การพัฒนาศักยภาพห้อง...

บทความทวไป วกรมวทยพ2561;60(2):85-96

85 วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทยปท 60 ฉบบท 2 เมษายน - มถนายน 2561

อรพณ ทนนขต องคณา กรชพทกษเงน สเมธ เทยงธรรม

สรลนนท เผาพชพนธ และรงทพย เจอต ส�ำนกยำและวตถเสพตด กรมวทยำศำสตรกำรแพทย ถนนตวำนนท นนทบร 11000

E-mail: [email protected]

Accepted for publication, 18 May 2018

การพฒนาศกยภาพหองปฏบตการ

ทดสอบสารเสพตดในปสสาวะของประเทศไทย

บทคดยอ กระบวนการทดสอบสารเสพตดในปสสาวะเปนขนตอนส�าคญในการคดกรองผเสพยาเสพตดเพอน�าไปสการบ�าบดรกษา

เพอใหมนใจในผลการทดสอบทมความถกตอง แมนย�า และเชอถอได จงไดด�าเนนการพฒนาศกยภาพหองปฏบตการทดสอบ

สารเสพตดในปสสาวะขน ซงประกอบดวยกจกรรม 4 เรอง คอ การจดการด�าเนนแผนทดสอบความช�านาญหองปฏบตการจ�านวน

2 แผน คอ แผนการทดสอบเบองตนสารเสพตดในปสสาวะ และแผนการทดสอบยนยนสารเสพตดในปสสาวะ การจดอบรม

การตรวจเยยมหองปฏบตการสมาชก และการจดท�าคมอการทดสอบสารเสพตดในปสสาวะ ส�าหรบการทดสอบความช�านาญ

หองปฏบตการนน ตวอยางทดสอบเปนสารเสพตดทมการแพรระบาดในประเทศ ไดแก เมทแอมเฟตามน มอรฟน กญชา

การด�าเนนแผนระหวางตลาคม 2556 ถงกนยายน 2559 พบวาจ�านวนหองปฏบตการสมาชกในแผนการทดสอบเบองตน

สารเสพตดในปสสาวะเพมขนจาก 627 เปน 689 แหง ขอมลจากผลการทดสอบความช�านาญหองปฏบตการไดถกวเคราะห

เพอจดหลกสตรส�าหรบใหการอบรมหองปฏบตการสมาชก รวมทงใชวางแผนการตรวจเยยมเพอใหค�าแนะน�าแกหองปฏบตการ

สมาชก ซงสงผลใหหองปฏบตการสมาชกพฒนาความสามารถอยางตอเนอง ทงการขยายขอบขายชนดของสารเสพตด

และความถกตองของผลการทดสอบ นอกจากนขอมลจากการด�าเนนการตลอดระยะเวลา 3 ป ไดถกน�ามาใชจดท�าคมอทเกยวของ

จ�านวน 2 เลม เพอใหหองปฏบตการสมาชกมศกยภาพในการทดสอบสารเสพตดในปสสาวะไดอยางถกตองเพมขน

ศกยภาพหองปฏบตการทดสอบสารเสพตด อรพณทนนขตและคณะ

86วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทยปท 60 ฉบบท 2 เมษายน - มถนายน 2561

บทน�า

ปญหายาเสพตดเปนปญหาความมนคงปลอดภยของมนษยชาต (Human security) โดยเฉพาะอยางยง

เปนปญหาส�าคญในการบอนท�าลายก�าลงทรพยากรบคคลของชาต ความรนแรงของสถานการณยาเสพตดเปนตวแปร

ส�าคญในการก�าหนดนโยบายและยทธศาสตรการปองกนและแกไขปญหายาเสพตดของรฐบาลและหนวยงานทเกยวของ

รฐบาลใหความส�าคญตอการแกไขปญหายาเสพตดในระดบทสงมากตลอดมา โดยก�าหนดเปนวาระแหงชาต (National

agenda) ซงการปองกนและแกไขปญหายาเสพตด เปนนโยบายสาธารณะเกยวของกบการควบคมพฤตกรรมของบคคล

เพอประโยชนตอสงคมสวนรวม (Protective regulatory policy)(1)

การบ�าบดฟนฟผเสพยาเสพตดของประเทศไทย ประกอบดวย 3 ระบบ ไดแก ระบบสมครใจ ระบบบงคบบ�าบด

และระบบตองโทษ รฐบาลก�าหนดใหมการพฒนาระบบบ�าบดฟนฟผตดยาเสพตดภายใตทศทางนโยบายยาเสพตดโลก

โดยใชหลกการสาธารณสขและสทธมนษยชน มงเนนการดแลสขภาพและสงคม ปรบมมมองผเสพและผตดยาเสพตด

คอ “ผปวย” ทตองไดรบการรกษา ภายใตหลกการ “เขาใจ เขาถง พงได” จากมาตรการดงกลาว ผเสพและผตดยาเสพตด

เขาสระบบสมครใจเพมสงขน จากรอยละ 19.9 ในปงบประมาณ พ.ศ. 2554 เปนรอยละ 42.2 ในปงบประมาณ

พ.ศ. 2558(2) และรอยละ 57.5 ใน 8 เดอนของปงบประมาณ พ.ศ. 2560(3)

การแกไขปญหาผเสพและผตดยาเสพตดโดยเนนการด�าเนนงานในเชงคณภาพ ตามแผนปฏบตการปองกน

และแกปญหายาเสพตด ป 2558 ในแผนยทธศาสตรการแกไขปญหาผเสพและผตดยาเสพตด(4) และประกาศคณะรกษา

ความสงบแหงชาต ฉบบท 108/2557 เรอง การปฏบตตอผตองสงสยวากระท�าผดตามกฎหมายทเกยวของกบยาเสพตด

เพอเขาสการบ�าบดฟนฟและการดแลผผานการบ�าบดฟนฟ(5) เพอใหโอกาสผตองสงสยวากระท�าความผดฐานเสพยาเสพตด

หรอเสพและมยาเสพตดไวในครอบครอง หากผนนยนยอมเขารบการบ�าบดฟนฟ ใหเจาหนาทตามกฎหมายเกยวกบยาเสพตด

น�าตวผตองสงสยพรอมผลการทดสอบปสสาวะเบองตน และเอกสารยนยอมเขาบ�าบดฟนฟไปยงศนยเพอการคดกรอง

ผเขารบการบ�าบดฟนฟ ตามพระราชบญญตฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด พ.ศ. 2545(6) ขนตอนส�าคญหนง

ในการคดกรองผตองสงสยวาเสพยาเสพตดหรอไม คอ การทดสอบดวยชดทดสอบเบองตนโดยหลกการภมคมกนวทยา

(Immunoassay)(7) ดงนนหนวยงานทด�าเนนการจงตองมความมนใจในกระบวนการและผลการทดสอบทถกตอง

เนองจากผลการทดสอบมผลตอสทธขนพนฐานของประชาชน

การประเมนคณภาพการตรวจวเคราะหโดยองคกรภายนอก (External Quality Assessment, EQA)

วธหนงทนยมใชคอการทดสอบความช�านาญ (Proficiency Testing, PT) เพอประเมนความสามารถและเปรยบเทยบ

ผลการทดสอบระหวางหองปฏบตการ และเปนกระบวนการประกนคณภาพทยอมรบตามมาตรฐานสากล เชน ISO

15189:2012(8) และ ISO/IEC 17025:2005(9) เปนตน ผลการทดสอบเปนขอมลสวนหนงทชวยกระตนและผลกดน

การจดระบบคณภาพหองปฏบตการ (Laboratory Quality System) ใหมความสมบรณมากยงขน อกทงใชเปนดชน

ชวดการพฒนาคณภาพอยางตอเนองและตดตามการธ�ารงรกษาคณภาพอยางยงยนของหองปฏบตการ ปจจบนหอง

ปฏบตการไดน�าระบบมาตรฐานสากล เชน ISO 15189:2012(8) และ ISO/IEC 17025:2005(9) มาด�าเนนงาน

ซงหนงในขอก�าหนดของมาตรฐานดงกลาวระบใหหองปฏบตการตองเขารวมเปรยบเทยบผลระหวางหองปฏบตการ

หรอรวมในแผนทดสอบความช�านาญ

ผศกษาจงไดจดโปรแกรมการทดสอบความช�านาญทางหองปฏบตการ น�าผลการประเมนมาวเคราะหเพอให

เหนสภาพปญหา เพอจดหลกสตรอบรมแกหองปฏบตการสมาชกใหเหมาะสม จดทมตรวจเยยมหองปฏบตการสมาชก

กรณทรองขอ และจดท�าคมอการทดสอบสารเสพตดในปสสาวะ โดยมวตถประสงคเพอพฒนาศกยภาพหองปฏบตการ

ทดสอบสารเสพตดในปสสาวะของประเทศทเขารวมโครงการ ใหสามารถรายงานผลการทดสอบไดถกตอง นาเชอถอ

สอดคลองตามมาตรฐานสากล สงผลใหผรบบรการไดรบผลการทดสอบทถกตอง และเปนธรรม

Thai Laboratories Potential for Narcotics Testing Orapin Tanunkat et al.


วสดและวธการ

การพฒนาศกยภาพหองปฏบตการทดสอบสารเสพตดในปสสาวะประกอบดวย 4 กจกรรม คอ

1. การจดโปรแกรมการทดสอบความช�านาญดานการทดสอบเบองตน และดานการทดสอบยนยนสารเสพตด

ในปสสาวะ

ตวอยางทดสอบเตรยมโดยหองปฏบตการส�านกยาและวตถเสพตด กรมวทยาศาสตรการแพทย คดเลอก

สารเปาหมายจากรายการสารเสพตดทมการแพรระบาดในประเทศ โดยเตมสารเสพตดเปาหมายลงในปสสาวะทปราศจาก

สารเสพตด (Certified drugs free urine) ผลตโดย UTAK Laboratories, Inc ประเทศสหรฐอเมรกา ในความเขมขน

ทแตกตางกน จ�านวน 4 ตวอยาง รายชอสารเสพตดและปรมาณทเตมในตวอยางทดสอบปรากฏในตารางท 1 และ 2

จากนนทดสอบความเปนเนอเดยวกน (Homogeneity test) และความคงสภาพ (Stability test) กอนจดสง

ตวอยางใหหองปฏบตการสมาชก (ตารางท 1 และ 2)

ตารางท 1 สารเปาหมายในแผนการทดสอบเบองตนสารเสพตดในปสสาวะในปงบประมาณ พ.ศ. 2557-พ.ศ. 2559

ตวอยางทดสอบ สารเปาหมายความเขมขน

(ng/ml)

ปงบประมาณ พ.ศ. 2557

1 Methamphetamine 600

11-Nor-delta 9-tetrahydrocanabinol carboxylic acid 65

2 Morphine 400

3 Certified drugs free urine (Negative urine) -

4 Methamphetamine 1,200





Morphine 400




1 Morphine 557

2 11-Nor-delta 9-tetrahydrocanabinol carboxylic acid 71





ตารางท 2 สารเปาหมายในแผนการทดสอบยนยนสารเสพตดในปสสาวะในปงบประมาณ พ.ศ. 2557-พ.ศ. 2559

ตวอยางทดสอบ สารเปาหมายความเขมขน

(ng/ml)


1 3,4-Methylenedioxy-methamphetamine 1,050



Amphetamine 250


4 Codeine 150

Morphine 380


1 Amphetamine 500

Methamphetamine 1,200



3 Certified drugs free urine (Negative urine) 1,500

4 Codeine 200

Morphine 400



MDE 1,315

2 Codeine 283

Morphine 542



4 Morphine 204

วธการประเมนความสามารถ การทดสอบเบองตน ประเมนผลเชงคณภาพในลกษณะผล “พบ/ไมพบ”

สารเปาหมายเทยบกบคาทก�าหนดของแตละปทด�าเนนการ คอ ปงบประมาณ พ.ศ. 2557 (ตลาคม 2556 - กนยายน 2557)

ใชเกณฑการตดสนผลตามประกาศคณะกรรมการปองกนและปราบปรามยาเสพตด เรอง ก�าหนดหลกเกณฑ วธการ

และเงอนไขการตรวจหรอทดสอบวาบคคลหรอกลมบคคลใดมสารเสพตดอยในรางกายหรอไม(10) ปงบประมาณ

พ.ศ. 2558 (ตลาคม 2557 – กนยายน 2558) และปงบประมาณ พ.ศ. 2559 (ตลาคม 2558 - กนยายน 2559)

ใชเกณฑการตดสนผลการทดสอบพบและไมพบตามคาเกณฑตดสนผลบวกของชดทดสอบทใช ส�าหรบแผนการทดสอบ

ยนยน ประเมนพบและไมพบสารเปาหมายตามความสามารถของวธทดสอบของหองปฏบตการสมาชก



2. การจดการอบรมแกหองปฏบตการสมาชก เพอใหความร แลกเปลยนเรยนร รวมทงรบฟงปญหา

และแนวทางแกไข เนอหาของการอบรมประกอบดวย สรปรายงานผลการทดสอบความช�านาญหองปฏบตการทง 2 แผน

รวมทงวเคราะหสาเหตของผลการทดสอบทเบยงเบนจากคาเปาหมาย และใหค�าแนะน�าทเปนประโยชน นอกจากน

ยงประกอบดวยหวขอตาง ๆ ทเกยวของ เชน การบรหารจดการทดมประสทธภาพในการทดสอบสารเสพตดในปสสาวะ

การควบคมคณภาพการทดสอบสารเสพตดในปสสาวะ เกณฑการประเมนระบบคณภาพและมาตรฐานทางหองปฏบตการ

ทดสอบสารเสพตดในปสสาวะ สถานการณการระบาดของยาเสพตด เทคนคการเปนพยานศาล และอภปรายแลกเปลยน

ประสบการณในการด�าเนนงานดานสารเสพตด พรอมรบฟงขอคดเหน ขอแนะน�าและขอเสนอแนะ ท�าการวดผลความส�าเรจ

จากความพงพอใจของเนอหาการอบรม และความถกตองของผลการเขารวมแผนทดสอบความช�านาญ

3. การตรวจเยยมหองปฏบตการทดสอบสารเสพตดในปสสาวะเฉพาะกรณ โดยบคลากรดานการทดสอบ

สารเสพตดในปสสาวะของส�านกยาและวตถเสพตด และศนยวทยาศาสตรการแพทย กรมวทยาศาสตรการแพทย

ท�าการตรวจเยยมตามหวขอทแสดงในตารางท 3 จากนนวเคราะหและประเมนผลโดยใชมาตรฐาน Laboratory

Accreditation (LA), Hospital Accreditation (HA) และ ISO 15189:2012 (ตารางท 3)

ตารางท 3 ประเดนการตรวจเยยมหองปฏบตการทดสอบสารเสพตดในปสสาวะ

หมวด หวขอตรวจเยยม

ขอก�าหนดทวไป 1) เอกสารระเบยบปฏบตทแสดงถงขนตอนการทดสอบสารเสพตดในปสสาวะ 2) การจดทรพยากรและสารสนเทศทจ�าเปน3) เอกสารการด�าเนนงานไดรบการอนมตและเปนปจจบน4) ระบบการควบคมเอกสารบนทก การจดเกบ การปองกนการเสยหาย การน�ากลบมาใช เพออางอง รวมถงระยะเวลาการเกบ การรกษาและการท�าลาย 5) ระบบการตรวจสอบการบนทกขอมลและการปองกนการเขาถงขอมลของลกคา6) ความสามารถของบคลากร 7) สภาวะแวดลอมของสถานท

การเกบและการน�าสงตวอยาง

1) ระบบปองกนการเกบตวอยางผดคน และคมอแนะน�า ณ จดใชงาน 2) ความครบถวนของใบสงตรวจ 3) อปกรณส�าหรบเกบตวอยาง4) รายละเอยดของฉลากปดภาชนะ 5) บนทกการเกบตวอยาง

วธการทดสอบ 1) คมอมาตรฐานการปฏบตงาน 2) การทดสอบปฏบตตามมาตรฐานการปฏบตงาน

ชดน�ายาทดสอบและเครองมอ

1) หลกเกณฑหรอระบบการจดซอ2) ระบบการตรวจสอบชดทดสอบ รวมถงการเกบรกษาทเหมาะสม3) การตรวจสอบระหวางการท�างานของเครองมอและบนทกทครบถวน

การควบคมคณภาพ 1) การควบคมคณภาพภายใน2) การควบคมคณภาพภายนอก 3) วธการด�าเนนการเมอพบวาการควบคมคณภาพภายในหรอภายนอกออกนอกเกณฑยอมรบ

การบนทกขอมล 1) ความครบถวนของการบนทกขอมลในการปฏบตงาน

ระบบความปลอดภย 1) วธการปองกนอนตรายทเกดจากการตดเชอหรอสารเคม

การรายงานผล 1) ระบบการจดท�ารายงานผลทดสอบทเหมาะสม2) ความครบถวนของขอมลทจ�าเปนในใบรายงานผล 3) ระบบการเกบรกษาใบรายงานผล4) ระบบการด�าเนนการการสงตอตวอยาง



4. การจดท�าคมอการทดสอบสารเสพตดในปสสาวะ ท�าโดยรวบรวมขอมลความตองการ ขอคดเหน

และขอเสนอแนะจากการด�าเนนงานแผนทดสอบความช�านาญดานการทดสอบสารเสพตดในปสสาวะ การจดการอบรม

และการเยยมหองปฏบตการทดสอบสารเสพตดในปสสาวะมาประมวลและจดท�าคมอ

ผล

การทดสอบความช�านาญดานการทดสอบสารเสพตดในปสสาวะ ส�าหรบแผนการทดสอบเบองตน

หองปฏบตการสมครเขารวมแผนทดสอบความช�านาญ จ�านวน 627, 663 และ 689 แหง ส�าหรบปงบประมาณ พ.ศ. 2557

พ.ศ. 2558 และ พ.ศ. 2559 ตามล�าดบ ประกอบดวยหองปฏบตการภาครฐ รอยละ 97 และเอกชน รอยละ 3 หอง

ปฏบตการสมาชกใชชดทดสอบเบองตน หลกการ Immunoassay ผลการประเมนความสามารถของหองปฏบตการ

ตลอดระยะเวลา 3 ป พบวาหองปฏบตการสมาชกรายงานผลเมทแอมเฟตามน และมอรฟน ถกตองเพมขน โดย

เมทแอมเฟตามน เพมจากรอยละ 14.7 เปนรอยละ 94.4 และมอรฟน เพมจากรอยละ 83.1 เปนรอยละ 93.2

สวนกญชาพบวาในปงบประมาณ พ.ศ. 2559 รอยละทถกตองมถง 70.7 เพมขนจากปงบประมาณ พ.ศ. 2558 เชนกน

(ตารางท 4) ส�าหรบแผนการทดสอบยนยน หองปฏบตการสมาชกของรฐเขารวมแผนทดสอบความช�านาญจ�านวน

38, 42 และ 36 แหง ในปงบประมาณ พ.ศ. 2557 พ.ศ. 2558 และ พ.ศ. 2559 ตามล�าดบ พบวารอยละของหองปฏบต

การสมาชกรายงานผลถกตองเพมขนทกสารเปาหมาย (ตารางท 5)

ตารางท 4 จ�านวนหองปฏบตการสมาชกและรอยละหองปฏบตการสมาชกทตอบผลถกตองของแผนการทดสอบ

ความช�านาญการตรวจเบองตนสารเสพตดในปสสาวะ

สารเปาหมาย ปงบประมาณ พ.ศ. 2557 ปงบประมาณ พ.ศ. 2558 ปงบประมาณ พ.ศ. 2559

จ�านวน

สมาชก

รอยละ

ทตอบถกตอง

จ�านวน

สมาชก

รอยละ


จ�านวน

สมาชก

รอยละ


Methamphetamine 584 14.7 645 46.7 647 94.4

Morphine 107 83.2 120 83.3 133 93.2

11-Nor-delta 9-

tetrahydrocanabinol

carboxylic acid

170 75.9 219 44.3 249 70.7



หองปฏบตการสมาชกทกแหง ทดสอบเชงคณภาพ เมทแอมเฟตามน รองลงมาคอ กญชา มอรฟน ยาอ และโคเคน หองปฏบตการสมาชกมการพฒนาศกยภาพในการทดสอบเพมขน ขยายขอบขายของการทดสอบสารเสพตด มากกวา 1 ชนด เพมจาก 266 แหง ในปงบประมาณ พ.ศ. 2557 เปน 267 และ 305 ในปงบประมาณ พ.ศ. 2558 และ พ.ศ. 2559 แตอยางไรกตามมหองปฏบตการสมาชกนอยมากทสามารถทดสอบเชงปรมาณ ในปงบประมาณ พ.ศ. 2559 มหองปฏบตการสมาชกทดสอบเชงปรมาณเมทแอมเฟตามน 13 แหง มอรฟน 5 แหง กญชา 6 แหง

การจดการอบรมแกหองปฏบตการสมาชกนน ด�าเนนการจดอบรมแบงเปน 4 ภมภาค โดยมจ�านวน ผเขารวมอบรม 549, 727 และ 676 คน ส�าหรบปงบประมาณ พ.ศ. 2558 พ.ศ. 2559 และ พ.ศ. 2560 ตามล�าดบ ผเขาอบรมประกอบดวยเจาหนาทของหองปฏบตการสมาชก ซงมหนาทการทดสอบสารเสพตดในปสสาวะ และ เจาหนาททน�าผลการทดสอบสารเสพตดในปสสาวะไปใชประโยชน เชน เจาหนาท สงกดส�านกงานต�ารวจแหงชาต กรมคมประพฤต ส�านกงานปองกนและปราบปรามยาเสพตด และกรมราชทณฑ เปนตน ผลการประเมนความพงพอใจเฉลยผเขารวมอบรม มความพงพอใจหวขอความเหมาะสมของเนอหา เปนประโยชน ทนตอเหตการณปจจบน ระดบด รอยละ 72 ระดบดมาก รอยละ 22 ผเขารบการอบรม ไดรบทราบผลการด�าเนนการแผนทดสอบความช�านาญในปทผานมา สาเหตแนวทางแกไขส�าหรบหองปฏบตการสมาชกทรายงานผลไมถกตอง ไดรบทราบการระบาดของยาเสพตด เพอเปนขอมลในการวางแผนการท�างาน ไดรบความรความเขาใจในประเดน หลกเกณฑและวธการเกบตวอยางทถกตอง หลกเกณฑและวธการตรวจเบองตนและตรวจยนยน การเลอกใชชดทดสอบเบองตนใหเหมาะสมกบวตถประสงค การใชงาน การประเมนและการเลอกซอชดทดสอบเพอใหไดชดทดสอบทมคณภาพ เทคนคการเปนพยานศาล กฎเกณฑ และวธการครอบครองสารเสพตดประเภท 1 ความคบหนาในการจดท�าประมวลกฎหมายยาเสพตดและผลกระทบ ทเกยวของตอการปฏบตงาน เปนตน นอกจากนจากการประเมนผลการอบรมทางออมทไดจากผลการทดสอบ ความช�านาญของหองปฏบตการสมาชกทรายงานผลถกตองเพมขนในแตละป

การตรวจเยยมหองปฏบตการการทดสอบสารเสพตดในปสสาวะด�าเนนการเฉพาะรายทรองขอ พบวา ผลการประเมนตนเองและการตรวจเยยมหองปฏบตการสมาชก จ�านวน 344 แหง หองปฏบตการสมาชกมความครบถวน ในขอก�าหนดทวไป รอยละ 93 ขอก�าหนดการเกบและการน�าสงตวอยาง รอยละ 85 วธการทดสอบ การบนทกขอมล ในการปฏบตงานครบถวน วธการปองกนอนตรายทเกดจากการตดเชอหรอสารเคม มากกวารอยละ 70 ส�าหรบหวขอ ทหองปฏบตการสมาชกสวนใหญยงด�าเนนการไมครบถวน ประมาณรอยละ 70 คอ ไมมชดน�ายาทดสอบและเครองมอ ไมมการควบคมคณภาพภายใน การรายงานผลมขอมลทจ�าเปนไมครบถวน ไมมผทวนสอบผลการทดสอบ ไมมวธการ กรณมการสงตอตวอยางเพอทดสอบยนยน

ตารางท 5 จ�านวนหองปฏบตการสมาชกและรอยละหองปฏบตการสมาชกทตอบผลถกตองของแผนการทดสอบ

ความช�านาญการตรวจยนยนสารเสพตดในปสสาวะ

สารเปาหมาย ปงบประมาณ พ.ศ. 2557 ปงบประมาณ พ.ศ. 2558 ปงบประมาณ พ.ศ. 2559

จ�านวน

สมาชก

รอยละ


จ�านวน

สมาชก

รอยละ


จ�านวน

สมาชก

รอยละ


Methamphetamine 38 94.7 42 85.7 36 91.7

Morphine 24 95.8 35 97.1 26 96.1

11-Nor-delta 9-

tetrahydrocanabinol

carboxylic acid

25 72.0 35 97.1 27 100



คมอการทดสอบสารเสพตดในปสสาวะ ไดจดท�าขนจ�านวน 2 เลม คอ1) วธมำตรฐำนส�ำหรบกำรตรวจพสจนสำรเสพตดในปสสำวะ เลมท 1(11) ประกอบดวย 2 สวน กลาวคอ

สวนท 1 ความรทวไป ไดแก ประเภทของยาเสพตดใหโทษ การตรวจสารเสพตดในปสสาวะ เกณฑตดสนผลบวกวา เปนผมสารเสพตดในรางกาย เมตาบอไลตของสารเสพตด สตรโมเลกลและมวลโมเลกล หลกการทางโครมาโทกราฟ การปรบสภาวะการท�างานทางเทคนคโครมาโทกราฟ เกณฑการคดเลอกวธมาตรฐานการตรวจพสจนสารเสพตด และสวนท 2 ประกอบดวยวธการทดสอบสารเสพตดในปสสาวะ จ�านวน 7 วธ

2) คมอกำรทดสอบสำรเสพตดในปสสำวะ กรมวทยำศำสตรกำรแพทย(12) เนอหาประกอบดวยความรเรองยาเสพตดแตละชนด ชวงเวลาและวธการทดสอบสารเสพตดในปสสาวะ ขอก�าหนดตามระบบคณภาพ การจดซอและการตรวจคณภาพชดทดสอบเบองตนสารเสพตดในปสสาวะ ประกาศและกฎระเบยบทเกยวของ รวมทงแบบบนทกตางๆ และตวอยางรายงานผลการทดสอบ

นอกจากนคมอทง 2 เลมไดเผยแพรบนเวบไซตของส�านกยาและวตถเสพตด กรมวทยาศาสตรการแพทย เพอหนวยงานทกภาคสวนรวมทงผสนใจสามารถเขาถงความรดงกลาวไดตลอดเวลา

วจารณ

การทดสอบสารเสพตดในปสสาวะตามประกาศคณะกรรมการปองกนและปราบปรามยาเสพตด(10) ก�าหนด วธการทดสอบสารเสพตดในปสสาวะ ม 2 ขนตอน คอ การทดสอบเบองตนโดยใชหลกการภมคมกนวทยา เปนการทดสอบ เพอคดแยกผตองสงสยวามสารเสพตดในรางกายหรอไม หากผลการทดสอบพบสารเสพตดในกรณตองด�าเนนคด หรอผตองสงสยไมรบสารภาพจ�าเปนตองสงตวอยางเดมท�าการทดสอบในขนตอนท 2 คอ การทดสอบยนยนโดย หลกการโครมาโทกราฟ ซงเปนวธทสามารถแยกชนดสารไดอยางถกตอง และสามารถระบปรมาณสารเสพตดได

แผนทดสอบความช�านาญดานการทดสอบสารเสพตดในปสสาวะทส�านกยาและวตถเสพตดด�าเนนการน ไดออกแบบตวอยางทดสอบในแตละป ครอบคลมสารเสพตดทแพรระบาดในประเทศ ในปรมาณทแตกตางกน ซงใน 1 ตวอยางอาจมสารเสพตดมากกวา 1 ชนดสาร และอาจเตมสารทมโครงสรางหรอคณสมบตใกลเคยงกบสารเสพตด ผลการทดสอบจากหองปฏบตการสมาชกแสดงใหเหนวาการเลอกใชวธการทดสอบและชดทดสอบเบองตนทเหมาะสมและมคณภาพด ท�าใหสามารถรายงานผลทดสอบไดถกตอง

จากการด�าเนนแผนทดสอบความช�านาญ มหองปฏบตการสมาชกเขารวมการทดสอบความช�านาญเพมขนประมาณรอยละ 5 ในแตละป ขณะทหองปฏบตการทดสอบยนยนสารเสพตดในปสสาวะมจ�านวนนอยกวา 40 แหง และไมครอบคลมทกจงหวดของประเทศไทย จงควรสงเสรมใหมหองปฏบตการทดสอบยนยนสารเสพตดในปสสาวะเพมมากขน

ในปงบประมาณ พ.ศ. 2557 หองปฏบตการสมาชกแผนทดสอบเบองตนสารเสพตดในปสสาวะรายงาน ผลการทดสอบเมทแอมเฟตามนถกตองทง 4 ตวอยางมจ�านวนนอยแหง สาเหตหนงของความคลาดเคลอน เนองจากในปดงกลาว อาจเกดจากการทกระทรวงสาธารณสข โดยส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา ไดออกประกาศ เรอง “ชดทดสอบสารเสพตดเมทแอมเฟตามนในปสสาวะ พ.ศ. 2556”(13) มผลใชบงคบตงแตวนท 27 เมษายน พ.ศ. 2557 เปนตนไป ประกาศฉบบดงกลาวก�าหนดใหชดทดสอบเมทแอมเฟตามน ทจ�าหนายในประเทศมคาเกณฑตดสนผลบวก ท 500 นาโนกรมตอมลลลตร ซงไมสอดคลองกบเกณฑก�าหนดตามกฎหมาย เพอใหเกดความเขาใจทถกตอง ในการเลอกใชชดทดสอบเบองตน ดงนน กอนสงผลการทดสอบความช�านาญในปงบประมาณ พ.ศ. 2558 คณะผด�าเนนการ ไดชแจงขอเทจจรงแกหองปฏบตการสมาชก สงผลใหหองปฏบตการสมาชกรายงานผลตวอยางทมความเขมขน นอยกวา 1,000 นาโนกรมตอมลลลตร ถกตองมากขนในปงบประมาณ พ.ศ. 2558 อยางไรกตาม ยงมหองปฏบตการสมาชกอกจ�านวนหนงทรายงานผลไมถกตอง จงตองหาสาเหตของความคลาดเคลอนตอไป โดยความคลาดเคลอน ของผลการทดสอบเกดจากองคประกอบทเกยวของในการทดสอบ เชน บคลากร คณภาพของเครองมอหรอชดทดสอบ ทใชในการทดสอบ วธการทดสอบ และสภาวะแวดลอมในการทดสอบ เปนตน



ตามประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง “ชดทดสอบสารเสพตดเมทแอมเฟตามนในปสสาวะ พ.ศ. 2556”(13)

ก�าหนดใหชดทดสอบเมทแอมเฟตามน ทจ�าหนายในประเทศมคาเกณฑตดสนผลบวกท 500 นาโนกรมตอมลลลตร

ท�าใหหองปฏบตการสมาชกบางแหงจดซอชดทดสอบเมทแอมเฟตามนทมเกณฑตดสนผลบวกดงกลาวมาใชในงานประจ�า

เนองจากเขาใจวาไมมชดทดสอบทมเกณฑตดสนผลบวก 1,000 นาโนกรมตอมลลลตร จ�าหนายในประเทศ สงผลใหเกด

ความขดแยงของผลการทดสอบในแตละหนวยงาน เพอแกปญหาในประเดนดงกลาว คณะผด�าเนนการไดประสานกบ

หนวยงานทเกยวของไดออกประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง ชดทดสอบสารเสพตดเมทแอมเฟตามนในปสสาวะ

(ฉบบท 2) พ.ศ. 2559(14) ประกาศ ณ วนท 26 กนยายน พ.ศ. 2559 ระบใหชดทดสอบสารเสพตดในปสสาวะ

ทผลตและจ�าหนายในประเทศตองมคาเกณฑตดสนผลบวก ไมเกน 1,000 นาโนกรมตอมลลลตร ซงสอดคลองประกาศ

คณะกรรมการปองกนและปราบปรามยาเสพตด เรอง ก�าหนดหลกเกณฑ วธการและเงอนไขการตรวจหรอทดสอบวา

บคคลหรอกลมบคคลใดมสารเสพตดอยในรางกายหรอไม(10) ส�าหรบปญหาชดทดสอบทไมมคณภาพ กรมวทยาศาสตร

การแพทยรวมกบส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา ยกระดบชดทดสอบเบองตนเมทแอมเฟตามนในปสสาวะ

จากเครองมอแพทยทวไปเปนเครองมอแพทยทตองแจงรายการละเอยด(15) ซงในกระบวนการดงกลาว ชดทดสอบ

สารเสพตดเมทแอมเฟตามนในปสสาวะ ทจะจ�าหนายในประเทศตองไดรบการทดสอบคณภาพจากกรมวทยาศาสตรการแพทย

ตามประกาศส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา “เรองหลกเกณฑการประเมนคณภาพมาตรฐานชดทดสอบสารเสพตด

เมทแอมเฟตามนในปสสาวะ”(16) นอกจากนชดทดสอบทผานการจดแจงและจ�าหนายในทองตลาดกรมวทยาศาสตรการแพทย

รวมกบส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยาจะสมเกบตวอยางเพอทดสอบคณภาพเปนระยะ

การจดอบรมรวมระหวางหนวยงานทดสอบและหนวยงานทตองน�าผลการทดสอบไปใชประโยชน ไดรบ

การตอบสนองทดจากผเขาอบรม นอกจากผเขารวมอบรมจะไดรบความรดานวชาการ ไดรบทราบสถานการณปจจบน

ดานเสพตดทสามารถน�าไปวางแผนการท�างานไดแลว การไดแลกเปลยนขอคดเหนส�าหรบผทดสอบและผน�าผล

การทดสอบไปใชงาน ท�าใหผด�าเนนแผนการทดสอบความช�านาญน�าขอมลไปใชเพอการพฒนาคณภาพอยางตอเนอง

สอดคลองกบมาตรฐานสากล ISO/IEC 17043:2010(17)

การตรวจเยยมหองปฏบตการการทดสอบสารเสพตดในปสสาวะ พบความหลากหลายและความไมเหมาะสม

ของการใชสารควบคมคณภาพภายใน สงผลใหหองปฏบตการสมาชกไมสามารถทดสอบคณภาพของชดทดสอบ

ในการจดซอ ปญหาส�าคญทท�าใหหองปฏบตการสมาชกไมสามารถจดซอหรอจดหาสารควบคมคณภาพทมคณสมบต

ตรงตามความตองการได เนองจากมขอจ�ากดดานกฎระเบยบคอตามประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 135 (พ.ศ. 2539)

เรอง “ระบชอและประเภทยาเสพตดใหโทษ ตามพระราชบญญตยาเสพตดใหโทษ พ.ศ. 2522”(18) ระบวาผครอบครอง

สารเสพตดใหโทษตองมใบอนญาต ผขออนญาตเปนกระทรวง ทบวง กรม หนวยงานของรฐทเปนนตบคคลหรอ

สภากาชาดไทย(19) คณะผด�าเนนการไดแกไขปญหานโดยประสานกบส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา สงผลให

มประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง “ระบชอและประเภทยาเสพตดใหโทษ ตามพระราชบญญตยาเสพตดใหโทษ

(ฉบบท 20) พ.ศ. 2559”(20) ซงยกเวนใหสารควบคมคณภาพภายในการวเคราะหและควบคมคณภาพของการทดสอบ

สารเสพตดในรางกายตามกฎหมายวาดวยเครองมอแพทยและตองใชตามวตถประสงคของเครองมอแพทยนน ไมเปน

ยาเสพตด นอกจากนหองปฏบตการสมาชกสามารถขอรบการสนบสนนสารดงกลาวจากกรมวทยาศาสตรการแพทยได

และขอค�าถามจากการตรวจเยยมอกประการของหองปฏบตการสมาชก คอ การเลอกชดทดสอบ คณะผด�าเนนการไดแนะน�า

ใหเลอกใชชดทดสอบทเหมาะสมกบงาน คอ กรณตองด�าเนนการตามกฎหมาย ตองเลอกชดทดสอบทสอดคลองกบ

คากฎหมายก�าหนด เชน ชดทดสอบเมทแอมเฟตามนในปสสาวะ ควรพจารณาเลอกชดทดสอบทมคาเกณฑตดสน

ผลบวกท 1,000 นาโนกรมตอมลลลตร ขณะทกรณเพอขอใบรบรองเพอการสมครงานในตางประเทศ ตองเลอก

ใหเหมาะสมกบขอก�าหนดของประเทศนนๆ



สรป

การพฒนาศกยภาพของหองปฏบตการทดสอบสารเสพตดในปสสาวะของประเทศไทยประสบผลส�าเรจ

อยางเดนชด โดยมหลกฐานเชงประจกษ คอ ผลการประเมนหองปฏบตการสมาชกทมความถกตองเพมขน โดยเฉพาะ

การทดสอบสารเสพตดเมทแอมเฟตามน ซงเปนสารเสพตดทแพรระบาดเปนอนดบ 1 ของประเทศ หองปฏบตการสมาชก

สามารถทดสอบไดถกตองรอยละ 94.4 ในปงบประมาณ พ.ศ. 2559 นอกจากน หองปฏบตการสมาชกยงขยาย

ขอบขายในการทดสอบไดครอบคลมสารเสพตดทแพรระบาดในประเทศไดมากขน แตอยางไรกตาม ยงมหองปฏบตการ

ทดสอบยนยนสารเสพตดในปสสาวะจ�านวนนอย โดยเฉพาะหองปฏบตการทสามารถทดสอบเชงปรมาณ จงควรม

การสงเสรมเพอพฒนาหองปฏบตการทมอยใหขยายศกยภาพในการทดสอบสารเสพตดเพมขน

กตตกรรมประกาศ

คณะผด�าเนนการขอขอบคณผอ�านวยการส�านกยาและวตถเสพตด ทกรณาใหการสนบสนนทรพยากร และ

ใหค�าแนะน�าในการศกษา ขอขอบคณผอ�านวยการศนยวทยาศาสตรการแพทยและเจาหนาทศนยวทยาศาสตรการแพทย

ทกแหงทใหการสนบสนนขอมล และใหความรวมมอในการจดประชมทง 4 ภมภาค รวมทงการตรวจเยยมหองปฏบตการ

ทดสอบสารเสพตดในปสสาวะ

เอกสารอางอง

1. ส�านกงานคณะกรรมการปองกนและปราบปรามยาเสพตด. แผนยทธศาสตรการปองกนและแกไขปญหายาเสพตด พ.ศ.

2558-2562. [ออนไลน]. 2558; [สบคน 1 เม.ย. 2560]; [127 หนา]. เขาถงไดจาก : URL: https://www.opdc.go.th/

uploads/files/2558/att1203.2_v19_58_1.pdf.

2. ศนยอ�านวยการปองกนและปราบปรามยาเสพตดแหงชาต. แผนปฏบตการปองกนและแกไขปญหายาเสพตด ป 2559.

[ออนไลน]. 2558; [สบคน 1 เม.ย. 2560]; [43 หนา]. เขาถงไดจาก : URL: http://www.lampang.go.th/public58/

plan_S_59.pdf.

3. อครพล ครศาสตรา, อจฉรา วไลสกลยง, บรรณาธการ. ผลการด�าเนนงานการปรบระบบบ�าบดฟนฟยาเสพตดของกระทรวง

สาธารณสข (1 ตลาคม 2559 ถง 31 พฤษภาคม 2560). นนทบร : ส�านกบรหารการสาธารณสข กระทรวงสาธารณสข;

2560.

4. กงเพชร ชมเจรญ. การน�าผเสพตดเขาสการบ�าบดฟนฟตามประกาศฯ 108/2557. เพอนวทยากร ต.ค. 2558 - ม.ค. 2559;

18(1): 17.

5. ประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 108/2557 เรอง การปฏบตตอผตองสงสยวากระท�าผดตามกฎหมาย

เกยวกบยาเสพตดเพอเขาสการบ�าบดฟนฟและการดแลผผานการบ�าบดฟนฟ. ราชกจจานเบกษา เลม 131, ตอนพเศษ 143 ง

(วนท 30 กรกฎาคม 2557).

6. กรมคมประพฤต กระทรวงยตธรรม. พระราชบญญตฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด พ.ศ. 2545. พมพครงท 2. กรงเทพฯ :

โรงพมพครสภา; 2556.

7. ส�านกยาและวตถเสพตด. คมอและแนวทางการจดซอชดทดสอบสารเสพตดในปสสาวะ. พมพครงท 2. นนทบร :

กรมวทยาศาสตรการแพทย กระทรวงสาธารณสข; 2554.

8. ISO 15189:2012. Medical laboratories -- requirements for quality and competence. 3rd ed. Geneva,

Switzerland: International Organization for Standardization; 2012.



9. ISO/IEC 17025:2005. General requirements for the competence of testing and calibration laboratories.

Geneva, Switzerland: International Organization for Standardization; 2005.

10. ประกาศคณะกรรมการปองกนและปราบปรามยาเสพตด เรอง ก�าหนดหลกเกณฑ วธการและเงอนไขการตรวจหรอทดสอบวา

บคคลหรอกลมบคคลใดมสารเสพตดอยในรางกายหรอไม. ราชกจจานเบกษา เลม 117 ตอนพเศษ 76 ง. (วนท 4 สงหาคม

2543).

11. ส�านกยาและวตถเสพตด. วธมาตรฐานส�าหรบการตรวจพสจนสารเสพตดในปสสาวะ เลมท 1. นนทบร : กรมวทยาศาสตร

การแพทย กระทรวงสาธารณสข; 2558.

12. ส�านกยาและวตถเสพตด. คมอการทดสอบสารเสพตดในปสสาวะ. นนทบร : กรมวทยาศาสตรการแพทย กระทรวง

สาธารณสข; 2559.

13. ประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง ชดทดสอบสารเสพตดเมทแอมเฟตามนในปสสาวะ พ.ศ. 2556. ราชกจจานเบกษา

เลม 130 ตอนพเศษ 147 ง (วนท 29 ตลาคม 2556).

14. ประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง ชดทดสอบสารเสพตดเมทแอมเฟตามนในปสสาวะ (ฉบบท 2) พ.ศ. 2559.

ราชกจจานเบกษา เลม 133 ตอนพเศษ 221 ง (วนท 30 กนยายน 2559).

15. ผจดการ Online. อย. ยก “ชดตรวจยาบา” เปนเครองมอแพทยตองแจงรายการละเอยด เรม 27 เมษายน 2557. [ออนไลน].

2556; [สบคน 1 เม.ย. 2560]; [1 หนา]. เขาถงไดจาก : URL: http://www.manager.co.th/QOL/ViewNews.

aspx?NewsID=9560000149116.

16. ประกาศกระทรวงสาธารณสข เรองชดทดสอบสารเสพตดเมทแอมเฟตามนในปสสาวะ (ฉบบท 2) 2559. [ออนไลน]. 2559;

[สบคน 1 เม.ย. 2560]; [1 หนา]. เขาถงไดจาก : URL: http://medicaldevices.oie.go.th/Article.aspx?aid=6563.

17. ISO/IEC 17043:2010. Conformity assessment -- general requirements for proficiency testing. Geneva,

Switzerland: International Organization for Standardization; 2010.

18. พระราชบญญตยาเสพตดใหโทษ พ.ศ. 2522. ประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 135 (พ.ศ. 2539) เรอง ระบชอ

และประเภทยาเสพตดใหโทษ. ราชกจจานเบกษา เลม 113, ตอนพเศษ 23 ง (วนท 16 สงหาคม 2539).

19. กฎกระทรวงก�าหนดหลกเกณฑ วธการและเงอนไขการขออนญาตและการอนญาตผลต น�าเขา สงออก จ�าหนายหรอมไวใน

ครอบครองซงยาเสพตดใหโทษในประเภท 1 พ.ศ. 2548. ราชกจจานเบกษา เลม 122 ตอนท 122 ก (วนท 22 ธนวาคม

2548).

20. ประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง ระบชอและประเภทยาเสพตดใหโทษ ฉบบท 20 (พ.ศ. 2559). ราชกจจานเบกษา เลม

133 ตอนพเศษ 239 ง (วนท 18 ตลาคม 2559).



Developing Thai Laboratories Potential

for Narcotics Testing in Urine

Orapin Tanunkat Angkana Kritpitakngoen Sumate Thiangthum

Saralnun Phaophuetphan and Rungtip JueatiBureau of Drug and Narcotic, Department of Medical Sciences, Tiwanond Road, Nonthaburi 11000

Thailand

Abstract Drug testing in urine is a screening test used to identify a drug addict who is considered as a patient with treatment requirement. Test results with accuracy and precision are, therefore, essential. Our aim was to develop laboratory capacities on analysis of narcotics in urine specimens using 4 activities that were establishing proficiency testing (PT) programs for screening and confirmatory tests, providing training courses, empowering visit to participating laboratories and publishing guidelines for urine drug testing. PT panels for both programs were consisted of methamphetamine, morphine and marijuana that are the majority of drugs used in Thailand. The participating laboratories in the PT programs were shown to be increasing from 627 to 689 laboratories during October 2013 to September 2016. Laboratory performance in both PT programs was analyzed for developing a training curriculum and planning for empowerment during on-site visits, leading to continuous quality improvement of PT provider and its participants. In addition, two published guidelines on urine drug testing were resulted from a 3-year operation of PT programs. Taken together, all activities performed were useful for enhancing potential of narcotics testing laboratories in Thailand.

Keywords : narcotics proficiency testing, assessment of narcotics laboratory

การพัฒนาศักยภาพห้อง...

Documents