• • D.INI DANI·~MANLII(

.vE · 0 • •

DIN HIZMETL.ERI

Editorler:

Prof. Dr. Nurullah 1\LTA~ Prof. Dr. Mustafa KOYLU

•• •• GUNDUZ EGiTiM ve YAYINCILIK

ISBN: 978-605-5584-41-2

©Tum haklan GONDOZ EGITiM ve YAYINCILIK, TURIZM SANAYI TICARET LTD. ~tne aittir. Bu kitabm tamamr ya da bir krsmr 5846 sayrh yasanrn hukumlerine gore, GONDOZ EGITIM ve YAYINCILIK, TURIZM SANAYI TICARET LTD. ~l:nin izni olmaksrzm elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayrt sistemi ile ~ogaltrlamaz, yazrh, sozJG, gorsel-i~itsel kitfe ileti~im ara~lan yoluyla yayrnlanamaz, depolanamaz.

Baskt HaZJrltk: Turker $enaltun

Ilk Baskr: 2012

Baskt: HERMES TANITIM OFSET Buyuk Sanayi 1. Cad. No: 1 0.? lskjtler- ANKARA Tel: 0312 384 34 32

GUNDUZ EGiTiM ve YAYINCILIK TURiZM SANAYi TiCARET LTD. :?Ti. Gevizlidere Mahallesi 1218. Gad. 6/8 Balgat- ANKARA Tel: 0312.472 66 62 • Faks: 0312.472 66 08 www.gunduzyayincilik.com bilgi@gunduzyayincilik.com

AiLE iR~AT VE REHBERLii< BUROLARINDA DiNi DANI~MANLII< VE DiN HiZMETLERi

Hiiseyi11 PEKER

Din hizmetleri ic;erisinde clini daru~marilik ve rehberlik hizmetlerinin onem­

li bir yeri vardlr. Biitiin dinlerde din gorevlileri, dini konularda rehberlik

eden, kendilerine d~tlan ~ilerdir. Din gorevlilerinin bu fonksiyonunun

her zaman ve her yerde farkh ~ekillerde ve farkh niteliklerde uygulandig1

goriilmektedir.

Giiniimiizde de Diyanet i~Ieri Ba~kanhg1, carni hizmetleri yarunda cami dJ~1

din hizmetlerine ve bu c;erc;evede dini daru~marilik ve rehberlil< hizmetleri­

ne de onem vermekte ve bu alan gittikc;e yaygmhk ve onem kazarunaktadlr.

1997 ytlmda ba~layan bir uygulamayla miiftiiliiklerde ozel olarak gorevlen­

dirilen bay ve bayan personeller, kendilerine ba~an (gerek e-mail ve tele­

fonla gerekse yiiz yiize) bireylerin dini soru ve sorunlarnn cevaplandlrmaya,

onlara yardimc1 olmaya c;ali~maktadlrlar. Bu sorulara balaldigmda, bunlarm

her c;e~it dini konuyla, toplumsal hayatla, ki~iler aras1 ili~kilerle, aile hayatly­

la ve r uhsal sorunlarla ilgili oldugu goriilmektedir.1

1 Sivas MOftOIOgune sorulan sorularla ilgili olarak bkz. M. Dogan Karaco~kun, Din Hizmetlerinde Psikolojik Forma.syon Yeterliliginin Onemi ve llahiyat Fakiiltelerindeki Psikoloji Egitiml Ozerine GorO~ ve Oneriler, TDrkiye'de YOksek Din Egitiminin Sorunlan Sempozyumu, lsparta, 2004, ss. 83-103. Yapt1g1mrz incelemede Samsun MOftOIOgOne sorulan sorularm da benzer i~erikte

oldugu gorOimO~Or.

'Dini 'Dan~Imanlrk ve 'Di11 Hizmetleri I 343

Buna paralel olaral< gittik<;:e yogunla~an aile sorunlan nedeniyle ba~vuru­

larm artmast iizerine Diyanet i~leri Ba~kanhgt 15 Nisan 2002 tarih ve 199

sayili oluru ile il Mii.ftii.liilderi biinyesinde bir dant~ma birirni olaral< '1\ile ir­

~at ve Rehberlil< Biirolanru" hizmete a<;:~trr. Bu alanda go rev yapabilecek

elemantn bulunma durumuna gore once biiyiik illerde ac;tlmaya ba~layan bu

biirolar, bugiin biitiin illerde ve bir<;:ok il<;:ede a<;:tlmt~ olup dini dant~ma.nhk

hizmeti vermektedir.

A. Aile ir~at ve Rehberlil< Biirolarmm Ama-;: ve Gorevleri

Diyanet i~leri Ba~kanhgt, "Aile ir~at ve Rehberlil< Biirolart <;~rna Yoner­

gesi" adtyla bir yonerge haZirlarru~ ve bu yonergede, aile ir~at ve rehberlil<

biirolarll1ll1 amac;lart, biirolarda kirnlerin gorevlendirilecegi ve l;>iirolarm

gorevleri a<;:tklanmi~trr.

Yonergenin 5. maddesinde biirolarm amac;larlllll ~unlar oldugu belirtil­

mektedir:

Toplumun:iuzun aile hal<kmda dini a<;:tdan dogru bilgilendirilmesini

saglamak,

Aile yaptsll1ll1 korunmasma katk.J.da bulunmak,

Halkuruzm ozellilde aile ve aile bireyleri ile ilgili dini i<;:erikli soru ve

sorunlarll1ll1 <;:oziimiine katk.J. saglamal<,

Gerektiginde ilgili kamu kurum ve kurulu~lart, iiniversiteler ve sivil

toplum kurulu~lart ile ortak <;:~malar yapmak.

Biirolarda kimlerin gorevlendirilecegi ve gorevlendirileceklerin ozellikleri

ise Yonergenin 7. maddesinde ~oyle a<;:tklanmaktadtr:

· Biirolarda;

Dini yiiksek okul mezunu, Ba~ka.nhkc;a yapilan ve bu amac;Ia ac;Ilan hizmet

i<;:i seminerine kattlmt~ vaiz, muraktp, din. hizmetleri uzmant, din egitimi

uzmam ve Kur'an kursu ogreticileri gorevlendirilir.

Bu maddenin (a) bendinde saylianlardan iinvanca yiiksek olan biri, miiftii­

liik ve c;ah~anlar arasmda koordinasyonu saglamak, biironun i~ ve i~lemleri­

ni yiiriitmek ve biiroyu yonetmek iizere koordinator olarak gorevlendirilir.

KoordinatOr il miiftii yardtmctsma bagh olarak c;ah~tr.

Kadm ve aile konularmda akademik <;:ah~ma yapanlara oncel.ik_v.erilir._

344 I 'Dini 'Donr.smonlrk ~e 'Din Hizmetleri

Diksiyonu diizgiin, kolay ileti~im kurabilecek yetenege sahip; konu~ma ku­

rallanru bilen personel tercih edilir.

Biirolarda ihtiyac;: olmas1 halinde dirt gorevlilerinden de yararlarullr.

Biirolarda personel nobet usulii ile c;:ah~rr.

Aile ir~at ve rehberlik biirolarllllll gorevleri de Yonergenin 8. maddesinde ~u

~ek.ilde yer almaktadrr:

Biiro personeli, ba~vuru sahipleriyle telefonla ya da yiiz yiize gorii~me ya­

par. Gorii~me srrasmda hem ki~inin hem de bolgenin hassasiyetleri dikkate

ahnrr.

Yapuan gorii~melere ili~kin bilgiler kartekse i~lenir. Bu karteksler ayW< pe­

riyotlarla miiftilliiklerce daire ba~kanhgma elektronil< ortamda gonder.ilir.

Aynca bu bilgiler biiroda sistematik bir ~ek.ilde ar~ivlenir.

Biiroya ba~vuran ki~.ilerin sorunlar1 dikkate ahnarak gerektiginde psikolog,

sosyal hizmet uzmaru ve avukat gibi uzmanlara yonlendir.ilir.

Aile ve kadm konusunda, ilgili kamu kurum ve kurulu~lart, iiniversiteler,

sivil toplum kurulu~lar1 tarafmdan yiiriitiilen ulusal I bolgesel kampanya,

proje ve egitimler takip edilir. Biiro personelinin bu egitime katl.lmalar1 sag­

larur.

Kadm ve aile ile ilgili olarak ulusal I uluslar arast kabul edilen giin ve hafta­

larda etkinl.ilder yapilir veya yapumast saglamr. ilgili kamu kurum ve kuru­

lu~lart ve siv.il toplum kurulu~lar1 ile i~birligi ic;:erisinde sempozyum, panel,

konferans, drama ve musiki programlan gibi sosyal faaliyetler diizenlenir.

Biirolar bulunduklart bolgenin aile yap1s1 ve sorunlar1 konusunda ara~tlr­

malar yapar ve ar~iv olu~turur.

Kadm, c;:ocul<, gene;:, ya~ll, oziirliilerle ilgili konular ba~ta olmak iizere aileyi

ilgilendiren alanlarda yapuan ara~brma ve yaymlar takip ed.ilir ve ar~ivlene­

rek biiro ic;:in kiitiipharte olu~turulur.

Goriildiigii gibi aile ir~at ve rehberlik biirolarmda gorev yapacak personel,

sadece ba~vuran ki~ilerin soru ve sorunlarlill c;:ozmekle kalmayacal<, bolge­

nin aile yaptst, aile ve aile bir~yleriyle ilgili konularda ara~brmalar yapacak,

yapuan ara~brmalart takip edecek, ilgili kamu ve sivil to plum kurulu~lartyla

i~birligi ic;:erisinde bilirnsel ve sosyal faaliyetler diizenleyecektir.

'Dini Vanljnuznlrk 'le 'Din Hizmetleri I 345

B. Aile ir~at Bii.rolanyla ilgili Baz1 Bilgiler

Ba~vuranlann Baz1 Ozellilderi

Aile ir~at ve rehberlik biirolarma ba~vuranlarla ilgili "l<i~isel Karteks" tutul­

maktadrr. Ba~vuran l<i~iye ve yap.tlan gorii~melere ili~kin bilgiler bu kartekse

i~lenmektedir. Karteksler ayllk periyotlarla miiftiiliiklerce ilgili daire ba~­

kanhgma elektronik ortamda gonderilmektedir. Aynca bu bilgiler biiroda

sistematik bir ~ekilde· ar~ivlenmektedir.

Kartekslerde ~u konularda bilgiler yer almaktadrr:

~ehir:

l(i~inin Numarast:

Gorii~me ~ekli (Tlf - Yiizyiize - e-M~):

Tarih ve Saati:

Ki~inin Cinsiyeti:

Ya~t:

Medeni Durumu:

Egitim Durumu:

Soru:

Cevap:·

Tavsiyeler:

Yonlendirmeler:

' Yapbguruz bir ara~tlrmada, Samsun ve Aydm il Miifti.i.liiklerinde faaliyette

bulunan aile ir~at ve rehberlik biirolanna 2008 - 2009 yillar~da ba~an­

larla ilgili tutulan l<i~isel kartekslerden, Sarnsun'da 90, Aydm'da 32 olmak

iizere toplam 122 l<i~inin bazt ozellikleri konusunda elde ettigimiz bilgiler

~oyledir:

Cinsiyet durumu: Ba~vuruda bulunanlarm % 79.5 ini bayanlar, % 20.5 ini ise

erkelder olu~turmaktadrr. Erkek ba~vuru saytsmm bayanlara gore oldukc;a dii­

~iik oldugu goriilmektedir. Buradan, erkeklerin aile sorunlarrm konu~mak ve

onlara c;oziim aramaktan pek ho~lanmadtgt, kendi ba~larma ya da daha dar

c;erc;:evede bu sorunlar1 c;ozmeyi d~iindiikleri gibi bir sonuc;: c;:tkarblabilir.

346 I 'Dini 'Danllmanl1k ie 'Din Hizmelleri

Ya~ durumu: Ba~vuranlann c;:ogunlugunu (% 39.8 ini) 25-35 ya~ arasmdaki

bireyler olu~turmaktadtr. Bunu 36-45 ya~ grubu (% 27) takip etmektedir.

46- 59 ya~larr arasmda bulunanlardan ba~vuranlarm oraru% 17.2; genc;:lik

donemi olarak nitelendirilen 15-24 ya~ arasr gruptan ba~vuranlarm oraru

% 9; 60 ve daha yukarr ya~taki ki~ilerden ba~anlarm oraru ise % 8.2 dir.

Tespitlerirniz, 6zellil<le 30 ya~ civarmda (28-32 ya~ arasr) yrgtlma oldugunu

(% 27) gostermektedir.

Egitim durumu: Aile ir~at ve rehberlik biirolarma ba~vuranlarm yarrsmm

(% 50.8) lise mezunu oldugu goriilmektedir. ilkokul mezunlarmm oraru da

oldukc;:a yiiksektir (% 36.9). Ortaokul mezunlarmm oran1 % 4.9; iiniversite

mezunlarmm oraru ise% 7.4 tiir.

C. Ba~vuranlarm Soru ve Sorunlan

Aile ir~at ve rehberlik biirolarma ba~vuranlarm soru ve sorunlarr incelen­

diginde bunlarm oldukc;:a c;:e~itlilik gosterdigi ve aile bireyleri arasmdaki

ili~kileri biitiiniiyle kapsadtgr goriilmektedir. Bu konuda bir suuflandJ.rma

yapmak c;:ok zor oldugu ic;:in, daha iyi, daha net bilgi verecegi dii~iincesiyle

burada, sorularm hangi konularda oldugunu belirtecek ve bazuarryla ilgili

ornekler verecegiz.

Konular ve bireylerin kendi ifadeleriyle bazr 6rnekler ~oyledir:

Mehir tespiti ve odenmesi

"Mehir sembolik deniyor, hazen fOk dii#ik hazen fOk yiiksek miktarlar be­

lirleniyor. Benim nikahtmda da 30 bin dolar olsun dendi. $imdi bo~anmak

iizereyiz. Benim bu mehri odemem miimkiin degil. Obiir diinyada mesul

olur muyum? Bir kere ·~vet" dedin, sorumlu olursun, diyenler de var, aynl­

mayz ktz istedigi ifin mehrinden vazgeymi~ sayzltr, diyenler de vaY.'

Telefonda veya yiiz yiize. harurna tic kez "sen bossun" demenin hiikmii

"Ben e~imi once bir ortamda iki ki~iyi ~ahit tutarak bo~adzm E~im de o or­

tamda idi. Sonra eve geldik, evde onu tekrar bo~adzm. Sonra o ~ehri terk

ederek lstanbul'a karde~imin yanma gittim. Orada da resmen bo~anmak

ifin mahkemeye ba*vurdum ve bo*andzk. $imdi e~im, bo~anmayalzm, tekrar

evlenelim diyor. Ben ona artlk bizim bir birlikteligimizin olamayacagmz soy­

liiyorum. Biz dinen tamamen bo*anmz* olduk mu?"

'Dini 'Dan!lmanlrk ~e 'Din Hizmelleri I 347

Resmen bosarup dini nikahla evlilige devam etmenin hiikmii

" ':Arkada~zmm kocast ger;en ytl iflas etti. Dort r;ocuklarz var. Maddi durum­

lan r;ok kotii. Babasmm maa~tm almak ir;in mahkeme karanyla bo~andzlar.

Resmen bo~anan bu r;ift dinen de bo~anmt~ oldu mu?"

Resmen bosanchktan sonra tekrar evlenip evlenemeyecekleri

Kachmn bo§ama ha.kkmm olup olmachgt

Nikah tazeleme

"Bir sii.redir beyimle ayrt ya~tyorduk. c;unkii. araya ba~ka bir bayan girdi.

Beni aldattt. $imdi i~i bozuldu. ijlas etti. Diger bayan gitti. iki r;ocugumuz

var. Tekrar eve ve e~ime donecegim. Nikah tazelemek gerekir mi?"

Hamile kalmamak ic;:in korurunarun hiil<fi}ii

<;:ocuk aldtrmarun hiikmi.i

''E~im hamile oldugunu bilmeyerek hamileligin ilk zamanlarznda film r;ek­

tirdi. $u an 2)5 - 3 aylzk hamile. Sakat olma ihtimali var. c;ocugu aldzrmak

caiz midir?"

Ci.iniip oldugu halde yapmak zorunda kaldtgt baz1 islerin dini sorwnlulugu

"Bii.yii.kler cii.nii.pken r;ocuga bakmanm ve r;ocuk emzirmenin haram oldu­

gunu soylediler. Ben aile bii.yii.kleriyle beraber y~zyorum. Bazen istedigim

anda gidip· gusii.l abdesti alamtyorum. insamn r;ekindigi anlar oluyor. Bu

durumda r;ocugum agladzgznda r;ok zorlamyorum. Bu ~ekilde r;ocugumu em­

zirsem haram olur mu? c;ocuguma haram sii.t mii. emzirmi~ olurum?"

. Esler arasmda c;:esitli konularda siddetli tartlsma

"E~im. 5)5 aylzk hamiledir. Ben sar;larmz kestirmesini soylii.yorum. Uzun sar;z

sevmiyorum. E~im de1 'hamileyim) sar;tmz kestiremem1 r;ocugumun omrii. kz­

salzrm~J kel olurm~ vs: ~eklinde ifadeler kullamyor. Hir; yok yere tartz~maya

giriyoruz. Benim de psikolojimi bozuyor. Bunun dogrusu nedir? Herkes bir

~ey soylii.yoi)

Erkegin siddet uygulamast

"ilk ~im vefat etti. Sosyal gii.vencem olmadzgmdan ikinci evliligimi yapttm.

Hacca gotiirmesini ve evinin yan hissesini ii.zerime istedim. Kabul etti. Evin

yarz hissesini ii.zerime yaptz. Hacca da gotiirdii. .. Hacdan once evliligimiz r;ok

348 I Vini 'Danqmanllk re 'Din Hi~lleri

guzel yuruyordu. Hac szrasmda ilk evliligimden olan Uf kzzzma' da kamera

almak istedim. E~im almak istemeyince tartz~malarzmzz ba$[adt. Olaylar

daha da buyudu. E~im tartz~malar szrasmda ~iddet de uygulamaya ba$Zadt.

Ben de evi terk ettim. Ayrzlma noktasma geldik. Ve e~im 20 milyara evin

hissesini kendine vermem kar~tltgmda bo~anma teklif etti. Ne yapaytm, bo­

$anmak dogru olur mu diye size dam~maya geldim."

E~inden habersiz karst cinsle chat yap rna

"Hocam, sorumu naszl soracagzmt bilemiyorum. Utamyorum. Siz beni ta­

mmazszmz, ama ben sizi 9ok iyi tamyorum. Ben evli bir bayamm. Aym za­

manda dindarzm. Bir cemaate bagltytm. Ben birka9 aydtr internette bir bey­

le cet yaptyordum. Cet esnasmda onunla dini ~eyler konu~tuk. Allah sevgisi,

Peygamber muhabbeti vs. Yalmz benim bir hatam, evli oldugumu ona soy­

lemedim. Dahast gizledim. 0 ilahiyat mezunu, e~inden ayrzlmz~ bir beydi.

Ona hifbir umut vermedigim halde benden yana umutlandz. Ve evlilik teklif

etti. Onu reddettim. Sonra ona evli oldugumu apkladzm. c;ok agzr konu~­

tu. Sizi Allah 'a ve hocamza ~ikayet edecegim, dedi. Bu cumle beni mahvetti.

Ondan defalarca ozii.r diledim, ama nafile. 0 ~u an internet sayfaszm kapalz

tutuyor. Bende onun telefon numaralart var. Size sorup oyle hareket etmek

istedim. Onu arayzp kendimi savunaytm mt, yoksa ne yapaytm?" (Telefonla

sorulmu~)

Escinsel iliskiler

"Ben e#mle 7 yzldzr evliyim. 3 tane de fOcugumuz var. Ancak birka9 ay once

e~imin e~cinsel iliikileri oldugunu ogrendim. Ben ne yapmahyzm? Dinen bu

evliligin hii.kmu nedir? Ne yapmam, nastl davranmam gerekir, onu da bir

tUrlu bulamadzm. Bana yol gosterici bilgiler verirseniz sevinirim:'

<;oculdarm evliligine kaqt 9kma

"22 ya~znda bekar bir bayanzm. Psikolojik tedavi gordii.m. j[af kullamyo­

ru·m. Herkes bana deli muamelesi yapzyor. Kimse beni sevmiyor. Telefonla

tesadii.fen birisiyle arkada~ oldum. Beni seviyor ve bana evlilik teklifinde bu­

lundu. Ki~iyi fOk iyi tamyorum. Ne yapacagzmz, naszl davranacagzmz ~a~tr­

dzm. Ailem bu evlilige kar~z pkzyor. Kimse beni istemiyor ve sevmiyor. Oysa

bu genf seviyor. Ne yapacagtmz, nastl davranacagzmz bilemiyorum. Size so­

rayzm dedim:'

'Dini 'Danl[man/Jk Ve 'Din Hizmet/eri I 349

Evlenmesine kaq1 <;:Ikan anne babasrm dinlemesi gerekip gerekmedigi

.Kismet kapanmas1

Olumsuz davrant~lan olan cocuklara kar~1 nasll davranllmas1 gerektigi

"22 ya$mda bir kzzzm var. Babayla bir tUrlu anla$amadz. Uf kez evden kar;tz.

$imdi baba hifbir $ekilde onu kabul etmiyor. Kzzzmm mekamm arayzp onu

buldum. Bazen kzz ogrencilerle, hazen de erkek ogrencilerle kzz ogrencilerin

karz$lk kaldzgz ortamlarda kalzyor. Surekli takip e4iyorum onu. Telefonla

konu$uyorum, ancak onu geri getirmeye ikna edemedigim gibi babayz da

onu kabul etmeye ikna edemiyorum. $imdi ana, 'ya beni de unut, ya da bu

hayatT. terk et!' diyecegim. Hangisini kabul ederse o duruma gore davrana­

cagzm. Sizler naszl davranmamz onerirsiniz? Sinirlerim tamamen yzprandz.

Psikologdan da yardzm alzyorum:'

Gelin,kaynana.kayrnpedersoguldugu

"Bir fOcuklu evli bir erkegim. Hammzm kapalz ve namazzm kzlzyor. Fakat

annem, babam hammzmz istemiyorlar. Hep ana hakaret ediyorlar. Ben de

hamma, ~nnemle, babamla iyi gefin' diyorum. Annemi, babamz uzgun gii­

runce hammzma kzzzyor, vuruyorum. Baktzm bu i$ boyle gitmeyecek, nihayet

hammzmz gotUrup r;ocugumla birlikte ana babasmm evine bzraktzm. Ne tav­

siye edersiniz, r;ok szkmtT. ifindeyim."

Ekonomik pwblem

"E$im devlet memurud~r. Maa$lnl aldzgz zaman bana hir;bir kuru$ para

vermez. Kendisi yatl.rtm yapar, ihtiya~larz kendisi alzr, bana da bir $ey da­

nl$maz. Benim de kendime has bazz ihtiyaflarzm olabiliyor. Benim ihtiyaf­

larzmz !Uzumsuz goruyor. Bu durumlar da aile yuvamzzda szkznttlara sebep

oluyor. Hep tartT.$tyoruz. Benne yapabilirim?"

Muska ve bi.iyiiniin etkisi

"Agabeyim evli oldugu halde bir ba$ka kadznla birlikte ya$tyor. jki fOcugu

var. Bu kadmdan ayrzlzp evine donsun diye agabeyime buyu yaptzrdzk. $im­

di r;ok pi$mamz. <:;unkU buyu yaptT.rmamn r;ok gunah oldugunu ogrendik.

Bu gunah.tan kurtulmamzz if in ne yapmamzz lazzm ?"'

"Ailemdeki szkzntzlarzmm kaynagz bize muska yapzldzgt ifindir. Gittigim bir

hoca bana boyle soyledi. Bu muskalardan nasll kurtulabilirim?"

350 I 'Dini 'Dan!iiiiOnlrk ~e 'Din Hizmetleri

Vesvese ve takmblar (Obsesif kompulsif rahats1zhl<lar)

"Hocam, daha once de size gelmi§tim, hatzrladzysamz. Ellerimi fazlaca yzka­

makla ba§layan temizlik hastallgzm var. Psiyatriste gittim, ilaf kullandtm.

Vesvesemden kurtulmak ifin Euzu'yu, Felak, Nas surelerini de fOkfa oku­

dum. El yzkamam biraz azaldt. Ama ba§ka szkmttlanm ba§ladt. c;ama~tr

makinesinin ayanm yapamzyorum (Makine tu$lanm kirli zannettigim lfin).

c;ama~zrlart da asamzyorum. Buffin bunlar lfin agabeyimin hanzmmdan

yardzm istiyorum. Ne yapmalzyzm?"

Nazardan korunmarun yolu

Evi terk etme

"Be~ ytlltk evliyim. E$im 23 ya§tnda. 4 ya§mda oglumuz var. 5 ytl once e~i­

mi kaftrarak evlenmi~tim. Fakat 5 ytl sure ifinde 3 deja beni terk ederek

ailesine dondu. Gefen sene 10 ay boyunca evimize donmedi. Anne babasz

bo~anmamzz ifln mahkemeye ba~vurunca, onlarm olmadzgz bir gun beni

aradz. Gel beni go tar dedi. $imdi de bir ay oldu beni terk ettigi. Her sejerinde

fOcugumuzu da gotiiruyor. i§e gidiyorum, geldigimde evi hifbir sebep yokken

terk etmi§ oluyor. Bu kadm dengesiz. Aklma esti mi gidiyor. ~(aptlarma gidi­

yoruz, bahfe kapzsmdan bile giremiyoruz. Telefonu da afmzyorlar, konu~a­

mzyoruz. Ne yapmaltyzm?"

A~m oliim korkusu

"0/Umden fOk fazla korkuyorum. Bunun ifin yzllardtr psikologa gidip geli­

yorum. Pek de fayda goremedim. Acaba bu, imammm zayiflzgmdan mz kay­

naklanzyor? Bu konuda beni aydmlatzr mzszmz?"

intihar etmeyi diisiinme

"Geri donu~u olmayan bir yola girdim. intihar eden in ebediyen cehennem­

den ftkamayacagzm ogrendim. Bu dogru mu? Ben ancak olmekle bu durum­

dan kurtulabilirim. Zira ya~adzgzm surece zaten cehenneme gidecek olan

insanlarm hayatzm yafayacagzm. Tek kurtulu~ benim ifin 6/um." (Telefonla

sorulmu~)

D. Aile Daru~manhgt ve Rehberligi

Aile toplumun en kii«;:iik birimidir. Bu birim toplumun degerlerini korur, ya­

yar ve boylece toplumun devambl.lguu saglar. Bugiin iilkemizdeki aile yap1s1

biiyiik «;:ogunlukla anne, baba ve «;:ocuklardan olu~an «;:ekirdek aile ~eklinde- ·

Vini Vanljmanlrk ~e 'Din Hizmelleri I 351

dir. Ancak, hane yap1s1 <;ekirdek oldugu halde ailenin, ba~ta biiyiikanne ve

biiyiikbaba olmak i.izere akrabalarla son derece yakm' ili~kileri bulunmak­

tadu. DolaylSlyla geni~ bir aile gibi i~lev gosterir. Yapuan ara~rumalarrn so­

nu<;lan bu dogrultudadlr.2

Aile birey ile toplum arasrnda baglann saglayan onemli bir halkadlr. An­

cak bu halkada zaman zaman <;atlaklar olu~makta, ailedeki sorunlar, ailenin

par<;alanmasrna, daglimasrna ve ba~ta <;oculdar olmal< iizere biitiin aile bi­

reylerinin huzursuzluguna, ruh saghg1 ve toplum saghg1 a<;1srndan onemli

sorunlara neden olmakta ve dant~manhk ihtiyac1 kendini gostermektedir.

Dini dant~manhk <;er<;evesinde aile dant~manb.g1 ve rehberligi, aile ve evlilil<

sorunlan nedeniyle dant~manhk hizmeti alma!< i<;in ba~vuruda bulunan bi­

reylere, dini esaslardan ve daru~manhk tekniklerinden yararlanarak sorun­

larlnl <;6zebilmeleri noktasrnda yardunc1 olma, yol gosterme siirecidir. D~­

lay1Slyla aile daru~mas1 siirecinin amac1, dant~anrn, miimkiinse e~in (<;iinkii

e~ dant~maya gelmeyebiliyor) ve gerekiyorsa diger aile bireylerinin kendile­

rini tantmalarrna, tutum ve davraru~larrm dogru degerlendirmelerine, bir­

birlerini ve <;ocuklarrm yonetebilmeyi ba~arabilmelerine yardunc1 olmaktlr.

Aile terapisi alarundaki ekollerin tiimii, e~ler ve aile bireyleri arasrndaki ili~­

kileri ele allrlar. Bunlar1 inceledigirnizde ~u ama<;larrn on plana <;ll<tlg1 go­

riilmektedir:

E~lerin, bi.J.:.}?irleriyle. ili~kilerinde sorun olu~turan, aksayan yonleri ortaya

<;li<armak ve bunlar1 gormelerini saglamak.

Ge<;imsizligin asu nedenlerini, bu duruma nasu gelindigini, e~Ieri su<;lama­

dan ayn ayn her biriyle birlikte belirlemeye <;ah~mak.

Bireyin irrasyonel, tutars1z ve gerc;:ek di~1 alg1 ve dii~iincelerinin farkrna var­

masrm saglamal<. Huzmsuzlugunun irrasyonel dii~tincelerden kaynaklana­

bilecegi gostermek, irrasyonel dii~iinceleri arttarak yerine daha rasyonel ve

ger<;ekc;:i bir hayat gorii~ti kazandlrmak.

E~lerin kendilerini tantmalarrna, birbirlerini ve c;:ocuklanru yonetebilmeyi

ba~arabilmelerine yardunc1 olmak.

E~lerin ge<;mi~i on plana <;tkartan bireyler yerine, ~u anki ger<;eklerle ilgile­

nebilen bireyler olmalarrna <;ah~mak.

2 Bkz. <;igdem Kag1t~1b~l, /.Aile $urast, Aile Ara~rma Kurumu Ba~kanhg1 Yay., Ankara, 1990, s. 28.

352 I 'Dini 'Danqmanlrk ~e 'Din Hizmetleri

Boyle devam edildiginde ileride ne gibi sonw;:larm ortaya <;:lkacaglnl, hangi

yollarla nas!.l bir degi~ikligin yap!.labilecegini aile bireylerine gostermek.3

Daru~ma siirecinde bu ama<;:lar1 ger<;:ekle~tirebilecek bir yol izlenir. Daru~ma

a~amalarmda farkll uygulamalar ve yontemler olmakla beraber Williamson

tarafmdan belirlenen bireysel daru~ma siirecinden4 hareketle ~oyle bir yol

izlemenin daha uygun olacag1 dii~iiniilebilir:

Once daru~man tarafmdan, daru~an hakkmda, sorunlan hakkmda, bu duru­

ma nas!.l gelindigi hakkmda bilgiler elde edilir. Miimkiinse iki taraf da din­

lenilir. Tek tarafu dinleme yeterince sagllkh olmayabilir. Hatta e~ler d1~mda

gerekiyorsa <;:ocuklarla ve ilgili diger ki~ilerle de gorii~iilebilir.

Sonra elde edilen bilgiler degerlendirilerek, analiz ve sentez yap!.larak soru­

nun niteligi ve nedeni hakkmda dogru tespit yap!.lmaya c;ali~illr. So run han­

gi oranda kimden kaynaklaruyor ya da ba~ka bir neden mi var, bu konuda

bir karara var!.ltr.

Daru~man dii~iincesini, tavsiyelerini, daru~ana ac;J.kc;a, dost<;:a soyler, ona

kendisini ve c;evresini taruyabilmesinde yard1mc1 olmaya <;:ah~tr, hareket tar­

zmm sonu<;:lar1n1 anlayabilmesine yonelik anla~!.ltr, uygun sec;enekler sunar.

Williamson'a gore daru~an, zekasm1 kullanarak ve rasyonel dii~iinerek ken­

dini anladtgmda, davraru~lar1n1 degi~tirerek veya diizelterek mutlu bir hayat

siirdiirebilir. <;iinkii onda dii~iinme, degerlendirme yarulg1s1 vardtr. Daru~­

man, ~iye nerede, nas!.l hatah dii~iindiigiinii gosterir.5

E. Biirolarda Daru~manbk Hizmeti Verenlerin Yeterliligi

Aile ir~at ve rehberlik biirolarma ba~vuranlarm soru ve sorunlar1n1 deger­

lendirdigimizde, buralarda daru~manllk hizmeti verenlerin ~u alanlarda ye­

terli bilgi ve beceriye sahip olmalan gerektigi anla~!.lmaktadtr:

Yo rum yapabilecek duzeyde dini bilgiye sahip olmak: B~~vurularda sorulan

sorularm onemli bir klsm1, sorunla ilgili dini hiikmii belirtmenin yanmda,

bireyin durumunu ve ic;inde bulundugu ~artlar1 da d.ikkate alarak a<;:lklama

yapmayt gerektirdiginden, rehberlik biirosunda gorev yapanlarm hem geni~

3 Bkz. Serap Nazh, Aile Dam~manhgt, Nobel Yaytn Dagtttm, Ankara, 2001.

4 Bkz. B. Shertzer, S.C. Stone, Fundamentals of Counseling, Houghton Mifflin Com., Boston, 1974, s.1B4.

5 Shertzer, Stone, a.e., s. 242.

'Dini 'Danfimanlrk ~e 'Din Himzetleri I 353

bir dini bilgiye hem de yeni sorunlan dini a<;:tdan yorumlaytp cevap verebi­

lecek bir yetenege sahip olmalan gerekir. Ozellikle evlenme, bo~anma, dini

nikah, resmi nil<ah, mehir, hamile kalmal<tan korunma, <;:ocuk aldtrma vb.

ile ilgili islam Dini'nin hiikiimlerini <;:ok iyi bilmek ve giiniimiiz ~artlannda

bunlan degerlendirecek bir bilgi birikirnine sahip olmal< ~artt1r.

Etkili ileti~im bilgi ve becerisi kazanmz~ olmak: Aile ir~at ve rehberlik bii­

rolart <;:ah~ma yonergesinde de belirtildigi gibi, bu biirolarda gorev yapan­

lar., oncelikle ailedeki sorunlarla, aile bireylerinin birbirleriyle ili~kileriyle,

tutum ve davrant~lanyla, birbirlerine kar~1 sorumluluklar1 ve ileti~im nok­

tasmda dikkat etmeleri gereken hususlarla ilgili, bu alanlarm uzmanlanru

<;:agmp zaman zaman konferanslar verdirerek, paneller diizenleyerek ve

bro~iirler hazrrlayarak olumsuz etkilerden aileyi koruyucu aktivitelerde bu­

lunmahdrrlar. Zaten ailedeki astl sorun, e~ler arasmdaki ileti~imde ortaya

<;:lkan bozukluktur, kopuklul<tur, normalden sapmalardtr. Bunun sonucu

olarak da aile bireyleri arasmdaki ileti~im ve ili~kiler konusunda dant~man­

llk gerekli hale gelmektedir.6 Dant~ma siireci de daha <;:ok e~lerin ve onlarm

ili~kilerinin iizerinde yogunla~maktadtr.

Bunun yantnda, anne babarun <;:ocuklarma kar~1 tutumlar1, kendi anne ba­

balarma ve alqabalarma kar~1 tutumlar1 ve onlarla ili~kiler; anla~mazllkla­

ra, tartl~malara ve gerginliklere neden olabilmekte, uzun siire boyle devam

etmesi halinde ailede huzursuzluk ve sarsmttlar ortaya <;:lkmaktachr. Bunun

sonucu olarak da dant~mana ihtiya<;: duyulmaktadtr. Dolay!Slyla bireylerin

geli~im ozellikleri, ki~iler aras1 ili~kiler, ileti~im, sosyal psikoloji, <;:ocuk, er­

gen, o~a ya~ ve ya~hllk psikolojisi, aile i<;:i ~iddet gibi alanlarda aile rehberlik

gorevlileri yeterli bilgi diizeyine sahip olmahdtrlar.

Aile dam~manlzgz ve rehberligi alamnda uzman olmak: Aile ir~at ve rehber­

lil< biirosundaki gorevliler, genelde psikolojik dant~manllk ve rehberlikte,

ozelde evlilik ve aile dant~manl!gmda izlenecek yol ve yonternler, uygula­

nacak teknikler konusunda yeterli bilgiye sahip olmahdtrlar. Baz1 sorunlar

hakkmda detayh bilgi almak, dant~ant, e~ini ve muhataplarnn iyi tantmak

ve sorunu analiz ederek bir karara varmak gerekebilir. Bunlar bilinmeden

verilecek dini bir cevap sorunun <;:oziirnii i<;:in yeterli olmaz. Telefonla ara­

yarak, "ben artlk olmek istiyorum" diyen bir ki~i, ashnda i<;:inde bulundugu

6 Sheldon Eisenberg, Daniel J. Delaney, Psikolojik Dam~ma Siireci, <;:ev.: N. Oren, M. Takkac;, M.E.B.,

Istanbul, 1998, s. 189.

354 I 'Dini 'Dan!fmanlrk ~e 'Din Hizmetleri

bunalundan ~lkmak istedigini de gostermi~ olmaktadtr. Bli.rada ozellikle

ki~iyi konu~turabilmek, ona kendi kendini oldiirebilecek noktaya getiren

nedenleri ve stkmtlSlru anlatttrabilmek, ona ~tkt~ yolu gosterebilmek, tekrar

gori.i~mesi i~in onu ikna edebilmek c;:ok onernlidir.

Dini esaslardan yararlanabilmek: Dini daru~manhk ~erc;:evesindeki aile da­

ru~manhk ve rehberligini diger aile daru~manltk ve rehberliklerinden aytran,

ont,m dini boyutudur. Daru~man burada, dini esaslardan, Hz. Peygar:nber'in

soz ve uygulamalarmdan da yararlanarak daru~arun ufkunu a~ar. Ona bu

esaslar dogrultusunda kendi yaptlklarrm di.i~i.indiiriir, yanh~larrm fark et-·

tirecek bilgiler verir, online yeni. ac;:ilimlar koyar ve se~enekler sunar. Da­

ru~arun sorununa gore, e~lerin birbirlerine, c;:ocuklarma, anne babalarma

kar~t olan hak ve sorurnluluklarmdan, empati kurarak birbirlerini anlamaya

c;:ah~malarmdan, islam'a gore hayatm bi.iti.ini.iyle bir smav oldugu ve insa­

nm iyi ile de kotii ile de denenebileceginden, bu nedenle gosterecegi sabrr

ve fedakarllga kar~llik ahirette alacagt mi.ikafattan, bir taraftan ic;:inde bu­

lundugu durumun. sadece olumsuz, yonlerini degil iyi yonlerini de gorerek

Allah'a ~iikretmesinin, diger taraftan Allah'a dua ederek, bagllllk gostere­

rek Allah'm yardmuru talep etmesinin oneminden, Hz. Peygamber'in aileye

verdigi degerden vs. bahseder.

D~man aynca, dogrudan dogruya fetva niteliginde olan bir uygulamarun

dini hi.ikmi.ini.i ogrenmek ic;:in daru~an ki~ilere ac;:tklamada bulunurken, di­

nin toleransh yakla~tmlarrm, dant~arun pi~manhgrm ve c;:ozi.im ara}'l~tru goz

oni.inde bulundurup onun lehinde olabilecek farkh i~tihatlart kullanarak so­

runun ~ozi.imi.ine katktda bulunmaya ~ah~rr.

Olumlu ki$ilik ozelliklerine sahip olmak: Daru~ma siirecinde daru~manm

bazt ki~ilik ozelliklerinin de etkili olacagt bir ger~ektir. Daru~anda gi.iven

olu~turmak, onu gi.iler yi.izle, ho~ bir ~ekilde kar~tlamak, onu yargtlamadan

kabul etmek, steak bir atrnosfer olu~turarak sabula hareket etmek, di.i~i.in­

celerinde kat:J. ve on yargili olmamak, samirni olmak, yapt:J.gt ~i sevmek ve

srr saklamak gibi niteliklere sahip olmak d~an i.izerinde olurnlu etkiler

olu~turacagt ic;:in oldukc;:a onernlidir.

F. Sonn~

Dini. inanc;:lar1 nedeniyle hem evlilikle ilgili baz1 uygulamalarmm dini esas­

lara ne oranda uydugurm ogrenip gi.inah endi~esinden kurtulmak hem de

aile konusunda gi.ivendigi rehber bir din gorevlisinin gori.i~ ve onerilerinden

'Dini 'Dantimanlrk -;e 'Din Hizmetleri 1355

yararlanmak ve sorununun ~oziimiine katlu aramak amac1yla, daru~manhk

hizmeti almak i~in iilkemiz genelinde ~ok saytda ki~inin aile ir~at ve rehber­

lik btirolarrna ba~vurdugu goriilmektedir. Ozellikle telefon vee-mail yoluyla

da sorunlarrn iletilebilmesi, halkuruz arasrndaki bir~ok yanh~ dini bilgi ve

uygulamarlll da diizelmesine, bunlarrn olu~turdugu endi~e, stres ve gergin­

ligin giderilmesini saglarru~tlr. Ancal< bu btirolarda daha etkin bir daru~­

manhk hizmetinin verilebilmesi i~in bilhassa ~u hususlarrn dikkate alrnmas1

uygun olacakt1r:

1. Ba~vuruda bulunan baz1 bireylerin ciddi psikolojik sorunlarrnrn

oldugu anla~llmaktadrr. Hatta psikolojik tedavi gormekte olan

ki~ilerden de sorunlarrnrn ~oziimiine katlu aramak amac1yla ba~­

vuranlar olmaktadrr. Aile blirosundaki gorevlilerin hem bunlara

verecekleri daru~manhk hizmetinin Slllrlarrnl belirleyebilmeleri

hem de diger daru~anlara daha ~ok destek ve yardrm saglayabilme­

leri i~in yeterli diizeyde psikolojik daru~manhk ve rehberlik bilgi

ve becerisine sahip olmalar1 gerekir. Diyanet i~leri Ba~kanllgrnrn

aile ir~ad ve rehberlik btirolarrndaki gorevlilere yonelik bu ama~­

la diizenledigi seminerlerin yararb. oldugu ancak yeterli olmadig1,

bu seminerlere katllan baz1 elemanlarca ifade edilmektedir. Bu se­

minerlerde ozellikle sorunlardan ve sorulardan hareketle nasll bir

yoQtem ve slice~ izlenmesi gerektigi iizerind~. duruldugu takdirde

daha yararh olacag1 belirtilmektedir.

2. Aile ve evlilik daru~manhg1 bir slire~tir. Bu nedenle sorun hakkrn­

da, ki~i ya da ki~iler hakkrnda yeterli bilgi almad~ a~!l<lama yap­

maya, cevap vermeye ~ah~mak dogru degildir. Ozellikle telefonla

ve e-mail yoluyla sorulan sorulara cevap vermeden once, saran ki­

~inin miiftiiliige ge).mesini isteyerek onunla yiiz yiize konu~marlill

daha yararh olacaglll mutlaka belirtrnek ve bu konuda daru~aru

ikna etmeye ~ah~mak gereiO:. Daru~arlll gelmeme~e direnmesi

durumunda, onu iimitsizlige dii~lirmeyecek a~lklamalar yapma­

ya ozen gosterilmelidir. Ba~vuran bireylerin sorunlarrnrn ~oziimii

i~in en biiyiik engellerden birisi daru~manllk slirecinin devam et­

memesidir. Gorii~tiigiimiiz gorevliler, ayru ki~inin tekrar gelme

oranrnrn ~ok dii~iik oldugunu belirtmi~lerdir.

356 I 'Dini 'Dan~manlrk ~e 'Din Hizmetleri

3. bncelikle bu alanda istihdam edilmek i.izere baz1 ilahiyat fakiiltele­

rinde "Dini Daru~manhl< ve Rehberlik" boliimlerinin ac;:limas1 ic;:in

yararh olacaktrr. <;iinkii bu alandaki gorevlinin ozel olarak yeti~­

mesi, hatta ihtisasla~mas1 gerekmektedir.

4. · Diyanet i~leri Ba~kanhgmca, aile biirolarma ba~an bireylerin

evlilik ve aile ile ilgili sorduklar1 sorularm cevaplarllli da ic;:erecek

~ekilde, giiniimi.iz bilimsel geli~meleri, psikolojik ve sosyokiiltiirel

etkenleri de dikkate alarak hazrrlattmlacak yaymlarla, aile ir~at ve

rehberlik biirolarmdaki gorevlilere yarillmc_1 olunmah ve boylece

verilecek cevaplarda da birlik saglanmahd.Ir.

5. Heni.iz yeni olmas1 nedeniyle, Miiftiiliiklerde aile ir~at ve rehberlik

biirolarmm oldugu birc;:ok vatanda~ tarafmdan bilinmemektedir.

Aynca bu biirolara c;:ogunlukla bayanlarm ba~vurmas1, erkeklerin

geli.nemesi de onemli bir problemdir. Bu nedenle tarutlm ama<;:h

olmak i.izere Miiftiiliiklerce ailenin onemini ve aile sorunlarmm

c;:oziimiinde dini c;:er<yevede yardunc1 olunabilecegini belirten kii­

c;:iik bro~iirler hazrrlattmlarak dag1tllmas1 ve ylida birkac;: kez hutbe

okutturularak bu konuda bilgi verilmesi yararh olacaktrr.

Kaynalo;:a

KARACO$KUN, M. Dogan. "Din Hizmetlerinde Psikolojik Formasyon

Yeterliliginin bnemi ve ilahiyat Fakiiltelerindeki Psikoloji Egitimi Dzerine

Gori.i~ ve bneriler'; Turkiye'de Yuksek Din Egitiminin Sorunlarz Sempozyu­

mu, !sparta, 2004, ss. 83-103.

KAGIT<;IBA$1, <;igdem. L Aile $urasz, Aile Ara~trrma Kurumu Ba~kanhg1 Yay., Arlkara, 1990.

NAZLI, Serap. Aile Dam~manlzgt, Nobel Yaym Dag1tlm, Ankara, 2001.

SHERTZER, B.-S. C. STONE, Fundamentals of Counseling, Houghton Miff­

lin Com., Boston, 1974.

EISENBERG, Sheldon-Daniel J. DELANEY, Psikolojik Dam~ma Sureci, <;ev.

N. Oren, M. Takkac;, M.E.B., istanbul, 1998.