บทท ๒

แนวความคดและทฤษฎเกยวกบการปกครองในระบอบประชาธปไตย

ความหมายของประชาธปไตย

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พทธศกราช 2525 ใหความหมายประชาธปไตยวา เปนแบบ

การปกครองทถอมตปวงชนเปนใหญ สวนคำาวาระบอบหมายถงแบบอยาง ธรรมเนยม ระเบยบการปกครอง ดงนน คำาวาระบอบประชาธปไตย จงหมายความวาแบบอยางหรอธรรมเนยมการปกครองทถอมตปวงชนเปนใหญ

“ประชาธปไตย ตรงกบคำาในภาษาองกฤษวา ” Democracy ซงมาจากศพทภาษา

กรกวา Demos หมายถงประชาชน กบ Kratien หมายถง การปกครอง ดงนนประชาธปไตยหรอ democracy จงหมายถงการปกครองโดยประชาชน โดยอำานาจสดสดในการปกครองจะมาจากประชาชน และรฐบาลจะคงอยในอำานาจตอไปไดเมอวาระสนสดลง กตอเมอประชาชนผเลอกตงเหนวารฐบาลสามารถสนองตอบตอเจตนารมณของประชาชนไดอยางมประสทธภาพเทานน

ววฒนาการการปกครองในรปแบบประชาธปไตย

จากววฒนาการการปกครองในรปแบบประชาธปไตยมจดกำาเนดมาจากกรกทเปนประเทศแรกในโลก และมบทบาทสำาคญในการสรางระบอบประชาธปไตยของยโรปตะวนตกในเวลาตอมา ประชาธปไตยในสมยกรกมองคประกอบทสำาคญ คอ ดานการมสวนรวมทางการเมองของประชาชน

เชน การเลอกตวแทนเขาไปในสภาเพอกำาหนดนโยบายการบรหารและเลอกผบรหาร การแสดงความคดเหนทสะทอนความตองการของประชาชนในการผลกดนใหเกดนโยบายทตอบสนองการแกไขปญหาสงคม, ดานความเสมอภาคทางกฎหมาย เชน สทธในการเลอกตง

การคดเลอกตวแทน และการผลกดนนโยบาย และดานเสรภาพในการแสดงความคดเหน

ความเชอ การรวมกลมและการเคลอนไหวทางการเมองในรปแบบ อน ๆ สำาหรบหนวยการปกครองทองถนของกรกเรยกวา deme ทำาหนาทบรหารทองถนและรบผดชอบพลเมองในเขต deme โดยพลเมองมสทธเสรภาพและบทบาทเขารวมกระบวนการทางการเมองอยางแขงขน

ในรปแบบประชาธปไตยทางตรง (Direct democracy)โดยเขามสวนรวมในการปกครองตนเองทงการเปนฝายบรหาร นตบญญต และฝายตลาการ

หลกการของประชาธปไตย

ประชาธปไตยมพนฐานอยบนความเชอในความสำาคญและศกดศรของปจเจกบคคล ความเชอ

ในความเสมอภาคของมนษย และความเชอในความจำาเปนทจะตองมความเปนอสรเสร ประชาธปไตย

จงประกอบดวยหลกการตางๆ ดงตอไปน

1. เสรภาพ (Liberty) คออสรภาพของบคคลทจะกระทำาการอยางใดอยางหนงตามความประสงคของตนโดยไมอยภายใตการกดขของรฐ เวนแตอยภายใตกรอบกตกาทกฎหมายกำาหนดไว เพอปองกนการลวง

ละเมดสทธและเสรภาพของบคคลอน ในหลกประชาธปไตย เสรภาพคอกญแจสำาคญทจะนำาไปสความกาวหนาของสงคม

2. ความเสมอภาค (Equality) คอความเทาเทยมกนของคนในสงคม เปนความเทาเทยมกนในความเปนมนษย และเทาเทยมกนในฐานะทเปนสมาชกของสงคมเหมอนกน มศกดศร เกยรตยศ และมคณคาในความเปนคนอยางเดยวกน

ความเสมอภาคประกอบไปดวย

2.1 ความเสมอภาคในความเปนมนษย

2.2 ความเสมอภาคตามกฎหมาย

2.3 ความเสมอภาคในดานโอกาส

2.4 ความเสมอภาคในทางการเมอง

2.5 ความเสมอภาคในการใชสทธเลอกตง

2.6 ความเสมอภาคในการสมครรบเลอกตง

2.7 ความเสมอภาคในทางเศรษฐกจ

3. อำานาจอธปไตยเปนของปวงชน (Popular Sovereignty) คอ ปจจยทเชอวาสงคมกอตงขนโดยความยนยอมของประชาชน ในการทจะใหอำานาจอธปไตยของสงคมสวนรวมเขามาแทนทเสรภาพธรรมชาต โดยทกคนจะมสวนในอธปไตยนนๆ เทาเทยมกน ตามหลกการน การปกครองในระบอบประชาธปไตยจงเปนการปกครองทประชาชนเปนทงผปกครอง และผถกปกครอง ในระบอบประชาธปไตย เนองจากผปกครองมาจากการเลอกตงโดยยดหลกการเสยงขางมาก จงมสทธอำานาจอนขอบธรรมในการปกครองประเทศเพราะไดรบสทธจากผถกปกครองโดยตรง

4. หลกการเสยงขางมากทคมครองเสยงขางนอย (The Rule of Majority) เนองจากในระบอบประชาธปไตย ประชาชนทกคนมสทธในการตดสนใจปญหาบานเมองไมวาจะโดยตรงหรอผานผแทนราษฎร

ซงในความเปนจรงประชาชนทกคนยอมมความคดเหนไมตรงกน ดงนนเพอเปนการตดสนปญหาจงตองยดเสยงขางมากทมตอเรองนนๆ เปนเกณฑในการตดสน

ถงอยางไรกตาม เพอเปนการคมครองสทธเสรภาพและความเสมอภาคของเสยงขางนอย

หลกประชาธปไตยจงตองประกอบดวยหลกการคมครองเสยงขางนอย (minority right) ดวย ทงน

การตดสนใจโดยลวงละเมดสทธพนฐานของเสยงขางนอย ถอวาเปนการปกครองโดยระบอบเผดจการเสยง

ขางมาก (Dictatorship of the Majority)

ประเภทของการปกครองตามระบอบประชาธปไตย

การปกครองโดยระบอบประชาธปไตยสามารถจำาแนกออกเปน 2 ประเภท ดงน

1. ประชาธปไตยโดยทางตรง (Direct Democracy) หรอประชาธปไตยแบบมสวนรวม (Participatory Democracy) เปนรปแบบการปกครองทใหประชาชนทงประเทศเปนผใชอำานาจในการปกครองโดยตรง ดวยการประชมรวมกน เพอพจารณาตดสนปญหา และเลอกตงเจาหนาทปฏบตงานของรฐ ราษฎรมบทบาทในการตดสนใจในกจการของบานเมองโดยไมตองผานกระบวนการหลายขนตอน

2. ประชาธปไตยโดยทางออม (Indirect Democracy) หรอประชาธปไตยแบบมตวแทน (Representative Democracy) เปนรปแบบการปกครองทใหอำานาจประชาชนเลอกตวแทนเขาสทประชม เพอพจารณาตดสนใจแกไขปญหาของรฐ และบรหารกจการบานเมองตามกรอบนโยบายของรฐ

รปแบบการปกครองในระบอบประชาธปไตย

การปกครองโดยระบอบประชาธปไตยสามารถแบงเปน 2 รปแบบ ดงน

1. หลกประมขของประเทศ (Head of State)

1.1 การปกครองระบอบกษตรยภายใตรฐธรรมนญ (Constitutional Monarchy) พระมหากษตรยในฐานะประมขของประเทศ เปนศนยรวมของอำานาจอธปไตยซงเปนของประชาชนทงมวล โดยจะใชอำานาจอธปไตยผานอำานาจสามฝาย คอ นตบญญตผานทางรฐสภา บรหารผานทางคณะรฐมนตร และตลาการผานทางศาล ทงน พระมหากษตรยจะเปนกลาง และไมยงเกยวกบการบรหารราชการประเทศ ประเทศทปกครองโดยระบอบน ไดแก สหราชอาณาจกร ประเทศไทย และประเทศญปน เปนตน

1.2 การปกครองโดยมประธานาธบดเปนประมข (Presidency) ผดำารงตำาแหนงประธานาธบด

มาจากการเลอกตงของประชาชน ทำาหนาทเปนประมขของรฐ และในบางประเทศจะทำาหนาทเปนประมข

ของฝายบรหารดวย เชน สหรฐอเมรกา และ ประเทศอนโดนเซย เปนตน

2. หลกการรวมและแยกอำานาจ (Separation of Powers)

2.1 การปกครองระบบรฐสภา (Parliamentary System) ฝายบรหารและฝายนตบญญตจะทำาหนาทผานรฐสภา ระบอบรฐสภาสามารถแบงออกไดเปนรปแบบสภาเดยว (Unicameral System) และรปแบบสองสภา (Bicameral System) ในประเทศสวนใหญทปกครองโดยระบอบประชาธปไตย สมาชกรฐสภาจะมาจากการเลอกตงทวไป แตในขณะเดยวกน ประเทศทใชรปแบบสองสภา อาจมสภาใดสภาหนงทมาจาก

การเลอกตง ในขณะทอกสภามาจากการแตงตงหรอสรรหา ทงน ในระบอบรฐสภา รฐบาลจะถกควบคมและตรวจสอบการบรหารราชการแผนดนโดยรฐสภา ผานกระบวนการและอำานาจหนาททบญญตไวในรฐธรรมนญ

2.2 การปกครองระบบประธานาธบด (Congressional System) มลกษณะคลายคลงกบระบบรฐสภา แตกระบวนการในการจดตงรฐบาล และแบงแยกอำานาจจะแตกตางกน ในระบอบน ประธานาธบดซงเปนประมขของรฐและฝายบรหาร จะมาจากการเลอกตงทวไป เมอไดรบเลอกตงจะมสทธและอำานาจในการแตงตงคณะรฐมนตรเพอบรหารประเทศ โดยผานความเหนชอบของวฒสภา ในขณะทสมาชกรฐสภาทงสองสภา จะมาจากการเลอกตงทวไปทไมเกยวของกบการเลอกตงประธานาธบด ดงนน อำานาจนตบญญต อำานาจบรหาร และอำานาจตลาการ จงเปนอสระและแยกขาดจากกน อยางไรกตาม ในเรองของการถวงดลอำานาจ

ในระบบประธานาธบดจะมกลไกทางรฐธรรมนญทใหรฐสภามอำานาจในการถวงดลฝายบรหาร

ผานการควบคมและตรวจสอบการบรหารราชการแผนดน และการลงมตเพอกลาวโทษ (Impeachment)

และปลดออกจากตำาแหนง (Recall) ประธานาธบด ประเทศทเปนตนแบบของการปกครองลกษณะน

คอสหรฐอเมรกา

2.3 การปกครองระบบผสม (Mixed System) ประธานาธบดเปนประมขและบรหารราชการแผนดนรวมกบนายกรฐมนตร ในดานการบรหาร นายกรฐมนตรจะเปนผใชอำานาจบรหาร และรบผดชอบ

ตอรฐสภา ประธานาธบดจะเปนผกำาหนดนโยบายตางประเทศและการเมองทวไป ทงน ประธานาธบดใน

ระบบการปกครองแบบน จะแตกตางจากประธานาธบดในระบบประธานาธบด จะมอำานาจอนญาโตตลาการ ระหวางรฐสภากบคณะรฐมนตร และมอำานาจในการประกาศยบสภา ประเทศทมการปกครองลกษณะน

อาท ประเทศฝรงเศส เปนตน

รปแบบของระบบประชาธปไตย แบงได 2 รปแบบดงน

1.หลกประมขของประเทศ แบงเปน 2 รปแบบ ดงน

– มพระมหากษตรยทเปนประมข

พระมหากษตรยจะใชอำานาจอธปไตยโดยตรงไมได แตตองใชอำานาจนนผานทางองคกรตางๆ แบงออกเปน

3 ทาง อกทงในเรองของการเมองพระมหากษตรยจะตองทรงเปนกลาง

- มประธานาธบดทเปนประมข

ตองทำาเพอประชาชน มวาระในการดำารงตำาแหนง ถกโหวตมาจากเสยงขางมากของประชาชน

2.หลกการรวม การแยกอำานาจ แบงออกเปน 3 แบบ ดงน

– แบบรฐสภา

ระบอบประชาธปไตยแบบรฐสภา คอ จะมผแทนราษฎรเพยง 1 สภาหรอม 2 สภากได สภาผแทนราษฎร

มาจากประชาชนเปนผลงคะแนนเสยงเลอกตง สวนวฒสภาสวนมากไดสมาชกมาจากการแตงตง แตสมาชกวฒสภาบางประเทศกมาจากการเลอกตง อกทงสภากสามารถเรยกตางกนได เชน ประเทศองกฤษเรยกวาสภาลาง กบ สภาสงหรอสภาขนนาง เปนตน แตตามรปแบบประชาธปไตยแลว สภาทงสองจะตองทำาการประชมรวมกนทเรยกวารฐสภา สวนผใชอำานาจนตบญญต คอเปนกลมคนทมอำานาจในการออกกฎหมายเพอใชปกครองประเทศ รวมทงมอำานาจใหความเหนชอบจดตงรฐบาล อกทงคอยควบคมการบรหารของรฐบาลดวย แมรฐบาลตองอยในการกำากบดแลของสมาชกรฐสภา รฐสภาคอยดแลสอดสองรฐบาลตามกระบวนการของรฐธรรมนญ สวนทางรฐบาลกสามารถยบสภาได ทำาใหเกดความสมดลในการปกครอง

– แบบประธานาธบด

มความเหมอนกบแบบรฐสภา คอ มรฐสภาเหมอนกน แตมความแตกตางกนตรงท มประธานาธบดเปนผใชอำานาจบรหาร ซงประธานาธบดสามารถแตงตงคณะรฐมนตรขนมา 1 ชด เพอชวยในการบรหารประเทศและถาหากเกดอะไรขนกตองรบผดชอบรวมกน สวนอำานาจนตบญญตกอยทรฐสภานนเอง ทงประธานาธบดและสมาชกสภาผแทนราษฎร มาจากการโหวตคดเลอกของประชาชน จงตองทำาหนาทตอประชาชนโดยตรง อำานาจตลาการนนมอสระเสร เพราะฉะนนการปกครองในรปแบบน อำานาจนตบญญต อำานาจบรหาร อำานาจตลาการ ตางมอสระเปนของตนแยกกนอยางเดนชด สถาบนทง 3 นทำาหนาทถวงดลอำานาจซงกนและกน

เพอไมใหฝายใด ฝายหนง ใชอำานาจของตนเกนขอบเขต

– แบบกงรฐสภากงประธานาธบด

ระบอบการปกครองแบบประชาธปไตยรปแบบน คอ ประธานาธบดจะดำารงตำาแหนงประมขรวมทงชวยบรหารราชการแผนดนรวมกนกบนายรฐมนตร หากพดถงในดานการบรหารนายกรฐมนตรจะเปนผลงนามในการประกาศใชกฎหมาย สวนคณะรฐมนตรกยงคงเปนผใชอำานาจบรหารเชนเดม แตเพมเตมคอตองรบผดชอบตอรฐสภา สวนรฐสภามหนาท ออกกฎหมายควบคมการบรหารราชการแผนดน สวนประธานาธบดเปนผกำาหนดนโยบายตางประเทศรวมทงเรองการเมองทวไป อกทงยงทำาหนาทตลาการ สามารถยบสภาไดอกดวย เพราะฉะนนการปกครองแบบน จงมอำานาจมาก การปกครองในรปแบบนเราจะเหนไดจาก ประเทศ อนเดย ฝรงเศส เปนตน

แนวคดพนฐานของการปกครองระบอบประชาธปไตย

การปกครองระบอบประชาธปไตย เปนแนวทางการปกครองทยดมนบนรากฐานทเปนหลกการขนมลฐานแบบประชาธปไตยซงประกอบดวยรายละเอยดตางๆ ดงน

๑. เชอวามนษยมความร ความสามารถ มสตปญญา รจกใชเหตและผลในการคนหาความจรงออกมาเปนขอตกลงทมหลกเกณฑ ตลอดจนสามารถรวมมอกนทำางานเพอความสขของสวนรวมได

๒. มนษยมความเปนอสระและมเสรภาพทจะสามารถเลอกใชชวตตนในการทำาการอยางใดอยางหนง และจะตองรบผดชอบในการกระทำาอยางนนของตนเองดวย

๓. ยอมรบมนษยมความเทาเทยมกน ทงทางกฎหมายและทาง การเมอง กลาวคอ กฎหมายคมครองคนทกคนเหมอนกนคนทกคนควร ไดรบการปฏบต จากเจาหนาทของรฐเหมอนกนโดยไมมการแบงแยกเชอชาตกำาเนด เพศ หรอ ยากดมจนอยางไร

๔. การตดสนปญหาสำาคญมาจากประชาชน โดยมอบหมายใหตวแทนดำาเนนการแทนตน เพราะทกคนไมสามารถจะตดสนปญหาทกเรองไดโดยตรง

๕. อำานาจทางการปกครองของรฐบาลเกดขนจากการใหความยนยอมของประชาชนผถกปกครอง

๖. สทธในการคดคาน ประชาชนมสทธอยางเตมทในการคดคานหรอเปลยนรฐบาลตามวถทางของหลกการประชาธปไตยทกำาหนดไวในกตกาการปกครองของประเทศ หากวารฐบาลไมปฏบตตามจดมงหมายหรอไมสามารถสนองความตองการของประชาชนสวนใหญได

๗. ใหความสำาคญกบเสรภาพในการแสดงออกซงความคดเหน เชอในสทธของตนเองทจะแสดงความคดเหน และรบฟงความคดเหนของผอน

๘. เชอมนในสถาบนการเมองการปกครองวาเปนเครองมอทตงขนเพอเปนหลกประกนสทธเสรภาพและความอยดกนดของประชาชน

โดยสรป แนวคดพนฐานของหลกการประชาธปไตย คอ แนวทางในการกำาหนดหลกการของระบอบประชาธปไตยทประชาชนทกคนตองปฏบตตาม เพอใหเกดความเปนระเบยบในการอยรวมกนอยางสนตสขของคนในสงคม

ระบอบประชาธปไตยแบบไทย

“ประชาธปไตยแบบไทย ในทนเปนแนวคดทหมายถง รปการ”ปกครองแบบประชาธปไตย ซงเหมาะสมกบวฒนธรรมประเพณของชาตไทยและสอดคลองกบสถานการณดวย[1] (แตอยางไรกตามความหมายของ ประชาธปไตยแบบไทย โดยทวไปมขอบเขตอนกวางขวาง ซงไม“ ”จำากดทงในดานรปแบบและเนอหาเปาหมาย ทงนเพอความยดหยนเหมาะสมกบสถานการณตาง ๆ)

ประชาธปไตยแบบไทยในชวงพ.ศ.2501-2519 มลกษณะคราว ๆ ปรากฏ ดงน

1) ลกษณะประการทหนงของแนวคดประชาธปไตยแบบไทย คอ ในทศนะของรฐบาลหรอนายทหารจะเหนวาประชาธปไตยอาจมความหมายในแงเนอหาสาระเปาหมาย (เชน การเปนอดมการณ ความเหมาะสมกบลกษณะพเศษของชาตไทย และการสนองความตองการของประชาชน หรอใชการไดผล) หรออาจรวมความหมายในลกษณะทเปนสากลในแงรปแบบวธการเขาไปดวย (คอมรฐธรรมนญ พรรคการเมอง การเลอกตง ระบบรฐสภา เปนตน)

ตวอยางเชน จอมพลสฤษด ธนะรชตและคณะทหารทำารฐประหารในวนท 20 ตลาคม พ.ศ.2501 ไดกลาวเนนยำาถงจดมงหมายทจะสงเสรมประชาธปไตยแบบไทยวา คณะปฏวต มความมงหมายทจะทำาประเทศไทย“ใหเปนประชาธปไตย มความมงหมายจะสรางประชาธปไตยขนในประเทศไทยใหเปนผลสำาเรจ และเหนวาจะบรรลผลตามความมงหมายนใหได จะตองแกไขขอผดพลาดในอดตนนเสย จงไดทำาการปฏวตเมอวนท 20 ตลาคม พ.ศ.2501 ยกเลกระบอบประชาธปไตยทนำามาจากตางประเทศทงดนเสย และเสนอวาจะสรางระบอบประชาธปไตยทเหมาะสมกบลกษณะ

พเศษและสภาวการณของไทย จะสรางประชาธปไตยของไทย ประชาธปไตยแบบไทย”[2]

ในทศนะของจอมพลสฤษด ธนะรชตไมเหนดวยกบรปแบบการปกครองในระบอบประชาธปไตยแบบตะวนตกและไมนยมรฐธรรมนญแบบตะวนตก แตในสวนของรฐธรรมนญจอมพลสฤษดกลบเลงเหนและยอมรบถงความสำาคญของการมรฐธรรมนญแบบไทย[3] โดยทจอมพลสฤษดมทศนะวา รฐธรรมนญตามแบบตะวนตกมกจะใหอำานาจแกฝายนตบญญตหรอรฐสภาทมาจากการเลอกตงโดยตรงจากประชาชนมากเกนไป ซงจอมพลสฤษดพจารณาวาไมเหมาะกบประเทศไทยเลย และไดเสนอวารปแบบของการปกครองทเหมาะสมของประเทศไทยควรจะเปนไปในรปแบบทรฐบาลหรอฝายบรหารมอำานาจเหนอฝายนตบญญต ฝายรฐบาลจะตองมอำานาจสงสด เปนรฐบาลของชาตอยางแทจรง ไมใชเปนรฐบาลของพรรคการเมองพรรคหนงพรรคใดโดยเฉพาะ และรฐบาลจะตองเปนสถาบนทจะสามารถกำาหนดไดวาอะไรคอเจตนารมณของชาวไทยทงประเทศ โดยมเปาหมายทสำาคญอยทความมนคงและเสถยรภาพทางการเมอง ดงนนพรรคการเมองและการเลอกตง โดยตรงจากประชาชนจงไมใชสงทมความจำาเปนตอระบบการเมองไทย ซงสะทอนใหเหนวาจอมพลสฤษดใหความสำาคญกบประชาธปไตยในแงเนอหาสาระเปาหมาย เชน ความเหมาะสมกบลกษณะพเศษของชาตไทย และการสนองความตองการของประชาชนมากกวาการใหความสำาคญกบประชาธปไตยในความหมายทเปนสากลในแงรปแบบวธการ

2) ลกษณะประการทสองของแนวคดประชาธปไตยแบบไทย คอ มความสอดคลองเหมาะสมกบวฒนธรรมประเพณไทย โดยมลกษณะทเดนชดดงน

ลกษณะทเดนชดประการทหนง คอ การมพระมหากษตรยทรงเปนประมขของชาต โดยทสถาบนพระมหากษตรยไดรบการยอมรบวาดำารงอยในฐานะอนสงสดของชาต ซงผใดจะละเมดมได ตวอยางทเหนไดอยางชดเจนคอ ระบอบประชาธปไตยแบบไทยทเกดขนในชวง พ.ศ.2501-2519 ซงแมวาฐานะของสถาบนพระมหากษตรยจะสนคลอนมาตงแตชวงสงครามโลกครงทหนงและเหตการณกบฎ ร.ศ.130 จนถงการเปลยนแปลงการปกครองในพ.ศ.2475 และสมยรฐบาลจอมพลป. พบลสงคราม แตระบอบสฤษดหรอสมยพอขนอปถมภกสนบสนนใหสถาบนนกลบมาดำารงฐานะอนสงสดของชาตไดอยางดงเดม และถอยคำาทวา ระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยเปนประมข เรมปรากฎอย“ ”อยางเปนทางการในรฐธรรมนญพ.ศ.2511 โดยในคำาปรารภระบวา ตาม“ววฒนาการปรากฎวาระบอบการปกครองทมพระมหากษตรยเปนประมขนน เปนทเลอมใสศรทธาของปวงชนชาวไทยเปนการถาวรมนคงตลอดมา...สภารางรฐธรรมนญลงมตกำาหนดหลกสารสำาคญเปนการทวไปวา ประเทศไทยมการปกครองระบอบประชาธปไตยมพระมหากษตรยเปนประมข และในชวงทการเมองเปดของมวลชนในพ” .ศ.2516-2519 สถาบนกษตรยไดถกใชเปนสญลกษณหยบยกขนตอตานอดมการณคอมมวนสตหรอ ฝายซาย ในฐานะทเปนสญลกษณของ ความเปน“ ” “ไทย หลงจากนนคณะปฏรปการปกครองแผนดนไดอางความมนคงของ”สถาบนนเปนเหตผลหนงในการยดอำานาจในพ.ศ.2519 และรฐบาลนายธานนทร กรยวเชยรไดอางวาประเทศไทยมการปกครองแบบประชาธปไตย เนองจากยงคงมพระมหากษตรยเปนประมขเชนเดยวกบประเทศองกฤษ และโหมประโคมคำาขวญวา ชาต ศาสนา พระมหากษตรย โดยเนนการ“ ”สรางความจงรกภกดและไดมการจดงานวน 5 ธนวามหาราชอยางยงใหญในพ.ศ.2519 เพอใหประชาชนไดชนชมพระบารมและเนนถงความเปนศนยรวมจตใจ

ลกษณะทเดนชดประการทสอง คอ การถอวาประเทศชาตบานเมองหรอรฐชาตเปนสงสงสดทเคยงคกบสถาบนพระมหากษตรย ซงจะเหนวาแนวคดเรองความมนคงของชาตและการพทกษชาตบานเมองเปนภารกจทสำาคญ และความสำาคญของชาตยอมควบคไปกบการจงรกภกดตอสถาบนพระมหากษตรยดวย สะทอนใหเหนไดจากเหตผลของการทำารฐประหารของจอมพลสฤษด ธนะรชต ในพ.ศ.2501 ทชใหเหนวาการปฏวตเปนวธการเดยวทจะชวยพทกษปกปองบานเมอง ซงการพทกษปกปองบานเมองเปนภารกจทสำาคญของคณะปฏวต ดงทกลาวไว พรรคการเมองหลายพรรค“ไดหลอกใชรฐธรรมนญและระบอบประชาธปไตยดวยวธการอนเหนแกตวของพรรค การใชอภสทธและเสรภาพตามทรฐธรรมนญบญญตไวไปในทางทผดของพรรรคการเมองเหลานเปนอปสรรคตอความเจรญกาวหนาของชาต ไดสรางความแตกแยกภายในชาตและทำาใหประชาชนเปนศตรซงกนและกน พฤตการณนจะนำาไปสความแตกแยกและความเสอมของชาตในทสด ความเลวรายตาง ๆ ภายในชาตเหลานไมสามารถแกปญหาไดดวยการเปลยนรฐบาล เปลยนตวบคคล หรอเพยงแตแกระบบบางอยาง ทกสงทกอยางนบเปนความผดพลาดมาตงแตตนจนกระทงจำาเปนตองมการเปลยนแปลงทสำาคญ ซงการปฏวตเปนวธเดยวทจะแกไขปญหาของประเทศชาตได”

สำาหรบจอมพลสฤษด ธนะรชตและคณะปฏวตแลว การจดระเบยบการเมองการปกครองของชาตในประการทสำาคญทสด คอ การเมองจะตองอาศยหลกการของไทย โดยละทงอดมการณของตางชาต ฟ นฟอดมการณแบบไทย ๆ ใหเปนอดมการณหลกของชาต และหลกการทางการเมองของไทยทแทจรง คอ ความมเสถยรภาพทางการเมอง ความสงบเรยบรอย และความเปนผนำาในดานการบรหารทเขมแขงของรฐบาลซงจะทำาหนาทแทนเจตนารมณของประชาชนและการพฒนาของชาต และภายหลงจากการรฐประหารจอมพลสฤษดยงไดทลเกลาถวายสาสนแดพระบาท

สมเดจพระเจาอยหว อนสะทอนใหเหนถงความคดเรองความสำาคญของชาตยอมควบคไปกบการจงรกภกดตอสถาบนพระมหากษตรย โดยสาสนฉบบดงกลาวมเนอความวา ในการปฏวตครงน ถงหากจำาเปนตองเปลยน“สถาบนแหงชาตในทางหนงทางใด แตสงหนงซงคณะปฏวตจะไมยอมใหมการเปลยนแปลงคอ ระบอบทพระมหากษตรยทรงเปนประมขแหงรฐ คณะปฏวตจะยนหยดดำารงรกษาระบอบนตอไป คณะปฏวตไดใหคำามนสญญาในเรองนแกประชาชนในประกาศหลายแหงหลายตอนทไดประกาศไปแลว และขอถวายคำามนสญญานเปนสวนหนงของพระองคครงหนง รฐธรรมนญทจะจดทำาขนใหมกคงจะรกษาระบอบนไวอยางมนคงอก”

ลกษณะทเดนชดประการทสาม คอ แนวความคดแบบลทธผนำา กลาวคอ เปนแนวคดทวาผนำาของรฐไทยควรเปนทหาร ผนำากองทพเปนผทเหมาะสมทจะเปนผดแลปกครองประเทศ โดยเบองหลงของตวผนำามการใชระบบอปถมถเปนลกษณะประการสำาคญ นอกจากนยงรวมไปถงการอางเหตผลของการเปนผนำาตามแบบวฒนธรรมประเพณไทยซงปรากฎใหเหนไดอยางชดเจนในยคของจอมพลสฤษด ธนะรชต คอ การอางเหตผลผนำาตามประเพณแบบ พอปกครองลก แนวความคดดงกลาวของจอมพล“ ”สฤษดสะทอนใหเหนไดจากคำากลาวเปดการประชมในการอบรมกำานน 4 จงหวดในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ดงน “...แมในสมยนจะไดมระบบการปกครองเรยกชอเปนอยางอน ไมเรยกวา พอ เหมอนแตกอน ขาพเจายง“ ”ยดมนนบถอคตและประเพณโบราณของไทยเราในเรองพอปกครองลกเสมอ ขาพเจาเคยพดบอย ๆ วาชาตเปนเสมอนครอบครวใหญ ผปกครองไมใชอนไกล คอหวหนาครอบครวใหญนนเอง...ตองถอวาราษฎรทกคนเปนลกหลาน ตองมความอารไมตรจต เอาใจใสในทกขสขของราษฎรเทากบเปนบตรหลานในครอบครวของตวเอง ตวขาพเจาเองไดยดมนในหลกการนเปนทสดไมวาจะเกดทกขภยหรอเหตการณสำาคญขนทไหน ขาพเจาพยายามไปถงทนน ดแลอำานวยการบำาบดทกขภยดวยตนเอง ขาพเจาพยายามเขาถง

ราษฎรและเอาใจใสในความเปนอยของราษฎร เหมอนหนงวาเปนครอบครวของขาพเจาเองเสมอ...” นนกคอผปกครองหรอพอขนมหนาทดแลทกขสขของผทอยภายใตการปกครอง โดยทขาราชการและประชาชนมหนาทดำาเนนการตามนโยบายและรบเอาสงทเปนความอปถมภจากรฐบาลหรอผนำารฐบาล ซงฐานะของผนำาประเทศเปรยบเสมอนสถาบนอนละเมดมได โดยใชวธการปองกนและปราบปรามผลวงละเมดเหลานน ซงสามารถใชอำานาจเดดขาดหากประชาชนคนใดไมเชอฟง

3) ลกษณะประการทสามของแนวคดประชาธปไตยแบบไทย คอ มลกษณะทสอดคลองเหมาะสมกบสถานการณ กลาวคอ ผนำาหรอคณะทหารไดใชขออางเหตผลเรองสถานการณบอยครงเมอเขารวมเกยวของกบกจกรรมการเมอง เชน ใชเปนขออางในการปฏวตรฐประหารทกครงและในการกำาหนดนโยบายสำาคญ ซงกลาวไดวาสถานการณมความสำาคญอยางยงตอการเมองไทย โดยเฉพาะอยางยงการเปลยนแปลงทางการเมอง จดมงหมายสงสด คอ เพอดำารงสถานะความมนคงแหงชาต เมอถอวารฐชาตเปนสงสำาคญยงและรฐบาลคอสถาบนตวแทนททำาหนาทดแลปกครอง ความมนคงหรอเสถยรภาพของรฐบาลจงถกนบรวมเปนสถานการณทสำาคญดวย นอกเหนอจากฝายปฏปกษตอรฐบาล เชน กลมผนยมในระบบสงคมนยมคอมมวนสต และพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทยแลว ฝายคานในสภาผแทนราษฎรกอาจถกมองในแงลบดวย การตอสเพอดำารงสถานะของรฐบาลทงกบฝายคอมมวนสตและฝายคานในสภา จงเกยวของกบสถานการณในแตละขณะ ซงการตอสระหวางฝายตรงกนขามในทางการเมองเพอการดำารงอำานาจหรอฐานะผปกครองนน ไดอาศยสถานการณเปนเครองมอสำาคญทงสนและใชเปนขออางสำาหรบสาธารณชน ตวอยางทเหนไดอยางชดเจน คอ คำาประกาศของคณะปฏวตฉบบท 4 ในสมยจอมพลสฤษด ธนะรชต กลาวถงเหตผลประการหนงในการปฎวตวา การคกคามของคอมมวนสตเปนภยใหญหลวงภายในประเทศทพยายามสรางอทธพล

เหนอจตใจของประชาชน การแทรกแซงของตวแทนลทธคอมมวนสตมอยทกกระแสในทางการเมอง เศรษกจและสงคม โดยใชวธการโฆษณาชวนเชอและแผนการทชาญฉลาด ดำาเนนการทงในทางลบและเปดเผย ดวยการพยายามทกวถทางทจะให เกดความเสอมโทรมระสำาระสายในประเทศ ขด“โคนราชบลลงก ลมลางพระพทธศาสนา และทำาลายสถาบนทกอยางทชาตไทยไดผดงรกษามา”

ตวอยางแนวคดการปกครองในระบอบประชาธปไตยของนกปรชญา

จอหน ลอค John Locke

https://my.dek-d.com/jowpoyluang/blog/?blog_id=10024694

จอหน ลอค John Locke แนวความคดแรกกคอ เรองของอสรภาพ เสรภาพ อนเปนสทธขนมลฐานของมนษย มนษยทกคนนนม

ความเสมอภาคกนอยไดมาจากพนฐานความเชอทางศาสนาครสต ทบอกวา มนษยทกคนนนเปนบตรของพระเจา ดงนนมนษยกตองถอวาเปนพเปนนองกน

แนวคดทสองรฐบาลตองจดตงโดยความยนยอมของประชาชนและตองรบผดชอบตอชวตความเปนอยของประชาชน เสยงของประชาชนตองมาเปนสวนใหญ และเมอเลอกตงไปแลว ตองกลบมาดแลทกขสขของประชาชน รฐบาลตองไมลมวา เมอประชาชนเลอกทานได ประชาชนกสามารไลทานไดเหมอนกน

แนวคดทสามกคอ ประชาชนมสทธลมรฐบาลได ถารฐบาลขาดความชอบธรรมและความถารฐบาลเอาแตผลประโยชนของตนเอง

แนวคดทสคอ ประชาชนมสทธจดตงรฐบาลใหมขนเพอทำาหนาทปกปองผลประโยชนของประชาชนและมอำานาจอยางจำากด

แนวความคดทหา อำานาจจะตองถกแบงออกเปน 2 สวนคอ อำานาจในการตรากฎหมายเปนของฝายนตบญญตและอำานาจในการบงคบใชกฎหมายเปนของฝายบรหารและตลาการ

โธมส ฮอบส

https://www.google.co.th/imgres?imgurl=https://www.baanjomyut.com/library_2/image_oct_54_6/31.jpg&imgrefurl=https://www.baanjomyut.com/library_2/philosopher/

07.html&h=221&w=200&tbnid=ef_ya30qAHL3zM:&q=%E0%B9%82%E0%B8%97%E0%B8%A1%E0%B8%B1%E0%B8%AA+%E0%B8%AE%E0%B8%AD

%E0%B8%9A%E0%B8%AA%E0%B9%8C&tbnh=186&tbnw=168&usg=AFrqEzfWBSfBX_blAh18EspLAIH7GCvaKQ&vet=12ahUK

EwjT49vO_5HdAhVVUt4KHQJ4BU0Q_B0wE3oECAkQCQ..i&docid=Mkl2Tft-YjjcQM&itg=1&sa=X&ved=2ahUKEwjT49vO_5HdAhVVUt4KHQJ4BU0Q_B0wE3oECAkQCQ#h=221&imgdii=7acDPKoP3uObdM:&tbnh=186&tbnw=168&vet=12ahUKEwjT49vO_5HdAhVVUt4KHQJ4BU0Q

_B0wE3oECAkQCQ..i&w=200

โธมส ฮอบส นกปรชญาชาวองกฤษ เนนวาการปกครองทดตองมาจากประชาชนไมใชอำานาจเทวสทธ เชอในการปกครองระบอบกษตรยในระบอบสมบรณาญาสทธราชย วาเปนการปกครองทดทสด หากมกษตรยเปนประมขในการปกครองแลวไมจำาเปนตองมรฐบาล

จอหน ลอค

https://www.google.co.th/search?q=%E0%B8%88%E0%B8%AD%E0%B8%AB%E0%B9%8C%E0%B8%99+%E0%B8%A5%E0%B9%87%E0%B8%AD

%E0%B8%84&rlz=1C1CHBF_enTH732TH732&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwi-7LKTgJLdAhXHQd4KHU9HCW8Q_AUICigB&biw=1366&bih=613#imgrc=2ZAqiHsZGKORoM:

จอหน ลอค ไดเขยนหนงสอทฤษฎการเมองเกยวกบทมาของอำานาจรฐวา อำานาจการเมองตองมาจากประชาชน ผเปนเจาของอำานาจไมใชกษตรย ในหนงสอชอ สองนพนธวาดวยเรองการปกครอง (Two Treaties of Government 1690) ซงแนวคดการเมองประชาธปไตยของลอค คอ

o อสรภาพและเสรภาพเปนสทธขนพนฐานของมนษยซงเกดมาดวยความเทาเทยมกน

o รฐบาลมาจากความยนยอมของประชาชน รฐบาลจงเปนเพยงผคอยปกปองผลประโยชนของประชาชนและตองมอำานาจจำากด

o การทประชาชนเปนเจาของอำานาจทางการเมอง ประชาชนจงมสทธลมลางรฐบาลไดเมอไมปฏบตตามความตองการของประชาชน

o จอหน ลอค ไดรบการยกยองวา เปนเจาทฤษฎแหงสทธเสรภาพตามธรรมชาต

กลมนกคดฟโลซอฟ (Philosophs) ของฝรงเศส

มองเตสกเออร

https://www.google.co.th/search?rlz=1C1CHBF_enTH732TH732&biw=1366&bih=613&tbm=isch&sa=1&ei=6G6G

W7v5FIqoyAPo3rfQDA&q=%E0%B8%A1%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B9%80%E0%B8%95%E0%B8%AA

%E0%B8%81%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%AD%E0%B8%AD%E0%B8%A3%E0%B9%8C&oq=%E0%B8%A1%E0%B8%AD

%E0%B8%87%E0%B9%80%E0%B8%95%E0%B8%AA%E0%B8%81%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%AD%E0%B8%AD

%E0%B8%A3%E0%B9%8C&gs_l=img.1.0.0j0i24k1l3.3028.13052.0.14500.1.1.0.0.0.0.81.81.1.1.0....0...1c.1j2.64.img..0.1.80....0.C33sqZZzYAw#imgrc=7rIETp2PJ

c9TvM:

มองเตสกเออร เขยนหนงสอชอวญญาณแหงกฎหมาย (The Spirit of Law 1748) ซงแสดงแนวคดประชาธปไตยวา

o ระบอบกษตรยไมเหมาะสมสำาหรบประเทศทประชาชนมความตนตวทางการเมอง แตควรมรปแบบการปกครองในระบอบประชาธปไตย

o มความเหนสอดคลองกบจอหน ลอค โดยใหแนวคด ทฤษฎการ“แบงแยกอำานาจ โดยแบงอำานาจอธปไตย ออกเปน ” 3 สวน คอ นตบญญต บรหารและตลาการ

o ไดรบสมญานามวา เจาทฤษฎแหงการแบงแยกอำานาจ

ความสมพนธระหวางประชาธปไตยกบการปกครองทองถน

ความหมายของประชาธปไตยทองถน

ประชาธปไตยทองถน (local democracy) คอ ประชาธปไตยในระดบรากฐานของสงคม เพราะประชาชนในทองถน สามารถเรยนรและทำาความเขาใจวถชวตแบบประชาธปไตย ไดจากการเขามสวนรวม

ในการจดทำากจกรรมสาธารณะตางๆ ทเกดขนในชวตประจำาวนไดโดยตรง ดงเชน การรวมกลมชาวบานในทองถน เพอตดสนใจทำาโครงการพฒนาทองถนของตน ไมวาจะเปนการทำาถนนเขาหมบาน การสรางบอกำาจดขยะ ฯลฯ ซงสงเหลานเปนสงทมโอกาสกระทบตอการดำารงชวต หรอมความใกลตวชาวบานในทองถนไดมาก ประชาธปไตยทองถนจงมความแตกตางไปจากประชาธปไตยระดบชาตในปจจบน อนเปนประชาธปไตยสมยใหม (modern democracy) ทประชาชนใชการเลอกตวแทน ไปใชอำานาจปกครองแทนตนเอง (representative government) ความแตกตางทสำาคญระหวางประชาธปไตยทงสองระดบดงกลาว อยทเรองการใหความสำาคญกบหลกการทวาดวย การปกครองตนเอง “ ” (self-government democracy)[1] ซงเปนหวใจสำาคญของประชาธปไตยทแทจรง อนสะทอนใหเหนผานประชาธปไตยทองถน ในเชงแนวความคด นกปรชญาชาวองกฤษทชอวา จอหน สจวต มลล (John Stuart Mill) ไดใหมมมองทสำาคญตอความสมพนธระหวาง ประชาธปไตยทองถนกบการปกครองสวนทองถนเอาไววา การปกครองสวนทองถนทมความเปนประชาธปไตยในระดบทองถนนน จะตองใหความสำาคญตอการเชอมโยง

ความคดเรองความเปนอสระในทองถน (local autonomy) เขากบเปาหมายในการตอบสนองตอความตองการของประชาชน (popular responsiveness) เพอใหการปกครองทองถน เปนวถทางในการรบประกนเสรภาพของประชาชน ในการตรวจสอบการใชอำานาจของรฐบาลสวนกลาง และเปนกลไกหนงทจะทำาใหเกดการมสวนรวมของประชาชน ซงทายทสดจะทำาใหเกดการศกษาทางการเมองของประชาชนอยางกวางขวางมากยงขนซงเรองดงกลาวเปนสงททำาใหประชาชนมความคนเคยกบประชาธปไตย และเรยนรวถทางในการประพฤตปฏบตตามแบบประชาธปไตยไปโดยปรยาย ในลำาดบตอไป ผเขยนจะกลาวถงรายละเอยดของหลกการสำาคญของประชาธปไตยทองถน และยกตวอยางรปธรรมของประสบการณเกยวกบประชาธปไตยทองถนทเกดขนทงในตางประเทศ และในประเทศไทย

ความสำาคญของการปกครองสวนทองถน

จากแนวความคดในการปกครองสวนทองถนเพอสนบสนนวตถประสงคทางการปกครองของรฐในอนท จะรกษาความมนคงและความผาสกของประชาชน โดยยดหลกการกระจายอำานาจปกครอง และเพอใหสอดคลองกบหลกการประชาธปไตย โดยประชาชนมสวนรวมในการปกครองตนเอง ความสำาคญของการปกครองทองถนจงสามารถสรปไดดงน

การปกครองทองถนคอรากฐานของการปกครองระบอบประชาธปไตย (Basic Democracy) เพราะการปกครองทองถนจะเปนสถาบนฝกสอนการเมองการปกครองใหแกประชาชน ใหประชาชนรสกวาตนมความเกยวพนกบสวนไดสวนเสยในการปกครอง การบรหารทองถน เกดความรบผดชอบ และหวงแหนตอประโยชนอนพงมตอทองถนทตนอย

อาศย อนจะนำามา ซงความศรทธาเลอมใสในระบอบการปกครองประชาธปไตยในทสด โดยประชาชนจะมโอกาสเลอกตงฝายนตบญญต ฝายบรหาร การเลอกตงจะเปนการฝกฝน ใหประชาชนใชดลพนจเลอกผแทนทเหมาะสม สำาหรบผทไดรบเลอกตงเขาไปบรหารกจการ ของทองถน นบไดวาเปนผนำาในทองถนจะไดใชความรความสามารถบรหารงานทองถน เกดความคนเคยมความชำานชำานาญในการใชสทธและหนาทของพลเมอง ซงจะนำาไปสการม สวนรวมทางการเมองในระดบชาตตอไป

การปกครองทองถนทำาใหประชาชนในทองถนรจกการปกครองตนเอง (Self Government) หวใจของการปกครองระบอบประชาธปไตย ประการหนงกคอ การปกครองตนเองมใชเปน การปกครองอนเกดจากคำาสงเบองบน การปกครองตนเองคอ การทประชาชนมสวนรวม ในการปกครอง ซงผบรหารทองถนนอกจากจะไดรบเลอกตงมาเพอรบผดชอบบรหารทองถน โดยอาศยความรวมมอ รวมใจจากประชาชนแลว ผบรหารทองถนจะตองฟงเสยง ประชาชนดวยวถทางประชาธปไตยตาง ๆ เชน เปดโอกาสใหประชาชนออกเสยงประชามต (Referendum) ใหประชาชนมอำานาจถอดถอน (Recall) ซงจะทำาใหประชาชนเกดความสำานก

ในความสำาคญของตนตอทองถน ประชาชนจะมสวนรบรถงอปสรรคปญหาและชวยกนแกไข ปญหาของทองถนของตน

นอกจากน การปกครองตนเองในรปของการปกครองทองถนอยางแทจรงหรอ การกระจายอำานาจไปในระดบ ตำาสดคอ รากหญา (Grass roots) ซงเปนฐานเสรมสำาคญยง ของการพฒนาระบบการเมองการปกครองในระบอบประชาธปไตย ความลมเหลวของ ระบอบประชาธปไตยมหลายองคประกอบ แตองคประกอบสำาคญยงยวดอนหนง กคอการขาดรากฐานในทองถน

การปกครองทองถนเปนการแบงเบาภาระของรฐบาล ซงเปนหลกการสำาคญของ การกระจายอำานาจ การปกครองทองถนมขนเพอวตถประสงคในการแบงเบาภาระ ของรฐบาล เนองจากความจำาเปนบางประการ ดงน

ภารกจของรฐบาลมอยอยางกวางขวาง นบวนจะขยายเพมขน ซงจะเหนไดจาก งบประมาณทเพมขนในแตละปตามความเจรญเตบโตของบานเมอง

รฐบาลมอาจจะดำาเนนการในการสนองความตองการของประชาชน ในทองถนไดอยางทวถง เพราะแตละทองถนยอมมปญหา และความตองการ ทแตกตางกน การแกปญหาหรอจดบรการโครงการในทองถนโดยรปแบบทเหมอนกน ยอมไมบงเกดผลสงสด ทองถนยอมรปญหาและเขาใจปญหาไดดกวา ผซงไมอยในทองถนนน ประชาชนในทองถนจงเปนผทเหมาะสมทจะแกไขปญหา ทเกดขนในทองถนนนมากทสด

กจการบางอยางเปนเรองเฉพาะทองถนนน ไมเกยวพนกบทองถนอน และไมมสวนได สวนเสยตอประเทศโดยสวนรวม จงเปนการสมควรทจะใหประชาชนในทองถน ดำาเนนการดงกลาวเอง

ดงนน หากไมมหนวยการปกครองทองถนแลว รฐบาลจะตองรบภาระดำาเนนการทกอยาง และไมแนวาจะสนองความตองการของทองถนทกจดหรอไม รวมทงจะตองดำาเนนการ เฉพาะทองถนนน ๆ ไมเกยวพนกบทองถนอน หากไดจดใหมการปกครองทองถน เพอดำาเนนการเองแลว ภาระของรฐบาลกจะผอนคลายไป รฐบาลจะมหนาทเพยงแตควบคม ดแลเทาทจำาเปนเทานน เพอใหทองถนมมาตรฐานในการดำาเนนงานยงขน

การแบงเบาภาระทำาใหรฐบาลมเวลาทจะดำาเนนการในเรองทสำาคญ หรอกจการใหญ ๆ ระดบชาตอนเปนประโยชนตอประเทศชาตโดยสวนรวม

ความคบคงของภาระหนาทตาง ๆ ทรวมอยสวนกลางจะลดนอยลง ความคลองตวในการดำาเนนงานของสวนกลางจะมมากขน

การปกครองทองถนสามารถสนองความตองการของทองถนตรงเปาหมาย และมประสทธภาพ เนองจากทองถนมความแตกตางกนไมวาทางสภาพภมศาสตร ทรพยากร ประชาชน ความตองการ และปญหายอมตางกนออกไป ผทใหบรการหรอแกไขปญหาใหถกจด และสอดคลองกบความตองการของประชาชนกตองเปน ผทรถงปญหาและความตองการ ของประชาชนเปนอยางด การบรหารงานจงจะเปนไปอยางรวดเรวและ มประสทธภาพ ไมตองเสยเวลาเสนอเรองขออนมต ไปยงสวนเหนอขนไป ทองถนจะบรหารงานใหเสรจสนลง ภายในทองถนนนเอง ไมตองสนเปลองเวลาและคาใชจายโดยไมจำาเปน

การปกครองทองถนจะเปนแหลงสรางผนำาทางการเมอง การบรหารของประเทศในอนาคต ผนำาหนวยการปกครองทองถนยอมเรยนร ประสบการณทางการเมอง การไดรบเลอกตง การสนบสนนจากประชาชนในทองถนยอมเปนพนฐานทดตออนาคตทางการเมองของตน และยงฝกฝนทกษะทางการบรหารงานในทองถนอกดวย ในประเทศไทย ผนำาทางการเมองทมชอเสยง เชน นายทองหยด จตตะวระ, นายสรนทร เทพกาญจนา เปนตน ลวนแตมผลงานจากการเปนนายกเทศมนตร หรอผบรหารทองถนมากอน จนสามารถประสบความสำาเรจเปนนกการเมองทมชอเสยงในระดบชาต (วญญ องคณารกษ, 2518 : 98)

การปกครองทองถนสอดคลองกบแนวความคดในการพฒนาชนบท แบบพงตนเอง การปกครองทองถนโดยยดหลกการกระจายอำานาจ ทำาใหเกดการพฒนาชนบท แบบพงตนเองทงทางการเมอง เศรษฐกจ และสงคม การดำาเนนงานพฒนาชนบท ทผานมายงมอปสรรคสำาคญประการหนง คอ การมสวนรวมจากประชาชน ในทองถนอยางเตมท ซงการพฒนาชนบทท

สมฤทธผลนน จะตองมาจากการรเรมชวยตนเอง ของทองถน ทำาใหเกดความรวมมอรวมแรงกน โดยอาศยโครงสรางความเปนอสระ ในการปกครองตนเอง ซงตองมาจากการกระจายอำานาจอยางแทจรง มเชนนนแลว การพฒนาชนบทจะเปนลกษณะ หยบยนยดใส หรอกงหยบยนยด“ใส เกดความคาดหวง ทกปจะม ลาภลอย แทนทจะเปนผลดตอทองถน” “ ”กลบสรางลกษณะการพฒนาแบบพงพา ไมยอมชวยตนเอง อนเปนผลทางลบตอการพฒนาพนฐานระบอบประชาธปไตย ดงนนการกระจายอำานาจจงจะทำาใหเกดลกษณะการพงตนเอง ซงเปนหลกสำาคญ ของการพฒนาชนบทอยางยง

การกระจายอำานาจมขอพงระวงและไดกลายเปนจดวพากษวจารณ ซงมอยหลายประการดงไดกลาวไวแลว โดยเฉพาะอยางยงในเรอง ของขอบเขต การกระจายอำานาจและการคำานงถงระดบความรความ สามารถของประชาชน ซงเปนปญหาทถกเถยงกนอยางมาก และมมานานตงแตสมยเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 กลาวคอ ไดมการถกเถยงถงความพรอมของประชาชนตอการปกครองตนเอง มาโดยตลอดจนถงปจจบน แตจากความสำาคญของการปกครองทองถนนน หากจะมองรวม เปนจดใหญ ๆ แลว สามารถแบงออกไดเปนสองดานคอ ดานการเมองการปกครอง และการบรหาร กลาวคอ ในดานการเมองการปกครองนน เปนการปพนฐานของการปกครอง ระบอบประชาธปไตย และการเรยนรการปกครองตนเอง สวนดานการบรหารนน เปนการแบงเบาภาระของรฐบาลและประชาชนในทองถนไดหาทางตอบ สนองแกปญหา ดวยตนเอง ดวยกลไกทางการบรหารตาง ๆ ทงในแงของการบรหารงานบคคล การงบประมาณ และการจดการ ฯลฯ

หลกการสำาคญของประชาธปไตยทองถน

หลกการสำาคญของประชาธปไตยทองถน อยทเรอง การปกครอง“ตนเอง ซงเปนเรองของการมสทธและเสรภาพในการกำาหนดชวตของ”ตนเองอยางมากทสด ภายใตขอบเขตทกฎหมายของรฐนนๆ ไดใหไวกบประชาชนในทองถน แตสงทตองพงระวงไวเกยวกบหลกการปกครองตนเองดงกลาว กคอ การมสทธและเสรภาพดงกลาว มไดหมายความวา ประชาชนในทองถนจะเปนอสระจากอำานาจรฐ จนกระทงสามารถกระทำาการตางๆไดตามอำาเภอใจ เพราะในความเปนจรงแลว การกระทำาของพวกเขาจะตองมาพรอมกบความรบผดชอบตอหนาทความเปนพลเมองทดของตนเองดวย ดงเชน การมความกระตอรอรนในการปกปองสทธและผลประโยชน ทงของตนเองและสวนรวมในชมชนทองถน ฯลฯ หลกการสำาคญดงกลาว ทำาใหประชาธปไตยทองถนถกมองวา มลกษณะใกลเคยงกบการใชประชาธปไตยทางตรงในสมยกรกโบราณ ทในอดตจะเกดขนไดในเมองทมขนาดเลกๆ และประชากรจำานวนนอยๆ ดวยลกษณะทางกายภาพดงกลาว ไดเอออำานวยใหเกดการตดสนใจทางการเมอง และการมสวนรวมในการบรหารจดการชวตสาธารณะของตนเองโดยประชาชนไดโดยงาย กลาวคอ พลเมองภายในนครรฐ (polis) ของกรกโบราณ สามารถใชอำานาจทางดานนตบญญต ดานการบรหาร และดานตลาการ โดยใชวธจบฉลากเขาไปทำาหนาท โดยไมตองใชการเลอกตงตวแทนเขาไปทำาหนาทเฉกเชนทเกดขนในปจจบน ซงถอเปนสงทเพงเกดขนในประชาธปไตยสมยใหม ภายใตบรบททางกายภาพทเปลยนแปลงไป เนองจากรฐสมยใหม (modern state) ทมอยในปจจบนนน มอาณาเขตทกวางขวางและมประชากรจำานวนมาก ยากทจะบรหารจดการใหเกดประชาธปไตยทางตรงในระดบชาตได ประชาธปไตยทองถนมขอดทสำาคญทสด อยทเรองของการทำาใหประชาชนมความรสกเปนเจาของทองถน มากกวาจะเปนเพยงแค ผรอรบผลประโยชนทางนโยบายสาธารณะ หรอผปฏบตตามนโยบายทผปกครองไดใหเอาไว ดงนน ดวยลกษณะสำาคญของประชาธปไตยทองถนดงกลาว เราจงสามารถกลาว

ไดวาโดยหลกการแลว ประชาธปไตยทองถนใหความสำาคญกบ การ เปน“ของประชาชน และ ทำาโดยประชาชน มากกวาการเปนประชาธปไตย เพ” “ ” “อประชาชน ซงลกษณะสำาคญดงกลาวของประชาธปไตยทองถน จะชวย”แกไขปญหาทเกดขนในประชาธปไตยสมยใหม ซงเปนประชาธปไตยระดบชาตได ดงเชน ปญหาทรราชจากเสยงขางมาก (tyranny of the majority) การมรฐบาลทไมมประสทธภาพ (ineffective government) การเกดความขดแยงระหวางตวแทนจากพรรคการเมองตางๆของฝายคานและฝายรฐบาล เปนตน

ประสบการณดานประชาธปไตยทองถนของไทย

ภายหลงจากกลาวถงประสบการณดานประชาธปไตยทองถนในตางประเทศ ในลำาดบสดทาย ผเขยนจะกลาวถงประสบการณดานประชาธปไตยทองถนของไทย กรณประชาธปไตยในทองถนของสงคมไทยมพฒนาการทเปนรปธรรมชดเจน เกดขนในชวงรชสมยของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว รชกาลท 7 อนเนองมาจากรชกาลท 7 ทรงใหความสำาคญกบการสรางพลเมองเพอเปนพนฐานของระบอบรฐธรรมนญ และการกระจายอำานาจในระดบทองถน การสรางความเปนประชาธปไตยในระดบทองถนกอนประชาธปไตยในระดบประเทศ สามารถสงเกตเหนไดจาก ในสมยรชกาลท 7 ซงเกดขนกอนการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ไดเรมมการทำาสขาภบาลและเขตปกครองชายทะเลทศตะวนตก นอกจากนน รชกาลท 7 ยงทรงเขยนและรางกฎหมายเกยวกบเทศบาล โดยพระองคไมไดแปลคำาวา “municipal” วา เทศบาล แตแปลวา ประชาภบาล เพอ“ ” “ ”สอถงการปกครองโดยตนเองของประชาชน [8]

ภายหลงการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 คณะราษฎรไดเรมทำาเรองเทศบาล โดยมการกอตงขนมากกวา 100 แหงภายในปเดยว

หลงการเปลยนแปลงการปกครอง แตการสรางประชาธปไตยในทองถนทเกดขน ยงไมไดมลกษณะของการฝกใหประชาชนมความรกตอทองถน หรอมความเปนพลเมองมากนก เพราะคณะราษฎรใหความสำาคญกบประชาธปไตยระดบชาตมากกวา ดงนน หลกการปกครองตนเองของประชาชนในทองถน ซงถอเปนหลกการสำาคญของประชาธปไตยทองถน เรมเปนสงทถกละเลย และถกลดความสำาคญลงไปมากขนเรอยๆ ดงเหนไดจาก หนวยการปกครองสวนกลางและสวนภมภาค ทไดทำางานตางๆแทนหนวยการปกครองสวนทองถน ในชวงกอนหนาทจะมการกระจายอำานาจสทองถน ตามรฐธรรมนญฉบบ พ.ศ. 2540 และพระราชบญญตกำาหนดแผนและขนตอนการกระจายอำานาจใหแกองคกรปกครองสวนทองถน พ.ศ. 2542 อยางไรกตาม การปกครองสวนทองถนทเกดขนภายหลงการกระจายอำานาจ กลบไมไดทำาใหประชาธปไตยทองถนทเกดขน เปนไปตามหลกการปกครองตนเองอยางแทจรง เพราะใหความสำาคญกบการใชประชาธปไตยผานตวแทน เชนเดยวกบประชาธปไตยระดบชาต โดยมการเลอกผแทนสำาหรบทำาหนาทการบรหาร และหนาทนตบญญตในสภาองคกรปกครองสวนทองถนแตละระดบ ทำาใหประชาธปไตยทองถนทเกดขนมปญหาไมตางจากประชาธปไตยระดบชาต

ดวยขอจำากดของการเมองเชงสถาบนทเกดขนกบองคกรปกครองสวนทองถนในลกษณะดงกลาว จงทำาใหบทบาทของการเมองภาคพลเมองในระดบทองถน กลายเปนสงจำาเปนสำาหรบประชาชนในทองถน ทตองการเขามามสวนรวมในการตดสนใจและการบรหารปกครองทองถนโดยตรง โดยประชาชนในทองถนอาจจะอาศยชองทางการมสวนรวมอยางเปนทางการ ดงเชน การเขาชอเสนอขอบญญตทองถน การเขาชอเสนอลงคะแนนเสยงถอดถอนสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน ฯลฯ หรอประชาชน

ในทองถนอาจจะอาศยชองทางการมสวนรวมทไมเปนทางการ ในรปของการรวมกลมประทวงเปนขบวนการเคลอนไหวทางสงคม (social movement) เพอรกษาสทธและผลประโยชนของตนเอง ทอาจจะไดรบผลกระทบจากความเปลยนแปลงในมตตางๆของทองถน ดงเชน การเกดปญหามลภาวะจากนคมอตสาหกรรมในทองถนทตนอยอาศย การกอสรางโครงการพฒนาโครงสรางพนฐานของรฐ การแยงชงทรพยากรในทองถนระหวางชาวบานกบนายทน ฯลฯ ซงสงเหลานกระทบตอวถชวตของประชาชนในทองถนโดยตรง ดงทเหนไดจากกรณทเกดขนกบกลมคนจนคนดอยอำานาจในสงคม อยางเชน สมชชาคนจน เครอขายสลมสภาค เครอขายกลมเกษตรกรภาคเหนอ เปนตน [9] การเคลอนไหวตอตานโครงการพฒนาของรฐและเอกชน โดยกลมประชาชนตามทองถนตางๆของประเทศไทย จงกลายเปนภาพตวอยางหนง ของการเมองภาคพลเมองในระดบทองถนทเกดเพมขนอยางมาก ภายหลงจากการขยายสทธของประชาชนในการจดการชมชนทองถนของตน ตามทบญญตไวในรฐธรรมนญ นบตงแตฉบบป 2540 เปนตนมา

ประสบการณดานประชาธปไตยทองถนในตางประเทศ

ประสบการณดานประชาธปไตยทองถนในตางประเทศนน มตวอยางใหเหนไดมากมาย แตในทน ผเขยนจะกลาวถงประสบการณทงทเปนไปในทางบวกและทางลบ โดยเรมจากกรณของสหรฐอเมรกา ซงไดชอวาเปนประเทศทเปนรากฐานของประชาธปไตยสมยใหมทสำาคญแหงหนงของโลก การทำาความเขาใจประชาธปไตยทองถนของสหรฐอเมรกานน สามารถทำาไดผานการศกษางานเขยนทางวชาการทชอวา ประชาธปไตยในอเมรกา (Democracy in America) ของนกคดชาวฝรงเศสทชอวา อเลกซส เดอ ทอกเกอรวลล (Alexis de Tocqueville) งานเขยนชนนเปนตวอยางการศกษาประชาธปไตยทองถนชนสำาคญเลมแรกในโลกวชาการ

ซงเกดขนในป ค.ศ. 1835 ทอกเกอรวลลไดนำาเสนอแนวคดประชาธปไตยทองถน ผานการอธบายการปกครองทองถนของสหรฐอเมรกา เพราะมองวาเรองดงกลาว ถอเปนสงจำาเปนทจะตองทำาความเขาใจ กอนจะกลาวถงประชาธปไตยของสหรฐอเมรกาในระดบสหพนธรฐ ทอกเกอรวลล ไดยกตวอยาง ระบบชมชนในนวองแลนด (New England) ทใหเสรภาพแกประชาชนในชมชนอยางเตมท เพราะประชาชนในชมชนของนวองแลนด เปนทมาของอำานาจในสงคม สามารถใชอำานาจของตนไดโดยตรงอยางยง แมวาในระดบของมลรฐนวองแลนดจะมระบบผแทนดำารงอย แตในระดบของชมชน ซงถอไดวามการใชอำานาจนตบญญตและการปกครอง ทมความใกลชดกบประชาชนอยางมาก ระบบผแทนในลกษณะดงกลาวจะไมเปนทยอมรบของชมชน ดงนน ในระดบของชมชนภายในมลรฐนวองแลนด จงไมมสภาเทศบาลทำาหนาทเปนตวแทนของพลเมองทอาศยอยในชมชน เพอชนำาการทำากจการสาธารณะตางๆ แตพลเมองในชมชนซงมสทธเลอกตงจะเปนผนำานกบรหารชมชนทไดรบเลอกตงเขามา โดยเฉพาะในกรณทมไดมขอบญญตในรฐธรรมนญของรฐเอาไวโดยตรง

นอกจากประสบการณของสหรฐอเมรกา ซงเปนตวอยางสำาคญของประชาธปไตยทองถนสมยใหม ทมความเกาแกแลว ยงมตวอยางกรณศกษาประสบการณในประเทศอนๆ ทไดชอวาเปนแมแบบของประชาธปไตยสมยใหม ดงเชน กรณประชาธปไตยทองถนของประเทศองกฤษ การศกษาบทบาทของประชาธปไตยในระดบทองถนขององกฤษจะใหความสำาคญกบเรองหลกความรบผดชอบ (accountability)

ซงในกรณนจะเปนการยกตวอยางการศกษาการทำางานของตำารวจองกฤษในระดบทองถน ทแตเดมอาศยมาตรการทางกฎหมายทกำาหนดไวผานพระราชบญญตตำารวจและหลกฐานอาญาฉบบใหมในป ค.ศ. 1984 (the new Police and Criminal Evidence Act (1984)) ซงเปนการบญญตหนาทความรบผดชอบของตำารวจ ทตองอยภายใตการตรวจสอบ

ไดโดยรฐบาลระดบชาต อยางไรกตาม จากความเปนจรงทเจาหนาทตำารวจ จะตองทำางานใกลชดกบประชาชนในพนทระดบทองถนตางๆ กทำาใหเกดกระแสการเรยกรองใหการทำางานของตำารวจ จำาเปนจะตองใหความสำาคญกบเรองการมสวนรวมของประชาชนในทองถน และการไดรบความยนยอมใหปฏบตหนาท (consent) จากประชาชนในทองถน ดงนน จงนำามาสการเพมบทบาทของประชาชน ใหเขามาทำาหนาทในการตรวจสอบการทำางานของตำารวจในทองถนระดบภาคและระดบแผนก (division and subdivision) โดยอยในรปของการใชบทบญญตทางกฎหมายวาดวยการจดตงสภาชมชนทองถน (local community councils) เพอบงคบใชอำานาจการตรวจสอบการทำางานของตำารวจ [6]

อยางไรกตาม ประสบการณดานประชาธปไตยทองถนจากตางประเทศ กไมไดมเพยงแตกระแสการเพมอำานาจของประชาชนในทองถน ใหเขามามบทบาทในการปกครองสวนทองถนและการตอบสนองความตองการของประชาชนในทองถน ดงทเกดขนในสหรฐอเมรกาและองกฤษเทานน แตยงมตวอยางกรณศกษาบางกรณในตางประเทศ ทแสดงใหเหนไดวา ประชาธปไตยระดบทองถนกสามารถถกขดขวางได เมอมการปฏรปเชงโครงสรางทางเศรษฐกจตามการพฒนาแบบเสรนยมใหม และมการจดระเบยบหนวยงานดานการปกครองทองถนใหม ดงเชนทเกดขนกบกรณการปกครองสวนทองถนของประเทศชล แตเดมประชาธปไตยระดบทองถนของชล ใหความสำาคญกบแนวคดประชานยม ซงทำาใหรฐบาลชลจะตองรบผดชอบคาใชจายในทองถน และตองทมเททรพยากรจำานวนมากใหกบทองถน เพราะพรรคการเมองของชลมการยดโยงมวลชนในระดบทองถน เพอเปนฐานคะแนนเสยงในการสนบสนนพรรคการเมองสำาหรบการเลอกตง ซงทำาใหขบวนการมวลชนระดบรากหญาและภาคประชาสงคม มบทบาททางการเมองทเขมแขง ในการสรางขอเรยกรองจากพรรคการเมองทมอำานาจในรฐบาล

ระบอบประชาธปไตยในชล ไดถงกาลลมสลายลงไป ในป ค.ศ. 1973 เมอรฐบาลของประธานาธบดซลวาดอร อาเยนเด (Salvador Allende) ตองประสบกบปญหาเสถยรภาพทางการคลงและการเมอง จากการใชจายงบประมาณจำานวนมากไปกบการทำานโยบายประชานยม และเปนการเปดโอกาสใหเกดการรฐประหารยดอำานาจการปกครองประเทศ โดยนายพลออกสโต ปโนเชต (Augusto Pinochet) ซงนำาพาประเทศชลไปสการปกครองแบบเผดจการอยางยาวนาน การทำารฐประหารดงกลาวของนายพลปโนเชต ไดกอใหเกดการเปลยนแปลงในการปกครองทองถนของชลเปนอยางมาก เนองจากรฐบาลของปโนเชตไดทำาการเปดเสรทางเศรษฐกจและการกระจายอำานาจสทองถน

การกระทำาดงกลาวขางตนของรฐบาลนนไมไดทำาเพอเพมความเขมแขงของประชาธปไตยทองถน แตกลบเปนไปเพอลดรายจายจากกจการตางๆของรฐทเคยใชแนวทางการพฒนาแบบประชานยมในอดต มาเปนการผลกภาระความรบผดชอบ ใหกบองคกรปกครองสวนทองถน โดยเฉพาะเรองการจดการศกษาและสาธารณสข แตภายใตการมอบหมายภารกจดงกลาวใหกบองคกรปกครองสวนทองถน รฐบาลระดบชาตกลบไมไดสงงบประมาณในการจดการภารกจดงกลาว มาใหองคกรปกครองสวนทองถน

นอกจากน รฐบาลปโนเชตยงทำาการสลายการเชอมโยงระหวาง พรรคการเมองในชลกบฐานมวลชนในทองถน และทำาการปราบปรามการเคลอนไหวของกลมขบวนการมวลชนระดบรากหญา (grassroot movement) เพอไมใหมสวนรวมทางการเมอง ซงทำาใหเกดความออนแอของพรรคการเมองและภาคประชาสงคมของชล แมวาในเวลาตอมาประเทศชลจะมการหวนกลบมาเปนประชาธปไตยอกครง ภายหลงจากทนายพลปโนเชตพายแพในการลงประชามต ป ค.ศ. 1988 และทำาใหชลมรฐบาลพลเรอนทมาจากการเลอกตงในป ค.ศ. 1990 ภายใตการนำาของ

ประธานาธบดพาทรซโอ อยลวน (Patricio Aylwin) แตการปกครองทองถนของชลกยงคงไมไดสงเสรมใหเกดประชาธปไตยระดบทองถน ถงแมวาภายใตการเปลยนแปลงเปนประชาธปไตยระดบชาต จะทำาใหเกดการยนยอมใหมการเลอกตงผนำาทองถนในระดบเทศบาลได แตการเลอกตงดงกลาว

กกลายเปนชองทางใหชนชนนำาเขามาปกครองเทศบาล และไมเปดโอกาสใหประชาชนในทองถนเขามสวนรวมในการตรวจสอบการทำางานและการจดทำางบประมาณของหนวยงานปกครองสวนทองถน

บรรณานกรม

http://wiki.kpi.ac.th/index.php?title=%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%8 A%E0%B8%B2%E0%B8%98%E0%B8%B4%E0%B8%9B%E0%B9%84%E0%B8%95%E0%B8%A2%E0%B8%97%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%96%E0%B8%B4%E0%B9%88%E0%B8%99http://wiki.kpi.ac.th/index.php?title=%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%98%E0%B8%B4%E0%B8%9B%E0%B9%84%E0%B8%95%E0%B8%A2http://kpi.ac.th/kpith/pdf/%E0%25%A2/content.pdfhttp://www.phayao.go.th/au/sadmin/citizenmanual.PDF