ho bieu chanh y va tinh

Ý và tình 1 www.hobieuchanh.com

Ý và Tình Bi u Chánh

Ph n th nh t(1) I

m 1929, gi a tháng sáu, sau m t c n h n kéo dài h n 10 ngày, r i liên ti p m ya gi t m a chan t i u h t làm cho ng ru ng ch nào c ng có n c y . Nông gian h , ai c ng lo làm cho k p th i. Cái quang c nh ngoài ng, mi n H u Giang, có v

náo nhi t khác th ng, vì âu ng i ta c ng l ng x ng ho t ng, vui v c n lao, ch thìcào phát, ch thì cày b a, ch thì nh m ch i, ch thì lum khum c y lúa.

i hai gi tr a, trên khúc liên t nh t Sóc Tr ng qua B c Liêu, có m t chi c xe h inh , 2 ch ng i, phía Sóc Tr ng ch y vô, xe s n màu và c xì, máy kêu r y rà, thùngkhua l ch c ch. Khi g n t i Phú L i thì giàn máy chúng ch ng, không mu n quay n a, b i

y xe lúc ch y c, lúc r r , gi c gi c m t h i r i ng i p-ph 1 khó ép bu c giàn máyráng n a c, nên ph i ành ng ng sát bên l ng m c a leo xu ng.

t c u trai, ch c ch ng ôi m i tu i, g ng m t sáng s a, b t ng m nh m ,mình m c m t b Âu ph c b ng b xám may thi t khéo, mà trên cánh tay trái l i có cu n

t mi ng n en, c u c ng m c a xe phía bên kia mà b c xu ng g n gàng. C u th yp-ph ng lum khum dòm vô giàn máy thì c u h i:

– Sao mà gi c gi c v y? Ngh t x ng ph i không?– Th a, không ph i, x ng xu ng u l m, ch c thi u l a, tôi coi l i coi.– y b a ám ma, anh i ch hoài, có gi c gi c nh v y hay không?– Th a, không. H m nay ch y êm l m mà. Xe tuy c nh ng mà nh ông ít i, nên

máy còn t t, có h âu.– Anh ráng s a, ch n u n m ng ch n y thì kh l m a.– Th a, có l nào mà n m ng. C u ch i m t chút i tôi ki m coi h cái gì mà

tr c tr ây.u trai n y là c u Xuân, con c a H i ng Kinh trên Bình Thu , thu c t nh C n

Th . C u là con m t, m côi m t h i m i hai tu i, h c ã u tú tài Ph n th nh t, r ii ây ông H i ng l i t tr n, làm cho c u t còn non n t, ng ch m chú v èn sách,

ch ch a ý n vi c i, mà bây gi tr tr i có m t mình, trong nhà không còn cha m ,i c ng không có anh em, nên c u ph i lo l ng m i b , ph i s p t các vi c.

u th c hai tay vào túi qu n mà i qua i l i trên l , trong trí t l r i s lo bi u lra ngoài, nên s c m t coi r t nghiêm trang.

Tr i ui ui ch không n ng, l i nh ng n gió Tây th i lao xao, b i v y không khíc mát m r i làm cho con ng i kho kho n. C u Xuân ng c m t mà ngó t h ng,

th y d i ru ng ch ng cách l bao xa, có m t ám àn bà, u i nón lá, qu n x n lên t ip v , ng lum khum c y lúa. M i ng i u ch m chú v công vi c c a mình, h tay

âm cây n c2, thì tay rút tép m mà giâm3 li n, làm r t l làng, làm hoài không m i. G n ói có m t ám àn ông tr n ph i l ng en tr y, ng i thì em ám m r i trên ru ng ãn d p s ch s r i, ng i nào mình m y c ng l m lem, song ai c ng h n h vui c i, ch

không phi n v vi c c c nh c.

1 tài x2 ng c b ng g dùng c y lúa vùng Ti n- H u giang. S d ng cây n c, công c y có th c y t t c

t cao so v i k thu t c y tay không Trung và B c:3 m m vào

Phía bên n y l có hai c p trâu ng tr c ng d n t c y, hai ng i ng tr c tayhu i ng n roi mây, mi ng la thá ví4 om xòm. G n ó có m t a tr c i m t con trâu, tay

t theo m t con n a, nó ng i trên l ng trâu, qu n áo t t i, mái tóc x p x i, mà có l nó vuilòng c ý l m, nó nghêu ngao hát:

“Em i ám b p tr c ,ám d a tr n , em ch mà n”

u Xuân l ng nghe l i l r t th t thà, khác h n v i gi ng du d ng, t dâm d t, c anh ng câu hát thành th , c u chúm chím c i, ng ngó trân trân theo a c i trâu angth ng th ng i l n vào xóm. Mà trong xóm bây gi l i có khói bay là à trên mái lá c a m ynhà nh d a mé ru ng, c u th y v y thì tin ch c trong nhà lo nhúm l a n u c m ng g n

i gi m y ng i i tr c, c y và nh m n y v có s n mà n.u Xuân tuy sinh tr ng n i ch n n viên, nh ng mà v a l n lên thì c u m c i

c, lúc bãi tr ng v nhà thì c u m c i ch i. ã bi t c u có th y ng i ta cày, tr c, c y,nh m và g t lúa, song th y là th y thoáng qua tr c m t, ch c u ch a quan sát cho t ng

n nh ng công vi c c c nh c c a nông phu.Hôm nay tình c mà c u ph i ng lâu gi a ng, ng r i t nhiên ngó ch i m y

vi c c a nông phu ng làm, c u ngó m t h i sanh c m, trí b t u suy ngh n s s nga k ch n thôn quê. T a nh c i trâu kia, cho t i ám àn bà c y lúa n y, t i m y

anh àn ông ng tr c và nh m ó, m i ng i u dãi n ng d m m a c n m, m i ng iu c c thân nh c xác t i ngày, mà coi b ai ai c ng vui v h ng hái, c c mà ch ng h than

phi n, nh c mà ch ng h th i chí.t mùa c y r i t i mùa g t, h t mùa khô r i qua mùa t, quanh n m c chuyên

làm cho ra h t lúa hoài. Nh may c trúng mùa lúa t t, h t nhi u nên vui mà làm n a, ych ng l chi; r i g p th t mùa, huê l i không x ng v i công phu c c nh c, mà c ng v n

ng hái làm n a, y m i thi t mà kiên tâm b n chí.Rõ ràng nông phu n c mình là h ng ng i vui v mà chuyên c n lao, t n t y v i

ngh nghi p, s ng thác v i v n ru ng, ai giàu sang m c ai, ai khôn khéo m c ai, mi n làmình an ph n th th ng, lòng bình t nh, trí th thái thì thôi. Con ng i mà có c tánh nh

y, thì s s ng t nhiên vui v kh i bu n, kh i lo, l i có th giúp nhà thêm giàu, n cthêm m nh.

u Xuân ngh t i ó thì phát tâm yêu m n kính ph c nông phu, r i nh t i ph nmình ng h ng hái h c t p tài trí ng tranh khôn, tranh khéo v i i, thì trong tríph ng ph t chút ít s h i ng . Mà v a h i ng thì c u li n ngh nông phu có cái thú thongth thi t. Nông nghi p là m t ngu n l i l n c a n c nhà thi t, song n u mu n dân giàu

c m nh, thì c n ph i g y d ng công ngh , m r ng th ng tr ng n a m i c, ch ci ng i chuyên cày sâu cu c b m, thì n n kinh t khó mà th nh v ng. i t n hoá thì

ng i ph i t n hoá theo…u Xuân ngh ch a h t ý, k nghe xe h i r x ng.u m ng r ch y l i ch xe u mà h i:

– Ch y c r i h ?p-ph l c u áp:

– Th a, ít l a quá.– Sao máy ch y c ó?– Tuy ch y c, nh ng ch y không u, h h t l a là t t.– Bây gi làm sao?– ráng ch y th coi.

4 i lui,m t trái

– , anh ráng ch y cho t i B c Liêu. N u t i thì tôi ghé nhà anh Tri u tôi ngh , anh s a máy cho t t r i ngày mai mình s i Cà Mau.

(2) IIn chi u, m t tr i ló ra m t chút r i chen l n l n l n vào m t vùng mây en k t,

gi ng s ng s ng nh m t dãy núi cao bên h ng Tây.i t i nhà Ông T T t, ngoài châu thành B c Liêu, d a bên l ng i Cà Mau,

xe c a c u Xuân m i qu o vô sân r i u ngay tr c th m. C u Xuân th ng th ng m c ara b c xu ng, s p-ph r x ng, máy kêu , khói ra nghi ngút.

Ông T T t, ã g n 50 tu i, ng ng i trong nhà c truy n “ ông Châu li tqu c”, b ng nghe có ti ng xe h i vô sân, thì ông l n t n b c ra c a ng ngó, mình m c

t cái qu n lãnh en m i tinh, v i m t cái áo lá l a tr ng, tr ng hai cánh tay r t c ngi m nh m .

u Xuân v a th y ch nhà thì v i vã cúi chào r t hi p l , nhích mi ng c i, ôimôi lòm nh thoa son, hai hàm r ng tr ng trong và khít r t.

Ông T T t mau m n h i:– Cháu có vi c gì hay sao mà i t i nh v y?– Th a, cháu i Cà Mau nên ghé th m chú thím v i anh Tri u.– Cháu i th m ru ng ph i không?– . Th a chú, không bi t có anh Tri u nhà hay không?– Không có. Nó i ch i ngoài à L t.– a? nh tính lên à L t mà sao hôm lên ám ba cháu nh không nói cho cháu

hay! Th a, nh i h i nào?– Nó m i i hôm qua. Lúc n y bãi tr ng, có hai th y giáo mu n ra ngoài ó ngh

ch i ít ngày, h r nó, nên nó i v i h . Nó nói nó i ch ng g n khai tr ng r inó s v mà i h c.

– Anh n y thông th quá! Còn g n m t tháng n a m i khai tr ng. N u v y thìanh Tri u s l i à L t lâu l m.

– Ph i. Nó nói nó vài m i ngày. Cháu i Cà Mau, mà bây gi g n t i r i, ilàm sao c?

– Cháu th a thi t v i chú, nhà cháu i h i 12 gi tr a, tính chi u ch c xu ng t iCà Mau, không dè cái xe b t nh n quá, máy thi u l a, nên t Phú L c qua ây

gi c gi c hoài, nên bây gi cháu m i t i ây. ng i Cà Mau còn t i 60cây s , mà tr i ã t i r i, n u xe n m ng thì cháu ch c s nh n ói, mà l i bmu i c n n a. V y cháu xin chú cho cháu ngh ây m t êm, cho s p-ph s amáy cho t t r i sáng mai cháu s i.

– c, c. Cháu vô nhà…Anh H i ng m i m t mà cháu ã bi t i th mru ng nh v y thì c l m. Chú khen a. Cháu ph i nong n 5, ch ng có bph nh anh H i ng thì u ng l m. Có t mà không lo khai phá, thì làm saothành n cho có huê l i c…Thôi, vô ây cháu, vô ch i m t chút r i thímcháu s v n c m.

– Té ra c ng không có thím nhà?– i v i con Quyên vô trong ch , i t h i 4 gi , ch c c ng g n v .

u Xuân vui v day l i kêu s p-ph bi u ki m ch xe và d n ph i ráng s a máy s m mai i kh i tr c tr c n a.

Ông T T t ch m t cái nhà tr ng bên phía tay m t mà bi u s p-ph em xe vô ó,i ông m i d t c u Xuân vô nhà.

Ông T T t m t toà nhà r ng l n, n n úc cao ráo, sau có nhà c p, hai bên có haim lúa, coi r t s . Tuy ông g c con cháu khách, song ông c lo làm giàu, ch không

5 h m h , quy t làm cho c

ch u khoe khoang kiêu hãnh nh m y ông nhà giàu m i trong x , b i v y ki u nhà ngoàitrông không có v m thu t mà trong nhà bàn gh c ng lôi thôi, không có v thanh nhã.

u Xuân vô nhà, v a ng i thì li n h i theo l th ng c a h ng ng i có giáo d c:– Th a, chú thím d i n y m nh gi i?– Thím c a cháu thì m nh. Còn chú t hôm a ám tang c a anh H i ng v r i

hai cái vai nó nh c d quá, nh c g n 10 b a ng i không c, m i b t vài b arày ây.

– Ch c t i chú lên m y b a ó chú ng i hoài nên m t m i r i nh c vai ch gì?- Có l t i v y ó. M t i ng i có m t l n ch t mà thôi. Anh H i ng là anh

em thu nay yêu th ng nhau, r i nh t tr n, chú ph i mà a nh lên ngcho b o mãn, ch lên th m nh u nháo6 r i b v sao c. Vì m y b a ó kháchkh a ông ph i ng i nói chuy n v i ng i ta, nên có m i m t chút nh.

– Chú tr ng tu i mà chú ráng ng i luôn m y b a t nhiên ph i b nh.– Không n n i b nh. Nh c m i hai vai chút ít v y thôi. Anh H i ng m t r i,

bây gi cháu còn có m t mình, nhà c a minh mông m i làm sao ây? Ai coitrong, ai lo ngoài? Ch c cháu ph i thôi h c và lo c i v ng có ng i giúp coinhà c a cho cháu, lo v ru ng v n m i c.

– Th a, cháu không th thôi h c c. Cháu c ng nh anh Tri u, thi Tú tài ã ut ph n th nh t r i. V y ph i ráng h c thêm m t n m n a ng thi ph n th

hai cho xong r i s hay. Mà d u th nào thì cháu c ng không c i v .– Sao v y?– Cháu mu n thong th ng bay nh y v i i. Có v con lòng thòng khó mà lo

vi c l n cho c. Cháu ch c cái i c a cháu là i cô l p, ch ng bao gi cháucó v âu.

– Cháu nói k c c quá! Ng i i có ai mà không có v .– Th a chú, có ch . Cháu th y có nhi u ng i h m t mình, không thèm c i

, b i v y h thong th mà kinh dinh s nghi p c. Cháu mu n b t ch clàm theo nh ng ng i y.

– Cháu nói qu y. Không ph i v y âu. D u âu c ng v y, ai c ng ph i coi giaình là m t u quan h , c n thi t h n h t c a con ng i. Ph i có gia ình m i

có Qu c gia. N u b gia ình thì l y chi mà duy trì ch ng t c. Mà n u ch ng t ctiêu tuy t thì còn chi mà l p thành Qu c gia. y v y d u cháu h c gi i n b cnào i n a, cháu c ng ch ng nên quên s y. Cháu ph i tôn tr ng gia ình, cháuph i lo g y d ng gia ình, r i mu n làm vi c chi s làm. Muôn vi c i ph icó g c r i m i có ng n. Cháu mu n làm vi c l n mà cháu không lo b i p cái

c tr c cho v ng ch c, thì d u làm vi c gì c ng khó nên c.u Xuân không cãi mà l i chúm chím c i làm cho Ông T T t th y rõ ý c u

không ph c l i ông gi ng d y ó. Ông là m t ng i nuôi ch ngh a th c t , l i có tánh kiênnh n y , b i v y ông không ngã lòng, c ch m rãi nói ti p: ”Theo ph n c a cháu thìcháu c n ph i lo l p gia ình h n ng i khác. Anh H i ng sanh có m t mình cháu. Cháuph i lo c i v ng có con mà ph ng t ông bà, n i nghi p v sau ch . Theo phong t cng i mình, t hi u h u tam, vô h u vi i. Cháu không nh câu ó hay sao? ”.

u Xuân châu mày suy ngh m t chút r i áp:– nào thì cháu c ng ph i lo h c ng l y cái b ng c p Tú tài ph n th nhì r i s

hay.– Cháu i h c n a, r i b nhà c a, ru ng v n cho ai coi?– Cháu ã có c y bà cô v i ông d ng c a cháu v coi nhà dùm cho cháu.– Cô ru t ph i không?

6 u láo:qua loa

– Th a, không. Cô bà con m t h , thu nay g n m t bên nhà cháu. Cháu h acho huê l i trong v n nên v ch ng cô b ng lòng.

– Nghe nói nhà cháu ó là nhà th ph i hôn?– Th a, ph i.– Ng i ta nói m y n m sau ây, anh H i ng có bán t c c a nh trên Bình

Th y. V y ch bây gi nh còn ru ng t tr n c bao nhiêu, cháu bi tkhông?

– Th a, không còn chi h t. Ba cháu ã bán h t mà tr n , bây gi còn m t m un là t h ng ho ch nhà th ó v i m t ngàn m u t mua c a Nhà n c

trong làng Tân H ng, d i Cà Mau mà thôi.– t d i Tân H ng thì chú bi t, b i vì chú c ng có m t s giáp ranh ó. S

t ó t t l m. T i anh H i ng có b nh, nh không xu ng c qui t tán mà khai phá, nh cho H ng thân Kiêm nó hoá7, m i n m nó óng cho nh

vài ba ngàn gi lúa, thi t u ng h t s c.– Th a chú, lúa ru ng c a chú ch c là nhi u l m?– Chút nh, chú góp không t i 50 ngàn gi .– Tr i i! N m ch c ngàn gi mà chú nói là chút nh.– Ng i ta góp t i m t hai tr m ngàn gi kia ch .– Cháu c u c nh chú thì sung s ng l m r i, không c n nhi u h n n a.– Cháu mu n c s lúa g o b ng c a chú, thì cháu ph i lo khai phá t d i

Tân H ng ó i. H cháu lo làm n thì t nhiên cháu s giàu, ch c ch n nh v y.Có t s n, n u bi t c n m n, bi t b n chí thì làm giàu d nh ch i,

u Xuân không mu n kéo dài câu chuy n y n a, nên c u tr mái mà h i:- h i bãi tr ng n m ngoái t i gi , cháu không có xu ng d i n y, nên không

có g p em Quyên, không bi t n m nay em còn nhõng nh o hay không?- Vì má nó c ng nó quá, nên nó nhõng nh o lung l m, làm sao mà h t c. Nó

c tr ng con gái ây n m nay lên t i l p nh t r i ó. Nó th y con ng i tai h c trên Sài Gòn, nó c òi i. Thím c a cháu s nó i xa r i nh nó, nên

không ch u cho nó i. Nó làm gi n làm h n h m nay.- Cho em lên Sài gòn h c mau h n ch .- Chú c ng mu n nh v y, ng t vì thím c a cháu không ch u r i nó ra. Thôi, nó

c l p nh t d i n y cho có b ng S h c r i s hay.- c da c a em còn en không?- Nó là “Ti u th m t l ” làm sao h t en cho c.- Con gái mà en quá, ch ng em l n làm sao mà g l y ch ng.- Lo gì cháu! Nghèo kia m i s , ch h có ti n thì nó bao ph , r i có th y en hay

tr ng gì âu.- Chú nói úng l m. i nay thiên h h coi ti n là h n h t.Ông T T t c i. C u Xuân c ng c i.Tr i ã t i. Gia d ch t èn b ng ra. S p ph xách va ly c a c u Xuân em vô nhà

cho c u.Bà T t v i con gái là cô Quyên i ch v . Khi b c vô nhà th y Xuân thì bà m ng

, r i bà day l i h i con:” Con có bi t anh nào ó hay không?”Cô Quyên nay ã 15 tu i, n c da bánh ch l i m c en, nên coi g ng m t t i

hù. Cô nghe m h i thì c i và áp: ”Anh Xuân là con bác H i ng trên C n Th ch ai.”Bà T t vui v h i Xuân:– Cháu xu ng h i nào?– Th a, cháu xu ng h i chi u.

7 cho m ón

– Sao cháu không i s m mai? Cháu i t i r i b nhà c a ai coi cho cháu?Ông T T t h t mà áp:– Cháu nó nói có bà cô v i ông d ng v coi nhà dùm. Nó i Cà Mau, b xe tr c tr c

t i nên ghé ây mà ngh r i s m mai s i. Má nó bi u b y tr d n c m ri t i ng cháunó n v i.

Bà T t nghe nh v y thì v i vã i th ng vô nhà sau.Cô Quyên, tóc còn b xoã sau l ng ch ch a b i, cô ngó c u Xuân mà c i r i i

theo m vô trong.Cách ch ng bao lâu cô Quyên tr ra m i cha và c u Xuân vô trong dùng c m.

n ng i ng i chung quanh m t cái bàn tròn, Quyên ng i g n Xuân c ngó Xuânmà c i.

Bà T t h i Xuân:– Cháu i Cà Mau th m ru ng hay có vi c chi?Xuân d d m t chút r i m i áp:– th a… c ng vì vi c ru ng t ó nên cháu m i i.– Cháu mu n ki m ng i khác mà cho hoá ph i không? Bây gi l mùa r i, mu n

i ng i hoá thì ph i ch cho qua tháng giêng g t r i m i i c. Mà theo ýthím, thì cháu nên xu ng ó c t nhà c t l m mà r i qui t tá n, b n thâncháu khai phá thì t t h n. H hoá t, h lo ki m c m h n, ch h có lo làmru ng mình t t âu. N u cháu không cho H ng thân Kiêm hoá n a, cháu ing i khác thì c ng v y. t c a chú thím c ng mua m t l t v i t c a anh

i ng. Nh chú thím ra công khai phá, nên bây gi thành n h t r i. Thímc d i g n m t tháng, thím coi c y xong, thím m i tr v ba b a nay, ch

không thím i theo cháu ng thím ch cho cháu coi. M t ngàn m u c a chúthím n m nay c y giáp h t. Thím cho m n t i hai gi m t công. M y ch t t t ihai gi r i. Cháu ra công mà làm, trong ít n m n a r i t c a cháu c ng thành

n t t nh v y.– Cháu không bi t làm ru ng l i không có v n, nên khó mà làm c.– Cháu không bi t thì chú thím ch cho; còn nh thi u v n thì chú thím giúp cho.– Cháu xin th a th t v i thím, không bi t ngày sau nh th nào, ch hi n gi cháu

không thích ngh làm ru ng chút nào h t, cháu mu n h c cho có tài r i làmnh ng vi c v i kìa.

– Cháu không thích làm ru ng, là vì cháu ch a t ch n vào ngh y. Ngh làmru ng vui l m cháu. Lúc c y r i, lúa lên t i t t, s m mai ho c chi u mình ngóvô ru ng thì trong lòng kho kho n không bi t ch ng nào. Lúc lúa tr u r i,hay là lúc lúa chín c ng v y, nhà nông vui v vô h i. L i ru ng, mình tr ngcây trái chung quanh nhà, mình nuôi gà v t, mình tr ng c i rau, mình ào ao nuôicá, m i ngày mình ch m sóc thú mình nuôi, mình vun phân t i n c mìnhtr ng, vui bi t bao nhiêu. Ch n n viên có nhi u thú vui l m cháu.

– Cháu th a thi t, tâm h n c a cháu ch a bi t thú vui y.Ông T T t c i và nói:– i chi u cháu nói cháu không thèm c i v , ngh a là cháu nói cháu không bi t

yêu thú gia ình. Bây gi cháu l i nói cháu không thích thú n viên. Thi t chúkhông hi u ý cháu mu n s gì. Cháu không ch u làm ru ng, v y ch cháu xu ngCà Mau làm chi v y?

Xuân l l ng m t chút r i th ng th ng áp:– Cháu xin t th t v i chú thím, có ông C Bình d i Cà Mau lên h i cháu mà

mua s t c a ba cháu ó. Vì v y cháu i xu ng ó ng tính th coi.Ông T T t nghe m y l i y thì ông ch ng a ngó Xuân trân trân và h i:- Cháu tính bán s t ó hay sao?

- Th a, t xa quá, l i n c m n, ph n thì cháu không th o ru ng n ng, b iy cháu tính n u h mua ph i giá thì bán cho r nh.

- ! Anh H i ng m i m t m y b a rày, cháu làm gi ng gì mà g p d v y?- Cháu không bi t làm ru ng, n u ru ng thì không có ích chi.- Ru ng mà cháu nói không có ích, th thì còn th gì có ích n a âu! Anh H i

ng m t, nh không có chút ít ti n b c gì cho cháu hay sao, nên cháu ph i bánt mà xài?

- Th a, hôm ba cháu m t, cháu m t s t thì còn m t ngàn b y tr m ng, t ngtáng ba cháu thì ch t n có 900 00, trong nhà còn d l i c 800 00.

- Còn d ti n sao l i l t t bán t? Ng i có chí c n ki m, n u h có v n támtr m ng, thì h làm r i có th gây d ng s nghi p l n c. H i chú c i v

i ra riêng, chú ch có n m tr m ng mà thôi, ch nhi u nh i gì. Cháu bâygi có t i tám tr m ng, l i có m t ngàn m u t, có nhà c a v n t c s nsàng n a. Cháu có ph ng th làm giàu, sao cháu không tính b i p mà l itính phá ho i?

Xuân th y s c ông T T t không vui, l i không ki m c l i mà áp v i m y câuu lý c a ông, b i v y c u không cãi n a.

m c m r i, bà T t bi u Xuân thay mát và bi u ng i nhà tr i chi u gi ng mùngn t i b ván l n Xuân ngh .

Ông T T t ng i t i bàn gi a mà n tr u, có cô Quyên cà rà ng i m t bên. Ch ngông th y Xuân thay mát r i, ông m i kêu c u l i ng i ngay tr c mà h i: “H i chi ucháu nói d u th nào cháu c ng i h c n a, ch cháu không ch u b h c c i v mà lovi c nhà. N u cháu i h c n a, mà cháu bán t r i cháu l y ti n b c làm vi c gì âu, cháunói chú nghe th coi.”

Xuân suy ngh m t chút r i áp:– Cháu bán t l y b c g i h t vào ngân hàng, m i n m cháu rút s ti n l i mà n

c. Ch ng nào cháu h c thành tài r i, cháu s dùng s b c y làm v n màlàm n.

– y cháu gi nguyên t y, m i n m cháu l y huê l i mà n h c không csao?

– Huê l i ít quá, l i n u t thì m i n m ph i lo óng thu , ph i lo cho m n,ph i lo thâu góp lúa ru ng, c c lòng mà l i t n hao n a.

– Cháu c n dùng ti n mà n h c m i n m ch ng bao nhiêu?– Th a, ch ng vài ba ngàn.– c gì mà l i t n hao d v y?– Cháu tính h l y hai b ng Tú tài r i thì s i Tây mà h c thêm n a, h c cho

i b c cao ng.Ông T T t gãi u, châu mày r i nhìn v n m bên b ván ngang ó.Bà T T t nói:– Cháu nói m i n m cháu c n dùng ba ngàn ng b c mà n h c. V y thôi cháu

ng bán t; cháu thím m n, m i n m thím trao cho cháu ba ngàn, thu vthím óng cho h t th y.

Xuân ng i l ng thinh suy ngh . Cô Quyên ngó c u mà c i, song c u c ng gi m tc nghiêm ngh .

Ông T T t h i:– Anh H i ng m t, mà nh có n n n gì hay không? Cháu nói thi t cho chú

bi t.– Th a, không. Ba cháu m c n n m ngoái ã bán t Bình Thu mà tr d t r i,

không còn thi u ai ng nào h t.

– u không có n sao l i l t t bán t? N y cháu, tuy anh H i ng v i chú làanh em b n, ch không ph i anh em ru t th t, song thu nay chú th ng nhlung l m. Vì th ng nhau nên n m tr c chú m i xúi nh u giá mua t CàMau ó. Chú mua m t ngàn m u, nh mua m t ngàn m u, hai anh em tính hi p

c mà khai phá. Vì b h giành mua nên m i m c m t chút.– Cháu có coi gi y t , mua s t ó t n g n 30 ngàn.– Ph i, tuy nói m c, song theo giá bây gi thì không m c âu. Ti c vì mua m i có

t n m k nh có b nh, r i nh ph i hút, nên không th ch u c c xu ng Cà Mau mà khai phá c. Nay nh theo ông, theo bà, cháu là con trai thôi ng i h ca, cháu c i v r i xu ng Cà Mau, lo qui t tá n mà m t. Chú dám nói

ch c, cháu khai kinh p p, lên b , làm trong n m n m thì cháu s tr nên m tn ch l n, có ôi ba ch c ngàn huê l i. Nh cháu ch u làm thì chú s bày

o giùm cho, có c n dùng ti n mà ào kinh c t nhà, ho c mua lúa mà nuôi tán, thì chú s giúp cho. Chú th ng cháu c ng nh th ng Tri u nên chú m i

ch b o nh v y; cháu ph i nghe l i chú.Xuân ng i c y móng tay mà suy ngh .Cô Quyên m i l y m t cái vú cau mà li ng trúng cánh tay Xuân mà c i ra ti ng. Bà

t th y v y thì trách con: ” ng có vô phép nh v y con. anh con nói chuy n ch .”Xuân l m cái vú cau mà qu ng l i cô Quyên r i c i và áp v i ông T t:– Chú c xúi cháu c i v hoài. i n y b n thanh niên nh cháu u mu n

ng tr n quy n t do c a mình ng ho t ng cho d . C i v r i thì v conràng bu c làm cho b c ng i lúng túng, khó mà tính vi c cao xa v i cho

c.– Cháu không mu n c i v thì thôi. Mà b nào cháu c ng ng bán s t ó,

bán u ng l m. t n m t ngàn m u, d gì ki m hay sao cháu. ó là cái c s giúp cháu làm giàu, l i làm giàu l n n a. H t lúa quí l m, c b u tr i âu âung c n dùng. Mình nh m ch t n phì nhiêu, t nhiên mình ph i làm có

lúa cho nhi u ng mà l y l i. Ngh nông l i l m, l i thong th n a.– Cháu c ng bi t ngh nông thì l i l m. Mà bây gi cháu còn nh nên cháu mu n

i h c, ch ch a mu n làm ru ng. Cháu ph i h c cho r ng trí th c tài ngh ,ng nh có làm ru ng thì làm theo cách v n minh, dùng máy móc, làm cho cót lúa nhi u, h t lúa n ng cân ng bán cao giá.

– n minh làm gì cháu. Cháu làm theo cách quê mùa thu nay ó thì c ng có lúac v y.

– Ngh gì c ng v y, ph i t n hoá ch .Ông T T t có tánh ng s m, nên ông không cãi n a, ng d y i u ng n c, s a

so n ng .Cô Quyên li n h i Xuân:– Khai tr ng anh c ng lên Sài gòn mà h c n a nh anh Hai tôi ph i không?– , qua h c n a.– Tôi mu n lên tr n tôi h c quá, má tôi không ch u cho i. H c d i n y c lù ù

quá.– Ph i, tr ng d i n y nh t nhiên b c h c ph i th p. Nh ý em mu n lên Sài

Gòn thì em th a thi t cho má em nghe, ch c má em d u th ng nh em n âui n a c ng không l không cho em lên tr n mà h c.

– Hay anh nói dùm v i má tôi i.– Em mu n thì em lên xin v i thím, qua âu dám nói.Bà T t nghe hai tr nói chuy n, bà h i: “Con Quyên nó nói gi ng gì ó?”Xuân c i và áp:– Em Quyên c y cháu xin v i thím cho em lên tr ng Sài Gòn em h c.

– Tr i i! en thui mà òi h c tr ng Sài Gòn.Cô Quyên cùn qu ng nói:- Con en m c k con. Sao h i con má không cho tr ng, r i bây gi má tr

i má c i con.Bà T t c i ng t và ng i d y mà áp:- Ai bi t làm sao mà cho tr ng c. i! Má nói gi u ch i, ch en hay tr ng

ng không c n, mi n là mình gi i mà thôi. Khuya r i, thôi i ng con. choanh con ngh s m, vì ngày nay i xa nó m t. con bà T t d t nhau i vô bu ng.

Xuân th y d ng ông T T t còn th th n ngoài hàng ba, c u s ông tr vô gi ngluân lý n a, nên c u l t t chun vô mùng mà n m.

(3) IIISáng hôm sau, c u Xuân th c d y, nghe s p-ph ã s a xe xong r i, bây gi máy có

a , h t s tr c tr c n a, thì c u li n thay s a so n i Cà Mau.Ông T T t th y v y m i h i:– Cháu i âu mà s a so n thay ?– Th a, i Cà Mau.– i hôm qua chú thím nói nh v y mà cháu không ch u i ý, c quy t bán t

hay sao, nên i Cà Mau.– Cháu tính n u không bán t, thì cháu không th h c n a c.– Cháu có cái trí mu n h c cho cao thì t t l m. Thôi thì cháu cho thím cháu m n

t ó, m i n m thím óng cho cháu ba ngàn ng b c ng cháu n h c c ngc, c n gì ph i bán.

– Cháu ngh làm nh v y không ti n.– Sao mà không ti n? V y ch h mua bao nhiêu mà cháu ham l i, nên b n b

bán g p v y.– Th a, ông C Bình lên ki m cháu mà tr giá 30 ngàn, cháu òi 50 ngàn. ng tr

thêm 5 ngàn n a là 35 ngàn. Vì bán giá ó th p h n giá mua h i tr c thì bánlàm sao c. Cháu tính xu ng nói v i ng n u thi t b ng ng mu n mua, thì ítnào 40 ngàn cháu m i bán.

– Thi t cháu nh bán và cháu d t giá 40 ngàn hay sao?– .Ông T T t châu mày ngh m t h i lâu r i th dài mà nói:– Chú không b ng lòng cho cháu bán t. S nghi p c a anh H i ng bây gi ch

còn có s t ó mà thôi. Cháu bán r i còn gì n a âu! N u cháu không nghe l ichú, cháu nh t nh bán, thôi thì chú mua. Cháu bán cho ng i ta giá nào thì chúmua giá ó. Thà là chú mua, ch chú không ành t y v tay ng i khác.

Xuân chúm chím c i mà áp:– Nh chú mu n mua, thì cháu ph i bán cho chú, ch có l nào cháu bán cho thiên

.– Không ph i chú mu n mua. Chú nói n u cháu quy t bán thì chú tranh mà mua,

vì chú không ch u l t vào tay ng i khác. Còn nh cháu mà làm, thì chú sgiúp cho cháu ng khai phá cho thành n, ch chú mua làm chi.

– Cháu nh t nh bán, b i vì cháu tính i h c nhi u n m n a, không th c.– Cháu nói nh v y thì chú mua. Cháu nh 40 ngàn thì chú mua 40 ngàn, chú

không b t.– Còn 4 tu n l thì t i khai tr ng, cháu ph i i h c. V y n u chú mua thì chú làm

gi y t cho g p g p, ch khai tr ng e b t ti n cho cháu.– c, cháu mu n làm gi y t g p thì làm. Mình vô nói v i v i ông L c s Nô-

te8, ng làm gi y t trong m y b a thì xong. Mà cháu có em b ng khoán t itheo hay không?

– Th a, có h t, có b ng khoán, có b n . Mà cháu c ng sao l c khai t c a bacháu và có l p t tông chi s n sàng rành r n a.

– c l m. Cha ch , mà cháu còn nh , không bi t Nô-te h có nài ph i có tr ngc ng hay không?

– Th a, không. Cháu úng 21 tu i r i, c n gì tr ng t c. Cháu c ng có em khaisanh c a cháu theo trong va ly.

8 công ch ng

– Cháu s p t thi t s n sàng, rành r . Th thì cháu ã quy t bán t ã lâu r i haysao ch ?

– Th a không. Hôm ông C Bình lên nói r i cháu m i l c gi y t ó.– Anh H i ng nh ch n ch l m. Còn cháu bây gi l i mau m n quá. Cháu

không gi ng nh ch ó.– Tánh ngày x a khác h n tánh ngày nay. H ng thanh niên bây gi th y h t u

ng quy t, làm vi c gì c ng v y, h nh t nh là làm li n, không ch u d d .– i v y nên th ng hay l m.– Th a chú, mà nhi u khi kh i m t c h i t t.Bà T t bi u gia d ch d n n lót lòng. Xuân c nh ý mu n, mà kh i i Cà Mau

mà bàn v s bán t v i ông C Bình thì c u vui v ng i n mà c gi n v i cô Quyên.n u ng xong r i, Xuân m i l y gi y t ra xe h i mà i v i ông T T t vô toà c y

ông L c s Nô-te l p t bán t. Th y m i h u, ông L c s Nô-te ti p r t h u, xem xét gi y r i ch u lãnh làm li n và h a s làm mau mau.

Ch ng v nhà, ông T T t m i luôn Xuân d i n y i b a nào gi y t làm xongthì ký tên li n cho kh i tr . Bà T t v i cô Quyên c ng ân c n c m l i, nói r ng nhà ã có

n ng i coi, nên không ph i c n v làm chi. Xuân ch u , m i sai s p-ph i xe ò vBình Thu l y thêm áo qu n và l y luôn cái máy ch p hình em xu ng cho c u.

Cô Quyên là con c ng nh t trong nhà nên tr ra i h c m i i ch i b i v i ch emtrong tr ng, còn v nhà cô không có b u b n nào h t, vì Tri u m c h c trên Sài Gòn,không nhà. Nay nghe Xuân ch u ch i, thì cô m ng quá cô c eo theo m t bên Xuân,

y Xuân d y cô h c, r Xuân ra v n ch i.Tr a b a sau anh s p-ph em xu ng. Xuân l y máy ch p hình ra mà chùi, tính

chi u mát m i ki m c nh p mà ch p l y hình dành ch i.Cô Quyên òi i theo Xuân ng coi ch p hình. V ch ng ông T T t c ng con,

không mu n làm cho con bu n, l i ngh con v n còn kh d i, còn Xuân nh con cháu trongnhà, m t th v i Tri u, b i v y ông bà u ch u cho i, song c n d n con ph i m c qu n áocho t t và lên xe ng i t ch nh, ch ng nên li n xáo9.

n x mát, Xuân thay y ph c, m c b Tây, Quyên m c áo qu n toàn l a tr ngng m i, tóc ch i láng m t, ch n mang giày thêu, hai tr vui v d t nhau lên xe h i. Vì xe

có hai ch ng i nên Xuân bi u s p-ph nhà, c u c m tay bánh Quyên ng i m t bên,n Quyên ôm giùm cái máy ch p hình, r i m i m máy cho xe ch y ra l . Quyên c ý,

li c m t ngó Xuân, mi ng chúm chím c i. V ch ng ông T T t ng bên th m ngó theo,tuy m t t i c i, song lòng có chút lo ng i.

Xuân không thông th o ng sá t nh B c Liêu, nên c u vào ch r i c u b ngkhông bi t ph i i ng nào m i có c nh p mà l y hình. C u day qua h i Quyên thì cô ú

không bi t ng nào mà ch . C u i nh u, té ra nh m ng qua H ng H i.Ra kh i châu thành thì hai bên ng ru ng lúa c y ã h n m t tháng, lúa n b i t t

i, lá ph i màu xanh lét, tr i ngay tr c m t là m t b c tranh thiên nhiên g m c nhqu ng i và c nh u nhàn.

Cô Quyên có tánh c ng li n xáo, song cô có lòng a c m, b i v y th y c nh p côch ng kh i ng lòng. Ti c vì cô không l i t c nh t tình, b i v y cô ch nói v igi ng r t thi t thà r ng:

– Lúa coi xanh t t quá, anh Xuân h ?Xuân không hi u ý cô, nên g t u mà thôi, không nói ti ng chi h t, làm cho cô th t

ng ng i bu n hiu.Xe ch y m t h i thì t i xóm Th 10, kêu là Sóc n.

9 hay ùa gi n10 xón ng i Khmer

Xuân th y d a trên ng có m t c nh chùa Th , chùa tuy không t t l m songchung quanh có cây cao tàn l n, làm cho c nh xem r t huy n o, áng l y hình dành ch i.

u ng ng xe bên ng mà leo xu ng.Cô Quyên xách máy ch p hình c ng leo xu ng, r i hai tr song song d t nhau i trên

, l a ch thu n ti n mà ch p hình.Xuân mu n l y cái chùa và l y luôn cho c vài cây l n vào trong hình nên ng

i mà nh m. Quyên trao cái máy cho c u, r i ng khít m t bên, tay v n vai c u, m t dòmtheo ch c u nh m. Xuân ch p cái chùa r i day qua ngó Quyên và c i mà h i:

– Qua mu n em l i ng tr c lùm cây kia ng qua ch p mà l y hình c a em.Em ch u không?

– É! Không dám âu…– Sao mà không dám?– Tôi s l m.– Có qua ây mà s cái gi ng gì?– Anh ng v i tôi thì tôi m i ch p.– Qua m c c m máy mà ch p, làm sao mà ng v i em c. Em l i ng ó i.

Qua ng tr c m t em ây, ch ph i i âu mà s .Cô Quyên ng suy ngh r i h i:– Anh mu n ch p hình tôi l m h ?– . Ch p ng l y hình “Ti u th m t l ” dành ch i.Cô Quyên châu mày x m t, ngoe ngo y b i l i phía xe u.Xuân l t t i theo, v a c i v a h i:– Qua nói ch i, mà em gi n qua hay sao?Quyên ch b không tr l i.Xuân l y tay gõ gò má Quyên mà nói:– Thôi d ng gi n n a. Gi n r i cái m t trông x u quá.Quyên c i mà nói:– Anh ph i n n n tôi m i ch u.Xuân nói:– Hay h n mát quá! …Thôi qua xin l i. Vì hôm qua chú kêu em là “Ti u th

t l ” nên qua b t ch c mà nói ch i, ch không ph i có ý ng o em, v y xinem ng gi n qua n a, l i ng ng qua ch p hình em làm k ni m.

Quyên cùng qu ng áp:– Nói nh v y tôi không ch u.Xuân l c u chúm chím c i và nói:– Tr i i! V y ch ph i nói th nào em m i v a lòng? Thôi, qua hun em m t

cái, c ng nh anh Tri u hun em v y, ng qua chu c t i nói mích lòng em, emch u không?

Quyên c i.Xuân bèn k m t mà hun gò má Quyên, c ng nh a em gái c a mình, r i l i d t

Quyên ng tr c lùm cây, m máy nh m mà ch p hình. Bóng tr i chi u r i m t Quyên,coi cô r t vui v th thái.

Ch p hình r i Xuân khoá máy và nói:– Hình c a em ch c t t l m vì bóng, v a không n ng nhi u, mà c ng không mát

m.– Ch c t t h ? Ph i anh ng ch p chung v i tôi ch i.– Làm sao c. Có ai âu mà m n h ch p.– Thôi v nhà, tôi v i anh ng r i c y tía tôi ch p c không?– chú không bi t r i ch p h ch .

– Anh ch tr c thì bi t ch gì. Coi b d mà. tôi bi u anh Hai tôi mua cho tôit cái máy ng tôi ch p ch i. Anh d y tôi tr c i. Nghe không?

– ! v nhà r i qua ch cách ch p cho em bi t.Hai tr d t nhau i dài theo l mà ch i. Xa xa d i ru ng, có m y ng i àn bà Th

i hái rau chóc, i thúng rau trên u n c ch y xu ng m t t nhem.t tr i chen l n, Xuân r Quyên tr l i mà v , Quyên gi c gi c, d ng nh quy n

luy n c nh ng ru ng lúa xanh, vui khí tr i mát m kho kho n, ham nghe ti ng d kêuchéo chét quanh mình, nên không n b mà v , c ng ngóng trông.

Xuân th y v y m i h i:– Em a ru ng l m hay sao?– Tôi a l m.– Ngoài ng bu n xo mà a n i gì?– Ngó ru ng ch i, vui l m ch . Anh không a hay sao?– Qua a i ch i trong ch . Ngoài ru ng bu n l m, qua ch u không c.– Tôi a ru ng ch không a ch .– i em có óc ”Nhà quê”.Quyên c i r i i theo Xuân tr l i xe mà v . Tr i ã ch ng v ng t i.Khi xe vô sân r i èn thì th y v ch ng Ông T T t ng ng trên th m nhà mà

ch . Xe v a ng ng thì bà T t nói: “ i âu xa l m hay sao nên v t i d v y.”Cô Quyên l t t leo xu ng xe và vui v nói:– i ra ngoài ch nào ó không bi t, ru ng lúa thi t t t l i có chùa Th ng l m

má à. Anh Xuân ch p hình chùa r i có ch p hình con n a. Mai con i n a.Ông T T t nói:– Có i thì ph i v s m s m; v tr nhà lo s h t s c. Ch c là i ra ngoài Sóc

n ch gì, nên m i có chùa Th . Thôi, i thay r i n c m.Sáng b a sau, v a th c d y thì Quyên nài Xuân ph i d y cô ch p hình. Xuân c m

máy ra ng tr c sân r i ch cho cô Quyên bi t cách nh m, bi t cách ch p. Quyên l y làmc ý, bi u Xuân ch p cái nhà l n, ch p hai l m lúa, ch p cái xe h i có cô ng m t bên.

Quyên kêu cha m ra coi. Luôn d p Xuân ch p ông T t, bà T t, r i ch p luôn côQuyên ng i trên th m nhà.

Quyên bi u Xuân c y ông T t nh m ng ông c m máy mà ch p cô v i Xuân ngchung. Ban u ông T t không ch u, mà b con ép quá, nên r i ông c ng ph i làm theo ýcon.

Ch p xong r i Quyên mu n làm sao có hình cho mau ng cô coi. Xuân ph i vô chki m ti m ch p hình mà m n h r a.

Chi u l i, Quyên òi i ch i n a. Hai tr m i ng i xe h i i vô ch l y hình v . T mhình nào c ng t t h t th y, mà nh t là hình Quyên ng tr c lùm cây và hình Quyên v iXuân ng chung thì rõ ràng p l m. V ch ng ông T t l y làm vui lòng, bi u ti m r athêm n a, m i th làm ra 5 t m ng dành ch i.

y Quyên càng dan díu v i Xuân, t i ngày không ch u r i Xuân m t giây phútnào h t. Cô m c qu n áo m i luôn luôn, g u b i tóc vén khéo, ch không b tóc xoãxu ng l ng nh tr c n a. H x mát thì cô n n n Xuân em xe h i i ch i, Xuân khôngth không làm theo ý mu n c a cô c, nên b a nào c ng ph i c m bánh xe ch cô ich i. Khi i Phú L c, khi i Hoà Bình, khi i Sóc n, khi i Om Trà C .

Có b a ra ng tr ng v ng v , cô bi u ng ng xe l i, r i cô leo xu ng, ho c ng i d ac cây, ho c quì g i trên c mà c y Xuân ch p hình cô. Có b a cô mang theo bánh trái, r i

ra ng c m gói bánh ra trên ám c non xanh lè n chung v i nhau, nói nói c i c ithi t là hoan l c.

Xuân i 10 ngày m i ký tên bán t c. Ông T T t ch ng b c cho c u 40ngàn, r i c u s a so n mà i v .

Quyên hay tin Xuân tính v thì cô bu n hiu, ra vô dàu dàu. Cô th y Xuân ng cót mình cô m i h i:

- Anh v hay sao?- ! Qua v .- Tôi mu n anh l i ch i.- Sao c, qua ph i s a so n ng lên Sài Gòn mà h c ch .- Tôi c ng s lên Sài Gòn mà h c n a.- ! Em mu n thì nói v i chú thím em lên tr n cho em h c. Có anh Tri u dìu d t

em c ng ti n.- Ch ng khai tr ng anh xu ng ây r i i cùng m t l t v i tôi và anh Hai tôi

c không?- không c, b i vì qua có công vi c nhi u l mQuyên châu mày m t, mà Xuân m c lo s a so n hành lý nên không ngó th y.Lúc Xuân t giã v ch ng ông T t và cô Quyên r i lên xe mà i v , thì cô Quyên

ng tr c c a ngó theo, n c m t ch y r ng r ng.

(4) IVy n m nay nhà nông trong x làm ru ng trúng mùa luôn luôn. Mà bán lúa c ng

ng cao giá n a. Cu c th ng m i nh ó mà tr nên th nh v ng, b i vì m i ng i ulàm d ra ti n r i ai c ng mua dùng trong nhà, ai c ng s m áo qu n loè lo t. B n c abình dân thì r ng rãi, còn c a phú gia thì xa x , nh t là m y châu thành, s n xài quá phát hi n rõ h n h t.

i Sài Gòn, trong dãy ph tr t ng Lagrandière bây gi là ng Gia Long,giáp v i ng Verdun bây gi là ng Lê V n Duy t, c n nào c ng ch ng d n h c h .Nh ng mà có m t c n d n vén khéo, c t t p h n h t. Trên hai lan can phía tr c có

hai cái ch u, m i ch u tr ng m t b i cau, lá sum sê, c ng vàng t i. T i c a gi a có treot t m màn màu tr ng gà, r vén hai bên ng ra vào cho ti n. Hai c a s có gi ng hai t m

màn ren c ng màu tr ng gà ng n cát b i, ch không ng n ánh sáng m t tr i.Trong nhà, phía tr c m t cái bàn nh v i 4 cái gh , trên bàn có m t bình

bông, còn m t gh thì có lót n m gòn ng khách ng i cho êm; phía trong, ng váchbu ng, có m t cái i v ng, trên c ng tr i n m m ng còn chung quanh thì óng h c mà

. Hai bên vách c ng không b tr ng, m t bên thì m t cái t nh , trên t có m t cáimáy hát.

Phía trong bu ng có gi ng s t, gi ng mùng, tr i “drap”11 tr ng mu t; có bàn vi t,có t áo, có t s t, l i d a c a s có lót m t cái bàn n c m cho mát.

n nhà p n y là nhà c a c u Xuân m n m y tháng nay ng m i ngày vôtr ng Chasseloup Laubat mà h c cho g n.

t b a ch nh t, l i 4 gi chi u. Xuân m c m t b mát b ng l a tr ng, c u rang d a c a s r i kêu th ng Chí, là a nh làm b i, mà bi u nó nh c cái gh xích u

em ra trong hàng ba.u tr vô l y m t cu n sách r i n m trên gh mà c.t tr i ng bóng l n l n, tr c c a bây gi mát r i, còn ngoài ng thì ng i và

xe i l i n m n p.Th ng Chí xách n a thùng n c em t i hai b i cau vàng. Nó m i tr vô thì ch

chín Thi n là ng i i ch n u n, ch trong l i b c ra kh i th m r i ng nói om xòm:“B a nay ch ngh may ph i không ch Hai? Có cô Hai nhà hay không?”

i cau r i nói chuy n, nh ng s y làm cho Xuân lo ra không th c sách c.u m i x p sách ng d y r i b c ra ng tr c th m. Lúc y dì Hai Oanh, là th may,

tu i trên b n m i, cách Xuân m t c n ph , ng th ng th ng i l i. M y tháng nayXuân g n ra vô th ng g p m t dì Hai Oanh, nên v a th y dì là Xuân cúi u chào li n.

Dì Hai Oanh áp l , vui v h i Xuân:– Chúa nh t ngh h c, c u không i ch i sao?– , cháu m i i h i s m mai r i, bu i chi u nhà h c bài. M i dì vô nhà u ng

c.– c u h c ch , có l nào tôi dám làm r n c u.– Th a, không. Có b n r n chi âu. Cháu h c bài r i, nãy gi không xem sách

ch i.Ch Thi n b i buôi ti p l i:– Vô nhà ch i ch Hai… vô u ng n c. Tôi m i ch m t bình trà còn nóng h i.Xuân coi b dì Hai Oanh ch u vô, thì c u th i lui ng nép m t bên. Dì Hai Oanh i

tr c, ch Thi n i theo sau mà vô nhà. Xuân ti p theo sau n a, và kéo m t cái gh m i dìHai Oanh ng i. Ch thi n lo rót n c trà mà ãi khách.

Xuân l i ng i trên i v ng r i h i dì Hai Oanh:

11 kh n gi ng

– Dì may coi th t m i d . Cháu th y có ng i ta n th ng th ng hoài.– Không m y khá c u à. Tôi lãnh may c a m y cô quen thu nay, ch ng i l h

có bi t tôi âu mà a cho tôi may.– Dì có m n ng i ph v i dì ch ?– Tôi có m n m t ng i luông12 cho tôi may. có nhi u âu mà ph i m n th

ph .– Dì l p ti m, lãnh bài sanh ý13, treo b ng và rao trong báo, thì ng i ta m i bi t

mà t may ch .Dì Hai Oanh ngó Xuân và chúm chím c i mà áp:– p ti m ph i có v n b y tr m ho c m t ngàn. Vì không có v n, nên tôi không

dám tính t i vi c ó, tôi may nhà v y thôi.– Dì may nhà thì làm sao có l i tr ti n ph và ti n n xài?– Ti n t n thì c ng . Tôi có con cháu i thêu, nó ph giúp v i tôi.Ch Thi n ng v n cái máy hát, ch ti p mà c t ngh a:- Ch Hai ây có m t ng i cháu gái là cô Hai Qu thêu khéo l m c u. Cô i thêu

cho nhà hàng ngoài ng Catinat lãnh l ng m i tháng t i 5,6 ch c.Xuân h i:- Cô thêu th chi? Thêu l i Vi t Nam hay l i Tây?Ch Thi n làm lanh mà r i bít l i, không tr l i c.Dì Hai Oanh m i th mà áp v i Xuân:– i con em tôi còn sanh ti n, có cho cháu tôi h c tr ng N h c ng c hai

m, b i v y nó bi t thêu theo l i Tây. Ch ng em tôi khu t r i, tôi em cháu tôi v i tôi, thì tôi cho nó h c thêm l i Vi t mình n a. Nh v y nên nó bi t thêu

hai u. Nó thêu m t giày, kh n tay, thêu màn, làm ren, thêu bông vào áo choy ông, m y bà, thêu th gì c ng c h t.

– Gi i d há. Có ngh nh v y thì s s ng m i v ng vàng, kh i lo thi u th n.– Ph i, nó kh i lo ói rách. M y ti m may l n h giành nhau mà m n nó.– u dì có ti m may l n, dì cho cô lãnh ph n thêu thì ch c ti m phát t l m.– Nói gì cái ó.Dì Hai Oanh dòm cùng trong nhà r i nói ti p:– u có m t mình mà d n nhà p quá.– i tánh tôi a s ch s vén khéo.– u g c t nh nào?– Tôi là ng i C n Th .– Nghe nói C n th là t nh giàu nh t…Ông c , bà c còn song toàn ch .– Th a, ba má tôi u khu t h t.– i nghi p d hôn! M côi s m quá.– i cái m ng c a tôi nh v y, bi t làm sao bây gi .Dì Hai Oanh r bình bông trên bàn mà nói:– Trên bàn n y thì l c u ph i m t t m thêu tròn, ho c h t soài, r i bình

bông chính gi a coi m i p.Xuân áp:– Hôm tr c có m t ng i b n h c c a tôi c ng nói nh v y. b a nào r nh r i

tôi s ki m tôi mua.Ch Thi n chen vô nói n a:- u c y cô Hai thêu cho.Dì Hai Oanh ti p l i:

12 cách may gi u ng ch m t bên13 sanh ý: ngh nghi p, bài sanh ý: môn bài

- Con cháu tôi nó thêu th n y hoài, thêu l l m, ch ng ít b a thì r i.Xuân d d áp:- Cô Hai m c i thêu cho ng i ta, có th i gi âu mà thêu cho tôi.- Không. Ai t riêng thì nó thêu ban êm nhà. C u mu n thêu cách nào,

thêu bông gì thì v ki u cho c u coi, nh c u ch u r i nó thêu cho.- Thi t tôi d t v khoa ó. Tôi không bi t ph i thêu b ng cách nào mà nói.- Th tr i bàn ây, tôi th y có s n nhi u ki u. nó a ki u cho c u l a, c u

ch u ki u nào nó thêu ki u n y cho c u.Ch Thi n nói:- Ch Hai, tôi l i tôi kêu cô Hai Qu em ki u cho c u tôi coi.Ch nói d t l i thì i li n. Xuân nói v i dì Hai Oanh:- Tôi làm nh c lòng dì, mà l i m t công cho cô Hai n a, tôi ái ng i quá.- Không có nh c lòng âu. Dì cháu tôi là th may th thêu. C u t cho chúng

tôi thêu, y là c u giúp cho chúng tôi ch .- Dì nói nh v y thì tôi m i dám.Cô Hai Qu i theo ch Thi n l i t i c a. Cô b c lên th m r i d d , ch a dám vô.

Cô v a c 20 tu i, ch n mang gu c, mình m c y ph c t m th ng, áo l a en, qu n lãnhen, không d i ph n thoa son, tay trái cô eo cà rá nh n m t h t ng c màu b m, ch

không có n trang nào khác, nh ng nh da tr ng má b u, nh g ng m t sáng r , nh c pt có c, nh hình vóc dong d y, nh t ng i d u dàng, nh t là nh v p thiên nhiên,i v y ai th y cô c ng u cho cô có qu c s c.

Ch Thi n m i cô vào, mà dì Hai Oanh trong c ng kêu cô, b i v y cô ch m rãic vô nhà.

Xuân ng d y chào cô. Cô cúi u áp l , m i c ng u duyên dáng.Dì Hai Oanh nói:– u ây mu n t cho con thêu m t t m tr i trên bàn ng bình bông coi cho

p. Con có ki u nào hay thì em l i cho c u coi.Xuân m i cô Qu ng i, mà cô c ng ngó cái bàn, m t t nh táo mà suy ngh m t

chút r i m i nói: ”Cái bàn n y vuông. Theo ý con thì t m thêu c ng c t hình vuông theochi u bàn coi m i c; song chính gi a ph i có m t tr ng tròn ng cái bình bông. ”

Dì Hai Oanh h i Xuân:– Còn màu thì c u mu n màu nào?Xuân b ng nói:– Tôi không bi t màu nào p.Lúc y a t gái c a dì Hai Oanh ch y l i cho dì hai hay r ng có bà l c s ghé

ng may áo và bi u m i dì v nói chuy n. Dì Hai Oanh li n t giã Xuân và ch Thi n vàn cô Hai Qu ó bàn vi c thêu v i Xuân r i dì l t t ra v .

Cô Qu ng ngó cùng trong nhà, Xuân kéo m t cái gh ra và m i cô ng i n t l na. Bây gi cô ng i. Xuân ng i phía bên kia bàn, ngang m t cô, ch Thi n i vô trong, vì

ã chi u r i nên ph i lo n u c m.Cô Qu khiêm nh ng h i Xuân:– u mu n thêu hàng hay là thêu v i và mu n màu nào?– Cha ch , tôi không th o vi c n y r i! Xin cô li u dùm coi th nào t t thì cô làm

cho tôi.– Theo ý em, t m thêu màu c ng ph i m t màu v i m y t m màn coi m i có v

thanh nhã.– Cô nói ph i l m.– Tr i bàn ch ng c n ph i dùng t l a, làm b ng v i c ng c. Ch ng nên thêu

n r c, thêu b n phía b n nhành mai, lan, cúc, trúc thì p.– Tôi ch u, xin cô thêu i.

– em v v ki u cho c u xem tr c.– Kh i, kh i mà. Cô li u dùm mà làm coi cho c thì thôi. Cô thêu ch ng nào

i xong?– Ch ng n m ba b a.– Không g p gì. Cô thêu m t tu n r i c ng c. Song cô thêu giùm cho khéo

làm k ni m ch i.Cô Qu chúm chím c i, m t mày càng ng nh hoa h ng m i m n . Cô ngó

Xuân mà h i:– u nói thêu cho khéo làm k ni m. V y ch k ni m vi c chi? Nên cho em

bi t ng em li u coi nh c n ph i s a cho h p v i vi c làm k ni m.Nghe Xuân dùng hai ch “K ni m” không bi t cô Qu có nghi c u không thông

ngh a nên dùng ùa, nh là c u thanh niên i nay, hay là cô nghi c u chú ý mu n gh o tìnhcô, nh nhi u c u trai a tình lãng m n, mà cô g n h i nh v y làm cho Xuân b i r i, s c

t th n thùng m t lát r i m i nói:– Tôi m i phác m t ý riêng, tôi mu n k ni m cái ý y. Tôi t ng d u tôi có t cái

ý riêng y cho cô hi u, có l ch ng h i gì mà c n ph i gi u cô. S là m y n mnay, trong tr ng, tôi có k t b n thâm giao v i hai ng i b n h c m t l p.

Ba anh em tôi tính ki m thêm m t ng i n a cho b n ng làm b n “mai, lan,cúc, tr c (trúc?)” tiêu bi u m t tánh ch t t th i. Chúng tôi ch a g p m t ng i nào

ng tâm ng chí áng nh n làm ng i th t .Hôm n m t anh b n tôi có t ý n u ki m b n nam nhi không ra thì chúng tôi có l

ch n m t cô gái làm ng i th t c ng c. Ng i b n tôi t ý nh v y, tôi t ng làmu n gi u c t, ch ng dè hôm nay cô tính thêu “mai, lan, cúc, tr c”, mà cô l i là gái n a,y v y h bi t ch ng cô là ng i th t trong ám b ng h u, mà ng i b n tôi ã oán

tr c hôm n . Tôi mu n cô thêu k ni m cái ý y.– Em l a ki u thêu, thi t em không dè ki u y l i thích h p v i vi c riêng c a c u.

y em c ng thêu ki u ó, kh i c n ph i s a i, mà em l i ráng thêu cho p, bi u hi n cho x ng áng cái tình c m c a c u.

– Tôi r t cám n cô. Cô c n ph i l y ti n tr c ng mua hàng, mua ch thêu haykhông?

– Th a, không.– y n m nay ba anh em tôi kêu nhau nh v y: Tôi tr tr i m t mình, không có

anh em, l i nh t nh không c i v , b i v y m y b n tôi cho tôi là Mai. AnhTri u, ng i g c B c Liêu, anh tha th t, y u i l m, nên anh là lan. AnhQuan g c Trà Vinh, anh l ng kh ng m y u mà tánh tình l i ghét cái d , cáith p, cái b y, nên cho anh là quân t Tr c.

Còn Cúc, thì ch a có ai. Cúc bi u hi n cho ng i n d t mà th m tho xinh p. Côlà ng i n núp trong h ng bình dân, mà cô l i có s c p, có danh th m, n u cô vui lònglàm bi u hi n cho Cúc thì chúng tôi hân h nh l m.

Cô Qu nghiêm nét m t mà suy ngh m t chút, r i cô ngó ngay Xuân mà áp:– Em r t c m n c u. Em không dám.– Sao mà cô không dám? Cô ng i s nam n làm b n v i nhau r i mang ti ng ph i

không?– Th a, không. Nam n làm b n v i nhau r i mang ti ng x u, y là t i tánh tình

th p th i, r i gây ra nh ng chuy n không hay, nên m i mang ti ng x u, chng i ã quy t l p tánh tình cao th ng nh : Mai, Lan,Tr c thì quí l m. Em

c làm b n, em có ng i chi âu. Em nói em không dám là vì em s em khôngng áng ngang hàng v i m y c u là b c giàu có sang tr ng ó mà thôi.

– i cô nói ó là l i khiêm nh ng, ch tôi ch c cô d bi t theo ý chí c a ng iquân t , thì nhân ngh a, o c m i quí ch không ph i là giàu sang mà quí

âu. Mà b n anh em tôi không ph i giàu sang gì c , có ng i c ng nghèo khm ch .

– y c u h c gi i còn ph n em d t nát quá, em ph i i thêu m n m i có c mmà n.

– . Theo ý tôi, d u c m cây vi t hay là cây kim c ng v y, h nghi p ngh mìnhc chí thi n, t n m thì quí nh nhau, ch không ph i ng i c m vi t mà sang

n ng i c m kim. Chúng tôi h c ch , ví nh chúng tôi có tài vi t v n hay; cònnh cô i thêu m n mà cô có tài thêu khéo. Cái hay i v i cái khéo thì b ngnhau ch có cao th p chi âu.

Cô Qu c i mà thôi, ch cô không tr l i n a. Cô ng d y d m t mà v , Xuânbi t ý li n nói:

- i cô ng i nói chuy n ch i m t chút n a.- Em s làm m t th i gi c a c u.- Không, không …Cô nói chuy n nghe có ích l m. Chúa nh t không i h c, tôi

nhà tôi bu n h t s c. Nãy gi có cô nói chuy n, tôi vui không bi t ch ng nào.- Em m i n nhà c u l n u, mà em nói chuy n nhi u quá em s khi m nhã.

y em xin t c u mà v , khi khác có l em s ng i lâu h n.- Cô s ng i ch i lâu r i dì Hai không vui hay sao?- Th a, không. Dì Hai em bi t tánh tình c a em, nên ch ng bao gi hi m nghi ch

ó.- Còn t m thêu cô ch c b a nào thêu r i?- u cho em m t tu n thì mãn tu n r i em s em l i.- a nay chúa nh t, té ra chúa nh t tu n sau tôi s có t m thêu mà tr i bàn.- Th a, ph i.Xuân ng d y mà suy ngh , r i nói ti p:- Xin cô cho bi t cô có ch u làm Cúc, theo nh l i tôi nói h i nãy ó hay không?- Xin c u cho em suy ngh ít b a r i em s tr l i.- c. Tôi mu n sáng chúa nh t cô em t m thêu l i c hôn.- Th a, c.- Tôi s cho hai ng i b n tôi hay, ng hi p v i tôi mà ti p r c t m thêu ó. Cô

Hai, tôi mu n m i cô s m mai chúa nh t cô l i ch i r i n c m tr a v i baanh em tôi, c không? Tôi s l i nhà cô mà xin phép v i dì Hai cho.

- u v y thì có l c.- mai m t r i tôi s xin phép v i dì Hai mà m i cô n c m.Cô Qu c i r i t mà i v . Xuân a khách ra t i th m r i mà còn ng ngó theo,

và mi ng chúm chím c i.

(5) VChúa nh t tu n sau.

i b y gi r i s m mai. Tri u là con c a ông T T t B c Liêu, v i Quan là cont bà s ng ph Trà Vinh, c hai u h c t i tr ng Chasseloup Laubat, n ng trong

tr ng và là b n thâm giao c a c u Xuân, y theo l i Xuân m i nên hi p nhau ra nhà Xuân.Khi b c vô c a, hai c u có ý s t sè, vì s có khách l ã t i tr c r i. Ch ng th y

có m t mình Xuân t trong i ra, y ph c àng hoàng, m c tr ng m i i th ng b ng, cth t n en, u ch i láng m t thì Tri u c i mà h i:

– Cô Cúc ch a l i hay sao?– Ch a, m i hai anh ng i. Có l 8 gi r i cô m i l i.– Cô h a ch c không?– Ch c ch . Hôm th n m, moa có l i nhà mà xin phép v i dì c a cô. Dì cô b ng

lòng, mà cô c ng h a l i n a. T i sao mà toa nghi nên toa h i nh v y.– Con gái hay m c c . Moa s cô ái ng i không dám n c m v i mình ch .– Không, i nay con gái Vi t mình d n d lanh l l m, ch ph i nh con gái i

a hay sao?– Cô ch u k t tình b ng h u v i ba anh em mình hay không?– Vi c ó cô ch a có h a. Cô nói cho cô suy ngh ít b a.– Moa s n n n v i cô.– n n làm chi?– Toa ngoài n y toa bu n; toa n n n cho toa có m t ng i b n ng nói

chuy n ch i cho vui.Nãy gi Quan ng i im lìm. Ch ng nghe Tri u nói nh v y Quan m i nói: ”Anh

Tri u bày chuy n quá! Anh mu n làm cho anh Xuân vui r i cu i n m nh thi r t cho màcoi.”

Tri u ngoe ngo y h i Quan:- Vui mà sao l i thi r t?- c vui nên c ch i hoài, h c có c âu mà thi u.- Con ng i ph i làm vi c, mà c ng ph i gi i trí, n u làm vi c hoài mà không gi i

trí thì ph i b nh, ho c ph i iên.- Gi i trí có nhi u cách. Ta i ch i ngoài ng, ta i xem hát. Gi i trí nh v y d u

không có ích thì c ng không h i. Ch ki m con gái mà làm b n, ng nóichuy n gi i trí. Tr i i! Hi m nghèo l m, moa s có h i ch không có l iâu.

- Toa t ng kinh cho hai a moa nghe h ?Xuân can hai ng i:- Hai anh ch ng nên cãi. Tri u s moa bu n, còn Quan s moa h , hai ng i u

lo cho moa h t. V y moa cám n. Song moa xin Quan ch ng c n ph i lo chomoa l m, b i vì moa nh m t g c cây, không bi t nhi m ái tình, không ý ngia th t, b i v y moa g n àn bà con gái không h i gì âu mà s .

Quan rùng vai mà áp:- n ph i thí nghi m r i s oan ch c.- Ba anh em bàn lu n t i ó, k cô Qu b c vô, tay cô c m m t gói gi y màu

tr ng h ng. B a nay cô m c m t b y ph c b ng l a tr ng m i tinh, may thi tkhéo, tuy cô không trang m cho l m, song nh có v p thiên nhiên, nên côthi t có duyên, l i có s c n a.

Ba c u ng d y chào cô. Cô cúi u mà áp l , v a oan trang, v a nghiêm ngh .Xuân mu n ti n d n hai ng i b n cho cô Qu bi t, nên nói:

– Anh n y là Tri u, tiêu bi u cho Lan; còn anh n y là Quan, tiêu bi u cho Tr c,hai ng i b n thi t tôi ã nói cho cô nghe hôm tr c.

Cô Qu chào hai ng i m t l n n a r i nói:– Còn cô Qu 20 tu i mà thôi. H t th y ph i tôn Tri u làm anh c , còn cô Qu

ành ch u làm em út.Xuân h i Tri u v y ch c ch c anh c sao không ãi ti c ho c làm l gì, ra

t ng i l n. Tri u suy ngh r i kêu th ng Chí a cho 5 ng b c và bi u nó i mua haing b c bánh ng t còn bao nhiêu thì mua n c cam v i n c á ng ãi các em. Xuâni Quan v tay mà khen c ch x ng áng.

Lúc i th ng Chí i mua n u ng thì Xuân m i h t anh em i cùng trong nhà ttr c ra sau, ng anh em th y cách s p t ch n c a mình. Tri u khen cái n y chê cái

, nói vang rân, duy có Quan v i cô Qu i theo mà không nói chi h t. Xu ng t i nhà b pth y ch Thi n ng l ng x ng n u n ng, Tri u ki m soát các v t th c coi ch nhà s ãimón gì, r i móc túi l y ra m t ng b c mà cho ch Thi n và nói: “Ch n u cho ngon, nghekhông. N u tôi n ngon thì tôi còn th ng.”

Quan c i nói v i Xuân:– Anh Tri u b a nay r ng rãi quá.– c ch c “anh c ” ng i ta khoái, nên xài l n.Xuân m i tr ra tr c ng nghe v n “ra ô”. Cô Qu xin cho cô ti p tay v i ch

Thi n lo n u n. Anh em u không ch u, ép cô ph i ch i, ch không c làm.ng hát trong máy thu thanh thì th ng Chí, cô Qu i l y d a mà s p bánh, còn

Xuân v i Quan thì vô trong lau ly và coi th ng Chí ch t n c á, duy ch có Tri u c ng inghe hát, làm ra tu ng anh c các em lo cho mình. Ch ng bánh v i n c cam d n raxong r i, Tri u m i t t máy thâu thanh, bu c m i ng i ph i ng i ngay hi u c a mình.

Xuân v i tay tính l y m t cái bánh, Tri u li n c n mà nói:– Khoan ã! Ph i cho anh c c ích cua14 r i m i c n u ng.Quan có tánh tr m t nh h n h t, mà nghe nói nh v y thì v tay và nói:– ích cua ch c hay l m. V y tôi v tay tr c.Tri u không thèm ý n l i châm bi m c a Quan, c u th ng th ng ng d y, b

coi r t nghiêm ngh , m t ngó t m thêu trên bàn r i nói l n:– Các em. B t th i c a chúng ta m y n m nay ch có ba t m mà thôi là Mai, Lan

và Tr c , còn thi u m t t m Cúc chúng ta tìm không ra. Hôm nay chúng ta m itìm c m t b i Cúc. Mà Cúc n y v a th m tho, v a t i p, thi t chúng ta cóph c không bi t ch ng nào. V y chúng ta m i ng i ph i n vài cái bánh, u ng

n m t ly n c cam, ng chào m ng b i Cúc xinh p m i tìm c, c u chúccho tình Mai, Lan, Cúc, Tr c c a chúng ta tr m n m b n v ng, nh t là th tâmgìn gi thái và tánh tình cho cao th ng c ng nh b n th cây bi u hi n cho

a chúng ta.Tri u nói d t l i li n l y m t cái bánh n. Anh em u v tay l p b p r i n u ng.Xuân nói:– Lan m ng Cúc, theo phép l ch s thì Cúc ph i cám n. i nghe em Qu nói sao

ây.Cô Qu nghe l i khiêu khích nh v y, thì cô ng d y, b r t y u u, mi ng chúm

chím c i r t duyên dáng. Cô ch m rãi nói:– Kính th a ba anh, ph n em hèn m n, em có ph c nên c ba anh h c , kh ng

t ngh a kim b ng v i em, cái n y dù ngàn n m em c ng ch a quên c. Emlà em út, v y em xin ba anh d y b o cho em, n u em có s sót ch nào xin baanh dung th . Em nguy n s gi gìn b n tánh nh Cúc, c ng nh ba anh h a gi

14 di n v n

gìn tánh tình nh Mai, Lan và Tr c v y. Em van vái ba anh n h c, công s mthành, danh c to i, r i chung l n v i i mà làm nh ng vi c ích qu c l i dân,ngh a là em tài hay c t t làm cho dân t c ta c ti n b , c v n minh,ngang hàng v i nh ng dân t c tiên ti n trên th gi i.

Ba c u v tay m t h i r t lâu, r i m i ng i u cúi u và a tay n m tay cô Qu , bi u hi n tình b ng h u k t ch t t ây.

Ch ng ng i n u ng l i, Tri u m i nói:– a nay vui quá. thi t tôi không dè em Qu ch n ch t mà l i d n d n th . T

rày s p lên, h chúa nh t thì anh em mình t u nhau l i ây ng n u ng àmlu n ch i cho vui, toa ch u hay không, Xuân?

Xuân áp ngay:– Ch u l m.Tri u suy ngh m t lát r i nói ti p:– Mà àm lu n thì ph i nói chuy n có ích, ch không nên nói chuy n pha l ng b y

, ã m t th i gi , l i t n c n a. Moa là anh c s coi ch ng, n u ai nóichuy n qu y ho c vô ích, moa s r y th ng tay. B a nay là bu i nhóm u tiên.

y m i ng i nên t cho anh em bi t quan ni m v s i c a mình nh thnào.

Ai n y u nín khe.Tri u bèn nói l n:– Xuân, toa nói tr c i. Toa nói cái ý toa mu n ng t ng lai c a toa ra th

nào.– Anh c ph i nói tr c ch .– y em nói tr c r i anh c s nói sau.– u mu n tôi nói tr c thì tôi nói…T ngày tôi có trí khôn, tôi th y xã h i

Vi t Nam mình, tôi bu n l m. Xã h i gì mà có r t ít ng i bi t lo cho dân khônngoan, lo cho n c c ng th nh, m i ng i ch lo ph n mình, ai c c ch t m cai, n c nghèo n c y u m c n c. Gi a lúc trong hoàn v ng i ta l y chngh a Qu c gia làm m c ích, còn mình c ôm th ch ngh a cá nhân. Tôi coith Qu c gia mình c m i ngày m i nghèo y u, tôi th y xã h i mình ngày càngthêm suy b i, ch không th phát t n i, d u v t ch t hay là tinh th n c ng v y.Vì th y tình c nh nh v y nên tôi nh t nh ráng h c cho cùng ng, h c thànhtài r i c ng không thèm l p gia ình, tôi h t trí l c tài n ng mà lo ch n h ngxã h i, lo nâng cao trình cho qu c dân, lo làm cho Qu c gia c giàu c

nh.– ! Chú nó có cái óc tham lo qu c s , tính thí thân i lo cho n c cho dân. N y,

ng i ta nói gia ình là n n t ng c a qu c gia, c a xã h i. N u mu n cho qu cgia c phú c ng, xã h i c cao th ng, thì tr c h t ph i lo b i p tô

m gia ình, ch sao toa l i nói toa không thèm l p gia ình? Toa cày ru ngmà toa l i cày i tr c con trâu, thì làm sao toa cày c? Toa ph i suy ngh

i. Mà toa quy t h c cho cùng ng v y ch toa h c khoa nào?– Vi c ó moa ch a quy t nh, l y hai b ng Tú tài r i s hay.– c. Toa có ý mu n lo vi c công ích, lo b i p Qu c gia thì c ng c. Song

moa khuyên toa ph i nh r ng ch ngh a gia ình là ch ngh a t i y u, d u làmvi c gì c ng ph i n ng theo g c y m i c… Còn Quan, toa có s p ti n trình

a toa r i hay ch a?Quan chúm chím c i và th ng th ng áp:– Ph n tôi m goá con côi, trong nhà v a n ch không có d d , b i v y quan

ni m v ti n trình tôi không dám nuôi chí vi n i. Tôi mong h c thi cho u hai

ng Tú tài r i tôi ki m chút công vi c làm nuôi thân, cho má tôi và anh tôikh i t n hao v i tôi n a.

– Toa làm vi c r i toa c ói v , hay là toa c ng không thèm l p gia ình nh Xuâny.

Nghe Tri u h i nh v y, Quan l s c m t m c c , li c ngó cô Qu , r i cúi m t màsuy ngh .

– Toa nói i cho anh em nghe ch i, có chi âu mà m c c .– u tôi làm vi c mà có ti n d thì tôi s c i v . Mà c i v thì tôi ch ng c n

ki m con nhà giàu sang, tôi ch l a ng i b n tr m n m có c, có h nh, hamn lao, bi t t n ti n, bi t quí tr ng ch ng, bi t d y d con cái v y thôi, t op m t gia ình thu n hoà vui v , mà h ng h nh phúc i. Gia ình c a tôi

ch ng c n giàu, mi n c xum hi p trong m t c n nhà lá cao ráo s ch s , chungquanh có m t mi ng t tr ng cây, ho c tr ng rau c i, r i s m mai và bu ichi u, tôi t i cây, t i rau ch i cho gi i trí. Tôi hy v ng nh nhen th p th mnh v y song không bi t có c mãn nguy n hay không?

– Moa bi t tánh ý c a toa. Moa ch c toa s mãn nguy n. Toa có mu n giàu sang gìâu mà th t v ng… Còn em Qu quan ni m c a em v i t ng lai nh th

nào, em nói cho m y anh nghe th coi.Cô Qu c i mà áp:– Em không có tính t i vi c t ng lai. Ph n em nghèo, nên em m c lo b hi n t i.– Em có tính l y ch ng ng lo làm n ch ?– Vi c y không ph i vi c c a em ph i tính. Mà em c ng ã nh t nh không thèm

tính.– Ph i, con gái d u mu n l y ch ng mà không có chú trai nào xin c i thì làm sao

y ch ng cho c mà tính. Anh mu n bi t ví nh có m t chú trai nào xin c iem, v y ch em có ch u l y ch ng hay không?

– Anh h i nh v y, em không tr l i c. V ch ng ph i tâm u ý h p thì giaình m i có h nh phúc. Anh nói có m t ng i trai xin c i em, mà em không

bi t ng i y hay d , cao th p th nào, làm sao em ng c? Mà i nay ànông con trai ph n ông u gi d i, h có bi t danh d , có k gia ình là gì.

– Anh hi u r i. Em c ng tr ng ch ngh a gia ình nh Quan, song em kén ch nng i b n tr m n m ph i tâm u ý hi p em m i ng, ch không ph i nuôi ý t ng “vô gia

ình ” nh chú Xuân.Xuân rùn vai mà cãi v i Tri u:– Mu n h i em Qu v vi c t ng lai thì h i coi em tính làm n cách nào, ch sao

toa l i h i vi c v ch ng. C ch c a toa coi khi m nhã.– Chú Xuân quên tôi là anh c hay sao nên kêu tôi b ng “toa” v y h ?– Thôi, kêu b ng “anh c ”. V y xin anh c h i em Qu có tính vi c làm n th nào

hay không? Hay là c i thêu m n cho t i già.Tri u g t u và ngó cô Qu mà nói:– Em tr l i v i Xuân i.Cô Qu suy ngh m t chút r i m i áp:– n lao là ch h ng c a em thu nay, b i vì em ngh sanh làm con ng i thì

ph i làm vi c; l i có làm vi c c c nh c thì trí m i m mang, thân m i trángki n. Ng t vì thêu m n cho ng i ta mà n ti n ngày ti n tháng, thì t m thân cóhèn h ôi chút. Vì v y em tính ti n t n dành ti n, ng ngày nào em có chútít v n, em l p m t ti m may nho nh , em thêu em bán, em làm ch thân em,cho kh i cái th p hèn tôi t . Hy v ng c a em ch có b y nhiêu ó.

Quan ng i tr tr mà s c m t coi t l l m.Xuân nói:

– Ba em ã nói r i. Bây gi t i phiên anh c . Anh nói i.Tri u t ng h ng r i m i ch m rãi nói:– anh tóm t t ch tr ng c a ba em coi r i anh nói t i vi c anh tính. Xuân thì

ch h ng v Qu c gia xã h i. Quan thì ch h ng v gia ình. Còn em Qu thìch tr ng v c n lao. Ba em tuy chí khác nhau, song b n tâm ng i nào c ng

t h t. Còn ph n anh bây gi mu n cái gì nào. Mình nh m x ru ng, l i connhà làm ru ng. Thu nay anh thích ngh nông l m. Mình gieo m t ám m ,trong ít ngày m lên t t, ph i màu xanh l c lìa, xem kho con m t bi t ch ngnào. Ch ng cày c y r i c ng v y, lúa n b i coi vui quá. Còn nói gì lúa tr , s mmai mình i th m ru ng, mình h i mùi th m tho l th ng, t i ch ng lúa chínmình ngó ám ru ng, mình th y m t màu vàng t i, mình m ng h t s c, m ngvì công phu c a mình c k t qu và nh t là m ng vì lúa s làm cho mình cóti n nhi u. y v y h c xong r i có l anh s v nhà c i v r i lo làm ru ng

ng có lúa cho nhi u mà nuôi thiên h .Xuân c i và nói:– Anh nuôi ng i ta, mà ng i ta ph i tr ti n cho anh.– Ch sao!... Tr ti n m t n a à!– Tôi thay m t cho dân làm ru ng mà c m n anh!– u tránh s anh bán lúa m c thì h t th y ra làm ru ng nh anh ng có lúa mà

n kh i i mua.– u dân c n c u làm ru ng h t thì ai bán cá th t, rau c i cho mà n, làm sao

có áo qu n mà m c, làm sao có xe c mà i?– Ch a gì mà toa ã bàn v v n kinh t , toa mu n binh xã h i r i ó. Khoan ã,

sau r i s hay. B a nay mình nói ch tr ng c a mình cho anh em nghe ch ich có vi c chi âu mà cãi. Nh ng mà trong b n có ba ng i bi t yêu ch ngh agia ình, duy có m t mình toa khác ý. Toa ph i suy ngh l i ch ó.

– Tôi nh t nh không c i v . Ch c ch n nh v y.– Không ch c ch n âu, sau r i s bi t.

ng ch 11 gi , ch chín Thi n n u n ng ã xong, th ng Chí b ng d n lên bàn n trong, r i ra nói nh cho ch hay.

Xuân bèn ng d y m i khách vô dùng c m. Ch khách ng i chung quanh bàn n,ng theo th t Mai, Man, Cúc, Tr c, t c thì cô Qu ng i i di n v i Xuân bên tay tráia cô thì có Tri u, còn bên tay m t thì có Quan.

a n n y trong m t b u không khí v a vui v v a thân m t. Tuy Xuân thì cótánh nghiêm ngh , còn Quan a tr m t nh l i khiêm nh ng, nên hai ng i ít c i, song nhcó Tri u lanh l i bãi buôi, nên câu chuy n kéo dài, mà ch ng bao gi khi m nhã.

n m t gi tr a, n c m r i, cô Qu m i t ba c u mà v . Vì m y anh theo nài xin,nên cô ph i h a cô s xin phép v i dì cô ng m i chúa nh t cô l i nhà Xuân nói chuy nch i cho tr n ni m b ng h u.

(6) VITrót m y tháng tr ng, b n b n Mai, Lan, Cúc, Tr c, h chúa nh t thì h i nhau l i

nhà c u Xuân mà ngh lu n, ho c v nhân tình th thái, ho c v v n ch ng, r i khi thì nm v i nhau, khi r nhau i ch i, ho c lên mi n Lái Thiêu, ho c vô trong Ch L n. ii cô Qu thì Xuân, Quan và Tri u u gi m c cung kính, b i v y cô Qu không ái ng i,

không s t sè chi h t, cô tr ng ba c u c ng nh anh ru t c a cô. Vì g n g i nhau nh v ynên tình b ng h u ngày càng càng thêm m n n ng, và tuy cãi l v i nhau, song m i ng i

u gi v ng cái ch h ng c a mình, không ai ch u vì ai mà thay i tâm chí.n t i ngày thi Tú tài k nhì, Tri u, Xuân và Quan lo h c êm h c ngày, h chúa

nh t ch ng nói chuy n chi khác là sách v . Cô Qu s m y anh vì cô mà lo ra r i l ãng sc, b i v y cô xin m y anh cho phép chúa nh t kh i h i n a, i ch ng nào thi xong r i s

tái hi p mà àm lu n vi c i. M y c u c ng nh t nh ình cu c h i hi p.t b a chúa nh t, Xuân ng ng i h c ôn nh ng bài v tri t lý, thình lình Quan

c vô, s c m t bu n hiu. Xuân ch gh m i b n ng i và h i:- Toa ã nh t nh luôn trong tr ng mà h c, mà sao toa còn ra ây?- y tu n nay luôn trong tr ng, trí v a m t l i th y bu n hiu, vì v y moa i

gi i trí m t chút. Toa h c tri t lý ph i không?- Ph i.- Quan châu mày, ngó cùng trong nhà r i h i:- Em Qu b a nay không l i ch i hay sao?- Không. Mình ã nh t nh ình cu c h i hi p, nên m y tu n nay em Qu không

có l i ch i n a.- À, ph i. Moa m t mà ra ây th y toa ng i h c moa càng thêm m t.Quan d t l i li n ng d y i qua i l i. Cách m t h i lâu c u h i Xuân:- Toa m t hay không?- Không. Toa h i chi v y?- ng toa h c m t thì anh em th i ch i m t chút mà gi i trí.- i âu?- i âu c ng c, th i b y ngoài ch , hay là i th m em Qu ch i.- Toa mu n th m em Qu à?- ! Th m ch i m t chút.- i ngày em i ngang c a nhà moa, nên moa th y em luôn luôn, có c n gì ph i

th m em, n u toa mu n i thì moa i dùm cho.- Không… Không ph i moa mu n.Quan ch p tay sau l ng, i qua i l i n a. Ch ng hi u c u ngh th nào mà thình lình

u nói: ” ! Bu n quá. Thay ng l i th m em Qu ch i toa ”.Mu n làm vui lòng b n, Xuân x p sách i thay y ph c.Cô Qu ng ng i ch m ch thêu t i hàng ba. Cô m c áo bà ba l a tr ng, qu n lãnh

en, không trang m chi h t, nh ng mà g ng m t sáng r nh tr ng r m, mi ng p nh oá hoa h ng m i n , c p m t thanh b ch bi u l lòng vô t l .

Xuân v i Quan t i ngang c a bèn ng ngoài c a mà ngó vô. Có l hai c p m tchong ngó có n l c m nh m l m hay sao, mà cô ng ch m ch trông bàn thêu thìnhlình cô l i ng c m t lên ngó ra ng. Th y Xuân và Quan thì s vui v li n phát hi n ra

t mày cô, làm cho di n m o cô t i t n l i càng t ng thêm v p. Cô buông bàn thêu,i vã ng d y, v a c i v a h i l n: “Hai anh i âu ó? Ki m th m em ph i không? Em

xin m i hai anh vô ch i m t chút”.Xuân v i Quan i vô, Xuân i tr c ch m h m b c lên th m, còn Quan theo sau

trong lòng ng n ng i nên b c không c m nh m .

Cô Qu vui v nói:- Hai anh l i th m em, thi t em m ng l m. Em m i hai anh vô nhà.Xuân ngó vô nhà mà h i:- Có dì Hai nhà hay không?- Th a, có. Dì em nhà sau. M i hai anh vô ch i, r i m t chút dì em s ra. Anh

Quan nh luôn trong tr ng mà h c cho n ngày thi, sao anh ra?Quan ng c m cái bàn thêu a lên mà coi, m t ch m ch ngó t m thêu, ch ng cô

Qu h i nh v y thì c u b i r i áp:- Tôi nh luôn trong tru ng song hôm nay h c m t quá, nên i ra ch i m t chút.Xuân nói:- Tôi ng h c, Quan ra r i bi u tôi thay ng l i th m em, nên hai a tôi

i l i ây.Cô Qu ngó Quan v a c i v a nói:- Té ra nh anh Quan ch m u, nên m i có cu c g p g n y. Em r t cám n anh

Quan.Quan b i r i, không áp theo ý cô Qu , m t c ngó t m thêu mà h i:- Em thêu hình chi ây?- Em m i b t u thêu t h i sáng nay nên ch a ra hình chi h t. ch ng em thêu

xong r i hãy cho m y anh xem. Có l ch ng ba anh thi u thì em thêu c ng r i.- Mà em tính thêu c nh chi ây ch ? Em nói tr c nghe ch i.Cô Qu b c l i ng khít m t bên Quan r i ch vô t m thêu mà nói:- Em tính gi u m y anh mà gi u không c. Em ng ý mu n thêu m t cây thông

già, trên ng n có m t c p chim ph ng hoàng u mà ngó mông ra m t kho ngtr i r ng minh mông, trông mút m t. ng không b ng ph ng, ch cao ch th p,mà ch nào c ng c non ua m c, ph i màu xanh m t nh g m nh nhung. xa thì có m t dãy núi lúp xúp, song th y dàng d ng mà thôi, ch không t rõ.

- Em b t u thêu cây thông ây ph i hôn?- Th a, ph i. Em thêu cây thông g c n y, d ch cho nhi u ng thêu kho ng

ng v i dãy núi.- Dãy núi n m ch nào?- Phía trên ây.- Cái c nh em nói ó thi t là c nh ch a chan thi v . Cha ch , mà thêu ra c nh ó

có l h i khó, ch không d âu. N u mình v thì mình li u mà cho màu, có lc, ch thêu mà làm cho ra c non, cho ra dãy núi th y m m àng xa, cho ra

màu da tr i, thi t là khó. Ph i có cái tâm h n m thu t y thì thêu m i c.- hay thêu c ng v y, n u không có tâm h n m thu t thì làm sao cho ra c nh

t c. T m tranh em tính thêu ây thi t là khó, nh ng em ráng h t tâmn trí ý c a em vô ng thêu th coi c hay không?

Xuân g t u h i Qu :- m tranh n y em thêu ng bán hay là thêu ch i?- Trong m t tu n l , em ph i làm vi c cho ng i ta n 6 ngày, l y ti n mà

nuôi s s ng, còn có m t ngày chúa nh t em r nh rang, em ph i dành ngày yem ch i, em có thèm tính làm ng bán l y ti n thêm âu.

- Em t ng t ng c nh thêu nh v y ó, có l em còn n ý gì ch ch ngkhông. Tôi mu n bi t ch ó.

Cô Qu ngó ngay Xuân mà ch m rãi áp:- Anh mu n hi u ch ó thì em nói cho anh nghe. M y tháng nay em c ba anh

c , cho em làm b ng h u r i àm lu n vi c i v i nhau, m y anh làm choem suy ngh n nh ng vi c mà thu nay em không ý. M y anh v ch t mmàn th s ra cho em dòm th y b n thanh niên hi n th i, dù trai gái c ng v y,

ng i nào c ng xem ng i cùa mình ch n ch hy v ng, song nó minh môngi l m quá, không bi t ph i theo h ng nào mà i cho t i c nh h nh phúc. T i

em th y nh v y nên em h i ý, mu n thêu b c tranh n y ghi t c tâm h nthanh niên trong lúc n y ch i.

Quan g t u khen:- Em ã s n tâm h n m thu t, em còn có thêm tâm h n thi s n a, hai tâm h n y

i h ng v xã h i, gái nh em m i áng lãnh ch c “gái ti n ti n”.Cô Qu l t t xua tay và nói v i:- Anh ng quá khen em. Anh khen nh v y, m t là em t th n r i không dám

làm, hai là t c r i em không ráng s c, thua sút ng i ta còn gì.Quan ch a k p tr l i, k th y dì Hai Oanh t nhà sau i ra. Cô Qu nói:- Dì c a em kia. M i hai anh vô ch i.Xuân v i Quan cúi u chào dì Hai Oanh. Dì Hai Oanh bi t Xuân, nên vui v nói:- Tôi chào hai c u. Con d i quá, sao con không m i hai c u vô nhà, ng ngoài

hàng ba mà nói chuy n? Tôi m i hai c u vô nhà ch i.Xuân v i Quan vô nhà. Cô Qu nh c gh m i khách ng i r i lo rót n c trà ãi

khách.Xuân và Quan ngó trong nhà thì th y g n c a có m t cái máy may lau chùi sáng

ng i, d a vách bu ng có m t cái t ki ng nh , trong t có hàng l a nhi u màu, l i cóy gói vuông p . Trên b ván gõ, ch dì Hai ng i thì có treo hai khúc t m vông láng

y, m i khúc có áo v t lòng thòng.Dì Hai Oanh nói:– Cách m y tháng tr c, con nh tôi có th a cho tôi hay r ng ba c u th y nó

nghèo nên chi u c n nó, mu n k t tình b ng h u v i nó, r i chúa nh t h inhau mà d y cho nó bi t cách i. Nó h c ít, mà c hai c u d y d thì quíbi t ch ng nào. Tôi vui lòng mà cho phép nó li n. ã bi t theo l ngh a c a Vi tNam mình thì con gái không c g n g i v i con trai nh v y. Nh ng mà tôingh sanh i nào ph i theo phong t c i y. i nay mà gi l x a thì b t

p th i. ã v y mà m y c u là ng i h c gi i, l i tôi bi t tánh ý con nh tôi,nh t là nó có eo chi c cà rá c a m nó ó, thì tôi không c n ái ng i.

Lúc y cô Qu ng b ng hai tách n c trà em l i trên bàn, ch khách ng i.Xuân v i Quan ngó tay cô, thi t cô eo m t chi c cà rá vàng nh n h t ng c b m.

Cô Qu b c lui l i u ván mà ng i, tay r r m, m t ngó trân vào chi c cà rá, s ct bu n th m ch không vui v nh h i nãy n a.

Bây gi trong nhà im lìm, m t làn không khí s u não ph ng ph t làm cho ch kháchu không an.

Trong lòng n n n v m y l i nói ó, dì Hai Oanh li n nói ti p:– nh c t i chi c cà rá là nó bu n. Hai c u l i th m ch i mà tôi vô ý tôi nh c t i

chi c cà rá nên m t vui.Cô Qu nói:– t ng c g n trong chi c cà rá n y là máu c a má con. Dì nh c t i thì con

làm sao vui cho c.Quan không th nín c, nên h i dì Hai:– Theo l i c a dì Hai và l i c a em Qu nói, thì d ng nh chi c cà rá mà em Qu

eo ó có m t s tích bí m t. Không bi t anh em tôi có nên bi t s tích ykhông?

Cô Qu nói:- Chi c cà rá mà con eo ây là cây nêu, là èn r i, con nh m mà i trong

ng i. Dì c nói cho hai anh con bi t, có h i chi âu mà ng i.Dì Hai Oanh ngó hai c u mà nói:

- Chi c cà rá ó là chuy n không p trong thân t c. Nh ng mà hai c u ã là anhem v i cháu tôi, ch c hai c u bi t chuy n không l hai c u chê c i. V y tôinói cho hai c u hi u. Ch em tôi là con nhà nghèo, t nh chí l n ph i chuyênngh may m n mà nuôi thân. Em tôi, là má c a con Qu ây, h i nh có nhan

c, ai th y c ng ng m nghé. Chúng tôi v n bi t ph n mình nghèo hèn, chúngmu n là mu n ch i qua ng, ch có ai tính k t ngh a tr m n m v i mình baogi . Em tôi bi t s ph n nh v y, nên nó gi gìn t i 20 tu i không chút b n nh .

t lúc n , có m t ng i thu c v h ng th ng l u ch không ph i m àngdu ãng c theo d d rù qu n nó, nói nhân ngh a nghe hay l m, mua cho nóchi c cà rá ó, h a h v 15 xong r i thì c i nó. Em tôi t ng ngh a tr m

m, không c n dè d t, nên k t tình v i ng i y r i sanh con Qu ó. Lúc sanh,em tôi nài n ng i y ng khai sanh giùm cho con Qu có cha. Ng i y nói vì

v ch a xong, nên ng khai sanh thì trái lu t, b i v y ph i i v xongi thì s ra Toà mà nhìn nh n con, ch ng mu n gì. Ch em tôi không bi t lu t,

nên t ng thi t nh v y, không nghi ng i chi h t, ch ng dè ch ng ng i y c r i, l i ki m c khác mà nói, c l n l a hoài, không ra Toà nhìn con

Qu là con, mà c ng không em m con nó v chung. n ch ng con Quc 10 tu i, ng i y l n l n không t i lui n a, r i sau l i i c i v , c i con

t ông n ch d i v n, b d t m con Qu . Em tôi bu n r u h t s c, nng không yên. M t êm con Qu ng ng , em tôi kêu con nh th c d y khócmà nói h t s b c b o c a cha nó cho nó nghe, l y chi c cà rá eo vào tay connh , r i l y dao c t h ng mà ch t. Em tôi nó tr i v i con nhi u l m, làm cho connh c m ng, nên t ó n nay con Qu gi chi c cà rá ó hoài, không khi nào

i ra. Th y g ng c a m nó nh v y, con Qu nó oán h t àn ông con trai,y n m nay trai nào ch c gh o nó u b nó t nan h t th y. S tích chi c cà rá

là v y ó.Quan tr m t nh, song ngay th ng, b i v y nghe dì Hai Oanh thu t chuy n thì nóng

gi n không th d n c. Ch ng dì Hai nói d t l i, Quan châu mày h i: “Th a dì, ôngth ng l u b c tình gi t àn bà ó, ch ng hay tin ng có n n n hay không?”

Dì Hai l c u áp:- Ng i ta có thèm t i lui gì âu mà mình bi t ng i ta n n n hay không n n n.- ã c m t bài h c i r t th m th ng nh v y, ít n a c ng ph i h i h n

mà nhìn nh n em Qu là con ch .- Không. Có nhìn âu.Cô Qu vùng nói l n:- u có mu n nhìn i n a em c ng không ch u. M t ng i cha nh v y mà mình

nh n là cha làm chi. Không áng cho mình kêu là ng i n a kìa.Xuân nói:- Anh kính ph c m y l i em nói ó l m.Quan nói v i dì Hai Oanh:- Dì Hai coi hai cháu c ng nh con cháu trong nhà, nên m i em vi c gia ình mà

nói cho hai cháu bi t. Bây gi anh em cháu c bi t s th ng kh c a em Qu ,thì anh em cháu l i càng quí tr ng kính m n h n n a, quí m n th p b i ph n.

Dì Hai Oanh nói:- Xin m y c u th ng giùm ph n nó.Xuân ng d y mà áp:- Ba anh em cháu h a ch c ch n v i dì, anh em cháu s t n tâm mà b o h em

Qu , b o h luôn luôn, không ai g t g m em Qu c âu.

15 ly d

Dì Hai g t u c i và nói:- Cám n các c u.Xuân và Quan t mà v , s c m t bu n hiu, nh t là Quan.

(7) VIIt bu i chi u tr i chuy n m a, mây gi ng mù m t, gió th i ào ào. Th y th ra kh i

, ngó th y quanh c nh nh v y thì s m c m a, nên b n b i ri t v nhà. Ngoài ngng i ta i d p dìu, l i thêm xe h i, xe ng a, xe máy, chi c xu ng chi c lên, ti ng chuôngleng keng, ti ng còi te tét.

Cô Qu i thêu ngoài nhà hàng, cô c ng i v nhà nh ng i ta và c ng nh ng ita cô i x ng x m, b nh s m c m a. Th mà cô không i th ng v nhà, cô l i ghé vô nhà

u Xuân. Th y c a gi a óng ch t, cô l i ng ch c a s mà kêu th ng Chí.Ch Chín Thi n ra m c a và nói:- Cô Hai i thêu v s m d . Th ng Chí m i i ra ch mua bánh mì. Cô Hai c n

dùng nó i âu hay sao?Cô Qu mau m n áp:- Không, không… Anh Xuân ch a v hay sao?- Th a, ch a. C u tôi i thi trong tr ng.- Tôi bi t… Thi ã c tu n r i ch . B a nay vô tr ng ng nghe x ng danh coi

u hay r t, sao t i ch ng n y mà ch a v !- Tôi c u kh n cho c u tôi u.- Tôi c ng mong c nh v y. Tôi vái van cho u h t, n u có ng i nào r t tôi

bu n d l m.- i cô hai vô nhà ch i. T i r i ch c c u tôi g n v …- Dì i n u c m i dì Chín. tôi ng ngoài n y tôi ch i m t chút.Ch Chín tr vô b p, cô Qu ng tr c hàng ba ngó ra ng có ý trông c u Xuân.Th ng Chí i ch v , tay c m m t bánh mì.Cô Qu th y nó b c vô thì nói:– Em coi nhà nghe không em Chí. qua v m t chút r i qua tr l i.Thi t qu cô v ch ng bao lâu thì cô l i n a.Bây gi tr i ã tan mây l ng gió. Th ng Chí th y ã t i r i, nên v n èn trong nhà

cho sáng. Th mà cô Qu không vô, cô ng trên th m nhà ngó mông, b ng th y Xuân v iTri u ng xa i l i, b i ch m rãi d ng nh không mu n t i nhà cho mau.

Cô Qu nóng n y, mu n hay tin li n v cu c thi, nên cô b c ra ng mà ón haiu. Ch ng hai ng i i g n t i thì cô l t t h i: “ u hay không?”

Tri u l c u và chúm chím c i và áp:– t!– ? R t h t sao?– t h t!– Tr i i! Anh Quan c ng r t n a à?– Quan mà r t sao c. Nó u mà còn c l i khen c a ban giám kh o n a

ch .Ba ng i t nhau vô nhà.Xuân bu n hiu, qu ng cái nón lên bàn r i n m ng a trên gh xích u, m t lim dim,

không nói m t ti ng chi h t, Tri u quay máy hát d a “Tr m Tr nh Ân”, ng hát t nhiên,ng nh không quan tâm n vi c thi r t.

Cô Qu th y c u Xuân bu n thì nói:– Ng i ta th ng nói “ c tài thi m ng”. K n y r i r t thì ráng h c thêm n a

ng k sau thi l i. Ph i kiên nh n, ph i c g ng, ph i ph n chí luôn luôn, ch ngnên ngã lòng.

Xuân c n m thiêm thi p. Tri u c ng nghe máy hát.

Cô Qu mu n gi i n i bu n cho hai c u, cô bèn b c l i ng ng máy hát, m i Tri ung i, kêu th ng Chí bi u d n c m. Cô i l ng x ng, cô nói không ng t ch không t ch nhnghiêm ngh nh tr c n a.

Th y Xuân c n m tr tr , cô m i kêu mà nói:– Anh Xuân d y i thay r a m t r i n c m ch . Em có th a cho dì em r i, b a

nay em àng n y ng em n c m v i anh. Em ói b ng quá, d y n c m ngem n v i ch .

Tri u nói ti p:– y n c m toa, Xuân. Moa c ng ói b ng n a.Xuân th ng th ng ng d y mà nói:- Tôi h t mu n n c m.Cô Qu c i và nói:- Tr i i! Thi r t r i tính tuy t th c hay sao? Làm trai mà y u trí quá v y? Thanh

niên tân h c ta ph i có trí kiên nh n, có óc hùng c ng. ng i ng nhiêncó chông gai nhi u, mình ph i l p th tránh mà i t i n i t i ch n m i h p. ãbi t thi r t là m t vi c tr c tr áng ti c l m. Nh ng mà s tr c tr y nh m nkhông áng cho mình s u não. Thi r t thì h c thêm ng thi l i, h c hoài cho t ithi u m i nghe. Ph i có cái trí nh v y m i c. Làm trai n u g p vi c khókh n r i bu n r u th t trí nh th có h n àn bà con gái ch nào âu!

Có l m y l i c ng c i y làm cho Xuân ho c ph n chí ho c h th m, b i v y c umau mau i r a m t không ng n ng dã d i n a.

Tri u ng i hút gió r i nói:- Ai h c n a thì h c, tôi xin ki u; v c i v , r i làm ru ng ng làm giàu i xe

i ch i.Thình lình Quan t ngoài b c vô nói:- Hai anh r t, tôi bu n quá, ph i hai anh u h t tôi m i vui.Cô Qu m ng nói:- Em nghe anh u, em vui quá. Em m ng cho anh.- Cám n em.- Anh Xuân v i anh Tri u nãy gi bu n hiu. Em xin anh n c m nói chuy n cho

hai anh ó b t bu n m t chút.- Thình lình quá, âu có c m s n mà n.- Có mà. em s p t mà mua n thêm.Cô Qu b ba c u ngoài nói chuy n, cô i vô trong lo b a c m. Cách m t h i

cô tr ra m i ba c u i n c m, n ã d n h t. B n ng i ng i n c ng theo th tMai, Lan, Cúc, Tr c.

Tri u h i Xuân:– Bây gi toa tính sao ây Xuân? Toa nói nghe th coi.– Tính gi ng gì?– Toa nghe l i em Qu toa h c n a hay sao?– Moa ch a nh t nh, suy ngh ít b a r i s hay.– Moa tính nh v y hay l m toa. Toa v C n Th mà , moa v B c Liêu moa xin

i tía moa ki m hai cô con gái con nhà giàu, nói mà c i v cho hai anh emnhà mình, r i mình lo làm ru ng, buôn lúa, ng làm nhà giàu.

– Moa không có chí làm nhà giàu.– Toa c tính chuy n vi n vông hoài!– Không ph i vi n vông. Thu nay moa i h c, moa quy t h c thành tài, ng moa

dùng tài h c cùa moa mà m trí ng bào, c i l ng xã h i, làm cho qu c dâncao th ng, làm cho n c nhà ch n h ng. Moa ã nói v i toa, moa nh t nh

không c i v mà moa c ng nh t nh không làm giàu. V y toa mu n làm vi cgì thích ý toa, toa c làm, ng r moa.

– Toa thích làm vi c minh mông, ã m t trí l i không ích gì cho toa h t.– u m i ng i u ch bi t lo cho mình, xã h i còn ra gì n a. Moa gi n r i, có

moa ph i i Pháp mà h c.– ý toa. Moa ch xin nh c cho toa nh r ng lúa g o là v t báu tr i ban cho x

mình có nhi u. V y mình c níu cái h nh phúc y mà s ng, ch ng c n ph i lominh mông cho nh c trí.

– Cái tâm h n c a toa là tâm h n nhà quê. Toa không th hi u chí h ng c a moai. ng có nói chuy n y v i moa n a.

Tri u rùn vai mà h i Quan;- Quan, toa thi u r i bây gi toa tính làm vi c gì?- Có l tôi s ki m ch mà làm vi c nhà n c.- Làm vi c gì?- Bi t âu. i c h i m k thi vào ng ch công ch c nào thì tôi s l p n d

thi ch bây gi bi t âu mà nói tr c c.Xuân li n nói v i Quan:- Toa i Tây mà h c thêm v i moa.- ! Ph n tôi nghèo, tôi âu dám èo b ng quá nh v y.- Moa còn ba m i b y ngàn b c g i d i b ng. S b c y không cho hai a

mình n h c bên Pháp n m m i n m hay sao? Toa i v i moa thì moa bao chotoa.

- Cám n. Ph n tôi m goá con côi, tôi không th tính vi c xa v i.- Toa là ng i không có i chí, toa không có l i ích cho n c nhà chi h t.- i mình làm vi c chi c ng ph i l ng s c mình ch .- Moa ti c cho toa l m, ti c vì tài l n mà chí nh . Ch chí toa mà chí l n nh

moa, thì toa quí không bi t ch ng.Bây gi cô Qu m i xen vô:- Ba anh m i ng i có m t chí riêng, không ai gi ng ai h t. M i có ba ng i, l i

là ba anh em thân thi t v i nhau, mà c ng ch a ng tâm c, th thì m iy tri u ng bang làm sao mà hi p ý cùng nhau.

y l i c a Qu ây là l i bình lu n nghe ch i cho vui, ch không có ý chê bai haynh o báng. Th mà ba c u trai nghe qua, d ng nh n n n hay h th m nên li c m t ngónhau r i ng i g m mà n không nói thêm m t ti ng chi n a h t. Có l l i bình ph m y

ng t i Xuân nhi u nh t, b i vì Xuân châu mày cúi m t tr m t nghiêm ngh l m, làm chokhông khí thêm n ng n .

Cô Qu dòm th y cái l i c a cô, thì cô n n n mu n ki m th mà gây cu c vui vi, song cô không tìm ra ch c, b i v y kho ng sau b a n có v lãng m ìu hiu.

m c m r i, Tri u v i Quan t giã i vô tr ng lo s a so n hành lý ng sáng maii v nhà. Xuân v i cô Qu a ra c a. Ch ng hai c u i r i, cô Qu th y Xuân có s c tr m bèn h i c u:

- Anh nh t nh i qua Pháp h c n a hay sao?- ó là con ng qua ch n lâu r i. Tr c sau gì r i qua c ng ph i theo con

ng y. V y nên i li n bây gi thì ph i h n.- u anh có trí un úc cho có tài cao, thì anh qua Pháp mà h c là ph i. H c cho

thi t cao m i có ích.- Em ng ý v i qua hay sao?Cô Qu nh ch mi ng c i r t có duyên; tuy ngoài hàng ba không có èn, song Xuân

th y cô ng c m t ngó mình và nói:

- Không ph i em ng ý. Vì anh có chí nh v y nên em ph i tr ng chí cho anhch .

Xuân th dài mà nói:- Cám n em.Cô Qu mu n nói chuy n n a, nh ng cô ngh th nào không rõ, cô ng d d r i

nói:- Thôi, em v cho anh ngh . Em chào anh.Cô Qu b c xu ng th m. Xuân ng ngó theo t l châu mày.

(8) VIII

n 6 gi chi u, èn ngoài ng ph c cháy lên làm cho quang c nh châu thành SàiGòn n m gi a lúc giao th i, n a sáng n a t i.

Xuân thay mà i t h i 3 gi , i xu ng nhà b ng, i qua hãng tàu. C u v nãygi , song c u ng i không yên, c i ra i vô hoài. Bây gi c u m i b c ra ng r i th ngth ng i bách b , có ý ón cô Qu i thêu v . Ch ng th y dáng cô i xa xa, thì c u m ngth m nên chúm chím c i, ng nép bên ng mà ch cô.

a g p nhau thì cô Qu h i:- Anh làm gì ng ây?- Qua ón em.- n gì ph i ón. Có vi c chi g p hay sao?- Có. Qua có m t vi c riêng c n nói v i em.- y thì tr v nhà.Hai ng i d t nhau i v nhà Xuân. Cô Qu v a i v a nói:- Có vi c chi quan h l m hay sao mà anh ph i ón em, anh làm em lo s quá.- m t chút r i qua s nói.- Vi c không g p, v y thì em v r i thì anh s l i nhà em anh nói, ho c anh sai

th ng Chí kêu em c ng c, c n gì ph i ón ngoài ng?- Vì qua b i r i trong trí quá, không th ng i yên c nên ph i i ra ng.- y h ? Anh có h i th m ch c ch n b a nào tàu ch y hay ch a?- i r i. Sáng m t úng 6 gi tàu kéo neo.- y thì ch ng nào anh ph i xu ng tàu?- Qua tính t i mai, ch ng 10 gi qua xu ng tàu.- y t i mai em a anh xu ng tàu, r i sáng m t lúc tàu g n ch y em s qua

n tàu mà t giã anh.Vô nhà r i, cô Qu ng i li n, còn Xuân thì c i qua i l i, dòm s c m t thì c u lo

lung l m. Cô Qu ái ng i, không mu n bi t g p vi c riêng làm cho c u ph i ón mình, nêncô ng i l ng thinh. Thình lình cô nh n vi c c u Quan cô li n h i:

- À, hôm qua anh nói anh có c th c a anh Quan. nh nói hôm tháng tr cnh thi vô làm vi c trong dinh c lý ã u r i mà m i c l nh òi i làm,

nên mai nh s lên. Không bi t nh lên k p mà a anh xu ng tàu hay không?- Quan lên t i r i.- i nào?- i tr a. Nó có ghé nhà qua.- May d ! nh i âu r i?- i tr a nó ghé m t chút r i i ki m ch u mà làm vi c. Nó nói t i nay nó

tr l i.- Ch ng nào anh Quan tr l i anh ph i cho em hay. Em mu n chi u mai em m i

anh v i anh Quan n c m v i em m t b a. B a c m y là b a l ti n bi t anh vàlà l m ng anh Quan b c chân vào i.

- Thôi, ãi ng làm chi. Em ch ng nên nh c lòng. Mà em c ng ch ng nên làmcho qua nh c lòng thêm n a.

- Em có làm nh c lòng anh hay sao?- Nh c lòng l m.- Em không dè. Em xin anh tha l i cho em. V y ch tr c khi anh i, anh có th

cho bi t l i c a em ng em n n n tr c m t anh hay không?

- làm nh c lòng qua ó không ph i l i c a em. Mà qua m i em ghé ây, chánhqua mu n t s y cho em bi t.

- y thì anh nói i.- Nãy gi qua d d là vì vi c y khó nói quá, nói ra s em phi n.- Anh thi u can m, mà c ng thi u trí quy t oán. Anh tính qua Pháp h c, mà

n ngày xu ng tàu, anh th i chí, không mu n i hay sao?- Không, không… qua có th i chí bao gi âu, qua quy t i l m ch .- u anh quy t i thì anh ph i h ng hái lo mua s m ng xu ng tàu i, ch

còn d d n i gì. Em nói thi t, em không mu n anh d d .- Vì qua có m t vi c, qua mu n tính cho vuông tròn, r i qua s i.- Vi c chi? Anh có th nói cho em bi t hay không?Xuân kéo gh ng i m t bên cô Qu mà áp:- Qua s nói. Ch còn có hai êm v i m t ngày n a thì qua s t bi t quê cha t

mà g i thân n i x l . Vi c t ng lai không bi t nó ra sao. Ch ng nào qua tr x ? Mà qua s v hay, hay không? L i qua s có ph c mà g p lai em n a

hay không? ó là nh ng câu h i làm cho qua nh c lòng kh trí h t s c.- i ph i nuôi tâm h n l c quan thì trí m i th th i c.- i qua hay lo xa, mà c ng t i qua th ng thân ph n em út, nên qua bi quan nh

y.- Thân ph n c a em an n l m, có làm sao âu mà anh ph i th ng.- qua nói rõ cho em hi u. Ba anh em k t tình b ng h u v i em g n m t n m

nay, qua không hi u ý c a Tri u và Quan nh th nào, ch riêng qua thì quath ng em l m. Qua nói thi t n u qua không l p chí hi n thân cho T Qu c, quathích thú gia ình nh Tri u v i Quan, thì qua th a v i dì Hai mà xin c i em.

- Cám n anh.- Ng t vì qua nuôi cái chí vi n vông quá, n u c i em thì qua s làm cho em nh c

lòng ch không h nh ph c chi h t. Qua ã th ng em mà ngày n qua nghe dìHai k chuy n th ng tâm c a em n a thì qua càng yêu m n em, nên qua có h a

b o h thân em n cùng. Ngày nay qua ph i b x lìa em mà i, thì làm saoqua b o h em n a c. Ch qua nh c lòng là ch ó.

Cô Qu nghe nh ng l i ch a chan tình ngh a, thì cô c m ng, nên hai hàng n ct ch y ròng ròng.

Xuân c ng c m ng, song ph i g ng g ng mà nói ti p:– i tr a qua có c y Quan nhà b o h giùm em. r i qua c ng ph i vi t th

cho Tri u mà g i g m thêm n a. Tuy v y mà qua c ng ch a yên lòng. Qua nhngày n em có nói v i qua r ng em hy v ng có c m t ti m may nho nh

ng làm ch , kh i i thêu m n c c nh c mà hèn h . Em quy t ti n t n ngth c hi n hoài v ng y. Em ti n t n n ch ng nào m i có s v n l p ti mcho c? Lâu l m. V y nay qua g n i, qua mu n l i cho em m t ngàn ng

c ng em d n ti m li n, kh i i thêu m n n a. Xin em vui lòng lãnh s b cy, n u em t ch i thì qua bu n l m.

Cô Qu lau n c m t r i ngó ngay Xuân mà áp:– Em r t cám n anh. Anh th ng em nên em mu n giúp em nh v y, em c m tình

anh không bi t ch ng nào. Nh ng mà có nhi u c khi n em không th nh n sti n anh cho c. Th nh t, anh qua Pháp mà h c, ph i h c lâu nên t n haonhi u; V y thì anh ph i dành ti n mà n xài, không nên l i cho em. Thnhì, em nghe nói nh ng ng i g n g i v i anh u c th ng công x ngáng. Anh cho dì Chín Thi n m t tr m, cho th ng Chí n m ch c ng n công c c nh c v i anh trót m y n m nay. Bây gi anh cho em ti n n a, té ra anhng th ng công em làm cho anh vui x a nay ó hay sao?

– Hai c em nói ó u sai h t. Hi n bây gi qua có t i ba m i b y ngàn ngc; qua l i cho em m t ngàn, c ng còn 36 ngàn, không n h c hay sao?

Còn em vi n c th ng công, cái lý do không chánh áng nên qua xin phép quacãi l i. Qua mu n l i cho em m t ngàn, y là vì qua mu n tính giúp em ctho mãn ch m c c a em, ch có th ng công gì âu. Mà s ti n y c ngnh s ti n qua g i em em c t giùm cho qua; ã làm anh em, sao em còn áing i u nh m n y?

Xuân li n thò tay vào túi l y ra m t cái bao th ng m i t m gi y m t tr m màa cho cô Qu và nói ti p:

– Em hãy l y mà c t i. Nêu em t ch i thì qua bu n l m v y.Cô Qu châu mày ng i l ng thinh mà suy ngh m t chút, r i cô ng d y nói x n

m:– Anh nói nh v y thì em ph i nh n l y s ti n n y, mà em xin phép h i g t anh

t câu: Anh m t ngàn ng b c l i cho em là vì anh mu n giúp em làm nch không có ý gì khác ph i không?

Xuân c ng ng d y mà nói c ng c i:– Thi t nh v y. Qua ch có ý ó mà thôi, ch không có ý nào khác.Cô Qu ch y n c m t m t l n n a. Cô l y cái bao th c a Xuân r i th ng th ng

nói: ”Anh mu n làm ngh a v i em. Vì tình anh em nên em ph i l y s b c c a anh.”Xuân h n h nói:– Em làm cho qua h t bu n. Qua vui l m, qua cám n em. Còn m t vi c n y n a:

c trong nhà ây qua không bi t làm sao. H i tr a qua khuyên Quan vây mà làm vi c thì nó nói l ng nó ít, nó không có s c n i m t c n ph , nó

ph i i u v i anh em; qua nói h t s c mà nó c t ch i hoài. Bây gi chi bán coi k quá. Còn ch Chín Thi n v i th ng Chí, thì qua ã có cho ti n r i,

không l qua còn cho thêm c n a. V y qua xin g i h t c trong nhà c aem. H qua i r i, thì em em c v nhà mà dùng r i tr ph l i cho ch .Ti n ph qua ã tr tháng n y r i.

Cô Qu nói:– Ch chi anh Quan v ây, nh gi giùm cho anh thì ti n l m.– Qua nói h t l i mà nó không ch u. Mà nó không ch u c ng ph i, b i vì ti n ph

c quá, nó n l ng thì ít ch u sao n i. Vì v y nên qua không dám ép.– Anh Quan không ch u lãnh thì em gi giùm cho anh, ch bi t làm sao bây gi .– Cám n em. S bu n s lo c a anh gi ã bay h t. Qua vui l m. Qua mu n em

th a cho dì Hai hay, r i ng n y n c m v i qua.– Có anh Quan v n c m hay không?– Nó không có h a.– y em v th a cho dì hay r i em tr l i.Cô Qu b c ra c a thì g p Quan vô, hai ng i m ng nhau r i cô Qu i v , cô h a

lát n a cô tr l i n c m.Thi t qu cách ch ng bao lâu cô Qu tr l i, mà bây gi cô r a m t s ch s , b i u

vén khéo, l i b n m i ch không ph i b c b n i làm nh h i nãy. V a b c vô, côtrách Quan:

- Anh Quan lên làm vi c mà anh không thèm ghé nhà em ch i.- Tôi m i lên t i. Nên ch a k p th m em.- Ch ng nào anh b t u i làm?- Sáng mai.- Anh s âu?- Tôi u nhà ng i quen trên ch i.

Anh em nói chuy n t i ó, k th y m t chi c xe h i l n d ng ngay tr c c a r i ban ng i m c a leo xu ng xe.

Xuân dòm ra r i nói: „ Ý! Anh Tri u lên kìa! Có tía má nh n a ch .”Ba ng i trong nhà u ng d y. Tri u b c vô tr c, theo sau là v ch ng ông T

t và cô Quyên. Xuân chào m ng. Tri u ti n d n cô Qu v i Quan cho cha m bi t. M ing i chào nhau r i Xuân m i ng i r i kêu th ng Chí bi u rót trà ãi khách. Xuân l i ng

n cô Quyên, ngó cô m m c i và nói: “Em Quyên i Sài Gòn, tôi không dè chút nào h t.Em lên trên n y ng ch p hình h ”.

Cô Quyên ngó Xuân, nét m t h n h , cô c i và áp: “N u ch p hình thì anh ch pcho em, ch em không ch u ng i khác ch p.”

Xuân c i và h i ông T T t:– Chú thím lên t i h i nào? i Sài Gòn ch i hay là có vi c chi?– i lên h i x . Con Quyên c òi em nó lên trên n y cho nó h c. B i v y chú

thím d t nó lên tr ng Nhà Tr ng ng nó coi nh nó ch u, thì xin cho nó m tch khai tr ng nó nó h c.

– Chú thím ã d t em i coi hay ch a?– i coi h i chi u r i. Nó ch u, nên chú thím c ng ã xin ch cho nó r i n a.- Chú thím âu?- n phòng ngoài khách s n. Nghe th ng Tri u nói cháu tính i Tây mà h c

a ph i không?- Th a, ph i.- Té ra thi t cháu không ch u nghe l i chú? Thi t cháu nh t nh i Tây hay sao?- Th a, cháu nh t nh i Tây, cháu xin gi y thông hành và mua gi y tàu r i. Sáng

t tàu ch y.Ông T T t ngó Xuân r i l c u, s c m t không vui. Cô Quyên nghe nói thì ch ng

ng; cô c ng ngó Xuân trân trân và a n c m t mà h i:- Sáng m t anh i Tây hay sao?- Ph i, sáng m t anh i.- ng lên trên n y h c cho g n anh, té ra anh i Tây!Tri u h i Quan:- Toa lên h i nào?- i lên h i tr a.- Toa lên ng a Xuân xu ng tàu ph i không?- Không. Moa lên ng làm vi c.- Làm âu?- Dinh c lý.- Moa m ng cho toa. moa xin tía má moa nán l i ng sáng m t a Xuân

xu ng tàu.Cô Quyên v i nói:- Tôi c ng n a.Ông T T t c i và nói:- Mu n thì . a cháu Xuân xu ng tàu r i s v . N y, cháu Xuân, chú m i

cháu chi u mai ra nhà hàng n c m v i chú thím m t b a r i s i.Xuân b ng áp:- i chú bi u cháu không dám cãi. Mà n u vâng ch u thì có ch b t ti n cho

cháu.Bà T ch n h i:- Sao mà b t ti n?- , cháu tính t i mai cháu n c m v i cô Qu và anh Quan ây r i cháu xu ng

- ng ai âu l , ch anh em v i th ng Tri u thì thím xin m i h t chi u mai nm chung v i nhau cho thím vui. Thím xin m i h t anh em.

Tri u ng d y nói l n:- i Mai, Lan, Cúc, Tr c nhóm i h i, không ai c phép v ng m t. L i c a

tr ng h i truy n. Chi u mai anh em t l i ây r i tôi em xe vô r c i. nm r i mình s tính vi c a Xuân xu ng tàu. À, Xuân, toa hay chuy n moa ã

nói v hay ch a? Xuân c i mà h i l i:- Nói v âu?- Bên Long M , con gái m t v n ch , p l i giàu.- Ng i ta ng g hay không?- Sao l i không ng?- u v y thì toa g n t c m c ích c a toa r i.- Ph i, ch chi toa làm nh moa thì xong quá, kh i i h c t n c a t n công.- Ai có chí n y…Bà T t nói:- Thi r t r i v nhà nó òi c i v , chú thím ph i lo nói v cho nó. Ch ó ng i

ta ch u g r i, song ra giêng m i c i.Xuân v i Quan b t tay m ng cho Tri u.

ch ng ông T T t ch i m t lát r i tr ra khách s n mà ngh v i hai con, ân c ni Xuân, Quan và cô Qu chi u mai ph i ra nhà hàng mà n c m, không ai c t ch i.

Khách i r i, Xuân li n h i Ch Thi n d n c m ng n v i Quan và cô Qu . Bang i n u ng nói chuy n ch i t i 10 gi r i cô Qu v . Còn Quan ó ng v i Xuân.

Chi u b a sau Tri u em xe h i vô nhà Xuân mà r c anh em. Cô Qu i thêu v ,cô thay i y ph c, trang m chút nh r i lên xe i v i ba c u ra nhà hàng.

Trong b a n, cô Qu nói chuy n khôn ngoan vui v , làm cho v ch ng ông T T ti quen mà c ng yêu m n cô nh ã quen lâu r i.

Còn cô Quyên ng i m t bên Xuân, cô c ngó Xuân hoài, s c m t bu n hiu, khôngnói chi h t.

n c m r i, v ch ng ông T T t v i cô Quyên s a so n lên xe i v phòng. M yanh em a ra xe. Cô Quyên h i nh Xuân:

– Anh i bên Tây ch ng nào anh v ?– c xong anh m i v .– Ch ng m y n m.– m m i n m, không bi t tr c c.– Lâu quá!..Anh em m y t m hình c a em theo hay không.– À, quên. lát n a v nhà r i anh s l y mà b trong r ng.– Anh ph i nh a, nghe không.– Nh ! Em hãy an tâm.Xe a v ch ng ông T T t v i cô Quyên v phòng r i tr l i nhà hàng. Tri u m i

Xuân, Quan và cô Qu lên xe tr v nhà tr c. B n ng i u vui v , tính b êm y khôngthèm ng , trò chuy n ch i v i nhau. em xu ng tàu xong r i b n ng i bèn lên xe iTh c n nem.

Xuân nhân d p y m i g i g m cô Qu cho Quan và nh t là c n d n Quan Sài Gònph i h t lòng b o v cô, ph i gi cho tr n ngh a kim b ng.

n ba gi khuya m y ng i m i tr v Sài Gòn. Tri u a Xuân, Quan và Quxu ng b n tàu r i tr v khách s n mà r c cha m . G n 5 gi sáng, v ch ng ông T T t

i cô Quyên m i xu ng t i. Ch Chín Thi n v i th ng Chí c ng qua b n tàu mà a ch .Lúc tàu g n kéo neo, Xuân t giã m i ng i ng lên tàu. Cô Qu chúc Xuân lên

ng bình an, chúc h c mau thành tài, cô vui v nh th ng, ch ng b n r n chi h t. Riêng

cô Quyên thì cô khóc mùi, cô n m cánh tay Xuân ch t c ng, d ng nh không mu n Xuân i song cô không nói ra c.

Tàu rút ch y. Lúc n y là lúc c m ng h t s c, c m ng gi a k ng i i. Ng ii tàu a tay mà ngo c; ng i trên b c ng ngo c l i, và ai ai c ng ngó theo chi c tàu,

song có ng i bu n mà c ng có ng i vui, b i m i ng i có m t tâm s riêng mà không aith u hi u c a ai c.

Ph n Th Nhì

Cách b y n m sau.t bu i chi u tháng giêng, b u tr i sáng trong, gió th i mát m . Tan h u, m y ông

y th y t các s i ra, ai c ng mu n th l u b u trên ng Catinat, ho c i chung quanhCh M i mà h ng gió xem hàng, duy có ng i nào có vi c nhà m i v i vã v g p.

Ông Còm-mi Quan ra kh i c a dinh c lý thì b c lên chi c xe nh ba ch ng i,tay c m tay lái, chân p máy, cho xe ch y xu ng ng Espagne bây gi g i là ng LêThánh Tôn. T i tr c ti m may “Xuân Quan” xe ng ng sát l ng. Quan t t máy r i

c xu ng xe mà i vô ti m may.Dì Hai Oanh ng ng i ti p chuy n v i ba ng i khách t may áo, v a th y Quan

vô thì vui v h i:- Tan s r i hay sao con?- , tan s r i.- Hôm nay tan s r i mà tr i còn s m quá.Dì li n day vô nhà trong mà nói tr ng: “ a nào không ó thì cho cô Hai hay

ng v k o s p nh nó trông.“Cô Qu t i c i i xu ng thang và v i vã nói v i ch ng:- c, c. Em ang l t t xu ng v cùng anh ây.- s m ng qua t i m t chút, vì b a nay tr i n ng quá, s v n hoa khô

héo h t.- Anh s v n hoa khô héo, còn anh không s hai con trông hay sao?- Quan ngó v r i c i mà áp nho nh : “S h t c hai.”Cô Qu càng thêm vui v , màu h nh phúc càng chói loà m t mày cô.Quan v i Qu d t nhau i ra, t i ch dì Hai Oanh ng i nói chuy n v i khách, thì

ng ng l i t giã r i m i lên xe. Dì Hai Oanh ng i ngó theo hai tr b ng c p m t ch a chanthân ái.

t bà khách h i dì Hai Oanh:- Con và dâu bà ó ph i không?- Th a, không. Con nh là cháu g i tôi b ng dì, ch không ph i là con, còn ch ng

nó hi n làm Còm-mi trên dinh c lý.- Hèn chi hai v ch ng không chung v i bà.

t bà khách quen v i dì hai ã lâu nên bi t gia o c a dì, bèn r c áp:- ch ng cô Hai có nhà trên Phú Nhu n, m i b a cô xu ng coi thêu r i chi u cô

, ch d i n y sao c.Dì Hai Oanh ti p l i:- Nó có t i hai a con, b a nay có thêu g p, tr a nó ph i l i mà thúc cho th

thêu, mà nó nh y nhót nh con ng i không an. Nó là ch ti m mà nó b phúcho tôi. Ph n lúc n y nhi u, nên tôi m t h t s c.

Thi t nh v y, ti m may “Xuân Quan” n y là ti m c a cô Qu . Còn Quan là ng in trong nhóm Mai, Lan, Cúc, Tr c h i tr c ó là ch ng c a cô.

là khi Xuân xu ng tàu i Tây r i, thì cô Qu không i thêu m n n a, cô dùngt ngàn ng b c Xuân l i cho cô ó mà m n ph d n ti m may. D n ti m may xong

i, cô không bi t ph i t hi u ti m th nào, cô m i l y tên c a hai ng i b n thi t là Xuânvà Quan mà t, ý mu n k ni m tình thân ái c a cô v i hai anh b n.

Trong ti m thì cô Qu qu n xu t v ph n thêu, còn dì Hai Oanh ch tr ng v ph nmay. Thêu thi t t i mà may c ng thi t khéo, b i v y ti m "Xuân Quan" l p ra trong vòng

y tháng thì danh ti ng l y l ng kh p Sài thành. M y bà m y cô m c qu n áo hay là igiày thêu mà không ph i c a "Xuân Quan" may hay thêu thì ch a ph i là ng i bi t n m c

ng n. Hàng ngày khách n ti m may áo may qu n ho c t thêu m t g i n m n p.Dì cháu cô Qu ph i m n n hai m i ng i th ph thêu và may m i k p.

Vì Quan ã h a bão h cô Qu , mà l i có l i Xuân c n d n thêm n a, nên Quan làmvi c Sài Gòn th ng hay ghé l i ti m mà th m. M i l n Quan ghé thì cô Qu ni m n vui

, cùng nh c nh Xuân luôn luôn. Quan m ng cho cô Qu làm n th nh phát, cô Qu cámn t c hy v ng cô ôm p t lâu.

i lui g n g i nhau th ng, tình c a Quan v i Qu càng thêm dan díu. Có khi ng inói chuy n ch i r i Quan t giã ra v , ch ng ra ng Quan t h i th m trong trí: ”Có ph icô Qu là ng i b n tr m n m c a ta hay không?”

Còn cô Qu khi thanh v ng n m m t mình, cô nh t i Xuân và Quan, cô c ng thìth m trong trí: “Anh Xuân nh t nh không l p gia ình. Còn anh Quan trái h n, nh gich ngh a gia ình, song nh i ng i ng tâm, ng chí nh m i ch u ph i hi p. Khôngbi t mình có ph i là ng i ng tâm ng chí ó không?”

Hai ng i tuy có ý t i s hi p nhau d ng gia ình, xây h nh phúc, song ho c cònái ng i, ho c ch a quy t nh, nên ai gi kín ý n y, không t cho nhau bi t.

làm n c a cô Qu thi t mau phát t. D n ti m m i có m t n m mà trong t cóôi ba ngàn ti n d . Cô Qu ã có s c có h nh, l i có ti n n a thì càng thêm duyên. B i v y

có nhi u ông sang tr ng g p ghé mu n c y mai m i mà c i cô.t êm Quan ghé th m. Dì Hai Oanh m t m i nên ã ngh r i. Cô Qu m i Quan

lên l u. B a nay cô Qu có s c nghiêm tr ng ch không vui v nh lúc tr c. Quan l y làm, ng suy ngh thì thình lình cô Qu nói:

- Em có m t vi c riêng mu n t v i anh.- Vi c chi thì em c nói cho qua nghe.- Có m t ông c-t mu n c i em.- Em ng hay không?- Em ch a nh t nh. Em mu n h i anh coi ý anh ngh th nào?Quan châu mày ngh m t chút r i m i h i l i:- Em bi t tánh tình ông c-t ó hay không?- Em bi t m t ch không bi t tánh tình.- ch ng thì ph i ý hi p tâm u thì m i i v i nhau c. Em nên d tánh

tình c a ng i cho rõ r i s nh t nh. Qua không quen v i ng i y, nên quakhó mà t ý ki n c a qua v cu c tr m n m c a em.

Cô Qu tr m ngâm r i cô a tay ch vào chi c cà rá mà nói: “Chi c cà rá n y nólàm cho em ng n ng i nhi u l m. Em không dám tin ng i àn ông nào h t, tr ra anh v ianh Xuân.”

Quan ch ng h ng, ng c m t ngó ngay cô Qu và h i:- Thi t nh v y hay sao?- Thi t nh v y.- i sao em l i tin qua v i anh Xuân?- i em th u hi u tánh tình c a hai anh.Quan l l ng m t h i r i m i nói:- Xuân không ch u l p gia ình.- Ph i… nh quy t nh nh v y.- Còn qua thì tr ng gia ình… Ví nh hai anh em mình hi p nhau mà l p gia ình,

theo ý em, cái gia ình y có th có h nh phúc hay không?- có h nh phúc nhi u l m.

- y thì chúng ta s lo l p gia ình y, l p cho mau.Cô Qu g t u và ngó Quan mà c i.Quan khoan khoái trong lòng không ng i yên c n a nên ng d y i qua i l i

mà nói:- Chúng ta s thành m t c p ph ng hoàng ng trên cây tùng già ngó mông ra

kho ng ng ru ng mênh mông nh trong t m thêu c a em n m ngoái.Cô Qu nói:- Ch ng nh ng c p ph ng hoàng y u trên cây tùng r i ngó mông mà thôi, nó

còn kêu mà ch ng h nh phúc cho thanh niên nam n khác n a.Quan h t s c vui m ng sung s ng, ng ngó cô Qu mà nói;- Qua c ng b t u n m mùi h nh phúc r i.- Em c ng v y.- Cha ch , Xuân bi t chúng ta ph i hi p tr m n m ây ch c nh không vui.- Sao l i không vui? nh không ch u l p gia ình thì thôi, nh mu n ng i khác

ng ph i theo nh sao c. Mà em mu n chúng ta ng cho nh bi t cu cph i hi p c a chúng ta. Chúng ta vi t th cho nh thì nói vi c th ng mà thôi,ch ng nói t i vi c n y. Ch ng nào nh v r i thì nh hay ch ng mu n gì. Anhch u nh v y hay không?

- Ch u. Em tính nh v y thì hay l m. nh m c lo h c. Mình ph i cho nh yênchí, ch ng nên làm r n cho nh. Hu ng chi nh ngh ch v i ch ngh a gia ình,thì ám c i ch ng c n ph i cho nh hay.

Ng i ta th ng nói ph i có duyên n m i k t thành v ch ng c. Không bi t cáilý thuy t y có chánh áng hay không, nh ng mà i v i cô Qu và Quan ây thì nó úng

m. Cô Qu k t b n v i Quan và Xuân, vì Xuân có tánh a s u a c m, còn Qu có tánhth n tr ng tr m t nh, nên cô t ng Xuân có tình v i cô nhi u h n Quan, ch ng dè tình ý bâygi l n ng c, làm cho ng i mà cô ý l i không có tình, còn ng i cô không ý l i cótình. ó không ph i là duyên n hay sao?

Ngày l Quan v Trà Vinh th a v i m và anh hay, r i chánh th c t v i dì HaiOanh mà xin c i cô Qu . ám c i làm n ti n, m i bà con mà thôi, n Tri u mà Quan

ng không cho hay. C i r i Quan v chung t i ti m may mà i làm vi c. Tình v ch ngngày nay c ng nh tình b ng h u h i tr c, v n m t m c chân thành ái kính luôn luôn. Ynh l i cô Qu oán tr c, gia ình thi t là m m, ch ng yêu v , v kính ch ng, m ing i u gi nhi m v vuông tròn nên b u tr i c thanh b ch, ch ng bao gi có m t c mmây ph ng ph t.

Cái h nh phúc c a Quan v i Qu càng b a càng l n thêm hoài. Ch ng nh ng ti mmay c th nh l i h n mà thôi; mà v ch ng c vài n m thì sanh c m t a contrai t tên là Minh, r i m i n m ngoái ây l i còn sanh thêm m t a con gái n a, t tênlà Ph ng. Minh và Ph ng là k t qu c a ni m ân ái v a n ng nàn v a thanh b ch gi aQuan và Qu , mà c ng hai óa hoa t i p v a m i n y n thêm duyên thêm quí chogia ình tr n y. B i v y Quan v i Qu trân tr ng êm ngày, tuy v ch ng ph i i làm vi c,song ch ng có lúc nào hình nh hai tr không có v n v trong trí.

m ngoái, khi sanh Ph ng r i, cô Qu m t là mu n m ch ng c chung h ngnh phúc gia ình, hai là mu n em cái h nh phúc y mà vào m t c nh thanh t nh tiêu

diêu, nên cô than th xin ch ng ki m mua m t mi ng t g n Sài Gòn c t m t cái nhà nhonh mà cho con ch i thong th và ng r c m ch ng v chung cho vui.

Có m t c n nhà, không c n m l , song ph i cao ráo mát m , gi a m t mi ng tcó hoa qu , c i rau, y là cái hy v ng c a Quan thu nay. Hôm nay Quan th y v c ng hi pý v i mình, l i trong nhà bây gi có d n n m b y ngàn ng b c, b i v y Quan không d

, quy t tán thành nguy n v ng c a v mà c ng là s m c c a mình.

Lúc y chung quanh Sài Gòn t tr ng có nhi u mà bán giá r . Nh có anh emquen ch d n, Quan mua bên Phú Nhu n, d a trên ng lên L ng Cha C , m t mi ng t

ng h n m t m u mà giá ch có m t ngàn ng thôi. Mua t r i Quan t c t m t cái nhàngói ba gian vách ván, có nhà b p, nhà xe, có l ng b câu, có gi ng n c ng t, các cu c t nhao h t hai ngàn n a.

Nhà c t xong r i, v ch ng Quan d n h t nh ng c a Xuân l i mà em v ó,có thi u bàn gh t gi ng thì mua thêm, r i v ch ng v v i con và Quan c ng r c mlà bà H ng s Huy lên v i mình.

Quan mua m t chi c xe h i nh m i ngày, s m mai c ng nh x chi u, v ch ngxu ng Sài Gòn, ch ng làm vi c, v coi ti m. nhà th ng Minh có a gi , con Ph ng cóvú nuôi, l i có bà H ng s coi sóc trong ngoài, c ng nh d i ti m có dì Hai Oanh nên

ch ng Quan kh i nh c lòng c c trí.Mi ng t r ng quá. Quan li u khó mà tr ng cho giáp h t c, b i v y Quan chia

hai ra r i phía sau cho ng i ta tr ng thu c, tr ng u, tr ng b p, tr ng khoai. Quan ra v nmua gi ng, mua phân r i giao cho h tr ng, h ra công m tr ng, vô phân r i t i n c,ch ng bán c bao nhiêu ti n thì h chia cho Quan phân n a. K có c a ng i có công,hai àng u vui lòng, Quan xu t v n thì có l i, mà h ra công c ng không thi t h i.

Còn phân n a mi ng t n m v phía tr c, thu c chung quanh nhà thì Quan m nng i coi tr ng. Tr c sân tr ng th bông, d c theo mé quan l tr ng m t hàng mít, haibên nhà tr ng rau tr ng c i, tr ng t, tr ng nhãn, tr ng tr u, còn phía sau nhà tr ng mtr ng khoai lang, có khi c ng thay i mà tr ng b p, tr ng mía.

Trót m t n m nay gia ình Quan yên t nh c ng nh m t bi n lúc tr i còn êm, h nhph c c a cô Qu nh mùa xuân tr ng t . Chung kính m , chung kính dì, chung yêu con,chung làm vi c, v ch ng Quan ch ng m c u chi khác n a, ch mong làm sao chochu i ngày h nh phúc n y kéo dài cho mãn i.

Chi u hôm ó Quan ghé ti m “Xuân Quan” mà r c v ch y ri t v nhà. Xe vô sâna ng ng thì th ng Minh ch y ra kêu ba má líu lo, còn con Ph ng còn n m trên tay ch

vú, song nó c ng a hai cánh tay m m m i non n t ra òi má m. Quan b ng Minh, Qum Ph ng cùng i vô nhà, v a i v a hun con, v hân hoan chan hoà trên các m t, t cha

cho n hai con. Bà H ng s ng i ch i tr c hàng ba, bà th y con cháu tràn tr thân áinh v y thì bà vui lòng khôn t , nên bà chúm chím c i mà vì bà c m ng quá nên bà a

c m t.Gia ình h nh phúc là ó!

c tranh thêu c p ph ng hoàng ng trên cây tùng già ngó th ng ra ng ru ng bátngát kêu mà ch ng h nh phúc cho thanh niên nam n là ó.

Quan n ng n u Minh, k m t Ph ng mà hun r i i thay ng ra ti p v i hai a t i hoa t i ki ng. Quan m c qu n v n, i chân không, tay xách thùng n c i t i cây

coi g n gàng m nh m . Th ng Minh l m m ch y theo cha, tay c m m t chi c lon mà b tch c cha t i n c coi r t ng ngh nh.

m t i r i thì tr ng m c ã cao.Ch vú em em bé Ph ng vô bu ng mà d ng .Bà H ng s và cô Qu d t Minh ra ng i trên b ng á gi a sân mà th ng

nguy t nhìn hoa.Còn Quan thì c ng nh m i bu i t i, h n c m r i thì ng i t i bàn vi t hút thu c và

c báo, c cho h t r i m i ch u ra ngoài i bách b mà hóng mát.Bóng tr ng tròn t r ng, mùi hoa th m ngào ng t, h i gió th i lai rai, nhành cây a

lúc l c.Minh ng ôm b p v m mà nói nhõng nh o: “Mai má cho con xu ng ti m nghe

hôn má.”Cô Qu vu t tóc con mà áp:

– Con xu ng ti m chi con? nhà ch i v i bà n i ch .– Con ch i v i bà n i h m nay. Con mu n xu ng con ch i v i bà ngo i.– Con mu n i thì con ph i xin phép v i bà n i. Nh bà n i cho thì má s d t i.Minh buông m ra mà b c qua bà H ng s mà nói: ”Bà n i cho con i, nghe bà

i”.Bà H ng s ôm cháu hun kh p m t mày r i nói:– , mai con i theo ba má xu ng th m bà ngo i. H m nay con lâu xu ng ch c bà

ngo i nh l m.Thình lình trong nhà Quan c t ti ng kêu và nói l n: ”Em i em, anh Xuân v g n t i

i.”Cô Qu ch ng h ng v a ng d y i vô nhà v a nói: ”Anh Xuân v ?...Ai nói v i

anh mà anh bi t.”Quan c ng i trong nhà mà áp: ”Qua th y trong nh t trình ây. Em vô coi”.Cô Qu b n b vô nhà, Quan v a ch vào t nh t trình v a vui v nói: “Nh t báo

ng hành khách i chi c tàu "ARAMIS", Marseille ch y b a 10 tháng 2. Trong shành khách có tên Xuân, k s nông h c rõ ràng ây. M y n m nay tuy anh Xuân ít g i thvà gi u kín không ch u cho mình bi t nh h c khoa nào, song qua có h i m y ng i bênTây v , thì h nói nh h c tr ng Nông Ph Nogent– sur– Marne. Tên Xuân k s nông

c i chi c "ARAMIS" ây, thì nh ch ai ”.Cô Qu cúi xu ng xem k l i r i c m xúc nên th ng th ng nói: “Ph i r i…Ch c

nh…”Cô Qu l i ng i cái gh tr c bàn vi t, m t ngó ch ng trân trân và nói ti p:- Anh Xuân v !... Em m ng quá!...- Qua c ng m ng…- Ph i ón tàu mà r c nh. Không bi t ch ng nào tàu t i?- Marseille i b a 10 tháng 2, ch ng 7 tháng 3 s t i Sài Gòn. B a nay ã ra

kh i Bi n r i. g n t i qua s h i th m hãng Nhà R ng coi ch c gi nào,ngày nào v .

- Nên cho anh Tri u hay ng nh lên mà r c v i mình hay không?- Thôi, lúc n y ng g t hái anh Tri u m c lo góp lúa ch ng nên làm r n nh.- Nhóm Mai, Lan, Cúc, Tr c ph i h i i h i ch … ã b y n m r i.- Xuân v mình ph i d coi ý nh th nào r i s hay.T ngày nh i Tây, c

m nh m i g i cho mình m t t m b u thi p vi t ít ch s sài, không ch c tìnhng h u nh tr c n a. V y mình c ng ch ng nên nói chuy n ó làm chi.

- Ph n em có th n c a anh Xuân: nh có m t ngàn ng c a nh, em m i leolên a v ch nh n r i làm n khá ây, d u th nào v ch ng mình c ng ph i lo

n b i n y.- ó là l d nhiên. n ngh a ph i lo n áp, quên làm sao c.- Em coi ý anh Tri u không thích anh Xuân; nh th ng v ch ng mình h n. Anh

nh không? Lúc v ch ng mình m i c i c vài tháng, anh Tri u có d p lênSài Gòn nh ki m mình nh th m. nh hay hai anh em mình k t ngh a tr m n mthì nh m ng l m, nh khen mình quá, còn nh nói h i nh ghét anh Xuân.

- Anh Tri u xu h ng v ch ngh a gia ình. Mình ng ý v i nh nên nh thích.Còn nh nói anh Xuân là ng i “Vô gia ình” nên nh không a.

- Anh Xuân h c xong r i, ch ng v x ch c nh c ng c i v nh ng i ta chgì?

- Cái ó qua không dám bi t. Anh Xuân nuôi ý khác m i ng i. nh mê m n v ich ngh a ch n h ng xã h i. nh quy t hy sinh i nh lo khai phá. Khôngbi t m y n m nay nh i ý ch a?

- Em ti c cái nhóm “Mai, Lan, Cúc, Tr c” không sum hi p c nh h i x aa.

- Qua c ng ti c nh em. Cu c i th ng thay i, lòng ng i c ng v y. th ng th ng coi…

Bà h ng s d t Minh vô nhà. Minh l i ng tr c cha m và khoanh tay xin phépi ng . V ch ng Quan ôm con mà hun m t h i r i Minh m i i theo bà n i mà i ng .

Bóng tr ng càng thêm t , khí tr i càng thêm mát, tuy gió vàng ã l ng êm, ng n câyu ng s ng.

Bây gi v ch ng Quan m i v n cho lu èn trong nhà r i cùng nhau i ra gi a v nhoa th m r c r ng i mà bàn ti p chuy n Xuân, tính coi ph i r c Xuân nh th nào, ph ilàm cách nào cho ch ng h ng, ph i m i Xuân âu, ph i làm sao mà em trí ý th c tthay cho u óc m m ng c a Xuân, nh t là ph i li u ph ng nào gây l i tình b ng h uthu x a.

ch ng bàn tính t i khuya m i i ng .

(10) II

Bu i s m mai, s Th ng kh u dán cáo th nói chi c tàu "ARAMIS" 3 gi chi u sp b n Sài Gòn.

Quan xin phép s ngh bu i chi u, còn cô Qu lo mua th c ph m ti p r c ãiXuân

i 2 gi chi u mà v ch ng Quan ã ng i xe h i qua b n Nhà R ng r i. Nh ngng i i r c bà con anh em nh Quan, h l n l t t u t i c ng ông.

c l n y mà chi c "ARAMIS" cao vòi v i, s n tr ng toát, quanh theo cái doingang L ng-tô, r i nh m ch y vô b n, hình dáng oai nghiêm, s .

Cô Qu v i Quan ng ngó, trong lòng kh p kh i, v a vui th y chi c tàu, v a trôngp b n c . Vì c m xúc nên cô Qu n m tay Quan, Quan ngó v mà c i, r i c ng n m ch t

tay v , d ng nh mu n trình l n cho Xuân còn trên tàu c bi t r ng mình theo th c tp tánh gi n d , nên mình c ng c h ng h nh phúc, ch ng c n l n l i ki m tìm.

Tàu c p b n. V ch ng Quan dòm hành khách có ý ki m Xuân mà không th y. T isao v y? Xuân m c d n d p hành lý, hay là Xuân v Xuân không cho ai hay, Xuân ch ckhông có ai r c, nên không c n d a mé tàu cho trên b th y?

Thang b t xong, hành khách chen nhau mà xu ng tàu n m n p. V ch ng Quant tay nhau l i ng g n c u thang mà ón Xuân. Ch ng bao lâu hai ng i th y Xuân

th ng th ng i xu ng, hình vóc cao l n m nh m , tay xách m t cái va ly, sau l ng l i cóng i ph vác r ng i theo.

Cô Qu kêu l n:– Anh Xuân, có em i r c anh ây!Xuân ng l i ngó, th y Quan v i cô Qu thì chàng nhích mi ng c i r i ph i trôi

theo l c sóng ng i mà xu ng c u, không th d ng l i c mà c ng không nói m t ti ngchi h t.

Xuân xu ng h t c u thang thì g p Quan v i cô Qu ng ch c s n n i ó. Xuân b ttay m ng b n c và h i Quan:

– Sao toa v i em Qu hay moa v nên xu ng b n mà r c moa?– c nh t báo.– À!... Nh t báo!Ng i phu vác r ng n ng, s Xuân ng nói chuy n lâu nên thúc: “ em xe l i xe

kéo ph i không ông ”Quan h t mà áp: “Không. em l i xe h i kia ”. Quan v i vã d t ng i phu l i xe

i, coi r ng lên xe t t r i móc ti n mà n công vác.Xuân v i Qu th ng th ng i theo sau. Cô Qu th y Xuân v n nghiêm ngh , c p m t

n sâu xa nh h i tr c, duy hình vóc l n h n và d i tàu g n m t tháng nên b n ngbi n táp, gió th i ùa nên n c da s m h n mà thôi. Lìa quê cha t t ã trót b y n m, hômnay m i c ch n lên cõi thân yêu mà ng i g p tr c nh t là hai b n c giao, b i v ytuy Xuân có tánh tr m t nh song trong lòng c m ng nao nao.

Cô Qu d t Xuân l i t i xe h i, Quan r c l y va ly mà b lên xe n a. Xuân h itr ng: “Xe c a ai ây?”. Cô Qu c i mà nói: “Xe c a anh Quan.”

Xuân ngó Quan d ng nh mu n h i Quan làm vi c có d ti n l m hay sao mà s mxe h i.

Quan hi u ý, không mu n Xuân d ngh nên v t nói:– Xe có 3 ch ng i, mà b r ng v i va ly choán h t, bây gi làm sao mà i c.

Thôi, tôi tính nh v y: hai ng i ây, tôi ch hành lý v tr c, r i tôi str qua mà r c.

Cô Qu nói:– Không. Anh c ch i i. Em kêu xe kéo em i v i anh Xuân. Anh kh i tr

qua n a.Quan li n kêu l i hai chi c xe kéo mà giao cho cô Qu r i lên xe h i c m bánh i

tr c.Dì Hai Oanh th y Quan ng ng xe thì b c ra h i:– Còn c u Xuân âu con?– nh i xe kéo, m t chút n a nh s t i.Quan kêu m t ng i trong ti m mà d n:- Ch ng khách vô ti m r i, anh kêu m t chi c xe kéo l i anh ch giùm r ng v i

va ly em tr c lên nhà tôi, anh nh không?Ng i cúi u áp:- Th a nh .- , mà ph i ch tôi vô ti m r i ngoài n y anh s làm nghe không. ng có cho

khách th y.- .- Xe kéo c a Xuân và cô Qu qua t i, ng ng sau xe h i. Xuân th y dì Hai Oanh

c ra thì m ng, l t t cúi u chào và h i:- Dì Hai nhà m nh?- Cám n. C u i m y n m nay m nh gi i?- cháu m nh luôn luôn.- Cô Qu vui v nói:- Ti m may c a anh ó; dì cháu em nhà l p giùm cho anh m y n m nay, song

gi u kín không cho anh bi t.Xuân châu mày rùn vai, ngó lên th y t m bãng hi u “Xuân Quan “ r i g t u chúm

chím c i.Dì Hai Oanh nói: “Thôi m i c u vào ti m ch ”.Quan bàn tay lên l ng Xuân mà xô nhè nh a Xuân vào ti m, dì Hai v i cô

Qu ti p i theo, Xuân th y th may ng i h n m i ng i, hàng ch t y t , áo treo ynhà, thì ng ngó và suy ngh .

Quan nói:– ng d i ây là may, còn thêu thì trên l u. Toa i luôn lên trên xem cho bi t.Quan d t Xuân l i thang mà lên l u, cô Qu v i dì Hai c ng i theo sau song không

nói m t l i nào c .Trên l u Xuân th y c ng có c ch c ng i th ng ng i ch m ch thêu. C u i

vòng coi ch i r i g c g c u.Cô Qu b c t i nói v i Xuân:– Anh xu ng tàu mà i Tây r i thì em vâng l i anh d y em dùng m t ngàn ng

c c a anh mà l p ti m Xuân Quan n y. Ph n may t ng d i thì v dì em coisóc, còn ph n trên n y thì chính mình em qu n xu t. Nh tr i ph t nên m y

m nay ti n Xuân Quan phát tài luôn luôn. Nh anh mà em c leo lên a vch nhân, n y ch ng bao gi em dám quên.

Xuân châu mày áp:- Qua không nh ti n b c gì h t. Qua cho em m t ngàn ng b c bao gi âu?- Anh mu n gi u ch i h ? Em bi t anh là ng i thành th t, k l ng, hay tính

tr c hay lo xa. Có l nào lìa quê h ng m i b y n m mà anh i tánh n th .y l i y làm cho Xuân n n n nên l t t nói l i:

- Qua nói ch i. Mà c ng t i em làm cho qua b c ra ngoài vòng ch n chánh.- Sao v y? Em làm sao mà anh t i cho em?- Ai bi u em nh c chuy n c làm chi?

- Không nh c sao c.- Xin em ng nh c.- Cô Qu v a mu n cãi n a thì Quan nói: “Thôi mà, anh Xuân m i v t i, chúng

ta nói chuy n m i nghe cho vui, em nh c chuy n c làm chi. Coi ti m XuânQuan r i, thôi bây gi m i anh Xuân lên Phú Nhu n ch i”.

Xuân h i Quan:- Lên Phú Nhu n làm gì?- y! C i mà. Làm chi r i s bi t.- tôi m n phòng ng mà c t hành lý r i i âu s i ch .- ng lo chuy n y.Quan li n c p tay Xuân mà xu ng l u. Dì Hai Oanh v i cô Qu ngó nhau mà c i.

Xu ng t ng d i r i Quan nói v i dì Hai: ”M i dì lên Phú Nhu n ch i v i m y cháu.”Dì Hai ngó vòng m y ng i th may r i nói:– Không ti n. may g p l m, dì ph i thúc cho h may, không dám i ch i. M y

cháu i i. C u Xuân i ch i, b a nào c u r nh r i r i tôi s nói chuy n v iu, vì tôi có nhi u chuy n ph i nói, mà l i nói dài l m.

Ba ng i cúi u t giã dì Hai r i n i nhau ra c a. Xuân th y xe h i còn u ngaya song không có hành lý c a mình thì h i Quan:

– a, c c a moa ai em i âu r i?– Moa ã sai ng i ch tr c lên Phú Nhu n.– Chi v y?– em lên tr n cho toa ch có chi âu.– Bí m t quá.– Có gì là bí m t âu.Xuân rùn vai mà trong trí suy ngh lung l m.Cô Qu m c a xe h i leo lên ng i phía sau, Quan lên ng i ng tr c, bi u Xuân

lên ng i m t bên mình, r i c m bánh cho xe ch y lên Phú Nhu n.Cách b y n m tr i m i th y Sài Gòn, Xuân ng i xe c ngó hai bên, không mu n nói

chuy n. Cô Qu ng i phía sau cô vui v h i:– Anh Xuân, anh coi Sài Gòn bây gi có khác h n h i tr c hay không?– Bên Khánh H i thì khác nhi u. Phía Ch M i ng i ta ông o và buôn bán

th nh v ng h n. Còn phía trên n y thì nhà c a c ng nh c , ch không thay ichi h t.

– Qua kh i c u Ki u r i thì anh s th y i nhi u. r i anh coi.Thi t khi xe qua kh i c u Ki u r i thì Xuân th y ng i ta ông o r n r , nhà ph

hai bên c t giáp h t, ch không ph i là ng qu nh hiu, nhà s sài d dáy nh h i tr c.Cô Qu h i Xuân:– Ph i khác h n h i tr c hay không anh Xuân? Em nh h i tr c chúa nh t m y

anh d t em i ch i phía trên n y, có ph i nh v y âu.– ch Tân nh tr lên phía trên n y ng i ta ông quá.– Ph i. Nh chánh ph làm ng xe l a t B c vào Nam, ng bào ta ngoài B c

Vi t, Trung Vi t có th vào trong n y d dàng, nên buôn bán làm n. T i nhy nên bây gi Sài Gòn dân s t ng lên vùn v t, ph i tràn ra mà các vùng

chung quanh châu thành.– ó là s ti n hoá c a quê h ng v m t kinh t . áng m ng l m.– . Ti m may, ti m óng giày, ti m bàn gh , ti m gi t i bây gi toàn là c a

ng i mình h t anh .– y h ? c v y thì qua m ng l m. ó là m t s qua ao c t thu nh .– Vi t Nam mình l p ti m buôn bán nhi u, r i anh i ch i anh s th y.

Xuân m c nói chuy n, ch ng th y xe h i quanh vô nhà thì ch ng h ng h i: ”Nhà aiây?”

Quan v i cô Qu d ng nh không nghe nên không tr l i. Xe ng ng bên nhà. Quani Xuân xu ng, Xuân h i n a; “Nhà ai ây?”

Quan chúm chím c i và áp:– Nhà c a moa ch nhà ai.Xuân không dè Quan có xe h i, mà l i còn có nhà, nên ng ng c nhiên. Quan m i

Xuân lên hàng ba ng vô. Bà H ng s n m tay cháu Minh ng s n t i c a gi a, mà chvú b ng cháu Ph ng c ng ra ng g n ó.

Quan th y m li n ti n d n v i Xuân:- Má c a moa. Th a má, b n c a con là anh Xuân bên Pháp m i v t i.Xuân cúi u chào nói:- Cháu kính chào bác và chúc bác an kh ng.Bà h ng s áp:- Tôi m ng c u. M y n m nay th ng Quan tôi nh c nh c u hoài. T nay anh em

c g n nhau, tôi l y làm vui l m.Quan b c t i a tay b ng cháu Ph ng mà hun. Th ng Minh th y có khách l nên

nãy gi ng êm, ch ng th y ba nó b ng em nó, thì nó buông tay bà n i r i l i ôm ba nó.Xuân th y v y thì h i Quan:

- Con c a toa?- Ph i. Con c a moa.- c m y a?- Có hai a ây.Quan bi u Minh:- Con xá bác i con.Minh ch p tay cúi u chào Xuân. Xuân c i a tay n m ch t tay m t c a Minh,

i ngó vô nhà r i h i Quan: „Toa làm n ti n d n Madame Quan cho moa bi t”. Lúc y côQu ng sau l ng Quan chúm chím c i. Quan day l i ch v mà nói: „Madame Quan ây.Toa quen tr c moa nên moa không ti n d n.” Xuân ng c nhiên ngó cô Qu , ngó Quan, ngóhai cháu nh , r i g t u và ch m rãi h i Quan:

- lùng quá. Moa không dè chút nào h t! Toa làm nh v y hay sao? Toa c iem Qu h i nào?

- Toa i m t n m r i moa c i.- Sao không cho moa hay?- Toa không a gia ình thì cho toa hay ích chi? Khi ra i toa d n moa nhà ph i

o h em Qu . Moa suy ngh mãi, sau moa nh r ng ph i c i em Qu thì m io h em c, nên moa c i.

Xuân vui v b t tay m ng cho b n:- Toa cao th ng mà l i gi n d quá. Moa m ng cho toa mà moa c ng kính ph c

toa.Xuân day qua nói v i cô Qu :- Qua c ng m ng cho em l m. Em v i Quan u kính tr ng ch ngh a gia ình,

hai ng i ph i hi p, gia ình t nhiên m m. Qua m ng l m. Qua vui l m. Emkh i ph i eo chi c cà rá m t n a.

Cô Qu a bàn tay cho Xuân xem. Thi t qu không có chi c cà rá m t . Cô c ivà nói: „Anh Quan không cho em eo chi c cà rá ó mà anh l i bi u em m t chi c dâychuy n có trái tim vàng em eo luôn luôn tr c m t em ây. H i anh ra i thì hai a emcó tình b ng h u mà thôi ch ch ng có ý gì khác. Vì g n nhau r i l i th y tâm u ý hi pnên l n l n m i gây tình v ch ng. Nh có tình v i ý y chung l n nên v ch ng em m i

o c h nh phúc mà h ng m y n m nay.”

Xuân v i vã nói:– nh phúc y em s h ng hoài, h ng t i già, h ng tr n i.

i ng i u hân hoan, cô Qu r c bé Ph ng mà b ng. Bà h ng s m i h t vônhà.

Xuân ng gi a phòng khách ngó cùng nhà, b c ý l m. C u th y t m thêu c pchim ph ng hoàng u trên cây tùng già bây gi l ng ki ng óng khuông treo t i c a gi angó th ng ra ph ng khách thì c u ch và h i: “T m thêu n m tr c y ph i không?”

Cô Qu áp:– Ph i. Mà em v i anh Quan làm cho c p ph ng hoàng ngó th ng ra kho ng tr ng

ó bây gi bi t kêu, kêu thanh niên nam n mà ch giùm ng h nh phúc…Xuân ngó Quan mà h i:– Thi t nh v y hay sao, Quan?Quan g p u áp:– Thi t nh v y… Bây gi tr i mát r i moa m i toa i xem v n t c a moa

ch i.Quan d t tay Xuân ra v n qua phía tr c, r i d t i xem nh ng rau, t, tr u, khoai

a Quan coi cho ng i ta tr ng chung quanh nhà. Quan không bi t nông h c là gì, nh ngt ch c thiên h tr ng thu nay, vô phân t i n c s n sóc hàng ngày, r i hoa coi c ngi, rau tr u khoai c coi c ng s n s m nh m . i coi n âu Xuân c ng khen n ó

làm nông16 chí Quan thêm, nên Quan d t i vô mi ng t phía sau, là ch Quan ra v n chong i ta tr ng. Chi u ng i ta ng t i tr ng, b i v y àn ông, àn bà, con nít l ng

ng. u n y tr ng thu c, u kia tr ng cà, bên kia tr ng b p, th nào c ng t t xem rango n m c.

Quan ch mà nói v i Xuân:– Mi ng t c a moa c h n m t m u. Moa phía tr c moa tr ng, còn phía

sau moa ra v n cho ng i ta tr ng. Moa bây gi làm b y b nh v y mà ba b ngia ình no c m m áo.

Xuân nghiêm nét m t mà áp:– Làm nh v y sao g i là b y. ó c ng là m t vi c công ích ch . Ti c vì toa làm

nh nên không c m y ng i. Ph i làm l n m i c, làm sao cho m i ng ic nh thì m i quí.

– Moa làm theo s c moa, moa không dám nuôi vi n v ng.– Toa v n gi tánh t n m n hoài!– Làm nh mà thành công có l t t h n làm l n mà th t b i. N u m i cái nh u

thành công h t, mình gom l i thì c ng b ng cái l n thành công.– y là lý lu n c a ng i dè d t. Con ng i có chí vi n i thì lý lu n khác.– Toa c ng còn nuôi vi n chí hoài sao?– u óc c a moa nh v y làm sao moa i c?– Toa ph i i. Moa khuyên toa ph i i.– Moa nh t quy t gìn gi v ng vàng.– Toa s h i h n.– Toa không ph i nhà tiên tri. Mà d u toa là ng tiên tri oán s m ng cho moa

nh v y, moa v n c ng không d i i.– Moa l p l i l n n a, toa nên i chí. y là moa nh n xét theo kinh nghi m.– Cám n.Hai anh em i d o v n và nói chuy n n t i m i tr vô nhà.

16 nung

èn ã b t sáng, bàn n c ng t s n. Quan ã bi u d n tr c cho Xuân m t c nphòng phía ngoài, trong phòng c c a Xuân h i tr c, và h i chi u c ng em

ng v i va ly vô ó r i, b i v y Quan m c a phòng mà nói v i Xuân:– Phòng n y c a toa, có c s n sàng h t. Toa r a m t thay r i m c m.– Toa b t moa ây hay sao?– ây thì toa v i moa ch sao?– Không c.– Sao v y? T i sao toa không mu n v i moa?Xuân d d m t chút r i m i áp: “ trên n y xa quá?”Quan hi u câu tr l i y không thành th t, nh ng không mu n cãi v i b n, nên rùn

vai mà nói: “Thôi, toa r a m t thay i; r i chúng ta s nói chuy n.” ch ng Quan coi d n c m, ch ng Xuân tr ra, li n m i dùng b a t i. Bà H ng

v i cô Qu ng i m t bên, còn Quan v i Xuân ng i m t bên. Minh ã n c m tr c h ichi u, song c ng òi ng i u bàn ng g n cha m .

Nh ng c nh Xuân trông th y t h i x n gi , nào là ti m Xuân Quan r n r th nhphát, nào là gia ình cô Qu m m sum v y, nào là v n t c c a Quan s ch s t t t i,

u là c nh l lùng tr c m t, mà c ng l lùng v i trí n a, b i v y Xuân l y làm c m xúc,ng i n c m mà b c l l ng nh ng i trên cung tr ng r i xu ng d ng tr n. Xuân ngóbà H ng s hi n lành, ngó v ch ng Quan vui v , ngó cháu Minh nói ngây th v i

, ngó bé Ph ng ch vú b ng ng ng d a èn, thì trong lòng thi t là m ng cho b nthân yêu c h nh phúc nh ng không hi u vì sao m ng mà l i ái ng i, m ng mà l i b i

i, m ng mà l i b t suy ngh .Thình lình Xuân l i nói v i Quan:– Toa mu n moa ây v i toa. Moa c m cái th nh tình c a toa l m, song moa

ch i v i v ch ng toa n m m i b a, n a tháng thì c, ch không th luôn.Bà h ng s nói:– ch ng nó là b n thi t c a cháu, thu nay hoài v ng cháu luôn luôn. Cháu

không có v thì chung v i nhau cho ti n, nhà tuy nh , song mát m , cháuch ng nên ái ng i.

Xuân áp:– Th a bác, cháu v ây cháu ã th y hai ng i b n thi t c a cháu ã ph i hi p

i nhau mà l i c h ng h nh phúc hoàn toàn thì s vui m ng c a cháukhông bi t l y chi ví cho x ng. Thi t cháu không ái ng i chi h t. Cháu khôngch u chung v i Quan là vì cháu th y gia ình h nh ph c c a Quan và em Qu

ng y d y tràn tr , ng n ng nàn m m, cháu ph i ch p tay mà xá r inhè nh b c dan ra, ng xa mà nh m coi cho vui ngh c ng r i, không nênchen l n vào mà làm cho cái c nh h nh ph c cao quí y th t th ng r n r c.Cháu không ch u là t i v y ó, ch không ph i là ái ng i.

Quan li n h i Xuân:– Toa nhìn nh n h nh phúc gia ình là cao quí, v y toa h t chê ch ngh a gia ình

ph i không?– ó là m t vi c khác. M i ng i theo i m t s thích riêng. Toa nh l i mà

coi, ch ng bao gi moa cám d toa theo s thích c a moa. V y thì toa c ng nêntôn kính giùm chí ý c a moa, ng khuy n khích theo s thích c a toa m i ph ich .

Cô Qu s Xuân phi n nên nói ti p:– Có l t i anh Quan nói ch a h t ý, nên anh t ng nh cám d anh l p gia ình.

Không ph i v y âu. S thích c a anh, v ch ng em không dám á ng. Songi nãy anh nói v ch ng em tràn y h nh phúc, anh mu n lánh xa v ch ng

em tr n h ng… Em cám n anh, cám n cái lòng thanh nhã cao th ng c a

anh. Nh ng em xin phép anh nói thêm r ng cái h nh phúc gia ình mà v ch ngem gây d ng c ây nguyên b i anh mà có. Có anh, em m i c bi t anhQuan và anh Quan m i c bi t em; có anh ám tr nên v ch ng em m i gây

ng c h nh phúc n y. Em mu n anh chung v i v ch ng em ng chungng m t chút h nh phúc anh làm ra ó. Em mu n nh v y có l không ph i

em c u k . Xin anh ngh l i.– Cám n em. Qua nói thi t v i em, nh ng vi c qua làm u do l ng tâm mà làm

ch không mong h ng ph n th ng. H i làm qua không dè có k t qu n y.Hôm nay qua th y nh có công qua chút nh, mà Quan ái m gia ình, bây gi

ng c m t ng i b n tr m n m có c có h nh, bi t tr ng ch ng bi tth ng con: còn em là gái côi cút nghèo nàn em c m t ng i b o h chânchánh th n tr ng x ng áng tu mi nam t . Qua vui l m, qua m ng l m, vui

ng y là ph n th ng cao quí h n vi c c a qua làm l m. r i em , em kh ilo n n áp ngh a chi n a. Qua c mong cho Quan và em duy trì h nh phúcgia ình n y cho b n v ng tr m n m, cho kh i trái v i chí ý c a t m thêu c pph ng hoàng kia, t lòng em ngh ra, r i Quan còn thêm ý ngh a sâu xa h n n a.Qua không hi u t i sao u óc c a qua không gi ng nh u óc c a Quan, vìkhông gi ng nên qua không th h ng thú h nh phúc c a Quan h ng, mà ch cch n Quan c ng không bi t th ng th c cái h nh phúc c a qua t ng t ng.

Cô Qu nghe nh ng l i l cao th ng nhân ngh a y thì cô c m xúc quá, ki mkhông ra l i mà nói v i Xuân n a. Quan mu n ti p v mà bi n lu n, nh ng ngh ch a ph i

h i, nên kéo câu chuy n qua ngã khác và h i Xuân:– i sao m y n m nay toa gi u kín, không ch u cho v ch ng moa hi u toa h c v

khoa nào?– Cho toa hi u làm chi? Toa i m t ng, moa i m t ng , n u nói cho toa bi t

ng c a moa i, chi cho kh i toa làm m t “th y i”, toa khuyên l n, toa can d tcàng r n trí moa. Còn t i sao toa c i em Qu mà toa không cho moa hay?

– Toa ghét ch ngh a gia ình, cho hay ích gì. Moa ã nói h i chi u r i.– c. Toa c t ngh a nh v y nghe có lý.– Chuy n moa gi u toa bây gi toa bi t r i. Còn chuy n toa gi u moa bây gi toa

n gì ph i gi u n a. Ph i toa h c nông ph , toa u k s r i hay không?– Ph i. Moa h c tr ng Nogent– sur– Marne, u k s nông ph . Chánh ph c p

ng cho moa làm bác v t canh nông, phái moa v n c kh o c u v n ch nng nông nghi p trong Nam Vi t. Ngày mai moa s trình di n v i S Canh

nông, r i b t u làm vi c.– u v y thì toa s Sài Gòn, g n g i v ch ng moa.– Ph i, mà moa s m n ph riêng m t mình ng thong th mà lo vi c khác.– Lo vi c khác là vi c gì?– r nh r i moa s c t ngh a cho toa nghe.

n c m r i Xuân v i Quan ra tr c sân i bách b mà h ng mát. Bà H ng s quenng s m nên s p nh ng r i thì bà c ng i ng .

Cô Qu bi u gia d ch t m t cái èn l ng treo gi a v n hoa, nh c gh , b ng bìnhtrà em ra ó, r i thì m i Xuân và Quan l i ng i u ng trà nói chuy n ch i.

Th i k ph nh ph nhau ch i cho vui ã qua r i. Bây gi ba ng i ng i d i bóngèn, chung quanh hoa ua n , trên tr i sao t gi ng. Xuân nh ni m Mai, Lan, Cúc, Tr cm x a, m i h i th m Tri u: “Còn anh c c a mình m y n m nay nh làm vi c gì? Bây

gi nh ra sao?”.Cô Qu nghe h i t i Tri u thì cô c i l n mà áp:– Anh Tri u có v có con, m p ú, en thui. Bây gi nh thành chú làm ru ng tr m

ph n tr m. Anh th y xa ch c anh nh n không ra.

– Qua nh h i ó nh nói v d i Long M , con c a ông i n ch nào óph i không?

- Không có. nh c i con ông gì ó, t i ch B c Liêu c ng giàu l n l m.- Sao v y?- nh nói ông n ch Long M ó ban u ch u g , r i sau nghe l i nh không

có hai b ng tú tài nên mu n làm khó. nh gi n nh b mà c i ch khác.- Cu c i bi n i mau quá, không ai dám nh tr c. Em v i Quan có hay g p

anh Tri u hay không?- nh vô Sài Gòn thì nh hay ghé th m em. nh có lên nhà n y m t l n. M y

tháng nay ch c nh m c góp lúa nên không th y nh lên n a.- nh c ng là ng i ái m gia ình. nh l p gia ình mà không bi t nh có h ng

nh phúc ch ng?- nh ph n chí hân hoan l m ch không than phi n chi h t. Ch c i nh c ng

i c i nh nh.Xuân kêu Quan mà d n:- y Quan, toa ng cho Tri u hay moa v nghe không?- Sao v y?- u cho hay thì moa ph i i th m ông và bà già nh. Moa m c lo vi c quan h

m, không th th m c. sau r i s hay.- i n c m toa nói toa mu n riêng cho thong th ng lo vi c khác. Ch c toa

ng tính vi c gì l n l m. Toa có th nói cho v ch ng moa bi t i ý ckhông?

- Moa nói thi t v i toa, v khoa nông ph moa h c ã g i t m hoàn toàn mà moacòn kh o c u v nông nghi p trong Nam Vi t c ng k l ng r i n a. Moa lãnhch c bác v t canh nông ây là lãnh t m mà thôi. Moa tính moa s c ng cho

n ch trong Nam Vi t hi p cùng moa mà c i l ng nông nghi p, làm ru ngtheo ph ng pháp v n minh ng giúp cho dân mình t n ch t i nông dân

u c giàu có ch n c mình có ru ng t phì nhiêu, mà không giàu m nhnh thiên h thì t c quá.

- Vì tình ngh a anh em thân thi t nên moa ph i t thi n ý c a moa. Vi c toa tínhó nghe thì ph i, nh ng làm thì khó l m. Moa nói khó là b i vì m y l n y: 1)

Ng i mình có tánh ích k , ch a dám hi sinh t l i tán thành công ích; 2)y n m sau n y có nhi u nhà trí th c m n công ích hô hào r ren nh n dân

hi p b n khai th ng m i, l p công ngh , kh n n a, mà vi c nào c ngth t b i h t th y làm cho ng i ta chán ngán, không dám tin c y ai n a. Vì hai ly mà c ng còn nhi u l khác moa không mu n k h t, nên moa s vi c toa tínhó khó thành.

- Moa s vi t sách, moa s m n nh t báo c ng gây thành phong trào ch nng kinh t , cho ng bào ham công ích r i hi p v i moa làm cho dân cho

c c giàu.- Moa nói theo ý riêng c a moa cho toa nghe mà thôi. Còn vi c c a toa làm thì t

toa li u nh, moa không dám c n.- Moa tin ch c vi c c a moa tính ó s thành.- u c thì moa m ng l m. Mà mình là anh em v i nhau, moa l y lòng thành

thi n mà nói v i toa chuy n n y: tr c khi i Tây toa có cho v moa m tngàn ng b c. Nh có s b c y m i có ti m may Xuân Quan. Ti m may bâygi có l i nhi u, trong t có t i b y tám ngàn. V ch ng moa mu n h i coi toacó c n dùng thì l y s b c y l i mà xài.

- Nh v n c a moa mà em Qu làm ra l i nh v y, moa nghe moa m ng l m.Moa không c n dùng ti n. S b c bán t h i tr c, moa n h c bên Tây tuy t nhao nhi u, song bây gi c ng còn c m i m y ngàn.

Cô Qu ch n nói:- u anh không c n dùng ti n em c ng xin anh l y s v n y l i.- Em c t giùm cho qua.- Anh nói nh v y em không dám nài ép n a. Còn n u anh không ch u v i v

ch ng em, anh mu n d n nhà riêng cho thong th thì em xin tr c c a anhi tr c l i cho anh dùng. Nh ng y em còn gi h t.

- Em không mu n có v t gì c a qua trong nhà em hay sao, nên em xin tr ?- Không ph i nh v y, em mu n tr cho anh dùng ch .- Qua ó làm v t k ni m. V ch ng em hàng ngày th y y c ng nh th y

qua. Không bi t ch chín Thi n th ng Chí còn Sài Gòn hay không?- Lâu lâu em có g p hai ng i y m t l n, ch c còn Sài Gòn. sáng mai em

bi u ng i i h i coi h âu.Ba ng i nh c chuy n c n vi c m i t i khuya r i m i i ngh .

(11) IIITháng b y tr i m a d m d luôn m y ngày, n b a nay m t tr i m i ló d ng,

nh ng ánh sáng d ng nh còn nhút nhát, nên n ng v a m c ch ch a làm khô cng bùn l y, ng còn t át.

Ông T T t c ng nh các nông gia thôn quê, ban êm ng s m, khuya th c d ym, ch ng bao gi ông bi t ngh tr a, b i v y m t tr i ng u mà ông m c áo lá ng

ng i ngoài l m lúa coi cho th d n quét, b i vì hôm qua ông ã bán h t lúa bây gi l mtr ng, nên ông không mu n b i tr u d dáy trong l m.

Thình lình có m t chi c xe h i ng ng ngoài c a ngõ. Ông ngó ra th y ông H i ngQuì, Ngã B y, ng i ông quen thu nay, xu ng xe r i i vô sân, tóc râu b c ph u, y ph c

ch nh.Ông T T t l t t ng d y i vô nhà l n ón ti p khách. Ông m i khách vào

nhà, l y áo dài m c cho l , kêu a bi u ch n c l y tr u, r i nói chuy n v i khách.Nh ng câu chuy n c a ch khách nói v i nhau hôm nay là nh ng câu chuy n chung

th ng nghe trong các làng các xóm, khi hai v nông gia g p nhau. Ban u h i th m nhau s m nh gi i, r i l n t i giá bán lúa. Có m y câu chuy n y mà ch khách có th kéo dàii t i v n ch a d t, nh ng ông H i ng Quì có tánh thi t th c, b i v y nói chuy n ru ng

ng lúa thóc m i c ch ng m t gi thì ông xây qua ngã khác mà h i th m gia ình r inói chuy n làm sui.

Ông T T t nói chuy n ru ng n ng thì ông h ng hái bao nhiêu ch ng nói chuy nlàm sui ông l i dè d t b y nhiêu. Ông dè d t n n i không nh t nh, không c quy t chútnào h t, ch nói nh ng câu: „ r i coi” ho c: „Th ng th ng r i s tính”, ho c: „Anh nói

y hay v y”. S dè d t ngu i l nh y làm cho khách b t mãn nên ph i t mà v , song khira c a khách còn mu n nuôi chút hy v ng nên nói v i: “Ch ó x ng áng l m. Xin ôngsuy ngh l i, ch ng c n ph i tr l i v i. Ông suy ngh coi c hay không r i b a nào r nhông vi t th cho tôi bi t. N u c thì anh em mình có d p g n nhau th ng”.

Khách lên xe i v r i Ông T T t th ng th ng tr vô nhà trong, trí t l , nên s ct nghiêm trang.

Bà T t n m nay tóc ã b c hoa râm, bà nhà sau i lên, v a th y ông thì bà h i:– Khách nào ó mà nói chuy n dai chi d v y ông?– Anh H i ng Quì trên Ngã B y.– i ng Quì nào? Ph i sui gia v i bà Sang bên Cái Gi y hay không?– Ph i.– ng xu ng th m ch i hay là có vi c chi?– nh mu n làm mai.– Làm mai cho ai?– nh nói th y Cai Hoà trên R ch Giá mu n làm sui v i mình, nên th y c y nh

nói tr c giùm xin mình nh ngày ng th y em coi trai th y xu ng coi conQuyên.

– Coi con Quyên? Nó c mi t d i ru ng, nó có nhà âu mà coi. Ng i ta nóinh v y mà ông có h a hay không? N u có h a thì ph i sai ng i xu ng Cà maumà kêu nó v .

– Không. Tôi không có h a chi h t. Tôi nói nó còn nh , mà coi ý nó ham làmru ng h n l y ch ng. Anh H i ng Quì nài n , c khoe th y Cai Hoà giàu có

n mà v ch ng nh n c, tôi nói tôi tính l i r i s tr l i.– Con Quyên n m nay 23 tu i r i, có ph i nh âu. N u coi ph i ch nào thì c ng

nên g ph c cho r i, nó l th i r i thì làm sao mà g .

– Bà nó khéo lo d ! Có ti n bà ng s con nó ch ng. Bà không nghe th ngTri u nói b a h m hay sao? Nó nói k s , bác s h ng r m r m kéo xu ngmi t v n mà ki m v . S m mu n gì thì h c ng mó t i cho coi. Bà ng lo mà.

– Con th y Cai Hoà có h c hành gì hay không?– Nghe nói u tú tài hai k , mu n i Tây h c song th y Cai không ch u, nên

t c i v .– c t i b c tú tài c ng r i. Ông èo bòng làm chi?– Không ph i tôi èo bòng. G con tôi mu n ch n th ng r lo làm n ch không

màng ch c t c hay b ng c p âu. Ng i không có chí c n lao d u h c gi i haylàm l n t i b c nào i n a c ng không quí.

– Sao ông bi t con th y Cai không lo làm n?– Tôi có bi t âu. Song tôi ngh con nhà quan, sung s ng t nh chí l n quen r i,

nó bi t lo làm n âu, vì v y nên tôi gi c gi c ch .– Có con gái mà ông ngh th nh v y, tôi s e t i già nó c ng ch a có ch ng

c. Ch ng con là cái duyên c a con gái. Ng i ta xin coi con Quyên thì chong i ta coi. g hay không, t n i mình. H coi r i mình s d d m l i, nhth ng r tánh n t c thì mình g , b ng không thì thôi, cho coi có bu c mình gâu mà s .

– Tôi không mu n nh v y. Bà mu n cho h coi hay sao?– Tôi không mu n chi h t, nh ng có con gái h h xin coi thì ph i cho coi.– ý bà. Thôi b a nào con Quyên nó v , tôi h i nh nó ch u cho ng i ta coi

thì tôi vi t th h n ngày v i anh Quì.Hai ông bà ng cãi nhau k cô Quyên d i Cà Mau i xe ò v t i.Cô Quyên bây gi là m t cô gái 23 tu i, khác h n v i cô Quyên b y tám n m tr c.

Tuy n c da ngâm ngâm c a cô v n còn ngâm ngâm nh c , tuy g ng m t vui v c a côn vui v nh th ng, song bây gi cô tr mã con gái hoàn toàn, nên nét m t c a cô có u

n thi n ch n, hình vóc cô coi dong d y mà l i u n.Cái gi ng nói c a cô l i trong tr o, t ng i c a cô l i thanh nhã, b i v y n c da

bánh ch ng t c a cô b t quá làm cho cô không c mang danh gái m mi u mà thôi, chkhông n n i li t cô vào h ng gái thô hay là gái x u c. Nh có h c c m y n m trênSài Gòn nên cô nói ti ng Tây làu, cô thêu khéo, cô d n d , cô lanh l .

cái tánh li ng xáo h i tr c, bây gi cô ch nh t nghiêm ngh . B cái tánh ngnh, c n r i ch i nh h i tr c, bây gi cô bi t tôn kính cha m , cô c n m n xem xéti vi c trong nhà, cô còn giúp ch dâu t vi c n u n cho t i vi c may vá. V ch ng

ông T T t có m t chút gái nên ông bà c ng thi t là c ng, mà th y con n t na nh v y ôngbà càng yêu chu ng h n n a. Mà còn có m t u làm cho ông bà vui m ng h n h t, là ba

m nay cô Quyên thôi h c nhà, cô l i a thích ngh nông, cô xin v i cha m cô lãnhcoi khai phá s t mua c a Xuân n m tr c.

Ông T T t nh c n lao mà làm giàu, nay th y con gi ng tánh, ông th y v a ý nênông ch u li n, th m tính s ch b o dìu d t cho con làm mau thành n mà h ng l i. Vì

y m y n m nay cô Quyên d i ru ng nhi u h n trên nhà, nh t là trong mùa c y vàt thì cô ch ng h r i s t.

trong ru ng cô s ng chung v i nông phu, cô th y t n m t s c c nh c và tánhgi n d c a nh ng con ng i y, r i cô em lòng th ng. Vì cô bi t th ng ng i, t nhiênng i th ng l i, b i v y cô êm m thu n th o, cô lo cho ng i, ng i c ng giúp l i cô. Hôm nay c y xong r i nên cô m i tr v nhà th m cha m .

Bà T t th y con vô sân thì bà m ng r , l t t b c l i c a mà nói l n: “M i nh có thì con v li n”

Cô Quyên m i b c lên th m thì ông T t h i:- y xong r i h t, ph i không con?

- , xong r i h t.- a h m tía s lúa s t, nên l t t v tr c mà bán, té ra v c ng không k p.- Giá lúa s t nhi u l m hay sao tía?- t t s t t i hai c c.- Hôm tháng tr c con xúi tía bán, tía không ch u nay tía bán l th y không?- Chút nh…Không sao.- Bà T t ti p h i con:- Tía con nói ph n t c a con n m nay c y giáp h t, ph i không con.- Th a, giáp h t.- Gi i a.- Có tía ph ch con tài gì mà má khen… Anh hai ch hai v i s p nh i âu v ng

y má?- ch ng con cái nó m i i Sóc Tr ng h i s m mai.- i chi v y?- i th m c u T con.- u T sao mà th m?- Nghe nói trúng s 10 ngàn.- Chà! C u T hên d à! Còn anh hai con i ch i kho quá. nh không thèm i

con v con i v i nh ch .- Ngoài C Cò c ng m i c y r i. Anh Hai con m i v hôm kia. Nó có dè con v

a nay âu mà ch con.Cô Quyên thay áo r a m t r i cô i cùng trong nhà xem t tr c ra sau, s c m t hân

hoan h n h .n l n m t tr i d u n ng, cô i vòng ra phía tr c ng ngó mông. Cái sân r ng l n

ng ph ng, cô mu n ra ó mà r i th y t ch a c khô nên cô ph i ng l i. Ông T T tng ch cho ng i ta s a vách l m lúa, cô mu n qua nói chuy n, mà r i cô th y m t

ng i b n già ng quét b i bay t ng b ng nên cô h t mu n i.Thình lình có m t chi c xe h i ch y ngang ngoài l . Cô Quyên ngó ra th y m t

chi c xe gi ng h t chi c xe c a c u Xuân n m x a thì trong d b i h i.Cô ng n ng m t h i r i b c lên th m mà vô nhà.Trong nhà v ng hoe, cô i th ng vô phòng riêng c a cô, m t l y m y t m hình

Xuân ch p h i tr c r i em l i ng d a c a s mà xem. Cô xem t ng t m, mà t m nào cônhìn c ng lâu. Cô ng th ng th c cái kho ng i niên thi u b ng nghe m i ch v nóiom xòm àng tr c. Cô li n m y t m hình l i trong t , r i th ng th ng i ra.

Vì con d i ru ng trót tháng không có bánh hàng mà n, bà T t s con thèm nênbà bi u m t a gái l y r i ch v i bà ng mua cho con n. Tr c khi i bà l i kêung i n u n mà d n: “Chi u n u c m cho s m nghe không. B a s m mai ch c cô Ba n s

a r i i ch c cô ói b ng. Tao i ch m t chút tao v li n.”Bà T t i r i cô Quyên ra sau nhà th m chu ng gà, chu ng heo, r i l n qua coi m y

ám rau th m, m y cây t hi m c a cô tr ng h i tr c. Cô vui mà th y m y con gà máim p, th y m y con heo en ú nú, cô hái m y trái t chín c m tay. H m nay trong ru ng

cô say c nh n viên, bây gi v nhà cô c m thú gia ình, b i v y tâm h n cô an n th ntiên, ch ng b n chút h ng tr n, nh t là ch ng ngh t i vi c th t gia, là vi c th ng làm r ntrí h ng gái t i tu n c p kê.

Bà T t th y con thì nói:- Con l y d a bàn ng s p bánh ra mà n con. Má có mua bánh bàn bánh thèo lèo

th . Con n r i lát n a n c m. Ch chi u h không có bán th gì ngont. Má ph i mua xá xi u th t quay cho con n r i s m mai s hay.

- Cô Quyên v a i l y d a ng s p bánh v a nói:- Má lo làm chi! Có gì con n n y mà.

- trong ru ng thèm khát, v nhà ph i n ch .- Má nói nh v y, ch ng i ta trong ru ng n m n y qua n m n ó sao. H

ng s ng c v y.- y l i y bi u l tánh gi n d c a cô Quyên, b i v y bà T t nghe thì bà c m

t s c, ng i ngó con v i c p m t chan ch a tình thân yêu.- Cô Quyên tuy nói v y, song cô không mu n ph cái h o ý c a m , b i v y cô

gói thèo lèo cô b c vài c c b mi ng r i m i s p vô d a.- Ông T T t ngoài b c vô, th y con v a s p bánh v a nhai thì ông nói:- Bà nó khéo làm l u! Sao không mua bánh h p cho con n, bà mua ó r i nó

au b ng cho mà coi.Bà c i và áp:- Bánh m i ra lò còn nóng h i, ngon l m mà, gi ng gì t i au b ng l n. Thu nay

nó n hoài, có sao âu.Bà m i nói t i ó, k nghe ti ng xe h i quanh vô c a ngõ. Cô Quyên ngó ra và nói:

„Anh Hai ch Hai v kìa!”Thi t qu xe c a v ch ng Tri u v , m t chi c xe h i b y ch ng i, l n thình lình

quanh co êm u mà u d i th m. Cô Quyên l t t b c ra m ng anh ch và r c ba cháu.Tri u m p m p, cao l n, m nh m , n c da en hù, chánh là m t anh làm ru ng

tr m ph n tr m. V Tri u th y cô Quyên c ng m ng h i: „Cô Ba v bao gi .”Quyên áp: „Em m i v t i h i nãy.”. Cô v i b ng cháu nh h n h t, là con Kim

i giáp thôi nôi. Hai a cháu l n là th ng Ng c 6 tu i, con Ngân 4 tu i, th y v y c ngchen nhau xu ng xe r i c ng áp ôm cô mà m ng, bi u l rõ ràng tình cô cháu th ng yêudan díu.

ch ng Ông T T t ng trong nhà ngó ra, ng m b c tranh con cháu thu n hoàthì lòng tho thích l ra ngoài m t.

Tri u nói v i Quyên:- Ph i qua dè b a nay em v thì qua s mai s i th m c u T ng em i luôn

t l t.Cô Quyên châu mày trách:- Anh lén em anh i, còn nói n a! C u T trúng s ph i không?- !.. Trúng 10 ngàn.- Lãnh ch a?- Ch a. C u n p gi y s t i kho b c r i.- u m ng d h ?- ng l m.- u T th ng vái trúng s ng i B c ch i. Ch c c u s a so n i.- Không. C u i ý r i. Bây gi c u tính s b c y c t nhà l i.- Ng i ta nói có ti n thì hay hà ti n. C u T có ti n nên h t mu n xài!- T còn tính cao h n n a. M không cho c t nhà, m bi u mua ru ng

ng có huê l i.Anh em cha m vui c i r i d t nhau vô nhà.

Tri u v i cô Quyên coi d n c m chi u r i m i cha m vô n.t b a n vui v h t s c. Thình lình bà T t nói: “Có con Quyên v ây. V y ông

nó tr l i cho ông H i ng Quì ng ng i ta có mu n xu ng coi thì xu ng mà coi.”Tri u nghe nh v y li n h i m :- Có ai xin coi con Quyên hay sao?- Có, h i tr a có ông H i ng Quì Ngã B y xu ng th m, r i mu n làm mai con

Quyên cho con th y Cai Hoà trên R ch Giá. ng xin nh ngày ng ng i tan coi.

- Con bi t nhà th y Cai Hoà d a bên l Long M . Nhà t t d . Mà không bi tcon th y Cai ra th nào?

- Thì ng i ta t i ây r i thì mình s th y ch .- Tía ch u cho coi hay không?Ông T T t th ng th ng nói:- Con h i em con ch . Nh nó ch u thì tía m i cho, còn nh nó không ch u thì cho

coi làm sao c.Tri u ngó ngay cô Quyên mà h i:- Em ch u ch ng coi hay không em?- Cô Quyên nghiêm nét m t áp c t ng n:- Không.- Sao v y?- Coi làm chi?- Coi nh ph i ch tía má nh ôi b n cho em.- Em ch a l y ch ng âu.- i sao v y?- i em ch a t i h i l y ch ng!- y ch ch ng nào m i t i h i em l y ch ng?- Em c ng không bi t c.- Em nói nghe k quá. Em l n r i ph i tính t i vi c gia th t ch lôi thôi sao c.

Em quy t chôn i em d i ru ng Cà Mau, em không ch u l y ch ng hay sao?- Không. Em có nói em không l y ch ng âu. Em c ng s l y ch ng nh thiên h

y, nh ng không ph i ch ó.- y ch ch nào?- Ch nào ph i duyên n em m i ng.- Bi t ch nào là duyên n ?- Em c ng ch a bi t.Ông T T t ngó bà mà nói:- Bà nó th y hôn? Tôi s có không ch u, nên h i tr a tôi không dám h a gì h t.

Ph i b ng thì b y bi t ch ng nào.Bà T t l s c bu n, song không cãi v i ông, mà c ng không ép con. Vì v y không

khí hoà l c h i nãy bây gi tr nên n ng n nghiêm tr ng. b a sau, v Tri u r Quyên i ch ki m hàng mua may áo. Cô Quyên nài n ph i

em s p cháu theo ch i, r i kêu s p-ph em xe i v i cháu.Trong nhà v ng teo.Tri u n m trên gh xích u mà c nh t trình. Bà T t n tr u b ván g n c a s .

Ông T t i d o sau v n r i vô ng t i b gh gi a rót trà mà u ng.Bà h i ông:- Ông bi t t i sao mà con Quyên không ch u cho con th y Cai Hoà n coi nó hay

không?- Ông ng i xu ng v a c i v a áp:- Con nó ham ru ng, nó mu n m t mình thong th làm ru ng cho vui, nó không

ch u l y ch ng, ch có gì âu?- Không ph i v y. H i hôm tôi d tôi h i nó. Nó thú th t v i tôi r i.- Nó thú ra sao?- Nó nói nó ch th ng Xuân, nên nó không ng ai h t.- i sao mà nó l i ch th ng Xuân?- Nó nói nó th ng nh th ng Xuân m y n m nay. Nó nh t nh làm v th ng

Xuân mà thôi. Nh th ng Xuân không c i nó thì thà nó m t mình mãn i,ch nó không ng làm v ng i nào khác.

- Th ng Xuân i Tây b y tám n m nay bi t tích, nó âu ây mà th ng v i nh ?- i v y m i k .Tri u nghe cha m nói v y thì buông nh t trình b c l i nói: „Xuân ã v m y tháng

nay r i, làm bác v t canh nông trên Sài Gòn, tía má không hay hay sao?” Ông bà u ch ngng. Ông h i Tri u:

- Ai nói v i con là th ng Xuân làm bác v t canh nông trên Sài Gòn?- Con th y trong nh t trình. M y tháng nay, nó vi t báo khuyên n ch hãy oàn

t m mang kinh t . Nó vi t luôn luôn trong hai ba t báo, nó c ng d l mmà. Con t ng tía hay ch .

- Tao có hay tin âu. Th ng v y ó! Nó i Tây v mà nó không thèm xu ng âyth m mình ch .

- Con ghét, nên con c ng không thèm ki m mà th m nó. T i sao mà em Quyên l ith ng nó?

- Con Quyên có g p nó hay sao?- Th a, không. T h i trong n m n gi em Quyên có i Sài Gòn âu mà g p.Bà T t nói:- Không có g p âu. Theo l i con Quyên nói v i tôi h i tr a thì nó c ng hay Xuân

r i, mà nó l i trách Xuân không nh t i nó.Ông T T t l c u nói:- Chuy n gì mà k v y? Nó không g n th ng n mà sao nó l i th ng?- Nó nói nó th ng tr c ngày th ng Xuân i Tây l n.- Mà ng i ta có th ng nó hay không? Có h a c i nó hay sao mà nó ch ?- Nó nói nó không c bi t. Th ng n không h a h n chi h t.- y thì th ng n i gì?- Nó nói h i tr c Xuân xu ng nhà mình ch làm gi y t xong ng ký tên bán

t ó, m i b a Xuân ch nó i xe h i, Xuân ch p hình nó, r i t ó n gi nóth ng Xuân. Tôi th ng th ng d nó nên nó ch u thú thi t nh v y. Bây gimình ph i tính làm sao nè.

Ông T T t ng i ngó s ng ra sân mà suy ngh .Tri u h i cha:– Em Quyên thi t th ng Xuân, nên m i th l v i má nh v y. Ví nh Xuân xin

i em, thì tía g không?– Bi t nó th ng con n hay không mà g . Nó là con cháu, mà nó làm bác v t r i

coi b nó tr m t, nên v m y tháng nay nó không thèm b c chân n ây th mmình. Tao ch c nó có k gì n con Quyên âu mà tính.

– Không ch ng nó m c b n vi c nên ch a xu ng c. ít b a n a r nh rangcon i Sài Gòn ki m Xuân ng con d ý nó coi nó có th ng con Quyên haykhông.

– Ph i nó thi t th ng tao m i g . Ch nó không th ng mà mình ép mình g , r ii v nó h t h i con nh tao không ch u âu.

Bà T t ti p nói:- Ông nói ph i l m. D u nó làm ông gì c ng v y, nó ph i th ng con Quyên thì

tôi m i ch u g .Tri u nói:- th ng th ng con d ý em Quyên r i con s tính. N u thi t em th ng thì con

i Sài Gòn mà ki m Xuân.Ông T T t nói:- Ch ng con i Sài Gòn có l tía má c ng i n a… Con Quyên có tình v i Xuân,

hèn chi nó h c r i m y n m nay nó lãnh ph n lo khai phá s t c a anh H ing h i tr c, nó làm d quá. Bây gi mình m i hi u.

Tri u suy ngh r i nói:- Xuân h i còn h c th ng nó nói nh t nh không l p gia ình. Không bi t nó có

i ý hay không?Ông bà T T t ng i tr m ngâm t l

(12) IV

m mai ch nh t, m t tr i chói loà. Quang c nh trong châu thành Sài Gòn ã có vxanh t i t nhiên, mà nh nam thanh n tú áo qu n loè lo t, ng i i b , k ng i xe, ngh ungh n cùng ng nên cái v xanh t i y có thêm cái nét ki u di m là nét th ng làm rung

ng tâm h n ho s .Th mà bác v t Xuân, m y tháng nay m i m n m t c n ph l u d n n i ng

Testard, s m mai n y u không ch i nên tóc chôm bôm, ông c ng i ghì t i bàn vi t trênu, m t ch m ch ngó m y t gi y ã vi t trong êm h i hôm, c tâm h n u trút h t vàoó, không k nh ng quy n sách l n x n trên bàn v i m y t nh t trình n m tàng lang

gây ra cái c nh h n lo n mà thu nay nh ng ai a tr t t trong nhà th ng b c t c trái taigay m t, không th ch u c.

Th ng Chí, c ng nh ch Chín Thi n ã tr l i giúp vi c cho Xuân m y tháng nay,ng ly cà phê v i a bánh mì n ng em lên l u cho Xuân lót lòng. Th y trên bàn vi t

ch ng còn m t ch tr ng nó bèn cà phê và bánh mì trên cái bàn tròn gi a phòng r ich p tay nói: “B m ông, xin ông lót lòng k o cà phê ngu i.”

Xuân day l i ngó th ng Chí v i c p m t ch ng h ng, l n l n nh t i s s ng th c ti ng d y i l i bàn n lót lòng.

Th ng Chí l y m t t báo, tính s p l i bàn vi t cho có th t .Xuân la l n:- ng! Ð ng ng n trên bàn vi t. Thây k , ó.Th ng Chí gi t mình, th t tay, r i b i l y ch i quét nhà, v a quét v a nói: “B m

ông, áo qu n tôi l y ra s n trong phòng ng . Ông lót lòng r i r a m t thay .”Xuân ngó th ng Chí mà không tr l i, ngó m t h i r i h i:- y có b nh hay sao mà b a nay m t m y coi tr m l 17 v y Chí?- m, tôi không có b nh chi h t. B th ng con tôi nó b nh hai êm nay tôi ph i

thay phiên v i v tôi ng th c mà d nó. Tôi thi u ng lên m t m t chút.- Con m y au hay sao?- m, nó m u r i nhõng nh o ch không au gì l m.- Nghèo mà bày t có v có con làm chi cho thêm c c kh .- m ông, ng i mình h hay nói: “ Con là n , v là oan gia”. L i y tôi ngh

thi t là úng. V con thi t là m i n c a tr i, tr i nh cho àn ông con trai ph itr , b i v y ai c ng ph i có v con. N u mình tr n lánh, hoá ra mình trái l nh tr i

nh.- y khéo nói gi u! Tr i nào b t bu c m y ph i có v con. T i m y mu n mang

i n vào thân, nên m y ph i ch u c c kh ó ch .- m ông, có v có con c c kh thi t. Nh ng nhi u khi v con nó c ng làm mình

vui v l m, nó làm mình quên c c kh h t.- Vui l m hay sao?- m, vui l m. Có b a tôi làm m t, v th y con nó c i mà m ng tôi. Tôi ôm mà

ng con mà s m t nh c tiêu tan m t h t. Có khi tôi bu n chán vi c i banêm than th v i v . V tôi th th khuyên gi i, nh t là nó nh c t i con, r i

trong trí tôi quên h t thân ph n c a tôi, ch bi t s ng cho v con, nh v y mà tôing hái làm vi c không ngao ngán dài dài n a. B i v y, có v có con tuy c c

song vui l m. T i ông c m t mình lên ông ch a n m c cái vui y.- u c cái vui gia ình thì ph i c c. Thì ta ki m th vui mà kh i c c ta mua,

há ch ng l i h n sao?

17 th t sâu và

- m, i có c c m i có vui. Tôi t ng ch ng có thú vui nào kh i c c mà muac.

Xuân nghe th ng Chí lu n m t cách th t thà mà n ý cao xa thì ng i l l ng.Th ng Chí nói ti p: “Ông Còm-mi Quan có v con r i coi b ng vui d .”

i nói n y càng làm cho Xuân thêm khó ch u nên b ng u ng c n ly cà phê r i ngy i vô phòng ng mà r a m t thay .

Th ng Chí quét nhà r i b ng ly và d a xu ng t ng d i mà r a và c t.Xuân ch i u láng bóng, m c b tr ng m i i tr ra bàn vi t dòm gi y t trên

bàn r i rùng vai i th ng ra ng d a lan can l u phía tr c mà ngó xu ng ng. M t côthi u n m c áo xanh, che dù , m t d i ph n tr ng toát, môi thoa son lòm, c p tay m t

u thanh niên, i l ng th ng v a nói v a c i, b hân hoan tho thích. M t a nh manggi bánh tây i bán rao bánh om sòm. M t chú khách ng i trên xe kéo ph i b ng changbang, è n ng phu xe lê l t ch y không mu n n i.

Xuân ng ngó mà trí l l ng, v a t h i riêng: “Bây gi mình làm vi c gì?” thì l ith y Quan c m bánh chi c xe h i nh , phía d i ch y lên, b t máy rà sát l ng r i ungay tr c nhà.

Xuân ng trên, th y b n i có m t mình thì kêu h i l n: “Toa i âu ó?”Quan ng c lên nhích mi ng c i r i i th ng vô nhà không thèm tr l i. Xuân bi t

Quan n thì i luôn lên l u, nên tr vô ng t i c a l u mà ch , không c n ón ti p. Thi tqu Quan lên l u. Hai anh em b t tay m ng nhau.

Quan ngó ra bàn vi t r i h i:– Toa v n c lo vi c ó hoài hay sao?Xuân th dài, r i l i ng i xu ng ch ng tay lên bàn tròn mà áp:– Moa phi n l m, moa mu n b h t, không thèm lo tính n a. Ng t vì moa ngh

mình s ng gi a m t ám ng i mù, duy ch có m t mình mình sáng; n u mìnhkhông ch dùm ng cho ng i ta, mình không dìu d t ng i ta, thì mình có

i. T i nh v y nên moa mu n nghe l i toa mà b h t, song vì l ng tâm c nt nên moa b không ành.

Quan kéo gh ng i ngang b n, v a c i v a nói:– Toa nh không? Ngày x a bên tây m i v , moa khuyên toa i tánh ý, nên chú

tr ng vào vi c th c t , ch ng i theo chuy n vi n vông. T i toa không ch unghe l i moa, nên bây gi m i th t v ng mà chán ngán ó.

– Ph i, moa nh . Toa khuyên moa làm công ích nho nh . Theo ý c a toa thì tr ct nên khuyên ng bào m i ng i u bi t lo công ích nh v y ã; ch ng nàoo chí công ích c a m i ng i c r i, thì s x ng các v n l i ích qu c

gia.– , khai hoá thì ph i l p ch ng trình cho có th t , b t u t ch g n i n

ch xa, t ch th p lên t i ch cao m i c. Toa mu n c t m t toà nhà l u,tr c h t toa ph i lo xây cái n n cho ch c ã ch . Toa không k n n, toa c xây

ng l u tr c, thì cái nhà ng làm sao c.– bên tây b y n m, moa c c m c i lo h c cho có tài. Moa t ng nhà anh em

ng bào c ng lo ung úc trí tu nh moa, c ng ã h ng hái nhi u ít trên ngti n hoá, ch moa có ng âu ng i ta quá ngu i l nh b th quá nh v y.

– Moa ã nói tru c v i toa: Ng i mình có ti n hoá ch ch ng không, song ti nhoá trong nh ng ng trái h n v i ng toa ham mu n. H ti n hoá trong

ng ích k , trong ng v t ch t, trong ng hoan l c. M i ng i m c loki m ti n cho nhi u, mi n có ti n thì thôi, d u dùng ph ng pháp nào c ng

c. Có ti n ng m c y ph c cho loè lo t, ánh bài b c cho to l n, s m xe h icho l ng l y, c t nhà c a nguy nga, n xài ngo nguê, ch i b i phóng túng, chkhông ph i có ti n ng lo giúp dân giúp n c chi h t. V i nh ng ng i y

lòng ích k h ch cho ph n h sung s ng, h ch lo loè con m t thiên h ngvinh mày vinh m t, mà toa em vi c công ích toa nói thì h có hi u gì âu? Hkhông thèm hi u mà h còn c i toa nói b y là khác. T i nh v y nên m y thángnay toa nh c công vi t sách, toa t n ti n m n nh t trình c ng s ch n h ngnông nghi p, toa t n tâm mà không công hi u gì h t. Nh ng ý t t t, nh ng l inói hay c a toa c ng nh n c lá môn, ích chi âu. Moa xin toa hãy d p h tvi c ó i, ng thèm tính t i n a.

Xuân ch ng tay lên trán mà suy ngh , r i th ta mà nói:– d p sao c! Xã h i c a mình tr y l c n n i không thích ng ngay,

không a l ph i n a. Mình là b n thanh niên trí th c, mình ph i làm sao, chmình gi n l y mà b x i, thì còn gì n c nhà, còn gì ch ng t c?

– Thu nay toa có lòng th ng qu c gia, th ng xã h i, n n i quy t hy sinh cnh phúc trong i giúp ích cho n c cho dân, thi t moa tôn kính toa l m.

Toa nh tây h c ung úc trí não toa nh v y, bây gi b o toa ph i i trí s alòng, toa làm sao i s a cho c.

– Không th c. Moa ch u t n công t n c a mà h c cho n cùng, l i vì moamu n có cái h c th c v n minh hoàn toàn c a Âu M , ng em gieo r i vào xã

i mình, d u th nào moa c ng ph i dùng h c th c ó mà khai hoá ng bàoch không ch u th i chí mà b x i, làm th n y không c thì moa ki m thkhác.

– Ch n h ng nông nghi p ã không thành r i, bây gi toa tính làm vi c gì n a?– i nãy toa có t m t ý, moa ngh h u ý l m. Toa nói mu n c t nhà l u, tr c

t ph i lo xây n n cho ch c. Ph i, ph i l m. Khi moa bên tây v , moa t ng nhà ã có xây n n r i, moa c t nh u nhà l u, té ra cái n n ó b ng bùn, ph pph u b r t, nên không ch ng ch u nhà l u n i. Bây gi moa tính lo xây n n l icho v ng ã. Ch ng nào n n c ng ch c r i s lo c t nhà.

– Ph i l m. Mà toa tính xây nhà cách nào âu toa nói s cho moa nghe th coi.– Bây gi ph i lo cho xã h i mình có m t c s luân lý v ng ch c ã. Bài tr

nh ng thói xa x , thói loè lo t, thói hoan l c thói ích k . ng th i, mình ph ip cho m i ng i có lòng thành th c, có tánh kiên nh n, có chí t c ng, bi t

tôn kính cái hay, cái t t, cái ph i, cái cao, bi t chê ghét cái d , cái x u, cái qu y,cái hèn, bi t ham c n lao, bi t yêu tr t t , bi t yêu nhân ngh a, bi t quý canth ng, bi t th ng yêu n c nhà, bi t chu ng nòi gi ng. Ph i d n cho có cái c

luân lý ó thì tr ng cây công ích m i m bông tr trái, nhành lá sum sêc. Ph i có cái n n t ng v ng ch c ó, thì m i c t nhà l u cao chót vót c.

– Ph i r i, ph i r i. Toa làm nh v y thì hay l m. Làm i, tuy moa h c ít, c ngkhông có c a nhi u, song moa s t n tâm mà ti p s c v i toa, ti p n cùng. Màmoa ch c h t th y thanh niên tân h c, là h ng c m nhi m âu hoá, ch ng ai màch ng h p tác v i toa mà c i l ng xã h i v ph ng di n ó.

– Toa ch u cách ch n h ng xã h i nh v y ó ph i không?– Ch u l m. Mà moa ch c em Qu c a moa c ng ch u n a.– y moa suy ngh c n th n r i moa s p m t ch ng trình cho có tu n t

i theo cho mau có hi u qu .Hai anh em bàn lu n t i ó k nghe có ti ng giày lên thang l u. Hai ng i day l i

mà ngó. Th ng Chí hào h n ch y lên th a: “B m ông, có cô Hai và c u Tri u.”Thi t qu cô Qu v i c u Tri u ti p theo sau th ng Chí.Xuân v i Quan th y Tri u thì ch ng h ng.Tri u la l n:

- Xuân, toa h c có b ng k s nông ph , toa làm bác v t canh nông r i toa quênanh em c h t h ? V m y tháng nay toa không xu ng th m moa, mà c ngkhông thèm vi t m t b c th cho moa hay. Làm phách chi quá v y ông Bác v t?

- Xuân ch a k p tr l i thì cô Qu ti p nói:- Anh Tri u ghé ti m em mà h i th m anh Xuân. Em nói anh Quan a em xu ng

ti m r i m i i lên nhà anh Xuân. Anh Tri u b t em lên xe d t nh i ki m. Lêni ây em th y xe anh Quan còn u ó em m i ch c hai anh còn nhà, ch h i

nãy em s hai anh i ch i quá.Xuân a tay ra mu n b t tay Tri u mà nói:Xin anh c tha l i. Moa v b y tám tháng r i, nh ng vì m c công vi c quá nên

không vi ng th m anh em c. Công vi c c a moa Quan bi t rõ.Tri u co tay không ch u n m tay Xuân mà nói:- Moa phi n quá. Moa bi t mà, m y tháng nay toa m c kêu g i n ch hi p v i

toa ch n h ng nông nghi p. Toa kêu thiên h , mà toa không thèm k nmoa. Toa khinh b moa quá. Toa vi t sách vi t báo mà c ng d l m. V y ãthành công hay ch a?

Xuân bu n b c áp:- Không ra cóc rác gì h t. Hai anh em moa m i bàn lu n v i nhau ây.Tri u m m t Xuân mà nói:- Ông già gi n toa lung l m, trách toa sao i tây v không thèm xu ng th m.

ch ng toa g p ông già r i toa coi.- Vi c ó thi t moa có l i nhi u l m. Chú thím d i nhà m nh kho ?- nh luôn luôn.- Cô Qu l ng x ng nh c gh cho anh em ng i và cô bu c ph i ng i theo th t :

Mai, Lan, Cúc, Tr c nh h i x a.Xuân ngó Tri u mà nói:- Hôm m i v moa có h i th m toa. Em Qu nói bây gi toa là m t nông gia hoàn

toàn. Thi t là em Qu nói úng quá.- Ph i. Moa là tên dân làm ru ng mà moa l y làm t hào v ngh c a moa. Moa

không ph i Bác v t bác v o gì h t, mà khá, ru ng c a moa trúng mùa luôn luôn.- Moa m ng cho toa. N m nay toa c m y a con?- Ba a.- Gi i quá.- Không gi i gì l m. Có v g n b y n m mà có ba a con thì có h n ai âu.- i moa s a so n i thì toa ã có nói18 v bên Long M . Nghe nói sau toa

không c i ch ó n a ph i không?- Ai nói mà toa bi t?- Em Qu .- , moa nói ch ó r i moa b . Toa bi t t i sao hay không? H chê moa không

hai b ng tú tài, r i h làm eo sách, nên moa ghét moa i c i ch khác.- Toa ham giàu, ham l p gia ình mà g p vi c tr c tr nh v y toa không chán,

thi t toa b n chí quá.- Chán n i gì? C i ch n y không c ta ki m ch khác. Thi u gì con gái, thiên

h không có b ng c p chi h t mà h c ng c i v c, hu ng chi moa là c u“tú n a”, moa c ng b nh l m ch .

- À, còn em Quyên, ch c n m nay em l n i r i h ?- n i, 23 tu i, nó c ng làm ru ng nên m nh m l m.- Có l em c ng ã có ch ng con r i ch ?

18 h i v

- Ch a…nó ch toa!- ? Ch moa làm chi?- Nó ch toa i tây v r i c i nó!- Tr i i! Toa nói ch i sao ch .- Moa nói thi t a, ch không ph i nói ch i âu.Xuân, Quan và cô Qu nhìn nhau ch ng h ng. Tri u chúm chím c i mà nói ti p:

“Moa không dè m y n m nay em moa nó ch toa nên nó không ch u l y ch ng. Moa m ihay m y b a rày. Moa gi n toa l m nên moa không mu n g p m t toa. Ng t có chuy n conQuyên nh v y nên moa ph i ki m toa ng nói cho toa bi t.”

Quan ngó v mà c i. Cô Qu vui v nói:– Ng i ta nói v ch ng là duyên n . Em ngh ph i l m. Ph i có duyên n tr i

nh thì m i k t ngh a v ch ng c. Nh anh Tri u h i tr c nh tính c i vbên Long M , công chuy n ã xong r i, mà vì không ph i duyên n nên khi ncó chuy n tr c tr cho nh h i ng nh v c i ch Tri u cùng làng. Em v ianh Quan ây c ng v y. H i tr c hai a em âu có ý nh k t ngh a v ch ng.Vì có duyên n nên không tính tr c mà c ng ph i ph i hi p. Anh Xuân c ng

y n a, t i nh có duyên n v i cô Quyên nên b y tám n m nay cô Quyên ph ich nh ch không th l y ch ng khác c.

Xuân châu mày nói:– Bày t chuy n! Duyên n là cái quái gì? Tôi ã nh t nh m t mình mà lo

vi c i, tôi có tính c i v âu.Tri u châm h m áp:– Toa không tính mà con Quyên nó tính!– a! Em Quyên tính sao c…Em t do mà tính cho ph n em, ch em có quy n

gì mà tính cho ph n moa.– Có ch , nó có quy n b t moa ph i c i nó!– i nói ó cao quá trí khôn c a moa, moa hi u không t i.– Có khó ch nào âu mà không hi u. Toa gieo gi ng ái tình trong lòng em moa,

toa làm cho nó mong m i chuy n tr m n m v i toa, b i v y nó nh t nh ch toay tám n m nay không ng ch nào h t. Tình ngh a c a nó n ng n , công i

ch c a nó dài d c, nh v y nó có quy n ép toa ch . Không ph i em moa h hènnên moa ki m l i chu t ngót mà t n cho toa. Moa ch nói cho toa bi t, n u toath i thác không ch u c i con Quyên thì toa là th ng vong tình b i ngh a, d utoa làm ông gì toa c ng không là ng i Vi t n a!

- Moa có gieo tình cho em Quyên h i nào âu? Thu nay moa coi em nh em ru ta moa, i v i em moa ch ng bao gi nuôi m t ý gì ê ti n. Hu ng chi h i

moa ch a i tây thì em còn con nít. B y tám n m nay moa không g p em, moacó d p nào mà gieo tình cho em c?

- Có. Có d p! Nó ch u thi t v i moa h t. N m toa bán t toa trong nhà moa h ni ngày ph i không? M i b a toa c m bánh xe h i ch em moa i ch i v i

toa ph i không?- Ph i…Xuân l l ng ng m ngh chuy n x a r i g t u nói ti p:- Ph i. Moa nh moa có ch p hình cho em Quyên. Hình c a em v n còn trong

cu n “album” c a moa. Lúc moa xu ng t i nhà toa thì toa i à L t. M i bu ichi u moa ch em Quyên i ki m ch ch p hình ch i. Nh ng mà toa ph i bi t,moa ch t tình anh em mà thôi, ch moa ch ng có tình ý chi khác.

- Toa thì vô ý, mà nó l i h u tình, bi t sao bây gi . Moa v i ông già bà già khôngdè có chuy n k c c nh v y. B a h m có ng i c y mai xin cho coi nó. Nókhông ch u. Bà già d h i nó m i nói thi t nó ch toa. Nó l i nói g t n u nó

không c làm v toa thì nó c o u i tu, ch nó không thèm làm v ng inào khác. Chuy n nh v y, toa li u l y.

Xuân nghe rõ r i ng i th dài, không bi t l y chi mà ch a mình n a. Cô Qu m ixen vô nói:

- Cô Quyên n ng tình v i anh Xuân quá. Cô tr n cái i c a cô vào ta anhXuân. nh thong th mu n xây h nh phúc hay là mu n xây th ng kh t ý nh.

u nh vì ch ngh a mà ph r y tình cô Quyên thì t i nhi p cho cô l m. Ph iy hay không anh Quan?

Quan g t u:- Ch sao. Moa ng ý v i em.- Ái tình nguy hi m l m, nhi u khi nó gi t ch t ng i ta ch ch ng ph i ch i.- Thi t nh v y. B i v y anh Xuân là ng i có nhân, nh không n cho cô

Quyên th t tình th t v ng âu.Xuân l c u nói:- Anh em ng có cám d . Làm sao tôi c i em Quyên c. Thu nay tôi ã

quy t chí cô l p, mà i em Quyên tôi l i không có chút tình nào h t. Tâm h na tôi nh v y, n u tôi c i em Quyên thì tôi làm kh cho em ch không ph i

làm ph c. Tôi không th làm nh v y c.Cô Qu r c mà cãi:- Em nghe nói trong o v ch ng nhi u khi ch ng c n ph i có tình. n v i

nhau lâu ngày r i nó sanh cái ngh a c ng s c bu c ch t ni m phu ph ntr m n m v y.

- Em là àn bà tân th i mà sao em l i nói nh v y.- Tân th i là tân v b c x , tân v hình th c, ch l tr i v i o làm ng i mà

tân làm sao c? Cô Quyên ã n ng tình v i anh. D u bây gi anh ch a có tìnhi cô, song ch ng c i cô r i anh th y tình c a cô anh s c m, r i t nhiên anhng s có tình v i cô sau, em ch c nh v y.

- Làm vi c c u may nh th sao c.Tri u b c l i v vai Xuân mà nói:- y Xuân, moa nói thi t v i toa n u toa không thèm c i con Quyên, thì ch ng

nh ng là em moa phi n não mà thôi mà tía má moa c ng gi n toa l m. H m nayông bà bàn tính nhi u chuy n ng h t s c. Moa không mu n nói rõ r i sau toa

bi t!- Không c, nh t nh không c.- Toa là anh em, moa ph i phân c n l i v i toa, ch moa không ép bu c. Song

moa nói tr c cho toa bi t, toa nh li u l nào thì toa lãnh l y trách nhi m. Ph n c a moa là ph i t h t n i lòng c a em moa cho toa hi u thì moa ã làm xongi.

Xuân ng ng n vì trong trí r t b i r i. Quan nói:- Thôi, chuy n ó còn ó. th ng th ng cho Xuân suy ngh , bây gi m i h t lên

nhà tôi ch i r i n c m tr a v i v ch ng tôi.Tri u nói:- Không c, th ng làm ru ng n y lâu i Sài Gòn nên m c công vi c nhi u l m;

ph i i ki m mua ph ng mua cu c mua th . Chi u nay t u nhau mà n c mi thì c. Moa nh t nh m i h t anh em ãi m t ti c kêu là ti c “Mai, Lan,

Cúc, Tru c tái h i”. B y gi t i nay anh em h i viên ph i có m t t i nhà hàngi ng ch mình h i l i lúc a Xuân i tây ó. Không ai c phép v ngt.

Cô Qu nói:- Em mu n m i lên nhà em.

Tri u g t ngang:- Im! Anh c ã nh. Không c phép cãi. Thôi bây gi anh c i mua x ng mua

cu c. Chi u nay b y gi hay n s m h n c ng c. M i ng i ph i ghi nh .Tri u nói d t l i li n i nón r i b t tay m i ng i mà t giã. Ai n y th y cái c ch

c tài c a Tri u u t c c i, ríu ríu d t nhau a Tri u xu ng l u. Tri u h i cô Qu nhmu n v ti m thì Tri u a cô v . Cô nói cô v v i Quan, Tri u không ép, m t mình lênxe mà i.

ch ng Quan theo Xuân tr vô nhà, có l c p ph ng hoàng tính hoà hi p nhaung kêu ch ng cho thanh niên nam n .

(13) V

Chi u b a y, ng h ã ch 5 gi r i mà Xuân v n còn n m d a trên chi c ghxích u, m t l , trí t l . Tuy h i tr a khi v ch ng Quan v , cô Qu h n úng 5 gi cô

i Quan s em xe xu ng r c Xuân i ch i, i dài theo kho ng ng ch g o, An L c,Bình n ng xem m y ám lúa s m ã chín và ng i ta ng b t tay c t p, nh ng màXuân ch a ch u r a m t thay , d ng nh không nh n l i h n c a b n, ho c không vui

i xem lúa, là hai vi c thu nay Xuân luôn luôn h ng hái.Ch ng nghe ti ng còi xe h i bóp te te ngoài c a. Xuân m i châu mày ng d y,

song c ng không l t t i thay , c b c l i c a ng ngó ra ng.Cô Qu ngó th y li n la l n:– Tr i i, anh Xuân ch a thay ! Ph i vô thúc nh m i c.

ch ng Quan m c a xe leo xu ng r i n i gót b c vô nhà. Bây gi Xuân m ich u i r a m t.

Quan la l n:– Ri t i toa. i s m ng coi lúa chín ch i. H nói n m nay lúa sa-mo19 trúng

m. Mình i s m ng 7 gi v cho k p mà d ti c c a anh Tri u.Xuân nói:– , , ch moa m t chút, không tr âu mà s .Nói xong Xuân li n lên l u thay .

ch ng Quan bi t Xuân ng ng p l n gi a l n sóng kh ng ho ng tinh th nnên không mu n thúc n a, ch ngó nhau mà c i r i i xem m y t m nh treo chung quanhphòng khách. Phía trong có hai t m hình r i ra l n và l ng trong khuôn ki ng ch m khéo.

y là hình ông và bà h i ng, hai ng sanh thành c a Xuân, nay ã hoá ra ng i thiên. Phía ngoài c ng có m t t m hình r i ra l n, mà là hình c a m t ng i pháp, tu i trênm m i y là v giáo s ã t n tâm d y d Xuân nên Xuân luôn luôn m n yêu tôn kính.

Cô Qu xem cùng h t, r i cô v n vai Quan mà nói:– Ba ch quân s ph ã thâm nhi u trong u óc ng i mình t ngàn x a. Anh

Xuân tuy không nói t i quân v ng song anh tr ng qu c gia thì c ng v y, b i vìquân v ng n u c t ngh a r ng thì là qu c gia ch gì. Còn trong nhà mà treohình suy ni m công n cha m v i th y, thì rõ ràng anh bi t tr ng hai ch svà ph . Ng i có tâm h n nh v y mà không ch u l p gia ình, thi t em khônghi u ý làm sao.

Quan áp nho nh :- Anh Xuân b ch ng b nh v tinh th n. Qua hi u r i, em ng nói chi h t, qua s

p th tr b nh cho nh. Qua s tr c.Cô Qu i v i ch ng có m t c tin r t v ng vàng, b i v y nghe ch ng nói qu

quy t thì cô m ng nên cô g t u mà c i và kêu l n: „Anh Xuân! Ri t i ch ? Em nóng ixem ru ng quá mà”.

Xuân thay r i tr xu ng t ng d i, nét m t nghiêm trang, c theo v ch ng Quanmà lên xe, không nói m t ti ng chi h t.

u tr i xanh lét, m t n c khô queo, cây c hai bên ng khoe v t i c i, ng axe ch y trên l ua nhau r n r c. Quan c m bánh cho xe ch y, có Xuân ng i m t bên, l a

ng th ng mà i ri t vô ch g o. Quan mu n y20 cho Xuân nói chuy n, nên day quanói: “Tr i mát i ch i vui quá h ?” Xuân không áp ch g t u mà thôi, làm cho Quan b t

ng g y chuy n.

19 tên m t gi ng lúa c tr ng r t nhi u mi n Nam20 kh i màu, g i

Xe qua kh i Phú Lâm r i thì m t tr i g n l n, chói ánh sáng loè trên ng ru ngphân nhi u màu, ch lúa m i ng cái21 thì xanh r n, ch lúa ng tr bông thì xam xám,ch lúa g n chín thì vàng t i.

Cô Qu ng i phía sau kêu Xuân mà nói:- Anh Xuân, c nh nhà quê coi p quá th y không? N u em có m t ám ru ng lúa

n chín kia và có m t cái nhà u xóm giáp v i ám ru ng ó thì em vui l my. Em s giành v i anh Quan mà i th m lúa m i ngày. n ch ng g t emng giành mà coi cho h g t. Em l y làm ti c cho cái m ng c a em không c

sanh n i ch n thôn quê. Em làm àn bà quê ch c em m nh và vui l m.y l i c m ng y làm Xuân ng lòng nên c u quay l i nói:

- Em sanh tr ng n i ch n th thành, mà sao em l i thích c nh thú ng ru ng?- Em thích nh v y, có l vì c nh thú y phù h p v i tâm h n c a em.- y thì em ráng làm cho có d ti n r i bi u Quan mua m t s ru ng g n Sài

Gòn em lui t i th m ch i.- ó là hy v ng c a v ch ng em, song ch a có ti n nên không dám nói ra.- Em mu n nh v y không ph i là quá áng, v i tánh c n ki m c a Quan và c a

em có l s mu n y s thành s th c.n n An L c cô Qu th y m t ám ru ng ng i ta ng g t, cô la l n: “Ng ng

i anh Quan, ng ng ng em coi g t ch i.”Quan li n ng ng xe d a l ng. Cô Qu r Quan và Xuân leo xu ng coi ch i. Tuy

tr i ã g n t i r i, song ám ru ng không còn lúa bao nhiêu nên n m sáu ng i còn g tráng, tính g t cho h t r i ngh .

Cô Qu ng coi ng i ta g t, cô vui v t i c i. Cái c nh y không l gì v i Xuânvà Quan, nên hai c u d t i ch i dài theo l .

Quang c nh yên t nh thôn quê nó th ng làm cho ng i ta th th i trong lòng r iquên h t mùi l i danh mà c ng quên h t c nh tranh. Ch c là t i nh v y nên Xuân ngómông trong cánh ng mà th dài mà nói v i Quan:

– Ngh cho chí lý, con ng i lao tâm v i s h n thua, cao th p, hay d thi t là b yquá. Cao làm gì, hay làm gì, chung cu c r i ai c ng ph i ch t, th thì cái cao, cáihay ó có khác chi cái th p, cái d âu.

– , toa th t chí l m hay sao nên toa nói nh v y?– Không, moa có th t chí chi âu. Moa lu n vi c i ch .– Làm ng i, nh t là ng i Vi t Nam vào th i i n y, ch ng nên ph ng

ph t trong trí nh ng ý t ng toa v a m i nói ó. Ph i nuôi chí ti n th , ph i t ptánh c nh tranh m i c ch . B t lu n a v nào, mình ph i vui v i i s ng

a mình luôn luôn, d u sang hay hèn, d u giàu hay nghèo c ng v y. b c nàomình ph i theo b c y, mình nh l y nhân ngh a o c mà làm m c ích thì

r i. Còn s thành hay b i, có hay không, là nh ng hình th c b ngoài, khôngquan h gì l m.

- ó là thuy t c a nho giáo.- y là o làm ng i quân t .Xuân suy ngh m t h i m i nói n a:- Moa kh o c u v n ch n h ng nông nghi p t n công phu nhi u l m, nay vi c

y b t thành, moa bùi ngùi hoài, khó quên c. Vì v y h i nãy moa m i th ly l i làm cho toa nghi moa th t chí, ngh c ng ph i.

- Moa khuyên toa ng bu n, i n y tùy th i mà hành s . Làm ng i quân t g p h i nên nói thì ph i nói, g p h i nên nín thì ph i nín, g p h i nên ra m tng làm vi c thì ph i ra, g p h i nên n tu tâm d ng tánh thì ph i n. N u

21 th i k lúa h t âm ch i m i

vi c ch n h ng nông nghi p không h p th i thì t m ình l i ó, có h i chi âumà bu n. Hu ng chi toa ã nh t nh i ph ng pháp, lo ch n h ng luân lý, soisáng tâm h n cho ng bang tr c r i s lo vi c qu c gia l i ích sau thì ph i

m, sao toa còn b i h i ái ng i làm chi v y?- Theo ý toa, thì bây gi moa nên nín, nên n d t hay sao?- Ph i, nên nín, nên n d t mà ch th i.- Anh hùng ph i t o th i th ch .- Thì lo ch n h ng luân lý, soi sáng tâm h n cho qu c dân, làm phú c ng cho

qu c gia, là t o th i th , ch còn sao n a.Xuân g t u và chúm chím c i, r i ng ngó th ng ra cánh ng bát ngát, không

cãi v i Quan n a mà c ng không cho Quan là ph i.Tr i t i l n l n. Bây gi m y ng i li u th g t không h t lúa k p nên r nhau v

sáng mai s g t ti p.Cô Qu kêu Xuân v i Quan mà nói:– i r i, thôi mình v , k o anh Tri u nh ch .Xuân v i Quan quay tr l i, r i ba ng i lên xe quay v Sài Gòn.

úng 7 gi xe quay tr v nhà hàng i ng. Tri u th y xe ng ng li n ch y ra ti pc.

Tri u n ào bao trùm a v ch và khách, v vai Quan, ôm ch t Xuân, níu kéo h tvô nhà hàng, giành v n áp luôn m t mình, không ch a ch cho anh em nói vô m t l i nào

c.Vào nhà hàng, Xuân th y ông bà T T t v i cô Quyên thì ch ng h ng, ng n ng i,

i có h i th n thùng. V ch ng Quan c ng ch ng h ng nh ng h i ý hân hoan, nên i ri tvô mà chào m ng. Xuân g ng g ng b c t i nói: ”Cháu kính chào chú thím. Có emQuyên n a kìa!…”.

Ông bà T T t g t u c i. Cô Quyên ng chào m ng v ch ng Quan mà ngheXuân nói t i cô thì cô day qua ngó Xuân v i c p m t vui v , ti p theo m t n c i chânthành mà thanh nhã.

Xuân b ng trách Tri u:– Có chú thím lên ch i, v y mà h i s m m i moa h i, toa l i d u moa ch .– Moa có d u âu, h i s m m i toa h i gi ng gì? Toa h i tía má moa có m nh hay

không. Moa nói m nh. Toa âu có h i tía má moa lên Sài Gòn mà moa nói.– Toa khó lòng quá!– Moa d l m, ch có khó âu. Có l toa khó ch không ph i moa. Bao gi moa

ng d luôn luôn.Xuân rùn vai r i nói v i ông bà T t:– Cháu bên tây v ã lâu r i, mà cháu không xu ng B c Liêu th m chú thím

c, thi t cháu có l i v i chú thím nhi u l m, cháu th t l v i chú thím là t i vì Sài Gòn ph i làm vi c li n r i l i còn lo công vi c riêng c a cháu n a, nên

cháu không i c. Cháu cúi xin chú thím tha l i cho cháu.Ông T T t h ch h c áp:– Cháu v lâu r i mà chú có hay âu. Chú m i nghe th ng Tri u nói m y b a nay

ây. Thôi, m y anh em ng i u ng chút r u khai v r i còn dùng b a.y anh em phân nhau mà ng i hai bên. Bên nam thì ông T t ng i gi a, ông bi u

Xuân ng i phía tay m t và Quan ng i phái tay trái c a ông. Bên n thì bà T t ng i gi a, côQu ng i phía tay m t còn cô Quyên ng i phía tay trái c a bà, thành ra Xuân v i Quyênng i ngang nhau, r i Tri u nh c ngh ng i u, gi a Xuân v i Quyên.

Tri u kêu b i bi u em r u khai v . Bà T t vui v nói:– M y cháu t h p nh v y thi t vui l m. Thím m ng l m. N m tr c m y bà con

mình n c m t i ây, bây gi c ng n t i ây n a, mà c ng có m t h t, v y ng l m ch .

Cô Quyên c ngó Xuân mà c i, m t mày h n h , không l l i mà c ng không e lchút nào. Còn Xuân tuy th nh tho ng li c cô m t cái, song th y Quyên ch ng ph i là“ti u th m t l ” n a, mà là m t n nhi t ch nh, àng hoàng, vì n c da en l i dang n ngnên di n m o không r c r m mi u, song hình vóc y n v i duyên dáng thiên nhiêngiúp cho cô kh i ti ng xú n .

Bà T t h i cô Qu :– Cháu n m nay c m y em r i?– , cháu c hai a.– Gi i a!– Th a, cháu d h n anh Tri u.– Tri u c i v tr c cháu Quan, t nhiên ph i có con tr c nên h n cháu m t

a, ch có gi i âu.– Cháu mong cho cô Quyên có ch ng có con thì m i thi t vui.– Nói gì cái ó…!Cô Quyên m c c li c ngó Xuân r i cúi m t xu ng bàn.Ông T t day qua ngó Xuân v a c i và h i:– Nghe nói cháu qua Tây cháu chuyên h c ngh làm ru ng ph i không?– , cháu h c ngh nông.– c l m, mình x làm ru ng, h c ngh làm ru ng là ph i h n h t.Cô Qu nói ti p: “Th a bác, anh Xuân có b ng k s nông ph , nh gi i v ngh

làm ru ng l m bác, nh bi t cách l a gi ng lúa cho h p t, bi t cách gieo m h p th i, bi tcách làm cho mùa màng kh i th t, làm cho h t lúa n ng cân bán cao giá. nh gi i l m.

Ông T t g t u r i h i ti p Xuân:– Bây gi cháu làm Bác v t trong s canh nông ph i không?– .– ng c bao nhiêu?– , m i tháng c ba b n tr m.– Ít quá, có ngh thì ta ra làm ru ng ch c khá h n nhi u.– th a, cháu không có ru ng.– Cháu th y không? Ch chi h i tr c cháu không bán s t thì bây gi cháu

kho l m.– Th a, không bán thì l y ti n âu mà n h c.Cô Quyên nghe nói t i ru ng là vi c cô a cô th o, nên cô chen vô h i Xuân:– Anh mu n làm ru ng mà vì anh không có t nên anh c ng a ch l p nông

nghi p liên oàn ph i không?– Sao em bi t qua l p nông nghi p liên oàn?– Em xem nh t báo.– Té ra em hay qua v hay sao?– Em hay, song em không dám oán ch c. Trong báo anh ký tên: “Xuân, k s

nông ph ”, em nghi là anh mà không bi t có ph i hay không. Anh l p liên oànxong ch a?

Xuân bu n th ra mà nói:- Qua c ng mà vì a ch c a mình ngu i l nh quá nên vi c ó không có hi u

qu . Qua ã b và chuy n công cu c ho t ng sang vi c khác r i.Ông T t nói:- Ru ng c a mình thì mình làm, bày hùn hi p khó lòng l m. T i cháu m c lo vi c

ó nên cháu không i th m chú c ph i không?Xuân th y có c cho mình ch y l i, nên l t t áp:- th a, cháu m c vi c ó.

- Cháu b y l m. N u t i vì m c lo vi c nh v y mà không th m chú c thì chúcàng phi n thêm n a.

- Xin chú tha l i.- Tha không c. Ch chi cháu xu ng th m chú tr c, cháu nói chuy n cho chú

nghe thì chú bày cho cháu làm, h làm thì ch c l i l m, ch có ph i nh v y âu.Tri u nãy gi l ng thinh, c ý d thái c a Xuân, bây gi m i h i Xuân:- Toa lo vi c ó không thành mà l i hao t n nhi u ch ?- n ch ng vài ngàn.- ng h t s c!Ông T t nói:- Làm gì ph i t n, ng có nói u ng. Làm vi c gì c ng ph i t n, ph i t n tr c r i

i có l i sau ch . Tuy vi c ó cháu Xuân làm không thành song ó c ng làt bài h c, bài h c m c m t chút. N y cháu Xuân, chú có m t vi c n u làmc thì l i l m, l i cho ng i làm, mà c ng l i cho nhà n c n a. r nh r i

chú s nói rõ ý c a chú cho cháu nghe.Xuân không tin nên h i:- Th a, vi c chú nói ó thu c v ngh nông hay ngh nào?- Ngh nông, ch ngh khác chú có bi t âu mà nói. Ph i ng i bi t ngh làm

ru ng gi i m i làm c. Cháu h c nông ngi p, có b ng c p k s , có tài n ngbác v t ch c cháu làm c.

- Cháu mu n bi t li n coi vi c y là vi c gì?- Không nên, chú mu n cháu i xu ng B c Liêu ch i ít b a r i chú s t h t

vi c ó cho cháu hi u.- Cháu m c làm vi c, cháu i không c.- Xin phép, cháu xin phép ngh m t tu n ho c m i b a mà i v i chú.Xuân d d . Tri u vui v nói l n:- , c a Xuân. Moa m i v ch ng Quan i n a. Hai ng i xin phép m t tu n

r i i v i moa. Sáng mai xin phép i, moa nhà moa ch .Cô Qu nói:- u anh Xuân ch u i thì v ch ng em i. Em em hai a nh theo ng o v i

con anh Tri u ch i.Quan nói:- Ph n tôi ch c s xin phép c.Tri u thôi thúc:- Kìa Xuân, v ch ng Quan ch u r i kìa. Toa xu ng d i r i i Cà Mau xem s

t c a toa h i tr c. Nè s t ó m y n m nay em Quyên lãnh lo khai phá,mùa n y c y lúa giáp h t, t t l m toa i, toa xu ng toa coi.

Cô Quyên coi b t c nên ngó ngay Xuân mà c i.Ông T t ti p luôn:- Con Quyên không có h c Bác v t canh nông gì h t, mà nó làm coi c ng c.

Lúc n y lúa ng n , cháu Xuân xu ng coi, nh ph i ào m ng p p gì thìch giùm cho nó.

Cô Qu xen vào:- Cháu ham ru ng l m. Xin phép ng i ch i, anh Xuân; i xu ng coi ru ng cô

Quyên ch i mà.Cô Quyên nói:- u c anh Xuân, anh Quan, ch Qu xu ng ru ng c a em mà ch i thì em

ng l m.t th y u áp vô c Xuân, làm cho Xuân không th nào cáo th i c, nên h a

sáng mai s xin phép mà i.

Ai n y u vui v bàn lu n cu c hành trình. Tri u h a s ch Xuân v i Quan xinphép ng i m t l t. Tính ch ng i thì cô Qu s i xe l n c a Tri u, còn Quan, Xuân,Tri u s i xe nh c a Quan ng d c ng nói chuy n ch i cho vui.

n u ng bàn lu n n m i gi m i mãn ti c.

(14) VI

Chi c xe h i c a Tri u ch ông T t và bà T t, cô Quyên, cô Qu hai a con Quanvà ch vú. Xe s c m nh t i 18 mã l c22 l i m i mua có m y tháng nay nên máy còn m i,bánh còn t t, ch y mau nh giông, ã i tr c lâu r i. Chi c xe h i nh c a Quan, Tri udành c m tay bánh, b t Xuân ng i m t bên ch xe ng i phía sau, th ng th ng ch y l ntheo con ng M Tho lúc s m mai m t tr i v a m i m c.

Hai b a rày Tri u không nh c n chuy n duyên n n a, mà cô Quyên v n t nhiên,cô không t v quy n luy n hay thân ái chút nào b i v y Xuân v ng b ng an lòng, t ngTri u bày chuy n nói ch i cho vui, nên không lo n chuy n gia th t ràng bu c n a.

Ba c u tr trai h ng hái, l i c xem c nh t i t t bình minh, t nhiên vui v tràntr , nói nói c i c i, nh c chuy n ã qua, bàn chuy n s t i.

Quá m i gi ba c u xu ng t i C n Th . Bi t chi c xe l n ã i ri t v B c Liêu màn c m tr a, nên ba c u không tính theo n a, ghé vô nhà hàng ki m lót lòng r i s i

sau.Tuy t ngày bên Tây v . Xuân ã có xu ng Bình Th y mà th m nhà c a m m ,

nh ng mà hôm nay t i C n Th , Xuân v n nao nao nh c nh c làng x a, Xuân t ý mu n Bình Thu th m nhà, Quan v i Tri u thu n theo li n, nên n u ng no r i ba anh em m i

lên Bình Th y.Ông d ng v i bà cô coi nhà giùm cho Xuân, vì c h ng huê l i s v n, nên

ân c n lo d n d p tr c sau u s ch s . M m cha m phía sau c ng v y, ông d ng cótr ng bông chung quanh nên quang c nh không n n i âm u s u não. Xuân d t hai b n ixem t trong nhà ra ngoài v n, i vi ng m m , ch i trót gi r i m i lên xe i B c Liêu.

Hai gi chi u xe t i nhà Tri u, c nhà u ra c a ón ba c u. Tri u kêu s p-ph d ycoi mang hành lý vô nhà và em xe vô nhà r i chùi r a cho s ch s ..

Th ng bé Minh ôm m ng Quan, th ng bé Ng c v i con Nhân ôm m ng Tri u, nóiti ng líu lo, t ý m n yêu chân th t, v ra rõ ràng m t b c tranh “Ph t oàn viên” haymu n nói r ng ra là b c tranh “Gia ình sum h p” có nét t i c i pha l n nét m à m tthi t. Ông T t, bà T t ng ngó b c tranh thiên nhiên y, trong lòng khu y ng, càng v ngch c trong cái hy v ng “Ph truy n t k ” mà c ng tho mãn v nh ng công phu “Sángnghi p khai c ”. V Tri u và v Quan c m ng nhi u h n h t, c m ng mà sung s ng,

m ng mà t hào v công lao c a mình ã giúp gây d ng chút h nh phúc y gi a b n mbi n kh .

Cô Qu li c th y Xuân v i cô Quyên ng ngoài vòng cái b c tranh h nh phúc ythì cô nao lòng, nên cô v vai cô Quyên mà an i: “R i ây cô c ng s nh chúng tôi”. CôQuyên ngó Xuân mà c i, cái c i y thân ái, y hy v ng, Xuân cúi m t xu ng khôngnói gì h t, mà nh có h i gió l nh ph t vào tâm can!

Cô Quyên t nhiên h i Xuân: “Xe t i tr , em ch c vì anh Xuân ghé Bình Thu màvi ng m hai bác, ph i v y không anh Xuân?” Xuân g t u, cô Quyên c ý nói ti p: “Emoán trúng th y không ch Qu ?”

Tri u ti n d n v con cho Xuân và Quan bi t, r i Tri u b ng con Kim, Quan váccon Ph ng vô nhà.

t nhà vui v gi a bu i chi u thu m m mà trong xanh. B u không khí thân yêubao trùm các m t c giao hoà hi p. M t lúc sau ai n y u rã ra, ng i xu ng nhà xe, ng ira ngoài sân, ng i ra sau v n mà ch i. Cô Quyên th y Xuân m t mình th th n tr chàng ba, thì cô m t l y m y t m hình c a Xuân ch p h i tr c em ra cho Xuân xem và

22 PS (s c ng a), n v o s c m nh c a máy xe h i

nói: “ ây, anh nh m y t m hình n y không? Em l ng ki ng r i c t trong t luôn, nên hìnhkhông phai, còn rõ nh h i m i ch p.”

Xuân c m xem, ngó hình và ngó cô Quyên, mi ng chúm chím c i.Cô Quyên c ng c i và h i:– i sao anh c i? Có ph i anh th y hình em h i tr c khác v i em bây gi ph i

không?– Khác xa l m.– n r i khác ch sao. M y t m hình anh gi h i tr c, bây gi anh còn hay

không?– Còn ch , qua g n trong quy n “album”. Hôm qua, qua c y Tri u m i chú thím

i em l i nhà ch i cho bi t. Chú thím i, sao em không i? Ch chi có em l ithì thì em ã c th y m y t m hình ó.

– Hôm qua má và tía có bi u, song em không ch u l i nhà anh.– Sao v y?– Anh ph i n nhà em mà th m tr c, r i sau em s th m l i. Làm nh v y m i

trúng l ch .– Bây gi qua xu ng th m em r i ây. Sau em có i Sài Gòn, em ch u ghé th m

qua không?– ây ch a ph i là nhà em, nhà em d i Cà Mau kìa.– Mai m t qua s i v i anh em xu ng d i, xu ng coi tài làm ru ng c a em ra

sao.Cô Quyên c i mà nói: “Gái nhà quê mà tài n i gì?”.Xuân mu n th u hi u t n áy lòng c a Quyên quy t nh thái ch n Quyên

kh i l m, mà ra mình là ng i chân chánh nên Xuân ngó ngay c p m t cô mà h i: “Tri unói v i qua r ng em ch qua. Thi t có nh v y hay không?”.

Cô Quyên day m t ngó ra sân mà c i, ch không tr l i. Xuân ã hi u ý nên thdài. Tr m y t m hình l i cho cô r i nói: “Không nên”.

Cô Quyên quay l i h i ch m rãi:– Sao v y?– Tâm h n c a qua không có u ki n kh d gây h nh phúc cho i em c.– Em s anh hi u l m.– Không l m âu. Qua bi t qua h n là em bi t.– ý anh!Cô Quyên nói ba ch sau v i gi ng au n, v i s c m t u s u làm cho Xuân là

ng i a c m, l y làm khó ch u h t s c. Cô ngó m y t m hình và nói:– y n m nay, chi u b a nào i xe h i v i ch hai, em th ng i nh ng ch mình

ã i h i tr c. Ra m y ch ó em vui quá.– Em có tr l i ch chùa Th ó hay không?– Anh còn nh chùa Th hay sao? Ch ó em n ch i th ng h n h t. Bây gi

chùa c t l i p l m, mà cây c ng ã l n h n h i tr c, nên c nh xem thú v h nnhi u. Sáng mai anh l y xe i ra ó mà coi, tuy khác h n tr c, mà em ngó v nnh c nh h i tr c.

– Có l qua s r Tri u v i Quan i.– Anh nên i l m. Anh hai có máy ch p hình l n. Nh i thì ch c anh em theo

máy ng ch p hình h t anh em k ni m ch i. Kìa, anh hai em vô kìa, emn tr c nh.

Cô Quyên v i Xuân b c xu ng th m ón r c Tri u và Quan ng d i nhà xe i lên.Cô Quyên xúi Tri u sáng mai m i h t anh em ra Sóc n ch p hình, Tri u ch u và nh t

nh sáng mai d y s m ng úng sáu gi r i i. B a c m chi u vui v , mà t i y c ng r t

vui v , các anh ch em hi p nhau trò chuy n, tình hòa nhã chan ch a, ni m thân yêu m nng. Ông bà T t ng i ngó con cháu v y oàn thì hân hoan h t s c.

Ông T t nh ngày mai B c Liêu ch i m t b a, sáng m t c nhà i h t xu ng CàMau r i s ch m i l i l n cho Xuân và Quan bi t. Ông c gi bí m t chuy n ó mà ông

ng ch ng h nói t i nhân duyên c a cô Quyên làm cho Xuân không hi u rõ ý ông nênu ch i mà trong lòng ái ng i.

a sau m i t ng sáng mà Tri u ã thôi thúc d n n lót lòng cho mau, ng ich i cho s m, Tri u l y xe l n em ra b n thân c m tay bánh, b t Xuân và Quan ng i phía tr c, ch a h t phía sau cho àn ph n v i s p nhi ng. Bà T t th y phía sau có bach ng i v i hai chi c gh mà ph i ch t ch a v Tri u, v Quan, cô Quyên, v i n m anh ch t c ng thì bà không b ng lòng. Bà mu n l y thêm cái xe l n c n a bi u s p-ph

m bánh mà i cho r ng. M y cô mu n i chung cho vui nên xin i m t xe, s p nhng i trong lòng m i ng i nên không ch t gì l m.

t tr i ló d ng. Ngoài ng ng i ta i ch d p dìu. Tri u h i i âu thì côQuyên khuyên i Sóc n ng ch p hình l y c nh chùa Th . S m mai gi t s ng ngtrên lá lúa, ánh n ng nh ch a xoá tan, b i v y lúa g n ng cái mà ng n c là à làm choám ru ng b ng th ng trên, b ng th ng mà ph i màu xanh l c lìa, cái xanh thiên nhiên

xem v a vui lòng, v a kho m t.Cô Quyên lãnh ôm c cháu Minh l n cháu Ngân trong lòng, ngó th y gi ng cây Sóc

n xa xa thì cô hân hoan kêu Xuân mà nói: “Anh Xuân, cái chùa Th ch lùm cây cao ó,th y không?”.

Xuân day l i áp: “Qua không nh ch nào h t.”y l i l t l o y làm cho s hân hoan c a cô Quyên gi m i h t phân n a. Tuy v y

mà cô còn g ng mà nói thêm: “Em nh n m tr c, lúc em và anh i ch i ó, thì lúa c yi r i. Bây gi lúa ã g n tr , nên quang c nh t nhiên xem khác. Em nh nh chuy ni v a hôm qua.”

Có l Xuân n n n m y l i vô tình h i nãy, nên l t t áp:– Ph i, ph i. Bây gi qua nh r i. Mình i bu i chi u, qua ch p hình em, r i mình

i d c theo l mà ch i.- , d i ru ng có m y ch Th hái rau chóc, i thúng i v .- Ph i. Em nói em a c nh ng ru ng, em ch i n t i mà em c ng ch a mu n

.- Anh nh h t, v y mà h i nãy anh nói anh không nh ch .- Lâu quá …tám, chín n m r i.Cô Qu c i và nói:- Anh Xuân vô ý luôn luôn! nh không ch u nh chuy n gì h t. Hay là nh làm b

quên, ng g t cho ng i ta nh c chuy n x a cho nh nghe.Quan day l i áp v i v :- Em nói trúng l m.Xuân ng i im, d ng nh không nghe l i châm chích c a v ch ng Quan.Xe t i Sóc n. Tri u ng ng ngay tr c chùa Th . M y anh em leo xu ng i ch i.

Cô Quyên nh c ch p hình. Bây gi m t tr i ã lên cao, có ánh sáng v a ch p hình l m.Tri u l y máy ra. Quan b ng dùm bé Ph ng cho v . Cô Qu n m d t bé Minh. V Tri u

ng bé Kim, cô Quyên d t cháu Ngân và c u Xuân d t giùm cháu Ng c.Cô Quyên ngó quanh qu t r i ch m t chùm cây l n mà nói:– Anh Xuân, n m x a anh ch p hình em tr c lùm cây n y ây. Anh nh không?

Cây bây gi cao l n h n h i ó. V y mình l i ng ó mà ch p n a, ch p chungt, k ni m ch i.

Xuân g t u r i d t cháu Ng c i l i lùm cây. Cô Quyên d t cháu Ngân i theo; haing i i sóng ôi nhau m i ng i có d t tay m t cháu nh .

ch ng Quan còn l i i ch xe u v i v ch ng Tri u, Quan th y Xuân i v iQuyên thì kêu mà nói: “Anh Tri u, coi kìa. C p ó coi ph i quá. Hai v ch ng d t hai acon i ch i. V y là m t gia ình có y h nh phúc ch còn i gì n a. N u Xuân c eotheo ch ngh a “Vô gia ình” thì thi t là iên.”

Tri u v a ráp máy ch p hình, v a áp:– ng thèm nói. Moa th y r i. Con Quyên bây gi không ph i là con Quyên h i

tr c âu. Nó s phá ch ngh a vô gia ình c a Xuân cho mà coi.Cô Qu nói:- Em coi ch ngh a ó ã b t u lung lay r i.Tri u chúm chím c i mà ti p:- Qua ch c xu ng Cà Mau là s p li n ch không ph i lung lay mà thôi âu.Quan nghe v y ng c nhiên nên h i Tri u:- Sao v y? Cà Mau có cái chi bí m t hay sao?- Xu ng d i r i s bi t.Tri u ráp máy r i kêu h t l i ng tr c lùm cây ng l y hình k o tr i n ng. V

ch ng Tri u ng gi a, cô Qu v i Quan ng bên tay m t, cô Quyên v i Xuân ng bêntay trái, m i ng i có m t a nh , thành ra ba ng i àn bà ng gi a hai ng i àn ông.Xuân ng c p v i cô Quyên, duy Tri u m c ch p hình nên vô nhóm anh em không c.

Ch p hình xong r i anh em d t nhau vô chùa Th xem n tr i n ng m i tr v ch .Bu i chi u l i r nhau i ch i lên phía Om Trà Nõ. Lúc xe ng ch y, cô Quyên

kêu Xuân mà ch ch x a hai anh em n bánh trên c . Xuân g t u mà c i ch khôngdám nói hay không n nói quên n a.

n c m t i r i, Tri u i vô ch mua ng sáng mai có em theo xu ng Cà Maumà dùng. Nhóm ph n c ng lo s a so n hành lý vì ông T t mu n i s m k o s p nh b

ng.Xuân th y Quan i b tr c sân thì men ra i v i Quan.

êm nay nh m êm 12 âm l ch, nên m i t i mà tr ng ã lên cao, r i t rõ ánh sáng trong sân ra ngoài ng cái. Xuân r Quan ra l h ng mát, Quan y theo l i nói c a b n,

nghi Xuân mu n t lòng c a mình, nh ng không thèm g i ý tr c, th m tính coi Xuânnói th nào r i s li u mà công kích ho c khuy n d .

Hai ng i th ng th ng i ra kh i g c rào c a ông T T t, t i m t kho ng tr ng, trêntr ng t r ng, d i c nh im lìm. Xuân thình lình than v i b n:

– i ch ng có chi b n lòng b ng mình vu ng m t án l ng tâm.– Toa mu n nói cái gì? Moa không hi u.– Moa mu n nói vi c cô Quyên.– A! Vi c Tri u nói b a hôm ó ph i không?– Vi c ó.– Tri u là m t ng i nhi u chuy n. Moa t ng Tri u mu n gh o toa ng ùa

ch i, ch không có gì h t. M y b a rày moa th y c ch c a cô Quyên t nhiên,mà ông bác bà bác c ng v y, th thì có chi âu mà toa nói toà án l ng tâm.

– Toa l m, Tri u nói thi t ch không ph i nói ch i.– ? Tri u nói thi t? Cô Quyên ch toa m y n m nay không ch u l y ch ng?– .– i sao toa bi t? Cô có nói v i toa hay sao?– Cô không có nói rõ; nh ng mà moa h i cô có nh v y hay không thì cô c i.

Tuy cô không ch u thi t, song cô c ng không cãi. Th thì không ph i Tri u nóich i âu.

– À! nói v y thì toa h i khó x m t chút. Mà cô Quyên ch toa i Tây v , bi t toa lên danh b i v y cô Quyên ch ng lên làm bà k s , bà bác v t hay là vì ái

tình ràng bu c cô không th g c nên cô ch toa, c n ph i bi t rõ u y.

– u y là u tâm lý. Ph i g n g i v i cô Quyên, ph i àm lu n v i cô nhi un thì m i bi t ch c c. Moa s m c b y, moa không dám nói chuy n nhi un v i cô.

– Toa th n tr ng nh v y là ph i l m. Toa ch ng nên thân m t v i cô. S n có emQu c a moa ây, v y moa d n em d ý cô giùm cho toa. N u cô Quyênmu n làm bà k s , bà bác v t, nên cô ch toa, thì không quý báu gì h t…À, còn

u cô Quyên ch toa là vì hai ch “Ái tình”, ái tình trong s ch, thì quan h l mch không ph i ch i âu.

– em Qu d th coi.– , lát n a vô nhà r i moa s d n riêng. Mà d u th ng vì vinh d hay vì ái

tình, tr c h t c n ph i bi t cô Quyên có th ng toa không ã ch .– u không th ng moa thì ch moa làm gì? L i cô i ch i v i mình ngày nay cô

nh c nh ng ch ký tích h i tr c v i moa hoài, c ch y có l ã ch chomoa th y c n i lòng c a cô chút ít.

– Ph i, toa quan sát nh v y là úng l m. Cô Quyên th ng toa nên ch toa, vi cy ch c ch n kh i ph i nghi ng gì. Bây gi ch mu n bi t rõ coi cô th ng là vì

ái tình hay là vì vinh d . Mà ch ng toa c bi t kho n y r i thì toa làm sao?– ó là cái án l ng tâm mà moa v a nói v i toa h i nãy ó.– u cô th ng toa v ph ng di n nào c ng v y h cô th ng toa n n i có

công ch toa b y tám n m, mà bây gi toa ph r y tình cô thì toa ác quá.– Ph i r i. Mà n u cô vì vinh d nên th ng moa thì moa ph cô moa không n

n cho l m. Còn cô vì ái tình mà th ng thì moa khó li u quá.– Khó thi t, nh ng mà c ng d thi t.– Moa không hi u ý toa mu n nói cái gì?– Moa nói khó, là n u cô Quyên l y tình trong s ch mà th ng toa thì khó cho toa

ph cô vì làm nh v y toa s giày p m t t m tình ch n chánh, toa s b g yt c nh i ch n ch c a m t cô gái thân yêu.

– Còn moa nói d , là ng c a toa i ã m s n tr c m t, toa c nh m m t màc t i; d quá, kh i s l m l c, v p ngã chi h t.

– Không ph i v y, toa không hi u ý moa. Moa nói khó li u là vì moa có tâm h nxã h i ch không có tâm h n gia ình. Không th nào moa có v c, b i v ymoa không n làm m t ng i àn bà vì moa mà c nh i ph i lãnh m h

ng, toa hi u ch a? Moa không ph i là ng i s n ác tâm gieo tai ho cho ànbà. L ng tâm c a moa không an tâm là vì cái ó.

Bây gi Quan ã th y tâm h n Xuân r i, Xuân d u ch a có tình v i cô Quyênnh ng ã không n ph cô. Tâm h n b t nh n ã không xa tâm h n thân ái. Tuy bi t nh

y nh ng Quan không nói ra. C u làm m t vô can, nên nghiêm ngh nói: “ ng i c atoa, toa ph i t li u l y mà ch n l a. Moa không dám nói vô hay bàn ra. Nh ng nh có chútkinh nghi m nên moa dám nói qu quy t r ng ái tình nó p , còn gia ình nó ngon ng tlàm sao, có t mình vào m i th ng th c c màu p , mùi ngon ng t y.

Ái tình v i gia ình nó làm cho lòng ng i h p hòi hoá ra r ng rãi, nó làm chí nhbé hoá ra l n lao, nó làm cho t th p thành cao, nó làm cho i ng i có ý ngh a, có m c

ích. Moa tin ch c d u xã h i, d u qu c gia, n u có n y n r c r c y là nh hai ch áitình và gia ình.

Xuân th dài, Quan li c m t nhìn Xuân, tuy lúc y tr ng b mây án, nh ng c ng th yXuân t l . Quan chúm chìm c i r i r Xuân tr v , tính ng s m ng sáng mai i s m.

(15) VII

Ông T T t là m t nông gia Vi t Nam, tánh tình c a ông c ng nh các nông giakhác. Thu nay v n gi m c gi n d , th n tr ng, tr m t nh, kiên nh n. D u làm vi c gì ông

ng tính tr c lo xa; Mà h quy t oán r i, thì ông c g ng n i s thành công, nên h nghái làm ch không h ng hái nói.

Còn bà T t c ng là m t ph n gi ng nh ph n nhi u ph n Vi t Nam ch n thônquê, bà vui v b i buôi, th c khuya d y s m lo cho ch ng con h n lo ph n mình, bi tchuy n trong nhà h n chuy n hàng xóm.

vi c m i khách i xu ng ru ng ch i, thì ông nh c nhà ph i i h t. V conTri u c ng i cho vui. Nh m chi c xe nh c a Tri u ch không h t nên trên Sài Gòn vthì ông ã bi u s p-ph s a so n thêm chi c xe c a ông. Xe c ng l n, ch c b y támng i, xe tuy c nh ng máy còn t t, ông th ng dùng i th m ru ng.

Còn bà thì lo s m ph m th c. Trong nhà s n ti n, l i vui ãi khách, nên bà mua thgì c ng ngon và c ng nhi u, m t tay bà coi mua cho con dâu, con gái thong th mà ch i

i chúng b n.ng sáng ch khách th c d y ng s a so n i Cà Mau thì lót lòng ã d n s n

t bàn dài c m rau, cháo v t, l p x ng, bánh mì, th nào c ng nhi u, bà T t vui m i, ôngt thúc h i n ng có i cho s m.

t tr i v a m c thì ch khách lên xe. Bà T t i xe m i v i m y cô, cháu nh , giaocho s p-ph c m bánh. Còn ông T t i chung v i ba c u trên chi c xe c . Tri u lãnh c mtay bánh và xe ch bùm sùm. M y c u u m c áo s mi, ông T T t thì m c mát,ông nói r ng xu ng ru ng ch ng c n ph i m c y ph c àng hoàng tráng l .

Sài Gòn xu ng B c Liêu cô Qu ã c th y nhi u c nh ng quê r ng l n lành ng v a lúa c a x Nam Vi t. T B c Liêu xu ng Cà Mau ng l i càng l n h n n a,

n mà l i không cây, không xóm, ngó minh mông mút m t, b u tr i m t ru ng giáp nhaui tuy t mù. Cô Qu ng m c nh mà b i h i v công phu c a nông dân khai kh n n ng d y

mà càng b i h i v h ng phúc c a quê h ng ch a y n a phì nhiêu qu ng i. Bâygi cô m i th y cái i c a ng i thôn quê là i l i ích cho mình, l i ích cho ng i, l i íchcho qu c gia. Còn i c a ng i th thành là i húng hính, làm ít ch i nhi u, i l nh l okhông có công v i qu c gia xã h i. Cô ngó cô Quyên mà khen th m, khen cô không nhi mchí ý m i c a ph n tân th i, khen cô bi t ch n thú vui trong s ch mà s ng. Bi t s thóinh m nhí tránh.

Vì hôm qua ông T T t có sai ng i xu ng tr c mà s p t cu c ti p khách nênquá 9 gi xu ng t i Cà Mau, thì ã có hai chi c thuy n nh tr c s n ti p r c khách ch

vô ru ng.i ây thì v a h t c a cô Quyên, b i v y cô l ng x ng sai nha d ch em

xu ng thuy n, cô s p t t chút, cô xem xét m i vi c, bi u l rõ ràng thái c a n ch ,thân thi n v i k d i, vui v trong l i nói làm ng i ta th ng mà kính s , làm cho ng ita c c mà không phi n. Xuân ng rình cô, th y c ch c a cô nh v y thì l y làm k , khác

n v i cô Quyên b ph , ng nh li ng xáo nh h i tr c, nh en khác v i tr ng.Ch khách xu ng thuy n xong r i, hai chi c thuy n m i n i uôi nhau i vào làng

Tân H ng.Thu nay cô Qu ch a b c chân xu ng thuy n l n nào, b i v y ng i trong thuy n

lúc l c, nghe ti ng thuy n l c x c thì cô vui, song trong lòng lo ng i, cô b o ch vú b ng béPh ng cho ch t, d n Quan coi ch ng bé Minh.

Cô Quyên hi u ý nên nói:

- Không sao âu mà s , ch Qu . Em có m t chi c ca nô, dùng i ch cho mau,vì chi c y nh quá không th r c h t c nên ph i dùng thuy n chèo cho

ng.Cô Qu h i:- Cô có s m ca nô hay sao?- Có ca nô nh , i ch ng ba b n ng i.- Xu ng t i nhà r i chi u cô ch tôi i ca nô ch i th nghe hôn?- c, chi u mai r i ch em mình i.- Thuy n i ch ng m t gi ng h thì th y bên phía c t chèo lái có m t toà nhà

ngói cao c ng, hai bên k m hai l m lúa r ng và dài c ng l p ngói lòm.Cô Qu h i:- Nhà c a ai v y cô Quyên?- Nhà ru ng c a tía em c t cho em.- i r i à? G n ch quá!Thuy n v a xuôi chèo ng c p vào c u thang thì trên nhà n i tr ng vang rân, b i

y m y anh em leo lên c u thang ng ngó, trong lòng vui v phi th ng, vui c h ngkhông khí n viên, vui c th y cô Quyên qu n xu t m t ám ng i m t th t thà, s ckho m nh.

Ông T t c ng lên c u mà ng v i khách, r i ông a tay ch mà nói:– Phía trên n y r ch là s n tôi u giá mua c a nhà n c h i tr c. Tôi khai

phá thành n ã h n m i n m r i. Còn s t c a Xuân thì bên kia r ch ó,th y không c u Xuân?y ng i ng ngó thì th y c hai bên lúa n t t t i, ch nào c ng có lúa, không

hoang m t kho ng nào h t; song phía bên n y thì cách quãng có hàng d a tr ng ngayth ng ã có trái r i, còn phía bên kia thì ng b ng m t m c, lúa xanh m t màu, không cócây c i chi h t, r i rác có m t ít chòi lá lum khum trên mé r ch quanh qu o.

Cô Qu c th y c nh ng ru ng thu nay cô ch a bi t nên cô tho thích h n h t,cô h i ông T t:

– Th a bác, m i s n c bao nhiêu m u?– i s kho ng m i ngàn công.– i ngàn công là bao nhiêu? Cháu không hi u.– t ngàn m u.– Cha ch ! Nhi u quá.– Có nhi u âu cháu.– i n m bác thâu lúa ru ng c bao nhiêu ?– t n c m n, l i d i n y ít tá n nên tôi cho m n r . Phía bên n y t c

nên tôi cho m n m i công hai gi . M y n m nay góp c ch ng m y ch cngàn gi . Còn phía bên kia t m i m , con Quyên ph i cho m n r h n. N mnay nó cho m n giáp h t, m i công có m t gi .

– t phía bên kia r ch là c a cô Quyên hay sao?– Nó lãnh khai phá ba n m nay ó.– u v y thì ch ng g t cô Quyên s có n m i ngàn gi lúa.– Ph i nh ng vái tr i cho kh i sâu b , kh i tim, kh i háp, thì t i mùa nó góp m i

ngàn.– Cô Quyên s làm giàu…Sao h i nãy nói t n y c a anh Xuân?– Cô b o c u Xuân c t ngh a cho cô nghe. N m anh h i ng m t, c u Xuân quy t

em s t ó mà bán cho h . Tôi c n h t s c không c, v ch ng tôi bi uthôi cho v ch ng tôi m n ó mà n h c. C u c ng không nghe, c n ng

ng i ki m ng i mà bán. Không mu n c u bán cho h nên tôi ph i mua,i m y n m nay con Quyên lãnh coi làm ó.

Cô Qu v i Quan nghe chuy n ó thì ch ng h ng. t c a Xuân bây gi v côQuyên làm ch , mà cô Quyên l i mu n k t tóc tr m n m v i Xuân. H Xuân thì t bán

hoàn l i c ch . T o hoá khéo gây cu c l ng nh ng quá.Quan h i Xuân:- Sao h i ó toa bán v y Xuân?Xuân có h i th n, ng ng ngùng áp:- Có t mà không bi t dùng thì làm gì?Ông T t s Quan h i nhi u làm phi n lòng Xuân nên ông thôi thúc khách vô nhà. Bà

t, cô Quyên v i v ch ng Tri u ã vô tr c trong nhà. Xuân v i v ch ng Quan th ngth ng b c theo ông T t, th y tr c nhà có m t cái sân r ng l n không tr ng v t chi h t,song hai bên nhà d c theo hai mé r ch thì tr ng mít tr ng chu i, th nào cây lá c ng s n s .

Cô Quyên ti p khách ân c n, bà T t b i buôi, v ch ng Tri u vui v . ch ng Quan r t tho thích v cu c i ch i n y, duy có m t mình Xuân s c m t

bu n bã, không bi t c u bu n v chuy n cô Quyên, hay là bu n v s bán t.Ch i m t lát d n lên b a c m n s , dùng gà v t và m t ít món mang theo mà

thôi. Nh ng vì có l i cô Quyên cáo l i h u duyên, l i nh i ng ói b ng, nên ai n y nngon l m. ng lúc n c m, tá n b t heo ch c huy t, heo la om sòm phía sau. Cô Qu

i cô Quyên: “Làm th t heo hay sao?” Cô Quyên v a c i v a áp: “Không m y thu anhch n ch i nhà em, t nhiên em ph i ãi ch sao?”

Bà T t ti p nói:- ru ng h có khách thì gà v t v i heo ch có gì n a âu. Tôi có bi u ng i qua

m D i ki m s u, k à, cua g ch, n u mua c thì mai m t n ó.n c m r i, Tri u l y ra ba cây c n câu và h i:

- Xuân v i Quan có i câu cá v i moa hay không? Dân làm ru ng không bi t ngtr a. i câu ki m ít con cá trê chi u n u chua n ch i.

i câu cá trê. M t vi c l n a! Quan s t s ng i v i Tri u, Xuân c ng i theo, duycô Qu th y tr i n ng g t, s nh c u nên cô nhà.

Ba c u trai ng câu dài theo mé r ch, vì m i c u u có b t c vài con cá trêho c con cá úc, nên c u nào c ng say mê, ki m ch có bóng cây mà ng, r i c m c n câuhoài mà không bi t m i. Ng i ta nói câu là môn gi i trí, mà k thi t là m t cách giúp tríyên t nh mà suy ngh . Vì v y nên ng i hay lo tính, th ng thích ng i. Hôm nay ba c u trai

y say mê ây, có l c ng có chuy n lo tính trong trí. Xuân lo v n i b n b u c a côQuyên, còn Tri u v i Quan tuy không nói cho nhau bi t, song c hai u tính ph i coi dùngch c nào mà ch a b nh th n kinh cho Xuân, quay Xuân tr v ng h nh phúc gia ình,cho h i Mai, Lan, Cúc, Tr c kh i có ng i l c l i.

n x mát n c l n mà y, cô Quyên d t cô Qu i ki m ba c u. G p ba c u angng i ch m ch câu thì cô Qu c i ng t. Cô kêu Xuân mà nói: ”Anh Xuân, cô Quyên m ianh xu ng ca nô ng i th m ru ng c a cô. Chi c ca nô có ba ch ng i. V y anh i v i chem tôi.”

Xuân d d .Cô Quyên nói:- Em mu n m i ông Bác v t canh nông i xem giùm kinh em ào và p em p

coi có trúng theo nông h c không?Tri u ti p nói:- Toa i i Xuân, moa v i Quan s l y xu ng i theo sau, vì ca nô ch không h t

m ng i.Không hi u Xuân mu n d ý cô Quyên hay là mu n xem tài làm ru ng c a cô mà

bây gi Xuân không d d n a, c u cu n nh , tr câu cho Tri u, r i theo hai cô tr l i c uthang ng xu ng ca nô. Xuân ng i day m t ra phía tr c. Cô Quyên v i cô Qu ng i âu

t v i Xuân. Ng i coi máy quay máy bành b ch r i ca nô phát ch y trong r ch.

Cô Quyên em cô Qu v i Xuân i xem b ê p p vòng theo ru ng c a cônh m ng n n c m n, r i vô kinh cái ào b ng ngang s t, cô ch cho Xuân th y m y cáikinh nh tr ra kinh cái, trên b kinh cô ã b t u tr ng mít, tr ng d a, cô l i ch hai cái

p l n dùng ch n n c, nh p y nên mùa v a r i lúa không b háp. Vì vi c nào cô c tngh a c ng rành r , làm cho cô Qu không th o ngh nông, cô nghe cô c ng r t ph c, màXuân là bác v t canh nông, c u c ng không th y ch nào áng chê.

Xuân c c c h i cô Quyên:– Ai d y em mà em bi t ào kinh p p ây?– Tía em ch .– Chú gi i quá. Công vi c em làm ây qua th y công phu l m. Em tính chôn s ng

i em luôn t i ây hay sao mà em ch u c c làm nh v y?– i âu làm gì? Anh t ng ây không có thú vui hay sao? Vui l m. Anh ây

i anh s bi t. C y xong r i trong ít ngày mình trông th y cây lúa lên t i t t,i n l n lá xanh d n, ch ng lúa tr , s m mai mình vui ng i mùi th m ng t

ngào. n khi lúa chín, mình th y công phu c a mình c k t qu . Ng i làmru ng m i th ng th c c nh ng thú vui y, thú vui êm m, thú vui khokho n, không l n m t m y t t hay c nh tranh. ã v y mà nh ng tá n chung quanh mình, n u mình th ng h , mình giúp h , thì h t lòng bi t n

t cách chân thành, d c m ng l m. Em không có l i mà nói rõ cái s vui ru ng cho anh hi u c. Anh ph i trong ru ng thì anh m i bi t c.

Nh ng l i th t thà t nhiên y ã bi u l tâm h n cô Quyên rõ ràng. Không c n dòxét làm chi n a. Cô Quyên không tính i âu h t, cô quy t ch n n y, ng h ng thú

n viên, ng giúp nông dân. Rõ ràng cô th ng mình chính vì cô n ng tình chkhông ph i vì cô ham mu n làm bà Bác v t. Rõ ràng vì mình nên cô i h t tánh n t, vìmình nên cô lãnh m s t n y, vì mình nên m y n m nay cô ch u dãi n ng d m m a mu imòng c c nh c.

Xuân nghe nh ng l i c a cô Quyên r i ngh l i thì c u rung ng tâm can, ng n ngtrí não. C u là ng i a c m, b i v y c u day m t ngó lên ru ng ch không dám ngó côQuyên, và c u c ng không dám h i chuy n chi khác.

Cô Qu là gái sáng trí, li c m t xem s c m t c a Xuân cô bi t rõ tâm h n c a c utrong lúc n y; cô mu n th c hành cái lý t ng và t m tranh thêu c a cô, nên cô nói: “Theo

i bác nói h i tr a thì s t n y h i tr c c a anh Xuân, bây gi cô Quyên làm ch . N uanh Xuân mu n òi l i, tôi ch c cô Quyên s vui lòng mà giao li n, d u cô ã nh c côngkhai phá cho thành n. Anh mu n hay không anh Xuân? Nh mu n thì n n n v i côQuyên i”

Cô Qu t ng nói ùa nh v y t ng Xuân gi n, té ra Xuân c i.Còn cô Quyên thì cúi m t có s c th n.Xuân nói:- u tôi làm ch s t n y có l tôi ph i thí nghi m, nh c thì tôi lên li p mà

tr ng d a. Ru ng n c m n lúa hay háp, tr ng d a kh i s th t mà l i có huê l inhi u h n.

Cô Quyên ch m h m h i:- Anh ch c tr ng d a l i hay sao?- a bây gi có giá l m, nên l i nhi u h n.- Ng i ta nói tr ng d a s uông. D a c a tía em tr ng bên kia thi t có m t hai

cây b uông n.- a tr ng lai rai thì uông n, ch tr ng nhi u mình gi gìn thì kh i b h i.- d i n y ng ch chuyên xa quá, nên s d a khô khó bán.- Ph i cái ó m t chút. D a t nhiên bán giá nh h n mi t trên.

i giáp vòng r i ca nô tr v c u thang. Tri u v i Quan b i thuy n i ch i trong st bên n y c ng l c th c v t i. V ch ng Quan l ng líu khen t l n, khen lúa t t, nh t là

cô Qu tán d ng tài làm ru ng c a cô Quyên, nói r ng ph i có cái c m tình n ng nàn v in viên ho c ph i say mê v i nhi m v nào ó thì m i làm c nh v y.

Tri u h i Xuân:- Sao? Toa coi em Quyên làm vi c nh v y c hay không?- c l m, c l m.- Toa v tình nên nói v y h ?- Không. Nói thi t ch . Moa ch c n i b n mình ây không ai làm c nh em

Quyên âu.Cô Qu nói v i ch ng:- Em mu n có m t mi ng t nho nh d i n y ng lên xu ng ch i v i cô

Quyên và b t tr c cô Quyên mà làm.- Làm sao mà có t c em?- Mua.- Ý! t m c l m.Cô Quyên nói:- Không m c âu, anh Quan. th ng th ng em h i th m r i em mua giùm cho

vài tr m m u.Tr i g n t i. Trong nhà c m ã d n s n. Bà T t sai ng i ra m i khách ra dùng

m. B a c m t i có làm heo nên n y bàn, ch khách vui v , k nói ng i c i,ti ng nghe không d t, Xuân bây gi c ng h t s t sè ái ng i n a, c u t l i chánh th c khencô Quyên, khen l i kính, ch ng nh ng kính công phu dày d n trong cu c phá r ng c y lúamà thôi, mà còn kính tâm h n siêu phàm tìm thú chân chính mà vui riêng, vui theo hân hoantinh th n trong lúc loài ng i áp nhau tranh giành khoái l c v t ch t.

Tri u, Quan và cô Qu ngó nhau chúm chím c i. Còn cô Quyên cô nghe l i khena Xuân cô không ái ng i hay khiêm t n, trái l i cô ng c m t ngó ngay Xuân v i s c t

hào, tai l ng nghe, mi ng m m c i, mà c p m t t r t.Ông T T t ng i trên u bàn, ông vu t râu dài le the m b c, s c m t v n gi n d

nhiên, không lu n àm, không cãi l . B a n v a mãn, ông bi u m i ng i c ng i y ch cho tôi t d n d p chén d a, r i em tráng mi ng và b ng n c l i ó u ng luôn.

Ông nói t ch nh làm cho cái không khí n ào vui v thành tr ra nghiêm trang annh. Ông m i t ng h ng r i ch m rãi nói:

– a h m chú có nói v i cháu Xuân r ng chú có th y m t vi c n u làm c thìcó l i l m. B a nay cháu Xuân xu ng ây chú nói chuy n y cho cháu nghe. vùng Cà Mau n y t qu c gia còn hoang vu nhi u l m. Bên Khánh An d c theosông c t hoang còn m y ch c ngàn m u. N u mình xin kh n r i ra công ra

a mà khai phá thì trong vòng n m m i n m là thành s n to tát, nuôi côi ba ngàn nông dân. Làm vi c y bây gi chú có v n s n. Ng t vì chú ã l n

tu i r i, l i chú m c lo m y s n c a chú nên chú không th làm c. Cháucó s n tài h c v ngh nông mà cháu l i còn tr tu i ch c cháu làm c. Nhcháu nh hùn v i chú thì chú ra v n cho cháu làm, chú ch u c a, cháu ch ucông, mình hi p nhau mà l p m t s n cho úng n theo cách v n minh, cómáy móc, có k thu t, có c quan nuôi tá n cho i s ng c a h c b t khókh n c c kh , d y tá n cho trí th c c a h c c sáng su t thông minh. Vi cchú tính làm ây, n u c thành thì mình s có l i l n, mà c ng l i cho nhà

c n a. Cháu suy ngh th coi chú tính nh v y có c hay không.Ai n y t ng Xuân d d té ra ông T t v a d t l i thì Xuân h ng hái áp li n:

- Th a chú, c l m, cháu b ng lòng dâng c h c th c, c ngh l c c tâm h na cháu ph ng s và tán thành cái k sách cao quý c a chú m i t ra cháu

nghe ó.Ông T t g t u v a c i v a h i:- Cháu m c làm Bác v t s canh nông thì thong th , âu có lo vi c y cho c?- Cháu s b h t. Cháu s t ch c hi p v i chú mà làm. Cháu th a thi t v i

chú, vì cháu ham giúp ích cho i nên cháu m i bán t mà i h c. Cháu h cthành tài r i tr v x m y tháng nay, em s h c mà giúp dân giúp n c.Ch ng dè n ch c a mình lãnh m v i chuy n công ích, nên cháu ã g n nhngã lòng th t chí. Hôm nay cháu c nghe nh ng l i chú nói, cái chí công ích

a cháu ph n kh i l i, c ng nh b p l a g n t t nh chú thêm c i nên cháybùng lên. Cháu cám n chú nhi u l m. Té ra n ch c a mình c ng có ng ibi t th ng xã h i, bi t tr ng qu c gia, ch không ph i u ích k , u v t

c.- Cháu ch ng nên phi n trách n ch ng i mình, không ph i h không có lòng

công ích. N u cháu nói vi c ph i mà không ai h ng ng, chú ch c m t ph n t i không hi u rõ cái l i, còn m t ph n h dè d t không dám tin ai n a. N u cháu

ráng làm cho thành vi c, h s dòm th y ch hay ch l i mà có ngh a, t nhiên kính ph c r i cháu mu n bày làm vi c công ích nào khác thì h s h ng ngt th y.

- Cháu xin vâng. cháu tr v Sài Gòn t ch c mà làm li n.- Khoan! Chú còn mu n nói v i cháu m t vi c khác. S t cháu bán cho chú ó,

nay con Quyên ã làm thành n r i. H i tr c chú mu n mua là t i vì chúkhông mu n l t vào tay ng i khác, mua ng gi ó cho cháu. Bây gi n ucháu mu n lãnh l i thì cháu bi u con Quyên nó giao cho. Chú còn hai s tkhác, m t s bên n y ây, v i m t s bên C Cò. Chú có hai a con mà thôi.Th ng Tri u coi s C Cò, con Quyên coi s bên n y, hay là chúng nó thay i

i nhau c ng c. Cháu mu n lãnh l i s t c a cháu không? nhà nghe l i ông T t nói u c m xúc. Rúng ng c tâm h n, Xuân tái m t,

th ng th ng tr l i: “Th a chú, chú cao th ng quá! B n thi t c a ông thân cháu, chú coicháu c ng nh con trong nhà, d y d không c, nên chú lo v t ng lai cho cháu. Ôngthân cháu m t, mà chú còn, h nh phúc c a cháu ch ó. Hôm nay cháu m i hay cháu cóhai ng i cha, m t cha sinh thành, m t cha b o b c, ngh a hai cha n ng nh nhau, n haicha dày nh nhau. Chú mu n cháu lãnh l i s t c a ông thân cháu. Tr c khi t ý, cháuxin phép chú thím h i em Quyên có vui lòng cho cháu làm nh v y hay không ã. Nh emvui thì cháu m i ng thu n.

Tri u v i v ch ng Quan u nín th , h m nay th m tính l p k xoay Xuân vgia ình, mà nghe nh ng câu chuy n nãy gi thì c m ng quá không dám chen vô m tti ng.

Cô Quyên ng d y áp v i Xuân:– Tía má em nh nh v y, thì em vui lòng l m. M y n m nay em lo làm ó là làm

giùm cho anh. Song anh ph i b ch c Bác v t tr v ng ru ng dùng tài h cmà giáo hoá tá n, c i cách n a thì em m i ch u.

– m n em. Qua s tr v ây, v s ng v i ng ru ng, vui v i thú n viên,say v i công cu c canh tác ngh nông x mình.

Tri u v tay la l n:- n viên v n tu !Xuân nghiêm nét m t mà nói:- Cháu xin chú thím vui lòng cho phép cháu c i em Quyên ng cháu n b i

ngh a n ng tình sâu c a em i v i cháu.

Tri u v i Quan v tay la l n n a:- Gia ình v n tu .Ông T t hân hoan ng i vu t râu mà c i.Bà T t nói:– Tôi vui quá. ám c i r i, giao luôn hai s ru ng Cà Mau cho v ch ng nó coi.

Nó v a làm v a lo kh n t bên Khánh An thì ti n l m. Con ch u nh v y haykhông Xuân?

Xuân v i Quyên áp m t l t: “Con ch u”.Tri u nói:– ki m mua giùm cho v ch ng Quan m t s t d i n y ng gom h t mai

lan cúc tr c em v m t ch mà chung h ng thú n viên v i nhau.Xuân h t nói ti p:– Và ng chung lo m t m t nâng cao k thu t nông nghi p, m t m t ch n h ng

tinh th n, tài b i n n luân lý cho xã h i Vi t Nam.Cô Qu thêm:– Và ng thêu thêm m t b y ph ng hoàng ngày êm kêu mà ch ng h nh

phúc cho thanh niên nam n .y anh em ph n chí v tay la l n:

Gia ình viên mi n. Xã h i th ng bình. Nông nghi p phú phong. Qu c gia c ng th nh.

nh H i 9 – 193811 – 1942

ho bieu chanh y va tinh

Documents

ho bieu chanh con nha ngheo

ho bieu chanh day oan

ho bieu chanh tinh mong

ho bieu chanh ai lam duoc

ho bieu chanh nguoi that chi

ho bieu chanh hanh phuc loi nao

ho bieu chanh thay chung trung so

ho bieu chanh ngon co gio dua - quyen thu 1

ho bieu chanh thiet gia gia thiet

ho bieu chanh dai nghia diet than

ho bieu chanh bo vo

ho bieu chanh mot chu tinh

ho bieu chanh nang ganh cang thuong

ho bieu chanh hai khoi tinh

ho bieu chanh no doi - quyen nhut

ho bieu chanh lac duong

ho bieu chanh song thac voi tinh

ho bieu chanh chua tau kim quy

ho bieu chanh ke lam nguoi chiu

ho bieu chanh khoc tham