toksori!! wantok...“em i taim!” em i slogan o het tok we i autim tingting bilong sdp nau long...

26
K1 tasol Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 2165 Mas 10 - 16 , 2016 28 pes Toksori!! Wantok Niuspepa i salim toksori i go long Gavana Jeneral Michael Ogio long putim nem bilong em krangi (Peter Ogio) long pes 2 las wik long isu 2164.. Wantok niuspepa i tok sori long dispela asua..Edita Frieda Sila Kana i raitim SOSEL Demokretik Pati (SDP) faunda na palamen lida bilong pati na Gavana bilong Nesenel Kepital Distrik, Powes Parkop i tok, em i taim nau long SDP i kirap na kisim Papua Niugini. “Em i taim!” em i slogan o het tok we i autim tingting bilong SDP nau long redi long ileksen long neks yia 2017. Na dispela toktok em i kamap olsem stia bilong pati long go fowod na abrusim Pot Mosbi na i go aut long ol narapela taun senta na ol provins. Ol i lonsim pati fanresing insait long Getwei Hotel long Pot Mosbi asde na Gavana Parkop i tok olsem dispela pati em i wanpela liklik pait i kamaut stret long ol gras rut. Em i bin stat tasol long yia 2011 na i go bikpela tumas hariap, bilong wanem tingting bilong ol em i no long kamap bikpela kwiktaim, nogat. Tingting bilong SDP em long lukim kwaliti bilong ol memba husat i kam insait long pati. “Mipela i no lukluk long kwan- titi, nogat, mipela i laikim kwaliti,” Mista Parkop i tok. “Em i liklik pati, tasol lukaut, long politik em mipela i no mangi nating, mipela gat namba tu!” Mista Parkop i tok. Em i tok, dispela fan resing lons em i no bikpela tasol em i stat bi- long wokabaut bilong dispela pati. Em i tokaut olsem ol wok bai kamap long yia 2016 i go 2017 bi- long redi long nesenel ileksen long 2017. Mista Parkop i tok, pati ekseke- tiv i lukluk long rejista olsem 50 kendiket long go insait long 2017 ileksen. Em i ting olsem ating i no olgeta bai go insait tasol em i gut- pela long traim. Bikpela tingting em olsem, pati i no laik long en- dosim o sapotim nating ol kendidet. Ol i laik lukim tru pasin na wok stori na wanem kain ol di- velopmen plen we wanpela kendiket i gat, pastaim long ol i sapotim o larim em i kam aninit long plak bilong SDP. SDP nau i gat 1,200 fainensel memba i stap long Pot Mosbi tasol long ol brens ausait bungim wan- taim, pati i gat olsem 4,000 o 5,000 pipel, olsem Jeneral Seke- teri, Justin Yatu i tok. Lo bilong Re- jista bilong Politikel Pati i tok, wanpela palamen pati i mas gat 500 rejista memba pastaim long ol i ken luksave long em i go insait long ran long politik. Sosel Demokretik Pati i bin gat tripela memba bilong palamen long taim dispela gavman i bin kamap long yia 2012, tasol tupela memba bilong en i bin go aut nau na kamap memba long narapela pati. Mista Parkop i bin tokaut olsem Memba bilong Wosera-Gawi, Joseph Yopiyopi husat i bin kisim endosmen long SDP long sanap long ileksen na go insait long gav- man i no bin tok save yet olsem em i lusim pati. Tasol em i tok olsem, Mista Yopiyopi i sainap pinis wantaim Yunaitet Risos Pati. Em i taim! L-R Memba bilong Pot Mosbi Saut na Minista bilong Spot na turisem, Justin Tkatchenko, Fanresing Komiti memba, John Makop, Palamen Lida bilong SDP Gavana Powes Parkop, Jeneral Seketeri bilong SDP, Justin Yatu i sanap long fran bilong Posta bilong SDP. Poto: Nicky Bernard. I go moa long pes 2... Nupela diakon bilong Pot Mosbi Asdaiosis Sosel Demokretik Pati tok- EM I TAIM NAU! P11

Upload: others

Post on 10-Nov-2020

2 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Toksori!! Wantok...“Em i taim!” em i slogan o het tok we i autim tingting bilong SDP nau long redi long ileksen long neks yia 2017. Na dispela toktok em i kamap olsem stia bilong

K1 tasol

WantokNiuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!

Namba 2165 Mas 10 - 16 , 2016 28 pes

Toksori!!Wantok Niuspepa isalim toksori i golong Gavana JeneralMichael Ogio longputim nem bilong emkrangi (Peter Ogio)long pes 2 las wiklong isu 2164..Wantok niuspepa itok sori long dispelaasua..Edita

Frieda Sila Kana i raitim

SOSEL Demokretik Pati (SDP)faunda na palamen lida bilongpati na Gavana bilong NesenelKepital Distrik, Powes Parkop itok, em i taim nau long SDP i kirapna kisim Papua Niugini.

“Em i taim!” em i slogan o hettok we i autim tingting bilong SDPnau long redi long ileksen longneks yia 2017. Na dispela toktokem i kamap olsem stia bilong patilong go fowod na abrusim PotMosbi na i go aut long ol narapelataun senta na ol provins.

Ol i lonsim pati fanresing insaitlong Getwei Hotel long Pot Mosbiasde na Gavana Parkop i tok olsemdispela pati em i wanpela liklik paiti kamaut stret long ol gras rut. Emi bin stat tasol long yia 2011 na i gobikpela tumas hariap, bilongwanem tingting bilong ol em i nolong kamap bikpela kwiktaim,nogat. Tingting bilong SDP em longlukim kwaliti bilong ol membahusat i kam insait long pati.

“Mipela i no lukluk long kwan-

titi, nogat, mipela i laikim kwaliti,”Mista Parkop i tok.

“Em i liklik pati, tasol lukaut,long politik em mipela i no manginating, mipela gat namba tu!”Mista Parkop i tok.

Em i tok, dispela fan resing lonsem i no bikpela tasol em i stat bi-long wokabaut bilong dispela pati.

Em i tokaut olsem ol wok baikamap long yia 2016 i go 2017 bi-long redi long nesenel ileksen long2017.

Mista Parkop i tok, pati ekseke-tiv i lukluk long rejista olsem 50kendiket long go insait long 2017ileksen. Em i ting olsem ating i noolgeta bai go insait tasol em i gut-

pela long traim. Bikpela tingtingem olsem, pati i no laik long en-dosim o sapotim nating olkendidet. Ol i laik lukim tru pasinna wok stori na wanem kain ol di-velopmen plen we wanpelakendiket i gat, pastaim long ol isapotim o larim em i kam aninitlong plak bilong SDP.

SDP nau i gat 1,200 fainenselmemba i stap long Pot Mosbi tasollong ol brens ausait bungim wan-taim, pati i gat olsem 4,000 o5,000 pipel, olsem Jeneral Seke-teri, Justin Yatu i tok. Lo bilong Re-jista bilong Politikel Pati i tok,wanpela palamen pati i mas gat500 rejista memba pastaim long oli ken luksave long em i go insaitlong ran long politik.

Sosel Demokretik Pati i bin gattripela memba bilong palamenlong taim dispela gavman i binkamap long yia 2012, tasol tupelamemba bilong en i bin go aut nauna kamap memba long narapelapati.

Mista Parkop i bin tokaut olsemMemba bilong Wosera-Gawi,Joseph Yopiyopi husat i bin kisimendosmen long SDP long sanaplong ileksen na go insait long gav-man i no bin tok save yet olsemem i lusim pati. Tasol em i tokolsem, Mista Yopiyopi i sainappinis wantaim Yunaitet Risos Pati.

Em i taim! L-R Memba bilong Pot Mosbi Saut na Minista bilong Spot na turisem, Justin Tkatchenko, FanresingKomiti memba, John Makop, Palamen Lida bilong SDP Gavana Powes Parkop, Jeneral Seketeri bilong SDP,Justin Yatu i sanap long fran bilong Posta bilong SDP. Poto: Nicky Bernard.

I go moa long pes 2...

Nupela diakon bilong Pot Mosbi Asdaiosis

Sosel Demokretik Pati tok-EM I TAIM NAU!

P11

Page 2: Toksori!! Wantok...“Em i taim!” em i slogan o het tok we i autim tingting bilong SDP nau long redi long ileksen long neks yia 2017. Na dispela toktok em i kamap olsem stia bilong

P2 Wantok Mas 10 - 16, 2016 nius

KROTON Ekwiti bilongol PNG LNG papagraunna ol provinsal gavmanbai stap yet.

Em i laik bilong olpapagraun na provin-sal gavman yet longpainim mani na baimdispela ekwiti sapos oli laik kamap olsemwanpela ko-vensa ek-witi patna bilong PNGLNG Projek.

Menesing Dairektabilong KumulPetrolium, Wapu Sok, iautim dispela toktoklong kliarim ol tingting

bilong papagraun taimol i wok long waritumas long baim dis-pela 4.22 pese ekwitibilong ol long PNGLNG Projek.

Kumul Petrolium inau holim dispela 4.22pesen ekwiti long nembilong ol papagraun na5-pela provnsinsal gav-man bilong Hela,Westen, SautenHailans, Galp na Sen-tral.

Tasol ol dispelaprovinsal gavman na olpapagraun bilong wanwan projek eria i no

gat mani long baimdispela ekwiti.

Mani mak bilong dis-pela ekwiti em ibikpela mani tru. Em iUS$1.01 bilien (K3bilien) na dispela manimak bai no inap senissapos prais bilong oilna ges i senis.

Ol papagraun na 5-pela provinsal gavmani makim Hela GavanaAnderson Agiru longkamap tim lida na sia-man long mekim olwok long painim dis-pela mani long baimdispela ekwiti.

PNG LNG Projek i rausim moa geslong Hela na liklik ges long Westen naSauten Hailans provins.

Stretim papagraun bilongRamu 2 Pawa projekGAVMAN i wok long lustingting long ol papa-graun bilong planti olprojek i kamap longkantri, Oposisen LidaDon Polye i tok.

Wankain olsem gav-man i no stretim ol manina benefit bilong PNGLNG Projek papagraun,ol arapela papagraun bi-long ol arapela projek tui no kisim gutpela luk-save long

Oposisen i no wanbellong dispela kain pasinbilong gavman long dau-nim ol hevi na ol samt-ing long sait bilong olpapagraun.

Mista Polye i autimdispela toktok taim em ibin painimaut olsem

Kumul ConsolidatedHoldings (KCH) i no binlukluk long ol papagraunbilong Ramu 2 Haidropawa projek taim ol yeti bin lain long kamapimkampani na kirapimpawa.

Mista Polye i tok gav-man i mas luksave longol rait bilong ol papa-graun bilong dispelaprojek na givim ol sanslong mekim bisnis napatna wantaim KCH longkirapim pawa.

Ol manmeri bilongKainantu, Isten HailansProvins, em ol papa-graun bilong dispelaRamu 2 haidro pawaprojek.

“Praim Minista PeterO’Neill i mas harim sin-

gaut bilong ol pipel na olpapagraun husat i gatlaik tu long kirapim bis-nis long dispela pawaprojek,” Mista Polye itok

Mista Polye i tok olpapagraun bilng OkTedi, Bogenvil naTolukuma i wok longaskim gavman longstream ol samting bi-long ol tasol gavman ino harim singaut bilongol.

Mista Poye i tok ol pa-pagraun em ol nambawan projek patna wegavman i mas helpim ollong wanem kain hevi oli gat.

“Em o pipel bilong dis-pela kantri. Gavman i

mas stap long helpim olmanmeri na harim kraina singaut bilong olmanmeri,”Mista Polye itok.

“Taim mipela i kisimgavman, mipela baikamapim wanpela pat-nasip ol i kolim lenona-gavman patnsaip, wedispela bai helpim ol pa-pagraun na ol pipel bi-long yumi longkamapim liklik bisnis nagutpela sindaun,” em itok.

Mista Polye i tok taimgavman i putim olpraivet kampani longgivim sevis long pipel,prais bilong sevis i kamlong dispela kampaniisave go antap moa.

NEC oraitim Star Mountain invesmenNESENEL EkseketivKaunsil (NEC) i tok oraitlong gavman i ken inveslong Star MountainPlaza hotel projek weMineral Resources De-velopment Company(MRDC) i go pas long ki-rapim dispela bikpelahotel long Pot Mosbi.

Praim Minista PeterO’Neill i tok hotel yawantaim ol fesiliti bilongem i namba wan samt-ing stret long helpimPNG gavman i holimAsia Pacific EconomicCooperation (APEC)Lidas Samit long PotMosbi long yia 2018, nalong divelopim turis bis-nis long bihain taim.

Praim Minista O’Neilli tok dispela hotel ya baikamap 5-sta hotel long

Pot Mosbi na wanpelakampani, Star Moun-tain Plaza Ltd, i papa bi-long dispela hotel.

“Ol bai kirapim dis-pela hotel long 3-pelawok mak. Namba wanwok mak bai lukim kon-vensen senta na pefom-ing ats senta i kirap.Dispela tupela senta igat 3,900 skwaia mitabilong holim ol bikpelabung na bai gat nara-pela 4-pela level bilongol miting.

“Dispela ples bilongbung na miting bai gatol resturan, kefei na olarapela samting.

“Hotel yet bai gat 212rum na 140 residentialresidensal apatmen weol manmeri i kam longAPEC miting long yia2018 bai yusim. Em inamba wan long yumi

kirapim dispela kainfasiliti long holimbikpela APEC IkonomikLidas Miting na CEOSamit long 2018,” MistaO’Neill i tok.

Dispela namba wanwok mak bilong projekbai lukim 568 spes bi-long kar pak i kirap.

Mista O’Neill i tokgavman bai inves longdispela projek aninitlong wanpela speselpepes kampani gavmani kamapim aninit longKampanis Act 1997 nanem bilong dispela nu-pela kampani bai ‘APECInfrastructure Invest-ment Corporation’(AIIC).

“Namba wan wokmak bilong Sta MauntenPlaza Projek bai yusimK1, 100 milien (K1.1bilien) na namba tu

wok mak bai nidim K450milien long kirapimnarapela hotel.

“Aninit long AIIC, gav-man bai givim K316 mi-lien (K222 milien bilongwok mak namba 1 na naK94 milien bilong wokmak namba 2) long ki-rapim Sta MauntenPlaza Hotel.

“Gavman bai baim 20pesen sea wantaimK100 milien olemnamba wan peimenlong 1 Epril 2016.”

Taim dispela wok maknamba wan i pinis, hotelya bai gat bikpela aplesbilong bung ol i kolimKutubu KonvensenSenta, wantaim spes bi-long pakim 441 kar, 212rum hotel ol i kolimHilton Hotel we em ikirap long mani makK700 milien.

I kam long pes 2Narapela memba bi-

long pati husat i lusimem, Memba bilong PotMosbi Saut ilektoret naMinista bilong Spot naTurisem, JustinTkatchenko. MistaParkop i amamas truolsem Mista Tkatchenkoi bin kamap long lons bi-long fanresing draiv.

Mista Tkatechnko naui stap wantaim PNG patibilong Praim Minista,Peter O’Neill, tasol em igo wantaim gutpela kliatingting wantaim SDP napalamen lida bilong pati,Powes Parkop.

Mista Parkop i tokolsem Mista Tkatchenkoem i gat ministri aninitlong gavman bilongPeter O’Neill na longstrongim wok bungnamel long tupela pati,em i tok orait long Mista

Tkatchenko i go rejistawantaim PNC pati.

Mista Parkop i tok,nau SDP i laik go autlong arapela hap ausaitlong Pot Mosbi bikoswok bilong em long PotMosbi Siti em i kamapnamba wan na dispelakain gutpela wok i masgo aut long ol narapelaprovins na senta.

Tasol em i tok autolsem ol kendiket we olbai lukluk long ol, em ollain husat i gat gutpelaol plen bilong divelop-men bilong egrikalsa, fis-eris na turis bisnis, na tupasin na tingting bilongol i mas stretpela.

Ol i laik sapotim olkendiket husat i gatstrongpela laik longstrongim wok bilongdaunim vailens egensim

ol meri, pikinini na ol-geta pipel.

“Mi laik tokaut long olpipel bilong Papua Niug-ini olsem, pasin bilongvailens na jenda vailensem i bikpela tru longkantri na neks gavman imas mekim samtinglong pinisim dispela kainpasin.

Sapos wanpelakendidet o pati husat ino gat plen bilong dau-nim pasin bilong vailens,em i no ken go insaitlong gavman,” MistaParkop i tok.

Namba wan fan resingbung bai kamap long 8-9 Epril long Kagamuga,Maun Hagen. Na longmun Me bai bikpela ikamap long Pot Mosbilong Gateway Hotel nawanpela tebol bai ol isasim K10,000.

Sosel Demokretik Pati tok - EM I TAIM NAU!

Kroton Ekwitimak em i moa long K3 bilien

Page 3: Toksori!! Wantok...“Em i taim!” em i slogan o het tok we i autim tingting bilong SDP nau long redi long ileksen long neks yia 2017. Na dispela toktok em i kamap olsem stia bilong

nius Mas 10 - 16, 2016 Wantok P3

BSP salim wokman go long Fransaninit long Lidasip Program

BANK South Pacific (BSP)i salim 3-pela seniamenesa aninit long Li-dasip Menesmen Divelop-men Program (LMDP) i goskul long INSEAD Ekseke-tiv Bisnis SkulFontainebleau Kempaslong Frans. Dispela skul bai helpim

ol i kisim save long kamapsenia menesa long dispelabenk.Em i namba tri taim BSP

salim ol wok manmeri i goskul long INSEAD aninitlong Lidasip DivelopmenProgram. Nuni Kulu, Stanerd Wai

na Kili Tambua em ol 3-pela wok manmeri bilongBSP husat i bin statim dis-pela program long yia2013. As tru bilong LMDP em

long skulim ol wok man-meri long kamap seniamenesa na ekseketiv li-dasip wok bihain long 3-pela o 5-pela yia. BSP i bin sponsa long li-

dasip divelopmen pro-gram olsem Benk ovFilipinis Ailans SekonmenProgram long Manila, Fil-ipins. BSP i bin sponsa long ol

wok manmeri long jeneralmenesmen, senia menes-men na nupela lida divel-opmen program wantaimMelbourne Bisnis Skul nasenia lida long EkeseketivMBA Program wantaimINSEAD. BSP Grup Sif Ekseketiv

Opisa (CEO), Robin Flem-ing i tok BSP i lukluk nau

long kirapim moa sels nasevis na long kamapim dis-pela, em i wok longsponsa ol wok manmerilong skul na kisim moasave.“Mipela i laik divelopim

neks jeneresen lida husatbai menesim dispela benklong bihain taim. Dispelaol trening program baihelpim ol dispela lida longkisim save na lainim olsamting long stretim ol ikamap lida na redi longbungim ol salens bilongtumaro.

“Ol arapela wok man-meri husat i fit long kisimol lidasip wok long BSP baikisim sampela moa tren-ing long helpim ol i redilong kamap lida bilong dis-pela benk long bihaintaim,” Mista Fleming i tok. BSP i save putim save bi-

long wok manmeri i go pasbikos save bilong ol wokmanmeri bai inap longabrusim ol salens bilongopresen bilong benk. Mista Fleming i tok taim

intenesenel fainensal in-dastri i wok long senis naplanti ol nupela samting isalens long benking sis-tem, ol wok manmeri bi-long benk i mas givimbikpela luksave long nu-

pela samting i kamap longintenesenel fainensalmaket, na trening na skulem i wanpela rot longhelpim ol wok manmeri. Ol 3-pela manmeri

husat bai go skul longFrans i amamas olsem dis-pela em wanpela bikpelasans BSP i givim ol longskul gut, kisim moa savena redim ol yet long kisimol bikpela lidasip wok longdispela benk.Nuni Kulu, husat i bin

stat wok wantaim BSPolsem greduet treni nanau em i Eria Menesa bi-long Sauten Rijon, i tokdispela sans bilong go skulgen na kisim moa save baihelpim em long menesimgut wok bilong em. Kili Tambua, Deputi GM

Retail Benking, i gat plantiyia ekspirens king benkingindastri na dispela LMDPbai helpim em i kamapwanpela ekseketiv bilongbenk long bihain taim.Stanerd Wai, husat i gat

21 yia ekspirens longbenk, i tok dispela pro-gram bai helpim em longlainim ol nupela samtinglong opresens bilongbenk. Olgeta 3-pela wok man-

meri i tok tenkyu long BSPi sponsa long ol long goskul long Frans.

(L-R) Kili Tambua, BSP Grup CEO Robin Fleming, Nuni Kulu na Stanerd Wai.

BSP Walium sab-brens sevim gut

Usino-Bundi pipel

Mathew Yakai i raitim

ROT NAMEL long Ramu Sugastesin na Madang taun ibagarap olsem na ol pipel bi-long Usino-Bundi distrik longMadang provins i laki nau longyusim benking sevis long sab-brens bilong Benk Saut Pasifiklong Walium distrik stesin。Ol asples bilong Usino-Bundi

husat i save yusim dispela ne-senel haiwe i kros tru na i nowanbel long rot i bagarap naplanti long ol i no wokim olpraivet bisnis bilong ol long gokam long Madang taun.Ol lain bilong wokim ol liklik

infomol bisnis na ol lain bilonggo kam baim buai long Madangi kolim dispela Madang-Laehaiwe olsem ‘bus-rot’ na i noolsem nesenel haiwe.Dispela BSP Walium sab-

brens i givim gutpela sevis tru

long ol rurel pipel na ol lain iyusim Madang-Ramu haiwe nai nidim mani. Ol kastoma i ken witdro o

rausim mani bilong ol, o ol i kenputim mani bilong ol olsem de-posit long dispel BSP sab-brens.Em i givim naispela sevis trulong ol rurel pipel na i wokimwankain benking sevis olsemBSP Madang na ol arapelabikpela senta long PNG.Wankain ol sab-brens em BSP

i opim long ol arapela provinslong sevim taim long ol rurelpipel long yusim ol sevis na pro-dak bilong benk. Em i helpim oltu long sevim taim.Ol gavman wokman meri

long Walium distrik opis, UsinoLLG na Bundi LLG na tu ol wok-man bilong Ramu NiCo longKBK main i save amamas longgo yusim BSP Walium sab-brens

BSP benk sab-brens long Walium i op long sevim ol kastoma.

Page 4: Toksori!! Wantok...“Em i taim!” em i slogan o het tok we i autim tingting bilong SDP nau long redi long ileksen long neks yia 2017. Na dispela toktok em i kamap olsem stia bilong

P4 Wantok Mas 10 - 16, 2016 nius

PRAIM MinistaPeter O’Neill ibungim PraimMinista bilongAustralia, Mal-colm Turnbull, natupela lida i bintoktok long pro-motim bisnisnamel long tu-pela kantri, sapo-tim APEC naManus Ailan Ri-jonal ProsesingSenta.Dispela bung

bilong tupela lidalong PalamenHaus long Can-berra las wikFonde em inamba wan bungbilong tupela lidabihain long MistaTurnbull i kisim

ples bilong TonyAbbott na kamapPraim Minista.Mista O’Neill i

tokim MistaTurnbull olsemgavman bilongPNG i wanbel natok orait longlarim Australia iopim nupela kon-suleit long Lae,Morobe Provins. Mista O’Neill i

tok dispela kon-suleit long Laebai kirapim plantisans long mekimbisnis.

“Lae em i het-kwata bilongplanti ol faktoribilong PNG, naem i maus rot bi-long Hailans rijon

na ol arapela pleslong Momaserijon,” MistaO’Neill i tok.“I gat planti

sans long kirapimmoa invesmenlong ol kampanibilong Australia,na tu long apimmak bilong olegrikalsa samtingol i save kam-paim long hap.

“Ol kampanibilong Australia ibikpela investalong PNG na i gatsans long larimplanti kampanibilong Australia imekim bisnislong PNG. “Nupela kon-

suleit bilong Aus-

tralia long Lae baihelpim planti bis-nis bilong Aus-tralia long groiminvesmen longPNG. “Ol bisnis man-

meri long PNG tubai yusim dispelakonsuleit longmekim bisniswantaim Aus-tralia na apimmak bilong olsamting ol i savesalim i go longAustralia. “Ol manmeri

PNG husat i laikgo long Australialong skul, raun omekim bisnis iken kisim visalong Lae.”

O’Neill bungim PraimMinista bilong Australia

Praim Minista O’Neill i bungim Praim Minista Turnbull long Palamen Haus longCanberra, Australia.

O’Neill tok tenkyu long Australia i sapotim APEC 2018 PRAIM Minista PeterO’Neill i tok tenkyulong gavman bilongAustralia i sapotimPNG long holimbikpela bung bilong ollida bilong APEC longyia 2018.Mista O’Neill i tok

tenkyu long PraimMinista bilong Aus-tralia, Malcolm Turn-bull, taim em i bin golong Canberra long laswik Fonde.

“Mipela i wok longwokbung wantaim olporoman bilong yumilong Australia. Aus-tralia i gat ekspirenslong holim APEC mitinglong 2007 na G-20 mit-ing las yia.“Ol bai skelim dis-

pela ekspirens longhelpim PNG i ranim gutAPEC 2018 long PotMosbi. Mipela baiwokbung long sefti nasekyuriti samting longAPEC.

“Ol lida na minista ikam long 20 kantri baibung long Pot Mosbina mipela i statim pinisol samting bilongkamapim sekyuriti op-eresen long wol sten-det. “Mipela i amamas

long Australia i sapo-tim ol sekyuriti opere-sen. Mi laik tok tenkyulong Australia i helpimol polis na ami bilongPNG na givim trening

long ol“Mi laik tok tenkyu

tu long Australia i givimsampela ol masin na olsamting long hepimsekyuriti opresen ikamap gut long dispelabung. “Mi bilip olsem dis-

pela helpim bilongAustralia bai strongimol sekyuriti sistem bi-long PNG bihain longAPEC Samit long2018.”

Gavman bai helpim refuji manmeri OL asailum sika longManus Ailan RijonalProsesing Senta husati no refuji tru i lusimPNG, Praim MinistaPeter O’Neill i tok. Mista O’Neill i tokim

Praim Minista bilongAustralia, MalcolmTurnbull, las wikFonde olsem gavman igivim sans long larimol refuji tru longManus Ailan i kam au-

sait long rijonal pros-esing senta na kisimwok, na stap bek longPNG. “Gavman i givim

sans long ol refuji trulong kam ausait longManus na painim wokna stap bek long PNG. “Tasol gavman i

salim i go bek gen ollain husat i no refujitru long kantri bilongol yet.

Gavman bai helpimoI lain husat i tru trurefuji, na husat inaplong wok na kirapimkantri bilongmipela,”Mista O’Neill itok.

“I gat ol gutpela re-fuji husat i gat save nahusat i gat gutpelapasin wantaim laik natingting bilong helpimkantri bilong mipela.Gavman i redi long

helpim ol dispela kainrefuji i kisim wok nastap long PNG.”Mista O’Neill i tok as

tru long kamapim ri-jonal prosesing sentaem long stopim olmanmeri i stilim ara-pela manmeri, na tulong sevim laip bilongol manmeri husat isave bungim bikpelahevi long solwara taimol i lusim ples.

WANPELA lokallida long Lufa dis-trik Isten Hailansi tok tenkyu longMemba JeffreyKuave i wok longmekim planti gut-pela samting longbringim sevis nadivelopmen longdistrik. Pastaim LLG

Presiden bilongLufa, MosikeItege, i tokMemba Kuave iwok long mekimplanti samtinglong kirapim ples

na sevim man-meri, tasol ol wokmanmeri bilongem i no mekimwok stret. Mista Itege i

bin stap LLG pres-iden long 6-pelayia olgeta. Longlukluk bilong em,ol pastaimMemba bilongLufa i no savemekim wok gutna putim pipel igo pas. Mista Itege i

tok Kuave i woklong peim skul fi

bilong ol sumatinbilong Lufa husati skul long ol liklikskul na bikpelaskul wantaim. “Em i wok long

kirapim plantiprojek. Rot nabris, skul, haussik, wara saplaina planti ol ara-pela sevis,” MistaItege i tok. Mista Kuave i

wok long helpimol liklik bisnismanmeri longLufa long statimbisnis na kirapimSME.

“Dispela em igutpela samtingem i mekim longilektoret bilongmipela. Pastaimol memba bilongLufa i no savegivim dispela kainsevis long pipel.“Tasol Mista

Kuave i helpim olpipel gut tru. Plesi senis na divel-opmen i kamapinsait long 5-pelayia taim em ikamap lida bilongLufa,” Mista Itegei tok.

Kuave i bringim sevis long Lufa

O’Neill toktok wantaim AbbottPRAIM Minista PeterO’Neill i bin holim wan-pela liklik infomol mitingwantaim pastaim PraimMinista bilong Australia,Tony Abbott, long laswiken. Mista O’Neill i toktupela i bin amamas longtoktok long planti samt-ing.

“Gavman bilong PNG ilaik tok tenkyu long gut-pela poroman PNG naAustralia i bin gat, nalong ol sapot Australia ibin givim long PNG taimMista Abbott i bin stappraim minista bilongAustralia,” Mista O’Neill itok.

Mista O’Neill i binbungim Mista Abbottlong Sydney long las wikSarere bihain long em ibin bungim Praim Min-ista Malcolm Turnbulllong Canberra we ol gav-man opisal bilong PNGna Australia gavman i binholim wanpela miting.

Polye belat long kalabus man i daiOPOSISEN Lida DonPolye i tok ol polismanna woda i no gat raitlong kilim ol kalabusman husat i bin brukimBuimo haus kalabuslong Lae, MorobeProvins, na ranawe. Mista Polye i no bin

amamas taim em i binharim olsem ol woda ibin kilim 12-pela kal-abus man taim ol i binbrukim haus kalabus,na ranawe i go ausaitlong Febuari 25.“Ol dispela kalabus

man i gat rait long laip.Dispela kain pasin bi-

long ol woda long kilimol kalabus manmeri Istret long dispelakantri. “Humen raits em i

namba wan samting

long demokresi. Yumigat demokretik gavmani stap long dispelakantri, na dispela kainpasin bilong pulim trigabilong gan long laip bi-long man i no gutpelapasin,” Mista Polye itok. Mista Polye i tok dis-

pela kain pasin bilongkilim ol kalabus manbai no inap stretim hevibilong haus kalabus. “Gavman i mas

kamapim wanpela wokpainimaut long sekimhusat tru i bin sutim nakilim ol dispela kalabus

lain.”Em i tok em i bin

kirap no gut taim embin harim olsem ol wokmanmeri bilong ne-senel kot i no harimkot bilong ol dispelakalabus lain na sampelamanmeri husat i wetkot i stap longpelataim. “Dispela em i no

stretpela pasin. Gav-man mas mekim wokpainimaut long sekimgut wanem asua i staplong ol haus kalabus bi-long yumi,” Mista Polyei tok.

Polye no wanbel long olwoda i kilim 12-pela kal-abus man long Buimo.

Kalsa sekta i laikim helpimWOK long nesenel gav-man i riviuwim opere-sen bilong NesenelKalserel Komisin (NCC) igo daun gut wantaimwanpela bod membabilong NCC.Wilson Thompson

husat i bot memba naSiaman bilong Staf naApoinmen Komiti wan-taim NCC i wanbel longgavman I tok longglasim operesenbilonbg NCC.Em I tok long 2009,

aninit long disisen bi-

long Nesenel Eksekyu-tiv Kaunsel, nesenelgavman i bin sanapimOpis bilong Turisim, Atsna Nesenel Galeri longwok wantaim TurisimPromosen Atoriti Ne-senel Musium na At Ga-leri na NCC longkamapim ol senis ikaramapim lejislesen olo, ol woklain, ol aset,fansen na ol objektiv.Mista Thompson i tok

long tok I go pas longMama Lo bilong yumi,ol papa bilong mama Lo

i bin putim ol kain kalsabilong yumilong PNG,ol kain tokples na olkastom olsem olbikpel;a samting, tasolplanti taim i no gatmani na ol arapela risoslong Kalsa sekta i kari-maut ol wok bilong em.Bot bilong NCC i laik

karimaut ol senis longlukim olsem em i sevimgut ol pipel bilong dis-pela kantri aninit longkalserel sekta.Dispela i karamapim

ristraksa na rikwes long

ritrensmen na paimenbilong ol woklain i ri-taia I go long Dipatmenbilong Pesenel Menes-men long 2015 na olsenis long long ol wokplen samting.Mista Thompson i tok

ol i painim mani longstretim ol dinau i golong sampela skul we ollain I bin kam longnamba 5 Melanisen AtsFestival long 2014 i binslip long en, na ol ara-pela moa. Manimaklong stretim ol dinauem K15 milien.

Page 5: Toksori!! Wantok...“Em i taim!” em i slogan o het tok we i autim tingting bilong SDP nau long redi long ileksen long neks yia 2017. Na dispela toktok em i kamap olsem stia bilong

Mas 10 - 16, 2016 Wantok P5heltnius

PIH Saveman NiusPh: 311 3000 and 799 88000 Textline 7155 8866 Website: www.pih.com.pg

“I kam long Pacific International Hospital Port Moresby”

Kidneys are vital organs, which need good care forproper functioning of your body system. They act as afilter system of your body to get rid of waste productsand excess fluid. You have two kidneys, each aboutthe size of your fist in the back of the body behind thelower ribs. Sometimes humans have managed to sur-vive with one kidney as well.

Did you know how busy your kidneysare?

Every day they filter about 1,500 litres of blood.. Thesewaste products are passed out of the body as urine.Each kidney is made up of million filtering units callednephrons. Kidneys regulate blood pressure and fluidbalance as well. Not just this, they help produce redblood cells and vitamin D.

What happens if your kidneys fail tofunction properly or gets diseased?

It can cause wastes, toxins and excess fluid build-upin your blood. This condition can decrease your redblood cell production and cause high blood pressure.It may prevent your body from getting the rightamount of vitamin D and, therefore, affect your bonehealth. It can also cause nerve damage and lead toseizures.

Anyone can get kidney disease at any time. You have

a higher risk for getting kidney disease if you have:Diabetes High blood pressure Glomerulonephritis - a painless inflammation of thekidneys. Inherited condition of cysts in the kidneys (polycystickidney disease)Repeated kidney infections or kidney infections

(pyelonephritis) in childhoodObstruction to the urine flow

The major concern with kidney diseases arethey do not show any symptoms until the con-dition turns serious. So KIDNEY DISEASE isknown as a SILENT KILLER. That is why it is im-portant to be tested.

Two simple tests to check forKidney Disease

Urine Test called ACR. ACR stands for “albu-min-to-creatinine ratio.” Your urine will be

tested for protein albumin. Having albumin in yoururine is a sign of early kidney disease.

Blood Test to estimate your GFR. Your blood will betested for a waste product called creatinine. When thekidneys are damaged, they have trouble removing cre-atinine from your blood. Presence of creatinine is

tested by glomerular filtration rate (GFR).

Tips to be kidney healthy

Get regular blood and urine examination.Manage your diabetes, high blood pressure etc.Limit your salt intake (<1500 gm/day); include fruits,vegetable, whole grains in your diet.Drink plenty of water.

Limit your alcohol intake and if you smoke, try quit-ting.

Maintain healthy weight -Try to lose extra pounds andbe physically active.

Know the early signs of kidney diseases

Nausea and VomitingLoss of appetiteFatigue Sleep problemsChanges in urine outputMuscle twitches and crampsSwollen hands and feet

On World Kidney Day 10 March 2016, make it a habitto get kidney check-up done for your kidneys to keepthem fit and going.

No Kidding with Your Kidneys

Page 6: Toksori!! Wantok...“Em i taim!” em i slogan o het tok we i autim tingting bilong SDP nau long redi long ileksen long neks yia 2017. Na dispela toktok em i kamap olsem stia bilong

niusP6 Wantok Mas 10 - 16, 2016

SME Hailans i givim K20,000 long SDP

Frieda Sila Kana i raitim

WANPELA Liklik naNamel Sais Bisnis (SME)grup bilong hailansrijon i namba wan longgivim mani helpim i golong politikel pati bi-long Gavana PowesParkop bilong NCD,Sosel Demokretik Patilong asde Trinde. Wanpela man husat i

kolim nem bilong emyet olsem Safe na i bi-long Sauten Hailans ikamap long taim bilonglonsim fan resing wokbilong SDP long Gate-way Hotel na em i givimwanpela envelop wan-taim K20,000 kes maniinsait.Mista Safe i tok, em i

makim ol liklik na namelsais bisnis na famili bi-long em yet long SautenHailans long helpimwantaim dispela mani

long kirapim wok bilongfan resing bilong SDP. Dispela kain pasin i

strongim toktok we Ga-vana Parkop i bin mekimlong taim bilong lonsimfan resing olsem, em itaim bilong ol pipel longkirap na mekim samtinglong painim ol gutpela

kwaliti lidasip bilong olpipel we i kam long laikbilong ol stret. Dispela mani bai

helpim ol fan resingkomiti long ranim trans-pot na ol ples bilong ki-bung we bai kamap longPot Mosbi, MaunHagen, Lae, Rabaul na ol

narapela hap. Mista Parkop i tok dis-

pela pati em i bilong olgras rut stret na ol grasrut i mas sapotim longK1 i go long wanem kainmak ol i laik givim. Manimak bilong baim rejistabilong wan wan membaem i K100.

Mista Safe bilong SME Hailans i givim K20,000 long Sosel Demokretik Pati Fan-resing komiti.

GAVMAN bilong Aus-tralia bai no inapstopim o daunim makbilong helpim em i savegivim long PNG aninitlong AusAID, NesenelPlening Minista,Charles Abel, i tok. Mista Abel i mekim

dispela toktok bihainlong em na Praim Min-ista Peter O’Neill wan-taim ol gavman opisal ibin go daun long Can-

berra, Australia longbungim Praim Ministabilong Australia, Mal-colm Turnbull, las wik. Mista Abel i tok

tenkyu long gavmanbilong Australia i stapklostu long wokbungwantaim gavman bi-long PNG long givimsevis long long ol pipelbilong dispela kantri. Oposisen Lida Don

Polye i harim dispelanius na em i tok tenkyu

tu long gavman bilongAustralia i wok longsapotim PNG aninitlong AusAID. “Australia i wok long

helpim yumi na miamamas stret long dis-pela. Yumi gat gutpelapasin poroman namellong tupela kantri bi-long yumi na dispelaporoman bai kamapstrong moa yet,” MistaPolye i tok.

Australia bai helpim PNG yet

Gavana Jeneral i stat wok pinisGAVANA Jeneral GrenSif Sir Michael Ogio ikam bek pinis longkantri na statim gen olopisal wok bilong emolsem Het ov Stet longlas wik Fonde. Gren Sif Sir Michael i

bin sik na em i bin golong haus sik long Sin-gapore long mun Ok-toba las yia. Long haus sik long

Singapore, ol dokta ibin stretim sik longlewa bilong em. Sir Michael i bin go

sekim sik bilong emlong haus sik long PotMosbi tasol ol dokta ibin tokim em long gohaus sik long ovasis. Em i bin go sekim sik

long lewa bilong emlong Singapore na i binkam bek gen long mun

Novemba lasyia. Long mun Jan-

uari 2016, oldokta bilong emi givim tok oraitlong em longwok gen.“Mi amamas

long kam bek namekim wok bi-long mi olsemHet ov Stet. Milaik tok tenkyulong PalamenSpika TheoZurenuoc na SifJastis Sir SalamoInjia long helpimmi wantaim olwok taim mi bin

stap long haus sik,”Gren Sif Ogio i tok.

GAVANA Jeneral Gren Sif SirMichael Ogio.

SpeedCast i givim gutpelasatalait netwok sistemSATALAIT solusen bi-long SpeedCast imekim wanpela baluskampani i beis longPNG i mekim gut olwok bilong en na tu,long kampani netwoksistem i ran gut.SpeedCast em i wan-

pela bikpela globalnetwok na satalaitkomyunikesen kam-pani we i save givimdispela sevis. Em i wok wantaim

planti patna long wolwantaim ol kampaniolsem Winbasic Tech-nology Solutions na oli helpim Pacific Heli-copters PNG i lukimplanti gutpela risal naol samting olsem dau-nim kos bilong teleponi go daun long 40 pesen mak, na kamapimnetwok i mekim wokhariap na i gat gutpelasekyuriti.Pacific Helicopters i

wanpela kampani i gatnem long PNG na i beislong Goroka. Em i op-eret tu long ol nara-pela hap bilong wololsem long Esia naPasifik na ol arapela

hap moa long wol.Sevis we Pacific Hel-

icopters i givim emlong haiarim na sa-tarim ol helikopta bi-long em i go aut. Em igat 26 helikopta weem i haiarim na satar-ium i go aut.Moa yet, long sait bi-

long mani long daunimol salens olsemkamapim gutpelakomyunikesen sistemnamel long tripela eabeis olsem hetkwatalong Goroka, Kopi naMoro, taim namba tusalens em komyunike-sen namel long olpailot na ol family bi-long ol i stap ovasis naol arapela salens moaolsem.Olsem na em i bin

laikim gutpela netwoklong inapim ol wokkomyunikesen longdaunim ol salens na tu,sevim mani o kos.Long yia 2013, gut-

pela wok patna namellong SpeedCast naWinbasic TechnologySolutions, wanpelaPNG IT Business Solu-

tions konsalten i woklong sait bilong net-working, long luklujkna stretim ol netwokrikwaiamen bilong Pa-cific Helicopters. Dispela i bin

kamapim narapelakain network disainlong serim autbaunbenwit namel longtripela ples na i gut-pela long kain plesolsem PNG we i saveren planti.SpeedCast na Win-

basic Technology Solu-tions i wok wantaim nagiivm bikpela helpimstret long Pacific Heli-copterslong disainimna go hetim nupelanetwok long sevimmani tu. Putim ol benwit i

kamapim gut trukomyunikesen namellong tripela ki eabeisna i go moa tu.Long sait bilong ol

telepon kol kos, kos igo daun tru longUSD.25 sents longwanpela minit we pas-taim, em bin save kosUSD3.00 long wanpelaminit.

Page 7: Toksori!! Wantok...“Em i taim!” em i slogan o het tok we i autim tingting bilong SDP nau long redi long ileksen long neks yia 2017. Na dispela toktok em i kamap olsem stia bilong

nius Mas 10 - 16, 2016 Wantok P7

Momote-Lorengau rot i kisim strongpela banis WANPELA 500 mitanupela siwol o banislong rot namel longLorengau taun naMomote Ples baluslong Manus i redilong yusim.

Nupela banis i gat3,600 kubik mitabikpela ol ston em ikamap long mani weAustralia Gavman ibin givim. Mak bi-long rot nau i goantap we ol tait warabai i no inap longbrukim rot.

Dispela nupelabanis arere long sol-wara bai strongimdispela bikpela haprot bilong ikonomina em i no inap brukna bagarap long taimbilong ren, san olong ol bikpela sol-wara i bruk. Em iolsem wanpela hapbilong wok projekwe Australia i mekimlong stretim naputim kolta long dis-pela rot.

Taim bikpela ren i

kam daun o solwarai kam antap, em iken bagarapim rotlong antap na tu longol strongpela stonsamting aninit longkolta.

Em bai kamapimmoa hevi long rotmentenens na baimekim rot i no seiflong ran long en.

Seketeri bilong Di-patmen ov Woks,David Wereh, i wan-bel tru long kamap

bilong projek. “Dispela bikpela

invesmen long ol rotbilong Manus baistap longpela taimem i gutpela. Nupelabanis long solwarabai banisim gutbikpela hap rot we iholim ikonomi bilongprovins wantaim olnarapela bikpelasevis. Em i gutpelatu long lukim olsemprojek i luksave longol ples i stap olsem

wanem,” MistaWereh i tok.’

Konstraksen bi-long banis long sol-wara i kamapimsampela wok long olasples lain bilongManus. Moa long 90pesen bilong ol wok-lain long projek i bi-long Manus na moalong 30 lokol bisnis iwok long saplaim olsamting bilong wokna ol sevis long kainbikpela projek

olsem.Deputi Hai

Komisina bilong Aus-tralia long PNG,Bronte Moules, iamamas tu longlukim wok bilongprojek i pinis nau naem i toktok moa longol gutpela samtingwe bai kamap longdispela projek.

“Ol rot na ol brisnamel long Momoteples balus na Maketlong Lorengau em ibikpela rot i go longikonomi bilongManus.

Australia i amamaslong sapotim dispelaprojek we i helpim olpipel na ol bisnislong bung na wokwantaim,” MisMoules i tok.

Dispela projek emi wanpela helpim bi-long Australia gav-man we i kam aninitlong Papua Niugini –Australia TranspotSekta Sapot Pro-gram.

Rot long arere long nambis namel long Momote Ples balus na Lorengautaun nau i gat banis long solwara bilong strongim rot bai stap longpelataim.

U.S i sapotim KlaimetSmat egrikalsa

YUNAITET StetsEjensi bilong Inte-nesenel Divelop-men (USAID)Pas i f i k -Amer icaKlaimet Fan(PACAM) i bin givimwanpela mani greni go long ChildFundPNG bilongstrongim wok bi-long egrikalsa long12-pela egrikalsakomyuniti insaitlong Rigo Distrik,Sentral Provins.

ChildFund baikisim $512,045long projek bilongen, Adaptive, Re-silient, and Produc-tive Egrikalsa longPNG, na ol baiwokim insait longtupela yia.

Dispela grenmani bai helpimlong lainim olkomyuniti longlainim ol narapelawei bilong lukautimegrikalsa long taimbilong bikpela san,ren na win o taimklaimet i senis.

Ol opisa bilongU.S na PNG gavmani bin stap long opimdispela projek wan-taim Joel Maybury,Deputi Sif ov Misinlong U.S Embesilong Pot Mosbi.

Mista Maybury imakim toktok bi-long PresidenBarack Obama,olsem, “I no gatwanpela salens emi bikpela tumaslong bagarapim laipbilong yumi long bi-hain na ol tumbunalain bihain, olsemsenis bilongklaimet.

Em bikos klaimetsenis em i bikpelasamting tumas nasenis em i kamapimi kisim laip bilong olsamting na ol pipellong graun.

Na sapos yumi nolukautim na wokimgut, yumi bai i noinap long go bekgen na stretim, nabai yumi no inaplong senis long olnupela wei.”

Ol Pasifik Ailankantri i stap insait

long namba bilongol kantri long wolwe bai kisimbikpela bagaraplong klaimet senis.Klostu olsem hapnamba bilong pop-ulesen husat i savestap insait long wanmail eria bilongnambis.

Ikonomi bilongdispela rijon i savestap laip wantiamol samting i kamlong solwara,turisem, forestri,egrikalsa na olgetadispela samtinginap kisim bagarapbilong klaimetsenis.

Long Mas las yia,Kategri 5 TropikelSaiklon Pam ikamapim bikpelabagarap long wan-pela hap bilongkantri populesenlong Vanuatu.

Dispela samting isoim klia olsem imas gat strongpelabanis long stopimol bagarap bilongklaimet senis, longolgeta hap bilongrijon.

Mista Maybury itokaut gen longstrongpela laik bi-long ol pipel bilongAmerika long gut-pela sindaun bilongol pipel bilong Van-uatu.

“Mi amamas longol patnasip nakomitmen longkamapim strong-pela banis bilongklaimet senis. Pres-iden Obama i toklong dispela senseriolsem PasifikSenseri, na aninitlong lidasip bilongem, Yunaitet Stes iwok long kamapimol pasin Poromaninsait long rijon,”em i tok.

PACAM i savehelpim 12-pelaPasifik Ailan kantriwantaim ol grenmani long helpim ollong ol i no kenkisim bikpelabagarap longklaimet senis.

Ol i save givim olgren mani i go lognol sivel sosaiti oge-naisesen long sapo-tim klaimet seniswok.

ChildFund, em iwanpela non-gav-man, non-propitogenaisesen we isave bringim senisbilong stap long-pela taim long olpikinini na famili bi-long ol long stapgut longpela taim.

PACAM na Child-Fund bai wok wan-taim insait longdispela gren fanlong strongim olpasin bilongkamapim gutpelaegrikalsa long staplongpela taim bi-hain.

“ Sapos yumi nolukautim nawokim gut, yumibai i no inap longgo bek gen nastretim, na baiyumi no inap longsenis long ol nu-pela wei.”

U.S. Embesi Deputi Sif ov Misin, Joel Maybury long taim bilong lonsim egrikalsa projek bilong ChildFund insait longRigo Distrik, Sentral Provins, Papua Niugini.

Tuma salensim Usino LLGlong groim moa kakao

Mathew Yakai i raitim

OL KAKAO fama long Usino lokal level gavmaneria long Madang provins i kisim bikpela salensnau long groim moa kakao long helpim sindaunbilong ol na ol i no ken putim was tasol long manii kam long maining na timba。

Kakao prodaksen tu em go wantaim NesenelGavman Visin 2050 long bringim mani i kam in-sait long kantri na tu promotim smol na mediumentaprais (SME)em Nesenel Gavman i woklong promotim.

Greg Tuma, Komyuniti Afes supavaisa long Ku-rumbukari Main bilong Ramu NiCo Menesmen(MCC) Limited, i mekim dispela toktok bihainlong kampani i bin helpim ol kakao groa longUsino LLG.

Long las wik Fraide, Mas 4, Ramu NiCo i binhelpim Jerry Borkent, wanpela lokal kakao famalong Usino bikples taim ol i bin bringim 15000kakao sidling i go long Yamagi viles long em baiplanim long gaden bilong em。 Ol kakao sidlingya i kam long wanpela neseri projek em PNGKakao Kokonas Institiut( PNGCCI) na RamuNiCo i kamampim aninit long pablik-praivet-pat-nasip program long namba wan taim ol i givim50000 neseri polibeg i go long ol kakao fama longUsino long kirapim kakao neseri.

“Kakao em bai helpim ol rurel fama longpelataim long Usino LLG, na kopi em gutpela long olrurel pipel bilong Bundi LLG.” Mista Tuma i tok.

Mista Tuma i tok Ramu NiCo Main na na olarapela mineral risos divelopmen olsemMarengo Main bai pinis olgeta, tasol egrikalsawok bai stap yet. Wankain tu timba wok bisnisbai pinis。

Em i mekim dispela ol toktok long strongimJerry Borkent long kakao prodaksen。

“Usino na Bundi LLG bipo i bin stap long busna i no gat rot tasol taim RamuNiCo i kam insaitna wokim rot koneksen i go long ol bikpela taunna askim ol lokal fama long go het long yusim olrot wantaim wok bisnis bilong kakao fam,” MistaTuma i tok

Mista Borkent i tok tenkyu long Ramu NiColong helpim ol i givim. Em i askim ol arapela di-velopmen patna olsem World Vision na WaliumDistrik Egrikalsa opis long wok klostu wantaimRamu NiCo long strongim dispela PPP wok-bungnamel long ol yet.

Greg Tuma bilong Ramu NiCo CA Dipatmen i lukluk long ol kakao sidlings Jerry Borkent na Mag-gie i rausim long trak. Poto: Mathew Yakai.

Page 8: Toksori!! Wantok...“Em i taim!” em i slogan o het tok we i autim tingting bilong SDP nau long redi long ileksen long neks yia 2017. Na dispela toktok em i kamap olsem stia bilong

poliskotP8 Wantok Mas 10 - 16, 2016

Polis i bin holim pasim mani brukim peirol loWANPELA man longSauten Hailans em iwanpela bilong tripelalain husat ol polis ipainim aut na sasim ol,long ol i bin mekimsampela paul pasinlong Polis Hetkwatapeirol sistem.Peter Kone i gat 29

krimas bilong Erave,Sauten Hailans provins,em ol i bin holim pasimna sasim em longmekim paul pasinegensim kantri aninitlong seksen 407 (1), (b)bilong Kriminal KodEkt, 1974.Dispela em i namba

tri man ol i bin holim

pasim em long paulpasin i bin kamap longpeirol seksen bilongPolis Hetkwata.Ol i bin holim pasim

tupela marit, Christo-pher Chapau naRhonda Kerea, longManus provins longFebueri 16, long tupelai bin mekim wankainasua.Ekting Asisten

Komisina bilong Kraim,Victor Isouve, i tokKone em i namba triman ol i holim pasimem long taim wokpainim aut i stat longpinis bilong las yia,2015.

''Kone na wan wokbilong em i traim longmekim asua pasinegensim stet (kantri)na kamapim wanpelagiaman peirol akaun oli painim aut olsemZurich Zeibesh. Tupelai go het na kamapimwanpela klem, manimak long K101, 670.74,tasol ol i bin painim autkwik taim bipo long ol ibin salim mani i go in-sait long dispela gia-man akaun,'' Isouve itok.''Giaman klem bilong

fainal pe bilong ol wok-lain bilong gavman i bingo insait long Fainens

Alesko perol sistem naol woklain bilongFainens Dipatmen ipainim aut. ''Ol i bin salim dispela

hevi i go long KraimDairektoret na ol iholim pasim Kone nasasim em long Febueri26 long em i stat insaitlong dispela paul pasini laik kamap.Wok painim aut bi-

long asua pasin ikamap long polis peirolem ol i stat longstrongim na kamapimbikpela na ol i lukluklong holim pasim sam-pela moa long ol wik ikam.''

DITEKTIV bilong NesenelKapital Distrik (NCD) ipainim aut wanpelabikpela gan, bulet na tu-pela yunifom bilongpolis we wanpela manBuka i werim stap.Dispela man i holim

dispela bikpela ganwerim yunifom bilongpolis na kamap olsemwokman bilong polistaim ol i holim pasim eminsait long eria bilongwanpela kampani bilongol Esia.Ekting Asisten

Komisina bilong Kraim,Victor Isouve, i tok, ''Ol ibin painim aut olsemdispela man, ScottDylan, i gat 37 krismasbilong Tarara viles longKieta, Atonomas Rijon

bilong Bogenvil, i kamapsekyuriti bilong sampelaman Esia taim ol i holimpasim em long kampanieria long hap bilong tro-moi rabis long 6 Mail.''Ol ditektiv woklain

aninit long Kraim Dairek-toret long Polis Hetk-wata i bin kisim toksavelong sampela lain na iholim pasim dispela manBuka i lukautim ol manEsia wantaim dispelabikpela gan.Polis i bin painim aut

dispela gan em i HK MP5Semi-Otometik AsaltRaifol wantaim siriel lnamba B75457, na em ibin putim 17-pela 9mmbulet. Ol i bin kisim dis-pela gan na putim Dyalini go insait long polis sel.Bihain, ol i bin painim

aut olsem, Dylan em ibipo PNG Difens Fos sol-dia, husat i holim dispelagan na i werim ol polisyunifom.Ol i saspek olsem wan-

pela senia polis opisa ibin givim ol gan, buletna yunifom long dispelaman nating long kamapsekyuriti bilong ol manEsia.''Ol ditektiv bai painim

aut dispela polis opisana holim em na sasimem,'' Isouve i tok.''Polis Komisina Gari

Baki i tok klia olsem2016 em i yia bilong disi-plin na dispela kain asuapasin bai strongim olnarapela memba bilongKonstabuleri longkamapim korap pasin.''

Polis i holim pasim giaman polisman

Huafolo i autim ivaluesen ripot bilong FSVUPhilemon Tame

i raitim

DEPUTI Komisina bilongPolis, Raphael Huafolo, itokaut long ivaluesenripot bilong Famili naSeksel Vailens Yunit(FSVU) bilong RoyalPapua Niugini Konstabu-leri (RPNGC) long Tunde.Australia Gavman ihelpim PNG long dispelprogram.FSVU Ivaluesen Ripot

em i riviu bilong em yetlong operesen bilongFSVU long olgeta haplong kantri.Ol i stat kamapim

FSVU long yia 2009 inapnau long 17 polis stesininsait long PNG. FSVU isave redim narapela kainspes we ol opisa husat itrening pinis long en iken harim ol hevi bilongfamili na seksuel vailenslong stretpela rot.Riviu i redim ol sevis

we RPNGC i save givimlong ol lain husat I kisimbagarap long famili naseksuel vailens. Risal bi-long dispela riviu baisoim rot long ol lain i

save kisim bagarap longbanisim ol yet aninit longlo bilong dispela yunit.Deputi Komisina,

Huafolo, i makim mausbilong Komisina bilongPolis na i tok, “Konstab-uleri i redim wanpelanamba wan sevis na itoktok long famili na sek-suel vailens hevi we olpablik husat i save kisimbagarap long famili naskeksuel vailens i gat nidlong en.” “Konstabuleri i luksave

pinis olsem famili na sek-suel vailens em i bikpelawari PNG i gat.”Huafolo i tok moa

olsem, insait long planti

yia, famili na seksuelvailens i kamap olsemwanpela samting natingwe kalsa bilong PNG i nosave wari long en. Bipolong ol i kamapim FSVU,ol i no save ripot longplanti ol lain i save kisimbagarap long seksuelvailens long ol polis ste-sen, bikos ol i ting olsemem i liklik problem.“Tasol, taim ol i

kamapim FSVU na tok-save bilong Famili Sek-suel Vailens i kamapbikpela, dispela hevi istop liklik. Ol polisman imas tingim gut bikosplanti ol ripot bilongfamili na seksuel vailens

i kamap namel longpolisman tu,” Huafolo itok. “Komisina bilong Polis

i bin givim wanpela polissekula long yia 2007, weolgeta polis opisa i masmekim wok painimautlong ol famili vailensripot na dispela i nokamap.

Dispela pepa i givimpawa long kamapimFSVU insait long RPNGC,na ol i kamapim insaitlong tripela polis stesinlong Pot Mosbi olsemBadili, Waigani naBoroko.“Bihain, FSDV i kamap

long ol narapela provins

olsem Morobe, Is NuBriten, Wes Sepik,Westen Hailans, IstenHailans na long Atono-mas Rijon bilong Bo-genvil, na wanpela moaol bai opim klostu taimem long Galp Provins.”Huafolo i tok, RPNGC i

wok bung wantaimhelpim bilong Australia,PNG na Australia Lo naJastis Program (PALJP),insait long 5-pela yialong dispela eria. Na i gat wanpela tren-

ing tu i bin kamap insaitlong RPNGC long FSVkarikulum long BomanaTrening Kolis long yia2013.

Australia Hai Komisin i strongim Royal Papua Niugini Konstabuleri (RPNGC) long karim aut Famili na SeksuelVailens Yunit na stopim ol hevi i kamap long famili na seksuel vailens. Piksa i soim wokmeri bilong AustraliaHai Komisin na Deputi Polis Komisina, Huafolo, i sekhan na soim ivaluesen ripot. Poto- Philemon Tame

Polis i holim pasim wanpela man long kilim kandrePOLIS long SentralProvins i holim pasimwanpela man ol i bilipolsem em i bin kilimwanpela boi husat i gattripela krismas.Dispela man, Riwari

Kapala, i gat sik long hetbilong em i kilim kandrebilong em, Dikana Auna,long viles bilong ol long

Abau Distrik, SentralProvins.Papa na mama bilong

boi i dai, Mista na MisisAuana i ripot olsem tu-pela i lusim boi bilong tu-pela long haus wantaimKapala na tupela i golong gaden. Kapala iyusim wanpela bus naipna kilim Dikana na tro-

moi bodi bilong em sam-pela mita longwe longhaus bilong ol.Tupela papa na mama

bilong bebi i painim bodibilong bebi na ripot longol polis. Ol polis i holim dispela

man na lokim em longBoroko Polis stesin sel naem i wet long kot.

Dispela hevi i kamaplong Trinde, Mas 2,2016.Wankain taim, ol polis

i painimaut wanpelameri i gat 23 krismas ikilim em yet long Sande,Mas 6 long wanpela api-nun long Urio viles longPopondetta, Oroprovins.

Polis i bilip olsem dis-pela meri, Barbara Egim-bari, i kilim em yet bihainlong em i bin kros wan-taim papa na mama bi-long em.Barbara i taitim wan-

pela laplap long nek bi-long em na em ihangamap.

Winnie Williami winim awotI bin gat wanpela bung bilong ol meri i binkamap long Mosbi long tripela de na wanpelameri Winnie William i kisim bikpela luksavelong taim ol i makim em olsem wina bilongwanpela spesel awot.Em i kisim Strongpea meri awot long dis-

pela yia.Ol i kolim dispela awot Intenesenel

Wimens Karij Awod, Mis William i bin kisimnominesen long kisim luksave long strong bi-long em, gutpela wok na sakrifais long sevimlaip bilong planti manmeri na pikinini longPNG long wok bilong em olsem wanpela nes.Embaseda bilong Amerika long PNG,

Catherine Ebert-Gray i bin amamas long givimluksave i go long Mis William long nominesenbilong em long dispela yia. Winnie William i bilong Mendi long Sauten

Hailans na em i wanpela nes na i mekim wokbilong Katolik Helt Seketeri long Daiosis bi-long Mendi.

Embaseda bilong Amerika long PNG, CatherineEbert-Gray i bin amamas long givim luksave igo long Mis William.

Page 9: Toksori!! Wantok...“Em i taim!” em i slogan o het tok we i autim tingting bilong SDP nau long redi long ileksen long neks yia 2017. Na dispela toktok em i kamap olsem stia bilong

edukesen Mas 10 - 16, 2016 Wantok P9

Stori na poto i kam long NSOmidia yunit

HAJILY Kele, Het ov PopulesenSosel Stetistiks, na Kodineta bi-long Demograpik Helt Sevei long2016 i tok amamas long olprovinsal edministrese longkamapim gutpela DemograpikHelt Sevei (DHS) pri-tes insaitlong Galp na Sentral Provins.Demograpik Helt Sevei 2016

em i wanpela sevei bilong paini-maut ol namba bilong ol pipel istap long wanpela haus wantaimstori bilong wanem taim mama ikarim, wanem kain mani na kagool i gat, wanem kain ol sik i savepainim ol, hamas lain i dai na ol idai long wanem kain sik.

“Mi laik tok tenkyu long Galpna Sentral Provinsal Edministre-sen na ol pipel bilong ol longsapot na kopresen ol i bin givimlong taim bilong wokim pri-tes bi-long Demographik Helt Sevei. “Mi laik tok tenkyu tu long ol

stekholda bilong mipela, husat imemba bilong DHS 2016 NesenelStia Komiti na Yusa EdvaisoriKomiti husat i helpim long raitimol kewsten pepa wantaimmipela, pastaim long pri-tes,”

Misis Hajily Kele i tok.Pri-tes i bin kamap long traim

namba wan draf kwesten pepabilong DHS 2016 na long lukim oldispela kwesten fom bai goolsem wanem. Em i bikpela samt-ing long kain tes i kamap long ollain bilong mekim wok bai lukimna i ken stretim sapos i gat sam-pela hap i sot. Em bai helpimlong makim gut taim bilong askimwan wan kwesten olsem long olbai askim gut. Dispela em bilongredi long bikpela moa sevei bi-long helt bilong ol pipel we baikamap bihain long dispela yia yet. Ol pri-es i bin kamap long

wankain taim insait long tupelaprovins wantaim stat long de 29Februeri i go inap long Mas 42016. Pri-tes long Galp i karamapim

olgeta 6-pela Sense Yunit olsem,Petoe, Meii na Kerema Eben, na

long Sentral Provins em ol i golong Gavuone, Kapari na Kupianotaun.Fil Operesens Brens Menesa,

Lawrence Doriga i tok ol i binpainim hat liklik tasol em i gut-pela long ol i lainim nupela samt-ing bikos ol i save tingting olsemwok bilong askim kwesten long olples em i isi samting. Tasol longdispela wok ol i painim olsem ol inidim planti taim long askim

kwesten na kisim bekim. “Mipela i lukim olsem namba

bilong sampela ol haus insait longol Senses Yunit i no planti tumas,olsem ol namba bilong ol hauslain we mipela i makim, olsem naem i mekim wok bilong mipela iisi,” Mista Doriga i tok.Nesenel Stetistisen, Roko

Koloma na menesmen bilong Ne-senel Stetistikel Opis, i laik toktenkyu tu long sapot bilong ol di-

velopmen patna olsem YunaitetNesen ejensi, WHO na UNFPAlong givim ol risos i go long Dipat-men bilong Nesenel Plening naMonitaring, Dipatmen bilong Heltna ol narapela patna long wokimdispela pri-tes, wantaim Yusa Ed-vaisori Komiti na DHS Stia Komiti.NSO bai wokim sampela moa

pri-tes bilong DHS 2015 datakoleksen long ol mun i kam bi-hain.

DHS Pri-tes kamap gut long provins

Pri-tes long Kerema

Ol skul prinsipelkisim tok lukautEKTING Seketeri bi-long Edukesen,Dokta Uke Kombra igivim toktok long ol-geta skul prinsipellong insait long Ne-senel Edukesen Sis-tem long ol i masbihainim ol dutitravel protokol o lobilong travel ausaitlong ol lokal insti-tiusen na skul bilongol. Dokta Kombra i

givim dispela toksave insait long wan-pela Pas InstraksenNamba 3 bilong2016 long Trinde,Mas 2. Em i tok, em i harim

olsem ol prinsipel na Ga-vaning Kaunsil memba bi-long ol skul i wok longtravel o raun klostu, klostui go long Pot Mosbi o longnarapela hap na ol i no savekisim tok orait. Dispelasamting i kamap olsemwanpela hevi insait longEdukesen Dipatmen. Moa long en, em i tok

olsem ol dispela raun i save

westim mani na i no gatgutpela as bilong en. Dokta Kombra i tok save

long olgeta skul olsem olskul fi mani we Gavman ibin putim em ol i masyusim long kamapim gut-pela kwaliti edukesen longol sumatin na ol i masyusim gut. Ol i no kenyusim long raun nating. Em i tok lukaut long ol

skul edministreta long wasgut long bihainim ol dispela

gaidlain bilong dutitravel ausait longeria bilong skul naprovins bilong ol; oli mas tok klia longwanem as bilongwokabut, hamasmani ol bai yusim nawanem kain helpimbai ol i ken bringim igo bek long skul.Pastaim long ol iwokabut, ol i masputim wanpelaaskim i go long olatoriti na kisim tokorait. Ol provinsalinstitiusen i maskisim tok orait bi-long ProvinsalEdukesen Edvaisa o

Provinsal Edministreta oman o meri husat i kisimples bilong em, na ol ne-senel institiusen i mas kisimtok orait long ol AsistenSeketeri.Long pinisim tok, Ekting

Seketeri i laikim olgeta skulprinsipel, siaman na olmemba bilong skul botlong was gut na bihainimgut ol lo na toktok bilongem.

Ekting Seketeri bilong Dipatmen bi-long Edukesen, Dokta Uke KombraPhD.

UN skolasip long sumatin raitlong sastenebel divelopmenYunaitet Nesens(UN) na Seton HallYunivesit i wok longgivim ol prais na sko-lasip long ol sumatinlong PNG long ol gut-pela tingting bilongol long sastenebel di-velopmen.Yunaitet Nesens

Akademik Impekwantaim Seton HallYuivesit long Yu-naitet Stets bilongAmerika i singautlong ol haiskulsumatin long PapuaNiugini na long ol-geta hap graun, longgo insait long wan-pela program bilongSastenebel Divelop-men Salens. Dispelaem i wanpela globalresis long painim olnupela aidia longkamapim sastenebeldivelopmen we baistap longpela taim. Long yia i go pinis,

ol lida bilong wol itok orait long 17 Sas-tenebel DivelopmenGol (SDGs), long pin-isim poveti o laip wei no gat samting tru,

pasin bilong pait nadaunim narapelaman, na injastis,lukautim graun nalong helpim olgetapipel long ol i masgat gutpela sindauntaim yumi bungimyia 2030. Longmakim stat bilongdispela bikpelaglobal eksen we olgavman long wol baimekim, dispela yiaem i gutpela longkamapim moaawenes o luksavelong sosaiti na longkisim planti lain longkam insait na mekimwok. Singaut i go long ol

sumatin long ol-geta hap graunlong raitim wan-pela stetmen otoktok inap long300-500 wod nastori long wanpelanupela wei bilonglukluk longkamapim wanpelabilong ol SDGs. Ol iken wokim ol pro-posal bilong wan-pela projek o

kempein o wok mari-mari na em i kenlokal o global. Olsumatin i ken raitlong skul bilong ol, okomyuniti bilong ol okantri na rijon bilongol. Yunaitet Nesens

long Papua Niugini iluksave long bikpelawok ol sumatin inaplong mekim long luk-save long ol SDGs.

“Dispela resis igivim wanpela gut-pela sans long tingt-ing i go pas longwanem ol gutpelawei bilong kamapimluksave na sapot longkamapim ol SDG. Mi

laikim planti PapuaNiugini sumatin longsalens long dispelawanpela gutpelasans,” Roy Trivedy,UN Residen Kodinetalong PNG i tok. Husat ol i makim ol

long gat ol gutpelaaidia bai winim maniprais na hap skolasiplong skul long SetonHall Yunivesit. Kesprais bai helpim ollong lonsim o statimnupela aidia bilong olo long kamapim moaawenes long ol SDGs. Namba wan wina

bai kisim $2,500prais mani na wan-pela $10,000 skolasiplong go skul long Yu-nivesiti. Namba tuples wina bai kisim$1,000 prais mani nawanpela $6,000 sko-lasip. Ol narapela lainhusat i go insait longfainel resis bai kisimwanpela $4,000. Bai igat moa sapot i kamlong ol i go skul longYunivesiti wantaimsampela narapelasamting.

Roy Trivedy – UN ResidenKodineta long PNG

Page 10: Toksori!! Wantok...“Em i taim!” em i slogan o het tok we i autim tingting bilong SDP nau long redi long ileksen long neks yia 2017. Na dispela toktok em i kamap olsem stia bilong

heltniusP10 Wantok Mas 10 - 16, 2016

MV YWAM 2016 autris imekim gutpela wok

YWAM’s Trening naMedikal Sip, MV YWAMPNG, i pinisim wanpelagutpela autris wok bilongen long 2016 long KikoriDistrik, Galp Provins.

Em i wanpela spesel ranbilong dispela sip bikos emi makim long namba wantaim dentis klinik na aiklinik i wok antap long sip,de taim klinik bilong stre-tim na givim marasin bi-long ai, klinikel leboretoribilong sekim ol binatangbilong sik na moa patrolbot long kisim ol volantiahelt wokman na meri goinsait long ol ples.

Insait long 10-pela de bi-long klinik, 3000 pipel i binkisim heltke na trening.Wantaim dispela em wokwantaim helpim bilong 31PNG helt wokman na merilong Kikori distrik. YWAMmedikal na trening tim iputim ol mobail klinik in-sait long 16 ples.

Ol i bin givim aut 3,000imunaisesen o banis sut,givim aut moa long 600 aiglas na moa long 50 man,meri na pikinini i kisim op-eresen bilong ai na ol inaplong lukluk gut gen.

YWAM Medical SipsMenesing Dairekta, KenMulligan, i tok olsem em igat bikpela amamas tru

long dispela gutpela wokautris i kamap long stat bi-long yia yet.

“Strong bilong mipelalong wok i kamap bikpelamoa wantaim Stes 2 bilongredim ol nupela klinikantap long sip na tu, longmoa patrol bot mipela igat.

Em i narapela kain taimwe lewa bilong mipela ikalap long lukim visen bi-long mipela i karim trupelakaikai long laip bilongplanti lain i senis na kamapgut. Moa yet long enmipela i gat moa sans longol lokal helt woka longkisim moa ekspiriens natrening taim ol i wok wan-taim mipela,” Mista Mulli-gan i tok.

YWAM Medikal SipSenia Program Menesa,Dokta Sarah Dunn, i tok ol100 volantia i kam long 18kantri na i bung wantaimlong mekim dispela wokmarimari. Namel long ol igat 17 ol Papua Niuginiyet.

“Medikal tim bilongmipela i wok klostu wan-taim Galp Kristen Heltsevis long dispela wokautris. Sampela bilong olwokman na wokmeri bi-long ol i helpim ol dentisbilong mipela insait longnupela klinik long sip, sam-pela i wok long nambawan taim insait long op-

eresen tieta na moa yet ibung wantaim mipela longmatenel na pikinini heltpatrol insait long bus.teams worked closelyalongside Gulf ChristianServices on this outreach.Some of their staff Helttim long Karati Sab-heltSenta tu i bung wantaimmipela long wokim ol pa-trol i go long ol ketsmeneria bilong ol.

Em i wanpela gutpelawok bung stet we i helpimmipela long mekim moawok insait long ol ples longIhu, Baimuru na Is Kikori,”Dokta Dunn i tok.

MV YWAM PNG i binkam bek long long PotMosbi long kisim moamarasin saplai, kaikai namoa volantia, pastaimlong em i go olsem longWesten Provins we bai ol iwok moa long hap bilongBamu Rurel LLG, longMidel Flai Distrik.

Westen Provins em iwanpela bilong ol sapotabilong YWAM Medikal Sipwe i bin givim K200,000long helpim ol wok opere-sen bilong en long provins.

MV YWAM PNG i binlusim Pot Mosbi longTunde long i go long West-ern Provins na bai stapmekim wok inap long tu-pela wik.

110 pipel i kisim helpim long ai bilong ol bihain long sejeri o operesen long nupela kliniklong sip.

409 pipel i kisim dentel tritmen long dentis klinik antap long sip.

PLANTI pipel bai kisim helpimlong taim Laions NesenelRisets Senta bilong Ai Helt i oplong Yunivesiti bilong PapuaNiugini (UPNG) kempas longMas 9, 2016.

Dispela bikpela invesmenbilong Laions Klap IntenesenelFaundesen em i gutpela woktru i kamap long strongim aihelt wok long ol komyunitilong ol sevis, na long treningbilong ol lokal ai ke wokmanna meri.

Sik bilong ai pas na ai i nolukluk gut em i save givimhevi long laip bilong ol pipellong PNG, long bagarapimikonomi bilong ol komyunitina kantri, bikos ol pipel i hatlong kamapim gutpela samt-ing bilong salim na kisimmani, planti i painim hat longwok mani na i putim moa woklong ol helt wok na ol helt kekos i go antap.

I gat ol ripot i soim olsem olpipel husat i kisim ai no gutem krismas bilong ol i 50 na igo antap na em i 29.2 pesen,wantaim bikpela nid bilongputim ol aiglas long(45.7pesen) na klaut long ai(35.2 pesen). Antap long dis-pela, i gat 14 optamolojis o oldokta i gat moa save long ai,insait long PNG. Mak bilongWol Helt Ogenaisesen (WHO)em i 72.

Wok bung namel long PNGAi Ke, Brien Holden Visen In-stitiut na PNG Australia gav-man long kamapim olsastenebel sistem long mekim

isi long ol pipel long kisimsekap long ain a long stretimai bilong ol i lukluk gut gen.Dispela wanbel bilong wok-bung i bin stat long yia 2008na i kamapim pinis planti gut-pela wok long helpim plantitausen manmeri na pikininilong kantri.

Samuel Koim, Senia MenesaPNG Ai Ke i tokaut long nupelasenta, “Planti taim yumi savelukim bagarap long komyunitina ol wan wan manmeri napikinini tasol dispela i gat rotlong stopim.

Yumi mas mekim wok yetlong stretim dispela hevi nakamapim luksave long PNG.Mipela amamas na tok tenkyulong Laions Netsa Risos Sentabilong Ai Helt.”

Amanda Davis, Sif Op-ereting Opisa, Pablik Helt,Brien Holden Visen Institiut ibin kamap long lons. Em i tok,“Laions Nesenel Risos Sentabai apim nem bilong ai ke longPNG na bilong Medikal Skulbilong Yunivesiti bilong PapuaNiugini; na long strongim namekim gut trening bilong ol aidokta na ol narapela ai heltwokman na meri.

Em bai kamapim nupelamodel bilong pablik-praivetfanding pantasip.”

Long 2014 Laions Klup Aus-tralia i lukim Visen 2020 Aus-tralia long kisim ol nupelatingting long kamapim wan-pela fanding proposol bilongPNG.

Memba bilong Visen 2020,

Brien Holden Visen Institiut igo pas long wokim ol wokpainimaut wantaim olgetalain memba bilong NesenelKomiti bilong stopim Ai Pas,UPNG, Dipatmen bilong Heltna ol lokol ai dokta o optal-molojis.

Ol i bin lukim olsem wan-pela namba wna wei longsapotim ai helt long PNG, emlong kamapim wanpela Ne-senel Risos Senta bilong AiHelt (NRC) long UPNG. NRCbai mekim ol wok olsem:

• Kodinesen bilong aike sevis na helt promosen ek-tiviti long kamapim moa luk-save bilong ai helt long PNG;

• Sentral hab o namelples bilong givimaut ol ai glasna ol narapela samting bilonghelpim ai we i no kos bikpelamani tumas.

• Edukesen na treningbilong ai ke wokman na wok-meri olsem ol nes, optalmolo-jis na ai glas teknisen

• Kepesiti divelopmenbilong Nesenel Komiti bilongStopim Ai Pas i sapotim ne-senel edvokesi.

Wantaim dispela projek,CBM PNG, wanpela membabilong Nesenel Komiti bilongStopim Ai Pas i wok wantaimUPNG long kamapim na putimmani bilong kisim wanpelaoptalmolojis leksera longUPNG. Dispela senis baihelpim long strongim projekna long kamapim gutpela aihelt long PNG.

Laions i helpim ai helt bilong PNG

OL pipel bilong bik-ples Hula i ken ama-mas nau bikos lokolmemba na Atoni Jen-eral, Ano Pala i done-tim wanpela nupelaembulens bilongHula Helt Senta i nolong taim i go pinislong helpim 15 vileslong hap bilong RigoNambis.

Senia Rejista Nesna Mid Waif, Kila Ta-mate husat i bin kisim

wok long Hula HeltSenta long Oktoba2014, i amamas truna tok tenkyu longsapot bilong Rigo MPna Minista bilongJastis na Atoni Jen-eral, long givim dis-pela embulens bikosem bai helpim olpipel moa.

“Mipela i laki laintru long kisim luksavelong gutpela membawantaim donesen bi-

long embulens,” NesKila i tok.

“Dispela embulensbai kamapim bikpelasenis long ol sikmanna meri long taim bi-long imejensi we ol imas go long Kwikila oPot Mosbi Haus sikhariap. Hula HeltSenta yet i savelukautim 27,000 pipelinsait long 15 ples nadispela embulens istrongim wok bilong

mipela insait longRigo Nambis,” SistaKila i tok.

Long taim em igivim ki bilong embu-lens long Sr. Kila,Mista Ano Pala itokim ol helt wokmanna meri long heltsenta olsem em iamamas tru long gut-pela wok bilong ollong Hula na ol plesklostu.

“Dispela ples igivim mi bel isi bikosem i wei ol pabliksevan i mas wok longolgeta hap,” MistaPala i tok.

“Mipela i no staplong hia long wokimbisnis. Mipela i staphia long givim sam-pela sevis na yupela imekim gutpela wokna mi bai sapotim yu-pela yet long dispelaHelt Senta bikos sevisbilong yupela ihelpim ol pipel bilongdispela hap,” MistaPala i tok.

Hula Helt Senta i kisimnupela embulens

Rigo MP Ano Pala i givim ki bilong embulens long Hula Haus Sik wok lain.

Page 11: Toksori!! Wantok...“Em i taim!” em i slogan o het tok we i autim tingting bilong SDP nau long redi long ileksen long neks yia 2017. Na dispela toktok em i kamap olsem stia bilong

meri Mas 10 - 16, 2016 Wantok P11

“Save namekim”

I kam long liklik buk, Stori na Wok, Elizabeth Cox i raitim

Skruim i kam long las wik

5. KomposToksave: Kompos em i wanpela narapela lo

gen we ol mama i ken bihainim long kamapimgutpela gaden kaikai, na long bosim gut graunolsem gris i no ken pinis kwik tumas. Komposem i fetilaisa (Fertilizer) bilong yumi yet. Em iwanpela gutpela wei long yusim ol pipia longhelpim gut gaden. Sapos yumi sot long graun, o yumi laikim

gaden i stap klostu long haus, o ples, yumi mastraim na wokim kompos na miksim wantaimgraun long givim bikpela gris long mekimkaikai i kamap gut. Sapos yumi yusim wanpela gaden tri o

foapela taim na yumi ting graun i laik sot longgris, orait larim kompos wantaim graun bipoyu planim gen. Mekim olsem, (na malsimgaden tu) na bai yu inap stap na kamapimkaikai long dispela wanpela hap graun, plantiyia moa. Long ples planti taim yu ken lukim ol man-

meri i save bungim ol pipia kaikai long as bi-long wan wan banana arere long haus. Dispelapipia i save sting hariap na kamap graun gen.Em i olsem gris bilong graun na bai yu lukim oldispela banana i kamap fat na karim gut kaikai. Kompos em i wankain. Yumi bungim ol pipia

kaikai (ol skin kaukau, banana, bun bilong pisna abus na kain kain samting) na hipim wan-taim ol drai lip o gras na sit bilong paia. Sapos yumi bosim kakaruk, bulmakau o pik

long banis yumi ken tanim pekpek bilong olwantaim ol dispela samting na bai em i stinghariap tru na bai kamap gris moa. Karamapimgut long graun, o lip banana o hap plastik.Nogut lang i bung o ren i wasim. Na tu givim liklik wara long en. Kompos bai

hat tru taim ol samting i sting. Dispela hat baikilim ol binatang (germs) bilong karim sik, nasmel i no ken kamap. Sapos kompos bilong yuem i no hat olsem – em i no wok gut. Saposem i hat i go, na em i kol gen, na ol samting ikamap graun pinis, em i redi long yusim longgaden.

Ol Meri Inap Long Mekim Wanem?Olgeta wan wan mama i ken wokim kompos

arere long haus. Yumi ken hipim nating longgraun, o sapos yumi i gat planti pik, dok okakaruk, yumi ken putim insait long dram, naol i no inap kam skrapim kaikai na bagarapim.Sapos yu laik wokim long dram, yu mas

katim as na tuptup bilong dram pastaim nasutim planti liklik hul long sait – sait bilong em.Olsem win inap go insait na samting i sting gut. Putim liklik graun na pekpek bilong kakaruk,

samting long helpim pipia kaikai i sting hariap.Taim dram i pulap olgeta yu inap apim as bi-long en na savolim hap sting graun o komposi kam ausait, na yusim long gaden o raun longas bilong diwai prut. Ol mama i ken wokim kompos namel long

gaden kaikai tu. Na taim yu wok, yu inap longputim ol rabis gras na pipia kaikai insait longdram o antap long hip kompos. Bihain tru yu igat gutpela gris (Fertilizer) i stap namel longgaden. Long kompos yumi inap putim, gras, lip, bun

bilong ol kaikai, pipia kaikai, sit bilong paia,lipti, skin buai, pekpek bilong abus na ol kainsamting i save sting kwik. Yumi no ken putim samting i no inap sting

kwik o i no inap sting olgeta – olsem botol, tin,plastik, sel kokonas, nupela sodas. Traim na katim ol gras na pipia bilong kom-

pos liklik pastaim na bai ol samting i sting kwikna kamap graun hariap.

UN i singaut long luksave long ol meriPNG i mas strongim oluksave long ol meri naman i sanap long wan-pela level, we i gat olwankain rait na sanslong olgeta eria bilonglaip, Roy Trivedy, emresiden Kodineta bilongYunaited Nesens longPNG i tok.Em i wokim dispela

toktok long makim Inte-nesenel De bilong olMeri i bin kamap longdispela wik Tunde.PNG i stap namba

158 kantri namel long188 kantri long wol long

global jenda ikwalitilevel na ripot. Na 2.7pesen tasol meri longPNG i stap long Pala-men.“Olsem na PNG i mas

strongim ol wok longgat na inapim jenda ik-waliti Stat yet long yia 1975

we UN i bin makim dis-pela de long selebretimde bilong ol meri, wol iluksave long dispela dena olgeta kantri longwol tu i mekim wankainlong luksave long wokwe ol meri i wokim longol wan wan kantri na

komyuniti bilong ol.Long las yia, ol wol

lida i bin tok orait olSastenebel DivelopmenGols (SDG’s) long pin-isim pasin long staptarangu, pait egensimpasin bilong rabisim nana lukdaun long ol merina mekim ol i sanaplong wankain level wan-taim ol man, lukautimplanet o graun yumistap long en, na olgetapipel i gat gutpela sin-daun long yia 2030.Gol namba 4 i sut

long jenda ikwaliti na ol

narapela tu i toktoklong wankain samtingna tu, long ol meri i goinsait long ol wok.Wantaim mesej bi-

long Seketeri Jenerel,UN i strongim luksavebilong em long ol meriolsem ol i ki ejen bilongsenis long inapim olSDG,” Mista Trivedy itok.Sampela kalsa na

pasin tumbuna longPNG na sampela nara-pela kantri tu long wol isave stopim ol merilong go insait long wokpolitiks na ikonomik

laip.Jenerel Seketeri, Ban

Ki Mun i tok “Yumiputim fanding sapot, noken pret tasol strongimol wok na politkel willong inapim jendaikawaliti long wol. Dis-pela ei bikpela inves-men tru long gutpelabilong yumi long bihaintaim,” em i tok.Ol UN ejensi long

PNG nau i wok wantaimol arapela lain long wokstrong na hat longlukim olsem jenda ik-waliti i mas kamap nastap strong long PNG.

Ol yut i mas kamap papa bilong senis SINGAUT i go long olyut bilong dispelakantri long wok strongna go pas long ol senis.Abigail Havora i gat

23 krismas em MsPasifik Ailan 2015 naMis PNG 2015 I wokimlas yia bilong em longYunivesiti bilong PNGlong skul long kamapdokta, na Bronwyn Kilii gat 19 krismas husati peer eduketa wan-taim Yut AdolesenHelt Klap na YangWimens KristenAsosiesen (YWCA)husat bai go skul longyunivesiti i wokim dis-pela singaut.Tupela yangpela

meri ya i bin stap in-sait long wanpelabung ol i kolim longIkonomik na SoselKaunsel Yuit Foram lasmun long hetkwata bi-long Yunaitet Nesen.Bronwyn i kisim

pinis ol lidasip treningausait long PNG na emi save komiitm em yetlong trenim nastrongim ol yangpelapipel long mekim olgutpela disisen insaitlong sosaiti.“Olsem wanpela

peer eduketa na yutlida, foram i bin opimai bilong mi olsem emi bikpela samting longol yut long stap insaitlong wok bilong gopulim mi olsem longdivelopim nesen okantri. I mas gat plantiekta, na i no gavmantasol. Ol yangpelapipel i mas mekimsamting long dispelaeria,” Bronwyn i tok.Abigail i tok foram i

helpim em longkamapim na strongimnetwok wantaim olyuit lida long wol,lainim planti nupela

samting, na luksave wePNG i sanap long en, nawanem samting yumiken mekim.Em i tok wanpela

bikpela samting longSDG’s insait long kantribilong yumi em en-vairomen proteksen namoa yet, long sait bi-long “waste manage-men” .“Yumi mas tingim ol

lain i kam bihain naskulim yumi yet longmenesim gut ol pipia naol lain i kam bihain longyumi i ken lukim ol gut-pela samting i stap in-sait long bikbus na olwara , na ol lain i kambihain i ken lukim nayusim tu,” Abigail i tok.Bihain long ol gutpela

samting ol i lainim longdispela foram, tupela

meri yut lida nau i tingt-ing long gutpela rot weol i ken promotim ol yutlong go insait long wokbilong go hetim olSDG’s.Yunaitet Nesens long

PNG i luksave olsemem i bikpela samtinglong ol yut i stap insaitlong ol wok divelopmenbilong dispela kantri.“Long kantri we 30

pesen long populesen igat namel long 10 na 24krismas, em i bikpelasamting long wok wan-taim ol yut long glasimna skelim ol samting, nadispela bai gutpela longkantri. Yumi mas go het long

sapotim ol yut na woklong kamap ol ektiv si-tisen,”Roy Trivedy, em itok.

Page 12: Toksori!! Wantok...“Em i taim!” em i slogan o het tok we i autim tingting bilong SDP nau long redi long ileksen long neks yia 2017. Na dispela toktok em i kamap olsem stia bilong

P12 Wantok Mas 10 - 16, 2016 sios

TOKTOK WANTAIM STATUAbiyah, em i wanpela Muslim (Islam) meri. Em

i maritim wanpela Muslim man tu. Tupela i stapgutpela tru.Tasol bihain, man bilong em i dai long taim

wanpela balus i pundaun na bagarap, na kilimplanti manmeri. Abiyah i stap widow nau.Em i gat planti pren bilong lotu Katolik. Olsem

na wanpela Sande em i go lotu wantaim ol prenbilong em bilong lain Katolik. Em i amamas longsingsing na rot bilong lotu Katolik i wokim longSantu Misa.Sampela mun bihain, em i putim nem bilong

em wantaim ol narapela manmeri i laik kisimSakramen bilong Baptismo. Em i bihainim skulgutpela tru na wanpela yia bihain, long Ista naitem i kisim Sakramen bilong Baptismo, Nambawan Komunio na Konfirmasio wantaim.Em i pilim amamas tru. Na stat long dispela

taim, olgeta de em i save toktok long God longnarapela manmeri. Olgeta manmeri em i bungimlong rot, long maket o long haus….em i no savelusim toktok long God long ol.Em i wanpela widow. Em i nidim sapot long laip

bilong em. Na em i painim wok bai em inap longbaim kaikai na narapela samting em i nidim.Em i kisim wok long wanpela stua ol i save

salim ol suvenia (souvenir). I gat planti samting istap insait long stua na statu tu i gat planti.Namba wan em i save wokim olgeta de long

statim wok bilong em, em i bai klinim na dastimolgeta das i stap long statu na narapela samting.Long taim em i statim wok, ai bilong em i no

lukim samting stret moa. Em i no lukim klia longnarapela manmeri o narapela samting.Olgeta taim em i wokim wok na stop long pes

bilong wanpela man o meri, em i save toktok longGod (talks about God) i go long ol.Wanpela de, em i klinim statu i stap. Na long

pes bilong em i gat wanpela bikpela statu olsemman i sanap. Ai bilong em i no lukluk klia, olsem na em i ting

em i wanpela man i sanap. Long dispela taim, emi stat long toktok long God i go long dispela statu.Em i toktok i go i go na wantu tasol olgeta wok-manmeri insait long stua i lap long em.Em i tanim het na lukluk long ol na askim: “Bi-

long wanem yupela i lap”?Ol i tokim em: “Mipela i lap bikos yu toktok

long God long statu i sanap long pes bilong yu”.Em i bekim tok bilong ol: “I no rong sapos mi

toktok long statu. Em i tru, statu i no inap longharim. Tasol, em i gutpela sapos mi i gat taimlong toktok long God. Bikos planti Kristen man-meri olsem yupela, i save pret long Toktok longGod long manmeri yupela i save stap wantaim.”Bihain em i tokim ol moa: “Planti manmeri i

save go i kam long lotu. Ol i save harim Pastor itoktok long God long ol. Tasol planti bilong ol ino save harim na bihainim skul bilong God longlaip bilong ol. Ol dispela lain i olsem statu nau tasol mi toktok

wantaim em. Sampela Kristen manmeri i olsemstatu i inap long wokabaut.Ol i pret long autim tok bilong God na ol i pret

long bihainim wanem samting ol i harim pinislong Tok bilong God. Wanem samting yumiharim, yumi mas serim long narapela.”_____________

• Em i tok tru. Planti Kristen manmeri i saveharim tok bilong God tasol ol i no save tokautlong narapela manmeri. • Planti i save harim, tasol i no save bihainim.Laip bilong ol i olsem wanpela statu i wokabaut.

Nupela diakon bilong Pot Mosbi Asdaiosis

Poto na stori – Anna Solomon

LONG Sarere 27 Februeri, As-bisop John Ribat bilong PotMosbi Asdaiosis i blesimBruce Kupi, wanpela Daisisenbruder na givim em ordolong kamap wanpela diakonbilong Katolik sios long PotMosbi. Ol famili bilong Br Bruce

long Rigo na Kupiano wan-taim ol arapela bilipmanmeri

i bin kamap long witnesim dis-pela bikpela de. Dispela misa bilong diakon

odinesen i bin kamap longSen Mary Katidrel long PotMosbi.Kwaia bilong Sen Peter

Chanel Peris long Erima i bingo pas long liteji bilong dis-pela misa. Ol lain Rigo i bin go pas long

prosesio long kisim Asbisopwantaim ol pater i go insait

long haus lotu, na bihain longlotu, ol i prosesio i go autsait.Diakon Bruce i bin mekim

wok redi long kamap diakoninsait long ol peris longMosbi. Inap wanpela yia nau, em i

bin wok wantaim Pater Mar-cianus Bei, SVD long Sen PeterChanel Erima. Bai em i stap liklik long Sen

Peter Peris na bihain bai em imas wok long ol narapela

peris insait long Mosbi inapem i redi long kamap wanpelapater. Diakon Bruce em i bilong

Rigo na Daru na famili bilongem i stap long Abau long Sen-tral provins.Asbisop Ribat husat i go pas

long dispela lotu i salensim BrBruce long bihainim lekmakbilong Bikpela Jisas Krais nasoim laik pasin long olgetamanmeri, ol sik na tarangu naol dispela lain husat i stapwanpis.

Ol ministran wantaim pater na Asbisop i wokabaut i go long haus lotu.

Br Bruce i nildaun na wokim promis long ai bilongAsbisop John Ribat.

Br Bruce i sindaun wantaim susa na ol kandere bilong em. l famili na pren i tok amamas long Br Bruce.

Ol lain bilong Br Bruce i kam danis long nupela amamasim diakon bilong ol.

Page 13: Toksori!! Wantok...“Em i taim!” em i slogan o het tok we i autim tingting bilong SDP nau long redi long ileksen long neks yia 2017. Na dispela toktok em i kamap olsem stia bilong

Mas 10 - 16, 2016 Wantok P13komentri

KOMENTRILONG Mande long dispela wik, ol-geta kantri long wol na hia long PNGtu, i bin selebretim Intenesenel Debilong ol Meri.

Ol bikman na meri lida i bin mekimsampela sttrongpela toktok long dis-pela bikpela de bilong ol mama.

Long ol siti olsem Mosbi na Lae ibin gat bikpela bung bilong ol meriwe ol i kamap na harim stori bilongwok bilong ol meri na ol sampelabanis i save stopim ol meri i gohetlong wok bilong ol.

I bin gat ol gutpela stori tu i kamaplong sampela strongpela lida merihusat i mekim bikpela wok longhelpim komyuniti bilong ol.

Planti bilong ol dispela meri i staplongwe long taun na i mekim bikpelawok tru maski sapos i no gat gutpelasapot i kam long gavman. Ol meriolsem ol nes na tisa em ol baksait bunbilong PNG.

Ol i holim bikpela wok tru longsevim ol manmeri bilong dispelakantri. Planti bilong ol i winim plantiyia tru long givim sevis i go long olpipel, tasol i no gat luksave long hat-wok bilong ol.

Tude long PNG tu i gat planti olyangpela meri i statim bisnis bilongol. Ol i strong na winim dispela makwe bipo ol man tasol i save winim.Yumi amamas na tok gut lak long ol.Ol i laik moa meri tu i mas traim sta-tim bisnis tu bikos dispela rot ibringim mani i kam insait long kantrina i givim wok tu long ol arapela

Papua Niugini manmeri.Long dispela de bilong ol meri tu, i

gat sampela sariti grup husat i savebungim mani long helpim ol yangpelameri i pinisim skul long yunivesiti o olarapela bikpela skul. Ol i givim sanslong ol yangpela meri husat i no inaplong baim skul fi bilong ol dispelabikpela skul.

Ol dispela sariti grup i mekimbikpela wok tu na i mas gat luksave

long wok bilong ol.Gavman bilong PNG i sainim ol

bikpela intenesenel kontrak napromis long luksave long kontribusenbilong ol meri na stopim ol kain kainpasin nogut we i save bagarapim sin-daun bilong ol meri. I gutpela olsemyumi sainim ol kain kontrak olsemlong intenesenel level, tasol yumikamapim tru ol lo na program bilongsapotim ol dispela kontrak o nogat?

Long dispela wik yumi harim gendispela askim – PNG i mekim wanemlong kantri na provins na komyunitilong lukautim ol meri?

I tru olsem i gat ol lo i kamap nauwe i lukuk long domestik o jenda beisvailens na raits bilong ol meri husat ibungim dispela kain hevi. I

gat spesel seksen bilong ol polis ihelpim ol meri husat i kisim bagaraplong jenda beis vailens o seksuelvailens.

Yumi hop wok bilong ol i kenhelpim ol meri na famili long stap seifna gavman i mas strongim wok bilongol.

Dispela de bilong selebretim naluksave long wok bilong ol mama isave kamap long wanpela de long yia.

Em i gutpela long bung wantaim olarapela kantri na amamasim dispelabikpela de. Tasol long wankain taim,yumi no mas lusim ting olsem olgetade, em i de bilong ol meri. Insait longwanpela de, ol meri save mekimbikpela wok tru.

Long taim namba wan kakaruk ikrai, ol i kirap pinis na stretim kaikaibilong papa na ol pikinini. Long taimpapa na pikinini i lusim haus, mama iklinim ples na wasim ol klos. Saposem i stap long ples bai em i go longgaden long kisim ol kaikai, sapos emi stap long taun bai em i go longmaket o putim liklik tebol maket nasalim smok, buai, daka na ol arapelaliklik samting.

Long belo em i mas go bek long

haus na redim ol kaikai bilong kuklong nait. Long taim ol pikinini i kambek long skul long 3 klok em i maswasim yunifom bilong ol. Long faivklok em i stat long kukim kaikai bilongfamili. Long hap pas sikis ol i sindaunkaikai na bihain em i mas wasim olplet na stretim bet bilong ol pikininilong slip.

Long taim ol pikinini i slip mamabai stretim ol samting bilong maketlong moning, stretim haus kuk naredim wara bilong wokim ti longmoning. Long taim olgeta wok i pinis,ating em i biknait o wan klok nait naem i slip.

Olgeta de ol mama bilong yumi isave mekim dispela kain wok bilonglukautim famili. I no gat pe long en namama i no save komplen.

Sapos em i laki na i gat ol pikininimeri ating bai ol i helpim em longmekim ol dispela wok. Sapos nogat,bai em yet i mas mekim bikos em ilaik famili i mas sindaun gut na ol dis-pela wok em i mekim i soim laik pasinbilong em.

Yes, i luk olsem planti bilong yumii no save tingting long bikpela hatwokol meri i save mekim olgeta de.Olsem na olgeta de em i de bilong olna yumi mas luksave na soim rispek.Sapos yumi stap long posisen bilongwokim ol bikpela disisen, orait yumimas luksave long hatwok bilong olmama. Olgeta de em i de bilongtingim na amamas long bikpela wokol meri bilong PNG i save wokim.

Olgeta de em i de bilong tingimna amamas long ol meri

EditorVeronica Hatutasi

LENS na Fisikel Plening Min-ista na Memba bilong Ung-gai-Bena Benny Allen i gopas long gavman i tokstrong long manmeri bilongol i no ken salim graun.

Ol arapela memba na li-daman i tok strong tu longmanmeri i no ken salimgraun bilong ol.

Ol i mekim dispela singautbikos long pasin na kastombilong Papua Niugini weyumi i save graun em i laip.Long graun manmeri i stap,kisim graun manmeri i dai.

Em i min olsem longgraun manmeri i kisimstrong long laip taim em iwokim gaden, o painimabus, kumu, pis samtinglong kisim, kaikai na stapstrong.

Nau tasol waitman mani ikamap na manmeri sekseklong lukim ol nupela samt-ing na i no moa tingting

tumas long strong na pawabilong graun.

Long bipo na nau yet tu,manmeri i save pait nalusim laip bilong ol longgraun.

Wanpela longpela paityumi ken tingim i pas longgraun em stori long BukBaibel.

Ol Judaman o Israel i gokisim graun bilong olPalestain (Philistine) na olPalestain i pait yet longgraun bilong ol stap longtaim bilong Joshua i kaminap long taim bilong Jisas

na dispela pait i stap yet.Long dispela yumi ken

lukim strong na pawa bilonggraun.

Long Papua Niugini kalsamanmeri i gat bikpela grauni soim pawa na strong em igat long em.

Long waitman kalsa yumiken tok manmeri i gatbikpela graun i soim olsemem i gat planti mani.

Long bikpela hap graunmanmeri i ken painim abus,kumu, wokim gaden, painimpis long wara, painim olsemsamting bilong wokim hausna mekim ol arapela pasinkastom.

Manmeri i no gat graun oi gat liklik hap graun bai i nogat sans bilong olgeta samt-ing we manmeri i gatbikpela graun i gat long em.

Long dispela as em i sorilong lukim sampela hap bi-long Mosbi, Lae, Mt Hagen,Rabaul, Madang na Goroka

ol manmeri i wok long salimnating graun bilong ol.

Ol i tingting long nau tasolna i no tingting long bihaintaim.

Las wik yumi i harim Ga-vana bilong Isten HailansJulie Soso i strong long olmanmeri bilong Gorokataun long ol i no ken salimgraun bilong ol.

Em i tok ol mas rejistagraun, painim ol investa namekim wok bisnis longgraun bilong ol.

Kain olsem ol bai holimyet graun bilong ol na longwankain taim kisim winmani long wok bisnis we ikamap long graun bilong ol.

Em i gutpela pasin na isevim laip bilong ol man-meri na olsem yumi i askimGavman long mekimbikpela awenes long tokimol manmeri long ol i no kensalim graun bilong ol.

Manmeri no ken salim graun nating

Page 14: Toksori!! Wantok...“Em i taim!” em i slogan o het tok we i autim tingting bilong SDP nau long redi long ileksen long neks yia 2017. Na dispela toktok em i kamap olsem stia bilong

Mas 10 - 16, 2016 Wantok P15P14 Wantok Mas 10 - 16, 2016 laipstail

Poto na stori -Frieda Sila Kana

SIAPAN De em i wanpela dewe Siapan Embesi long PotMosbi i save holim longsoim ol pasin kalsa bilongSiapan long PNG.

Long de namba 20 long lasmun, Siapan Embesi wan-taim PNG Siapan Asosiesen iholim wanpela selebresenlong Don Bosco Teknikel In-stitiut long soim kain kainstail bilong kalsa na laip longSiapan.

Planti kain ektiviti olsemtraim kain kain stail kaikai bi-long Siapan, vidio piksa bi-long ol kain taim long Siapan,Ikebana flawa so, raitim olnem long Siapan tok ples nawe bilong rait wantaim olpen, Origami woksop longlainim we bilong foldim pepalong kain kain stail, soim sopbilong Kevieng na salim olfres kumu.

Bikpela so tru i kamapwantaim ol yangpela pikininibilong Bridge Klap PNG longsoim Benkei na Soran danisna Kumi Taiso jimnastik gem.Narapela em long PNG JudoAsosiesen i wokim ol Judopait stail na ol bikman na bik-meri bilong Siapan Embesilong PNG i pilai ol bikpelastring musik instramen Koto.

Sampela ol sumatin bilongYunivesiti bilong PNG husat ibin makim tok ples Siapanolsem wanpela maina kos bi-long ol i bin wokim sampelastori bilong ol long tok plesSiapan na tu ol i singim songwe tisa o leksera bilong ol ibin pilai gita long en. Wan-pela bilong ol husat i binwinim vidio so long las yia ibin soim dispela vidio bilongem yet tu.

Ledi Nicky Nombri i binwok wanpela so bilong Cor-sage we bilong putim olplawa (Corsage). We bilong

stretim ol plawa . Misis Nom-bri i tok Ikebana em i wan-pela kain stail bilong weibilong ol Siapan i save putimol plawa bilong ol. Nau yetem i save wokim kain plawastail na salim ol long ol opislong Pot Mosbi.

Presiden bilong SiapanAsosiesn JAPOM, TakeshiAbe husat i Sif EkseketivOpisa bilong Ela Motors i tokSiapan i gat liklik nambatasol long kantri tasol ol isave wok gut wantaim ol asples na tu Alumni Bodi bi-long ol lain husat i bin kisimskul long Siapan i wok longgo bikpela nau. Bodi bilongAlumni we Deputi PresidenSamar Philip bilong MineralRisos Atoriti i tokaut long en,em i bin stat long ol yia bi-long 1980 i kam long 2000.Em tok tenkyu long gavmanbilong Siapan long ol gutpelhelpim em i givim long divel-opmen na long edukesen.

Long makim maus bilongDon Bosco Teknikel Institiut,Pater P.J. Pankaj, SDB i tokwelkam long Embeseda bi-long Siapan wantaim olgetamemba bilong Siapankomyuniti long PNG na longAlumni Asosiesen wantaimol Bris Klap memba. Em i tokbikpela tingting bilong DonBosko em long kamap prenbilong ol yangpela boi husati no gat inap mani samtinglong helpim ol yet.

“Em i wanpela sistem bi-long stopim hevi long kisimol yangpela ol long ol i noken go insait long hevi. Dis-pela pasin em mipela imekim insait long pasin bi-long lotu na long laikim ol namipela inap wok bung wan-taim ol,” Fr. Pankaj i tok.

Dispela em i namba tutaim kain selebresen bilongSiapan de i kamap long PNG.Namba wan i bin kamap longlas yia.

Siapan Delong

Pot Mosbi

Japan

Ledi Nicky Nombri wantaim Ikebana, Plawa stail bilong Siapan, we em i soim long taim bilongselebresen.

Embeseda bilong Siapan wantaim ol narapela lain i pilai Koto string gita.

Yangpela Jamal Jai Chui (I givim baksait) i gat 5-pela krismas i salensim lida bilong Judo long soimstail. Papa bilong Jamal em i wanpela dabol blek-belt holda Saina man na mama bilong em bilongMilen Bei.

Ol Yangpela Bris Klap i soim ol kain kain stail bilong Siapan jimnestikOl sumatin bilong UPNG husat i save lainim tok Siapan i toktok na singsing long Siapantok ples. Ol i putim tumbuna klos bilong ol Siapan long dispela de

Traim nudel kaikai bilong Siapan – Ol UPNG sumatin bilong Siapan Tok ples i helpim long skelim olkaikai.

Ol PNG Bris Klap pikinini i soim stail bilong Siapan danis Kumi Taisou long Siapan de.

Wanpela bikmeri bilong Siapan i pilai Koto string gita.

Ol meri sumatin bilong UPNG husat i save lainim Tok Ples Siapan.

UN Residen Roy Trivedi (hankais) i lukluk long wanpela buk bilong ol Siapan we ol bikman bilong JICAi soim em long taim bilong Siapan de.

Page 15: Toksori!! Wantok...“Em i taim!” em i slogan o het tok we i autim tingting bilong SDP nau long redi long ileksen long neks yia 2017. Na dispela toktok em i kamap olsem stia bilong

entatenmenP16 Wantok Mas 10 - 16, 2016

Kainkain danis bilong bikples Bogenvil Nicky Bernard i raitim

DANIS Tumbuna em bikpela samt-ing long komyuniti bilong yumi longwan wanwan provins yumi kamlong en.

Long bikples Bogenvil nau emAtonomas Rijon bilong Bogenvil, oli gat kain kain danis bilong tumbunaol i save mekim. Ol meri save gat lik-lik danis bilong ol yet na tu ol mansave gat liklik danis bilong ol yet.

Bogenvil, planti bilong yumi baisave long mambu ben bilong ol, oli save paitim na kainkain tiun onois save kamaut long en olsem ollaip ben pilai.

Tasol yumi no save long danistumbuna bilong ol. Planti ol Bo-genvil lain i stap aut sait longprovins bilong ol i no save soimtumas dispela tumbuna danis bi-long ol. Planti yumi save lukim emol man i paitim mambu o nau emol PVC paip ol katim na tiunim guttru na kamap olsem kibod na olmeri save singsing na danis.

Ol lain long Siwai i gat stail bi-

long ol tu long danis tumbuna, olmeri bai bilas na singsing wantaimeksen bilong bihainim singsing bi-long ol. Dispela ol singsing em bi-long tokples bilong ol na ol i savelong we bilong tromoi lek namorata lip ol mekim olsem fen nataim ol tromoi wantaim singsingbai les long ol i stop.

Ol man Siwai tu save gat danisbilong ol, ol yet save winimmambu olsem yumi save lukimplanti ol i save paitim. Win bilongol man Siwai save stap longpelataim, taim ol winim ol mambu nanois bilong mambu ol winim iwankain olsem ol i paitim.

Ol Siwai man taim ol danis tum-buna bai yu ting ol bai sot win napundaun tasol nogat, ol bai winimmambu na danis wantaim, atingol save gat narapela win botollong bodi bilong ol o.

Dispela danis bilong ol yumi nosave lukim tumas nau, ol yet savekamapim sapos wanpela bikpela delong ples bilong ol o wanpelabikpela bung long provins bilong ol.

POTO KEPSEN: Ol yangpela meri Siwai i danis long stail bilong long wanpela bikpela bung bilong wanpela meribilong Siwai yet long Mosbi. Poto Nicky Bernard.

Frieda Sila Kana i raitim

GAVANA Powes Parkop em ol votabilong em i save kolim em, ‘EksenGavana’ bikos em i no save mauswara nating long wok em i laikmekim.

Long dispela wik, wanpela yang-pela mangi i lukim sans bilong emlong bungim Mista Powes Parkop,Gavana na Rijonal Memba bilongNesenel Kapitel Distrik long toktenkyu long ol gutpela wok em imekim insait long siti na long skul bi-long em bipo.

Dispela yangpela boi, Josiah ibungim Mista Parkop long taim bi-long lonsim fan resing wok bilongPati long Gateway asde, Trinde natok tenkyu long em i bin givim oltablet long olgeta sumatin bilongKila Kila Sekenderi Skul long yia i gopinis. Na tablet i go wantaim ol wokbilong ol nupela haus tisa, klasrumna komyuniti haus we Gavana ihelpim Memba bilong Pot MosbiSaut, Justin Tkatchenko long wokim.

Josiah em i bes gita pilaia bilongskul ben bilong Kila Kila, husat i binpilai long taim Gavana Parkop i bin

go long givim ol tablet. Long hapem Gavana i bin laikim pilai bilongol na i askim ol long amamasim olmanmeri long wik i go pas long 40yia indipendens long las yia.

Nau ol dispela ben memba i pin-isim gret 12 na sampela i go skullong yunivesiti na sampela i wet longpainim skul yet. Bikpela tingting bi-long ol nau em long kamapim benbilong ol yet.

Ol i gat ol singsing bilong ol yet tuna bes gita i raun long painim olsponsa bilong baim ol instramen,olsem na Josiah i tenkyu tru longbungim Gavana na askim em stretlong helpim dispela ben bilong olyangpela bilong Pot Mosbi Saut.

Gavana i tok long Josiah bai raitimpas i go long em na bai em i lukim. Iluk olsem ating bai orait bikos Ga-vana em yet tu i wok long stat pilaiben bilong em yet long haus nau.Em i wok long bungim gita wantaimkibot na pilai long tupela wik nau.

“Mi wok long kamap gut longpaitim gita na pilai kibot tasol longsingsing em nogat, mi no gat gut-pela nek,” Mista Parkop i lap natokim Josiah.

GG aa vv aa nn aa bb ii ll oo nn gg gg rr aa ss rr uu tt ii gg aa tt tt aa ii mm

Autim Gutnius wantaim stailPastor Barbara Lunge, wan-pela kolumis bilong WantokNiuspepa i bin autim toklong Agape Intedinomine-senel Ministri Felosip longGaverah, Taurama Veli Rot,long Sande 27 Februeri wan-taim planti eksen na pilai.

Pastor Barbara i singautimol yangpela pikinini man nameri i go antap long fran na oli holim ol rait bilong ol hap tok-tok long buk baibel we em ibin laik givim tok skul long en.

Em i bin autim tok long olbuk Wok bilong ol Pris sapta25, Aisaia 58 na Gutpela Sin-daun Sapta 31. Het toktok

em long Jubili yia bilong larimolgeta samting olsem ol wok-boi nating na graun i mas gofri. Olgeta lain i stap kalabuslong hangre, nogat mani naol samting i mas kamap fribikos em i lo bilong God longtaim bilong Jubili yia.

Wanpela yangpela boi imakim King Jisas na i sin-daun long sia na ol narapelai holim wan wan bipela tok-tok long pepa na sanap longtaim em i mekim tok skul.

Ating long dispela kain weibilong autim tok wantaimstail bai mekim ol manmeri ikisim tok klia tru. Pastor Barbara wantaim ol yut bilong Agape Intedinominesenl Ministri wokim pilai long autim Tok bilong God.

Page 16: Toksori!! Wantok...“Em i taim!” em i slogan o het tok we i autim tingting bilong SDP nau long redi long ileksen long neks yia 2017. Na dispela toktok em i kamap olsem stia bilong

entatenmen Mas 10 - 16, 2016 Wantok P17

Ansa bilong Wod Pilai isu 2164

Stat hia

Yu pinis! Em ples bilong yu

Em nau! Ol pikinini i ken painim rot i go long ples wantaim Wantok lain...

EM ORAIT

EM NOGUT

Ol wod lista:

AUA

ANAUNSA

ALKOHOL

BILDING

BIRUA

BOSKRU

FOTI

FOPELA

HAILANS

HANGAMAPIM

IMPLINENTESEN

ISIPASIN

JEMENI

KAMPANI

KAPARESA

KARAKUM

KOPRA

LAVIM

LEPHEN

LUTERAN

MEMORI

MEME

PAPI

NAMBAIM

PASMAN

SAPIM

Sirako na meri bilong em Jihari

Bipo bipo tru long tumbuna taim, i gat tupela marit i stap.

Nem bilong man em Sirako na nem bilong meri em Jihari. Long dispela taim, tupela i no gat pikinini na tupela i save stap

olsem tasol Wanpela taim, meri i tokim man bilong em Sirako longwas long haus stap na em i go long gaden.

Em i go long gaden bilong tupela na em i brukim kru bilong liptaro na em i katim mama pinga bilong em na blut i pundaun longlip bilong taro.

Em i karamapim na putim insait long hul bilong diwai na em i golong haus.

Em i no bin tokim man bilong em Sirako olsem em katim han bi-long em. Bihain long tripela wik pinis Jihari i tokim Sirako long tu-pela i go long gaden.

Tupela i go kamap long gaden na Jihari i lukim wanpela yangpelagel i bilasim em yet wantaim pisin gras na sindaun i stap. Jihari itokim Sirako long lukluk i go na lukim pikinini meri bilong ol i sin-daun i stap.

Taim Sirako i tromoi ai i go lukim gel ya , tupela i amamas no guttru. Tupela i kisim meri ya na ol i go bek long haus. Ol i sindaunimem pinis na Sirako i kilim pik long nem bilong pikinini bilong ol.

Tupela i mekim bikpela kaikai bilong em na ol i kolim nem bilongem Kora.

Bikos em kastom bilong ol, i no long taim tupela papamama bi-long Kora i dai. Na Kora yet i bin stap i go, na wanpela mangki nembilong em Kapara i kam na maritim Kora.

Tupela i kamapim planti tumbuna i kamap long ples ol i kolimTapo na Titirapok.

STORI BILONG TUMBUNA

Monica UnekiOro – Popondetta

Northern Province

PPAAIINNIIMM WWOODD PPIILLAAII

Page 17: Toksori!! Wantok...“Em i taim!” em i slogan o het tok we i autim tingting bilong SDP nau long redi long ileksen long neks yia 2017. Na dispela toktok em i kamap olsem stia bilong

P18 Wantok Mas 10 - 16, 2016 abcpasifik

PNG gavman i no wanbel long Pacer Plus tred agrimen

Caroline Tiriman i raitim

I LUK olsem dispela wok-bung bilong tred ol i kolimPACER-PLUS namel long olailan kantri bilong Paifik naAustralia wantaim NewZealand i bungim sampelahevi bihain long Papua NewGuinea i tok em i no redilong sainim dispela tokorait.

Dairekta Jeneral bilongTred, bilong PNG, Am-baseda Max Rai, i bin autimdeispela tingting bilong Gavman aste long bikpelamiting bilong Pacer-Plus ikamap long Brisbane.

Olgeta memba bilong Pasi-fik Ailan Foram i wok longtoktok long dispela wok bungbilong Pacer Plus long 6-pelayia nau na ol i bin makimolsem bai ol i sainim dispelaagrimen long mun Jun.

Australia na Nu Silan i gatbikpela laik long ol Pasifikkantri i sainim dispela agri-men we bai larim dispela tu-pela kantri long salim olsamting bilong ol i go longPasifik rijon na tu, statim olwok bisnis long Pasifik.

Tasol planti gavman long

pasifik na ol NGP grup i woklong wari long wanem, ol itok dispela kain wok bungbai helpim Australia na NuSilan moa na ol Paifik Ailankantri bai lus.

Wanpela long ol Pasifiklida husat i no wanbel truwantaim dispela Pacer-Pluswokbung em Gavana bilongOro provins long PNG, GaryJuffa husat i tok em i sapo-tim dispela toktok bilongAmbaseda Max Rai.

Australia i tok olsem embai inap apim namba bilongol Pasifik Island pipel husat iken kam wok long Australia,

tasol Adam Wolfendenhusat i stap long dispela mit-ing long Brisbane na husati bilong Pacific Network onGlobalisation, wanpela grupem i no laikim displea wokbung i tok, dispela kain tok-tok bilong Australia i no inaphelpim gut ol pipel bilongPasifik.

Narapela man husat i nosapotim dispela Pacer-Plusem John Salong, wanpelabisnisman na mansave longol wok mani i tok Pacer Plusbai no inap helpim tumas olpipel bilong Pasifik long saitbilong egrikalsa.

Ol Pacer Plus protesta long Melbourne long Oktoba last yiaPotot: ABC

Praim Minista Peter O’Neill

i toktok long PNG Ikonomi

Sam Seke i raitim

OLSEM ol i save tok, parioritilong wok bung namel longtupela gavman bilong PapuaNew Guinea na Australia,em long groim ikonomi bi-long PNG long em yet i kenmekim moa gut sindaun bi-long ol pipel long kantri.

Long dispela ripot, bai milukluk long toktok bilongPraim Minista Peter O'Neilllong National Press Club bi-long Australia long Can-berra aste.

Wanpela toktok i kamlong opis bilong Foren Min-ista bilong Australia, JulieBishop i soim olsem tu wetred namel long PNG na Aus-tralia i stap long mak bilong6.8 bilien dola- na olgeta in-

vesmen bilong Australia longPNG i stap long mak bilong19 bilien dola.

Dispela i bikpela mak, natupela kantri wantaim i gattingting long apim moa dis-pela level bilong tred na invesmen bilong groimikonomi.

Long toktok bilong en longol niuslain long Canberra aste,Prima Minista O'Neill i hailaitim moa dispela tu we tred.

Praim Minista O'Neill itokaut tu long sampela senislong hau tupela gavman iwok bung long sait long olopisa.

Em i tok PNG Gavman i nolaik long ol opisa bilong Aus-tralia long go wok olsem ed-vaisa long gavman tasol - oli mas wok wantaim gavman.

Em i tok dispela i gutpela weAustralia i ken helpim PNG.

Mista O'Neill i tok tuolsem kain we ol prais bi-long ol ekspot samtingolsem oil na gas na ol min-eral i go daun insait longklostu tupela yia - i mekimhat tru long gavman.

Em i tokaut tu olsem bikpelalus long revenu mani bilonggavman long risos sekta imekim gavman i kamapimwanpela deficit baset.

Mr O'Neill i tok dispela emlong wanem gavman i laiklong em i mas karim aut olsamting we em i bin promisimlong ol pipel long kantri.

Em i tok gavman i bin katimmani em i spendim, tasol ol iwokim long we we em i nobagarapim ol besik sevis.

Manus ditensen senta i mas pas

sampela taim bihain: Peter O'NeillCaroline Tiriman i raitim

PRAIM Minista bilong PapuaNew Guinea i tok ol i woklong lukluk nau sapos ol iinap pasim dispela asailamditensen senta bilong Aus-tralia long long Manus Ailansampela taim bihain bikosem i wok bagarapim nem bi-long kantri.

Praim Minista PeterO'Neill i bin autim dispelatoktok bilong en long Na-tional Press Club long Can-berra aste taim em i binraun long Canberra.

Ol i bin opim gen dispelasenta long 2012 bilongputim ol asailam sika o ol re-fuji husat i save laik kamlong Australia, tasol Aus-tralia i no laikim ol long kamstap long Australia.

Praim Minista O'Neill i tokdespla senta i no inap op ol-geta taim na sampela taimol i mas pasim.

Papua New Guinea i wan-

pela long kantri we i gatAustralia Asailam Sikaditensen senta long Pasifik,taim Nauru i gat narapela.

Planti taim ol humen raitgrup long Australia i savetok Australia i mas pasim oldispela senta na Australiayet i mas lukautim ol dispelaasailam sika.

Mista O'Neill i bin tokim Pa-

cific Beat olsem PNG tu i noinap holim ol dispela asailamsika long longpela taim.

Memba bilong ManusOpen long PNG Palamen,Ronnie Knight husat i bintokaut olgeta taim long waribilong ol pipel bilong Manuslong dispela senta i tok em iwanbel stret wantaim dispelatingting bilong Mista O'Neill.

Nupela maket haus long Manus we Australia i help bildim.Poto: DFAT

Peter Sharp i mas

no ken ranim siping bisnisCaroline Tiriman i raitim

GAVMAN bilong Papua NewGuinea i mas tokim gut olpipel long wanem na ol ilarim yet bisnisman na papabilong MV Rabaul Queen,Peter Sharp long ranim olsip bilong en.

Dispela em askim bilongwanpela mama bilong wan-pela man husat i bin staplong MV Rabaul Queen taim

em i bin kapsait na go insaitlong ol solwara klostu longLae long 2012. Moa longwan handet pipel i bin dailong dispela birua.

Mista Yip i mekim dispelaaskim bihain long ol polis ibin sasim Mista Sharp longdispela wik long wanemnarapela pasinjia sip bilongen, MV Kimbe Queen i binbagarap long wanpla rif longWes Nu Briten provins long

mun Decemba. Long Tunde, kot long

Rabaul i bin sasim MistaSharp long ranim nating MVKimbe Queen taim em i nobin gutpela tumas long ranlong solwara.

Misis Yip i tok em i laiksave long husat tru i larimMista Sharp long ranim olsip yet, maski planti pipel ibin dai long wanpela sip bi-long en.

PNG ikoturisim i wok

long kamap strongCaroline Tiriman i raitim

IKOTURISIM nau i wok longkamap strong long PapuaNew Guinea na pulim plantipipel bilong ol narapelakantri long go raun longkantri.

Sampela i tok dispela kainwok turisim inap bringimplanti mani tu i go longikonomi.

Ikoturisim em i wanpelakain wok we ol pipel long olasples yet i save redim na

soim ol samting em ol i gatolsem, envairomen, ol pasintumbuna na ol komyuniti bi-long ol.

Wanpela samting em istap aninit long Ikoturisimem wok we ol pipel i savehelpim ol turis long raun i golong ol bikbus na lukluk longol kain kain pisin o birdwatching.

Samting olsem tupela wiki go pinis, ol lain bilong Con-servation na EnvaironmentProtection Authority, PNG

Tourism Promotion Author-ity, Pacific Adventist Univer-sity na Koiari Local LevelGovernment i bin sainimwanpela tok orait long wokbung long wanpela BirdWatching projek long ol plesausait long siti bilong PotMosbi.

Wanpela long ol husat i gopas long dispela projek em iAlcinda Trawen, Dairekta bilong Policy & Planning bi-long PNG Tourism Promo-tion Authority.

Page 18: Toksori!! Wantok...“Em i taim!” em i slogan o het tok we i autim tingting bilong SDP nau long redi long ileksen long neks yia 2017. Na dispela toktok em i kamap olsem stia bilong

wolnius Mas 10 - 16, 2016 Wantok P19

Watpo Leonardo DiCaprio

i kisim mama bilong em long

Oscar awod

BES Ekta wina long dispela yia, Leonardo Di-Caprio i bin kisim mama bilong em olsemdeit bilong em long Osca awod nait bikostaim em i wok long groap long is Los Ange-les, papamama bilong em i save kisim em igo long odisen olgeta de bihain long skul,em i tokim ABC ripota, Robin Roberts.

DiCaprio i tok em i bin gat strongpelatingting stret long kamap wanpela ekta napapamama i bin harim tok na helpim emlong inapim driman bilong liklik mangkiolsem em.

“Na bikpela tok tenkyu bilong mi i go longtupela,”em i bin tokim Roberts.

DiCaprio i bin winim bes ekta awod longmuvi, "The Revenant" bihain long 5-pelaOscar nominesen i bin tokim ABC taim em i

sanap long retpela kapet bipo em i kisimawod olsem em i amamas long dispela muvi.

Em i bin tok em i stap insait long muvi bis-nis long 25 krismas, na bikpela wok i bin golong dispela muvi we em i amamas long en.

Em i tok hatwok long planti lain i binkamapim dispela muvi, na nau dispelabikpela so na planti yia bilong hatwok ikarim kaikai nau.

Em i bin wokabaut long stej wantaim goltrofi bilong em.

Em i bin kisim Oscar nominesen long ektlong ol muvi olsem "What’s Eating GilbertGrape," "The Aviator," "Blood Diamond," na"The Wolf of Wall Street" tasol long dispelanait, em i namba wan bikpela bes ekta winbilong em.

Pastaim fes ledi Nancy Reagan i dai

NANCY Davis Reagan, em meri bilong leitPresiden Ronald Reagan, i bin dai long laswik Sande long haus bilong em long Los An-geles, California long Amerika.

Em i bin gat 94 krismas.Planti bai tingim Misis Reagan long gutpela

laik pasin na bikpela sapot em i gat long manbilong em. Long taim ol i bin laik kilim em (Pres-iden Reagan) long 1981, Misis Reagan i bin wasgut tru long en na taim em i gat sik Alzheimer's,Misis Reagan i bin lukautim em gut stret.

Long 1998 stori long Vanity Fair megesin,Nacy i bin tok,”taim mi tok laip bilong mi ibin stat wantaim em (Mista Reagan), em itru tumas.”

Long taim bilong em long White Haus, emi bin sponsa long bikpela kempen longstopim ol pikinini na ol yangpela long yusim

ol drag na em i bin raun long olgeta hap bi-long Amerika na ol narapela kantri wantaim"Just Say No" kempen we em mi bin raunkaramapim 250,000 mail.

Olsem fes ledi long 1981 inap long 1989,Reagan i bin kisim sampela tok sut longkisim hai fasen na hai laip laipstail i go longWait Haus. Sampela i save kolim em "QueenNancy."

Bihain long man bilong em i dai long sikAlzheimer's long 1994, Reagan i bin tok nasapotim strong wok risets long dispela sik naem i fomim Ronald & Nancy Reagan RisetsInstitut long Chicago.

Ol bai planim Reagan, husat i bin dai taimlewa bilong em i stop klostu long hap we oli bin planim Ronald Reagan long PresidentialLibrary long Simi Valley, California.

Arnold Schwarzenegger

makim John Kasich, na

tok em i 'Eksen Hero'

Arnold Schwarzenegger, biknem muvi ektana pastaim gavana bilong California long dis-pela wik i endosim o putim nem bilong OhioGavana, John Kasich olsem kendidet bilongRipabliken Pati long nesenel ileksen resislong presiden bilong Amerika.

Schwarzenegger, i bin tok Kasich wantaimekspiriens bilong em olsem gavana long 18krismas i mekim, em olsem “eksenhiro”sanap long resis bilong Ripabliken pres-iden resis.

Schwarzenegger, husat i wanpela Ripab-liken i bin tokim planti handet long botenikel

gaden olsem tupela i bin bung long 1980 nakamap poroman taim em i hostim anuel"Arnold Sports Festival" bodi bilding so naekspo. Tupela i kamap poroman na pastaim"Terminator" sta i save mekim ol wok longhelpim ol narapela long Buckeye stet tu.

Schwarzenegger i bin werim Kasich kem-pen jeket taim kendidet bilong presiden iputim, jaket "Made especially for John Ka-sich Governator II" long em we ekta i bingivim em.

Schwarzenegger i helpim Kasich long olkempen wok bilong em.

Susait atek i kilim 47

long saut Iraq KapitelOL 47 pipel i dai na samting olsem 12-pelapipel i kisim bagarap taim susait boma ikresim fiul trak i gat ol san na ol arapela ek-splosiv long saut Bagdad long kantri Iraq.

Ol i tok Islamik Stet grup o IS i wokim dispela.Dispela em i namba tri bikpela bom na

kilim dai i kamap long Baghdad insait longwanpela wik na i luk olsem ol IS i laik wokimdispela kempen long kamapim moa bagarapna fosim gavman long larim ol fos bilong emi stap sampela taim moa.

Planti manmeri i bung long lukim birua i

kamap na ol i painim ol sevaiva namel longol samting i bagarap, paia long Hillah siti istap 95 kilomita saut bilong Baghdad.

Bom pairap i bagarapim tru sekyuritsekpoin long dua bilong get i go insait longsiti we ol sekyuriti fos i beis long en.

IS i karim planti bom atek egensim olsekyuriti fos na ol Shiite we i planti long dis-pela hap bilong kantri.

Ol IS i kontrolim bikpela hap bilong Iraq naol bikpela siti olsem Mosul na Fallujah na tu,neiba kantri Syriia.

Yusim posin bilong spaida long wokim

stop pen marasin -saientis i tok

TAIM spaida i kaikaim man, bai em i kisimol kain skin sikirap, skin pen, tasol risets bi-long ol saientis i tok wanpela de, bai ol iyusim dispela posin long kamapim marasinlong stopim ol strongpela pen bilong olkain sik.

Long dispela wik, ol risetsa bilong Aus-tralia wantaim ol arapela i bung long Los An-

geles, Amerika na prisenim ol ripot long olwok risets long posin bilong grinpela spaidabilong kantri Peru, saut Amerika, ol i kolimlong ProTx-II.

Long ol arapela keis, ol posin bilong ol ara-pela binatang olsem kon sneil em ol ikamapim ol strongpela marasin bilongstopim strongpela pen.

Page 19: Toksori!! Wantok...“Em i taim!” em i slogan o het tok we i autim tingting bilong SDP nau long redi long ileksen long neks yia 2017. Na dispela toktok em i kamap olsem stia bilong

P20 Wantok Mas 10 - 16, 2016 bisnis

Ting ting bilong mankamapim LNG maketTING TING bilong man longglasim ol samting i savekamapim na senisim praisbilong LNG long intane-senel maket, wanpela save-man long LNG i tok.

Siaman bilong FGE, DoktaFereidun Fesharaki, i toksapos ol saveman bilongLNG, oil na ges i lukim olsemplanti kantri i wok longkamapim LNG projek, dis-pela bai mekim tingting bi-long man i senis longdaunim prais bilong LNG.

Wankain tasol, saposplanti kantri i hangre longLNG tasol i no planti kantri iwok long kamapim LNG, dis-pela bai lukim pais bilongLNG i go antap moa yet.

Dokta Fesharaki i autimdispela toktok taim em i luk-luk go het long go toktoklong wanpela bikpela bungbilong LNG bai kamap longSingapore long dispela mun.

Nem bilong dispela bungem i LNGA 2016 na em i (dis-pela bung) bai lukim bikpeladelegsen bilong PNG naJapan i go long toktok longLNG Projek insait long Esia-Pasifik rijon.

Em i wankain olsem pasinbilong maket we ol manmerii save baim na salim ol samt-ing. Sapos planti manmeri isalim lemon long maket, praisbilong lemon bai go daun.

Tasol sapos planti man-meri i laikim lemon na i nogat planti manmeri i salimlemon, dispela bai senisimtingting bilong man husat isalim lemon ya long apimprais.

“Ting ting bilong man isave kontrolim maket bilongLNG. Sapos planti saplai bi-long LNG i stap long wanpelakantri, na narapela kantri ilaikim moa LNG, dispela baisenisim tingting bilong manlong apim prais bilongLNG,”Dokta Fesharaki I tok.

Dokta Fesharaki i tok nauyet i gat planti LNG Projek iwok long kamap long plantikantri.

Tasl ol kantri na kamapnihusat i laik baim ol LNG iwok long sekim gut prais bi-

long LNG na ol arapelasamting.

“Ol lain bilong baim LNG isave gat tingting bilong olyet na ol lain bilong salim isave gat t9ng ting bilong olyet. Tasol tupela tingtingwantaim i no save bungplanti taim.

Dokta Fesharaki em baikamap ko-siaman bilongkonprens bilong ol LNGmanmeri bai kamap longSingapore long dispela mun.

Narapela saveman bilongLNG, Mista Andy Flower, tubai kamap ko-siaman bilongdispela bung long Singapore.

Mista Flower em i savestap long Inglan na em iwanpela bikpela konsaltenbilong LNG na ges.

"Maket bilong LNG i nosave kamap olsem nau em ikamap wanpela hatpelamaket we planti salens istap.

“Hangre bilong LNG longol maket long Esia i wok longgo daun. 3 kwata bilong LNGimpot long wol i save golong Esian maket,”MistaFlowe i tok.

Em i tok Pasifik naAmerika i wok long kamapimplanti LNG na dispela i lukimprais bilong LNG i pundaun igo daun na prais i stap

wankain olsem em i bin staplong 6 yia i go pinis.

“Olsem wanem ol baia, selana ol arapela manmeri longLNG indastri i stretim dispelaol salens long LNG maket baikamapim ol samting long ske-lim sapos prais bilong LNG igo antap o i go daun longnarapela 10 yia taim.

“Mipela i nau redi long gobung long Singapore na tok-tok long dispela ol samting.Planti ol manmeri hust aistap long gavman na husat istap long kampani bilong oil,ges na LNG bai kam abunglong Singapore na mipelabai stretim ol toktok longdispela samting,” MistaFlower i tok.

Tupela saveman long LNG

– Mista Andy Flower naMista Ben Smith bilong Nor-ton Rose Fulbright HongKong – bai toktok moa longskulim ol manmeri long saitbilong LNG Saplai na Prais,na LNG Salim na Baim.

Bikpela sip bilong karim LNG i brukim solwara na karim LNG i go long intanesenel maket

Andagali amamas nalusim PNG Power

PASTAIM siaman bilongPNG Power Ltd, Larry Anda-gali, i tok em no wari longNesenel Eksekyutiv Kaunsil(NEC) i rausim em long wokolsem siaman bilong dispelapawa kampani bilong PNG.

Tasol Mista Andagali i toklong dispela liklik taim tasolwe em i bin stap olsem sia-man bilong PNG Power ilukim dispela kampani imekim moa mani.

“Mi no wari long lusimPNG Power tasol long dispelaliklik taim mi bin bosim PNGPower, kampani i lukim plantigutpela samting i kamap.

“Aninit long lukluk bilongmi, mipela i bekim moa longK65 milien dinau mani PPL ibin kisim long benk.

“Pastaim PPL i bin ran longK40 milien dinau mani. Naumipela i bekim dispela naPPL i gat K20 milien moa longranim opresen bilong em.

“PPL bai kisim moa pawa

long Pot Mosbi na longHailans rijon. Dispela em olsampela gutpela wokmipela i bin mekim aninitlong siaman bilong mi.

“Mi bilip olsem PPL bai nogat moa dinau bihain longtripela yia bikos mipela ibekim olgeta dinau manipinis,”Mista Andagali i tok.

Mista Andagali i amamastru bikos insait long tupelayia tasol em i bin stap sia-man bilong PPL tasol em imekim planti gutpela samt-ing na dispela i putim PPLlong gutpela mak longmekim gut moa winmani nalarim kampani i ran gut.

Mista Andagali em i wan-pela bisnis man husat i binmekim hat wok long larimTrans Wonderland Ltd(TWL) i kamap wanpelabikpela lenona kampani.

TWL i gat balus kampanibilong en i stap long Aus-tralia.

Gavman stretim toktok

long helpim SMEGAVMAN i stretim toktokpinis wantaim gavman bi-long Australia long helpim olliklik bisnis o liklik i go longnamel entapais, NesenelPlening Minista, CharlesAbel, i tok.

Mista Abel i kam bek longkantri long Mande bihainlong em i bin go long Aus-tralia wantaim Praim Min-ista Peter O’Neill na ForenAfes Minista, Ribink Pato,long stretim ol toktok bilonghelpim Australia i save givimlong PNG aninit long AusAID.

Mista Abel i tok wanpelagutpela toktok ol i binmekim wantaim gavman bi-long Australia em longhelpim ol SME na liklik bisnismanmer long PNG longsalim ol samting bilong ollong Autsralia.

“Maket em i wanpelabikpela samting we ol SMEbisnis manmeri bilong yumii no save gat. Mipela i stre-tim toktok wantaim Aus-tralia long larim ol liklik

bisnis manmeri long PNG igat sans long salim ol samt-ing bilong ol i go daun longmaket long Australia,” MistaAbel i tok.

Em i tok ol manmeri husat isave salim ol liklik samtingolsem kaikai na ol arapelasamtig bai orait long salim i golong Australia bihain long gav-man i stretim dispela toktok.

Gavman i laik balensimmak bilong tred namel longPNG na Australia na dispelabai lukim planti ol samtaingbilong PNG bai go stap longmaket bilong Australia.

Australia em i wanpelabikpela treding patna bilongPNG, tasol ol samting Aus-tralia i save salim i kam longsalim long PNG maket em ibikpela moa long ol samtingPNG i save salim i go longAustralia.

Gavman em i stretim tok-tok pinis long dispela na bi-hain taim planti ol samtingbilong PNG bai go daun longAustralia.

Larry Andagali

Australia bai kisim wara long Mt GiluweAUSTRALIA bai kisim kol warabilong Mt Giluwe long SautenHailans na na yusim dispelafres wara long saplaim ol pleswe i no gat gutpela kol wara,Nesenel Plening Minista,Charles Abel, i tok.

Mista Abel i tok dispela emi wanpela gutpela bisnis PNGbai mekim wantaim Australia.

“Mipela i stretim toktokpinis wantaim ol lain bilonggavman bilong Australia naol i wanbel long dispela.

“Fres na kol wara bilongMt Giluwe long SautenHailans bai go daun longAustralia. Australia bai kisimdispela wara bilong yumilong dring na yusim long olfam long givim wara long ol

kaikai na enimol long dispelawara bilong yumi long MtGiluwe,” Mista Abel i tok.

Nem bilong dispela projekem i Mt Giluwe Wata Projek.Mt Giluwe em i stap insaitlong Ialibu-Pangia distrik.

Dokta Fesharaki

Andy Flower

Page 20: Toksori!! Wantok...“Em i taim!” em i slogan o het tok we i autim tingting bilong SDP nau long redi long ileksen long neks yia 2017. Na dispela toktok em i kamap olsem stia bilong

bisnis Mas 10 - 16, 2016 Wantok P21

PNG LNG Projek i mekimPNG i kisim luksave olsemem i wanpela kantri insaitlong Esia-Pasifik rijon we emi ken saplaim LNG i go longol arapela kantri long Esia.

PNG i kisim dispela luk-save taim PNG na Japan istap pas long wanpela bungbilong LNG long Singapore.

Dispela bung em i Namba11 bung bilong LNG fo AsianSaplais Konprens 2016(LNGA 2016), na em baikamap long Singapore long15 Mas, 2016.

Het toktok bilong LNGA2016 em i ‘Planti Sela, LiklikBaia: Oil Prais i Pundaun.”Long namba wan taimKumul Petrolium i kamapwanpela meja bikpelasponsa bilong dispela bungwe moa long 200 manmeribai kam long 20 kantri.

Bikpela delegesen bilongPNG bai go harim ol toktoklong LNGA 2016 na plantikampani bilong Japan i tokorait pinis long go long dis-pela bung.

PNG na Japan bai go paslong toktok long dispelabikpela bung we i bringim oleksekyutiv bilong nesenel oilna ges kampani, ol bikpelaintanesenel LNG kampani,na ol minista na maus man-meri bilong gavman na olkantri husat i save salim nabaim LNG.

Minista bilong Petroliumna Eneji, Ben Micah, naMenesing Dairekta bilongKumul Petrolium, WapuSonk, i kamap tupela bikpelaki man husat bai toktok longPNG LNG Projek na arapelaol wel na ges projek i kamaplong PNG.

Minista Micah bai kamapges spika bihain long Ministabilong Tred na Indastri bi-long Singapore, S. Iswaran, i

opim dispela bung. Taim Minista Iswaran i pin-

isim toktok, Minista Micahbai givim kinot adres longdispela bikpela bung, we olbikpela manmeri bilong oil,ges na LNG indastri bai kamlong kain kantri olsem Iran,UK, Algeria, Japan, Indone-sia, China na Amerika.

Ol dispela manmeri em iol bikpela save manmerilong LNG indastri na ol seniaekseketiv bilong ol bikpelaoil na ges kampani olsem olprodiusa, baia, sela, advaisa,polisi meka na ol end usa.

Ol dispela mameri baikam long kain ol bikpelakampani na ogensasesenolsem BP, ExxonMobil, OilSearch, Shell, PT Pertamina(Persero), Gazprom, Glen-core, Oil Search Limited,Parallax Energy, PetronetLNG, Uniper Global Com-modities, Kuwait PetroleumCorp, Gas Natural Fenosa,Anadarko Petroleum, CreditSuisse, Sempra LNG, GolarLNG, na ENI Spa.

Eneji Maket Atoriti naMinistri bilong Energy naMineral Risos bilong Indone-sia tu bai toktok long dispelabung tu.

Mista Yuki Sadamitsu,husat Dairekta bilongPetrolium na Nesural GesDivisin bilong Ministri ovIkonomi, Tred na Indastri bi-long Japan bai toktok bihainlong Minsta Micah i pinisimtoktok bilong em.

Mista Yuji Kakimi, Presi-den bilong JERA Co Inc baigivim kinot adres bilong dis-pela bung.

Menesing Dairekta bilongKumul Petrolium, WapuSonk, na General Menesabilong LNG long KawasakiKishen Kaishas, CaptainAkira Shoji, bai kamap tu-

pela bikpela man long tok-tok long dispela bung.

Ko-Siaman bilong dispelakonfrens, Dokta FereidunFesharaki, husat i Siaman bi-long FGE, i tok planti LNGprojek i kam along olgetahap bilong wol na ol kam-pani na kantri bilong baimLNG i wok long lukluk gut nai tok stretim toktok gut pas-taim long ol i baim ol LNG.

"Tingting bilong man iwok long kirapim LNGmaket i kamap wanpela kainmaket we ol kanytri bilongbaim i ting olsem planti LNGprojek i kamap na prais baig daun.

Tasol sampela kantri bi-long baim LNG i nidim moaLNG na dispela em ikamapim wanpela kain sis-tem long LNG maket. Em bainidim moa long 2 yia longbalensim dispela tingting,”Dokta Fesharaki i tok.

Dokta Fesharaki i bin kamtoktok long PNG Maining naPetrolium Invesmen Kon-frens long Pot Mosbi longNovemba las yia.

Long dispela bung em ibin tok PNG i mekim gutpeladisisen taim em i bin salimLNG bilong i go long Japan.

Em i tok sampela kantriolsem Saina i save senisimagrimen na toktok saposprais bilong LNG i go dauntasol Japan i save bihainimstret agrimen.

Dokta Fesharaki i bin tokporoman namel long Japanna PNG i mass tap strongsapos PNG i laik salim LNGbilong en long namba tuPapua LNG Projek long GalpProjek.

Long dispela bung longSingapore, Japan na PNG igo pas long mekim olbikpela samting bilong dis-pela LNGA 2016.

PNG go pas long LNG bung

Sip bilong karim LNG, Papua, i kisim LNG long karim i go long JapanGes i paia long PNG LNG

Plent ausait long Pot Mosbi

Praim Minista Peter O'Neill, Hela Gavana Anderson Agiru wantaim ol lida bilong Hela na SautenHailans taim ol i kisim namba wan PNG LNG long Japan we sip Spirit of Hela i bin kisim go.

Petrolium Minista Ben Micah

Kumul Petrolium MD Wapu Sonk

Page 21: Toksori!! Wantok...“Em i taim!” em i slogan o het tok we i autim tingting bilong SDP nau long redi long ileksen long neks yia 2017. Na dispela toktok em i kamap olsem stia bilong

nrlwolspot Mas 10 - 16, 2016 Wantok P23

Cowboys, Rabbitohs na Broncos i win longraun namba wan

Broncos na Eels i pait long namba wan raun bilong 2016 sisen bilong NRL resis.RAUN namba wan bilong Nesenel Ragbi Lig(NRL) 2016 sisen i kamap namba wan weNorth Queensland Cowboys, South SydneyRabbitohs na Brisbane Broncos i win longlas wiken resis.

Cowboys i strongim premiasip banis bi-long ol long stat bilong resis wantaim 20-14,na i daunim ol Cronulla Sharks.

Tasol, i gat bikpela toktok i kamap longsait bilong ol lain taim Rabbitohs i win wan-taim bikpela poin 42-10 na i daunim Sydney

Roosters long Sydney Futbal Stediam.Brisbane Broncos i lus long las yia gran

fainal i statim nupela kempeng bilong emlong 2016 sisen gut wantaim 17-4 na dau-nim Eels bilong Parramatta taim Bulldogs idaunim ol Manly, 28-6, long Brookvale.

Aidan Sezer i soim namba wan taim kalabilong em na putim tupela trai bilong ol Can-bera, na Melbourne Storms na St GeorgeIllawarra i bin resis long AAMI Pak longMande.

South Sydney i daunim

Sydney Roosters 42-10...Reynolds na Sutton i kisim bagarap

Cameron McInnes sanap long han kais i skoarim namba wan traim bilong ol Saut Sydney Rab-bitohs i putim 8-pela trai, long Sydney Futbal Stediam.

SOUTH Sydeny Rabbitohs i soim premiasipkala bilong em long stat bilong 2016 NRLresis long Sande wantaim 41-10 na daunimSydney Roosters.

Tasol, namba wan pilaia, hap-bek AdamReynolds na namba tu rowa John Sutton, bi-long ol Rabbitohs i kisim bagarap na tupelai wet long go sek long haus sik na painim autwankain bagarap tupela i kisim.

Rabbitohs i lukluk long kambek bilongbipo namba wan pilaia bilong ol, SamBurgess, husat i go pas long Rabbitohs long2014 gren fainel na kamap premiasip.

Rabbitohs i soim gutpela sain tasol, kosabilong ol, Michael Maguire, i gat tupelabikpela hevi we, Reynolds na Sutton, ikisim bikpela bagarap klostu long pinis bi-long pait.

Sezer bilong Raiders i soim kala...Tuivasa - Sheck bilong Warrior i painim hat taim

Aiden Sezer i brukim banis long namba tu trai bilong em.

LONG namba wan Sarere bilong nupela NRLsisen, Aidan Sezer bilong ol CanberraRaiders i soim stail kala bilong em taimRoger Tuivasa- Sheck bilong ol Nu SilanWarriors i painim hat taim long soim kalabilong em.

Raiders i pilai gut long stat bilong resisinap ol i daunim ol Penrith Panthers, 30-22long Canberra. Tasol, ol Warrior i no binpilai gut long namba wan hap salens namellong Westes Tigers. Tigers i daunim ol War-riors, 34-26.

Tuivasa-Sheck i painim hat long putim

wanpela kik i go insait long namba wan hapwe Tigers i go antap long 28-4.

Sezer i putim tupela trai tasom em ikisim bagarap long ai bilong em na em itokim gransten olsem em bai go long haussik na sekim dispela bagarap em i bin kisimlong pes.

Long wankain taim, pilaia bilong Pan-thers, Peta Hiku, i soim kala bilong emtu taim Bryce Cartwright na TyronPeachy i bung na larim nupela man,Hiku, long putim trai long lep sait bilongpilai graun.

Australia i daunim Saut

Afrika long kriket resisPATNASIP namel long David Warner naGlenn Maxwell bilong Australia i strongim ollong kamap wina long namba Twenti20 in-tanesenel kriket resis egensim ol Saut Afrikalong Wanderers Stediam long Sande.

Win bilong Australia wantaim 5-pelawiket i bungim tripela-resis raun na bai pilailong Cape Town, Saut Afrika, long Trindeegensim wankain tim gen.

Australia i stap long bikpela hevi bihainlong 5.4 ova, tasol patnasip bilong Warnerna Maxwell i bowlim na kisim 87 bal long

161 wiket.”Tuepla i bet wantaim namba wan kala bi-

long bung pilai bilong tupela na soim sam-pela namba wan kriket sot,” Kepten bilongAustralia, Steve Smith, i tok.

Kepten bilong Saut Afrika, Faf du Plessis, itok, ”Patnasip bilong tupela i rausim mipelai go aut.

”Tupela tim i resis wankain bikos Australiai win wantaim liklik poin.

”I gat wanpela o tupela samting mipela ino mekim na mipela i lus.”

Liverpool i pinisim

top foa long Premia LigLIVERPOOL i pinisim top foa bihain long oli kisim wanpela penelti taim ol i pait egen-sim ol Crytal Palace, husat i bos bilong Pre-mia Lig.

Christain Benteke bilong Liverpool isenisim Damien Delaney taim strong bilongDelaney i pinis liklik long taim bilong salensna i kisim wanpela poin long bungim skoabilong pilaia bilong Palace, Robert Firmino,long 72 minit.

”Mi pilim olsem mipela i stilim win bilongol, tasol mipela i stretim lek bilong mipelagut long kik,” Pilaia bilong ol Liverpool ,

Alan Pardew, i tok.”Gol kipa i mekim asua na mipela i winim

dispela resis na nau mipela i mas stretimyuim yet long kamap wina long olgeta taim.

”Benteke i soim gut stail bilong em longdispela penelti. Tasol, mipela bai no inaplong kisim dispela skoa.”

Menesa bilong Liverpool, Jurgen Klopp, itok, ”Mipela i bin pilaia orait long nambawan hap, tasol mipela i lus tingting long kikgo insait long gol. Tasol, wanem samtingmipela i mekim long klostu long pinis bilongpilai i namba wan stret.”

Page 22: Toksori!! Wantok...“Em i taim!” em i slogan o het tok we i autim tingting bilong SDP nau long redi long ileksen long neks yia 2017. Na dispela toktok em i kamap olsem stia bilong

RAMU NiCo Menesmen(MCC) Limited i tokaut kliastret olsem dispela ol slari ograun malumalu we i ran in-sait long paiplain em waranating na nogat kemikol omarasin nogut long en.

Kampani i tokaut long dis-pel bihain long wanpela liklong paiplain i bin kamaplong las wik Trinde klostulong Iguruwe viles longUsino LLG.

Kampani i tokaut olsemdispela lik i no inap bagara-pim bus, graun na wara oenvairomen. Olsem na olmanmeri long ples nokentingting planti bikos sefti bi-long ol em i no bagarap.

Kampani i go bek nau longfull operesin bihain longsamting olsem tupela de bi-hain long wanpela lik i kamaplong slari paiplain bilong en.

Dispela 135 kilomita slaripaiplain i save lukim mineralkampani i kisim long Kurum-bukari Main long Usino-

Bundi distrik i ran bihainimlongpela paiplain i go daunlong Basamuk Rifaineri longnambis long Raikos distrik.

"Long taim bilong imejensieksen bilong mipela long dis-pel taim, mipela i bin salimKomyuniti Afes na Helt, Seftina Envairomen tim bilongmipela i go long eria we lik ibin kamap na ol i toktok wan-taim Wod kaunsila, MosesKuruwara na kamap wantaimagrimen long helpim bihainlong dispela liklik hevi.

Kampani Menesmen itokaut tu olsem planti graunbruk na muvmen bilong

graun na tu graun i wok longpundaun long Iguruwe erianamel long Madang-Ramuhaiwe i wokim na kamapimbruk na lik.

Ol wokman i bin pasimwok long Trinde, Mas 2,2016 long 10 minit abrusim3 kilok bihain long lik ikamap na ol i yusim fres klinwara long klinim ol pipiaslari long paiplain na ol iwokim meintenens wok.

"Mipela stat yusim waralong pusim slari long 15:30na long 22:00 long Trinde,Mas 2, wara i pusim slariabrusim eria lik i kamap long

en na olgeta dispela slari i goaut long samting 15:10 longMas 3 long Basamuk," Kam-pani Menesmen i tok.

"Long 10:30 long moninglong Fraide, Mas 4, mipelarausim olgeta wara long paipna stat long digim eria klostulong paiplain na katim paipna weldim na joinim genpaip. Long 2 kilok long Sarereapinun, Mas 5, dispela sek-sen we i bin gat lik long en emol wokman senisim. Bihainlong dispel wanpela indipen-den saveman long sekim paipi bin go na sekim gen long15:00 pm long apinun.

"KBK Main i kirapim wokgen na salim wara i go longBasamuk Rifaineri ken longtestim olsem paiplain i wokorait, na olgeta wok i go stret,"Kampani Menesmen i tok.

KBK Main i stat long salimgraun malumalum o slarilong 12-kilok biknait longSarere Mas, 5, i go daunlong Basamuk na nau wok igo full operesen gen. Olgetameintenens na teknikol wokbilong stretim paiplain i gowantaim stendet na seftiwok na stendet.

Gutpela na strongpela wok-bung namel long Paiplain

Monitoring Tim, KBK Mainenjinia na ol teknikol save-man wantaim sapot bilongKampani menesmen naKomyuniti Afes wok lainwantaim Helt, Sefti na En-vairomen tim i lukim gut-pela wok blong stretimpaiplain gen i kamap na tunogat hevi o wanpela wok-man o pablik manmeri ikisim bagarap.

Kampani i luksave longsampela liklik bagarap we ibin kamap long ol lokal lainlong Iguruwe viles long wod17 bilong Usino LLG na i redilong givim helpim.

Nogat kemikol o marasinnogut ran long paiplain

ramunicoP24 Wantok Mas 10 - 16, 2016

135 KM Slurry Pipeline135 KM Slurry Pipeline

KBKMining

BSKRefinery

Wanpela indipenden saveman i gosekim gen paiplain bihain longwok welding i bin kamap long plesIguruwe em 29.5 kilomita longwelong Kurumbukari Main

Ol wokman lukluk long eria we lik i kamaut

Ol wokman i toktokwantaim Iguruwe Wodkaunsila Moses Ku-ruwara

Ol wokman yusim klinpelawara long klinim paip

Page 23: Toksori!! Wantok...“Em i taim!” em i slogan o het tok we i autim tingting bilong SDP nau long redi long ileksen long neks yia 2017. Na dispela toktok em i kamap olsem stia bilong

Mas 10 - 16, 2016 Wantok P25spotnius

Ovinou i redi long OC Judo resisPAPUA Niugini Olympic pi-laia bilong Judo, RaymondOvinou, bai resis long OseniaSempionsip (OC) bai kamaplong Australian Institut bi-long Spot long Canberra,Australia, long Epril, 2016.

Em i lukluk long soimnamba wan kala bilong emlong pait na kisim wanpelaples long resis long RioOlimpik Gems.

Dispela em i namba tutaim Canberra bai go paslong Osenia Sempionsip naJudo Federesen bilong Aus-tralia i lukluk long welkamimolgeta laik husat bai go longdispela resis.

Olgeta lain husat bai gostap wantaim long dispelaresis bai bung long Epril 5 na

pilai bai stat long Epril 6 inap9. Olgeta tim bai lusim Can-berra long Epril 14.

Tasol, dispela resis i noredim sampela ples slip naol tim yet bai redim ol hapbilong slip na trenspot.

Ol opisal na etlit i ken re-jista bipo 20 de long dro baigo antap na ol etlit i masbaim $45 long ol wan wanetlit. i gat rot tu i stap longol i ken baim kes mani bi-long entri long taim bilongrejisresen.

Ol lain i go pas long dis-pela resis bai no inap longhelpim ol etlit sapos wan-pela i kisim bagarap. Olgetatim i mas redi long baimtrenspot na haus sik, saposwanpela pilaia bilong ol i

kisim bagarap.Ol i mas stat long mekim

rejisresen stat long Mas 19.Dsipela resis em ol bai

stiam aninit long ol nupelarul bilong Judo.

Sapos wanpela etlit i nobihainim ol rul bilong Judoem ol bai rausim kosa bilongdispela etlit inap long wan-pela de resis i pinis.

Ol kosa i mas bihainim rulbilong Judo. Ol bai no inaplong givim ol skul toktoklong etlit bilong ol long taimbilong resis, tasol ol inaplong skul ol lain taim bilongmalolo o bihain long resis.

Ol etlit na opisal i masredim ol VISA bilong ol kwiktaim bihain long ol i go longAustralia.

EHBC resis i kam arere…ol bai makim top eit tim bilong fainel resis

Philemon Tame i raitim

OL bai makim top eit tim bi-long Isten Hailans Baaz Kap(EHBC) ragbi lig salens longNesenel Kapitel Distrik(NCD) bilong resis longfainel bihain long kap resis ikam arere long Mande.

Presiden bilong EHBC,Benny Kene, i givim wanpelawik long tim long kisim mal-olo, bilong ol opisal bilongEHBC rabi lig resis long stre-tim ol poin na ol narapelawankain hevi.

“Ol fainel bai kamap longMas 18 inap 20, bihain long10-pela wik resis i kamaplong mak stret,” Kene i tok.

“Mipela bai no inap longtoksave long ol poin ladakwiktaim bikos sampela timhusat i resis i no baim fulrejisresen.

“Mipela i laik givimwankain sevis long olgetaklap na holim poin ladayet. Mipela bai tokaut longol nupela poin lada longwanpela taim long wik ikam, bipo long ol top eit

tim bai pait long fainel.”Kene i tok moa olsem em

i lukluk long pinisim dis-pela resis long stat bilongmun i kam.

“Mi bai kamapim propasisen bihain long pinis bilongBaaz Kap salens long mun ikam,” Kene i tok.

“Mipela i laikim olgetaskul man bilong IstenHailans provins husat i savestap long Pot Mosbi i maskam na sponsa long propasisen bikos mipela i no lukimwanpela sponsasip yet.”

Kavo i helpim Erema wantaim K50, 000

NESENEL Soka Lig klap, Galp Erema, i kisimhelpim mani, K50, 000, long Gavana bilongGalp provins, Havila Kavo, bilong edmin-istresen kos long neks sisen.

Kavo i givim dispela mani aninit long pab-lik rilesen fan bilong em i olsem dairekta bi-long Petroleum Resource Kutubu na petronbilong klap.

Jenerel Menesa bilong Minerals Risos Di-velopmen Kampani (MRDC), Imbo Tagunewantaim Kavo i stap bung wantaim na givimsek i go long presiden bilong Erema, FrancisTeichshee.

Tagune i tok, MRDC aninit long risos kam-pani PRK, mipela i amamas long sapot.

Dispela em i namba tu wankain mani weErema i kisim na long las mun, Hekari Fren-sias ona na PRK bod dairekta, John KapiNato, i kisim.

Dispela helpim i kamap bikos Erema em isusa klap bilong Hekari bikos ol i lukluk longkamapim nam bilong kantri.

Presiden Teichshee i tok tenkyu long Kavolong em i save sapotim klap Ekari long denamba wan inap nau.

Em i skruim tok tenkyu bilong em tu i golong Natto na bod bilong PRK long helpimbilong ol.

Teichshee i tok, “Ol bai yusim dispelamani long baim ol pe bilong ol opisal na olpilaia wantaim ol edministresen hevi bipolong nupela sisen bai stat.”

“Klap i amamas bikos em i pinis long toptri long Sauten Konferens long semi profe-senel resis.

“Mipela i gat bikpela luksave long dispelaresis na nau mipela i lukluk long neks sisenna FIFA bai kamap long 2016 inap 2017.”

Trukai Fan Ran

bai kamap klostu taimASTINGTING bilong TrukaiFan Ran bilong dispela yiaem i 'Kaikai gut na LukautimFamili bilong yumi'.

Bikpela fanresing hap bi-long PNG Olimpik Komiti,Trukai Fan ran bai kamaplong Jun 26 insait long plantihap bilong kantri. Trukai In-dustries bai salim 2016 FanRan T-Siot bipo long ol baistat wokabaut. Dispela manimani ol bai kisim Fan Ran baihelpim Tim PNG long golong Rio Olimpik Gems.

Meri bilong Praim MinistaPeter O'Neill, Lady LyndaBabao- O'Neill, i makimmaus bilong Kensa Faunde-sen na i stap tu long taim oli lonsim Trukai Fan Ran.

“PNG Kensa Faundesen i

lukluk long kamapim wan-pela bikpela awenes o tok-save long ol komyunitibilong yumi long banisimstrong kensa long kamaplong bodi bilong yumi,” LadyBabao- O'Neill i tok.

“Mipela i gat bikpela ama-mas long PNG Olimpik Komitina Trukai Industries longbungim toktok bilong KensFaundesen olsem wanlainlong dispela iven bai kamap.”

Nau em i yia 33 BILONGTrukai Fan Ran na em i grolong kamap bikpela spotiven wantaim moa long 50,000 pipel i wokabaut wan-taim long las yia, 2015.

Dispela yia i makim yia 17bilong Trukai Industries longkamap bikpela sponsa bi-

long dispela iven.Presiden bilong PNG

Olimpik Komiti, Sir JohnDawaninkura, i tok, “Sapot bi-long bikpela rais prodisa bi-long PNG em i bikpela tumas.”

“Ol man ol bai mekim longtaim bilong Trukai Fan Ranbai helpim ol etlit bilongPNG long winim driman bi-long ol long resis long RioOlimpiks.

“Sampela i save resis bipona na sampela bai go insaitnau na joinim ol PNG etlitlong namba wan taim bilongol na makim kantri bilong ol.

Tupela etlit bilong PNG,pawa lifta Linda Pulson naswima Ryan Pini, i stap wan-taim long taim bilong lonsimTrukai Fan Ran.

Presiden bilong PNG Olimpik Komiti, Sir John Dawaninkura, itoktok long taim ol i lonsim Trukai Fan Ran.

Sef de Misin bilong Tim PNG, Emma Waiwai, i toktok long taim bilong lonsim Trukai Fan Ran. Wai-wai bai go pas long tim PNG long go long Rio Olimpik Gems long Jun, 2016. Piksa: Andrew Molen

Page 24: Toksori!! Wantok...“Em i taim!” em i slogan o het tok we i autim tingting bilong SDP nau long redi long ileksen long neks yia 2017. Na dispela toktok em i kamap olsem stia bilong

TRUKAI Indastri i strongimgen platinum sponsa bilongem wantaim K35,000 longsapotim Gem PisingAsosiesen bilong Papua Niugini long Rabaul, Is NuBriten.

Bikpela enuel PNG GemPising Nesenel Taitel gembai kamap long Mas 18 i golong 28, 2016. Amos Donno,Distrik Sels Menesa longTurkai Kokopo bes husat ibin stap long givim sek i golong PNG Gem PisingAsosiesen i tok kampani iamamas long dispela lokalpising sentapis i kamap wan-pela bikpela PNG institiusen.

“Trukai i bin sapotim Ne-senel Gems Pising Taitelmoa long 10-pela yia nau nakampani i amamas tasollong skruim gen platinu

sponsasip bilong em longdispela yia. Trukai bren isave stronimg helt na gut-pela sindaun, wantaim heltikaikai na stap ektiv wantaimspot,” em i tok.

PNG Nesenel Gem PisingTaitel i bungim ol lokal naintenesenel lain long mekimem i kamap wanpela bikpelapilai tru long kantri insaitlong wan wan yia. Em i binstat namba wan taim longRabaul long yia 1976. Naudispela tonamen i savekamap long kain kain stail, nai save go long wanpela wik.

Trukai olsem sponsa bi-long givim nem, em bairedim toksave bilong resisna tu bai givim wan wan begTrukai prodak i go long wanwan angler husat inap longpulim wanpela legal Billpis.

Presiden bilong Gem Pis-ing Asosiesen, Tony Hender-son i tok em i amamas longTrukai i helpim bikpela triwanpela moa taim wankainolsem ol yia i go pinis.

“Mi tok tenkyu tru longTrukai Indastri long sapotim

dispela bikpela taim bilongspot bilong Gem Pising longPNG,” em i tok.

“Mipela i wet tasol longbungim planti moa membabilong Trukai famili long taimbilong Taitels long Rabul,”Mista Henderson i tok.

NAMBA wan bikpela resis bilong dispela yia em i Papua Ni-ugini Nesenel Gof Taitel resis bai kamap long Mt Hagen,Westen Hailans provins long Ista wiken. Resis bai stat long25 Mas inap long de namba 28.

Eksekyutiv opisa bilong Royal Pot Mosbi Gop Klap, LakaToua, i tok aut taim em i givim ol 12-pela resis bilong gof baikamap insait long klantri long dispela yia.

Toua i tok, PNG bai go pas long 7-pela iven bilong ol 12-pela resis bilong gof bai kamap na ol narapela 5-pela baikamap long ol narapela kantri. ”Nesenel Taitel bai kamap

long Mt. Hagen Gof Klap,” Toua i tok.“Dispela resis em i namba wan bilong ol tripela resis bai

kamap. Morobe Open resis bai kamap bihain long NesenelTaitel na PNG Open bai kamap. Bihain long dispela, mipelabai makim ol nupela Elit Skwat bilong mipela.

“Likli program bilong mipela long Septemba bai kamap bipolong Nesenel Sempionsip long Lae. Bihain, mipela bai makim olrepresentetiv bilong mipela long ol bai go long Esia- Pasifik JuniaSempionsip bai kamap long Saut Korea long Oktoba 6 inap 9.”

Em i tok moa olsem, i gat plant ol yanpela gop pilaia i staplong kantri i save soim tru kala na stail bilong ol na mipela iamamas long kamapim yia 2016 olsem yia bilong Gof.

“Ol narapela senta em Kokopo, Wes Nu Briten, Madangna Kavieng long go pas long iven bilong ol bihain long mipelai painim aut ol hap bilong pilai long dispela mun,” Toua i tok.

P26 Wantok Mas 10 - 16, 2016 spotnius

Water Aid PNG

i lonsim SDPWATER Aid PNG (WAPNG) itokaut long Spot bilong Di-velopmen Program (SDP) bi-long em. Long wankaintaim, WAPNG i toksave longnupela patnasip namel longem wantaim Netbal PNG.

Australia i sapotim dispelatingting na em bai redim wan-pela rot bilong ol grasrut longpilai spot we planti mama nayangpela meri bai pilai.

Ol i lukluk long putimplanti lain i go insait long ologenaisesen ol i bin makimpinis long promotim spot di-velopmen na patisipesen.Em bai strongim ol lain longol bai i gat gutpela tingtinglong yusim wara long gutpelawe na tromoi ol pipia long olhap bilong tromoi pipia.

Nupela patnasip wantaimNetbal PNG bai kirapimWAPNG long bungim olgetahap bilong kantri, nakamapim nupela sans bilonggivim ol wara na senitesenfesiliti bilong kamapim klin-pela skul ples na komyuniti.

Ol mama na yangpelameri i save karim hevi longredim wara na tingim gut-pela helt bilong famili. Longdispela as tingting, ol i redimnetbal salens bilong ol

mama na yangpela merilong ol i ken pilai na bringimsampela senis i go long olkomyuniti.

Hai Komisina bilong Aus-tralia i save stap long PNG,Bruce Davis, i tok, Australiai amamas long sapotim dis-pela program na strongim olmama na yangpela merianinit long spot divelopmenna patisipesen.

“Mi gat bikpela amamaslong tokaut olsem AustraliaGavman i sapotim WAPNGwantaim $3.3 milien inap 4-pela yia long kamapim dispelaprogram,” Mista Davis i tok.

“Mi tok tenkyu long PNGNetbal Federesen na olwankain Gavman Dipatmenna ol non- Gavman Ogenais-esen bilong PNG husat i wokbung wantaim WAPNG longkamapim dispela programna strongim ol mama nayangpela meri insait longkomyuniti.”

Dispela program em iwanpela bilong IntenesenelNetbal Tri-Seris namel longPepes PNG, Nesenel Tim bi-long PNG, Nesenel Tim bi-long Singapore na VictorianFury, Nesenel Tim bilongAustralia.

Ol i autim opisal sain bilong FIFA anda-20

Ol anda- 20 meri husat bai resis long FIFA Wol Kap resis bilong ol meri i sanap wantaim plak bilong ol kantri bai resis long taimbilong pilai. Intenesenel resis bilong ol meri bai kamap long Papua Niugini long namba wan taim na ol meri i amamas. Na tu ,ol i autim sain bilong FIFA Wol Kap long Intenesenel De bilong ol Meri na dispela i poromanim dispela iven gut tru.

NUPELA sain bilong FIFA Anda- 20Wol Kap resis bilong ol meri baikamap long Papua Niugini em ol i bintokaut long Mas 8, long Laguna Hotel,Pot Mosbi.

Dispela iven i kamap long Intene-senel De bilong ol Meri we dispela resisbai bungim ol meri long olgeta haplong wol. Long dispela astingting, dis-

pela iven i kirapim tingting bilong olmama na yangpela meri bai resis longfutbal.

“PNG i go pas long dispela bikpelaresis long namba wan taim, na mipelai lukluk long amamas long dispela yiabikos FIFA anda- 20 Wol Kap resis bi-long ol meri bai bringim i kam longkantri,” Dairekta bilong Maketing bi-

long FIFA, Thierry Weil, i tok.“Jenda Ikwaliti em i bikpela salens

i stap yet long PNG, tasol i lukolsem, wantaim dispela pilai baikamap em mipela bai kamapim moaawenes na strongim ol senis baikamap long sosaiti,” Presiden bilongPapua Niugini Futbal Asosiesen,David Chung, i tok.

Nabis Volibal resis bai

kamap long 2018

Komonwel Gems

NABIS Volibal resis baikamap long 2018 KomonwelGems resis long Gol Kos,Australia.

I gat wanpela agrimen ikamap namel long Komon-wel Gems Federesen (CGF),Gavman bilong Kwinslan,Komonwel Gems Asosiesenbilong Australia (ACGA) naGol Kos 2018 KomonwelGems Koperesen (GOLDOC)we ol bai skruim wanpelamoa Gems spot programlong namba wan taim olsem17 spot i go antap long 18.

Premia bilong Kwinslan,Annastacia Palaszczuk i ama-mas na tok orait long dispeladisisen we ol bai skruimNabis Volibal long Gol Kos2018 Komonwel Gems. Ek-sekyutiv Bod bilong CGF i tokorait bihain long askim i kamlong Minista bilong Komon-wel Gems na GOLDOC.

“Mi amamas long Gav-man bilong mi i tok oraitlong mekim wok wantaimKomonwel Gems Federesenlong skruim spot programna putim Nabis Volibal i go

insait long taim tebel bilong2018 Komonwel Gemsresis,” Palaszczuk i tok.

“Ol namba wan nambisbilong Gol Kos em inap longol resis bai kamap na NabisVolibal em i gem stret bilongdispela kain resis hap.

“Gem bai kamap wanpelataim, tasol em i sans bilongsoim ol nabis bilongKwinslan long 1.5 bilienpipel bilong wol husat baikam resis long Nabis Valibal,na nau bai kamap wanpelaspot program bilongKomonwel Gems.”

“CGF Eksekyutiv Bod iamamas long tok orait bilongNabi Valibal spot program igo insait long 2018 Komon-wel Gems, we em bai larim olkantri long resis long palntispot na kamapim Kwinslan ikamap long wol stej.

“Dispela namba wan aidiawe man i gat pawa long GolKos 2018 Komonwel Gems ikamapim em i bikpela samt-ing na mipela bai resis longnupela gem,” Presiden bilongCGF, Louise Martin, i tok.

Hagen bai go pas long

nesenel gof taitel

Trukai helpim Pising Taitel ril

Trukai distrik sels menesa, Amos Donno na Seketeri bilong 2016Nesenal Pising Taitel Ogenaising Komiti, Hannah Woolcott.

Page 25: Toksori!! Wantok...“Em i taim!” em i slogan o het tok we i autim tingting bilong SDP nau long redi long ileksen long neks yia 2017. Na dispela toktok em i kamap olsem stia bilong

olspotpoto Mas 10 - 16, 2016 Wantok P27

Ol poto: Nicky Bernard

MIPELA YA: A gret Tim bilong ol meri Wolves longPot Mosbi Sofbal kompetisen.

EM SEF: Pilaia bilong Sisters i ran long namba wan bestaim pilaia bilong Stingers i ketsim bal na autim em.

MI NO KISIM GUT: Pilaia bilong Wolves i paitim bal tasol em i no kisim gut koneksen bilong em.

MASKI PUS: Pilaia bilong Welgris Morobe i holimbal long lek bilong em taim pilai bilong RapatonaFC i putim was long pasim em. Rapatona i win 1-0.

RAN YA MI KIK: Pilaia bilong Sisters i kikim baltaim bikpela fowad bilong Sauts i redi long takolimem long rabi 9 pilai long NFS long Pot Mosbi.

KAM HELPIM YA: Pilaia bilong Kone Storms iranawe long pilaia bilong Brothers tasol Brothers pi-laia holim strong tru jesi bilong em long pilai bilongragbi 9 long Nesenel Futbal Stedium long Mosbi.

Page 26: Toksori!! Wantok...“Em i taim!” em i slogan o het tok we i autim tingting bilong SDP nau long redi long ileksen long neks yia 2017. Na dispela toktok em i kamap olsem stia bilong

Namba 2165 Mas 10 - 16, 2016

Wol Kap Logokam aut

PRAIM Minista PeterO’Neill i opim nupela PNGlogo bilong FIFA Anda 20Wol Kap bilong ol merilong Laguna Hotel long PotMosbi long Tunde nait.

Dispela Logo i kam longplanti kala long soim kalsana stail bilong yumi PapuaNiugini long welkamim ol16 kantri husat bai kampilai long Pot Mosbi longNovemba 13 i go inap longDisemba 3.

Dispela bung bilongtokaut Logo tu i soim tustat bilong kempen bilongPNG long stat long redilong welkamim na ama-masim ol dispela yangpelameri long kam stap insaitlong kantri bilong yumi.

“Planti manmeri longwol i luksave nau olsemPNG em wanpela kantri iwok long develop hariaptru long rijon.” MistaO’Neill i tok.

Em tok tu olsem PNG iken lukautim planti olbikpela pilai insait longkantri bilong yumi PNGlong wanem yumi gatplanti ol nupela stediumwe i stap long wol standet.

“Bilip long Gavman, biliplong kantri na bilip long yu

yet bai olgeta samting i ranorait long kantri bilongyumi.” O’Neill i tok.

Em tok olsem long tripelayia tasol PNG i wok hat longkamapim Pasifik Gem nadispela em planti Papua Ni-ugini manmeri na pikinini igat bilip long yumi holimdispela gem na nau yumigat ol nupela stedium longlukautim ol bikpela gem.

Em i tok insait long tu-pela yia bai yumi lukautimtupela bikpela pilai longkantri bilong yumi. Anda20 meri wol kap soka na bi-hain bai yumi lukautim wolkap ragbi. Dispela tupelabikpela pilai bai senis stailbilong kantri bilong yumina tu ol yangpela manmeribilong bihain.

Praim Minista O’Neill itok tenkyu long PNGFApresiden David Chung longtoktok strong long bringimdispela Anda 20 wol kap ikam long PNG. Em i toktenkyu long Sports MinistaJustin Tkatchenko longkamapim ol spot pilaigraun na Gavana PowesParkop long stretim nakamapim NCD olsem wan-pela bikpela gutpela sitilong lukautim ol manmeri.

O’Neill

unvieil…

WELKAM: Sports na Trurism Minista Justin Tkatchenko, PNGFA Presiden David Chung, Praim Minista Peter O’Neill na Gavana bilongNCD Powes Parkop i lukluk long nupela logo bilong PNG Anda 20 wol kap (ANTAP) Logo bilong wol kap bilong PNG. Poto: Nicky Bernard