uyku ve hemŞİrelİk bakimi

UYKU

ve

HEMŞİRELİK

BAKIMI

UYKUTanımlar

Düzenli tekrarlayan

kolayca geri dönebilen

uyanıklıkla karşılaştırıldığında dış uyaranlara yanıt eşiğinin azaldığı

göreceli hareketsizlikle beliren

bir durumdur

UYKU Tanımlar

Bireyin herhangi bir uyaranla uyandırılabileceği bağıntılı bir bilinçsizlik durumu

Organizmanın uyaranlara karşı cevabının azaldığı bir dönem

UYKU

Uyku, beynin dinlendiği, bu nedenle yavaşladığı ve hatta durduğu bir süreç olarak yorumlanırken;

Yapılan gözlemler ve araştırmalar;

uyku sırasında beyinde işlevlerin durmadığını sadece uyanıklık durumuna göre dış uyaranların daha zayıf veya farklı olarak işlendiği bir bilinç durumu olduğunu ortaya koymuş

UYKU

Uyku,

Bireylerin yaşamını ve sağlığını etkileyen

Fizyolojik, psikolojik ve sosyal boyutları olan

İnsanın gerek fiziksel gerekse ruhsal yönden sağlıklı olması için gerekli

Temel yaşam aktivitelerinden biridir

UYKU FİZYOLOJİSİ

UYKU FİZYOLOJİSİ

Beyin sapındaki iki özelleşmiş bölge

uykunun kontrol edilmesinde önem

taşımaktadır;

Medulladaki bulber senkronize edici bölge

Retiküler Aktive Edici Sistem

Retiküler aktive edici sistem;

görsel, işitsel, ağrı ve dokunma uyarıları biçiminde duyusal

bilgiyi alır Bu uyarılar bireyin uyanık kalmasını

sağlar

Birey uyumaya başladığında gözler kapanır, rahat pozisyon alır

Retiküler aktive edici sisteme olan uyarılar azalır

Böylece bulber senkronize edici bölge bireyin uyumasını sağlar

UYKU FİZYOLOJİSİ

Beden ve ruh sağlığı açısından

önemli

UYKU

FİZYOLOJİSİ

Uyku Sırasında Görülen Fizyolojik

Değişiklikler

Böbreklerden fosfat atılır

Adrenal hormonlar salgılanır

Vitaminler kullanılır

Deri onarımı gerçekleşir

Büyüme hormonu salgılanır

Vücut onarımı (yara kapanması) sağlanır

UYKU FİZYOLOJİSİ

Uykusuzluk Durumunda Görülen

Fizyolojik Değişiklikler

Yorgunluk, bezginlik

Konsantrasyonda güçlük

Ağrıya karşı duyarlılıkta artış

Sinirlilik

UYKU FİZYOLOJİSİ

Uykusuzluk Durumunda Görülen

Fizyolojik Değişiklikler

İleri durumda;

Halüsiyasyon, iştahsızlık, boşaltımda zorluk

Deri sarkması, renginde koyulaşma(göz altları)

SİRKADİYEN SAAT VE RİTİM

Belirli aralıklarla yinelenen biyolojik olaylara Biyolojik Ritim;

Aradan geçen zamana Ritim Periodu denir

Günlük(sirkadiyen) en sık görülen ritim’dir

Karanlıkta ya da aydınlıkta da devametmesi ritmin endojen (içten gelen)kaynaklı olduğunu ve bir iç saatin varlığını gösterir

Sirkadiyen ritmi;

gün ışığı

melatonin

seratonin hormonu belirler

SİRKADİYEN

SAAT VE

RİTİM

UYKU EVRELERİ

UYKU EVRELERİ

Klasik tanımlama ile uyku

1. REM -Hızlı Göz Hareketleri- (Rapid Eye Movement)

a) Yüzeyel Uyku

b) Derin uyku

2. Non-REM (NREM)

olmak üzere iki ana dönemden oluşur

UYKU EVRELERİ Uykunun uyanıklık ile beraber

periodik geçişlerin olduğu beş

dönemi vardır

Genellikle kısa bir uyanıklık döneminden sonra 1.,2.,3.,4. döneme girilir

UYKU EVRELERİ

İlk REM dönemi uyku başladıktan

90-120 dk sonra ortaya çıkar

Daha sonra yaklaşık 90 dk aralarla bir gecede 3-5 REM döneminden geçilir

UYKU EVRELERİ

UYKU

1) NREM 2) REM

Yüzeyel uyku (2.evre)

Derin uyku (4.evre)

Yüzeyel uyku (1.evre)

Derin uyku (3.evre)

UYKU EVRELERİ

UYKU EVRELERİ Uykunun hafif olduğu uyku-uyanıklık arasında geçiş evresidir

Uyarılarla (gürültü, dokunma, diğer uyarılar)

hemen uyanır

Fizyolojik aktiviteler azalır (kalp atımı,

solunum, ısı vb.) metabolizma yavaşlar

Olağan uykuda bu evrenin süresi:

½dk ile 7dk

Non-REM/ 1. Evre:

UYKU EVRELERİ Uyku 1. evreye göre daha derindir, uyandırılma güçtür

Bu dönemde beyin uyarıların önemine göre hareket eder (ör; gök gürültüsü/bebek sesi)

Fizyolojik aktivitelerde azalma devam eder (kalp atımı, solunum, ısı vb.), kas tonüsü azalır

Bu evrenin süresi: 10dk ile 20dk

Non-REM/ 2. Evre:

UYKU EVRELERİ Uyku 2. evreden daha derindir, uyandırılmak için güçlü uyarı gerekir

Solunum düzenli, kalp atımı ve vücut sıcaklığı düşüktür, vital bulgular yavaş/düzenlidir

Kaslar tamamen gevşektir


Non-REM/ 3. Evre:

UYKU EVRELERİ Uyku siklusunun en derin olduğu, vücudun tamamen dinlendiği, fizyolojik olayların geliştiği evre

Vital bulgular anlamlı şekilde düşük, kaslar gevşemiş, metabolizma yavaştır

Horlama, uykuda anlamsız konuşma, uyurgezerlik, enürezis görülebilir

Non-REM/ 4. Evre:

UYKU EVRELERİ

Somototropin ve büyüme hormonu salgılanır

Uyandırılma eşiği düşüktür


Non-REM/ 4. Evre:

UYKU EVRELERİ

Uyku başlangıçından 90 dk sonra başlar

Başta boyun kasları olmak üzere (solunum ve göz kasları hariç) iskelet kaslarında tonus kaybı olur

Bilişsel ve fizyolojik aktivitelerde artış olur

REM Evresi

UYKU EVRELERİRüyaların (canlı ve renkli) büyük çoğunluğu (%80) bu evrede görülür

Erkeklerde ereksiyon, kadınlarda uterusta ritmik kasılma olur

Taşikardi-bradikardi dönemleri görülür, solunum sayısı ve derinliği değişir, gastrik sekresyon artar

REM Evresi

Yaş gruplarına ve yaşam dönemlerine göre uyku niteliği ve süreci değişir

Fiziksel hastalık, gebelik, zihinsel stres, artmış mental gerginlik uyku gereksinimini artar

Zorlu öğrenme durumları ve stres dönemlerinde REM dönemi artar

Yeni doğanlar

Süt çocuğu(infant)

Oyun çocukluğu

Okul çağı çocukluğu

Adölesanlar

Genç yetişkinler

Orta yaş yetişkinler

Yaşlılar

Uyku sorunu hastalıklarda bulgu olarak görülür

Çoçuk, erişkin ve yaşlılarda uyku sorunu yaygındır

UYKU BOZUKLUKLUKLARI

Tanım;

Uykuya dalma, sürdürme ve sonlandırmada güçlük çekilmesi ve bireylerin yeterli bir süre ve zaman diliminde uyuyamadığı için dinlenememesi ve güne hazır olmaması

İnsomnia

İnsomnia’da Fizyolojik Belirtiler

• Göz kapağında düşüklük (pitozis)• Bulanık görme• Motor aktivitede azalma• Reflekslerde azalma• Uyaranlara yanıt vermede yavaşlama• Yargılama ve karar verme becerisinde azalma•Görsel/işitsel uyaranları algılamada azalma• Kardiak aritmi

İnsomnia’da Psikolojik Belirtiler

• Konfüzyon (bilinç bulanıklığı) ve dezoryantasyon

• Ağrı duyarlılığında artış

• İrritabilite

• Çevreye karşı ilgisizlik

• Apati (çevreye karşı patolojik kayıtsızlık), ajitasyon

• Hiperaktivite

• Motivasyonda azalma

A. Primer İnsomnia

- Psikofizyolojik

- Subjektif

B. Sekonder İnsomnia

- Psikiyatrik boz. İlişkili

- Tıbbi boz. ilişkili

İnsomnia

A. Primer İnsomnia

Psikofizyolojik İnsomia:

• uykuya başlamada ve devam ettirmede güçlük

• günlük işlevselliklerde azalma

• gerginlik ve endişe durumu

* Tekdüze uğraşlar esnasında uyuyabilirler, ancak istedikleri zaman uykuya dalamaz

* Yapmamış olduğu işler nedeni ile evde uyuyamaz, ev dışında aynı durumda rahatlıkla uyuyabilirler

A. Primer İnsomnia

- Subjektif İnsomnia:

Uyku bozukluğuna ilişkin nesnel bulgular olmamasına karşın uykusuzluk yakınmaları vardır

Normal sınırlarda ve kalitede uyumalarına rağmen kşi 1-2 saat uyuyabildiğini ifade der


- Psikiyatrik bozukluklarla ilişkili insomnia

Psikiyatrik bozukluklar ile insomnia arasında iki yönlü bir ilişki vardır

Anksiyete bozuklukları uykusuzluğu, uykusuzluk anksiyete bozukluğunu etkiler


- Tıbbi bozukluklarla ilişkili insomnia

• Akut-kronik hastalıklar

• Hastalıkların semptomları

• Kullanılan ilaçlar

uyku sorununa neden olabilir


- Tıbbi bozukluklarla ilişkili insomnia NEDENLERİ

• Ağrı

• Travma

• Kas-iskelet sist. hast., kalp-akciğer- böbrek, endokrin sist.- gastrointestinal sistem hast.

• Hipertansiyon, alzehimer, parkinson hast.

• İlaçlar; antidepresanlar, antihipertansifler, steroidler, bronkodiltörler

- İnsomnia genellikle birkaç geceden fazla sürmeyebilir

- Bir nedenle başlayan uykusuzluk sonraları başka nedenlerle devam ediyor olabilir

- İlaç yerine insomnia’ya etki eden durumun (ör; stres, ilaç kull.) belirlenmesi ve gerekli önlemlerin alınması doğru yaklaşımdır

- Bireyler, uykusuzlukla başetmeye çalışırken yanlış uygulamalarla uykusuzluğun devamına neden olabilirler

- Kronik uykusuzlukta uykusuzluğu devam ettirici faktörler önemlidir

Uykusuzluğu Devam Ettiren Faktörler

1) Yatakta uyumak için fazla zaman harcama

2) Yatış ve kalkış saatini değiştirme

3) Uykusuzluk konusunda endişe duyma

4) Gündüz uyuklamaları

5) Gün içi performansının düşeceği endişesi

6) Hipnotik ilaçlara karşı tolerans ve bağımlılığın gelişmesi

7) Uyumak için yapılan olumsuz koşullanmalar

8) Kafein ve alkol alımı

Günlük yaşamın sürdürülmesini etkileyen,

gece yeterince uyunmasına karşın, gündüzleri uyuma gereksinimi ile kendini belli eden bir sorundur

HİPERSOMNİA

Hipersomnia BulgularıHipersomnia Bulguları

Uzamış uyku epizotları

Tekrarlayan uyku atakları

Gündüz aşırı uykulu olma

Her yerde uykuya dalma eğiliminde

olma

Kolaylıkla uykuya dalma

NarkoplesiNarkoplesi

Uyku-uyanıklık Uyku-uyanıklık durumunu düzenleyen durumunu düzenleyen

mekanizmanın disfonksiyonumekanizmanın disfonksiyonuyla ortaya yla ortaya

çıkan bozuklukçıkan bozukluk

Gündüzleri kontrol edilemeyen

yineleyici uyku atakları vardır

NarkoplesiNarkoplesi

Uyku atakları Uyku atakları 1.5-2 saatlik aralarla1.5-2 saatlik aralarla, önüne , önüne

geçilmez bir şekilde ortaya çıkar, birey geçilmez bir şekilde ortaya çıkar, birey 5-5-

10dk uyduktan sonra kendini tamamen 10dk uyduktan sonra kendini tamamen

uyumuş hissederuyumuş hisseder

SOLUNUMLA İLİŞKİLİ UYKU

BOZUKLUKLARI

Uyku sırasında solunumla ilişkili bozukluklar ağırdır

Uyku Apnesi Sendromu

10 sn yada fazla süren, solunumun durması ile karakterize bir bozukluk

Tanı için; 5 apne/1 saat; koşul

PERİODİK EKSTİREMİTE

HAREKETLERİ BOZUKLUKLARI

Uyku sırasında ortaya çıkan periodik, yineliyici ekstiremite (özellikle alt ekstiremiteler) hareketleridir

Uykuda kısa süreli uyanıklıklara neden olur

PERİODİK EKSTİREMİTE

HAREKETLERİ BOZUKLUKLARI

Huzursuz Bacak Sendromu

Uyku sırasında, genellikle ayaklarda belirgin olmak üzere uyuşma, karıncalanma vb. hislerin olduğu, bazen ağrı ve sıçramalarla karakterize bir tablo

SİRKADİYEN RİTİM

BOZUKLUĞU

Sirkadiyen ritm, aydınlık ve karanlığa göre ayarlanan endojen bir düzenlemedir

Sirkadiyen ritim bozukluğu;

istenilen ile yaşanan uyku periodlarındaki düzensizlikler oluşan durumlardır

SİRKADİYEN RİTİM BOZUKLUĞU

Üç tipi vardır:

1.Gecikmeli uyku evresi tipi

2.Jet Lag tipi

3.Değişen mesai saatleri tipi


1. Gecikmeli uyku evresi tipi

Uyku ve uyanma saatlerinin istenilen zamandan daha geç saatlere kayması, uyku başladıktan sonra sürdürmede güçlüğün olması ve çaba ile alışıldık uyku fazına dönmede yetersizlik ile karakterize durum


2. Jet Lag tipi

Batı ya da doğuya uçarken yaşanan saat uyumsuzluğu sonucu ortaya çıkan bir durumdur

Batıya doğru uçarken biyolojik saatin ayarı daha kısa sürer (batı için ayar 4 gün, doğu için 9 gündür);

kuzey-güney uçuşlarında değişmez (aynı meridyendedir)


3. Değişen mesai saatleri tipi

Gece mesaisi ya da mesai saatlerinin sık değişmesi ile birlikte asıl uyku dönemi sırasında uykusuz, aslı uyanıklık sırasında uykulu olmadır

Uykuda, uyku dönemi ile eş zamanlı davranış ve fizyolojik alanlarda değişmeler/bozulmalar olması

1. Kabus bozukluğu

2. Uyku terörü

3. Uyurgezerlik (somnambulizm)

PARASOMNIALAR

1. Kabus bozukluğu

3-5 yaşlarında sıktır, dış uyaran olmaksızın uyanmaya yol açan, korkutucu rüyalarla karakterize durum

Birey korkuyla uyanır, rüya rüyayı hatırlar, sonra yine uykuya dalar

PARASOMNIALAR

2. Uyku terörü

Uykunun ilk saatlerinde, yavaş dalga uykusu sırasında ortaya çıkan, çığlık atma ve ağlamanın eşlik ettiği, yoğun korku ile birlikte otonomik ve davranışsal değişikliklerle belirli bir bozukluk

PARASOMNIALAR

3. Uyurgezerlik

Yavaş dalga uykusu sırasında ortaya çıkan, ani motor aktivite ile kendini gösteren bir bozukluktur.

Uykunun ilk saatlerinde oluşur, yaklaşık 10 dk. süren, bu sırada kişinin uyandırılmasının güç olduğu ve amnezinin eşlik ettiği bir tablo

PARASOMNIALAR

UYKU BOZUKLARININ TEDAVİSİ

1. Uyku hijyeni

Bireylerin belirgin ruhsal ya da organik bir bozukluğunun olmadığı durumlarda uyulması gereken durumlar


- Sabahları uyanınca hemen yataktan çıkılması gerektiği söylenir

- Egzersizleri (sabah ya da öğleden sonra yapılmalı) akşam yatma zamanından 2 saat önce yapmaktan kaçınmalı

- Uyku-uyanıklık siklusu bozulmamalı (hafta sonu-tatillerde uykusuz kalınmamalı)

UYKU HİJYENİ ALIŞKANLIĞI EDİNDİRMEK

- Yatak odası; uyuma dışında aktiviteler için kullanılmamalı (TV izleme, atıştırma vb)

- Uyumak için gevşeme tekniklerinin kullanılması, kaygı verici düşüncelerden uzak durma

- Kafein ve alkol alınımının sınırlandırılması

- Çevrede uykuyu engelleyici durumların belirlenmesi (ısı-ışık-ses vb)


- Uyumaya yardımcı malzemelerin (kulak tıkacı, göz bandı) kullanılmalı

- Uyumadan önce (3 saat önce) ağır yemek yemekden kaçınma

- Uyumak için kendini zorlamama

- Gündüz uyumamak


- Uyku hijyeni alışkanlıklarına uygun girişimler uygulanmalıdır

- Uygulamanın arkasından hemşire değerlendirme yaparak amacına ulaşıp ulaşmadığını kontrol etmelidir

Ör; odanın ışığını kapattıktan sonra bireyin uyuyup uyumadığı kontrol edilmeli, bireyinde bir önceki günle ilgili uyku durumunu değerlendirilmesi istenir

GİRİŞİMLER ve DEĞERLENDİRME


- Uykuyu bozan primer hastalıklar tedavi edilmeli, uykuyu bozan çevresel faktörlerin etkisi ortadan kaldırılmalı


Masaj, gevşeme teknikleri gibi tamamlayıcı terapiler, hidro ve termoterapi; ör; sıcak ayak banyoları


Uyumayı sağlayan ilaçların kullanılmasıdır

Düşük dozlarda ve kısa süreli kullanılmalı

HEMŞİRELİK SÜRECİ

Hemşire kuramcılara göre de uyku; temel insan gereksinimidir ve hemşirelik tanıları arasında yer alır

NANDA (North American Nursing Diagnosis Association) tanısı:

“Uyku Örüntüsünde Bozukluk”


Yeterli bir uyku iyileşme sürecini hızlandırır, bu nedenle hastaların daha fazla uyku ve dinlenmeye ihtiyacı vardır

Hemşire, bütüncül bir yaklaşım sergileyerek onları etkileyen ya da etkileyebilecek tüm problemleri önceden tanımalı ve uygun girişimlerde bulunmalıdır


Hemşire, öncelikle bireyin uyku durumuna ilişkin veri toplamalıdır

- Bireyin uyku düzeni ve alışkanlıkları

- Şu anki uyku düzeni

- Uykuyu etkileyen etmenler nelerdir ?

- Uykusunun rahat-yeterli-dinlendirici olup olmadığı


- Uyku sorunu olduğunu düşünüyor mu ?

Uyku sorunu ifade ediyorsa daha ayrıntılı veri toplanmalıdır

TANILAMA: Elde edilen veriler gözden geçirilerek hemşirelik tanısı konulur


UYGULAMA

Uyku sorununa yol açan etmenlere uygun

olarak girişimlerde bulunulur


UYGULAMA

Bu girişimler:

Terapötik ilişkinin kurulması

Fiziksel rahatsızlıkların kontrolü

Dinlendirici ortam sağlanmas

Uyku bütünlüğünün sağlanması


UYGULAMA

Bu girişimler:

yatma zamanı alışkanlıklarına izin verilmesi

rahatlığın sağlanması

farmakolojik tedavi girişimleri

aile desteğ

eğitim


DEĞERLENDİRME

Uygulanan tedaviler subjektif verilerle ve hastanın yorumlarıyla değerlendirilmelidir

Eğer beklenen sonuçlar elde edilmemişse veriler yeniden gözden geçirilerek girişimler planlanmalıdır

uyku ve hemŞİrelİk bakimi

Documents