنـــی جزیـــرەی ســـەر بەئیـــدارەی زاتـــی كوردســـتان لەخۆرئـــاوای دیموكراتـــی رایگەیاند، لەكۆبوونەوەیەكی رۆژنامەنووسیدا بەمزووانە هەوڵدەدەن كە ئااڵیەك و سرودێكی نەتەوەیـــی تایبـــەت بەخۆرئـــاوای كوردســـتان دیاریبكـــەن، بەمەرجێك كە ئەم ســـرودە جێی پێكهاتەكانـــی خۆرئـــاوای هەمـــوو ســـیمبۆلی كوردســـتانی تێـــدا ببێتـــەوە. ئـــەم مەســـەلەیە لەخۆرئـــاوای كوردســـتان بـــەرە – بـــەرە بوو بەجێـــی مشـــتومڕ و نیقاشـــێكی بەرفراوانـــی لێكەوتەوە. هەندێك لەكەســـایەتییە سیاســـی و میدیاییـــەكان وەاڵمی ئەم پرســـەیان داوەتەوە. "وەالتی"یـــش ئەلكترۆنـــی پێگـــەی هـــاوكات راپرســـییەكی ئەلكترۆنـــی لەســـەر ئـــەم بابەتە رێكخســـتووە، كە ژمارەیەكی بەرچاو لەنوخبە تێیـــدا بەشـــداربوون. لـــەم راپرســـییەدا 90%ی بەشـــداربووان پێیان باشـــە ئااڵی كوردســـتان كە ئێستا لەهەرێمی كوردستان ئااڵی فەرمییە، بكرێتـــە ئااڵی خۆرئاوای كوردســـتانیش. تەنها 10% پێیان باشە كە ئااڵی تەڤدەم، كە ئااڵیەكی ئـــااڵی بكرێتـــە تایبەتـــە حیزبیـــی و گروپـــی

نەتەوەیی. هـــاوكات لەگـــەڵ ئەم پێشـــهاتەدا ژمارەیەك رووناكبیریـــش لەســـەر ئەم بابەتـــە هاتوونەتە دەنگ و وتاریان لەســـەری نووســـیوە. ئێســـتا گرنگـــە بزانـــرێ ئایا كێ بۆی هەیە دەســـكاری هێمـــا نەتەوەییـــەكان بكات و چۆنـــی و بەچی

شێوەیەك بۆی هەیە ئەمە بكات؟ خۆرئـــاوای لـــە كوردســـتان ئـــااڵی

كوردستانئەم ئااڵیەی كە ئەمڕۆ لەهەرێمی كوردستان بەفەرمی هەڵدەكرێ و نیشـــانەی هەرێمەكەیە، هەمان ئااڵیشـــە كە بەشـــێك لەهێزە سیاســـیی

و جەماوەرییەكانـــی خۆرئاوای كوردســـتانیش هەڵیدەكـــەن و بەهی خۆیانی دەزانن، بەاڵم لەو بەشـــە لەوەتی لەســـاڵی 2011 پەیەدە، تەڤدەم و ئەنجومەنـــی گەلـــی رۆژئـــاوا دامـــەزراون و بەفیعلـــی هاتوونەتـــە نـــاو خەڵكـــەوە، ئااڵیەكی ســـێڕەنگی كەسك، ســـوور و زەرد هەڵدەكەن و ئەمـــە بەهێمای جەماوەری خۆیـــان دەزانن. پێشتر باس لەوە دەكرا كە ئەمە تەنها ئااڵی ئەو هێزە سیاســـییەیەو كەنگێ كۆنگرەی نەتەوەیی بەڕێوەبچێ، ئەوســـا بۆ هێمای نەتەوەیی بڕیار لەچی بدرێ ئەوە بەئااڵی فەرمی قبوڵدەكرێت.

هەندێـــك لەچاالكانی سیاســـی لەخۆرئاوای كوردســـتان بـــاس لـــەوە دەكـــەن، كـــە لەبـــەر هێزەكانـــی لەالیـــەن ئااڵیـــە ئـــەو هەڵكردنـــی زەبروزەنـــگ رووبـــەڕووی ئاسایشـــەوە بەرپرســـیارێكی بەمدواییـــەش بوونەتـــەوە. كانتۆنی جزیرەش باسی لەوە كردووە، كە ئەوان بەمزووانە ئااڵیەك و سروودێكی نەتەوەیی بۆ خۆرئاوای كوردســـتان دیاریدەكەن، كە هێمای هەمـــوو پێكهاتـــەكان هەڵبگرێـــت. ئیتـــر بابەتی گۆڕینی ئااڵی كوردستان پێیناوەتەوە خولێكی هەستیارەوەو گەلێك الیەن لەسەری دەدوێن و لەسەریشـــی دەنووسن و پێدەچێ ئەمە گەلێك

پرسی شێلگیریشی بەدوادابێت. ئـــااڵی كوردســـتان بەپێی چەنـــد ریوایەتێك لەســـەردەمی جەمعیەتـــی تەعـــاون و تەرەقی لەســـەر كاری دیاریكـــراوەو كوردســـتانەوە كـــراوە. دواتـــر ئـــەم ئااڵیـــە لەلوبنـــان لەالیەن "خۆیبـــوون"ەوە بەفەرمی قبوڵكـــراوەو لەچیای ئاگـــری لەالیـــەن مەمدوح ســـەلیم بـــەگ وانلی و برۆی حەســـكی تێلییەوە هەڵكراوە. پاشـــان لەكۆمـــاری كوردســـتان لەمەهابـــاد بەكەمێـــك هەڵدەكرێتـــەوە. ســـەرلەنوێ دەســـكارییەوە لەســـەروبەندی شۆرشـــی ئەیلـــول و تەنانەت دەهێنرێتـــەوە ئااڵیـــە ئـــەم دیســـان نوێشـــدا گۆڕێ. ســـەرەنجام لەدوای راپەڕین ئەم ئااڵیە

لەهەرێمی كوردســـتان پەیدادەبێتەوەو دواجار بەفەرمـــی لەالیـــەن پەرلەمانی كوردســـتانەوە وەك هێمای نەتەوەیی و ئااڵی فەرمی هەرێمی كوردســـتان پەســـەنددەكرێت. بـــەاڵم لـــەوەش گرنگتـــر ئەوەیـــە كە ئـــەم ئااڵیە لەهـــەر چوار پارچەكەی كوردســـتان بەشێوەی خۆڕسك و كۆمەاڵیەتی بۆتە هێمای هەموو میللەتی كورد. ئەوە ماوەیەكە هەوڵـــدەرێ كە لەخۆرئاوای كوردســـتان ئـــەم ئااڵیـــە بگۆڕدرێـــت. دیـــارە پســـپۆڕانی ئـــەم بـــوارە پێیـــان وایـــە هەمـــوو میللەتێـــك بۆی هەیە بەچەنـــد رێگایەك هێما و ئااڵی نەتەوەیی خۆی دەسنیشانبكات. بۆ نمونە هەندێك میللەت بۆخۆیان لەئەنجامی شۆرشی رزگاری نەتەوەییانـــەوە ئااڵیـــەك هەڵدەكەن و تادواییـــش ئەو ئااڵیە لەالیـــان فەرمیە. هەندێك میللەتیش بەپرۆســـەیەكی یاســـایی و لەڕێگەی راپرســـییەوە ئـــااڵی خۆیان دەسنیشـــاندەكەن. هەندێكیش هەن كە لەڕێگەی سەرۆكەكەیانەوە ئەمـــە دەكـــەن و گەلێـــك میللەتیـــش لەڕێگەی پەرلەمانەكەیانـــەوە ئـــەم پرۆســـەیە بەئەنجام لەخۆرئـــاوای ئـــەوەی ئێســـتا دەگەیەنـــن. كوردســـتانە، تۆزێـــك جێی مشـــتومڕە، چونكە هـــەر خۆرئـــاوا ســـەرەكییەكانی جەمســـەرە هەڵكـــردووەو ئااڵیـــان دوو لەســـەرەتاوە لەوساشـــەوە دیاردەی دوو ئااڵیی لەو بەشەدا

خۆی سەپاندووە. چـــی و دەكرێـــت چـــی خۆرئـــاوا لـــە

دەگوترێت؟د. مەحمـــود عەباس كە كەســـێكی ئەكادیمی كـــوردی خۆرئاوایـــەو لەئەمەریكا دادەنیشـــێ، لەســـەر ئـــەم بابەتە قســـەی هەیەو پێـــی وایە نابێ دەســـكاری ئااڵی كوردستان بكرێت. ئەو دەڵێت "هەموو تاك و پارتییەكی سیاسی مافی خۆیەتی ئااڵیەكی تایبـــەت بەخۆی هەڵبژێرێت، بـــەاڵم ئەگەر بێتـــو ئەمە وەكـــو بەدیلی هێمای قەومی و نیشـــتمانی بســـەپێنێ، ئـــەوكات ئەمە

بەشی سیاسەت

كێ لەخۆرئاوا ئااڵ دەگۆڕێت؟پالنی گۆڕینی ئااڵ و سرودی نەتەوەیی كوردستان

لەالیەن ئیدارەی خۆرئاوای كوردستانەوە

ژماره 220 2014/2/22 19

پەیەدە دەیەوێ ئااڵی خۆی بكات به ئااڵی كوردستان

سياسەت

دیكتاتۆرییەو ئیـــدارەی زاتی مافی ئەوەی نییە بەبـــێ ئیـــرادەی گـــەل، دەســـكاری كاروبار و هێمـــا نەتەوەیی و نیشـــتمانییەكان بكات". ئەمە لەكاتێكدایـــە یەكێـــك لەبەرپرســـیارانی تەڤدەم كـــە نایـــەوێ ناوی بهێنـــرێ پێی وایـــە لەدنیادا كاتێـــك یـــەك نەتەوەیـــش لەچەنـــد یەكەیەكی سیاســـی جیا-جیـــادا بوونیـــان هەبێـــت، ئەوە بۆیـــان هەیـــە ئااڵ و هێمـــای تایبـــەت بەخۆیان هەبێت و هیچ پێویســـتیش نییە هەموویان یەك ئااڵیان هەبێت. بـــۆ نموونە عەرەب 22 واڵتیان هەیـــەو 22 ئااڵشـــیان هەیە. واڵتانـــی ئینگلیزی زمـــان لەبریتانیا، ئەمەریكا و كەنەدا هەریەكەو ئـــااڵی تایبـــەت بەخۆیان هەیـــە. چەندین واڵتی ئیســـپانیۆڵی زبانـــی دنیـــا لەئەمەریـــكای التین هەریەكەو ئااڵی تایبەت بەخۆیان هەیە. باشـــە چ عەیبێكـــی تێدایـــە گەلـــی كـــورد لەخۆرئاوای كوردســـتانیش ئـــااڵی تایبەت بەخـــۆی هەبێ، لەكاتێكدا لەو بەشە تەنها كورد ناژین و گەلێك ئاســـوری، ســـوریانی و عەرەب و چەركەس و

تادیش دەژین؟".بەتەواوەتـــی عەبـــاس مەحمـــود بـــەاڵم بەپێچەوانـــەی ئەمە بیردەكاتەوە. ئەو پێی وایە كـــە ئەو میللەتانە هەموویـــان خۆیان بەمیللەتی جیـــاواز دەزانـــن، نـــەك رۆڵەی یـــەك میللەت،

بـــا بە یـــەك زمانی هاوبەشـــیش بدوێـــن! بۆیە هەقـــی خۆیانە ئااڵی تایبـــەت بەخۆیان هەبێت، بـــەاڵم دەڵێ میللەتی كـــورد ئەم حاڵەتەی نییەو لەكوردستان كشان بۆ ناوەند هەیە نەك كشان بـــۆ دەرەوە. واتـــە پرۆســـەی بەنەتەوەییبوون بـــەرەو ناوەندگـــەری دەچێـــت، نـــەك بـــەرەو جیـــاكاری. ئـــەو دەڵێت "ئەگـــەر هەندێك بێن و بەبیانووی ئایدیۆلۆژیشەوە ئااڵكە بگۆڕن، ئەوە پێشـــتر دەبێ چەمكەكانـــی قەومیەتیش بگۆڕن كولتورێكـــی هەڵیبوەشـــێننەوەو بەگشـــتی و بەدیل بخەنـــە جێی كولتوری كـــورد. ئەمەیش كردەوەیەكە هاوشێوەی بەعسیەكان. لەكاتێكدا كـــورد لەمێژە ئـــااڵی تایبەت بەخۆیـــان هەیەو خوویـــان پێـــوە گرتـــووەو گۆڕینی بەشـــێوەی زۆرەملێ و قەسری و جێگیركردنی ئااڵی حیزب لەباتـــی ئەمە، لۆژیكێكی بەتەواوەتی مەرفوزەو تەنانەت لەدژی ئەو چەمكە دیموكراتیانەشە كە

ئیدارەی زاتی الفی لێدەدات". بەرپرســـیارە كوردەكە بەشـــێوەیەكی دیكە بیردەكاتـــەوەو پێی وایە كە ئەمڕۆ ســـەردەمی ئیكۆلۆژیەتی دیموكراتیانەیەو چیتر ئەو چەمكە نەتەوەپەرســـتیە سەرەتاییانە بۆ ئەم سەردەمە ناشـــێن. ئـــەو پێی وایـــە گەل ئەمڕۆ بەگشـــتی لەژێر ئەو ئااڵیەدا كۆبۆتەوە، كە ئەمڕۆ تەڤدەم

هەڵیكردووەو ئەمەیش بەشـــێوەی سروشـــتی جۆرێك لەیەكێتی نەتەوەیی دەستەبەركردووەو چ پێویســـت دەكات ئەمە بوروژێنرێت! ئەو پێی وایە گەل بۆخۆی دەتوانێ لەڕاپرسییەكدا دەنگ لەسەر ئەوە بدات، كە كام ئااڵی قبوڵەو ئەمەیش مافی گەل خۆیەتی كە ئەمە بكات. لەبەرانبەردا م.عەباس پێـــی وایە ئیدارەی زاتی ســـەرباری ئەوەی گەلێك شتی باشـــی خولقاندووە، بەاڵم هەندێـــك ســـلبیاتی هەن، كە پێدەچـــێ تەنانەت لەوەچەكانـــی ئایندەشـــدا كاریگـــەری خۆیـــان جێبهێڵـــن، ئەمە لەكاتێكدایە كـــە دەبێ ئیدارەی زاتـــی كاروباری ئەمـــن، ئابوری و كۆمەاڵیەتی هاواڵتیان بەڕێوەبەرێ نەك دەســـكاری رەمزە نەتەوەییەكانـــی بـــكات. ئـــەو دەڵێـــت "نابێ ئەم الیەنـــە لەژێر چەمكـــی دیموكراتیەتی ناقەومیدا مێژووی كوردستانیش بشێوێنێ و جوگرافیەتی لەت لەت بكات و رووبەرەكانی پارچە – پارچە بـــكات. هەروەها بۆی نییە لەژێر ناوی چەمكی "ئومەمیەتی توبـــاوی"دا، ئااڵی حیزبەكە لەباتی ئـــااڵی نیشـــتمانی و نەتەوەیـــی كورد بەســـەر

خەڵكدا فەرزبكات. چاودێرێكیـــش پێـــی وایـــە بەئەگەرێكی زۆر ئەم بابەتە لەخۆرئاوای كوردستان دەتەقێتەوە،

جا چ درەنگ و چ زوو.

20 ژماره 220 2014/2/22

سياسەت

20 ژماره 219 2014/2/15

ساڵی 1988 بە فەرمانی عەلی حەسەن مەجید گوللەباران كرا

ئایشەگوڵناونیشانێكی دیكەی كۆیە

وڵە گ

یش ئا

20 ژماره 220 2014/2/22

ژماره 220 2014/2/22 21

سياسەت

كۆیە، لەپاڵ شـــارەكەی حاجـــی قادر و دڵدار و خاڵـــە ســـێوە و تایـــەر تۆفیـــق، ناونیشـــانێكی دیكەیشـــی هەیـــە، ئەو ناونیشـــانە نـــاوی ژنێكە، ژنێك كە هەموو ژیانی بووە داســـتانی خەبات و

خۆڕاگری و گیانفیدایی، ئەو ژنە ئایشەگوڵە.خەڵكـــی پێشـــمەرگەیەكی ژنـــە ئایشـــەگوڵ، پەیوەنـــدی لەســـاڵی 1954 شـــاری كۆیەبـــوو. بەڕێكخستنەكانی حیزبی شیوعی كوردستانەوە كردووە، لەساڵی 1980 مێردەكەی كۆچی دوایی كردووەو خۆی بەخێوكردنی منداڵەكانی )5 كوڕ و 3 كچ( لەئەستۆ گرتووە. لەساڵی 1988 لەالیەن

رژێمی بەعسەوە دەستگیردەكرێت.كەریـــم ئەحمەد، ســـكرتێری پێشـــوی حزبی شـــیوعی كوردســـتان، وەها پێناسەی ئایشەگوڵ بەگیانـــی كوردســـتانی »ئافرەتێكـــی دەكات كوردایەتی و ئازایەتی پەروەردە ببوو. لەســـاڵی 1954 پەیوەنـــدی بەڕیزەكانـــی حزبی شـــیوعی كوردستانەوە كرد، كە تەمەنی لە 30 ساڵ زیاتر نەدەبـــوو. لەمێژووی بزووتنـــەوەی كوردایەتیدا دەگمـــەن بوو، ئافرەتێك تەحەممولی ئەو هەموو بـــكات. بەداخـــەوە بەرپرســـارێتی و نهێنییانـــە

لەبارودۆخێكی یەكجار ناسك دۆڕاندمان«. خەبـــات رۆژانـــی حەمەســـاڵح، عیرفـــەت لەگـــەڵ ئایشـــەگوڵ هـــەم كچی گـــەڕەك و هەم هـــاوڕێ بووە، ئەو ئێســـتا كە بەهـــۆی تەمەن و نەخۆشییەوە بەزەحمەت دەتوانێ بەسەرهاتەكان بگێڕێتـــەوە، جەختـــی لەوەدەكـــردەوە، كە ئەوان بـــەر لەپەیوەندیكردنیـــان بەحزبی شـــیوعییەوە هەر چاالكبوون، بەتایبەت ئایشەگوڵ »یارمەتی خەڵكـــی زۆر دەدا، ماڵە شـــەهید هەبوو، مانگانە یارمەتـــی لەماڵەكانـــی دیكە بـــۆ كۆدەكردەوە و هەموانی ناچاركردبوو، كـــە یارمەتی مانگانە بۆ ئـــەو ماڵە بەرن، بـــەدەم هەموو خەڵكـــەوە بوو. بەاڵم كاتێك پەیوەندی بەشیوعییەوە كرد، بووە

مرۆڤێكی خەمخۆرتر«.رونـــاك محەمەد حەیـــدەری، ژنێكـــی دیكەیە كـــە هاوڕێی ئایشـــەگوڵ بووە، ئەو بەو وەســـفە قسەیەك دەخاتە سەر قسەكانی عیرفەت »دڵێكی گەورەی پـــڕ لەخۆشەویســـتی هەبوو. تائێســـتا

زۆركەس بەژیان قەرزاری ئەون«. كەریم ئەحمەد تەســـبێحێكی بەدەستەوەبوو، بـــەدەم بیركردنـــەوەوە دەیویســـت بەردەوامـــی بدات بەگێڕانەوەی خەباتی ئەو ژنە »تێكۆشانی ئەو تەنیا كوردستانی نەگرتبۆوە، بەڵكو زۆرجار سنوری چاالكییەكانی بەغدا و بەسرەو موسڵ و شارەكانی دیكەی دەگرتەوە، هەموو پەیوەندییە رێكخســـتنەكان لەئەســـتۆی ئەو بوو، ماوەیەكی زۆر هەر بۆكاری رێكخستن، هاتوچۆی بەغدای دەكردو كاری رێكخســـتنی دەكرد، بەبێ ئەوەی عەرەبی بزانێت. كەسوكاری پێشمەرگەو خەڵكی

هاندەدا بۆ بەردەوامی و خۆڕاگری«. ئایشـــەگوڵ خەســـڵەتی سەرنجڕاكێشـــترین بـــەالی كەریم ئەحمەدەوە ئەوەیـــە »وێڕای ئەو هەمـــوو ئازایەتـــی و لەخۆبوردووییەی، هەموو منداڵەكانـــی كردبـــوون بەپێشـــمەرگەو بەگیانی پـــەروەردەی مرۆڤدۆســـتی و كوردایەتـــی كردبـــوون. هەروەهـــا لەو ســـات و كاتەدا كاری لەرابیتـــەی ئافرەتـــان دەكـــرد. خوێندەوارییەكی كـــەم و رۆشـــنبیری و دنیابینییەكـــی فراوانـــی هەبوو. كاتێك شـــیكردنەوەی سیاســـی دەكرد و قســـەی بۆ كۆمەڵێك دەكرد، بەالتەوە سەیربوو

كە ئەو كەسێكی نەخوێندەواربێت«. ئایشـــەگوڵ، جگە لەخەبات و كاری سیاســـی خۆی، هەموو كوڕەكانی پێشمەرگە بوون. كوڕێكی لەالیـــەن رژێمـــی بەعســـەوە »شـــەهید«كراوەو كوڕێكیشـــی )محەمـــەد حـــەالق( لەســـاڵی 1995 لەالیەن یەكێتیەوە تیرۆركراوە. وەك باسدەكەن، هەمیشە پشت و پەناو هاندەری كوڕەكانی بووە

لەخەباتی شاخ و پێشمەرگایەتیدا. بـــەر ئـــەو دەڵێـــن، ئایشـــەگوڵ هاوڕێكانـــی لەپەیوەندیكردنـــی بەحزبی شـــیوعییەوە ژنێكی لێهاتو و هوشـــیاربووە. لەزۆربەی بزووتنەوەو خۆپیشاندانە جەماوەرییە رەواكاندا بەشداربووە. هەتـــا ژنانـــی دیكەی هانـــداوە، كە نەترســـێن و

لەسەر مافەكانیان بێنەدەنگ. بەخۆپیشـــاندانی ئامـــاژە ئەحمـــەد، كەریـــم بەڵێننامـــەی دژی 1948 ســـاڵی جەمـــاوەری پۆرتســـماوس دەكات، كە ســـاڵح جەبر ویســـتی لەگەڵ بریتانیا ئیمزای بكات و گوتی، »ئایشەگوڵم لەپێشـــەوەی ئەو خۆپیشـــاندانە بینیـــوە لەكۆیە.

هەروەهـــا خۆپیشـــاندانێكی دیكـــەی بەردەركی سەرا لەســـاڵی 1951 بۆ نان كرا، ئەوكاتە ژنێك بەنـــاوی گوڵـــە دەروێـــش نانێكی رەشـــی جۆی بەدەســـتەوە بوو، لەپێشـــی خۆپیشـــاندان بوو و ئایشـــەگوڵ لـــەدوای ئەو بـــوو، بەقائیقامی گوت ئەگـــەر بمەوێ بەو نانە ســـەرت دەبڕم، ئەوەندە

وشك و تیژە«.هاوكات عیرفەت شتێك لەو بارەوە دەگێڕێتەوە »بەر لەهاتنە سەر حوكمی عبدالكریم قاسم، من و ئایشەگوڵ لەخۆپیشاندانێكی گەورەی بەردەركی ســـەرا بەشداربووین. لەو خۆپیشـــاندانە پیاوێك بەناوی محەمەد حەیدەری برینداربوو، حكومەت لەبریندارەكانی ئەو خۆپیشـــاندانە دەگەڕا، بەاڵم ئایشـــەگوڵ ئـــەو بریندارەی شـــاردەوەو رۆژانە بەنهێنـــی دكتـــۆری بۆدەبـــرد، تا چـــاك بۆوە و رادەســـتی كەسوكاری كردەوە. لەو بارودۆخەدا

هیچ پیاوێك جورئەتی نەدەكرد ئەوەبكات«.هەموو هاوڕێكانی شـــەهید ئایشەگوڵ، كۆكن لەســـەر ئازایەتی و چاونەترســـی ئـــەو. عیرفەت دەڵێت »لەڕۆژانێكدا ئەو بەئۆتۆمبێل شـــتومەكی بۆ پێشـــمەرگە باردەكرد، خەڵك نەیدەوێرا ناوی

بەهرە حەمەڕەش

كەریم ئەحمەد لە ماڵەكەی خۆیدا بۆ سڤیل باسی ئایشە گوڵ دەكات

كەریم ئەحمەد: ئایشەگوڵ لەمێژووی

بزووتنەوەی كوردایەتیدا دەگمەن بوو

22 ژماره 220 2014/2/22

سياسەت

ئەو شەقامەی لە كۆیە بە ناوی ئایشە گروكە ناونراوە

نـــاو رێكخســـتن كۆدەكاتـــەوەو چەكەكانیان پێ پاكدەكاتەوەو دەیاننێرێتە شاخ«.

وەك هاوڕێكانـــی گێڕایانەوە، دوای رووداوی پشتئاشـــان، كـــە یەكێتـــی هێرشـــی كردە ســـەر بارەگای سەركردایەتی حیزبی شیوعی و دەیان كادیری لێ كوشـــتن، چەند چەكدارێكی شیوعی دەیانـــەوێ یەكێتییەك بكوژن، بەاڵم ئایشـــەگوڵ لەماڵەكەی خۆی دەیپارێزێت و بەشـــیوعییەكان دەڵێـــت »نابێت خراپە بەخراپـــە وەاڵم بدرێتەوە،

ئەگەر نا ئێمە ناگەینە هیچ كوێ«. روناك حەیدەر ســـاڵحی دەڵێت »ئێمە نازانین چـــی ئـــەو ژنە باس بكەیـــن، ئەو بەمانای وشـــە شـــاژن بـــوو. هەموو خەســـڵەتێكی شایســـتە و جوانی هەبوو. نمونەی ژنی بەهێزو خۆڕاگربوو. ئەو تائێستاش شـــەوانە لەماڵەكانی كۆیەدا باس لەخۆڕاگـــری و ئازایەتی دەكرێـــت و بەنەمریش دەمێنێتەوە. هەموو منداڵەكانیشـــمان ئایشەگوڵ

دەناسن«.ئایشـــە گـــوڵ، لەســـاڵی 1988 لەالیەن رژێمی پێشـــمەرگەبوون، بەتۆمەتـــی بەعســـەوە، هـــەر بەڵگەنامـــەكان بەپێـــی دەســـتگیركراوە. لەهەمان ساڵدا، لە تەمەنی 60 ساڵیدا، بەفەرمانی

عەلی حەسەن مەجید گوللەباران كراوە.كەریم ئەحمەد دوابینینی ئایشەگوڵ باسدەكات، كـــە وێڕای هەموو مەترســـییەكانی ســـەر ژیانی خـــۆی، پەرۆشـــی ئەوان بـــووە »دواجار كە من ئایشـــەگوڵم بینی، پێـــم وابێت ســـاڵی 1983بوو لەپشتئاشـــان، دوای رووداوەكەی پشتئاشانیش بوو. دەنگوباســـی نـــاوەوەی هێنابـــوو، ئەوكاتە ئۆتۆمبێـــل زۆر كەمبوو، بەپێ هاتبوو، شـــەوێك مایـــەوە، من تا مەودایەك بەڕێمكرد، لەڕێگا هەر دەیگوت، ئاگاداری خۆتان بن ئێمە تەنیا ســـەدام

دوژمنمان نییە«. كەلســـوم، بـــاس لەشـــەوی دەســـتگیركردنی دایكـــی لەالیـــەن هێزەكانـــی بەعســـەوە دەكات، كە بەهۆی كەســـێكەوە دەســـتگیركراوە پێشـــتر لەڕێكخستنەكانی حزبی شیوعیدا كاری كردووە، بەاڵم دوای ئەوەی بەعس دەســـتگیری كردووە، بەڵێنی پێداون هاوكارییان بكات. بۆیە ئایشەگوڵ

بەو پیالنە نازانێت و متمانە بەو پیاوە دەكات.

وەك كەلســـوم دەگێڕێتـــەوە كـــە دایكـــی ئەو شـــەوەی دەســـگیر كرا لەماڵی خزمێكیان بووە، كچەكانـــی دەڕۆن لـــەوێ بیبینن، بـــەاڵم بەهۆی كەســـێكەوە كە پێشـــتر پەیوەنـــدی بەڕیزەكانی حزبی شـــیوعییەوە هەبووەو لەالیەن بەعسیەوە دەســـتگیركراوەو كڕدراوە، شـــەوێك لـــەو ماڵە دەســـتگیردەكرێت »ئێمـــە چوبوویـــن لـــەو ماڵی خزمەمـــان دایكم ببینین، كاتێـــك زانیمان گوتیان دەورەی ماڵەكـــە بەمەفـــرەزەی بەعـــس گیراوە. ئەوكاتە گوڵەباخی خوشـــكم گەنـــج بوو، لەگەڵ دایكـــم بوو، پێشـــمەرگە بوو بەنهێنـــی هاتبۆوە، دایكم یەكســـەر گوتی ئەوە بۆمـــن هاتون، بەاڵم ئـــەو گوڵەبـــاخ رزگاربكـــەن. دوای هەوڵبـــدەن هەموومانیان بردە دائیرەی ئەمن، لێكۆڵینەوەیان كرد، لەڕێگا بەئێمەی گوت ئێوە ناوی راستەقینەی خۆتـــان ئاشـــكرا مەكـــەن، ئـــەو داوەش بۆمنـــە. لەدائیـــرەی ئەمن بەرپرســـی ئەمنەكـــە بەقاتێكی شـــاڵی كوردییەوە هات. دایكم بەئەمنەكان گوتی ئێـــوە كێتـــان دەوێ؟ بەرپرســـی ئەمنەكە گوتی، ئێمـــە ئایشـــەگوڵمان دەوێت، ئەویـــش گوتی، من ئـــەوم، ئەوانە ئیزن بدەن. لەوێش هەموو هەوڵی ئەوەبـــوو، كە ئێمە رزگارمـــان بێت و خۆی لێی یەقیـــن بوو، مـــادام كەوتـــە دەســـتیان رزگاری

نابێت«. كەلســـوم دەڵێت »دوای ئەو شەوە دایكممان نەبینییەوە. دوای چەندینجار هەوڵدان و واسیتەی ئەمـــالو ئـــەوال، كـــوڕی پورێكم توانـــی بیبینێت، ئەویش گوتی، كە تەحەممولی بینینی نەكردووە، چونكـــە لەژێر ئەشـــكەنجەدا ئەوەنـــدە تێكچووە شـــتێك بووە كە هەر لەو نەچـــووە. لەوێش پێی

گوتووە، ئێوە بۆچی هاتوون بۆ ئێرە؟«. هەموو هاوڕێكانی ئایشەگوڵ دەڵێن، جوانترین هەڵوێســـتی ئەو ئەوە بوو، كە ژیانی خۆی كردە قوربانی، بەاڵم وێڕای ئەو هەموو ئەشكەنجەیەی زیندان، یەك وشەی لەسەر كاروباری رێكخستن

و هاوڕێكانی نەدركاند. عیرفەت دەڵێت »كە ئایشەگوڵ لەالیەن رژێمی بەعســـەوە دەســـتگیركرا، هەموو رێكخستنەكان ئەژنۆیـــان شـــكا، بـــەاڵم ئێمـــە كـــە لەنزیكـــەوە شـــارەزای ئەو بوویـــن، ئەوانمـــان دڵنیاكردەوە،

پێشمەرگە بهێنێت«.كەلســـوم، یەك لەكچەكانی ئایشەگوڵ، ئاماژە بەخۆڕاگری دایكی دەكات، لەسەختترین رووداوی ژیانیانـــدا »لەســـاڵی 1986دا كاتێك بەشـــداری برام شـــەهید بـــوو، تەمەنی تەنیا شـــانزە حەڤدە ســـاڵ بوو. كاتێك دایكم دەبیســـتێ كە كۆمەڵێك پێشمەرگە شەهیدبوون، لەناویاندا كوڕێكی زۆر گەنج هەبووەو وەســـفی دەكەن، یەكســـەر دایكم دڵی خەبەر دەدات، كە ئەوە رەنگە بەشـــدار بێت. دەچێتە الی مردووشۆری مزگەوتەكە، بەاڵم ئەو كاتێك دایكم دەبینێ دەستدەكاتەوە بەنوێژكردن، بۆیە دایكم لێی دڵنیادەبێت و پێیدەڵێت، نوێژەكەت تەواوبكە من كە كوڕم بۆتە پێشمەرگە، چاوەڕێی مردووشـــۆرەكە دەكـــەم. شەهیدبوونیشـــیان دایكمـــی خۆڕاگـــری بەسەرســـوڕمانەوە زۆر دەگێڕایەوەو گوتی تەنیا پشـــتێنی كوڕەكەیم بۆ ناونیشـــان هەڵگرتبـــوو لێی وەرگرتم و شـــوێنی

گۆڕەكی پرسی و رۆیشت«. زانیمـــان ئێمـــە كاتێـــك دەڵێـــت، كەلســـوم براكەمان شـــەهیدبووە، دەســـتمان كرد بەگریان و هاوارهـــاوار، ئـــەو لێمـــان توڕەبـــوو و گوتی »باوەڕناكەم ئێوە لەمن بووبن. چۆن وادەكەن؟ ئێـــوە خوشـــكی پێشـــمەرگەن، دەبـــێ ورەتـــان بەرزبێت و خۆڕاگربـــن، ئێمە كە ئەو رێگایەمان هەڵبژاردووە، دەبێ چاوەڕێی هەموو كارەساتێك

بین«. ســـەبارەت بەخۆڕاگری ئایشـــەگوڵ عیرفەتی »جارێـــك گێڕایـــەوە بەســـەرهاتێكی هاوڕێـــی محمەد حەالقی كـــوڕی، هەواڵ بۆدایكی دەنێرێ كە ئەمشـــەو دەگەڕێتەوە، ناونیشانێك دادەنێت. ئایشـــەگوڵ بوخچەنانێك دەپێچێتەوەو دەڕوات، شـــەو هـــەر چـــاوەڕێ دەكات، بـــەاڵم كوڕەكەی دەرناكەوێــــت، ئەویش بۆ ئەوەی كەس نەیبینێ، بوخچەكە بەدارێكەوە هەڵدەواســـێت و خۆشـــی دەڕواتـــە ســـەردارەكە تـــا بەیانی بەم شـــێوەیە چاوەڕێـــی كوڕەكـــەی دەكات. بەیانـــی كاتێـــك ناســـیاوێك بەوێدا رەت دەبێ، دەیبینێ پێیدەڵێت، ئەوە لێرە چ دەكەی؟ دەزانێت رۆژی لەسەر ئەو

دارەو لەچاوەڕوانی كوڕەكەیدا كردۆتەوە«.هەر ئـــەو هاوڕێیەی ئایشـــەگوڵ، كـــە لەگەڵ گێڕانەوەی باسی ئەودا زوو زوو فرمێسكەكانی بەریان بەقسەكردنی دەگرت، گێڕایەوە »جارێك چەكێكی زۆر لەماڵی ئایشـــەگوڵ بوو، لەو كاتەدا مەفـــرەزە دەگەڕێـــت هەندێ ماڵ دەپشـــكنرێت، ئایشـــەگوڵ هەمـــوو چەكەكانـــی دەباتە حەمامی یـــەك دادەگیرســـێنێت، حەمـــام و ماڵەكـــەی لەكچەكانیشی دەنێرێتە حەمام و پێیدەڵێت كەفاو بەرداتەوە، كاتێك كچەكەی دەڵێت من چۆن لەگەڵ ئەو هەموو چـــەك و ئاگرە لەحەمام بم، ئەویش پێیدەڵێت هیچ چارەی دیكەمان نییە. بەمشـــێوەیە هـــەم ماڵەكـــەی و نهێنی رێكخســـتنەكان و هەم چەكـــەكان رزگاردەكات و دواتریـــش ژنەكانـــی

ژماره 220 2014/2/22 23

سياسەت

ئایشەگوڵ، دایكی محەمەد حەالق

دوای تیرۆركردنی محەمەد حەالق،

پەیكەرەكەی ئایشەگوڵیان لەكۆیە بەشەو هەڵگرت و

كەس نازانێت بۆ كوێیان برد

كە ئێمە پێمان وانییە ئایشـــێ قەت وشـــەیەك بۆ دوژمن بدركێنێت«.

كەلســــوم دەڵێــــت، تــــا راپەرینــــی 1991 ئێمە هــــەر پێمانوابوو دایكمان لەژیانــــدا ماوە. كاتێك هەڵمانكوتایــــە ســــەر دائیرەی ئەمــــن، هەمووی دیكــــە ئــــەوەی لەگەڵبــــوو، پێشــــمەرگەمان دە كەســــوكاری زیندانیانی سیاســــی بووین، بەاڵم مــــن هەمــــوو ژوورەكانــــی ئەمن گــــەڕام دایكمم

نەدۆزییەوە. دواجـــار لەالیەن كوڕێكی تەقتەقی دۆســـیەی گوللەبارانكردنـــی ئایشـــەگوڵ دەدۆزرێتەوە، كە بەپێـــی دۆســـیەكە، گوللەبارانكردنی ئایشـــەگوڵ بـــووەو دەســـتگیركردنیدا ســـاڵی لەهەمـــان بەفەرمانی عەلی حەســـەن مەجیـــد. ئیتر لێرەوە گەڕان و ســـۆراخی كوڕ و كچەكانی ئایشەگوڵ، بۆدۆزینەوەی ئایشێ نەبوو، بەڵكو بۆ گۆڕەكەی بـــوو، وەك كەلســـوم دەڵێ رۆژانـــە كرێكارمان دەگـــرت و قەبـــری گۆڕســـتانی شـــارەوانیمان جارێـــك نەماندۆزییـــەوە، هـــەر هەڵدەدایـــەوە. گۆڕێكمان هەڵدایەوە ژن و پیاو و منداڵێك بوون،

كە منداڵەكە مەمەكەی هەر بەدەمەوە بوو«. ئـــەم گۆڕهەڵدانەوەیە هەر بـــەردەوام دەبێت تـــا ئاگاداریان دەكەنەوە كە جەمال ناوێك هەیە، كرێكاری شـــارەوانییە، ئەو كاتـــی خۆی تەرمی ئایشەگوڵی ناشتوە. كەلسوم دەگێڕێتەوە »دوای ماندووبـــوون و پرســـیارێكی زۆر ماڵی جەمالم دۆزییەوە، چووم، بەاڵم ئەو دەترسا، پێی وابوو، كـــە ئێمە شـــتێكی بەســـەربێنین، بـــەاڵم ئەوكات شـــەهید محەمەد حەالق دڵنیای كردەوە، كە ئێمە هیـــچ مافێكمان بەســـەرئەوەوە نییـــەو ئەو تەنیا كرێكار بووە، لەبری ئەوە پاداشتیشـــی كرد، كە دایكمی ناشتووە، ئەویش گۆڕەكەی پیشانداین و

خۆم چوومە ناو گۆڕەكەی دەرمهێنایەوە«. ئێستا كەلسوم، جلەكانی دایكی لەناو پاكەتێك هەڵگرتووە. پیشـــانی ئێمەشـــی دا، كراســـەكەی

شوێنی چەند گوللەیەكی پێوەیە.

كەلســـوم دەڵێـــت »دوای ئەوە تـــا راددەیەك دڵم ئیســـراحەتی كرد، كە گۆڕی دایكمم پێزانی. لەمەراسیمێكی شایستەی خەبات و ماندوبوونی

دایكمدا بردمانەوە كۆیە ناشتمان«. ئێســـتا لەشـــاری كۆیـــە شـــەقامێك بەنـــاوی )ئایشـــەگوڵ(ەوە هەیە، وەك كەلســـوم دەشـــڵێ »پێشـــتر لەشـــەقامی ســـەرەكی كـــە دێیتـــە ناو كۆیە، پەیكەرێك بۆ ئایشـــەگوڵ دروســـتكرابوو، خەڵك زۆر باســـیان دەكردو وێنەیان ال دەگرت، بـــەاڵم دوای ئەوەی محەمەد حـــەالق تیرۆركرا، پەیكەرەكەیان بەشـــەو هەڵگـــرت و ئێمەش زۆر پرســـیارمان كرد، بەاڵم كەس نازانێت بۆ كوێیان بـــرد؟!!! گوایـــە بەرپرســـێكی یەكێتـــی گوتویەتی ناكرێـــت كوڕەكـــەی تیرۆربكەیـــن و پەیكەریش بـــۆ دایكی دروســـتبكرێت. دووســـێ ســـاڵ پێش

ئێســـتا یەكێتـــی داوایانكرد لەكۆیـــە باخچەیەكی بەناوبكرێـت، ئێمە رێگەمان نەدا«.

بەپێـــی قســـەكانی كەریـــم ئەحمـــەد، بڕیـــارە حزبـــی دێرینەكانـــی پێشـــمەرگە لەالیـــەن شـــیوعی كوردســـتانەوە پەیكەرێك بـــۆ ئەو ژنە

دروستبكرێت. كەلسوم، كە شوێنەواری لەدەستدانی دایك و براكانی بەسیمایەوە دیارە، بە ئاخ هەڵكێشانەوە دواقســـەی ئەوە بوو »ئێمـــە خەباتمان زۆركرد و رەنج و ماندووبوونمان كێشـــاوە، شەهیدمان داوە، بەاڵم لەدوای راپەڕین لەجیاتی حەسانەوە و پاداشـــت، یەكێتـــی لەســـاڵی 1995دا محەمەد حەالقی برامانی تیرۆركرد، كە پێشمەرگەی كۆن بوو. ئەوەی بەعس نەیتوانـــی لەگەڵمان تەواوی

بكات، یەكێتی تەواوی كرد«.

24 ژماره 220 2014/2/22

)فەتــــاح قارەمــــان و نەمــــر شــــەهیدی محەمەدئەمیــــن ئاغــــا( ناســــراو بە)فەتــــاح ئاغا( لەبنەماڵەیەكی خانەدانــــی ناوچەكانی پارێزگای سلێمانی، لەگوندی نورەك لەدایك بووە. لەساڵی 1948 لەقەزای چوارتا قوتابخانەی ســــەرەتایی تەواوكردووە. هەروەها لەســــاڵی 1958 خانەی مامۆستایانی تەواوكردووە. لەساڵی 1962 بۆتە پێشــــمەرگەو لە 1964 بۆتە ســــەرلقی بەرزنجە، واتــــە پلــــەی پێشــــمەرگەی وەرگرتــــووە، دوای

ئەوەی پلەی سەردەستە و سەرپەلی بڕیوە.لەساڵی 1968 بۆتە ئامیر بەتالیۆن، كە پلەیەك بوو لەدوای سەرلقەوە دەهات. هەموو ئەمانەش لەسنووری هێزی خەبات بوو. هەروەها لەساڵی 1970 بۆتــــە بەرپرســــی رێكخراو، كــــە ئەمەش پلەیەكــــی حزبــــی بــــووە، لەڕێكەوتــــی 11 ئازار بەپاســــەوانی پێشــــمەرگەكان چونكــــە پێیــــدرا، ســــنوور )حرس الحــــدود( دامــــەزران، ئەوانەی دیكەیش لەعەســــكەری دەبــــوردران و ماوەیەك

هاوكاری دەكران.لەو ماوەیــــەدا كاری حزبی كردووە، چاالكی زۆری نواندووە. لەســــاڵی 1972 كراوە بەئامیر هێــــزی خەبــــات، واتە هێــــزی خەبات دروســــت پێشــــمەرگانەی ئــــەو لەپاشــــماوەی بــــووەوە،

نەببوون بەحەرەس حدود.كە لەســــاڵی 1974 شــــەڕ دەســــتی پێكردەوە، شەهید فەتاح ئاغا لەهێزی خەبات رۆڵی چاالكی بینــــی، بەاڵم هەموو هێزەكانی كورد بەشــــێوەی حــــدود پاســــەوانی لەڕێــــگای نهێنــــی نیمچــــە دروســــتكرانەوە، دوای ئــــەوەی ســــەركردایەتی شۆرش بڕوای بۆ دروستبوو، كە حزبی بەعس ئــــازار و حكومەتــــی عێــــراق رێكەوتنــــی 11ی

جێبەجێ ناكات. ئەو مرۆڤــــە قارەمانە لەســــەر رێبازی پارتی و بارزانی پەروەردە ببــــوو، لەتەمەنی الویەتیدا جگە لەخوێندنی قوتابخانە، پێشــــتر لەحوجرەی فەقێیانیــــش خوێندبــــووی و شــــارەزایی لەئاینی پیرۆزی ئیسالم و زمانی عەرەبی پەیداكردبوو.

دوای نسكۆی شۆرشی ئەیلول، شەهید فەتاح ئاغــــاش بــــووە پەناهەنــــدە لەئێــــران، لەعەزیمیە خانوویەكــــی پێــــدرا بــــۆ خــــۆی و خێزانەكــــەی، كــــە یەكێك بــــوو لەو 100 خانــــووەی حكومەتی ئێــــران بــــۆ ئەندامانــــی ســــەركردایەتی پارتی و ئامیــــر هێــــزەكان و هەندێك كەســــایەتی دیكەی ناو شۆرشی دروســــتكردبوو. هەمیشە زیندوو فەتــــاح ئاغــــا و مــــن بوویــــن بەجیرانــــی یەكتر، پێشــــتر هەندێــــك ئاشــــنایەتیم لەگەڵیــــدا هەبوو، بــــەاڵم ئــــەو چەنــــد ســــاڵەی دراوســــێ بوویــــن، پەیوەنــــدی كۆمەاڵیەتیمــــان زۆر بەهێــــز بــــوو، هەروەها لەڕووی سیاســــی و هزریشەوە، كاك فەتــــاح ئاغا زیاتر الیەنی هــــزری نەتەوەیی تێدا بەهێزبوو، دۆســــتی خوالێخۆشــــبووان ئەحمەد هــــەردی و شــــێخ محەمەد هەرســــین و حەمەی

گێڕانەوەبۆ

لەبیرنەكردن

شەهید فەتاح ئاغا

محەمەد مەال قادر

سياسەت

24 ژماره 220 2014/2/22

ژماره 220 2014/2/22 25

سياسەت

لە راستەوە وەستاوەكان: عوسمان ساڵح، فەتاح ئاغا، رەزا عەلی كاتب. دانیشتوان: وەستا نوری، سدیق كاكه

لە راستەوە: فەتاح ئاغا، عەزیز سور، حەمەئەمین گولچین، سابیر ئەاڵ كەرەم، عومەر محەمەد، رەشید ئاغا ... شۆڕشی ئەیلول

عەزیز و ئەوانەبوو واباوبوو كە پاسۆك بوون، بەهەرحــــاڵ مرۆڤێكــــی رەوشــــتبەرز و هێمن و لەســــەرخۆ بــــوو، خۆی كەســــێكی بەڕێز بوو و

رێزی لەخەڵكیش دەگرت.پەیوەندی نێوانمان زۆر بەهێز بوو، هاتوچۆی ماڵی یەكترمــــان دەكرد لەمناســــەباتی جەژن و

پرسە و بۆنەی دیكەیش. شــــەهید فەتاح لەگەڵ كاك ئیدریس بارزانیش پەیوەندی دۆستایەتی و هەڤاڵیەتیان بەهێزبوو. زۆرجار كاك ئیدریس لەالی من وەك كەسێكی بەڕێز و لێهاتوو باســــی ئەوی دەكردو دەیگوت پەیوەندیتان زۆر خۆشە، پێم خۆشە پەیوەندیتان هــــەروا بەردەوام بێــــت. رۆژێك شــــەهید فەتاح لــــەالی مــــن بــــوو، باســــی خوێندنــــی كــــرد، كە لەكۆلێژی زانســــتی رامیاریی )العلوم السیاسیە( وەردەگیرێــــت. منیش زۆر هانمدا، پێمگوت ئەمە كارێكی زۆر گرنگ و ســــەردەمیانەیە. ئەوەبوو وەرگیرا، چوار ساڵ خوێندنی تەواوكرد. هەندێك كەســــی دیكەیش لەپەناهەندەكانــــی خۆمان بەو شــــێوەیە وەرگیران و هەمووشیان دەرچوون و

بڕوانامەی )لیسانس(یان وەرگرت.ئێمــــە پەیوەندییەكــــی دۆســــتانەی بەهێزمان لەنێوانــــدا هەبــــوو، دراوســــێی یەكتریش بووین. بەاڵم لەســــاڵی 1979 كــــە لەكۆنگــــرەی نۆیەمدا بووم بەئەندامی كۆمیتەی ناوەندی و بەرپرسی لقــــی 4ی ســــلێمانی، لەیەكتــــر دابڕاین. لەســــاڵی پێشــــمەرگەكانییەوە، بەهەمــــوو 4 لقــــی 1980كــــە نزیكــــەی 500-600 پێشــــمەرگە دەبــــوون،

حاجــــی ســــنووری ســــەر ناوچەكانــــی هاتنــــە ئۆمــــەران. لەمانگی 1980/11 چاالكیەكی گرنگی سەربازی لەحاجی ئۆمەران ئەنجامدرا، لەالیەن شــــەڕێكی ،4 و 3 و 2 لقــــی پێشــــمەرگەكانی قورســــی چەنــــد رۆژە روویــــدا، توانــــدرا حاجی ئۆمــــەران رزگار بكرێت. بەاڵم ســــوپای عێراقی هێرشــــێكی پێچەوانەی ئەنجامــــدا، توانی حاجی ئۆمــــەران بگرێتەوە. هەرچەنــــدە لەئەنجامی ئەو هێرشــــەیدا زیانێكی گەورە بەر ســــوپای عێراق كەوت، ئێمەش ژمارەیەك شەهید و بریندارمان هەبــــوو. یەكێك لەو شــــەهیدانە كاك فەتاح ئاغا بــــوو. ئــــەو تــــازە هاتبــــووە ســــەردانی شــــەهید عەبدوڵــــاڵ ئاغای برا بچووكی خۆی، كە ئەندامی كارگێــــڕی لقی 4 بــــوو. هەروەها بۆ ســــەردانی مەكتەبی سیاســــی و برادەرانــــی لقی 4 هاتبوو، بەشــــداری چاالكییەكەشــــی كردو لەئەنجامدا لە 1980/11/19 شەهید بوو. تەرمە پیرۆزەكەیمان لەگۆڕســــتانی نەغەدەی ئێران ناشت. زۆرینەی

شەهید و مردووەكانمان لەوێ دەناشت.جــــا ئەو شــــەهیدە قارەمانە بەرێوڕەســــمێكی و حزبــــی بەرپرســــانی لەالیــــەن شــــكۆدار ژمارەیەكــــی كــــە نەغــــەدەوە، پەناهەندەكانــــی ســــپێردرا. بەخــــاك ئامادەبــــوون، زۆریــــان ئێمەمانان و سكرتێری پارتی و چەندین ئەندامی

سەركردایەتیش بەشدار بووین.دروود لەگیانــــی پاكــــی ئەو شــــەهیدە مەزنە كوردســــتان، و كــــورد شــــەهیدانی گشــــت و

سەروەریان بارزانی نەمر.

ژماره 220 2014/2/22 25

26 ژماره 220 2014/2/22

سياسەت

ماتا هاری و كچەكەی نیوسەدە سیخوڕی دەكەن

26 ژماره 220 2014/2/22

ژماره 220 2014/2/22 27

سياسەت

كاتێك سیاســـەت زیاتر پیشەی پیاوان بێت، ئەوا دەبێت ســـیخوڕییش زیاتر بەر ئـــەوان بكەوێـــت، چونكە ســـیخوڕیكردن بەشـــێكە لەسیاسەت، زۆرن ئەو كتێبانەی لەبارەی ســـیخوڕییەوە نووســـراون، ئەو پیاوەكانـــی كارەكتـــەرە باســـی كتێبانـــە ســـیخوڕییان كردووە، یارییان لەو بوارە كـــردووە. هەرچەنـــدە خوێندنـــەوەی ئەو كتێبانە جێگای بایەخە لەالیەن خوێنەرانەوە لەهەمـــوو دونیادا، بـــەاڵم كاتێك لەبارەی ژنانەوە دەنوســـرێت ئەمـــە زیاتر جێگای كـــە بەتایبەتیـــش خوێنـــەرە، ســـەرنجی زانـــراوە، ئـــەو دەزگایانـــەی هەواڵگـــری ئـــەو ژنانەیان دەستنیشـــان كـــردووە كە

سەرنجڕاكێش و جوان بوون.هەڵبەتە ســـەدان ژنـــی بەناوبانگ هەیە، لەســـیخوڕیی ناوبانگیـــان لەمێـــژوودا كاری پێشـــتر هەیانـــە دەركـــردووە، رۆژنامەوانیان كردووە، لەنێویاندا هەبووە ســـەماكەر بـــووە، یـــان نووســـەر بووە، ئەوكارانەشـــیان كردۆتـــە پەردە بۆ كاری ســـیخوڕیی. یەكێـــك لەوانە بەشـــازادەی شۆخە سیخوڕەكان ناسراوە، )ماتا هاری(یـــە، ماتا هاری ژیانێكی ســـەیری هەبوو، لـــەوە ســـەیرتر ژیانی كچەكـــەی بوو، كە زۆر ترســـناكتر لەدایكی، بۆ چەند واڵتێك

دەستی بەكاری سیخوڕی كرد.ماتــــا هاری نازناوی هونەری مارگریتا بوو، ئــــەو كچە هۆڵەندییەی كە لەســــاڵی 1876 لەهۆڵەنــــدا لەدایكبــــووە، ئــــەو زوو لەتەمەنی نۆزدە ساڵیدا شوو بەئەفسەرێك دەكات و دواتــــر دەتوانــــێ ئــــەو مێردەی رازی بــــكات ســــەردانی رۆژهەاڵت بكەن و لەیەكێــــك لەدوورگەكانی ئەندەنوســــیا بگیرســــێنەوە، بــــەاڵم ئەوەیان بــــەردەوام ئــــەوەی دوای 1903 لەســــاڵی نابێــــت، لەجوانــــی رۆژهەاڵت تێــــر دەبێت و فێری ســــەمای رۆژهەاڵتی دەبێــــت، روودەكاتە پاریس، لەوكاتــــەدا كچێكی دەبێت، دواتر بەناوی باندا ماكلوید دەناسرێت، ماتا ئەو كچەی لەالیەن ژن و پیاوێكی ئەندەنوسی جێدەهێڵێت، كە كچەكەی لەتەمەنێكی زۆر بچووكــــدا بووە، كاتێــــك مارگریتا دەگاتە پاریــــس، نازنــــاوی ماتــــا هــــاری بۆخۆی هەڵدەبژێرێت، بەهۆی سەماكردنەوە هەر زوو لەالیــــەن چینە بەرزەكانی كۆمەڵگای

ســــەرچاوە زۆر دەناســــرێت، پاریســــی بــــاس لەوە دەكــــەن، كە ماتــــا زۆر جوان نەبووە، بەاڵم بەهۆی ســــەماكە و جەستە رووتەكەیــــەوە دەتوانێت زۆرترین پیاوی ناودار و ئەفســــەرانی ســــوپا بــــەدەوری خۆی كۆبكاتەوە، ماتا بەناوی هونەرەوە ســــەردانی ئەڵمانیا دەكات و لەوێشــــەوە لەالیــــەن ئەڵمانەكانەوە وەك ســــیخوڕێك فەرەنســــا رەوانــــەی و دەكرێــــت دیــــار دەكرێتــــەوە، ئەمــــە كاری ماتــــا دەبێت تا 1917، بەماوەیەكــــی كورت بەر لەكۆتایی هاتنــــی جەنگــــی یەكەمــــی جیهانــــی، ماتا لەالیەن فەڕەنســــییەكانەوە ئاشكرادەبێت. كاتــــەی ئــــەو دەســــەاڵتدارانی لەالیــــەن

فەرەنساوە گوللەباران دەكرێت.دەگاتــــەوە لەكاتێكــــدا هەواڵــــە ئــــەو ئەندەنوسیا كە باندای كچی ماتا دەیەوێت شــــوو بكات، وەك بــــاس دەكرێت تا ئەو ســــاتە ئەو كچە نەیزانیوە كە دایكی كێیە، ژن و پیاوە ئەندەنوسیەكەی وەك دایك و باوكی خۆی ناســــیوە، بەاڵم ئەوان كاتێك دەزانن كە ماتا لەالیەن فەڕەنسییەكانەوە كــــوژراوە، نامەیەكــــی پێدەدەن و پێشــــی دەڵێــــن كــــە ماتــــا دایكــــی ئەوبــــووە، پاندا زۆر دەشــــارێتەوەو دایكــــی نامەكــــەی ئاسایی هەڵســــوكەوت دەكات، تا جەنگی دووەمی جیهان دێت. ئەوكاتە یابانییەكان دوورگەكانــــی ئەندەنوســــیا داگیر دەكەن، ئەوكات پاندا لەژیانێكی ئارام دەژیت، چەند ساڵێكە مێردەكەی كۆچی دوایی كردووە، سەروەتێكی زۆری بۆ پاندا جێهێشتووە، بــــەاڵم لەنــــاكاو یابانییــــەكان پەیوەنــــدی لێدەكــــەن داوای و دەكــــەن بەپانــــداوە لەگەڵیــــان كار بــــكات، پێشــــی دەڵێــــن كە ئەوان هەموو نهێنییەكانی دایكیان لەالیە. ماوەیــــەك پاندا لەجەنگی دووەمی جیهان لەگەڵ یابانییــــەكان دەبێت و ماوەیەكیش خۆی لەشۆرشــــگێڕە ئەندەنوسییەكان و چەپەكانــــی چین نزیك دەكاتــــەوە، دواتر لەناو چەپەكان كاردەكات، ئەمەش لەسەر

داوای سی ئای ئەی دەبێت.كارە سیخوڕییەكانی باندا زۆروزەوەندە، هەر لەبەر ئەوەشــــە ئەفســــەرەكەی سی ئــــای ئەی نــــاوی لێدەنــــێ گولەبــــەڕۆژە، ســــەردەمێك لەگەڵ یابانییــــەكان و دواتر لەگەڵ ئەندەنوسییەكان، ئەوەی هاوكاری بانــــدای كــــردووە، ئــــەو كافتریایــــە بووە كــــە لەالیەن مێردەكەیــــەوە بەمیرات بۆی

ماوەتەوە، ئەو كافتریایە لەشــــاری باتیفیا بــــووە، هەمــــوو پیاوانــــی بیانــــی روویان یابانییــــەكان یەكەمجــــار تێكــــردووە، پێشــــنیاریان بــــۆ كــــرد، ئــــەو كافتریایــــە بكاتــــەوە، كــــە ماوەیەك بــــوو داخرابوو، بۆ ئەوەی زۆر بەئاســــانی رۆژانە لەسەر كارەكــــەی زانیاری دەســــت بكەوێت لەو هەمــــوو پیاوەی كــــە لەواڵتــــی جیاجیاوە هاتــــوون و كەســــانی گرنگــــن، گرنگترین كاری باندا ئەو كاتە بووە، كە لەگەڵ سی ئای ئەی كاری كردووە، ئەو 3 مانگ ون دەبێت، كەســــێك نازانێ باندا ئەو ماوەیە لەكوێ مەشقی سیخوری كردووە، دواتر لەشێوەی پەرســــتیارێك دەردەكەوێتەوە، كــــە لەگــــەڵ رێكخراوێكــــی فریاگــــوزاری كاردەكات لەشــــاری شــــنگ كنگــــی چین، خۆی لــــەو رێكخراوە دەدزێتەوە، دەچێتە مەیخانەیــــەك كار دەكات، كــــە پیاوانــــی هەواڵگــــری یەكێتــــی ســــۆڤیەت كەی جی پی تێیدا دادەنیشن، دواتریش روودەكاتە شــــەنگای، بــــەاڵم ئەوجــــارە وەك كچێكی شۆرشــــگێڕ لەناو خەڵك دەناســــرێت، كە دروشمی ئەوەیە "ئاسیا بۆ خەڵكی خۆی بێت". هەر زوو دەناسرێت و دۆستایەتی لەگەڵ ژنێك دروست دەكات، كە ماوتسی تۆنگ فێری زمانی بیانی دەكات، ئەوكاتە رۆژانە راپۆرتەكانی باندا بەئەمریكییەكان دەگات لەڕێگای بێتەل، گرنگترین زانیاری ئاشكراكردنی ئەو كاتەیە كە شیوعییەكان دەیانویســــت بچنە كۆریــــا، باندا كاتەكەی بۆ ئەمریكییەكان ئاشكرا كرد، زانیاریەكی دیكەیش ئاشــــكراكردنی ئەو هاوكارییانە بــــوو، كە ماوتســــی بەهێزەكانــــی ڤێتنامی داوە، جگە لەوەش زانیاری لەسەر خودی ماوتســــی تۆنگ بەئەمریكییــــەكان دراوە، هەندێــــك ســــەرچاوە باس لــــەوە دەكەن، كــــە باندا خۆی ماوتســــی بینیوە، تەنانەت ماوتســــی عاشقیشــــی بووە، ئەوەی زۆر جێــــگای دڵنیابوونیــــش بێــــت، ئەوەیــــە كە باندا لەڕێگای مامۆســــتاكەی ماوتسییەوە زانیارییەكانــــی بەدەســــت هێنــــاوە. بەاڵم دواجار رادەكات و لەالیەن كۆرییەكانەوە دەســــتگیر دەكرێت، ئەوانیــــش داوای لێ دەكەن كاریان لەگەڵــــدا بكات، بەاڵم پاندا رازی نابێــــت. بۆیــــە لەباكــــوری كوریــــا لەلوتكەی بەرزی چیایەك دەكوژرێت. ئەو دایك و كچە لەچەندین كاری سینەمایی و

ئەدەبیدا باسكراون.

فەیسەڵ خەلیل

28 ژماره 220 2014/2/22

دەوڵـــەت ناخەمڵێـــت. یـــان بەواتایەكی دیكە مـــادەم دەوڵـــەت نەتـــەوە دروســـت دەكات، مانای وایە كە ئـــەو پایانەی لەڕابردوودا بۆ بوونـــی نەتەوە دەستنیشـــان كراون كۆمەڵێ رەگـــەزی جێگیری ئەو پێكهاتەیەن، كە دواتر دەوڵەت شووناســـی نەتەوەی پێدەبەخشێت. هەر لێرەوە قسەكردن لەسەر زمانی نەتەوە وەكـــو زمانێكی خاوەن شـــووناس لەكاتێكدا دەوڵـــەت بوونی نەبێت، شـــتێكە لەدەرەوەی

پیادەكردنی واقیعیانە. ئەگـــەر لەڕوانگەی ئەو بوونە ســـادەیەوە سەیری زمانی كوردی بكەین، ئەوە ئاشكرایە كـــە زمانی كوردی لـــەڕووی ئیتمۆلۆجییەوە مێژوویەكی كۆنی هەیە، ئەو قســـەیەش باوە كە زۆر لەوانەی بەمێژووی كوردەوە خەریك بوون، دەڵێـــن ئەوەی كوردی لە لەناوچوون بەهەرحـــاڵ زمانەكەیەتـــی. پاراســـتووە زمانێكـــی كـــورد كـــە ئـــەوەی ســـەرباری یەكگرتـــووی نەبووەو چەندین شـــێوەزاری هەبووە، بەاڵم زمان لەسەر ئاستی ناوچەیی رۆڵـــی ئامرازی پەیوەندیكردنی بینیوە، بەاڵم لەســـەر ئەو جوگرافیایەی كە پێی دەگوترێت جوگرافیـــای كوردســـتان بەدڵنیاییـــەوە نـــە لەڕابردووداو نە لەئێستاشـــدا زمانی كوردی نەیتوانیـــوە بەتەواوەتـــی لەچوارچێوەی ئەو پێناســـەدا خۆی بەرجەستە بكات، كە دەڵێت:

زمان بریتیە لەئامرازی پەیوەندیكردن.بەهەرحاڵ بۆ هەر زمانێك دوو قۆناغ هەیە قۆناغـــی زارەكـــی و قۆناغی نووســـین. ئێمە دەزانین كە قۆناغی نووسین هەمیشە لەدوای قۆناغـــی زارەكـــی دێـــت. بەگوێـــرەی زمانی كوردیـــش قۆناغـــی نووســـین لەمێژوویەكی زۆر درەنگدا دەســـتی پێكـــردووە. هەروەك بۆ نووسین ئەوەی پێویستە ئەلفابێتە. ئێستا پرســـیار ئەوەیە ئایا نووسینی كوردی بە چ

پەیوەندی نێوان نەتەوە و زمان چییە؟ ئایا زمان وەكو لەكەلتووری كالسیكی سیاسیدا باس دەكرا یەكێكە لەپایەكانی بوونی نەتەوە، یـــان داخۆ زمان خاســـێتی بوونی نەتەوەیە؟ یـــان داخۆ نەتـــەوە زمان دروســـت دەكات، هـــەروەك چـــۆن كەلتـــووری هاوچـــەرخ و مۆدێرنێتـــە پێداگـــری ئـــەوە دەكات دەوڵەت نەتەوە دروســـت دەكات؟ كە ئەمەش دەشێ بـــەو مانایـــە بێت دەوڵـــەت زمان دروســـت بـــكات؟ دیـــارە بۆ ئێمـــەی كورد ئـــەم دیدو تێڕوانینە پەیوەســـت بەدروستبوونی زمانی ســـتاندار دەشـــێ جێگای بایـــەخ و ئاخاوتن بێـــت؟ دیـــارە ئێمـــە لەســـەروبەندی رۆژی زمانـــی دایكداین، بۆیە لێرەدا دەپرســـین ئایا زمانـــی دایـــك پیرۆزییەكـــەی لەوەدایـــە كە وەكـــو رەگەزێكی جێگیر و دەســـت لێنەدراو بمێنێتـــەوە یـــان دەبێ پەرە بەخـــۆی بدات و ســـنووری لۆكاڵی بەجێبهێڵێت و شووناسی خۆی بەدەســـتبهێنێت؟ شووناسێك كە نەك تەنیا لەو ئاســـتەدا بێـــت كە ئەوانی دیكە دان بەبوونیدا بنێن، نەخێر بەڵكو شووناسێك كە ئەوانی دیكە پێویستیان پێی بێت، وەكو چۆن ئێســـتا هەندێ لەزمانەكانی جیهان شوناسی

جیهانیبوونیان هەیە. لەكەلتووری كالســـیكدا بۆ بوونی نەتەوە چەند پایەیـــەك دیاریكـــراون لەجۆری خاك و مێژووی هاوبـــەش و كەلتووری هاوبەش و زمـــان، بـــەاڵم گومانـــی تێدا نییـــە كە ئەو رەگەزانە تەنیا خاسێتی سرووشتی بوونیان هەبووە، واتە وەكو خاســـێتە سروشتیەكانی پێكهاتەیەكـــی ئیتنیكی بوون، كە دەشـــێ ئەو پێكهاتـــە ئیتنیكییـــە لەڕوانگەی كۆمەڵناســـی نوێوە وەكو مادەیەكی خاوی نەتەوە ســـەیر بكرێـــت، چونكـــە ســـیما دیارەكانـــی نەتەوە بەپێـــی تیۆرەكانـــی مۆدێرنێتـــە بەبێ بوونی

زمان و دەوڵەت

هەفتانە تایبەت بۆ سڤیل دەینووسێت

ڤەۆشر

عەتا قەرەداخی

سياسەت

28 ژماره 220 2014/2/22

ژماره 220 2014/2/22 29

ئیداری پێویستە كە دەبێ زمانێك بێت یاساو رێســـاو فەرمانەكانی دەوڵەتی پێبنووسرێت دیكـــەوە لەالیەكـــی بەڕێوەببرێـــت، پـــێ و شـــێوازەكانی كاركردنـــی دەوڵەت ئەو زمانە بەرەو بەرزترین ئاســـتی پێگەیشتنی دەبات. بەتایبەتی ئەوەی كـــە پێی دەگوترێت زمانی ســـتاندار كە دەشـــێ بـــەزاراوەی كـــۆن پێی بگوترێـــت زمانی هاوبەش. كەواتە پەیوەندی زمانـــی بەدروســـتبوونی چییـــە دەوڵـــەت

هاوبەش یان زمانی ستاندارەوە.ئاشكرایە دروســـتبوونی دەوڵەتی خاوەن شـــووناس چ دەوڵەتی خێـــڵ بێت یان ئایینی، یان فیودیالی یان نەتەوەیی، مانای پێكهاتنی یـــەك سیســـتێمی بەڕێوەبردنە، كـــە ئەوەش مانای هەڵوەشاندنەوەی سنوورە لۆكاڵیەكانە لەسەر جوگرافیای ئەو دەوڵەتە. لەسەروەختی دەسەاڵتی دەوڵەتی ئیسالمیدا كە دەوڵەتێكی ئایینی خێاڵیەتی بووە زمانی قورئان بووەتە زمانـــی دەوڵەتەكـــەو هەر ئـــەوەش واتە ئەو سیســـتێمە سیاســـی و ئیدارییە وایكردووە، كـــە زمانی عەرەبـــی كە مەبەسســـتمان ئەو زمانـــە قورئانی پێ هاتووەتە خوارەوە، ببێتە زمانێكی فەرمی دەوڵەتەكەو زمانی خوێندن كـــە بەو هۆیەوە تاكو ئێســـتا زمانی عەرەبی لەبەهێزبووندایـــە. پارێـــزراوەو ســـتاندار لەالیەكی دیكەوە كاتێ دەوڵەت لەسەر ئاستی جوگرافیای نەتەوە پێكدێت، لەگەڵ خۆیدا یان تەنانەت پێش پێكهاتنی دەوڵەتیش سیستێمی ئابووری پێكدێت و لەگەڵیدا بازاڕی هاوبەش لەدەرئەنجامەكانـــی یەكێـــك كـــە پێكدێـــت، پێكهاتنی بازاڕی هاوبەش زمانی هاوبەشە كە ئەویش ســـەرئەنجام دەبێتە زمانی سەرەكی خەڵـــك و كاروبـــاری دەوڵەتیش بـــەو زمانە بەڕێوەدەچێـــت، كـــە دەشـــێ بەدەربڕینێكی دیكە بڵێین زمانی ستاندار بەوجۆرە پێكدێت، نـــەك بەكۆكردنـــەوەی میكانیكانـــەی زاراوە لەشـــێوەزارە جیـــاوازەكان. كەواتـــە ئێســـتا ئێمە لەبەردەم ئەو پرســـیارەداین ئایا زمانی ستانداری كوردی بەبێ دروستبوونی بازاڕی هاوبەشـــی كـــوردی ئەگەری دروســـتبوونی هەیـــە، كـــە ئەویش واتـــە بـــازاڕی هاوبەش بنەمایە بۆ دروســـتبوونی چینـــی ناوەند، كە هـــەر ئەو چینـــە هەڵگری پـــرۆژەی دەوڵەتە، واتـــە دەكرێ لێرەوە ئامـــاژە بۆ ئەوە بكرێت كە دەشـــێ دروســـتبوونی زمانی ستانداری كـــوردی پەیوەســـت بێـــت بەدروســـتبوونی

دەوڵەتی كوردییەوە.بزوێنـــەری رۆڵـــی ئـــەوەی بێگومـــان مێژوو دەبینێت لەئاســـتی یەكەمـــدا پاڵنەری ئابوورییـــە. ئەوەشـــی زمانـــی هاوبەش یان

ئەلفابێتێك دەستی پێكردووە؟ بەدەربڕینێكی دیكە ئایا شـــتێك هەبووە یـــان هەیە بەناوی ئەلفابێتـــی كـــوردی؟ یـــان ئایا دەبـــێ بوونی ئەلفابێتـــی تایبەت بەهـــەر زمانێك مەرج بێت بۆ زیندوویی ئەو زمانە؟ ئەوە ئاشـــكرایە كە زۆر لەســـەرچاوە مێژووییەكان باسی ئەوە دەكەن كە یەكەمین ئەلفابێت لەو جوگرافیایەدا دەركەوتبێت كە كوردســـتانە یان دراوســـێی كوردســـتانە، هـــەروەك باســـی بەكارهێنانی ئەالفبێتـــی ئارامـــی دەكرێـــت بۆ نووســـینی لەالیەكـــی دووردا. لەرابـــردووی كـــوردی دیكەشەوە لەسەر بنەمای گەڕانەوەی كورد بۆ رەگەزی ئاری، بەســـی ئەوە دەكرێت كە كوردی بەئەلفابێتی التینی بنووســـێت، بەاڵم لەپاڵ هەموو ئەمانەشـــدا ئەو بۆچوونە هەیە كە ئەو رەگەزانە بوونەتە بەشێك لەكەلتوورو تەنیا دەشـــێت وەكو بەشـــێك لەتوخمەكانی رێنیسانسی نەتەوەیی سەیر بكرێن. بەڵگەش بۆ ئـــەوە دەهێنرێتەوە كە زمانێكی زیندووی وەكـــو زمانـــی ئینگلیزی نـــە كۆنترین زمانی جیهانـــەو نە كۆنتریـــن زمانی ئەوروپاشـــە، بەڵكو مێژووی پەرەسەندنی زمانی ئینگلیزی لـــەدوای ســـەدەی چواردەیەمـــەوە دەســـت پێدەكات و لەگەڵ رێنیســـانس و ســـەردەمی رۆشـــنگەری و پێگەیشـــتنی ناســـیونالیزمی ئینگلیزیـــدا بەوشـــێوەیە پەرەی ســـەندووەو كاتێكیـــش كـــە بووەتـــە زمانی زانســـت ئەو كـــردووەو پەیـــدا نێودەوڵەتیـــەی بایەخـــە لەدوای زمانی دایـــك لەڕووبەرێكی فراوانی جیهاندا وەكو زمانی یەكەم سەیر دەكرێت و لەڕووبەرێكی فراوانیشدا بەتایبەتی لەبواری

زانستدا زمانی یەكەمی جیهانە.ئەوە ئاشـــكرایە لەبەرئەوەی كورد لەهیچ نـــاو نەهاتووەتـــە دەروازانـــەوە لـــەو كام مێژوو كە نەتەوە دیارەكانی ئێســـتای جیهان هاتوونەتـــە نـــاو مێـــژووەو توانیویانـــە ببنە خاوەنـــی شووناســـی دانپێدانـــراوی خۆیان، كـــە بەدەســـتهێنانی شووناســـیش لەئاســـتی یەكەمدا لەڕێگای گەیشـــتن بە بەرهەمهێنانی دەوڵەتـــەوە بووە. كە دەشـــێ ئـــەو دەوڵەتە خێاڵیەتـــی، فیودیالی، ئایینی و لەقۆناغەكانی بـــەاڵم بووبێـــت. نەتەوەیـــی دواتریشـــدا شـــووناس لەبارێكی وەهادا بەمانای بوونی راســـتەقینە دێت، كە ئەو بوونـــەش كۆمەڵێ خاســـێت و بنەمای هەیـــە كە لەكارپێكردن و رۆڵ و هەژموونیانـــدا دەردەكەون. كورد كە لەهیـــچ قۆناغێكدا خاوەنـــی دەوڵەت نەبووە، مانای وایـــە پێداویســـتیەكانی دەوڵەتداریش نەبـــووە كە یەكێك لەو پێداویســـتیانە زمانە. لەم روانگەیـــەوە كە دەوڵەت لەالیەك زمانی

ستاندەر دروســـت دەكات بازاڕی هاوبەشە، دروســـتكەری بازاڕی هاوبەشـــیش مۆتیڤی ئابوورییە، كەواتە دیســـان ئـــەوە ئابوورییە كە زمانی هاوبەش یان ســـتاندەر دروســـت دەكات. هـــەر لێـــرەوە بەئاشـــكرا دیـــارە كە پەیوەســـتە كـــوردی ســـتاندەری زمانـــی یەكگرتـــووی دەوڵەتـــی بەدروســـتبوونی كوردییـــەوە، واتـــە دەوڵەتێـــك كـــە لەســـەر جوگرافیای كوردســـتان دروســـت ببێت، یان دەوڵەتێـــك كـــە بەرهەمی پێگەیشـــتنی چینی ناوەنـــدی كـــوردی بێت، كـــە ئەویـــش تەنیا لەدەركەوتـــن و پێگەیشـــتنی ناســـیونالیزمی كوردیدا دەبێت، واتە گەیشتنی ناسیونالیزمی كوردی بەئاستی بزووتنەوەیەكی جەماوەریی نەتـــەوە جەســـتەی هەمـــوو كـــە ئەوتـــۆ بگرێتـــەوەو هەموو ئاســـت و بەش و چین و توێژە كۆمەاڵیەتییەكانی كـــورد لەیەكەیەكی یەكگرتـــوودا رێكبخـــات و ببێتـــە بەرنامـــەو ئایدیۆلۆجیـــای بزووتنەوەیەكی كۆمەاڵیەتی جەماوەریی كـــە ئەو بزووتنەوەیەش هەموو سنوورە ناوچەیی و لۆكاڵیەكان لەسنووری خێـــڵ و عەشـــیرەت و مەزهـــەب و ناوچەو و تەســـەوف رێبـــازی و هەرێـــم شـــارو حیزب و شـــێوەزارو دەســـەاڵتی ناوچەیی و بەرنامـــەی ناوچەیـــی و پرۆگرامی خوێندنی لەشـــوێنی هەڵبوەشـــێنێتەوەو ناوچەیـــی نەتەوەیـــی بەرنامـــەی یـــەك هەموویانـــدا لەســـەر جوگرافیـــای نەتـــەوە بەرهەمبهێنێت كـــە یەك ئینتیما دەخوڵقێنێ ئەویش ئینتیمایە بۆ نەتـــەوەو نیشـــتیمان و یـــەك دامەزراوە بەرهەمدەهێنێـــت كە دامـــەزراوەی دەوڵەتی نەتەوەیـــە لەســـەر جوگرافیـــای نیشـــتیمان و زمانـــی كارپێكـــردن و بەڕێوەبردنـــی ئەو دەوڵەتەش زمانی هاوبەش یان ستاندارە كە ئەو بازاڕی هاوبەشـــە بەرهەمی هێناوە، كە چینی ناوەندی بەرهەمهێناوەو ئایدیۆلۆجیاو بەرنامـــەی ئـــەو چینـــەی بەرهـــەم هێنـــاوە، كـــە لەگەڵیـــدا زمانی دەوڵەتەكـــە پێكدێت، كە زمانـــی ئەو بـــازاڕە هاوبەشـــەو ئـــەو چینە نوێیەیـــە كە پێـــی دەگوترێت چینـــی ناوەند، ئەویـــش هەڵگری پرۆژەی گشـــتگرو خاوەن شووناســـی ناســـیونالیزمی كوردییـــە. واتە زمانـــی ســـتانداری كـــوردی ناســـیونالیزمی خاوەن شوناســـی كوردی دروستی دەكات. بەدەربڕینێكی دیكە زمانی ستانداری كوردی دەوڵەتی سەربەخۆی یەكگرتووی كوردستان دروســـتی دەكات، كـــە ئەویش شـــێوەیەكی میكانیكی نییە لەدروســـتبوون، بەڵكو لەگەڵ بەرهەمهاتنـــی دەوڵەتەكـــەدا ئـــەو زمانـــەش

بەشێوەیەكی سروشتی بەرهەم دێت.

سياسەت

30 ژماره 220 2014/2/22

عەلمانیەتی بەعس

سیاس���یەكانەوە بەدیبێت، تەنیا لەگەڵ بژاردەی عەلمانی و دیموكراتی نەبێت.

ل���ەڕووی مێژوویی���ەوە ئیس���امی سیاس���ی لەهەموو رەوتێك زیاتر رژێمە ستەمكارەكانی پەس���ەند كردووە، لەهەمووشیان زیاتر توانای تێ���وەگان و سازش���كردنی لەگەڵیاندا هەبووە، لەبەرامبەریشدا رژێمە عەرەبییە ستەمكارەكان لەهەم���وو كەس زیات���ر هانی رەوتە س���ەلەفی لێ���رەدا كەوات���ە داوە. ئیس���امەویەكانیان و پەیوەستیەكی ناشەرعی لەنێوانیاندا هەبووە، كە تۆكمەتر و رۆمانسیتر بووە لەهاوسەرگیرییەكی پیرۆز. لێرەوە تێدەگەین بۆچی بەش���ار ئەسەد كاری كرد بۆ لەناوبردنی رۆڵی هەموو چاالكوانە لەس���ەرەتای دیموكراتیی���ەكان و عەلمان���ی شۆرشەوە، تاوەكو تەنیا بەرەی ئیسامییەكان بهێڵێت���ەوەو بانگەش���ەی جەن���گ دژ بەتیرۆری ئاین���ی ب���كات، ب���ەم مانای���ەش ش���ەرعیەتێكی سیاس���ی دەدات���ە تیرۆرەك���ەی. بێگوم���ان ئەم رەفتارە تاوانكارییەی رژێمی بەش���ار ئەس���ەد س���ەرنجی ئیسامییەكانی س���وریای راكێشا و حەزك���ردن ب���ەم نەهامەتیی���ەی عەلمانییەكانی ال وروژان���دن. بێدەنگی���ش ب���وون لەبەرامب���ەر ئ���ەو س���تەمەی بەش���ار ئەس���ەد لەس���ەرەتای شۆرش���ەوە لەبەرامبەریاندا ئەنجامیدا، ئەمەش رووی راس���تەقینەی بانگەش���ەكانیان لەبارەی

دیموكراتیەوە دەردەخات.من تاسەر ئێسقان عەلمانیم، هیچ رێگایەكیش ب���ۆ دیموكراتیەت نییە بەبێ عەلمانیەت. ئەوەی

هی���چ ئایدۆلۆژیەك���م نەبینی���وە، نزمت���ر بێت لەئایدۆلۆژی���ای بەعس، كە پاس���او ب���ۆ تاوانی رژێ���م دوو دڕندەتری���ن و هەرەدزێوتری���ن لەمێ���ژوودا دەهێنێت���ەوە، ئ���ەو دوو رژێم���ەی هەڵیانكوتایە س���ەر دوو كۆمەڵگا و بەدرێژایی نیو س���ەدە س���تەمیان بەرامبەر بەچارەنووسی

ملیۆنان مرۆڤەوە كرد.ئۆپۆزس���یۆنی هێش���تا ئەمەش���دا لەگ���ەڵ عەرەبی لەزۆربەی كاتدا لەئاس���تی هەڵوێس���ت بەع���س لەنەهج���ی ئیله���ام مومارەس���ەدا، و و زهنیەتیەك���ەی وەردەگرێ���ت. ت���ا ئێس���تاش بانگەش���ەی ك���ە س���وریا، ئۆپۆزس���یۆنی بەكۆیایەت���ی دژ ش���ۆڕش بەرپاكردن���ی رەخنەگران���ەی چاوگێڕانەوەیەك���ی دەكات، ب���ەم نەهج���ە ئایدۆلۆژی���ەدا نەك���ردووە، بەڵكو بەپێچەوان���ەوە ه���ەوڵ دەدات بەع���س لەڕژێ���م و ك���ردە س���تەمكارییەكانی بێب���ەری بكات، جا لەس���وریا بێت یاخ���ود لەعێراق. بەش���ێوەیەكی ش���ەرمنانەش ئام���اژە بەگونجاوی و ش���یاوی گوت���اری بەع���س دەكات بۆ ئاین���دەی هەردوو واڵت. ئۆپۆزس���یۆنی تایفەگەر لەعێراق بەعسی لەو س���تەمكارییەی رژێم بێبەری كردو ئەمەی بەدەرەنجام���ی بااڵدەس���تی تایەف���ەی س���وننە لەقەڵەم دا، لەكاتێكدا ئۆپۆزس���یۆنی تایفەگەری لەس���تەمكاریی بەع���س لەم���ڕۆدا س���وری ئ���ەم س���تەمكارییە بێب���ەری دەكات و رژێ���م بەدەرەنجامی بااڵدەستی تایەفەی عەلەوییەكان لەقەڵەم دەدات. ئایدۆلۆژیای بەعس گەورەترین سوكایەتیكردنە بەكەلتووری مرۆڤایەتی، نزمیی و بێنڕخیەكەش���ی لەنازییەت كەمتر نییە. بەڵكو ئەم ئایدۆلۆژیایە دەرهاوێش���تەیەكی ش���ێواوی پەیوەندیەكی موتعەی تێپەڕ و لەناكاوی نێوان

نازیەت و لینینەتە.بەاڵم ئایا بەعس حزبێكی عەلمانی بوو لەتیۆر و مومارەس���ە سیاس���یەكەیدا؟ چ���ۆن دەكرێت حزبێك عەلمانی بێت، لەهەمان كاتدا پاس���او بۆ ه���ەرە دڕندانەترین و رەگەزپەرس���تانەترین و

ستەمكارانەترین كردەوەكانی بهێنێتەوە؟عەلمانییە راس���تەقینەكان دوژمنی مێژوویی رژێمی بەش���ار ئەس���ەد و باوكی بوون. ئەوان زیات���ر لەه���ەر رەوتێك���ی سیاس���ی دیك���ە لەم عەلمانیانە دەترس���ان. دیموكراتیەتی راستەقینە لەڕێ���گای عەلمانیەتێك���ی راس���تەقینەوە نەبێت نایەتەدی، سازش���كردنیش لەگەڵ س���تەمكاردا دەكرێ���ت لەڕێگای هەموو بژاردە ئایدۆلۆژی و

ش���انازیش بەوەوە بكات، كە رژێمی ستەمكار یاخ���ود بەع���س عەلمانی ب���ووە، ی���ا دەتوانێت عەلمان���ی بێت، ئ���ەوا بەمە نەزانیی كوش���ندەی عەلمانیەت���ەوە فەلس���ەفەی لەب���ارەی خ���ۆی دەردەخات. ه���ەر بۆ زانیاریی، فیكری عەلمانی كە بانگەشە بۆ بێایەنی ئیجابی ئاین بەرامبەر بەمومارەس���ەی سیاس���ەت دەكات، تەنیا بەمە بەس���ناكات، بەڵكو عەلمانی���ەت داوای داماڵینی سیاس���ەت لەهەموو ج���ۆرە رژێمێكی تۆتالیتار دەكات، ن���ەوەك تەنیا میتافیزیكیی���ەكان، بەڵكو تەنان���ەت فیزیكییەكانیش )دونیایی���ەكان(. بۆیە نازیی���ەكان و ش���یوعی رژێم���ە عەلمانیەت���ی تاڕادەیەك���ی زۆر ناڕۆش���نە، چونك���ە بنچینەی شمولی ئەوتۆ لەخۆدەگرن، كە هیچ جیاوازییان لەگ���ەڵ هەر ئاینێكی دیكەدا نییە، بەگەڕانەوەش ب���ۆ ئایدۆلۆژی���ای بەع���س، ك���ە هەندێك كەس دەڵێن عەلمانیە، تێبینی دابەشبوونێكی ستوونی و ئاسۆیی لەنێوان هەردوو رژێمە هاوبنچینەكە دەكەین، رژێمی س���وری )كە بەچەپ وەس���ف لە)زەك���ی ناوەكیەك���ەی گوت���اری دەكرێ���ت(، ئەرسۆزی(یەوە هەڵهێنجاوە، زۆر دواكەوتووتر لەهاوش���انە ش���ێواوترە و كۆنەپەرس���تتر و لەقەڵ���ەم بە)راس���تڕەو( ك���ە )عێراقیەك���ەی( بیروبۆچوونەكان���ی ئیلهام���ی ئەمی���ش دەدرا، )شەركەسی-توركمانی( ئەلحوصری لەس���اتع وەرگرتب���وو، كە ئەندامی حزب���ی )تركیا الفتاە( ب���وو، بەرل���ەوەی ببێت���ە تیرۆریس���تی فیك���ری عروبەوی. رەچەڵەكێكیش���ی بۆ خۆی داتاشی، ك���ە دەگەڕێتەوە س���ەر عەرەبە رەس���ەنەكانی یەم���ەن. كاتێكی���ش كرایە مودی���ری مەعاریفی عەباس���ییەكانی لەش���وێنەواری زۆر بەغ���دا، لەناوب���رد، ب���ەو پێی���ەی ئەم���ە كەلەپوورێك���ی حوص���ری ب���ووە. )پۆپۆلیس���ت( ش���ەعبەوی س���ەرەڕای ب���وو، س���وننەمەزهەب كەس���ێكی رواڵەت���ی ئەقاڵنی هەالهەالب���ووی گوتارەكەی، ك���ە لەئەتاتورك���ەوە وەریگرتب���وو. بەهەرحاڵ ئەمە عەلمانیەتی رووتی بەعسە، گەر كەسانێك بیانەوێ���ت ئاوا بێ پۆش���اك لێ���ی تێبگەن. هەر ئەمەش كێشەی عروبەیە )كە بەزەییم بەحاڵیدا دێت���ەوە(، ئ���ەم قس���ەیەش ئاڕاس���تەی عەرەب نیی���ە، بەڵك���و لەگ���ەڵ خەڵك���ە بەعەرەبك���راوە حوص���ری هاوش���ێوەی موزادەیەچیەكان���ی و خال���د بەك���داش و محەم���ەد ك���رد عەلیە، كە عەرەبی���ان لەوەهمە فاشیس���تیەكانی خۆیانەوە

تێوەگاندووە.

)) كەوانە

سياسەت

د. سەربەست نەبی

ژماره 220 2014/2/22 31

نــــاوخــــــــــۆ

"مەخموور لە ماددەی 140 زۆر زەرەرمەند بووە"

32 ژماره 220 2014/2/22

ناوخۆ

لەدەســــت لیژنەی ســــنجارە. ناشــــی شارێتەوە "هەتا ماوەیەك پێش ئێســــتا غەدر لەمەخموور كــــراوەو لەمادەی 140 زەرەمەند بووە لەالیەن ئۆفیسی سنجارەوە". سنجاریش لەژێر ئیدارەی پارتییــــەو كارمەندەكانیشــــی زۆرینەی پارتین، بــــەاڵم پێیــــان وایــــە بەگۆڕینی بەرپرســــەكەی،

هەوڵدەدەن ئەو یەكسانیە رەچاو بكرێت.قایمقامی قەزای مەخموور بوجەی قەزاكەی لەســــەر هــــەردوو پارێزگای هەولێر و موســــڵ ئاشــــكرا دەكات و دەڵێــــت "لەســــەر حكومەتی هەرێــــم 25 ملیار دینارە كــــە 8 ملیار پارێزگای هەولێرە، 11 ملیار پشكمانە لە بوجەی دەستەی ناوچــــە دابڕێندراوەكانی حكومەتــــی هەرێم، 6 ملیار لەســــەر بوجــــەی وەزارەتەكانی هەرێمە، هــــاوكات لەموســــڵ 27 ملیار دینــــار پڕۆژەمان

هەیە".هــــاوكات ئەوەش دەخاتەڕوو كە دەســــتیان كردووە بەچاكســــازی و یەكەم هەنگاویشــــیان لەنــــاو بینایــــەی قایمقامیــــەت بــــوو، فەرمانبەر هەبوو بەهــــۆی كەمتەرخەمییەوە الدراوە، یان دوورخراوەتەوە، جگە لەالدانی دوو بەڕێوەبەر. ئەو بەئومێدیشەوە لەهەنگاوەكانیان دەڕوانێت

و پێی وایە سەركەوتن بەدەست دێنن.لەبارەی گەڕانەوەی مەخمور بۆ سەر هەولێر وەك ناوچەیەكی كێشــــە لەسەر، قایمقام دەڵێت "مەخموور بەشــــێك نییە لەموسڵ تا بگەڕێتەوە سەر هەولێر، بەڵكو بەشێكە لەهەولێر بەهەموو راســــتییەكەوە، هەرچی زەوی هەیە لەسنوری قەزاكە جگە لەهەشــــت دۆنــــم و نیو كە بەناوی نەخۆشخانەكەی وەزارەتی تەندروستی عێراق كــــراوە. دەنا یەك مەتر زەوی بەناوی تۆماری پارێزگای موسڵ نییە بەكشتوكاڵی و شارەوانی، هەرچــــی ئەمالكات هەیە بەناوی هەولێرە. یەك ناســــنامەی باری شارستانی خەڵكی مەخموور بەكــــورد و عــــەرەب بەناوی پارێزگای موســــڵ نییــــە، هەمــــووی ســــەر بەپارێــــزگای هەولێرە. قایمقام و بەڕێوەبــــەری ناحیە و فەرمانگەكان لەالیەن هەولێر دادەندرێن. لەڕووی یاساییەوە سەر بەهەولێرە. ئێمە كێشەمان نییە، باوەڕیش ناكــــەم نــــە پارێــــزگای موســــڵ، نــــە حكومەتی ناوەنــــدی بەغــــدا، مەخمووریــــان پێ بەشــــێك بێــــت لەموســــڵ. تەنهــــا كێشــــەكە ئەوەیە وەكو ناوچەیەكــــی دەنــــا ســــەربازی، ناوچەیەكــــی كێشەلەســــەر نییە، بەڵكو ناوچەكە لەخوارووی هێلــــی 36 لەژێــــر كۆنترۆڵی هێزی هاوبەشــــی

هەرێم و بەغدایە".مەخموور ناوچەیەكی دەوڵەمەندە بەسامانی سروشــــتی، بەتایبەتــــی نــــەوت، بەاڵم تائێســــتا ســــودێكی بۆ ســــنوورەكە نەبووە، ئیبراهیم بۆ قازانجی نەوتیش بــــۆ مەخموور گوتی "چونكە مــــادەی 140 لــــەدوای پســــولەی خۆراكمــــان خراوەتە ســــەر موســــڵ، نزیكــــەی 180 هەزار

قایمقامــــی مەخموور بە )ســــڤیل(ی راگەیاند كە مەخمور لە مــــادەی 140 زەرەرمەند بووە، هەروەها وەاڵمی ئەوەش دەداتەوە كە زۆرجار بەوە تۆمەتبار دەكرێ كــــە حیزبایەتی دەكات،

نەك حكومەتداری.بەهۆی كەمی گەڕانەوەی ناویان، هاواڵتیانی ســــنورەكە ســــكااڵی زۆریــــان هەیــــەو دەڵێــــن

بەبەراورد بەناوچەكانی دیكە نایەكســــانییەكی زۆر لەهاتنەوەی ناوەكان هەیە، قسەش لەسەر ئەوە دەكرێــــت، بەهۆی ئەوەی ئیدارەكە پارتی لێی بااڵدەستە، بۆیە كێشەی بۆدروست دەكەن و چەكــــی كەمی پــــێ دەدەنەوە، لەوەاڵمیشــــدا ئیبراهیم شــــێخەڵاڵ، قایمقامــــی مەخمور دەڵێت كێشــــەكە پارتــــی نییە، بەڵكو كوردە، دەشــــڵێت كارێكــــی هەڵەكرا كە ئــــەو لێژنەیەی مەخموور هەڵوەشــــایەوە، چونكە ئێســــتا ئەو ئیشوكارانە

مەخموور لە ماددەی 140 زۆر زەرەرمەند بووە

رۆڤین قەراجی

قایمقامی مەخموور:

ژماره 220 2014/2/22 33

كەس دانیشــــوانی مەخموورە، بەپێی پســــولەی خۆراك بەشــــە بوجــــەی ئێمە دێتــــە پارێزگای موســــڵ، لەبەر ئەوە مافی ئێمە لەموسڵە، بەاڵم راســــتە حكومەتی هەرێم لەنەوتــــی مەخموور ســــودمەندە، بۆیە بای 57 ملیار دینار پرۆژەی بۆ كردین، هەروەها حكومەتی بەغدا 8 ملیاری لەســــەر موســــڵدا بەمەخمــــوورداوە. شــــێخەلاڵ ئەوەشــــی گــــوت "لــــەڕووی هەلی كاریشــــەوە بێگومــــان خەڵــــك لێی ســــودمەند بــــووە، 500 گرێبەســــتمان هەبوو لەسەر موســــڵ، نزیكەی 400 جێگیركران. لەســــەر هەولێر نزیكەی 590 كەســــمان لەفەرمانگــــە جۆربەجۆرەكانــــەوە بۆ

دامەزراوە".بــــەردەوام الیەنــــە سیاســــییەكان بەتایبەتی یەكێتــــی رەخنــــەی ئــــەوە ئاراســــتەی ئیدارەكە و شــــێخەلاڵ دەكــــەن، كە بەیەكســــان كارناكات و زیاتــــر بــــۆ بەرژەوەندی پارتــــی كاردەكات. ئیبراهیم شــــێخەلاڵ قایمقامی مەخموور "ئەگەر الیەنێك هەبێت پێیان وابێت ئێمە بۆ پارتی ئیش دەكەین و دەبێت بەشــــێكی ئەوانیشی تێدابێت، ئەوە لەوەیاندا دڵنیایان دەكەمەوە هەڵەن، دەبێت بەحســــاباتی خۆیاندا بچنەوە، ئەو ئیدارەیە هی خەڵكە، هــــەر هاواڵتییەكیش هەر الیەنێك بێت، داواكاریەكی هەبێت وەك هاواڵتییەك مامەڵەی لەگــــەڵ دەكەین، بەاڵم یەكێك چاوەڕوانی ئەوە بكات لیســــتمان بۆ بــــكات و زەوییان پێ بدەین و دایان بمەزرێنین، شــــتی وەهــــا لەهیچ كەس وەرناگریــــن، جا ئەگەر الشــــیان قبوڵ نەبێت و بەرگەشی نەگرن، بۆیە پێویستە ئەوەش بزانن كە ئێمە هۆكاری شكستی هیچ حزب و الیەنێك نین، بەڵكو ئەوە خۆیانن و پێویســــتە بەخۆیاندا

بچنەوە".شێخەلاڵ ئاماژەی بەگرنگترین پرۆژەكانیان لە 2013 دا و رایگەیاند لەپرۆژە هەر گرنگەكان تەواوكردنی جوتدسایدی رێگای نێوان هەولێر - مەخموور بوو كە ئێستا چۆتە قۆناغی سێیەم، هەروەها دروستكردنی رێگای گوندی ئازیكەند و كەلەشــــخان كــــە كاركردنیــــان تێــــدا هێشــــتا بەردەوامــــەو ئەمســــاڵ تەواو دەبــــن. هەروەها ئەوەشــــی راگەیاند بۆ 2014 پرۆژەكان بریتی دەبــــن لەكۆمەڵێك پــــرۆژەی پێشــــنیاركراویان بــــۆ جێبەجێكــــردن لەوانــــە "بەدواداچــــوون و چاودێریكــــردن بۆ پرۆژەی ئاودێری دەشــــتی قەراج و مەخموور كە 265 هەزار دۆنم زەوی بــــەراودەكات لەالیەن بەغداوە جێبەجێدەكرێت، دروستكردنی نەخۆشخانەی 100 قەرەوێلەیی كــــە لەالیــــەن وەزارەتــــی تەندروســــتی بەغــــدا دەكرێت، هەروەها لەسەر هەرێم دروستكردنی بینایی قایمقامیەت و دادگا و فەرمانگەی كارەبا و نۆژەنكردنەوەی مزگەوتی گەورەی ناوبازاڕ و دروستكردنی چەند شــــەقام و قیرتاوكردنی

لەناو گەڕەكەكانی مەخموور".

ژماره 219 2014/2/15 33

هەر هاوواڵتیە دەبێت بەســــەركردە، ســــەركردەش لەخــــودی خۆیدا هاوواڵتیە، دەشێت منیش هاوواڵتیەكی سەركردە بم لەئاست ئەركە نیشتیمانیەكەمان و زیاتر خزمەتكردنی گەل و واڵتمان. دەمێكە مەودای بەرپرســــیاریەتی و حوكمی مێژوو پەنگــــم پێدەخۆنەوە، بۆیــــە دەرفەتێكی گونجاوە ئەگەر ئەمــــڕۆ بەدەنگ بێم و ئەو كورتە )ســــی ڤی(یەم بكرێتە هەوێنی ســــەرخان و ژێرخانی كابینەی هەشــــتەم و

حكومەتی بنكەفراوانمان.)ســــی ڤی(یەك، هەڵبژاردەی شەوێكی تاریك و ژانگرتووی شۆرشێكی رەوانی گەلەكەمم، هەڵبژاردەی رەزێكی ســــووتاوم، كانیاوێكی وشــــككراوم، هەڵبژاردەی شــــاخێكی سەرســــەخت و ئەنگاوتەی تانك و تۆپ و كیمیابارانی شۆڤێنیســــتان و داگیركەرانی كوردستانم. هەڵبژاردەی رۆژگارێكی سەدان داستانی دەستەویەخەی مان و نەمانم، هەڵبژاردەی هێزی پێشــــمەرگە و رێیەكی بڕنۆ بەدەســــتی لوتكەی

دوژمنبەزێن، نەترس و بوێر مێژووی سەركەوتنی پێمان بەخشیوە.هەڵبژاردەی رۆژانێكی دژواری زگێك تێر و دوو زگ برسی ژێر كەپرێكم، هەتا

ماوین ئەو شوێنەمان شكۆ و شەرەفی حەوانەوە و بەرخۆدانە.)ســــی ڤی(یەك هەڵبــــژاردەی وەرچەرخانی شۆرشــــێكی رۆشــــنبیریی و دنیای بەیەكەوەژیان بێت. )سی ڤی(یەك ماوە نادات شار و شاخمان لێك بترازێن، ماوە نادات هیچ شــــەقامێكمان لێ بڕەنجێ. )ســــی ڤی(یەك خاوەن بەڵێن، بێ پرســــگە و بێ دیوان و بێ بارەگا دوور لەچاوەڕوانی و كات بەفیڕۆدان، هیچ پرسیارێك بێ

وەاڵم ناهێڵێتەوەو گشت خواست و داوایەك بەرسڤ دەداتەوە.)ســــی ڤی(یەك هیچ مافێك پێش ئەرك ناخات، )ســــی ڤی(یەك هەر رەخنەیەكی دوای خزمەتێكە هەردوو دەســــتی ســــووتابێت، )ســــی ڤی(یەك بێ وەرگێڕ و بێ راوێــــژكار لەكامێــــرا و ســــۆنگەی بەرژەوەندی گشــــتیەوە، بەدڵێكی گــــەورەوە و هەناســــەیەكی درێژەوە، بەهزرێكی دادپەروەرییەوە، هەموو دەنگێك دەبیســــتێت، هەمــــوو زمانێــــك تێكدەدات، بەرخــــوردی بونیادی كۆمەڵگایەكی شارســــتانیەتیان

لەگەڵ دەكات.)ســــی ڤی(یەك پەندێــــك و وانەیەكــــی مێژوویمان پێــــدەدات، رایدەگەیەنێت بەر لەدۆســــتانمان دوژمنانمان فێریان كردووین لەهەر رەوش و فەزایەك بین، لەهەر بیر و بۆچوونێك بین، با رەخنە و گلەییش هەبێت، سەرۆكی تەبایی و واڵتپارێزی خۆمان خۆشبوێت، ئەزموونی تاڵ و شیرین و دەستكەوتەكانمان خۆش بووێت.

هاوواڵتیەكی سەركردەم

عەبدوڵاڵ شەریف

ژماره 220 2014/2/22 33

34 ژماره 220 2014/2/22

هەتا دنیا ماوە مەمنوونی یا شێخم

مرۆڤ ئەگەر الی یەكێ كاربكا، یان ئیشـــی بەكەســـێ بێت و ئینجا بەشـــان و باڵی هەڵبدا، گومانی تێدا نییە، كە تەواوی قسەكانی ئەگەر راســـتیش بێت! دەچێتە بواری مەراییكردن و ماستاوســـاردكردنەوە، بەاڵم تا ئەو شوێنەی كە من مەبەســـتمە، زۆرجار كار و كردەوەی مرۆڤـــی مێرخاس، لـــەو نـــاوەدا ون دەبێت و هەقـــی تەواوی خـــۆی نادرێتێ. هـــەر بۆیەش پێموایە باسكردنی ئەو پیاوە )شێخ دلێر شێخ شەفیع- بەڕێوەبەری پەروەردەی مێرگەسۆر( ئێســـتا بۆ بەندە، كـــە ماوەی 13 ســـاڵە ئەوم نەبینیـــوەو لەوانەیـــە هەر نەشـــیبینمەوە، جگە لەبەرامبـــەر رێـــز نواندنـــی و لەدڵســـۆزی كەســـێكی لێـــزان و كادیرێكـــی پەروەردەیی، هیچـــی دیكـــەی لـــێ ناخوێندرێتـــەوە! هەموو ستایشـــەكەی بەندەش بۆ ئـــەو مرۆڤە بەڕێز و هێمنـــە، تەنها گفتوگۆیەكی كورتی نێوانمانە، كە مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ ســـاڵی 2000، بـــەدوای ئـــەو مێـــژووەش، تەنهـــا یەكجـــاری دیكە، واتا لەســـاڵی 2001 ئـــەوم بینیوەتەوەو ئیـــدی لەمە بەدوا نەمبینیوەتـــەوە. گێڕانەوەی قســـەكانی نێوانیشـــمان تەنها بـــۆ ئەوەیە، كە بەرپرسان بزانن، لەژیاندا هیچ شتێ چ بەباش چ بەخراپ ون نابێت و رۆژێ دادێ هەمووی

دەبێت بەمێژوو!ساڵی 1997 وەكو مامۆستا لەگوندی )بلێ(ی ناوچـــەی بارزان دامەزرام، بەاڵم بلێ وەك ئێســـتا، بانـــك و هۆتێل و یاریـــگای چیمەن و پەیمانگا و سەنتەری رۆشنبیری و قوتابخانەی ئەڵمانی و ئـــەو هەموو فەرمانگە حكوومییەی

لـــێ نەبوو! بلێ دەتگوت بەرلینی دوای جەنگی دووەمـــی جیهانـــە، كارگەیەكی قیـــڕی لێ بوو رۆژ تاوەكـــو ئێوارە، بەســـەیارەی بارهەڵگر، لە)بلێ(یەوە قیر بۆ ناوچەكانی دیكەی بارزان دەگوازرایەوە. ســـاڵی یەكەم، ئەو ساڵەی من چوومە ناوچەی بارزان، لیژنەیەكی كۆمەاڵیەتی لەبلـــێ هەبوو، هـــەر ئیشـــوكارێكمان هەبووا، بەڕێوەبـــەری قوتابخانەكە دەچـــووە ئەوێ و كـــەم تا زۆر لیژنەكە هاوكاری مامۆســـتایانی دەكرد، بەتایبەت لەپێدانی پێداویستی خۆراكی وەكـــو ئـــارد و برنـــج و رۆن، چونكە هێشـــتا هەر نیمچە گرانییەك بوو. ســـاڵی پاشـــتر واتا 1998 لەبلێ لێژنەیەكـــی پەروەردەیی دانرا و ئیدی لەمەبەدوا لەقوتابخانەكانی سەرانسەری ناوچەی مێرگەسۆر، مامۆستا و بەڕێوەبەری قوتابخانەكان هـــەر كارێكیان هەبووا دەهاتنە كاروانســـەرای وەكـــو ئێمـــە الی و بلـــێ لێهاتبـــوو. شـــێخ دلێـــر، بەڕێوەبـــەری ئێســـتا پەروەردەی مێرگەسۆر، خۆی سەرۆكی لێژنە پەروەردەییەكـــە بـــوو، قوتابخانەكەی ئێمەش لەبلـــێ هـــەر 30 مەترێـــك لەبـــارەگای لێژنـــە پەروەردەییەكـــە كە ئێســـتا كراوەتە كتێبخانە، دووربـــوو. لەماوەی ســـێ ســـاڵ، واتا تاوەكو ســـاڵی 2000 بۆ یەك دانەجاریش سەرم بەو لێژنەیە دانەگرت، تاوەكو رۆژی خۆی داهات! ئـــەو رۆژەش بۆیـــە چوومـــە ئـــەوێ، چونكە خزمەتی خـــۆم تەواوكرد )ئەوكات مامۆســـتا ماوەی سێ ساڵ لەدەرەوە وانەی دەگوتەوەو پاشـــان ئەگـــەر بیوســـتبا دەگوازرایـــەوە بـــۆ

ناوشار(. ئـــەو رۆژەی چوومـــە الی شـــێخ دلێـــر، كە تاوەكو ئێســـتاش وەكو یادگارییەكی شـــیرینە الم! پاش ئەوە ی فەرمووی دانیشـــتنی لێكردم و لەماوەیەكی كورت سەیری هەندێ كاغەزی بەردەمـــی كـــرد، ئینجـــا دووبـــارە ســـەیرێكی كردمەوەو گوتی، فەرموو چ كارێكتان هەبوو؟ گوتم شێخ من مامۆستامەو ماوەی سێ ساڵی خۆم لێـــرە تەواوكـــردو ئێســـتاش حەزدەكەم رەزامەنـــدی بفەرموون تاوەكـــو نەقلی هەولێر

ببمەوە. شـــێخ گوتی لەكوێ مامۆستان؟ كاتێ گوتـــم بلـــێ، زۆری پێ ســـەیربوو، چونكە ئەو بەشی زۆری مامۆســـتاكانی پیران و شێروان مـــەزن و نزار و ســـەرەوەی گونـــدی بارزانی دەناســـی، الی ســـەیربوو كـــە یەكەمجارە من دەبینێ! گوتی ئەو )بلێ(یەی ئێرە؟! بەڵێ! گوتی ئـــەی چۆنە مـــن تـــۆم نەبینیوەو لـــەو ماوەیە جـــارێ نەهاتووی بۆ الی من؟ گوتم "یاشـــێخ ئەوانـــەی دێنە الی تۆ بۆ دوو مەبەســـت دێن، یان داوای پارە دەكەن یان داوای گواســـتنەوە دەكـــەن، منیش هەقی خۆشـــم بـــووە كە پارە وەربگـــرم نەهاتـــووم، بـــەاڵم ئێســـتا كە هەقی خۆمـــە بگوازرێمەوە، حەزدەكەم نەقل بم بۆیە هاتـــووم". ئەوجارە تـــۆزێ وردتر تەماشـــای كـــردم و گوتی، چۆن هەقی خـــۆت بووە پارە وەربگـــری و نەهاتـــووی؟ گوتـــم ئێـــوە هـــەر مامۆســـتایەكی كوڕ یان كچ زەواج بكات 500 دیناری پێدەدەن، من دوو ســـاڵ زیاترە ژیانی هاوسەریم پێكهێناوەو بۆ پارەكەش نەهاتووم. شـــێخ دلێر تۆزێ داما و ئینجا گوتی، مامۆستا ناكـــرێ ئێســـتا تـــۆ بەڕێبكەین و شـــوێنەكەت خاڵـــی بمێنێتەوە، لـــەو ماوەیە مامۆســـتایەكی دیكە دەهێنین و ئەوكات تۆ بڕۆ، ئینجا لەسەر كاغەزێك بڕی 500 دیناری نووســـی و گوتی ئەوەش هەقـــی خۆتەو دەچیتە ئـــەو ژوورەی بەرامبەرمان پارەكەی خۆت وەردەگری. بەاڵم لەهەموو ئەوانە گرنگتر، شـــێخ لەشـــوێنەكەی خۆی هەڵسایەوەو گوتی مامۆستا لەماوەی ئەو دوو ســـێ ساڵە لەوانەیە چەندینجار بەسەیارە بەالی ئێـــوە تێپەڕبوومەو ســـاڵوم نەكردووە، چونكە نەمزانیوە مامۆستای، لەجیاتی ئەوەش دەبێـــت ببووری! پاش ئەوە گواســـترامەوە بۆ قوتابخانەیـــەك لەهەولێـــر، كە ئـــارەزووم لێی نەبـــوو، بۆیە دوو ســـاڵی دیكـــەش لەناوچەی بـــارزان مامەوە، بـــەاڵم ئەوجارەیـــان چوومە گوندی هەربۆ لەناوچەی نزار لەبارزان، ئینجا دوای ئـــەوە لەســـاڵی 2002 گەڕامەوە هەولێر و لەوەشـــیان شێخ هاوكاری زۆری كردم، كە هەتا دنیا ماوە خۆم بەقەرزباری ئەو دەزانم.

محەمەد گۆران

ناوخۆ

ژماره 220 2014/2/22 35

ناوخۆ

قەزای سۆران

گەرچـــی لەكابینـــەی شەشـــەمی حكومەتی قـــەزای ســـۆران كردنـــی بڕیـــاری هەرێمـــدا بەئیدارەیەكـــی ســـەربەخۆ دەرچـــوو، بەاڵم تا ئێســـتا ئەو بڕیارە جێبەجـــێ نەكراوەو ئەمەش

بووەتە هۆی دڵگرانی دانیشتوانەكەی.بەپێـــی نوێترین ئامار رێژەی دانیشـــتووانی قەزای ســـۆران گەیشتووەتە 180 هەزار كەس كـــە 50 هەزاریان لەســـنووری ناحیەكانی دیانا و ســـیدەكان و خەلیفان نیشتەجێن و رێژەكەی قەزاكـــەن، ناوەنـــدی لەســـنووری دیكـــەش بەرپرســـانی قەزاكـــەش پێشـــبینی زیادبوونی

رێژەی دانیشتووانەكەی دەكەن.بڕیـــاری بەئیدارەكردنـــی قـــەزای ســـۆران هاوكات لەگەڵ بەئیدارەكردنی ئیدارەی راپەڕین هات، بەاڵم وەك شارەزایانی یاسایی باسی لێوە دەكەن، نەبوونی پاڵپشتی یاسایی بۆ بڕیارەكە

جێبەجێكردنی بڕیارەكەی پەكخستووە.ئیبراهیـــم عەلـــی عەبدولڕەحمـــان، گەنجێكی قەزاكەیـــەو قوتابـــی زانكۆیـــە، گەرچـــی ئـــەو پیرۆزبایی لەخەڵكی هەڵەبجە دەكات، بەبۆنەی بەپارێزگاكردنـــی قەزاكەوە، لەهەمان كاتدا پێی وایـــە ناكرێـــت ســـۆران لەبیر بكرێـــت و دەڵێ "دەكرا ئەو كەیسەی ئێستا بۆ بەپارێزگاكردنی هەڵەبجە كراوەتەوە، ناوی قەزای سۆرانیشـــی

تێدا بووایە، تاكو بكرێتە پارێزگا".ئـــەو گەنجـــە دووپاتیشـــی دەكاتـــەوە، كـــە "غەدرێكی گەورە لەم شـــارە دەكرێت، ناكرێت فایلی بەپارێزگاكردنی سۆران وا بەهەڵواسراوی بمێنێتەوەو لەمافەكانـــی بێبەش بكرێت، چونكە ئەم شارە زوڵملێكراوترین شارەو لەسەردەمی بەعـــس غەدرێكی زۆری لێكراوە، لەســـەردەمە

جیاوازەكانـــدا ئـــەم شـــارە گۆڕەپانی شـــەڕ و ملمالنێ بووە، بەاڵم ئێســـتا بەخێرایی گەشەی كـــردووەو ئـــەم گەشـــەكردنەش پێویســـتی بە بەدەنگەوەچوونی خواستەكانی خەڵكەو بوون

بەپارێزگاش كلیلی ئەو خواستانەیە".هـــەر چەنـــدە رۆژنامەنوس بەشـــار عەزیز پرســـی بەئیدارەكـــردن بەبابەتێكی نایاســـایی دەزانێـــت، بـــەاڵم وەك خـــۆی دەڵـــێ "زۆرجار بەگوێـــرەی واقیـــع، بەرژەوەندییەكان بەســـەر دەســـتوور و یاســـاكان زاڵ دەبـــن، ئەگەر ئەو مەســـەلەیە نایاســـاییش بێت، دەبینیـــن لەچەند شـــوێنێك كاری پێدەكرێـــت، ئـــەوەش شـــتێكی گونجاوە لەپێناو بەرژەوەندییەكانی هاواڵتییان، ئەگەرچـــی دەمێكـــە بڕیـــاری بەئیدارەكردنـــی ســـۆران دراوە، بـــەاڵم لەبەر نایاســـاییبوون و كۆمەڵێك ئاســـتەنگی دیكـــە كە الی خەڵكی ئەم شـــارە روون نیـــن، ئـــەو بڕیارەی ســـەرۆكی

هەرێم جێبەجێ نەكراوە".لـــەو بارەوە كرمانج عزەت، قایمقامی قەزای ســـۆران پێی وایـــە قەزاكە لـــەڕووی جوگرافی و رێـــژەی دانیشـــتووان و بوونـــی فەرمانگە و مەرجـــی حكومییەكانـــەوە بەڕێوەبەرایەتییـــە پارێـــزگای و بەئیـــدارەی ســـەربەخۆ بـــوون تێدایـــە، بەاڵم دووپاتی دەكاتەوە كە "حكومەتی هەرێمـــی كوردســـتان وای لێ هاتووە قســـەی خەڵـــك و هەنـــدێ تایبەتمەنـــدی دیكـــە دەكاتە پێـــوەر بۆ بەپارێزگابوونی شـــارەكان، ئەوەش مەترســـییەكی گەورەیـــە بۆ ســـەر تێكچوونی شـــیرازەی ئیدارەكان لەهەرێمی كوردســـتان". گوتیشی "لەســـۆران هەموو پێوەركان ئامادەن بـــۆ بـــوون بەپارێـــزگا، بـــەاڵم ئێمە ئـــەم جارە دەمانەوێت پاڵپشتییەكی یاسایی بەهێز هەبێت، هەروەهـــا لەپەرلەمانـــی كوردســـتان پێوەرێك

دابندرێت بۆ رێكخستنەوەی ئیدارەكانی هەرێمی كوردستان، ئەوكاتە ئێمە بەشێوەیەكی یاسایی و تەندروســـت حكومەتی خۆمان تێ بەگەینین،

كە سۆران ئامادەی بەپارێزگابوونە".قایمقـــام بەسەرســـوڕمانەوە گوتی "ئێســـتا بارودۆخەكـــە وای لـــێ هاتـــووە هاوواڵتـــی و خەڵكـــی هەر شـــارێك، بگـــرە تـــا گەڕەكێكیش هەڵدەســـتن و داوای بەپارێزگابـــوون دەكـــەن، ئەوەش مەترسییەكی گەورەیە بۆسەر هەرێمی كوردســـتان، بۆیە دەبێت لەخولی ئەم جارەیدا پەرلەمانی كوردستان پڕۆژەیاسایەك دەربكات بـــۆ ســـنوورداركردن و بەیاســـاییكردنی ئـــەو

جۆرە داواكارییانە". لەالی خۆشـــیەوە دكتۆر فەرســـەت سۆفی، یاســـاناس و ئەندامـــی پەرلەمانی كوردســـتان روونـــی دەكاتـــەوە "لەســـاڵی 1999 پەرلەمانی كوردســـتان بڕیارێكی دەركرد، كە ســـۆران و هەڵەبجـــەو رانیـــەو ئاكـــرێ بكرێـــن بەپارێزگا، بااڵتریـــن وەك كوردســـتانیش پەرلەمانـــی مافـــی لەكوردســـتان تەشـــریعی دەســـتەاڵتی خۆیەتی ئەم بڕیارە بدات، بۆیە دروســـتكردنی پارێـــزگا تەنانەت بەهەڵەبجەشـــەوە، تەســـەوڕ دەكەم لەدەستەاڵتی هەرێمی كوردستان دایەو ناچێتە ناو حەســـری حكومەتـــی ئیتیحادی، كە لەماددەی )110(ی دەســـتوری عێراقدا هاتووە، بۆیە مەســـەلەی بوون بەپارێزگا كارێكی زۆر ئاســـاییە، بـــەاڵم ئەگـــەر نـــاوی بنێـــن ئیدارەی ســـەربەخۆ چ لەیاســـای پارێزگاكانـــی عێراقی، چ لەیاســـای پارێزگاكانی كوردستان، هەروەها لەیاســـاكانی دیكـــەش هیچ یەكەیەكـــی ئیداری نییە بەنـــاوی ئیدارەی ســـەربەخۆ، مانای وایە ئیدارەی ســـەربەخۆ لەڕووی یاســـاییەوە رێك نەخراوە، هەســـت دەكـــەم ئەوەندەی بڕیارێكی سیاســـییە ئەوەنـــدە قانوونی نییـــە، واتە وەك پارێـــزگا نییـــە وەك قائیمقامیـــەت یـــان ناحیە یەكەیـــەك بێـــت چوارچێوەیەكـــی یاســـایی بۆ دیاریكرابێت لەیاســـادا، بۆیـــە ئەگەر بمانەوێت لەڕووی یاســـاییەوە قســـە بكەین، دەبێت قسە لەسەر بەپارێزگابوون بكەین، كە ئەوەی ساڵی 1999 بڕیارێكی یاســـاییەو دەكرێت لەداهاتودا

كاری لەسەر بكرێت".ئـــەم بەبـــڕوای ئایـــا ئـــەوەی دەربـــارەی یاساناســـە ســـۆران ئەم بنەمایانـــەی تێدایە كە مافی بەپارێزگاكردنی هەبێت، دكتۆر فرســـەت گوتی "سۆران یەكێكە لەقەزا هەرە گەورەكانی كوردســـتان، هەروەها ناوچەیەكـــی بەرفراوان و گرنگـــە، لـــەڕووی ئابووریشـــەوە دەڤەرێكی پایتەختـــی لەمەركـــەزی دووریشـــە گرنگـــەو هەولێـــر، بۆیـــە بـــەڕای مـــن ئەگەر شـــوێنێك لەهەرێمی كوردســـتان شایەنی بەپارێزگاكردن

بێت دوای هەڵەبجە، دەبێت سۆران بێت".

بەهۆی نەبوونی پاڵپشتی یاسایی، بڕیاری ئیدارەی سەربەخۆی سۆران جێبەجێ نەكراوە

محەمەد هەسنانی

36 ژماره 220 2014/2/22

باڵندەكان دیلی دەست مرۆڤەكان

فۆتۆستۆری: زریان قادر

بازاڕی باڵندە لە هەولێر

ژماره 220 2014/2/22 37

38 ژماره 220 2014/2/22

لەنزیــــك ئــــەو بــــازاڕەی رۆژانــــە مامەڵەی دۆالری تێــــدا دەكرێــــت و پێــــی دەگوترێــــت بــــازاڕی دۆالرەكەی ســــلێمانی، لەســــەرەتای فولكــــەی مامەڕیشــــە، خوار ســــلێمانی پااڵس، لەژێرزەمینێكــــی بێ نــــاو و نیشــــاندا، كۆمەڵە ئەنجــــام كارێــــك و كەســــانێك خڕدەبنــــەوە دەدەن، كــــە بەوتەی خۆیان چێژی لێ دەبینن،

ئەو كارەش، شەڕە كەڵەشێرە.ئەگەرچــــی شــــەڕە كەڵەشــــێر تایبــــەت نییە بەواڵتێــــك، یان كولتوورێكی دیاریكراو، بەاڵم وەك لــــەزۆر لەواڵتاندا راگەیەندراوە، شــــەڕە كەڵەشــــێر قەدەغە كراوە، ئەوەش بەهۆی ئەو ئازارەی بەئاژەڵــــەكان دەگات و هاوكات ئەو مەرجــــە نایاســــاییەی دەربــــارەی بردنەوە و

دۆڕانی كەڵەشێرەكان دادەنرێت.بــــۆ نموونــــە، تیمــــی لەناوبردنــــی تاوانــــی رێكخراوی سەر بەداواكاری گشتیی ویالیەتی یەكگرتووەكانــــی لەویالیەتــــە نیۆیــــۆرك، ئەمەریكا، لەهەڵمەتێكدا زیاتر لە 3000 هەزار كەڵەشێری ئازادكردو 70 كەسی راگرت و نۆ

كەسیشی دەستگیركرد.نوســــینگەی داواكاریــــی گشــــتی ئەمریــــكا هەڵمەتەكــــە رایگەیانــــدوە، لەبەیاننامەیەكــــدا تاوانــــی لەناوبردنــــی تیمێكــــی لەڕێگــــەی رێكخــــراو بەیارمەتــــی پۆلیســــی نیۆیــــۆرك و وەزارەتی ئاسایشــــی ناوخۆ، بۆ سەر شوێنی شەڕەكەڵەشــــێر لەناوچەی كوینـز و شــــوێنی كڕیــــن و فرۆشــــتنی زینــــدەوەرە ماڵییــــەكان لەناوچــــەی بروكڵین و كێڵگەیــــەك لەناوچەی

نیۆیــــۆرك ویالیەتــــی لەباكــــوری پالكتیــــڵ ئەنجامدراوە.

ئاشكراشــــیـــــــــــــــــــــــــــكردووە، هەڵمەتــــی و هانــــدەران ســــەرجەم دەســــتگیركردنەكە

گرەوكارانی گرتۆتەوە.بەیاننامەكە شــــەڕە كەڵەشــــێری بەكارێكی دڵڕەقانە و دڕندانە ناوبردووەو جەماوەریش دەخاتە مەترسییەوەو كارئاسانی بۆ چەندین

تاوانی دیكە دەكات.بەاڵم ئــــەم حاڵەتە لەواڵتێكــــی وەك فلیپین جیــــاوازە. لــــەوێ ئاهەنگی تایبەت و شــــوێنی تایبــــەت بەخۆی هەیەو كارەكەش بەیاســــایی كراوەو بەشــــێكی زۆر دانیشتوانی ئەو واڵتە وەك خو و خولیا سەیری دەكەن و بەردەوام ئامــــادەی بینینی شەڕەكەڵەشــــێرن و لەالیەن چەند كەناڵێكی تەلەفزیۆنیشــــەوە راستەوخۆ

دەگوازرێتەوە.لەهەرێمی كوردســــتانیش شەڕە كەڵەشێر، لــــەزۆر ناوچــــەدا بــــرەو و هــــەواداری هەیە، لەشاری سلێمانیش، شــــوێنێك هەیە، بێ ناو، كــــە یاریگایەكی تایبەت بەو شــــەڕەی تێدایەو تەنها ئەو كەســــانەش ئەو جێگەیە دەزانن، كە خولیای ئەو نمایشــــەن، یاخود كەڵەشــــێریان

هەیەو دەچن لەوێ شەڕیان پێ دەكەن.لەســــەردانێكی )ســــڤیل( بــــۆ ئەو شــــوێنە، خاوەنانــــی ئــــەو شــــوێنە تایبەتــــە بە شــــەڕە كەڵەشێر، نە لێدوانیان بۆ داین و نە هێشتیشیان رەسم بگرین، بەاڵم )سڤیل( چەندین زانیاری لەالیەن ئامادەبووانی ئەو شوێنەوە دەربارەی ئەو خولیا و هیوایە دەســــتكەوتووە، هاوكات وردەكاری چۆنییەتی گرەوكردن و فرۆشتنی

كەڵەشێرەكانی بەدەستهێناوە.مامۆستایەك، كە نەیویست ناوی بهێنرێت، ئامــــاژەی بــــەوە كــــرد، ئــــەو وەك خولیایەك، دوای دەوامــــی مامۆســــتایەتییەكەی، ڕوو لەو

شوێنە دەكات.گەرچــــی كــــردەوە، لــــەوە ئــــەو جەختــــی كەڵەشــــێری نییە، بەاڵم ســــەیركردنی شــــەڕە كەڵەشێری بەهیوایەتێكی خۆی زانی و باسی لــــەوە كرد كــــە "چێژ" لەســــەیركردنی شــــەڕە

كەڵەشێر وەردەگرێت. ئەو شوێنەی لەشاری سلێمانی ئەو كارەی تێــــدا ئەنجــــام دەدرێــــت، هەمــــوو رۆژانێكــــی هەینــــی و هەمــــوو شــــەوانێك تــــا درەنگانــــی شــــەو ئەو كارەی تێدا ئەنجام دەدرێت، وەك ئــــەو مامۆســــتایە گوتــــی، ئەگــــەر لەشــــەواندا زوو نەیەیــــت، ئەوا جێگــــەت نامێنێت تەنانەت بەپێــــوەش بووەســــتی، چونكــــەی وەك ئــــەو

سلێمانیش لە شەڕە كەڵەشێر بێبەش نییە

پێشەوا محەمەد

ناوخۆ

كەڵەشێر هەیە 5000 دۆالر دەكات و مەرجی شەڕەكانیش 1000 دۆالر تێدەپەڕێنێت

ژماره 220 2014/2/22 39

گوتــــی، ئەوانەی بەڕۆژ ناتوانن بێن، شــــەوانە دێن.

گوتیشــــی "ئەوانــــەی دێــــن بــــۆ ئێــــرە هەم تەمەن و هەم پێگــــەی كۆمەاڵیەتیان جیاوازە، ئەوەتــــا مــــن مامۆســــتام و لێــــرەم، گەنجــــی نەخوێندەروارو خوێندكاری زانكۆ و تەنانەت پزیشكیشــــم لێرە بینیوە، كە ســــەیری شــــەڕە

كەڵەشێری كردووە".یەكێكــــی دیكە لەوانەی لەوێ بوو، كوڕێگی گەنجی تەمەن 29 ساڵ بوو، كەڵەشێرێكی پێ بوو بۆ ئەوەی شــــەڕی پێ بكات و نەیویست نــــاوی بهێنرێــــت، هێمــــای بۆ ئەوە كــــرد، ئەو بــــەردەوام كەڵەشــــێر دەكڕێــــت و شــــەش تــــا حەوت مانگ بەخێوی دەكات و دواتر شەڕی پێ دەكات، ئەوەشی گوت كە ئەو هیچ كاتێك شــــەڕ بەكەڵەشێرەكەی ناكات، ئەگەر مەرجی

لێ نەبەستێت.

و مەرجــــەكان گەنجــــە، ئــــەو بەوتــــەی و كەســــێك بــــۆ لەكەســــێكەوە گرەوكــــردن

لەكەڵەشێرێكەوە بۆ یەكێكی دیكە دەگۆڕێت.ئــــەو گوتــــی "مەرجــــەكان لــــە 10 هــــەزار دینارەوە دادەنرێن تــــا 10 وەرەقە، ئیدی لەو بەینــــەدا لەنێــــوان ئــــەو پارەیەدا بــــەرز و نزم

دەكات".لــــەو زۆرجــــار گەنجــــە، ئــــەو بەوتــــەی شــــوێنانەدا كێشــــەو دەمەقاڵــــە و گیروگرفت روویداوەو ناخۆشــــی و شەڕ لەنێوان خاوەن

كەڵەشێرەكاندا روویداوە.شێوازی گرەوكردن لەسەر كەڵەشێرەكان، دانانیانە بەرانبەر یەكتری و شــــەڕكردنیان تا یەكێكیان، وەك خۆیان دەڵێن "دەبەزن"، جاروبار ئەو شــــەڕانەش لە دە دەقیقەوە تا ســــەعاتێك و زیاتریــــش دەخایەنێــــت. زۆربەی جارەكان، كەڵەشــــێرەكان دەنووكیــــان لــــێ دەبێتــــەوەو

خاوەنەكانیــــان بۆیــــان هەڵدەبەســــتنەوە، لەو ماوەیەدا كە شــــەڕەكە دەكرێت، چەند جارێك كەڵەشــــێرەكان هەڵدەگرنەوەو ئــــەو خوێن و پیســــییەی پێیانــــەوە دەبێت لێیــــان دەكەنەوە، یان بەهۆی دەنوكەوە چاویان كوێر دەبێت و

هەندێجاریش كەڵەشێرەكان مردار دەبنەوە.ئــــەو شــــوێنە بەهیــــچ جۆرێــــك خاوەنــــی ئامادەنەبــــوو لێــــدوان بــــدات، بــــەاڵم )ســــڤیل( زانیویەتی خاوەنی ئەو شوێنە بۆ هەركەسێك كە دێتە ژوورەوە هــــەزار دیناری چاپی نوێ وەردەگرێــــت و لەگرەوكردنەكانیشــــدا، بەپێی زۆری و كەمی مەرجەكان، پشــــكی دەدرێتێ. هاوكات، هەر لەدوكانەكەی خۆیدا، كەڵەشــــێر دەفرۆشــــێت و تێیدایەتــــی بــــڕی پێنــــج هەزار دۆالر دەكات، بــــەاڵم وەك وەســــفی دەكــــەن، ئەو كەڵەشێرە هەر مەرجێكی لێ ببەستی لێی

دوودڵ نابیت و بۆت دەباتەوە.

ناوخۆ

40 ژماره 220 2014/2/22

هیمـــان رەمـــزی، بەڕێوەبەری نوســـینگەی هەرێمی كوردستانی ســـەنتەری مافی مرۆڤی عێـــراق بۆ )ســـڤیل( بـــاس لەپالنـــی كاركردنی ســـەنتەرەكەیان دەكات و ئاماژە بەوە دەدات، كـــە بەمزووانە شـــیكردنەوەیەك بـــۆ پڕۆژەی دەســـتوری هەرێمی كوردستان ئەنجامدەدەن، بۆ دڵنیابوون لەئاستی رەچاوكردنی بەندەكانی

مافی مرۆڤ تێیدا.ســـەنتەری مافـــی مرۆڤی عێراق بـــارەگای ســـەرەكی لەشـــاری كەركووكـــەو لەڕێكەوتی 2014/1/25ەوە كاركردنـــی خـــۆی لەهەرێمی كوردستان راگەیاندو هیمان رەمزی چاالكوانی مافـــی مـــرۆڤ و كاندیدی پێشـــووی لیســـتی بـــەرەی توركمانی بۆ هەڵبژاردنـــی پەرلەمانی كوردســـتانیش وەك بەڕێوەبـــەری ئۆفیســـی سەنتەرەكە لەهەرێمی كوردستان دەستنیشان

كرا.كـــە دەكاتـــەوە، لـــەوە جەخـــت هیمـــان ســـەنتەرەكەیان لەئاینـــدەدا خوێندنەوەیەك بۆ پڕۆژەی دەستوری هەرێمی كوردستان ئەنجام دەدات و وەك خـــۆی دەڵـــێ "مەبەســـت لـــەو خوێندنەوەیەش دیاریكردنی كەموكوڕییەكانی پڕۆژەكەیـــە لەچۆنێتـــی مامەڵەكـــردن لەگـــەڵ جاڕنامـــەی مافی مرۆڤ، ئێســـتا پرۆژەكەمان تاكـــو شـــارەزا كەســـانی دەســـتی داوەتـــە كەموكورتییەكانی لەڕووی مافەكانی مرۆڤەوە دیـــاری بكرێن و دواتر تێبینییەكان بەشـــێوەی پێشـــنیار رەوانەی دەســـتەی مافـــی مرۆڤ و

پەرلەمانی كوردستان دەكەین".لەماوەی چەند ساڵی رابردوودا ژمارەیەكی زۆری كۆمپانیای بواری نەوت و گاز روویان لەشـــارەكانی هەرێمـــی كوردســـتان كردووەو بەشـــێك لەچاالكوانانیـــش پێیـــان وایـــە ئـــەو كۆمپانیایانە بەرپرسیارێتییە كۆمەاڵیەتییەكانیان جێبەجـــێ ناكـــەن، كـــە لەیاســـای پاراســـتن و چاككردنـــی ژینگـــە لەهەرێمـــی كوردســـتان- عێراق ژمارە 8ی ساڵی 2008 و یاسای نەوت و گازی هەرێمـــی كوردســـتان –عێراق ژمارە 22ی ســـاڵی 2007 ئامـــاژەی پێـــدراوە. هیمان جەخت لـــەوە دەكاتـــەوە، كە ســـەنتەرەكەیان هەســـتی بەمەترســـی پابەندنەبوونی كۆمپانیا نەوتییەكەیـــان كـــردووەو رایدەگەیەنێـــت كـــە بەمەبەســـتی لەبەردەســـتە "پڕۆژەیەكمـــان كاركـــردن بـــۆ جێبەجێكردنـــی ئـــەو بڕگـــە و ماددانەی كە لەیاساكانی كوردستاندا هاتوون بەبەرپرســـیارێتی نـــەوت كۆمپانیاكانـــی و كۆمەاڵیەتییەوە پابەند دەكەن، چونكە بەشێكی زۆری كۆمپانیـــا نەوتییـــەكان بەرپرســـیارێتی هەڵناگرن و بوونەتە هۆی پێشـــێلكردنی مافی

هاواڵتیان".بەڕێوەبەری سەنتەری مافی مرۆڤی عێراق لەهەرێمی كوردســـتان ئەوەش ناشارێتەوە كە "هەستمان بەپیشێلكارییەكان كردووە، بەتایبەت لەتێكەڵكردنی بەندییەكان لەناو بەندیخانەكان، رەوشی ئافرەتان، رۆژنامەنووسان، پەروەردە، لەهەرێمـــی مـــرۆڤ مافـــی رەوشـــی بـــەاڵم كوردســـتان لەناوچەكانی دیكـــەی عێراق زۆر

باشترە".

ئەم قســـانەی هێمان لەكاتێكدان كە سااڵنە رێكخـــراوە جیهانییەكانـــی بـــواری مافەكانی مـــرۆڤ راپۆرت لەبارەی رەوشـــی مافەكانی مرۆڤ لەهەرێمی كوردستان باڵو دەكەنەوەو ئامـــاژە بەبوونی رێژەیەكی زۆر پێشـــێلكاری دەدەن، لەمبارەیەوە هیمان دەڵێ "لەڕابردوودا بەهـــۆی ئـــەوەی كـــە لەڕاپۆرتەكانـــدا نـــاوی هەرێمی كوردستانیش لەچوارچێوەی رەوشی مافـــی مرۆڤی عێراق ئامـــاژەی پێكراوە، بۆیە زۆرجار زوڵم بەرامبەر هەرێمی كوردســـتان كراوە لەچۆنێتی خســـتنەڕووی رەوشی مافی

مرۆڤ لەهەرێم".جیـــا لەســـەنتەری مافـــی مرۆڤـــی عێـــراق دەســـتەی گشـــتی مافـــی مـــرۆڤ لەهەرێمی كوردســـتان هەیە، كە دەستەیەكی حكومییەو سەر بەئەنجومەنی وەزیرانە، هیمان لەبارەی چۆنێتـــی هەماهەنگیكـــردن لەگەڵ دەســـتەی ناوبراو دەڵێ "ئێســـتا لەسەرەتای كاركردنین، بـــەاڵم بەرپرســـانی دەســـتەی مافـــی مرۆڤ بەشـــداری مەراسیمی كردنەوەی سەنتەرەكە بـــوون و ئێمـــەش دەمانەوێـــت پەیوەندیمـــان كاركـــردن بەمەبەســـتی هەبێـــت، لەگەڵیـــان بـــۆ باشـــتركردنی رەوشـــی مافی مـــرۆڤ و هەروەهـــا توندوتۆڵكردنـــی پەیوەنـــدی نێوان دەســـتەی مافی مرۆڤی هەرێمی كوردســـتان و وەزارەتـــی مافی مرۆڤـــی عێراق". هەروەها گوتیشـــی "لەئایندەیەكـــی نزیكـــدا پەیوەندیی لەگـــەڵ تـــۆڕی مافـــی مرۆڤـــی كوردســـتان دەبەســـتین، كە لەڕێكخراوەكانی بواری مافی

مرۆڤ چاالكن".

زوڵمێكی زۆر بەرامبەر كوردستان دەكرێ لەپێشاندانی رەوشی مافی مرۆڤ

بیالل سەعید

بەڕێوەبەری سەنتەری مافی مرۆڤی عێراق لە كوردستان:

ناوخۆ

ژماره 220 2014/2/22 41

كۆمەاڵیەتی

"لە جێبەجێكردنی یاسای توندوتیژی خێزانی لەسلێمانی هەنگاوی باش نراوە، بەاڵم لەهەولێر و

دهۆك وەك پێویست نییە"

42 ژماره 220 2014/2/22

كـۆمـەاڵیـەتی

دژی ئەوەن جولەكە دەوڵەتی هەبێت

ناسر مورادی

ئەو جوولەكانەی بەرەو ڕووی نەفرەت و پەرتەوازەیی بوونەتەوەلێڤ تاهورەكان

لەســـاڵی 1994 خاخـــام هێلبرانـــز بەهۆی لەویالیەتـــە مێردمنداڵێـــك كـــوڕە بردنـــی یەكگرتووەكانـــی ئەمریـــكاوە بۆ ئیســـرائیل، بەمەبەستی بەجێگەیاندنی رێوڕەسمی جەژنی تەكلیفی كوڕانی جولەكەی تەمەن 13 ســـاڵ، لەدادگایەكـــی ئەمریكـــی بەتۆمەتـــی رفاندنی منداڵ تاوانبار كراو دوو ســـاڵ زیندانی كرا، دواتر كە لەالیەن پۆلیسی نیۆیۆركەوە خرایە زیندانـــەوە، داوای لێكرا وەك رێوشـــوێنێكی ئاسایی زیندان ریشـــی بتاشێت بەمەبەستی وێنەگرتن، بەاڵم ئـــەو داوایەی رەتكردەوەو پێی وابوو كە ئـــەو كارە دژی دابونەریتی و بیروباوەڕی جوولەكەكانەو پێویستە پیاوانی جوولەكـــەش بۆ پاراســـتنی ئـــەو دابونەریتە وەك پێشـــینانی خۆیان هەڵســـوكەوت بكەن، هـــەر بۆیـــە كۆڵـــی نـــەدا و پێشـــنیاری كرد لەڕێی پڕۆگرامی فۆتۆشۆپی كۆمپیوتەرەوە ریشـــەكەی البـــەرن، چیرۆكـــی ئـــەو وێنەیە دەنگدانەوەیەكـــی ئەمریـــكادا لەمیدیاكانـــی زۆری بەخۆوە بینی، جگە لەوەش ناوی ئەو خاخامە هاوشانی ناوی گروپی "لێڤ تاهور" لەڕاگەیەنەكانـــی ئـــەو واڵتە دەنگـــی دایەوە، ئەوەش دوای ئەوە هات، كە تۆمەتی هەوڵدان بـــۆ بەڕێكردنـــی ئەندامانی ئـــەو گروپەی بۆ

ئێران خرایە پاڵ. لێڤ تاهورەكان كێن؟

لێـــڤ تاهـــور بەواتـــای )دڵـــی پـــاك( دێت ئۆرتۆدۆكســـن، جوولەكـــەی گروپێكـــی و

كـــە پتـــر لەهـــەر گروپێكـــی دیكـــە بڕوایـــان بەدابونەریتەكانـــی ئایینـــی یەهـــوود هەیـــەو وەفادارییەكـــی لەڕادەبەریشـــیان بۆ تەورات هەیـــە، ئەندامانی ئەو گروپە لەچەند واڵتێكی وەكو ئەمریكا، كەنەدا، فەڵەستین و ئیسرائیل پەرتەوازەن، لەالیەن حكومەتی ئیســـرائیل و لۆبییەكانیەوە رووبەڕووی گوشـــار و ئازار و راوەدونـــان بوونەتەوە، لەم نێوەندەشـــدا هەوڵێكـــی زۆر دراوە لەڕێـــی گواســـتنەوەی ناوەندەكانـــی بـــۆ گروپەكـــە مندااڵنـــی بەخێوكردنـــی مندااڵنـــی بێ سەرپەرشـــت و راهێنانیان، رێگە لەتەشەنەكردنی بیروباوەڕی

گروپەكە بگیرێت.لەناســـراوترین یەكێكـــە راســـێنر مایـــر رێبەرانـــی ئـــەم گروپە لەواڵتی كەنـــەدا، ئەو لەبارەی بیروباوەڕیانەوە دەڵێ "زایۆنیســـتە گروپـــە ئـــەو بەرامبـــەر تونـــدڕەوەكان لەڕادەبەدەر هەستیارن، بەتایبەتی سەبارەت بەشـــێوەی لەبەركردنـــی جلوبەرگی ژنان و پابەندبوونیـــان بەتەوراتەوە، هەر بۆیە ناوی )تاڵیبانی یەهوودییان( لێ ناوین و بەبیانووی جۆراوجۆر گوشار دەخەنە سەرمان، یاخود

ئەوەی شار بەدەرمان دەكەن".لەنـــاو گروپـــی لێـــڤ تاهـــوردا لەتەمەنی گەنجییـــەوە كچـــان و كـــوڕان لەیەكتـــر جیا دەكرێنەوەو لەســـەر هەندێـــك بیروباوەڕی تەوراتی راهێنانیـــان پێدەكرێت و پەروەردە لـــەو دەكرێـــن، نەریتیـــان وایـــە كـــە هـــەر سەروبەندەدا كچان بەشوو دەدەن، گۆرەوی بەزۆرەملێیـــەو گروپەكـــە الی لەپێكـــردن

لەبەركردنـــی زیاتـــر حیجابەكەشـــیان جەســـتەیان ســـەرتاپای كـــە چارشـــێوێكە دادەپۆشـــێت، لەڕووی كۆمەاڵیەتیشەوە زۆر یەكگرتـــوون و پەیوەنـــدی خێزانی باشـــیان

پێكەوە هەیە.خاخـــام یوریل گۆڵدمـــەن یەكێكی دیكەیە "لێـــڤ ئـــەو دەڵـــێ لەرێبەرانـــی گروپەكـــە، تاهـــورەكان لەخـــودی ئیســـرائیل و لەالیەن بەیەهـــوودی خـــۆی كـــە دەوڵەتێكـــەوە دەزانێـــت دەكەونە بەر ئـــازار و راوەدونان، ئەمـــەش ئاماژەیەكە بۆ نەفرەتێكی سیاســـی دەرهەق بـــەم گرووپە كە النـــی كەمی مافی نابینرێـــت، رەوا پـــێ هاوواڵتیبوونیشـــیان ئـــەم دژایەتیكردنـــە بەهـــۆی ئەوەوەیـــە كە ئەندامانی ئەم گروپە دژایەتی زایۆنیستەكان و سیاســـەتی داگیركاری دەكـــەن، هەر بۆیە كەوتوونەتـــە بـــەر كینـــە و رقـــی حكومەتی ئیســـرائیل، دامەزرێنـــەری ئـــەم گرووپـــەش ئاماژەی بەوە داوە، كە حكومەتی ئیســـرائیل پێداگری لەو سیاسەتەی خۆی دەكات، تاكو

لەناوبردنی تەواوی گروپەكە".بەبۆچوونی پێڕەو و ئەندامانی ئەم گروپە دامەزراندنی دەوڵەتـــی یەهودی بەزۆرەملێ و داگیـــركاری ناكـــۆك و ناتەبایـــە لەگـــەڵ دەقـــی تـــەورات و بەربەســـتێكە لەبـــەردەم هاتنـــی مونجـــی "مەســـیحا"ی ئاخـــر زەمان، هەروەهـــا بەپێی راپۆرتێكی )رادیۆی فەردا(، یەهوودییـــەكان لەســـەر ئـــەو بـــاوەڕەن كە زایۆنیـــزم جۆرێكە لەتاوان و جەختیش لەوە دەكەنەوە، كە نابێت واڵتی ئیســـرائیل بوونی

ژماره 220 2014/2/22 43

كـۆمـەاڵیـەتی

بە هۆی جل و بەرگەكانیانەوە پێیان دەڵێن )تاڵیبانی یەهوودییان(

هەبێـــت، تا ئەو كاتەی )ماشـــیاح( یان هەمان )مەوعوود( ســـەر هەڵدەدات، ئـــەوان بوونی دەوڵەتی ئیسرائیل بەشتێكی بێ بنەما دەزانن

و نایانەوێ لەم واڵتەدا بژین.راسنێر، ئەندامێكی ئەو گروپەیەو لەواڵتی كەنەدا نیشتەجێیە، بۆچوونی وایە كە "تەورات دەڵێ خەڵكی یەهوود لەهەندەران ژیان دەبەنە سەر، ئێمە نابێت دەوڵەت یان ئەرتەشێكمان هەبێـــت تـــا ئـــەو كاتانـــەی كە مونجـــی واتە رزگاركەر دێت، زایۆنیستەكانیشن نەفرەتیان لـــەم شـــێوە بیركردنـــەوە هەیـــە، هـــەر بۆیە

بەردەوام هەوڵیان داوە ئێمە بسڕنەوە".باس لەوە دەكرێت، كە ئەندامانی ئەو گروپە لەئیســـرائیل بەتۆمەتی هەڵســـوكەوتی خراپ لەگەڵ مندااڵن و ئازاردانیان، لەژێر كۆنترۆڵ و راوەدووناندان، ئەم گوشارەش بووە هۆی ئـــەوەی كە لەســـاڵی 2005 ژمارەیەكی زۆر لەئەندامانی گروپەكە، ئیسرائیل بەرەو واڵتی كەنـــەدا جـــێ بهێڵـــن، هەروەهـــا ژمارەیەكی

دیكەشیان روویان كردە ئەمریكا و ئوردن و لەو واڵتانەیـــش رووبەڕووی هەندێك گرفت

بوونەتەوە. رێكخـــراوی خزمەتگەیاندن و پاراســـتنی الوانـــی كێبێـــك لەكەنـــەدا لێكۆڵینەوەیەكـــی لەســـەر ئەو گروپە ئەنجامداوەو لەبەشێكیدا ئامـــاژەی بـــە بـــەزۆر بەشـــوودانی كچان و

ئازاردانی مندااڵن داوە.راســـنێر بـــاس لـــەوەش دەكات كـــە "ئێمە دژی هەندێك بابەتی فێركاری وەك مێژووی گەشەكردنی مرۆڤ، پەروەردەی سێكسی و مەسەلەی هاوڕەگەزبازین، هەندێك لەم وانە پەروەرەدەییانە دژی ئایینی ئێمەن، هەر بۆیە

ناتوانین لەمبارەوە پاشەكشە بكەین".لەالیەكی دیكەوە دامەزراوە كۆمەاڵیەتی و مرۆڤایەتییەكانی كەنەدا هۆشدارییان داوەتە گروپەكـــە، كە لەئەگەری درێژەكێشـــانی ئەم رەوتـــەدا منداڵەكانیـــان لێ جیـــا دەكرێنەوە، ئـــەوەی جێـــی ســـەرنجە ئەوەیـــە كـــە ئـــەم

بەهیـــچ بڕوایـــان لەبنەڕەتـــدا جوولەكانـــە جۆرە یاســـا و رێوشـــوێنێكی واڵتـــان نییەو تەنانەت ئامادە نین رەگەزنامە و پاســـپۆرتی ئیســـرائیلیش وەربگـــرن، ئـــەوان خۆیان بێ نیاز دەبینـــن لەهەبوونی هەر جۆرە بەڵگە و ناســـنامەیەك، چ ئیســـرائیلی بێت یا هی هەر واڵتێكـــی دیكە، ئـــەوان باوەڕێكـــی تەواویان بەبنەمـــا ئاینییەكان هەیە، وەفاداریشـــیان بۆ شـــێوەی ژیانی ســـەدەكانی رابردوو هەیەو خۆیان لەژیانی مۆدێرن دوورەپەرێز دەگرن

و تەنها پشت بەخوداوەند دەبەستن.گرنگتـــر لەهـــەر خاڵێكـــی دیكـــە ئەوەیـــە، كـــە كۆچكردنـــی پێڕەوانـــی ئـــەم گروپـــە و پەنابـــردن و گیرســـانەوە بـــۆ هەوڵدانیـــان لەواڵتـــان بەمەبەســـتی گەیشـــتن بەژیانێكی و هەمیشـــەیی چیرۆكێكـــی دادپەروەرانـــە درێژخایەنە، ئەوان لەشـــوێنێك دەگەڕێن كە كەمترین نفوز و دەســـەاڵتی زایۆنیستەكانی

تێدا بێت.

44 ژماره 220 2014/2/22

كـۆمـەاڵیـەتی

كچێكی ئەفغانی

عەشق الی كچە ئەفغانییەكانبۆ ترساندنی كچانی ئەفغانی چیرۆكی رابیعە بەلخییان بەبیر دێننەوە

كـۆمـەاڵیـەتی

ژماره 220 2014/2/22 45

كـۆمـەاڵیـەتی كـۆمـەاڵیـەتی

هەر چەنــــدە پەیوەندی كــــوڕان و كچانی ئەفغانســــتان لەیاســــای نوێــــدا رێگــــری لــــێ نەكراوە، بــــەاڵم لەدابونەریتدا قبوڵكراونییەو بینینی دیمەنی خۆشەویستی نێوان هەردوو ئەســــتەمە. زۆر لەئەفغانســــتان رەگــــەز جــــاری وایە دەرئەنجامــــی قبوڵنەكردنی ئەو پەیوەندییــــە عاشــــقانەییە لەنــــاو كۆمەڵــــگای بیــــری لــــەوەی ترســــناكترە ئەفغانیــــدا

لێدەكرێتەوە.شەهربانو ناوی خوازراوی كچە قوتابییەكی ئەفغانییە، لەیەكێــــك لەقوتابخانەكانی مەزار شــــەریف دەخوێنێت. ئەو لەكاتێكدا رومەتی لەبەر شــــەرم و سەرما سوور هەڵگەڕا بوو، خۆشەویستییەكەی بەپەیوەندییە سەبارەت دەیگــــوت "لەقوتابخانــــە یەكترمانناســــی، من عاشــــقی بــــووم. بەهــــەزار زەحمــــەت توانیم دوور لەچــــاوی هەركەس ژمارەی تەلەفۆنی

خۆمی بۆ بنووســــم و دواتر پەیوەندی پێوە كردم و ئێستا سێ مانگە پەیوەندیمان هەیە، هەرچەندە دەزانین كە ئاشــــكرابێت سزاكەی

سەختە، بەاڵم یەكتریش دەبینین".پیاوســــاالرانەیە، واڵتێكــــی ئەفغانســــتان مافــــی تەنیــــا كــــە حاڵەتێكــــە عەشــــقیش پیاوانە. عەشــــق بــــۆ ژنان ئــــەو تاوانەیە، كە

لێخۆشبوونی نییە. بەڵخــــی" "رابعــــە تاڵەكــــەی بەســــەرهاتە یەكەمیــــن شــــاعیرە ژنــــی ئەفغانســــتان، كە بەهۆی عەشقەوە لەالیەن براكەیەوە كوژرا، تائێســــتا لەســــەر زارانەو بۆ چاوترساندنی

كچانی دیكە بەكاردەهێنرێت.مریــــەم، كچــــە گەنجێكــــی خەڵكــــی مەزار شــــەریفە، لەناو زیارەتگای مەزار شــــەریف ســــەرقاڵی نزاكــــردن بوو. ئــــەو دەیگوت كە رۆژانی چوارشــــەممان ئاواتی ئاشقان دێتە دی. ئــــەو بەبزەیەكــــەوە گوتــــی "عەشــــق بۆ هــــەر مرۆڤێــــك رەوایــــە، ژن بێت یــــان پیاو، هەرچەندە پەیوەندییە عاشقانییەكان بەتاوان ئەژمار دەكرێن، بەاڵم عەشق مرۆڤ لەغرور

رزگار دەكات".مریەم لەزانكۆ خۆشەویستەكەی ناسیوە. دەڵێــــت عاشــــقبوونەكەی لەبــــارەی ئــــەو "جاروبــــار لەزانكــــۆ دەمبینی، بــــەاڵم لەڕێی فەیســــبووكەوە زیاتر یەكترمان ناســــی. ئەو بەمنــــی گــــوت كە خۆشــــمی دەوێــــت. منیش خۆشم ویســــت، نەمدەتوانی بیشارمەوە، كە خۆشــــم دەوێ. زۆر خەباتم كــــرد تا بەئێرە و خۆشــــمبووێت دەتوانــــم كــــە گەیشــــتم،

پەیوەندی دروستبكەم".بەهــــۆی دابونەریتــــە كۆمەاڵیەتییەكانەوە پەیوەندی راستەوخۆی نێوان ژن و پیاو زۆر ســــەختە، هەربۆیە ئەم كوڕ و كچە عاشقانە ناتوانن یەكترببینن، هەر لەبەر ئەو هۆكارەش ئــــەو كچە گەنجە بەنامەنووســــین پەیوەندی بەخۆشەویســــتەكەیەوە دەكات. مریەم دەڵێ "نامەم بۆ نووســــیوە، پەیوەندییەكەمان بەو جۆرەیە، هەمیشــــەش نامەی بۆ دەنووسم". دوای كەمێــــك وەســــتان دیســــان گوتی "كە كەســــێكت خۆشویســــت بەئاســــانی دەستی لــــێ هەڵمەگــــرە، لەوانەیە هیچ كەســــت وەك ئەو خۆش نەوێت و كەســــێكیش كە خۆشی دەوێی پشــــتگوێی مەخە، لەوانەیە هیچ كەس

وەك ئەو تۆی خۆش نەوێت".بــــەاڵم ئایا كۆمەڵگا مەیلــــی بۆ ئەو جۆرە خەیاڵــــەی عاشــــقان هەیــــە؟ ئایــــا لەبیــــری تــــەواوی تاكەكانــــی كۆمەڵگادا عەشــــق ئاوا

وێنا دەكرێت؟

بەتایبەتــــی لەئەدەبیــــات، عەشــــق شــــیعری كۆنی ئــــەو واڵتەدا، یەك لەوشــــە موقەدەســــەكانە، بــــەاڵم لەژیانــــی ئەمــــڕۆی خەڵكی ئەفغانستاندا، بە یەك وشەی قەدەغە

بڕیار بۆ مردنی كەسەكان دەدرێت.ئێســــتا عەشــــق خراپتریــــن وشــــەیە كــــە ژیانــــی گەنجــــەكان دەخاتــــە مەترســــییەوە. لــــەم واڵتەدا عیشــــق بەواتــــای گوناهـ دێت، لەگــــەڵ فەرهەنگی نەریتپەرســــت تەبا نییەو ناگونجێــــت، بــــەاڵم عاشــــقان بەگیــــان و دڵ

عەشقەكانیان دەپارێزن.سوسەن بەپێچەوانەی شەهربانو و مریەم لەقوتابخانە خۆشەویســــتەكەی نەناســــیوە، لەبەرئــــەوەی ئــــەو هــــەر نەنێردراوەتە بەر و دایــــك لەچــــاوی دوور ئــــەو خوێنــــدن. بەخێرایــــی زۆر هەوڵیــــدەدا خوشــــكەكانی باســــی عەشــــقەكەی بــــكات و دەڵێــــت "هەر لەمنداڵییــــەوە هاویارییەكــــی باش بووین بۆ یــــەك. بەیەكەوە چاوشــــاركێمان دەكرد، بە یەكــــەوە شــــتمان دەخوارد، ماڵــــە قوڕێنمان

دروست دەكرد".سوســــەن دەڵێت لەو كاتە تاڵیبانەكانیش لێــــرە بــــوون، بیــــرەوەری خۆشــــمان هەیە، دەبینــــی، یەكترمــــان بەدزییــــەوە زۆر نــــوێ حكومەتــــی بەدامەزراندنــــی بــــەاڵم و قوتابخانــــە چۆتــــە خۆشەویســــتەكەی

ئێستاش چۆتە زانكۆ. ئەو لەدرێژەی باسەكە بەبێهیوایی دەڵێت "مــــن نەخوێندەوار مامەوە، بــــەاڵم ئەو منی زۆر خــــۆش دەوێــــت". بەشــــەرمەوە گوتی "كــــە خۆیندنی تەواوكرد پێكــــەوە زەماوەند

دەكەین".گێڕانەوەی ســــەربردەی كچانــــی بەڵخی )مەبەســــت ئەو كچانەی وەك رابعە بەڵخی نهێنییەكانیــــان، لەعیشــــقە بــــوون( عاشــــق بیرهێنــــەرەوەی ئەم بەســــەرهاتە كە گوایە پێوەندی عاشــــقانەی كچان لەو كاتەوە لەم نیشــــتمانە قەدەغــــە كــــرا، كە كاتێــــك رابعە ئاخریــــن شــــیعری بەخوێنی خۆی لەســــەر

دیواری گەرماوەكەیان نووسی:خۆزگە لەشمت دەبینیەوە، ئەی هاوەڵی دڵ خۆزگە دڵمت دەبینیەوە ئەی هاوەڵی بوونم

خۆزگە بەسەاڵمەتی بە تۆ دەگەیشتم بەداخەوە لەكوێ بتوانم بگەم بە تۆ؟

رابیعە بەڵخی ئێستا الی نەریتپەرستەكان، نمونەی خراپ و چاوترساندنی كچان و الی

عاشقانیش سیمبولە.***

وەرگێڕانی: ئەسعەد مورادی

46 ژماره 220 2014/2/22

كـۆمـەاڵیـەتی

لەم شەش كچە بێژەرەی زاگرۆس، تەنیا سیانیان خەڵكی باشوورن

كچە رۆژهەاڵتییەكان بۆشایی كچیان لەراگەیاندنی باشوردا پڕكردووەتەوە

ئێســـتا ژمارەیـــەك كچـــی رۆژهەاڵتـــی راگەیاندنەكانـــی دەزگا لـــە كوردســـتان و دەكـــەن كار كوردســـتان هەرێمـــی بەشێكیان توانیویانە بوون و پێگەی خۆیان لـــە گۆڕەپانەكـــە بســـەلمێنن, بەرپرســـانی راگەیاندنیش هۆكارەكە بۆ ئازادتری كچانی رۆژهەاڵت لە كچانی باشـــوری كوردستان

دەگێڕنەوە. كەیالن پێشكەشكاری بەرنامەی )خوانی ئێمـــە(ی كەناڵی ئاســـمانی كوردماكســـە و ماوەی چەند ســـاڵێكە هاتووەتە باشووری

كوردســـتان، ئەو كـــە پێشـــتر لەبوارەكانی لەڕۆژهەاڵتـــی پـــەروەردە و هونـــەر كوردســـتان كاری كـــردووە, بـــۆ )ســـڤیل( گوتـــی "من ئـــارەزووی كاری راگەیاندن و دەركەوتنم لەســـەر شاشە هەبوو, بەاڵم تا نەهاتمە باشـــووری كوردســـتان نەمتوانی خەونەكـــەم بـــەدی بهێنـــم، لێـــرەش توانیم

لەكەناڵی كوردماكس وەربگیرێم".ئەو خانمـــە پێشكەشـــكارە جەخت لەوە كەناڵەكـــە بەڕێوەبـــەری كـــە دەكاتـــەوە, هەوڵـــی تـــەواوی داوە بۆ پاراســـتنی خۆی و كچـــە كارمەندەكانـــی كەناڵەكە، هەروەها دەڵـــێ "بەاڵم تا ئێســـتا بەهـــۆی كەمی كات

بـــۆم بەرنامەكـــەوە بـــە و ســـەرقاڵبوونم نەگونجـــاوە پەیوەنـــدی بكـــەم بەكەســـانی

دیكەوە كە لەڕۆژهەاڵتەوە هاتوون".كەیـــالن نایشـــارێتەوە كـــە زۆربەی ئەو كچانـــەی دێنـــە نـــاو بـــواری راگەیاندنەوە تاكـــو هەیـــە بەكەســـێك پێویســـتیان لەسەركەوتن یارمەتییان بدات, بەاڵم وەك خـــۆی دەڵـــێ "مـــن بەماندووبوونـــی خۆم و بەبـــێ یارمەتـــی كەس لەســـەر پێی خۆم

وەستاوم".هەرچـــی شـــلێر باپیری بێـــژەری كەناڵی زاگرۆسە، هەشت ساڵ پێش ئێستا بەهۆی هاتوونەتـــە باوكییـــەوە پێشـــمەرگایەتی

چرۆ حوسێن

ژماره 220 2014/2/22 47

كـۆمـەاڵیـەتی

كەیالن

شلێر باپیری

لـــەوە جەخـــت كوردســـتان، باشـــووری دەكاتەوە, كـــە بەئارەزووی خـــۆی بواری راگەیاندنـــی هەڵبژادووەو بەو هۆیەشـــەوە

رووبەرووی رەخنە بووەتەوە.ئـــەو نیگەرانـــە لەوەی كـــە بوونی ژن لە كایـــەی راگەیاندنـــدا وەك پێویســـت قبـــوڵ نەكراوە, چونكە وەك خۆی دەڵێ "زۆرینەی راگەیاندنكاران پیاون و پێیان قبوڵ ناكرێت ژنیش هەبێت وەكو خۆیان بەهەمان ئاست و توانا كار بكات، جگە لەوەش بەشـــێكیان تەنها بۆ رازاندنەوەی شاشـــەكانیان ژنیان

بەكارهێناوە, بەبێ گوێدانە تواناكانیان".بـــەاڵم شـــلێر بەپێچەوانـــەی كەیالنـــەوە پەیوەندییەكی باشـــی لەگەڵ هاوپیشەكانی هەیە، هـــاوكات بوونی كچانـــی رۆژهەاڵت لەمیدیاكانـــی باشـــوور بـــۆ ئـــەو كلتـــورە دەگەڕێنێتـــەوە بـــۆ كلتـــور و دابونەریتـــە باوەكانـــی باشـــوور و دووپاتیدەكاتـــەوە, كـــە "كچانی رۆژهـــەاڵت بەهـــۆی كراوەیی خانەوادەكانیـــان یاخـــود بـــۆ پەیداكردنـــی بژێوی ژیانیان زیاتر روویان لەدەزگاكانی راگەیانـــدن كردووە، بۆیـــە زۆربەی دەزگا راگەیاندنـــە كوردییەكان ژنی رۆژهەاڵتییان

تێدایە".كانی مهابادی، لەتۆڕی میدیایی رووداو گەشتی هەواڵەكانی كەش و هەوا بەهەردوو زاراوەی كرمانجی و ســـۆرانی پێشـــكەش چووەتـــە 2003 لەســـاڵی ئـــەو دەكات، ریزەكانـــی پارتـــی كرێكارانی كوردســـتان و لەســـاڵی 2010شـــدا رووی كردووەتـــە ســـلێمانی و لەو شـــارە نیشـــتەجێ بووەو

دەستی بەكاری راگەیاندن كردووە.ئـــەو نایشـــارێتەوە كە پێشـــتر لەبواری راگەیاندنـــدا كاری نەكردووە, دووپاتیشـــی دەكاتـــەوە كە خانەوادەكـــەی رێگر نەبوون

لەبەردەم كارەكەیدا.كانـــی پێـــی وایە كـــە كاركردنـــی كچانی رۆژهـــەاڵت لەبـــواری راگەیانـــدن بۆ ئەوە ئاستی رۆشـــنبیری كوردانی رۆژهەاڵت و حەزیان بـــۆ كاری راگەیاندن و روناكبیری دەگێڕێتەوەو دەڵێ "بۆیە هەر دەرفەتێكیان بـــۆ بێتە پێش ئارەزوو دەكـــەن تواناكانیان بەدیار بخەن، جگە لەوەش لەكوردســـتانی عێراق بۆشـــایی هەیە لەبـــواری راگەیاندندا و ئەمـــەش دەرفەتێكـــی گونجـــاوە بۆ كچە رۆژهەاڵتییـــەكان تاكو تواناكانیان نیشـــان

بدەن".ئاشـــتی موســـتەفایی خانمێكـــی دیكـــەی رۆژهەاڵتـــە, بەاڵم لەباشـــوور لە دایكبووە، ئـــەو ماوەی چەنـــد مانگێكـــە وەك وەرگێڕ

دەكات، كار رووداو میدیایـــی لەتـــۆڕی كچانـــی كاركردنـــی هـــۆكاری ئەویـــش رۆژهەاڵت لەبواری راگەیاندن بۆ كراوەیی نەكردنیـــان رێگـــری و خانەوادەكانیـــان

لەكچەكانیان دەگەڕێنێتەوە.هـــەر لـــەو بـــارەوە زەهاوی ســـنجاوی, بەڕێوەبەری بەرنامەكان لەكەناڵی ئاسمانی زاگـــرۆس، بەشـــێك لەهـــۆكاری كاركردنی كچـــە رۆژهەاڵتییەكان لـــەدەزگا راگەیاندنە كوردییەكانـــدا بۆ ئـــەوە دەگەڕێنێتەوە, كە دەركەوتـــن و كاركـــردن لەڕاگەیاندندا الی گەنجانی واڵتی ئێران جۆرە چێژێكی خۆی هەیە، بەشـــێكیان خەونیان ئەوەیە لەشاشە دەربكەون, یـــان كاری راگەیانـــدن ئەنجام بدەن, بۆ ئـــەوەی خۆیان پێ بگەیەنن, هەر بۆ بەدیهێنانـــی ئەو خەونانەیـــان هەوڵێكی

زۆر دەدەن.هەروەهـــا بوونـــی ئـــازادی كۆمەاڵیەتی بـــەراورد بـــە كوردســـتان لەڕۆژهەاڵتـــی لەگەڵ باشـــوری كوردســـتان بەهۆكارێكی دیكـــە دەزانێـــت و دەڵێـــت "كچانـــی ئـــەو بەشەی كوردســـتان زیاتر دێنە ناو بواری

راگەیاندنەوە, چونكە ئەوان ئازادترن".لەالیەكی دیكەش زەهاوی ئاماژە بەكەمی كچی راگەیاندنكار لەباشـــوری كوردستاندا دەكات, كـــە بۆشـــاییەكی زۆری دروســـت كـــردووە, بۆیـــە پێـــی وایـــە ئـــەو كچانەی لەڕۆژهەاڵتـــەوە دێن لەبەرئـــەوەی خۆیان ئـــارەزووی ئەو بوارە دەكەن و بۆشـــایش هەست پێ دەكرێت, ئەمە بۆتە هۆی ئەوەی

ئەوان بێن و ئەو بۆشاییانە پڕ بكەنەوە.

ژماره 220 2014/2/22 47كانی مەهابادی

48 ژماره 220 2014/2/22

كـۆمـەاڵیـەتی

بەڕێوەبەری رێكخراوی هاریكاری یاســـایی ژنـــان جەخت لـــەوە دەكاتەوە، كـــە حكومەت و كەمتەرخەمـــن دادوەری بـــااڵی ئەنجومەنـــی لەجێبەجێكردنـــی یاســـای بەرەنگاربوونـــەوەی توندوتیژی خێزانی. دەشـــڵێ لەسلێمانی باشتر یاســـاكە جێبەجـــێ دەكرێت، بەبـــەراورد لەگەڵ

هەولێر و دهۆك.لەخولـــی ســـێیەمدا، پەرلەمانی كوردســـتان

یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی پەســـەند كـــردو دوای ســـاڵێك لەدەرچوونـــی یاســـاكەش، رێكخـــراوی هاریـــكاری یاســـایی بـــۆ خێرخوازییـــە رێكخراوێكـــی كـــە ژنـــان، هاوكاریكردنـــی ئـــەو ئافرەتانە دامـــەزراوە، كە رووبەڕووی كێشـــەی خێزانی دەبنەوە، دەستی بە بەدواداچوونی جێبەجێكردنی یاســـاكە كردو لەســـاڵی 2013دا رێكخراوەكە چـــوار راپۆرتی

وەرزی لەو بارەیەوە باڵوكردەوە.پارێزەر شـــۆخان حەمەڕەشید، بەڕێوەبەری

رێكخراوەكە باس لەوە دەكات كە "لەسەرەتای یاســـاكە جێبەجێكردنـــی چاودێریكردنـــی لەالیـــەن ئێمـــەوە بۆمان دەركەوت، كە ئاســـتی زانیارییـــەكان ســـەبارەت بەیاســـاكە زۆر نزم بوو، تەنانەت لەالیەن دادوەرەكانیشـــەوە، بۆیە یاســـاكە جێبەجی نەدەكـــرا و هەروەها دادگای تایبەتمەند و لیژنەی ئاشتەوایی نەبوو، بۆیە بۆ ئامادەكردنی راپۆرتەكانمان زۆرجار سەردانی بنكەكانی پۆلیســـمان دەكـــرد، هەروەها بەهۆی جێبەجێنەكردنی یاساكە، لەڕێگەی كۆكردنەوەی

لە جێبەجێكردنی یاسای توندوتیژی خێزانی لەسلێمانی هەنگاوی باش نراوە، بەاڵم لەهەولێر و

دهۆك وەك پێویست نییەبیالل سەعید

بەڕێوەبەری رێكخراوی هاریكاری یاسایی ژنان:

ژماره 220 2014/2/22 49

كـۆمـەاڵیـەتی

كۆمەڵێك رێكخراو و دروســـتكردنی كەمپین و ســـەردانیكردنی پەرلەمان فشـــارەكانمان زیاتر

كرد، تاكو یاساكە جێبەجێ بكرێت".رێكخراوەكـــە بەڕێوەبـــەری بەبۆچوونـــی ئـــەو هەنگاوانەی ســـەرەتا لەالیـــەن حكومەتی هەرێمـــەوە بـــۆ جێبەجێكردنـــی یاســـاكە نران، كـــە گرنگتریـــن بـــوون"، "جێگـــەی دڵخۆشـــی هەنگاویـــان كردنـــەوەی دادگای تایبـــەت بـــوو لەهەریەكـــە لەشـــارەكانی هەولێر و ســـلێمانی و دهـــۆك و ئیـــدارەی گەرمیـــان و كردنەوەی نوســـینگەی پۆلیس، ئەو دەڵێ "ئەو نووسینگانە كراونەتـــەوە، بەاڵم تا ئێســـتا دەســـتیان بەكار نەكـــردووە، بۆیـــە كاتێـــك ســـەیری یاســـاكان و ئاســـتی هۆشـــیاری دەكەیـــن، دەگەینـــە ئەو راستییە كە هێشـــتا هۆشیاری یاسایی لەواڵتی ئێمـــە نییـــەو كاتێـــك یاســـا دەردەچێـــت هیـــچ زەمینەسازییەك بۆ جێبەجێكردنی ناكرێت، بۆیە كە نووسینگەكان دەكرێنەوە، گرنگە هاوواڵتیان لەوە ئاگاداربكرێنەوە، كـــە ئەگەر رووبەڕووی توندوتیژی بوونەوە سەردانی ئەو نووسینگانە

بكەن".هەروەها گوتیشـــی "تاكو بابەتی سیاســـی و حیزبی هەبێت هیچ شتێك بۆ خێزانەكان ناكرێت و رێژەیەكی زۆر كەمی خێزانەكان ئاشنایەتییان لەگەڵ یاســـای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانیـــدا هەیـــە، لەمـــاوەی رابـــردوودا چـــوار رێكخراو راپرســـییەكیان ســـەبارەت بەئاســـتی

لەمـــەڕ ئـــاگاداری هاوواڵتیـــان هۆشـــیاری و یاســـای توندوتیژی خێزانی ئەنجامدا، زۆرینەی بەشـــداربووانی راپرســـییەكە ئاگاداری یاساكە نیـــن، بۆیـــە زۆر گرنگە وەزارەتی رۆشـــنبیری بەشـــێوەیەكی چـــڕ كار بۆ هۆشـــیاركردنەوەی هاوواڵتیان بكات لەكاتی دەرچوونی یاساكان".

رێكخراوەكـــەی كـــە نایشـــارێتەوە، ئـــەو خۆیـــدا رابـــردووی ســـاڵی لەڕاپۆرتەكانـــی بەشـــێوەیەكی گشـــتگیر باســـی بەرپرسیارێتی و چاالكـــی ســـەرجەم وەزارەتەكانی حكومەتی

كردووە بۆ جێبەجێكردنی ئەو یاسایە.شـــۆخان بەگرنگی دەزانێت كە نوسینگەكانی پۆلیس بكرێنەوەو دەســـتبەكار بن و لیژنەكانی ئاشتەواییش كارا بكرێن و رۆڵی داواكاری گشتی بەهێزتـــر بكرێت، جەختیش لـــەوە دەكاتەوە كە نەبوونی دادگای تایبەت لەقەزاكان دەبێتە هۆی ئەوەی گەیشتنی كەیسەكانی توندوتیژی ناحیە و قەزاكان درەنگ بگەن، هەر بۆیە بەپێویســـتی

دەزانێت گرنگی بەقەزا و ناحیەكانیش بدرێت.رێكخراوی هاریكاری یاسایی ژنان لەماوەی دوو ســـاڵی رابردوودا پڕۆژەكانی بەهاوكاری جێبەجـــێ ئەمریكـــی )NED(ی رێكخـــراوی دەكات و رێكخراوەكەش لەڕێی سەردانیكردنی لیژنـــەی و پۆلیـــس بنكەكانـــی و دادگاكان ئاشتەوایی كارەكانی بۆ بەدواداچوونی رێژەی كەیسەكانی توندوتیژی خێزانی ئەنجام دەدات.

شۆخان دووپاتیدەكاتەوە "ئەو ئامارانەی ئێمە كۆمـــان كردوونەتەوە بەهەوڵـــی خۆمان بووە، نەك لەڕێگەی شـــوێنێكی دیاریكراوەوە، چونكە هیـــچ بنكەیەكی پۆلیس بەشـــێوەیەكی پوخت و ئامادەكراو ئامار ناخاتە بەردەستی ئێمە، بەڵكو رێكخراوەكەی ئێمەیە كە ســـەرجەم كەیسەكان لەیەكتـــر جیـــا دەكاتـــەوە، بـــۆ ئـــەوەی بزانین كام لـــەو كەیســـانە پەیوەندییـــان بەتوندوتیژی

خێزانییەوە هەیە".لەچەند رۆژی رابردوودا رێكخراوی ناوبراو یەكەم راپۆرتی ئەمســـاڵی خـــۆی باڵو كردەوە، كـــە كۆمەڵێـــك داتـــای تایبـــەت بەكەیســـەكانی توندوتیـــژی خێزانـــی لەشـــارەكانی هەولێـــر و ســـلێمانی لەخۆ دەگرێت، لەمبارەیەوە شۆخان دەڵێـــت "لـــەدوای راپۆرتـــەكان هەنـــگاوی باش نراوە بـــۆ جێبەجێكردنی یاســـاكە لەســـلێمانی، بەاڵم لەهەولێر و دهۆك لەئاستی پێویست نییە، راپۆرتـــی دووەمی ئەمســـاڵ دەكەوێتـــە مانگی پێنجـــەوە و لـــەو راپۆرتە بەشـــێوەیەكی چڕتر كار لەســـەر هەولێر و دهۆك دەكەین لەڕێگەی تیمەكانمانەوە، بۆ ئەوەی بۆمان دەربكەوێت كە ئایا لەكام پارێزگاكانی كوردستان جێبەجێكردنی

یاساكە لەئاستی پێویستدا نییە".گەرچی كەمتر لەســـەر ســـێ ســـاڵ بەســـەر بەرەنگاربوونـــەوەی یاســـای دەرچوونـــی توندوتیـــژی خێزانـــی تێپەڕیوە، بەاڵم بەشـــێك

ئافرەتـــان مافەكانـــی بـــواری لەچاالكوانانـــی دەكـــەن، یاســـاكە هەمواركردنـــەوەی داوای شـــۆخان لەمبارەیـــەوە پێـــی وایـــە "پێویســـتە ســـاڵ ســـێ دوای یاســـا هەمواركردنـــەوەی لەدەرچوونی بێت، ئێستاش كاتەكەی ماویەتی، بـــەاڵم بەپێی بەدواداچوونەكانی ئێمە، یاســـاكە هەمواركردنـــەوەی پێویســـت دەبێـــت، ئێمەش كەموكوڕییەكانـــی لەســـەر كار لەداهاتـــوودا یاســـاكە دەكەین، بەاڵم ئەوەشـــمان لەبەرچاوە كە لەڕابردوودا لەكاتی دەركردنی یاساكە زۆر دژایەتی كرا، بۆیە نامانەوێت یاساكە بخەینەوە بـــەردەم هەمواركردنـــەوە، ئەگەر بەمەبەســـتی

باشتركردنی نەبێت".هاریـــكاری رێكخـــراوی بەڕێوەبـــەری یاســـایی ژنـــان ئاشـــكرای دەكات، كـــە بەپێـــی و ســـكااڵ رێـــژەی بەدواداچوونەكانیـــان كەیسەكانی توندوتیژی خێزانی زیادیكردووەو هۆكارەكەشی بۆ هۆشـــیاربوونەوەی كۆمەڵگە

دەگەڕێنێتەوە.زۆر جـــار بـــاس لـــەوە دەكرێت، كـــە نهێنی كەیســـەكانی توندوتیژی خێزانـــی لەدادگاكانی كوردســـتان ناپارێزرێـــت، بـــەاڵم بەبۆچوونـــی شـــۆخان "بۆ پاراستنی كەیســـەكان زۆر گرنگە كە لەنـــاو دادگاكان لەكاتـــی لێكۆڵینەوەو لەناو لیژنەكانی ئاشتەوایی بەجیا سەیری كەیسەكان

بكرێت".ئـــەو پارێزەرە ئاماژە بەوە دەدات، كە بەپێی ئەنجامـــی راپۆرتەكانیـــان "هەســـت بەبوونـــی حكومەتـــی لەالیـــەن زۆر خەمســـاردییەكی كـــراوە هەرێـــم و ئەنجومەنـــی دادوەرییـــەوە لەجێبەجێكردنی یاســـای توندوتیژی خێزانی و ئەو هەواڵنەی تا ئێســـتاش دراون زیاتر هەوڵی

شكلین و كاری جدی نابینین"."میكانیزمێـــك دەزانێـــت بەپێویســـتی ئـــەو بـــۆ كاروبـــاری لیژنەكانی ئاشـــتەوایی دابنرێ لەهەرســـێ پارێزگاكەی هەرێم و بودجەیەكیش بۆ ئەندامانی لێژنەكـــە تەرخان بكرێت و خولی راهێنانیـــان بۆ بكرێتـــەوەو بودجەی تایبەتی بۆ جێبەجێكردنی یاساكە و بەڕێوەبردنی كاروباری دادگاكانـــی توندوتیـــژی تەرخـــان بكرێت، جگە لـــەوەش دادگای كەتـــن )نەوجەوانـــان( تایبەت بەكەیســـەكانی توندوتیژی خێزانـــی بكرێتەوەو لەنـــاو كەیســـەكانی داواكاری گشـــتی رۆڵـــی

توندوتیژی خێزانیدا زیاتر بكرێت".

كەیسەكانی توندوتیژی خێزانی زیادیكردووە

50 ژماره 220 2014/2/22

كـۆمـەاڵیـەتی

بەمەبەســـتی گەنـــج، كچێكـــی و كـــوڕ وەرگرتنی راوێژ و زانینی رێكاری یاسایی روویانكردبووە بنكەیەكی پۆلیس، بۆ ئەوەی بتوانـــن بەپێی یاســـا و بەبـــێ ئامادەبوونی كەسوكاریان هاوســـەرگیری بكەن، چونكە ئـــەوان بەهاوســـەرگیری كەســـوكارییان

رەزامەند نین. سامان، ئەو كوڕە گەنجە 23 ساڵەیە، كە وەك خۆی باســـیدەكات، ماوەی سێ ساڵە ئەو كچەی خۆشدەوێت، بەاڵم كەسوكاری لەســـەر رەزامەنـــدی جۆرێـــك بەهیـــچ هاوســـەرگیری نادەن و دەیانەوێت كچێكی

خزمی خۆیان بخوازێت. هاوژین ناوی كچەكەیە، تەمەنی 22 ساڵە، دەرچـــووی پەیمانـــگای تەكنیكـــی كۆیەیە. دانیشـــتوی یـــەك لەگەڕەكەكانـــی شـــاری هەولێرە. بەشەرمەوە وەاڵمی پرسیارەكانی

دەدایەوەو جەختی لەسەر ئەوە دەكردەوە، كە بۆ ئەو زۆر ناخۆشە كە خێزانی كوڕەكە هاوســـەرگیری ئـــەو لەگـــەڵ كوڕەكەیـــان رەتدەكەنـــەوە، بەاڵم لەبەرئەوەی ســـامانی

خۆشدەوێت تەحەمولی دەكات. دوكانـــی كاســـبە، پیشـــەی ســـامان جلوبەرگـــی ئافرەتانـــی هەیە، پێـــی وابوو، ئـــەوەی خێزانەكەی ئەو دەیكـــەن، بەمانای تێكدانـــی ژیانیەتـــی "مـــاوەی ســـێ ســـاڵە هاوژینـــم خۆشـــدەوێت، هەمـــوو رەفتار و هەڵســـوكەوتێكی شـــیاو و ســـەنگینە. دایك و باكـــم و تەواوی خوشـــك و براكانیشـــم دەزانـــن، كە مـــن ئەوم زۆر خۆشـــدەوێت، بەالمەوە ســـەیرە كە هێشتا فشارم دەخەنە ســـەر، تـــا وازی لێبێنم، تەنیـــا لەبەرئەوەی خزمـــی كچێكـــی لەگـــەڵ هاوســـەرگیری

خۆماندا بكەم، بەوە ژیانی من تێبكدەن". ســـامان قســـەكانی هاوژیـــن پشتڕاســـتدەكاتەوەو دەڵێـــت "ســـەرەتا من

لەگەڵ دایكمدا باسم كرد، ئەویش پرسیاری كـــرد، زۆر پێی خۆش نەبوو، پێی وابوو كە ئـــەوان دابونەریتیان لەگەڵ هـــی ئێمە زۆر جیاوازە، بەاڵم بۆ خاتری من هیچ فشارێكی

دروست نەكرد". ســـامان ئێســـتا كـــە بڕیـــاری داوە بەبێ ئامادەبوونـــی خێزانەكـــەی خـــۆی، لەدادگا بـــكات، هاوژیـــن لەگـــەڵ هاوســـەرگیری دەگات، بەخۆشەویســـتەكەی هەرچەنـــدە بەاڵم نەیشاردەوە كە بێتاقەتە "گەورەترین لەگـــەڵ مـــن هاوســـەرگیرییە ئـــارەزووی هاوژیـــن، قەت نەمدەویســـت دایك و باوكم ئەو خۆشـــییەم لێ تێكبـــدەن، بەاڵم وادیارە ئـــەوان دەیانـــەوێ شـــت بەزۆر بســـەپێنن، كـــە من قبوڵـــی ناكـــەم. بۆیە بڕیـــارم داوە كـــە لـــەدادگا بەبـــێ ئامادەبوونـــی ئـــەوان هاوســـەرگیری بكەیـــن و ئیتر بـــەالی ماڵی

ئەوانیشدا ناچمەوە". سەبارەت بەڕەزامەندی خێزانی هاوژین

سامان و هاوژین لەبنكەیەكی پۆلیسدا بەدوای چارەسەردا دەگەڕێن

بەهرە حەمەڕەش

ژماره 220 2014/2/22 51

كـۆمـەاڵیـەتی

پۆلیسی نەخۆشخانەی فریاكەتن پەیوەندییان پێوەكردین، كە ئافرەتێكی بریندار هەیەو بەهۆی بارودۆخی تەندروستی

ناتوانـــن رەوانـــەی بەڕێوەبەرایەتـــی بكـــەن، بۆیـــە بەپێویســـت زانـــرا كـــە ئەفســـەری بەڕێوەبەرایەتی

بڕواتە نەخۆشخانە. ئافرەتەكە سكپڕبوو، سەرەتا گوتبووی لەسەربان بەربۆتـــەوە، بەاڵم دوای پشـــكنینی پزیشـــك كاتێك پێیـــان گوت منداڵەكەی ســـكت مـــردووە، گوتەكەی خـــۆی گۆڕی و بەگریانەوە گوتی، من پیاوەكە زۆر خراپە لەگەڵم و بەردەوام لێم دەدات. ئەو ماوەیەی كە ســـكم پڕە زۆر تكام لێدەكرد، كە لێم نەدات هیچ نەبێـــت لەبـــەر منداڵەكەمـــان، بەاڵم ســـودی نەبوو، ئەمـــڕۆ زۆر بەخراپـــی لێیـــدام، باری تەندروســـتیم

تێكچوو، هەربۆیەش لەگەڵم هاتە نەخۆشخانە. چەندینجاری دیكە بەڵێنی دەدا كە ئەگەر ســـكااڵی لەســـەر تۆمار نەكەم، ئـــەوا جارێكی دیكـــە لێم نادات و باش دەبێـــت، بەاڵم تادێت خراپتـــر دەبێـــت. ئەمـــڕۆ هەمان بەڵێنـــی داوە، بـــەاڵم مادام منداڵەكەم بەهۆی ئەوەوە مرد، ئەوا بەدڵنیاییەوە من سكااڵم

هەیەو دەمەوێ لێپرسینەوەی یاسایی لەگەڵدابكرێت. كاتێـــك پیاوەكەمـــان بانگكـــرد، دانـــی بەتاوانەكەیـــدا ناو گوتی راســـتە بەهۆی لێدانی منـــەوە وای لێهاتووەو لەكاتی

توڕەبووندا كۆنتڕۆڵی خۆم لەدەستدەدەم. پیاوەكـــە رەوانەی دادگای لێكۆڵینەوەكـــرا. بەپێی ماددەی )7( لەیاســـای بەرەنگاربوونـــەوەی توندوتیـــژی خێزانـــی و لەبڕگـــەی 11 لەماددەی )2(دا هاتووە، لەباربردن لەئەنجامی توندوتیـــژی خێزانـــی بەجۆرێـــك لەجۆرەكانـــی توندوتیژی ئەژماركـــراوە. بەپێـــی ماددەی )7( ســـزا بـــۆ ئەنجامدەرانی

دانراوە: هـــەر كەســـێ ئەنجامیبـــدات ســـزا دەدرێت بـــە بەندكردن لەشـــەش مانـــگ كەمتر نەبێت و لەســـێ ســـاڵ زیاتر نەبێت، پێبـــژاردن لەیەك ملیـــۆن دینار كەمتر نەبێت و لەپێنج ملیۆن

دینار زیاتر نەبێت، یان بەیەكێك لەم دوو سزایە.

*بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان

بەهۆی لێدانی پیاوەكەی منداڵەكەی لەبارچوو

* درلقا

دوەب

عمۆ

یلەژ

دۆسیەكانی توندوتیژی بۆ ئەو شـــێوازە لەهاوســـەرگیری، سامان گوتـــی "هاوژیـــن باوكـــی نەمـــاوەو كچـــە تاقانـــەی دایكیەتی، تەنیا یـــەك برای هەیە، دایكی هاوژینی زۆر خۆشـــدەوێت، خۆشم قســـەم لەگـــەڵ مـــام و خاڵـــی كـــردووەو هەموویان الرییان نییە، بەاڵم پێیان باشترە تا بكرێت هاوسەریگیرییەكە بەئامادەبوونی خێزانـــی منیش بێت، بەاڵم كـــە خێزانی من هـــەر بـــەوە رازی نەبن، ئەوا بەو شـــێوەیە

بڕیارم داوە". هـــاوكات هاوژیـــن رای وابوو "ســـامان هەوڵی زۆری داوە، ئێســـتاش حەزدەكەین ئامادەبن، بەاڵم ئەوان بەمەبەســـتی فشـــار خســـتنە ســـەر ئێمە وادەكەن، هەتا بۆ ئەو مەبەســـتە دایكی و خوشكێكی چەندجارێك قســـەیان لەگـــەڵ منـــدا كـــردووەو داوایان كردووە، كـــە واز لەكوڕەكەیان بێنم، گوایە مـــن وازی لێناهێنم. هەر لەبـــەر ئەو جۆرە كردارانەش ســـامان بڕیاریدا كە ئیتر بەبێ

رەزامەندی ئەوان هاوسەرگیری بكەین". سامان لەنێوان قسەكانیدا هەمیشە ئەوەی دووبـــارە دەكـــردەوە "لەگـــەڵ دایكـــم زۆر هەوڵمداوە باســـمكرد، كـــە ئایا بۆچی بەوە رازی نیـــن لەگـــەڵ هاوژین هاوســـەرگیری بكەم، تەنیا رەخنەی ئەوەیە كە ئەو بەكەڵكی ماڵی ئێمە نایەت و پرســـیاری دراوسێكانی كردووە، تا كاتژمێر دە لە خەو هەڵناستێت و هیـــچ كارێكـــی ناومـــاڵ نازانێـــت، ئێمـــە میوانداریـــن و دەبێت كەســـێكی گونجاو و

شیاو ببێتە بووكیان". جەختیشی لەوە كردەوە، كە راستە ماڵی ئـــەوان قەرەباڵخـــە، "بەاڵم من هاوســـەری ژیانم دەستنیشان دەكەم، نەك خزمەتكارێك بێنم، تا مەرج بێت كاری ناو ماڵ زۆر باش

بزانێت". بەرەنگاربوونـــەوەی بەڕێوەبەرایەتـــی ســـەبارەت ئافرەتـــان، دژی توندوتیـــژی بەكێشـــەی ئەو كـــوڕ و كچـــە گەنجە، رای وابـــوو "بەپێی یاســـای باری كەســـی، هەر كەســـێ هەژدە ســـاڵی تـــەواو كردبێت، كە تەمەنی یاســـاییە، ئـــەوا دەتوانێـــت لەدادگا هاوســـەرگیری بكات، بەاڵم پێویســـتە ئەو كوڕ و كچە ســـەرەتا هەوڵی بەدەستهێنانی رەزامەنـــدی خێزانەكەیـــان بـــدەن، رەنگـــە گونجاوتـــر بێـــت بۆ ژیانـــی دواتریشـــیان. ئاســـاییە كە زیاتر دوایبخـــەن و هەوڵبدەن لەڕێـــگای خزم یـــان كەســـێكی نزیكیانەوە راوێژ و گفتوگۆ لەگـــەڵ خێزانی كوڕەكەدا بكرێـــت، ئەگەر هەر رێگایان نەما ئینجا ئەو

بڕیارە بدەن".

ژماره 220 2014/2/22 51

52 ژماره 220 2014/2/22

كـۆمـەاڵیـەتی

حەبی هۆشبەر لەنێو گونجانی راپەریندا

لەئامارێكـــدا كـــە بەشـــی نەهێشـــتنی ماددە ئاسایشـــی بەڕێوەبەرایەتـــی هۆشـــبەرەكانی راپەڕین باڵویكردووەتەوە، ئاماژە بەوە دراوە كە لەماوەی ساڵی رابردوودا 46 كەس بەتۆمەتی بەكارهێنانـــی مـــاددە هۆشـــبەرەكان و بەپێـــی ماددەی 14ی ماددە هۆشبەرەكان لەسنووری

بەڕێوەبەرایەتییەكە دەستگیركراون.ئامارەكـــە ئەوەشـــی ئاشـــكرا كـــردووە، كە كۆی تۆمەتبارەكان لەكاتی دەســـتگیركردنیاندا بـــڕی هەزار و 878 دەنك حەب و یەك كیلۆ و 453 گـــرام ماددەی هۆشـــبەریان پێ بووە، كە لەجۆرەكانـــی تلیاك، حەشـــیش، ماری جوان و هیرۆیین بوون لەگەڵ بڕێك دەرزی و شروبی سڕكەر. بەشی نەهێشتنی ماددە هۆشبەرەكانی ئاسایشـــی راپەڕین ئەوەشی خستووەتە روو، كە لەهەمان ساڵدا دەستگیراوە بەسەر چەندین جـــۆری حەبـــی هۆشـــبەر، كـــە بریتـــی بـــوون دیكلۆفینـــاك، دیگزامیســـازۆن، لەجۆرەكانـــی بیتامیتازۆن، كلیماستین، میترۆماكس، فایمەرت، تێرماســـت، ئۆپیـــدۆڵ، نیوباریتیـــال، بینزكـــس، ریلیـــف، ئارتین و متۆكاربـــۆو، چەند جۆرێكی دیكـــە، كـــە لەالیـــەن ژمارەیـــەك بازرگانـــەوە، بەشێوەی قاچاغ لەسنووری قەزای پشدەرەوە

هێنرابوونە پشدەر و بیتوێن.لەبەشێكی دیكەی ئامارەكەدا هاتووە "هەشت كەس لەدەستگیركراوانی ساڵی ڕابردوو، بەپێی بڕیاری دادگا بەشـــێوەی جیاجیا لەنێوان یەك بۆ پێنج ســـاڵ زیندانیكردن ســـزا دراون، ســـێ

كەسیشـــیان ئیفراج كراون، تا ئێســـتا دۆسیەی دەستگیركراوەكانی دیكە یەكال نەبووەتەوە".

باڵوكردنـــەوەی ئەم ئامـــارە لەكاتێكدایە كە )ســـڤیل( لەبەدواداچوونێكدا بۆی دەركەوتووە، كە ســـەرەڕای كەمـــی بەكارهێنەرانی ماددەی هۆشبەر لەسنووری ئیدارەی راپەڕین، زۆربەی ئەو كەسانەی ئەو ماددانە بەكاردەهێنن پێشتر لەئێـــران ژیاون، یاخود بە رەگـــەز خەڵكی ئەو واڵتـــەن و ئێســـتا لەســـنوورەكە نیشـــتەجێن، هاوكات بەپێی زانیارییەكان ژمارەیەك گەنجی راپەرین، پەنا بۆ بەكارهێنانی حەبی هۆشـــبەر بەتایبـــەت حەبـــی )somadrel( دەبەن، بۆ ئەو دەكـــەن، لەگۆڕســـتانەكان روو مەبەســـتەش چونكـــە پێیـــان وایە ئـــەوێ شـــوێنێكی چۆڵەو خەڵك و دەزگا پەیوەندیـــدارەكان كەمتر پێیان

دەزانن.دكتۆر رەئوف عەلی رەسوڵ پسپۆر لەبواری بە)ســـڤیل( تایبـــەت هەنـــاو، نەخۆشـــییەكانی گوتـــی "حەبی )somadrel( بـــۆ هەندێك كاری تایبەتی پزیشـــكی بەرهەمهێنـــراوەو بۆ حاڵەتی ئەو نەخۆشـــییانەی كە پێویســـتن، تەنها لەڕێی پزیشـــكی پســـپۆڕ و بەشـــێوەیەكی زانستییانە حكومییەكانـــدا ئەهلـــی و لەنەخۆشـــخانە بەكاربهێنرێت، بەكارهێنانیشـــی بێ ڕەزامەندی چەندیـــن مەترســـیدارەو كارێكـــی پزیشـــك كاریگەریی خراپ لەســـەر ژیان و تەندروستی بەكارهێنەرانـــی جێدەهێڵێـــت و دەبێتـــە هـــۆی دروســـتبوونی ئـــازاری ســـنگ و خێرابوونـــی لێدانی دڵ و توشبوون بە پەستانی خوێن، جگە لەسســـتبوونی جوڵەی جەســـتە و الوازبوونی

ئاستی بینین".ئەو پزیشـــكە بەپێویستی دەزانێ رێوشوێنی یاســـایی توند دژ بەخاوەنـــی ئەو دەرمانخانانە بگیرێتـــە بـــەر كـــە بەشـــێوەی ناتەندروســـت

بازرگانی بەدەرمانی لەو جۆرەوە دەكەن.)ت.م( تەمەنـــی 20 ســـاڵە، ئـــەو یەكێكە لەو هۆشـــبەرەوە بەحەبـــی خـــووی گەنجانـــەی گرتووە، بۆ )ســـڤیل( گوتی "لەتەمەنی منداڵیمدا باوكم چاودێریی هەڵســـوكەوتەكانی نەدەكردم لەدەرەوەی ماڵـــەوە، بەالیەوە گرنگ نەبوو كە ئاخۆ لەقوتابخانە زیرەكم یان نا، ئەمەش بووە هـــۆی ئەوەی هاوڕێیەتی لەگەڵ چەند منداڵێكی سەرەڕۆ و الساری هاوتەمەنی خۆمدا دروست بكەم، دواجار گەنجێكی سەركێشم لێدەربچێت، ئەوە ماوەی چەند ســـاڵێكە خـــووم بەو جۆرە

46 كەس بەتۆمەتی بەكارهێنانی ماددە هۆشبەرەكان دەستگیركراون و بڕی هەزار و 878 دەنك حەب و یەك كیلۆ و 453 گرام ماددەی هۆشبەریان پێ بووە

كامەران ناودەشتی

ژماره 220 2014/2/22 53

كـۆمـەاڵیـەتی

حەبانـــەوە گرتـــووە، تەنانەت دووجـــار بڕێك تلیاكیشم بەكارهێناوە".

الی خۆیەوە حســـێن ئەمیر، كۆمەڵناس پێی وایە زۆربەی ئەو كەســـانەی پەنا بۆ خواردنی حەب و ماددەی هۆشبەر دەبەن، ئەو كەسانەن كە لەتەمەنی منداڵیدا لەالیەن دایك و باوكیانەوە وەك پێویســـت سەرپەرشتی نەكراون و بایەخ

بەكەسایەتییان نەدراوە.ئەو كۆمەڵناسە بەپێویستی دەزانێت ماددەی چوارچێـــوەی بخرێتـــە دەرمانســـازی )50(ی یاســـای مـــاددە هۆشـــبەرەكانەوە، تاكو هەمان رێوشـــوێنی رووبەڕووبوونەوەی بەكارهێنانی مـــاددەی هۆشـــبەر لەگـــەڵ ئـــەو كەسانەشـــدا بگیرێتە بەر كە بەشـــێوەیەكی نایاســـایی حەب و دەرمانـــی هۆشـــبەر بەكاردەهێنـــن، یاخـــود

دەیفرۆشن.هەرچی سەعید غەریب، توێژەری دەروونییە، پێیوایە ئەو گەنجانەی روو لەماددەی هۆشبەر دەكەن، كەسانی )الدەر لەبەها كۆمەاڵیەتییەكان(ن و دووپاتیشـــی دەكاتەوە، كە "الدان بەزۆری لەنێوان تەمەنی ســـیانزە بۆ هەژدە ساڵی روو دەدات، كەســـی الدەریش لەڕەفتارەكانیدا یاسا كۆمەاڵیەتـــی و دابونەریتە جوانەكانی كۆمەڵگە

پێشێل دەكات"."جـــۆری دەروونناســـە ئـــەو بەبۆچوونـــی پـــەروەردەی منـــداڵ لەنـــاو خێـــزان و پاشـــان لەقوتابخانـــە، رۆڵـــی كاریگەری هەیە لەســـەر

چۆنێتی دروستبوونی گەنج".ئەحمـــەد، رێبـــوار دەرووننـــاس بـــەاڵم كارپێكردنـــی منـــدااڵن بەهۆكارێـــك دەزانێـــت

و چاودێـــری لەژێـــر ئامادەنەبوونیـــان بـــۆ لێپرسینەوەی خێزان و خوێندنگە، كە بەبڕوای ئەو "ئەمە دەبێتە ســـەرەتایەك بۆ الدان لەبەها كۆمەاڵیەتییەكان، دواجار گەنجێكی سەرەڕۆ و

سەركێش دروست دەكات".هاوكات ئەوەش دەڵـــێ "هەژاری هۆكارێكی دیكەیـــە بۆ پەنابردنی الوان بۆ هەڵســـوكەوتی ناشایســـتەو هەندێك لەگەنجان كاتێك لەڕووی ماددییـــەوە الواز دەبـــن، پەنا بـــۆ دزی دەبەن، دواتر خـــوو بەجگەرەكێشـــان و خواردنەوەی

ماددە كهولییەكانەوە دەگرن".بەبـــڕوای ئەو، بەزۆر فێركـــردن و بەتوندی لەالیـــەن منـــداڵ داواكانـــی رەتكردنـــەوەی باوانییـــەوە، هەســـتی زۆرداری و رق و تۆڵەی چارەسەركردنیشـــیان دروســـتدەكەن، لـــەال لەتەمەنـــی گەورەییـــدا كارێكی هەروا ســـادە و سانا نییە، پێویستی بەپێداچوونەوەیەكی وردی

دەروونناسی و كۆمەڵناسی هەیە.چاالكوانـــی وەتمانـــی، كانـــی محەمـــەد كۆمەڵگـــەی مەدەنـــی بـــاس لـــەوە دەكات كـــە ژنانیش هاوشـــێوەی پیاوان، مەترسی ئەوەیان لەســـەرە ئالودەی ماددە هۆشـــبەرەكان بن، بۆ نموونەیـــەك قســـەكانی پشتڕاســـتكردنەوەی دەهێنێتـــەوەو دەڵێـــت "بەپێـــی ئـــەو ئامارانەی پارێـــزگای لەســـنوری باڵوكراونەتـــەوە، ســـلێمانی ژمارەیـــەك لـــەو كەســـانەی بەهۆی بازرگانی و بەكارهێنانی ماددەی هۆشـــبەرەوە دەســـتگیركراون، لەڕەگـــەزی مێ بـــوون، جگە لـــەوەی ئامارەكان لە ئێـــران و واڵتانی دیكەی دراوســـێوە باس لەئالودەبوونـــی دەیان هەزار ژن دەكەن بەتریاك و حەشـــیش و جۆرەكانی

دیكەی ماددەی هۆشبەر". لەالیەكـــی دیكـــەوە، رێكخـــراوی كـــۆڕا بـــۆ ســـێ هەڵمەتێكـــی نیشـــتیمانییەكان پرســـە ســـنوری ناوچەكانـــی لەســـەرجەم مانگـــەی هۆشـــیاركردنەوەی بـــۆ راپەریـــن ئیـــدارەی چیـــن و توێژەكانـــی كۆمەڵگـــە لەزیانـــی ماددە هۆشـــبەرەكان ئەنجامداو لەسەرەتای ئەمساڵ

كۆتایی پێهات.جوتیـــار فەتـــاح، لێپرســـراوی رێكخراوەكە هەڵمەتـــە "ئـــەم راگەیانـــد بە)ســـڤیل(ی بەهەماهەنگـــی لەگـــەڵ فەرمانگـــەی رێكخراوە ناحكومییەكانـــی هەرێـــم لەمـــاوەی 90 رۆژدا شـــارۆچكە و گونـــد تـــەواوی و ئەنجامـــدرا راپەڕینـــی ئیـــدارەی ســـنووری قەزاكانـــی و گرتەوە، لەمیانەی چاالكییەكانی هەڵمەتەكەشدا زیانەكانی بازرگانیكـــردن و بەكارهێنانی مادە هۆشـــبەرەكان لەالیەن ژمارەیەك پســـپۆڕەوە بـــۆ هاواڵتیان روونكراونەتـــەوەو دەیان هەزار و چیـــن لەســـەرجەم ســـنوورەكە هاواڵتیـــی

توێژەكان لەو هەڵمەتە سوودمەند بوون".

54 ژماره 220 2014/2/22

كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی/ ئا: ساڵحی مام عەلی

باڵوكراوەتــــەوە، الغربیــــە لەكەناڵــــی كــــە هەواڵێــــك بەپێــــی لەلێكۆڵینەوەیەكــــدا دەركەوتوە خواردنــــی نانی بەیانیان زۆر گرنگە بۆتەندروســــتیت، هەروەها كێشــــی لــــەش دادەبەزێنێــــت و ناهێڵێت قەڵەوببیــــت، چونكە نەخواردنی نانی بەیانیــــان وادەكات نیوەڕۆیان زۆر زیاتــــر بخــــۆی لــــەوەی كە لــــەش پێویســــتی پێیەتــــی، بەمەش قەڵــــەو دەبیت و كێشــــت زیاد دەكات، هەروەها لــــەو لێكۆڵینەوەیەدا دەركەوتــــوە نــــان نەخواردنــــی بەیانیــــان دەبێتــــە هۆی توشــــبوون بەكۆمەڵێك نەخۆشــــی، لەوانە نەخۆشــــی دڵ و شــــەكرە و جەڵتەی مێشــــك و بەرزبوونەوەی فشاری خوێن و بەرزبوونەوەی رێژەی كۆلســــترۆڵ و چــــەوری خوێن، هەروەها دەكەوتوە ئەو كەســــانەی نانی بەیانیانیان نەخواردووە بەڕێژەی 68% توشی ئەو نەخۆشیانە بوون، كە لەســــەرەوە ناومان هێناون، بۆیە نانــــی بەیانیان گرنگەو

تایبەت ئەگەر شیر و میوە بخۆیت.

1. جگەر چاالك دەكات و لەزەردوویی دەتپارێزێت. 2. سەرئێشـــە ناهێڵێت و ئەو كەســـانەی نەخۆشـــی

شەقیقەیان هەیە زۆر سودی لێ وەردەگرن.3. مێشك ئاسودە دەكات.

4. بۆ بـــەردی گورچیلە و رمـــڵ و هەوكردنی گورچیلە زۆر باشەو نایهێڵێت.

5. بۆ نەخۆشییەكانی سنگ و كۆكە باشە. 6. بۆئازاری ددانەكان و پوك باشـــەو پوك

بەهێز دەكات. 7. قەبزی ناهێڵێت.

8. كرمی ریخۆڵەكان دەكوژێت. 9. بۆ پرۆستات و غودەكان باشە.

10. تینویەتی دەشـــكێنێ و پلەی گەرمی لەش دادەبەزێنێ، بۆ ئەو كەسانەی كە تایان لێیە.

چەند راستییەك هەیە پێویستە بیزانی سەبارەت بەزیادبوونی كێشـــی لەشـــت، تا وات لێبكەن قەڵەو نەبیت، ئەگەر قەڵەویشـــی پێویستە كێشـــی خۆت دابەزێنی، ئەگەرنا تۆ ئەگەری توشبونت

بەم نەخۆشیانە زۆر نزیكە، كە بریتین لە: 1. كۆبونەوەی چەوری و كۆلیسترۆل كە هۆكاری سەرەكین بـــۆ كۆمەڵێـــك نەخۆشـــی و هەروەهـــا گیرانـــی دەمـــارەكان و

توشبوون بەجەڵتە.2. قەڵەوی یەكێك لەهۆكارە باوەكانی نەخۆشی شەكرەیە، كە

نەخۆشییەكی درێژخایەن و كوشندەیە. 3. كۆمەڵێك نەخۆشی دڵ دروست دەكات لەهەمووشـــیان و دەكات هیـــالك دڵ و

گرنگتر جەڵتەی دڵ دروست دەكات. 4. قەڵـــەوی جەڵتەی مێشـــك دروســـت دەكات، كـــە دەبێتـــە هۆی مردنی كەســـەكە

راستەوخۆ دوای لێدانی.5. قەڵـــەوی تەنگەنەفەســـی دروســـت زوو كەســـەكە وادەكات و دەكات مانـــدوو ببێـــت و نەتوانێـــت ئیـــش و

كارەكانی رۆژانەی بكات. لـــەش كێشـــی زیادبوونـــی .6ســـەر دەخاتـــە زۆر فشـــارێكی ئێســـكەكان و جومگـــەكان، چونكـــە هەڵگرتنـــی توانـــای جومگـــەكان كێشـــیان دیاری كراوە، بەو فشارە جومگـــەكان زوو تێـــك دەچـــن و بربڕەی پشت تێكدەچێت و دەبێتە

هۆی پەككەوتنی كەسەكە.7. قەڵـــەوی كاردەكاتـــە ســـەر بـــاری دەروونـــی و دەبێتە هۆی نەمانـــی متمانـــەی ئـــەو كەســـە بەخۆی و هەستكردن بەفشارێكی ناجێگیـــری و زۆر دەروونـــی رقلێبوونـــەوە و لەهەســـتیدا

لەخۆی.

نانی بەیانیان كێشت دادەبەزێنێت

10 سودی كودی زەرد

قەڵەوی واتە ئەم نەخۆشیانە

ژماره 220 2014/2/22 55

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

بەكارهێنانی حەبی مەنع دەبێتە ئەگەری دروستبوونی كۆمەڵێك كێشــــەی تەندروســــتی بۆ دایكان، كە پێویســــتە بیزانن، ئەوانیش

بریتین لە رشــــانەوە، ســــكچون، سەرئێشــــە، دروســــتبوونی زیپكــــە، دەركەوتنــــی پەڵەی دەموچاو، زیادبوونی كێشــــی لەش، هەستكردن بەبێتاقەتی و دڵتەنگی، بەرزبوونەوەی فشــــاری خوێــــن، نەخۆشــــییەكانی خوێن، شــــێرپەنجەی نەخۆشــــییەكانی مەمــــك، شــــێرپەنجەی منداڵــــدان،

كۆئەندامی زاوزێی مێینە، ئازاری مەمكەكان و هەڵئاوسانیان، نەمانی ئارەزووی سێكسی، هەســــتی بیســــتن و بینیــــن كــــەم دەبێــــت، تێكچونی سوڕی مانگانە، فشارخستنە سەر

گورچیلە و جگەر و كۆمەڵێك نەخۆشــــی دیكە، بەاڵم پێویســــتە بزانیت كــــە مەرج نییە هەموو ئەو نیشــــانانەت لەســــەر دەربكەوێــــت، لەوانەیە هەندێكیان دەركــــەوێ و هەندێك نا، لەگەڵ ئەوەشــــدا لەكاتــــی دەركەوتنی هەریەك لەو نیشــــانانە، پێویســــتە

سەردانی پزیشك بكەیت.

1. نەخشــــەدانانی پێشــــەكی، واتــــە پێویســــتە كاتــــی خەوتــــن و هەستانی بۆدیاری بكەی، هەموو شەوێك لەهەمانكاتدا بیخەوێنی

و بەیانیانیش لەهەمانكاتدا هەڵی بستێنی.2. زوو خەواندنــــی شــــەوان پێویســــتە، تاوەكــــو بەیانیــــان زوو

هەڵبستێت. 3. بەكارهێنانی كاتژمێری ئاگاداركردنەوەو دانانی لەسەر كاتی

هەستان. 4. پێویستە هانی منداڵەكەت بدەیت، كە زوو لەخەو هەستێت و ئەو خواردنانەشــــی بۆ ئامادە بكەیــــت، كە ئارەزووی لێیە، تاوەكو

ئارەزووی لەخەوهەستانی زیاد بكات و زوو هەڵبستێت.

ئاســــن مادەیەكی گرنگــــە لە لەشــــداو كار و چاالكییەكانی زۆرن و بەشــــداری دەكات لەدروســــتبوونی هیمۆگڵۆبین و گواســــتنەوەی ئۆكســــجین بۆ لەش، كەمی ئەو مادەیە دەبێتە هۆی دروســــتبوونی كێشــــەی تەندروســــتی زۆر، لەنیشــــانەكانی كەمی ئاســــن لەلەشدا، هەســــتكردن بەبێتاقەتــــی بێئــــەوەی هیــــچ كارێك یــــان چاالكییەكت ئەنجام دابێت و هەروەها سســــتی و خاوی لەش و ناتوانی تەركیز بكەیت لەسەر شتەكان و هەندێجاریش توشی تەنگەنەفەسی دەبیت، هەروەها دابەزینی رێژەی ئاسن بۆماوەی درێژخایەن دەبێتە هۆی

رووتانەوەی قژ و تێكچونی نینۆكەكان و رەنگ زەردی. هــــۆی كەمبوونــــی ئاســــنیش لەلەشــــدا خواردنەكانــــە، ئەگەر ئەو خواردنانــــە نەخــــۆی كە ئاســــنیان تێدایە، ئەوە توشــــی كەمئاســــنی دەبیــــت، ئەوخواردنانــــەش بریتین لەبرنج و نیســــك و نۆك و گوێز و بادام و رۆبیان. جگە لەو خواردنانە ئاســــن لەشێوی حەب هەیە، دەتوانی بەكاری بهێنی، بەتایبەت ئافرەتان، چونكە زۆر توشی ئەو

حاڵەتە دەبن، بەاڵم لەژێر چاودێری پزیشكدا.خواردنی حەبی مەنع و 26 كێشەی تەندروستی

چوار ئامۆژگاری تا منداڵەكەت زوو لەخەو هەڵبستێت

كەمی ئاسن دەبێتە هۆی هەستكردن بەبێ تاقەتی و سستی و خاوی

10 سودی كودی زەرد

56 ژماره 220 2014/2/22

بۆچی لەسەرەتای هاوسەرگیریی پشكنین بۆ

پیاوان ناكرێت؟

هۆشیاری تەندروستیهەفتانە د.ع لەپزێڕین دەینوسێت

خواوەنـــدی پـــەروەردگار لەقورئانـــی پیـــرۆزدا دەفەرمـــوێ "خلـــق االنســـان من نطفە امشـــاج..." )ســـورە النحل(، واتە پێكهاتـــەی ئادەمیزاد لەدوو خانەی ســـەرەكیە، یەكێك هێلكۆكەی ئافرەتەكەو ئەوی دیكە ســـپێرمی پیاوە. هەردووكیان كاتێك بەیەكتـــر دەگـــەن لەناو لوولەی منداڵـــدان لەدوو خانـــەوە دەبـــن بەچـــوار، ئینجـــا هەشـــت و بەم شـــێوەیە. واتـــە )نطفە امشـــاج( دروســـت دەبێت و بـــەرەو منداڵـــدان دەگەڕێتـــەوە. لـــەوێ خۆی بەدیواری منداڵدانەوە دەنوسێنێت. ئەگەر هەموو بارودۆخەكان و هۆرمۆنەكان تەواو بن، دەســـت بەگەشە دەكات. هەر خانەیەك كاری خۆی دەكات بۆ دروســـتكردنی ئەو گیانلەبەرە، كە ئادەمیزادە.

پێویست ناكات بچینە سەر وردەكارییەكانی.كاتێك كە هێلكۆكە ئامادەیە، پێویســـتە سپێرمەكە كاری خـــۆی بـــكات، بەهەزاران ســـپێرم دەوری هێلكۆكەكـــە دەدەن، تاكـــو لەشـــوێنی پەردەكەی یەكێك دەچێتە ناو هێلكۆكەكەو لەگەڵ خانەكەیدا تێكـــەڵ دەبێت. ئێمە گوتمان هەزاران، لەڕاســـتیدا

ملیۆنان سپێرم. ئەو ملیۆن سپێرمە لەكوێ دێن؟

پیـــاوان، الی ســـپرم دروســـتكردنی كارگـــەی بەملیۆنـــان ســـپێرم دروســـت دەكات، هـــەردەم لەكاردایـــە، 3 مانگـــی پێدەچێت تاكو ســـپێرمەكە تەواو دەبێت و ســـەر و مل و كلكی كامڵ دەبێت. ئەگەر ئەوها بەجوانی دروســـت نەبێت، ناتوانێت كاری خۆی بكات و پەردەی هێلكۆكە كون بكات

و بچێتە ناو سایتۆپالزمەكە.پرۆســـتاتی پیـــاو ئاوێـــك دروســـت دەكات، ئەم ئـــاوە لەڕێـــگای بۆریـــەی تایبەتـــەوە دەڕژێتـــە نـــاو بۆرییەیەكـــی دیكە، كە ســـپێرمەكانی لێدێنە دەرەوەو دەڕژێنە ناو بۆریـــەی میزەڕۆوە. واتە بۆریـــەی میزی پیـــاو هەمان بۆریەیـــە، كە ئاوی

پیاوی پێدا دێتە دەرەوە.لێـــرەدا بەدوای ئـــەو هۆكارانـــەدا دەگەڕێین، كە دەبنـــە هـــۆی هەوكردنـــی ئـــاوی پیـــاو و ناهێڵن

سپێرمەكان بەجوانی بجوڵێنەوە.ئەگەرهاتـــو ئاوەكە چڵكـــی تێدابێت، یاخود چڕی

زۆربێت، دەبێتە هـــۆی منداڵ نەبوون، ئەگەرچی ژمـــارەی تۆیەكەشـــی بـــاش بێـــت، بـــەاڵم هـــەر

كارناكات و جوڵەی نابێت. ئـــەو هۆكارانە چین، كە دەبنە هۆی هەوكردنی

ئەو بۆریانە؟- ئەگـــەر بێتـــو پیاوەكـــە كێشـــەی لەگورچیلەی

هەبێت و میزەكەی چڵكی تێدابێت.- ئەگەر پرۆســـتاتی توشـــی هەوكردن بووبێت، ئـــەوەی زۆر لەشـــوێنی گـــەرم كاری بەهـــۆی كردبێت، یاخود بۆ ماوەیەكی زۆر لەناو ئۆتۆمبێل شـــۆفێری كردبێـــت و زوو زوو میزەكەی بەتاڵ نەكردبێت، بەهۆی ئەمـــەوە ئاوەكە چڕ دەبێت و

دەگەڕێتەوە نو بۆریەكان.- ئەگـــەر پیاوەكە نەخۆشـــی شـــەكرەی هەبێت،

دەبێتە هۆی زیادبوونی میكرۆب.- ئەگـــەر لەڕابـــردوودا خۆی بەپـــاك و خاوێنی و بەگوێـــرەی رێنماییـــە ئاینیـــەكان رانەگرتبێت، كـــە دیكـــە، لەیەكێكـــی وەرگرتبێـــت میكرۆبـــی

نەخۆشیە ڤایرۆسیەكانی هەبووبێت.- زۆر پیاو هەن نەشـــتەرگەریان بۆكراوە، گوایە دەوالیان هەیـــە، واتە زیادەی بۆرییەكانی خوێن. ئەگـــەر بەدەســـتی نەزانێـــك كرابێـــت، بۆریـــەی

گواستنەوەی ئاوی پیاوەكە زەرەرمەند دەبێت.زۆرجار هەیە پیاوەكە یاخود خێزانەكە راپۆرتی تاقیگـــە دەهێنێت، كە 100 ملیۆن ســـپێرمی هەیە لەیـــەك میللیلتـــر چوارگۆشـــە، كـــە ژمارەیەكـــی زۆرە، بـــەاڵم لەناوەڕۆكی پێكهاتـــەی ئاوەكەیان نەپێچاوەتەوە، كە ئایا هەوكردنی هەیە یاخود نا، ئاوەكـــەی چڕە یاخود نا، تۆیەكەی دەجوڵێت یان

نا، میكرۆبی تێدایە یان نا؟كۆرپـــە بـــۆ سێكســـی كاری ســـەركەوتنی

دروستبوون چەند مەرجێكی سەرەكی هەیە:1. جۆری تۆیەكەو پاكیەكەی، نەك ژمارەكەی.

2. جـــۆری ئەو ئاوەی مەلەی تێدا دەكات، دەبێت ترش و تفت نەبێت، پی ئێچەكەی نۆرمەڵ بێت.

3. شێوەی تۆیەكە، ئەوانەی سەریان خڕە بۆیان نیە بچنـــە ناو خانـــەی هێلكۆكەوە، تەنیا ســـەرە

تیژەكان دەتوانن.

14 و 13 و 12 و 11 لـــەڕۆژی پێویســـتە .4لەسوڕی مانگانەی ئافرەتەكەدا، پیاوەكە ئامادەیی هەبێت و بچێتەالی، چونكە لەو رۆژانە خانەكانی ملـــی منداڵـــدان جـــۆرە ئاوێك دروســـت دەكەن، كـــە تۆیەكە دەتوانێت بەباشـــی بپەڕێتەوە بۆ ناو منداڵـــدان. ئـــەو خانانە توانایان هەیـــە وەك فلتر ئاوی پیاوەكە پاك بكەنەوە لەســـپێرمە خراپەكان

و میكرۆب و هەوكردن.5. لەهەمـــان ئەو رۆژانەی باســـمان كرد، ئەگەر تۆیەكـــە تێكەڵی هێلكۆكە بـــوو، بۆ ماوەی 3 رۆژ پێویســـتە بگەڕێتەوە ناو منداڵـــدان. ئەگینا ئەگەر بەهـــۆی هەوكـــردن یـــان هـــەر هۆیەكـــی دیكـــە دوابكەوێـــت لەڕێـــگا، لەوێ خـــۆی بەلولەكەیەوە

دەنووسێنێت و دەچێتە دەرەوەی منداڵدان.ئێستا وا حساب بكەین )نطفە(كە گەڕاوەتەوە ناو منداڵـــدان و خۆی بەدیوارەكەیەوە نوســـاندووە. بەاڵم پیاوەكە هەوكردنی زۆری هەبێت و لەگەڵ ژنەكەی جووت ببێت، دیســـان ئەمە دەبێـە هۆی تێكچوونـــی ئەو خانانەو زۆرجار نابێتە كۆرپە و

لەباردەچێت.رێژەی منداڵی لەبارچوو بەهەموو جۆرەكانیەوە زۆر بـــووە، دەگاتە 20%، كە ئەم رێژەیە پێشـــتر

10% بوو. ئەمەش بەهۆكارەكانی:1. چڕی ئاوی پیاوەكان بەهۆی هەوكردنەوە.

2. ژینگەی پیس.3. خواردنی بەسەرچوو.

4. بەكارهێنانی دەرمانی زۆر.5. زۆر دەستێوەردان لەمنداڵدان ئافرەت.

زۆر ئافرەت هەیە جارێ پیاوەكەی نەپشكندراوە، پزیشـــك هەیـــە كورتاجـــی بـــۆ كـــردووە، كەوی ئـــەو نابێـــت جۆرێـــك بەهیـــچ كـــردووە!! بـــۆ بەڕاســـتی بكرێـــت، لەئافرەتـــدا دەســـتێوەردانە جێـــگای سەرســـوڕمانە، زۆرجار ئافـــرەت هەیە 4-5 ســـاڵە چەندین جۆر چارەســـەری دراوەتێ و بێڕەحمانـــە نەشـــتەرگەری خراپی بـــۆ كراوە، گوایە كیســـۆكەی لەهێلكەدان هەیە، هەتا ئەوكاتە

پیاوەكەی پشكنینی بۆنەكراوە!ئێمە ناتوانین بڕوا بكەین بەیەك پشكنینی تاقیگە، پێویســـتە دووبـــارە بكرێتەوە لەبـــواری جیاواز. زۆرجـــار پیـــاوەكان دەڵێـــن ئێمـــە هەوكردنمان

لەژنەكانمانەوە تووش بووە. ئایا ئەمە راستە؟ئەگـــەر بێتـــو هەوكردنی ڤایرۆســـی بێـــت، بەڵێ ئـــەوە هەریەك دەیداتـــە ئەوی دیكـــە، بەاڵم ئەو ژنـــە چۆن ئەو جـــۆرە هەوكردنە پەیـــدا دەكات؟ تەنهـــا ئەگـــەری ئەوە هەیـــە لەنەخۆشـــخانەكان یاخود عیادەكان بـــۆی گوازرابێتەوە. بەهەرحاڵ ئەمـــە نابێتە هۆی نەزۆركی، بـــەاڵم دەبێتە هۆی

لەبارچوونی منداڵ.ئامۆژگاریـــم بۆ هەموو خێزانێكـــی تازەپێكهاتوو ئەوەیە، تاكو یەك ســـاڵ دەست لەخۆیان نەدەن، ئینجـــا نەبێـــت. هەوكردنیـــان كێشـــەی ئەگـــەر هەردووكیـــان پێكەوە دەســـت بەپشـــكنین بكەن، پێش ئەوەی هیچ چارەسەرێك وەربگرن، یاخود

نەشتەرگەرییەك بكەن.

كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی

ژماره 220 2014/2/22 57

هـــونـــەری

هونەری كوردی هەوێنی هونەری هەموو واڵتانی دراوسێیە

ئاری محەمەد:

58 ژماره 220 2014/2/22

هونەری

ئەحمەد تاریق

هونەری كوردی هەوێنی هونەری هەموو واڵتانی دراوسێیە

كلیپێكی خۆم بۆ كەناڵێك برد، لەبەرئەوەی هەولێریم تا ئێستا پەخشیان نەكردووە

ئاری محەمەد:

ئاری محەمەد، لەدایكبووی ساڵی 1978ی شاری هەولێرە، سااڵنێكە

هاتووەتە ناو جیهانی گۆرانی گوتنەوەو ئێستاش خوێندكاری قۆناغی چوارەمی بەشی میوزیكە لەپەیمانگای

هونەرەجوانەكانی هەولێر، لەم دیمانەیەدا باسی سەرەتای دەستپێكردنی كاری

هونەری و دووركەوتنەوەی بۆ ماوەیەك و بەرهەمەكانی ئێستای دەكات.

ســـەرەتا كـــە هاتیتە نـــاو جیهانی گۆرانـــی گوتنـــەوە، زۆر دەردەكەوتی، بەاڵم

ئێستا وانییە، بۆ؟ئاری محەمەد: راستە، سەرەتا بەبناخەیەكی باش و بەقالبێكی رەسەنایەتی دەستم پێكرد تـــا ئەو كاتەی توانیم دەنگی خۆم بدۆزمەوە، تاكو بتوانم چۆن پەروەردەی بكەم، سەرەتا چوار گۆرانیم تۆماركرد بەناوەكانی )بەیانی عشـــق، كزەی جەرگانـــم، بـــڕۆ جوانێ، ئەی ئەوكەســـەی هەموو شـــەوێ پێكی عیشـــقت دەخۆمەوە(و لەماوەیەكی زۆر كورتدا بەناو خەڵكـــدا باڵوبوونەوە، چونكە بەشـــێوازێكی زۆر جـــوان و كـــوردەواری ئامادەكرابوون و منیـــش لەقاڵبی كـــوردەواری دەرنەچووم، بۆیـــە تایبەتمەندییەكـــی تەواویـــان هەبـــوو، هەر بـــەو هۆیەوە كارەكانم باش دەرچوون، بەاڵم دواتر لەســـاڵی 1999 ســـەفەرم كردو

58 ژماره 220 2014/2/22

ژماره 220 2014/2/22 59

هونەری

لەساڵی 2007 گەڕامەوە كوردستان، لەساڵی 2009ش دەســـتم پـــێ كـــردەوەو ئەلبومێكم تۆمار كرد، بەاڵم بەهۆی قەرەباڵغی گۆڕەپانی هونەرییەوە باڵوم نەكردەوە، منیش هەســـتم كرد كە تایبەتمەندم، بۆیە حەزم نەكرد بچمە ئەو قاڵبەوە، بەاڵم لە 2013 گۆرانی غوربەتم

تۆمار كردو پێشوازییەكی باشی لێكرا. ئــــەی بۆچــــی ئــــەو ماوەیــــەی لــــە بەرهــــەم كارێكــــت هیــــچ بوویــــت دەرەوە

نەهێنا؟ئاری محەمــــەد: من هیچ كاتێك لە هونەر دانەبڕاوم، چونكە كە سەفەری واڵتی یۆنانم كرد منیان داوەت كردو كابرایەك سەنتەری هەبوو گوتی دەبێــــت لەگەڵ من كار بكەیت، لەبــــەر ئەوەی كوردی لێ بوو، منیش زمانی یۆنانیم نەدەزانی، بەاڵم دواتر فێری بووم و گرنگییەكەی لەوە دابوو چوار ســــاڵ لەگەڵ

گروپێكی یۆنانی كارم كرد. بــــۆ لەمــــاوەی ئــــەو چوار ســــاڵە

گۆرانیت نەگوت؟ئاری محەمــــەد: چونكــــە نەدەچوومە ناو ســــتۆدیۆ ریكــــۆرد بكــــەم، لەبەر ئــــەوە بوو ئــــەو تایبەتمەندییەی لەنــــاو مەقامی كوردی دایــــە لەوێــــدا نییە، ئەگــــەر كاریشــــم هەبایە پەیامەكەم نەدەگەیشت و منیش نەمویستوە

لەقاڵبی كوردەواری دەربچم. چۆن بوو بەم دواییە گۆرانییەكی

حەسەن زیرەكت گوتەوەوە؟كــــرد حــــەزم خــــۆم محەمــــەد: ئــــاری گۆرانییەكــــی كولتــــوری تۆمار بكــــەم، تاكو

بڵێــــم من تەنهــــا لەقاڵبی خــــۆم كار ناكەم و چــــۆن بەڕەســــەنایەتی دەســــتم پێكــــرد، ئەو رەســــەنایەتییەم هــــەر ال مــــاوە، بۆیــــە ئــــەو گۆرانییەی حەســــەن زیرەكــــم نوێ كردەوە تاكــــو بۆجیلــــی ســــەردەم ئاشــــكرای بكەم، كــــە كولتوری كــــوردی ئاوایــــە، گرنگی ئەم گۆرانییە ئەوەبوو كە خۆم هەســــتم پێی كرد ئەو جیلەی ئێســــتا بەدەنگی حەسەن زیرەك ئــــەم گۆرانییە گوێبیســــت نەبوونە، بەدەنگی

من گوێبیست بوون. ئەوانــــەی هانــــدەرت بــــوون بــــۆ

دەستپێكردنەوە كێ بوون؟ئــــاری محەمــــەد: قســــەیەك هەیــــە دەڵێت خوێــــن نابێــــت بــــە ئــــاو، منیش كە دەســــتم بەگۆرانــــی گوتــــن كرد، هەســــتم كرد كە من كێم و وایان كرد كە زیاتر هەســــت بەبوونی خــــۆم بكەم، كە لەهەمــــوو الیەكەوە چاڵم بۆ لێــــدەدرا، بەاڵم ئێســــتا زۆر سوپاســــی ئەو كەســــانە دەكەم كە هەزار دەرگای شیعر و گۆرانییان بۆ كردمەوە، كە دەستم بەگۆرانی گووتن كــــردەوە بەپالن دەســــتم پێكردەوە، چونكــــە هەســــتم كــــرد هونــــەری كــــوردی ئەو هونــــەرەی ئێمە نییە كــــە چەند رۆژێك لەمەوبەر گوێمان لێ بووە، من هەمیشە وام گوتــــوە هونەری كــــوردی هەوێنی هونەری

هەموو واڵتانی دراوسێیە. ئەوانەی چاڵت بۆ لێدەدەن كێن؟

ئــــاری محەمــــەد: ئەوانــــەی دەیانویســــت چاڵــــم بــــۆ لێبــــدەن دەیانزانی كە مــــن توانام هەیە و دەتوانم شــــتێك بكــــەم، لەكۆمەڵگای ئێمەش ئەو شــــتانە هەن، مــــن كەس لەخۆم بەبچوكتــــر نازانم، بەاڵم پێمخۆشــــە هەموو كــــەس ببێتــــە گۆرانیبێــــژ، ئەوانــــە لەنەزانی خۆیانە كە حەز ناكەن هونەرمەندێك ســــەر بكەوێت و تواناكانی دەربخات، من نامەوێت بڵێم فاڵن كــــەس حەز نــــاكات هونەرمەندی

بەتوانا ســــەر بكەوێت، ئــــەوەی لەناو بواری هونەریدا كار بكات تووشی ئەو شتە دەبێت، بــــەاڵم ئەوانــــەی چاڵیان بۆ مــــن لێدەدا خۆم لێ ئازادكردن، ئەو كەسانەش لە ناو بواری

هونەریدا كار دەكەن. پەیوەندیت لەگەڵ خۆشەویستی و

ئافرەت چۆنە؟ هاوسەرگیریت كردووە؟ئاری محەمەد: زۆر باشم، زۆریش تێكەڵم، بەڵێ هاوســــەرگیریم كــــردووەو خێزاندارم،

كوڕێكیشم هەیە بەناوی محەمەد.هاوسەرگیریت بەخۆشەویســــتی

كرد یاخود رێكەوت؟ئــــاری محەمــــەد: بە خۆشەویســــتی بوو،

ئێستاش هەر خۆشەویستمە.لــــێ دڵپیســــیت هاوســــەرەكەت

ناكات؟ئاری محەمەد: نەخێر، بەڵكو هاوكاریشم

دەكات. هەولێر چ مانایەكی بۆ تۆ هەیە؟

ئاری محەمەد: دایك. بۆ كەمترین كلیپت لە كەناڵەكانەوە

پەخش دەكرێن؟ئــــاری محەمــــەد: مــــن زۆر لەكەناڵــــەكان رازیــــم، بــــەاڵم لەهەندێــــك كەناڵیــــش رازی نیــــم، نامەوێــــت نــــاوی هیچ كەناڵێــــك بهێنم، رۆژێــــك چوومە كەناڵێــــك و كلیپی خۆم بۆ بــــردن، بەاڵم لەبەرئــــەوەی خەڵكی هەولێرم تاكو ئێستاش پەخشــــیان نەكردووە، لەگەڵ ئەوەشــــدا هەندێك كەناڵ وانیــــن، زوو زوو گۆرانییەكانــــم دادەبەزێنن، گرنگ ئەوەیە من كێــــم و چیم كردووە، ئەوە ســــاڵێكە گۆرانی غوربەتــــم باڵو كردووەتەوە تاكو ئێســــتاش نەمــــردووەو زۆری ماوە خەڵــــك بەتەواوی گوێبیســــتی بێت، چونكە زۆر بەشــــێوەیەكی

ئەكادیمی كاری بۆ كراوە.

ژماره 220 2014/2/22 59

60 ژماره 220 2014/2/22

من هەر یەكێتیـــم

گەر بوێری نەبێت هونەر سەر

ناكەوێت

هونەری

بڕوا ناكەم هەرگیز هونەری كوردی لەكوردستان پێشبكەوێت

خانمە ئەكتەری بواری دراما و فیلم و رێكام، شەهێن جەمال، لەم دیدارەیدا لەگەڵ سڤیل باس لەكارە

هونەرییەكانی خۆی دەكات، هەروەها باس لە بەشداری لە رێكام دەكات، پێشی وایە كە هیچیان كەمتر نییە لە

ئەكتەرانی واڵتانی دیكە. فۆتۆ: سەفین ئیسماعیل

ئەحمەد تاریق

شەهێن جەمال:

60 ژماره 220 2014/2/22

ژماره 220 2014/2/22 61

هونەری

ژماره 220 2014/2/22 61

62 ژماره 220 2014/2/22

باوكم ئەنفال كراوە

هونەری

فیلمێكی سینەمایی بەشداریت كردووە؟بێگوم���ان، بەڵ���ێ جەم���ال: ش���ەهێن لەهەریەك���ە لەفیلمەكان���ی )دڵ���ی س���وور( ك���ە ك���ردووە، بەش���داریم ب���وو( )ون و فیلم���ی دووەمی���ان لەدەرهێنان���ی كاروانی لەفیلمێك���ی ل���ەوەش جگ���ە هاوس���ەرمە، دیكە لەگەڵ هونەرمەندی خوالێخۆش���بوو جیه���اد دڵپاك لەكەالر و كفری بەش���داریم كرد، بەاڵم بەداخەوە ن���اوی فیلمەكەم بیر

نەماوە. لەماوەی رابردوودا لەریكاڵمێكی كۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەكان دەركەوتی، ئایا بەنیازی���ت ریكاڵم ب���ۆ حیزبێكی دیاریكراو

بكەیت؟شەهێن جەمال: وەكوو بینەرێكی ئاسایی ریكاڵم���م ك���ردووە، ب���ەاڵم ب���ۆ حیزبەكان رێكاڵم���م نەك���ردووە، ب���ەاڵم ب���ەو پێیەی باوك���م ئەنفال كراوەو لەپێناو كوردس���تان ش���ەهید كراوە، منیش وەكو خۆم یەكێتیم، كاتێك لەفەیس���بوك وێنەیەكی خۆم بەجلی سەوزەوە باڵو كردەوە، ئیتر گوترا كە من رێكاڵم���م بۆ یەكێتی كردووە، راس���تە ئەو رێكامەی كە كردم بۆ حیزب نەمكردووە،

بەاڵم من هەر یەكێتیم. جگ���ە ل���ەو رێكاڵم���ە، رێكاڵم���ی

بازرگانیت كردووە؟رێكاڵم���ی بەڵ���ێ، جەم���ال: ش���ەهێن بازرگانیم كردووە، خۆشحاڵیش���م كە ئەو كاران���ەم كردووە، كە ئەكت���ەرە بەتواناكان ری���كاڵم دەكەن بۆچ���ی من نەیك���ەم، هیچ

جیاوازییەكم نییە لەگەڵ ئەوان. هەن���دێ هونەرمەند پ���ارەی زۆر وەردەگ���رن لە رێكام، ئایا ئێوە بۆ رێكام

چەند وەردەگرن؟ش���ەهێن جەم���ال: من ناتوان���م لەڕووی مادییەوە ئاش���كرای بكەم، ك���ە چەند پارە دەكات، كۆمپانی���ا چونك���ە وەردەگ���رم، كۆمپانیاكانیش لەواڵتی ئێمە لەخوا بەزیاد بێ���ت ل���ەڕووی مادیی���ەوە باش���ن، ب���ەاڵم بەداخەوە ئاوڕ لەدەرهێنەر نادەنەوە تاكو درامای كوردی پێش���بخەن، ئ���اوڕ لەدراما كۆرییەكان دەدەنەوە، ك���ە لەكەناڵەكانەوە

پەخش دەكرێن. جگە ل���ەكاری نواندن كاری دیكە

ناكەیت؟شەهێن جەمال: نەخێر.

نەب���ووای هونەرمەن���د ئەگ���ەر پێتخۆش بوو چ كارێك بكەی؟

ش���ەهێن جەم���ال: پێش ئ���ەوەی لەگەڵ

دیكە پێش���كەوتوون، چونك���ە بودجەیەكی باشیان هەیە، بەاڵم لێرە ئەو دەڵێت كار بۆ ئ���ەوە مەكە باش نییە، واتا س���وكایەتییەك لەن���او كورددا هەی���ە، هەندێ���ك دەرهێنەر و ئەكت���ەر و كۆمپانی���ا ئامادەنی���ن كار بۆ كەس���ێكی دیك���ە بك���ەن، بۆیە ب���ڕوا ناكەم هەرگی���ز هون���ەری كوردی لەكوردس���تان

پێشبكەوێت. ئایا هیچ مەرجێكی پێش���وەختەت ل���ەكارە بەش���داریكردن ب���ۆ هەی���ە

هونەرییەكان؟ش���ەهێن جەم���ال: تاك���و ئێس���تا مەرجم

نەبووە. جوان���ی روخس���ار تاچەن���د ب���ۆ

ئەكتەری كچ گرنگە؟ش���ەهێن جەم���ال: جوانی رۆڵ���ی هەیە، ب���ەاڵم ئاواش نیی���ە بینەر بڵێ���ت من لەبەر جوان���ی فاڵنە ئەكتەری كچ س���ەیری فاڵنە درام���ا دەك���ەم، ئێس���تا ئەكتەرم���ان هەیە

لەڕووی روخسارەوە رەنگە جوان نەیەتە پێ���ش چ���او، ب���ەاڵم رۆڵێك���ی زۆر جوانی ج���وان خۆش���ی ك���ردووەو بەرجەس���تە كردووە، ئەكتەریش���مان هەبووە لەدرامای گەردەل���وول ئەوەن���دە جوان ب���ووە، بەاڵم چونك���ە رۆڵەك���ەی ئەوەندە ناش���رین بوو لەس���ەدا هەش���تای تەلەفۆنیان بۆم دەكرد دەیان گوت ئەو ئەكتەرە چییە لەفیلمەكەی ئێوەیە، من لەو بڕوایە نیم بینەر س���ەیری

روخسار بكات. هی���چ كارێك���ت رەتكردووەت���ەوە

تائێستا؟شەهێن جەمال: بەڵێ بەدڵنیاییەوە، هەر سیناریۆیەك بەدڵم نەبێت و لەگەڵ خۆمدا

نەگونجێت رەتم كردووەتەوە. هیچ ئەكتەرێكی جیهانی هەیە پێی

سەرسام بیت؟ش���ەهێن جەمال: بەڵێ سەرسامم، بەاڵم تاكو كوردس���تان ئەكتەری باش���ی هەبێت، چ پێویس���ت دەكات بەئەكت���ەری جیهان���ی

سەرسام بم؟ جگ���ە لەدراما و كورتەفیلم لەهیچ

سەرەتا لەڕێی كلیپەوە دەركەوتی، ئایا ئێستاش بەردەوامیت لەكلیپكردن؟

ش���انازی م���ن جەم���ال: ش���ەهێن بەكلیپەكانم���ەوە دەكەم، ئەگەر ئەو كلیپانە نەبوونای���ە، ئ���ەوا نەدەهاتم���ە ن���او كاری هونەرییەوە، ئێس���تاش زۆر خۆشحاڵم كە كلیپەكانم لەكەناڵەكان دەبینم، چونكە كلیپ منی پێگەیاند، ئێس���تاش ك���ە وازم لەكلیپ هێن���اوە، مان���ای ئ���ەوە نییە ك���ە لەخۆبایی ب���ووم، چونك���ە بەداخ���ەوە ئێس���تا كلی���پ قورس���ە لەكوردستان، بۆیە بڕیارم نەداوە

جارێكی دیكە كلیپ بكەمەوە. ب���ەڕای ت���ۆ هی���چ جیاوازیی���ەك لەنێ���وان نواندن���ی كلی���پ و نواندنی دراما

هەیە؟ش���ەهێن جەم���ال: جیاوازییەك���ە ئەوەیە ك���ە كلیپ ب���ەردەوام لەكەناڵ���ەكان پەخش دەكرێ���ت، بەردەوام لەبەر چ���اوی بینەرە، ب���ەاڵم درام���ا، بەتایبەت���ی كورتەفیلم تەنها لەس���ینەماكان پەخش دەكرێت تاكو خەڵك بیبینێ���ت، دراماش كاتێ���ك پەخش دەكرێت ك���ە بۆنەی���ەك یاخود ش���تێك، ب���ۆ نموونە لەش���ەوانی رەم���ەزان، یاخ���ود بۆنەی���ەك هەبێت، واتا دراما سااڵنە پەخش دەكرێت.

بەشداریت لەچەند دراما و كورتە فیلم كردووە؟ ئ���ەو خەاڵتانە چین كە پێت

بەخشراون؟ش���ەهێن جەم���ال: لەنزیك���ەی 10 دراما ك���ردووە، بەش���داریم كورتەفیل���م 45 و هەروەها تاكو خەاڵتی باش���ترین ئەكتەرم وەرگرت���وە، لەواڵت���ی قەتەری���ش كاندیدی خەاڵت���ی باش���ترین ئەكتەر ب���ووم لەفیلمی )دڵی سوور( كە لەچەندین واڵت نمایشكراو

خەاڵتیش كرا. ئەكتەرانی كچ لەواڵتانی عەرەبی و ناوچەك���ە داوای پارەیەك���ی زۆر دەكەن بۆ بەش���داریكردن لە درام���ا، ئایا لێرە ئەو

كارە دەكرێ؟هی���چ ئێم���ە جەم���ال: ش���ەهێن جیاوازییەكمان لەگ���ەڵ واڵتانی دیكە نییە، بەاڵم لەكوردستان خۆمان بەكەم دەزانین، ئەگەر نا ئەكتەری كوردس���تان و ئەكتەری واڵتانی دیكە هەر هیچ جیاوازییەكیان نییە، بەاڵم بودجەی كوردس���تان وەك بودجەی ئەوروپ���ا نییە، ئەوان بەپرۆفیش���نااڵنە كار دەكەن و كۆمپانیای باشیان هەیە، كۆمپانیا هاوكاریی���ان دەكات، كەچ���ی ئێم���ە لەكاتی ئەنجامدان���ی كارەكان، تاك���و كارێكمان بۆ دەكرێت روحمان دەردەچێت، بۆیە واڵتانی

ژماره 220 2014/2/22 63

لەقوتابخانە زۆر تەمبەڵ بووم

هونەری

كاروان زەواج بكەم، لەڤیستیڤاڵی سااڵنەی قوتابخانە كاری نواندنم دەكرد، بەتایبەتی رۆڵ���ی دایك���ی كاوەی ئاس���نگەرم بینیوە، لەقوتابخان���ە خوش���كێكی گ���ەورەم هەبوو زۆر ح���ەزی ل���ەكاری نواندن ب���وو، بۆیە م���ن لەڕێی ئ���ەوەوە كاری نواندنم دەكرد، بۆی���ە بێجگە ل���ەكاری نواندن حەزم لەهیچ

كارێكی دیكە نەبووە. نێوانت لەگەڵ وەرزش چۆنە؟

شەهێن جەمال: تاڕاددەیەك باشم. ئەی كابانێكی چۆنی؟

ش���ەهێن جەم���ال: زۆر باش���م، هەم���وو خواردنێك دەزانم.

دەتوانین بڵێین ش���ەهێن لەڕووی بەختەوە چۆنە؟

ش���ەهێن جەمال: ئ���ەوەی راس���تی بێت بەس شانسم نییە.

بەخوێندن���ەوە گرنگ���ی تاچەن���د دەدەیت؟

ش���ەهێن جەمال: زۆر رقم لەخوێندنەوە ب���وو، لەقوتابخان���ەش زۆر تەمبەڵ بووم، حەزم بەخوێندنەوە نەدەكرد، ئێستاش كە دەخوێنمەوە بەهۆی هاوس���ەرەكەمەوەیە، ئەو كتێبم بۆ دەهێنێت و دەڵێت بخوێنەوە. بوێری چ كاریگەرییەكی لەس���ەر

ئافرەتی هونەرمەند هەیە؟ش���ەهێن جەم���ال: ئەگەر بوێ���ری نەبێت هەرگی���ز هون���ەر س���ەر ناكەوێ���ت، چونكە

بوێری زۆر گرنگە. پێتوایە دیمەنی ماچكردن لە فیلم

و درامادا بوێری بێت؟ش���ەهێن جەم���ال: م���اچ چیی���ە لەدرام���ا هەبێ���ت یاخود رێكاڵم���ی بۆ بكرێت و بڵێن یەكەم م���اچ بوو كرا لەس���ینەما؟، من هیچ بەش���تێكی جوانی نازانم، چونكە ماچكردن دراما پێش���ناخات، س���ەیری درامای ئێران بكە تەنانەت دەستگرتنیش���یان نییە، ئەوجا كاری هون���ەری چەن���د ج���وان دەكەن، من هەرگی���ز لەگەڵ ئەوە نی���م ماچكردن لەناو درام���ا و فیلمدا هەبێ���ت و بەالمەوە جوان

نییە.

ژماره 220 2014/2/22 63

64 ژماره 220 2014/2/22

هونەری

لەكۆلیژی هونەرە جوانەكان سرودی ئەی

رەقیب وەكو خۆی نەگوترایەوە

سرودەكە "دینمان ئاینمان هەر نیشتیمان"ی تێدا

نەبوو

گەردنت ئازا ناكەم كەمال گولچین بۆ خۆشەویستەكەی:

سڤیل: چرۆ حوسێنفیستیڤاڵەكە دەسپێكی بەڕێوەچوو، فیستیڤاڵێك هەولێر هونەرەجوانەكانی لەكۆلیژی ئاینمان و دینمان دەڵێ بڕگەیەی ئەو بەاڵم پێكرد، دەستی رەقیب ئەی سرودی بە تێیدا نەبوو، سەرۆكی بەشی مۆسیقا دەڵێ بەمەبەستی كورتبڕی ئەو هەر نیشتیمان

بڕگەیەمان دەرهێنابوو.سرودی )ئەی رەقیب( مارشی نەتەوەیی كورد ماوەیەكە كەوتۆتە بەر هێرشی بەشێك لەالیەنە ئیسامییەكان، بەبیانووی بوونی ئەو بڕگەیەی كە دەڵێ دینمانە ئاینمان هەر نیشتیمان و پێیان وایە ئەوە كوفرەو ناگونجێ لەگەڵ ئاینی ئیسام. هەر بۆیە چەند جارێك لەچەند بۆنەیەكدا ئامادەنین لەكاتی لێدانی سرودەكە بەپێوە بوستن. رۆژی دووشەمەی رابردووش بەهۆی دەستنیشانكردنی هەولێر بۆ پایتەختی گەشتیاری واڵتانی عەرەبی، فیستیڤاڵەكە بەڕێوە چوو، سەرەتای هەولێر لەكۆلێژی هونەرەجوانەكانی فیستیڤاڵێك بەسرودی )ئەی رەقیب( دەستیپێكرد، بەاڵم لەنێو سرودەكەدا ئەو دێڕەی دەڵێت "دینمانە ئاینمان هەر نیشتیمان" تێیدا نەبوو، هیوا تەڵعەت سەرۆكی بەشی مۆسیقا لەو كۆلێژە لەو بارەوە بۆ )سڤیل( دەڵێت "ویستوومانە وەكو ستانداردی جیهانی ئەو میوزیكە درێژ نەبێت، بەشێوەیەكی زانستی پێشكەشی بكەین، هەر بۆ ئەو مەبەستەش لەنێوان خۆماندا بڕیارماندا كۆپلەی یەكەم و ناوەند دەستنیشان بكەین، كورتبڕیمان كرد، بیرمان لەوە

كردەوە، كە نابێت ئامادەبووانی فیستیڤاڵەكە چوار خولەك بەپێوە بوەستن".سیاسی و ئاینی و ئ��ای��دۆل��ۆژی دەستێكی "هیچ گوتیشی تەڵعەت هیوا ه��ەروەه��ا لەپشتەوەی البردنی ئەو دێڕە نەبووە لەسرودەكەدا، ئێمە هیچ جیاوازییەك نابینینەوە لەنێوان كۆپلەكاندا، تاوەكو دەسەاڵت متمانە بەو سرودە بكات وەكو مارشی نەتەوەیی،

بۆ ئێمەش بەهەمان شێوە دەبێت".

سڤیل: ئەحمەد تاریقگۆرانیبێژ كەمال گولچین لەبارەی نوێترین كارە هونەرییەكانی خەریكی "ئێستا گوتی )سڤیل( بۆ تایبەت لەلێدوانێكی خۆیدا، ناكەم(. ئازا )گەردنت بەناوی تازەم باڵوكردنەوەی سیدیەكی

كە لە 7 تراك پێك هاتووە". لەهیچیان ك��ردووەو 3 جار خۆشەویستی كە گولچین كەمال سەركەوتو نەبووە، لەبارەی هۆكاری ئەو ناوەی بۆ سیدییەكەی دەڵێت "خیانەتكردن لەخۆشەویستی هۆكاری ئەو ناو لێنانەیە".

64 ژماره 220 2014/2/22

ژماره 220 2014/2/22 65

هونەری

دیواری قوتابخانەكان دەنەخشێنینگەشبین جبرائیل:

خۆشەویستی ئێستا رێچكەی ناڕاست و فێڵی گرتووە

ئاشتی محمەد:

سڤیل: شلێر سەعیدهونەرمەندی ش����ێوەكار گەش����بین جبرائیل عەلی، تەمەن 20 ساڵ خوێن����دكاری پەیمان����گای هونەرەجوانەكان����ی ش����اری كۆیەیە، ئەو جەخ����ت لەس����ەر خۆشەویس����تی خۆی ب����ۆ كارەك����ەی دەكاتەوەو

هیوادارە كە بتوانێت بەردەوام بێت تێیدا.ئەو خانمە هونەرمەندە وەك خۆی باسی دەكات تا ئێستا بەشداری

لەچەندی����ن فیس����تیڤاڵ و پێش����انگای ش����ێوەكاری كردووەو دوا بەرهەمیشی كێشانی وێنەی

ش����ەهید )جەعف����ەر عەبدولواحید(ی ش����اری كۆیەیە، هەروەها گوتی

"بەرنام����ەم هەی����ە لەداهاتوودا بەش����داری كارێ����ك بكەم بۆ كێشانی وێنەی كەسایەتییە ناودارەكان و نەخش����اندنی

دیواری قوتابخانەكان".گەشبین خۆی بەقەرزاری خانەوادەكەی و پەیمانگای هونەرەجوانەكان����ی كۆی����ە هەمیش����ە ك����ە دەزانێ����ت، هاوكاریی����ان كردووەو بۆ كارەكان����ی، س����ەركەوتنی هەروەها گوت����ی "من خۆم گەش����بینم، پێمخۆشە وەك ناوەكەم بەگەش����ە ناو دەر بك����ەم، جگ����ە ل����ەوەش من خۆش����دەوێت، كارەك����ەم بۆیە هی����وادارم بەردەوام

بم و دانەبڕێم".

سڤیل: ئەحمەد تاریق خانمە ئەكتەر ئاشتی محەمەد باس لە رۆڵی خۆی لەدرامای رەوتی

ژیان دەكات و دەشڵێ خۆشەویستی فێڵی تێكەوتووە.خانمە ئەكتەری زنجیره درامای رەوتی ژیان ئاشتی محمەد، لەساڵی "هەر دەڵ��ێ خ��ۆی وەك ب��ووەو لەدایك رەوان���دز لەشاری 1991لەتەمەنی منداڵیەوە تێكەڵ بەدوونیای هونەر و مۆسیقا و راگەیاندن بووە. ئاشتی بۆ )سڤیل( گوتی "درامای رەوتی ژیان باس لەعیشق و هاوڕێیەتی دەكات، ئەم درامایە وەكوو هەموو درامایەكانی دیكەی پێیدا كە دەك��ات، كۆمەڵگا گرنگی دیاردەیەكی بۆ ئاماژە ك��وردی بەسەر زاڵە زیاتر هاوڕێیەتی چەمكی درامایەدا لەو بووە، تێپەڕ بۆ خۆشەویستی تێڕوانینی لەبارەی محەمەد ئاشتی دەورەك��ەم". تاكەكان، بیرۆكەی سەر دەگەڕێتەوە ئێستا "خۆشەویستی گوتی بەاڵم دەڕوانێت، لەخۆشەویستی خۆیەوە بەئایدیای تاكەو هەر تاڕادەیەك خۆشەویستی ئێستا رێچكەی ناڕاست و فێڵی گرتووە".

ژماره 220 2014/2/22 65

66 ژماره 220 2014/2/22

رەنــگاوڕەنــــگ

لەدیمانەیەكیدا لەگ����ەڵ رۆژنامەی گامۆر، جنیفەر لۆپیز باسی ئەزمونی تەاڵقەكەی خۆی كردووە،

بەئەزمونێكی س����ەخت ناوی دەبات و لەگەڵ ئەوەش����دا دەڵێ "توانی����م لەبەرامبەر ئەو

ئەزمونە سەختە خۆڕاگر بم و دان بەخۆمدا بگرم".

جنیفەر لۆپیز تەاڵقەكەم سەخت بوو

هونەرمەندی میس����ری ش����ەعبان عەبدولڕەحیم، كە بەشەعبوڵاڵ ناس����راوە، خاوەن هونەرێك����ی تایبەتە لەگۆرانیگوتن، بەقس����ەی خۆش و نوكتەش بەناوبانگە، لەلێدوانێكی رۆژنامەوانیدا باس����ی لەس����ەماكەرەكانی میس����ر كردووە، گوتویەتی هەر سەردەمەو س����ەماكەری خۆی هەیە، س����ەردەمێك نەج����وا فوئاد بوو، دواتر فیفی عەبدەو ئێستاش سافینازە. شەعبوڵاڵ باس لەوە دەكات، كە زۆر سەرس����امە بە لەرزەی جەستەی سافیناز و بەسەماكەری

دوای شۆڕشیش ناوی دەبات.

زۆرب����ەی ئ����ەو هونەرمەندان����ەی بەش����دارییان لەئاهەنگەكان����ی ڤااڵنتاین كردبوو، جلێكی س����وریان لەبەر كردبوو، یان رەنگێكی س����ووریان لەخۆیان����ەوە نزی����ك كردبۆوە، بەاڵم مای����ا دیاب لەو ئاهەنگەی كە لەدوبەی ئەنجامی دابوو رەنگی ش����ینی پۆشیبوو، كە ئەم����ەش مایەی سەنجڕاكێش����انی ئامادەبووانی ئاهەنگەكەی

بوو.

شەعبوڵاڵ بە سافیناز سەرسامە

مایا، ڤااڵنتاین بە رەنگی شین

66 ژماره 220 2014/2/22

ژماره 220 2014/2/22 67

رەنــگاوڕەنــــگ

سڤیل: ئەحمەد تاریق ئ����ااڵ ش����اڵی ن����اوی ئ����ەو پەیامنێ����رەی كەناڵ����ی رووداوە، كە لەواڵت����ی ئەڵمانیا نیش����تەجێیەو ه����ەواڵ و رووداوەكانی ئەو واڵت����ە دەگوازێت����ەوە بۆ بینەرانی كەناڵەك����ە، ئەو بەڕەچەڵەك خەڵكی شاری سلێمانییەو نزیكەی 25 ساڵ پێش ئێستا لەگەڵ

خانەوادەكەی رووی لەو واڵتە كردووە.ئااڵ ش����اڵی، هەڵگری بڕوانامەی ماستەرە لەبوارەكانی ئادابی ئەڵمانی، زانستی تەلەفزیۆن و سینەما و زانسی كۆمەاڵیەتی، هەروەها ماوەی 12 س����اڵ كاری بۆ رادیۆی wdrdی ئەڵمانی ك����ردووەو لەمانگ����ی ئای����اری س����اڵی راب����ردووەوە چووەت����ە كەناڵ����ی رووداو و وەك پەیامنێ����ری ئەوروپ����ای كەناڵەك����ە دەس����تبەكاربووە، ب����ەاڵم وەك خۆی باس����ی دەكات پێش ئەو

كەناڵە كاری بۆ هیچ راگەیاندنێكی كوردی نەكردووە.ئ����ەو خانم����ە راگەیاندن����كارە نایش����ارێتەوە، ك����ە زۆر گرنگی بەجوان����ی كارەكان����ی دەدات، لەب����ارەی جوان����ی خۆش����ییەوە گوتی "تەنها بینەر بڕیار لەبارەی جوانی و ناش����یرینی منەوە

دەدات".پەیوەندیی����ە و خ����ۆی خێزان����ی ژیان����ی لەب����ارەی كۆمەاڵیەتییەكانیش����ییەوە گوتی "ئێس����تا كات����م زۆر كەمە بۆ خێزان و هاوڕێكانم، من پێش����تر هەمیش����ە وەرزش����م ئەنجام دەدا، بەاڵم ئێس����تا كاتی پێویستم نییە، جگە لەوەش هیوایەتم ئەسپسوارییەو چەند ساڵێكە خاوەنی ئەسپێكم، كەچی ئێستا

كاتم بۆ ئەسپەكەشم كەمە، ئەمەش بۆ من زۆر ناخۆشە".

هیوایەتم ئەسپسوارییە رووداو كاتی بۆ ئەسپەكەشم نەهێشتوم

ئااڵ شاڵی:

ژماره 220 2014/2/22 67

68 ژماره 220 2014/2/22

كاوڕ 4/20-3/21بكرێتەوە درێ��ژە رێكەوتنەكان كاتی هەتا لەراڕایی خ��ۆت��ان دەب��ێ��ت. ق��ازان��ج��ت��ان ل��ە ئەوەی بۆ بدەن بڕیارێك و بەدووربگرن ف��رس��ەت��ە ب��اش��ەك��ان��ی ئ��ەم م��اوەی��ە ل��ەدەس��ت ن���ەدەن. لەبارەی سۆزدارییەوە كاتێكی زۆرباشە بۆ پتەوكردنی بەتوانای خۆتان تەنها پشت واباشە پەیوەندییەكانتان.

ببەستن. كاتێكی باش نییە بۆ داواكردنی هاوكاری.

تەرازوو 10/20-9/21 پێویستیتان زی���ات���ر ك��ات��ێ��ك ل��ەه��ەم��وو دڵنیاییتان و ه���ەی���ە ب���ەئ���ەڤ���ی���ن���داری و ماڵ كارەكانی سەرقاڵی پێدەبەخشێت. لەماڵدا بچووكیش كێشەیەكی چەند و دەب��ن خێزان بیرۆكەكانتان هاتووە ئەوە كاتی دەك��ەن. چارەسەر لەگەڵ رێ��ك��ەوت��ن جێبەجێكردنەوە. ب���واری بخەنە

دەزگایەك یان دامەزراویەكی گەورە ئەنجام دەدەن.

گا 4/21–5/20 ب�����ەت�����ەواوی ئ�����اگ�����اداری خ����ۆت����ان بن ئەوەی بۆ گوتەكانتان، و لەهەڵسوكەوت دواتر داوای لێبوردن نەكەن. دەتوانن بڕوا بەكەسانێك بكەن، كە بە پێشنیارەكانیان پانەكانتانیان لەكار خۆتان هێمنی پێویستە ك���ردووە. دەوڵەمەند بابەتانەش ل���ەو ب��پ��ارێ��زن. چ������واردەور ل��ەگ��ەڵ و دووربكەونەوە، كە گرفت یان كێشەیان لێدەكەویتەوە.

دووپشك 11/20-10/21 ئەگەر دەتەوی كارێكت سەركەوتوو بێت، هەوڵی ت��وان��اك��ان��ت ه��ەم��وو ب��ە پێویستە پێشەوە دێتە بۆ گرفتێكت كە ب��دەی. بۆ شارەزایی و دانایی خۆت بەهاناتەوە دێت. كۆنتڕۆڵی ئەو فرسەتانە بكە، كە لەژیاندا زۆر بە كەمی دووبارە خوێندنەوەی بۆ دەبێت بەهێزت هەستێكی دەبنەوە.

ناخی بەرامبەرەكەت و دانانی كاریگەری لەسەری.

دووانە 6/20-5/21 ئامادەكردووە، پ��ان��ەك��ان��ت��ان ئ��ەگ��ەر م���ەت���رس���ن ل���ەه���ەن���گ���اوی س����ەرەت����ا. كارەكانتان بەباشترین شێوە و لەكاتی بۆ گرنگتان زۆر كارێكی بكەن. تەواو دیاریكراو هەیە. تواناتان مەترسن چونكە دەكرێت، پێشنیاز هەوڵ بدەن لەبیروڕاكاندا تاكڕەو نەبن و گوێ لە

رێنماییەكانی كەسانی دیكەوە بگرن.

كەوان 12/20-11/21با گوتە و مامەڵەتان بەشێوەیەكی هێمنانە كەسانێك ك��ە م��ەك��ەن، قسانە ئ��ەو بێت. بەنیازی ئ���ەوان���ەت���ان دەك�����ات. دڵ��ت��ەن��گ تواناتان و هێز هەموو گونجاوە. كاتێكی سەفەرن لەكارەكان بەكار بهێنن و سەركەوتن مسۆگەر بكەن. و هەیە گرنگیپێدان بە پێویستیان سۆزدارەكانتان دەتوانن ئەگەر كەمیش بێت كاتیان بۆ تەرخان بكەن.

وشەی نادیار

دابەشكردنێكی یەكسانانە

تێبینی: )ه�( و )ە( بە یەك پیت دەژمێردرێن.

وشەی یەكتربڕوشەی یەكتربڕ

12345678910سڤیل1

2345678910

ئاسۆیی:1. یاریزانێكی یانەی تۆپی پێی پاریس

سان جێرمان-ە.بە )س����ێ( - ل��ەی��ەك��چ��وو پ��ی��ت��ی .2

فەرەنسی - )دەست( بە عەرەبی.3. ناتوانین )پ(.

پیت دوو - )پ( ئیتاڵیا پایتەختی .4لە )كۆاڵن(.

- )پ( ك��وردەواری��ی��ە خواردنێكی .5جۆرێكە لە چەك.

6. دوو پیت لە )هەس( - وێنەكە.7. یەكێكە لە پێغەمبەران.

8. پیتی لەیەكچوو - نیوەی )رارا(.9. ئازا.

10. یاریزانێكی یانەی تۆپی پێی بایرن میونخ-ە

ستوونی:1. خانمە گۆرانیبێژێكی كوردە.

دەروونناسێكی - )ی��اس��ر( ن��ی��وەی .2ئەمریكی كۆچكردووە.

3. پیتی لەیەكچوو - لۆ.4. دوو پیت لە )گشت( - ئامێرێكە شتی

پێ دەبڕین )پ( - دوو پیت لە )وتە(.تۆپی یانەی یاریزانێكی - )پ( نەوەكو .5

پێی لیڤەرپول-ە.6. واڵتێكە لە ئەوروپا - ئاسەوارێكی دێرینە

لە هەولێر.7. خۆشەویست - دیاردەیەكی سروشتییە.

8. بازنە )پ(.9. گیانلەبەرێكە لە چیاكانی ئەمریكای باشوور دەژی.

10. واڵتێكە لە ئەفریقیا )پ(.تێبینی: )پ( = پێچەوانە. )ت( = تێكەاڵو.

)ه( و )ه�( بە یەك پیت دەژمێردرێن.

پشــووی سڤیـل

خاوەن كوردی گۆرانیبێژێكی كە پێكهاتووە پیت )16( لە نادیار وشەی ئەم وتەیەیە.

خەڵك ئێستا گوێ لە گۆرانی ناگرێ، بەڵكو سەیری گۆرانی دەكات. واتا گۆرانی بە چاو هەڵدەسەنگێنرێت نەك بە گوێ.

ناهێۆاهامسڤیلرنگئ�یكتنرگدنڵنارهچیخیهرتهێگاۆوسیاهرتێوگریحواهمرهبگكهیكهاهمڵئ�اوێتهسنێامهولبكنبنێڵدگهدسوهیگه

ئ����ای����ا دەت������وان������ی ئ���ەم گەورەیە چ���وارگ���ۆش���ە داب����ەش ب����ەش )8( ب���ۆ بكەیت، بە مەرجێك هەر ژمارەی هەمان بەشێك بچووكەكانی چوارگۆشە ل��ەگ��ەڵ یەك ت��ی��اداب��ێ��ت، و ئەستێرە دوو و گوڵ یەك سێگۆشە و خاڵێكی

رەش؟

ژماره 220 2014/2/22 69

نییرا

هالل

جەا:

ئ

قرژال 7/20-6/21رەنگە خراپ تێگەیشتن لە بابەتێك كارێكی بكات. سەرقاڵتان ت��ەواو دەبێت گ��ەورە بەالتانەوە ئاسایی دەكەن هەست رادەكێشێت. سەرنجتان و واباشە بەدیهاتووە. بۆ گەورەتان ئاواتێكی و بكەن خۆتان بۆچونەكانی بە بڕوا تەنها

چواردەورتان كارنەكەنە سەر كارەكانتان.

گیسك 12/21–1/20 ب���ەك���ت���وپ���ری ه���ەن���دێ���ك ه����اوڕێ����ی نوێ لەكاتێدا بپارێزن خۆتان هێمنی دەناسن. رووبەرووتان بەتوندی بەرامبەرەكەتان و كێشە كە دوورب��ك��ەون��ەوە، كارانە ل��ەو دەبێتەوە. چەند پ��اش وەستاوەكان ك��ارە ب��ەدواوەی��ە. گرفتیان دەكەن. نوێ ك��اری یان بەگەڕدەكەونەوە، هەوڵێك

پێویستە زۆر بەباشی ئەركەكانتان بەڕێوەببەن.

شێر 8/20-7/21گەردوونەوە. گۆڕانكاری بەهۆی دەبن بێزار لەوكاتانەی خۆتان بە خوێندنەوە یان گەشتێك س��ەرق��اڵ دەك����ەن، ئ��اس��وودە دەب���ن. كەمێك گوشاری سۆزداریتان لەسەر دەبێت، بەاڵم هاوسۆزەكانتان خۆتان هێمنی واباشە ناكەن. هاوكاریتان پێویست وەك بن، گەشبین زیاتر كاتێك لەهەموو و ن��ەدەن ل��ەدەس��ت

چونكە چەند دەرگایەكی نوێتان بەڕوودا دەكرێتەوە.

گۆزە 1/21– 2/20 بۆ خۆت دڵی بكە. گەشت گونجا ئەگەر كەس مەهێڵە ب��ك��ەرەوە. ب��ەرام��ب��ەرەك��ەت دیاریكراو. هۆیەكی بەبێ بكات بێزارت چارەسەری باش شێوەیەكی بە خۆڕاگری و سەبر پاراستنی بۆ كێشەكانت دەكات. هێزێكی باشت هەیە شوێن و كەسایەتیت و كاریگەری دەخەیە سەر دڵی

هاوسۆز و خۆشەویستەكەت.

فەریك 9/20-8/21 بێت پێویستت زۆری����ش ئ��ەگ��ەر پ��ارە ب��ەق��ەرز وەرم��ەگ��رە. هەموو بیرۆكەكانت و ب���ی���رك���ردن���ەوە پڕۆژە قەیرانەدا لەم بۆئەوەی بنوسەرەوە بەالیەنە پێویستیت نەچێت. لەیاد باشەكانت پڕكردنەوەی بەڵكو نییە. جوانكارییەكان

پێویستییەكان بكە دەسپێك.

نەهەنگ 3/20-2/21 ئەو بەهۆی بەئاسوودەیی هەستكردنتان ئاواتەكانتان لەبەدیهێنانی كە هەواڵنەیە سەرنجتان ك��ەس��ێ��ك دەك���ات���ەوە. ن��زی��ك رادەكێشێت و سوود لەتواناكانی وەردەگرن. سەرقاڵی دەدرێن پێتان بەڵێنانەی ئەو دەب��ن. پەیوەندییەكان جێمەهێڵن، بەتەواوی كارەكان مەكەن. فەرامۆشیان

دەنا دەبێت لەسەرەتاوە دەستپێبكەنەوە.

گێژاو

ئا: رۆڤار رواندزی

وشەی نادیار: گاندی

وشەی یەكتربڕ

وەاڵمەكانی ژمارەی رابردوو تەنها 6 جیاوازی لەنێوان ئەم دوو وێنەیەدا هەن. كامانەن؟

پشــووی سڤیـل

12345678910سڤیلشنیاتنلاڤ1

ێاایییی2خمخارۆسه3اایمانوست4ندسیردتین5یئ�هپۆلۆا6انهام7نها8هتیراك9ییاسال10

70 ژماره 220 2014/2/22

ناسر مورادی

هاوێنە

پاشكۆی مەرگ بۆ نووسەری كتێبێك

25 ساڵ دوای دەركردنی فتوای كوشتنی سەلمان روشدی

70 ژماره 220 2014/2/22

ژماره 220 2014/2/22 71

چارەك���ە س���ەدەیەك لەدەركردن���ی فت���وای كوشتنی سەلمان روشدی نووسەری بەریتانی بەڕەگ���ەز هیندی لەالیەن ئایەتواڵ خومەینییەوە

تێپەڕ دەبێت.14 فێوریەی 1989 بوو كە رێبەری ئەوكاتی كۆماری ئیسامی ئێران داوای لە "موسڵمانانی غەی���وری" سەرانس���ەری جیه���ان ك���رد، لەهەر ك���وێ نووس���ەری كتێب���ی "ئایاتی ش���ەیتانی"و "باڵوكەرەوەكان���ی ش���ارەزا بەنێوەڕۆك���ی ئەو

كتێبە"یان بینی، دەستبەجێ ئیعدامیان بكەن.كتێب���ە جەنجاڵییەك���ەی س���ەلمان روش���دی لەیەكەم رۆژەكان���ی وەرزی پایزی 1367 باڵو كرایەوە. سەرەتا لەنێو موسڵمانانی نیشتەجێی بەزمان���ی ش���ارەزاییان بەه���ۆی بریتانی���ا ئینگلی���زی ناڕەزایەتی نایەوە، دواتر ش���ەپۆلی ناڕەزایەتیی���ەكان گەیش���تە واڵتان���ی پاكس���تان و هین���د و بەن���گادش، ئەمە لەكاتێك���دا بوو تا ئ���ەم كاتانە لەئێران���دا دژ كردەوەیەكی ئەوتۆی بەدواوە نەبوو. ئەو خۆپیش���اندان و دەربڕینی ناڕەزایەتییان���ە لەو واڵتان���ەدا، رێبەرانی ئێرانی

وە جووڵە خست.دەوڵەت���ی هیندیش مانگێك دوای چاپبوونی، باڵوكردنەوەی نوس���خەی ئینگلی���زی كتێبەكەو ه���ەر ج���ۆرە وەرگێڕانێك���ی "ئایاتی ش���ەیتانی" قەدەغ���ە كرد، ئەم قەدەغەكردنە هەندێك واڵتی دیك���ەی وەك بەنگادش، س���ریانكا، س���ودان،

ئافریقای باشوور، پاكستانیشی گرتەوە.حوكم���ی رێب���ەری "كەمین���ەی ش���یعە" ب���ۆ

زۆرینەی موسڵمانانی جیهانئایەت���واڵ خومەین���ی كە تا ئ���ەوكات چارەكە س���ەدەیەك دەب���وو، وەك مەرجەعێكی ش���یعە دەهات���ە ئەژمار، پێش���تر دەرب���ارەی كۆمەڵێك نووسینی هاوشێوە، كە بەفارسی و زمانەكانی دیك���ە ب���اڵو كرابوون���ەوە، تەنان���ەت ب���ۆ یەك جاریش بەو ش���ێوە توندە هەڵوێس���تێكی لە خۆ نەنواندبوو. لەالیەك���ی دیكەوە دەركردنی وەها حوكمێك بەڕای زۆر لەزانایانی جیهانی ئیسام هیچ پاساوێكی شەرعی نەبوو، بۆ وێنە شێخی مزگەوتی ئەزهەر كە لەبەناوبانگترین مەراجعی فقهی جیهانی ئیس���امە، ئ���ەم فتوایەی رێبەری

ئێرانی بە "خیافی شەرع" وەسف كرد.هەروەه���ا ئێستاش���ی لەگەڵدا بێ لەیاس���ای جەزایی كۆماری ئیسامیدا دەركردنی حوكمی ئیع���دام لەالیەن "ولی فقی���ه"ەوە، هیچ پێگەیەكی نییە، تەنانەت دواتر ئایەتواڵ خومەینی سەبارەت بەئیعدامی زیندانیانی سیاسی لەساڵی1367، پێی وا بوو كە دەبێ رێوش���وێنی دادگایی لەبەرچاو

بگیردرێت، ئەگەر بەڕواڵەتیش بێت.س���ەلمان روش���دی پێ���ش ئایاتی ش���ەیتانی، چ���وار كتێبی دیكەی چ���اپ و باڵو كردبووەوە، ك���ە دووهەمینی���ان وات���ە "مندااڵنی نیوەش���ەو" لەبەناوبانگتری���ن یەكێ���ك كردب���ووە ئەوی���ان رۆماننووس���ەكانی جیه���ان. ئ���ەم كتێبە س���اڵی دوای چاپكران���ی لەالیەن مەهدی س���ەحابیەوە وەرگێڕدرایە س���ەر زمانی فارس���ی و لەساڵی 1364 خەاڵتی وەرگێڕانی س���اڵی پێ بەخشراو

خەاڵتەكەش لەالیەن ئایەتواڵ خامەنەیی سەرۆك كۆماری ئەوكات و رێبەری ئێستای ئێران، درایە وەرگێڕەكەی. " شەرم" رۆمانێكی دیكەی سەلمان روشدی بوو، كە وەرگێڕانە فارسیەكەی لەالیەن

ئێرانییەكانەوە پێشوازییەكی گەرمی لێكرا.پشتگوێخس���تنی و دەوڵ���ەت پارێ���زی

فەرمانەكەی ئایەتواڵ خومەینیفتوای كوشتنی س���ەلمان روشدی لەپێوەندیە سیاس���ی و نێودەوڵەتییەكانی كۆماری ئیسامی ئێ���ران ب���ێ كاریگ���ەر نەب���وو. ئ���ەم حوكم���ە جیا لەالیەنە سیاس���یەكەی، ئەگ���ەر بەهەند وەرگیرابا بەرپرس���انی دەس���تبەجێی ك���ردەوەی دەب���ا ئەمنی، س���ەربازی و هەواڵگ���ری ئێرانی بەدواوە بوای���ە، چونكە تێكڕای���ان خۆیان بە "موس���ڵمانی دەركردن���ی پ���اش س���اڵ 10 غەیور"دەزان���ن. فتواك���ە، كەم���اڵ خ���ەرازی وەزی���ری دەرەوەی ئێ���ران رایگەیاند كە دەوڵەتی ئێ���ران نە بەنیازی جێبەجێكردن���ی ئ���ەم فتوایەیە، نە بەنی���ازە ژیانی

سەلمان روشدی بخاتە مەترسیەوە.ئەم���ە لەحاڵێكدای���ە ك���ە ئایەت���واڵ خومەین���ی رایگەیاندب���وو ك���ە: ئەگ���ەر كەس���ێكیش دەس���تی بەنووس���ەری ئایاتی ش���ەیتانی راگەیشت، بەاڵم توانای ئیعدامی ئەوی نەبوو، بەخەڵكی بناسێنێت تاوەك���و بگەیێن���ن. بەس���زای كردەوەكان���ی ت���ا ئێس���تا ژمارەیەك لەوەرگێ���ڕ و باڵوكەرەوەكانی "ئایاتی ش���ەیتانی" بوونەت���ە قوربانی توندوتیژی و دەمارگرژی ئیس���امییە تون���دڕەوەكان، بەاڵم كۆم���اری ئیس���امی بەس���ەرنجدان ب���ە یاس���ا و رێوش���وێنە نێودەوڵەت���ی و دیپلۆماس���ییەكان تا وەكو ئێس���تا خۆی لەبەڕێوەبردن���ی ئەم حوكمە

بواردووە. مەبەستی فتوا، دژایەتی لەگەڵ رۆژئاوا

بەرپرس���انی كۆماری ئیس���امی بۆ پاس���اوی ئەنجامدان���ی زەرورەت���ی لەنێ���وان پێكناكۆك���ی تەكلیفێك���ی ش���ەرعی و پێبەندبوونیان بەیاس���ا و عورف���ە دیپلۆماتیك و نێودەوڵەتییەكان، فتواكەی ئایەتواڵ خومەینی وەك رووبەڕووبوونەوەیەكی سیاس���یانەی ناوب���راو لەگ���ەڵ رۆژئ���اوا تەعبیر دەك���ەن. واڵتان���ی رۆژئاوای���ی دوای دەركردن���ی فتواكە، باڵوێزەكانی خۆیان لەئێران كش���اندەوەو پێوەندی���ە ئابوورییەكان���ی خۆیان لەگ���ەڵ ئێران ك���ەم ك���ردەوە. ئەم رەوت���ە دەیەیەك���ی خایاند تا ئ���ەوەی كە خاتەمی س���ەرۆك كۆم���ار رایگەیاند كە الی ئەوان فتوای كوش���تنی سەلمان روشدی "بایەگان���ی" ك���راوە، هەر لەم پێوەندی���ەدا دڵنیایی

دایە رۆژئاواییەكان كە فتواكە جێبەجێ ناكرێت. وەگەڕخستنەوەی وەرزانەی فتواكە

دام���ەزراوە خۆبواردن���ی س���ەرەڕای حكومییەكانی ئێران س���ەبارەت بەجێبەجێكردنی فتواك���ە بەش���ێوەی ئاش���كرا، بنیات���ی"15 خرداد" كە دامەزراوەیەكی حكومەتییە، لەپاییزی س���اڵی 1391 خەاڵتێك���ی 3 ملیۆن و 300 هەزار دۆالری بۆ كوش���تنی نووسەری ئایاتی شەیتانی تەرخان كرد. لەئێران هەر كات باسی "بێڕێزی بەپێغەمبەر" دێتە ئاراوە، دەس���تبەجێ باسی سەلمان روشدی دەوروژێنن و دوای ماوەیەك دۆخەكەی ئاسایی

دەبێتەوە. رێبەری ئێس���تاكەی كۆماری ئیسامی ئێ���ران، چەندین ج���ار هەڵوەش���انەوەی فتواكەی ئایەت���واڵ خومەینی بەكارێكی نامومكین وەس���ف ك���ردووەو لەم بارەوە رایگەیاندوە كە "كوش���تنی س���ەلمان روش���دی " وەك ئایاتی ئیاهی لەجێی

خۆیەتی و ناكرێ هەڵوەشێتەوە.سەلمان روشدی بەشێك لەكتێبەكەی بەئیلهام وەرگرتن لەو رەوایەتانە نووس���یوە، كە بەو پێیە لەو كاتەی پێغەمبەر س���ورەی "نج���م" دەخوێنێ، بەنیسبەت تەكریمی بتە بەناوبانگەكانی مەككەوە كۆمەڵێ���ك ئایاتی لەالیەن ش���ەیتانەوە پێ تەڵقین

دەكرێت. ئیمام لە "ئایاتی شەیتانی"دا

یەك���ێ لەكاراكتێ���رە س���ەرەكییەكانی رۆمانی ئایات���ی ش���ەیتانی، ناوی " ئیمام"ە ك���ە رێبەرێكی لەكۆتاییەكان���ی مەزهەبیی���ەو دەمارگ���رژی س���ەدەی بیس���تەم لەهەندەران دەژیت و خولیای ب���ۆ هەی���ە س���ەركەوتووانەی گەڕانەوەیەك���ی واڵتەك���ەی. ئەم بەش���ە لەڕۆمانەكە وێكچوونێكی زۆری هەیە لەگەڵ رابردوو و بەسەرهاتی ئیمام خومەینی، بەاڵم تا وەكو ئێستا بەرپرسانی ئێرانی هیچ ئاماژەیەكیان بەم بەشە لەڕۆمانەكە نەداوە.

نووس���ەری و رۆژنام���ەوان گونتروال���رف بەناوبانگی ئەڵمانی كاتی خۆی پێشنیاری كردبوو كە كتێب���ی ئایاتی ش���ەیتانی لەمزگەوتێكی كوڵنی ئەلمان بخوێندرێتەوە، ئەو پێی وابوو "كەس���ێك، كە فتوای كوشتنی روشدی قبووڵ دەكات، دەبێ النی كەم ئاگاداری نێوەڕۆكی كتێبەكەی روشدی

بێت". بیرەوەرییەكانی روش���دی دوای دەركردنی

فتوای كوشتنیسەلمان روشدی دە ساڵی یەكەم بەرەوڕووی ژیانێك���ی پر چەرمەس���ەری و س���ەخت بووەوە، دوای���ی بەرە ب���ەرە هاتە نێو ك���ۆڕ و كۆبوونەوە ئەدەبی و كولتورییەكان. روش���دی بەڵێنی دابوو بیرەوەرییەكانی ئەم دەورانەی لەدوتوێی كتێبێكدا باڵو بكاتەوە، ئەم بەڵێنیەی لەپاییزی 2012 بردە سەر و لەكتێبی "ژوزێف ئانتۆن"دا باڵوی كردەوە. بیرەوەرییەكانی نووسەر لەسەردەمی دڵەڕاوكێ و نیگەران���ی و ژیان���ی ش���اراوە، ه���اوكات لە 27 واڵت و بەهەم���وو زمان���ە گرنگەكان���ی ئەوروپی

باڵو كرایەوە.نوس���ەری رۆمانی "ئایاتی ش���ەیتانی" لەمانگی باڵوبوون���ەوەی لەكات���ی 2012 س���ێپتامبری بیرەوەرییەكانی بەگۆڤاری ئەڵمانی "ئێش���پیگڵ"ی راگەیان���د ك���ە هی���چ كات لەنووس���ینی "ئایات���ی شەیتانی" پەشیمان نییەو بڕوای وایە كە تەنانەت لەبەرامب���ەر دەمارگرژی ئایینی و هەڕەشەش���دا

بێ، دەبێ داكۆكی لەئازادی رادەربڕین بكرێت.فتوای كوش���تنی روش���دی، ه���ەر چەند ژیانی ك���ردەوە، مەترس���ی ب���ەرەوڕووی نووس���ەری ب���ەاڵم رێگای ب���ۆ "ئایاتی ش���ەیتانی"خۆش كردو كاریگەرییەك���ی كەموێن���ەی هەب���وو لەناوبان���گ ب���ۆ خەڵ���ك هاندان���ی و نووس���ەر دەركردن���ی

خوێندنەوەی هەرچی زیاتری ئەم كتێبە.

هاوێنە

ژماره 220 2014/2/22 71

72 ژماره 220 2014/2/22

شەموان

عەجیبە ئەو كوردە!نیو سەدە مفاوەزات لەگەڵ بەغدا

دوو هەفتە لەمەوبەر 50 ســـاڵ بەسەر ئەو كودەتایە تێپەڕی، كە بەسەر قاسمدا كرا، كورد لەســـەرەتای كودەتاكە و بەنهێنیش بـــەر لەكودەتاكە ئومێدێكی هەبوو، كـــە قەومییـــەكان بارودۆخەكەی عێراق بـــاش بكەنەوە، بۆیە ئێســـتا دەردەكەوێت بەشێكی زۆر لەسەركردایەتی كورد ئاگاداری ئەو كودەتایە بووە. ئەمەیان باسێك نییە، كورد ویســـتی لەگەڵ ئەوان رێك بكەوێت. بەاڵم رێكەوتن ئەنجامێكی نەبوو، لەشەســـتەكان چەندیـــن جار كورد ویســـتی مفاوەزات لەگەڵ بەغـــدا بكات، هیچی بەرهـــەم نەبـــوو، بەر لەوەش لەشۆرشـــی چـــواردەی تەمموزەوە تـــا كودەتاكەی شـــوبات، كورد مشـــتومڕ و مفاوەزات و شـــەڕی لەگەڵ بەغدا هەبووە، هەرچەندە

لەدەستوریش ناوی وەك شەریك لەنیشتمان هاتبوو. لەدوای رێكەوتنی 11ی ئازاریش تا رێكەوتنامەی جەزائیر وەزعی كورد لەگەڵ بەغدا هەمان ئەو وەزعە بوو كە لەســـەردەمی قاســـم و لەشەســـتەكانەوە هەبوو. دواجار ئەویش شـــتێكی بەرهەم نەبوو، لـــە 1984 یەكێتی مفاوەزاتی لەگەڵ بەغدا كـــرد، ئەمیش هیچ شـــتێكی وەهای بەرهەم نەبوو. لـــەدوای راپەڕین و كۆڕەوەكە، لەسەرەتای نۆهەدەكان ســـەركردایەتی بەرەی كوردستانی بە بارزانی و تاڵەبانی و نەوشـــیروان مستەفاشـــەوە، ماوەیەكی باش هاتوچۆی بەغدایـــان كرد، ئەویش هـــەر هیچی لێ شـــین نەبوو، بێ ئەنجام بـــوو، دوای روخانی هەرجارەو بەناوێك كورد لەگەڵ بەغدا دەكەوێتە كێشـــە و لیژنەیەك دروســـت دەبێت و شـــاندێك دێ و شـــاندێك دەچێ. ســـەرەتا بەناوی تەوافوق و چەسپاندنی مافەكان لەدەستوور، دواتر بەناوی بەدەسهێنانی ئیستحقاقی كورد، جارێكی دیكە بە ناوی بەدەستهێنانی ئیســـتحقاقی هەڵبژاردن، دواتر بەناوی بودجە، چەســـپاندنی ماددەی 140، جارێك بەناوی چەسپاندنی ماددەی 140، كەمكردنەوە و زیادكردنی بودجە. ئەمە وەزعی

كوردە. رەنگـــە ژماردنـــی ئەو دانوســـتاندن و مفاوەزاتانە مایەی ژانەســـەر بێ، چونكە هێندە زۆرن. بەاڵم بۆ مێژوونووس دەیان كتێبی دەوێ بۆ ئەوەی بێ ماندووبوون دەیان كتێبیان لەســـەر بنوســـێ. ئایا كورد چارەســـەری دیكەی ال نییە؟ ئایا كورد

دەرسێك لەو هەمووانە وەرناگرێت؟.هەڵبەتە روونكردنەوەی هەر یەكێك لەو مفاوەزاتانە، لەالیەن سیاســـیەكان نییە، بۆ نموونە نوری مالیكی هاتە الی ســـەرۆكی هەرێم، دانیشـــتن و لیژنەیان پێكهێنا، وەك ئـــەوەی ســـاڵێك نەبوونـــی پەیوەندیان هـــەر هیچ نەبووبـــێ، دواتریش ئەوە ساڵێك زیاترە كەس باس لەوە ناكات، ئایا كە نوری مالیكی بۆ دەستی پێكردەوە؟ ئایا لیژنەكان چیان بەسەر هات؟ دووبارە ئەمساڵ شاند دروستكرایەوە بۆ بەغدا،

ماوەیەكە كورد خەریكی ئەو شاندەیە.ئێوارەیەكـــی هەفتـــەی رابردوو، چاوم كەوتە ســـەر هەواڵێكی بەپەلەی كەناڵێك، وەها نووســـرابوو "شاندەكەی هەرێم بێ ئەنجام لەبەغدا گەڕایەوە". لەخۆم پرسی ئەو هەواڵە كەی نوێیە؟ ئەمە مایەی پێكەنینە یان گریان؟ ئەی خودایە ئەو كوردە

عەجیبە و بە سەبرە.

فەیسەڵ خەلیل