ژماره 233 2014/5/31 1

ساڵی پێنجه م ژماره 233 شەممە 2014/5/31 نرخ )1500( دینار

سەرنووسەر: مەریوان عومەر Email: mariwan_2014@yahoo.com Tel: 0750 460 7290 خاوەن ئیمتیاز: ژیروان نوری

دەستەی نووسەران: پێشەوا محەمەد بیالل سەعید رزگار رەزا چوچانی سەروەر ساڵەیی

چاپ: چاپخانەی رۆكسانا 07504675264

هەولێر ــ سەیداوە ــ جووت سایدی بەرامبەر نیوستی

www.civilnews.org civilmagzaine

ژمارەی ریكالم: 07506515797

بەڕێوەبەری كارگێڕی: بەهرە حەمەڕەش بەڕێوەبەری هونەری: لوقمان رەشیدی

روماڵكردنێكی بێالیەنانە

2 ژماره 233 2014/5/31

سياسەت

الیەنەكانـــی ســـەرجەم ئـــەوەی پـــاش و یەكگرتـــوو و )گـــۆڕان ئۆپۆزســـیۆن وكۆمـــەڵ( بڕیاری چوونـــە نێـــو حكومەتیاندا وەك بـــوون مانەوەیـــان دەســـتبەرداری و ئۆپۆزسیۆن، فراكســـیۆنەكانی ئەم سێ الیەنە كـــە 40 كورســـیان لەپەرلەمانی كوردســـتاندا هەیە، ئێســـتا وەك خولی پێشـــووی پەرلەمان كێشـــە و ئاڵـــۆزی لەنێـــو هۆڵـــی پەرلەمانـــدا دروستناكەن و لەزۆر پرسیشدا لەگەڵ پارتی،

كە فراكسیۆنی زۆرینەیە، هاوڕان.فراكســـۆنی ئەوەشـــەوە بەپێچەوانـــەی یەكێتی لەنێو پەرلەمان كە 18 كورســـی هەیە، گرتۆتـــەوە گۆڕانیـــان فراكســـیۆنی جێگـــەی لەخولی پێشـــووی پەرلەماندا، چونكە ئەمجارە پەرلەمانتارەكانی بەردەوام لەدانیشـــتەنەكاندا

ئـــەم فراكســـیۆنە، كـــە 3 پەرلەمانتاریـــان هی خولـــی پێشـــوون، وەك فراكســـیۆنێكی تەواو ئۆپۆزســـیۆن دەردەكەون، ئەمەش پاش ئەوە دێت، كە فرۆكسۆنی سەوز لەپەرلەماندا، لەپاش دووەم دانیشـــتنی پەرلەمان لە 29ی نیســـانی ئەمســـاڵ، جگـــە لەناونانی جێگری ســـەرۆكی حكومەت، كە لەپارتەكەی خۆیان بووە، لەگەڵ هیچ بڕیار و هەڵوێستێكی پەرلەماندا نەبوونە.

پەرلەمانتـــاری لەتیـــف تـــەالر بەوتـــەی فراكســـیۆنی ســـەوز بۆخـــۆی ئـــەو راســـتیە ناشـــارێتەوە، كـــە فراكســـیۆنەكەیان لەخولـــی ئەمجارەدا جیاوازە و رەخنەیەكی زۆردەگرن، "كاری وت بەســـڤیلی پەرلەمانتـــارە ئـــەم پەرلەمانی بۆخۆی یان دەركردنی یاسا، یاخود چاودێریكـــردن، تۆش لەكاتـــی چاودێریكردنی

ئەدای حكومەت و دامەزراوەكانی دەســـەاڵتدا، دەست دەخەیتە سەر كەموكوڕیەكان و ناكرێت بێدەنگ بیت، بۆیە ئێمە وەك فراكسیۆنی سەوز

تەنها بەئەركی خۆمان هەستاوین".ئـــەم قســـانەی پەرلەمانتارەكـــەی یەكێتـــی لەكاتێكدایـــە، كـــە ئـــەوان لەخولـــی پێشـــووی پەرلەمانـــدا ئەو ئەدایەیان نەبووە و هەمیشـــە لەبەرامبەر بزوتنەوەی گۆڕان دەوەســـتانەوە، كـــە رەخنەی بەردەوامیان لەحكومەت دەگرت. بەاڵم تـــەالر لەتیف لەمبارەیـــەوە دەڵێت "ئێمە لەخولـــی پێشـــووی پەرلەماندا فراكســـیۆنێكی كـــە هەبـــووە، پارتـــی لەگـــەڵ هاوبەشـــمان فراكســـیۆنی كوردســـتانی بـــوو، بەاڵم ئێســـتا فراكسیۆنەكەی ئێمە ســـەربەخۆیە و بوارێكی ئازادانەترمان هەیە بـــۆ كاركردن. رەخنەكانی

راوێژ كامەران

فراكسیۆنی سەوز دەیەوێت هەمان رۆڵی فراكسیۆنی پێشووی

گۆڕان بگێڕێت

گۆڕان: یەكێتی شكستخواردوانە السایی گۆڕان دەكاتەوە و تەنیا بۆ موزایەدەی سیاسیە

پارتی: ئەم شێوازەیان كاتییە و پاش ماوەیەكی دیكە ئاسایی دەبنەوە

ژماره 233 2014/5/31 3

سياسەت

تا ئێستا فراكسیۆنی سەوز لەپەرلەمانی كوردستان وەك فراكسیۆنێكی ئۆپۆزسیۆن رەفتار دەكات.

كەموكوڕیەكانـــە، لەســـەر تەنهـــا ئێمـــەش بەدڵنیایەوە لەكارە باشەكانیشدا دەستخۆشیان

لێدەكەین".ئەگـــەری لەبـــارەی لەتیـــف تـــەالر بەردەوامبوونیان لەم شێوازی كاركردنە لەپاش پێكهێنانـــی حكومـــەت كـــە بۆخۆیان بەشـــێكی سەرەكی دەبن تێیدا وتی "بەدڵنیاییەوە ئێمە هەر بەم شـــێوەیە دەبین، لەئێستاشدا ئێمە چوینەتە حكومەتـــەوە و جێگرەكەشـــمان ناونـــراوە و لەدەستەی سەرۆەكایەتی پەرلەمانیشدا دەبین، بـــەاڵم ئەوە مانای ئەوە نیە ئێمە ئیدی بێدەنگ دەبیـــن و رەخنە ناگریـــن، بەدڵنیاییەوە ئەدای ئەمجارەمان جیاواز دەبێت، بەتایبەت لەكاتێكدا كە یەكـــەم خولە خەڵك دەنگـــی بەكاندید داوە نەك تەنها بەلیســـت، بۆیە پێویســـتە دادكۆكی

لەمافەكانیان بكەین".لەبـــارەی یەكێتـــی پەرلەمانتـــارەی ئـــەم فراكســـیۆنەكەیان ئەندامانـــی دەنگنەدانـــی تائێســـتا پەرلەمـــان بڕیارەكانتـــی لەســـەر وتی"دەنگنەدانمان بەو بڕیارانە بەهۆی ئەوەوە بـــووە، كە كاری پێچەوانەی یاســـای تێدابووە و هەوڵدان بووە بۆ دوورخستنەوەی الیەنێك لەســـەر حســـابی الیەنێكی دیكە، ئەگەرنا ئێمە بەروحیەتـــی دژایەتی لەپەرلەمان كارناكەین و

خەمی خەڵك گرنگترین پرسە لەالمان".ســـەرۆكی فراكســـیۆنی زەرد لەپەرلەمـــان روحیەتـــی ئـــەو كـــە دەدات، بـــەوە ئامـــاژە كاركردنەی فراكسیۆنی ســـەوز كاتییە. ئومێد خۆشناو بەسڤیلی وت "بەدڵنیایەوە گەر خۆت بەشێك بیت لەدەســـەاڵت و بتەوێت رەخنەش

بیگریـــت، ئـــەوا مانـــای ئەوەیـــە تـــۆ رەخنەت لەخـــۆت هەیە و خۆت چـــاك بكە، بۆیە دەبێت فراكسیۆنەكان ئاڕاســـتەیان دیار بێت، كە ئایا

ئۆپۆزسیۆنن یان دەسەاڵت".ئومێـــد خۆشـــناو وتیشـــی "بەدڵنیایەوە ئەم شێوازی كاركردنەی فراكسیۆنی سەوز كاتیی و تێپەڕە، چونكە ئەوان ناتوانن دەستبەرداری ئـــەو رابردووە ببـــن، كە بۆ خۆیان 22 ســـاڵە لەدەســـەاڵتدا بەئێستاشـــەوە و لەحكومەتـــن كاریگـــەرن و لەحكومەتـــدان، بۆیـــە ناكرێـــت یـــاری بەســـۆز و عاتیفـــەی خەڵـــك بكرێت و بدەیـــت، نیشـــان خـــۆت ئۆپۆزســـیۆن وەك ئەمـــەش مانـــای ئـــەوە ناگەیەنێت كـــە رەخنە لەكەموكوڕیەكان نەگرن، بەاڵم ناشكرێت وەك

ئۆپۆزسیۆن مامەڵە بكەن".هەرچـــی بزووتنەوەی گۆڕانـــە، كە لەچوار ســـاڵی رابردوودا وەك ئۆپۆزســـیۆنێكی كارا لەنێو پەرلەماندا ناسرابوون و زۆر هەڵوێستی تەپـــڵ و لێدانـــی جیاوازیـــان دەنوانـــد، وەك دەبەئاو گرتنە ســـەرۆكی پەرلەمان و بایكۆت و مانگرتن و مانەوە لەهۆڵی پەرلەمان. ئێســـتا ئامادەنین ئەو رۆڵەیان بدەنە پەرلەمانتارەكانی یەكێتـــی و ئاماژەش بـــەوە دەدەن، كە یەكێتی موزایەدە بەســـەر هاواڵتیانـــدا دەكات. ئەنوەر گـــۆڕان فراكســـیۆنی پەرلەمانتـــاری قـــادر بەسڤیلی وت "ئەوان ناتوانن وەك ئۆپۆزسیۆن مامەڵـــە بكـــەن، ئەوەی ئێســـتا دەیكـــەن تەنها موزایەدەیەكـــی سیاســـیە و خەڵكیش بۆخۆی ئـــەوە بـــاش دەزانێت، چونكە ئەوان ئێســـتاش لەبەرزتریـــن كاتبەڕێكەریشـــدا لەحكومەتـــی خۆیـــان بەشـــدارن، نزمیتریـــن بـــۆ پلـــەوە لەدەسەاڵتن، بۆیە ئەوەی لەپەرلەماندا دەیكەن

بۆ راگەیاندنەكانە".لەبـــارەی گـــۆڕان پەرلەمانتـــارەی ئـــەو ئـــەدای فراكســـیۆنەكەی خۆشـــیانەوە كە زۆر هێمنانەترە لەئەدای فراكســـیۆنەكەیان لەخولی پێشوو، وتی "ئێمە هەر كێشە و كەموكورتیەك ببینن لەحكومەت و دامـــەزراوە حكومیەكاندا، جـــا وەزیرەكان گۆڕان بێت یاخـــود یەكێتی و پارتـــی، لێیـــان بێدەنـــگ نابیـــن و لەپەرلەماندا قســـەیان لەســـەر دەكەین، بۆیە ئێمە هەمیشە وەك بزووتنەوەیەكـــی چاكســـازی و لەبەرەی

خەڵكدا دەمێنینەوە".لەدیمانەیەكی پێشووتری سڤیلیشدا "سەفین مەال قەرە" هەڵســـوڕاوی دیـــاری بزووتنەوەی گـــۆڕان لەبـــارەی رۆڵگۆڕینـــەوەی یەكێتـــی و گۆڕان گوتی "یەكێتی لەهەندێك مەسەلەدا زۆر شكســـتخواردوانە الســـایی گـــۆڕان دەكاتەوە. ئـــەوان هێنـــدەی پارتی لەهەڵەكانـــی حكومەت شـــەریكن، بۆیە گەر رەخنـــە لەحكومەت بگرن

خەڵك گاڵتەیان پێدەكات".

4 ژماره 233 2014/5/31

ئەو ناوچانەی وزەیان تێدایە هەمیشە دەرگاكانیان بەڕووی ملمالنێدا ئاوەاڵیە

سياسەت

بەشی سیاسەت

سیاسەتی نەوتی هەرێمی كوردستان!سیاسەتی نەوتی دروست، سەروەری نەتەوەیی و بەرهەمهێنانی شەرعیەتی

نێوەدەوڵەتی بۆ بنیاتنانی دەوڵەت

ژماره 233 2014/5/31 5

گەر كۆی ئەو پڕۆسەیە تاوتوێ بكەین، كە حكومەتی هەرێم

لەبارەی نەوت و گازەوە گرتویەتیەبەر، دەتوانین

بڵێین بەڵێ خاوەنی سیاسەتێكی نەوتییە و دەیەوێ ئەم سەرمایە

ژێرزەمینیە وەبەربهێنێت

سیاسەتی نەوتی نابێ تەنها سێ پارێزگاكەی

هەرێم بگرێتەوە، پێویستە ئەم سیاسەتە

دۆخێكی هێرشبەری تێدا بگیرێتەبەر و ناوچە

داگیركراوەكانیش بگرێتەوە و بەغدا

بەو ناوچانەوە سەرقاڵ بكرێت

سياسەت

دواوێســـتگەی كێشـــەكە لەنێوان هەولێر – بەغدا

لـــەم رۆژانـــەدا گەورەتریـــن تـــای ئابووریی هەرێمی كوردســـتان دامركانەوەیەكی رێژەیی و پەیژەیـــی بەخۆیەوە بینـــی، چونكە بۆ یەكەمجار لەمێژووی كورددا )ح.هـ.ك( بۆخۆی و بەبڕیاری خـــۆی نەوتـــی هەنـــاردەی بازاڕەكانـــی جیهـــان كردووە. وەك باســـدەكرێ ئەم الگوێلەی یەكەم لەئەڵمانیـــا و ئیتاڵیـــا دادەگیرێت. ئـــەم رووداوە لەرووی تەوقیتەوە بەگوتەی چاودێران لەكاتێكی گونجاودا دەسپێكراوە، چونكە لەعێراق حكومەت ســـەرقاڵی كاری كوتلەكانیەتی و هەر كوتلەیش سەرگەرمی ئەوەیە پرۆســـەی هاوپەیمانییەكان بۆ پێكەوەنانی حكومـــەت بقۆزێتەوە. لەبەرانبەر ئەم بڕیارە ســـتراتیژییەی هەولێـــردا، وەزارەتی نەوتـــی عێـــراق بەدەنگهاتـــووە و لەیەكێتی دیوە

بازرگانیەكانی جیهان سكااڵی لەسەر وەزارەتی سامانە سروشـــتییەكانی هەرێمی كوردستان و وەزارەتـــی وزەی توركیـــا و كۆمپانیای بۆتاش

تۆماركردووە. هەروەها لەدواوێســـتگەی ئەم كێشـــەیەدا كە بەقســـەی هەندێك لەشـــارەزایان پێدەچێ بەرەو تەنگـــژەش بچێـــت، ئـــەوە ســـەمیرە موســـەوی پەرلەمانتـــاری ســـەربە لیســـتی دەوڵەتی قانون هەناردەكردنـــی نەوتی كوردســـتانی بەقاچاخ و "تەهریـــب" وەســـفكردووە و داوای لەكوتلـــەكان كـــردووە بەرانبـــەر بەم "دزی"یـــە بێدەنگ نەبن. هەروەها داواكاری گشتی و دەسەاڵتی دادەوەری بانگهێشـــتكردووە، كـــە دەســـبەجێ لەســـەر ئەم بابەتە وەدەنگبێن. الی خۆشـــیەوە نوری مالیكی ئەم كارەی هەرێمی بەدزی ســـامانەكانی عێراق وەســـفكردووە و وەزارەتـــی نەوتـــی عێراقیـــش

دەڵێ ئەمە پێشـــیلكردنی دەســـتور و تااڵنكردنی ســـامانەكان و رووشاندنی ســـەروەری عێراقە. لەهەرێمی كوردســـتانیش فەالح مســـتەفا داوای لەئەمەریكا كردووە لەئاســـت كێشە نەوتییەكانی نێـــوان هەولێر–بەغـــدا بێدەنـــگ بێـــت و الیـــەن نەگرێـــت. نەوتـــی كوردســـتان رەهەنـــدی نوێی

ملمالنێكانی نێوان هەولێر–بەغدایە سیاسەتی نەوتی هەرێمی كوردستان

سیاسەتی نەوتی بەكۆی ئەو پالنسازی، تەدبیر و هەنـــگاوە كردەییانـــە دەگوترێ كـــە دەوڵەتان بۆ ئیدارەدانـــی ســـامانە هایدرۆكاربۆنییەكانیان و ناوچەیـــی ناوخۆیـــی، ئاســـتی لەســـەر نێودەوڵەتی دەیگرنەبەر. ئەم پرۆســـەیە بەگشتی پێیدەگوترێ سیاســـەتی نەوتیـــی و جاروباریش ئەكادیمییەكان "ســـتراتیژی وزە"یشـــی پێدەڵێن. هەروەهـــا سیاســـەتی نـــەوت دەچێتـــە خانـــەی

6 ژماره 233 2014/5/31

سياسەت

ئەمە ستراتیژێكی ئەقاڵنی نیە، كە هەرێم پێگەی هەرێم لەسەر حسابی پێگەی توركیا

پشتگوێ بخرێت، چونكە رەنگە ئەمە بەزیانی

هەرێم بشكێتەوە و ئێران دەتوانێت كێشەی بۆ

دروست بكات

ئابورییەوە و لێرەشـــەوە بەشـــێوەیەك لوتی بە لوتی جیۆئابوورییەوە دەنوســـێت. جیۆئابووری زانســـتێكی الپاڵی سەربە زانستی جیۆسیاسەتە، كـــە تێیـــدا بایـــەخ بـــە لێكۆڵینـــەوە لەكاریگـــەری جوگرافیـــا لەســـەر ئابووریـــی دەدرێـــت. یەكێك زانســـتەش ئـــەم پەیوەســـتەكانی لەرشـــتە رشـــتەی هایدرۆپۆلیتیكایـــە. هایدرۆپۆلیتیكا كە بەكوردییەكەی دەشـــێ ناوی سیاســـەتی وزەی لێبنرێ، بەو دیســـیپلینە زانســـتییە دەگوترێ كە راستەوخۆ پەیوەندی بەسیاسەتێكەوە هەیە، كە بێ ئەمـــالوال بەوزە و لقـــە جۆربەجۆرەكانیەوە

بەتایبەت بەندە بەوزەی هایدرۆكاربۆنی. ئێستا كاتی ئەوەیە بگەڕێینەوە سەر سیاسەتی نەوتی هەرێمی كوردســـتان. پێش هەمووشتێك پێویســـتە لەوەاڵمەكانی ئەو پرســـیارە بگەڕێین، كـــە بەڕاســـت حكومەتـــی هەرێمی كوردســـتان سیاسەتی نەوتی هەیە؟ لەمەڕ سیاسەتی وزەی هەرێمـــی كوردســـتان دەتوانیـــن بڵێین لەســـاڵی 2004وە بەكـــردەوە هەرێـــم لەرێـــی هـــەردوو ئیدارەی هەولێر و ســـلێمانی ئەوســـای خۆیەوە كـــردوە ســـامانە ئـــەوە بـــۆ بەشـــێنەیی كاری وزەییەكانی بەتایبەت نەوت و گازی سروشـــتی وەبەربهێنێـــت. لەســـاڵی 2007ەوە ئـــەم پرســـە رەهەندی شـــێلیگری بەخۆیەوە گرتووە، چونكە بەفەرمـــی ملمالنێ لەمەڕ نـــەوت لەنێوان هەولێر و بەغدا دەســـیپێكردووە. تا ئەوسا توركەكانیش و بگـــرە ئێرانییەكانیـــش تاڕادەیەك هەڵوێســـتی

بەغدایان بەهێزكردووە. لەســـاڵی 2011 و بەتایبەت دوای كشانەوەی هەروەهـــا لەعێـــراق، ئەمەریـــكا هێزەكانـــی پەراوێزكەوتنـــی كـــە پرۆســـەیەی ئـــەو دوای ســـوننەی لەسیاســـەتی عێراقـــی لێكەوتۆتەوە و بەیەكجـــاری بااڵدەســـتی و هەژمونـــی نیســـبی بـــۆ ئێرانییەكانـــی لەعێـــراق دەســـتەبەركردووە، ئـــەوە توركەكان لەسیاســـەتی عێراقـــی خۆیاندا ئاوڕیـــان لەهەرێمـــی كوردســـتان داوەتـــەوە و بەقســـەی هەندێ لەچاودێران عێراقی دراوسێی توركیا تەنها و تەنها هەرێمی كوردســـتانە. بۆیە توركەكان لە 2012 بەدروســـتی ریـــاڵ پۆلیتیكا یاخود سیاســـەتی واقیعگەرایانەیـــان گرتۆتەبەر كوردســـتان هەرێمـــی لەگـــەڵ لەمـــڕەوەوە و دانوســـتانێكی فەرمیان لەمەڕ وزە و ئەگەرەكان و ئالیەتەكانـــی گواســـتنەوەی بەســـەر توركیادا دەســـپێكردووە. لەكۆتایی ســـاڵی رابردووشەوە ئـــەو بۆڕیە بەفەرمـــی تاقیكرایەوە كە بڕیار وایە نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ بەندەری جەیهانی )جەیهان نەك بەهەڵە دەنووسن جیهان!( توركیا ببەستێتەوە. لەهەفتەی رابردووشەوە دوای ئەو تەنگژەیـــەی چەند مانگێگە بەغـــدا لەمەڕ بودجە و موچـــەی فەرمانبەران بـــۆ حكومەتی هەرێمی دروســـتكردووە، ئەوە بەفەرمی نەوتی هەرێمی جیهـــان بازاڕەكانـــی هەنـــاردەی كوردســـتان

دەكرێت. ئەگەر بێین و كۆی ئەو پرۆسەیە تاوتوێبكەین لەمـــەڕ كوردســـتان هەرێمـــی كـــە حكومەتـــی ســـامانەكانی نـــەوت و گازی سروشـــتی خـــۆی گرتوویەتیەبەر، ئەوە دەتوانین بڵێین بەڵێ ح.هـ.ك خاوەن سیاسەتێكی نەوتییە. ح.هـ.ك دەیەوێ ئەم سەرمایە ژیرزەمینیەی وەبەربهێنێت. بۆ ئەمەش ئەوە نزیكەی دە ساڵە خەریكی داڕشتنی پالنێكی تۆكمەیـــە بـــۆ ئـــەوەی ژێرخانـــی كەرتـــی نەوت لەئابووری هەرێم پێشـــبخات. ئـــەم ژێرخانەیش عیبـــارەت بـــووە لەمانـــەی خـــوارەوە: هەڵمەتی لەگـــەڵ جۆربەجـــۆر گرێبەســـتی واژۆكردنـــی كۆمپانیـــا نەوتییە گـــەورە و مامناوەندەنییەكانی جیهـــان، هەڵمەتی دۆزینەوەی چڕوپڕی حەوزی وزەی تازە، رێكخستنی لوولەكانی گواستنەوەی نـــەوت بەســـەر توركیـــا و رەنگبـــێ لەئایندەیش بەسەر ئێراندا بۆ بازەڕكانی جیهان، دانانی چەند پااڵوگەیەكـــی نـــەوت لەهەرێمی كوردســـتان كە بایەخی ستراتیژیان هەیە. هەروەها لەمەڕ كەرتی نـــەوت هەرێمـــی كوردســـتان بەتەمـــای ئەوەیە بەرەبـــەرە لەرێـــی ســـەروەری ئابوورییەوە كە 90% پەیوەندی بەسەروەری لوولەكانی نەوتەوە هەیە، ســـەروەری سیاســـی خۆی پێشـــبخات و بەمـــەش زەمینە بۆ ســـەربەخۆیی زیاتری خۆی خۆشبكات. ئەم پرۆسەیە خۆی سیاسەتی نەوتی

هەرێمی كوردستان پێكدەهێنێت. نوقســـانییەكانی سیاســـەتی نەوتی هەرێمی

كوردستان هەرێمی كوردستان لەسیاسەتی نەوتی خۆیدا چەند بڕگەیەكی پشتگوێخستووە، كە ئەگەر بێتو بەوردی كاری لەســـەر نـــەكات و نەیخاتە توێی پالنسازی ســـتراتیژی خۆیەوە، ئەوە بۆی هەیە زیانـــی قەرەبوونەبـــووەوەی پێبگەیەنـــن. ئەمـــە

بڕگانە بریتیتن لە: یەكـــەم: لەمـــادەی 115 دەســـتوری عێراقـــدا هاتووە "گشـــت ئەو ســـەاڵحیەتانەی دەســـەاڵتە ئـــەو و هەرێمـــەكان هەیانـــە، فیدراڵییـــەكان پارێزگایانەیش هەیانە، كە خۆیان لەتوێی هەرێمدا ســـەاڵحیەتەكانی هەروەهـــا رێكنەخســـتووە. دیكـــەش كـــە لەنێـــوان حكومەتـــی ئیتیحـــادی و هەرێمەكاندا هاوبەشـــن و بوونەتە جێی ناكۆكی، ئەوە لەم حاڵەتەدا قانونی هەرێمەكە ئەولەویەتی هەیە". هەولێر هەتا ئێســـتاش نەیتوانیوە بەباشی ئەم مادەیـــە بقۆزێتەوە، بۆیـــە تەنانەت لەناوچە كوردســـتانییەكانی دەرەوەی هەرێمدا حكومەتی ئیتیحادی دەســـتی بەپالنســـازییەكی چڕكردووە كـــە لەرێـــی واژۆكردنـــی چەندیـــن گرێبەســـتی نەوتـــی، بەرپەرچی ســـترایتژی نەوتی هەرێمی كوردستان بداتەوە. لەوە واوەتریش لەكەركوك نەتوانـــراوە ئـــەم مـــادە دەســـتورییە لەســـاڵحی پارێزگاكـــە بقۆزرێتەوە و بەهەموو شـــێوەیەك دەســـتی بەغـــدا ئاوەاڵكراوە كـــە بەكەیفی خۆی

ســـامانی نیشتمانی گەلی كوردستان تااڵن بكات. بۆیە سیاســـەتی نەوتی نابێ تەنها ســـنورەكانی ســـێ پارێزگاكەی هەرێم بگرێتەوە و پێویســـتە ئەم سیاســـەتە نەوتییە دۆخێكی هێرشبەری تێدا بگیرێتەبەر و ناوچە داگیركراوەكانیش بگرێتەوە بـــۆ ئـــەوەی بەســـانایی و بەشـــێنەیی بتوانـــرێ نەوت لەم ســـێ پارێزگایە هەناردەبكرێ و بەغدا

بەناوچە داگیركراوەكانەوە سەرقاڵ بكرێت. هەروەها هەولێر تائێســـتا نەیتوانیوە بەباشی مادەی 112 دەستور لەساڵحی سیاسەتی نەوتی خۆیدا بقۆزێتەوە. لەم مادەیەدا دەڵێت "حكومەتی ئیتیحـــادی لەگەڵ هەرێـــم و پارێـــزگاكان نەوت و گازی هەڵگـــۆزراو لەكێڵكـــە هەنووكەییـــەكان ئیـــدارەدەدات و دەبێ داهاتەكەی بەشـــێوەیەكی دادگەرانە بەگوێرەی دابەشـــبوونی دانیشـــتوان لەتێكـــڕای واڵت دابەشـــبكرێـت". لـــەم مادەیـــەدا بەئاشكرا باس لە"كێڵگە هەنووكەییەكان" دەكرێت. ئەمەیش بەو مانایە دێت، ئەم مادەیە ئەو كێڵگانە ناگرێتـــەوە كە بەمدواییانە هەرێمی كوردســـتان خـــۆی وەبەریهێناون. ســـەرباری ئەمـــە هەولێر لەدواهەم رێكەوتنی لەگەڵ بەغدا لەژێر فشـــاری ئەمەریكا ئـــەوەی قبوڵكرد، كە بێلـــەوەی نەوتی كەركوك، نەینەوا و دیالە بەخۆڕایی تااڵندەكرێ، ئـــەوە بەغدا بێـــت و لەرێی وەزارەتـــی نەوتەوە )دواتریـــش كۆمپانیـــای ســـۆمۆوە!( بااڵدەســـتی خۆی بەســـەر كێڵگەكانی خۆشـــماندا بسەپێنێت. پێـــش هەموو شـــتێك پێویســـتە هەولێـــر لەرێی كەركـــوك و خانەقینـــەوە سیاســـەتێكی نەوتـــی لەتوێی پارێزگاكانـــدا پەیڕەوبكات، بەمەش ئەوە زەقبكاتـــەوە كە مادەی 112 باشـــوری هەرێمی كوردســـتانیش بەتەواوەتـــی ناگرێتـــەوە چ جای ئەوەی باس لە كێڵگەكانی تاوگی و شیواشـــۆك بكرێت. جگـــە لەمادەی 112، ئـــەوە مادەی 115 ئـــەو مافـــە بەهەرێـــم و تەنانـــەت بەپارێـــزگای كەركوكیـــش دەدات خۆی نـــەوت و گازی خۆی

ژماره 233 2014/5/31 7

سياسەت

وەبەربهێنێت. دووەم: هەرێمی كوردستان لەسیاسەتی نەوتی خۆیدا دەبـــێ بایەخێكـــی زۆر بەرۆڵی ناوچەیی ئێران بدات و هەوڵبدات لەگەڵ تاران پەیوەندییە وزەییەكانی خۆی پێشبخات. هەولێر بەمدواییانە هەوڵیداوە لەگەڵ تـــاران تاوتویی هاوردەكردنی گازی سروشتی لەئێران و هەناردەكردنی نەوت لەرێی لوولەوە بەســـەر ئێراندا بكات. بۆ ئەمەش باس لەرێكەوتنێك لەگـــەڵ ئێرانییەكان دەكرێت. پێدەچێ هەولێر تۆزێـــك لەم الیەنەوە زۆرگەرم نەبێـــت و ئەوەنـــدەی بایـــەخ بەتوركیـــا دەدات بایـــەخ بەئێـــران نەدات. ئەم سیاســـەتە هەڵەیە و بەتایبـــەت بـــۆ دۆخـــی هەرێمی كوردســـتان كە شـــێوەدەوڵەتێكی حەبیسە و هیچ كەنارێكی نییە و لەنێـــوان دوو زلهێـــزی ناوچەیی ناكۆكبەیەكی وەكـــو توركیـــا و ئێرانـــدا گەمـــارۆدراوە، ئـــەوە ئـــەو ســـتراتیژییە ئەقاڵنی نییە كـــە پێگەی ئێران لەسەر حســـابی پێگەی توركیا پشـــتگوێبخرێت. چونكە پشتگوێخســـتنی ئێران بۆی هەیە بەزیان بۆ هەولێر بشـــكێتەوە. ئێـــران دەتوانێ بەفەرمی الیەنـــی بەغدا بگرێ و لەمەشـــدا بۆی هەیە ئەو الیەنـــەی نـــاو حكومەتـــی هەرێـــم لەكێشـــەكانی نـــاو عێراقـــدا بـــەالی شـــیعەكاندا دابشـــكێنێ كە لەخۆیـــەوە نزیكە. تەنانەت تاران دەتوانێ هەرێم پارچەبكاتەوە و دۆخی دووئیدارەیی ئاشـــكرای ئێســـتا لـــەوەی وەك دروســـتبكاتەوە، تێـــدا

دووئیدارەیی شاراوە هەیە. سێیەم: هەرێم پێویستە بەپالنسازییەكی ورد خـــۆی لـــەوە دووربخاتـــەوە كـــە ئابوورییەكەی بكاتە ئابوورییەكی تاكبەرهەمی. دەشـــێ لێرەوە سیاســـەتی بڕینـــی بودجـــەی هەرێـــم لەالیـــەن مالیكییەوە بەبەختی خێر بۆ هەرێم بخوێنینەوە، چونكـــە ئەم سیاســـەتە هەرێمـــی راچڵەكاندووە لـــەوەی چیتـــر پشـــت بـــە بەغـــدا نەبەســـتێ و لەســـەرچاوەی دیكـــە بگەڕێـــت. لەســـایەی ئەم سیاســـەتەوە بووە كـــە یەكـــەم بەركوڵی نەوتی هەرێمـــی كوردســـتان هەنـــاردەی بازاڕەكانـــی جیهـــان كـــراوە. باشـــترە هەرێـــم لەسیاســـەتی ئابووری خۆیدا بایەخ بەبوژاندنەوەی كەرتەكانی بەرهەمهێنانی پیشەســـازی و كشـــتوكاڵی بدات و وانـــەكات ئابورییەكـــەی تەنهـــا ئابورییەكـــی

تاكبەرهەمی وابەستە بەنەوت بێت. ســـەرورەی پەیوەندییەكانـــی ئەنجـــام:

سیاسی- سەروەری ئابوورییگەلێك لەئەكادیمییەكان دەڵێن بااڵدەســـتبوون بەسەر ســـەرچاوەكانی سروشـــتی، دەسكەوتی گەورەی حكومەتـــەكان و نەتەوە بێدەوڵەتەكانە. )پۆل كۆلێر( و )ئا. هۆفلێر( دەڵێن ئەو ناوچانەی وزەیـــان تێدایە، هەمیشـــە دەرگاكانیان بەڕووی ملمالنێـــدا ئاوەاڵیـــە. بۆیـــە ئەمدوانـــە پێیانوایـــە ناوچە ئەتنییەكانـــی دەوڵەمەند بەنەوت ئەگەری تەقینـــەوەی ملمالنـــێ و كێشمەكێشـــیان تێدایە.

بەمدواییانە ســـكۆتالندییەكان دیســـان خواستی لەهەفتاكانی گەشـــەیكردۆتەوە. جیابوونەوەیان ســـەدەی پێشووشدا دیســـان وابووە. هۆیەكەی ئەوەیە كە نوخبەی سیاسی ئەم واڵتە سامانەكانی وزەی خـــۆی دەناســـێ و مەیلـــی لەوەیـــە خۆی بەســـەریدا بااڵدەســـت بێت. ئەم كێشـــەیە تەنها بەپێـــی پێوەری نەوت–ناســـنامە دەخوێنرێتەوە. هەندێـــك لەزانـــاكان پێیانوایـــە ملمالنێ لەســـەر وزە ســـەرچاوەكانی بەســـەر بااڵدەســـتبوون ئەنجامـــی ملمالنێیە نەك هـــۆكاری بێت. لەمەوە پەیوەندییەكـــی چـــڕ لەنێـــوان وزە لەالیـــەك و ئالیـــۆت لەئارادایـــە. لەالیەكیتـــرەوە ناســـنامە گرین خواســـتی جیاخوازی سكۆتالندییەكان بۆ

سەرچاوەكانی وزە دەگێڕێتەوە. كێشـــە و ناكۆكییە نەوتییەكانی نێوان هەولێر و بەغدا پێدەچـــێ لەئایندەیەكی نزیكدا بەقەیران وەربچەرخێـــت، چونكە ئەم كێشـــەیە )تەنگژەی بەچەمكـــی پەیوەنـــدی راســـتەوخۆ ئاینـــدە( ســـەروەریەوە هەیـــە. بەتایبـــەت ئەمـــە ملمالنێ ســـەروەرییەكی واتـــە ســـەروەرییە، لەســـەر كێشەلەسەرە. )س. كراسنەر( پێیوایە كێشەكە پتر لەسەر سەروەرییە و ســـەروەریش دەزگایەكی فرەرەهەنـــدی ئاڵۆزە. ســـەروەری خۆی لەچوار الیەنـــەوە دەقۆزرێتەوە: ســـەروەری ناوخۆیی، ســـەروەری دەرەكـــی، ســـەروەری قانونـــی و ســـەروەری پەیوەســـت بەمتمانـــەی بەرانبـــەر. یاریكـــەری نادەوڵـــەت )هەرێمـــی كوردســـتان( ناوخۆیـــی ســـەروەری ســـەرەتا هەوڵـــدەدا دەســـبخات. پاشـــان ئەگەر ئەمەی سەرخســـت، ئەوە پەل بۆ ســـەروەری دەرەكی دەهاوێت، كە

خۆی لەپێناسەكردنی بەدەوڵەتدا دەبینێتەوە. ئەوجا ئەگەر یاریكەر بتوانێ بەسەر هاتوچۆ و گواســـتنەوەی ســـنورەكانیدا بااڵدەســـتییەكی رەهـــا بســـەپێنێت، ئـــەوە زەمینەی ســـەروەری ســـەروەری بـــەاڵم خۆشـــدەكات. دەرەكـــی دەرەكی پشتبەســـتوو بەدانپێدانانی نێودەوڵەتیە، واتـــە پێویســـتی بەشـــەرعییەت هەیـــە. متمانەی بەرانبەریش ئالەمەوە هەڵدەقوڵێت. ئێستا هەرێمی كوردستان تەنها یەك كەرتی سەروەری نییە، كە ئەویش ســـەروەری نێودەوڵەتی-قانونییە. بۆیە پێویســـتە پێش هەمووشـــتێك بیر لەپێكەوەنانی قـــەوارەی ســـەربەخۆ بكاتـــەوە و چیتـــر بـــەم دەســـتورەی عێراقـــەوە خۆی ســـەرقاڵ نەكات، چونكـــە تەنهـــا ئەوكاتـــە دەتوانـــێ 100% نەوت و گازی خـــۆی بـــۆ خـــۆی وەبەربهێنێت و چیتر ناچار نییە بۆ هەموو مامەڵەیەك رەزایەتی بەغدا وەربگرێت. هەروەها چیتر ناچارنابێ تەنها %17 ئەم نەوتەی خۆیشـــی بۆ بگەڕێتەوە و 83%ی بۆ عێراقی عەرەبی بڕوات. ئەوكات بۆخۆی دەتوانێ سیاســـەتی نەوتـــی خـــۆی بـــێ ئاغایەتـــی بەغدا دابڕیژێـــت و تەنانـــەت بیر لەســـامانی كەركوك،

نەینەوا و خانەقینیش بكاتەوە.

ژماره 233 2014/5/31 7

8 ژماره 233 2014/5/31

پــــاش بەردەوامبونــــی قەیرانــــی ئابــــوری 7 نزیكــــەی بــــۆ كوردســــتان لەهەرێمــــی مانــــگ، دواجــــار دەســــپێكردنی پرۆســــەی كوردســــتان هەرێمــــی نەوتــــی فرۆشــــتنی هاواڵتیانــــی الی زۆری گەشــــبینیەكی كوردستان دروســــتكرد. ئێستاش هەمووان كــــە كەشــــتییەیە ئــــەو لــــەدوای چاویــــان و بەڕێكەوتــــووە جەیهانــــەوە لەبەنــــدەری نەوتی كوردســــتان دەگەیەنێتــــە ئەوروپا، تا دواتر دووبــــارە پارەكەی بێتــــەوە هەرێمی

كوردستان و كەرتی ئابووریی ببوژێتەوە.بەردەوامبونــــی قەیرانی ئابوری هەرێمی كوردستان بەهۆی نەناردنی بەشە بودجەی هەرێــــم لەالیــــەن بەغــــداوە لەكاتێكدایــــە كە لەساڵی 2011 مەســــعود بارزانی سەرۆكی هەرێــــم ئــــەوەی راگەیاند، كە گــــەر خەڵكی هەرێمــــی كوردســــتان بەرگەی یەك ســــاڵ برسێتی بگرێت، ئەوا ئەوان دەتوانن دەوڵەتی كوردی رابگەیەنن. ئێستاش نزیكەی 7 مانگە ئــــەو قەیرانە ئابوورییــــە بەردەوامە و تەنها چەنــــد مانگێكی كەمی ماوە بــــۆ تەواوبونی ئەو ســــاڵەی كە ســــەرۆكی هەرێم ئاماژەی پێداوە. تا ئێســــتاش روون نیە ئایا هەرێمی كوردستان دەتوانێت چیدیكە بۆ دابینكردنی

ئابووریی خۆی پشت بەبەغدا نەبەستێت؟وەك ســــەرەتایەكیش بــــۆ ســــەربەخۆیی ئابووریی، بۆ یەكەمجار هەرێمی كوردستان لەرێگــــەی بەنــــدەری جەیهان و بەكەشــــتی

)یونایتد لیدەرشــــیپ( كە كەشتیەكی تایبەتی گواستنەوەی نەوتە و لەساڵی 2005 لەالیەن كۆمپانیــــای هۆنــــدای كۆریــــای باشــــورەوە دروستكراوە، دەستیكرد بەناردنەدەرەوەی نەوتی خاو. گەیشتنی ئەو نەوتەش بەشوێنی خــــۆی و ناردنەوەی داهاتەكەی بۆ هەرێمی كوردستان، تاكە دەرفەتی سەربەخۆبوونی

دارایی هەرێمە.تانــــەر یەڵــــدز، وەزیــــری وزەی توركیــــا لەبــــارەی نەوتــــی هەرێمــــی كوردســــتانەوە رایگەیانــــدووە، كــــە هەرێمــــی كوردســــتان رۆژانە زیاتر لــــە 120 هەزار بەرمیل نەوت بەرێگەی بۆری گواســــتنەوەی نەوتی نێوان هەرێمــــی كوردســــتان و توركیــــا هەنــــاردە 2014ش ئایــــاری 22ی رۆژی دەكات، فرۆشتنی نەوتی كوردســــتان لەبازاڕەكانی

جیهان دەستیپێكرد.هــــاوكات هــــەر لەبــــارەی ئەم پرســــەوە نێچیرڤــــان بارزانــــی ســــەرۆكی حكومەتــــی لەبــــەردەم خۆیــــدا لەوتارەكــــەی هەرێــــم پەرلەمانی كوردستان ئاماژەی بەوە دا، كە ئەم قەیرانــــە ئابورییەی هەرێــــم تەنها یەك دوو مانگێكــــی دیكە دەخایەنێت. ســــەرۆكی حكومــــەت وتــــی" لەماوەیەكــــی زۆر كورتدا هەرێم دەتوانێت رۆژانە 250 هەزار بەرمیل نەوت هەناردە بكات و لەكۆتایی ساڵیشــــدا ئەو بڕە دەگەیەندرێتە 500 هەزار بەرمیل".

نەوتــــی هەناردەكردنــــی بڕیــــاری نێــــو خســــتۆتەوە دڵخۆشــــی هەرێمیــــش بازاڕ و كەرتەكانــــی وەبەرهێنانی هەرێمی

كوردســــتان، هەرچەنــــدە تائێســــتا نەبۆتــــە هۆی ئەوەی جوڵــــە بكەوێتەوە بازاڕەكانی هەرێم. ئەمەش پاش ئەوەی لەچەند مانگی رابردوودا كڕین و فرۆشــــتن لەبازاڕەكاندا بەتەواوی كەمی كردبوو، بەوتەی ســــەالم قەزاز كە یەكێكە لەسەرمایەدارە دیارەكانی هەرێمی كوردستان، بڕیاری هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كاریگەری لەسەر بازاڕكان وت بەســــڤیلی قــــەزاز ســــەالم هەبــــووە، "بەهۆی بڕیاری فرۆشتنی نەوتی هەێمەوە دڵخۆشــــیەكی زۆر كەوتۆتــــەوە نێــــو بازاڕ و كەرتــــی ئابووریــــی هەرێــــم، هەرچەنــــدە تائێستا بەتەواوەتی جوڵە نەكەوتۆتەوە نێو بــــازاڕ و هەمــــووان لەچاوەڕوانی ئەوەدان دۆخەكە چارەســــەر ببێت". قەزاز وتیشــــی "ئەم قەیرانە زیانی بۆ ســــەرجەم هاواڵتیان هەبووە بە ســــەرمایەدار و فرۆشــــیارێكی بچوك و كرێكارێكیشــــەوە، چونكە هەموو ئەمانە بازنەیەكی پێكەوەبەســــتراون، بەاڵم

راوێژ كامەران

هەمووان چاویان لە كەشتیەكەیە

ئەو ساڵەی )مەسعود بارزانی( دیاری كردبوو چەند مانگێكی ماوە

سياسەت

ژماره 233 2014/5/31 9

گەشبینیشین بەوەی لەنزیكترین كاتدا ئەم دۆخــــە ئابوورییە بكەوێتەوە ســــەر رەوتی

ئاسایی خۆی".ئــــەوەی ئێســــتا ســــەرەكیترین كێشــــەیە و هەرێــــم نەوتــــی فرۆشــــتنی لەبــــەردەم حكومەتی ئابوورییەكەیدا، سەربەخۆبونی ناوەنــــدی و بەغدایــــە، كــــە دەڵێــــن دەبێــــت لەرێگــــەی هەرێــــم نەوتــــی فرۆشــــتنی بەغــــداوە بێــــت و هەرێمیــــش بــــەوە رازی نابێت. پەرلەمانتارێكــــی كوردیش لە بەغدا بەســــڤیلی وت، كە فرۆشتنی نەوت لەالیەن كــــوردەوە نایاســــای نییە. قاســــم محەمەد پەرلەمانتاری لیســــتی هاوپەیمانی لەبەغدا وتی"كاروبــــاری فرۆشــــتنی نــــەوت و گاز تەنهــــا قۆرخنەكراوە بۆ حكومەتی ناوەندی و لەیاســــای بنەڕەتیشدا هەندێك دەسەاڵت بەحكومەتــــی هەرێمی كوردســــتان دراوە. كۆمپانیا نێودەوڵەتییەكانی بواری نەوتیش دەرهێنانــــی و دۆزینــــەوە كاری پێشــــتر

نەوتیان لەهەرێمی كوردستاندا ئەنجامداوە و لەئێستاشــــدا هەولێــــر بەگوێــــرەی ئــــەو دەســــتوورەوە لەالیــــەن دەســــەاڵتانەی كۆمپانیایانــــە بــــەو نەوتەكــــەی پێــــدراوە، دەفرۆشــــێت". قاسم وتیشــــی" لەسەداسەد هەناردەكردنــــی نەوتی هەرێــــم بۆ دەرەوە

یاساییە".پەرلەمانتارێكــــی گۆڕانیــــش ئــــەو بڕەی ئاشــــكرا كــــرد، كــــە هەرێمــــی كوردســــتان پێویستی پێیەتی تا بتوانێت بێ پشتبەستن بەبەغــــدا داهاتــــی هەرێمەكە دابیــــن بكات.عەلــــی حەمە ســــاڵح پەرلەمانتــــاری گۆڕان و شــــارەزای ئابووریــــی وتــــی "هەرێمــــی كوردســــتان بۆ ئــــەوەی بێ گەڕانــــەوە بۆ بەغدا بودجەی خۆی دابین بكات، پێویستە پشــــت بــــەدوو بــــوار ببەســــتێت، یەكەمیان داهاتی نەوت و پاشــــان داهاتەكانی دیكەی ناوخۆیە، چونكە گەر داهاتی ناوخۆ بەخاڵە سنوریەكانیشــــەوە لەســــاڵێكدا دوو ملیــــار

دۆالر بێــــت، ئــــەوا هەرێــــم بــــەالی كەمەوە پێویســــتی بەوە هەیە رۆژانە 350 بۆ 400 هــــەزار بەرمیــــل نەوت بەنرخی بۆرســــەی

جیهانی بفرۆشێت".عەلی حەمە ســــاڵح ئامــــاژەی بەوەدا، كە دەكرێت ئەو قســــەیەی مەســــعود بارزانی ســــەرۆكی هەرێــــم لــــەرووی ئابوورییەوە راگەیاندنــــی توانــــای بــــۆ بهێندرێتــــەدی دەوڵەتــــی كوردی پاش ســــاڵێك لەقەیرانی ســــاڵح عەلــــی حەمــــە بــــەاڵم ئابووریــــی، وتیشی"لەرووی ئابوورییەوە گەر هەرێمی توركیــــا لــــەوەی دڵنیابێــــت كوردســــتان رێگرنابێــــت لەفرۆشــــتنی نەوتــــی هەرێــــم لەكاتێكــــدا لەحكومەتی عێراق جیادەبێتەوە، ئــــەوا دەكرێــــت ســــەربەخۆیی ئابووریــــی بەدەســــت بهێنین، بەاڵم كێشە جوگرافی و سیاسیەكان دەمێنن، چونكە ئێستا نزیكەی لــــەدەرەوەی كوردســــتان خاكــــی 49%ی

هەرێمی كوردستانە".

كەشتی یوناتد لیدەرشیپ كە یەكەم باری نەوتی هەرێمی گواستەوە

سياسەت

10 ژماره 233 2014/5/31

سياسەت

یەكێتی: هیچ الیەنێك بەتەنیا

ناچێتە گفتوگۆوە، ئەم لێدوانانەش

هەوڵێكە بۆ نانەوەی دووبەرەكی لەنێوان هێزە

كوردیەكاندا

گۆڕان: پابەندین بەو لیژنە دانوستانكارەی

لەنێوان هێزە كوردستانییەكان

پێكهێنراوە

"بەبێ رەزامەندی پەرلەمان و

سەرۆكایەتی هەرێم، لیژنەی دانوستانكار

دەسەاڵتی واژۆكردنی رێككەوتننامەی نییە"

ئەگەرچـــی لەالیـــەن نـــوری مالیكـــی و لیســـتەكەیەوە وا راگەینـــدرا كـــە هەریەكە و كوردســـتان نیشـــتیمانی لەیەكێتـــی بزووتنـــەوەی گـــۆڕان دەچنـــە حكومەتـــی دەكـــەن پارتیـــش و مالیكییـــەوە نوێـــی بەئۆپۆزســـیۆن، بـــەاڵم یەكێتـــی و گۆڕان ئـــەو هەواڵـــە رەتدەكەنـــەوە و جەختیـــش لەیەكڕیزی و پێكەوەیی كاركردن دەكەنەوە

لەبەرانبەر حكومەتی عێراقی.یەكێتـــی رایدەگەیەنێـــت، كـــورد بە یەك دەنـــگ و یـــەك رەنـــگ و یەك قورســـایی دەچێتە ناو گفتوگۆی پێكهێنانی حكومەتی

داهاتووی عێراقەوە.سەعدی ئەحمەد پیرە، ئەندامی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی، بە سڤیلی راگەیاند، كورد بە یەك لیســـت و یەك قورســـایی دەچێتە نـــاو گفتوگۆی پێكهێنانـــی حكومەتی نوێی عێراقەوە و هیچ الیەنێكیش بەتەنها ناچێتە نـــاو گفتوگۆوە لەگەڵ هیـــچ الیەنێكی تری

عێراقی.ســـەبارەت بەوەی ئاخۆ بەنیازن لەگەڵ گـــۆڕان جگـــە لەپارتی، رێككەوتـــن لەگەڵ مەكتـــەب بكـــەن، واژۆ مالیكـــی نـــوری "ئێمـــە گوتـــی یەكێتـــی سیاســـییەكەی هاوهەڵوێســـتین بەرانبەر حكومەتی عێراق و پرســـی كورد، ئـــەو لێدوانانـــەش هەوڵە بـــۆ نانـــەوەی دووبەرەكی لەنێـــوان هێزە وەكـــو "ئێمـــە گوتیشـــی كوردییەكانـــدا". كورد ڤیتۆمان لەســـەر هیچ كەســـێك نییە، تەنها ئەو كەســـە نەبێـــت دژی مافەكانمان

بووەستێتەوە، لەرابردووشدا ئەزموونێكی خراپمان لەگەڵ مالیكی بەڕێكردووە".

گـــۆڕان، بزووتنـــەوەی هەروەهـــا ئامـــاژە بـــەوە دەكات، ئـــەوان پابەندن بەو لیژنـــەی دانوســـتانكارەی لەنێـــوان هەموو و پێكهێنـــراوە كوردســـتانییەكان هێـــزە رەتیشـــی كردەوە بەجیا هەوڵی گفتوگۆ و لێكنزیكبوونەوەیان لەگەڵ دەوڵەتی یاســـا

دابێت.د. دەربـــاز محەمـــەد، ئەندامـــی جڤاتـــی نیشـــتیمانی بزوتنەوەی گـــۆڕان، ئاماژەی بەوە كرد، كورد تەنها لیژنەیەكی هاوبەشی بۆ گفتوگۆ هەیە و هەموو ئەگەر و پرسێك لەرێگەی ئـــەو لیژنەیەوە تاوتوێ دەكرێت، الیەنـــەكان هەمـــوو بەرەزامەنـــدی كـــە دانراوە. د. دەربـــاز ئاماژەی بەوەش كرد، وەك بزوتنـــەوەی گۆڕان هاوڕان لەســـەر پرســـە نەتەوەییـــەكان و بەهیچ جۆرێكیش هەوڵـــی لێكدابڕانی كورد نـــادەن بەرانبەر

بەحكومەتی عێراق.الی خۆشـــیانەوە، چاودێرانی سیاسیی، ئەو هەواڵنەی الیەنە عێراقییەكان بەرانبەر كـــورد بەیارییەكی مەترســـیدار دەزانن و

پێشەوا محەمەد

كورد سوورە لەسەر ئەوەی بەیەك دەنگ بچێتە بەغدا

سەرەڕای بانگەشەكانی مالیكی و دەوڵەتی یاسا

ژماره 233 2014/5/31 11

كۆبوونەوەی سەرۆكی هەرێم لەگەڵ سەركردەی حزبە كوردستانیەكان

سياسەت

گفتوگۆی ئەمجارەی كـــورد لەگەڵ عێراق و الیەنە عێراقییەكان ســـەختە و پێویستی بەیەكڕیـــزی تەواوەتـــی كورد هەیـــە. ئەو گوتی "لەگەڵ هەر گۆڕانكارییەكدا، وەفدی دانوستانكاری كورد الیەنە سیاسییەكان و پەرلەمـــان و ســـەرۆكایەتی هەرێم ئاگادار دەكاتەوە". هیواداریشـــە كە "هیچ الیەنێكی كـــوردی بـــەدەر لەشـــاندەكە هیـــچ جۆرە پەیوەندی و دانوســـتانێكی البەالیی لەگەڵ هیـــچ پێكهاتەیەكی عێراقـــی ئەنجام نەدات، ئێمەی كورد، یەك دەنگ، یەك رەنگ، یەك

سەنگ و پێكەوە بەرەو بەغدا بڕۆین."مقۆمقۆی دروســـتكردنەوەی حكومەتی نوێی عێراق دەســـتی پێكـــردووە و هەموو كوردیـــش، دەدەن، بـــۆ هەوڵـــی الیـــەك بەدووەم قەوارەی بەهێزی ناو عێراق دێت و بەوهۆیەشـــەوە زۆر لەلیســـت و الیەنـــە عێراقییـــەكان دەیانەوێت كورد رازی بكەن و بەالی خۆیاندا كێشیان بكەن، بەاڵم وەك چاودێرانی سیاسیی روونیدەكەنەوە، كورد تەنها دەبێت بۆ الی پرســـەكان و مافەكانی خۆی، خۆی كێش بكات جا لەهەرالیەكەوە

بێت.

هۆشداری بەالیەنە كوردییەكانیش دەدەن، نەكەونە ناو ئەو گەمانەوە.

كەمـــال رەووف، چاودێـــری سیاســـیی، ئەوەی بۆ سڤیل دركاند، هەر هێز و الیەنێك بەجیا لەگەڵ الیەنە عێراقییەكان رێككەوتن بـــكات، ئـــەوا خیانەتی نیشـــتیمانی ئەنجام داوە. پێشیوایە، سەنگ و قورسایی كورد لە پێكەوەییبوونی دایە بەرانبەر عێراق، ئەگەر ئەو قورســـاییە نەمێنێت كورد هیچ شتێكی بـــۆ ناكرێت. گوتیشـــی "بۆ ئـــەوەی ئارامی كوردســـتانیش بپارێزرێت، پێویستە الیەنە كوردییەكان پەیماننامەیەكی شەرەف واژۆ بكـــەن، كە هیچ كامیان بۆیان نەبێت لێی ال بدەن و نەتەوە و دەســـتكەوتەكانی نەتەوە

هێڵە سەرەكییەكانی بن".ئەنجامەكانـــی راگەیاندنـــی دوای لـــە عێـــراق، پەرلەمانـــی هەڵبژاردنـــی كۆبوونەوەیەكیاندا لەگەڵ سەرۆكی هەرێم، الیەنە سیاسییەكان لیژنەیەكی هاوبەشیان بۆ دانوســـتاندن بـــۆ پێكهێنانـــی حكومەتی نوێـــی عێراقی پێكهێنا و ئەركی گفتوگۆكان

بەو لیژنەیە سپێردرا.لەوبارەیـــەوە، د.كاوە مەحمود، ئەندامی

لیژنەی دانوســـتانكاری هەرێم، بە ســـڤیلی راگەیاند "بڕیارە لـــەم هەفتەیەدا كۆبینەوە و ئـــەو بەرنامەیەی دانراوە، بدرێتە ئێمەی لیژنـــەی دانوســـتانكار، كە نـــەوت یەكێكە لەســـەرەكیترین كارتەكانی فشاری كورد".جەختـــی لـــەوەش كـــردەوە، بەرنامەیەكی هاوبەش بۆ لیژنەی دانوستانكاری هەرێم دانـــراوە كـــە دەبێـــت بەپێـــی ئیســـتحقاقی هەڵبژاردن و ئیستحقاقی نیشتمانی، گفتوگۆ

لەگەڵ الیەنەكانی دیكەی عێراق بكرێت.د. كاوە ئاشكراشـــی كرد "ئەم وەفدە كە دەچێتـــە بەغدا و لەگـــەڵ الیەنەكانی ئەوێ گفتوگـــۆ دەكەین، دواتر كـــە دەگەڕێینەوە، نوێنـــەرەكان لەگەڵ الیەنە سیاســـییەكانی خۆمـــان و هەروەها ســـەرۆكایەتی هەرێم و پەرلەمانی كوردســـتان گفتوگۆ دەكەین، دوای وەرگرتنـــی رەزامەندیـــی، لیژنەكـــە دەســـەاڵتی ئەوەی دەبێت لەبری هەرێمی كوردســـتان لەگـــەڵ الیەنە سیاســـییەكانی

عێراق رێككەوتن ئیمزا بكات."نوێنـــەری نـــووری، عـــادل هەروەهـــا، لیژنـــەی لـــە ئیســـالمی یەكگرتـــووی دانوســـتانكاری هەرێمدا، باسی لەوە كرد،

12 ژماره 233 2014/5/31

سياسەت

مالیكـــی لیســـتەكەی لێدوانـــی دواییـــن بەرانبەر كورد، بەیاننامەكەی عەبدولســـەالم مالیكـــی بوو، كە تیایـــدا، جگەلەوەی كوردی وەك "دز"ی نەوت وەسف كردووە، هاوكات ئـــەوەش رادەگەیەنێـــت، كە "كـــورد بەپارەی نەوتەكەی هاوكاری تیرۆریســـتان دەكات و دەیاننێرێت بۆ عێراق"، ئەم لێدوانە، هاوشانە لەگـــەڵ زنجیـــرە رووداو و قســـەگەلێكی تر لەماوەی رابردوودا، كە مالیكی و حیزبەكەی و حكومەتەكەی، بەرانبەر بەحكومەتی هەرێم و گەلـــی كـــورد نواندوویەتـــی. لەنموونـــەی ئەوانـــەش، بڕینـــی مووچـــەی فەرمانبەرانی هەرێم و كێشـــەی ناوچە كوردســـتانییەكانی دەرەوەی هەرێم و ئۆپۆراسیۆنەكانی دیجلە و نـــەوت و چەندانی تر. ئەم راپۆرتە، هەوڵە بۆ دۆزینەوەی وەاڵمی ئەو پرسیارەی: ئاخۆ مالیكی چـــی لەكورد دەوێـــت، كۆنتڕۆڵكردن

یان جیابوونەوە؟نووســـینگەی پێشـــوو، هەفتـــەی عەبدولســـەالم مالیكی، سەركردە لەدەوڵەتی یاســـا، بەیاننامەیەكی باڵوكردۆتەوە و تیایدا دەڵێت، ئەوەی هەرێمی كوردســـتان بەنەوتی عێراقـــەوە دەیـــكات كڕین و فرۆشـــتن نییە، بەڵكو دزینی سامانی عێراقە، چونكە نازانرێت ئـــەو نەوتە بەكێ دەدرێت و بەچەند دەدرێت و داهاتەكـــەی بۆ كێ دەبێـــت، ئەمەش زیان

بەناوبانگی كورد دەگەیەنێت. مالیكی لەبەشـــێكی دیكـــەی بەیاننامەكەیدا دەڵێـــت، داهاتی ئـــەو نەوتە بـــۆ یارمەتیدانی

گروپـــە تیرۆریســـتییەكانی دژ بەحكومەتـــی عێراق لەناوەوە و دەرەوە بەكاردەهێنرێت.

لەبەرانبـــەردا، ســـەفین دزەیـــی، وتەبێژی ئـــەو كوردســـتان هەرێمـــی حكومەتـــی بەخۆدزینـــەوە رەتدەكاتـــەوەو تۆمەتـــە لەبەرپرســـیارییەت نـــاوی دەبـــات. هاوكات دەڵێـــت ئەو جـــۆرە لێدوانانە بـــۆ ئەوەیە ئەو بارودۆخـــە ئەمنییـــە ناهەموارە بشـــارنەوە، كـــە لەخـــوارووی عێراقـــدا بۆیـــان كۆنتڕۆڵ

ناكرێت.دزەیـــی بـــە ســـڤیلی گـــوت "ئـــەو نەوتەی دۆالرە، ملیـــۆن 250 بایـــی فرۆشـــراوە لەكاتێكـــدا هەرێم پێویســـتی بـــە 700 ملۆین دۆالر هەیە بۆ مووچەی فەرمانبەران. جارێ ئەو بڕە نەوتەش بەتەواوەتی نەفرۆشـــراوە، تا باســـی داهاتەكـــەی بكەین". راشـــیگەیاند، ئەوەی دەوڵەتی یاسا بەرانبەر كورد دەیڵێت ســـەبارەت بەداهاتی نەوت، چەواشەكارییە، ئێمە پابەندین بەیاســـایەك، كە داهاتی نەوت لەپێنـــاو خۆشـــگوزەرانی خەڵكـــی هەرێمـــی

كوردستاندا بەكاربهێنرێت.وتەبێـــژی حكومەتـــی هەرێم ئاشكراشـــی كـــرد "عێـــراق لەخوێـــن گالوە و دیاریشـــە ســـەرچاوەكان كێـــن و كـــێ گۆمـــی خوێنی هەرێـــم تاوانباركردنـــی دروســـتكردووە، بەهاوكاریكردنی تیرۆریستان، خۆدزینەوەیە بـــارە ناتوانـــن بەرپرســـیارێتییەی لـــەو ناهەموارەكـــەی عێراق و خراپی باری ئەمنی چارەســـەر بكەن". دوپاتیشـــی كردەوە، ئەو جۆرە لێدوانانـــە جێگەی نیگەرانی حكومەتی

هەرێمە.

ســـەبارەت بەهۆكار و مەبەســـتی نووری حكومەتەكـــەی و حیزبەكـــەی و مالیكـــی لەنانەوەی كێشە یەك لەدوای یەكەكانی لەگەڵ هەرێمـــدا، وتەبێژی حكومەتی هەرێم باســـی لەوەكرد، نوری مالیكی بەئاشـــكرا دەیەوێت كوردەكان جیاببنەوە، بەاڵم وەك ئەو دەڵێت "نایەوێت راستەوخۆ ئەوە بڵێت، بەو كێشانە كـــورد ئیســـتیفزاز دەكات و مەبەســـتییەتی كـــورد داوای جیابوونەوە بـــكات، بۆ ئەوەی رایبگەیەنێـــت ئەوە كوردەكانـــن یەكپارچەیی عێراقیـــان ناوێت". جەختی لـــەوەش كردەوە، كورد هەر شـــتێك پێویســـت بێـــت دەیكات و

هەنگاوی زیاتر بەرەو پێشەوە دەنێت.كۆكـــن تاراددەیـــەك بۆچوونـــەكان لەســـەرئەوەی مالیكی دەیەوێـــت كوردەكان جیاببنـــەوە، بەاڵم ئایا مەبەســـتی مالیكی لەم ئەگـــەرە چییـــە، دوابـــەدوای جیابوونـــەوەی چـــی ســـەركردەیە ئـــەو كـــوردەكان،

دەستدەكەوێت؟هەڤاڵ كوێستانی، پەرلەمانتاری پێشووی پەرلەمانـــی عێـــراق لەســـەر لیســـتی گۆڕان، ئاماژەی بەوە كرد، مالیكی خۆی بەسەروەر و پارێزەری دەســـتوور دەزانێت، بەاڵم وەك ئەو دەڵێت لەهەگبەدا شـــتێكی تری پێیە. ئەو گوتـــی "ناتوانیـــن بـــەو راســـتەوخۆییە بڵێین مالیكی دەیەوێت كوردەكان جیاببنەوە، بەاڵم النیكەم ئەوە ئاشكرایە كە نایەوێت كێشەكان لەنێـــوان بەغدا و هەولێردا چارەســـەر ببن". ئاماژەی بەوەشكرد، ناشەفافییەتی پڕۆسەی نـــەوت لەهەرێـــم بەرچـــاوی ئێمـــەی تەنـــگ كـــردووە، ئاخـــۆ بزانین دەتوانیـــن هەنگاوی

پێشەوا محەمەد

نووری مالیكی چی لە كورد دەوێت كۆنتڕۆڵكردن یان جیابوونەوە؟

حكومەتی هەرێم: مالیكی بۆ خۆدزینەوە لە بەرپرسیارییەتی تۆمەت بۆ كورد هەڵدەبەستێت

ژماره 233 2014/5/31 13

مالیكی بە ئیستفزازكردن و هاندانی كورد بۆ جیابوونەوە چی دەست دەكەوێت؟

سياسەت

جیابوونـــەوە بنێیـــن بەپاڵپشـــتی ئـــەو نەوتە یاخود نا.

هەفتـــەی رابـــردوو، نێچیرڤـــان بارزانـــی، ســـەرۆكی حكومەتـــی هەرێمی كوردســـتان، لەكۆنگرەیەكـــی رۆژنامەوانیـــدا لەپەرلەمانی كوردســـتان، تەئكیدی لەوەكـــردەوە، ئەوەی یەكڕیـــزی خاكی عێراق تێكدەدات ســـەرۆك وەزیرانـــی عێراقـــە نەك كورد. ئاشكراشـــی كرد، مالیكی هەموو دەرگاكانی داخســـتووە و بەكـــورد دەڵێـــت بـــڕۆن و چیتـــان دەوێت

بیكەن.هـــاوكات سیاســـەتمەدار بابەكـــر دڕەیی، و دوور ســـااڵنێكی لەوەكـــرد، باســـی درێـــژە گەلی كـــورد لەچوارچێـــوەی عێراقدا زەمـــان و بەئامـــان و گیریخـــواردووە نەیتوانیـــوە خۆی راپســـكێوێ و هەنگاوێكی موغامەرەئاســـا بۆ دەربازبوون لەم قەفەزە

پۆاڵیینە ئەنجام بدات.ئـــەو دەڵێـــت "لەم دە ســـاڵەی رابوردوودا بۆمان ســـاغ بۆتەوە ئاغای نـــووری مالیكی، بەپێی بنەماكانی دیموكراسی ناڕوات بەڕێوە و خەریكـــی جێبەجێكردنـــی ناســـیۆنالیزمی حەســـری و عەفلەقە". دووپاتیشـــی كردەوە،

نـــوری مالیكی گەلی كوردی خۆشـــناوێت و بڕوای بەمافەكانی ئەم گەلە نییە لەئازادبوون و ئازاد ژیان و سەربەخۆبوون و شادبوون

بەمافی چارەی خۆنووسین.لەبەرانبەر ئەو پرســـانەدا، بۆچوونێكی تر هەیـــە و روونیەكاتەوە، نووری مالیكی چەند كورد ئیستیفزاز بكات و بیەوێت جیا ببێتەوە، نابێـــت كـــورد ســـاحەكەی بـــۆ چـــۆڵ بكات. د.مەحمود عوســـمان، پەرلەمانتاری پێشـــوو لەپەرلەمانـــی عێـــراق، بەســـڤیلی راگەیانـــد، دەبێـــت كـــوردەكان دان بەخۆیانـــدا بگرن و نەچنـــە ژێربـــاری جەنگـــە دەروونییەكانـــی مالیكی، چونكە پێیوایە ناكرێت ســـاحەكە بۆ مالیكی چۆڵ بكرێت و وازی لێبێنیت هەرچی "مالیكـــی گوتیشـــی بیـــكات. مەبەســـتییەتی لەهەوڵی چەســـپاندنی دەسەاڵتی دیكتاتۆری و تاكڕەویدایە، بەوەش هەوڵ دەدات هەموو الیەنەكان هەریەكە و بەجۆرێك پەراوێزخات، بەاڵم دەبێت كورد ئەو مەبەستەی مالیكی ال روون بێـــت و نەهێڵێت جارێكی تر دیكتاتۆر

لەعێراق دروست ببێتەوە".هەر ســـەبارەت بەو پرســـە، سەبەرســـت جیهـــاد، پەرلەمانتاری پێشـــووی پەرلەمانی

عێراق، ئاماژەی بەوەدا، كورد هێزێكی گەورەیە لەبەردەم تاكڕەوی مالیكیدا و ئەویش هەموو هەوڵێـــك دەدات بـــۆ وەالداخســـتنی". جیهاد گوتی "لەدوای لیســـتەكەی مالیكی، كورد لەم هەڵبژاردنەدا 62 كورسی پەرلەمانی عێراقی هەیـــە و گەورەتریـــن كوتلەیە، بۆیـــە ئەگەر كـــورد نەمێنێـــت، ئـــەوا گەورەترین لیســـتی ســـوننەكان ناگاتـــە 30 كورســـی، بەمـــەش مالیكـــی هەرچی بیەوێـــت دەتوانێـــت بیكات و دەســـەاڵتێكی هەمیشـــەیی و سەرتاسەری هەبێت". پێشـــیوایە، ئەو داهاتـــەی عێراق كە رۆژ بـــە ڕۆژ لەزیادبووندایـــە، هاوكارییەكی بەهێـــزی مالیكییـــە كـــە بـــەردەوام لەخەونی پەراوێزخســـتن و جیابوونەوەی كوردەكاندا

بێت و خۆشی ببێتە حاكمی رەهای عێراق.پێداگـــری و هەرێـــم نەوتـــی فرۆشـــتنی حكومەتەكـــەی بەرانبەر بەغـــدا، لەداهاتوودا بۆمان رووندەكاتەوە، ئایا مالیكی ویســـت و ئامانجەكەی دێتەدی كە كورد ساحەكەی بۆ چۆڵ بكات، یاخود كوردەكان سەرســـەختی دەنوێنـــن بەرانبـــەری، هـــەم نەوتەكەشـــیان دەفرۆشـــن و هـــەم دەبنە لەمپـــەر لەبەردەم

دەسەاڵتی تاكڕەوی مالیكی لەعێراقدا.

14 ژماره 233 2014/5/31

كۆبوونەوەی نێچیرڤان بارزانی لەگەڵ نوێنەرە كوردەكانی پەرلەمانی عێراقی و حكومەتی فیدڕاڵی بەر لە سەردانێكی بۆ بەغدا - 2013

بەشی سیاسەت

سياسەت

ئێســــتا ئــــەم تایبەتمەندییە بەزەقــــی لەهەرێمی كوردستاندا بەدیدەكرێ. ئەگەر سەیری گوتاری سیاســــی هێزە سیاســــییەكانی هەرێــــم بكەین، ئــــەوە دووفاقییەكی زەقــــی تێــــدا دەدۆزینەوە. هێــــزە ســــەرەكییەكانی كوردســــتان و تەنانەت ئــــەو حكومەتەشــــی كە ئەمڕۆ دەرهاویشــــتەی ئــــەم هێزانەیــــە، لەگوتــــاری سیاســــی خۆیاندا دووبەندییەكــــی ســــەیر پیشــــاندەدەن. لەالیەك هەموو رۆژێك باس لەوە دەكەن "بەدەوڵەتبوون مافێكی شەرعی گەلی كوردستانە و دەمانەوێ لەرێگــــەی ریفراندۆمەوە بەرەو بەدیهێنانی ئەو مافە هەنگاوبنێین". لەهەمان كاتدا رۆژانە خەت و نیشــــان بــــۆ جــــۆری پێكەوەنانــــی حكومەت لەبەغــــدا دیاریدەكەن و باس لەبەدیلەكانیان بۆ

پۆستەكانی بەغدا دەكەن!!ئاخر خۆ ئەم دوو پرسە ناكرێ لەتوێی یەك گوتاری سیاسیدا كۆبكرێـتەوە. ئەم دوو بابەتە دوو ســــتراتیژی جیاواز پیشــــاندەدەن. یەكیان پەیوەنــــدی و كوردســــتانییە ســــتراتیژییەكی بەئامانجە نەتەوەییەكانی بزووتنەوەی سیاسی لەهەرێمــــی كوردســــتانەوە هەیــــە، یەكیشــــیان ســــتراتیژییەكی عێراقییــــە و پەیوەندی بەهێزە عێراقییەكانــــەوە هەیــــە. یەكیــــان بەسیاســــەتی

لەســــەر حكومەتی تەوافقی بكرێت. ســــەرەڕای ئــــەوەی هەمــــوو پارتە سیاســــییەكان لەپیرمام جەختیــــان لەســــەر بوونی یەك گوتــــار و یەك ســــتراتیژیەتی عێراقی بۆ هەرێمی كوردســــتان كردۆتەوە و پێكەوەیش یەك لیژنەی هاوبەشی دانوستانكاریان بۆ ئەم بابەتە پێكهێناوە، بەاڵم لەســــەر زەمینــــی واقیعــــدا ئــــەوە دوو گوتاری سیاســــی جیاواز و تەنانەت دوو ســــتراتیژیەت بــــۆ مامەڵەكردن لەگەڵ عێــــراق هەیە. ئەمەیش قەڵشــــێكی ئاشــــكرایە كە هیچ هێزێــــك ناتوانێ

حاشا لەبوونی بكات. ئیزدیواجیەتی گوتاری سیاسی

و جیۆپۆلیتیــــكا لەشــــارەزایانی هەندێــــك پەیوەندییــــە نێودەوڵەتییــــەكان دەڵێــــن پێگــــەی ناوكیشــــوەری داخــــراوی وەكــــو كوردســــتان بۆخۆی پڕ لەدووفاقی، ناتەبایی و پارادۆكسی سەیروســــەمەرەیە. هــــۆی ئــــەم پارادۆكــــس و ناتەباییــــەش بــــۆ فشــــاری ژینگــــەی هەرێمی و ســــەروهەرێمی لەســــەر ئەمجــــۆرە حكومەتانە ســــنوری نەبوونــــی هەروەهــــا دەگەڕێتــــەوە. دەریایــــی، ئەمجــــۆرە واڵتانەش بەشــــێوەیەكی سەیر وابەســــتە بە دەرودراوسێكانیان دەكات، بۆیە لەهەموو حاڵەتێكدا ناچارن دڵیان رابگرن.

هەوڵەكان بۆ پێكەوەنانی كابینەی زۆرینەی سیاســــی بەرەو ئاڕاســــتەی خێراتــــر دەروات. لیســــتی دەوڵەتــــی قانون پێــــش هەڵبژاردنەكان و لەكاتــــی هەڵمەتی بانگەشــــەكاندا دوو بەڵێنی حكومەتــــی یەكــــەم، دابــــوو: بەدەنگدەرانــــی زۆرینــــەی سیاســــی پێكەوەدەنــــێ و كۆتایــــی سیاســــی-تایفی محاسســــەی و بەتەوافــــق هەمــــوو ســــەرباری دووەمیــــش، دەهێنێــــت. ناڕەزایەتییەكان لەمالو لــــەوالوە، ئەوە مالیكی بۆ ســــێیەم ویالیەتی لەعێراق كاندید دەكاتەوە. ئەمڕۆ بەكردەوە لیستی دەوڵەتی قانون خەریكە ئــــەم دوو بەڵێنــــەی بەدیدەهێنێــــت. یەكــــەم پێ لەسەر حكومەتی زۆرینەی سیاسی دادەگرێت و پڕۆژەیشــــی بۆ ئامادەكردووە، دوەمیشــــیان ســــەرباری هەموو ناڕەزایەتییەكان، مالیكی بۆ

حوكمداری سێیەمی لەعێراق پااڵوتۆتەوە.ئــــەوە پرۆســــەیەدا، ئــــەم لەســــەروبەندی لەهەرێمــــی كورســــتانیش هەولێكــــی چــــڕ بــــۆ ئــــەوە هەیــــە وەك پێشــــمەرج جەخت لەســــەر كاندیدنەكردنەوەی مالیكی بكرێتەوە. دووەمیش لەباتی حكومەتی زۆرینەی سیاســــی پێداگیری

دووفاقێتی گوتار و دووفاقێتی ستراتیژییدووپارچەبوونی ستراتیژیەتی عێراقی لەالی هێزە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان

ژماره 233 2014/5/31 15

سياسەت

ئێستا بەرەبەرە لەگەڵ هەوڵەكان بۆ پێكەوەنانی

حكومەتی نوێی عێراق خەریكە ستراتیژیەتی دوو هێزە سەرەكییە

كوردستانییەكە لەمەڕ ئەم پرسە لێكدەترازێت

پارچەبوونــــی كــــوردی هەرێمــــی كوردســــتان بەپێــــی درزە عێراقیــــی و درزە هەرێمییەكانــــی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست بێت و الیەنە سەرەكییە كوردییەكان هەریەكەیــــان و خۆی بەالی یەك جەمســــەری هەرێمی خۆرهەاڵتی ناوەڕاســــتدا یەكالیــــی كردبێتــــەوە، ئــــەوە بــــەو مانایە دێت، كە هەرێمی كوردســــتان بەرەورووی دۆخێكی

پارچەبوونی ناوخۆیی قوڵ دەبێتەوە. رابــــردوودا ســــاڵی دە لەمــــاوەی پێشــــتر كاتێــــك دوو ئەكتــــەری كوردی، واتــــە پارتی و یەكێتــــی، لەالیەن مەســــعود بارزانــــی و جەالل تاڵەبانییــــەوە قۆناغی هاوكاریان دەســــپێكرد و كۆتاییان بەدۆخــــی دووپارچەیی و دووبەندی سیاسی هێنا، ئەوە بەنەرمی و لێزانییەوە رۆڵی سیاســــی هەرێمیان لەنێوان خۆیاندا دابەشكرد. واتــــە یەكیــــان پتــــر خــــۆی لەالیەنە شــــیعەكان نزیــــك دەكردەوە و بەتەبەعــــی ئەمەیش خۆی تریشــــیان ئــــەوەی نزیكدەكــــردەوە، لەئێــــران خۆی لەالیەنە ســــوننەكان و بەتەبەعی ئەوەش خــــۆی لەتوركیــــا و واڵتانی ســــوننەی خەلیجی نزیكدەكــــردەوە. ئــــەم سیاســــەتەش ئارامــــی و ئاسایشــــی نەتەوەیــــی هەرێمــــی كوردســــتانی دابیندەكــــرد و پێشــــی بەدەســــوەردانی هێــــزە هەرێمــــی و ســــەروهەرێمییەكان لەكاروبــــاری ناوخۆیــــی هەرێــــم دەگــــرت. ئەمــــە ئەوپــــەڕی دیرایەتــــی ســــتراتیژی نیشــــاندەدات و یەكێــــك لەرێگاكانی پاراســــتنی كوردســــتان بــــووە. جا ئێستا نازانین ئەوەی لەنێوان پارتی و یەكێتیدا خۆی نیشــــاندەدات، ئایا دیســــان درێژكراوەی هەمان ســــتراتیژی و سیاســــەتی پێشوو، واتە دابەشــــكردنی رۆڵی سیاسییە، یاخود بەڕاستی سەرەتای دابەشبوونی سیاسییە؟ ئەگەر ئەوەی یەكەمیــــان بێت ئەوە پێویســــتە تەقدیر بكرێت، بەاڵم ئەگەر دووەم بێت، ئەوا پێویســــتە ئاكامە ترسناكەكانی بیربخەینەوە. مێژووی تازەشمان پڕ لەتاقیكردنەوە و ئەزمونی ئەم دووفاقیانەیە!

دەبێ چاوەڕێ بكەین.....

یەكیشــــیان و ناوزەدەكــــرێ كوردســــتانی بەسیاســــەتی عێراقــــی دەخوێنرێتــــەوە. ئێســــتا ئەگــــەر ئامانجــــە نەتەوەییەكانــــی كــــورد، كــــە ســــەرتۆپەكەی خــــۆی لەســــتراتیژی نەتەوەیی واتە پێكەوەنانی دەوڵەتی نەتەوەیی كوردستان ســــتراتیژی و ئامانــــج لەگــــەڵ دەبینێتــــەوە، عێراقیانــــەدا بەراوردبكەیــــن، كــــە بنیاتنانەوەی دەوڵەتــــی عێراقە، ئەوە بەراشــــكاوانە دەتوانین بێژین ســــەرەنجامی ئــــەم گوتــــارە دووفاقییە، تێكهاڕینــــی بزوتنــــەوەی كــــوردی لەنێوان دوو

ئاڕاستەی جیاواز لێدەكەوێتەوە. تــــۆ لەالیــــەك داوای ســــەروەری سیاســــی دەكەیــــت، كە خــــۆی لەبنیاتنانی دەوڵەت و پایە و توخمــــە پێكەوەنەرەكانیدا دەبینێتەوە، كەچی هــــاوكات داوای ئەوە دەكەیت حكومەتی عێراق بەو مواسفاتانە پێكبهێنرێت، كە لەگەڵ ئاڕاستە و بۆچوونــــە سیاســــییەكانی تــــۆدا دەگونجێت. بەكــــردەوەش ئــــەوەی ســــەرەنجام بەزەقی و بەرجەســــتەیی دەمێنێتــــەوە، تەنهــــا حكومەتی عێراقییــــە كــــە كــــورد بــــێ ئەمــــالوال یەكێــــك لەشەریكەكانی دەبێت. ئالێرەوە لەئەنجامی ئەم دووفاقییەی گوتاری سیاســــیدا دەتوانین بێژین كورد بۆخۆیان هێشتا لەپێكەوەنانی سەروەری و سەربەخۆیی سیاسیدا یەكالیی نەبوونەتەوە، ئەوەشی كە رۆژانە لەمیدیاكان و كۆبووەنەوە سیاســــییەدا باســــی لێوەدەكەن، تەنها حوكمی كارتی هەڕەشەكردنی هەیە و شتێكی ئەوتۆی

لێناكەوێتەوە. ئیزدیواجیەتی ستراتیژی سیاسی

لەپەنــــای ئیزدیواجیەتــــی گوتاری سیاســــیدا كە یەكیان كوردستانییە و یەكیشیان عێراقییە، ئەوە ئیزدیواجیەتی ستراتیژیش بەزەقی هەست پێدەكرێت. ئێستاكە بەرەبەرە لەگەڵ هەوڵەكان لەعێــــراق نــــوێ پێكەوەنانــــی حكومەتــــی بــــۆ خەریكــــە ســــتراتیژیەتی دوو هێزە ســــەرەكییە كوردستانییەكە لەمەڕ ئەم پرسە لێكدەترازێت. سیاسی–ســــەربازییەی هێــــزە دوو ئــــەو هاوكێشــــەی دەیەیــــە چــــوار ســــێ مــــاوەی سیاســــی و ســــەربازی كوردســــتان لەباشوور لەســــەر بەمدواییانەیــــش یەكالییدەكەنــــەوە، ئاســــتی گشــــت هەرێمی كوردســــتان بەناوچە داگیركراوەكانیشــــەوە یەكیــــان 25 كورســــی و ئەوەی تریشــــیان 21 كورســــی بەدەستهێناوە، تــــازە خەریكــــن بەشــــێنەیی ئــــەم هاوكێشــــەیە ئەمســــاتەیش تــــا بــــەاڵم دەكــــەن، ســــەروبن هاوكێشــــەكە بەقەوەتــــی خۆی ماوەتــــەوە. ئەم دوو هێزە لەســــەروبەندی هەڵبژاردنەكانی 30 نیســــانی رابردووەوە قەڵشەكەی نێوانیان هەتا

دێت زیاتر دەمدەكاتەوە. لەدوا وێســــتگەدا پارتی بەفەرمی خوازیاری ئەوەیە هێزەكانی هەرێمی كوردســــتان بایكۆت

بخەنەسەر مالیكی و نەهێڵن بۆ سێیەمجار خۆی هەڵببژێرێتەوە. هەروەها ئەم ئاڕاستە سیاسییە جەخــــت لــــەوە دەكاتــــەوە، كــــە نابــــێ لەعێراق رێســــای حكومەتی تەوافقی كۆتایی پێبهێنرێت. بۆیــــە ئەم ئاڕاســــتەییە تاڕادەیــــەك توانیویەتی ئــــەم سیاســــەتەی خــــۆی بكاتــــە سیاســــەتێكی نەتەوەیــــی و هێزەكانی وەك گۆڕان، یەكگرتوو و كۆمەڵ و هێزە بچوكەكانی دیكەیشی لەسەر كۆبكاتەوە. ســــەرەڕای ئەوەی یەكێتی بۆخۆی كوردســــتانییەكاندا هێــــزە لەكۆبوونــــەوەی بەشداربووە و ئەو پرۆژەیەیشی واژۆكردووە، كە سەبارەت بەستراتیژی عێراقیانەی هەرێمی كوردســــتان دیاریكــــراوە و نوێنەری خۆشــــی لەلیژنەكــــە دەستنیشــــانكردووە، بــــەاڵم ئەوەی بەكردەوە دەردەكەوێ، بریتییە لەوەی ئەم هێزە بۆچوون و ئاڕاستە سیاسی و ستراتیژییەكەی

لەوی دیكە جیاوازە. یەكێتی هەر لەئێســــتاوە بــــاس لەوە دەكات، كــــە كورد دەبــــێ لەگەڵ هێزە شــــیعە براوەكان رێكبكــــەوێ و دوای كاڵوی بابــــردووی هێــــزە ســــوننەكان نەكەوێت. هەروەهــــا ئەم هێزە لەو بڕوایەدایــــە هیــــچ مانایەكی نییە كــــورد لەدژی حكومەتــــی زۆرینــــەی سیاســــی بێــــت، چونكە ئــــەم زۆرینــــە سیاســــییە زۆرینەیەكــــی تایفیی نیــــە و رەنگبێ كورد بۆخــــۆی پایەی دووەمی ئــــەم حكومەتە بێت. ئیتر بۆچــــی كورد لەدژی ئــــەم پرۆژەیــــە دەردەكەوێــــت؟ هــــاوكات ئــــەم ئاڕاســــتەیە دەڵــــێ تاقــــە گەرەنتــــی بــــۆ ئەوەی كــــورد لەهەرێمی كوردســــتان بتوانێ مافەكانی خــــۆی دەســــتەبەربكات، ئەوەیە لەگەڵ شــــیعە هێــــزە لەگــــەڵ نــــەك رێكبكــــەوێ، بــــراوەكان ســــوننەكان. بۆیە بەنەرمی تانــــە لەو بۆچوون و ئاڕاســــتەیە دەدات كە دەیەوێ ببێتە ســــتونی ســــەرەكی بۆ ئەو ئاڕاستە عێراقییەی بەتەمایە پێــــش بەحوكمداربوونی مالیكی بگرێت. ئێســــتا ئــــەم تابلۆیــــە ئەوەمــــان پــــێ نیشــــاندەدات، كە بەپێچەوانــــەی ئــــەو دەنگۆیــــەی بانگەشــــی بۆ دەكرێ گوایە كورد لەئاست بەغدا یەك گوتار، یــــەك دەنگ و یەك ســــتراتیژییە، ئــــەوە نەخێر یــــەك دەنــــگ و یەك گوتــــار نییــــە و بگرە دوو

ستراتیژی پێچەوانە تەمسیلدەكەن. ئەنجام: ئیزدیواجیەت یاخود دابەشكردنی

رۆڵی سیاسی؟ئێســــتا خــــۆ ئەگــــەر كــــورد ئــــەم تابلۆیــــەی جۆرێــــك ئەمــــە رێكخســــتبێ، بەئەنقەســــت رۆڵــــی دابەشــــكردنی و كار لەدابەشــــكردنی سیاســــی دوو هێــــزە سیاســــییە ســــەرەكییەكە لەنێــــوان جەمســــەرە عێراقــــی و هەرێمییەكاندا بێــــت، ئــــەوا دەتوانــــرێ بەزیرەكــــی زیهنیەتــــی ســــتراتیژی و پالنســــازی ســــتراتیژی كوردی بزانیــــن. بەاڵم نەخێــــر ئەگەر ئەمە ســــەرەتای

16 ژماره 233 2014/5/31

كاندیدكردنەوەی مالیكی بۆ جاری سێیەم عێراق بەرەو دابەشبوون دەبات؟

سياسەت

راوێژ كامەران

كاندیدكردنەوەی مالیكی دەبێتە هۆی كەرتكردنی هەڵوێستی كورد؟

سەرەڕای پێداگیریی كورد لەسەر یەكهەڵوێستی

ژماره 233 2014/5/31 17

سياسەت

هەڵبژاردنــــی پرۆســــەی دیكــــە جارێكــــی بەپێــــی و ئەنجامــــدرا لەعێراقــــدا پەرلەمــــان ئەنجامەكانیــــش لیســــتی )دەوڵەتــــی یاســــا(ی نوری مالیكی زۆرترین دەنگی بەدەستهێناوە، كــــە لەزۆرینــــەی پارێــــزگا و ناوچــــە شــــیعە نشــــینەكاندا بەجیاوازیەكی زۆر لەپێشــــەوەی

لیستەكانی دیكەوەیە.هەڵبژاردنــــە پەرلەمانیەكــــەی عێراق پێگەی نــــوری مالیكی ســــەرۆك وەزیرانی ئێســــتای عێراقــــی بەهێزتر كرد، بەو پێیەی لیســــتەكەی توانــــی زیاتر لە 3 ملیۆن دەنگــــی عێراقیەكان بەدەســــتبهێنێت. مالیكــــی تەنهــــا خــــۆی لەناو لیستەكەیدا لەبەغدا 721 هەزار و 782 دەنگی هێنــــاوە، بەمــــەش چانســــی هەڵبژاردنــــەوەی بەسەرۆك وەزیرانی عێراق بۆ خولێكی دیكە هەڵوێســــتەكانی بەهــــۆی هەرچەنــــدە زۆرە، لەبەرامبەر ســــوننە و كورد، هیچكام لەو دوو

الیەنە بەهەڵبژاردنەوەی رازی نین.لەداوین لێدوانیشیدا لەپاش هەڵبژاردنەكان، نــــوری مالیكــــی داوای لەكوتلە سیاســــیەكانی

بــــراوەی هەڵبژاردنەكان كرد، كــــە پەلە بكەن لەپێكهێنانــــی حكومەتی زۆرینە. گوتیشــــی كە گەورەتریــــن كوتلەی نێــــو پەرلەمان كاندیدی خۆی دەبێت بۆ پۆســــتی ســــەرۆك وەزیران. مالیكــــی رایگەیانــــد "داوا لەهەمــــوو براوەكان دەكەم لەگەڵ ئیئتیالفی دەوڵەتی یاسا كراوەبن و پەلــــەش بكرێــــت لەدانیشــــتنی ئەنجومەنــــی نوێنــــەران بــــۆ پێكهێنانی حكومەتــــی زۆرینە. داخوازییــــە دەســــتورییەكانی كــــورد و الیەنە سیاســــییەكانی دیكەش بەهەنــــد وەردەگیرێت و جێبەجێ دەكرێن، پێویستیشە ئەو الیەنەی رۆڵی ئۆپۆزســــیۆن وەردەگرێت لەپەرلەماندا، هاوكار بێت بــــۆ بونیاتنانی دەوڵەت لەرێگەی

چاودێریكردنی كارەكانی حكومەتەوە".تائێســــتا كــــە دەریدەخــــات، ئەمــــەش مالیكــــی تاكــــە كاندیدی گەورەتریــــن كوتلەی پەرلەمانیــــە و چانســــی زۆری هەیە ســــێبارە ببێتەوە بەســــەرۆك وەزیران. چەند رۆژێكی دیكەش بەفەرمی گفتوگۆكان دەســــتپێدەكەن. لیژنەیەكــــی هاوبەشــــی كــــورد لەئێستاشــــدا بــــۆ چونە بەغــــدا و گفتوگۆكــــردن پێكهێناوە. كوردیــــش سیاســــەتمەدارێكی بەوتــــەی لەرووی یاســــاییەوە كێشــــە بۆ نوری مالیكی دروســــتنابێت بۆ ئەوەی خۆی هەڵبژێرێتەوە. مەحمود عوسمان سیاسەتمەداری كورد لەم بارەیەوە بە ســــڤیلی وت "ئێســــتا ئیتالفەكەی مالیكــــی زۆرینــــەی بەدەســــتهێناوە، بۆیە گەر ئیتالف و الیەنەكانی دیكەی شــــیعە و ســــونە و كــــورد لەگەڵ كاندیدكردنەوەی مالیكیدا بن، ئــــەوا ئــــەو دەتوانێت جارێكــــی دیكە خۆی بۆ

ویالیەتی سێیەم هەڵبژێرێتەوە". هەڵوێستی كورد

كــــورد رایگەیانــــدووە، كە كێشــــەی لەگەڵ ئیئتیالفی دەوڵەتی یاســــادا نیە، گەر كەسێكی دیكــــە جگەلــــە مالیكــــی كاندیــــد بــــكات، بەاڵم بارزانــــی مەســــعود مالیكیــــەوە لەبــــارەی ســــەرۆكی هەرێم بە نوێنەرانی كورد لەبەغدا دەڵــــێ، بەهیــــچ شــــێوەیەك نەرمــــی بەرامبەر بەكاندیدكردنــــەوەی نــــوری مالیكــــی پێشــــان نــــەدەن. هــــەروەك ئەگــــەری پەنابردنــــە بەر راگەیانــــدراوە، فشــــارێك وەك راپرســــیش و مالیكــــی كاندیدكردنــــەوەی لەحاڵەتــــی

بوونەوەی بەسەرۆك وەزیران.دیوانــــی ســــەرۆكی حوســــێنی فوئــــاد ســــەرۆكایەتی هەرێــــم باســــی لەوە كــــرد، كە كورد ئەزمونێكــــی تاڵی لەگەڵ نوری مالیكیدا هەبووە و بۆیە كورد هێڵی ســــوری لەبارەی

مالیكیەوە دەبێت. پەرلەمانتارێكــــی بزوتنــــەوەی گۆڕانیــــش لەپەرلەمانی عێراق كە هاوكات ئەندامی ژوری

توێژنەوەی سیاسیشە ئەوەی بە سڤیل وت، كە كورد نابێــــت بەهەڵبژاردنەوەی نوری مالیكی رەزامەنــــد بێــــت. د. دەربــــاز محمد بەســــڤیلی وت "بەپێــــی دەســــتوری عێــــراق گەورەترین فراكســــیۆنی پەرلەمان كە زۆرترین كورسی هەیە پۆستی سەرۆك وەزیران وەردرەگرێت، تائێســــاش ڕوون نیە كە لەنێو پەرلەماندا كێ فراكســــیۆنی زۆرینە پێكدەهێنێــــت، بەاڵم بەو پێیەی پێكهاتەی شــــیعە لەعێراقــــدا زۆرینەیە، پۆســــتی ســــەرۆك وەزیرانیش لەو پێكهاتەیە دەبێــــت، لەنێو شیعەشــــدا هیچكامیــــان بەقەد نوری مالیكی دەنگیــــان نەهێناوە، بۆیە نوری مالیكــــی بەهێزترین كاندیدە بۆ وەرگرتنی ئەو پۆســــتە". د. دەربــــاز وتیشــــی "تاكــــە رێگرێك لەبەردەم مالیكی پێكهاتەی كورد و ســــونەیە، كە ئایا ئەم دوو پێكهاتەیە سور دەبن لەسەر ئــــەوەی مالیكــــی ســــەرۆك وەزیرانــــی عێراق نەبێــــت؟ بەشــــێك لەنەیارانــــی مالیكــــی لەناو

شیعەكانیش هەمان هەڵوێستیان هەیە". بەاڵم بە رای د. دەرباز بزووتنەوەی گۆڕان پێویستە كورد دژ بە كاندیدكردنەوەی مالیكی بێتــــت، گوتیشــــی "گــــەر ئەمجــــارە مالیكی بۆ پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق هەڵببژێردرێتەوە، ئەوا پێگە و دەســــەاڵتەكانی خۆی زۆر بەهێزتر دەكات، ئەمەش كێشــــەی گــــەورەی بــــۆ كــــورد بەدوادادێــــت و كــــورد

لەبەرامبەریدا الواز دەبێت".هەرچەنــــدە هێــــزە كوردیــــەكان بڕیاریــــان داوە بــــە یــــەك دەنــــگ بچنــــە بەغــــدا و هیــــچ الیەنێــــك بەتەنیــــا نەچێتە نــــاو گفتوگۆكانەوە، بەاڵم ئەم هەڵوێســــتە تونــــدەی الی پارتی دژ بــــە مالیكی بەدیدەكرێــــت، الی یەكێتی، كە 21 كورسی پەرلەمانی عێراقی هەیە، بەم شێوەیە نیــــە و جۆرێــــك لــــە نەرمــــی نواندنــــی تێدایە. ســــەعدی پیــــرە ئەندامــــی مەكتەبی سیاســــی یەكێتــــی لەمبارەوەوە بە ســــڤیلی وت "مالیكی زۆرینــــەی دەنگەكانــــی هەڵبژاردنــــی هێنــــاوە، بۆیە ئاســــاییە گەر ببێتە ســــەرۆك وەزیران، هەرچەندە هێشــــتا زوو بۆ قسەكردن لەسەر ئەوەی ئایا ئەو پۆســــتەكە وەردەگرێت یاخود نــــا". لەبارەی هەڵوێســــتەكانی نــــوری مالیكی بەرامبەر بەكورد ســــەعدی پیــــرە وتی "كورد بۆخــــۆی دەبێــــت پێداگــــری لەمافەكانی خۆی بكات و خۆی بەدەستیان بهێنێت، نەك ئەوەی

سەرۆك وەزیرانی عێراق بمانداتێ".بــــەاڵم بەوتــــەی د. دەربــــاز محمــــد هــــەم حزبەكەی نوری مالیكی و هەم یەكێتیش دوو حزبی نزیكن لەبەرەی ئێرانەوە، بۆیە یەكێتی بەفەرمی دەبێت هەڵوێســــتی خــــۆی لەبارەی

نوری مالیكیەوە یەكالبكاتەوە".

18 ژماره 233 2014/5/31

سياسەت

هەفتانە تایبەت بۆ سڤیل دەینووسێت

ڤەۆشر

عەتا قەرەداخی

كورد لە بەرگرییەوە بۆ لەڕووداوەستان

ئێستا كە كورد خاوەنی هێزێكی ئابووریی و مرۆییە، پێویستی بەوەیە لە قۆناغی بەرگریكردنەوە بچێتە

قۆناغی بەدەنگهاتن و قۆناغی رەتكردنەوە و لەڕووداوەستان

ئەوە قۆناغێكە لەپەرەسەندن، كە كورد مل بۆ داگیركەری عەرەبی عێراقی یان سووری و توركی و فارسی نەدات و

سووربێت لەسەرئەوەی خۆی بڕیاری خۆی بدات

ئەو فشار و دەنگە ناسازانەی لەهەندێك دەوڵەتی گەورەوە دەبیسترێن، تەنیا بۆ رازیكردنی عەرەب

و پاراستنی بەرژەوەندییەكانیانە، ئەگینا هیچ كاریگەرییەكیان لەسەر كورد نابێت، گەر كورد بەگەل و

دەسەاڵتەوە لەپێگەی لەرووداوەستانێكی بەهێزدا بێت

18 ژماره 233 2014/5/31

ژماره 233 2014/5/31 19

سياسەت

زۆرجار مرۆڤ وەكو بوویەكی خاوەن عەقڵ و بەهۆی بەكارهێنانی

عەقڵەوە لەئاستی دڕندەییدا پێش هەموو ئاژەڵە دڕندەكانی تر

كەوتووە

هێـــزەوە رووی لـــە بوونـــەوەران هاوشـــێوە نیـــن، ئەمـــەش وایكـــردووە بەپێـــی بـــن جیاجیـــادا لەئاســـتی جۆرەكانیـــان. كاتێ ناوی پڵنگ و شـــێر دەبیســـتین راســـتەوخۆ وەكـــو هێمای هێـــز دێنـــە پێـــش چاومان. ئاســـك ئەو كـــە دڵگیرەیـــە، و جـــوان زینـــدەوەرە هەمیشە لەبەردەمی هێزدارەكاندا وەكو نێچیـــر یـــان قوربانـــی دێتە پێـــش چاو. لەنێـــوان هێـــزدار و تێكشـــكێنەرەكان و قوربانیەكانـــدا چەندین جۆری تر هەن، كـــە لـــەو رووەوە بێالیەنـــن. بێگومـــان سروشت تا ئەو كاتەی مرۆڤ كۆنترۆڵی نەكات، یاسای هێز یان یاسای دارستان بەڕێـــوەی دەبـــات. ئـــەوەش هەرچەندە حەقیقەتێكـــی تاڵـــە، بـــەاڵم جۆرێكـــە لە هارمۆنیـــای سروشـــت. رەنگـــە كاتێك لـــە سروشـــتدا دەبینین كـــە دڕندەیەك زیندەوەرێكـــی ســـەر دەباتـــە شـــااڵو تێكیدەشـــكێنێت، و بێهێزتـــر لەخـــۆی نەفـــرەت لـــەو یاســـایە بكەیـــن، كە ئەو و بەخشـــیووە بەدڕندەكـــە هێـــزەی نێچیرەكەشـــی لەبەردەمیـــدا بەوجـــۆرە لەبارێكـــی رەنگـــە ئەفرانـــدووە. الواز وەهـــادا راســـتەخۆ خەیاڵمـــان بـــۆ الی مرۆڤ بچێت، بۆ الی ئەو بوونەوەرەی ئایینیـــەكان، ســـەرچاوە بەپێـــی كـــە گـــەردوون لەبـــەر ئەو دروســـتكراوەو. ماتریالیزمیشـــەوە لەروانگـــەی بەهادارترین بوونەوەرە و ئەم خاوەنی راستەقینەی گەردوونە، بەاڵم راستەخۆ بۆمـــان ئاشـــكرا دەبێت، كـــە ئەمیش تا ئەندازەیەكی ئاشكرا بەپێی هەمان یاسا دەڕوات بەڕێـــوە، كە زیندەوەرانی تری پێبەڕێوەدەچـــن. رەنگـــە ئەو پرســـیارە سەرهەڵبدات ئایا بەڕاستی مرۆڤەكانیش دابەشـــبوون بەســـەر بەهێزو بێهێزدا؟ ئایا الی ئەمانیش بەهێزەكان بێهێزەكان دەخـــۆن؟ جـــا ئەگـــەر مرۆڤیـــش بەپێی هەمان یاســـای دارستان بەڕێوەبڕوات، كەواتـــە جیاوازی نێـــوان ئەفریدەبووی خـــاوەن عەقـــڵ و ئەفریدەبووەكانی تر چییـــە؟ ئایا ئـــەوە گومان ناخاتە ســـەر

شوناسی مرۆڤبوون؟مرۆڤایەتـــی كۆمەڵگـــەی راســـتە و ئـــازادی زانراویـــدا لەمێـــژووی سەربەخۆیی رەهای بەخۆیەوە نەدیووە، تەنانەت لەكۆمۆنەی سەرەتایشدا گومان

لەبوونی ئـــازادی رەها دەكرێت، چونكە لەوێـــش هەژموونی بەهێـــزەكان ئەگەر كەمیـــش بووبێـــت بەســـەر بێهێزەكاندا هەبووە، بەاڵم ناشیرینترین رووی ئەو هەژموونـــەی كەمینە بەســـەر زۆرینەدا لەگەڵ زیاتر پەرەسەندنی كۆمەاڵیەتی و دروســـتبوونی سیستەمی بەڕێوەبردندا دروســـتبوونی لەگـــەڵ دەركەوتـــووە. سیستەمە رێبەرایەتییەكاندا كە بەگشتی شـــێوازی هەرەمییان هەبـــووە و هەیە، لەترۆپكـــی كەمینـــە یـــان تاكەكـــەس هەرەمەكـــەوە، كـــە نوێنەرایەتـــی خودا دەكات لەسەر زەوی، هەژموونی بەسەر خوار خۆیدا كردووە و چۆنی ویستووە بـــەكاری هێنـــاون. هـــەروەك لەالیەكی تریشـــەوە هـــەركام لـــەو دامەزراوانـــە بەهێزتـــر بووبێـــت لەدەوروبەرەكـــەی، هەوڵیداوە دەســـەاڵت بەسەر ئەوانیشدا بـــكات و بەئارەزووی خـــۆی بەكاریان بهێنێت. لێرەوە بەئاشـــكرا دەردەكەوێت غەریزەی دەســـەاڵت و هەژموونكردن بەســـەر ئەوانـــی تـــردا الی مرۆڤیـــش هاوشـــێوەیە لەگـــەڵ زیندەوەرانی تردا. هەر ئەمەش هۆكاری ســـەرەكی كێشە لەگەردوونـــدا مرۆڤـــە بنەڕەتیەكانـــی دەســـەاڵت ویســـتی و غەریـــزە كـــە هەمیشـــە بكـــوژ و لەناوبـــەری ئازادی و مافـــە. هەرچەنـــدە لەالیەكـــی تـــرەوە شارســـتانێتی كـــۆی بەرهەمهێنانـــی مرۆڤایەتی لەئاســـتی یەكەمدا بەندە بەو غەریـــزەی دەســـەاڵتكردن و بیناكردن ئەگـــەر ئاوەدانكردنەوەیـــەوە. واتـــە و لەهوشـــیاری و لەغەریـــزە مـــرۆڤ رووتبكرایەتـــەوە، كـــە ئـــەم دووانـــەش یان پەیوەســـتن بەعەقڵـــەوە یان پێكەوە لەگەڵ عەقڵـــدا كاردەكەن، ئـــەوا پێگەی مرۆڤیـــش لەزیندەوەرەكانـــی تـــر زۆر جیـــاواز نەدەبوو، واتە ئـــەوەی مرۆڤی جیاكردۆتەوە عەقڵە، ئەگەرچی زۆرجار مـــرۆڤ وەكو بوویەكی خاوەن عەقڵ و بەهۆی بەكارهێنانی عەقڵەوە لەئاســـتی دڕندەییدا پێش هەموو ئاژەڵە دڕندەكانی

تر دەكەوێت. لەكاتێكـــدا كـــە دەســـتەیەك لەمرۆڤ بەویســـتی پەیوەســـتبووە بەمجـــۆرە دەســـەاڵت و هەژموونكـــردن بەســـەر ئەوانی تردا، ئەوا لەبەرامبەردا جۆرێك و خۆنەدانەدەســـت و لەبەرگریكـــردن

لەڕووداوەســـتان هەبـــووە، كە ئەوەش زیاتر زیندوێێتی مرۆڤی ســـەلماندووە، چونكـــە ســـەرباری بەكارهێنانـــی هێـــز و فشـــاری ســـەخت بـــۆ ملپێكەچكردن، زۆربـــەی كات رووبـــەرە فراوانەكـــەی كۆمەڵگە خۆی نەداوەتە دەست و لەهەر ســـاتێكدا هەلی بۆ رەخسابێت، لەرووی كەمینـــەدا هەژموونـــی و دەســـەاڵت وەســـتاوە، لەو پێناوەشدا قوربانی داوە و زۆربـــەی كات توانیویەتی خۆی لەو دەسەاڵتە رزگار بكات، ئەگەرچی جارێكی تر و لەفۆرمێكی تردا كەوتووەتەوە ژێر ســـایە و هەژموونـــی دەســـەاڵتێكی تر، كە هەندێجار لەرووی ســـەركووتكردن و پێنـــان لەمافـــە بنەڕەتیەكانی زۆرینە،

لەوەی پێشوو خراپتر بووە.ملمالنێكانی مرۆڤ لەسەر دەسەاڵت و لەپێناوی گەیشتن بەماف و دابینكردنی زیاتـــر ئـــازادی و باشـــتر ژیانێكـــی هەمیشە بەردەوام بووە. كەواتە لێرەوە ئاشكرایە درێژەی مێژووی مرۆڤایەتی ناكۆكیەكانـــە، و ملمالنـــێ مێـــژووی هەرچەنـــدە ماركس مێـــژوو بەمێژووی ملمالنێی چینایەتی بـــاس دەكات، بەاڵم مەوداو ســـنووری ملمالنێكان بەئاشكرا دیارە لەمەوداو ســـنووری ملمالنێكانی چینایەتـــی زیاتـــر و فراوانتـــرە، بەڵكـــو رەنگە ئەوە دروستتر بێت كە بگوترێت مێژووی مرۆڤایەتـــی بریتیە لەملمالنێی نێوان خەڵك و دەسەاڵت لەپێناوی ماف و ئازادی زیاتردا، كە دەشـــێ دەسەاڵت لەدەســـەاڵتی خێزانـــەوە بۆ دەســـەاڵتی كۆمەڵگـــە جۆراوجۆرەكانـــی پێكهاتـــە

20 ژماره 233 2014/5/31

سەرۆكی هەرێم لەكاتی سەردانیكردنی هێزی پێشمەرگە لە كەركوك و ناوچە دابڕاوەكان

سياسەت

بگرێتـــەوە، تا بەدەســـەاڵتی سیاســـی و بەڕێوەبەریەتـــی و ئابـــووری و ئایینی و كەلتووریشـــەوە، واتـــە هەمـــوو ئەو بنەمایانـــەی ســـنوور بـــۆ ئازادییەكانی مرۆڤ دادەنێـــن، هەموویان لەبەرامبەر خەڵك یان مرۆڤەكاندا پیادەی بەشـــێك لەهەژموونی خۆیان دەكەن، كە ئەوەش دەبێـە بەربەســـت لەرێـــگای مرۆڤدا بۆ ئەوەی بەویستی خۆی و چۆنی دەوێـت

وەها بژی.ئەگەر ســـەیری قۆناغێكـــی مێژوویی بكەین كە تیایدا سیســـتەمە سیاسیەكان بەســـەر دەســـەاڵتیان و پێكهاتـــوون

ویســـتوویانە و كـــردووە كۆمەڵگـــەدا بەجـــۆری تایبەتـــی خۆیـــان كۆمەڵگـــە بەڕێوەببـــەن، بـــەاڵم بۆ ئـــەوەی بتوانن ئـــەوەی خۆیان مەبەســـتیانە بیكەن، كە پێش هەموو شـــتێك پاراســـتنی بوونی خۆیان و زیاتر كۆنترۆڵكردنی كۆمەڵگەیە هەوڵیانـــداوە خۆیـــان، مانـــەوەی بـــۆ هەمـــوو دەنگێكـــی دژ بخنكێنن. ئەمەش خاسیەتی كۆی سیستەمە سیاسیەكانی ئەوســـا و ئێستاشـــە بـــە تۆتالیتـــار و جیاوازییەكـــە بـــەاڵم دیموكراســـەوە، ئەوەیە، كە لەسیســـتەمە تۆتالیتارەكاندا بـــۆ بێدەنگكردن رێگای یەكەم كوشـــتن

لەسیســـتەمە بـــەاڵم لەناوبردنـــە، و دیموكراسیەكاندا شێوازی تری هێمنتر و شارســـتانیانەتر بـــۆ بێدەنـــگ كردن هەیە. بـــەاڵم لەگەڵ هەموو ئەوانەشـــدا هیـــچ كام لـــەو سیســـتەمە سیاســـیانە نەیانتوانیـــووە بەتەواوەتـــی مرۆڤەكان بێدەنگ بكەن. ئەمەش بەهۆی ئەو هێزی خۆبەدەســـتەوەنەدان و بەرگریكـــردن و لەرووداوەســـتانەی كە بەسروشـــتی لەگەوهەر و ماهیەتی مرۆڤدا هەیە. هەر ئـــەم هێزەشـــە وایكـــردووە لەمێژووی بدرێـــت زۆر قوربانـــی مرۆڤایەتیـــدا لەپێناوی ئـــازادی و مافدا و مرۆڤەكان

ژماره 233 2014/5/31 21

سياسەت

بەگشتی ئەو هێزی لەرووداوەستانەیان تێدایە. هەر بۆیە دەشـــێ تێكبشكێدرێن، بـــەاڵم ناشـــێت ببـــەزن، ئەمـــەش ئـــەو هێـــزە مەعنەویە پتەوەیە، كە پێناســـەی بوونـــی مرۆڤ دەكات لەپێناوی ماف و ئازادیدا، لەپێناوی گەیشـــتن بەژیانێكی

سەربەرزانەدا.كورد وەكو نەتەوە و وەكو كۆمەڵگە مێژوویەكی دوورودرێژی ژێردەستەیی هەیـــە. ئـــەوەی ئاشـــكرایە تاكو ئێســـتا لەالیـــەن ئەوانی تـــرەوە بەڕێوەبراوە و و چەوســـێندراوەتەوە بەردەوامیـــش سەركوتكراوە، بەاڵم ئایا گیانی بەرگری

تیایدا هەرەســـی هێنـــاوە و بەتەواوەتی خۆیداوەتە دەســـت، یـــان بەپێچەوانەوە بـــەردەوام خـــۆی راگرتـــووە و لەهەر كاتێكدا هەلی بۆرەخســـابێت بەشێوازی جۆراوجۆر بەرگـــری لەخۆی كردووە؟ ئاشـــكرایە كە كورد بـــەردەوام لەباری بەرگریكردن لەخۆیـــدا بووە و هەرگیز بەتەواوەتی خۆی نەداوەتە دەستی ئەو هێز و عەقڵ و كەلتوورانەی دەسەاڵتیان بەســـەردا كردووە، هەر ئەمەش یەكێك بووە لەهۆكارە سەرەكییەكانی مانەوەی. واتە كورد بەردەوام لەخەباتی مانەوەدا بـــووە، ئـــەوەش بەرهەمـــی ئـــەو گیانی بەرگـــری لەخۆكردنە بووە، كە هەرگیز لەبوونی ئەمدا وەكو نەتەوە هەرەســـی نەهێنـــاوە و هەر هەلێكی بۆ رێكەوتبێت گوزارشـــتی جۆراوجۆردا لەشـــێوازی لەخۆی كردووە. دروستكردنی چەندین دەسەاڵتی ناوخۆیی لەشێوەی میرنشین و دەســـەاڵتی ناوچەیـــی و خەبـــات و لەناوەڕاســـتی بەردەوامـــی راپەڕینـــی ســـەدەی نۆزدەوە تاكو ئێستا، بەڵگەی ئـــەو نەبەزیـــن و بەرگریكردنیـــە، كـــە هـــۆكاری راســـتەقینەی مانـــەوەی ئەم

بوون وەكو نەتەوە.بەاڵم ئەوەی ئاشـــكرایە تاكو ئێســـتا كـــورد لەپێگەی بەرگریكردنـــدا بووە و هەمیشـــەش بەوچـــاوە روانیوێتـــی كە خۆی بپارێزێت یـــان بپارێزرێت. دیارە زۆر هۆكاریش لـــەم رووەوە دەوریان هەبووە، كە كورد بەوجۆرە بیربكاتەوە، بەپێچەوانەی جولەكەوە كە لەهەڵوێست لەخۆیـــەوە بەرگریكـــردن پێگـــەی و گواســـتیەوە بـــۆ هەڵوێســـت و پێگـــەی لەمـــەش مەبەســـت لەرووداوەســـتان. ئەوەیە جولەكە گەیشـــتە ئەو ئاســـتەی كـــە نەك هەر خـــۆی بپارێزێـــت، بەڵكو لـــەرووی ئەوانی تریشـــدا بووەســـتێـت بـــكات، دروســـت بـــۆ كێشـــەیان و تەنانەت بگاتە ئاســـتێك كـــە بەجۆرێك لەسەركێشـــەوە بەدنیا بڵێت بەئاســـانی مل نادات، ئەو مادام بوونی هەیە، دەبێ مافیشـــی هەبێت. ســـەرئەنجام جولەكە بـــووە ئەو هێـــزەی كە ئێســـتا لەرووی گەورەترین ئەو هێزانەشدا دەوەستێت،

كە دەشێ مەترسیان بۆی هەبێت.وەكـــو گوتمـــان كـــورد تاكو ئێســـتا لەپێگـــەی بەرگریكردندا بووە، بەاڵم بۆ

ئێســـتا كە بۆتـــە خاوەنی دەســـەاڵتێك مرۆیـــی و ئابووریـــی هێزێكـــی و دەوڵەمەنـــدی هەیـــە، پێویســـتی بەوەیە هەنگاوی فراوانتـــر بهاوێت، كە ئەویش گواستنەوەیە لەقۆناغی بەرگریكردنەوە بـــۆ قۆناغی بەدەنگبـــوون و بۆ قۆناغی رەتكردنـــەوە و لەرووداوەســـتان. هەتا كورد نەگاتە قۆناغی لەرووداوەستان و بەئاشـــكرا بەوانیتر نەڵێـــت ئەمە ئێمەین خۆمـــان بڕیـــاری خۆمـــان دەدەیـــن و خۆمـــان چارەنووســـی خۆمـــان دیاری خـــۆی بوونـــی ناتوانێـــت دەكەیـــن، بســـەلمێنێت و بەردەوامیـــش لەبەردەم مەترســـیدا دەبێت. بەاڵم ئەگەر گەیشتە ئاســـتی لەرووداوەســـتان، ئەوا دنیاش ناتوانێـــت ئیـــرادەی نەتەوەیەكی پەنجا ملیۆن كەسی بخاتە ژێر پێیەوە. دیارە بۆ ئەوەی كورد وەكو نەتەوە بگاتە قۆناغی ئاستەكاندا لەهەموو لەرووداوەســـتان، زەمینـــەی بەرەخســـاندنی پێویســـتی یەكبـــوون و یەكێتـــی نەتەوەیـــی هەیە، كە ئـــەوەش بەبیناكردنی سیســـتەمێكی ئەوتـــۆ دیموكراســـی فەرمانڕەوایـــی دەبێت، كـــە ئینتیمای هاواڵتی پتەوبكات و ســـنووری ئازادییـــەكان فراوان بن و عەدالـــەت و یەكســـانی بنەمـــای كار و بەڕێوەبردن بێت و چەمكی هاواڵتیبوون پرینســـیپی بااڵ بێت و كـــۆی ئەندامانی كۆمەڵگە وەكو یەك بگرێتەوە. لەبارێكی وەهادا هێزی كۆمەڵگە ئەو هێزە پتەو و پۆاڵینە دەبێـت، كە فشـــار و هەڕەشەی ئەمـــالو ئـــەوال جوڵـــەی پێنـــاكات. لەم رووانگەوە ئەوە قۆناغێكە لەپەرەسەندن كە كورد مـــل بۆ داگیركـــەری عەرەبی عێراقـــی یـــان ســـووری و توركـــی و فارســـی نـــەدات و ســـووربێت لەســـەر ئەوەی خۆی بڕیـــاری خۆی بدات. ئەو فشـــار و دەنگـــە ناســـازانەی لەهەندێك لەدەوڵەتانی گەورەوە دەبیسترێن، تەنیا بـــۆ رازیكردنی عـــەرەب و ئەوانی تر و ئەگینا بەرژەوەندییەكانیانە، پاراســـتنی هیـــچ رۆڵ و كاریگەرییەكیـــان لەســـەر كـــورد نابێـــت، ئەگـــەر كـــورد لەپێگەی لەرووداوەســـتانێكی بەهێزدا بێت، وەك تاكـــە هێزێكـــی یەكگرتـــووە بەگـــەل و

بەدەسەاڵتیەوە.

22 ژماره 233 2014/5/31

سياسەت

وته کانــــی ئــــه م دواییانه ی مه ســــعود بارزانی ئــــه م کوردســــتان، ســــه ربه خۆیی ده ربــــاره ی کــــردووه گشــــتی بیــــرورای الی هه رێمــــه ی به بابەتێكــــی سیاســــی و لــــه وه ش زیاتر پرســــی ده وڵه تی ســــه ربه خۆی کوردی وه ک پرسیارێک کــــردووه بــــە مەتەڵێكــــی سیاســــی. یــــه ک لــــه و پرســــیارانه ی له پەیوه ندی له گه ڵ دراوســــێکانی عێــــراق هاتۆ تــــه کایــــه وه : ئایا تورکیــــا ده وڵه تی

سه ربه خۆی کوردی به فه رمی ده ناسێ؟ئه م پرســــیاره ئه گــــه ر له رابردوویه کی نزیك وەاڵمه که ی"نەخێــــر" بێگومــــان هاتبائــــاراوە، ده بوو. له هه لومه رجی ئه مڕۆدا به فه رمی ناسین یــــان نه ناســــینی ده وڵه تی ســــه ربه خۆی کوردی له الیــــه ن تورکیاوه ، به چه ند ته وه رێكی گرنگەوە

گرێدراوە. یه که م :پرۆســــه ی کرانه وە و بااڵنســــی هێز

له سیاسه تی ناوخۆی تورکیابڕیاری تورکیا بۆ به فه رمی ناسینی ده وڵه تی کــــوردی له و بڕیاره هه ســــتیارانه یه ، که هه ڵگرێ گه لێــــک کاردانــــه وه و خوێندنــــه وه ی جیــــاوازه . ئه گــــه ر له دۆخــــی ئێســــتادا ده وڵه تــــی کــــوردی )ئاکه پــــه ( تورکیــــا حکومه تــــی رابگه یه نــــدرێ، ده که وتێته ســــه ر دووڕیانێك، پرۆسه ی کرانه وه بۆ راکێشــــانی سه رنج و پاڵپشــــتیی کورده کانی له ئه گــــه ری پێکــــردووه ، ده ســــتی واڵتــــه ئــــه م دژایه تیکردنــــی ده وڵه تــــی کوردی، سیاســــه تی

ئه م واڵته بــــه ره و دژبه یه کی و ئاڵۆزی ده ڕوات. ئه گــــه ر حکومه ته کــــه ی ئــــۆردوگان پشــــت له و هه لــــه مێژوویه بــــکات، که که وتۆ ته ســــه ر رێی کورده کان، بێگومان کورده کانیش پشــــت له وان

ده که ن.ئۆردۆغان که چەندین جار )مالکی( به تاکڕه و و دیکتاتــــۆر وه ســــف کردوه ، ئه گه ر پشــــتیوانی له راگه یاندنــــی ده وڵه تــــی ســــه ربه خۆی کوردی نــــه کات، بێگومان پرۆســــه ی کرانــــه وه ی تورکیا شكست دەخوات. به فه رمی نه ناسینی ده وڵه تێکی کوردی به ئه ندازه ی به فه رمی ناسینه که ی تێچوو و باجــــی سیاســــی هه یــــه. دیوێکی دیکــــه ی ئه م پرســــە ئه مه یه، که هه ر وه ک چۆن رای گشــــتی تورکیــــا رایان له ســــه ر کرانه وه ی دیموکراســــی نه بوو، به اڵم له به رئه وه ی کێشــــه که له قۆناغێکدا راگیــــرا، بەگەڵیكەوتن. به م حاڵه شــــه وه له وانه یه ده ربــــاره ی به فه رمی ناســــینی ده وڵه تی کوردی، رایه کی تــــه واو پێچه وانــــه و جیاوازیــــان هه بێ. ئه گــــه ر ده وڵه تــــی ســــه ربه خۆی کــــوردی پێــــش هه ڵبژاردنه کانــــی تورکیا رانه گه یێنــــدرێ، ئاکه په له ســــه ربنه مای درێژه دان به پرۆسه ی "کرانه وه " له ســــه ربه خۆیی پاڵپشــــتی زۆر به ئه گه رێکــــی

ده وڵه تی کوردی ده کات.فاکتــــه ره و وزه پێگــــه ی دووه م:

ئابووریه کانسیاسه تی ئابووریی و فاکته ره ئابوورییه کانی تورکیــــا لــــه م ســــااڵنه ی دواییــــدا واده رده خــــات کــــه ئەنکــــەرە ســــه ربه خۆیی ده وڵه تــــی کوردی

به فه رمی ده ناســــێ. تورکیا به سه رنجدان له وه ی وزه ی پێویست له دراوسێکانی خۆی به نرخێکی زۆر دابین ده کات، بــــۆ که مکردنه وه ی تێچووی دژایه تیکردنــــی ســــه ره ڕای وزه ، هــــاورده ی ده وڵه تــــی مه رکــــه زی عێــــراق، له بــــواری وزه وه پەیوەندیه کــــی چڕوپڕ و تایبه تی له گه ڵ هه رێمی کوردســــتان هه یه. وێڕای واژۆکرانی گرێبەستی تورکیــــا و هه رێمــــی له نێــــوان هــــاوکاری وزه کوردستان، میدیاکانیش له جیاتی نه وتی عێراق، ده ســــته واژه ی "نه وتی کوردســــتان" یان نه وتی "باکووری عێراق" به کارده به ن. هه وڵده درێ باس له گرێبەست و دانوستان له گه ڵ "باکووری عێراق" بکرێ و به شــــێوه یه کی ناڕاســــته وخۆ حکومه تی هه رێمی کوردستان وه ک فاکته رێکی سه ربه خۆ له بیراورای گشــــتیی پێگه یه کی تایبه تی پێبدرێ. تورکیا رۆژانه پێداویسیه کانی خۆی له روسیا و ئێــــران دابین ده کات، هاوکات هه وڵی ئه و ده دات له بــــواری وزه وه خــــۆی و هه رێمی کوردســــتان بخاته دۆخێكی پێكەوەبەسترانەوە. جیاله بواری وزه ، بارزگانی تورکیا له گه ڵ هه رێمی کوردستان

ناسر مورادی

ئایا تورکیا دان بە ده وڵه تی سه ربه خۆی کوردیدا دەنێت؟هه رێمی کوردستان دوای ئه ڵمانیا دووه مین شه ریکی

بازرگانی و كڕیاری شتومه کی تورکیایه ، بۆیه به پچڕانی پەیوەندییه کانی له گه ڵ هه رێم، زه برێکی کاریگه ر بەر

په یکه ری ئابووریی ئه م واڵته ده که وێ

ژماره 233 2014/5/31 23

سياسەت

عێراقی دراوسێی توركیا تەنها هەرێمی كوردستانە، بۆیە توركەكان لەوبارەوە سیاسەتێكی واقیعگەرانەیان گرتۆتەبەر

بوارێکــــی به رفراوانــــی به خۆوه گرتــــووه . دوای به هاری عه ره بی، تورکیا توانای ده ستگه یشــــتنی به رۆژهه اڵتــــی ناوه ڕاســــت الوازبــــووه . له گــــه ڵ واڵتانــــی وه ک عێراق، لوبنان، ســــوریه ، میســــر و ئیســــرائیل گرژی كەوتۆتــــە نێوانیان، ئەمەش راده ی هه نارده کردنــــی تورکیــــای دابه زاندووه . لەگــــه ڵ هه رێمــــی په ره پێدانــــی پەیوەندیه کانــــی کوردســــتان تاڕاده یه کی زۆر ئه م دابه زینه ی بۆ قه ره بوو کردۆ ته وه . هه رێمی کوردســــتان دوای ئه ڵمانیا دووه مین شه ریکی بازرگانی و كڕیاری شــــتومه کی هه نارده ی تورکیایه . بۆیه به پچڕانی پەیوەندییه کانی له گه ڵ هه رێم، زه برێکی کاریگه ر بــــەر په یکــــه ری ئابووریی ئه م واڵتــــه ده که وێ، هه رچه نــــدە پەیوەنــــدی ئابووریه کانــــی له گــــه ڵ عێراق ته نیا به هه رێمه وه نابەســــترێتەوە، به اڵم لەئه گه ری هه رجــــۆره گرژیه ک له پەیوەندیه کانی له گــــه ڵ هه رێمــــدا، ده بێته هۆی ئــــه وه ی له دوای قه یرانــــی ســــوریا، رێــــگای زه مینــــی و ترانزیتی تورکیــــا بۆ رۆژهه اڵتــــی ناوه ڕاســــت به ته واوی دابخرێت، له ده ستدانی دووه م بازاری هه نارده ی

تورکیــــاش) واته هه رێمی کوردســــتان( كارێكی ئەقاڵنی نییه .

ســــێهه م: بااڵنســــی هێــــز و هه لومه رجــــی ئێستای رۆژهه التی ناوه ڕاست

تورکیا دوای به هاری عه ره بی پێداچوونه وه ی به سیاســــه تی رۆژهه اڵتــــی ناوه ڕاســــتی خۆیــــدا کــــردووه، هه وڵیــــداوه سیاســــه تی خــــۆی وه ک "گۆڕانــــکاری له رۆژهه اڵتــــی ناوه ڕاســــت نــــه ک تورکیا" تێۆریزه بکات. تورکیا به شێوه ی ئاشکرا ده نگی خۆی خســــته پــــاڵ گۆڕینــــی رژیمه کانی میســــر، سوریا و لیبیا، به اڵم ده رباره ی گۆڕینی سیاســــه تێکی ناوچه كــــە واڵتانــــی ســــنووری پارێزکارانــــه ی ره چاوکــــرد، له تێکــــڕای واڵتانی قه یرانلێــــدراوی ناوچه که ، سیاســــه تی ده ره وه ی واڵتــــان بنه مای"پاراســــتن"ی لەســــه ر تورکیــــا بوو. به اڵم دوای به هــــاری عه ره بی گوتاره که ی باســــی و ئاڕاســــته کرد دیکــــه به شــــێوه یه کی "سنووره ده ستکرده کانی" هێناکایه وه . به رواڵه ت سیاســــه تی موحافزه کارانــــه ی تورکیــــا ناگاتــــه ئاســــتی گۆڕینی ســــنووری واڵتانــــی ناوچەكە ،

بــــه اڵم بوونــــی ئاڵۆزیــــی و قه یرانــــی نەتەوەیی و ئایینــــی له رۆژهه اڵتــــی ناوه ڕاســــت، ده توانــــێ بیرۆکه ی گۆڕینی ســــنووره کانی ســــایکس بیكۆ بگۆڕێت بۆ پێکهێنانی سنووری نه ته ویی، ئایینی

و سیاسی نوێ. عێراق لــــه 2003ه وه کاندیده بــــۆ گۆڕانکاری ئێســــتا له جوگرافیــــا سیاســــیه که ی، تورکیــــاش پێیــــه بــــه م هــــه ر گۆڕانخوازیدایــــه . له بــــه ره ی ده وڵه تــــی له ســــه ربه خۆیی پشــــتیوانیکردنی کوردســــتان چاوه ڕواننه کراو نییه . ئه م دۆخه ی ئێستا ره هه نده کانی پەیوەندی ستراتژیکی تورکیا و هه رێمــــی کوردســــتان زیاتــــر زه قده کاتــــه وه . له ناوچه کــــه بنه ڕه تــــی گۆڕانــــکاری تاکاتێــــک نه یه ته کایه وه ، تورکیا یه که مینی ئه و واڵتانه یه که ده وڵه تی جیابۆوە له عێراق به فه رمی ده ناســــێ، ره نگه ده القه یه ک بۆ پەیوەندیه کانی ئه م هه رێمه ده ره وه وه ش جیهانــــی له گــــه ڵ ســــه ربه خۆیه بکاته وه. سیاســــه تی ناوخۆ و ده ره وه ی حیزبی ده سه اڵتداری تورکیا، ئاگاهانه و نائاگاهانه ئه م

گریمانه یه به هێزتر ده کات.

24 ژماره 233 2014/5/31

بۆچـــی تەنیا پارتی بەدەســـتوەردان لەرۆژئـــاوای كوردســـتان تۆمەتبـــار دەكرێ؟

خاڵی ناكۆكی نێوان پارتی و پەیەدە چییە؟مستەفا شەفیق: شتێكی شاراوە نییە پارتی حزبێكی كۆنە لەكوردستان و خاوەن خەباتێكی بێوچانـــە، كاریگـــەری خەباتی پارتی لەســـەر هەموو پارچەكانی كوردســـتان هەبووە، پارتە سیاســـیەكانی رۆژئاوای كوردستان لەكۆنەوە تەبەنـــی رێبـــازی بارزانیان كـــردووە، ئەوەش مانـــای ئەوەنییـــە پارتـــی دەســـت دەخاتە نێو كاروباری كورددانی رۆژئاوا، سەردەمێك كە ئـــەو پارتانە دامەزران، بارزانی نەمر لەیەكێتی ســـۆفیەتی پێشـــووبوو، بەاڵم نورەدین زازا و هاوڕێكانـــی ئەوانەی دامەزرێنـــەری ئەلپارتی

بوون تەبەنی رێبازی بارزانیان كرد. ئاژانســـی فـــورات نیـــوزی ســـەربە پەپەكـــە باڵویكردۆتـــەوە، ژمارەیـــەك چەكدار بەپشـــتیوانی پارتی و لەالیەن ئێوەوە رەوانەی

كێشـــەیەكی نەتەوەیی هەیە، بتەوێ و نەتەوێ باشی و خراپی ئەو رەوشە كاریگەری لەسەر هەرێمـــی كوردســـتان و دواڕۆژی هەرێـــم و واڵتانی دراوســـێی ســـوریاش بەگشتی هەیە، وەك توركیـــا و لوبنـــان و ئـــوردن و عێـــراق. هەروەها واڵتانی دیكەی وەك ئەمریكا و ئێران و روســـیاش هاتوونەتە ســـەرخەت. پڕوشكی ئەو پرســـە بەر هەرێمی كوردستان كەوتووە، ئێســـتا زیاتر لە 200 هەزار پەنابەری سووری لەهەرێمـــی كوردســـتان هەن و زۆربەشـــیان لەناوچەكانـــی ژێر دەســـتەاڵتی پارتیـــن، بۆیە هەرێـــم ناچاربووە بەشـــێوەیەكی باش رەفتار لەگـــەڵ ئـــەو پرســـەدا بـــكات و رێ لەخراپـــی رەوشـــەكە بگرێت، بەپێچەوانەی ئەو هێزانەی لەكوردستان كەمترین خزمەتیان بەرۆژئاوای كوردستان نەكردووە و بەردەوامیش لێدوانی ئاگریـــن دەدەن و فرمێســـكی تیمســـاحانە بـــۆ

رۆژئاوای كوردستان دەڕێژن.

مســــتەفا شــــەفیق، چاودێــــری سیاســــی كوردســــتان لەرۆژئــــاوای شــــارەزا و لەدیمانەیەكــــی گۆڤاری )ســــڤیل(دا، تیشــــك دەخاتە سەركۆمەڵێك پرسی گرنگ لەبارەی رۆژئاوای كوردستان، بەتایبەت پەیوەندی نێــــوان پارتــــی دیموكراتــــی كوردســــتان و

پەیەدە.

كوردســـتان هەرێمـــی گرنگیدانـــی بەكاروبـــاری رۆژئـــاوای كوردســـتان دەچێتە چوارچێوەی دەســـتێوەردان یـــان ئەمە ئەركی

هەرێمە؟مســـتەفا شـــەفیق: رۆژئـــاوای كوردســـتان یـــان گـــەورە، لەكوردســـتانی وەك بەشـــێك پرســـی كـــورد لەرۆژئاوای كوردســـتان وەك بەشێك لە كێشەی نەتەوەیی كورد، پەیوەندی راســـتەوخۆی بەهەرێمی كوردستانەوە هەیە، پەیوەندی مێژوویی و مرۆڤایەتی و نەتەوەیی و كۆمەاڵیەتـــی. ئەمـــڕۆ هەرێمی كوردســـتان مرۆیـــی بەرپرســـیاریەتێكی ژێـــر كەوتۆتـــە ئێســـتا لەبەرامبـــەر رۆژئـــاوای كوردســـتان، ژمارەیەكی زۆر پەنابەر لەهەرێمی كوردستان هـــەن، رەوشـــێكی مرۆیـــی هاتووتـــە پێـــش و هەرێم ناچاربووە تەداخول بكات، جگەلەوەش

قائید میرۆ مزوری

سياسەت

هەڵوێستی هەرێم بەرامبەر رۆژئاوا بەرپرسیاریەتێكی نەتەوەیی و مرۆییە نەوەك دەستێوەردان

مستەفا شەفیق شارەزا لەرۆژئاوای كوردستان بۆ سڤیل:

ژماره 233 2014/5/31 25

سياسەت

پەیەدە دەیویست لەرێگای شەڕی داعش و گروپە چەكدارەكان

پەیامێك بداتە ئەمریكا و رۆژئاوا، بەاڵم بەو هۆیەوە كەوتۆتە نێو شەڕێكی قورس و نازانێت

چۆن خۆی رزگار بكات

رژێمی سووریا سنوری بۆ پەیەدە داناوە و بێ

رەزامەندی دیمەشق ناتوانی الیەنەكانی تر لەكانتۆنەكانی خۆیان

بەشدار پێبكات

رۆژئاوای كوردستان كراون؟مستەفا شـــەفیق: راســـت نییە، فورات نیوز تەنیا بوختان و هەواڵی بێ بنەما باڵودەكاتەوە. ئەمە جاری یەكەم نییە دەزگا و راگەیاندنەكانی پەكەكـــە ئەو جـــۆرە پۆختانانە لەســـەر پارتی و پڕەنســـیپ لەگـــەڵ ئـــەوە باڵودەكەنـــەوە، ئەخالقـــی راگەیاندن ناگۆنجێ. پارتی تائێســـتا چەندیـــن جـــار ئـــەو هەواڵـــە بـــێ بنەمایانەی رەتكردۆتەوە. دەربارەی منیش، تەحەدا دەكەم بۆ رای گشـــتی و خەڵكی كوردســـتان روونی دەكەمەوە و داوادەكەم سەركردەكانی پەكەكە بێـــن لەســـەر شاشـــەی تەلەڤزیـــۆن بەرامبەر خەڵكی كوردســـتان لێدوان بدەیـــن بزانین كێ خەریكـــی تیـــرۆرە؟ تامـــاوم ئامـــادەی هەموو جۆرە رووبەرووبوونەوەیەكم، تەواوی ژیانی من وابەستەیە بەدۆزی گەلەكەم، ئەو خەڵكەی ئاشـــنایەتیان لەگـــەل مـــن هەیـــە ئەو راســـتیە بـــاش دەزانن. بەخـــۆم كارە تیرۆرســـتیەكانی ســـەركردەكانی پەكەكە باش دەزانم، بەخۆیان ســـەركردەكانیان دەیـــان هەڤاڵـــی خۆیـــان بێ هیچ ســـەبەبێك كوشتووە و شوێنبزركردووە، ئـــەو راســـتیانە لەبەڵگەكانی خـــودی پەكەكەدا بەرژەوەنـــدی لەبـــەر بـــەاڵم باســـكراون، گەلەكەمـــان لەباكووی كوردســـتان كاتی ئەو

جۆرە گفوگۆیانە نییە. بۆچـــی بـــەم دوایە لێدوانـــی ئاگرین لـــەدەزگا راگەیاندنەكانی پەكەكـــە دژی پارتی

زیادیكردووە؟مستەفا شـــەفیق: پەیەدە لەسیاسەتی خۆی بەرامبـــەر رۆژئاوای كوردســـتان زۆر هەڵەی لەســـووریا گـــرۆپ زۆر ئێســـتا كـــردووە، گرووپـــە دەزانیـــن ئێمـــەش پەیدابوونـــە، تیرۆرســـتیەكان دژی میللەتـــی ئێمـــەن، بەاڵم رەوشـــێكی وا لەســـووریا هاتۆتەئاراوە، كەس نازانێ دەســـتی كێ لەگیرفانی كێدایە، سووریا

بۆتـــە دوو پارچە، ســـووریای رژیمی بەشـــار و ســـووریای ئۆپۆزســـیۆن، ئەگەر كوردەكان نەیانەوێ شـــەڕی رژێم بكەن، ئەوە ناشـــبێت ببنە دوژمنی ئۆپۆزســـیۆن، ئەوان كەوتوونەتە دوژمنـــكاری بەرامبـــەر ئۆپۆزســـیۆن، پەیەدە دەیویســـت لەشـــەڕی دژی داعـــش و گروپـــە چەكدارەكان پەیامێك بدەنە ئەمریكا و رۆژئاوا، بەاڵم بەوهۆیـــەوە كەوتوونەتە نێو شـــەڕێكی

قورس و نازانن چۆن خۆیان لێدەربازكەن. بۆچی تەنیا پارتی دان بەكانتونەكانی

رۆژادا نانیت؟مســـتەفا شـــەفیق: پارتـــی دژی هەبوونـــی لەرۆژئـــاوای نییـــە كـــوردی دەســـتەاڵتی كوردســـتان، پێشتر دەســـتەیەكی بااڵ پێكهات، یەكێـــك لەهێزە ســـەرەكیەكانی ناو دەســـتەكە پەیـــەدە و هێزەكانـــی نزیـــك پەكەكـــە بـــوون، لەدەســـتەكەدا تەئیكـــد لەوەكرابـــووە، كـــورد بەیـــەك رەنـــگ و دەنگ هەلوێســـتی هەبێت و مامەڵـــە گەڵ هێزە ناوخۆیی و نێودەوڵەتیەكان بكـــەن، بەاڵم پەیەدە تەنیا لەســـەر بڕیارەكانی خـــۆی بەردەوامبوو، هیـــچ بڕیارێكی هاوبەش جێبەجـــێ نەكـــرا، الوازی حزبەكانـــی دیكەش رۆلی لەو مەســـەلەیەدا هەبوو، بەباوەری من نەبوونی گوتارێكی یەكگرتوو لەناو دەســـتەی بـــااڵ بۆ رۆڵـــی نەرێنـــی پەیـــەدە دەگەڕێتەوە، چوون ئەوان عەرەب دەخەنە ناو دەستەاڵتەوە و رازی نین كورد بەشداربێت، منیش لەشوێنی ئەو الیەنانەبم بەشـــداری كانتۆنەكانی پەیەدە ناكـــەم، پەیەدە لەو بوارەدا ســـەر بەخۆ نییە و رژێمی ســـووریا ســـنورێكی بۆ داناوە و بەبێ رەزامەنـــدی دیمەشـــق ناتوانـــی الیەنەكانی تر لەكانتۆنەكانـــی خۆیان بەشـــدار پێبكات. لەبەر ئـــەم هۆكارانـــە پارتـــی دان بـــەو كانتۆنانـــەی پەیەدەدا نانێـــت. هەندێ الیەن دەیانەوێ وەها پیشـــانبدەن تەنیـــا پارتـــی دژی كانتۆنەكانـــی رۆژئاوایـــە، هەتـــا هەندێك هێز لەباشـــووری كوردستانیش كار لەسەر ئەو سیاسەتە دەكەن و دەیانـــەوێ ماســـی لەئاوی شـــێلودا بگرن و

شەڕی پارتی بەو شێوەیە بكەن. ئەو بەرپرسیاریەتەی لەسەر پارتیە بەرامبـــەر بەرۆژئـــاوای كوردســـتان بەهەمان شـــێوە لەســـەر حزبەكانـــی دیكـــەی هەرێمـــی

كوردستان نییە؟مســـتەفا شـــەفیق: هەندێـــك كێشـــە هـــەن لەئەســـتۆی پارتیـــن، خەڵك بێ ئاگایـــە لێیان، كـــورد دەڵێـــت )ئـــەوەی لەشـــەڕ نییە شـــێرە( بۆیـــە پارتـــی بەرپرســـیاریەتیەكی رۆژانـــە و راســـتەوخۆی لەســـەرە، 200 هـــەزار ئـــاوارە لەهەرێمی كوردســـتانن هەموویان لەناوچەی جێنفوزی پارتین، ژمارەیەكی كەم لەســـنوری دەســـتەاڵتی یەكێتی و گۆڕانن. پارتی هێزێكی

دەســـتەاڵتدار و گەورەی هەرێمی كوردستانە، شكســـتی و ســـەركەوتن بەرپرســـیاریەتی ئەزموونی هەرێـــم تاڕادەیەكی باش گرێدراوە بەرۆلـــی پارتی، ســـنوری دەســـتەاڵتی پارتی هاوســـنورە لەگـــەڵ رۆژئـــاوای كوردســـتان، لەالیەكی ترەوە جەمـــاوەری پارتی پەیوەندی رۆژئـــاوای خەڵكـــی لەگـــەڵ كۆمەاڵیەتـــی كوردستان هەیە، هەموو ئەوانە بەرپرسیاریەتی زیاتریان خســـتۆتە ســـەر پارتی، تەنانەت ئەو بەرســـیاریەتیەی لەســـەر پارتیە هێندە لەسەر

پەكەكە و پەیەدە نییە. زۆرجـــار پەیـــەدە بـــەوە تۆمەتبـــار دەكـــرێ پەیوەنـــدی بەهێـــزی لەگـــەڵ رژێمی ســـووریا هەیـــە. هیـــچ بەڵگەیەك هەیـــە ئەوە

بیسەلمێنێ؟مستەفا شەفیق: دەبێت ئێمەش باش بزانین دەوڵەتی سووریا دەوڵەتێكی ئیستیخباراتیە و لەالیەن دەزگای ئەمنیەوە بەڕێوەدەبرێت. كەم واڵت هەیە دەزگای موخابراتی وەك ســـووریا

تونـــد بێـــت، بۆیـــە ئـــەوان بەهیچ شـــێوەیەك پڕۆتۆكوڵـــی فەرمـــی دروســـت ناكـــەن، تەنیا هەندێ كەسی سەربە دەزگا سیخوڕیەكان ئەو مەلەفە بەڕێوەدەبەن. هێشتا لەهەندێك شوێنی وەك قامشـــلۆ و عەفریـــن و حەســـەكە ئـــەو كەسانەی پێشتر ئەو ناوچانەیان بەڕێوەدەبرد لەشـــوێنی خۆیـــان مـــاون، هێزەكانـــی یەپەگە دەیانپارێـــزن. هەروەهـــا لەســـەرۆك ئەركانی ســـوپای ســـووریاوە بگرە تادەگاتـــە وەزیری نەوت و بەرگری و شارەوانی و چەندین گەورە بەرپرسی تری رژێمی بەشار ئەسەد بەئاشكرا هاتووچۆی ناوچە كوردیەكان دەكەن. تائێستا وێنەكانـــی بەشـــار ئەســـەد و حافـــز ئەســـەد لەشـــوێنی خۆیان ماون، كۆمیتەیەكی هاوبەش لەنێـــوان پەیـــەدە و رژێمی ســـووریا هەیە بۆ بەڕێوەبردنی ئۆپەڕاســـیۆنی ســـەربازی، ئەوە هەمـــووی بەڵگەی زیندووە لەســـەر پەیوەندی

نێوان پەیەدە و رژێمی سووریا.

26 ژماره 233 2014/5/31

زێن ئەلعابدین بن عەلی .. سەرۆكە رواڵەتیەكەی تونس

پیاوە شێتەكان لە دەسەاڵتداشیكردنەوەیەكی دەروونی بۆ ئەو سەرۆكانەی

بوونە ئامانجی شۆڕشەكانی 2011

زێن ئەلعابدین بن عەلی سەرۆكی تونس و لەیال تەڕابلوسی هاوسەری

سياسەت ــ جیهانی

ژماره 233 2014/5/31 27

مەریوان عومەر

ئەو كەسایەتیە نەرجسیەی لەتونسدا پێشەوا بوو، ئەو پیاوە

نەبوو كە لەسەر عەرشی سەرۆكایەتی دانیشتبوو، بەڵكو ئەو ژنەی بوو، كە لەژووری خەوتندا

لەگەڵی بوو

لەیال دوای ئەوەی بە فەرمی بووە خانمی

یەكەمی تونس، ئینجا رووی راستەقینەی خۆی

نیشاندا و نەرجسیەتێكی تۆقێنەری تێدا دەركەوت

نزیكەی 50%ی تەواوی كۆمپانیا و دامەزراوەكانی

تونس سەر بەتۆڕە مافیاییە ترسناكەكەی

لەیال بوون

بەشی سێیەم

سياسەت ــ جیهانی

و چاپكراوێــــك لەبــــارەی ژیانــــی لەیــــالوە قەدەغە كرابوو.

لەیــــال و بــــن عەلی بــــەر لەســــاڵی 1986 یەكتریان ناسیوە، ئەوكات بن عەلی پۆستی بــــەاڵم هەبــــووە، جۆراوجــــۆری حكومــــی هێشــــتا كودەتاكەی نەكردبوو و ســــەرۆكی واڵت نەبــــوو. بن عەلی بەر لەناســــینی لەیال خێزانــــدار بــــووە. ژنەكەی كچــــی جەنەڕاڵ "محەمــــەد ئەلكافــــی" بــــووە، ســــێ كچیــــان لەگــــەڵ پەیوەندیەكــــەی بۆیــــە هەبــــووە، لەیال بــــە نهێنی هێشــــتۆتەوە، لــــەدەرەوەی هاوسەرگیریی كچێكیان بووە. پاشان دوای كودەتاكەی 1987، لەساڵی 1992 بەئاشكرا لەیــــالدا دەكات و لەگــــەڵ هاوســــەرگیریی هەمــــان ســــاڵ كچــــی دووەمی لێــــی دەبێت. ســــاڵی 2005یش كوڕێكی لە لەیال دەبێت و

بڕیاردەدات ببێتە میراتگری باوكی.الی كەسایەتیە نەرجســــیەكان، جوانی و ناوبانــــگ رۆڵی گرنگ لەدەستنیشــــانكردنی هاوبەشی ژیاندا دەگێڕن. كاتێك كەسایەتی نەرجسی دەكەوێتە داوی خۆشەویستیەوە، مــــاددی لەجوانــــی جەخــــت زیاتــــر ئــــەوا دەكاتــــەوە، وەك ئامرازێــــك بۆ راكێشــــانی سەرنجی بەرامبەر )وەك الی لەیال وابوو(، یاخود جەخت لەسەر دەسەاڵت و سامان و ناوبانــــگ دەكاتەوە و پێیوایــــە ئەمانە تێكەڵ بەزاتــــی خۆی بوونە و بەشــــێكن لەو، بۆیە دەبنــــە هۆی سەرســــامبوون و راكێشــــانی ســــەرنجی بەرامبــــەر )وەك چــــۆن الی بن

عەلی وابوو(.لەیال و ژنەكەی تــــری بن عەلی "نەعیمە" بەردەوام لەكێشــــە و ناكۆكیــــدا بوون. لەیال ژنێكــــی ســــادە بــــوو، تەنیــــا لەجوانكاریــــی نەعیمــــە بــــەاڵم بــــوو. ئافرەتــــان شــــارەزا ئافرەتێكی رۆشــــنبیر بوو، جگەلەوەی كچی جەنەڕاڵێــــك بــــوو. گەلی تونــــس الیانوابوو پێگەی كۆمەاڵیەتی لەیــــال نزمترە لەنەعیمە. بۆیــــە لەیال هەوڵــــی قەرەبووكردنەوەی ئەم دەدا، لەكەســــایەتیەكەیدا كەموكورتیــــەی

سەرنجڕاكێشــــە چ لەخۆبایبوونێكــــی زۆر و تەنانەت چ نەرجسیەتیشی هەبووە!

بۆیــــە ســــەردانی "لەلیــــال"ی خێزانی زێن لــــەدوا ســــاتەكانی عەلــــی بــــن ئەلعابدیــــن جێهێشتنی واڵتدا، بۆ بانكی ناوەندی تونسی و راكێشــــانی زێــــڕ و گەوهــــەر و پارەیەكی زۆر، وەك خۆئامادەكردنێــــك بۆ راكردن و چوونــــە دەرەوەی واڵت، دەریدەخــــات ئەو ژنە چ نەرجســــتیەتێكی كوشندە و ترسناك

لە كەسایەتیەكەیدا هەبووە.چیرۆكی سەردانەكە، كە لەئاژانسی هەواڵی DNAی جەزائیــــری و رۆژنامــــەی لۆمۆندی فەرەنسی باڵوكراوەتەوە، بەم شێوەیە بوو: لەیال بەوپــــەڕی لەخۆباییبوونــــەوە دەچێتە بانكــــی ناوەنــــدی تونــــس و داوای تــــەن و نیوێك زێڕ و گەوهەر دەكات، كە نرخەكەی 5 ملیــــار دۆالر بــــووە. كاتێكیــــش حاكمــــی بانكەكە بەهۆی نەبوونی بڕیارێكی نوسراو بەدەســــتیەوە داواكەی رەتكردۆتەوە، لەیال دەچێتە الی هاوسەرەكەی "بن عەلی"، دوای ماوەیەك ملنەدان، دواجار دەچێتە ژێر باری

داخوازی ژنەكەی.لەیــــال بــــن عەلی تەڕابلوســــی، كە ئێســــتا قێزەوەنترین ئافرەتە بەالی خەڵكی تونسەوە و بــــەر نەفرەتی خەڵكەكە كەوتــــووە، چەند ئاماژەیەكی روونی نەرجســــتیەت لەژیانیدا هەبووە. ئەو لەساڵی 1957 لەخانەوادەیەكی زۆر هــــەژار لەدایكبــــووە، كە لــــە 11 كەس پێكهاتبــــوون. باوكــــی دوكانــــی فرۆشــــتنی ئــــەو كااڵیانــــەی هەبــــووە، كــــە هاوســــەر و دەســــگیرانەكان وەك دیاری بــــۆ یەكتریان دەكڕی، لــــە نمونەی میوەی وشــــكەوەكراو و خەنــــە و حەلــــوا و گوێز و .. هتد. ســــاڵی 1970 كۆچــــی دوایــــی دەكات. ناچار دایكی لەبەر هــــەژاری ملدەداتە كاركردن لەیەكێك ئەمــــەوە بەهــــۆی گشــــتیەكان. لەحەمامــــە لەسەردەمی بن عەلیدا هەرجۆرە باڵوكراوە

هەندێــــك جار دەنــــگ و بۆچوونی خەڵك دەبنە بەڵگەی بەهێز بۆ راڤەكردنی رووداوە كۆمەاڵیەتیەكان. نوسەرێك بەناوی "عومەر حەمیدە" لەكاتی شۆڕشــــی یاسەمینی گەلی تونســــی لــــەوێ بــــووە، كتێبێكــــی بچووكی لەبــــارەوە دانــــاوە. تێیدا باس لــــە گفتوگۆی خــــۆی لەگەڵ شــــۆفێرێكی تاكســــی دەكات، لەبارەی دواهەمین وتــــاری "زێن ئەلعابدین بــــن عەلی" و راكردنی لەتونس. شــــۆفێرەكە گوتویەتی "ئەگەر راستیت دەوێت بن عەلی بەو خراپیە نەبوو، كە خەڵك ئەمڕۆ باســــی لێوەدەكەن، بەاڵم خزم و كەسە نزیكەكانی، تایبــــەت ژنەكــــەی، بەتەواوەتــــی ســــیحری لێكردبوو و كاریگەری زۆر خراپی خستبووە ســــەری". هەروەها دەشڵێ "ئەوانەی ئەمڕۆ ئاهەنــــگ بۆ رووخانــــی رژێمەكەی دەگێڕن، هەر خۆیان بوون لەكاتی كودەتا سپیەكەی 1987 هەلهەلەیــــان بــــۆ لێــــدەدا. بۆیــــە پێت دەڵێم ئەو پیاوە كوشــــتەی دەســــتی خزم و كەسەكانی بوو. ماوەیەكی زۆر درێژ گوێی

لەو ژنە مارئاسایەی دەگرت!"گومانی تێدانیە ئەو كەسایەتیە نەرجسیەی خۆویســــت( و خۆپەرســــت )تــــادواڕادە لەتونســــدا پێشەوا بوو، ئەو پیاوە نەبوو كە لەســــەر عەرشی ســــەرۆكایەتی دانیشتبوو، بەڵكو ئەو ژنەی بوو، كە لەژووری خەوتندا لەگەڵــــی بــــوو. هــــەر چاودێرێكــــی بیرتیــــژ هەركام لە وێنــــەكان یاخود دەركەوتنەكانی ئەو خانمــــەی لــــە شاشــــەكانی تەلەفزیۆندا بینیبێــــت، تێبینی ئەوەی كردووە، ئەم خانمە

28 ژماره 233 2014/5/31

سياسەت ــ جیهانی

لەدوا ساتەكانی بەر لەراكردنیاندا لەیال فشار دەخاتە سەر بن عەلی و بەبەهای 5 ملیار دۆالر

زێڕ و گەوهەر لە بانكی ناوەندی تونس

رادەكێشێت

خەمی، كە نزیك بوو لەجۆرێك لە شێتیبوون، بریتــــی بــــوو لەدەســــتەبەركردنی پێگەیەكی ئابووریی و سیاسی و كۆمەاڵیەتی شیاو بۆ خۆی و تــــەواوی خانەوادەكەی. ئەو كچەی لەخێزانێكــــی هــــەژارەوە هاتبــــوو و تااڵوی ئــــەو پێگــــە دەرەنجامــــە كۆمەاڵیەتیەكانــــی نزمەی هەژاریی خانەوادەكەی چەشــــتبوو، بەڵێنی بەخۆیدا، نەوەك تەنیا پێگەیەكی بەرز بەدەســــت بهێنێت، بەڵكو ببێتە ســــەركردەی بااڵی واڵت. نەرجســــیەتێكی تۆقێنەری تێدا دەركەوت، بەڵێنــــی دابوو ببێتە جوانترین و بەهێزترین كەسایەتی واڵت. لێیەوە زانراوە لەتەمەنی گەنجیەتیەكەیدا لەســــاڵی 1970 بە براژنەكــــەی خــــۆی گوتووە "ناجیــــە دەبینی كە من لەداهاتوودا شــــوو بەشازادە یاخود پادشــــا یاخــــود ســــەرۆكێك دەكــــەم، ژیانی هەمووتــــان دەگۆڕم، خانووتــــان بۆ دەكڕم. دەبینی كە چۆن خزمەتكار و شۆفێریشــــتان

دەبێت!!!"لەپێنــــاو ئــــەو ئامانجەیــــدا، لەیــــال پەنــــای بــــردە بــــەر هەمــــوو ئامرازێــــك. یەكێــــك لە چێشــــتلێنەرەكانی لەیــــال دواتــــر گوتویەتی "رۆژانە هەســــتمان بە الوازبوونی ئیرادەی سەرۆك بەرامبەر بە لەیال دەكرد. وردەوردە هاوســــەنگی هێز بەالی سەربازگەی لەیالدا بەهێزتــــر جــــار دوای جــــار دەشــــكایەوە، دەردەكەوت. هیچ شــــتێك بەالیەوە ئەستەم دەســــتەپاچەیی لەبەرامبەریشــــدا نەبــــوو.

سەرۆك تادەهات زیاتر دیاردەكەوت".لەیال توانی تەواوی ئەندامانی خێزانەكەی بخاتە نێو تۆڕێكی جاڵجاڵۆكەیی دامەزراوەی و ئابووریــــی لەبوارەكانــــی تێكچــــڕژاو، كۆمەاڵیەتــــی و سیاســــی. نزیكــــەی 50%ی تــــەواوی كۆمپانیــــا و دامەزراوەكانی تونس ســــەر بەتــــۆڕە مافیاییە ترســــناكەكەی ئەو بــــوون. لەیال بەڵێنەكەی خــــۆی بەجێگەیاند، و كەســــوكار تــــەواوی بــــۆ خانــــووی خانەوادەكەی خۆی كڕی و زۆریانی هێنایە

ناو كۆشكەوە.لەیال بەم شــــێوەیە ســــەرۆكایەتی تونس خۆشــــی ســــەرۆكەكەی هاوســــەرە و بەڕێوەدەبرد. بارودۆخی خراپی تەندروستی بن عەلی قۆســــتبوویەوە و كەســــایەتیەكانی حكومەتەكــــەی ناچار دەكــــرد وەك خاوەن

بڕیار مامەڵە لەگەڵ ئەودا بكەن.كۆنتڕۆڵكردنی بن عەلی لەالیەن لەیالوە، ئــــەوە ناگەیەنێــــت، كــــە بــــن عەلی خۆشــــی جۆرێك لــــە نەرجســــیەتی نەبووبێت. بەڵكو ئەمیــــش كۆمەڵێك گرێ لەژیانیــــدا هەبووە. هاوشێوەی موبارەك لە خانەوادەیەكی هەژار

و قەرەباڵــــغ لەدایكبووە، تەنیا دەروازەی بۆ رزگاربــــوون لــــەو ژیانــــەی لەچوونەریزی ســــوپادا دۆزیوەتــــەوە. هەمیشــــە حەزی بە كۆنتڕۆڵكردنی كەسانی دەوربەری كردووە، كاتێك لەریزی ســــوپا یــــان هەواڵگریی یان

حكومەتدا كاری كردبێت.كاردانــــەوەی دەروونــــی پســــپۆرانی ساردوســــڕ و دابڕاوانــــە لەواقعی بن عەلی بەرامبەر بەشۆڕشی گەلی تونسی بەجۆرێك لەنەرجســــیەت وەســــف دەكەن. چونكە بن خۆكوشــــتنی تراژیــــدی رووداوی عەلــــی "بوعەزیــــزی" بــــە "حاڵەتێكــــی كۆمەاڵیەتــــی دەروونی الواز" وەسف كردووە، كە ئەمەش شێواندنێكی دڵڕەقانەی بارودۆخی تونس و

دۆخێكی نمونەیی نەرجسیەتە لەودا.تەلەفزیۆنیــــدا دەركەوتنــــی لەچەندیــــن هەمیشــــە وتەكانــــی بــــن عەلــــی جۆرێك لە بــــووە، پێوەدیــــار لەواقعــــی خۆدزینــــەوە شۆڕشــــی ســــەرتاپاگیریی گەلی تونسی بە "هەوڵــــی هەندێك الیەن كە خێر و خۆشــــی تونســــیان ناوێت" وەســــف كــــردووە. بەاڵم ئــــەوەی لەدوایــــن وتــــاری بــــەر لەراكردنی عەرەبــــی لەجیــــات بــــوو، ســــەرنجڕاكێش فوسحە، بەشێوەزاری خەڵكی تونس قسەی بــــۆ دەكــــرد، وەك هەوڵێكــــی نەزۆكانــــەی بزواندنی هەســــتی خەڵك و دروســــتكردنی لەگەڵیــــان. پەیوەنــــدی تــــری رایەڵێكــــی هەروەهــــا لەم جارەیاندا بەپێوە وەســــتابوو لەكاتێكــــدا دەخوێنــــدەوە، وتارەكــــەی و لەوتارەكانــــی پێشــــووتریدا لەپشــــت مێزی دادەنیشــــت. ســــەرۆكایەتیەوە نوســــینگەی بەاڵم ئەمجارەیان زمانی جەستەی شێواو و شپرزە ببوو، دەست و قۆڵی راستەی وەك پەلەقاژەكــــردن بەمــــالوالدا دەهێنا و دەبرد،

ناوەناوەش دەنگی بەرزدەكردەوە.ئــــەو عەلیــــدا، بــــن ســــاتەكانی لــــەدوا بــــوون فەرمانبــــەرە حكومیانــــەی لەگەڵــــی خەریكــــی ئــــەو لەكاتێكــــدا لێیدەگێڕنــــەوە، رازیكــــردن و هێوركردنــــەوەی جەماوەری خۆنیشــــاندەر بــــوو، "عیمــــاد" كــــە بــــرازای لەیــــال بوو، كۆمەڵێك گرووپــــی چەتەگەریی كۆكردبوویەوە و پەالماری خۆنیشاندەرانی دەدا و دۆخەكــــەی بــــەرەو ئاڵــــۆزی زیاتــــر دەبرد. تا دەگێڕنەوە بەهۆی ئەم رەفتارەوە بــــن عەلی رووی لە لەیــــال كردووە و ئەوی بەهــــۆكاری دروســــتبوونی ئــــەم راپەڕینــــە

تۆمەتبار كردووە و پێیگوتووە:- تــــۆ هــــۆكاری هەمــــوو ئەمانــــەی، تــــۆ

هۆكاری، تۆ هۆكاری.لەیالش روو وەردەگێڕێت و جوێنبارانی

دواتر بڕوانامەی بەكالۆریۆس و بڕوانامەی تری زانكۆیی بەدەستهێنا.

تونســــیەوە، گەلــــی شۆڕشــــی لــــەدوای وەك چــــۆن ژنــــە ئــــەم كــــە دەركــــەوت بوكەڵەیــــەك یاری بــــە پیاوەكەی كردووە و بۆتە هێزی راستەقینەی پشت تۆڕی مەزنی دامەزراوە ئابووریی و دارایی و سیاسیی و كۆمەاڵیەتییە گەندەڵەكان. چاودێران ماوەی ســــەرۆكایەتی بن عەلی بەسەر سێ قۆناغدا دابەش دەكەن و رۆڵــــی لەیالش لەهەریەك

لەو قۆناغانەدا باس دەكەن.قۆناغــــی یەكەم لــــەدوای كودەتای 1987 دەســــتپێدەكات، كاتێــــك بن عەلــــی هەندێك چاكســــازی سیاســــی و ئابووریی ئەنجامدا. قۆناغــــی دووەم ســــااڵنی نەوەتــــەكان بوو،

كاتێك زۆر دڕندانە ئۆپۆزســــیۆنی ناوخۆی ئیسالمی سەركوتكرد و لیبڕالیەتی ئابووریی ســــێیەمیش قۆناغــــی كــــرد. بەرفــــرەوان لەسەرەتای سااڵنی 2000ەوە دەستیپێكرد، كاتێــــك خۆی وەك ســــەرۆكی هەمیشــــەیی )تامردن( ناســــاند و لەرێــــگای حزبەكەیەوە دەســــەاڵتەكەی بەهێزتــــر كــــرد و واڵتەكەی

كردە دەوڵەتێكی پۆلیسی.لەقۆناغــــی یەكەمــــدا لەیــــال هیــــچ رۆڵێكی نەگێــــڕاوە، هەرچەندە عەشــــیقەی بن عەلی بــــوو، بەاڵم زیاتر وەك ژنــــی نێو خێزانێكی تەقلیدی لەگەڵ هاوســــەر و كچەكانی خۆی نیشان دەدا. لەیال رووی راستەقینەی خۆی نیشــــان نەدا، تا ئەوكاتەی بن عەلی لەساڵی 1992 نەعیمــــەی تەاڵقدا و هاوســــەرگیریی لەگەڵ لەیالدا كرد. راستەوخۆ دوای ئەوەی بووە هاوســــەری شــــەرعی ســــەرۆك، تاكە

ژماره 233 2014/5/31 29

لەیال سەرۆكایەتی تونس و هاوسەرە

سەرۆكەكەی خۆشی بەڕێوەدەبرد، بارودۆخی خراپی تەندروستی بن عەلی قۆستبوویەوە و كاربەدەستانی ناچار

دەكرد وەك خاوەن بڕیار مامەڵە لەگەڵ ئەودا

بكەن

دەكات و پێی دەڵێ:- بڕۆن هەی .....

لەوكاتەدا )حەلیمە(ی كچی بن عەلی دێت، كە هاوكات كچی لەیالشــــە، بە گریانەوە بە

باوكی دەڵێ:- تەاڵقــــی بــــدە، تەاڵقــــی بــــدە، هەمــــوو پەیوەندیەكانت لەگەڵ خانەوادەی تەڕابلوسی )خانەوادەی لەیــــال( بچڕێنە، هەموویان بخە

زیندانەوە، خۆت و گەلەكەشت رزگاركە!بــــەاڵم بــــن عەلــــی نەیتوانــــی بە قســــەی حەلیمــــەی كچــــی بــــكات. تەنانــــەت هەندێك گەواهیــــدەر دەگێڕنــــەوە، كە لەیال فشــــاری زۆری خســــتۆتە سەر بن عەلی، كە لەدواین وتاریدا بەهیچ شێوەیەك باسی خانەوادەی

تەڕابلوسی نەكات.دواجــــار گەلــــی تونــــس دڵخــــۆش بوون بەوەی بــــن عەلی لەكۆتایــــی نزیك بۆتەوە. خانــــەوادەی بن عەلیــــش خۆیان بۆ راكردن ئامادە كردبوو. لەوكاتەدا بن عەلی لەرووی دەروونیەوە بــــە تەواوەتــــی دادەڕوخێت و رەتیدەكاتــــەوە بچێتــــە نــــاو فڕۆكەكە، بەاڵم تاقمی پاســــەوانەكانی ناچاری دەكەن. ئینجا بــــن عەلی بەو هەلیكۆپتــــەرەی "قەزافی برا" بــــۆی رەوانەكردبوو، رایكرد و رووی كردە ســــعودیە. دەگوترێــــت لەكاتی گەیشــــتنی بە شــــاری جدە دووچــــاری جەڵتــــە بۆتەوە و رەوانــــەی نەخۆشــــخانە كــــراوە. هەرچەندە ئەم هەواڵە نەتوانراوە پشتڕاست بكرێتەوە، بــــەاڵم پســــپۆرانی دەروونــــی دەڵێــــن، كــــە ئــــەم نەخۆشــــیە زۆربەی جــــار جۆرێكە لە

خۆكشاندنەوە لە واقیع.

30 ژماره 233 2014/5/31

سياسەت

لەبـــارەی ئەمجارەمـــان بیـــرەوەری ســـەرەتای گەشـــی ئەســـتێرەیەكی دامەزراندنـــی پارتـــی دیموكراتی كوردە، كـــە لەدواییـــدا ناوی ئـــەو حیزبـــە بووە پارتـــی دیموكراتی كوردســـتان، ئەویش "هەمـــزە عەبدوڵاڵ"یە. ئـــەو مرۆڤە گەورە و رۆشـــنبیرە لـــە كاودانێكـــی ناخۆش و لەناو كارەســـات و رۆژە ناخۆشـــەكانی خەڵكی كوردســـتانی گەورە لەدایكبووە. لەســـاڵی 1914 لەناوچەی )باشـــقەاڵن(ی باكووری كوردســـتان هاتۆتـــە دونیاوە، هەر لەمنداڵییەوە باوكی، كە ئەفسەرێكی توركی عوســـمانی بـــووە، كۆچی دوایی

كردووە.بـــرا كـــە خێزانەكەیـــان لەدواییـــدا گەورەكەیـــان سەرپەرشـــتی خێزانەكەی دەكـــرد، دێنـــە شـــاری زاخـــۆ و لـــەوێ نیشـــتەجێ دەبـــن. هەر لـــەوێ خوێندنی ســـەرەتایی و دواناوەندی تەواو دەكات، پاشـــان دەچێتـــە بەغدا و كۆلێژی یاســـا ئـــەو 1937 لەســـاڵی دەكات. تـــەواو رۆژگارەی ئەو تێیدا دەژی، بزووتنەوەی بزووتنـــەوەی و كـــورد ئازادیخـــوازی نیشـــتیمانی عێڕاقـــی دەســـت پێـــدەكات، هەمزە عەبـــدواڵی ئازادیخواز پەیوەندی بـــە حیزبی شـــیوعی عێڕاقیەوە دەكات و رۆڵـــی چاالكی لە شـــۆڕش و رزگارییدا

دەبێت.بۆیە لەساڵی 1946 لەكاتی دامەزراندنی رۆژهـــەاڵت كوردســـتانی كۆمـــاری )مەهابـــاد(، لەالیـــەن حیزبی شـــۆڕش و رزگاری دەكرێتـــە نوێنەر، كە بچێتە الی بارزانی لە كۆماری كوردستان. ئەوكات بارزانی بـــە خۆی و خێزانـــەوە روویان لە كورســـتانی ئێـــران كردبـــوو و رۆڵی

چاالكیان لەوێ هەبوو.شـــادڕەوان هەمزە عەبـــدواڵ بەرێگای قاچـــاغ لە ســـنوری ســـوریا و توركیاوە دەگاتە الی مســـتەفا بارزانـــی لەمەهاباد، لـــەوێ راســـپاردەی حزبـــی شـــۆڕش و بارزانیـــش و پێڕاگەیانـــدوو رزگاری پەســـەندی كـــرد و دەســـتیان كـــرد بـــە پەیـــڕەوی و پڕۆگـــرام ئامادەكردنـــی

ناوخۆی پارتی دیموكراتی كورد.رەحمەتـــی هەمزە نزیكـــەی دوومانگ ئامادەكردنـــی مایـــەوە، چونكـــە لـــەوێ پڕۆگـــرام و پەیـــڕەوەكان كاتـــی زۆری دەوێ و دەســـتەی ئـــازادی و كەســـانی

گێڕانەوەبۆ

لەبیرنەكردن

هەمزە عەبدوڵاڵ

محەمەد مەال قادر

30 ژماره 233 2014/5/31

ژماره 233 2014/5/31 31

هەمزە عەبدوڵاڵ یەكەم سكرتێری پارتی دیموكراتی كوردستان

سياسەت

هەمزە عەبدوڵاڵ و ئیبراهیم ئەحمەد هەرچەندە زاوا و

خەزوور بوون، كێشەی سیاسی و هزریان هەبوو،

شەڕەكەشیان زیاتر لەسەر كورسی سكرتێری پارتی بوو، بەاڵم دواجار

هەمزە عەبدوڵاڵ تاڕادەیەك زوڵمی لێكرا

و لەالیەن پارتیەوە فەرامۆشكرا

رۆشنبیر بەشـــداریان لەم ئامادەكردنەدا كرد، بۆیە پڕۆگرام و پەیڕەوێكی گونجاو بۆ ئـــەم رۆژگارە ئامادەكرا و ســـودیان لـــە پەیڕەو و پڕۆگرامـــی ناوخۆی حزبی

دیموكراتی كوردستان-ئێران وەرگرت.بارزانـــی نەمـــر و هەمـــزە عەبـــدواڵی ئـــازادی دەســـتەی و خوالێخۆشـــبوو بەدەستەی بنەڕەتی دامەزرێنەرانی پارتی دیموكراتـــی كـــورد )پارتـــی دیموكراتـــی هەروەهـــا دادەندرێـــت، كوردســـتان( بارزانـــی نەمر چەند خاڵێكـــی گرنگی بۆ

حیزبی شۆڕش و رزگاری نوسی:1- پڕۆگـــرام و پەیڕەوی دەســـتكاری

زۆری تێدا نەكرێ.2- بارزانی ســـەرۆكی پارتی و شـــێخ لەتیـــف جێگـــری یەكەمـــی ســـەرۆك و كاكەزیاد حەماغای كۆیە جێگری دووەم و هەمزە عەبدوڵاڵ پاڵێوراوی ســـكرتێری

پارتی بن.3- سیاسیەتی بارزانی نەمر بەرامبەر

حكومەتی عێڕاقی بەكاربهێنی.پاشـــان هەمـــزە عەبـــدواڵی رەحمەتی گەڕایەوە و دوای ئەوە هەر دوو حیزبی باســـكراو كۆنگـــرەی خۆیـــان بەســـت و هـــەردوو هەڵوەشـــاندنەوەی بڕیـــاری و دا رزگاریـــان و شـــۆڕش حزبـــی دامەزراندنی پارتی دیموكراتی كوردیان لە 16/ئابی/1946 لەماڵی ســـەعید فەهیم

راگەیاند.پڕۆگرام و پەیڕە لەگەڵ دەستكارییەكی و ســـەرۆك و پەســـەندكران كـــەم جێگـــرەكان وەك خـــۆی پەســـەند كران و كۆمیتـــەی ناوەنـــدی لـــە 11 هەڤـــاڵ و مەكتەبی سیاسی لە 5 كەس پێك هاتبوو، هەمزە عەبدوڵاڵش بۆ ســـكرتێری حیزب

هەڵبژێردرا.بەم شـــێوەیە پارتی دیموكراتی كورد هاتەكایەوە و دەستی بەكاری خۆی كرد ئۆرگانـــی و رۆژنامـــەی رزگاری وەك پارتـــی دیموكراتـــی كورد دەرچـــوو، لە

32 ژماره 233 2014/5/31

بەتۆمەت و گومانی شیوعیبوونەوە لە كۆنگرەی سێیەم

لەساڵی 1951 لەپارتی دەركرا، لەساڵی 1955

لەسەر داخوازی بارزانی گەڕایەوە ناو پارتی، بەاڵم جارێكی تر لە كۆنگرەی چوارەمی

پارتی لە 1959 بەیەكجاری دەركرا

سياسەت ـ

خـــۆی هەڤااڵنی لقی 5 پارتـــی زانیاریان هەبوو، كە پەیوەندی لەگەڵ ســـەفارەتی سۆڤیتی هەبووە و هاوكاریشیان دەكرد

و وەك بێ الیەن دەژیا.لەسااڵنی رێكەوتنی 11ی ئازای 1970 جارێكیـــان ئێمە چەنـــد برادەرێك لە لقی 5 چوینـــە الی كاك حەمەدەمیـــن بـــەگ لەنەخۆشـــخانە. كاك هەمـــزە هـــات بـــۆ دیدەنـــی ئەو و لەوێ ماوەیەك بەیەكەوە بووین، لەهۆڵی نەخۆشخانەكە من و ئەو یەكترمان ناســـی و زۆر قسەمان كرد و پێموابوو پیاوێكی هێمن و لەسەرخۆ بوو و تاڕادەیەكی زۆر رۆشـــنبیر و شـــارەزا بـــوو و زانیـــاری زۆری هەبوو، جارێكی تریش لەفڕۆكەخانەی بەغدا بۆ پێشوازی

چووین و یەكترمان بینی.كاك هەمـــزە عەبدوڵـــاڵی رەحمەتـــی رەحمەتـــی ئەحمـــەدی ئیبراهیـــم و هەردووكیـــان زاوا و خـــەزووری یەكتر بـــوون، واتە خێزانـــی ئیبراهیـــم ئەحمەد )گەالویژخان( خوشـــكی هەمزە عەبدوڵاڵ بوو، بەاڵم كێشەیەكی سیاسی و هزریان لەنێواندا بوو، هەمزە الیەنگری شـــیوعی و سۆشیالیزم بوو، ئیبراهیم ئەحمەدیش ئەمـــەش بـــوو، ئـــەو بەپێچەوانـــەوەی هـــۆی كێشـــەكە بـــوو. لەالیەكـــی تریش كێشەكە زیاتر لەســـەر سكرتێری پارتی بـــوو، واتە ئـــەو كورســـییە هەریەكەیان دەیویست بۆخۆی لەســـەری دابنیشێت، بەداخـــەوە ئـــەم شـــەڕە كورســـییە هەتا ئەمـــڕۆ هـــەر بەردەوامە. جـــا دەرەنجام هەمزە عەبدوڵـــاڵی رەحمەتی تارادەیەك زوڵمی لێكـــرا و لەالیەن ســـەركردایەتی پارتـــی لەكاتیـــی خـــۆی فەرامـــۆش كرا، بەتایبەت لەالیەن ئەو هەڤااڵنەی لە بەغدا

بەرپرسیاریەتیان هەبوو.ناوبـــراو لـــەدوا تەمەنیـــدا لـــە رێـــگای هیرۆخان و مام جەالل برایە سلێمانی و لەوێ ژیانی دەبردە ســـەر، چونكە خاڵی هێرۆ بوو. تا ئەو رۆژەی لە 1998/12/12 كۆچـــی دوایی كرد، لەســـەر وەســـیەتی خۆی بە رێورەســـمێك لەگوندی سیتەك

نێژرا.دروود لـــە گیانـــی ئەو گـــەورە پیاوە، دروود لـــە گیانـــی هەمـــوو شـــەهیدان و خەباتگێڕانـــی كـــورد كـــە بـــە نائۆمێدی ســـەریان نایەوە، دروود لـــە گیانی پاكی

بارزانی نەمر.

نـــوری ئەحمەد تەهـــا، عومەر مســـتەفا، هەمزە عەبدوڵاڵ، جەالل تاڵەبانی، حەبیب محەمـــەد كەریم، نـــەژاد ئەحمد عەزیز و

خەسرۆ تۆفیف.لەكۆتاییدا لەكۆنگرەی 4 لە 1959/10/6 جارێكی تر هەمزە عەبدوڵاڵ بەیەكجاری دەركـــرا و جارێكـــی تـــر نەگەڕایەوە ناو حیـــزب. لەســـاڵی 1963 لـــە 8 شـــوبات، كاتێـــك عەبدولســـەالم عـــارف لەرێگای كودەتای سەربازییەوە هاتە سەر حكوم، بەیانی ژمارە 13ی لە دژی شیوعییەكانی عێـــڕاق دەكرد و هەموویـــان رایانكرد و زۆریشیان لێكوژرا. هەموویان چونە ناو شۆڕشـــی ئەیلول، كاك هەمزەش لەگەڵ ئـــەوان چـــووە دەرەوە، چونكـــە ئەویش بەعســـیەكان بەدوایدا دەگەڕان، لەســـاڵی

1965 جارێكی تر گەڕایەوە عێراق.دوای ئەوانە كاك هەمزە تەمەنی بەرەو پیری چوو و لەماڵی خۆی دانیشت. كاتی

پێشـــتردا ئەو رۆژنامەیە بە دەســـتنوس دەردەچـــوو، لەدوایـــدا بەچاپـــی )تایپ و

رۆنیۆ( بەشێوەی مانگانە دەرچوو. بەم شـــێوەیە ناوبراو لەســـەر خەبات و تێكۆشـــان بـــەردەوام بوو، تـــا دەگاتە كۆنگـــرەی دووەمـــی پارتـــی لەئـــاداری 1951، لەو كۆنگرەیەدا گومانێك لەســـەر هەمـــزە عەبدوڵاڵ و ئەندامانـــی مەكتەبی بڕیـــاردرا بـــوو، دروســـت ناوەنـــدی بەرپرسیاریەتیان پێنەدرێ تا لێكۆڵینەوە لەبارەیانەوە دەكرێ. ســـەركردایەتیەكی كاتیـــی لـــە 5 كـــەس پێكهـــات، ئەمانیش بریتیبـــوون لە: ئیبراهیـــم ئەحمەد، نوری شـــاوێس، جەلیـــل یوســـف )هۆشـــیار(، عومەر مستەفا )دەبابە(، بەكر ئیسماعیل و محەمەدەمیـــن مســـتەفا بەبێ مەكتەبی سیاســـی و كۆمیتـــەی ناوەنـــدی، هەمزە عەبدوڵاڵ وێڕای رازینەبوونی لەبڕیارەكە، حكومەتی عێڕاق گرتـــی و بەبەندكراوی رەوانـــەی زاخۆیـــان كـــرد، بـــۆ ئـــەوەی ببردرێتەوە توركیا، بەهۆی ئەوەی گوایە بەڕەچەڵـــەك خەڵكی توركیایـــە، بەاڵم لە زاخۆ بەهۆی هەنـــدێ هەڤاڵ و برادەری خـــۆی دەربازكرا و گەڕایەوە موســـڵ و لەوێشـــەوە چووە ســـلێمانی. لەسلێمانی هەمـــزە عەبدوڵـــاڵ توانـــی رێكخســـتنێك بەنـــاوی بـــەرەی پێشـــكەوتووی پارتـــی دیموكراتی كورد دروســـت بكات، ئەمانە لەگەڵیدا بـــوون: موحەڕەم محەمەدەمین، شەهاب شێخ نوری، حەمەكەریم فەتحواڵ

و كەسانی تریش.هـــەروەك وتمان لەكۆنگـــرەی دووەم و دوورخرانـــەوە هەڤااڵنـــی و هەمـــزە كانونـــی 2ی لـــە ســـێیەم لەكۆنگـــرەی دووەمـــی1951 لەپارتـــی دەركـــرا. كاك هەمـــزە عەبدوڵاڵ لەســـاڵی 1955 لەگەڵ نـــەژاد حەمـــە عەزیز و خەســـرۆ تۆفیق لەســـەر داخـــوازی بارزانـــی، كـــە جەالل تاڵەبانـــی راســـپاردبوو، گەڕانـــەوە نـــاو پارتـــی، دەچێتە الی بارزانی لەمۆســـكۆ و ناوی پارتیش لەســـەر داخوازی ئەوان بـــووە پارتـــی دیموكراتـــی یەكگرتـــووی

كوردستان.ســـەركردایەتی تریـــش جارێكـــی كاتیـــی دامەزرایـــەوە بەم شـــێوەیە بوو: ئیبراهیـــم پارتـــی، ســـەرۆكی بارزانـــی ئەحمـــەد ســـكرتێر، ئەمانـــەش ئەندامانی سەركردایەتی كاتی بوون: عەلی عەبدواڵ،

ژماره 233 2014/5/31 33

نــــاوخــــــــــۆ

دەرزی ئاژنین دێتە هەرێمی كوردستان

34 ژماره 233 2014/5/31

ناوخۆ

دەرزی ئاژنین دێتە هەرێمی كوردستان

چرۆ حوسێن

شارەزایەكی دەرزی ئاژنین: تەنها لەهەرێمی كوردستان دان بەدەرزی ئاژنین نەنراوە

34 ژماره 233 2014/5/31

ژماره 233 2014/5/31 35

ناوخۆ

ئەگەرچــــی لەهەرێمی كوردســــتان و لەناوچەكە بایەخێكی ئەوتۆی پێنادرێت، بەاڵم چارەســــەركردنی نەخۆش لەڕێی دەرزی ئاژنینــــەوە مێژوویەكــــی دێرینی هەیــــە، كــــە بۆ چــــوار هەزار ســــاڵ پێش ئێســــتا دەگەڕێتەوە. بەاڵم شــــارەزایانی چارەسەری دەرزی ئاژنین رەخنە لەوە دەگرن، كە تەنها لە هەرێمی كوردستاندا

دان بە پیشە زانستیەكەیاندا نەنراوە.بەپێــــی زانیارییــــە مێژووییــــەكان ئەو شێوازی چارەسەركردنە سەرەتا لەالیەن چینییەكانەوە بۆ چارەســــەری زۆربەی ئــــەو بەكارهاتــــووە، نەخۆشــــییەكان دەرزییانەشــــی كە بەكارهاتوون لەبەرد دروســــت دەكران، دواتــــر بەتێپەڕبوونی كات ئەو زانســــتە پێشكەوتنی بەرچاوی

بەخۆیەوە بینیوە.جیهــــان واڵتــــی چەندیــــن هــــاوكات نەخۆشخانەی تایبەت بەدەرزی ئاژنینیان كردۆتەوە. لەئێستاشدا هەوڵێك هەیە بۆ ئەوەی ئەو شــــێوازی چارەســــەركردنە بهێنرێتە هەرێمی كوردستان. شارەزایانی بوارەكەش داوادەكەن حكومەتی هەرێم

بەفەرمی دان بەپیشەكەیاندا بنێت.پیشــــەیەكی وەك ئاژنیــــن دەرزی زانســــتی بەالی كۆمەڵگــــەی كوردییەوە كەسانەشــــی ئــــەو نوێیــــە، بابەتێكــــی لەبوارەكە شــــارەزاییان هەیە لەدەرەوە زانستەكەیان خوێندووە. رزگار ئاكرەیی یەكێكــــە لەشــــارەزایانی بوارەكــــە، وەك خۆی باســــی دەكات چەندین نەخۆشــــی چارەســــەركردووە. ئەو دەڵێت "دەرزی لەســــەر نەرێنــــی كاریگــــەری ئاژنیــــن جەستەی مرۆڤ دروست ناكات، پێویست ناكات نەخۆش حەب و دەرمانی كیمیاوی زۆر بخــــوات، چونكــــە حــــەب و دەرمان شــــوێنێكی و بەســــوودبن هەرچەنــــدە جەستەی نەخۆش چاكبكەنەوە، بێگومان كاریگەری دەكەنە سەر بەشێكی دیكەی

جەستەی نەخۆشەكە".بەوتــــەی ئــــەو شــــارەزایە لەهەمــــوو واڵتانــــی جیهان دان بەچارەســــەركردن نــــراوە، ئاژنینــــەوە دەرزی لەرێــــی حكومەتی فیدڕاڵی بەغداش دانیپێداناوە، كەچی تائێســــتاش هەرێمی كوردســــتان "تەنهــــا پێیوایــــە ئــــەو دانیپێدانەنــــاوە. لەهەرێمــــی كوردســــتان دان بــــەدەرزی ئاژنیــــن نەنــــراوە، كەیســــەكەش زیاتــــر

تەندروســــتی سیســــتەمی شەخســــیە، كوردستان گونجاو نییە، هەروەها بەشێك لەپزیشكەكان تەنها مەبەستیانە دەرمانەكان

بەنەخۆش بفرۆشن".هەروەهــــا دەشــــڵێت "ئەگــــەر حكومەتی هەرێــــم متمانــــەی بەكارەكــــەی ئێمــــە نییە ئاســــتی و پێبــــكات تاقیكردنەوەمــــان بــــا زانســــتیمان بزانێت، دواتر بەپێی ئەنجامی ئــــەو تاقیكردنەوانە مۆڵــــەت بەكارەكانمان بــــدات. من نازانم بۆچــــی حكومەت مۆڵەت دەداتە خەڵكانێك بەناوی )پزیشكیی بەدیل( كە خۆیان بەمەال و پیاوچاك نیشــــاندەدەن و دەرمــــان بەناوی كــــوردەواری و گیایی كــــە بەشــــێكیان تەنهــــا دەدەنــــە خەڵكــــی، ئامانجیان پــــارە وەرگرتنە لەخەڵكی، بەاڵم

مۆڵەت بەزانستی دەرزی ئاژنین نادات"؟ئــــەو گرنگتریــــن ناوبــــراو بەوتــــەی نەخۆشــــییانەی لەرێــــی دەرزی ئاژنینــــەوە بریتیــــن دەكرێــــت بــــۆ چارەســــەریان لەنەخۆشــــییەكانی )جەڵتە، قۆڵۆن، قەبزی، نەزۆكــــی، جوانكاری دەموچاو، ژانی منداڵ

بوون، .....هتد(لەزانســـتی پزیشكی ئاســـاییدا لەرێگەی شیكاری تاقیگە و سۆنار و چەندین ئامرازی دیكەوە نەخۆشییەكان دەستنیشان دەكرێن، لەزانستی دەرزی ئاژنیندا جیالەوەی پشت بەو شیكارییانەش دەبەســـترێت، هاوكات شەست پرســـیار لەنەخۆشەكە دەكرێت و بەپێی وەاڵمی ئەو پرسیارانە نەخۆشییەكە

و چارەسەرییەكەی دەستنیشان دەكرێن.هەر بەپێی ئەو شێوازە لەچارەسەكردن جەســـتەی مـــرۆڤ چەندین هـــەزار خاڵی تێدایە، بەاڵم ئەو كەسانەی دەرزی ئاژنین بـــۆ خەڵـــك دەكەن تیشـــك دەخەنە ســـەر 365 خاڵـــی لەشـــی مـــرۆڤ و بـــۆ ماوەی نیو كاتژمێر دەرزییەكان بەپێی پێویســـتی نەخۆشـــەكە لـــەو خااڵنـــە دەدەن، دواتـــر هەروەهـــا دەردەهێنرێـــن. دەرزییـــەكان رێـــژەی نەخۆشـــەكە پێویســـتی بەپێـــی بوارەكـــە شـــارەزایانی ســـەردانیكردنی دیاریدەكرێـــت، بـــەاڵم بەگشـــتی زۆرجار ژمـــارەی یەكتربینینی نەخۆش و پزیشـــك

دەگاتە دوازدە جار.الی خۆیانەوە بەشـــێك لەو پزیشكانەی لەنەخۆشخانە ئاســـاییەكان دەوام دەكەن، پێیانوایە دەرزی ئاژنین بەنجێكی مەوزوعی ناتوانرێـــت و كاتییـــە چارەســـەرێكی و بەردەوام پشـــتی پـــێ ببەســـترێت. جەالل

حەمە ســـاڵح پســـپۆڕی نەشـــتەرگەری جوانكاری و رێككاری دەڵێ "جیالەوەی دەرزی ئاژنیـــن تەنهـــا وەكـــو بەنجێكی ئازارەكانـــی نەخـــۆش كـــە كاتییـــە، لەبیـــردەكات، پێویســـتە ئەو كەســـانەی ئاژنیـــن دەرزی لەبـــواری شـــارەزان تاقیكردنەوەیـــان بـــۆ ئەنجـــام بدرێـــت، تـــەواو شـــارەزان، ئەگـــەر دەركـــەوت

ئاساییە ئەگەر مۆڵەتیان پێبدرێت".قـــادر خاڵـــس دكتـــۆر هـــاوكات وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی هەرێم هـــۆكاری رێگەپێنەدانـــی ئـــەو شـــێوازە لەچارەســـەركردن بۆ نەبوونی یاســـای رێكخســـتن و رێگەپێدانـــی )پزیشـــكیی بەدیـــل( لەعێـــراق دەگەڕێنێتـــەوە. ئـــەو دەڵێـــت "دەرزی ئاژنیـــن دەچێتـــە قاڵبی )پزیشـــكیی بەدیلـــەوە(، هـــەر ئـــەوەش جگـــە رێگەپێنەدانییەتـــی، هـــۆكاری لەوەش لەهەرێمی كوردســـتان تا ئێستا لەزانكـــۆ بەشـــێك یـــان پەیمانگایـــەك بەو جۆرە زانســـتە پزیشـــكییانە تایبەت نەكراوە، بۆیـــە ئێمە ناتوانیـــن رێگەیان

پێبدەین".هەرچـــی ســـەرۆكی لقـــی هەولێـــری كوردســـتانە پزیشـــكانی ســـەندیكای بەباشی دەزانێت حكومەت بەشێوەیەكی زانســـتی و بەپێـــی یاســـا و رێنماییـــە تەندروستییەكان مامەڵە لەگەڵ زانستی دەرزی ئاژنیـــن بكات، چونكە وەك ئەو دەڵێت "ئەو زانستە پزیشكییە لەواڵتانی رۆژئـــاواش خەریكـــە بەتـــەواوی دانی

پێدادەنرێت".لقـــی ســـەرۆكی قـــادر شـــوان د. پزیشـــكان ســـەندیكای هەولێـــری گوتیشی"لەكوردســـتانیش خەریكـــە ئەو چارەسەرییە دەبێتە حاڵەت و ماوەیەكی دیكـــەش زیاتـــر پەرەدەســـتێنێت، بۆیـــە لەجیاتـــی ئەوەی لەكوچـــە و كۆاڵنەكان حكومـــەت بـــا كاربكـــەن، بەنهێنـــی تاقیكردنەوەیـــان پێبـــكات و رێگەبـــدات لـــەدەرەوە ئەو زانســـتە بخوێنن، دواتر كەسانی دیكەش لەكوردستان فێربكەن، ئەگەر نەشـــیانتوانی تەواو سەركەوتوو بـــن لـــە كارەكانیـــان، بـــا لێپێچینەوەیان لەگـــەڵ بكـــەن". ناوبراو بەپێویستیشـــی دەزانێت گرنگی بە دەرزی ئاژنین بدرێت و پێیوایـــە بـــۆ زۆر حاڵەتی نەخۆشـــی

سوودی لێدەبینرێت.

ژماره 233 2014/5/31 35

36 ژماره 233 2014/5/31

منداڵی ناو خێوەتەكان لە ژیانێكی دژواردا دەژین

له چـــوارده وری ئـــه و خێوه تـــگا دڕاوانه ی منداڵـــی كۆمه ڵێـــك هه ڵچنـــدراون، به بـــه رد پـــرچ قـــڕژن به دیده كران، یارییـــان به خۆڵ و به ردی ده وروبه ری ئه و به رمیله ژه نگاوییانه ده كـــرد، كـــه بۆ ئـــاو خواردنـــه وه دانـــراون. كه مێـــك له والتـــر و له بـــه ر تیشـــكی گه رمـــی هه تـــاو ژنێـــك منداڵه كه ی ده شوشـــت، ئه وان كـــه ژیانیـــان پڕه له به ســـه رهاتی ناخۆشـــی جۆراوجۆر، شـــه رم له وه ناكه ن به )دۆم( ناو ببرێـــن. منداڵە دۆمەكان به ناچـــاری و دوور له خواســـتی خۆیان رێگه یه ك ده گرنه به ر، كه پێشـــتر خانـــه واده و عه شـــیره ته كانیان پێیـــدا تێپه ڕیون و كردوویانه به ڕێچكه یه كی ئاسایی ژیانیان، به و هۆیه شـــه وه بێبـــه ش له خوێندن و ته ندروســـتی و ته نانه ت به شـــێكی زۆریان

نازانن ته مه نیشیان چه نده . له ناو ئه و خانه وادانه ی به )دۆم( ناسراون، ژن و پیـــاوی به ته مـــه ن كه متـــر ده بینرێـــن، هـــه ر بۆیه به الی خۆشـــیانه وه روون نیە، كه مێژووی كۆچەرییبوونیان بۆ چ ســـه رده مێك ده گه ڕێتـــه وه ،

به اڵم به جۆرێك له ســـه ر ئه و شێوازه ی ژیان راهاتوون حه ز بەگەڕان دەكەن.

"تەهـــا نەزمیـــن" منداڵێكـــی پـــرچ ئاڵـــۆزه و لەنزیـــک ماڵـــى خۆیـــان یـــارى بەخـــۆڵ و پارچە ئاســـنى بچوک دەکرد، پێســـتى لەبەر گەرمـــى خـــۆر ســـوتابوو، له رووخســـاریدا ئه وه به دیده كرا، کە گرنگى بەتەندروســـتى و پەروەردەکردنى نادرێت. كاتێك پرســـیارمان بـــه اڵم چەنـــدە، تەمەنـــى نەیزانـــى لێكـــرد، به ڕواڵه ت هه شـــت ســـااڵن ده هاتـــه به رچاو. تەهـــا بەهیـــچ شـــێوەیەك جەژنـــى جیهانـــى مندااڵنی نەبیســـتبوو و نەیدەزانی مانای چیە.

بەاڵم زۆر حەزی لەخوێندن بوو.ئـــەو منداڵـــە بچووكەمـــان دوانـــد و گوتی "جارێکیـــان لەگەڵ دایكم لەهـــەژاری خۆمان پۆلیســـه وه لەالیـــەن دەكـــرد، ســـواڵمان دەستگیرکراین، دواى ئازادكردنمان دەستمان بەســـواڵكردن كردەوە". ئـــەو چێژ لەو گەڕانە لەگـــەڵ دایكـــی دەبینێت و دەڵێ "زۆرخۆشـــە كە خەڵك خواردنی خۆشمان بۆدەكڕن، زۆر حـــەز بەیارى جـــوان و قوتابخانـــه و پارکى

شار دەکەم، بەاڵم نەمخوێندووە".زۆربـــەى وەک بەختیـــار عومـــه ر

هاوتەمەنەکانـــى خێڵەکەى نەیدەزانى تەمەنى چەنـــدە، ئـــه و بەتورەکەیەکى ســـپى چڵکنەوە خێـــرا خۆى کرد بەنـــاو هاوڕێکانیدا، هیالكی بەرووخساریەوە دیاربوو، تۆزوخۆڵ لەسەر رووخسار و دەســـتە بچووكەكانی نیشتبوو، بەوتەى خۆى باوکى دەینێرێت بۆسواڵکردن و بۆهەر رۆژێک پێنج هەزار دینار و کەمێک خـــواردن پەیـــدادەکات و هەمـــووى دەداتـــە باوکى. ئه و منداڵه ده ڵێت "زۆرجار لێم توڕە دەبن و توانجم لێدەدەن". عومەر زۆر حەزی لەخوێندنە و دەیەوێت ببێتە مامۆســـتا، بەاڵم وەك خۆی گوتی تازە لەدەستی چووە و بۆی ناڕەخســـێت. هەروەها دەشـــڵێت "ئەوڕۆژەى پـــارەم دەســـت دەکەوێـــت دڵم زۆرخۆشـــە، بـــەاڵم هـــەر حەزناکەم بچمە ســـواڵ، چونکە پۆلیس دەستگیرمان دەکات". لەبارەی رۆژی مندااڵنیشـــەوە گوتی "تەنیـــا لەجەژنی ئاینیدا هەست بەجەژن دەكەم، نازانم رۆژی مندااڵن

چیە؟!"لەكاتی ئامادەكردنی ئەم راپۆرتە كۆمه ڵێك گه نـــج و پیاو ده وره یـــان دابووین و له باره ی ژیانی كۆچه رییه وه ده دوان. شاكر به ره كه ت، ته مـــه ن 37 ســـاڵ گوتـــی "نازانـــم مێـــژووى

لەخوێندن و سادەترین مافی منداڵ بێبەشن

عومەر چاوشین

ناوخۆ

36 ژماره 233 2014/5/31

ژماره 233 2014/5/31 37

نـــاو خێـــوەت و پیشـــەى گەڕۆکـــى ئێمـــە بۆکـــەى دەگەڕێتـــەوە، لەوانەیـــە هەربەهۆى گەڕۆکیمانەوە بێـــت بارى ئابوورى زۆربەى خێزانەکانمـــان لەخوار هێڵـــى هەژارییه وه یه ". لەبـــارەی دۆخـــی منداڵەكانیشـــیانەوە گوتی "زۆرجار منداڵـــەکان لەگەڵ باوک و دایکیاندا بۆســـواڵکردن دەڕۆنـــە دەرەوە، زۆرجاریش بەرگـــەی لەبەرئـــەوەی نەخـــۆش دەکـــەون ماندووبوون و گەرما و سەرما ناگرن، جاری

وا هەبووە بەو هۆیەوە مردوون".جگەلە منداڵەكان، گەورەكانیشیان كێشەی زۆریـــان هەیـــە. وەك شـــاكر دەڵێـــت "نازانم هۆكاری چیە، لەناو ئێمەدا پیاوی بەتەمەنیش كەم دەمێننەوە و دەمرن. ســـەرەڕای ئەوەش ژینگەتـــان ئێـــوە دەڵێـــن پێمـــان زۆرجـــار پیســـکردووە و بـــە خێوەتەکانتـــان ســـیمای

شارتان تێکداوە".یوســـف جـــەالل ناودەشـــتى لێپرســـراوى پـــەروەردەى بەڕێوەبەرایه تـــى راگەیاندنـــى رانیـــە بـــاس لـــه وه ده كات، كه له ســـنووری منداڵێكـــی هیـــچ به ڕێوه به رایه تییه كه یـــان لـــە كۆچەریـــەكان و دۆم خێڵـــى و هـــۆز ناوەندەکانـــی خوێنـــدن بەدیناکرێـــن، چونکە وه ك خـــۆی ده ڵێ "ئـــەوان لەژیانێکی گەڕیدە و کۆچەرییـــدا دەژین، ئه گه ر

بخوێنن پێویســـت دەکات لەشـــوێنێک جێگیر بـــن و ناســـنامەى عیڕاقیيـــان هەبێـــت، تاکو مندااڵنیان بتوانن بەدرێژايی وەرزی خوێندن لەقوتابخانە بـــەردەوام بن، ئەمەش مەرجێکە و لەقوتابخانـــە بێبەشـــی كردوون". یوســـف پێیوایـــە ئـــەم بابەتـــە پێویســـتی بەبڕیارێكی حكومـــەت هەیە، تـــا كەســـوكاری منداڵەكان ناچـــار بكرێـــن و بیاننێرنـــە بـــەر خوێندن، تا

وەك ئەوان چارەڕەش نەبن.الی خۆیـــه وه رائیـــدی پۆلیـــس مســـتەفا محه مـــه د باپیـــر وتەبێـــژى بەڕێوەبەرایەتـــى پۆلیســـى ڕاپەڕیـــن ســـواڵکردن وەک دیاردە نـــاو ده بـــات و ده ڵێـــت "لەســـنورى ئیدارەى ڕاپەڕیـــن لەماوەى پێنج مانگى رابردوودا 19 کەس بەپێى ماددەى 390 لەیاســـای سزادان بەتۆمەتـــى ســـواڵکردن لەالیـــەن هێزەکانـــى پۆلیســـەوە دەســـتگیرکراون و دراونە دادگا بۆکراوەتـــەوە لێکۆڵینەوەیـــان دۆســـیەى و و بەبـــڕى چلـــو پێنـــج هـــەزار دینارغەرامـــە کراون، بەاڵم دواى ئازادکردنیان دەســـتیان

بەسواڵكردن كردۆتەوە".مافپەروەر فەرهاد حسێن باس له وه ده كات، كه لە یاســـای سزادانی عێراقى ژمارە 111ى ساڵى 1969ى هەموارکراو لەمادەکانى 390و 391 و 392 باســـى ســـواڵکردن کـــراوە، کـــه له بڕگه ی یه كه می مادده ی 390

هاتووه "ســـزا دەدرێت بەحەبس بۆ ماوەیەک لەیـــەک مانـــگ زیاتـــر نەبێ هەرکەســـێک 18 ساڵى تەواو کردبێت و داهاتێکى رێگەپێدراوى هەبێت پێى بژيت، یاخود بتوانێت بەکارکردن ئـــەو داهاتە پەیـــدا بـــکات، بەاڵم ســـواڵبکات لەڕێـــگا گشـــتیيەکان و شـــوێنە گشـــتيیەکان، یاخـــود بەبـــێ مۆڵـــەت بچێتـــە ماڵێکـــەوە بۆ ســـواڵکردن، ئەگەر هاتوو ئەو کەسەى سواڵ دەکات هـــۆکارى هەڵخەڵەتاندنـــى بەکارهێنا، وەک خۆشـــەلکردن یاخود نیشاندانى برین و کەموکورتى جەستەيی بەمەبەستى راکێشانى ســـۆزى خەڵکى، ئەوا سزا دەدرێت بە حەبس

بۆ ماوەیەک زیاتر نەبێ لەسێ مانگ".ئه ومافپه روه ره نایشارێته وه "به پێی مادەى )392( بەحبـــس بـــۆ ماوەیەک کـــە لە 3 مانگ زیاتر نەبێ و بە بڕى ئەوغرامە یەى کە دادگا دیارى دەکات ســـزا ده درێن، یاخود بەیەکێک لەم دوو ســـزایە هەر کەســـێک کەســـێکى تر هانبدات بۆ ســـواڵکردن کە 18 ســـاڵى تەواو نەکردبێـــت، ئەگەر هاتـــوو تاوانبار وه لى یان وه سی یان بەرپرسیار بوو بە چاودێریکردنى ئەو کەســـە، ئەوا ســـزا دەدرێت بە حەبس بۆ ماوەیـــەک لـــە 6 مانگ زیاتر نەبـــێ و لەگەڵ غەرامەكردن، یان بەیەکیک لەم دووسزایه".

"زۆریان بەهۆی زۆر گەڕان و سواڵكردن و بەرگەنەگرتنی ماندویەتی و گەرما و سەرما،

نەخۆش دەكەون و هەشیانە دەمرن"

"زۆرجار پێمان دەڵێن ئێوە ژینگەتان پیسکردووە و بە خێوەتەکانتان سیمای شارتان تێکداوە"

ناوخۆ

ژماره 233 2014/5/31 37

38 ژماره 233 2014/5/31

ناوخۆ

سیاسیەكانیش لە حەمامدا گۆرانی دەڵێن!

دیبەیت

گۆرانـــی گوتن لەحەمام جۆرێكە لە دەربڕینی خۆشـــی و حاڵەتێكی گشـــتگیری بەخۆیـــەوە دیووە، بەتایبەت لەواڵتانـــی رۆژهـــەاڵت. چونكـــە حەمامی رۆژهەاڵتی تەقـــس و فەزایەكی تایبەت بەخۆی هەیـــە. مرۆڤ لەكاتی خۆشوشتن لەحەمامدا هەست بەجۆریچك لەنوێبوونەوە و پاكژبوونەوە دەكات. ئەم حاڵەتە توێژ و چین نازانێ و هەمـــوو رۆژهەاڵتیـــەكان لەنێر و مێ لەحەمامدا گۆرانی دەڵێن. ســـەدای نێو حەمامیش ئیكۆیەكی چێژبەخش

بە گۆرانییەكە دەدات.لەژماری پێشـــووی )ســـڤیل(دا هونەرمەندان ئەوەیان دەربڕی، كە چۆن لەحەمامدا گۆرانی دەڵێن، هەرچەندە لەواڵتی ئێمەدا نەك هەر هونەرمەند، بگرە سیاسییەكانیش گۆرانی لەحەمامدا دەڵێن. سیاسیەك نەیویست ناوی بڵێم گوتی "من زۆر لەحەمام گۆرانی دەڵێم، بەاڵم ئەو ماوەیە بەهۆی سەرقاڵی زۆرم مەجالم نییە لەحەمامیش گۆرانی بڵێم و ناچارم لەحەمام وەاڵمی تەلەفۆن بدەمەوە". سیاســـیەكی تر گوتی "من گۆرانیەكانی ســـەردەمی پێشـــمەرگایەتی كە جوانترین رۆژانی ژیانم بووە دەڵێمەوە". سەركردەیەكی سیاسیش كە لە بنەڕەتدا چەپڕەوە گوتـــی "گۆرانیـــە شۆرشـــگێرییەكان لەحەمام لەگەڵ خۆم دەڵێمەوە، چێژێكی تایبەتم پێدەبەخشـــی". ســـەركردە سیاســـیەكانی دنیـــاش گۆرانـــی لەحەمامدا دەڵێن، بەتایبەت ســـەركردە عـــەرەب و ئەوروپیـــەكان، لەبەرئەوەی شـــێوازی حەمام و خۆشوشـــتنیان جیاوازتـــرە، ئەوان لەناو )بانیۆ( خۆیان دەشـــۆن، بەاڵم ئـــەوان هەندێكجار گۆرانی هێمن دەڵێن و گۆرانیەكە ســـەدای نیە، زۆرجاریش لەكاتی )دوش( كردندا گوێبیســـتی مۆســـیقای هێمن دەبـــن. زســـتانان بەهۆی ســـاردی كەشـــوهەوای دەرەوە و گەرمـــی حەمامی رۆژهەاڵت، وەك هەســـتكردنێك بەگەرموگوڕی و خۆشی، سیاسیەكان جوانتر و باشتر لەحەمامدا گۆرانی دەڵێن، چونكە حەمام تاكە شوێنە كە مرۆڤ و سیاســـیەكان تێیدا بەئازادی گۆرانی بڵێن و تەعبیر لەناخیان بكەن، چونكە حەمام ناخی راســـتەقینەی

مرۆڤ دەردەخات.

چەند رۆژێك لەمەوبەر لەكەناڵی رووداو لەبەرنامەی "لەواشنتۆنەوە"دیبەیتێك بۆ دوو شیكەرەوەی سیاسیی ئەمریكـــی ئامادەكرابوو. تەوەری بەرنامەكە پرســـیارێك بوو، ئایا ئەمریـــكا دەوڵەتێكی بێهاوتا و تاكە لەجیهاندا یاخـــود نـــا؟ ئەم دوو بەرێزە بیڕورای جیاوازیان هەبوو، لەگـــەڵ یەكتر ناكۆك بوون و زۆر رەخنەیان لەیەكتر

گرت. مەبەســـتم قســـەكردن لەســـەر ناوەرۆكی دیبەیتەكـــە نیە، بەڵكو هەڵســـوكەوت و چۆنیەتـــی گفتوگۆكردنەكە سەرنجی راكێشام. دوو میوانەكە بۆ تەنیا جاریكێش وتەكانی یەكتریان نەبڕی و زۆر بەهێمنی قسەیان كرد و

وەاڵمی یەكتریان دایەوە. بەهیچ جۆرێك هەڵچوون و دەنگ بەرزكردنەوەی تێدانەبوو.پرسیاری من لێرەدا ئەوەیە: بۆچی تاكی رۆژهەاڵتی بەكورد و عەرەبەوە نازانێت گفتوگۆ بكات؟ بەرەخنەیەك هەڵدەچێـــت و دەنگـــی بەرزدەكاتەوە؟ ئەمە پەیوەندی بەكەلتوور و رۆشـــنبیرییەوە هەیـــە، یا ئەتەكێتی گفتوگۆ نازانێت؟ یان بەحوكمی گەورەبوون لەژینگەیەكی پڕ لەشەڕ و بەربەرەكانێدا بەرگەی رەخنە ناگرێت و هەركە

هەستی بەالوازی هەڵوێستی خۆی كرد، بەهاواركردن و هەڵچوون وەاڵم دەداتەوە؟ دەروونناسان دەڵێن دوو فاكتەر هەن وا لەمرۆڤ دەكەن هەڵبچێت و توڕەبێت. یەكەمیان فاكتەری دەركییە، كـــە ئـــەو ژینگەیە تێیدا پـــەروەردە بووە، لەخێزانەوە بگـــرە تا دامەزراوەكانی تری كۆمەڵگا. واتە ئەو كەســـەی لەژینگەیەكی پڕ لەتوندوتیژی و كێشـــمەكێش پەروەردە بووە، كەســـێكی لێدەردەچێت، كە رەخنە قبوڵ نەكات و

دان بەهەڵەدا نەنێت و خێرا هەڵبچێت. دووەمیـــان فاكتـــەری دەروونیە. بەپێی لێكۆڵینەوە دەروونیەكان هۆكاری هەڵچونی خێرا و كاردانەوەی زیاد لەپێویســـت بۆ شـــتەكان، ناتەواوی مرۆڤەكەیە لەڕووی بڕوابەخۆنەبوون و كەمی رۆشنبیریی و خۆبەستنەوە

بەئایدیا و بیری رەها و خورافیات و مامەڵەنەكردن لەگەڵ واقیع. كەواتە كێشەكە نەبوونی گیانی یەكترقبوڵكردن و رێزگرتن لەجیاوازی بۆچوونەكان و كارنەكردنە بەلۆژیك،

لەهەر شوێنێكیش ئەقڵ راوەستا، هێز دەبێتە شوێنگرەوەی.

پشتیوان عەبدولاڵ

ساڵحی مام عەلی

ژماره 233 2014/5/31 39

كۆمەاڵیەتی

میوانداریی، نمایشێك بۆ پیاوان و ئەرك و زەحمەتی بۆ ژنان

40 ژماره 233 2014/5/31

موســـڵمانبوونی وه كو من باس بـــكات! دوای ئـــه و قسانه شـــی بۆ )ســـڤیل( باســـی له هاتنی باپیـــره گه وره یـــان بۆ ناوچه كه كـــرد و گوتی "یه ڵـــدا چـــوار بـــرای هه بـــووه و له هه رمۆتـــه بـــووه، له وێ له گه ڵ براكانی به شـــه ڕ هاتووه ، پاشـــتر هاتۆته الی ئاغاكانـــی مه نتكان، له وێ چه ند ســـاڵێك ماوه ته وه و پیاوێكی ئازا بووه ، بۆیـــه تفه نگ و واڵغیان داوه تێ و هه ر له وێش بۆ تـــه موســـڵمــــــــان، ئینجـــا كچه كیـــان بۆ له )مامه ســـێنی(یان خواستووه و ژنه كه ش ره ش بووه، بۆیه ئێســـتا بندیان به شێوه یه كی گشتی

هه موویان ره نگیان ره شه" .ئیســـماعیل عه بدوڵـــاڵ كـــه خه ڵكـــی گونـــد )ســـمایلی حاجی عه واڵ(ی پێده ڵێن، هه رخۆی ئه و رۆژه خه ڵكی گونـــدی هه مووی ده عوه ت كردبوو و له دیوه خانه كه ی ئه و دانیشـــتبووین، له ســـه ر قســـه كانی بـــه رده وام بـــوو و گوتی یه ڵـــدا پاشـــئه وه ی ژن ده هێنـــێ، خـــوا پێنـــج كـــوڕی داوه تێ و هاتـــووه له گوندی قالۆره و دووكه ڵه دانیشـــتووه و منداڵیـــان زۆربووه و په ره یانسه ندووه ، ئه وجاره هه ندێك هاتوونه ته )كۆمه گـــڕووی( و هه ندێكیش هاتوونه ته جانه و تیكالـــۆ. براگه وره كـــه ی ئێمه كه )حه ســـه نی ره حمان(ی بـــووه هاتووه ئـــه و گوندی )خدر

ئـــه و رۆژه ی ئێمـــه چووینه گونـــدی )خدر جیج( ســـتافی به رنامه ی )خه رمانـــی نیگا(، كه به رنامه یه كی فۆڵكلـــۆری كورده وارییه ، له وێ بوون، بۆیـــه ده عوه تێكی گه وره یـــان كردبوو و خه ڵكێكی زۆر له دیوه خانی )ســـمایلی حاجی

عه واڵ( كۆ ببوونه وه . له دیوه خـــان گفتوگۆی خه ڵكـــی گوند زیاتر باســـی ده غڵ و دان و مه ڕداری و تراكتۆر و ده راسه و مه ره شه بوو. له قسه كانیان تێگه یشتم ، ئه مســـاڵ به بـــه راورد به پار نه هـــات بووه ، پار یه ك و بیســـتی كردووه ، ئەمساڵ یه ك و دوو یان یه ك و ســـێ بووه . به سه رسوڕمانه وه ش باســـیان له وه ده كـــرد، كـــه ســـه رباری ئه وه ی مامز زۆربووه له ناوچه كه یان، بەاڵم ئەمســـاڵ كه روێشـــك و رێوی و قه تـــێ زۆر به ده گمه ن ده بینـــرێ و "ته یر و تـــوار" له ناوچه كه به ره و

كه می ده ڕوات.خه ڵكی گونـــدی )خدر جیج( له عه شـــیره تی بندیانـــن، وه ك خۆیـــان ده ڵێـــن ئـــه وان جاران مه ســـیحی كلـــدان بوونـــه ، پاشـــتر بوونه تـــه موســـڵمان، مێـــژووی عه شیره ته كه شـــیان بۆ چه ند ســـه ت ساڵه ك له مه وبه ر ده گه ڕێننه وه و

ده ڵێـــن باپیره گه وره یـــان )یه ڵدا( له هه رمۆته ی ده شـــتی كۆیه ژیاوه و چوار برای دیكه شـــی هه بـــووه ، به اڵم به هـــه ر هۆكارێك بێـــت یه ڵدا

له براكانی توڕه ده بێت و هه رمۆته جێدێڵێ. زۆربه ی پیاوماقواڵنی بندیان ئه و رۆژه كه له) خـــدر جیج( كۆببوونـــه وه، هه موویان كۆك بوون له سه ر ئه وه ی )ســـمایلی حاجی عه واڵ( مێـــژووی گونـــدی خـــدر جیج و عه شـــیره تی بندیـــان و هاتنـــی یه ڵدا و موســـڵمانبوونی بۆ )ســـڤیل( باسبكات، چونكه ئه و له هه موویان پڕ زانیاریتـــر بوو. ســـمایلی حاجی عه واڵی، تاكه كه ســـه له گوندی )خدر جیج( كه نه یهێشـــتووه هیچكات ئه و گونـــده چۆڵ ببێت، چونكه وه ك باس ده كه ن )خدر جیج( له ساڵی 1963 جارێك له الیـــه ن خه ڵكه كه ی به هۆی شـــه ڕی كورد و عه ره ب چۆڵكراوه و پاشتریش له ساڵی 1987 دووجار و له ساڵی 1991 یش دووجاری دیكه تێكـــدراوه و خه ڵكه كـــه ی چوونه ته مه خموور و هه ولێـــر، به اڵم ســـمایلی حاجی عه واڵ وه ك خۆی ده ڵێ "ته نها ئه مـــن به قل لێره مابووم و

گوندم چۆڵ نه كرد و نه كرد!". هه ربۆیه ش مام ســـمایل ئه و هه قه به خۆی ده دات و ده ڵـــێ له نـــاو ئـــه و عه شـــیره ته بـــا یـــه ك كه س مێـــژووی گوند و هاتنـــی یه ڵدا و

محه مه د گۆران

چیم له )خدر خه جیج(ی بندیانان بینی

"بندیان ژنیان زۆر خۆشده وێ"

"بندیان ئه گه ر به بیست كه س له یه كی بێگانه بده ن هێشتا پێیان كه مه "

كـۆمـەاڵیـەتی

ژماره 233 2014/5/31 41

جه (ی به ده لیره و چوار واڵغ و چوار وشتر و چوار مانگا له پیاوێك به ناوی )خدر خه جیج( كڕیوه و شـــه ش حه وت ماڵ بوونه و هاتوونه

له بن ئه و چیایه ی ره شماڵیان هه ڵداوه.ئـــه و مێژووناســـه ی بندینـــان ســـه رجه له ی هه مـــوو پیاو ماقوواڵنی عه شـــیره ته كه ی الیه ، باسی )نه بی سۆر( كه پیاوێكی دیاری بندیانانه كرد و به نزیكـــه ی دوانزه پشـــت گه یاندییه وه یه ڵدای باپیره گه وره یان. باســـی له وه شـــكرد، كه بندیان ژنیان زۆرخۆشده وێ، به اڵم كاتێك پرســـیاری ژنكوژیمان كرد گوتی "راسته ئێمه ژنمان خۆشـــده وێ، بـــه اڵم وه اڵ له ناو ئێمه ش

تاك و ته را ژن كوژراوه ". و خەســـڵەتەكانی تایبەتمەنـــدی لەبـــارەی عەشـــیرەتی بندیـــــــانیـــش )شـــێرزاد شـــه یدا بندیـــان(ی شـــاعیر كـــه ئه ویش هـــه ر خه ڵكی گونـــدی )خـــدر جیـــج(ه ، بەپێكەنینـــەوە گوتی "ئێمه عاده تێكمان هه یه ئه گه ر به بیســـت كه س

له یه كەكی بێگانه بده ین هێشتا پێمان كه مه ".شێرزاد شه یدا له باره ی بنه چه ی عه شیره تی مه الره ســـول مامۆســـتا گوتیشـــی بندیـــان پیاوێكی فۆلكلۆریســـته و سه رجه له ی بندیانی نووســـیوه ته وه ، ئه و ده ڵـــێ بندیان كاتی خۆی له گوندێك له لوبنان به نـــاوی )عین رمان( واتا

كانـــی هه نـــار هاتوونه، خه ڵكی ئـــه و گونده ش له یه مـــه ن ئێمـــه ش ده ڵێـــن هه نـــار( )كانـــی هاتووینه تـــه لوبنـــان، كه واتـــه به وجـــۆره بیت بنه چـــه ی بندیانان له یه مه نـــه وه بووه و له وێ بـــۆ لوبنـــان و له وێش بۆ هه رمۆتـــه . بێگومان ئـــه و قســـه یه )عومـــه ر شـــێخه اڵ و پیـــرداود

مه خمووری(یش سه لماندوویانه . دابونه ریتـــی له بـــاری گونـــد موختـــاری عه شـــیره تگه ری گوتی "ئێمه جـــاران نه ژنمان له خه ڵكـــی بێگانـــه ده خواســـت و نه ژنیشـــمان ده دانـــێ، به اڵم ئێســـتا ئه وه نه مـــاوه هه م ژن ده ده ینـــه بێگانـــە و هـــەم لێیـــان دەخوازیـــن. موختار سه ربرده ی "بۆره "شی گێڕایه وه ، به اڵم زۆربه ی بندیانه كانی ئه وێ پێیان ناخۆشـــبوو

ئه و مه سه له یه باس بكرێ!. ئه رسه الن عوسمان، موختاری )خدر جیج( زانیاری زیاتری له سه ر گونده كه به )سڤیل( دا و گوتی "ئه و گونده تائێستا پێنج جار تێكچووه و چاكراوه ته وه ، دواجار له ســـاڵی 2003 سیی و دوو مـــاڵ گه ڕاینـــه وه گوند، بـــه اڵم به هۆی ئه وه ی چه ند ساڵێك له سه ریه كتر نه هات بوو، به شـــێك له ماڵه كان رۆیشتوون، ئێستا 14 ماڵ

ماون. خه ڵكـــی گونـــد به جوتیاری و شـــوانكاریی

ســـه رقاڵن. وه ك موختـــار گوتـــی نزیكـــەی 3 هـــه زار ســـه رئاژه ڵیان هه یـــه ، بۆ ئه مســـاڵیش و نه بـــووه بـــاش دانه كه یـــان و ده غـــڵ كه میكـــردووه . موختـــار ئه وه شـــی گـــوت، كه ئـــه وان لـــه رووی خزمه تگـــوزاری و مه كته ب و مزگـــه وت كاری باشـــیان بۆكـــراوه ، بـــه اڵم له به رئه وه ی گونده كه یان ســـه ر به كه ندێناوه یه و كه وتۆتـــه ســـنووری مـــادده ی 140، بۆیـــه هه م ســـه ر به هه ولێر و هه م ســـه ر به موسڵن. ده شـــڵێ "له ئێستادا كێشـــه ی بیر و مه ره شه و نزیكبوونـــه وه ی كاره بامان هه یه له گه ڵ جاده ، ئه گـــه ر ئه وه نـــده ش حكومه تـــی هه رێـــم بۆی

كردباین زۆرباش بوو".گونـــدی خدر خه جیبج )خدر جیج( كه )خدر جه(شـــی پێده گوترێ، به دووری 45 كیلۆمه تر ده كه وێته باشـــووری شـــاری هه ولێر و سه ر به ناحیـــه ی كه ندێنـــاوه ی قـــه زای مه خمووره، و )بندیـــان(ن له عه شـــیره تی گونـــد خه ڵكـــی وایـــه ، گونده كـــه ش جوگرافـــی هه ڵكه وتـــه ی له رۆژهه اڵتـــی گونـــدی )الوه ر( و رۆژئـــاوای گونـــدی )گاوه ره ( و له باكووریشـــی هه ردوو گونـــدی )دێمـــه كار( و گونـــدی )چیغلـــۆك(ە، له باشووریشـــی گونـــدی )ئازیكه نـــد( و قه اڵته

سۆران و چیای قه ره چووغه .

كـۆمـەاڵیـەتی

خەڵكی گوندی )خدرجە( زیاتر بە جوتیاریی و شوانكارییەوە خەریكن

42 ژماره 233 2014/5/31

كـۆمـەاڵیـەتی

جادووی هێلكەی پیسبوومامۆستایەكی ئاینی: هەركەسێك باوەڕی پێی هەبێت كافر دەبێت

هێلكەفرۆشێك: زۆربەی ئەوانەی داوایدەكەن ئافرەتی گەنجن

42 ژماره 233 2014/5/31

ژماره 233 2014/5/31 43

كـۆمـەاڵیـەتی

ســـەردار گەنجێكـــی تەمەن 29 ســـاڵە، چوارساڵی كۆلێژ پەیوەندی لەگەڵ كچێكی هاوكۆلێـــژی هەبـــووە، بـــەاڵم لەدواســـاڵ كچەكە بەبیانووی ئـــەوەی خانەوادەكەی بـــەوی نـــادەن، پەیوەندییەكـــە دەپچرێنێ، ئەویـــش بەرێنمایـــی هاوڕێیەكـــی لـــەالی

"نوشتەچییەك" تۆڵەی خۆی لێدەكاتەوە.جادوویـــەوە، و نوشـــتەوە بەهـــۆی بەتایبەت بەشـــێوەیەك كە لەسەر هێلكەی پیسبووی مریشك دەكرێت، زۆر كێشەی نراوەتـــەوە. ســـەردار باس لـــەوە دەكات، كە هاوســـەرگیری نێوان چەندین كەســـی جەخـــت نوشـــتەچییەكیش پێتێكـــدراوە. لەراســـتی ئـــەو كارە دەكاتـــەوە و ئاماژە بەوە دەدات، كە نرخی نوشـــتەكە لەنێوان 500-1000 دۆالرە، هێلكە فرۆشێكیش لەمەیدانـــی پەلەوەرانـــی هەولێر دەڵێ لەهەفتەدا 3 كەس پرسیاری هێلكەی

پیسبوو دەكەن.ســـەردار باســـی لەوەكرد، كە كوڕێكـــی خۆشەویســـتەكەی دەوڵەمەنـــدی ناســـیوە و ئەوی فەرامۆش كردووە، بۆیە بڕیار دەدات تۆڵە لەكچەكە بكاتەوە. ســـەرەتا دەیەوێت نامەو ئەو باڵوبكاتەوە، هەیانە وێنانەی بـــەاڵم دواتـــر لەژیانی خۆی دەترســـێت، بۆیـــە لەرێگـــەی كەســـێك هاوڕێیەكییـــەوە گوایـــە شـــێخە دەدۆزنـــەوە، نوشـــتەوە لەرێـــگای تاكـــو تۆڵـــەی لێبكاتـــەوە. ســـەردار گوتی "شێخەكە گەنجێك بوو، كە چووین گوتی چیتان دەوێ بۆتـــان دەكەم، منیـــش هەموو پەیوەنـــدی ئەوەبـــوو ئامانـــج ئـــەو كچ و كـــوڕە تێكبدەم. گوتی بەخاترانە بە 7 وەرەقە نوشتەكەت بـــۆ دەكەم، بـــەاڵم بـــڕۆ هێلكەیەكی

پیسبووی مریشكم بۆ بێنە". ســـەردار نەیزانیوە ئـــەم رێگایە الی قێزونـــە، و ناســـراوە زۆر خەڵكانێكـــی بۆیـــە بێ دوودڵی چـــووە هێلكەكە بكڕێت "دەچوومە الی هەركەسێك، بە توڕەییەوە وەاڵمیان دەدامـــەوە، دەیانگوت نیمانە، تا یەكێـــك بەتوڕەییـــەوە گوتـــی بـــۆ چیتە؟

منیـــش گوتم بۆ دەرمانـــی كوردەواریمە، گوتـــی درۆ دەكەی دەرمان لەشـــتی پیس دروســـت ناكـــرێ". ســـەردار كـــە هیچی دەستناكەوێت، دەگەڕێتەوە الی شێخەكە، ئەویش ســـەد دۆالری تری لێوەردەگرێت

و هێلكەكەی بۆ پەیدا دەكات. سەردار گێڕایەوە، كە ئەو كەسە بەناو شێخە، چەند شتێكی لەسەر هێلكە پیسەكە نوسی. ئینجا ئامۆژگاری سەردار دەكات، كە بچێت هێلكەكە بەدەرگای ماڵی كچەكەدا بـــدات. "منیش وامكرد، دوای ئەوە كێشـــە لەنێـــوان دۆســـتەكەم و دەســـگیرانەكەی دروســـتبوو و بەلێكجیابوونـــەوە كۆتایی پێهات". بەاڵم دوای ئەوە سەردار هەست بـــە تـــاوان و پەشـــێمانی دەكات و دەڵـــێ "بەراســـتی ئێستا هەست بە تاوان دەكەم،

زۆر لەو مەسەلەیە دەترسم".ســـیروان مســـتەفا گەنجێكـــە، جەخـــت لـــەوە دەكاتـــەوە كە بـــڕوای بەو شـــتانە نییە، ئەوەی بڕواشـــی پێبێـــت، ئەوا خۆی بـــۆ خۆی كارەســـات دروســـت دەكات و دەڵێـــت "لـــەو رۆژانە خۆشـــكە گچكەكەم گوتـــی لەبەردەرگە هێلكەیەك هەیە، دەبی چی بێ؟، ئەوەم گوێ لێببوو، بەاڵم قسەم نەكـــرد و گوتم هیچ نییە، بیری لێمەكەوە، بۆیـــە بیركردنـــەوە و قەناعەتكـــردن بەو

شتانە، كارەسات دروست دەكات".بەپێی قسەكانی تەیب قادر، كە دوكانی فرۆشـــتنی هێلكـــەی خۆماڵـــی لەمەیدانی پەلەوەرانی هەولێـــر هەیە، هەفتەی زیاتر لە ســـێ كەس بۆ هێلكەی پیسبوو دێن و پرســـیاری لێدەكـــەن، دەشـــڵێت "زۆربەی هـــەر زۆریشـــیان ئافرەتن و گەنجیشـــن، هەمووشی بۆ نوشتەیانە، بۆیە گەر بزانین بۆ نوشـــتەیانە، ئەوا بە 10 قیمەتیش بێت

نایاندەینێ". یەكێـــك لـــەو بەنـــاو شـــێخانەی ئـــەو جۆرە كارانە دەكات، دوای مشـــتومڕێكی زۆر رازیبوو قســـە بۆ ســـڤیل بكات، بەو مەرجـــەی نـــاوی بـــە پیتیـــش نەهێنرێت. ئەو لەیەكێك لە چایخانەكان دادەنیشـــێت دەگۆڕێـــت. شـــوێنی مـــاوەش مـــاوە و تەمەنی 37 ســـاڵە، لـــەو ماوەیەی لەگەڵی دانیشتبووین، نزیكەی 6 كەس سەردانیان كـــرد، هەر یەكـــە و بڕێك پـــارەی پێدەدا، ئەویش نووشتە، یاخود كەمێك جۆ لەنێو پەڕۆ، یانیش ئەنگوســـتیلەیەكی پێدەدان و دەیگوت كارەكەم تەواوكردووە. ئەو گوتی

"ئیشەكەمان راستە و لەقورئان و حەدیس هەیە، پەیوەندی بەئەســـتێرەكانەوە هەیە، بـــەاڵم من نوشـــتەی خراپ ناكـــەم، تەنیا هـــی باش دەكەم". نكۆڵـــی لەوەش ناكات، كە پێشـــتر كاری ئەو هێلكە پیســـبوویەی كـــردووە، بەاڵم ئێســـتا وازیهێناوە و لێی پەشـــیمانە. ئامـــاژە بـــەوەش دەكات، كـــە لەگەڕەكێكی ناو بازاڕی هەولێر كەســـێك هەیـــە ئـــەو كارە دەكات و نرخەكەشـــی لەنێوان 500-1000دۆالر دایە. گوتیشـــی "بەگوێرەی كەســـەكەیە، چەند پارەداربی، زیاتری لێوەردەگرن، بەاڵم ماندوبوونیشی زۆرە". ئـــەو نوشـــتەچییە دەڵـــێ زۆربەی خەڵكی ئەو شـــارە باوەڕیان بەنوشـــتە و جـــادوو هەیە و دەیكەن، رۆژانەش دەیان تەلەفۆنـــی بـــۆ دێـــت، لەبارەی نوشـــتەی هێلكـــەی پیسبووشـــەوە، دەڵـــێ "كارێكی تێكـــدەر و وێرانكەرە"، بـــەاڵم ئامادە نییە زانیـــاری لەســـەر كارەكـــەی بەتـــەواوی بدات و دەڵێ "كارەسات دروست دەكات، ئـــەو هێلكەیە شـــەوێك لەالی ئەو كەســـە دەمێنتەوە و كاری تایبەتی لەسەردەكات، من چەند جارێك كردووەمە، بەاڵم ئێســـتا مەحاڵە بیكەم و پەشـــیمانم". نوشتەچیەكە هێنـــدە لەئەنجامـــی كارەكـــەی دڵنیابـــوو و دەیگـــوت "مـــەرج دەكەم ئـــەو هێلكەیە دەتوانـــێ دایك و باوكت لـــەو تەمەنەیاندا بەتەاڵقـــدان بدات". بەاڵم ئێســـتا ئەو وەك خۆی باسیكرد "تەنیا كاری بەیەكگەیشتنی ئەو كەســـانە دەكەم، كـــە یەكتریان خۆش دەوێت، ئەوەش كارێكی ســـەركەوتووە و

خێریشت پێدەگات".مەال زرار گرتكی، پێشنوێژ لەمزگەوتی مەدینە جەخت لەوە دەكاتەوە، كە ئەو كارە حەڕامـــە و ئەوەی بڕوای پێبكات گوناهی پێدەگات، بەاڵم دوعاكردن كارێكی باشـــە و دوو جـــۆری هەیـــە، بەنووســـین و بـــە گوتن دەبێت. دەشـــڵێت "بەنووسین ئەگەر ئایـــەت و قورئانـــی تێدانەبێ و تەلیســـمی تێدابـــێ، ئـــەوا حەڕامـــە و دەچێتـــە قاڵبی فاڵ، هەر كەســـێكیش باوەڕی بەنوشتە و جادوو هەبێت، ئەوا كافر دەبێت. پێغەمبەر دەفەرمـــووێ هـــەر كەســـێك بجێتـــە الی جادوكەرێك و تەنیا باوەڕی پێبكات، ئەوا كافر دەبێت". ئەو مامۆســـتا ئاینیە پێیوایە "كاری جـــادوو ئەگـــەر بشـــهێتەدی نابێت بـــڕوای پێبكرێـــت، ئەمـــەش فەرمایشـــتی

پێغەمبەرە".

زۆزك تاهیر

ژماره 233 2014/5/31 43

44 ژماره 233 2014/5/31

كـۆمـەاڵیـەتی

بەهرە حەمەرەش

میوانداریی، نمایشێك بۆ پیاوان و ئەرك و زەحمەتی بۆ ژنان

ژنێك: كە پیاوەكەم لەبەردەم میوانە زۆرەكانی فەرمان دەكات شاخم لێدەڕوێت

پیاوێك: ئەگەر ژن هەفتانە دوو میوان بەڕێنەكات چۆن ژنێكە؟!

ژماره 233 2014/5/31 45

كـۆمـەاڵیـەتی

"هیــــچ هەفتەیەك نییــــە مێردەكەم دوو داوەتی نانخواردن بۆ برادەرەكانی حازر نەكات، وایلێهاتووە من لەهەفتەیەكدا یەك رۆژم بــــۆ خۆم نییە". ئەوە لێدوانی ژنێكی 31ساڵە. پیشەی مامۆستایە و دانیشتوی

شاری هەولێرە. شــــەهێن ناوی خوازراوی ئــــەو ژنەیە و نەیویســــت ناوی راستەقینەی بنوسین، چونكــــە وەكخــــۆی دەڵێت "ئەگــــەر ناوی راســــتەقینەی خــــۆم بنوســــم، دەبــــێ بڵێم مێردەكەم زۆر میواندۆست و چاوتێرە و بەمیوانــــداری و خزمەتی میوانەكانی زۆر خۆشــــحاڵم، كــــە بەپێچەوانــــەوە من وەك خزمەتــــكاری ماڵەكــــە خــــۆم دەبینم نەك

خاوەن ماڵ". بەپیاوێكــــی مێردەكــــەی شــــەهێن، خۆپەرســــت و لەخۆڕازی وەسفدەكات و بەباوەڕی ئــــەو تەنیا بۆخۆنواندنی خۆی، هەمــــوو ئــــەو ماندووبــــوون و زەحمەتیە

دەداتە بەر ئەو.هاوكات بڕواشی وایە ئەگەر پیاوەكەی لەجێــــی ئەو خزمەتی بكردایــــە، ئەوا یەك بارودۆخــــەی ئــــەو بەرگــــەی هەفتــــەش دروســــتكردووە بــــۆی كــــە نەدەگــــرت "ئەگــــەر ئەو گلەییانەی بــــۆ ئێوەی دەكەم بــــۆ هەرخزمێكــــی خۆم یــــان مێردەكەمی بكــــەم، دڵنیام ئەو مافەم نادەنێ، بەاڵم من هەموو ژیانــــم دوای دەوامەكەم خزمەتی كردنی میوانە، ســــەرەڕای بەخێوكردن و پەروەردەی منداڵەكەشــــم، مێردەكەم ئەو هەمــــوو میواندارییــــە تەنیا بــــۆ خۆنواندن دەكات، ئەگەرنا هیچ كەسێك لەهەفتەیەكدا دوو داوەتی نانخواردن بێ هیچ بۆنەیەك

لەماڵەوە رێكناخات". نەریتــــی و خوڕەوشــــت ژنــــە ئــــەو زۆر پیاوەكــــەی میوانداریكردنــــی بەبێزاركەر دەزانێت و دەڵێت "جاری وایە من تازە لەدەوام هاتوومەوە و پێویســــتم بەپشــــودانە، بــــەاڵم ئــــەو كەرەســــتەیەكی زۆری هێناوەتــــەوە، بــــێ وەرگرتنی رای من كە ئایا حازرم بۆ ئەو میواندارییە یان نــــا، دەڵێت ئەمشــــەو دە كــــەس میوانمانە، داوەتــــن. بەخێزانــــەوە فاڵنەكــــەس یــــان تائێســــتا چەندینجار لەســــەر ئــــەو جۆرە

میواندارییەی بۆتە شەڕمان". كــــە ناشــــارێتەوە، ئــــەوەش شــــەهێن تائێســــتا چەندینجار ئــــەو بابەتەی لەگەڵ ماڵێ باوكی پیاوەكەی باسكردووە، بەاڵم

ئــــەوان پێیانگوتووە "كوڕەكەی ئێمە پیاوە و هەیەتی، بــــا خەڵك نان لەماڵی بخۆن، منیش پێیاندەڵێم كەواتە خزمەتكارێكی بۆ بگرن".

بەرای ئەو ژنە "میوانداری خۆشــــە ئەگەر بەبۆنەیەك بێت، یان مانگی جارێك لەرۆژانی پشــــودابێت، بەاڵم هەفتانە، یان رۆژانە بێت، مایەی بێزارییە و ژن لەو حاڵەتانەدا هەست

دەكات كە تەنیا خزمەتكارە". شــــاناز ناوی خــــوازراوی ژنێكی تری 26 ساڵە. ئەگەرچی ئەو خوێندنی تەواوكردووە، بەاڵم ژنی ماڵەوەیە. ئەوەشــــی بۆ ســــەختی ئەركــــی ماڵــــداری و منــــداڵ بەخێوكــــردن و لەهەمووی زیاتر بۆ میوانداری گەڕاندەوە.

شــــاناز دەڵێت "گلەیی زۆرە بەاڵم مرۆڤ ناتوانێت هەموو شــــتێ بڵێت، بەتایبەتیش كە من بەدڵی خۆم شــــووم كردووە، ئەگەرچی ئێســــتا جگەلە چێشتلێنان و ماڵ پاككردنەوە و منداڵ بەخێوكردن وەزیفەیەكی ترم نییە". بەپێــــی قســــەكانی ئــــەو ژنــــە، بــــەردەوام مێردەكــــەی خــــزم و بێگانــــە بۆنانخــــواردن بانگــــدەكات و دەبێــــت هەمــــوو زەحمەتــــی میواندارییەكەش ئەو بیكێشــــێت، ســــەرەڕای ئــــەو هەموو ماندووبوونە، زۆرجار لەجیاتی دەستخۆشی قســــەی توندی پێگوتراوە. ئەو دەڵــــێ "كاتێــــك میوانمان دێت و من ســــفرە دادەخــــەم، پیاوەكەم بەوپەڕی خۆنواندنەوە، فەرمــــان دەكات كــــە بۆچی فاڵنــــە خواردنم دروســــتنەكردووە، یان ئەو شــــلەیە تامی بۆ وایە؟ یان ئەو نانە رەقە چییە؟ بەو قسانەش

من شاخم لێدەردەچێ". شاناز ئەوەش دەخاتە روو، كە چەندینجار بەو هۆیەوە بۆتە شەڕیان، چونكە "مێردەكەم ئەوەندەی گرنگی بەخەڵك دەدات و بێ هیچ هۆیــــەك میواندارییــــان بــــۆ خۆنمایشــــكردن بــــۆ رێكدەخــــات، نیو ئەوەنــــدە گرنگی بەمن و منداڵەكانــــم بدایە خۆشــــبەختترین خێزان دەبوویــــن، بــــەاڵم ئێســــتا بەپێچەوانــــە یــــان شــــەڕمانە یان میوانمــــان هەیە، هیچ رۆژێك

بۆ خۆمان نییە". پیــــاوان حــــەزی بەپرســــی ســــەبارەت زۆر، لەمیوانــــداری ژنــــان بێزاربوونــــی و توێژەری كۆمەاڵیەتی هێمن ســــاڵح رایوایە، بەهۆی زاڵبوونی هەیمەنەی دەسەاڵتی پیاو لەكۆمەڵگەی ئێمەدا ئــــەوە ئاكار و رەفتاری پیاوانە، كە بەشــــێكی خۆدەرخستنە، بەسەر پێكهاتە كۆمەاڵیەتییەكاندا زاڵە و لەوێدا پیاو

دەسەاڵتی خۆی نمایش دەكات.ئەو توێژەرە روونیدەكاتەوە، ئەگەر پیاو

هەبێت خۆشی حەزنەكات، ئەوا دەكەونە ژێــــر كاریگــــەری ئــــەو نەریتــــە باوانــــەی كۆمەڵگە بەســــەریاندا دەسەپێنێت. هێمن گوتیشــــی "زۆرجار پیاوان بەمەبەســــتی خۆنمایشــــكردن میوانــــداری زۆر دەكەن و دەیانەوێ لەو رێگەیەوە ببنە كەســــانی دیار و خۆیان هەڵبكێشــــن، كە دابونەریت هۆكاری ئەم حەزەیانە. زۆر لەو داوەت و داوەتكارییەی نانخواردن كە لەكۆمەڵگەی ئێمەدا بــــاوە، لەچوارچێــــوەی پەیوەندییە

كۆمەاڵیەتییەكان دەردەچێت". هاوكات هێمن ســــاڵح ئــــەوەش دەڵێت، كــــە لــــە میوانداریــــدا هەمــــوو ئەركەكــــە دەكەوێتە سەرشانی ژنی ماڵ، بەو پێیەی ئــــەو خواردنەكــــە ئامــــادەدەكات، بــــەاڵم كــــەس دەستخۆشــــی لەو نــــاكات "وێڕای ئــــەوەی ئەركــــی خــــواردن ئامادەكــــردن دەكەوێتە ئەســــتۆی ژنی مــــاڵ، زۆرجار نەمیوانەكانیــــش و نەهاوســــەرەكەی دەستخۆشی لێناكەن، تەنانەت تانەی تام یان ناشیرینی خواردنەكەشی لێدەدەرێت، هەروەهــــا میوانەكانیــــش لەجیاتی كابانی مــــاڵ دەستخۆشــــی لەپیاوەكە دەكەن، كە ئەوە حیســــاب نەكردنە بۆ رۆڵی ژن لەو خێزانــــەدا و نەزانینی نرخی ماندووبوون و ئەركەكانــــی ژنــــە، چونكــــە كۆمەڵگــــە پێیوایە هەموو ئــــەو ماندووبوونانە تەنیا

ئەركی ژنە". فاخیر ئەحمەد خۆی و هاوسەرەكەشی كــــە نایشــــارێتەوە ئــــەو فەرمانبــــەرن، كاتێــــك دەڕۆنــــەوە ماڵ ئــــەو پاڵدەداتەوە و هاوسەرەكەشــــی خەریكــــی خــــورادن بــــە ئــــەو كارەش تەنیــــا دروســــتكردنە، ئەركــــی ژنەكــــەی دەزانێــــت و دەشــــڵێ "كاتێــــك لــــەدەوام دەڕۆینــــەوە تــــا ئــــەو خــــواردن ئامادە دەكات من ئیســــراحەت دەكــــەم، ئــــەو تەنیا رۆژانــــی هەینی هەیە كەمێك پشوبدات، زۆرجار ئەو رۆژانەش میوانمان هەیە، راســــتە ئەركی ســــەختە،

بەاڵم ئیشی خۆیەتی". بــــەرای فاخیــــر، جــــاران ژن بەالیــــەوە ئاســــایی بووە ئەگــــەر كاری كشــــتوكاڵ و ماڵداریــــش بكات، بەاڵم ئێســــتا بەهۆی راگەیاندنــــەوە هەمــــوو شــــتێك تێكچووە "راگەیانــــدن رۆڵــــی خــــراپ دەبینــــێ، وا لەژنان دەكات ئیشــــی خۆشــــیان نەكەن، ئەگــــەر ژن هەفتەی نەتوانــــێ دوو میوان

بەڕێكات ئەی چۆن ژنە؟"

46 ژماره 233 2014/5/31

كـۆمـەاڵیـەتی

دهۆك

لەشـــاری دهۆك، پیاوێكـــی تەمەن 32 ســـاڵ دووجار بەتۆمەتی الدانی سێكسی لەالیـــەن دادگاوە دەســـتگیر دەكرێت، كە لەدووەمجاردا دوای 13 ساڵ زیندانیكردن

هەمان جۆری تاوانی ئەنجامداوەتەوە.وەك لە وردەكارییەكانی دۆســـیەكە و رۆژی دادگاییكردنەكەیـــدا هاتبـــوو، ئـــەو پیاوە دوای ئەوەی لەگەڵ چەند گەنجێكدا سێكســـی كـــۆم ئەنجـــام دەدات، زیاتر لە 15 ســـاڵ بەر لەئێســـتا ســـكااڵی لەســـەر تۆمـــار دەكرێت و بەو هۆیەوە دەســـتگیر دەكرێـــت و لەالیـــەن دادگای تاوانەكانـــی دهۆكەوە ســـزای زیندانی هەتاهەتایی بۆ دەردەچێـــت. بـــەاڵم دوای بەســـەربردنی 13 ســـاڵ لەزیندان بەر لێبوردنێكی گشتی دەكەوێت، كە لەالیەن سەرۆكی هەرێمەوە

راگەیەنرا و ئازاد دەكرێت.بـــەاڵم مانـــەوەی لـــەو مـــاوە درێـــژەدا

لـــە زینـــدان نابێتە عیبرەت بـــۆی و دوای ئازادكردنـــی، جارێكی دیكە خوودەداتەوە الدانە سێكســـیەكەی، بەهۆیـــەوە جارێكی

تریش دەستگیر دەكرێت.لەپەڕاوەكەیدا هاتبـــوو، كە ئەنجامدانی ســـێكس لەگـــەڵ گەنجـــان بۆ ئـــەو پیاوە كارێكی تـــازە نییـــە، بەڵكو لەســـەردەمی بـــووە. چیرۆكـــی فێـــر هەرزەكارییـــەوە بـــەم یەكەمجـــاری دەســـتگیركردنی شێوەیەیە: ئەو پێش ئەوەی هاوسەرگیری بكات ئاشـــنایەتی لەگەڵ چەنـــد گەنجێكی دیكـــە هەبـــووە، كـــە بـــەردەوام خەریكی )سیكســـی كـــۆم( بوونـــە و بـــەو هۆیەوە ئەویـــش فێری ئەو كارە دەبێت، تاكو وای لێدێت بەمەبەســـتی ئەنجامدانی ئەو كارە خـــۆی لەگەنجێكی دیكە نزیـــك دەكاتەوە و دواتـــر دەســـتدرێژی سێكســـی دەكاتە ســـاڵێكیش تێپەڕبوونـــی دوای ســـەری،

بەسەر ئەو رووداوە ژیانی هاوسەرگیری پێكهێناوە.

كـــوڕە كەســـوكاری ئـــەوەی دوای دەستدێژیكراوەسەرەكە پێیدەزانن، سكااڵ لەســـەر ئەو پیـــاوە تۆمار دەكـــەن. دوای ساغبوونەوەی تاوانەكەش، دادوەر بەپێی ماددەی 393ی یاســـای سزادانی عێراقی ســـزای زیندانـــی هەتاهەتایـــی بەســـەردا ســـەپاند. دوای مانەوەشـــی لەزینـــدان بۆ ماوەی 13 ساڵ بەر لێبوردنە گشتییەكەی ســـەرۆكی هەرێـــم كەوت، كە دوو ســـاڵ

پێش ئێستا رایگەیاند.بـــەاڵم دوای ئازادكردنیشـــی جارێكـــی دیكە گەڕایەوە سەر هەمان كار، ئەمجارە لەگەڵ ســـێ گەنجـــی دیكەدا ئـــەو كارەی كردووە و دیسانەوە دەستگیركراوەتەوە. ئـــەو لەكاتـــی بەڕێوەچوونـــی پڕۆســـەی دادگایـــی كردنەكەیـــدا بـــەدادوەری گوت

دوای 13 ساڵ زیندانیی گەڕایەوە سەر هەمان تاوان

ژماره 233 2014/5/31 47

كـۆمـەاڵیـەتی

"كاتێـــك ئازادكرام هاوســـەرەكەم تەاڵقی خـــۆی وەرگرتبـــوو، بەو هۆیەشـــەوە من لەسەر جادەكان مامەوە و كەس ئاگای لێم نەبوو، بەهۆی ئەمەوە دووبارە تووشـــی ئـــەم كارە بوومـــەوە، راســـتە ئەمجـــارە لەگەڵ سێ گەنج سێكسم لەرێگای دواوە كردووە، بەاڵم هەر سێكیان بەڕەزامەندی خۆیان بووە. بۆیـــە من پێتڕادەگەیەنم كە

بێتاوانم!"دوای گوێگرتـــن لەوتەكانـــی تۆمەتبـــار و بینینـــی ئـــەو بەڵگانـــەی لەكەیســـەكەدا خرابوونەڕوو، دادوەری دادگای تاوانەكانی دهۆك راستی وتەكانی تۆمەتبارەكەی بۆ روونبـــووەوە، كـــە بەڕەزامەنـــدی خۆیان سێكسی لەگەڵ ئەو ســـێ كەسە كردووە و تەمەنی هەر سێكیشـــیان لەســـەرووی 18 ســـاڵییەوە بـــووە، بۆیـــە دۆســـیەكەی

دووەمجاری داخرا و ئازادكرا.

ژماره 230 2014/5/10 47 ژماره 232 2014/5/24 47

ئافرەتێكــــی 35 ســــاڵ، دایكی دوو منداڵبوو، بەپێی قســــەی خــــۆی ماوەی دوازە ســــاڵ دەبێت مێردەكەی مردووە، بەمەبەســــتی دانانی رێگاچارەیەك بۆ كێشەكانی ســــەردانی بەڕێوەبەرایەتــــی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیــــژی دژ بە ئافرەتانی كرد گوتــــی "لــــە رۆژی كۆچــــی دواییكردنــــی مێردەكــــەوە رووناكــــی لە ژیانــــی خۆم و

منداڵەكانم كوژایەوە و بێناز بووین". ئــــەو ژنــــە نەهامەتیەكانی خۆی گێڕایــــەوە "دوای مردنی ئەو، یەكــــەم داواكاری

ماڵی باوكی ئەوە بوو خانووەكەم بفرۆشــــم و بڕۆمەوە ماڵی ئەوان، هەرچەندە خانووەكەی خۆمان بۆ ئێمە زۆر گونجاوتر بــــوو، چونكە لەماڵی باوكمەوە نزیك بــــوو، بەاڵم ماڵی باوكم گوتیان، بەقســــەیان بكە تۆ منداڵـت هەیە". بۆیە ئێســــتا ماوەی 12 ســــاڵە ماڵە خەزوری بەهەموو خێزانەكەیانەوە چاودێری ئــــەو ژنە دەكەن، بەاڵم جۆرێك لــــە چاودێری كە بۆتە مایەی بێزاربوونــــی، وەك خــــۆی دەڵــــێ "مــــن بۆخاتــــری منداڵەكانم مێــــردم نەكردۆتەوە، ئەگەر جارێــــك منداڵەكانم ببەمە پاركێك یان بازاڕ، ئەوا ســــەد بوختانم بۆ هەڵدەبەســــتن و هەڕەشــــەم لێدەكــــەن، تا نەوێــــرم لەماڵ بڕۆمە دەرەوە. هەتا هەڕەشــــەی لێســــەندنەوەی منداڵەكانــــم لێدەكەن ئەگــــەر بەگوێیان نەكەم،

بۆیە تائێستا بەرگەی هەموو توندوتیژییەكانیانم گرت، ئیتر بێزاربووم و دەمەوێ داوا تۆماربكەم و ئەوان نەتوانن ئیتر زوڵممان لێبكەن".

ئــــەو ژنە لــــەدادگای لێكۆڵینــــەوەی توندوتیژی خێزانــــی داوای تۆماركرد. بەپێی ماددەی 7 لە یاسای توندوتیژی خێزانی بڕیاری دەستگیركردنی تۆمەتباران درا. ئەوەبوو دوان لەو كەســــانە گوتیان، ئێمە لەمەودوا بەهیچ جۆرێك پەیوەندیمان بەبراژنمانــــەوە نەمــــا، ئەگەر بیــــەوێ مێردیش بكاتەوە بــــا منداڵەكانی لەگەڵ خۆی ببات. ئەوان ئازادكران، بەاڵم یەكێك لەشــــوبراكانی گوتی "من رازی نیم منداڵەكان ببــــات"، بۆیــــە دادوەر بڕیاریــــدا بەبەندكردنی بەپێــــی ماددەی 7 لەهەمان یاســــای بەرەنگاربوونــــەوەی توندوتیژی خێزانی، بەاڵم دوای یــــەك هەفتە ئەویش بەڵێنیدا

ئیتر پەیوەندی بەبراژنییەوە نەبێت لەمێردكردنەوە و بردنی منداڵەكانی. هــــاوكات رەوانــــی لیژنەی ئاشــــتەواییمان كــــردن، ئەوەبوو لــــەوێ پێكهاتنەوە و ئافرەتەكە گوتی "ئەگەر بڕیاری مێردكردنەوەم دا ئەوا پرستان پێدەكەم. ئەوانیش

رازیبوون بۆیە داواكە داخرا".بــــەاڵم بۆیــــان روونكرایەوە، بەپێــــی ماددەی 7 لەیاســــای توندوتیــــژی خێزانی، هەركەسێك توندوتیژی خێزانی ئەنجام بدات، بەحەپسكردن بۆ ماوەیەك لەشەش مانگ كەمترنەبێـت و لە سێ ساڵ زیاترنەبێت بەنددەكرێ لەگەڵ بڕێك بژاردن كە لەیــــەك ملیــــۆن دینار كەمترنەبێت و لەپێنج ملیۆن دینار زیاتر نەبێت، یان بەیەكێك

لەم دوو سزایە.

*بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان

لێسەندنەوەی منداڵ و رێگرتن لە شووكردنەوە جۆرێكە لەتوندوتیژی

* درلقا

دوەب

عمۆ

یلەژ

دۆسیەكانی توندوتیژی

48 ژماره 233 2014/5/31

منـــدااڵن رێگەی جۆراوجۆریان هەیـــە بۆتێگەیاندنی دایـــكان كە تێریـــان خواردوە، بۆیـــە هەركاتێك یەكێك لەم نیشانەنەت بینی، واتە منداڵەكەت تێری خواردوە و نابێت بەزۆر خواردنی بدەیتێ، چونكە زۆرخواردنیش كێشـــەی تەندروســـتی بـــۆ منـــدااڵن دروســـت دەكات.

لەنیشانەكانی تێربوونی مندااڵن:1. ئەگـــەر منداڵەكـــە لەكاتی پێدانی شـــیر یا خواردن

دەمی داخست و نەیكردەوە، واتە تێرە و نایەوێت.خواردنەكـــەی راوەشـــاند ســـەری ئەگـــەر .2

رەتكردەوە.3. ئەگـــەر خواردنەكەی لەدەمـــی فرێدایە دەرەوە و

تفیكردەوە. 4. ئەگەر رشایەوە یان هێڵنجی هات.

5. ئەگـــەر بەدەســـت پاڵی نـــا بە كەوچـــك و قاپ و خواردنەكان.

6. ئەگـــەر منداڵەكەت وتی نا، واتە ناخوات و زۆری لێ مەكە.

بەهۆی هاوین و بەرزبوونەوەی پلەی گەرما، پێســـتی روو توشـــی وشـــكبوونەوە و ســـوتان دەبێـــت و زیانـــی پێـــدەگات، بۆیـــە خانمان بۆچارەسەركردنی ئەو كێشەیە دەتوانن ئاوی گوڵ بەكاربهێنن، چونكە زۆر بەسودە بۆ سوتان و تەڕكردنەوەی پێست و البردنی پەڵەكان و گەشـــاوەكردنی، ئەویش بەتێكەڵكردنی ئاوی گوڵ لەگەڵ ئاوی تەماتە و دانانی لەســـەر پێســـتی دەم و چـــاو بۆماوەی 10 خولەك، پاشـــان

بەئاویكی سارد بشۆرێت. دەتوانی لۆكەیەكیش بە ئاوی گوڵ تەڕبكەی و رووتی پێ بسڕیتەوە، ئەمەش یارمەتی پێست دەدات جوانتر بێت و تەڕی دەكاتەوە. دەشتوانی ئـــاوی گوڵ و هەنگوین تێكەڵ بكەی، بۆالبردنی ئەو گنجانەی لەســـەر

پێستی رووت دروست دەبن.

لە كەناڵی )روسیا الیوم( باڵوكراوەتەوە، زانا روسیەكان ئامێریكیان دروســـتكردوە، كە هێلكاری دڵ دەكێشـــێت و لەجەڵتەی دڵ و مردنی لەناكاو ئاگادارت دەكاتەوە. ناوی ئەم ئامێرەش )ئیكس پرێس(. كۆلیجی )تومســـۆنك(ی روسی، كە ئەم ئامێرەی دروستكردووە، رایگەیاندووە ئـــەو ئامێرە هێڵـــكاری دڵ دەكێشـــێت، كە دواتر نەخۆشـــەكە دەتوانێ هێڵكاریەكەی بە ئیمێڵ بۆ پزیشـــكی پســـپۆر بنێرێت و پزیشـــكەكەش لەتەندروستی دڵی نەخۆشەكە تێدەگات، ئەگەر هەر كێشەیەكی هەبێت، دەتوانێـــت چارەســـەری گونجـــاوی بۆدابنـــێ، لەوانـــەش: دیاریكردنی نەخۆشـــی ماســـولكەكانی دڵ و جەڵتـــەی دڵ و ئـــەو گۆڕانكاریانـــەی بەســـەر تەندروســـتی دڵدا دێن. نرخی ئەو ئامێرە پێنـــج هەزار رۆبڵی

روسیە، كە دەكاتە 150 دۆالری ئەمریكی.

بەزۆر خواردن مەدەنە منداڵەكانتان

ئاوی گوڵ بۆ روخساری خانمان لەهاویندا

ئامێرێك لە جەلتەی دڵ ئاگادارت دەكاتەوە

كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی/ ئا: ساڵحی مام عەلی

48 ژماره 233 2014/5/31

ژماره 233 2014/5/31 49

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

كاتـــی واهەیە لەخۆتەوە هەســـت بە دڵتەنگـــی و بێتاقەتی دەكەی و میزاجت تەواو نیە، بێ ئەوەی كێشەیەكی دیاریكراوت، هەبێت ئەمەش حاڵەتێكی ئاســـاییە و هەموو كەسێك توشـــی دەبێت، بەاڵم بۆ ئەوەی حاڵەتەكـــە بـــەردەوام نەبێـــت، دەتوانی لەماوەی 30 چركـــەدا میزاجت

بگۆری، ئەویش بە پەیڕەوكردنی ئەم خااڵنە:1. پیاســـە بكە و بجوڵی، چونكە جواڵن وادەكات جۆرێك هۆڕمۆن

بڕژێت و میزاجت بگۆرێ.2. بـــڕۆ بـــۆالی هاورێیەكت كە دڵت پێی دەكرێتـــەوە، یان تەلەفۆنی

بۆ بكە.3. زۆر بیر لەخۆت مەكەوە و یارمەتی كەسانی تر بدە بەبەخشینی برێك پارە بەكەســـێكی هەژار، چونكە یارمەتیدانی كەســـانی تر دەبێتە

هۆی ئاسودەبوونی باری دەروونیت.4. فێری شـــتیكی تازە ببە، هەوڵبدە لەرێگەی ئەنتەرنێتەوە شـــتێكی

تازە فێرببی.

لەماوەی 30 چركە میزاجت بگۆرە

فیلمی ئاكشن و ترسناك فشاری خوێن بەرز دەكاتەوە

بەپێی لێكۆڵینەوەیەك كە لە بەریتانیا ئەنجامدراوە، ســـەیركردنی فیلمی ئاكشـــن و ترسناك و وروژاندن وادەكات دڵ جێگیریی خۆی لەدەســـت بدات و كاردەكاتە ســـەر لێدانەكەی. هەر ئەمەش وادەكات فشـــاری خوێن بەرزببێتەوە و كێشـــەی تەندروستی

دروست ببێت. ئەم لێكۆڵینەوەیە لەســـەر 19 كەس كراوە و تێیدا دەركەوتووە، رەنگ و دەنگ و بابەتە وروژێنەرەكان دەبنە هۆی تێكدانی باری دەروونی و زیادكردنی لێدانەكانی دڵ و خێرابوونی هەناســـەدان، كە ئەمانەش فشـــاردەخەنە ســـەر لەش، بەتایبەت دڵ ماندو دەكەن. هەروەها پسپۆران رایانگەیاندوە، ئەو كەسانەی نەخۆشی دڵیان هەیە نابێت سەیری ئەم جۆرە فیلمانە بكەن،

چونكە هۆكارێكە بۆتێكچوونی تەندروستی دڵیان و خەواندنیان لەنەخۆشخانە.

ژماره 233 2014/5/31 49

50 ژماره 233 2014/5/31

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

كێشەی هاوسەرگیریی ئێستا و جاران

هۆشیاریی تەندروستییهەفتانە د.ع لەپزێڕین دەینوسێت

ئادەمیزاد لەســـەرەتای مێـــژوو، یان بڵێین لەئـــادەم و حـــەواوە نێر و مـــێ بەیەكەوە هاتونەتە ســـەر گۆی زەوی، لێرەدا ناچینە و ئادەمیـــزاد دروســـتبوونی ناوەرۆكـــی ئاژەڵەكان و جانـــەوەرەكان، هەر ئەوەندە بەســـە كە بزانین خواوەنـــدی پەروەردگار دەفەرموێ "انتم لباس لهن وهن لباس لكن". ئایەتەكە وادەگەیەنێت، كە هاوســـەرگیری تەنهـــا بۆ نوســـتن و زاوزێ نییە، واتاكەی زۆر گەورەتـــرە. دەفەرمـــوێ بـــۆ یەكتری جلوبەرگن، پێویســـتە هەردووك لەتەمەندا وەكـــو یەك بن، یاخود لێك نزیك بن، تاكو یەك هاوســـەنگ بـــن و بتوانـــن نەوەیەكی

پاك و جوان پەروەردە بكەن.لەبەرئـــەوەی جـــاران لەكلتـــوری كوردی ژن و پیـــاو لەســـەر رەزامەنـــدی دایـــك و بـــاوك و خێزانەكـــەی هاوســـەرگیریان بۆ دەكـــرا، میللـــەت لەســـەر پـــاك و خاوێنی داوێن دامەزرابوو، نە كوڕان ســـەرپێچیان دەكرد و نەكچەكان. كاتێك كوڕ دەگەیشتە تەمەنی17 – 18 ساڵی ژنیان بۆ دەخواست و كچەكـــەش لەو زەمانی هەر 15 ســـااڵن دەبوو، دوای خۆناســـین ئـــەو كچە دەهاتە ناو ماڵی مێردەكەی، ئینجا ئەگەر خەسوی هەبوایـــە یان نا. لەگـــەڵ خێزانی كوڕەكەی بۆ چەند ســـاڵێك ژیان زۆر ئاســـایی بوو. بێگومـــان ئادەمیـــزاد هەمـــووی وەك یەك نییـــە، بنیـــادەم لەگـــەڵ خوشـــك و دایكی خۆشی جاروبار توشی كێشە دەبێ، بەاڵم ئەوی سەرنج راكێشە، ژیان زۆر ئاسودەتر بوو، چونكە دایكەكان ئامۆژگاری كچانیان وا دەكرد، كـــە لەگەڵ خێزانـــی مێردەكەی

بگونجـــێ، هەتاكـــو خوا رێكیدەخـــا و ماڵی خـــۆی دەبێ. زۆرجار هەبـــووە ئەو ژن و مێردە بونەتە خاوەنی 2 تا 3 منداڵ لەماڵی خـــەزوری بـــووە و ژیانیش زۆر ئاســـودە

بووە.ئێسا جۆری دروستبوونی پەیوەندی نێوان كوڕ و كچ و پاشـــانیش هاوســـەرگیرییان

گۆڕاوە، بۆ نموونە:1. پەیوەندیەكـــە بەناســـینی كـــوڕ و كـــچ دەســـت پێدەكات. بێ ئاگاداری كەسوكار. هیچ حســـابێك بۆ خێزانی یەكتری ناكەن، ئامادەیی قبوڵكردنـــی یەكتریان نییە، ئینجا زۆرجار هەیە كوڕەكە الیەنی ژنی دەگرێت ئەمـــەش جێدەهێڵێـــت، كەســـوكاری و

لەبەرخاتری ژنەكە.2. لەبەر باڵوبوونەوەی تەكنەلۆژیای تازە، هەریەكـــە مۆبایلـــی لەگیرفانـــی خۆیەتـــی، هەریەكەیـــان بەكەیفـــی خۆی بڕیـــار دەدا، لێكتێگەیشـــتن نییە. ئینجا گومان و دڵپیسی لەنێوانیـــان دروســـت دەبیت. جـــاران زۆر عەیب بـــوو بووك بەتوڕەیـــی بچێتە ماڵی باوكی، ئێســـتا زۆر باوە، هەیـــە منداڵی بە جێدەهێڵێ، لەســـەر كێشەی زۆر ئاسایی و لەئەنجامـــدا لە یەكتری جیا دەبنەوە و هیچ

حیسابێكیش بۆ منداڵەكەیان ناكەن.پێـــش فراوانـــە كـــوڕەكان پەیوەنـــدی هاوسەرگیری! برادەری خراپ! رابواردنی شـــەوان كە ژنەكـــەی بەتەنهـــا جێدەهێڵی! یـــان ئەزیەتدانی ژن بە لێدان و هەڕەشـــە تەلەفزیۆنییـــەكان، زنجیـــرە كوشـــتن! و كارەكتـــەری زۆر خـــراپ فێـــری گەنجـــان دەكەن، بەتایبەت فیلمی بیانی جۆراروجۆر،

تاوانی دزین و كوشـــتن و ئەشكەنجەدانی ئافرەتان نیشـــان دەدا، نامەوێ باسی ئەو كارەســـاتە بكەم، كە لەواڵتمـــان روودەدا، چونكـــە گەلێـــك زۆرتـــرە لەوەی لەســـەر بەرپرســـە؟ كـــێ دەیبینیـــن. تەلەفزیـــۆن كچـــان یـــان كوڕان؟ یـــان كەســـوكاریان؟ پێداویســـتیەكانی یاخـــود فەرمانگـــەكان؟

ژیان؟ چاولێكەری؟هەیـــە هەر چاوی لەحەڕامە، دێتە دەســـتی بەاڵم لەالیەكی ترەوە تۆڵەی بەهەزار قات لێدەبێتـــەو’ ئەگەر گەنجـــەكان كاربكەن و بەحەاڵڵی بژین، كێشـــەیان لەگەڵ خێزانیان دروســـت نابێـــت، هەركـــەس رزقی خۆی دەخوا، زۆرجار بیســـتوومانە فاڵن كوڕی فـــاڵن زەماوەندی گـــەورەی لەفاڵن واڵتی دونیا سازدا، ماوەی مانگێك باسی دەكەن، دوای 2 یـــان 3 مانـــگ كێشـــە پەیدادەبێت، لەیەكتـــری تاكـــو دەخایەنـــێ ســـاڵێكی دەترازێـــن، خۆشـــبەختییە گـــەر منداڵیـــان نەبووبێت، چونكە كارەساتەكە گەورەترە. ئەگـــەر كـــوڕ و كچەكـــە وەك باســـم كرد لەهەمـــوو بوارێكەوە تـــەرازووی یەكتری بوون، ژیانیان ئاسودە دەبێ و منداڵی ئارام

دروست دەبێت، كۆمەڵ پێش دەكەوێ.هاوســــەرگیرییەك جــــۆرە زەمانــــە لــــەو پەیدابــــووە، پیــــاو گەیشــــتۆتە 60 ســــاڵ، زۆر خانــــوی هەیــــە، زۆری پــــارەی هەیــــە، كاتــــی زۆر هەیە، نازانــــێ چی بكا، منداڵەكانــــی پێگەیشــــتوونە و ژنەكەشــــی ســــەختی لەبــــەر خۆیەتــــی، لەتەمەنــــی ژیــــان و نەبوونی لەتەمەنــــی گەنجی زۆر نەخۆشــــی تــــوش بــــووە، كابراش ئێســــتا خــــۆی بەگەنــــج دەبینێ، كارەســــتا ئەوەیە كچێكی )20( ساڵی بە پارە دەكڕێ! بۆچی هەندە بێ تەقدیــــر بێت ئەو پیاوە؟ بۆ رێز لەهاوســــەرەكەی خۆی ناگــــرێ كە ژیانی لەگــــەڵ بەرێكــــرد بەزەحمەتی؟ بۆچی رێز لەئادەمیــــزاد ناگرێ، لەژێر باری نەبوونی، ئەو كچە نەزانە بەپارە و خشڵی ئۆتۆمبێل دەخەڵەتێ؟ حیسابی ئەوە ناكا، مردن زۆر نزیكــــە بەخێرایی بەرەوپێــــش دێت، ئینجا كێشــــەی گــــەورە بۆ منداڵ لەگــــەڵ خێزانە كۆنەكەی بەجێدەهێڵێ؟ بنیادەم پێویســــتە بەخۆیدا بچێتــــەوە نەبێتە هۆی تێكچوونی رەوشتی كۆمەاڵیەتی و ئاین و دەستور و یاسا. وەزارەتی داد ئەو هەموو كێشەیەی پێ چــــارە ناكرێت، خۆتــــان ببنە رەقیب و

حەسیب.

ژماره 233 2014/5/31 51

هـــونـــەری

سەرپەرشتیار: زانا دڵشاد دزەیی

ئەگەر هونەرمەندان منیان نەوێت سبەی دەستلەكاردەكێشمەوە

هیوا سوعاد، بەڕێوەبەری شانۆی هەولێر:

52 ژماره 233 2014/5/31

هێش���تا س���اڵێك بەس���ەر دەركەوتن���ی كچ���ە گۆرانیبێ���ژ هێل���ی ل���وڤ تێنەپەڕی���ووە، كەچی كێش���ەیەكی گەرموگ���وڕ لەنێوان خۆی و دەش���نێ دەس���تی پێكردووە. دەش���گوترێت هۆكاری كێش���ەكە ئەوەیە، كە دەشنێ هەس���ت دەكات چیت���ر ئەو تاقانەكەی جارانی س���تایلی پۆپ و دانس نیە،

بەڵكو )هێلی لوڤ( دەركەوتووە و جەماوەرێكی زۆریشی هەیە.لەسەرەتای ئەمساڵدا گۆرانی )RISK IT ALL(ی هێلی لوڤ دەنگدانەوەی زۆری هەب���وو، جۆری دانس و س���تایل و كلیپەك���ە كرانەوەیەكی زۆری تێ���دا بەدیدەكرا. بەهۆی ئەمەوە لەكەمتر ل���ەدوو مانگدا، زیاتر لەملیۆنێك بین���ەری هەبوو، كە ئەمەش لەناو گۆران���ی و كلیپی كوردیدا ریكۆردێكی

نوێیە. هێلی لوڤ پێش���ئەوەی گۆرانیەكەی باڵوبكاتەوە و ناوبانگ دروس���ت بكات، لە چاوپێكەوتنێكی لەگەڵ )س���ڤیل(دا دەڵێت "من وەكو یەكەم كچی ك���ورد هەوڵی ئەوە دەدەم بەرەو جیهانیبوون بڕۆم. و لەناو كورد كەس وەكو من ناتوانێ دانس بكات و كەس���یش وەكو من كۆنتاك و پەیوەندی بەهێ���زی لەگەڵ بەرهەمهێنەرانی جیهانییدا نییە، من شانس���ی زۆرم هەیە

ببمە هونەرمەندێكی جیهانی". رەنگە هەر ئ���ەم لێدوانانەش بێت، هێندەی تر دەش���نێی توڕە و بێزار كردبێت، چونك���ە دەش���نێ تاك���ە گۆرانیبێژە لەكوردس���تان ش���ەش س���اڵ پێ���ش بەجیهانیبوون���ی هەوڵ���ی ل���وڤ داوە، كەچی ئێس���تا ل���وڤ بەوزە و گڕووتینێكی زۆرەوە، هەمان هەوڵ هەوڵەكانی���دا لەس���ەرەتای دەدات.

لەكوردستان لەرووی بینەری كلیپەكەیەوە پێش دەشنێ كەوتەوە. بەپێ���ی زانیارییەكانی )س���ڤیل( چەند خاڵێك وایك���ردووە هێلی لوڤ و

دەشنێ كێشە بكەوێتە نێوانیانەوە، لەوانە:1- هەردووكی���ان بە س���تایلی پۆپ و زمانی ئینگلی���زی گۆرانی دەڵێن،

بۆئەوەی ناوبانگی جیهانیی بەدەست بێنن.2- دانس و پۆشینی جلوبەرگی نیمچەرووت لە كلیپەكانیدا.

3- هەوڵدان بۆ كۆكردنەوەی زۆرترین الیك بۆ پەیجەكانیان.4- هەریەكەی���ان ب���ە هونەرمەندێكی جیهانی سەرس���امن و دەیانەوێ لەكوردستان كۆپی ئەوان بن، بۆ نموونە هێلی لوڤ بە )بیۆنسە و ریهانا(

و دەشنێش بە )شاكیرا( سەرسامن. ه���اوكاری كەس���انەی ئ���ەو لەگ���ەڵ پەیوەن���دی دروس���تكردنی -5

هونەرمەندان دەكەن لەكوردستان و دەرەوەی كوردستان.لەهەموو ئەو خااڵنەدا هێلی لوڤ توانی لەماوەیەكی كەم ببێتە ركابەری

هونەری

زانا دڵشاد دزەیی

هێلی لوڤ: لە كوردستان كەس نیە مونافەسەم بكات

دەشنێ و هێلی لوڤ لەسەر چی شەڕیانە؟

52 ژماره 233 2014/5/31

ژماره 233 2014/5/31 53

دەش���نێ و هەندێكی���ش پێیانوای���ە لەوێش رەتی���داوە. دەش���نێ و كاروان كامیل بەش���ێوەزاری كرمانج���ی دوێتێكیان بەناوی "بێن���از" باڵوكردەوە، دوای س���اڵێك گۆرانییەك���ە لەماڵپەری یوتوب توان���ی یەك ملیۆن بینەری هەبێت. بەاڵم هێلی لوڤ بێئەوەی پێش���تر هێندە ناس���راو بووبێت، كلیپی گۆرانیەك���ەی )ریس���ك ئت ئۆڵ( لەماوەی س���ێ مانگ���دا لەملیۆنێك بینەر تێپەڕیكرد. سەرەڕای ئەوەش، ئێستا پەیجەكەی هێلی بەشێوەیەكی خێرا رۆژان���ە الیكەكانی زی���اد دەكات و زیاتر لە 600 هەزار الیكی هەیە، تەنیا 100 هەزار الیك ماوە بگاتەوە دەشنێ، كە شانازی بەوەوە دەكات لەناو

گۆرانیبێژە كوردەكان زۆرترین الیكی هەیە. هێل���ی زیاتری���ش بەلێدوانەكانی دەش���نێی توڕەتر ك���ردووە، بەتایبەت ك���ە گوتویەتی "لەكوردس���تان كەس ناتوانێ لەدانس مونافەس���ەم بكات"،

هەروەك دەشڵێت "دەبمە یەكەم كچی كورد ناوبانگی جیهانی هەبی". لەگ���ەڵ ئ���ەم دەركەوتن���ە خێرای���ەی هێلی ل���وڤ، كێش���ەكانی نێوانیان س���ەریهەڵدا. سەرەتا دەشنێ لوڤی بەبردنی كۆنتاكتەكانی خۆی تۆمەتبار ك���رد. هەروەك چەند نامەیەكی دەش���نێ دەس���ت )س���ڤیل( كەوتوون، كە لەرێگەی فەیس���بووكەوە بۆ كەسێكی نزیكی خۆی ناردووە و تێیدا باسی هێلی دەكات و نوس���یوویەتی "ئاگادارم هێل���ی خۆی كۆپی من دەكاتەوە، الس���ایی گۆرانی )تێك می هۆم( دەكاتەوە، هەموو ش���تێكی تەقلیدی منە، كە سەیری كلیپەكەم كرد مردم لەپێكەنین، داماو و گوناحە". لەنامەیەكی تریشدا بۆ هەمان كەس، دەشنێ لوڤی بە كچێكی "الدێی" وەسفی كردووە و دەڵ���ێ "ئ���ەو كچە هیچ توانایەكی نییە، كاری تەنیا الس���ایی كردنەوەیە،

زۆر الدێیانە گۆرانی دەڵێ نازانم ئیشی لە كوردستان چیە"؟!هەر بەهۆی ئەم كێش���ەیانەوە، دەش���نێ بەبیان���ووی بوونی پەیوەندی لەگەڵ هێلی لوڤ و كاركردنی نهێنی بۆ لوڤ، پەیوەندیەكانی خۆی لەگەڵ

بەڕێوەبەری كارەكانی خۆی بەناوی )باوان( پچڕاند.ب���اوان لە لێدوانێكیدا بۆ )س���ڤیل( رایگەیاند "ئەوكاتەی لەگەڵ دەش���نێ كارم دەك���رد هی���چ پەیوەندییەك���م لەگەڵ هێل���ی نەب���ووە، تەنانەت چەند جارێ���ك هێل���ی داوای كاركردن���ی لەمن كرد بەپارەیەك���ی زۆریش، بەاڵم لەبەرخاتری دەشنێ قبوڵم نەكرد، لەسەر ئەو شتە دەشنێ زۆر سوپاسی ك���ردم كە لەگەڵ���ی راس���تگۆم، ئەو پێگوت���م ئافەری���ن مەچ���ۆ الی ئ���ەو كچ���ە، ب���ەاڵم نازانم بۆچ���ی لەناكاو منی لە فەیس���بووك ریموڤ كرد و گوت���ی تۆ كۆنتاكی من دەدەیە هێلی لوڤ و زانیاریی���م هەیە بەنهێنی بۆ

ئەو كاردەكەی"!لەگ���ەڵ ئەوەش���دا ئێس���تا ب���اوان لەوە نیگەرانە، كە دەشنێ بێ بەڵگە و ب���ە بیانووی���ەك خۆی لێ دوورخس���تۆتەوە و مافی خۆش���ی پێنەداوە، لەوبارەشەوە گوتی "چوار مانگە ئەمڕۆ و سبەی بە من دەكەن، دەمتوانی لەدژی دەش���نێ رێگای یاس���ایی بگرمەبەر، چونكە بەڵگەم لەسەری هەیە

پارەیەكی زۆر خەرج دەكات و دژایەتی خەڵكی پێدەكات".)س���ڤیل( زۆر هەوڵی���دا پەیوەندی بە )دەش���نێ(وە ب���كات، بەاڵم ئامادە نەبوو لەس���ەر ئەو بابەتە هیچ قس���ەیەك بكات. كەس���ێكی نزیك لە هێلی لوڤ بە مەرجی ئەوەی ناوی نەهێنرێت، بۆ )سڤیل( گوتی "هێلی ئاگاداری ئ���ەو رەفتارانەیە، بەاڵم ئەو پێیوایە لەكوردس���تان كەس���ێك نیە ركابەری ب���كات، بۆیە ئ���ەو زیاتر چ���اوی لەناوبانگێكی جیهانییە و بی���ر لەئەمریكا دەكاتەوە". ئەو كەس���ە دەش���نێ بەدەستپێشخەری كێش���ەكان دەزانێت و دەش���ڵێت "هێلی لوڤ س���ەرەتا گوتی كە خۆش���حاڵە كچانی وەك دەشنێ و چۆپی لەكوردس���تان هەبن و پێویس���تە هەموو جۆرە كەس و ستایلێك

هەبێت، بەاڵم دیارە كە دەشنێ جگەلە خۆی كەسی تری قبوڵ نیە".

هونەری

دەشنێ: ئەو كچە زۆر

گوندییە و تەنیا السایی من دەكاتەوە

ژماره 233 2014/5/31 53

54 ژماره 233 2014/5/31

درامای بووكی بچووك ئێستا بەدۆبالژكراوی لە كەناڵە كوردیەكان پەخش دەكرێت و بینەرێكی زۆری هەیە

قژی خۆمم خۆشدەوێت، دایكم هەندێك جار بۆ ئەوەی توڕەمكات دەڵێ

قژت دەبڕم

بەكاركردن و خوێندن پێكەوە

راهاتووم و كاریگەری لەسەر وانەكانم نیە

گریانی بەردەم كامێراكانم زۆر بەالوە

سەخت نیە، چونكە بەهۆی رۆڵەكانمەوە راهاتووم

كارەكت����ەری "زەهرا" ل����ە زنجیرە درامای توركی "بووكی بچووك"، ناوی راستەقینەی "چاال شیمش����ەك"ە. س����اڵی 2001 لە شاری ئەس����تەنبوڵ لەدایكب����ووە و ئێس����تاش ه����ەر

لەوێ دەژی. ئ����ەو منداڵێكی چ����االك و لێهات����ووە، هەر بۆی����ەش توانی لە تەمەنێك����ی زۆر بچووكدا بەرامب����ەر كامێ����را بوەس����تێت. بەه����ۆی ئەو بەهرەیەش����یەوە، لەنێ����و زۆر لەمندااڵن ئەو بۆ بەش����داریكردن لەكاری هونەری دراما و فیلمی سینەمایی و رێكالمیش هەڵبژێردراوە

و سەركەوتووانەش رۆڵەكانی بینیوە.ب����ەاڵم ئێس����تا الی بین����ەری ك����ورد "چاال" ب����ە كارەكت����ەری "زەهرا" لەزنجی����رە درامای تورك����ی "بووك����ی بچ����ووك" ناس����راوە، ك����ە تێی����دا رۆڵ����ی كچێك����ی مەزڵوم����ی بچووك و بەزۆربەشوودراو دەبینێت. دراماكە بەگشتی ب����اس لەدۆخ����ی خراپ����ی كچ����ان و ئافرەتان لەناوچ����ە دێهاتنش����ین و دواكەوتووەكان����ی

توركیادا دەكات.چاال شیمش����ەك جگەل����ە بووكی بچووك، لەچەندین درامای تردا بەش����داری كردووە،

لەوانە: بە كارەكتەری"الڤین" لەدرامای "ژیان بەردەوام����ە" 2011، كارەكت����ەری "مەڕوە" لە "عەش����قی سوور" 2010، كارەكتەری "دورو" لە "خانمە شازادەی ون" 2008، كارەكتەری "ن����از" لە "ك����ە ماڵئاواییت ك����رد" 2007. ئەمە كاری لەچەندی����ن بەش����دایكردنی جگەل����ە

رێكالم.تورك����ی "حوری����ەت"ی رۆژنام����ەی چاوپێكەوتنێك����ی لەگ����ەڵ چ����اال شیمش����ەكدا ئەنجامداوە و لەوێ باس����ی لەژیانی تایبەتی خ����ۆی و رۆڵ����ی خ����ۆی لەدرام����ای بووك����ی

كاتێك ئەم رۆڵەم بینی، هەستم بە هەمان نەهامەتیەكانی زەهرا دەكرد

چاال شیمشەك، كارەكتەری "زەهرا" لە درامای "بووكی بچووك":

هونەری

ژماره 233 2014/5/31 55

هونەری

كە سیناریۆ و نەهامەتیەكانی زەهرام بینی، زۆر سوپاسی خوام كرد، كە من كەسوكار

و خێزانم هەیە و نەكەوتوومەتە دۆخێكی

وەك ئەوەوە

بچووكدا كردووە.چ����اال س����ەرەتا ب����اس ل����ەوە دەكات، ك����ە یەكەمجار لە تەمەنی 3 س����اڵیدا لەدرامایەكدا دەركەوتووە. لەوكاتەشەوە لەكاری هونەری كاردان����ەوەی لەب����ارەی ب����ووە. ب����ەردەوام یەكەمج����اری چاال، كاتێك داوای لێكرا رۆڵی زەهرا بگێڕێت، دەڵێ "بەهیچ ش����ێوەیەك پێم ناخۆش نەبوو و لەداواكارییەكە نەكشامەوە، چونكە حەزم لەكاركردنە. پاشان ئەم رۆڵەم زۆر بەدڵ بوو. كاتێك باسی سیناریۆكەیان بۆ كردم، منیش بۆ دایكمم باس كرد، پێكەوە بیرم����ان لێك����ردەوە، دواتر بەخۆش����حاڵیەوە

رازیبووم".چاال باس لە نەهامەتیەكانی زەهرا دەكات، كە لەتەمەنێكی بچووكدا بۆ براكەی بەش����وو دەدرێ����ت دەڵ����ێ "كاتێك ئ����ەم رۆڵ����ەم بینی، هەس����تم ب����ە هەم����ان نەهامەتیەكان����ی زەهرا ك����ردووە، ئەم واقعە بۆ ئەو كچە قبوڵكردنی زەحمەت بووە، لەراس����تیدا منیش لەشوێنی ئەوبام هەر رامدەكرد". پاشانیش زیاتر هەر لەوب����ارەوە دەڵێ "كە س����یناریۆكە و ژیان و نەهامەتیەكانی زەهرام بینی، زۆر سوپاسی خوام كرد، كە من كەس����وكار و خێزانم هەیە و نەكەوتوومەت����ە دۆخێك����ی ل����ەو ج����ۆرەی

زەهراوە".چ����اال ك����ە ئێس����تا تەمەن����ی 13 س����اڵە و لەقۆناغ����ی ناوەندی دەخوێنێ����ت، باس لەوە دەكات، ك����ە كارە هونەریەكانی كاریگەرییان بەس����ەر خوێندنەكەیەوە نەبووە و دەڵی "من تەنها رۆژانی شەممە و یەكشەممە لەگەڵیان كاردەك����ەم، هەندێك جاری����ش دوای دەوامی قوتابخانە. من بەكاركردن و خوێندن پێكەوە راهات����ووم و كاریگ����ەری لەس����ەر وانەكانم

نیە".چ����اال زۆر ب����ە كەس����ایەتی یەكێ����ك ل����ەو درامایان����ە سەرس����امە، كە تێیدا بەش����داری كردووە، ئەوی����ش كارەكتەری "فیكرەت"ە لە درامای "ژی����ان بەردەوامە" و دەڵێ "من ئەو بە پێش����ەنگی خۆم دەزانم و زۆر شتی لێوە

فێربوومە".پاشان دێتەوە سەر باسی درامای بووكی بچ����ووك و كارەكت����ەری زەه����را و دەڵ����ێ "هەموو كەس����ێك خەم بۆ زەه����را دەخوات، منیش زۆر خەمم بۆی خواردووە، بەراستی دڵێكی گەورەی دەوێت بەرگەی ئەو خەمانە بگری، كە زەهرا هەیەتی. من كە رۆڵی ئەوم دەبینی زۆرجار بەراستی خەمبار دەبووم".

رۆژنام����ەی حوری����ەت لە چاال دەپرس����ێ "ت����ۆ هێن����دە ج����وان رۆڵ����ی زەه����را دەبینی، فرمێس����ك وەك مرواری بەچاوە شینەكانتدا

دێتەخوارێ، چۆن دەتوانی هێندە بەجوانی و بەم شێوەیە بەردەوام بگری؟" چاال لەوەاڵمدا دەڵێ "من سیناریۆكەم خوێندەوە و چوومە ناو رووداوەكان، ئەو كەس����ایەتیەم دەهێنایە بەرچاوی خۆم، دەمكرد بەراستەقینە و بیرم ل����ەوە دەكردەوە، چۆن بەباش����ترین ش����ێوە رۆڵی ئەو ببینم". بەاڵم چاال وەك خۆی باسی دەكات، گریان����ی ب����ەردەم كامێراكان����ی زۆر بەالوە س����ەخت نیە، چونكە "م����ن راهاتووم، لەدرام����ای ماڵئاواییش زۆر گری����اوم، دیارە

قەدەری من هەر گریانە!"تاك����ە هونەریەكان����ی ل����ەكارە چ����اال "تەنه����ا دەڵ����ێ و دایكیەت����ی یارمەتی����دەری راوێ����ژ بە دایك����م دەك����ەم". هەروەه����ا باس لەوەش دەكات، كە ئەو هیچ كچێك ناناسێت هەمان نەهامەت����ی و خەمی زەهرای هەبێت، هەرچەندە بەپێی ئامارە فەرمیەكان نزیكەی 200 ه����ەزار بووك����ی بچووك ل����ە توركیادا

هەیە. دەنگدان����ەوە ئ����ەو چاوەڕوان����ی چ����اال گەورەیەی لەزنجیرە درامای بووكی بچووك نەدەك����رد و لەوب����ارەوە دەڵێت "لەراس����تیدا چاوەڕوانی ئەو دەنگدان����ەوە گەورەیەم لەو

زنجیرە درامایە نەدەكرد".چاال قژی خۆی خۆش����دەوێت و نایەوێت بیبڕێ����ت، ب����ەاڵم وەك خ����ۆی دەڵ����ێ "دایك����م هەندێ����ك ج����ار ب����ۆ ئ����ەوەی توڕەم����كات و

بمترسێنێت، دەڵێ پرچت دەبڕم!"كەس����ایەتی لەب����ارەی چ����اال دواج����ار راس����تەقینەی خۆی����ەوە دەڵێ "هیچ كەس����ێك ئازار نادەم، لەكاتی دەرسخوێندن دەرسەكەم دەكەم، لەكاتی كاركردنیش كاردەكەم. بەاڵم لەكاتی كاركردن نەوەك تەنیا بۆ هاوڕێكانم،

بەڵكو كاتم بۆ خۆشم كەم دەبێت".

لە توركیەوە: هانا كەمال

56 ژماره 233 2014/5/31

هونەری

باشترین وەزیر كارم لەگەڵ كردبێت رەحمەتی فەلەكەدین كاكەیی بووە

هیوا سوعاد، بەڕێوەبەری شانۆی هەولێر:

ئەگەر پارێزگاری هەولێر نەبێ بودجەكەمان ئیحراجمان دەكات

77 فەرمانبەر و حەوت ژوورم هەیە، لەكاتێكدا دەتوانم بە حەوت فەرمانبەر دائیرەكە بەڕێوەببەم

نەكراوەتەوە، بۆیە واز لەپلەی بەڕێوەبەری ناهێنێ؟

هەركاتێــــك نەخێــــر، ســــوعاد: هیــــوا بزانــــم لــــەم بەڕێوەبەرایەتییــــە زیــــادم خۆم لەوانەیــــە بــــەاڵم دەستلەكاردەكێشــــمەوە، یــــەك دوو كەســــێك بــــۆ مەرامــــی تایبەتــــی فكرەیــــان دیكــــەن لەحزبێكــــی یاخــــود جیاوازتــــر بێــــت و حــــەز بكــــەن ئــــەو شــــتە بوروژێنــــن، بەاڵم ئایــــا هونەرمەندان لەگەڵ دەستلەكاربكێشــــمەوە؟ مــــن ئــــەوەدان بەیانــــی مــــن حەزدەكــــەن، بزانــــم ئەگــــەر

دەستلەكاردەكێشمەوە.ســــاڵە 12 ئــــەو بەحوكمــــی بەڕێوەبــــەری لەوەزارەتی رۆشــــنبیری، ئایا كام لەوەزیرەكان باشــــترین وەزیر بووە بۆ

هونەرمەندان و پڕۆژەكانی ئێوە؟و هونــــەری لــــەرووی ســــوعاد: هیــــوا رۆشنبیرییەوە باشترین وەزیر كارم لەگەڵ كردبێت، رەحمەتی فەلەكەدین كاكەیی بووە، ئــــەو وەزیــــرەی بــــەوردی بەدواداچوونــــی كارەكانی كردووە، كاك مەحموودە ســــوور بووە، هەروەها ئاسانترین وەزیر كە كارمان لەگەڵی كردبێت وەزیری ئێستامانە كاك كاوە، بەاڵم هیچیان ئەوەندەی كاك فەلەكەدین بۆ

كاری هونەری نەرم نەبوونە. بودجەی ســــاڵی پــــارت چەند بوو،

ئەمساڵ چەند دەبێت؟

حیزبەوە پێنەگەیشتووە، ئەوانەی كاریشیان لەگەڵ دەكەم و پشــــتیان پێ دەبەستم لەناو

بەڕێوەبەراتییەكەم 70%ی پارتی نین. شەش ساڵ ماوەیەكی زۆر نییە كە

تۆ بەڕێوەبەری شانۆی هەولێری؟هیــــوا ســــوعاد: تــــۆ دەڵێــــی زۆرە، مــــن دەڵێــــم زۆر زۆرە، بــــەاڵم خەڵــــك بەیەكــــەم دامەزراندنــــی دەبێتــــە راوێــــژكار، شــــارەزا لەوەزارەتــــی رۆشــــنبیری و وەزارەتەكانی بەیەكــــەم هەبــــووە خەڵــــك دیكــــەش، دامەزراندنــــی بۆتــــە بەڕێوەبەری گشــــتی و وەكیل وەزیر، بۆ ئەو غەدرە لەهیوا سوعاد كراوە تائێســــتا ناونیشانەكەم مامۆستایە و بەرزنەكراوەتــــەوە، لەكاتێكــــدا ئەوە شــــەش ســــاڵە بەڕێوەبــــەری شــــانۆم و پێشــــتریش پێنــــج ســــاڵ بەڕێوەبــــەری بەڕێوەبەرایەتی ســــاڵیش دوو بــــووم، شــــانۆ و ســــینەما لەنــــاو دیوانــــی وەزارەت بەڕێوەبەر بووم، تائێســــتاش ناونیشانم مامۆســــتایە! ئەی بۆ كەس باسی ئەوە ناكات، لەپایی ئەو هەموو خزمەتانــــەی پێشكەشــــم كــــردووە و ئــــەو هەموو پەیوەندیانەی لەگەڵ واڵتان دروستم كــــردووە، بۆ پرســــیار لەوە ناكــــرێ، بۆچی تائێستا هیوا سوعاد 12 ساڵە بەڕێوەبەرە و ناونیشانیشــــی هەر مامۆستایە و نەگۆڕاوە

و ئەو غەدرەی لێكراوە؟ واتــــا لەبەرئــــەوەی پلەكــــەت بەرز

پــــڕۆژە و بەرنامەتــــان چییــــە بــــۆ ئەمســــاڵ، بۆچی ئەمســــاڵ كارەكانتان وەكو

پێویست نییە؟بــــارە ئــــەم بەهــــۆی ســــوعاد: هیــــوا ئابوورییــــەی بەســــەر كوردســــتاندا هاتووە چاالكییەكانمــــان روویەكــــەوە لەهەمــــوو وەســــتاوە، پڕۆژەمــــان هەبــــوو فیســــتیڤاڵی قەزا و ناحییەكان لەشــــاری ســــۆران بكەین، لە پڕۆژەماندایە لــــە 2014/9/18 چوارەمین فیســــتیڤاڵی نێودەوڵەتــــی هەولێــــر بۆ شــــانۆ بكەیــــن، بــــۆ ئەمســــاڵ زیاتــــر بایــــەخ بەتیپە هەوڵدەدەیــــن و دەدەیــــن عەرەبییــــەكان لەكوردســــتانیش كۆمەڵــــە نمایشــــی جــــوان پێشــــكەش بكەیــــن، كە ســــتایل و كەلتووری كــــوردی لەكارەكاندا رەنگبداتــــەوە و خەڵك كەلەپولــــی و كەلتــــوور ئاشــــنای زیاتــــر لەپڕۆژەماندایــــە هەروەهــــا بــــن. كــــوردی فیســــتیڤاڵی شــــانۆی كوردی ئەنجام بدەین، جگەلەوانەش بەنیازین ورۆكشۆپێك ئەنجام بدەیــــن لەبــــارەی تەكنیكی ئەكتــــەر و الیەنە

تەكنییەكیەكانی شانۆ. زۆر باس لەدەســــتێوەردانی حزب لــــەكاری حكومــــی دەكرێــــت، تاچەنــــد حزب دەستی لەكاری هونەری ئێوەش وەرداوە؟

هیــــوا ســــوعاد: مــــن ئەوە شــــەش ســــاڵە بەڕێوەبەری شانۆی هەولێرم، تەحەدا دەكەم تائێســــتا یەك رێنمایــــی و داواكاریم لەالیەن

56 ژماره 233 2014/5/31

ژماره 233 2014/5/31 57

هونەری

تۆدا بووم، هەموویان لەدەوامكردن بێزارن، تۆ بۆچی دەوام بــــە هونەرمەندان دەكەیت،

هەست ناكەی ئەوە هەڵەیە؟هیــــوا ســــوعاد: زۆر ســــەیرە، دەوامیــــان پرســــیاری رۆژنامەنووســــەكان پێناكــــەم ئــــەوەم لــــێ دەكــــەن بۆچــــی كارمەندەكانت هــــەر پێدەكــــەم دەوامیــــان ناكــــەن، دەوام رۆژنامەنووسەكان دیسان دەپرسن بۆچی لەگــــەڵ دەكــــەی؟ بەهونەرمــــەدان دەوام ئەوەشدا زۆرجار لە كۆبووەنەوەكاندا باسم كردووە پێویســــت ناكات هونەرمەند دەوام بكات، بەاڵم هەركاتێك چاالكییەكمان هەبێ و شــــانۆییەك هەبــــێ هونەرمەنــــدان ئامادە دەبن و كاریگەریشــــیان هەیە، بەاڵم رۆژانە ئــــەوان بێن چی بكەن؟ مــــن 77 فەرمانبەرم هەیــــە و حەوت ژوورم لەدائیرەكەمدا هەیە! ئەو 77 فەرمانبەرە لەكوێ دانیشن؟ لەم 77 كەسەدا 47 كەســــیان هونەرمەندن. ناچارم جەدوەلم بۆیان داناوە هەفتانە دەوام بكەن

و دەوامەكەم بۆ كەمكردوونەتەوە.فەرمانبــــەرت چەنــــد تــــۆ واتــــا

زیادەیە؟هیوا ســــوعاد: ئەگــــەر وازم لێبێنن من

ئــــەو دائیرەیە بــــە 7 فەرمانبەر بەڕێوە دەبم.

هیوا سوعاد: ســــاڵی پار بودجەمان 420 ملیــــۆن دینــــار بــــوو، 100 ملیــــۆن دیناریش دام یارمەتیــــان رۆشــــنبیری لەوەزارەتــــی بــــۆ فیســــتیڤاڵەكە، هەروەهــــا 100 ملیۆنیش دام. یارمەتیــــان گشــــتی بەڕێوەبەرایەتــــی ئەگــــەر ســــەیری بودجــــەی ئێمە بكــــەی وا هەســــت دەكەی بودجــــەی فیلمێكــــە یاخود درامایەكــــە، بەشــــی درامایەكیــــش نــــاكات. كەچــــی ئــــەم بودجەیــــە بــــۆ كار و چاالكی ســــاڵێكی ئێمــــە دانــــراوە، ئینجا ســــەرەڕای ئــــەوەش ئێمــــە فیســــتیڤاڵی نێودەوڵەتی تێدا دەكەین، فیستیڤاڵی شانۆی مندااڵن دەكەین، هەروەهــــا ســــااڵنە لەیــــادی رۆژی جیهانی

شانۆدا چاالكی زۆر پێشكەش دەكەین. كەواتــــە بۆچــــی داوای پارەیەكــــی

زۆرتر ناكەن؟هیوا ســــوعاد: هەموو ساڵ داوای پارەی زیاترمان كــــردووە، بەاڵم ئــــەو بودجەیەی دێــــت هەمــــوو ســــاڵ كورتدێنــــێ، لەبەشــــی وەزارەتــــی رۆشــــنبیری پــــارە دەبڕدرێت و دەبێت ئێمــــە هەموومان بەشــــمان هەبێ لە بڕینەكە، بەاڵم هەوڵماندوە بودجەكە زۆرتر بێت، بۆئەوەی هیچ نەبێ هانا بۆ سپۆنسەر و خەڵكــــی دیكە نەبەین، ئەگــــەر پارێزگاری هەولێــــر نەبێــــت تووشــــی ئیحراجــــی دەبین

لەگەڵ ئەو بودجەیەی هەمانە. نیو سەعات لەناو فەرمانبەرەكانی

زانا دڵشاد دزەیی

بەڕێوەبـــەری ســـوعاد، هیـــوا بەڕێوەبەرایەتـــی هونـــەری شـــانۆ لە هەولێـــر لـــەم چاوپێكەوتنـــەی لەگەڵ )ســـڤیل( ئاماژە بە كێشە و گرفتەكانی ناو بەڕێوەبەراتییەكەی دەكات و پێشی وایە ئەو لەناو وەزارەتی رۆشـــنبیری

غەدری لێكراوە.

ئەگەر هونەرمەندان منیان نەوێت سبەی دەستلەكاردەكێشمەوە

كەس پرسیاری ئەوە ناكات هیوا سوعاد غەدری

لێكراوە، هەر دەڵێن شەش ساڵە بەڕێوەبەرە

ژماره 233 2014/5/31 57

58 ژماره 233 2014/5/31

النە وازیهێنا

هونەری

58 ژماره 233 2014/5/31

سڤیل: زانا دزەییخانم����ە گۆرانیبێ����ژ الن����ە زەنگەن����ە

ل����ەرووداو تیڤ����ی دەس����تی لەكار كێش����ایەوە، بەاڵم ئامادە نییە هۆكارەكەی ئاشكرا بكات.

دوای دوو مانگ كاكردن لەرووداو تیڤی وەكو یەكێك لەپێشكەشكارانی پرۆگرامی )the cv(، خانمە گۆرانیبێژ النە

زەگەنە دەس����تی لەكاركێش����ایەوە. س����ەرچاوەیەك لەرووداو بە)س����ڤیل(�ی راگەیان����د "النە داوای ك����رد بەرنامەیەكی دیكەی دەكرد، كە تەنیا خۆی پێشكەشكار بێت، بەاڵم داواكارییەكەی النە بۆ ئێس����تا پەس����ند نەكرا، دەكرا بۆ ئاین����دە كارێكی باش بوایە، بەاڵم ئەو چاوەڕێی نەكرد". )س����ڤیل( پەیوەندی كرد بە الن����ە زەنگەنە، ب����ەاڵم گوتی "حەزناكەم لەس����ەر ئەو

هەواڵە هیچ قسەیەك بكەم".

ژماره 233 2014/5/31 59

النە وازیهێنا

هونەری

"لە پەیمانگای هونەرە جوانەكان قوتابیان بەهەڵە فێردەكرێن"

ئالین گۆرانیەكی دڵداریی كلیپ دەكات

رێنوار محەمەد ئەربیللی بردە جۆرجیا

سڤیل: چرۆ حوسێنموزیكژەن مس���تەفا ئەڵماسی ئاش���كرای دەكات، لە پەیمانگا هونەرییەكانی كوردس���تان مامۆس���تاكان بەهەڵە ناوی ئامێرە موزیكییەكان فێری قوتابییەكان دەكەن و ئەمەش بە "هەڵەیەكی

گەورە" وەسف دەكات.مس���تەفا ئەڵماسی كە ئێس���تا لەهەولێر نیشتەجێیە بە)سڤیل(�ی راگەیاند، خەمێكی گەورەی لەدڵی خۆیدا هەڵگرتووە، ئەگەر ئەم كەس���انەی لەئێس���تادا ش���ارەزاییان لەمیوزیك���ی كوردیدا هەیە نەمان، كێ مۆس���یقای ك���وردی فێری نەوەی نوێ بكات؟ مستەفا گوتیشی "لەبەشی مۆسیقای هونەرەجوانەكان ئامێری ك���وردی فێری قوتابیان ناكرێت، ئەو ئامێرانەی فێری قوتابیان دەكرێ���ت بەهەڵە ناوەكانیان فێ���ری قوتابیان دەكەن، چونكە بە ڤیۆلی���ن دەگوترێت كەمان، كەمانچە كوردییە و لەش���ێوەی تیر

و كەوان���ە، بۆیە ئ���ەو ناوەیان لێن���اوە، یان بەدیوان دەڵێن ساز".

مامۆستا وەك���و ل��ەئ��ێ��ران ك��ە ئەڵماسی وانەی موزیكی گوتۆتەوە و دەڵێ "بەنیازم ل����ەداه����ات����وودا ل��ەك��وردس��ت��ان��ی��ش وەك���و وانە تار و سێتار و كەمانچە مامۆستای بەفێرخوازانی ئەو ئامێرە بڵێمەوە". دواهەمین ئەلبوومێكە باڵوكردنەوەی مستەفا ك��اری

بەشێوەی گروپ، ئەویش چەندین پارچە و ل��وڕی و مۆسیقای گ��ۆران��ی

خۆی وەك ه��ەورام��ی��ی��ە، دەڵ���ێ���ت "ه���ەوڵ���دەدەی���ن شێوازەكانی ه��ەم��وو م��ی��وزی��ك��ی ك���وردی لەهەر ب��ێ��ت، ت��ێ��دا چ������وار پ���ارچ���ەی

كوردستان".

سڤیل: زانا دزەییئالین لەماوەی هەفتەیەك مانەوەی لەهەولێر، گۆرانییە نوێیەكەی خۆی تەواوكرد، كە گۆرانییەكی سۆرانییە بەناوی )لەرێگایە(، بەاڵم پێ���ش باڵوبوونەوەی گۆرانییەك���ەی، ئالین هەولێری جێهێش���ت و

رۆشتەوە واڵتی ئەڵمانیا.هونەرمەن���د ئالین ب���ە )س���ڤیل(�ی راگەیاند، گۆران���ی )لەرێگایە( لەتێكست و كۆمپۆزەری هەڵكەوت زاهیرە، ئەوەش یەكەم گۆرانی ئەوە بەش���ێوەزاری سۆرانی و گۆرانییەكی دڵدارییە، گوتیشی "لەم س���ەفەرەمدا توانی���م ئەم گۆرانیی���ە كلیپ بكەم، لەالی���ەن دەرهێنەر

شۆڕەشڤان سەدیق، دیارییە بۆ هەموو كەناڵەكان".ب���ەاڵم پێش���ئەوەی كلیپەك���ەی باڵوبێت���ەوە، ئالین كوردس���تانی جێهێشت و گەڕایەوە واڵتی ئەڵمانیا و رایگەیاند "لەبەر ئیشی خۆم كە كاری پزیش���كییە ناتوان���م لەهەفتەیەك زیاتر بمێنمەوە، بەهیوام گۆرانییەك���ەم دوای خۆم دەنگدانەوەیەك لەكوردس���تان دروس���ت

بكات و سۆرانییەكان لێم قبووڵ بكەن".

سڤیل: زانا دزەییگۆرانیبێ���ژی الو رێن���وار مەرج���ان گۆرانییەكی هونەرمەن���د محەمەد

ئەربیللی دەڵێتەوە، كە لەواڵتی جۆرجیا كلیپەكەی بۆ ئەنجامداوە.یەكەم گۆرانی كێندەری( )تۆ راگەیاند )سڤیل(�ی بە رێنوار مەرجان و ئ��اواز ئەربیللی ئەحمەد محەمەد هونەرمەند ل��ەالی��ەن و خۆیەتی

هەفتەیەكی تێكستەكەی بۆ دانراوە و گوتی "ئەم گۆرانییە لەواڵتی و ب���اڵودەب���ێ���ت���ەوە دی��ك��ە

جۆرجیا لەالیەن كۆسار عەزیز دەرهێنانی و وێ��ن��ەگ��رت��ن

ب���ۆ ئ���ەن���ج���ام���دراوە و نی مهێنا هە ر بە لەپرۆداكشنە، مەرجان لەالیەن ه���ەروەه���ا یاسین م���ح���ەم���ەد دابەشكردنی كاری موزیكی بۆ كراوە".

ژماره 233 2014/5/31 59

60 ژماره 233 2014/5/31

رەنــگاوڕەنــــگ

ش����اجوانی پێشووی هیندستان و خانمە ئەكتەر "سوشمیتا سین"، كە ئێس����تا دوو كچی تەبەنی كردووە، رایگەیاند، كە لە ئاهەنگێكی جوان و قەش����ەنگدا هاوس����ەرگیریی دەكات، بەاڵم كە كاتی خۆی

هات، چونكە جارێ كاتی شووكردنی نەهاتووە.سوش����میتا ك����ە تەمەن����ی 38 س����اڵە و پێش����تر پەیوەن����دی لەگەڵ

"راندی����ب ه����ودا"ی ئەكتەر و "فیكرام به����ات"ی دەرهێنەر هەبووە، ئێس����تا باوەڕی بە پێوەرە كۆمەاڵیەتیەكان بۆ هاوسەرگیریی نیە و پێیوای����ە ج����ارێ كاتی نەهاتووە. لەوبارەش����ەوە دەڵێ "پێموانیە ك����ە دەبێ لەگەڵ سیس����تەمی كۆمەڵگاكەماندا ب����ڕۆم، كە كچانمان هاندەدات، هەر كە گەیشتنە 22 ساڵ، پەلە لە شووكردندا بكەن".

سوشمیتا سین: جارێ كاتی شووكردنم نەهاتووە

60 ژماره 233 2014/5/31

ژماره 233 2014/5/31 61

رەنــگاوڕەنــــگ

سڤیل: ئەحمەد تاریق كچ����ە راگەیاندنكاری رۆژهەاڵتی كوردس����تان "ش����ەیدا جاف"، كە ماوەی چەند س����الێكە

لەباشووری كوردستان دەژی، ماوەی 8 ساڵە لەبواری راگەیاندندا كاردەكات.شەیدا لەبارەی ئازادی ئافرەت لەكاركردن لە بواری راگەیاندندا، پێیوایە ئەمە دەوەستێتە س����ەر خودی ئافرەتەكە، كە تاچەند لەپێناو لەدەس����تنەدانی كار و ش����وێنەكەی ئامادەی س����ازش دەبێ����ت، وەك چۆن هەندێك پیاوی����ش لە راگەیاندن وادەكەن. گوتیش����ی "بەاڵم

هەندێك ئافرەت تواناكانی خۆیان سەلماندووە و دەزگاكان پێویستیان بەوانە".ش����ەیدا پێشیوایە لەراگەیاندنی كوردیشدا هاوش����ێوەی كۆمەڵگا، پیاو دەسەاڵتی بەسەر ئافرەت����دا هەی����ە و راگەیاندنێك����ی پیاوس����االرە. دەش����ڵێت "بۆی����ە هەندێ����ك لە پی����اوان لە راگەیاندنەكان، ئافرەتان تەنیا بۆ مەبەستی جوانكردن و سەرنجڕاكێشان بەكاردەهێنن". لەگەڵ ئەوانەش����دا پێیوایە لە ب����واری راگەیاندندا ژمارەی ئافرەتە س����ەركەوتووەكان لە

كاری بێژەری و پێشكەشكاریدا لە پیاوە راگەیاندنكارە سەركەوتووەكان زیاترە.

خانم���ە گۆرانیبێ���ژی ئیمارات���ی "ئەح���الم" ل���ە پەیج���ی تایبەتی خ���ۆی لە ئینس���تگرام، وێنەیەكی خۆی و خانم���ە گۆرانیبێژی ناوداری میسری و هەسارەی رۆژهەاڵت "ئوم كەلسووم"ی باڵوكردۆت���ەوە و لەژێرەوەیدا نوس���یویەتی "هەر زەمەنێك

هەسارەیەكی تایبەتی خۆی هەیە".ئەم هەڵوێستەی ئەحالم و خۆچوواندنی بە ئوم كەلسووم، گوایە ئوم كەلس���ووم هەسارەی زەمەنی خۆی بووە و ئێستاش ئەحالم هەس���ارەی زەمەنی ئێستامانە، بۆتە جێگای ناڕەزای���ی و گاڵتەپێكردنی خەڵكانێكی زۆر و چەندین كۆمێنتی سەركۆنەكارانەی بۆ نوسراوە، كە زۆرینەیان لەالیەن خەڵكی میسرەوە بۆی نوسراوە و ئەم رەفتارەی ئەویان بە "شێتیی" وەسف كردووە.

پیش���ەی بەپێچەوان���ەی ئەح���الم لەبەرامبەریش���دا هەمیش���ەیی خۆی، ئەمجارەیان وەاڵمی هیچ كام لەو

كۆمێنتانەی نەداوەتەوە، بەاڵم وێنەكەشی النەداوە.

دیمەن����ی خەڵك����ەوە زۆرب����ەی ب����ەالی خۆرئاوابوون، دیمەنێكی سروشتیی جوان و سەنجڕاكێش����ە، كەچی خانمە ئەكتەری تورك����ی "بیری����ن س����ات" ك����ە ب����ە "فاتمە" بەناوبانگ����ە، وێنەیەك����ی خۆرئاوابوون����ی دەمەوئێوارەی ئەستەنبوڵی لە پەیجەكەی خۆی دان����اوە و توڕەیی و بێزاری خۆی

لەئاستیدا دەربڕیوە.ئاوابووندا ل��ەك��ات��ی خ��ۆر ل��ەوێ��ن��ەك��ەدا باڵەخانەیەكی چەند بەاڵم دەردەكەوێت، ب��ە دیمەنەكە ب��ەری��ان ب���ەرزی ه��ەورب��ڕ گرتووە و بەجوانی دەرناكەوێت، ئەمەش

ب��ی��ری��ن س��ات��ی ت���وڕە ك����ردووە و نوسیویەتی وێنەكەدا لەژێر

بیرۆكەی سەركۆنەی "من هەوربڕەكان ب��اڵ��ەخ��ان��ە رێگرن ك����ە دەك��������ەم،

بینینی چ���ێ���ژی ل����ە دی����م����ەن����ەك����ان����ی خ����ۆرئ����اواب����وون!

بۆ ب����ەداخ����ەوە ئەستەنبوڵ!"

بیرین سات لە دیمەنی خۆرئاوابوونی

ئەستەنبوڵ نیگەرانە

شەیدا جاف: راگەیاندنی كوردیی راگەیاندێكی پیاوساالرە

"من و ئوم كەلسووم هەسارەی دوو سەردەمی جیاوازین"

ژماره 233 2014/5/31 61

62 ژماره 233 2014/5/31

كاوڕ 4/20-3/21دەبێت ب��ەه��ێ��زت��ان ه��ەس��ت��ێ��ك��ی ب�����ۆ خ�����وێ�����ن�����دن�����ەوەی ن���اخ���ی دانانی و ب���ەرام���ەب���ەرەك���ەت���ان ئەڤیندارن ئەوانەی لەسەریان، كاریگەری دەتوانن كار بۆ پتەوكردنی پەیوەندییەكەیان بكەن، ناچار دەبن كارێك بكەن كە پێشتر

بەڵێنی ئەنجامدانیتان داوە.

تەرازوو 10/20-9/21 پێوستە هێمنی خۆتان لە كارەكانتان بپارێزن. چ���واردەورت���ان ل��ەگ��ەڵ و پاراستنی بۆ هەیە باشتان هێزێكی بەباشترین كارەكانتان كەسایەتیتان. و شوێن شێوە و لەكاتی دیاریكراو تەواو بكەن. چونكە توانایەكی باشتی كاركردنتان دەبێت. گرنگیەكی

تایبەت بەتەندروستیتان بدەن.

گا 4/21–5/20 ه��ەس��ت دەك���ەن ل��ە ئ��اوات��ەك��ان��ت��ان نزیك دەبنەوە، ئەمەش گەشبینیتان پێدەبەخشێت، سەرەكەییەكانتان لەكارە لەهەمانكاتدا ناتەواویان كارەكان هەوڵبدەن دەخاتەوە. دوورتان دەورووب���ەر كەسانی لە خۆتان دیارنەبێت، پێوە پێش هەڵسەنگێنن، پڕۆژەكان زیاتر بگرن، ب��ەدوور

ئەوەی بڕیاری جێبەجێكردنیان بدەن.

دووپشك 11/20-10/21 ل���ە پ����ڕۆژەی����ەك����ی ن���وێ���دا دەس���ت زیاد بەرپرسیاریەتیان و بەكاردەبن چاالك و س��ەرن��ج��ڕاك��ێ��ش دەك����ات. دەب���ن. ل��ەو ب��اب��ەت��ان��ەش دوورب���ك���ەون���ەوە، كە ئەگەر دەك��ەن قازانج لێدەكەوێتەوە. گرفتیان وەاڵمی هەڵچوون و توڕەیی بێ و هێمنی بە

بەرامبەرتان بدەنەوە.

دووانە 6/20-5/21 كۆتاییان رەشبینییەكان ل��ە هەندێك كە دەگ��ەڕێ��ت��ەوە ب��ۆ هەلێكتان پێدێت. بهاتایە بۆتان راب��ردوو لەمانگی دەبوو دەكەن. زۆر ماندووبوونێكی ب��ە هەست پێش. كە بكەن، كەسانە لەو هاوكاری داوای دەتوانن دەبن. پەیوەندییەكانتان سەرقاڵی پێیانە. بڕواتان

ئەو بەڵێنانەی پێتان دەدرێت فەرامۆشیان مەكەن.

كەوان 12/20-11/21یان ملمالنێ ب��ۆ نییە ل��ەب��ار ك���ات پێویستە تواناكانتان. دەرخستنی كاتی گرنگ ك��اری ئەنجامدانی ب��ۆ گونجاو دیاری بكەن. تەندروستیتان بپارێزن و كورتە و سەردان هەنگاوەكانتان. لە بەئاگابن سەفەرەكان چەند جارێك گۆڕان و دواكەوتنیان

تێدەكەوێت. بەئاسایی وەریبگرن.

وشەی نادیار

بیدۆزەرەوە

تێبینی: )ه�( و )ە( بە یەك پیت دەژمێردرێن.

كە ئەوەش هۆكارەكەیە یەكترن، هەر لەناو خۆیاندا دوژمنی كوردەكان دەرفەتی ئەوەیان نییە دوژمنی دوژمنەكانیان بن.

وشەی یەكتربڕوشەی یەكتربڕ

12345678910سڤیل1

2345678910

ئاسۆیی:گەیشتە ئیتاڵییە، گەڕیدەیەكی .1

چین.2. پیتی لەیەكچوو - ناوچەیەكە لە

باكووری كوردستان )پ(.3. فیسار.

)الدێ����������ی( - ش�����ەخ�����س .4بەتێكەاڵویی.

5. سەربازگە )پ(.6. نیوەی )كاوە( - وێنەكە.

7. نازناوێكە - دوو پیت لە )مۆز(.8. كەنگر )پ(.

9. ناوی دووەمی خانمە گۆرانیبێژی فیلمی )تایتانیك(.

10. پێچەوانەی )نەگەیشتن(.

ستوونی:1. دامەزرێنەری پێگەی فەیسبوك.2. پیتی لەیەكچوو - پیتی لەیەكچوو.

چوار - )سبەی( لە پیت دوو .3پیت لە )گەردی(.

4. )كلیل( بە ئینگلیزی - چۆن )پ( - لە رەنگەكانە )پ(.

مانگای و ب��زن و م��ەڕ 5. شیری تازەزاو )پ( - بێ دەنگ.

6. پایتەختی سقلیە لە ئیتاڵیا - پیتی لەیەكچوو.م��ەغ��ۆل��ی كە 7. س��ەرك��ردەی��ەك��ی

بەغدای داگیركرد )پ(.8. پایتەختی بەریتانیا.

9. هۆكار )پ(.10. خۆشی.

تێبینی: )پ( = پێچەوانە. )ت( = تێكەاڵو.)ه( و )ه�( بە یەك پیت دەژمێردرێن.

پشــووی سڤیـل

وشەی نادیار لە )8( پیت پێكهاتووە كە خاوەنی ئەم وتەیەیە.نافترخدهجسڤیل

ونهۆدهیهنهییریۆنهیكژنكهاهیمایدهلنئ�كوینهااهاهاكهدژكهیرورمنوهرشنانوبهنویژهدرههكمیهسڤیلنوتژدئ�یكا

ئەم سەربازە لە چاوەڕوانی ئەفسەرەكەی دایە. بەاڵم ئەی كوا ئەفسەرەكە و لە كامە شوێن خۆی حەشارداوە؟

ژماره 233 2014/5/31 63

نییرا

هالل

جەا:

ئ

قرژاڵ 7/20-6/21بیر لە ئەنجامدانی سەفەرێك دەكەنەوە دەك���ەن. جێبەجێی م��ان��گ��ەدا ل���ەم و دەبێت. گونجاو كاركردن بارودۆخی پێویستیتان بە بڕیارێكی گرنگ هەیە بۆ سەركەوتن لەو كارە، بە مەرجێك كات بۆ تەواوكرنی دیاری بكەن. هەوڵ بدەن لە بیروراكاندا تاكڕە و نەبن و

گوێ لەرێنماییەكانی كەسانی دیكە بگرن.

گیسك 12/21–1/20 سوود بێ كە بكەن، لەیاد كارانە ئەو سەرقاڵت دەكەن. سەرنجی چواردەورتان بۆ گەیشتن رادەكێشن. رێگایەكی نوێ نوێتان پێشنیازێكی ئاواتەكان دەبیینەوە. چەند بە لەقازانجتان و دەكرێت بۆ كاركردنەوە لەبارەی لەبری دەیانەوێت كەسانەی لەو وریابن دەبێت.

مقاش بەكارتان بهێنن.

شێر 8/20-7/21ئ����ەوان����ەی ل���ە ه��ەوڵ��ێ��ك��ی س���ەف���ەردا س��ەرك��ەوت��وو ن��ەب��وون، دەت��وان��ن لەم ه��ەف��ت��ەی��ەدا ه���ەوڵ���ەك���ەت���ان دووب�����ارە ئاسودەیتان س��ەردان��ەك��ان و گ���ەڕان ب��ك��ەن��ەوە، پێدەبەخشن. گرنگی بە كەسایەتیاتن بدەن، چونكە كاریگەری دەخاتە سەر چوار دەورەكەتان. لەالیەن

هاوسۆزەكانتانەوە گرنگیەكی زیاترتان پێدەدرێت.

گۆزە 1/21– 2/20 هەموو م����اوەی����ە ئ�����ەم ب�����ارودۆخ�����ی رووندەكەنەوە. ب��ۆ گۆڕانكارییەكانت دەبن پالندانان و بیركردنەوە سەرقاڵی و پەیوەندی لە پڕ هەفتەیەكی ن��وێ. كارێكی بۆ لەهەنگاوەكانی یەكێك ب��ەس��ەردەب��ەن. قەرەباڵغی كاركردنت بەرەو ئەنجامی باش دەڕوات. پەیوەندی

و بابەتە كۆمەاڵیەتییەكان زیاد دەبن.

فەریك 9/20-8/21 بەهۆی سەرقاڵی لە پالنە نوێیەكەتان بەهێزبوونی بۆ دەب��ن. رارا كەمێك وەردەگ���رن. كەسێك لەیارمەتی س��وود پ��الن تەواوی بە راب��ردووت��ان لەكارەكانی هەندێك جێهێشتووە. باشتر وایە چاوپێداخشانەوەیان بۆ بكەن و گرنگەكانیان تەواو بكەن. گرنگی تەواو

بە باری خێزانی و پەیوەندییەكانتان بدەن.

نەهەنگ 3/20-2/21 الپەڕیەكی نوێ لەژیانتاندا هەڵدەدەنەوە بۆ چ��االك��ی��ت��ان و ت���وان���ا و ه��ێ��ز و دەگ���ەڕێ���ت���ەوە. دەت���وان���ن ب��ی��رۆك��ە و گفتوگۆیانە ل��ەو ب��ك��ەن. جێبەجێ پ��ڕۆژەك��ان��ت��ان لێدەكەوێتەوە. كێشەیان ك��ە دوورب���ك���ەون���ەوە خەرجیەكانتان و بدەن داراییتان بەباری گرنگی

رێكبخەن.

بیدۆزەرەوە

ئا: رۆڤار رواندزی

وشەی نادیار: زەعفەران

وشەی یەكتربڕ

وەاڵمەكانی ژمارەی رابردوو تەنها 6 جیاوازی لەنێوان ئەم دوو وێنەیەدا هەن. كامانەن؟

پشــووی سڤیـل

12345678910سڤیلمیرهكیلهع1

سسواڕاا2یئ�اویمهند3سیاناوال4راكائ�ننئ�5كرۆناگوپی6یوالام7فورا8ۆنالیم9نادوس10

64 ژماره 233 642014/5/31 ژماره 233 2014/5/31

لە هەرە گەورەترین هەڵەكانی مێژوو

هاوێنە

مەریوان عومەر

لـــە هاریشـــن" "جـــۆرج یەكـــەم: باكـــووری ئەفریقیـــا كێڵگەكەی خۆی فرۆشـــتە كۆمپانیایەكـــی پشـــكنین و گـــەڕان بـــە بـــڕی تەنهـــا 10 جونەی، چونكـــە زەوییەك بوو بۆ كشـــتوكاڵ

بەكارنەدەهات. كاتێك كۆمپانیاكە دەســـتی كرد بە پڕۆسەی گەڕان و پشكنین، دەركەوت ئـــەم كێڵگەیـــە هـــەرە دەوڵەمەندترین كانی زێڕە لەجیهاندا و دواتر رێژەی 70%ی پێداویســـتی زێـــڕی جیهانـــی

لێبەرهەم دەهات.

دانیشـــتووی دووەم: لـــە یەكێـــك لە شـــەوەكانی ســـاڵی بەریتانـــی نانەوایەكـــی كەچی جۆن خۆی هیچی لێبەسەر نەهات.ئەم روواوە بـــە "ئاگرە گەورەكە" بەناوبانگە. ســـوتا و هـــەزاران كەس گیانیان لەدەســـتدا. لەماوەی ســـێ رۆژدا نیوەی شـــاری لەندەن نانەواخانەكەشـــی داگرت، دواجار بەهۆیەوە ئاگرێكی تۆقێنەر و گەڕەكەكانی چواردەوری ماڵێكی دراوسێشـــی سووتاند، پاشان بوو بە بـــە ئاگرێكی گـــەورە و نانەواخانەكە و چەند بـــوو بیكوژێنێتەوە. ئەم ئاگـــرە بچووكە بوو بیریچـــوو ئەم كەمە ئاگرەی لە تەنوورەكەیدا پـــڕ هیالكـــی چـــووە ســـەرجێگاكەی. بـــەاڵم لەندەن بەناوی "جۆن ڤارینۆر" دوای رۆژێكی 1666،

ژماره 233 2014/5/31 65 ژماره 233 2014/5/31 65

هاوێنە

سێیەم: ساڵی 1947 چەند مشكێك چوونە

وە، كە لە یەكێك لە ناو ســـێ كەشـــتی ئیتاڵیە

كەنارەكانـــی چیـــن وەســـتێندرابوون. كاتێك

كەشـــتیەكان گەڕانەوە و گەیشتنەوە كەناڵی

"مسینا"ی ئیتاڵیا و مشكەكان لە كەشتیەكانەوە

دەرچـــوون، پەتـــای تاعونیـــان بەشـــارەكەدا

اڵوكردەوە، پاشان بەسەرتاسەری ئیتاڵیادا. ب

ی تاعونە ئەوكات نیوەی دانیشتوانی ئەم پەتا

ئـــەم دوای ەناوبردبـــوو، ل چینـــی واڵتـــی

بە ئەوروپادا باڵوبوویەوە رووداوەش پەتاكە

هۆیەوە لەماوەی تەنیا 10 ساڵدا سێیەكی و بە

ئەم رووداوە دانیشتوانی ئەوروپای لەناوبرد!

كە" بەناوبانگە.بە "مەرگە رەشە

هاوسەرگیریی نێوان بەریتانیەكان هەڵدەوەشێنێتەوە!خەڵكی بەریتانیای پێـــدەگات، خێرا بڕیاری حەرامكردنی كـــرد، تا دواجـــار پاپا هەواڵـــی هەوڵی موســـوڵمانبوونی ئەو داواكارییەی پاشای بەریتانیادا كرد و خاوەخاوەییان بەاڵم موســـوڵمانەكان كەمتەرخەمیان لـــە وەاڵمدانەوەی ئەوان ببێتە موســـوڵمان، وەك تۆڵەسەندنەوەیەك لە پاپا. موســـوڵمان بنێرێت و خەڵكی بەریتانیا لەســـەر دەســـتی ناسرابوو( و داوای لێدەكات چەند كەسایەتی و شێخێكی )ســـوڵتان عەبدولڕەحمـــان، كـــە بـــە هەڵـــۆی ئەندەلوس فەرمانڕەوای موسوڵمانی خەالفەتی ئومەوی لە ئەندەلوس واڵتەكەی تێیكەوتبوو، پاشاكەی بەریتانیا پەنا دەباتە بەر شەرمەزارییەكی گەورە بوو. بۆ دەرچوون لەم قەیرانەی بەمەش پاشـــای بەریتانیا لە بەرامبەر گەلەكەیدا تووشی بەریتانیەكانـــی لە ژن و پیـــاوە بەریتانیەكان حەرام كرد، بوو. وەك تۆڵەســـەندنەوەیەك، پاپا هاوسەرگیریی نێوان پاپادا كێشە دەكەوێتە نێوانیان، ئەوكات بەریتانیا كاسۆلیكی ریكس" لە ناوەڕاســـتی ســـەدەی هەشتەمی زاینی، لەگەڵ دەكـــەن، كە یەكێك لە پاشـــاكانی بەریتانیـــا بەناوی "ئوفا چـــوارەم: هەندێك ســـەرچاوەی مێژوویـــی باس لەوە

تەوە، ن دەڕەخسێ

ڵمانەكا بۆ موسو

ی هاوشێوەرفەتێكی تر

ەم: دەپێنج

لەنێوان ی زاینی

ی 732 فەرەنسا لەساڵ

بواتیە"یك لەكاتی جەنگی "

كاتێ

ن هەڵەی جەنگی ن هەما

ڵمانەكاندا، موسو

ستەكاســـوڵمان و خاچپەر

مو

نگەكە غەنیمەی جە

بۆ پاراســـتنی ە، كاتێك

كردەوووبارە

ود"یـــان د"ئوح

شـــڕەویی خۆیان رد و پێ

ـــارلمان" كـــــوپاكەی "ش

ن لـــە سـشـــەیا

پاشەك

ەكەدا وە لـــە جەنگ

ی ئەمە بەهـــۆ

ســـتاند.وپا وە

ی ئەورەرگـــە

ـەرەو جبــ

ردەكەشیان ن كرا سەرك

یەكەیاشـــڕەو

ی لە پێشگیری

نا و پێــتیانهێ

شكسـ

ەندەلوســـیش ئەوكات والی ئ

ئەلغافقی( كەبدولڕەحمـــان

ی )عەە نـــاو

ك

واتییە ن لە ب

ڵمانەكاگەر موسو

بەریتانی دەڵێ "وونووســـێكی

وە. مێژبو

رایەوە ۆرد دەخوێند

و ئۆكسفكامبرج

قورئان لە دەتبینی كە

دۆڕابان،نە

دەكرا".و راڤە

66 ژماره 233 2014/5/31

دەنكە شقارتەزان���ای بەریتان���ی "ج���ۆن ولكەر" لەس���اڵی 1862 لەتاقیگەك���ەی خ���ۆی بەرێكەوت دەنكە ش���قارتەی دۆزیەوە. ئەو م���اددە كیمیاییانەی ولك���ەر بەكاریدەهێنان، دواتر لەس���ەر پارچە دراوەكان وش���كدەبوونەوە، كاتێكیش ویستی دارەكان پاك بكاتەوە، م���اددەكان گڕیانگرت. ولكەر لەوكاتەوە دەس���تی كرد بەبازاڕكردنی بیرۆكەك���ە )دەنك���ی كبری���ت(، بەاڵم س���ەرەتا دەنكە كبریتەكان )شقارتەكان( لەدار دروست

نەكرابوون، بەڵكو لەكاغەز بوون.

جبسی پەتاتەلەس���اڵی 1953 چێش���تلێنەر "جۆرج كرۆم" هەوڵی���دا یەكێ���ك لەكڕیارەكان���ی توڕەب���كات پەتات���ەی بەچێش���تی گاڵتەكردن���ی بەه���ۆی س���وركراوە، جۆرج بەئەنقس���ەت پەتاتەی بۆ پارچەی یەكجار تەنك بڕی، خوێیەكی زۆری كرد بەس���ەریدا، بەاڵم ئەو خواردنە سەرنجی س���ەرەتا ئەم���ەش راكێش���ا، كڕیارەك���ەی

ناوبانگبوونی جبسی پەتاتە بوو.

ماددەی ئەنیلین )بۆیاغی رەنگی مۆر(م���اددەی ئیلی���ن زۆر تاڵە بۆ چارەس���ەری نەخۆش���ی مەالریا بەكاردەهات، پێش س���اڵی لەكەرەس���تە جلوبەرگی���ش رەنگ���ی 1850و حەش���ەرات لەنمون���ەی سروش���تییەكانی كان���زاكان و رووەك���ەكان دەرهات، بەاڵم ئەم جۆرە رەنگە زوو دەڕۆیش���ت و رەونەقیشی نەدەما. قوتابی بەش���ی كیمی���ا "ویلیام بیركنز" لەس���اڵی 1856 كاتێ���ك خەریك���ی دۆرزینەوە حاڵ���ی باش���تركردنی ب���ۆ ب���وو دەرمانێ���ك نەخۆش���ەكانی مەالریا، بەرێك���ەوت چۆنیەتی

دەرهێنانی بۆیاغی رەنگ مۆری دۆزیەوە.

تیشكی )سینی(ساڵی 1852 زانای فیزیایی ئەڵمانی "ویلهام رۆنتگن" تیشكی سینیی دۆزیەوە. كاتێك زانی تیش���كی )كاس���ود(ی نەبینراو تیش���كدانەوەی لەس���ەر پارچەیەك���ی داپۆش���راو بەم���اددەی )بایوم پالتینوكیانید( دروستكردووە و مادەكە لەژوورەكە تیشكی دەدایەوە. ئەم داهێنانەش

ناوی تیشكی سینی لێنرا.

لەدەنك����ە ش����قارتەوە دەس����تی پێك����رد، فڕن����ی و پەتات����ە جپس����ی گەیش����تە ت����ا مایك����رۆف. زۆر لەداهێنان����ە س����ادەكان و بەش����ێكی ئاڵ����ۆزەكان رۆڵ����ی كاریگەریان لەژیان����ی مرۆڤایەت����ی گێ����ڕاوە، بەگوێرەی قس����ەی زانای����ان 30% ت����ا 50%ی داهێنانە زانس����تییەكان لەرێگەی هەڵە و بەرێكەوت دروس����ت دەبن، لێرەدا 10 جۆری داهێنان باس دەكەین، كە لەدوو سەدەی رابردوودا

بەرێكەوت دروستبوون:

هاوێنە

ڕی گۆ

یانهان

جیت

كەو رێ

بەەی

ناناهێ

د

ئاالن عومەر

ئەو

ژماره 233 2014/5/31 67

پەنسیلینزانای میكرۆبەكان "ئەلێكس���ەندە فیلمێنگ" ماددەی پەنسیلینی لەس���اڵی 1929 دۆزیەوە. كاتێ���ك قاپێك���ی پ���ڕ لەبەكتریای س���ەر وااڵی لەتاقیگەك���ەی خ���ۆی بۆ ماوەیەك جێهێش���ت، چینێ���ك ك���ەڕوو رووی س���ەرەوەی قاپەكەی زۆرب���ەی ئەم���ەوە بەه���ۆی داپۆش���ی، بەكتریایەكان لەناو چوون، ئەمەش سەرەتای چەرخ���ی دەركەوتنی دەرمانی ئەنتی بایۆتیك

بوو.

شوشەی بەهێزلەم���اددەی ئۆتۆمبێل���ەكان س���ەرەتا جام���ی زۆر تەنك دروس���ت دەكران، ئەمەش وایدەكرد مەترسی بەردەوامی شكانی لەسەر بێت، زانای "ئی���دوارد هونەرمەن���د و فەرەنس���ی كیمیای���ی بینیدكت���س" لەتاقیگەك���ەی خۆی لەس���اڵی 1909 چارەس���ەرێكی بۆ ئەو گرفتە دۆزی���ەوە، كاتێك بوتڵێكی شوش���ە كەوت���ە خ���وارەوە، بینیدكتس س���ەرنجیدا بوتڵەك���ە نەش���كا، ئەم���ەش بەهۆی ئ���ەوەی بوتڵەكە لەناوەوە بەماددەی پالس���تیك داپۆش���رابوو، ئ���ەم زانای���ە دۆزینەوەكەی خۆی خس���تە ب���ەردەم كۆمپانیاكان���ی دروس���تكردنی ئۆتۆمبێل، بەاڵم س���ەرەتا بەهۆی بەرزی نرخی

تێچووەكەی، بیرۆكەكەی رەتكرایەوە.

فڕنی مایكرۆوەیڤكۆمپانیای ئەمریك���ی )رایپیون( لەچلەكانی س���ەدەمی رابردوو فڕنی مایكرۆڤی دۆزیەوە. ئەندازیار "بیری سبنسەر" لەمیانەی كاركردنی لەبۆڕیە موگناتیسییە جەنگییەكان، تێبینی كرد پارچ���ە چوكلێتێك ك���ە لەن���او گیرفانی دابوو مایكرۆوەیڤەك���ەوە لەرەلەرەكان���ی بەه���ۆی دەس���تیكرد سبنس���ەر لەم���ەوە هەڵچ���ووە. بەپێشخستنی قوتو و ئامێرێك بۆ چێشتلێنان. بەم ش���ێوەیە یەك���ەم فڕن���ی مایكرۆوەیڤ بۆ بەكارهێنانی ناوماڵ لەس���اڵی 1967 دروست

بوو.

دەرمانی ڤیاگراس���ەرباری ئ���ەوەی زانای���ان هەوڵیان���دەدا و دڵ نەخۆش���ییەكانی ب���ۆ چارەس���ەرێك بەرزبوون���ەوەی فش���اری خوێ���ن بدۆزنەوە، ب���ەاڵم لەهەوڵەكانیان س���ەركەوتوو نەبوون. ئ���ەو كەس���انەی بەش���داری ك���رد تێبینی���ان تاقیكردنەوەكانی���ان كردووە، هیچ كامیان ئەو دەنكە حەبانەی لەتوێژینەوەكە وەریانگرتبوو نەیانگەڕاندۆتەوە، دوای لێكۆڵینەوە دەركەوت ئەو كەسانە بەبەكارهێنانی ئەم دەرمانە گرفتی سێكس���یان نەم���اوە، بۆی���ە زانای���ان رێڕەوی توێژینەوەكەی���ان بەئاڕاس���تەی دۆزین���ەوەی

"ڤیاگرا" گۆڕی.

ماددەی پالستیك وێڕای ئەوەی لەس���ەرەتادا دروستكردنی پالستیك پشتی بەماددەی ئۆرگانی دەبەست، ب���ەاڵم زان���ای ب���واری كیمی���ا "لی���ۆ بایكالند" لەساڵی 1907 ماددەی پالستیكی دروستكراو لەكەرەس���تەی پیشەسازی داهێنا. بایكالند بۆ ئەو داهێنانە م���اددەی فۆرمالدیهاید و فینۆڵی تێكەڵك���رد و لەپلەیەك���ی گەرم���ی بەرزداین���ا،

دەركەوت كە ناتوێتەوە.

كێكی بە شوكواڵتەلەس���اڵی 1973 "رۆس وایكفیڵ���د" پارچ���ە ش���كۆاڵتەی تایب���ەت بەئامادەكردن���ی كێك���ی لەماڵەوە دەست نەكەوت، بەناچاری پارچەیەكی بچوكی لەچوكلێتكی تر خستەسەری، بەشكو بەگەرمی فڕنەكە بتوێنەوە. گەرچی پالنەكەی س���ەری نەگرت، بەاڵم میوانەكانی سەرس���ام ب���وون بەتامی پارچ���ە چوكلێت���ە بچوكەكان، لەوكاتەوە كێكی بەپارچە شكواڵتە ناوبانگێكی

گەورەی لەبازاڕەكان پەیداكرد.

هاوێنە

68 ژماره 233 2014/5/31

شەموان

بێهوده یه مۆر هه اڵوێشتن!

به دیوه خـــان و په رســـتگاكان و وه جاخـــزاده و نه جیبـــزاده كان ده بێـــت. ئه مه جگه لـــه هه وڵدانی هێنانه پێشـــه وه ی بـــۆ له ســـه ركرده كانی زۆر كه ســـانی بازنه ی خوێـــن و خزمایه تی خۆیان و به رخوردكردنیـــان له پله و پۆســـت و ئیمتیازات و دواجاریـــش تێكه ڵبـــوون بـــه كاری بازرگانـــی پێگـــه به كارهێنانـــی و بـــازاڕ قۆرخكردنـــی و و ده ســـه اڵتی حزبـــی لـــه و پێنـــاوه دا. تـــا ئه وه ی ئـــه و ملمالنێیـــه له هه نـــاوی خۆیـــدا ته قییـــه وه و ده ســـته گه ری و باڵباڵێن زه قبووه وه و حزبه كه ی

به مڕۆژه گه یاند!كۆتاییهاتنـــی شـــه ری بـــراكان و به رده وامی كـــوردی و ناوه كییه كانـــی حزبـــی نه خۆشـــییه ده قگرتنـــی، ئه گه رچـــی بـــوار و زه مینـــه ی بـــۆ له دایكبوونی هێزی دیكـــه كرده وه و هاوكاربوو له ده ركه وتنی ئۆپۆزســـیۆن، له نموونه ی گۆڕان. وه لـــێ ئه و خه ونـــه ش هـــه رزوو وه كـــو ئه وانی دیكـــه بـــووه بڵقـــی ســـه رئاو، بـــه و پێیـــه ی ئه و كاراكته ره كانـــی، له ئاســـتی بزووتنه وه یـــه ش درێژكراوه ی هه مان ئه زموونی سیاسی بوون و له ناو ره حمی هه مـــان هه لومه رجی كۆمه اڵیه تیی

له دایكبوون!لـــه و نێـــوه دا )گـــۆڕان( ئه گه رچـــی له هه ناوی ملمالنێكانی ناو یه كێتی له دایكبوو. واته ئه وه نده ی زاده ی ملمالنێـــی هه نـــاوی مێژووی ئه و حزبه و باڵه كانی بوو، ئه وه نده به رهه می خه ون و خه می كۆمه اڵیه تـــی و هێنانه ئارای ئه زموونێكی جوانتر لـــه وه ی پارتـــی و یه كێتـــی نه بـــوو، كـــه دواجار ورده ورده له میانـــی كار و هه ڵوێســـته كانی ئه و بـــووه وه .. بزووتنه وه یـــه دا، ســـیحره كه ی به تاڵ

چۆن؟!وه ك به رلـــه وه ی و له ده ســـپێكدا گـــۆڕان حزبێكی سیاســـی خۆی بناســـێنی، ویستی وه ك بزووتنه وه یه كـــی كۆمه اڵیه تی بێتـــه گۆڕه پانه كه و بكه وێتـــه ملمالنـــێ. ئه مـــه ش بـــه و ئامانجـــه ی ببێتـــه بۆته یـــه ك تـــه واوی ده نگـــه ناڕازییـــه كان و جیاوازه كانـــی كۆمه ڵگـــه له خـــۆی كۆبكاته وه . بێگومان ئه مه ش دوای بانگه شه ی بۆ تێپه ڕاندنی دۆخی دیوه خانه یی و پیاوماقووڵ و وه جاخزاده و په رستگاویســـتی و چوارچیـــوه ی بنه ماڵه یـــی له ژیانی سیاسیدا، كه چی زۆری نه برد گۆڕانیش له پینـــاو ده نـــگ و ده ســـه اڵت، ســـواری هه مـــان

به گه ڕانـــه وه بۆ مێـــژووی بـــه ر له راپه ڕین و خوێندنه وه مـــان بـــۆ چییه تـــی و ماهیه تـــی هێزه سیاسییه كانی كوردستان، ده گه ینه ئه و ئه نجامه ی حزبه كانـــی كوردســـتان له بـــاری ئایدیۆلۆژی و دونیابینـــی سیاســـی، یـــان له باری شـــێوه كاری رێكخراوه یـــی و حزبیـــدا، كـــه م و زۆر له یه كدی

جیاواز بوون.ئه گه ر پارتی و یه كێتی ئه وكات و سه رده مانه به نموونـــه وه ربگریـــن و بۆ دروشـــمه سیاســـی و ئایدیۆلـــۆژی و ئامانجـــه نه ته وه ییه كانیـــان و رێكخســـتنه كانیان و جه مـــاوه ری ئۆتۆریتـــه ی بگه ڕێینه وه ، ئه وا به ئاسانی هه ست به و جیاوازییه جه وهه رییانـــه ی نێوانیـــان ده كه یـــن. وه ك چۆن هه مـــان به راوردیـــش بۆ حزبه كانـــی دیكه ی ئه و كاته ی گۆڕه پانی سیاســـی كوردســـتان راســـته . كه چـــی راپه ڕین دێت و ئیدی هێـــدی هێدی ئه و جیاوازییانه كاڵ ده بنه وه و حزبه كان ورده ورده

ده چنه وه سه ر یه ك شێواز!هـــه ر بـــۆ نموونـــه ، ئه گه ر جـــاران له شـــاخ و كه مێكیـــش دوای راپه ڕیـــن، یه كێتـــی ره خنـــه ی له پارتـــی گرتبێت به وه ی حزبی خێڵ و دیوه خان و په رستگا و وه جاخ بووه و شانازی به جیاوازی دروشمی چینایه تی و نه ته وه یی خۆیه وه به سه ر پارتیدا كردبێت، وه لێ دوای راپه ڕین و به تایبه تی كه ملمالنێ دێته سه ر ده سه اڵت. ئیدی یه كێتیش له پێنـــاو فراوانكردنـــی بازنـــه ی جه مـــاوه ری و چنینه وه ی زۆرترین ئیمتیاز و پێگه ی ده سه اڵت، ده ست بۆ هه مان ئه و ئامرازانه ی كاری حزبایه تی ده باته وه ، كه به درێژایی مێژووی دروســـتبوونی خۆی، پارتی پێ ســـه ركۆنه ده كرد و قه رزباری ده كرده وه . واته ئه ویش بەفەرسەخ له هێڵی فیكری و شـــێوه كاری حزبایه تـــی و میكانیزمـــی كاری رێكخستن و رێكخراوه یی راسته قینه و ئامانج و دروشمه كانی خۆی دوورده كه وێته وه و حاجه ت

ته وژم بووه وه و ئه زموونه كـــه ی قوڵتركرده وه، به كورتییه كـــه ی، ئـــه وه ته نیا پارتـــی بوو درۆی له گـــه ڵ سروشـــتی سیاســـی و مێژووییی خۆی

نه كرد!دواجـــار ئه گـــه ر یه كێتـــی ره خنـــه ی له پارتی ده گرت، كه بنه ماڵه ی بارزانی ته واوی ده سه اڵت كۆنتـــڕۆڵ پارتیـــان بڕیـــاری و ئابـــووری و جه مســـه رگیری جگه لـــه وه ی ئـــه وا كـــردووه ، ســـه ركرده دیاره كانـــی و هێنانه پێشـــه وه ی كوڕ و كه ســـه كانیان بـــۆ پۆســـت و پلـــه ی حزبـــی و حكومی، ئه وه تا ئێستا هاوسه ر و كوڕ و برازای سكرتێری ئه و حزبه ش )له ئاماده یی دوو جێگر و مه كته بی سیاسی و ئه نجومه نی سه ركردایه تی و ئه نجومه نی ناوه ند(دا، بوونه ته یه كه م و دواچه ق و خاوه نی بڕیار و ده ســـه اڵت و هێزی مرۆیی و ئابووری یه كێتی. گۆڕانیش كه به حیسابی خۆی ده یه ویســـت ســـیحری ئه و دوو ئه زموونه به تاڵ بكاتـــه وه ، كه چی ئه ویـــش كه وته وه نـــاو هه مان تـــۆڕ و داوه وه . ســـه نترالیزمی بڕیار و مانه وه ی له ده ســـتی رێكخه ری حزبه كه و شـــۆڕكردنه وه و تایبه تكردنـــی به شـــێكی دیـــاری ده ســـه اڵت و بڕیـــار له ده ســـتی زاواكـــه ی رێكخه ری گشـــتیی گۆڕان، ئه ویـــش چووه هه مان چوارچێوه . دیاره حزبه كانـــی دیكـــه ش لـــه م رووه وه له و ســـێیانه

باشتر نین. بـــۆ به ڵگـــه ش زیندووتریـــن و نزیكتریـــن دۆخـــه لـــه و حـــزب مانـــه وه ی و به رده وامـــی ئاخـــر هه ڵبژاردنه كانـــن. چه قبه ســـتووه یدا، حزبـــی كـــوردی دوای بیســـت و ئه وه نده ســـاڵ له راپه ڕین، ســـه ره ڕای ئه م هه موو بانگه شـــانه ی بۆ دیموكراســـییه ت و مه ده نییه ت و پێشـــكه وتن كـــه لـــه م واڵته ده یـــكات. چش لـــه وه ی بۆ ده نگ په نـــا ده باته وه به ر دیوه خان و مینبه ر و وه جاخ ، له كاندیدكردن و هێنانه پێشه وه ی كاركاته ره كانیش هه مان قـــه وان لێده داته وه. ئه مـــه ش ئاماژه یه بۆ ئه وه ی، كه بێهووده یه هاویشتنی مۆری كرانه وه و مه ده نییـــه ت و ته كنۆكراتی و پرۆفیشـــناڵییه تی لـــه م واڵتـــه دا، به تایبه تیـــش كه ئێســـتا بۆ حزب به رژه وه نـــدی ئابـــووری و به رده وامی مانه وه ی له ده سه اڵت گرنگتره ، تا په یوه ست و پابه ندبوون به به ها و پره نسیپ و مۆراڵ و باوه ڕ و ئامانجی

به رز و پیرۆزی مرۆڤ و ژیاندۆستی!

نوری بێخاڵی