d.ini dani·~manlii( .ve· din 0 hizmetl .eriisamveri.org/pdfdrg/d205976/2012/2012_ozdemirs2.pdfbu...
Post on 12-Jul-2020
10 Views
Preview:
TRANSCRIPT
• • D.INI DANI·~MANLII(
.vE · 0 • •
DIN HIZMETL.ERI
Editorler:
Prof. Dr. Nurullah 1\LTA~ Prof. Dr. Mustafa KOYLU
•• •• GUNDUZ EGiTiM ve YAYINCILIK
ISBN: 978-605-5584-41-2
©Tum haklan GONDOZ EGITiM ve YAYINCILIK, TURIZM SANAYI TICARET LTD. ~tne aittir. Bu kitabm tamamr ya da bir krsmr 5846 sayrh yasanrn hukumlerine gore, GONDOZ EGITIM ve YAYINCILIK, TURIZM SANAYI TICARET LTD. ~l:nin izni olmaksrzm elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayrt sistemi ile ~ogaltrlamaz, yazrh, sozJG, gorsel-i~itsel kitfe ileti~im ara~lan yoluyla yayrnlanamaz, depolanamaz.
Baskt HaZJrltk: Turker $enaltun
Ilk Baskr: 2012
Baskt: HERMES TANITIM OFSET Buyuk Sanayi 1. Cad. No: 1 0.? lskjtler- ANKARA Tel: 0312 384 34 32
GUNDUZ EGiTiM ve YAYINCILIK TURiZM SANAYi TiCARET LTD. :?Ti. Gevizlidere Mahallesi 1218. Gad. 6/8 Balgat- ANKARA Tel: 0312.472 66 62 • Faks: 0312.472 66 08 www.gunduzyayincilik.com bilgi@gunduzyayincilik.com
CEZAEVLERiNDE DiN EGiTiMi VE DiNi DANI~MANLI~(
$uayip 6ZDEMiR
Sue;, tarih boyunca her donemde ve her toplumda var olan ve bugiin de bir
problem olarak varllglill devarn ettiren bir olgudur. Sue;, toplum diizenini
bozup, insanlar aras1 ili~kileri olumsuz yonde etkilemektedir. Son yillarda
toplumumuzda sue; i~leyip cezaevlerine1 giren ki~ilerin saytsmda siirekli ar~
h~ ya~anmaktadtr.2 Suc;lardaki artJ~larm yarn srra sue; i~leme bic;irnlerinde de
de~iklikler meydana gelmektedir.
Sue; ~lemenin ve suc;lardaki arh~m ~iiphesiz c;ok c;e~itli nedenleri vardtr.3
Genelde sue;, failin genetik, ki~ilik ve c;evre faktorlerinin bir sonucudur.4 Fa~
Birbirinden olduk~a farkh mekanlara ve standartlara sahip cezaevleri bulunmaktad1r. Bunlan
~ocuk ceza ve 1slahevleri, a~1k, yan a~1k ve kapah cezaevleri olmak Ozere dort gruba ay1rabiliriz.
(Ceza lnfaz Kurumlan ile Tevkif Evlerinin Yonetimine Dair 13.7.1965 tarih ve 647 sayi11 kanun,
luzOk md. 110, Resmi Gazete, 01.08.1967 tarih ve 12662 No'lu.)
2 Ocak 2011 tarihi itibariyle cezaevlerindeki hOkiimiO ve tutuklu say•s• 122.404'tiir. Bunlarm
35.183'0 tutuklu, 20.224'0 hiikmen tutuklu, 66.997'si hOkOmiOdOr. http:// www.cte.adalet.gov.
tr /. 05.04.2011.
3 Manuel Lopez Rey, Tiirkiye'de Sut;lularm lslaht Ozerine Rapor, <;ev. Mustafa T. Yucel, Van A~•k
Cezaevi Matbaas1, Ankara, 1967, s. 38.
4 Wilhelm Bernsdorf, Friedrich Bulow, Worterbuch der Sozio/ogie, Stuttgart, 1955, s. 593.
Vini 'Dom,frrum/rk ~e 'Din Hizmet/eri I 305
kat suc;:luluk sebeplerinin c;:evredeki sosyal ve siyasal degi~imler kadar, ki
~ide de aranmas1 hususunda kriminologlar arasmda geni~ bir gorii~ birligi
bulunmaktadLr. 5
Sue;: i~leyen ki~ileri oncelikle, biitiin ozellikleriyle tarumak_gerekir. Zira, bu
~ahlslarm sue;: i~lemelerinde etkili olan nedenler ara~tmlmadan ve psikolojik
durumlar1 incelenmeden cezalandmlmalar1 ve suc;:u olu~turan faktorlerin
ortadan kaldLrllmayt~l, problemleri daha da artlrmakta ve ic;:inden c;:llolmaz
hale getirmektedir.
Bugiin biiyiik bir kitleyi ic;:erisinde tutan cezaevleri, toplumsal bir problem
haline gelmi~tir. Bu kalabalik kitle her gec;:en giin agrrla~an sorunlara sebe
biyet vermektedir. Yer darhg1, fazla saytda personelin gorev yapma zorun
lulugu, cezaevlerine daha fazla kayn~ aktarma, mahkUmlarm egitimi ve
uyumu c;:ah~malar1, bu sorunlardan one c;:Il<anlard1r.
Cezaevlerinde on plana c;:lkan problemlerin c;:oziimiinde oncelild! olan hu
sus; mahkiunfarm egitimi, i~ledikleri suc;:tan pi~manhk duymalar1 ve uyum
lu bir ki~ilik yap1sma sahip olabilmeleridir. <;:e~itli nedenlerden dolayt sue;:
i~leyip cezaevlerine giren bu l<.i~ilerin egitirni ve uyumlu bir ~ekilde topluma
kazan~Ilmalar1, hem kendileri hem de toplum ac;:1smdan onemlidir. Mah
kt1mlarm egitimi konusunda sadece ceza ile yetinilmemelidir. $u bir gerc;:ek
tir ki, mahkt1mlarm egitimi, cezalandumak ve dart duvar arasma mahkUm
etmekle degil, yol gosterici ve sorumluluk duygusunu kazandu1c1 egitimi
onlara vermekle miimkiindiir.
Mahkumlarm egitirninde klinik terapi, davraru~ degi~tirme ve daru~manhk
~eklindeki miidahalelerin yaru srra moral ac;:1smdan da mahkllmun ya~am1n1
degi~tirebilmek ic;:in dine ihtiyac;: oldugu bilinen bir gerc;:ektir.6
~odern infaz anlayt~mm kurucusu olarak kabul edilen John Howard'a gore
iyi bir hapis sisteminin ana unsurlar1 arasmda ahlal<.i ve dini terbiye de yer al.:.
malctadJi. Diger unsurlar ~unlardu: a- Mahkt1mlarJii saghldarmm korunmas1,
b- Disiplin, c- Ahlaki ve dini terbiye, d- <;:ah~marun zorunlu tutulrnas1 ve mes
lek ogretilmesi, e- iyi ~al esaslarma bagh olarak hafi.fletilen h_iicre cezas1:1
5 Mustafa T. YO eel, Kriminoloji, Su~ ve Ceza, Ada let Te~kilatm1 GO~Iendirme Vakf1, Ankara, 1986, s. 158.
6 TOlin Giin~en l~li, TOrkiye'de Cezaevlerlndeki Rehabilitasyon Faaliyetlerlyle ilgili Sasyolojik Sir
Analiz, T. C. Adalet Bakanhgr Yana~1k Cezaevi Matbaas1, Ankara, 1999, s. 53.
7 Mehmet Kurt, Cezalarm lnfaz1 ve Ceza lnfaz Kurumlarmm Sorunlafl, Adalet Yay1nevi, Ankara, 2007,s.29.
306 I Vini 'Donfimanlrk l'e 'Din Hizmet/eri
MahkCunlarla ilgili yap!.lacak c;:ab.~malarda amac;:lanan, onlarm egitimi ve
uyumudur.8 Bugiin cezaevlerinde mahkCunlarm egitimine ve uyumuna
yonelik olarak "Din ve Ahlak Bilgisi" dersi adl altmda din egitimi faaliyeti
yiiriifi:ilmektedir. Bu sayede, onlar1 milli, ahlaki, insani, manevi ve kti.ltiirel
degerleri benimseyen, koruyan ve geli~tiren, ailesini, vataruru ve milletini
seven, beden, zihin, ahlak ve duygu bakml.mdan dengeli ve sagllkl.t bir yapt- ·
ya sahip, insan haklarma ve onuruna saygtlt, yaptct, yarabct ve verimli ki~iler
olarak yeti~tirmek,9 boylece ic;: varhldarma niifuz ederek bir daha sue;: i~le
melerinin 6niine gec;:mek, onlart uyumlu ve topluma yararlt bir fert olarak
serbest btrakmak amac;:lanmaktadtr.
MahkCunlarm uyumlu bir ki~ilik yap1Sma sahip olmast "pedagojik" bir f~a
liyeti gerektirir. Bunun ic;:in oncelikle mahkCunlarm psikolojilc hallerinin iyi
bilirunesi gerekir. Ancak bu sayede, onlara yeni bir ruh a~tlamak miimkiin
olabilir. Cezaevlerinde din egitiminin pedagojil< ilkelere uygun, diizenli ve
programlt bir ~ekilde verilmesi, din egitiminde mahkCunlarm psikolojik hal
lerinin dikkate almmas1 ve din egitimcilerinin mahkCun psikolojisiyle ilgili
·azel egitimden gec;:mesi, bu egitimden daha iyi sonuc;:lar almmasma ve mah
kfunlarm i~ledikleri suc;:lardan pi~manhk duyarak uyumlu bir ~ekilde toplu
ma donmelerine son derece olumlu katktlar saglayacakttr.
Bu boliimde, cezaevlerinde yiiriitiilen din egitimi ve ogretimi ele almacak
ttr. Boliim genel olarak dart kts1mdan olu~acal<ttr. Birinci ktsunda cezaevle
rindeki mevcut Din ve Ahlak Bilgisi dersi uygulamasr ele almacakttr. ikinci
ktsrmda mahkCunlarm uyumu ve topluma kazandtrtlmasmda din egitiminin
rolii iizerinde durulacakttr. Oc;:iincii klsunda cezaevlerinde "Din ve Ahlak
Bilgisi" dersine giren Diyanet gorevlilerinin, mahkCunlarm egitiminde dik
kat etmeleri gereken hususlara yer verilecektir. Dordiincii klsunda ise ceza
evlerinde din egitiminin temel problemleri iizerinde durulacakttr.
8 Michel Foucalt, Hapishanenin Dogusu, <;ev., Mehmet Ali Kdr~bay, lmge Kitabevi, Ankara, 1992, s. 343.
9 Ceza lnfaz Kurumlan ile Tevkif Evlerinin YOnetimine Dair 13.07.1965 tarih ve 647 sayrh kanun, Tiizuk md. 110, Resmi Gazete, 01.08.1967tarih ve 12662 No'lu.
'Dini 'Dan~manlrk Ve 'Din Hizmelleri I 307
A. Cezaevlerinde Din ve Ahlak Bilgisi Dersi Uygulamast
Cezaevlerinde Uygulanan ilk Din ve Ahlak Bilgisi Dersi Miifredat
Program.t ve Faaliyetleri
Olkemizde cezaevlerindeki din egitiminin tarihi c;:ok eskilere gitmemekte
di.J;. 1950'li yillarda cezaevlerinde ahlaki ic;:erikli dini sohbetlerin yapilma
sma yonelik olarak Adalet Bal<arlligt ile Diyanet i~Ieri Ba~karlligt arasmda
yazt~malar yap~tlr. Yaptlan bu yaz1~malarda10 vaizlerin haftada en az 2
defa cezaevlerinde vaaz vermesi isten~tir. Vaizlerin yapacagt telkinlerle, ,
mahkumlarm i~ledikleri suc;:lardan pi~manhl< duymalar1 ve topluma kazan
drrilmalart amac;:lanmt~tlr.
1960'11 yillarda, vaizlerin cezaevlerinde gorevlendirilmeleri konusu tekrar
giindeme ge~tir. Diyanet i~leri Ba~kanll~1 miiftiiliildere gonderdigi 7 Ha
ziran 1963 tarih ve 15848 sayili genelgede, cezaevlerinde ahlaki ic;:erikli kon
feranslart oncelikle vaizlerin vermesini, vaizi olmayan yerlerde miiftiilerin
gorev almasllli, mahkUmlara hitabette nazik ve yumu~ak bir uslup kullarul
mastru ve onlarm tslahmm hedef almmasllli istemi~tir.11
Adalet Bakanllgt 24.01.1964 giin ve .2828 sayili yaz~s1 ile, Diyanet i~leri Ba~
karillgmca gorevlendirilen vaizlerin cezaevlerinde, 1963 yilindaki faaliyetle
rinden olumlu sortuc;:lar almdtgllli belirtmi~ ve Devlet Bakanllgma gonder
digi 18.03.1964 tarih ve 8521 sayili yaz1 ile, vaizlere 1964 yilinda da biitiin
il ve ilc;:e cezaevlerinde, haftada 2 giin olmak iizere dini ve ahlaki ic;:erikli
konferanslar verdirilmesini istemi~tir.12
Diyanet i~Ieri Ba~kariligt 7 Haziran 1963 tarih ve 15848 sayili genelgeye ek
<;>larak yaytnladtgt 1 Nisan 1964 tarih ve 8118 sayili genelgede, cezaevlerinde
:verilen vaaz ve dini konferanslarm Adalet Bakarlligmca takdir edildigini du
yurmu~ ve bu c;:all~malarm daha verimli bir ~ekilde siirdiiriilmesini istemi~tir . .
1964'te Ankara'da Vaizler Semineri'nin sona ermesi dolaytstyla diizenlenen
to rene kattlan donemin Adalet Bakaru Vedat <;umrall, vaizlerin cezaevlerin-
10 Adalet Bakanhgrmn Diyanet l~leri Ba~kanhgrna gonderdigi 05.08.1950 tarih ve 17565 sayr;
02.09.1950 tarih ve 19300 sayr; 27.11.1950 tarih v~ 24356 sayr ve Diyanet l~leri Ba~kanhgrnrn Adalet Bakanhgrna gonderdigi 8 Mart 1951 tarih ve 4559 sayrh yaZJian.
11 Bkz., Mehmet Bulut, Diyanet f~teri Ba~kanftgt'nm Yaygm Din Egitimindeki Yeri, Ankara Oniversitesi
Sosyal Bilimler EnstitOsO, (Yayrnlanmamr~ Doktora Tezi), Ankara, 1997, s. 53.
12 Diyanet Dergisi, C. 3, Sayr:4, Ankara, 1964, ss. 101-102.
308 I 'Dini 'Dan~Smanlrk Ve 'Din Hizmetleri
deki hizmetlerinden dolaYJ. te~ekkiir etmi~, yaptigl konu~mada ozetle ~unla
n soylemi~tir: Tiirkiye cezaevlerinde 40 bin su<;lu vardrr. Ancak bunlarm %
10'u bile potansiyel su<;lu degildir. Yani bunlar su<;u meslek edinmemi~tir.U
Adalet Bakanhgmm v.iizlerce cezaevlerindeki mahkfun.lara diizenli bir ~e
kilde dini ve ahlaki i<;erildi konferanslar verilmesi yoniindeki 1srarh talebine,
baz1 cezaevi yoneticilerinin gereken ilgiyi gostermedigi goriilmii~tiir.
Yargttay'm 28 I 01 I 1974 tarih ve 5 I 1 saylli kararmda, bu hususa ~u ~ekilde
deginilmektedir:
"Din adamlarmm cezaevlerinde gorevlendirilmeleri hakkmda Diyanet i~leri
Ba~kanhgmdan alman 09/02 I 1974 giin ve 74-28 saylli yaz1 ile ekleri ili~ikte
gonderilmi~tir.
Diyanet i~leri Ba~kanhgt'nm sozii ge<;en genelgesi ile eklerinde de belirtil
digi gibi, genel af kanununun <;lkarl1masmm pek yal<m.oldugu bu giinlerde
topluma iade edilecek olan hiikiimlii ve tutuklularm yeniden su<; i~leyerek
cezaevlerine donmesini onlemek ve nedamet gostermi~ bulunan bu vatan
da~laruruzm yararh bir ki~i olaral< cemiyete intibaklar1n1 saglamak maksa
dtyla Diyanet i~leri Ba~kariligt ile BakanhglnlZ arasmda varuan mutabakat
sonucu, kendilerine dini, ahlak.i ve i<;timai konferanslar vermek iizere se<;kin
din adamlar1 gorevlendirilmi~ bulunmal<tadtr.
Ancal<, olumlu neticeler verme.kte oldugu mii~ahede olunan bu konferans
lara, sayliar1 mahdut da olsa bir l<1Slffi cezaevi savcuar1 ile cezaevi miidiirle
rinin gereken ilgiyi laylk-i ve<;hiyle gostermedikleri istihbar olunmal<tadrr.
Bu itibarla; su<;lulugun buyiik ol<;iide onlenmesi ve bahis konusu kader
kurbanlarmm tekrar su<; i~leyerek ozgiirliiklerinin lGsttlanmasma meydan
verilmemesi ve onlarm topluma yararh bir insan olarak intibaklatmm sag
lanmast bak1mmdan, din adamlaruruzm cezaevlerine gelerek verecekleri
konferanslara gerek~n yal<m alakanm gosterilerek hiikiimlii ve tutuklularm
tamam1n1n kortferansta haztr bulunmalar1n1n teminini, evvelki genelgeleri
mizde de teblig oldugu iizere konferans metninin her ay bal<anhga gonderi
len faaliyet raporlar1 ile birlil<te gonderilmesini"14
13 Diyanet Dergisi, C. 3, Say1: 8-9, Ankara, 1964, ss. 198~203.
14 Miita/aa ve Tamimler, Yan A~1k Cezaevi Matbaas1, Ankara, 1976, ss. 149-150.
'Di11i 'Donl/monlrk ~e 'Din Hizmelleri I 309
Diyanet i~leri Ba~kanhgmdan ahnan 09 I 02 I 1974 giin ve 74-28 sayili go
revlend.irme yazlSr, Ceza ve Tevkifevleri Genet Mi.idiirli.igi.iniin 15 I 02 I 1974 tarih ve 11-19 sayili tamimiyle cezaevlerine gonderilmi~tir.15
Adalet Bakanhgr 1975'de yaymladtgr bir tamimle de cezaevlerinde din egiti
mi i~in gerekli ti.im ara~ gere~ teminini ve finanstru iizerine alnu~tlr. Bakan
ltk "Cezaevlerinde Egitim ve Manevi Kalkmma" adt altlrlda, manevi kalkm
ma yani din egitimi ile ilgili tutumunu ~u ~ekilde ortaya koymu~tur:
"Hi.iki.imli.i ve tutuklularm moralmen kalkmmalartru saglamak, onlardaki
nedamet duygulartru artumak amacryla, Cumhuriyet savcrlarr ve cezaevi
mi.idiirlerinin her tiirli.i vasrtadan yararlanmaya bi.iyiik gayret sarfetmeleri
icab etmekted.ir.
Yme hiiki.imli.i ve tutuklularm moralmen kalkmmalarr i~in, sinema makinasr
bulunan cezaevlerinde, egitici ve ogretici kiiltiir filmlerinin temini suretiyle
gosterilmesi ve aynca, Bakanlrl<tan gonderilecek kitaplarm dt~mda halk egi
tim merkezleri ve diger kurulu~larla temasa ge~ilerek onlara yararh kitap ve
eserlerin mahallen saglanmasmda bi.iyiik faydalar bulundugu a~ikardrr:'16
· Daha sonraki yillarda Adalet Bakanhgr ve Diyanet i~le~i Ba~kanhgr arasmda,
cezaevlerinde din hizmetlerinin yiiriitiilmesi ile ilgili i~birligi devam eder.
Fakat tam olarak arzu edilen bir di.izenleme saglanamaz. Bununla beraber,
cezaevlerinde din egitiminin ciddi ~ekilde ele almmasr, 1980'li yillara rastlar.
"Ceza ve Tev_!<ifEvleri"ni hirer "Egitim Yuvasr" haline getirebilmek amacryla,
1981 yrlmdan itibaren buralarda egitim ve ogretim faaliyeti ba~latrlrr.
Bununla ilgili olarak ilk once, 22 Nisan 1981'de Ceza ve Tevkif Evleri Genel
Mi.idiirli.igii Egitim Birimi kurulur. Birimin ama~larr: Hi.iki.imli.i ve tutuklula
trn egitimi-ogretimi, manevi kalkmmalarmrn saglanmasr ve rslah edilmeleri
konusuyla ilgili icra planlartru yap mal<, mi.ifredat programlartru hazrrlamal<,
egitim ve ogretim ~ah~malartru sevk ve idare etmek, denetleyip sonu~lan
drrmak, takip edip yonlend.irmek, tiirn kamu kurulu~larr ile i~birligi yap
mak, gerekli yonetmelikleri hazrrlamak ve bu sahada her tiirli.i ~ah~mayr
yiiri.itmektir.
Sonraki a~amada cezaevlerinde, i~inde Din ve Ahlak Bilgisi dersinin de yer
aldrgr, genel ki.iltiir derslerinden olu~an bir egitim programr yiiriirli.ige gi-
15 Miitalaa veTamimler, C.T.G.M. 15/02/1974 tarih ve 11-19 saylltTamim, ss. 149-150.
16 Miita/aa veTamimler, C.T.G.M. 15/02/1974 tarih ve 11-19 saYJhTamim, s. 176.
310 I 'Dini 'Doni/IIIOIIIrk ve 'Din Hizmetleri
rer.17 Egitim prograrmnda yer alan derslerden Din ve Ahlak Bilgisi dersini
okutmal< i~in Diyanet i~leri Ba~kanltgma bagll miiftiiliiklerce gorevlendiri
lecek yiiksek tahsilli miiftti, vaiz ve din gorevlilerinin, diger dersler i~in de
Milli Egitim Bakanltgma bagll okullarda go rev yapan bran~ ogretmenlerinin
gorevlendirilmesi kararla~t:mlnu.~ttr.18
Cezaevlerinde boyle bir egitim prograrm uygulanmaslnll1 amact, yiiriirliikte
olan derslerin miifredat prograrnlarlill ba~artya ula~ttrmak, okuma-yazma,
ilkokul, ort:aokul ve liseyi bitirme kurslarlill. yaygtnla~ttrmak, hiiki.im.J.i.i ve
t:ut:uldulan tslah edip topluma kazandtrabilmek, bran~ ogretmenlerini, mi.if
t:i.i, vaiz ve her t:i.irli.i egiticileri cezaevine ~ekebilmek ve onlart riskli, i.irki.it:i.i
ci.i ~artlara ragmen burada t:utabilmektir. 19
Cezaevlerinde kadrolu vaizlerce Din ve Ahla.k Bilgisi dersinin verilmesi ka
rarlnll1 ardmdan, bu dersle ilgili miifredat progranu. haztrlanmast gi.indeme
gelmi~tir.
Genelkurmay Ba~kanltglilln 16 Eyli.il1981 gi.in ve 7130-818-81 sayili emir
led uyarmca, Adalet Bakanltglilln "Egitim Birimi" ile "Bilirnsel Kurul" tara
fmdan Din ve Ahlak Bilgisi· mi.ifredat prograrm haztrlannu.~ttr. Bu program
Diyanet i~Ieri Ba~kanlt~ 1 Nisan 1982 tarih ve D I 4-2 I 552 sayili gori.i~
leri ve Gene! Kurmay Ba~kanltgmm 24 Mart 1982 tarih ve 1700-19-82 sayili
tensipleriyle cezaevlerinde uygularuru~ttr. 20
Genel Prensipler, ama~lar, a~Iklamalar ve mi.ifredat ~eklinde di.izenlenen
mi.ifredat prograrm, sekiz kademeden olu~mu~tur. Bu kademeler i~erisinde
toplam 74 i.inite yer ~ttr. inan~ ve ibadet konulart, ailemiz-evirniz ve
~evremiz, Atat:i.irk'i.in dinimiz ve lai.klil< ile ilgili gori.i~leri, temizlik ve dogru
luk, islam'da ~~maya verilen onem, savurganhk, laiklik ve islam, vatan ve
millet sevgisi, milli birlil< ve beraberlik, vatanda~W< gorevleri, ahlal<i gorev
ler, devlete kar~1 gorevler, ~evremizdeki insanlara kar~1 sorumlululdar, tore
ve geleneklerimiz, Ti.irkler ve Mi.isli.imanhk, dinler hakkmda gene! bilgiler,
17 Bu egitim programmda yer alan dersler ~unlardrr. TOrkc;e, Turk Dili ve Edebiyatr, Tarih ve TUrk lnkrl~p Tarihi, Yurtta~hk ve Medeni Bilgiler, lurk Sanau ve Medeniyeti Tarihi, Sosyoloji, Psikoloji,
Din ve Ahlak Bilgisi, Beden Egitimi, I~ ve Meslek Egitimi, Muzik, Resim-1~. (13 Ekim 1983 Tarih ve
18190 Sayrh Resml Gazete, Madde: 6, 5. 11.)
18 13 Ekim 1983Tarih ve 18190 Sayrh Re5mi Gazete, Madde: 6, s. 11.
19 13 Ekim 1983Tarih ve 18190 Sayrh Re5ml Gazete, Madde: 1, 5. 9.
20 Bkz., Din ve Ahldk Bilgisi Mufredat Programt, Ada let Bakanl@ Yaymr, Ankara, 1982;ss. 2-3.
Vini Vanl[manlrk ~e Vin Hizmetleri 1311
gorgii kurallan, ogretmenlik, dini giinler, aylar ve geceler, miifredat progranunda one c;Ikan iinite ba~Wdaru:hr.21
Boylece cezaevlerinde Din ve Ahlak Bilgisi dersi adl altmda, yiiksek tahsilIi vaizler tarafmdan yiiriitiilen, planh ve programh bir din egitimi faaliyeti
ba~larru~tlr.
Cezaevlerinde Din ve Ahlak Bilgisi dersine girmek ic;in miiftiiliiklerce genelde, vaizler gorevlendirilmi~tir. 1986 yllinda vaizlerin cezaevlerindeki statiileriyle ilgili mii~terek esaslar ~oyle tespit edilmi~tir:
"1- Cezaevi vaizlerine, cezaevi idaresince gorev yaptr.gz cezaevinde
mahkUm ve tutuklularla ferdi goru~meler yapmak, din fi~lerini
doldurmak ve derse hazzrlanmak amaczyla, masa ve sandalye gibi
luzumlu e~yasz bulunan mustakil bir 9alt~ma odasz tahsis edilir.
2- Cezaevi vaizlerine Diyanet i$leri Ba~kanlzgz ilgili mevzuatr.na gore
maa~ kar~zlzgz olarak r;alz~mak zorunda olduklan saatten fazla fa
lL~malarma kar~tlzk, 13 Ekim 1983 tarih ve 18190 saytlz Resmi Ga
zete ile yayzmlanarak yurur/Uge konulan 1'Adalet Bakanltgz Ders ve
Ek Ders llcretlerine ili~kin Kanun" hukUmlerine gore ek ders ucreti
odenir.
Aynca, personelin hizmet ifi egitim falt~malarmda ogretim gorev
lisi olarak da gorev verilebilir. Bu go rev kar~zlzgz ucret, Butr;e Kanu
nu'nun ilgili maddesinden kar~Llamr.
3- Cezaevi vaizleri, C. Savczlzgz ve muftiinun cezaevi vaizi ile birlikte
hazzrladzklan program r;err;evesinde gorev yaparlar. Bu program
da;
a. Vaaz ve konferansa,
b. Derse,
c. Ferdi goru~melere yer verilir.
4- Cezaevi vaizleri, cezaevlerinde go rev yaparlar. Ancak, Cuma gun
leri muftU/Ukr;e programlanan camilerde vaaz ederler. Bunlar haf
tada 6 saat maa~ kar~zlzgt gorev yaparlar. Diger saatler ir;in ilgili
kararnameye gore ek ders ucreti alabilirler.
izinleri, r;alt!jtr.klan cezaevi Cumhuriyet Savcllzgzmn olumlu goru
~u uzerine muftU!Ukr;e verilii'22
21 Din ve Ahlak Bilgi5i Miifredat Programr, 55. 1-20.
22 Bkz., Oiyanet l~leri Ba~kanlrgr Ta~ra Te~kilatr Gorev ve <;alr~ma Y6nerge5inin Bazr Maddelerinin
312 I 'Dini 'Datzljmanlzk Ve 'Dir1 Hizmetleri
Goriildiigii gibi, cezaevlerinde go rev yapan Diyanet personeli, Din ve Ahlak
Bilgisi dersine girmek, vaaz etmek, <;:e~itli dini konularda konferans diizen
lemek, tutuldu ve hiil<iimliilere dini d~manhl< hizmeti sunmak gibi go
revleri yerine getirmek durumundadrr.
Cezaevlerinde yiiriirliige konan Din ve Ahlak Bilgisi dersi, diger genel kiiltiir dersleriyle birlikte, 1981-1991 yillan arasmda, tiim tutuldu ve hiil<iim
liiler katJlacak ~ekilde yiiriitiilmii~tiir. Din ve Ahlak Bilgisi dersiyle birlikte
okutulan genel kiiltiir dersleri, 1991 yilinda uygulamadan kaldmlml$tll'.
Boylece, cezaevlerinde uygulanan egitim programmdan sadece Din ve Ah
lak Bilgisi dersi istege bagll olarak, 1991 yllindan itibaren giiniimiize kadar
devam etmi~tir.
1993 yilinda, 1982 yilindan itibaren uygulanan Din ve Ahlak Bilgisi miifre
dat programma ilave olarak, din dersinde hangi konulara ag1rllk verilmesi
gerektigine clair cezaevlerine "Yavuz Harekat Plaru" ach altmda bir genelge
gonderilmi~tir.23
Cezaevlerinde Din ve Ahlak Bilgisi Dersi Uygulamasmda Diyanet i~leri Ba~kanhgmm Ostlendigi Fonksiyon
Diyanet i~Ieri Ba~kanllg1 Tiirkiye'de din i~lerini yiiriitmekle gorevli bir kuru
lu~tur. Genel idare i<;:erisinde yer alan Diyanet i~leri Ba~kanlig1, ozel kanun
da belirtilen gorevleri yerine getirir. Bu husus Anayasa'nrn 136. maddesinde
~oyle belirtilmektedir:
"Genel idare i<;:inde yer alan Diyanet i~leri Ba~kanllg1, laildik ilkesi dogrul
tusunda, biitiin siyasi gorii~ ve dii~iinii~lerin ch~mda kalarak ve millet<;:e da
yaru~ma ve biitiinle~meyi ama<;: edinerek, ozel kanunda gosterilen gorevleri
yerine getirir:'24
Anayasada ifadesini bulan ozel kanun, Diyanet i~Ieri Ba~kanllgmm so
rumluluk alanm1 ~u ~ekilde ortaya koymaktadll': "Diyanet i~Ieri Ba~kanll
gl islam dininin inan<;:lan, ibadet ve ahlak esaslar1 ile ilgili i~leri yiiriitmek,
din konusunda ceiniyeti aychnlatmal< ve ibadet yerlerini yonetmek il~
gorevlendirilmi~tir:'25
De!:ji~ikligine Dair 19.06.1986 tarih ve 491 say1h yaz1, Madde:28, Madde:30.
23 16.02.1993 tarih ve 6640 say1h genelge. (Bu genelgede din dersinde Turkiye:nin birlik ve
beraberligine ag1rhkh olarak yer verilmesine ve zararh cereyanlara dikkat c;ekilmesine vurgu
yapdmaktad1r.)
24 Tiirkiye Cumhuriyeti Anayasas1 1982, Madde:136, Kurti~ Matbaas1, Istanbul, 1990, s. 104.
25 22 Haziran 1965 tarih ve 633 say1h Diyanet l~leri Ba~kanhg1 Kurulu~ ve Gtirevleri Kanun, Madde: 1,
Vini Van!fmanlrk ~e 'Din Hizmet/eri 1313
Olkemizde, din i~lerini diizenlemek ve halkm dini problemlerini <;:oziime
kavu~turmakla gorevli Diyanet i~leri Ba~kanhg1, yaygm din egitimi alanla
nnda faaliyet gostermektedir. Diyanet i~leri Ba~kanhgt onci.iltigiinde ger
<;:ek.le~tirilen I. Din $urasmda, yaygm din egitiminin alaru camiler, egitim
merkezleri, Kur'an kurslan, hastane, cezaevi ve <;:ocuk tslahevleri, i~yerleri,
aile ve anaokullan olarak belirlenmi~tir.26
Diyanet i~leri Ba~kanhgmca ger<;:ekle~tirilen yaygm din hizmetleri uygula
masmda, cezaevleri onernli bir yer tutmaktadtr. Cezaevlerinde din egitimi
ve dini daru~manhk hizmetlerini ytirtiten ve buralara gorevli temin eden
kurum Diyanet i~leri Ba~kanhgt'dtr.
Cezaevlerinde din egitimini ytirliten vaizlerin yapacal<lar1 i~ler, kanunda
a<;:lk bir ~ekilde belirle.nmi~tir:
"Din adarm, htikiimlti ve tutuklulara vaaz etmek, dini egitim ve telkinde bu
lunmak, manevi yonden kalkmmalar1 i<;:in <;:ah~makla gorevlidir:'27
"Din adarm, htikiimliiniin manevi kalkmma yoniinden gosterdigi geli~meyi,
sicil ve mti~ahede fi~inin din durumu boltimiine kaydeder:'28
2000'li yillara kadar cezaevle~inde din egitimi uygulamasuun, genelde ce
zaevi yonetimi ve miifti.ili.i.klerin i~birligi sonucu gorevlertdirilen vaizler ta
rafmdan ytirtitiildtigti, bu vaizlerin mahktlm psikolojisiyle ve din dersinin
cezaevi ~artlarmda nasd verilebilecegiyle ilgili olarak hizmet-i<;:i egitime tabi
tutulma~~.n gorillm~ttir. Bu durum cezaevi vaizlerinin, mahktlmlarla is
tenilen dtizeyde ileti~u:n kuramamalarma ve bunun sonucu olarak cezaevle
rinde go rev yapmakta <;:ekingenlik gostermelerine sebep olrnu~tur.
Bunun bir eksiklik oldugunu fark eden Adalet Bakanhg-t, Diyanet i~leri Ba~-
' · kanllgt ile birlil<te 2001 ydmm ilk aylarmda, cezaevlerinde din egitiminin
yeniden gozden ge<;:irilmesi ve bu konuda iyile~tirici dtizenlemelere gidil
mesi yoniinde <;:alt~ma ba~la~tlr. Ba~lattlan bu <;:alt~ma dogrultusunda
Adalet Bakanhgt ile Diyanet ~leri Ba~kanllg1 arasmda,: tutuklu ve htikiim
li.ilerin dini ve ahlaki geli~melerini saglamaya yonelik i~birligi yapmak ii~e
re bir protokol im-zalanmt~tlr. ProtokollS Mayts 2001 tarihinde ytirtirltige
girmi~tir.
26 I. Din ~urasr Teblig ve MOzakereleri I, Diyanet l~leri Ba~kanhgr Yayrnlan, Ankara, 1995, s. 62·64.
27 02 I 08 I 1983 tarih ve 83 I 6920 Sayrh Kanun, Madde: 36 I A.
28 02 I 08 I 1983 tarih ve 836920 Sayrh Kanun, Madde: 36 I 8.
314 I 'Dini Van~Imanlrk 'le Vin Hizmelleri
Bu protokoliin amac1, ceza infaz kurumlan ve tutukevlerin:de bulunan hii
kiimlii ve tutuklularm dini ve ahlaki duygularllll geli~tirerek, yeniden toplu
ma kazandmlmalarllll saglamakt:Ir.29
Protokol'de Adalet Bakanhg1 ile Diyanet i~leri Ba~karilig1'nm gorev ve yii
kiimlilliikleri ~oyle belirlenmi~tir.
Adalet Bakariligmm Go rev ve Yiikiimlilliikleri:
1- Kurum ic,:inde derslerin i~lenmesine uygun bir yerin dershane ha
line getirilmesini saglamak ve imkanlar olc,:iisiinde egitici arac,: ve
gerec,:leri temin etmek,
2- Derslerin belli bir diizen ic,:erisinde yiiriitillmesi ic,:in gerekli on
lemleri almak,
3- Derslerde gorevlendirilecek mi.iftilliik personelinin, emniyetli ye huzurlu bir ortamda c,:a.Lt~malar1 ic,:in gerekli onlemleri almal<,
4- Derse katllacak hiikiimlii ve tutuklularm, sue,: ve ogrenim durum
larma gore gruplandmlmalarUll saglarnal<,
5- Kadrolu olarak kuruma atanan mi.iftilliik personeline giinde il<i
saat, dl~ardan gelen personele fiilen girdilderi ders saati kadar "ek
ders" iicreti odemek.
6- Ders ve konferans vermek ve rehberlik yapmakla gorevlendirilen
mi.iftilliik personelinin kurum arac,:larmdan yararlanmalarUll ve bu
elemanlara kurumlarda iml<aruar olc,:iisiinde ayn mekanlar sagla
mak,
7- Hiikiimlii sicil mii~ahede fi~lerinde yer alan "Din" boliimiiniin,
kurumda gorevlendirilen mi.iftilliik personeli tarafmdan doldurul
masUll saglamalc,
8- Kurumlarm ya}'Ul sec,:ici kurulun~a mi.iftilliik personelinin de go
rev alaral<, kiitiiphanede bulunan dini l<itaplarm gozden gec,:irilme
sini ve bagt~ yoluyla kurumlara alman dini l<itaplarm bu gorevliler
tarafmdan incelenmesini saglamal<. 30
29 Adalet Bakanhgr lie Diyanet lsleri Ba~kanhgr Arasrnda Tutuklu ve Hukiimlulerin Dini ve Ahlaki
Geli~melerini Saglamaya Yonelik l~birligi Protokolu, Madde: 1.
30 Adalet Bakanhgr lie Diyanet lsleri Ba~kanhgr Arasrnda Tutuklu ve HukumiOierin Dini ve Ahlaki
Geli~melerini Saglamaya Yonelik l~birligi Protokolii, Madde: 4.
Vini 'Danijmanhk ~e Vin Hizmelleri I 315
Diyanet t~leri Ba~kanllgmm Go rev ve Yi.ikiirnliiliilderi:
1- Kurumlann biiyiildiigu ve niteligi goz online almarak, kurumlara
"Dini Daru~man" olarak miiftiiliil< personelini gorevlendirmek,
2- Miiftiiliik personelince, tutuklu ve hiikiirnliilere dini ve ahlaki
bilgiler vermek, bu konulardald yanli~ bilgilerini diizeltmek, dini
duygu ve d~iincelerini geliljtirerek, insan, aile, millet ve vatan sev
gisini aljtlamak,
Bunu saglamal< ic;:in kururnlarda haftada en az iki giin Din Kiilti.iri.i
Ahlak Bilgisi Dersi ve dini sohbetler ile ayda bir kez konferans ver
mek iizere, "Din ve Moral Hizmetleri" gorevini yiiriitmek,
Sosyal ve kiiltiirel faaliyetler kapsanunda, istek halinde Kur'an-1
Kerirn ogretirni ve dini vecibelerin yerine getirilrnesini saglamak,
3- Ders verecek olan miiftiiliil< personelinin, Unite alt ba~W<laruu ay
rmtili olarak hazulayarak, kurum idaresine iletmesini temin etmek,
4- Ders konularmm sec;:imini, hi.ikiirnlii ve tutuklularm ozellikleri,
Adalet Bal<anllgmm Miifredat Programt ve Milli Giivenlik Kuru
lunun Tavsiye Kararlarrm da dikkate alaral< yap mal<, ·
5- idareye verilecek dilekc;:elerle, hiil<iimlii ve tutuklularm dini konu
lardaki ozel goriiljme taleplerini karljllamal<,
6- I(ururnlarda gorevlendirilen miiftiiliik personelinin denetirnleri
nin yapllarak, diizenlenen raporlardan bir ornegini Ceza ve Tevki
fevleri Genel Miidiirliigiine ulaljtlrmak,
7- Kururnlarm yaym sec;:ici kurullarmda, miiftiiliik personelinin de
go rev almasrm, l<iitiiphanede bulunan dini kitaplarm gozden gec;:i
rilrnesini ve bagt~ yoluyla kuruma alman dini kitaplarm bu gorev- .
tiler tarafmdan incelenmesini saglamak,
8- Ba~kanhk ve Diyanet Vakfi. yayullar1 ile Adalet Bakanllgt ki.itiipha
nelerini irnl<anlar olc;:iisiinde iicretsiz olarak desteklemek.31
Cezaevlerinde Din ve Ahlak Bilgisi dersi, genelde vaizler tarafmdan yiiri.i
tiilmektedir. Bunlarm bir losrm cezaevlerinde tam giin <;:alt~makla birlikte,
31 Ada let Bakanhg• lie Diyanet 1$1eri Ba$kanhg• Aras1nda Tutuklu ve HiikOmiGierin Dini ve Ahlaki Geli~melerini Saglamaya Yonellk l~birligi ProtokoiO, Madde: 4.
316 I 'Dini 'Danijt1111nbk ie 'Din H~zmtlleri
bi.iyiik c;:ogunlugu haftanm belli gi.inlerinde gelip mahkU.mlara ders vermek
tedir. Gerekli hallerde mi.ifti.i, muraklp, din gorevlisi vb. Diyanet personeli
cezaevlerinde derse girmektedir.
Adalet Bakanhgt ile Diyanet i~leri Ba~kanltgt arasmdaki yeni'yapuanma c;:er
c;:evesiride, oncelikle cezaevlerinde gorev alacak din gorevlilerine, bir takun
hizmetler ic;:in egitim verilerek, Diyanet personelinin bu alandaki eksiklikle
ri giderilmeye c;:al1~1lnn~trr.
Diyanet i~leri Ba~kanhgt ile Adalet Bakanhgmm birlikte ba~lattlgt bu tiir
c;:all~malar cezaevlerinde gorev yapacak Diyanet personelinin egitimi ac;:t
smdan son derece onemli bir geli~medir. Cezaevi vaizlerinin, cezaevlerinde
din dersinde takip edecekleri yontem, mah.kfun psil<Olojisi ve dersin cezaevi
~artlarmda nasu i~lenebilecegi yoni.inde hizmet-ic;:i egitime tabi tutulmasl,
buralarda yi.iri.iti.ilen din !hizmetlerini olumlu yonde etkileyecektir. Cezae
vi vaizleri boylece, cezaevlerinde kendilerini beldeyen iyi ve koti.i ~artlart
bi.iti.ini.iyle kavrayacak, goreve hazuhkh olarak ba~layacak ve mahkt1mlarla
istenilen di.izeyde ileti~im kurabileceklerdir.
Cezaevleri Din ve Ahlak Bilgisi Dersi Miifredat Programmm Yeniden
Hazt.rlanmas1 ve Genel Prensipler
Adalet Bakanhgt ile Diyanet i~leri Ba~kariligt arasmda imzalanan ve
15.05.2001 tarihinde yi.iriirli.ige giren ~birligi Protokoli.i uyarmca yeni bir
mi.ifredat program1 hazulanmt~ ve bu program 26.09.2002 tarihinde uy
gulamaya konulmu~tur. Din i~leri Yi.iksek Kurulu'nun teklifleri de dikkate
almarak, daha once hazulanm1~ olan taslak mi.ifredat programmda, Diya
net i~leri Ba~kanhgt, Emniyet Genel Mi.idiirli.igi.i ve Adalet Bakariligt tem
silcilerinden olu~an bilimsel kurul tarafmdan gerekli degi~iklikler yapllm!~
ve bu mi.ifredat programt Cumhuriyet Ba~savciliklarma, ti.im ceza ve infaz
kurumlart ile tutukevlerine, Diyanet i~leri Ba~kariligt ile ti.im miifti.ili.iklere
gonderilmi~tir. Genel Prensipler, Amac;:lar, Ac;:tklamalar ve Mi.ifredat ~eklin
de di.izenlenen bu programda, bir ylia dagttllacak ~ekilde otuz yedi Unite
onerilmi~tir.32
Programm uygulaiunasmda dikkat edilmesi gereken genel prensipler ~oyle
belirlenmi~tir:
32 Bkz. Din ve Ahlak Bilgfsl Miifredat Program1, Adalet Bakanhg1 Yaym1, Ankara, 2002, ss. 1-10.
Vini Vam~manlrk ~e 'Din Hiznretleri j317
1- Bu progranu uygulayacak egiticinin, tutuklu ve hiiktimli.ilerin psi
kolojik durumlarma uygun yakla~un sergileyebilmeleri ic;:in hizmet
oncesi kurstan gec;:irilmesi gereklidir.
2- Dershane, mescit ve kutiiphane gibi egitim ve ogretirnin yaptlacag1
veya mahkfunlarm yararlantlacag1 yerler temin edilmeli, ustllune
uygun olarak diizenlenmelidir.
' 3- Din ve Ahla.k Bilgisi ogretimi diger konulara gore daha agrrhkll ol-
mahdrr.
4- Egitimi ve ogretimi yaptlan konular, birbirini destekler nitelikte ol
mahdJ.r. Egiticiler de ders konularu:u i~lerken bu hususa ozen gostermelidir.33
Din ve Ahlak Bilgisi Dersinin Amac;:lan
1- Ceza ve tutukevlerinde bulunan tutuldu ve hiikiirnli.ilerin ruh de
rinliklerine inilerek manevi yonden onlar1 yi.il<seltmek, pi~manW<
duygularrru geli~tirmek ve yeniden topluma kazandrrtlmalarrru
saglamak,
2- Tutuldu ve hi.il<iirnlilleri din konusunda aydJ.nlatmak, eksik bilgile
rini tamarnlamak, yanl1~ bilgilerini duzeltmek, dini duygu ve du
~iincelerini geli~tirerek insan, aile, millet ve vatan sevgisi ile milli birlik ve butiinli.il< ~uuru a~tlamak,
-3- Genel anlamda "Din'; ozel anlamda "islam, Mii'min ve Miisluman"
kavrarnlar1 ile bunlara bagll diger dini terimleri, bilgi, dii~iince ve
davraru~ ac;:1smdan kazandrrmak,
4- . insaru "iistiin varhk" oldugunun bilincine erdirmek ve bunun yi.il<
ledigi sorurnlululdan ogretmek, insanm ve diger canl!larm hayau
ru korumanm onemini benimsetmek,
5- insanm dine olan ihtiyacrru ogretmek,
6- islam'm en son din oldugunu kavratmak,
7- islam Dini'nin, iman, ibadet ve ahlak esaslarrru ogretmek; bu esas
lcrrm davraru~ haline donu~mesine yardunc1 olmak,
8- Dini geleneklerimizi tarutarak benimsetmek,
33 Din ve Ahlak Bilgisi MOfredat Programr, s. 1.
318 I Vi11i Van11manlrk ~e Vin Hizmetleri
9- islam Dini'nin hurafe ve batil inaru~lardan uzak, toplumda birlik
ve ahengi saglayxc1 bir din oldugu gerc;:egini kavratmak,
10- Tutuklu ve htikfunliilerin, dengeli ve uyumlu bir ki~ilik kazanmala
nru saglamal<,
11-· isteyenlere ibadetleri yerine getirme ve Kur'an okuma gibi becer_i
leri kazandtrmak,
12- brnek bir insan olaral< Peygamberimizin hayahru, gtizel ahlaktru
ve bu konudaki ogtitlerini ogretmek. 34
Din ve Ahlak Bilgisi Dersinin Egitim ve Ogretiminde Uyulmas1 Gete
ken Hususlar
Din ve Ahlak Bilgisi Dersinin egitim ve ogretiminde, amac;:lar boliirntinde
belirtilenlere ula~Ilabilmek ic;:in a~ag1daki hususlara dikl<at edilmelidir.
1- · Konular ~lenirken tutuklu ve hiil<iimliilerin genel kiiltiir dtizeyi ve bu
dersin ozel ogretim ilkeleri goz 6niinde bulundurulmahdrr. Yeri gel
dikc;:e; 6grenmenin, bilmenin bir c;:e~it ibadet oldugu tutuklu ve hti
kiimliilere ac;:Ildanmah, islam Dini'nin miisliirnanlart ilme te~ etti
gi, Din ve Ahlak Bilgisi derslerinde ogrenilen konul~m genel kiiltiir
konular1 ile hlc;:bir ~ekilde c;:eli~kili olmadtgt 6zenle be~elidir.
2- Konular i~lenirken tutuklularm giinliik hayatlar1 ve psikolojik du
rumlart dikl<ate almmahdrr.
3- Konular i~lenirken yeri geldikc;:e konu ile ilgili ayet-i kerime ve ha
dis-i ~erif meallerine yer verilmeli ve pedagojik durumlara gore
dtizenlenmi~, hlkaye, masal, .klssa, hatlra ve benzeri metinlerden
yararlarularak tutuklu ve hiikiimliilerin ruh yaptsma uygun bir
yakla~rm izlenmelidir.
4- Tutuklu ve hiil<timliilerin dini ve milli degerlerimize sayg1 duyma
lart temin edilmeli ve dini hayata ilgileri c;:ekilmelidir.
5- Allah'a ibadet etmenin insan tabiatma uygunlugu, Allah'a kar~1
~iikran duygularmm ifadesi · olan ibadetin; insanm maddi-mane
vi sagllgmm devamma, toplum fertlerinin kar~ili.kll sevgi ve sayg1
duygular1 ile birbirlerine baglanmalarma, yardtmla~malarma ve
dayaru~malarma yarayan davraru~lar oldugu ac;:lklanmahdrr.
34 Din ve Ahlak Bilgisi Mufredat Programr, s. 1.
'Dini 'Dam~manlrk ~e 'Din Himretleri J319
6- Konularm daha iyi kavranmasllll saglamak ic;:in kiitiiphane, mes
cit, film, s~ayt, fotograf, ses bandl gibi hem goze, he~ kulaga hitap
eden arac;: ve gerec;:Ierden yararlarulmahdlr.
7- bzel ihtisas gerektiren baz1 konular, konferans ve seminerler ha
linde alanmda uzman olan ki~iler tarafmdan verilmelidir.
B. Mahkiimlann Uyumu ve Toplum.a Kazandmlmasmda Din Egitimi
nin Rolii
Cezaevine giren ki~iler, genellikle topl~m tarafmdan ru~landlklar1 ve bir
daha toplurna kabul edilmeyecekleri korkusunu ya~arlar. Oysa, cezaevi
ne dii~mii~ bu insanlarm i~ledikleri suc;:tan pi~manhk duymas1 ve uyumlu
bir ~ekilde yeniden toplurna kazandlrlimas1, hem kendileri hem de toplum
ac;:tsmdan onem arz eder. Bu ki~ilerin u~mu dort duvar arasma mahkfun
etmekle ve cezalandlrmakla degil, onlara yol gosterecek, pi~manhk duy
gularllll geli~tirecek ve sorumluluk duygusunu kazanduacal< dini egitimle
miimki.in olur.
Din egitirninin amac1, ki~ilerin benliklerinde, her tiirlii miispet ya da menfi
~artlara ahenkle uyumu saglayacak bir giicii olu~turmalct1r.35 Bu giice ise en
c;:ok cezaevlerindeki mahkfunlar ihtiyac;: duymalctadirlar. Nitekirn Karade
mir'in 450 mahkfun iizerinde yaphgt ara~t:lrmada, mahkfunlarm %69,33'ii
cezaevlerinde din egitimine ihtiyac;: duyduklarllll belirtmi~lerdir.36 Cezaevi
~artlarmda.bunalan, yalruzhl< c;:eken, c;:aresiz kalan, belki bir anhk hata sonu
cu i~ledigi suc;:tan dolayt farkll ruh hall ic;:erisinde bulunan ve hayata karam
~ar bakan mahkfunlarm b!i~ta gelen teselli kaynaklarmdan birisi dindir. Din,
. insanm huzurunu sagla)'Ict, yalruzhktan kurtariCI, ruh saghgllll koruyucu,
, ya~ama giicii kazandlrici ve sue;: i~lediginde pi~manhk duyup kendini topar
l~a giicii verici bir etkiye sahiptir.
"Kalpten 1srar diigiirniinii c;:ozerek Allah'a donmek, kotii i~lerden vazgec;:ip
iyi i~lere hemen yonelmek, itiraf, pi~manhk ve kotiiliikten sakmmak"37 an-
35 Halls Ayhan, "Din KUituni ve Ahlak Bilgisi Ogretiminin Ba~lrca Meseleleri~ Din Ogretimi ve Din
Hizmetleri Semineri, Diyanet l~leri Ba~kanhgr Yaymlan, Ankara, 1991, s. 342.
36 Kemal Karademir, Su~lularm Topluma Kazandmlmasmda Din Egitiminln Rolii (Yaymlanmamr~
Doktora Tezi), Dokuz EyiOI Oniversitesi Sosyal Bilimler Enstitusu, lzmir, 1997, s. 93.
37 Ibn Manzur, L/sanu'l Arap, C. 2, Bey rut, trs., s. 61, Ragrb el-lsfehani, ei-Milfredat fi Garibi'I-Kur'an,
Kahraman Yayrnlan, Istanbul, 1986, s. 76:
320 I 'Dirti 'Dan~Imanlrk Ve 'Din Hizmetleri
lamlarma gelen ve pi~man olmayla e~deger goriilen tevbe38, "dinde ozel bir
yere sahiptir. Pek c;ok ayet-i kerimede39 ve hadiste40, i.~ledikleri kotiiliik
lerden tevbe edip, pi~manhk duyanlarm tevbelerinin kabul edilecegi ve bu
kimselerin hie; sue; i~lemerni~ gibi olacag1 ifade edilmektedir.
Sarnimi olarak tevbe eden bir ki~inin gec;mi~ giinahlan affolunur.41 Tevbe
deki en onemli nokta, Allah'm istemedigi bir hareketi yapnu~ olrnas1 ne
deniyle ki~inin, Allah'la ili~kilerinin olumsuz yonde etkilendiginin ~uuruna
varmas1, Allah'm nzaslill kazanmak ic;in bu hareketten vazgec;mek istemesi
ve pi~manhk duymas1d.lr.42 Buna gore pi~manhk tevbenin ilk ~articill. Hz.
Peygamber "Tevbe pi~ma.n.hkbr"43 buyurarak pi~manhgm onemini vurgu
lamaktachr.
Cezaevi vaizlerinin mahkfunlara ders anlatlrken agu:l.tk.Lt olarak tevbe ile il
gili ayet ve hadislere yer v~rmeleri ve p~man olduklarmda Allah'm onlar1
affedecegini slkc;a vurgulamalan, mahkfunlarm pi~inanhk duymalarmda ve
ic; huzura kavu~malarmda son derece etkili olacaktlr.
Tevbe konusu, i~lenen suc;un ti.iri.ine gore bire bir gorii~meler yoluyla ya da
toplu halde giindeme gelebilir. Ornegin adam oldiirme suc;unda, bire bir
gorU~meler yoluyla giindeme gelmesi daha uygundur. <;:UnlcU adam oldiir
me suc;u i~leyen mahkfunlar, ic;inde bulunduklan ruhsal durumdan dolayt
gergin olduklar1 ic;in, bu konunun toplu halde giindeme gelmesi onlar1 daha
da uyumsuzla~tlrabilir.
Cezaevlerinde mahl<tlmlara, Diyanet i~leri Ba~kanhgmdan saglanan vaizler
vas1tas1yla Din ve Ahlak Bilgisi dersi c;:erc;:evesinde verilen din egitimi dl
~mda, dini bayramlar ve gi.inlerde dini sohbetler yapllrnakta ve mevlit me
rasirnleri diizenlenmektedir. Aynca mahl<timlara Kur'an okumayt ogrenme
ve ibadetlerini yerine getirme iml<aru saglanmalctachr. Biiti.in bu dini ic;:erikli
38 Tevbe konusunda bkz., Erdogan Frrat, ~ahsiyetGe/i~iminde Tevbenin Fonksiyonu (Yayrnlanmamr~ Dor;entlikTezi), Ankara Oniversitesi llahiyat Fakiiltesi, Ankara, 1982, ss. 93-112.
39 Tevbe ile ilgili ayetler ic;in bkz., Bakara, 2/160, Nisa, 4/17, Maide, 5/39, Enam, 6/54, Nahl, 16/ . 119, lsra, 17/25, Meryem, 19/60, Taha, 20/82, Furkan, 25/71, Kasas, 28/67, Furkan, 77/70.
40 Tevbe ile ilgili hadisler ic;in bkz., Buhari, Enbiya, 50, Ibn Mace, ZOhd, 30, Muslim, Tevbe, 9, 32, 46, Zikr, 43, Tirmizi, Klyamet, 50, Da'avat, 103, Ebu Davud, Salat, 361.
41 Muhammed Hamdi Yazrr, Hak Dini Kur'an Dili, C. 5, Eser Kitapevi, istanbul, trs, s. 3131.
42 Huseyin Peker, Din Psiko/ojisi, <;:amhca Yayrnlan, Istanbul, 2010, s. 133.
43 Ibn Mace, Zuhd, 30.
'Dini 'Dalllfi/IOII!.k Ve 'Din Hizmetleri I 321
faaliyetlerle mahktlmlara cezaevi ko~ullannda moral destek saglamak, suc;:
Iuluk psikolojisinden kurtulmalanna yardimCl olmak, hayata baglllik duy
gulanm geli~tirmek, kurallara uygun ya~ayabilmelerini ogretmek ve uyum
lu bir ~ekilde topluma donmelerini saglamal< arnac;:lanmal<tadt~.
Ancal< burada kar~lmiza ~u sorular c;:Ilanal<tadlr: Cezaevlerinde mahktlm
lara topluma kazandrrllmalan yoniinde nasll bir din egitimi verilmelidir?
Adam oldiirme, hirsizllk, zina, gasp vb. suc;:lan i~leyenlere, dinin bu suc;:larla
ilgili balu~ ac;:Isi nasll anlatllmalld1r? Cezaevi vaizleri, cezaevine girmelde ka
ramsarllga dii~en mahktlmlara ders verirl~en gelebilecek tepkiler kar~1smda
nasll hareket etmelidir? i~te bu sorulara, cezaevlerinde gorev yapan vaizle
rin mahktlmlarm egitiminde nelere dild<at etmeleri gerektigi ba~llg1 altmda
cevap aranmaya c;:ali~Ilacakt1r.
C. Cezaevlerinde "Din ve Ahlal< Bilgisi" Dersine Giren Cezaevi Vaizle
rinin Mahktlmlann Egitiminde Dildcat Etmeleri Gerelcen Hususlar
Cezaevlerinde go rev yap an vaizler din egitiffi!. ad1 altmda, din dersinin ~gre
timi, islam dini haldunda mahktlmlar1 aydmlatma, Kur'an ogretme, ilmihal
bilgileri verme ve diger dini gorevleri yerine getirme ~eldinde c;:ok yonlii bir
c;:all~ma ic;:erisindedirler. Cezaevlerinin farkll bir ortarna sahip olmasmdan
dolay1, zor bir gorevle kar~I kar~1ya. kalan cezaevi vaizlerinin, mahktlmlarm
egitimine yonelik c;:all~ma.l?rdan verim alabilmeleri ic;:in dil<kat etmeleri ge
reken hususlan ~u ~ekilde s1ralayabiliriz:
1- Cezaevi vaizleri mahktlmlar1 hirer potansiyel suc;:lu olaral< gorme
meli, "suc;:lu yoktur, suc;:a itilen bireyler vardrr" ilkesini devamll goz
oniinde bulundurmalldlrlar. Cezaevi vaizleri bu ill<eden hareketle
mahktlmlara deger vermeli, yumu~al< davranmab, onlarm giiveni
ni kazanmall, gerektig~nde ozel sorunlar1yla ilgilenmeli ve onlarla
hire bir gorii~meler yapmaltdrrlar. Ancal< bu sayede onlar1 anlaya
bilir ve ic;: hallerine niifuz edebilirler.
2- Cezaevi vaizleri Din ve Ahlal< Bilgisi dersini k?gu~larda degil de,
belli saaclerde ve bir program dahilinde smil ortammda i~lemeli
dirler. <;iinl<ii kogu~lar, mahktlmlarm yatt1g1 yerler olup, egitim
ogretirne uygun mekanlar degildir. Mahktlmlarm kogu~larda ken
dilerini derse vermeleri ve boyle bir ortamda yapllan _ogretimden
verim almmas1 miimkiin degildir. Cezaevi vaizleri Din ve Ahlak
Bilgisi dersinin i~lenmesine yonelik uygun ogretim mekanlarmm
322 I Vini Vamjmanlrk ~e 'Din Hizmetleri
olu~turulmast i~in cezaevi yonetimiyle i~birligi i~erisinde olmah
dtrlar.
3- MahkfunJar hapis cezasmm dogal sonucu olan hiirriyetin klSlt
lanmast yarunda, hapsin ki~i iizerinde olu~turdugu elem, tzdtrap
ve mahrumiyetlerden dolayt, cezaevlerinde psikolojik problemler
ya~amaktadtr. Aynca ailelerine duyduklan hasret, mahkumlarm
farkh duygular hissetmelerine sebep olmaktadtr.
Mahktimlar cezaevlerinde ya~adtklar1 psikolojik problemler ve
ta~tdtklan farklt duygulardan dolayt hazen ktrtct olabilir, olumsuz
davraru~lar sergileyebilir ve dersin huzurunu bozabilirler. Cezaevi
vaizleri boylesi durumlarda sabrrh, ho~goriilii olmah, onlart anla
maya ~ah~mah, din dersini mahktimlarm stresten kurtulacaldart
ve kendilerini ifade edecelderi bir ortama donii~tiirmelidirler.
4- Cezaevi vaizlerL haftarun belli giinlerinde degil de, tiirn giinlerin- ·
de gorev yapmalldtrlar. Cezaevlerinde gorev yapan vaizlerin biiyiik
~ogunlugu haftanm belli giinlerinde derse girmektedirler. 2009 ylli
itibariyle cezaevlerinde gorev yapan kadrolu cez!'levi vaizi 52'dir.
Gorevlendirme ile bu hizmeti yiiriiten Diyanet personelinin saytst
ise 400'diir.44 Mahktimlarla bire bir gorii~meler yapmalart, siirekli
onlarla i~ i~e olmalart ve onlan daha yalnndan tanlffialart a~tsm
dan vaizlerin cezaevlerinde tam giin gorev yapmalart son derece
onemlidir.
5- Cezaevi vaizleri derse haztrhklt girmelidirler. Bu yiizden bir giin
oncesinden, anlatacaklart konuyla mahkfunlara neler kazandtrma
Yl ama~ladtklarrm, konuyu hangi yontemle i~leyeceklerini, derste
kullanacaklart ayet ve hadisleri, verecekleri ornekleri, vurgu yapa
caklart hususlart ve yararlanacaklart materyalleri belirlemelidirler.
Verecelderi ornelderin mahktimlarm anlayacagt ~ekilde olmast
na ozen gostermelidirler. Ders esnasmda mahkumlarm zihninde
olu~mast muhtemel sorularm neler olacagrm dii~iinerek, onceden
bunlara cevap hazrrlamahdtrlar.45
44 http://www.diyanetgov.tt/turkish/dinhizmetleriweb/giris.htm. 05.04.2011.
45 Vaizlerin yeterlilikleri hususunda bkz., Nevzat Ya~ar ~1koglu, 'Vaizlerde Aranacak Temel
Yeterlilikler Ozerine: Cumhuriyet Oniversitesi llahiyat F. Dergisi, C. 8, Say1: 2, Sivas, 2004, ss. 17-24:
Vini VanJfmanllk ve Vin Hizmetleri I 323
6- Cezaevi· vaizleri dersi bir vaaz ~eklinde i~lememeli, m$kfunlarm
derse ilgi duymasm1 saglayacak yonternlere ba~vurmahdlrlar.
Yaygm din egitirninde agrrl..t.kh olarak anlatlm yonteminden yarar
larulmaktadlr. ilginin dag!lmamas1 i<;in anlanm yonterni diger baz1
yonternlerle desteklenmelidir. <;:ii.nkii yeti~kinlerin ilgi ve dikkat
siireleri 15 dakil<adlr ve baz1 dururnlarda bu siire daha da azalmak
tadlr.46
Bir ders siiresinin 40 dakil<a oldugu ger<;eginden hareketle vaizler,
ilgiyi canh ve siirel<li tutmak amac1yla soru cevap yontemini kulla
narak anlatacag. dersi zenginle~tirmelidirler. Dersin herhangi bir
yerinde yoneltilecek etl<ili bir soru, mahkfunlarm toparlanmalarl
na ve kendilerini derse vermeler~e yardlmc1 olur.47
Aynca, vaizler mahkurnlarm derse katllmalaruu saglamal< ve ilgi
lerini canh tutmak i<;in, Kur'an'da ve Hz. Peygamberin uygulama
larmda da rastlarulan soru, tembih, yemin vb. uygulamalar ve dil<
kat <;ekici hi tap ciimlelerine yer vermeli, yeri geldil<c;:e mahktlrnlan
egitici ve onlara ders verici ktssalardan48 yararlanmahdlrlar.
7- Cezaevi vaizleri mahkurnlarla iyi bir ileti~im kurmahdlrlar.
ileti~im, gondericiden ahc1ya bilgi ve duygu nal<li vas1tastyla anlam
yaratma siirecidir. Vaizlerin ba~arili bir. ileti~im gerc;:ekle~tirmele
ri, hitap ettilderi kitleyi dogru tanunalarma ve dogru tespitlerde
bulunmalarma baghdlr. Bu yiizden mahktlrnlar1 ya~, cinsiyet, egi
tim, inan<;, tutum, degerler ve kiiltiirel farldilildar ac;:1smdan, bliti.in
yonleriyle dil<kate almahdlrlar. "Mahkumlar kimlerdir'; "bzellikle
ri nelerdir'; "Ben ve anlattlklartm hakkmda ne dli~iiniiyorlar" gibi
sorulara cevap bulmahdlrlar.49
46 Leyla Kuc;ukahmet, Ogretim like ve Yontemleri, Ankara, 1992, s. 87.
47 Vaazda uygulanacak yontemler konusunda bkz.., Cemal Tosun, "llahiyat FakUitelerinde Vaiz.lik
Egitimi~ Ankara Oniversitesi itahiyat Fakiiltesi Dergisi, C. 36, Ankara, 1997, ss. 188-203.
48 K1ssanm egiticiligi ve Kur'an'dan k1ssa ornekleri konusunda bkz., Abdullah bzbek, Bir Egitimci
0/arak Hz. Muhammed, Esra Yaymlan, Konya, 1991, ss. 195-210.
49 Ba~anh bir ileti~imin saglanmasmda bilinmesi gerekli olan hususlar ic;in bkz., Mustafa Koylu, "Dini lleti~imde Hedef Kitle Sorunu: Degerler Egitimi Dergisi, C. 1, Say1: 1, istanbul, 2003, ss. 111-
133.
324 I 'Dini 'Dam.smanlrk Ve 'Din Hizmetleri
8- Cezaevi vaizleri ders i~lerken mahkumlann seviyelerini gozetmeli
dirler.
Eger cezaevi vaizleri konulan anlattrken mahkumlarm seviyeleri
ni yakalaya~az ve konulann i~erigini mahkumlann ilgi, istek ve
ihtiya~larma gore diizenleyemezse, onlarm ilgilerini ~ekmede ve
derse motive etmede biiyiik zorluk ya~arlar.
Cezaevi vaizlerinin mahkfunlarm seviyelerini gozetmeleri, onlann
egitim diizeylerini bilmeleri ve buna uygun bir ogretirn yontemini
takip etmeleriyle miimkiindiir. Bu duruma bizzat Peygamberimiz,
insanlann anlay1~ derecelerine gore meseleleri a~tklamarruz gerek
tigini vurgulayaral< dikkat «;:ekmektedir.50 Peygamberirniz .ayru tip
sorulara dahl degi~il< cevaplar vererek, hitap ettigi kitlenin anlaYI~
fark.hllklanru daima goz oniinde bulundurmu~tur.51
9- Cezaevlerinde mahkumlara nastl bir din egitimi verilmelidir?
Adam oldiirme, hlrstzW<, zina, gasp vb. su«;:lart i~leyenlere dinin
bu su«;:larla ilgili bala~ a~1s1 nasll anlatllmahdtr? Derse girecek go
revWer zaten cezaevine gi.rmekle karamsarhga d4~en mahkumla
ra dinin suc;:larla ilgili hiikiimlerini anlattrken gelebilecek tepkiler
kar~tsmda nasll hareket etmelidir? Cezaevlerinde gorev yapacak
vaizler bu ve ·benzeri sorulara ve muhtemel olumsuzluklara kar~1
haztrW<li olmaltdtr.
Oncelikle mahkumlar i~ledikleri su~lara gore suu.flara aynlmah, i~
ledikleri su~ «;:e~idirle gore egitim-ogretim yontemleri52 geli~tiril
melidir. Cezaevi vaizleri mahkumlarm i~ledigi su~ tiirlerine gore,
anlatlmlarmda i«;:eril< ac;:tsmdan degi~iklige gitmelidir. Ornegin
adam oldiiren mahkfunlarla, lurstzhl< suc;:u i~leyen mahkllmlara
verilecek ders farklt olmahdtr.
SO Ebu Davud, Edeb, 23, Muslim, Mukaddime, 3.
51 Bu konuda c;e~itli ornekler ic;in bkz., Buhari, Talak, 26, Muslim, Lian, 18, Ebu Davud, Talak, 28,
lirmizi, Vela, 4, Ibn Mace, Nikah, 58, Ahmed b. Han bel, C. 2, s. 233.
52 Derslerde degi~ik yontemleri kullanmanrn etkin bir ogretimi saglamadakl etkisi lie ilgili olarak bkz., Mustafa Ocal, Din Egitimi ve Ogretlminde Metodlar, Ankara, 1991, Mehmet Zeki Aydm, Din
Ogretiminde Yontemler, Nobel Yayrn Dagrtrm, Ankara, 2004.
'Dini 'Danljmanlzk Ve 'Din Hianetleri I 325
10- Cezaevi vaizleri goreve ba~lamad~n once, mahkurnlara dinin
sw;:larla ilgili hiikiirnlerini rni . anlatmall yoksa dinin mahkurnla
nn 1slahmdaki etkinliginden rni yararlanmalldtrlar? Sorusunu zi
hinlerinde cevaplandrrmahdtrlar. Cezaevi vaizlerinin yapacagt i~,
mahkurnlann 1slahmda dinin etkinliginden yararlanmak olmahdtr.
Mahkurnlar psil<Olojil< olarak zaten bir a<;mazm i<;erisiride bulun
duldanndan, cezaevi vaizler'inin anlatlrnlannda su<; konusuna gir
mesi ve bu konudaki hiikiirnlerden soz etmesi, onlarm yaralarrm
de~er ve gerginlilderini arttlnr.
11- Cezaevi vaizleri cezaevlerinde mahkUrnlara ders anlatrrken konu
larm ozelligine gore yardrmct ders ara<; gere<;lerini kullanmalldrr
lar. Zira, ogretim esnas~nda ders ara<; gerec;:lerini kullanmak egitim
ya~antllarrm zenginle~tirir, daha fazla duyu organma hitap etme
irnlcaru saglar, konulara ilgiyi artrrrr, bunun sonucu olarak ogren
me daha c;:abulc gerc;:ekle~ir ve ogrenileriler daha uzun siire hatuda
kallr.
Ancal< bu noktada hemen belirtmek gerekir ki, derste kullamlacak
arac;: gerec;:lerden gerekli rararm saglanma~~· uygun aracm, uygun • • • ~ • • • p .. + •
yer ve zamanda, uygun bic;:imde kullanilmasma baghdtr. Cezaevi
vaizlerinin konulart i~lerken yeri geldik<;:e Kur'an meilinden, hadis
kit~plarmdan ve islam bilglnlerinin temel eserlerinden yararlan
masl, abdestin . altm~ ve namazm lahru~ ~~killerini slaytlarla gos
termesi, dini bayrarnlar ve hacla ilgili filrnleri izlettir~esi; gerekli
hallerde degi~il< gorsel ve i~itsel arac;:lar1 kullarunas1 mahkUrnlar1 . . . . .. . : ; . derse motive etmede son derece etkili olabilir. ·
. ·. !·- :.
12- Cezaevi vaizleri kullandtklart dilin, kelirp.e ve .terkiplerin sade·ve
anla~llir olmasma ozen gostermelidirler. Vaaz yoluyla egitimde dil,
neredeyse tek ileti~im vasttasidrr. Bu itibada; r~:uilikUrnlar~ vaizl~rin derslerde kullandtklar1 dill rah.athkla 3.nlamast~ ' yiiriitiil~n ~~i
tim faaliyetinin ba~artst a<;1smdanoneri:ilidir.53
. . .. 13- Cezaevi vaizleri yaptlklart faaliyetin ba~ar1 ile:yiiriiyiip yiiriimedi-
gini anlama ve beldenenhedefdavram~larmger<;ekle~ip gerc;:ekle~
medigini kontrol edebilme ac;:ismdan kendilerini degerlenclirmeye . ;; . ·.•. ~~·-
53 Vaazlarda dilin anla~1hrhg1 konusunda bkz., Cerna I Tosun, »iJahiyat Fakiilte!erinde Vaizlik Egitimi~
Ankara Oniversitesi llahiyat Fakiiltesi Dergisi, C. 36, s. 203.
326 I 'Dini Vanqmanl1k 1'e 'Din Himetleri
tabi tutmahdrrlar. Bu amac;:la ders esnasmda mahkum.lan kontrol
ederek, anla1:tlldan konunun, verdikleri orneklerin, hitap ciimle
lerinin, jest ve rnimilderinin, kullandlklan arac;: ve gerec;:lerin, yon
tern ve tekniklerin nas.tl kar~.tlanchguu test etmeli; uygun olanlarla
· olmayanlart, kendilerine yol gosterici bir ~ekilde not almahdrrlar.
Aynca mahkfun.lart izleyerek, anlatb.klaruun onlar i.izerinde etkili
olup olmachguu ara~t:Irmahdtrlar.54
14- Cezaevi vaizleri mahkum.lart clini, ahlaki ve sosyal ic;:erikli kitaplar
okurnaya te~vik etmelidirler. Bazen mahktimlara okuduklart kitap
lart derslerde anlatttrarak derse kat.tlmalaruu saglamahdrrlar.
15- Cezaevi vaizleri Din ve Ahlak Bilgisi dersine girmenin yant stra
mahkllm.lara Kur'an okurnayt ogretmeyi ve ibadet gorevlerini ye
rine getirmelerine yarchmct olmayr, onlarm uyumu ac;:ISmdan bir
fusat olarak gormelidiiler. Dini gi.inlerde ve kandil gecelerinde
mahktimlarm kat:J.lururu saglaytct yonde mevlit program.lart di.i
zenlemelidirler. <;i.inki.i bu sayede mahkUm.lara daha yalnn olacal<
ve onlarm gi.ivenini kazanacaklardrr.
D. Cezaevlerinde Din Egitiminin Tem el Problem.leri
Cezaevlerinde din egitirnini olumsuz yonde etkileyen pek c;:ok problem bu
lunmaktadrr. Bu problemleri ~u ~ekilde ele alabiliriz.
Din ve Ahlak Bilgisi Dersinin Kogu~larda Menmesi: Yer darhgt, cezaevlerin
de on plana c;:Ikan onemli sorunlardan biridir. Mevcut cezaevlerinin bi.iyiik
c;:ogunlugu oldukc;:a eski bir gec;:~e sahiptir. Son yillarda sue;: i~leyip cezaev
lerine giren ki~ilerin saytsmdaki arb~, cezaevlerinde yer probleminin ortaya
c;:tkmasma sebep olmu~tur.
Yer darhguun yaru stra gi.iven).ik gerekc;:esi, ders saati .retersizligi, mahl<fun
larm din dersi almak ic;:in cezaevi yonetirnine dil~kc;:e vermemeleri gibi
sebeplerle Din ve Ahlak Bilgisi dersi genelde, kogu~ veya oda ortammda
yap.tlmaktadrr.55 Burada saychgtrruZ sebepler cezaevlerinde yi.irtiti.ilen egi-
54 Vaizlerin kendilerini degerlendirmeleri konusunda bkz., Cemal To5un, •lfahiyat Fakultelerinde
Vaizlik Egitimi~ Ankara Oniversitesi llahiyat Fakiiltesi Dergisi, C. 36, 55. 195-196.
55 Abdullah Demir, •ceza lnfaz Kurumlannda Din Egitimi: Diyanet llmi Dergi, C: 45, Say1: 4, Ankara,
2009,s.Sl.
'Dini 'Danl(manlrk 'le 'Din Hiznrelleri I 327
tim faaliyetlerini olumsuz yonde etkilemekte56 ve egitim-ogretime yonelik
smlflann olu~masllli engellemektedir. Smrllar olu~turulamachgt ic;:in cezaevi
vaizleri kogu~larda mahkumlara dini sohbetlerde bulunmaktadirlar.
iyi bir ogretim ancak belirli ve uygun ~artlara sahip olan bir c;:evrede gerc;:ek
le~ir. Ogretimin etkili bir ~ekilde gerc;:ekle~mesinde rol oynayan onemli oge
lerden biri c;:evredir. Ogretimde c;:evre, ogrenme srrasmda fiziksel, zihinsel,
duygusal ve toplumsal yonlerden etl<ile~imde bulunulan alan ve ~artlarm
tiimi.idiir.57
Kogu~lar mahkU.mlarm yatt1g1 yerler olup, egitim-ogretime uygun mekan
lar degildirler. Mahktimlarm kogu~larda kendilerini derse vermeleri ve boy
le bir ortamda yaplian .ogretimden verim almmas1 miirnkii? degildir. Ders
lerin s1ruf ortanu yerine kogu~larda i~len!'Ilesi, cezaevlerinde yiiri.iti.ilen din
egitim ogretim faaliyetlerini olumsuz yoride etkileyen temel fal<tor olmak
tadrr.
Ders Saatinin AzlLgt: Cezaevlerinde din dersinin yarn srra isteyen mahkUm
lara Kur'an ogretme, namaz kllmayt ogretme, ilmihal bilgilerini verme ve
degi~il< dini, sosyal ve ozel konularda rehberlil< etme soz koriusudur. iki sa
atlik bir sure, hem "Din ve Ahlak Bilgisi" dersinin ogretimi hem de diger go
revlerin yerine getirilmesi ic;:in yeterli degildir. Burada saychglffilz diger go
revleri yerine getirmeye yonelik ayn bir ders saati planlanmahdrr. Nitekim
1995-1998_yillarl arasmda 450 mahkUm iizerinde yaptlglffilZ ara~trrmada,
mahkumlarm yandan fazlast (% 55,11) cezaevleri11de verilen din dersinin
saatinin yeterli olmachgmt belirtmi~lerdir. Ayru ara~trrmada cezaevi vaiz
lerinin % 52'si, cezaevi yoneticilerinin % 54'i.i, din dersinin saatinin yeterli
· olmachgllli ifade etmi~lerdir.58
Adalet Bakanl1g1, cezaevlerinde din egitimi_ ve dini daru~marllll< hizmetle
rinin yogunlugup.u, ~p.ahkUmlarm, cezaevi yoneticilerinin ve vaizlerin bu
yondeki taleplerini dikkate alarak din dersine ayrlian siireyi artrr1c1 di.izen
lemede bulunmahdrr.
56 Diger ara~1rmalarda da kogu.~larda ders yap1lmasmdan dolay1 istenilen ba~anya ula~llamad1g 1
sonucuna vanlm1~t1r. Ula~llan bu. sonuc;la llgili olarak bkz. Harun 1~1k, •ceza lnfaz Kurumlannda Din Hizmetlerl~ Uluslararast Sosya/ Arasttrmalar Dergisi, C. 3, Say1: 12, 2010, s. 255.
57 Sava~ Biiyiikkaragoz. Cum a <;:ivi, Gene/ Ogre tim Metotlafl, Konya, 1994, s. 40.
58 ~uayip 6zdemir, CezaevlerindeDin Egitimi, An SanatYaymevi, Istanbul, 2006, S: 115,137.
328 I Vini Vam.smonlrk ~e Vin Hizmellt ri
Cezaevi Vaizlerinin Takip Edecegi Ders Kitabmtn Olmayz~z: Cezaevi vaiz
lerinin mahktlmlara ders verirken takip ettikleri bir ders kitabt bulunma
maktadtr. Henuz boyl_e bir kitabm hazrrlanmasma yonelik c;:ah~ma da s6z
konusu_ degildir. Bu yiizden vaizler, cezaevlerine yonelik olarak hazrrlanan
Din ve Ahlak Bilgisi miifredat progranuru temel ahp, degi~ik kaynaklardan
haztrltk yaparak mahkurnlara din egitimi vermektedirler. Oysa ders kitabt,
6gretme 6grenme ortammt olu~turan ve etkili bir ogretirnin gerc;:elde~me
sini saglayan en temel arac;: gerec;:lerdendir.59 Cezaevlerinde "Din ve Ahlak
Bilgisi" dersinde ders kitabmm kullarulmayt~l bu dersin ogretimi ac;:Istndan
bir dezavantajcbr. Cezaevlerinde din dersine giren cezaevi vaizleri, ders ki
tabmm olmayi~Iru, din dersini birinci derecede olumsuz etkileyen faktorler
arasmda (% 38) ilk Sirada g6rmektedirler.60
Cezaevlerinde yiirutiilen din egitimi c;:ah~malarmda ders kitabmdan yarar
larulmayt~mdan hareketle diger yardunc1 ders arac;: gerec;:lerinin de yeterince
kullarulmadtglill soyleyebiliriz.
Cezaevi Vaizlerinin Kadrolu Gorev Yapmayz~z: 2009 ytl1 itibariyle cezaevle
rinde gorev yapan kadrolu cezaevi vaizi say1s1 52'dir. Gorevlendirme ile bu
hizmeti yiiruten Diyanet personelinin saytst ise 400'diir.61
Cezaevi vaizlerinin, cezaevi kadrosunda olmadlldari ic;:in, belli bir siire son
ra Diyane.tin degi~ik kademelerinde gorev almalan veya yurt dt~mda gorev
lendirilmeleri dll.rumunda·, hizmette uzun siireli aksamalar ya~anmal<tadtr.
Cezaevi vaizleri haftanm belli giinlerinde degil de, cezaevlerinde kadrolu ve
tam giin gorev yapmahdtrlar. <;:i.inki.i mahktlmlar vai.zlerle siirekli muhatap
olmak istemektedirler.62 Vaizlerin cezaevler~de tam giin gorev yapmalar1;
mahkfunlarla siirekli ic;: i~e olmalar1, hire bir gorii~meler yapmalan ve onlan
daha yakmdan tanrrnalar1 ac;:1smdan son derece onemlidir.
59 Ali~n Hizal, Programh Ogretim Yonteminin Etkinligi, Karitlaittrmaft-Uygulamaft Araittrma,
Ankara Oniversitesi Egitim Bilimleri Fakultesi Yaymr, Ankara, 1982, s. 24, lzzettin Ahcrguzel, llkve
Orta Derece/1 Okullarda Ogretim, lnkrlap ve Aka Kitap~vleri, Istanbul, 1979, s. 81, Nurettin Fidan, MOnire Erden, Egitime Giril, Ankara, 1993, s. 188, Fatma Van~, Egitim Bilimine Giri~, Atlas Kitapevi,
Konya, 1994,s.17. · ---~-- - --
60 Ozdemir, Cezaevlerinde Din Egitiml, s. 142.
61 http: I I www.diyanetgov.tr I turkish I dinhizmetleriweb I giris.htm. 05.04.1011.
62 Ozdemir, Cezaevlerinde Din Egitimi, s. 131.
Vini Van!lmanltk ~e 'Din Hizmetleri I 329
Cezaevi Vaizlerinin Cezaevlerinde Derse Girmede lsteksiz Davranmalart:
Bazt cezaevi vaizleri cezaevlerinde derse girmekte isteksiz davranmaktadtr
lar. Cezaevlerinde bazen kendilerini emniyette hissetmeyi~leri, ders i.icret
lerinin d~i.ik olu~u, bazt cezaevi mi.idi.irlerinin cezaevlerinde tam bir ders
ortamtru saglamayt~l, bazt cezaevi vaizlerirtin etkileme kabiliyetlerinin ol
mayt~l, mahkUmlarla·istenilen di.izeyde ileti~im kuramamalan, cezaevlerin
de derse girebilmek i<;in yeterince egitim gormeyi~leri, cezaevlerinde gorev
yapabilmek i<;in tam bir formasyona sahip olmayt~lanrun ders anlatlmt ve
mahkfunlarla kurulan ili~kilere olll!l'suz ~ekilde yanslffiast, vaizlerin cezaev
lerin~e go rev yaparken isteksizlik duymalarmda onemli rol oynamal<tadtr.
Vaizler cezaevlerinde din dersine girerken istekli olmah, mah.kUmlara iyi
davranmah, mahkfunlarm sordugu soru,lara onlarm cezaevi ~artlarmdaki
ruh hallerini de dild<ate alaral< tatmin edici cevaplar vermeli, dersi aksata
cak problernlerin <;ozi.imi.inde cezaevi yonetimi ile tam bir i~birligine gitmeli
ve di.izenli olaral< ders yapmahdtrlar.
Nitekim mahktlrnlarm cezaevi vaizlerinden bu yonde beldentileri bulun
maktadrr. Cezaevi vaizlerirtin dini konulardq daha bilgili olrnalart, derste
ktnc1 olmamalart ve kendilerine iyi davranmalart, mahkUmlarm bu yondeki
beldentileri arasmda yer almaktadtr.63
Dersin lstege Bagll Ol~u Nedeniyle Katzlz111m Smzrlz Kalmasz ve MahkUm-
_[ara Derse-Katzlmalan- YOnunde Te~vikin Yqpzlmayz~z: Cezaevlerinde din
dersi zorunlu olmaytp, mahktlmlar derse kendi istelderiyle katdmal<tadtrlar.
Bundan dolayt hazen derse slrllrh saytda mahktlm katllmaktadtr. Cezaevi
yonetimi ve vaizler bu ger<;ekten hareketle mahktlmlarm derse katiliml ve
dersin si.ireldiligi ile ilgili olarak ~u onlernleri almahdtr:
Cezaevi yonetimi, cezaevi vaizleri ile mahkfunlarm derse ilgilerini artlrtCI
yonde tarn bir i~birligi i<;erisinde olmahdtr.
Cezaevi vaizleri m~ara deger vermelidir
Cezaevi vaizleri mahktlmlarla ozel olarak ilgilenmelidir.
Cezaevi vaizleri z~an zaman gililcel konulara yer vererek dersi ilgi <;ekici . . . ve cazip hale getirmelidir.
Ders, mahkUrnlarm yattlgt kogu~lar yerine, smtf ortammda yapJ.4nahdtr.
63 Bkz. 6zdemir, Cezaevlerinde Din Egitimi, s. 131.
330 I Vini Vamjmanlrk it 'Din Hizmetleri
Derse diizenli olarak kahlan mahkumlar bir ~ekilde odiillendirilmelidir.
Yeri geldik~e konularm ozelligine gore gorse! ve i~itsel ara~ ve gere~lerden
yararlamlarak mahl<Umlara egitici mahiyette filmier seyrettirilmelidir.
Cezaevi vaizleri i~lenen konularm ozelligine gore farklt ogretim yontemleri
kullanrilak suretiyle mahldimlarm derse ilgi duymalanm, derse al<tif bir ~e
kilde kat:J.lmalaruu ve kendilerini ifade etmelerini saglama yoniinde gayret
gostermelidir.
Cezaevi vaizleri mahkfun.larm cezaevlerindeki ruh hallerini ve i~inde bulun
duldarl ESikolojil< durumu dil<l<ate almahdlr. Bu dersin ogretimi a~lsrndan
onemli alan husus mahkUmlarm derse katillmlarmm saglanmas1, dikkatle
rinin derse verilmesi ve derste tartl~ma ortammm olu~turulmas1d1r. Ders
lerin daha canh ge~mesi ve siirekli olarak egitici mahiyette giinliik ya~amla
nndan ornekler sunulmas1, mahkumlann kendilerini ifade edebilmelerine
ve bu vesileyle stresten kurtulabilmelerine olumlu katkJ.lar saglayacal<t1r.
Nitekim ara~t1rmam1zda, derse katlld!g1mzda neler hissediyorsunuz diye
sordugumt.iz soruya, mahkUmlarm yar1ya yakuu (% 46,66) ruhi slkmtllar
dan kurlulduklar1 ~eklinde cevap vermi~lerdir.64
Bazt Cezaevlerinde Temizlik Ko~ullarmm Uygun Olmayt~L: 1995-1998 yUla
n arasmda yaptlgiffilZ ara~ttrmam1zda, cezaevlerinde banyo ve tuvalet gibi
ko~ullarm son derece saghks1z oldugu goriilmii~tiir. Aynca mahkUmlarm
yakmdlklan en onemli husus, dini manada temizlil< i~in banyo yapmada Sl
kmtl ya~affil~ olmalarid!r.
Vaizler cezaevi yoneticileri ile i~birligi yaparak, cezaevlerinde mahkumlara
dini manada temizlil< i~in banyo yapma imkaru sunulmasuu saglamahdlrlar.
Bazt Cezaevlerinde Mescit Olmayt~t: Mescit, cezaevlerinde mahldimlarm
ibadetlerini yerine getirmeleri, I(ur'an okumalar1, dini sohbette bulunma
larl ve cezaevi vaizlerinin ~e~itli dini programlar diizenlemeleri a~1smdan
son derece onemli bir i~leve sahiptir. Cezaevlerini.O. onemli bir lasmmda
mescit olmayt~l bir eksiklik olarak goze ~arpmaktadlr. Cezaevi yoneticileri,
mescidin cezaevindeki din egitimi ve dini daru~manhk hizmetlerindeki ~ok
yonlii fonksiyonunu dikkate alarak, uygnn bir alaru ibadet mekam olarak
d iizenlemelidirler.
64 Ozdemir, Cezaevlerinde Din Egitimi, s. 125.
'Dini 'Dan~Imanlrk ~e 'Din Humetleri I 331
Cezaevi Vaizi SayZStmn Yetersizligi: Vaizler cezaevlerinde din dersine gir
menin yaru sua, isteyen mahktimlara Kur'an ogretmekte, dini bilgiler v~r
mekte, mahktimlarm dini konulardaki <;:e~itli sorularm1 cevaplandumakta
du. Cezaevlerinin kalabahk olu~undan dolayt tiim mahktimlara ula~mal<
ta, onlara rehberlik etmekte ve onemli dini gun ve gecelerde programlar
diizenlemekte zorlul< ya~amaktadular. Bu yiizden cezaevlerinde mahktim
saytst ile orant:tl.t olarak birden fazla Diyanet personeli gorevlendirilmelidir.
Bazz Muftii.lerin Cezaevlerinde Vaizlerin Derse Girmesine Gereken Onemi
Vermemesi: Cezaevlerinde derse giren Diyanet personeli, miifti.i.liikler ta
rafmdan gorevlendirilmektedir. Bazt mi.iftiiler, cezaevlerinde yiiri.itiilen din
hizmetlerine gereken ilgiyi gostermemektedir. Nitekim I~tk'm ara~tll'ma
smda (2010) cezaevlerinde din dersine giren Diyanet gorevlileri, bazt il ya
da il<;:e miifti.i.lerinin, miifti.i.liik personelinden herhangi birinin ceza infaz
kurumlarmda gorevlendirilmesine s1cak bal<madtklarrm ifade etmi~lerdir.65
Bazz Cezaevi YOneticilerinin Din Dersine Gereken Onemi Vermeyi~i ve Der
sin i~leni~inde Gerekli Ortamz Saglamayz~z: Baz1 cezaevi yoneticileri din
dersine gereken onerni vermemekte, cezaevlerinde dini gtin ve gecelerde
mevlit vb. dini etkinlikler di.izenlemeyi gereksiz gormekte, cezaevi vaizleri
riin mahktimlarm egitirnine yonelik ahnmasl gerekli onlernlerle ilgili gori.i~
ve onerilerini dikkate almamakta ve dersin i~leni~inde gerekli ortamt sagla
mamaktadu. Bazen dersin yapilacag1 gtin ve saatlerde degi~il<lil< yapmakta
veya ders saati si.iresini azaltmaktadu. Bunun yaru sua, ders esnasmd.a tu
tuklu ve hiikiimliileri ba~ka i~lerde gorevlendirmektedir.66
Bu durum uygulamaya olumsuz ~ekilde yansrmakta, diizenli ders yapilma
sml ve mahktirnlarm egitimi ve uyumu konusunda arzu edilen ba~artya ula
~ilmastru olumsuz yonde etkilemektedir.
Cezaevi yonetirni din dersine gereken onerni vermelidir. Sivil hayattan bi- .
riyle konu~mak mahktirnlarm en <;:ok arzu ettigi husustur. Cezaevi yonetimi
oncelikle bu durumu en iyi ~ekilde degerlendirmek yoluna gitmeli, cezaev
lerinde din dersi ile ilgili olarak Adalet Bakariligt ile Diyanet i~leri Ba~kanllgt
arasmda imzalanan protokoli.i titizlilde uygulamahdu.
65 Bkz. l~1k, "Ceza infaz Kurumlannda Din Hizmetleri~ Uluslararas1 Sosral AraJt~rmalar Dergisi, C. 3,
5ayl: 12, s. 255.
66 Bu konuda bkz. Ozdemir, Cezaevlerinde Din Egitimi, s. 143; l~1k, •ceza lnfaz Kurumlannda Din
Hizmetleri~ Uluslararas1 Sosyal Ara$tlrmalar Dergisi, C. 3, Say1: 12, s. 255.
332 I Viui Vau!fmauilk ~e Viu J-!izmetleri
Mii.fredat Programz: Cezaevlerinde ilk uygulanan miifredat prograrru 1981
ytlmda yiiriirliige girmi~tir. Bu programm yetersizligi goz oniinde bulundu
rularak, 2001 yllmda miifredat program1 yeniden haz1rlanrm~t!r.
2001 yllmda yiiriirliige giren miifredat program1, ceza infaz kurumlan ile
tutul<lu ve hiikiimliiler degil, orgiin egitim esas almaral< haz1rlanan bir prog
ram olmas1 sebebiyle, hedef kitlenin bel<lenti ve ihtiyac;:larma tam olarak ce
vap verememektedir.67
Program haz1rlamrken oncelikle ~u sorunun cevab1 aranmallrur: Programla, . .
mahkfunlara genel bir dini bilgi mi kazandlrllmalldlr yoksa mahl<tlmlarm
i~ledil<leri suc;:lar goz oniinde bulundurularal< genel anlamda bu suc;:larla
miicadelede temel te~kil edecek ve mahkumlarm uyumlu bir ~ekilde toplu
ma kazand1rllmasma katk1 saglayacak konulara rm yer verilmelidir?
Mahkumlarm c;:e~itli giincel problemlerini ele alan, bu problemlerle ilgili
c;:oziim onerileri sunan ve i~ledikleri suc;:lardan pi~manhk duymalaruu sag
laytcl konulara yer veren yeni bir miifredat pJ;ograrm haz1rlanmas1, progra
ma egitsel·bir zengirilik katacak ve uygulamada olumlu sonuc;:lar allnmasma
onemli katl<1 saglayacakt1r.
Vaizlerle Diger Cezaevi Gorevlileri Arasznda MahkUmlarm Egitimine YOne
lik Uyumun Olmayz~z: Mahkfunlarm egitirni ve uyumlu bir ki~ilil< yap1sma
sahip olmasmda cezaevi vaizleri ile diger gorevliler arasmda bir uyum olma-. '
hdlr. Bu konuda cezaevi vaizi, psil<alog ve diger gorevliler arasmda tam oir
koordinasyon saglanamamaktadlr. Diyanet personeli ile cezaevi gorevlilei:i .
arasmdal<i uyumsuzluk, cezaevlerinde din egitirnini olumsuz yonde etkile
yen onemli bir faktor olmalctad1r.
Bayan MahkUmlarzn Dini Programlara Katzlmasma izin Verilmemesi: Ce
zaevlerinde dini bakrmdan ozel giin ve gec~lere·yonelik haz1rlanan program
lara veya konferanslara, bayan tutuklu ve hiikiimliller giivenlik gerekc;:esiyle
dahil edilmemektedir. Bun{uua birlikte ayru bayan tutukl~ ve hiikiimlillerin
ba~ka prograrnlara katllmalarma ise miisaade_edilmektedir .. Bu durtim ba
yan mahkfunlarm din egitimi ve c;:e~itli dini etkinliklerden yararlarunalar1
a·c;:1smdan bir problem te~kil etmektedir.
67 l~rk, •ceza infaz Kurumlarrnda Din Hizmetleri~ Ufusfararast Sosyaf Ara1tlfmafar Dergisi, C. 3, Sayr:
12, s. 256.
'Di11i 'Damjma11lrk Ve 'Dill Hizmelleri I 333
Cezaevi Vaizlerine Oda Tahsis Edilmeyi$f: Baz1 cezaevlerinde din hizmet
leri personeli tarafindan kullamlmak iizere vaiz odas1 tahsis edilmemekte
dir. Oysa cezaevlerindeki din hizmetleri personeli, tutuklu ve hiiktimli.ilere
sadece din hizmeti sunmamakta, ki~isel ya da ailevi problemleri olanlara
manevi rehberlik de yapmaktadu. Vaizler kendilerine ait bir oda bulunma
mast nedeniyle gorii~melerini diizel!li bir ~ekilde yapamamakta, bir odadan
digerine dola~mak zorunda kalmaktadular. Diyanet gorevlilerine cezaevle
rinde rahat bir ~ah~ma ortarrumn saglanmayt~l, buralarda dini dam~manhk
hizmetlerinin saghld1 bir ~ekilde yiirlimesini ve bu hizmetlerden verim ahn
masmt engellemektedir.
E.Sonu~
Olkemizde cezaevlerinde ciddi manada din egitimi uygulamasma ve dini
daru~manllk hizmetlerine 1980'li yillarda ·ge~ilmi~tir. 0 donemde cezaevle
rinin birer tslah yuvas1 haline getirilmesi, mahkumlann egitirni, uyumu ve
i~ledilderi su~tan pi~man olmu~ ~ekilde topluma 9-onmelerinin saglanmas1
hususunda dinden yararlarulmas1 fikri kendini iyiden iyiye hissettirmi~tir.
1982 yllmdan 1991 ythna kadar ge~en siirede, cezaevlerinde.din dersine tiirn
mahkumlarm katllmas1 zorunlu tutulmu~tur. 1991'de yapuan bir dtizenle
meyle, din dersine katllma zorunlulugu kaldmlrm~tu. Bu tarihten itibaren
gliniimlize kadar, sadece isteyen mahkfunlara din egitirni verilmektedir.
Cezaevlerinde ilk uygulanan mii.fredat prograrru 1981 ythnda yiirtirliige gir
mi~tir. Bu programm yetersizligi goz oniinde bulundurularal< 2001 yllmda
mii.fredat program1 yeniden haztrlannu~tlr. 2001 yllinda yiiriirltige giren
miifredat program1, ceza infaz kurumlan ile tutuldu ve hill<iimliiler degil,
orglin egitim esas almarak hazulanan bir program oldugu i~in hedef kitle
nin beklenti ve ihtiya~larma tam olarak cevap verememektedir.
Cezaevlerinde din egitimini ve dini daru~manhk hizmetlerini olumsuz yon
de etkileyen pek <;:ok problemden soz edebiliriz. Baz1 yoneticilerin derse ge
reken onemi vermeyi~i, dersin zorunlu olmay1~1 ve hiikiimli.ilerin bu derse
kahltml yoniinde te~vikin olmay1~1, dersin s1ruf ortammda i~lenmeyi~i, ders
esnasmda gorii~e izin verilmesi ve mahkurnlarm degi~il< i~lerde gorevlen
dirilmesi, cezaevi vaizlerinin cezaevlerinde kadrolu gorev yapmay1~1, baz1
cezaevi vaizlerinin mahkfunlarla istenilen diizeyde ileti~im kuramayt~lar1,
ders saatirlin az olu~u, kalabahk olmalarmdan dolayt bir cezaevi vaizinin
tiirn mahkfunlara ula~makta yetersiz kalmas1, mahkfunlarm takip edecegi
334 I 'Dini 'Damp11anlrk 1'e 'Din Hizmelleri
bir ders k:itabtrun olrnayt~I, yardunc1 ders ara«;: gere«;:lerinden ·yararlarulma
Yl~l, baz1 mi.iftiili.iklerin cezaevlerine gorevli gander me de hassas davranma
yt~larl ve mahkumlarm egitimi konusunda cezaevi vaizi, psikolog ve diger
gorevliler arasmda koordinasyonun saglanamayt~l, cezaevlerinde din egiti
mi uygulamalarmda ortaya «;:tkan 6nemli problemlerdendir.
Tiim bu olumsuzluklar kar~tsmda, cezaevlerindeki din egitimi uygulamas1
ve dini daru~manltk faaliyetlerinde daha iyi hizmet sunabilrnek i«;:in ~u 6ne
rilerde bulunabiliriz:
1- Cezaevlerine atanan gorevWer cezaevi ~artlarma uyum saglamala
n ve mahkfunlarm psil<olojik durumlarma valaf olrnalar1 ac;1smdan
hizmet i«;:i egitirne tabi tutulmal!drr. Vaizler bu egitimde, cezaevle
rinde kendilerini bekleyen iyi ve kotii ~artlan btitiintiyle kavramah
ve goreve haztrWch olarak ba~lamal!drr. Hizmet i«;:i egitim faaliyet
leri imkanlar dahilinde belli aral!klarla tekrarlanmal! ve cezaevle
rinde din dersine giren tiim gorev~eri kapsamal!du:
2- Cezaevlerinde din egitiminde takip edilen Din ve Ahlak Bilgisi
dersi mtifredat program1 geli~tirilmeli ve konular ac;1smdan, mah
kt1mlara hitap edecek ~ekilde zenginle~tirilrnelidii." Bu programm
geli~tirilmesinde mahkUmlarm hirer yeti~kin olduklar1, i~ledikleri
su«;:tan dolayt farkh bir ruhi yap1 i«;:erisinde bulunduklar1 ve dini
a«;:Idan rehberlige ihtiya<; duyduldar1 goz ontinde bulundurulmal!
drr. Miifredat programmda mahkUmlarm c;e~itli giincel problem
lerinin goz 6niinde bulundurulmas1; programa i<;eril< a<;IStndan
egitsel zenginlik katacak, i~lenen su«;: tiiriine gore egitim ogretim
yontemlerinin geli~tirilmesine ve uygulamada daha olumlu sonu«;:
lar al!nmasma katkl saglayacal<ttr.
3- Cezaevi vaizlerinin derslerde takip edebilmeleri i«;:in, mahkCun
larm seviyelerine uygun, problem ve ihtiyac;larma yonelik, onlar1
egitici, pi~manltk duygularm1 geli~tirici ve hayata haztrlaytCl k:itap
lar yazllm.al!drr. Kitaplar yazilirken, ilkogretim okullan ve liselerde
okutulan din dersi k:itaplarmdan farkl! olaral<, mahkumlarm se
viyeleri ve cezaevi ~artlarmdal<i psil<alojil< durumlar1 goz on~de
bulundurulmal!du:. Onite sonlarmda mahkUmlara ders verici, on
larl egitici ve i~ledikleri su«;:lardan pi~manl!ga sevk edici klssalara
yer verilmelidir.
'Dini 'Danljmanltk ~e 'Din Hizmetleri j335
4- "Din ve Ahlak Bilgisi" dersinin verimli hale gelebilmesi ic;:in ceza
evlerine, goze ve kulaga hitap eden tepegoz, slayt, harita, fotograf,
video, bilgisayar ve film makinas1 gibi yardimc1 ders arac;: gerec;:leri
temin edilmelidir. Mahkfunlart egitici, ruh hallerine hitap edici,
onlart pi~manhga sevk edici ve hayata hazrrlaYICI mahiy~tte filmier
hazrrlanmall ve belirli arahklarla onlara izlettirilmelidir.
5- Cezaevlerinde din egitiminin yi.i.riitiilmesine yoneW< egitim-ogretim
mekanlart olu~turulrnaltdir. Dersler, kogu~lar yerine slrllf ortammda
yaptlmalldir. Cezaevi vaizleri mahl<Um.l.arla ozel olarak ilgilenmeli,
giiven verici olmalt, klrmadan, onurlarrm zedelemeden, ikna edici
ve onlarm ruh hallerine hitap edici bir yontem takip etmelidir. Dersi
vaaz ~e~de ~lememeli, mahkCunlarm derse ilgisini c;:ekmek ic;:in
konularm ozelligine gore c;:e$itli ogretim yontemlerini kullanmalt ve
derste pedagojik ilkelere uymalldir. Cezaevi vaizleri mahkCunlarm
i~ledilderi sue;: c;:e$idine gore tslah projeleri geli$tirmeli ve anlattmla
rmda ic;:erik ac;:tsmdan degi~ildige gitmelidir.
6- Din egitiminde siireklilik saglanmast ac;:1smdan vaizler haftarun
belli giinlerinde derse girmek yerine cezaevlerinde kadrolu gorev
yapmalldrr. Bu sayede mahlaimlarla siirekli ic;: ic;:e bulunacak, bire
bir gorii$meler yapacak, onlart yakmdan taruyabilecek ve sorunla
rmm c;:oziimiinde daha etkin olabileceklerdir.
7- Cezaevlerinde Din ve Ahlak Bilgisi dersinin saati artmlmalidir.
Hem dersin i~lenmesi hem de isteyen mahlalmlara Kur'an ogretil
mesi ve ilmihal bilgilerinin verilmesi ic;:in daha c;:ok zamana ihtiyac;:
bulunmaktadir.
8- Cezaevlerinde derse giren vaizlerin saYISI yeterli degildir. Cezaev
lerine mahkum saYISI ile orantili olaral<, birden fazla kadrolu go
revli atanmalldir. <:;:ok kalaballk olan cezaevlerinde sadece bir vai
zin ders vermesi ve ba~anya ula~mas1 oldukc;:a zor goziikmektedir.
Bir vaizin tiirn mahl<tlmlara ula~mast, onlarla tek tek ilgilenmesi,
dersin dt~mda Kur'an o"grenmek isteyenlerin bu istegini yerine
getirmesi ve yiiriitiilen dini d~manhk prograrrundan istenilen
diizeyde verim almmas1 miimkiin degildir.
9- Cezaevi yoneticileri din egitirnine gereken onerni vermelidir. Bu
manada, cezaevi yoneticileri, cezaevi vaizine yardtmct olmalldir.
336 I Vini Vam~manlzk ve 'Din Hizmetleri
Ti.im mahkumlan derse katllrnaya teFik etmeli, dersi gori.i~ saati
d1~mda yaptlrmah ve mahkumlan ders esnasmda herhangi bir i~te
gorevlendirmemelidir. Cezaevi yoneticileri, infaz koruma ·memur
lan, psil<olog, sosyolog gibi gorevliler ve vaizler, mahkumlara yo
nelil< egitici c;:ali~malarda tam bir i~birligi ic;:inde hareket etmelidir.
10- Mahkumlarm okumalarr ic;:in cezaevi ki.iti.iph~elerine sosyal ve
dini ic;:erildi egitici mahiyette Iotap ve dergil.er i:einln edilmelidir.
Bu konuda ba~ta Diyanet Vakfi olmak i.izere diger yaymevi ve ku
rulu~larla i~birligi yapumalrd1r.
11- Ti.im cezaevlerine, _mahkumlar~n ibadetlerini rah~tlllda yerine ge
tirebilmeleri ve onemli dini gi.in ve gecelerde c;:e~itli ·dini program
Jar di.izenleyebilmeleri ic;:inmescit ac;:umalrd1r. ·
12- Ti.im cezaevlerinde hijyen ve temizlil< ko~ullarr en iyi ~ekilde su
nulmal1d1r. Mahkufl:!lara ozellilde dini wanada temizlil< ic;:in banyo
irnl<aru saglmmahdlr.
13- Cezaevlerinde erkek mahkt1mlar c;:ogunlul<ta olmalda beraber, belli
oranda bayan mahkfun da bulunmal<tadlr. ihtiya9 duyulan cez_a infaz
kurumlarma, tam gi.in go~evli_ bay~ cezaev! vaizeleri,_ata_nmalidlr.
14- Televizyon kanall.armda, mahkt1mlarm egitimi ve uyumlu olarak
topluma kazand1rilmalarma yonelik olai:al< egitici prograrnlar, di
ziler ve filmier yer almaltdlr. Ozellilde TRT'de haftarun belli gi.inle
rinde yayma girecek olan "cezae~i saatine" yer ver~elidir. Belir
lenen bu saatte, mahkumlann egitim~ne ve d1~an c;:il<tu~tan sonra
topluma uyum saglamalarma yonelil< olarak sahasmda uzman ki
~ilerce sohbetler di.izenlenmelidir.
Vini Vanqmanllh ~e Vin Hizmetleri 1337
Kaynakc;a
Adalet Bakanhgt, SO. Yil, Yan Ac;:Ik Cezaevi Matbaast, Ankara, 1973.
ALICIGDZEL, izzettin, ilk ve Orta Dereceli Okullarda Ogretim, ink-Aka,
istanbul, 1979.
A~ll<OGLU, Nevzat Ya~ar, "Vaizlerde Aranacak Temel Yeterlilikler Dzeri
ne'; Cumhuriyet Universitesi ilahiyat FakUltesi Dergisi, C. 8, SaYJ: 2, Sivas,
2004.
AYDIN, Mehmet Zeki, Din Ogretiminde YOntemler, Nobel Yaym Dagttun,
Ankara, 2004.
AYHAN, Halls, "Din Killtiirii ve Ahlak Bilgisi Ogretiminin Ba~I.Ica Mese
leleri'; Din Ogretimi ve Din Hizmetleri Serrzineri, Diyanet i~Ieri Ba~kanhgt Yaymlar1, Ankara, 1991.
BAYRAKTAR, M. Faruk, Turkiye'de Vaizlik, Marmara Dniversitesi ilahiyat
Fakilltesi Vakft Yaymlan, istanbul, 1997.
BERNSDORF, Wilhelm, Billow, Friedrich, Worterbuch der Soziologie,
Stuttgart, 1955.
BULUT, Mehmet, Diyanet i~leri Ba~kanhg1'nm Yaygm Din Egitimindeki
Yeri, AUSBE, Ank. 1997.
BDYDKK~~GOZ, Sava~, <;ivi, Cuma, Gene! Ogretim Metotlan, Konya,
1994.
DEMiR, Abdullah, "Ceza infaz Kurumlarmda Din Egitimi'; Diyanet ilmi
.Dergi, C: 45, SaYJ: 4, Ankara, 2009.
,Din ve Ahlak Bilgisi Mufredat Program£, Adalet Bakanhgt Yayuu, Ankara,
1982.
Din ve Ahlak Bilgisi Mufredat Program£, Adalet Bakanllgt Yayuu, Ankara,
2002.
EREM, Faruk, Adalet Psikolojisi, Ankara Dniversitesi Hukuk Fakilltesi Ya
ymt, Ankara, 1950.
FIRAT, Erdogan, $ahsiyet Geli$iminde Tevbenin Fonksiyonu (Doc;:. Tezi),
ADiF, Ankara, 1982.
FiDAN, Nurettin, Erden, Miinire, Egitime Giri$, Ankara, 1993.
338 I 'Dini 'DatJijmanllk '/e 'Din Hizmelleri
FOUCALT, Michel, Hapishanenin Dogu$U, c;ev.,Kllic;:bay, imge Kitabevi,
Ankara, 1992.
HIZAL, Ali~an, Programlt Ogretim YOnteminin Etkinligi, Kar$tla$ttrma
lt-Uygulamalt Ara$ttrnia, Ankara Universitesi Egitim Bilimleri Fakiiltesi
Yayuu, Ankara, 1982.
I~IK, Harun, "Ceza infaz Kurumlarmda Din Hizmetleri'; Uluslararast Sos
yalAra$ttrmalar Dergisi, C. 3, Sa}'l: 12,2010.
iSFEHANi, Ragtb, el-Mii.fredat fi Garibi'l-Kur'an, ._Kahraman Yaymlart,
istanbul, 1986.
ic;Li, Tiilin Giin~en, Tii.rkiye'de Cezaevlerindeki Rehabilitasyon Faaliyet
leriyle j[gili Sosyolojik Bir Analiz, T. C. Adalet Bal<anhgt Yarta~Jl< Cezaevi
Matbaast, Ankara, 1999.
KARADEMiR, Kern~, Suc;lularm Topluma KazandrrJ.l.masmda Din Egiti
minin Rolli (Ya}'lfllanmarm~ Doktora Tezi), Dokuz Eylii.lUniversitesi Sosyal
Bilimler Ens, izmir, 1997.
KOYLD, Mustafa, "Dini ileti~imde Hedef Kitle Sorunu'; Degerler Egitimi,
C. 1, Sa}'l: 1, istanbul, 2003.
KURT, Mehmet, Cezalarm infaz1 ve Ceza infaz Kurumlarmm Sorunlart,
Adalet Ya}'lflevi, Ankara, 2007.
KDc;DKAHMET, Leyla, Ogretim j[ke ve YOntemleri, Ankara, 1992.
PEKER, Hiiseyin, Din Psikolojisi, c;amhca Ya}'lfllart, istanbul, 2010.
OCAL, Mustafa, Din Egitimi ve Ogretiminde Metodlar, Ankara, 1991.
OZBEK, Abdullah, Bir Egitimci Olarak Hz. Muhammed, Esra Ya}'lfllart,
Konya, 1991.
OZDEMiR, $uayip, Cezaevlerinde Din Egitimi, An Sanat Ya}'lflevi, istan
bul, 2006.
REY, Manuel Lopez, Tii.rkiye'de Suylularm Islaht Uzerine Rapor, c;ev. Mus
tafa T. Yiicel, Yart A~tk Cezaevi Matbaas1, Ankara, 1967.
TiRMiZi, Ebu isa Muhammed b. isa b. Sevre, Sii.nen, c;agn Ya}'lfllart, is
tanbul,1993.
TOSUN, Cemal, "ilahiyat Fakiiltelerinde Vaizlik Egitimi'; Ankara Universi- .
'Dini 'Dan(/manlrk -le 'Din Hizmetleri I 339
tesi ilahiyat Fakultesi Dergisi, C. 36, Ankara, 1997.
Tiirkiye Cumhuriyeti Anayasas1 1982, Madde:136, Kurti~ Matbaas1, istan
bu1, 1990.
VARI$, Fatma, Egitim Bilimine Giri~, Atlas Kitapevi, Konya, 1994.
YARSUVAT, Duygun, "Bir Sosyolojik ve Kiiltiirel Alt Grup Olarak Cezaevi
Toplumu'; istanbul Universitesi Siyasal Bilgiler Fakultesi Dergisi, SaYI: 2,
istanbu1, 1984.
YDCEL, Mustafa T., Kriminoloji, Su9 ve Ceza, Adalet Te~kilattru Gii~len
dirme Val<.fi, Ankara, 1986.
top related