TÜRKİYE’NİN İKLİMİNİ BELİRLEYEN FAKTÖRLER

• Dünya iklim sınıflandırılmasında genel olarak Akdeniz iklim bölgesinde yer alan Türkiye’de farklı iklim özellikleri ve bölgeleri görülür.

• İklim Kuşağı olarak Ilıman İklim Kuşağında yer alır.

Ülkemizde Farklı İklim Özelliklerinin Oluşma Nedenleri• Türkiye’nin üç tarafının denizlerle çevrili olması • Dağların kıyıya paralel uzanması • Deniz etkisinin iç kesimlere sokulamaması • Yükseltinin batıdan doğuya doğru artması

TÜRKİYE’NİN İKLİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLERA- Matematik Konumunun Etkisi

• Türkiye 36-42 kuzey paralelleri arasında, kuzey yarım kürenin ekvatora daha yakın bir yerindedir.Bu bakımdan ülkemiz kuzeydeki soğuk iklimler ile güneydeki sıcak iklimler arasında yer alır.

• Türkiye ekvatora daha yakın olduğu için Subtropikal Kuşağa daha yakındır. • Akdeniz ülkesi olduğundan Akdeniz ikliminin özellikleri görülür.

B- Özel Konumunun EtkisiTürkiye Asya, Avrupa ve Afrika kıtasının birbirine çok yaklaştığı bir yerdedir. 3 tarafı denizlerle çevrili olan Anadolunun kuzeyinde ve güneyinde kıyıya paralel uzanan yüksek dağ sıraları vardır. 1- Etrafındaki Denizlerin Etkisi

• Bir bütün olarak ele aldığımızda kıyılarımız, iç kısımlara göre daha yağışlı, nemli ve ılık özelliktedir. • Akdeniz, yazın üzerinden geçen sıcak havanın hem sıcaklığını düşürmekte, hem de nemini artırmaktadır. Kışın ise

Balkanlardan gelen soğuk hava dalgası sıcaklığı düşürmektedir. Deniz üzerinden gelen nemli hava kütleleri, kıyı bölgelerine fazla miktarda yağış bırakmaktadır.

• Karadeniz; Karadeniz ve Marmara bölgelerimizin iklimi üzerinde son derece önemlidir. Yazın Karadeniz üzerindeki serin hava yüksek basınç, Anadolu’daki sıcak ve kuru hava alçak basınç oluşturmaktadır. Bu nedenle Karadeniz üzerindeki yüksek basınç sahasından güneydeki alçak basınç sahasına doğru sürekli bir hava akımı olmaktadır.

• Ege Denizi; Ege kıyılarında deniz ve kara arasındaki meltemlerin oluşmasını sağlamaktadır. • Kısaca Türkiye’yi çevreleyen denizler kışın kıyılarda sıcaklığın düşmesini engeller.

2- Etrafındaki Kara Kütlelerinin Etkisi • Türkiye’nin çevresinde geniş karalar üzerinde oluşan hava kütleleri, yaz ve kış ülkemizi etkisi altına almaktadır.• Örneğin; Kışın Asya kıtasının kuzeyindeki Sibirya ‘da oluşan soğuk karakterli hava kütleleri Türkiye üzerinde

oldukça etkilidir. 3- Etrafındaki Basınç Merkezlerinin Etkisi

• Türkiye’nin etrafındaki basınç merkezleri ve hava kütleleri, rüzgar ve yağış rejimi üzerinde etkili olmaktadır. • Türkiye, kuzeyde Avrasya ve Kuzey denizi üzerinde oluşan soğuk karakterli hava kütlesi ile güneyde deniz ve ve

kara üzerindeki sıcak hava kütlesinin etkisi altındadır. 4- Yeryüzü şekillerinin etkisi

• Ülkemizde iklim çeşitlenmesinde ve bir bölge içerisinde farklı iklimin oluşmasında yüzey şekillerinin çok büyük etkisi vardır.

• İklimin çeşitlenmesinde etkili olan yüzey Şekilleri; A- Yükselti

• Türkiye’de sıcaklık; yükseltinin artışına bağlı olarak batıdan doğuya, kıyı bölgelerinden iç kesimlere doğru azalır. • Yükselti; kar örtüsünün yerde kalma ve don olayının olduğu gün süresi üzerinde de etkili olur.• Örnek: Karla kaplı süre Doğu Anadolu’nun yüksek kesimlerinde yılın yarısını kapsarken alçak sahalar ve kıyı

bölgelerinde birkaç güne düşer.• Yükselti; Yağış miktarı üzerinde de etkisini gösterir. Yüksek sahalar genellikle fazla miktarda yağış alır. Buna

karşılık alçak yerler daha az yağış alır. (Karadeniz bölgesinde yükselti fazla olduğundan yağış da fazladır.)B- Dağların Uzanış Yönü

• Kuzey Anadolu Dağları ve Aknenizdeki Toros dağları kıya paralel uzanır. (Nemli hava dağları aşamadığından Yağış kıyı kesimlerinde fazla ,iç kesimlere doğru ise yağış azalır.

• Ege Bölgesindeki dağlar kıyıya dik uzanır. (Dolayısıyla Ege bölgesinde nemli hava iç kısımlara doğru sokulur.)C- Bakı

• Türkiye’de güneye bakan yamaçlar daha fazla ısınırken, Kuzeye bakan yamaçlar daha az ısınır.

1

Türkiye’de farklı iklimlerin yaşandığına dair bazı ispatlar:• Türkiye’de farklı bitki tür ve topluluklarının bulunması farklı iklimlerin yaşandığının kanıtıdır. • Akarsuların yaz ve kış mevsimlerindeki seviye değişmeleri yağış dağılımı ile bağlantılı olduğundan iklim ile

ilişkilendirilebilir. • Toprak özellikleri de iklim ile doğrudan ilişkilidir.Örneğin; Tuz gölü çevresindeki toprakların özellikleri orman

bölgelerindeki veya çok yağış alan Karadeniz kıyılarındaki topraklardan çok farklıdır.

TÜRKİYE’DE İKLİM ELEMANLARI VE ÖZELLİKLERİ

A- Türkiye’de Sıcaklık

• Yükseltiye bağlı olarak batıdan doğuya gidildikçe sıcaklık azalır. • Denizel etkiye bağlı olarak kıyı kesimlerimiz iç kesimlere oranla daha sıcaktır. • Enlem faktörüne bağlı olarak Karadeniz kıyılarımız hariç, güneyden kuzeye gidildikçe sıcaklık azalır.

1- Türkiye’de Yıllık Ortalama Sıcaklık Dağılışı• a-) Türkiye’de en düşük ortalama sıcaklıklar Kuzeydoğu Anadolu’da görülür. • b) En yüksek ortalama sıcaklıklar Güneydoğu Anadolu bölgesinin güneyinde daha sonra Akdeniz Bölgesinin kıyı

kesiminde görülür. • c) En düşük sıcaklık ile en yüksek sıcaklık arasındaki fark 8 dereceden fazladır. • d) Sıcaklık genellikle güneyden kuzeye doğru gidildikçe azalır.

2- Türkiye’de Temmuz Ayı Ortalama Sıcaklık Dağılışı• En düşük sıcaklık, Kuzey Anadolu, Karadeniz kıyıları ve Marmara’nın kuzeyinde görülür. • En yüksek sıcaklıklar Güneydoğu Anadolu Bölgesinde görülür.

3- Türkiye’de Ocak Ayı Ortalama Sıcaklık Dağılışı• En düşük sıcaklıklar, Kuzeydoğu Anadolu’da görülür • En yüksek sıcaklıklar Akdeniz’in kıyı kesiminde görülür.

Türkiye’de Sıcaklığın Özellikleri• 1- Aylık ortalama sıcaklıkların yıl içindeki dağılımı farklılık gösterir. Kış ve yaz aylarında aylık ortalama sıcaklık

farkları, özellikle iç kesimlerde çok belirgindir. • 2- Sıcaklık genelde batıdan doğuya, güneyden kuzeye doğru gidildikçe azalır. Ancak aynı enlemlerdeki kıyı ve iç

kesimler de farklılık gösterir.Genel olarak kıyı bölgelerimiz iç bölgelerimize göre daha sıcaktır. • 3- Sıcaklık dağılışında karasallık ve yükselti etkilidir. • 4- Ocak ayında görülen ortalama sıcaklıklar, ülke genelinde birbirinden farklıdır. • 5-Temmuz ayında en yüksek sıcaklıklara Güneydoğu Bölgemizde rastlanılır. • 6-Kıyı kesimlerinde nemliliğin etkisiyle yaz ve kış arasında çok fazla değişim görülmezken iç kesimlerde ani ısınma

ve soğuma yüzünden sıcaklık ya çok düşer ya da çok artar. Türkiye’de Don Olayı ve Önemi

• Sıcaklığın gün içinde 0 o C’nin altına düştüğü günlere DON OLAYLI GÜN adı verilir. • Türkiye’de donlu günlerin sayısı ve başlama zamanları yöreler arasında önemli farklılıklar gösterir. • Yıllık ortalama donlu gün sayısı, denizellik etkisine bağlı olarak • Akdeniz Kıyılarında 1-2,Ege’de 9,Karadeniz kıyılarında 12,Marmara kıyılarında 21 güne ulaşır• Donlu günler Doğu Anadolu Bölgesi’nde 180 güne kadar çıkar (Kars),İç Anadolu’da 100,

2

• İç Batı Anadolu’da 70 – 80 gün civarındadır • Donlu günler en erken Doğu Anadolu’nun yüksek kesimlerinde eylül ayında başlarMart sonuna kadar sürer• İç Anadolu’da ekim – kasım aylarından ilkbahar aylarına kadar sürer • Don olayı ulaşım üzerinde etkilidir. Ayrıca hayvancılık, inşaat, ticaret üzerinde de olumsuz etkileri görülür

B- Türkiye’de Basınç • Ülkemiz, coğrafi konumundan dolayı ve bulunduğu iklim kuşağı nedeniyle yaz ve kış mevsimlerinde farklı basınç

merkezlerinden etkilenir.

Türkiye’yi en çok etkileyen basınç merkezleria- Sibirya Yüksek Basıncı (Antisiklonu)

• Sibirya Üzerinde oluşur. • Türkiye’yi kışın etkiler. • Soğuk ve kar getirir

b- Asor (Azor) Yüksek Basıncı (Antisiklonu) • Atlas okyanusu üzerindeki Azor adaları çevresinden Türkiye’ye sokulur. Kışın etkilidir. Soğuk ve kar getirir.

c- Basra Alçak Basıncı (Siklonu) • Basra Körfezi çevresinde oluşur. • Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde etkilidir. • Havadaki nemi kurutarak sıcaklık ve buharlaşmayı artırır. • Türkiye’de yaz mevsiminde etkilidir.

d-İzlanda Alçak Basıncı (Siklonu) • İzlanda üzerinde oluşur. • Türkiye’de kışın ve ilkbaharda etkili olur. • Türkiye’de kışın ılık geçmesine neden olur

• Not: Karayel, Yıldız, Poyraz Türkiye’de sıcaklığı düşürür. Lodos, Kıble, Keşişleme (Samyeli)sıcaklığı artırır.• Not2: Ege denizinde yazın poyraz benzeri rüzgarlar tam kuzeyden eserler. Eski Yunanlılar bu rüzgarlara, ticaret

rüzgarları anlamına gelen Etesia demişler.Bugün de, Dünya Literatüründe Ege denizinde yazın kuzeyden esen rüzgarlara ETEZYEN denilmektedir.

B-Türkiye’de Nem ve Yağış1- Bitki dağılışı ve Çeşitliliği 2-Nüfus ve Yerleşme 3-Ekonomik faaliyetlerin dağılışı üzerinde etkilidir.

3

4

Türkiye’de Oluşumlarına Göre Yağış Tipleri1- Yamaç (Orografik) Yağışları

• Nemli hava kütlesinin bir yamaç boyunca soğuması sonucu oluşurlar. • Çoğunlukla dağların denize bakan yamaçlarında görülür. • Ülkemizde Akdeniz ve Karadeniz bölgelerinde görülür.

2- Konveksiyonel (Yükselim) Yağışları • Isınarak Yükselen havanın soğuyup yağış olarak düşmesiyle oluşurlar • En fazla İç Anadolu (Kırkikindi Yağışları da denir) bölgemizde görülür • Özellikle ilkbahar aylarında oluşur

3-Cephesel (Frontal) Yağışları• Sıcak ve soğuk hava kütlelerinin karşılaştığı alanlarda, sıcak havanın soğuk havanın üzerine çıkarak soğuması ve

yoğunlaşmasıyla oluşan yağışlardır. • Ülkemizde daha çok kış aylarında görülür. • Ülkemizin genelinde görülür.

TÜRKİYE’DE SİS ve ÖNEMİ • Yer şekillerine bağlı olarak her bölgede sis görülebilir• Marmara Bölgesinde ilkbaharda• Karadeniz kıyılarında her mevsimde • İç Anadolu ve Doğu Anadolu’da kış ve ilkbaharda fazla görülür• Ege ve Akdeniz ile Güneydoğu Anadolu’da sisli gün sayısı çok azdır

SİS’İN ETKİLERİ • Trafikte görüş mesafesini azaltmas,Hava kirliliğinin artması,Solunum hastalıkları,Dağların yüksek kesimlerinde

alpin çayırların yetişmesi,Bitkilerin nem kazanması TÜRKİYE’DE KURAKLIK ve KURAK BÖLGELER

• Yıllık yağış miktarının 250 mm.nin altında olduğu alanlardır.• (Tuz Gölü ve çevresi, Kayseri – Niğde arası, Malatya Havzası Iğdır yöresi) • Bazı bölgelerde yağış miktarı daha fazla olmasına rağmen aşırı buharlaşma nedeniyle şiddetli kuraklık yaşanır• (Güneydoğu Anadolu Bölgesi ( yıllık 500.mm.nin üzerinde yağış almasına rağmen) • Akdeniz ve Ege Bölgeleri’nde yazların yağışsız geçmesi • Marmara ve Karadeniz Bölgeleri’nde kuraklık pek hissedilmez.• Karadeniz dışında hemen her yerde belirli dönemlerde kuraklık yaşanır. • Bunun nedeni yağış rejiminin düzensiz ve yıllık yağış miktarının az olmasıdır • Ekonomik yönden zararlara yol açar• Tarım ürünlerinde verim azalır

5