egemen · №45 (28523) 7 НАУРЫЗ СЕНБІ 2015 ЖЫЛ наурыз –...

№45 (28523)7 НАУРЫЗ

СЕНБІ2015 ЖЫЛ

наурыз – Халыќаралыќ əйелдер кїні

Мерекелеріѕізбен, асыл аналар, аяулы арулар!

Асыл жар– Неге үйіне асығады бұл кісі? –Деп біреулер келетіндей білгісі.Мен үйіме асығатын себебім –Менің жарым – асыл жардың үлгісі.

Күн шыққандай – күлсе оның күлкісі.Оның көзі – көз біткеннің мұңдысы.Кейде менің өңменімнен өтедіСекілденіп қосауыздың ұңғысы.

Мен сияқты баласының тұңғышыКейде мені келеді оның ұрғысы.Соның ыстық пейіліне ынтызарМен аялап келе жатқан жыр құсы.

Мен жəйлі оның келер бəрін білгісіАйырбастай алмас оны мың кісі.Анамдай боп аймалайды бетімдіБасқа түгіл, оның жұмсақ сүлгісі.

Келеді оның қасымда ылғи жүргісі,Жарасады менімен тек тұрмысы.Қызықпайды басқалардың бағына –Тек менімен келеді өмір сүргісі.

Тек менімен келер өмір сүргісіЖер бетінде бар болған соң бір кісіАсығамын, асығамын үйіме –Болмайын деп сағындырған жыл құсы! Жүрсін ЕРМАН.

Динара БІТІКОВА,«Егемен Қазақстан».

Көктем жəне əйел-ана! Бірін бірі толықтырған қандай үйлесім десеңізші! Иə, əйелдер мерекесінде адам жа-нын ғажайып сезімге бөлейтін ерекше күй де осындай керемет екі ұғымның ұштасқандығынан туындаса керек. Ендеше, қар астынан қылтиып бəйшешек бой көтергенде жер-дүниені бусандырған көктемнің алғашқы хабаршысындай бо-лып аналар мерекесі басталатыны да бекер болмас. Күннің көзі нұрын төгіп, ақ қар-көк мұз еріп, тал-шыбықтар бүрленіп, дала біткен түрленіп жатқан шақтың құдіреті де сол көктемнің

шуақты нұрынан нəр алады емес пе?Кеше осынау керемет мереке қар-

саңында Астана төрінде өткен Елба сының əйелдер қауымымен кездесуі де «Көктем шуағы» деп аталды. Мұндай кездесу аналар мерекесі қарсаңында Ақордада өтетін жыл сайынғы дəстүрге айналып келеді. Оған əдеттегідей еліміздің барлық өңірлерінен келген, экономиканың түрлі секторларында, мəдени-əлеуметтік сала-ларда жəне мемлекеттік қызметте істейтін əйел жұртының өкілдері қатысты.

Мемлекет басшысы оларды келе жатқан Халықаралық əйелдер күнімен құттықтап, Қазақстанның барша əйелдер қауымына бақыт, денсаулық жəне бақ-береке тіледі.

Нұрсұлтан Назарбаев мемлекеттік саясаттың басым бағытының бірі əйелдердің əл-ауқатын жақсарту екенін атап өтті. Тəуелсіздік жылдарын да біз көп нəрсені еңсердік. Қазір елімізде береке мен тыныштық орнады. «Қазақстан-2050» Стратегиясы, «Нұрлы Жол» жəне басқа бағдарламалар осыны көздейді. Əйелдер отбасын сақтаушы ретінде бақ-берекені ең алдымен балаларынан, дастарқанынан сезінеді, сол арқылы мемлекеттің қам-қорлығын сезінеді, деді Қазақстан Президенті.

Мемлекет басшысы, сондай-ақ, елдегі əйелдер қауымы өкілдерінің белсенділігі артып келе жатқанына тоқталды. Бүгінде мемлекеттік қызметтегі қызметкерлердің басым бөлігін əйелдер құрайды. Ден-саулық сақтау саласында олардың үлесі 75 пайызға, білім беру саласында 65 пайызға дейін жетеді. Бизнестегі басшы лардың

да 40 пайызы – нəзік жанды арулар, деді Нұрсұлтан Назарбаев.

Сонымен қатар, Елбасы тəуел сіздік жыл дарында тыныштық пен тұрақ ты-лықты сақтауда əйелдер қауымының үлесі зор болғанына назар аударды. Əйел – отба-сының ұйытқысы, алтын бесіктің иесі. Ел болашағының барлығы əйел азамат-тарының қолынан өтеді. Сондықтан, сіздер арқылы барша Қазақстанның əйел дерін шын жүрегіммен құттықтағым келеді. Еш уақытта жүздеріңізден күлкі кетпесін деді Мемлекет басшысы.

Елбасы сөз арасында елімізде демо-гра фиялық өсу жалғасып келе жатқанына, тек былтырдың өзінде дүниеге 400 мың сəби келгеніне назар аударды. Нұрсұлтан Назарбаев, сондай-ақ, биыл ел тəуелсіздігіне 24 жыл толатынын еске салды. Бұл уақыт қас-қағымда өте шықты, себебі, бəріміздің назарымыз жұмыста

болды. Бүгін соның нəтижесін көріп отырмыз – біз құрған мемлекетті бүкіл əлем таниды, құрметтейді, деді Қазақстан Президенті. Осы ретте Мемлекет бас-шысы елдегі тұрақтылықтың арқасында экономикамыз қарқынды дамып келе жатқанын баса айтты.

Бүгінде жер бетінде, БҰҰ мəліметі бойынша, 800 миллион адам аштықтан жапа шегуде . Жыл сайын азық тапшылығының кесірінен 6 миллион бала, 30 миллион ересек адам өледі. 400 миллион адам ауызсуға зəрулік зарда-бын тартады. Жыл сайын планетамызда 30 əскери қақтығыс болып, соның салда-рынан сағат сайын 40 адам қаза табады. Сондықтан, елдің ішкі тұрақтылығын көздің қарашығындай қорғауға тиіспіз, деді Нұрсұлтан Назарбаев.

Сондай-ақ, Елбасы бүгінгі жас-тар арасындағы кейбір ахуал да өзін

алаң дататынын жеткізді. Ажырасулар секілді басқа да назар аударатын мəселелер бар шылық, олар бұрын да бо-латын. Қазір бəрі еркіндеу болып кетті. Дегенмен, қоғамдағы моральдық ахуал да, құрылым да қашанда əйелдерге тəуелді, деген Президент ұрпақ тəрбиесіндегі əйел дердің айрықша рөлін атады.

Сөз арасында Мемлекет басшы-сы қазіргі жастар арасында маңызды мəселенің бірі баспаналы болу өз шешімін тауып келе жатқанына тоқталды. Яғни, тұрғын үй құрылысының жаңа бағдарламасы бойынша жалға берілетін баспананың жартысы жастарға тиесілі болады. Əрине, бағдарлама бойынша баспанаға ие болатын жастар жұмыс істеулері керек. Онда алғашқы бастапқы жарна деген жоқ. Кезекпен жалға бас пана алады, сосын жалға алынған қаражатын төлейді. Ал бұл төлем пəтер құнына да кете береді. Онсыз да пəтер жалдап тұрып жатыр емес пе жастар? Сол се кілді бұған да төлейді, ал оның төлемі пəтер құнына түседі. Біртіндеп, осылайша пəтер жастардың меншігіне өтетін болады, деді Нұрсұлтан Назарбаев. Пре зидент мұндай бағдарламаның ешбір елде жоқ екенін, Қазақстан ғана осындай қадамға барып отырғанын жеткізді. Басқа мəселелер де осылай шешімін тауып жатыр, біртіндеп таба береді де, – деді Нұрсұлтан Назарбаев.

Əйел отбасыныѕ єана емес, Отанныѕ да ўйытќысы

ЕЛДІГІМІЗДІЅ ЕРЕН СЫНАЄЫЌазаќстандыќтар кезектен тыс президенттік сайлаудыѕ мəн-маєынасын осылай баєалауда

Серік ҚИРАБАЕВ,академик.

Қазіргі таңда тəуелсіз Қазақстанды бүкіл əлем таниды. Мұнда туған Отанымыздың Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевтың зор еңбегі бар екені талассыз шындық. Өткен жылдар бедерінде Мемлекет басшысының өнеркəсіпке, ауыл шаруашылығына қатысты бас-тамалары табысты жүзеге асырылып, Қазақстан халқының гуманитарлық, мəдени жəне рухани сұраныстарына жауап беретін инфрақұрылымдар қалыптастырылды.

«Мəдени мұра» бағдарламасын жүзеге асыру өскелең ұрпақты адамгершілік жəне патриоттық рухта тəрбиелеуге интеллектуалдық жəне ақпараттық негіз қалады. Бүгінде біз жаңа саяси табыстар табалдырығында тұрмыз. Мен, Қазақстан ғылымының 90 жастағы ақсақалы ретінде, Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевқа алдағы 26 сəуірге тағайындалған кезектен тыс президенттік сайлауға кандидат ретінде қатысуға өзінің келісімін беру туралы өтінішпен қайырыламын. Менің мақсатым кім-кімге де түсінікті ғой деп ойлаймын. Елді дамыту үшін қабылданған жоспарларға кім бастамашылық жасаса, оларды жүзеге асыратын да сол болуы тиіс. Мен Президентімізге сенемін жəне оған жеңіс тілеймін.

АЛМАТЫ.

Мен Елбасына сенемін● Президент поштасынан ● Жүрекжарды

(Соңы 8-бетте).

Кеше Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев 8 наурыз – Халықаралық əйелдер күні мерекесіне орай Қазақстан əйелдері қоғамдастығының бір топ өкілдерімен кездесті.

Асқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ,«Егемен Қазақстан».

Экономика салаларының 2014 жылғы дамуының алдын ала деректерін жəне не гіз гі экспорттық тауарларға əлем дік тауар нарықтарындағы ағым-дағы ахуалды ескере отырып, Қазақстан Республикасының əлеу меттік-экономикалық

да муының 2015-2019 жыл дар ға арналған болжамын түзету 2015 жылға арналған республикалық бюджетті нақ тылау үшін негіз болып табылады. Биылғы 11 ақпандағы Үкіметтің кеңейтілген отырысында Мемлекет басшы-сы Н.Ə.Назарбаев алға қойған тапсырмаларына сəйкес «Нұр-лы Жол» мемлекеттік бағ дар-ламасындағы дағдарысқа қарсы

жаңа шараларды іске асыру үшін Ұлттық қордың нысаналы трансферттері ұлғаятын болды.

Сенаторлар А.Күзеков, В.Бобров, Б.Еламанов, С.Бек-тұрғановтың бюджетті жос-парлауды жетілдіру, сыртқы қарызды жабу, сондай-ақ, көлік инфрақұрылымын, тұр-ғын үй қатынастары саласы жө ніндегі сауалдарына Пре-мьер-Министрдің бірінші орын-басары Б.Сағынтаев, Қар жы, Ин вестиция жəне даму ми-нистр лері жауап берді.

Халық қалаулыларының назарына азаматтық процестік заңнаманы жетілдіру мəсе ле-лері бойынша ілеспелі түзе-тулерімен Азаматтық процестік кодекстің жобасы бірінші оқылымда ұсынылатын бол-ды. Сондай-ақ, палата екі ра-тификациялық заң жобасы бойынша қорытынды əзірлеу мерзімін тағайындамақ. Олар: 2009 жылғы 6 қазандағы Жерді қашықтықтан зондтаудың

ғарыш жүйесін жəне ғарыш аппараттарының құрастыру-сынау кешенін құру мен пай-далану шарттары туралы Қазақстан-Франция келісіміне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы хаттама жəне Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Дүниежүзілік ден саулық сақтау ұйымы ара-сындағы Қазақстан Рес пуб-ликасының Алматы қаласында Дүниежүзілік денсаулық сақтау

ұйымының медициналық-са-нитариялық алғашқы көмек жөніндегі географиялық жа-ғынан қашық орналасқан офисін ашу туралы келісімді ратификациялау.

Жалпы отырыстың күн тəртібі жобасында Қазақстан Республикасының кейбір з а ң н а м а л ы қ а к т і л е р і н е зияткерлік меншік саласын құқықтық реттеу мəселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу тура-лы Сенат енгізген өзгерістер мен толықтырулар жөнінде мəселе де қамтылған.

Елбасы тґѕірегіне топтасайыќ– дейді Мемлекет басшысыныѕ сайлауєа тїсуін ќалайтынын айтып хат жазєан ќазаќстандыќтар

Президент сайлауын өткізу туралы шешімге қолдау білдірген жəне Нұрсұлтан Назарбаевтың кандидатурасы ұсынылуын өтінген хаттар мен жеделхаттар əлі де көптеп келіп жатыр, деп хабарлады Президенттің баспасөз қызметі.

Мемлекет басшысының атына еңбек ұжымдарынан, белгілі спортшылардан, денсаулық сақтау саласы қызметкерлерінен, сондай-ақ, елдің түрлі өңіріндегі тұрғындардан Нұрсұлтан Назарбаевтың алдағы президенттік сайлауға қатысуын өтінген хаттар легі əлі жалғасуда.

«Кентау трансформатор зауыты» АҚ мен «Alageum Electric» электротехникалық холдингінің еңбек ұжымы президенттік сайлау-ды өткізу туралы шешімге бірауыздан қолдау білдірген жəне Мемлекет басшысының сайлауға қатысуын өтінген.

«Нұрсұлтан Назарбаевқа сенім мандаты елді жүйелі дамыту мен өркендету үшін жоспарланған барлық ауқымды шараларды жүзеге асыруға мүмкіндік береді», – делінген хатта.

Жер бетінде бар болған соң бір кісіАсығамын, асығамын үйіме –Болмайын деп сағындырған жыл құсы! Жүрсін ЕРМАН.

Жалпы отырыстыѕ кїн тəртібі наќтыландыКеше палата Спикері Қабиболла Жақыповтың төра ғалы-

ғымен Мəжіліс бюросы өтіп, жалпы отырыстың күн тəр тібі нақтыланды, деп хабарлады осы палатаның баспасөз қызметі.

Оѕтайлы бюджет игергенге оѕай Сенаторлар 2015-2017 жылдарєа арналєан республикалыќ бюджетке тїзетулерді ќабылдады

Кеше Қасым-Жомарт Тоқаевтың төрағалық етуімен Парламент Сенатының отырысы болды. Егжей-тегжейлі талқылаудан кейін сенаторлар 2015-2017 жылдарға арналған республикалық бюджетке түзетулерді қабылдады.



7 наурыз 2015 жыл

www.egemen.kz2

(Соңы. Басы 1-бетте).

Елбасы əйелдер қауымымен əңгімеде қазір қызу талқыға түскен еліміздегі сайлау науқаны туралы да сөз қозғады. Қазір сайлау науқаны басталып та кетті. Кезектен тыс президенттік сайлау туралы бастаманы да негізінен əйелдер қауымы қолдады. Мен күн сайын мыңдаған хат-тар алып жатырмын. Бүгін ертеңгісін де бір құшақ хат келді. Олардың барлығы сайлауды қолдап, менен өз кандидатурам-ды ұсынуды сұрап жатыр, деді Нұрсұлтан Назарбаев. Менің жеке жоспарым мүлдем басқа болатын, шынымды айтайын. Қазақстанды жылдар бойы басқарып келемін, тəуелсіздіктің алғашқы жылы-нан мемлекетті қалыптастырып, құрдық. Алайда, бүкілхалықтық тілектер, елдің ниеті, жұрттың қалауы бар, оны да еске-ру қажет. Сондықтан да, сіздермен алдағы жоспарымды, қадамымды ақылдасуға да болады ғой деп ойлаймын, деді Елбасы.

Кездесуге Мемлекеттік хатшы, Пре-зи дент жанындағы Əйелдері істері жəне отбасылық-демографиялық саясат жө-нін дегі ұлттық комиссияның төрайымы Гүлшара Əбдіқалықова, Парламент Мəжілісінің депутаты Гүлжан Қарақұсова, Денсаулық сақтау жəне əлеуметтік даму министрі Тамара Дүйсенова, Парламент Мəжілісінің депутаты Ирина Аронова, Семей қаласының инновациялық гума-нитарлық-заң университетінің ректо-ры Шырын Құрманбаева, «Қазақ аруы-2014» республикалық арулар байқауының жеңімпазы Гүлназ Жоланова, əртіс Бибігүл Сүйіншəлина, «Астана Опера» МОБТ əртісі Сэрина Сунагава, теннисші Зарина Дияс, «Планета патшайымы-2014» атағының иегері Ақнұр Жұмабаева, бокс-тан əлем чемпионы Назым Қызайбай, «Қазақстан» РТРК балаларға арналған «Балапан» телеарнасының директоры Лəйла Сұлтанқызы, волейболшы Сəбина Алтынбекова, танымал «Татьяналар триосының» қатысушылары Татьяна Бурмистрова, Татьяна Полтавская жəне Татьяна Мартыненко, «Turkvizion-2014» ІІ халықаралық əн конкурсының жеңімпазы Жанар Дұғалова, көпбалалы ана Мереке Ақсиева, Қазақстан жастарының ара-сында «жасыл бастамаларды» ілгерілету б а с т а м а ш ы с ы Т а т ь я н а Н е м ц а н ,

əскери қызметші Динара Рысбекова, профессор, Қазақстан инженерлік академиясының корреспондент-мүшесі Құралай Аққошқарова, «Astana Solar» фотоэлектрлік модульдер құрастыру зауытының технигі Айнұр Тащанова, жеке кəсіпкер Ақтолқын Құрмашова, Қостанай облысынан аудандық аурухананың бас дəрігері Лариса Финк, Қ.Сəтбаев атындағы Екібастұз инженерлік-техникалық институтының доценті Далида Сиваракша, «Астана Опера» МОБТ жетекші солисі Салтанат Ахметова қатысты.

Кездесуге қатысушылар жеке-же-ке сөз сөйлеп, Мемлекет басшысы-на ана мен балаға қамқорлық жасауға, отбасылық құндылықтарды нығайтуға бағытталған саясат жүргізіп отырғаны үшін алғыстарын айтты. Сонымен қатар, халықтың жəне əрбір қазақстандық отбасының əл-ауқатын қамтамасыз ету-ге бағытталған бағдарламаларды жүзеге асыруды əрі қарай жалғастырудың маңыздылығын атап өтті.

«Аса құрметті Нұрсұлтан Əбішұлы! Мен көпбалалы анамын. Жұбайымыз екеуміз Алла берген 7 баламызды тəрбиелеп отырмыз. Сіздің тапсырмаңыз бойынша қолға алынған «Балапан» бағдарламасы үшін аналар атынан зор алғысымды айтамын. Бүгінгі таңда тек осы бағдарламаның аясында 4000 балабақша ашылды. Бағдарлама «Нұрлы Жол» арқылы жалғасып, оған 20 миллиард теңге қаражат бөлінетінін қуана қарсы алдық. Əрбір ана мен баланың қамын ойлай-тын Сіздей Президенті бар ел бақытты. Біздің аналар ұрпағының болашағына еш алаңдамайды.Сол үшін Сізге рахмет!» – деп көпбалалы ана Мереке Ақсиева Президентке аналар атынан алғысын айт-са, басқалар өнер, спорт салаларындағы Елбасының ерен еңбегін бағалап, айрықша қамқорлығына рахметін жеткізді. Əсіресе, жастар жағы Елбасын үлгі тұтатындарын айтып, онымен бұл жүздесулерін ерекше есте сақтайтындықтарын жеткізді.

«Сізбен кездесу көпшілік үшін арман. Менің арманым бүгін екінші рет орында-лып отыр. Мен жақында «Turkvision-2014» халықаралық əн конкурсында жеңімпаз атандым. «Мен бұл жеңісімді Елбасыма арнаймын» деп мақтанышпен жар сал-дым. Осылай мəдениетімізді қолдаудағы

Сіздің өлшеусіз еңбегіңізге перзенттік алғысымды білдіргім келді . Біз , Қазақстан өнерінің жас дарындары, Сіздің қамқорлығыңызбен əлі талай асқар асуларды алып, елімізді əлемге таныта береміз. Рахмет Сізге!» – деді əнші Жанар Дұғалова. Сондай-ақ, «Қазақ аруы-2014» республикалық конкурсының жеңімпазы Гүлназ Жоланова да жастар атынан сөйледі. «Мен студентпін. Өткен жылы республикалық «Қазақ аруы-2014» байқауының жеңімпазы атандым. Бұл жетістіктерім ата-анамның тəрбиесімен бірге Сіздің жас ұрпақтың жаңа келбетіне айрықша назар аударуыңыздың жемісі деп ойлаймын. Сіз «Қазақстан-2050» Стратегиясында «Қыздарымыздың тəрбиесіне көп көңіл бөлуіміз керек. Олар – болашақ жар, болашақ ана, шаңырақтың шырағы» деген едіңіз. Сіздің сөздеріңіз жастардың азаматтық тұлғасын қалыптастыратын шамшырақ іспетті. Мен еліміздің əрбір бойжеткеніне əкелік қамқорлық жасайтын Сіздей Елбасысы бар халықтың қызы екенімді мақтан тұтамын, деді қазақ аруы.

Бұл тілекті нəзіктігіне қарамастан, əскер қатарында қайсарлық танытып жүрген мерген қыз Динара Рыс бекова жалғастырды. «Мен Қарулы Күш-тер қатарында мерген қызметін атқа-рамын. Қазақтың батыр қызы Əлия Молдағұлованың ізін жалғастыру – мен үшін мақтаныш. Сіз –Жаңа жылда əрбір ардагерді алдағы Ұлы Жеңістің 70 жылдығымен құттықтаған бірден-бір Президентсіз. Отан қауіпсіздігінің ең ба-сты күзетшісі – Сізсіз! Сіз əлемнің барлық елдерімен достық қатынас жасадыңыз. Сіздей басшысы бар Қазақстанға ешбір қауіп жоқ. Елімізде оқ атылмай, сарбаздардың шеберлігі тек жаттығуда шыңдалуы – Сіздің саясатыңыздың арқасы», – деді Д.Рысбекова.

Əйелдер қауымы қазіргі қоғамда қай салада болмасын жемісті еңбек етіп, түрлі нəтижелерге қол жеткізуде. Соңғы кездері Елбасы ерекше назар ау-дарып, мемлекет тарапынан қамқорлықты күшейткен кəсіпкерлік саласында да əйел-аналар аз емес. Соның бірі кəсіпкер-ана А.Құрмашева кездесуде өзінің кəсібі жайында баяндай отырып, Президенттің жастық шағын ойға оралтты. «Мен жеке

кəсіпкермін. Шаруашылығымызда 29 гектар жерге апорт, семерянка, өрік, шие сияқты жеміс ағаштарын отырғызып, бап-таудамыз. Маған «Балалық шағымның аспаны» атты фильм ерекше əсер қалдырды. Əсіресе, сəби Сұлтан алма жегісі келгенде Əбіш ата түннің жары-мына, қыстың аязына қарамай, Сізге нарт-тай жанған апорт тауып əкеліп беретін тұсы айрықша əсерлі. Халқыңыз қаласа, аспандағы Айды да əперуге дайын əкелік махаббат Сізге қанмен дарыған деп ой түйдім. Біз Əбіш атаның алмасындай апорттар өсіріп, бір кезде атағы жер жарған Алматының апортын халқымызға қайтару үшін еңбек етудеміз. Сіздің арқаңызда бүгінде ауыл қайта түледі. Сіз де бағбансыз. Сіздің арқаңызда Қазақстан атты алып бəйтерек ұрпақтарына мəңгі жеміс беріп тұратын мəуелі Мəңгілік Елге айналды», – деді ол.

Қыздар арасында бокстан əлем чем-пионы Назым Қызайбай да Президентке өзінің ақжарма ақ тілегін жеткізді. «Қазақстанның Əнұраны ойнап, Көк байрағымыз көкке көтерілгенде мен «елім үшін, Елбасым үшін» деп тұрдым. Əрбір отандық спортшының жеңісі – ел спортының дамуына барлық жағдайды жасап отырған Сіздің жеңісіңіз! Сізге шексіз алғысымды айтамын жəне шаршы алаңдағы əрбір жеңісімді Сізге арнай-мын! Сіздің «Қазақстан əйелдері елдіктің жүгін ерлермен бірдей арқалап келеді» деген сөзіңіз маған үлкен ой салды. Бокс – қыздарға тəн емес спорт деп жатады. Ел шетіне жау тигенде қолдарына найза алып, ерлермен бірге жауға шапқан қазақтың қыздары тарихтан белгілі. Біз – сол батыр аналарымыздың ізбасарларымыз. Алдағы барлық жарыстарда туған елімнің туын көкке көтеруге бар күш-жігерімді салып, еңбек етуге уəде беремін», – деген жігерлі қыздың жалынды сөздері Елбасын ерекше сүйсіндірді. Əрине, нəзікжанды, сымбатты қыздың осындай спорт түрінен чемпион атануы, əрине, əйелдің құдіреттілігіне тағы бір бас идіргендей.

«Балапан» телеарнасының дирек-торы Лəйла Сұлтанқызы да Елбасына аналар атынан алғыс айтты. «Аса мəртебелі Елбасы! Мен – Сіздің тікелей тапсырмаңызбен ашылған «Балапан» телеарнасының директорымын. Бүгінгі

заман – баланың тілі үйіндегі теледидар қай тілде сөйлесе сол тілде шығатын заман. Бұл ретте «Балапан» əрбір үйдің төрінен орын алды. Əлемдегі ең ірі анимациялық компания – «MAJOR-Disneyмен» ТМД аумағында алғашқы болып ұзақ мерзімді келісімшарт жасадық. Ұрпаққа ұлттық тəрбие беретін отандық өнімдеріміз де эфирдің ауқымды бөлігін алады. Сіздің ұрпақтың тəрбиесіне, ұлттың болашағына тым тереңнен қарап, əріден саясат жүргізіп отырғаныңызды түсінеміз, қолдаймыз, сол үшін зор алғыс білдіреміз», – деді ол.

Кешегі кездесуде ерекше атап өтерлігі – төрт бірдей Татьянаның қатысуы. Оның үшеуі кезінде елге «Татьяналар трио-сымен» ерекше танылған, қазақ əндерін жүректі шымырлата шырқаған орыс қыздары, қазіргі ардақты ана, қадірлі əжелер болса, төртіншісі – Қазақстан жастарының арасында «жасыл бастама-ларды» ілгерілету бастамашысы, ұстаз, мектеп директоры Татьяна Немцан. Татьяналардың бірі Бурмистрова кез-десуде қолына қазақтың қара домбыра-сын алып, «Халқымызға Сіздей перзент сыйлаған Əлжан анамызға арнап орын-дап берейін», деп ана туралы əн шырқауы да көктем шуағымен астасқан көңілді кештің көркін қыздыра түскендей болды. Ол өзінің 40 жыл бұрын «Алтыбақан» телевизиялық бағдарламасы арқылы қазақ халқына танымал болғанын ай-тып, қазақтың Татьянасына айналғанын мақтанышпен атап өтті. «Қазақтың тілін, салт-дəстүрін əнім мен өнерім арқылы еліміздің түкпір-түкпіріне насихаттап жүрмін. Менің жолымды сіңлілерім – өзге Татьяналар жалғастырды. Бүгін үшеуміз де осында отырмыз. Сізге елімізді бірлік пен берекенің бесігіне айналдырған кемеңгер саясатыңыз үшін зор ризашылығымды білдіремін», – деді ол сөз кезегінде.

Татьяна Мартыненко да өз лебізін таза қазақ тілінде жеткізіп, ел бірлігін ұйыстырған Елбасына ерекше ілтипатын білдірді. «Мен орыс халқының қарапайым қызы, кең-байтақ қазақ елінде туып-өстім. Қазақ халқының кең пейілі мен қонақжайлығын жастайымнан бойыма сіңіріп, қазақтың босағасына келін болып түстім. Қазіргі таңда екі ұл, бір қыз, екі немере сүйіп отырған бақытты отбасы-мыз. Мен құрамында 100-ден астам ұлт

өкілдері тату-тəтті тұратын Қазақстандай елдің азаматы екенімді мақтан етемін. Мен Қазақстан халқы Ассамблеясының алғашқы сессиясында сөз сөйлеген едім. Сіз құрған Ассамблея – бірлігіміздің бас-тауы болып келеді. «Бейбітшілік пен келісімнің Назарбаев моделі» бүкіл əлемге үлгі. Біз Елбасымыздың əлемдік тұлға екенін мақтан етеміз», – деді ол.

Əнші Татьяналардың үшіншісі кез-десуге арнайы Мəскеуден келіпті. «Аса құрметті Нұрсұлтан Əбішұлы! Мен 25 жылдан бері Мəскеуде тұрамын. Кіндік қаным тамған қасиетті топыраққа келгеніме бақыттымын. Əлемге таны-мал тұлға – Сізбен кездескеніме шексіз қуаныштымын. Мен əр келген сайын Қазақстанның адам танымастай өзгеріп жатқанын көремін. Астана ғажайып қалаға айналыпты. Мен Қазақстанымды мақтан етемін. Тізгінін Сіз сияқты көреген басшы ұстаған Қазақстанның жарқын болашағына сенемін», – деді Ресейден арнайы келген Татьяна Полтавская. Айтпақшы, кездесуде қазақтың келіні, жа-пон қызы, «Астана Опера» театрының ба-леринасы Сэрина Сунагава да қазақ тілінде сөйлегенімен қоймай, қазақ келініне тəн инабаттылықпен Елбасына иіліп сəлем салды.

Сөз кезегін Қазақ гуманитарлық-заң инновациялық университетінің ректоры Шырын Құрманбаева жалғады. Ол өзінің ғалым, ректор ретінде емес, 5 немеренің əжесі ретінде сөйлегелі отырғанын ай-тып, ұрпақ тəрбиесіндегі əжелер рөліне тоқталды. «Қазір ел үшін əжелеріміздің парасаты аса маңызды. Бүгінде əлем мойындаған Елбасын Тетебаладай дана əже тəрбиелегенін ұмытпағанымыз жөн. Ол кісіні даналықтың академигі дей аламыз. «Əженің сүйген жері отқа күймейді, оқ та тимейді» дейді халқымыз. Ұлттың генетикалық коды да – əженің əлдиінде. Ұлт дəстүрін жаңа заманға сай жалғастыруға тиіспіз. Жаңашыл балабақшалар, Назарбаев зияткерлік мектептері, Назарбаев Университет – ұлттық тəрбие мен білімнің айрықша серпілісі. Биыл Назарбаев Университетті алғашқы түлектер бітіріп, үлкен өмірге жолдама алады. Сізді осынау айту-лы оқиғамен құттықтаймын. Білім мен тəрбиедегі бұл инновациялар – Сіздің идеяларыңыздың нəтижесі! Қазақтың əжелері Сіздің барлық бастамаларыңызды қолдайды. Біз қашанда Сіздің сенімді серіктеріңізбіз», – деп түйіндеді сөзін Ш.Құрманбаева.

Кездесу соңында Мемлекет басшысы көпбалалы аналар – Мереке Ақ сие ваны «Алтын алқамен» жəне Ақнұр Жұ ма-баеваны «Күміс алқамен» марапаттады. -----------------------------------------

Суреттерді түсіргендерС.БОНДАРЕНКО, Б.ОТАРБАЕВ.

Əйел отбасыныѕ єана емес, Отанныѕ да ўйытќысы

Үкіметтің дағдарысқа қарсы шара-ларын қолдау тұрғысында сенаторлар Е.Сағындықов, М.Көбенов, В.Ред-кокашин, О.Перепечина, Ə.Бектаев сөз сөйледі.

Парламент Сенаты Төрағасының ұсынысы бойынша Б.Мелдешов пен Л.Сү леймен Қазақстан Республикасы Ор та лық сайлау комиссиясының мү-шесі лауазымына бес жыл мерзімге тағай ындалды.

Палата бірқатар халықаралық құ-жат тарды, атап айтқанда: 2010 жыл ғы 9 желтоқсандағы Қазақстан мен Ресей Үкіметтері арасындағы Қазақстан Республикасына мұнай жəне мұнай өнімдерін жеткізу саласындағы сауда-экономикалық ынтымақтастық туралы келісімге өзгеріс енгізу туралы хат-таманы; Халықаралық əуе тасымал-дарының кейбір қағидаларын біріз-дендіруге арналған конвенцияны жəне Халықаралық валюта қоры Келісімінің баптарына түзетулерді ратификация-лады.

Депутаттар Қазақстан Рес пуб-ликасының кейбір заңнамалық актілеріне сақтандыру жəне исламдық қаржыландыру мəселелері бойынша түзетулерді бірінші оқылымда мақұлдады. Бұл мəселе бойынша Л.Тұрлашов, Б.Бек-назаров жəне Б.Əйтімова өз ескертпелері мен ұсыныстарын айтты.

Сенаторлар Қазақстан Респуб лика-сының кейбір заңнамалық актілеріне денсаулық сақтау мəселелері бойынша түзетулерді қабылдады. Құжат денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік реттеуді жəне басқаруды жетілдіруге, халықтың денсаулығын нығайту мен өмір сүру ұзақтығын ұлғайтуға, денсаулық сақтау саласы кадрлық ресурстарының əлеуетін арттыруға, дəрілік саясатты жетілдіруге бағытталған.

Халықаралық əйелдер күні қарсаңында Сенат Төрағасы Қ.Тоқаев сенаторлар Б.Əйтімованы, Л.Полторабатьконы жəне О.Перепечинаны келе жатқан ме-рекемен құттықтады. Сенат Төрағасы сенаторлардың парламентаризмді жəне мемлекет құрылысын дамытуға қосқан зор үлесін атап өтті.

Оѕтайлы бюджет игергенге оѕай Денсаулыќ саќтау нысандарын аралады

Кеше Астанада Премьер-Министрдің орынбасары Бердібек Сапарбаев денсаулық сақтау объектілерінің қызметімен танысып, қалалық жедел медициналық жəрдем стансасын, №10, 2 емханалар-ды, №2 аурухананы аралап көрді, деп хабарлады Премьер-Министрдің баспасөз қызметі.

Сіздерді Қазақстан халқы Ассамблеясы атынан 8 Наурыз – Халықаралық əйел дер күні мерекесімен шын

жүректен құт тық таймыз! Қазақстан халқы Ассамблеясының жылы

бұл мерекенің орны ерекше. Биыл бүкіл еліміз Конституцияның – 20, Қазақ хандығының – 550, Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің 70 жылдығын кеңінен атап өтеді.

Бұл даталы күндер əрбір əйел-аналарымыз үшін маңызды – оның астарында бейбітшілік пен келісім, болашаққа деген зор сенім жа-тыр.

Еліміздің Президенті – Елбасы Н.Ə.На-зар баев «Нұрлы Жол – болашаққа бас тар жол» атты Жолдауында тұрақтылық пен келісім, ол əуелі «отбасылық əл-ауқат, қауіп-сіздік, баспана», деп атап айтты. Бейбітшілік, алдымен, ата-ана болудың қуанышы, əке-ше-шелеріміздің денсаулығы мен балалардың бақыты.

Əйелдер – əлемге мейірім мен жаңа өмір сыйлаушы нəзік жан иелері. Əрбір

шаңырақтың шаттығын жарастырып

отырған аяулы жандарға зор құрмет көрсету қай ұрпақтың да перзенттік парызы болып қала бермек.

Отбасының ынтымағын сақтаушы аналардың орны қоғамда ерекше. Бірлік отбасынан бастау алады. Сол себепті, Қазақстан халқы Ассамблеясы жанынан барлық өңірлерде «Аналар кеңесі» құрылды. Бұл кеңес өз орнын айшықтап, келер ұрпақ үшін тəлім мен тəрбиенің іргесі, берік шаңырағына айналды.

Құрметті аяулы жандар! Табиғат-ананың жаңарып, мейірім

шуағын ала келетін көктемнің алғашқы мерекесі баршаңызға құтты болсын! Сіздер бұл өмірге тек ізгілік пен жылылық, мейірім мен шуақ сыйлаушы жандар ғана емес, тіршілік атаулының ең асыл қазынасы деген құрметке лайықсыздар. Ш а ң ы р а қ т а р ы ң ы з ғ а ш а т т ы қ , з о р денсаулық, еңбектеріңізге табыс тілейміз. Арман-тілектеріңіз орындалсын.Тəуелсіз Қазақстанның өсіп-өркендеуі жолында биік белестерге бірге жетейік!

Қазақстан халқы Ассамблеясы

Медициналық ұйымдарды аралау барысында Премьер-Ми-нистрдің орынбасары қалалық ден-саулық сақтау ұйымдарының инфра-құрылымдарымен, медициналық ұйымдардың жұмысымен, олар дың материалдық-техникалық жарақ-тануымен танысты. Б.Сапарбаев халыққа медициналық қолжетімді көмек жəне оның уақтылы көр се-тілуімен, оларды жақсарту жолда-рымен, денсаулық сақтау жүйесінің шеңберіндегі жаңа медициналық технологияларды жəне ақпараттық жүйелерді енгізу аспектілерімен танысты. Сондай-ақ, Вице-пре-мьер бастапқы медициналық-сани тариялық көмек көрсетуді жетілдіру, емханалардағы кезектер мəселелерін, профилактика жəне

ауруларды емдеу бөлігінде азамат-тарды ақ параттандыру деңгейін, халықпен кер і байланыстың тиімділігін реттеу мəселелерін пысықтады.

Аралау қорытындысы бойын-ша Вице-премьер ДСƏДМ-нің, астаналық денсаулық сақтау басқармасы басшыларының назарын қазіргі таңдағы орын алып отырған өзекті проблемалық мəселелерге аударды. Сонымен қатар, халыққа көрсетілетін медициналық көмектің, басқа да медициналық қызметтердің сапасын бұдан əрі жоғарылату, сондай-ақ, ЭКСПО-2017 халық-аралық мамандандырылған көрмесін медициналық қамтамасыз ету бойын-ша бағдарламаны əзірлеуге қатысты бірнеше тапсырма берді.

Ќўрметті ханымдар!(Соңы. Басы 1-бетте).

7 наурыз2015 жыл

www.egemen.kz 3

ЕЛДІГІМІЗДІЅ ЕРЕН СЫНАЄЫЌазаќстандыќтар кезектен тыс президенттік сайлаудыѕ мəн-маєынасын осылай баєалауда

Гүлмира ИСМАҒҰЛОВА,Президент жанындағы Қазақстан

стратегиялық зерттеулер институтының жетекші ғылыми қызметкері:

– Президенттің тапсырмасын орындау мақсатында үстіміздегі жылдан өңірлерді да-мытудың 2020 жылға дейінгі жаңа бесжылдық бағдарламасы іске қосылды. Бұл бағдарлама, сондай-ақ , тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығын жаңғыртуды да қамтиды.

Тұрғындар алдан көп нəрсе күтсе, ол Мемлекет басшысының атымен тікелей байланысты. Өйткені, əлемдік дағдарысқа қарамастан, Президент Үкіметке ТКШ-ны жаңғырту шығындарын қысқартпау туралы тапсырма берді емес пе? Керісінше, нақ осы айдың өзінде бұған дейін жасалған жылу беру, сумен қамтамасыз ету жəне кəріз жүйелерін жаңғырту бойынша 86 жобаны қаржыландыру басталып кетті. Осы мақсаттарға үстіміздегі жылы 60 миллиард, 2016 жылы 100 миллиард теңге бөлінетін болады. Сондықтан, басталған жəне басқа да бағдарламаларды жүзеге асы-ру үшін Президент Нұрсұлтан Назарбаев мемлекет басында қалғаны дұрыс деп есептеймін. Сонда көптеген мəселе өз шешімін табатынына нық сенімдімін.

АСТАНА.

Əсия ДУАНБАЕВА,Қостанай облыстық мəслихаты аппа-

ратының же текшісі:– Тəуелсіз Қазақстан қалыптасуының

алғашқы жылдарында мен Əулиекөл ауданы əкімінің орынбасары болып жұмыс істедім. Аталған аудан облыстағы ең ірілерінің бірі болып табылады. Сол кездерді еске алсам, көңіл құлазиды: өндірістер жабылып жат-ты, жұмыссыздық белең ала түсті, жалақы, зейнетақы мен төлемақы айлап берілмеді. Бүгін

осының бəрі көрген түстей. Жедел дамып келе жатқан Қазақстан эконо-микасы барлық сын-қатерлерге қарсы тұра алатын деңгейге көтерілді. Жыл өткен сайын халықтың əл-ауқаты артып келеді. Ал содан бері 20 жылдан сəл ғана астам уақыт өтті!

Қазақстан халқының бақыты бар екен, сол тағдыршешті кезеңде мемлекет басында Нұрсұлтан Назарбаев тұрды. Ендігі кезеңде де біздер, қазақстандықтар, өзіміздің болашағымызды Елбасымен тікелей байланыстырамыз. Меніңше, бүгін оған балама жоқ. Қырық жылдық өтілі бар мемлекеттік қызметші, ел азаматы, əйел ретінде сұрайтыным, Нұрсұлтан Əбішұлының президенттікке өз кандидатурасын ұсынуы.

ҚОСТАНАЙ.

Клара АЛИПОВА,«ОҚО азаматтық Альянсы» ҚБ

президентінің кеңесшісі:– Менің жасымдағы адамдардың кезек-

тен тыс президенттік сайлау туралы мəселеге көзқарасы айқын. Бəріміз де оған дұрыс қараймыз. Бұл бастаманы биыл құрылғанына 10 жыл толатын Оңтүстік Қазақстан облыстық азаматтық Альянсына кіретін көптеген қоғамдық бірлестіктер қолдады.

Бірақ бүгін мына мəселе туралы айтқым келеді. Мысалы, алдағы сайлауға жастардың да оптимистік көзқарас танытып отырғаны қуантады. Олар ненің ақ, ненің қара екенін дұрыс айқындай отырып, басымдықтарды да дұрыс таңдай біледі. Осының нəтижесінде өмірге де шындық тұрғысынан қарайды.

Алдағы сайлау туралы мəселені мен жақындарыммен де талқыладым. Олар да тұрақтылықты, тыныш өмірді жəне елдің одан əрі қарай дамуын қалайды. Бұл – əр қазақстандық үшін ертеңгі күнге деген сенімді өмір кепілі. Бүгінгі сайлау өтетіні айқындалған тұста, Іс басындағы Президент Нұрсұлтан Назарбаев тағы да өз мойнына үлкен жауапкершілік алса деген тілегіміз бар.

ШЫМКЕНТ.

Александра КОЛПАКОВА, «Червона рута» этномəдени бірлестігінің

мүшесі:– Маған, тарих пəнінің мұғаліміне келісім

мен тұрақтылықтың қаншалықты бағалы екені жақсы мəлім. Сондықтан бəрімізге де ізгі көршілестік пен толеранттылықты көздің қарашығындай сақтау парыз. Президент Нұрсұлтан Назарбаев еліміздің басты байлығы ұлтаралық татулық пен түсіністік екенін ай-тудан жалыққан емес. Менің жерлестерім

əлемде қалыптасқан түрлі жағдайлар тұтастық пен бірлесудің қаншалықты бағалы екенін жақсы түсінеді. Сондықтан Қазақстан халқы Ассамблеясы Кеңесінің биыл кезектен тыс президенттік сайлау өткізу туралы бастамасы дер кезінде көтеріліп отыр деп білемін.

Мемлекет басшысы сайлауға арналған Үндеуінде өте дұрыс атап өткеніндей, əлемдік қаржы-экономикалық дағдарыс белең ала түсіп отырған тұста халыққа ертеңгі күніне деген сенімділік қажет. Бұл сенімділік бізге Мемлекет басшысы белгілеп берген жасампаздықтың дара жолымен жүруге мүмкіндік бермек. Сондықтан шын жүрегімнен Елбасына алдағы сайлауға түскенін қалайтынымды жеткізгім келеді.

Батыс Қазақстан облысы.

Тойған ИХСАНОВА,тігінші:– Мен өндірісте тігінші болып 2012 жыл-

дан бері жұмыс істеймін. Осыдан үш жыл бұрын ескі химия зауытының базасында по-липропиленнен қапшықтар шығаратын зама-науи кəсіпорын ашылған болатын. Президент Үкіметтің кеңейтілген отырысында сөйлеген сөзінде барлық мемлекеттік органдар мен кəсіпорын басшыларының алдына жұмыс орындарын қысқартпау туралы міндет қойды.

Мен бұл сөздерді Елбасы қарапайым еңбек адамдарының ойлары мен сезімдерін дөп басып айтқанына сенімдімін.

Біз үшін ең бастысы жұмыстың болуы мен дер кезінде жалақы алуымыз. Ал өзіміз жауапкершілікпен жұмыс істеуге ұмтылатын бо-ламыз. Сондықтан өндірістегі табыс əрқайсымызға тəуелді екенін жақсы түсінеміз. Егер кəсіпорын табысты болса, мемлекетке де жақсы – бюджетке салымдар көбірек түседі. Бұл қаржыға, өз кезегінде, жаңа мектептер мен ауруханалар, жолдар салуға болады. Демек, Елбасынан алдағы президенттік сайлауға қатысуын сұраймыз. Өйткені, оның жеңіске жететініне сенімдіміз.

АТЫРАУ.

Мəдина ҚАСЫМЖАНОВА,С.Асфендияров атындағы Қазақ мем-

ле кет тік медицина университетінің 6-курс студенті:

– Кезектен тыс президенттік сайлау өткізу туралы бастаманы толықтай қолдаймын. Сапалы білім алуды қалайтын жəне əлемдік ме-дицина саласында бəсекеге қабілетті болғысы келетін мен сияқты студент үшін елде кең ауқымды жаңғыртулардың стратегиялық бағыты жалғастырылғаны өте маңызды.

Қазақстанның бұрынғысынша серпінді түрде əлемдегі аса дамыған 30 мемлекеттің қатарына қосылу мақсатында ілгері қарай ұмтылғаны керек. Болашақ дəрігер ретінде мемлекет жүзеге асырылып жатқан бағ дар ламалар жалғастырылып қана қоймай, өзінің түпкі мақсатына дейін жеткізіледі ғой деп үміттенемін. Ал олардың нəтижесі қазақ-стандықтардың өмір сапасын жақсартуға мүмкіндік беретіні күмəнсіз.

Осы жерде екпін түсіре айтарым, Президенттің жүргізіп келе жатқан саясатына толықтай сенемін жəне кезектен тыс президенттік сайлау тағайындалғанын ең ұтымды шешім деп есептеймін. Бұған қосарым, барша қазақстандықтар секілді алдағы президенттік сайлауға Елбасы өзінің кандидатурасын ұсынғанын қалаймын.

АЛМАТЫ.

Үндеуге үнқосу

Бір їміткер ґтті, екіншісі сїрінді Кеше Орталық сайлау комиссиясында Қазақстан

Республикасы президенттігіне кандидаттыққа ұсынылған «Рухани қоғам əлемі» қоғамдық қорының президенті Лимана Қойшиева мен уақытша жұмыссыз Сафиолла Алдажанов мемлекеттік тілді еркін меңгергендігін анықтау жөніндегі Лингвистикалық комиссияға сынақ тапсырды.

Əлисұлтан ҚҰЛАНБАЙ,«Егемен Қазақстан».

Лингвистикалық комиссияның төрағасы Мырзатай Жолдасбеков с ы н а қ т а п с ы р у ш ы Л и м а н а Қойшиева үш кезеңнен тұратын сынақтың тəртібін түсіндірген соң, ол ұсынылған тақырыптардың ішінен өз қалауы бойынша жазба-ша жұмысына «Қазақ дəстүрінің рухани құндылықтары» деген тақырыпты таңдады. Оның сынақ тапсыру уақыты бір жарым сағатқа ғана созылды.

«Лимана Қойшиеваның сынақ тапсыру нəтижесі былай болды, – деді Лингвистикалық комиссияның төрағасы Мырзатай Жолдасбеков. – «Қазақ дəстүрінің рухани құндылықтары» деген тақырыптағы жазба жұмысында ол алты қате жіберген. Оның бір қатесі емле-ден, екі қате тыныс белгісінен, ал үш қате сөйлем құраудан кет-кен. Кандидаттыққа ұсынылушы Л.Қойшиеваның жазба жұмысының сапасы нашар болған жоқ».

Комиссия төрағасының атап өтуінше, сынақ тапсырушы екінші кезекте Абайдың қара сөздерін мəнерлеп оқуы тиіс еді. Оларды үміткер құлаққа да, жанға да жағымды етіп, мəнерлеп оқып берген. «Абайдың қара сөздерін

нақышына келтіріп оқу оңай емес, – деді Комиссия төрағасы. – Үшіншісі еркін тақырып ретінде «Əлем жəне бейбітшілік» деген тақырып келді. Үміткер бұл тақырыпты да өте жақсы əңгімелеп берді. Комиссия мүшелері риза болды. Нəтижесінде Лингвистикалық комиссия Лимана Қойшиева мемлекеттік тілді еркін меңгерген деген қорытындыға келді».

«Аналар мен арулар атынан қазақ əйелінің бүгінгі болмы-сын көрсету мақсатым болды, – деді бізбен сұхбатында Лимана Қойшиева. – Маған отбасым, туған-туыстарым, достарым сенім артты. Олардың сенімін ақтау мен үшін өте маңызды. Отбасы да шағын мемлекет дейді ғой. Мемлекеттің беріктігі – отбасының беріктілігі. Елбасының басшылығымен жүзеге асырылып жатқан іс-шаралар мен жұмыстардың барлығына өте риза-мын. Жалпы, мен Президентіміздің жүргізіп жатқан саясатын толық қолдаймын, өзімді Елбасыны ж а қ т а у ш ы л а р д ы ң б і р і д е п есептеймін».

Лингвистикалық комиссияның сынағында ойдағыдай нəтиже көрсеткен Лимана Қойшиева кандидаттыққа ұсынылған 10 адамның ішіндегі жалғыз əйел екенін айта кеткеніміз жөн шығар.

Өйткені, қазақ халқы қыздарын əрқашан құрметтеген ғой.

Ал уақытша жұмыссыз жүр-ген кандидаттыққа ұсы ны лу шы Сафиолла Алдажа новтың мем-лекеттік тілді еркін меңгергендігі жө ніндегі сынақ қа қатысты жаз-ба жұмысы да, мəнер леп оқуы да, сөйлеуі де Лингвис тика лық комис сия мүшелерін қанағаттан-дыр мады. Оны Комиссия төра ғасы Мыр затай Жолдасбеков атап көр-сетті. «Алдажановтың «Қазақ хан-дығының қаһармандық шежіресі» тақырыбына жазған жұмысы сау-атсыз жазылған, – деді Комиссия төрағасы сынақ қорытындысы жө-нінде. – 42 қате кеткен, оның ішінде еміле қатесі – 17, тыныс белгісі – 18, сөйлем құрауы жағынан 7 қате жіберілген. Ой жүйесіз баян-далады. Қазақ хандығы туралы көп мəселелерді айтуға болады».

Сынақ тапсырушы екінші жəне үшінші талаптарға да жөнді жа-уап бере алмады. «Жаһандану: үміт пен күдік» тақырыбын өзіңіз таңдап алдыңыз. Өкінішке қарай, жаһандану туралы ұғымыңыз өте таяз болып шықты. Сондықтан Линг вистикалық комиссия Са фиол-ла Қалабайұлы Алдажанов мемле-кеттік тілді еркін меңгермеген деген қорытындыға келді», – деді М.Жол-дасбеков.

Ал сынақ тапсырушы Линг вис-тикалық комиссияның шығарған қорытындысымен келісті. «Расында да мен жаһандану дегеннің не екенін түсінбедім. Ол экономикаға қатысты шығар», – деді Сафиолла Алдажанов бізбен əңгімесінде.

Лəйла ЕДІЛҚЫЗЫ,«Егемен Қазақстан».

Бүгінде «Бас редакторлар клу-бы» қоғамдық бірлестігі 250-ге жуық рес пуб ликалық БАҚ-тың басшы ларын біріктіретін ірі медиа қауымдастыққа айналып үлгерді. Ұйым өз алдына ел егемендігін нығайту, демократиялық қоғам құру, кəсіби ақпараттық кеңістікті да мыту, сондай-ақ, қоғамда тұрақ-тылық пен ұлтаралық ынты мақ-тас тықты баянды ету сын ды мін-деттерді қойып отыр. Оған бү гінгі күнге дейін ұйымдас тырыл ған сан түрлі іс-шаралар дəлел бола алады.

Ал кешегі жиында Бас редактор-лар клубының президенті Бибігүл Жексенбай 26 сəуірде өтетін ке-зектен тыс президенттік сай-лау науқанының демократиялық тұрғыда, халықаралық талаптарға сай, əділ де ашық болуына БАҚ та бір кісідей жұмыла атсалы-суы керек екеніне тоқтала келе, Хартия мазмұнымен таныстыр-ды. Оның айтуынша, аталған құжат Қазақстан Конституциясы, Сайлау туралы, БАҚ туралы заңдарға сəйкес əзірленіп, барлық үміткердің ақпарат құралдарында бірдей мүмкіндікке ие болуы-на жағдай жасауға бағытталған. «Негізгі мақсат – сайлау науқаны барысында əріптестеріміздің қара пиар мен теріс ақпарат таратуы-на тосқауыл қою, үміткерлердің БАҚ-та бірдей ақпарат таратуы-на жағдай жасау. Қазірдің өзінде еліміздің əртүрлі бұқаралық ақпарат құралдарында, соның

ішінде республикалық БАҚ-тың ұжымдарында талқылау өтіп, 300-ден аса əріптесіміз осы Хартияға қолдау көрсетті. Хартияның негізгі баптары мынадай: Қазақстан Республикасының заңнамаларын, журналистердің кəсіби этикалық нормалары мен мінез-құлық ере-желерін бұлжытпай сақтау, сай-лау науқанына арналған барлық ма териалдың объективті, ала-лаусыз, ақпараттық, сондай-ақ, Қазақстан президентінен үміт-керлерге қатысты əділ болуына ықпал ету, үміткерлердің абы-ройы мен іскерлік беделіне, жеке басына нұқсан келтіруі ықтимал ақпараттарды таратпау, ақпарат көздерін, əсіресе, олар күдік туды-ратын болса, тексеруге алу, үгіттік жарияланымдар мен ақпараттық хабарламалар арасындағы айыр-машылықты нақты ажырату, белгіленген тəртіппен əлеуметтік сауалдамалар жүргізу шарттарын ұстану, сауалдама нəтижелерін жариялау кезінде аудиторияға берілген сауалдама жауаптары тек қана болжам екенін ескерту жəне сауалдама нəтижелері тура-лы немесе сайлауға бес күн бұрын жəне дауыс беру күнгі алдын ала нəтижелер туралы материалдарды таратпау», деді Б. Жексенбай.

«Егемен Қазақстан» рес пуб-ликалық газеті» АҚ президенті Сауытбек Абдрахманов бұл Хартияның мəтіні редакцияға, ал-дын ала жіберілгенін, ақылдасуға мүмкіндік болғанын жеткізді. «Бұл Хартияның рухын да, мəтінін де толық қолдаймыз. Өйткені, ке-зектен тыс президенттік сайлау

– бүкіл елдіктің сынағы деген кез-де, бұл алғашқы кезекте бұқаралық ақпарат құралдарына да сынақ. Біздің кəсібилігімізге сынақ, біздің əділдігімізге сынақ. Осы сынақтан абыроймен өту үшін алдын-ала осындай Хартияға қол қоюымыз қай жағынан да орынды деп ойлай-мын. Белгілі бір дəрежеде Орталық сайлау комиссиясының талапта-рына сəйкес, барлық кандидаттың тиісті тəртіп бойынша дəл орнын беру, бірдей орын қарастыру, сай-лауалды тұғырнамаларын белгілі бір бетте, бірдей көлемде жариялау сияқты ережелердің сақталуына мүдделіміз, соны қамтамасыз етеміз. Кандидаттардың сайлау-алды штабтары да осы Хартияның талаптарын ескерсе дейміз», деген пікірін білдірді басылым басшысы.

«Қазақстан телерадио корпо-рациясы» АҚ басқарма төрайымы Нұр жан Мұхамеджанова да Хар -тияның мəтінімен алдын ала та ныс-қанын айтты. «Өздеріңіз біле сіз-дер, «Қазақстан телерадио корпо-рациясы» АҚ құрамына 3 теле-арна, 4 радио жəне 14 аймақ тық телеарна кіреді. Оларда 2,5 мың-нан астам қызметкер бар. Бұл қызметкерлердің тікелей жа ңа лық-тар қызметіне қатыстылары 800-ге жуық. Олар журналистер, оператор-лар, монтажерлер, телевизиялық жаңалықтарды дайындауға қатысы бар азаматтар. Қалғандары ра-диожурналистер. Міне, осы əріптестеріміздің барлығы да бір кісідей бұл Хартияны қолдайды деген сенімдемін. Біз еліміздегі ке-зектен тыс президенттік сайлаудың дұрыс əрі əділ өтуіне жəне осы сайлауға қатысамын деп тілек білдірген əрбір үміткерге бірдей, тең құқықтық мүмкіндіктер беруді қамтамасыз етуді жауапкершілік деп санаймыз. Сайлаудың қан ша-лық ты əділ өтуіне бүкіл əлем көз тігіп отырған кезде бұл бəріміз үшін де сынақ», деді ол өз сөзінде.

Бұл күнгі жиынға қатысқан «Казахстанская правда» респуб-ликалық газеті» АҚ басқарма төра-ғасы А. Тараков, «Қазақпарат» ха лық аралық ақпарат агенттігінің бас директоры Д.Дияров, «Тү-гелмедиа» бірлестігінің басшы-сы С. Түгел, «Қазақстан темір-жол шысы» газетінің бас редак-торы Лилия Ержанова, «Дело вой мир» жəне «Отбасы» журнал-дарының бас редакторы Шолпан Сыз дықова қабылданған құжаттың маңыздылығына жан-жақты тоқ-талып, Хартияны өздері басқарып отырған ұжым мүшелері де бірауыздан қолдау білдіретінін айтты.––––––––––––––––

Суретті түсіргенЕрлан ОМАРОВ.

Этикалыќ нормалар Хартиясы ќабылданды

Кеше Астанадағы Ұлттық академиялық кітапханада «Бас редакторлар клубы» қоғамдық бірлестігі бұқаралық ақпарат құралдарының басшыларымен бірлесе отырып, кезектен тыс президенттік сайлау барысында Этикалық нормаларды сақтау туралы хартия қабылдады.


www.egemen.kz4

Сўлулыќ. Нəзіктік.8 наурыз – Халықаралық əйелдер күні құрметіне орай Қазақстан Республикасының Президенті

Ирина Петровна АРОНОВА, Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің депу-

таты.58 жаста. Мəжілістің Əлеуметтік-мəдени даму жөніндегі

комитетінің мүшесі. Қазақстан Республикасының Құрмет грамо-тасымен (2007 ж.), «Құрмет» орденімен (2012 ж.) марапатталған. Аудандық мəдениет үйінің методисінен, мəдениет жөніндегі комитет төрайымы, аудандық мəдениет бөлімінің меңгерушісі, əкімшілік басшысының орынбасары, аудан əкіміне дейінгі еңбек жолынан өтті. Қостанай облысы аз қамтамасыз етілген азамат-тарды қолдау жөніндегі өңірлік қорды басқарды (1988-2007).

2007 жылдың тамызында Қостанай облыстық мəслихатының депутаты болып сайланды. 2007 жылдың мамырынан «Нұр Отан» партиясы Қостанай облыстық филиалы төрағасының бірінші орынбасары болып табылады.

Салтанат АХМЕТОВА,«Астана Опера» опера жəне балет театрының жетекші

солисі.28 жаста. Мəскеуде өткен «Үлкен опера» жас орын дау-

шылардың телевизиялық байқауының жеңімпазы. 2014 жылдың 29 қарашасында Чайковский атындағы консерваторияның залындағы Салтанаттың өнер көрсетуін көрермендер ду қол шапалақпен қарсы алды. Германиядағы Neue Stimmen халықаралық байқауының Klassik-Herbst Forderpreis арнайы жүлдесінің иегері.

Көкшетау қаласындағы Біржан сал атындағы музыка колледжінің (2004) жəне Қазақ ұлттық музыка ака де миясының (2008) түлегі. Италиядағы Вокал өнері академиясында тəжірибеден өтті (2009). Əншінің еншісінде бірнеше рес пуб-ликалық жəне халықаралық байқаулардағы жеңістер, олардың арасында Бибігүл Төлегенова, Глинка, Villaincanto (Италия) атындағы байқаулар бар.

Ақнұр ЖҰМАБАЕВА,«Queen of the Planet-2014» Гран-приі атағының иегері.35 жаста. Көп балалы ана Ақнұр жолдасымен бірге 6 ба-

ланы (3 қыз жəне 3 ұл) тəрбиелеп жүр, «Күміс алқа» иегері. Ерлі-зайыптыларға бала тəрбиелеуде үлкен ынтымақты үйде бірге тұрып жатқан ерінің ата-анасы көмектеседі. Екі жоғары білімі бар. Экономика ғылымдарының магистрі. Консалтингтік компанияны басқарады жəне 15 жылдан астам уақыттан бері бағалау қызмет саласында еңбек етеді.

Queen of the Planet атағын алудағы жеңіс – бұл қазақстандық əйелдердің осынау халықаралық байқаудағы алғашқы жеңісі. Ол мұны тек өзінің ғана емес, сонымен бірге, «Менің елімнің еңбегі» деп есептейді.

Queen of the Planet байқауының идеясы – отбасылық құндылықтарды дəріптеу, ана беделін арттыру.

Халықаралық байқауға қатысу идеясы Ақнұрға ҚР Президенті жанындағы Əйелдер істері жəне отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссия мен «Сезон» журналы «Қазақстан аруы-2011» балалы əйелдер арасында ұйымдастырған ұлттық байқаудан кейін келген.

Құралай Ахметқызы АҚҚОШҚАРОВА,профессор, Қазақстан инженерлік академиясының

академигі. 65 жаста. Əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетін,

А.Байков атындағы Мəскеу металлургия институтының аспи-рантурасын бітірген. Оқытушыдан деканға дейінгі еңбек жолы университетте өтті. Қазақстан Республикасының білім жəне ғылымға еңбек сіңірген қызметкері. 2013 жылы университеттің Ғылыми кеңесі оған «Университет кафедрасының құрметті меңгерушісі» атағын берді. Жүзден астам ғылыми еңбектердің, сондай-ақ, «Физика. Теория. Есептер. Сұрақтар. Оны шешудің жолдары» атты алғашқы мемлекеттік тілдегі оқулықтың авто-ры. Ғалым Н.Қойшыбаевпен бірлескен осынау еңбек ҚР БҒМ тапсырысы бойынша «Атамұра» баспасынан (2006 ж.) жарыққа шықты жəне шешу жолдары мен жауаптары келтірілген мыңнан астам тест сұрақтары мен есептерден тұрады. 1972 жылы «Молодая гвардия» (Мəскеу) баспасынан «Студенттердің бүкілодақтық слеті» атты кітабы шықты, онда слет делегатта-ры алдында сөз сөйлеп, КСРО басшысы Л.И.Брежневтен алғыс алған қазақ студенті Қ.Аққошқарова туралы материал жария-ланды. «Еңбектегі ерлігі үшін» медалімен марапатталған.

Мереке Серікқалиқызы АҚСИЕВА,көп балалы ана.

38 жаста. Батыс Қазақстан облысының Қазталов ауданындағы Қайшақұдық ауылында тұрады. Орта білімі бар. 2011 жылдан селолық клуб меңгерушісі болып жұмыс істейді. Жолдасы Ермекпен бірге 7 бала (4 ұл жəне 3 қыз) тəрбиелеп отыр, «Алтын алқа» иегері. Ері шаруа қожалығын басқарады. Мереке өз уақытының көбін бала тəрбиесіне бөледі. Бұл істе оған мек-тепте мұғалім болып істейтін қыздарының үлкені көмектеседі. Музыканы ұнатады, домбыра тартады.

Сабина АЛТЫНБЕКОВА,волейболшы, Қазақстан Республикасы жасөспірімдер

құрама командасының мүшесі. 18 жаста. Сабина 16 жасынан «Алматиночка-Алматы» клу-

бында ойнайды. Командамен бірге 2013-2014 жылдың маусы-мында «А» Жоғары лигасының күміс медалін жеңіп алды. Əл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың 1-курсында «биология-биотехно-логия» мамандығы бойынша оқиды. 2014 жылы С.Алтынбекова Қазақстан Республикасы Қызыл Жарты айының алғашқы ресми волонтері болды. Бұл қоғам əлемнің 189 еліндегі 500 млн. адамды біріктіретін Қызыл Крест жəне Қызыл Жарты ай халықаралық қозғалысының бөлігі болып табылады. Алматы қаласы мемлекеттік жастар саясатын жүзеге асыру мəселелері жөніндегі кеңестің мүшесі.

Тайбэйдегі (ҚХР) волейболдан жасөспірімдер арасындағы Азия чемпионатында əлемдік бақтар Сабинаны «Қазақстанның ең сұлу волейболшысы», сондай-ақ, «чемпионаттың ең сұлу волейболшысы» деп атады. Тайвань, Жапония жəне басқа да азиялық елдер телевидениесі Сабинаға бірқатар репортаждар арнады. Daily Mail газетінің шолушысы С.Алтынбековаға өзі қатысқан оқиғаны өз тұлғасымен көмескілендірудің сəті түсті деп атап өтті, баспасөзде чемпионат туралы əрбір екі жолға тікелей ол туралы он беттен келді.

Зарина ДИАС,теннисші, WTA рейтингінде əлемнің 30-шы ракеткасы,

жеке разрядта бес ITF турнирінің жеңімпазы. 21 жаста. Зарина 13 жасында Қазақстан Республикасының

спорт шебері болды. 15 жасында Астанадағы 25-мыңдықта Зарина бірінен соң бірі бес матчты ұтты жəне өзінің алғашқы кəсіби мəртебесін жеңіп алды. Жас отандасымыздың табысын Ұлттық федерация атап өтті – ол ұлттық құрама командаға шақырылды жəне Федерация кубогында ол үшін бір матч ой-нады.

Цюаньчжоуда жеңіп алған мəртебе, Страсбургтегі, Малайзиядағы, Хобарттағы, Шеньженьдегі WTA турнирінің ширек финалындағы жеңіс, Ноттингемдегі, Осакадағы финалға шығуы, Үлкен Шлем Турниріндегі табысты өнер көрсетулері, Уимблдонның 1/8, Австралия Опеннің 1/16 финалына шығуы, US Open-де жұптасып, ширек финалға шығуы – бір жылғы табыстары осындай. Жүзден астам позицияларды ойнап, ол маусымды жеке рейтингте əлемнің 30-шы ракеткасы болып аяқтады. Қытай маманы Алан Маның Гуанчжоудағы академия-сында жаттығады.

Жанар ДҰҒАЛОВА,белгілі қазақстандық əнші, актриса, композитор.

28 жаста. ГИТИС түлегі (Мəскеу) 2001 жылғы «Жас қанат» байқауының Гран-при иегері, көптеген халықаралық байқаулардың жəне Ресейдегі, Польшадағы, Эстониядағы, Франциядағы, Болгариядағы, Қытайдағы фестивальдардың лауреаты. Қазанда өткен «Turkvizion-2014» ІІ Халықаралық əн байқауының жеңімпазы, онда «түрік əлемінің алтын дауысы» ретінде танылды.

Жанар Дұғалова өзінің байқаудағы жеңісін Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевқа арнады. Жанар өзі жазған «Ізін көрем» композициясы бойынша өнер көрсетті жəне жиынтығында 225 балл алды. Барлығы финалға Қазақстаннан, Татарстаннан, Түркиядан, Башқұртстаннан, Ресейден, Өзбекстаннан, Қырғызстаннан, Македониядан, Ираннан, Қырымнан, Босниядан, Болгариядан, Якутиядан, Əзербайжаннан жəне Түрікменстаннан 15 конкурсант қатысты.

Гүлназ ЖОЛАНОВА,«Қазақ аруы-2014» республикалық сұлулық байқауының

жеңімпазы. 21 жаста. Ақтау қаласында туған. Ақтау қаласындағы

экономикалық лицейдің түлегі. Əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің «туризм мамандығы» бойынша 4-курс студенті.

Ресейде (2006 ж.), Чехияда (2008 ж.), Австрияда (2008 ж.), Македонияда (2009 ж.), Арменияда (2010 ж.) өткен ұлттық билерді озық орындауда халықаралық байқаулар лауреаты бо-лып табылады.

«Махаббатым жүрегімде» телесериалындағы басты рөлді (Камшат), «Қыздар» телесериалында басты рөлді (Зере) орындаушы. Қазіргі уақытта университеттегі оқуды «Shine Production» продюсерлік орталығындағы жұмыспен (актриса, тележүргізуші) қоса алып жүр.

Назым ҚЫЗАЙБАЙ,

бокстан əлем чемпионы.21 жаста. Қазақстанның əйелдер боксы тарихындағы

алғашқы əлем чемпионы. 2014 жылдың қарашасында Оңтүстік Кореяда өткен əйелдер арасындағы чемпионатта Назым алтын медальді жеңіп алды.

Еңбек сіңірген спорт шебері. 2009-дан 2014 жылға дейін Қазақстан чемпионы. 2011-2012 жж. əлем жүлдегері. Бокстан халықаралық кластағы спорт шебері. Алматы қаласындағы спорт жəне туризм академиясының 3-курсында оқиды.

Қызайбай отбасында 6 бала бар. Ата-аналары бокспен айна-лысуына қолдау білдірді. Бокстан тыс Назым спорттың басқа түрлерімен де айналысты: мектепте волейбол, футбол ойнады. Спорттағы дарынды балаларға арналған интернатқа түскеннен кейін бес айдан соң жасөспірімдер арасындағы Қазақстан чем-пионатында бірінші орынды жеңіп алды.

Татьяна Николаевна НЕМЦАН,селолық мектеп директоры.

50 жаста. Мектеп директоры. Ақмола облысы Аршалы ауданындағы «Ақбота» қоғамдық қорын басқарады. Қазақстан жастары арасындағы «жасыл бастама» қозғалысының баста-машысы болып табылады. Өңірлік, облыстық жəне ұлттық деңгейлерде жергілікті халықтың арасында энергия жəне су үнемдеу технологияларын алға бастыру жұмыстарына жетекшілік жасайды.

Энергия тиімді тəжірибені (күн коллекторлары, пиролизді жылыту, күн батареялары), сондай-ақ, су үнемдеу технологияларын ( тамшылатып суару, энергия тиімді жы-лыжайлар) енгізу бойынша үкіметтік емес ұйымдардың ресурстық желісін ұйымдастырды, ол балаларды витаминді тамақтандыру мəселесін шешуде жұмыссыз əйелдер үшін жаңа жұмыс орындарын ашуға жағдай жасайды. Таяуда Тунисте V энергия тиімділігі жөніндегі халықаралық форумда Қазақстанның энергия тиімді бастамасын алға бастырудағы тəжірибені ұсынды. Қазақстан Республикасы білім беру ісінің үздігі. Тұрмысқа шыққан. Екі бала тəрбиелеп отыр.

Динара Мұратқызы РЫСБЕКОВА,мерген.

26 жаста. Кіші сержант Динара Рысбекова келісімшарт бой-ынша 2002 жылдан Қарулы Күштер қатарында əскери қызмет атқарып жүр.

2007 жылы Семей политехникалық колледжін аяқтаған. Тұрмысқа шыққан, екі бала тəрбиелеп отыр. Гарнизонның қоғамдық-саяси өміріне белсенді араласады.

2013 жəне 2014 жылдардағы əскерилендірілген парадқа қатысқан.


www.egemen.kz 5

Таєаттылыќ. ІскерлікН.Ə.Назарбаевпен «Көктем шуағы» кездесуіне қатысқан Қазақстанның əйелдер қоғамдастығының өкілдері

Гүлжан Жанпейісқызы ҚАРАҚҰСОВА, Парламент Мəжілісінің депутаты,

Қаржы жəне бюджет комитетінің төрайымы.63 жаста. С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік

университетінің саяси экономика факультетін тəмамдаған (1972). Экономика ғылымдарының докторы, профессор. Қазақ мемлекеттік университетінің саяси экономика кафедрасының аға оқытушысы, Экономика жəне құқық университетінің ка-федра меңгерушісі болып еңбек етті. 1994 жылдан 1995 жылға дейін Қазақстан Республикасы Президентінің көмекшісі – Экономикалық кеңесшілер кеңесінің жетекшісі, 1997 жылдан 2001 жылдары Парламент Сенатының депутаты, Экономика, қаржы жəне бюджет жөніндегі комитет төрайымы, 2001 жыл-дан 2007 жылға дейін Қазақстан Республикасының Еңбек жəне халықты əлеуметтік қорғау министрі қызметтерін атқарды.

2012 жылдың қаңтар айынан бастап Қазақстан Республикасы Парламенті бесінші шақырылымындағы Мəжілістің Қаржы жəне бюджет комитетінің төрайымы қызметін атқарады. «Парасат», II-дəрежелі «Барыс», «Ынтымақтастық» ордендерімен марапатталған.

Ақтолқын ҚҰРМАШЕВА,бақшашы, жеке кəсіпкер.

43 жаста. Ақтолқын бау-бақша ісімен айналысады. Алма жəне басқа жеміс-жидек өсіреді. Қазір оның 14 гектар жерді алып жатқан алма бағында 5 мыңнан астам алма ағашы бар. Алма тұқымын жақсарту мақсатында жеміс ағаштарын будан-дастырумен айналысады. «Бақ отырғызу болашаққа баға жет-пес мұра қалдырумен пара-пар», дейді Ақтолқын. Қарағанды политехникалық университетін өндірістік жəне азаматтық құрылыс мамандығы бойынша тəмамдаған. 2001-2012 жылдар аралығында «Арыс» өндірістік кооперативінде еңбек етті. 2012 жылдан бері бау-бақша өсірумен айналысады.

Қарлығаш жəне Нұрдəулет атты балалары бар. Балалары оқу озаттары жəне көптеген олимпиадалық ойындар мен байқаулардың жеңімпаздары.

Шырын Асылханқызы ҚҰРМАНБАЕВА,Қазақ гуманитарлық-құқықтық инновациялық

университетінің ректоры.57 жаста. Қазақстан Республикасы білім беру саласының

үздік қызметкері (2004). С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетін «тарихшы» мамандығы (1980), Қазақ құқықтық академиясын «заңгер» мамандығы бойынша (2000) тəмамдаған. Саясат ғылымдарының докторы, профессор. Ресей Федерациясы Саяси академиясының академигі (2007). «Шапағат» медалімен (2008) марапатталған. 7 монографияның, 10 оқу құралының, 100 ғылыми еңбектің авторы. «Ажар» əйелдер жетістігін қоғамдық мойындау ұлттық сыйлығының «Ғылым жəне білім» номина-циясы бойынша лауреаты (2003).

Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Əйелдер ісі жəне отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссиясының мүшесі.

Тұрмыс құрған. Ұлы, 2 қызы жəне 5 немересі бар.

Сэрина СУНАГАВА, «Астана Опера» театрының балеринасы.

31 жаста. Сэрина Астаналық «Астана Опера» театрын-да өнер көрсететін жапон балеринасы. Ол өзінің жастық шағын Окинава аралында өткізген. 5 жасынан бастап ба-лет өнерімен айналысып, Ресей балет мектебінен дəріс алуды армандаған. Оның арманы орындалып, Санкт-Петербургтағы Ваганов балет академиясын тəмамдаған. 2005 жылдан 2013 жылға дейін К.Байсейітова атындағы Ұлттық опера жəне балет театрында балет əртісі бо-лып жұмыс істеді. 2013 жылы «Астана Опера» театрына жұмысқа қабылданды. Опералық əнші Сүндет Байғожинға тұрмысқа шығып, ол өзінің өмірін Қазақстанмен мəңгі бай-ланыстырды. Сэрина отбасының басшысы еркек болуы ке-рек деп есептейді жəне оны қазақтың ұлттық тағамдарымен еркелетеді. Үйде қазақша, орысша жəне жапон тілдерінде сөйлеседі. Қазір ерлі-зайыптылар Сəния атты 4 жасар қызды тəрбиелеп отыр.

Татьяна Николаевна БУРМИСТРОВА,«Трио Татьян» 80-жылдары КСРО-да ең танымал өнер

тобы болған.57 жаста. Татьяна Бурмистрова Оңтүстік Қазақстан

облы сының Алғабас кеншарында орыс отбасында дүниеге келді. Бала жасынан бастап домбыра тартып, тек қазақ тілінде ғана өлең айтады, əсіресе, термелерді нақышына келтіріп орындайды. Ташкент Ортаазиялық педиатриялық институтын бітірген. Студенттік жылдары оқу мен айтыс өнерін қоса дамытты. Қазіргі таңда халық ауыз əдебиеті шығармашылығы арқылы мемлекеттік тілді үйрету, рухани-адамгершілік құндылықтарды насихаттау жөніндегі «Ұлттық өнер орталығы» атты орталық құрып жұмыс жүргізуде. 3 бала тəрбиелеп өсірген, 1 немересі бар. Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген қайраткері.

Татьяна Дмитриевна ПОЛТАВСКАЯ,Қазақ КСР мəдениетіне еңбек сіңірген қызметкер.

55 жаста. Халықаралық конкурстардың лауреаты. 80-жылдардың басында Татьяна Полтавская өзінің тамаша сопрано даусымен сол кезде даңқы шыққан «Алтыбақан» жəне «Тамаша» телебағдарламаларында тұрақты өнер көрсетті. Полтавская трио құрамындағы өзінің өнер жо-лын ерекше еске алады. Қазақ тілі ол үшін əрқашан туған тіл болғандығын жəне жылдар өте келе де со-лай болып қалатындығын атап көрсетеді. Қазіргі кезде Мəскеу қаласында тұрады, «Измаилова» атындағы Мəскеу педагогикалық колледж директорының тəрбие беру жəне əлеуметтік жұмыстар жөніндегі орынбасары болып еңбек етеді. Жұбайымен бірге қыз өсіріп отыр.

Татьяна Владимировна МАРТЫНЕНКО,Шымкент қаласындағы №66 «Болашақ» балалар

бақшасының меңгерушісі.48 жаста. Оңтүстік Қазақстан облысы Ордабасы ауданының

Чубаровка селосында туған. 1987 жылы Шымкент мəдениет институтын тəмамдаған. Ол өзінің өмірлік жолын балаларға білім жəне тəрбие беруден тапты. Балалар бақшасында тəрбиеші, №5 орта мектепте мұғалім болып еңбек етті. Міне, 16 жылдан бері Шымкент қаласындағы №66 «Болашақ» бала-лар бақшасының меңгерушісі болып еңбек етеді. 1985 жылы Мəскеу қаласында өткен 12-ші Бүкілəлемдік жастар жəне сту-денттер фестивалін өткізуге дайындық жұмыстарын жүргізу бойынша медаль алған. Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген қайраткері. Сəкен Өмірзақовқа тұрмысқа шыққан. 3 бала жəне 2 немере тəрбиелеп отыр.

Айнұр ТАЩАНОВА,«Astana Solar» фотоэлектрлік модульдерді құрастыру жөніндегі зауыттың өндірістік ауысымының технигі. 23 жаста. Қостанай мемлекеттік университетін «қаржы»

мамандығы бойынша тəмамдаған. Қазіргі уақытта зауыттағы еңбегін М.Дулатов атындағы Қостанай инженерлік-экономикалық университетінде «электрэнергетикасы» мамандығы бойынша оқумен ұштастыруда. Елордадағы 50 МВт фотоэлектрлік модульдерін құрастыру жөніндегі зауыттың шығаратын күн батареяларының қуаты 2 ірі электр стансасының өндіретін электр қуатына тең. А.Тащанованың міндеті шыны панельдерін күн элементтерінің əшекейлерімен безендіру, олар-ды шыны панельдерде орналастырып пешке қыздыруға жіберу болып табылады. 1 сағатта зауыт конвейерінен осындай 30 па-нель шығып отырады.

Жайдары да жылы жүзді Айнұр зауыттың қоғамдық өміріне белсене араласады, Тапқыштар мен көңілділер клубының, спартакиадалардың белсенді қатысушысы болып табылады. Музыканы жаны сүйеді.

Лариса Николевна ФИНК,аудандық аурухананың бас дəрігері.

43 жаста. Ақмола мемлекеттік медицина институ-тын «дəрігер-терапевт» мамандығы бойынша тəмамдаған (1995). Институтты бітіргеннен кейін Қостанай облысының Федоров ауданындағы медициналық мекемелерде əртүрлі қызметтер атқарды. Жалпы, жұмыс өтілі – 19 жыл. 2012 жылдың қараша айынан бері «Федоров орталық аудандық ау-руханасы» коммуналдық мемлекеттік мекемесін басқарады. Жұбайы Евгений Викторович Финк осы аурухананың хи-рургия бөлімшесінің меңгерушісі болып табылады, «2009 жылдың үздік ауылдық дəрігері» құрметті атағы бар. Жұбайы дəрігерлер əулетінің өкілі болып табылады. Оның ата-анасы, ағасы дəрігерлер. Отағасы – Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген дəрігері.

Лариса Николаевнаның 2 ұлы – Артур (2000 ж.т.), Роберт (2009 ж.т.) бар. Отбасындағы 2 ұл да қазіргі күннен əулеттік дəстүрді жалғастырып, дəрігер болуды армандайды.

Лəйла СҰЛТАНҚЫЗЫ,«Қазақстан» РТРК» АҚ «Балапан» балалар

телеарнасының директоры. 37 жаста. Белгілі қазақстандық тележүргізуші Лəйлə

Сұлтанқызы қазіргі күнде «Балапан» балалардың ойын-сауық танымдық телеарнасын басқарады. Телекөрермендердің жас ерекшелігі 3 жастан 10 жасқа дейінгі бүлдіршіндерді қамтиды. HD форматында тəулігіне 14 сағат бойы қазақ тілінде хабар жүргізеді. «Мен 5 жыл балалар мен үйде отырып, барлық балаларға арналған телеарналарды қарадым. Мен үшін балала-рымды қандай хабарлар қызықтыратыны басымдық болып табы-лады. Осы жылдар ішінде мен шетелдердің балаларға арналған телебағдарламаларын кеңінен зерттедім», деп ой бөліседі Лəйлə Сұлтанқызы. «Балапан» телеарнасы контентінің кішкентай телекөрермендер үшін қызықты болуы мақсатында «NickJr», «Marvel», «Disney» сияқты белгілі шетел компанияларының анимациялық сериалдары мен фильмдері сатып алынды. Алдағы уақытта орыс тілді балаларға мемлекеттік тілді оқыту мақсатында аудиторияны одан əрі кеңейту жоспарланып отыр. Осы мақсат үшін интеллектуалды, танымдық-отбасылық жəне спорттық бірқатар жобалар іске қосылды.

Далида Маратовна СИВАРАКША,«Автоматтандыру жəне ақпараттандыру жүйесі»

кафедрасының доценті, техника ғылымдарының кандидаты.

29 жаста. Академик Қ.И.Сəтбаев атындағы Екібастұз инженерлік-техникалық институтында дəріс береді. Мəскеуде жəне Фрайберг қаласында (Германия) өткен халықаралық конференцияларда сөз сөйлеген біздің еліміздің экологиялық ахуалын жақсарту жөніндегі жобаларды белгілеп келеді. Білім жəне ғылым қызметімен белсенді айналысады. «Богатырь» көмір разрезіндегі қоршаған ортаны ластандыру қаупін азай-ту жөніндегі əдістерді өндіріске енгізу əдісінің авторы бо-лып табылады. «In Kaz» экология, туризм жəне кəсіпкерлік саласындағы халықаралық инновациялық форумының дипло-мымен марапатталған.

Тұрмыста, 1 сəби тəрбиелеп отыр.

Бибігүл СҮЙІНШƏЛИНА,қазақстандық жəне ресейлік киноактриса.

23 жаста. Кішкентай кезінде ата-анасымен бірге Мəскеуге қоныс аударған. Еңбектегі алғашқы тəжірибесі – 2 жаста теледи-дар жарнамасында кішкентай жапон баласының рөлін ойнаған. 9 жаста НурМур «Жұлдызым» тобының музыкалық клипіне түскен. 15 жасында келісімшарт жасап Сингапурде жəне Тайландта модель болып жұмыс істеген. 2006 жылы ресейлік белгілі «Громовтар. Үміт үйі» телевизиялық сериалында Файка рөлін ойнаған. Осы рөлден кейін Бибігүлді басқа жобаларға да шақыра бастады. 2007 жылы режиссер Олег Фесенконың «Сага о хантах» фильміндегі рөлде ойнады. 2009 жылы қатарынан 3 фильмде: «Трубадур» – Зарина басты рөлінде, «Астана – менің махаббатым» – Маржан басты рөлінде, Əмір Қарақұловтың «Виртуальная любовь» фильмінде – Эля басты рөлінде ойна-ды. 2013-2014 жылдары ресейлік «Выжить после» 12 сериялық телевизиялық фильмінде Айжан рөлінде, барлығы Бибігүл 12 кино жəне сериалдарда ойнаған. Қазіргі кезде ол ресейлік мемлекеттік аграрлық университетінде спорттық ат баптау мамандығы бойынша сырттай дəріс алуда. Сонымен бірге, Берлин қаласында неміс тілін үйренеді. Фотосуретке түсіру жəне сурет салу өнерімен шұғылданады.


www.egemen.kz6

Бўл ґмірде ізгі ниет, аќ арман,

Жолдасбек ШӨПЕҒҰЛ,«Егемен Қазақстан».

«Егеменнің» өңірдегі тілші қосынына Махамбет ауданынан Шағия Есмағамбетова дейтін тұрақты оқырманымыз хабарла-сты. Кейін дəрігерлерге алғысын айтқан хаты қолымызға тиді. Денсаулықтың қадірін бір кісідей білетін жан. Өйткені, өзі де бұрын аудандық ауруханада 45 жылдан аса жұмыс жасапты. Былайша айтқанда, сырқат жанның шы-бын жаны үшін қаншалықты қиналатынын жан-тəнімен түсінеді. Енді, өзі де кенеттен сырқаттанып, мүмкіндігі шектеулі жанға, яғни ІІ топтағы мүгедекке айналып шыға келген. Əрине, дəрігерлердің өз ісіне жауапкершілікпен қарап, жылы сөзімен де емдегеніне ризашылығын білдіреді.

– Ауруханаға түскен мезгілде ең бірінші дəрігерлік көмек көр-сеткен ақ халатты абзал жан Нұр-сəуле Қанафинаның арқасында бұл өмірге қайта келгендей бол-дым. Сол секілді Ерсайын Маев, Ермек Сабыров, Үміт Көшенбаева, Ержан Лақпаевтарға да алғысым шексіз, – деп жазыпты Шағия Есмағамбетова.

Оның айтуынша, алғашында сырқатының ауырлығына бай-ланысты жан сақтау бөлімінде емделуіне тура келген. Кейін облыстық аурухананың невроло-гия бөлімшесіне ауыстырылыпты. Бұл бөлімшеге түсетіндердің сыр -қаты жүйкеге байланысты бол-ғандықтан, науқастарға абзал жан -дардың бір ауыз жылы сөзінің өзі дəруменнен кем түспейтіні анық.

– Айман Шəріпқызын жас ма ман кезінен білемін, – дейді оның мейірімге толы жүрегінен, аялы алақанынан сырқатына шипа тапқан Шағия Есмағамбетова. – Ол еңбек жолын біздің Махамбет аудандық ауруханасында дəрігер-невропатолог болып бастады. Бірге жұмыс жасадық. Сол уақыттан бері дəрігерлік қызметін жалғастырып, мен секілді жанына шипа іздеген сырқаттардың алғысына бөленіп келеді.

Аудандық ауруханада қатар-дағы дəрігерліктен еңбек жолы

түзілген Айман Шəріпқызының өз і і с іне жауапкершілікпен қарайтындығына, тəжірибесінің толыса түскеніне мына бір дерек тер дəлел болатындай. Оны 1987 жылы №1 қалалық аурухананың, бір жыл-

дан кейін облыстық аурухананың неврология бөлімшесіне жұмысқа шақырыпты. Бес жылдан соң неврология бөлімшесінің мең-герушілігі сеніп тапсырылды. Бұған қоса облыстың штаттан тыс бас невропатологы болып та жұмыс істеді. Рас, білікті маманға қашанда сұраныс та, лайықты орын да та-былады. Біраз жыл облыстық ау-рухана бас дəрігерінің орынбасар қызметін де атқарды.

Осы деректердің өзі Айман Шəріпқызының білімді, білікті дəрігер екенін айғақтай түседі. Сол себептен болар, денсаулық сақтаудың ұлттық бірыңғай жүйесі

енгізілген тұста оған №7 емханада жұмыс жасауға қолқа салынып-ты. Сөйтіп, ол мұнда медикалық-санитарлық көмекті дамыту жəне халыққа жоғары маманданған көмек көрсету бағдарламасымен

еңбек етті. Соңғы екі жылдан бері облыстық аурухананың невроло-гия бөлімшесіне жетекшілік ету-ге екінші мəрте шақырту алды. Оның араласуымен облыстық ау-руханада диагностикалық зерттеу құрылғылары іске қосылып, оны-мен аудандық, учаскелік ауруха-налар мен фельдшерлік-акушерлік бекеттер деңгейінде жүйке ауру-ларын тексеру жəне емдеу стан-дарттары, оларға кідіріссіз шұғыл медициналық жəрдем көрсету жөніндегі əдістемелік ұсыныстар жасақталыпты.

Əрине, 30 жылдан астам еңбек өтілі бар невропатолог Айман

Телеушованың еңбегі жеміссіз емес. 2009 жылы «Денсаулық сақтау ісінің үздігі» төсбелгісімен марапатталған жоғары санатты дəрігер толымды тəжірибесімен бөлісіп тұрады. Соның бір дəлелі – 2008 жылы Вена қаласында өткен инсульт сырқаты бойын-ша VІ дүниежүзілік конгрес-ке қатысуы. Жастарды ұдайы қолдай ды. Бірнеше шəкірт тəрбие-леген. Қазір шəкірттері аудан-дық, қалалық емдеу мекемелерін-де, тіпті, ірі шетелдік компания-лардың клиникаларында да еңбек етеді. Жиырма жыл бойы Атырау медициналық колледжінде невро-логия пəнінен дəріс оқиды. Оның еңбекқорлығы мен біліктілігінен, Гиппократ антына адалдығынан үйренгісі келетіндер көп. Өйткені, Айман Шəріпқызы сырқат жандар-ды медицина тəсілімен емдеу үшін уақытпен санаспайды. Жылы сөзін де, бар мейірімін де аямайды.

Осы мақаланың жазылуына себепкер болған оқырманымыз Шағия Есмағамбетованың ха-тымен бірге қолымызға тиген алғысқа толы парақтарда бөлімше ұжымына, əсіресе, меңгеруші Айман Телеушованың атына бір топ емделушілер, мəселен, Бақыт Жəкеева, Клара Өтеева, Нұрсұлтан Сүлекенов, Рүстем Сақтағанов, Құрманғазы Лұқпанов, Əбуғали Сапиев, Бақтыгүл Қарабалиева жəне Бақтылы Қуановалар шынайы көңілден шыққан ризашылықтарын білдіріпті. Мəселен, ІІ топ мүгедегі Ерсайын Мырзағалиев былай дейді:

– Он жыл бойы төсекке та ңы-лып жаттым. Дəрігерім, ақ халатты абзал жан Айман Шəріпқызының шипалы емінің нəтижесінде өз аяғыма тұрдым. Бұл маған қайтадан өмірге келгендей əсер етті. Емделушілердің сырқатын, жағдайын мұқият тексер іп , бөлімшеде күні-түні жүретін дəрігеріме айтар алғысым шексіз.

Иə, барша медицина қызмет-керлері үшін, əсіресе, невропа-толог Айман Телеушова үшін емделушілердің шын жүрегінен шыққан алғысын алғаннан артық қандай бақыт бар десеңізші!

Атырау облысы.

Нəзира ЖƏРІМБЕТОВА,«Егемен Қазақстан».

– Жыл сайын наурыз айы жақындағаннан «Жібек-ау, менің туған күнім келе жатыр ма?» деп сұрап қояды. Ұмытпайды. Сосын соғыс жылдары балық аулағаны, майданға қолғап, шұлық тоқып, жылы киім дайындап жібергенін, сауыншы болғанын – бəрін-бəрін бүгінгідей айтып отыра-ды, – дейді Марпуға əжейдің 68 жастағы кенжесі Жібек апай.

Меңдіғара ауданындағы Қарақамыс деген көл бүгінге дейін бар. Аса үлкен көл емес. Қайта тың көтерілген жылдардан кейін осы көлдің басқалары секілді кеуіп, жоғалып кетпегеніне ауыл-дастары шүкірлік етеді. Ойпаңда болған соң шығар. Ал соғыс жылдары шеті көрінбейтін теңіз секілді көл екен. Осыдан балық ауланып, кептіріліп, қатталып, майданға жіберілген екен.

– Соның барлығының басын-да жүрдім. Балық артелінің ста-ростасы болғанмын. Қайықпен ау тартамыз, Қарақамыста негізінен мөңке балық болушы еді. Бірақ ірі, оны тазалап, кептіріп, прес-тейміз, – дейді Марпуға əжей. – Қарақамыс ауылындағы бар жас жігіт майданға кеткен. Жұ мыс таңдамадық. Барлық əйел солай істеді ғой. Кім қарап отыр ды дейсің, басқа салғанды көрді бəрі де, шырағым, – деді əжей. Ға-сырдан асып кеткен қария соғыс жылдарындағы тылдағы əйелдер еңбегін осылай түйіндеген еді. Құлағы ауыр еститін қарияны əрі қарай біз де мазалай бер-медік. Қазір ілуде біреу болма-са, Марпуға əжей секілді көп жасаған аналарымыз некен-саяқ.

Миллиондардың қанын жұт-қан Ұлы Отан соғысындағы Же ңіске тылдың қосқан үлесі өз алдына бір төбе болып ты. Көз көргендердің айтуын ша да,

мұрағат материалда рын қара-ғанда да соғыс жылда рын дағы ауылдың суреті ұқсас келеді. Шаруашылықтарда броньмен қалған егде кісілер немесе жасы жетпеген, бұғанасы қатпаған ба-лалар болмаса, еркек кіндіктінің барлығы майданға аттанып-ты. Соғыстың алғашқы жылы-ақ ауылды дəрменсіз күйге ұшыратып, «қара қағаз» келе бастаған. Қостанай қалалық ар-дагерлер кеңесі төрағасының орынбасары, облысқа белгілі ардагер ұстаз Беген Көпешев ау-ылдасы Нұрсұлу Жолдасбайқызы əжеміздің тағдырын күрсіне оты-рып əңгімелейді.

– Соғыс басталғанда жолдасы Нұрмағамбет мектепте мұғалім екен. Майданға аттанады да, Ленинград түбінде ерлікпен қаза табады. Нұрсұлу шешеміз бес жасар, үш жасар, бір жасар үш ер баласымен, ата-енесімен қалады. «Қара қағазды» ауыл ақсақалдары алып келе жатқанда, жамандықты бірден сезіп, жас əйел жынданып кете жаздаған. Жас келіннің қолына бір үйлі жан қарап қалады. Шешеміз белді бекем буып, қысы-жазы ұжымшардың бітпейтін тірлігіне жегіледі. Ішсе тамаққа, кисе киімге жарымай, түн қатып жү-ріп, Жеңісті қарсы алады. Ақыры барлығын да жеңді. Үш бала-сын азамат етіп өсірді, оларды оқытты. Үйлі-баранды болды. Ерінің шаңырағын құлатқан жоқ. Өзі жүзге толып, өмірден озды, – дейді Беген аға.

Иə, соғыс жылдарындағы əйел дер тағдыры да ұқсас. Бірінің күйеуі, бірінің бауыры, баласы, енді бірінің əкесі майданға кетті. Бей неттен иығы иіле жүріп, май-дандағы ер-азаматтың тілегін ті леп, «қара қағаз» алғандары-ның көзі жастан тыйылған жоқ. Сұрапыл жаудың бетін қайтарып отырған əскерлерді

киіндірген де, азықпен, тіпті, оқ-дəрімен қамтамасыз еткен тыл əйелдердің арқасында уақыттың үдесінен шыға білді. Бұрын үйден шықпаған əйелдер соқамен жер жыртты, өгіз айдады, трактор рөліне отырды. Соғыс басталған соң көп өтпей-ақ, 1941 жылғы 7 шілдеде республика Ауыл шаруа-шылығы халық комиссариаты мен партияның орталық коми-теті «Əйелдерді трактор, ком байн жəне машина жүргізу жұмыс-тарына дайындау туралы» қаулы алады. Бұлай етпеске де амал жоқ еді. Ер-азамат майданға аттанды, ал 1941-дің егінін жинау керек. Сол жылы облыста 2882 əйел техникада оқыды. Өндірістен қол үзбей жүріп 1497 адам трактор-мен комбайнға дайындалды.

Қостанай облыстық арда-герлер кеңесінің бастамасы-мен 2000-шы жылдардан бас-тап, «Боздақтар» кітабының 6 томы, «Олар Жеңіспен оралды» кітабының 18 томы дайындалған болатын. Бұл кітаптың алдыңғысы майдан даласынан оралмаған боздақтарды түгендесе, 18 томға ауылға аман-есен оралған жауынгерлер тіркелген екен. Облыстық ардагерлер кеңесінің төрағасы Кенжебек Үкиннің айтуынша, əлі де осы кітапқа кірмей қалған есімдер табылу-да. Ал Ұлы Жеңістің 65 жыл-дығына арнап, «Майдан мен тыл бірлігі» кітабы жəне «Қос-танайлықтар – тыл ерлері. Жеке үлес» атты кітаптар жарық көр-ді. Соғыс жылдарындағы Қос-танай өңіріндегі əйелдер еңбегі кітаптарда көрініс табады. Əрине, бұл теңізге тамған тамшыдай ғана дүние екенінде дау жоқ.

1949 жылы Қазақстан ком-партиясының ІV съезінде «Соғыс жылдары колхоздар мен совхоз-дар соғыстан бұрынғы бес жылға қарағанда астықты əлдеқайда көп берді. Астық 30,8 милли-он пұт, картопты 14,4 миллион пұт, етті 15,8 миллион пұт, сүтті 3 миллион пұт, жүнді 176 мың пұт көп тапсырды», деп атап көрсетіледі. Мұның барлығы да нəзік жандардың сынбай, иілмей жасаған еңбегінің арқасы болатын. Майданды сырттай сүйеген тылдағы əйелдердің ешқайсысы да марапат сұраған жоқ. Жеңісті мұң мен нала, қуаныш араласқан жасы кеудесін жуып қарсы алды. Содан кейін өмір сүруге, майданға кетіп, қайтпаған солдаттың балала-рын жеткізуге, шаңырағын құлатпауға тырысып, тағы да арпалысып кетті. Арпалыспен ғұмыр да өтті.

ҚОСТАНАЙ.

«Адам қартайғанда да бала болады» деген рас екен. Құжат бойынша биыл 113-ке келіп отырған Марпуға Селтеткенова əжей туған күніне шөберелері əкелген сыйлықтарды əлсін-əлсін қызықтап қояды. Қария қазір естігенін ұмытып қалғанымен, сонау алы-ста қалған жылдарды бүгінгідей əңгімелеп береді. Жас кезінде өзінің жеке құжатын алғанда туған күнін наурыз айының 3-ші жұлдызы деп жазып берген екен.

Дауылєа сынбаєан, иілмеген

Жақсылықтың шырағы боп жағылар,Жанарында ізгіліктің табы бар.Қасиеттің қызыр қонған қиясы –Ана деген құдіретті танып ал!

Ақ теңізге теңер едім пейілін,Жанарында тұнып тұрар мейірім.Адамзатқа əркез нұсқап тұрады ол,Бейбіт өмір, амандығын елінің

Табындырған тылсым күшпен бар елді,Айтқан сөзі бата дерсіз, дəлелді.Бір қолымен тербетеді бесікті,Бір қолымен тербетеді əлемді.

Мен анадан үйренгенмін – елдікті,Мен анадан үйренгенмін – ерлікті.Мен анадан үйренгенмін – теңдікті,Мен анадан үйренгенмін – кеңдікті.

Ұлылығын барлық əлем ұғынған,Ақылына абыздар да жығылған.Оны көрсе кері кеткен кесірлік,Жəдігөйлік жар астына тығылған.

Мейірімен мына əлемді кеңітіп,Жамандықтықтан жібереді жерітіп.Жаныңызда жан білмейтін тоң бар ма,Анаң оны жібереді ерітіп.

Ақындар да туады екен анадан,Батырлар да туады екен анадан.Ақ жаулықты, ақ пейілді ананың, Өнегесін өшірмейік санадан.

Алма ТҮСІПБЕКОВА, Фариза Оңғарсынова атындағы

ақындар мүшəйрасының жүлдегері.

Мейірімі мына əлемді кеѕіткен

Еңбегімен еленген

Біздіѕ сїйікті дəрігер


www.egemen.kz 7

Аналардыѕ аќ сїтінен жаралєан Тұсаукесер

«Экономиканың түрлі са-л а л а р ы н д а , ə с і р е с е , б і л і м беру, денсаулық сақтау, мəде-ниет пен бизнесте жұмыспен қамтылғандардың 52%-ынан астамын əйелдер құрайды. Олар депутаттардың, басшылардың арасында да көп, ал мемлекеттік қызметшілердің тең жартысынан

астамы – əйелдер. Осылайша, олар көптеген шешімдерді қабылдауға атсалысады», деген еді Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев. Шынында еліміздің өркен жаюы-на əйелдердің қосып отырған үлесі мол. Қай саланы алсаң да қайыспай еңбек еткен азаматша-ларды көріп дəн риза боласың.

Ол да үлкен отбасының шаңырағынан түлеп ұшқан түлек болатын. Зерек ақылы қайсар мі не зімен ұштасып жататын. Бала болса да пікірі үшін тік тұрып, күресе білетін. Жансарайы руха ни тұрғыдан өте бай бұл шаңы рақ перзентіне жастайы-нан ең жақсы қасиет – білімге

деген құш тарлықты, тапсырылған жұмысқа жауапкершілік сезімін сіңірді.

Əкесі Нұра өңіріне ғана емес, Қарағандыға танымал, жоқ-жітікке көрсеткен қайырымдылығымен, жасаған жақсылығымен, мінезінің көркемдігімен, адамгершілік қа-сиеттерімен жұртына қадірлі ел азаматы, білікті басшы, кəсі би ұйымдастырушы Смағұл Мұқа-нов болса, анасы Күлшат Мұха-медияқызы іргесі мықты, босағасы берік көпбалалы отбасының тұт-қа сына айналып, құт-береке дарыт қан, ырыс, бақыт əкелген ақ маңдай ана.

Онжылдықты бітірісімен

Қарағанды мемлекеттік уни вер-ситетінің экономика факультетіне оқуға түсіп, күн-түн демей білімін ұштады. Сөйтіп, қаржы саласының мамандығын игеріп, туған елге оралды. Алғашқы еңбек жолын Нұра аудандық қаржы бөлімінде маман болып бастады. Арман-мақсаты зор адам өмір бойы бір орнында тұрақтап қалмайды. Көп ұзамай оны аудандық салық комитетіне қызметке шақырды.

Жас маманның ерекше қасиет-терін байқаған басшылық оны 1998 жылы басшының орынбаса-ры етіп тағайындады. Содан бері Гүлнар бұл қызметті бар ынтасы-мен адал атқарып келеді. Оның басқарушылық қабілеті білім орда-сында жүргенде-ақ анық байқала бастаған еді. Басқару жұмысында, мəліметтерді есте сақтауды, оны

ойда ұшқыр қорытып, жүйеге келтіруді, сөйтіп, тез арада шұғыл шешімдерді қабылдауды қажет ететіні белгілі. Əсіресе, ол жас ма-мандарға көмек көрсетіп, олардың кəсіби шыңдалуына ерекше на-зар аударады. Оның қол астынан қаншама жас маман қанаттанып саналы өмірге жолдама алды десеңізші.

Бюджетке салық жəне басқа да түсімдердің толық жəне мезгілімен түсуін қамтамасыз ететін орган – салық мекемесі. Олардың сапалы жұмысының нəтижесінде жалақы мен зейнетақының дер кезінде төленулері қамтамасыз етіледі. Салық заңнамасы көпсаланы қамтитын, əрі заман талабына сай жиі өзгерістерге ұшырайтын сала. Ал ауыл кəсіпкерлері мен шаруа қожалықтары басшыларына

бұл өзгерістер дер кезінде жете бермейді. Əрине, салық органда-ры тарапынан əртүрлі семинарлар өткізілгенмен, əр түрлі сұрақтар бойынша, нақты жеке тұлғалардың мүлік, көлік салығы, патент есеп-қисабын, оңайлатылған деклара-цияны, мемлекеттік қызметкерлер үшін декларацияны толтыру сияқты ірілі-ұсақты мəселелер бойынша сұрақтар туындап оты-рады. Сол кезде Гүлнардың есіне əкесінің айтқаны түседі: «Балам, алдыңа келген адамға қол ұшыңды беруге əзір бол. Ол сенің алдыңа еріккенінен келмейді, көмегіңе мұқтаж болып келеді» дейтін үнемі.

М і н е , ə к е н і ң о с ы с ө з і Гүлнарды қандай шырғалаң шақтарда да, кейде көңілі құлазып ойға батқанда да тапжылмай-тын темірқазықтай өмір деген тылсымның бұралаң жолда-рында адастырмай алға бастап келеді. Гүлнардың бүкіл өмірін, қала берді күнделікті тыныс-тіршілігін, жүріс-тұрысын мəнді де сəнді деп нық сеніммен айтуға

болады. Өйткені, осы бір езуінен əркез күлкі кетпейтін тынымсыз жан қашан да ізденіс пен ілгерілеу үстінде. Бəріне үлгеріп, бəріне де үлгі көрсетуде. Не істесе де, құштарлықпен істейді. Бүкіл саналы ғұмырын мемлекеттік қызметке арнаған, елі үшін адал қызмет етіп жүрген, киелі Нұра жерінде туып-өскен Гүлнар туған жерінің ең қымбат қасиеттерін өз тұлғасына жинаған. Оның «мем-лекетке қызмет – елге қызмет» де-ген көпжылдық еңбегі бағаланып, облыс əкімінің, республикалық, облыстық салық органдарының Құрмет грамоталарымен марапат-талды. Ал 2010 жылы «Қазақстан Республикасы Салық іс інің үздігі» атағы беріліп, омырауы-на арнайы төсбелгі тағылды. Шаршап-шалдығуды білмейтін, жаны нəзік, мінезі қайсар Гүлнар Мұқанова, міне, осындай жан.

Бикен АХМЕТОВА,Қазақстан Журналистер

одағының мүшесі.

Қарағанды облысы.

Жаны нəзік Гїлнар«... Өзіңе сен, өзіңді алып шығар,Еңбегің мен ақылың екі жақтап».

АБАЙ.

Ізгілік пен жаќсылыќтыѕ жаршысы

Бір адам ұстазына келіп: «Құдайды жан-тəніммен сүйіп, құлшылық етсем деп едім, соның жолын айтыңызшы», – деген көрінеді. «Сен өз өміріңде бір əйелді жан-тəніңмен сүйіп көрдің бе?» дейді сонда ұстазы. «Жоқ, мен Құдайды ғана сүйгім келеді», дейді əлгі кісі. «Онда сенің бұл ойыңның іске асуы неғайбыл. Құдайды сүю үшін, ең алды-мен, өзіңе өмір сыйлаған анаңды, дүниеге сəби əкелетін əйелді сүюің керек. Құдай сонда ғана сенің жүрегіңе нұрын түсіреді», деген екен ұстазы. Əйелдің, ананың ұлылығын бұдан артық тауып айту мүмкін емес шығар. Өйткені, Құдайдан кейінгі құдірет ол – Ана десек, артық айтқандық бола қоймас.

Берік САДЫР,«Егемен Қазақстан».

Аталмыш кітапта Қазақ стан-ның Іскер əйелдер қауымдас ты -ғы ның құрылу тарихы мен 20 жыл да атқарған қызметтері, олар-дың қоғамда алатын орнының жоға рылауы жəне мемлекеттегі ген дер лік саясатты жүзеге асы-ру мəсе лелері қамтылған. Осы уақыт қа дейін қауымдастық əйел жəне жұ мыс бастылық, əйел жəне бизнес, əйел жəне саясат, гендер жəне дамыту, денсаулық жəне отбасылық құн дылықтар бағыт тары бойынша бірнеше қоғамдық мəнді жобаларды жүзеге асырған. Бұл жобалар 5 мыңға жуық тұрақты мүшесі бар 100 мыңға жуық адам оқытудан өтет ін қауымдастықтың 20

аймақтық бө лімшелерінде жүзеге асырылған.

Бірінші бағыт бойынша соңғы 5 жылда 2 мыңдай əйел оқы-тылып, жұмысқа тұрған. 2014 жылы қауымдастық Денсаулық сақ тау жəне əлеуметтік даму министр лігінің қолдауымен «Əлеумет тік қызмет саласындағы əйел дер арасында ақпараттық-наси хаттық жұмыс» жобасын жүзеге асырыпты. Ақпараттық түсін діру жұмысын жүзеге асыру бары сында 1500 адам қамтылып, тұр ғындармен атаулы жұмыс жөнін дегі семинарда 300-ге жуық адам оқытылыпты. «Жұмыспен қамтудың жол картасы – 2020» бағдарламасы бойынша үш аймақтан ауылдағы 50 əйел өз ісін ашуға өтінім берсе, əлеуметтік сауалнаманың өткізілуіне 15000

сұхбаткер қатысыпты. «Əйел жəне бизнес» атты екінші бағыт бойын-ша «Даму» кəсіпкерлікті дамыту қорымен түсіндіру жұмыстары жүргізіліп, ағымдағы жылдың 23 ақпанында Солтүстік Қазақстан облысы іскер əйелдерімен «Нұрлы жол – жаңа мүмкіндіктер» фо-румы, осы наурыз айының ба-сында «Əйелдердің кəсіпкерлігін

дамыту» тақырыбы бойынша дөңгелек үстел өткізіліпті. «Əйел жəне саясат» бағыты бойынша саясаткер-əйелдер клубы мен елдің барлық аймақтарында əйел дердің жетекшілік мектебі құры лыпты. «Гендер жəне дамыту» жо басы аясында халықаралық форум-дар өткізіліп, Қазақстанның Іс-кер əйелдер қауымдастығы 2003 жыл дан бастап Əйелдердің ға-лам дық басқосуының, 2011 жылы Бүкілəлемдік исламдық эко но ми-калық форумының, 2012 жылы Кəсіпкер əйелдердің дүние жүзілік форумы мен басқа да бедел ді халықаралық ұйымдар тара пынан мойындалып, олардың тұрақ ты серіктесі болып табылыпты.

Басқосу барысында Қазақ-стан ның Іскер əйелдер қауым-дастығының президенті Раушан Сəрсембаева, қауымдастықтың өкілдері Вера Сухорукова, Татьяна Цветкова (Шығыс Қазақстан об-лысы), Зинатбану Мусина (Батыс Қазақстан облысы), Сəуле Жақаева (Маңғыстау облысы) мен Құралай Бекенова (Оңтүстік Қазақстан об-лысы) өз ұйымдарының атқарып келген игі істерін атап, əлі де алда қолға алар қомақты іс-шара бары-сымен таныстырып өтті.

Іскер əйелдер істеріАстанадағы Орталық коммуникациялар қызметінде Қазақстанның Іскер əйелдер қауымдастығының 20 жылдығына орай шығарылып отырған «Жан қанаты» атты кітаптың тұсаукесері болып өтті.

«Ұстаздық еткен жалықпас үйретуден балаға» деп ұлы Абай айтқандай, ортаңғы топтың тəрбиешісі Гүлбахар Кəденованың ерекше қасиеттерінің бірі – ізденіс. Жаңалықтарға жаны құмар ұстаз тек отандық педагогиканың жаңа жетістіктерімен ғана шектеліп қоймай, өзге елдердің де озық тəжірибесін зерделеп, өз жұмысына бейімдеп, шебер пайдаланады. Ол үнемі өз білімін жетілдіріп, көптеген халықаралық, жергілікті семинарларға қатысып келеді.

«Мектепке дейінгі тəрбиенің халықаралық бағдарлары», «Монтессориді тану педагогика-сы» семинар-тренингтері, «Жаңа стандарт бойынша мектеп алды балаларына білім беру мен тəрбие-леу үрдісін ұйымдастырудың жаңа тəсілдері», «Өзін өзі тану»

пəнінің құрылымдық, мазмұн-дық ерекшеліктері», «Балапан» бағдарламасын іске асырудың ғылыми-əдістемелік негіздері», басқа білім жетілдіру семинар-лары мен курстарына қатысып, оқып, білгенін, көңілге түйгенін əріптестерімен бөлісіп, жас буынның бойына сіңіріп жүр.

Ұстаз мемлекеттік тіл саяса-тын жүзеге асыруға да зор үлес қосып келеді десек, еш артықтығы жоқ. Балабақша бүлдіршіндерінің басым көпшілігі ана тіліне шор-қақтау екені ешкімге де құпия емес. Тəжірибелі маманның тəлі-мі арқасында ұл мен қыз ана тіліміздің қайнар бұлағынан су-сындап, əдемі, əрі жатық сөйлеп, тіпті үлкендер күнде қолдана бермейтін тың сөздерді де айтып келетініне ата-аналар дəн ризамыз. Отанды сүюді, үлкенді сыйлауды, мақал-мəтелдер, əндер, өлеңдер үйретіп, бойларына небір жақсы ізгі қасиеттерді егуде.

Абай атындағы Алматы мем-лекеттік университетін баста-уыш білім педагогикасы мен əдістемесі, бастауыш сыныптар мұғалімі мамандығы бойынша тəмамдаған Гүлбахар Кəденова ширек ғасыр бойына өскелең ұрпақты білім нəрімен сусында-тып, тəрбиелеуден еш жалыққан емес. Ол өзін өзі жетілдіріп оты-ру, кəсіби жəне мəдени деңгейін арттыру тобындағы сəбилердің

жекелеген қасиеттерін қадірлеу, оларға деген əділдік пен құрмет, өз жұмысына шығармашылықпен қарау сияқты қасиеттерімен ерек-шеленеді. Ата-аналармен бірлесе отырып, тəрбие бөлмесін ерекше эсте тикалық тұрғыда жабдық-тауда да жақсы шешімін тапқан. Гүлбахар Сасықбайқызы «Ата-баба дəстүрі – ұрпаққа өнеге» – ортаңғы топқа бейімделген бағдарламаны, «Балаларды ина-баттылыққа тəрбиелеу» – ересек-тер тобына бағытталған жобаны жəне «Балаларға экологиялық тəрбие беру» тақырыбындағы ересектер үшін жоспарды əзірлеп, осы жұмысында өзі ғана шебер қолданып қоймай, əріптестерімен де бөлісіп келеді.

Гүлбахар Кəденованың еңбегі, кəсіби жоғары біліктілігі мен білімі басшылық тарапынан ескеріліп, бірталай марапаттарға да ие болды.

Міне, осындай қарапайым қа-тардағы ұстаздың атқарып отырған зор еңбегі көлеңкеде қалып қоймай, көпке танылып, жастарға өнеге болса екен деген ниет-пен, ата-аналар балаларымыздың сүйікті тəрбиешісі Гүлбахар Кə-денова туралы көпшілікпен ой бөлісуді жөн көрдік. Қолға қалам алғандағы мақсатым да осындай өз ісіне шын берілген, табиғатынан ұстаз жандар көп болса, өскелең ұрпақ тəрбиесі жалпы халықты алаңдатпас еді деген ата-ана ілтипатын ортаға салу болатын.

Сəуле ҚАЛИЛАМБЕКОВА, ата-ана.

АЛМАТЫ.

Ілтипат

Иə, анаға бас имейтін, оның алдында тізе бүкпейтін жан сирек. Ұлы жазушы М.Əуезов «Ел боламын десең, бесігіңді түзе», – дейді. Сол бесік иесі – ана. Ондай ана үлгілі, көрегенді, көрікті, ақылды болуы тиіс. Осы асыл қасиеттер ана са-насында сайрап тұруы тиіс. «Дүниедегі барлық жақсылық – күннің нұры жəне ананың ақ сүтінен жаралған», деген қанатты сөз бар. Ықылым заман-нан бері ана – тыныштық пен игіліктің, отбасындағы береке-бірліктің ұйытқысы. Ана алақанының жы-луы мен оның махаббаты – дүниедегі ізгілік пен жақсылықтың жаршысы.

Үйде ана, түзде батырлыққа тəрбиеленіп, жаугершілікте ерлермен бірге атқа қонып, бейбіт кезде бесік тербетіп, ұл-қызын даналыққа баулыған Гүлбаршын мен Құртқа, Ақжүніс пен Назым, Домалақ Ана мен Айша бибі, таңбалы тарихтағы Қасым ханның анасы – Жаған бике, Есім ханның ана-сы – Жақсы бике, қол бастаған Тұмар мен Бопай, ел билеген Айғаным, есімі аңызға айналған Қабанбай батырдың жары Гауһар, өз жұртындағы бірліктің ұйытқысы бола білген Ұлпан ана, Ұлы Отан соғысы жылдарында ерлігімен əлемге танылған Шығыстың қос шынары – Кеңес Одағының батырлары Əлия мен Мəншүк, Отан соғысы орденінің үш мəрте иегері Зоя Досбергенова, қаһарман ұшқыш Хиуаз Доспанова, оқ астынан сегіз жүз жауынгерді арқалап алып шығып, өзі де мерт болған медбике Ғазиза Өмірбаевалар... Бұлардың бейнелері халық жадында жаңғырып, істері өнеге болып келеді.

Анушируан Əділ патшаның: «Алланың көңілінен қалай шығуға болады?» – деген сұрағына дана уəзірі Бұзұхмехр: «Анаңды қуанту арқылы», деп жауап берген екен.

Бұл арада тарихқа барлау жасап, ойымызды шашыратпай-ақ ұлы Абайды өмірге əкеліп, бүкіл адамзатқа ортақ данышпанның болмыс-бітімін қалыптастыруға зор үлес қосқан Зере мен Ұлжан аналарымыздың өзі бір-бір белес емес пе! Кім біледі, жүрегі жұмсақ, көкірегі зерделі, білім- білігі мол осындай аналарымыз болмаса, данышпан Абайдай ұл дүниеге келер ме еді, келмес пе еді. Келген күнде де рухани болмысы, бəлкім, осы деңгейіне жетер ме еді, жетпес пе еді? Демек, текті ана барша тіршіліктің

бастауы, қуаныш пен жақсылық көзі, мейірімнің бесігі деу əбден орынды. Тəубе, ұрпағына ғана емес, ұлтына ұлағат болар із қалдырған мұндай аналар кеше де бүгін де ел ішінде баршылық. Солардың бірі – қазақ ғылымының көгінде жарқыраған жарық жұлдыз Евней Бөкетовтің анасы Бəлтай ( шын есімі – Ұмсын) анамыз еді. Абай мен Евнейдің өмірінде де біраз ұқсастықтар бар екен. Айталық, Евней де Абай атамыз тəрізді, екі анаға тел өсіпті. Оны да əжесі бауырына басып, бар мейір-шапағатын төгіпті. Абайдың аты əу баста Ибрагим болса, кейін келе оны əжесі мен анасы еркелетіп, əрі біреу жанын жа-ралап алмасын деп қорғаштап, «Əй, осыған абайлап сөйлеңдерші», деп жүріп Абай атанып кеткені ғой. Евней ағамызға да ата-анасы əу баста Евнғабиден деп ат қойған екен. Оны да əжесі еркелетіп, Евней деп атап, көрнекті ғалым, академик сол атпен та-нылды.

Бүгінде Қазақстанда əйелдер саясатта, биз-несте жəне экономиканың барлық секторын-да, шаруашылықтың əртүрлі салаларында ер-азаматтармен қатар еңбекке белсене арала-сып, өздерінің біліктілігін, қабілет-дарынын, іскерліктерін көрсетіп келеді. Мемлекетіміздің өсіп- өркендеуіне азаматтармен қатар сүбелі үлестерін қосып жүр.

Адам өмірінің мəні мен сұлулығы, келешегіне сенімділігі – баланың ата-анасын ардақ тұтып, өзінің перзенттік қарызын бір сəтке де есінен шығармауында жатыр. Бұл жас ұрпақтың мəдениеттілігінің, əдептілігінің ғана емес, ең ал-дымен адамшылығының белгісі.

«Бұл өмірде ізгі ниет, ақ арман,Аналардың ақ сүтінен жаралған.Аналардың күлкісінен нəр алған,Аналардың бақытынан таралған...» – деген өлең

жолдары ана бейнесін айқын көрсетіп тұр. Майра ҚҰРМАНБАЕВА,

«Астана дарыны» ғылыми-практикалық орталығының директоры, педагогика

ғылымдарының кандидаты.


www.egemen.kz8

«Тау-кен өндіру жəне тау-кен металлургиялық кəсіпорындардың республикалық қауымдастығы» ЗТБ жұмыскерлері Қазақстан тəуелсіздік жылдары Президенттің көреген саясаты арқылы өтпелі кезеңдегі қалыптасудың барлық қиындықтарын еңсергенін, этнос-аралық келісімді сақтағанын жəне халықаралық аренада лайықты орын иеленгенін атап өткен.

«Сіз еңбек жолыңызды Қара-ғанды металлургиялық комбина-тында бастау арқылы Қазақстанның тау-кен металлургиялық саласын қалыптастырудың бастауында тұрдыңыз. Қауымдастықтың жəне барлық мүше-кəсіпорындардың атынан Сіздің кандидатураңыздың ұсынылуын сұраймыз, өйткені, біз Сізді еліміздің лайықты Көш-басшысы санаймыз», – деп жазады авторлар.

Батыс Қазақстан облысы кə-сіпкерлер палатасының өкілдері елге мемлекеттің қарқынды даму-ын қоғамдағы татулық пен келісімді сақтай отырып қамтамасыз етуге қабілетті дана басшы керек екенін атап өткен.

«Біздің аспанымыз ашық, алаң-сыз жұмыс істейміз, бизнесті дамы-тып, балаларымызды өсірудеміз. Болашаққа жоспар құра аламыз. Бұл – тəуелсіз Қазақстанның Сіз-дің басшылығыңызбен жеткен ең басты жетістігі. Сіздің ілге-рішіл басшы ретіндегі көпжыл-дық тəжірибеңіз елдің əрі қарай өркендеуінің, тұрақтылық пен халық бірлігін сақтаудың кепі-лі. Осыған байланысты Сізден Қазақстан Республикасы Прези-дентін алдағы сайлауда канди-датураңыздың ұсынылуын сұ-раймыз», – делінген хатта.

«Премьера» тұрғын үй-құ ры-лыс кооперативінің ұжымы өз атынан жəне Алматы қаласының Наурызбай ауданының тұрғындары атынан Президентке өтініш жол-дап, Елбасы кандидатурасының ал дағы сайлауда ұсынылуын сұрайды.

«Қазір Сіздің арқаңызда қазақ-стандықтардың ертеңгі күнге де-ген сенімі мен Сіздің бағдарыңыз дұрыс екенін сезіну бар. Тəуелсіз мемлекетімізді қалыптастырудағы Сіз қабылдаған шаралардың бар-лығы халықтың мұң-мұқтажын жақ сы білетініңізді көрсетеді. Қуат ты көшбасшының арқасында ғана Қазақстан халықаралық аре-на да беделге жəне əлемдік держа-валардың құрметіне ие болды. Біз Сіз секілді адаммен бір уақыт та өмір сүріп жатқанымызға мақ-танамыз», – деп жазады авторлар.

Қызылорда облысы Қармақшы ауданынан «Тұрмағамбет» ЖШС ұжымы мемлекет кəсіпкерлерге қолдау көрсетіп отырғанын айрық-ша атап өткен.

«Сіз жариялаған «Нұрлы Жол» бағдарламасы елдің əл-ауқатын көтеру үшін жасалған маңызды қа-дам екеніне сенімдіміз. Біз тəуел сіз Қазақстанды Сізбен бірге нығайт-қымыз келеді», – делінген хатта.

«Isker Company» ЖШС еңбек ұжымы Президенттің көпэтносты Қазақстан халқының бірлігін ны-ғайтуға бағытталған қызметін толық қолдайтынын айтқан.

«Біз Сізге сенеміз, сондай-ақ, өркендеу, татулық жəне жалпы-адамзаттық құндылықтар сал-танат құратын жолды таңдай-мыз. Қауіпсіздік жəне қазақстан-дықтардың əл-ауқатын жақсарту республикамызды дамытудың басымды бағыттары болып сана-лады. Сондықтан, Сіздің сайлауға түсуіңізді сұраймыз. Сізбен бірге Қазақстан міндетте түрде табысқа жетеді жəне əлемнің экономикалық тұрғыдан ең дамыған 30 елінің қатарына кіреді», – деп жазады авторлар.

Қаскелең қаласындағы «Хам-ле Компания Лтд.» ЖШС жұмыс-керлері Мемлекет басшысының жұмсаған күш-жігерінің арқасында елде қолайлы инвестициялық аху-ал қалыптасқанын айтады.

«Қазақстанның жарқын бола-шаққа қажетті зор əлеуеті бар, сол себепті де біз президенттік сай-лаудың өткенін қолдаймыз жəне нақ Сіздің кандидатураңыздың ұсынылғанын қалаймыз», – де-лінген хатта.

«Алматыкiтап баспасы» ЖШС жұмыскерлері Нұрсұлтан Назар-баевтың көреген саясатының арқасында Қазақстан бұрынғы кеңестік кеңістікте экономикалық д а м у д а ғ ы к ө ш б а с ш ы ғ а н а е м е с , ə л е м д і к а р е н а д а ғ ы салмақты саяси ойыншыға

да айналғанын атап өткен.«Біз əлемнің бəсекеге қабілетті

50 елінің қатарына кірген өз елімізді мақтан тұтамыз. Сіздің басшылығыңызбен Қазақстан əлемнің дамыған 30 елінің де қатарына кіретініне сенімдіміз. Қазақстанның болашағы үшін, ба-лаларымыз мен немерелеріміздің болашағы үшін алдағы сайлау-да Сіздің кандидатураңыздың ұсынылуын сұраймыз. Біздің ұжым Сіз қабылдаған шешімді қолдайды», – деп жазады авторлар.

«БН-А» ЖШС көпұлтты ұжы-мы қазір барлық адами ресурстар-ды «Нұрлы Жол» Жолдауында қойылған мақсаттарға жету үшін жұмылдыру керектігіне тоқталған.

«Біздің кəсіпорынның жұмыс-шылары алдағы президенттік сайлау қоғамды ұйыстырып, жүректерімізге ертеңгі күнге деген сенім ұялататынына бек сенімді. Біз қуатты əрі бірегей Қазақстанды таңдаймыз», – делінген хатта.

«Қазақстан Республикасының ұлттық инженерлік академия-сы» республикалық қоғамдық бірлестігінің мүшелері уақыт та-лабынан туындаған президенттік сайлау өткізу туралы шешімді толығымен қолдайтынын айтады.

«Мемлекет басшысы ай-қындаған жолдың дұрыстығын сезіне отырып, біз Тұңғыш Президентіміз ғана елді алдағы қиындықтардан абыроймен алып өтетініне сенімдіміз. Сізден өз кандидатураңыздың алдағы сайлау да ұсынылуын сұраймыз», – деп жазады авторлар.

«Асар» республикалық қо-ғамдық бірлестігінің өкілдері де Мемлекет басшысының саясаты-на қолдау білдіреді жəне оның сайлауға түскенін қалайды.

«Мүгедектер жəне əлеуметтік бейімделу қоғамы» қоғамдық бірлестігінің мүшелері Мемлекет басшысына мүмкіндігі шектеулі жандарға көрсетіліп отырған қолдау шаралары үшін алғыс айтқан жəне Елбасының басшы-лығымен Қазақстан халқы барлық мақсаттарына жете алатынын атап өткен. «Сізден сайлауға түсуіңізді сұраймыз. Біздің əрқайсымыз Сізге дауыс беретін боламыз», – делінген хатта.

«Көмек» ардагерлер кеңесі» қоғамдық бірлестігінің өкілдері Нұрсұлтан Назарбаевқа ардагер-лерге ұдайы көңіл бөліп, қам-қорлық танытып отырғаны үшін алғыс білдіріп, Елбасын ел пре зи-денті лауазымына үміткерлер қата-рынан көргісі келетіндерін айтқан.

«Тəуелсіз Қазақстан мен оның халқының игілігі үшін істеп жатқан қажырлы еңбегіңізді бəрі біледі. Сіз ел тарихының жəне жаңа аста-насының жаңа бетін аштыңыз. Рес-публикамызда татулық пен келі-сім болсын, халқымыздың игі лігі арта берсін. Ал оның кепілі – Сіз. Біз елімізге, қарттығымызға алаң-да май мыз. Алдағы уақытта да со-лай бола берсін», – деп жазады авторлар.

Өз тілектерін білім беру саласы қызметкерлері де жолдады. Мə-селен, А.Мырзахметов атындағы Көкшетау университетінің про-фессорлық-оқытушылар ұжы мы мен студенттері ел президенті сайлауын өткізу стратегиялық бағдарламаларды табысты іске асыруға септігін тигізетініне на-зар аударған.

Қызылорда қаласындағы «Болашақ» университетінің оқы-ту шылары мен студент жас-тары Мемлекет басшысының басшылығымен еліміз əлемдік экономикадағы күрделі жағдайға байланысты қиындықтарды та-бысты еңсерет ін ін айтады. Осыған орай авторлар Нұрсұлтан Назарбаевтың кандидатурасы алдағы президенттік сайлауда ұсынылса деген өтінішін жеткізген.

Қаскелең гуманитарлық-тех никалық колледжінің ұжы-м ы М е м л е к е т б а с ш ы с ы н а «Қазақстан-2050» Стратегиясын

жəне «Мəңгілік Ел» идеясын жүзеге асыру үшін сенім мандатын беру қажет деп санайды.

«Біз – тұрақтылық пен өсіп-өркендеу, өскелең ұрпақтың алаңсыз болашағы жағындамыз. Біз үшін Сіз сияқты Елбасының басшылығында болу мəртебе болып саналады. Сондықтан біз Сізден президенттік сайлауға қа ты суыңызды өтінеміз», – делінген хатта.

И.Əбдікəрімов атындағы Қы-зылорда аграрлық-техникалық колледжінің педагогикалық ұжы-мы да Президент сайлауын өткізу туралы шешімді қолдайтынын мəлімдеп, оған Нұрсұлтан На-зарбаевтың қатысуы жөнінде өтініш айтады жəне ол үшін өз дау ыс тарын беруге əзір екендігін білдіреді.

Алматы облысы Қарасай ау-да нының түрлі мектептерінің мұғалімдері мен оқушылары Мем-лекет басшысының тəуелсіздік жылдары Қазақстанның дамуы-на, оның халқының əл-ауқатын арттыруға қосқан үлесін атап өткен. Авторлар Нұрсұлтан Назар-баевтың президенттік сайлауға қатысуын өтініпті.

Алматы облысы Қарасай ауда-нының медицина қызметкерлері де көшбасшының басшылығымен еліміз даму жолында батыл қадам басып келе жатқанын айтады.

«Президент сайлауын өткізуді бірауыздан қолдай отырып, Сізден халықтың кең қолдауына ие көшбасшы ретінде оған қатысуды өтінеміз», – деп жазады авторлар.

Мəдениет саласы өкілдері де өз хаттарын жолдады. Атап айтқанда, Орыс халық əні театрының көркемдік жетекшісі М.Гранова Мемлекет басшысымен бірге еліміз барлық қиындықты еңсере алатынына сенімін білдірген.

«Біздің əрқайсымыз шын жү-регімізбен Сізді қолдаймыз, да-налық үшін, еліміздегі бей бітшілік пен келісім үшін алғыс айтамыз. Мемлекетіміздің басында Сізді ғана елестете аламыз, сондықтан алдағы сайлауға қатысуыңызды өтінеміз», – делінген хатта.

Н.Бекежанов атындағы Қызыл-орда облыстық қазақ музыкалық-драмалық театрының ұжымы Мемлекет басшысы ұстанып отыр-ған бағытты қолдайтындары тура-лы мəлімдейді.

Алматы қаласынан композитор Б.Жұманиязов пен кинотанушы Г.Көбек, Қызылорда қаласынан Қа зақстан Республикасының ең-бек сіңірген қайраткері Е.Уəйіс Мемлекет басшысына қол дау лебіздерін айтып, оған Қазақ стан-ның жан-жақты дамуына бағыт-талған күш-жігері үшін риза-шылық білдіреді.

Қарағанды қаласындағы «Шахтер» клубы футболшыла-ры Нұрсұлтан Назарбаевты ал-дағы сайлауда өз кандидатурасын ұсынуға шақыра отырып, Мем-лекет басшысының арқасында Қазақстан егемендік алудан қазіргі заманның жаһандық мəселелерін шешуге дейінгі байыпты жолдан өткенін айтқан.

«Сіздің есіміңізбен Отаны-мыздың тəуелсіздігі тұғырының нығаюындағы ең жарқын жайт-тар байланысты. Біз Сізбен бірге ғана Қазақстан алға қарыштай ілгерілеп, көзделген барлық мақсатқа жететініне сенімдіміз. Сіз тікелей қатысқан жағдайда ғана еліміз жедел қарқынмен алға қойылған мақсаттарға қарай жыл-жи алады. Қазақстан халқы Сізге сенеді», – деп жазады авторлар.

Мемлекет басшысының бір топ сыныптасы «Нұрлы Жол» бағдарламасының тиімді іске асы-рылуы тек Нұрсұлтан Назарбаевтың тікелей басшылығымен ғана мүмкін екеніне сенім білдірген.

«Осыған байланысты Сізден алдағы сайлауға түсуді өтінеміз. Ел көшбасшысы ретінде Сізбен бірге біз əлемдегі дамыған 30 мемлекеттің қатарына қосыла ала-мыз деп сенеміз», – делінген хатта.

Қарағанды облысы Абай қаласының бір топ тұрғыны ел президентінің алдағы сайлауының тағдыршешті маңызына тоқталып өткен.

«Қазақстандықтардың сан мың даған хатына біз де өз үні-мізді қосқымыз келеді. Сізден осы сайлауға міндетті түрде қаты-суыңызды сұраймыз. Біз 2015 жылға тұрақтылық сезімімен, бірлесе атқару қажет зор міндет-терді сезіне отырып қадам бас-тық. Біз Президент сайлауында біртұтас отбасы ретінде бой көр-сетіп, Сізбен бірге қуатты, қарыш-ты, заманауи мемлекет құру жо-лында еңбек етуге, ортақ тағдыр жолында өмір сүріп, ортақ болаша-ғымызды өз қолымызбен жасау-ға əзірміз. Сіздің есіміңізбен біз Қазақстанның гүлденуін байла-ныстырамыз. Біздің даусымыз бен жүрегіміз Сізбен бірге», – деп жа-зады авторлар.

Алматы облысы Қарасай ау-да нындағы Ұлы Отан соғысының ардагері Ү.Тастанбекұлы Қазақ-станның гүлденуіне бағытталған шаралардың табысты жалғасуы үшін Нұрсұлтан Назарбаевтың алдағы Президент сайлауына қа-тысуының маңыздылығын айтады.

Алматы облысы Үшқоңыр ауы-лында тұратын Ұлы Отан соғы-сының ардагері В.Шустов елі-міздегі бейбітшілік пен өркендеу Қазақстан Президентінің еңбегі екенін атап өткен.

«Мен өз ауылымның көнекөз тұрғыны ретінде алдағы сайлаудан Сіздің кандидатураңызды көремін жəне қолдаймын. Сіз лайықты адамсыз. Көзделген мақсаттарды іске асыру оңай шаруа емес. Бар-лық істі аяғына дейін Сіз ғана жет кізе алады деп есептеймін», – делінген хатта.

Ақтөбе қаласының тұрғыны, еңбек ардагері Л.Чичаева Мемлекет басшысының қысқа мерзімде өз еңбегі жəне сындарлы саясаты арқылы Қазақстанды берекелі жəне бүкіл əлемге белгілі елге ай-налдыра алғанын атап өткен.

«Сіз ғана Қазақстанды өсіп-өркендеген ел, ал халықты бақытты ете аласыз. Сіз – жаһандық жəне бəрін қамтитын идеялардың ел игілігі жолында күні-түні жұмыс істейтін ең қуатты генераторы-сыз», – деп жазады автор.

Қызылорда қаласындағы «Сыр медиа» ЖШС бас директоры А.Оңғарбаев өңірдің журналистер қоғамдастығы атынан Мемлекет басшысы төңірегіне топтасуға əзір екендіктерін білдіре келіп, оны Президент сайлауына өз кандида-турасын ұсынуға шақырады.

Жамбыл облысы Ақбұлым ауылының тұрғыны С.Тоқбаев ауыл тұрғындарының табыста-ры туралы айта келіп, Мемлекет басшысының бастамаларын нақты іспен қолдауға дайын екенін атап көрсеткен. Президенттік сайлау өткізу туралы шешімді қолдаған авторлар Мемлекет басшысын сайлауға түсуге шақырған.

Талдықорған қаласының тұр-ғыны Т. Байбұқашева қаладағы бар лық аналардың атынан прези-денттік сайлау өткізу туралы ше-шімді қолдайтынын жəне сайлауға Нұрсұлтан Назарбаев қатысады деп үміттенетінін жеткізген.

Екібастұз қаласының тұрғыны М.Каримов Мемлекет басшысының президенттік сайлауға қатысуы маңызды екенін атай отырып, өз дауысын Нұрсұлтан Назарбаевқа беруге дайын екенін мəлімдеген.

Алматы облысының Қа-расай ауданының тұрғыны А.Бек баева, Астана қаласынан Е.Əмір ғалиев, Көкшетау қаласы-нан Е.Құрманғалиұлы ел эконо-микасының өсімінен, халықтың əл-ауқатының артуынан байқалып отырған жетістіктерге тоқталған. Осыған байланысты авторлар Мемлекет басшысы Президент сайлауына қатысуы тиіс деп санай-тындарын айтқан.

Көкшетау қаласындағы №1 орта мектептің 8-сынып оқушысы Т.Бапхоева Мемлекет басшысының кандидатурасы ұсынылуын өтініп, хат жазған.

«Мен президенттік сайлауда дауыс беруге əлі қатыса алмаймын, бірақ Қазақстанда тыныштық пен тұрақтылық болғанын қалаймын. Сіз басқарған Қазақстан ғана бұдан əрі де табысқа жетіп, өркендей алады. Елдегі татулық пен бақ-берекенің кепілі Сіз ғана бола ала-сыз», – делінген хатта.

Қазақстан Республикасы Пре-зидентінің кезектен тыс сайлауын тағайындауға байланысты келіп жатқан хаттар легі жалғасуда.

Елбасы тґѕірегіне топтасайыќ– дейді Мемлекет басшысыныѕ сайлауєа тїсуін ќалайтынын айтып хат жазєан ќазаќстандыќтар

● Президент поштасынан

(Соңы. Басы 1-бетте).

Арнайы ґкілдіѕ Черногорияєа сапары Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың арнайы өкілі ретіндегі

сапары аясында Парламент Мəжілісі Төрағасының орын-басары Сергей Дьяченко Черногорияда осы ел Президенті Филипп Вуяновичпен, Парламенттің вице-президенті Cульо Мустафичпен кездесті, деп хабарлады Мəжілістің баспасөз қызметі.

Черногория Президентімен кез-десу барысында Сергей Дья чен ко Қазақстан Республикасы Прези-дентінің атынан Филипп Вуяно-вичке жəне Черногория халқына ізгі тілегін жеткізді. Ар найы өкіл атал ған мемлекет Қазақ станның осы аймақтағы жақын əрі маңызды əріп тесі екенін алға тар та келіп, екі ел ара сындағы əріп тес тіктің өзара тү сі ністік пен сенім деңгейінде қа-нат жайып келе жатқанын атап өтті.

Сондай-ақ, əлеуметтік-эконо-микалық, саяси салаларда жүр-гізілген реформалардың нəти-жесінде қол жеткізілген табыс тар жайында хабардар етіп, Қазақ-станның іскерлік жəне климаттық деңгей бойынша 200 мемлекет ішінде 50-орын иеленгенін, біздің елі міздің Еуропадан, Америкадан, Азиядан Орталық Азияға тартылған барлық инвестицияның 80 пайыз-дан астамын жинақтап, ол 200 млрд. АҚШ долларын құрағанын атап өтті.

Жаһандық мəселелерді сөз ет-кенде С. Дьяченко Қазақстанның ЕҚЫҰ ШЫҰ, ҰҚШҰ, БҰҰ сын-ды ха лықаралық ұйымдар аясында діни жəне трансконтинентальдық қауіп сіздікті нығайтудағы рөлі мен үлесіне тоқталды. Соның ішін де, Ауғанстандағы жағдайды тұ рақ-тандыруға қатысты көрсетілген көмек, Батыс Афри када БҰҰ бітім-герлік миссиясына қатысу, ядролық қарудан бас тарту мен Семей поли-гонын жабу мəселелеріне баса на-зар аударылды.

Əңгіме барысында Қазақстан Президентінің арнайы өкілі 2017-2018 жылдарға БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшелігіне Қазақстан кандидатурасын қолдау туралы өтінішін жеткізе келіп, Ф.Вуя новичке Елбасы Нұрсұлтан Назар баевтың жеке жолдауын сал-танатты түрде табыс етті.

Өз кезегінде Черногория Пре-зиденті алғысын білдіре келіп, Қа зақстан басшысы мен халқына

өзінің игі тілегін жолдады. Сондай-ақ, Қазақстан кандидатурасын қол-дайтынын айта отырып, Елбасы бастамасымен қолға алынып жат -қан маңызды бастамаларға, со-ның ішінде «Нұрлы Жол» Жа-ңа Экономикалық Саясатына, «ЭКСПО-2017» халықаралық көр-ме сін өткізуге қатысты қадам дарға жоғары баға берді.

Сондай-ақ, ел басшысы екі-жақты қарым-қатынасты одан əрі нығайтуға ынталы екенін, осы ретте энергетика, тау-кен өнді-рісінде, туризм-сауда салаларын да белсенділікті арттыру керектігін айтты. Сонымен қатар, B2B піші-мінде іскерлік байланыстарды кеңейту, құқықтық базаны нығайту, парламентаралық өзара іс-қимыл желісі бойынша ынтымақтастық тобын құру мəселелері сөз болды.

Ч е р н о г о р и я П а р л а м е н т і екіжақты жəне көпжақты ынты-мақ тастықты дамытуға ықпал етуге дайын екендіктерін жеткізе келіп, парламентаралық байланыс-ты нығайту мақсатында келесі кез десуді Астанада өткізу туралы, ал, Черногория Президенті осы ел Пре мьер-министрінің Астанаға са-пар жасау мүмкіндігін қарастыру жөнінде ұсыныс жасады.

Тайќазан – Талдыќорєанда

Қарашаш ТОҚСАНБАЙ,«Егемен Қазақстан».

Қоғамда отбасы жəне неке ин-ститутын нығайту, отбасылық құндылықтарды дəріптеу жөніндегі жұмыстар жандандырылуда. Соған орай Отбасы күні, «Мерейлі от-басы» Ұлттық байқауы сияқты адамзаттың басты құндылықтарына орай дүниеге келген жобалар қазірдің өзінде халық арасында кең қолдауға ие болып отырғаны мəлім.

2015-2020 жылдарға арналған от-басы қарым-қатынастарын нығайту, отбасының моральдық-этикалық жəне рухани-ізгі құндылықтарын насихаттау жөніндегі қоғамдық жоспар да жүзеге асырылуда. Бұл жұмыс отбасылық құндылықтарды нығайту, саламатты өмір салтын қалыптастыру жəне жалпыға бірдей қоғамдық жұмыс жасау сияқты негізгі үш бағытта жүргізіледі. Бұл орайда Алматы қаласының, Алматы, Жамбыл облыстарының жұмыстары қызғылықты бо-лып отыр. Оларда мемлекеттік емес ұйымдар мен «Ақсақалдар алқасы», «Аналар алқасы» сияқты азаматтық қоғам институттары кеңінен тартылған. Тек Қазақстан халқы Ассамблеясы жанынан ғана осындай 300-ден астам «Аналар кеңесі» құрылған, деген дəйектерді келт ірген Елена Тарасенко «Нұрлы Жол» бағдарламасы ая-сында Ұлттық комиссия əйелдер кəсіпкерлігін дамыту жолын-да біршама жұмыстар атқарып отырғанын баса көрсетті. «Бүгінгі

күні кəсіпкерлікпен шұғылданатын əйелдердің үлесі 50 пайыздан асып отыр. Шағын жəне орта бизнес субъектілеріндегі басшылардың 40 пайыздан астамы кəсіпкер-əйелдер. Ал Қарағанды жəне Қостанай облы-старында бұл көрсеткіш 48 пайыз болды», – деді ол.

Біздің елімізде басшылық қызметтердегі əйелдер саны соңғы 10 жылда 2 есе өсіп, 20 пайыз-дан асты. Солтүстік Қазақстан, Павлодар , Ақтөбе облыста-рында атқару билігіндегі аудан əкімінің орынбасары лауазымын-да, ал Ақмола облысында ауылдық əкім қызметінде əйелдер жақсы жұмыс істеп отыр. Ал депутат-тар қатарындағы əйелдер саны 26 пайызға жетті. Еліміздегі қалалық мəслихаттардағы əйел депутаттар саны да біршама өсіп, 22 пайыз бо-лып отыр.

«Тағы бір айта кететін жайт, біз əлемдік парламенттің заңнамалық құрылымында да алға шығып отыр-мыз. Əлемдік банктің зерделеуі бойынша, олардағы əйелдердің үлесі 20 пайыз» деп мəлімдеді Е.Тарасенко.

Елімізде қазірде əйелдерге, ба-лалар мен еркектерге арналған 37 дағдарыс орталығы жұмыс істейді. Жалпы дағдарыс орталығына былтырғы жылы 16 753 əйел мен 1907 ер адам көмекке жүгінген. Мəселен, сұралғандардың басым бөлігі не-месе 34 пайызы отбасындағы зорлық-зомбылықтың басты себебі мүліктік дау-дамай деп, ал 26 пай-ызы жұбайлардың қызғанышынан,

25 пайызы ішімдіктен, 12 пайызы жұбайлардың отбасылық өміріне басқадай адамдардың аралас уынан, ал 7 пайызы жұбайлардың өзара келіспеушілігінен деп көрсеткен.

«Даму» қорының басқарма төрайымы Лəззат Ибрагимова: «Біз статистикалық мəліметтерді жіті бақылап отырамыз, – деді. – Елімізде ерлер мен əйелдер жалақысының арасында айырмашылық бар. Мəселен, 2005 жылы айырмашылық 61 пайызды, ал 2012 жылы 69 пай-ызды құрады. Яғни, көрсеткіш ар-тып келеді... Бізде жылдан-жылға мемлекет тарапынан əйелдерге көрсетілетін көмектер артуда. Мысалы, жүктілігіне байланыс-ты еңбек демалысына шыққан əйелдерді қысқартпаймыз. Осы шаралардың барлығы əйелдердің тек кəсіби қызметін атқаруымен қатар, отбасына да қамқорлық жа-сауына зор мүмкіндік жасайды».

Солай бола тұрғанмен, жоға-ры деңгейдегі басқарушылық қыз-мет тегі əйелдер саны елімізде аз, бірақ та бұл əлемдік тенденция еке нін жеткізсе, Қазақстандағы іскер əйелдер қауымдастығының президенті Раушан Сəрсенбаева дəл қазір елдің бүтіндігі мен ынтымағын сақтап қалуда отбасылық құн-ды лықтың атқарар рөлі өте зор екенін айта келіп, қоғамдағы əйел бел сенділігінің жылдан-жылға ар-тып келе жатқанын, мұны өңір-лердегі кейбір фактілерден айқын көруге болатынын алға тартты. Бірақ өкінішке қарай, бұған кере-ғар жағдайлардың да орын алып отырғанын нақты мысалдармен жеткізді. Əйелдерді өмірдің гүлі-не теңеп жатамыз, көктемгі жыл құсының əсем сазына балаймыз, отбасының сəн-салтанатын кіргі-зуші, жан жылуы мен мейірімін төгу ші ретінде қараймыз. Ал сол əзіз жүректердің лүпіліне қаяу түсір меу қашанда қоғамның бас-ты мəселесі болып саналуы – заң-дылық.

Нұрбол ƏЛДІБАЕВ,«Егемен Қазақстан».

«Алматы облысында да барлық этнос өкілдерін біріктірумен қатар, мұқтаж адамдарға, балаларға, ар-дагерлерге, зейнеткерлерге, мү-гедектерге көмектесу мақсатында Ассам блея бастамасымен «Қазақ-стан халқы Ассамблеясы – 20 ізгі іс» республикалық акциясы ұйым-дастырылып отыр. Бұл акция тек мəдени тұрғыда ғана емес, əлеу-меттік, қайырымдылық маңызға ие. Бүгінгі таңда Алакөл, Ақсу, Ескелді, Қаратал, Көксу, Кербұлақ аудандарында қайырымдылық акциясы өтіп, Балқаш ауданында жалғасын табуда. Шын мəнінде бұл ізгілікті 20 іс деп аталғанымен, 2 мыңнан асып кетті. Жыл бойы жалғасатын болады. Əлеуметтік тұрғыда аз қамтылған, жалғызілікті қарттар, асыраушысынан айрылған балаларға жер-жерде материалдық көмек көрсетілуде», деді Алматы облыстық Қазақстан халқы Ассамблеясы төрағасының орын-басары, хатшылық меңгерушісі Ғабит Тұрсынбай.

«Бейбітшілік пен келісімнің жол картасы» мега-жобасының ІІ кезеңі аясында Ақсу ауданының тұрғындары қайырымдылық көмек көрсетіп, өндірістік жағдайда бақытсыздыққа душар болған Əнет Молдахметовтің аяғына протез са-тып алуға 200 мың теңге қаражат жинап берді. Акция Сарқан ау-данында жалғасып, 1987 жылы туған Алмалы ауылының тұрғыны,

өздігінен жүре алмайтын Дəурен Бағдалинге жетек арба жəне мүмкіндігі шектеулі 12 балаға планшет ойын приставкасы тар-ту етілді. Осындай планшеттер аудандағы ауылдық округтердің барлық мүгедек балаларына тап-сырылды.

Алакөл ауданындағы Үшарал қаласында тұратын Ұлы Отан соғысының 8 ардагеріне «Өмір жолы» – «Линия жизни» ұялы теле-фоны мен медициналық қобдиша, мүгедек бала Асхат Нүсіпжановқа ноутбук, М.Мыңбаев атындағы мектеп-интернатқа кіржуғыш ма-шина тарту етілген еді.

Іс-шара Халықаралық əйелдер күніне арналған концерттік бағдарламамен жалғасты.

ТАЛДЫҚОРҒАН.

«Бейбітшілік пен келісімнің жол картасы» ме-га-жобасы аясында өткізіліп жатқан «Қазақстан халқы Ассамблеясы – 20 ізгі іс» шарасына сəйкес, республикалық эстафета Жамбылдан Алматы облысына өтті. Талдықорғандағы «Достық үйі» ғимаратының алдында «Шашу» рəсімімен «Ардагер əжелер» ансамблі жəне «Көркем-ай» шығармашылық ұжымы мерекелік леп естіріп,

түрлі этнос өкілдері ұлттық киімдерін киініп, ізгілікті іс-шараның сəні мен салтанатын асыра білді.

Ґмірді нəзіктік билейдіОрталық коммуникациялар қызметінде Қазақстан Республикасы

Президенті жанындағы Əйелдер ісі жəне отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссияның мүшелері қатысуымен баспасөз мəслихаты өтті. Ұлттық комиссия төрайымының орынба-сары, Парламент Мəжілісінің депутаты Елена Тарасенко ұйымның құрылу, қалыптасу кезеңдері туралы жан-жақты баяндай келіп, елімізде гендерлік саясатты жүзеге асыруда біршама жұмыстар атқарылғанын тілге тиек етті.


www.egemen.kz 9

Сауал салмағы Іскерлік іссапарлары

Парламентші пайымы

Тұрақты комитеттер тынысы

Талқылау тағылымы

ПАРЛАМЕНТПАРЛАМЕНТ

«Жол – біздің тəуелсіз мем-лекетіміз үшін стратегиялық мəселе. Біз еліміздегі жолдар-ды жаңа тəсілдермен, жаңаша жаңғыртып жатқан жұртпыз. Елбасы Жолдауында «Жолдар – Қазақстан үшін өмір желісі. Біздің кең-байтақ жерімізде жолдар бойында əркезде де өмір пайда болған жəне да-мып отырған», деп еліміздің инфрақұрылымының əртүрлі салаларын дамытуды нақты атап өткен болатын.

Еліміздегі автомобиль жол да-рын салу, жөндеу жəне күтіп-ұс-тауды неғұрлым тиімді басқаруға мүмкіндік беретін тетік ретінде 2013 жылы «Қаз АвтоЖол» АҚ жол дарды бас қару ісі бойынша толыққанды қыз метін Ұлттық оператор негізінде жүзеге асыра бастады.

Облыстардағы Қазақстан Республикасы Автомобиль жол-дары комитетінің аумақтық ор-гандары таратылып, оның штат-тары мен мамандары Ұлттық опе раторға бекітіп берілді. Сөй-тіп, Ұлттық оператордың функ-ция лары нақтыланып, білікті ма мандарды тарту мақса тын-да олардың жалақысы арт-ты. «ҚазАвтоЖол» АҚ тиесілі респуб ликалық маңызы бар автомо биль жолдары нарықтың тала бына жауап бере алатын, инвес тиция тарта алатын, жаңа тех но логияларды игере алатын шаруа шылық көзіне айнала бастады.

Қазіргі таңда Үкімет тарапы-нан дайындалып жатқан Елбасы Жолдауы аясында «Нұрлы Жол» бағдарламасын жүзеге асыру-да 17 инфрақұрылымдық жо-баны қамтитын Қазақстанның аумақтық дамуының хабтық жүйесі енгізілмекші. Оның 12-сі – автожол саласы.

Жалпы «Нұрлы Жол – бола-шаққа бастар жол» Жаңа Эко-номикалық Саясатының жəне «Батыс Еуропа – Батыс Қы-тай» магистралінің аясын да жұмсалған қаражат көз дері ұлттық операторға өз сеп тігін ти гізіп отыр. Ал жергілік ті ма ңызға ие жолдарға мұн дай

қаражат тəсілдері, əрине, қарас-тырылмаған. Елі міздегі жер -гілікті маңызға ие жолдардың 37 пайызы қанағат танар лық сыз деңгейде. Өңірлер дің жол са-ласы бірыңғай жүйеде болма-ғандықтан, бұл жайт тұтастай алғанда, елді ме кендердің əлеуметтік-эконо ми калық да-муына тежеу жасап отыр.

Облыстардағы елді мекендер жолдарының тас жабындысы болмауы салдарынан жүк тасы-малдау шығындары 2 есеге дейін артқан. Сол себепті, бүгінде екінші техникалық санаттағы облыстық жəне аудандық ма-ңызы бар автомобиль жолдарын салу жəне қайта жаңарту жоба-ларын іске асыру заман талабы болып отыр.

Республиканың барлық аумақтары бойынша жергілікті маңызға ие 86 мың шақырым жолды қаржыландыру қажет бол-са, қазіргі кезде бөлінетін қаржы оның тек 2,5 мың шақырымын ғана қамтиды. Мұндай қарқын-мен біз өмірде жол салып біт -пейміз. Өйткені, кейбір өңір лер-де жергілікті бюджет есебі нен жолдардың жағдайын жақ сар-туға 10 млрд. теңгеге дейін қа-ражат бағытталса, кейбір өңір-лерде мүлдем бөлінбейді.

«Нұрлы Жол» бағдарламасы болғанымен, автомобиль жолда-ры туралы мемлекеттік статис-тикалық мониторинг жоқ.

Жақында ғана өткен өңір-лердегі облыс басшыларының ел алдындағы есебі кезінде халықтың басым көпшілігінің жанайқайы осы жол тура-лы екеніне көз жеткіздім. Сондықтан жергілікті бюджет кепіл бола ала тындай жалпыға ортақ пайда ланылатын авто-мобиль жолдарын салу, ре-конструкциялау, оның ішінде жергілікті маңызға ие жол-дарға жаңа тəсіл енгізу, инфра-құрылымын дамытуға арнал ған жаңа тұжырымдамасын əзір леу қажеттілігі туындап отыр.

Сондай-ақ, автомобиль жол-дары жөніндегі статистикалық, əкімшілік деректердің сапасына бақылауды күшейту қажет».

Парламент депутаттары екі мемлекеттің парламентаралық ынтымақтастығын дамыту аясын-да біздің еліміздің Конституциясы мен Қазақстан халқы Ассам-блеясының 20 жылдығына орай Қазақстан елшілігі мен Румыния Парламенті жəне Халықара лық қатынастар жəне экономика-лық ынтымақтастық институ-тымен бірлесіп ұйымдастыр -ған «Парламенттің демократия-да ғы рөлі. Қазақстан халқы

Ассам блеясының үлгісі – бірлік пен ұлтаралық татуластықтың құ-рылуы» атты ғылыми-тəжірибелік конференцияға қатысты.

Конференцияда Румыния Парламенті Сенаты Төрағасының орынбасары, Энергетика мəсе-лелері жөніндегі комитет төр-ағасы Флорин Константинеску, Сенаттың шетелдегі румын диа-спорасы мəселелері жөніндегі төрағасы Марчел-Думитру Бужор, «Румыния-Қазақстан» бірлескен

парламенттік тобының басшысы, Депутаттар палатасының мүшесі Костел Алексе, сондай-ақ, сая-саткерлер, мемлекеттік органдар, дипломатиялық корпус, ғалымдар мен іскер топтардың өкілдері қатысты.

Қазақстан Парламентінің мү-шелері румыниялық əріптестері мен қалың көпшілікті еліміздің құқық институттары құрылуы мен Ата Заңымыздың тарихы, Қазақстан халқы Ассамблеясының қызметі, ұлтаралық жəне дінаралық үнқатысуды өрістетудегі халық-аралық бастамалар, оның ішінде Əлемдік жəне дəстүрлі діндер көшбасшыларының съезі жайында хабардар етті.

С . А қ ы л б а й қ ұ қ ы қ т ы қ жəне демократиялық мемле-кет құрудағы еліміз Конс ти-туциясының басты рөлі мен

ұлт аралық ынты мақтастық саласындағы Қазақстан халқы Ассамблеясының ерекше орнын айта келіп, «Қазақстан-2050» Стратегиясы мен Президент Н.Ə.Назарбаевтың «Нұрлы Жол» Жолдауының негізгі бағыттары мен еліміздің келешек даму басымдықтарына тоқталды.

Өз кезегінде Румыния Пар -ламентінің мүшелері Қазақ-стан дағы демократиялық жəне құқықтық қоғам қалыптасуына жоғары баға берді. Д.Бужор ұлт-аралық келісімнің қазақстандық моделін жəне Қазақстан халқы Ассамблеясының негізгі рөлін атап өтіп, Қазақстандағы румын қауымының өзіндік ерекшелігін сақтаудағы мемлекет қолдауына ризашылығын білдірді . Сөз алған Ф.Константинеску аз ұлт-тар мен түрлі конфессиялар

өкіл дері бейбіт қатар өмір сү-ретін Қазақстанда дана жəне үйлесімді саясат жүргізіліп келе жатқанын атап өтті. Румыния Қазақстан Президентінің барлық халықаралық бастамаларын қолдайтыны айтылды.

Сонымен қатар, қазақстандық парламентшілер Румыния Пар-ламенті Сенатының басшы лы-ғымен, «Румыния-Қазақстан» парламенттік тобының депутатта-рымен жəне комитет басшылары-мен екіжақты кездесулер өткізді. Сондай-ақ, Румыния диаспорасы істері жөніндегі министрі Анджел Тилвэрмен жəне Румыния Сыртқы істер министрлігінің Мемлекеттік хатшысы Даниел Ионицамен кездесулер болды, деп хабар-лады Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының баспасөз қызметі.

Мұрат БАҚТИЯРҰЛЫ,Сенат депутаты.

Бірден айтайын, бұл бюджет – əлеуметтік сипаттағы бюджет деп толық сеніммен айтуға бо-лады. Əлеуметтік саланың төрт бағыты бойынша шығыстар (білім беру, денсаулық сақтау, əлеуметтік қамсыздандыру, мəдениет, спорт, туризм), жал-пы алғанда 221,6 млрд. теңгеге оңтайландырылғанмен, олардың үлесі барлық шығыстардың 39,2%-ын құрап, тұрақты болып қала береді, яғни бекітілген бюд-жет деңгейінде (0,2%) өсіммен.

Айта кету керек, Білім жəне ғылым министрлігінің мə ліметіне сүйенсек, бүгінгі күні елімізде 135 мектеп апат-тық жағдайда, 85 мектеп үш ауысымдық жүйеде қалып ке-леді. Ендігі жерде 2015 жыл-дың аяғына дейін 30 мектеп пайдалануға берілетін бола-ды, оның ішінде 15-і апаттық жағдайдағы, 15-і үш ауысымдық. Жалпы алғанда, бұл мектептер мəселесі 2017 жылы толықтай шешіледі деп күтілуде, бұл мақ-сат қа 2015 жылы жатақханалар мен балабақшаларды қоса алған-да, 44,8 млрд. теңге бөлініп отыр.

Он екі жылдық орта білім беруге байланысты айтатын бол-сам, қазіргі қолданыстағы он бір жылдық білім беру жүйесі ая-сында он екі жылдық білім бе-руге көшу мектепалды дайындық есебінен жүзеге асырылады. (Яғни, 1+11). Ол үшін бастау-ыш білім беру стандартына мек-тепке дейінгі білім беру стан-дарттарын сəйкестендіру керек. Қажетті заңнамаға өзгерістер мен ұсыныстарды Парламент қарайтын болады.

Бюджетті оңтайландыру кезінде Елбасы Н.Ə.Назар баев-тың «Нұрлы Жол – болашаққа бастар жол» атты Жолдауында білім беру саласына берілген тапсырмалары жəне жақында өткен Үкіметтің кеңейтілген отырысында қойған талаптары басшылыққа алынды.

Бұл ретте, білім сала сы ның шығыстары бұрын жоспар-лан ғаннан 97,9 млрд. теңгеге ықшам далып, негізінен мына-дай ба ғыттар бойынша оңтай-ландырылды:

- ғылыми-қолданбалы, тал-дамалы зерттеулер жүргізу – 9,5 млрд. теңге;

- «Назарбаев Университет жəне Назарбаев зияткерлік мектептері» дербес білім беру ұйымдарына нысаналы салым – 11,7 млрд. теңге, оның ішінде «Кəсіпқор» Холдингі бойынша – 4,7 млрд. теңге;

- электрондық оқытуды енгізу, мамандар даярлау, біліктілікті

арттыру жəне басқалары – 10,1 млрд. теңге;

- жан басына шаққандағы қаржыландыруды тек 10-11 сы-ныптарда ғана енгізу жөніндегі шешімге байланысты бастау-ыш, негізгі орта жəне жалпы орта білім беруді жан басына шаққандағы қаржыландыруды сынамалауға арналған шығыстар 12,3 млрд. теңге.

Жоғарыда көрсетілген шы-ғыстарды азайтуды есепке алғанда, 2015 жылдың оңтай-ландырылған бюджеті бойынша білім саласына 412,8 млрд. теңге қаржы бөлінетін болады. Оның негізгі бағыттары төмендегідей:

- білім беру объектілерін салу мен жөндеу жұмыстарына 65,1 млрд. теңге, оның ішінде мектеп құрылысына 44,8 млрд. теңге (республикалық бюджеттен 30,5 млрд. теңге, Ұлттық қордан – 14,3 млрд. теңге), балабақшалар мен жатақханалар салуға 18,6 млрд. теңге;

- «Нұрлы Жол» бағдарламасы шеңберінде білім беру объек-тілерін салуға жəне реконс-трукциялауға, бірінші кезекте апатты жағдайдағы жəне үш ауысымды оқыту мектептерінің мəселелерін шешуге – 17,3 млрд. теңге сомасында нысаналы трансферт бөлінеді;

- оқу мерзімі кезінде əлеу-мет тік көмек көрсете отырып, мамандарды дайындау ісіне – 130,7 млрд. теңге, оның ішінде «Болашақ» бағдарламасы бой-ынша – 13,6 млрд. теңге;

- «Балапан» бағдарламасы шеңберінде мемлекеттік білім тапсырысын орналастыруға – 68,3 млрд. теңге.

- ЖОО жəне ЖОО-дан кейінгі білім беру саласы (гранттар) – 87,8 млрд. теңге;

- техникалық жəне кəсіптік білім беру саласына – 2,2 млрд. теңге;

- «Назарбаев Университет» ААҚ қызметін ұйымдастыру мен жоғары оқу орындарын бітірген мамандарды одан əрі дайындауға – 17,1 млрд. теңге;

- іргелі жəне қолданбалы ғылыми зерттеулерді жүргізуге – 31,0 млрд теңге;

- дарынды балаларды рес-публикалық білім беру ошақ-тарында оқыту жəне тəрбиелеуге, балаларды сауықтыру жəне дема-лыс шараларын ұйымдастыруға – 23,8 млрд. теңге жəне басқа да бағыттар.

Жалпы айтқанда, елі міз-дің білім беру саласы Елба сы-мыздың нақты əрі дұрыс эко-но микалық стратегиясының арқасында өзінің даму қарқынын төмендетпей, əлемдік білім беру бəсекесіне төтеп бере алатынына толық сенімдемін.

Баршаға аян, ХҚТУ мен ТүркПА Елбасымыз Президент Нұр сұлтан Назарбаевтың тіке-лей бастамасымен дүниеге кел-ген жəне олар қазіргі кезде түркі ынтымақтастығы институт-та рының қатарынан өздеріне лайықты орындарын алған.

Аудармаға қатысты мəсе ле-нің көтерілуіне Президент Н.На-зарбаевтың 2014 жылы 5 мау-сымда Түркияның Бодрум қала-сында өткен түркітілдес мемле-кеттер басшыларының төртінші саммитінде түркітілдес елдердегі бұқаралық ақпарат құралдарын нығайту жəне ортақ медиа ресурс құруды көздеген қадамдар жасау жөніндегі ұсынысы түрткі болды.

Түркітілдес елдердің Парла-м енттік ассамблеясы Мемлекет басшысының ұсынысын қолдап,

оның іске асуына қатысты тиісті іс-шаралар ұйымдастыруда. Атап айтқанда, ТүркПА-ның Əлеуметтік, мəдени жəне гума-нитарлық комиссиясы өзінің 2014 жылы Бішкекте жəне Бакуде өткен екі жиналысында бір түркі тілінен екінші бір түркі тіліне кəсіби тəржіме жасай алатын аудармашы-ларды əзірлеу жөнінде ұсыныстар енгізді. Себебі, кəсіби аударма-шыларсыз түркітілдес елдер ара-сында қай салада болса да ақпарат ағымын ұлғайтып, елдеріміздің ақпараттық дербестігін нығайту мүмкін емес. ТүркПА мен ХҚТУ арасындағы 2014 жылы қыркүйек айында қол қойылған Түсіністік меморандумы да осы мəселелерді қамтиды.

Қ о р ы т а а й т қ а н д а , ш е т тілін үздік меңгерген кəсіби

тəржі ме шілер институтынсыз қазақ тілді ақпараттық кеңістік сыртқы ақпараттық көздерді түрлендіре алмайды, қазақтілді БАҚ-тардың мазмұны (контенті) байымайды, экономиканың, өнеркəсіптің, ғылым, білім мен мəдениеттің қай саласының болса да қазіргі замана көшінен қалмай жүруі қиынға соғады.

Тілге тиек болып отырған семинарға қатысушылар аударма ісін қалай жəне қайтіп ғылыми жолға салу мəселелерін талқылады. Іс-шараға төрағалық (модератор) еткен ХҚТУ президенті Уəлихан Əбдібеков университеттің аудар-ма саласын жетілдіруді көздеген қадамдарына кеңінен тоқталып өтті.

Еліміздегі аударма саласының түйткілді тұстарына шолу жүргі-зіп, көлемді баяндама жасаған Пар ламент Мəжілісінің депу-таты, ТүркПА мүшесі, жазу шы Алдан Смайыл аударма мəселе-лерінде «істен гөрі ой көп» бо-лып отырғандығын айта келе: «Қазір осы саланың талапқа сай болмауының салдарынан бір елден екінші елдің БАҚ арқылы тікелей ақпарат алуы мүмкін болмай

отыр. Мəселен, Қазақстанда оты-рып Түркия, Əзербайжан, т.б. мемлекеттерде болып жатқан оқиғалар жайлы Ресей арқылы ғана білудеміз», деді.

Депутат өз сөзінде елімізде шет тілдерінен қазақ тіліне тікелей аударатын мамандар даярлау ісінің жеке сала ретінде қарала қоймағанын, соның салдарынан ағылшын тілінен қазақ тіліне неме-се түрік тілінен қазақ тіліне, қазақ тілінен əзербайжан жəне басқа тілдерге аударуға маманданған тəржімешілерді табудың қиын ша-руа екенін атап көрсетті. Сонымен қатар, баяндамашы қазіргі кезде орыс тілінен қазақ, қазақ тілінен орыс тіліне еркін аударатындар-ды жолықтырудың да күрделеніп бара жатқанына көпшілік назарын аударды.

Аударманың дереу қолға алынуға тиісті өзекті жеті сала-сын егжей-тегжейлі айтып өткен А.Смайыл ХҚТУ-де жəне басқа жоғары оқу орындарында ау-дарма бөлімдерін ашу жөніндегі ұсыныстарды қолдайтынын, үздік тəржімеден онлайн сайыстардың, аударма ісіне қатысты семи-нар жəне басқа іс-шаралардың ұйымдастырылғанын қалайтынын білдірді.

ХҚТУ Даму жəне қаржы лан-дыру ісі жөніндегі вице-президенті Мұстафа Нұрсой Түркияда аударма саласының даму үдерістері жайлы кеңінен əңгімелеп берді. Түркияда аударма ісі 1980-жылдардан бастап

ғылыми жолға қойылған екен. Ал ТүркПА бас хатшысы

Жандос Асанов өз сөзінде: «Қазіргі кезде ақпараттық тəуелсіздік жай-лы көп айтылып жүр. Сонда ай-тылмай жүрген бір мəселе бар. Ол – біз жалғыз ғана сыртқы ақпарат көзіне тəуелдіміз, енді оларды түрлендіруіміз керек. Ол үшін шет тілдерін білумен қатар, кəсіби деңгейде аудара алатын халге жету қажет», деді. Ж.Асанов қазақ тілді журналистердің шет тілдерін еркін меңгеруі еліміздің ақпараттық дербестігін нығайтады дегенді баса айтты.

Баяндамалар тыңдалып біткен соң, ХҚТУ-дің кіші залына жиналған ғалымдар, оқытушылар жəне студенттер өзара емін-еркін əңгімелесті. Сол уақытта зал-дан қойылған «Елімізде жақсы аудармашыларды сөздік жазуға жұмылдырып жатқан жобалар бар ма?» деген сауалға тұщымды жау-ап табылмады.

Осылайша, Түркістанда өткен іс-шара еліміздегі аударма ісінің проблематикасын əжептəуір сипат-тап бере алды деуге болады. Егер, осы шаруада нəтижелі қадамдар жасалса, ең əуелі қазақтілді ақпа-раттық кеңістіктің түрленуіне, сон дай-ақ, басқа салалардың да маз мұндық жағынан толысуына қо мақты үлес қосылар еді.

Құлбек ЕРГӨБЕК,филология ғылымдарының

докторы, профессор.

Салық салу жəне кедендік əкім-шілендіру жөніндегі Прези дент Нұр сұлтан Назарбаев алға қой -ған міндеттер аясында тал қы лау-дың маңыздылығын айтқан Р.Ах-метов салық салу жəне ке дендік əкімшілендіру ісі мем ле кеттік кіріс органдары жүзеге асыра тын ұйым-дастыру-құқықтық жəне бас қа да іс-қимыл мен шара лары ның жиын-тығы екенін атап кетті.

Сенатор мемлекеттің ха-лықпен жəне бизнеспен өзара іс-қимылы жүзеге асырыла-тын ең айқын əлеуметтік сала екенін айта келіп, белгілі бір жетіспеушіліктер мен олқылықтар салық түсімдерінің, кедендік жəне бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің азаюы-на, салық жəне кедендік құқық бұзушылықтардың ұлғаюына,

солардың салдарынан еліміздің экономикасына теріс əсерін тигізуі мүмкін екенін атап өтті.

Кездесуде Мемлекеттік кіріс комитетінің төрағасы Дəулет Ер-ғожин сөз сөйлеп, комитеттің 2014 жылғы қызметінің негізгі қоры тын дылары жəне биылғы жыл ға жос пары туралы хабар-дар етті.

Кездесу қорытындысында Д.Ерғожин əкімшілендірудің биз-неске ауыртпалықтарын азай -ту, салық əкімшілендіруі, са лық төлеуден жалтаруға қар сы ха-лық аралық тəжірибені еліміз де қол дану, оффшорға шыға рылған ақша қар жысын анық тау шара-лары, кө леңкелі айна лымды бол-дырмау, Кеден одағы аясындағы құқық тық əкімші лендіру, салық салу қызметін жетілдіру, каме-ралық бақылау, салық жүйе сін жаңғыртуға қатысты депутат тар -дың сауалдарына жауап берді.

Мəжілісте палата Спикері Қабиболла Жақыповтың төрағалығымен өткен жал-пы отырыста депутат Серікбай Нұрғисаев Премьер-Министр Кəрім Мəсімовке депутаттық сауал жолдады. Онда былай делінеді:

Жолдар – Ќазаќстан їшін ґмір желісі

Румыния Ќазаќстан бастамаларын ќолдайдыҚазақстан Республикасы Парламенті Сенаты Консти-туциялық заңнама, сот жүйесі жəне құқық қорғау орган-дары комитетінің төрағасы Серік Ақылбай, Сенаттың Əлеуметтік-мəдени даму жəне ғылым коми тетінің мүшесі Серік Бектұрғанов жəне Парламент Мəжілісі Экономикалық реформа жəне өңірлік даму комитетінің мүшесі Төлеш Кенжин құрамына енген қазақстандық парламенттік делегация Бухарестке барып қайтты.

Əлеуметтік салаəлеуеті жоєары ќалпында саќталып ќалатын болады

Кеше Парламент Сенатында «2015-2017 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы» Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы қаралып, қабылданды.

Əдеби аударманыѕ маѕызы мен міндеттері

Жақында қазақтың ғана емес, иісі түркінің киелі рухани астанасы Түркістан қаласында қазіргі кездегі тілдік аударма мəселесіне қатысты «Əдеби аударманың маңызы мен міндеттері» атты семинар өтті. Іс-шараны Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті (ХҚТУ) мен Түркітілдес елдердің Парламенттік ассамблеясы (ТүркПА) бірлесе ұйымдастырды.

Кіріс комитетініѕ басшылыєымен кездесті

Парламент Сенаты Қаржы жəне бюджет комитетінің төрағасы Рашит Ахметов бастаған комитет мүшелері салық салу жəне кедендік əкімшілендіру мəселелері бойынша Қаржы министрлігі Мемлекеттік кіріс комитетінің төрағасымен кездесті, деп хабарлады Сенаттың баспасөз қызметі.

Фотокүнделік

Суреттерді түсірген Ерлан ОМАРОВ.


www.egemen.kz10

Қазына

Алты жас деген бүгінгінің көзімен бағ-дарласаңыз – ойын баласы. Ал сонау қырқыншы жылдары əжептəуір еңбек күші саналатын. Алматы облысының бұрынғы Шелек ауда-ны Бабатоған өңірінде өмірген келген қыздың балалық шағы аса қызықты болған жоқ. Қаршадай Əйкен анасымен бірге бидай орағына шықты. Үлкендердің орған бидайын балалар баулайтын. Сосын жиналған астық өгіз арбаға тиеліп, қырманға жеткізіледі. Көктемде жер атсоқамен жыртылады. Бір бала атқа мінсе, екінші бала соқаны басып отырады.

Қысқасы, балалардың қызметі ересектердің еңбегінен еш кем емес.

Əйкен апаның есінде күні бүгінге дейін ерек-ше сақталған бір шаруа – балалардың күріш алқабын белуарынан су кеше жүріп таптауы еді. Мұндай жағдайда дақылға зиян келмейді, бірақ қылтия бастаған арамшөптер жойылады. Ал жеткіншектердің денсаулығы ше? Əрине, ол кез-де мұны ойлауға ешкімнің мұршасы болған жоқ. Қазір аяғы сырқырап қоя бергенде, кейуананың есіне баяғы күріш алқабы орала беретіні міне, сондықтан.

Енді осы жерде тарихи деректерге жүгінуді жөн көрдік. Өйткені, сұрапыл жылдардан жет-кен мəліметтер тыл еңбеккерлерінің өлшеусіз еңбегін əйгілейді. 1939 жылғы санақпен салыстырғанда, 1942 жылы Қазақстанда ауыл шаруашылығы еңбекшілерінің саны 600 мың адамға азайып кеткен. Демек, осынша адам бірер жылдың ішінде соғысқа аттанды. Олардың орнын қариялар мен əйелдер жəне балалар ба-сты. Ал 1944 жылғы дерек тіпті қорқынышты, қолхоздағы еңбекке жарамды ерлердің сандық үлесі 20%, əйелдер – 58%, жасөспірімдер 22% болған. 8 Наурыз қарсаңында ардақты ананы құттықтай барғанымызда өткен жылдарды есіне түсірді.

– 1944 жылы мен үшін аса қуанышты бір оқиға болды. Əкем жараланып, майданнан орал-ды. Көп ұзамай еңбек майданына араласты. Əкем колхоздың сиырын бағып, анам сауыншы бол-ды, мен бұзау бақтым. Біз өзіміз салып алған екі бөлмелі соқпа тамда тұратынбыз. Бір күні біздің үйімізге колхоз басшылары бір əзербайжан отбасын көшіріп əкелді. Сөйтсек, жалғыз біз емес, колхоздағы 15 үйдің əрқайсысына бір-бірден бауырлас əзербайжан ұлтының отба-сылары əкелінген екен. Сөйтіп, екі бірдей от-басы екі ауыз үйде бір жыл тұрдық. Біз оларды жатсынбадық. Олар бізді бөтенсімеді. Сондағы адамдардың пейілі қандай кең еді, – деп ойға шомады көнекөз кейуана.

Кейін Əйкен апаны тағдыр Сағыныш Есбер генов сынды еңбекқор азаматпен жолық-тырды. Сақаңның жапан даладан қазық қағып, болашақ совхоздың іргесін қалағаны, оны 30 жыл басқарғаны жəне бүкіл Кеңес Одағына та-нымал кеңшар деңгейіне жеткізгені өз алдына бөлек əңгіме.

Мерекеге орай, айтар тілегін білмек болып едік: «Сексенге толған ананың бар тілегі елдің амандығы ғой. Тəңірім тəуелсіздігімізді баян-ды етсін. Мен кейде соғыс жылдарының қызы едік деп отырам. Алла ондай соғысты кейінгі ұрпаққа көрсетпесін. Ұл ұлдай, қыз қыздай өмір кешсін» деп ойын түйіндеді.

Бүгінде Əйкен апаның өткенге өкініші жоқ. Еңбегі еленді, еңбек озаты атанды. Қай жұмысты қолға алса да, бар ықылас-пейілімен кірісетін. Сол қайсарлығының жемісіндей бо-лып, кеудесінде медальдары жарқырайды.

Құдайдың берген 8 баласынан 17 немере, 11 шөбере сүйді. Тілеуі – ұрпағының амандығы мен елінің тыныштығы. «Біздерді еңбек есейткен, біз балалық дегеннің не екенін білмей өстік. Сендер бейбіт өмір, тыныш заманның қадірін біліңдер!» дегенді ұрпағына өсиет етуден шаршаған емес. «Қарты бар үйдің қазынасы бар» деген сөз осын-дайда айтылатын шығар, сірə.

Есімбай ЖƏКЕНҰЛЫ, АЛМАТЫ.


Ақылды аналарымыз қашанда ерін сыйлаумен, құрметтеумен ерекшеленген. Сол ақылмандығы ұрпағының ілтипатына бөлеп, ана деген тəңір атандырғаны тағы бар. Əмəнда, адамзаттың ананы сыйлауы, табынуы табиғи заңдылық. Біле-білсек, бұл құндылықтың түп-төркіні ықылым заманнан бері ұрпақ сабақтастығымен өзіндік жолын тауып отырған. Көкірек көзі ашық аналар əр буыннан суырыла шығып, ішкі түйсігіне ерік бере отырып, перзенттік парызын өтей білген. Міне, сондай абзал жандардың бірі бүгінде 91 жасқа толып, немере, шөбере, шөпшек сүйіп отырған Нұрбүбі анамыз.

«Бес жасымда кіші əкемнің көмегімен сауатымды ашып, əріп таныдым. 7 жа-сымда əкем Жұмағұл қария қолымнан жетелеп ауыл мектебіне оқуға кіргізді. Қалай екенін қайдам, кітапқұмар болдым. Ертегі жыр, дастандар жазылған кітаптар үйдегі ең көрнекті жерде тұратын. Бір күні біздің шаңыраққа біраз көршілер жи-налды. Ас-судан соң тұрмыс тауқыметін тартып жүрген жандар бір серпілгілері келді ме екен менен «Алпамыс батыр» жырын оқып беруімді өтінді. Мəнерлеп дауыс ырғағын келтіре оқығанымда ер азаматтар бірде құшырланып, бірде ты-пыршып, ал əйелдер суланған кірпіктерін орамалдарының ұшымен сүртіп те отыр-ды. Жыр оқылып бітті. Ел сілтідей тына қалды. Сонда бурыл сақалды қария Төле бидің мақамына салып ақ батасын берді», деген еді Нұрбүбі ана өткен күндерінен суыртпақтай сыр тартқанымызда.

Ең бастысы, балалықтан бастау алған асыл арманына қалайда жетуге ұмтылған жан сəті түсіп уақыт ағымымен ауыл мектебінің мұғалімі болды. Бұл екінші дүниежүзілік соғыстың басталған кезі-тін. «Шəкірттерімнің қуаныш-қайғысына ортақтасып, қолымдағы бір жапырақ нанның тең жартысын бөліп беріп жүрдім. Əрқайсысының үйлеріне барып, анала-рымен жүздесіп, сырласып, мұңдасып, болашаққа деген сенімдерін сетінетпей, рухтандыра білдім. Сол шəкірттерімнің бірі Парламент Мəжілісінің депута-ты болған Мəрия Жүйріктаева: «Сіз балалық шағымның куəсі ретінде маған айрықша ыстық жансыз. Ұлағатты ұстазым болдыңыз. Мектеп қабырғасында жүргенімізде сізге еліктейтін едік. Бұл да мен үшін бақыт емес пе?!» дейді.

«1939 жылы əскер қатарына шақы-рылған Өміржан Медеуұлы майданға ат-танып, соғыста ауыр жаралы болып, 1942 жылдың көктемінде оралды. Госпитальда емделген соң алты айлық демалыс беріпті. Уəдесіне берік жігіт ата-анамның алдынан өтіп, өз əкесінің де батасын алып, екеуміз некемізді қиғызып, шаңырақ көтердік. Арада екі ай өткен соң, Өміржан əскери комиссариатқа барып қайтадан соғысқа аттанды. Бұл жолы Бішкектегі ұшқыштар даярлайтын училищенің курсанты бол-ды. Сонда жүргенде денсаулығы жарам-сыз деп танылып, 1943 жылы көктемде

елге біржола оралды. Мен Қарасай ау-даны, Жандосов атындағы бастауыш мектептің меңгерушісі болып қызмет істеп жүргенмін. Содан жұбымыз жазыл-май 60 жыл отасып, ерлі-зайыпты болдық. Отағасы 2001 жылы пəни дүниеден озды» деді.

Иə, айтар ауызға оңай болғанымен алпыс жыл аз мерзім емес. Қуанарлығы сол Өміржан ата мен Нұрбүбі ана өнегелі өмірлерін бос өткізген жоқ. Аманкелді, Есенкелді, Үсенкелді, Ырыскелді, Дəу-лет келді, Қыдыркелді атты 6 ұл жəне Ханымбүбі, Гаухар, Гүлнəр, Мей рам-гүл деген 4 қыз өсіріп, өндіріп өркен-детіп,немере, шөбере, шөпшек сүйіп, ынтымақтың ұйытқысына айналып, бере-ке бұлағын ағыза білген жандар. Қазақы салт-дəстүрді берік ұстанғандығын өмір белестері растайды. Шыны керек, сол ұстаным бақтарын ашты.

«Бағамдап отырсам, немере, шөбере сүюдің қызығы, рахаты тым бөлек екен. Əрқайсысының маңдайынан сүйгенде бір арманыңа жеткендей боласың.Оларды үйде күтіп отырудың өзі бір бақыт. Немере жан дүниеңді жаулап алып, ерекше елжіретіп қоятын айрықша құдіретті сезім екен!» деп анамыз ағынан жарылғанда ойлау қабілетінің тереңдігінің, өресінің биіктігін һəм бөлектігін білдіреді. Сөз реті келгенде айта кетсек, Нұрбүбі

анамыздың тұла бойындағы қазақы қарапайымдылық пен зиялылық сын-ды құндылықтар біз телефон арқылы тілдескен ұлы Қыдыркелді мен оның жұбайы Күлбағила келінінің бойына жұғысты болғанын аңғардық. Кішіпейіл жандардың əр сөзінен анаға деген құрмет пен ілтипат танылады. Бұл қуана құптарлық жайт. Əрине, абзал ананың өзге ұлдары мен қыз-келіндері жай-лы əңгіме бөлек. Біз білетін академик Есенкелді аға да ұлт зиялыларының бірі. Тұтастай алғанда, құдай тіл, көзден сақтасын, Медеуовтер əулеті өскен өркендеген өнегілі шаңырақ. Бүтін қазақ қа үлгі тұтарлық жандар.

Біздің айтпағымыз Нұрбүбі анамыз-дың сүйегінің асылдығы, қазақы дар-хан мінезділігі болып отыр. Алла нəсіп етіп 10 баланы дүниеге əкеліп өсірді. 1941 жылы Алматыдағы педагогикалық училищені, 1958 жылы Қазақ педагоги-ка институтының қазақ тілі мен əдебиеті факультетін оқып, бітірді. 34 жыл мұғалім болып еңбек етіп, зейнеткерлікке шықты. «Ардақты ана» атанды. «Ерен еңбегі үшін». «Еңбек ардагері» медальдары-мен, Ресей Федерациясының «Великая Екатерина» орденімен марапатталған.

Алматы облысы, Қарасай ауданы,Жандосов ауылы.

Арулар – асыл жандар, шуаќ боп шашылєандарАңдасаңыз, көнекөз қариялар тəубешіл келеді. Тəуелсіз Қазақстанның бүгінгі келбетіне тамсанып, ертеңіне үлкен үмітпен қарайды. Ұрпағын ел мен жерді сүюге тəрбиелейді, еңбекке бау-лиды. Өйткені, олар сұрапыл соғыстың зұлматын көрген. Нағыз қиындықтың қандай болатынын жан-жүрегімен сезінген. Бірі жауды жеңіп елге оралса, енді бірі жеңісті жақындату үшін тылда жұмыс істеген. Əйкен Жайлаубекқызы да міне, сол тыл еңбеккерлерінің бірі. 1942 жылы əкесі соғысқа аттанғанда ол небəрі 6 жаста ғана еді.

Мектеп – баланың өрісін кеңейтіп, өмір кетігін тауып кірпіштей қалануына септігін тигізетін баспалдақ. Ал баланың қарым-қабілеті, өнер-өнегесі мек-теп қабырғасында жүрген кезден-ақ байқалады. Талабымен, талан-тымен талайды тəнті етіп жүрген Индира Қожантайдың өнерге де-ген сүйіспеншілігі ерекше. Өнер десе ішкен асын жерге қоятын ол болашағынан көп үміт күттіреді.

Индира бүгінгі күні Ұлытау ауданына қарасты № 9 Терісаққан орта мектебінің 6-сынып оқушысы. Əнді əуелетіп шырқайтын əн-ші қызымыз мектебіміздің мақ-танышына ай налған. Аядай білім ұясының жақ сы атын шығарып, абыройын асқақтатып отыр. Осыдан үш жыл бұрын Индира аудандық «Əнші балапан» байқауының бас

жүлдесін жеңіп алып, І дəрежелі дипломмен ма-

рапатталды. Былтыр Алматы қаласында өт-кен VІ халықаралық «Ғұмыр дария» əн-би

бай қауында «Эс-традалық вокал» номинациясы бойынша І дип-ломға ие болды.

Жуырда ға -на Қа зақ стан Рес-публикасы кіші Ғы-

лым ака де мия сы-ның Қа рағанды

қ а л а с ы н д а бол ған 45-ші

ғылыми-практикалық конференция-сын да да озықтар қатарынан табыл-ды.

Оқу мен өнерді қатар ұштас-тыра білген Индира əр іске жауап-кершілікпен қарайды. Қазақтың қызына тəн жақсы қасиеттер оның бойында көп. Мектебімізде 57 бала білім алуда. Солардың бірі – Индира. Ол əншілік өнер əжесінен дарығанын мақтанышпен айтады.

«Бұл өнер маған əжем Сəбира Ғалы қызынан дарыған болар. Əжем сызылтып əн шырқағанда көпшілік сүйсініп тындайды екен. Ал есепке бейімділігім атамнан берілген болар.

Атам соғыс ардагері. Ол кісінің көптеген орден, медальдарын көздің қарашығындай сақтап отыр-мыз. Атаммен мақтанамыз да» дейді Индира.

Айғаным БЕЙСЕМБАЕВА,

№9 Терісаққан орта мектебініңбастауыш сынып мұғалімі.

Қарағанды облысы.

Өрімдей өнерлі өрен

Шаѕыраќ ўйытќысы

Еркін елдің ертеңі

Əйел жанарыЖүрегімнен сыр төксін деп қаламым,Сияға емес, сезіміме маламын.Мөлдіреген əрбір əйел жанарын,Көктемдегі таңғы шыққа баладым.

Көктем деген жаңару ғой, жаңару...Түрленеді бүкіл əлем, көңіл де...Көктем сайын құлпырады бар ару.Шуақ сыйлап, көрік сыйлап өмірге.

Хайролла ИСМАҒҰЛОВ,кəсіпкер.

ОРАЛ.


www.egemen.kz 11

Арулар – асыл жандар, шуаќ боп шашылєандарКербез сұлу көктемнің қа-

натына қонып, шуағына шомы-лып келетін бұл қуанышты күнді асыға күтетініміз рас. Өйткені, аяулы аналарымызды ардақтап, əсем əпкелерімізді, қызғалдақтай көрікті қыз-келіншектерімізді құрметтеп, сүйген жарларымыз-ды шын жүректен құттықтаймыз.

Елбасы Н.Ə.Назарбаев: «Шы-ғыс халықтарының арасында, жал-пы мұсылман əлемінде əйел затын бөлекше бағалайтын, қарындасты қатты қадірлейтін халықтың бірі де, бірегейі де – біздің қазақ» деді. Айтса айтқандай, əйел – отбасының бақыты, сəні, дəулеті. Үйдің тазалығы да, үй иесінің тыныш, жайбарақат болуы да содан. Адал жар – көңіл азығы, тілі тəтті, мəмілелі болса – үйде құт-береке болады. Ер азаматтың басына түскен ауыртпалықты да, қиыншылықтарды да бөлісетін əйел. Əйел – ақылгөй дос, сыр-лас болып, бар ауыртпалығыңды жеңілдетеді. Кездейсоқ пəлекеттер кез келсе, ол – сенің көмекшің. Көңіліңдегі күдікті, бойыңдағы қайғыңды сергітетін де – əйел. Тəнің ауырып, жаның жапа шек-се жұбататын да – əйел. Көмек қолын созып, мейірімін төгетін де – сол. Шаңырақтың тұтқасы қашан да үйдің отағасы. Əйел – сол отаудың отанасы, барыңды баптайтын, жоғыңды табатын, пейілі кең, жаны жайсаң, ағайын-тумаға мейірімді – шамшырағың.

А н а қ ұ д і р е т і н т і л м е н

айтып жеткізу мүмкін емес. Қазақ поэзия сында ана тақырыбына алғаш қылардың бірі болып түрен салған Майлықожа мен Ыбы рай Алтынсарин аталарымыз. Ыбы-райдың «Ананың сүюі» өлеңі мен мектепте оқып жүргенде таныс-қанбыз.

Ал, Майлықожаның «Ана қадірі» термесін талантты əнші ініміз Еркін Нұржановтың орын-дауында тыңдаған сайын тың-дағың келе береді. Сөзі мен əні үйлесіп ана бейнесін, ана құдіретін асқақтата түседі.

Ардақты пайғамбарымыз Мұхам медтен (с.ғ.с) бір адам: «Анамды арқалап жүріп, қажылық жасаттым. Қасиетті Қағбаны жеті рет айналдыра тəу еттірдім, ана ақысын өтедім бе?» – деп сұраған екен. Сонда пайғамбарымыз: «Жоқ, бұл қызметің ананың саған жүктілік уақытында қиналған бір сəтіне де тең емес», – деп жауап беріпті. Ананың құдіретін бұдан артық айтып жеткізу мүмкін емес.

Бүгінгі əйелдер қауымы ер азаматтармен қатар қоғамның қозғаушы күшіне айналды. Олар бір қолымен бесік тербетсе, екінші қолымен ғылым, білім, мəдениет, өнер, сауда, бизнес, т.б. барлық са-лаларда сапалы да саналы қызмет етуде. Тұмар, Ұмай, Домалақ ана, Айша бибі аналарымыздың, Əлия мен Мəншүк сияқты батыр қыздарымыздың ізбасар сіңлілері өткенімізді ұлықтап, оған тағзым етіп, бүгінде өзімізді өресі биік ұлт

ретінде сезіну үшін, ертеңіміздің діңгегі – жастарды адамгершілік, отансүйгіштік, адалдық секілді ең асыл құндылықтарға бау-лу үшін, сол арқылы ұрпақтар сабақтастығын баянды ету үшін аянбай тер төгіп келеді.

Рас, қоғамда патриархаттың орнына матриархат келе ме де-ген пікірлер кəдімгідей қозғалып жатыр. Өйткені, бүгін еркектер тым ұсақталып, қорғансыздыққа ұшырап бара жатқандай. Əйел-дерге шалбар мен бөркін ғана емес, отбасының асыраушысы міндетін қоса берді. Əйелдер оны отағасы деп білмейді, өзінің «тұңғыш» ба-ласындай көретін болды. Сонымен, əйелдер бала туып, үйдің ажары болғаннан гөрі еркекпен еркек бо-лып, түздегі сылтың жүріске ден қоюда. Əйелдердің көбіне мұның ұнай бастағаны сонша, олардың бала туып, «салпы етек» болғысы кел мейді. Біздің қыздарымыз өздерін ерлерден артықпыз деп са-найтын да болар. Жалпы, əйел, ер-кек деп бөлудің қажеті жоқ. Еркек болсын, əйел болсын, əліне қарай шабады. Қабілеттілері озады.

Айтайын дегеніміз, еркек те, əйел де пенде. Бірінде жоқ бірінен табылады. Бірінсіз бірі тағы тұра алмайды. Бірін бірі толықтырады. «Екі жарты – бір бүтін, ерлі-қатын – бір түтін». Бірі – отағасы, бірі – отана. Ең бастысы, əйел өзінің ана болу парызын ұмытып кетпесе бол-ды. Əрқайсысына Алланың берген сыбағасы, сыйы мен борышы бар.

Сондай-ақ, ұлттық салт-дəстүріміз бен əдет-ғұрпы мыз дың қатаң сақталғанын қалар едік.

Пайғамбарымыз Мұхаммедтен (с.ғ.с) «Иə, Расулуллаһ, жақсы лықты алдымен кімге істейміз?, – деп сұрағанда, ол: «Анаңа!» – дейді. «Одан кейін ше?», – дегенде, тағы да «Анаңа!» дейді. «Ал одан кейін ше?» – деп қайталаған сұраққа: «Анаңа!» – депті.

Иə, барлық жақсылық атау-лы аналарға жасалуы тиіс. Анаға қамқорлық – ұлтқа қамқорлық. Анаға құрмет – ұлтқа құрмет бо-лып табылады. Қашанда аяулы аналарымыз, асыл жарларымыз, қыз-келіншектеріміз аман бол-сын деп тілейік. Нəзік жандылар-ды көктеммен қатар келетін төл мерекесімен құттықтай отырып:

Бірі – ана, бірі – қыз,Бірі – Ай мен Күніміз,Бірі – құрбы гүліміз,Арналады сіздергеЖүректегі жырымыз.Азат елдің бағына,Аман-есен жүріңіз!

Бауыржан ОҢҒАРБАЕВ,кəсіпкер, «Алпамыс батыр»

қоғамдық қорының президенті, «Ерен еңбегі үшін»

медалінің иегері.

Оңтүстік Қазақстан облысы,Жетісай қаласы.

Анашым-тұмарым,Сүйенер шынарым.Қиырда жүрсем де,Іздейтін, сұрарым.

Дайындап асымды.Кигізіп асылды,

Ақ батаң алдымнанАқ жол боп ашылды.

Иіскеп шашымнан,Сипайтын басымнан,Анашым-қамқорым,Табылған қасымнан.

Шаңырақ шырағы.Дəулеті, жұмағы.Анашым – ұл-қызы,Жанымның құрағы.

Ризагүл ТЕМІРБЕКОВА.

Жамбыл облысы,Жуалы ауданы,Б.Момышұлы ауылы.

Менің енемнің аты – Жəмила. Əкесінің аты – Жанұзақ. Қазақтың көрнекті қаламгері, Мемлекеттік сыйлықтың иегері Дүкенбай Досжанды дүниеге əкел ген ал-тын құрсақ ана.

Оны «апа» дейтінмін. Енем Қаратау-дың теріскей бетіндегі елге белгілі оташы-тəуіптің ерке қызы болыпты. Сəу-келесі сыңғырлаған келін болып түсіп, келіншек атанады. Атамның үйінің əрін кіргізген, ауылдың ардақты келіні бо-лады. Ұрпағын өсіріп, əулеттің анасы-на айналады. Тағдырына екі соғыстың қиындығын бастан өткеру жазылып-ты. Шаңырақ шаттығы мен шыжығын, тіршілік қиындығын бастан кешіріп өмірлік тəжірибе жинақтап, отбасы мектебінің ұстазына айналды. Менің бақытты өмірімнің ең негізгі ұстазы апам болды. Сол үшін де апамның бейнесін əрдайым жүрегімнің төрінде ұстаймын.

Қазақта ененің айтқаны қашанда заң. Өзім үшін де алғашқы күннен енемнің айтқандары талқыланбайтын. Енем екеумізді туыс етіп, байланыстырып тұр-ған қазық – оның ұлы, біздің отағамыз еді.

Өзім түскен шаңырақтың менің басқа замандастарымнан ерекшелігі – Дүкеңнің алғашқы əйелі қайтыс болып, бір ұл, бір қыз қалған екен. Енемнің бір талабы – сол екі бала «Анамыз болса бүйтпес еді, осы ойлағанымды орындап берер еді», дегізбеу болды.

Ұлтымызда ене мен келін болып бір шаңырақтың астында тату-тəтті ғұмыр кешетін ғұрпымыздың түп қазығы асыл дініміз исламға да байланысты. Апам: «Ата-ананың ризашылығы – Алланың ризашылығы», деп біздің құлағымызға құйып, санамызға сіңіріп кетті. Өзім Мағазбектің жалғыз перзентімін. Елге барған сайын Ділдабай ағаны ертіп алып əкемнің басына құран оқытып қайтатын едім. Ауылдан келген соң айтқан əңгімемді тыңдап отырған апам: «Шырағым, сен өзің Құранның біраз

аятын жаттап алып, əкеңнің басына барғанда өзің оқысаң, сауабы көп болар еді. Мен білгенімді саған айтып беріп оты-райын, сен қайталап айтып, жаттап ал», деп менің алғаш Құран аяттарына тілімді сындырды. Ол кісі өмірінің соңына дейін намазын үзбеді. Апамнан үйренген сол аяттарды əлі күнге бір сөзін ұмытпай, өзі үйреткендей тəулігіне сан рет қайталап, ел-жұртыма, отбасыма тілеу тілеп келемін.

Қазақ халқында «Жеті жарғының» заңдарындай жазылып қоймаса да, ауыз ежелден қалыптасқан ене мен келін инсти-туты бар. Ене мен келін институты ілкі за-мандарда алғы буын мен кейінгі буынның үндестігі, дəстүр сабақтастығы түрінде өрбіп отырған. Жасы ұлғайғанда əулетке АНА, отбасында жақсы ене болғысы кел-ген келіндер алғашқы күннен сол дəстүрге жүгінетін болған. Менің енем де сол асыл арқау дəстүрдің жалғастырушысы еді. Үлкен келіні Қызсұлуды да, кештеу түскен мені де жазылмай жалғасып келе жатқан сол заңмен тəрбиеледі.

Кейбір енелерге ұқсап келіндерін «аш-сам алақанымда, жұмсам жұдырығымда ұстауым керек» демейтін. Келіндерінің білмегенін үйретіп, түсінбегендерін түсіндіріп, ылғи да арқасынан қағып, маңдайынан сипайтын. Бір істі келін-дерімен бірге бастап, өзі басы-қасында жүретін. Ересек біз түгілі, немере келіндері Нəзира мен Гүлнарға да көп нəр сені үйретіп, оларды ылғи ботадай жетелеп жүретін. Апамның айтуынша ене – келіннің екінші анасы. Сондықтан келіннің енеден үйренері, алар тəлімі көп. Бүгін келін болып отырған жас қыз, ертеңгі күні өзі де ене атанып, келін тəрбиелейтіні – өмір заңдылығы. Үлкен келіннің он баласын дүниеге келген күннен етегіне орап алып, бағып, өсіріп, немереден шөбере сүйді. Менің де бала-ларымды бауырына салып, кенжем Əсел туғанда да алғаш рет бесігін өзі тербетті.

Мен келін болып түскенде апам

сексенде болатын. Өмірден бар түйгені мен жиған-терген, үйренгендерін бабымен айтып отыратын. Атамыздың ауылындағы ағайын-туыстарды, құда-жекжаттарды Дүкеңнен гөрі мен жақсы танимын. Себебі, олардың отбасы, өмір сүру дағдылары, ағайын-туыстық қатынастары – бəрін апам маған айтқанда жадымда мықтап тоқып алған едім.

Бүгінде сол туыстардың балалары, немерелері жолыққанда аталарының атын атаса болды, апамның айтқандары есіме түсіп – тани кетемін. Үлкендерін сұрап, жастары жайында білгім келіп тұрады. Бұл анамнан қалған үлгі ғой.

Апам намазын оқып болған соң ұзақ отырып, ел-жұртқа тілеу тілеп тəспі тартатын. Əсіресе, Елбасына риза еді. «Айналайын-ай, осынша адамды асы-рап, еңбегіне ақы төлеп, елді тыныш, жұртты аман сақтап отырғанын айтам-ау! Сонысымен қоймай мен сияқты кəрі-құртаңға пенсия төлейді. «Еңбегіңіздің зейнеті», – дейді, дейтін. Жарықтық өте қанағатшыл еді.

Дүкеңді ағайын-туысы «Түкен» деп атайды. «Д» əрпін төртінші сыныпқа дейін Дүкеңнің өзі де «Т»-мен жазып келіпті. Оңтүстік өңірде ұстахананы «түкен» дейді. «Дүкенбай» деген есім сол ұстахананың құрметіне қойылған көрінеді. Апам ұлына аяғы ауыр жүргенде Қаратау өңіріне аты белгілі шебер – Ақəділ ұста енемнің түсіне кіріпті. «Келін, мынау саған сыйым», – деп көсеу сыйлапты. Содан апам ұл босанғанда қуанғандарынан «түкен қасиетті орын ғой» деп, ұлдарына «Түкенбай» деген ат беріпті.

Мен ас-ауқат əзірлегенді білгеніммен қолөнер, іс тігу дегенге қырым жоқ бола-тын. Апам керек-жарағының бəрін маған базардан алдыртып алып, жүн түтіп, көрпе қабуды көрсетіп, жастыққа тыс тігуге дейін, қадағалап отыратын. «Жамамай жаңа болмайды», – деп киім болсын, төсек-орын жабдығы болсын сетінеп кеткенін

дереу тіктіріп, түймесін қадатып қоятын. Тіпті, қабырғаның жыртылған тұсқағазын жапсыртып, түсіп қалған шегесіне дейін маған қақтыратын. «Отаныңның əрбір за-тын көзіңнің қарашығындай сақта. Біреуін – екі, екеуін – көп ет», «Төркініңе бере бер-ме – ырысың ауып кетеді. Уақыты келіп дəулеттерің тасығанда оларға да бересің, сонда қадірлі боласың», деп отыратын.

«Адам аштыққа шыдайды, молшы-лықтың буына шыдамайды. Тоқтық не дегізбейді, жоқтық не жегізбейді» дейтін. «Алла дəулетті əр əулетте бір балаға ғана береді. Сол жігіт ат жалын тартып мініп азамат болғанда əулеттегі басқа бауырларымен дəулетімен бөлісіп отырғаны дұрыс, əйтпесе, ырысы қашады. Кейбіреулерді қарасаң, байып келе жа-тады да аяқ астынан бір пəлеге ұшырап қолындағысынан айырыла бастайды. Сонда ол өзінде барымен басқаларға қайырым-мейірім жасамаған соң, құдай «Мына құлым беріп жатсам да тоймай-ды, басқалармен бөліспейді. Жоқшылық қандай болады екен дəмін татсын», деп де-реу берген бағын тыя қояды. Біздің əулетте дəулетті Түкенжанға берген, сондықтан сен басқа бауыр-қарындастарымен бөлісіп отыр. Əйтпесе, тоғышар байдың тоқырап күн кешуі оп-оңай», – деп қорқытып қоятын.

«Шырағым, сен жақсылықтың жоқ-таушысы бол, жамандықтың іздеушісі көп болады. Оны керек адам сенсіз де тауып алады. Не іздесең, құдай соны береді». Апамның осы аманаты менің өмірлік ұстанымыма айналды.

Мен Əселді өмірге əкелгенде енем «Енді шалымның жанына жақындай берейін», – деп елдегі үлкен ұлының қолына барып тұруға жиналды. Апамның жанымызда жүргеніне , үйімізд ің төрінде қарқарадай болып отырғанына үйреніп қалғанбыз, іштей қимай жүрдік. Бірде таңғы ас үстінде «Апа, сіздің əр сөзіңіз ақыл кені ғой, сонда да «Маған

енем айтып кетті» дейтіндей бір үлгі айтыңызшы, өмір бойы айта жүрейін» дедім. «Жарайды, маған ойлануға мұрсат бер. Елге айта жүретіндей сөзді кемінде үш күн ойланайын», деді. Содан тіршіліктің күйбеңімен мен сұрағанымды ұмытып кетіппін. Бір күні тағы сол таңғы аста «Сəуле, сен менен: «Апам айтып кетіп еді дейтіндей ақыл сұрап едің ғой» деді. «Иə, апа!».

– Ол бір-ақ ақыл. Қашанда сабыр-лы бол! Құранда да солай айтқан. Мен одан мықты емеспін ғой. Бар ақылымды ақтарып, ары ойладым, бері ойладым, апам əрдайым сабырлы бол деген деп, əр істі тек ақылға салсаң – бəрі жақсы бола-ды, – деді.

Апам «шалымның жанына жақын-даймын», деп елге кеткенде көз жанары нашарлап, қарайғанды əрең ажырата-тын. Біздер ол жылдары Астанаға қоныс аударғанбыз. Анамызды сағынып ба-рамыз. Үйдегі немерелері Жұлдызбек, Əйгерімдер біздің келгенімізді айтпай, «үндемей барып қолын ұстаңыздаршы» дейтін, апамның зердесін сынамақ ниетте. Қолына қолымыз тигенде, «Мынау, Ақнұрдың қолы ғой!» немесе «Дүкенжан!...», «Сəуле!», – деп тани қоя-тын. «Түкен, бағуың жақсы екен!, Сəуле-нің қолы неге жіңішке, жүдеу ғой!» деп күл діретін. Амандасып болған соң ұлы-нан Астанадағы халықтың жағдайын сұрайтын.

Бір ғасыр өмір сүргенде өмірден бас-ты түйгені – ел тыныштығы, отбасы амандығы, ұрпағының өсіп-өнуі ғана бол-ды. Апамның төлқұжатында «1898 жылы» деген жазу болатын. Жүзге толғанда мына бір өлеңді арнап, «Жыр тəж» деген жинағыма кіргізген болатынмын:

Менің енем жүзден асып барады,Соңғы он жылда күңгірттеніп жанарыҚалғанымен, отырып-ақ біледіДүниенің арғы-бергі хабарын.

Көре ме екен, көкірегінің көзіменСалмақтай ма, жүрегімен сезінеСөз саптаса өткенінен сапырып,Жол көрсетер көзі бардың өзіне.

Талантына соғыс өрті дөп келген,Жақсыны да, жаманда да көп көрген.Үш ғасырдың таңыменен таласып,Үш ғасырда үш патшаны өткерген.

Шүйкедей-ақ, бірақ рухы шөкпейді,Қоғамды да, адамды да сөкпейді.«Не көрдіңіз?» деп сұрасаң апамнан,«Жақсы адамдар дүниеде көп», – дейді.

Сегіз мүшел көріпті өмір сүргелі,Байлық арсыз бір кетіпті, бір келіп.Баянымен бұл өмірде қалғаны – Ұрпақтары ел болыпты іргелі.

Əрбір адамға ұлттық тілден, ділден, діннен ажырамай, ата дəстүрден ауыт-қымай, ұрпақ бойына ұлттық тəрбие ұрығын себе білу – басты міндет десек, менің енем сол міндетін адал атқарып, 2004 жылы 11 желтоқсанда өмірден өтті. Ұлы Дүкенбай анасының ба-сынан өткерген оқиғаларын елеп-екшеп, көркем тілмен кестелеп «Төрт патшаны көрген кейуана» атты хи-каят жазды. Енемді есіме алғанда жоғарыдағы əдемі сəттер көз алдымнан мар-жандай т із іліп өтетіні бар.

Сəуле ДОСЖАНОВА,Қазақстан Жазушылар

одағының мүшесі.

Бірі – отаєасы, бірі – отанасы

Жыл он екі айдың бір күнін дүние жүзінің жұртшылығы асқан құрметпен атап өтеді. Жай атап өтпейді, жалпыхалықтық мейрамға ұласады. Бұл мерекені басқа мерекелерден өзгерек санап, береке бастауы деп біледі. Бұл мереке – Халықаралық әйелдер мейрамы.

Жанымның құрағы

Енемді есіме алєанда...

Арулар – асыл жандар, шуаќ боп шашылєандарАрулар – асыл жандар, шуаќ боп шашылєандарАрулар – асыл жандар, шуаќ боп шашылєандарАрулар – асыл жандар, шуаќ боп шашылєандар


www.egemen.kz12● Дүние жəне дағдарыс

НЕСИЕ ҐСІП, КҐШІ-ЌОН КҐБЕЙДІ

Наурыз айының басында атақты Forbes журналы өзінің 2015 жылға арналған дəстүрлі рейтингін жария-лады. Журналдың дерегі бойынша, əлемдегі миллиардерлердің саны биыл 1876 адамды құрап, өткен жылғы көрсеткіштен 181 алпауытқа артқан екен. Жаһандық алпауыттар тізімін былтырғыдай тағы да Билл Гейтс бас-тап отыр. Оның байлығы өткен жылғы деңгейден 3,2 миллиард АҚШ дол-ларына өсіп, 79,2 миллиард долларға жетіпті. Екінші орынға America Movil

операторының тағы бір иесі, мексикалық Карлос Слим шықты. Оның дəулеті 76,4 миллиард долларды құрады. Forbes журналы келтірген дəстүрлі тізімде бір жыл ішінде бас айнал дыратын байлыққа жеткен Уоррен Баффет болды. Ол өзінің Berkshire Hathaway инвестициялық компаниясы баға сының еселеп артуы нəтижесінде өзінің байлығын 14,5 миллиард доллардан 72,7 миллиард долларға дейін өсірген.

Forbes журналының биылғы тізімінде əлемдегі миллиардерлер

қатары 290 адамға толығыпты, оның ішінде Қытайдан жаңа 71 миллиар-дер шыққан екен. Миллиардерлер қатарындағы ең жасы Snapchat фото-мессенджерінің иесі 24 жасар Эван Шпигель болып отыр. Миллиардерлер қатары көп ел əдеттегідей, АҚШ бол-са, бір ғана Калифорния штатынан 131 миллиардер журнал тізіміне кіріпті. Сонымен бірге, журнал тізімінен Ресей бойынша 88 миллиардер орын алыпты. Бұл елдегі бірінші алпауыт, байлығы 14,8 миллиард долларға жеткен «Интеррос» тобының иесі Владимир Потанин болса, екінші орынды байлығы 14,7 милли-ард долларды құраған «Альфа-групп» компаниясының басшысы Михаил Фридман, үшінші орынды байлығы 14,5 миллиард долларға жеткен Алишер Усманов иеленді.

Дайындаған Жылқыбай ЖАҒЫПАРҰЛЫ,

«Егемен Қазақстан».

Басты байлық

Жылқыбай ЖАҒЫПАРҰЛЫ,«Егемен Қазақстан».

«Жақсыны көрмек үшін» де-ген ұлағатты үкілеп, елордалық №3 перинаталдық орталықтың табалдырығын а т т а д ы қ . О р т а л ы қ т ы м е д и ц и н а ғылымдарының кандидаты, жоғары дəрежелі дəрігер Зайтуна Хамидуллина басқарады екен. Жүзінен жылылық нұры ескен бас дəрігер нағыз ақ халатты абзал жандарға тəн ізгілікпен баурап алды.

– Біздің перзентхана Астана қала-сындағы ең салиқалы емдеу орта-лықтарының бірінен саналады. Оның іргетасы 1964 жылы қаланған. Содан бері күн сайын ондаған нəресте дүние есігін ашып, еліміздің еркін ұландарының қатарына қосылады. 2014 жылдан бас-тап біздің перзентхананың дəрежесі жоғарылатылып, перинаталдық орталық ретінде құрылды. Яғни біздің орталықта бүгінгі заманауи технологияға негізделген құрал-жабдықтармен толыққан қабылдау – диагностикалық, жаңа туған сəбилерді жетілдіру, шала туған нəрестелерді оңалту, балалар реанимациясы сияқты бөлімдер ашылды, – дейді З.Ғадилқызы.

Перинаталдық орталықта генико-логиялық сырқаттарды сауықтырудың кешенді қызметі көрсетіледі. Бедеулікке қарсы, жатыр ісіктерін жою жəне басқа күрделі оталар жасалады. Сонымен бірге, орталық базасында бір ауысымда 500 адам қабылдайтын əйелдер емханасы жұмыс істейді. Емханада жүкті əйелдерге жан-жақты ақыл-кеңес берілуімен қатар, аурудың барлық түрлері бойынша медициналық көмек көрсетіледі.

Бас дəрігер Зайтуна Хамидуллинаның айтуынша, Астана қалалық №3 пери-наталдық орталығында аяғы ауыр аналардың бала көтеру кезеңдеріндегі ауытқушылық үрдістерінің барлық түрлері бойынша шипалы ем жасалына-тын көрінеді. Тіпті, мұнда медициналық зерттеулер бойынша бала көтеруге болмайтын əйелдерді емдеп, ана болу бақытын көруге жағдай туғызады екен. Орталықтың ота жасайтын бөлімшесі осы санаттағы ауруханалардың ішіндегі озық жабдықталған бөлімшелердің қатарынан саналады. Орташа алғанда мұнда күніне өздігінен босана алмайтын əйелдерге 6-7 ота жасалатын көрінеді. Өткен жылы №3 перинаталдық орталықта 1200 анаға ота жасалып, осыншама сəбиге жарық дүниеге жолдама беріліпті.

Астана қалалық №3 перинаталдық орталықта заман талабына қарай ғылы-ми ізденістерге кең жол ашылған. Орта-лық базасында Астана медициналық академиясының гинекология жəне аку-шерлік кафедралары жұмыс істейді. Бұл екі кафедрада білікті ғалым, профессор

Галина Ахмедиянованың жетек шілігімен жас мамандардың ғылым жолын дағы ізденістері шыңдалады. Міне, осындай жан-жақты ізденістердің нəти жесінде бұл орталықта əйелдерге лапароскопиялық ота жасау əдісі кеңінен қолға алынған. Мəселен, бұрын жатыр ісігін алып тас тау үшін, бүкіл қарынды тілгілеп, ішті ақтаруға тура келетін. Енді, лапа-роскопиялық əдіс бойынша қарынға кішкене ғана тесік жасап, лазер арқылы жатыр ісігін жойып жіберуге мүмкіндік жасалады.

Орталықта мамандардың кəсіби білік-тілігін арттыруға барынша көңіл бөлінеді екен. Өткен жылы №3 перинаталдық орталықтың бірқатар дəрігерлері Франция, Қытай, Ресей, Балтық жағалауы елдері сияқты, шет мемлекеттерде болып, кəсіби біліктілігін шыңдаған. Жақында Балтық жағалауы елдерінен осында бір топ ғалым мамандар келіп, орталықтың акушер-ги-некологтары арасында шеберлік класста-рын өткізіпті.

– №3 перинаталдық орталыққа Ден саулық сақтау министрлігі мен қалалық денсаулық сақтау басқармасы тарапынан шынайы қамқорлық жаса-лып келеді. Өткен жылы Астана қалалық əкімдігі мен қалалық денсаулық сақтау басқармасының тікелей көмегінің арқасында жаңа туған сəбилерді жетілдіру жəне жаңа туған шақалақтарды адам қатарына қосуға арналған бүгінгі ғылыми технологияның жоғарғы жетістіктеріне негізделген экстрокласты медициналық жабдықтар алдық. Орталықтың меди-циналық құралдармен жабдықталуы талапқа сай. Маман кадрларымыздың біліктілігі де жоғары. Сондықтан, біз сырқаты асқынған əйелдерді де, соңғы кезде толғағы ауыр аналарды да қабылдап қатарға қосып келеміз. Бұл біздің еліміздегі медицинаға деген Мемлекет басшысының шынайы жанашырлығының жемісі, – дейді орталықтың білікті басшы-сы Зайтуна Хамидуллина.

Жоғарыда айтып өткеніміздей, Ден-саулық сақтауды дамыту жөніндегі республикалық орталықтың рейтингі бой-ынша, №3 перинаталдық орталықта ана мен баланың шетінеу оқиғасы болмаған. Жаңа туған балаларды жетілдіру, аналар-ды сауықтыру сапасы еліміз бойынша ең жоғарғы көрсеткіш дəрежесіне жеткен.

Кадрлардың біліктілігі жоғары бол-са, ортақ істің жемісі де мəуелі болмақ. №3 перинаталдық орталықтағы акушер-гинекологтардың 60-70 пайызы бір орталықта ұзақ уақыт қызмет атқарып, тəжірибе жинақтаған салиқалы мамандар көрінеді. Əрине, оқу орындарында алған білімдерін тəжірибемен ұштастыруға ұмтылған жастар да баршылық. Дегенмен, орталықтағы ана мен баланың

денсаулығын сақтау жолындағы жоғары сапаға қол жеткізуде өз ісіне шынайы берілген, ұзақ уақыт осы орайда ізденісті жұмыс атқарған тəжірибелі мамандардың үлесі зор екендігі даусыз. Осы ретте Айгүл Дүйсембаева, Халида Шəріпова, Елена Тихомирова, Екатерина Конькова, Қарлығаш Ағыбаева, Бақыт Анапина, Əсия Смағұлова сияқты тəжірибелі дəрігерлердің, Жанар Шындалиева, Галина Трушевна, Наталья Ахрименко сияқты орта буын акушерлердің есімін ерекше атап өткен орынды. Бүгінгі көктем мере кесі, 8 наурыз – халықаралық əйелдер күні қарсаңында өмірге адам əкелетін бұл абзал жандардың еңбегі одан əрі жана берсін.

«№3 перинаталдық орталық орна-ласқан ғимараттың салынғанына елу жылға жуықтапты. Осы ретте жаңа ғимаратқа көшу ойларыңызда жоқ па?», – деген сұрағымызға да бас дəрігердің жауабы тиянақты болды.

– Медициналық мекемелердің мате-риалдық базасын нығайту дегеніміз, ескінің бəрін сырып тастау емес қой. Міне, өздеріңіз көрдіңіздер, біздің орта-лықтың барлық бөлімшелері кірсе шыққысыз, сыңғырлап тұр. Бөлмелер таза, жарық əрі жылы. Мұның бəрі 2013 жылы қалалық əкімдіктің көмегімен жасалған күрделі еуропалық жөндеудің нəтижесі. Бөлімдердегі инженерлік коммуналдық қызметтің жұмысы да кідіріссіз. Шаруашылық жөніндегі орын-басарым Гүлнар Белгібаеваның тынымсыз қаракетінің арқасында біз коммуналдық жүйелердің тоқырауын сезіп көргеніміз жоқ, деді бас дəрігер.

– Біздің 500-ге жуық адам еңбек ететін ұжымымыз іскерлік пен ұжымшылдықты ұштастыра отырып, соңғы жылдары медициналық қызмет көрсетудің жоғары сапалық деңгейіне шықты. Бұл, ең ал-дымен, ұжымға басшылыққа келген Зайтуна Хамидуллинаның тəжірибесі мен іскерлігінің арқасы, – дейді осы сəтте əңгімеге араласқан бас дəрігердің емдеу шаралары жөніндегі орынбасары Айгүл Дүйсембаева.

Астаналық аяғы ауыр аналар арасында нəрестемді №3 перинаталдық орталықта өмірге əкелсем деген астарлы арман бар екен. Бұл – осы орталықтағы ана мен бала өмірінің арашашысына айналған тəжірибелі акушер-гинекологтар еңбегіне деген баға, шын мəніндегі ақ халатты аб-зал жандарға деген шынайы сенім. Өткен жылы осы орталықта дүниеге келген 7 мың сəби сол ақиқаттың айнасы болса керек. –––––––––––––

Суреттерде №3 перинаталдық орталықтың бас дəрігері З.Хамидуллина жəне орталықтан көрініс.

Перзентхана – ел ертеңінің бастауы, ұлт өсімінің өрісі. Іңгалаған талай сəби жарық дүние есігін ашар табалдырығы. Бастауы бүтін, табалдырығы берік, өрісі кең елдің болашағы да баянды. Тəуелсіздік бесігі – елор-дада үш перинаталдық орталық бар екен. Соның бірі де бірегейі – Астана қаласының №3 перинаталдық орталығы болып табылады. Денсаулық сақтауды дамыту жөніндегі республикалық орталықтың дəстүрлі рейтингі бойынша 2013-2014 жылдардың қорытындысында №3 перинаталдық орталық стационарлық перзентханалар арасында республи-ка бойынша үздіктер қатарынан танылыпты.

Жарыќ дїние табалдырыєы

Португалияның мемлекеттік қа-рызы ІЖӨ көлемінің 124 пайызын құрайды. Иə, мемлекеттік қарыз Грекияның мемлекеттік қарызынан аз. Алайда, Португалия үкіметінің жиынтық қарызы бүгінде ІЖӨ-нің 381 пайызын құрап отыр. Бұл көрсеткіш Грекияда ІЖӨ-нің 286 пайызына тең. Яғни Португалияның жиынтық қарызы Грекияның жалпы қарызынан əлдеқайда асып жығылады. Грекияны алаңдатып отырған мемлекеттік қарыз көлемі бол-са, Португалия экономикасының барлық саласы бірдей қарызға белшеден батқан. Мəселен, тек 2008 жыл мен 2013 жыл-дар арасында ғана бұл елдің жиынтық қарызы 69 пайызға өсіп кетті.

Қарыз салмағы экономика өсімі-нен жылдам өспеу үшін тек қана мемлекеттік саланың өзі фискальдық көрсеткіштерін ІЖӨ-нің 3,6 пайызы-на дейін жақсартуы керек. Португалия

экономикасының қазіргі жағдайында, жекеменшік сектордағы қарыз проб-лемасы шиеленісіп тұрғанда, бұл міндетті шешу тіпті де мүмкін емес.

Міне, экономиканы құрсаулаған осындай келеңсіздік жағдайында неміс Бундестагы Португалия үкіметінің Ха-лық аралық валюта қорының (ХВҚ) қарызын мерзімінен бұрын жабу жөніндегі ұсынысына жан-жақты қолдау көрсеткені еріксіз таңқалдырады. Оның сыры неде? Бұл жердегі басты себеп, немістер та-рапынан Португалиядағы «қатал үнем» шараларының жемісті жұмысын көрсету болса керек. Сон дықтан, олар Португалия үкіметіне дəл осы тұрғыдан барынша көмек көрсете отырып, «қатаң үнем» саясатының нəтижелі болатындығына Грекия үкіме тінің көзін жеткізбек.

Бұл қадам Португалия үшін де тиімді. Себебі, олар ХВҚ-ның өздері үшін өте қымбат несиесін ашық

рыноктағы əлдеқайда арзан несиемен қайта қаржыландыру мүмкіндігін алды. Дегенмен, бұл мардымсыз тиімділік Португалия экономикасының оңалып кетуіне кепілдік бере алмайды. Тіпті, осы əдіспен ел экономикасы 2013 жылдағыдай, ағымдағы операциялардың есеп-шотындағы профицитті 0,9 пай-ыз деңгейінде ұстап тұрған күннің өзінде, Португалияның қарыздан толық құтылуы үшін 128 жыл керек болар еді.

Елдің экономикалық дамуына қолбайлау болып отырған мəселелер бұл елде жетерлік. Еуроаймақ елдері бойынша Португалияда демографиялық өсім өте төмен. Бұл елде соңғы жыл-дары бала туу деңгейі ең қауіпті шек-ке дейін құлдырап кетті. Оның үстіне жұмыссыздық салдарынан жастардың шетелдерге жаппай қоныс аударуы жылдан-жылға артып отыр. Португалия жастарының жартысына жуығы жұмыссыз. Міне, осындай күрделі жағдайда экономиканы көтеретін еңбекке қабілетті халық саны күрт кеміп барады. Еңбек биржаларында үмітсіз кезекте тұрған жастарды жұмыспен қамту мақсатында Португалия үкіметі шұғыл кешенді шараларды жүзеге асы-ра алмайтын болса, несие-қаржылық жағдай түзелген кездің өзінде де бұл елдің экономикасының гүлденіп кетуі екіталай.

Елдің ұлттық статистика қызметінің мəліметі бойынша, өткен жылы Англияға Шығыс Еуропадан келетін мигранттар саны 23 пайызға өсіп, 900 мың адамды құраған. Британ үкіметі 2015 жылы елге келетін мигранттар са-нын жылына 100 мың адамға дейін азай-тамыз деген уəделерінен шыға алмады. Бұл елге Шығыс Еуропадан келетін ми-гранттар саны ғана өскен жоқ, сонымен бірге, Батыс Еуропадан қоныс аудару-шылар саны да 10 пайызға артты.

«Британ үкіметі елге келетін ми-гранттар санын азайту мақсатында қолдан келгеннің бəрін жасауда. Алайда,

Еуропалық одақтан келетін көші-қон тасқынына тосқауыл қоятын ешбір тиімді шара қолдана алмай отыр», дейді politics.co.uk порталының редакторы Иэн Дант.

С а р а п ш ы л а р д ы ң а й т у ы н ш а , Ұлыбританияға келетін мигранттар санының артуына, ең бірінші, бұл елдегі еңбек нарығындағы қара жұмысшыларға деген сұраныс, екіншіден, мемлекет та-рапынан көрсетілетін тегін əлеуметтік жеңілдіктердің көптігі себеп болып отыр. Англияда барлық дəрежедегі медициналық қызмет тегін. «Егер ЕО-дан келетін мигранттар саны азаятын

болса, бұл елде аз жалақы төленетін жұмысты атқаратын адам болмай қалуы мүмкін. Жұмыс күшінің тапшылығынан жұмыс берушілер жалақыны еріксіз көтеруге мəжбүр болады», дейді са-раптау ұйымының директоры Дэвид Гудхарт.

Елге келетін мигранттар санын қайткен күнде де азайтуды көксеген премьер-министр Дэвид Кэмерон қолданыстағы көші-қон саясатын өзгерту жөнінде жаңа жоспар ұсынып отыр. Бұл жоспар бойынша, ми-гранттар үшін елдегі əлеуметтік жеңілдіктерді шектеп, олар үшін ақылы медицина қызметін қолданысқа енгізбек. Дегенмен, Ұлыбритания үшін де Еуропалық одақ шеңберінде жүріп-тұру үдерістерінің еркіндігіне байланысты таяу болашақта мигрант-тар тасқынына тосқауыл қою қиын болмақ.

Экономикалық тұрақсыздық титықтатқан Еуропалық Одақ (ЕО) елдері бүгінде бар келеңсіздік кінəсін Грекияға артып, бұл мемле-кетте жағдай оңалатын болса, бүкіл кəрі құрлықта «жұмақ» ор-най қалатындай көреді. Сөйтіп, ЕО-ның барлық назары Афинаға ауып, мамандардың ақыл-кеңесі де, дағдарыстан құтқаратын не-сие қаржы да осы елге құйылуда. Өкінішке орай, ЕО-ның эконо-микасын кері тартқан ел бір ғана Грекия емес. Португалияның экономикасын тұралатқан келеңсіздік Грекиядан да артық бол-маса, кем болмай отыр.

Ќарыздыѕ кґкесі Португалияда

Мигранттар тасќыны

Алпауыттар ќатары 181 адамєа артты

«Қазақстан Республикасының əкімшілік-аумақтық құрылысы туралы» 1993 жылғы 8 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Заңы 10-бабының 4-1) тармақшасына жəне «Қазақстан Республикасының аумағындағы əуежайларға, порттарға, теміржол вокзалдарына, теміржол стансаларына, метрополитен стансаларына, автовокзалдарға, автостансаларға, физикалық-географиялық жəне мемлекет меншігіндегі басқа да объектілерге атау беру, сондай-ақ оларды қайта атау, олардың атауларының транскрипция-сын нақтылау мен өзгерту жəне мемлекеттік заңды тұлғаларға, мемлекет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есімін беру қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 жылғы 5 наурыздағы №281 қаулысына сəйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:

1. Мынадай білім беру жəне мəдениет ұйымдарына:1) «Қарқаралы қаласының № 2 орта мектебі» коммуналдық мемлекеттік

мекемесіне Əлімхан Ермековтің есімі;2) «Қарқаралы қаласының № 44 орта мектебі» коммуналдық мемлекеттік

мекемесіне Мəди Бəпиұлының есімі;3) «Қарағанды облысы Қарқаралы ауданы Егіндібұлақ ауылының № 43 орта

мек тебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесіне Қажыкен Смайыловтың есімі;4) «Қарқаралы ауылшаруашылық колледжі» коммуналдық мемлекеттік

қазыналық кəсіпорнына Мыңжасар Əдекеновтің есімі;5) Қарағанды облысының мəдениет, мұрағаттар жəне құжаттама

басқармасының «Жезді кентіндегі тау-кен жəне балқыту ісі тарихы мұражайы» коммуналдық мемлекеттік қазыналық кəсіпорнына Мəкен Төрегелдиннің есімі;

6) «Шахтинск қаласы əкімдігінің №16 лицей-мектебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесіне Əлихан Бөкейхановтың есімі;

7) Шахтинск қаласы əкімдігі Шахтинск қаласы білім беру, дене шынықтыру жəне спорт бөлімінің «Көркемсурет мектебі» коммуналдық мемлекеттік қазыналық кəсіпорнына Əубəкір Ысмайыловтың есімі берілсін.

2. Мынадай білім беру жəне мəдениет ұйымдары:1) «Қарағанды облысы Нұра ауданы əкімдігінің білім беру, дене

шынықтыру жəне спорт бөлімінің «Путь Ленина» орта мектеп» коммуналдық мемлекеттік мекемесі «Байтуған орта мектебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесі болып;

2) «Қарағанды облысы Нұра ауданы əкімдігінің білім беру, дене шынықтыру жəне спорт бөлімінің «Киров орта мектебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесі «Абдолла Асылбеков атындағы орта мектебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесі болып;

3) Шет ауданының білім, дене шынықтыру жəне спорт бөлімінің «Қайрақты жалпы орта білім беру мектебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесі «Хасен Сəрінжіпұлы атындағы жалпы орта білім беру мектебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесі болып;

4) Шет ауданының білім, дене шынықтыру жəне спорт бөлімінің «М.Горький атындағы эксперименталдық мектеп-гимназиясы» коммуналдық мемлекеттік мекемесі «Жамбыл Ақылбаев атындағы эксперименталдық мек-теп-гимназиясы» коммуналдық мемлекеттік мекемесі болып;

5) Ұлытау ауданының əкімдігі «№10 Борсеңгір орта мектебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесі «Мінəжат Мыңқаев атындағы орта мек-теп» коммуналдық мемлекеттік мекемесі болып;

6) Жаңаарқа ауданы əкімдігінің Жаңаарқа ауданының білім беру, дене шынықтыру жəне спорт бөлімінің «Н.К.Крупская атындағы орта мектебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесі «Бименде Амалбеков атындағы орта мектеп» коммуналдық мемлекеттік мекемесі болып;

7) Шет ауданының əкімдігі Шет ауданы мəдениет жəне тілдерді дамы-ту бөлімінің «Ақадыр мəдени-сауық орталығы» коммуналдық мемлекеттік қазыналық кəсіпорны «Шабал Бейсекқызы атындағы мəдени-сауық орталығы» коммуналдық мемлекеттік қазыналық кəсіпорны болып қайта аталсын.

3. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі К.МƏСІМОВ.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2015 жылғы 16 ақпан №61 Астана, Үкімет Үйі

Қарағанды облысының кейбір білім беру және мәдениет ұйымдарының атауы және қайта аталуы туралы

Ұлыбританияның премьер-министрі Дэвид Кэмерон Еуропалық одақтан келетін мигранттар тасқынын азайтуға бірнеше рет уəде берген еді. Алайда, Англиядан жайлы тұрмыс іздеген мигранттар санын азайтуға Д.Кэмерон дəрменсіз болып шықты. Соңғы кезде Еуропалық одақтан ағылған мигранттар саны азаюдың орнына еселеп арта түсті.

«Біреуге мал қайғы, біреуге жан қайғы» дегендей, жаһандық эко-номика дағдарыстан бас көтере алмай жар басына жақындаса да, əлемдегі қалталы алпауыттардың қылшығы қисаяр емес. «Өлімді жерде молда семірердің» кері келіп, жалпы дағдарыс жағдайында олардың байлығы да еселене түскендей. Америкалық Forbes журналының дерегі бойынша, əлемдегі миллиардерлердің қарызы бір жыл ішінде, яғни 2014 жылғы 6,4 триллион доллардан 2015 жылы 7,05 триллион долларға дейін өскен көрінеді.


www.egemen.kz 13

ОТБАСЫНДА�Ы «ОША�АН»Күйеуі əйеліне:– Сен таңға дейін осылай отырып ұйықтамақсың ба, дұрыстап жатпайсың ба?– Ертең кешке тойға барамыз ғой, прическам бұзылып кетпесін деп...

* * *Əйелі күйеуіне:– Осы демалыста «Құдаларға» барып қайтайықшы, мен екі билет алып қойдым.– Сонау Оралға дейін үш күн, бері үш күн жүреміз, жұмысты қайтеміз?– Мен саған Əуезов театрындағы «Құдаларды» айтып тұрмын...

* * *Əйелі базардан ауыр сөмке көтеріп келгенде күйеуі жанашырлықпен: – Жаным, саған ауыр көтеруге болмайды ғой. Бұл əдетіңді қойғаның жөн болар еді.– Басқа қандай жолы бар?– Ең дұрысы, сен ерінбей екі рет барып кел...

* * *Бір байшыкеш кешке үйіне келгенде əйелі:– Тамақ ішесің бе? – дейді.– Не бар?– Қара уылдырық, бұлғар шарабы, қазы-қарта, жал-жая...– Шіркін, баяғыдай қара нан мен қара шай болса ғой...– Ол үшін елдің еркектері сияқты адал жұмыс істеу керек!..

CӨЗ СОЙЫЛƏЗІЛ - ОСПАЌ, СЫН - СЫЌАЌ

Мїйісті жїргізетін Берік САДЫР

Саябақтың ішінде желе жортып келе жатыр едім, отырғышта шұқшиып кітап оқып отырған он сегіз-он тоғыздар шамасындағы əдемі бойжеткен кенет бетіме бар-лай қарап қалғандай болды. «Енді бізге қыз қарайды дейсің бе», деп өзіме қарауды ұмытқалы қалай болса солай, өлпі-сөлпі түріме жынымның келгені бүгін ғана шығар. Өзімді қолайсыз сезініп, сон-да да болса деп тұла бойымда ширатып, ебедейсіз ыржиып, қасынан өте бергенім сол еді, əлгі сұлуым:

– Аға, сізден бірдеңе сұрауға бола ма? – деді сы-зылып.

Мұнша толқымаспын! Мойнына бұғалық түскен асаудай тыпырладым да қалдым. «Аға» деген даусың-нан айналайын!

– Аға, бəлкім, аз уақы-тыңызды бөліп, жаныма оты-рарсыз?

Қ ұ д а й ы м - а й , қ ұ л а п қалмасам болар еді…

– Ə, иə, иə, – деп басымды шұлғи бердім.

Біреуге ұқсатты ма, əлде бой-ымнан мін іздеді ме, бойжеткен түрімді тағы бір барлап алды да:

– Аға, жасыңыз нешеде?– деді. Жүрегім тас төбеме шықты!

Ойпырмай, не десем екен? Отыз-дамын десем бе? Жоқ, отызға онша келіңкіремеймін… Қырық десем… Ойбай, қырық деуге бол-майды. Қазіргі қоғамда қырықтан жағымсыз жас жоқ. Қай жерге жұмыс іздеп барсаң да «қырықтан асқандарды қабылдамаймыз», деп безірейіп отырғандары. Қамал бұзар қырықтағы бейбақты жұ-мыс істеуге қабілетсіздер қата-рына қосып қойғанда, қызбен «қы рық тамын» деп танысу қолыңа қонғалы тұрған бақыт құсыңды өз қолыңмен ұшырғандай ғой...

Үнсіз тұрып қалсам керек, əлгі қыз:

– Шамалауымша, аға, сіз елу-ден асқан боларсыз? – деді өзі бол-жам жасауға көшіп.

Өзімді қырыққа қимай отырған мен шошып түстім.

– Қайдағы елу, қарағым, мен отыздың бесіне енді келдім.

– Ə-ə, – деді бойжеткен жəй ба-рақат қана, – онда əлі жас екенсіз. Мен сізді түріңізге қарап үлке-ен кісі екен деп ойласам… Өкінішті!

«Қап, бүлдірдім-ау! Бұл қыз-ға жасамыстар ұнайтынын біл-сем ші… Əлде... əлі де кеш емес, жа сымды жасырмай айта қойсам ба екен? Əй, тəуекел!» деп ойла-дым да:

– Қа… қарындас, мен…сəл, былай, əзілдеп едім, мен негізі қырық жетідемін. Құдай қаласа, арғы жағында елу де менмұндалап тұр, – дедім.

«Қарындасым» маған сынай бір қарады да:

– Қырық жетідемін дейсіз, ə! Ымм…– деді біраз ойланып, – бі рақ, бұл соншалықты көп жас емес...

Мəссаған! Мына қыз мен ойлағандай періште емес сияқты! Емеурінін енді түсінгендеймін. «Қырық жеті жастың өзі аз» деді, ə! Ой, көргенсі-із!»

– Айналайын, қарындас, – деп, енді еркінси бастадым,

– сіз маған қазіргі заманның көзімен қарасаңыз мен сізге тіпті, де жас көрінбес едім. Өйт кені, біріншіден, мен сияқты қырықтан асып, елуге жақындаған «боздақтарды» қазір еш жер жұмысқа алмай-ды. Екіншіден, жұмысы жоқ, қалтасында мыс-мыс ақшасы жоқ дəл мына біз сияқты міскіндерді көпшілігі бүгінде «шалдардың» санатына қосып та жіберген. Так что, сіздің мені «əлі жассың» деп көзге ілмеуіңізге ешқандай негіз жоқ. Қазір қырығы не, елуі не, бəрі де алпыстың орнына кете береді, – деп, қырық пен елуді «азсынып» тұрған қиғашқасым «ал-пыс» дегенге қалай қарар екен дегендей, түріне барлай үңілдім.

– Ымм… – деді бойжет-кен қолындағы кітабына қайта үңіліп, – бұл сөзіңізге келісемін. Бірақ, бəрібір, қырық жеті мен алпыс жастың арасында кө-өп ай-ырма бар ғой, аға! Осыны

мойындайсыз ба?«Ойпырмай, мына қыздың

бетсізін-ай! Қандай көкбет, ұятсыз өзі!» Осы тəрізді біртүрлі ойла-рымды ішіме бүгіп:

– Жарайды, – дедім оның айтқандарына көнгендей кейіп танытып, – мен сіз үшін тіпті, жас екенмін, ендеше, алпыс та-ғы «арысыңызды» тауып, ар ма-ны ңызға жетуіңізге тілектеспін! Бірақ…

– Иə, не бірақ?– Жоқ деймін-ау, он сегізге

жаңа толған қырмызы қызғал -дақтың жиырма бес, отыз, тіпті, қырықты місе тұтпай, тіпті, елуді де көзге ілмей, алпыс жастағы «кəрі қақпасты» таңдайтындай не басына күн туды?!

Кенет, ұяттан жұрдай деп отырған бойжеткенімнің əппақ жүзі өрттей қызарып, сəл ғана қысылып қалғандай болды.

– Ұялсам да айтайын, – деді сосын көзін төмен салып, – «кітап оқыған сайын өзімнің əлі өте аз білетінімді ұғына түсем… Ұғынған сайын өзімді сондай ақымақ сезінем… Кеше «Алпысқа келгеннен ақыл сұра» деген кере-мет қызық ертегі оқыдым. Соны оқығалы алпысқа келіп, көпті көрген кісіден өміріме жетерлік ақыл сұрасам деген ой мазалап жүр еді...

«Мəселенің мəнісін» енді түсінген мен, өмірді əлі ертегі деп түсінетін періште-қыздан қатты ұялып кеттім…

Үміт ЗҰЛХАРОВА.АЛМАТЫ.

Ə

зілі

ң ж

арас

са...

Сур

етті

сал

ған

И.Р

ЕВ

ЯК

ИН

.

Мықтылық пен мыш болу

Юрий Лихолетов.

Губкин газет оқып отыр еді, те-ледидардан сиқыршының əйелді арамен қақ бөлген таңғажайыбын тамашалап отырған əйелі:

– Губкин, сенің анандай етіп арамен қақ бөлу қолыңнан келе ме? – деп қағытып қалды.

Губкин «қағытпаны» тіке қабылдап газетін тастап, қуыс бөлмеден қол арасын əкелді де:

– Дұрыстап жатасың ба? – деп əйеліне мысқылдай қарап ала қа-нына түкіріп арасын қыса ұстады.

Мұның бұнысына əйелі: – Есі ауысқан, əзілді де тү-

сін бейді? – деп көріп отырғанын жылт еткізіп басқа каналға ауыс-тыра қойып еді, онда бір бұлшық еті бұлт-бұлт ойнаған нағыз ер-кек жөнсіз тиіскен үш-төртеудің шықшыттарын шырт айыра азу тістерін қолдарына санап беріп жүр екен... Бұл көрініске риза болған əйелі күйеуіне:

– Губкин, тура анандай етіп тіс сындыру екінің бірінің қолы нан келе қоймас! – деп сы-нап ыржиып еді, күйеуі атып тұрып əйелінің алдына келіп жұдырығын түйген қалпы:

– Қане, иегіңді көтеріп тұра қал! – демесі барма. Танауы дел-диген, көзі қанталаған күйеуінің қалпынан секем алған əйелі:

– Мынаның анық есі ауысқан екен! – жалма-жан көріп отыр-ғанын басқа каналға ауыстырып еді... еліріп есі ауысқан еркек пен əйелдің көрпе астындағы «айқасына» тап келіпті... Бұл көрініске есі кете елірген əйел сезімін жасыра алмай:

– Міне, нағыз еркек! Біздікі бүйте қоймас! – деп еді, Губкин:

– Өзіңе не керек-ей! Менен не керек екенін біле бермейді. Алдымен анықтап алда, содан соң соқтығыс! – деп кіжінген болды да, газетін бетіне бүркеніп диванға жамбастап жата кетті...

Аударған Орынбасар ƏЛЖІК.

ЎЯЛЫПКЕТТІМ

Юрий Лихолетов.

Біздің жеңгей қызық адам, тамаша, Жымыңдайды тиын-тебен санаса... Ағайымның айлығы сəл кем болса, Бұрышқа əкеп тұрғызады, Тұрғызады балаша. Қайырмасы: Ағай келсе кешігіп Жауап таппай терлейді. «Қақпас, қайда жүрсің?» деп Жеңгей əбден тергейді. Біздің жеңгей «тамаша». Жеңгемізді ағай қалай мақтасын? Жамандаса тағы білер жақпасын. Артықтау сөз айтар болса ағайым Не болады, құдай өзі сақтасын. Қайырмасы: Алжапқышын байлап ап, Ағай тамақ жасайды. Жеңгей болса жекіріп, «Тұзы кем» деп асайды... Біздің жеңгей «тамаша». Кірпіктері найзалардай қайқайған, Аузы тіпті босамайды айқайдан. Ағамызды баласындай жұмсайтын, Осындайлар кездеседі, Кездеседі, ой, қайдан?! Қайырмасы: Болмай ма екен əйелде, Мейірім мен қайырым. Жеңгей отыр, əнеки, Жия алмастан айылын... Біздің жеңгей «тамаша».

Əкім ЫСҚАҚ.

АСТАНА.

* * * Бойжеткен қыздар сырласып отыр:

– Жағдайы жақсы, зəулім үйі мен саяжайы, қымбат автокөлігі бар, жұмысы жайлы, табысы мықты, ұйқысы тыныш, айтқаныңа көнетін еркекпен танысып,

көңіл қосқым келеді. – Депутаттардың ішінде бойдағы жоқ-ау, шамасы...

* * * – Менің күйеуім арақты қойып кетті.

Қазір мүлде ішпейтін болды. – Менің де күйеуім азайтты. Бұрынғыдай аты-жөні жоқ сілтей бермейді. Ол қазір екі-ақ себеппен ішіп жүр. Біріншісі – мереке күндері. Екіншісі моншаға барғанда ғана, – дегені сол, бұның

күйеуі кіріп келеді де:– Жаным, бүгін қандай мереке? – дейді.

– Ешқандай мереке емес. – Онда мен моншаға барып келейін...

* * *Түнгі үштерде баласы оянып:

– Мама, бір ертек айтып берші, – дейді.Сонда шешесі қатуланып:

– Қазір əкең келсін, екеумізге де «ғажап» ертегісін айтып

береді... – деген екен.

– Сен күйеуіңе кезінде бір көргеннен ғашық болдың ба?

– Жоқ, екінші рет көргенде. – Сонда қалай?

– Бірінші көргенде мен оның бай екенін білгенім жоқ.

Əйелдер «əлдиі»

(«Біздің ағай тамаша» әнінің желісімен)

Біздіѕ жеѕгей тамаша

Қыз жігітіне:– Сен көзілдірік тақсаң əдемі

болып кетесің.– Көзілдірік тақсам сен де əдемі

боп көрінесің маған...* * *

Қыз жігітке:– Сен мені жақсы көресің бе?– Əрине!– Сен маған үйленесің бе?– Əңгімені басқа тақырыпқа

бұра береді екенсің осы...

* * *Жігіт: – Жаным, сенің иісіңді

сағындым. Қыз: – «Французский домда»

14 500 теңгеден толып тұр ғой.* * *

Қызы жігітіне:– Сен бұдан бұрын біреумен

сүйісіп пе едің?– Е, жоқ-а! Тек бірақ рет бол-

ған, он да да көпшілік «Ашшы! Аш шы!» деп қоймай қойған соң сүйіскенмін...

Ќыз-жігіт

ќыѕќылы

Пықыптың қаралып жүрген дəрігері өзімен түйдей құрдас бо-лып шығып, оның үстіне ол да бұл секілді əзіл-қалжыңға бейім, бұл бір езутартар айтса, ол да қарап қалмай қарымта қайтарады.

Əзілдері жарасып жүріп бұл оған: «Үйдегі құрдасыңа ғана оқытайын, маған бір «диагноз» қойып, оған сəл-пəл түсініктеме жазып бересің бе?» деп еді, «Əлбетте! Құрдастан аяған қотыр сөз құрдымға кетсін», деп айдақ-сайдақ жазуымен сүйкей жөнелді.

«Пықып Асабас «Еркениоз» ауыруына шалдыққан. «Еркениоз» – мидағы қан тамырларының тары-луынан болған кесел. Тамыр та-рыла келе мүлде қабысып, ақыры миға қан құйылу қаупі бар...

Яғни, жүйкесі жұқарған. Ауыру артық сөзді көтермейді. Əсіресе, айқай-шу бір мезгілде-ақ тоңқалаң асыруы мүмкін. Тыныштық керек. Үнемі көңіл күйі көтеріңкі жүргені абзал. Көңілді ортада болып, көңіл көтерер дүниелермен əуес болғаны жөн. Артық кетпей,

күн аралата арақ-шараптан ауыз тигенінің пайдасы бар. Спирттің қан тамырларын қалыпта ұстап отыруы əлдеқашан дəлелденген».

П ы қ ы п б ұ л д и а г н о з ы н келіншегі Бозымгүлге беріп еді, ол оны үн-түнсіз ежіктей оқып шыққан болды...

Пықекең оның б ірнəрсе демегеніне тəубе етті. Көп өтпей, əйелдер мерекесі күні келіншегі ал-дына бір парақ қағазды сырғытқан болды. Үн-түнсіз үңіліп еді, онда:

«Бозымгүл Асабас «Тенгениоз» ауруына шалдыққан. «Тенгениоз» – қ ұ р ы с қ а қ - т ы р ы с қ а қ т ы ң асқынған түрі. Яғни, нерв жүйесі жұқарған. Асып-тасып, айқай-шуға бейім тұратыны сондықтан. Ерсі қылық атаулыға шыдамы жетпейді. Айтып салады, айғайға басады. Өстіп барып қана жаны жай табады. Яғни, ауруының ал-дын алып, сəл құрысып-тырысып барып жазылған болады. Ауруы жиі қайталанбас үшін көз құрты болар қымбат дүниелер көз ал-дында болғаны жөн. Асыл тас, алтын, жақұт атаулы өзімен бірге болып, мойын, құлақ, саусақ атау-лыда жынын басар жылтыр заттар тұрса ғанибет!» деп қысқа-нұсқа қайырылыпты.

Не десін, дей алмады... Ерсұлтан МАҒЖАН.

Алматы облысы.

«ДИАГНОЗ»

Мен Мақсұт Сұлтанұлын 1990 жылдардың басынан білемін, жақын танысуымыз 1993 жылы 12 тамызда Сарыағаш аудандық сотының бастамасымен өткізілген республикалық семинар-кеңесте басталған болатын. Осы семинарға сол кездегі Əділет министрі Н.Шай кенов пен Қазақстан Рес-публикасы Президенті Аппараты құқық бөлімінің меңгерушісі М.Нəрікбаев қатысқан еді. Міне, сол уақыттан бері Мақсұт Сұл-танұлымен қызмет бабында жиі араласатын болдым.

Ол Талдықорған облысында қазақ орта мектебін бітірген соң, Украинаның Днепродзержинск қаласындағы №8 техникалық учи-лищеде металлург мамандығын алды. Содан кейін С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің заң факультетін тəмамдады.

Болашақ танымал құқық-танушы Теміртау қаласындағы Қарағанды металлургия комби-натының құрылыс жұмыстарында еңбек етіп, мəдени-ағарту меке-мелерінде, бұқаралық ақпа рат құралдарында əртүрлі лауа-з ы м д а ғ ы қ ы з м е т т е р д е б а й тəжірибе жинады. Талдықорған облысында тергеуші, адвокат, халық судьясы, Əділет министрлігі мен Бас прокуратура аппара-тында еңбек етіп, үлкен өмір мектебінен өтті. Егемен еліміздің қалыптасу кезеңдерінде құқықтық реформа сатылары бойынша М.Нəрікбаев өзіндік үлесін қосты. 1993-1995 жылдары Қазақстан Республикасы Президенті мен Министрлер Кабинеті аппаратын-да мемлекеттік-құқықтық сектор меңгерушісі, құқық қорғау ор-гандары бөлімінің меңгерушісі, рес публика Бас прокуроры ның орынбасары, Жоғарғы Сот Төр-ағасы ның бірінші орынбасары бо-лып қызмет істеді.

Ал 1995-2000 жылдары Бас прокурор, Жоғарғы Сот Төрағасы тəрізді жоғары лауазымдарды абыроймен атқарды. Соңынан Жоғарғы Сот Кеңесін басқарып, ҚР Президенті жанындағы Құқықтық саясат жөніндегі кеңесінің жəне Қазақстан Республикасы Парламенті жанындағы Адам құқығы жөніндегі комиссияның мүшесі, Парламенті Мəжілісі жанындағы Қоғамдық палата төрағасының орынбасары қызметтерін де атқарды.

Жоғарғы Соттан кейін М.Нə-рікбаевтың қызметі ең алдымен білім беру жүйесімен байланысты болды. 2000 жылғы шілде айынан бастап ол Қазақ гуманитарлық заң университетін басқарды.

Б ұ л у н и в е р с и т е т т е ү з -дік студенттерге гранттар бері-леді, аз қамтылған отбасыдан шыққан, жетім жəне ата-ана-ның қамқорлығынсыз қалған студенттерді əлеуметтік қолдау бағдарламалары да бар. Оның жетек шілігімен алты заң ғылым-дарының докторы жəне он ғылым кандидаттары даярланды.

М.Нəрікбаев қоғам қайраткері ретінде «Құқықтық Қазақстан үшін» қоғамдық бірлестігінің жəне «Əділет» демократиялық партиясының төрағасы сияқты жоғары лауазымдардағы сая-си жұмыстармен айналысты. Мемлекет алдында сіңірген ең-бегі үшін «Парасат», II дəре-желі «Барыс» ордендерімен мара-патталған. Сондай-ақ, ол Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген қайраткері. Бұдан басқа көптеген наградалар мен атақтардың иегері болып табылады.

Қоғамдағы сан қырлы қыз-меті мен ұйымдастырушылық қабілетіне қарап Мақсұт Сұл-танұлын нағыз азамат деп айтуға əбден болады. Бұған оның тəуелсіз мемлекеттің дамуында маңызды рөл атқаратын заңнаманың қа-лыптасуы мен жүзеге асырылуы-на, сот жүйесін, заң ғылымдары мен құқық қолдану тəжірибесін реформалауға қосқан ерен еңбегі куə.

Есберген АЛАУХАНОВ,заң ғылымдарының докторы,

профессор, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері.

Қазақстан-Британ техникалық университетінің ұжымы тілдер кафедрасының се-ниор-лекторы Райхан Болатқызы Бекеноваға əкесі, ұстаз, жазушы, КСРО оқу-ағарту ісінің үздігі, ҚР білім беру icінің үздігі, Ақмола облысы Еңбекшілдер ауданының құрметті азаматы

Болат Ильясұлы БЕКЕНОВТІҢқайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

2015-2017 жылдарға ғылыми-зерттеулерді бағдарламалық-мақсатты қаржыландыруға арналған конкурс туралы хабарландыру

Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрлігінің Индустриялық даму жəне өнеркəсіптік қауіпсіздік комитеті 2015-2017 жылдарға арналған ғылыми-зерттеу лерді бағдарламалық-мақсатты қаржыландыру конурсының өтетіндігі тура-лы хабарлайды.

Конкурс бағдарламалық-мақсатты қаржыландырудың төмендегі басым бағыттары бойынша өтеді:

1. Экологиялық, техногендік, эпидемиологиялық, кəсіби тəуекелдерді басқару жəне халықтың денсаулығы үшін жағымсыз əсерлерді алдын алу.

Конкурстың мəні болып табылатын ғылыми-зерттеу жұмыстарының тақырыбы:

Мақсатты ғылыми-техникалық бағдарлама: 2015-2017 жылдарға арналған бағдарламалық-мақсатты қаржыландыру шеңберінде ғылыми-зерттеу лер жүргізуге «Техногендік сипаттағы төтенше жағдайларды алдын алу үшін тау-кен жыныстары мен жерасты сілемдерінде қауіпті аймақ параметрлерін болжау мен бағалау əдістерін əзірлеу».

Конкурстық құжаттаманы түсіндіру жəне өтінім дайындау мəселелері бойынша кеңесті келесі телефондар арқылы алуға болады: (8-7172) 29-91-16; 24-01-92.

ҚР Инвестициялар жəне даму министрлігінің Индустриялық даму жəне өнеркəсіптік қауіпсіздік комитеті.

Бағдарламалық-мақсатты қаржыландыру конкурсына қатысу үшін конкурстық құжаттама талаптарына сəйкес жинақталған қажетті құжаттар конвертке (оның беткі жағындағы тиісті орында жіберушінің мекенжайы, заңды тұлғаның атауы, конкурстың, ғылымды дамыту басымдығының атауы жəне ғылыми-зерттеу лердің бағыттары көрсетіледі) салынып, алғаны туралы хабарлама хатпен пошта арқылы төмендегі мекенжайға жіберіледі: 010000 Астана қ., Есіл ауданы, Қабанбай батыр даңғылы, 32/1, «Транспорт Тауэр» ғимараты, ҚР ИДМ Индустриялық даму жəне өнеркəсіптік қауіпсіздік комитеті.

Өтінімдерді ұсынудың соңғы мерзімі конкурс жарияланған кезден бастап күнтізбелік 30 (отыз) күн өткеннен кейін бітеді.

Конкурс құжаттамасын comprom.gov.kz интернет-ресурсынан алуға болады.

ТОО «Асылхан-Агро», БИН 030140002202, зарегистрировано в Управлении юстиции района Шал акына Департамента юстиции Северо-Казахстанской области 04.04.2012 года, уведомляет участников о созыве внеочередного общего собрания участников, которое состоится 26 марта 2015 года по адресу: СКО, район Шал акына, г. Сергеевка, ул. Степная, дом 9. Повестка дня: о назначении исполнительного органа.

ТОО «Крафт», БИН 970440003435, зарегистрировано в Управлении юсти-ции Аккайынского района Департамента юстиции Северо-Казахстанской области 07.06.2006 года, уведомляет участников о созыве внеочередного общего собрания участников, которое состоится 26 марта 2015 года по адресу: СКО, Аккайынский район, село Токуши. Повестка дня: о назначении исполнительного органа.

ТОО «Алтын Дəн-2011» БИН 110340010575 сообщает об изменении юри-дического адреса на: Акмолинская область, Буландынский район, Карамышевский с.о., с. Отрадное, ул. Сельская, д.15, кв.1.

ТОО «Алтын Дəн-2011» БИН 110340010575 сообща-ет об уменьшении уставного капитала.

Өнеге

Заѕгер-ўстаз, ќайраткер

Қазақ гуманитарлық заң университетінің президенті, Жоғары мектеп ғылымдары халықаралық академиясының академигі, заң ғылымдарының докто-ры, профессор Мақсұт Сұлтанұлы Нəрікбаев жақында 75 жасқа толады.

…


www.egemen.kz14

Газет Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «ERNUR» Медиа холдингі» ЖШС-те басылды, тел. 99-77-77. Тапсырыс №517 ek

Меншік иесі:“Егемен Қазақстан”

республикалық газеті”акционерлік қоғамы

ПрезидентСауытбек АБДРАХМАНОВ

Вице-президент – бас редакторЖанболат АУПБАЕВ

Вице-президентЕркін ҚЫДЫР

МЕКЕНЖАЙЫМЫЗ: 010008 АСТАНА, “Егемен Қазақстан” газеті көшесі, 5/13. 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58 А.

АНЫҚТАМА ҮШІН: Астанада: АТС 37-65-27, Алматыда: 341-08-12.БАЙЛАНЫС: Астанада: факс (7172) – 37-19-87, электронды пошта: egemenkz@maіl.onlіne.kz egemenkz@maіl.ru, egemenkz@maіl.kz. Интернет-редакция: [email protected]Алматыда: факс (727) – 341-08-12, электронды пошта – [email protected]

МЕНШІКТІ ТІЛШІЛЕР:Астана – 8 (717-2) 37-61-21;Ақтау – 8 (701) 593-64-78;Ақтөбе – 8 (713-2) 56-01-75;Талдықорған – 8 (728-2) 27-05-70;Атырау – 8 (712-2) 31-74-13;

Көкшетау – 8 (716-2) 25-76-91;Қарағанды – 8 (721-2) 43-94-72;Қостанай – 8 (714-2) 39-12-15;Қызылорда – 8 (701) 772-70-74;Орал – 8 (777) 496-21-38;

Өскемен – 8 (778) 454-86-11;Павлодар – 8 (718-2) 68-59-85;Тараз – 8 (726-2) 43-37-33;Шымкент – 8 (701) 362-63-76;Петропавл – 8 (715-2) 50-72-50.

ЖАРНАМА-АҚПАРАТ БӨЛІМІ: Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, факс – 37-64-48, [email protected] Алматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 341-08-11, [email protected]

Материалдың жариялану ақысы төленген. Жарнама, хабарландырудың мазмұны мен мəтініне тапсырыс беруші жауапты.А

Газетті есепке қою туралы №01-Г куəлікті 2007 жылғы

5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мəдениет жəне

ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қа зақ стан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009

Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сəйкес сертификатталған.

Таралымы203 394 дана.

Нөмірдің кезекші редакторыАсқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ.

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады. «Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 12 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. «Егемен Қазақстанда» жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды. Тапсырыс 8921

Газет мына қалалардағы:010000, Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «ERNUR» Медиа холдингі» ЖШС,050000, Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дәуір» РПБК ЖШС,100008, Қарағанды қ., Сәтбаев к-сі, 15, «Арко» ЖШС,110007, Қостанай қ., Мәуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС,120014, Қызылорда қ., Байтұрсынов к-сі, 49, «Энергопромсервис» ПФ» ЖШС,130000, Ақтау қ., 22-м/а, «Caspiy Print» ЖШС,030010, Ақтөбе қ., Рысқұлов к-сі, 190, «А-Полиграфия» ЖШС, 060005, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Атырау-Ақпарат» ЖШС,160000, Шымкент қ., Т.Әлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС,140000, Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС,150000, Петропавл қ., Қазақстан Конституциясы к-сі, 11, «Полиграфия» АҚ,080000, Тараз қ., Төле би д-лы, 22, «ЖБО «Сенім» ЖШС,090000, Орал қ., Достық-Дружба даң., 215 А, «WESTA» ЖШС,040000, Талдықорған қ., Қабанбай батыр к-сі, 32, «Офсет» баспаханасы,070002, Өскемен қ., Абай д-лы, 20, «Печатное издательство-агентство Рекламный Дайджест» ЖШС баспаханаларында басылып шықты.

Айнаш ЕСАЛИ,«Егемен Қазақстан».

Тоқтар Серік салған əндердің жүрекке жылы тиетінін кім жоққа шығарсын. Өнер деген əлемге өз сүрлеуімен келген ол сөзі де, сазы да сұлу əндерімен жұртты аз жыл ішінде баурап алған-ды. Адамның ішкі əлемінің айнасы – оның ау-зынан шыққан лебізі екені ақиқат. Сөйтсек, əншінің өзі ешқашан көршінің қызына ғашық болып көрмепті.

«Шопандарда көрші болмайды дейсің ғой?», дейміз біз Тоқтарға.

– Шопандарда көрші болады, бірақ жайылымдары алыс қой, дейді ол. Жақындаса қойлары қосылып кетеді. Бірақ «Көршінің қызын» алғаш айтқанда ауыл ішіне бір сөз тарапты. Шынында да əп-əдемі қызы бар, ауыл-дан көшіп кеткен көршіміз бар

еді. Ал шындығында ол Бекжан Əшірбаевтың əні.

Бекжан ол əнді біраз əншілерге ұсынғанда алмаған екен. Содан маған келді. Басында мен де бұл əнді айта қояйын деп құлшынған жоқпын. Бекжанның көңілі үшін айтқан едім. Шынымды айтсам, осы əн жұртқа дəл осылай ұнайды деп ойламап едім. Бірақ, қызықты осы «Көршінің қызынан» көрдім ғой.

Ал əн тарихы туралы ақын-композитор, «Дарын» мемлекеттік жастар сыйлығының лауреаты Бекжан Əшірбаев былай дейді: «Көршінің қызы» əні 1999 жылы жарыққа шықты. Мені композитор ретінде халыққа танытқан алғашқы туындым. 1994 жылы Қазақстан Жазушылар одағында 25 жасқа дейінгі жас ақындар арасында мүшəйра өтіп, осы өлеңім жүлделі орын иеленген болатын. Кейін ба-рып, қателеспесем, 1995 жылы əн өмірге келді. Мен ол кезде əл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың студентімін. 5-ші жатақхананың 302-бөлмесінде Əмірхан Балқыбек, Сəндібек Жұбаниязов үшеуміз тұратынбыз. Жарықтық, Əмірхан ағам Владимир Высоцкийдің, Виктор Цойдың, Игорь Тальковтың жəне өзіміздің Табылды Досымовтың көп əндерін жатқа білетін, өзіне тəн қоңыр даусымен орындап та беретін. «Бекжан, өлең жазғанда іштей бір мақамға салы п ал, сонда гармониясы бұзылмай, тұтас дүние шығады», – деп ақылын айтатын.

Бір күні сол Əбекеңе əн шығарғанымды айттым. Тыңдап көрді де: «Жүректі тербейтін ерек-ше иірімі бар екен. Жүр, 17-ші жатақханадағы Тұрарға барайық, əлгі қызылордалық, баянда жақсы ойнайды, соған əніңді тартқызып көрейік», – деді. Жылт еткен жақсылыққа, рухани жаңалыққа балаша қуанып, қолдап, демеп

отыратын ақмарқа азамат еді ғой, шіркін! Тұрекеңнің аспабына түскенде əн тоты құстай түрленіп шыға келді. Содан өзіміздің студенттік ортада орындалып жүрді.

Бір күні өнерін, адами бол-мысын қадір тұтатын ағам, ком -по зитор, сырлы лиризмге толы тамаша əндердің авторы Қал-дыбек Құрманəлі үйге іздеп келді. Шымкентте бір досының туған күн кешінде «Көршінің қы-зын» тыңдапты. «Əніңді кəсіби өңдеуге беріп, танымал əншіге орындатсақ хитқа айналғалы тұр», деп желпіндіріп тастады.

Содан алып-ұшып Ұлықпан Жолдасовтың студиясына бардық. Ол ағам əнді ұнатты да, компью-терге жазып алып қалды. Дəл қазір тапсырыстары көп екенін, аранжировка бір айдың көлемінде бітетінін айтты. Бірақ, қызығы сол,

Ұлқаң ертесіне таңертең қоңырау шалып тұр. «Кешегі əн мені өзіне бірден иіріп əкетті, əрлеуін аяқтап қойдым, дайын тұр, келіп тыңдап кет», деді. Əн мен əрлеу тамаша үйлесім тауып, таңдаған «көйлегі» өзіне жарасып кетіпті.

Алғашында əнді Саят Медеуов-ке ұсынсам ба деген ой болған. Бірде ол «Көршінің қызын» ақын досым Жанарбек Əшімжанның орында-уында тыңдап, ерекше ұнатқаны бар еді. Əйтсе де, сол мезетте Саят бауырымның қым-қуыт шаруа-лары көбейіп кетті де, мен əнді тезірек жарыққа шығарғым келді, сөйтіп, таңдау Тоқтар Серікке түсті. Қателеспеген екенмін, əннің хит бо-лып, бүкіл елге кеңінен таралуында Тоқтар замандасымның үлесі ерек-ше. Ол əннің, əн оның бағын ашты.

Жүректі баураған хит əннің хи-каясы осындай.

Бекжан Əшірбаев ақын-компо-зитор ғана емес, біздің əріптесіміз де – Жазушылар одағының мү-шесі, ақпарат саласының үздігі, республикалық «Заң газетінің» бас редакторы.

Жақында ғана «Қазақстан» ұлттық телеарнасынан Бекжан Əшірбаевтың шығармашылық кеші берілді.

Бекжан «Мұңайма, қалқам» (орындаушы Саят Медеуов), «Сені ойлап» (Заттыбек Көпбосынұлы), «Нəзігім» (Ақылбек Жеменей), «Сен жүрген көшелер» (Жанболат пен Жазира), «Жайна, Қазақстан!» (Əділ Сламхан), «Жаным, жа-ным!..» (Нұр-Мұқасан дуэті), «Жауһарым» (Мақсат Базарбаев), «Сырдария ағысы» (Сырым Исабаев), «Мақтааралым – мақпал əнім» (Роза Əлқожа), «Жалғыз алма» (Жандос Абдраимов) сияқты қырықтан астам əннің авторы.

АЛМАТЫ.

Хит хикаясы

«Кґршініѕ ќызы»Осыдан тура он жыл бұрын Семей өңіріндегі ата-анасына алып-ұшып бара жатқан әнші Тоқтарды «Егемен Қазақстан» газетінің қарашаңырағында аялдатып, жас оқырмандар көңілінен шыққан әңгіме ұйымдастырған едік. Сол сұхбат «Көршінің қызына ғашық болып көрмеппін» деп аталатын. Ол кезде талай аруды өзіне өнерімен тәнті еткен Тоқтар орда бұзар отыз жасқа ілігіп жатқан сүр бойдақ болса, енді міне, ес тоқтатқан жігіт ағасына да айналыпты. Зымыраған өмір...

Гїл болып шашыладыАсыл ана, арулар армысыңдар!

Алғысым бар ақжарма алдарыңда,Отырған мəжілістің залдарында!Бармысыңдар, бəйшешек – батыр қыздар!Нармысыңдар жүк қалмас жолдарыңда?!

Жолдарында өмірдің бастауында,Сыңғырлайсың көңілдің шашбауында!Жалдарына толқындар ұя салдың, Заңғарында сенімнің жас қауымға!

Жолдарында жүк қалмас нармысыңдар?!Батыр қыздар – бəйшешек, бармысыңдар!Ақ жаулықты, ардақты аналарым, Алдарыңда ақжарма алғысым бар!

Алғысым бар – гүл болып ашыладыШашуым бар – жыр болып шашылады Бар болыңдар бəрінде сау-саламат!Аққу келбет арулар, асыл Ана!

Төрегелді ТҰЯҚБАЙ.Төрегелді ТҰЯҚБАЙ.

Наурыз мерекесіне –қосымша пойыздар

Мереке қарсаңындағы жəне мереке күндеріндегі жолау-шылар тасымалына деген сұра-нысты қанағаттандыру мақса-тында «Жолаушылар тасымалы» АҚ бірқатар бағыттар бойынша қосымша пойыздарды сапарға шығарады, деп хабарлайды «Жолаушылар тасымалы» АҚ баспасөз қызметі.

- №153/154 Астана-Қостанай, Астанадан 2015 жылдың 20 науры-зында, Қостанайдан 2015 жылдың 21 наурызында шығады;

- №61/62 Алматы-Арыс , Алматыдан 2015 жылдың 19 на-урызында, Арыстан 2015 жылдың 20 наурызында шығады;

- №151/152 Алматы-Көкшетау, Алматыдан 2015 жылдың 21 на-урызында, Көкшетаудан Алматыға 2015 жылдың 23 наурызында шығады;

- №156/155 Қарағанды-Жез-қазған , Қарағандыдан 2015 жылдың 20 жəне 24 наурызында, Жезқазғаннан 2015 жылдың 21 жəне 25 наурызында шығады.

«Егемен-ақпарат».

Қазақ спортының қызғалдақтары


Алматы облысының əкі-мі Амандық Баталов 8 нау-рыз – Халықаралық əйелдер мере кес іне орай, Жетісу

жерін дегі 200-ге жуық ақ жау лықты аналарды салта-натты түрде құттықтады. Шараға соғыс ардагерлері мен тыл ең беккерлері, қоғам қай раткер лері, көп балалы аналар жəне түрлі салада

еңбек етіп жүрген нəзік жан-дар қатысты.

«Сұлулық пен нəзіктіктің иесі – Сіздерді осынау мерекемен шын жүректен құттық таймын. Дана халқымыз «Əйел күлкісі естілген ел – бақытты ел» дейді» деп облыс əкімі көп балалы аналарға «Алтын алқа», «Күміс алқа» төсбелгілерін табыстап, бірқатар азаматшаларға құрмет грамоталары мен алғыс хаттарын тапсырды.

Өз кезегінде жиынға қаты-сушы аналар ризашы лықтарын жеткізіп, осындай сый-құрмет көрсет кендеріне шексіз алғыс-та рын білдірді.

Жиын соңында Қазақ-стан ның еңбек сіңірген əртісі Нұрлан Өнербаев аналарға, əйел дер қауымына арнап əн əуелетті.

ТАЛДЫҚОРҒАН.

Міне, қызық!

Құрмет

555 тал раушан гїлі Əнебір жылғы əйелдер мерекесінде қызылордалық кəсіпкер сүйіктісіне миллион тал раушан гүлін сыйлап есте қалған» еді, биылғы 8 наурызда өскемендік жігіт өз сүйіктісіне 555 тал раушан гүлін сыйлауға ниеттеніп отыр, деп жазады yk-news.kz.

Шығыстағы шаһардың гүл сау-далайтын дүкеніндегілер ер азаматтардың не-гізінен 101 тал рау-шан гүліне тапсы-рыс бергенін айта-ды. Сөзімізді нақ-тылайтын болсақ, мереке күн дері облыс орта лы ғындағы 70 жігіт өз сүйіктілеріне 101 тал дан раушан гүл ін сыйламақшы екен. Ал тек бір аза-мат қана бір ден 555 тал рау шан гүліне тапсырыс беріп кетіпті. Жігіттің бұл «жомарттығына» сатушы-лар əлі аң-таң.

«Кеше бізге бір жас жігіт ке-ліп, 555 тал раушан гүліне тапсырыс берді. Бұл шамамен 240 мың теңге тұрады. Əрине, мұндай тапсырыс-тар өте сирек кездеседі. Негізінен, тұтынушыларымыз 101 тал раушан

сыйлағанды ұнататын», – дейді «Империя» гүл салонының

директоры Ануар Мұха-мадиев.

А л « Ц в е т о ч н а я лав ка» дүкенінің ие-гері Дарья Нак ва си-на қалада ағаш тан

жасалған қорап тар дың ерекше сұра нысқа ие екендігін жет кізген. Бұн-дай қорап шаларға тілек жа зыл ған ашықхаттар мен

ойын шықтар, болмаса бір бөтелке аққайнар салуға да болады екен.

Көгілдір көктемнің айту-лы күнінде креа тивті сый лық жасағысы келген дер кон ди-терлік өнімдерден жасалған

жұмсақ ойыншықтар мен түрліше безен дірілген гүл шоқтарын сыйла-уды əдетке айналдырған.

«Егемен-ақпарат».

Бəрекелді! Жыр-жүрек

«Егемен Қазақстан».

Сымбат

«Егемен Қазақстан» газетінің келесі нөмірі 11 наурыз, сəрсенбі күні шығады.

Жолдыбай БАЗАР,«Егемен Қазақстан».

Соңғы жылдары еліміздің ғана емес, бүкіл əлемнің назарын өзіне аударып, лайықты бағасын алып жүрген қыздарымыздың арасында волейболшы Сабина Алтынбекованың есімін ерекше айтуға болады. 1996 жылы Ақтөбе қаласында туған спортшы қыз 14 жасынан бастап волейболмен шұғылдана бастайды. «Қазхром» (Ақтөбе), «Алматиночка» (Ал-маты) клубтарында өнер көр сет-кен ол мамандардың назарына

ілігіп, 17 жасында, яғни 2013 жылы волейболдан Қазақстан əйелдер құрамасына қабылданады.

Сабина Тэйбэй қаласында жалауын көтерген Азия чемпио-натында жұртшылықтың ерек-ше ілтипатына бөленіп, таны-малдылығы арта түсті. Волей-болдан 19 жасқа дейінгі қыздар арасында өткен бұл бəсекеде қазақ қызының ойынындағы шеберлігіне, өзін-өзі ұстауына, жүріс-тұрысына жəне көркі мен тұла бойының сымба ттылығына талайлар тəнті болды. Қытай, Жапония жəне басқа да азиялық

елдердің журналистері Сабинадан жарыса сұхбат алып, репортаж-дар түсірді. Сол сияқты интер-нетте көп теген роликтер пайда болды. Азиялық жанкүйерлер оның келбетінің түрлі жағымды кейіпкерлерге ұқсайтынын жеткізді. Өз кезегінде біздің қо-ғам шетелдіктердің бұл спорт-шымызға деген құрметін жал-пы қазақ қыздарына көрсе-тілген ыстық ықылас деп қа-былдады. Осы арада бір айта кетер жайт, танымалдылығы күрт өскен волейболшы ару мұның бəрін салқынқандылықпен қабылдады. Асып-сасқан жоқ. Кеудемсоқтыққа, тəкаппарлыққа бой алдырмай, нағыз қазақ қызына тəн байсалдылық таныта білді. Бұл Сабина Алтынбекованың зор құрметке лайықты ару екенін білдірсе керек.

О с ы о р а й д а т а ғ ы б і р

спортшы қызымыз – Зарина Диас жөнінде де аз-кем тоқтала кетсек артықтық етпес.

Бүгінде Заринаны əлем та-ниды. 1993 жылы Алматы қала-сында туған ол теннисте жоғары көрсеткішке қол жеткізген қазақ-стандық алғашқы саңлақ. Зарина спорттағы жұлдызды жолын 2009 жылы бастады. Содан бері ол ITF санатындағы турнирлерде 5 мəрте жеңіске жеткен. Сондай-ақ, 2014 жылы Осакада (Жапония) өткен WTA турнирінде финалға дейін жетті. Ал теннисте шоқтығы биік болып саналатын «Үлкен Дулыға» турнирлеріне осыған дейін 5 рет қатысты. Соның ішінде ең жоғарғы нəтижесі 2014 жылғы Уимблдон турнирінде

тіркелді. Нақты айтар болсақ, сол жарыста біздің қыз 4-ші айналымға дейін жетті. Жалпы, Зарина «Үлкен Дулыға» бəсекелеріне тек 2014 жылдан бері қатыса бас-тады. Айта кетейік, өткен жылдың басында Зарина WTA рейтингінде жүздікке де кірмейтін еді. Ал сол жылдың соңында əлемдегі ең үздік 40 теннисшінің қатарына қосылды. Бүгінде сайыпқыран саңлағымыз жаһанның 32-ші ракетка-сы. Бұрын-соңды Қазақстан тен-нисі тари хын да дəл мұн дай ме-жеге еш-кім жет-кен емес.

Еліміздің дамуына, оның әлем алдындағы беделінің артуына сүбелі үлес қосып жүрген бойжеткендеріміз аз емес. Әсіресе, спорт саласында тер төгіп, бәсі биік бәсекелерде ел намысын абыроймен қорғап жүрген аруларымыздың қатары жыл сайын артып келеді. Түсіне білгенге, бұл үлкен жетістік.

7 наурыз 2015 жыл www.egemen.kz 15

(Жалғасы 16-бетте).

Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің бұйрығы

2013 жылғы 10 шілде №268 Астана қаласы

Техникалық жəне кəсіптік білім беру мамандықтары бойынша үлгілік оқу жоспарлары мен үлгілік білім беретін оқу бағдаламаларын

бекіту туралы(Жалғасы. Басы 181, 187, 191, 196, 206, 216, 232, 254-нөмірлерде

2015 жылы 5, 8, 33, 38, 43-нөмірлерде)

РЕСМИ БӨЛІМ

АП 06 Пəндер циклын оқу нəтижесінде оқушы білуі керек:- карталарды басылымға дайындаудың технологиялық сұлбаларын;істей алуы керек:- басылымдық түпнұсқаларды қағазда сызуды, пластикте сызуды, гравилаумен, компьютерлік техно-логиялармен құрастыру.

Карталарды басылымға дай-ындау:- басылымдық түпнұсқалар жəне оларға талаптар; басылым-дық түпнұсқалардың түрлері; карталарды қағазда, пластикте сызумен, гра-виралаумен, бір мезгілде құрастырумен, ком-пьютерлік технологиялар мен басылымдауға дайындаудың технологиялық сұлбалары, сканерлейтін құрылғылар; шығару құрылғылары, графи-калық станциялар, қолданбалы бағдармалар; басылымдық түп-нұсқаларды түзету; көмекші материалдар;тісті түпнұсқа-ларды жасау;карталады түстік безендіру маңызы; түске бөлу негіздері; карталарды безен-дірудің тəсілдері жəне техно-логиялық əдістері; колороме-трия жəне колориметриялық жүйелері туралы ұғым;карталарда бедердің, түстің жəне жарықтың көлеңкелік безендірілуі; та-қырыптық карталардың түсті түпнұсқаларын безендіру.

АҚ 6АҚ 7

АП 07 Пəндер циклын оқу нəтижесінде оқушы білуі керек:-карталар мен атластарды түстік жəне шрифттік безендіру негіз-деріністей алуы керек:- физикалық, тақырыптық карталар мен атластарды көркемдік безен-діруін орындау.

Картографиялық дизайн:-түс шығару негіздері: түстік көзқарас заттың түстік қасиеттерінкөрсету туралы ретінде,карталар мен ат-ластарды түстік безендіру мəні, шрифттік жəне фондық безендіруде түстік үйлесімдік. Тақырыптық карталар мен атластардың көркемдік безендірілуі: безендірудің негізгі тəсілдері, басылымдық түпнұсқалардың штрихтік безендірілуі көркемдік шрифт-тер мен жақтаушалар түсті түпнұсқаларды безендіру: фондық безендіру, түстік шка-лалар, физикалық карталарды түстібезендірілуі. Пластикалық тəсілдер мен бедерді беінелеу. Түпнұсқаны түзету жəне безендіру.

КҚ 8КҚ 9АҚ 6АҚ 7

АП 08 Пəндер циклын оқу нəтижесінде оқушы білуі керек:- карталарды басылымдаудың аналогтық технологиясы; компью-терлік басылымдық жүйе-лер тура-лы жалпы мəліметтер.

Карталарды жəне атластарды шығару:- карталарды шығару туралы ұғым; картаның басымдық түпнұсқасы; фоторепродук-циялық процесстер; фото-графиялық қондырғы жəне фотографиялық матери-алдар; қағазда жəне пла-стикте көшірмелерді дай-ындау тех-нологиясы; карталарды фондық дай-ындау элементтерінің диа-позитивтерін алу; басылымдық түрлерді дайындау техно-логиясы; офсеттік станок; карталар мен атластарды өндеу; технологиялық ба-сылымдау; түсті безендіру графикасын құрастыру; ре-прография туралы түсінік; компьютерлік басылымдық жүйелер.

КҚ 9АҚ 8

АП 09 Пəндер циклын оқу нəтижесінде оқушы білуі керек:- АЖО (автоматтан-дырылған жұмыс орны) кəсіптік міндеттерді шешу үшін: - техникалық құралдар;- бағдарламалық қамтамассыз ету.Істей алуы керек:- - ақпараттарды қағаздық жеткізушіден картографиялық сканерлер көмегімен жəне сыртқы жеткізушілер көмегімен жинауды жүзеге асыру;- растрлік жəне цифрлік ақпараттар өңдеуін жүзеге асыру;- ақпараттарды принтерлар мен плоттерлар басылымы түрінде сондай-ақ, аудио жəне бейне көрінісіндегі түрде көрсету.

Кəсіптік əрекеттегі ақпараттық технологиялар:- АЖО (автоматтан-дырылған жұмыс орны) кəсіптік міндеттері шешу үшін;- техникалық құралдар;- бағдарламалық қамтамас-сыз ету;Кəсіптік міндеттерді шешу үшін негізгі қолданбалы бағдарламалардың пакеттері:- АЖО бағдарламалық қамтамассыз етудің тағайындауы жəне құрамы;- желілік ОЖ (операциялық желі) жəне олардың айырмашылық ерекшелікте-рі;- оқшаулап шектелген желілер, жүйені аппараттық қамтамассыз ету, желіні орнату, ресурстарға қолжеткізушілік.Файлдарды қорғау.:- объектілер, ақпаратты қорғаудың мақсаты жəне міндеттері;- ақпараттық қауіпсіздікті қамтамассыз ету шаралары түрлері.Ақпараттар жəнене оны ұсыну түрлері:- ақпаратты іздестіру, файлдар-ды іздестіру бағдарламалары;- ақпараттарды қағаздық қағаздық жеткізушілерден сканер көмегімен енгізу;ақпаратты сыртқы жеткізшушіден енгізу;сыртқы компьютерлік жеткізушілермен ақпараттар айырбастау.

КҚ 11АҚ 7АҚ 13

3.2 0713000 «Геодезия жəне картография» мамандығы 071304 3 «Техник- карто-граф» біліктілігі бойынша техникалық жəне кəсіптік білімнің орта буын мамандарының білім беру оқу бағдарламасының құрылымы

Оқу мерзімі: 2 жыл 10 айИндекс Пəндер мен кəсіптік үлгілердің

оқу циклыКəсіптік үлгілердің пəндері мен бөлімдерінің атауы мен бөлімдері

Қалыптаса-тын құзырет коды

ЖГП 00 Жалпы гуманитарлық пəндерЖГП 01 Пəндер циклын оқу нəтижесінде

оқушы білуі керек:- қазақ (орыс) тілі синтаксисын; - кəсіптік қатынас дамуы; Істей алуы керек:- мамандық бойынша терминология-ларды қолдану; - кəсіптік бағдарланған мəтіннің техникалық аударуын (сөздікпен) қолдану;

Кəсіби қазақ (орыс) тілі: Қазақ (орыс) тілі синтаксисы. Мамандық бойынша терми-нология . Кəсіптік бағдарланған мəтіндердің аудару техникасы (сөздікпен). Кəсіптік қатынас дамуы.

БҚ 2

ЖГП 02 Пəндер циклын оқу нəтижесінде оқушы білуі керек:- мамандық бойынша, кəсіптік қатынасқа қажетті лексикалық-грамматикалық материал;Істей алуы керек:- тіл əрекеті қызметі жəне тіл түрлерін (ауызша, жазбаша, моно-логтық, диалогтық);

Кəсіби шетел тілі:Кəсіптік қатынас үшін қажетті лексикалық грамматикалық материал. Əртүрлі тіл қызметі мен тіл формасының түрлерін (ауызша, жазбаша, моно-логтық, диалогтық). Кəсіптік бағдарланған сөз тіркестерінің аудару тех-никасы.

БҚ 1

ЖГП 03 Пəнді оқу нəтижесінде білім алушы білуі керек:- тарихи деректердің алу көздерін; - ерте заманнан осы күнге дейінгі адамзаттың тарихи даму жолын. істеуі керек:- тарихи оқиғаның мазмұның жеткізуді;- картамен жұмысты;- тарихи ақпаратты талдауды;- тарихи мəселерде пікір-таласқа қатыса алуды.

Қазақстан тарихыҚазақстан мемлекетінің қалыптасуының негізгі деректері мен үдірістері; Қазақстанның ерте за-маннан осы күнге дейінгі тарихының жүйелілігі; Қазақстанның негізгі кезеңдерінің хронологиялық кестесі; Қазақстан тарихының кезеңдері.

ЖГП 04 Пəндер циклын оқу нəтижесінде оқушы білуі керек:- дене тəрбиесінің əлеуметтік-биологиялық жəне психологиялық-физиологиялық негіздері; Істей алуы керек:- дене тəрбиесінің салауатты өмір салтын қалыптастыру;- шынықтырулық жəне спорттық өзін-өзі жетілдіру.

Дене тəрбиесі: Маманды дайындауда оның салауатты өмір салтын қалыптастырудағы ролі. Дене тəрбиесі негізінің əлеуметтік-биологиялық жəне психоло-гиялық-физиологиялық негіз-дері. Шынықтырулық жəне спорттық өзін-өзі жетілдіру негізі.

БҚ 3

ƏЭП 00 Əлеуметтік-экономикалық пəндерƏЭП 01 Пəндер циклын оқу нəтижесінде

оқушы білуі керек:- негізгі ұғымдарды;- конфуциандық ұғымы; даосизм; Қытай өнері; - үнді мəдениетінің ерекшеліктері жəне оның негізгі табыстары.- ұғымдар: ислам; курайш; Мухаммед; Құран; Аллах; Мекке; - христиан оқуының негізгі қағидалары жəне оның құнды бағдарлары;- Франция мəдениетін: Ашель мəдениетін, проманьонцтар, галлалар, франктер, əдебиет, философия;- көшпенділердің өмір салты жəне құндылықтар жүйесі туралы;- орта ғасыр кезеңіндегі қазақ этносының мəдени негізі туралы білімді қалыптастыру;- түрік жəне араб мəдениетінің Қазақстанның орта ғасырдағы мəдениетіне əсері;Істей алуы керек:- қытай мəдениеті ерекшеліктерін ашу; - мəдениеттану ұғымдарын еркін қолдану;- қадағалау; - көшпенділердің материалдық жəне рухани мəдениеті ерекшелігін көрсету.

Мəдениеттану:Мəдениеттану жəне оның қоғам өміріндегі ролі. Мəдениетті зерттеудегі алу-ан түрлі тəсілдері. Мəдениет жəне өркениет. Мəдениеттің құрылуы. Мəдениеттің конфуциандық-даосисттік түрі.Мəдениеттің үнді-буддалық түрі. Ислам мəдениетінің əлемі. Мəдениеттің христиандық түрі.Батыс европа мəдениеті жəне оның қазіргі заман əлеміне əсері. Африка мəдениетінің ерекшелігі. Нəсілшілдік про-блемасы. Орта ғасырлар кезеңіндегі көшпенділік өркениеттің шығуы жəне ерекшелігі. 17-19 ғасырлардағы қазақтардың мəдени дəстүрлері.Қазіргі заманғы Қазақстанның мəдениеті.

БҚ 2

ƏЭП 02 Пəндер циклын оқу нəтижесінде оқушы білуі керек:- əлемнің философиялық, ғылыми жəне діни суретеулері жайлы ұғым; - ғылым жəне ғылыми ролі, оның құрылымы, түрлері мен əдістері, əлеуметтік жəне этикалық проблема-лары туралы түсінік;Істей алуы керек:− адам тəртібін биологиялық жəне əлеуметтік, тəндік жəне рухани ба-стаулары, оның ұғымының, ұғымдық жəне ұғымсыз тəртібінің мəні.

Философия негіздері:Философия пəні, əлемдік философиялық ойдың негізгі елеулі кезеңі. Адам табиғаты жəне оның қалыптасу мəні.Адам жəне Құдай. Адам жəне Ғарыш.Адам, қоғам, өркениет, мəдениет. Тұлғаның еркіндігі жəне жауапкершілігі. Адамзаттық ұғым жəне əрекет. Ғылым жəне оның ролі.Адамзат жаһандық проблема-лар алдында.

БҚ 4

ƏЭП 03 Пəндер циклын оқу нəтижесінде оқушы білуі керек:- экономикалық теорияның негізгі ережелері;- елде жəне шетелде экономикалық жағдайлар;- макро- жəне микроэкономиканың негіздерін, салықтық, ақшалай-несиелік, əлеуметтік жəне инвестициялық саясат туралы;Істей алуы керек:- өзінің кəсіптік қызметін бағдарлау үшін қажетті, экономикалық ақпараттарды табу жəне пайдалану;

Экономика негіздері:Мақсаттары, негізгі ұғымдары, мəні, қағидалары. Меншік нысаналары мен түрлері. Жоспарлар түрлері, олардың негізгі кезеңдері, мазмұны, стратегиялық жоспарлауы. Жоспарлардың экономикалық негіздеулерінің жəне болжауларының əдісі. Бизнес-жоспарлау. Экономикалық талдау. Халық тұтынатын тауарлар нарығының жəне қызметінің жағдайын талдау.

БҚ 7

ƏЭП 04 Пəндер циклын оқу нəтижесінде оқушы білуі керек:- заңдылықтарды ұғынуда əлеуметтік қатынас туралы түсінік;- əлеуметтік құрылым, əлеуметтік қабаттану, əлеуметтік өзара қатынас туралы түсінік;- тұлғаның социализациясын, реттеу түрлерінің ерекшеліктерін білу;Істей алуы керек:- əлеуметтік қозғалыстарды жəне əлеуметтік қатынастар мен дамуларының басқа факторларын дамыту;

Əлеуметтану жəне саясаттану негіздері: Əлеуметтану ғылым ретінде.Қоғам əлеуметтік мəдени жүйе. Əлеуметтік топтар. Əлеуметтік жəне этнохалықтық қатынастар. Əлеуметтік процестер. Əлеуметтік институттар мен ұйымдар. Тұлға: оның əлеуметтік ролі жəне əлеуметтік тəртібі. Саясаттану пəні. Саяси өкімет жəне өкіметтік қатынастар.

БҚ 4

- өкімет мəнін, саясат субъектілерін саяси қатынастар мен процестерді (Қазақстанда жəне тұтас бүкіл əлемде) анықтау;- саяси жүйелер мен саяси тəртіптер туралы түсінікті құрастыру.

Саяси жүйесі. Қазақстанда əлеуметтік-экономикалық процестер.Экономика негіздері: эконо-мика жəне оның негізгі про-блемалары.

ƏЭП 05 Пəндер циклын оқу нəтижесінде оқушы білуі керек:- адам жəне азаматтың құқығы мен еркіндігі, оларды жүзеге асыру механизмі;- кəсіптік қызмет саласында құқықтық жəне адамгершілік- этикалық нормаларды білу;Істей алуы керек:- маманның кəсіптік қызметті реттеуші, нормативтік-құқықтық құжаттарды қолдана білу.

Құқық негіздері:Құқық, ұғым, жүйе, дереккөздер, Қазақстан Республикасы Конституциясы – құқықтық жүйесінің өзегі.Адам құқығының жалпы-лай декларациясы, тұлға, құқық, құқықтық мемлекет, заңды жауапкершілік жəне оның түрлері, құқықтың негізгі салалары, Қазақстан Республикасының сот жүйесі, құқық қорғау органдары.

БҚ 1-БҚ 8

ЖКП 00 Жалпы кəсіптік пəндерЖКП 01 Пəндер циклын оқу нəтижесінде

оқушы білуі керек:- жалпы физикалық географияны;- Жер, литосфера, атмосфера, био-сфера, географиялық қабат туралы жалпы ұғымдар;- геоморфология туралы жалпы мəліметтер;Істей алуы керек:- геоморфология процестерінің түрлерін сипаттау жəне шартта-стыру.

Физикалық география жəне экономикалық география:Жалпы физикалық географияГеоморфология: бедер туралы жалпы мəліметтер, желдету мен гравитациялық проце-стермен шартталған, бедер түрлері, бедердің эрозиялық-аккумуляцияланған түрлері, бедердің карстық-суффозиялық түрлері жəне сырғымалы бедер, мұз түрін-дегі бедер, бедердің криогендік түрі, эолдық бе-дер, бедердің антропогендік жəне биогендік түрі, теңіз жаға-лаулары бедері жəне шельф, тау бедері, жазықтық бедері.

БҚ 1БҚ 7КҚ 1КҚ 2

ЖКП 02 Пəндер циклын оқу нəтижесінде оқушы білуі керек:- Жер туралы жалпы ұғымдар, оның физикалық жəне математикалық түрлерін, жергілік-ті жердің сызықтарын бағдарлау, топографиялық карталар мен пландардың сызықтарға бөлуі мен номенклатурасын жəне олардың мазмұны, техникалық дəлдіктегі теодолиттер мен нивелирлер құрылғысын, түсірулік жүйелерді жасау тəсілдерін, топографиялық түсірулер əдісін; масштабтық қатардың топографиялық карталарын жаңарту тəсілдерін.Істей алуы керек:- топографиялық карталар мен план-дарды оқу, оларда қажетті өлшеулер жүргізу, техникалық теодолиттер мен нивелирлерді түзету жəне юсти-ровкалау, теодолиттік жүрістерді салудағы сызықтық жəне бұрыштық өлшеулерді орындау; теодолиттік жүрістердің нүктелік коор-дина-таларын есептеу жəне теңдестіру, тригонометриялық нивелирлеуді орындау, өлшеулер нəтижелері бой-ынша нүктелер биіктігін есептеуді жəне теңдестіруді орындау, жүрістің IV класты нивелирлеуінің есептеуді жəне теңдестіруді орындау;Тахеометриялық жəне мензульдік топографиялық түсірулер; 30»дəлдіктегі астрономиялық азимуттардың бағыттарын анықтау, аэрофототүсірімдерді далалық жəне камералық бажайлау.

Геодезия:Геодезия пəні жəне міндеттері; халық шаруашылығында жəне ел қорғанысындағы гео-дезияның ролі; жер бетіндегі нүктелер жағдайларын анықтау; координаталар мен биіктіктер жүйесі; бағыттарды бағдар-лау;топографиялық карталарды жəне пландарды, шартты белгілердің сызықтарға бөлінуі жəне номенклату-расы; сызық-тық өлшеулер; сызықтық өлшеулерге арналған аспаптар; бұрыштық өлшеулік геодезиялық аспаптардың негізгі бөлім-дері; теодолиттердің типтері мен құрылғысы; көлденең жəне тік бұрыштарды өлшеу; теодолиттік жүрістер тəртібі жəне салынуы; теодолиттік жүрістердің нүктелер коор-динаталарын есептеу жəне теңдестіру; тригонометриялық нивелирлеу; геометриялық ни-велирлеу; нивелирлер типтері мен құрылғылары; IV класты нивелирлеу; нивелилік жүріс-терді теңдестіру; 30»дəлдік-тегі астрономиялық азимут-тардың бағыттарын анықтау; топографиялық түсірулер; электрондық тахеометрия; бұрмаланулар теориясының негіздері; аэрофототүсіру-лерді далалық дайындау; топографиялық карталар мен пландарды жңарту; геодезия саласындағы нормативтік-техникалық құжаттар.

КҚ 1-КҚ 12

ЖКП 03 Пəндер циклын оқу нəтижесінде оқушы білуі керек:- геоақпараттық жүйелер құрылымын, цифралық жəне электрондық карталар жасалу тəсілдері; цифралық картогра-фиялық ақпараттардың (ЦКА) кодтау жіктеуін, цифралық топографиялық ақпаратты жасау-дың техникалық жəне ақпараттық құралы.Істей алуы керек:- топографиялық-геодезиялық жəне картографиялық ақпаратты жинау жəне жүйелеу үшін геоақпараттық жүйелерді жасаудың техникалық жəне бағдарламалық құралы; эксперименттік есеп берулік міндеттерді шешу үшін геоақпараттық технологияларды пайдалану.

Геоақпараттық жүйлер:- Геоақпараттық жүйелерді (ГАЖ) анықтауы жəне тер-минологиясы; компьютерлік графикасы құралдарымен ГАЖ объектілерін көрсету; ГАЖ құрылымы жəне құрам бөлігі;Цифралық картографиялық ақпарат (ЦКА) – ГАЖ-ң ақпараттық негізі; цифралық жəне электрондық кар-талар; жергілікті жердің цифралық үлгісі; бедердің цифралық үлгісі; ЦКА жіктеуі жəне кодтауы; ЦКА жасау технологиясы; цифралық топографиялық карталарды (ЦТК) жасаудың техникалық жəне бағдарламалық құралы; мемлекеттік қалалық кадастр-дың автоматтандырылған ақпараттық жүйесі;ГАЖ техникалық жəне бағдарламалық құралы; эксперименттік жəне есеп берулік міндеттерді шешу үшін ГАЖ салуларын пайдалану.

КҚ 11

ЖКП 04 Пəндер циклын оқу нəтижесінде оқушы білуі керек:-сызу материалдарын; картогра-фиялық шрифттерді. 1:5000 – 1:500 масштабты топографиялық пландардың шартты белгілерін. 1:25000, кіші мастабты жəне тақырыптық картолардың масштаб-ты, шартты белгілері.Істей алуы керек:-сызу құралдармен сызу жəне топографиялық пландарды безендіру; пластикте карталар мазмұнын гравирлау; акварель бояу-лармен түстік жууларын орындау; карталарда жазулардың желімделуін жүргізу

Картографиялық сызу:Сызу материалдары, құрал-саймандар жəне құралдар. МБСТ 303-31, есептеулін шрифттер. Қарындашпен сызу, сызба қаламүшпен, рейс-федермен, қисықаяқшамен кронциркульмен жұмыс. Т-132, БМ-431, Д 432. 1:5 000 масштабындағы план үшін шартты белгілер. Картографиялық шрифттері. (Т-132, БМ-431) масшта-бы жəне 1:2 000 шрифттерді сызу; 1:2000 масштабты топографиялық планды сызу. Техникалық сызу негіздері: МБСТ 2.304-81 шрифтін сызу.Картоларға жазуларды желім-деу. Ұсақ масштабты жəне тақырыптық карталардың шарт-ты белгілері. Пластикте сызу жəне гравирлау.

БҚ 8ПК 1ПК 2ПК 5ПК 12

ЖКП 05 Пəндер циклын оқу нəтижесінде оқушы білуі керек:-аэрофототүсіру тура-лы жалпы мағлұматтарды; аэрофототүсірулердің мате-риалдары сапасын бағалау; аэрофотосуреттердің геометриялық қасиеттері фото-сұлбалар мен фотопландар монтажы бойынша фотограм-метриялық жұмыстар негіздерін; стереофотожұптардың теориялық негіздерін. Ұқсас стереофотограмметриялық аспаптардың құрылғысы жəне олар-да карталарды жасау; карталарды жаңартудың технологиясын ЖДБД мүмкіндіктерін пайдалану.Істей алуы керек:- жаппалық монтажды орындау; фотосұлбаларды монтаждау; эрофотосуреттерді өндірістік тар-нсформациялау жəне жазықтық аудандарда фотопландарды мон-таждау; стероаспаптарда аэросурет-тердің бағдарлануын орындау жəне модельдердің қарапайым өлшеулерін орындау; аэрофото жəне ғарыштық суреттердің бажайлануын орындау.

Фотограмметрия жəне аэрофотосуреттерді бажайлау:Топографиялық аэрофото-түсіру. Перспектива теориясы-ның негіздері. Аэрофотосурет-тердің геометриялық қасиет-тері. Аэрофотосуретті бағдар-лау элементтері. Фотоүлгілер. Жоспарлық фототриангуляция. Аэрофотосуреттерді тасы-малдау жəне фотожоспарлар құрастыру. Стерео-скопия мен стереофото-грамме-трия негіздері. Қос суретті анықтай білу элементі, өзара бағдар жасау элементтерін анықтау. Карталар жасаудың стереофотограм-метриялық əдісі. Түрлі тəсілдермен топографиялық көріністің геодезиялық негіздеуін фотограмметриялық тəсілмен қоюлату. Жердің цифрлық моделі туралы түсінік жəне оны қолдана білу. Аэрофотосуреттерді бажай-лау; ғарыштық суреттерді бажайлау ерекшеліктері. Карталарды жаңарту: карта-ларды жаңартудың техноло-гиялық сұлбасы; карталарды жаңарту барысындағы фото-грамметриялық жұмыстар карталарды түзету тəсілдері; Жерді дистанциялық бақылау-дың деректері (ЖДБД) пай-далану.

КҚ 6КҚ 7КҚ 8

ЖКП 06 Пəндер циклын оқу нəтижесінде оқушы білуі керек:

жалпы электротехниканы;радио-электроника негіздерін; негізгі қашықтықтағы өлшеулер типтерін;сызықтар ұзындықтарын өлшеулер жəне есептеулер əдістерін.Істей алуы керек:радио жəне жарықпен қашықтықтан өлшеулердің теориялық негіздерін қолдану;- қазіргі заман қашықтықтан жəне оардың негізгі құрылым бөліктерін жүйелі жалпылау.

Электротехника жəне элек-троника:Электротехника жəне элек-троника:Электротехника: электр жиегі; тұрақты жəне ауыспалы токтың электр жүйесі; электро-магне-тизм; электр өлшеулері; транс-форматорлар; электр энергия-сын беру жəне бөлу;Электроника: электрониканың физикалық негіздері; электрон-дық аспаптар; электрондық түзетулер жəне стабилизатор-лар (тұрақтандырғыштар);электрондық генераторлар мен өлшегіш аспаптары; автома-тика мен есептеу техникасына электрондық қондырғылар; микропроцес сорлар мен микро- ЭЕМ; ақпаратты жарықтық жəне радио толқындармен беруді жүзеге асыратын қондырғылар.

БҚ 7КҚ 7КҚ 8

ЖКП 07 Пəндер циклын оқу нəтижесінде оқушы білуі керек:- геодезиялық фазалық қашықтан өлшеулердің теориялық негіздері; Істей алуы керек:- топографиялық фазалық қашықтан өлшеулермен сызық-тарды өлшеу; сызықтарды өлшеу жəне электрондық тахеометр-лермен жер бетіндегі нүктелердің координатала-ры мен биіктіктерін анықтау.

Өлшеулердің электрондық геодезиялық құралдары:Радиоэлектроника негіздері.Геодезиялық жарық жəне радио қашықтықтан өлшеулердің теориялық негіздері. Қазіргі за-ман қашықтықтан өлшеулердің жалпыланған сұлбасы жəне олардың негізгі құрамдары. Қашықтықтан өлшеулердің негізгі типтері. Тахеометрлер; электрондық тахеометрлердің негізгі типтері, құрылымның қағидалық схемалары. Полигонометриялық жүрістер мен жер беті нүктелерінің ко-ординаталары мен биіктіктерін анықтау барысында жұмыс əдісі.

КҚ 11ҚК 12АҚ 1

ЖКП 08 Пəндер циклын оқу нəтижесінде оқушы білуі керек:Қазақстан Республикасы Мем-лекеттік стандарттау жүйесінің негізгі ережелерін жəне жалпы техникалық жəне ұйымдастырулық -əдістемелік стандарттар жүйелерін (кешендерін);Істей алуы керек:- нормативтік құжаттар талаптарын өнімдердің жəне процестердің негізгі түрлеріне қолдану.- сапа жүйелері құжаттарын қолдана білу;- Қазақстан Республикасы сертифи-каттау жүйесінің негізгі ережелері мен құжаттарын пайдалана білу;- ТМД мемлекеттік стандарт-тауының метрологиялық қызметі Ережелерін.

Метрология, стандарттау жəне сертификаттау:Метрология, стандарттау жəне сертификаттаудың құқықтық негіздері, мақсаттары, міндеттері, қағидалары, объектілері мен құралдары; метрология: негізгі ұғымдары мен анықтаулары;өлшеулердің бірлестігін қамтамасыз ететін, метрология қвзметі; мемлекеттік метрологиялық бақылау жəне қадағалау; стан-дарттау: стандарттау жəне сапа бақылауы саласындағы негізгі терминдер мен анықтаулар, халықаралық жəне өңірлік стандарттау; Қазақстан Рес-публикасы Мемлекеттік стан-дарттау жүйесі. ТМД-да мемле-кет аралық стандарттау.

КҚ 7БК 8КҚ 1КҚ 7КҚ 8КҚ 12

ЖКП 09 Пəндер циклын оқу нəтижесінде оқушы білуі керек:- қызметтік əрекет аясында жұмысшылардың құқығы мен міндеттерін; кəсіптік əрекет процесінде құқықтық қатынас-тарды реттеуші, басқа нормативтік құжаттарды жəне заңдар актілерін.Істей алуы керек:- еңбек заңдылықтарына сəйкес өзінің құқықтарын қорғау.

Кəсіптік қызметті құқықтық қамтамасыз ету:Кəсіптік қызметті құқықтық қамтамасыз ету; кəсіптік əрекет аясында құқықтық реттеудің түсінігі; кəсіпкерлік əрекеттің субъектілерінің құқықтық ережелері; заңды тұлғалардың ұйымдастырулық-құқықтық түрлері; еңбек құқығы; еңбек келісімі жəне оны бекіту тəртібі, негіздемелер жəне тоқтатулар; еңбек төлемі; халықтың жұмыспен қамтылуында мемлекеттік реттеудің ролі; жұмысшының тəртіптік жəне материалдық жауапкершілігі;əкімшілік құқық бұзушылық-тар жəне əкімшілік жауапкер-шілік; азаматтарды əлеуметтік қорғау құқығы; бұзылған құқықтарды қорғау жəне таластарды шешулік соттық тəртібі; Қазақстан Республи-касы «Геодезия жəне картогра-фия туралы» заңының негізгі ережелері.

БҚ 1- БҚ 8КҚ 1КҚ 12

ЖКП 10 Пəндер циклын оқу нəтижесінде оқушы білуі керек:- өндірістік жəне технологиялық процестерді ұйымдастыру; сала-ның жəне ұйымның (кəсіпорынның) материалдық-тех-никалық, еңбек жəне қаржы ресурстарын; олар-ды тиімді қолдану көрсеткіштерін; өнімге (қызметке) баға қою механизм-дерін, қазіргі заман жағдайларында еңбек төлемақылары түрлерін; бизнес жоспар құру əдісін білу.Істей алуы керек:- ұйымның қызметінің техникалық-экономикалық көрсеткіштерін қабылданған əдіснама бойынша есептеу.

Өндірісті ұйымдастыру жəне басқару:Кəсіпорын – микроэкономика-ның негізгі субъектісі. Қазақстан Республикасы эко-номика басқаруының, топо-графиялфқ геодезиялық жəне картографиялық өндірістің құ-рылымы. Картографиялық өндірістің өндірістік про-цесстерін орындау, өндірістік бөлімшелер байланысы. Топографиялық геодезиялық жəне картографиялық өнді-рісті ұйымдастыру. Өндірістің бөлімшелер байланысы: анық-тамалық картаның қызмет-тердің, басылымның карта-құрастырулық, безендірулік жəне жəне түзетулік жұмыс-тарды. Еңбек өнімділігі, еңбекті техникалық нормалау, еңбек төлемін ұйымдастыру. Кəсіп-орындардың өнімділік ресурстары, картографиялық жұмыс-тарды жоспарлау жəне қаржыландыру. Топо-графиялық-геодезиялық өн-дірістегі өндірістік-шаруа-шылық қызметін есептеу жəне талдау.

КҚ 1-КҚ 12

ЖКП 11 Пəндер циклын оқу нəтижесінде оқушы білуі керек:- техногендік төтенше жағдайлар мен табиғаттың стихиялық құбылыстары барысында эко-но-мика объектілерінің тұрақ-тылығы, жағдайларды болжау жəне зардап-тарын бағалауды қамтамасыз ету қағидаларын.Істей алуы керек:- төтенше жағдайлар негативті əсерінен жұмысшылар мен халықты қорғау бойынша шараларды ұйымдастыру жəне өткізуді;- əскери қызмет жəне мемлекеттік қорғаныс негіздерін білу;- алғашқы медициналық көмек көрсету.

Тіршілік қарекеті қауіпсіздігі:Төтенше жағдайларда халықты қорғауды жəне өмірін қамтамасыз етуді ұйымдастыру; төтенше жағдайлар салдарын шектеу жəне жою бойынша шаралар мазмұны жəне ұйымдастыру; қорғаныс құралдары; əскери қызмет негіздері: мемлекет қорғанысы негіздері; Қазақстан Республикасы жауынгерлік дəстүрлері; əскери намыс символдары; медициналық білімдер негіздері.

БҚ 3БҚ 6БҚ 7

ЖКП 12 Пəндер циклын оқу нəтижесінде оқушы білуі керек:- кəсіптік əрекет аясында қауіпсіз жағдайларды қамтамассыз ету ерекшеліктері;- кəсіпорында жəне далалық барысында еңбек қорғаудың құқықтық нормативтік жəне ұйымдастырушылық негіздері;істей алуы керек: кəсіптік əрекет аясында зақымдық қауіпті жəне залалдық факторлар талдауын жүргізу.

Еңбек қорғау жəне техника қауіпсіздігі:Еңбекті қорғаудың жалпы сау-алдары. Өндірістік жарақаттану себептеріне талдау: бақытсыз жағдайларды есепке алу жəне тергеу. Далалық жəне – камералдық топографиялық-геодезиялық еңбек тазалығы мен өндірістік санитария. Техника қауіпсіздігі. Еңбек қорғаудың жалпы сауалдары. Еңбек қорғау: далалық топо-графиялық-геодезиялық жұмыс жүргізудегі қауіпсіздікті ұйымдастыру.

БҚ 3- БҚ 8КҚ 1КҚ 2КҚ 9

АП 00 Арнайы пəндерАП 01 Пəндер циклын оқу нəтижесінде

оқушы білуі керек:-картографияның тарихи дамуы туралы тарихи мағлұматтарды, негізгі бағыттарды жəне перспек-тиваларын;Картография құрылымын;Гылыми жүйелерде картографияның ролін; жалпы географиялық карталардың жіктелуін; карта-ларды пайдаланудың негізгі бағыттарын.Істей алуы керек:- басылымдық дайындық жұмыс-тарын; карталарды жобалау; əртүрлі масштабты карталарда графикалық генерализациялауды.

Картография:Картографияның анықтауын жəне оның мəселелерін; кар-тография құрылымын; карто-графия ғылымдар жүйе-сінде; картаның анықтауы жəне оның қасиеттері; карталардың жіктелуі: жалпы географиялық жəне тақырыптық карталар; карталар элементтері, басқа картографиялық шығармалар; түпнұсқаны жасаудың негізгі кезеңдерін жəне оларды сипаттауы; басылымдық дайындық жұмыстары; анық-тамалық карталық қызмет, кезек карталары, картолар-ды жоба-лау, бағдарламалық карталар; карталардың басымдылық жоспары; жетекшіліктер, нұсқамалар; басылымдық дайындық жұмыстары кезеңінде про-цесстерді автоматтандыру; карта құрастырулық жұмыстар: құрастырмалық түпнұсқа жəне оған талаптар; карталардың математикалық негізі; географиялық карталардағы қол қоюлар; географиялық карталарды нормалау географиялық карталардың катологтары; құрастырмалық түпнұсқаларды түзету, карталық генерализация-лаудың мəні; түрлері жəне факторлары; əртүрлі масштабты карталарда мазмұнның жəне элементтерін генерализациялау;карта құрастырулық кезеңінде процесстерді автомат-тандыру; карталар қолданудың негізгі бағыттары, картография дамуы туралы тарихи мағлұматтар, дамытудың негізгі бағыттары жəне перспективалары.

КҚ 1КҚ 2КҚ 3КҚ 10КҚ 11АҚ 1АҚ 2

АП 02 Пəндер циклын оқу нəтижесінде оқушы білуі керек:- эллипсоидтың сызықтары жəне кеңістігі; картографиялық проек-цияларды эллипс бұрмалануларын картографиялық карталардың топ-тастырғышын. Істей алуы керек:- ұсақ масштабты карталардың математикалық негіздерін құрастыру.

Математикалық картографияКартографиялық жобалаудың жалпы теориясы: жер эл-лип-соиды, географиялық координаттар, карталардағы бұрмалаулар, карталық жо-балар жіктелуі. Конустық жобалар: негізгі жағдайлары, орташа теңбұрыштылар, бір кө-лемділік жəне тең аралық. Азимуттық жəне перспективалық жоба-лау. Цилиндрлік жобалар: негізгі жағдайлары, орташа тең бұрышты, бір көлемді, тең аралықты, қисық жəне көлденең, перспективтік-цилиндрлік. Псевдоконустық жəне псевдоцилиндрлік, поликонустық жобалар. Ұсақ масштабты карталардың кейбір жобалары. Масштабы 1:2 500 000 жəне ірілеу номенклатуралық карталар жобасы. Гаусс-Крюгер жоба-сы. Қарапайым картометрлік жұмыстармен қысқа танысу.

КҚ 1КҚ 10КҚ 11

АП 03 Пəндер циклын оқу нəтижесінде оқушы білуі керек:топографиялық карталардың түпнұсқаларын жасаудың негізгі кезеңдерін жəне олардың сипат-тамасын; карталарды басы-лымға дайындаудың технологиялық сұлбасын.Істей алуы керек:- 1:25 000; 1: 50 000; 1: 1 000 000 масштабтарды топографиялық кар-талардың түпнұсқаларын құрас-тыру жəне басылымдау; 1:200 000, 1:50 000, 1:1 000 000 мас-штабты карталардың түпнұсқасын құрастыру.

Жалпы географиялық карталар-ды құрастыру:- жалпы географиялық карта-лар, олардың жіктелуі жəне мазмұны. Карталарды ба-сылымдау жəне құрастыру негіздері: карталар түпнұсқасын жасаудың жал-пы сұлбасы, картографиялық материалдар, басылымдық-дайындық жұмыстары, бастапқы материал бейнеленуін құрастырылатын картаның негізіне ауыстыру (шығару) тəсілдері, картаграфиялық генерализация. 1:25 000, 1:50000, 1: 100 000 масштаб-ты топографиялық карта-ларды құрастыру.1:200 000, 1:50 000; 1:100 000 масштаб-ты караларды құрастыру. Карталарды басылымға дайындау: басылымдық түпнұсқа, технологиялық сұлба. Теңіздің карталарды жалпы географиялық атла-старды құрастыру жəне жасау технологиясы. Картографияда ғарыштық түсірудің материал-дарын пайдалану.

КҚ 4КҚ 5КҚ 8АҚ 1-АҚ 5

АП 04 Пəндер циклын оқу нəтижесінде оқушы білуі керек:- дəстүрлі жəне компьютерлік əдістермен əртүрлі масштабтардағы жалпы географиялық, тақырыптық жəне арнайы карталарды басылымға жобалау, басылымдау жəне дайын-дау технологияларын;істей алуы керек:- тақырыптық карталарды жəне кешеңдік аталастарды жобалау, құрастыру жəне басылымдау; картаграфиялық шығарманың дизайнін ізірлеу жəне жүзеге асыру

Тақырыптық карталарды құрастыру:- тақырыптық карталардың анықтамасы, олардың жіктелуі; тақырыптық кар-таларды жобалау жəне ба-сылымдау ерекшеліктері; тақырыптық карталарды құрастыру ерекшіліктері; авторлық түпнұсқалар; тақырыптық карталарда құбылыстарды безендіру тəсілдері; гипсометриялық, саяси, саяси-əкімшілік, туристтік, оқу карта-лары; тақырыптық жəне кешеңдік карталарды құрастыру техноло-гиясы: маңызды та-қырыптық атластар жəне олардың си-паттамалары; кешең-дік мазмұндағы атластарды құрастыру ерекшеліктері; картография дамуының та-рихы туралы мағлұматтар; жалпы географиялық жəне тақырыптық карпталарды жасау барысындағы ғарыштық түсіру материалдарын пай-далану;Тақырыптық карталарды жасау барысындағы картографиялық процесстерді автоматтандыру.


АП 05 Пəндер циклын оқу нəтижесінде оқушы білуі керек:- цифралық катографиялаудың технологиялық жəне бағдарлама-лық құралдарын; компьютерлік басылымның жүйелер (КБЖ) негізінде карталарды басылымдау жəне дайындауды.істей алуы керек:- сканерлер мен компьютерлік жүйелерді пайдалана цифрлік кар-таларды жасау

Цифрлік картография:Цифрлік картографияның негізгі ұғымдары жəне анықтамалары; цифрлік карто-графиялық жасаудың негізгі технологиялары; цифрлік топографиялық карталар; дигитайзерлерді пайдаланумен цифралық карталарды жасау техноло-гиясы; цифрлік карталардың мұрағатын жүргізу құралдары; компьютерлік басылымдық жүйелерінде (КБЖ) негізінде карталарды басылымға басы-лымдау жəне дайындау; КБЖ бағдарламалық-ақпараттық құралдары; бастапқы кар-тматериалдарды дайындау; бейнелеулердің компьютерлік өндеу; принтерлік үлгілерді түзету жəне басымдылық көру; электрондық карталар; карта-ларды басылымға дайындаудың компьютерлік технологиялары; электрондық атластар, оларды жасау технологиясы.

КҚ 8КҚ 9КҚ 11АҚ 1АҚ 6

АП 06 Пəндер циклын оқу нəтижесінде оқушы білуі керек:- карталарды басылымға дайындаудың технологиялық сұлбаларын;істей алуы керек:- басылымдық түпнұсқаларды қағазда сызуды, пластикте сызуды, гравилаумен, компьютерлік техноло-гиялармен құрастыру.

Карталарды басылымға дай-ындау:- басылымдық түпнұсқалар жəне оларға талаптар; басылымдық түпнұсқалардың түрлері; карталарды қағазда, пластикте сызумен, гра-виралаумен, бір мезгілде құрастырумен, компьютерлік технологиялар мен басылымдауға дайындаудың технологиялық сұлбалары, сканерлейтін құрылғылар; шығару құрылғылары, графикалық станциялар, қолданбалы бағдармалар; басылымдық түпнұсқаларды түзету; көмекші материал-дар; түсті түпнұсқаларды жасау;карталады түстік безендіру маңызы; түске бөлу негіздері; карталарды безендірудің тəсілдері жəне технологиялық əдістері; колорометрия жəне колориметриялық жүйелері

АҚ 6АҚ.7

туралы ұғым;карталарда бедердің, түстің жəне жарықтың көлеңкелік безендірілуі; тақырыптық карталардың түсті түпнұсқаларын безендіру.

АП 07 Пəндер циклын оқу нəтижесінде оқушы білуі керек:-карталар мен атластарды түстік жəне шрифттік безендіру негіз-деріністей алуы керек:- физикалық, тақырыптық кар-талар мен атластарды көркемдік безендіруін орындау.

Картографиялық дизайн:-түс шығару негіздері: түстік көзқарас заттың түстік қасиеттерінкөрсету тура-лы ретінде,карталар мен ат-ластарды түстік безендіру мəні, шрифттік жəне фондық безендіруде түстік үйлесімдік. Тақырыптық карталар мен атластардың көркемдік безендірілуі: безендірудің негізгі тəсілдері, басылымдық түпнұсқалардың штрихтік безендірілуі көркемдік шрифт-тер мен жақтаушалар түсті түпнұсқаларды безендіру: фондық безендіру, түстік шка-лалар, физикалық карталарды түстібезендірілуі. Пластикалық тəсілдер мен бедерді беінелеу. Түпнұсқаны түзету жəне безендіру.


АП 08 Пəндер циклын оқу нəтижесінде оқушы білуі керек:- карталарды басылымдаудың аналогтық технологиясы; компью-терлік басылымдық жүйе-лер туралы жалпы мəліметтер.

Карталарды жəне атластарды шығару:- карталарды шығару ту-ралы ұғым; картаның басымдық түпнұсқасы; фоторепродукциялық про-цесстер; фото-графиялық қондырғы жəне фотографиялық материалдар; қағазда жəне пластикте көшірмелерді дайындау технологиясы; карталарды фондық дай-ындау элементтерінің диа-позитивтерін алу; басылымдық түрлерді дайындау техноло-гиясы; офсеттік станок; кар-талар ме атластарды өндеу; технологиялық басылымдау; түсті безендіру графикасын құрастыру; репрография тура-лы түсінік;компьютерлік басылымдық жүйелер.

КҚ 9АҚ 8

АП 09 Пəндер циклын оқу нəтижесінде оқушы білуі керек:- АЖО (автоматтандырылған жұмыс орны) кəсіптік міндеттерді шешу үшін: - техникалық құралдар;- бағдарламалық қамтамассыз ету.Істей алуы керек:- - ақпараттарды қағаздық жеткізушіден картографиялық ска-нерлер көмегімен жəне сыртқы жеткізушілер көмегімен жинауды жүзеге асыру;- растрлік жəне цифрлік ақпараттар өңдеуін жүзеге асыру;- ақпараттарды принтерлар мен плот-терлар басылымы түрінде сондай-ақ, аудио жəне бейне көрінісіндегі түрде көрсету.

Кəсіптік əрекеттегі ақпараттық технологиялар:- АЖО (автоматтанды-рылған жұмыс орны) кəсіптік міндеттері шешу үшін;- техникалық құралдар;- бағдарламалық қамтамас-сыз ету;Кəсіптік міндеттерді шешу үшін негізгі қолданбалы бағдарламалардың пакеттері:- АЖО бағдарламалық қамтамассыз етудің тағайындауы жəне құрамы;- желілік ОЖ (операциялық желі) жəне олардың айырмашылық ерекшеліктері;- оқшаулап шектелген желілер, жүйені аппараттық қамтамассыз ету, желіні орнату, ресурстарға қолжеткізушілік.Файлдарды қорғау.:- объектілер, ақпаратты қорғаудың мақсаты жəне міндеттері;- ақпараттық қауіпсіздікті қамтамассыз ету шаралары түрлері.Ақпараттар жəнене оны ұсыну түрлері:- ақпаратты іздестіру, файлдар-ды іздестіру бағдарламалары;- ақпараттарды қағаздық қағаздық жеткізушілерден ска-нер көмегімен енгізу;ақпаратты сыртқы жеткізшушіден енгізу;сыртқы компьютерлік жеткізушілермен ақпараттар айырбастау.

КҚ 11АҚ 7АҚ 13

Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрінің2013 жылғы 10 шілдедегі №268 бұйрығына 69-қосымша

Үлгілік оқу жоспарытехникалық жəне кəсіптік білім Білім коды мен бейіні: 0800000 – Мұнай-газ жəне химия өндірісіМамандығы: 0801000 – Мұнай жəне газ скважиналарын бұрғылау жəне бұрғылау

жұмыстарының технологиясы (бейін бойынша)Біліктілігі: 080101 2 - Бұрғылау қондырғыларының моторисі*080102 2 - Мұнай мен газға скважиналарды пайдалану жəне барлау үшін

бұрғылаудың бұрғылаушысы *080103 2 - Теңізде қалқымалы бұрғылау агрегатының бұрғылаушысы*080104 2 - Мұнара монтажшысы*080105 2 - Мұнайға жəне газға скважиналарды пайдалану жəне барлау үшін

бұрғылаушының көмекшісі*080106 2 – Теңізде қалқымалы бұрғылау агрегатының бұрғылаушысының

көмекшісі*080107 2 – Электрмен бұрғылау кезінде скважиналарды пайдалану жəне барлау

үшін бұрғылау бұрғылаушысының көмекшісі*080108 2 - Бұрғылау қондырғыларының машинисі*080109 2 - Цементтеу агрегатының моторисі*080110 2 - Скважиналарды цементтеу жөніндегі машинист*080111 2 - Зертханашы080112 2 - Скважиналарды сынау жөніндегі көтергіштің машинисі*080113 2 - Бұрғылау скважинасының мастері*

Оқыту түрі: күндізгіОқытудың нормативтік мерзімі: 2 жыл 10 ай

негізгі орта білім базасындаОқу процесінің жоспары

Индекс Циклдер мен оқу пəндерінің атауы

Бақы

лауд

ың

ныса

ндар

ыЕм

тиха

н/сы

нақ

Оқу уақытының көлемі (сағат, кредит)

Бақы

лау

жұм

ыст

ары

ның

саны

Барл

ығы

Оның ішінде:Курстарға жəне жартыжылдықтарға (се-местрлерге) бөлу*

Теор

иялы

қ са

бақт

ар

Пра

ктик

алы

қ (з

ертх

анал

ық-

тəж

іриб

елік

саб

ақта

р

Кур

сты

қ ж

оба

(жұм

ыс)

Негізгі орта білім база-сында

Жалпы орта білім ба-засында

Кур

с

Сем

естр

Кур

с

Сем

естр

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10ЖБП 00 Жалпы білім беретін

пəндер 7 1668 854 814 - - 21

ЖБП 01 Қазақ (орыс) тілі Е 188 48 140 1,2 1,2,3 4ЖБП 02 Қазақ (орыс) əдебиеті Е 124 100 24 1,2 1,2,3 2ЖБП 03 Шетел тілі 124 124 1 1,2 2ЖБП 04 Дүниежүзілік тарихы 48 48 1 1,2ЖБП 05 Қазақстан тарихы Е 80 80 1 1,2, 1ЖБП 06 Қоғамтану 64 64 1 1,2ЖБП 07 Математика Е 188 88 100 1,2 1,2,3 3ЖБП 08 Информатика 64 20 44 1 1,2 2ЖБП 09 Физика Е 140 96 44 1,2 1,2,3 2ЖБП 10 Химия Е 116 78 38 1,2 1,2,3 2ЖБП 11 Биология 40 40 1 1,2 1ЖБП 12 География 40 40 1 1,2ЖБП 13 Алғашқы əскери

дайындық140 40 100 1,2 1,2,3,4 1

ЖБП 14 Дене тəрбиесі Е 276 76 200 1,2,3 1,2,3,4,5,6

1

ЖБП 15 Өзін - өзі тану 36 36 1 1,2ЖКП 00 Жалпы кəсіптік

пəндер 2 417 281 136 13

ЖКП 01 Инженерлік гра-фика жəне машина құрастыру сызуы

36 36 1,2 1,2,3,4 1 1,2 1

ЖКП 02 Жалпы электротех-ника жəне электрони-ка негізі

36 28 8 1,2 1,2,3,4 1 1,2 2

ЖКП 03 Техникалық механи-ка негізі

42 34 8 2 3,4 1 1,2 1

ЖКП 04 Металдар тех-нологиясы жəне конструкциялық материалдар

36 30 6 2 3,4 1 1,2 1

ЖКП 05 Жалпы мұнай жəне мұнай кəсіпшілік гео-логиясы

54 40 14 2 3,4 1 1,2 1

ЖКП 06 Термодинамика негізі жəне жылу техникасы

28 22 6 2 3,4 1 1,2 1

ЖКП 07 Гидравлика 45 37 8 2 3,4 1 1,2 2ЖКП 08 Бұрғылаудың

өндірістік процесін автоматтандыру

Е 42 36 6 2,3 3,4,5 1,2 2,3 2

ЖКП 09 Еңбек қорғау жəне өндірістік экология негізі

Е 42 34 8 2,3 4,5 1,2 2,3 1

ЖКП 10 Өндірістік эко-номика, жоспар-лау жəне өндірісті ұйымдастыру

56 20 36 2,3 3,4,5 1,2 2,3 1

АП 00 Арнайы пəндер 3 327 269 58 7АП 01 Мұнай жəне газ сква-

жиналарын бұрғылау технологиясы

Е 85 59 26 2,3 3,4,5 1,2 2,3 2

АП 02 Скважинаны аяқтау 42 42 2,3 4,5 1,2 2,3 1АП 03 Бұрғылау машинала-

ры мен механизмдеріЕ 64 52 12 2,3 4,5 1,2 2,3 1

АП 04 Мұнай жəне газ өндіру техникасы мен технологиясы

Е 64 56 8 2,3 4,5 1,2 2,3 1

АП 05 Бұрғылау электр жабдықтары

36 30 6 3 5 1,2 2,3 1

АП 06 Бұрғылау ерітінділері жəне оны дайындау технологиясы

36 30 6 2,3 3,4,5 1,2 2,3 1

БҰАП 00

Білім ұйымы анықтайтын пəндер

72 72

БҰАП 01

Құрлықта жəне теңізде бұрғылаудың жаңа əдістері

36 36 3 5 1,2 2,3

БҰАП 02

Бұрғылау жабдықта-рын пайдалану

36 36 3 5 1,2 2,3

КП 00 Кəсіптік практика(апта)

1728

КП 01 Оқу практикасы 468 1,2,3 1,2,3,4,5 1,2 1,2,3

КП 1.1 Мамандыққа кіріспе 36 1 1 - -КП 1.2 Слесарлық практика 72 1 1 - -КП 1.3 Бұрғылау

мекемелерінде өндіріс техно-логиясын жəне жабдықтарын үйрену

72 1 2 2 3,4

КП 1.4 Бұрғышының үшінші көмекшісін кəсіптік дайындау прак-тикумы

108 2 3 2 4

КП 1.5 Бұрғылау жəне це-менттеу ерітінділерін сапалық анализ прак-тикумы

72 1 2 2 3

КП 1.6 Скважинаны аяқтау технологиясын үйрену

108 2 4 2 4

КП 02 Өндірістік практика 1260КП 2.1 Жұмысшы

мамандығын алу360 2 4 2 4

КП 2.2 Технологиялық практика

900 3 5 2 4

Е Емтихан 108 1,2,3 1,2,3,4,5 1,2,3

1,2,3,4,5

АА -аралық аттестаттау 72ҚА -қорытынды атте-

статтау31

КДДБ -кəсіптік дайындығы деңгейін бағалау жəне біліктілік тағайындау

5

Міндетті оқытудың барлық сағаты

4320

Ф 00 Факультативтік сабақтар

200 1,2,3,4

2,3,4,5,6,7

1,2,3

1,2,3,4,5

К Консультациялар 240 1,2,3,4

2,3,4,5,6,7

1,2,3

1,2,3,4,5

Барлығы: 4760

Ескерту: ЖБП– Жалпы білім беретін пəндер; ЖГП– Жалпы гуманитарлық пəндер; ƏЭП- Əлеуметтік-экономикалық пəндер; ЖКП – Жалпы кəсіптік пəндер; АП – арнайы пəндер; БҰАП – жұмыс берушілердің талаптары бойынша білім беру ұйымдары анықтайтын пəндер; ӨО – өндірістік оқыту; КП – кəсіптік практика; АА – аралық атте-статтау; ҚА – қорытынды аттестаттау; КДДБ – кəсіптік даярлық деңгейін бағалау жəне біліктілік беру; К – консультация; Ф – факультативтік сабақтар.

*Семестр бойынша бөлу оқыту формасына, мамандықтың өзгешелігіне, аймақтық ерекшеліктеріне жəне тағы басқаларға байланысты өзгертіледі.


Үлгілік оқу жоспарытехникалық жəне кəсіптік білімБілім коды мен бейіні: 0800000 – Мұнай-газ жəне химия өндірісіМамандығы: 0801000 – Мұнай жəне газ скважиналарын бұрғылау жəне бұрғылау

жұмыстарының технологиясы (бейін бойынша)Біліктілігі: 080114 3 - Техник-технолог

Оқыту түрі: күндізгіОқытудың нормативтік мерзімі: 3жыл 10 ай

Негізгі орта білім базасындаОқытудың нормативтік мерзімі: 2жыл 10 ай

Жалпы орта білім базасындаОқу процесінің жоспары


Бақы

лауд

ың

ныса

ндар

ыЕм

тиха

н/сы

нақ


Бақы

лау

жұм

ыст

ары

ның

саны

Барл

ығы

Оның ішінде:Курстарға жəне жартыжылдықтарға (семес-трлерге) бөлу*

Теор

иялы

қ са

бақт

ар

Пра

ктик

алы

қ (з

ертх

а-на

лық-

тəж

іриб

елік

саб

ақта

р

Кур

сты

қ ж

оба

(жұм

ыс)


Жалпы орта білім база-сында

Кур

с

Сем

естр

Кур

с

Сем

естр

ЖБП 00 Жалпы білім беретін пəндер

6 1448/- 750/- 698/- - - 21

ЖБП 01 Қазақ (орыс) тілі Е 169 54 115 1,2 1,2,3 4ЖБП 02 Қазақ (орыс)

əдебиетіЕ 169 115 54 1,2 1,2,3 2

ЖБП 03 Шетел тілі 87 87 1 1,2 2ЖБП 04 Дүниежүзілік

тарих54 54 1 1,2

ЖБП 05 Қазақстан та-рихы

Е 87 87 1,2 1,2,3 1

ЖБП 06 Қоғамтану 54 54 1 1,2 ЖБП 07 Математика Е 140 40 100 1,2 1,2,3 3 ЖБП 08 Информатика 70 26 44 1 1,2 2 ЖБП 09 Физика Е 123 67 56 1,2 1,2,3 2ЖБП 10 Химия Е 87 45 42 1,2 1,2,3 2ЖБП 11 Биология 36 36 1 1,2 1ЖБП 12 География 40 40 1 1,2ЖБП 13 Алғашқы əскери

дайындық140 40 100 1,2 1,2,3,4 1

ЖБП 14 Дене тəрбиесі 156 56 100 1 1,2 1ЖБП 15 Өзін - өзі тану 36 36 1 1,2ЖГП 00 Жалпы

гуманитарлық пəндер

432/480

56 376/ 2

ЖГП 01 Кəсіби қазақ (орыс) тілі

92/72 92 2,3 3,4,5,6 1 1,2 1

ЖГП 02 Кəсіби ше-тел тілі

84/64 84 2,3 3,4,5,6 1 1,2 1

ЖГП 03 Қазақстан та-рихы

-/80 -/80 - - 1 1,2

ЖГП 04 Дене тəрбиесі Е 256/264

56 200 2,3,4 3,4,5,6 1,2,3 1,2,3,4,5

ƏЭП 00 Əлеуметтік экономикалық пəндер

180 168 12 1

ƏЭП 01 Мəдениеттану 32 32 2 3,4 1 1,2ƏЭП 02 Философия

негіздері36 36 3 5,6 2 3,4

ƏЭП 03 Əлеуметтану жəне саясаттану негіздері

32 32 2 3,4 1 1,2

ƏЭП 04 Экономика негіздері

36 24 12 3 5,6 2 3,4 1

ƏЭП 05 Құқық негіздері 44 44 3,4 6,7 3 5ЖКП 00 Жалпы кəсіптік

пəндер 861/877

549/565

312 15

ЖКП 01 Мемлекеттік тілде іс жүргізу

48 8 40 3 5,6 2 4 1

ЖКП 02 Инженерлік гра-фика жəне ма-шина құрастыру сызуы

96 38 58 2 3,4 1 1,2 2

ЖКП 03 Жалпы электро-техника жəне электроника негізі

80 60 20 2 3,4 1 1,2 1

ЖКП 04 Техникалық ме-ханика негізі

80 60 20 2 3,4 1 1,2 1


64 48 16 2 3,4 1 1,2 1


Е 96 78 18 2 3,4 1,2 1,2,3 1

ЖКП 07 Термодинамика негізі жəне жылу техни-касы

64 52 12 2 3,4 1 1,2 2

ЖКП 08 Қолданбалы ин-форматика

32 32 2 3,4 1 1,2 1

ЖКП 09 Гидравлика Е 64/80 46/62 18 2 3,4 1 1,2 1ЖКП 10 Бұрғылаудың

өндірістік процесін авто-маттандыру

84 56 28 3,4 6,7 2,3 3,4,5 2


78 68 10 3 5,6 2,3 3,4,5 1

ЖКП 12 Өндірістік экономика, жоспарлау жəне өндірісті ұйымдастыру

Е 75 35 40 К.ж. 3,4 6,7 2,3 3,4,5 1

АП 00 Арнайы пəндер 775/791

503/519

272 14

АП 01 Мұнай жəне газ скважиналарын бұрғылау техно-логиясы

Е 240 156 84 К.ж. 2,3,4 4,5,6,7 2,3 3,4,5 4

АП 02 Скважинаны аяқтау

Е 84/92 34/42 50 К.ж. 2,3,4 5,6,7 3 5 3

АП 03 Бұрғылау ма-шиналары мен механизмдері

Е 213 153 60 2,3,4 5,6,7 2,3 3,4,5 2

АП 04 Мұнай жəне газ өндіру техника-сы мен техноло-гиясы

104 66 38 3,4 5,6,7 2,3 3,4,5 2


56 38 18 3,4 5,6,7 2,3 3,4,5 2

АП 06 Бұрғылау ерітінділері жəне оны дай-ындау техноло-гиясы

42/50 28/36 14 4 7 2,3 3,4,5 1

АП 07 Менеджмент, маркетинг жəне мұнай бизнесін ұйымдастыру

36 28 8 3 5

БҰАП 00 Білім ұйымы анықтайтын пəндер

48 48

БҰАП 01 Құрлықта жəне теңізде бұрғылаудың жаңа əдістері

24 24 4 7 3 5

БҰАП 02 Бұрғылау жабдықтарын пайдалану

24 24 4 7 3 5

КП 00 Кəсіптік практи-ка (апта)

1728

КП 01 Оқу практикасы 468 1,2,3 1,2,3,4,5,6

1,2,3 1,2,3,4

КП 1.1 Мамандыққа кіріспе

36 1 1 1 1

КП 1.2 Слесарлық практика

72 1 2 1 1

КП 1.3 Бұрғылау меке-мелерінде өндіріс техно-логиясын жəне жабдықтарын үйрену

72 2 3,4 2 3,4

КП 01 4 Бұрғышының үшінші көмекшісін кəсіптік дайын-дау практикумы

108 3 6 2 4

КП 01 5 Бұрғылау жəне цементтеу ерітінділерін е сапалық анализ практикумы

72 3 5 2 3

КП 01 6 Скважинаны аяқтау техноло-гиясын үйрену

108 3 5,6 2 4

КП 02 Өндірістік прак-тика

1260

КП 02 1 Жұмысшы мамандығын алу

360 3 6 2 4

КП 02 2 Технологиялық практика

468 3,4 6,7 2 4

КП 02 3 Дипломалды жəне дипломдық жобалау

432 4 7 3 5

Е Емтихан 288/216

1,2,3,4

2,3,4,5,6,7

1,2,3 1,2,3,4,5

АА -аралық атте-статтау

216/144

ҚА -қорытынды аттестаттау

67

КБДДБ -кəсіптік дайындығы деңгейін бағалау жəне біліктілік тағайындау

5


5760/4320


428/340

1,2,3,4

2,3,4,5,6,7

1,2,3 1,2,3,4,5

К Консультациялар 400/300

1,2,3,4

2,3,4,5,6,7

1,2,3 1,2,3,4,5

Барлығы: 6588/4960

7 наурыз 2015 жылwww.egemen.kz16Ескерту: ЖБП– Жалпы білім беретін пəндер; ЖГП– Жалпы гуманитарлық

пəндер; ƏЭП- Əлеуметтік-экономикалық пəндер; ЖКП – Жалпы кəсіптік пəндер; АП – арнайы пəндер; БҰАП – жұмыс берушілердің талаптары бойынша білім беру ұйымдары анықтайтын пəндер; ӨО – өндірістік оқыту; КП – кəсіптік практика; АА – аралық атте-статтау; ҚА – қорытынды аттестаттау; КДДБ – кəсіптік даярлық деңгейін бағалау жəне біліктілік беру; К – консультация; Ф – факультативтік сабақтар.



Үлгілік оқу жоспарытехникалық жəне кəсіптік білім Білім коды мен бейіні: 0800000 – Мұнай-газ жəне химия өндірісіМамандығы: 0801000 – Мұнай жəне газ скважиналарын бұрғылау жəне бұрғылау

жұмыстарының технологиясы (бейін бойынша)Біліктілігі: 080101 2 - Бұрғылау қондырғыларының моторисі*080102 2 - Мұнай мен газға скважиналарды пайдалану жəне барлау үшін

бұрғылаудың бұрғылаушысы *080103 2 - Теңізде қалқымалы бұрғылау агрегатының бұрғылаушысы*080104 2 - Мұнара монтажшысы*080105 2 - Мұнайға жəне газға скважиналарды пайдалану жəне барлау үшін

бұрғылаушының көмекшісі*080106 2 – Теңізде қалқымалы бұрғылау агрегатының бұрғылаушысының

көмекшісі*080107 2 – Электрмен бұрғылау кезінде скважиналарды пайдалану жəне барлау

үшін бұрғылау бұрғылаушысының көмекшісі*080108 2 - Бұрғылау қондырғыларының машинисі*080109 2 - Цементтеу агрегатының моторисі*080110 2 - Скважиналарды цементтеу жөніндегі машинист*080111 2 – Зертханашы*080112 2 - Скважиналарды сынау жөніндегі көтергіштің машинисі*080113 2 - Бұрғылау скважинасының мастері*

Оқыту түрі: күндізгіОқытудың нормативтік мерзімі: 10 ай



Бақы

лауд

ың

ныса

ндар

ыЕм

тиха

н/сы

нақ


Бақы

лау

жұм

ыст

ары

ның

саны

Барл

ығы

Оның ішінде:Курстарға жəне жартыжылдықтарға (семестрлерге) бөлу*

Теор

иялы

қ са

бақт

ар

Пра

ктик

алы

қ (з

ертх

ана-

лық-

тəж

іриб

елік

саб

ақта

р

Кур

сты

қ ж

оба

(жұм

ыс)


Жалпы орта білім базасында

Кур

с

Сем

естр

Кур

с

Сем

естр

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10ЖП 00 Жалпы гуманитарлық

пəндер 308 80 228 - - 3

ЖГП 01 Кəсіби қазақ (орыс) тілі 72 72 1 1,2 1ЖГП 02 Кəсіби шетел тілі 64 64 1 1,2 1ЖГП 03 Қазақстан тарихы 80 80 1 1,2 1ЖГП 04 Дене тəрбиесі 92 92 1,2 1,2ЖКП 00 Жалпы кəсіптік пəндер 2 184 132 52 - - 6ЖКП 01 Инженерлік графика жəне

машина құрастыру сызуы14 14 1 1,2 1

ЖКП 02 Техникалық механика негізі 14 10 4 1 1,2 1ЖКП 03 Жалпы мұнай жəне мұнай

кəсіпшілік геологиясы28 20 8 1 1,2 1

ЖКП 04 Мұнай-газ объектісін авто-маттандыру

Е 36 30 6 1 1,2 1

ЖКП 05 Еңбек қорғау жəне өндірістік экология

Е 56 48 8 1 1,2 1

ЖКП 06 Өндірістік экономика, жос парлау жəне өндірісті ұйымдастыру

36 24 12 1 1,2 1

АП 00 Арнайы пəндер 3 288 222 66 - - 5АП 01 Мұнай жəне газ скважинала-

рын бұрғылау технологиясыЕ 92 72 20 1 1,2 2

АП 02 Скважинаны аяқтау 36 30 6 1 1,2 1АП 03 Бұрғылау машиналары мен

механизмдеріЕ 73 55 18 1 1,2 1

АП 04 Мұнай жəне газ өндіру тех-никасы мен технологиясы

Е 42 34 8 1 1,2 1


18 12 6 1 1,2

АП 06 Бұрғылау ерітінділері жəне оны дайындау технологиясы

27 19 8 1 1,2


48 48 - -

БҰАП 01 Құрлықта жəне теңізде бұрғылаудың жаңа əдістері

24 24 1 1,2

БҰАП 02 Бұрғылау жабдықтарын пайдалану

24 24 1 1,2

КП 00 Кəсіптік практика (апта) 576 - -КП 01 Өндірістік практика 576КП 01 1 Жұмысшы мамандығын алу 252КП 01 2 Технологиялық практика 324Е Емтихан 36 - - 1 1,2АА -аралық аттестаттауҚА -қорытынды аттестаттау 36 1 1,2КДДБ -кəсіптік дайындық деңгейін

бағалау жəне біліктілік беру- -


1440

Ф Факультативтік сабақтар 100 1 1,2К Консультациялар 116 1 1,2





Үлгілік оқу жоспарытехникалық жəне кəсіптік білімБілім коды мен бейіні: 0800000 – Мұнай-газ жəне химия өндірісіМамандығы: 0801000 – Мұнай жəне газ скважиналарын бұрғылау жəне бұрғылау

жұмыстарының технологиясы (бейін бойынша)Біліктілігі: 080101 2 - Бұрғылау қондырғыларының моторисі*080108 2 - Бұрғылау қондырғыларының машинисі*


негізгі орта білім базасында жалпы орта білім алусызОқу процесінің жоспары


Бақы

лауд

ың

ныса

ндар

ыЕм

тиха

н/сы

нақ


Бақы

лау

жұм

ыст

ары

ның

саны

Барл

ығы

Оның ішінде:Курстарға жəне жартыжылдықтарға(семестрлерге) бөлу*

Теор

иялы

қ са

бақт

ар

Пра

ктик

алы

қ (з

ерт-

хана

лық-

тəж

іриб

елік

саб

ақта

р

Кур

сты

қ ж

оба

(жұм

ыс)



Кур

с

Сем

естр

Кур

с

Сем

естр

ЖБП 00 Жалпы білім беретін пəндер

524 188 336 - - 3

ЖБП 01 Қазақ (орыс) тілі 68 10 58 1 1,2 1ЖБП 02 Қазақ (орыс) əдебиеті 68 58 10 1 1,2 1ЖБП 03 Шетел тілі 68 8 60 1 1,2 1ЖБП 04 Дүниежүзілік тарихы 72 72 1 1,2ЖБП 05 Информатика 34 34 1 1,2ЖБП 06 Алғашқы əскери

дайындық144 40 104 1 1,2

ЖБП 07 Дене тəрбиесі 70 70 1,2 1,2,3ЖКП 00 Жалпы кəсіптік пəндер 2 454 352 102 7ЖКП 01 Инженерлік графика

жəне машина құрастыру сызуы

36 36 1 1,2

ЖКП 02 Жалпы электротехника жəне электроника негізі

36 28 8 1 1,2


42 34 8 1 1,2 1

ЖКП 04 Металдар технологиясы жəне конструкциялық материалдар

46 40 6 1 1,2 1


60 46 14 1 1,2 1

ЖКП 06 Гидравлика 46 36 10 1 1,2 1ЖКП 07 Бұрғылаудың өндірістік

процесін автомат-тандыру

Е 76 70 6 1 1,2 2 3 1


Е 76 70 6 1,2 2,3 1

ЖКП 09 Өндірістік экономи-ка, жоспарлау жəне өндірісті ұйымдастыру

36 28 8 1,2 2,3 1

АП 00 Арнайы пəндер 3 576 518 58 7АП 01 Мұнай жəне газ скважи-

наларын бұрғылау тех-нологиясы

Е 174 148 26 1 2 2 3 2

АП 02 Скважинаны аяқтау 76 76 1 2 2 3 1АП 03 Бұрғылау машиналары

мен механизмдеріЕ 146 134 12 1 2 2 3 1

АП 04 Мұнай жəне газ өндіру техникасы мен техно-логиясы

Е 84 76 8 1 2 2 3 1


58 52 6 1,2 2,3 1

АП 06 Бұрғылау ерітінділері жəне оны дайындау тех-нологиясы

38 32 6 1,2 2,3 1

БҰАП 00


72 72

БҰАП 01

Құрлықта жəне теңізде бұрғылаудың жаңа əдістері

36 36 2 3

БҰАП 02

Бұрғылау жабдықтарын пайдалану

36 36 2 3

КП 00 Кəсіптік практика (апта) 1152КП 01 Оқу практикасы 288 1,2 1,2,3 2 3КП 01 1 Бұрғылау мекемелерінде

өндіріс технологиясын жəне жабдықтарын үйрену

144

КП 01 2 Бұрғылау жəне цемент-теу ерітінділерін е сапа-лық анализ практикумы

72

КП 01 3 Скважинаны аяқтау тех-нологиясын үйрену

72

КП 02 Өндірістік практика 864 2 3,4КП 02 1 Жұмысшы мамандығын

алу360

КП 02 2 Технологиялық практика 504Е Емтихан 102 1 2 2 3,4АА -аралық аттестаттау 97ҚА -қорытынды аттестаттауКДДБ -кəсіптік дайындығы

деңгейін бағалау жəне біліктілік беру

5


2880

Ф 00 Факультативтік сабақтар 200 1 1,2 2 3,4К Консультациялар 80 1 1,2 2 3,4





0801000 – «Мұнай жəне газ скважиналарын бұрғылау жəне бұрғылау жұмыстарының технологиясы (бейін бойынша)» мамандығы бойынша техникалық жəне кəсіптік білім берудің үлгілік білім беретін оқу бағдарламалары

Біліктілігі: 080114 3 Техник-технологОқыту түрі: күндізгі

Оқыту мерзімі: 3 жыл 10 айНегізгі орта білім базасындаОқыту мерзімі: 2 жыл 10 ай

Жалпы орта білім базасындаҚысқар-тылған пəндер циклы-ның атауы (коды)

Кəсіптік модульдер жəне оқу пəндері бірлестігі

Кəсіптік модульдің бөлімдері жəне пəндер атауы

Қалыптасты-ратын құзырет коды

ЖБП 00 Жалпы білім беру пəндеріЖГП 00 Жалпы гуманитарлық пəндерЖГП 01 Пəнді оқу қорытындысында

білім алушы білуі тиіс:- қазақ (орыс) тілін үйреніп, кəсіптік бағыттағы мəтіндермен жұмыс істеуге жəне оларды талдауға қажетті лексикалық (1500 лексикалық бірлік) жəне грамматикалық минимумды меңгеру;-тілдік коммуникацияның түрлі жағдайларда тілдесе білу мүмкіндігін қамтамасыз ететін деңгейде қазақ (орыс) тілін меңгеру;-тілдік нормаларды, тілдесудің іскерлік аясындағы стилисти-стикасын игеру; - қазақ (орыс) əдеби тілінің публицистикалық жəне ресми-іскерлік қазақ (орыс) тілінің нормалары, белгілерін, жанр-ларын;- қазақ (орыс) орфографиясы мен пунктуациясының негізгі принциптерін;-фонетика, сөзжасам, морфоло-гия жəне синтаксис бойынша негізгі мəліметтерді;-тыныс белгілерін қою ережелерінің жиынтығын білу, бұлардың көмегімен тілдік материалдың құрылымдық – семантикалық бөлінуі жүзеге асыруы.істей білуі тиісті:-ауызша іскерлік коммуникацияның (іскерлік əңгіме, мəжіліс жүргізу) дағдыларын қолдана білу;-түрлі жанрдағы жазбаша, ау-ызша мəтіндер құру;-кəсіптік түрлі тілдік құралдарды меңгеру;-мазмұндаудың қисындылығына қол жеткізетіндей дəрежеде іскерлік құжаттарды редак-циялау;-тілдік өзін-өзі бақылауды жүзеге асыру, грамматикалық жəне тілдік қателерді түзету;-кəсіптік бағыттағы мəтіндерді редакциялау жəне жетілдіру.

Кəсіби қазақ (орыс) тіліТілді дамыту. Тілдік коммуни-кация. Тіл - тілдік қызмет өнімі. Диалог - кез келген тілді құрастыра білудің негізі. Мəтін. Мəтін принципі. Бөтен тілді жеткізе білу тəсілдері. Бөтен тілді жеткізе білудегі пун-ктуация. Қазақ (орыс) тілінің функциональдық стильдері. Тілдік жəне стильдік нормалар.Тілдік фактор кодифика-циясының негізгі құрал-дары: сөздіктер, анықтама-лықтар, техникалық мəтіндер. Тіл мəдениеті. Тіл мəдениетінің анықтамасы. Сөздерді дұрыс қолдана білу. Кəсіптік – іскерлік тілдесу. Кəсіптік –іскерлік өзара əсер етудің мақсаттары. Іскерлік тілдесудің түрлі жағдайлары. Диалог. Монолог. Төл сөз. Іскерлік тілдің морфологиялық ерекшеліктері. Зат есім, сын есім, есімдік, етістікті қолдану. Іскерлік тілдің синтаксистік ерекшеліктері. Жазбаша кəсіптік қазақ (орыс) іскерлік тілінің түрлері. Жазбаша кəсіптік тілдің бір түрі ретіндегі қызметтік құжаттар.Қызметтік құжаттар туралы ұғым. Өндірістік құжаттардың негізгі түрлері. Оларды құрастыру мен рəсімдеудің ережелері. Іскерлік хаттар. Жеке іскерлік қағаздар. Іскерлік құжаттардағы сөз тəртібі. Кəсіптік терминдер.Ауызша іскерлік тілдесу жəне оның нормалары. Ауызша кəсіптік-іскерлік коммуникацияның жанрла-ры. Дəстүрлік жанрлар: өндірістік мəжіліс, пресс-конферен-ция, ком-ментарий, іскерлік талас, дебаттар. Іскерлік тілдесудің инновациялық түрлері: тұсаукесер, «дөңгелек стол», брифинг, көрмелер. Іскерлік кəсіптік тілдесудегі бейвербалды коммуникация құралдары.Ауызша кəсіптік іскерлік тілдің нормаларын бұзу. Кəсіптік іскерлік тілдің ауызша жанрларындағы стилистикалық қателерді талдау. Кəсіби қазақ (орыс) тілін кəсіби орыс (қазақ) тілімен салыстыру.

БҚ3КҚ10

ЖГП 02 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:-шетел тілін үйреніп, кəсіптік бағыттағы мəтіндермен жұмыс істеуге жəне грамматикалық минимумды меңгеру;-тілдік нормаларды, тілдесудің іскерлік аясындағы стилисти-касын игеру;істей білуі тиісті:-ауызша іскерлік коммуникацияның (іскерлік əңгіме, мəжіліс жүргізу) дағдыларын қолдана білу;- іс құжаттарын редакциялауды;- кəсіптік бағыттағы мəтіндерді жетілдіру, редакциялау.

Кəсіби шетел тілі Кəсіптік шетел тілдерінің негізі. Кəсіптік терминдер мен фразеологиялық айналымдар.Мамандығы бойынша кəсіптік лек-сика, іскерлік тілі. Ауызша кəсіптік іскерлік қарым-қатынас жəне оның нормалары.Тілдік факторлардың негізгі кодтары: сөздік, анықтамалық, техникалық мəтін. Аударма техникасы (сөздікпен), кəсіптік мəтіндерді аудару.

БҚ3КҚ10


Қазақстан тарихы Қазақстан мемлекетінің қалыптасуының негізгі деректері мен үдірістері; Қазақстанның ерте заманнан осы күнге дейінгі тарихының жүйелілігі; Қазақстанның негізгі кезеңдерінің хронологиялық кестесі; Қазақстан тарихының кезеңдері.

ЖГП 04 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- спорттық жаттығуларды орындау кезіндегі техника қауіпсіздігі ережелерін, во-лейбол, баскетбол ойыны ережелерін, шаңғыда жүру ережесін, гимнастикалық жаттығуларды орындау ережесін, компаспен бағдарды анықтауды;істей білуі тиісті:- волейбол, баскетбол ойнауды, гимнастикалық жаттығуларды орындауды, шаңғыда жүруді, туристік жорыққа шығуды, компасты қолдануды, азимут-ты жəне туристік маршрутты анықтауды.

Дене тəрбиесіВолейбол; баскетбол; суда жүзу; шаңғымен дайындық; гимнасти-ка; туризм.

БҚ3

ƏЭП 00 Элеуметтік экономикалық пəндер

ƏЭП 01 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- негізгі ұғымдарды;- ұғымдар: конфуционшылдық; даосизм; - қытай өнерін;- ұғымдарды: ислам; күреш; Мұхаммед; Кұран; Аллах; Мекке.- Франция мəдениетін; - Арель мəдениетін, креманьон, галлдар, франктер, əдебиетін, философиясын;- көшпенділердің өмірі мен құндылықтар жүйесін;- орта ғасырдағы қазақ этносының мəдени негізі жөніндегі білімін қалыптастыру;-Қазақстанның ортағасырлық мəдениетіне түрік жəне араб мəдениетінің əсерін.істей білуі тиіс:-қытай мəдениетінің ерекшелігін ашып беру;-мəдениеттану ұғымдарын еркін пайдалану;-көшпенділердің материалдыжəне рухани мəдениетінің ерек-шеліктерін көрсету туралы.

МəдениеттануМəдениеттану жəне оның қоғамдағы ролі. Мəдениетті зерттеудің алуан түрлілігі. Мəдениет жəне өркениет, мəдениеттің қалыптасуы;Мəдениеттің конфуцийлік-даосистік типі. Мəдениеттің үнді-будда типі.Ислам мəдениетінің əлемі. Мəдениеттің христиандық типі. Батысевропалық мəдениет жəне оның қазіргі заман дамуына тигізген əсері. Африка мəдениетінің ерекшелігі мен бірегейлігі. Көшпелі өркениеттің пайда болуы жəне бірегейлігі. Орта ғасырдағы Қазақстанның мəдениеті. ХVІІ-ХІХ ғғ. қазақтардың мəдени дəстүрлері. Қазіргі заманғы Қазақстан мəдениеті.

БҚ3

ƏЭП 02 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- əлемнің философиялық, ғылыми жəне діни бейнелері жөнінде;- адам өмірінің мағынасы жөнінде;- қоғамдағы адамдардың ара-қатынастарын реттеудің адамгершілік нормасы жөнінде.істей білуге тиіс:- адамдағы биологиялық жəне əлеуметтік, денелік жəне руха-ни байланыстар туралы;- адам мінез құлқындағы саналық пен санасыздық туралы;- жеке тұлғаны қалыптасу шарттары, оның бостандығы жəне өмірді сақтау үшін жауаптылығы, мəдениеті, қоршаған ортасы туралы.

Философия негіздеріФилософия жəне оның қоғамдағы ролі.Философияның тарихи типтері. Болмыс түсінігі.Материя жəне қозғалыс. Кеңістік жəне уақыт.Сана табиғаты. Диалектика жəне оның балама-лары. Қоғамның философиялық түсінігі. Қоғамдық дамудың фор-малары жəне мазмұны. Таным жəне оның түрлері. Қоғамдық сана жəне оның түрлері. Адам табиғаты жəне оның өмір сүруінің мəні. Жеке тұлға. Еркіндік жəне жауапкершілік. Əлеуметтік болжау түрлері, типтері, əдістері.Қазіргі глобальдық проблемалар. Мораль – дүниеге шынайы бағалық қатынас формасы.

БҚ3

ƏЭП 03 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс: - саяси ғылым əдісі жөнінде;- мемлекеттік біліктің мəні жөнінде;- əлеуметтік құрылым жөнінде;- жеке тұлғаның əлеуметтену үрдісінің ерекшелігі жөнінде.істей білуге тиіс:- əлеуметтік қозғалысты жəне əлеуметтік өзгеріс пен дамудың басқа да факторлерін дамыту туралы;- биліктің мəнін, сая-сат субьектілерін, саяси қатынастар мен үрдістердің анықтау туралы;- саяси жүйе жəне саяси тəртіп туралы ұғым қалыптастыру.

Əлеуметтану жəне саясаттану негіздеріƏлеуметтану ғылымы.Əлеуметтік қауымдастық.Əлеуметтік жəне этноұлттық қатынастар.Əлеуметтік үрдістер.Əлеуметтік институттар жəне ұйымдар.Жеке тұлға: оның əлеуметтік ролі жəне əлеуметтік тəртібі.Саясаттану пəні.Саяси билік жəне биліктік қатынастар.Саяси жүйе.Қазақстандағы əлеуметтік-экономикалық үрдістер.

БҚ3

ƏЭП 04 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- экономикалық теорияның классикалық мектебінің өкілдерін;- мемлекеттің экономикалық қызметін;- экономиканы мемлекеттік реттеудің нысандарын жəне əдістерін;- Қазақстан Республикасы-ның қаржы жəне несие жүйесін, олардың құрылымын;- банктің негізгі қорын, опера-цияларын;- бағалы қағаз түрлерін жəне оларды шығару тəртібін;iстей бiлуге тиiстi:- айырмасыздық қисығын, бюджет желісін салып білуді;- кəсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттайтын көрсеткіштер арқылы бағалы қағаздардың сенімділігін анықтауды;- Лаффер қисығының мəнін анықтауды;- қосымша құнға салынатын салықтың өсуін есептеуді.

Экономика негіздеріЭкономика жəне оның негізгі мəселелері, мақсаттары, негізгі түсініктері, принциптері, нысан-дары жəне меншіктің түрлері, меншікті басқару.Нарықтың негізгі қызметі. Нарықтың жұмыс істеу себептері. Нарықтың түрлері жəне оның сипаттамасы. Нарықтың экономикалық субъектілері жəне олардың өзара іс-қимылдары. Нарықтық инфрақұрылымның ролі. Нарықтық механизмді анықтау. Жалпы тепе-теңдік тео-риясы. Сұраныс пен ұсыныстың анықтамалары. Банктер ролі жəне түрлері. Мемлекеттің банктік жүйесі. Қаржы. Қаржы жүйесі. Бағалы қағаздар жəне олардың айналу мəселелері. Бағалы қағаздар нарығы. бағалы қағаздар түрлері жəне олардың анықтамасы (акция, облигация, вексель, чек, банктік сертификат). Салықтар. Қазақстан Республикасының қазіргі салықтық саясаты. Салық салудың негізгі принциптері.

БҚ8

ƏЭП 05 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- адамның жəне азаматтың құқықтары жəне еркіндігі, оны іске асыру механизмі;- кəсіптік қызметі саласын-да құқықтық, адамгершілік, мəдениеттілік нормала-рын білу;iстей бiлуге тиiстi:- маманның кəсіптік қызметін реттейтін құқықтық құжаттарды пайдалана білуді.

Құқық негіздеріҚұқық негіздері, түсініктері, көздері, жүйесі. Қазақстан Республикасының Конституциясы - құқық жүйесінің негізі.Қазақстан Республикасының сайлау құқығы. Қазақстан Республикасының əкімшілік құқығы.Азаматтық құқықтың түсініктері, бастауы жəне қағидаттары. Еңбек шарты жəне оны жасау тəртібі. Қылмыстық құқық ұғымдары.

БҚ3

ЖКП 00 Жалпы кəсіптік пəндер

ЖКП 01 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- пəннің мазмұны мен мақсатын;- техникалық жəне лингвистикалық сөздiктер түрлерiн;- ақпараттық жəне iс құжаттарының жіктелуін; - қазiргi кезде iс қағаздарын жүргiзу стандарттарына қойылатын талаптарды;- құжаттар формуляры жəне олардың бөлiктерiн;- құжаттар жинағы туралы түсiнiктi;- құжаттар қоры туралы түсінікті.iстей бiлуге тиiстi:- əртүрлi сөздiктердi қолдануды;- əртүрлi құжаттарды жіктеуді;- құжаттар формулярын тол-тыруды;- əкiмшiлiк-ұйымдастыру құ-жаттарымен жұмыс жасауды;- архивтiк құжаттардың текстiлерi үлгiлерiн талдауды;- архивке құжаттарды дайын-дап, сақтауға тапсыруды.

Мемлекеттік тілде іс жүргізуПəннiң мазмұны, оның мақсаттары. Iс қағаздарын жүргiзуде əртүрлi лингвистикалық сөздiктердi қолдану. Мекемелерде іс қағаздарын жүргізуді ұйымдастыру. Техникалық сөздiктердiң ерекшелiктерi. Кеңсе құжаттарын жүргізу негізі.Ұйымдастыру, реттеу, құқықтық, ақша-финанс-есептік, жəне анықтамалық құжаттар.Қызметтік хаттар жазудың негізгі əдістері. Автоматты басқару жүйесін іс қағаздарын жүргізуге пайдалану. Құжаттар жинағы туралы түсінік.Жазба құжаттарының алғашқы жəне күрделі жинақтары. Құжат қорлары туралы түсінік. Iс қағаздарын сақтауды қалыптастыру.Архив. Мемлекеттік жəне мекеме архивтері. Ұлттық архив қоры.

БҚ3КҚ10

ЖКП 02 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- сызба түрлерін, форматтың масштабын;- графикалық жұмыс сызбасы түрлерін;- бөлшектердің контурын орындалуын;- геометриялық дене түрлерін;- проекция жасау түрлерін;- МЕМСТ бойынша өлшемдер салуды, сызбада белгіленуін;iстей бiлуге тиiстi:- шартты белгілер мен негізгі ережелерді МЕМСТ бойынша сызбада безендіруді;- шрифтімен орындау үшін сызбада əріптерді белгілеуді;- бөлшектердің контурын сызуды;- масштабты таңдауды, сызбаға өлшемдерін дұрыс салуды;- геометриялық денелерді про-екциялау;- бөлшектердің эскизін орын-дауды;-бөлшектердің сызбасын оқуды;

Инженерлік графика жəне машина құрастыру сызуыПəннің мазмұны. Сызба форматта-ры. Масштабы.Сызбалардың графикалық орын-далуы.Техникалық детальдардың кон-турлары. Призма, пирамида, цилиндр, парал-лелепипед, куб, конус. Винттiк қозғалыстар мен сызықтар, винттiк беттер мен бұрандалар.Сызбаларды орындаудың жалпы ережелерi.Бөлшектердің сызбалары жəне эскиздері.Жұмыс орнында деталь сызылмасының атқаратын қызметi. Құрастыру сызбасы туралы жал-пы түсiнiк.Эскиздің мақсаты жəне оның жұмыс сызбасынан ерекшелігі. Деталь эскизінiң орындалу тəртібі мен кезектілігi.МЕМСТ бойынша бөлшектердің өлшемдерін салу. Сызбаға жазылатын жазулар жəне олардың мазмұны.Мамандықтар бойынша сызбалар жəне схемалар.

БҚ6

ЖКП 03 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- электр энергетикасының си-паттамасын;- электр сызбаларындағы шарт-ты белгілерді;- электр тізбегінің, бөлімдерінің, элементтерінің, кернеудің электр қозғаушы күшінің, электр тоғының, ток күші мен қуатының, меншікті кедергінің анықтамасын;- Ом заңын;- Кирхгофф заңын;- Джоул-Ленц заңын;- өлшеу техникасының шартты белгілерінің жіктелуін, негізгі анықтамасын;- мекеменің энерго жүйеден электрмен қамтылуының типтік сызбасын;- жерлендірудіңмақсаты мен ролін;iстей бiлуге тиiстi:- сызбада электр тізбегінің негізгі элементтерін көрсетуді;- берілген элементтермен электр тізбегін құруды;- Ом, Кирхгофф жəне Джоул-Ленц заңдарын қолдануды;- тоқты, кернеуді, энер-гия қуатын жəне кедергіні өлшеуді;- электр коректендіруші тізбегінің қысқартылған есебін шығаруды.

Жалпы электротехника жəне элек-троника негізі Электр энергиясы, оның қасиеттерi жəне қолданылуы.Электр тоғы.Тұрақты электр тоқ тiзбегiнің есебі.Электрмагниттiк өрiс. Электрмагниттiк индукция. Синусоидтық ЭҚК.Айнымалы тоқтың параметрлері мен элементтері. Үш фазалы электр тiзбегі.Жартылай өткiзгiштiгi құрылғылар.Фотоэлектронды құрылғылар.Электронды түзеткiштер.Электронды күшейткiштер.Электронды генератор-лар жəне өлшеу құралдары. Микроэлектрониканың интеграль-ды схемалары.Автоматты жүйедегі электронды құрылғылар.Кəсіпшіліктерді электрмен қамтудың кəзіргі сызбалары: ау-амен, электр торабымен, тарату пункттерімен.Қорғаныш жерлендірудің мақсаты, құрылысы жəне бақылау жағдайы.

БҚ10

ЖКП 04 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- пəннің негізгі мазмұнын;- техникалық механиканың техникадағы ролі мен мəнін;- кинематиканың негiзгi түсiнiгiн;- кинематика – механикалық қозғалыс туралы ғылым екенін;- материалдар кедергiсінің негiзгi жағдайларын;- машиналар бөлшектерiнің жұмыс жағдайларын; - муфталар мен подшипниктердің түрлерін, түрлерін жəне қолданылуын.iстей бiлуге тиiстi:- бұрыштық үдеуді анықтауды;- белгілі арақашықтықтағы жылдамдықты есептеуді;- беріктікке, қаттылыққа жəне төзімділікке есеп жүргізуді;- бөлшектердің шаршауын есептеуді;- төзімділік шегі коэффициентінің төмендеуін анықтауды;- машинаның жетекші валь жүйесіне жəне оның бұрыштық жылдамдығына есеп шығаруды; - жалғастыру муфтасын таңдауды.

Техникалық механика негізі«Техникалық механика» пəнiнiң мазмұны. Теориялық механика жəне оның бөлiмдерi. Статика аксиомалары жəне олардың негiзгi түсiнiгi.Кинематика. Кинематиканың негiзгi түсiнiгi.Динамика. Динамика аксиомалары жəне негiзгi түсiнiгi.Жұмыс жəне қуат.Динамика теориясы.Материалдар кедергісі. Деформация түрлері. Машина бөлшектерi. Бөлшектер мен түйіндердің бай-ланысуы. Бөлшектер машиналар беріктігіне есептеулер.Қосылыстар түрлері.Берiлiстердiң туралы түсінік жəне түрлері. Бiлiктер мен осьтер.Подшипниктер.Муфталар. Корпус бөлшектері жəне серіппелер.

КҚ12

ЖКП 05 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- шойынды, алюминийді, мысты, титанды алатын материалдарының құрамын;- металдардың негізгі қасиеттері;- лак, жəне бояу материалдарының жіктелуі;- материалдардың теориялық беріктігін.iстей бiлуге тиiстi:- болатты пісіру тəсілдерін анықтау жəне жетілдіру; - химиялық құрамына, қызметіне, сапасына жəне МЕМСТ сəйкес болатты жіктеуді;- көміртекті болат материалда-рын қолдануды.

Металдар технологиясы жəне конструкциялық материалдарМеталдардың құрылысы, қасиеттерi. Қорытпалардың негізгі теориясы. Көміртекті болаттар.Болатты термиялық жəне химиялық өңдеу. Легiрленген болат туралы түсiнiк. Шойынның жіктелуі.Ұнтақ материалдар. Қатты қорытпалар. Түсті металл қорытпалары. Негізгі ерекше қасиетті қорытпалар. Металдар коррозиясы. жəне онымен күрес. Металды өңдеу əдістері. Металдар қысыммен өңдеу. Дəнекерлеу, пай-ка жəне металды термиялық кесу.Металды кесу арқылы өңдеу. Электрлі өңдеу тəсілдері. Металл емес құралмалы мате-риалдар.Пластмассалар. Каучук негізіндегі материалдар. Ағаш, лак, краска, төсеніш жəне нығыздау материалдары.Жаңа прогрессивті технологиялық құрылымды материалдары.

БҚ11

ЖКП 06 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- күн жүйесi құрылымын, космос кеңестiгiндегi жердiң орнын;- химиялық құрамы бойынша минералдардың жіктелуін, салмағын, шкаласын;- скважинаның техникалық жағдайын бақылау əдістерін;- геологиялық кескін мен құрылымдық картаның мақсатын;- қабаттың біркелкі еместігі себептерін; - газ жəне мұнай кеніштері жұмысы режимінің қысқаша сипаттамасын; - газ жəне мұнай қорын есептеудің көлемдік əдісінің мəні; - скважинаны бұрғылау жəне өңдеу кезіндегі қоршаған орта-ны жəне жер қойнауын қорғау жұмысынының мақсатын жəне ұйымдастыруды.iстей бiлуге тиiстi:- сыртқы белгiлерi бойынша басты жыныс құраушы мине-ралдарды тануды;- мұнай-газ провинциялар кар-тасын оқуды;- негізгі көрсеткіштері бой-ынша геологиялық барлау жұмыстарының тиімділігін бағалауды;- геологиялық-техникалық нарядтың геологиялық бөлiмiн оқи бiлудi;- геологиялық графиктердi са-луды жəне оны оқып бiлудi;- мұнай жəне газ қорларына есептеу жүргiзудi.

Жалпы мұнай жəне мұнай кəсіпшілік геологиясыЖалпы геология негіздері. Жер жəне ғарыш.Жердiң жалпы сипаттамасы жəне оның құрылымы. Жер қыртысының минералдары.Тау жыныстары.Жер қыртыстарының физикалық өмiрi.Тарихи геологияның қысқаша очеркi.Мұнай жəне газ геологиясы негiздерi.Мұнай жəне табиғи газ.Жер қыртысындағы қабат сулары жəне табиғи газ, мұнайдың жату жағдайлары. Мұнай-газ провинциялары.Мұнай жəне газ кенорындарын iздеу жəне барлау.Iздеу-барлау жұмыстарының əдiстерi, сатылары мен кезеңдерi.Мұнай-газ кəсiпшiлiк геологиясы.Тiлiктердi жəне скважиналардың техникалық жағдайын оқып бiлу əдiстерi.Мұнай жəне газ кенiштерiн бұрғылау мəліметтері бойынша геологиялық оқу əдiстерi.Мұнай жəне газ кенiштерi режимдерi.Мұнай жəне газ қорларын есеп-теу əдiстерi.Мұнай жəне газ кенорындарын игерудiң геологиялық негiздерi.Мұнай жəне газ кенорындарын игерудiң геологиялық-кəсiпшiлiктiк бақылау.Қоршаған орта жəне жер қойнауын қорғау.

КҚ1КҚ8

ЖКП 07 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- идеал газ туралы түсiнiгiн; - жылу сыйымдылық анықтамаларын;- жылу өткiзгiштiктiң негiзгi заңдарын;- газ турбиналық қондырғылардың жұмыс принципi жəне схемасын;iстей бiлуге тиiстi:- газдардың күй параметрлерiн анықтауды;- қоспалардың газ тұрақтысын анықтауды;- термодинамиканың бiрiншi заңын қолдануды;- термодинамикалық процестердi есептеу жəне оны талдауды;- сығылудың сатылар санын анықтауды;- жылу ағынын анықтауға арналған есептеу теңдеуiн есептеудi;- жылу алмасу аппараттарының жылу баланс теңдеуiн практи-када қолдануды;- жылу алмасу аппараттарының жұмыс принциптерiнiң қарапайым схемаларын сы-зуды;- газ турбиналық қондырғылардың схемасын сызуды.

Термодинамика негізі жəне жылу техникасыТермодинамикалық процестер. Заттардың физикалық күйі.Идеал газдардың заңдары мен негiзгi анықтамалары.Сұйық, бу, газ қоспалары.Заттың жылу сыйымдылығы.Термодинамиканың бiрiншi ба-стамасы.Термодинамиканың екiншi ба-стамасы.Іштен жану қозғалтқыш цик-лдар жəне Компрессорлар. Бу күшi бар жəне мұздатқыш қондырғылар циклдерi.Жылу алмасу. Жылу берiлу фор-малары.Жылу өткiзгiштiк жəне жылу алмасу.Конвекция жəне сəулелену арқылы жылу алмасу.Жылу алмасу аппараттарының жылулық есептеу негiздерi. Жылу техникасы негізі. Бу қазаны қондырғысының сызбасы. Іштен жану қозғалтқыштары.Поршеньдi iштен жану қозғалтқыштары. Мұнай- газ өнеркəсібінде қолданылуы.Газ турбиналық қондырғылар.Мұнай жəне газ скважинала-рын бұрғылауда газ турбиналық қондырғыларды қолдану ерекшелiктерi.

БҚ12КҚ13

ЖКП 08 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- Windows операциялық жүйесiн құрау жəне пайдалану концепциялары-ның негiзгi ережесiн;- Windows объектісі: папка, файл, қосымшалар, құжаттар; - қолданылатын интерфейс сипаттамасы;- диаграмманың тұрғызылуын өлшемiнiң жəне типiнiң өзгерiлуiн басып шығаруға дайындау шартын;- интернет желiсiнің пайда болуы жəне онымен жұмыстың негiзгi принциптерiн.iстей бiлуге тиiстi:- “Сiлтеуiш” бағдарламасымен жұмыс жасауды;- Windows өнімділігін өсіруді,- графиктер мен диаграмма-ны құруды, жұмыс кітабының əртүрлі бетіндегі кестелер мен есептерді біріктіруді;- интернет желiсiмен байланыс тыруды келтiрудi.

Қолданбалы информатикаҚазіргі компьютерлер туралы жалпы түсінік жəне олардың си-паттамасы.Жеке компьютердің операциялық жүйесі. Магнит дискісі жəне оның жүйесінің аймағы. Команды пакетінің файлы жəне оның ішкі командалары. NORTON COMMANDER (NC) сервистік командалары. Файлдарды архив-теу жəне архивтен шығару. Мəтін редакторы. WINDOWS қабатының жетілдірілген бағдарламасы. Шетелде информатика дамуының тенденциялары мен перспек-тивалары. EXCEL электронды кестесі. Формула шығару жұмысы. Компьютермен жұмыс кезіндегі техника қауіпсіздігі.

КҚ14

ЖКП 09 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы тиісбілуі:- гидравликаның мақсаты мен міндетін;- сұйықтықтардың негізгі қасиеттері жəне олардың өндіріс үшін мағнасын; - тығыздық пен тұтқырлықты өлшеуге арналған аспаптарды;- гидростатикалық қысым жəне оның түрлерiн;- Паскаль, Архимед заңдарын;- гидростатиканың негiзгi теңдеуiн, əртүрлі қабырғаларға қысымның əсерін;- гидродинамиканың негізгі анықтамалары жəне мағынасы;- идеальды жəне нақты сұйықтықтар үшін арналған Бернулли теңдеуiн;- сұйықтықтың қозғалысы режимін;- гидравликалық жəне жергiлiктi кедергi коэффициентiнiң сұйықтың тəртiбiне байланысын;- құбыр желілерінің топтасуын;-саңылаудан сұйықтықтың ағып кетуін;- кеуекті ортада сұйықтықтың қозғалуын;- ньютондық емес сұйықтықтарды топтастыруды жəне негізгі түсініктерін.iстей бiлуге тиiстi:- тығыздықты, тұтқырлықты анықтауды жəне вискозиметр мен ареометрді қолдануды;- гидростатика заңын қолдануды;- негiзгi гидравликалық пара-метрлер есебiн жүргiзудi;- құбыр желілерінде ұзындық бойынша арынның шығынын есептеудi;- соққы толқындары жылдамдығын есептеудi;-сүзілу коэффициентін анықтауды.

ГидравликаГидростатика. Сұйықтықтың негiзгi физикалық қасиеттерi.Гидростатикалық қысым жəне оның қасиеттерi.Гидростатиканың негізгі теңдеуі. Паскаль заңы. Жазықтың бетіне түскен сұйықтықтың қысымы. Қысым орталығы. Қисық сызықты жазықтыққа сұйықтықтардың қысымы. Архимед заңы.Гидростатика заңының есебі жəне жұмыс принципіне негізделген аспаптар, машиналар мен құрылыстар. Гидродинамика.Гидродинамиканың негiзгi түсiнiктері мен анықтамалары. Ағынның үзіліссіз жəне сұйықтықтың шығынының теңдеуі. Идеальды жəне нақты сұйықтықтар үшiн Бернулли теңдеуi. Графикалық кескіндеу. Дроссельді құбылыс жəне оның практикалық мағынасы. Гидравликалық кедергiлер.Құбыр желісіндегі сұйықтықтың қозғалыс режимі. Сұйықтықтың бір қалыпты қозғалыста арынның жоғалуы. Гидравликалық кедергінің коэффициенті. Дөңгелек емес құбырларда арынның жоғалуы. Жергілікті кедергілер. Құбыр желілерінде сұйықтықтың қозғалуы. Кеуектi ортада сұйықтықтың қозғалуы.

КҚ9

ЖКП 10 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- автоматты жүйенің функциональдық сызбасының мақсаты;- балшық ерiтiндiсiнiң тығыздығын жəне тұтқырлығын өлшеудiң автоматикалық қондырғысының жалпы құрылымын жəне əрекет принципін;- бұрғылау процесiн бақылау пультының (ПКБ) құрылымы жəне мақсаты;- бұрғылау параметрлерін бақылау аспаптарының, негізгі комплексттерінің құрылымының ерекшеліктері жəне əсер ету принципi;- апат кезiнде бергiштер бөлшектерiнiң шыңырауда жоғалуын анықтауды;- телемеханика жүйесiнiң структурасын;- ТПБАЖ құрудың негізгі принциптері.iстей бiлуге тиiстi:- аспаптардың пайдалануға жарамдығын анықтауды;- бақылау қорытындысы бой-ынша аспаптың пайдалануға жарамдылығын анықтауды;- балшық ерiтiндiсiнiң тығыздығын жəне тұтқырлығын өлшеудi;- бұрғылау процесiнiң бақылау пульты (ПКБ) арқылы сква-жина тереңдiгiн, бұрғылаудың уақытын, механикалық жылдамдығын диаграмма бой-ынша анықтауды;- диаграммадағы жазбаны шешуді;- бұрғылау процесін автоматты реттеу жүйесiнiң функционал-ды сызбасын құрастыруды;- телемеханикалық құрылымда автоматты жүйенінің функциональдық сызбасын, жүйенің негізгі элементтерінің жəне блоктарының мақсатын талдауды;- ТПБАЖ жүйесi үшiн хабардың оптималдық көлемiн таңдауды.

Бұрғылаудың өндірістік процесін автоматтандыруПəннiң мəнi, жəне оның мамандар дайындаудағы маңызы.Техникалық процестерді бақылау.Метрология негiздерi.Өлшеу аспаптары туралы жал-пы түсінік.Бұрғылау жəне цементтеу ерітінділерінің сапасын бақылау.Скважиналарды бұрғылау кезiндегi қажеттi бақылау параметрлерi.Бұрғылау процесiн бақылау пультының (ПКБ) құрылымы жəне техникалық мiнездемесi.«ТЕОТЕСТ», «СГТ», «СТАРТ» типтi геолого-техникалық бақылау станцияларының Б-7, СКУБ бұрғылау процесiн параметрлерін бақылау аспаптарының құрылымының ерекшеліктері жəне комплексті əсер ету принципi.Скважинаның цементтелуiн бақылау станциясының (СКЦ-2м) құрылымы, мақсаты жəне техникалық мiнездемесi. Скважинаны бұрғылау процесiнің сапасын көтеруде терең параметрлердi аралық бақылаудың маңызы жəне оны автоматтандыру.Бұрғылау жабдықтарының ақауын тексеру.Бұрғылау құралдарын беруді авто-матты реттеудің маңызы.Түсiрiп-көтеру операциясын авто-маттандыру.Бұрғылау процесiнiң телемеха-низациясы.Кəсіпорынды басқарудың автоматтандырылған жүйесі.

КҚ2КҚ3КҚ5КҚ8АҚ1АҚ2

ЖКП 11 білім алушы білуі тиіс:- еңбек заңдылықтарының негiзiн, Қазақстан Республикасының «Еңбек ту-ралы» заңын;- өндірістік жарақатты талдаудың негізгі əдістерінің мақсатын жəне мəнін;- - мұнай жəне газ өндіру мекемелеріндегі денсаулыққа зиянды заттарды;- электр тоғынан қорғану ша-раларын жəне құралдарын;- тереңдік штангалық со-раптарды жəне скважинаны қолдану кезіндегі техника қауіпсіздігі талаптарын;- өрттің алдын алу шараларын;- мұнай жəне газ скважина-ларын пайдалану кезіндегі қауіпсіздікті қамтамасыз етуді;ҚР қоршаған ортаны қорғау заңдарын;- халықаралық заңдылық негіздерін;- мұнай жəне газ мекемелерiнiң қоршаған ортаның ластану көздерiн;- ауаның, жер қойнауының, флораның жəне фаунаның химиялық құрамының ерекшеліктерін;-атмосфераға зиянды қалдықтарды жіберуді төмендету шараларын жəне қалдық сулардың пайда болу-ын азайтудың жолдарын.iстей бiлуге тиiстi:- Н-1, Н-2 формасы бойынша акт толтыруды;- электр қондырғыларында жеке қорғану құралдарымен қолдануды;- зақымданған адамға көмек көрсетудi; - өрт сөндiргiштер мен өртке қарсы инвентарьды қолдануды; - мұнай мен газ өндіру кезіндегі бөлінетін зиянды зат-тар түрлерін анықтауды;- зиянды қалдықтардың пайда болуын төмендету шараларын;- ғылым мен техниканың жетістіктерін табиғи ресур-старды тиімді пайдалануға қолдануды.

Еңбек қорғау жəне өндірістік эко-логия негізіЕңбек қорғау пəнінің негізгі түсініктері. Қазақстан Республикасының еңбекті қорғау туралы заңдары.Кəсiби аурулар жəне өндiрiстiк жарақаттанудың түсiнiктерi жəне олардың алдын алу шаралары.Мұнай жəне газ өндіру объектісіндегі адам денсаулығына зиянды заттар, олардың ауаға жіберілген концентрация шегі (ЖКШ).Мұнай жəне газ өндіру мекемелеріндегі өндiрiстiк са-нитария.Электрқауiпсiздiк. Электр тоғы соққан жағдайдағы алғашқы көмек.Скважинаны пайдалану кезiндегi техника қауiпсiздiгi.Фонтанды жəне компрессорлы кенорындарын пайдалану кезіндегі техника қауіпсіздігі.Өрт қауіпсіздігі түсінігі.Өртке қарсы қорғану.Өрт сөндiру кезiнде қолданылатын жабдықтар жəне қондырғылар.Мұнай жəне газ өңдеу объектiлерiндегi өрт қауiпсiздiгiнің ұйымдық шараларын қамтамасыз ету.Өндірістік экология ғылымы. Қазақстан Республикасының «Қоршаған ортаны қорғау тура-лы» Заңы. Атмосфераны қорғау.Су бассейнiн жəне жер қойнауын қорғау.Мұнай жəне газ өндірісінде табиғи ортаға комплексті əсер ету схе-масы.

КҚ4КҚ6КҚ7АҚ5АҚ7АҚ14

ЖКП 12 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- басқарудың өндірістік құрылымын;- басқарудың материалдық – техникалық базасын;- негізгі қорлардың жіктелуін;- еңбек көрсеткіштері жəне еңек ақы құрамын, оны бағалау көрсеткіштерін;- мамандар құрамын;- мұнай мен газ өндірудің өзіндік құнын;- калькуляциялаудың жеке бап-тарынесептеу əдістерін;- жоспар түрлерін, оны дайын-дауды, жоспарлау кезеңдерін; iстей бiлуге тиiстi:- мамандар құрылымына баға беруді;- еңбек өнiмдiлiгiнiң өсiмiн; - бригаданың еңбек ақысын есептеуді;- жұмысшы санын есептеуді;- калькуляцияның жеке бабы бойынша шығынды есептеуді;- ағымдағы жəне күрделі жөндеу жұмыстарының каль-куляциясын құруды;- өнімнің пайдасын, рентабелділігін анықтауды;- еңбек жəне жалақы бойын-ша мұнай жəне газ өндіру мекемелерінің жоспарының көрсеткiштерiн есептеп, өзiндiк құнның калькуляция-сын құруды;- оперативтi жоспар көрсеткiштерiн есептеу, олар бойынша тəжiрибелiк шешiм қабылдауды.

Өндірістік экономика, жоспарлау жəне өндірісті ұйымдастыруКəсіпорынның өндiрiстiк құрылымы.Мұнай-газ өндіру басқармасының өндірістік құрылымы. Кəсiпорынның материалдық- техникалық базасы жəне қаржылары.Кадрлар жəне еңбек өнiмдiлiгi. Еңбек ақыны ұйымдастыру.Пайда, бəсекеге қабілеттілік жəне рентабельдiк.Өндiрiстiк кəсiпорынның жəне оның құрылымдық бөлiмшелерiнiң қызметтерiнiң технико-экономикалық көрсеткiштерi.Өндірілген өнімдердің өзіндік құны.Өнеркəсiпте негізгі жəне көмекшi өндiрiстi ұйымдастыру құрылымы.Өнім сапасы.Еңбекті ұйымдастыру жəне мөлшерлеу. ҚР нарықтық экономика жағдайында бағаны жəне салықты ұйымдастыру. Өндірістің техникалық дамуы.Өндірістің тиімділігін көтеру. Кəсіпорынды жəне шаруашылықты басқару. Өндірістің тиімділігін арттыру.Өндірісті басқаруды ұйымдастыру негіздері.Мұнай – газ саласы мекемелерін жоспарлау негізі.

КҚ15КҚ16АҚ10АҚ13

АП 00 Арнайы пəндерАП 01 Пəнді оқу қорытындысында

білім алушы білуі тиіс:- айналмалы əдіспен мұнай жəне газ скважиналарын бұрғылау процесін;- бұрғылау кезіндегі тау жыны-старын бұзылу сипатын;- бұрғылау ерітіндісі шаруашылығын;- əртүрлі тау-геологиялық жағдайда скважинаны аяқтау жұмыстарының техникасы мен технологиясы;iстей бiлуге тиiстi:- белгілі тау – геологиялық жағдайға байланысты бұрғылау əдісін таңдауды;- бұрғылау қондырғысының жəне таль жүйесінің шартты белгілерін шешуді;- колонна конструкциясын графикалық бейнелеуді жəне скважинаны цементтеуді есептеуді;- бұрғылау ерітіндісін таңдауды;- бөлімшенің өндірістік – шаруашылық қызметіне талдау жасауды.

Мұнай жəне газ скважиналарын бұрғылау технологиясыСкважиналарды бұрғылау туралы жалпы мағлұмат.Скважинаны бұрғылаудың жер үстi ғимараттары жəне жабдықтары.Бұрғылау жабдықтары мен жер үсті ғимараттары орналастыру сызбасы. Скважиналарды бұрғылауға дайындық жұмыстары.Тау жыныстарының физико-механикалық қасиеттерi.Жыныс талқандаушы аспап.Бұрғылау тiзбегi.Бұрғылау ерiтiндiлерi жəне скважи-наны жуу технологиясы.Скважиналарды бұрғылау процесi кезiнде кездесетiн қиындықтар.Скважиналардың қисаюы жəне көлбеу скважиналарды бұрғылау.Құрылымдық-iздеме бұрғылау.Бұрғылау кезiндегi апаттар.

БҚ7КҚ5КҚ9АҚ1АҚ3АҚ8АҚ12

АП 02 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- тау жыныстарының кеуектілігін, сыбағалы бетін, өткізгіштігін;- құнарлы қабатты ашу жағдайындағы мұнай жəне газдың құрамы жəне физикалық жағдайы;- бұрғылау арқылы құнарлы қабаттарды ашу əдiстерiн;- қабатты сынау жұмыстары технологиясын;- қабатты сынау кезіндегі қоршаған ортаны қорғау ша-раларын;- скважинді бекіту мақсатын, қабатты ашу əдістерін;- колоннаны цементтеудің мақсаты мен əдістерін;- құнарлы қабаттарды игеру əдiстерiн;iстей бiлуге тиiстi:- қабатты сынау кезiнде қысым картасын оқуды жəне байқау кезiнде скважина соқасы жабдықтарының типтiк сыз-баны;- скважина құрлымын таңдауды;- кигiзбе тiзбегiн берiктiкке есептеудi;- кигiзбе тiзбегiнiң цементтеуiн есептеудi;

Скважинаны аяқтауҚазақстан Республикасының өнеркəсiбiнiң өркендеуiнде мұнай жəне газдың маңызы.Мұнай жəне газ скважиналарын бұрғылау кезінде қабатты айыру мақсаты.Мұнай газ қабаттарының физикалық элементтері.Скважинаны бұрғылау процесiнде кұнарлы қабаттарды ашу жəне байқау.Скважиналарды бекiту.Скважинаны цементтеудің əдiстерi. Шегендеу материалда-ры. Цементтеудiң жабдықтары: цементтеу агрегаттары, цемент араластырғыш, манифольд блогы, цементтеуді бақылау станциясы, орталандыру сиымдылықтары.Скважинаны игеруге дайындау. Скважинаны игерер алдындағы саға жабдықтарын байлау сызбасы.Скважина өнімділігін арттыруды қамтамасыз ету шаралары жəне зерттеу технологиясы.Скважинаны пайдалануға беру.Скважинаны аяқтау кезінде тех-ника қауіпсіздігі жəне қоршаған ортаны қорғау.

БҚ4БҚ5КҚ9АҚ 1АҚ11АҚ12АҚ14АҚ15


АП 03 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- бұрғылау қондырғысының мiндетiн, жинақтылығын;- техникалық көрсеткiштерiн жəне жинау əдiстерiн;- түп қозғалтқыштарының мiндетiн, түрлерiн, құрылымын, техникалық мүмкiншiлiгiн;- бұрғылау қондырғыларының басқару элементтерiнiң жұмысын жəне құрылымын;iстей бiлуге тиiстi:- бұрғылау қондырғысын таңдауды;- бұрғылау мұнараларын пай-далануды;- таль жүйесiнiң ұштасуын орындауды;- iшектердегi тартылу күшiн есептеудi жəне таль жүйесiн дұрыс пайдалануды;- бұрғылау шығырларын басқаруды, оларды дұрыс пай-далануды;- түп қозғалтқышын шыңырауға түсiрер алдын-да жəне бұрғылау кезiнде дұрыстылығын тексерудi;- жетектер жұмысын басқаруды;- қондырғылар жұмысын басқаруды.

Бұрғылау машиналары мен механизмдеріПəннiң мəнi жəне мақсаты. Бұрғылау қондырғыларына жəне бұрғылау технологиясына қойылатын талаптар.Бұрғылау қондырғылары жəне жер үстi ғимараттары туралы мағлұмат.Бұрғылау қондырғыларына қойылатын МЕМСТ, қондырғылар түрлерi. Бұрғылау қондырғыларының негiзгi техникалық көрсеткiштерi. жер үстi ғимараттары. Бұрғылау қондырғысын жинау.Бұрғылау мұнараларының мақсаты жəне жіктеу.Таль жүйесiнiң жəне оның элементтерiнiң мiндетi. Кронблок, таль блогы, iлмектiң құрылымы.Бұрғылау шығырлары.Роторлар.Бұрғылау сораптары.Ұршықтар жəне шлангiлер.Түп қозғалтқыштары.Бұрғылау қондырғы қозғалтқышының жетегi.Бұрғылау қондырғылары.Бұрғылау қондырғыларын басқару жүйелерi.

КҚ17 АҚ9

АП 04 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- кенiштердiң жұмыс тəртiптерi жəне оған əсер ететiн күштер;- скважиналарға мұнай жəне газдың ағу шартын;- скважинаның атқылау əдістерiн; - мұнайды периодты өндірудің əдістері мен мəнін;- штангалы сорапты қондырғының жұмыс принципін.iстей бiлуге тиiстi:- мұнай, газ жəне су атқылау скважиналарындағы қабат қысымын анықтауды;- мұнай жəне газ скважиналарының дебитiн анықтауды;- скважинаны зерттеу қорытындысын өңдеуді;- дроссельдi, атқылау көтергiшiн, атқылау арматура-сын таңдауды;- скважина жұмысындағы ақауларды анықтауды;- қосу қысымын жəне қосу кла-пандарын орнату тереңдiктерiн анықтауды;- теңселмелi станок басындағы салмақты жəне сорап плунжерiнiң жүру ұзындығын анықтауды;- мұнайды ортадан тепкiш электросораппен өндiру үшiн жабдықтар таңдауды.

Мұнай жəне газ өндіру техникасы мен технологиясыҚабат сұйықтарының химиялық құрамы мен физикалық қасиеттерi.Мұнай жəне газ өндiрудiң физикалық негiзi.Қабат жəне скважиналарды зерттеу.Мұнайды атқылау əдiсiмен өндiру.Мұнайды газлифтiк əдiспен өндiру.Мұнайды скважиналық штангалық жəне штангасыз сораптармен өндiру.Газ жəне конденсат өндiру ерекшелiгi.Бiр скважинамен екi жəне одан көп қабаттарды бiр мезгiлде бөлек пайдалану.Скважина дебитiн жəне қабаттың мұнай беруiн арттыру əдiстерi.Кəсiпшiлiкте мұнай, газ жəне суды жинау жəне дайындау.Скважиналарды жер асты жөндеу. Скважиналарды жəне технологиялық жабдықтарды жөндеу кезiндегi ауыр жұмыстарды механикаландыру.Теңiздегi кенорындағы мұнай жəне газды өндiру ерекшелiктерi.

БҚ4БҚ5КҚ2АҚ16

АП 05 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- энергетика саласының негiзгi анықтамаларын;- сызба элементерiнiң шартты белгiленуiн, - бұрғылау қондырғысының электр энергиясын тарату сызбасын;- асинхронды жəне синхрон-ды қозғалтқыштың жұмыс ремимдерiн;- қолданылатын сораптың жабдықтар түрлерiн;iстей бiлуге тиiстi:- сызбаларды оқуды;- электр жүктемелерiн есептеудi;- жабдықтар жұмысын жəне электроқозғалтқыш жүктемесiн бақылауды;- электр қондырғысы жұмысын бақылауды;- басқару жəне қорғаныс ап-паратураларын таңдауы үшiн есептеулер жүргiзудi;- электрқозғалтқыш жұмысын бақылау жəне электрқозғалтқыштарды таңдау үшiн есептеулер жүргiзудi;- электрожабдықтардың дұрыс жұмысын бақылау; - электр тоғы соққан кезде алғашқы көмек көрсетудi.

Бұрғылау электр жабдықтарыМұнай кəсiпшiлiгi мекемелерiн электр энергиясымен қамтамасыз ету.Жоғары кернеулi қондырғылар электр жабдықтары.Электр жетегi.Электр қозғалтқыштардың басқару аппаратуралары жəне сызбалары.Электр жабдықтарының жарылыс қауiпсiздiгi.Бұрғылау қондырғыларының электр жабдықтары.Мұнайды сораптық шығару қондырғыларының электр жабдықтары.Кəсiпшiлiк компрессорлық, сораптық станциялар электр-жабдықтары.Мұнай кəсiпшiлiгiнiң электр жарық қөздерi жəне жарықтандыру ар-матурасы.Қуат коэффициентi жəне электр энергиясын үнемдеу.Техника қауiпсiздiгi жəне қорғаныстық жермен қосу құрылғылары.

КҚ18АҚ17

АП 06 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- бұрғылау ерiтiндiсi қасиеттерiнiң арнайы жəне мiндеттi көрсеткiштерiн;- тығыздығы төмен жəне төмендетілген бұрғылау ерітінділерін дайындау техно-логиясын;- бұрғылау ерiтiндi қасиеттерiн реттеуiнiң физикалық əдiсiн.iстей бiлуге тиiстi:- бұрғылау ерiтiндiсi қасиеттерiнiң арнайы көрсеткiштерiн анықтауды;- бұрғылау ерiтiндiсiнiң шығымын анықтауды;- химиялық реагенттер сапа-сын анықтауды;- бұрғылау ерiтiндiсiн өңдеу үшiн химиялық реагенттердiң қажеттi мөлшерiн таңдауды.

Бұрғылау ерітінділері жəне оны дайындау технологиясыБұрғылау ерiтiндiсiнiң физико-технологиялық қасиеттерiнiң негiздерi жəне олардың бұрғылау процесiнiң тиiмдiлiгiне əсерi.Бұрғылау ерiтiндiсiнiң қасиеттерiн реттеу жəне даярлау үшiн қажеттi реагенттер жəне материалдар, олардың шыңырау қабырғасындағы балшық жыныстарының берiктiлiгiне жəне бұрғылау ерiтiндiсiне əсер ететiн физико-химиялық механизмi.Бұрғылау ерiтiндiсiнiң арнайы түрлерi, қолдану шарттары, дай-ындау технологиясы жəне рецеп-турасы.Бұрғылау процесi кезiнде бұрғылау ерiтiндiсiнiң қасиеттерiн реттеу жəне қалпына келтiру.

АҚ4

АП 07 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- қазiргi нарықтың шартында басқару қызметiнiң негiзiн;- менеджменттiң, бизнестiң, кəсiпкерлiктiң мақсатын, мiндетiн, функциясын;- қазiргi ақпараттық техно-логияны;- өндiрушiлердiң пайда-сын барынша көбейтудiң принциптерiн.iстей бiлуге тиiстi:- бизнес саладағы қызмет барысында нарықтың мүмкiндiгiн талдау;- нормативтi, мемлекеттiк құжаттарды пайдалануды;- басқару жүйесiнiң мақсатын анықтауды;- мұнай жəне химия өндiрiсiндегi қазiргi заман ұйымдық бизнестiң түрлерiн жоспарлауды;- қазiргi ақпараттық əдiстерiн практикада пайдалануды;- негiзгi ақпарат мəдениетiн қолдануды;- iскерлiк қабiлетiн пайда-лануды:- бюджеттi құрастырудың стандартын сақтауды;- жоспарлау техникасы білімін практикаде қолдануды;- өндiрiстi автоматты рет-теу үшiн əртүрлi бағаны белгiлеудi;- субьективтi жəне шектi пайдалылықты анықтауды.

Менеджмент, маркетинг жəне мұнай бизнесін ұйымдастыруБизнес саласындағы қызмет.Менеджмент: қызметтiң түрлерi жəне басқарудың жүйесi.Менеджментті ұйымдастыру түрлері.Топтың динамикасы жəне менед-жмент жүйесiндегi жетекшiлiк. Бизнестің циклдік дамуы. Кəсіпорынның өмірлік циклы.Ақпарат əлемі.Бизнестi ақпараттық қамтамасыз ету.Менеджмент жүйесіндегі мар-кетинг.Маркетингтiң əлеуметтiк негiзi: адамдардың сұранысын қанағаттандыру.Маркетингтi басқару.Маркетингтi басқарудың тұжырымдамасы.Бағаны ұйымдастыру. Тауарды игеру: жаңа тауарды игеруге дайындық. Тауарларды тарату əдістері. Тауарларды ығыстыру жарнама, сату. Дайын өнімдердің жəне шикізаттардың қоры. Тұтынушылардың қарыздық құқықтары. Сатушылардың қарыздық міндеттері.

КҚ15АҚ12

БҰАП 00 Білім беру ұйымы анықтайтын пəндер

БҰАП 01 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- жаңа əдiстермен бұрғылау кезiнде барлық операцияларды орындау үшiн қолданылатын бұрғылау жабдықтарының жəне қондырғыларының қысқаша сипаттамасын;- бұрғылаудың жаңа əдiстерiн;- теңiзде бұрғылау кезiнде қолданылатын жабдықтардың негiзгi түрлерiн;- бұрғылау технологиясының ерекшелiгiн;- теңiзде бұрғылау кезiнде скважинаны бекiтуiн жəне шығарып тастауға қарсы жабдықтардың жинауын.iстей бiлуге тиiстi:- жаңа əдiстерiмен бұрғылау кезiнде қолданылатын жабдықтардың жəне бұрғылау қондырғыларының шартты белгiлерiн таңдауды;- теңiзде бұрғылауға қолданылатын жабдықтардың орналасу сызбасын сызуды.

Құрлықта жəне теңізде бұрғылаудың жаңа əдістеріҚұрлықта жəне теңiз үстiнде бұрғылауда жаңа əдiстердiң қолданылуы. Теңiз үстiнде скважиналар-ды бұрғылауға арналған жабдықтардың орналасу ерекшелiктерi. Скважиналарды бұрғылауға арналған құрылғылар жаңа əдiстерге негiзделген жаңа технологиялық тəсiлдер, яғни бұрғылау тiзбегiн көтермей қойылған қашауды қолдана оты-рып, түп қозғалтқыштарымен бұрғылау. Шланга-кабель əдiсiмен бұрғылау. Тау жыныстарын талқандауда жаңа тəсiлдерге негiзделген құрылғылар жəне əдiстер: термиялық, отты, акустикалық, термомеханикалық, дiрiлдемелi-айналмалы тағы басқа.

АҚ11АҚ 13

БҰАП 02 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- бұрғылау жабдықтарының қысқаша сипаттамасын;- бұрғылау жабдықтарының жөндеуден өткен механизмдеріне қойылатын талаптарды;- бұрғылау жабдықтарын пай-далану ережелерін;iстей бiлуге тиiстi:- бұрғылау жабдықтарының механизмдеріне техникалық қызмет көрсетуді;- бұрғылау жабдықтарын май-лау картасын жасауды.- бұрғылау қондырғыларын пайдалануды.

Бұрғылау жабдықтарын пайдалануПəннің мақсаты.Бұрғылау мұнараларын пайдалану. Таль жүйесін пайдалану. Бұрғылау шығырын пайдалану. Ұршықты пайдалану.Бұрғылау сорабын пайдалану. Турбобұрғы-ларды пайдалану.Автоматты бұрғылау кілттерін пайдалану.Бұрғылау ерітінділерін даярлау үшін арналған жабдықтарды пай-далану.Превенторлық қондырғы-ларды пайдалану.Бұрғылау қондырғыларының күштік жетектерін пайдалану.Пневматикалық басқару жүйелерін пайдалану.

КҚ5АҚ6

КП 00 Кəсіптік практика (апта)

1.2 0801000 – «Мұнай жəне газ скважиналарын бұрғылау жəне бұрғылау жұмыстарының технологиясы (бейін бойынша)» мамандығы бойынша техникалық жəне кəсіптік білім беру оқу бағдарламасының құрылымы

Біліктілігі: 080101 2 - Бұрғылау қондырғысының моторисі*;080102 2 - Мұнай жəне газға барлау жəне пайдалану скважинасын бұрғылау

бұрғышысы;*080103 2 - Теңіздегі қалқымалы бұрғылау агрегатының бұрғышысы;*080104 2 - Мұнара құрастырушы;*080105 2 - Мұнай жəне газға барлау жəне пайдалану скважинасын бұрғылау

бұрғышы көмекшісі;*080106 2 - Теңіздегі қалқымалы бұрғылау агрегатының бұрғышы көмекшісі;*080107 2 - Электр бұрғылаумен барлау жəне пайдалану скважинасын бұрғылау

бұрғышы көмекшісі;*080108 2 - Бұрғылау қондырғысының машинисі;*080109 2 - Цементтеу агрегатының моторисі;*080110 2 - Скважинаны цементтеу машинисі;*080111 2 - Зертханашы;080112 2 - Скважинаны сынау көтергішінің машинисі;*080113 2 - Бұрғылау қондырғысының шебері;*

Оқыту түрі: күндізгіОқыту мерзімі: 2 жыл 10 ай

Негізгі орта білім базасындаОқыту мерзімі: 10 ай

Жалпы орта білім базасындаҚысқартыл-ған пəндер циклының атауы (коды)



Қалыптасты-ратын құзырет коды

ЖБП 00 Жалпы білім беру пəндеріЖГП 00 Жалпы гуманитарлық пəндер

(Жалғасы. Басы 15-бетте).

7 наурыз 2015 жыл www.egemen.kz 17ЖГП 01 Пəнді оқу қорытындысында білім

алушы білуі тиіс:- қазақ (орыс) тілін үйреніп, кəсіптік бағыттағы мəтіндермен жұмыс істеуге жəне оларды талдауға қажетті лексикалық (1500 лексикалық бірлік) жəне грамматикалық минимумды меңгеру;-тілдік нормаларды, тілдесудің іскерлік аясындағы стилистистика-сын игеру; - қазақ (орыс) əдеби тілінің публицистикалық жəне ресми-іскерлік қазақ (орыс) тілінің нормалары, белгілерін, жанрларын;- тыныс белгілерін қою ережелерінің жиынтығын білу, бұлардың көмегімен тілдік материалдың құрылымдық – семантикалық бөлінуі жүзеге асыруы.істей білуі тиісті:-ауызша іскерлік коммуникацияның (іскерлік əңгіме, мəжіліс жүргізу) дағдыларын қолдана білу;-түрлі жанрдағы жазбаша, ауызша мəтіндер құру;-кəсіптік түрлі тілдік құралдарды меңгеру;-мазмұндаудың қисындылығына қол жеткізетіндей дəрежеде іскерлік құжаттарды редакциялау;-кəсіптік бағыттағы мəтіндерді редак-циялау жəне жетілдіру.

Кəсіби қазақ (орыс) тіліТілді дамыту. Диалог - кез келген тілді құрастыра білудің негізі. Мəтін. Екінші адам сөзін жеткізе білу тəсілдері. Тілдік фактор кодифика-циясының негізгі құрал-дары: сөздіктер, анықтама-лықтар, техникалық мəтіндер. Тіл мəдениеті.Кəсіптік – іскерлік тілдесу. Монолог. Төл сөз. Өндірістік құжаттардың негізгі түрлері. Іскерлік хаттар. Кəсіптік терминдер.Дəстүрлік жанрлар: өндірістік мəжіліс, пресс-конферен-ция, коммен-тарий, іскерлік талас, дебаттар. Іскерлік тілдесудің инновациялық түрлері: тұсаукесер, «дөңгелек стол», брифинг, көрмелер. Кəсіптік қазақ (орыс) тілін кəсіптік орыс (қазақ) тілімен салыстыру.

БҚ3КҚ6

ЖГП 02 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:-шетел тілін үйреніп, кəсіптік бағыттағы мəтіндермен жұмыс істеуге жəне грамматикалық минимумды меңгеру;-тілдік нормаларды, тілдесудің іскерлік аясындағы стилистика-сын игеру;істей білуі тиісті:-ауызша іскерлік коммуникацияның (іскерлік əңгіме, мəжіліс жүргізу) дағдыларын қолдана білу;- іс құжаттарын редакциялауды;- кəсіптік бағыттағы мəтіндерді жетілдіру, редакциялау.

Кəсіби шетел тілі Кəсіптік шетел тілдерінің негізі. Кəсіптік термин-дер мен фразеологиялық айналымдар.Мамандығы бойынша кəсіптік лексика, іскерлік тілі. Ауызша кəсіптік іскерлік қарым-қатынас жəне оның нормалары.Тілдік факторлардың негізгі кодтары: сөздік, анықтамалық, техникалық мəтін. Аударма техникасы (сөздікпен), кəсіптік мəтіндерді аудару.

БҚ3КҚ6


Қазақстан тарихы Қазақстан мемлекетінің қалыптасуының негізгі деректері мен үдірістері; Қазақстанның ерте за-маннан осы күнге дейінгі тарихының жүйелілігі; Қазақстанның негізгі кезеңдерінің хронологиялық кестесі; Қазақстан тарихының кезеңдері.

ЖГП 04 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- спорттық жаттығуларды орын-дау кезіндегі техника қауіпсіздігі ережелерін, волейбол, баскет-бол ойыны ережелерін, шаңғыда жүру ережесін, гимнастикалық жаттығуларды орындау ережесін, ком-паспен бағдарды анықтауды;істей білуі тиісті:- волейбол, баскетбол ойнауды, гимнастикалық жаттығуларды орын-дауды, шаңғыда жүруді, туристік жорыққа шығуды, компасты қолдануды, азимутты жəне туристік маршрутты анықтауды.

Дене тəрбиесіВолейбол; баскетбол; суда жүзу; шаңғымен дайындық; гимнастика; туризм.

БҚ3

ЖКП 00 Жалпы кəсіптік пəндерЖКП 01 Пəнді оқу қорытындысында білім

алушы білуі тиіс:- сызба түрлерін, форматтың мас-штабын;- графикалық жұмыс сызбасы түрлерін;- бөлшектердің контурын орын-далуын;- проекция жасау түрлерін;- МЕМСТ бойынша өлшемдер салуды, сызбада белгіленуін;iстей бiлуге тиiстi:- шартты белгілер мен негізгі ережелерді МЕМСТ бойынша сызбада безендіруді;- шрифтімен орындау үшін сызбада əріптерді белгілеуді;- бөлшектердің контурын сызуды;- масштабты таңдауды, сызбаға өлшемдерін дұрыс салуды;- геометриялық денелерді проек-циялау;- бөлшектердің эскизін орындауды;-бөлшектердің сызбасын оқуды;

Инженерлік графика жəне машина құрастыру сызуыПəннің мазмұны. Сызба форматтары. Масштабы.Сызбалардың графикалық орындалуы.Техникалық детальдардың контурлары. Винттiк қозғалыстар мен сызықтар, винттiк беттер мен бұрандалар.Сызбаларды орындаудың жалпы ережелерi.Бөлшектердің сызбалары жəне эскиздері.Құрастыру сызбасы тура-лы жалпы түсiнiк.Эскиздің мақсаты жəне оның жұмыс сызбасынан ерекшелігі. Деталь эскизінiң орында-лу тəртібі мен кезектілігi.МЕМСТ бойынша бөлшектердің өлшемдерін салу. Сызбаға жазылатын жазулар жəне олардың мазмұны.Мамандықтар бойынша сызбалар жəне схемалар.

БҚ7БҚ8КҚ7

ЖКП 02 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- электр энергетикасының сипат-тамасын;- электр сызбаларындағы шартты белгілерді;- электр тізбегінің, бөлімдерінің, элементтерінің, кернеудің электр қозғаушы күшінің, электр тоғының, ток күші мен қуатының, меншікті кедергінің анықтамасын;- Ом заңын;- Кирхгофф заңын;- Джоул-Ленц заңын;- өлшеу техникасының шарт-ты белгілерінің жіктелуін, негізгі анықтамасын;- мекеменің энерго жүйеден электрмен қамтылуының типтік сызбасын;- жерлендірудіңмақсаты мен ролін;iстей бiлуге тиiстi:- сызбада электр тізбегінің негізгі элементтерін көрсетуді;- берілген элементтермен электр тізбегін құруды;- Ом, Кирхгофф жəне Джоул-Ленц заңдарын қолдануды;- тоқты, кернеуді, энергия қуатын жəне кедергіні өлшеуді;- электр коректендіруші тізбегінің қысқартылған есебін шығаруды.

Жалпы электротехника жəне электроника негізі Электр энергиясы, оның қасиеттерi жəне қолданылуы.Электр тоғы.Тұрақты электр тоқ тiзбегiнің есебі.Электрмагниттiк өрiс. Электрмагниттiк ин-дукция. Синусоидтық ЭҚК.Айнымалы тоқтың параметрлері мен элементтері. Үш фазалы электр тiзбегі.Жартылай өткiзгiштiгi құрылғылар.Фотоэлектронды құрылғылар.Электронды түзеткiштер.Электронды күшейткiштер.Электронды генераторлар жəне өлшеу құралдары. Микроэлектрониканың интегральды схемалары.Автоматты жүйедегі элек-тронды құрылғылар.Кəсіпшіліктерді элек-трмен қамтудың кəзіргі сызбалары: ауамен, электр торабымен, тарату пункттерімен.Қорғаныш жерлендірудің мақсаты, құрылысы жəне бақылау жағдайы.

КҚ2

ЖКП 03 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- техникалық механиканың техникадағы ролі мен мəнін;- кинематиканың негiзгi түсiнiгiн;- кинематика – механикалық қозғалыс туралы ғылым екенін;- материалдар кедергiсінің негiзгi жағдайларын;- машиналар бөлшектерiнің жұмыс жағдайларын; - муфталар мен подшипниктердің түрлерін, түрлерін жəне қолданылуын.iстей бiлуге тиiстi:- бұрыштық үдеуді анықтауды;- белгілі арақашықтықтағы жылдамдықты есептеуді;- беріктікке, қаттылыққа жəне төзімділікке есеп жүргізуді;- бөлшектердің шаршауын есептеуді;- төзімділік шегі коэффициентінің төмендеуін анықтауды;- машинаның жетекші валь жүйесіне жəне оның бұрыштық жылдамдығына есеп шығаруды; - жалғастыру муфтасын таңдауды.

Техникалық механи-ка негізіТехникалық механиканың техникадағыролі мен мазмұны. Теориялық механика. Статика. Аксиомалары жəне олардың негiзгi түсiнiгi.Кинематика. Кинематиканың негiзгi түсiнiгi.Динамика. Динамика аксиомалары жəне негiзгi түсiнiгi.Жұмыс жəне қуат.Динамика теориясы.Материалдар кедергісі. Деформация түрлері. Машина бөлшектерi. Бөлшектер мен түйіндердің байланысуы. Бөлшектер машиналар беріктігіне есептеулер.Қосылыстар түрлері.Берiлiстердiң туралы түсінік жəне түрлері. Бiлiктер мен осьтер.Подшипниктер.Муфталар. Корпус бөлшектері жəне серіппелер.

КҚ4

ЖКП 04 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- шойынды, алюминийді, мысты, титанды алатын материалдарының құрамын;- металдардың негізгі қасиеттері;- құймалар теориясын;- болатты термиялық жəне химиялық өңдеу негіздерін;- болат пен шойынның қолданылуын;- коррозия түрлері жəне онымен күрес шараларын;- металдарды өңдеу əдістерін;- металл емес конструкциялық матери-алдар туралы ұғымды;- лак, жəне бояу материалдарының жіктелуі;- материалдардың теориялық беріктігін.iстей бiлуге тиiстi:- болатты пісіру тəсілдерін анықтауды жəне жетілдіруді; - химиялық құрамына, қызметіне, сапасына жəне МЕМСТ сəйкес болат-ты жіктеуді;- көміртекті болаттың құрамын анықтауды; - металдарды өңдеу əдістерін жіктеуді;- химиялық қасиеті бойынша металл емес материалды анықтауды;- жаңа конструкциялық материалдар-ды сипаттауды.

Металдар технологиясы жəне конструкциялық ма-териалдарМеталдардың құрылысы, қасиеттерi. Қорытпалардың негізгі теориясы. Көміртекті болаттар.Болатты термиялық жəне химиялық өңдеу. Легiрленген болат туралы түсiнiк. Шойынның жіктелуі.Қатты қорытпалар. Түсті металл қорытпалары. Негізгі ерекше қасиетті қорытпалар. Металдар коррозиясы. жəне оны-мен күрес. Металды өңдеу əдістері. Металдар қысыммен өңдеу. Дəнекерлеу, пайка жəне металды термиялық кесу.Металды кесу арқылы өңдеу. Электрлі өңдеу тəсілдері. Металл емес құралмалы материалдар.Пластмассалар. Каучук негізіндегі мате-риалдар. Ағаш, лак, краска, төсеніш жəне нығыздау матери-алдары.Жаңа прогрессивті технологиялық құрылымды матери-алдары.

БҚ9.КҚ7КҚ8

ЖКП 05 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- химиялық құрамы бойынша минералдардың жіктелуін, салмағын, шкаласын;- геологиялық кескін мен құрылымдық картаның мақсатын;- газ жəне мұнай қорын есептеудің көлемдік əдісінің мəні; - скважинаны бұрғылау жəне өңдеу кезіндегі қоршаған ортаны жəне жер қойнауын қорғау жұмысынының мақсатын жəне ұйымдастыруды.iстей бiлуге тиiстi:- сыртқы белгiлерi бойынша басты жыныс құраушы минералдарды та-нуды;- мұнай-газ провинциялар карта-сын оқуды;- негізгі көрсеткіштері бойынша геологиялық барлау жұмыстарының тиімділігін бағалауды;- геологиялық графиктердi салуды жəне оны оқып бiлудi;- мұнай жəне газ қорларына есептеу жүргiзудi.

Жалпы мұнай жəне мұнай кəсіпшілік геологиясыЖалпы геология негіздері. Жер жəне ғарыш.Жердiң жалпы сипат-тамасы.Жер қыртысының мине-ралдары.Тау жыныстары.Тарихи геологияның қысқаша очеркi.Мұнай жəне газ геология-сы негiздерi.Мұнай жəне табиғи газ.Жер қыртысындағы қабат сулары жəне табиғи газ, мұнайдың жату жағдайлары. Мұнай жəне газ кенорын-дарын iздеу жəне барлау.Мұнай-газ кəсiпшiлiк гео-логиясы.Мұнай жəне газ қорларын есептеу əдiстерi.Мұнай жəне газ кено-рындарын игерудiң геологиялық негiздерi.Қоршаған орта жəне жер қойнауын қорғау.

БҚ4БҚ7АҚ1АҚ7


(Жалғасы. Басы 15-16-беттерде). ЖКП 06 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- идеал газ туралы түсiнiгiн; - жылу сыйымдылық анықтамаларын;- жылу өткiзгiштiктiң негiзгi заңдарын;- газ турбиналық қондырғылардың жұмыс принципi жəне схемасын;iстей бiлуге тиiстi:- термодинамиканың бiрiншi заңын қолдануды;- термодинамикалық процестердi есептеу жəне оны талдауды;- сығылудың сатылар санын анықтауды;- жылу ағынын анықтауға арналған есептеу теңдеуiн есептеудi;- жылу алмасу аппараттарының жылу баланс теңдеуiн практикада қолдануды;- жылу алмасу аппараттарының жұмыс принциптерiнiң қарапайым схемаларын сызуды;- газ турбиналық қондырғылардың схемасын сызуды.

Термодинамика негізі жəне жылу техникасыТермодинамикалық процестер. Заттардың физикалық күйі.Термодинамиканың бiрiншi бастамасы.Термодинамиканың екiншi бастамасы.Іштен жану қозғалтқыш циклдар жəне Компрессорлар. Жылу алмасу. Жылу берiлу формалары.Жылу өткiзгiштiк.Жылу техникасы негізі. Іштен жану қозғалтқыштары.Поршеньдi iштен жану қозғалтқыштары. Мұнай- газ өнеркəсібінде қолданылуы.Газ турбиналық қондырғылар.

КҚ7

ЖКП 07 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы тиісбілуі:- гидравликаның мақсаты мен міндетін;- гидростатикалық қысым жəне оның түрлерiн;- Паскаль, Архимед заңдарын;- гидродинамиканың негізгі анықтамалары жəне мағынасы;- идеальды жəне нақты сұйықтықтар үшін арналған Бернулли теңдеуiн;- гидравликалық жəне жергiлiктi кедергi коэффициентiнiң сұйықтың тəртiбiне байланысын;- құбыр желілерінің топтасуын;iстей бiлуге тиiстi:- тығыздықты, тұтқырлықты анықтауды жəне вискозиметр мен ареометрді қолдануды;- гидростатика заңын қолдануды;- негiзгi гидравликалық параметрлер есебiн жүргiзудi;- құбыр желілерінде ұзындық бойын-ша арынның шығынын есептеудi;- соққы толқындары жылдамдығын есептеудi;-сүзілу коэффициентін анықтауды.

ГидравликаГидростатика. Сұйықтықтың негiзгi физикалық қасиеттерi.Гидростатиканың негізгі теңдеуі. Паскаль заңы. Архимед заңы.Гидродинамика.Идеальды жəне нақты сұйықтықтар үшiн Бернулли теңдеуi. Гидравликалық кедергiлер.Құбыр желісіндегі сұйықтықтың қозғалыс режимі. Сұйықтықтың бір қалыпты қозғалыста арынның жоғалуы. Гидравликалық кедергінің коэффициенті. Дөңгелек емес құбырларда арынның жоғалуы. Жергілікті кедергілер. Құбыр желілерінде сұйықтықтың қозғалуы. Кеуектi ортада сұйықтықтың қозғалуы.

КҚ7

ЖКП 08 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- автоматты жүйенің функциональдық сызбасының мақсаты;- балшық ерiтiндiсiнiң тығыздығын жəне тұтқырлығын өлшеудiң автоматикалық қондырғысының жалпы құрылымын жəне əрекет принципін;- бұрғылау процесiн бақылау пультының (ПКБ) құрылымы жəне мақсаты;- ТПБАЖ құрудың негізгі принциптері.iстей бiлуге тиiстi:- аспаптардың пайдалануға жарамдығын анықтауды;- балшық ерiтiндiсiнiң тығыздығын жəне тұтқырлығын өлшеудi;- бұрғылау процесiнiң бақылау пульты (ПКБ) арқылы скважина тереңдiгiн, бұрғылаудың уақытын, механикалық жылдамдығын диаграмма бойынша анықтауды;- диаграммадағы жазбаны шешуді;- бұрғылау процесін автоматты реттеу жүйесiнiң функционалды сызбасын құрастыруды;- ТПБАЖ жүйесi үшiн хабардың оптималдық көлемiн таңдауды.

Бұрғылаудың өндірістік процесін автоматтанды-ру/ Мұнай-газ объектісін автоматтандыруТехникалық процестерді бақылау.Метрология негiздерi.Өлшеу аспаптары туралы жалпы түсінік.Бұрғылау жəне цементтеу ерітінділерінің сапасын бақылау.Скважиналарды бұрғылау кезiндегi қажеттi бақылау параметрлерi.Скважинаның цементтелуiн бақылау станциясының (СКЦ-2м) құрылымы, мақсаты жəне техникалық мiнездемесi. Скважинаны бұрғылау процесiнің сапасын көтеруде терең параметрлердi аралық бақылаудың маңызы жəне оны автоматтандыру.Бұрғылау жабдықтарының ақауын тексеру.Бұрғылау құралдарын беруді автоматты реттеудің маңызы.Түсiрiп-көтеру операция-сын автоматтандыру.Бұрғылау процесiнiң теле-механизациясы.Кəсіпорынды басқарудың автоматтандырылған жүйесі.

КҚ2КҚ3КҚ4АҚ1АҚ2АҚ3АҚ4АҚ6АҚ7

ЖКП 09 білім алушы білуі тиіс:- еңбек заңдылықтарының негiзiн, Қазақстан Республикасының «Еңбек туралы» заңын;- өндірістік жарақатты талдаудың негізгі əдістерінің мақсатын жəне мəнін;- - мұнай жəне газ өндіру мекемелеріндегі денсаулыққа зиян-ды заттарды;- электр тоғынан қорғану шараларын жəне құралдарын;- өрттің алдын алу шараларын;- мұнай жəне газ скважиналарын пайдалану кезіндегі қауіпсіздікті қамтамасыз етуді;- ҚР қоршаған ортаны қорғау заңдарын;- халықаралық заңдылық негіздерін;- мұнай жəне газ мекемелерiнiң қоршаған ортаның ластану көздерiн;-атмосфераға зиянды қалдықтарды жіберуді төмендету шараларын жəне қалдық сулардың пайда болуын азайтудың жолдарын.iстей бiлуге тиiстi:- Н-1, Н-2 формасы бойынша акт толтыруды;- электр қондырғыларында жеке қорғану құралдарымен қолдануды;- зақымданған адамға көмек көрсетудi; - өрт сөндiргiштер мен өртке қарсы инвентарьды қолдануды; - мұнай мен газ өндіру кезіндегі бөлінетін зиянды заттар түрлерін анықтауды;- зиянды қалдықтардың пайда болуын төмендету шараларын;- ғылым мен техниканың жетістіктерін табиғи ресурстарды тиімді пайдалануға қолдануды.

Еңбек қорғау жəне өндірістік экология негіздеріЕңбек қорғау пəнінің негізгі түсініктері. Қазақстан Республикасының еңбекті қорғау туралы заңдары.Кəсiби аурулар жəне өндiрiстiк жарақаттанудың түсiнiктерi жəне олардың алдын алу шаралары.Мұнай жəне газ өндіру объектісіндегі адам денсаулығына зиянды заттар, олардың ауаға жіберілген концентрация шегі (ЖКШ).Мұнай жəне газ өндіру мекемелеріндегі өндiрiстiк санитария.Электрқауiпсiздiк. Электр тоғы соққан жағдайдағы алғашқы көмек.Скважинаны пайдала-ну кезiндегi техника қауiпсiздiгi.Өрт қауіпсіздігі түсінігі.Өртсөндіру құралдары..Мұнай жəне газ скважина-ларын пайдалану кезінде өрттен қорғау. Өндірістік экология ғылымы. Қазақстан Республикасының «Қоршаған ортаны қорғау туралы» Заңы. Мұнай жəне газ өндірісінде табиғи ортаға комплексті əсер ету схе-масы.

БҚ1БҚ2БҚ3БҚ4КҚ3КҚ4КҚ5КҚ6АҚ2АҚ3АҚ4АҚ5АҚ6 АҚ8АҚ9

ЖКП 10 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- басқарудың өндірістік құрылымын;- негізгі қорлардың жіктелуін;- еңбек көрсеткіштері жəне еңек ақы құрамын, оны бағалау көрсеткіштерін;- мамандар құрамын;- мұнай мен газ өндірудің өзіндік құнын;- калькуляциялаудың жеке баптарыне-септеу əдістерін;- жоспар түрлерін, оны дайындауды, жоспарлау кезеңдерін; iстей бiлуге тиiстi:- еңбек өнiмдiлiгiнiң өсiмiн; - бригаданың еңбек ақысын есептеуді;- жұмысшы санын есептеуді;- калькуляцияның жеке бабы бойынша шығынды есептеуді;- өнімнің пайдасын, рентабелділігін анықтауды;- мұнай жəне газ бұрғылау жоспары көрсеткіштерін есептеуді;- оперативтi жоспар көрсеткiштерiн есептеу, олар бойынша тəжiрибелiк шешiм қабылдауды.

Өндірістік экономика, жоспарлау жəне өндірісті ұйымдастыруКəсіпорынның өндiрiстiк құрылымы.Мұнай-газ өндіру басқармасының өндірістік құрылымы. Кəсiпорынның материалдық- техникалық базасы жəне қаржылары.Кадрлар жəне еңбек өнiмдiлiгi. Еңбек ақыны ұйымдастыру.Пайда, бəсекеге қабілеттілік жəне рентабельдiк.Өндiрiстiк кəсiпорынның жəне оның құрылымдық бөлiмшелерiнiң қызметтерiнiң технико-экономикалық көрсеткiштерi.Өндірілген өнімдердің өзіндік құны.ҚР нарықтық экономика жағдайында бағаны жəне салықты ұйымдастыру. Өндірістің техникалық дамуы.Өндірістің тиімділігін көтеру. Кəсіпорынды жəне шаруашылықты басқару. Мұнай – газ саласы мекемелерін жоспарлау негізі.

КҚ6АҚ6

АП 00 Арнайы пəндерАП 01 Пəнді оқу қорытындысында білім

алушы білуі тиіс:- айналмалы əдіспен мұнай жəне газ скважиналарын бұрғылау процесін;- бұрғылау кезіндегі тау жыныстарын бұзылу сипатын;- бұрғылау ерітіндісі шаруашылығын;- əртүрлі тау-геологиялық жағдайда скважинаны аяқтау жұмыстарының техникасы мен технологиясы;iстей бiлуге тиiстi:- белгілі тау – геологиялық жағдайға байланысты бұрғылау əдісін таңдауды;- бұрғылау қондырғысының жəне таль жүйесінің шартты белгілерін шешуді;- колонна конструкциясын графикалық бейнелеуді жəне скважи-наны цементтеуді есептеуді;- бұрғылау ерітіндісін таңдауды;

Мұнай жəне газ скважи-наларын бұрғылау техно-логиясыМұнай жəне газ скважи-наларын бұрғылау туралы жалпы мағлұмат.Скважинаны бұрғылаудың жер үстi ғимараттары жəне жабдықтары.Скважиналарды бұрғылауға дайындық жұмыстары.Тау жыныстарының физико-механикалық қасиеттерi.Жыныс талқандаушы аспап.Бұрғылау жабдықтары.Бұрғылау ерiтiндiлерi жəне скважинаны жуу технологиясы.Скважиналарды бұрғылау процесi кезiнде кездесетiн қиындықтар.Скважинаны бұрғылауды аяқтау.Бұрғылау кезiндегi апаттар.

БҚ3БҚ4БҚ6БҚ7КҚ1КҚ2КҚ3КҚ4КҚ6КҚ7АҚ1АҚ2АҚ3АҚ4АҚ7АҚ8АҚ11

АП 02 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- құнарлы қабатты ашу жағдайындағы мұнай жəне газдың құрамы жəне физикалық жағдайы;- бұрғылау арқылы құнарлы қабаттарды ашу əдiстерiн;- қабатты сынау жұмыстары техно-логиясын;- қабатты сынау кезіндегі қоршаған ортаны қорғау шараларын;- скважинді бекіту мақсатын, қабатты ашу əдістерін;- колоннаны цементтеудің мақсаты мен əдістерін;- құнарлы қабаттарды игеру əдiстерiн;iстей бiлуге тиiстi:- қабатты сынау кезiнде қысым карта-сын оқуды жəне байқау кезiнде сква-жина соқасы жабдықтарының типтiк сызбаны;- скважина құрлымын таңдауды;- кигiзбе тiзбегiн берiктiкке есептеудi;- кигiзбе тiзбегiнiң цементтеуiн есептеудi;

Скважинаны аяқтауҚазақстан Республикасының өнеркəсiбiнiң өркендеуiнде мұнай жəне газдың маңызы.Мұнай жəне газ скважи-наларын бұрғылау кезінде қабатты айыру мақсаты.Мұнай газ қабаттарының физикалық элементтері.Скважиналарды бекiту.Скважинаны цементтеудің əдiстерi. Шегендеу материалдары. Скважинаны цементтеудiң жабдықтары. Скважинаны игеруге дайындау. Скважина өнімділігін арт-тыруды қамтамасыз ету шаралары жəне зерттеу технологиясы.Скважинаны пайдалануға беру.Скважинаны аяқтау кезінде техника қауіпсіздігі жəне қоршаған ортаны қорғау.

БҚ7КҚ3КҚ4КҚ5КҚ6АҚ4АҚ5АҚ6АҚ9АҚ10АҚ11

АП 03 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- бұрғылау қондырғысының мiндетiн, жинақтылығын;- техникалық көрсеткiштерiн жəне жинау əдiстерiн;- түп қозғалтқыштарының мiндетiн, түрлерiн, құрылымын, техникалық мүмкiншiлiгiн;- бұрғылау қондырғыларының басқару элементтерiнiң жұмысын жəне құрылымын;iстей бiлуге тиiстi:- бұрғылау қондырғысын таңдауды;- бұрғылау мұнараларын пайда-лануды;- таль жүйесiнiң ұштасуын орын-дауды;- iшектердегi тартылу күшiн есептеудi жəне таль жүйесiн дұрыс пайда-лануды;- бұрғылау шығырларын басқаруды, оларды дұрыс пайдалануды;- түп қозғалтқышын шыңырауға түсiрер алдында жəне бұрғылау кезiнде дұрыстылығын тексерудi;- жетектер жұмысын басқаруды;- қондырғылар жұмысын басқаруды.

Бұрғылау машиналары мен механизмдеріБұрғылау қондырғыларына жəне бұрғылау технологиясына қойылатын талаптар.Бұрғылау қондырғылары жəне жер үстi ғимараттары туралы мағлұмат.Бұрғылау қондырғыларына қойылатын МЕМСТ, қондырғылар түрлерi. Бұрғылау қондырғыларының негiзгi техникалық көрсеткiштерi. Бұрғылау қондырғысын жинау.Бұрғылау мұнараларының мақсаты жəне жіктеу.Таль жүйесiнiң жəне оның элементтерiнiң мiндетi. Кронблок, таль блогы, iлмектiң құрылымы.Бұрғылау шығырлары.Роторлар.Бұрғылау сораптары.Ұршықтар жəне шлангiлер.Түп қозғалтқыштары.Бұрғылау қондырғы қозғалтқышының жетегi.Бұрғылау қондырғылары.Бұрғылау қондырғыларын басқару жүйелерi.

БҚ7КҚ1КҚ2КҚ3КҚ4КҚ5КҚ6КҚ7КҚ8АҚ1АҚ2АҚ3АҚ4АҚ5АҚ6

АП 04 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- кенiштердiң жұмыс тəртiптерi жəне оған əсер ететiн күштер;- скважиналарға мұнай жəне газдың ағу шартын;- скважинаның атқылау əдістерiн; - мұнайды периодты өндірудің əдістері мен мəнін;- штангалы сорапты қондырғының жұмыс принципін.iстей бiлуге тиiстi:- мұнай жəне газ скважиналарының дебитiн анықтауды;- скважинаны зерттеу қорытындысын өңдеуді;- скважина жұмысындағы ақауларды анықтауды;- теңселмелi станок басындағы салмақты жəне сорап плунжерiнiң жүру ұзындығын анықтауды;- мұнайды ортадан тепкiш электро-сораппен өндiру үшiн жабдықтар таңдауды.

Мұнай жəне газ өндіру техникасы мен техно-логиясыМұнай жəне газ өндiрудiң физикалық негiзi.Қабат жəне скважиналар-ды зерттеу.Мұнайды өндiру əдiстерi.Газ жəне конденсат өндiру ерекшелiгi.Бiр скважинамен екi жəне одан көп қабаттарды бiр мезгiлде бөлек пайдалану.Скважина дебитiн жəне қабаттың мұнай беруiн арттыру əдiстерi.Кəсiпшiлiкте мұнай, газ жəне суды жинау жəне дайындау.Скважиналарды жер асты жөндеу. Скважиналарды жəне технологиялық жабдықтарды жөндеу кезiндегi ауыр жұмыстарды механика-ландыру.Теңiздегi кенорындағы мұнай жəне газды өндiру ерекшелiктерi.

БҚ5БҚ6 КҚ2АҚ5

АП 05 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- энергетика саласының негiзгi анықтамаларын;- сызба элементерiнiң шартты белгiленуiн, - бұрғылау қондырғысының электр энергиясын тарату сызбасын;- қолданылатын сораптың жабдықтар түрлерiн;iстей бiлуге тиiстi:- сызбаларды оқуды;- жабдықтар жұмысын жəне электроқозғалтқыш жүктемесiн бақылауды;- электр қондырғысы жұмысын бақылауды;- басқару жəне қорғаныс аппарату-раларын таңдауы үшiн есептеулер жүргiзудi;- электрқозғалтқыш жұмысын бақылау жəне электрқозғалтқыштарды таңдау үшiн есептеулер жүргiзудi;- электрожабдықтардың дұрыс жұмысын бақылау; - электр тоғы соққан кезде алғашқы көмек көрсетудi.

Бұрғылау электр жабдықтарыМұнай кəсiпшiлiгi мекемелерiн электр энер-гиясымен қамтамасыз ету.Жоғары кернеулi қондырғылар электр жабдықтары.Электр жабдықтарының жарылыс қауiпсiздiгi.Бұрғылау қондырғыларының электр жабдықтары.Кəсiпшiлiк компрессорлық, сораптық станциялар электр-жабдықтары.Мұнай кəсiпшiлiгiнiң электр жарық қөздерi жəне жарықтандыру.Қуат коэффициентi жəне электр энергиясын үнемдеу.Техника қауiпсiздiгi жəне қорғаныстық жермен қосу құрылғылары.

КҚ2КҚ3КҚ4КҚ5КҚ6АҚ1АҚ2АҚ3АҚ4АҚ5АҚ6АҚ7

АП 06 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- бұрғылау ерiтiндiсi қасиеттерiнiң ар-найы жəне мiндеттi көрсеткiштерiн;- тығыздығы төмен жəне төмендетілген бұрғылау ерітінділерін дайындау технологиясын;- бұрғылау ерiтiндi қасиеттерiн реттеуiнiң физикалық əдiсiн.iстей бiлуге тиiстi:- бұрғылау ерiтiндiсi қасиеттерiнiң ар-найы көрсеткiштерiн анықтауды;- бұрғылау ерiтiндiсiнiң шығымын анықтауды;- химиялық реагенттер сапасын анықтауды;- бұрғылау ерiтiндiсiн өңдеу үшiн химиялық реагенттердiң қажеттi мөлшерiн таңдауды.

Бұрғылау ерітінділері жəне оны дайындау тех-нологиясыБұрғылау ерiтiндiсiнiң физико-технологиялық қасиеттерiнiң негiздерi жəне олардың бұрғылау процесiнiң тиiмдiлiгiне əсерi.Бұрғылау ерiтiндiсiнiң қасиеттерiн реттеу жəне даярлау үшiн қажеттi реагенттер жəне мате-риалдар, олардың сква-жина қабырғасындағы балшық жыныстарының берiктiлiгiне жəне бұрғылау ерiтiндiсiне əсер ететiн физико-химиялық механизмi.Бұрғылау ерiтiндiсiнiң арнайы түрлерi, қолдану шарттары, дайындау технологиясы жəне ре-цептурасы.Бұрғылау процесi кезiнде бұрғылау ерiтiндiсiнiң қасиеттерiн реттеу жəне қалпына келтiру.

КҚ2ҚҚ3ҚҚ4ҚҚ7АҚ2 АҚ4АҚ5АҚ6

БҰАП 00 Білім беру ұйымы анықтайтын пəндерБҰАП 01 Пəнді оқу қорытындысында білім

алушы білуі тиіс:- жаңа əдiстермен бұрғылау кезiнде барлық операциялар-ды орындау үшiн қолданылатын бұрғылау жабдықтарының жəне қондырғыларының қысқаша сипат-тамасын;- бұрғылаудың жаңа əдiстерiн;- теңiзде бұрғылау кезiнде қолданылатын жабдықтардың негiзгi түрлерiн;- бұрғылау технологиясының ерекшелiгiн;- теңiзде бұрғылау кезiнде скважина-ны бекiтуiн жəне шығарып тастауға қарсы жабдықтардың жинауын.iстей бiлуге тиiстi:- жаңа əдiстерiмен бұрғылау кезiнде қолданылатын жабдықтардың жəне бұрғылау қондырғыларының шартты белгiлерiн таңдауды;- теңiзде бұрғылауға қолданылатын жабдықтардың орналасу сызбасын сызуды.

Құрлықта жəне теңізде бұрғылаудың жаңа əдістеріҚұрлықта жəне теңiз үстiнде бұрғылауда жаңа əдiстердiң қолданылуы. Теңiз үстiнде скважи-наларды бұрғылауға арналған жабдықтардың орналасу ерекшелiктерi. Скважиналарды бұрғылауға арналған құрылғылар жаңа əдiстерге негiзделген жаңа технологиялық тəсiлдер, яғни бұрғылау тiзбегiн көтермей қойылған қашауды қолдана отырып, түп қозғалтқыштарымен бұрғылау. Шланга-кабель əдiсiмен бұрғылау. Тау жыныста-рын талқандауда жаңа тəсiлдерге негiзделген құрылғылар жəне əдiстер: термиялық, отты, акустикалық, термомеханикалық, дiрiлдемелi-айналмалы тағы басқа.

ҚҚ1КҚ2ҚҚ3ҚҚ4АҚ7 АҚ8

БҰАП 02 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- бұрғылау жабдықтарының қысқаша сипаттамасын;- бұрғылау жабдықтарының жөндеуден өткен механизмдеріне қойылатын талаптарды;- бұрғылау жабдықтарын пайдалану ережелерін;iстей бiлуге тиiстi:- бұрғылау жабдықтарының механизмдеріне техникалық қызмет көрсетуді;- бұрғылау жабдықтарын майлау кар-тасын жасауды.- бұрғылау қондырғыларын пайда-лануды.

Бұрғылау жабдықтарын пайдалануБұрғылау мұнараларын пайдалану. Таль жүйесін пайдалану. Бұрғылау шығырын пай-далану. Ұршықты пай-далану.Бұрғылау сорабын пайда-лану. Турбобұрғы-ларды пайдалану.Автоматты бұрғылау кілттерін пайдалану.Бұрғылау ерітінділерін даярлау үшін арналған жабдықтарды пайдалану.Превенторлық қондырғы-ларды пай-далану.Бұрғылау қондырғыларының күштік жетектерін пайдалану.Пневматикалық басқару жүйелерін пайдалану.

КҚ5АҚ6



Үлгілік оқу жоспарытехникалық жəне кəсіптік білімБілім беру коды мен бейіні: 0800000- Мұнай газ жəне химиялық өндіріс Мамандығы: 0802000 – «Мұнай-газ құбырлары мен қоймаларын салу жəне

пайдалану»Біліктілігі: 080201 2 – 3-4 дəрежелі Желілік құбыржолшысы 080202 2 3-4 дəрежелі Апаттық-қалпына келтіру жұмыстарының слесары 080203 2 –3-4 дəрежелі Жер асты газ құбырларын пайдалану жəне жөндеу

жөніндегі слесарьОқыту нысаны: күндізгі

Оқытудың нормативтік мерзімі: 10 ай жалпы орта білім базасында

Оқу процесінің жоспарыИндекс Оқу

пəндерінің атаулары

Семестр-ге бөлу

Бақы

лау

жұм

ыст

ары

ның

саны

Сағат саны Курс жəне семестрге бөлу*

Емти

ханд

ар

Кур

сты

қ ж

оба

Барл

ығы

Оның ішінде

1 курс 2 курс 3 курс 4 курс

Саб

ақта

р

Зерт

хана

лық

саба

қтар

Кур

сты

қ ж

оба

1сем

19 а

пта

2 се

м 20

апт

а

3сем

18а

пта

4сем

18а

пта

5сем

17

апта

6сем

19а

пта

7сем

9ап

та

8сем

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17ЖГП 02 Жалпы


308 208 100

ЖГП 2.1 Кəсіби қазақ (орыс) тілі

8 1 72 12 60 32 40

ЖГП 2.2 Кəсіби ше-тел тілі

1 64 64 64

ЖГП 2.3 Қазақстан тарихы

1 80 80 40 40

ЖГП 2.4 Дене тəрбиесі 8 92 12 80 72 20КП 00 Кəсіптік

пəндерЖКП Жалпы

кəсіптік пəндер

318 192 126

ЖКП 1.1 Техникалық сызу

36 36 36

ЖКП 1.2 Жалпы элек-тротехника

36 26 10 36

ЖКП 1.3 Дəнекерлеу ісінің негіздері

36 26 10 36

ЖКП 1.4 Стандарттау, сертифи-каттау жəне техникалық өлшеулер негіздері

36 20 16 36

ЖКП1.5 Гидравлика 36 24 12 36ЖКП 1.6 Жылу термо-

динамикасы жəне жылу техникасы негіздері

7 2 36 20 16 36

ЖКП 1.7 Кəсіпорын экономикасы жəне өндірісті басқару

2 1 54 18 16 54

ЖКП 1.8 Мұнай–газ ісінің негіздері

7 1 48 38 10 48

АП 02 Арнайы пəндер

154 92 62

АП 2.1 Арнайы тех-нология

8 2 72 72 36 36

АП 2.2 Металдар техноло-гиясы мен құрылымдық материалдар

8 1 46 36 10 20 26

АП 2.3 Еңбекті қорғау

7 1 36 26 10 36

ҚП 00 Қосымша пəндер

48 48

КО 00 Кəсіптік оқыту

576 108 468

Е Емтихандар 36- аралық атте-статтау

31

КДДБ - кəсіптік даярлық дең-гейін баға-лау жəне бі-ліктілік беру

5

Міндетті оқу қорытындысы

1440

К Консуль-тациялар

60

Ф Факультатив-тік сабақтар

60


Ескерту: ЖБП– Жалпы білім беретін пəндер; ЖГП– Жалпы гуманитарлық пəндер; ƏЭП - Əлеуметтік-экономикалық пəндер; ЖКП – Жалпы кəсіптік пəндер; АП – арнайы пəндер; БҰАП –білім беру ұйымдары анықтайтын пəндер; ӨО – өндірістік оқыту; КП – кəсіптік практика; АА – аралық аттестаттау; ҚА – қорытынды аттестаттау; КДДБ – кəсіптік даярлық деңгейін бағалау жəне біліктілік беру; К – консультация; Ф – факультативтік сабақтар.

*Семестр бойынша бөлу оқыту мамандықтың өзгешелігіне, аймақтық ерекшеліктеріне жəне т.б. байланысты өзгертіледі.


Үлгілік оқу жоспарытехникалық жəне кəсіптік білім Білім коды мен бейіні: 0800000- Мұнай газ жəне химиялық өндіріс Мамандығы: 0802000 – «Мұнай-газ құбырлары мен қоймаларын салу жəне

пайдалану»Біліктілігі: 080201 2 – 3-4 дəрежелі Желілік құбыржолшысы 080202 2 – 3-4 дəрежелі Апаттық-қалпына келтіру жұмыстарының слесары080203 2 – 3-4 дəрежелі Жер асты газ құбырларын пайдалану жəне жөндеу

жөніндегі слесарь Оқыту нысаны: күндізгі

Оқытудың нормативтік мерзімі: 2 жыл 10 айНегізгі орта білім базасында

Оқу процесінің жоспарыИндекс Оқу пəндерінің

атауларыСе-местр-ге бөлу

Бақы

лау

жұмы

стар

ының

саны


Емти

ханд

арКу

рсты

қ жо

ба

Барл

ығы

Соның ішінде 1 курс 2 курс 3 курс 4 курс

Саба

қтар

Зерт

хана

лық

прак

тика

лық

абақ

тар

Курс

тық

жоба

1сем

19

апта

2 се

м 20

апт

а

3сем

18а

пта

4сем

18а

пта

5сем

17

апта

6сем

19а

пта

7сем

9ап

та

8сем

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17ЖБП 01 Жалпы білім

беру пəндері1668

684 720 186 78

ЖБП 1.1 Қазақ (орыс) тілі

2 2 192 192 96 96

ЖБП 1.2 Қазақ (орыс) əдебиеті

2 2 128 128 60 68

ЖБП 1.3 Шетел тілі 1 128 128 64 64ЖБП 1.4 Қазақстан

тарихы1 80 80 36 44

ЖБП 1.5 Дүние жүзілік тарих

1 48 48 20 28

ЖБП 1.6 Қоғамтану 1 64 64 30 34ЖБП 1.7 Математика 2 4 192 62 130 92 100ЖБП 1.8 Информатика 1 64 14 50 30 34ЖБП 1.9 Физика жəне

астрономия2 4 160 130 30 86 74

ЖБП 1.10

Химия 2 116 78 38 66 50

ЖБП 1.11

Биология 2 40 26 14 16 24

ЖБП 1.12

География 2 40 26 14 16 24

ЖБП 1.13

Алғашқы əскери дайындық

140 28 112 38 60 42

ЖБП 1.4 Дене тəрбиесі 276 16 260 34 20 144 78ЖКП 01 Кəсіптік пəн-

дерЖалпы кəсіп-тік пəндер

438 246 158 34


2 42 42 42

ЖКП 1.2 Техникалық механика негіздері

4 2 42 30 12 42

ЖКП 1.3 Қолданбалы информатика

1 36 16 20 36

ЖКП 1.4 Электроника негіздерімен жалпы электро-техника

2 54 40 14 54

ЖКП1.5 Дəнекерлеу ісінің негіздері

4 2 42 30 12 42

ЖКП 1.6 Стандарттау, сертифи-каттау жəне техникалық өлшеулер негіздері

1 36 20 16 36

ЖКП 1.7 Гидравлика 3 1 42 30 12 42ЖКП 1.8 Жылу дина-

микасы жəне жылу техника-сы негіздері

4 2 36 24 12 36

ЖКП 1.9 Кəсіпорын эко-номикасы жəне өнеркəсіпті басқару

2 72 50 22 38 34

ЖКП 1.10 Мұнай-газ ісінің негіздері

1 36 24 12 36

АП 02 Арнайы пəндер 306 36 100 170

АП 2.1 Арнайы техно-логия

5 2 200 36 64 100

АП 2.2 Металдар жəне құрылымдық материалдар технологиясы

1 36 24 12 36

АП 2.3 Еңбекті қорғау 5 1 36 36АП 2.4 Өнеркəсіптік

экология негіздері

1 34 34


72 24 48

КП 01 Өндірістік оқыту жəне кəсіптік прак-тика

1728

216 324 540

648

Е Емтихандар 108- аралық атте-статтау

72

- қорытынды аттестаттау

31

- кəсіптік даярлық деңгейін бағалау жəне біліктілік беру

5


4320

К Консульта-циялар

240

Ф Факультативтік сабақтар

200





Үлгілік оқу жоспарытехникалық жəне кəсіптік білімБілім коды мен бейіні: 0800000- Мұнай газ жəне химиялық өндіріс Мамандығы: 0802000 – «Мұнай-газ құбырлары мен қоймаларын салу жəне

пайдалану»Біліктілік: 080204 3 – Техник - механик

Оқыту нысаны: күндізгіОқытудың нормативтік мерзімі: 2 жыл 10 ай

жалпы орта білім базасында Оқу процесінің жоспары

Индекс Оқу пəндерінің атаулары

Се-местр-ге бөлу

Бақы

лау ж

ұмыс

тары

ның

саны


Емти

ханд

ар

Курс

тық

жоба

Барл

ығы

Оның ішінде 1 курс 2 курс 3 курс 4 курс

Саба

қтар

Зерт

хана

лық

прак

тика

лық

абақ

тар

Курс

тық

жоба

1сем

19

апта

2 се

м 2

0апт

а

3сем

18а

пта

4сем

18а

пта

5сем

17

апта

6сем

19а

пта

7сем

9ап

та

8сем

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17ЖГП 01 Жалпы гумани-

тарлық пəндер 480 241 147 56 54 54


4 2 72 14 58 36 36

ЖГП 1.2 Қазақстан тарихы

80 80 80

ЖГП 1.3 Кəсіби ше-тел тілі

64 12 52 32 32

ЖГП 1.4 Дене тəрбиесі 264 30 234 50 36 86 92ƏЭП 02 Əлеуметтік-

экономикалық пəндер модулі

180 40 68 40 32

ƏЭП 2.1 Мəдениеттану 3 1 40 40 40ƏЭП 2.2 Философия

негіздері1 32 32 32

ƏЭП 2.3 Əлеуметтану жəне саясатта-ну негіздері

1 36 36 36

ƏЭП 2.4 Экономика негіздері

1 40 40 40

ƏЭП 2.5 Құқық негіздері 1 32 32 32КП 00 Кəсіптік пəндер ЖКП 01 Жалпы кəсіптік

пəндер676 338 264 46 28


2 76 76 76

ЖКП 1.2 Техникалық механика негіздері

3 2 54 34 20 54

ЖКП 1.3 Қолданбалы ин-форматика

1 54 30 24 28 26


2 72 50 22 72

ЖКП 1.5 Металдар жəне құрылымдық материалдар технологиясы

3 2 72 50 22 72

ЖКП 1.6 Стандарттау, сертификат-тау жəне техни-калық өлшеу-лер негіздері

1 36 26 10 36


микасы жəне жылу техника-сы негіздері

3 2 72 50 22 72

ЖКП 1.9 Кəсіпорын эко-номикасы жəне өнеркəсіпті басқару

7 7 1 74 36 18 20 46 28


1 54 36 18 54

ЖКП 1.11 Геодезия 48 36 12 48АП 02 Арнайы пəндер 992 36 140 37

8298

140

АП 2.1 Мұнай-газ құбырлары

6 6 1 160 98 42 20 36 60 64

АП 2.2 Мұнай қойма-лары мен газ сақтағыштар

6 6 1 156 96 40 20 36 58 62

АП 2.3 Сораптық жəне компрессорлық станциялар

1 68 48 20 68

АП 2.4 Мұнай-газ объектілерін ав-томаттандыру

1 68 48 20 38 30

АП 2.5 Мұнай-газ құбырларының машина-лары мен жабдықтары

7 1 72 50 22 72

АП 2.6 Мұнай қойма-лары мен газсақтағыштарын пайдалану

1 62 44 18 18 44

АП 2.7 Еңбекті қорғау 5 1 48 36 12 48АП 2.8 Өнеркəсіптік


1 36 28 8 36

АП 2.9 Газ-мұнай құбырларын салу жəне күрделі жөндеу

6 1 102 74 28 72 30

АП 2.10 Газ-мұнай құбырларын пайдалану

1 60 46 14 60

АП 2.11 Мұнай-газ құбыр-өткізгіштерін дəнекерлеу

5 1 50 38 12 50

АП 2.12 Мұнай қой-малары мен газсақтағыш-тарын салу

1 72 52 20 72

АП 2.13 Менеджмент, маркетинг жəне мұнай бизнесін ұйымдастыру

1 38 30 8 38


48 48

КП 01 Өндірістік оқыту жəне кəсіптік прак-тика

1728

КП 1.1 Оқу практикасы 180 108 72КП 1.2 Таныстыру

практикасы72 72

КП 1.3 Слесарлық-механикалық практика

108 108

КП 02 Өндірістік практика

1260 180 648 432

КП 2.1 Жұмысшы мамандығын алу практи-касы

396 180 216


432 432

КП 2.3 Диплом алды практика

432 432

КП 3.0 Дипломдық жобалау

288 288

Е Емтихандар 216- аралық аттес-таттау

144


67

КДДБ - кəсіби даяр-лық деңгейін бағалау жəне біліктілік беру

5


4320


300

Ф Факультативтік сабақтар

340

Барлығы 4960




Үлгілік оқу жоспарытехникалық жəне кəсіптік білімБілім коды мен бейіні: 0800000- Мұнай-газ жəне химиялық өндіріс Мамандығы: 0802000 – «Мұнай-газ құбырлары мен қоймаларын салу жəне

пайдалану»Біліктілігі: 080204 3 – Техник - механик

Оқыту нысаны: күндізгіОқытудың нормативтік мерзімі: 3 жыл 10 ай

негізгі орта білім базасындаОқу процесінің жоспары

Индекс Оқу пəндерінің атаулары

Се-местр-ге бөлу

Бақы

лау

жұмы

стар

ының

саны


Емти

ханд

ар

Курс

тық

жоба

Барл

ығы

Оның ішінде

1 курс 2 курс 3 курс 4 курс

Саба

қтар

Зерт

хана

лық

прак

тика

лық

абақ

тар

Курс

тық

жоба

1сем

19а

пта

2сем

20а

пта

3сем

18а

пта

4сем

18а

пта

5сем

17а

пта

6сем

19а

пта

7сем

9ап

та

8сем

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17ЖБП 01 Жалпы білім

беру пəндері 1448 684 720 44

ЖБП 1.1 Қазақ жəне орыс тілі

2 2 170 88 82

ЖБП 1.2 Қазақ жəне орыс əдебиеті

2 2 144 72 72

ЖБП 1.3 Шетел тілі 1 72 36 36ЖБП 1.4 Қазақстан та-

рихы1 80 40 40

ЖБП 1.5 Дүние жүзілік тарих

1 48 24 24

ЖБП 1.6 Қоғамтану 1 64 32 32ЖБП 1.7 Математика 2 4 156 78 78ЖБП 1.8 Информатика 1 76 38 38ЖБП 1.9 Физика жəне

астрономия2 4 146 72 74

ЖБП 1.10 Химия 2 116 58 58ЖБП 1.11 Биология 2 40 40ЖБП 1.12 География 2 40 40ЖБП 1.13 Алғашқы əскери

дайындық140 70 70

ЖБП 1.14 Дене тəрбиесі 156 36 76 44ЖГП 02 Жалпы гумани-

тарлық пəндер 432 122 158 50 102


4 2 92 26 66 76 16

ЖГП 2.2 Кəсіби шетел тілі 84 46 38ЖГП 2.3. Дене тəрбиесі 256 104 50 102ƏЭП 03 Əлеуметтік-

экономикалық пəндер

180 72 36 40 32

ƏЭП 3.1 Мəдениеттану 3 1 40 40 40ƏЭП 3.2 Философия

негіздері1 32 32 32

ƏЭП 3.3 Əлеуметтану жəне саясаттану негіздері

1 36 36 36

ƏЭП 3.4 Экономика негіздері

1 40 40 40

ƏЭП 3.5 Құқық негіздері 1 32 32 32КП 00 Кəсіптік пəндерЖКП 0.1 Жалпы кəсіптік

пəндер654 338 242 46 28

ЖКП 1.1 Техникалық сызу 2 76 76 76ЖКП 1.2 Техникалық ме-

ханика негіздері3 2 54 34 20 54

ЖКП 1.3 Қолданбалы ин-форматика

1 54 30 24 28 26


2 72 50 22 72

ЖКП 1.5 Металдар жəне құрылымдық ма-териалдар техно-логиясы

3 2 72 50 22 72

ЖКП 1.6 Стандарттау, сертификаттау жəне техникалық өлшеулер негіздері

1 36 26 10 36


микасы жəне жылу техникасы негіздері

3 2 72 50 22 72

ЖКП 1.9 Кəсіпорын экономикасы жəне өнеркəсіпті басқару

7 7 1 74 36 18 20 46 28


1 54 36 18 54

ЖКП 1.11 Геодезия 1 36 26 10 36АП 02 Арнайы пəндер 982 36 140 378 288 140АП 2.1 Мұнай-газ

құбырлары6 6 2 160 98 42 20 36 60 64

АП 2.2 Мұнай-газ ба-залары жəне газ сақтағыштары

6 6 2 156 96 40 20 36 58 62

АП 2.3 Сораптық жəне компрессорлық станциялар

1 68 48 20 68

АП 2.4 Мұнай-газ объектілерін ав-томаттандыру

1 68 48 20 38 30

АП 2.5 Мұнай-газ құбырларының машиналары мен жабдықтары

7 1 72 50 22 72

АП 2.6 Мұнай база-лары мен газ сақтағыштарын пайдалану

6 1 58 42 16 18 40

АП 2.7 Еңбекті қорғау 5 1 48 36 12 48АП 2.8 Өнеркəсіптік


1 36 28 8 36

АП 2.9 Газ-мұнай құбырларын салу жəне күрделі жөндеу

6 1 102 74 28 72 30

АП 2.10 Газ-мұнай құбырларын пай-далану

1 54 40 14 54

АП 2.11 Мұнай-газ құбырөткіз-гіштерін дəнекерлеу

5 1 50 38 12 50

АП 2.12 Мұнай база-лары мен газ сақтағыштарын салу

1 72 52 20 72

АП 2.13 Менеджмент, маркетинг жəне мұнай бизнесін ұйымдастыру

1 38 30 8 38

БҰАП 00 Білім беру ұйымы анық-тайтын пəндер

48 48

КП 01 Өндірістік оқыту жəне кəсіптік практика

1728

К 1.1 Оқу практикасы 180 108 72КП 1.2 Таныстыру прак-

тикасы72 72

КП 1.3 Слесарлық-механикалық практика

108 108


1260 252 576 432

7 наурыз 2015 жылwww.egemen.kz18(Жалғасы. Басы 15-17-беттерде).


КП 2.1 Жұмысшы мамандығын алу практикасы

396 252 144


432 432

КП 2.3 Диплом алды практика

432 432

КП 0.3 Дипломдық жобалау

288

Е Емтихандар 288 288- аралық аттес-таттау

216


67

КДДБ - кəсіптікдаярлық деңгейін бағалау жəне біліктілік беру

5


5760

К Консультациялар 428Ф Факультативтік

сабақтар 400





Техникалық жəне кəсіптік білім берудің деңгейлік оқу бағдарламасының құрылымы

0802000 «Газ - мұнай құбырлары мен газ - мұнай қоймаларын салу жəне пай-далану» мамандығы бойынша техникалық жəне кəсіптік білім берудің үлгілік білім беретін оқу бағдарламалары (орта буын маманы)

Оқу мерзімі: 10 айИндексі Пəндер мен кəсіби

модульдердің оқу циклдеріПəндер мен кəсіби модульдер бөлімдерінің атауы

Қалып тас-тыру құзы-ретінің коды

ЖГП 00 Жалпы гуманитарлық пəндерЖГП 01 Пəнді зерделеу нəтижесінде білім

алушы:- іскерлік қазақ тілі негізін;- кəсіптік лексиканы;- мамандық бойынша грамматикалық материалды білуі керек;кəсіптік бағыттағы мəтіндерді оқу жəне аудару (сөздік көмегімен); оқылатын мəтінді талдау; монологиялық жəне диалогиялық тілді жүргізу істеуі керек

Кəсіби қазақ (орыс) тілі (оқудың қазақ тілінде жүрмейтін топта-рында): қазақ тілінің синтаксисі; мамандық бойынша терми-нология; кəсіби бағытталған мəтіндерді аудару техника-сы (сөздік көмегімен); кəсіби қарым-қатынас; тілді дамыту.

БҚ1БҚ3

ЖГП 02 Пəнді зерделеу нəтижесінде білім алушы:- кəсіби қарым-қатынас үшін қажетті мамандық бойынша лексика-грамматикалық материалды білуі керек; кəсіптік бағыттағы мəтіндерді оқу жəне аудару (сөздік көмегімен) істеуі керек

Кəсіби шетел тілі (оқудың орыс тілінде жүрмейтін топтарында): орыс тілінің синтаксисі; мамандық бой-ынша терминология; кəсіби бағытталған мəтіндерді аудару техникасы (сөздік көмегімен); кəсіби қарым-қатынас; тілді дамыту

БҚ1БҚ3

ЖГП 03 Пəнді оқу нəтижесінде оқушы білу керек:-Қазақстан тарихын;- қазақ халқының қалыптасуын; көшпенді өркениетің пайдалу бо-луын;- Ұлы Жібек жолын жəне оның тари-хи маңызын; - Қазақстанның Ресей құрамына қосылуын;- ХVІІ-ХVІІІ ғ.ғ жоңғар шапқыншылығына қарсы тəуелсіздік үшін ұлт-азаттық күресін.- ХХ ғ.ғ 20-80 жылдағы қозғалыстар мен көтерілістерді;- ХХ ғ 20-30 жылдары Қазақстан мəдениетін; қазақтардың бүкілəлемдік құрылтайын;- Алматыдағы 1986 жылғы желтоқсан оқиғасы- тамыз бүлігі жəне оның құлауы; -ҚР Мемлекеттік тəуелсіздігін;

Қазақстан тарихы негізгімектеп курсы бойыншаоқушылардың білім қорытындылары; өзінің орнауында қазақ халқы-ның тарихи жəне мəдени даму жолдары;көшпенділердің өркениеті; көшпелі мемлекеттің пайда болу жолдары;көшпенділердің рухани мəдениті;Қазақстанның Ресейге қосылуы алдында ішкі саяси жағдайы;ұлт-азаттық көтерілістер мен қозғалыстар;ХХғ басындағы саяси партиялар мен ағымдардың мəні;ХХғ 20-30 жылдары Қазақстанның əлеуметтік-экономикалық, қоғамдық-саяси жағдайы;Кеңес үкіметінің алғашқы жыл-дарында этнодемографиялық жағдайлар;коммунистік партия жəне ком-сомол;Ұлы Отан соғысында жəне соғыстан кейінгі кезеңде Қазақстанның рөлі;50-80 жылдары Қазақстанның əлеуметтік-экономикалық, қоғамдық-саяси жағдайы;Қазақстан КСРО-ның тоқырау жəне құлау кезеңінде;Тəуелсіздік алған соң Қазақстан Республикасының саяси жəне қоғамдық өзгерістері.

БҚ1БҚ3

ЖГП 04 Пəнді зерделеу нəтижесінде білім алушы: дене шынықтырудың əлеуметтік-биологиялық жəне психофизиологиялық негіздерін; дене тəрбиесінің мазмұны мен ұйымдастырылу формаларын; дұрыс тамақтану принциптерін білуі керек;əр түрлі дене тəрбиесі жаттығуларын орындау жəне спорттың жеке түрлері бойынша нормативтерді тапсыру істеуі керек

Дене тəрбиесімаманды дайындаудағы дене шынықтырудың ролі; дене шынықтырудың əлеуметтік-биологиялық жəне психофизиологиялық негіздері; дене жəне спорттық өзін-өзі жетілдіру негіздері.

БҚ1БҚ3

КП.00 Кəсіптік пəндерЖКП Жалпы кəсіби пəндер ЖКП 1.1

Пəндер циклын оқыту барысында білім алушы білуі тиіс:-машина жасау, құрылыс сызбасы, проекциялық сызба мен сызба геоме-триясы негіздері;- машина мен механизмдер бөлшектерін жобалау негіздері.Істей білуі керек:-МЕСТ, ЕСКД нормаларына сəйкес сұлба мен сызбаларды сызу жəне магистралды газ құбырларының сызбаларын оқу, анықтама құалдарын пайдалану, сызба көмегімен өз ойын дұрыс жеткізу;

Техникалық сызу: Сызбаның түзуі жəне сызбаны орындау кезіндегі жазбалар. Сызба геометриясы, жобалау сызбасы, машина қондырғылар сызбасы негіздері жəне қималар қосындылары. Жұмысшы үлгісі. Құрылымды сызбалар. Құрылыс сызбалары. Ғимараттың қимасы мен жоспары. Бас жоба. Аксонометриялық сұлбалар

БҚ1БҚ3

ЖКП 1.2

Пəндер циклын оқыту барысында білім алушы білуі тиіс:- аппарат пен аспаптарда, машина-ларда, электрлік магниттік желіде болатын физикалық құбылыстардың мағынасы; - электр энергиясын үнемдеу жəне есепке алу, электр қауіпсіздігі;Істей білуі керек:-электр энергиясын қолданудың тиімді əдіс-тəсілдерін таңдау; - қондырғылардың электр сұлбаларын жинау жəне оны оқу;- электр жабдықтарын техникалық са-уатты пайдалану жəне олардағы істен шығуларды жою.

Жалпы электротехника: Тұрақты токтың электрлік тізбегі: Ом заңы, Джоуль-Ленц, Кирхгоф заңдары, резисторларды байланыстыру, электр тізбегін есептеу. Электромагниттік: электромагниттік инструкцияның заңы, электромагниттік индукцияның заңы, толық токтың заңы; бір фазалы үзілісті токтың электрлік тізбегі, үзілісті токтың тізбегінің ерекшелігі, қысым резонансы, үзілісті токтың тізбегіндегі қуат. Үзілісті электр тізбегін есептеу. Трансформаторлар: бір фазалы трансформатордың құрылымы мен принциптері: үш фазалы трансформатор. Үзілісті токтың машиналары. Электрлі машиналар. Басқару жəне қорғаныш аппараттары: жұмыс кезіндегі сақтану шаралары. Электрлі қамтамасыздандыру. Қорғанышты жерлендіру, оны орнату. Электроқауіпсіздік, есеп жəне электрэнергиясын үнемдеу.

БҚ1БҚ3

ЖКП 1.3

Пəндер циклын оқыту барысында білім алушы білуі тиіс:- газбен қамтамасыз ету жүйесінде қолданылатын материалдарды, бөлшектерді дайындау əдістерін, фасондық бөлшектерді, құю өндірісін, қысыммен өңдеу, пісіру, кесуді;

Істей білуі керек:пісіру түрін таңдау;газ құбырларын пісіру;шойын мен болатты пісіру.

Дəнекерлеу ісінің негіздері:Еріту арқылы пісіріудің теориялық негіздері. Контактілі жəне электрдоғалық пісіру. Газбен пісіру жəне металды кесу. Материалды пісіру. Пісіру, желімдеу, дəнекерлеудің арнайы түрлері

БҚ1БҚ2БҚ3

ЖКП 1.4

Пəндер циклын оқыту барысында білім алушы білуі тиіс: сертификация негіздері; метрология негіздері;Істей білуі керек:сертификация аумағына инспекциялық бақылау жүргізу;өлшем жүйесінің дəлдік классын анықтау;мемлекеттік стандарттардың талап-тарының орындалуына бақылау жүргізу.

Стандарттау, сертификаттау жəне техникалық өлшеулер негіздері:Мемлекеттік стандарттау жүйесі. Рұқсаттаманың негізгі түсініктері мен анықтамалары.техникалық өлшеулер негіздері. штрихты, рычакты-механикалық, оптикалық при-борлар.Резьба өлшеу тəсілдері.

БҚ1БҚ3

ЖКП 1.5

Пəндер циклын оқыту барысында білім алушы білуі тиіс:- сұйықтық пен газдардың негізгі физикалық қасиеттерін; - гидростатика мен гидродинамика заңдарын;- сорғы мен желдеткіштерді;- сұйық денелердің тепе-теңдік заңдарын;

Істей білуі керек:гидростатика мен гидродинамика заңдарын қолдану;қажетті гидравликалық есептеулерді жүргізу;тұтқырлық пен тығыздықты анықтайтын құралдарды пайдалану;

Гидравлика:Гидростатика. Сұйықтықтың негізгі физикалық қасиеттері. Гидростатиканың негізгі теңдеуі. Паскаль заңы. Тегіс қабырғаға берілетін сүйықтық күші. Қысым центрі. Қисық сызықты қысымы. Архимед заңы. Жұмыс жасауы жəне есебі гидростатика негізделген машиналар, құрылғылар. Гидродинамика: негізгі мəлімет жəне гидродинами-ка анықтамалары. Сұйықтық шығынының теңдеуі жəне ағынның үздіксіздігі. Идеалды жəне нақты сүйықтыққа арналған Бернулли теңдеуі. Дроссельдену құбылысы жəне оның тəжірибеде қолданылуы. Гидравликалық кедергі. Құбыр жолдарындағы сүйықтық қозғалысының режимі. Сүйықтықтың тепетеңцік қозғалысындағы ағынның жоғалуы. Гидравликалық кедергі коэффициенті. Дөңгелек емёс құбырлардағы ағынның жоғалуы. Жергілікті кедергі. Құбыр бойындағы сұйықтық қозғалысы. Кезекті ортадағы сұйықтық қозғалысы.

БҚ1БҚ2БҚ3

ЖКП 1.6

Пəндер циклын оқыту барысында білім алушы білуі тиіс:сұйықтық жағдайының параметрлері;жылу берілу формалары;жылу өткізгіштіктің негізгі заңдары;Істей білуі керек:газ күйінің параметрлерін анықтау;негізгі газ заңдарын қолдана білу керек;жылу ағыны үшін есептеулерді шығару жəне оны тəжірибеде қолдану.

Термодинамика жəне жы-лутехника негіздері: Термодинамикалық үрдіс: заттың физикалық күйі; идел газ заңдары. Сұйықтық, будың жəне газдың коспалары. Заттың жылу сыйымдылығы. Термодинамикалық I бастауы. Термодинамикалық үрдіс жағдайының өзгеруі. Термодинамикалық II бастауы. Буға айналу процесі: Сұйықтықытың жəне будың қасиеттері. Бу мен газдың дроссельдеуі жəне ағылуы. Компрессорлар жəне іштен жану қозғалтқыштың циклдері. Жылу алмасуы. Жылудың берілу түрлері. Жылу өткізгіштіктің жылу алмасуы. Конвекция жəне сəулеленудің жылу алмасуы. Бір қабатты жəне көп қабатты қабырға арқылы жылу берілістері. Жылу алмасу аппараттарының жылу негізгі есебі.

БҚ1БҚ3

ЖКП 1.7

Пəндер циклын оқыту барысында білім алушы білуі тиіс:менеджмент негізі жəне функцияла-ры, маркетинг негіздері; нарықтың ұсынымы мен сұранысы;шаруашылық істі есепке алу;жарнама түрлері;бағаны анықтау;салық түрлері;Істей білуі керек:кірісті, шығысты есептеу;тауардың өзіндік құнын, өндіріс құнын, көтерме сауда құнын анықтау;

Кəсіпорын экономикасы жəне өнеркəсіпті басқару:Кадрлар, еңбек өнімділігі жəне еңбекақы. Өнімнің пайдасы, тиімділігі, баға белгілеуі, бəсекеге қабілеттілігі. Кəсіпорынның маркетинг қызметі негізі. Мүнай-газ өндіру кəсіпорындары жəне оның қарамағындағы мекемелер қызметінің техникалық-экономикалық көрсеткіштері. Кəсіпорын саласы қызметінің экономикалық механизмі.

БҚ1БҚ3

бизнес-жоспар құру;салық негізін түсіндіру;газ жабдықтау жүйесінде қолданылатын жабдықтардың экономикалық тиімділігін анықтау;экономикалық көрсеткіштерін анықтау, шыққан нəтижелерді талдау жəне салыстыру, газ шаруашылығында өндірістің экономикалық тиімділігі.

Кəсіпорынды басқару: кəсіпорындарды басқарудың үйымдастыру негіздері. Негізгі жəне көмёкші өндірісті үйымдастыру. Менеджмент негіздері: бастауыш өндірістік үжымды басқарудың психол огиялық-педагогикалық негіздері. Қазақстан Республикасындағы өнертапқыштық жəне патенттік құқық. Мұнай-газ саласының кəсіпорын-дарындағы жоспарлаудың негіздері.

ЖКП 1.8

Пəндер циклын оқыту барысында білім алушы білуі тиіс:мұнай-газ геологиясы жөнінде жал-пы түсінік, мұнай-газ қасиеттері жəне құрамдары;мұнай мен газды геологиялық зерттеу жұмыстарының кезеңдері, геофизикалық зерттеулер;бұрғылау, тағайындалуы бойынша ұңғыма түрлері, ұңғыма конструк-циялары;мұнай мен газ шоғырының режимі, қысқаша сипаттамасы; Істей білуі керек:коллектор-жыныстарды анықтау;топографиялық карталарды оқу;мұнай мен газды өңдеуде өнімді анықтау;мұнай сақтағыштардың сызбасыноқу;

Мұнай-газ ісі негіздері:Қазақстан Республикасының экономикасында мұнай мен газдың маңызы; мұнай мен газды өндіретін жəне өңдейтін аудандар, мұнай мен табиғи газ, оның құрамы мен қасиеті; мұнай мен газдың геологиясы жайында қысқаша мəлімет. Мұнай жəне газ ұңғымаларын бұрғылау. Мұнай мен газды өндіру. Мұнай мен газ кен орындарын пайдалану. Мұнай мен газды алғашқы өңдеу, тасымалдау, жинақтау, мұнай базалары, газ жəне мұнай құбырларының негізгі құрамдық бөліктері.

БҚ1БҚ2БҚ3

АП 02 Арнайы пəндерАрнайы технология

АП 1.1 080201 2 – Желілік құбырсалушыбілуі тиіс:магистралды құбырлардың негізгі құрылымдарын;құбырларда технологиялық процестердің орындалуын;Істей білуі керек:құбырларды монтаждай білу;сөндіргіш қондырғыларды ауыстыру.

Мұнай жəне мұнай өнімдерін тасымалдау, теміржол жəне автомобиль цистерналарының, танкердің, баржаның құрылысы. Магистралды құбырлардың құрылымдарының құрамы; негізгі жəне көмекші жабдықтар. Негізгі жабдықты таңдау, профил-де сорап станцияларының орналасуы; қосылыс пай-да болу механизмін, айдау тəсілдерін анықтау. Ыстық мұнайқұбырларында айдау жүргізу; газды тасымалдау; со-рап-жылу станциялары;газ таратушы станциялар.

БҚ1БҚ2БҚ3КҚ1КҚ2КҚ3КҚ4КҚ7АҚ1АҚ6

080202 2 – Апаттық-қалпына келтіру жұмыстарының слесарыбілуі тиіс:газ шығуын анықтайтын аспаптар;газ құбырлары мен мұнай құбырларын айыру орындарын;газ құбырлары жəне мұнай құбырларында апаттың алдын-алу процесін білу;апатты жою кезіндегі қауіпсіздік техникасы;Істей білу керек:газ шығу жерлерін анықтау;жер асты газ жəне мұнай құбырларында апатты жою;өрт жəне жарылысты жерлерде жұмыс жүргізу;алғашқы медициналық көмек көрсету.

Желілік бөліктің құрылымының құрамы; ақаулардың түрлері жəне пайда болу себептері; бұзылу класси-фикациясы; құбырлардағы жарықтар. Беріктікке резер-вуарды гидравликалық жəне пневматикалық сынақтан өткізу; резервуарды механикалық қалдықтардан жəне парафиннен тазалау; резервуарды жөндеу тəсілдері. Изоляциялық, пісіру жұмыстарын жүргізу; дефеко-скопия, су асты құбырларын жөндеу. Магистралды газ құбырларын жəне газ айдау агрегаттарын пайдалану; гидрат түзілудің алдын-алу шарала-ры; гидрат түзілген аймақты анықтау; газ құбырының ішкі бетін газ айдауды тоқтатпай тазалау; тазалау қондырғылары. Апаттың алдын-алу тəсілдері. Апат болған кездегі қауіпсіздік техникасы.

БҚ1БҚ2БҚ3КҚ1КҚ2КҚ3АҚ1АҚ2

080203 2 – Жер асты газ құбырларын жөндеуші жəне пайдаланушы слесарбілуі тиіс:трассаны қарау картасын;газ шығуды анықтайтын аспаптар мен жабдықтарды;газ құбырының техникалық жағдайының тəсілдерін анықтау;Істей білу керек:газ құбыырларына қарау жүргізу;газ құбырларында қысымды өлшеу;ысырмаларды ауыстыру;газ құбырларында гидрат түзілуін жою;

Мұнай жəне мұнай өнімдерін тасымалдау, теміржол жəне автомобиль цистерналарының, танкердің, баржаның құрылысы. Магистралды құбырлардың құрылымдарының құрамы; негізгі жəне көмекші жабдықтар; технологиялық жабдықтар; газ жəне мұнай құбырларындағы жұмыс кезінде есептеу жəне бақылау жүйесі.

БҚ1БҚ2БҚ3КҚ1КҚ2КҚ3АҚ1АҚ5АҚ6

АП 0.2 Пəндер циклын оқыту барысында білім алушы білуі тиіс:-құбырларды дайындауда конструктивтік материалдарды қолдану, негізгі қасиеттері жəне ме-таллдар құрылысы, конструктивтік материалдардың ГОСТ бойынша маркировкасы; Істей білуі керек:болаттың белгіленуі бойынша анықтау;металлды өңдеу əдістерін қолдану;қорытпа түрлерін анықтай білу.

Металдар технологиясы жəне құрылымдық материалдар:Металдар күрылысы. Металдар қасиеттері жəне механикалық сынау. Қорытпалар теориясы негізі. Темір-көміртегілі қорытпа жағдайының диаграммасы. Көміртегелі болат. Шойын. Болатты химиялық жəне термиялық өңдеу. Қорытпалы болаттар. Ұнтақты материалдар. Қатты корытпалар. Түрлі-түсті метал қорытпалар. Металдар коррозиясы жəне онымен күресу шаралары. Металдарды өңдеу əдістері. Металдарды қысыммен өңдеу. Пісіру, балқыту жəне металдар-ды кесу. Металдарды кесу арқылы өңдеуү Өңдеудің электрлі əдістері. Металл емес конструкциялық материал-дар. Пластмассалар. Каучук негіздегі материалдар. Ағашты, жылтырсырлы, жапсырмалы жəне нығыздағышты ма-териалдар. Жаңа конструк-циялық материалдар жəне прогрессивті технологиялар.

БҚ1БҚ3

АП 0.3 Пəндер циклын оқыту барысында білім алушы білуі тиіс:еңбекті қорғау жəне қауіпсіздік техникасы бойынша заң жəне нормативтік құжаттарды;өндірістік санитария жөнінде жал-пы мəлімет;қауіпсіздік техникасы;электрлік қауіпсіздік негіздері;өрт қауіпсіздігі жөнінде жалпы мəлімет;Істей білуі керек:өндірістік жарақат алғанда көмек көрсету; жұмыс жүргізуде қауіпсіздікпен қамтамасыз ету жəне еңбекті қорғау мен өрт қауіпсіздігінің ережелерінің сақтауын бақылау; жарақат алу салдарын талдау; келеңсіз жағдайлар жөнінде есеп жүргізу; өрт қауіпсіздігі мен қорғану заттарын пайдалану жəне олардың қажеттілігін анықтау.

Еңбекті қорғау:Еңбекті қорғау бойынша жалпы сұрақтар: қауіпсіздік техника-сы талаптары; өндірістік сани-тария; өрт қауіпсіздігі; мұнай жəне газ құбырын монтаж-дау жəне пайдалану кезіндегі технологиялық үрдістердің қауіпсіздік негіздері.

БҚ1БҚ2БҚ3

ҚП 00 Қосымша пəндерКО 00 Кəсіптік оқытуКО 0.1 Оқу шеберханасындағы тəжірибе Металды белгілеу. Белгілеу

түрлері. Құбырларды белгілеу белгілері. металлды кесу. Металды егеулеу, тазалау. Болттарға, шайбаларға резьба салу. Резьба сапасын тексеру. Пісіру түрлері жəне металлды кесу. Газбен, электрмен пісіру. Жұмыс орнын ұйымдастыру. Электропісіру жəне кесу маши-налары, жабдықтары, материал-дары жəне құралдары. Қолмен доғалық пісіру.

БҚ1БҚ2БҚ3БҚ6КҚ1КҚ2КҚ3КҚ4АҚ1АҚ6

КО 0.2 Өндірістегі тəжірибебілуі тиіс:слесарлық-жөндеу жұмыстарының орындау тəсілдерін;Істей білуі керек:газ құбырларында өлшеу жұмыстарын орындау;газ құбырларында жəне мұнай құбырларында ақауларды жою.

Өндірістегі монтаждау, жөндеу жұмыстарының жоғары сапасы-мен жəне технологиялық про-цестермен танысу. Слесардың міндеттері мен құқықтарын оқыту. Газмұнайқұбырларының жүйесінің құрылысында технологиялық процестерді, технологиялық карталарды, құрылыс-монтаж жұмыстары өндірісінің графиктерін оқыту. Монтажға жіберілген объектіні қабылдауға, технологиялық кар-таларды жəне жұмыс өндірісін құрауға, еңбекті қорғау жəне қауіпсіздік техникасы бойынша жұмыс орнында инструктаждар өткізуге қатысу. Еңбек жағдайының қауіпсіздігі, еңбекті ұйымдастыру фор-масы. Бригада құрамында жұмыс істеу, профилактикалық жəне жөндеу жұмыстары, жабдықтарға жəне газ құбырларына техникалық қызмет көрсету.

БҚ1БҚ2КҚ2КҚ3КҚ4КҚ5КҚ7АҚ1,АҚ6БҚ1БҚ2,БҚ3БҚ4,БҚ5БҚ6,КҚ1КҚ2,КҚ3КҚ4,КҚ5КҚ6,КҚ7КҚ8

1.2 0802000 «Газ - мұнай құбырлары мен газ - мұнай қоймаларын салу жəне пайдалану» мамандығы бойынша жоғары деңгейдегі техникалық жəне кəсіби білім берудің оқу бағдарламасының құрылымы

Оқу мерзімі: 2 жыл 10 айИндексі Кəсіби модульдер мен оқу пəндерінің

циклыКəсіби модульдер мен оқу пəндерінің атаулары

Даярлана-тын жете білушілік коды

ЖБП.01 Жалпы білім беру пəндеріКП Кəсіптік пəндерЖКП 01 Жалпы кəсіптік пəндерЖКП 1.1 Пəндер циклын оқыту барысында білім

алушы білуі тиіс:-машина жасау, құрылыс сызбасы, проекциялық сызба мен сызба геометри-ясы негіздері;- машина мен механизмдер бөлшектерін жобалау негіздері.Істей білуі керек:-МЕСТ, ЕСКД нормаларына сəйкес сұлба мен сызбаларды сызу жəне магистрал-ды газ құбырларының сызбаларын оқу, анықтама құалдарын пайдалану, сызба көмегімен өз ойын дұрыс жеткізу;

Техникалық сызу: Сызбаның түзуі жəне сызба-ны орындау кезіндегі жаз-балар. Сызба геометриясы, жобалау сызбасы, машина қондырғылар сызбасы негіздері жəне қималар қосындылары. Жұмысшы үлгісі. Құрылымды сыз-балар. Құрылыс сызбала-ры. Ғимараттың қимасы мен жоспары. Бас жоба. Аксонометриялық сұлбалар

БҚ1БҚ3

ЖКП 1.2 Пəндер циклын оқыту барысында білім алушы білуі тиіс: -негізгі ұғымдары жəне статика аксиома-сы мен қатты дененің динамикасы, мате-риалдар кедергісі, құрылым саттикасы;- динамика, кинематика, статиканың негізгі салалары, машина жəне құрылым элементтерін қаталдыққа, беріктіКҚе, тұрақтылыққа есептеу əдістеріІстей білуі керек:- қондырғылар мен шектерді еркін жəне дəл таңдау- жазықбеттің кедір-бұдырлылықының параметрін қою;- жаса- өлшеушінің аспабының күйтте-;пользоваться нормативной құжаттамамен.- түрлі қосылыстар үшін қондырғылар мен шектерге есептер жүргізу;- нормативтік құжаттарды қолдана білу.

Техникалық механика негіздері Техникалық механика: негізгі ұғым жəне статика аксиомалары; тегіс жүйенің үйкеліс күшті; тең күш; теңсіздік тұрақтылығы; ауырлық ортасы; кинемати-ка нүктесі; қатты дененің қарапайым қозғалысы; дина-мика нүктесінің элементтері; жұмыс жəне қуат Материалдар кедергісі: негізгі жағдайлары; иілу мен сығылу; кесу мен майысуға практикалық есептер шығару; тегіс қиылыстардың геометриялық мінездемелері; түзу білікті майыстыру; көлденең кималы біліктің айна-луы жəне қозғалысы; серіппенің орталық сығылу тұрақтылығы; жүктің динамикалық жəне айналма-лы ауыспалы қозғалысы. Құрылым статистика-сы: негізгі жағдайлары; геометриялық тегіс өзгермейтін серіппе жүйесін зерттеу; арқалықтың тегіс жүйеге ауысу жүйесі; күш əдісімен статисткалық табыл-майтын жүйе есебінің есептер негізгі, кесілмейтін арқалық

БҚ1

ЖКП 1.3 Пəндер циклын оқыту барысында білім алушы білуі тиіс: - шығыс жəне кіріс хат-хабарларды тіркеу, іс жүргізуде, сақтауда, рəсімдеуде, мұрағатқа істерді беруде ЭЕМді қолдану, - дербес компьютерлер, ЭЕМнің құрылым –функциональды сызбасы тура-лы жалпы мəлімет; - технологиялық үрдістердің негізгі кезеңдері.Істей білуі керек:- ЭЕМде есептер шығара білу, - периферийные құрылымдарын жұмысқа дайындау жəне түрлі режимде жұмыс істеу,

Қолданбалы информатикаЭЕМде практикалық жұмыс, оператор деңгейінде ЭЕМ бағдарламаларын пайда-лану, , операциялық жүйе элементтерімен жұмыс, қорапты-бағдарламалар: операциялық жүйенің орын-дау функциясы, қораптарды қолдану, дипломдық жəне курстық жобаларды рəсімдеуде, іс жүргізуде тақырыптық ақпараттарды қолдану, графикалық редак-тормен жұмыс, математикалық модельдеудегі практикалық

БҚ3

- бағдарламалармен нұсқау бойынша жұмыс істеу.

сұрақтар, ЭЕМде сандық əдіспен алгоритмді шешу, электронной таблицалар-мен жұмыс, курстық жəне дипломдық жобада дерек-термен жұмыс, арнайы пəн қолданбалы бағдарламаларды шешуде применение ЭЕМді қолдану

ЖКП 1.4 Пəндер циклын оқыту барысында білім алушы білуі тиіс:- аппарат пен аспаптарда, машиналар-да, электрлік магниттік желіде болатын физикалық құбылыстардың мағынасы; - электр энергиясын үнемдеу жəне есепке алу, электр қауіпсіздігі;Істей білуі керек:-электр энергиясын қолданудың тиімді əдіс-тəсілдерін таңдау; - қондырғылардың электр сұлбаларын жинау жəне оны оқу;- электр жабдықтарын техникалық са-уатты пайдалану жəне олардағы істен шығуларды жою.

Жалпы электротехни-ка: Тұрақты токтың электрлік тізбегі: Ом заңы, Джоуль-Ленц, Кирхгоф заңдары, резисторларды байланыстыру, электр тізбегін есептеу. Электромагниттік: электромагниттік инструкцияның заңы, электромагниттік индукцияның заңы, толық токтың заңы; бір фазалы үзілісті токтың электрлік тізбегі, үзілісті токтың тізбегінің ерекшелігі, қысым резонансы, үзілісті токтың тізбегіндегі қуат. Үзілісті электр тізбегін есептеу. Трансформаторлар: бір фазалы трансформатордың құрылымы мен принциптері: үш фазалы трансформатор. Үзілісті токтың машиналары. Электрлі машиналар. Басқару жəне қорғаныш аппараттары: жұмыс кезіндегі сақтану шаралары. Электрлі қамтамасыздандыру. Қорғанышты жерлендіру, оны орнату. Электроқауіпсіздік, есеп жəне электрэнергиясын үнемдеу.

БҚ1БҚ3

ЖКП 1.5 Пəндер циклын оқыту барысында білім алушы білуі тиіс:- газбен қамтамасыз ету жүйесінде қолданылатын материалдарды, бөлшектерді дайындау əдістерін, фасондық бөлшектерді, құю өндірісін, қысыммен өңдеу, пісіру, кесуді;


Дəнекерлеу ісінің негіздері:Еріту арқылы пісіріудің теориялық негіздері. Контактілі жəне электрдоғалық пісіру. Газбен пісіру жəне металды кесу. Материалды пісіру. Пісіру, желімдеу, дəнекерлеудің ар-найы түрлері

БҚ1БҚ2БҚ3

ЖКП 1.6 Пəндер циклын оқыту барысында білім алушы білуі тиіс: сертификация негіздері; метрология негіздері;Істей білуі керек:сертификация аумағына инспекциялық бақылау жүргізу;өлшем жүйесінің дəлдік классын анықтау;мемлекеттік стандарттардың талаптарының орындалуына бақылау жүргізу.

Стандарттау, сертификаттау жəне техникалық өлшеулер негіздері:Мемлекеттік стандарттау жүйесі. Рұқсаттаманың негізгі түсініктері мен анықтамалары.техникалық өлшеулер негіздері. штрих-ты, рычакты-механикалық, оптикалық приборлар.Резьба өлшеу тəсілдері.

БҚ1БҚ3

ЖКП 1.7 Пəндер циклын оқыту барысында білім алушы білуі тиіс:- сұйықтық пен газдардың негізгі физикалық қасиеттерін; - гидростатика мен гидродинамика заңдарын;- сорғы мен желдеткіштерді;- сұйық денелердің тепе-теңдік заңдарын;

Істей білуі керек:гидростатика мен гидродинамика заңдарын қолдану;қажетті гидравликалық есептеулерді жүргізу;тұтқырлық пен тығыздықты анықтайтын құралдарды пайдалану;

Гидравлика:Гидростатика. Сұйықтықтың негізгі физикалық қасиеттері. Гидростатиканың негізгі теңдеуі. Паскаль заңы. Тегіс қабырғаға берілетін сүйықтық күші. Қысым центрі. Қисық сызықты қысымы. Архимед заңы. Жұмыс жасауы жəне есебі гидростатика негізделген машиналар, құрылғылар. Гидродинамика: негізгі мəлімет жəне гидроди-намика анықтамалары. Сүйықтық шығынының теңдеуі жəне ағынның үздіксіздігі. Идеалды жəне нақты сүйықтыққа арналған Бернулли теңдеуі. Дроссельдену құбылысы жəне оның тəжірибеде қолданылуы. Гидравликалық кедергі. Құбыр жолдарындағы сүйықтық қозғалысының режимі. Сүйықтықтың тепетеңдік қозғалысындағы ағынның жоғалуы. Гидравликалық кедергі коэффициенті. Дөңгелек емес құбырлардағы ағынның жоғалуы. Жергілікті кедергі. Құбыр бойындағы сұйықтық қозғалысы. Кезекті орта-дағы сұйықтық қозғалысы.

БҚ1БҚ2БҚ3

ЖКП 1.8 Пəндер циклын оқыту барысында білім алушы білуі тиіс:сұйықтық жағдайының параметрлері;жылу берілу формалары;жылу өткізгіштіктің негізгі заңдары;Істей білуі керек:газ күйінің параметрлерін анықтау;негізгі газ заңдарын қолдана білу керек;жылу ағыны үшін есептеулерді шығару жəне оны тəжірибеде қолдану.

Термодинамика жəне жылу техникасы негіздері: Термодинамикалық үрдіс: заттың физикалық күйі; идел газ заңдары. Сұйықтық, будың жəне газдың коспалары. Заттың жылу сыйымдылығы. Термодинамикалық I бастауы. Термодинамикалық үрдіс жағдайының өзгеруі. Термодинамикалық II бастауы. Буға айналу процесі: Сұйықтықытың жəне будың қасиеттері. Бу мен газдың дроссельдеуі жəне ағылуы. Компрессорлар жəне іштен жану қозғалтқыштың циклдері. Жылу алмасуы. Жылудың берілу түрлері. Жылу өткізгіштіктің жылу алмасуы. Конвекция жəне сəулеленудің жылу алма-суы. Бір қабатты жəне көп қабатты қабырға арқылы жылу берілістері. Жылу алмасу аппараттарының жылу негізгі есебі.

БҚ1БҚ3

ЖКП 1.9 Пəндер циклын оқыту барысында білім алушы білуі тиіс:менеджмент негізі жəне функциялары, маркетинг негіздері; нарықтың ұсынымы мен сұранысы;шаруашылық істі есепке алу;жарнама түрлері;бағаны анықтау;салық түрлері;Істей білуі керек:кірісті, шығысты есептеу;тауардың өзіндік құнын, өндіріс құнын, көтерме сауда құнын анықтау;бизнес-жоспар құру;салық негізін түсіндіру;газ жабдықтау жүйесінде қолданылатын жабдықтардың экономикалық тиімділігін анықтау;экономикалық көрсеткіштерін анықтау, шыққан нəтижелерді талдау жəне салы-стыру, газ шаруашылығында өндірістің экономикалық тиімділігі.

Кəсіпорын экономикасы жəне өнеркəсіпті басқару:Кадрлар, еңбек өнімділігі жəне еңбекақы. Өнімнің пайдасы, тиімділігі, баға белгілеуі, бəсекеге қабілеттілігі. Кəсіпорынның маркетинг қызметі негізі. Мүнай-газ өндіру кəсіпорындары жəне оның қарамағындағы мекемелер қызметінің техникалық-экономикалық көрсеткіштері. Кəсіпорын саласы қызметінің экономикалық механизмі. Кəсіпорынды басқару: кəсіпорындарды басқарудың үйымдастыру негіздері. Негізгі жəне көмекші өндірісті үйымдастыру. Менеджмент негіздері: бастауыш өндірістік үжымды басқарудың психол огиялық-педагогикалық негіздері. Қазақстан Республикасындағы өнертапқыштық жəне патенттік құқық. Мұнай-газ саласының кəсіпорын-дарындағы жоспарлаудың негіздері.

БҚ1БҚ3

ЖКП 1.10

Пəндер циклын оқыту барысында білім алушы білуі тиіс:мұнай-газ геологиясы жөнінде жал-пы түсінік, мұнай-газ қасиеттері жəне құрамдары;мұнай мен газды геологиялық зерттеу жұмыстарының кезеңдері, геофизикалық зерттеулер;бұрғылау, тағайындалуы бойынша ұңғыма түрлері, ұңғыма конструкци-ялары;мұнай мен газ шоғырының режимі, қысқаша сипаттамасы; Істей білуі керек:коллектор-жыныстарды анықтау;топографиялық карталарды оқу;мұнай мен газды өңдеуде өнімді анықтау;мұнай сақтағыштардың сызбасын оқу;

Мұнай-газ ісі негіздері:Қазақстан БҚРеспубликасының экономикасында мұнай мен газдың маңызы; мұнай мен газды өндіретін жəне өңдейтін аудандар, мұнай мен табиғи газ, оның құрамы мен қасиеті; мұнай мен газдың геологиясы жайында қысқаша мəлімет. Мұнай жəне газ ұңғымаларын бұрғылау. Мұнай мен газды өндіру. Мұнай мен газ кен орындарын пайдалану. Мұнай мен газды алғашқы өңдеу, тасымалдау, жинақтау, мұнай базалары, газ жəне мұнай құбырларының негізгі құрамдық бөліктері.

БҚ1БҚ2БҚ3

АП.02 Арнайы пəндерАП.2.1 Арнайы технология

080201 2 – Желілік құбырсалушыбілуі тиіс:магистралды құбырлардың негізгі құрылымдарын;құбырларда технологиялық процестердің орындалуын;Істей білуі керек:құбырларды монтаждай білу;сөндіргіш қондырғыларды ауыстыру.

Мұнай жəне мұнай өнімдерін тасымалдау, теміржол жəне автомобиль цистерналарының, танкердің, баржаның құрылысы. Магистралды құбырлардың құрылымдарының құрамы; негізгі жəне көмекші жабдықтар. Негізгі жабдықты таңдау, профил-де сорап станцияларының орналасуы; қосылыс пай-да болу механизмін, айдау тəсілдерін анықтау. Ыстық мұнайқұбырларында айдау жүргізу; газды тасымалдау; сорап-жылу станциялары;газ таратушы станциялар.

БҚ1БҚ2БҚ3КҚ1КҚ2КҚ3КҚ4КҚ5КҚ6КҚ7АК1АК6

080202 2 – Апаттық-қалпына келтіру жұмыстарының слесарыбілуі тиіс:газ шығуын анықтайтын аспаптар;газ құбырлары мен мұнай құбырларын айыру орындарын;газ құбырлары жəне мұнай құбырларында апаттың алдын-алу процесін білу;апатты жою кезіндегі қауіпсіздік тех-никасы;Істей білу керек:газ шығу жерлерін анықтау;жер асты газ жəне мұнай құбырларында апатты жою;өрт жəне жарылысты жерлерде жұмыс жүргізу;алғашқы медициналық көмек көрсету.

Желілік бөліктің құрылымының құрамы; ақаулардың түрлері жəне пайда болу себептері; бұзылу классификациясы; құбырлардағы жарықтар. Беріктікке резервуар-ды гидравликалық жəне пневматикалық сынақтан өткізу; резервуарды механикалық қалдықтардан жəне парафиннен таза-лау; резервуарды жөндеу тəсілдері. Изоляциялық, пісвіру жұмыстарын жүргізу; дефекоско-пия, су асты құбырларын жөндеу. Магистралды газ құбырларын жəне газ айдау агрегаттарын пай-далану; гидрат түзілудің алдын-алу шаралары; ги-драт түзілген аймақты анықтау; газ құбырының ішкі бетін газ айдауды тоқтатпай тазалау; тазалау қондырғылары. Апаттың алдын-алу тəсілдері. Апат болған кездегі қауіпсіздік техникасы.

БҚ1БҚ2БҚ3КҚ1КҚ2КҚ3КҚ4КҚ5АК1АК3АК4АК5

080203 2 – Жер асты газ құбырларын жөндеуші жəне пайдаланушы слесарбілуі тиіс:трассаны қарау картасын;газ шығуды анықтайтын аспаптар мен жабдықтарды;газ құбырының техникалық жағдайының тəсілдерін анықтау;Істей білу керек:газ құбыырларына қарау жүргізу;газ құбырларында қысымды өлшеу;ысырмаларды ауыстыру;газ құбырларында гидрат түзілуін жою;

Мұнай жəне мұнай өнімдерін тасымалдау, теміржол жəне автомобиль цистерналарының, танкердің, баржаның құрылысы. Магистралды құбырлардың құрылымдарының құрамы; негізгі жəне көмекші жабдықтар; технологиялық жабдықтар; газ жəне мұнай құбырларындағы жұмыс кезінде есептеу жəне бақылау жүйесі.

БҚ1БҚ2БҚ3КҚ1КҚ2КҚ3КҚ4КҚ5

АП 2.2 Пəндер циклын оқыту барысында білім алушы білуі тиіс:-құбырларды дайындауда конструктивтік материалдарды қолдану, негізгі қасиеттері жəне металлдар құрылысы, конструктивтік материалдардың ГОСТ бойынша маркировкасы; Істей білуі керек:болаттың белгіленуі бойынша анықтау;металды өңдеу əдістерін қолдану;қорытпа түрлерін анықтай білу.

Металдар технологиясы жəне конструкциялық материалдар:Металдар құрылысы. Металдар қасиеттері жəне механикалық сынау. Қорытпалар теориясы негізі. Темір-көміртегілі қорытпа жағдайының диаграммасы. Көміртегілі болат. Шойын. Болатты химиялық жəне термиялық өңдеу. Қорытпалы болаттар. Үнтақты материалдар. Қатты қорытпалар. Түрлі-түсті металл қорытпалар. Металдар кор

БҚ1БҚ3

розиясы жəне онымен күресу шаралары. Металдарды өңдеу əдістері. Металдарды қысыммен өңдеу. Пісіру, балқыту жəне металдарды кесу. Металдарды кесу арқылы өңдеуү Өңдеудің электрлі əдістері. Металл емес конструкциялық материалдар. Пласт-массалар. Каучук негіздегі материалдар. Ағашты, жылтырсырлы, жапсырмалы жəне нығыздағышты материалдар. Жаңа конструкциялық материалдар жəне прогрессивті техно-логиялар.

АП 2.3 Пəндер циклын оқыту барысында білім алушы білуі тиіс:еңбекті қорғау жəне қауіпсіздік техни-касы бойынша заң жəне нормативтік құжаттарды;өндірістік санитария жөнінде жалпы мəлімет;қауіпсіздік техникасы;электрлік қауіпсіздік негіздері;өрт қауіпсіздігі жөнінде жалпы мəлімет;Істей білуі керек:өндірістік жарақат алғанда көмек көрсету; жұмыс жүргізуде қауіпсіздікпен қамтамасыз ету жəне еңбекті қорғау мен өрт қауіпсіздігінің ережелерінің сақтауын бақылау; жарақат алу салдарын талдау; келеңсіз жағдайлар жөнінде есеп жүргізу; өрт қауіпсіздігі мен қорғану заттарын пайдалану жəне олардың қажеттілігін анықтау.

Еңбекті қорғау:Еңбекті қорғау бойынша жалпы сұрақтар: қауіпсіздік техникасы талаптары; өндірістік санитария; өрт қауіпсіздігі; мұнай жəне газ құбырын монтаждау жəне пайдалану кезіндегі технологиялық үрдістердің қауіпсіздік негіздері.

БҚ1БҚ2БҚ3

АП 2.4 Пəндер циклын оқыту барысында білім алушы білуі тиіс:табиғатты қорғауды, ҚР табиғатты қорғаудың нормативті-құқық базасын ұйымдастыру;бақылау жүйесін, қоршаған ортаның ластану жолдары мен көздері, елді-мекендер мен мұнайгаз кешендерінің экологиялық проблемаларын білу.Істей білуі керек:қоршаған ортаны қорғау бойынша талаптардың орындалуын қамтамасыз ету; алынған білімдерін тəжірибеде қолдану.

Өнеркəсіптік экология негіздері:Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі құқықтық жəне ұйымдастырушылық негіздер. Қоршаған ор-таны қорғау жөніндегі мемлекеттік саясат. Қоршаған ортаны қорғау жəне табиғатты пайдалану саласындағы халықаралық қарым-қатынас.

БҚ1БҚ3

БҰАП 00 Білім беру ұйымы анықтайтын пəндерКП.01 Өндірістік оқыту жəне кəсіптік практикаКП 1.1 Оқу шеберханасындағы тəжірибе Металды белгілеу. Белгілеу

түрлері. Құбырларды белгілеу белгілері. металды кесу. Металды егеулеу, таза-лау. Болттарға, шайбаларға резьба салу. Резьба сапасын тексеру. Пісіру түрлері жəне металды кесу. Газбен, элек-трмен пісіру. Жұмыс орнын ұйымдастыру. Электропісіру жəне кесу машиналары, жабдықтары, материалдары жəне құралдары. Қолмен доғалық пісіру.

БҚ1БҚ2БҚ3КҚ1КҚ2КҚ3КҚ4АК1АК6

Өндірістік жағдайда оқыту Өндірістегі монтаждау, жөндеу жұмыстарының жоғары сапасымен жəне технологиялық про-цестермен танысу. Слесардың міндеттері мен құқықтарын оқыту. Газмұнайқұбырларының жүйесінің құрылысында технологиялық процестерді, технологиялық карталарды, құрылыс-монтаж жұмыстары өндірісінің графиктерін оқыту. Монтажға жіберілген объектіні қабылдауға, технологиялық карталар-ды жəне жұмыс өндірісін құрауға, еңбекті қорғау жəне қауіпсіздік техникасы бой-ынша жұмыс орнында ин-структаждар өткізу.

БҚ1БҚ2КҚ2КҚ3КҚ4КҚ5КҚ7АК1АК6

Өндірістік тəжірибебілуі тиіс:слесарлық-жөндеу жұмыстарының орын-дау тəсілдерін;Істей білуі керек:газ құбырларында өлшеу жұмыстарын орындау;газ құбырларында жəне мұнай құбырларында ақауларды жою.

Еңбек жағдайының қауіпсіздігі, еңбекті ұйымдастыру формасы. Бригада құрамында жұмыс істеу, профилактикалық жəне жөндеу жұмыстары, жабдықтарға жəне газ құбырларына техникалық қызмет көрсету.

БҚ1БҚ2БҚ3БҚ4, БҚ5БҚ6,КҚ1, КҚ2КҚ3, КҚ4КҚ5, КҚ6КҚ7, КҚ8АҚ1, АҚ6

1.3 0802000 «Газ - мұнай құбырлары мен газ - мұнай қоймаларын салу жəне пайдалану» мамандығы бойынша орта буын мамандарының біліктілік деңгейінің техникалық жəне кəсіби білім берудің оқу бағдарламасының құрылымы

Оқу мерзімі: 2 жыл 10 айИндексі Кəсіби модульдер мен оқу

пəндерінің циклыКəсіби модульдер мен оқу пəндерінің атаулары

Даярланатын жете білушілік коды

ЖГП.01 Жалпы гуманитарлық пəндер ЖГП 1.1 Пəнді зерделеу нəтижесінде

білім алушы:- іскерлік қазақ тілі негізін;- кəсіптік лексиканы;- мамандық бойынша грамматикалық материалды білуі керек;кəсіптік бағыттағы мəтіндерді оқу жəне аудару (сөздік көмегімен); оқылатын мəтінді талдау; монологиялық жəне диалогиялық тілді жүргізу істеуі керек

Кəсіби қазақ (орыс) тілі(оқудың қазақ тілінде жүрмейтін топтарында): қазақ тілінің синтаксисі; мамандық бой-ынша терминология; кəсіби бағытталған мəтіндерді аудару техникасы (сөздік көмегімен); кəсіби қарым-қатынас; тілді дамыту.

БҚ5

ЖГП 1.2 Пəнді оқу нəтижесінде оқушы білу керек:-Қазақстан тарихын;- қазақ халқының қалыптасуын; көшпенді өркениетің пайдалу болуын;- Ұлы Жібек жолын жəне оның тарихи маңызын; - Қазақстанның Ресей құрамына қосылуын;- ХVІІ-ХVІІІ ғ.ғ жоңғар шапқыншылығына қарсы тəуелсіздік үшін ұлт-азаттық күресін.- ХХ ғ.ғ 20-80 жылдағы қозғалыстар мен көтерілістерді;- ХХ ғ 20-30 жылдары Қазақстан мəдениетін; қазақтардың бүкілəлемдік құрылтайын;- Алматыдағы 1986 жылғы желтоқсан оқиғасы- тамыз бүлігі жəне оның құлауы; -ҚР Мемлекеттік тəуелсіздігін;

Қазақстан тарихынегізгі мектеп курсы бой-ынша оқушылардың білім қорытындылары; өзінің орнауында қазақ халқының тарихи жəне мəдени даму жолдары;көшпенділердің өркениеті; көшпелі мемлекеттің пайда болу жолдары;көшпенділердің рухани мəдениті;Қазақстанның Ресейге қосылуы алдында ішкі саяси жағдайы;ұлт-азаттық көтерілістер мен қозғалыстар;ХХғ басындағы саяси партиялар мен ағымдардың мəні;ХХғ 20-30 жылдары Қазақстанның əлеуметтік-экономикалық, қоғамдық-саяси жағдайы;Кеңес үкіметінің алғашқы жыл-дарында этнодемографиялық жағдайлар;коммунистік партия жəне ком-сомол;Ұлы Отан соғысында жəне соғыстан кейінгі кезеңде Қазақстанның рөлі;50-80 жылдары Қазақстанның əлеуметтік-экономикалық, қоғамдық-саяси жағдайы;Қазақстан КСРО-ның тоқырау жəне құлау кезеңінде;Тəуелсіздік алған соң Қазақстан Республикасының саяси жəне қоғамдық өзгерістері.

ЖГП 1.3 Пəнді зерделеу нəтижесінде білім алушы:- кəсіби қарым-қатынас үшін қажетті мамандық бойынша лексика-грамматикалық матери-алды білуі керек; кəсіптік бағыттағы мəтіндерді оқу жəне аудару (сөздік көмегімен) істеуі керек

Кəсіби шетел тілікəсіби қарым-қатынас үшін қажетті мамандық бойынша лексика-грамматикалық матери-ал; тіл қызметінің жəне əртүрлі түрлерін жəне тіл формалары (ауызша, жазбаша, монолог пен диалог түрінде); кəсіби-бағытталған мəтіндерді аудару техникасы.

БҚ5

ЖГП 1.4 Пəнді зерделеу нəтижесінде білім алушы: дене шынықтырудың əлеуметтік-биологиялық жəне психофизиологиялық негіздерін; дене тəрбиесінің мазмұны мен ұйымдастырылу формаларын; дұрыс тамақтану принциптерін білуі керек;əртүрлі дене тəрбиесі жаттығуларын орындау жəне спорттың жеке түрлері бой-ынша нормативтерді тапсыру істеуі керек


БҚ5

ƏЭП 02 Əлеуметтік – экономикалық пəндер

БҚ5

ƏЭМ 2.1 Пəндер циклын оқыту барысын-да білім алушы білуі тиіс:- Қазақстанның дүниежүзілік рухани жəне материалдық мəдениетінің ескерткіштері, мəдениет санатының мағынасын; - Қазақстан халқының мəдениеті мен оның болашақта дамуы;- дүниежүзілік мəдениеттің матеиралдық даму негіздері мен негізгі жүйелері; - қазіргі таңдағы Қазақстанның сəулет жəне театр, ғылым жəне əуен өнері, білімді дамыту про-блемалары.Істей білуі керек:- мəдениеттану түсінігін жеңіл қолдану;- көшпенділердің рухани жəне материалдық ерекшелігін көрсету.

Мəдениеттану:Мəдениеттану мен оның қоғам өміріндегі рөлі;Мəдениетті зерттеудегі əр алуандылық;Мəдениет жəне өркениет;Мəдениеттің қалыптасуы; конфуциандық-даосисттік мəдениет түрі; үнді-буддийсттік мəдениет түрі; ислам мəдениетінің əлемі;христиандық мəдениет түрі; батыс еуропа мəдениеті мен оның бүгінгі өмірдің дамуы-на əсері;африкандық мəдениеттің ерекшелігі;расалық проблемалар;көшпенділер өркениетінің пайда болуы жəне оның ерекшелігі;Орта ғасырдағы Қазақстанның мəдениеті;XVII-XIX ғасырдағы қазақтардың мəдени дəстүрлері;Қазіргі таңдағы Қазақстанның мəдениеті;

БҚ5

ƏЭП 2.2 Пəндер циклын оқыту барысын-да білім алушы білуі тиіс:-адам өмірі, дүниелік ғылыми жəне діни, пəлсапа туралы түсінік; -əлеуметтік жəне этикалық про-блемалар, ғылымның рөлі мен ғылыми түсінігі, əдісі мен түрі, оның құрылымы;Істей білуі керек:− биологиялық жəне əлеуметтік, материалдық жəне рухани бастауларда адамның қимыл-қозғалысын анықтау

Философия негіздері:Философия пəні, əлемдік философиялық ойлардың негізгі кезеңдері. Адам табиғаты жəне оның өмір сүрудегі мəні. Адам жəне құдай. Адам жəне ғарыш. Адам, қоғам, өркениет, мəдениет. Жеке бостандық жəне еркінділік. Адам танымалдығы мен қызметі. Ғылым жəне оның ролі. Аса үлкен проблемалар алдындағы адамзат.

БҚ5

ƏЭП 2.3 Пəндер циклын оқыту барысын-да білім алушы білуі тиіс:- заңдылықтарды əлеуметтік тұрғыда түснігі болу;- əлеуметтік əрекет, əлеуметтік құрылым туралы түсінік;-реттеу формалары, жеке əлеуметтану үрдісінің ерекшелігі; Істей білуі керек:-əлеуметтік қозғалыс пен басқа да əлеуметтік өзгеріс пен даму факторларын дамыту;-саясаттық қарым-қатынас пен үрдістерді, саясат субъектілерін, үкімет мағынасын табу (Қазастанда жəне бүкіл əлемде);-саясат режимі мен сая-сат жүйесі туралы түсінік қалыптастыру.

Əлеуметтану жəне саясаттану негіздері: Əлеуметтану – ғылым. Қоғам - əлеуметтік мəдени жүйе. Əлеуметтік қатынастар. Əлеуметтік жəне этноұлттық қарым-қатынастар. Əлеуметтік процестер, əлеуметтік ұйымдар мен институттар. Жеке тұлға, оның əлеуметтік рөлі мен əлеуметтік тəрбиелілігі. Əлеуметтік қозғалыстар. Əлеуметтік дау жəне оны шешу жолдары. Саясаттану пəні. Саяси үкіметтер жəне үкіметтік қатынастар. Саяси жүйе. Саясат субъектілері. Саяси сана.

БҚ5

ƏЭП 2.4 Пəндер циклын оқыту барысын-да білім алушы білуі тиіс:- экономикалық теория туралы жалпы ержелер;-шетелдегі жəне еліміздегі экономикалық жағдайлар;-əлеуметтік жəне инвестициялық, қаржы-кредиттік, салықтық саясат, макро- мен микроэкономика негіздері;Істей білуі керек: - өз кəсіби ісіне қажетті экономикалық ақпаратты табу

Экономика негіздері:Экономика жəне оның негізгі мəселелері. Микроэкономика. Ресурстар. Нарықтық бағаның құрылу механизмі. Бəсекелестік. Фирма қызметінің экономикалық негіздері. Монополияға қарсы реттеушілік. Халық табысы. Əлеуметтік-экономикалық проблемаларды реттеу. Макроэкономика. Ел экономикасының құрылымы. Қаржы. Несиелік ақша жəне салық жүйесі. Инфляциялық процестер.

БҚ5

жəне пайдалану; Жұмыссыздық. Экономикалық өсудің мəселелері. Қазақстан экономикасының микро жəне макроэкономикалық мəселелері. Еңбектің халықаралық бөлінуі. Тауарлардың, қызметтің жəне валютаның дүниежүзілік нарығы. Бизнес негіздері.

ƏЭП 2.5 Пəндер циклын оқыту барысын-да білім алушы білуі тиіс:-адам бостандығы мен азаматтардың құқығы, оларды іске асыру механизмдері;-кəсіби ісінің этикалық жəне құқықтық нормалары;Істей білуі керек:− маманның кəсіби ісін реттейтін нормативті-құқықтық құжаттаарды пайдалана білу.

Құқық негіздері:Құқық: ұғымы, жүйесі, қайнар көзі. Қазақстан Ресубликасының Конституциясы – құқық жүйесінің көзі. Адам құқығының жалпыға бірдей декларациясы. Жеке тұлға, құқық, құқықтық мемлекет. Заңдылық жауапкершілік жəне оның түрлері. Негізгі құқық салалары. Қазақстан Республикасының сот жүйелері

БҚ5

КП.00 Кəсіптік модулдер

ЖКП 01 Жалпы кəсіби пəндер

ЖКП 1.1 Пəндер циклын оқыту барысын-да білім алушы білуі тиіс:-машина жасау, құрылыс сызба-сы, проекциялық сызба мен сыз-ба геометриясы негіздері;- машина мен механизмдер бөлшектерін жобалау негіздері.Істей білуі керек:-МЕСТ, ЕСКД нормаларына сəйкес сұлба мен сызбаларды сызу жəне магистралды газ құбырларының сызбаларын оқу, анықтама құалдарын пайдалану, сызба көмегімен өз ойын дұрыс жеткізу;


БҚ1БҚ3

ЖКП 1.2 Пəндер циклын оқыту барысын-да білім алушы білуі тиіс: -негізгі ұғымдары жəне статика аксиомасы мен қатты дененің динамикасы, материалдар кедергісі, құрылым саттикасы;- динамика, кинематика, статиканың негізгі салала-ры, машина жəне құрылым элементтерін қаталдыққа, беріктіКҚе, тұрақтылыққа есеп-теу əдістеріІстей білуі керек:- қондырғылар мен шектерді еркін жəне дəл таңдау- жазықбеттің кедір-бұдырлылықының параметрін қою;- жаса- өлшеушінің аспабының күйтте-;пользоваться нормативной құжаттамамен.- түрлі қосылыстар үшін қондырғылар мен шектерге есептер жүргізу;- нормативтік құжаттарды қолдана білу

Техникалық механика негіздері Техникалық механика: негізгі ұғым жəне статика акси-омалары; тегіс жүйенің үйкеліс күшті; тең күш; теңсіздік тұрақтылығы; ауырлық орта-сы; кинематика нүктесі; қатты дененің қарапайым қозғалысы; динамика нүктесінің элементтері; жұмыс жəне қуат Материалдар кедергісі: негізгі жағдайлары; иілу мен сығылу; кесу мен майысуға практикалық есептер шығару; тегіс қиылыстардың геометриялық мінездемелері; түзу білікті майыстыру; көлденең ки-малы біліктің айналуы жəне қозғалысы; серіппенің орталық сығылу тұрақтылығы; жүктің динамикалық жəне айналмалы ауыспалы қозғалысы. Құрылым статистикасы: негізгі жағдайлары; геометриялық тегіс өзгермейтін серіппе жүйесін зерттеу; арқалықтың тегіс жүйеге ауысу жүйесі; күш əдісімен статисткалық табылмайтын жүйе есебінің есептер негізгі, кесілмейтін арқалық

БҚ1

ЖКП 1.3 Пəндер циклын оқыту барысын-да білім алушы білуі тиіс: - шығыс жəне кіріс хат-хабарларды тіркеу, іс жүргізуде, сақтауда, рəсімдеуде, мұрағатқа істерді беруде ЭЕМді қолдану, - дербес компьютерлер, ЭЕМнің құрылым –функцио-нальды сызбасы туралы жалпы мəлімет; - технологиялық үрдістердің негізгі кезеңдері.Істей білуі керек:- ЭЕМде есептер шығара білу, - периферийные құрылымдарын жұмысқа дайындау жəне түрлі режимде жұмыс істеу, - бағдарламалармен нұсқау бой-ынша жұмыс істеу.

Қолданбалы информатика.ЭЕМде практикалық жұмыс, оператор деңгейінде ЭЕМ бағдарламаларын пайдалану, , операциялық жүйе элементтерімен жұмыс, қорапты-бағдарламалар: операциялық жүйенің орындау функциясы, қораптарды қолдану, дипломдық жəне курстық жоба-ларды рəсімдеуде, іс жүргізуде тақырыптық ақпараттарды қолдану, графикалық редак-тормен жұмыс, математикалық модельдеудегі практикалық сұрақтар, ЭЕМде сандық əдіспен алгоритмді шешу, электронной та-блицалармен жұмыс, курстық жəне дипломдық жобада деректермен жұмыс, арнайы пəн қолданбалы бағдарламаларды шешуде приме-нение ЭЕМді қолдану

БҚ3

ЖКП 1.4 Пəндер циклын оқыту барысын-да білім алушы білуі тиіс:- аппарат пен аспаптарда, ма-шиналарда, электрлік магниттік желіде болатын физикалық құбылыстардың мағынасы; - электр энергиясын үнемдеу жəне есепке алу, электр қауіпсіздігі;Істей білуі керек:-электр энергиясын қолданудың тиімді əдіс-тəсілдерін таңдау; - қондырғылардың электр сұлбаларын жинау жəне оны оқу;- электр жабдықтарын техникалық сауатты пайдалану жəне олардағы істен шығуларды жою.

Электротехника негіздерімен жалпы электротехника: Тұрақты токтың электрлік тізбегі: Ом заңы, Джоуль-Ленц, Кирхгоф заңдары, резисторларды байланыстыру, электр тізбегін есептеу. Электромагниттік: электромагниттік инструкцияның заңы, электромагниттік индукцияның заңы, толық токтың заңы; бір фазалы үзілісті токтың электрлік тізбегі, үзілісті токтың тізбегінің ерекшелігі, қысым резонансы, үзілісті токтың тізбегіндегі қуат. Үзілісті электр тізбегін есептеу. Трансформаторлар: бір фазалы трансформатордың құрылымы мен принциптері: үш фазалы трансформатор. Үзілісті токтың машиналары. Электрлі машиналар. Басқару жəне қорғаныш аппараттары: жұмыс кезіндегі сақтану шаралары. Электрлі қамтамасыздандыру. Қорғанышты жерлендіру, оны орнату. Электроқауіпсіздік, есеп жəне электрэнергиясын үнемдеу.

БҚ1БҚ3

ЖКП 1.5 Пəндер циклын оқыту барысын-да білім алушы білуі тиіс:- газбен қамтамасыз ету жүйесінде қолданылатын ма-териалдарды, бөлшектерді дайындау əдістерін, фасондық бөлшектерді, құю өндірісін, қысыммен өңдеу, пісіру, кесуді;


Пісіру ісінің негіздері:Еріту арқылы пісіріудің теориялық негіздері. Контактілі жəне электрдоғалық пісіру. Газбен пісіру жəне металды кесу. Материалды пісіру. Пісіру, желімдеу, дəнекерлеудің арнайы түрлері

БҚ1БҚ2БҚ3

ЖКП 1.6 Пəндер циклын оқыту барысын-да білім алушы білуі тиіс: сертификация негіздері; метрология негіздері;Істей білуі керек:сертификация аумағына инспекциялық бақылау жүргізу;өлшем жүйесінің дəлдік классын анықтау;мемлекеттік стандарттардың талаптарының орындалуына бақылау жүргізу.


БҚ1БҚ3

ЖКП 1.7 Пəндер циклын оқыту барысын-да білім алушы білуі тиіс:- сұйықтық пен газдардың негізгі физикалық қасиеттерін; - гидростатика мен гидродинами-ка заңдарын;- сорғы мен желдеткіштерді;- сұйық денелердің тепе-теңдік заңдарын;

Істей білуі керек:гидростатика мен гидродинамика заңдарын қолдану;қажетті гидравликалық есептеулерді жүргізу;тұтқырлық пен тығыздықты анықтайтын құралдарды пай-далану;

Гидравлика:Гидростатика. Сұйықтықтың негізгі физикалық қасиеттері. Гидростатиканың негізгі теңдеуі. Паскаль заңы. Тегіс қабырғаға берілетін сүйықтық күші. Қысым центрі. Қисық сызықты қысымы. Архимед заңы. Жұмыс жасауы жəне есебі гидроста-тика негізделген машиналар, құрылғылар. Гидродинамика: негізгі мəлімет жəне гидродина-мика анықтамалары. Сүйықтық шығынының теңдеуі жəне ағынның үздіксіздігі. Идеалды жəне нақты сүйықтыққа арналған Бернулли теңдеуі. Дроссельдену құбылысы жəне оның тəжірибеде қолданылуы. Гидравликалық кедергі. Құбыр жолдарындағы сұйықтық қозғалысының режимі. Сүйықтықтың тепетеңцік қозғалысындағы ағынның жоғалуы. Гидравликалық кедергі коэффициенті. Дөңгелек емес құбырлардағы ағынның жоғалуы. Жергілікті кедергі. Құбыр бойындағы сұйықтық қозғалысы. Кезекті ортадағы сұйықтық қозғалысы.

БҚ1БҚ2БҚ3

ЖКП 1.8 Пəндер циклын оқыту барысын-да білім алушы білуі тиіс:сұйықтық жағдайының параметрлері;жылу берілу формалары;жылу өткізгіштіктің негізгі заңдары;Істей білуі керек:газ күйінің параметрлерін анықтау;негізгі газ заңдарын қолдана білу керек;жылу ағыны үшін есептеулерді шығару жəне оны тəжірибеде қолдану.

Термодинамика жəне жылу техникасы негіздері: Термодинамикалық үрдіс: заттың физикалық күйі; идел газ заңдары. Сұйықтық, будың жəне газдың коспалары. Заттың жылу сыйымдылығы. Термодинамикалық I бастауы. Термодинамикалық үрдіс жағдайының өзгеруі. Термодинамикалық II бастауы. Буға айналу процесі: Сұйықтықытың жəне будың қасиеттері. Бу мен газдың дроссельдеуі жəне ағылуы. Компрессорлар жəне іштен жану қозғалтқыштың циклдері. Жылу алмасуы. Жылудың берілу түрлері. Жылу өткізгіштіктің жылу алмасуы. Конвекция жəне сəулеленудің жылу алмасуы. Бір қабатты жəне көп қабатты қабырға арқылы жылу берілістері. Жылу алмасу аппараттарының жылу негізгі есебі.

БҚ1БҚ3

ЖКП 1.9 Пəндер циклын оқыту барысын-да білім алушы білуі тиіс:менеджмент негізі жəне функ-ция лары, маркетинг негіздері; нарықтың ұсынымы мен сұранысы;шаруашылық істі есепке алу;жарнама түрлері;бағаны анықтау;салық түрлері;Істей білуі керек:кірісті, шығысты есептеу;тауардың өзіндік құнын, өндіріс құнын, көтерме сауда құнын анықтау;бизнес-жоспар құру;салық негізін түсіндіру;газ жабдықтау жүйесінде қолданылатын жабдықтардың экономикалық тиімділігін анықтау;экономикалық көрсеткіштерін анықтау, шыққан нəтижелерді талдау жəне салыстыру, газ шаруашылығында өндірістің экономикалық тиімділігі.

Кəсіпорын экономикасы жəне өнеркəсіпті басқару:Кадрлар, еңбек өнімділігі жəне еңбекақы. Өнімнің пайдасы, тиімділігі, баға белгілеуі, бəсекеге қабілеттілігі. Кəсіпорынның маркетинг қызметі негізі. Мұнай-газ өндіру кəсіпорындары жəне оның қарамағындағы мекемелер қызметінің техникалық-экономикалық көрсеткіштері. Кəсіпорын саласы қызметінің экономикалық механизмі. Кəсіпорынды басқару: кəсіпорындарды басқарудың ұйымдастыру негіздері. Негізгі жəне көмекші өндірісті ұйымдастыру. Менеджмент негіздері: бастауыш өндірістік үжымды басқарудың психол огиялық-педагогикалық негіздері. Қазақстан Республикасындағы өнертапқыштық жəне патенттік құқық. Мұнай-газ саласының кəсіпорындарындағы жоспарлаудың негіздері.

БҚ1БҚ3

ЖКП 1.10

Пəндер циклын оқыту барысын-да білім алушы білуі тиіс:мұнай-газ геологиясы жөнінде жалпы түсінік, мұнай-газ қасиеттері жəне құрамдары;мұнай мен газды геологиялық зерттеу жұмыстарының кезеңдері, геофизикалық зерт-теулер;бұрғылау, тағайындалуы бой-ынша ұңғыма түрлері, ұңғыма конструкциялары;мұнай мен газ шоғырының режимі, қысқаша сипаттамасы; Істей білуі керек:коллектор-жыныстарды анықтау;топографиялық карталарды оқу;мұнай мен газды өңдеуде өнімді анықтау;мұнай сақтағыштардың сыз-басын оқу;


БҚ1БҚ2БҚ3



(Жалғасы. Басы 15-18-беттерде).

ЖКП 1.11

Пəндер циклын оқыту барысын-да білім алушы білуі тиіс:- геодезия негіздерін; нивелирлеу жұмыстарын; - газбен жабдықтау жүйесінде, құрылыста геодезиялық жұмыстарды ұйымдастыру.

Істей білуі керек:геодезиялық құралдарды қолдана білу;трассаны бөлу;шартты өлшемдерін жүргізу;теодолитті түсірімдерді жүргізу

ГеодезияГеодезия негіздері: Жалпы мəліметтер, масштабтар, негізгі геодезичялық сыз-балар, жер бедерін жіне суреттерін нүтелерді белгілеу жəне бекіту, , сызықты өлшеу, бұрышты өлшеу, теодолиттер, ауданды теодолитке түсіру, теодолитті түсірілімдердің нəтижелерін өңдеу. Нивелирлі жұмыстар. Құрылыс монтаждық жұмыстарды геодезиялық қамтамасыздандыру, құрылыста геодезиялық жұмыстарды ұйымдастыру, дайындық жұмыстарда жəне нөлдік циклде геодезиялық қамтамасыздандыру.

АП.02 Арнайы пəндерАП.2.1 Газмұнайқұбырлары:

Мұнай жəне мұнай өнімдерін тасымалдау; темір-жол, автомобиль цистерналарының, танкерлердің, баржалардың құрылмалары, магистралды құбыр өткізгіштері құрылысының құрамы. Негізгі жəне қосымша құрал-жабдықтар, гидравликалық есеп, механикалық есеп, құбырдың өткізгіштік қабілетін көтеру тəсілдері, негізгі құрал-жабдықтарды таңдау, профилде сорап станцияларын орналастыру, құбырдың нақты өткізгіштік қабілетін анықтау, қоспаның пайда болу механизмі, айдау тəсілдері. Ыстық мұнай құбырының гидравликалықəсері, сорапты-жылулық станциялар, газдытасымалдау, компрессорлық станциялар, газды таратушысы станциялар, магистралды газ құбырының технологиялық есебі.

АП 2.2 Пəндер циклын оқыту барысын-да білім алушы білуі тиіс:қолдану аймағы, мақсаты жəне классификациясы;мұнай өнімдерінің негізгі қасиеттері;сақтағыштардың құрылымы;мұнайөнімдері мен мұнайды қабылдау жəне жіберу;мұнай базасының жабдықтары;

Істей білуі керек:мұнай өнімдерінің қасиеттерін анықтау;қажетті есептеулерді жүргізу; технологиялық сұлбаларды білу;технологиялық операция көмегімен газды өңдеу;

Мұнай қоймалары мен газ сақтағыштар:Мұнай қоймалары: негізгі құрылыстар мен объектілерінің құрамы мен жіктелуі, резервуарлар, олардың жіктелуі, тағайындалуы жəне қолдану аймақтары, сақтағыштар, темір-жол көлігі, су, автомобиль көліктері, мұнай базасының сорғы станциялары. Газ сақтағыштар: газгольдерлер, тағайындалуы менжіктелуі, газгольдердің негізгі жабдықтары, сығылғанкөмірсутекті газдарды сақтау.

БҚ1БҚ3

АП 2.3 Пəндер циклын оқыту барысын-да білім алушы білуі тиіс:мақсаты мен классификациясы;технологиялық сұлбаларды;негізгі жəне көмекші жабдықтарды;қауіпсіздік техникасын;

Істей білуі керек:негізгі жəне көмекші жабдықтарды есептеп, таңдау;технологиялық сұлбаларды білу;станция жабдығын жөндеу жəне қызмет көрсетуді істеу.

Сораптық жəне компрессорлық станциялар:Сораптық жəне компрессорлық станциялардыңтағайындалуы, жіктелуі жəне құрылысы,станциялардың құрылысы, станцияларды инженерлік қамтамасыз ету; негізгі жабдықтары, сорапты жəнекомпрессорлы агрегат тар, айдауагрегаттарының қосалқы жабдықтары,станцияларды инженерлермен қамтамасыз ету; негізгі жəнекөмекші жүйелерін таңдау жəне есептеу, техникалық жобалау жайында негізгі мəліметтер; станцияныңжабдықтарын пайдалану, техникалық күту жəнежөндеу жайында негізгі мəліметтер,мен станциялардың жұмыс тəртібін реттеу.

БҚ5БҚ7ПК3ПК4ПК5ПК6

АП 2.4 Пəндер циклын оқыту барысын-да білім алушы білуі тиіс:автоматтандарудың түрлері мен деңгейі, датчиктер түрлері, аралық реле, күшейткіштер, атқарушы механизмдер, логиканың негізгі түсінігі мен анықтамасы;газмоторлы компрессорлары мен газ құбырының компресссорлық станцияларын автоматтандару;газтурбинді қондырғыларын автоматтандару;орталықтан тепкіш электржетегі бар КС автоматтандыру;мұнай өнімдерін сақтау объектілерін, газ бен мұнайды дайындау қондырғыларын авто-маттандыру; Істей білуі керек:берілістердің əрекет ету принципі мен құрылымын, шартты белгілерді, сұлбаларды білу, қарым-қатынассыз элементтерді логикалық опера-циялармен орындау;катодтық қорғау элементтерін есептеу, конденсатты құю сұлбаларын білу;

Мұнай -газ объектілерін автоматтандыру:Автоматты басқару жəне реттеудің негізгі шарттары; автоматты жұйелердің орнықтылығы; автоматты басқарудың жəнереттеудің техникалық құралдары; мұнай өндіру кəсіпорнын автоматты басқару жүйесі; өнімдік мұнайды дайындау жəне айдауды авто-маттандыру; магистралдық Мұнай өткізгіштердіавтоматтандыру; мұнай-газ өткізгіштерді жəне мұнай-газқоймаларын тездетіліп басқарылуынавтоматтандыру.

БҚ5БҚ7КҚ2

АП 2.5 Пəндер циклын оқыту барысын-да білім алушы білуі тиіс:газмұнайқұбырларының жабдықтарының тағайындалуы жəне классификациясы;магистралдық сораптар жетегінің классификация-сы, электроқозғалтқыштар қондырғысы жəне жұмыс істеу принципі; мұнайды тасымалдауға дайындық жұмыстарының принциптері жəне тағайындалуы; Істей білуі керек:сыйымдықты аппараттардың негізгі параметрлерін анықтау жəне техникалық сипатта-малары; газды дайындау типтік сұлбаларын білу;сораптардың, май тазалағыштардың түрлерін таңдау;техникалық сипаттамалары;

Мұнай-газ құбырларының машиналары мен жабдықтары: Газ мұнай құбырларының ма-шиналары мен жабдықтар; мұнай жəне газ тасымалдаушы станциялар; резервуар жабдығы, көлемдік аппараттар, негізгі параметр мен мінездемелерді анықтау; техникалық-экономикалық көрсеткіштер, көмекші технологиялық жабдықтар. Мұнай жəне газ құбыры жұмысын есеп-ке алу жəне бақылау жүйесі; басқару мен реттеу жүйесі жəне жабдықтар, машиналарды жаңалау болашағы.

БҚ5БҚ7КҚ3КҚ4КҚ5КҚ6

АП 2.6 Пəндер циклын оқыту барысын-да білім алушы білуі тиіс:технологиялық операциялардың сипаттамаларын; мұнай өнімдерін қабылдау, сақтау, жіберу; резервуар мен қосымша жабдықтарды жөндеу жəне техникалық қызмет көрсету;Істей білуі керек:мұнай өнімдерін қабылдауды, сақтауды, жіберуді жасай білу;резервуардағы мұнай өнімдерін өлшей жəне есептей білу; өнімді таңдап алу;резервуарды сынау;

Мұнай қоймалары мен газ сақтағыштарын 763 пайдалану:Негізгі технологиялық операцияларды сипаттау, кұю жəне төгуде істелінетін жұмыстардың техникасы жəне оны ұйымдастыру, цистерналармен мұнай құю кемелерін тазалау,резервуарларды мұнай өнімдерін құюға дайындау. Резервуарлар мен газгольдердің құрал жабдықтарын тексеру жəне бақылау, сынау тəсілдері. Резервуарлар мен газгольдердің жинақты дефектоскопиясы мен оны техникалық тексе-ру, резервуарларды түптік шөгінділерінен тазарту, айыру жəне тоттануға қарсы күрес, құбытөткізгіштерді статикалық электрден қорғау. Мұнай базасынының сорғы станциясы.


АП 2.7 Пəндер циклын оқыту барысын-да білім алушы білуі тиіс:еңбекті қорғау жəне қауіпсіздік техникасы бойынша заң жəне нормативтік құжаттарды;өндірістік санитария жөнінде жалпы мəлімет;қауіпсіздік техникасы;электрлік қауіпсіздік негіздері;өрт қауіпсіздігі жөнінде жалпы мəлімет;Істей білуі керек:өндірістік жарақат алғанда көмек көрсету; жұмыс жүргізуде қауіпсіздікпен қамтамасыз ету жəне еңбекті қорғау мен өрт қауіпсіздігінің ережелерінің сақтауын бақылау; жарақат алу салдарын талдау; келеңсіз жағдайлар жөнінде есеп жүргізу; өрт қауіпсіздігі мен қорғану зат-тарын пайдалану жəне олардың қажеттілігін анықтау.

Еңбекті қорғау:Еңбекті қорғау бойынша жалпы сұрақтар: қауіпсіздік техникасы талаптары; өндірістік санитария; өрт қауіпсіздігі; мұнай жəне газ құбырын монтаждау жəне пай-далану кезіндегі технологиялық үрдістердің қауіпсіздік негіздері.

БҚ5БҚ7КҚ1КҚ2

АП 2.8 Пəндер циклын оқыту барысын-да білім алушы білуі тиіс:табиғатты қорғауды, ҚР табиғатты қорғаудың нормативті-құқық базасын ұйымдастыру;бақылау жүйесін, қоршаған ортаның ластану жолдары мен көздері, елді-мекендер мен мұнайгаз кешендерінің экологиялық проблемала-рын білу.Істей білуі керек:қоршаған ортаны қорғау бйо-ынша талаптардың орындалуын қамтамасыз ету; алынған білімдерін тəжірибеде қолдану.

Өнеркəсіптік экология негіздері:Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі құқықтық жəне ұйымдастырушылық негіздер. Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі мемлекеттік сая-сат. Қоршаған ортаны қорғау жəне табиғатты пайдалану саласындағы халықаралық қарым-қатынас.

БҚ5

АП 2.9 Пəндер циклын оқыту барысын-да білім алушы білуі тиіс:арналы құбыр жолдарының құрылмалы сұлбалары;мұнай мен газды айдау;газмұнай құбырларын салу үшін арналған материалдар;- трассаны таңдау;Істей білуі керек:мұнай мен газға мінездеме беру;сортаменті бойынша құбырларды анықтау;құбыр жолының профилін салу;

Газ-мұнай құбырларын салу жəне күрделі жөндеу:Магистралды құбыр өткізгіштердің ұзындық бөлігінің құрамы, жіктелуі, ка-тегория лары, құбырөткізгішті төседің құрылымдық схемасы,құбырөткізгіштің ұзындық бөлігін салудың технологиясы: құрылыстарды ұйымдастыру, дайындау жəне тасымалдау жұмыстары, жер жұмыстары, құбыр өткізгіштің ішкі бетін азарту жəне сынау; құрылыс жолын тазарту,құбырөткізгіштерді жөндеу, жұыстарыныңқұрамы мен жіктелуі, жөндеуге дайындау жəне беру, жөндеуді енгізудің технологиялық схемасы, құбыр өткізгіштегі ава-рия жəне оғаншаралар қолдану, авария себептері, бүлінуді байқаудың тəсілдері, авариялық жөндеу жұмыстарын жүргізу тəсілдері, жөндеужұмыстарын өткізудегі техника қауіпсіздігі, құбыр өткізгіштерді күрделі жөндеуден өткізу.

БҚ5БҚ7КҚ3КҚ4КҚ5

АП 2.10 Пəндер циклын оқыту барысын-да білім алушы білуі тиіс:газмұнай құбырларындағы үрдістердің технологиялық сұлбасы;газмұнай құбырларындағы істен шығулар;газмұнай құбырларындағы жөндеу жұмыстарының түрлері;Істей білуі керек:газмұнай құбырларында сынақтарды өткізу;жөндеу жұмыстарын жүргізу;атқарушы құжаттаманы рəсімдеу;

Газ-мұнай құбырларын пайдалану:Құбырлық бөлімінің салу құрамы,бүлінулер түрлері мен олардың пайда болусебептері, бұзулылардың жіктелуі, құбырөткізгіштердің жарықтары. Магистралды Мұнай өніміөткізгіштерінің резервуарларын пайдалану,резервуарлардың нығыздап жабылуын сынау,резервуарларды гидравликалық сынау, резервуарларды нығыздап жабылуын сынау, резервуарларды беріктілікке гидравликалық сынау, пневматикалық сынау, резер-вуарларды парафиннен жəне механикалық шөгінділерден азарту, резервуарды жөндеу. тəсілдері, дəнекерлеу, айыру жұмыстарын жүргізу, дефек-тоскопия. Магистралды газ құбыр өткізгіштерін пайдалану, газ айдауагрегаттарын пайдалану; газ айдау агрегатының күйіне диагностика жасау тəсілдері, газ құбыр өткізгіштеріндегі гидраттың пайда болу аймақтарын анықтау, газды айдауды тоқтатпай, газкұбырөткізгіштің ішкі бөлігін азарту, азарту құралдары.


АП 2.11 Пəндер циклын оқыту барысын-да білім алушы білуі тиіс:пісіру деформациялары мен қуаттылығы, пісіру кезіндегі жылулық үрдістер мен метал-лургия; электрлік доғалық пісірудің технологиясы, жабдықтары мен құралдары, автоматты дəнекерлеудің жабдықтары;пластмасса, түсті металл, шойын мен болатты пісіру;Істей білуі керек:деформация түрін анықтау, пісіру режимін таңдау, дəнекерлеу материалының маркіленуін оқу, қоректендіру көзін айыра алу, сапаны сырт көзбен қарап тексеру;дəнекерлеу жабдығын дұрыс орналастыру, пісіру, бұрғылау режимдерін таңдау;берілген металл маркісіне пісіру технологиясын таңдау;

Мұнай-газ құбырөткізгіштерді дəнекерлеу:Құрылыс кезінде қолданылатын негізгідəнекерлеу əдістерін түрлерге бөлу; дəнекерлеудоғасының көректену көздері; түзеумендəнекерлеудегі фізика-металлургиялықүрдістер; дəнекерленген байланыстардыңтехнологиялық беріктігі; металдарды газды-плазмамен жəне плазмалыдоғамен өңдеу,пісіруге қолданылатын материалдар;дəнекерленетін бөлшектерді жинау жəне құрастырмалы жабдықтар; қолмен жасалатынэлетр доғалы дəнекерлеу; флюстік автоматтыдəнекерлеу; ашық даладағы құбырдыдəнекерлейтін базалар; көмірқыщқыл газыныңортасында дəнекерлеу; құбырөткізгіштердіЭлектр байланысы мен дəнекерлеу; төменгіТемператураларда құбырөткізгіштердідəнекерлеу; цилиндрлік резервуарларды жəне газгольдері дəнекерлеу: сфералық резервуарларды дəнекерлеу; құбырөткізгіштердің жəне құрылыстардың дəнекерлеу сапасын бақылау;дəнекерленген құрылыстардыберіктікке есептеу; дəнекерлеу жұмыстарын жұргізуде қауіпсіздік техникасы.

БҚ5БҚ7

АП 2.12 Пəндер циклын оқыту барысын-да білім алушы білуі тиіс:газмұнай қоймалары мен мұнай базаларының бас жоспары;газмұнай қоймалары мен мұнай базаларының негізгі жəне көмекші нысаналары;қауіпсіздік техникасынІстей білуі керек:газмұнай қоймалары мен мұнай базаларының құрылысын іске асыру;резервуарды сынақтан өткізу;құжаттаманы рəсімдеу;алғашқы медициналық көмек көрсету;

Мұнай қоймалары мен газ сақтығыштарын салу: Мұнай қоймалары мен авто құю станцияларының құрылысын техник- экономикалық негіздеу; жобалау үшін берілгенмағлұматтар; шектеу құжаттары; мұнай қоймаларының негізгі жоспарлары; негізгі жоспардың техника-экономикалықкөрсеткіштері; мұнай қоймасына резервуарларды жəне басқа құрылыстарды орналастыру;құбыртөткізгіштердің технологиялык жоспары;мұнай қоймасының негізігі технологиялық объектілерін жəне технологиялық құбырөткізгіштер жүйесін жобалау, салу.Резервуар түрін жəне санын таңдауды негіздеу; резервуарлардың техника-экономикалық көрсеткіштері; əртүрлі жер асты сақтау қоймаларын жобалау негіздері. Газды тұтыну тəр ті бін жоспарлау; газбен қамтамасыз ету жүйелерін жо-балау, салу.


АП 2.13 Пəндер циклын оқыту барысын-да білім алушы білуі тиіс:менеджмент түсінігі, оның қажеттілігі;маркетинг анықтамасы мен оның экономикадағы рөлі;бизнес пен кəсіпкерлік түрлері, оларға сипаттама;кəсіпорындар құру негізінде ҚР мұнай бизнесінің даму перспек-тивалары;Істей білуі керек:басқару үрдісінің кезеңдерін айыру;кəсіпкерліктің немесе əртүрлі бизнес формаларының кемшіліктері мен артықшылықтары; Қазақстан Республикасының мұнай бизнесінің өркендеуіне инвестицияның елеулі орын ала-тынын дəлелдеу;

Менеджмент, маркетинг жəне мұнай бизнесін ұйымдастыру жəне: Бизнес саласындағы қызмет. Менеджмент:басқару жұйесі жəне қызмет түрлері.Менеджмента үйымдастыру негіздері.Менеджменттің интеграциялық процестері.Менеджменттің қызмет ету аясы. Менеджментжұйесіндегі топтардың динамикасы жəнеозаттығы. Менеджмент жұйесіндегі маркетинг.Ұйымдардың нəтижелі қызмет етуін қамтамасызету. Менеджменттің келешегі жəне жаңалықтар.Маркетингтің əлеуметтік негіздері: адамдарқажеттілігін қамту. Маркетингілік ақпараттаржəне зерттеулер жұйесі. Пайдаланушылардыңсатып алушылық мінез құлқы жəне пайдаланушылық нарық. Нарықты зерттеу.Тауарларға баға қою: баға Белгілеудің мақсатыжəне саясаты. Тауар дайындау: тауар өмірі кезеңінің проблемаларына жəне жаңа тауар дайындауға көзқарас. Тауар тарату əдістері: үлестіру жолдары. Тауарларды өткізу: жарнама,сатып еткізуді ынталандыру жəне насихаттану.

БҚ5

БҰАП 00

Білім беру ұйымы анықтайтын пəндер

КП 01 Өндірістік оқыту жəне кəсіптік практика

КП 1.1 Оқу тəжірибесі Металлды белгілеу. Белгілеу түрлері. Құбырларды белгілеу белгілері. металлды кесу. Металлды егеулеу, тазалау. Болттарға, шайбаларға резьба салу. Резьба сапасын тексеру. Пісіру түрлері жəне металлды кесу. Газбен, электрмен пісіру. Жұмыс орнын ұйымдастыру. Электропісіру жəне кесу маши-налары, жабдықтары, материал-дары жəне құралдары. Қолмен доғалық пісіру.

БҚ1БҚ2БҚ3КҚ1КҚ2КҚ3КҚ4АК1АК6

КП 1.2 Таныстыру тəжірибесіТəжірибе өту барысында білім алушы білуі тиіс:- осы мамандық бойынша негізгі жұмыс бағыттарын білу

Мамандықпен таныстыру, меке-меге саяхат ұйымдастыру.

БҚ1БҚ5БҚ7

КП 1.3 Слесарлық-механикалықТəжірибе өту барысында білім алушы білуі тиіс:металды кесу тəсілдерін білу;резьба салуды;құбырды майыстыруды;Істей білуі керек:станоктарда жұмыс істеу;фасондық бөліктерді дайындау

Жалпы слесарлық жұмыстар: белгілеу, шабу,түзету, майыстыру, металдарды кесу. Егерлеу,қыру, тесу, үнгіштеу, айналдыру. Бүранданы ою.Слесарлық-жинақтау жұмыстары: құбыр жолдары жұмыстары, фланецті қосылыстарды жинау, нығыздағышты орнату, бұрандалы жəнешпонкалы қосылыстарды жинау. Керілулі қосылыстарды жинау. Домалау, сырғанау подшипниктерін жинау. Тізбекті белбеуліберілістерді жинау. Белдікті жұмыстар: тесу жəне жону жұмыстары. Токарлық ста-нок құрылысы. Токарлық жұмыстардың түрлері. Негізгі операциялар мен үштау операциясын орындау. Қолданылатын кескіш жəне өлшеуші құралдар мен құрылғылар. Тесу станоктарының механизмдері жəне негізгі бөлшектері. Тесу жұмыстарының негізгі түрлері. Тесу жұмыстарыкезіндегі қауіпсіздік техникасы жəне жұмысшы орнын үйымдастыру. Көлбеу-жонустаноктарының механизмдері мен негізгі бөліктері. Жону жұмыстары кезіндегі техника қауіпсіздігі.

БҚ1БҚ5БҚ6БҚ7

КП 02 Өндірістік практикаКП 2.1 Жұмысшы мамандығын алу

Тəжірибе өту барысында білім алушы білуі тиіс:газ құбырларында орындалатын технологиялық процестерді;монтаждау жұмыстары кезіндегі қауіпсіздік техникасын;Істей білу керек:газ құбырларын монтаждауда қолданылатын жабдықтармен жұмыс істеу;

Қауіпсіздік техникасы нұсқаулары, мамандыққа байланысты орындалатын жұмыс ережелерінің негізгі шарттарымен танысу.Мұнай жəне газды тасымал-дау жөне сақтау кезіндегі өндіріс тің ішкі тəртіп ережелері.Өндірістік учаскелердегі негізгі жабдықтар құрылысы мен қолданылуы. Жабдықтардың негізгі бұзылыстары жəне оларды жою əдістері.Негізгі жабдықтардың жөндеуі жəне техникалық күтуі. Негізгі жабдықтар жөндеуінің техникалық қамтамасыз етілуі. Қысым астында жұмыс істейтін сыйымдылықтарды қауіпсіз пайдалану жəне құрылғы ережелерін үйрену. 2-ші, 3-ші санатты жабдықтарды жөндеуші жұмысшы орнында жұмыс жасау.

БҚ1БҚ2БҚ3БҚ5БҚ7КҚ1АК1

КП 2.2 ТехнологиялықТəжірибе өту барысында білім алушы білуі тиіс:газмұнайқұбырларында монтаж-дау жəне жөндеу жұмыстарын жүргізу технологиясын;Істей білу керек:газ құбырларында ысырмаларды ауыстыруды орындау;газ шығу жерлерін іздей білу;газ құбырларында қысымды өлшеу

Өндірістік кəсіпорында жұмысшы орнында жұмыс жасау жəне 2-ші, 3-ші санатқа квалификациялық сынақ тапсыру. Техникбіліктілігін, жөндеу жұмыстары шебері (техникалық құжаттарды толтыру, жұмысшыларға өндірістік тапсырмалары бөліп беру, жөндеу бригадасы жұмысын үйымдастыру,жөндеушілердің қауіпсіз жұмыс жағдайын жасау»; техник-конструк-тор (конструкциялар сұлбасын шығару, жинақтама сызбалардың бөлшектеуін, жұмысшы сызбаларды игеру жұмыстарын үйрену).

БҚ1БҚ2БҚ3БҚ5БҚ6БҚ7КҚ1КҚ4КҚ6АҚ1

КП 2.3 Диплом алдыТəжірибе өту барысында білім алушы білуі тиіс:кəсіпорын құрылымын;жұмысты ұйымдастыру жəне жүргізу тəсілдерін;Істей білу керек:газ қауіпті жұмыстарды жүргізуге наряд-рұқсатнама құрастыру;газ құбырларына сынақ жүргізу;

Өндіріспен танысу. Штаттық жұмысшы басшылығмен шебер техник, механик немесе бригадир қызметін аткару, өндірістік өнеркəсіпбайланысын үйрену. Жабдықтар мен құралдардың құжаттарымен жəне өндірістік процестердің мөлшерленуімен танысу. Жабдықты құрастыру жəне жөндеу графигін құру. Өнім сапасы. Сапаны басқару. Жоба тапсырмаларына сəйкес дипломдық жоба материалдарын жинау танысу.

БҚ1,БҚ2БҚ3,БҚ5БҚ6,БҚ7КҚ1,КҚ2КҚ3,КҚ4КҚ5,КҚ6АҚ1,АҚ2АҚ3,АҚ4АК5

1.4 0802000 «Газ - мұнай құбырлары мен газ - мұнай қоймаларын салу жəне пайдалану» мамандығы бойынша орта буын мамандарының біліктілік деңгейінің техникалық жəне кəсіби білім берудің оқу бағдарламасының құрылымы

Оқу мерзімі: 3 жыл 10 айИндексі Кəсіби модульдер мен оқу

пəндерінің циклыКəсіби модульдер мен оқу пəндерінің атаулары

Даярланатын жете білушілік коды

ЖГП.00 Жалпы білім беру пəндері ЖГП 02 Жалпы гуманитарлық пəндер ЖГП 2.1 Пəнді зерделеу нəтижесінде

білім алушы:- іскерлік қазақ тілі негізін;- кəсіптік лексиканы;- мамандық бойынша грамматикалық материалды білуі керек;кəсіптік бағыттағы мəтіндерді оқу жəне аудару (сөздік көмегімен); оқылатын мəтінді талдау; монологиялық жəне диалогиялық тілді жүргізу істеуі керек

Кəсіби қазақ (орыс) тілі(оқудың қазақ тілінде жүрмейтін топтарында): қазақ тілінің синтаксисі; мамандық бой-ынша терминология; кəсіби бағытталған мəтіндерді аудару техникасы (сөздік көмегімен); кəсіби қарым-қатынас; тілді дамыту.

БҚ5

ЖГП 2.2 Пəнді зерделеу нəтижесінде білім алушы:- кəсіби қарым-қатынас үшін қажетті мамандық бойынша лексика-грамматикалық мате-риалды білуі керек; кəсіптік бағыттағы мəтіндерді оқу жəне аудару (сөздік көмегімен) істеуі керек

Кəсіби шетел тілікəсіби қарым-қатынас үшін қажетті мамандық бойынша лексика-грамматикалық матери-ал; тіл қызметінің жəне əр түрлі түрлерін жəне тіл формалары (ауызша, жазбаша, монолог пен диалог түрінде); кəсіби-бағытталған мəтіндерді аудару техникасы.

БҚ5

ЖГП 2.3 Пəнді оқу нəтижесінде оқушы білу керек:-Қазақстан тарихын;- қазақ халқының қалыптасуын; көшпенді өркениетің пайдалу болуын;- Ұлы Жібек жолын жəне оның тарихи маңызын; - Қазақстанның Ресей құрамына қосылуын;- ХVІІ-ХVІІІ ғ.ғ жоңғар шапқыншылығына қарсы тəуелсіздік үшін ұлт-азаттық күресін.- ХХ ғ.ғ 20-80 жылдағы қозғалыстар мен көтерілістерді;- ХХ ғ 20-30 жылда-ры Қазақстан мəдениетін; қазақтардың бүкілəлемдік құрылтайын;- Алматыдағы 1986 жылғы желтоқсан оқиғасы- тамыз бүлігі жəне оның құлауы; -ҚР Мемлекеттік тəуелсіздігін;


БҚ5

ЖГМ.03 Əлеуметтік-экономикалық пəндер

ƏЭМ 3.1 Пəндер циклын оқыту бары-сында білім алушы білуі тиіс:- Қазақстанның дүниежүзілік рухани жəне материалдық мəдениетінің ескерткіштері, мəдениет санатының мағынасын; - Қазақстан халқының мəдениеті мен оның болашақта дамуы;- дүниежүзілік мəдениеттің матеиралдық даму негіздері мен негізгі жүйелері; - қазіргі таңдағы Қазақстанның сəулет жəне театр, ғылым жəне əуен өнері, білімді дамыту про-блемалары.Істей білуі керек:- мəдениеттану түсінігін жеңіл қолдану;- көшпенділердің рухани жəне материалдық ерекшелігін көрсету.

Мəдениеттану:Мəдениеттану мен оның қоғам өміріндегі рөлі;Мəдениетті зерттеудегі əр алуандылық;Мəдениет жəне өркениет;Мəдениеттің қалыптасуы; конфуциандық-даосисттік мəдениет түрі; үнді-буддийсттік мəдениет түрі; ислам мəдениетінің əлемі;христиандық мəдениет түрі; батыс еуропа мəдениеті мен оның бүгінгі өмірдің дамуы-на əсері;африкандық мəдениеттің ерекшелігі;расалық проблемалар;көшпенділер өркениетінің пайда болуы жəне оның ерекшелігі;Орта ғасырдағы Қазақстанның мəдениеті;17-19 ғасырдағы қазақтардың мəдени дəстүрлері;Қазіргі таңдағы Қазақстанның мəдениеті;

БҚ5

ƏЭМ 3.2 Пəндер циклын оқыту бары-сында білім алушы білуі тиіс:-адам өмірі, дүниелік ғылыми жəне діни, пəлсапа туралы түсінік; -əлеуметтік жəне этикалық про-блемалар, ғылымның рөлі мен ғылыми түсінігі, əдісі мен түрі, оның құрылымы;Істей білуі керек:− биологиялық жəне əлеуметтік, материалдық жəне рухани бастауларда адамның қимыл-қозғалысын анықтау

Философия негіздері:Философия пəні, əлемдік философиялық ойлардың негізгі кезеңдері. Адам табиғаты жəне оның өмір сүрудегі мəні. Адам жəне құдай. Адам жəне ғарыш. Адам, қоғам, өркениет, мəдениет. Жеке бостандық жəне еркінділік. Адам танымалдығы мен қызметі. Ғылым жəне оның ролі. Аса үлкен проблемалар алдындағы адамзат.

БҚ5

ƏЭМ 3.3 Пəндер циклын оқыту бары-сында білім алушы білуі тиіс:- заңдылықтарды əлеуметтік тұрғыда түснігі болу;- əлеуметтік əрекет, əлеуметтік құрылым туралы түсінік;-реттеу формалары, жеке əлеуметтану үрдісінің ерекшелігі; Істей білуі керек:-əлеуметтік қозғалыс пен басқа да əлеуметтік өзгеріс пен даму факторларын дамыту;-саясаттық қарым-қатынас пен үрдістерді, сая-сат субъектілерін, үкімет мағынасын табу (Қазастанда жəне бүкіл əлемде);-саясат режимі мен сая-сат жүйесі туралы түсінік қалыптастыру.

Əлеуметтану жəне саясаттану негіздері: Əлеуметтану – ғылым. Қоғам - əлеуметтік мəдени жүйе. Əлеуметтік қатынастар. Əлеуметтік жəне этноұлттық қарым-қатынастар. Əлеуметтік процесстер, əлеуметтік ұйымдар мен институттар. Жеке тұлға, оның əлеуметтік рөлі мен əлеуметтік тəрбиелілігі. Əлеуметтік қозғалыстар. Əлеуметтік дау жəне оны шешу жолдары. Саясаттану пəні. Саяси үкіметтер жəне үкіметтік қатынастар. Саяси жүйе. Саясат субьектілері. Саяси сана.

БҚ5

ƏЭМ 3.4 Пəндер циклын оқыту бары-сында білім алушы білуі тиіс:- экономикалық теория туралы жалпы ержелер;-шетелдегі жəне еліміздегі экономикалық жағдайлар;-əлеуметтік жəне инвестициялық, қаржы-кредиттік, салықтық саясат, макро- мен микроэкономика негіздері;Істей білуі керек:- өз кəсіби ісіне қажетті экономикалық ақпаратты табу жəне пайдалану;

Экономика негіздері:Экономика жəне оның негізгі мəселелері. Микроэкономика. Ресурстар. Нарықтық бағаның құрылу механизмі. Бəсекелестік. Фирма қызметінің экономикалық негіздері. Монополияға қарсы реттеушілік. Халық табысы. Əлеуметтік-экономикалық проблемаларды реттеу. Макроэкономика. Ел экономикасының құрылымы. Қаржы. Несиелік ақша жəне салық жүйесі. Инфляциялық процесстер. Жұмыссыздық. Экономикалық өсудің мəселелері. Қазақстан экономикасының микро жəне макроэкономикалық мəселелері. Еңбектің халықаралық бөлінуі. Тауарлардың, қызметтің жəне валютаның дүниежүзілік нарығы. Бизнес негіздері.

БҚ5

ƏЭМ 3.5 Пəндер циклын оқыту бары-сында білім алушы білуі тиіс:-адам бостандығы мен азаматтардың құқығы, оларды іске асыру механизмдері;-кəсіби ісінің этикалық жəне құқықтық нормалары;Істей білуі керек:− маманның кəсіби ісін реттейтін нормативті-құқықтық құжаттаарды пайдалана білу.

Құқық негіздері:Құқық: ұғымы, жүйесі, қайнар көзі. Қазақстан Ресубликасының Конституциясы – құқық жүйесінің көзі. Адам құқығының жалпыға бірдей декларациясы. Жеке тұлға, құқық, құқықтық мемлекет. Заңдылық жауапкершілік жəне оның түрлері. Негізгі құқық салалары. Қазақстан Республикасының сот жүйелері

БҚ5

КМ 00 Кəсіптік модулдерЖКБ 01 Жалпы кəсіби пəндерЖКБ 1.1 Пəндер циклын оқыту бары-

сында білім алушы білуі тиіс:-машина жасау, құрылыс сыз-басы, проектциялық сызба мен сызба геометриясы негіздері;- машина мен механизмдер бөлшектерін жобалау негіздері.Істей білуі керек:-МЕСТ, ЕСКД нормаларына сəйкес сұлба мен сызбалар-ды сызу жəне оларды оқу, анықтама құалдарын пайдалану, сызба көмегімен өз ойын дұрыс жеткізу;


БҚ5

ЖКБ 1.2 Пəндер циклын оқыту бары-сында білім алушы білуі тиіс:- нысаналар статикасы, ма-териалдар кедергісі, қатты денелердің динамикасы мен статикасының аксиомасы мен негізгі түсініктері;- машина элементтері мен нысаналарды беріктіКҚе, қаттылыққа жəне орнықтылыққа есептеу əдістері, статика, кинематика жəне динамиканың негізгі ережелері;Істей білуі керек:- дəлдік шегі мен қондырылуды таңдау барысында жеңіл жəне дəл бағытын табу;- беттің кедір-бұдыр параметрлерінің көлемін са-лыстыру; -əр түрлі біріктірулер дəлдік шегі мен қондырылуы үшін есептеу жүргізу;- өлшеуіш құралды күйге келтіру;- нормативті құжаттаманы қолдану.

Техникалық механика негіздері:Теориялық механика: негізгі ұғым жəне аксиомалық статика; ауырлық ортасы, теңдік тұрақтылығы, нүкте кинематикасы; қатты дененің қозғалысының қарапайым түрлері; динамика нүктесінің элементтері: жұмыс жəне қуат; Материалдың қарсылығы: негізгі ұғымы; тартылуы жəнежиырылуы; практикалық есептеулер;жазықтықтағы қиылысудың геометриялық мінездемесі; тік дененің иілуі; динамикалық жəне қайталанбалы күштердің жұмысы; Үймəреттердің статикасы: негізгі ұғымдар; анықталған балкалардың көп жылғы статикасы

БҚ5

ЖКБ 1.3 Пəндер циклын оқыту бары-сында білім алушы білуі тиіс:- мұрағатқа істерді жіберу, сақтау жəне рəсімдеу, іс жүргізуде ЭЕМ қолдану, шығыс жəне кіріс құжаттарын тіркеу; -ЭЕМ құрылымдық-функционалдық сұлбасын, дер-бес компьютер туралы негізгі мəліметтерді; - технологиялық үрдістің негізгі бөлімдері.Істей білуі керек:ЭЕМ көмегімен есеп шығару; қондырғыларды жұмысқа даярлау жəне əр түрлі режимде жұмыс істеу;бағдарлама құралдарында нұсқауға сəйкес жұмыс істеу;

Қолданбалы информатика:ДЭЕМ-да тəжірибелік жұмыс: бағдарламалық қамтамасыз етуді, ДЭЕМ қолдану операторлық деңгейде: операциялық жүйелердің элементтерімен жұмыс: мəтіндік хабарламада, іс қағаздарын жүргізуде, курстық жəне дипломдық жұмыстарды орындауда редакторды қолдану; математикалық модельдеудің, алгоритмдеу жəне ДЭЕМ-де сандық əдістерді шешудің тəжірибелік сұрақтары. ДЭЕМ-ді арнайы пəндердің қолданбалы бағдарламаларын шешкенде пайдалану, ДЭЕМ-да қолданбалы бағдарлама бойынша курстық жəне дипломдық жұмыстарды орындау.

БҚ5

ЖКБ 1.4 Пəндер циклын оқыту бары-сында білім алушы білуі тиіс:- аппарат пен аспаптарда, ма-шиналарда, электрлік магниттік желіде болатын физикалық құбылыстардың мағынасы; - электр энергиясын үнемдеу жəне есепке алу, электр қауіпсіздігі;Істей білуі керек:-электр энергиясын қолданудың тиімді əдіс-тəсілдерін таңдау; - қондырғылардың электр сұлбаларын жинау жəне оны оқу;- электр жабдықтарын техникалық сауатты пайдалану жəне олардағы істен шығуларды жою.

Электроника негіздерімен жалпы электротехника: Тұрақты токтың электрлік тізбегі: Ом заңы, Джоуль-Ленц, Кирхгоф заңдары, резисторларды байланыстыру, электр тізбегін есептеу. Электромагниттік: электромагниттік инструкцияның заңы, электромагниттік индукцияның заңы, толық токтың заңы; бір фазалы үзілісті токтың электрлік тізбегі, үзілісті токтың тізбегінің ерекшелігі, қысым резонансы, үзілісті токтың тізбегіндегі қуат. Үзілісті электр тізбегін есептеу. Трансформаторлар: бір фазалы трансформатордың құрылымы мен принциптері: үш фазалы трансформатор. Үзілісті токтың машиналары. Электрлі машиналар. Басқару жəне қорғаныш аппараттары: жұмыс кезіндегі сақтану шаралары. Электрлі қамтамасыздандыру. Қорғанышты жерлендіру, оны орнату. Электроқауіпсіздік, есеп жəне электрэнергиясын үнемдеу.

БҚ5

ЖКБ 1.5 Пəндер циклын оқыту бары-сында білім алушы білуі тиіс:-құбырларды дайындау-да конструктивтік матери-алдарды қолдану, негізгі қасиеттері жəне металлдар құрылысы, конструктивтік материалдардың ГОСТ бойын-ша маркировкасы; Істей білуі керек:болаттың белгіленуі бойынша анықтау;металлды өңдеу əдістерін қолдану;қорытпа түрлерін анықтай білу.

Металдар технологиясы жəне конструкциялық материалдар:Металдар күрылысы. Металдар қасиеттері жəне механикалық сынау. Қорытпалар теориясы негізі. Темір-көміртегілі қорытпа жағдайының диаграммасы. Көміртегелі болат. Шойын. Болатты химиялық жəне термиялық өңдеу. Қорытпалы болаттар. Үнтақты материалдар. Қатты корытпалар. Түрлі-түсті метал қорытпалар. Металдар коррозиясы жəне онымен күресу шаралары. Металдарды өңдеу əдістері. Металдарды қысыммен өңдеу. Пісіру, балқыту жəне металдар-ды кесу. Металдарды кесу арқылы өңдеуү Өңдеудің электрлі əдістері. Металл емес конструкциялық материал-дар. Пласт-массалар. Каучук негіздегі материалдар. Ағашты, жылтырсырлы, жапсырмалы жəне нығыздағышты материалдар. Жаңа конструкциялық материалдар жəне прогрессивті техноло-гиялар.

БҚ5

ЖКБ 1.6 Пəндер циклын оқыту бары-сында білім алушы білуі тиіс: сертификация негіздері; метрология негіздері;Істей білуі керек:сертификация аумағына инспекциялық бақылау жүргізу;өлшем жүйесінің дəлдік клас-сын анықтау;мемлекеттік стандарттардың талаптарының орындалуына бақылау жүргізу.


БҚ5

ЖКБ 1.7 Пəндер циклын оқыту бары-сында білім алушы білуі тиіс:- сұйықтық пен газдардың негізгі физикалық қасиеттерін; - гидростатика мен гидродина-мика заңдарын;- сорғы мен желдеткіштерді;- сұйық денелердің тепе-теңдік заңдарын;

Істей білуі керек:гидростатика мен гидродинами-ка заңдарын қолдану;қажетті гидравликалық есептеулерді жүргізу;тұтқырлық пен тығыздықты анықтайтын құралдарды пай-далану;

Гидравлика:Гидростатика. Сұйықтықтың негізгі физикалық қасиеттері. Гидростатиканың негізгі теңдеуі. Паскаль заңы. Тегіс қабырғаға берілетін сүйықтық күші. Қысым центрі. Қисық сызықты қысымы. Архимед заңы. Жұмыс жасауы жəне есебі гидростатика негізделген машиналар, құрылғылар. Гидродинамика: негізгі мəлімет жəне гидродинами-ка анықтамалары. Сүйықтық шығынының теңдеуі жəне ағынның үздіксіздігі. Идеалды жəне нақты сүйықтыққа арналған Бернулли теңдеуі. Дроссельдену құбылысы жəне оның тəжірибеде қолданылуы. Гидравликалық кедергі. Құбыр жолдарындағы сүйықтық қозғалысының режимі. Сүйықтықтың тепетеңцік қозғалысындағы ағынның жоғалуы. Гидравликалық кедергі коэффициенті. Дөңгелек емёс құбырлардағы ағынның жоғалуы. Жергілікті кедергі. Құбыр бойындағы сұйықтық қозғалысы. Кезекті ортадағы сұйықтық қозғалысы.

БҚ5

ЖКБ 1.8 Пəндер циклын оқыту бары-сында білім алушы білуі тиіс:сұйықтық жағдайының параметрлері;жылу берілу формалары;жылу өткізгіштіктің негізгі заңдары;Істей білуі керек:газ күйінің параметрлерін анықтау;негізгі газ заңдарын қолдана білу керек;жылу ағыны үшін есептеулерді шығару жəне оны тəжірибеде қолдану.

Термодинамика жəне жылу техникасы негіздері: Термодинамикалық үрдіс: заттың физикалық күйі; идел газ заңдары. Сұйықтық, будың жəне газдың коспалары. Заттың жылу сыйымдылығы. Термодинамикалық I бастауы. Термодинамикалық үрдіс жағдайының өзгеруі. Термодинамикалық II бастауы. Буға айналу процесі: Сұйықтықытың жəне будың қасиеттері. Бу мен газдың дроссельдеуі жəне ағылуы. Компрессорлар жəне іштен жану қозғалтқыштың циклдері. Жылу алмасуы. Жылудың берілу түрлері. Жылу өткізгіштіктің жылу алмасуы. Конвекция жəне сəулеленудің жылу алмасуы. Бір қабатты жəне көп қабатты қабырға арқылы жылу берілістері. Жылу алмасу аппараттарының жылу негізгі есебі.

БҚ5

ЖКБ 1.9 Пəндер циклын оқыту бары-сында білім алушы білуі тиіс:менеджмент негізі жəне функ-циялары, маркетинг негіздері; нарықтың ұсынымы мен сұранысы;шаруашылық істі есепке алу;жарнама түрлері;бағаны анықтау;салық түрлері;Істей білуі керек:кірісті, шығысты есептеу;тауардың өзіндік құнын, өндіріс құнын, көтерме сауда құнын анықтау;бизнес-жоспар құру;салық негізін түсіндіру;газ жабдықтау жүйесінде қолданылатын жабдықтардың экономикалық тиімділігін анықтау;экономикалық көрсеткіштерін анықтау, шыққан нəтижелерді талдау жəне салыстыру, газ шаруашылығында өндірістің экономикалық тиімділігі.

Кəсіпорын экономикасы жəне өнеркəсіпті басқару:Кадрлар, еңбек өнімділігі жəне еңбекақы. Өнімнің пайдасы, тиімділігі, баға белгілеуі, бəсекеге қабілеттілігі. Кəсіпорынның маркетинг қызметі негізі. Мүнай-газ өндіру кəсіпорындары жəне оның қарамағындағы мекемелер қызметінің техникалық-экономикалық көрсеткіштері. Кəсіпорын саласы қызметінің экономикалық механизмі. Кəсіпорынды басқару: кəсіпорындарды басқарудың үйымдастыру негіздері. Негізгі жəне көмёкші өндірісті үйымдастыру. Менеджмент негіздері: бастауыш өндірістік үжымды басқарудың психол огиялық-педагогикалық негіздері. Қазақстан Республикасындағы өнертапқыштық жəне патенттік құқық. Мұнай-газ саласының кəсіпорын-дарындағы жоспарлаудың негіздері.

БҚ5

ЖКБ 1.10 Пəндер циклын оқыту бары-сында білім алушы білуі тиіс:мұнай-газ геологиясы жөнінде жалпы түсінік, мұнай-газ қасиеттері жəне құрамдары;мұнай мен газды геологиялық зерттеу жұмыстарының кезеңдері, геофизикалық зерт-теулер;бұрғылау, тағайындалуы бой-ынша ұңғыма түрлері, ұңғыма конструкциялары;мұнай мен газ шоғырының режимі, қысқаша сипаттамасы; Істей білуі керек:


БҚ5

ЖКБ 1.11 коллектор-жыныстарды анықтау;топографиялық карталарды оқу;мұнай мен газды өңдеуде өнімді анықтау;мұнай сақтағыштардың сыз-басын оқу; Пəндер циклын оқыту бары-сында білім алушы білуі тиіс:- геодезия негіздерін; нивелир-леу жұмыстарын; - газбен жабдықтау жүйесінде, құрылыста геодезиялық жұмыстарды ұйымдастыру.

Істей білуі керек:геодезиялық құралдарды қолдана білу;трассаны бөлу;шартты өлшемдерін жүргізу;теодолитті түсірімдерді жүргізу.

ГеодезияГеодезия негіздері: Жалпы мəліметтер, масштабтар, негізгі геодезичялық сызбалар, жер бедерін жіне суреттерін нүтелерді белгілеу жəне бекіту, , сызықты өлшеу, бұрышты өлшеу, теодолиттер, ау-данды теодолитке түсіру, теодолитті түсірілімдердің нəтижелерін өңдеу. Нивелирлі жұмыстар. Құрылыс монтаждық жұмыстарды геодезиялық қамтамасыздандыру, құрылыста геодезиялық жұмыстарды ұйымдастыру, дайындық жұмыстарда жəне нөлдік циклде геодезиялық қамтамасыздандыру.

БҚ

АП 02 Арнайы пəндерАП 2.1 Пəндер циклын оқыту бары-

сында білім алушы білуі тиіс:қазіргі газ жабдықтары, оның құрылысы, жұмыс істеу принциптері;газ шаруашылығында жабдықтарды қолдану жəне дамыту болашағы;газ жабдықтау жүйесінде құрылыс-монтаж жұмыстарын технологиялық орындау жəне пайдалану жұмыстарын орындау;

Істей білуі керек:монтаж, газ жабдықтау жүйесінде жабдықтарды жөндеу нормативті материалда-рын қолдана білу; гидравликалық жəне механикалық епестеулер жүргізе білу;

Газ мұнай құбырлары:Мұнай жəне мұнай өнімдерін тасымалдау; темір-жол, автомобиль цистерналарының, танкерлердің, баржалардың құрылмалары, магистралды құбыр өткізгіштері құрылысының құрамы. Негізгі жəне қосымша құрал-жабдықтар, гидравликалық есеп, механикалық есеп, құбырдың өткізгіштік қабілетін көтеру тəсілдері, негізгі құрал-жабдықтарды таңдау, профилде сорап станцияларын орналастыру, құбырдың нақты өткізгіштік қабілетін анықтау, қоспаның пайда болу механизмі, айдау тəсілдері. Ыстық мұнай құбырының гидравликалықəсері, сорапты-жылулық станциялар, газдытасымал дау, компрессорлық станциялар, газды таратушысы станциялар, магистралды газ құбырының технологиялық есебі.


АП 2.2 Пəндер циклын оқыту бары-сында білім алушы білуі тиіс:қолдану аймағы, мақсаты жəне классификациясы;мұнай өнімдерінің негізгі қасиеттері;сақтағыштардың құрылымы;мұнайөнімдері мен мұнайды қабылдау жəне жіберу;мұнай базасының жабдықтары;

Істей білуі керек:мұнай өнімдерінің қасиеттерін анықтау;қажетті есептеулерді жүргізу; технологиялық сұлбаларды білу;технологиялық операция көмегімен газды өңдеу;

Мұнай қоймалары мен газ сақтағыштар:Мұнай қоймалары: негізгі құрылыстар мен объектілерінің құрамы мен жіктелуі, резервуарлар, олардың жіктелуі, тағайындалуы жəне қолдану аймақтары, сақтағыштар, темір-жол көлігі, су, автомобиль көліктері, мұнай базасының сорғы станциялары. Газ сақтағыштар: газгольдерлер, тағайындалуы мен жіктелуі, газгольдердің негізгі жабдықтары, сығылғанкөмірсутекті газдарды сақтау.


АП 2.3 Пəндер циклын оқыту бары-сында білім алушы білуі тиіс:мақсаты мен классификациясы;технологиялық сұлбаларды;негізгі жəне көмекші жабдықтарды;қауіпсіздік техникасын;

Істей білуі керек:негізгі жəне көмекші жабдықтарды есептеп, таңдау;технологиялық сұлбаларды білу;станция жабдығын жөндеу жəне қызмет көрсетуді істеу.

Сораптық жəне компрессорлық станциялар:Сораптық жəне компрессорлық станциялардыңтағайындалуы, жіктелуі жəне құрылысы,станциялардың құрылысы, станцияларды инженерлік қамтамасыз ету; негізгі жабдықтары, сорапты жəне компрессорлы агрегат тар, айдау агрегаттарының қосалқы жабдықтары,станцияларды инженерлермен қамтамасыз ету; негізгі жəнекөмекші жүйелерін таңдау жəне есептеу, техникалық жобалау жайында негізгі мəліметтер; станцияныңжабдықтарын пайдалану, техникалық күту жəнежөндеу жайында негізгі мəлі-меттер, мен станциялардың жұмыс тəртібін реттеу.


АП 2.4 Пəндер циклын оқыту бары-сында білім алушы білуі тиіс:автоматтандарудың түрлері мен деңгейі, датчиктер түрлері, аралық реле, күшейткіштер, атқарушы механизмдер, логиканың негізгі түсінігі мен анықтамасы;газмоторлы компрессор-лары мен газ құбырының компресссорлық станцияларын автоматтандару;газтурбинді қондырғыларын автоматтандару;орталықтан тепкіш электржетегі бар КС автомат-тандыру;мұнай өнімдерін сақтау объектілерін, газ бен мұнайды дайындау қондырғыларын авто-маттандыру; Істей білуі керек:датчиктердің əрекет ету принципі мен құрылымын,

Мұнай -газ объектілерін автоматтандыру:Автоматты басқару жəне реттеудің негізгі шарттары; автоматты жұйелердің орнықтылығы; автоматты басқарудың жəнереттеудің техникалық құралдары; мұнай өндіру кəсіпорнын автоматты басқару жүйесі; өнімдік мұнайды дайындау жəне айдауды ав-томаттандыру; магистралдық мүнай өткізгіштердіавтоматтандыру; мұнай-газ өткізгіштерді жəне мұнай-газқоймаларын тездетіліп басқарылуын автоматтандыру.

БҚ5БҚ7КҚ2

шартты белгілерді, сұлбаларды білу, қарым-қатынассыз элементтерді логикалық опера-циялармен орындау;катодтық қорғау элементтерін есептеу, конденсатты құю сұлбаларын білу;

АП 2.5 Пəндер циклын оқыту бары-сында білім алушы білуі тиіс:газмұнайқұбырларының жабдықтарының тағайындалуы жəне классификациясы;магистралдық сораптар жетегінің классификация-сы, электроқозғалтқыштар қондырғысы жəне жұмыс істеу принципі; мұнайды тасымалдауға дайындық жұмыстарының принциптері жəне тағайындалуы; Істей білуі керек:сыйымдықты аппараттардың негізгі параметрлерін анықтау жəне техникалық сипатта-малары; газды дайындау типтік сұлбаларын білу;сораптардың, май тазалағыш-тардың түрлерін таңдау;техникалық сипаттамалары;

Мұнай-газ құбырларының машиналары мен жабдықтары: Газ мұнай құбырларының машиналары мен жабдықтар; мұнай жəне газ тасымалдаушы станциялар; резервуар жабдығы, көлемдік аппараттар, негізгі параметр мен мінездемелерді анықтау; техникалық-экономикалық көрсеткіштер, көмекші технологиялық жабдықтар. Мұнай жəне газ құбыры жұмысын есеп-ке алу жəне бақылау жүйесі; басқару мен реттеу жүйесі жəне жабдықтар, машиналарды жаңалау болашағы.


АП 2.6 Пəндер циклын оқыту бары-сында білім алушы білуі тиіс:технологиялық операциялардың сипаттамаларын; мұнай өнімдерін қабылдау, сақтау, жіберу; резервуар мен қосымша жабдықтарды жөндеу жəне техникалық қызмет көрсету;Істей білуі керек:мұнай өнімдерін қабылдауды, сақтауды, жіберуді жасай білу;резервуардағы мұнай өнімдерін өлшей жəне есептей білу; өнімді таңдап алу;резервуарды сынау;

Мұнай қоймалары мен газ сақтағыштарын пайдалану:Негізгі технологиялық операцияларды сипаттау, кұю жəне төгуде істелінетін жұмыстардың техникасы жəне оны ұйымдастыру, цистерналар мен мұнай құю кемелерін тазалау,резервуарларды мұнай өнімдерін құюға дайындау. Резервуарлар мен газгольдердің құрал жабдықтарын тексеру жəне бақылау, сынау тəсілдері.Резервуарлар мен газголь -дердің жинақты дефектос-копиясы мен оны техникалық тексеру, резервуарлардытүптік шөгінділерінен тазарту, айыру жəне тоттануға қарсы күрес, құбытөткіз-гіштерді статикалық электрден қорғау. Мұнай базасынының сорғы станциясы.


АП 2.7 Пəндер циклын оқыту бары-сында білім алушы білуі тиіс:еңбекті қорғау жəне қауіпсіздік техникасы бойынша заң жəне нормативтік құжаттарды;өндірістік санитария жөнінде жалпы мəлімет;қауіпсіздік техникасы;электрлік қауіпсіздік негіздері;өрт қауіпсіздігі жөнінде жал-пы мəлімет;Істей білуі керек:өндірістік жарақат алғанда көмек көрсету; жұмыс жүргізуде қауіпсіздікпен қамтамасыз ету жəне еңбекті қорғау мен өрт қауіпсіздігінің ережелерінің сақтауын бақылау; жарақат алу салдарын талдау; келеңсіз жағдайлар жөнінде есеп жүргізу; өрт қауіпсіздігі мен қорғану заттарын пайдалану жəне олардың қажеттілігін анықтау.

Еңбекті қорғау:Еңбекті қорғау бойынша жалпы сұрақтар: қауіпсіздік техникасы талаптары; өндірістік санитария; өрт қауіпсіздігі; мұнай жəне газ құбырын монтаждау жəне пай-далану кезіндегі технологиялық үрдістердің қауіпсіздік негіздері.

БҚ5БҚ7КҚ1КҚ2

АП 2.8 Пəндер циклын оқыту бары-сында білім алушы білуі тиіс:табиғатты қорғауды, ҚР табиғатты қорғаудың нормативті-құқық базасын ұйымдастыру;бақылау жүйесін, қоршаған ортаның ластану жолдары мен көздері, елді-мекендер мен мұнайгаз кешендерінің экологиялық проблемала-рын білу.Істей білуі керек:қоршаған ортаны қорғау бйо-ынша талаптардың орындалуын қамтамасыз ету; алынған білімдерін тəжірибеде қолдану.

Өнеркəсіптік экология негіздері:Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі құқықтық жəне ұйымдастырушылық негіздер. Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі мемлекеттік сая-сат. Қоршаған ортаны қорғау жəне табиғатты пайдалану саласындағы халықаралық қарым-қатынас.

БҚ5

АП 2.9 Пəндер циклын оқыту бары-сында білім алушы білуі тиіс:арналы құбыр жолдарының құрылмалы сұлбалары;мұнай мен газды айдау;газмұнай құбырларын салу үшін арналған материалдар;- трассаны таңдау;Істей білуі керек:мұнай мен газға мінездеме беру;сортаменті бойынша құбырларды анықтау;құбыр жолының профилін салу;

Газ-мұнай құбырларын салу жəне күрделі жөндеу:Магистралды құбыр өткізгіштердің ұзындық бөлігінің құрамы, жіктелуі, категория лары, құбырөткізгішті төседің құрылымдық схемасы, құбырөткізгіштің ұзындық бөлігін салудың технологиясы: құрылыстарды ұйымдастыру, дайындау жəне тасымалдау жұмыстары, жер жұмыстары, құбыр өткізгіштің ішкі бетін азарту жəне сынау; құрылыс жолын тазарту, құбырөткізгіштерді жөндеу, жұыстарының құрамы мен жіктелуі, жөндеуге дайындау жəне беру, жөндеуді енгізудің технологиялық схемасы, құбыр өткізгіштегі авария жəне оғаншаралар қолдану, авария себептері, бүлінуді байқаудың тəсілдері, авариялық жөндеужұмыстарын жүргізу тəсіл-дері, жөндеу жұмыстарын өткізудегі техника қауіпсіздігі, құбыр өткізгіштерді күрделі жөндеуден өткізу.

БҚ5БҚ7КҚ3КҚ4КҚ5

АП 2.10 Пəндер циклын оқыту бары-сында білім алушы білуі тиіс:газмұнай құбырларындағы үрдістердің технологиялық сұлбасы;газмұнай құбырларындағы істен шығулар;газмұнай құбырларындағы жөндеу жұмыстарының түрлері;Істей білуі керек:газмұнай құбырларында сынақтарды өткізу;жөндеу жұмыстарын жүргізу;атқарушы құжаттаманы рəсімдеу;

Газ-мұнай құбырларын пайдалану:Құбырлық бөлімінің салу құрамы,бүлінулер түрлері мен олар дың пайда болу себеп-тері, бұзулылардың жіктелуі,құбырөткізгіштердің жарықтары. Магистралды мүнай өнімі өткізгіштерінің резервуарларын пайдалану, резервуарлардың нығыздап жабылуын сынау, резервуар-ларды гидравликалықсынау, резервуарлар-ды нығыздап жабылуын-сынау, резервуарларды беріктілікке гидравликалық сынау, пневматикалық сынау,резервуарларды пара-финнен жəне механикалық шөгінділерден азарту, ре-зервуарды жөндеу. тəсіл-дері, дəнекерлеу, айыру жұмыстарын жүргізу, де-фектоскопия. Магистралды газ құбыр өткізгіштерін пайдалану, газ айдау агрегаттарын пайдала-ну; газ айдау агрегатының күйіне диагностика жасау тəсілдері, газ құбыр өткізгіштеріндегі гидраттың пайда болу аймақтарын анықтау, газды айдауды тоқтатпай,газкұбырөткізгіштің ішкі бөлігін азарту, азарту құралдары.


АП 2.11 Пəндер циклын оқыту бары-сында білім алушы білуі тиіс:пісіру деформациялары мен қуаттылығы, пісіру кезіндегі жылулық үрдістер мен ме-таллургия; электрлік доғалық пісірудің технологиясы, жабдықтары мен құралдары, автоматты дəнекерлеудің жабдықтары;пластмасса, түсті металл, шой-ын мен болатты пісіру;Істей білуі керек:деформация түрін анықтау, пісіру режимін таңдау, дəнекерлеу материалының маркіленуін оқу, қоректендіру көзін айыра алу, сапаны сырт көзбен қарап тексеру;дəнекерлеу жабдығын дұрыс орналастыру, пісіру, бұрғылау режимдерін таңдау;берілген металл маркісіне пісіру технологиясын таңдау;

Мұнай-газ құбырөткізгіштерді дəнекерлеу:Құрылыс кезінде қолданылатын негізгі дəнекерлеу əдістерін түрлерге бөлу; дəнекерлеу доғасының көректену көздері; түзеумен дəнекерлеудегі фізика-металлургиялық үрдістер; дəнекерленген байланыстардың технологиялық беріктігі; металдарды газды-плазмамен жəне плазмалыдоғамен өңдеу,пісіруге қолданылатын материалдар; дəнекерленетін бөлшектерді жинау жəне құрастырмалы жабдықтар; қолмен жасалатын элеткр доғалы дəнекерлеу; флюстік автоматты дəнекерлеу; ашық даладағы құбырды дəнекерлейтін базалар; көмірқыщқыл газының ортасында дəнекерлеу; құбырөткізгіштерді Электр байланысы мен дəнекерлеу; төменгі температураларда құбырөткізгіштерді дəнекерлеу; цилиндрлік резервуарларды жəне газгольдері дəнекерлеу: сфералық резервуарларды дəнекерлеу;құбырөткізгіштердің жəне құрылыстардың дəнекерлеу сапасын бақылау; дəнекерленген құрылыстарды беріктікке есептеу; дəнекерлеу жұмыстарын жұргізуде қауіпсіздік техникасы.

БҚ5БҚ7

АП 2.12 Пəндер циклын оқыту бары-сында білім алушы білуі тиіс:газмұнай қоймалары мен мұнай базаларының бас жоспары;газмұнай қоймалары мен мұнай базаларының негізгі жəне көмекші нысаналары;қауіпсіздік техникасынІстей білуі керек:газмұнай қоймалары мен мұнай базаларының құрылысын іске асыру;резервуарды сынақтан өткізу;құжаттаманы рəсімдеу;алғашқы медициналық көмек көрсету;

Мұнай қоймалары мен газ сақтығыштарын салу: Мұнай қоймалары мен авто құю станцияларының құрылысын техник-экономикалық негіздеу; жобалау үшін берілгенмағлұматтар; шектеу құжаттары; мұнай қоймаларының негізгі жоспарлары; негізгі жоспардың техника-экономикалықкөрсеткіштері; мұнай қоймасына резервуарларды жəне баска құрылыстарды орналастыру; құбыртөткізгіштердің технологиялык жоспары; мұнай қоймасының негізігі технологиялық объектілерін жəне технологиялық құбырөткізгіштер жүйесін жобалау, салу.Резервуар түрін жəне санын таңдауды негіздеу;Резервуарлардың техника-экономикалық көрсеткіштері; əртүрлі жер асты сақтау қоймаларын жобалау негіздері. Газды түтынутəртібін жоспарлау; газбен қамтамасыз ету жүйелерін жо-балау, салу.


АП 2.13 Пəндер циклын оқыту бары-сында білім алушы білуі тиіс:менеджмент түсінігі, оның қажеттілігі;маркетинг анықтамасы мен оның экономикадағы рөлі;бизнес пен кəсіпкерлік түрлері, оларға сипаттама;кəсіпорындар құру негізінде ҚР мұнай бизнесінің даму перспек-тивалары;Істей білуі керек:басқару үрдісінің кезеңдерін айыру;кəсіпкерліктің немесе əртүрлі бизнес формаларының кемшіліктері мен артықшылықтары; Қазақстан Республикасының мұнай бизнесінің өркендеуіне инвестицияның елеулі орын алатынын дəлелдеу;

Менеджмент, маркетинг жəне мұнай бизнесін ұйымдастыру: Бизнес саласындағы қызмет. Менеджмент:басқару жұйесі жəне қызмет түрлері.Менеджмента үйымдастыру негіздері.Менеджменттің интеграциялық процестері.Менеджменттің қызмет ету аясы. Менеджментжұйесіндегі топтардың динамикасы жəне озаттығы. Менеджмент жұйесіндегі мар-кетинг.Ұйымдардың нəтижелі қызмет етуін қамтамасызету. Менеджменттің келешегі жəне жаңалықтар.Маркетингтің əлеуметтік негіздері: адамдар қажеттілігін қамту. Маркетингілік ақпараттар жəне зерттеулер жұйесі. Пайдаланушылардың сатып алушылық мінез құлқы жəне пайдаланушылық нарық. Нарықты зерттеу. Тауарларға баға қою: баға Белгілеудің мақсаты жəне саясаты. Тауар

БҚ5



дайындау: тауар өмірікезеңінің проблемаларына жəне жаңа тауар дайындауға көзқарас. Тауар тарату əдістері: үлестіру жолдары. Тауарларды өткізу: жарнама, сатып еткізуді ынталандыру жəне насихаттану.


КП.01 Өндірістік оқыту жəне кəсіптік практика

КП 1.1 Оқу тəжірибесіКП 1.2 Таныстыру тəжірибесі

Тəжірибе өту барысында білім алушы білуі тиіс:- осы мамандық бойынша негізгі жұмыс бағыттарын білу

Мамандықпен таныстыру, меке-меге саяхат ұйымдастыру.

БҚ1БҚ5БҚ7

КП 1.3 Слесарлық-механикалықТəжірибе өту барысында білім алушы білуі тиіс:металлды кесу тəсілдерін білу;резьба салуды;құбырды майыстыруды;Істей білуі керек:станоктарда жұмыс істеу;фасондық бөліктерді дайындау

Жалпы слесарлық жұмыстар: белгілеу, шабу,түзету, майыстыру, металдарды кесу. Егерлеу,қыру, тесу, үнгіштеу, айналдыру. Бүранданы ою. Слесарлық-жинақтау жұмыстары: құбыржолдары жұмыстары, фланецті қосылыстарды жинау, нығыздағышты орнату, бұрандалы жəне шпонкалы қосылыстарды жинау. Керілуліқосылыстарды жинау. Домалау, сырғанау подшипниктерін жинау. Тізбекті белбеулі берілістерді жинау. Белдікті жұмыстар: тесу жəне жону жұмыстары. Токарлық ста-нок құрылысы. Токарлық жұмыстардың түрлері.Негізгі операциялар мен үштау операциясын орындау. Қолданылатын кескіш жəне өлшеуші құралдар мен құрылғылар. Тесу станоктарыныңмеханизмдері жəне негізгі бөлшектері. Тесу жұмыстарының негізгі түрлері. Тесу жұмыстары кезіндегі қауіпсіздік техникасы жəне жұмысшы орнын үйымдастыру. Көлбеу-жону станоктарының механизмдері мен негізгі бөліктері. Жону жұмыстары кезіндегі техника қауіпсіздігі.

БҚ1БҚ5БҚ6БҚ7

КП 02 Өндірістік тəжірибеКП 2.1 Жұмысшы мамандығын алу

Тəжірибе өту барысында білім алушы білуі тиіс:газ құбырларында орындалатын технологиялық процестерді;монтаждау жұмыстары кезіндегі қауіпсіздік техни-касын;Істей білу керек:газ құбырларын монтаждауда қолданылатын жабдықтармен жұмыс істеу;

Қауіпсіздік техникасы нұсқаулары, мамандыққа байланысты орындалатын жұмыс ережелерінің негізгі шарттарымен танысу.Мұнай жəне газды тасымалдау жөне сақтаукезіндегі өндірістің ішкі тəртіп ережелері. Өндірістік учаскелердегі негізгі жабдықтар құрылысы мен қолданылуы. Жабдықтардың негізгі бұзылыстары жəне оларды жою əдістері.Негізгі жабдықтардың жөндеуі жəне техникалық күтуі. Негізгі жабдықтар жөндеуінің техникалық қамтамасыз етілуі. Қысым астында жұмыс істейтін сыйымдылықтарды қауіпсіз пайдалану жəне құрылғы ережелерін үйрену. 2-ші, 3-ші санатты жабдықтарды жөндеуші жұмысшы орнында жұмыс жасау.

БҚ1БҚ2БҚ3БҚ5БҚ7КҚ1АҚ1

КП 2.2 ТехнологиялықТəжірибе өту барысында білім алушы білуі тиіс:газмұнайқұбырларында монтаждау жəне жөндеу жұмыстарын жүргізу техно-логиясын;Істей білу керек:газ құбырларында ысырмалар-ды ауыстыруды орындау;газ шығу жерлерін іздей білу;газ құбырларында қысымды өлшеу

Өндірістік кəсіпорында жұмысшы орнында жұмыс жасау жəне 2-ші, 3-ші санатқа квалификациялық сынақ тапсыру. Техник біліктілігін, жөндеу жұмыстары шебері(техникалық құжаттарды толтыру, жұмысшыларға өндірістік тапсырмалары бөліп беру, жөндеу бригадасы жұмысын үйымдастыру, жөндеушілердің қауіпсіз жұмыс жағдайынжасау»; техник-конструктор (конструкциялар сұлбасын шығару, жинақтама сызбалардың бөлшектеуін, жұмысшы сызбаларды игеру жұмыстарын үйрену).

БҚ1БҚ2БҚ3БҚ5БҚ6БҚ7КҚ1КҚ4КҚ6АҚ1

КП 2.3 Диплом алдыТəжірибе өту барысында білім алушы білуі тиіс:кəсіпорын құрылымын;жұмысты ұйымдастыру жəне жүргізу тəсілдерін;Істей білу керек:газ қауіпті жұмыстарды жүргізуге наряд-рұқсатнама құрастыру;газ құбырларына сынақ жүргізу;

Өндіріспен танысу. Штаттық жұмысшы басшылығын шебер техник, механик немесе бригадир қызметін атқару, өндірістік өнеркəсіп байланысын үйрену. Жабдықтар менқұралдардың құжаттарымен жəне өндірістік процестердің мөлшерленуімен танысу. Жабдықты құрастыру жəне жөндеу графигін құру. Өнім сапасы. Сапаны басқару. Жоба тапсырмаларына сəйкес дипломдық жоба материалдарын жинау танысу.

БҚ1,БҚ2БҚ3,БҚ5БҚ6,БҚ7КҚ1КҚ2,КҚ3КҚ4,КҚ5КҚ6,АҚ1АҚ2,АҚ3АКҚ4,АҚ5

Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрінің 2013 жылғы 10 шілдедегі № 268 бұйрығына 79- қосымша

Үлгілік оқу жоспарытехникалық жəне кəсіптік білім

Білім коды мен бейіні: 0800000 – Мұнай-газ жəне химия өндірісіМамандығы: 0805000 – «Мұнай мен газды сақтау жəне тасымалдау» Біліктілігі: 080502 3 – Техник–технолог080503 3 – Техник-механикОқыту түрі: күндізгі

Оқытудың нормативтік мерзімі: 3 жыл 10 айНегізгі орта білім базасында

Оқытудың нормативтік мерзімі: 2 жыл 10 айЖалпы орта білім базасында

Оқу процесінің жоспарыИндекс Циклдер мен

оқу пəндерінің атауы

Бақы

ла уд

ың

ныса

ндар

ы Е

мтих

ан/

сына

қ


Бақы

лау

жұм

ыст

ары

ның

саны

Барл

ығы

Оның ішінде: Курстарға жəне жартыжылдықтарға (семестрлерге) бөлу*

Теор

иялы

қ са

бақт

ар

Пра

ктик

алы

қ (з

ертх

анал

ық-

тəж

іри-

белі

к са

бақт

ар

Кур

сты

қ ж

оба

(жұм

ыс) Негізгі орта

білім база-сында


Кур

с

Сем

естр

Кур

с

Сем

естр

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10ЖБП 00 Жалпы білім

беру пəндері 6 1448/- 750/- 698/- - 11

ЖБП 01 Қазақ (орыс) тілі

Е 169 54 115 1,2 1,2,3 2

ЖБП 02 Қазақ (орыс) əдебиеті

Е 169 115 54 1,2 1,2,3 2

ЖБП 03 Шетел тілі 87 87 1 1,2 1ЖБП 04 Дүниежүзі

тарихы 54 54 1 1,2


Е 87 87 1,2 1,2,3

ЖБП 06 Қоғамтану 54 54 1 1,2ЖБП 07 Математика Е 140 40 100 1,2 1,2,3 2ЖБП 08 Информатика 70 26 44 1 1,2 1ЖБП 09 Физика Е 123 67 56 1,2 1,2,3 2ЖБП 10 Химия Е 87 45 42 1,2 1,2,3 1ЖБП 11 Биология 36 36 1 1,2ЖБП 12 География 40 40 1 1,2ЖБП 13 Алғашқы

əскери дайындық

140 40 100 1,2 1,2,3,4

ЖБП 14 Дене тəрбиесі 156 56 100 1 1,2ЖБП 15 Өзін - өзі тану 36 36 1 1,2ЖГП 00 Жалпы


1 432/480

56 376/424 2

ЖГП 01 Кəсіптік қазақ (орыс) тілі

92/72 92/72 2,3 3,4,5,6 1 1,2 1

ЖГП 02 Кəсіптік ше-тел тілі

84/64 84/64 2,3 3,4,5,6 1 1,2 1

ЖІП 03 Қазақстан та-рихы

-/80 -/80 - - 1 1,2

ЖІП 04 Дене тəрбиесі Е 256/264

56 200/208 2,3,4 3,4,5,6 1,2,3 1,2,3,4,5


180 168 12 1

ƏЭП 01 Мəдениеттану 32 32 2 3,4 1 1,2ƏЭП 02 Философия

негіздері36 36 3 5,6 2 3,4

ƏЭП 03 Əлеуметтану жəне саясатта-ну негіздері

32 32 2 3,4 1 1,2


36 24 12 3 5,6 2 3,4 1

ƏЭП 05 Құқық негіздері

44 44 3,4 6,7 3 5

ЖКП00 Жалпы кəсіптік пəндер

3 883/915

539/571

344 1 13


48 48 3 5,6 2 3,4

ЖКП 02 Инженерлік графика жəне маши-на құрастыру сызуы

96 16 80 2 3,4 1 1,2 2

ЖКП 03 Жалпы элек-тротехника жəне электро-ника негізі

Е 80 62 18 2 3,4 1 1,2 1

ЖКП 04 Техникалық механика негізі

80 62 18 2 3,4 1 1,2 1

ЖКП 05 Металдар тех-нологиясыжəне құрыл-малы материал-дар

64 54 10 2 3,4 1 1,2 1

ЖКП 06 Стандарттау жəне сер-тификаттау негізі жəне техникалық өлшеулер

60/64 50/54 10 2 3,4 1 1,2 1

ЖКП 07 Гидравлика Е 80 60 20 2 3,4 1 1,2 2ЖКП 08 Термодинамика

жəне жылу тех-никасы негізі

64 46 18 2 3,4 1 1,2 1

ЖКП 09 Қолданбалы информатика

48 48 2 3,4 1 1,2


75 35 40 К.ж.

3,4 6,7 2,3 4,5 2

ЖКП 11 Мұнай – газ ісі негізі

48/60 38/50 10 3 5,6 2 3,4

ЖКП 12 Мұнай-газ объектісін ав-томаттандыру

70/78 54/62 16 3,4 6,7 2,3 4,5 1


Е 70/78 62/70 8 3,4 6,7 2,3 4,5 1

АП 00 Арнайы пəндер080502 3 – «Техник–тех-нолог»

3 753 567 186 2 9

АП 01 Мұнай – газ құбырлары жəне оларды пайдалану

Е 246 186 60 К.ж.

2,3,4 4,5,6,7 2,3 3,4,5 2

АП 02 Мұнай қоймалары жəне газ сақтағыштар жəне оларды пайдалану

Е 173 113 60 К.ж.

2,3,4 5,6,7 2,3 3,4,5 2

АП 03 Мұнай-газ құбырларының жабдықтары мен машина-лары

Е 136 98 38 2,3,4 5,6,7 2,3 3,4,5 2

АП 04 Мұнай жəне мұнай өнімдерін біркелкі айдау

84 74 10 3,4 5,6,7 2,3 3,4,5 1

АП 05 Газды жера-сты сақтаудың теориялық негізі

70 60 10 3,4 5,6,7 2,3 3,4,5 1


44 36 8 4 7 2,3 3,4,5 1

АП 00 Арнайы пəндер080503 3 – Техник-механик

3 753 575 178 2 9

АП 01 Мұнай – газ құбырларын пайдалану, техникалық қызмет көрсету жəне жөндеу

Е 220 160 60 К.ж.

2,3,4 4,5,6,7 2,3 3,4,5 2

АП 02 Мұнай қоймалары жəне газ сақтағыштарды пайдалану, техникалық қызмет көрсету жəне жөндеу

Е 215 155 60 К.ж.

2,3,4 5,6,7 2,3 3,4,5 2

АП 03 Сораптар жəне компрессорлар-ды пайдалану, техникалық қызмет көрсету жəне жөндеу

Е 120 90 30 2,3,4 5,6,7 2,3 3,4,5 2


84 74 10 3,4 5,6,7 2,3 3,4,5 1


70 60 10 3,4 5,6,7 2,3 3,4,5 1


44 36 8 3,4 5,6,7 2,3 3,4,5 1

БҰАП 00


48 48

БҰАП 01

Тұтқыр жəне қоюланған мұнайды айдау

48 48 4 7 2,3 3,4,5

КП 00 Кəсіптік прак-тика (апта)

1728

КП 01 Оқу практи-касы

468 1,2,3 1,2,3,4,5,6

1,2,3 1,2,3,4,5,6

КП 01 1 Мамандыққа кіріспе

36 1 1 1 1,2

КП 01 2 Танысу прак-тикасы

72 1 2 1 1,2

КП 01 3 Өндірістегі жаңа техно-логиялар мен жабдықтарды үйрену

108 3 5,6 2 3,4

КП 01 4 Слесарлық практика

72 2 3 1 1,2

КП 01 5 Механикалық практика

108 2 4 1 1,2

КП 01 6 Мұнай жəне мұнай өнімдері анализі

72 3 5,6 2 3,4


1260


360 3 6 2,3 3,4,5,6


468 3,4 6,7 3 5,6

КП 02 3 Дипломалды жəне дипломдық жобалау

432 4 7 3 5,6

Е Емтихан 288/216

1,2,3,4

2,3,4,5,6,7

1,2,3 1,2,3,4,5,6


216/144


67

КДДБ -кəсіптік дайындық деңгейін бағалау жəне біліктілік тағайындау

5


5760/4320


428/340

1,2,3,4

1,2,3,4,5,6,7

1,2,3 1,2,3,4,5,6


400/300

1,2,3,4

1,2,3,4,5,6,7

1,2,3 1,2,3,4,5,6

Барлығы: 6588/4960



Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрінің 2013 жылғы 10 шілдедегі № 268 бұйрығына 80-қосымша

Үлгілік оқу жоспарытехникалық жəне кəсіптік білім Білім коды мен бейіні: 0800000 – Мұнай-газ жəне химия өндірісіМамандығы: 0805000 – «Мұнай мен газды сақтау жəне тасымалдау» Біліктілігі: 080501 2 – Жөндеуші - слесарь*


Негізгі орта білім базасындаОқу процесінің жоспары


Бақы

лауд

ың

ныса

ндар

ыЕм

тиха

н/сы

нақ


Бақы

лау

жұм

ыст

ары

ның

саны

Барл

ығы


Теор

иялы

қ са

бақт

ар

Пра

ктик

алы

қ (з

ертх

анал

ық-

тəж

іриб

елік

саб

ақта

р

Кур

сты

қ ж

оба

(жұм

ыс)



Кур

с

Сем

естр

Кур

с

Сем

естр

ЖБП 00 Жалпы білім беру пəндері

7 1668 854 814 - - 21

ЖБП 01 Қазақ (орыс) тілі

Е 188 48 140 1,2 1,2,3 4


Е 124 100 24 1,2 1,2,3 2

ЖБП 03 Шетел тілі 124 124 1 1,2 2ЖБП 04 Дүние жүзі

тарихы 48 48 1 1,2


Е 80 80 1 1,2, 1

ЖБП 06 Қоғамтану 64 64 1 1,2ЖБП 07 Математика Е 188 88 100 1,2 1,2,3 3ЖБП 08 Информатика 64 20 44 1 1,2 2ЖБП 09 Физика Е 140 96 44 1,2 1,2,3 2ЖБП 10 Химия Е 116 78 38 1,2 1,2,3 2ЖБП 11 Биология 40 40 1 1,2 1ЖБП 12 География 40 40 1 1,2ЖБП 13 Алғашқы

əскери дайындық

140 40 100 1,2 1,2,3,4 1

ЖБП 14 Дене тəрбиесі Е 276 76 200 1,2,3 1,2,3,4,5,6

1

ЖБП 15 Өзін - өзі тану 36 36 1 1,2ЖКП 00 Жалпы кəсіптік

пəндер 2 436 302 134 14

ЖКП 01 Инженерлік графика жəнемашина құрас-тыру сызуы

36 36 1,2 1,2,3,4 1 1,2 1

ЖКП 02 Жалпы элек-тротехника жəне электро-ника негізі

36 28 8 1,2 1,2,3,4 1 1,2 2


42 34 8 2 3,4 1 1,2 1

ЖКП 04 Металдар тех-нологиясы жəне құрылмалы материалдар

36 30 6 2 3,4 1 1,2 1

ЖКП 05 Стандарттау жəне сер-тификаттау негізі жəне техникалық өлшеулер

28 22 6 2 3,4 1 1,2 1

ЖКП 06 Гидравлика 36 22 14 2 3,4 1 1,2 1ЖКП 07 Термодинамика

жəне жылу тех-никасы негізі

27 19 8 2 3,4 1 1,2 2


55 29 26 2,3 3,4,5 1,2 2,3 1


42 36 6 2 3,4 2 3 1


Е 42 34 8 2,3 3,4,5 1,2 2,3 2


Е 56 48 8 2,3 4,5 1,2 2,3 1

АП 00 Арнайы пəндер 3 308 256 52 13АП 01 Мұнай – газ

құбырлары жəне оларды пайдалану

Е 92 66 26 2,3 3,4,5 1,2 2,3 4

АП 02 Мұнай қой-малары жəнегаз сақтағыш-тар жəне олар-ды пайдалану

Е 64 64 2,3 4,5 1,2 2,3 3


Е 66 54 12 2,3 4,5 1,2 2,3 2


56 48 8 2,3 4,5 1,2 2,3 2


30 24 6 3 5 1,2 2,3 2

БҰАП 00


72 72

БҰАП 01

Тұтқыр жəне қоюланған мұнайды айдау

72 72/48 3 5 1,2 2,3

КП 00 Кəсіптік прак-тика

1728

КП 01 Оқу практи-касы

468 1,2 1,2,3,4 1,2 1,2,3


36 1 1 - -

КП 01 2 Танысу прак-тикасы

72 1 1 - -

КП 01 3 Өндірістегі жаңа техно-логиялар мен жабдықтарды үйрену

108 2 3 1,2 2,3

КП 01 4 Слесарлық практика

72 1 2 1,2 1,2


108 1 2 1,2 1,2

КП 01 6 Мұнай жəне мұнай өнімдері анализі

72 2 4 1,2 2,3


126


360 2 4 1,2 2,3


900 3 5 1,2 2,3

Е Емтихан 108 1,2,3 2,3,4,5 1,2 1,2,3


72


31

КДДБ -кəсіптік дайындық деңгейін бағалау жəне біліктілік тағайындау

5


4320


240 1,2,3 1,2,3,4,5

1,2 1,2,3


200 1,2,3 1,2,3,4,5

1,2 1,2,3




Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрінің 2013 жылғы 10 шілдедегі № 268 бұйрығына 81-қосымша

Үлгілік оқу жоспарытехникалық жəне кəсіптік білім Білім коды мен бейіні: 0800000 – Мұнай-газ жəне химия өндірісіМамандығы: 0805000 – «Мұнай мен газды сақтау жəне тасымалдау» Біліктілігі: 080501 2 – Жөндеуші - слесарь*

Оқыту түрі: күндізгіОқытудың нормативтік мерзімі: 10 ай



Бақы

ла уд

ың

ныса

ндар

ы Е

мтих

ан/

сына

қОқу уақытының көлемі (сағат, кредит)

Бақы

лау

жұм

ыст

ары

ның

саны

Барл

ығы


Теор

иялы

қ са

бақт

ар

Пра

ктик

алы

қ (з

ертх

анал

ық-

тəж

іри-

белі

к са

бақт

ар

Кур

сты

қ ж

оба

(жұм

ыс) Негізгі орта

білім база-сында


Кур

с

Сем

естр

Кур

с

Сем

естр

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ЖГП 00 Жалпы гумани-тарлық пəндер

308 80 228 - - 3

ЖГП 01 Кəсіптік қазақ (орыс) тілі

72 72 1 1,2 1

ЖГП 02 Кəсіптік ше-тел тілі

64 64 1 1,2 1

ЖГП 03 Қазақстан та-рихы

80 80 1 1,2 1

ЖГП 04 Дене тəрбиесі 92 92 1,2 1,2ЖКП 00 Жалпы кəсіптік

пəндер 2 184 132 52 - - 6

ЖКП 01 Инженерлік графика жəнемашина құрас-тыру сызуы

14 14 1 1,2 1


14 10 4 1 1,2 1


36 30 6 1 1,2 1


28 20 8 1 1,2 1


Е 56 48 8 1 1,2 1


Е 36 24 12 1 1,2 1

АП 00 Арнайы пəндер 3 288 230 58 - - 5АП 01 Мұнай – газ

құбырлары жəне оларды пайдалану

Е 96 76 20 1 1,2 2

АП 02 Мұнай қоймалары жəне газ сақтағыштар жəне оларды пайдалану

Е 54 48 6 1 1,2 1


Е 69 51 18 1 1,2 1


42 34 8 1 1,2 1


27 21 6 1 1,2

БП 00 Білім ұйымы анықтайтын пəндер

48 48 - -

МА 01 Тұтқыр жəне қоюланған мұнайды айдау

48 48 1 1,2

КП 00 Кəсіптік прак-тика

576 - -

ӨП 01 Өндірістік практика

576

КП 01 1 Жұмысшы ма-мандығын алу

252


324

Е Емтихан 36 - - 1 1,2АА -аралық атте-

статтауҚА -қорытынды

аттестаттау36 1 1,2

КДДБ -кəсіптік дайындық деңгейін бағалау жəне біліктілік тағайындау Міндетті оқытудың барлық сағаты

1440 - -


100 1 1,2


116 1 1,2




Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрінің 2013 жылғы 10 шілдедегі № 268 бұйрығына 82- қосымша

0805000 – «Мұнай жəне газды сақтау жəне тасымалдау» мамандығы бойынша техникалық жəне кəсіптік білім берудің үлгілік білім беретін оқу бағдарламалары (орта буын мамандары үшін)

Оқыту түрі: күндізгіОқыту мерзімі: 3 жыл 10 айНегізгі орта білім базасындаОқыту мерзімі: 2 жыл 10 айЖалпы орта білім базасында

Қысқартылған пəндер циклының атауы (коды)



Қалыптастыратын құзырет коды

ЖБП 00 Жалпы білім беру пəндеріЖІП.00 Жалпы ізгілендіру пəндеріЖІП.01 Пəнді оқу қорытындысында

білім алушы білуі тиіс:- қазақ (орыс) тілін үйреніп, кəсіптік бағыттағы мəтіндермен жұмыс істеуге жəне оларды талдауға қажетті лексикалық (1500 лексикалық бірлік) жəне грамматикалық минимумды меңгеру;-тілдік коммуникацияның түрлі жағдайларда тілдесе білу мүмкіндігін қамтамасыз ететін деңгейде қазақ (орыс) тілін меңгеру;-тілдік нормаларды, тілдесудің іскерлік аясындағы стилисти-стикасын игеру; - қазақ (орыс) əдеби тілінің публицистикалық жəне ресми-іскерлік қазақ (орыс) тілінің нормалары, белгілерін, жанр-ларын;- қазақ (орыс) орфографиясы мен пунктуациясының негізгі принциптерін;-фонетика, сөзжасам, морфо-логия жəне синтаксис бойын-ша негізгі мəліметтерді;-тыныс белгілерін қою ережелерінің жиынтығын білу, бұлардың көмегімен тілдік материалдың құрылымдық – семантикалық бөлінуі жүзеге асыруы.істей білуі тиісті:-ауызша іскерлік коммуникацияның (іскерлік əңгіме, мəжіліс жүргізу) дағдыларын қолдана білу;-түрлі жанрдағы жазбаша, ау-ызша мəтіндер құру;-кəсіптік түрлі тілдік құралдарды меңгеру;-мазмұндаудың қисындылығына қол жеткізетіндей дəрежеде іскерлік құжаттарды редак-циялау;

Кəсіптік қазақ (орыс) тіліТілді дамыту. Тілдік комму-никация. Диалог - кез келген тілді құрастыра білудің негізі. Мəтін. Мəтін принципі. Бөтен тілді жеткізе білу тəсілдері. Қазақ (орыс) тілінің функциональдық стильдері. Тілдік жəне стильдік нормалар.Тілдік фактор кодифика-циясының негізгі құрал-дары: сөздіктер, анықтама-лықтар, техникалық мəтіндер. Тіл мəдениеті. Тіл мəдениетінің анықтамасы. Сөздерді дұрыс қолдана білу. Кəсіптік – іскерлік тілдесу. Кəсіптік –іскерлік өзара əсер етудің мақсат-тары. Іскерлік тілдесудің түрлі жағдайлары. Диалог. Монолог. Төл сөз. Іскерлік тілдің морфологиялық ерекшеліктері. Зат есім, сын есім, есімдік, етістікті қолдану. Іскерлік тілдің синтаксистік ерекшеліктері. Жазбаша кəсіптік қазақ (орыс) іскерлік тілінің түрлері. Қызметтік құжаттар.Қызметтік құжаттар туралы ұғым. Өндірістік құжаттар-дың негізгі түрлері. Оларды құрастыру мен рəсімдеудің ережелері. Іскерлік хаттар. Жеке іскерлік қағаздар. Іскерлік құжаттардағы сөз тəртібі. Кəсіптік терминдер. Ауызша іскерлік тілдесу жəне оның нормалары. Дəстүрлік жанр-лар: өндірістік мəжіліс, пресс-конференция, ком ментарий, іскерлік талас, дебаттар. Іскерлік тілдесудің инновациялық түрлері: тұсаукесер, «дөңгелек стол», брифинг, көрмелер. Іскерлік кəсіптік тілдесудегі бейвербалды коммуникация құралдары.

БҚ7КҚ7

-тілдік өзін-өзі бақылауды жүзеге асыру, грамматикалық жəне тілдік қателерді түзету;-кəсіптік бағыттағы мəтіндерді редакциялау жəне жетілдіру.

Ауызша кəсіптік іскерлік тілдің нормаларын бұзу. Кəсіптік іскерлік тілдің ауызша жанрларындағы стилистикалық

ЖІП.02 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:-шетел тілін үйреніп, кəсіптік бағыттағы мəтіндермен жұмыс істеуге жəне грамматикалық минимумды меңгеру;-тілдік нормаларды, тілдесудің іскерлік аясындағы стилисти-касын игеру;істей білуі тиісті:-ауызша іскерлік коммуникацияның (іскерлік əңгіме, мəжіліс жүргізу) дағдыларын қолдана білу;- іс құжаттарын редакци-ялауды;- кəсіптік бағыттағы мəтіндерді жетілдіру, редак-циялау.

қателерді талдау. Кəсіптік қазақ (орыс) тілін кəсіптік орыс (қазақ) тілімен салыстыру.Кəсіптік шетел тілі Кəсіптік шетел тілдерінің негізі. Кəсіптік терминдер мен фразеологиялық айналымдар.Мамандығы бойынша кəсіптік лексика, іскерлік тілі. Ауызша кəсіптік іскерлік қарым-қатынас жəне оның нормалары.Тілдік факторлардың негізгі кодтары: сөздік, анықтамалық, техникалық мəтін. Аударма техникасы (сөздікпен), кəсіптік мəтіндерді аудару.

БҚ7КҚ7

ЖІП.03 Қазақстан тарихыЖІП.04 Пəнді оқу қорытындысында

білім алушы білуі тиіс:- спорттық жаттығуларды орындау кезіндегі техника қауіпсіздігі ережелерін, во-лейбол, баскетбол ойыны ережелерін, шаңғыда жүру ережесін, гимнастикалық жаттығуларды орындау ережесін, компаспен бағдарды анықтауды;істей білуі тиісті:- волейбол, баскетбол ой-науды, гимнастикалық жаттығуларды орындауды, шаңғыда жүруді, туристік жорыққа шығуды, компа-сты қолдануды, азимутты жəне туристік маршрутты анықтауды.

Дене тəрбиесіВолейбол; баскетбол; суда жүзу; шаңғымен дайындық; гимнасти-ка; туризм.

ƏЭП.00 Элеуметтік экономикалық пəндер

ƏЭП 01 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- негізгі ұғымдарды;- ұғымдар: конфуционшылдық; даосизм; - қытай өнерін;- ұғымдарды: ислам; күреш; Мұхаммед; Кұран; Аллах; Мекке.- Франция мəдениетін; - Арель мəдениетін, креманьон, галлдар, франктер, əдебиетін, философиясын;- көшпенділердің өмірі мен құндылықтар жүйесін;- орта ғасырдағы қазақ этносының мəдени негізі жөніндегі білімін қалыптастыру;-Қазақстанның ортағасырлық мəдениетіне түрік жəне араб мəдениетінің əсерін.істей білуі тиіс:-қытай мəдениетінің ерекшелігін ашып беру;-мəдениеттану ұғымдарын еркін пайдалану;-көшпенділердің материал-ды жəне рухани мəдениетінің ерекшеліктерін көрсету туралы.

МəдениеттануМəдениеттану жəне оның қоғамдағы ролі. Мəдениетті зерттеудің алуан түрлілігі. Мəдениет жəне өркениет, мəдениеттің қалыптасуы;Мəдениеттің конфуцийлік-даосистік типі. Мəдениеттің үнді-будда типі.Ислам мəдениетінің əлемі. Мəдениеттің христиандық типі. Батысевропалық мəдениет жəне оның қазіргі заман дамуына тигізген əсері. Африка мəдениетінің ерекшелігі мен бірегейлігі. Көшпелі өркениеттің пайда болуы жəне бірегейлігі. Орта ғасырдағы Қазақстанның мəдениеті. ХVІІ-ХІХ ғғ. қазақтардың мəдени дəстүрлері. Қазіргі заманғы Қазақстан мəдениеті.

БҚ11

ƏЭП 02 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- əлемнің философиялық, ғылыми жəне діни бейнелері жөнінде;- адам өмірінің мағынасы жөнінде;- қоғамдағы адамдардың ара-қатынастарын реттеудің адамгершілік нормасы жөнінде.істей білуге тиіс:- адамдағы биологиялық жəне əлеуметтік, денелік жəне руха-ни байланыстар туралы;- адам мінез құлқындағы саналық пен санасыздық туралы;- жеке тұлғаны қалыптасу шарттары, оның бостандығы жəне өмірді сақтау үшін жауаптылығы, мəдениеті, қоршаған ортасы туралы.

Философия негіздеріФилософия жəне оның қоғамдағы ролі.Философияның тарихи типтері. Болмыс түсінігі.Материя жəне қозғалыс. Кеңістік жəне уақыт.Сана табиғаты. Диалектика жəне оның балама-лары. Қоғамның философиялық түсінігі. Қоғамдық дамудың фор-малары жəне мазмұны. Таным жəне оның түрлері. Қоғамдық сана жəне оның түрлері. Адам табиғаты жəне оның өмір сүруінің мəні. Жеке тұлға. Еркіндік жəне жауапкершілік. Əлеуметтік болжау түрлері, типтері, əдістері.Қазіргі глобальдық проблема-лар. Мораль – дүниеге шынайы бағалық қатынас формасы.

БҚ11

ƏЭП 03 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс: - саяси ғылым əдісі жөнінде;- мемлекеттік біліктің мəні жөнінде;- əлеуметтік құрылым жөнінде;- жеке тұлғаның əлеуметтену үрдісінің ерекшелігі жөнінде.істей білуге тиіс:- əлеуметтік қозғалысты жəне əлеуметтік өзгеріс пен дамудың басқа да факторлерін дамыту туралы;- биліктің мəнін, сая-сат субьектілерін, саяси қатынастар мен үрдістердің анықтау туралы;- саяси жүйе жəне саяси тəртіп туралы ұғым қалыптастыру.


БҚ11

ƏЭП 04 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- экономикалық теорияның классикалық мектебінің өкілдерін;- мемлекеттің экономикалық қызметін;- экономиканы мемлекеттік реттеудің нысандарын жəне əдістерін;- Қазақстан Республикасы-ның қаржы жəне несие жүйесін, олардың құрылымын;- банктің негізгі қорын, опера-цияларын;- бағалы қағаз түрлерін жəне оларды шығару тəртібін;iстей бiлуге тиiстi:- айырмасыздық қисығын, бюджет желісін салып білуді;- кəсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттайтын көрсеткіштер арқылы бағалы қағаздардың сенімділігін анықтауды;- Лаффер қисығының мəнін анықтауды;- қосымша құнға салынатын салықтың өсуін есептеуді.

Экономика негіздеріЭкономика жəне оның негізгі мəселелері, мақсаттары, негізгі түсініктері, принциптері, нысан-дары жəне меншіктің түрлері, меншікті басқару.Нарықтың негізгі қызметі. Нарықтың жұмыс істеу себептері. Нарықтың түрлері жəне оның сипаттамасы. Нарықтың экономикалық субъектілері жəне олардың өзара іс-қимылдары. Нарықтық инфрақұрылымның ролі. Нарықтық механизмді анықтау. Жалпы тепе-теңдік теория-сы. Сұраныс пен ұсыныстың анықтамалары. Банктер ролі жəне түрлері. Мемлекеттің банктік жүйесі. Қаржы. Қаржы жүйесі. Бағалы қағаздар жəне олардың айналу мəселелері. Бағалы қағаздар нарығы. бағалы қағаздар түрлері жəне олардың анықтамасы (акция, облига-ция, вексель, чек, банктік сер-тификат). Салықтар. Қазақстан Республикасының қазіргі салықтық саясаты. Салық салудың негізгі принциптері.

КҚ9

ƏЭП 05 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- адамның жəне азаматтың құқықтары жəне еркіндігі, оны іске асыру механизмі;- кəсіптік қызметі саласын-да құқықтық, адамгершілік, мəдениеттілік нормала-рын білу;iстей бiлуге тиiстi:- маманның кəсіптік қызметін реттейтін құқықтық құжаттарды пайдалана білуді.


КҚ12

ЖКП 00 Жалпы кəсіптік пəндерЖКП 01 Пəнді оқу қорытындысында

білім алушы білуі тиіс:- пəннің мазмұны мен мақсатын;- техникалық жəне лингвистикалық сөздiктер түрлерiн;- ақпараттық жəне iс құжаттарының жіктелуін; - қазiргi кезде iс қағаздарын жүргiзу стандарттарына қойылатын талаптарды;- құжаттар формуляры жəне олардың бөлiктерiн;- құжаттар жинағы туралы түсiнiктi;- құжаттар қоры туралы түсінікті.iстей бiлуге тиiстi:- əртүрлi сөздiктердi қолдануды;- əртүрлi құжаттарды жіктеуді;- құжаттар формулярын тол-тыруды;- əкiмшiлiк-ұйымдастыру құ-жаттарымен жұмыс жасауды;- архивтiк құжаттардың текстiлерi үлгiлерiн талдауды;- архивке құжаттарды дайын-дап, сақтауға тапсыруды.

Мемлекеттік тілде іс жүргізуПəннiң мазмұны, оның мақсаттары. Iс қағаздарын жүргiзуде əртүрлi лингвистикалық сөздiктердi қолдану. Мекемелерде іс қағаздарын жүргізуді ұйымдастыру. Техникалық сөздiктердiң ерекшелiктерi. Кеңсе құжаттарын жүргізу негізі.Ұйымдастыру, реттеу, құқықтық, ақша-финанс-есептік, жəне анықтамалық құжаттар.Қызметтік хаттар жазудың негізгі əдістері. Автоматты басқару жүйесін іс қағаздарын жүргізуге пайдалану. Құжаттар жинағы туралы түсінік.Жазба құжаттарының алғашқы жəне күрделі жинақтары. Құжат қорлары туралы түсінік. Iс қағаздарын сақтауды қалыптастыру.Архив. Мемлекеттік жəне меке-ме архивтері. Ұлттық архив қоры.

БҚ12КҚ7

ЖКП 02 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- форматтың өлшемдерiн;- масштабтың түрлерiн;- проекциялау əдiстерiн;- жазықтықтарға проекциялау методтарын жəне түрлерiн;- бұрандалы бiрiктiру түрлерiн;- бұранданы белгiлеу;- тетiк бөлшектiң бiрiктiрулерiн;- резбалық бiрiктiру түрлерiн;- процестің технологиялық сызбаларын;- бiрiктiрiлген кескiндер түрлерiн;- құрылыс сызбаларының түрлерiн атқаратын қызметiн;- құрылыс сызбасының оқылуын;iстей бiлуге тиiстi:- керектi аспаптарды пайдала-на бiлуді;- ГОСТ стандарт бойынша шрифтiлердi, сызбаларды орындауды;- масштабпен орындауды;- геометриялық денелердi про-екциялауды;- қайта өзгертудiң проекцияла-рын жүргiзудi;- тiлiктердiң комплекстегi сызбасындағы қиманы көрнектi түрде құрастыруын; - геометриялық денелер фигуралар модельдердiң техникалық суреттерiн сала бiлудi;- бұранданың сызбадағы көрiнiстерi, бұрандалы белгiлердегi көрiнiстерi;- сызбада тетiк бөлшектер мен резбалық бiрiктiрулердi оқып бiлудi;- детальдың эскизiн ретiмен сызып бiлудi;- дəнекерлеу бiрiктiрулердi белгiлерiн сызылмада көрсетуді;- процестің технологиялық сызбаларын сызуды;- бас планды сызуды;

Инженерлік графика жəне маши-на құрастыру сызуыСызбалардың графикалық орындалуы.Деталдардың техникалық кон-турлары. Сызба геометриясының негіздері жəне проекциялары. Геометриялық денелер түрлерi жəне олардың проекциялары.Жазықтықтар: горизонталь, фронталь, профиль.Проекциялардың жазықтығына ауыстыру тəсiлi.Призма, пирамида, цилиндр, Конустардың техникалық суреттері. Машина құрылыс сызбалары.Сызбаларды орындаудың жалпы ережелері.Жұмыс орнында деталь сызылмасының атқаратын қызметi. Эскиздiң орындалу ретi мен əдiстерi.Денелер арқылы бiрiктiрулердi кескiндеу пiсiрмелi, дəнекерлеу, шегемдеу жəне тiгу арқылы бiрiктiрулер.Құрастыру сызбасы туралы жал-пы түсiнiк.Құрастыру сызбаларын оқу.Мамандықтар бойынша технологиялық сызбалардың схемалары.Құрылыс сызбаларының түрлерi жəне атқаратын ролi. Ғимараттың жəне инженерлiк құбырлардың сызбалары.

КҚ13

ЖКП 03 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- электр практикасында қолданылатын электрлiк жəне магниттi құбылыстар негiзiн;- электр жəне магнит өрiсі, тұрақты жəне айнымалы тоқты электр тiзбегi түсiнiгiн;- электр өлшеуiш құралдардың негiзгi сипаттамасы жəне қолданылуын трансформа-тор, тұрақты жəне айнымалы тоқтың электр машиналарын;- электр өлшеудiң əдiстерi туралы қысқаша түсiнiктi, электржетек, электрмен қамтамасыз етілуiн;- электр құралдары туралы жалпы түсінікті;- микроэлектроникадағы инте-гральды схема түсінігін.істей білуге тиісті:- күрделi емес электр тiзбегiнiң принципиальды схемалары берiлген жағдайда байланысты оқуды, құрастыруды;- берiлген принципиальды схе-ма бойынша қарапайым электр жəне электронды тiзбектердi жинауды;- бақылау-өлшеу құралдарын пайдалануды.

Жалпы электротехника жəне электроника негізі Жалпы электротехника.Электрлік өріс.Тұрақты токтың электр тізбегі.Магнит өрісінің негізгі қасиеттері жəне сипатта-малары. Электрмагнитті өріс. Электрмагнитті күш. Электрмагнитті күштің жұмысы.Электртехникалық өлшеу жəне құралдар.Айнымалы тоқты бiр фазалы электр тiзбегi.Үш фазалы электр тізбегі.Трансформаторлар. Айнымалы тоқтың электр машиналары.Тұрақты тоқтың электр маши-налары.Электржетек жəне басқару аппа-ратуралары. Электр энергиясын беру жəне тарату.Электротехника негiздерi.Жартылай өткiзгiш құрылғылар.Фотоэлектронды құрылғылар.Электронды түзеткіштер.Электронды күшейткіштер.Микроэлектрониканың инте-гральды схемалары.Электронды генераторлар жəне өлшеу құралдары.

КҚ14

ЖКП 04 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- механикалық қозғалыс ту-ралы кинематиканың негiзгi түсiнiгiн;- материалдар кедергісінің негiзгi түсiнiгiн;- беріктікке, қаттылыққа жəне тұрақтылыққа есетеу түсініктері;- ішкі күштік факторлар-ды анықтау үшін қиылысу əдістерінің қолданылуын; - машина бөлшектерінің жұмыс жағдайларын;- муфталардың жəне подшипниктердің мақсатын, типтерін жəне қолдану аймағын; iстей бiлуге тиiстi:- материалдық нүктені анықтауды;- байланыстар реакциясының жұмысын жүргізуді;- бұрыштық үдеуді анықтауды;- белгілі арақашықтықтағы жылдамдықты есептеуді;- беріктікке, қаттылыққа жəне төзімділікке есеп жүргізуді;- бөлшектердің шаршауын есептеуді;- төзімділік шегі коэффициен-тінің төмендеуін анықтауды;- машинаның жетекші валь жүйесіне жəне оның бұрыштық жылдамдығына есеп шығаруды; - жалғастыру муфтасын таңдауды.

Техникалық механика негізі«Техникалық механика» пəнiнiң мазмұны. Теориялық механика жəне оның бөлiмдерi: кинемати-ка, динамика. Статика аксиомалары жəне олардың негiзгi түсiнiгi.Кинематика. Кинематиканың негiзгi түсiнiгi.Нүктенің кинематикасы.Динамика. Динамика аксиомала-ры жəне негiзгi түсiнiгi.Материалдар кедергісі.Қалың қабырғалы цилиндрлер.«Машина бөлшектерi» бөлiмiнiң мiндеттерi мен мақсаты. Қосылыстардың түрлері жəне қажеттiлiгi. Берiлiстер туралы түсінік, оның түрлері, жұмыс принципi. Редукторлар туралы жалпы түсiнiк.Ременді берілістер. Тізбекті берілістер.Бiлiктер мен осьтер.Подшипниктер.Муфталар. Корпус бөлшектері жəне серіппелер.

КҚ15

ЖКП 05 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- металлдың кристалдық құрылымын;- болаттардың химиялық құрамы, мақсаты, сапасы жəне құю кезіндегі сипаты бойынша классификациясын;- құйма шойындардың жіктелуін, маркаларын, қолданылуын жəне оның жетістігін;- болатты термиялық жəне хи-мия термиялық өңдеу режимін жəне техникасын жасауды;- болаттың жəне құймаларлардың маркаларына қойылатын талаптарды;- ұнтақ металлургиясының мəнiн;- түсті металдар құймаларының мұнай өндірісінде қолданылуын;- коррозия жəне коррозиялық бүлінулер түрлерін, мəнін;- пластмасса өндірісі үшін шикізаттар;- каучук қасиеттері жəне түрлері, оның алынуы;- құю əдісінің кемшіліктері мен жетістіктері;- сызбадағы дəнекерлеу қосылыстарының белгіленуі; iстей бiлуi тиiстi:- металдардың құрылысын зерттеу əдiстерiн анықтауды.- қорытпаларды алу əдiстерiн табуды;- көмiртектi конструкциялық жəне құрал-саймандық болаттардың МЕМСТ бойын-ша маркаларын анықтауды;- мұнай кəсiпшiлiктерiнiң құбырларының маркаларын берiктiгiн тобына байланысты анықтауды;- микроқұрылымы бойынша құймадағы көмірсутектердің мөлшерін анықтауды;- микроқұрылымы бойын-ша шойынның типін жəне құрылымының металдық негізін анықтауды;- болаттарды химиялық жəне термиялық өңдеу режимдерiн таңдау үшiн анықтамалың əдебиеттердi қолдануды.- белгілі бұйым үшін пласт-массаны таңдау үшін анықтамалықты қолдануды;- құйманы алудың тиiмдi тəсiлдерiн таңдауды;- қолмен қалып құюды шыға-рылатын моделде өндiрудi;- доғалы пiсiруге қажеттi жабдық ретінде электрод таңдауды;

Металдар технологиясы жəне құрылмалы материалдарМеталдардың құрылысы жəне қасиеттерi.Конструкциялық материалдардық қасиеттерiнiң классификациясы.Қорытпалар теориясынан негiзгi мəлiметтер.Темiр көмiртектi қорытпалардың қалып-күй диаграмммасы.Болаттардың химиялық құрамы, мақсаты, сапасы бойынша клас-сификациясы, МЕМСТ бойынша маркировкасы.Болаттарды термиялық жəне химиялық өңдеу. Легiрленген болаттар туралы түсінік.Легирлеуші элементтердің болаттың жəне легирленген болаттан жасалған құралдардың қасиетіне, құрылымына жəне термиялық өңдеуге əсері.Қаныққан жəне құйма шойындардың классифика-циясы.Ұнтақ металлургиясы туралы түсiнiк.Түстi металдар туралы түсiнiк.Металдар коррозиясының түрлері жəне олармен күрес.Пластмасалар, олардың кемшiлiктерi мен артықшылықтары. Пластмасс классификациясы. Кеңiнен таралған пластмасалардың қолданылуы, сипаттамасы.Орнату жəне тығыздау мате-риалдары.Каучуктен жасалған бұйымдар мен материалдар.Ағаш материалдары, керами-ка, əйнек.Желiм жəне сыр бояулар мате-риалдары.Өндіріс машиналарын жасаудағы құюма өндiрiсiнiң қазiргi жағдайы.Металдарды қысыммен өңдеу.Дəнекерлеу процесiнiң кəзіргі жағдайы, орны жəне маңызы.

КҚ16

ЖКП 06 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- сызбалардағы қондырулар жəне отырғызулардың белгiлеуiн;- негiзгi калибрдiң өлшемдерiн таңдауға қойылатын талаптар-ды жəне калибрді бақылауды;- қондыру пішіндерінің шарт-ты белгіленуін, бетінде кедір-бұдырында орналасуын;- əртүрлi жүктелу кезiндегi қондырудың əдiсiн таңдауын;- өлшем құралдарының метрологиялық көрсеткіштерін жəне негізгі өлшем бірліктерін; - тiстi дөңгелектердiң цилиндрлік түрлерін.iстей бiлуге тиiстi:- қосылыстардың жіберілген өлшемдерін анықтау кестесін қолдануды;- берілген қондыруларды таңдауда анықтамалық оқулықтарды қолдануды;- тегіс калибрлердің өлшемін есептеп, біліктер мен осьтерді бақылау калибрін есептеуді; - подшипниктерді қондыру есебін шығаруды жəне орнала-су сызбасын құруды;- өлшеу құралдарын пайдала-нуды, машина құрылысында өлшеу құралдарын таңдауды; - ұзындық өлшемдері жиынтығын қолдануды;- келген құралмен аспаппен өлшеу жүргізуді;- бұрыштар мен конусты өлшеу құралдарын пайда-лануды;- техникалық өлшеу құралдарын қолдануды.

Стандарттау жəне сертифи-каттау негізі жəне техникалық өлшеулерСтандарттау түсінігі, оның мақсаты мен міндеті. Стандарттың маңызды мемлекеттiк жүйесi.Қондырудың жəне дəлдiк шегiнiң негiзгi түсiнiгi жəне анықтамасы.Цилиндрлi қосылыстардың тегiс дəлдiк шегi жəне қондыруы.Тегiс калибрдегi дəлдiк шектер.Сыртқы бетiнiң формасының дəлдiгi. Сыртқы бетiнiң кедiр-бұдырлығы.Тербелiс подшипниктердiң қондырылуы жəне дəлдiк шегi. Подшипниктердің дəлдік класы.Метрорологиялық қызмет, оның құрылымы жəне міндеті. Өлшеу əдістері. Өлшеу құралдарын жіктеу. Соңғы ұзындығының өлшемi.Штрихтi, тежегiш-механикалық жəне тежегiш-оптикалық аспаптар.Конустық қосылыстарды жəне бұрыштың өлшемдердегi қондырулар.Бұрандалы қосылыстарының қондыруы жəне дəлдiк шегi.Бұрыштарды жəне конустарды өлшеу құралдары жəне əдiстері.Бұрандаларды өлшеу құралдары жəне əдiстерi.Шпонкалық жəне шлицтi қосылыстардағы дəлдiктер.Тiстi дөңгелектердегi дəлдiктер. Тiстi дөңгелектердi жұмыс кезiндегi бақылау.

КҚ17

ЖКП 07 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы тиіс білуі:- гидравликаның мiндеттерi мен мақсаттарын;- сұйықтықтың негiзгi қасиеттерiн;- қысым түрлерін (абсолютті, артық, вакуумдық)- гидродинамиканың негізгі түсінігі мен анықтамалары;- сұйықтықтың шығыны мен жылдамдығын өлшейтін аспаптар;- идеалды жəне шынайы сұйықтық үшін Бернулли теңдеуiн;- құбырлар жолдарында сұйықтықтың қозғалу тəртiбiн;- Ньютондық емес сұйықтықтардың негізгі түсінігі жəне классифика-циясы.iстей бiлуге тиiстi:- сұйықтықтың тығыздығы мен тұтқырлығын өлшейтін аспаптарды қолдану;- сұйықтықтың негізгі физикалық қасиеттерін есептеуді жүргізу;- ағынның гидравликалық элементтерін анықтау;- жергілікті кедергілер жəне ұзындық бойынша арынның жоғалуын есептеуi;- гидравликалық соққы жылдамдығын есептеу;- саңылаулар мен қондырмаларда сұйықтықтың ағып кету кезінде шығығы мен жылдамдығын анықтау;

ГидравликаНегiзгi түсiнiктер жəне анықтамалар. Гидростатикалық қысым.Гидродинамика.Сұйықтықтың қозғалыс түрлері. Ағын. Ағынның гидравликалық элементтері. Идеалды жəне шынайы сұйықтықтық үшін Бернулли теңдеуi.Сұйықтықтың қозғалу тəртібі. Рейнольдс саны жəне оның критериі. Рейнольдс санының шектеулі шамасы. Сұйықтықтың ламинарлы жəне турбуленттi қозғалыс тəртібінде көлденең қималы цилиндрлік құбырда жылдамдықты анықтау.Құбыр жолдарындағы сұйықтықтың қозғалысы.Саңылаулар мен қондырмалардан сұйықтықтың ағып кетуі.Кеуектi ортада сұйықтықтың қозғалысы.Ньютондық емес сұйықтықтар туралы түсінік жəне жіктелуі.

АҚ10

ЖКП 08 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- идеал газ туралы түсiнiкті;- жылу сыйымдылық анықтамаларын;- энтропия туралы түсiнiкті;- сұйықтық күй параметрлерiн;- поршеньдi қозғалтқыштар құрылғысының принципиаль-ды схемасын;- жылу берiлу формаларын;- жылу өткiзгiштiктiң негiзгi заңдарын;- сəулелi жылу алмасудың заңдарын жəне негiзгi анықтамаларын;- жылу берілуін жетілдіру əдістерін.iстей бiлуге тиiстi:- газдардың күй параметрлерiн анықтауды жəне реал газдарға арналған газ заңдарын қолдануды;- қоспалардың газ тұрақтысын анықтауды;- реал газдарға арналған термодинамиканың бiрiншi заңын қолдануды;- термодинамикалық процестердi есептеу жəне оны талдауды;- кесте жəне диаграмма бойынша су жəне будың көрсеткiштерiн табуды;- сығылудың сатылар санын анықтауды;- жылу ағынын анықтауға арналған есептеу теңдеуiн есептеудi;- жылу алмасу аппараттары-ның жылу баланс теңдеуiн практикада қолдануды;

Термодинамика жəне жылу тех-никасы негізіПəннің жəне оның мұнай өндiру өнеркəсiбiне арналған мамандар-ды дайындаудағы ролi.Идеалды газдың заңдары мен негiзгi анықтамаларыСұйық, бу, газ қоспалары.Термодинамиканың бiрiншi бастамасы.Күйлердiң өзгеруiнiң термодинамикалық процестерi.Термодинамиканың екiншi бастамасы.Энтропиялық диаграммалар.Булану процестерi жəне су буының термодинамикалық қасиеттерi.Газдар мен булардың ағылуы мен дросселяциясы.Бу күштi жəне мұздатқыш қондырғылар циклдерi.Iштен жану қозғалтқыштарының циклдерi.Компрессорлық машиналардың термодинамикалық процестерi.Жылу алмасу теориясының негiздерi.Жылу берiлу формалары.Жылу өткiзгiштiкпен жылу алмасу.Конвекция арқылы жылу алмасу.Сəулелену арқылы жылу алмасу.Жылу тасымалдаушылар арасындағы қабырға арқылы жылу беру.Жылу алмасу аппараттарының жылулық есептеу негiздерi.Жылу техникасының негiздерi.Бу қазандары схемасы.Бу қазандарына арналған агре-гаттар мен қосалқы

БҚ13




- жылу алмасу аппараттарының жұмыс принциптерiнiң қарапайымсхемаларын сызуды.

қондырғылар.Поршендi iштен жану қозғалтқыштары.Газ турбиналық қондырғылар.Жылу күштік қондырғылар.

ЖКП 09 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- Windows операциялық жүйесiн құрау жəне пайдалану концепциялары-ның негiзгi ережесiн;- Windows объектісі: папка, файл, қосымшалар, құжаттар; - қолданылатын интерфейс сипаттамасы;- диаграмманың тұрғызылуын өлшемiнiң жəне типiнiң өзгерiлуiн басып шығаруға

Қолданбалы информатикаҚазіргі компьютерлер туралы жалпы түсінік жəне олардың сипаттамасы.Жеке компьютердің операциялық жүйесі. Магнит дискісі жəне оның жүйесінің аймағы. Команды пакетінің фай-лы жəне оның ішкі командалары. NORTON COMMANDER (NC) сервистік командалары. Файлдарды архивтеу жəне ар-хивтен шығару. Мəтін редакто-ры. WINDOWS қабатының

АҚ11

дайындау шартын;- интернет желiсiнің пайда бо-луы жəне онымен жұмыстың негiзгi принциптерiн.iстей бiлуге тиiстi:- “Сiлтеуiш” бағдарламасымен жұмыс жасауды;- Windows өнімділігін өсіруді,- графиктер мен диаграмманы құруды, жұмыс кітабының əртүрлі бетіндегі кестелер мен есептерді біріктіруді;- интернет желiсiмен байланы-стыруды келтiрудi.

жетілдірілген бағдарламасы. Шетелде информатика дамуының тенденциялары мен перспективалары. EXCEL электронды кестесі. Формула шығару жұмысы. Компьютермен жұмыс кезіндегі техника қауіпсіздігі.

ЖКП 10 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- кəсiпорынның ұйымдастыру құқықтық формасын жəне кəсiпкерлiк туралы азаматтық кодекс бабын;- еңбек көрсеткіші құрамын жəне еңбек ақыны, оларды бағалау критерийлерін;- мамандар құрылымын;- сақтау жəне тасымалдау жұмыстарының өзіндік құны құрылымын;- калькуляцияның жеке бапта-рын есептеу əдістерін;- пайда түрлері мен мекеменің рентабелділігін;- мұнай мен газды сақтау жəне тасымалдау мекемелері қызметінің технико – экономикалық көрсеткіштер жүйесін;- өндіріс тиімділігін көтеру жоспарының негізгі көрсеткіштерін;- жоспар түрлерiн жəне , олар-ды дайындауды.iстей бiлуге тиiстi:- мамандар құрылымына баға беруді;- еңбек өнiмдiлiгiн есептеуді; - бригаданың еңбек ақы қорын есептеуді;- жұмысшы санын есептеуді;- мұнай мен газды сақтау мен тасымалдау жұмыстарының жеке баптары бойынша есептеуді;- мұнай мен газды сақтау мен тасымалдау жұмыстарының өзіндік өқнын есептеуді; - мекеменің пайдасын, рентабелдігін жəне кірісін есептеуді; - техникалық ұйымдастыру шараларының экономикалық тиімділігі есебін шығаруды; - iскерлiк қарыс-қатынас этикасының ерекшелiктерiн сақтауды;

Өндірістік экономика, жоспар-лау жəне өндірісті ұйымдастыру «Өнеркəсіп экономикасы, жоспарлау жəне өндірісті ұйымдастыру» пəнiнiң орта бөлiм мамандарын дайындау iсiндегi мазмұны мен маңызы. өнеркəсiптiң алдыңғы ролi, мұнай жəне газ өндiрiсiнiң халық шаруашылық жүйесiндегi маңызы.Өндiрiстiк экономиканың негiздерi.Өндірістік кəсiпорын – кəсiпкерлiктiң материалдық базасы жəне объектiсі.Кадрлар, еңбек өнiмдiлiгi жəне еңбек ақы.Мұнайды сақтау жəне тасымал-дау жұмыстарының өзiндiк құны жəне кəсiпорын шығыны.Пайда, рентабельдiк, өндiрiстiк кəсiпорынның табысы.Өндiрiстiк кəсiпорынның жəне оның құрылымдық бөлiмшелерiнiң қызметтерiнiң технико-экономикалық көрсеткiштерi.Кəсiпорын қызметтерiнiң экономикалық механизмi жəне өндiрiстiк тиiмдiлiгiн өсiру.Ғылыми техникалық прогрестiң экономикалық проблемалары.Өндiрiстiң экономикалық тиiмдiлiгiн көтеру маңыздылығы. Мұнай мен газды тасымалдау мен сақтаудың жаңа техникасы мен технологиясын енгізудің жалпы жəне салыстырмалы экономикалық тиiмдiлiгі.Өндiрiстi басқару.Өндiрiстiң басқаруды ұйымдастыру негізі.Негізгі жəне көмекшi өндiрiстi ұйымдастыру.Мұнай жəне газ өнеркəсiбiн жоспарлау негiзi.

АҚ12

ЖКП 11 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- стратеграфиялық шкаланы;- геохронологиялық кестені;- шөгінді тау жыныстарының жасын;- мұнай жəне табиғи газдың шығу тегін;- мұнайдың, мұнайлы газдың қасиеттерін;- мұнай-газ скважиналарының бұрғылау тəсілдерін;- жуу ерітінділерінің түрлерін;- химиялық реагенттерді;- скважинаны жуу жабдығын;- салыстырмалы тығыздықты анықтауды;- қабат қысымын жасанды сақтауды;- скважинаны пайдалану əдістерін;- мұнай, мұнай өнімдерін жəне газды тасымалдаудың қазіргі əдістерін;- негізгі жəне аралық мұнай айдау станциялары;-мұнай құбыры бойындағы станциялардың орнын анықтауды;- ауаны, су қоймаларын, теңіз жəне мұхиттарды қорғау;- жер ресурстарын қорғау;iстей бiлуге тиiстi:- мұнайдың көлемдік коэффициентін анықтауды;- скважина конструкциясының жобасын құрастыруды;- айдау скважинасының қабат қысымының өзгеруін анықтауды;- ЭЕМ көмегімен есептеуді;- магистральды құбыржелілерінің оптимальды параметрлерін анықтауды;- магистральды құбыр желілерінің даму коэффициентін анықтауды.- мұнай құбырларын пайдала-ну режимін анықтауды.

Мұнай жəне газ ісі негізіҚазақстан Республикасы эко-номикасында мұнай жəне газ өнеркəсібінің маңызы.Жер қыртысының геологиясы.Тау жыныстарының жасы.Геологиялық карта жəне қиманы құрастыру тəсілі.Грунттың бөлшектерінің тығыздығын, көлемдік ылғалдылығын жəне көлемдік семуін анықтау.Мұнай жəне газ кенорындарының сипаттамасы.Мұнай жəне газдың физикалық қасиеттері.Мұнай - газ скважиналарын бұрғылау.Скважинаның бұрғылау тəсілі.Бұрғылау жабдығы.Скважинаны жуу жабдықтары.Скважинаны перфорация-лау əдісі.Мұнай жəне газды өндіру.Мұнай жəне мұнай өнімдерінің тығыздығын анықтау.Мұнай жəне газ газконденсатты кенорындарын игеру жүйесі.Мұнайбергіштік жəне газбергіштік қабаттарды атты-ру əдістері.Мұнай-газ скважиналарын пай-далану тəсілдері.Мұнай, мұнай өнімдерін жəне газды тасымалдау.Магистралді құбырлардың жабдықтары мен негізгі объектілері.Магистральды құбыр желілерін пайдалану ерекшелігі.Қоршаған ортаны қорғау.

АҚ6

ЖКП 12 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- пəннің мақсаты мен міндетін;- аспаптар жіктелуін, барлық ауытқу түрлерінің анықталуын, автоматты бақылау жүйесі түрлерін, ком-плект құрамын;- аспаптар жіктелуін, жұмыс принципін, оны қондыру ерекшелігін;- технологиялық жабдықтарда бақылау - өлшеу аспаптарын құрып, орнату ерекшеліктерін, қолдану аймағын, жұмыс принципін;- автоматты реттеу түсінігін жəне негізгі анықтамаларын; - автоматты реттегіштерді қондыру ерекшелігін жəне қолдану аймағын;- басқару жүйесін жіктеу; - мұнайды тасымалдауды бақылаудың автоматты жүйесі туралы түсінікті;- автоматтандыру сызбасын құру ережелері жəне оны оқуды;- қорғау, оқшаулау жəне белгі беру құрылғыларын; істей білуге тиісті:- технологиялық жабдықтарда орнатылған БӨАжА элементтерін сыртқы түріне байланысты анықтауды жəне оны пайдалануды;- деңгейді бақылау үшін функциональдық сызба құрастыруды жəне оны оқуды;- автоматтандыру жүйесін рет-теу үшін бақылау құралдарын құрастыруды;- реттеу процесінің сапалы көрсеткіштерін таңдауды;- өндірісті автоматтандыру мен механикаландырудың мы-салдарын келтіруді.

Мұнай-газ объектілерін авто-маттандыруМеханикаландырылған жəне автоматтандырылған технологиялық процестер түсінігі. Мұнай мен газды тасымалдау техникасы мен технологиясы дамуында автоматтандыру жəне автоматты бақылаудың маңызы. Метрология негіздері жəне авто-матты бақылау жүйелері.Қысымды өлшеу.Сұйықтық деңгейін өлшеу.Температураны өлшеу.Тасымалданатын мұнай жəне мұнай өнімдерінің сапасын бақылау.Автоматты реттеу туралы жал-пы түсінік.Басқару объектісі жəне басқару жүйесі. Автоматтандыру жүйелерін жобалау туралы түсінік.Мұнай мен газды тасымалдау объектілерін автоматтандыру.Мұнайгаз құбырлары объектісін автоматтандыру (АОНГ)

БҚ3КҚ18АҚ13

ЖКП 13 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- еңбек заңдылықтарының негiзiн, Қазақстан Республикасының «Еңбек ту-ралы» заңын;- кəсіптік ауру мен бақытсыздық жағдайының айырмашылығын;- резервуарды пайдалану кезіндегі техника қауіпсіздігі;- мұнайгаз құбырлары желісін пайдалану кезіндегі техника қауіпсіздігі;- құбырлардың жөндеуден өткен бөлігін пайдалану кезіндегі техника қауіпсіздігі;- өрттiң пайда болу себебi жəне жану процестерiн;- өрт сөндiргiш заттарды пай-далануды;- өрттен қорғау қызметiн ұйымдастыруын;- экологияны ғылым ретiндегi мiндеттерiн;- қоршаған табиғи ортаның ластану деңгейін бақылау жүйесін.

iстей бiлуге тиiстi:- Н-1, Н-2 формасы бойынша акт толтыруды;- жеке қорғану құралдарымен қолдануды;- бөлме iшiнде ауа алмасудың еселiгiн анықтауды;- электр тоғымен зақымданған адамға көмек көрсетудi; - электр қондырғысына қызмет көрсету кезінде жеке қорғаныш құралдарын қолдану;- өрт сөндiргiштер мен өртке қарсы инвентарьды қолдануды;- белгілі технологиялық процесс кезінде ағынды су-ларды жəне газ жіберілуін тазартудың тиімді əдістерін таңдауды;

Еңбек қорғау жəне өндірістік экологияЕңбектi қорғаудың жалпы мəлiметтерi.Еңбек заңының негiздерi. Еңбектi қорғаудағы заңды сақтауды қадағалау жəне бақылау.Еңбектiң қауiпсiз əдiстерiне жұмысшыларды оқыту.Кəсiби аурулар жəне өндiрiстiк жарақаттанудың түсiнiктерi.Өндiрiстегi қайғылы оқиғаны тергеу, есепке алу жəне талдау.Өндiрiстiк ортаның метереологиялық жағдайы. Өндiрiстiк желдеткiш жəне жарықтану. Өндiрiстегi шу жəне дiрiл.Мұнай, газ сақтау жəне тасымал-дау мекемелеріндегі өндiрiстiк санитария. ЖКШ.Электр тогы соққан кездегі алғашқы көмек. Резервуарды пайдалану кезіндегі техника қауіпсіздігі.Мұнайгаз құбырлары желісін пайдалану кезіндегі техника қауіпсіздігі.Өндірістегі өртке қарсы ша-ралар.Құбырлардың жөндеуден өткен бөлігін пайдалану кезіндегі тех-ника қауіпсіздігі.Өрт қауіпсіздігі негізі.Өрт сөндіру құралдары мен əдістері.Өндірістік экология негізі.Табиғатты пайдалану-ды басқаратын құқықтық ұйымдастыру ережелерi жəне қоршаған ортаны қорғау.Мұнай жəне газ өндірісi жəне қоршаған орта.Ластанған жəне ластайтын заттардың көздерi.Экологиялық қауiптiлiк.Су бассейнi, жер қойнауы жəне оларды мұнай мен мұнай өнiмдерімен ластануынан қорғау.


АП.00 Арнайы пəндер080502 3 – Техник-технолог

АП 01 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс: - магистральды құбырдың негізгі объектілерін, - сорап станцияларының технологиялық сызбаларын;- мұнай мен мұнай өнімдерінің физикалық жəне химиялық қасиеттерін;- магистральды құбырлардың тиімді параметрлерін, - технологиялық есебін;- магистральды газ құбырлардың тиімді параметрлерін, технологиялық есебін; - құбырдың механикалық есебін;- коррозиядан қорғау түрлері жəне тəсілдерін;- ластану түрлері жəне оны төмендету жолдары;- газ-мұнай құбыр салу, пайдалану жəне жөндеу құжаттарының атауын жəне мазмұнын;- магистралды құбырларын

Мұнай – газ құбырлары жəне оларды пайдалануМұнай мен газды тасымалдау бойынша ғылым мен техника жетістіктері.Құбыр тасымалының дамуының негізгі бағыттары.Мұнай мен мұнай өнімдерін тасымалдау жөніндегі жалпы мағлұматтар.Магистральды мұнай, мұнай өнімдері құбырларын салу жəне олардың құрамы.Мұнай, мұнай өнімдері жəне газдың жалпы физикалық жəне химиялық қасиеттері.Магистральды мұнай құбырларының технологиялық есептері.Жоғары тұтқырлы жəне жоғары қататын мұнай мен мұнай өнімдерін тасымалдау.Газ тасымалдау туралы жалпы мағлұмат.Газ құбырларын салу жəне олардың құрамы.Газды алыс қашықтыққа тасымалдауға дайындау.

КҚ1КҚ2КҚ3КҚ4АҚ2АҚ5АҚ7

пайдалану ережелерін;- құбырлардың жіктелуін, жəне мақсатын;- құбырларды дайындау əдістерін;істей білу керек: - мұнай айдау станцияның со-рап қондырғыларын айырып білу, оларды есептеуді;- есеп кезінде формулаларды, анықтамаларды қолдануды;- технологиялық есептер-ге арналған формулаларды, анықтамаларды қолдануды;- механикалық есеп кезінде қажетті формулаларды, анықтамаларды қолдануды;- катод жəне протектор қорғауларын есептеуді;- газ-мұнай құбырларын пай-далануды;- жөндеу құжаттарын тол-тыруды;- ерекше жағдайларда жөндеу тəсілдерін пайдалануды; - арматураның жарамсыздығын жоюды жəне оны жөндеуді.

Магистральды газ құбырларының технологиялық есебі.Құбырлардың механикалық есебі.Құбырлардың коррозиясы.Құбыр арқылы тасымалдау. Құбырларды дайындау.Құбыр жүйесінің техникалық диагностикасы.Қазақстандағы мұнай тасымалдаудың дамуы.Қазақстанның тұтқырлығы жо-ғары жəне тез қататын мұнайды тасымалдау проблемалары.Магистралды газ-мұнай құбырларын пайдалану.Ерекше жағдайларда магистральді құбыр участкелерін пайдалану.Жапқыш арматураны техникалық пайдалану.Магистральді құбырдың трасса-сын таңдау.Трассаны дайындау.Магистральді газ-мұнай құбырларын жөндеу, техникалық тексеруді ұйымдастыру.

.АП.02 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс: - мұнай қоймаларының катего-рияларын, жүргізілетін опера-цияларын;- мұнай мен мұнай өнімдердің физикалық жəне химиялық қасиеттерін, майлардың жіктелуін;- мұнай қоймасының негізгі объектілерін жəне олардың ор-наласуын, оларға қойылатын талаптарды;- теміржол цистерналардың, кемелердің, автоцистерналардың түрлерін, олардың техникалық сипат-тамасын;- резервуарлардың түрлерін, олардың техникалық си-паттамаларын, резервуар жабдықтарын, резервуарларды құру əдістерін жəне сынауды;- сорап станциялардың жабдықтарын;- қыздыру тəсілдерін, қыздырғыш түрлерін;- газ қоймаларының жіктелуін;- газгольдерлердің жіктелуін, олардың техникалық сипатта-маларын жəне сынауды;- жер асты сақтағыштардың түрлерін, оларға қойылатын талаптарын;- жабдықтарды сынау жəне жөндеу кезіндегі техника қауіпсіздігін; істей білуі керек:- жер жұмыстарының, резер-вуар паркінің көлемдерін есептеуді;- теміржол эстакаданың қажетті санын, цистерналардан мұнайдың құйылу уақытын есептеуді;- резервуарлар конструкцияларының элементтерін есептеуді;- құбырларды механикалық есептеуді; - газ қоймаларының көлемін есептеуді;- газгольдерлер конструкциясының беріктігін жəне қабырғасының қалыңдығын есептеуді;- буфер жəне активті көлемдерін есептеуді; - сұйытылған газдың құю – төгу операциялары кезіндегі техника қауіпсіздігін сақтауды;- құю – төгу құрылғыларын есептеуді;- монтаждау жабдықтарын есептеуді;- ағын суларды тазалау сызбасын сызып, тазалау құрылыстарын дайындауды.

Мұнай қоймалары жəне газ сақтағыштар жəне оларды пай-далануМұнай қоймаларына сипаттама. Мұнай қоймаларының мақсаты жəне жіктелуі.Тауарлы мұнай өнімдері жəне оларды қолдану.Мұнай жəне мұнай өнімдерін қабылдау-жіберуге арналған көліктер мен құралдар.Мұнай қоймаларының резер-вуарлары. Мұнай қоймаларының сорап станциялары құрылғылары.Сорапты жəне жетек қозғалтқыштарын таңдау.Мұнай қоймалары құбырларының жіктелуі.Мұнай жəне мұнай өнімдерінің шығыны жəне оны азайту əдістері.Мұнай өнімдерін қыздыру.Газ қоймалары.Газгольдерлер.Табиғи газдарды жер асты сақтау.Сұйытылған көмірсутекті газ-дарды сақтау.Резервуар паркі жəне резервуар-ларды пайдалану кезіндегі тех-ника қауіпсіздігі.Қоршаған ортаны қорғау.Мұнай қоймаларында жүргізілетін негізгі жəне көмекші технологиялық операцияларға сипаттама.Мұнай жəне мұнай өнімдерін қабылдау, сақтау жəне жіберу.Сұйытылған газдар қоймаларында жүргізілетін негізгі жəне көмекші операцияларға сипаттама.Сұйытылған газдар қоймаларын техникалық пайдалану.Резервуарлар мен газгольдер-ге техникалық қызмет көрсету жəне жөндеу.Сорап жəне компрес-сор станциялардағы құбыр қатынастарын жөндеу жəне техникалық қызмет көрсету.Мұнай қоймаларының жəне газ-мұнай сақтағыш қоймаларының қосымша шаруашылықтары. Мұнай қоймалары мен газ-мұнай сақтағыш қоймаларын тазарту құрылыстары.


АП 03 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс: - мұнай жəне газ құбырларының классификаци-ясын, міндетін, жабдықтарын;- сораптардың құрылысы жəне жұмыс принципiн;- сораптарды техникалық күту жəне жөндеу кезіндегі техника қауiпсiздiгiн;- поршендi, ортадан тепкiш со-раптарды тоқтату, жiберу жəне пайдалануын;- поршенді жəне ортадан тепкіш компрессорлардың жұмыс принципін;- компрессорлық қондырғылардың кезектi жөндеу ережелерiн;- компрессорлық машиналар-ды жөндеу кезіндегі техника қауiпсiздiгiн;- жетектер жұмысының принципі жəне құрылымын;- газ тасымалдаудың типтік сызбаларын, негізгі жабдықтарын, - өнім шығынын есептеуге арналған өлшем құралдарын, олардың конструкцияларын;- өртті табуға арналған құралдарды. істей білуі керек:- сорап агрегаттардың жұмыс сипаттамаларын аныктауды;- берiлген көрсеткiштер бой-ынша сораптарды таңдауды;- сораптар жұмысының негiзгi көрсеткiштерiн анықтауды;- сораптарды техникалық күтуiн жүргiзудi; - мұнайды тасымалдауға дай-ындауды, - жабдықтарының жұмыс міндеті мен принциптерін, құрал-жабдыктардың орнала-стыруды;- белгiлi жағдайларға бай-ланысты компрессорларды таңдауды;- компрессорлар жұмысының негiзгi көрсеткiштерiн анықтауды;- компрессорлық машиналар-ды тоқтатуды, жiберудi.- газды тасымалдауға дай-ындауды;- өрт сөндіру жабдықтары мен құралдарын қолдануды.

Мұнай-газ құбырларының жабдықтары мен машиналарыМұнай жəне газ тасымалдау станциялары.Мұнай тасымалдау құбырлары.Газ тасымалдау құбырлары.Мұнай жəне газ айдау станцияларының жабдықтары.Iштен жану қозғалтқыштары.Сораптар.Поршендi, ортадан тепкiш жəне арнайы типтi сораптар.Сораптарға қойылатын жалпы техникалық талаптар, күту жəне жөндеу.Мұнай, газды тасымалдауға дайындаудың техноголиялық жабдықтары. Резервуарлар. Мақсаты. Жіктелуі. Сепараторлар. Компрессорлар. Поршендi, орта-дан тепкiшкомпрессорлар.Компрессорларды техникалық күту жəне жөндеу.Газды тасымалдауға дайындаудың технологиялық сызбалары.Газ тазартқыштар.Газды кептіруге арналған жабдықтар.Жылу алмастырғыштар.Газ, мұнай құбырларының қосалқы жабдықтары.Мұнай өнімдерін тіркелген түрде айдауда қолданылатын бөлгіштер.Май салқындатқыштар.Су өңдеу жүйелері.Өртке қарсы жүйелер.

БҚ3БҚ4БҚ6БҚ10КҚ1КҚ2КҚ5АҚ1АҚ6АҚ7

АП 04 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс: - магистралды құбырдың маңызды объектілерінің құрылысын;- мұнай айдау станцияларының негізгі жабдықтарын;- мұнай мен мұнай өнімдерінің тізбекті айдаудың технологиялық ерекшелігі жəне артықшылығын;-тізбекті айдаудың бақылау əдістерін;-құбыр арқылы тізбекті айдаудың гидравликалық есебін.істеп білуі керек:- мұнай айдау станцияларының технологиялық сызбасын оқуды;- сұйықтықтың көлемін анықтауды;- мұнай айдау құбырының гидравликалық есебін шығаруды;- мұнай айдау құбырының технологиялық есебін шығаруды

Мұнай жəне мұнай өнімдерін біркелкі айдауМұнай жəне мұнай өнімдерін құбырмен тасымалдау.Мұнай мен мұнай өнімдерін тізбекті айдау.Тізбекті айдаудың ерекшелігі мен артықшылығы.Мұнай жəне мұнай өнімдерін тізбекті айдау магистральді құбырын есептеудің ерекшеліктері.Мұнай өнімдерінің тізбекті айдаудың гидравликалық есебі.Мұнай өнімдерінің тізбекті айдаудың технологиялық есебі.

КҚ18АҚ14

АП 05 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс: - жер асты сақтағыштардың түрлерін; - газды пайдаланудың мезгілдік қалыпсыздығын;- жер асты сақтағыштардың жер бетіндегі құрылыстарының принциптік сызбасын;- жартылай өңделген қабаттарда сақтағыштардың техникалық – экономикалық көрсеткіштерін;- жер асты сақтағыштардан газды айдау жəне іріктеудің технологиялық сызбасын.істей білу керек:- сақтағыштағы газдың бастапқы қорын анықтауды; - пайдалану скважиналарының санын есептеуді; - буферлі газдың көлемін;- жер асты сақтағыштардың орналасу тереңдігін есептеуді; - жер асты сақтағыштың мак-сималды сыйымдылығын анықтауды;- газ іріктеу кезінде сула-ну аймағының көлемдік газ қанықтырылуын анықтауды;- сұйық газдарды сақтауды.

Газды жерасты сақтаудың теориялық негізіГазды жер астында сақтаудың даму тарихы жəне мақсаты.Газды жер астында сақтау жəне оған қойылатын талаптар.Кеуекті жəне өтімді коллектор-ларында сақтау. Жартылай өңделген газды жəне газконденсатты кенорындарында газды сақтау.Өңделген мұнай кенорындарын-да газды сақтау. Сумен қаныққан коллектордың қақпандарында газды жер асты сақтау. Сұйық газдарды қуыс жер астында сақтау.

БҚ4КҚ6АҚ15

АП 06 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- қазiргi нарықтың шартында басқару қызметiнiң негiзiн;- менеджмент, маркетинг жəне мұнайбизнесiн ұйымдастыру пəнiнiң мазмұны жəне мiндетiн;- менеджменттiң, бизнестiң, кəсiпкерлiктiң мəнiн;- маркетингтi басқарудың негiзгi барысын;- қазiргi ақпараттық техно-логиясын;- басқару қызметiнде iс əрекетiнiң жоспарлау ерекшелiктерiн;- Əлеуметтiк-этикалық мар-кетинг тұжырымдамасының негiзiн;- бизнес жоспарын құрастыру ережесiн;iстей бiлуге тиiстi:- бизнес саладағы қызмет барысында нарықтың мүмкiндiгiн талдау;- нормативтi, мемлекеттiк құжаттарды пайдалануды;- басқару жүйесiнiң мақсатын анықтауды;- мұнай жəне химия өндiрiсiндегi қазiргi заман ұйымдық бизнестiң түрлерiн жоспарлауды;- қазiргi ақпараттық əдiстерiн практикада пайдалануды;- басқару жүйесінде iскерлiк қабiлетiн пайдалануды:- негiзгi ақпарат мəдениетiн қолдануды;- бюджеттi құрастырудың стандартын сақтауды;- жоспарлау техникасы білімін тəжірибеде қолдануды;- маркетинг зерттеудің негізгі құралдарын тəжірибеде өқлдануды;- бизнес жоспарын құруды.

Менеджмент, маркетинг жəне мұнайбизнесін ұйымдастыруҚазiргi кезеңде нарықтық шартта басқару қызметiнiң мəнi.Менеджмент, маркетинг жəне мұнай бизнесiн ұйымдастыру пəнiнiң мазмұны жəне мiндетi.Өндiрiстi экономикалық басқару жəне кəсiпкерлiк қызмет.Менеджмент: қызметтiң түрлерi жəне басқарудың жүйесi.Топтың динамикасы жəне менеджмент жүйесiндегi жетекшiлiк. Бизнестi ақпараттық қамтамасыз ету.Лидердiң сапасы жəне ролi.Бизнестi ақпараттық қамтамасыз ету.Ұжымдағы тиiмдi қызметтi қамтамасыз ету.Пайданы ұлғайтуға əсер ететiн факторлар.Менеджмент жүйесiндегi реттеу жəне бақылау.Маркетингтiң əлеуметтiк негiзi: адамдардың сұранысын қанағаттандыру.Маркетингтi басқарудың тұжырымдамасы.Сыртқы жəне iшкi маркетингтiң ортасы.Мұнай бизнесiнде негiзгi бағалық шешiм қабылдау.Бизнес жоспарын құрастыру.Кəсiпорынның сыртқы сауда қызметiндегi бағаны белгiлеу жəне есеп айырысу валюта- қаржылық шарты.

КҚ11

АП.00 Арнайы пəндер080503 3 – Техник-механик

АП 01 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс: - құбыр тасымалының дамуының негізгі бағыттарын;- құбыр жіктелуі жəне мақсатын;- магистральды мұнай, мұнай өнімдері құбырларын пайда-лану жəне техникалық қызмет көрсетуді;- газ тасымалдау туралы жал-пы мағлұматты;- газды алыс қашықтыққа тасымалдауға дайындауды;- магистральді мұнайгаз құбырларының тиімді параметрлерін;- құбырлардың технологиялық есебін;- магистральді құбырдың технологиялық есебін;- құбырдың механикалық есебін;- магистралды құбырларын пайдалану ережелерін;- газ-мұнай құбыр салу, пайдалану жəне жөндеу құжаттарының атауын жəне мазмұнын;- жөндеудің міндеттерін жəне түрлерін; - күрделі жəне ағымды жөндеу жұмыстары кезіндегі жұмыс мазмұнын;- құбырлардың жеке бөлшектерін жөндеу жəне қалпына келтіруді; - коррозиядан қорғау түрлері жəне тəсілдерін;істей білу керек: - құбырлар түрлерін айыруды;- есеп кезінде формулаларды, анықтамаларды қолдануды;- катод жəне протектор қорғауларын есептеуді;- мұнайгаз құбырларына қызмет көрсетуді;- жөндеуге құжат дайындауды;- ерекше жағдайларда жөндеу тəсілдерін пайдалануды;- арматураның жарамсыздығын жоюды жəне оны жөндеуді.- құбырларға диагностика жүргізуді;- кəсіпорындарды артық бөлшектермен қамтамасыз етуді ұйымдастыруды;- артық бөлшектерді тіркеу жəне сақтауды;- құбырларды коррозиядан қорғау əдістерін қолдануды;- құбырларды пайдалану, қызмет көрсету жəне жөндеу кезіндегі техника қауіпсіздігін сақтауды.

Мұнай – газ құбырларын пай-далану, техникалық қызмет көрсету жəне жөндеу Мұнай мен газды тасымалдау бойынша ғылым мен техника жетістіктері.Қазақстандағы мұнай тасымалдаудың дамуы.Құбыр тасымалының дамуының негізгі бағыттары.Мұнай мен мұнай өнімдерін тасымалдау жөніндегі жалпы мағлұматтар.Магистральды мұнай, мұнай өнімдері құбырларын пайда-лану жəне техникалық қызмет көрсету.Газ тасымалдау туралы жалпы мағлұмат.Газды алыс қашықтыққа тасымалдауға дайындау.Магистральді газ құбырларын пайдалану жəне техникалық қызмет көрсету.Магистралды газ-мұнай құбырларын техникалық пайда-лану ережелері.Ерекше жағдайларда магистральді құбыр участкелерін пайдалану.Жапқыш арматураны техникалық пайдалану.Магистральді құбырдың трасса-сын таңдау.Трассаны дайындау жəне құбыр төсеу.Магистральді жəне технологиялық газ-мұнай құбырларын жөндеу жұмыстарын ұйымдастыру.Жөндеудің міндеттері. Жөндеу түрлері. Күрделі жəне ағымды жөндеу жұмыстары кезіндегі жұмыс мазмұны. Құбырлардың жеке бөлшектерін жөндеу жəне қалпына келтіру. Артық бөлшектермен кəсіпорындарды қамтамасыз етуді ұйымдастыру. Артық бөлшектерді тіркеу жəне сақтау.Құбыр жүйесінің техникалық диагностикасы.Магистральды мұнай жəне газ құбырларының технологиялық есептері.Құбырлардың гидравликалық жəне механикалық есебі.Құбырлардың коррозиясы.Құбырларды коррозиядан қорғау.Құбырларды пайдалану, қызмет көрсету жəне жөндеу кезіндегі техника қауіпсіздігі.

БҚ1 БҚ3БҚ4БҚ11КҚ2КҚ3КҚ6КҚ8КҚ9КҚ23КҚ25АҚ1АҚ4АҚ5АҚ7АҚ11АҚ13АҚ18

.АП.02 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс: - мұнай қоймаларының мақсаты жəне жіктелуін;- мұнай қоймаларының катего-рияларын, жүргізілетін опера-цияларын;- мұнай өнімдерінің түрлерін жəне олардың пайдаланылуын;- мұнай қоймасының негізгі объектілерін жəне олардың ор-наласуын, оларға қойылатын талаптарды;- резервуарлардың түрлерін, олардың техникалық си-паттамаларын, резервуар жабдықтарын;- газ қоймаларының жіктелуін жəне мақсатын;- газгольдерлердің жіктелуін, олардың техникалық сипатта-маларын жəне сынауды;- жабдықтарды сынау жəне жөндеу кезіндегі техника қауіпсіздігін; - мұнайды жəне мұнай өнімдрін қабылдау, сақтау жəне жіберуді;- мұнай базасы жəне газ сақтағыштар жабдықтарына техникалық қызмет көрсетуді;- жөндеуді жоспарлау жəне ұйымдастыру əдістерін;- кəсіпорынның жөндеу қызметінің құрылымын;- техникалық бақылауды;- коррозия түрлері жəне оны-мен күресуді;істей білуі керек:- жер жұмыстарының, резер-вуар паркінің көлемдерін есептеуді;- теміржол эстакаданың қажетті санын, цистерналардан мұнайдың құйылу уақытын есептеуді;- резервуарлар конструкцияларының элементтерін есептеуді;- құбырларды механикалық есептеуді; - газ қоймаларының көлемін есептеуді;- газгольдерлер конструкциясының беріктігін жəне қабырғасының қалыңдығын есептеуді;- буфер жəне активті көлемдерін есептеуді; - сұйытылған газдың құю – төгу операциялары кезіндегі техника қауіпсіздігін сақтауды;- құю – төгу құрылғыларын есептеуді;- монтаждау жабдықтарын есептеуді;- ағын суларды тазалау сызбасын сызып, тазалау құрылыстарын дайындауды;- жабдықтарды коррозиядан қорғау əдістерін қолдануды;- мұнай базалары мен газ сақтағыштардың жабдықтарын пайдалану, қызмет көрсету жəне жөндеу кезіндегі техника қауіпсіздігін сақтауды.

Мұнай қоймалары жəне газ сақтағыштарды пайдалану, техникалық қызмет көрсету жəне жөндеу Мұнай қоймаларына сипаттама. Мұнай қоймаларының мақсаты жəне жіктелуі.Тауарлы мұнай өнімдері жəне оларды қолдану.Мұнай жəне мұнай өнімдерін қабылдау-жіберуге арналған көліктер мен құралдар.Мұнай қоймаларының резер-вуарлары. Мұнай қоймалары құбырларының жіктелуі.Газ қоймалары.Газгольдерлердің мақсаты жəне жіктелуі.Резервуар паркі жəне резервуар-ларды пайдалану кезіндегі тех-ника қауіпсіздігі.Қоршаған ортаны қорғау.Мұнай қоймаларында жүргізілетін негізгі жəне көмекші технологиялық операцияларға сипаттама.Мұнай жəне мұнай өнімдерін қабылдау, сақтау жəне жіберу.Резервуарлар мен газгольдер-ге техникалық қызмет көрсету жəне жөндеу.Резервуарлар мен газгольдер-ге техникалық қызмет көрсету жүйесі.Құбыр коммуникациясына техникалық қызмет көрсетуЖөндеуді ұйымдастыруды жоспарлаудың үлгілері мен əдістері. Кəсіпорынның жөндеу қызметінің құрылымы, техникалық бақылау, артық бөлшектер паркін ұйымдастыру, мұнай базалары жəне газ сақтағыштар жабдықтарын жөндеуге дайындау. Мұнай қоймаларының жəне газ-мұнай сақтағыш қоймаларының қосымша шаруашылықтары. Мұнай қоймалары мен газ-мұнай сақтағыш қоймаларын тазарту құрылыстары.мұнай базалары жəне газ сақтағыштар жабдықтарының коррозиясы. Коррозиядан қорғау.Мұнай базалары жəне газ сақтағыштар жабдықтарын пайдалану, қызмет көрсету жəне жөндеу кезіндегі техника қауіпсіздігі

БҚ2БҚ8БҚ9БҚ13КҚ1КҚ4КҚ5КҚ7КҚ10КҚ22АҚ2АҚ6АҚ15АҚ17АҚ19АҚ21АҚ22

АП 03 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс: - мұнай жəне газ құбырларының классификаци-ясын, міндетін, жабдықтарын;- сораптардың құрылысы жəне жұмыс принципiн;- сораптарды техникалық күту жəне жөндеу кезіндегі техника қауiпсiздiгiн;- поршендi, ортадан тепкiш со-раптарды тоқтату, жiберу жəне пайдалануын;- поршенді жəне ортадан тепкіш компрессорлардың жұмыс принципін;- компрессорлық қондырғылардың кезектi жөндеу ережелерiн;- компрессорлық машиналар-ды жөндеу кезіндегі техника қауiпсiздiгiн;- жетектер жұмысының принципі жəне құрылымын;- газ тасымалдаудың типтік сызбаларын, негізгі жабдықтарын, - өнім шығынын есептеуге арналған өлшем құралдарын, олардың конструкцияларын;- өртті табуға арналған құралдарды. істей білуі керек:- сорап агрегаттардың жұмыс сипаттамаларын аныктауды;- берiлген көрсеткiштер бой-ынша сораптарды таңдауды;- сораптар жұмысының негiзгi көрсеткiштерiн анықтауды;- мұнайды жəне газды тасымалдауға дайындауды, - белгiлi жағдайларға бай-ланысты компрессорларды таңдауды;- компрессорлық машиналар-ды тоқтатуды, жiберудi.- өрт сөндіру жабдықтары мен құралдарын қолдануды.- сораптар мен компрессорлар-ды пайдалану, қызмет көрсету жəне жөндеу кезіндегі техника қауіпсіздігін сақтауды.

Сораптар жəне компрессорларды пайдалану, техникалық қызмет көрсету жəне жөндеу Мұнай, газды тасымалдауға дайындаудың техноголиялық жабдықтары.Газды жəне мұнайды тасымалдауға дайындаудың технологиялық сызбалары.Сораптар жұмысының негiзгi көрсеткiштерi.Сорап жəне компрессор қондырғыларының жұмысының принципиальдық схемасы.Мұнай жəне газ тасымалдау станциялары.Мұнайгаз құбырлары. Жіктелуі. Мұнайгаз құбырларының жабдықтары. Іштен жану қозғалытқыштары.Газ тасымалдау құбырлары.Мұнай жəне газ айдау станцияларының жабдықтары.Сорап станциясының құрылымы.Сорап жəне жетектері қозғалытқыштарын таңдау.Поршендi жəне ортадан тепкіш сораптар классификациясы жəне жұмыс принципi. Сораптарға қойылатын жалпы техникалық талаптар, күту жəне жөндеу.Сораптар мен компрессорларды күту жəне қызмет көрсету.Сораптарды іске қосу жəне тоқтату.Поршендi, ортадан тепкiшкомпрессорлар.Компрессорларға техникалық қызмет көрсету жəне жөндеу.Газомоторлы компрессорларды іске қосу тоқтату жəне күту.Сораптар мен компрессорларды жөндеуден кейін пайдалануға тапсыру.Сораптар мен компрессорлар қондырғыларын пайдалану, техникалық қызмет көрсету жəне жөндеу кезіндегі техника қауіпсіздігі.Өртке қарсы құралдар.

БҚ2БҚ3БҚ4БҚ10КҚ8КҚ11КҚ18КҚ19КҚ20АҚ9АҚ10АҚ12АҚ15АҚ24

АП 04 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс: - магистралды құбырдың маңызды объектілерінің құрылысын;- мұнай айдау станцияларының негізгі жабдықтарын;- мұнай мен мұнай өнімдерінің тізбекті айдаудың технологиялық ерекшелігі жəне артықшылығын;- мұнай өнімдерін тізбекті айдау құбырында жақындатылған қоспалар пай-да болуының теориясын;- тізбекті айдаудың бақылау əдістерін;- құбыр арқылы тізбекті айдаудың гидравликалық есебін;- айырғыштар түрлерін;істеп білуі керек:- мұнай айдау станцияларының технологиялық сызбасын оқуды;- сұйықтықтың көлемін анықтауды;- мұнай айдау құбырының гидравликалық есебін шығаруды;- мұнай айдау құбырының технологиялық есебін шығаруды;- айырғыштарды іске қосу жəне қабылдау қондырғысын қолдануды.

Мұнай жəне мұнай өнімдерін біркелкі айдауМұнай жəне мұнай өнімдерін құбырмен тасымалдау.Мұнай мен мұнай өнімдерін тізбекті айдау.Тізбекті айдаудың ерекшелігі мен артықшылығы.Мұнай өнімдерін тізбекті ай-дау құбырында жақындатылған қоспалар пайда болуының те-ориясы.Мұнай жəне мұнай өнімдерін тізбекті айдау кезінде қоспаның мөлшерін азайту шаралары.Мұнай жəне мұнай өнімдерін тізбекті айдау магистральді құбырын есептеудің ерекшеліктері.Мұнай өнімдерінің тізбекті айдаудың гидравликалық есебі.Мұнайды жəне мұнай өнімдерін тізбекті айдау кезіндегі мұнай өнімдерінің технологиялық есебі.Айырғыштар түрлері. Айырғыштарды іске қосу жəне қабылдау қондырғысының схемасы.

КҚ8КҚ11КҚ22КҚ24АҚ11АҚ21

АП 05 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс: - жер асты сақтағыштардың түрлерін; - газды пайдаланудың мезгілдік қалыпсыздығын;- жер асты сақтағыштардың жер бетіндегі құрылыстарының принциптік сызбасын;- жартылай өңделген қабаттарда сақтағыштардың техникалық – экономикалық көрсеткіштерін;- жер асты сақтағыштардан газды айдау жəне іріктеудің технологиялық сызбасын.істей білу керек:- сақтағыштағы газдың бастапқы қорын анықтауды; - пайдалану скважиналарының санын есептеуді; - буферлі газдың көлемін;- жер асты сақтағыштардың орналасу тереңдігін есептеуді; - жер асты сақтағыштың мак-сималды сыйымдылығын анықтауды;- газ іріктеу кезінде сула-ну аймағының көлемдік газ қанықтырылуын анықтауды;- сұйық газдарды сақтауды.

Газды жерасты сақтаудың теориялық негізіГазды жер астында сақтаудың даму тарихы жəне мақсаты.Газды жер астында сақтау жəне оған қойылатын талаптар.Кеуекті жəне өтімді коллектор-ларында сақтау. Жартылай өңделген газды жəне газконденсатты кенорындарында газды сақтау.Өңделген мұнай кенорындарын-да газды сақтау. Сумен қаныққан коллектордың қақпандарында газды жер асты сақтау. Сұйық газдарды қуыс жер астында сақтау.Сығымдалған көмірсутек газда-рын сақтау.Сығымдалған газ қоймаларындағы негізгі жəне қосымша технологиялық опера-циялар сипаттамасы.

БҚ12КҚ8АҚ16

АП 06 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- қазiргi нарықтың шартында басқару қызметiнiң негiзiн;- менеджмент, маркетинг жəне мұнайбизнесiн ұйымдастыру пəнiнiң мазмұны жəне мiндетiн;- менеджменттiң, бизнестiң, кəсiпкерлiктiң мəнiн;- маркетингтi басқарудың негiзгi барысын;- қазiргi ақпараттық техно-логиясын;- басқару қызметiнде iс əрекетiнiң жоспарлау ерекшелiктерiн;- Əлеуметтiк-этикалық мар-кетинг тұжырымдамасының негiзiн;- бизнес жоспарын құрастыру ережесiн;iстей бiлуге тиiстi:- бизнес саладағы қызмет барысында нарықтың мүмкiндiгiн талдау;- нормативтi, мемлекеттiк құжаттарды пайдалануды;- басқару жүйесiнiң мақсатын анықтауды;- мұнай жəне химия өндiрiсiндегi қазiргi заман ұйымдық бизнестiң түрлерiн жоспарлауды;- қазiргi ақпараттық əдiстерiн практикада пайдалануды;- басқару жүйесінде iскерлiк қабiлетiн пайдалануды:- негiзгi ақпарат мəдениетiн қолдануды;- бюджеттi құрастырудың стандартын сақтауды;- жоспарлау техникасы білімін тəжірибеде қолдануды;- маркетинг зерттеудің негізгі құралдарын тəжірибеде өқлдануды;- бизнес жоспарын құруды.

Менеджмент, маркетинг жəне мұнай бизнесін ұйымдастыруҚазiргi кезеңде нарықтық шартта басқару қызметiнiң мəнi.Менеджмент, маркетинг жəне мұнай бизнесiн ұйымдастыру пəнiнiң мазмұны жəне мiндетi.Өндiрiстi экономикалық басқару жəне кəсiпкерлiк қызмет.Менеджмент: қызметтiң түрлерi жəне басқарудың жүйесi.Топтың динамикасы жəне менеджмент жүйесiндегi жетекшiлiк. Бизнестi ақпараттық қамтамасыз ету.Лидердiң сапасы жəне ролi.Бизнестi ақпараттық қамтамасыз ету.Ұжымдағы тиiмдi қызметтi қамтамасыз ету.Пайданы ұлғайтуға əсер ететiн факторлар.Менеджмент жүйесiндегi реттеу жəне бақылау.Маркетингтiң əлеуметтiк негiзi: адамдардың сұранысын қанағаттандыру.Маркетингтi басқарудың тұжырымдамасы.Сыртқы жəне iшкi маркетингтiң ортасы.Мұнай бизнесiнде негiзгi бағалық шешiм қабылдау.Бизнес жоспарын құрастыру.Кəсiпорынның сыртқы сауда қызметiндегi бағаны белгiлеу жəне есеп айырысу валюта- қаржылық шарты.

КҚ11


БП 01 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс: - қыздырылған мұнайды жəне мұнай өнімдерін тасы-малдауды;- мұнайды қыздыру жабдықтарын;- ыстық мұнайды тасы-малдайтын құбырлардың гидравликалық есебін;- қысымның таралуы жəне арынның жоғалу есебін.істей білуі керек:- жұмыс жасау принципі сызбасын;- мұнайды тасымалдау жүйесінің технологиялық сыз-басын сызуды;- құбырларды тұтқырлығы төмен мұнаймен, сумен немесе мұнай өнімдерімен алдын ала қыздыруды;- ыстық құбырды пайдалану əдістерін.

Тұтқыр жəне қоюланған мұнайды айдауТұтқыр жəне жоғары тұтқыр мұнай тасымалдаудың негізгі тəсілдері.Тұтқырлы жəне жоғары тұтқырлы мұнай өнімдерін реологиялық қасиеттерін жақсарту тəсілдері Мұнайды қыздыруға арналған жабдықтар.Ыстық мұнайды тасымалдайтын құбырлардың есебі.Ыстық мұнайды тасымалдайтын құбырлардың гидравликалық есебі.Ыстық мұнайды тасымалдай-тын құбырлардың жұмыс жасау режимі.

КҚ2АҚ5

2.1 0805000 – «Мұнай жəне газды сақтау жəне тасымалдау» мамандығы бойынша жоғары деңгей біліктілігіне техникалық жəне кəсіптік білім берудің оқу бағдарламасының құрылымы

Оқыту түрі: күндізгіОқыту мерзімі: 2жыл 10 айНегізгі орта білім базасында

Қысқартыл-ған пəндер циклының атауы (коды)



Қалыптастыра-тын құзырет коды

ЖБП 00 Жалпы білім беру пəндеріЖКП 00 Жалпы кəсіптік пəндерЖКП 01 Пəнді оқу қорытындысында білім

алушы білуі тиіс:- форматтың өлшемдерiн, масштабтың түрлерiн;- графикалық жұмыстағы сызба түрлерін;- бөлшектердің контурын орындауды;- геометриялық дене түрлерiн;- проекцияны өзгерту түрлерін;- МЕМСТ бойынша сызба өлшемдерін салуды;iстей бiлуге тиiстi:- бөлшектердің контурын сызуды;- масштаб таңдап, сызбаға өлшемін дұрыс қоюды;- геометриялық денелердi проекци-ялауды;- детальдың эскизiн ретiмен сызып бiлудi;- бөлшектер сызбаларын оқуды;

Инженерлік графика жəне машина құрастыру сызуы Сызбалардың графикалық орындалуы.Деталдардың техникалық контурлары. Геометриясының дене про-екциялары. Призма, пирамида, цилиндр,параллелепипед, куб, конус. Сызбаларды орындаудың жалпы ережелері.Жұмыс орнында деталь сызылмасының атқаратын қызметi. Эскиздiң орындалу ретi мен əдiстерi.Құрастыру сызбасы туралы жалпы түсiнiк.Құрастыру сызбаларын оқу.Мамандықтар бойынша технологиялық сызбалардың схемалары.

КҚ8

ЖКП 02 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- электр схемасында қолданылатын шартты белгілерді;- электр тiзбегi, тізбек элементтері мен бөлімдерінің, кернеудің электр қозғаушы күшінің, электр тоғы күшінің, қуатының, меншікті кедергінің анықтамаларын;- тоқ жұмысы, өткізгіштігі, электр кедергісі, толық тізбек жəне тізбек үшін Ом заңын;- электр энергиясының жылуға айналуын, Джоул-Ленц заңы тұжырымдамасын;- мекеменің энергожүйеден электрмен қамтамасыз етілуiн;- жерлендірудің мақсаты мен маңызын;істей білуге тиісті:- схемада электр тiзбегiнiң негізгі элементтерін құрастыруды;- берілген элементтермен электр тізбегін жинауды;- есеп шығаруға Ом, Кирхгофф жəне Джоул-Ленц заңдарын пайдалануды;- токты, кернеуді, энергия қуатын, кедергіні өлшеуді.

Жалпы электротехника жəне электроника негізі Электр тоғы.Тұрақты токтың электр тізбегі есебі.Электр жəне магнит өрісі. Айнымалы тоқтың электр тiзбегiнің параметрлері мен элементтері.Айнымалы тоқтың электр тiзбегiн векторлық диаграм-ма көмегімен есептеу.Электрондық лампа.Электронды түзеткіштер.Электронды күшейткіштерЭлектронды генераторлар жəне өлшеу құралдары. Микроэлектрониканың инте-гральды схемалары.Автоматты жүйенің электрондық құрылғылары.Электр энергиясын беру жəне тарату.Электротехника негiздерi.Жерлендірудің мақсаты, құрылғысы, жағдайын бақылау.

КҚ9

ЖКП 03 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- механикалық қозғалыс туралы кинематиканың негiзгi түсiнiгiн;- беріктікке, қаттылыққа жəне тұрақтылыққа есептеу түсініктері;- машина бөлшектерінің жұмыс жағдайларын;- муфталардың жəне подшипниктердің мақсатын, типтерін жəне қолдану аймағын; iстей бiлуге тиiстi:- бұрыштық үдеуді анықтауды;- белгілі арақашықтықтағы жылдамдықты есептеуді;- беріктікке, қаттылыққа жəне төзімділікке есеп жүргізуді;- бөлшектердің шаршауын есептеуді;- төзімділік шегі коэффициентінің төмендеуін анықтауды;- машинаның жетекші валь жүйесіне жəне оның бұрыштық жылдамдығына есеп шығаруды; - жалғастыру муфтасын таңдауды.

Техникалық механика негізі«Техникалық механика» пəнiнiң мазмұны. Теориялық механика жəне оның бөлiмдерi: кинематика, динамика. Статика аксиомалары жəне олардың негiзгi түсiнiгi.Кинематика. Кинематиканың негiзгi түсiнiгi.Динамика. Динамика аксио-малары жəне негiзгi түсiнiгi.Жұмыс жəне қуат.Қосылыстардың түрлері жəне қажеттiлiгi. Берiлiстер туралы түсінік, оның түрлері. Редукторлар туралы жал-пы түсiнiк.Ременді берілістер. Тізбекті берілістер.Бiлiктер мен осьтер.Подшипниктер.Муфталар. Корпус бөлшектері жəне серіппелер.

АҚ8

ЖКП 04 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- металдың кристалдық құрылымын;- болаттардың химиялық құрамы, мақсаты, сапасы жəне құю кезіндегі си-паты бойынша классификациясын;- құйма шойындардың жіктелуін, мар-каларын, қолданылуын жəне оның жетістігін;- түсті металдар құймаларының мұнай өндірісінде қолданылуын;- коррозия жəне коррозиялық бүлінулер түрлерін, мəнін;- пластмасса өндірісі үшін шикізаттар;- каучук қасиеттері жəне түрлері, оның алынуы;- сызбадағы дəнекерлеу қосылыстарының белгіленуі; iстей бiлуi тиiстi:- мұнай кəсiпшiлiктерiнiң құбырларының маркаларын берiктiгiн тобына байланысты анықтауды;- микроқұрылымы бойынша шойынның типін жəне құрылымының металдық негізін анықтауды;- белгілі бұйым үшін пластмасса-ны таңдау үшін анықтамалықты қолдануды;- құйманы алудың тиiмдi тəсiлдерiн таңдауды;- доғалы пiсiруге қажеттi жабдық ретінде электрод таңдауды;

Металдар технологиясы жəне құрылмалы мате-риалдарМеталдардың құрылысы жəне қасиеттерi.Конструкциялық материалдардың қасиеттерiнiң классифи-кациясы.Қорытпалар теориясынан негiзгi мəлiметтер.Болаттардың химиялық құрамы, мақсаты, сапасы бойынша классификациясы, МЕМСТ бойынша марки-ровкасы.Қаныққан жəне құйма шойындардың классифи-кациясы.Түстi металдар туралы түсiнiк.Металдар коррозиясының түрлері жəне олармен күрес.Пластмасалар. Пластмасс классификациясы. Каучуктен жасалған бұйымдар мен материалдар.Ағаш материалдары, керами-ка, əйнек.Желiм жəне сыр бояулар материалдары.Өндіріс машиналарын жасаудағы құйма өндiрiсiнiң қазiргi жағдайы.Дəнекерлеу процесiнiң қазіргі жағдайы, орны жəне маңызы.

КҚ10

ЖКП 05 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- сызбалардағы қондырулар жəне отырғызулардың белгiлеуiн;- негiзгi калибрдiң өлшемдерiн таңдауға қойылатын талаптарды жəне калибрді бақылауды;- өлшем құралдарының метрологиялық көрсеткіштерін жəне негізгі өлшем бірліктерін; - тiстi дөңгелектердiң цилиндрлік түрлерін.iстей бiлуге тиiстi:- қосылыстардың жіберілген өлшемдерін анықтау кестесін қолдануды;- берілген қондыруларды таңдауда анықтамалық оқулықтарды қолдануды;- тегіс калибрлердің өлшемін есептеп, біліктер мен осьтерді бақылау калибрін есептеуді; - подшипниктерді қондыру есебін шығаруды жəне орналасу сызбасын құруды;- өлшеу құралдарын пайдалануды, ма-шина құрылысында өлшеу құралдарын таңдауды; - ұзындық өлшемдері жиынтығын қолдануды;- келген құралмен аспаппен өлшеу жүргізуді;- бұрыштар мен конусты өлшеу құралдарын пайдалануды;- техникалық өлшеу құралдарын қолдануды.

Стандарттау жəне сер-тификаттау негізі жəне техникалық өлшеулерСтандарттау түсінігі, оның мақсаты мен міндеті. Стандарттың маңызды мемлекеттiк жүйесi.Қондырудың жəне дəлдiк шегiнiң негiзгi түсiнiгi жəне анықтамасы.Сыртқы бетiнiң формасының дəлдiгi. Сыртқы бетiнiң кедiр-бұдырлығы.Тербелiс подшипниктердiң қондырылуы жəне дəлдiк шегi. Метрорологиялық қызмет, оның құрылымы жəне міндеті. Штрихтi, тежегiш-механикалық жəне тежегiш-оптикалық аспаптар.Бұрыштарды жəне конустар-ды өлшеу құралдары жəне əдiстері.Бұрандаларды өлшеу құралдары жəне əдiстерi.Тiстi дөңгелектердi жұмыс кезiндегi бақылау.

КҚ11

ЖКП 06 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы тиісбілуі:- сұйықтықтың негiзгi қасиеттерiн;- қысым түрлерін (абсолютті, артық, вакуумдық)- гидродинамиканың негізгі түсінігі мен анықтамалары;- сұйықтықтың шығыны мен жылдамдығын өлшейтін аспаптар;- құбырлар жолдарында сұйықтықтың қозғалу тəртiбiн;iстей бiлуге тиiстi:- сұйықтықтың тығыздығы мен тұтқырлығын өлшейтін аспаптарды қолдану;- сұйықтықтың негізгі физикалық қасиеттерін есептеуді жүргізу;- ағынның гидравликалық элементтерін анықтау;- жергілікті кедергілер жəне ұзындық бойынша арынның жоғалуын есептеуi;- гидравликалық соққы жылдамдығын есептеу;- саңылаулар мен қондырмаларда сұйықтықтың ағып кету кезінде шығыны мен жылдамдығын анықтау;

ГидравликаНегiзгi түсiнiктер жəне анықтамалар. Гидростатикалық қысым.Гидродинамика.Сұйықтықтың қозғалыс түрлері. Идеалды жəне шынайы сұйықтықтық үшін Бернулли теңдеуi.Сұйықтықтың қозғалу тəртібі. Рейнольдс саны жəне оның критериі. Рейнольдс санының шектеулі шамасы. Құбыр жолдарындағы сұйықтықтың қозғалысы.Саңылаулар мен қондырмалардан сұйықтықтың ағып кетуі.Кеуектi ортада сұйықтықтың қозғалысы.

АҚ9

ЖКП 07 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- идеал газ туралы түсiнiкті;- жылу сыйымдылық анықтамаларын;- поршеньдi қозғалтқыштар құрылғысының принципиальды схе-масын;- жылу берiлу формаларын;- жылу өткiзгiштiктiң негiзгi заңдарын;- жылу берілуін жетілдіру əдістерін.iстей бiлуге тиiстi:- газдардың күй параметрлерiн анықтауды жəне реал газдарға арналған газ заңдарын қолдануды;- қоспалардың газ тұрақтысын анықтауды;- реал газдарға арналған термодинамиканың бiрiншi заңын қолдануды;- термодинамикалық процестердi есеп-теу жəне оны талдауды;- кесте жəне диаграмма бойынша су жəне будың көрсеткiштерiн табуды;- жылу алмасу аппараттарының жылу баланс теңдеуiн практикада қолдануды;- жылу алмасу аппараттарының жұмыс принциптерiнiң қарапайым схемала-рын сызуды.

Термодинамика жəне жылу техникасы негізіПəннің жəне оның мұнай өндiру өнеркəсiбiне арналған мамандарды дайындаудағы ролi.Идеалды газдың заңдары мен негiзгi анықтамаларыТермодинамиканың бiрiншi бастамасы.Термодинамиканың екiншi бастамасы.Булану процестерi жəне су буының термодинамикалық қасиеттерi.Iштен жану қозғалтқыштарының циклдерi.Компрессорлық машиналардың термодинамикалық процестерi.Жылу алмасу теориясының негiздерi.Жылу тасымалдаушылар арасындағы қабырға арқылы жылу беру.Жылу техникасының негiздерi.Бу қазандары схемасы.Бу қазандарына арналған агрегаттар мен қосалқы қондырғылар.Поршендi iштен жану қозғалтқыштары.

АҚ10

ЖКП 08 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- мамандар құрылымын;- сақтау жəне тасымалдау жұмыстарының өзіндік құны құрылымын;- калькуляцияның жеке баптарын есеп-теу əдістерін;- пайда түрлері мен мекеменің рентабелділігін;- мұнай мен газды сақтау жəне тасы-малдау мекемелері қызметінің технико – экономикалық көрсеткіштер жүйесін;- жоспар түрлерiн жəне , оларды дай-ындауды.iстей бiлуге тиiстi:- мамандар құрылымына баға беруді;- еңбек өнiмдiлiгiн есептеуді; - бригаданың еңбек ақы қорын есептеуді;- жұмысшы санын есептеуді;- мұнай мен газды сақтау мен тасы-малдау жұмыстарының өзіндік құнын есептеуді; - мекеменің пайдасын, рентабелдігін жəне кірісін есептеуді; - техникалық ұйымдастыру шараларының экономикалық тиімділігі есебін шығаруды; - iскерлiк қарыс-қатынас этикасының ерекшелiктерiн сақтауды;

Өндірістік экономика, жо-спарлау жəне өндірісті ұйымдастыру Өнеркəсiптiң алдыңғы ролi, мұнай жəне газ өндiрiсiнiң халық шаруашылық жүйесiндегi маңызы.Өндiрiстiк экономиканың негiздерi.Кадрлар, еңбек өнiмдiлiгi жəне еңбек ақы.Пайда, рентабельдiк, өндiрiстiк кəсiпорынның табысы.Өндiрiстiк кəсiпорынның жəне оның құрылымдық бөлiмшелерiнiң қызметтерiнiң технико-экономикалық көрсеткiштерi.Ғылыми техникалық прогрестiң экономикалық проблемалары.Өндiрiстiң экономикалық тиiмдiлiгiн көтеру маңыздылығы.Мұнай жəне газ өнеркəсiбiн жоспарлау негiзi.

АҚ7

ЖКП 09 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- мұнай жəне табиғи газдың шығу тегін;- мұнайдың, мұнайлы газдың қасиеттерін;- мұнай - газ скважиналарының бұрғылау тəсілдерін;- мұнай, мұнай өнімдерін жəне газды тасымалдаудың қазіргі əдістерін;- негізгі жəне аралық мұнай айдау станциялары;-мұнай құбыры бойындағы станциялардың орнын анықтауды;- ауаны, су қоймаларын, теңіз жəне мұхиттарды қорғау;iстей бiлуге тиiстi:- мұнайдың көлемдік коэффициентін анықтауды;- скважина конструкциясының жоба-сын құрастыруды;- айдау скважинасының қабат қысымының өзгеруін анықтауды;- ЭЕМ көмегімен есептеуді;- магистральды құбыржелілерінің опти-мальды параметрлерін анықтауды;- магистральды құбыр желілерінің даму коэффициентін анықтауды.- мұнай құбырларын пайдалану режимін анықтауды.

Мұнай - газ ісі негізіЖер қыртысының гео-логиясы.Тау жыныстарының жасы.Геологиялық карта жəне қиманы құрастыру тəсілі.Мұнай жəне газ кенорындарының сипат-тамасы.Мұнай - газ скважиналарын бұрғылау.Мұнай жəне газды өндіру.Мұнай жəне мұнай өнімдерінің тығыздығын анықтау.Мұнай жəне газ газконден-сатты кенорындарын игеру жүйесі.Мұнайбергіштік жəне газбергіштік қабаттарды ат-тыру əдістері.Мұнай-газ скважиналарын пайдалану тəсілдері.Мұнай, мұнай өнімдерін жəне газды тасымалдау.Магистралді құбырлардың жабдықтары мен негізгі объектілері.Магистральды құбыр желілерін пайдалану ерекшелігі.Қоршаған ортаны қорғау.

АҚ11

ЖКП 10 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- аспаптар жіктелуін, барлық ауытқу түрлерінің анықталуын, автоматты бақылау жүйесі түрлерін, комплект құрамын;- аспаптар жіктелуін, жұмыс принципін, оны қондыру ерекшелігін;- технологиялық жабдықтарда бақылау - өлшеу аспаптарын құрып, орнату ерекшеліктерін, қолдану аймағын, жұмыс принципін;- автоматты реттеу түсінігін жəне негізгі анықтамаларын; - автоматты реттегіштерді қондыру ерекшелігін жəне қолдану аймағын;- басқару жүйесін жіктеу; - мұнайды тасымалдауды бақылаудың автоматты жүйесі туралы түсінікті;- қорғау, оқшаулау жəне белгі беру құрылғыларын; істей білуге тиісті:- технологиялық жабдықтарда орнатылған БӨАжА элементтерін сыртқы түріне байланысты анықтауды жəне оны пайдалануды;- деңгейді бақылау үшін функциональдық сызба құрастыруды жəне оны оқуды;- автоматтандыру жүйесін реттеу үшін бақылау құралдарын құрастыруды;- реттеу процесінің сапалы көрсеткіштерін таңдауды;- өндірісті автоматтандыру мен механикаландырудың мысалдарын келтіруді.

Мұнай-газ объектілерін ав-томаттандыруМеханикаландырылған жəне автоматтандырылған технологиялық процестер түсінігі. Мұнай мен газды тасымал-дау техникасы мен техно-логиясы дамуында автомат-тандыру жəне автоматты бақылаудың маңызы. Метрология негіздері жəне автоматты бақылау жүйелері.Қысымды өлшеу.Сұйықтық деңгейін өлшеу.Температураны өлшеу.Тасымалданатын мұнай жəне мұнай өнімдерінің сапасын бақылау.Автоматты реттеу туралы жалпы түсінік.Басқару объектісі жəне басқару жүйесі. Мұнай мен газды тасымал-дау объектілерін автомат-тандыру.Мұнайгаз құбырлары объектісін автоматтандыру (АОНГ)

КҚ2АҚ6

ЖКП 11 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- кəсіптік ауру мен бақытсыздық жағдайының айырмашылығын;- мұнайгаз құбырлары желісін пайдала-ну кезіндегі техника қауіпсіздігі;- құбырлардың жөндеуден өткен бөлігін пайдалану кезіндегі техника қауіпсіздігі;- өрттiң пайда болу себебi жəне жану процестерiн;- өрт сөндiргiш заттарды пайдалануды;- экологияны ғылым ретiндегi мiндеттерiн;- қоршаған табиғи ортаның ластану деңгейін бақылау жүйесін.iстей бiлуге тиiстi:- Н-1, Н-2 формасы бойынша акт тол-тыруды;- жеке қорғану құралдарымен қолдануды;- электр тоғымен зақымданған адамға көмек көрсетудi; - электр қондырғысына қызмет көрсету кезінде жеке қорғаныш құралдарын қолдану;- өрт сөндiргiштер мен өртке қарсы ин-вентарьды қолдануды;- белгілі технологиялық процесс кезінде ағынды суларды жəне газ жіберілуін тазартудың тиімді əдістерін таңдауды;

Еңбек қорғау жəне өндірістік экологияЕңбектi қорғаудың жалпы мəлiметтерi.Еңбек заңының негiздерi. Еңбектi қорғаудағы заңды сақтауды қадағалау жəне бақылау.Еңбектiң қауiпсiз əдiстерiне жұмысшыларды оқыту.Кəсiби аурулар жəне өндiрiстiк жарақаттанудың түсiнiктерi.Мұнай, газ сақтау жəне та-сымалдау мекемелеріндегі өндiрiстiк санитария. Электр тогы соққан кездегі алғашқы көмек. Құбырлардың жөндеуден өткен бөлігін пайда-лану кезіндегі техника қауіпсіздігі.Өрт қауіпсіздігі негізі.Өндірістік экология негізі.Мұнай жəне газ өндірісi жəне қоршаған орта.Ластанған жəне ластайтын заттардың көздерi.Экологиялық қауiптiлiк.Су бассейнi, жер қойнауы жəне оларды мұнай мен мұнай өнiмдерімен ластану-ынан қорғау.

БҚ1 БҚ2БҚ5КҚ4АҚ3АҚ4АҚ5

АП.00 Арнайы пəндерАП 01 Пəнді оқу қорытындысында білім

алушы білуі тиіс: - құбыр тасымалының дамуының негізгі бағыттарын;- құбыр жіктелуі жəне мақсатын;- магистральды мұнай, мұнай өнімдері құбырларын пайдалану жəне техникалық қызмет көрсетуді;- газ тасымалдау туралы жалпы мағлұматты;- газды алыс қашықтыққа тасымалдауға дайындауды;- магистралды құбырларын пайдалану ережелерін;- газ-мұнай құбыр салу, пайдалану жəне жөндеу құжаттарының атауын жəне мазмұнын;- жөндеудің міндеттерін жəне түрлерін; - күрделі жəне ағымды жөндеу жұмыстары кезіндегі жұмыс мазмұнын;- құбырлардың жеке бөлшектерін жөндеу жəне қалпына келтіруді; - коррозиядан қорғау түрлері жəне тəсілдерін;істей білу керек: - құбырлар түрлерін айыруды;- мұнайгаз құбырларына қызмет көрсетуді;- кəсіпорындарды артық бөлшектермен қамтамасыз етуді ұйымдастыруды;- артық бөлшектерді тіркеу жəне сақтауды;- құбырларды коррозиядан қорғау əдістерін қолдануды;- құбырларды пайдалану, қызмет көрсету жəне жөндеу кезіндегі техника қауіпсіздігін сақтауды.

Мұнай – газ құбырлары жəне оларды пайдалану Мұнай мен газды тасымал-дау бойынша ғылым мен техника жетістіктері.Қазақстандағы мұнай тасымалдаудың дамуы.Құбыр тасымалының дамуының негізгі бағыттары.Мұнай мен мұнай өнімдерін тасымалдау жөніндегі жалпы мағлұматтар.Магистральды мұнай, мұнай өнімдері құбырларын пай-далану жəне техникалық қызмет көрсету.Газ тасымалдау туралы жал-пы мағлұмат.Газды алыс қашықтыққа тасымалдауға дайындау.Магистральді газ құбырларын пайдалану жəне техникалық қызмет көрсету.Магистральді жəне технологиялық газ-мұнай құбырларын жөндеу жұмыстарын ұйымдастыру.Жөндеудің міндеттері. Жөндеу түрлері. Күрделі жəне ағымды жөндеу жұмыстары кезіндегі жұмыс мазмұны. Құбырлардың жеке бөлшектерін жөндеу жəне қалпына келтіру. Артық бөлшектермен кəсіпорындарды қамтамасыз етуді ұйымдастыру. Артық бөлшектерді тіркеу жəне сақтау.Құбырлардың коррозиясы.Құбырларды коррозиядан қорғау.Құбырларды пайдала-ну, қызмет көрсету жəне жөндеу кезіндегі техника қауіпсіздігі.

БҚ1 БҚ3КҚ2КҚ3КҚ6АҚ1АҚ4АҚ5АҚ18

.АП.02 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс: - мұнай қоймаларының мақсаты жəне жіктелуін;- мұнай қоймаларының категорияла-рын, жүргізілетін операцияларын;- мұнай өнімдерінің түрлерін жəне олардың пайдаланылуын;- мұнай қоймасының негізгі объектілерін жəне олардың орналасу-ын, оларға қойылатын талаптарды;- резервуарлардың түрлерін, олардың техникалық сипаттамаларын, резервуар жабдықтарын;- газ қоймаларының жіктелуін жəне мақсатын;- жабдықтарды сынау жəне жөндеу кезіндегі техника қауіпсіздігін; - мұнайды жəне мұнай өнімдрін қабылдау, сақтау жəне жіберуді;- мұнай базасы жəне газ сақтағыштар жабдықтарына техникалық қызмет көрсетуді;- жөндеуді жоспарлау жəне ұйымдастыру əдістерін;- кəсіпорынның жөндеу қызметінің құрылымын;- коррозия түрлері жəне онымен күресуді;істей білуі керек:- сұйытылған газдың құю – төгу опера-циялары кезіндегі техника қауіпсіздігін сақтауды;- құю – төгу құрылғыларын есептеуді;- монтаждау жабдықтарын есептеуді;- ағын суларды тазалау сызбасын сызып, тазалау құрылыстарын дай-ындауды;- жабдықтарды коррозиядан қорғау əдістерін қолдануды;- мұнай базалары мен газ сақтағыштардың жабдықтарын пай-далану, қызмет көрсету жəне жөндеу кезіндегі техника қауіпсіздігін сақтауды.

Мұнай қоймалары жəне газ сақтағыштар жəне оларды пайдалануМұнай қоймаларына сипат-тама. Мұнай қоймаларының мақсаты жəне жіктелуі.Тауарлы мұнай өнімдері жəне оларды қолдану.Мұнай жəне мұнай өнімдерін қабылдау-жіберуге арналған көліктер мен құралдар.Мұнай қоймаларының резер-вуарлары. Мұнай қоймалары құбырларының жіктелуі.Газ қоймалары.Газгольдерлердің мақсаты жəне жіктелуі.Резервуар паркі жəне резервуарларды пайда-лану кезіндегі техника қауіпсіздігі.Қоршаған ортаны қорғау.Мұнай жəне мұнай өнімдерін қабылдау, сақтау жəне жіберу.Резервуарлар мен газголь-дерге техникалық қызмет көрсету жəне жөндеу.Резервуарлар мен газголь-дерге техникалық қызмет көрсету жүйесі.Құбыр коммуникациясына техникалық қызмет көрсетуЖөндеуді ұйымдастыруды жоспарлаудың үлгілері мен əдістері. Кəсіпорынның жөндеу қызметінің құрылымы, техникалық бақылау, артық бөлшектер паркін ұйымдастыру, мұнай база-лары жəне газ сақтағыштар жабдықтарын жөндеуге дайындау. Мұнай қоймалары мен газ-мұнай сақтағыш қоймаларын тазарту құрылыстары.

БҚ2БҚ8КҚ5КҚ7АҚ2АҚ6АҚ22

7 наурыз 2015 жылwww.egemen.kz22Мұнай базалары жəне газ сақтағыштар жабдықтарының коррозия-сы. Коррозиядан қорғау.Мұнай базалары жəне газ сақтағыштар жабдықтарын пайдалану, қызмет көрсету жəне жөндеу кезіндегі тех-ника қауіпсіздігі

АП 03 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс: - мұнай жəне газ құбырларының клас-сификациясын, міндетін, жабдықтарын;- сораптарды техникалық күту жəне жөндеу кезіндегі техника қауiпсiздiгiн;- поршенді жəне ортадан тепкіш компрессорлардың жұмыс принципін;- компрессорлық қондырғылардың кезектi жөндеу ережелерiн;- компрессорлық машиналарды жөндеу кезіндегі техника қауiпсiздiгiн;- газ тасымалдаудың типтік сызбала-рын, негізгі жабдықтарын, - өнім шығынын есептеуге арналған өлшем құралдарын, олардың конструк-цияларын;- өртті табуға арналған құралдарды. істей білуі керек:- сорап агрегаттардың жұмыс сипатта-маларын аныктауды;- мұнайды жəне газды тасымалдауға дайындауды, - өрт сөндіру жабдықтары мен құралдарын қолдануды.- сораптар мен компрессорларды пайдалану, қызмет көрсету жəне жөндеу кезіндегі техника қауіпсіздігін сақтауды.

Мұнай-газ құбырларының жабдықтары мен маши-налары Мұнай, газды тасымалдауға дайындаудың техноголиялық жабдықтары.Газды жəне мұнайды тасымалдауға дайындаудың технологиялық сызбалары.Сорап жəне компрес-сор қондырғыларының жұмысының принципиальдық схемасы.Мұнайгаз құбырлары. Жіктелуі. Мұнайгаз құбырларының жабдықтары. Сорап станциясының құрылымы.Поршендi жəне ортадан тепкіш сораптар класси-фикациясы жəне жұмыс принципi. Сораптарға қойылатын жалпы техникалық талаптар, күту жəне жөндеу.Сораптар мен компрессор-ларды күту жəне қызмет көрсету.Компрессорларға техникалық қызмет көрсету жəне жөндеу.Сораптар мен компрессорлар қондырғыларын пайдалану, техникалық қызмет көрсету жəне жөндеу кезіндегі тех-ника қауіпсіздігі.Өртке қарсы құралдар.


АП 04 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс: - магистралды құбырдың маңызды объектілерінің құрылысын;- мұнай айдау станцияларының негізгі жабдықтарын;- мұнай мен мұнай өнімдерінің тізбекті айдаудың технологиялық ерекшелігі жəне артықшылығын;- тізбекті айдаудың бақылау əдістерін;- айырғыштар түрлерін;істеп білуі керек:- мұнай айдау станцияларының технологиялық сызбасын оқуды;- сұйықтықтың көлемін анықтауды;- айырғыштарды іске қосу жəне қабылдау қондырғысын қолдануды.

Мұнай жəне мұнай өнімдерін біркелкі айдауМұнай жəне мұнай өнімдерін құбырмен тасы-малдау.Мұнай мен мұнай өнімдерін тізбекті айдау.Тізбекті айдаудың ерекшелігі мен артықшылығы.Мұнай жəне мұнай өнімдерін тізбекті айдау кезінде қоспаның мөлшерін азайту шаралары.Мұнай жəне мұнай өнімдерін тізбекті айдау магистральді құбырын есептеудің ерекшеліктері.Айырғыштар түрлері. Айырғыштарды іске қосу жəне қабылдау қондырғысының схемасы.

БҚ12КҚ8АҚ16

АП 05 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс: - жер асты сақтағыштардың түрлерін; - жер асты сақтағыштардың жер бетіндегі құрылыстарының принциптік сызбасын;- жер асты сақтағыштардан газды айдау жəне іріктеудің технологиялық сызбасын.істей білу керек:- сақтағыштағы газдың бастапқы қорын анықтауды; - пайдалану скважиналарының санын есептеуді; - буферлі газдың көлемін;- жер асты сақтағыштардың орналасу тереңдігін есептеуді; - жер асты сақтағыштың максималды сыйымдылығын анықтауды;- газ іріктеу кезінде сулану аймағының көлемдік газ қанықтырылуын анықтауды;- сұйық газдарды сақтауды.

Газды жерасты сақтаудың теориялық негізіГазды жер астында сақтаудың даму тарихы жəне мақсаты.Газды жер астында сақтау жəне оған қойылатын та-лаптар.Кеуекті жəне өтімді коллек-торларында сақтау. Жартылай өңделген газды жəне газконденсатты кено-рындарында газды сақтау.Өңделген мұнай кенорында-рында газды сақтау. Сумен қаныққан коллектордың қақпандарында газды жер асты сақтау. Сұйық газдарды қуыс жер астында сақтау.Сығымдалған көмірсутек газдарын сақтау.Сығымдалған газ қоймаларындағы негізгі жəне қосымша технологиялық операциялар сипаттамасы.

БҚ12КҚ8АҚ16

БП 00 Білім ұйымы анықтайтын пəндерБП 01 Пəнді оқу қорытындысында білім

алушы білуі тиіс: - қыздырылған мұнайды жəне мұнай өнімдерін тасымалдауды;- мұнайды қыздыру жабдықтарын;- ыстық мұнайды тасымалдайтын құбырлардың гидравликалық есебін;- қысымның таралуы жəне арынның жоғалу есебін.істей білуі керек:- қыздырғыштың жұмыс жасау принципі сызбасын;- мұнайды тасымалдау жүйесінің технологиялық сызбасын сызуды;- ыстық құбырды пайдалану əдістерін.- құбырларды тұтқырлығы төмен мұнаймен, сумен немесе мұнай өнімдерімен алдын ала қыздыруды;

Тұтқыр жəне қоюланған мұнайды айдауТұтқыр жəне жоғары тұтқыр мұнай тасымалдаудың негізгі тəсілдері.Тұтқырлы жəне жоғары тұтқырлы мұнай өнімдерін реологиялық қасиеттерін жақсарту тəсілдері Мұнайды қыздыруға арналған жабдықтар.Ыстық мұнайды тасымал-дайтын құбырлардың есебі.Ыстық мұнайды тасы-малдайтын құбырлардың гидравликалық есебі.Ыстық мұнайды тасымал-дайтын құбырлардың жұмыс жасау режимі.

КҚ5АҚ5АҚ7АҚ8

3.1 0805000 – «Мұнай жəне газды сақтау жəне тасымалдау» мамандығы бойынша жоғары деңгей біліктілігіне техникалық жəне кəсіптік білім берудің оқу бағдарламасының құрылымы

Оқыту түрі: күндізгіОқыту мерзімі: 10 айЖалпы орта білім базасында

Қысқар-тылған пəндер циклының атауы (коды)



Қалыптастыра-тын құзырет коды

ЖІП.00 Жалпы гуманитарлық пəндерЖІП.01 Пəнді оқу қорытындысында білім

алушы білуі тиіс:- қазақ (орыс) тілін үйреніп, кəсіптік бағыттағы мəтіндермен жұмыс істеуге жəне оларды талдауға қажетті лексикалық (1500 лексикалық бірлік) жəне грамматикалық минимумды меңгеру;-тілдік коммуникацияның түрлі жағдайларда тілдесе білу мүмкіндігін қамтамасыз ететін деңгейде қазақ (орыс) тілін меңгеру;-тілдік нормаларды, тілдесудің іскерлік аясындағы стилистистикасын игеру; - қазақ (орыс) əдеби тілінің публицистикалық жəне ресми-іскерлік қазақ (орыс) тілінің нормалары, белгілерін, жанрларын;- қазақ (орыс) орфографиясы мен пунктуациясының негізгі принциптерін;-фонетика, сөзжасам, морфология жəне синтаксис бойынша негізгі мəліметтерді;-тыныс белгілерін қою ережелерінің жиынтығын білу, бұлардың көмегімен тілдік материалдың құрылымдық – семантикалық бөлінуі жүзеге асыруы.істей білуі тиісті:-ауызша іскерлік коммуникацияның (іскерлік əңгіме, мəжіліс жүргізу) дағдыларын қолдана білу;-түрлі жанрдағы жазбаша, ауызша мəтіндер құру;-кəсіптік түрлі тілдік құралдарды меңгеру;-мазмұндаудың қисындылығына қол жеткізетіндей дəрежеде іскерлік құжаттарды редакциялау;-тілдік өзін-өзі бақылауды жүзеге асыру, грамматикалық жəне тілдік қателерді түзету;-кəсіптік бағыттағы мəтіндерді редак-циялау жəне жетілдіру.

Кəсіптік қазақ (орыс) тіліТілді дамыту. Тілдік комму-никация. Тіл - тілдік қызмет өнімі. Диалог - кез келген тілді құрастыра білудің негізі. Мəтін. Мəтін принципі. Бөтен тілді жеткізе білу тəсілдері. Бөтен тілді жеткізе білудегі пунктуация. Қазақ (орыс) тілінің функциональдық стильдері. Тілдік жəне стильдік нормалар.Тілдік фактор кодифика-циясының негізгі құрал-дары: сөздіктер, анықтама-лықтар, техникалық мəтіндер. Тіл мəдениеті. Тіл мəдениетінің анықтамасы. Сөздерді дұрыс қолдана білу. Кəсіптік – іскерлік тілдесу. Кəсіптік –іскерлік өзара əсер етудің мақсат-тары. Іскерлік тілдесудің түрлі жағдайлары. Диалог. Монолог. Төл сөз. Іскерлік тілдің морфологиялық ерекшеліктері. Зат есім, сын есім, есімдік, етістікті қолдану. Іскерлік тілдің синтаксистік ерекшеліктері. Жазбаша кəсіптік қазақ (орыс) іскерлік тілінің түрлері. Жазбаша кəсіптік тілдің бір түрі ретіндегі қызметтік құжаттар.Қызметтік құжаттар туралы ұғым. Өндірістік құжаттар-дың негізгі түрлері. Оларды құрастыру мен рəсімдеудің ережелері. Іскерлік хат-тар. Жеке іскерлік қағаздар. Іскерлік құжаттардағы сөз тəртібі. Кəсіптік терминдер.Ауызша іскерлік тілдесу жəне оның нормалары. Ауызша кəсіптік-іскерлік коммуникацияның жанрлары. Дəстүрлік жанрлар: өндірістік мəжіліс, пресс-конферен-ция, комментарий, іскерлік талас, дебаттар. Іскерлік тілдесудің инновациялық түрлері: тұсаукесер, «дөңгелек стол», брифинг, көрмелер. Іскерлік кəсіптік тілдесудегі бейвербал-ды коммуникация құралдары.Ауызша кəсіптік іскерлік тілдің нормаларын бұзу. Кəсіптік іскерлік тілдің ауызша жанрларындағы стилистикалық қателерді талдау. Кəсіптік қазақ (орыс) тілін кəсіптік орыс (қазақ) тілімен салыстыру.

АҚ7

ЖІП.02 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:-шетел тілін үйреніп, кəсіптік бағыттағы мəтіндермен жұмыс істеуге жəне грамматикалық минимумды меңгеру;-тілдік нормаларды, тілдесудің іскерлік аясындағы стилистикасын игеру;істей білуі тиісті:-ауызша іскерлік коммуникацияның (іскерлік əңгіме, мəжіліс жүргізу) дағдыларын қолдана білу;- іс құжаттарын редакциялауды;- кəсіптік бағыттағы мəтіндерді жетілдіру, редакциялау.

Кəсіптік шетел тілі Кəсіптік шетел тілдерінің негізі. Кəсіптік терминдер мен фразеологиялық айналымдар.Мамандығы бойынша кəсіптік лексика, іскерлік тілі. Ауызша кəсіптік іскерлік қарым-қатынас жəне оның нормалары.Тілдік факторлардың негізгі кодтары: сөздік, анықтамалық, техникалық мəтін. Аударма техникасы (сөздікпен), кəсіптік мəтіндерді аудару.

АҚ7

ЖІП.03 Қазақстан тарихыЖІП.04 Пəнді оқу қорытындысында білім

алушы білуі тиіс:- спорттық жаттығуларды орын-дау кезіндегі техника қауіпсіздігі ережелерін, волейбол, баскетбол ойыны ережелерін, шаңғыда жүру ережесін, гимнастикалық жаттығуларды орын-дау ережесін, компаспен бағдарды анықтауды;істей білуі тиісті:- волейбол, баскетбол ойнауды, гимнастикалық жаттығуларды орын-дауды, шаңғыда жүруді, туристік жорыққа шығуды, компасты қолдануды, азимутты жəне туристік маршрутты анықтауды.


ЖКП 00 Жалпы кəсіптік пəндерЖКП 01 Пəнді оқу қорытындысында білім

алушы білуі тиіс:- форматтың өлшемдерiн, масштабтың түрлерiн;- графикалық жұмыстағы сызба түрлерін;- геометриялық дене түрлерiн;- проекцияны өзгерту түрлерін;- МЕМСТ бойынша сызба өлшемдерін салуды;iстей бiлуге тиiстi:- бөлшектердің контурын сызуды;- масштаб таңдап, сызбаға өлшемін дұрыс қоюды;- геометриялық денелердi проекци-ялауды;- бөлшектер сызбаларын оқуды;

Инженерлік графика жəне машина құрастыру сызуы Сызбалардың графикалық орындалуы.Геометриясының дене про-екциялары. Призма, пирамида, цилиндр, параллелепипед, куб, конус. Сызбаларды орындаудың жал-пы ережелері.Жұмыс орнында деталь сызылмасының атқаратын қызметi. Құрастыру сызбасы туралы жалпы түсiнiк.Құрастыру сызбаларын оқу.Мамандықтар бойынша технологиялық сызбалардың схемалары.

КҚ8

ЖКП 02 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- механикалық қозғалыс туралы кинематиканың негiзгi түсiнiгiн;- беріктікке, қаттылыққа жəне тұрақтылыққа есептеу түсініктері;- машина бөлшектерінің жұмыс жағдайларын;- муфталардың жəне подшипниктердің мақсатын, типтерін жəне қолдану аймағын; iстей бiлуге тиiстi:- бұрыштық үдеуді анықтауды;- белгілі арақашықтықтағы жылдамдықты есептеуді;- беріктікке, қаттылыққа жəне төзімділікке есеп жүргізуді;

Техникалық механика негізі«Техникалық механика» пəнiнiң мазмұны. Теориялық механика жəне оның бөлiмдерi: кинематика, динамика. Статика аксиомалары жəне олардың негiзгi түсiнiгi.Кинематика. Кинематиканың негiзгi түсiнiгi.Динамика. Динамика аксиома-лары жəне негiзгi түсiнiгi.Жұмыс жəне қуат.Қосылыстардың түрлері жəне қажеттiлiгi. Берiлiстер туралы түсінік, оның түрлері. Редукторлар туралы жалпы түсiнiк.

АҚ8

(Жалғасы. Басы 15-21-беттерде). - бөлшектердің шаршауын есептеуді;- төзімділік шегі коэффициентінің төмендеуін анықтауды;- машинаның жетекші валь жүйесіне жəне оның бұрыштық жылдамдығына есеп шығаруды; - жалғастыру муфтасын таңдауды.

Ременді берілістер. Тізбекті берілістер.Бiлiктер мен осьтер.Подшипниктер.Муфталар. Корпус бөлшектері жəне серіппелер.

ЖКП 03 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- мамандар құрылымын;- сақтау жəне тасымалдау жұмыстарының өзіндік құны құрылымын;- калькуляцияның жеке баптарын есеп-теу əдістерін;- пайда түрлері мен мекеменің рентабелділігін;- мұнай мен газды сақтау жəне тасы-малдау мекемелері қызметінің технико – экономикалық көрсеткіштер жүйесін;- жоспар түрлерiн жəне , оларды дай-ындауды.iстей бiлуге тиiстi:- мамандар құрылымына баға беруді;- еңбек өнiмдiлiгiн есептеуді; - бригаданың еңбек ақы қорын есептеуді;- жұмысшы санын есептеуді;- мұнай мен газды сақтау мен тасы-малдау жұмыстарының өзіндік құнын есептеуді; - мекеменің пайдасын, рентабелдігін жəне кірісін есептеуді; - техникалық ұйымдастыру шараларының экономикалық тиімділігі есебін шығаруды; - iскерлiк қарыс-қатынас этикасының ерекшелiктерiн сақтауды;

Өндірістік экономика, жо-спарлау жəне өндірісті ұйымдастыру Өнеркəсiптiң алдыңғы ролi, мұнай жəне газ өндiрiсiнiң халық шаруашылық жүйесiндегi маңызы.Өндiрiстiк экономиканың негiздерi.Кадрлар, еңбек өнiмдiлiгi жəне еңбек ақы.Пайда, рентабельдiк, өндiрiстiк кəсiпорынның табысы.Өндiрiстiк кəсiпорынның жəне оның құрылымдық бөлiмшелерiнiң қызметтерiнiң технико-экономикалық көрсеткiштерi.Ғылыми техникалық прогрестiң экономикалық про-блемалары.Өндiрiстiң экономикалық тиiмдiлiгiн көтеру маңыздылығы.Мұнай жəне газ өнеркəсiбiн жоспарлау негiзi.

АҚ7

ЖКП 04 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- мұнай жəне табиғи газдың шығу тегін;- мұнайдың, мұнайлы газдың қасиеттерін;- мұнай - газ скважиналарының бұрғылау тəсілдерін;- мұнай, мұнай өнімдерін жəне газды тасымалдаудың қазіргі əдістерін;- негізгі жəне аралық мұнай айдау станциялары;-мұнай құбыры бойындағы станциялардың орнын анықтауды;- ауаны, су қоймаларын, теңіз жəне мұхиттарды қорғау;iстей бiлуге тиiстi:- мұнайдың көлемдік коэффициентін анықтауды;- скважина конструкциясының жобасын құрастыруды;- айдау скважинасының қабат қысымының өзгеруін анықтауды;- ЭЕМ көмегімен есептеуді;- магистральды құбыржелілерінің опти-мальды параметрлерін анықтауды;- магистральды құбыр желілерінің даму коэффициентін анықтауды.- мұнай құбырларын пайдалану режимін анықтауды.

Мұнай - газ ісі негізіЖер қыртысының геологиясы.Тау жыныстарының жасы.Геологиялық карта жəне қиманы құрастыру тəсілі.Мұнай жəне газ кенорындарының сипаттамасы.Мұнай - газ скважиналарын бұрғылау.Мұнай жəне газды өндіру.Мұнай жəне мұнай өнімдерінің тығыздығын анықтау.Мұнай жəне газ газконден-сатты кенорындарын игеру жүйесі.Мұнайбергіштік жəне газбергіштік қабаттарды атты-ру əдістері.Мұнай-газ скважиналарын пай-далану тəсілдері.Мұнай, мұнай өнімдерін жəне газды тасымалдау.Магистралді құбырлардың жабдықтары мен негізгі объектілері.Магистральды құбыр желілерін пайдалану ерекшелігі.Қоршаған ортаны қорғау.

АҚ9

ЖКП 05 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- аспаптар жіктелуін, барлық ауытқу түрлерінің анықталуын, автоматты бақылау жүйесі түрлерін, комплект құрамын;- аспаптар жіктелуін, жұмыс принципін, оны қондыру ерекшелігін;- технологиялық жабдықтарда бақылау - өлшеу аспаптарын құрып, орнату ерекшеліктерін, қолдану аймағын, жұмыс принципін;- автоматты реттеу түсінігін жəне негізгі анықтамаларын; - автоматты реттегіштерді қондыру ерекшелігін жəне қолдану аймағын;- басқару жүйесін жіктеу; - мұнайды тасымалдауды бақылаудың автоматты жүйесі туралы түсінікті;- қорғау, оқшаулау жəне белгі беру құрылғыларын; істей білуге тиісті:- технологиялық жабдықтарда орнатылған БӨАжА элементтерін сыртқы түріне байланысты анықтауды жəне оны пайдалануды;- деңгейді бақылау үшін функциональдық сызба құрастыруды жəне оны оқуды;- автоматтандыру жүйесін реттеу үшін бақылау құралдарын құрастыруды;- реттеу процесінің сапалы көрсеткіштерін таңдауды;- өндірісті автоматтандыру мен механикаландырудың мысалдарын келтіруді.

Мұнай-газ объектілерін авто-маттандыруМеханикаландырылған жəне автоматтандырылған технологиялық процестер түсінігі. Мұнай мен газды тасымалдау техникасы мен технологиясы дамуында автоматтандыру жəне автоматты бақылаудың маңызы. Метрология негіздері жəне ав-томатты бақылау жүйелері.Қысымды өлшеу.Сұйықтық деңгейін өлшеу.Температураны өлшеу.Тасымалданатын мұнай жəне мұнай өнімдерінің сапасын бақылау.Автоматты реттеу туралы жал-пы түсінік.Басқару объектісі жəне басқару жүйесі. Мұнай мен газды тасымалдау объектілерін автоматтандыру.Мұнайгаз құбырлары объектісін автоматтандыру (АОНГ)

КҚ2АҚ6

ЖКП 06 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- кəсіптік ауру мен бақытсыздық жағдайының айырмашылығын;- мұнайгаз құбырлары желісін пайдала-ну кезіндегі техника қауіпсіздігі;- құбырлардың жөндеуден өткен бөлігін пайдалану кезіндегі техника қауіпсіздігі;- өрттiң пайда болу себебi жəне жану процестерiн;- өрт сөндiргiш заттарды пайдалануды;- экологияны ғылым ретiндегi мiндеттерiн;- қоршаған табиғи ортаның ластану деңгейін бақылау жүйесін.iстей бiлуге тиiстi:- Н-1, Н-2 формасы бойынша акт тол-тыруды;- жеке қорғану құралдарымен қолдануды;- электр тоғымен зақымданған адамға көмек көрсетудi; - электр қондырғысына қызмет көрсету кезінде жеке қорғаныш құралдарын қолдану;- өрт сөндiргiштер мен өртке қарсы ин-вентарьды қолдануды;- белгілі технологиялық процесс кезінде ағынды суларды жəне газ жіберілуін тазартудың тиімді əдістерін таңдауды;

Еңбек қорғау жəне өндірістік экологияЕңбектi қорғаудың жалпы мəлiметтерi.Еңбек заңының негiздерi. Еңбектi қорғаудағы заңды сақтауды қадағалау жəне бақылау.Еңбектiң қауiпсiз əдiстерiне жұмысшыларды оқыту.Кəсiби аурулар жəне өндiрiстiк жарақаттанудың түсiнiктерi.Мұнай, газ сақтау жəне та-сымалдау мекемелеріндегі өндiрiстiк санитария. Электр тогы соққан кездегі алғашқы көмек. Құбырлардың жөндеуден өткен бөлігін пайдалану кезіндегі техника қауіпсіздігі.Өрт қауіпсіздігі негізі.Өндірістік экология негізі.Мұнай жəне газ өндірісi жəне қоршаған орта.Ластанған жəне ластайтын заттардың көздерi.Экологиялық қауiптiлiк.Су бассейнi, жер қойнауы жəне оларды мұнай мен мұнай өнiмдерімен ластануынан қорғау.

БҚ1БҚ2БҚ5КҚ4АҚ3АҚ4АҚ5

АП.00 Арнайы пəндерАП 01 Пəнді оқу қорытындысында білім

алушы білуі тиіс: - құбыр тасымалының дамуының негізгі бағыттарын;- құбыр жіктелуі жəне мақсатын;- магистральды мұнай, мұнай өнімдері құбырларын пайдалану жəне техникалық қызмет көрсетуді;- газ тасымалдау туралы жалпы мағлұматты;- газды алыс қашықтыққа тасымалдауға дайындауды;- магистралды құбырларын пайдалану ережелерін;- газ-мұнай құбыр салу, пайдалану жəне жөндеу құжаттарының атауын жəне мазмұнын;- жөндеудің міндеттерін жəне түрлерін; - күрделі жəне ағымды жөндеу жұмыстары кезіндегі жұмыс мазмұнын;- құбырлардың жеке бөлшектерін жөндеу жəне қалпына келтіруді; - коррозиядан қорғау түрлері жəне тəсілдерін;істей білу керек: - құбырлар түрлерін айыруды;- мұнайгаз құбырларына қызмет көрсетуді;- кəсіпорындарды артық бөлшектермен қамтамасыз етуді ұйымдастыруды;- артық бөлшектерді тіркеу жəне сақтауды;- құбырларды коррозиядан қорғау əдістерін қолдануды;- құбырларды пайдалану, қызмет көрсету жəне жөндеу кезіндегі техника қауіпсіздігін сақтауды.

Мұнай – газ құбырлары жəне оларды пайдалануМұнай мен газды тасымалдау бойынша ғылым мен техника жетістіктері.Қазақстандағы мұнай тасымалдаудың дамуы.Құбыр тасымалының дамуының негізгі бағыттары.Мұнай мен мұнай өнімдерін тасымалдау жөніндегі жалпы мағлұматтар.Магистральды мұнай, мұнай өнімдері құбырларын пайда-лану жəне техникалық қызмет көрсету.Газ тасымалдау туралы жалпы мағлұмат.Газды алыс қашықтыққа тасымалдауға дайындау.Магистральді газ құбырларын пайдалану жəне техникалық қызмет көрсету.Магистральді жəне технологиялық газ-мұнай құбырларын жөндеу жұмыстарын ұйымдастыру.Жөндеудің міндеттері. Жөндеу түрлері. Күрделі жəне ағымды жөндеу жұмыстары кезіндегі жұмыс мазмұны. Құбырлардың жеке бөлшектерін жөндеу жəне қалпына келтіру. Артық бөлшектермен кəсіпорындарды қамтамасыз етуді ұйымдастыру. Артық бөлшектерді тіркеу жəне сақтау.Құбырлардың коррозиясы.Құбырларды коррозиядан қорғау.Құбырларды пайдалану, қызмет көрсету жəне жөндеу кезіндегі техника қауіпсіздігі.

БҚ1БҚ3КҚ2КҚ3КҚ6АҚ1АҚ4АҚ5АҚ18

.АП.02 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс: - мұнай қоймаларының мақсаты жəне жіктелуін;- мұнай қоймаларының категорияла-рын, жүргізілетін операцияларын;- мұнай өнімдерінің түрлерін жəне олардың пайдаланылуын;- мұнай қоймасының негізгі объектілерін жəне олардың орналасу-ын, оларға қойылатын талаптарды;- резервуарлардың түрлерін, олардың техникалық сипаттамаларын, резервуар жабдықтарын;- газ қоймаларының жіктелуін жəне мақсатын;- жабдықтарды сынау жəне жөндеу кезіндегі техника қауіпсіздігін; - мұнайды жəне мұнай өнімдрін қабылдау, сақтау жəне жіберуді;- мұнай базасы жəне газ сақтағыштар жабдықтарына техникалық қызмет көрсетуді;- жөндеуді жоспарлау жəне ұйымдастыру əдістерін;- кəсіпорынның жөндеу қызметінің құрылымын;- коррозия түрлері жəне онымен күресуді;істей білуі керек:- сұйытылған газдың құю – төгу опера-циялары кезіндегі техника қауіпсіздігін сақтауды;- құю – төгу құрылғыларын есептеуді;- монтаждау жабдықтарын есептеуді;- ағын суларды тазалау сызбасын сызып, тазалау құрылыстарын дай-ындауды;- жабдықтарды коррозиядан қорғау əдістерін қолдануды;- мұнай базалары мен газ сақтағыштардың жабдықтарын пай-далану, қызмет көрсету жəне жөндеу кезіндегі техника қауіпсіздігін сақтауды.

Мұнай қоймалары жəне газ сақтағыштар жəне оларды пайдалануМұнай қоймаларына сипат-тама. Мұнай қоймаларының мақсаты жəне жіктелуі.Тауарлы мұнай өнімдері жəне оларды қолдану.Мұнай жəне мұнай өнімдерін қабылдау-жіберуге арналған көліктер мен құралдар.Мұнай қоймаларының резер-вуарлары. Мұнай қоймалары құбырларының жіктелуі.Газ қоймалары.Газгольдерлердің мақсаты жəне жіктелуі.Резервуар паркі жəне резерву-арларды пайдалану кезіндегі техника қауіпсіздігі.Қоршаған ортаны қорғау.Мұнай жəне мұнай өнімдерін қабылдау, сақтау жəне жіберу.Резервуарлар мен газгольдерге техникалық қызмет көрсету жəне жөндеу.Резервуарлар мен газгольдерге техникалық қызмет көрсету жүйесі.Құбыр коммуникациясына техникалық қызмет көрсетуЖөндеуді ұйымдастыруды жоспарлаудың үлгілері мен əдістері. Кəсіпорынның жөндеу қызметінің құрылымы, техникалық бақылау, артық бөлшектер паркін ұйымдастыру, мұнай база-лары жəне газ сақтағыштар жабдықтарын жөндеуге дай-ындау. Мұнай қоймалары мен газ-мұнай сақтағыш қоймаларын тазарту құрылыстары.Мұнай базалары жəне газ сақтағыштар жабдықтарының коррозиясы. Коррозиядан қорғау.Мұнай базалары жəне газ сақтағыштар жабдықтарын пайдалану, қызмет көрсету жəне жөндеу кезіндегі техника қауіпсіздігі


АП 03 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс: - мұнай жəне газ құбырларының клас-сификациясын, міндетін, жабдықтарын;- сораптарды техникалық күту жəне жөндеу кезіндегі техника қауiпсiздiгiн;- поршенді жəне ортадан тепкіш компрессорлардың жұмыс принципін;- компрессорлық қондырғылардың кезектi жөндеу ережелерiн;- компрессорлық машиналарды жөндеу кезіндегі техника қауiпсiздiгiн;- газ тасымалдаудың типтік сызбала-рын, негізгі жабдықтарын, - өнім шығынын есептеуге арналған өлшем құралдарын, олардың конструк-цияларын;- өртті табуға арналған құралдарды. істей білуі керек:- сорап агрегаттардың жұмыс сипатта-маларын аныктауды;- мұнайды жəне газды тасымалдауға дайындауды, - өрт сөндіру жабдықтары мен құралдарын қолдануды.- сораптар мен компрессорларды пайдалану, қызмет көрсету жəне жөндеу кезіндегі техника қауіпсіздігін сақтауды.

Мұнай-газ құбырларының жабдықтары мен машиналары Мұнай, газды тасымалдауға дайындаудың техноголиялық жабдықтары.Газды жəне мұнайды тасымалдауға дайындаудың технологиялық сызбалары.Сорап жəне компрес-сор қондырғыларының жұмысының принципиальдық схемасы.Мұнайгаз құбырлары. Жіктелуі. Мұнайгаз құбырларының жабдықтары. Сорап станциясының құрылымы.Поршендi жəне ортадан тепкіш сораптар классификациясы жəне жұмыс принципi. Сораптарға қойылатын жал-пы техникалық талаптар, күту жəне жөндеу.Сораптар мен компрессорлар-ды күту жəне қызмет көрсету.Компрессорларға техникалық қызмет көрсету жəне жөндеу.Сораптар мен компрессорлар қондырғыларын пайдалану, техникалық қызмет көрсету


жəне жөндеу кезіндегі техника қауіпсіздігі.Өртке қарсы құралдар.

АП 04 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс: - магистралды құбырдың маңызды объектілерінің құрылысын;- мұнай айдау станцияларының негізгі жабдықтарын;- мұнай мен мұнай өнімдерінің тізбекті айдаудың технологиялық ерекшелігі жəне артықшылығын;- тізбекті айдаудың бақылау əдістерін;- айырғыштар түрлерін;істеп білуі керек:- мұнай айдау станцияларының технологиялық сызбасын оқуды;- сұйықтықтың көлемін анықтауды;- айырғыштарды іске қосу жəне қабылдау қондырғысын қолдануды.

Мұнай жəне мұнай өнімдерін біркелкі айдауМұнай жəне мұнай өнімдерін құбырмен тасымалдау.Мұнай мен мұнай өнімдерін тізбекті айдау.Тізбекті айдаудың ерекшелігі мен артықшылығы.Мұнай жəне мұнай өнімдерін тізбекті айдау кезінде қоспаның мөлшерін азайту шаралары.Мұнай жəне мұнай өнімдерін тізбекті айдау магистральді құбырын есептеудің ерекшеліктері.Айырғыштар түрлері. Айырғыштарды іске қосу жəне қабылдау қондырғысының схемасы.


АП 05 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс: - жер асты сақтағыштардың түрлерін; - жер асты сақтағыштардың жер бетіндегі құрылыстарының принциптік сызбасын;- жер асты сақтағыштардан газды ай-дау жəне іріктеудің технологиялық сызбасын.істей білу керек:- сақтағыштағы газдың бастапқы қорын анықтауды; - пайдалану скважиналарының санын есептеуді; - буферлі газдың көлемін;- жер асты сақтағыштардың орналасу тереңдігін есептеуді; - жер асты сақтағыштың максималды сыйымдылығын анықтауды;- газ іріктеу кезінде сулану аймағының көлемдік газ қанықтырылуын анықтауды;- сұйық газдарды сақтауды.

Газды жерасты сақтаудың теориялық негізіГазды жер астында сақтаудың даму тарихы жəне мақсаты.Газды жер астында сақтау жəне оған қойылатын талаптар.Кеуекті жəне өтімді коллектор-ларында сақтау. Жартылай өңделген газды жəне газконденсатты кенорындарын-да газды сақтау.Өңделген мұнай кенорында-рында газды сақтау. Сумен қаныққан коллектордың қақпандарында газды жер асты сақтау. Сұйық газдарды қуыс жер астында сақтау.Сығымдалған көмірсутек газда-рын сақтау.Сығымдалған газ қоймаларындағы негізгі жəне қосымша технологиялық опе-рациялар сипаттамасы.

БҚ12КҚ8АҚ16

БҰАП 00 Білім ұйымы анықтайтын пəндерБП 01 Пəнді оқу қорытындысында білім

алушы білуі тиіс: - қыздырылған мұнайды жəне мұнай өнімдерін тасымалдауды;- мұнайды қыздыру жабдықтарын;- ыстық мұнайды тасымалдайтын құбырлардың гидравликалық есебін;- қысымның таралуы жəне арынның жоғалу есебін.істей білуі керек:- жұмыс жасау принципі сызбасын;- мұнайды тасымалдау жүйесінің технологиялық сызбасын сызуды;- құбырларды тұтқырлығы төмен мұнаймен, сумен немесе мұнай өнімдерімен алдын ала қыздыруды;- ыстық құбырды пайдалану əдістерін.

Тұтқыр жəне қоюланған мұнайды айдауТұтқыр жəне жоғары тұтқыр мұнай тасымалдаудың негізгі тəсілдері.Тұтқырлы жəне жоғары тұтқырлы мұнай өнімдерін реологиялық қасиеттерін жақсарту тəсілдері Мұнайды қыздыруға арналған жабдықтар.Ыстық мұнайды тасымалдай-тын құбырлардың есебі.Ыстық мұнайды тасы-малдайтын құбырлардың гидравликалық есебі.Ыстық мұнайды тасымал-дайтын құбырлардың жұмыс жасау режимі.

КҚ5АҚ5АҚ7АҚ8

Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрінің 2013 жылғы 10 шілдедегі №268 бұйрығына 83-қосымша


Білім коды мен бейіні: 0800000 – Мұнай-газ жəне химия өндірісіМамандығы: 0807000 – «Мұнай жəне газ өнеркəсібі жабдықтарына

техникалық қызмет көрсету жəне жөндеу»Біліктілігі: 080703 3 - Техник-механикОқыту түрі: күндізгіОқытудың нормативтік мерзімі: 3 жыл 10 айНегізгі орта білім базасындаОқу процесінің жоспары

Индекс Цик лдер мен оқу пəндерінің ата-улары

Се-мес-трге бөлу

Бақы

лау ж

ұмыс

ы са

ны

Оқу уақытының көлемі (сағат)

Курсқа жəне семестрге бөлу*Ба

рлығ

ы

Оның ішінде 1 курс 2 курс 3 курс 4 курсТе

ория

лық с

абақ

Лабо

рато

риял

ық п

ракт

икал

ық са

бақ

Курс

.жоб

а

1 сем

18 ап

та

2 сем

15 ап

та

3 сем

18 ап

та

4 сем

14 ап

та

5 сем

12 ап

та

6 сем

13 ап

та

7 сем

14 ап

та

8 сем

Емти

хан

Курс

. жоб

а

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17ЖБП 00 Жалпы білім беру

пəндері 6 21 1396 722 674 648 540 180 28

ЖБП 01 Қазақ тілі жəне əдебиеті

3 4 171 57 114 54 45 72

ЖБП 02 Орыс тілі жəне əдебиеті

3 2 171 114 57 54 45 72

ЖБП 03 Шетел тілі 2 81 81 36 45ЖБП 04 Дүниежүзілік

тарихы45 45 45

ЖБП 05 Қазақстан тарихы 2 1 81 81 36 45ЖБП 06 Қоғамтану 45 45 45ЖБП 07 Математика 2 3 132 32 100 72 60ЖБП 08 Информатика 2 72 28 44 72ЖБП 09 Физика 2 2 102 66 36 72 30ЖБП 10 Химия 2 2 81 39 42 36 45ЖБП 11 Биология 1 36 36 36ЖБП 12 География 45 45 45ЖБП 13 Алғашқы əскери

дайындық1 130 30 100 36 30 36 28

ЖБП 14 Дене тəрбиесі 1 132 32 100 72 60ЖБП 15 Өзін - өзі тану 36 36 36ЖБП 16 Құқық негізі 36 36 36ЖГП 00 Жалпы


1 2 458 30 428 126 140

84 52 56


1 92 92 56 36

ЖГП 02 Кəсіби шетел тілі 1 82 82 54 28ЖГП 03 Дене тəрбиесі 6 284 30 254 72 56 48 52 56ƏЭП 00 Əлеуметтік

экономикалық пəндер

1 189 177 12 36 72 39 42

ƏЭП 01 Мəдениеттану 36 36 36ƏЭП 02 Философия

негіздері39 39 39


36 36 36


1 36 24 12 36

ƏЭП 05 Құқық негіздері 42 42 42ЖКП 00 Жалпы кəсіптік

пəндер 2 1 13 727 405 302 20 306 294 36 91 -


2 52 8 44 52


1 96 40 56 54 42

ЖКП 03 Жалпы электротех-ника жəне электро-ника негізі

1 78 58 20 36 42

ЖКП 04 Техникалық меха-ника негізі

4 5 2 114 48 46 20 36 42 36

ЖКП 05 Техникалық өлшеу жəне стандарттау негізі

1 78 58 20 36 42

ЖКП 06 Станоктармен құралдар жəне ме-талды кесу арқылы өңдеу

1 78 56 22 36 42


1 72 58 14 72


1 42 42 42

ЖКП 09 Гидравлика жəне жылу техникасы

4 2 78 48 30 36 42

ЖКП 10 Менеджмент, маркетинг жəне мұнай бизнесін ұйымдастыру

1 39 31 8 39

АП 00 Арнайы пəндер 5 2 14 932 666 220 46 42 240 286 364АП 01 Сала технологиясы 5 2 90 72 18 42 48АП 02 Бұрғылау ма-

шиналары мен механизмдері

6 1 124 94 30 72 52

АП 03 Мұнай кəсіпшілік машиналары мен механизмдері

5 2 98 78 20 72 26

АП 04 Бұрғылау жəне мұнaй кəсіпшілік жабдықтарын құрастыру, жөндеу жəне техникалық қызмет көрсету

7 7 2 210 140 40 30 48 78 84

АП 05 Өндірісті автомат-тандыру негізі жəне ТПБАЖ

1 70 52 18 70

АП 06 Іштен жану қозғалытқыштары

1 52 36 16 52

АП 07 Өндіру жəне бұрғылау объектілерінің электр жабдықтары

1 68 56 12 26 42

АП 08 Компрессор қондырғылары жəне сораптар

1 56 44 12 56

АП 09 Өндірістік эконо-мика, жоспарлау жəне өндірісті ұйымдастыру

7 7 2 80 38 26 16 52 28

АП 10 Еңбек қорғау жəне өндірістік эко-логия

1 84 56 28 84


42 42 42

БҰАП 01 Жөндеу техно-логиясы жəне бөлшектерді қалпына келтіру

42 42 42


1728

КП 01 Оқу практикасы 432КП 01 1 Мамандыққа

кіріспе36

КП 01 2 Слесарлық прак-тика

108


144

КП 01 4 Технологиялық процестер мен жабдықтарды үйрену

144

ӨО 02 Өндірістік оқыту 1296ӨО 02 1 Жұмысшы

мамандығын алу360

ӨО 02 2 Технологиялық тəжірибе

504

ӨО 03 Дипломалды жəне дипломдық жо-балау

432

Е 00 Емтихан 288АА -аралық аттесттау 216ҚА -қорытынды атте-

статтау67

КДДБ - кəсіптік даярлық деңгейін бағалау жəне біліктілікті беру

5

Міндетті оқу қорытындысы:

5760

К 00 Консультациялар 408Ф 00 Факультативтік

сабақтар420


Ескерту: ЖБП– Жалпы білім беретін пəндер; ЖГП– Жалпы гуманитарлық пəндер; ƏЭП - Əлеуметтік-экономикалық пəндер; ЖКП – Жалпы кəсіптік пəндер; АП – арнайы пəндер; БҰАП –білім беру ұйымдары анықтайтын пəндер; ӨО – өндірістік оқыту; КП – кəсіптік практика; АА – аралық аттестаттау; ҚА – қорытынды аттестаттау; КДДБ – кəсіптік даярлық деңгейін бағалау жəне біліктілік

беру; К – консультация; Ф – факультативтік сабақтар.*Семестр бойынша бөлу оқыту мамандықтың өзгешелігіне, аймақтық

ерекшеліктеріне жəне т.б. байланысты өзгертіледі.


Үлгілік оқу жоспарытехникалық жəне кəсіптік білімБілім коды мен бейіні: 0800000 – Мұнай-газ жəне химия өндірісіМамандығы: 0807000 - «Мұнай жəне газ өнеркəсібі жабдықтарына

техникалық қызмет көрсету жəне жөндеу»Біліктілігі: 080703 3 – Техник-механикОқыту түрі: күндізгіОқытудың нормативтік мерзімі: 2 жыл 10 айЖалпы орта білім базасындаОқу процесінің жоспары

Индекс Циклдер мен оқу пəндерінің ата-улары

Семестрге бөлу

Бақы

лау ж

ұмыс

ы са

ны

Оқу уақытының көлемі (сағат)*

Барл

ығы

Оның ішінде 1 курс 2 курс 3 курс

Теор

иялы

қ саб

ақ

Лабо

рато

риял

ық п

ракт

икал

ық са

бақ

Курс

.жоб

а

1сем

14 ап

та

2сем

16 ап

та

3 сем

14ап

та

4 сем

9 ап

та

5 сем

13 ап

та

6 сем

апта

Емти

хан

Курс

.жоб

а

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15ЖГП 00 Жалпы гуманитарлық

пəндер 2 3 468 134 334 196 128 56 36 52


1 74 74 42 32

ЖГП 02 Кəсіби шетел тілі 1 60 60 28 32ЖГП 03 Қазақстан тарихы 1 1 70 70 70ЖГП 04 Дене тəрбиесі 4 264 64 200 56 64 56 36 52ƏЭП 00 Əлеуметтік

экономикалық пəндер бірлестігі

1 190 178 12 42 112 36

ƏЭП 01 Мəдениеттану 42 42 42ƏЭП 02 Философия негіздері 32 32 32ƏЭП 03 Əлеуметтану жəне са-

ясаттану негіздері48 48 48

ƏЭП 04 Экономика негіздері 1 32 20 12 32ƏЭП 05 Құқық негіздері 36 36 36ЖКП 00 Жалпы кəсіптік

пəндер 2 1 13 694 378 296 20 266 288 140


2 56 8 48 56


1 88 32 56 56 32

ЖКП 03 Жалпы электротех-ника жəне электрони-ка негізі

1 74 54 20 42 32


2 5 2 116 50 46 20 42 32 42


1 64 44 20 64


1 74 52 22 42 32

ЖКП 07 Металдар тех-нологиясы жəне конструкциялық мате-риалдар

1 64 50 14 64

ЖКП 08 Қолданбалы инфор-матика

1 32 32 32


1 2 84 54 30 84

ЖКП 10 Менеджмент, маркетинг жəне мұнай бизнесін ұйымдастыру

1 42 34 8 42

АП 00 Арнайы пəндер 5 2 14 972 706 220 46 48 308 252 364АП 01 Сала технологиясы 2 2 90 72 18 48 42АП 02 Бұрғылау машинала-

ры мен механизмдері3 1 120 90 30 84 36


3 2 98 78 20 98


4,5 5 2 230 160 40 30 84 81 65


1 92 74 18 27 65


1 54 38 16 54


1 66 54 12 27 39


1 52 40 12 52

АП 09 Өндірістік эконо-мика, жоспарлау жəне өндірісті ұйымдастыру

5 5 2 79 37 26 16 27 52

АП 10 Еңбек қорғау жəне өндірістік экология

1 91 63 28 91

БҰАП 00


52 52 52

БҰАП 01

Жөндеу технология-сы жəне бөлшектерді қалпына келтіру

52 52 52


1728

КП 01 Оқу практикасы 432КП 01 1 Мамандыққа кіріспе 36КП 01 2 Слесарлық практика 108КП 01 3 Механикалық

практика 144


144



ӨО 02 2 Технологиялық практика

504

ӨО 03 Дипломалды жəне дипломдық жобалау

432

Е 00 Емтихан 216АА -аралық аттестаттау 144ҚА -қорытынды атте-

статтау67


5


4320


сабақтар340





Үлгілік оқу жоспарытехникалық жəне кəсіптік білім Білім коды мен бейіні: 0800000 – Мұнай-газ жəне химия өндірісіМамандығы: 0807000 - «Мұнай жəне газ өнеркəсібі жабдықтарына

техникалық қызмет көрсету жəне жөндеу»Біліктілігі: 080701 2 –Жөндеуші - слесарь 080702 2 –Апаттық қалпына келтіру жұмыстары слесарыОқыту түрі: күндізгіОқытудың нормативтік мерзімі: 2 жыл 10 айОқу процесінің жоспары Негізгі орта білім базасында

Индекс Циклдер мен оқу пəндерінің атаулары

Семес-трге бөлу

Бақы

лау ж

ұмыс

ы са

ны


Барл

ығы

Оның ішінде 1 курс 2 курс 3 курс

Теор

иялы

қ саб

ақ

Лабо

рато

риял

ық п

ракт

икал

ық са

бақ

Курс

.жоб

а

1 сем

16 ап

та

2 сем

16 ап

та

3 сем

14 ап

та

4 сем

9 ап

та

5 сем

14 ап

та

6 сем

апта

Емти

хан

Курс

. жоб

а

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15ЖБП 00 Жалпы білім беру

пəндері 2 13 1686 856 830 576 576 434 72 28

ЖБП 01 Қазақ (орыс) тілі 3 2 180 40 140 48 48 84ЖБП 02 Қазақ (орыс) əдебиеті 3 2 124 100 24 48 48 28ЖБП 03 Шетел тілі 2 124 124 48 48 28ЖБП 04 Дүниежүзілік тарихы 48 48 48ЖБП 05 Қазақстан тарихы 80 80 80ЖБП 06 Қоғамтану 64 64 64ЖБП 07 Математика 2 180 80 100 48 48 84ЖБП 08 Информатика 1 64 20 44 64ЖБП 09 Физика 2 152 96 56 48 48 56ЖБП 10 Химия 2 120 78 42 32 32 56ЖБП 11 Биология 48 48 48ЖБП 12 География 48 48 48ЖБП 13 Алғашқы əскери

дайындық142 42 100 32 32 42 36

ЖБП 14 Дене тəрбиесі 248 48 200 64 64 56 36 28ЖБП 15 Өзін - өзі тану 32 32 32ЖБП 16 Құқық негізі 32 32 32ЖКП 00 Жалпы кəсіптік пəндер 7 223 171 52 70 153ЖКП 01 Сызу 1 36 8 28 36ЖКП 02 Жалпы электротех-

ника жəне электрони-ка негізі

1 27 21 6 27


1 42 30 12 42


1 27 27 27

ЖКП 05 Станоктармен құралдар жəне металды кесу арқылы өңдеу

1 28 28 28

ЖКП 06 Металдар тех-нологиясы жəне конструкциялық мате-риалдар

1 27 27 27


1 36 30 6 36

АП 00 Арнайы пəндер 10 505 429 76 99 406АП 01 Сала технологиясы 1 45 39 6 45АП 02 Бұрғылау машиналары

мен механизмдері5 1 55 47 8 27 28


5 1 55 47 8 27 28


5 1 84 66 18 84


5 1 56 48 8 56


1 42 42 42


1 42 34 8 42


1 28 28 28

АП 09 Өндірістік экономи-ка, жоспарлау жəне өндірісті ұйымдастыру

1 42 30 12 42


5 1 56 48 8 56


70 70 70

БҰАП 01 Жөндеу технология-сы жəне бөлшектерді қалпына келтіру

70 70 70


1728

КП 01 Оқу практикасы 432КП 01 1 Мамандыққа кіріспе 36КП 01 2 Слесарлық практика 108КП 01 3 Механикалық практика 144КП 01 4 Технологиялық проце-

стер мен жабдықтарды үйрену

144



ӨО 02 2 Технологиялық практика

504

Е 00 Емтихан 108АА -аралық аттестаттау 72ҚА -қорытынды атте-

статтау31


5


4320


сабақтар200





Үлгілік оқу жоспарытехникалық жəне кəсіптік білімБілім коды мен бейіні: 0800000 – Мұнай-газ жəне химия өндірісіМамандығы: 0807000 – «Мұнай жəне газ өнеркəсібі жабдықтарына

техникалық қызмет көрсету жəне жөндеу»Біліктілігі: 080701 2 – Жөндеуші - слесарь 080702 2 – Апаттық қалпына келтіру жұмыстары слесарыОқыту түрі: күндізгіОқытудың нормативтік мерзімі: 1 жыл 10 айЖалпы орта білім базасындаОқу процесінің жоспары

Индекс Циклдер мен оқу пəндерінің ата-улары


Бақы

лау ж

ұмыс

ы са

ны


Емти

хан

Курс

. жоб

а

Барл

ығы

Оның ішінде 1 курс 2 курс

Теор

иялы

қ саб

ақ

Лабо

рато

риял

ық п

ракт

икал

ық са

бақ

Курс

.жоб

а

1 сем

15 ап

та

2 сем

12 ап

та

3 сем

19 ап

та

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12ЖГП 00 Жалпы гуманитарлық пəндер 2 391 95 296 195 120 76ЖГП 01 Кəсіби қазақ (орыс) тілі 1 72 72 72ЖГП 02 Кəсіби шетел тілі 1 60 60 60ЖГП 03 Қазақстан тарихы 75 75 75ЖГП 04 Дене тəрбиесі 184 20 164 60 48 76ЖКП 00 Жалпы кəсіптік пəндер 7 345 293 52 345ЖКП 01 Сызу 1 60 32 28 60ЖКП 02 Жалпы электротехника жəне электро-

ника негізі 1 45 39 6 45

ЖКП 03 Техникалық механика негізі 1 60 48 12 60ЖКП 04 Техникалық өлшеу жəне стандарт-

тау негізі1 30 30 30


1 45 45 45


1 45 45 45

ЖКП 07 Гидравлика жəне жылу техникасы 1 60 54 6 60АП 00 Арнайы пəндер 10 844 768 76 312 532АП 01 Сала технологиясы 1 60 54 6 60АП 02 Бұрғылау машиналары мен

механизмдері5 1 110 102 8 72 38


5 1 98 90 8 60 38


5 1 174 156 18 60 114

АП 05 Өндірісті автоматтандыру негізі жəне ТПБАЖ

5 1 76 68 8 76

АП 06 Іштен жану қозғалытқыштары 1 60 60 60АП 07 Өндіру жəне бұрғылау объектілерінің

электр жабдықтары1 57 49 8 57


1 57 57 57

АП 09 Өндірістік экономика, жоспарлау жəне өндірісті ұйымдастыру

1 76 64 12 76

АП 10 Еңбек қорғау жəне өндірістік экология 5 1 76 68 8 76БҰАП 00 Білім ұйымы анықтайтын пəндер 76 76 76БҰАП 01 Жөндеу технологиясы жəне

бөлшектерді қалпына келтіру76 76

КП 00 Кəсіптік практика (апта) 1152КП 01 Оқу практикасы 288КП 01 1 Слесарлық практика 72КП 01 2 Механикалық практика 72КП 01 3 Технологиялық процестер мен

жабдықтарды үйрену144

ӨО 02 Өндірістік оқыту 864ӨО 02 1 Жұмысшы мамандығын алу 360ӨО 02 2 Технологиялық практика 504Е 00 Емтихан 72АА -аралық аттестаттау 36ҚА -қорытынды аттестаттау 31КДДБ - кəсіптік даярлық деңгейін бағалау

жəне біліктілікті беру 5

Міндетті оқу қорытындысы: 2880К 00 Консультациялар 80Ф 00 Факультативтік сабақтар 136






Білім коды мен бейіні: 0800000 – Мұнай-газ жəне химия өндірісіМамандығы: 0807000 – «Мұнай жəне газ өнеркəсібі жабдықтарына

техникалық қызмет көрсету жəне жөндеу»Біліктілігі: 080701 2 – Жөндеуші - слесарь080702 2 – Апаттық қалпына келтіру жұмыстары слесарыОқыту түрі: күндізгіОқытудың нормативтік мерзімі: 10 айЖалпы орта білім базасындаОқу процесінің жоспары

Индекс Циклдер мен оқу пəндерінің атаулары


Бақы

лау ж

ұмыс

ы са

ны


Барл

ығы

Оның ішінде 1 курс

Теор

иялы

қ саб

ақ

Лабо

рато

риял

ық

прак

тика

лық с

абақ

Курс

. жоб

а

1 сем

14 ап

та

2 сем

9 ап

та

Емти

хан

Курс

.жоб

а

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11ЖГП 00 Жалпы гуманитарлық пəндер 2 302 80 222 266 36ЖГП 01 Кəсіби қазақ (орыс) тілі 1 70 70 70ЖГП 02 Кəсіби шетел тілі 1 70 70 70ЖГП 03 Қазақстан тарихы 70 70 70ЖГП 04 Дене тəрбиесі 92 10 82 56 36ЖКП 00 Жалпы кəсіптік пəндер 2 28 14 14 28ЖКП 01 Инженерлік графика жəне машина

құрастыру сызуы1 14 14 14

ЖКП 02 Техникалық механика негізі 1 14 14 14АП 00 Арнайы пəндер 10 453 377 76 210 243АП 01 Сала технологиясы 1 42 36 6 42АП 02 Бұрғылау машиналары мен

механизмдері5 1 42 34 8 42


5 1 46 38 8 28 18


5 1 78 60 18 42 36

АП 05 Өндірісті автоматтандыру негізі жəне ТПБАЖ

5 1 45 37 8 45

АП 06 Іштен жану қозғалытқыштары 1 28 28 28АП 07 Өндіру жəне бұрғылау

объектілерінің электр жабдықтары1 45 37 8 45


1 27 27 27

АП 09 Өндірістік экономика, жоспарлау жəне өндірісті ұйымдастыру

1 46 34 12 28 18


5 1 54 46 8 54

БҰАП 00 Білім ұйымы анықтайтын пəндер 45 45 45БҰАП 01 Жөндеу технологиясы жəне

бөлшектерді қалпына келтіру45 45 45

КП 00 Кəсіптік практика 576ӨО 01 Өндірістік оқыту 576ӨО 01 1 Жұмысшы мамандығын алу 252ӨО 01 2 Технологиялық практика 324Е 00 Емтихан 36АА -аралық аттестаттауҚА -қорытынды аттестаттауКДДБ - кəсіптік даярлық деңгейін бағалау

жəне біліктілікті беру Міндетті оқу қорытындысы: 1440

К 00 Консультациялар 60Ф 00 Факультативтік сабақтар 60


Ескерту: ЖБП– Жалпы білім беретін пəндер; ЖГП– Жалпы гуманитарлық пəндер; ƏЭП - Əлеуметтік-экономикалық пəндер; ЖКП – Жалпы кəсіптік пəндер; АП – арнайы пəндер; БҰАП – білім беру ұйымдары анықтайтын пəндер; ӨО – өндірістік оқыту; КП – кəсіптік практика; АА – аралық аттестаттау; ҚА – қорытынды аттестаттау; КДДБ – кəсіптік даярлық деңгейін бағалау жəне біліктілік беру; К – консультация; Ф – факультативтік сабақтар.







0807000 – «Мұнай жəне газ өнеркəсібі жабдықтарына техникалық қызмет көрсету жəне жөндеу» мамандығы бойынша техникалық жəне кəсіптік білім

берудің үлгілік білім беретін оқу бағдарламалары орта буын маманыОқыту түрі: күндізгіОқыту мерзімі: 3 жыл 10 айНегізгі орта білім базасындаОқыту мерзімі: 2 жыл 10 айЖалпы орта білім базасында

Қысқар-тылған пəндер циклының атауы (коды)



Қалып-тастыратын құзіреттілік коды

ЖБП 00 Жалпы білім беру пəндеріЖГП 00 Жалпы гуманитарлық пəндерЖГП 01 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы

білуі тиіс:- қазақ (орыс) тілін үйреніп, кəсіптік бағыттағы мəтіндермен жұмыс істеуге жəне оларды талдауға қажетті лексикалық (1500 лексикалық бірлік) жəне грамматикалық минимумды меңгеру;-тілдік коммуникацияның түрлі жағдайларда тілдесе білу мүмкіндігін қамтамасыз ететін деңгейде қазақ (орыс) тілін меңгеру;-тілдік нормаларды, тілдесудің іскерлік аясындағы стилистистикасын игеру; - қазақ (орыс) əдеби тілінің публицистикалық жəне ресми-іскерлік қазақ (орыс) тілінің нормалары, белгілерін, жанрларын;- қазақ (орыс) орфографиясы мен пунктуациясының негізгі принциптерін;-фонетика, сөзжасам, морфология жəне синтаксис бойынша негізгі мəліметтерді;-тыныс белгілерін қою ережелерінің жиынтығын білу, бұлардың көмегімен тілдік материалдың құрылымдық – семантикалық бөлінуі жүзеге асыруы.істей білуі тиісті:-ауызша іскерлік коммуникацияның (іскерлік əңгіме, мəжіліс жүргізу) дағдыларын қолдана білу;-түрлі жанрдағы жазбаша, ауызша мəтіндер құру;-кəсіптік түрлі тілдік құралдарды меңгеру;-мазмұндаудың қисындылығына қол жеткізетіндей дəрежеде іскерлік құжаттарды редакциялау;-тілдік өзін-өзі бақылауды жүзеге асыру, грамматикалық жəне тілдік қателерді түзету;-кəсіптік бағыттағы мəтіндерді редакция-лау жəне жетілдіру.

Кəсіби қазақ (орыс) тіліТілді дамыту. Тілдік коммуникация. Тіл - тілдік қызмет өнімі. Диалог - кез кел-ген тілді құрастыра білудің негізі. Мəтін. Мəтін принципі. Бөтен тілді жеткізе білу тəсілдері. Бөтен тілді жеткізе білудегі пунктуация. Қазақ (орыс) тілінің функциональдық стильдері. Тілдік жəне стильдік нормалар.Тілдік фактор кодифика-циясының негізгі құрал-дары: сөздіктер, анықтама-лықтар, техникалық мəтіндер. Тіл мəдениеті. Тіл мəдениетінің анықтамасы. Сөздерді дұрыс қолдана білу. Кəсіптік – іскерлік тілдесу. Кəсіптік –іскерлік өзара əсер етудің мақсат-тары. Іскерлік тілдесудің түрлі жағдайлары. Диалог. Монолог. Төл сөз. Іскерлік тілдің морфологиялық ерекшеліктері. Зат есім, сын есім, есімдік, етістікті қолдану. Іскерлік тілдің синтаксистік ерекшеліктері. Жазбаша кəсіптік қазақ (орыс) іскерлік тілінің түрлері. Жазбаша кəсіптік тілдің бір түрі ретіндегі қызметтік құжаттар.Қызметтік құжаттар туралы ұғым. Өндірістік құжаттар-дың негізгі түрлері. Оларды құрастыру мен рəсімдеудің ережелері. Іскерлік хаттар. Жеке іскерлік қағаздар. Іскерлік құжаттардағы сөз тəртібі. Кəсіптік терминдер.Ауызша іскерлік тілдесу жəне оның нормалары. Ауызша кəсіптік-іскерлік коммуникацияның жанрлары. Дəстүрлік жанрлар: өндірістік мəжіліс, пресс-конферен-ция, комментарий, іскерлік талас, дебаттар. Іскерлік тілдесудің инновациялық түрлері: тұсаукесер, «дөңгелек стол», брифинг, көрмелер. Іскерлік кəсіптік тілдесудегі бейвербалды коммуникация құралдары.Ауызша кəсіптік іскерлік тілдің нормала-рын бұзу. Кəсіптік іскерлік тілдің ауызша жанрларындағы стилистикалық қателерді талдау. Кəсіптік қазақ (орыс) тілін кəсіптік орыс (қазақ) тілімен салыстыру.

БҚ2. КҚ10

ЖГП 02 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:-шетел тілін үйреніп, кəсіптік бағыттағы мəтіндермен жұмыс істеуге жəне грамматикалық минимумды меңгеру;-тілдік нормаларды, тілдесудің іскерлік аясындағы стилистикасын игеру;істей білуі тиісті:-ауызша іскерлік коммуникацияның (іскерлік əңгіме, мəжіліс жүргізу) дағдыларын қолдана білу;- іс құжаттарын редакциялауды;- кəсіптік бағыттағы мəтіндерді жетілдіру, редакциялау.

Кəсіби шетел тілі Кəсіптік шетел тілдерінің негізі. Кəсіптік терминдер мен фразеологиялық ай-налымдар.Мамандығы бойынша кəсіптік лексика, іскерлік тілі. Ауызша кəсіптік іскерлік қарым-қатынас жəне оның нормалары.Тілдік факторлардың негізгі кодтары: сөздік, анықтамалық, техникалық мəтін. Аударма техникасы (сөздікпен), кəсіптік мəтіндерді аудару.

БҚ2. КҚ10

ЖГП 03 Қазақстан тарихыЖІП 04 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы

білуі тиіс:- спорттық жаттығуларды орындау кезіндегі техника қауіпсіздігі ережелерін, волейбол, баскетбол ойыны ережелерін, шаңғыда жүру ережесін, гимнастикалық жаттығуларды орындау ережесін, компа-спен бағдарды анықтауды;істей білуі тиісті:- волейбол, баскетбол ойнауды, гимнастикалық жаттығуларды орындау-ды, шаңғыда жүруді, туристік жорыққа шығуды, компасты қолдануды, азимутты жəне туристік маршрутты анықтауды.


ƏЭП 00 Элеуметтік экономикалық пəндерƏЭП 01 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы

білуі тиіс:- негізгі ұғымдарды;- ұғымдар: конфуционшылдық; даосизм; - қытай өнерін;- ұғымдарды: ислам; күреш; Мұхаммед; Кұран; Аллах; Мекке.- Франция мəдениетін; - Арель мəдениетін, креманьон, галлдар, франктер, əдебиетін, философиясын;- көшпенділердің өмірі мен құндылықтар жүйесін;- орта ғасырдағы қазақ этносының мəдени негізі жөніндегі білімін қалыптастыру;-Қазақстанның ортағасырлық мəдениетіне түрік жəне араб мəдениетінің əсерін.істей білуі тиіс:-қытай мəдениетінің ерекшелігін ашып беру;-мəдениеттану ұғымдарын еркін пай-далану;-көшпенділердің материалды жəне рухани мəдениетінің ерекшеліктерін көрсету туралы.

МəдениеттануМəдениеттану жəне оның қоғамдағы ролі. Мəдениетті зерттеудің алуан түрлілігі. Мəдениет жəне өркениет, мəдениеттің қалыптасуы;Мəдениеттің конфуцийлік-даосистік типі. Мəдениеттің үнді-будда типі.Ислам мəдениетінің əлемі. Мəдениеттің христиандық типі. Батысевропалық мəдениет жəне оның қазіргі заман дамуы-на тигізген əсері. Африка мəдениетінің ерекшелігі мен бірегейлігі. Көшпелі өркениеттің пайда болуы жəне бірегейлігі. Орта ғасырдағы Қазақстанның мəдениеті. ХVІІ-ХІХ ғғ. қазақтардың мəдени дəстүрлері. Қазіргі заманғы Қазақстан мəдениеті.

БҚ3

ƏЭП 02 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- əлемнің философиялық, ғылыми жəне діни бейнелері жөнінде;- адам өмірінің мағынасы жөнінде;- қоғамдағы адамдардың ара-қатынастарын реттеудің адамгершілік нормасы жөнінде.істей білуге тиіс:- адамдағы биологиялық жəне əлеуметтік, денелік жəне рухани байланыстар туралы;- адам мінез құлқындағы саналық пен санасыздық туралы;- жеке тұлғаны қалыптасу шарттары, оның бостандығы жəне өмірді сақтау үшін жауаптылығы, мəдениеті, қоршаған ортасы туралы.

Философия негіздеріФилософия жəне оның қоғамдағы ролі.Философияның тарихи типтері. Болмыс түсінігі.Материя жəне қозғалыс. Кеңістік жəне уақыт.Сана табиғаты. Диалектика жəне оның баламалары. Қоғамның философиялық түсінігі. Қоғамдық дамудың формалары жəне мазмұны. Таным жəне оның түрлері. Қоғамдық сана жəне оның түрлері. Адам табиғаты жəне оның өмір сүруінің мəні. Жеке тұлға. Еркіндік жəне жауапкершілік. Əлеуметтік болжау түрлері, типтері, əдістері.Қазіргі глобальдық проблемалар. Мораль – дүниеге шынайы бағалық қатынас формасы.

БҚ3

ƏЭП 03 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс: - саяси ғылым əдісі жөнінде;- мемлекеттік біліктің мəні жөнінде;- əлеуметтік құрылым жөнінде;- жеке тұлғаның əлеуметтену үрдісінің ерекшелігі жөнінде.істей білуге тиіс:- əлеуметтік қозғалысты жəне əлеуметтік өзгеріс пен дамудың басқа да факторлерін дамыту туралы;- биліктің мəнін, саясат субьектілерін, саяси қатынастар мен үрдістердің анықтау туралы;- саяси жүйе жəне саяси тəртіп туралы ұғым қалыптастыру.


БҚ3

ƏЭП 04 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- экономикалық теорияның классикалық мектебінің өкілдерін;- мемлекеттің экономикалық қызметін;- экономиканы мемлекеттік реттеудің нысандарын жəне əдістерін;- Қазақстан Республикасы-ның қаржы жəне несие жүйесін, олардың құрылымын;- банктің негізгі қорын, операцияларын;- бағалы қағаз түрлерін жəне оларды шығару тəртібін;iстей бiлуге тиiстi:- айырмасыздық қисығын, бюджет желісін салып білуді;- кəсіпорынның қаржылық жағдайын си-паттайтын көрсеткіштер арқылы бағалы қағаздардың сенімділігін анықтауды;- Лаффер қисығының мəнін анықтауды;- қосымша құнға салынатын салықтың өсуін есептеуді.

Экономика негіздеріЭкономика жəне оның негізгі мəселелері, мақсаттары, негізгі түсініктері, принциптері, нысандары жəне меншіктің түрлері, меншікті басқару.Нарықтың негізгі қызметі. Нарықтың жұмыс істеу себептері. Нарықтың түрлері жəне оның сипаттамасы. Нарықтың экономикалық субъектілері жəне олардың өзара іс-қимылдары. Нарықтық инфрақұрылымның ролі. Нарықтық механизмді анықтау. Жалпы тепе-теңдік теориясы. Сұраныс пен ұсыныстың анықтамалары. Банктер ролі жəне түрлері. Мемлекеттің банктік жүйесі. Қаржы. Қаржы жүйесі. Бағалы қағаздар жəне олардың айналу мəселелері. Бағалы қағаздар нарығы. бағалы қағаздар түрлері жəне олардың анықтамасы (акция, облига-ция, вексель, чек, банктік сертификат). Салықтар. Қазақстан Республикасының қазіргі салықтық саясаты. Салық салудың негізгі принциптері.

БҚ8

ƏЭП 05 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- адамның жəне азаматтың құқықтары жəне еркіндігі, оны іске асыру механизмі;- кəсіптік қызметі саласында құқықтық, адамгершілік, мəдениеттілік норма-ларын білу;iстей бiлуге тиiстi:- маманның кəсіптік қызметін реттейтін құқықтық құжаттарды пайдалана білуді.


БҚ7

ЖКП 00 Жалпы кəсіптік пəндерЖКП 01 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы

білуі тиіс:- пəннің мазмұны мен мақсатын;- техникалық жəне лингвистикалық сөздiктер түрлерiн;- ақпараттық жəне iс құжаттарының жіктелуін; - қазiргi кезде iс қағаздарын жүргiзу стан-дарттарына қойылатын талаптарды;- құжаттар формуляры жəне олардың бөлiктерiн;- құжаттар жинағы туралы түсiнiктi;- құжаттар қоры туралы түсінікті.iстей бiлуге тиiстi:- əртүрлi сөздiктердi қолдануды;- əртүрлi құжаттарды жіктеуді;- құжаттар формулярын толтыруды;- əкiмшiлiк-ұйымдастыру құжаттарымен жұмыс жасауды;- архивтiк құжаттардың текстiлерi үлгiлерiн талдауды;- архивке құжаттарды дайындап, сақтауға тапсыруды.

Мемлекеттік тілде іс жүргізуПəннiң мазмұны, оның мақсаттары. Iс қағаздарын жүргiзуде əртүрлi лингвистикалық сөздiктердi қолдану. Мекемелерде іс қағаздарын жүргізуді ұйымдастыру. Техникалық сөздiктердiң ерекшелiктерi. Кеңсе құжаттарын жүргізу негізі.Ұйымдастыру, реттеу, құқықтық, ақша-финанс-есептік, жəне анықтамалық құжаттар.Қызметтік хаттар жазудың негізгі əдістері. Автоматты басқару жүйесін іс қағаздарын жүргізуге пайдалану. Құжаттар жинағы туралы түсінік.Жазба құжаттарының алғашқы жəне күрделі жинақтары. Құжат қорлары туралы түсінік. Iс қағаздарын сақтауды қалыптастыру.Архив. Мемлекеттік жəне мекеме архивтері. Ұлттық архив қоры.

БҚ13

ЖКП 02 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- форматтың өлшемдерiн;- масштабтың түрлерiн;- керектi аспаптарды;- шеңбердi тең бөлiктерге бөлуiн, жанама-лар жүргiзу əдістерін;- проекциялау əдiстерiн;- геометриялық денелер фигураларын;- геометриялық денелердiң проекциясын;- проекциялардың түрлерiн;- аксонометриялық проекциялар əдiстерiн;- жазықтықтарға проекциялау методта-рын жəне түрлерiн;- проекцияларды қайта жасау түрлерiн;- бұрандалы бiрiктiру түрлерiн;- бұранданы белгiлеу;- тетiк бөлшектiң бiрiктiрулерiн;- резбалық бiрiктiру түрлерiн;- бiрiктiрiлген кескiндер түрлерiн;- құрылыс сызбаларының түрлерiн атқаратын қызметiн;- құрылыс сызбасының оқылуын;iстей бiлуге тиiстi:- керектi аспаптарды пайдалана бiлуді;- МемСТ стандарт бойынша шрифтiлердi, сызбаларды масштабпен орындауды;- аспаптарды пайдаланып, шеңберге жа-нама жүргiзу, шеңбердi тең бөлшектерге бөлудi;- геометриялық денелердi проекци-ялауды;- жазық фигурада жəне денелерге про-екциялау түрлерi əдiстерi арқылы про-екциялауды;- геометриялық денелер фигуралар модельдердiң техникалық суреттерiн сала бiлудi;- бұранданың сызбадағы көрiнiстерiн, бұрандалы белгiлердегi көрiнiстерді сызуды;- сызбада тетiк бөлшектер мен резбалық бiрiктiрулердi оқып бiлудi;- детальдың эскизiн ретiмен сызып бiлудi;

Инженерлік графика жəне машина құрастыру сызуыСызбалардың графикалық орындалуы.Сызбалардың орындалуы. Шрифтiлердiң өлшемi. Бас əрiптердiң өлшемi (биiктiгi, енi) кiшi əрiптердiң өлшемi.Деталдардың техникалық контурлары. Шеңберге жанама жүргiзу. Шеңбердi тең бөлiктерге бөлу. Сызба геометриясының негiздерi жəне проекциялары.Аксонометриялық проекциялар.Геометриялық денелердiң элементтерi ретiнде нүкте мен түзудiң проекцияла-ры. Геометриялық денелер түрлерi жəне олардың проекциялары.Жазықтықтар: горизонталь, фронталь, профиль.Проекциялардың жазықтығына ауы-стыру тəсiлi.Геометриялық денелердiң жазықтықпен қиылысуы.Геометриялық денелердiң өзара қиылысуы.Тiк бұрышты проекциялау əдiсi. Призма, пирамида, цилиндр, конустардың техникалық суреттерi.Машина құрылыс сызбалары.Сызбаларды орындаудың жалпы ережелерi.Винттiк қозғалыстар мен сызықтар винттiк беттер мен бұрандалар.Резбалық жəне тетiктердiң бiрiктiрулерi.Жұмыс орнында деталь сызылмасының атқаратын қызметi. Эскиздiң орындалу ретi мен əдiстерi.Берiлiстердiң негiзгi түрлерi, техникалық берiлiстер: қайысты, шынжырлы, үйкелiстi жəне тiстi цилиндр, конустық тiстi берiлiс, тiстi дөңгелектер, цилиндiрлiк дөңгелектер.Денелер арқылы бiрiктiрулердi кескiндеу пiсiрмелi, дəнекерлеу, шегемдеу жəне тiгу арқылы бiрiктiрулер.Құрастыру сызбасы туралы жалпы түсiнiк.

КҚ11

- дəнекерлеу бiрiктiрулердi белгiлерiн сызылмада көрсетуді;- бас планды сызуды;- темiрбетон жəне металл конструкция-ларын сызуды.

Құрастыру сызбаларын оқу.Мамандықтар бойынша технологиялық сызбалардың схемалары.

ЖКП 03 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- электр энергиясын, оның қасиеттерiн жəне қолданылуын;- электр тоғы жəне оның түрлерін;- тұрақты электр тоқ тiзбегiнің есебін;- электрмагниттiк өрiс жəне электрмагниттiк индукцияның тоқ кернеулiк, қуаттылық, энергия, кедергiлердi өлшеудi жүргiзуiн;- микроэлектрониканың интегральды схемаларын;- автоматты жүйедегі электронды құрылғыларын;- кəсіпшіліктерді электрмен қамтудың кəзіргі сызбаларын;- қорғаныс жерлендірудің мақсаты, құрылысы жəне бақылау жағдайын;iстей бiлуге тиiстi:- күрделi емес электр тiзбегiнiң принци-пиальды схемаларын берiлген жағдайға байланысты оқуды жəне құрастыруды;- берiлген принципиальды схема бойын-ша қарапайым электрлi жəне электронды тiзбектердi жинауды;- өлшеу-бақылау құралдарын қолдануды;- мұнай жане газ кəсіпшіліктері жабдықтарында электр құралдарын орнатуды;

Жалпы электротехника жəне электро-ника негізі Жалпы электротехника.Электрлiк өрiс.Тұрақты тоқтың электр тiзбегi.Магнит өрiсінiң негiзгi қасиеттерi жəне сипаттамалары. Электрмагниттi өрiс. Электрмагниттi күш. Электрмагниттi күштiң жұмысы.Электртехникалық өлшеу жəне құралдар.Айнымалы тоқты бiр фазалы электр тiзбегi.Үш фазалы электр тiзбек.Трансформаторлар.Айнымалы тоқты электр машиналары.Тұрақты тоқты электр машиналары.Электржетек жəне басқару аппара-туралары.Электр энергиясын беру жəне тарату.Электроника негiздерi.Жартылай өткiзгiш құрылғылар.Фотоэлектронды құрылғылар.Электронды түзеткiштер.Электронды күшейткiштер.Микроэлектрониканың интегральды схемалары.Электронды генераторлар жəне өлшеу құралдары.

КҚ12

ЖКП 04 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- статиканың негізгі түсінігін;- теориялық механиканың негізгі түсініктері мен анықтамаларын;- червякті жұптың материалын; - берілістің əрекет етуіне қарай қолдануын;- əр түрлі берілістердің жұмыс принципін жəне құрылымын;- белдікті, шынжырлы, тісті берілістердің классификациясын;- муфталардың жалпы түсінігін жəне жіктелуін;iстей бiлуге тиiстi:- червякты берілістердің жылулық есебін орындауды;- редукторлардың негізгі көрсеткіштерін тəжірибеде қолдануды;- түрлі берілістердің есептерін орын-дауды;- негізгі өлшемдер мен есептік коэффициенттерді пайдалана білуді;- керілістің қосылыстарға орналасу түрін таңдауды;- тұрақты күш əсер еткендегі жеке болттың есебін орындауды;- планетарлық берілістердің беріліс қатынастарын анықтауды;- қажуға төзімділік шартына қарай винт-гайка берілісінің жобалық есебін шығаруды.

Техникалық механика негізіПəннің мазмұны.Теориялық механикаСтатика. Негiзгi түсiнiктер мен ак-сиомаларЖинақталған күштердiң жазық жүйелерi.Кез – келген күштердің жазық жүйелері.Күштердiң кеңестiктi жүйелерi. Ауырлық центрi.Кинематика. Кинематиканың негiзгi түсiнiгi. Динамика. Динамика аксиомала-ры жəне негiзгi түсiнiгi. Жұмыс жəне қуат. Материалдар кедергісі. Деформация түрлері. Созылу жəне сығылу. Айналдыру. Майысу. Күрделі деформациялар. Машина бөлшектері. Бөлшектер мен тораптарды қосу. Қосылыстардың қажеттiлiгi. Бұрандалы қосылыстар. Шпонкалы жəне шлицтi қосылыстар. Берілiстер туралы жалпы мағлұмат. Фрикциялық қосылыстар. Тiстi берiлiстер. Червякты берiлiстер. Редукторлар. Белбеулі берілістер. Шынжырлы берiлiстер. Бiлiктер мен осьтер. Подшипниктер. Муфталар. Корпус бөлшектері жəне серіппелер.

КҚ13

ЖКП 05 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- берiлген өлшемдер дəлдiктерiнің анықтамасын;- сызбалардағы қондырулар жəне отырғызулардың белгiленуiн;- негiзгi калибрдiң өлшемдерiн;- қондырудың шартты белгiлерiн, фор-маларын; - əртүрлi жiктелу кезiндегi қондырудың əдiсiн таңдауын;- өлшем блоктарының ережелерiн;- аспаптың қабылдау жұмысын;- есептiң формулаларын жəне өлшеуiш шынжырларын;- өлшеу құралдарының құрылысын анықтаудың əдiстерiн;- шлицтi қосылыстарының центрлiк тəсiлдерiнің жəне саңылаудың ауытқу шектерiн анықтауды;- тiстi дөңгелектердiң цилиндр эвольвентiн.iстей бiлуге тиiстi:- берiлген дəлдiк шегiн қондыру есебiн шығаруды;- өлшемдердiң шегiн анықтауды;- əдебиеттердегi анықтамаларды оқып үйренудi;- тегiс калибр шегiнiң конструкциясын анықтауды;- сөздiк əдебиеттерді қолдануды;- подшипниктердiң есебiн жүргiзудi жəне жiберiлу алаңының орналасу схема-сын салуды;- құрал-аспапты өлшеудi;- өлшеуiш шынжырдың есебiн шығаруды;- құрал-саймандарды қолдана бiлудi;- шпонкалық жəне шлицтi қосылыстардың шартты белгiлерiн анықтауды;- техникалық өлшеу құралдарын қолдануды.

Техникалық өлшеу жəне стандарт-тау негізі«Техникалық өлшеу жəне стандарттау негізі» пəнiнiң мазмұны жəне мiндеттерi.Қондырудың жəне дəлдiк шегiнiң негiзгi түсiнiгi жəне анықтау.Цилиндрлi қосылыстардың тегiс дəлдiк шегi жəне қондырылуы.Тегiс калибрдегi дəлдiк шектер.Сыртқы бетiнiң формасының дəлдiгi. Сыртқы бетiнiң кедiр-бұдырлығы.Тербелiс подшипниктерінiң қондырылуы жəне дəлдік шегі.Техникалық өлшеудiң негiзi.Соңғы өлшем ұзындығын анықтап түсiну. Соңғы өлшемдi тағайындау жəне бөлшектеу.Штрихтi, тежегiш-механикалық жəне тежегiш-оптикалық аспаптар.Өлшеуiш шынжырлар.Конустық қосылыстарды жəне бұрыштық өлшемдердегi қондырулар.Бұрандалы қосылыстарының қондыруы жəне дəлдiк шегi.Бұрыштардың жəне конустардың өлшеуiш құралдары жəне əдiстері.Бұрандалардың өлшеуiш құралдары жəне əдiстерi.Шпонкалық жəне шлицтi қосылыстардағы дəлдiктер.Тiстi дөңгелектердегi дəлдiктер. Тiстi дөңгелектердi жұмыс кезiндегi бақылау.

КҚ14

ЖКП 06 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- кесу құралының негiзгi қағидаларын анықтауды;- кесу элементтерінiң тəртiбiн, токарлық өңдеудiң түрлерiн;- жартылай дайындаманы тыс жəне цилиндрлi орнықтыруды;- кинематикалық сызба элементтерiнің шартты белгiленуiн, олардың мiнездемесiн;- токарлық СББ конструктивтiк негiздерiн;- құралдар дайындалатын материалдарды;- фрезерлеу барысындағы элементтер кестесiн, фрезерлеудiң қасиеттерiн, кесу күшiнің формуласын;- созу кезiндегi режим элементтерi жəне кесу схемасын;- əртүрлі конструкциялы тiс кескiш құралдар есептерiн;- қырып-тегiстейтiн станоктардың негiзгi түйiнiн;- электроэррозиялық, электроимпульстiк, электро- контактiк өңдеу ерекшелiгiн;- қолданылатын жабдықтарға байланысты автоматтық желiлердiң топтамасын.iстей бiлуге тиiстi:- негiзгi технологиялық уақытты анықтауды; - кесiлген бөлшектердiң қалдықтарын анықтауды.- кесу күшiн тағайындауды, кесу жылдамдығын, шыдамдылығын анықтауды;- призмалық дөңгелектік базалық сызба-сын құрастыру жəне анықтауды;- кинематикалық сызбадағы шынжырдың теңдеуін анықтауды;- станоктардың контурлық жүйелерiн анықтай бiлудi;- механикалық, кинематикалық сызбасын құрастыру жəне есептеудi;- негiзгi өңдеу құралдарын таңдауды;- станоктарды үлестiру жұмысы жəне кинематикалық жүйелердi есептеудi;- жартылай дайындаманы, өнiмдi түрлi сандарға бөлуді жəне УДТ-135 бөлгiш басын үйлестiрудi;- əртүрлі конструкциялы тiс кескiш құралын есептеудi;- аналитикалық жолмен ұтымды кесу кестесiн таңдау жəне таблицаларды пайдалануды;-электрофизикалық өңдеу əдiсінiң ерекшелiгiн жəне жалпы технологиялық мiнездемелердi анықтауды;- қисықты кесу құралдарының негiзгi типтерi жəне конструктивтық ерекшелiгiн анықтауды.

Станоктар мен құралдар жəне металды кесу арқылы өңдеуПəннiң мiндетi жəне мақсаты.Металл кесу, кесетiн құрал- саймандар жəне металл кескiш станоктар жай-лы мəлiмет.Кесетiн құралдар жасайтын негiзгi ма-териалдар.Кесу процесi, негiзгi түсiнiктемелерi, анықтамалары.Кесу процесiнiң физикалық негiздерi. Кесу құрал-саймандарының қолданылуы жəне тұрақтылығы.Морт сынғыш материалдарды кесу барысындағы жону.Құралдың негiзгi элементтерi. Жартылай дайындаманы күшейту ережелерi. Механикалық құралдарының элементтерi.Металл кескiш станоктар туралы жалпы мəлiмет, оларды топтастыру жəне шарт-ты белгiлерi.Сандық бағдарламамен басқаратын станоктардың жалпы мəліметтері жəне оларды топтастыру.Металл кескiш станоктардың типтiк механизмдерi мен жүйелерi. Кинематикалық байланыс басқаруы.Токарлық тобындағы станоктар жəне түрлерi. Токарлық тобындағы сандық бағдарламамен басқару станоктары.Тесiп кеңейту тобындағы станоктарда дайындаманы өңдеу. Зенкер, ойма, раз-верткалар.Фрезерлiк топтағы станоктардың құралдары.Жону процесi жəне құралдары.Созу процесi.Жонып үгiту жəне созу станоктары.Тiс кескiш құралдар.Тiс өңдейтiн станоктар.Қырып тегiстейтiн станоктардың құралдары.Шлифтеу, жону жəне жетiлдiру ста-ноктары.Өңдеудiң электрофизикалық жəне электрохимиялық əдiстерi.Көпшiлiк өндiрiстегi металл кескiш жабдықтар.

КҚ2

ЖКП 07 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- металлургияның ролiн, даму жолы мен перспективасын, шойынның, болаттың, мыстың, титанның, алюминийдiң алу тəсiлiн;- балқытушы агрегаттық негiзгi көрсеткiшiн;- қара жəне түстi металлургияның қоршаған ортаға əсер етуi жəне зиян-ды қалдықтардың лақтыруын азайту жолдарын;- металдың кристалдық құрылымын;- металл торларының түрлерiн;- екi компоненттi жүйенiң қалып-күй диаграммасын;- темiр көмiртектi қорытпаларды құрастырушылардың структуралық қасиеттерiн жəне оның құрамындағы көмiртегi санын;- мұнай жəне газ кəсiпшiлiктері жабдықтарына арналған болаттардың қолданылуын;- шойынның жіктелуін, маркаларын жəне құйма шойындардың қасиетi мен қолданылуын;- əртүрлi термиялық жəне химия- термиялық əдiстерді таңдауды;- легiрленген болаттардың МемСТ бой-ынша маркаларын;- болаттар мен қорытпаларға қойылатын талаптарды;- ұнтақ металлургияның мəнiн;- түстi металл қорытпаларының мар-каларын;- коррозияның түрiн; - өндiрiс үшiн пластмасса шикiзатын;- каучуктың түрi мен қасиеттерiн, алынуын;- əртүрлi материалдардың жетiлдіру тех-нологиясын, сыр бояу материалдармен, желiмдермен қауiпсіз жұмыс iстеу əдiсiн;- металдарды суық, ыстық жəне қысыммен өңдеудiң мəнiн, метал-ды қысыммен өңдеуде қолданылатын жабдықтарды;- металдарды ауамен кесу талаптарын, олардың маркалары жəне типтерiн, сонымен қатар қолмен доғалы пiсiру электродының қолданылуын;- балқытуға арналған флюс түрлерiн;- пiсiру жұмыстары кезiндегi тех-ника қауiпсiздiгi мен еңбектi қорғау ережелерiн.iстей бiлуге тиiстi:- құрал-саймандардың қолданылуын, графикалық сызбаны құрастыруды;- металдардың құрылысын зерттеу əдiстерiн анықтауды;- металдардың қаттылығын престе Виккерс, Роквелл, Бриннель бойын-ша анықтау;- қорытпаларды алу əдiстерiн табуды;- кез-келген конфигурациядағы қорытпалардың структуралық схемасын бейнелеудi;- көмiртектi конструкциялық жəне құрал-саймандық болаттардың МемСТ бойын-ша маркаларын анықтауды;- шойынның структурасын анықтауды;- қажеттi қасиеттердi ескере отырып, берiлген болат маркасына байланысты, термиялық жəне химиялық-термиялық өңдеудi таңдауды;- əртүрлi деталдар үшiн, жұмыс жағдайына байланысты, болат маркала-рын таңдауын;- мұнай кəсiпшiлiктерiнiң жабдықтарын дайындайтын материалдардың марка-ларын, берiктiгiн тобына байланысты анықтауды;- ерекше қасиеттi болаттар мен қорытпалардың құрамы мен қолданылу аймағын анықтауды;- мұнай жəне газ өнеркəсібі жабдықтарын металкерамикалық қорытпамен армер-леу əдiстерiн;- бастапқы деталдар үшiн, қорытпаның жұмыс шартына байланысты маркасын таңдауды;- металдар коррозиясы жəне олармен күресу жолдарын анықтауды;- деректi бұйымдар үшiн анықтамалық əдебиеттерден пластмассаларды таңдап, қолдана бiлудi;- өндiрiсте каучуктен жасалынған зиян-сыз материалдарды қолдануды;- желiм жəне сыр бояулар материалдарының құрамы мен белгiлерiн анықтауды;- қолмен доғалы пiсiруге қажеттi жабдықтарға электродты таңдауды.

Металдар технологиясы жəне конструкциялық материалдар«Металдар технологиясы жəне конструкциялық материалдар» пəнiнiң мақсаты мен мiндеттерi.Металлургия.Пиро- жəне гидрометаллургия туралы жалпы түсiнiк.Металдардың құрылысы, қасиеттерi жəне механикалық сынау.Қорытпалар теориясынан негiзгi мəлiметтер.Қорытпаларды алу əдiстерi. Екi компоненттi жүйенiң қалып-күй диаграм-масы туралы түсiнiк.Темiр көмiртектi қорытпалардың қалып-күй диаграмммасы.Болаттардың химиялық құрамы бойын-ша жіктелуі.Болатты термиялық өңдеу режимдерi, белгiленуi жəне түрлерi.Аустениттiң əртүрлi жылдамдықта суыту кезiндегi ыдырауы. Салмақтары бiрдей емес структуралар: троостит, сорбит, мартенсит. Режимдердi таңдау, түрi, белгiленуi, мəнi, техникалық өткiзу жəне шынықтыруды қолдану, демалдыру, шек-теу мен суықтықпен өңдеу.Легiрленген болат туралы түсiнiк. Легiрлеуші элементтердiң структураға əсерi, инструментальды легiрленген болаттар.Ыстыққа төзiмдi жəне қызуға берiк болат-тар мен қорытпалар. Татталмайтын болат-тар. Шойындардың жіктелуі.Ұнтақ металлургия туралы түсiнiк. Ұнтақ металлургияның номенклатурасы өнiмдерi (антифрикционды, фрикционды, фильтрлi т.б. бұйымдар).Мұнай жəне газ өнеркəсібінің құралдарын жəне жабдықтарын армирлеу.Түстi металдар туралы түсiнiк. Түстi металдардың қорытпаларының жіктелуі, қолданылуы жəне қорытпаның негiзi, МемСТ бойынша белгiленуi, қасиеттерi жəне қолдану аймағы. Алюминий, мыс, титан, магний бойынша қорытпалар негiздерi. Антифрикционды қорытпалар.Металдар коррозиясы процесiнiң мəнi. Коррозияның халық шаруашылығына əкелетiн зияны, коррозия түрi мен коррозиялық ыдыратудың жіктелуі. Электрохимиялық коррозия. Пластмассалар, олардың кемшiлiктерi мен артықшылықтары. Кеңiнен таралған пластмассалардың қолданылуы, сипатта-масы. Газбен толтырылған жəне кеуектi пластмассалар.Синтетикалық жəне табиғи каучук, олар-ды алу жəне салыстырмалы қасиеттерi. Резина материалдарын дайындау техноло-гиясы жəне құрамы. Вулканизациялау.Конструкциялық материал ретiндегi ағаштың артықшылығы мен кемшiлiгi. Керамиканы қолдану, түрi, құрамы, қасиеттерi туралы түсiнiк, силикатты əйнекпен металл.Сыр бояу материалдарының құрамы мен қолданылуы, классификациясы.Орнату жəне тығыздау материалдарының түрлерi мен белгiлерi. Iшiне толтыру материалдары, сальниктi жəне манжеттi тығыздағыштар.Құйма өндiрiсi.Машина жасауда құю өндiрiсiнiң қазiргi жағдайы.Металдарды қысыммен өңдеу.Дəнекерлеу процесiнiң түрлерi, жіктелуі жəне пiсiру процесiнiң мəнi. Балқытып бiрiктiрудiң классификациясы мен шартты белгiлерi. Доғалы қолмен дəнекерлеу процесiнiң технологиясы, режимдерi, жабдықтарының қызметi. Автоматты, жартылай автоматты доғалы дəнекерлеудiң мəнi.

БҚ14

ЖКП 08 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- Windows операциялық жүйесiнiң құралу жəне пайдалану концепцияларының негiзгi ережесiн;- Windows ортасында алмасу буферiнiң ролiн;- “Сiлтеуiш” бағдарламасының жұмысын;- Windows жүйесiнiң конфигурациясы мен келтiрiлуiн;- Windows жүйесiнiң негiзгi мүмкiндiктерiн;- құжаттардың құрылуын жəне сақталуын;- символдарды жəне абзацтардың фор-матталуын;- кестелердiң құрылуын жəне редак-циялануын;- құжаттың басып шығарылуын;- диаграмманы тұрғызып, басып шығаруға дайындау шартын;- объектiлердiң бiрiктiрiлуiн жəне ажы-ратылуын;- объектiлердiң формаларының өзгеруiн;- компьютерлік вирустардың негiзгi түрлерiн;- архивтiк файлдарды;- интернет желiсiмен жұмыстың негiзгi принциптерiн.iстей бiлуге тиiстi:- “Сiлтеуiш” бағдарламасымен жұмыс жасауды;- экран түстерiн жəне түстер гаммасын келтiрудi;- дыбыстық бейнелеудi келтiрудi;- текстi жылдам жылжытуды;- тышқанның көмегiмен фрагменттердi көшiрудi жəне орын ауыстыруды;- символдарды жəне абзацты фор-маттауды;- грамматиканы жəне орфографияны тексерудi;- автоауыстыру функциясын пайда-лануды;- графиктер мен диаграмманы құруды;- объектiлердiң схемаларын құруды;- антивирустық бағдарламалармен жұмыс жасауды;- WinRAR жəне WinZip архиваторлары-мен орындалатын жұмыстарды;- интернет желiсiмен байланыстыру-ды келтiрудi.

Қолданбалы информатикаЭЕМ-ның даму тарихы. ЭЕМ құрамы. Операциялық жүйе. Файл. ДК-мен жұмыс жасаудың қауiпсiздiк техникасы. WORD, Excel, Corel жəне DRAW редакторлары-мен жұмыс жасау ережелерi.WINDOWS операциялық жүйесi.WORD редакторында тексттiк құжаттарды құру.Символдар мен абзацтарды формат-тау əдiстерi.Тiзiмдердi құру. Иллюстрацияны қою. Автоауыстыру.EXCEL кестесiндегi есептеулер.Графиктер мен диаграммалардың құрылуы.Жұмыс кiтабының əр түрлi парақтарындағы есептеулер мен жинақталған кестелер.Объектілердi салу. Құю.Графикалық символдар кiтапханасын пайдаланылу.Көлемдi объектiлер. Фигуралық қиындылар. Линзалар.Антивирустық бағдарламалық жабдықтар.Компьютерлiк вирустар сипаттамасы.Вирусты табу бағдарламалары жəне виру-стардан сақтану.Архивтiк бағдарламалар.WinRAR архиваторымен жұмыс.WinZip архиваторымен жұмыс.Интернет желiсiмен жұмыс.Интернет желiсiне компьютерлердiң қосылуы.Интернет желiсiнде жұмыс жасау үшiн WINDOWS-дi келтiру.

БҚ15

ЖКП 09 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс: - гидравликаның мiндеттерi мен мақсаттарын;- сұйықтықтың негiзгi физикалық қасиеттерiн, олардың қысыммен температураға байланысын;- қысымның түрлері (абсолюттік артық вакуумдық);- қысымның қасиеттері;- гидродинамиканың негізгі түсінігі мен анықтамалары;- сұйықтықтың шығыны мен жылдамдығын өлшейтін аспаптар;- идеалды жəне шынайы сұйықтық үшін Бернулли теңдеуiн;- Ньютондық емес сұйықтықтардың негізгі түсінігі жəне классификациясы;- идеал газдардың негiзгi анықтамаларын;- термодинамикалық процестерді;iстей бiлуге тиiстi:- сұйықтықтың тығыздығы мен тұтқырлығын өлшейтін аспаптарды қолдануды;- сұйықтықтың негізгі физикалық қасиеттерін есептеуді жүргізуді;- қысымды анықтау (абсолюттік артық вакуумдық);- сыйымдылықтың түбіне жəне қабырғаларына əсер ететін қысымды анықтау;- ағынның гидравликалық элементтерін анықтау;- жергілікті кедергілер жəне ұзындық бойынша арынның жоғалуын есептеуi;- гидравликалық соққы жылдамдығын есептеу;- идалды газдардың заңдарын қолдану арқылы есеп шығару;- термодинамикалық процестерді аналитикалық жəне графикалық əдіс арқылы есептеу.

Гидравлика жəне жылу техникасыГидравлика пəнінің дамуының қысқаша түсінігі.Сұйықтықтың негізгі физикалық қасиеттері, олардың температураға жəне қысымға байланысы, өлшем бірліктері.Гидростатика.Гидростатикалық қысым.Гидродинамика.Гидродинамиканың анықтамалары жəне негiзгi түсiнiгi.Идеалды жəне шынайы сұйықтықтық үшін Бернулли теңдеуi.Гидравликалық кедергiлер.Құбыр жолдарындағы сұйықтықтың қозғалысы.Саңылаулар мен қондырмалардан сұйықтықтың ағып кетуі.Кеуектi ортада сұйықтықтың қозғалысы.Ньютондық емес сұйықтықтар.Термодинамика жəне жылу техника негiздерi.Идеал газдардың заңдары жəне негiзгi анықтамалар.Термодинамикалық процестер.

КҚ15

ЖКП 10 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- қазiргi нарықтың шартында басқару қызметiнiң негiзiн;- менеджмент, маркетинг жəне мұнайбизнесiн ұйымдастыру пəнiнiң мазмұны жəне мiндетiн;- менеджменттiң, бизнестiң, кəсiпкерлiктiң мəнiн;- басқару қызметiнде лидердiң ролiн;- қазiргi ақпараттық технологиясын;- басқару қызметiнде iс əрекетiнiң жо-спарлау ерекшелiктерiн;- маркетингтi басқарудың негiзгi ба-рысын;- Əлеуметтiк-этикалық маркетинг тұжырымдамасының негiзiн;- бизнес жоспарын құрастыру ережесiн;iстей бiлуге тиiстi:- ақпарат жинау əдiсiн салыстыру жəне айырмашылығын табу;- нормативтi, мемлекеттiк құжаттарды пайдалануды;- мұнай жəне химия өндiрiсiндегi қазiргi заман ұйымдық бизнестiң түрлерiн жоспарлауды;- жанжал жағдайда шешiм жəне ымы-ра табуды;- басқару жүйесiнде лидердiң негiзгi қасиеттерiн пайдалануды;- қазiргi ақпараттық əдiстерiн тəжірибеде пайдалануды;- бюджеттi құрастырудың стандартын сақтауды;- менеджмент жүйесiнде реттеу жəне бақылау, жоспар құрастыруды;- маркетинг жүйесiнде қазiргi жаңалықтарды пайдалануды;- бизнес жоспарын құрастыруды;

Менеджмент, маркетинг жəне мұнай бизнесін ұйымдастыруҚазiргi кезеңде нарықтық шартта басқару қызметiнiң мəнi.Менеджмент, маркетинг жəне мұнай бизнесiн ұйымдастыру пəнiнiң мазмұны жəне мiндетi.Өндiрiстi экономикалық басқару жəне кəсiпкерлiк қызмет.Менеджмент: қызметтiң түрлерi жəне басқарудың жүйесi.Топтың динамикасы жəне менеджмент жүйесiндегi жетекшiлiк. Бизнестi ақпараттық қамтамасыз ету.Лидердiң сапасы жəне ролi.Бизнестi ақпараттық қамтамасыз ету.Ұжымдағы тиiмдi қызметтi қамтамасыз ету.Пайданы ұлғайтуға əсер ететiн факторлар.Менеджмент жүйесiндегi реттеу жəне бақылау.Маркетингтiң əлеуметтiк негiзi: адамдардың сұранысын қанағаттандыру.Маркетингтi басқарудың тұжырымдамасы.Сыртқы жəне iшкi маркетингтiң ортасы.Мұнай бизнесiнде негiзгi бағалық шешiм қабылдау.Бизнес жоспарын құрастыру.Кəсiпорынның сыртқы сауда қызметiндегi бағаны белгiлеу жəне есеп айырысу валю-та- қаржылық шарты.

АҚ11АҚ7

АП 00 Арнайы пəндерАП 01 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы

білуі тиіс:-мұнай жəне газ геологиясы негiздерiн, жыныстардың коллекторлық қасиеттерін;-айналмалы əдiспен мұнай жəне газ скважиналарын бұрғылау процесiнiң анықтауын;-скважиналардың құрылыс циклдерiн жəне олардың əрбiреуiнiң мазмұнын;-бұрғылау құралдарының негiзгi элементтерiнiң құрылымдық ерекшелiктерiн, техникалық сипаты мен қызметін;-бұрғылау ерiтiндiлерiнiң функциясын;-бұрғылау ерiтiндiлерiн дайындаудың əртүрлi əдiстерiнiң негiзгi анықтауын;-бұрғылау тəртiбi көрсеткiштерiн таңдау принципiн;-тiк скважиналардың қисаю себептерi мен салдарын;-тiк скважиналардың қисаюының алдын-алу шараларын;-шегенді тiзбектердің жəне шегенді құбырлардын техникалық сипаты;-əртүрлi таулы-геологиялық жағдайларда скважинаны аяқтау жұмыстарының технологиясын;-мұнай жəне газ скважиналарын бұрғылауда кездесетiн қиындықтарды;-қиындықтар туғызатын себептердi жəне ескерту шараларын;-бұрғылау жұмыстарының техникалық-экономикалық көрсеткiштерiн;-қабат флюидтерiнің физикалық жəне химиялық қасиеттерiн;-кенішке əсер ететін күштердi жəне олардын мұнай мен газды қабаттан скважинаға жылжыту əсерін;-атқылау скважиналарының түрлерiн;-мұнай жəне газ скважиналары өнiмдерiн жинау жүйесiн;-кенорындарда оларды дайындау əдiстерiн;-жер асты жəне күрделi жөндеу түрлерiн, жұмыс құрамын, қолданылатын жабдықтар мен құралдарды;iстей бiлуге тиiстi:-шөгiндi тау жыныстары жатысының негiзгi формаларын сызбамен көрсетудi;-бастапқы қабат қысымын жəне жер қыртысының температура-сын, жыныстардың өткізгіштік жəне кеуектілігін анықтауды;-бұрғылау əдiстерiн ажыратуды;-бұрғылау құралдарының негiзгi элементтерiнiң шартты белгiлерiн шешудi;-бұрғылау ерiтiндiлерiн ауырлатуды жəне химиялық өңдеудi жүргiзудi;-тығыздық жəне тұтқырлықтың өлшем бірліктеріне есептер жүргiзуді;-скважинаны бұрғылауға арналған сорап берiлiсiн таңдауды;-тiк скважиналарының қисаю себептерiн анықтауды;-жасанды əдiспен əртүрлi скважиналардың қисаюын жоюды;-скважина құрылысын жəне шегенді тiзбегiң графикалық бейнелеуді;-əртүрлi таулы-геологиялық жағдайларда скважинаны аяқтау тəсілдерін тандауды;-сипатты белгiлерi бойынша қиындықтар түрiн анықтауды;-апаттың алдын-алуды жəне оларды жою құралдарын таңдауды;-бөлiмшелердiң өндiрiстiк-шаруашылық қызметiн талдауды;-мұнай қабаттарымен салыстырғанда, жату орнына байланысты қабат суларының түрлерiн ажыратуды;-өндiру скважиналарында əртүрлi нүктелердегі қысымды ажыратуды;-атқылау құбырларының ұзындығын жəне диаметрін таңдауды;-мұнай жəне газ скважиналары өнiмдерiн əртүрлі жинау жүйесi əдiстерiнiң есептерiн жүргiзудi;-скважиналарды жер асты жəне күрделi жөндеу жүргiзуге арналған жабдықтарды таңдауды.

Сала технологиясыМұнай жəне газ скважиналарын бұрғылау технологиясы.Мұнай жəне газ геологиясы негiздерi.Мұнай жəне табиғи газ. Мұнай жəне газ кенорындары жəне кенiштерi тура-лы түсiнiк.Мұнай жəне газ скважиналарын бұрғылау туралы негiзгi мағлұматтар.Мұнай жəне газ скважиналарын бұрғылау əдiстерi, олардың маңызы жəне технологиялық ерекшелiктерi.Бұрғылау тiзбектерiніңқызметі жəне құрастыру элементтерi. Бұрғылау құбырлары: техникалық сипаты, құрылысы, шартты белгiлерi. Бұрғылау құлыптары: қызметі, құрылысы, типтерi.Ауырлатылған құбырлар: қызметі, құрылысы бойынша жалпы техникалық сипаты.Бұрғылау ерiтiндiлерiнiң функциясы. Бұрғылау ерiтiндiлерi қасиеттерiнiң негiзгi көрсеткiштерi: (тығыздық тура-лы жалпы түсiнiк, шартты тұтқырлық, сүзгіш көрсеткiштерi, сүзгіш қабығының қалыңдығы, ығысудың статикалық кернеулiгi, газ концентрациясы) жəне олардың бұрғылау тиiмдiлiгiне əсер етуi.Скважинаны бұрғылау тəртiбi жəне оның көрсеткiштерi туралы түсiнiк. Бұрғылау тəртiбiнiң əртүрлiлiгi.Скважинаның қисаюы туралы түсiнiк. Тiк скважиналарының қисаю себептерi. Тiк скважиналардың қисаюының алдын-алу шаралары.Қабаттарды айыру əдiстерi мен мақсаттары. Скважина құрлысында əртүрлi шегенді тiзбектiң негiзгi техникалық сипаты жəне қызметі мен жағдайы.Скважиналарды аяқтау əдiстерi: шегенді тізбекті перфорациялау көмегімен жəне скважинадағы құммен күресу көмегімен ашық оқпанмен құнарлы қабаттарды ашу.Скважиналарды бұрғылау процесiндегi қиындықтар туралы түсiнiк. Қиындықтар түрлерi, олардың əрқайсысының маңызы. Əрбiр қиындықтарды ескерту шаралары, себептерi, белгiлерi.Мұнай жəне газ скважиналарын бұрғылаудың техникалық-экономикалық көрсеткiштерi.Мұнай жəне газдың химиялық құрамы. Құрамындағы смола, парафин, күкiртке байланысты мұнайдын жіктелуі. Қабат жағдайындағы жер бетiндегi мұнай мен газдың физикалық қасиеттерi. Мұнай кенорындарының сулары: химиялық құрамы, түрлерi.Мұнай өндiру əдiстерi, мұнайбергіштік коэффициентi. Мұнай кенорындарын иге-ру принциптерi.Мұнайды атқылау əдiсiмен өндiру.Мұнайды газлифтiк əдiспен өндiру.Скважиналық сораптармен мұнайды өндiру.Газ жəне газ конденсатын өндiрудiң ерекшелiктерi.Скважина өнiмiн ұлғайту жəне қабаттардың түп аймағына əсер ету əдiстерi.Кенорындардағы мұнай жəне газ скважи-налары өнiмдерiн дайындау жəне жинау.Скважиналарды жер асты жөндеу.

АҚ12АҚ13

АП 02 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:-мұнара жəне дiңгектiң сипаттамасын жəне құрылымын, пайдалану ережесiн, техника қауiпсiздiгiн;-таль жүйесi элементтерiнiң құрылымын жəне сипаттамасын, пайдалану ережесiн, техника қауiпсiздiгiн;-бұрғылау шығырының түрiн, құрылымын, сипаттамасын, пайдала-ну ережесiн;-бұрғылау сорабының түрiн, құрылымын жəне техникалық көрсекiштерiн;-бұрғылау ерiтiндiсiн дайындау жəне тазалау үшiн араналған жабдықтардың құрылымын;-шығарып тастауға қарсы жабдықтарды байлауының типтiк сызбасын жəне превенторлық қондырғылар басқаруын;-əр түрлi күш жетектерiнiң құрылымын жəне сипаттамасын, олардың артықшылығын жəне кемшiлiгiн;-бұрғылау қондырғысының жинақтылығын;-жабдықтарының орналасу сызбасын;-кинематикалық сызбасын, сипаттамасын.-пневмабасқару жүйесi тораптарының құрлымын, техникалық көрсеткiштерiн, жұмыс iстеу принциптерiн, пайдалану ережелерiн.iстей бiлуге тиiстi:-мұнараға түскен салмақтарды анықтауды;-тартпа арқанының диаметрiн жəне мұнара түрiн таңдауды;-мұнара жəне дiңгек құрылымдарын талдауды;-таль жүйесiнiң ұштасуын орындауды;-ұштасу түрiн жəне арқан диаметрiн таңдауды; -тексеру есептерiн жүргiзудi;-бұрғылау шығыр түрiн таңдауды;-қажеттi есептеудi орындауды;-кинематикалық сызбаны орындауды;-бөлшектер жəне тораптарының құрылымын;

Бұрғылау машиналары мен механизмдеріТехник-механиктердi даярлау кезiнде «Бұрғылау машиналары жəне механизмдерi» пəнiнiң мəнi.Бұрғылау мұнаралары жəне дiңгектер, мiндеттерi жəне сұрыпталуы, оларға қойылатын талаптар. Бұрғылау мұнарасына қойылатын сала ережесi. Негiзгi параметрлерi.Мұнара жанындағы ғимараттар мiндетi жəне түрлерi, олардың шоқты бұрғылау кезiнде құрылымының ерекшелiгi.Таль жүйесiнiң мiндетi жəне құрылысы, полиспласт заңы. Таль жүйесiнiң элементтерiне қойылатын талаптар.Бұрғылау шығыры.Шығырлар мiндетi жəне оларға қойылатын талаптар. Шығырлардың түрi, құрылымы жəне техникалық сипаттамасы, кинематикалық сызбалары.Ұршықтар жəне бұрғылау шлангiлерi.Роторлар мiндетi жəне оларға қойылатын талаптар. Роторларға қойылатын МемСТ.Бұрғылау сораптарының мiндетi жəне оларға қойылатын талаптар. Бұрғылау со-раптарына қойылатын МемСТ.Бұрғылау ерiтiндiсiн дайындау жəне таза-лау үшiн арналған жабдықтар.Түсiрiп-көтеру операциясында (ТКО) қолданылатын аспаптар жəне меха-низмдер.Түп қозқалтқыштары.Шығарып тастауға қарсы жабдықтар.Бұрғылау қондырғылар трансмиссиясы.Бұрғылау қондырғыларының күш жетектерi.Күш жетектерiнiң сұрыпталуы жəне оларға қойылатын талаптар.Бұрғылау қондырғыларының топтық жəне жеке жетектерi.Əр түрлi жетектердiң құрылымы, артықшылығы жəне кемшiлiгi. Терең жəне құрылымдық-iздеме бұрғылау үшiн арналған бұрғылау қондырғылары.Бұрғылау қондырғылар механизмдерiн пневматикалық басқару.

АҚ3АҚ5АҚ8

-бұрғылау сорабының бөлшектерiн берiктiкке есептеудi;-ТКО қолданылатын жабдықтарды жөндеудi жəне күтудi;-бұрғылау қондырғылар жабдықтарының орналасу сызбасын құруды;-пневмабасқару жүйесiнiң тораптарын бөлшектеудi жəне жинауды.

Бұрғылау жабдықтарын пайдалану кезiнде табиғатты қорғау

АП 03 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- жұдырықшалы жəне клиндi тiзбек бастарының айырмашылығын;- ақышты жəне үш жақты арматуралардың артықшылықтары мен кемшiлiктерiн;- құбырлардың үзiлу себептерi жəне олардың қызмет ету мерзiмiн ұзарту шараларын;- компрессор жұмысына зиянды кеңiстiк көлемiнiң əсерiн;- компрессордың индикаторлық қуатын анықтау жəне пайдалы əсер коэффициентiн есептеудi;-газлифтiң жұмыс принципiн, газлифтiк клапанның конструкциялық ерекшелiгiн;- теңселмелi–станокты жəне оның жұмыс параметрiн таңдауды;-өнiмге əсер етушi факторлар жəне поршендiк сораптың өнiм коэффциентiн;-сорап өнiмiнiң бiр қалыпсыздық себептерi жəне реальды индикаторлық диаграманың идеальдыдан ауытқуын;-жетекшi сорап поршенiнiң жылдамдығын жəне үдеуiн;- штанга үстiн ықшамдау тəсiлдерiн жəне олардың таттану тұрақтығын арттыруды;- ортадан тепкiш сораптың жұмыс принципiн, iске қосу ерекшiлiгiн;- өстiк қысымының пайда болу себептерiн жəне оны теңгерудi;- сұйықтан сақтандырғыш ерекшiлiгi жəне əртүрлi типтi ортадан тепкiш сорап-тар конструкциясын;-қысым астында iстейтiн ыдыстарды құру жəне пайдалану ережелерiн;- түрлi сораптар конструкциясын;- компрессордың цилиндрiн, поршенiн, клапандарды, сальник нығыздағыштарын, шатундар конструкциясын;-қабат қысымын сақтауға арналған сорап-тар конструкциясын;- қабатқа су айдауға арналған сұйыққа енгiзiлген ортадан тепкiш электiрлiк сораптермен жабдықталған сораптық қондырғылар сызбасын;-қабат iшiнде жануды сақтауға арналған жабдықтар сызбасын; - мұнара жəне дiңгек конструкциясын;- таль жүйесi жинағының конструк-циясын;- агрегаттар жəне көтергiштер құрылысын, сипаттамаларын жəне ки-нематикасын;- құбырлар, штангалармен жұмыс iстеуiне арналған кiлттер жəне элеваторлар кон-струкциясын;- скважинаны жөндеуге арналған қосымша жабдықтардың жұмысын жəне конструкциясын;- скважинаны жууға арналған жабдықтар конструкциясын;-қабатты су арынымен жаруға арналған жер үстi жəне жер асты жабдықтар кон-струкциясын;- скважинаны парафинсiздендiруге арналған булы жылжымалы қондырғы конструкциясын;- скважинаны қышқылмен өңдеуге арналған жабдықтар конструкциясын;- мұнай кəсiпшiлiк жабдықтарымен жұмыс iстеу кезiндегi қоршаған ортаны қорғау шараларын.iстей бiлуге тиiстi:-экономикалық мақсаттылығы негiзiнде құбырлар берiктiлiк тобына жəне пайда-лану шартына байланысты құбырларды таңдауды;- компрессорды сығу сатысы бойын-ша қысымын, көлемiн, сығу сатысын есептеудi;- теңгергiш басындағы салмақты, шатундағы күштi анықтауды;- теңселмелi–станоктардың теңгерiлуiн жəне анықтама кестесi бойынша электроқозғалтқыш қуатын есептеудi;-сораптың лездiк өнiмiн анықтауды;-поршендiк сораптың өнiм графигiн құруды;- тереңдiк–сораптық қондырғы өнiмiн жəне оған əсер етушi факторларды анықтауды;- сатылы штанга тiзбегiн есептеу;- ортадан тепкiш сораптың тезбектей жəне параллель жұмысы кезiндегi жұмыс нүктесiн табуды;- берiлген шарт бойынша электрлi ор-тадан тепкiш сораптық қондырғыны таңдауды;- сораптан шешiлуге қажеттi дөңгелектер санын анықтауды;- есептi өз бетiмен шешу жолымен сорап топтарын есептеудi;- скважинаны жөндеуге арналған

Мұнай кəсіпшілік машиналары мен механизмдеріПəннiң мəнi мен мiндеттерi, басқа пəндермен байланысы.Скважиналарды атқылау тəсiлiмен пайдалануға арналған жабдықтар.Атқылау скважиналарының саға жабдығы.Сораптық–компрессорлық құбырлардың қызметi, олардың түрлерi жəне өлшемдерi.Компрессорлар туралы негiзгi мəлiметтер.Скважиналарды газлифтiк пайдалануға арналған жабдықтар. Мұнайды механизацияланған тəсiлмен өндiруге арналған жабдықтар.Скважиналық штангалық сораптар жетекшiсi.Поршендiк сораптар туралы негiзгi мəлiметтер.Поршендiк сораптардың классификация-сы жəне қолданылу ауданы.Скважиналық штангалық сораптар.Скважиналық штангалық сораптардың классификациясы, қолданылу ауданы жəне жұмыс принципi.Сораптық штангалар.Сораптық штангалар: қызметi, конструк-циясы, оларды даярлау материалдары. Жұмыс шарты жəне штанганың үзiлу себептерi.Ортадан тепкiш сораптар туралы негiзгi мəлiметтер.Скважиналарды штангасыз сораптармен пайдалануға арналған жабдықтар.Гидропоршендiк, винттiк жəне диафрагмалық сораптар.Екi қабатты бiр мезгiлде–бөлек пайдалануға арналған жабдықтар.Мұнай жəне газды жинау, сақтау жəне тасымалдауға арналған жабдықтар.Қысым астында iстейтiн газайырғыштар, резервуарлар жəне ыдыстар.Мұнайды айдау үшiн қолданылатын со-раптар конструкциясы.Поршендiк, ортадан тепкiш жəне винттiк компрессорлар конструкциясы.Қабаттардың мұнай беруiн арттыруға арналған жабдықтар.Қабат қысымын сақтау үшiн қолданылатын ортадан тепкiш сораптардың түрлерi жəне конструкциясы. Сораптық станциялар (БШСС).Қабат қысымын сақтау үшiн сұйыққа енгiзiлетiн ЭОТС.Қабатқа су айдауға арналған сұйыққа енгiзiлген ортадан тепкiш электрлiк сораптардың қызметi, конструкциясы жəне техникалық сипаты.Қабат iшiнде жануды сақтау үшiн жабдықтар.Скважинаны жөндеуге арналған жабдықтар.Мұнаралар жəне дiңгектер.Түрлерi жəне конструкциясы. Мұнараға əсер етушi салмақтар, тұрақтылығын қамтамасыз ету.Таль блоктары, iлмектер, iлмекблоктар, таль канаттары, олардың конструкция-сы жəне сипаттамалары. Таль жүйесiн ұштастыру.Жылжымалы көтергiш агрегаттар.Кинематикалық сызбалары. Скважинаны жөндеуге арналған трактор жəне автомобильдi агрегаттар. Агрегаттар жəне көтергiштер конструкциясы, сипаттамасы жəне кинематикасы.Көтеру-түсiру операциясына арналған құралдар жəне механизмдер.Скважинаны жөндеу кезiнде қолданылатын қосымша механизмдер, құралдар жəне құрылғылар.Скважиналарды жууға арналған жабдықтар.Қабатты су арынымен жаруға арналған жабдықтар.Скважиналарды парафинсiздендiруге арналған жабдықтар.Жылулық жəне механикалық қондырғылар құрылысы, техникалық си-паты, жұмыс прнципi. Скважиналарды қышқылмен өндеуге арналған жабдықтар.Саға жабдығы. Скважина iшiндегi жабдықтар. Ауыр процестердi механизациялауға арналған жабдықтар. Жүк көтергiш механизмдер.Мұнай кəсiпшiлiк жабдықтарды пайдала-ну кезiндегi табиғатты қорғау.

КҚ16АҚ8АҚ9

жабдықтарды таңдауды;- көтергiш қуатын тиiмдi пайдала-ну есебiн;

АП 04 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:-техникалық күту жүйесi ережелерiн жəне жабдықтарды жоспарлы жөндеудi, күту түрлерi бойынша жұмыс көлемiн;-жабдықтарды жөндеуге дайындаудың технологиялық процесiн;-мұнай жабдықтарының бұзылуы мен тозу түрлерiн;-жабдықтардың бөлшектерiн жөндеу əдiстерiн;-металдар мен жабдықтарда кездесетiн ақауларды жəне оны бақылаудың негiздерiн;-машиналарды жөндеу кезiнде жүргiзiлетiн аяқтау жұмыстарының жиынтығын;-бұрғылау жəне мұнайкəсiпшiлiк жабдықтарына қолданылатын арнайы сұйықтықтарды, майларды, отындардың негiзгi қасиеттерiн, сорттарын, маркала-рын жəне қолданылуын;-таль жүйесi механизмдерiнiң жөндеу циклiнiң құрылымын, бөлшектердiң жұмыс жасау нормаларын, жөнделген ме-ханизмдерге қойылатын талаптарды;-шығырларды жөндеудiң технологиялық процестерiн;-айналсоқ жəне ұршықты күтудiң технологиялық процестерiн;- бұрғылау сораптарын жөндеудiң жəне күтудiң технологиялық процестерiн, жөндеу циклiнiң құрылымын;-КТО арналған механизмдердi жөндеу жəне техникалық күту кезiндегi жұмыс жиынтығын; -бұрғылау жабдықтарын жөндеудi қауiпсiз жүргiзудiң негiзгi талаптарын;-фонтанды арматураны жөндеу жəне техникалық күтудің технологиялық процесiн;-штангалық скважиналық сораптардың бөлшектерiн жөндеудiң технологиялық процестерiн;-компрессорларды техникалық күтудің, жөндеудiң технологиялық процестерiн;-құбыр жолдарында кездесетiн ақауларды жəне оларды жоюды;-мұнайкəсiпшiлiк жабдықтарын құрастыруға арналған бөлiмшелер, цехтар, мұнара құрастыру кеңселерiнiң құрылымын, құрастыру бригадаларының квалификациялық жəне сандық құрамын;-бұрғылау қондырғыларын орнату əдiстерiн;-əртүрлi типтегi фонтан арматураларын құрастыру əдiстерiн;-мұнай жəне газды жинау, дайындау жəне сақтау жабдықтарын құрастыру əдiстерiн;iстей бiлуге тиiстi:-жабдықтардың жөндеуiн жəне техникалық күту кестесiн құрастыруын;-жабдықтардың типтiк бөлiктерiн бөлшектеудi жүргiзудi;-бөлшектердiң тозу мөлшерiн жəне шама-ларын анықтауды;-мұнай жабдықтары бөлшектерiн жөндеудi орындауын;-бұрғылау жəне мұнайкəсiпшiлiгi жабдықтарының диагностикасын жəнеақаулауды жүргiзе бiлудi;-жинақтау, реттеу, теңгеру, сынау жəне т.б. жөндеуден кейiнгi жұмыстарды;-жанар-май материалдарының түрлерiн анықтауды,қолдануды;-жанар-май материалдарына сұраныс жа-зуын жəне оларды жұмсау есебiн;-таль жүйесi механизмдерiн жинауын жөндеудiң техникалық күтуiн;-айналсоққа жəне ұршыққа жөндеу, техникалық күту жүргiзуді;-бұрғылау сораптарының күнделiктi күрделi жөндеуiн, күтуiн жүргiзудi;-КТО арналған механизмдер мен құралдарды жөндеудiң тиiмдi əдiсiн таңдауды;-жөндеу жұмыстарын қауiпсiз ұйымдастыруды;-фонтанды арматураны сынауды жəне жинауды, жөндеуді, ашуды, техникалық күтудi; -əртүрлi типтi штангалық скважиналық сорапты бөлшектеуді, жөндеуді, жинауды жəне сынауды; -компрессорды техникалық күтуді, жөндеуді;-тиiмдi əдiспен құбыр жолдарын жөндеудi;-мұнайкəсiпшiлiк жабдықтарын жəне бұрғылау қондырғыларын құрастыруға арналған техникалық құжаттардың жүргiзiлуiн;-бұрғылау қондырғыларын орнатудың тиiмдi əдiстерiн таңдауды;-скважиналарда арматураны құрастыруды, жүргiзудi;-фундаменттердi орнату жұмыстарын ұйымдастыруды жəне жабдықтарды құрастыруды;

Бұрғылау жəне мұнай кəсіпшілік жабдықтарын құрастыру, жөндеу жəне техникалық қызмет көрсету«Бұрғылау жəне мұнай кəсiпшiлiк жабдықтарын құрастыру, жөндеу жəне техникалық қызмет көрсету» пəнінiң мақсаты мен мiндетi.Жабдықтарды жөндеу жəне техникалық күту негiздерi.Жабдықтарды жөндеудi жəне техникалық күтудi ұйымдастыру.Жабдықтарды жөндеуге жiберер алдындағы дайындық жұмыстары.Машиналар мен механизмдердiң тозуы жəне үйкелуi.Бұрғылау жəне мұнайкəсiпшiлiктерi жабдықтары бөл-шектерiн жөндеу əдiстерi.Бұрғылау жəне мұнайкəсiпшiлiктерi жабдықтарының техникалық диагностика-сы жəне ақаулауы.Бұрғылау жəне мұнайкəсiпшiлiктерi жабдықтарының типтiк бөлшектерiн жөндеу.Бұрғылау жəне мұнайкəсiпшiлiктерi жабдықтарының типтiк бөлшектерiн жөндеу.Бұрғылау жəне мұнайкəсiпшiлiктерi мекемелерiндегi отын-май шаруашылығын ұйымдастыру.Бұрғылау жабдықтарын жөндеу жəне техникалық күту.Таль жүйесi механизмдерiн жөндеу жəне техникалық күту.Бұрғылау шығырының жұмыс жағдайы жəне құрылысы жөнiнде мағлұмат. Бұрғылау шығырын жөндеу циклының құрылымы. Техникалық күту, күнделiктi, күрделi жөндеу кезiндегi жұмыстар жиынтығы.Айналсоқ жəне ұршықты жөндеу жəне техникалық күту.Бұрғылау сораптарын жөндеу жəне техникалық күту.Бұрғылау қондырғыларының пневможүйесiнiң бөлшектерiн жөндеу жəне техникалық күту.Көтеріп-түсіру операциясына арналған механизмдер мен құралдарды жөндеу жəне техникалық күту. Бұрғылау қондырғыларының трансмиссиясын жөндеу жəне техникалық күту.Шығарып тастауға қарсы жабдықтарды жөндеу жəне техникалық күту.Бұрғылау құбырын жөндеу.Бұрғылау жабдықтарын жөндеу жəне күту кезiнде еңбектi қорғау.Мұнайкəсiпшiлiк жабдықтарын жөндеу жəне техникалық күту.Фонтанды арматураларды жөндеу жəне техникалық күту.Теңселмелi станоктарды жөндеу жəне техникалық күту. Құрылысы, сипаттамасы жəне жұмыс жағдайы.Штангалық скважиналық сораптар-ды жөндеу.Скважиналық батырылмалы электрсорап-тарын жөндеу.Ортадан тепкіш сораптарды жөндеу жəне техникалық күту.Поршендi, ортадан тепкiш жəне винттi компрессорларды жөндеу жəне техникалық күту.Мұнай жəне газды жинау, дайындау жəне сақтау жабдықтарын жөндеу жəне техникалық күту.Скважиналардағы технологиялық опе-рацияларды орындауға арналған, iлiнiп тұратын жабдық агрегаттарын жөндеу жəне техникалық күту.Құбыр жолдарын жөндеу.Мұнайкəсiпшiлiк жабдықтарын жөндеу жəне техникалық күту кезiндегi еңбектi қорғау.Жабдықтарды тасымалдау жəне құрастыру негiздерi.Бұрғылау жəне мұнайкəсiпшiлiктерi мекемелерiнде құрастыру жұмыстарын ұйымдастыру.Жабдықтарды тасымалдау.Бұрғылау қондырғыларын құрастыру.Бұрғылауды орнату əдiстерi.Бұрғылауды орнатуға арналған дайындық жұмыстары.Бұрғылау мұнаралары жəне оларды құрастыру.Бұрғылау жабдықтарын құрастыруБұрғылау қондырғыларының пневматикалық басқару жүйелерiн құрастыру.Бұрғылау ерiтiндiлерiн дайындау, тазалау, сақтау жабдықтарын құрастыру.Бұрғылаудағы көтерiп- түсiру операци-ясын орындауға арналған жабдықтарды құрастыру.Бұрғылау жабдықтарын тасымалдау жəне құрастыру кезiнде табиғатты қорғау.Фонтан арматураларын құрастыру.Теңселмелi станоктарды құрастыру.Поршендi, ортадан тепкiш жəне винттi компрессорларды құрастыру.Мұнай жəне газды жинау, дайындау жəне сақтау жабдықтарын құрастыру.

КҚ3КҚ4КҚ5КҚ6КҚ7КҚ8АҚ2АҚ5АҚ6АҚ8

АП 05 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- құрылғылар жіктелуін; - автоматты бақылау жүйесi түрлерiн; - МемСТ 21404-85 бойынша шартты белгiлерді;- деңгейді бақылауға арналған құрылғылардың шартты белгiленуiн;- автоматты реттеу түсiнiгiн жəне негiзгi анықтамаларын;- автоматты реттегiштердiң қажеттілігін;- басқару жүйесiнiң құрамын жəне қажеттiлiгiн.iстей бiлуге тиiстi:- құрылғылардың ауытқуын анықтап, есептеудi, дəлдiк класын анықтауды;- өлшеудің құрылымдық схемасын құрастыруды;- құрылғылардың дəлдiк класын анықтауды; - деңгейді бақылауға арналған функцио-нальды схемаларды құруды жəне оқуды;- объект қасиеттерiн анықтауды;- реттеу процесiнiң сапалы көрсеткiштерiн таңдауды;- орындаушы құрылғыларды ажыратуды;- басқаруды бағалау əдістерін анықтауды.

Өндірісті автоматтан-дыру негізі жəне ТПБАЖПəннің маңызы жəне оның мамандарды даярлаудағы ролі.Технологиялық көрсеткiштердi автомат-ты бақылау.Метрология негiздерi жəне автоматты бақылау жүйелерi.Қысымды бақылау.Материал шығыны жəне санын бақылау.Сұйықтық деңгейін жəне қатты себiлетiн материалдарды бақылау.Температураны бақылау.Сапалы көрсеткiштердi бақылау.Автоматты реттеу туралы жалпы түсiнiк. Автоматты реттегiштер жəне орындаушы құрылғылар.Технологиялық процестердi басқарудың автоматты жүйесi.Басқару объектiсi жəне басқару жүйелерi.Автоматтандыру жүйелерiн жобалау туралы түсiнiк.Өндірістегі технологиялық жабдықтардың жұмысын автоматтандыру.Басқарудың автоматтандырылған жүйесi. ТПБАЖ-дың негiзгi анықтамалары.«Жабдықтар жұмысын бақылаудың» ТПБАЖ жүйесi.Бағдарламалы басқарылатын автоматты манипуляторлар.«Жөндеу жұмыстарының» ТПБАЖ жүйесi.

КҚ2КҚ7КҚ8АҚ8АҚ10

АП 06 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:-iштен жану қозғалтқыштарын жіктелуін, оның құрылысын жəне негiзгi көрсеткiштерiн;-қозғалтқыштардың негiзгi көрсеткiштерiн жəне жылу балансын;- қолданылатын қозғалтқыштардың техникалық берiлуiн, конструктивтi жетiлдiруiн, экономикалық көрсеткiштерiн;-газ тəрiздi отын қасиеттерiн;-газ қозғалтқыштары конструкциясын жəне жұмыс процесiн;-iштен жану қозғалтқыштарын тоқтату жəне жiберуге дайындауды;-iштен жану қозғалтқыштарын iске қосуды;-iштен жану қозғалтқыштарын пайдалану жəне орналастыруда техника қауiпсiздiгi талаптарын.iстей бiлуге тиiстi:-əртүрлi белгiлерi бойынша қозғалтқыштарды жіктеуді;-қозғалтқыштардың жұмысын сипаттай-тын негiзгi көрсеткiштердi анықтауды;-қозғалтқыш құрылысын таңдауын жүргiзудi;-газ қозғалтқыштарын жүргiзудi;-қозғалтқыштарды жiберу жəне тоқтатуды, олардың жұмысын бақылауды;-iстей бiлуге тиiстi:-қозғалтқыштарды таңдауды, оның жұмысын қадағалауды;-негiзгi бұзылыстарды анықтауды жəне оларды жоюын.

Іштен жану қозғалытқыштары«Iштен жану қозғалтқыштары» пəнiнiң мақсаты жəне мiндетi, оның басқа пəндермен байланысы.Iштен жану қозғалтқыштарының құрылысы туралы жалпы мағлұмат жəне жылу есебiнiң негiздерi.Iштен жану қозғалтқыштарының тео-рия негiздерi.Iштен жану қозғалтқыш жұмысын сипат-тайтын, көрсеткiштер.Мұнай жəне газ өнеркəсiбiнде қолданылатын iштен жану қозғалқыштар құрылысы.В2 типтi базалық қозғалтқыштар жəне оның жүйесiнiң құрылысы.Газ тəрiздi отының физикалық қасиеттерi жəне газ қозғалтқыштарының жұмыс процесiндегi ерекшелiктерi. Газ қозғалтқыштарының жұмыс қоспасының жануы жəне коректену жүйесi.Көп отынды, газтурбиналы жəне болашақ қозғалтқыштары.Поршендi iштен жану қозғалтқыштарын пайдалану жəне құрастыру.Мұнай жəне газ өнеркəсiбiнде қолданылатын iштен жану қозғалтқыштарынын техникалық пай-далану.Мұнай жəне газ өнеркəсiбiндегi қолданылатын поршендi iштен жану қозғалтқыштарынын техникалық күту.Iштен жану қозғалтқыштарын пайдалану кезiндегi техника қауiпсiздiгi.


АП 07 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:-электрэнергетика негiзгi түсiнiктерiн;-электр жабдықтау схемаларының негiзгi түрлерiн;-жоғары вольтты электр жабдықтарының жұмыс принципiн;-басқару аппаратурасының құрылысы жəне жұмыс принципiн;-жарылыс қауiптi жəне өрт қауiптi ғимараттарда қолданылатын электр жабдықтарын;-бұрғылау қондырғысы электржабдықтарының құрылысын жəне жұмыс принципiн;-компрессорлық жəне мұнайсораптық станция электржабдығының құрылысын жəне жұмыс принципiн;-электрқондырғыны пайдалану жəне қауiпсiз қызмет көрсету ережелерiн.iстей бiлуге тиiстi:-қиын емес электржабдықтар схемаларын оқып бiлудi; -электржабдықтардың дұрыс жұмыс жа-сауын бақылауды;-басқару аппаратурасының жұмысын қадағалауды;-жарылыстан қорғалған электр жабдықтар жұмысын қадағалау жəне жүктемесiн бақылауды;-бұрғылау электржабдықтарының жұмысын бақылау, уақытында ағымды жөндеу жəне профилактикалық жұмыстарды жүргiзудi; -мұнай кəсiпшiлiк электр жабдықтар жүктемесiн жəне құрылысын, жұмыс жасауын бақылауды;-схемаларды оқып бiлу, электр энергия-ны үнемдеудi;-электр тоғына түскен кезiнде алғашқы көмек көрсету.

Өндіру жəне бұрғылау объектілерінің электр жабдықтарыМұнай кəсiпшiлiгiнде қолданылатын ар-найы электржабдықтар.Мұнайкəсiпшiлiк мекемелерiн электрмен жабдықтау.Жоғары кернеулi қондырғылар электржабдықтары.Электр жетегi туралы жалпы мағлұмат. Электржетегiнiң дамуы. Динамикалық момент, статикалық кедергiге түсiнiктеме. Аумалы процеске түсiнiктеме.Электрқозғалтқыштардың басқару аппара-туралары жəне сызбалары.Электржабдықтардың жарылыс қауiпсiздiгi.Бұрғылау қондырғысының электр жабдықтары. Мұнайды сораптық өндiру қондырғысының электржабдықтары.Кəсiпшiлiк компрессорлық сораптық станциялар электр жабдықтары, мұнайды сусындандыру жəне тұзсыздандыру қондырғылары.Мұнай кəсiпшiлiгiн электрлiк жарықтандыруҚуат коэффициентi жəне электр энерги-яны үнемдеу.Қауiпсiздiк техникасы жəне қорғаныстық жермен қосу құрылғылары.

КҚ17АҚ14

АП 08 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- поршендi жəне ортадан тепкiш сораптардың құрылысы жəне жұмыс принципiн;- сораптарды жəне сорапты станцияларды пайдалану ережелерiн;- сораптарды жөндеу жəне техникалық күту кезіндегі техника кауiпсiздiгiн;- сораптарды құрып орнатуды;- сораптарды тоқтату, жiберу жəне пайдалануды;- поршендi жəне ортадан тепкiш сораптардың жұмыс принципiн;- компрессорлардың бөлшектерi мен негiзгi бөлiктерi құрылысын;- компрессорлық машиналарды жөндеу жəне күтуде техника қауiпсiздiгiн;- компрессорлық станцияларын күтудiң ережелерiн жəне техникалық сипат-тамаларын.iстей бiлуге тиiстi:- берiлген көрсеткiштер бойынша сорап-тарды таңдауды;- сораптар жұмысының негiзгi көрсеткiштерiн анықтауды;- сораптар сипаттамасын құрастыруды жəне шешудi;- берiлген жағдайларға байланысты со-рапты қондырғыларды есептеудi;- сораптарда апатсыз, дұрыс жұмыс жасауды;- сораптарды техникалық күтуді;- белгiлi жағдайларға байланысты ком-прессорларды таңдауды;- компрессорлар жұмысының негiзгi көрсеткiштерiн анықтауды;- компрессорлық машиналарды тоқтатуды, жiберудi.

Компрессор қондыр-ғылары жəне со-раптарПоршендi сораптардың жіктелуі жəне жұмыс принципi. Бiр жəне қос əрекеттi сораптар. Ортадан тепкiш сораптардың классифика-циясы жəне жұмыс принципi.Арнайы типтi сораптар.Сораптарды техникалық күту.Сораптарға қойылатын жалпы техникалық талаптар.Сораптарды жөндеу.Поршендi компрессорлардың жұмыс принципi жəне жіктелуі. Поршендi компрессорлардың негiзгi бөлшектерi жəне бөлiктерi.Ортадан тепкiш компрессорлар.Компрессорларды техникалық күту.Компрессорларды техникалық қарау жəне жөндеу.Компрессорлық станциялардың негiзгi жəне көмекшi жабдықтары.

АК15

АП 09 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- кəсiпорынның ұйымдастыру құқықтық формасын жəне кəсiпкерлiк туралы азаматтық кодекс бабын;- жөндеу бригадаларының жұмысшы санын анықтауды;- əртүрлi жүйе мен формадағы еңбек ақы есептеуді;- жөндеу жұмыстарының өзiндiк құнының құрылымын;- өнеркəсiп рентабельдiлiгiн жəне табыс, пайда түрлерiн;- өнеркəсiптегi ҒТП-тiң негiзгi бағыттарын;- кəсiпорын жұмысын жоспарлау негiзін, оперативтi жоспарларды игеру тəртiбi жəне құрамының есебiн;- басқарушының негiзгi принципi, мақсаты мен мiндетiн;- жоспар түрлерiн, оларды игеру принциптерi, жоспарлау этаптарын;- жөндеу жұмыстарының көлемдi көрсеткiштерiн жоспарлы есептеу əдiстерiн.iстей бiлуге тиiстi:- негiзгi қорлардың құрылымын талдап, бағасын шығаруды;- еңбек ақы бойынша көрсеткiштер құрамын, оларды бағалап өлшеуiн;- кадрлар құрылымын, еңбек өнiмдiлiгiнiң өсiмiн анықтауды;- жөндеу жұмыстарының калькуляциясы-на жеке бап бойынша есептеу жүргiзудi;- табысты анықтап, кəсiпорын, өнiм рентабельдiлiгiн есептеудi;- бөлімшелердiң негiзгi жоспарының көрсеткiштерiн есептеудi;- iскерлiк қарыс-қатынас этикасының ерекшелiктерiн сақтауды;- оперативтi жоспар көрсеткiштерiн есеп-теу, олар бойынша тəжiрибелiк шешiм қабылдауды.

Өндірістік экономика, жоспарлау жəне өндірісті ұйымдастыру«Өнеркəсіп экономикасы, жоспарлау жəне өндірісті ұйымдастыру» пəнiнiң орта буын мамандарын дайындау iсiндегi мазмұны мен маңызы. Мұнай жəне газ өндiрiсiнiң халық шаруашылық жүйесiндегi маңызы.Өндiрiстiк экономиканың негiздерi.Өндірістік кəсiпорын – кəсiпкерлiктiң материалдық базасы жəне объектiсі.Кадрлар, еңбек өнiмдiлiгi жəне еңбек ақы.Жөндеу жұмыстарының өзiндiк құны жəне кəсiпорын шығыны.Пайда, рентабельдiк, өндiрiстiк кəсiпорынның табысы.Өндiрiстiк кəсiпорынның жəне оның құрылымдық бөлiмшелерiнiң қызметтерiнiң технико-экономикалық көрсеткiштерi.Кəсiпорын қызметтерiнiң экономикалық механизмi жəне өндiрiстiк тиiмдiлiгiн өсiру.Ғылыми техникалық прогрестiң экономикалық проблемалары.Өндiрiстiң экономикалық тиiмдiлiгiн көтеру маңыздылығы. Жалпы жəне салыстырмалы экономикалық тиiмдiлiк. Өндiрiстiң экономикалық тиiмдiлiгiн көтеру жоспарының көрсеткiштер жүйесi.Өнеркəсiпте өндiрiстi басқарудың негiзгi принциптерi мен мiндеттерi, мақсаттары. Өндiрiстiң басқару құрылымы. Басқару функциялары, есеп реттеуi.Өнеркəсiптегi көмекшi өндiрiстiң ұйымдастыру құрылымы. Өнеркəсiптiк көлiк жəне электр шаруашылығы. Мұнай жəне газ өнеркəсiбiндегi көмекшi өндiрiстi жетiлдiрудiң негiзгi бағыттары. Өндiрiстiк кəсiпорындарды жоспарлау негiзi.Өндiрiстiк кəсiпорындардың жоспа-рын құру тəсiлi жəне мазмұны, оның көрсеткiштерi, есептiк тəртiбi.

АҚ6

АҚ16

АП 10 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- еңбектi қорғау аймағында қолданылатын терминдер мен анықтамаларды;- еңбек заңдылықтарының негiзiн, Қазақстан Республикасының «Еңбек туралы» заңын;- өндiрiстiк санитария жəне еңбек гигиенасының анықтамасын;- қауiптi жəне зиянды заттардың қысқаша мiнездемесiн;- жарықтану мен желдеткiштiң түрлерiн;- мұнай жəне газ өндіру өндірісіне қойылатын талаптарды;- технологиялық процестерді жүргізу кезiндегі қауiпсiздік шараларын;- қысыммен жұмыс жасайтын сиымдылықтарды пайдалану жəне жөндеу кезiнде қауiпсiздiк ережелерiн;- өрттiң пайда болу себебi жəне жану процестерiн;- өрт сөндiргiш заттарды пайдалануды;- өрттi қорғау қызметiн ұйымдастыруын;- экологияның ғылым ретiндегi мiндеттерiн;- табиғи ресурстарды қорғау негiздерiн;- мұнай жəне газ өндіру мекемелерінiң жəне елді мекендердiң экологиялық про-блемаларын;- қоршаған табиғи ортаның ластану көздерiн;- жер бетiнiң жəне жер асты суларының ластану көздерiн.iстей бiлуге тиiстi:- еңбектi қорғау пəнiнін арнайы пəндермен байланысын табуды;- Н-1, Н-2 формасы бойынша акт тол-тыруды;- жеке қорғану құралдарын қолдануды жəне бөлме iшiндегі ауа алмасуының еселiгiн анықтауды;- зақымданған адамға көмек көрсетудi; - өрт сөндiргiштер мен өртке қарсы ин-вентарьды қолдануды;- ағынды суларды тазалаудың тиiмдi əдiсiн таңдауды;- жер қорының ластану есебiн шығаруды.

Еңбек қорғау жəне өндірістік экологияЕңбектi қорғау туралы жалпы мəлiметтер.Еңбек заңының негiздерi. Еңбектi қорғаудағы заңды сақтауды қадағалау жəне бақылау.Еңбектiң қауiпсiз əдiстерiне жұмысшыларды оқыту.Кəсiби аурулар жəне өндiрiстiк жарақаттану туралы түсiнiктер.Өндiрiстегi қайғылы оқиғаны тергеу, есеп-ке алу жəне талдау.Өндiрiстiк санитария жəне еңбек гигиенасының түсiнiктерi. Жеке қорғаныс құралдары.Өндiрiстiк ортаның метереологиялық жағдайы. Өндiрiстiк желдеткiш жəне жарықтану. Өндiрiстегi шу жəне дiрiл.Мұнай жəне газ өндіру мекемелеріндегі өндiрiстiк санитария. ЖКШ.Электрқауiпсiздiк. Құрылыс-монтаждау жұмыстары кезiндегi техника қауiпсiздiгi.Жүктi тасымалдау, ауырлықты жылжыту жəне көтеру-түсiру жұмыстары.Мұнай, газ жəне химия өндірісiнiң жабдықтарын техникалық күту жəне жөндеу кезiндегі техника қауiпсiздiгi.Өртке қарсы қорғану.Өрт сөндiру кезiнде қолданылатын жабдықтар жəне қондырғылар.Мұнай, газ өңдеу жəне химия өндірісіндегі өртке қарсы шаралар.Экологияны - ғылым ретiнде тану. Экология мiндеттерi.Табиғатты пайдалануды басқаратын құқықтық ұйымдастыру ережелерi.Мұнай жəне газ өнеркəсібі жəне қоршаған орта.Ластанған жəне ластайтын заттардың көздерi. Экологиялық қауiптiлiк.Су бассейнi, жер қойнауы жəне оларды мұнаймен ластанудан қорғау.

БҚ3КҚ1АҚ7

БҰАП 00 Білім беру ұйымы анықтайтын пəнБҰАП 01 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы

білуі тиіс:- техникалық қызмет көрсету мен жөндеудiң түрлерiн;- жөндеу нормаларын, жоспарлы - ескер-ту жүйесiнiң ережелерiн;- жөндеу жұмыстарын ұйымдастыру əдiстерiн;- күрделi жөндеудiң технологиялық процесiн;- бөлшектердiң желiну жəне бұзылу себептерін;- жабдықтарды бөлшектеу принциптерiн, бөлшектердi iрiктеудi;- бөлшектерді қалпына келтіруде қолданылып жүрген əдістерді;- техникалық қызмет көрсеткенде, жөндегенде жəне пайдалануда техника қауiпсiздiк талаптарын;- қоршаған ортаны ластандыру себептерiн жəне оны жою жолдарын.iстей бiлуге тиiстi:- жабдықтарға техникалық қызмет көрсету, жөндеудiң жоспар-кестесiн құруды;- жабдықтарды машина уақытымен қолдану коэффициенттерiн есептеудi;- жабдықтарды жұмысқа жарамды күйде сақтауды;- жұмыс өнiмдiлiгiн жақсарту жолдарын қарастыруды;- жабдықтардың техникалық күйін анықтауды;- жабдықтарды механизмдерге жəне түйiндерге бөлшектеудi;- жабдықтар ақауларын анықтауды жəне оны жою жолдарын;- қоршаған ортаны қорғау нормативтi құқықты актiларды қолдануды.

Жөндеу технологиясы жəне бөлшектерді қалпына келтіру«Жөндеу технологиясы жəне бөлшектердi қалпына келтiру» пəнiнiң мақсаты.Бұрғылау жəне мұнай кəсіпшілігі жабдықтарына техникалық қызмет көрсету жəне жөндеу жұмыстарын ұйымдастыру.Негiзгi жөндеу нормативтері.Жөндеу қызметтерiнiң құрылымы жəне жөндеу əдістерін ұйымдастыру.Күрделi жөндеудiң технологиялық процесi құрылымы. Бұрғылау мекемелерiнің майлағыш шаруашылығының құрылымы.Бөлшектердiң бұзылу түрлерi жəне оның себептерi.Машиналардың жұмысқа жарамдылығы, сенiмдiлiгi жəне төзiмдiлiгi.Жабдықтарды жөндеу технологиясы.Өндіріс жабдықтарын бөлшектеу.Бөлшектердi қалпына келтiру əдiстерiнiң классификациясы.Өндірісте пайдалану жабдықтарын жөндеу.Өндіріс жабдықтарына техникалық қызмет көрсеткенде жəне жөндеу жұмыстарында техника қауiпсiздiгi ережелері жəне өндірістік санитария.Өндіріс жабдықтарын пайдалану жəне жөндеу кезiнде қоршаған ортаны қорғау.

КҚ8КҚ10АҚ7

2.1 0807000 – «Мұнай жəне газ өнеркəсібі жабдықтарына техникалық

қызмет көрсету жəне жөндеу» мамандығы бойынша жоғары деңгей маманына техникалық жəне кəсіптік білім берудің оқу бағдарламасының құрылымы

Оқыту түрі: күндізгіОқыту мерзімі: 2 жыл 10 айНегізгі орта білім базасындаОқыту мерзімі: 1 жыл 10 айЖалпы орта білім базасында




Қалыптастыратын құзіреттілік коды

ЖБП 00 Жалпы білім беру пəндеріЖГП 00 Жалпы гуманитарлық пəндері


(Жалғасы бар).

ЖГП 01 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- қазақ (орыс) тілін үйреніп, кəсіптік бағыттағы мəтіндермен жұмыс істеуге жəне оларды талдауға қажетті лексикалық (1500 лексикалық бірлік) жəне грамматикалық минимумды меңгеру;-тілдік коммуникацияның түрлі жағдайларда тілдесе білу мүмкіндігін қамтамасыз ететін деңгейде қазақ (орыс) тілін меңгеру;-тілдік нормаларды, тілдесудің іскерлік аясындағы стилистисти-касын игеру; - қазақ (орыс) əдеби тілінің публицистикалық жəне ресми-іскерлік қазақ (орыс) тілінің нор-малары, белгілерін, жанрларын;- қазақ (орыс) орфографиясы мен пунктуациясының негізгі принциптерін;-фонетика, сөзжасам, морфология жəне синтаксис бойынша негізгі мəліметтерді;-тыныс белгілерін қою ережелерінің жиынтығын білу, бұлардың көмегімен тілдік материалдың құрылымдық – семантикалық бөлінуі жүзеге асыруы.істей білуі тиісті:-ауызша іскерлік коммуникацияның (іскерлік əңгіме, мəжіліс жүргізу) дағдыларын қолдана білу;-түрлі жанрдағы жазбаша, ауызша мəтіндер құру;-кəсіптік түрлі тілдік құралдарды меңгеру;-мазмұндаудың қисындылығына қол жеткізетіндей дəрежеде іскерлік құжаттарды редакциялау;-тілдік өзін-өзі бақылауды жүзеге асыру, грамматикалық жəне тілдік қателерді түзету;-кəсіптік бағыттағы мəтіндерді редакциялау жəне жетілдіру.

Кəсіби қазақ (орыс) тіліТілді дамыту. Тілдік ком-муникация. Тіл - тілдік қызмет өнімі. Диалог - кез келген тілді құрастыра білудің негізі. Мəтін. Мəтін принципі. Бөтен тілді жеткізе білу тəсілдері. Бөтен тілді жеткізе білудегі пунктуация. Қазақ (орыс) тілінің функциональдық стильдері. Тілдік жəне стильдік нормалар.Тілдік фактор кодифика-циясының негізгі құрал-дары: сөздіктер, анықтама-лықтар, техникалық мəтіндер. Тіл мəдениеті. Тіл мəдениетінің анықтамасы. Сөздерді дұрыс қолдана білу. Кəсіптік – іскерлік тілдесу. Кəсіптік –іскерлік өзара əсер етудің мақсат-тары. Іскерлік тілдесудің түрлі жағдайлары. Диалог. Монолог. Төл сөз. Іскерлік тілдің морфологиялық ерекшеліктері. Зат есім, сын есім, есімдік, етістікті қолдану. Іскерлік тілдің синтаксистік ерекшеліктері. Жазбаша кəсіптік қазақ (орыс) іскерлік тілінің түрлері. Жазбаша кəсіптік тілдің бір түрі ретіндегі қызметтік құжаттар.Қызметтік құжаттар туралы ұғым. Өндірістік құжаттар-дың негізгі түрлері. Оларды құрастыру мен рəсімдеудің ережелері. Іскерлік хаттар. Жеке іскерлік қағаздар. Іскерлік құжаттардағы сөз тəртібі. Кəсіптік терминдер.Ауызша іскерлік тілдесу жəне оның нормалары. Ауызша кəсіптік-іскерлік коммуникацияның жанр-лары. Дəстүрлік жанрлар: өндірістік мəжіліс, пресс-конференция, коммента-рий, іскерлік талас, дебат-тар. Іскерлік тілдесудің инновациялық түрлері: тұсаукесер, «дөңгелек стол», брифинг, көрмелер. Іскерлік кəсіптік тілдесудегі бей-вербалды коммуникация құралдары.Ауызша кəсіптік іскерлік тілдің нормаларын бұзу. Кəсіптік іскерлік тілдің ауызша жанрларындағы стилистикалық қателерді талдау. Кəсіби қазақ (орыс) тілін кəсіби орыс (қазақ) тілімен салыстыру.

БҚ10КҚ9

ЖГП 02 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:-шетел тілін үйреніп, кəсіптік бағыттағы мəтіндермен жұмыс істеуге жəне грамматикалық ми-нимумды меңгеру;-тілдік нормаларды, тілдесудің іскерлік аясындағы стилистика-сын игеру;істей білуі тиісті:-ауызша іскерлік коммуникацияның (іскерлік əңгіме, мəжіліс жүргізу) дағдыларын қолдана білу;- іс құжаттарын редакциялауды;- кəсіптік бағыттағы мəтіндерді жетілдіру, редакциялау.

Кəсіби шетел тілі Кəсіби шетел тілдерінің негізі. Кəсіптік терминдер мен фразеологиялық ай-налымдар.Мамандығы бойынша кəсіптік лексика, іскерлік тілі. Ауызша кəсіптік іскерлік қарым-қатынас жəне оның нормалары.Тілдік факторлардың негізгі кодтары: сөздік, анықтамалық, техникалық мəтін. Аударма техникасы (сөздікпен), кəсіптік мəтіндерді аудару.

БҚ10КҚ9

ЖГП 03 Қазақстан тарихыЖГП 04 Пəнді оқу қорытындысында

білім алушы білуі тиіс:- спорттық жаттығуларды орын-дау кезіндегі техника қауіпсіздігі ережелерін, волейбол, баскетбол ойыны ережелерін, шаңғыда жүру ережесін, гимнастикалық жаттығуларды орындау ережесін, компаспен бағдарды анықтауды;істей білуі тиісті:- волейбол, баскетбол ойнауды, гимнастикалық жаттығуларды орындауды, шаңғыда жүруді, туристік жорыққа шығуды, ком-пасты қолдануды, азимутты жəне туристік маршрутты анықтауды.


ЖКП 00 Жалпы кəсіптік пəндерЖКП 01 Пəнді оқу қорытындысында

білім алушы білуі тиіс:- форматтың өлшемдерiн, масштабтың түрлерiн;- графикалық жұмыстағы сызба түрлерін;- бөлшектердің контурын орын-дауды;- геометриялық дене түрлерiн;- проекцияны өзгерту түрлерін;- МЕМСТ бойынша сызба өлшемдерін салуды;iстей бiлуге тиiстi:- бөлшектердің контурын сызуды;- масштаб таңдап, сызбаға өлшемін дұрыс қоюды;- геометриялық денелердi про-екциялауды;- детальдың эскизiн ретiмен сы-зып бiлудi;- бөлшектер сызбаларын оқуды;

СызуСызбалардың графикалық орындалуы.Деталдардың техникалық контурлары. Геометриясының дене про-екциялары. Призма, пирамида, цилиндр, параллелепипед, куб, конус. Сызбаларды орындаудың жалпы ережелері.Жұмыс орнында деталь сызылмасының атқаратын қызметi. Эскиздiң орындалу ретi мен əдiстерi.Құрастыру сызбасы туралы жалпы түсiнiк.Құрастыру сызбаларын оқу.Мамандықтар бойынша технологиялық сызбалардың схемалары.

КҚ13

ЖКП 02 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- электр схемасында қолданылатын шартты белгілерді;- электр тiзбегi, тізбек элементтері мен бөлімдерінің, кернеудің электр қозғаушы күшінің, электр тоғы күшінің, қуатының, меншікті кедергінің анықтамаларын;- тоқ жұмысы, өткізгіштігі, электр кедергісі, толық тізбек жəне тізбек үшін Ом заңын;- электр энергиясының жылуға айналуын, Джоул-Ленц заңы тұжырымдамасын;- мекеменің энергожүйеден элек-трмен қамтамасыз етілуiн;- жерлендірудің мақсаты мен маңызын;істей білуге тиісті:- схемада электр тiзбегiнiң негізгі элементтерін құрастыруды;- берілген элементтермен электр тізбегін жинауды;- есеп шығаруға Ом, Кирхгофф жəне Джоул-Ленц заңдарын пайдалануды;- токты, кернеуді, энергия қуатын, кедергіні өлшеуді.

Жалпы электротехника жəне электроника негізі Электр тоғы.Тұрақты токтың электр тізбегі есебі.Электр жəне магнит өрісі. Айнымалы тоқтың электр тiзбегiнің параметрлері мен элементтері.Айнымалы тоқтың электр тiзбегiн векторлық диаграм-ма көмегімен есептеу.Электрондық лампа.Электронды түзеткіштер.Электронды күшейткіштерЭлектронды генераторлар жəне өлшеу құралдары. Микроэлектрониканың инте-гральды схемалары.Автоматты жүйенің электрондық құрылғылары.Электр энергиясын беру жəне тарату.Электротехника негiздерi.Жерлендірудің мақсаты, құрылғысы, жағдайын бақылау.

КҚ10

ЖКП 03 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- механикалық қозғалыс туралы ғылым ретіндегі кинематиканың негiзгi түсiнiгiн;- кедергi материалдарының негiзгi жағдайларын;- берiктiкке, төзімділікке, тұрақтылыққа есептеу түсінігін;- əртүрлi берiлiстердiң түрлерін;- муфталардың жəне подшипниктердің жалпы түсiнiгiн жəне жіктелуін;iстей бiлуге тиiстi:- материал нүктесін анықтауды;- байланыс реакциясы бойынша жұмыс жүргізуді;- бұрыштық үдеуді анықтауды;

- жылдамдық аралығын анықтауға есеп шығаруды;

- берiктiкке, төзімділікке, тұрақтылыққа есеп шығаруды;- төзімділік шегі коэффициентінің төмендеуін есептеуді;- тісті жəне червякты редук-торларды бөлшектеу жəне жи-нау өлшемдері бойынша тісті дөңгелектердің параметрлерін анықтау дағдысын игеруді;- білік моменті мен диаметрі бой-ынша қосу муфтасын таңдауды;

Техникалық механика негізіТехникалық механиканың техникадағы маңызы. Теориялық механика. Статика.Кинематика геометриялық түсінік тұрғысынан механикалық қозғалыс ту-ралы ілім. Динамика. Динамиканың аксиомалары жəне олардың негiзгi түсiнiгi.Жұмыс жəне қуат.Бөлшектер мен түйіндердің Қосылыстардың қажеттiлiгi. Қосылыстары.Машина мен бөлшектің беріктігі жəне шарша-уы есебі. Ажырайтын жəне ажыра-майтын қосылыстар. Бұрандалы қосылыстар.Шпонкалы жəне шлицтi қосылыстарБерiлiстер туралы жалпы мəліметтер.Фрикциялық қосылыстар.Тiстi берiлiстер.Червякты берiлiстер.Редукторлар.Белбеулi берiлiстер. Шынжырлы берiлiстер. Бiлiктер мен осьтер.Подшипниктер.Муфталар. Корпус бөлшектері жəне серіппелер.

КҚ14

ЖКП 04 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- сызбалардағы қондырулар жəне отырғызулардың белгiлеуiн;- негiзгi калибрдiң өлшемдерiн таңдауға қойылатын талаптарды жəне калибрді бақылауды;- өлшем құралдарының метрологиялық көрсеткіштерін жəне негізгі өлшем бірліктерін; - тiстi дөңгелектердiң цилиндрлік түрлерін.iстей бiлуге тиiстi:- қосылыстардың жіберілген өлшемдерін анықтау кестесін қолдануды;- берілген қондыруларды таңдауда анықтамалық оқулықтарды қолдануды;- тегіс калибрлердің өлшемін есептеп, біліктер мен осьтерді бақылау калибрін есептеуді; - подшипниктерді қондыру есебін шығаруды жəне орналасу сызба-сын құруды;- өлшеу құралдарын пайдалану-ды, машина құрылысында өлшеу құралдарын таңдауды; - ұзындық өлшемдері жиынтығын қолдануды;- келген құралмен аспаппен өлшеу жүргізуді;- бұрыштар мен конусты өлшеу құралдарын пайдалануды;- техникалық өлшеу құралдарын қолдануды.

Техникалық өлшеу жəне стандарттау негізі Стандарттау түсінігі, оның мақсаты мен міндеті. Стандарттың маңызды мемлекеттiк жүйесi.Қондырудың жəне дəлдiк шегiнiң негiзгi түсiнiгi жəне анықтамасы.Сыртқы бетiнiң формасының дəлдiгi. Сыртқы бетiнiң кедiр-бұдырлығы.Тербелiс подшипниктердiң қондырылуы жəне дəлдiк шегi. Метрорологиялық қызмет, оның құрылымы жəне міндеті. Штрихтi, тежегiш-механикалық жəне тежегiш-оптикалық аспаптар.Бұрыштарды жəне конустар-ды өлшеу құралдары жəне əдiстері.Бұрандаларды өлшеу құралдары жəне əдiстерi.Тiстi дөңгелектердi жұмыс кезiндегi бақылау.

БҚ6КҚ6КҚ8

ЖКП 05 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- металдарды кесу туралы түсінікті;- инструменттерді жіктеуді, тесу принципін, өте қатты материал-дарды пайдалану;- станоктарды номерлеу жəне оның шешілуін;- токар тобы станоктарының негізгі түйіндерін;- жылдам тегістеу əдістерін;- электр физикалық жəне электр химиялық өңдеу ерекшеліктерін;- біріктірілген кесу инструменттерінің конструкциялық ерекшеліктерін жəне негізгі типтерін;iстей бiлуге тиiстi:-кесу инструменттерінің конструктивтік элементтерін анықтауды;- кесу күшін, тозу критериін анықтауды;- əртүрлі берілістердің беріліс қатынастарын анықтауды;- кинематикалық тізбек теңдеуін құруды;;- жұмысты орындауға станокты дайындауды;- жону жəне созу арқылы кесу кезіндегі МЕМСТ пайдалануды;- инструментті тез ауыстырып бекіту схемасын қолдануды.

Станоктар мен құралдар жəне металды кесу арқылы өңдеуКесу процесi.Металл кесу, кесетiн құрал- саймандар жəне металл кескiш станоктар жайлы мəлiмет.Дайындаманы токарлық тобындағы станокта өңдеу. Тесiп кеңейту тобындағы станоктарда дайындама-ны өңдеу. Фрезерлiк топтағы станок-тарда өңдеу.Жонып үгiту жəне созу ста-ноктарында өңдеу.Тiс кескiш құралдар.Тiс өңдейтiн станоктар-да өңдеу.Шлифтеу, жону жəне жетiлдiру станоктарын-да өңдеу.Өңдеудiң электрофизикалық жəне электрохимиялық əдiстерi.Көпшiлiк өндiрiстегi металл кескiш жабдықтар.

БҚ4КҚ7КҚ8КҚ9КҚ10

ЖКП 06 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- металлдың кристалдық құрылымын;- болаттардың химиялық құрамы, мақсаты, сапасы жəне құю кезіндегі сипаты бойынша класси-фикациясын;- құйма шойындардың жіктелуін, маркаларын, қолданылуын жəне оның жетістігін;- түсті металдар құймаларының мұнай өндірісінде қолданылуын;- коррозия жəне коррозиялық бүлінулер түрлерін, мəнін;- пластмасса өндірісі үшін шикізаттар;- каучук қасиеттері жəне түрлері, оның алынуы;- сызбадағы дəнекерлеу қосылыстарының белгіленуі; iстей бiлуi тиiстi:- мұнай кəсiпшiлiктерiнiң құбырларының маркаларын берiктiгiн тобына байланысты анықтауды;- микроқұрылымы бойын-ша шойынның типін жəне құрылымының металдық негізін анықтауды;- белгілі бұйым үшін пластмасса-ны таңдау үшін анықтамалықты қолдануды;- құйманы алудың тиiмдi тəсiлдерiн таңдауды;- доғалы пiсiруге қажеттi жабдық ретінде электрод таңдауды;

Металдар технологиясы жəне конструкциялық ма-териалдарМеталдардың құрылысы жəне қасиеттерi.Конструкциялық материалдардық қасиеттерiнiң классифи-кациясы.Қорытпалар теориясынан негiзгi мəлiметтер.Болаттардың химиялық құрамы, мақсаты, сапасы бойынша классификациясы, МЕМСТ бойынша марки-ровкасы.Қаныққан жəне құйма шойындардың классифи-кациясы.Түстi металдар туралы түсiнiк.Металдар коррозиясының түрлері жəне олармен күрес.Пластмасалар. Пластмасс классификациясы. Каучуктен жасалған бұйымдар мен материалдар.Ағаш материалдары, керами-ка, əйнек.Желiм жəне сыр бояулар материалдары.Өндіріс машиналарын жасаудағы құюма өндiрiсiнiң қазiргi жағдайы.Дəнекерлеу процесiнiң кəзіргі жағдайы, орны жəне маңызы.

АҚ7АҚ8

ЖКП 07 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс: - гидравликаның мiндеттерi мен мақсаттарын;- сұйықтықтың негiзгi физикалық қасиеттерiн, олардың қысыммен температураға байланысын;- қысымның түрлері (абсолюттік артық вакуумдық);- қысымның қасиеттері;- гидродинамиканың негізгі түсінігі мен анықтамалары;- сұйықтықтың шығыны мен жылдамдығын өлшейтін аспаптар;- идеалды жəне шынайы сұйықтық үшін Бернулли теңдеуiн;- Ньютондық емес сұйықтықтардың негізгі түсінігі жəне классификациясы;- идеал газдардың негiзгi анықтамаларын;- термодинамикалық процестерді;iстей бiлуге тиiстi:- сұйықтықтың тығыздығы мен тұтқырлығын өлшейтін аспаптар-ды қолдануды;- сұйықтықтың негізгі физикалық қасиеттерін есептеуді жүргізуді;- қысымды анықтау (абсолюттік артық вакуумдық);- сыйымдылықтың түбіне жəне қабырғаларына əсер ететін қысымды анықтау;- ағынның гидравликалық элементтерін анықтау;- жергілікті кедергілер жəне ұзындық бойынша арынның жоғалуын есептеуi;- гидравликалық соққы жылдамдығын есептеу;- идалды газдардың заңдарын қолдану арқылы есеп шығару;- термодинамикалық процестерді аналитикалық жəне графикалық əдіс арқылы есептеу.

Гидравлика жəне жылу техникасыГидравлика пəнінің дамуының қысқаша түсінігі.Сұйықтықтың негізгі физикалық қасиеттері, олардың температураға жəне қысымға байланысы, өлшем бірліктері.Гидростатика.Гидростатикалық қысым.Гидродинамика.Гидродинамиканың анықтамалары жəне негiзгi түсiнiгi.Идеалды жəне шынайы сұйықтықтық үшін Бернулли теңдеуi.Гидравликалық кедергiлер.Құбыр жолдарындағы сұйықтықтың қозғалысы.Саңылаулар мен қондырмалардан сұйықтықтың ағып кетуі.Кеуектi ортада сұйықтықтың қозғалысы.Ньютондық емес сұйықтықтар.Термодинамика жəне жылу техника негiздерi.Идеал газдардың заңдары жəне негiзгi анықтамалар.Термодинамикалық про-цестер.

БҚ11

АП 00 Арнайы пəндерАП 01 Пəнді оқу қорытындысында

білім алушы білуі тиіс: -мұнай жəне газ геология-сы негiздерiн, жыныстардың коллекторлық қасиеттерін;-айналмалы əдiспен мұнай жəне газ скважиналарын бұрғылау процесiнiң анықтауын;-бұрғылау ерiтiндiлерiнiң функ-циясын;-бұрғылау ерiтiндiлерiн дайындаудың əртүрлi əдiстерiнiң негiзгi анықтауын;-бұрғылау тəртiбi көрсеткiштерiн таңдау принципiн;-тiк скважиналардың қисаю себептерi мен салдарын;-бұрғылау жұмыстарының техникалық-экономикалық көрсеткiштерiн;-мұнай жəне газ скважиналары өнiмдерiн жинау жүйесiн;-кенорындарда оларды дайындау əдiстерiн;-жер асты жəне күрделi жөндеу түрлерiн, жұмыс құрамын, қолданылатын жабдықтар мен құралдарды;iстей бiлуге тиiстi:- шөгiндi тау жыныстары жатысының негiзгi формаларын сызбамен көрсетудi;- бастапқы қабат қысымын жəне жер қыртысының температура-сын, жыныстардың өткізгіштік жəне кеуектілігін анықтауды;- бұрғылау əдiстерiн ажыратуды;- бұрғылау құралдарының негiзгi элементтерiнiң шартты белгiлерiн шешудi;-бұрғылау ерiтiндiлерiн ауыр-латуды жəне химиялық өңдеудi жүргiзудi; -жасанды əдiспен əртүрлi скважиналардың қисаюын жоюды;-бөлiмшелердiң өндiрiстiк-шаруашылық қызметiн талдауды;-атқылау құбырларының ұзындығын жəне диаметрін таңдауды;-мұнай жəне газ скважиналары өнiмдерiн əртүрлі жинау жүйесi əдiстерiнiң есептерiн жүргiзудi;-скважиналарды жер асты жəне күрделi жөндеу жүргiзуге арналған жабдықтарды таңдауды.

Сала технологиясыМұнай жəне газ скважинала-рын бұрғылау технологиясы.Мұнай жəне газ геологиясы негiздерi.Мұнай жəне табиғи газ. Мұнай жəне газ кено-рындары. Мұнай жəне газ скважинала-рын бұрғылау туралы негiзгi мағлұматтар. Бұрғылау тiзбектерiнің қызметі жəне құрастыру элементтерi. Бұрғылау құбырлары: техникалық сипаты, құрылысы, шарт-ты белгiлерi. Бұрғылау құлыптары: қызметі, құрылысы, типтерi.Бұрғылау ерiтiндiлерiнiң функциясы. Бұрғылау ерiтiндiлерi қасиеттерiнiң негiзгi көрсеткiштерi. Скважинаны бұрғылау тəртiбi. Скважинаның қисаюы туралы түсiнiк. Тiк скважиналарының қисаю себептерi. Тiк скважиналардың қисаюының алдын-алу шаралары. Қабаттарды айыру əдiстерi мен мақсаттары. Скважиналарды бұрғылау процесiндегi қиындықтар туралы түсiнiк. Мұнай жəне газ скважи-наларын бұрғылаудың техникалық-экономикалық көрсеткiштерi.Мұнай жəне газ өндiру. Мұнайды атқылау əдiсiмен өндiру.Мұнайды газлифтiк əдiспен өндiру.Скважиналық сораптармен мұнайды өндiру.Газ жəне газ конденсатын өндiрудiң ерекшелiктерi.Скважина өнiмiн ұлғайту жəне қабаттардың түп аймағына əсер ету əдiстерi.Кенорындардағы мұнай жəне газ скважиналары өнiмдерiн дайындау жəне жинау.Скважиналарды жер асты жөндеу.

БҚ7БҚ8КҚ15АҚ8

АП 02 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:-мұнара жəне дiңгектiң сипатта-масын жəне құрылымын;-таль жүйесi элементтерiнiң құрылымын жəне сипаттамасын;-бұрғылау шығырының түрiн, құрылымын, сипаттамасын, пай-далану ережесiн;-бұрғылау роторының түрiн, құрылымын жəне техникалық көрсекiштерiн;-кинематикалық сызбасын, си-паттамасын.-пневмабасқару жүйесi тораптарының жалпы схемасын;- бұрғылау жабдықтарын пайда-лану кезіндегі табиғатты қорғау шаралары;iстей бiлуге тиiстi:- тартпа арқанының диаметрiн жəне мұнара түрiн таңдауды;-мұнара жəне дiңгек құрылымдарын талдауды;- таль жүйесiнiң ұштасуын орындауды;- ұштасу түрiн жəне арқан диаметрiн таңдауды; - сорап бөлшектерінң беріктігін тексеру есептерiн жүргiзудi;- ТКО қолданылатын жабдықтарды жөндеудi жəне күтудi;- бұрғылау қондырғылар жабдықтарының орналасу сызба-сын құруды;- пневмабасқару жүйесiнiң тораптарын бөлшектеудi жəне жинауды.

Бұрғылау машиналары мен механизмдеріБұрғылау мұнаралары жəне дiңгектер, мiндеттерi жəне сұрыпталуы, оларға қойылатын талаптар. Мұнара жанындағы ғимараттар. Таль жүйесiнiң мiндетi жəне құрылысы, полиспласт заңы. Шығырлар мiндетi жəне оларға қойылатын талаптар. Ұршықтар жəне бұрғылау шлангiлерi.Роторлар мiндетi жəне оларға қойылатын талап-тар. Бұрғылау сораптары. Бұрғылау ерiтiндiсiн дай-ындау жəне тазалау үшiн арналған жабдықтар.Түсiрiп-көтеру операция-сында (ТКО) қолданылатын аспаптар жəне механизмдер.Шығарып тастауға қарсы жабдықтар.Бұрғылау жабдықтарын пайдалану кезiнде табиғатты қорғау


АП 03 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- ақышты жəне үш жақты арматуралардың артықшылықтары мен кемшiлiктерiн;- құбырлардың үзiлу себептерi; - ортадан тепкiш сораптың жұмыс принципiн, iске қосу ерекшiлiгiн;- сұйықтың арыны мен берілуін реттеу əдістерін;- түрлi сораптар конструкциясын;- агрегаттар жəне көтергiштер кинематикасын, сипаттамасын, құрылымын; - скважинаны жөндеуге арналған қосымша жабдықтардың жұмысын жəне конструкциясын;- мұнай кəсiпшiлiк жабдықтарымен жұмыс iстеу кезiндегi қоршаған ортаны қорғау шараларын.iстей бiлуге тиiстi:-экономикалық мақсаттылығы негiзiнде құбырлар берiктiлiк тобына жəне пайдалану шар-тына байланысты құбырларды таңдауды;- компрессорды сығу сатысы бойынша қысымын, көлемiн, сығу сатысын есептеудi;-сораптың лездiк өнiмiн анықтауды;-поршендiк сораптың өнiм графигiн құруды;- тереңдiк–сораптық қондырғы өнiмiн жəне оған əсер етушi фак-торларды анықтауды;- ортадан тепкiш сораптың тез-бектей жəне параллель жұмысы кезiндегi жұмыс нүктесiн табуды;- есептi өз бетiмен шешу жолымен сорап топтарын есептеудi;- скважинаны жөндеуге арналған жабдықтарды таңдауды;- көтергiш қуатын тиiмдi пайда-лану есебiн;

Мұнай кəсіпшілік машинала-ры мен механизмдеріСкважиналарды атқылау тəсiлiмен пайдалануға арналған жабдықтар.Атқылау скважиналарының саға жабдығы.Сораптық–компрессорлық құбырлар.Мұнайды механизацияланған тəсiлмен өндiруге арналған жабдықтар.Скважиналарды штангасыз сораптармен пайдалануға арналған жабдықтар.Екi қабатты бiр мезгiлде–бөлек пайдалануға арналған жабдықтар.Мұнай жəне газды жинау, сақтау жəне тасымалдауға арналған жабдықтар.Қысым астында iстейтiн газайырғыштар, резервуар-лар жəне ыдыстар.Қабаттардың мұнай беруiн арттыруға арналған жабдықтар.Скважинаны жөндеуге арналған жабдықтар.Мұнаралар жəне дiңгектер.Таль блоктары.Агрегаттар жəне көтергiштер. Скважиналарды жууға арналған жабдықтар.Қабатты су арынымен жаруға арналған жабдықтар.Скважиналарды парафинсiздендiруге арналған жабдықтар.Скважиналарды қышқылмен өндеуге арналған жабдықтар.Мұнай кəсiпшiлiк жабдықтарды пайдалану кезiндегi табиғатты қорғау.


АП 04 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:-техникалық күту жүйесi ережелерiн жəне жабдықтарды жоспарлы жөндеудi, күту түрлерi бойынша жұмыс көлемiн;-жабдықтарды жөндеуге дайындаудың технологиялық процесiн;- мұнай жабдықтарының бұзылуы мен тозу түрлерiн;-жабдықтардың бөлшектерiн жөндеу əдiстерiн;-металдар мен жабдықтарда кездесетiн ақауларды жəне оны бақылаудың негiздерiн;- таль жүйесi механизмдерiнiң жөндеу циклiнiң құрылымын;- шығырларды жөндеудiң технологиялық процестерiн;- бұрғылау қондырғыларының пневможүйесiнiң бөлшектерiн жөндеу жəне техникалық күту;- шығарып тастауға қарсы жабдықтарды жөндеу жəне техникалық күтуді;- жабдықтарды жөндеу жəне техникалық қызмет көрсету графигін, жөндеудің технологиялық процестерін; - жөндеудi жəне тиеуді қауiпсiз жүргiзудiң негiзгi талаптарын;- жабдықты тасымалдаудың негізгі түрлерін, тасымалдаушы құралдардың сипаттамасын;

Бұрғылау жəне мұнай кəсіпшілік жабдықтарын құрастыру, жөндеу жəне техникалық қызмет көрсетуЖабдықтарды жөндеудi жəне техникалық күтудi ұйымдастыру.Жабдықтарды жөндеуге жiберер алдындағы дайындық жұмыстары.Машиналар мен механизмдердiң тозуы жəне үйкелуi.Бұрғылау жəне мұнайкəсiпшiлiктерi жабдықтары бөлшектерiн жөндеу əдiстерi.Бұрғылау жəне мұнай кəсiпшiлiктерi жабдық-тарының техникалық диагно-стикасы жəне ақаулауы.Бұрғылау жəне мұнайкəсiпшiлiктерi жабдықтарының типтiк бөлшектерiн жөндеу.Бұрғылау жабдықтарын жөндеу жəне техникалық күту.Бұрғылау шығырын жөндеу жəне техникалық күту.Айналсоқ жəне ұршықты жөндеу жəне техникалық күту.Бұрғылау сораптарын жөндеу жəне техникалық күту.

КҚ1КҚ2КҚ5КҚ7КҚ8КҚ9АҚ5АҚ6АҚ7

- бұрғылау сораптарын құрастыру ретін, айналымды жүйені, ерітінді дайындау мен жуу механизмдерін;iстей бiлуге тиiстi:- жабдықтардың жөндеуiн жəне техникалық күту кестесiн құрастыруын;- жабдықтардың типтiк бөлiктерiн бөлшектеудi жүргiзудi;- бөлшектердiң тозу мөлшерiн жəне шамаларын анықтауды;- мұнай жабдықтары бөлшектерiн жөндеудi орындауын;- бұрғылау жəне мұнайкəсiпшiлiгi жабдықтарының диагностика-сын жəнеақаулауды жүргiзе бiлудi;- бұрғылау жəне мұнайкəсiпшiлiктерi жабдықтарын жөндеудің тиімді əдістерін таңдауды;- жөндеу жұмыстарын қауiпсiз ұйымдастыруды;- тасымалдау құралының мөлшеріне есеп жүргізуді;- жабдықтарды құрастыру жұмысын жүргізуді жəне бұрғылау ерітіндісін дайындауды.

Бұрғылау қондырғыларының пневможүйесiнiң бөлшектерiн жөндеу жəне техникалық күту.Көтеріп-түсіру операциясына арналған механизмдер мен құралдарды жөндеу жəне техникалық күту. Бұрғылау қондырғыларының транс-миссиясын жөндеу жəне техникалық күту.Шығарып тастауға қарсы жабдықтарды жөндеу жəне техникалық күту.Бұрғылау құбырын жөндеу.Бұрғылау жабдықтарын жөндеу жəне күту кезiнде еңбектi қорғау.Мұнайкəсiпшiлiк жабдықтарын жөндеу жəне техникалық күту.Жабдықтарды тасымалдау жəне құрастыру негiздерi.Бұрғылау жəне мұнайкəсiпшiлiктерi мекемелерiнде құрастыру жұмыстарын ұйымдастыру.Жабдықтарды тасымалдау.Бұрғылау қондырғыларын құрастыру.Бұрғылау ерiтiндiлерiн дайындау, тазалау, сақтау жабдықтарын құрастыру.Бұрғылау жабдықтарын тасымалдау жəне құрастыру кезiнде табиғатты қорғау.

АП 05 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- құрылғылар жіктелуін; - қысымды өлшеу бірліктерін; - технологиялық жабдықтарға аспаптарды құрастыру ерекшеліктерін;- деңгейді бақылауға арналған құрылғылардың шартты белгiленуiн;- автоматты реттеу түсiнiгiн жəне негiзгi анықтамаларын;- автоматты реттегiштердiң түсінігін, негізгі анықтамаларын;- басқару жүйесiнiң құрамын жəне қажеттiлiгiн.iстей бiлуге тиiстi:- құрылғылардың ауытқуын анықтап, есептеудi, дəлдiк класын анықтауды;- өлшеудің құрылымдық схема-сын құрастыруды;- құрылғылардың дəлдiк класын анықтауды; - деңгейді бақылауға арналған функциональды схемаларды құруды жəне оқуды;- реттеу процесiнiң сапалы көрсеткiштерiн таңдауды;- орындаушы құрылғыларды ажыратуды;- автоматтандыру жүйелерiн жо-балау туралы түсiнiкті.

Өндірісті автоматтандыру негізі жəне ТПБАЖТехнологиялық көрсеткiштердi автоматты бақылау.Метрология негiздерi жəне автоматты бақылау жүйелерi.Қысымды бақылау.Материал шығыны жəне санын бақылау.Сұйықтық деңгейін жəне қатты себiлетiн материалдар-ды бақылау.Температураны бақылау.Сапалы көрсеткiштердi бақылау.Автоматты реттеу туралы жалпы түсiнiк. Автоматты реттегiштер жəне орындаушы құрылғылар.Технологиялық процестердi басқарудың автоматты жүйесi.Автоматтандыру жүйелерiн жобалау туралы түсiнiк.Өндірістегі технологиялық жабдықтардың жұмысын автоматтандыру.Басқарудың автоматтандырылған жүйесi.ТПБАЖ-дың негiзгi анықтамалары.

АҚ7

АП 06 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- iштен жану қозғалтқыштарын жіктелуін, оның құрылысын жəне негiзгi көрсеткiштерiн;- ІЖҚ термиялық циклын, жұмыс циклы процесін;- қозғалтқыштардың негiзгi көрсеткiштерiн жəне жылу балансын;- қозғалытқыштың негізгі параметрлерін жəне жылулық балансын;- газ тəрiздi отын қасиеттерiн;- газ қозғалтқыштары конструкци-ясын жəне жұмыс процесiн;-iштен жану қозғалтқыштарын тоқтату жəне пайдалануға iске қосуға дайындауды;- iштен жану қозғалтқыштарын пайдалану жəне орналастыруда техника қауiпсiздiгi талаптарын.iстей бiлуге тиiстi:- əртүрлi белгiлерi бойынша қозғалтқыштарды жіктеуді;- қозғалтқыштардың жұмысын си-паттайтын негiзгi көрсеткiштердi анықтауды;- газ қозғалтқыштарын жүргiзудi;- қозғалтқыштарды жiберу жəне тоқтатуды;- қозғалтқыштарды таңдауды, оның жұмысын қадағалауды;- негiзгi бұзылыстарды анықтауды жəне оларды жоюын.

Іштен жану қозғалытқыштарыМұнай жəне газ өнеркəсiбiнде қолданылатын поршенді iштен жану қозғалқыштарының жəне газқұбыблы қондырғысының қолдану аймағын.Іштен жану қозғалқыштарының құрылысы туралы жалпы мəлімет жəне жылу есебінің негізі.Іштен жану қозғалқыштарының теориялық негізі.Іштен жану қозғалқыштарының жұмысын сипаттайтын параметрлері.Поршендi iштен жану қозғалтқыштарын пайдалану жəне құрастыру.Мұнай жəне газ өнеркəсiбiнде қолданылатын iштен жану қозғалтқыштарынын техникалық пайдалану.Мұнай жəне газ өнеркəсiбiндегi қолданылатын поршендi iштен жану қозғалтқыштарынын техникалық күту.Iштен жану қозғалтқыштарын пай-далану кезiндегi техника қауiпсiздiгi.

АҚ9

АП 07 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- электрэнергетика негiзгi түсiнiктерiн;- трансформатор кіші станциясының электр жабдықтарының элементтері мен мақсаты;- электр жетегінің мақсаты мен пайдалану аймағы;- жарылыс қауiптi ғимараттарда қолданылатын электр жабдықтарын;- бұрғылау қондырғысы электржабдықтарын;- компрессорлық жəне мұнайсораптық станция электржабдығының құрылысын жəне жұмыс принципiн;- электрқондырғыны пайдалану жəне қауiпсiз қызмет көрсету ережелерiн.iстей бiлуге тиiстi:- қиын емес электржабдықтар схемаларын оқып бiлудi; - мұнай кəсіпшілігі электржабдықтардың дұрыс жұмыс жасауын бақылауды;- бұрғылау электржабдық-тарының жұмысын бақылау, уақытында ағымды жөндеу жəне профилактикалық жұмыстарды жүргiзудi; - схемаларды оқып бiлу, электр энергияны үнемдеудi;- жөндеу жəне алдын ала жөндеу жұмыстары кезінде қорғаныш құралдарын пайдалану.

Өндіру жəне бұрғылау объектілерінің электр жабдықтарыМұнай кəсiпшiлiгiнде қолданылатын арнайы электржабдықтар.Жоғары кернеулi қондырғылар электржабдықтары.Электр жетегi. Электрқозғалтқыштардың басқару аппаратуралары жəне сызбалары.Электржабдықтардың жары-лыс қауiпсiздiгi.Бұрғылау қондырғысының электр жабдықтары. Мұнайды сораптық өндiру қондырғысының электржабдықтары.Кəсiпшiлiк компрессорлық сораптық станциялар электр жабдықтары.Мұнай кəсiпшiлiгiн электрлiк жарықтандыруҚуат коэффициентi жəне электр энергияны үнемдеу.Қауiпсiздiк техникасы жəне қорғаныстық жермен қосу құрылғылары.

АҚ9

АП 08 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- поршендi жəне ортадан тепкiш сораптардың құрылысы жəне жұмыс принципiн;- сораптардың техникалық си-паттамасын;- сораптарды жəне сорапты стан-цияларды пайдалану ережелерiн;- сораптарды жөндеу жəне техникалық күту кезіндегі техни-ка кауiпсiздiгiн;- поршендi жəне ортадан тепкiш сораптардың жұмыс принципiн;- компрессорларды ағымды жөндеу ережелерін;- компрессорлық машиналарды жөндеу жəне күтуде техника қауiпсiздiгiн;- компрессорлық станцияла-рын күтудiң ережелерiн жəне техникалық сипаттамаларын.iстей бiлуге тиiстi:- берiлген көрсеткiштер бойынша сораптарды таңдауды;- сораптар жұмысының негiзгi көрсеткiштерiн анықтауды;- сораптар сипаттамасын құрастыруды жəне шешудi;- берiлген жағдайларға байла-нысты сорапты қондырғыларды есептеудi;- сораптарда апатсыз, дұрыс жұмыс жасауды;- сораптарды техникалық күтуді;- компрессорлар жұмысының негiзгi көрсеткiштерiн анықтауды;- компрессорлық машиналарды тоқтатуды, жiберудi; - компрессор станциясы жабдықтарына жөндеу жəне техникалық қызмет көрсетуді.

Компрессор қондырғылары жəне сораптарСораптардың жəне компрессорлардың жетектері.Сораптар жəне компрессор-лар қозғалтқыштары.Поршенді жəне ортадан тепкiш сораптар.Арнайы типтi сораптарСораптарды техникалық күту.Сораптарды жөндеу.Поршендi жəне ортадан тепкiш компрессорлар.Компрессорларды техникалық күту.Компрессорларды техникалық қарау жəне жөндеу.Компрессорлық станциялардың негiзгi жəне көмекшi жабдықтары.

АҚ10

АП 09 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- жөндеу жұмыстарының өзiндiк құнының құрылымын жəне төмендету жолдарын;- жеке баптардың калькуляциясын есептеу əдістерін: - кəсiпорын жұмысын жоспарлау негiзін, оперативтi жоспарларды игеру тəртiбi жəне құрамының есебiн;- басқарудың негiзгi принципi, мақсаты мен мiндетiн;- жоспар түрлерiн, оларды иге-ру принциптерi, жоспарлау этаптарын;- жөндеу жұмыстарының көлемдi көрсеткiштерiн жоспарлы есеп-теу əдiстерiн.iстей бiлуге тиiстi:- негiзгi қорлардың құрылымын талдап, бағасын шығаруды;- амортизациясын есептеуді, бағалау жүргізуді;- еңбек өнімділігін есептеуді;- жұмысшы санын есептеуді;- жөндеу жұмыстарының каль-куляциясына жеке бап бойынша есептеу жүргiзудi;- жөндеу жұмыстарының өзіндік құнын есептеуді;- бөлімшелердiң негiзгi жоспарының көрсеткiштерiн есептеудi;- жабдықтарды жөндеу, еңбек ақы бойынша жоспар көрсеткiштерiн есептеуді.

Өнеркəсіп экономикасы, жоспарлау жəне өндірісті ұйымдастыруӨндiрiстiк экономиканың негiздерi.Кадрлар, еңбек өнiмдiлiгi жəне еңбек ақы.Жөндеу жұмыстарының өзiндiк құны жəне кəсiпорын шығыны.Пайда, рентабельдiк, өндiрiстiк кəсiпорынның табысы.Өндiрiстiк кəсiпорынның жəне оның құрылымдық бөлiмшелерiнiң қызметтерiнiң технико-экономикалық көрсеткiштерi.Өнеркəсiпте өндiрiстi басқарудың негiзгi принциптерi мен мiндеттерi, мақсаттары. Мұнай жəне газ өнеркəсiбiндегi көмекшi өндiрiстi жетiлдiрудiң негiзгi бағыттары.Өндiрiстiк кəсiпорындарды жоспарлау негiзi.

БҚ7КҚ4

АП 10 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- еңбек қорғау бойынша инструк-таж ережелерін;- кəсiби аурулардың жəне өндiрiстiк жарақаттанудан айырмашылығын; - зиянды жəне улы заттардың қысқаша сипаттамасы мен тізімін;- жүк көліктеріне тиеу-түсіру кезіндегі қауіпсіздік шараларын;- құрастыру жəне бөлшектеу кезіндегі техника қауіпсіздігін;- өрттiң пайда болу себебiн;- өрттi қорғау қызметiн ұйымдастыруын;- мұнай жəне газ өндіру мекемелерінiң жəне елді мекендердiң экологиялық про-блемаларын;- қоршаған табиғи ортаның ласта-ну деңгейін бақылау жүйесі;iстей бiлуге тиiстi:- Н-1, Н-2 формасы бойынша акт толтыруды;- электр қондырғыларына қызмет көрсету кезінде жеке қорғану құралдарын қолдануды;- зақымданған адамға алғашқы көмек көрсетудi; - өрт сөндiргiштер мен өртке қарсы инвентарьды қолдануды;- қоршаған ортаның ластану себебін анықтауды;- қоршаған ортаны қорғау заңы бұзылған жағдайда құжат тол-тыруды;- ағынды суларды тазалаудың тиiмдi əдiсiн таңдауды;- табиғи ресурстарды қорғауға

Еңбек қорғау жəне өндірістік экологияЕңбектi қорғау туралы жал-пы мəлiметтер.Еңбек заңының негiздерi. Еңбектiң қауiпсiз əдiстерiне жұмысшыларды оқыту.Кəсiби аурулар жəне өндiрiстiк жарақаттану тура-лы түсiнiктер.Өндiрiстегi қайғылы оқиғаны тергеу, есепке алу жəне талдау.Өндiрiстiк санитария жəне еңбек гигиенасының түсiнiктерi. Жеке қорғаныс құралдары.Мұнай, газ жəне химия өндірісiнiң жабдықтарын техникалық күту жəне жөндеу кезiндегі техника қауiпсiздiгi.Өртке қарсы қорғану.Экологияны - ғылым ретiнде тану. Экология мiндеттерi.Табиғатты пайдалану-ды басқаратын құқықтық ұйымдастыру ережелерi.Мұнай жəне газ өнеркəсібі жəне қоршаған орта.Ластанған жəне ластай-тын заттардың көздерi. Экологиялық қауiптiлiк.Су бассейнi, жер қойнауы жəне оларды мұнаймен ла-станудан қорғау.

БҚ1БҚ2БҚ3

ғылым мен техника жетістіктерін тиімді пайдалануды.


БҰАП 01 Пəнді оқу қорытындысында білім алушы білуі тиіс:- техникалық қызмет көрсету мен жөндеудiң түрлерiн;- күрделi жөндеудiң технологиялық процесiн;- бөлшектердiң желiну жəне бұзылу себептерін;- бөлшектерді қалпына келтіруде қолданылып жүрген əдістерді;- техникалық қызмет көрсеткенде, жөндегенде жəне пайдалануда техника қауiпсiздiк талаптарын;- қоршаған ортаны ластанды-ру себептерiн жəне оны жою жолдарын.iстей бiлуге тиiстi:- жабдықтарға техникалық қызмет көрсету, жөндеудiң жоспар-кестесiн құруды;- жабдықтарды маши-на уақытымен қолдану коэффициенттерiн есептеудi;- жабдықтарды жұмысқа жарамды күйде сақтауды;- жұмыс өнiмдiлiгiн жақсарту жолдарын қарастыруды;- жабдықтардың техникалық күйін анықтауды;- жөндеу сапасын бақылауды;- қоршаған ортаны қорғау нормативтi құқықты актiларды қолдануды.

Жөндеу технологиясы жəне бөлшектерді қалпына келтіруБұрғылау жəне мұнай кəсіпшілігі жабдықтарына техникалық қызмет көрсету жəне жөндеу жұмыстарын ұйымдастыру.Күрделi жөндеудiң технологиялық процесi құрылымы. Бөлшектердiң бұзылу түрлерi жəне оның себептерi.Жабдықтарды жөндеу тех-нологиясы.Бөлшектердi қалпына келтiру əдiстерiнiң класси-фикациясы.Өндіріс жабдықтарына техникалық қызмет көрсеткенде жəне жөндеу жұмыстарында техника қауiпсiздiгi ережелері жəне өндірістік санитария.Өндіріс жабдықтарын пай-далану жəне жөндеу кезiнде қоршаған ортаны қорғау.

АҚ7



Білім коды мен бейіні: 0800000 – Мұнай-газ жəне химия өндірісіМамандығы: 0808000 – Мұнай, газ өңдеу жəне химия өнеркəсібінің

жабдықтарына техникалық қызмет көрсету жəне жөндеу (түрлері бойынша)Біліктілігі: 080801 2 – Слесарь-жөндеуші* 080802 2 – Апаттық- қалпына келтіру жұмыстарының слесарі*Оқыту түрі: күндізгіОқытудың нормативтік мерзімі: 2 жыл 10 айНегізгі орта білім базасындаОқу процесінің жоспары


Бақы

лауд

ың н

ысан

дары

Емти

хан/

сына

қ


Бақы

лау ж

ұмыс

тары

ның

саны

Барл

ығы

Оның ішінде: Курстарға жəне жартыжыл-дықтарға (семестрлерге)бөлу*

Теор

иялы

қ саб

ақта

р

Прак

тика

лық (

зерт

хана

лық-

тəжі

рибе

лік с

абақ

тар

Курс

тық ж

оба (

жұмы

с)



Курс

Семе

стр

Курс

Семе

стр

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10ЖБП 00 Жалпы білім беру пəндері 7 1668 854 814 1 - - 21ЖБП 01 Қазақ (орыс) тілі Е 188 48 140 1,2 1,2,3 4ЖБП 02 Қазақ (орыс) əдебиеті Е 124 100 24 1,2 1,2,3 2ЖБП 03 Шетел тілі 124 124 1 1,2 2ЖБП 04 Дүниежүзілік тарихы 48 48 1 1,2ЖБП 05 Қазақстан тарихы Е 80 80 1 1,2, 1ЖБП 06 Қоғамтану 64 64 1 1,2ЖБП 07 Математика Е 188 88 100 1,2 1,2,3 3ЖБП 08 Информатика 64 20 44 1 1,2 2ЖБП 09 Физика Е 140 96 44 1,2 1,2,3 2ЖБП 10 Химия Е 116 78 38 1,2 1,2,3 2ЖБП 11 Биология 40 40 1 1,2 1ЖБП 12 География 40 40 1 1,2ЖБП 13 Алғашқы əскери дайындық 140 40 100 1,2 1,2,3,4 1ЖБП 14 Дене тəрбиесі Е 276 76 200 1,2,3 1,2,3,

4,5,61

ЖБП 15 Өзін - өзі тану 36 36 1 1,2ЖКП 00 Жалпы кəсіптік пəндер 2 341 267 74 9ЖКП 01 Инженерлік графика жəне ма-

шина құрастыру сызуы1 36 8 28/52 1,2 1,2,3,4 1 1,2 1

ЖКП 02 Жалпы электротехника жəне электроника негізі

27 21 6 1,2 1,2,3,4 1 1,2 1

ЖКП 03 Техникалық механика негізі Е 42 30 12 2 3,4 1 1,2 1ЖКП 04 Техникалық өлшеу жəне стан-

дарттау негізі27 27 . 2 3,4 1 1,2 1


28 28 2 3,4 1 1,2 1


27 27 2 3,4 1 1,2 1

ЖКП 07 Өндірістік экономика, жо-спарлау жəне өндірісті ұйымдастыру

42 30 12 2,3 3,4,5 1,2 2,3 1

ЖКП 08 Өндірісті автоматтандыру негізі жəне ТПБАЖ

Е 56 48 8 3 5 1,2 2,3 1


Е 56 48 8 2,3 3,4,5 1,2 2,3 1

АП 00 Арнайы пəндер 4 403 319 84 6АП 01 Химия технологиясы

процестері мен аппараттарыЕ 73 55 18 2,3 3,4,5 1,2 2,3 1

АП 02 Сала технологиясы негіздері Е 45 35 10 2,3 4,5 1,2 2,3 1АП 03 Сала жабдықтары Е 89 69 20 2,3 4,5 1,2 2,3 1АП 04 Сала жабдықтарын құрастыру,

жөндеу жəне техникалық қызмет көрсету

Е 126 98 28 2,3 4,5 1,2 2,3 1

АП 05 Химия өндірісі объектілерінің электр жабдықтары

42 34 8 2,3 3,4,5 1,2 2,3 1


28 28 2,3 3,4,5 1,2 2,3 1

БҰАП 00 Білім беру ұйымы анықтайтын пəн

72 72

БҰАП 01 Жөндеу технологиясы жəне бөлшектерді қалпына келтіру

72 72 3 5 2 3

КП 00 Кəсіптік практика (апта) 1728КП 01 Оқу практикасы 432 1,2,3 1,2,3,

4,51,2 1,2,3

КП 01 1 Мамандыққа кіріспе 36 1 1 - -КП 01 2 Слесарлық практика 108 1 2 1 1КП 01 3 Механикалық практика 144 1 2 2 3КП 01 4 Технологиялық процестер мен

жабдықтарды үйрену144 2 3 2 3

КП 02 Өндірістік практика 1296КП 02 1 Жұмысшы мамандығын алу 396 2,3 4,5 2 3КП 02 2 Технологиялық практика 900 2,3 4,5 2 3Е Емтихан 108 1,2,3, 1,2,3,

4,51,2 1,2,3

АА -аралық аттестаттау 72ҚА -қорытынды аттестаттау 31КДДБ - кəсіптік даярлық деңгейін

бағалау жəне біліктілікті беру5


4320

Ф 00 Факультативтік сабақтар 240 1,2,3, 1,2,3,4,5

1,2 1,2,3

К Консультациялар 200 1,2,3, 1,2,3,4,5

1,2 1,2,3




Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрінің 2013 жылғы 10

шілдедегі №268 бұйрығына 90-қосымша

Үлгілік оқу жоспарытехникалық жəне кəсіптік білім Білім коды мен бейіні: 0800000 – Мұнай-газ жəне химия өндірісіМамандығы: 0808000 – Мұнай, газ өңдеу жəне химия өнеркəсібінің

жабдықтарына техникалық қызмет көрсету жəне жөндеу (түрлері бойынша)Біліктілігі: 080801 2 – Слесарь-жөндеуші*080802 2 – Апаттық- қалпына келтіру жұмыстарының слесарі*Оқыту түрі: күндізгіОқыту дың нормативтік мерзімі: 10 айЖалпы орта білім базасындаОқу процесінің жоспары


Бақы

лауд

ың н

ысан

дары

Емти

хан/

сына

қ


Бақы

лау ж

ұмыс

тары

ның

саны

Барл

ығы


Теор

иялы

қ саб

ақта

р

Прак

тика

лық (

зерт

хана

лық-

тəжі

рибе

лік с

абақ

тар

Курс

тық ж

оба (

жұмы

с)



Курс

Семе

стр

Курс

Семе

стр

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10ЖГП 00 Жалпы гуманитарлық пəндер 308 80 228 - - 3ЖГП 01 Кəсіби қазақ (орыс) тілі 72 72 1 1,2 1ЖГП 02 Кəсіби шетел тілі 64 64 1 1,2 1ЖГП 03 Қазақстан тарихы 80 80 1 1,2 1ЖГП 04 Дене тəрбиесі 92 92 1,2 1,2ЖКП 00 Жалпы кəсіптік пəндер 2 164 122 42 3ЖКП 01 Инженерлік графика жəне машина

құрастыру сызуы14 14 1 1,2

ЖКП 02 Техникалық механика негізі 14 14 1 1,2ЖКП 03 Өндірістік экономика, жоспарлау

жəне өндірісті ұйымдастыру36 24 12 1 1,2 1

ЖКП 04 Өндірісті автоматтандыру негізі жəне ТПБАЖ

Е 46 38 8 1 1,2 1


Е 54 46 8 1 1,2 1

АП 00 Арнайы пəндер 3 308 260 48 5АП 01 Химия технологиясы процестері

мен аппараттары42 36 6 1 1,2 1

АП 02 Сала технологиясы негіздері Е 42 34 8 1 1,2 1АП 03 Сала жабдықтары Е 60 52 8 1 1,2 1АП 04 Сала жабдықтарын құрастыру,

жөндеу жəне техникалық қызмет көрсету

Е 92 74 18 1 1,2 1


45 37 8 1 1,2 1


27 27 1 1,2

БҰАП 00 Білім беру ұйымы анықтайтын пəн 48 48 - -БҰАП 01 Жөндеу технологиясы жəне

бөлшектерді қалпына келтіру48 48 1 1,2

КП 00 Кəсіптік практика (апта) 576 - -КП 01 Өндірістік практика 576КП 01 1 Жұмысшы мамандығын алу 252 1 1,2КП 01 2 Технологиялық практика 324 1 1,2Е Емтихан 36 - - 1 1,2АА -аралық аттестаттау -ҚА -қорытынды аттестаттау 36 1 1,2КДДБ - кəсіптік даярлық деңгейін бағалау

жəне біліктілікті беру5

Міндетті оқытудың барлық сағаты 1440 - -Ф 00 Факультативтік сабақтар 100 1 1,2К Консультациялар 116 1 1,2





Үлгілік оқу жоспарытехникалық жəне кəсіптік білім Білім коды мен бейіні: 0800000 – Мұнай-газ жəне химия өндірісіМамандығы: 0808000 – «Мұнай, газ өңдеу жəне химия өнеркəсібінің

жабдықтарына техникалық қызмет көрсету жəне жөндеу (түрлері бойынша)»Біліктілігі: 080803 3 – Техник-механик

Оқыту түрі: күндізгіОқытудың нормативтік мерзімі: 3 жыл 10 айНегізгі орта білім базасындаОқытудың нормативтік мерзімі: 2 жыл 10 айЖалпы орта білім базасындаОқу процесінің жоспары


Бақы

лауд

ың н

ысан

дары

Емти

хан/

сына

қ


Бақы

лау ж

ұмыс

тары

ның

саны

Барл

ығы

Оның ішінде: Курстарға жəне жартыжылдық-тарға (семестрлерге) бөлу

Теор

иялы

қ саб

ақта

р

Прак

тика

лық (

зерт

хана

-лы

қ-тə

жіри

белі

к саб

ақта

р

Курс

тық ж

оба (

жұмы

с)

Негізгі ортабілім база-сында


Курс

Семе

стр

Курс

Семе

стр

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ЖБП 00 Жалпы білім беру пəндері

6 1448/- 750/- 698/- - - 21


Е 169 115 54 1,2 1,2,3 2

ЖБП 03 Шетел тілі 87 87 1 1,2 2

ЖБП 04 Қазақстан тарихы 54 54 1 1,2

ЖБП 05 Дүниежүзілік тарихы

Е 87 87 1,2 1,2,3 1

ЖБП 06 Қоғамтану 54 54 1 1,2

ЖБП 07 Математика Е 140 40 100 1,2 1,2,3 3

ЖБП 08 Информатика 70 26 44 1 1,2 2

ЖБП 09 Физика Е 123 67 56 1,2 1,2,3 2

ЖБП 10 Химия Е 87 45 42 1,2 1,2,3 2

ЖБП 11 Биология 36 36 1 1,2 1

ЖБП 12 География 40 40 1 1,2

ЖБП 13 Алғашқы əскери дайындық

140 40 100 1,2 1,2,3,4 1

ЖБП 14 Дене тəрбиесі 156 56 100 1 1,2 1

ЖБП 15 Өзін - өзі тану 36 36 1 1,2

ЖГП 00 Жалпы гуманитарлық пəндер

1 432/480 56 376/ 2


92/72 92 2,3 3,4,5,6 1 1,2 1

ЖГП 02 Кəсіби шетел тілі 84/64 84 2,3 3,4,5,6 1 1,2 1

ЖГП 03 Қазақстан тарихы -/80 -/80 - - 1 1,2

ЖГП 04 Дене тəрбиесі Е 256/264 56 200 2,3,4 3,4,5,6 1,2,3 1,2,3,4,5


180 168 12 1

ƏЭП 01 Мəдениеттану 32 32 2 3,4 1 1,2

ƏЭП 02 Философия негіздері

36 36 3 5,6 2 3,4


32 32 2 3,4 1 1,2


36 24 12 3 5,6 2 3,4 1

ƏЭП 05 Құқық негіздері 44 44 3,4 6,7 3 5

ЖКП 00 Жалпы кəсіптік пəндер

4 833 473 360 14


48 8 40 3 5,6 2 4 1


96 40 56 2 3,4 1 1,2 2

ЖКП 03 Жалпы электротех-ника жəне электро-ника негізі

78 58 20 2 3,4 1 1,2 1

ЖКП 04 Техникалық меха-ника негізі

Е 114 48 66 К.ж. 2,3 3,4,5 1,2 1,2,3 1


78 58 20 2 3,4 1 1,2 1


78 56 22 2 3,4 1,2 1,2,3 1


72 58 14 2 3,4 1 1,2 2


42 42 2 3,4 1 1,2 1

ЖКП 09 Өндірістік эконо-мика, жоспарлау жəне өндірісті ұйымдастыру

Е 80 38 42 К.ж 3,4 5,6,7 1 1,2,3 1

ЖКП 10 Өндірісті авто-маттандыру негізі жəне ТПБАЖ

Е 70 52 18 3,4 6,7 2,3 4,5 2


Е 77 57 20 3,4 5,6,7 1 1,2,3 1

АП 00 Арнайы пəндер 4 803/835 585/617 218 15

АП 01 Химия технология-сы процестері мен аппараттары

Е 152 112 40 2,3 4,5,6 1,2 2,3,4 4

АП 02 Сала технологиясы негіздері

Е 84/93 74/83 10 2,3,4 4,5,6,7 2,3 3,4,5 3

АП 03 Сала жабдықтары Е 175/189 97/111 78 К.ж 2,3,4 5,6,7 2,3 3,4,5 2

АП 04 Сала жабдықтарын құрастыру, жөндеу жəне техникалық қызмет көрсету

Е 205 155 50 3,4 5,6,7 2,3 3,4,5 2


39 31 8 3,4 6,7 2,3 3,4,5 2


68 56 12 4 7 3 5 1


80/89 60/69 20 3,4 6,7 2,3 3,4,5 1

БҰАП 00 Білім беру ұйымы анықтайтын пəн

48 48

БҰАП 01 Жөндеу техно-логиясы жəне бөлшектерді қалпына келтіру

48 48 4 7 3 5


1728

КП 01 Оқу практикасы 432 1,2,3 1,2,3,4,5,6

1,2 1,2,3,4,


36 1 1 1 1

КП 01 2 Слесарлық прак-тика

108 1 2 1 1


144 3 5,6 2 3


144 2 3 2 4

КП 02 Өндірістік прак-тика

1296


360 3 6 2 4


504 3,4 6,7 3 5

КП 02 3 Дипломалды жəне дипломдық жо-балау

432 4 7 3 5

Е Емтихан 288/216 1,2,3,4 2,3,4,5,6,7

1,2,3 1,2,3,4,5


216/144

ҚА -қорытынды атте-статтау

67

КДДБ - кəсіптік даяр-лық деңгейін бағалау жəне бі-ліктілікті беру

5


5760/4320


428/340 1,2,3,4 1,2,3,4,5,6,7

1,2,3 1,2,3,4,5

К Консуль-тациялар 400/300 1,2,3,4 1,2,3,4,5,6,7

1,2,3 1,2,3,4,5

Барлығы: 6588/4960




0808000 – «Мұнай, газ өңдеу жəне химия өнеркəсібінің жабдықтарына техникалық қызмет көрсету жəне жөндеу (түрлері бойынша)» мамандығы бойынша техникалық жəне кəсіптік білім берудің үлгілік білім беретін оқу бағдарламалары

Біліктілігі: 080803 3 Техник-механик Оқыту түрі: күндізгіОқыту мерзімі: 3 жыл 10 айНегізгі орта білім базасындаОқыту мерзімі: 2 жыл 10 айЖалпы орта білім базасында




Қалыптас-тыратын құзіреттілік коды

ЖБП 00 Жалпы білім беру пəндеріЖГП 00 Жалпы гуманитарлық пəндер

egemen · №45 (28523) 7 НАУРЫЗ СЕНБІ 2015 ЖЫЛ наурыз –...

Documents