a zdrowie cukrzyca

A ZDROWIECUKRZYCA

MAGAZYN MEDYCZNY P6/20/8PA ISSN 1427-048 BARWY ZDROWIA

Andrzej Zaorski

„Mnieświat

wdalszymciągu

rozbawia”

TechnologiaEM-czystyświat,zdrowiludzie

1

4 Czasodpocząć

5 Niezbędnikdiabetyka

6 9przykazańdladiabetyka zakierownicą

7 - 8 Samokontrola

9 - 11 Czwartkoweobiady

12 - 17 AndrzejZaorski„Mnieświat

wdalszymciągurozbawia”

18 - 19 Nowoczesnośćwnakłuwaniu

20 Listodredakcji

21 - 23 Zhistoriimedycynycz2

24 - 27 JajoKolumba

28 - 31 GMOzagrożeniemdlazdrowia

S P I S T R E Ś C I

G O Ś Ć C U K R Z Y C Y

S Ł O W N I C Z E K D I A B E T Y K A

S T R O N Y C Z Y T E L N I K Ó W

D L A C I E K A W Y C H Ś W I A T A

N A S Z E S P O T K A N I A

T E M A T N U M E R U

Str.9

Str.7

Str.12

Str.24 Str.28

Str.21

43 - 46 Zdrowieznatury-a

algimorskieisrebro

47 Nadziejawczosnku

47 Streszwiększaryzyko

cukrzycyumężczyzn

48 - 49 Łowcyoddechów

50 - 53 Ilejestwoskuwmięsie?

54 Chceszuniknąćprzeziębienia

iinnychchorób...

55 Przepisyztruskawkami

56 Nóżelec

S P I S T R E Ś C I

2

32 Zdrowybłonnik

32 Cukrzycaazęby

33 - 34 TechnologiaEM-czystyświat,

zdrowiludzie

35 Alfabetpamiętnika

36 - 39 Brzoza

40 - 42 Będziemyuprawiaćmelony,

zbieraćbrzoskwinie

W A R T O W I E D Z I E Ć

Ż Y C I E Z C U K R Z Y C Ą

N A S Z Ś W I A T

C O Ś O Z D R O W I U

Z D R O W O J E Ś Ć

F E L I E T O N

Str.40

Str.48

Str.43

Str.33

Str.54

Str.36

Str.32

Str.55

3

Każdy przyzna, że dobre wa-

runki i wygody życiowe sprzyja-

ją naszemu dobremu samopo-

czuciu. Bo też miło jest miesz-

kać wygodnie, do tego w ład-

nej okolicy i nie zamartwiać się o pracę - skoro jest - w

dodatku zawodowo satysfakcjonująca, a przy tym do-

brze płatna. Okazuje się jednak, że ważniejsza a na-

wet najważniejsza jest... przyjaźń, prawdziwa, któ-

ra wytrzymuje trudne próby i nie niszczy jej upływ lat.

Dowiedziono bowiem, iż każde zerwanie takiej

więzi, każde przekonanie się o nielojalności osób

bliskich powoduje niezwykle silne przeżycia - stres

prowadzący do chorób, również tych zagrażających życiu.

Lekarze terapeuci, a nawet wróżbici są jednomyśl-

ni - ogromne znaczenie dla naszego zdrowia i po-

czucia szczęścia ma odpowiednie, czyli przyjazne

otoczenie. Badania podejmowane przez specjalistów,

zajmujących się fizyczną i psychiczną kondycją społe-

czeństwa dowodzą, iż atmosfera nieprzyjaźni, złośli-

wości i nietolerancji zabijają w człowieku radość życia.

Sprawiają, że częściej zapada na choroby, nawet

śmiertelne. Jaka na to rada. Unikajmy jak ognia

wrogiego otoczenia, pozorowanych i koniunkturalnych

przyjaźni, złych ludzi. Dla ponuraków i wiecznych mal-

kontentów też szkoda naszego czasu. Będziemy mieli go

więcej na szczerą rozmowę, miłe spotkania czy pomocny

gest osobie bliskiej - przyjacielowi.

Danuta Maria Roszkowska

Redakcja Magazynu „cukRzyca a zdRowie” wydawca: wszechnica diabetologiczna PSd zw w Białymstoku Adres redakcji: ul. warszawska 23, 15-062 Białystok tel. 085 741 57 01, tel./fax 085 732 99 74 e-mail: [email protected]

Redaktor naczelna: danuta Maria Roszkowska Sekretarz redakcji:katarzyna kakowskaz Redakcją wSPółPRacują: mgr edyta adamskaprof. dr hab. Maria Borawska prof. dr hab. n. med. ewa otto-Buczkowska anna danilewiczMarek dolecki dr n. med. joanna Filipowska mgr Małgorzata Frąś dr n. med. Hanna Bachórzewska-gajewska mgr wiesława gołąbek prof. dr hab. n. med. Maria górska mgr Michał iwańczuk prof. dr hab. n. med. ida kinalska dr n. med. Małgorzata korolczuk-zarachowicz mgr Bogumiła ławniczak janusz niczyporowiczmgr jolanta obidzińskaRenata Saniewska prof. dr hab. n. med. jacek Sieradzki anastazja Szachowicz ewa SzarkowskaLucyna Szepielprof. dr hab. n. med. Małgorzata Szelachowska prof. dr hab. n. med. Mirosława urban wojciech wojszko anna worowskadr n. med. Halina wójcikTłumaczenie z języka angielskiego: Michał iwańczuk Tłumaczenie z języka hiszpańskiego:Marcin Szachowicz

CUKRZYCA

Okładka:JANUSZ ZAORSKIFot. Konrad Adam Mickiewicz

wydanie magazynu zostało dofinansowane przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji osób niepełnosprawnych

A ZDROWIE

4


Wakacje, ferie, długie weekendy, święta – wszyscy lubimy, wszyscy czekamy z niecierpliwością, planujemy, przygotowu-jemy. Mijają zwykle zbyt szybko, a my znowu czekamy na kolejne i znowu planujemy, przygotowujemy. Czas ten jest dla każdego ważny – pozwala odpocząć, zrelaksować się, odetchnąć od codziennych kłopotów, gdzieś pojechać, coś zoba-czyć. Spędzamy go różnie – niektórzy aktywnie – spacerując, jeżdżąc na rowerze, pływając, biegając, inni mniej aktyw-nie lecz nie mniej interesująco – nadrabiając zaległości w lekturze, filmach, gazetach. Lubimy spotykać się z bliskimi, ro-dziną, znajomymi, lubimy odwiedzać nowe i stare dawno nie widziane miejsca, korzystać z uroków natury. Wszystkie-go tego potrzebujemy aby „naładować akumulatory”, zregenerować siły do dalszej pracy, wysiłku, zmagań z codzienno-ścią. Aby czas ten nie był stracony, powinniśmy się również do odpoczynku właściwie przygotować. Słowo właściwie dla diabetyka ma znaczenie szczególne. Jak w każdej dziedzinie życia, tak i tu choroba stawia przed nami wyzwania. Często trudne, monotonne, doskwierające, ale zwykle do pokonania! Wiara, że się uda, silna wola i dużo chęci pozwolą nam tak przygotować się do czasu odpoczynku, aby przyniósł nam radość, był przyjemny, przyczynił się do regeneracji sił fi-zycznych i psychicznych. Aby przedsięwzięcie to ułatwić przekazujemy Państwu kilka materiałów, które pomogą w przy-gotowaniach do urlopu, ferii czy długiego weekendu – niezbędnik diabetyka, przykazania dla diabetyka za kierownicą, wskazówki w zakresie aktywności fizycznej, ale również a może przede wszystkim zasady samokontroli – o której żaden chory na cukrzycę, nawet odpoczywając zapominać nie powinien! Zapraszamy do lektury i życzymy przyjemnego urlopu.

Redakcja

CZAS ODPOCZĄĆ

Foto: Galeria

5

Każdydiabetyk powinienmieć podrękąwszystko, copotrzebne, byzachować kontrolęnadchorobą.

Bransoletka - Dostałegonoszenianaręce.Zawieraimię,nazwisko,informację,najakitypcukrzycy chorujejejposiadacz,atakżenumertelefonukontaktowegodobliskich.

Cukierki - Zjedzenieczegośsłodkiegochroniprzedhipoglikemią(niedocukrzeniem),któreobjawia sięnagłymosłabieniem,drżeniemwewnętrznym,mrowieniemwargczyzawrotamigłowy.

Glukometr - Aparatdobadaniastężeniaglukozywekrwi.Wyposażonyjestwnakłuwacz,wymienneigłyipaskitestujące.Kroplękrwizopuszkipalcalubprzedramieniaumieszczasięnapa-sku,anadużym,wyraźnymwyświetlaczupojawiasięwynik.

Wstrzykiwacz - Jednorazowyzawieraokreślonądawkęinsuliny–powstrzyknięciuwyrzucaszgodoinsuliny kosza.Penjestwielokrotnegoużytkuizawierawymiennewkładyzdawkąinsulinyustalonąprzezlekarza.

Pompa - Zapewniawyrównanypoziomglukozywekrwiprzezcałądobę,dozującinsulinęinsulinowa wodpowiednimczasieiwustalonejdawce.Możnająnosićwkieszenilubprzypaskudospodni.Dziecido10latmogądostaćpompębezpłatnie,składającwniosekdofundacjiJurkaOwsiaka.

Paski testowe -Dopomiarustężeniaciałketonowychwekrwi.Ciałatemogąpojawićsię,gdystężeniecukruprzekracza250mg/dl.Pozwalatozapobieckwasicyketonowej(szczególnieprzydatnedlaciężarnychzcukrzycąidiabetykówstosującychpompęinsulinową).

Ciśnieniomierz -Konieczny,bocukrzycaczęstowspółwystępujeznadciśnieniem.Zbytwysokieciśnienieuszkadzazaśścianynaczyńkrwionośnych.Ciśnieniomierzzakładasięzawszenatęsamąrękę.Pomiarnależywykonywaćranoiwieczorem,przedjedzeniem.

Niezbędnik diabetykaT E M A T N U M E R U

Foto: Galeria

6


9przykazańdladiabetykazakierownicą

Chorujesznacukrzycę?Musiszwięcpamiętać,żenagłyspadekpoziomucukruwekrwimożemiećzływpływnatwojąsprawnośćzakierownicą.Nawetprzyprawidłowoleczonej,tzw.wyrównanej,cukrzycymogąsięzdarzaćepizodynie-docukrzenia,czylihipoglikemii,np.powiększymniżzwyklewysiłkufizycznym.Gdypoziomcukruwekrwiobniżasię,samopoczuciepogarszasięzminutynami-nutę.Choryzasypianaułameksekundy,alemożeteżnaglestracićprzytomność.

Zwyklejednakhipoglikemięzapowiadasenność,zawrotygłowy.

1. W aucie musisz mieć tzw. niezbędnik diabetyka, czyli: wstrzykiwacz insuliny, bransoletkę lub kartę iden- tyfikacyjną z informacją o chorobie, glukometr oraz paski testowe.

2. Nie siadaj za kierownicą (zwłaszcza rano), zanim nie zmierzysz poziomu glukozy we krwi, nie weźmiesz insuliny i nie zjesz śniadania. Jeśli stale masz mało czasu, poproś lekarza o analog insuliny, który zaczyna działać natychmiast po wstrzyknięciu.

3. Jeśli musisz jechać, a poziom glukozy we krwi jest poniżej 90 mg%, koniecznie coś zjedz. Nie wychodź z domu bez kanapek lub batoników na drogę.

4. Nawet gdy masz niedaleko do pracy czy na działkę, musisz mieć w aucie jedzenie, słodki sok, cukierki. Diabetycy twierdzą, że dobrze wozić ze sobą colę, bo szybko działa. Gdy utkniesz w długim korku lub z innego powodu nie zjesz na czas posiłku, dzięki małej spiżarni unikniesz hipoglikemii.

5. Gdy poczujesz się źle, zatrzymaj auto w bezpiecznym miejscu i wyjmij kluczyki ze stacyjki. Zjedz kanap- kę lub dwie kostki cukru, po 15–20 minutach zmierz poziom cukru we krwi. Odpocznij kilkanaście minut, zanim ruszysz w drogę. Wcześniej twój mózg nie będzie prawidłowo pracował. Możesz wtedy prze- kroczyć oś jezdni, jechać zbyt szybko lub niepotrzebnie hamować.

6. Gdy wyruszasz w daleką trasę, niech towarzyszy ci osoba przygotowana do udzielenia ci pomocy w chwili niedocukrzenia. Jeżeli jedziesz sam, co 2 godziny rób krótką przerwę na mały posiłek i przestrze- gaj godzin przyjmowania insuliny.

7. Nie jedź nocą, bo nawet jeśli nie masz retinopatii cukrzycowej, zmiany w naczyniach siatkówki oka stale postępują. Skutkiem może być gorsze widzenie i chwilowe utraty widzenia wskutek oślepiania przez inne auta.

8. Jeśli masz prowadzić rano, poprzedniego dnia unikaj picia alkoholu mocnego (wódka, whisky) i słodkie- go (likiery, piwo). Wszystko, na co możesz sobie raz pozwolić, to ok. 20 g (np. pół szklanki wina).

9. Jeżeli lekarz zmienił ci insulinę lub sposób jej dawkowania, przez co najmniej tydzień lub dłużej nie pro- wadź auta. Organizm musi się przyzwyczaić, a ty poznać reakcję na nowy rodzaj leku.

autor: Anna Jarosz (miesięcznik „Zdrowie”)


7

S A M O K O N T R O L AWieluchorychnacukrzycętwierdzi,żenieprzej-

mujesięwysokimipoziomamiglukozywekrwi.Twierdzą,żenieodczuwająbezpośredniociężarucho-roby, a także nie są skrępowani niedogodnościaminiesionymiprzeznią.Trudnoowiększybłąd.Oczy-wiście,jeślipoziomyglukozywekrwisąbardzowy-sokie,zwyklepojawiająsiętypoweobjawy:osłabienie,zmęczenie, nadmierne pragnienie oraz częste odda-waniemoczu.Wiadomojednak,żechorzynacukrzy-cę,którzyniekontrolująregularniestężeńglukozywekrwiimodyfikująleczeniedopierowtedy,gdywystą-piąniepokojąceobjawykliniczne–igrajązogniemiryzykująnietylkorozwójprzewlekłychpowikłań,alerównieżwystąpieniepowikłań ostrych,którebywa-jąśmiertelne.

Jednymzpodstawowych-iosiągalnych-celówle-czeniacukrzycyjestutrzymywanieprzezcałądobę

poziomów glikemii możliwie najbardziej zbliżonychdonormy.Abysprawdzić,czyceltenzostałosiągnię-ty, trzeba codziennie wykonywać pomiary glikemii

Regularne pomiary są dla chorego na cukrzycę tak ważne jak kompas dla żeglarza.

Samokontrolawcukrzycydotyczyregularnychpomiarówpoziomupoziomuglukozywekrwi,przyjmowanialeków,wtyminsulinyalerównieżamożeprzedewszystkimdotyczystosowaniaodpowiedniejdietyipodejmowania

regularnejaktywnościfizycznej.

wdomu,czyliprowadzićsamokontrolę. Jeśliwynikisamokontroliwskazują,żestężeniaglukozysąprawi-dłowe-potwierdzatoskutecznośćterapii.Jeślinato-miastsąonezłe,pozwalająpodjąć–wspólniezleka-rzem-decyzjęozmianiesposobuleczenia.

P rawidłowaglikemiapowinnawynosićnaczczood60do110mg/dl(0,6-1,1g/l,czyli3,3-6,1mmol/1);poposiłkumożeonawzrosnąćdo150-160mg/dl(1,5-1,6g/l,czyli8,3-8,9mmol/1).Jeślistężenieglukozywekrwi przekroczy próg nerkowy (wynoszący zwykle180-200mg/dl,czyli10,0-11,1mmol/1),wtedygluko-zajestwydalanazmoczem.

SAMOKONTROLAGLIKEMII

Jesttonajszybszainajdokładniejszametodaocenyprzebiegucukrzycy.Jestszczególnieprzydatnado:•wykrywaniawahańglikemiiwciągudnia(tzw.do-

bowyprofilglikemii) iewentualnegowprowadzaniapoprawekdozasadniczejmetodyterapii;• oceny poziomów glikemii w szczególnych sytu-acjach,np.:wtrakciechorobyprzebiegającejzgorącz-kąlubpodczaswiększegowysiłkufizycznego;• rozpoznawania hipoglikemii, którą często poprze-dzająjedynienieliczneobjawyostrzegawcze.Obecniełatwiejjestprzeprowadzićpomiarglikemiizkroplikrwipobranejznakłuciapalca.Używasiędotego celumało traumatyzujących igieł oraz automa-tycznych, szybkich, wymagających niewielkiej ilościkrwi glukometrów, które zwykle umożliwiają zapa-miętaniewynikówwcześniejszychpomiarów.

ZAPISYWANIEWYNIKÓWPOMIARÓW

Podstawoweznaczeniezarównodlapacjenta, jaki dla lekarzama zapisywaniewyników pomiarów

8

wzeszyciesamokontroli,któryumożliwiawzajemnąkomunikacjęijestpodstawąpodejmowaniadecyzjite-rapeutycznych.Zeszytsamokontrolipowinienbyćnabieżącouzupełniany(zawieraćwszelkieistotneinfor-macje),przejrzystyiprowadzonyzwięźle.

HEMOGLOBINAGLIKOWANA

Odsetek hemoglobiny połączonej z glukozą jestwskaźnikiemśredniegostężeniaglukozywekrwiwciągu ostatnich dwóchmiesięcy (wartości prawidło-we,różnewzależnościodmetodypomiaruilaborato-rium,wynosząod3%do8%).Mimożeoznaczaniepo-ziomuhemoglobinyglikowanej jestbardzoprzydat-ne,gdyżpotwierdzawynikipomiarówglikemiiprze-prowadzanychwdomu,tojednak,niedającwgląduwgodzinowewahaniaglikemii,niemożezastąpićdobo-wychprofilówglikemii,napodstawiektórychpodej-mowanesądecyzjeosposobieleczenia.


Kiedynależyprzeprowadzićkontrolępoziomucukruwekrwi(glikemii)lubpoziomucukruwmoczu(glikozurii)?

• Popierwszenaczczo;• Poróżnych,mniejszychiwiększychposiłkach;• Pospożyciusłodyczy;• Powysiłkufizycznym• Wnocy,przypodejrzeniunocnejhipoglikemii lub znacznejhiperglikemii

naczczo;• Wzbiórcedobowejmoczu

Zeszyt samokontroli umożliwia komunikacjęmiędzy lekarzem a pacjentem.

DIETA-ELEMENTSAMOKONTROLI

Dietaosobychorejnacukrzycępowinnabyćjaknajbardziejzbliżonadodietyzdrowegoczłowie-ka, a więc urozmaicona i smaczna. Zasadniczamodyfikacjadietydotyczyznacznegoogranicze-nia łatwoprzyswajalnychwęglowodanów,czylicukruobecnegowsłodyczach,aleteżwsłodkichowocachczysokach.Ważnejest,byjeśćczęstoimało, najlepiej 6posiłkówdziennie – 3większei 3mniejsze; starać się przestrzegać stałych pórposiłków;unikaćprzejadaniasię;wybieraćmałoprzetworzonążywność,np.produktyzpełnegoziarna,adokażdegoposiłkujeśćwarzywa,najle-piejsurowe.Powinnosięteżograniczyćspożycietłuszczówialkoholu.

Red.,napodstawiewww.cukrzycaorg.pl

Foto: Galeria

9


CzwartkoweObiady

Czwartkowe spotkania Diabe-tyków to już tradycja. Jak na

obiad przystało, można zdrowo,dobrzezjeść, ale co innegoma tupodstawowe znaczenie. Trady-cjakrólewskich,stanisławowskichobiadówzobowiązuje,awięcior-ganizator chcąc jej sprostać za-pewniawarunki, które pozwalająCzwartkowymObiadomuDiabe-tykówpretendowaćdomiana ro-zumnych.Tymrazembyłniezwy-kle interesujący wykład prof. drhab. Idy Kinalskiej, która w spo-

sób niezwykle sugestywny prze-kazywała zebranym informacje onowoczesnych trendach w lecze-niucukrzycy.Dlauczestnikówsąto kwestie niezwykle ważne, bow obiadach uczestniczą głównieCi, którymna takiejwiedzy zale-ży. Cukrzyca stanowi ogromnewyzwanie, ale jak wskazują do-świadczenia świadomość, dys-cyplina, samokontrola to czynni-kidecydującewprzeciwdziałaniuwystępowania powikłań, w dą-żeniu do osiągnięcia wysokiej ja-

Edyta Adamska specjalista dietetyk, wspomaga proces tworzenia menu oraz

merytorycznie wspiera przygotowanie potraw

W roli mistrzów kuchni: Wojciech Kuźmicki z-ca Dyrektora ds. Ekonomiczno-Finansowych, Rafał Tomaszczuk z sekcji Promocji i Informacji Zdrowego Stylu Życia, Grzegorz Łojewski - z-ca Dyrektora ds. Medycznych z NFZ Podlaskiego Oddziału Wojewódzkiego w Białymstoku.

10

Często niezwykle wyczeki-waną częścią obiadu jest

deser–wprzypadkuCzwart-kowych Obiadów u Diabety-ków, już tradycyjnie deser ar-tystyczny. Sympatyczną, swo-bodną ale nastrojową atmos-ferę spotkania zapewniająutalentowani artyści. Czasa-mi znani, niekiedy towłaśnieprzeznasodkrywani.

kości życia pomimo wielu niedogod-ności,którewarunkujechoroba.Znajo-mość nowoczesnych trendóww lecze-niucukrzycypodnosiświadomośćcho-rego, pozwala mu lepiej odnajdywaćsię w codziennym podejściu do zma-gańzcukrzycą,komunikowaćsięz le-karzemwkontrolowaniuiterapiichoro-by,umiejętniepostępowaćnacodzień.

Prof. dr hab. n. med. Maria Górska, Konsultant Wojewódzki w Dziedzinie Diabetologii, objęła patronatem medycznym Czwartkowe Obiady u Diabetyków.

Władysław Prochowicz Dyrektor oddziału oraz Wiesław Rajewski Dyrektor Programowy TVP Białystok .

Młoda, utalentowana wokalistka, laureatka Festiwalu imienia Jacka Kaczmarskiego - Maria Magdalena Kośnik wykonała piękne ballady.

Prof. Ida Kinalska podczas przygotowywania kociołka z soczewicy, o każdym z dodawanych składników mówiła czule i pieszczotliwie.

Degustacja wspólnie przygotowanego posiłku jest jednym z elementów Czwartkowych Obiadów.


11

Jak na prawdziwy obiad przystałomożna było również do-brze zjeść. Rolę mistrzów kuchni przyjęli tym razem Prof.

IdaKinalskaiProf.MarianSzamatowicz,udowadniającżena-ukowcyrównieświetnieodnajdująsięwkuchni.Duetnauko-wywykazał też świetne zdolności organizatorskie – Prof.Ki-nalska gotowała, zachwalając przy tym w sposób niezwy-kle uroczywykorzystywane do potrawywarzywa, Prof. Sza-matowicz, w sposób niekonwencjonalny – śpiewając i gra-jącnagitarze–wspierałatmosferętwórcząprocesu.Usłyszeli-śmypięknąballadęOkudżawy.Zdrowe,pożywnedaniezso-czewicywyszło znakomicie, co potwierdzili zebrani naObie-dzie goście, obiecując że również w swoich kuchniach przy-wrócądołasktozapomnianeabardzowartościowewarzywo.

Prof. Maria Górska mówiła o znaczeniu i zasadach diety osób chorych na cukrzycę.

Szacowni goście Czwartkowych spotkań - Członkowie Podlaskiego Stowarzyszenia Diabetyków, sympatycy, osoby zainteresowane kwestiami istotnymi w życiu z cukrzycą.

Krzysztof Szubzda - dziennikarz, satyryk, aktor kabaretowy. Na Czwartkowym Obiedzie w roli nadwornego kucharza, przygotowuje tatar z łososia.

Prof. Marian Szamatowicz w sposób niekonwencjonalny wspiera proces przygotowania posiłku - usłyszeliśmy piękną balladę Okudżawy.

Autor: K.K Foto: Maciej Bogdański


12


Andrzej Zaorski – urodzony 17 grudnia 1942 (lub też 7 stycznia 1943 roku) w Piaskach Lubel-skich. Polski aktor i artysta kabaretowy, występujący w telewizji, filmie i teatrze, a także w radiu. Ukończył PWST w Warszawie w 1964, w teatrze debiutował 31 stycznia 1965 na scenie stołecz-nego Teatru Współczesnego w spektaklu „Przychodzę opowiedzieć” w reżyserii Erwina Axera. Z tym teatrem związany był do 1970, potem można go było zobaczyć w Ateneum, Narodowym, Po-wszechnym, Na Targówku w teatrze Kwadrat. Od połowy lat 60. pojawiał się też regularnie na du-żym i małym ekranie (m.in. 1964: Pięciu, 1966: Marysia i Napoleon, 1966: Małżeństwo z rozsąd-ku, 1967: Westerplatte, 1967: Stawka większa niż życie, 1971: Bolesław Śmiały, 1974: Ile jest życia, 1977: Lalka, 1979: Skradziona kolekcja, 1982: Matka Królów, 1984: Baryton, 1988: Piłkarski poker).Występował w kabaretach „U Lopka”, „Pod Egidą”, „Tu 60-tka” i „Kaczuch Show”. Jest współtwór-cą popularnych cyklicznych programów telewizyjnych, m. in. „Gallux Show”, „Studio Gama” i „Pol-skie Zoo”. Na początku lat 90. wycofał się z aktywnej pracy w teatrze i filmie, choć pod koniec tej de-kady i na początku następnej wystąpił w kilku serialach, a także podejmował próby reżyserskie. W 1991 roku wyróżniono go nagrodą „Wiktora” – dla osobowości telewizyjnej. W 2006 roku zdobył „Złoty Mikrofon” - nagrodę radiową, przyznawaną od 1969 roku za uzyskanie trwałego wysokiego poziomu i wysokiej klasy sztuki radiowej oraz za wybitne osiągnięcia twórcze dla radia publicznego.

Z Andrzejem Zaorskim rozmawia Anna Danilewicz

CukrzycamocnouporządkowałaPanażycie,uregulowa-łakalendarz?

-Rzeczywiścietak.Mamstałepory:posiłków,pomiarów,przyjmowanialeków.Mojażonateżmusiałasięnauczyć,wjakisposóbzemnąpostępować,jakiejedzeniemiprzygoto-wywać.Obecniewłaściwiewogóleniejadamwieprzowi-ny,głównieindyk,drób,wołowina.Itaregularność–po-siłków,kalorii,diety– tegomuszępilnować.Trochę ina-czej jesttutaj,kiedyjestemwBiałymstoku(podczaskilkutygodnipracynadspektaklem„Policja”–przyp.AD).Niemogę tak dokładnie przestrzegać wszystkich zasad i odrazusąefekty:dzisiajmiałemtakimoment,że jakwróci-łemwieczorem,byłemcałymokry,musiałemnatychmiastcośzjeść.Kiedyślekarzpowiedziałmi,że lepiejmieć400niż40miligramówcukruwekrwi,bowtedymózgdoma-gasięgonacałego.Miałemjużkiedyśtakąsytuację,żena-glestraciłemprzytomność.Itozakierownicąsamochodu!Naszczęściezatrzymałemsię,zdążyłemzapalićawaryjneświatłai….ocknąłemsiępogodzinie.Pierwsząrzeczą,któ-rązobaczyłempoodzyskaniuprzytomności,byłaczerwo-napapryka–widoczniepróbowałemjązjeść.Aleniepa-miętamtego.Terazzawszemamprzysobiecukierwkost-kach.Ajataknielubięcukru!Kiedyjestempozadomem,dyscyplinarozluźniasięizdarzająmisiętakieprzygody.

„Mnie świat w dalszym ciągu rozbawia”

13


NapisałPanwswojejksiążce,żenawieśćocukrzycyskakałPanzradości!ObawiałsięPanbowiemzupeł-nieinnej,poważniejszejchoroby.Czypotylulatachzmaganiasięzchorobątowciąż„tylko”cukrzyca?

-Tak!OczywiścietylkodziękipanuBantingowi,któ-rywynalazłinsulinę.Byłkiedyśtakikanadyjskifilm,opowiadającywłaśnie onim, oOjcu Insuliny. I cociekawe,jawtymfilmie,wpolskiejwersji,dubbin-gowałemaktora,którygrałBantinga.

DowiadującsięochorobiemiałPanzatemświado-mość,cotojest?

-Nie,wogóleniemiałempojęcia!Zanimpostawio-nomidiagnozę,tomniejwięcejprzezpółrokuwie-działemtylko,żecośsięzemnądziejeniedobrego.Na przykład piwo mi nie smakowało. Byliśmy wAustraliiikoledzymówią:„Ach,tujesttakieświet-ne piwo!”. Siedzą, piją, zachwycają się: „Och jakiedobre!”.A ja teżpiję i trochę siędziwię,bomi sięwydaje,żejesttotakiesamo,zwyczajnepiwo.Taktosięzaczynało.Aledopierozperspektywyczasuza-uważyłem,żetobyłyróżneobjawycukrzycy.Zresz-tąwtedymiałomiejsce jeszczekilka innychwyda-rzeń,które też– jak sądzę–miałyz tymzwiązek.Zmarł mój ojciec, bardzo to przeżyłem. A potem,nawakacjach,dowiedziałemsięzprasy,żemojego„PolskiegoZOO”niebędziejużwjesiennejramów-cetelewizji.Niktmiotymwprostniepowiedział.Tobyłdlamniedużycios,bomyślałem,że takie rze-czymogąsiędziać,alewkomunizmie.Atoci,takzwani„pampersi”,prawica,taksobiepoczynali.Tobyłobardzoprzykre…Itakmyślę,żestopniowotowszystkonakładałosię.Dodatkowąprzyczynąbyłateżnapewnomojadie-ta, to,żebardzoniezdrowoodżywiałemsię idużowówczaswystępowałem,wcałejPolsce.Mojażonapysznie gotuje, ale nie umie robić golonki. Zatemnawyjazdachzawszezamawiałemgolonkę.Tojestprzecieżbombakaloryczna!Adotegopiwo!Itylkotopiwocorazmniejmismakowało…

Długajestlistawyrzeczeń–przyjemności,zktórychmusiałPanzrezygnowaćzpowoduchoroby?

- Pierwsza zmenuwypadła golonka, której nigdyjuż nie zakosztowałem. Piwa, odkąd przestało mismakować,jakośminiebrakuje.Zatowinawytraw-

negochętniebymsięnapił.Jednakcośzacoś:je-żelichceczłowiekżyć…Dłużej…-Wmiaręupływuczasuzrozumiałem,żezcu-krzycąmożnawytrzymać.Tak jakmówią leka-rze,trzebażyćnormalnie.I tylkopoziomcukrumierzęsobieosiemrazynadobę:pierwszyrazogodzinie6.00,ostatnio22.00.Jeżelimamwysokicukier,toprzyjmujędwiealbotrzydziałkiinsuli-ny.Ewentualniecośjem–kiedytrzeba.

Nigdy nie miał Pan ochoty, żeby wyłamać sięspodtejtyraniidiety?

-Terazjużnie.Obecniewłaściwiewszystkomoż-nazdobyć,każde jedzenie.W restauracjach jestdrób,sąryby.Niemażadnegoproblemu,moż-nażyćnormalnie.

Ta choroba nie ogranicza się jednak tylko dodrobnych,codziennychuciążliwości.Torównieżpoważnepowikłania,czegoiPandoświadczył.

- Tak. Ta choroba jest bardzo podstępna: nicnieboli, częstonicniewidać, adzieje się.Cho-dzę regularnie do poradni, badam serce, tętni-ce,wszystkocotrzeba.Narazieniczłegosięniedzieje. Ale wcześniej też było podobnie – niby

14


miałemjakieśobjawy,alemójneurologzbagatelizowałtoiskierowałmniedookulisty.Boumniebyłocośta-kiego,żekiedywychodziłemnasłońce, tonaglemojewidzeniesięzmieniało,jakbymwszystkowidziałwne-gatywie.Możeniedokładnietak,żebiałejestczarne,alenaglezieleńbyłapomarańczowa,błękitteżjakiśdziw-ny.Potemsięokazało,żetobyłyszkolneobjawyzbliża-jącegosięudaru.Aumnieonepojawiałysięprzezpółroku!Więcmożnabyłowyjśćztegocało.

MaPanżal?

-Dotegoczłowieka?Tak.Onbyłuważanyzabardzodobrego lekarza!Alecóż…Nieopisałemgonawetzabardzowmojejksiążce,niechciałem.

Właśniewksiążce,nasamympoczątkuwspominaPan,żejednązpierwszychmyślipoodzyskaniuprzytomno-ścibyłopytaniedosiebie,czyniestraciłPanwwynikutegoudarupoczuciahumoru.

-Rzeczywiścietakbyło.Bomisięudało,asądzę,żetospory sukces. Kiedy na przykład czytam SławomiraMrożkawidzę,żejednakczasemudarzabierapoczuciehumoru.Jegoostatniaksiążka,„Baltazar”,wogólejestwypranazpoczuciahumoru. Jestbardzo ciekawa,boonwspanialeopisuje swojedzieciństwo,ależeby tambyłachoćszczyptajegodawnegożartu...Mnienaszczę-ścieświatwdalszymciągurozbawia.

Choćcukrzycajesttakpowszechnąchorobą,wieleosóbwstydzi się jej, a nawet boi sięprzyznaćwpracy czywśródznajomych,żezmagasięz tachorobą. JakPanmyśli,dlaczego?

-Niemogę tegopojąć.Czego tumożna sięwstydzić?Gdybytobyłachorobachociażbyweneryczna, towia-domo,żetoiwstydliwe,itylkodosiebiemożnamiećoniąpretensje.Obecnienawetkłopotyzwódkączynar-kotykamisąwśródludziznanych,artystówtakbardzopowszechneitakdobrzeopisane,żeniktniewstydzisiędo tegoprzyznać.A to jest chybabardziejprzykre,żeczłowiekmusisięciągleupijać,żezaniedbujebliskich,niechodzidopracy,niżto,żemusizdrowożyćiprzyj-mowaćinsulinę.

Notak,chorujemynacukrzycęniezwłasnejwiny.

-Cociekawe,cukrzycajestplagąpolskiejwsi.Uprawaroli,hodowlazwierzątsą takzmechanizowane,żezu-pełniezmieniłsiętrybżycialudzi,ichdieta.Kiedyśpod-stawą był chleb wiejski, ciężki, ciemny, pożywny, bożeby kosą porządnie zamachnąć, to trzeba było skądśbraćsiły.Dziśpracajestdużolżejsza,jedzenieinneicu-krzycazbierażniwo!Aci ludzieniesąprzecieżnicze-muwinni.

AczycokolwiekdobregostałosięwPanażyciuzaspra-wącukrzycy?

-Chorobawłaściwienicniezmieniła,oprócztegotylko,żeterazmuszębardziejsiępilnować:robićtepomiary,odżywiaćsię,itd.Terazważniejszedlamnieodkarierysąprzyjaźń,rodzina,wnuki,mamdlanichczas.Ale…Gdybymmógłznowupracowaćjakkiedyś,tobympra-cował.

Dziękujęzarozmowę.

15


Andrzej Zaorski, współpraca Katarzyna Ciesielska

Tobyłzwykły,pracowity,akuratgrudniowydzień.Nagranie programu, rozmowa, spotkanie, próba,późnypowrótdodomu.Inaglestałosię.Pierwszadiagnoza:zator.Dopieropopewnymczasiewłaści-wa:udar.Dośćdobrzeoswojonyprzezsześćdziesiątlatżyciaświatstał sięnagleniemożliwydowypo-wiedzenia,rozpoznania,zapamiętania,opisania.WramachterapiiAndrzejZaorskizaczynaprowa-dzić dzienniczek: choroby, ale nie tylko. Zapisujewszystko,comusięprzypomina.KiedypokazałemgoMarkowiŁawrynowiczowi,zktórymwspółpracowałemprzyaudycji„Zsyp”,ko-legaradiowiecpowiedział:-Słuchaj!Patrzęnatetwojegryzmołyiwidzę,żetojestmateriałnaciekawąksiążkę.-Nnno,tttak…-odpowiedziałempłynnie–aleprzy

mojej szyb-kości pisa-nia na ma-szynie: szes-naście słówna godzinę,książkamożesię ukazać zadziesięć lat!Z a p i s a ł emzdanie, któ-rego wymó-wienie zaję-ło mi bliskokwad r a n s .Marek nicnie odpowie-dział,aleoka-zało się, żeporozmawiałzeswojążoną

Kasią,student-ką etnologii,która zapaliłasię do pomy-słu. Kiedy jużwyszedłem zeszpitala, od-wiedziła mniez magnetofo-nemi…zaczę-łosię…A ty, biednyCzy t e l n i ku ,musisz samocenić, co ztegowynikło.Co z tego wy-nikło? Nie-zwykła książ-ka, która łączyifragmentydziennika,ipamiętnika,zbierazapi-skizczasuchorobyiróżnychetapówżycia.Prze-platająsięiłącząróżnorodnie:odczyraka,któryzpupyznanegojużaktorawycinałaponętnapie-lęgniarkaopowieśćpłynnieprzechodzidomło-dzieńczych zajęć teatralnychwPałacuKultury;historieprywatne,rodzinnemieszająsięzaneg-dotamizżycia„wyższychsfer”.Zresztą,czegotuniema?!Sądowcipy,piosenki,rysunkizzeszy-tów szkolnych,prywatnezdjęcia, koślawe liter-kizlaurki,którąAndrzejZaorskidostałodwnu-ka i równiepowykręcane jegowłasnezapiskizpierwszychdnipoodzyskaniuprzytomności.Torównieżkawałhistoriipolskiegoteatru,filmu,te-lewizji,wspaniałeipasjonująceurywkiróżnych„środowiskowych”ploteczek,skandali.Do czytania zachęca już sama szata graficzna:niezwykle staranna, edytorska perełka. Na do-brympapierzemamysetkizdjęćiilustracji,roz-sadzających tekst i układających się w autono-micznąopowieść.Możnakartkowaćksiążkę,bę-dąc usatysfakcjonowanym samą tylko warstwąwizualną.Możnateżprzeczytaćpierwszyzbrze-gufragment–zdużymprawdopodobieństwem,że trafimynakolejnywyśmienitypassus.Moż-nateżczytaćpoprostuoddeskidodeski,choćitujestniespodzianka-książkabowiemmadwapoczątki,orłaireszkę,awersirewers.Czytasięzobustron,odpoczątkuiodkońca.

„Ręka, noga,mózg

na ścianie”

16


Fragmenty książki „Ręka, noga, mózg na ścianie”

Zawszebyłemciekaw,czymammózg.-W lewej tętnicy zrobił się zator –powiedział lekarz.Słyszęjegogłos..-Jakpansięnazywa?MójBoże...Jaksięnazywam?Nazywamsię...Czarnadziura...Ręka...-Dotknąćpalcemlewejrękidonosa!Dobrzeterazprawej!Człowiekwbiałymkitluprzyglądamisiębadawczo.Jakpansięnazywa?Próbujęcośpowiedzieć...aledźwięk,którydobywasięzmoichust,nawetnieprzypominażadnegoznanegomisłowa.Spokojnie!Noga!

Lekarzdrapiemnie jakimśostrymnarzędziempolewejstopieitępympoprawej.Tylkożetojesttosamonarzędzie.Terazopukujemniema-łymmłoteczkiem...Ręka...Noga...Zza pleców odchodzącego leka-rza wychyla się znajoma twarz...uśmiechasię...alenadniezielonychoczuczaisięniepokój.-Ewa!-mówiębardzowyraźnie.-Ewunia!!!Lekarzzatrzymujesięwdrzwiach.-No!Niejesttakźle!Cóż.Spróbuje-myjeszczeraz.Jakpansięnazywa?Nazywamsię...Ręka,noga...mózgnaścianie...Nazywamsię...AndrzejAdamZa-orski, syn Tadeusza i Krystyny zeStawarskich.Urodzony wPiaskach Lubelskich7stycznia1943roku,znakzodiaku:Koziorożec.WystarczyposadzićKoziorożcanagruzach miasta, a po roku mamywokół Wall Street. Zaiste jego ta-lentorganizacyjny iumiejętnema-nipulowanie ludźmidlawyższychcelów (małymi Koziorożce się niezajmują) dokonały na świecie jużniejednego cudu. Żaden znak niejest tak konsekwentny i zdetermi-nowanywdziałaniu.Czołg topo-jazd,który–jaksięzdaje–najbar-

dziejpasowałbykażdemu,urodzonemupodtymznakiem..Zaraz,zaraz...JatumamzupełnieinnyopisKozio-rożca.Urodzenipodtymznakiemmająodnajmłodszychlat skłonności do narkomanii, pijaństwa i najbar-dziejbrutalnejrozpusty.Nielubiąsięuczyćiztru-dem kończą nawet szkoły specjalne. Uwielbiająkrzywoprzysięstwoibardzochętniezeznająprzedsądem.Częstourządzająawanturyiscenydantej-skie.Wżyciurodzinnymnaszczęścienieuczest-niczą.Mojażona,Ewa,dziwiłasięzawsze,żemójhoro-skopzupełniedomnieniepasuje,ażwreszciemoja

17


matkawchwiliszczerościwyznała,żewmaju1942 roku rodzicemusieli wziąć szybki ślub.Narodzonego 17 grudnia potomka zapisali zdatą7styczniajakoośmiomiesięcznegowcze-śniaka(zachowującszczęśliwąwnaszychoburodzinach siódemkę), tak, abym zyskał całyrok,cowprzypadkupotomkapłcimęskiejmo-głomiećkiedyśznaczeniewchwilipowołaniadowojska.Nigdyniewierzyłemwewróżby,horoskopy...Muszęjednakstwierdzić,żemójnowyznak–Strzelec–pasowałdomniejakulał.Nietylkodomnie!BoidoznakuEwy.–Lew!Możnapowiedzieć,żejejLewzostałustrzelonyprzezStrzelca,amojażonajestzdomu–Strze-lecka!

STRZELEC–osobnikspodtegoznakumabar-dzodużopomysłów-urodzonydziałaczspo-łeczny. Oczywiście, do czego się weźmie, tospieprzy.Wdzieciństwiezabieradzieciomcu-kierki.Późniejzresztąteż.Maskłonnościdosa-mosądu i samogwałtu.Podglądaw toaletach.Na starość spisujewspomnienia od początkudokońcazmyślone.

***DrogiCzytelniku.Mamwrażenie,żezacząłeśczytać tę książkę ze złej strony. Myślałeś za-pewne,żebędzietozbiórzabawnychanegdo-tek, jakichpełnow„pismachdlakobiet”,atunaglenudzącięhistoriąjakiejśchoroby.Zatemodwróćtęksiążkędogórynogamiizacznij jączytać„oddupystrony”...toznaczyodstrony20,rozdział–PUPA

***W 1977 roku spędzałem wakacje w KrynicyMorskiej. Byłem już wtedy znanym aktorem(wTV–„StudioGama”,wradiu–„Sześćdzie-siątminutnagodzinę”).Pogodabyłabarowa(deszczowy lipiec!).Częste libacjewMorskiejiwRóżyWiatróworazkąpielewlodowatymBałtyku zrobiły swoje. Wykwitł mi przecud-nyczyraknadupie.–Wrzeczysamej?–ktośmógłbyzapytać.Nie,obok!!!Bolałojakdiabli,ażwkońcuniemogłemchodzić.Głupiobyłojednaktakpićnależąco,więcteśćzawiózłmniedoszpitalawNowymDworzeGdańskim,żeby„to”jakiśfachowiecwyciął.Lekarzobejrzałconależy,poleciłmiklęknąćnastoleoperacyjnym

istanąłzamną.Wypiąłemsięjakkazał...podczasgdydwiemłodepielęgniarkiodchylałymojeobapośladki.Czułemjakrumieńwstyduwykwitłminauszach,wypełzłanakark idalej, tam,gdzieplecy„swąszlachetnąnazwękończą”.Wdodat-kuchirurg,zanimzacząłoperację,nastawiłlam-pę,któramiświeciłaprostow...Wnapięciużułemrękawkoszuli,czekającnaciosskalpela,gdyjednazponętnychsióstrnachyliłamisiędoucha.-Czydostanępotemautograf?

Wszystkie fragmenty są cytowane za zgodą Andrzeja Zaorskiego. Andrzej Zaorski, współpraca: Katarzyna Ciesielska,

„Ręka, noga, mózg na ścianie”, Wydawnictwo Autorskie S.C., Warszawa 2006 r.

Foto: Konrad Adam Mickiewicz

18

Bezpieczeństwoitroskaopacjenta

Dla diabetyków terminy „nakłuwacz” i „lan-cet” to słowa powszechnego użytku, są bo-

wiemzwiązanezbadaniempoziomuglukozywekrwi. Dotychczas większość dostępnych na pol-skim rynku nakłuwaczy dostosowana była dopobierania krwi z palców, niezależnie od rodza-ju skóry iwiekupacjenta.Badanie to,wpisanewcodzienność, było nie tylko bolesne; igły i nakłu-wacze zostawiały na dłoniach i opuszkach pal-cówszpecącezgrubieniaiblizny.Tymsamympo-kaleczone ręce stawały się stygmatami choroby.Zapewne dlatego, spośród obowiązków i ogra-niczeń (m.in. reżimu dietetycznego), jakie w ży-cie osoby z cukrzycą wnosiła choroba, wyko-nywane przez wiele lat nakłuwanie należało doczynności odczuwalnych szczególnie dotkliwie.

Okazuje się, żemożna temuzaradzić.Wofer-cie producentów wyrobówmedycznych ad-

resowanej do diabetyków znalazły się nakłuwa-cze bezpieczne i lancety personalne o najwyższejjakości.Sąnowoczesne (posiadająwysterylizowa-ne igły), co zapewnia najwyższe bezpieczeństwo,jednocześnie są delikatne, optymalne, precyzyjnei,coniepozostajebezznaczenia,łatwewużyciu.

Nakłuwacze bezpieczne – jednorazowe urzą-dzenia nakłuwające – z przeznaczeniem

do użytku szpitalnego, stosowane są do nakłu-wania skóry przy pobieraniu próbek krwi do te-stów laboratoryjnych, diagnostycznych (np. ba-danie poziomu glukozy oraz cholesterolu).Podobnie jak nakłuwacz jednorazowy zapew-niają najwyższy poziom bezpieczeństwa zarów-no dla pacjentów, jak i personelu medycznego.

Ich wyjątkowa budowa i niezwykle precyzyj-naigła,eliminujewibracjewmomencieurucha-miania, co zapobiega uszkodzeniom tkanki skór-

nej.Dodatkową zaletą lancetu jest jego konstruk-cjaumożliwiającaszybkiepobraniepotrzebnejilo-ścikrwiprzyminimalnymodczuciubólu;wystar-czyjednonakłucie.

W nakłuwaczu jednorazowym uwagę zwracarównież konstrukcja zabezpieczenia przedponownym użyciem - ostrze schowane przed ipo użyciu uniemożliwia przypadkowe skalecze-nie.Przedewszystkimzaś–wtrosceopacjenta ijegobezpieczeństwo–konstrukcjanakłuwaczypo-zwalauzyskaćwłaściwą siłęnacisku igłyna skó-rę podczas nakłucia. Dzięki temu głębokość na-kłucia, jak i próbka krwi, jest zawsze taka sama.

Możliwość wyboru pośród różnych typów:igłowych i nożykowych, pozwala na róż-

ne zastosowania i odpowiedni dobór nakłuwa-cza, uwzględniający grubość skóry (inna będzieu dziecka, inna u dorosłego, pracującego fizycz-

nie), co daje optymalną ilość pobieranej krwi.

Jest jeszcze jednonowum,które sprawia, żena-kłuwacze sprawdzają się szczególnie u ma-

łych pacjentów: dzieci, u których stwierdzo-no cukrzycę, narażone na wielokrotne nakłu-cia reagują stresem na widok igły, a wręcz pła-czą. Przestają się bać dopierowtedy, gdy zarów-noigła, jakteżmomentnakłuciajestdlanichnie-zauważalny; zresztą dla dorosłych również.

Z myślą głównie o diabetykach skonstruowa-ne są lancety personalne. Są to jednorazowe

igłyisłużądonakłuwaniaskóryprzysamodziel-nym monitorowaniu poziomu glukozy we krwi.Lancetydoużytkuosobistegoużywanesąwrazzurządzeniemnakłuwającymwielorazowegoużyt-ku tylko przez jedną osobę, co wyklucza bezpo-średniezagrożeniezakażeniakrwiąinnegochore-go.Wśródzaletlancetupersonalnego,obokwyso-kiej jakościproduktu,uwagęzwracabardzocien-kaigła,cowydatniewpływanazmniejszeniebólu.

Nowoczesność w nakłuwaniu


19


ABCpomiarupoziomuglukozy

wekrwi

Warunkiem prawidło-wej technikibadaniapo-ziomu glukozy we krwiza pomocą glukometrujestprzygotowaniezesta-wudobadaniaglikemii–glukometru, nakłuwacza,lancetu, gazika jałowegolubgazikazespirytusem.

•Upewnij się, że ręcesączy-steiciepłe–tozapewniado-brekrążeniekrwi.

•Nakłuwaj opuszkę palca zboku, w miejscu najmniejwrażliwymnaból.

•Przyciśnijmocnonakłuwaczdo skóry, zanim naciśnieszprzyciskzwalniający.

•Używaj nakłuwacza, w któ-rym można indywidualnienastawićgłębokośćpenetra-cjiskóryinakłuwajtylkonapotrzebnągłębokość.

•Zmieniajpalceprzykażdymbadaniu, aby nie tworzyłysięzgrubieniaskóry.

•Dokażdegobadaniaużywajnowegolancetu.

•Stosuj się do załączonej in-strukcjiobsługinakłuwacza.

20

S T R O N Y C Z Y T E L N I K Ó W

My piszemy dla Was. Wy piszecie do nas. Państwa do nas pisanie bardzo nas cieszy, zajmuje, często wzrusza i inspiruje. Ukazuje się ono również na łamach

„Cukrzyca a Zdrowie” jako odrębne artykuły poświęcone tematyce, o której Państwo piszecie. Chcemy jednak, aby to Państwa pisanie miało swoje odrębne,

stałe miejsce na łamach „Cukrzyca a Zdrowie”.

Dlatego ODDAJEMY DO PAŃSTWA DYSPZYCJI STRONY CZYTELNIKA!

Tu znajdą Państwo to co piszą inni Czytelnicy, czasami w formie opowiadań, czasami wierszy

a często zwykłych, jakże pięknych i ważnych listów. Są to również strony, które mają Państwa

zachęcić do dzielenia się nie tylko z redakcją ale i innymi Czytelnikami wszystkim, co istotne.

Nie tylko tym co dotyczy samej cukrzycy, ale również wszelkimi kwestiami dotyczącymi życia

diabetyka, a więc życia w ogóle. Waszymi troskami i zmartwieniami, sukcesami i radościami. Życie

nie jest łatwe, szczególnie gdy chcemy je przeżyć mądrze, dobrze, rozumie, radośnie. Życie z chorobą

potęguje wyzwania, niestety często potęguje również samotność. Ale przecież nie jesteśmy sami, nas jest

wielu zmagających się z podobnymi problemami, mających podobne lęki, smutki ale również radości i

sukcesy, wolę i siłę, aby podejmować wyzwania czasami te wielkie, czasami nasze osobiste,

dotyczące każdego kolejnego dnia - równie wielkie. Nas, którzy częściej lub rzadziej z pewną obawą

mierzymy poziom cukru, jest wielu. Dzięki tym stronom możemy być bliżej, dzielić się swoimi ważnymi

rzeczami, przeczytać o tym co ważne dla kogoś, coś powiedzieć, czegoś się dowiedzieć ...

Być bliżej innych, czasami tak dalekich, a przecież tak bliskich. Obiecując, że w przyszłości tych stron

może być coraz więcej zapraszamy wszystkich naszych Czytelników - Diabetyków i Sympatyków do

dalszego pisania listów.

Redakcja: StronaCzytelnika-Diabetyka

Redakcja„CukrzycaaZdrowie”

ul.Warszawska23

15-062Białystok

21

z historii medycyny cz. 2

Umiejętności lekarzy egipskich cieszyły sięuznaniemwśród ludówmającychkontaktzkra-jem na Nilem. Podziw dla nich odnajdujemywwersachOdyseiHomera.Herodot zaś informujenas,żekrólowiePersji,CyrusIIWielkiiDariuszIkorzystalijedyniezichusług.

PodobniejakwprzypadkusztukilekarskiejMiędzyrzeczaturównieżmamydoczynieniaz medycyną o charakterze magiczno-religij-nym.Lekarzamisąkapłani,achorobysązsy-łaneprzezbogówtakichjakRa,Ozyrys,Izy-daczyPtah.BógThot,będącypatronemna-uki zebrał całą dostępną wiedzę w 42 księ-gach. Sześć ostatnich spośród nich było po-święconychmedycynie.

Nie można również nie wspomnieć o jeszczejednymważnymprzedstawicieluegipskiegopan-teonu związanym z medycyną. Imhotep, bo onim mowa, jest postacią szczególnie interesują-cą,gdyżjestdlanasuchwytnyhistorycznie.ŻyłwXXVIIw.p.n.e.ibyłurzędnikiemnadworzefara-onaDżesera.Kapłan,lekarz,architekt,twórcapi-ramidyschodkowejwSakkarzewrazzupływemlatodswojejśmierciulegałstopniowejdeifikacji.

Medycyna egipska

WVIw.p.n.e.byłjużuważanyzaboga,synaPtaha.WczasachhellenistycznychbyłobokPta-hanajważniejszymzbóstwczczonychwMem-fis. Chorzy przybywali do jego sanktuarium,gdzieprzechodziliodpowiednierytuały.Międzyinnymioddawalisięsnompodczasktórychmiałich nawiedzać Imhotep, zalecając odpowiednieleczenie. Była to tak zwana onejroskopia, spo-tykanapóźniejwkulcieAsklepiosawGrecji, zktórym zresztą Grecy utożsamiali Imhotepa.

Źródłemwielu informacjina temat sztukilekarskiejEgiptusąodkrytewkrajunadNi-lempapirusy.Najbardziejznaneznichtopa-pirusEdwinaSmitha,papirusEbersa,papi-rus zKahun ipapirusHearsta.Pierwszyznich,pochodzącyzXVII-XVIw.p.n.e.,doty-czy chirurgii. Zawiera opisy złamań, prze-mieszczeń,ranorazsposobyichleczenia.

Jakosposobyleczeniazalecaopatrunkiabsor-bujące, aparatydounieruchomienia złamanychmiejsc,naranynatomiasttłuszcze,miód,świeżemięso.PapirusEbersa,niecomłodszy,jestkom-

pilacjąznaczniestarszychźródeł.Opróczinfor-macji o chorobach wewnętrznych opisuje trzysposobyleczenia-medykamenty,operacje iza-klęcia.Wyróżniarównieżtrzytypylekarzy.Sąto


Foto: Galeria

Foto: Galeria

22

sinu(lubsaunu)-lekarzeopierającysięnawie-dzyempirycznejiksięgach,kapłaniboginiSech-metreprezentującymedycynęocharakterzereli-gijnymorazsau-egzorcyścilubczarownicy.Pa-piruszKahun jestpoświęconym. in.ginekolo-giiipodajeopisśrodkaantykoncepcyjnegotwo-rzonegozmiodu,łajnakrokodyliiwęglanusodu.LekarzewEgipciecieszylisiędużymszacun-kiem i uznaniem.W porównaniu zmedycynąMezopotamiiwiększąwagęprzywiązywanodowiedzyempirycznej,mniejnatomiastuwagipo-święcanostroniemagicznej.Medykówkształci-łyszkołyprzyświątyniach.NajsłynniejszeznichznajdowałysięwHeliopolis,Memfis,TebachczySais,azatemtamgdziemieściłysięnajwiększeośrodki religijne. W przeciwieństwie do sytu-acji swoich mezopotamskich kolegów, ewentu-alnebłędywsztucelekarskiejniebyłyobarczo-netakdrakońskimikarami.Lekarzodpowiadałtylkowówczas,gdyniezastosowałsiędozapi-sówwksięgachThota.Byłatosytuacjakorzystnadla lekarzy, jednakdopewnego stopniahamo-wałarozwójmedycyny.BrakbyłowEgipciewy-odrębnionejgrupyaptekarzy.Każdylekarzspo-rządzałsamlekidlaswojegopacjenta.Jedyniezalekizresztąpobieranabyłaopłata.Pozatymleka-rzeutrzymywalisięzpensjipaństwowej.

Medycyna Indii Nasze informacje na temat medycyny sta-rożytnych Indii są dość skromne. Najstar-sze znane nam imiona lekarzy, takich jak Cza-raka, Suśruta czy Vagbhata pochodzą z okre-su braminizmu. Zawarta w ich pismach wie-dza oparta jest głównie na Ajurwedzie.Lekarzenależelidokastybraminów.Braktupo-działu na specjalności. Zarówno medycyna we-wnętrzna, jak i zabiegowa były traktowane jakojedność. Swoją edukację kandydaci na lekarzyzaczynali w młodym wieku. Kształcenie pole-gało na słuchaniu przekazywanej ustniewiedzyoraznazdobywaniuumiejętnościpraktycznychubokumistrza.Przeprowadzaniazabiegówchirur-gicznych uczono na owocach, pęcherzach zwie-rzęcych, tykwachnapełnionychwodą, itp.Czło-wiek kształcący się na lekarza musiał wykazy-wać się nieskazitelnym charakterem. Honora-riamedykówbyływysokie, jednocześniemusie-liliczyćsięzsurowymikaramizabłędywsztuce.

Cechą charakterystyczną medycyny Indiijest stosunkowo niewielka rola bogów, któ-rzysąprzedewszystkimźródłemwiedzy.Coprawda w teorii uznawano nadprzyrodzo-nepochodzenie chorób i stosowano jako je-denz elementów terapii zaklęcia,modlitwyczy zabiegi rytualne. Przeważa jednak po-dejście racjonalne oparte na obserwacji zja-wiskprzyrodyiwiedzyopartejnapraktyce.

Foto: Galeria

Foto: www.ecoeurope.eu


23

pierwszystosowałznieczuleniepodczaszabiegów.Zhang Zhongjing, nazywany chińskim Hipokra-tesem,wsławił się napisaniem dzieła ShangHanLun,awielezjegoporadjeststosowanychdodziś.

Lekarze w Chinach otrzymywali wyso-kie honoraria, jednocześnie jednak obarcze-ni byli wielką odpowiedzialnością, mogą-cą kosztować ich nawet utratę życia.Wyod-rębnioną grupę stanowili aptekarze, sporzą-dzający leki na podstawie recept wydawa-nych przez medyków. Istnieli również le-karze wędrowni, niższej kategorii, a miej-scem ich pracy były przeważnie targowiska.

Marcin SzachowiczOpracowane na podstawie:De la magia primitiva a la medicina moderna Ruy Pérez Tamayo.- 1997Historia medycyny / pod red. Tadeusza Brzezińskiego.- 2000Foto Indie źródło: www.ecoeurope.eu

ProfesjalekarzabyławChinachwolnymzawodem.Medycynazaśniebyłapowiązanazżyciemreligij-nymiświątyniami.Caławiedza,wtymimedycz-napochodziławedługwierzeńChińczykówodle-gendarnychwładcówz3tysiącleciap.n.e.Pierwszehistorycznewiadomościpochodzązczasówdyna-stiiZhou (1022-256r.p.n.e.),zaktórejpanowaniawprowadzonoegzaminydlalekarzy.Wówczaspo-jawiająsięteorieYiniYangorazpięciuelementów.Następujerozwójakupunktury,wktórejwprowa-dzasięmetaloweigłyzamiaststosowanychwcze-śniej kamiennych. Około połowy pierwszego ty-siącleciap.n.e.żyłlekarzoimieniuBianQue,któ-ry jakopierwszydiagnozowałchorobywoparciuopomiarpulsu.Dwieinneważnepostacitożyją-cywII-IIIw.n.e.,zapanowaniawschodniejdyna-stiiHan,HuaToorazZhangZhongjing.Pierwszyznichbyłchirurgiemimistrzemakupunktury.Jako

Medycyna chińska

Foto: Galeria


24

Poziome lepsze niż pio-nowe

Powszechne przekonanie, żeubraniawpoziomepaskiposzerza-jąfigurę jestbłędne, twierdziPeter

Thompson, psycholog z YorkUni-versity, który jako chyba pierwszynaukowiec zbadał to dobrze zna-ne złudzenie optyczne funkcjonu-jące na grunciemody.Zostało onoopisane w XIX wieku przez wiel-kiego niemieckiego lekarza i fizjo-loga, Hermanna von Helmholtza.Dr Thompson zastosował tę zasa-dę do kobiecych ubiorów i stwier-dził, że sukienkaw pionowe pasypowoduje, iżkobietywyglądająnao sześć procent szersze niż w su-kience tego samego rozmiaru wpasy poziome. – Helmholtz mó-wił,że liniepoziomewyglądająna

wyższeicieńszeniżpionowe.Skło-niłomnietodoprzypuszczenia,żezgodnie z tym złudzeniem dzię-kipoziomympasom rzeczywyda-ją się wyższe i węższe – wyjaśniaThompson. – Przeczy to innemunaszemu przeświadczeniu, że po-ziomepasypogrubiają.Postanowi-łemwięcsprawdzićjakajestpraw-da. Po przeprowadzeniu badań nagrupieokołodwudziestuosób,któ-re oceniaływzględny rozmiar róż-nychubiorów,wpasypoziomelubpionowe,Thompsonmówi:–Pozio-mepaski nie pogrubiają. Efekt jestsubtelny, ale w rzeczywistości lu-dzienoszącypionowepasywyglą-dająnaszerszychniżci,którzyno-szą pasy poziome. Pasy poziometaknaprawdęwyszczuplają.Helm-holtzzwróciłuwagę,żekobietyno-sząubraniawpoziomepaski,żebywyglądać na wyższe. A zatem wXIXwiekuzestrojamiotakimwzo-rze łączono zupełnie inne prze-świadczenieniżobecnie.Badaczniewie,kiedykoncepcja,wedługktórejpasy poziome pogrubiają, zyskałapowszechnąakceptację,iniepotra-

fiwyjaśnić,dlaczegopasypionowemiałyby powodować, że ktoś wy-glądanamniejszczupłegoiniższe-go,niż jestwrzeczywistości.–Niewiem,dlaczegotenefektdziałainiewiem, czy jest jakieś dobre wyja-śnienie tegozłudzeniaoptycznego.

Chudemulżej

Zewzględunaszerzącąsię„epi-demię otyłości” w Wielkiej Bry-tanii dzieci z chorobliwą nadwa-

gąbędąodbieranerodzicomiobej-mowane specjalną opieką, ostrze-gająprzedstawicielerad lokalnych.Przy obecnych trendach, za czterylataażmiliondziecibędzieklinicz-nie otyłych, a tym samym poważ-niezagrożonychproblemamizdro-wotnymi–chorobamiserca,udara-mi,wysokimciśnieniemkrwi i cu-krzycą. Związek Samorządów Lo-kalnych (LGA) reprezentujący 400radwAngliiiWaliiprzewiduje,żeopieka społeczna będzie musiałapodjąćdrastycznekroki,bypopra-wićstanzdrowiadziecizeznacznąnadwagą.Pracownicy socjalni bardzo rzadkoangażująsięwtakiesprawy,wycho-dząc z założenia, że z problememtym najlepiej poradzą sobie rodzi-ce.LGAostrzegłojednak,żepomocspołeczna byćmoże będziemusia-ła traktować otyłe dzieci jako ofia-ry „rodzicielskiego zaniedbania”,tak samo jak dzieci niedożywione.Związek prognozuje, że pracowni-cysocjalnibędąmusieli„corazczę-ściej” interweniować w przypad-kachotyłościnieletnich.Dodajeteż,

że radybędąmusiałypodjąćdzia-łaniaprzeciwrodzicom,którzyna-rażajązdrowieswychdzieci,aosta-teczną sankcją byłoby umieszcze-nienajgrubszychchłopcówidziew-czynekpod specjalną opieką. LGAtwierdzi,żeWielkaBrytaniaszybkostaje się „światowymcentrumoty-łości”,awzrastającawagaprzecięt-nego obywatela podwyższa poda-tek lokalny.Wzrostkosztówwyni-kazkoniecznościwstawianiawięk-szychmeblidosalszkolnych,stołó-

Jajo Kolumba

Foto: Galeria


25

wek i sal gimnastycznych, bymo-gli z nich korzystać grubsi ucznio-wie.Ponadto,wydajesiędziesiątkitysięcy funtównaposzerzaniepie-cówkrematoryjnych,bymogłypo-mieścićcięższeciała.Towystarcza-jącypowódabyzeszczupleć.

Jedz,alebądźgłodny

Naukowcy mają pigułkę utrzy-mującą efekty diety. Dzięki niejosoby,które sięodchudzały,mogąwrócić donormalnego odżywianiainieprzybiorąnawadze.Wynalaz-cytwierdzą,żepigułkazawierającadobrzeznanysuplementdietyzwa-nykwasemalfaliponowymopóźniatakżestarzenie,cojestznanymefek-temdietniskokalorycznych.Dwóchnaukowcówzzespołuprowadzące-gobadaniana szczurach spiera sięjednak,czywynikiicheksperymen-tusprawdząsiętakżewprzypadkuludzi. Kierujący programem Mal-colm Goyns, dyrektor ImmorgeneConcepts, firmy naukowobadaw-czejzeStockton-on-Tees,stwierdził,że wnioski są na tyle przekonują-ce,iżsamzmieniswądietę.DaneztropikalnejwyspyOkinawa,napo-łudniowyzachód od Japonii, gdzieżyje największy odsetek stulatkówna całym świecie, świadczą o tym,żespożywaniemniejszej liczbyka-loriiwydłuża życie. Tradycyjny ja-dłospiswtymregioniejestbogatywwarzywairyby,zaśubogiwtłusz-cze,poza tym istnieje tamzwyczajzwany„harahachibu”–„najeśćsiętylkow80procentach”.Wynikaonzzałożenia,żereceptorywżołądkupotrzebują 20 minut, by „poinfor-mować” mózg, do jakiego stopniażołądek jest napełniony. ObyczajówzapobiegawięcprzejadaniusięidziękitemumieszkańcyOkinawynależą do najszczuplejszych i naj-zdrowszychspośródJapończyków.

Niskokalorycznedietysączymśna-turalnym dla takich społeczności,alemogąbyćtrudnedoprzyswoje-niadlawiększościludzi.Noweod-krycia dowodzą, że przestrzeganieprzezpółrokudietyubogiejwka-lorie,apotemprzyjmowaniekwasualfaliponowego skutkuje wydłuże-niemżycia.Samododawaniesuple-mentudodietynieprzynosiskutku.Przypuszcza się, że kwas alfalipo-nowywysyłaorganizmowisygnał,byzachowywałsię,jakbywciążbyłnadiecie.Pomagatotakżewwalceznadwagą.Zwyklegdykończysięrestrykcyjnądietę,masaciaławzra-sta,alejeżeliprzyjmiesiękwasalfa-liponowy,zniknieefekt jojo,utrzy-masięonanaobniżonympoziomiemimonormalnegoodżywiania.

Kobietybłądzą

Mężczyźni i kobiety zachowu-ją się inaczej, ponieważ ich mózgisą organami odmiennymi fizycz-nie.Wyglądają na zbudowanewe-dług różnych projektów genetycz-

nych. Według najnowszych badańneurologicznych różnice w połą-czeniachnerwowychoraz substan-cjachchemicznychsątakwielkie,żemożna wysnuć wniosek, iż istnie-jeniejeden,leczdwarodzajeludz-kiego mózgu. Być może mężczyź-nirzeczywiściesązMarsa,akobie-ty zWenus. Postrzeganie obu płcijako pochodzących z różnych pla-net, jeśli chodzi o reakcje emocjo-nalne,stałosiępowszechne,odkądamerykańskipsychoterapeuta JohnGraynapisałotymw1992rokuwswojej słynnej książce. Jednak jesz-czedoniedawna różnice te tłuma-czonoczęstodziałaniemhormonówpłciowych u dorosłych albo spo-łeczną presją skłaniającąmężczyzni kobiety do zachowywania się wokreślony sposób. Założenia te co-raz częściej jednak bywają podwa-żane,jakwskazująnajnowszebada-nianeurologiczneopisanewrapor-ciezamieszczonymw„NewScien-tist”.Stajesięjasne,żemiędzymó-zgamimężczyzn ikobietwystępu-ją liczne różnice anatomiczne. Ra-

Foto: Galeria


26

port zwraca uwagę, że rozbieżno-ścitemogąwyjaśnićsporozagadek.Na przykład, dlaczego mężczyźniikobietynarażenisąnainnezabu-rzenia zdrowia psychicznego, cze-muniektóre lekarstwadziałajądo-brze na jedną płeć, ale mają nikływpływ na drugą, i dlaczego chro-nicznebóledotykajączęściejkobietniżmężczyzn.Choćoddawnabyłowiadomo,żeistniejąpewneróżnicewbudowiemózguobupłci,sądzo-no, że ograniczają się one do pod-wzgórza, obszaru odpowiedzialne-go między innymi za przyjmowa-niepokarmu,walkę ipopędpłcio-wy. Teraz jednak coraz wyraźniejprzekonujemysię,żerozmiarywie-lustrukturwmózgukobietysąinneniżumężczyzny.Przeprowadzone przez naukow-cówzHarvardMedicalSchoolba-dania dowiodły, że części przed-niego płatu kontrolujące podejmo-waniedecyzjiirozwiązywaniepro-blemów są proporcjonalnie więk-

szeukobiet,podobniejakkoralim-biczna regulująca emocje. Inne ba-dania wykazały, że odpowiedzial-nyzapamięćkrótkotrwałąiorienta-cjęprzestrzennąhipokampjestrów-nieżstosunkowowiększyupańniżupanów,comożezaskakiwać,zwa-żywszy stereotyp, że kobiety kiep-skoczytająmapę.Ibłądząwlesie.

Chrupkiechrupaniechrupek

Odgłos, jaki słyszymy przy je-dzeniu,możewpływaćnanaszod-biór smaku, twierdzą naukowcy.Ustalilionizwiązekmiędzydźwię-kami,jakieludziesłysząpodczasje-dzenia, adoznaniami smakowymi.Profesor Charles Spence, psycho-log zOxfordUniversityodkrył, żemanipulowanie dźwiękiem wyda-wanym przez spożywany produktmoże sprawić, że będzie on wy-dawać siębardziejkruchy lubbar-dziej miękki. Odgrywanie szumufal skłania jedzącychdowyczuwa-

niasmakówowocówmorza,agda-kanie kur lub skwierczenie bocz-ku sugeruje smak jajek lub smażo-nego bekonu. Wcześniej uważano,żedladoznańsmakowychznacze-niemajątylkozmysłysmakuiwę-chu. Profesor Spence przedstawiłwynikiswoichbadańpodczasChel-tenham Science Festival, imprezysponsorowanejprzezgazetę„DailyTelegraph”.–Analizowaliśmykru-chośćchrupek i ciasteczek iokaza-łosię,żekiedywzmagaliśmywyso-kączęstotliwośćdźwięku,uczestni-kom eksperymentu wydawały sięonebardziejkruche,akiedytłumi-liśmy tę częstotliwość, uznawali jeza bardziejmiękkie –wyjaśniana-ukowiec. Profesor Spence współ-pracujezkilkomafirmamispożyw-czymi,takimijakNestleiUnilever,bypomócimwtworzeniunowychsmakówichproduktów.Natomiastwspólnie ze znanym szefemkuch-ni Hestonem Blumenthalem opra-cowuje innowacjepopularnychpo-traw.Unileveruruchomiłnowecen-trumbadawcze.Dziękiskanowaniumózguekspercirozpoznajątamob-szary mózgu stymulowane przezróżne potrawy, na przykład przezlody.

Napluj,apoznaszswoichprzodków

Szybki, dostępny w sprzedażytest DNA został uznany za wyna-lazek rokuprzezamerykańskima-gazyn Time. Tygodnik opubliko-wał listę50najważniejszychwyna-lazkówroku2008.Genetyczny testkosztuje kilkaset dolarów.Wystar-czyumieścićwurządzeniupróbkęśliny,aanalizawykaże,jakichmie-liśmy przodków, albo czy mamyskłonnościdołysienia,utratywzro-ku i kilkudziesięciu innych choróbgenetycznych. Na drugim miejsculisty jestelektrycznysamochódTe-

Foto: Galeria


27

slaRoadster–szybki,czystyicichy.TużzanimuplasowałsięKsię-życowyOrbiterRozpoznawczy,czyliskonstruowanaprzezNASAsonda,któramaleciećnaSrebrnyGlobwprzyszłym roku.Na liście jest takżepro-jektszklanegowieżowca,któryniebędzierzucałcieniaoraznowawersjaenergoosz-czędnej lodówki, zaprojektowanej przezAlbertaEinsteinawlatach30.

Ciemnybarwnik

Powstawanie w tkance tłuszczowejciemnegobarwnika–melaniny–możeczę-ściowo chronić przed przewlekłymi cho-robamizwiązanymizotyłością.Jakwyka-zały trwające dwa lata badania naukow-cówzGeorgeMasonUniversity,INOVAFairfaxHospitalorazNationalCancerIn-stitute,w tkance tłuszczowej chorobliwieotyłychipoddawanychoperacjomzmniej-szającym masę ciała pacjentów powstaje

melanina,ciemnybarwniknatural-niewystępującynaprzykładwskó-rze, włosach i tęczówce oka. Zda-niemautorówbadań,komórkitkan-ki tłuszczowej wytwarzają melani-nę,abychronićsięprzedskutkamizbytniegonagromadzeniatłuszczuiprzeciwdziałać stresowioksydacyj-nemu. W konsekwencji zmniejszasięzagrożenieprocesemzapalnym,acozatymidzie–chorobamisercaicukrzycą.

Topiwoprzedłużażycie

Naukowcy amerykańscy opra-cowali formułę piwa, które zwięk-sza odporność i przedłuża życie,jednak na razie masowa produk-cja napoju niewchodziw grę, po-nieważ trunek ma okropny smak.Zmodyfikowane genetycznie piwoonazwieBioBeerpowstaje zdroż-dży wytwarzających resweratrol –związek chemiczny, który chroniorganizm przed chorobami serca,cukrzycą, nowotworami oraz cho-robą Alzheimera. Obecnie twórcytrunkupracują nad sposobamipo-prawienia jego mało atrakcyjnegosmaku. J.N

Foto: Galeria


28

Na stronie Ministerstwa Środowiska można przeczytać:„…Organizm genetycznie zmodyfikowany to organizm inny niż organizm człowieka, w którym materiał genetyczny został zmie-niony w sposób nie zachodzący w warunkach naturalnych…”

GMO* – ZAGROŻENIEM DLA ZDROWIA, ŚRO-DOWISKA i MAŁYCH GOSPODARSTW RODZIN-NYCH (które produkują wysokiej jakości żywność)

Innymi słowy genetycznamodyfikacjaw przypad-kuGMOoznacza sztucznewstawienieobcychgenówdo materiału genetycznego danego organizmu. Genyprzenosi sięprzekraczającgranicemiędzygatunkami,np.genyzwierzątdorośliny.Metodyprzytymstoso-wanesąnieprecyzyjne!Nigdywprzyrodzietakieorga-nizmyniepowstająwsposóbnaturalnynp.:pomidorzgenemryby,ziemniakzgenemmeduzy,karpiryżzge-namiczłowieka,sałatazgenemszczura,sojaikukury-dzazgenamibakterii!Nadużąskalęporazpierwszywyprodukowanoro-

ślinyGMwUSAw1996r.Obecnie70proc.światowejprodukcjiroślinGModbywasięwStanachZjednoczo-nychiKanadzie;wBrazylii–5proc.,Argentynie–20proc.;wChinach–4proc..WskaliświatauprawyGMstosuje niewiele ponad 1 proc. rolników. W Europiemniej niż 0.01 proc.:wHiszpanii, Bułgarii, Czechach,Rumuniii...byćmożewPolsce.Najczęściej uprawiane rośliny GM to: kuku-

rydza, soja, bawełna, rzepak. Trzeba jednak pa-miętać, że dzięki sprytnym działaniom korpora-cji obecnie ponad 60 proc. przetworzonych produk-tów zawiera soję a skrobia kukurydziana jest sto-sowana jako zagęszczacz w setkach produktów.

MITY O GMOWprowadzeniu roślin GM na rynek towarzyszyły

kampaniemarketingowewielkichkorporacji,obiecujące:

• uzyskaniewyższychplonów,• mniejszezużycieherbicydów,• rozwiązanieproblemugłodunaświecie,• możliwośćkoegzystencjiroślinGMobokroślinnie-

modyfikowanych.

Pokilkulatachodwprowadzaniadonormalnejpro-dukcjiroślinGMdoświadczeniarolnikówrozmijająsięjednak z obietnicamikoncernówbiotechnologicznych.Potwierdzajątorównieżwynikiniezależnychbadańna-ukowych.

MITOOCHRONIEŚRODOWISKA

Modyfikacje genetyczne nie przyczyniły się dozmniejszenia ilości stosowanych herbicydów. KolejnysiewroślinGModpornychnaherbicydywymagajesz-cze silniejszych oprysków, żeby były one skuteczne.Opierając sięnadanychUSDepartamentuRolnictwa,drCharlesBenbrookzNorthwestScienceandEnviron-mentPolicyCentreIdahostwierdził,żezużyciepesty-cydów i herbicydów na 222mln ha uprawy GM-soi,GM- kukurydzy iGM-bawełnywUSAod roku 1997do2004byłowiększewporównaniuzuprawami tra-dycyjnymi o 22,7 tys. ton. Stwierdzono, że dochodzina dużą skalę do krzyżowaniamiędzy roślinamiGMa konwencjonalnymi. Pyłki roślin GM są przenoszo-neprzezwiatr,owady,ludzinasąsiednieuprawyiniesposóbtemuzapobiec.Przykładowostwierdzonoobec-nośćpyłkówmodyfikowanegorzepakuwodległościaż26kmodplantacji.WAnglii,badanianadkrzyżówka-mirzepakuoleistegoGMzdzikorosnącymigatunka-mi kapustowatych (kalarepa, rzepa, buraki pastewne,

G M Ozagrożeniem

dla zdrowia

Foto: Galeria


29

rzodkiew),dowiodły,żepowstałewdrodzezapyleniazmutowanechwastysąbardzoodpornenaśrodkiche-miczneitrudnedozwalczenia(tzw.superchwasty).Takwięcpolarolnikówtradycyjnychiekologicznychsąsia-dującezuprawamiGMOmogąłatwodoświadczyćska-żeniairolnicyniebędąmoglisprzedawaćswoichpro-duktówjakowolnychodGMO,cospowodujeupadekichgospodarstw.Konsumencizaśzostanąpozbawieniprawawyboru.

MITOWYŻSZYCHPLONACH

Dowody zebrane w ostatnich latach wykazują, żeplony są znacznieniższeniż oczekiwano, copotwier-dzająniezależnebadanianaukowe.Np.wydajnośćdlaGM-soiRRspadłao5-10proc.

MITOROZWIĄZANIUPROBLEMUGŁODUGMOzamiastprzyczyniać siędo rozwiązaniaproble-mugłodu,powoduje jegopogłębienie.Wprowadzenietechnologii GM zaburza równowagę przyrody w ist-niejącychekosystemachiwdalszejkolejnościpowodu-jenajgorszeskutki,jak:wyjałowieniagleby,niskieplo-nyistałezagrożeniechorobami.Rzeczywistyproblemnietkwiwbrakużywności,leczwniewłaściwejdystry-bucji.Cobardzoważne, rolnicy,którzykupująziarnoGMuzależniająsięnadługielataodchemicznychkor-poracji, bowiemziarna sąpatentowane i trzeba jeku-pować co roku (niewolnoużywaćwłasnych ziaren zwłasnychplonów;trzebarównieżkupowaćśrodkiche-miczne,którewspódziałająznasionamiGM).Wszystkotosprawia,żezyskwynikającyzuprawGMOtrafiawdużejczęścidowielkich,ponadnarodowychkorporacjibiochemicznych,aniedorolników.

KONSUMENCI/ZDROWIE

Nigdywcześniejroślinygenetyczniemodyfikowaneniebyłyczęściąnaszejdiety.Niezbadano,żesąonebez-pieczne.Stąd,zwłaszczawEuropie70-80%konsumen-tówreagujesilnymsprzeciwemwobecżywnościGMO.Niezależne badania laboratoryjne wykazały, że np:- U szczurów karmionych kukurydzą zmodyfiko-waną stwierdzono poważne anomalia zdrowot-ne – podwyższenie liczby białych krwinek, wzrostpoziomu cukru we krwi, zaburzenia pracy nerek.- Inżynieria genetyczna żywności stwarza odręb-ne i poważne zagrożenia dla zdrowia związane zezdolnością do wywoływania alergii; nawet wdy-chanie pyłków z upraw transgenicznych możeprowadzić do poważnych problemów zdrowotnych.

-Wysokipoziomśmiertelnościizaburzeniawzrostuuszczurzego potomstwa, którychmatki karmione byłygenetyczniemodyfikowanąpaszą.Zbadanejpróbkima-tekkarmionychsojąGMaż55,6proc.szczurzegopotom-stwazmarłowprzeciągu3tygodni.Dlaporównania-tyl-ko9proc.takichszczurówumierało,gdybyłykarmionenaturalnąsojąoraz6,8proc.wprzypadku,gdymatkiwogóleniebyłykarmioneproduktamizawierającymisoję.-Wedługbadańwłoskiego(marzec2009)szpitala„Giu-seppe Garibaldi” z Rosario, na terenach gdzie stosu-jesięopryskichemicznepoduprawyGMO,aż3-krot-niewzrosłazachorowalnośćnanowotworyżołądkaiją-

Foto: Galeria

Foto: Galeria


30

A w POLSCE ?

W czerwcu 2004 ICPPC-Międzynarodowa KoalicjadlaOchronyPolskiejWsi(**)włączyłasiędoogólnoeu-ropejskiejinicjatywy„EuropawolnaodGMO”promu-jącwPolsce„StrefyWolneodGMO”.Wolęutworze-niastrefogłosiływszystkiesejmikiwojewódzkiewla-tach2005-2006.WtymsamymczasieRządRPwprowa-dziłustawyzabezpieczającePolskęprzeddalszymna-pływemGMO.Niestety, w 2008 roku Rząd RP drastycznie zmie-

nił swoją politykę w zakresie GMO, skazując Pola-ków na wszystkie zagrożenia związane z konsump-cją i produkcją tej żywności. Dzieje się to w cza-sie, kiedy inne kraje wprowadzają zakazy na GMO.

Tuż przed sezonemwysiewuw 2009r. niemieckiMi-nister Rolnictwa Pani Ilse Aignerwprowadziła zakazna uprawy genetycznie zmodyfikowanej kukurydzyMON810.Oznaczato,żeuprawyMON810orazsprze-dażnasionikolbwszystkichodmiantejżekukurydzyw Niemczech są nielegalne. Powód wprowadzonegozakazu:“…odmianygenetyczniezmodyfikowanejku-

der,dwukrotnienarakatrzustki ipłuciaż10-krotniena rakawątroby. Głównymwinowajcą jest glifosfat -środekprzeciwchwastowywdrożonyprzezMonsanto,którydziś(jakożepatentstraciłważność)produkowanyjestprzezwieleróżnychfirm.Glifosatwszedłnarynekw1974 roku jako środek znanypodnazwąRoundup- Długoterminowe badania zlecone przez AustriackąAgencję ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności, za-rządzaną przez Austriackie Federalne MinisterstwoZdrowia, Rodziny i Młodzieży, a prowadzone przezUniwersytet Weterynaryjny w Wiedniu, potwierdzi-ły, że zmodyfikowana genetycznie (GM) kukurydzapoważnie wpływa na zdrowie reprodukcyjnemyszy.Badania dowiodły, że karmienie myszy genetyczniemodyfikowaną kukurydzą firmy Monsanto dopro-wadziło do niższej płodności i mniejszej masy ciała.Podczas badania austriaccy naukowcy wykonali kil-kadługoterminowychpróbwciągu20 tygodnizmy-szami laboratoryjnymi karmionymi dietą zawiera-jącą 33 proc. kukurydzy GM (NK 603 x MON 810),albo podobnej kukurydzy nie-GM używanej w wie-lukrajach.Wporównaniudogrupykontrolnej, staty-stycznie istotnawielkośćmiotówispadkiwagiszcze-niąt zostały udokumentowane w trzecich i czwar-tych miotach myszy żywionych kukurydzą GM.

STREFYWOLNEODGMOWcałejEuropierośnieszybkoruchprzeciwkoGMO.

Wciążwzrastaliczbaregionówisamorządówdeklaru-jącychsięjakowolneodGMO(nadzieńdzisiejszypo-nad 190 dużych regionów/województw i około 4600mniejszychregionów).Celemjestwymuszenienarzą-dach zrewidowania swojej polityki i uniemożliwie-niewprowadzeniaproduktówzGMOnarynkizbytu.WiększośćPolaków,podobnie jak i obywatele innychkrajówUE,niechceGMO.

Foto: Galeria

Foto: Galeria


31

kurydzyMON810sąniebez-pieczne dla środowiska…”.Podobnezakazywprowadzi-ły już Austria, Węgry, Wło-chy, Grecja, Francja, Wa-lia, Szkocja, Luksemburg.Tokolejnypowóddlaktó-

regoPolskiRządniemożesiętłumaczyć,żezakazwPolscejest niemożliwy. Projekt pol-skiej ustawy o organizmachGMOwprowadzawbłądPo-lakówsugerując,żejestmoż-liwe sąsiadowanie uprawGMzuprawami tradycyjny-mi. Nie istnieją żadne moż-liwości zastosowania sku-tecznych stref buforowychorazoddzieleniaplantacjiro-ślinGMOodgatunkówkon-wencjonalnych, tradycyjnychczy ekologicznych, uprawia-nychodwielupokoleń,przy-stosowanych do warunkówglebowych i klimatycznych.Dlatego skażenie biologicz-ne zasiewami GM przynie-sie w niedalekiej przyszłościkresprodukcjiżywnościwol-nejodGMO.Konsumentbę-dziemiał zatem ‚wolnywy-bór’, przebierając do woli w

różnychgatunkachgenetyczniezmodyfikowanejżywności.WspółistnienieuprawGMwśrodowiskuuprawkonwencjonalnych/tradycyjnychjestideąabsurdalnąiniewykonalną!

JEŚLI NIE CHCECIE PAŃSTWO JEŚĆ GENETYCZNIE ZMODYFIKOWANEJ I SKLONOWANEJ ŻYWNOŚCI - to przyłączcie się do

KOALICJI POLSKA WOLNA OD GMO. www.polska-wolna-od-gmo.org

Polacypowinnizrobićwszystko,bychronićswojezdrowie,różnorodnośćbiolo-giczną,dobrejjakościżywność,rodzinnegospodarstwarolneorazlokalnąekono-mięprzedwymykającymsięspodkontroligenetycznymeksperymentem!

(*) GMO – Genetycznie zModyfikowane Organizmy(*) ICPPC – International Coalition to Protect the Polish Countryside Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi, www.icppc.pl

autor: mgr Jadwiga Łopatalaureatka Nagrody Goldmana (ekologiczny Nobel)CZŁOWIEK ROKU 2008, wiceprezes ICPPC(*)

inicjatorka KOALICJI POLSKA WOLNA OD GMOwww.polska-wolna-od-gmo.org

Foto: Galeria

Foto: Galeria


32


Znajdziemy go w pieczywie, makaronie, ryżu, naturalnych płat-kach owsianych, surowych warzywach jedzonych ze skórką, po-rzeczkach, truskawkach, malinach, grejpfrutach, jabłkach, grusz-kach czy morelach. Przez długi czas go nie doceniano. Tymczasemdieta bogata w błonnik zapobiega cukrzycy, miażdżycy, otyłości

Majągotakżeowocesuszone(morele,śliwki,figi)iroślinystrącz-kowe(fasola,soja,groch).Błonniktowłóknopokarmowe,zakwalifi-kowanedowęglowodanów.Naturaniewyposażyłaczłowiekawenzymytrawiącebłonnik,przezcowędrujeonprzezniemalżecałyukład pokarmowy w stanie praktycznie niezmienionym i działajakmiotełka:ułatwiającsprzątanieresztekpokarmowych.20do40gram-tylepowinniśmyspożywaćbłonnikadziennie-zalecaświa-towaOrganizacjaZdrowia.WPolsce jemygozamało,bośredniozaledwie15gram.Niedobrze,bonaprawdęwarto.Błonnikstymu-lujewzrostirozwój„dobrych”bakteriijelitowych,zwiększateżob-jętośćpokarmu,więcszybciejjesteśmynajedzeni.Obniżacholeste-rolwekrwiiciśnienie.Dobrzeteżdziałanażołądek.Dietabogatawbłonnikzmniejszaryzykowystąpieniachorobywieńcowej,rakaokrężnicyorazcukrzycy.

Źródło: www.gp24.pl

ZDROWYBŁONNIK

CUKRZYCAaZĘBY Patrzącnastatystyki,udiabetyków,wymagającychterapiiinsu-linowej(CT,ICT,CSII)chorobyjamyustnejwystępują3razyczęściejniżu ludzibezcukrzycy.Procesyrozkładuszyjkizębawystępująwcześniejibardziejintensywnie,azbiegiemczasułatwiejteżowy-padaniezębów.Zpoczątkubrzmitoprzerażająco,aleczyrzeczywi-ścieistniejejakieśmedycznepodłożezwiązkucukrzycyiparadonto-zy?Źleleczonalubwogólenieleczonaparadontoza,którąwywołu-jąinfekcjebakteryjne,manegatywnywpłyanaprzemianęmateriiudiabetyków.Istniejewzajemnystosunek:przyźleuregulowanejcu-krzycydochodziczęstodoparadontozy.Wniektórychprzypadkachodkryto,żeskuteczneleczenieparadontozydoprowadziłodozmniejszeniazapotrzebowanianainsulinę.Jakmoż-narozpoznaćparadontozę?Odpowiedźjestprosta:Zdrowedziąsłaniekrwawią.Krwawiącedziąsławskazująza-wszenaproblemy-czytonaparadontozęczyteżnawczesnąfazęzapaleniadziąseł.Czyprzezbardzodobreusta-wienieterapiimożnazminimalizowaćryzyko?Bezwątpieniamożliwejestzminimalizowanieryzyka.Bardzodobreustawieniecukrzycywpłynienapara-dontozę,którastanowiryzykozaburzeńmetabolizmu.Istniejewielewypowiedziodnoszącychsiędopróchnicy:Dobrzeustawionacukrzyca,nabaziedobregoodżywianiazmniejszaryzykopróchnicyzwłaszczaunastolatków.Wbrewtemuistniejepewnedoświadczenie,żeczęste,głównienocneniedocukrzeniemożesprzyjaćtworzeniusiępróchnicy,zewzględunafakt,żezpowodufazysnutrzebaprzyjmowaćcukryprostejakglukozaczysacharo-za.Ponieważwłaśniepodczassnumniejszejestwydzielaniesięślinyiprzypośpiesznymwyrównywaniupozio-mucukru(ogólnienazywanymjedzeniem;-)musibyćonoznówpobudzone,przezcoskutecznośćjejochronyjestobniżona.Czymójdentystamożediagnozowaćumniecukrzycę?Możesiętakoczywiściezdarzyć.Dopodejrza-nychobjawówwjamieustnejnależą:suchośćwustach,zaburzeniasmaku,zmianynajęzyku,jakzmniejszenieilo-ścikubkówsmakowychnajęzykulubrzucającesięwoczychorobyprzyzębia. źródło: Diabetiker Ratgeber

Foto: Galeria

Foto: Galeria

33


Technologia EM - czysty świat, zdrowi ludzie

Powielu latach intensywnychbadań,profesorTe-ruoHiga,japońskiuczonyzuniwersytetuRyukyupo-łączyłnajważniejszeszczepybakteriitlenowychibez-tlenowych,uzyskującwtensposóbbazędlaproduk-tówznanychjako„EfektywneMikroorganizmy”–wskrócieEM.TechnologiaEM jestunikatową formułąo działaniu probiotycznym i antyutleniającym. Mie-szankamikroorganizmów jest całkowiciebezpiecznadlazdrowia.Wsposóbnaturalny,sprzyjającyśrodo-wiskuprzyrodniczemu,pomagawprzywracaniuży-zności gleby,wzmacnia odporność zwierząt i roślin,zwalczachwasty,chorobyuprawiszkodniki.ProduktyEMskutecznieoczyszczająwodę–wsta-wach, basenach, toaletach. Usuwają pleśń i brzyd-kiezapachycoznaczy,żeoczyszczająpowietrze.Wewszystkich tych działaniach EM „wyręcza” chemię,niezbyt skuteczną, do tego obciążoną odpowiedzial-nościązaefektyuboczne–zatrutąiwyjałowionązie-mię,skażonewodyitp.FormułaEMotworzyłatakżeprzedmedycynąnoweperspektywy;okazałosiębo-wiem, żeEfektywneMikroorganizmyniezwykleko-rzystniewpływają równieżna ludzkiorganizm.Pre-paraty EM-X, nie tylko poprawiają naszą kondycję,wspomagajątakżeprocesyzdrowienia,oczyminfor-mowanyjestświatmedycznynakolejnymświatowymKongresieMedycynyEM.

DoktorShigeruTanakaopublikował swojedo-świadczeniazEM-Xwpraktyceklinicznej,zebranewciągu5latbadań.Pozwoliłymuonenastwier-dzenie,iżEM-Xjestnajsilniejszymznanymmuan-tyutleniaczem.Stosowałgorównoleglewrazzin-nymi lekamiw przypadku nowotworów, choróbwątroby, cukrzycy, chorób reumatycznych, jakrównieżchoróbmózguinerwowych.Doszedłm.in.downiosku,żedopierowtedymedykamentyczę-stomogąwpełnizadziałać,ponieważEM-Xosła-biadziałanieubocznewieluśrodkówchemicznych.Należypamiętać,żeEM-X,przycałymswoimpo-zytywnymdziałaniu,niejestlekarstwem.Niezawie-rażywychmikroorganizmów,leczproduktyprze-mianymateriiEfektywnychMikroorganizmów.Sąoneowieledelikatniejszeodsamychmikroorgani-zmów.DlategoEM-Xjestabsorbowanyprzezżołą-dek,takżejegoskładnikiwbardzokrótkimczasietrafiają do krwioobiegu. Zalecana jest ostrożnośćwdozowaniuEM-X;najlepiejzaczynaćodmałychilości i powoli zbliżać się do optymalnej dawki. W swojej najnowszej książce profesor TeruoHiga pisze o problemach zanieczyszczenia diok-synami środowiska i pożywienia oraz o tym, wjaki sposób EMmoże rozłożyć te trucizny. Zilu-

strował je wieloma przykładami, a wśród nichprzytoczyłobrazalergicznejmatki,która jeślipijeEM-X, to alergia nie wystąpi u jej niemowlęcia.Okazuje się, że dioksyny znikają z mleka matki. Oprócz różnych antyutleniaczy, EM-X zawie-ra także minerały, które emitują fale rezonan-

EM-XGold,jestulepszonąwersjąpreparatuEM-Xopracowanyspecjalnienapotrzebyludzi,jestniezwykleskutecznymantyutleniaczem.Sprzedawanyjestjakonapójodświeżający.Wpływakorzystnienazdrowieczłowieka:-oczyszczaorganizmzwolnychrodnikówitoksyn-zmniejszazmęczenieispowalniaprocesystarzenia-stymulujeorganizmdoregeneracjiipowrotudozdrowia-poprawiafunkcjonowanieukładuimmunologicznego-pomagawpokonywaniualergii-skutecznieoczyszczaorganizmpodczasodchudzaniaiodtłuszczania-zwiększawytrzymałośćpsychicznąifizyczną.

EM-XGoldmożnapićwpołączeniuzherbatą,sokamiowocowymi,wodąmineralną.1łyżkastołowa(15ml)1-3razydziennie,wtrakcielubpomiędzyposiłkami,maksymalnie4-8łyżekwciągudniaprzez3miesiące.Dziecido12rokużyciapowinnypić1łyżkę(15ml)nadzień.

34

su magnetycznego. Pełnią one rolę aktywnych ka-talizatorów, mogących powstrzymać reakcje po-wodowane przez wolne rodniki, które zachodząw, związanych w tkance tłuszczowej ciała, szko-dliwych metalach ciężkich, dioksynach, hormo-nach środowiskowych. EM-X uwalnia je z tłusz-czu,dziękiczemumogąbyćwydalanezorganizmu. Trudnowyobrazić sobie skalę zagrożenia słysząco hormonach środowiskowych; bo też nikt nie ko-jarzy sobie, co się za tąnazwąkryje.Okazuje się, żemianemtymokreślasięchemikaliapochodzeniasyn-tetycznego i organicznego. Ponad 60 procent pesty-cydów, stosowanych w rolnictwie, uchodzi za pod-stawowe składniki agresywnych hormonów śro-dowiskowych. Zawierają je środki chemiczne uży-wanena codzień. Sięgaponie również medycyna.Niemożewięcdziwić,żeobecnewśrodowiskudiok-syny,hormonyśrodowiskoweipestycydy,zaburzającnormalne funkcje życiowe i gospodarkęhormonalnąistotżywych,stałysiędużymproblemem.Imwcześniejuzmysłowimysobie,jakważnąrolęwuporaniusięznimimożeodegraćszerokiezastosowanietechnologiiEM,tymszybciejZiemia,awrazzniąwszystkocożyje,odzyskarównowagąizdrowie.Równieżmy–ludzie. Irena Lus oprac. Franz-Peter Man “Efektywne Mikroorganizmy”

AntyutleniaczeobecnewEM-XGoldFlawonoidy:majązdolnośćwychwytywaniaieliminowaniawolnychrodników,sąniezbędnedoprawidłowegofunkcjonowaniaenzymów.Saponiny:ZwiększająwytwarzanieSOD(dysmutazanadtlenkowa)iLPO(peroksydazalipidowa)uczestniczącychwewzmacnianiuukładuimmunologicznego,chroniąDNAkomórkowe,opóźniająprocesstarzeniakomórek.Ubikwinon(koenzymQ10):działanaukładkrwionośny,regulujeciśnieniekrwi,zwiększaprodukcjęenergii,wzmacniaukładimmunologiczny.Likopen:posiadasilnewłaściwościantyutleniające,wzmacniaukładodpornościowyWitaminaE(komplekstokoferoli):opóźniastarzenie,wstrzymujełańcuchreakcjizwiązanychzutlenianiemizapobiegautlenianiulipidów,wtymwysokonienasyconychkwasówtłuszczowych-składnikówbudującychbłonykomórkowe,zmniejszazmęczeniemięśnispowodowanenadmiernymwysiłkiemfizycznym.Gamma-oryzanol:silnyantyutleniaczwystępującywyłączniewotrębachryżowychiwEM-X.Niejestpojedynczymzwiązkiem,leczmieszaniną20składnikówposiadającychlicznewłaściwościantyutleniające.


Produkty do nabycia :Sklep GAJA

ul. Branickiego 1, 15 - 085 Białystok, tel. 085 741 37 71

Foto: Archiwum

35

Alfabet pamiętnika Ż Y C I E Z C U K R Z Y C Ą

Pogmatwanemyśliwmejgłowie,wmejduszyprądyniepokojuismutku.Sąrównoważnezpoczuciembezpieczeństwa,radością,nadziejąztamtych,jakżedawnychdni...Mójorganizmnawielejeszczebyło

stać.Byłystrefywiedzy,poznania,wktórychmogłamdziałać,abyznaleźćswojemiejscewświecie.Niepotrafiłamwówczaswalczyć.Paradoksalniebywa,iżbłędy,rezygnacjakształtujążyciowądojrzałość,mądrość...zapóźno.Gdyzażyciepłacisienajwyższącenę–jegowartości.Jestonawbrewprzyjętymnormom,dośćpojemnymsłowem.Podobnie„teraz”wyrażawłaściwiecałyalfabet.Wartościąnie

ulegającąkwestiijestzdrowie.Jeślijednak„ustąpionopola”chorobietocóżpozostaje?Musibyćcoś,skorożycietrwa.Wnimniemapróżni.Zatemmożnawchorobiewalczyćo„możliwe”zdrowie,maksymalnąredukcjęzmianworganizmie,normoglikemię,którajepowstrzymuje,sprawiając,że

diabetyklepiejsieczuje,więcejmoże,anawetinaczejpostrzegażycie,światisiebiewnich-anienaichobrzeżach.Walkęmożnauczynićwartością,costaramsięczynić–poszukiwaniem,wydobywaniem„C”-czegośpomiędzywszystkiminiczymiżebybyłoogromne...Tesłowasąpisaneostatnimipromieniamizachodzącegosłońca,tchnieniemwiatruusypiającegowwinnychliściachdrzew.Ilużchwilizdarzeńniepowtarzalnyurokprzeżywałamdopierogdyzdążyłyprzejśćwminione,wmirażuwspomnieńprzywracającymjeprzenikliwościąwewnętrznejobrazowościwkontraście

zrzeczywistością.Jednakchorobaiczaswypełniałykażdąszczelinęjużwtedygdytrwały.Oneniepozostawiłymizłudzeń,żeprzemija,ginietylkoto,cowykuwasięwokruchuserca,

jakwielkie„C”-Człowiek,którymchoćjestem,wciążsięstaję.Człowiekjestwłaściwiecisząipodkładempoznania,czymświęcej,niżświadczyćmożeotym

jegożycie.Ciszą,podkłademuwrażliwienianawartościżycia,nadźwięki.Teraz,zcałymładunkiemwrażeń,magiąistnienia-wwyobraźni-będącwmiejscach,wktóremnie

przenoszą,obcujęwżalu,lęku,żestaleoddalamsięodtego,cobyłodlamnieważneibliskie.Poczułamwyraźniezjakąniszczycielskąsiłąoddziaływujenamnie,namojedziałanieisytuacjęzaawansowanacukrzyca.Iczaszabieramniezesobąwzmianybezpowrotu.Słońceniejesttym,

czymbyło,gdypozłocistychstopniachjegopromieni,wchodziłamwniczymniezmąconąfascynacjęiaktywność.Oślepiamnie,męczywszystkimiodcieniamicierpienia,niepokoju.Świat,rozpędzony

igłuchy,zmierzawkierunkuprzeciwnymdomychtęsknot.

Aktualnośćdlamnieprzenikliwymsmutkiemlecznagle...ujegogranicy-zkropliaromatu,uśmiechu,szelestu,stajęnaaeropaguludzkiejnaturywistnieniuAbsolutu.

Pookresiepozornejmartwoty,gdydrętwanostalgiajesienno-zimowalubsłotno-śnieżnazajdziezalinięhoryzontuipowróciwiosna,mimo,iżniewłożęjużkrótkiejsukienkiiwewłasnejskórzepoczujęsiejakw

więzieniu,którebędziemiprzykreiwstydliwe–ucieszęsię.Wchłonęsobątchnienieodrodzenia,wschodu,ażuśmiechrozkwitnie,wśródsoczystejzieleni.

Abecadłopamięciprzybierzenowyformatistylinicjału.Pókico–narazie“Pamiętniku”.Dobrze,żejesteś.

Autor : Okrena

36

N A S Z Ś W I A T

BRZOZABrzoza–białokora,wysmukłajestjednymznaj-bardziejznanychdrzew.Pięknawiosnągdyokry-wasięmgiełkądelikatnychzielonychlistków,aje-sieniązaśgdymienisiękoloramizłota.Wmłodo-ściszybkorośnie,dożywa100lat.Wydajemilionynasion -mikroskopijnych orzeszkówotoczonychskrzydełkami,któreroznosiwiatr.Jestmałowy-magająca,wytrzymałanamrozy,suszeizanieczysz-czeniapowietrza.Potrzebujejedyniedużosłońca.

Pierwsze brzozy pojawiły się na Ziemi przed około90milionami lat. Przetrwały epokę lodowcową i 10tysięcylat temuwspółczesneichgatunki,wrazzso-snami,utworzyłypierwsze lasy.Takżedzisiaj, brzo-zy jako pierwsze zajmują każdywolny skrawek na-wet najmarniejszej ziemi. Są pierwszymi mieszkań-cami zrębów, ugorów, hałd, wydm, terenów rude-ralnych, zasiedlają halizny, polany, miejsca strawio-ne pożarem, rosną nawet na zgliszczach budowli ina uszkodzonych murach. Użyźniają jałowe piaski,drążą korzeniami kamieniste podłoża, osuszają ba-gna.Zniszczoneobszaryzamieniająwzielone,tętnią-ceżyciem tereny ipopewnymczasieustępująmiej-sca innym drzewom, by w tymmiejscu wyrósł las.Brzozy opanowały niemal całą półkulę północ-ną Ziemi i tylko na niej występują. Ulubiony-mi ich terenami są niziny strefy zimnej i umiar-kowanej. W górach rosną nawet powyżej 2000 mn.p.m.W środowiskach naturalnych rosnąw lasach i na ich obrzeżach, porastają, bagna, brzegi jezior i doli-

ny rzek. Zajmują obecnie około 7% powierzchni leśnej.Spośród 40 gatunków brzóz występujących na świecie,w Polsce jest ich 7.Najpospolitszymi od Bałtyku po Ta-try są brzoza brodawkowata i brzoza omszona. Brzo-za brodawkowata (Betula pendula), zwana płaczącą, macharakterystyczną srebrzystobiałą, łuszczącą się okręż-nie paskami korę. Jej długie i wiotkie, zwisające gałąz-ki, pokrywają drobne żywiczne gruczoły nazwane bro-dawkami.Możeosiągnąć30mwysokościigdyjestdoro-słaudołupnia jejkora jestprawieczarna igłębokospę-kana.Brzozabrodawkowataporastaglebysuche ipiasz-czyste.Brzozaomszona (Betula pubescens) jest gatunkiemtypowymdlaterenówpodmokłych.Młodegałęzieiliściemapokrytegęstymmeszkiem,stąd jejnazwa.Koronę jejtworzą wzniesione do góry rozłożyste konary i gałęzie.

37

– Inne gatunki rodzime brzóz należą do rzadkości. Na południu Polski występuje brzoza czarna. Osobliwością przyrodniczą jest odkryta w roku 1805 w okolicach Ojco-wa brzoza ojcowska. Tylko w Tatrach i Sudetach, w krainie regli i kosodrzewin, rośnie brzoza karpacka. Dwa gatunki krzewiaste: brzoza niska porasta torfowiska i podmokłe łąki Białostocczyzny, Pomorza i Lubelszczyzny, a brzoza karłowata występuje na torfowisku Pojezierza Chełmiń-skiego i w Sudetach.

Znawcy twierdzą, że niemadrugiego takiegodrze-wajakbrzoza.Spośródinnychdrzewbrzozęwyróż-niabielkoryiwielewłaściwości,którymizostałaob-darowana.Owąodmiennośćiwyjątkowośćzawdzię-czabrzozabetulinie - swoistej substancjidlarodzajuBetula.Kryształkibetulinyrozpraszająświatło,nada-jąckorzecharakterystycznąbiel.Białakorajestpłasz-czem ochronnym brzozy, zapewnia odporność za-równonasilnenasłonecznienie, jakiniskietempera-tury iprzez todecyduje jej szerokimzasięguwystę-powania.Betulina stanowiokoło 25%masy składni-ków kory, nie przepuszcza wody i nawet wilgotnabardzołatwosiępali.Betulinadecydujetakżeowła-ściwościach leczniczychbrzóz.Betulinę ikwasbetu-linowy zawierają preparaty lecznicze i kosmetycz-ne uzyskiwane z brzozy, kitu pszczelego, a nawetz pasożytniczych grzybów rosnących na brzozach.Brzozy ceniono i wykorzystywano od wieków. Nabrzozowej korze powstały pierwsze zapiski. Po-wszechnie brzozowego drewna używali stolarze, ajej liście służyły do farbowaniawełny. Z kory brzo-zy wytwarzano dziegieć, który posiada właściwo-

ściantyseptyczne,bakteriobójczeigrzybobójcze.Wy-korzystywano go w garbarstwie i rymarstwie, byłon także środkiem leczniczymwchorobach skóry.W ziołolecznictwie brzoza zajmuje wysoką pozy-cję. Znane są receptury na nalewki i napary z liści,pączków, soku, i rosnących na jej pniach pasożyt-niczych grzybów. Sok brzozowy /oskoła/ oczysz-cza organizm, zwiększa odporność i reguluje prze-mianęmaterii,zapobiegatworzeniusiękamieniner-kowych.Preparatyzliścibrzozystosowanesątrady-cyjniew chorobachnerek, a także jako środekprze-ciwreumatyczny, przeciwgorączkowy, odtruwają-cy i poprawiający przemianęmaterii. Świeże liście ipączki działają przeciwzapalnie i przeciwbakteryj-nie. Brzozowepączki i liściewchodząw składmie-szanekziołowychipreparatówkosmetycznych.Naj-starszym lekiem brzozowym jest wyciąg z grzybabrzozowego-włóknouszkaukośnego,którymawła-ściwości przeciwzapalne, przeciwwirusowe, prze-ciwbakteryjne i zwiększa odporność organizmu.Współcześniebrzozowedrewnocenionejestwprze-myślemeblowym,papierniczymichemicznym.Wo-doodporną i elastyczną sklejkę brzozową stosuje siędobudowyjachtów,statków,szybowcówisamolotówsportowych. Podczas chemicznego rozkładu drew-nabrzozowegouzyskiwanajestceluloza,którasłużydowyrobupapieruisztucznegojedwabiu.Wprocesiesuchejdestylacjizdrewnabrzozyotrzymujesięwęgieldrzewny, kwas octowy, alkohol metylowy i smołę.W wierzeniach wielu narodów i różnych kultur sąsymbolempoczątku,życia,wiosny, smutku, śmierci,władzy, kary, niewinności, łagodności, miłości, mą-drości, czystości, radości.Wdawnych czasach brzo-za była drzewemmagicznym, niezastąpionym przy„zamawianiu chorób”. „Czarodziejskimi brzozowy-mi różdżkami” wypędzano złe duchy, a także du-chanieposłuszeństwaiuporu.Biciewitkamibrzozo-wymiwłaźniachprzyspieszałokrążenieioczyszcza-łokrew.Prastarym,słowiańskimzwyczajembyłowie-szaniew domachmiotełek brzozowych aby oczysz-czałyzchoróbizłejenergii.Brzozęuważanozadrze-wo dobre, litościwe i „płaczące”, dlatego sadzo-no jąprzygrobach, az chwiląprzyjęcia chrześcijań-stwa stawiano brzozowe krzyże. Brzoza jako sym-bolodradzającegosiężyciapodczasZielonychŚwią-tekozdabiaładomyizagrody,awBożeCiałoproce-syjne ołtarze. Wierzono, że brzozowe gałązki strze-gąpodróżnikówidomostwa,adotykaniebrzozowe-gopniawzmacnia siły i przynosi spokój.Współcze-

N A S Z Ś W I A T

38

Legenda o „Brzozie Mickiewicza”

Poeta żegnając się z ukochaną Marylą, posadził opodal jeziora Świteź młodą brzozę. Po wielu latach, pewnej burzliwej nocy, już po śmierci Mickiewicza,

wiekowe drzewo roztrzaskał piorun. Dziewczęta z okolicznych wsi wierzą, że brzoza wciąż żyje, zaś ta, która ją odszuka, zyska szczęście i urodzi syna – wielkiego poetę.

Podczas Nocy Kupały, miast kwiatu paproci, próbują one odnaleźć „brzozę Mickiewicza”.

śnie potwierdzono, że brzoza i jej drewno ujemniejonizuje otoczenie i przekazuje pozytywne energie.Brzozytotakżeostojaroślinizwierząt.Nabrzozachwijągniazdakosy,kwiczoły,wilgi i remizy,aw ichmiękkichpniachkujądziupledzięcioły.Owoceipącz-kibrzózzjadajągile,czeczotki,cietrzewieigłuszce,zaśzielonepędyłosieizające.Pszczołyzbierająkroplebrzo-zowejżywicyitworząkitpszczeli.Wśródbrzózszuka-jąschronieniatakżechorelubzranionezwierzęta,któ-reocierająsięobrzozowepnielubleżąuichpodnóża.Brzozawrosławpolskikrajobraztak jakstojącesze-regiempośródpólwierzby,czyswojskiebociany.Sa-dzono jąwpobliżudomów,wokółkapliczekiprzy-drożnychkrzyży,zdobiononimidrogi,parki iogro-dy.Częstobrzozysątematempracpoetówimalarzy. Słowobrzozamapochodzenie słowiańskie,używa-nejestwPolsceodXIVwieku.Jejpierwotnebrzmie-nie to berza, a znaczenie „biała”, „biało-czarna”.

– Najokazalsza brzoza brodawkowata w Polsce rośnie w Gdańsku-Oliwie. Ma ponad 180 lat, 26 m wysokości i 320 cm w obwodzie.– Słynne drewno czeczotowe pozyskiwano z wiekowych brzóz, których pnie miały charakterystycznie nieregularne słoje, powstające w wyniku zakłóceń wzrostu drzewa. – Na brzozach często rosną półpasożytnicze jemioły, a grzy-by z rodzaju szpeciak powodują wyrastanie pęków drob-nych gałązek zwanych czarcią miotłą. – Brzozy są odporne na zanieczyszczenia powietrza, dlate-go brzozami obsadzano zniszczone obszary okręgów prze-mysłowych. – Według celtyckiego horoskopu brzoza jest patronką osób urodzonych 24 czerwca w okresie zrównania dnia z nocą. Osoba spod znaku brzozy jest osobą inteligentną, opano-waną, wytrwałą. Słynne Brzozy to Jan Matejko, Ernest He-mingway, Jan Gutenberg.

N A S Z Ś W I A T

Tekst i foto: Anna Worowska

39

AnnaWorowska„BRZOZA”„Brzoza” to naukowo wszechstronna, a zarazem ma-

larska i poetycka „monografia drzewa”.Portrety samotnych brzóz i panoramy z wielo-ma brzozami układają się tuw opowieść o głębo-kichzwiązkachnaturyikultury,wieluwiekówtra-dycji i tychchwil,którychkażdyznasdoznajeco-dziennie.Autorkawykorzystaładokompozycji al-bumu jedynie część swoich zdjęć i obserwacji, ja-kie zbierała podczas wielu wędrówek po polachi łąkach, gajach, lasach i puszczach, mokradłach ipiaskach, drogach i bezdrożach Białostockiej kra-iny. Zmiennew klimacie, bo czasem dokumental-ne,aczęsto impresyjne inastrojowekadry,ukazu-jąbrzozęwjejprzeróżnychwcieleniachirolach,ja-kie odgrywa przy tworzeniu naszego krajobrazu.

Anna Worowska urodziła się i mieszka w Bia-łymstoku. Jest biologiem i pracuje na Uni-wersytecie Medycznym w Białymstoku. Fo-tografuje pejzaż, przyrodę i zabytkową archi-tekturę głównie północno-wschodniej Polski.Jej zdjęcia były publikowane w albumach,książkach, czasopismach, oraz prezentowa-ne na wystawach indywidualnych i zbioro-wych. Zdobyły wiele nagród i wyróżnień wogólnopolskich konkursach fotograficznych.

Fot: Anna Worowska

Niniejszym mamy przyjem-ność zaprezentować al-

bum autorstwa Anny Worow-skiej „Brzoza”. Robimy to z tym większą radością ponieważ Au-torka jest wieloletnim współpra-cownikiem naszej redakcji. Wie-lokrotnie przekazywała nam, a za naszym pośrednictwem Pań-stwu niezwykle interesujące tek-sty, zabarwione pięknymi foto-grafiami. Dziękując Pani Annie za umożliwianie naszym Czy-telnikom systematycznego „wy-glądania przez okno naszego pi-sma” na różnorodny, zadziwia-jący, przebogaty otaczający nas świat przyrody polecamy na-szym Czytelnikom „Brzozę”.

N A S Z Ś W I A T

40

Z klimatologiem - prof. Zbignie-wem Kundzewiczem z Instytu-tu Badania Konsekwencji Zmian Klimatu w Poczdamie - rozmawia Adam KompowskiWyobraźmy sobie rok 2058. Panaprawnuczka, nazwijmy ją Basią,może mieć 20 lat. Będzie jej dużocieplej?Przewidywałbym ocieplenie glo-balneoponad1stopień,awPolscetrochęwiększe,bonapółnocyocie-plenieprzekroczyśredniąglobalną.Mojejprawnuczceniebędziełatwopojeździćzimąnanartach.ŚniegwwiększościPolskistaniesięrzadko-ścią,obiałychświętachBożegoNa-rodzeniabędziemożnapomarzyć.Koniec z wypadami w Tatry nanarty?Będzie ciężko, zwłaszcza w niż-szych partiach gór, na Gubałówcenaprzykład.Cosięjeszczezmieni?Więcej opadów - deszcze, a nieśnieg-przypadnienazimę,amniejnalipiec.Zimazparasolką. Tak.Wleciebędziedużosuchychi gorących dni, a jeśli już spadniedeszcz, to bardzo intensywny. Wmiastach kanalizacja nie będziewstanieodebraćcałejtejwody.Wszę-dzie są ulice, chodniki, parkingi,woda nie ma gdzie wsiąkać. Alemyślę, że Basia będzie mieszkałagdzieśpodmiastem.Domekzogródkiemistrzyżonymtrawnikiem...Chybaniebędzietrawnika.Grożąnamczęstesusze.Jużtegolatatraw-nikiusychały.Basiabędziewięcmiaławogród-kuroślinysucholubne.NieażtakiejakwArizonie,gdziepewienprofe-sorzdumąpokazywałmisukcesyswojejakcji:sugerował,żebymiesz-kańcywmiejscetrawnikówsadzilikaktusy,któresąpiękne.Alezasada

Będziemy uprawiać melony, zbierać brzoskwinie

będziepodobna-niechto,coi takrośniewdanymklimacie,rośniewogródkach.Wtakimogródkuniewieletrzebarobić.Coprawnuczkabędzieupra-wiać?Możepolskiekwiatypolne,makii bławatki. Idealne są kocanki pia-skowe.Albomalwy -wytrzymałe,efektowne i radząsobiezsuszą.AmożeBasiazałożywinnicę?PodSwarzędzembliskoPoznaniajestjużwinnica.Temperatura za kilkadziesiąt latbędzie odpowiednia dla roślinśródziemnomorskich. Brzoskwi-nie imorelebędąunasregularniedojrzewały.ZaczasówBasitomogąbyćbardzopopularnedrzewaowo-cowe.Wogrodachbędziemymogli

uprawiać arbuzy,melony, bakłaża-ny.Wkońcuwiekubędziemymie-liklimattakijaknaWęgrzech.Naszkrajobraz zmieni się. Już się zmie-nia. Pod moim domem w lutymkwitną przebiśniegi i szafirki, a zdzieciństwapamiętam,żezakwita-łydopierowmarcu-kwietniu.AjakibędziedomBasi?Zdobrą izolacją, żeby chłodziłwlecie.Wzimieogrzewaniedomówbędzie mniej potrzebne, ale pro-blemem będą ekstremalne upały,częstszeniżdziś.Nadachubateriesłoneczne?Maływiatrak?Wiatrakniekoniecznie,alebateriesłonecznenapewno.Będąznacznielepsze niż obecnie. Jestem zawie-dziony wolnym postępem w udo-

Foto: Galeria

N A S Z Ś W I A T

41

skonalaniu tych baterii. Ciągle sądrogieinietakznowuefektywne.Na pewno będziew domuwieleurządzeń oszczędzających energięiwodę.Naprzykładpompaciepła,którawykorzystujeróżnicęmiędzytemperaturą głębokopod ziemią atąnapowierzchni.Możesłużyćdoogrzewania domu, podgrzewaniawody.Za pięćdziesiąt lat woda będziebardzodroga.W Japonii jest standardem, żewodapomyciurąktrafiadospecjal-negozbiorniczkaisłużydospłuki-waniaubikacji.Myślę,żeBasiabę-dzie miała taką instalację. To na-prawdęstrasznygrzech,żedospłu-kania toalety zużywamy ogromneilościwodypitnej, drogiej, oczysz-czonej.WIzraelupowszechnieko-rzystasięztzw.szarejwody-takiej,którejniemożnapić,alektórejmoż-naużyćdo spłukiwania toalet czynawadnianiapól.Towodapokąpieli,myciu,popłu-kaniuprania?Tak.Sądzę,żeBasiabędziejejuży-wała.Napewnobędzieteżzbieraładeszczówkędopodlewaniaogród-ka,wodaz rynien trafidospecjal-negozbiornika.CzymBasiabędzie jeździła?Dziśtransport odpowiada aż za jednączwartą emisji gazów cieplarnia-nych.Będzie się poruszała pojazdamibez silnika spalinowego, zapewnerowerem,możebędąjakieśsuperde-skorolkialbohulajnogi,amożeupo-wszechnią się samochody o napę-dziewodorowym,elektrycznymlubsłonecznym?Jestempewien,żebę-dzielepszakomunikacjazbiorowa.Jeśli najważniejsza stanie się re-dukcja emisji dwutlenkuwęgla, towszystkie dotychczasowe kalku-lacje zostaną wywrócone do górynogami.To,cowtejchwilijestnie-

opłacalne, może stać się bardzoopłacalne.–Pozatymwielepodróży jestnie-potrzebnych. Mam nadzieję, żeupowszechnisię teleworking,czylipracanaodległość,przezkomputer.Mógłbym byćw tej chwili w Chi-nach i moglibyśmy przez internetprowadzić tę rozmowę, nawet wi-dzącsięnawzajem.MożeBasiabę-dziepracowaławdomuitylkorazwtygodniujeździładofirmy.AnaurlopBasiapojedzienadBał-tyk?Jakietobędziemorze?Najpierw wiadomość dobra czyzła?Dobra.Za pięćdziesiąt lat Bałtyk będziecieplejszy,średniooprawie2stop-nie.Latemwodabędziemiałajakieśdwadzieściastopni.Azławiadomość?Ścieki spływające rzekami, spłu-kane z pól nawozy powodują, żewmorzu, gdy jest ciepło, rozwija-jąsięglony.Aletenproblemmoże-my rozwiązać. Powstaje mnóstwooczyszczalni ścieków. Wierzę, żekiedy moja prawnuczka osiągniepełnoletniość, problem zanieczysz-czeńwpolskichrzekachbędziejużrozwiązanytak,jakjestrozwiązanywkrajachzachodnich.Alenawet tam jest problem resz-tek nawozów i środków ochronyroślin spływających z pól. Możnawięcwzdłużrzeczekistrumienisa-dzićdrzewa,które tworząnatural-neoczyszczalnie korzeniowe.No itrzebaprecyzyjniedozowaćnawo-zy.I druga zła wiadomość: naszepiękneplaże,niskopołożone,zosta-nączęściowozalane.PoziomwodywBałtykusiępodniesie.Cieplejszawodazajmujewięcejmiejsca.Przy-będzie teżwodyz topniejących lo-dowców,zArktyki,Grenlandii.Helmożestaćsięwyspą.

Będziemy w Bałtyku uciekaćprzedrekinami?Im chyba będzie jeszcze za zim-no.Alekleszczenaprzykład,któreteżkojarząsięzwakacjami,poczu-jąsięcorazlepiej.JestcieplejimamyichwPolscecorazwięcej.Sąaktyw-nedłużej.Dlategotakiechorobyjakborelioza czy odkleszczowe zapa-lenieoponmózgowychbędącorazwiększymproblemem.Ale najtrudniejsze do zniesieniastaną się częste fale upałów. Kilka

dnipoblisko40stopnitotrudnedowytrzymania, zwłaszcza dla star-szych ludzi, których będzie corazwięcej. Mieliśmy próbki takiej po-godyw2003i2006roku.Awlesiebędziemożnaznaleźćja-kieśgrzyby?Nie każdego roku.Nawetwmo-krym 1997, gdy była wielka po-wódź,odpoczątkusierpniabyłosu-cho,bowielkawodaspłynęła,wy-parowała,anowedeszczenieprzy-szły. I grzybów było mało. Oba-wiam się, że tak będzie coraz czę-ściej.Letniedeszczebędągwałtow-ne,ziemianiezatrzymawody.Dziś

Foto: Galeria

N A S Z Ś W I A T

42

mówisię,żenajlepszedninapraw-dziwki to 10-12 września. Takiegostałego święta grzybiarzy już niebędzie,staniesięruchome.Pogodabędziemniejprzewidywalna. A do jakiego lasu Basia będziechodziłanaspacer? Bory iglaste będą zastępowaneprzezlasymieszane.Leśnicyjużte-razstarająsiętorobić,bolasmiesza-nylepiejmagazynujewodę.ZapółwiekudlaPolskibędzie topoważ-nym problemem. Jest coraz mniejmokradeł,bagien.Przybędzieokre-sowychrzek,którymiwodapopły-nietylkoczasami.JakwAfryce.Tak,takierzekinp.wRPAwyglą-dają jak piaszczysta droga, najczę-ściej obrośnięta eukaliptusami. WPolscezresztąjużpodczassuszyw1992 roku niektóremniejsze rzeki,licznestawywyschłyzupełnie.Bojęsię,żeznaczniezmniejszysięliczbajezior,wktórychbędziemożnapo-pływać.Ate,którezostaną,skurcząsię.Natonicnieporadzimy.A klucze odlatujących ptakówznikną z Basi nieba?Może nie bę-dzie im się chciało lecieć na połu-dnie?W tym kierunku to idzie. Przy-lotyptakówsąjużterazwcześniej-sze,odlotypóźniejsze.Aniektórym

ptakomodlotniebędziewcale po-trzebny. Łabę-dzie, żurawie ikosyjużunaszi-mują.A co Basia bę-dziejadła?Fachowcy mó-wią, że najbar-dziej z powodususzy ucierpiąziemniaki. Więczdrożeją. Corazwięcej pól trzeba

będzienawadniać.Jedzenie będziewięc droższe niżteraz.Niekoniecznie. Na przykład ku-kurydzę będzie można uprawiaćwcałymkraju.Basiabędzieteżku-pować jedzenie z zagranicy. Dzię-kizmianomklimatupojawiąsięnaświecienowe,ogromneobszaryrol-nicze.WRosji iKanadziepolabę-dziemożnazakładaćznaczniedalejnapółnoc,niżtojestdziśmożliwe.Tekrajebędąprodukowałyogrom-neilościzbożanaeksport.Alebędąteżobszary,gdziejużnicniebędzierosło.Ludziezgłodubędąmasowo emigrowali do Europy.Tak, i dlatego Basia może miećczarnoskórych sąsiadów.Co praw-dapontonemczy tratwąnajłatwiejdopłynąć z Afryki doWłoch alboHiszpanii, ale na pewnoUnia Eu-ropejska będzie tych emigrantówrozdzielać po wszystkich krajachczłonkowskich.LudziomzAfrykizpowoduzmianklimatuniebędziezresztąunasażtakzimno.UE chce, byśmy dla ochrony kli-matu zgodzili się na duże wyrze-czenia.Warto?Tak, i to dosłownie, opłaci się tonamfinansowo.Możenienam,alenaszym dzieciom i wnukom. Takwynika z raportu lorda Nicolasa

Sterna, brytyjskiego ekonomisty.Kierowanyprzezniegozespółwyli-czyłw2006roku,żejeżeliniepodej-miemyżadnychdziałańwzwiązkuze zmianami klimatu, to możemyoczekiwać co najmniej 5-procento-wego rocznego spadku w świato-wym produkcie gospodarczym. Aochronaklimatubędziekosztowałamniejtylko1proc.światowegopro-dukturocznie.Zapięćdziesiątlatbędziemyżyliwwiększejharmoniiznaturą?Napewno,bostylżycia,któryna-rzuciliświatuAmerykanie,jestab-surdalny. Np. w mieszkaniu czybiurzemusząmieć22stopnie.Jeślijestcieplej-chłodzą.Jeślichoćtro-chęmniej -grzeją.Takniemożna!Marnujemystraszniedużoenergii.Sceptycy mówią, że to nie czło-wiek jest sprawcąglobalnegoocie-plenia. Ale znam badania lodow-ców, z których wynika, że od 650tysięcylatniebyłonigdytakwyso-kichstężeńdwutlenkuwęglajakte-raz.Więc to emisja gazów cieplar-nianychmusibyćprzyczyną szyb-kichzmianklimatu.Jestemprzeko-nany,żewczasachBasisceptykówjużniebędzie.

Foto: Galeria

Foto: Galeria

N A S Z Ś W I A T

43

COŚ O ZDROWIU

y- algi morskie

i srebroAlga to łacińska nazwa „trawy morskiej”, rośli-

ny o wielkim znaczeniu biologicznym. Algi (zwa-ne też wodorostami lub glonami) produkują we wszystkich morzach świata prawie trzecią część całej roślinnej biomasy. Są „wytwórcami” mate-rii organicznej oraz „głównym dostawcą” tlenu na świecie. Stanowią pokarm dla innych organi-zmów, w tym coraz częściej dla ludzi. Dotychczas były wykorzystywane do produkcji żywności, ko-smetyków i lekarstw. Obecnie przyszedł czas na tekstylia. To jest dobra wiadomość dla pacjen-tów, ponieważ właściwości włókien z algami są bardzo korzystne w profilaktyce, a nawet lecze-niu wielu schorzeń, w tym cukrzycowych.

ZdrowaideaMorze–pełnesekretówźródłożycia.Obecnie

niemal wszystkie naturalne substancje wspie-rające zdrowiepochodzą zmorza.Najlepszymprzykładem są algi - rośliny pełne dobroczyn-nychskładników.Tostądwzięłasięideazasto-sowaniabiologicznieaktywnychsubstancjipo-chodzącychzmorzadoopracowaniawłóknaodziałaniuzdrowotnym.Ta idea, po 5 latach badań, doprowadzi-

ła do najnowszej innowacji owielkim znacze-niu praktycznym - połączenia włókna celulo-zowego z algami. Zdumiewające w tym osią-gnięciu jest to, że algiwprowadzone dowłók-na, na dobre zachowują cenne substancje.Na-zwanowegowłókna-SeaCell®-podkreślajegonaturalne źródła:morze (Sea) i celulozę (Cell).Idea rozwiązania jest pozornie prosta: w pro-cesieonazwie„Lyocell”,nabaziecelulozypro-dukowane jest włókno, stanowiące odpowied-nie podłoże dla alg. Algi, jako substancje ak-tywne, sąwprowadzane dowłókien zważne-gopowodu.Jużodpoczątkówmedycyny,szcze-gólnie chińskiej, było wiadomo, że algi są bo-

gate w pierwiastkiśladowe, a ponad-to zostały udowod-nione ich właściwo-ści przeciwzapalnei ochronne oddzia-ływanie na skórę.Obecnie wiemy, żealgi gromadzą bo-gactwo składnikówzawartychwwodziemorskiej. To tłuma-czy wysoki poziomzawartościwewłók-nach SeaCell® wie-lu minerałów, pier-wiastków ślado-wych, węglowoda-nów,tłuszczówiwi-tamin.Budowawłó-kien SeaCell® uła-twia wymianę sub-

44

COŚ O ZDROWIU

stancji pomiędzy tymi włóknami i skórą.Substancje odżywcze, takie jak wapń, ma-gnez, czywitamina E, są stopniowo uwal-niane z włókien na skutek naturalnej wil-gotności i temperatury ciała podczas użyt-kowania.Dodatkowo,innewłaściwościtka-ninwykonanychzwłókienSeaCell®dostar-czająichużytkownikomkolejnychkorzyści,takich jak oddychalność (przewiewność) imiękkość.

Różnemożliwości

Włókno SeaCell® wytwarzane jest wdwóch odmianach o różnych właściwo-ściach.WersjaSeaCell®pure (czyste)ozna-czadziałaniesamychalg.WwersjiSeaCell®activedlazwiększeniaskutecznościdodanosrebro.

SeaCell®pure–czystaprzyjemność

Wyciągizalgnietylkoprzyspieszająleczeniepro-cesów zapalnych skóry, ale również chronią skó-rę przedwolnymi rodnikami, opóźniając jej starze-nie.Dlategoalgiwykazujądziałaniepobudzające,po-mocnewutrzymaniuświeżejigładkiejskóry.Wlicznychtestachprzeprowadzonychwszerokiej

grupieinstytutówbadawczychzbadanoizweryfiko-wanodługotrwałekorzyścizdrowotnewynikającezzastosowaniawłókienSeaCell®.Stosowanew przędzy do produkcji odzieży, tek-

styliów, czy też do wypełniania kołder, włóknoSeaCell®jestbardzokorzystnedlazdrowia. NieodłącznymefektemstosowaniaSeaCell® jestdobre samopoczucie, wywoływane każdorazowoprzy kontakcie użytkownika z tym włóknem. Jestwięcononiekiedynazywane„włóknemdobregosa-mopoczucia”.Cowięcej,wyrobywykonanezwłókienSeaCell® wyglądająwspaniale.Licznebadaniawyka-załybardzodobrezachowaniesięwłóknaSeaCell®podczaswytwarzania i barwieniaprzędzy, zktórejnastępniewykonujesięwyroby.Wartaodnotowaniajest teżdużawytrzymałośćwyrobówz takiejprzę-dzynaprzecieranieirozciąganie.

45

SeaCell®active–pracujedlaCiebie

WersjęaktywnąonazwieSeaCell®activestanowiwłóknoSeaCell®wzbo-gaconesrebrem,októrymjużwstaro-żytnościwiedziano,żemasilnewłaści-wościantybakteryjne.Ponieważniesąznaneżadneskutkiubocznedziałaniaczystegosrebra,zostałoonozastosowa-nejakoaktywatorwprodukcjiwłóknaSeaCell®active. W ten sposób działa-nie alg zostało wzmocnione trwałymi skutecznym działaniem antymikro-bowym (antybakteryjnym i antygrzy-biczym), co zostało wykazane w te-stachprzeprowadzonychwniemieckimInstytucieHohenstein.Bada-niazużyciemkulturbakteriiigrzybówwykonanewUniwersytecieMedycznymwJenierównieżpokazały,żeaktywnewłóknaSeaCell®mająwłaściwościantymikrobowe.Wprzypadkudiabetyków,tewła-ściwościmogą być szczególnieważne z uwagi na problemy skórnewystępującewzespolestopycukrzycowej.Zresztąoddawnasrebrojestskładnikiemopatrunków,przyspieszającychgojeniesięran.Zaha-mowanierozwojubakteriiigrzybówpowodujejeszczeinnykorzyst-nyefekt:neutralizujeprzykrezapachy,dającwspaniałepoczucieświe-żości.

Zastosowania

Podobnie jak SeaCell®pure, aktywnewłókna SeaCell®activemogąbyćwykorzystanenawielesposobów.Jestprzytyminteresują-ce,żewszystkiewynikibadańsąważnenietylkodowyrobówwyko-nanychze100%SeaCell®active,alerównieżdomnóstwamieszanekzinnymiwłóknami,takimijakbawełna,czypoliester.Wwynikutego,cennewłaściwościSeaCell®activeumożliwiajązastosowaniawdużejliczbiewyrobówztkaniniinnychnietkanychmateriałów,takichjak:

•Wyrobymedyczne,wtymskarpetkizdrowotne•Wyrobyhigieniczne•Bielizna•Odzieżsportowa•Odzieżrobocza•Wkładkidoobuwia•Tekstyliadomowe(dywany,pościel,ręczniki)

Wjednościznaturą

Zarówno materiał bazo-wy, jak i substancje aktyw-ne włókna SeaCell® są wy-konane z całkowicie odna-wialnych surowców. WłóknoSeaCell®,posiadającewiele cer-tyfikatów i nagród, jest czymświęcej, niż zwykłą innowacją.ŚwiadcząotymcertyfikatyEco-label(przyjaznedlaśrodowiskanaturalnego) orazEcotex (przy-jazne dla zdrowia) przyznaneprzez Austriacki Tekstylny In-stytut Badawczy. Podobnie, fir-mystosująceSeaCell®otrzyma-ły jużwiele nagród zawyrobyzawierającetewłókna.WPolscepierwszą firmą, która otrzyma-łanagrodęzawyrobyzwytwa-rzane zprzędzy SeaCell®activejestfirmaJJW-producentskar-petekzdrowotnych(nagrodanatargach Diabetica Expo 2007).

Autor:drinż.WłodzimierzLewinWartykulewykorzystano

opracowanieifoto:„Thepowerofseaweedinafiber”firmy

SeaCellGmbH,Germany.

COŚ O ZDROWIU

47

Nadzieja w czosnku Zapewneniewieluwie, żeojczy-zną czosnku są stepy Azji Środko-wej. Dopiero stamtąd zawędrował5000 lat temu do Egiptu, potem doGrecji iRzymu.Byłskładanybogomjakoofiara, a jego lecznicze i dobro-tliwe działanie ceniono powszech-niezarównowmedycyniejakikuch-ni.Pitagorasnazwałczosnekkrólemwszystkichprzypraw.Wiadomo,żeobniżaciśnieniekrwii poziom cholesterolu oraz cukru.Azawieraopróczolejkóweterycznych,witaminyB1iC,takżebiałka,cukryimnóstwosubstancjibakteriobójczychorazzwiązkisiarki. Jedenznich–aliksynaorazwa-nad, którew formie kompleksówwdużej ilości występują w czosnku,gdy były podawane doustnie zwie-rzętomdziałałydokładnie taksamo,jak leki tradycyjnie stosowanew le-czeniucukrzycy(wtymrównieżin-sulina).Wynikibadańnazwierzętachwskazują,iżmetodatajestskutecznazarównodlacukrzycytypuIorazII. Pomimodynamicznego rozwojumedycyny i farmacji–wXXIwieku–nadalniemaskutecznejmetodyle-czeniachoróbmetabolicznych,wtymcoraz powszechniej chorobą, trakto-wanąobecniejakoglobalnaicywili-zacyjna.Naukowcy japońscy, zKyoto Phar-maceuticalUniversity,KyotoMedicalCenterorazSuzukaUniversityofMe-dical Science, których prace koordy-nował profesorHiromu Sakurai od-kryli,iżkompleksyaliksynyorazwa-naduzawartewczosnkuspełniające-chy leku, którymoże stać siępierw-szymdoustnymlekiemzarównodlaosóbchorychnacukrzycętypuI,jakitypuII.Wobuprzypadkachcukrzycy,gdydoustnie podano kompleksy aliksy-

ny oraz wanadu poziom glukozy wekrwiobniżałsięznacząco.Zeksperymentówwynika,iżobec-ność tych substancji powoduje w ko-mórkachchoregonacukrzycęurucho-mienie kaskad metabolicznych zwią-zanychzprzemianąglukozyorazna-stępuje aktywacja wytwarzania en-zymów, które ułatwiają komórkom jejwchłanianie. Wedługnaukowców,odkryta sub-stancjamaszansęnapolepszeniejako-ściżyciamilionówludzinacałymświe-cie,dlategoteżobecnieprowadzonesąstaraniamającenacelu jaknajszybszerozpoczęcietestówklinicznych.

(J.N.)

zwiększa ryzykocukrzycy u mężczyznStres

Podatność na stres, który objawia się depresją, stanami lękowymi czy bez-sennością, zwiększa ryzyko cukrzy-cy u mężczyzn, ale nie u kobiet - wyni-ka ze szwedzkich badań, o których in-formuje pismo „Diabetic Medicine”.Naukowcy z Karolinska Institutet prze-badali 2.127 i 3.100 kobiet urodzonych w latach 1938-1957. Osoby, które na po-czątku badań miały prawidłowe stęże-nie glukozy we krwi zostały poddane te-stom oceniającym poziom stresu psy-chicznego. Pod uwagę brano ich skłon-ność do lęku, objawy depresji, apatię, problemy ze snem i uczucie zmęcze-nia. Po 8-10 latach wszystkich przebada-no pod kątem występowania cukrzycy.Okazało się, że mężczyźni, którzy prze-żywali najsilniejszy stres psychiczny byli ponad dwukrotnie bardziej narażeni na cukrzycę, niż panowie zestresowani naj-mniej. Nie miało to związku z innymi czyn-nikami ryzyka cukrzycy, jak wiek, wskaź-nik masy ciała, rodzinne predyspozycje

do cukrzycy, palenie, aktywność fizycz-na i sytuacja społeczno-ekonomiczna. Nie zaobserwowano podobnej zależno-ści między stresem a ryzykiem cukrzy-cy u kobiet. Jak tłumaczą autorzy pracy, różnice te mogą wynikać z tego, że pod wpły-wem stresu mózgi kobiet i mężczyzn w inny sposób regulują gospodarkę hor-monalną. Depresja może też odmiennie wpły-wać na zachowanie obu płci, np. na die-tę i aktywność fizyczną. Wiadomo, że kobiety i mężczyźni mają inne strate-gie radzenia sobie ze stresem. „Podczas gdy panie ujawniają swoje napięcie psychiczne i objawy depresji, to pano-wie mniej chętnie przyznają się do ta-kich problemów i są bardziej skłonni, by radzić sobie z nimi poprzez nadużywa-nie alkoholu, narkotyków lub angażu-jąc się w inne niezdrowe aktywności” - wyjaśnia prowadzący badania prof. An-ders Ekbom. źródło: Onet.pl

Foto: Galeria

COŚ O ZDROWIU

48

Każdachorobamaswójzapach.Oddechjestwizytówkąstanu

naszegoorganizmu. W zapachu wydobywającym się z ust bądźunoszącym się nad skórą znajdują się bowiemzwiązki chemiczne produkowane przez komórkiniemalcałegociała.Podczaschorobyorganizmwyt-warza więcej niektórych substancji. Na przykładu chorych z zaawansowaną cukrzycą w oddechujest dużo acetonu, który pachnie jak zgniłe jabłka.Chorobynerek objawiają się zaś nadmierną ilościązwiązków aminowych i azotu przypominającychodórzepsutychryb.Otym,żechoryorganizmpachnieinaczej,wiadomobyłooddawna.JużwstarożytnejGrecjiHipokrates,uważany za ojca medycyny, wiedział, że podczasoględzinchoregonależypowąchaćjegooddech.Jed-nakdopieroniedawnouczenizaczęliszukaćsposo-bu zidentyfikowania substancji znajdujących sięwwydychanym powietrzu czy wydzielanych przez

skórę pacjentów. Pierwszy zajął siętymamerykańskichemikLinusPau-ling, laureatNagrodyNobla. Jużwlatach70.XXwiekuprzeanalizowałskład chemiczny ludzkiego od-dechu. Wykorzystując chromato-grafgazowy,urządzeniepozwalającerozdzielićmieszaninę związków chemicznych na po-jedynczeskładniki,stwierdził,żewwydychanympo-wietrzuznajdujesięokoło300substancji,któremożnawykorzystać do diagnozy medycznej. Związki tepowstająwwynikuróżnychprocesówmetabolicznych,

zachodzących w komórkachorganizmu i przedostają siędo krwi. Stamtąd trafiają dopłucipowietrzaznajdującegosię w pęcherzykach. Dlategomożna je wykryć w wydy-chanympowietrzu.Dziśucze-ni szukają związków chemi-cznych,któresącharakterysty-czne dla określonej choroby,

tzw.biomarkerów.Gdybyudałoimsięstworzyćczułynoswykrywającytesubstancje,diagnozowaniechorób,nawet tych najcięższych, jak nowotwory, stałoby sięłatwe i szybkie, bowynikbyłbyznanywkilkanaścieminut. Badania prowadzą zespoły naukowców na całymświecie.DrMichelleGallagherzMonellChemicalSen-sesCentrewFiladelfiibadaskładchemicznypowietrzaunoszącegosięnadskórąchorychnaczerniaka.Uczo-napobrałapróbkigazówznadnowotworuiporównała

ichskładchemicznyzpowietrzemunoszącymsięnadzdrowymi tkankami. Okazało się, że zdecydowanieróżniłysięoneilościąniektórychzwiązków. Z kolei drMichael Philips zMenssana Researchw New Jersey opracował urządzenie analizujące od-dech pacjentów po przeszczepie serca. Wskazujeono, czy organ się przyjął, czy też zostanie odrzuco-ny przez organizm chorego. Biomarkerów typowychdladanejchorobyszukająteżpolscyuczeniwramachmiędzynarodowegoprojektuonazwieBAMOD,któregokoordynatoremjestprof.AntonAmannzUniwersytetuMedycznegowInnsbrucku.Pracaminaszychnaukow-ców kieruje prof. Bogusław Buszewski, szef KatedryChemiiŚrodowiskowejiBioanalitykiWydziałuChemiiUniwersytetuMikołajaKopernikawToruniu.Profesor

Łowcyoddechów

COŚ O ZDROWIU

Foto: Galeria

Foto: Galeria

49

współpracuje z zespołem: mikrobiologami, którychbadania koordynuje prof. Hanna Dahm, szefowaZakładuMikrobiologii UMK, oraz lekarzami onkolo-gamiigastrologaminaczelezprof.MarkiemJackows-kimzKatedryKlinikiChirurgiiOgólnej,Gastroenter-ologiznej iOnkologicznejCollegiumMedicumUMK.W poszukiwania biomarkerów zaangażowani są teżfizycy i informatycy. Uczeni na podstawie oddechupacjentapróbują rozpoznawać rakapłuc iukładupo-karmowego.Pracująteżnadmetodąszybkiegoidenty-fikowania bakterii orazmonitorowania substancji ty-powychdlarakaprostatyiszyjkimacicy. Cała trudnośćwykrywaniachoróbzapomocąza-pachówpoleganadokładnympomiarzeilościirodza-ju związków chemicznychwwydychanym przez or-ganizmpowietrzu lubwydzielanymzapachu.Wtymceluuczeninajpierw„łapią”oddechpacjentadospec-jalnychpułapek-włókienogrubościludzkiegowłosapokrytychpolimerem,którywychwytujeposzukiwanesubstancje.Następniezwiązkianalizowanesąwspec-jalnych urządzeniach, a wynik porównywany jest zpróbkąoddechuosobyzdrowej.Czasamijesttoskomplikowane.Wprzypadkucho-rych na raka płuc uczenimuszą porównywać próbkioddechuzarównopalaczy,osóbnigdyniepalących,jakitych,którerzuciłynałóg.Wpowietrzuwydychanymprzez chorych na raka palaczy znajduje się bowiemwięcejzwiązkówniżwoddechuosóbdotkniętychno-

wotworem, ale niepalących. Trzeba więc stwierdzić,które związki pochodzą z dymu papierosowego, aktóresąoznakąchoroby.Zabiomarkeryrakapłucuc-zeniuznalim.in.izopren,toluen,izomeryksylenu.Zapomocą serii szczegółowychpomiarówmożna takżezidentyfikować bakterie chorobotwórcze żyjącew or-ganizmiepacjenta.Każdaznichwydzielabowiemty-powedlasiebiegazy. Uczeniopracowująwłaśnietestynaobecnośćbak-terii Helicobacter pylori, która sprzyja powstawaniunowotworu układu pokarmowego, Do tej pory lek-arze i mikrobiolodzy pobierali próbki w celu wyko-nania tzw. posiewu, czyli hodowli i identyfikacji po-branych szczepów bakterii. Analiza zajmowała imnawet90godzin.Natomiastoznaczanienowąmetodątrwa zaledwie 12-15 minut. Być może w przyszłościuda się wykorzystać ten sposób analizy do wykry-wania zakażeń bakteryjnych, także tych, któreprowadzą do rozwoju sepsy, trudno gojących sięran czy wstępnego diagnozowania narządów rod-nych kobiet i mężczyzn. Szukają bowiem zapachow-ych biomarkerów raka prostaty oraz szyjki macicy. Według prof. Bogusława Buszewskiego stworze-niemetodydiagnostykichoróbnapodstawiezapachumożezająćjeszczekilkalat.Alegrajestwartaświeczki,bo w medycynie profilaktyka i szybka diagnoza topołowasukcesu.Aczasjestbezcenny.

Magdalena Frender „Newsweek” (opr. J.N.)

COŚ O ZDROWIU

Foto: Galeria

50

ZDROWO JEŚĆ

Od wieków wiadomo, że odpowied-nia obróbka żywności - gotowanie, sma-żenie, wędzenie, kiszenie, solenie i su-szenie, ale także dodawanie przypraw iziół oraz innych składników – zdecydo-wanie poprawia jej smak, wygląd, za-bezpiecza przed szybkim zepsuciem. Rozwój cywilizacji spowodował, żeszczególnie w ostatnich kilkudziesię-

ciu latach poznano szerzej ogromneilości roślin i organizmów, mogącychmieć zastosowanie w przetwórstwieżywności.Specjaliścizfirm,któreofe-rująmieszanki przyprawowe i dodat-kifunkcjonalnedożywnościtwierdzą,że substancje z nich uzyskiwane wy-korzystywanesąjakododatkifunkcjo-nalne–wedługnomenklaturyurzędo-wejsątodozwolonesubstancjedodat-kowe oraz substancje pomagające wprzetwarzaniu.Metodęprób ibłędównaszych antenatów zastąpiono anali-zą,testamibiochemicznymiiżywienio-

wymi pozwalającymi zawczasuocenić ichwartość,przydatnośćtechnologiczną i przewidywa-ny wpływ na jakość żywności,atymsamymnanaszezdrowie,szczególnie że na różnego ro-dzajudietyskazani sącierpiącynacukrzycę,nadciśnienie,miaż-dżycę,otyłość, ale takżeci,któ-

rzychcąpoprawićswojąsylwet-kę,cokolwiekbyśmyprzeztoro-zumieli. W dziedzinie tej funk-cjonuje wiele mitów, niedopo-wiedzeń czy wręcz fałszywychinformacji, a większość spowo-dowana jest przez niewiedzę. Dodatki mają spełniać okre-ślone funkcje technologiczne,np.przedłużaćtrwałośćżywno-ści, żeby unikać zatruć pokar-mowych,astosowanenależycieprzez producentów żywnościspełniajątewarunki,nienaraża-jąckonsumentanażadneuchy-bieniazdrowotne.

Mendelejewpalcówwtymniemaczał

Przeciętny konsument ozna-czenie„E”naetykiecieproduktutraktuje bardzo nieufnie. Tym-czasemsymboltenwrazzesto-jącą za nim liczbą mówi nam,że dany dodatek podlega stałejkontroliprzezpowołanedotegocelu instytucje. Zgodnie z obo-wiązującymi w poszczególnychkrajach przepisami, wszyst-kie substancje dodatkowe mu-szą być poddawane szczegóło-wym,wielokierunkowymbada-niom, zanim trafią na listę do-zwolonych substancji dodatko-wych i otrzymają odpowiednie

oznaczenie. Badania i kontrola to tak-że monitorowanie ewentualnych za-grożeń,któremogąujawniaćsięwrazzrozwojemnauki.Oczywiścieniemo-żemywykluczyć, że czegoś o danychdodatkach nie wiemy. Odpowiednieprzepisyokreślająwarunkizastosowa-niakażdegododatkuiwielkośćmaksy-malnejdawki, gdyż istniejewielenie-

zbędnych dla zdrowia substancji, jakniektóre mikroelementy czy witami-ny rozpuszczalne w tłuszczach, któ-re jednakwnadmiarzemogąbyćtok-syczne. Jest też obowiązek deklaro-wania na etykiecie, jakie dodatki zo-stały użyte. Zdecydowana większośćsubstancji dodatkowych, stosowanychdo produkcji żywności, jest pozyski-wana z roślin i zwierząt jadalnych ioddawnaobecnychwnaszymmenu.

Kilka przykładów: jabłka – pektyny E440; cytryny – kwas cytrynowy E330; soja – lecytyny E322; alginian, karagen od E400 do E407 – odznacza się dużą aktywnością biologiczną, surowcem do produkcji tego zagęszczacza i sta-bilizatora jest chrząstnica kędzierza-wa i inne wodorosty; agar–agar E406 – substancja żelująca, której głównym składnikiem jest trudno przyswajal-ny przez człowieka cukier galakto-za. Agar–agar wytwarzany jest z kra-snorostów wydobywanych głównie u wybrzeży Japonii, ekstrahowany z tych roślin morskich obecny jest m.in. we wszystkich żelkach, galaretkach i dżemach; wosk pszczeli – E901; gazy: azot E941, argon E938, hel E939, tlen E948; kwasy: octowy E260 powszech-nie obecny w marynatach, mlekowy E270 niezbędny w kwaszonych grzy-bach. Swoje oznaczenie E ma każda witamina: kwas askorbinowy, czyli

Ile jest wosku w mięsie ?

Foto: Archiwum

51

witamina C – E300, ryboflawina, wi-tamina B2 – E101, – tokoferol, witami-na E – E307, czy karoteny – E160. Wie-le spośród dodatków ma funkcje pro-zdrowotne, jak choćby likopen (E160d), barwnik pomidorów, który zmniejsza ryzyko raka prostaty, czy lu-teina (E161b), odpowiedzialna za po-wstawanie obrazu na siatkówce oka.Obecniesubstancjedodatkowe,zuwa-ginaichogromnezaletytechnologicz-ne, sąpowszechnie stosowanewpro-dukcjiżywności.Umiejętneiracjonal-ne stosowanie dodatków funkcjonal-nych dajemożliwość osiągania nieba-gatelnychkorzyściekonomicznychpo-przez zwiększenie wydajności, skró-cenie procesu technologicznego i ob-niżenie kosztów produkcji, a tym sa-mym zmniejszenie ceny produktówspożywczych – twierdzą fachowcy.Profity są także technologiczne. Do-zwolone substancje dodatkowe speł-niająłącznieponad20funkcji techno-logicznych, mających wpływ na wy-gląd,smak,strukturę,soczystośćiwie-leinnychcechorganoleptycznychi ja-kościowychgotowychproduktów.Sto-sowanie różnorakich dodatków za-inicjowało opracowanie nowych roz-wiązań technologicznych, wykreowa-nie zupełnie nowychproduktów spo-żywczych, tak zwanej żywności wy-godnej; koncentratów, liofilizowanych(odwodnionych)zup,ziemniaków, so-sów,ciast,kremów,itp.Itojestprawda. Umożliwiając regulowanie zawar-tości składników odżywczychw pro-duktach spożywczych, komponowa-nie diet wysoko- bądź niskoenerge-tycznych, wzbogacających lub ogra-niczających udział składników nie-pożądanych, dodatki mają korzyst-ne działanie żywieniowe, dietetycz-neiprozdrowotne.Itoteżjestprawda.Alekażdymedalmadwiestrony.Doogromnejilościwysokoprzetworzonejżywności dodawany jest cukier jakokonserwant lub poprawiacz smaku,

dłość? Taka ilość potencjalnych kon-sumentów jest nie do pogardzenia.

Winnajestcywilizacja?

Wielkie korzyści dla producentów ikonsumentów powodują nieustannyrozwój produkcji dodatków oraz po-szukiwanieichnowychtypów,alenie-sie toze sobą takżezagrożenia.Możetobyćpresjanaszybkiewdrażanieno-wychpreparatówbez ichdokładnegoprzebadania,niedopracowane techno-logie ich wytwarzania, niedostatecz-nemetody badawcze, nieprzestrzega-niewarunków idawekzastosowania,niedopełnianiewłaściwychwarunkównadzoru technologicznego, sanitarne-go i medycznego czy wreszcie, świa-domelubnie,omijanieprzepisów,sto-sowanie niewłaściwych dawek i pro-cesów technologicznych przez produ-centów i przetwórców dla dodatko-wychkorzyściekonomicznychifinan-sowych.O tym, że zdodatkami trze-bapostępowaćzrozwagą,mówiBogu-sława Masłowska, właścicielka firmyprodukującej koncentratynaturalnychprzyprawwproszku i ichmieszanki,dodatki funkcjonalne dla przemysłu

do produktów mlecznych wle-wasię regulatorykwasowości izagęszczacze jakskrobiamody-fikowana,pochodnecelulozy,le-cytynęsojowąiinne,cowprzy-padkutwarogów,sałatekoróż-nym składziewarzyw i innychproduktów białkowych, odbie-ra im charakterystyczny smak,a w dodatku konsument niewie, z czego wyprodukowanoten zagęszczacz. Spośród środ-kówżelującychmogątobyćwo-dorosty ale równiedobrzewie-przowina. Chorzy na cukrzy-cę pilnie czytają etykiety pro-duktów, którymi chętnie uroz-maiciliby swoją dietę, ale wie-luproducentówinformuje jedy-nie,żeproduktzawierasubstan-cje słodzące. Jakie, lichowie!Aprzecieżcukiertoteżsubstancjasłodząca.Czynieprościej było-by poinformować, że smakołykmożebyćspożywanyprzezcho-rychnacukrzycę, coupewniło-byzainteresowanych,żeprodu-centpomyślał oponad2milio-nach cierpiących na tę przypa-

Foto: Archiwum

ZDROWO JEŚĆ

52

mięsnego,posypki smakowedo chip-sówiprażynekorazmieszankiidodat-ki funkcjonalne do produkcji potrawmięsnych.Przyprodukcjistosowanesąwzmacniaczesmakuizapachu(gluta-miniansodu,guanylansoduorazino-zyniansodu);przeciwutleniacze(kwasaskorbinowy, askorbinian sodu orazizoaskorbiniansodu);polifosforany(dosolanek);aromatynaturalne;oleoryzy-ny(naturalneskoncentrowanewyciągizprzyprawjednorodnych–np.pieprz,papryka, czosnek, itp.) Firma posia-dawdrożonysystemHACCP(HazardAnalysis and Critical Control Point –Analiza Ryzyka i Kontrola PunktówKrytycznych. System powstał w USAwlatach50.ubiegłegowieku.WPolsceobowiązuje od momentu wejścia doUniiEuropejskiej. –przyp. J.N. ), któ-ry ma na celu zapewnienie czystościhigienicznej produktów spożywczychprzeznaczonych dla konsumentów,spełnia wszystkie wymogi sanitar-ne związane z produkcją spożywczą,na wszystkie produkty posiada nor-

ku zaledwie 10 proc. ludności świa-tażyłowmiastach,w2050matobyć70 proc. Wraz z rozwojem aglomera-cji ipowstawaniemnowychmetropo-lii oraz innymi zmianami cywiliza-cyjnymi zmieni się sposób konsump-cji.Mieszkaniecwsi lubpozamiejskiejrezydencji będzie w stanie wyhodo-waćsobiekurczakaczygęś,którąpo-temzabijeiprzyrządzi,używającchoć-by tylkosoli iprzyprawzprzydomo-wegoogródka.Czegonie zje, schowaw lodówce lub zamrozi. Ale comożezrobić zahukany urzędnik, banko-wiec, księgowy, biznesmen, adwokatczykierowcamiejskiegoautobusu,ma-jącykrótkąprzerwęnalunch?Pójdziedo najbliższego fast foodu i zadowo-li się jakimświeśmakiem, parówką onieokreślonym smaku, chińską zupkązersatzemsmakuwtorebce,naszpry-cowanym schabowym albo czymś,co do końca nie wiadomo czym jest.

Czyjestalternatywa? Pytanie jestważne.Czyistotnieniedasięprzygotowaćpachnącegotymcoproduktwydzielawsposóbnaturalny,atrakcyjniewyglądającego,smakowite-godaniabezużyciadodatkówdożyw-ności? Oczywiście, że da się. Ale czyznajdziemynatoczas?Jeżeliprzeciętnymieszkaniecmetropoliiprawiepołowędobyspędzapozadomem,togdyprze-kręcakluczwdrzwiachniemożewy-powiadaćsakramentalnego„mójdomjestmoją twierdzą”,bomając rodzinę,musipoświęcić jejniecoczasu, trochęluzu i intymności zostawić sobie, od-począć w ukochanym fotelu, pogapićwtelewizor,wreszciewyspaćsię.Noijużniemaczasuabypółtorejgodzinyczekaćażupieczesiępysznawołowi-naalboschab.Kupujewięcwmarkeciemrożonkęzkonserwantamialboinne-go„gotowca”,wrzucadomikrofalów-kiizakilkaminutma„towszystko”nagorąco.Ikołosięzamyka.Dzieńjakcodzień,nomoże„gotowiec”będzieinny.

my zakładowe (zatwierdzone–mimożeniema takiegoobo-wiązku) oraz aktualne badaniamikrobiologiczne i fizykoche-micznedo tychnorm,mimożeteż nie ma takiego obowiązku.-Gwarantujemy,żeżadnepa-rametry nie są przekraczane,a wiele z nich, np. polifosfora-ny,stosowanesąw50proc.do-puszczonej normy, ponieważuważam, że jeżelimożna unik-nąć dodawania maksymalnychdawek polifosforanów, nale-żytozrobić.Jeżelimożnastoso-waćaromatynaturalne, torów-nież nie należy stosować syn-tetycznych. Takie podejście jestoczywiście mniej ekonomicz-ne,aleniewszystkodasięprze-liczyć na maksymalny zysk. Dlaczego jednak tak się sta-ło,że„E”zagościłniepodzielnienanaszychstołach?Jedenzpo-wodów to zmiana naszego sty-lu życia. Na początku XX wie-

Foto: Archiwum

ZDROWO JEŚĆ

53

Jednakdodatkówniestosujesiętylkodożywnościgotowejczyinstant.Widzieliśmyjużwmediachprzykłady„zwiększaniawydajności”wędlinnaprzykładpoprzeznastrzykiwanieichwodązsubstancjamijąwiążącymi.Tupojawiasięinnyproblem–rynek.Dodatkimająbezsprzecznywpływnaja-kośćproduktówimożnadomniemywać,żebędzieonrósł,chociażwielefirmw reklamie swoich produktówdeklaruje, że są one „bez konserwantów”.Jeżelikonsumencichcąkupowaćproduktytanie,muszązgodzićsięnato,żeichjakośćbędzieniższa.Oczywiścieszynka„bezkonserwantów”jestowieledroższa,(producencisąprzekonani,żetymhasłemskusząnasdoza-kupu),możeteżwyglądaćmniejatrakcyjnie,alezatowędzonabędzieniewsubstytuciedymu,leczwwędzarnizprawdziwegozdarzenia,ajejobjętośćpouwędzeniubędzieznaczniemniejsza.Producentkosztemtegowłaśnie„ubytku”mięsamusipodnieśćjegocenę.Hasło„bezkonserwantów”ozna-cza,żewprodukcieobniżonozawartośćwody,atoznacznieprzedłużawspo-sóbnaturalnyczasjegoprzydatnościdospożycia.Wystarczy–dladoświad-

miotu, najważniejsze jest, by sprawo-wano nad tym ścisłą kontrolę, a kon-sument posiadł minimum informacjinatentemat.Wartowięcwiedzieć,żenp.niemającynicwspólnegozchemiąwoskpszczeli tosymbol–E901,wita-mina C to E300, a witamina B2 kry-jesiępodsymbolemE101,żeE160dtolikopen, węglowodór nienasycony obudowie podobnej do kauczuku na-turalnego, należydo rodzinynatural-nych pigmentówwystępujących u ro-ślin izwierząt, jest jednymzprzeciw-utleniaczy, posiada właściwości chro-niąceorganizmprzedlicznymichoro-bami(m.in.zawałserca,chorobyneu-rologiczne),aprzedewszystkimprzedrakiem, że E100 to kurkumina, orga-niczny związek chemiczny, barwnikroślinny, czerwony lub pomarańczo-wy, który występuje w szafranie in-dyjskim, roślinie rosnącej na Wscho-dzie,używanejjakoskładnikprzypra-wy curry, itd. To przydatna wiedza. Oczywiściemożebyćtak,żedzisiajjemy coś, co za kilka lat, wraz z roz-wojem nauki, może okazać się szko-dliwe lubwręcz trujące. Biegliwme-dycynie twierdzą, że na coś trze-ba będzie jednak kiedyś umrzeć.

Opr. Janusz Niczyporowicz

czenia–kawałek„szynkibabuni”zwielkiegokoncer-numięsnegopołożyćobokkęsa„szynkibabuni”zfirmyprodukującejmetodamitradycyjnymiizakilkadnizo-baczymy,którą„babunię”chcielibyśmyskonsumować. Faktem jest też, że czasami można nabyć wędli-ny będące nimi tylko z nazwy. Jeżeli kilogram kieł-basy, reklamowanej na bilbordach, kosztuje nie-wiele ponad 5 zł, to z czego ona jest zrobiona? Le-piej wiedzieć, czy lepiej nie wiedzieć? Ten dylematmusi rozstrzygnąć sam konsument, a więc Ty i Ja. Ale tudochodzimydo zderzenia trzech aspektów:–uczciwościproducentów, rynku, awięc ile jesteśmyw stanie zapłacić za wysoką jakość oraz naszej wie-dzy,bota–pozaogólnympotępieniem„E”–jestbar-dzoniska.Itotetrzyczynniki,niedodatkidożyw-ności,mająrealnywpływna jakośćżywności.Dodat-kitojedynienarzędzie.Wedługopiniiznawcówprzed-

Foto: Archiwum

Foto: Archiwum

ZDROWO JEŚĆ

54

Truskawkisąidealnenaprzeziębienieikłopotyztrawieniem.Zobacziletrzebaichjeść.35kcalTruskawkisąniskokaloryczne-100gramsurowychowocówtotylko35kilokalorii,podwarunkiem,żejemyjebezcukruibitejśmietany.Mogązpowodzeniemjeśćjenawetosobychorującenacukrzycę.Zjedzcodzienniepółkilograma,aochroniącięprzedprzeziębieniem,wiosennymzmęczeniemikłopotamitrawiennymi.Piękneczerwoneowocekuszą,ażemożemysięichnajeśćdosytatylkowtymmiesiącuwartosięgnąćpoświeżutkietru-skawki.Najlepszesątezdomowegoogródkaalbokupione„ubabci”mającejtylkokilkałubianek.Truskawkatonicinnegojak...przypadkowamieszankadwóchgatunkówpoziomekpochodzącychzAmeryki.WXVIIwie-kueuropejscyogrodnicyposadzilijeoboksiebieidoszłodokrzyżowegozapylenia.Uzyskanawtensposóbroślinazaskoczyłaich–takichwielkichowocówniewytwarzaładotychczasżadnapoziomka!Okazałe,smakowiteisoczystenowepoziomkistałysięrewelacjąnawystawachgrodniczych,poczymtrafiłynastołynaj-znakomitszychosóbidostałynowąnazwę.

MIŁOSNYOWOC

Czerwonykolorisercowatykształtszybkoskojarzyłysięzmiłością.Owocepoczątkowouważanozaafrodyzjak.IcośwtympewniejestskorokrólFrancjiLudwikXIV,którymiałkilkanaściekochanekilicznepotomstwo,uwielbiałtruskawki,cozostałoodnotowanenawetwoficjalnychdokumentachhistorycznych.TakżeweFrancjiistniałatradycjaprzyrządza-niazupytruskawkowejdlanowożeńców-przysmaktenmiałpobudzićichlibidoizachęcićdoigraszek.Dodziśniektórzyuważają,żejeśliktośprzepołowitruskawkęipodzielisięniązeswymwybrankiemlubwybranką,wkrótcetedwieoso-bypołączygorąceuczucie.

DOBRENADIETĘ

Porcjatruskawekzjedzonanaczczotonajlepsze,comożezafundowaćsobieosobanadiecie.Dziękienzymomspalają-cymtłuszczsoczysteowoceprzygotująorganizmdoszybkiegotrawienia.Najlepiejjeśćjejużodrana,botrawienieowo-cówzaczynasięwustach,akończywjeliciecienkim.Kiedyowocesąpodawanepoposiłku,naprzykładnadeser,wżo-łądkublokująjetrawionenajpierwbiałkaitłuszcze.Natomiastjedzonenaczczoodrazudziałająnaukładtrawienny.Truskawkitakżeorzeźwiająidodająenergiinacałydzień.Opłukane,dokładnieosaczoneirozdrobnionetruskawkimoż-nadodaćdopłatkówzbożowychichudegojogurtu-tozastrzykwitamin,białkaiwęglowodanówdającychsiłęprzezcałydzień.

I DLA URODY

Truskawka,uważanadawniejzasymbolWenus,rzymskiejboginipięknaimiłości,marównieżwpływnanasząurodę.Owocedziałająodżywczo,bakteriobójczoiściągająco.Idealnienadająsiędomaseczekdomowejroboty,stosowanychdoskóryzniszczonejiprzesuszonej.Kosmetyczkipolecająkilkamaseczek,którezpowodzeniemmożnazrobićwdomu.Wybielającapowstanie,gdydotru-skawekdodamyodrobinęoliwyipokryjemypapkątwarznakilkanaścieminut.Odświeżającątotruskawkizmieszanezodrobinąbardzomocnegonaparuzzielonejherbatyimiodempszczelim.Nawilżająco-antybakteryjnąmaseczkęrobisięrozgniatającowocezkrememnawilżającym.Samerozgniecionetruskawkistosujesięrównieżjakośrodekprzeciwkopiegomiprzebarwieniomtwarzy.

Źródło: Echo DniaTruskawkowe zdrowie

Chceszuniknąćprzeziębieniaiinnychchorób?Jedztruskawki

ZDROWO JEŚĆ

55

Mus owocowo-jogurtowy

50gtruskawek1owockiwi125mljogurtunaturalnegokilkalistkówświeżejmięty(dodekoracji)

Truskawki i kiwi obrać i gru-bopokroić.Owocewłożyćdodużegonaczynia,wlaćjogurtizmiksowaćnagładko.Przełożyćmusdopojemnika,którynadajesiędozamra-żania,nagodzinęumieścićwzamrażalniku.Następnieponowniechwilęmikso-wać,łyżkąnałożyćdoszklanekiprzybraćlistkamimięty.

Makaron z twarogiem i truskawkami

2plastrybiałegotwarogupółtłustego1/2szklankijogurtu40dagtruskawek½laskiwaniliimakaron(bardzodużemuszle)1łyżeczkaolejulistkiświeżejmiętysól

Makaronugotowaćaldentewlekkoosolonejwodziezdodatkiemoleju,odcedzićiodstawićabyostygł.Truskawkioczyścić,opłukać,osączyć.Częśćowocówrozgnieśćwidelcemlubzmiksować.Pozostałeowocepokroićwćwiart-ki.Twarożekrozetrzećzjogurtem,dodaćdoniegozmiksowaneowoceićwiartkitruskawek.Laskęwaniliiprze-kroićwzdłuż,nożemzebraćzawartośćześrodkajednejpołówkilaski,dodaćdomasytwarogowejiwymieszać.Nadzienienałożyćdomuszli,udekorowaćlistkamimięty.

Tarta owocowa Ciasto: Wypełnienietarty:

•250gmąki •1budyńśmietankowy“Słodkachwila”•125gzimnegomasła •1galaretkaowocowa•5łyżekcukrupudru •dowolneświeżeowoce•5łyżekzimnejwody

Wykonanie:

•Mąkęprzesiaćdomiski,dodaćpokrojonenakawałkimasłoorazcukierpuder.Rozetrzećmasłopalcamirazemzmąką.Skrapiaćciastowodą,pojednejłyżce,krótkowygniataćażbędziegładkie,łączącskładniki.Uformowaćkulę,zawinąćwfolięiwłożyćdolodówkinaminimum30minut.•Nagrzaćpiekarnikdo200stopni.Stolnicęlekkoposypaćmąkąirozwałkowaćnaniejplacekośrednicywiększejniżformanatartę.Formęośrednicy23-26cmwyłożyćciastem.Spódponakłuwaćwidelcem.Brzegiformyiciastamoż-naprzykryćpaskiemfoliialuminiowejabynieopadłopodczaspieczenia.Piecokoło30minutnazłotykolor,ostudzić.•Wyłożyćchłodnybudyń,ułożyćświeżeowoce,zalaćtężejącągalaretką(ugotowanąw2/3ilościwodypodanejwprzepisienaopakowaniu).

Foto: Galeria

Foto: Galeria

Foto: Galeria

Foto: Galeria

ZDROWO JEŚĆ

56

N ó ż e l e c

Dlawieluostatnierewelacjeotym,żezaledwietrzyprocentBrytyjczykówuży-waprzyśniadaniuświętejstołowejtrój-

cy-łyżki,nożaiwidelca-oznaczaćmogłytylkojedno:na-szacywilizacjachylisiękuupadkowi.Wistociejednakcho-dzioto,żerozstaliśmysięzsetkamilatmozolnychćwiczeńiekwilibrystyki.Nożeiwidelcestałysięnaprzestrzeniwie-kówgroźnąbronią zaprojektowaną tak, byustawiać „in-nych” naodpowiednim szczebluspołecznejdrabiny.Wwiekachśrednichrycerzmusiałwyrąbywaćsobieszacunekmieczem,jegonastępcyzrozumielijednak,żetensamefektmożnaosiągnąć,zapraszająckogośdodomunaobiad.Stądjużtylkomałykroczek,krótkidoskokalbopodskok(oczy-wiścienigdyzwidelcemwdłoni)doepokiedwardiańskiej,gdynabrytyjskichstołachpyszniłysięzastępysztućców,

przyczymkażdyzaprojektowanyzostałwspecyficznyspo-sób,byposługiwaniesięnimbyłojaknajmniejintuicyjne.Naprzykład imrzadziejużywałosięwidelcaz jegonaturalnąwklęsłością skierowanąkugórze, tymbardziej zwiększałosięswojeszansenaponownezaproszenie.Najwięcejzaka-zówirytuałównarosłowokółnoża,otaczanegonajwiększączciąspośródsztućców.Jakomłodszybratbojowegomiecza,nóżfalliczniechwiałsięnaboki,cobyćmożetłumaczy,dla-czegokobietywśredniowieczuzniechęcanodoużywaniagoprzystole.Efektbyłtaki,żegdyobokniesiedziałusłużnymężczyzna,paniemusiałyzniżaćsiędonieprzystającegoda-momogryzaniakości.Wczasachwspółczesnychrodzajenożyiichpłcioweko-notacje zostały w pełni skodyfikowane. W XVIII wiekulordChesterfield kładł do głowy synowi, że prawdziwe-godżentelmenazawszemożnapoznaćpotym,jak(iczym)kroi przy stole. Sto lat później słynna Isabella Mary Be-eton(autorkapionierskiegopodręcznikasztukiprowadze-niadomu)spisałaszczegółoweinstrukcje,jakposługiwaćsięnożemtak,bywszyscywokółwiedzieli,żeotomajądoczynieniazosobąaspirującądoklasywyższej.Łyżkizichokrągłądziecinnąbuzią tozupełnie inny temat.Łatwo jepolubićidlategopewniesąjedynymsztućcem,którydajesięwprezencie.Ufreudystówłyżkasymbolizujetroskliwąmatkę.

Zkoleiwidelectojejnieznośny,marudnysynaleknienawidzącyojca-nożaizazdrosnyomamę-łyżkę.Zhistorycznegopunktuwidzeniawidelecpojawiłsię stosunkowo późno: w renesansie pozostawałniewidoczny,bowielunotabli traktowałogo jakonieistotnązabawkęiwolałojeśćpalcami.Gdytylkojednakwyższesferyprzekonałysiędowidelcaizaczęłygoużywać,poprzeczkapowędro-wałajeszczewyżej.Czegonajlepszymdowodem,wedługMargaretVisser,autorkiklasycznejpozy-cji„TheRitualsofDinner”(„Kolacyjnerytuały”),byłopojawieniesięnożadoryb.Jegoostentacyjniepłaskikształtitępybrzegposłużyłyzakanwęwie-lukawałówkrążącychwśródprzedstawicieliwik-toriańskiejklasyśredniej,którachciałazawszelką

cenępokazać,żezdajesobiesprawęztego,jakda-leceplebejskitozwyczajkroićpstrągazwykłymno-żem.Nowenarzędziesłużyłododelikatnegopod-ważania i odrywaniamięsaod rybiej skóry, choćnajwiększesnobyrobiłyto,cozawsze:pałaszowa-łypstrągadwomawidelcami.Takotonożedorybstałysięprzedmiotemwestchnieńtych,którzynieodziedziczylipobabci srebrnej zastawy, leczbylizmuszenikupowaćwyrobyzfabrykiwSheffield.Pojawieniesięzatemhybrydynożaiwidelca,czy-linóżelca-zangielskiegoknork-powinniśmypo-witaćzradością.Wielewskazujenato,żebędzietojedynysztuciec,jakimbędziemyposługiwaćsięwprzyszłości.Szerokie,ostrościętezewnętrznezębypełniąfunkcjęnoża,podczasgdywewnętrznepo-zwalająnawygodneprzenoszeniepożywieniazta-lerzadoustbezobawyoichskaleczenie.Nóżelecmożnateżtrzymaćnamodłęamerykańskąwpra-wejdłoni.Wostatecznymrozrachunkunajbardziejliczysię jednak to,żenowysztuciecobalawszel-kiehierarchieizacieraspołecznegranice.Wolnyodklasowychżądz,jestjedynym,nawskrośdemokra-tycznymnarzędziemdojedzenia, jakiewymyśliłaludzkość.

Kathryn Hughes „The Guardian” (opr: J.N.)

F E L I E T O N

Centrum MedyczneNiepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej

„BetaMed” BEATA DRZAZGAInformujemy o BEZPŁATNEJ opiece pielęgniarskiej

(w ramach umowy z Narodowym Funduszem Zdrowia) nad chorymi, którzy ze względu na istniejące problemy zdrowotne

wymagają udzielenia systematycznych świadczeń w domach.Świadczenia udzielane są we współpracy z lekarzem rodzinnym

oraz lekarzami innych specjalności zlecającymi opiekę.

Oddziały:

http:/www.betamed.pl

40-065 Katowiceul. Mikołowska 100A/802tel./fax: (032) 258 27 90kom. 0 502 242 898

41-800 Zabrzeul. H. Sienkiewicza 36tel./fax: (032) 373 60 13kom. 0 503 081 761

48-100 Głubczyceul. Mickiewicza 63tel./fax: (077) 485 24 50 kom. 0 503 081 823

43-600 Oświęcimul. Garbarska 1/11tel./fax: (032) 258 27 90 kom. 0 503 081 808

15-062 Białystokul. Warszawska 23tel/fax: 085 741 60 50kom: 519 114 259

34-300 Żywiecul. Kopernika 5a tel./fax: (033) 861 23 23kom. 0 503 081 759

47-220 Kędzierzyn Koźleul. Harcerska 2f/2tel./fax: (077) 483 39 22 kom. 0 503 081 828

41-219 Sosnowiecul. Rydza Śmigłego 7 tel. (032) 263 13 12kom. 0 503 081 836

45-368 Opoleul. Ozimska 48b tel./fax: (077) 442 53 05 kom. 0 503 081 786

31-553 Krakówul. Cystersów 16/10kom. 0 664 648 888 kom. 0 664 648 888

25-759 Kielceul. Paderewskiego 4b tel./fax: (041) 345 70 37 kom. 0 515 190 177

58

Tradycyjna japońska receptura.

Udoskonalona formuła.

Moc antyutleniaczy.

- Oczyszcza organizm z wolnych rodników i toksyn - Zmniejsza zmęczenie i spowalnia procesy starzenia - Poprawia funkcjonowanie układu immunologicznego - Pomaga organizmowi pokonywać alergię - Skutecznie oczyszcza organizm podczas odtruwania i odchudzania - Zwiększa wytrzymałość psychiczną i fizyczną

„Jeśli chcemy w pełni wykorzystać nasz naturalny potencjał

samouzdrawiania, musimy jedynie wspomóc zdolność

organizmu do antyutleniania.”

Teruo Higa

a zdrowie cukrzyca

Documents