• • D.INI DANI·~MANLII(

.vE · 0 • •

DIN HIZMETL.ERI

Editorler:

Prof. Dr. Nurullah 1\LTA~ Prof. Dr. Mustafa KOYLU

•• •• GUNDUZ EGiTiM ve YAYINCILIK

ISBN: 978-605-5584-41-2

©Tum haklan GONDOZ EGITiM ve YAYINCILIK, TURIZM SANAYI TICARET LTD. ~tne aittir. Bu kitabm tamamr ya da bir krsmr 5846 sayrh yasanrn hukumlerine gore, GONDOZ EGITIM ve YAYINCILIK, TURIZM SANAYI TICARET LTD. ~l:nin izni olmaksrzm elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayrt sistemi ile ~ogaltrlamaz, yazrh, sozJG, gorsel-i~itsel kitfe ileti~im ara~lan yoluyla yayrnlanamaz, depolanamaz.

Baskt HaZJrltk: Turker $enaltun

Ilk Baskr: 2012

Baskt: HERMES TANITIM OFSET Buyuk Sanayi 1. Cad. No: 1 0.? lskjtler- ANKARA Tel: 0312 384 34 32

GUNDUZ EGiTiM ve YAYINCILIK TURiZM SANAYi TiCARET LTD. :?Ti. Gevizlidere Mahallesi 1218. Gad. 6/8 Balgat- ANKARA Tel: 0312.472 66 62 • Faks: 0312.472 66 08 www.gunduzyayincilik.com bilgi@gunduzyayincilik.com

MANEVI SOSYAL HiZMETLERiN

iSLAMI <;ER<;EVESi

AliSeyyar

A. Manevi Sosyal Hizmetlerin Dini, ilmi ve Kanuni <;:ert;evesi

1. Maneviyat Kavrammm <;:ert;evesi

Arap<;a bir sJ..fat olan manevi kelimesi; "duyu organlan olmakstz~ (manevi)

kalp (goni.il) ile kavrarup bilinen ~eye ait olan" anlarruru ta~rmalctadrr. Dolayr~

styla manevi, mana cihetiyle, manaca, maddi olmayan, ruhani, ruh<;a ve(ya)

miicerret (soyut) anlamlarrna gelmektedir. Tabiri digerle manevi, maneviyatla

veya inan<;la ilgili olup, maddi olmayan, manaya, ruha ve goniile ait_olan her

~ey olarak da ifade edilebilir. Maneviyat ise, vahiy kaynaldarrndan esinlenme

sonucunda inanct gii<;lendiren her tiirlii dii~iince, yalda~rm ve faaliyetlerdir.

Bu yoniiyle maneviyat, kesin karar, miispet inan<;, hal<ikati bulma iimidinin

ta~tyan tefekki.ir ve ger<;ek fitri sevgi gibi i<; diinya besinlerinden olu~an bir

gii<;tiir. Bu manevi gii<; sayesinde bir insan, zor durumda dahl olsa, elde et~

tigi iistiin moral giiciiyle zorluklara kar~t direnme becerisi gosterebilir. Bu

bakrmdan bir insanrn maneviyatmm gii<;lii olmast demek, Yaratan'a, kadere,

ahirete ve gayba imaru gii<;lii olan l<imse demelctir. Bir l<imsenin zorluldara

kar~t koyma, engellerle miicadele etme ve(ya) moral giiciiniin inan<; ile ilgisi

bu baglarnda ortaya <;tkmaktadtr (Seyyar; 2010:31~33).

'Dini 'Danl$manlrk ~e 'Din Hizmetleri j141

Maneviyat c;:a.h~malanyla tarunan Harald Walach, maneviyatm metafizik

tecrlibeye dayanan bir idrak, ~ahsi benligi a~an, onun lizerinde olan bir ger­

c;:ek oldugunu sayler (Walach, 2005:17).

Bao'da maneviyat, kurumsalla~rru~ din (Hrristaymhk) di~mdaki ruhani et­

kinlik veya olaylara katllrm ~eklinde de alguanmaktadrr. DolaylSlyla Bah

tarzt bir bakt~ta maneviyatta mutlak anlamda (kurumsal-resmi) dini bir un­

surun bulunmast gerekmemektedir. · Manevi bal<Imia ilgilen~n bazt Batt'l.t

bilim adarnlart bu yakla~uru destekleyerek, maneviyatl "ki~inin, materyalin

otesinde ili~kili oldugu her ~ey ve bunlarm temel anlarnlarma ili~kin i~sel

kaynaklarmm toplarru" bic;:iminde tarumlarlar ($afak-Btytk; 2004:42).

Ancak din ve dini duygular, maneviyatm blisblitiin di~mda oldugu da dli­

~iiniilmemelidir. Nitekim ICF, gerekli go~dligli yerlerde maneviyatl din ile

birlikte degerlendirme ihtiyact duymu~ ve "Din ve Maneviyat" tarurruru,

"ruhani degerler ve ilahi glic;:lerle baglantl kurmak, mana bulmak ve ken­

dini gerc;:ekle~tirmek ic;:in dini veya manevi etkinliklere, dlizenlemelere ve

uygulamalara katllmak" ~eklinde yaprru~tLr. Camiye gitmek; dini amac;:la dua

etmek veya ilahi okumak ve ruhani dli~iincelere dalmak gibi dini ve manevi

etkinlikler bu kapsamda dli~iiniilebilir (ICF d930; 2001).

2. Manevi Sosyal Hizmet Kavrammm <;erc;:evesi

islam kaynaklarma gore manevi sosyal hizmet(ler) veya sosyal hizmetlerde

manevi yalda~tmlar, sosyal I:Uzmet ic;:erikli dini daru~manltk faaliyetlerinin

Kuran ve Slinnete uygun olarak ylirlitiilmesidir. Maneviyat destekli sosyal

~metier, din gorevlilerin (sosyal ilahiyatc;:Ilarm), manevi (ruhi) sorunlart

olan insanlara, dini bilgi ve telkin c;:erc;:evesinde aydinlatma, yol gosterme ve

, bilgilendirme ile ilgili destek hizmetleridir. Manevi sosyal hizmetler, ken­

dilerini ve ba~kalarrm tanrrna konusunda yetersiz olan; hissi, ruhi, sosyal

ve ~ahsi problemlerini c;:ozmede zorlanan aciz insanlara manevi destek ve

yardim saglamaktadrr. Maneviyat destekli psiko-sosyal rehberlik ve daru~­

manl.tk konseptinde evrensel manevi degerlere saygt gosterildigi gibi ken­

dine has bir insan modeli de mevcuttur. Bu ild unsuru biraz daha yakm:dan

degerlendirelim (Seyyar; 2012):

2.1. islam.i Sosyal Hizmet Anlayt~mda Manevi Degerler

Manevi degerler, bir sosyal grubun mensuplarmm, srrf ba~kalart tarafm­

dan tasdik edildigi ic;:in degil, kendi idrak ve anlayt~tyla dogrulugunu tasdik

142 I 'Dini 'Danljmartl•k ~e 'Din Hi<metleri

ettikleri i<;in, anla~ma halinde olduklan ve stibjektif olarak da deger takdir

ettilderi klymet hi.i.ktimleridir. Evrensel ahlaki degerlerin yarunda her mille­

tin kendi i<; dinamilderine bagh olarak benimsedigi sosyo-ki.iltiirel degerlerin

toplarru, toplumsal boyutuyla manevi degerlerin bir ill~ yanslffiasidJr. Maddi

degerlere g6re daha koklti ve kahc1 olan manevi degerlerin temelinde umumi

manada din ve inan<;la ilgili duygu ve dti~tinceler yatmaktadJr. Daha somut bir

ifadeyle, din ve vicdan htirriyeti gibi temel insan haldar1 baglarrunda deger­

lertdirebilecegimiz evrensel degerler ayru zamanda manevi degerlerin de bir

par<;as1dJr. I~isel ve toplumsal boyutuyla manevi degerler, insanlarm sosyal

bar1~ i<;inde temel degerler etrafmda birlik ic;:inde ya~amalarrm saglad!g1 ic;:in,

sosyal sermaye olu~umuna da katla saglamalctadrr (Seyyar; 2009).

Hem manen (ruhen), hem de maddeten insanm saadetini ve huzurunu te­

min etmeyi c;:ah~an sosyal hizmet uygulamalar1 olaral< manevi yalda~lmlar,

ki~ilerin sosyal bilin<;lenmeleri ve topluma uyumlari ic;:in, tisttin karakter ge­

li~tirmeye yonelik sosyal ve manevi egitimi esas alan bir uygulama bic;:imi­

dir. Manevi sosyal hizmetler, bir bilim ve meslek dah olan sosyal hizmetlerin

spesifik bir alt dah olarak gori.ilebilir. Bilindigi tizere sosyal hizmetler, sosyal

risk alaruna giren birey ve gruplarla ilgi).endigi i<;in, hem insa~, hem de top­

lum bilimlerinin bir parc;:as1d1r. Multi disiplinli bir alan olan manevi sosyal

hizmetler ise, zikredilen sosyal bilimlerin yarunda maneviyatm ve manevi

. . bilimlerin de bir parc;:as1dJr. Her bir bilim dah, insan ~ahsiyet ve davraru~­

larmi, kendi hedeflerine uygun olaral< ele almakta ve buna gore bir sonuc;:

almaya gayret gostermektedir. (Manevi) Sosyal Hizmetler ise, insanlimn

(manevi ve sosyal kokenli) davraru~ bozukluklanru ve sapmalar1n1 onlemek

· ve gidermek ic;:in, ki~i veya belirli bir gruba uygun koruyucu ve mtidahaleci

maneviyat destekli sosyal uyum ve rehabilitasyon programlan hazrrlar ve

uygular (Seyyai 2007b:24).

islam'm manevi sosyal hizmet anlayt~mda degerler noktasmda insarun yeri

c;:ok ayn bir yer almalctadJr. islam'a gore yeryiiztinde yaratllan canhlar ara­

smda gerek maddi (fizyolojilc-biyolojik), ~erekse manevi ac;:1dan en tisttin

ve en sec;:kin varhk, insandrr (e~ref-i mahlllk). Kuran, bu gerc;:egi ~u ~ekilde

ifade etmektedir: "Muhakkak ki, Biz insaru en gtizel ~ekilde yarattlk, son­

ra onu a~agtlarm en a~agisllla indirdik, yalruz inarup haytrh i~ler yapanlar

bundan mtistesnadrr. Onlara kesintisiz mtika.fat vardrr (Kuran; Tin:4-5)

ve '1\nd olsun ki, Biz i..f:lsanogullariru ~erefli ktldJk" (Kuran; isra:70). insan,

iyiyi kottiden, dogruyu yanl!~tan, hakki batlldan, hayn ~erden aytrabilecek

'Dini 'Danqmanlrk Ve 'Din Hizmelleri 1143

akli ve fi.tri yetenege sahip olmasmdan dolay1 gene! (manevi) anlamda ila­

hi emaneti, diinyevi (maddi) yansrmalan a<;tsmdan ise sosyal sorumlulugu

yiildenmi~tir. O'nu Allah ilimle donatffil~tlr: Allah, ':Ademe biitiin isimleri

ogretti" (Kuran; el-Bakara:31), ilim sahibi oldulctan sonra onun omuzlanna

ilahi emaneti yiiklemi~tir. Kuran, bu geli~meyi ~u ~ekilde beyan etmektedir:

"Biz, emaneti goldere, yere ve daglara vermek istedik de onlar yiiklenmek­

ten <;ekindiler, korktularve insan onu yiiklendi (Kuran; Ahzab:72). insanlar

arasmdaki aynme1hg1 ortadan kaldrran Hz. Peygamber, Allah katmda in­

sanlan bir taragm di~leri gibi e~it kabul etmektedir. islam'a gore cinsiyet,

etnik koken, dil, saghl<, gelir seviyesi ve sosyal statii gibi d1~a yanstyan ozel­

lilder, _iistiinliik vesilesi degildir.

2.2. islclmi Sosyal Hizme_t Anla}'l~mda._Manevi insan Modell

Manevi insan modeli <;er<;evesinde ruh ve nefis arasmdaki ili~l<i, nefis terbi­

yesi ve manevi mal<amlar, nefisle miicadelede ve manevi tekamiilde bireysel

yontemler, nefis ve benlil< (Ene) arasmdaki ili~kiler irdelenmelctedir. Yaratll­

ffil~larm i<;inde en ~erefli mal<ama yiikseltilmi~ olan insan, diger canhlardan

al<ll, fikir, bilgi ve irade gibi daha iistiin meziyetlerle donatllffil~tlr. Bunun

ba~hca sebebi, Allah tarafmdan kendisine kendi katmdan ruh iiflenilmi~ ol­

mastdrr (Kuran; Secde:9; Sad:72). Belki de bundan dolaYI kendisine yeryii­

ziinde halife unvaru verilrni~ (Kuran, Bal<ara:30; Yunus:l4)ve melelderden

de iistiin tu_~u~tur (Kuran; Bakara:34).

Manevi insan modelinde ruh ve manevi kaynaldar1, ki~inin manevi tekamii­

lii i<;in onemli vasttalardrr. Kalp (Goniil), (On) Sezgi, Ke~f, Fetanet, Basiret

·ve Feraset, ilham, Riiya, Vicdan, irade, $uur (Bilin<;), itikat (iman), Al<ll ve

· bu baglamda Zihin, Hayal (Tahayyiil), Tasavvur, idrak (Taald<ul; AlgLlama)

gibi ruhi fonksiyonlar, Manevi insan konseptinin mceleme konulartdrr. Bu

modelde insan, madde ve ruh plarunda yaratlim1~ Cenab-1 Hakkm ~n giizel

haril<ast olmas1 hasebiyle hem maddi, hem de manevi ihtiya<;lart olan bir

varhlcttr. Manevi sosyal hizmetler, model olarak insan· fi.trat1 tezine dayan­

maktadrr. Fttri insan modelinde kalp, al<Ll ve vicdan gibi manevi potansiyel

yetenelderin onerni biiyiiktiir. Topluma faydall bir insan olabilmek, sosyal

ve manevi rislderden korunabilmek i<;in, insan fi.tratlrun vahyin 1~1gmda in­

ki~af ettirilmesi gerel<ir. Kalp (goniil), hem slnlfsiz muhabbete mekan, hem

de Yaratan'a manevi irtibat saglamak a<;tsmdan bir santral oldugundan bii­

tiin manevi yetenelderin i<;inde oncelige sahiptir (Seyyar; 2007a:86-90).

144 J 'Dini 'Damsmanlrk Ve 'Din Hiznretleri

islam'a gore insan, varhklar a.J.eminde "ahsen-i takviin" iizere, yani .AJlah

tarafmdan en gi.izel ~ekil ve kabiliyette, c;:ok ~erefli ve iistiin meziyetlerle

yaratllnu~ ademogludur. Bu yoniiyle insan, "e~ref-i mahluk"tur. Yani yara­

tllnu~larm en ~ereflisidir. Allah, insaru cismi boyutuyla topraktan, manevi

boyutuyla da kendinden bah~ettigi bir nur ile yaratm1~br. insanm viicudu,

gordiigiimiiz maddi a.J.emin unsurlarmdan yaratllnu~tlr. Fakat, ruhi ve rna­

nevi yonii, goriinmeyen gayb a.J.eminin hazineleri, nimetleri ve giizellikleri

ile bezenmi~tir. Bu yoniiyle insan, Yaratanm aynas1dtr. Bir ba~ka ifadeyle in­

san, "~azhar-1 Hak"trr. Yani, Allah'm yanstdtgt vari.J.ktJ.r. insanm kalbi, gonlii

ve(ya) ruhu da "Nazargah-1 llahi"dir, yani Allah'm baktlgt yerdir. insan, bir

yoniiyle, goriinen diger varhklar gibi, yeryiiziine ait bir varhk oldugu kadar,

bir ruh, manevi kalp ta~rmas1 hasebiyle, ayru zamanda ahirete ait bir varhk­

tlr. Biinyesinde manevi ve ulvi bir hazine ta~rmakta alan insan, bu ozellikle­

rinden dolayt marifetullah seviyesine eri~mesi miimkiindiir. Yani insan, ya­

ratlctsllU taruyabilir, Ona kar~1 besledigi sevgi ve bagWtgm bir ifadesi olarak

Yaratana kulluk vazifesini yerine getirebilir. Ruh, aktl ve vicdan gibi manevi

kaynaklara sahip olan insan, diinyeviligi a~abildigi andan itibaren aslmda

hep Yaratan'a ac;:tktlr, O'nu arama ihtiyactru ve O'nunla manen ~irlikte olma

arzusunu her zaman duyar (Seyyar; 2007a:90-99).

Yaratanm bir kulu olmasma kar~tltk insana, diinyanm efendiligi, Allah'm ha­

lifeligi (temsilciligi) verilmi~tir. <;:iinkii sadece insan, ilahi stfatlarm iizerinde

tecelli ettigi en ~erefli varltktlr. insarun ~eref ve miikemmelligi, genelde hem

cisimde, hem de ruhtadtr. Ancal<, cisimdeki miikemmellil< biitiin insanlar­

da mevcut iken, ic;: a.J.emdeki giizellil< ve ~eref sadece Yaratan'llU bilen, Oila

iman eden inanc;:h ve takva sahibi ki~ilerde bulunmaktadtr. Bir ba~ka ifa­

deyle, yaradtlt~ gayesinden uzakla~an, kalbini inkara yonlendiren ve goniil

goziinii kor eden ayru insan, nefsi emmare (insaru, hissi zevk ve lezzete sevk

eden nefis ve ~ehvet) boyutuyla hayvanlardan farkt olmaz. Eskilerin tabiriy­

le hayvan-1 natlk, yani "konu~an hayvan"dan farkt olmayan boyle bir insan

tipi, mapeviyattan, hikmetten ve hal<ikatten uzakla~tlkc;:a, gaflet c;:ul<urlan­

na yuvarlarur ve hayvanlardan dahl daha a~ag1 bir derekelere dii~er (esfel-i

safilin). Goriildiigii iizere islam dini, insaru Allah'm bir yarat1g1 olarak gor­

mekle birlikte insaru bir biitiinliik ic;:inde ele almaktadtr. insan, bir bedene

sahip olmast dolaylSlyla diinyevi, yani t:J.bbi, sosyal ve ekonomik yonleriyle

maddi bir vari.J.ktJ.r. Diger yonden insanm bir de ic;:yiizii vardtr. Onu gozle

degil, ruhla, goniille, akilla anlamak ve idrak etmek miimkiindiir. ~ehadet

'Dini 'Damjman!Jk ~e 'Din Hizmetleri 1145

aleminde goriiniir yiiziiyle maddi bir varl.Ik olan insan, meta fizik alemde

gozle goriilmeyen ama varhgmi kabul ettigimiz meleklerin slfatrna benzer

bir ~ekjlde yaratlliru~ manevi bir varhl<t:I.r (Seyyar; 2007a:63-80).

insana hayat veren, insam, dii~iinen, anlayan, idrak eden bir ~ah1s haline ge­

tiren, nurani bir varl.Ik, Iatif bir cisim veya cevher olan ruh, bedenden farkh

olarak fani degil ebedidir. Yaratanm, kendi oziinden (ruhundan) insanhga

iiflenmi~ ve O'nun emrinde olan, insarun oliimii halinde bile ya~amaya de­

vam eden, hayat sahibi ulvi (yiice) bir varhkt1r. Kuran-1 I<erim'de bu hususta

~oyle buyrulmaktad1r:

"Bir zaman Rabb'in meleklere demi~ti ki; "Ben kupkuru <;:amurdan, degi~ken

bal<;lktan bir insan yaratacagun! Onu diizenleyip (insah ~ekline koydugum)

ve ona ruhumdan iifledigirn zaman, hem.en ona secdeye kaparun!" (Kuran;

Hicr:28-29). Buradaki iifleme bell<i de semboliktir. Ger<;:ekte bir i.ifurme

veya i.ifuriilme durumu, bizirn anlad1glffilZ manada degildir. Burada insa­

na can verili~i, daha <;:ok temsill olarak anlatllmaktadrr. Dfiirme olgusunun

ifade edildigi kavram 0lan "nefh'; riizgarm bir cismin i<;:indeki bo~luga nii­

fuz etmesi, s1zmas1dtr. Ruh, hava gibi hassas, ince bir varhktrr. Ruhun soyut

bir oz.oldugu da soylenebilir. Ayette ge<;:en i.ifiirme olgusu, nefs-i natlka'run

(msan ruhunun) bedene yerle~mesidir. Yiice Allah, insaru ~ereflendirmek

ve ona verdigi klymeti gostermek i<;:in, onun ruhunu kendi zatma nispet et­

mi~tir. Bir ba~ka ifadeyle, yaratuan Yaratan'a, sahip olunan sahip olana izafe

edilmi~tir. Allah, insana ilahi ozelliklerin bir tezahiiriinii (yansunasmi) ver­

mi~tir. Bu ~ekilde insan, bedeni bir varhl< olmanm otesinde ruh ta~1yan bir

. varhk olmakla, hayatiyet bulabilrili~tir.

:Allah, <;:ok hususi ve bizim bell<i de tam olaral< idrak edemeyecegirniz bir ~e-

' kilde ruhu zatma nispet etmekle insan, e~ref-i mahlw< slfatmi kaz~ru.

Bu nispet (aidiyet), insana ~eref ve se<;:l<inlik atfetme maksadmt glider. S~­

hip olunan sahip olana izafe edilmi~tir, <;:iinldi biitftn ruhlarm sahibi yalruz

Allah'ru. Dflenen ruh, Allah'm emrinde olup, insan, onun i<;: yiiziinii bilme

imkaru.Ua tam olarak sahip degildir. insamn ruh konusundal<i bilgileri, zaten

<;:ok yetersizdir. insanm duyu organlar1 bu hususta olduk<;a yetersiz kald1g1

i<;:in, bu konuda ~. daha <;:ok soyut ve aldi, kalbi ve · zihni yorumlara dii~­

mektedir. Ger<;:i duyularlffilz, insandal<i ruhl tezahiirleri inl<ar etmemekte­

dir, fakat itiraf edilmelidir l<i, insan, bu tezahiirlerin i<;: yiiziinii, mahiyetini,

niteligini ve fonksiyonlarim tam olarak kavraytp, heniiz ilmi yonleriyle a<;ll<­

layamamaktadrr. ilmen ac;:rldanamayan yonleriyle ruh, gaybtir.

146 I Vini Vanljmanlrk ve Vin Hizmetleri

Ruh hakkmda son Peygambere de bir sua! sorulmu~tur. Peygamber, hemen

cevap vermemi~ ve konuyu Allah' a havale etmi~tir. Bunun iizerine bir ayet

inmi~tir: "Sana ruhtan sorarlar. De ki: Ruh, Rabbimin emrindedir. Size o

ilimden az bir ~ey verilmi~tir" (Kuran; isra:85). Manevi ilimlerin ozii alan

ruh bilimi liakkmda Yaratan tarafmdan verilen az bilginin biitiiniine yakm

vaktf olabil~n insan, bu dogrultuda ve bu c;erc;evede elde ettigi bilgileri ye­

terli gormelidir. Akli ve idraki smrrlan zorlayan alanlarm mec;hul yonlerini

gayb olarak bilmeli ve bu raddeden sonra Yaratan'm kudretine teslim olarak

ruhl ve kalbi mekanizmalanyla yeni manevi ke~iflere c;Ikmahdrr.

insan davrarn~larmm tarnnuru yapmak, davrarn~larm sebeplerini c;ozmek,

davrarn~lar1 anlamak ve ac;iklamal<, davrarn~lan tahmini olarak onceden

kestirebilmek ve davrarn~lari kontrol altmda tutabilmek gibi hedefler se­

c;en modern sosyal bilirnler, bu yoniiyle daha c;ok bir davrarn~ bilimi olaral<

kabul ec;lilebilir. Sec;tigi ara~trrma metotlarlillll ozellikleri de pozitivist bi­

limlerde uygulanan teknil<lerle paralellik arz etmektedir. Mesela, modern

Psil<aloji, mii~ahede (gozlem), miilakat, test, deneysel ara~trrma, biyogra.fi

(tek bir ki~ihin oz gec;mi~i-hayat hlkayesi) ve laboratuar (giinliik hayattaki

deneylerin veya yeni bir hadiseyi dogurabilecek degi~kenlerin kontrol altm-. ~

da tutulmas1) arac;lar1 kullanchg1 halde ilahl kaynaklar1 referans almamakta-

drr (Bkz. Tabla 1-2).

3. Manevi Sosyal Hizmetlerin Temel Hedefleri

Manevi sosyal hlzmetler, manevi hastahklara ve rahatsizhldarayakalannu~,

kendini manen iyi hlssetmeyen, inane; ve dii~iincede sapkmhldar ic;inde alan

ki~ilerin yeniden eski ruh sagWdarma kavu~malarma yonelik manevi tel­

kin ve terapi yontemleri geli~tirmektedir. Gaye, ki~inin manevi riskierden

uzak durmasmi.n yarnnda manevi temizlik i<;inde bulunmaslll.l ve boylece

i<; huzura kavu~maslll.l saglamakttr. Manevi riskier, nefsin degi~ik tuzak­

larma dii~me ve nefsin emrettiklerini siirekli ve tereddiitsiiz olarak yerine

getirme ihtirnalleridir. Manevi egitirn almama veya nefis terbiyesi mekaniz­

malarirU i~letmeme sonucunda ortaya c;lkabilecek manevi riskier, irnan, iba­

det gibi dini esaslarla ilgili olarak zihne giren ~iiphelerin biitiiniidiir. Nefs-i

emmarenin telkinleriyle dine uymayan kotii davran1~larla birlikte kalbi tem­

belligin yol ac;og1 belirli derecedeki inan<;s1zligm vicdani duygular1 belirli

oranda tahrip etmesi ve maneviyatl sarsmas1drr (Seyyar; 2010:57).

'Dini Vanljmanlrk ve 'Din Hizmetleri 1147

Nefsin degi~ik tuzaklarma dii~menin ve nefsin emrettiklerini tereddiitsiiz

olarak yerine getirmenin bir sonucu olarak siirekli giinah i~leyen bir ki~inin

kalbinde imana, hakikate ve kulluk gorevlerine yonelik olarak inkar arzular1

uyanabilir. Bunlar da manevi risklerin en biiyiikleridir .. Her bir manevi risk,

ayru zamanda ba~ka sosyal risldere de yol ac;:abilmekte ve toplumsal dengeyi

bozabilmektedir. Bu konuda Hz. Muhammed (sav), manevi bir riskin tahak­

kukun harici yansrmalar1 itibariyle sosyal sonuc;:larma ~u hadislerinde i~aret

etmektedir: "Giinah, yalruz i~leyen ic;:in degil, ba~kalar1 ic;:in de kotiiliiktiir.

Onu aytplarsa kendisinin de ba~ma gelir. G1ybet ederse giinahkar olur. Rt:ia

gosterirse ortak olur" (Camiii-s-Sagir; 2002:2229).

Dolayts1yla islam, koruyucu manevi sosyal hizmet yakla~lffilartyla manevi

risklerin olu~umunu engelleyici tedbirleri onemsemekle birlikte ortaya <;:1-

kan manevi sapmalarm toplumsal zararlarm1 smrrlayan tutum ve davraru~­

larl on planda tutumalcta ve bunlarm giderilmesine yonelil< tevbe ve istigfar

gibi manevi-sosyal rehabilitasyon yontemlerini de tavsiye etmektedir. Bu

baglamda manevi sosyal hizmetler, ki~ilerin sosyal bilinc;:lenmeleri ve toplu­

ma uyumlar1 ic;:in, giizel ahlak ve iistiin karalcter geli~tirmeye yonelik sosyal

ahlak egitim progra_mlanru esas almalctad1r. Manevi sosyal hizmetler, yal­

mzca dini konular1 ic;:ermelde kalmaz, ayru zamanda psiko-sosyal egitim ve

destek kapsammda killtiir, mantlk, sagllk ve etkili ileti~im gibi ki~isel geli~im

alanma girebilecek birc;:ok pedagojik destek unsuru da benimsemektedir. ·

insanm pOtll:J:lsiyel istidatlarm1 ve manevi kaynaklarm1 koruma ve geli~tir­

me iizerine odaklanan manevi sosyal hizmet modelinin odagmda, insan ve

manevi diinyas1 arasmdaki etkile~im vardtr. Manevi sosyal hizmetlerin ge­

nel gayesi bu yiizden ~u ~ekilde ifade edilebilir (Seyyar; ~007a:136-137):

1. insanlarm sosyal hayatlarm1 da etkileyen manevi sorunlarmm c;:o­

ziimiinde manevi kapasitelerini geli~tirmek.

2. insanlara manevi ac;:ilimlar taruyan inane;: sistemleri ile baglantili

olmal_arllli saglamak.

3. inane;: sistemlerinin insanlar iizerinde daha etkili olmas1 yonde ze­

min ve kurumsal yap1 olu~ttirmak.

4. Manevi sosyal hizmetler ruhuna uygun degi~ik sosyal gruplara

yonelik politikalarm geli~tirilmesine ve uygularrmasma katkl sag­

lamak. (Mesela, bakrma muhtac;:lara manevi bakrm modeli geli~tir­

mek ve uygulamak).

148 I 'Dini 'Dan~manltk re 'Din Hiznretleri

Koruyucu manevi sosyal hizmetlerin nihai hedefleri ~unlarchr: ·

1. Ki~inin, manevi risklere kar~1 siirekli olarak teyakkuz halinde ol­

masiru saglamak.

2. Ki~inin manevi hastal!klardan uzak kalmaslill saglamak ve bunlara

yakalanmaslill onlemek.

3. Hayatl boyunca ahlaki gorii~lerinde, tutum ve davraru~lannda sag­

lam bir istikrar gosteren, giizel ahlak ilkelerine ve manevi degerle­

re bagh irisanlar yeti~tirmektir.

4. insanlarm, kendi ruh alernleriyle ve ic;inde ya~adlldar1 toplurnla

bar1~1k olmalarma ve ruhen mutlu olmalarma yard!mc1 ve destekc;i

olmaktrr.

5. insanm, manevi temizlik i<;:inde bulunmasm1 saglamak. Yani, insa­

nm kotii huylardan ve kalbinin her tiirlii bozuk inane; ve dii~iince­

lerden uzak kalmasma yarmmc1 olmak.

6. Bilgilendirmeye dayanan egitimin yanmda, duygu ve vicdanm

olu~turdugu· "i<;: kontrol" sayesinde bir insanm, davr_aru~larlill ah­

laki ve manevi degerlere gore tanzim edebilmesinin z~mini olu~­

turmak.

7. I<i~iyi, ahlaki ve manevi sorurnluluk iistlenebilecek kon~a ge­

tirmek. Yani insarun, elde ettigi ahlaki ve manevi bilgi sayesinde

iyiyle kotiiyii birbirinden ayrrt edebilecek olc;iilere sahip olmaslill

ve neticede ahlaki davraru~m, ah~kanhk hale gelmesini saglamak.

Toplumsal boyutuyla manevi sosyal hizmetlerin hedefleri ~unlarchr:

1. bzellikle maneviyat kokenli sosyal sorunlu insanlarm manevi ve

sosyal problernlerini c;ozme ve ba~ etme kapasitelerini geli~tirmek.

2. insan potansiyelini ve manevi kaynaglill geli~tirmek maksaillyla

topluma manevi-dini hizmetler sunan kurum ve sisternlerle in­

sanlari taru~trrmak ve bu sisternlerin etkili ve insancil c;ah~maslill

geli~tirmek.

3. insan ve maneviyat odakl! sosyal politikalarm ve hizmetlerin giin­

liik hayatta uygularirnasma, geli~tirilmesine ve i~letilmesine katkl

vermek.

Vini 'Danqmanlrk -le 'Din Himzetleri 1149

4. Ozellikle yabancxlar, azmhldar, goc;:menler, ya~War, oziirltiler, kro­nik hastalar gibi dezavantajh sosyal kesimlerin sosyal c;:evreye tam

uyum konusundaki gi.ic;:liikleriil.i yenebilmeleri, ~ahsiyetlerini ge­

li~tirebilmeleri ve engelleri a~abilmeleri ic;:in, sosyal hizmet destek

prograrnlart kapsarrunda manevi dayaru~ma ruhunu geli~tirmek

Manevi sosyal hizmetlerin temel gayesi, manevi telkin yonternleriyle (ba­

ktma muhtac;:) ki~ilerin temel manevi. ihtiyac;:larlill kar~Ilamak ve bu yolla

huzurlu (gerc;:ekten mutlu) olmalarlill saglamakttr. Bunun ic;:in de l<i~ilerin

manevi geli~imlerinin siirekli olarak taze tutulmas1 gerekmektedir. Manevi

· geli~imle l<i~inin, hem maddi (mesleki), hem de manevi yonden geli~mesi

saglanmaktadtr. Fttrat eksenli saghkh bir karakter egitimi siirecinde ki~iye,

fiziki imajmdan ziyade manevi alanda kendisini si.irekli olarak yenilemesi ve

fert olmanm otesinde ~ahsiyet sahibi olma.~uuru verilmek istenmektedir.

IG~ilerin siirekli olarak manevi gayret ic;:inde · olmalart, toplumsal· geli~me

ic;:in de olurnlu bir i~arettir. IG~isel geli~irrilerini, manevi degerler ekseninde

gerc;:ekle~tirme azminde olan ~ahsiyetler, di.i~i.incelerini ve c;:abalarlill, vicda­

na ve akla gore bic;:irnlendirirler.

Manevi temizligin ve bagm kahct olmaslill temin etmek isteyen (koruyucu)

marievi sosyal hizmetler, bir taraftan ki~ileri manevi hastahklardan uzak

tutmak isterken, bir taraftan da manevi yonden gi.ic;:lii olmalarma yonelik

manevi egitim prograrnlar1 sunmaktadtr. Ktsacas1 (koruyucu) manevi sosyal

hizmetler, degi~ik manevi egitim ve geli~im prograrnlartyla ki~inin insan-1

Kamil seviyesinde bir ~ahsiyet olmast hedeflenmektedir.

4 . ,Manevi Sosyal Hizmetlerin I<anuni <;erc;:evesi

Scsyal yanstmalart olan manevi ihtiyac;:larm kar~!lanmast ve manevi sorun­

larm c;:oziimlenmesi, manevi sosyal hizmetler alanma girmekle beraber bu

hizmetlere ihtiyac;: duyanlar ac;:tsmdan da bir hakttr. Manevi sosyal hizmet

mesleginin ilgisine Ve mi.idahale alanma giren her mesele, aslmda hak kav­

ramt temelinde degerlendirilebilir. insanlarm sosyal hayatta kar~!la~ab~dik­

leri manevi sorunlarmm c;:oziimi.ine doniik olarak kanuni diizenlemeler de

bu istikamette yapxlnu~tlr.'

Tiirkiye Cumhuriyeti Anayasas1 (1982)'nm "Ba~langtc;:" lo.smmda insanlarm

sadece maddi boyutuyla degil manevi yonden de geli~tirilmesi yoni.inde te­

mel bir ac;:Lklama yapxlmaktadtr. "Her Tiirk vatanda~mm bu Anayasadaki te­

mel hak ve hiirriyetlerden e~itlik ve sosyal adalet gereklerince yararlanarak,

150 J 'Dini 'DanijmanlJk ~e 'Din Hizmetleri

rnilli kiiltiir, medeniyet ve hukuk diizeni i<;inde onurlu bir hayat si.irdiirme

ve maddl ve manevi varhgJ.ru. bu yonde Peli{>tirme hak ve yetkisine dogu{>tan

sahip oldugu" ifadesi, insanlarm manevi geli{>im i<;in~e bulunmalar1 gerekti­

gini ac;:il<<;:a kabul etmektedir.

"Devletin Temel Amac;: ve Gorevleri" klsrrunda ki{>ilerin manevi geli{>imine

doniil< daha somut bir ac;:ll<lama yapilmal<tadir. "Devletin temel amac;: ve go­

revleri, Tiirk milletinin baguns1zhgm1 ve biitiinliigiinii, iilkenin boliinmez­

ligini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, ki{>ilerin ve toplumun refah,

huzur ve mutlulugunu saglamak; ki{>inin temel hak ve hi.irriyetlerini, sosyal

hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bagda{>mayacal< surette smrrlayan siyasal,

ekonomil< ve sosyal engeller.i kaldirmaya, insanm maddl ve manevi varhgt­

run geli{>mesi ic;:in gerekli {>artlar1 hazulamaya c;:ah{>mal<tu" (T.C. Anayasas1;

1982: m. 5).

Buna gore ki{>ilerin manevi geli{>imine yonelik {>artlart hazulamak ve buna

uygun maneVi sosyal hizmet programlart belirlemek ve uygulamak anayasal

bir gorevdir. Bir ba{>ka ifadeyle sosyal devlet, vatanda{>larnnn manevi yon­

den huzur ic;:inde ya{>ayabilmeleri yoniinde biitiin tedbirleri almal< mecbu­

riyetindedir.

Anayasanm bir ba{>ka yerinde "Herkes, ya~ama, maddl ve manevi varhgtru

koruma ve geli~tirme hakkma sahiptir" (m. 17) denilerek, manevi bir varhk

olan insarun bu boyutuna vurgu yapildlgt gibi, ki{>iye manevi yonden ken­

dini hem koruma, herri de geli{>tirme hald<t verilm~ktedir. Dolaytstyla ki~i,

sosyal hayatm zorluldart kar~tsmda ozellilde kendini manevi yonden bo{>luk

ic;:inde hissetmesi ha.Iinde, k.J,sacast manevi sosyal hizmetlere ihtiyac;: duyma­

st durumunda manevi yonden kendini koruma ve geli~tirme adma sosyal

devletten bu gibi hizmetleri talep etme hal<kma sahiptir.

SH<;EK Kanunu ise sosyal c;::ah~ma eksenindeki amacnn; korunmaya, bakt­

ma veya yardlma muhtac;: aile, c;:ocuk, oziirlii, ya~h ve diger l<i~ilere sosy~

hizmetler gotiirmek ~eklinde belirtmektedir. Sosyal hizmetleri ise "I(i~i ve

ailelerin kendi biinye ve c;:evre {>artlarmdan dogan veya kontrolleri dt~mda

olu~an maddl, manevi ve sosyal yoksunluldarmm giderilmesine ve ihtiyac;:-.

larmm kar{>ilanmasma, sosyal sorunlarmm onlenmesi ve c;:ozi.irnlenmesine

yardrmct olunmasnn ve hayat standartlarmm iyile~tirilmesi ve yiikseltilme­

sini amac;:layan sistemli ve prograrnh hizmetler biitiiniinii" olarak tanrmla­

mal<tadir. Bir ba{>ka ifadeyle, manevi yoksunluk ic;:inde bulunan insanlara

Vini 'Danljmanlrk ~e Vin Himretleri 1151

manevi rehabilitasyon odakll sosyal hizmetler gotiirmek suretiyle bu yok­

sunlugun giderilmesi esas almrru~ttr.

SH<;:EK. ·~enin biifiinliigtinii korumak, par~al~ ailelerin korunmaya,

yarruma ve bakuna muhta~ fertleriyle ~ocuklarma her tiirlii maddi, manevi

ve sosyal destek saglamak; bu ama~la gerekli planlamalart yapmak, egitim

faaliyetlerinde bulunmak" gorevini de iistlenmektedir (SH<;:EK; 1983: m. 9).

Buna gore, ailenin biitiinliigiinii saglayabilmek i~in, sosyo-ekonomik des-

. teginin yanmda manevi destek programlarmm da haztrlanmast ve uygu­

lanmast gerekmektedir. Diger taraftan "Kurumca yiiriitiilmekte olan sosyal

hizmet faaliyetlerine ger~ek ve tiizel ki~ilerin her tiirlii maddi ve manevi

katkt ve katllirrun saglanmast" (SH<;:EK; 1983: m. 36) da te~vik edilmektedir.

Dolaytstyla ger~ek ve tiizel ~ilerin, yani sivil toplumun temsilcileri dahil

herkes goniillii olarak kurumsal sosyal ~metlere her tiirlii manevi destek­

te bulunabilir. Manevi boyutlu sivil destek hizmetleri, sosyal hizmetlerin

etldsini ve kalitesini artu'acagt i~in, devlet, ki~ilerin yapacagt bu gibi manevi

destek c;:ah~malarJIU bir te~vik politikast olarak aynca t:i"diillendirmektedir.

B. Manevi Sosyal Hizmetlerin Multi-Disipliner <;:er~evesi

2:1. Modern Sosyal Bilimler. A~1smdan Sekiiler ve Manevi Sosyal Hiz­

metler

Pozitivist sosyal bilimler, manevi bilimlere gore ruhun mahiyeti hal<kmda

kesin ve d~gru bilgilere sahip degildir. Yaratan'm emrinde olan ruh hak­

landa zaten az bilgi verilmi~tir, al<Jl ve idral< da ruhun oziinii kavrayacal<

kapasitede degildir. Kuran, ruh konusunu ele altrken bunun insan akli ile

.anlamJIUn zor olacagma i~aret etmektedir. "Bir de sana ruh hakkmda soru

. sorarlar. De ki: Ruh Rabbim'in emrindedir. O'nun bilecegi i~lerdendir. Size

' sadece az bir ilim verilmi~tir" (Kuran; isra:85). Allah da bunun i~in ruhun

mahiyetine yonelik olarak sJIUrl.t bir bilgi vermekle beraber ruhun fonksi­

yonlart ve tezahiirleri hakkmda geni~ bilgi toplamaya izin vermi~tir. Miis­

liiman alimler de bu yoride ~ok enteresan bulgular elde etmi~lerdir. Ve en

onemlisi, pozitivist bilim adamlarJIUn yapttgt gibi, ruhu, zihinle veya akilla

kart~ttrmamt~ olmalartdtr.

Biyoloji temelli yakla~trnlartyla bazt pozitivist ve materyalist bilim adamla­

n, bu kart~tkhlct:an dolafl davraru~ bozukluklarmm ve dolaytstyla aktl-zihin

hastahklarmm sebebinin (bizim tasavvur ettigimiz ilahi men~eli ruha tam

inanmac::Wdart halde paradoksal olarak) ruh oldugunu iddia ederler. Bir ya-

152 I 'Dini Van!fmanlrk ~e 'Din Himretleri

rulsama olarak da bu tiir rahatslZhl<lan ruhsal oziirlillill< olarak tarif ederler.

Ha.Ibuki ruh, Allah tarafmdan insarun bedenine iiflenrni~ ilahi bir kaynak­

tlr. Ruh; alol, his, ~uur, irade ve vicdan gibi manevi kaynaklardan mahrum

olmachgt gibi bunlar araclligt ile blitiin manevi fonksiyonlartru ifa eder.

Durum bundan ibaret oldugu i<;:in ruhun sal<athgmdan veya hastahgmdan

bahsedilemez.

Davr~ bozuklugu gibi ortaya <;:tl<an anormal durumun se~ebi daha s;ok ruhl

fonksiyonlarda aranmahchr. Mesela beyinden ruha veya ruhtan beyne bilgi

iletilmesinin oniinde beyindeki veya bedendeki herhangi bir maddi veya rna­

nevi arizadan ( organil< veya nefsani) l<aynaklanan engeller soz konusu olabilir.

Ruh, bu gibi durumlarda alai ve iradeye dayanan sinyallerini beyne aktara­

maz veya beyin bunlar1 saghl<h bir ~ekilde alamaz. Beyin, bu durumda gerekli

i~lemlefi saghl<h olaral< yapamaz. Dogru bir tahlil sonucunda bu gibi zihni

arlZalarm, ruhtan degil, ruh-beden miinasebetinin saghl<h kurulmas1 oniin­

de engel te~kil eden beyindeki problemlerden kaynaldandtgtn! soyleyebiliriz.

0 ha.Ide davraru~ bozukluklara (akli ve iradi olmayan .davraru~lara) yol as;an

rahatslZhgm ad! "beyin hastahgt-hasart" veya "zihinsel oziirlilliik" olarak ta­

rumlanabilir (Goniillli; 2005:238) (Bkz. Tabla 1-2).

Tablo 1: Alul-Ruh Ekseninde Sekiller ve Manevi Sosyal Bilimler (Hizmet­

ler) Arasmdaki Farkhl.tklar

Sekiiler Sosyal Bi- Manevi Sosyal Bilim-limier ve Hiimetler ler ve Hizmetler

Ruhun Varllg1 Goriinmeyen bir oz Blitiirl teorik ve pratik olarak tasavvur edilen yakla~tmlar ruhun ruhun varllgt veya varllgt ve fonksiyonlar1 yoklugu tarn~J.l.maz. iizerinden kurulur.

Ruh-Beyin (Zi- Ruh, beynin veya sinir Beyin (alol, zihin), hin) ili~kisi sisteminin bir fonl<si- ruhun bir a.Ieti, bir

yonudur. Ruhsal olay- fonksiyonudur. Zihin lar, zihinsel olaylarchr dahil, blitiirl manevi ve organizm:;uun tep- (ruhl) olaylar, ruh kay-kileridir. naklld1r.

'Dini 'Danljmanlrk ve 'Din Hiznretleri !153

Ruh-Alol Hasta- Akli (zihin) ve ruh Bu gibi hastahklar, Wdar1 ili~kisi fonksiyonlar1 kar1~- ruhtan ziyade ruhun

rulidlldan ic;in, alol bir fonksiyonu olan hastallldar1 (zihinsel aloldan veya akll sii-o~iirliiliikler) ruhsal rec;lerdeki .ar1zalardan hastahklar olarak al- · mey~ana geldigi ic;in, gliarur. alol hastahklar1 (zihin-

sel oziirliiliikler) ola-rak ifade edilebilir.

Ruh-Ahiret ili~- insan, oldiikten sonia insan, oliip maddi kisi ruhu ile ahirette ozelligini kaybettikten

ya~aYJp ya~amadigi sonra da ruhu konusu i~lenmez. sayesinde ahirette Oliim sonras1 hayat, ebedi olarak ya~ar. konu di~mdadrr.

Aldui Beslenme Alol, pozitif bilirnler, Akll, maddi-manevi Kaynaklar1 sosyal sorumluluk bilirnler, ruhl kaynak-

duygusu ve toplumsal lar {vicdan, kalp) ve degerlerle ayruruarur. manevi degerlerle ay-

dmlarur.

Kaynak: (Seyyar; 2010:99).

Pozitivist sosyal bilimler dairesinde i~levselligini siirdiiren sekiiler sosyal

hizmetler, i~erik ve kapsam ac;1smdan manevi sosyal bilimlerden (hizmet­

lerden) birc;ok yoniiyle farklldrr. Bu farkli1Ikl.ar1 birkac; ac;1dan biraz daha ya­

k!Jl inceleyelim (Tablo 1 ve 2):

a) Olgusal ve Ruhi Unsurlar Aftsmdan: Pozitivist (profan, diinyevi, se­

'kiiler) sosyal bilirnler (hizmetler), . olgusal gerc;ekliklerden hareketle bilgi

elde edip, e~yanm ve maddi varhldarm mahiyetini ara~flrmaktadrr. Poziti­

vist sosyal hizmet anlay1~mda ve uygulamasmda maneviyat, insanm psi~ik

hallerinden olu~maktadrr .. Pozitivist bilirnlere dayanan sekiiler sosyal hiz­

metler, fiziki aJ.em ve varhklarm yanrnda l<i~ilerin tutum ve davraru~larm

iizerinde yogunla~1p, davraru~larm toplumsal normlara gore degi~tirilmesi­

ni amac;lamaktadrr. Manevi sosyal hizmetler ise, olgusal gerc;ekliklerin ote­

sine giderek, bunlarm varl!k sebebini ve hilrmetini ara~flrmaktadrr. Manevi

sosyal hizmetler, hem insanm ruhl hallerine yonelmekte, hem toplumsal ya­

pida bunlarm olu~umuna katkl saglayan manevi degerlerin unsurlar1yla ilgi-

154 I Vini Vam.jmanlrk ~e 'Din Hizmei/eri

lenmekte, hem de ki~inin ahiretini dii~iinerek, manevi rehberlik ·gorevlerini

iistlenmektedir. Ki~inin manevi kaynaldanrun giin 1~1gma <;:Lkartaral<, tutum

ve davraru~larmda tabii bir degi~imin elde edilmesine yonelik hizmetlerde

bulunmalctadrr.

b) Gaye ve NiyetApsmdan: Aslmda pozitivist ve manevi bilimlerin saha-

51 ayn olmasma ragmen bu iki eksende olu~an pozitivist ve manevi sosyal

hizmetlerin gaye ve hedeflerinin yine de ayru oldugunu soylemek miimkiin­

diir. Sadece niyet ve bala~m yanmda yonternler farkhdrr. Manevi bilimler,

bilimsel ara~tlrmalarla elde edilen bilgiyi, Allah'a iman ve O'na yal<m olmal<

i<;:in bir vastta bilirken, pozitivist ~i.lj.mler, bilimsel <;:all~malart sadece bilgi

olsun diye yapmalctadir. Manevi sosyal hizmetler, pozitivist (bilimsel) bilim

yoluyla sadece insanm bu diinyada elde edecegi mutlulugu ya da huzuru

ama<;: edinmez, bunun otesinde Allah'm nzaslill ve ahiret hayatlill kazanma

gayelerini de glider.

c) Bilim Kaynaklarz Afzsmdan: Sel<iiler sosyal hizmetler, bilgi kaynalda­

rlill bilimsel bilgi ile slillfh tuttugu i<;:in (kapall sistem), uygulamaya donilk

faaliyetleri de, mal<sadm hasil olmasma yetmiyor. Manevi sosyal hizmetler

ise, miispet bilirnlerden yarairlandtgt gibi vahiy kaynaldarma da· miiracaat

edip hil<met dolu bilgilere kavu~malctadrr. Dualist ve a<;:tk sistem <;:er<;:eve­

sinde zahiri batmla, diinyayt ahiretle, bedeni ruhla, davraru~lar1 l<i~inin i<;:

alemiyle birle~tirmek suretiyle elde edilen ~uuri bilgiler, zihinlere biitiinciil

bir perspelctif kazandrrmalctadrr. Maneviyat ve gayb ile ilgili konular (Al­lah'm zatl, ruhun mahiyeti, manevi alernler vb.) haldnnda be~eri meleke, alcl

ve diger zihni irnl<aruarla slillih bir ~ekilde bilgi sahibi olunur. $uuri bilgi

ise, gayb (metafizil<) konusunda her zaman a<;:tk ve ~omut bilgi vermese de

imana, kalbe ve hatta alda mesnet ve takviye te~kil edecek <;:ok boyutlu fi.l<ir

ve kanaat saglainas1 a<;:tsmdm onernli bir kazanrmdtr (Bula<;:, 2005).

d) Dunyevt ve Uhrevt Perspektijler Afzsmdan: Pozitivist sosyal hizmet­

lerde Otel<i aJ.em kaygtSl giidiilinediginden ama<;:, sadece bu diinya ile Slillfh­

drr. Ancal< meseleye islam dini zaviyesinden bakacal< olursal< ister pozitivist

bilimler, isterse manevi bilirnlerler olsun aralarmda gaye ve hedef a<;:tsmdan

kesin bir aynm yoktur. <;iinkii islam dini, hem pozitivist (bilimsel) bilim

<;:ah~malan kapsammdal<i sosyal hizmetler, hem de dini bilimler ekseninde

manevi sosyal hizmetler~ ayru derecede onemsemektedir. IG~inin diinyevi

ve uhrevi saadeti ic;in, insanm lehine ve menfaatine alan her tiirlii bilim-

Vini Vonr.smonlrk ~e Vin Himrttleri j155

sel ve manevi bilgi ve verilere ihtiya<;: vard.J.r. Di.inyevi boyutuyla bilgiden-ve

sosyal hizmetten rpaksat insanm hem ruhen, hem de maddeten saadetini

temin etmek ise her iki yakla~un da zaten bunu hedeflemektedir. Demek

ki islam'a gore pozitivist bilimlerle manevi bilimler, i<;:erik a<;:lSmdan farkh

alanlart konu edinmi~ olsalar da di.inyevi gaye ve hedef a<;:tsmda ayru amaca

yoneliktirler. Ancak meseleye daha ge~ bir boyutta ozellikle metafizik ve

uhrevi boyutuyla bakttglffilzda, manevi sosyal hizmetlerin amact, ki~inin

sadece di.inyada degil, ahirette de ger<;:ek ve kaltct mutluluga eri~mesidir.

Manevi sosyal hizmetler, tlpkt profan sosyal hizmetler uygulamalart gibi,

profesyonelce hizmet sunmaktad.J.r. Ancak, hizmet yald~un ve anlayt~mda

uhrevi unsurlar1 ihmal etme.z. Actlart payla~ma, psiko-sosyal dertlere <;:are

bulma (sosyal rehabilitasyon) ve muhtemel stktnttlarm oni.inii keserek (ko­

ruyucu sosyal hizmetler), bunlarm yeriile ~ahsi (ld~isel) ve i<;:tima1 (sosyal)

bart~, huzur, mutluluk, saadet, sevin<;: ve ne~e ikame etmek, gerek manevi,

gerekse profan (di.inyevi) sosyal hizmet uygulamalarmm mii~terek hare­

ket noktalartd.J.r. Manevi sosyal hizmetler, bunun otesinde biitiin insanla­

rm ebedi saadeti kazanmalart i<;:in, ki~Uerin manevi di.inyalarma da hitap

eder. Buna gore, insanlarm ge<;:ici diinya hayattyla ilgili bazt psil<o-sosyal ve

ekonomil< stkmtuar1ru giderme, burada huzur i<;:inde ya~amalar1n1 saglama,

sevgi ve muhabbet besleme, acuna ve yardun etme gibi hususlar, sosyal hiz­

metlerin sadece bir yan1ru te~kil etmektedir. Ger<;:ek sosyal hizmet anla~I­

nm tam ~~ olgun hall ise (bi.itiincill sosyal hizmetler), insanlan ahirette de

ebedi (sonsuz) bir mutluluga kavu~turmak i<;:in, di.inyevi sosyal<;:alt~malarda

da manevi destek hizmetlerini ortaya koymakla ger<;:ekle~mektedir. Bu ap-

. dan manevi sosyal hizmetler, ki~ilerin hem di.inyevi, hem de uhrevi mutlu­

lugunu saglama amac1ru giitmektedir.

e) Aktl ve [(alp ili~kileri Aftsmdan: Pozitivist sosyal hizmetler, manevi

unsurlardan sadece aldt on planda tutar. Felsefesi <;:ogunlulda alda dayarur '

ve insanlarm i.irettigi fikirlerden olu~ur. Kalbi ve vicdani duygulart, onemse­

mez. Onemsemedigi i<;:in, muhataplart akillar1ru kalbi ve vicdani istikamette

kullanmastru ogrenemedikleri i<;:in, nefislerine yonelirler ve farkma varma­

dan ruhlartru ona hizmetkar yaparlar. ~eytarun yardtmtyla da ki~ileri, nefis­

lerine esir ederler. Nefislerine gore. ya~ayanlar, hayatm sadece di.inyevi yo­

ni.ini.i gordillderi i<;:in, maddeperest ve di.inyaperver olurlar. Pozitivist sosyal

hizmetler, ki~ilerin y~adtklart olaylarrn perde arkasrndaki kaderi gormez

ve her ~eyi sagtr, kor, ~uursuz bir tabiata verir. Oysa manevi sosyal hizmet-

156 1 'Dini Vanl/manlrk l 1t 'Din Hizmelleri

ler, kalbin ve vicdarun kumandan yapJlmaslill, bu yolla aklm i~letilinesini ve

ruhun aydmlattlmas.mt savunur. Nefsi hirer hizmetkar kabul eder ve diger

manevi latifeleri i~leterek, insaru manevi bir hayata mazhar lolmak ister.

Manevi sosyal hizmetler, ka}natln ustaslill bildirir, O'nun hikmet ve kudret

dolu eserlerini gosterir. Ruhuna, vicdaruna, kalbine ve dolaytsiyla Yaratan'a

manen kulak.verilmesini ogutler. Bu ogutleri esas .alan herkes, zahiren kotii

gibi gori.inen ~eyleri dahl, ilahi bir nimet olarak alguar ve gen;ek saadete

ula~Lr (Tablo 2):

Tablo 2: Temel Degerler Ekseninde Sekiller ve Manevi Sosyal Bilimler

(Hizm,etler) Arasmdaki Fa.rkhWdar

Sekiller Sosyal Biliml~r Manevi Sosyal Bilimler (Hizmetler) (Hizmetler)

Konusu insan ve insarun gozlene- insan ve insarun gozlenebi-bilen faaliyetleri (davraru~- len ve i«;: alemindeki gozle-Ian). nemeyen (fakat idrak edile-

bilen) biiti.in faaliyetleri.

Bilimsel He- insan zihnini ve sosyal insan ruhunu ve zihin defleri davraru~larLrU anlamal<. ( akll) dahil biiti.in ruhi

(manev1) kaynaklan ve bu «;:er«;:evede insan da~aru~-lanru anlamak.

Sosyal Hedef- Sosyal uyum yoluyla ki~i- Sosyal ve manevi uyum leri lerin diinyevi mutluluguna yoluyla l<i~ilerin diinyevi ve

yard.Imc1 olmak. uhrevi saadetleri (manevi huzurlan) ic;:in yardunc1. olmak.

Kutsal Hedef- Hiimanizm ekseninde in- Marifetullah (Allah't bilme) leri san ve toplum sevgisi. ve muhabetullah (Allah't

sevme) ekseninde insan ve toplum sevgisi.

Arac;:lan -Psiko-Sosyal Daru~manllk -Manevi D~manhk (Ma--Sosyal Rehabilitasyon nevi Telki.nler)

- -Manevi Rehabilitasyon

Bilgi Pozitivist bilimlere daya- Vahye (Kuran ve Si.innet) Kaynag1 nan bilgiler. (Bilimsel bilgi) ve miispet bilimlere daya-Tiirii nan bilgiler. (Hikmete da-

yah ~uuri-bilinc;:li bilgi)

Kaynak: (Seyyar; 2010:208).

'Dini Vanljmanlrk Ye 'Din Hizmetleri 1157

2.2. Manevi Sosyal Hizmetler ile Mistisizm (Spiritisizm) Arasmdaki

ili~ki

Kutsalm dogrudan tecriibesi anlammda yeni dini hareketlerde slk<;a go­

riilen mistisizm, genel anlamda ruhun a~kla T~1'ya veya mutlak varllga

baglanmas1 hilidir. Mistik akunlar, ke~if, sezgi veya ilham yoluyla Tartnyla,

kutsalla veya manevi alemle dogrudan ileti~im kurarak, hakikate ula~may1

ve ruhen aydlnlanmayt ama<;larlar. Tannyla kurulan ili~kiler mahremlik ve

gizlilil< ekseninde cereyan ettigi i<;in, dJ.~ diinyadan soyutlanma esast1r (Kir­

man; 2004:153-154).

<;e~itli formlar altmda bir<;ok dirtin, mezhebin (Yahudilik, Kabbalah) ve Uzak

Dogu felsefelerinin (Budizm, Hinduizm, Yoga, Meditasyon, Nefes alma eg­

zersizleri, Ayurveda nbb1 vb.) i<;indeki mistik programlar, islam dininirl ve

sosyal bilimlerin temel kaynaldarmdari .esirtlenerek dualist bir yakla~unla

olu~turulan manevi sosyal hizmetlerin programlarmdan t~melde tamamen

farld1d1r. Ger<;i her iki programda da ruh-nefis-beden mekanizmalan kulla­

rularal< l<i~inin maddi-manevi rahatlamas1 saglarur. Ancak gerek niyet, gaye

ve yontemler ac;1smdan her iki programm ozellikleri birbiriyle ortii~mez.

Mistik programlarm ic;eriginde Allah'a ve toplumun iiyelerine kar~1 sorwn­

luluklar, insanm dii~iince, duygu ve davraru~lar1r11 tanzim edici ilahl deger­

ler sistemi ve bu baglamda Allah ile kul arasmdaki manevi bag1 kuvvetlen­

direcek ibadet tiirleri (namaz, dua, istigfar, tevekkiil, teslimiyet, sabrr, ~iikii.r

vb.) yer alu:taz.

Manevi sosyal hizmetler, manevi kaynaklarm geli~tirilmesini, sadece ruhi

haz saglamak i<;in degil, Allah'a yakla~tlran bir ara<; oldugu i<;in onemse-

. mektedir. Allah nzasma uygun bir hayat ya~ayan her Miisliimanm kalbi ha­

yatmda yine de manevi haz tiiriinden baz1 giizel hiller ge<;ebilir. Bunlar, rna­

nevi kaynaklar1 dogru ve yerinde kullanmanm tabii sonu<;lar1 veya manevi

yolculuklarm (ibadetlerin) yan tesirleri veya ilahi ikramlardir. Bunlar biza- ·

tihi istenmez ancak gayri ihtiyari olarak verildiginde de Allah'a ~iil<redilir.

Gayesi, muhataplarma marifetullah (Allah'1 tarumal<), muhabettullah (Al­

lah'! sevmek) ve ibadetullah (Allah'a ibadet etmek) yollar1r11 gostermek ve

manevi-ahlal<i-sosyal sorumluluk i<;inde Allah'm nzasma uygun bir hayat

ya~amalarma yardirnc1 olmal<tir. Maneviyatm giizel ahlak anlayt~lrll, hillere

ve taVlrlara ta~lffiak isteyen manevi sosyal hizmetler, ki~inin diinyevi ve uh­

revi gorevlerini ayru degerde onemsemesini ve hayata biitiinciil bir ~ekilde

bakmas1r11 saglar.

158 I 'Dini 'Dam~manlrk Ve 'Din Himzetleri

Diger mistik ogretilerde ise, gaye, manevi kaynaklan ve ruhl melekelei:i ken­

di zati adma inki~af ettirmek ve birtaktm metafizil< gi.i~leri kullanabilir hale

getirmektir. Mistik hizmetlerde hedef, insanlan madde aleminden, cinlerin

ve bazt ruhani varWdarm ya~arug1 alem-i misalle manevi irtibat saglamak ve

o alemin bazt olaganiistii hillerini ve zevklerini onlara ya~atmaktir (Ferda­

Aydm: 2005:580).

insanlar, fitraten e~it yaratJ..ldlklan ic:;:in, manevi kaynaklar1n1 belli egzer­

sizlerle aktif hale getirebilirler. Allah'm Rahman slfatmm bir geregi olarak

madde otesi harilculadelikler de ya~ayabilirler. Ancak, bazt metafizik hille­

rin ya~aruru~ olmast, insaru tevhic:U bir ~izgide mutlak anlamda Allah' a gotii­

recegine bir i~aret degildir. insan-kainat-Yaratan miinasebetini biitiinciil bir

perspektiften ele almayan mistik aktrnlar, l<i~ilerin irnanlar1n1 kuvvetlendi­

recek yontemler sunmak yerine giinliik hayatm ruhl ve zihni stkmtJ..larmdan.

losmi ve gec:;:ici uzalda~tiran baz1 kolektif veya bireysel ritiieller tertiplerler.

ilahi kaynaldara dayanan manevi sosyal hizmetler, felsefi, hiimanist ve

spritiiel baktm modellerinden farklt olarak insaru, nefsi zaaflar1 ile birllicte

manevi ve fitri boyutlartyla ele almalctadtr. Manevi sosyal hizmetler, insana

"acz" ve fakr" yonleriyle kul oldugunu hanrlatip, potansiyei kalbi ve vicdani

yetenelderi ve fakat nefsi zaaflar1 sebebiyle ilahi bir Kudret'e alan ihtiyac1n1

bildirmelcte ve onu, Yaratan't ile dairni irtibata davet etmektedir. ister zen­

gin, ister yoksul, ister sagltklt, ister hasta, kim olursa olsun kirnse, kendi

ba~ma Yaratan'dan kopuk olarak mutlu olamaz. Onun ic:;:in islami esaslara

gore dizayn edilen manevi sosyal hizmetler, kaltct manevi huzurun, Allah' a

inanmak ve O'na kullukla miirnki.in olabilecegini ogutlemektedir.

2.3. Manevi Sosyal Hizmetler ile Manevi Balwn Arasmdaki ili~ki

Manevi sosyal hizmetler ~e bunun ozel bir kolu olan manevi bakuh hiz­

metlerinin amac1 ve yontemleri birbirine yakm olmakla birlikte hedef kitlesi

farkltdtr. Manevi sosyal hizmetlerin muhataplart manevi ve sosyal yonden

sorunlu olan ve dolaylSlyla manevi sosyal hizmetlere ihtiya~ duyan biitiin

risk gruplartyla ilgilenirken manevi bakrm hizmetlerinin muhataplart ge­

nelde tic;: sosyal gruptan olu~maktadtr:

1. ileri ya~llligmdan dolayt bakrma muhtac:;: duruma dii~mii~ (yatalak)

insanlar.

'Dini 'Danflmanlrk ~e 'Din Hizmelleri 1759

2. ileri derecede oziirlilliigiinden dolayt bakuna muhtac;: duruma

dii~mii~ (yatalak) insanlar.

3. ileri derecede kahc1 bir hastahgmdan dolayt baktma muhta<; duru-

ma dii~mii~ (yatalak) insanlar.

Bakuna muhtac;: ki~iler olarak tarumladtguruz bu insanlar, ba~kalarmm des­

tegi ve yardtm1 olmakstzm hayatlar1n1 idame ettirmeleri miimkiin degildir.

Manevi bakun hizmetleri tamamen bagtmlt hale gelen bu aciz insanlarm

maneviyatlar1n1 (ki~isel geli~imlerini, morallerini) giic;:lendirmeyi, her ~eye

ragmen hayata baghWdar1n1 artumayt, manevi sapmalar1 ve korkular1 gi­

dermeyi amac;:lamaktadrr. Manevi b~ hizmetleri, baklma muhta<; ki~ile­

rin sosyal ve manevi kaynaldarm1 dild<ate alan ve dini uygulamalara da im­

kan taruyan bir bakun modelidir. Gerek "Manevi Sosyal Hizmetler'; gerekse

"Manevi Bakun"m temelinde din ve insan oldugu ic;:in, disiplinler aras1 bir

bilim dallar1d1r. ilahiyat (manevi-dini bilimler) ve sosyal bilimlerin karl~l­

mmdan olu~an bu iki bilim dah, dini (islami) emirler ekseninde yiiriitiildill<­

leri ic;:in normatif olarak da kabul edilebilir (Seyyar, 2007b:l78-179).

2.4. Manevi Sosyal Hizmetler ile T1bbi Sosyal Hizmetler (Palyatif Ba-

klm) Arasmdal<i ili~ld .

T1bbi sosyal hizmetler; hastaneye veya bakun merkezine yatan (baktma

muhtac;:) hastarun veya oziirliiniin tedaviden veya obbi rehabilitasyondan

en etkin bic;:t_mde yararlanabilmesi ic;:in, psil<o-sosyal, egitici ve destekleyici

hizmetler yarunda, hastarun veya bakuna muhta<; ki~inin ailesi ve c;:evresi

ile ilet~imlerinin diizenlenmesine yonelik hizmetlerin biitiiniidiir. Mesela,

kanser hastalarma verilen obbi sosyal hizmetin gayesi, kanser te~hisi konu­

lan hastalarm psil<o-sosyal sorunlar1n1 tespit etmek ve sorunlarm c;:oziimii

' ic;:in psiko-sosyal ve gerektiginde manevi destek vermektir.

T1bbi sosyal hizmetler, beklenmedik bir hadiseden dolayt ortaya c;:lkan

malt1lliik, hastahk, sakat.I.J.b.k veya herhangi bir oziirlilliik sonucunda ke­

sirlle~en bedeni, akli ve(ya) ruhi rahats1zhklar1 ortadan kaldrrmak veya en

az diizeye getirmek maksadtyla yaptlan obbi miidahale ve tedavi yontem­

Ierinin biitiiniidiir. Hastallk veya bozukluk sonucu ortaya c;:lkan oziirlilliik

ve(ya) engellilik durumunu, fizyolojik, anatomik ve c;:evresel kJ.Sltlamalarm

interdisipliner bir yalda~rrnla elverdigi olc;:iide azaltmaya, miimkiinse orta­

dan kaldrrmaya yonelik tedavi uygulamalar1drr. T1bbi tedavi ve r~habilitas­

yon hizmetlerden genelde hekimler ve psikiyatristler sorurnludur. Sosyal

· 160 I Vini Vanl$manlrk ~e 'Din Hizmetleri

hizmet elemanlan da llbbi sosyal hizmetler c;:ah~malan kapsaminda hasta­

Iann psiko-sosyal sorunlarm c;:ozi.imiinde destekc;:i olmaktadrr. Sosyal c;:ah~­

macuar, sagW<: kurumuna miiracaat eden ki~ilerin bedeni, soysal, ruhi iyilik

hallerinin yiikseltilmesi ic;:in, ~ilere hasta haklar1 konusunda bilgi verirler.

Hasta.haklarmdan en iist seviyede istifade edebilmeleri it;:in, kendilerini de­

gi~ik kurum ve ki~ilere kar~1 haklarrm savunurlar. Hastanm azalan yetenek

ve giic;:li.i yonlerini fark etmesini ve yeni ~artlara uyum gostermesine yar­

dimct olurlar. Sosyal gi.ivenligi olmayan veya degi~ik maddi ihtiyac;:lart olan

hastalara gerekli sosyal yardunlarm yapuabilmesi it;:in, harekete gec;:er ve ku­

rumlar arast koordinasyon saglarlar (Seyyar, 2007b:221-222).

T1bbi sosyal hizmetlerde ~ilere destek hizmetlerinin bi.itiincill (holistik)

bir yakla~rmla verilmeye ba~lanmastyla, manevi boyut, medikal, fiziksel,

duygusal, psikolojik ve sosyal boyut kadar iyi degerlendirilerek giderek

onem kazanmaktadrr (~afak-Bayli<; 2004:38).

Bu c;:erc;:evede tlbbi sosyal hizmetler kapsammda yiiri.itillen palyatif baktm

uygulamalart da manevi unsurlarla desteldenmektedir. Diinya SagW<: Te~­

kilao'na gore palyatif balmn, "hastahgt ortadan kaldrran tedavilere cevap

vermeyen hastalarm aktif, biitiincill (total) bakmudrr': "Hayatl. tehdit eden

durumlarla birlikte gorillen sorunlarla kar~t kar~tya olan hastalarm ve aile­

lerin hayat kalitesini, agnyt ve fiziki, psiko-sosyal ve manevi boyuttaki diger

sorunlar1 erken donemde belirleyerek, kusursuz bir bit;:imde degerlendire­

rek ve tedavi ederek geli~tiren bir yakla~tmdrr.

Palyatif baktm, balmna muhtat;: hasta ve ailesinin hayat kalitesine odaldtdrr.

Act ve diger belirtileri kontrol etme, sosyal, duygusal ve manevi ihtiyat;:lartru

gidermeyi amac;:lar. Palyatif baklm ozellikle iyile~tirilemeyen ciddi hastaltk­

lar ic;:in onemlidir.

Dolayts1yla palyatifbaktm, hastalarm sadece fizil<i, hissi, sosyal degil manevi

yonlerini de dikkate alan geni~ kapsarnli bir baktm yakla~tm1<4r. Palyatifba­

ktm programlar1, kronik ve hayatl tehdit edici hastahgt olan ve bu sorunlarla

ya~ayan fertlerin saytsmdaki artl~ ve sagW<: profesyonellerinin bu hastalarm

nitelikli bakrmlarma yonelik ilgilerinin artmas1 sonu~unda son yillarda ruzla

geli~mi~tir.

Tedavi, rahatlama ve huzur duyma etkileri ac;:tsmdan maneviyat, onemli bir'

kaynak o~arak degerlendirilebilir. Ozellikle terminal donemdeki hastalara

saglanan manevi refakat hizmetleri, Batt Diinyasmda oncelikli ihtiyac;:lar

'Dini 'Danf4nwnlrk 1e v;,; Hizmetleri 1161

arasrnda yer almaktadrr. Son yillarda palyatif t:tbbrn en onemli diregi, mane­

viyat olmu~tur. Son donemlerini ya~ayan kanser hastalarrnrn hayat kalitele­

rini saglayan en 6nemli unsur da manevi huzurlartdlr (spiritual well-being)

(Smith; 2000:129- 130).

Yakrn zamana dek palyatif bakun, sadece hayat:tn son donemlerindeki has­

talar i<;in uygun goriiliiyordu. Ancal< ~on donemlerde acrnrn hafifletilmesi

ve hayat kalitesinin iyile~tirilmesi ilke ve hedeflerinden yola <;Iktlarak, hasta­

larda olabildigince erken safhalarda manevi ve sosyal odakh palyatif baktm

hizmetleri uygulanmaktarur.

Ttbbi sosyal hizmetlerde maneviyat i<;erildi palyatif bakuna ~u haJJ.erde ih­

tiya<; duyulabilir:

1. . Prognozun belirsiz oldugu veya tedavi ~ansrnrn bulundugu, ancak

yetersiz kalabildigi durumlarda (Mesela: kanserler, geri donii~siiz

kalp, karaciger ve bobrek yetmezligi).

2. Omrii uzatmayt ve hastanrn normal al<tivitelerine kattlabilmesini

saglayan yogun tedavilerin uzun siire uygulanabildigi, ancak hala

erken oliim ihtimalinin bulundugu durumlarda (Mesela: kistik fib­

rozis, kas distrofileri).

3. Kiiratif tedavi tercihinin olmadtgt, tedavinin daha <;ok palyatif ola­

rak siirdiigii ve uzun yillar devam edebilen ilerleyici durumlarda

(Jv!~sela: Batten hastahgt, mukopolisakkaridozis).

4. Gii<;siizliik ve sagW< komplikasyonlarrna yatl<rnhga sebep olabi.len,

ancal< genellilde ilerleyici oldugu dii~iiniilmeyen, ciddi norolojik

yetersizlilderi i<;eren durumlarda (Mesela: beyin ya da spinal kord

yaralanmalarnn izleyen <;oklu yetersizlilder, ciddi serebral palsi). ·

Maneviyat destekli palyatif baktm, hastalarda stkrnttya ve iiziintiiye sebep

olan ve hayattan zevk almalarnn onleyen agn, yorgunluk, bulantt-kusma,

anksiyete (korku), konstipasyon (kabtzhk), i~tahstzhk, depresyon, konfiiz­

yon (~a~krnW<) gibi bulgularrn yarunda yalruzltk hissi, keder, izolasyon (tec­

rit edilmi~ hissi) gibi durumlarm hafifletilmesine ya da giderilmesini hedef­

lemektedir. Manevi palyatif bakun, manevi destek ve tell<in yontemleriyle

kaygt ve endi~e i<;inde alan ve yas ya~ayan ailelerin i~levlerini ve biitiinliikle­

rini siirdiirrnelerini de temin etmektedir. Temel gaye, hasta ve aile fertlerine

hayata ve hadiselere (zahiri musibetlere) biitiinciil bir mana <;er<;evesinde

162 I 'Dini 'Dani$1110irizk ~e 'Din Hizmetleri

(mana-}'1 harfi) bakabilmelerine ve manili bir hayat si.irdi.irmel~rinde yar­

duncl olmaktrr. Manevi _palyati£ bakrm hizmetlerinde hedef; hastarun haya­

tma ubbi ~arelerin yanmda bir mana, bir manevi boyut kazandlrmak ve bu

yolla teselli etmektir.

C. Manevi Sosyal Hizmetlerin Mesleki <;:erc;evesi

Manevi Sosyal Hizmet Uygulayici.lanna Dii~en Gorevler

IG~inin bedeni ve sosyal saghgmm yarunda ruh saghgmm da korunmas1,

omm tam bir iyilik halinde olmas1 a~xsmdan onemlidir. Rasyonalist ve sekii­

ler bir anla}'l~a dayal! sosyal hizmet uygulamalarmda ld~ilerin ruh saghgt ile

ilgilenen uzmanlarm ba~mda psikiya~rist ve psikologlar gelmektedir. Bunun

yanmda sosyal hizmet uzmanlar1 da t1bbi sosyal hizmet ~al!~malar1 ·kapsa­

mmda hastalarm psikolojik sorunlarmm ~oziimiinde yardunc1 olmal<tadlr­

lar. Ruhl sorunlar ya~ayan ve(ya) manevi risklerin tuzagma dii~mii~ ki~ilerin

sosyal ve manevi rehabilitasyonlar1yla ilahiyat kokenli manevi terapistlerin

(sosyal ilahiyatc;:Ilarm) de ilgilenmesi miimkiin hatta elzemdir. Sosyal hiz­

metlerden beklenilenlerin etkin bir ~ekilde ortaya c;:Il<masl arzu ediliyorsa,

biitiinciil bir anlayx~a dayal1 .sosyal hizmet uygulamalarx kapsammda rna­

nevi terapi yontemlerine de yer verilmelidir.

Farkh disiplinlerden gelen uzmanlar, sosyal hizmetler alarunda degi~ik fal<at

birbirini tamamlayan yalda~1mlarla kar~Illl<h fikir ali~ veri~inde bulunarak,

sosyal hizmet verdikleri ki~ilerin sorunlarma daha etl<in c;:ozi.irnler bulabi­

lirler. Sosyal hizmetlere muhta~ olan l<i~i ve ailelerin giivenini kazanrm~

sosyal hizmet uzmarun birden fazla disipline ait b~gi ve tecriibelere sahip

olmas1 ve bunlar1 oziimseyerek ~al1~ma alarunda uygulayabilmesi, ~iiphesiz

hizmetlerin etl<inligini onemli derecede arruacaktlr. Dola}'lstyla bir ilahiyat

uzmarunm (din gorevlisinin-manevi terapistin) sosyal hizmet alanlarmda

davraru~ (psiko-sosyal) odakh modelleri bilmesi ve uygulamas1 ne kadar

onemli ise, sosyal hizmet uzmarunm da manevi odal<h yalda~rm modelleri­

ni ogrenmesi ve hizmet prograrruna koymas1 da o kadar elzemdir. Manevi

sosyal hizmet aktorleri, gorevlerini ifa ederken, a~ag1da belirledigimiz nok­

talara dikkat etmeleri gerekmektedir (Seyyar, 2010:335-348):

a) Ki~ilerin manevi ihtiyaflarzmn dogru tespiti: Manevi ihtiyac;:lar, ki­

~inin, Yaratan'tyla dinarnik ili~kisini si.irdi.irmesi ic;:in gerekli olan temel ge­

reksinimlerdir. Ki~inin-manevi kaynaldarrm harekete gec;:irmesine yardunc1

olan ihtiya~larm ba~mda gelen istelder ~unlardlr:

'Dini Van~manlrk ~e 'Din Hizmetleri 1163 ·

Ferdin umut besleme ihtiyac1,

Hayatm anlarm ve amacma yonelik cevaplann bulunmasi,

Sevgi ve ait olma ihtiyaci,

ibadet etme istegi,

Hastaligm hikmetini anlama ihtiyac1,

Oliim sonras1 sorulara tatmin edici bir ~ekilde cevap verilmesi ih­

tiyaci

ahiret ile kaygtlanri giderilmesi ihtiyac1.

Manevi ihtiya<;:lar, fiziksel gereksinimlere gore daha soyut.ve karma~Ik oldu­

gu i<;:in, ol<;:iimii nispeten giic;tiir. Bununla birlilcte ki~ilerin manevi ihtiya<;:­

larmm tarumlanmas1 ve bu ihtiyac1 kar~Ilqyacak uygun bir manevi hizmetin

veya bakurun saglanmas1, l<i~inin mutlulugu. i<;:in onemlidir. Bunun i<;:in, ilk

once maneviyatm dogas1 ve biitiin fertler tarafmdan nastl ifade edildigi ko­

nusu aydinlatilmalidir. <;:iinkii saghl< i<;:in manevi ihtiya<;:lar, viicudu olu~­

turan fiziksel organlar kadar onemli bir unsurdur, hepirnizin gozlemledigi

fiziksel durum, zihnimizi ve ruhumuzu etl<ileyebilmelctedir ($afak-Baylk;

2004:39-40).

Manevi ihtiya<;lar, tiim insanlar i<;:in onemlidir. insanlar, bu ihtiya<;:lari, be­

~eri miinasebetler yoluyla veya Yaratan'larma yonelerek gidermektedirler.

Manevi sosyal hizmet alctorlerinin korunmaya muhtac;: biitiin insanlar1 bu

halo~ a<;:Istyla degerlendirmeleri, ki~ilerin maddi ve manevi sagligini koru­

mak ve geli~tirmek a<;:Ismdan onemlidir.

Renetzky'e gore maneviyat ile ilgili ihtiya<;: tiirleri ii<;:tiir (Seyyar; 2007: ilgili

·madde):

Hayat, act 9ekme ve oliim kavramlarmm anlamz, amacz ve manevt

guf bulma ihtiyacz: insan, ya~amal< i<;:in bir sebebe ihtiya<;: duyar ve

eger bu varsa ki~i, hayata olumlu bakar ve ya~amak ister. Oliimiin,

yoklul< olmadigini idral< eden insan ise, oliim sonrasma hazrrhl<

yapar.

Hayata umit baglama ihtiyact: insanlarm ya~ama umudu ne ka­

dar biiyiikse, hastaligt yenme ~anslar1 da o oranda artar. Kronik

hastalik durumlarmda ise hayata, uhrevi bir boyut kazandirilaral<,

oliimden sonra da hastaliks1z bir hayatm devarmna yonelil< inan<;:

164 I 'Dini 'Dan~manlrk ~e 'Din Hwnelleri

geli~tirilir ve l<i~ilerin umudu korunur. Umut; davraru~larm en te­

mel motivasyon kaynag1 ve hayata dair en etkili giic;:tiir. Gelecegini

bic;:imlendirmek, umut sayesinde ancak olur.

Ki~inin if: dunyas.znda Yaratana inanma ve O'na guven duyma

ihtiyact. Akli mekanizmalarnn fltrat ekseninde kullananlar, hangi

musibet ile kar~ua~rrlarsa kar~ua~smlar, her ~eyin Allah'tan geldi­

gine inarurlar ve tevekkiil, teslimiyet, sabrr ve ~iikiir ic;:inde imanla­

rnn korurlar.

Alman bilim adamlar1 Weber ve Frick, ozellilde hastalarm manevi ihtiyac;:la­

rmm belirlenmesine doniik olaral< (h~kimlerin de uygulayabilecegi) bir soru

forman hazrrlarru~lardrr (Weber-Frick; 2002:106-108):

Hastanm maneviyata baki~1 nasu ve inanc1 var m1drr?

Hastanm ozel hayannda bu inancm yeri ve etkileri nelerdir? D

Hasta, herhangi bir dini cemaate mensup mudur veya mens up ol­

mak ister mi?

Hekimin rolii: Hekim, hastanm manevi beklentileri veya sorunla­

nyla nasu ilgilenebilir?

Christina Puchalsl<i,· manevi ihtiyac;:Iarm tespitinin yanmda maneVi kaynak­

larm da ortaya c;:lkmasnn saglayan kapsarnh bir soru forman hazrrlarru~trr

(Puchalski-Romer; 2000:129-135):

Kime bel baglayaral<, iimit.var oluyorsunuz? Giiciiniizii nerden ah­

yorsunuz?

Hayahruza bir mana kazandrracak bir ~ey var m1drr?

imana dair hangi inanc;:Iar sizin i<;in onemlidir?

Kendinizi manevi (dindar) insan olarak goriiyor musunuz?

b) Manevi sosyal hizmet planznzn haztrlanmasz: Manevi sosyal hizmet

alctorleri, manevi destek hizmetlerini etl<in bir ~ekilde yiiriitebilmeleri ic;:in,

planll ve sistemli bir ~ekilde hareket etmelidirler. Bunun i<;in de manevi

sosyal hizmet planuun hazrrlanmas1 gerekmektedir. Manevi sosyal hizmet

plaru, l<i~inin fiziki ve psilw-sosyal sorunlarmm yanmda ozel manevi ihti­

yac;:Iarnn belirleme ve bu ihtiyac;:Iarmm giderilmesinde manevi insan modeli

ekseninde olu~turulan bir plandrr. IG~iye sunulacal< manevi sosyal hizmet

'Dini 'Danljmanllk ~e 'Din Himzetleri J165

prograrrurun iyerigi ve slid!gllli detayh anlatan bu yazili plan, manevi sosyal

hizmetler verilmeden once hazrrlanmaktadrr. Hazrrhk safhasmda atliacak

adunlar ~u ~ekilde belirlenmelidir:

1. I<i~inin manevi ihtiyaylarmm belirlenebilmesi iyin, ki~i hakkmda

manevi sorun ve potansiyelleri ekseninde bilgi toplamal<, yani ki­

~inin maneviyatl (marevi durumu veya boyutu) ile ilgili bilgi edin­

mek ve degerlendirmek. Bu bilgiler, oncelikle ki~iden elde edilme­

lidir. Bu miimkiin degilse aile fertlerinden yardrm istenilmelidir.

Ornegin:

Soru: I<i~inin manevi sorunu nedir?_ Cevap: l(i~ide oliim kor­

kusu mevcuttur.

Soru: I<i~inin manevi potansiyeli ne durumdadrr? Cevap: Ki~i,

her ~eye ragmen inan9h ve ahiretin varhgma inanmaktadrr.

Soru: I<i~inin manevi ihtiyac1 nedir? Cevap: I<i~i, oliime olum­

lu bakma ihtiyac1 duymaktadrr.

. 2. I<i~isel manevi sorunlara ve sli<1ntliara gore te~hisin konulmas1.

Orne gin:

Gene! Te~his: Manevi so run veya ·sJl<mti (ileri-orta derecede)

-- mevcuttur.

Ozel-Somut Te~his: I<i~i, alum otesi al<Ibetini bilmedigi i<;in

ve(ya) giinahlarmm 9ok oldugunu dti~iindtigti ic;:in, cehenne..:

me gidecegini dti~iinmekte, bundan dolayt (a~m) korkmakta

veya iimidini (l<Ismen-btitiintiyle) yitirmek tizeredir.

3. Manevi sosyal hizmet hedeflerinin belirlenmesi. Ornegin:

Hedef: Oltim korkusunu gidermek, l<i~iyi manen rahatlatmak

ve kendisine limit a~Llamak.

· 4. Manevi sosyal hizmet programi kapsammda en miinasip man~vi

telkin yontemlerinin belirlenmesi. Ornegin:

Mtiracat edilebilecek spesifik tell<in yontemleri: a) Allah'm

rahmetinin geni~ligini anlatmak; b) Allah' tan limit kesmeme­

nin manevi faydalarrru gostermek.

166 I 'Dini 'Dan~Imanlrk ~e 'Din Hizmetle·ri

5. Manevi sosyal hizmet prograrrurun alcti£ olaral< uygulanmas1. ·or­

negin:

Uygun goriilen spesifik telkinleri, belirli bir si.ire i<;in etkin ile­

. ti~im teknilderiy[e il<na edici ve/falcat taili bir dille iletmek.

6. Uygulanan manevi sosyal hizmetlerinin etl<inliginin degerlendiril­

mesi. Ornegin:

I<i~idel<i dii~iince degi~il<ligini, hal ve hareketlerini tespit et­

mek ve degerlendirmek.

7. Etl<inlil< neticelerine gore, plarun (yeniden) gozden ge<;irilmesi ve

gerektl.ginde yeni teselli ara<;lanna ba~vurulmas1. Ornegin:

Telkinlerin etkisiz kalmast durumunda tesl<in edici yeni tavsi­

yelerde bulunmak veya farklt uygulamalara gec;:mek (Mesela:

I<i~inin giinahlarmdan armdmlabilmesi i<;in l<i~inin tovbe-is­

tigfar etmesine yardtmct olmak ve birlikte dua etmek).

Manevi sosyal hizmet uygulamalarmda aktorlere (hekim, sagltk elemaru,

sosyal hizmet uzmaru, manevi terapist, balGcl personel, hem~ire vb) dii~eil

ilkesel gorevler ktsaca ~unlardrr (~afal<-Baytk; 2004:44).

1. Manevi ihtiyac;:lara yonelik te~his yapllirken (manevi sosyal hizmet

pla.nmt olu~rurken), mevcut ve muhtemel bederu problemler ka­

dar l<i~inin manevi kaynaldart aracillyla psil<o-sosyal giiciinii tespit

etmek.

2. Ki~inin manevi kaynaldariDl tell<in ve destek yontemleriyle hare­

kete gec;:irmek.

3. I<i~inin diinya gorii~!fiii ve bakt~ a<;ISIDl degi~tirmek veya inan<;la­

rmdan dondi.irmekten ziyade l<i~inin ifade ettigi manevi ihtiya<;la­

rma cevap veren <;abalarda bulunmak.

4. ihtiya<; dogrultusunda sunulan manevi sosyal hizmetler, aktorler

ve l<i~iJer arasmda giivenilir, samimi ve duyarh bir ili~ki iizerine

kurulmaltdu.

5. Manevi sosyal hizmetler, · l<i~inin sosyal ve manevi kaynaklariDl

dild<ate alan ve dini uygulamalara da irnkan taruyan bir ~ekilde

planlanmaltdu.

'Dini 'Dan~manlrk ~e 'Din Hizmetleri 1167

6. Aktorler, manevi sosyal hizmet plamnda uygulamaya doni.ik un-

surlannm yazlli olaral< yer almasmm onemini bilmelidirler.

Manevi sosyal hizmetler alarunda al<tif gorev alan alctorler, ld~iye, ailesine

ve topluma manevi dam~manllk ve rehberlik hizmetlerinde bulunabilme­

lidir. Zaten alctorlerin gorevleri, l<i~ilere manevi tekamiil yollarrru gaster- ·

mek ve manevi kaynak ve hasletlerini dogru yolda kullanmalarma yar<llmc1

olmal<ttr. Bunun it;:in, ki~inin i<;: temizligi, kalb temizligi; kalbini her tiirlii

bozuk inant;: ve dii~iincelerden ve kotii huylardan armdmlmasma destekt;:i

olunmaltdtr. Manevi sosyal hizmetler alanmda t;:ah~mak isteyen al<torler­

de mesleki bilgilerinin yarunda ileri seviyede ahlaki ve insani vasrllarmm

bulunmast ~arl:tlr. bzellikle bu hizmette ~efkat duygusu t;:ok onemlidir. Sa­

brrstz, katl kalpli, acrmasrz ve duygusuz kimse, manevi sosyal hizmetler ala­

nmda t;:all~mamaltdtr. Bu alanda profesyonel olarak t;:all~acal< ki~i. sosyal ve

manevi hizmetlere ihtiyat;: duyan insanlarm yanmda sadece muhataplarma

degil.biitiin personele ve ziyarett;:ilere kar~1 ~efl<atli ve ho~goriilii olmalldrr.

Yani, herkese kar~r san ve ivazstz (kar~lliksrz) sevgi besleyebilmelidir.

Bunun ic;:in, actrna, merhamet etme, ilgi gosterme, ba~kalarmm dertlerine

ortal< olma, kederlerini payla~ma, yardtmlanna ko~ma; mazlumlarm, mag­

durlarm maruz kaldtldart slkmtlian gogiisleme ve bir anne ic;:tenligiyle on­

larm iizerine titreme, herkese kol-kanat germe ve sevgi duygu ve hasletlere

sahip olmahdJ.!. Bunun yaru.nda muhataplarma sadece diinyevi bir sevgi ve

alaka ile yalda~mamall; her fusatta dild<atleri ahiretin yamac;:larma c;:evirmeli

ve ~efkat hislerini, insanhgm ebedi mutlulugu ic;:in sarf etmelidir. $efkatle

mamur bir kalbin sahibi olmasr gereken manevi sosyal hizmet uzmanla­

n, Yaratan'm rahmaniyet golgesinde muhtat;: insanlara hep incelerden ince

davranmall ve biitiin hareketlerini bu anlayt~a gore ayarlamalldtr.

Ezcilmle

islam dininin sosyal hizmet odaldl en dinamik tavsiyelerinden birisi "iyi ~ey­

lerde (marufta) yardtmla~ma ve kotii ~eylerden (miinkirden) sakmdtrma"

yalda~rrrudrr. "iyilik etmek ve kotiiliil<ten (Allah'm yasaldarmdan) salunmal<

hususunda birbirinizle yardtmla~m. Giinah i~lemek ve haddi a~mak iizerin­

de (a~m gitmel<te) yardtmla~mayrn" (Kuran; Maide:2) emri, sosyal hayatm

biitiin karelerini it;:ine almal<tadrr. Sosyal hizmet odaldl yardtrnla~manm,

asabiyet veya kavmiyett;:ilik gibi negatif duygularla degil sosyal faydasr olan

ve sosyal adalet ilkelerine uygun dii~en olc;:iilere gore yapumasr ongoriilmek-

168 J Vini Vatl!lmanlrk ~e Vin Hizmet/eri

tedir. islam, ideal bir toplurnun, toplurnsal meselelere kar~1 sosyal duyarlilig1

alan fertlerin varhg1 ile gerc;:elde~ebilecegini ifade etmE;l<tedir. Kuran, bu on

~arb, ideal bir toplurnun temeli olaral< kabul etmektedir. Kuran, bu c;:erc;:eve­

de "i.yinizden hayra (iyiye) .yaguan, iyiligi yaytp kotiilillderi onleyen bir

toplulul<: bulunsun. i~te selamet ve felahl bulanlar (ba~ariya-kurtulu­

~a eri~enler) bunlar olacaklardu" (Kuran; Al-i imran:3) demek suretiyle

!Ja~ta manevi sosyal hizmetler alanmda al<tif go rev iistlenen .profesyoneller

olptal< iizere biitiin fertlere sosyal sorumlulul< yiildemektedir.

Vini 'Danljmanlrk ie Vin Hizmetleri 1169

Kaynaldar

Bulat;:, Ali; "Ba~ka Bilim, Ba~ka Dunya''; Zaman Gazetesi; 02.04.2005.

Camii.i-s-Sagir; C. 3; Yeni Asya Ne~riyat:I; istanbul; 2002; No: 2229.

Ferda, Fatih ve Aydm, Selim; islam ve Mistik Ogretiler; Stzmt:I; Sayt: 312;

Ocak 2005.

Goni.illi.i, b. Said; "Akll ve irade Ruhumuzda''; Stzmt:I; Sayt: 317; Haziran

2005.

ICF (International Classification of Functioning, Disability and Health);

ICF d930; Assessment, Classification and Epidemiology Group;

WHO and Classification ASaT.T: Submitted 2001.

Kirman; Mehmet Ali; Din Sosyolojisi Terimleri Sozli.igi.i; Ragbet Yaymlan;

istanbul; 2004.

Kuran-1 Kerim.

~uchalski C, Romer Al; "Taking a spiritual history allows clinicians to un­

derstand patients more fully"; ] Palliative Med 3; 2000.

Seyyar, Ali; "Maneviyat Eksenli Sosyal Hizmetler"; Stzmt::I Dergisi; Yil: 31;

-Sayt : 360; Ocak 2009.

Seyyar, Ali; "Sosyal Hizmet Ve Sosyal Pedagoji Odaklt Din Egitimi Nastl

Olmaltdtr? (Sosyal ilahiyat Mesleginin Egitimi)''; Yaymlartma.Jlll~

Teblig; DiB; Yaygm Din Egitimi Sempozyumu; Ankara; 30.03. -

01.04.2012 .

Seyyar, Ali; Bal<1m Terimleri Sozli.igi.i; ~efkatli Eller Yaymlart; Ankara; 2007b.

Seyyar, Ali; Sosyal Hizmetlerde Manevi Bakrm; ~efkatli Eller Yaymlart; An­

kara; 2007a.

Seyyar, Ali; Ttbbi Sosyal Hizmetlerde Manevi Bal<tm; Ragbet Yaymlar1; Ge­

ni~letilmi~ 2. Baskt; istanbul; 2010.

SH<;:EK-Kanunu; 1983 tarih ve 2828 sayi11 Sosyal Hizmetler ve <;:ocuk Esir­

geme Kurumu Kanunu.

170 I 'Di11i 'Da11qma11lrk ~e 'Di11 Hizmetleri

Smith, R: "A good death"; BMT Volume 320, 15. Januar 2000.

~afak, Ergtil ve Baylk, Ayla; "Hemiirelik ve Manevi Balam"; Cumhuriyet

Oniversitesi Hem~irelik Yiiksekokulu Dergisi, Cilt: 8, Say1: 1; 2004.

Tiirkiye Cumhuriyeti Anayasast; 1982.

Walach H: "Spiritualitii.t als Ressource. Chancen und Probleme eines neuen

Forschungsfeldes': EZW-Texte 181; 2005.

Weber S. ve Frick E.; "Zur Bedeutung der Spiritualitii.t von Patienten und

Betreuern in der Onkologie"; Manual Psychoonkologie; Mi.inchen;

2002.