Түсіндірме хат

050119 «Шетел тілі: екі шетел тілі» мамандығы даярлаужүйесінде «Шетел тілдерін оқытудың қазіргі әдістемес» курсыпрофильдік пәндердің бірі болып табылады. Осы курстың мақсаты:студенттерде ұлттық тіл білімінің даму перспективасы мен қазіргіжағдайы, қазіргі жалпы орта мектептердің оқушыларына шетелтілдерін оқыту процесін ұйымдастыру заңдылықтары туралы көзқарасқалыптастыру.

«Шетел тілі екі шетел тілі» мамандығының мемлекеттік білімстандарты бойынша. Шетел тілдерін оқытудың қазіргі әдістемесі»пәні лабораториялық практикумдермен қамтамасыз етілу қажет.Лабораториялық практикумдердің негізгі мақсаты: инновациялықоқыту Технологияларын тиімды және шығармашылық тұрғыданқолдану дағдыларын қалыптастыру, ғылыми ізденіс жұмыстарынжүргізу, белгілі оқу жағдайларында өзінің оқыту тәжірибесінде шетелтілін оқыту үрдісінің негізгі заңдылықтарын қолдану.

Осы міндеттерді орындау үшін лабораториялық практикумдердешынайы оқу үрдісін модельдейтін (үлгілейтін) жағдайларды тудыру.Қазіргі кезеңдегі шетел тілін оқытудың жалпыдидактикалықұстанымдарының бірі болып жеке тұлғаға бағытталған оқыту болыптабылады.

Осындай оқытудың негізінде оқу үрдісінің қатысушыларыменбарлық компоненттерінің өзара тең байланыс жатыр. Оқушы өзініңоқу барысында белсенді қатысушы субъект болып табылады, алмұғалім сабақта фасилитатор, кеңесші, көмекші және қатысушырөлінде болады. Мұғалімнің белсенділігінің, маңызды аспектісі – әр-бір оқушының интеллектуалдық қабілеттерін, әлем туралыконцептуалдық білімдерді, сөйлеу тәжірибесі, оның жекеерекшеліктерін, қажеттіктерін, мотивтерін есепке алу, шетел тіліндегіқарым-қатынас барысында өзара әрекеттестіктің әр – түрліформаларын құру. Жоғарыда айтылған келесіні талап етеді:мұғалімнің арсеналына шығармашылық тапсырмаларды кіргізу,оқушылардың өзіндік интеллектуалдық, және сөйлеу – ойлаубелсенділігін арттыратын және жұмыстың интерактивтікформаларымен тәсілдерін, оқу үрдісінің барлық қатысушыларыныңнәтижелі әрекеттестігін болжау, өзінің тілді меңгерудегі дара жолынәр-бір оқушыға ұғынуға көмектеседі. Осындай тәсілдермен, отандықжәне батыстық әдістемешілердің пікірі бойынша жобалы жұмыстар,еркін пікірсайыстар, симуляция, рөлдік және іскер ойындар, мәселелітапсырмалар т.б. болып табылады. Сонымен, «Шетел тілдерін

3

оқытудың қазіргі әдістемесі» пәні бойынша жүргізілетін зертханалықжаттықтыру сабақтарында «Шетел тілі: екі шетел тілі»мамандығының студенттерінде өздерінің келешек оқытушытәжірибесінде жұмыстың әртүрлі интерактивтік формаларын қолдануқабілеттілігін және дайындығын қалыптастыру қажет. Шетел тіліноқыту теориясын ғылыми облыс ретінде оқу үрдісінің құрулуыныңзаңдылықтары туралы, ауызша және жазбаша қатынастыңдамуындағы, шетел тілдері оқытудағы ең нәтижелі технологиялартуралы жалпы түсініктеме қалыптастыру қажет. Лабораториялықжұмыстарға арналған әдістемелік ұсыныстар ГОСО және «Қазіргішетел тілін оқытудың әдістемі» пәннің 050119 «Шетел тілі: екі шетелтілі» мамандығының типтік бағдарламасы негізінде құрастырылған.

Әрбір лабораториялық жұмыстарға арналған әдістемелікнұсқаулар келесі құрылым компоненттерден тұрады; тақырыптар,мақсаттар, талқылауға арналған сұрақтар, глоссарий, тірек конспекті,ұсынылған әдебиет тізімі, өздік жұмысқа арналған тапсырмалар.

4

1 Шетел тілдерін оқыту әдістемесінің теориялық негіздері

1.1 Лабораториялық жұмыс (4 сағат)

Жұмыс мақсаты:1) шетел тілдерін оқыту әдістемесі ғылыми ретінде, шетел тілін

оқытудың қазіргі жүйесінің компоненттік құраммен мәселелер тобыретінде студенттерді таныстыру;

2) шетел тілдерін оқытудың қазіргі жүйесінің концептуалдықнегізгі туралы студенттерде көзқарас қалыптастыру.

Талқылауға арналған сұрақтар:1) шетел тілдерін оқытудың жүйесі оның компоненттік құрамы;2) шетел тілдерін оқытудың қазіргі жүйесінің концептуалдық

негізі.

Глоссарий

Қатынас сферасы – коммуникативтік жағдаяттардыңжиынтығы, адамның сөйлеу қажеттілігінің бірізділігімен,әңгімелесушілер арасындағы қарым-қатынаспен ерекшеленген.

Іскерлік – сөйлеу қызметіне қабілеттілікті жүзеге асырудықалыптастыру (есту-айту, сқйлеу, оқу, жазу) шетел тіліндегі қарым-қатынас жағдайында алынған білімдер мен дағдылардың негізіндешартталған.

Дағды – тілдік құбылыспен жасалатын әрекет,автоматтандырылған дағдыға дейін жеткізілген

Оқудың ұстанымдары: шетел тілін оқыту стратегиясынсебептейтін негізгі жайы.

Оқытудың әдісі – бағыттардың біріне негізделген және нақтыбір тәсілге сүйенуші, осы бағытқа типті оқудың қорытынды үлгісі;

Туынды тілдік тұлға – Адамның басқа тілдері қатынастыңмәдениетаралықдеңгейдегі қабілеттіліктерінің жиынтығы.

Коммуникативтік біліктілік – Қатынасты жүзеге асыруқабілеттілігі, олармен ойымен ауысуға әртүрлі жағдайларда басқақатысушылармен әрекеттестік барысында және қатынас мінез –құлықын таңдай отыра, қатынастың аутентикалық жағдайына барабар.

Тірек конспекті:1) шетел тілін оқыту жүйесінің компонентік құрылымына;

1) шетел тілін оқыту мақсаты;2) оқытудың мазмұны (пәндік және процессуалдық

аспектілері);

5

3) оқытушының (мұғалімдік) оқыту қызметі;4) оқушының оқулық қызметі;5) тілді оқытудың ұстанымдары, әдістері, тәсілдері,

құралдары.Әдістеменің ғылыми ретіндегі ерекшелігі және оның пәндік

объекті саласының өзгешелігі, тең құқықты бола және автономдымінез – құлық, бір-біріне өзара ықпал... және өзара корреляция етеді.

Шетел тілін оқудың қазіргі кезеңнің мақсаты – мәдениетаралықдеңгейде қатынаса алатын және қатынасқа қатыса алатын (қатынастытілейтін) оқушының тұлғасын қалыптастыру.

Оқушының туынды тілдік тұлға ретінде мінез – құлықтыңқалыптасуы мәселесі жөнінде, күрделі интегративтік біртұтастықтықұрастырады, каммуникативтік біліктілікке ғана емес жәнемәдениетаралық біліктілікке апарар.

Шетел тілін оқытудың стратегиялық мақсатының көп аспектілігіжәне күрделілігі прагматикалық, педагогикалық және когнитивтікқажеттілікті талап етеді;

Оқудың мазмұны –педагогикалық мақсатты тұрғыданинтерпритациялайтын, штоқ категориясы ретінде ұғынылады.

Шетел тілдерін оқудың мазмұны категория ретінде ұғынылады;Шетел тілдерін оқудың мазмұны мұғалімнің оқытушылық қызметінеқатысты, оқулық материал, сонымен қатар оның меңгеру процессінқұрастырады. Оқудың компоненттік құрамының мазмұнынаәдестемешілердің ынтымақты пікірімен, мынандай категориялар,оқудың мақсаты, пәндік аспекті (қатынас сфералары: тақырыптар,мәтіндер, тілдік материал, елтану білімі), және іс жүргізуші аспекті(дағдылар, іскерліктер, компенсациялық іскерліктер) кіреді.

Оқудың ұстанымы – осы заңдылыққа сәйкес, пәннің оқужүйесі тиісті даму және жұмыс жасау. Шетел тілдерге оқытудыңөңдетілген ұстанымдары – шетел тілдерін оқытудың қазіргі үрдісінеүлгі жасау ашық үрдіс сияқты, мұғалім жағынан директивтікті алаотырып және оқушы жағынан оқу мазмұнын қабылдамау. Оқу урдісінетән ашықтық, тұлғалық бағдарланған бағытты болу тиіс, білдіреді осыурдістің орталығында оқушының көпмәдениет тұлғасы тиісті орнынаболу қажет. Жоғарыда айтылғанмен орайлас, өте маңызды шетелтілдерін оқытудың жалпыдидактикалық ұстанымдардың бірі болыптұлғалық – бағдарлық бағыттылық келеді. Сондай оқу негізіндебарлық оқулық үрдістің барлық қатысушыларының тең құқықтықәрекеттестігі жатар, сонымен қатар өзара келісужәне оқулық үрдістіңбарлық компоненттерінің (құрамдарының) әр алуан динамикалықөзара байланыстырады.

6

«Мұғалім – оқушы» қарым – қатынас (өзара байланысы)серіктестік (серіктік) принциптарынан салынады (құрастырылады),бірге қызметте және ынтымақтастықта негізі салынған, жалпымақсатқа жетуіне бағытталғандардың. Оқу үрдісі пашың мінез-құлықжәне әрекеттестіктен хабардар болады, мүмкіншілікпен әрбіроқушының мақсаттары, себептері, назарлары, тиімді көрінетінстратегия, сонымен мұғалімнің кәсіби қызметінің стилі жәнеерекшелігі.

1970 жылдардың басында лингвистикада тіл талдауы әлеуметтікжәне функционалдық аспектілеріне бұрылу болды. Лингвистикалықзерттеулер айқын айтылған прагматикалық бағыттылық алады. Сөйлеуқатынасын талдаудың жаңа парадигмасын ең алдымен сөйлеуқызметінің теориясы және сөйлеу актілердің теориясықұрастырылады. Тап осы парадигма қатынас құралуарыныңжалпылық мәселелерін және білімдерін коммуниканттардың ақиқатшындықтың нақты ақиқат шешім істеді. Мынау әдістемелікавансценасына сондай феноменды ұсыну ескертеді коммуникативтікбіліктілік сияқты. Коммуникативтік біліктілік ұғым немесе сөйлеуқатынасқа қабілеттіліктер толақтыру (байыту). Қатынас үрдісі оларғасәйкес тек қана хабарды қабылдау және тапсыру сияқты, соныменқатар серіктер аралыққа көңіл болуды жөнге салуымен сипатталады.Маңызды деңгейде маңызды рөль ақпараттың ағын, қарым-қатынасдеңгейде – әлеуметтік (паралингвистік және экстралингвистік)факторлар ойнайды. Лингвистикада томға тезис ұсынылады,қатынасқа қабілеттілік дамуы тек қана дамумен шектеле, алмайдытілдік қабілеттілік тілдік құралдар және ережелер нақты тілзаңдарымен олармен сәйкесттікте болу. 1970-1980 жылдардыңлингвистикалық зерттеулердің айқын айтылған прагматикалықбағыттылығы әдістеменің жалпы концнпциялы позициялары ғылымретінде және шетел тілдерге оқу технологиясында көрсетілген.Әдістемелік тәсілдер (амалдар) айқын коммуникативтік өзгешілікке иеболды. Тілге оқыту барысында мынау радикалдық бұрылуды қажететті, тап осы үрдістің көздеуі – коммуникативтік біліктіліктіқалыптастыру, ал кейінірек және оқылатын тілде қатынасқақабілеттілік, жағдайлық және жекелік факторларды есепке алаотырып, басқа тілде сөйлеудің ерекшелігіне айқындайтын. Сөйтіп,әдістемешілер лингвистердің артынша (ізімен) нақты сөйлеу қатынасжағдайларда әлеуметтік және функционалдық аспектілерін қолдануыұсынады.

Сонымен қатар ескерту қажет, қазіргі әдістемелік ғылым,экстралингвистік жағдайларға және басқа тілдегі қатынас

7

жағдайларына, субъектілердің тұлғаларына, олардың әлем туралыбілімдеріне үлкен назар аударады. Бұл шетел тілін оқытудың қазіргіәдістемесінің мәдениеттілікті бағыттайды.

Өздік жұмысқа арналған тапсырмалар

1. Шетел тілдерін оқытудағы қазіргі кезеңдегі мазмұнын жәнемақсатын анықтамасын әдебиетте ұсынылған әдістемелікұстанымдарды талдаңыздар.

2. Қатынас сфераларын ерекшелеңіздер және олардың әрбірінеқысқаша мінездемені беріңіз.

3. Мәтіндердің үлгілерін талдаңыздар, орта мектепте шетелтілдерге оқыту барысында қолданылатын және мәтіндердің үлгілердіңөзара байланыстардың тақырыппен және қатынас мақсаттарменүлгілерін келтіріңіздер.

4. Туынды тілдік тұлғаның үлгісін суреттеп айтыңыздар адамдаболатын басқа тілді меңгеру барысындағы процесстерді есепке алаотырып.

5. Қазіргі шетел тілін оқыту әдістемесінің пәндік – объектыоблысын құрастыратын мәселелердің щеңберін жалпылаңыздар.

1.2 Лабораториялық жұмыс (4 сағат)

Жұмыс мақсаты:1) студенттерді шетел тілдерін оқытудың урдісін

ұйымдастырудың қазіргі ұстанымдармен таныстыру;2) шет тілдерін оқыту үрдісі барысында студенттерде

категориялардың амал және әдіс арасында әрекеттесуі өзара байланыстуралы көзқарас қалыптастыру.

Талқылауға арналған сұрақтар:1) шетел тілдерге оқыту үрдісінің ұйымдастырудың қазіргі

амалдары;2) шетел тілдерге оқыту теориясындағы әдіс және амал

арасындағы арақатынас мәселесі.

Глоссарий

Оқыту тәсілі – анау немесе басқа әдіс арқасында оқудыңбастаушы, басым ойларын стратегия түрінде.

Жаттығу стратегиялары: ол әрекеттер және операциялар, алужәне хабар сақьауының үрдістерін ыұшамдау мақсатымен

8

оқушылармен қолданылатын, оны жадтан шығару, сонымен қатаржиналған хабармен пайдалану процестерінің пайдалану.

Когнитивтік стиль – тану үрдісін орындау барысындағы айқынтәсіл, әлемді тану жолы.

Қатынас – танырлық және аффективті – бағалалы мінез –құлықты ақпаратты тапсыру және хабарлау, білімдермен, дағдыларменжәне іскерліктермен екеу немесе көбірек адамдардың сөйлеуәрекеттестіктің барысында айырбас.

Тірек конспекті:1) оқу амалы сәйкес (лайық) тіл теориясына сүйенеді – оқудың

лингвистикалық негіздерін және оқу (оқытудың) теориясы – оқудыңдидактикалық негіздері, отан әдістемесінде үш компоненттіқарастырады, оқудың амалын анықтаушы, лингвистикалық,дидактикалық, психолингвистикалық оқу негіздері. Оқуға ыңғай –барлық компоненттердің барысын білдіреді. Бұл жағдайда сөз оқудағыбағыт туралы сөз қозғалады, барлық әдістеме арналған тап осынегізделген ғылымдарға сүйенуші.

Белгілі тәсілдер, шетел тілдердің оқытуына маңызды ықпалынжасаған,болып бихевиоризм (Б. Скиннер), когнитивтік тәсіл (Дж.Брунер, У. Риверс), құрылысты тәсіл, табиғи тәсіл, (С. Крашен иТ.Тэррел).

Осымен арайлас оқудың жаңа мақсатын ұсынуымен – қатынасқұралы ретінде тілді меңгнру – 1970 жылдарда Ұлыбританияда шетелтілдерге оқуға қатынас коммуникативтік ықпал пайда болды(Брумарш, Уидоусон, ж.б.)

Шетел тілдерін оқытудағы коммуникативтік ықпалға (амал)сәйкес нақты каммуникация ерекшеліктерін ескере отырып, ал оқупроцесі негізінде нақты қатынас үлгісі жату тиісті, каммуникациямақсаттарында тілді нәтижелі пайдалану үшін сондықтан тіл жүйесінене (грамматиканы және лексиканы білу) иелік. Коммуникативтікықпал әртүрлі сөйлеу функцияларын меңгеруді болжайды, яғниіскерліктерді құруы барысында мынау әлде анау каммуникативтікинтенцияны айту (өтінішті, келуссі, шақыру, қабыл алмау, кеңес, кінәқою және т.б.) Қазіргі шетелдік және отандық әдістемеде кеңтаратылған тағы бір амалдың бірі, тұлғалық – бағытталған амал шетелтілдерін оқытудағы. Ол оқытылатындардың дара ерекшеліктердіңесебінде құрылады, тұлға ретінде өзінің ерекшеліктері, әуестіктеріжәне қызығушылықтары. Атап өту қажет, тілді меңгеру қызметінжүзеге асыру тәсілі, әрбір оқушыға тән. Осы саладағы негізгі жетістікболып зерттеу және әртүрлі оқулық стратегиялардың өңдеуі келеді,оқушылардың оқу барысында пайдалынатын. Р. Оксфорд 62 оқу

9

стратегияларын белгілейді, оларды оқу топқа ұсақтайды: негізгі жәнеқосалқылар. Тұлғалық – бағытталған амалдың шеңберінде кейбірәдістемешілер радикалдық көзқарасқа ұстанады, оқушылардыңдербестігіне оұу барысындағы қатысты. Олар оқу барысындаоқушылардың толық дербестігін және автономиясын құптайды.

Гуманистік амал, соңғы он жылдарда, сонымен қатарпсихологияда гуманистік бағытта негізделген. Ол оқушыныңсезімдеріне, ойларына меңгерудің, тәрбиелеудің және даму барысындасүйенеді, сонымен қатар когнитивтік процесстерге, әлемді танудықамтамасыз етеді өзін-өзі тануды және оқуға жағдай жасайды. Тап осыамал жауаптылық сезімді тәрбиелеуді қажет етеді және оқушылардыңшығармашылығымен ой бастандыққа шек қоюын теріске шығарады.

2) әдіс және амал арақатынас мәселесі пікірталасты болыпкөрінеді. Отан әдістемешілер және шетелдік зерттеушілердіңкөпшілігі есептейді, оқудың амалы негізгі қалаушы рөльді атқарадыжәне басым оймен жаңа әдіс құрылу барысында.

Атап өту жөн, не бір және анау әдіс бір неше амалдарға сүйенеалады, ал бір және анау амал әртүрлі әдістердің негізі болуы мүмкін.Сонымен аудиолингвалдық әдіс бихевиористік бағыт, құрылым тәсілі,сонымен қатар мұғалімге және сөйлеу қызметтің өніміне бағытталғантәсілдер іске асатын оқудың сондай үлгісі болып табылады. Өзкезегінше, құрылым тәсілде сондай әдістер негізделген,аудиовизуалды, физикалық әрекеттерге тірек әдіс және басқа да қазіргітәсілдер сияқты. Әдіс және амал (тәсіл)өзара байланысқа, олардыңараларында қатты, тұрақты бекітілген бағындырулар олар үшін жоқ,оларға тұрақты әрекеттестік тән. Тәсілдердің белгілі қиыстыруы жаңаәдіс жасауына ертіп әкеледі. Сонымен қатар үлгілер болады, қашанәдіс, оқуда қолданылған, бірақ теориялық ақырына дейін зерттелгенемес болатын, оқуға жаңа тәсіл өңдеуіне арналған қоры болып қызмететті, бұдан былай жаңа әдіс жасауына ертіп әкеледі. үлгі ретіндекрашеннің табиғи тәсілін атауға болады, теориялық зерттеулердіңнәтижесінде пайда болды әдістемедегі белгілі табиғи (натуралдық)әдістің негізіне және нақ осы шақта каммуникативтік тапсырмаларәдісін өңдеуіне маңызды ықпалын жасауды көрсетеді және басқа дақазіргі әдістердің қатарын әдістемешілер зерттеушілер томға пікірдіынтымақты айтады, барлық оқу шарттарына арналған даусыз дұрысжәне нәтижелі әдіс болмайды, және әртүрлі амалдарды ұстанымдардықиыстыру қажеттілігі туралы сөйлейді (әңгіме жүргізеді), жәнеәдістердің әртүрлі элементтерінің оқу ерекшілігін есепке ала,сондықтан да, не нәтижелі бір шарттарда, басқа оқу шарттарындақарама – қарсы нәтижелі бола алады.

10

Өздік жұмысқа арналған тапсырмалар

1. Шетел тілдерін оқытудың қазіргі амалдарының (тәсілдерінің)негізгі ерекшеліктерін сипаттаңыз: сондай ақ коммуникативтік жәнетұлғалық –

2. Барлық үш амалға, жалпылама болатын ұстанымдар(принциптарды) талдаңыздар.

3. шетел тілдерін оқытудың негізгі әдістерін атаңыздар, жәнеоларға қысқаша тарихи шолу істеңіздер (жасаңыздар).

4. Шетел тілдерін оқытудағы бар амалдармен әдістердің өзарабайланыстарын айқындаңыздар. Мысалдар келтіріңіздер.

5. Шетел тілдерін оқытуды анықтаушы амалдың (тәсілдің)коммпоненттерін талдаңыздар.

2 Басқа тілде мәдениаралық қатынасқа оқыту әдістемесі

2.1 Лабораториялық жұмыс (4 сағат)

Жұмыс мақсаты - студенттерде коммуникативті-мәдениаралықбіліктілік және оның құрылым компоненттерінің мәні туралымағлұмат қалыптастыру.

Талқылауға арналған сұрақтар: 1) коммуникативті-мәдениаралық біліктілік туынды тілдік

тұлғаны қалыптастырудың көрсеткіші ретінде, коммуникативті-мәдениаралық біліктіліктің негізгі кампоненттері.

Глоссарий

Коммуникативті мәдениаралық біліктілік - тіл арқылықатынасты жүзеге асыру қабілеттілігі және әртүрлі жағдайда өзараәрекеттестік үрдіс барысында басға қатысушылар мен, тілдік жәнесөйлеу нормаларының жүйесін дұрыс қолдана отырып жәнекоммуникативтік бағытты таңдай отыра, қатынастың аутентикалықжағдайына барабар.

Лингвистикалық біліктілік – сөздің бөлігін жәнеграмматикалық ережелерін білу, лексикалық бөліктерін саналы сөзсөйлеуге (пікір айту) өзгерту.

Социолингвистік біліктілік – тілдің формалары менқұралдарын бідей қолдану және таңдау қабілеттілік, қатынастыжағдайы мен маұсатына байланысты, коммуникацияның

11

қатысушыларының әлеуметтік рөлдері, қатынаста кім партнер (серік)болады.

Дискурсивтік біліктілік – әртүрлі коммуникативтік сөзсөйлеудің түрлерін түсіну қабілеттілігі, сонымен қатар жалпылы,қисынды және логикалық сөз сөйлеудің әртүрлі функционалдықстильдерін құру (мақала, хат, және т.б.); сөз сөйлеудің үлгісінеқұралдарды таңдауын қалайды.

Стратегиялық біліктілік – вербалдық жжәне вербалдық емесқұралдар (стратегиялар), каммуникация (қайта сұрау, ым, мимика т.б.)өтпеген жағдайда адам оларды қолданады, егер?

Социомәдениеттік біліктілік – тіл тасушының (ілегерінің)мәдениет ерекшеліктерін білу, олардың әдет, салт-дәстүр, этикет жәнежүріс-тұрыс ережесі, түсіну шеберлігі және қатынас үрдісінде оныбарабар қолдану, басқа мәдениет өкілі (иесі) бола отырып.

Әлеуметтік біліктілік – дағды мен тілек басқаларменәрекеттестікте болу, өзіне сенімді болу және өзінің жеке күшінекаммуникацияны жүзеге асыру барысында сонымен қатар басқабіреуге көмектесу шеберлігі қатынасты қолдау, өзін оның орнына қоюжәне жағдайларды орындау (жеңіп шығу) қатынастағы серіктертүсінбеу процессінде пайда болатын.

Тірек конспекті: «Біліктілік» термины Н.Хомскийлингвистикаға орай енгізді, тіл жүйесін білуді, қатынастың шынайыжағдайларында оның меңгергеннен айырықша көрсетеді(белгілейді).

Біртіндеп шетелдік, содан кейін отандық әдістемеде Хомскийдіңлингвистикалық біліктілікке қарама-қарсы әдістемелік термин икаммуникативтік біліктілік пайда болды. Каммуникативтік біліктілікадамның тұлғалық мінездімесі болмайды; оның қалыптасуы қатынасурдісінде байқалады. Каммуникативтік біліктіліктің келесі түрлерінерекшелейді:

а) лингвистикалық біліктілік;б) социолингвистикалық біліктілік;в) дискурсивтік біліктілік; г) стратегиялық біліктілік;д) социомәдениеттік біліктілік;е) әлеуметтік біліктілік.Коммуникативтік – мәдениаралық біліктіліктің қалыптасуы

басқа тілдің кодын меңгеру және өзара байланыста адамның мәдениеттәжірибесін дамытудың жүзеге асырылады, сонымен қатаршығармашылық іс-әрекеттің тәжірибесі. Коммуникативтікмәдениаралық біліктіліктің қалыптасуы оқушы тұлғасының дамуынабайланысты қарастыру қажет, оның қабілеттері мен дайындығын,

12

кооперация қстанымдары негізінде мәдениет диалогтарында қатысу,өзара құрметтеу, мәдениет айырмашылықтарына төзімділік жәнемәдени кедергілерді жеңу.

Атап өту қажет, мәдениаралық біліктілк ұғымның түсіндірудебіртұтастық жоқ. А. Кнапп – Поттхофртың позициясы (көзқарасы) еңқолайлы болып көрінеді, сол бойынша мәдениаралық біліктіліктекелесі құрылым кампоненттері бар: 1)аррективтік ; б) когнитивтік; в)стратегиялық;

Аффективтік компоненттің негізгі құрастырушылары болыпэмпатия және толеранттық табылады. Когнитивтік компоненттіңнегізінде туған мәдениет және оқылатын тіл елінің мәдениет туралыбілімнің синтезі жатыр, сондай ақ мәдениет пен коммуникация туралыжалпы білім. Сонымен қатар, стратегиялық компонент өзініңқұрамына оқушының вербалдық, оқу және зерттеу стратегияларыненгізеді. Сонымен тек қана мәдениаралық біліктілік және оныңкоммуникативтік өзара байланысы туынды тілдік тұлғаныңқалыптастығының көрсеткішінің бірі ретінде бола алады. Бұндай пікірмынындай ахуалға негізделген, мәдениаралық біліктілік басқасоциомәдениеттің әлем суретін ұғунымен байланысты, басқалингвоэтносоциумның мағналық нысанасын тану, қатынастағымәдениет араларындағы айырмашылық пен ұқсастықты көру дағдысы,оларды мәдени аралық қатынас контексте қолдануоқушыныңкоммуникативтік мәдениаралық біліктілік қалыптастыру үрдісі оныңжалпы ой-өрісін және жалпы біліктілігін кеңейтуді талап етеді. Бұлкөзқарас бойынша тұлғалық даму қоры осындай оқудың айқын оқушытұлғасының дамуы, ең кемінде екі лингвомәдениеттердіңөлшемдестікте, өзінің әлем көру және әлем түсіну негізінде жүзегеасырылады, өзінің құндылығының рефлексиясы және қоғамдық өзарабайланысты қабылдауды болжайды. Туынды тілдік тұлғанықалыптастыру нағыз тығыз тұрпада оқушыға ерекше перуективтікқабілеттілікті ұластыру басқа менталды, басқа стратегияны және өміржолын ұғыну, сонымен ақпаратты ұғынудың басқа жолы, осы өмірдіңәрбір жағын қозғайтын. Белгілі, адамның кез келген тәжірибесі текқана іскерлікте, осы іскерліктің симулиция үрдісінде емес. Осығанбайланысты оқу үрдісі, аутентикалық мәдениаралық қатынасқақабілетті жетуіне бағытталған оқушылардың басқалингвамәдениетпен қатынастың жеке тәжірибесі ретінде қаралу керек,осы үрдістің мазмұны ретінде «жай әлем» боладыжәне бұл жағдайдашетел осы әлемді бейнелейтін құрал болады. Жаңа тілдік кодпен осыәлемді жемісті білу бәлкім тек қана оқушылардың интенсивтік танубарысындағы жағдайда, олардың белсенді интелектуалдық креативтік,

13

сонымен қатар олардың стратегилардың жеке (өздерінің) зерттеулерімен «жаңалық ашу» қолдану барысында. Сонымен басқалингвамәдениеттің тұлғалық және эмоционалдық қабылдаукомпоненттері ерекше өзектікке ие болады. Оқушының жеке әлемсуретінің аппеляциясында, оның ойларымен, сезімдері менуайымдары.

Өздік жұмысына тапсырмалар

1. Тұлға дамуының негізгі факторларын атаңыздар, оны мәдениаралық қатынаста қатысуға қабілетті қылатындай.

2. Мәдениаралық біліктілікті қалыптастыруға жағдай жасаудаоқу тобы, мектептің, аймақтың мүмкіншіліктерін талдаңыздар.

3. Коммуникативтік мәдениаралық біліктің құрамакомпоненттерінің арасындағы өзара байланысты анықтаңыздар.

4. Негізгі ережелерді (ой желісі) сипаттаңыздар, шетел тіліноқытудың мазмұнына қатысты контексте бағытты тұлғаныңқалыптасуы, мәдениаралық деңгейде қатынасқа қабілетті.

2.2 Лабораториялық жұмыс

Жұмыс мақсаты: 1) студенттерде естуайту, лексикалық және грамматикалықдағдыларын басқа тілде қатынас іскерліктерінің роль туралы көзқарасқалыптастыру;

2) студенттерде фонетикалық, лексикалық және грамматикалықдағдылардың ең нәтижелі құру тәсілдерімен таныстыру;

3) фонетикалық, лексикалық және грамматикалық дағдылардыңқабылдауды қалыптастыру және тәсілдерін саралау, қазіргі заманға сайоқулықтарда және оқытушы бағыттарда.

Талқылауға арналған сұрақтар:1)коммуникативті – мәдениаралық біліктіліктің лингвистикалық

аспектіне оқыту: фонетикалық дағдыны қалыптастыру.2)коммуникативті – мәдениаралық біліктіліктің лингвистикалық

аспектіне оқыту: лексикалық дағдыны қалыптастыру.3)коммуникативті – мәдениаралық біліктіліктің лингвистикалық

аспектіне оқыту: грамматикалық дағдыны қалыптастыру.

Глоссарий

14

Фонетика – тілдің дыбыс құрылысы сол сияқты барлық дыбысқұралдардың жиынтығы, оның заттық жақтық (дыбыстар, дыбыстіркестері, екпін, ырғақ, мелодика, пауза) құрастырады.

Айту (сөйлеу) дағдысы – шт фонетикалық құбылыстарды бөтенсөйлеуде еркін және жылдам айырып тану және білу қабілеттілігіжәне шт дыбыстарын дұрыс және автоматты бөлен және сөйлеуселінде айту, дұрыс ырғақтау.

Аппроксимация – дұрыс айту мәюріне жақындау (таяу) Белсенді лексикалық минимум – лексикалық бірліктер, айту

және жазу барысындағы үрдісте оқушылардың міндетті түрде қолдануқажет.

Лексикалық бірліктің семантизациясы – сөздің құрылымы,оның мағынасы және ұғымды білдірудегі өзара байланысты орнату.

Рецептивтік лексикалық дағды – синтез жасалған әрекетлексикалық бірліктің графикалық немесе фонетикалық бейнесінтанып білуінде сөз түрлері оның мағына мен ара қатынасын белгілеу.

Прдуктивтік лексикалық дағды – синтез жасалған әрекетлексикалық бірлікті іздестіру барабар қатынас мақсатқа және (немесеқатынас жағдайлары) оның басқа лексикалық бірліктерімен дұрысүйлестіруіне.

Индукция – ойды пайымдау түрі, жеке фактілер қорытушыжәне жекеден жалпыға қозғалысты сипаттайтын танулар. Шетелтілдерді оқыту әдістемесінде индукция маңызды тұжұрымдайды,грамматикалық құбылыстар графикалық мәтінде естілген сөйлеудебайқалады, арнайы теріп алынған үлгілерде және жалпыламаережелерде оқытылады.

Дедукция – тану қозғалысы жалпының жекеге, қорытушыережелер немесе ережелер-нұсқаулар, формасына, мағынасына жәнелайықты құбылыс функцияларына байланысты, жаттығуларда жәнеконтекстінің бақылаумен.

Рецептивтік грамматикалық дағды – грамматикалық түрлердібілу және олардың мағынасымен ара қатынасын белгілеу қабілеттілік.

Продуктивтік (өнімді) грамматикалық дағды – сөйлеушінің үлгітаңдау қабілеттілігі, барабар сөйлеу мақсатқа, және тап осы тілнормаларына оны сәйкес формаға келтіру.

Тірек конспекті: 1) мүлтіксіз айту дыбыстардың және дыбыс тіркестердің

артикуляциясының дағдыларының қалыптасуын болжайды, соныманқатар екпінді қою іскерлігі, оқылатын тіл нормаларына лайықты.

Айту есту дағдылардың қалыптасуы міндетті шартпен барабарайтылған хабарды тсіну, нақты ойды білдірудегі және кезкелген

15

коммуникативтік функцияны тілмен орындау. Дыбыстырды айтудыүйретудің материалы көбінесе бастапқы кезеңде оқылады.

Жылжытылған жоғарылау кезеңдерде фонетикалық білімдербекітіледі және нормативтік айту дағдылары жетілдіріледі. Сөйлеудіңайту жағындағы жұмыс тілдің басқа аспектілермен-лексикамен,грамматикамен тығыз байланыстағы жұмыстармен іске асады жәнеоқушылардың коммуникативтік іс-әрекетпен интегратталанады.

Оқушылардың айтуының көрсетушілердің талаптары туралысөйлеу отыра, ең алдымен томға мәселені шешу қажет, жалпы айтумеңгеру барысында қандай болмасын сапалы дәреже мүмкін бе. Осыкүні барлық орта мектепте айтуға оқуға көбірек реалистік көзқарасбекітіледі, дәл оның негізінде осындай ой жатады, аппроксимация депаталатын, дұрыс айтуға жақындау. Аппроксимация, өз кезегінде,артықта негізделеді, жүйе сияқты өзіне тән әртүрлі деңгейлерделексикалық, грамматикалық және фонетикалық.

Аппроксимация айтуды меңгеру барысында екі бағыттакөрінеді: шетел дыбыстардың санына шек қоюында және дауысырғақтығының үлгілердің өңдеуге жататындардың кейбірдыбыстардың щамалау артикуляциясында. Есту айту дағдылардыңқұру жүйелілігі біршама еркінше және оқулықтарға тәуелді,қайсыларда айқын жүйелікте дыбыстар-әріптік сәйкестіктер енгізіледі.Бірақ қандай кезектілікті оқулықтардың авторлары қатал сақтаса да,фонетикалық материал кіріспесі жүелік принцибы қатал сақтауыжанында қолдан келетін: жеңілден көбірек күрделігіне, белгілідентаныс емеске, құбылыстардан, туған тілмен ұқсатардың,құбылыстарға туған тілінде ұқсастық бар болушы емес (жоқ).

Мұғалімнің сабақтағы әдістемелік жүйелілік әрекеттерініңкелесі схемасы ұсынылады оқушылардың айту дағдылары құру жәнетолық жетілдіру барысында:

а) жаңа дыбыс фразаларда, сөздерде, бөлектенген түрдеқабылдауы;

б) тыңдалған сөздердің қатарынан аналарды ерекшелеу,қайсыларда жаңа дыбыс болады (сигналдық карточка, немесе қоларқылы);

в) еңгізілген дыбыстың артикуляциясын тусіндіру (ана тілімен,шетел тілінің басқа дыбыстармен салыстыру);

г) артикуляциялық гимнастика бойынша жаттығу орындау;д) мұғалім артынша сөзді, жаңа дыбыспен фразаны айту;е) мұғалім артынша немесе диктормен берілген дыбысты

оппозицияда қайталау (дауыссыз – дауысты, қысқа – ұзақ,палатализалынған – палатализалынбаған);

16

ё) диктор артынша бірте-бірте күрделенілген сөйлеу үлгіліердіқайталау;

ж) оқушылармен тап осы дыбысты дербес айту;з) дауыс ырғақтылық дағдыларын толық жетілдіру өлеңдерді,

рефмовкаларды, жаңылтпаштарды, диалогтердің және фанетикалықойындардың қолдануының барысында.

Отандық және шетелдік әдістемелік әдебиеттің талдауыкөрсетеді, айтуға оқуда екі тәсіл бар: имитативтік және аналитико-имитативтік. Тілден жасалатын материал қайнары айту дағдынықұруда мәтіндер (өлеңдер, әндер, суреттер астында қол қою, қысқашасуреттеулер, диалог бірліктері, санамақтар, жаңылтпаштар жәнед.т.)келеді, сабақ ұстауына шамалы қосылған.

3) әрекеттердің және операциялардың қашарын салыстырмалыдербес қабілеттілікті автоматты жүзеге асыру, байлаулылардың сөздіұзақ уақыттың жадтан шақыруымен, оның басқа лексикалықбірліктерімен ара қатынасын белгілеумен, лексикалық дағдыменатайды. Демек, сөйлеудің лексикалықжағына оқу мақсаты - ол –німдіжәне рецептивтік лексикалық дағдылардың қалыптасуы.

Лексикалық дағды (өнімді және рецептивті) сөздің формалдықбелгілеріне иелікті болжайды, қажетті оның сөйлеуде дайындауынаарналған, сөз семантикасымен, оның мағынасымен, және сөздіңфункционалдық белгілерімен, оның тағайындаумен. Тізбкетегіанықтаушы бірінші тағайындау – мағына түр келеді, сөйлеу қызметтелексика ролімен және орынмен ескертілінген.

Сөйлеудің лексикалық жағына оқыту лингвистикалықкомпоненттің мазмұны лексикалық минимуммен көрсетіледі,сөздермен, сөз тіркестерімен, фразеологизмдерімен,оулық үрдістімеңгеру арналған әдістеме және ұйымдастырылған.

Лексикамен жұмыстың негізінде заңды принциптар жатыр, оқуүрдісінің тиімділігінің қажетті шарты – оны сақтау.

Сөздің меңгеру үрдісі – сөздің функциясымен, оныңмағынасымен, формалдық белгілермен танысу, сөзді меңгерудімашықтау жаңа лексикалық бірліктерді қолдану, ауызша жәнежазбаша айту барысында.

Лексикалық бірліктердің семантизациясының екі негізі тәсілібар: аудармалы және аудармалы емес. Сөздердің мағынасын жазыпжіберуіне суреттер, заттар, дериниция, түсіндіру кең қолданылады,сөздің сөз жасайтын талдауы, контекстуалды болжау, аударма және д.т.тәсіл таңдау және жаңа лексиканың семантизациясыныңқабылдаулары мыналарға бірнеше факторларға тәуелді болады:лингвистикалықтардың (сөздің, ұйымдардың қиснды

17

мінездемелерінің), сонымен қатар психолого – педагогикалықтардың(оқушылардың жас ерекшеліктері, оқу сатылары, тілді меңгерудеңгейі).

Ұсынылған объектілердің ұғымында тәуелділігінде мінез-құлықтың көрсетушілердің нақтылы, нақты бар болған объектілердібейнелейтін, және абстракты, қасиеттер және объектілердің сапаларыннемесе олардың аралық қатынасын бейнелейтін.

Көлемге байланыс көзқарас жалпы ұғымдарды айырады, соныңкөлеміне белгісіз көп сан объектілердің кіреді, жинақтаушы жәнежеке, қайсылардың көлемі тек қана бір объектіден қана құрылған.

Әртүрлі жаттығулардың үлкен мағынасы лексикалық дағдынықалыптастыруда зор (иілгіштіктің, беріктіктің,автоматтандырылықтың). Мұғалімнің ойын түрлерін қолдануы жәнежұмыс тәртіптері (жеке, қоса, топта) оқушыларда қызығушылықтудырады, сөздерді жақсы есте сақтауына жағдай жасайды. Сөздіңформалдық белгілерін есте сақтауды келесі тәчілдер мүмкіндік береді«сиқырлы квадрат» сөз жұмбақтар, чайнвордтар, әріптерден жәнебуындардан сөздерді құрастыру, жаңа сөз жасауы тап осы сөздегі бірәріпті ауыстыру жолмен, қысқа сөздерді құрастыруы бір шамаұзыннан, сөздердің бауынан қорытушы немес маңызды сөзді іздеуі.

Әр түрлі ойын әдістерінің мақсаты мағынамен сөз бейнесіарасындағы байланысты нығайту келеді. Олардың санына домино,қарт, лото, қойылған открыто жатады. Бұндай ойындардың негізіндежұпты іздеу принципы көзделген, мысалы: сөз-сурет, сөз-аударма, сөз-антоним, сөз-синоним, сұрақ-жауап, жұмбақ-шешу, зат есім-етістік,цифрлар, сандар, уақыт, дата-сөз. Олардың санына жаттығулар жатадыжалпы сөз немесе сөздер бауындағы артықты іздеу, берілгенбелгілермен зат іздеу, сөздерден лего және қарлы кесек принцибыменсөйлемдерді құрастыру, ассоциограмманы толтыру.

Орта және жоғары оқу кезеңінде сөздік қордың «хаттауына»арналған жаттығулар өзектіболып тұрады, лексиканың тақырыптыңжәне сөзжасаушы топталуын ұйғарады. Лексиканың сондай жүйегекелтіруге және өзекті жасауға тәсілдердің бірі болып белгілі тақырыпбойынша менталдық карталарды жасау келеді, негізгі ұғымдымаңызды сөздер арқылы жадын жіберуіоның негізде жатады,орталықтан бұтақшалар түріне алыстайды және одан қашықтаудатармақталады. Сондай қабылдаудың негізгі буыны болыпассоциограмма келеді. Ассоциациялық байланыстар және естукөрнектілік негізінде жатады: дыбысты сигналдардың, музыкалықүзінділердің, даңғырлатын ойнайтын кушті әсерлердің сөздердің

18

топтары айқын (белгілі) тақырыпқа немесе жағдайға бөлеклексикалық бірлікті ұзақ уақыттың жадынан шақыра алады.

3) грамматика – тілді меңгерудегі өте маңызды құралдардыңбіреу, сөйлеу қызметтің барлық түрлерінің ажыралас компонентіболып келеді. Грамматикалық дағдылардың қалыптасуы кезеңдісатылы өзгешілігін көрсетеді. Отандық әдістемешілер үш кезеңдібелгілейді: таныстыру, жаттығу, қолдану. (Г.В. Рогова, Ф.М.Рабинович, Т.Е. сахарова).

Таныстыруға грамматикалық еңгізі, материалдық және оныңтүсіндіруі жатады. Кіріспеде немесе күрделі емес контексті жазуыментақта қолданылады, мәтіндегі грамматикалық құбылысдемонстрациясы, сонымен қатар кестелер, схемалар, суреттер. Жиірекбарлығы бұл құралдар жеке емес, әр түрлі бір-біріменбайланыстыруларда қолданылады.

Грамматиканы түсіндірудің негізгі амалының бірі болыпмектепте индукция және дедукция қолданылады. Индукция жәнедедукция бір бірін толықтыра алады, өздері белгілі жетістіктер менкемшіліктердің иегерлері бола отырып.

Индукция жолы келесі артықшылардың иегері:1) ол көбірек (басымырақ) көрнекті келеді, сол грамматикалық

материалды оқыту тілдік контекстіде өткізіледі.2) индукция ой қызметінің дамуына жағдай жасайды, дәл

осылай ол оқушыларда назардың, байқағыштың және үлкенбелсенділіктің барын болжайды.

3) жылдам есте сақтауды қамсыздандырады, дәл осылайконтексті бақылаудың нәтижесінде және ережені дербес шығаруындаалғашқы бекіту таныстырукезеңінде жүзеге асырады.

Дедуктивтік жолдың артықшылығы келесіде болады:1) түсіндіруге уақыт шамалы азырақ талап етіледі, сонымен

жаттығулардың ара салмағы үлкейе түседі.2) мұғалімге қиындықтарды болжамдауға мүмкіншілік береді

және негізгі қателерді алдынала ескереді.3) сабақты нақ жоспарлауға жағдай жасайды.4) мәлімет материалмен жұмыс істеуді үйретеді.Ол басқа тәсілді таңдау факторлардың қатарына тәуелді болады:1) өз грамматикалық құбылыстың мінез-құлықы.2) ана тілінде ұқсас грамматикалық құбылыстың бар немесе жоқ

болуы;3) оқушылардың тілдік дайындығы және олардың сөйлеу

тәжірибесі;4) грамматикалық материалды тағайындауы.

19

Жаттығулар – грамматикамен жұмыс кезінде маңызды кезең. Олтілден жасалатын құралдардың қорлануымен және әр түрлі қатынасформаларын қолдану тәжірибесінмен байланысты.

Грамматикалық дағдыларды қалыптасыруға арналғанжаттығуларды жетілдіру барысында келесі жағдайсақтау жөн:

1) жаттығулар бір мақсатты болу тиіс, бір ғана жаңаграмматикалық құбылыс болу керек және таныс грамматикалықматериалмен өткізу қажет;

2) көрнекті, барынша қарапайым үлгілер болу тиіс, оқушыларғакөрсететіндей, тапсырмаларды орындағанда нені және қалай істеуқажет;

3) меңгерудің механикалық қабылдауларын жою, оларғатворчествалық жаттығулар коммуникативтік және проблемалықмақсаттары бар жоғары бағалау.

Грамматикалық дағды қалыптастыруда келесі жаттығулардыңтүрлері бар болады; грамматикалық құбылысты білу жааттығуларыжәне дифференциялары; субститциядағыжаттығулар;трансформациядағы жаттығулар; сұрақ-жауап жаттығулар,репродуктивтік жаттығулар, аудармалы жаттығулар.

Өздік жұмысқа арналған тапсырмалар

1. Оқулықтағы бірінші оқу жылына арналған фонетикалықжаттығуларды талдаңыздар және олардың әдістемелік жүйелілігінанықтаңыздар.

2. Сабақ үзіндісінің жоспарын құрыңыз, ең басты оның мақсатыайту дағдыларын қалыптастыру болып табылады. Оны аудиториядаөткізуге дайындалыңыз.

3. Бағдарлама бойынша лексикалық бірліктердің көлемінанықтаңыздар, 2-9 сынып оқушыларының белсенді меңгеруіне жәнеоны саралау принциптарын анықтаңыздар.

4. Өнімді меңгеру барысындағы лексикалық бірліктердіталдаңыздар бір сабақта оқулықты меңгеру барысында оныңқиыншылығы көз қарас және олардың семантизациялаудың амалынтаңдаңыз.

5. Сабақ үзіндісінің жоспарын құрыңыз, ең басты оның мақсатылексикалық дағыларды қалыптастыру болып табылады. Оныаудиторияда өткізуге дайындалыңыз.

6. Өнімді меңгеру барысында грамматикалық құбылыстардыталдаңыздар бір оқулықта факторлар көз қарасымен, грамматика

20

түсіндірудегі (индуктивтік және дедуктивтік) амал таңдаудыанықтайтын.

7. Сабақ үзіндісінің жоспарын құрыңыз, ең басты оның мақсатыграмматикалық дағдыларды қалыптастыру болып табылады. Оныаудиторияда өткізуге дайындалыңыз.

2.3 Лабораториялық жұмыс

Жұмыс мақсаты: 1) рецептивтік және продуктивтік сөйлеу қызметінің түрлер

психологиялық ерекшеліктері туралы студенттерде көзқарасқалыптастыру;

2) барлық сөйлеу қызметінің түрлерінің табыстылығынанықтайтын факторларды қарастыру;

3) орта мектепте шетел тілін оқытуды барлық кезеңдеріндегіаудированияға, оқуға, сөйлеуге және жазуға (жазбаша сөйлеу)арналған жаттығулардың жүйесін сараптау.

Талқылауға арналған сұрақтар: 1) аудирование негізінде сөйлеудің коммуникативтік

мәдениаралық біліктілік аспектіне үйрету (оқыту);2) оқу негізінде сөйлеудің коммуникативтік мәдениаралық

біліктілік аспектін үйрету;3) айту негізінде сөйлеудің коммуникативтік-мәдениаралық

біліктілік аспектін үйрету;4) жазу (жазбаша) негізінде сөйлеудің коммуникативтік-

мәдениаралық біліктілік аспектін үйрету.

Глоссарий:

Сөйлеудің қызметі – хабарды қабылдайтын және жеткізетінүрдіс; белсенді, мақсатты бағытталған, жанама түрдегі тіл жүйесіменжәне қатынас қағдайымен ерекшеленген, рецепция және нәтиже үрдісісөйлеу қызметінің рецептивтік түрлері, ауызша және жазбашаформада ақпаратты қабылдауға бағытталған және тусінуге қызметтүрлері.

Сөйлеу қызметінің нәтижелі (продуктивтік) түрлеріАуызша және жазбаша формада сөйлеу хабарларын тудыруға

бағытталған қызмет түрлері.

21

Аудирование – сөйлеу қызметінің рецептивтік түрі, сөйлеудіестуге байланысты қабылдау және түсіну бір уақыттағы болыпсаналатын.

Оқу – жазбаша мәтінді қабылдауға және түсінуге бағытталғансөйлеу қызметінің рецептивтік түрі.

Айту – продуктивтік (нәтижелі) эксспресивтік сөйлеуқызметінің түрі, сол арқылы аудирование біріге ауызша сөйлеуқатынасы жүзеге асырады.

Жазу – оқулық сөйлеу қызметі, графикалық кодпенбайланысқан; жазу техникасы, жазбаша формад жаттығу орындау,коммуникативтік мақсатпен жазбаша айтылымдардың туындауы.

Продуктивтік (экспрессивтік) жазбаша айту: сөйлеуқызметінің экспрессивтік түрі, жазбаша формада сөйлеу хабарларынтуындыруға мақсатталған.

Тірек конспекті:1) аудирование – күрделі рецептивтік ойлау мнемикалық қызметі

болып саналады, ақпаратты белсенді өңдеумен, түсіну жәнеқабылдаумен байланысты, ауызша сөйлеу хабарда болатын.Аудирование ішкі механизмның негізімен келесі психикалық үрдістерсаналады:

- естуді қабылдау және тану;- назар;- антиципация, білім қою немесе мүмкін болуды болжау;- сөйлеу ағын сегментациясы және топтау;- мағыналық ақпараттың бірліктерін бөліп алу негізіндегі

ақпараттық талдау;- аяқтаушы синтез, қабылдайтын жаңалықтың әртүрлі

компрессиямен интерпретация болжайтын.Оқу – мәтінді түсіну мен қабылдаудан құралған күрделі

аналитико – синтетикалық белгілі бір. Шетел тілдегі мәтінді түсінуүшін перцептивті-мағыналық негізді, оның ішінде фонетикалықжиынтықты, лексикалық және грамматикалық ақпараттық белгілердіигеруді талап етеді. Олар мәтінді тану үрдісін тездетеді. Оқуқызметінде есту және болжау үлкен рөл атқарады.

Есту-оқу кезінде басылған мәтіннің дыбыстық және әріптікжүйені анықтайды. Оқушы (мәтінді оқитын адам) жыбыстық жәнеәріптік ассоцияцияларды игеру, сөйлеу ағымында дыбысты айқындаужәне оларды саралап жіктеуді білу керек. Болжау оқушылардаэмоционалды күйді және оқуға дайындықты құруға көмектеседі.Болжаудың ең негізгі талабы – өткен тәжірибені болуы жәнежүйелігінде. Оқушының тәжірибесі көп болса, мәтіннің интиципация

22

да нақты болады. Болжаудың жемістілігі белгілі және белгісіз сөздерарасындағы арақатынасы және тақырыппен таныстылығында.

Оқу – ойлау үрдістердің тұрғысында әртүрлі деңгейлерде өтеді:мәтіннің мазмұнын жобалап білуден бастап, шығармашылық оқушейін. Шығармашылық оқу кезінде оқушы тек қана автордық ойбарысын құру ғана емес, сонымен қатар оқығанды салыстырады,жүйелейді, негізгі ойды қабылдайды, не қабылдамайды, өз ойын қайтақұрайды немесе жаңа ойды айтады. Оқудың бірінші және екінші түріарасында бірсыпыра аралық түрлер бар. Оларда үлкен практикалықмағына бар. Бұрын болған оқу түрлерінің классификация түсінудеңгейі мен алынған ақпараттың тығындығы факторларын есепкеалмаған.

Ресейлік және шетел әдістемеде жасалған классификациядағыбасқа көзқарас, материалдардың жақсы ұйымдастыруды ғана емес,сонымен қатар жаттығуларды дұрыс жасауда көмектеседі.

Жаттығуларды құру барысында, мәтін негізінде жатқанмеханизмдері (техникалық біліктілік тұрғысында және мағыналыққабылдау деңгейінде), екінші жағынан, оқушының оқудың әртүріндежасалған операцияларды есепке алу керек.

С.К. Фоломкин оқу түрлерінің класификациясында оқушыныңтәжірибелік қажеттіліктерді негізге боды: әңгімені, мақаланы немесекітапты қарап шығу, мазмұнмен танысу, керек ақпаратты іздеу, керекуақытында тілді және мазмұнды толық оқу.

Оқудың әрбір түрі белгілі бір коммуникативті есептердішешумен байланысты. Оқудың барлық түрлерінің негізінде, оқушыбарлық жағдайда қолдана алу біліктілігі жатыр. Біреуі мазмұндыұғумен байланысты, басқалары оның мағыналау және өңдеубайланысты мысалы:

- мәтінде негізгі ойды айқындай білу;- оқыған мәтінді жалпылау, негізгіні қосымшадан айыра білу;- мәтіннің жеке бөлшектерін бір бірімен қатыстыру, олар

арасында байланыс орнату;- мәтіннің негізгі ойына қатысты пікір қалыптастыру және оны

әрі қарай дамыту;- түсінудің ашық жерлерін қалпына келтіру;- мазмұнды бағалау және түсіндіріп беру;- оқудың жеке тәжірибесіне бұрылу, соның ішінде ана тіліндеде;- оқудың негізгі компоненттері (мәтін оқу алдындағы

тапсырмалар және түсінуді бақылау) оқудың белгілі бір түріне сайболуы керек;

23

Сөйлеу аудировние сияқты естуге, еске, болжауға және назарғатіректелген күрделі ойлау қызметінің бары мен сипатталады.

Сөйлеудің туындаудың қазіргі үлгілерінде, сөйлеу қызметіқұрылымының үш фазалығын мойындайды: жоспарлау фазасы, жүзегеасыру фазасы және бақылау фазасы.

Жоспарлау фазасы интенцияның қалыптасуымен байланысты.Тілдік ниет дәлел негізінде туындауды және сөйлеулік айтылымныңойы ретінде қалыптасады. Жүзеге асыру фазасы, табиғатынабайланысты аналитико-синтетикалық, интенция қарым-қатынасмақсаты, бұл мақсатқа жету үшін тілдік құралдарды анықтайды.Бақылау фазасы жалпы семантикалық анықтау деңгейінде басталады.Өз айтылымдарын бақылау сөйлемдің туындаудың бастапқыдеңгейлерде болады, есту болса:

- синонимдік және антонимдік ауыстырылымдар;- (сөздерді сөйлемдерді, сөйлеу формулаларын) құрамдастыру

және топтастыру; - ұқсастық бойынша құрылымдау және құрастыру;- ассоциограммаларды құрастыру;- сұрақ-жауап жаттығулары және т.б.Сөйлеу жаттығулары табиғи қатынасқа жақын жағдайларда

сөйлеу хабарларын қалыптастыру біліктерін дағыландыруға мүмкіндіктуғызады. Келесі тапсырмалар мен жаттығулар дайындалған жінедайындалмаған диалогтың және маналогтың сөйлеуді дамытуғаарналған сөйлеу жаттығуларының мысалдары болып табылады:

- сұрақтарға жауаптар;- мәтінге сұрақтар құрастыру;- тыңдалған немесе оқылған монологтың мәтіннің

диалогтандарылуы;- монологтың мәтінді драмалау;- сұраққа жағымды немесе жағымсыз жауап және оны түсіндіру;- ситуация немесе әңгіме құрастыру (кілтті сөздер, жоспар,

берілген тақырып және т.б. бойынша);- оқытылатын тақырыпқа байланысты суретті немесе суреттер

сериясын сипаттау;- хабарламада мағынасы бөліктерді айқындау және оларды атау;- диалогты монолог түрінде (формасында) - тыңдалған хабарламаның немесе оқылған әңгіменің жоспарын

құрастыру;- пікірталас немесе диспут (ойталас) өткізу;- дөңгелек үстел бойындағы сухбат;- сөз болып және оны дәлелдеу;

24

- қатысушы кейіпкерлерді (әрекет орнын, дәуірін) сипаттау;- ыңдалған немесе оқылған мәтінді бағалау.Сөйлеудің барлық түрлерін оқытуға арналлған жаттығулар

келесі талаптарға сай болуы тиіс: , естің барық түрлеріне жүгіне алуы,қабылдау мен ойлаудың да, мақсатқа бағытталған және дәлелденгенболуы, оқушылардың ой ісәрекетін белсендендіруі, құрамында өмірлікжәне тиістік мысалдар мен ситуациялар жағадайлардың бар болуы.

Күрделі сөйлеу біліктерінің жиынтығы ретінде ақпараттыжазбаша белгілеу көбінде ауызша айтылымдардың туындығыменсәйкес келеді. Жазбаша мәтінді құрастыру барысында автор ережегесай, белгілі логикалық сызбаны қолданады: дәлел (сарап), мақсат пенадресат. Бұл логикалық бөлімдердің тізбегі мәтіннің симантика-синтаксистік және лексика-грамматикалық құрылымындаайқындалады. Жазушы ішкі сөйлеу формасында танылатын ойдантілдік құралдарға дейінгі жолды өтеді. Лексикалық бірліктердісұрыптау және олардың грамматикалық құрастырылған сөйлемдерде,абзацтарда және мәтіндерде ұйымдалды таңдау, салыстыру,құрамдастыру және бақылау кезеңдері арқылы іске асырылады. Реттісөйлеу әрекеттерінің тізбегі мұнымен автордың коммуникативтімақсатына сәйкес ұйымдастырылады.

Жазбаша пікір айту барысында, сөйлеудегі сияқты, сырттайайқын және іштей айтылатын тілдік формалар арасында біркелкіөтілімдер қызмет етеді. Жазу барысында дауыспен немесе ішпенайтылатын сөздегі көрінетін сөзге өту іске асырылады. Мәтін жазуөнімі болып табылады. Мәтінге келесі талаптар қойылады:

1. композициялық құрылымдық аяқталғандық жәнелогикамағыналық құрылым;

2. бастау, орталық және қорытынды бөлімдерінің бірлігі;3. атаудың мазмұнға қатыстылығы;4. мазмұндаудың индуктивті және дедуктивті формасы;5. пәндік мазмұн;6. коммуникативті қасиеттер;7. монообъекті және полнообъекті байланыстар;Жазбаша пікір атуға оқыту дайындаушы және сөйлеу

жаттығулары (арқылы) көлемімен іске асырылады. Дайындаушы жаттығулар жазбаша айтылым негізінде жатқан

біліктер мен дағдыларға оқытады. Трансформацияға сөйлемді қосумен кеңейтуге, түрлі белгілер бойынша топтастыруға, эквиваленттіауыстырылымдарға сұрақ-жауапты біліктіруге, таңдымалы аудармағажәне т.б.

25

Тілдік сөйлеу жаттығуларының ерекше белгісі ретіндежазбаша айтылымның мазмұнына қатынастың берілген формасынатән түрлі қиындықтар жиынтығы кіреді. Жазбаша сөйлеужаттығуларын мазмұн күрделілігін, мәтін көлемін, тірек шығатын,оларды орындау барысындағы шығармашылық рөлін есепке алаотырып бірнеше топқа бөлуге болады. Формалды тіректердіңқолданысымен мәтін репродукциясы (сөз басы, кілтті сөздер,кестелер, және т.б.) мәтінге тірек арқылы мазмұн репродукциясы,көрнелікке тірек арқылы продукция. Тілдік жаттығулардың асатаралған типтері-мазмұндама шыарма, баяндама, эпистолярлықжазбаша сөйлеудің түрлері (телеграммалар, хаттар, шақырулар,құттықтаулар, жариялаулар, арыздар).

Өздік жұмысқа арналған тапсырмалар

1. Қатынастың ауызша және жазбаша формалары арасындағыөзара байланыстарды айқындаңыз.

2. Сөйлеу қызметінің продуктивті және рецептивті түрлеріарқылы оқыту өнімділігін айықтайтын факторларды таңдаңыз.

3. Тыңдаушының сөйлеу қызметінің объектісі және ақпараттолушысы ретінде аудио мәтінге қойылатын талаптарды жалпылаңызнемесе (немесе қорытындылаңыз). Есту арқылы қабылданатын мәтінмазмұнын түсінудің деңгейіне деген бағдарламалық талаптардытаңдаңыз.

4. бастапқы кезеңдегі оқу техникасын меңгеруде арналғанбағдармалық талаптармен және орта мектептің ортаңғы және жоғарыкезеңдеріндегі оқудың барлық түрлеріндегі іскерліктеріментанысыңыз.

5. Орта мектептің барлық оқу кезеңдеріндегі сөйлеуіскерліктерін меңгеруге арналған бағдарламалық талаптарментанысыңыз.

6. Оқытудың бірінші жылына арналған оқулықтағы хаттехникасын дамытатын жаттығуларды таңдаңыз және графика менорфограны меңгерумен байланысты қиындықтар сипатын анықтаңыз.

7. Негізгі мақсаты сөйлеу қызметі түрлерінің бірін дамытудамыту болып табылатын сабақ үзіндісінің жоспарын құрыңыз.

8. Сөйлеу қызметінің барлық түрлеріндегі сөйлеу іскерліктерінбақылайтын тәсілдер мен формаларды жалпылаңыз. Қандайпараметрлер аудирование, оқу, сөйлеу және хат іскерліктерініңқалыптасқандық көрсеткіші болып табылады.

26

2.4 Лабораториялық жұмыс (4сағат)

Жұмыс мақсаты:1) «Жаттығу» терминнің терминалогиялық парадигмасын

анықтау;2) екі негізгі жаттығу типтің әртүрлі түрлерін қарастыру

(дайындық және коммуникативтік) шетел тілін оқыту тәжірибесіндетаратылған.

Талқылауға арналған сұрақтар:1) шетел тілін оқытудағы жаттығулар типологиясы;2) дайындық және коммуникативтік жаттығулар.

Глоссарий

Жаттығу – оқу жағдайындағы арнайы ұйымдастырылған бірнемесе бірнеше рет бөлек операцияны орындау, бір қатар операциянынемесе сөйлеу (немесе тілдік) мінез-құлқы ісәрекет.

Тәсіл, әдіс – әдістеменің базистік категориясы, нақты іс-әрекеттермен арақатынасты, соның жиынтығы қалыптастырылатын іс-әрекеттің негізін құрайды.

Дрилл – тілдік жаттығуларды орындаудың ұйымдастыруформасы, бөлек оқу-сөйлеу іс әрекетінің мақсатталған жұмысынболжайтын, оның бірнеше рет қайта өндіруі, оған барабар ісәрекеттіорындау, дағдыларды автоматтандыруға және тілдік құбылысты естесақтау мақсатымен.

Тірек конспекті: 1) «жаттығу» «оқу әдісі» терминдері әдістеменің базистық

категориялары болып табылады. Жаттығу қарастырылады:1) оқу материалын әдістемелік ұйымдастырудың құрылым

бірлігі.2) басқа тілдегі ісәрекетке оқытудың бірлігі. Жаттығулар әртүрлі оқыту тәсілдерін іске асырады, сөйлеу

тәжірибесіне жағдай тудырады.Жаттығу келесі параметрлармен сипатталады:- мақсат (мақсаттық установка), сөйлеу мақсаты;- шартты және шынайы;- жаттығу тілдік ісәрекетпен үзіліссіз байланысты. Тілдік формасы және мазмұны:- белгілі орын бір қатардағы онымен байланысқан

жаттығулармен;

27

- белгілі уақыт, жаттығуларды орындауға бөліп берілген:шектелген және шектелмеген уақыт, орындауға дайындыққа уақыттыңжоқтығы, спонтанды орындау;

- жаттығуды орындау нәтижесіндегі материал (вербалдық жәневербалдық емес: мәтін, суреттер, схемалар, карталар);

- жаттығуды орындау тәсілі (ауызша, жазбаша);- орындаудың ұйымдастыру формалары.Аталған сипаттамаларға байланысты жаттығулар типологиясы

отандық әдістемеде мақсаттар мен міндеттерді жаттығуларды белгілеу,сөйлеу ісәрекетінің құрылымын және түрін тіл аспектісін,материалдық түрін және орындау тәсілін есепке ала отырыпқұрылады. Ең көп терминалогиялық айтыс-тартыс жаттығулардыңтүрлеріне тиеді, олардың белгілеу ерекшелеумен. Коммуникативтікбағыт шеңберінде келесі терминдер сәтті болып көрінеді, оқытутәжірибесінде жаттығудың үш түрі барды белгілейді: нақтыкоммуникатвтік, шартты коммуникативтік және коммуникативтік емес.

Жаттығуларддың үшінші түріне тілдік аналитикалықжаттығулар және дайындық жаттықтыру жаттығулар тілдікматериалды автоматтандыруға сөйлеу ісәрекетінен тыс кіреді.

Көптеген әдістемелік басылымдарда жаттығу бірінші жәнеекінші түрлері бөлінбейді, ал типологияға тек қана екі категорияжатады: дайындық (коммуникативтік емес) және коммуникативтікжаттығулар.

Дайындық және коммуникативтік жаттығулар соңғы екіонжылдықта шетел тілін оқыту тәжірибесінде кеңінен таратылды.

Дайындық жаттығуларға келесі жаттығулар жатады, дрилл,логикалық қайтадан топтау, дұрыс-дұрыс емес, мақұлдаулар,ранжирование, қалдыруларды топтау, оқулық перифраз, ұлғайтуғаарналған жаттығулар, толықтыруға арналған жаттығулар, сезіп қоюғаарналған жаттығулар, «мозаика» түрі бойынша жаттығулар, тілбірліктерінің ара қатынасының жаттығулары және бір қатар басқажаттығулар.

Коммуникативтік жаттығуларға келесі жаттығулар жатады, «мишабуылы», ауызша сөз сөйлеу, семантикалық картаны құрастыру,дискусияның әр түрлі (бағытталған, еркін, сценарий, рөлдік ойын,интервью, симуляция, жоба.

28

Өздік жұмысқа арналған тапсырмалар

1. Дайындық жаттығуларының бірнеше түріне толық сипаттамаберіңдер. Жалпы жаттғулар жүйесіндегі олардың ерекшелігін,мақсаттарын, орнын анықтаңыздар. Орта мектепте арналған шетелтілі оқулығында ұсынылған түрінің мысалдарын және сөйлеуавтоматизм дамуында оларды қолданудағы заңдылығын табыңыздар.

2. Коммуникативтік әдістеме шеңберінде дриллдың мәртебесінанықтаңыздар. Оның оң және теріс жақтарын айырыңыздар.

3. Коммуникативтік жаттығулардың артықшылықтарынталдаңыздар. Коммуникативтік жаттығулардың бірінің толықсипаттамасын беріңіздер, сөйлеу дағдыларының дамуындағы оныңрөлі мен орнын анықтаңыздар.

3 Оқыту тәсілдері

3.1 Лабораториялық жұмыс (4 сағат)

Жұмыс мақсаты:1) шетел тілдерге оқытудың негізгі және қосалқы құралдарын

ерекшелеу және олардың әрбірінің ерекшеліктерін анықтау;2) шетел тілінің қазіргі оқулықтарына қойылатын талаптарды

қарастыру.Талқылауға арналған сұрақтар:1) оқу құралдарының топтастыруы және мінездемесі.2) қазіргі шетел тілінің оқулығы және оның функциялары.

Глоссарий

Оқу құралдары: барлық материалды (техникалық жәнетехникалықсыз), не оқу үрдісін ұйымдастыруда және өткізуіне көмеккөрсетеді және сонымен қатар негізгі мақсатқа жетуінде.

Аутентикалы материалдар: мәтіндер және басқа материалдар,оқылатын тіл еліне жасалған және тіл иегерлері мен қолдануы талапетеді.

Оқу – әдістемелік кешен – оқу құралдардың кешені, нақты оқушарттарына және оқушылардың тіл меңгеру деңгейіне есептелген.

Тірек конспекті: 1) оқу құралдарын негізгі және қосалқыға бөлуге қарсылық

жоқ, бірақ онымен толық келісуге болмайды, қалай мына бөлуәдістемелік әдебиетте ұсынылған, қайда негізгілерге оқулық және

29

мұғалімге арналған кітап, ал барлық қалғаны қсалқы құралдарға.Негізгі оқу құралдарына – оқу әдістемелік кещен (ОӘК),компоненттер жиынтығынан тұратын: оқушыларға арналған кітап,мұғалімге арналған кітап, жұмыс дәптері, аудио және бейнематериалдар. Өзі ОӘК идеясы келесіде негізделген, оқушытұлғасының интеллектуалдық және эмоционалдық сфераларынбелсендіру, барлық хабар түсетін каналдарды іске кірістіру жәнеоқуды ТОҚ арқылы модернизациялау. Бұл идея ОӘК міндеттікомпоненттерінің кешенінде іске асады. Әрбір ОӘК құралдарын қарапшығамыз.

Бағдарлама – құжат, нақты сыныпта мұғалім жұмыстабасшылыққа алу тиіс. Бағдарламаны тағайындайды, мектептеәдістемелік хабардар болуын жасау үшін осы пәнді оқытуда.

Мұғалімге арналған кітап – екінші маңызды оқу құралы. ОлОӘК жұмыс мәнін бүтін айтып береді: қайда, қашан, компоненттердіңқайсысы, ана немесе басқа дәрежеде қандай нақтылы мақсаттышешуге іске қосылады.

Оқулық – оқушылардың шетел тілге оқуына арналған негізгіқұрал. Онда сөйлеу қызметінің барлық түрлерінің оқу материалы бар.

Оқуға арналған кітап – оқушының қарамағында болады жәнешетел тілде оқуды меңгеруінде көмектеседі.

Дыбыс жазу – шетел тілін оқуда әрбір кезеңде дыбыс жазу өтемаңызды роль ойнайды.

Жұмыс дәптер – оқушының үйдегі дербес жұмыстарына шетелтілінің графикасы және орфографиясын меңгеруді рұқсат етеді, әрбірсабақтың тапсырмаларын орындау барысында лесикалық жәнеграмматикалық материалды ұғып алу.

Қосалқы оқу құралдары – қосалқы құралдар, сонымен қатарнегізгі сияқты, үш топқа бөлуге болады: тек қана мұғалімге арналған,тек қана оқушыларға әне мұғалімге арналған. Бірінші топқаәдістемелік оқулықтар жатады, «шетел тілі мұғалімнің кітпханасына»,барлық немесе жеке әдістеменің бөлімдеріне кіретін мұғалімнің еңүлкен назарына журнал мектептегі шетел тілдері ұсынылады. Қосалқыматериалдарға, техникалық жабдықтандыруды, аудио-бейнематериалдар жатады. Бұл мүмкін аудированияға арналған мәтіндердіңжазылуы, сонымен қатар көрнекті құрал-интернет.

Қосалқы құралдарға, аспапты талап етпетін, суреттер, заттар,ойыншықтар, кестелер, үлестіретін материалдар тапсырмаларменсуретті және суреттісіз карточкалар түрінде жатады. Және, шетел тілікабинеті өзі күшті қосалқы құрал ретінде бола алады: геграфиялықкарта, белгілі адамдардың портреттері, постеры, қабырға газеттері.

30

2) қазіргі шетел тілі оқулығының негізгі талаптары:- жүйелілік және жинақтаулық: белгілі әдістемелік жүйені

қолдануы, оқу құралдарының жинағында бейнеленген (мұғалімжинағы және оқушы жинағы) қайда оқулық барлық қосалқықұралдарқың түйіні болып келеді;

- оқығандық деңгейді есептеу қажеттілігі (бастаушы немесежалғастырушылар) және оқу кезеңі ерекшеліктерінің не материалсұрыптауында, мәтіндердің көлемі және мазмұнында, орындалатынжаттығулардың санында маңызды білінеді д.т.;

- оқу материалдарының қабылдауы: оқылатын тілдік құбылысыәртүрлі құралдардың кешендерінде бір уақытта жаттықтырылады(оқулық, жазбаша жұмыстарға арналған дәптер, аудиомәтіндер жәнед.т.);

- ана тілінің ерекшеліктерін есепке алу, яғни құбылыстарғасүйену, ана және оқылатын тілдерде ұқсастықтары бар, сонымен қатарбасқа тілдегі ана құбылыстарды жаттығуларда қосымша жаттығу, анатілінде жоқ немесе ана тіліне лайықты құбылыстарынан маңыздыайырмашылығы бар және тіл аралық интерференцияның себебі болумүмкін;

- оқулық материалды сұрыптауына ғылыми дәлелденген тәсілбелсенді және рецептивті меңгеру үшін сонымен қатар мәтіндік жәнесөйлеу сұрыптау сөйлеу, әртүрлі мақсаттарға арналған;

- оқулық материалдың сөйлеу бағыттылығы: басқа тілде сөйлеуіскерліктердің құруына хабардар болу әртүрлі сөйлеу қызметініңтүрлерінде (аудирование, сөйлеу, оқу, жазу), мынандай жұмыстышығармай лексикалық, грамматикалық және фонетикалық сөйлеудағдыларының үстінде, іскерліктердің компоненттері болып келеді;

- оқулық материалдардың циклдық және шоғырланғанорналастырылуы.

Өздік жұмысқа арналған тапсырмалар

1. Оқу материалдарын талдауда қолданылатын критерийлардыталдаңыздар.

2. Қазіргі техникалық оқу құралдарын сипаттаңыздар.3. Қазіргі шетел тілі оқулығына қойылатын талаптарды

жалпылаңыздар, мұғалім жинағы қандай компоненттерден тұратынынанықтаңыздар.

4. Сабақта түп нұсқалы материалдардың қолдануартықшылықтарын талдаңыздар және олардың қолдануындағықиындықтарды анықтаңыздар.

31

4 Оқытуды ұйымдастыру түрлері

4.1 Лабороториялық жұмыс (4 сағат)

Жұмыстың мақсаты1) қазіргі шет тілі сабағына тән белгілерді анықтау;2) шет тілі сабағындағы ұйымдастыру жұмысының түрлі

формаларын қарастыру.Талқылауға арналған сұрақтар:1) сабақ – оқу үрдісінің ұйымдастық ұйымдық ұйымдастырушы

бірлігі ретінде. Оқудың түрлі кезеңдеріндегі шет тілі сабағынаарналған талаптар;

2) шет тілі сабағын ұйымдастыру формалары.

Глоссарий

Сабақ – оқу үрдісінің ең кіші минималды ұйымдықбірлігі.Сабақ типі – мұғалімнің оқытушы әрекеттерінің және басқа

тілдегі дағдылар іскерліктерді меңгеру барысындағы сабақтасоқушының оқулық әрекеттерінің белгілі терімі және типтік жүйелілігі.

Сабақ кезеңі – жалпы жұмыс мақсатына аралыққатыстымақсаты бар сабақтың салыстырмалы дербес бөлігі, сабақтабұл не басқа оқыту әдісінің практикалық орындалуы.

Фронталды жұмыс – барлық сыныппен бірге орындалатынжұмыстың ұйымдастырушы формасы.

Топтық жұмыс – ұйымдық жұмыстың ұйымдастырушыформасы, бұл барысында үш не одан да көп оқушылар бір уақыттақоылған міндетті шешуге бағытталған біріккен қызметті ісәрекеторындайды.

Жұптық жұмыс – ұйымдық жұмыстың ұйымдастырушыформасы оқушылардың қойылған міндетті шешімде арналған біріккенқызметі жұппен орындайтынын болжайды.

Дара жұмыс – жұмыстық ұйымдастырушы формасыжаттығулар мен тапсырмалардың сыныпта және үйде мұғалімніңкөмегісіз орындаушы болжайды.

Тірек конспекті:1) сабақ – оқу үрдісінің минималды ұйымдастырушы бірлігі. Бір

тақырыппен біріктірілген сабақтың бір қатеры сабақтар жүйесі депаталады, мұғаліммен белгілі тақырыпқа қолданылатын және белгілітілдік және сөйлеу материалы негізінде сөйлеу іскерліктері мендағдыларының қалыптасуын камтамасыз ететін сабақтар жиынтығы

32

түсінімді. Шет тілі сабағы басқа сабақтар сияқты жалпы білгіліберетін және тәрбиелік мақсаттарды оқытудың нақты шарттарынасәйкес әске асыру тиіс. Жоспарлау кезінде сыныптың түрлімінездемелі мен оқушылардың жас мөлшері есепке алынады. Шет тілісабағының өзіндік ерекшелігі бар, себебі, басқа пәндерге қарағандаоқытудың соңғы мақсаты ретінде оқушылардың коммуникативтікқатынасын қалыптастыру ұсынылады.

Осыған байланысты әдістемешілер шетел тіл сабақтарына тәнкелесі мінездемелерді бөліп көрсетеді: сөйлеу бағыттылығы,функционалдық, ситуативтілік, және оқу үрдісінің жекелеуі. Оқытусабақта пәннің спецификасын көрсетуі, сөйлеу әрекетіне тән мақсатқабағытталуы және келесі факторларды есепке алуы керек:

- сөйлеу қызметінің мативированностьтілігі;- қарым-қатынас жағдайын жасайтын әңгімелесушілердің

арасында белгілі бір өзара қатынастың болуы;- оқушылар үшін маңызды, талқылауға арналған тақырыпты

пайдалану;- нақты оқу үрдісінде қызмет ететін сөйлеу құралдарын

пайдалану. Оқыту жүйелі түрде болуы үшін, шетел тілі сабағы мұғалім, не

оқулықтың авторы таңдаған әдістің және бұл әдіс мұғалім тарапынақолдану таба алған оқыту моделін көрсетуі керек.

Шетелдік әдістемеде шетел тілі сабақтарын құрудың негізгіүлгісі толық зерттеліп, баяндалған: РРР үлгісі (презентация – тәдірибе– қолдану), ESA (еліктіру – оқу – белсенділік), ОНЕ (бақылау-гипотезақұру-экспиримен).

Сабақтың түрі қолданылатын тәсіл мен әдістемеге байланысты.Нихевиоризмге және аудиолингвалды әдістемеге бағытталғансабақтар, тұлғалыққа және коммуникативті тәсілге бағытталғансабақтардан өзгеше болады.

Шетелдік әдістемеде сабақтың келесі түрлері белгілі:«ақпаратты беру» сабағы және өзара әрекеттестік сабағы. Сабақтыңбірінші түріне мұғалімнің сабақ мақсаттарын құруын және олмақсаттарға оқушылардың жетуін талап етеді. Мұндай сабақтармұғалім сынып ішінде оқушылардың ісәрекетін жоспарлайтын белгілібір үлгі (модель) арқылы құралады. Сабақтың екінші түрі қарым-қатынас тәжірибесін талап етеді. Ол оқушыларға қуаныш пен ғанибетәкеледі, уәж мотив жағдай жасайды. Сабақтың құрылымы мұғалімжоспарламайды, ол оқушылар тарапынан жасайтын өзгертулергеашық.

Отандық әдістемеде сабақтың келесі екі түрі бөліп көрсетілген:

33

- тілдік материалдарды қолдану біліктілігін қалыптастырусабағы, яғни жаңа тілдік материалдар мен және олармен іс-әрекетжасау әдістерімен танысу, және бұл материалдармен әрі қарайжаттығу;

- оқушының сөйлеу қызметінде тәжірибесі бар сабақтар мұндабір немесе бірнеше сөйлеу қызметтер түрінде біліктілікті дамыту бірбірімен байланысты. Сабақ бір қатар кезеңдерден тұрады, оныңмақсаты жаңа материалды енгізу және алғашқы жаттығулар жасау,біліктілікті қалыптастыру, сөйлеу қызметінің белгілі бір түріндебіліктілікті қалыптастыру.

Сабақтың келесі дәстүрлі кезеңдерін қарастыруға болады:ұйымдастыру кезеңі, жаңа материалды енгізу, жаттығу, дағдылардықалыптастыру және оларды бақылау, сөйлеу әрекеттің тқрт түріндегісөйлеу іскерліктерін дамыту, үй тапсырмасын құрастыру.

Орындалатын тасырма типіне сәйкес жұмыстыңұйымдастырушы формасын таңдау, сонымен қатар нәтижелібасшылық және оқушылар қызметін басқару оны сабақта жөнге салуоқыту үрдісінің интенсификациясына жағдай жасайды. Оқытуқызметіне бұл не басқа формасын тәнижелі қодануүшін оқу тобыныңмөлшері мен құрамын, динамикасын , топтың әрбір мүшесін, нақтыұйымдастырушы формасын орындалатын жаттығу типіне, сәйкестігінтипке салу қажет.

Жұмыстың келесі формалары белгілі: фронталды топтық,жұптық, дара. Фронталдық жұмыс барысында оқыту «мұғалім-сынып» тәртібіде құралады.

Топтық жұмысқа келесідей белгілер тән: әр оқушының өзжұмысына жалпыға сияқты қатысуы, мақсатқа жету үшін бірігіпәрекет жасау білу, өзара айту және талап етушілік, өзіне сыйлыкөзқарас таныта білу, өзінің жалпы жұмыс нәтижелерін құмтарлықтаныту. Жұптық жұмыс түрлі типті жаттығуларды орындау үшінұсынылады: тілдік, шартты сөйлеу және нақты коммуникативті.Тәжірибеде жұптық жұмыс білдік материалды машықтау үшін кеңпайданылады, ауыстыра жасалатын жаттығулары бар карточкалароқушыларға ұсынылған.

Өздік жұмысқа арналған тапсырмалар

1. Шетел тілі сабақтың ерекшеліктерін талдаңыз.2. Шетел тілі сабақтың құрудың негізгі шетел моделін (үлгісін)

баяндап беріңіз.

34

3. Сабақтың жеке кезеңдерін жоспарлау үшін рекомендацияжазыңыз.

4. Оқушының оқу қызметінің әр ұйымдастырушылықтүрлерінің жақсы және жаман жақтарын баяндап беріңіз.

4.2 Лабороториялық жұмыс (4 сағат)

Жұмыстың мақсаты:1) оқу үрдісін ұйымдастыруымен, сонымен қатар мұғалім мен

оқушы арасындағы әрекеттестік амалдары мен оларды рөлдеріарасындағы ара қатынасымен байланысты проблемаларды қарастыру;

2) педагогикалық қарым-қатынастың функциясы және оларкезеңдері туралы студентте білімді қалыптастыру.

Талқылауға арналған сұрақтар:1) оқу үрдісі (оқыту және оқу) басқару және ұйымдастыру;2) педагогикалық қарым-қатынас және оның кезеңдері;

Глоссарий:

Оқу үрдісін басқару мен оны ұйымдастыру – әртүрлівербалды және вербалды емес тәсілдер мен амалдарды қолдану.Олардың көмегімен мұғалім шетел тілдік біліктілікті меңгерудегіоқушының іс-әрекетін бағыттайды, бақылайды, ал оқушы оқушыларжәне мұғалім арасында әрекеттестік үрдісін сайтілдік және оқулықбіліктілікті овладевает.

Тура басқару – басқарудың бір түрі, мұнда мұғалім оқуүрдісінбақылауда қатысады.

Жанама басқару – жеке және жұптық жұмыстарға арналған,мұғаліммен берілетін жазбаша немесе ауызша тапсырмалар.

Өздік оқу қызметі – мұғалім тарапынан басқаруды талапетпейтін оқушының оқу қызметі.

Когнитивті стиль – ойлау түрі және белгілі бір оқушыға тәнәлемді тану тәсілі.

Ұжымдық оқу қызметі – кооперацияны, міндеттерді білуді,оқу үрдісі кезіндегі іскерлік қарым-қатынасты талап ететін оқытудыңұйымдастырылуы.

Оқу үрдісін жекешелендіруі – оқушының жеке ерекшеліктерінесепке алу.

Тірек конспекті:1) сабақта білім беру үрдісін басқару педагогикалық қарым-

қатынас және оқушы мен мұғалім арасындағы ара қатынас, сонымен

35

қатар оқушының оқу қызметін ұйымдастыру мен қадағалау арқылыжүзеге асады. Білім беру үрдісін басқару теориясының қазіргі түсінігімұғалім, не оқушы тарапынан өзін-өзі басқаруды және өзін-өзібақылауды талап етеді. Білім беру үрдісін басқару оқушылардың оқуқызметінің ерекшеліктері және олардың сабақтағы әрекеттестігі ал олөз кезегінде басқарудың түрі мен тәсілдерін анықтайды, арқылықалыптасады.

Мұғалімнің оқытушы қызметі сабақта дәлелдеме уәжді құрумен,сабақты жоспарлау мен өткізу және оның нәтижелерін бағалауменбайланысты қалыптасқан педагогикалық біліктерін, оқушының оқуқызметін басқару біліктіліктерін қажет жағдайда жоспардан кері қайтужәне оқушылардың тәртіп бұзуына барабар реагировсть; көрнекіқұралдарды оқытудың техникалық құралдарын қолдану біліктіліктерінжәне т.б. болжайды. Мұғалімнің оқыту қызметі оның сабақтаорындайтын түрлі функциялары арқылы іске асады. Оқушылардыңоқу қызметі олардың оқу үрдісінде белсенді қатысуын, әртүрлі оқулықстратегияларды қолдануын, түрлі оқулық тапсырмаларды орындайотыра, жұмыс кезінде фронталды, жұпты және дара (оқушылардыңбұл не басқа рөлді сабақта ойлаған кезі) өздік және өзара бақылаудыболжайды.

Білім беру үрдісін басқару мұғалімнің бұл не басқа оқыту әдісінтаңдауын және материалды, жаттығулардың типтері мен түрлерінжәне орындаудың ұйымдастырушы формаларын сұрыптауменбайланысты сұрақтарды шешуді, сонымен қатар оқуды жоспарлаужәне оқуды, көрнекі құралдарды оқытудың техникалық қолданудыжәне т.б. болжайды. Отандық әдістемеде басқарудың келесі типтеріқарастырылады: 1) қатаң және еркін; 2) тура және жанама;

Қатаң басқару барысында мұғалім сабақта болып жатқандақатал басқарады және ынтаны (инициатива) өз қолынан босатпайды.Еркін басқару оқушының шығармашылық элемент ұсынады, өзайтысын көрсетуге рұқсат етеді, мұның салдары мұғалімніңжоспардан кері болуы мүмкін. Тура басқару оқу қызметін басқарудамұғалімнің тікелей қатысуын болжайды. Мұғалім тапсырма бередіжәне оның оқушымен орындалудың сапасына көңіл аударады. Жанамабасқару барысында мұғалім сағаты жоспарлау үрдісінде-ақ сыныптаболатынды болжайды және тапсырмалармен талдай алынатынматериалдарды құруда оқушылардың әрекеттігінің қажетті типінбекітеді. Оқушылардың оқу қызметі өзінің мақсаты ретінде көздейді:қатынас үрдісінде және мұғаліммен өзара әрекеттестік кезінде бірбірімен немесе өзіндік жұмысты дара орындау кезінде шет тіліндекоммуникативті біліктілікті меңгеру. Оқу қызметі дәлелденген және

36

тұтас тұлғаны қалыптастыруға бағытталған болуы тиіс; бұл жоғарыбілім беруші потнциалы бар болуға оқушыларда жекеқызығушылықты оятуға тиісті жаттығулар мен коммуникативтітасырмалар орындау үрдісінде іске асырылады.

Оқу қызметінің нәтижелілігі көбіне психологиялықфакторлармен анықталады. Олардың қатарына когнитивті стильдіқосуға болады, бұған тәуелді оқушылар оған тән оқу стратегияларынтаңдайды. Оқушылары жоғары бағаланатын оұу стратегияларынқолдану сөйлеу дағдылары мен біліктерін меңгеруінің және аса белгіліоқу стилінің барысы туралы куәландырады.

Әдістемелік әдебиетте және оқу қызметінің келесі түрлері менформалары қарастырылады: өздік жұмыс, ұжымдық оқу қызметі,оқушының жеке жұмысы.

2) мұғалім мен оқушы арасындағы педагогикалық қарым-қатынас сабақта және сабақтан тыс, оқу үрдісі тәрбие кезінде белгілібір педагогикалық ие және жағымды эмоционалды климатты,сонымен қатар оқу қызметін және оқушы мен мұғалім оқушыларұжымы ішінде оқушы мен мұғалім арасындағы ара қатынасты басқада оқу үрдісін психологиялық белсенділікті құруға бағытталған.Қатынастың бір түрі бола тұра, педагогикалық қарым-қатынассабақтылар мен мұғалімнің қоғаммен шарттыланған әрекеттестігіарқылы іске асады.

Ресейлік педагогика теориясында зерттеушілер педагогикалыққарым-қатынастың келесі кезеңдерін қарастырады:

- алдағы қызметті үлгілеу. Бұл негізінен, мұғалімнің сабақтаоқыту қызметін жоспарлауын білдіреді, яғни ұстаз сабақтыңдидактикалық аспектілерін ұмытпағанда мақсаттар мен міндеттердітұжырымдадағанда, алдағы қызметке белгілеулер, сыныппен өзараәрекет етудің нақты формаларына икемделгенде, келер сабақтыңмазмұнын ойластырғанда оның құрылым мен логикасын құрудыжобалағанда. Бұл кезеңде ұстаудың өзін-өзі көрсете білу орын алады;

- тікелей қарым-қатынас – болжамдық белгісі бар қарым-қатынас алдындағы жағдайдан, мұғалім мен оқушылардың бірлескеншығармашылық іс-әрекеті болатын тікелей ықпал жағдайына өту. Бұлкезеңде мұғалім аудиториямен қарым-қатынасқа түскендегіпедагогикалық қарым-қатынас қатысушылардың тікелей ықпалыменбайланысты іс-әрекеттің мазмұндық аспектісі үлкен рөл атқарады;

- дамып жатқан педагогикалық үрдістегі қарым-қатынастыбасқару – мұғалім мен оқушылар әрекеттестігінің ұзақ және жүйеліреттелуі іске асырылғанда, қарым-қатынас өтуінің шарттары менсипатына мұғалімнің үйренуіне тиіс кезінде педагогикалық қарым-

37

қатынастың негізгі кезеңі қарым-қатынас стилін және сабақтыңөзгермелі шарттары мен оқушылар қатынасына байланыстыәрекеттестік типін өзгерту, кері байланысты орнату.

Педагогикалық қарым-қатынастың іске асырылған жүйеніталдау және оны алдағы іс-әрекетке үлгілеу. Мұнда мұғалім өзініңсыныптағы жұмыстың нәтижелерін сыни бағалау, келесі сабақтыңжоспарына сәйкес түзетулер енгізу мен кемшіліктерді есепке алуыкерек.

5 Шет тілін оқытудағы бақылау

5.1 Лабораториялық жұмыс (3 сағат)

Жұмыстың мақсаты:1) студеттерді рецептивті және продуктивті біліктердің

қалыптасқандығын бақылау әдістерімен таныстыру;2) шет тіліне оқыту үрдісіндегі рефликсивті білікерінің

қалыптасу үрдісін қарастыру (өзін-өзі тексеру және бағалау). Талқылауға арналған сұрақтар:1) оқу мен тыңдаудағы рецептивті біліктердің

қалыптасқандығын баұылау; 2) сөйлеу мен хаттағы продуктивті біліктердің

қалыптасқандығын бақылау;3) шет тілін оқыту үрдісіндегі өзін-өзі бақылау.

Глоссарий

Бақылау тәсілдері – бұл сөйлеу мен біліктерініңқалыптасқандығын бақылауға, оқытылғандық деңгейін анықтауғабағытталған мұғалімнің нақты іс-әрекеттері.

Қателік – қате сөйлеу әрекетінің нәтижелі, шет тілін меңгерубарысындағы оқушымен жіберілетін шет тілі ережелеріменқалыптарынан типтік ауытқу.

Өзін-өзі бақылау – бұл адамның өзімен жасалатын іс-әрекеттерді саналы бағалауы және реттеуі.

Тірек конспекті:1) мәтіндерді шет тілінде оқу біліктерінің қалыптасқандығы

деңгейін анықтау барысында баға іздестік, таныстырмалы жәнезерттемелі оқуға арналған тапсырмаларды орындаудың нәтижелерібойынша іске асырылады.

38

Оқытудың бастапқы кезеңінде тексеріледі: әріптерді тану жәнеатау; әріптер байланысты және әріптердің дыбыстар мен үйлесімі;сөздерді сөз тіркестерін, сөйлемдерді дыбыстандыру; мәтіндердітолық және нақты түсіну зерттемелі; мәтіндердің жалпы мазмұнынтүсіну (таныстырмалы және іздестік оқуға); дұрыс дауыстап оқу.

Кейінгі кезеңдерде (орта және жоғары) түсінуді тексеру үшінтүрлі оқу түрлеріне арналған түрлі жаттығулар қолданылады.Таныстырмалы оқу келесі жаттығулар келесі мен бақыланады.Заголовок және суреттемелер бойынша мазмұнды болжау; негізгіақпаратқа сұрақтар қою және оларға жауап беру: мәтін мазмұнынасәйкес заголовокты таңдау; мәтінде мағыналық бөліктерге бөлу жәнеоларды атау, ат қою; негізгі ақпараттың көшірмесін жасау.

Оқушының оқуын тексеру үшін келесі жаттығулардықолданылады: жайылма жоспар с резюме, тұжырым, түсінік құру,барлық мәтінге сұрақ қою, мәтіннің бара бар аудармасын теріп немесетолық жасау.

Іздеушілік оқу келесі жаттығулар көмегімен тексеріледі: негізгідеректердің, фактілерді атап өту; ең маңызды ақпаратқа сұрақ қою;бірдей тақырыпты мәтінді салыстыру; таңдаулы аударма жасау.

Аудированиеге қолданылатын түсінудің төрт деңгейіайрықшаланады. Олардың айрықшаланатын қасиеттері тереңділік,толықтылықжәне дәлдік болып табылады:

1) фрагменттілік түсіну деңгейі;2) жалпы түсіну деңгейі;3) толық түсіну деңгейі;4) сыни түсіну деңгейі; Фрагменттілік түсіну деңгейі есту біліктіліктілігінің

қалыптаспағандығын көрсетсе, онда түсінудің теренділік, толықтылықжәне дәлдік деңгейін бақылау жаттығулары тек үш деңгейге ғанажатқызылады. Олардың көмегімен фрагменттік түсінуді де ажыратуғаболады.

Жалпы түсіну дедеңгейіне ең алдымен тақырыпты мәтінніңмағыналық ядросы ретінде түсіну тән. Осы деңгейдіңқалыптасқандығы келесі жолдар арқылы тексеріледі:

- жалпылама сұраққа жауап;- көп таңдаулы тесстер;- шетел тілінде негізгі мазмұнды айту;- мағынлаы бөлшектерге загаловок түрінде жоспар құру;- мәтін типін және негізгі мақсатын анықтау және т.б.

39

2) толық түсіну деңгейі жеке фактілер мен бөлшектерді түснуді,сонымен қатар негізгіні қосымшадан айыра білуді талап етеді.

Толық түсіну біліктілігінің қалыптасқанын келесілердіңкөмегімен тексеріледі:

- жалпы мазмұнға және жеке бөлшектерге қатысты сұрақтарғажауап;

- жалпы жоспарды құру;- суретке (сурет, сызба, жоспар, және т.б.) тірек арқылы

мазмұндау;- мәтінді драмматизациялау;- мағыналық бөлшектерге мәтінді бөлу- бос орындарды толықтыру; Сыни түсіну деңгейі аудиомәтіндері бағалаумен, мазмұнды

интерпретациялауымен және ақпаратты қабылдауды мағыналықөңдеумен байланысты.

Аталмыш деңгей жақсы қалыптасқан техникалық біліктіліктіңжәне сөйлеу деңгейі байлығын талап етеді: оған негізінен шетел тілінтереңдетіліп оқитын мектептерде, лингвистикалық лицейлерде жәнежоғары оқыту кезеңдегі гимназияларда қол жеткізуге болады.

Сыни түсіну деңгейі мәселелі сипатты тапсырмалар көмегіментексеріледі, ой-пікір құрастыру тыңдалған мәтін бағасы:

- аңдатпа реферат құрасыту;- түрлі көзқарастарды салыстыру;- интервью өткізу;Кеңестер немесе пікірсайыстар және т.б. ұйымдастыру. Сөйлеу

біліктерінің дұрыс ұйымдасқан бақылауы мұғалімге оқу уақытынорынды бөлуге, жаттығулардың нәтижелілігін тексеруге, тақырыптықжоспарға түзетулер енгізуге, жеке дербес оқушылардың және жалпысипаттау практикалық жетістіктерін көруге мүмкіндік береді.

Сөйлеу бірліктерінің қалыптасқандық деңгейінің белгілікөрсеткіші ретінде келесі осындай параметрлер болып табылады:

- қарым-қатынастағы сөздер (тіркестер) фразалар саны;- жай және күрделі сөйлемдер саны;- диалогтағы репликалар саны мен көлемі;Сөйлеуші қолданатын тілдік құралдар да есептеледі (олардың

түрлілігі, тақырыптық жалпыламдық дәрежесі). Бұл сандық жәнесапалы көрсеткіштер айтылымның аналитикалық жағының бағасыментолықтырылуы тиіс, оның ақпараттық, байланыстылық жәнежайылғандық деңгейі, қарым-қатынас жағдайына сәйкестік.

Жазу бөліктерінің қалыптасқандық көрсеткіштері болыптабылады:

40

1) жазбаша қарым-қатынастың орындалу табыстылығы;2) жазба мәтін мазмұнының сапасы;3) мәтіннің тілдік жағы сапасы;4) жазбаша тапсырмаларды орындаудағы дербестік дәрежесі;Жазбаша қарым-қатынасты іске асыру табыстылығы

анықталады:1) жағдайлардың әр-түлілігімен, оның шеңберінде жазбашамәтін жасалады;2) сөйлеу ойдың барлығы;3) тілден жасалатын құралдарды таңдау қабілеттілігі сөйлеуниетіне және жағдайға байланысты.Жазбаша мәтіннің мазмұнының сапасы анықталады:1) тақырыптар әртүрлілігімен;2) берілген фактілердің санымен;3) тілдік қиындықтың деңгейімен;4) сөйлемдер және сөйлеу формулалардың әртүрлілігімен;5) жазбаша мәтін көлеміменТілдік жақ сапасы анықталады:1. тілден жасалатын құралдардың дұрыстығымен және хабардың

нақтылығымен, жазбаша мәтінде берілген.2. хаттың тілден жасалатын құралдарының стилистикалық

нормаларға сәйкестігі.Дербестік дәрежесі анықталады:а) жазбаша мәтіндерді құру кезіндегі қолданылған тілдік

құралдарға сенімділік;б) коммуникативті есептерді шешудегі қайталаудың және

мәтінді түзету қажеттіліктің жоқтығы;в) көмек қажеттілігінің болмауы;Жазбаша мәтіндердегі қателерді келесілерге бөлу керек:- лексико грамматикалық;- орфографиялық;- нақтылы;- жазбаша мәтінді рәсім деудегі қателер;- түпнұсқаға сәйкестілік;3) қате іс-әрекетті өзін-өзі түзету істеліп жатқан іс-әрекетті

салыстыратын, ішкі және сыртқы үлгі эталондарының барыменсипатталады.

Шетел тілді оқытуды сыртқы эталондар болып сөйлеудағдылардың қалыптасуына ережелер, сөйлеу үлгілері, сыбыр сөздер,түсініктер, кілттер, нұсқаулар қызмет етеді. Олардың негізінде сөйлеуәрекеттерінің ішкі үлгілер-эталондары жасалады.

41

Өздік бақылау нәтижелі жұмыс барысында және оныңқұрастырушылардың – өзін-өзі байқау, сөйлеу әрекеттердіэталондармен салыстыру, самокоррекция және өзін-өзі бағалау –қажетсіз сөйлеуге жетеді, ал өздік бақылау деңгейі іскерліктердің жәнедағдылардың жетілгендік дәрежелерінің көрсеткіштердің бірі болыпқарастырылады. Өздік бақылау қателерді түзету фактісімен түріндекөрінеді, сөйлеу барысында жіберілген, бір уақытта сөйлеудағдыларын қалыптастырумен дамиды мұғалім жағынанбақылаубоған жағдайда.

Өздік жұмысқа арналған тапсырмалар

1. Орта мектеп оқушыларына арналған шетел тілі оқулығындаоқу және аудирование іскерліктерінің қалыптасуын бақылйтынтапсырмаларды талдыңыздар

2. Екіауыз қатынас және монолог түрінде сөйлеу іскерліктерініңқалыптасуын параметрларын анықтаңыздар.

3. орта мектепте шетел тілін оқытуда әр кезеңдерінде жазбашасөйлеу іскерліктерінің қалыптасудың бақылау түрлерімен атаңыздар.

4. әдістемелік көзқараспен басқа тілде сөйлеуге оқытудағықателердің мәселелерін талдаңыздар.

42

Ұсынылатын әдебиет

1 Абдигали С.А. Реализация концепции обучения иностраннымязыкам по учебника немецкого языка. Алматы, 1998. 120 с.

2 Алхазишвили А.А. Основы овладения устной иноязычнойречью. М., 1998. 198 с.

3 Аренова Т.В. Метод глобальной симуляции. Астана, 1998. 265 с.

4 Гальскова Н.Д. Современная методика обучения иностраннымязыкам. – М., 2000. – 260 с.

5 Гальскова Н.Д., Гез Н.И. Теория обучения иностраннымязыкам. – М., 2006. – 286 с.

6 Зимняя И.А. Психология обучения иностранным языкам вшколе. М.: Просвещение, 1991. – 123 с.

7 Колесникова И.Л., Долгина О.А. Англо-русскийтерминологический справочник по методике преподаванияиностранных языков.-Санкт-Петербург, 2001. – 210 с.

8 Концепция развития иноязычного образования РеспубликиКазахстан.- Алматы, 2004. – 86 с.

9 Миньяр-Белоручев Р.К. Методика обучения французскомуязыку.- М.: Просвещение, 1990. – 211 с.

10 Пассов Е.И. Основы коммуникативной методики обученияиноязычному общению.-М., 1989.– 230 с.

11 Рабинович Ф.М. Контроль на уроке иностранного языка//ИЯШ. 1987. №1., 10-16 с.

12 Фоломкина С.К. Обучение чтению на иностранном языке внеязыковом вузе. М., 1987. – 189 с.

13 Цейтлин С.Н. Речевые ошибки и их предупреждение. СПб.:Изд. Дом «МиМ», 1997. – 140 с.

14 Barbara Dahlhaus. Fertigkeit Horen. 1998, Langenscheidt,Fernstudieneinheit 5 – 230 с.

15 Dianne Larsen –Freemen. Teaching English.Methods&Approaches. Cambridge University Press, 2003.– 212 с.

16 Geremy Harmer. The Practice of English Language Teaching. –London-New-York, 1991. – 160 с.

17 Methodology in TESOL. A Book of Readings. Edited by MichaelH. Long&Jack C.Richards.USA, 1987. – 189 с.

18 Ranier Ernst Wicke. Kontakte Knupfen. 1998, Langenscheidt,Fernstudieneinheit 9 – 192 с.

19 Strauss Dieter. Didaktik und Methodik Deutsch alsFremdshprache. Eine Einfurung. Langenscheidt. – Berlin, 1995. – 146 с.

43

Мазмұны

Түсіндірме хат..............................................................................................31 Шетел тілдерін оқыту әдістемесінің теориялық негіздері.................52 Басқа тілде мәдениаралық қатынасқа оқыту әдістемесі...................113 Оқыту тәсілдері....................................................................................294 Оқытуды ұйымдастыру түрлері..........................................................325 Шет тілін оқытудағы бақылау............................................................38Ұсынылатын әдебиет................................................................................43

44